Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici05thom
i

i
 •^

DOGTORIS ANGELICI
DIVI

TEOMM AOUINATIS
SACRI ORDINIS F. F. PR^DICATORUM

OPERA OMNIA
PAUIS. - IMPRIMERIE PIERRE LAROUSSE
RCK NOTRK-DAME-DES-CHAMPS, 49

ll
 ,

DOCTOIUS ANGELICI
DIVl

THOMi^l AQUINATIS
SACIll OIIDIMS F. F, PIHDICUOISa

OPERA OMAIIA
SIVE ANTEHAC EXCUSA

SIVE ETIAM ANECDOTA; EX EDITIONIBUS VETUSTIS ET DECIMI TERTII SjECULI CODICIUUS RELIGIOSE CASTIOATA ;

PRO AUTHORITATIBUS AD FIDEM VULGATJ: VERSIONIS ACCURATIORUMQUE PATROLOGIiE TEXTUUM,

NUNC PRIMUM REVOCATA;
NoriS HISTORICIS, CRITICIS, PHILOSOPHICIS, TIIEOLOGICIS, CUNCTAS ILLUSTRANTIBUS CONTROVERSIAS

OCCASIONE DOGMATUM SANCTl AUTHORIS EXORTAS, SOLLICITE ORNATA,

STUDIO AC LABORE

STANISLAI EDUARDI FRETTE ET PAULI MARt

Sacerdotum scholacque Thomisticae alumnorom.

WOLUME.l QUIMTUill
^—o-@-«

S UMMA THE L G C I A
GONTINUATIO PAKTIS TERTI^
SEU

SUMMA SACRAMEJVTALIS

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VIA VULGO niCTA DELAMBRli, 13

M DCCCLXXII
THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL S7U0IES
CLMSLSY PLACE
10
TORONTO 6, CANADA,

N0V271931
tsos
 SANGTI

THOMiE AQUINATIS
SUMMA THEOLOGIGA.

PARS TERTIA.
(CONTINUATIO.)

est scientia, ut per eam aliqua cognos-

cantur, Sed Christus per scientiam divi-
* QUtESTIO IX. namcognoscebat omnia. Superfluum igi-
tur fuisset quod in eo esset alia scientia.
DE SCIENTIA CHRISTI IN COMMUNI. 2. Prseterea, lux minor per majorem
ofFuscatur. Sed omnis scientia creata
(In quatuor articulos divisa.) comparatur ad scientiam Dei increatam,
sicut lux minor ad majorem. Ergo in
Deinde considerandum est de scieiitia Christo non refulsit alia scientia quam
Christi circa quam duo consideranda
: diviiia.
sunt. Primo quam scientiam Christus ha- 3. Prseterea, unio humanse naturse ad
buerit. Secundo de unaquaque scientia- divinam facta est in persona, ut ex supra
rum ipsius. dictis patet. Ponitur autem iii Cliristo se-
Circa primum quaeruntur quatuor : cundum quosdam qusedam scientia unio-
l°utrumChristushabuerit ahquam scien- nis per quam scilicet Christus ea quse ad
;

tiam prseter divinam; 2° utrum habuerit mysterium Incarnationis pertinent, ple-

scientiam quam habent beati vel com-
prehensores; 3° utrum habuerit scien-
tiam inditam vel infusam; 4° utrum ha-
buerit aliquam scientiam acquisitam.
ARTICULUS PRIMUS.
Utriim Christiis habuerit aliquam scien-
nius scivit quam aliquis alius. Cum ergo
unio personalis contineat duas naturas,
videtur quod in Christo non sint duse
scientise, sed una tantum scientia, perti-
nens ad utramque naturam.
Sed contra estquod Ambrosius dicit in
libro De incarnat., cap. vii, § 7, col. 872,
t. 3 Deus in carne perfectionem naturse
: ((

tiam prsdter divinam. assumpsit humanae suscepit sensum ho-

:

minis, sednon sensum carnis inflatum. »

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur Sed ad sensum hominis pertinet scien-
quod in Christo non fuerit aliqua scientia tia creata. Ergo in Christo fuit scientia
prseter divinam. Ad hoc enim necessaria creata.
V.
 2 SUMMA TIIEOLOGICA.

Rcspondoo (licniKlinn, quod, sicut cx fuissct fnistra assumpta; cum ' res sit

supra (lictis |)atct, Filius Dci humanam propter suam operationcm.

natiiram iiitcf^-^ram assumpsit; i(Jcst,non Ad secundum diccndum, quod si duo
solum corpus, scd ctiam animam; non lumina accipiantur cjusdem ordinis, mi-
solum scnsitivam, scd ctiam rationalcm. nus ofFuscatur pcr majus sicut himcn ;

Et idco oportuit quod habcrct scicntiam

*
crcalam proptcr tria. Primo quidcm
,
propter anima; perfcctioncm. Anima cuim
sccundum sc considerata est in potcntia
ad intclligibilia cog-nosccnda cst cnim
sicut tahula in qua nihilcst scriptum ct ta-
menpossihilc cst in ea scribi propter*in
teUcctum possihilcm, quo estomnia ficri,
ut(hcitur inlII/> anhna, text. 18. Quod
autcm cst in potcntia, cst
nisi rcducatur ad actum. Non autcm fuit
conveniens quod Filius Dei humanam na-
turam imperfcctam assumeret sed per-
fcctam, utpote qua mcdiante totum hu-
manum gcnus ad pcrfcctum erat redu-
ccndum. Et ideo oportuit quod anima
sohs ofluscat himen candelac, quorum
utrumque accipiturin ordine ihuminantis.
Sed " si accipiatur majus in ordine iUu-
minantis, et minus in ordine iUuminati,
; minus lumen non ofTuscatur per majus,
; scd magis augetur, sicut lumen acris pcr
lumen sohs. Et hoc modo lumen scientiae
non ofTuscatur, sed magis clarescit in
anima Christi per lumcu scientiaedivinae,
impcrfcctum, quae cst /Mxt'(?/'«illuminans omnem homi-
nem venientem in hunc mundum, ut dici-
tur Joan., i, 9.
, Ad tertium dicendum, quod ex parte
unitorum ponitur scientia in Christo et
quantum ad naturam divinam, et quan-
tum ad humanam ita quod propter unio-
;

Christi esset perfecta per ali([uam scien- nem secundum quam cst eadem liypos-
tiam, qua^ csset propria pcrfectio cjus. tasis Dei et hominis, id quodest Dei attri-
Et idco oportuit in Christo esse aliquam buitur homini, et id quod est hominis
scientiam praeter scientiam divinam alio- : attribuitur Dco, ut supra dictum est. Sed
quin anima Christi esset imperfectior ex parte ipsius unionis non potest poni
animabus aliorum hominum. Secundo, ,in Christo ahqua scientia. Nam unio iUa
quia cum quaclibct res sit proptcr suam est ad esse personale scientia autcm non ;

operationcm, ut dicitur in I De Cxlo^ convenit personae nisi ratione alicujus

text. 17, frustra haberetChristus animam naturae.
intcUcctivam, si non intcUigeret secun-
dum illam quod pcrtinct ad scientiam
:
CoNCLUsio. —
Necesse fuit, ratione liumanae
naturte (juae in Christo peifccta fuit, fuisse in
creatam. Tcrtio quia aliqua scientia
, eo aliquam aliam scientiam, pra^ter scieutiam
creata pertinet ad animae humanae natu- divinam.
ram, scUicet illa per quam naturaliter
cognoscimus prima principia scientiam :

cnim hic largc accipimus pro qualibet

ARTICULUS II.

cognitione intcUectus humani. Nihil au- Utrum Christus habuerit scientiam quam
tem naturalium Christo dcfuit; quiatotam hahent beati vel comprehensores.
iiumauam naturam susccpit, ut supra
diclum cst. Et idco in sexta synodo, Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
act. IV, in Epist. Acjath. Pp. ad Imp., turquod in Christo non fuerit scientia
damnata cst positio ncgantium in Christo bcatorum vel comprehensorum. Scientia
esse duas scientias, vel duas sapientias. cnim beatorum est per participationem
Ad primum (!rgodiccndum quod ,
divini luminis, secundum
xxxv, illud psal.
Christus cognovit omniaper scicntiam di- 10 In lumine tuo vidobimus lumen. Sed
:

vinam opcratione increata, (luae est ipsa Christus non habuit lumen divinum tam-
Dci csscntia Dci cnim intcUigere est sua
:
quam participatum, sed ipsam Divinita-
siihstantia, ut prohat Philosopluis XII tcm in se habuit substantialiter manen-
Metdjtli.^ Undc hic aclus non
text. 39. tcm, sccundum illud Coloss., n, 9 : In
potuil essc animae humana^ Christi, cum Christo inhabitat omnis plenitudo Divinita-
sit altciius natura-. Si igitur
non fuissct tiscorporaliter Ergo in Christo non fuit
.

in anima Cluisli iili(|ua alia scicntia pra'-

scicntia hcatorum.
tcr divinaiu, nihU eognovisset : et ita 2. Praiterea, scicntia bcatorum eos
« non d(> sriontia stncto sunipta, scd
liil.-lligo
' lii l*arm. : « omnis res. »
d.' sci.«utm
K.-n.TiiUl.T suuii.la iuo .luacuiu.iuc * lu i'arui.
« si vcro accipiaulm'
: duo lumiua,
crcala iiit.>||c(tus umiilioiH., (

ita (luod majus sil ctc. »

* llucuui Mbs. Tlicolugi et Nicolui ; alias «pcr.»
 QTLEST. IX, ART. II ET III.

bontos facit, seomi(liim illiid Joan., xvii, increata, sicut ex unione est Deiis; scd
3 :Hivc est vita xterna, ut cognoscant te praiter beatitudinem incroatam, oportuit
solum Deum verum, et quem misisti Jesum in natura humana Christi esse quamdam
Christum. Sed homo illo fuit bcatiis ex beatitudinem creatam, per quam anima
fuitDoo unitiis in persona,
lioc ipso qiiod ejus in ultimo fine liumanai naturae cons-
secundum illud psal. lxiv, 3 Beatus : tituerotur.
quem elegisti et assumpsisti. Non ergo Ad tcrtium dicendum, quod visio seu
oportet poiiere in ipso scientiam bea- scientia beata ost quodam modo supra
toriim. naturam animae rationalis, inquantum
3. Prseterea, scientia duplex liomini sciUcet propria virtute ad eam pervonirc
competit una secundum suam naturam,
: non potest; alio vero modo est sccundum
alia supra naturam. Scientia autem bea- naturam ipsius, inquantum scUicot se-
torum, quae in divina visione consistit, cundum naturam suam capax ost ojus,
non est secundum naturam liominis, sed prout scilicct est ad imaginom Dei facta,
supra ojusnaturam. In Chrislo automfuit ut supra dictum est. Sed scientia incrcata
aUu supornaluralis scientia multo altior, est omnibus modis supranaturam animae
sciUcet scientiadivina. Nonergo oportuit humanae.
in Christo esse scientiamboatorum.
CoNCLUsio. — Cum homines per Christi huma-
Sed contra, scientia boatorum in Dei nitatem ad Lcatitudinis fmemperducantur,
visione * vol cognitione consistit. Sed oportuit beatam cognitioncm, quae in Uei vi-
ipse pleno cognovit Doum, etiam secun- sione consistit, excellentissime homini Christo
convenire.
dum illud Joan., viii, 55 Scio eum, :

et sermonem ejus servo. Ergo in Christo

fuit scientia boatorum. ARTICULUS III.

Rospondoo dicendum, quod iUud quod

est in potentia, reducitur in actum per Utrum Christus habueritscientiaminditam
id quod est actu oportet enim esso ca-
: vel infusam.
Udum id por quod alia calofiunt. Homo
autom ost in potentia ad scientiam bea- Ad tertium sic proceditur, 1. Yidetur
torum, quee in Doi visione consistit et ; quod in Christo non sit alia scicntia in-
ad eam ordinatur sicut ad finem est : dita 2 praeter scicntiam bcatam. Omnis
enim creatura rationaUs capax ilUus enim alia scientia ^ creata comparatur ad
beatce cognitionis, inquantum estad ima- scicntiambeatamsicutimperfcctumadper-
ginem Dei. Ad hunc autom finem beati- fectum. Sedpraescntc cognitioneperfocta,
tudinis hominos reducuntur por Cliristi excluditur cognitio imporfecta; sicut ma-
humanitatem, secundum iUud Hebr., ii, nifesta visio facioi excludit sBnigmaticam
10 Becehat eumpropter ciuem omnia, et
: visionem fidei, ut patet I ad Cor., xiii.
per quem omnia , c^ui multos filios in Cum igitur in Christo fuerit scientia
qloriam adduxerat auctorem salutis ,
beata, ut dictum est, videitur quod non
Consum- eorum per passionem consummari *. Et potuerit in eo esse aUa scientia iiidita.
marc. ideo opoituit quod cognitio boata iii Dei 2. Prseterea, impcrfcctior modus cog-
visioneconsistens,excoUoiitissimeClmsto nitionis disponit ad pcrfectiorcm sicut ;

homini convonirot quia somper causam ;

oportet esso potiorem causato.
Ad primum ergo dicendum, quod divi-
nitas unita est humanitati Christi, secun-
dumpersonam, non secundum essentiam
vel naturam; sod cum unitate personse
remanet distinctio naturarum. Et ideo
anima Christi, quae est pars humanae na-
turse, por aliquod lumen participatum a
natura divina, perfecta est ad scientiam
beatam, qua Deus per essentiamvidetur.
Ad secundum dicondum, quod ex ipsa
unione homo iUe est boatus beatitudine
opinio quae est pcr syUogismum dialec-
ticum disponit ad scientiam, quse est por
syUogismum domonstrativum. Habita au-
tcmpcrfectiono,noncstaUoriusnecessaria
dispositio; sicut habito tormino, non est
nccessarius motus. Cum ergo cognitio
quaecumque aUa creata comparctur ad
cognitionem beatam sicut imperfectum
ad perfcctum, et sicut dispositio ad tor-
minum; videtur quod cum Christus ha-
buerit cognitioncm beatam, non fuerit oi
nocossarium haborc aliam cognitioncm.
3. Praetcrea, sicut materia corporaUs

* In Parm. deest « visione. »

:
* In Parm. deest : « creata. »
^ In Parm. « indita vcl infusa. »
:

8(?

I8»7'
 ;

SUMMA THEOLOGICA.
cst in potoiiliii ad formam sensibilem, ita Et idco non est eadem ratio utrobi-
iiitellecliis i)ossil)ilis est in potentia ad quc.
lonnani inlelliy:il)ilem. Scd matcria cor- Ad sccundum dicendum, quod dispo-
poralis non potcst simul rccipero duas sitio se habet ad perfcctionem duplicitcr.
formas scnsibiles, unam perfeetiorcm et Uno modo sicut via ducens ad perfec-
aliam mimis perfeetam. neque anima Er^^o tioncm ; alio modo sicut cfrectus a per-
potest sinmlreeipere duplieem scicntiam, fcctione proccdens per calorcm enim
:

unam perfcctiorcm at aliam minus per- disponitur materia ad suscipiendam for-

fcctam et sic idcmquod prius.
:
mam ignis qua tamen advenicnte, calor
;

Scd contra est (piod dicitur Coloss., ii, non ccssat, sed remaiict, quasi quidam
3, in Christo sunt onmes
quod thesauri cfFcctus tahs formae. Et simihtcr opinio
sapientiai et scientise abscunditi. ex syllogismo dialcctico causata, est via
Hespondeo diccndum, quod, sicut dic- ad scientiam quae per demonstrationem
tum dccebat ut natura humana as-
est, acquiritur : qua tamen acquisita, potest
sumpta a Verbo Dci imperfecta non esset. remaiiere cognitio quce est per syllogis-
Omne autcm quodestin potentia, est im- mum dialecticum, quasi consequens
perfcctum, nisi rcducatur ad actum. In- scientiam demonstrativam, quae est per
autem possibilis humanus est in
tellcctus causam quiaille qui cognoscit causam,
:

potentiaad omnia intelhgibilia; rcducitur ex hoc etiam magis potest cognoscerc

autem in actum per specics intelhgibiles. signa probabilia, ex quibus procedit dia-
quae sunt quajdam formai completivae lecticussyllogismus.EtsimiliterinChristo
ipsius, ut patet cx his qua3 dicuntur in III simul cum scientia beatitudinis manet
De anima, text. 32 et 38. Et ideo oportct scientia indita, non quasi via ad beati-
ponere scicntiam inditam, in-
in Christo tudinem, sed quasi per beatitudinem con-
quantum per Verbum Dei animae Christi firmata.
sibi personaliter unitae, impressae sunt Ad tertium dicendum, quod cognitio
specics intelligibiles ad omnia ad quae beata non fit per speciem, quae sit simi-
intellectus [)ossibiliscst iiipotcntia : sicut litudo divinse essentiae, vel eorum quae
etiamper Verbum Dei impressae sunt spe- in divina essentia cognoscuntur, ut patet
cies inteUigibiles menti angelicae in prin- ex Iiis qua; in prima parte dicta sunt
cipio crcationis rerum, ut patet per Au- sed talis cognitio est ipsius divinae es-
gustinum, WSuper Gen. ad litt.,QX\]i. viii, sentiae immediate, per hoc quod ipsa es-
col. 209, t. 3. Et ideo siciit in angelis se- sentia divina uiiitur menti beatae sicut
cnndum eumdcm Augustinum, IV Sup. inteUigibile intelligenti quae quidem es-:

Ge«. cap.xxii,xxivetxxx, col. 311,

«{/////.,
t. 3, ponitur duplex cognitio una scilicet
matutina, pcr quam cognoscunt res iii
Verbo, et alia vespertina, per quam cog-
noscimtrcs iii propria natura pcr spccies
sibi inditas ita pra^tcr scicntiam diviiiam *
;
incrcatam, cst in Cluisto secundum ejus
animain scientia beata, qua cognoscit
Verbum, etin Verbo res
et scicntia
infnsa sive indita, per quam cognoscit
res in proj^ria natura per spccies intclli-
gibiles huinana', menti proportionatas
Ad primum ergodiccndum, quod
imi)(>rfc('ta hdci in sui ratione includit
oppositiim manifesta? visionis, co ciuod
de ratione fidciest ut ' sit dc non visis,
nt in sccnnda parte dictum est. Sed cog-
nilio t]ua' cst pcr specics inditas noii in-
cluditali([uid o[»i)osilum cognitioni beata'.
sentia divina est forma excedens pro-
: portionem cujuslibet creatura?. Unde nihil
prohibet quiii cum Iiac forma supcrex-
cedente simul insint rationali menti spe-
cies inteUigibilcs proportionatae suae na-
turae.
CoNCLUsio. — Cimi anima Christi pcrfecta fue-
divinam et increatam scientiam (juse
rit; praetei-
:
fuit in Christo,necessarium fuit esse scientiam
inditam, vel infusam animai ejus; qua res ipsi
nota^ lierent, ut sunt in propria natiira per
species intelligibilos huniance menti proportio-
{a).
natas; hoc enim ad perfectionem anima; Christi
visio pertinet.

' In Parni. : c( ciivinam ct. » ti(:is antirpiiorestonuerunt Christum non hahuisse

» In Pann. : « (piod. » sciontiam iiifusam por soascicnlia boata distinc-
(a) Sciontifi infiisa por se est vel per accidens ;
tam Contraiium con)nnmitor scholastici te-
pritua non nisi a Dco causari itolost alia natura" ; nont
viriLus pol.'sl ac(iuiri. Uuidom thoologi scholas-
 : ;

QUJ:ST. IX, ART. IV.

possibilem, sed ctiam intcllectum agen-

tem. Uiide neccsse est dicere quod in
ARTICULUS IV. anima Chrisli fuit non solum inteUectus
possibihs, sed etiam inteUcctus agens.
Utrum Christus habueritaliquamscientiam Si autem in aliis Deus et natura nihil
acquisitam. frustrafeccrunt',ut Philosophusdicit inl
Dc Cselo, text. 31 ct hb. H, tcxt. 59, muUo
,

Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur minus in anima Christi ahfpiid fuit frus-
quod in Christo non fuerit aliqua scicntia tra. Frustra autem est ([uod non habet
experimentalis acquisita. Quicquid enim propriam operationem, cum omnis res sit
Christo conveniens fuit, excellentissime propter suam operationem, ut diciturin II
hahuit. Sed Christus non hahuit excel- DeCaelo, text. 17. Propriaautemopcratio
lentissime scientiam acquisitam non : inteUectus agentis est facere species in-
enim institit studio litterarum, quo per- teUigibiles actu, abstrahendo eas a phan-
fectissime scientia acquiritur dicitur : tasmatibus unde dicitur inlll De anima,
:

enim Joan., vii, 15 Mirabantur Judaii

: text. 18, quod inteUectus agens est « quo
dicentes : Quomodo hic litteras scit, cum est omnia facere. » Sic igitur necesse est
non Ergo videtur quod
didicerit ? in dicere quod in Christo fuerint aliquae
Christo non fuerit ahqua scientia ac- species intelligibiles per actionem iii-
quisita. teUectus agentis in inteUectu possibih
2. Prseterea, ei quod est plenum, non ejus receptae quod est esse in ipso scien-
;

potest ahquid superaddi. Sed potentia tiam acquisitam, quam quidam experi-
animse Christi fuit impleta per species mentalem nominant.
intehigibiles divinitus inditas, ut dictum Etidco quamvis aliteralibi scripserim",
est. Ergonon potueruntsupervenire ejus diccndum est in Christo fuisse scien-
animae ahquae species acquisitae. tiam acquisitam, quae proprie est scien-
3. Praeterea, in eo qui jam habet ha- tia secundum modum humanum, non
bitum scientiae, per ea quae a sensu ac- sohim ex parte subjecti recipientis, sed
cipit, non acquiritur novus habitus quia etiam ex parte causaj agentis. Nam tahs
sic duae formae ejusdem speciei simul scientia ponitur in Christo secundum lu-
essent in eodem sed habitus qui prius
: men inteUectus agentis, quod est animae
inerat, confirmaturet augetur. Ergo cum humanae connaturale. autem Scientia
Christus habuerithabitum scientiaeinditae, infusa attribuitur animae secundumlumen
nonvidetur quod per ca quae a^ sensu per- desuper infusum; qui modus cognoscendi
cepit, ahquam aham scientiam acqui- est proportionatus naturae angehcae.
sierit. Scientia vero beata, per quam ipsa Dei
Sed contra est quod Hebr. , v, 8, dicitur essentia videtur, est propria et connatu-
Cum esset Filius Dei, didicit ex his c^ux rahs soli Deo, ut in prima parte diclum
passus est,obedie7itiam Glossa, « id est, : est {a).
expertusest. » Fuit ergo inChristo ahqua Ad primum ergo dicendum, quod cum
experimentahs scientia, quae est scientia duplex sit modus acquirendi scientiam,
acquisita. scihcet inveniendo et addiscendo modus ;

Respondeo dicendum, quod, ut ex qui est per inventionem, est praecipuus

dictis patet, nihil eorum quae Deus in
^
modusautem qui est per disciplinam, est
nostra natura plantavit, defuit humanae secundarius. Unde dicitur in I Ethic,
nataree assumptse a Dei Verbo. Manifes- cap. IV, in fm. « lUe quidem est optimus
:

tum est autem, quod in humana natura qui omnia per soipsum inteUigit bonus ;

Deus plantavit non solum inteUectum autem rursus et iUe qui bene dicenti

1 In Pai'm. deest « a. »
: set. Scotus reponit officium intellectus agentis
:

2 In Parm. « supra dictis. »

: est etiam illustrare principia ut conclusionihus
3 In Parm. « faciunt. »
: inserviant; ergo D. Thomae pra^cipua ratio cor-
* III Sentcnt., q. iii, art. iii, qu. 5. rueret. — Nullo modo corruit, siquidcm pro
(a) Scotista? Suarez et alii contra Thomistas
, , praesenti conditione hominis, actus intellcctus
docent in Christo ah initio conceptionis infusas agentis sihi pro statu ot tempore dehitus,ahstra-
fuisse a Deo species reruni quas labore et indus- here est species a pliantasmatihus; porro intcl-
tria successive acquirere potuisset. Sed Cliris- lcctum agentem Christi Deus cum sibi debitis
tum S.Thomasvult earum rerum hahuisse scien- pro pra^senti conditione hominis produxit; ergo.
tiani acquisitam secundum moduni humanum, — Alia advcrsariorum argumenta de facili sol-
quia aliter ipsius intellcctus agens otiosus fuis- vuntur.
6 STJMMA THEOLOGICA.
obodit. » Et idco Chrisfo magis compe- in prima partc; hic illa sola videntur di-
tehat hahcrc scicntiam acquisitam pcr ccnda quae proprie pertinent ad animam
invcntioncm qnnm pcr disciplinam; prai- Christi.
scrlini cum ipsc darctnr a J)co omnil)US hoc ergo quairuntur quatuor:
Circa
in doctorcm, sccundum illud Joel., n, 23 :
1° utrum anima Christi comprchenderit

LaHamini in Domino Deo vestro, qiiia Vcrbum sivc divinam essentiam 2" utrum ;

ihdit vohis doctorem jmtitirc. in Vcrbo cognoverit omnia; 3" utrum

Ad sccundum diccndum, quod humana anima Christi in Verbo cognoverit infi-
mcns duphcem hajjct rcspectum unum : nita; 4° utrum videat Verbum sive divi-
quidcm ad supcriora ct secundum hunc ; nam essentiam clarius quahbct aha crea-
respcctum anima Christi fuit plena pcr tura.
scicntiam in(Ufam. Aiiusautcm rcspcctus
cjus est ad infcriora, id est, ad phantas- ARTICULUS PRLMUS.
mata, qua; sunt nata movere mentcm
hnmanampcrvirtutcmintclleciusagcntis. Utrum anima Christi comprehenderit
Oportuit autcm quod ctiam sccundum Verbum sive divinam essentiam.
hunc rcspcctnm anima Cln"isti scicntia
implcrctur non (piia prima plenitudo
; Ad primum sic proceditur. \. Vidctur
mcnti luimana? sufficcret sccundum se quod anima Christi comprchcndcrit et
ipsam, scd oportci)at cam pcrfici etiam comprchcndat Verbum sive divinam cs-
sccundum comparalionem * ad pliantas- sentiam. Dicit enim Lsidorus, hb. I De
mata. summo bono siveSentent.,csi]).iu,co\. 543,
Ad tertium dicendum, quod aha ratio t. 6, quod « Trinitas ^ sibi soli nota
est de habitu acquisito ct de habitu in- est, ct liomini assumpto. » Igitur homo
fuso ; nam liabitus scicntiaj acquiritur assumptus communicat cum sancta Tri-
pcr comparationcm Imman» mcntis ad nitate in illa notitia sui qua? est sanctae
l)hantasmata, undc sccundum eamdem Trinitatis Hujusmodi autcm cst
' propria.
rationcm non [)otcst alius lial)itus itcrato notitia comprchcnsionis. Ergo anima
acquiri scd habitus scicntiai infusa3 est
; Christi comprchcndit divinam esscntiam.
altcrius rationis, utpote a supcriori dcs- 2. Praitcrca, majus cst uniri Dco se-
cendens in animam, non secundum pro- cundum esse personale quam secundum
portioncm phantasmatum. Et idco non visioncm. Scd sicut Damasccnus dicit in
est eadcm ratio dc utroquc habitu. III hb. Orth. //d., cap. vi, col. 1003, t. 1,
tota divinitas in una personarum est
Co.NCLVsio. — (',11111 iii aniina (lliristi fuorit in-
<(

lcllcctus agoiis, propria oporatio est facerc

ciijiis unita humanaj natura? in Christo. » Muho
spccics intclligibilcs actu abstrahendo eas a , ergo magis tota natura divina videtur ab
phantasinatil)us pnvter scionfiam inditam vci
; anima Christi : et ita vidctur quod anima
jiifusani aiiinia^ Cliristi, fuit ctiani in ilio scicntia
accpiisila luiiiiiie naturali intellcctus agcnlis, per
Christi comprchcndcrit diviiiam essen-
abslractionem sciiicet a piiantasmatibus. tiam.
3. PraBterea, illud quod convenit Filio
Dei per naturam, convenit filio hominis
per gratiam, iit Augustinus dicit in I De
QU^STIO X.
Trin., cap. xiii, col. 840, t. 8. Scd com-
UE SCIENTIA BEATA ANIM^ CllRlSTI. prchendere divinam essentiam competit
Filio Dei per naturam. Ergo filio hominis
(In rpiatuor articulos divisa.) competit per gratiam; ct ita vidctur quod
anima Christi pcr gratiam Vcrbum com-
Ocindc considcrandum est de qualibet prchenderit.
pra^dictarum scicnliarum. Sed quia de Sed contra est quod Augustinus dicit
scicnlia diviiia dictnm cst in prima pai'l(>, in lib. LXXXIII QQ., qu. xv, col. 14,
r(>slal nunc (liccndum dc aHis tribus : t. 6 Quod se comprehcndit, finitum
: ((

primo (lo scicntia heata; secundo de est sibi. » Sed essentia divina iion cst
scicntiaindita; tcrtio d(? scientiaac(piisita. fiiiita in comparatione ad aiiimam Christi,
S(«d (piia cfiam dc scicntia bcata, (puT cum in infinifum eam exccdat. Ergo
in iJci visionc consistit, plura dicta sunt anima Clirislinon comprehcndit Verbiim.
' lla Mss. ct odit. passim. Al. « confnrniatio-
: nianita-^ C.hrislo suscciita. » Migne.
ncm. » ^ In Parm. : « Trinilati. »
* i< Sola Trinitas sibi inlc^^rc nota cst, ct lui-
 QU^ST. X, ART. I ET 11.

Respondeo dicendum, quod, sicut ex CoNCLusio. — Anima

cum crcaturaChristi,

supra dictis patet, sic facta cst unio na- fuerit atque finita, nullo
comprelienditmodo
Verbum, vcl divinam essentiam increatam atque
turarum iu persona Cliristi, quod tamen infinitam.
proprietas utriusque naturai inconfusa
permanserit; ita scilicet quod « increa-
tum manserit increatum, et crcatum AUTICULUS II.

manserit infra limites creaturee, » sicut

Damasccnus dicit in III lib. Orth. fid., Utrum anima Christi in Verbo cognoverit
cap. III,994, t. 1.
col. omnia.
Est autem impossibile quod aliqua
creatura comprehendat divinam essen- Ad secundum sic proceditur.
Yide- i.
tiam, sicut in prima parte dictum * est, tur quod anima Christi in Verbo non cog-
eo quod infmitum non comprehenditur a noscat omnia. Dicitur enim Marci xiii, ,

finito. Et ideo dicendum, quod anima 32 De die autem illa nemo scit, neque
:

Christi nullo modo comprehendit divinam
essentiam («).
Ad primumergodicendum, quodhomo
assumptus connumeratur divinae Trini-
tati in suicognitione, non ratione com-
prehensionis, sed ratione cujusdam ex-
cellentissimae cognitionis
creaturis.
Ad secuudum dicendum, quod nec
etiamin unione, quse est secundum esse
personale, naturahumana comprehendit
Dei Verbum sive naturam divinam; quae
quamvis tota unita fuerit humanae na-
turse in una persona FiUi, non tamen
fuit tota virtus divinitatis ab humana
angeli in caslo, neque Filius, nisi Pater.
Non ergo omnia scit in Verbo.
2. Praeterea, quanto aliquis perfectius
cognoscitaliquodprincipium, tanto plura
in illo principio cognoscit. SedDeus per-
fcctius videt essentiam suam quam anima
prae caiteris Christi. Ergo plura cognoscit in Verbo
quam anima Christi. Non ergo anima
Christi in Verbo cognoscit omnia.
3. Praeterea, quantitas scientise atten-
ditur secundum quantitatem sensibilium.
Si ergo anima Christi sciret in Verbo
omnia quae scit Verbum, sequeretur quod
scientia animae Christi eequaretur scientiae
divinae,creatum videlicet increato quod :

natura quasi circumscripta. Unde Augus- estimpossibile.

tinus dicit in Epist. cxxxvii ad Volu- Sed contra est quod Super illud Apo-
sianum, c. ii, col. Scire te517, t. 2 : « cal., V : Bignus est agnus qui occisus est,
volo non hoc habere christianam doc- accipere divinitatem et sapientiam, Glossa
trinam, quod ita sit Deus infusus carni, ord., dicit, col. 721, t. 2, « id est omnium
ut curam gubernandae universitatis vel cognitionem. »

deseruerit, vel amiserit, vel ad illud cor- Respondeo dicendum, quod cum quae-
pusculum quasi contractam collectamque ritur an Christus cognoscat omnia in
transtulerit. » Et similiter anima Christi Verbo, dicendum est quod' ly « omnia »
totam Dei essentiam videt, non tamen potest dupliciter accipi uno modo pro- :

eam comprehendit quia non totaliter ; prie, ut distribuat pro omnibus quae
eam videt, id est, non ita perfecte sicut quocumque modo sunt, vel erunt, vel
visibilis est, ut in primaparte expositum fuerunt, vel facta, vel dicta, vel cogi-
est. tata a quocumque secundum quod- ,

Ad
tertium dicendum, quod verbum cumque tempus. Et sic dicendum est
illud Augustini est intelligendum de gra- quod anima Christi in Verbo cognoscit
tia unionis secundum quam omnia quae
; omnia. Unusquisque enim intellectus
dicuntur de Filio Dei secundum divinam creatus in Verbo cognoscit, non quidem
naturam, ^ dicunturde filio hominis prop- omniasimpliciter, sedtantoplura, quanto
ter identitatem suppositi. Et secundum perfectius videt Verbum. NuIIi tamen in-
hoc vere potest dici quod filius hominis tellectui beato deest quin cognoscat in
estcomprehensor divinae essentiae, non Verbo omnia quae ad ipsum spectant. Ad
quidem secundum animam, sed secundum Christum autem et ad ejus dignitatem
divinam naturam per quem etiam mo- : spectant quodammodo omnia, inquantum
dum potest dici quod filius hominis est ei subjecta sunt omnia. Ipse etiam est
creator. omnium judex constitutus a Deo, quia
* In Pai'in. « ostensum. »
: (a) Contra Augustinum de Roma docentem quod
* In Pai-m. additui' « etiam. » : anima Christi Deum tam clare et intense videt
^ In Parm. deest : « dicendmn est quod. » quam Deus ipse seipsum.
8 SUMMA THEOLOGICA.
filim hominis est ut dicitur Joan., v, 27; , nunc cognoscere te feci. Dicitur autem
et ideo anima Christi in Verljo cognoscit Patcr scire eo quod'' hujusmodi cogni-
omnia existcntia, secundumquodcumquc tionem tradidit Filio. llnde in hoc ipso
tempus, etiam hominum cogitatus,
et quoddicitur ^iw/ Pater, daturintelligiquod
quorum est judex ita ut quod de eo di- : Filius cognoscat, et ^ noii solum quan-
citur.Joan., ii, 23 Ipse enim sciebat quid : tum ad divinam naturam, scd etiam quau-
esset in homine, possit inteUigi non so- tum ad humanam quia ut Chr>^sostomus
:

him quantum ad scicntiam divinam, sed argumentatur Hom. lxxvii, in Matth.,

etiam quantum ad scicntiam nnima' ojiis, § 1, col. 74, t. J3, si Christo homini da-
quam hal)et in Vcrho. Alio modo ly omnia tum est ut sciat qualiter oporteat juch-
potest accipi magis large, ut extendatur care, quod majus, multo magis datum
est
non solum ad omnia quae sunt actu se- est ei scire quod minus est, scilicet tem-
cundum quodcumque tempus, sed etiam pus judicii. Origcnes tamcn, tom. xii In
ad omnia quaecumque sunt in potentia, Matih., col. 1082, § 42, t. 3, hoc exponit
minquam reducta* ad actum. Horum au- de Christo secundum corpus ejus quod
tcm qua^dam sunt solum in^ potentia di- cst Ecclesia, quae hoC ipsum tempus
vina et hujusmodi non omnia cogiioscit
: ignoraret. Quidam autem dicunt hoc
in Verho anima Christi. Hoc enim esset esse intenigciidum de fiho Dei adoptivo,
comprehendere omnia quae Deus potest non dc naturali ^.
facere,quod essetcomprehcndere divinam Ad secundum dicendum, quod Deus^
virtutem, et per consequens divinam es- suam essentiam quam
perfectius cognoscit
sentiam. Virtus enim qugehhet cognosci- anima Christi, quia eam comprehendit.
turpercognitionem eorum' in quai potest. Et ideo cognoscit omnia non solum quae
Quaedam vero sunt non solum in poten- sunt in actu secundum quodcumque tem-
tia divina,sed etiam in potentia creaturae : pus, quae dicitur cognoscere scientia vi-
et hujusmodi omnia cognoscit* anima sionis sed etiam omnia quaecumque ipse
;

Christi in Verho comprcheiidit cnim in ; facere potest, qua> dicitur cognoscere

Verho omnis creaturae essentiam, et per per simpliccm inteUigentiam, ut in I ha-
consequcns potentiam et virtutem et om- hitum est. Scit ergo anima Christi omnia
nia quae sunt in potentia creatura^ {a). quae Deus in seipso cognoscit per scien-
Ad primum ergo dicendum, quod illud tiam visionis non tamen omnia quae Deus
;

verhum intellexcrunt Arius et Eunomius in seipso cognoscit per scientiam simpli-

non quantum ad scientiam animae quam cis intelligentiae :et ita plura scit Deus in
in Christo non ponehant, ut supra dictum seipso quam anima Christi.
est, sed quantumad divinam cognitioncm Ad tertium dicendum, quod quantitas
Fihi, quem ponehant esse minorem Patre scientiae non solum secundum attenditur
quantum ad scientiam. Sed istud stare numerum scibilium, sedctiam secundum
non potest quia per Verbum Dci facta: claritatem cognitionis. Quamvis igitur
sunt omnia, ut dicitur Joan., i, et inter scientia animae Christi, quam hahet in
aha facta sunt etiam per ipsum omnia Verbo,parificctur scientiae visionis, quam
tempora. Nihil autem per ipsum factum Deus habet in seipso, quantum ad numc-
est quod ah eo ignoretur. Dicitur ergo rum scibilium scientia tamen Dei exce-
;

nescire dicm ct horam jiidicii, quia non dit in infinitiim, quantum ad elaritatem
facit scire interrogatus eiiim super hoc
: cognitionis, scientiam animae Christi :

ah Apostohs Act., i, hoc eis iioluit reve- quia lumen increatum divini inteUectus
larc;sicutecontrariolegiturGenesis, xxii, in infinitum exceditlumencreatum quod-
42 Nunc cognovi quodtimes Deum, id est
: cumque receptum in anima Cliristi *" ; non
' Iii Pavm. : « rcducGnda vel reducta. » post S. Bonaventui'am doccnt Christi visioucm
* In l'ann. : « in sola j^otenlia. » beatilioam sc ad oinnia extendere objecta tum
' In Pann. : « omniiun. » actualia, tum possibilia quje numffuam existent,
* In Pann. : « scit.» licet per Dei potontiam existerc possint, non —
•*
In Pann. : « quia. » quidem actualitcr, sod quasi habitmiliter, ita ut
^
In Paiin. : « cop;noscit; est. » anima Ciiristi quodlibet oorum, quanihi placue-
"
Pann.
Iii« lioc lompus ignorat. »
: rit, oopnoscoro itossillioot non possit propter
,

" In Pann. « lilio naturali. »:

suam tinitatom onmia simul cognoscorc. Tho-
* In Parm. « intiMituni porfectius... quod. »
: mista? negant Christi visioncm beatilicam se ad
«"Iii Pann. addilur « licet, absoluto lo- : possibilia modo jiranticto intelleota extendore ;
(juondo, scionlia divina oxccdat sciontiain animtr aflirmanl insupor hano visionem esse ipioad om-
Christi non sohnn. » nia sua objecla actualem.
(a) Scolus, Faher, Marsilius Smisiiig, licrmx
 ;

QU^.ST. X, ART. Iir. 9

solum quantum ad modum cognoscendi, quod est actu non autcm secundum quod
sod otiam quantum ad numcrum scibi- est* inpotcntia; scicntia primo et prin-
lium, ut dictum cst. cipalitcr respicit ens actu, sccundario
autem respicit ens in potcntia quod
—
CoNCLUsio. AnimaChristiomnia novitinVcrbo
quidem non secundum seipsum cognos-
:

proprio, quai quocumquc modo sunt, fuenmt,

vel erunt, et qu<Bcumque sunt in potentia crca- cil)i]e est, sed secundum quod cogiios-
tvu"a? non tamen omnia in co cognovit, quffi
; citur illud in cujus potentia existit.
sunt in potentia Dei creantis hoc cnim esset :
Quantum igitur ad primum modum
comprchenderc divinani virtutcm atque essen-
tiam.
scientiffi, anima Christi non scit infinita,
quia non suiit infmita in actu ctiamsi
;

accipiantur omnia quaecumque sunt in

ARTICULUS III. actu, sccundum quodcumque tempus
eo quodstatusgenerationis etcorruptionis
Utrum anima Christi in Verbo non durat in infinitum. Unde est certus
cognoverit infinita. numerus non sohim eorum quae sunt
absque generatione et corruptione, sed
Ad tertium sicproceditur. Videtur 1. etiam generabilium et corruptibihum.
quod anima Cliristi non possit cognosccrc Quantum vero ad alium modum scicndi,
infmita in Verbo. Quod cnim infmitum aiiima Christi iii Verbo scit infinita; scit
cognoscatur,repugnat defmitioni infmiti, enim, ut dictum est, omnia quaj sunt in
prout dicitur '\Vi\WPhysic.^ text. 63, quod potentiacrcaturaj. Unde cum in potcntia
« infmitum est cujus quantitatem acci- creaturae sint infmita, per hunc modum
pientibus, semper est aliquid extra acci- scit infmita quasi quadam scientia sim-
pere. » Impossibile autem est definitio- phcis intehigentiee, non autem scientia
nem a defmito separari quia hoc esset ;
visionis {a).
contradictoria esse simul. Ergo impos- Ad primum crgo dicendum, quod in-
sibile est quod anima Christi sciat infi- finitum, sicut in prima parte dictum est,
nita. dupliciter dicitur uno modo secundum
;

2. infmitorum scientia est

Pra:iterea, rationem formae et sic dicitur infinitum
;

infmita. Sed scientia animse Christi non negative, scilicet id quod est forma vel
potest esse infmita; est enim capacitas actus non limitatus per materiam vel
ejus fmita, cum sit creatura * Non ergo . subjectum, in quo recipiatur et hujus- :

anima Christi potest cognoscere infmita. modi infinitum, quantum est de sc, cst
3. Prseterea, infmito non potest esse maxime cognoscibile propter perfectio-
ahquid majus. Sed plura continentur in nem actus, hcet non sit comprehensibile
scientia divina, absolute loquendo, quam a potentia finita creaturae sic enim dici-
:

in scientia animai Ciiristi, ut dictum est. tur Deusinfmitus. Ettale infmitum anima
Ergo anima Cliristi non cognoscit infi- Christi cognoscithcet non comprehendat.
nita. Aho modo dicitur infmitum sccundum ra-
Sed contra, anima Christi cognoscit tionem materiae quod quidcm dicitur
:

totam suam potentiam omnia in quse et privative, ex hoc scihcet quodnonhabet

potest. Potest emundationem
autem in formam quam natum cst habcre et per :

infmitorum peccatorum, secundum ihud hunc modum dicitur infmitum in quan-

I Joan., II, 2 Ipse est propitiatio pro pec-
: titate. Tale autem infinitum ex sui ra-
catis 7iostris ; non pro nostris antem tan- tione est ignotum, quia scihcet estquasi
tum, sed etiam pro totius mundi. Ergo materia cum privatione forinae, ut dici-
anima Christi cognoscit infinita. tur III Phfjs., text. 65. Omnis autem cog-
Respondeo dicendum, quod scientia nitio est per formam vel actum. Sic ergo
non est nisi entis, eo quod ens et verum si hujusmodi infinitum cognosci debeat
convertuntur. Duphciter autem dicitur secundum modum ipsius cogniti, impos-
ahquid ens uno modo simphciter, quod
: sibile est quod cognoscatur. Est cnim
scihcet est ens actu aho modo secundum ; modus ipsiiis ut accipiatur pars ejus post
quid, quod scilicet est ens in potentia. partem ut dicitur in III Pht/s., text. 62
;

Et quia,utdicitur in IX Metaph., text. 20, et 63. Et hoc modo verum est quod ejus
unumquodque cognoscitur, secundum quantitatem accipientibus, scihcet parte
* In Parm. : « crcata. » (a) Agnoetae dixerunt humanitatcm Verbi multa
^ In Parm. deest : « actu non autem secun- ignorare.
dum quod est. »
 ,;

iO SUMMA TUEOLOGICA.
accopta post partcm, scmper est aliquid cundum longitudinem protractas in ali-

cxtra accijiore. Sod sicut matorialia pos- qua supcrficie fmita secundum latitu-
sunt accipi ab intolloctu immatorialitcr ct dinem.
mulla unitc; ita infinita possunt accipi Ouia infinitum non est sub-
ig-itur
ah int<'lloctu non per modum infiniti, sod stantia quaedam, sed accidit rehus quae
(]iiasi finito ut sic oa qUcC sunt in soipsis
: dicuntur infinitai, ut dicitur in III Physic,
infinita, sint in intolloctu cognoscentis text. 37 ct 38, sicut infinitum multipli-
finita. Et hocmodo anima Christi scit in- catur secundum diversa subjecta, ita
finita inquantum scilicot scit ca non
: neccsse est quod proprietas infiniti mul-
discurnuido por singuhi, scd in ahquo tiplicetur, ita quod conveniat unicuique
uno puta in ali(]ua croatura, in cujus
;
illorum secundum illud subjectum, Est
potcntia oxistunt infinita, et principahter autem quaedam proprietas infiniti quod
in ipso Verbo. infmito non sit aliquid majus. Sic igitur
Ad sccundum dicondum, quod nihil si accipiamus unam lineam infinitam, in
prohihotaliquidosso infinitum uno modo, illa non est aliquid majus infinito ; et si-
(]uod est alio modo finitum; sicut si militer accipiamus quamcumque alia-
si

imagincmurin quantitatihus superficiem rum linearum infmitarum, manifestum

qua; sit socundum longitudinom infinita ;
est quod uniuscujusque earum partes
socundum hitiludinom aut(;m finita. Sic sunt infinitae. Oportet ergo quod omni-
igitur si ossont infiniti homines numero, hus illis ^ infmitis non sit aliquid majus
hahcrenl quidem infinitatem secundum in illa linea; tamenin alialinea etintertia
ah(piid, scilicct sccundum multitudinem crunt pluros partes etiam infmitffi praetcr
secundum tamcn essentiae rationem non istas.Et hoc ctiam videmus in numeris
liahoront infinitatcm
* eo quod omnis , accidere : nam species numerorum pa-
esscntiacsset limitata suh rationc unius rium sunt infinitae et similiter specics
spcciei. Sed id quod cst simplicitcr infi^- numerorum imparium ; et tamen uumeri
nilum, socundum osscntiae rationem, est pares et impares sunt plures quam pares.
Dous, ut in partc dictum est. Proprium
1 Sic igitur dicendum cst quod infinito
autem ohjectum intollcctus est quod
« simpliciter et quoad omnia niliil est ma-
quid est ut dicitur III
, » De anima jus infinito autem secundum ahquid de-
;

text. 2G, ad quod pcrtinct ratio speciei. Sic tcrminatum non est aUcpiid majus in illo
igitur anima Christi, proptcr hoc quod ordine potest tamcn accipi aliquid ^
;

hahot capacitatem finitam, id quod est majus extra illum ordinem. Per Iiunc
simplicitor infinitum socundum esscn- igitur modum
infmita sunt in potcntia
tiam, scilicot Deum, attingit quidem, sed creaturae et tamen plura sunt in potcntia
;

non compndiondit, ut dictum ost. Id au- Dei quam inpotentia creaturai. Et similiter
tcm infinilum quod in croaturis est in anima Christi scit jnfinita scientia sim-
potontia, potest comprehcndi ah anima plicis intelligentiffi plura tamen scil
:

Christi, quia comparatur adipsam secun Deus secundum hunc intelligentiae * mo-
dum ossoutia» i'aliouom, cx qua partc in- dum.
finitatem non liahot. Nam ctiam intellec-
tus noster intelligit univcrsale, puta na-
CoNCLUsio. — Anima Christi non cognoscit in-
finita in actu, cum ca non sint : cognoscit autem
turam gcnoris vel >speciei, quod quodam- in Verbo inlinita in potontia, quasi quadam
modo hal)ol infiuilatom,
in(juantum po- scientia simplicis inlelligcnlia^ non autemscien-
test de infinitis pra'dicari. tiui visionis.

Ad tortium diccndum, quod id quod

est iufiuitum omnihus modis, non potest ARTICULUS IV.
essc uisi unum. Fndo ct Philoso[)hus
dicit iu 1 be Civlo, toxl. 2 ot 3, (pu)d (}uia Ulrum anima Christi vidcat Verhum sivc
corpus ad omnom partom dimousio-
ost divinam esscntiam clarius qualihct alia
nalum, impossibile cst esse phu*a cor- creatura.
pnni iufiuita. Si tamon aliquid csset in-
liuilum uno modo laulum. uiiiil prohi- Ad (]uarlum sic procoditur, 1. Vidotur
borot osso i)lura talia iuliuila; sicul si quod auinui lihrisliuou porroctius viileat
inhdligoronms phu'os lincas iulinitas se- Vorbum quam quadibct alia crcatura.
I
\n iinn. : « liahcrcnl linitatiMii co (piot ^ In l'arni. : « aliijuid aliud. »
oiiiiiiuiii. »
hi Parm. : « scieutiie vcl intcllig«>ntia'. »
* lii l'arni. (> iUis parlibiis. »
 ;

QUiEST. X, ART. IV, ET QU^ST. XI, ARG. li

Perfectio cnim cog-nitionis est secundum fectio cognitionis, quantum cst ex partc
medium cognoscendi : sicut perfectior cogniti, attenditur secundum medium
est cognitio qua3 habetur per medium scd quantum cst cx parte cognosccntis,
syllogismi demonstrativi, quam quae ha- attcnditursecundum potentiam vel ha-
betur pcr medium syllogismi dialectici. bitum. Et iude est quod etiam inter ho-
Sed omnes beati vident Verbum imme- mines per unum mcdium unus pcrfectius
diate per ipsam divinam essentiam, ut cognoscit aliquam conclusionem quam
in I parte dictum est. Ergo anima Christi alius. Etper hunc modum anima Christi,
non perfectius videt Verbum quam quaB- quae abundantiori replctur lumine, per-
Ubet alia creatura. fcctius cognoscit divinamessentiam quam
2. Praeterea, perfectio visionis non ex- alii beati, licet omnes ipsam Dei essen-
cedit potentiam visivam. Sed potentia tiam videant per seipsam.
rationalis animge, quaUs est anima Christi, Ad secundum dicendum, quod visio
est infra potentiam inteUectivam angeU, divinae essentiae excedit naturalem poten-
ut patet per Dionysium, iv cap. Cxl. tiam cujuslibct creaturae, ut in prima
hier., ante med. Ergo anima Christi non parte dictum est. Et idco gradus in ipsa
perfectius videt Verbum quam angeli. attenduntur magis secundum ordincm
3. Praeterea, Deus in infinitum perfec- gratiae in quo Christus cst exceUcntissi-
tius videt Verbum suum quam anima mus, quam secundum ordinem naturae,
Sunt ergo infiniti gradus medii
Christi.
*
sccundum qucm natura angclica prajfcr-
inter modum quo Deus videt Verbum tur humanae.
suum, et inter modum quo anima Christi Ad tertium dicendum, quod, sicut supra
videtVerbum ipsum. Ergo non est asse- dictum cst dc gratia, quod non potcst
rendum qudd anima Christi perfectius cssc major gratia. quam gratia Christi
videat Verbum, vel essentiam divinam, per respectum ad unionem Verbi idem :

quam quaeUbet alia creatura. etiam dicendum est et de perfectionc di-

Sed contra est quod Apostolus dicit ad vina? visionis; licet, absolute conside-
Ephes., I, 20, quod Deus constituit Chris- rando, possit esse aliquis gradus ^ subli-
tum ad dexteram suam in cselestibus supra mior secundum infinitatem divinae po-
omnem Prhicipatum, et Potestatem, et tentiae.
Virtutem, et Domitiationem, etomne nomen
quod nominatur nonsolum in hoc ssecido,
,
CoA'CLusio.— AnimaChristi, cum perfectissime
conjuncta fueint Verbo Dei, scilicet in persona,
sed etiam infuturo. Sed in ^ cajlesti gloria caeteris quoque creaturis divinam essentiam per- i

tanto aliquis est superior, quanto perfec- fectius et clarius intuetm\

tius cognoscit Deum. Ergo anima Christi
perfectius videt Deum quam qua^vis alia
creatura.
Respondeodicendum, quod visio divinse QU.ESTIO XI.
essentia? convenit omnibus beatis secun-
DE SCIENTIA INDITA VEL INFUSA ANIM^
dum participationem luminis derivati in
eos a fonte Verbi Dei, secundum illud CHRISTI.
Eccli., I, Fons sapientise, Verbum Dei
o :

in excelsis. Huic autem Verbo Dei pro- (In sex axticulos divisa.)

pinquius conjungitur anima Christi, quae

est unita Verbo in persona, quam quaevis Deinde considcrandum cst de scientia
alia creatura. Et ideo plenius recipit in- indita vel infusa animae Christi; ct circa
fluentiam luminis, in quo Deus videturab hoc quaeruntur sex 1° utrum secundum
:

ipso Verbo, quam qusecumque alia crea- hanc scientiam Christus sciat omnia;
tura. Et ideo pree caeteris creaturis per- ^''utrum hacscicntiautipotueritnon con-
fectius videt ipsam primam veritatem, vertendo sc ad phantasmata; 3° utrum
quae est Dei essentia unde dicitur Joan.,
: haec scicntia fuerit collativa; 4" de com-
I, 4 Vidimus gloriam ejiis, quasi Uni-
: paratione hujus scientiae ad scientiam
genitia Patre, plenum non solum gratiae, angelicam; 5° utrum fuerit scicntia ha-
sed etiam veritatis. bitualis; 6° utrum fuerit distincta per
Ad primum ergo dicendum, quod per- diversos habitus.

' In Parm. « medii possibiles. *InPai'm. : « altior sublimiorque. »

* In Parm. « in illa. »

12
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum soci()}flum scienlkim indilnm vel
infusam Chrislus omnia
primum sic proccditur. \ Videtur
A(I
quod sccuudum hauc scicntiam Cin^istus
non coguovcril omuia. Ila'.c
tia iudita cst Christoperfectionem
ad
possihiUs iutcllectus ejus. Scd iutellectus
possil)ilis animjc humanae uon vidctur
essc iu potcutia ad omnia simpliciter, sed
ad illa sola circa (ju£e potest reduci iu
actum per intcllcctum agentem qui est
proprium activum ipsius qua3 quidem :
sunt cognosciljilia sccundum rationcm
uaturalcm. Ergo sccuudum hanc scien-
tiam non coguovit Christus ea quae natu-
ralem rationem cxcedunt.
2. Pra'terca, phantasmata sc hahent ad
intcUcctum humanum sicut colores ad
visum,utdicitur in Ill/)(?ffnw2«, text. 18,
31 ct 39. Sed non pertinet ad perfec-
tionem visiva? potentiae cognoscere ca
qua^ sunt omuino ahsque colore. Ergo
neque ad pcrfcctioncm intcllectus humani
pcrtinet cognoscere ea cjuorum non
possunt esse phantasmata, sicut sunt
sul)stantia? scparata^ Sic ergo ^ cum hu-
jusmodi scicntia fucrit in Christo ad per-
fcctionem auimae iutellectivai ipsius; vi-
detur quod per hujusmodi scicntiam non
cognovcrit suhstantias scparatas.
3. Pneterea, ad pcrfectiouem intellec-
tus non pertinet cognoscere singularia.
Videtur ergo quod per hujusmodi scien-
tiam anima Christi singularia non co-
gnovcrit.
Sed contra cst quod dicitur Isa., xi,
quod replebit eum Spiritus sapientiae et in-
tellectus, scientice et consiliisuh quibus
c()mprch(>nduntur omnia cognoscihilia
uam ad sai)i('ntiam pcrlinct cognitio om-
uium divinorum ad intcllcctum autem
; parte dictum cst ct hoc praecipue ma-
pertinet cognitio omnium immateria-
lium ad scicntiam autcm pcrfinet cog-
:
nitio omnium conclusionum; ad consi-
lium autcm cognitio omnium agihilium.
Ergo vidctur quod Christus sccundum
sci<'ntiain indilam sihi pcr Spiritum sanc-
tnui hahncrit onmium cognitioncm.
' in Paiin. »lt'ost : « sic. »
» SciiMis cst, iiKii, i|»so tcxtvis.
* \n Piirni. : « oinnimi. »
• lii F'iirin. :« ultiuiciu ailn. »
(rt) Sculislif dincnl ('.lirisUiin
;
SUMMA THEOLOGICA.
Respoudeo dicendum, quod, sicut
prius dictum est, convcniens fuit ut ani-
ma Christi per omnia ' esset perfecta per
hoc quod omnis ejus potent iahtas sit rc-
ducta ad actum. Est autem cousidcraudum
sciat. (juod in auima humana, sicut in qualihet
creatura, consideratur duplex potentia
. passiva uua quidem per comparationem
:
ad agcns naturale aha vero per compa-
;
cnim scien- rationcm ad agens primum, quod potest
quamhhct creaturam reducere in actum ali-
quem altiorem in quem reducitur per
*
agensnaturalc ctheecconsuevitvocaripo-
:
tcntia ohedientiai iu creatura. Utraque au-
tem potcntia animt-e Christi fuit reducta in
actum, secuudum hanc scieutiam divini-
secundum eam anima
tus inditam. Et ideo
Christi primo quidem cognovit qusecum-
que ah homine cognosci possunt per
virtutem luminis intellectus agentis, sicut
sunt quaecumque pertinent ad scientias
humanas secundo vero per hanc scien-
;
tiam cognovit Christus omnia illa qua?
per revelationem divinam hominihus in-
notescunt sive pertineant ad donum
;
sapientia', sive ad donum prophetiae, sive
ad quodcumque donum Spiritus sancti
omnia enim ista ahuudantius et plenius
caeteris cognovit anima Christi.* Ipsam
tamen Dci essentiam per hanc scientiam
non cognovit, sed solum per primam, de
qua supra dictumest («).
Ad primum ergo dicendum, quod ratio
illa procedit de potentia naturali animae
intellectivffi, quae scilicet est per compa-
ratiouem ad agens naturale, quod est
intellectus agcns.
Ad secundum dicendum, quod anima
humana in statu hujus vitae, quia (luo-
dammodo cst ad corpus ohligata, ut sine
phantasmatc intelhgcre non possit, nou
potcst inteUigcre suhstantias scparatas.
' : Scd post statum hujus vita? anima sepa-
: rata poterit aliquahter suhstautias scpa-
ratas per seipsam coguosccrc, ut in 1
:
nifcstum cst circa animas beatorum.
Christus autcm autc passioncm non so-
lum fuit viator, scd ctiam comprchcnsor;
undc auima cjus potcrat cognosccre
substautias scparatas pcr modum quo
cognoscit aninia sc|>arata.
Ad tcrtium «liccudum, quod C(\Lruitio
oinnia individua cx scicutia pcr accidons infusa,
noc ctiiim cx cadcni scii^ntia pnvcisc copnoscorc
lUicscntia i>ra>tcrit;i, aut liitur;i, sul» ratioiic prai-
scnli\un, prictcritorum,aut luturorum.
lum cognosccrc

QUJ:ST. XI, ART.
sing-iilariiim non
pcrtinct ad perfectionem
animae inteilcctivffi secundum cognitio-
nem speculativam pertinet tamen ad
;
perfectionem ejus secundum cognitioncm
practicam, quae non perflcitur absque
cognitione singularium, in quibus est
operatio, ut dicitur in VI Ethic, cap. vii,
circ. fin. Uiide ad prudentiam requiritur
memoria proeteritorum, cognitio pra?seii-
tium et providcntiafuturorum, ut Tullius
dicit sua Rhetor., lib. II De invejit.^
in
aliquant. ante fin. Quia igitur Cliristus
habuit plenitudinem prudentiae secun-
dum donum consilii, consequens est
quod cognoveritomiiiasingularia* pra^te-
rita, prffisentia et futura.
CoNCLUsio. — Cuin decuerit animam Christi
verbo Dei unitam, omnino perfectam esse per
scientiam inditam, vel infusam, omnia etiam ne-
cessaiio cognovit, excepta divina.essentia.
ARTICULUS II.
Utrum Christus hac scientia uti potuerit,
convertendo se ad phantasmata.
Ad secundum sicproceditur. 1. Yidetur
quod anima Christi non potuerit intelli-
gere secundum hanc scientiam, nisi
convertendo se ad phantasmata quia,
ut dicitur III Be anima, text. 18, 31
et 39, phantasmata comparantur ad ani-
mamintellectivamhumanam,sicutcolores
ad visum. Sed potentia visiva Christi non
potuit exire in actum nisi convertendo
se ad colores. Ergo etiam neque anima
intellectiva ejus potuitaUquid intelligere
nisi convertendo se ad phantasmata.
2. Praeterea, anima Christi est ejusdem
naturae cum animabus nostris alioquin ; finem tendere. Fiiiis tameii proprius ali-
ipse 11011 esset ejusdem spcciei nobiscum,
contra idquod Apostolus dicitPhilipp., ii,
7, quod est in similitudinem hominum
factus. Sed anima nostra non potest in-
telligere nisi convertendo se ad phantas-
mata. Ergo etiam neque anima Christi.
3. Prseterea, sensus dati sunt homini
ut deserviant inteUectui. Si igitur anima
Christi inteUigere potuit absque conver-
sione ad phantasmata, quae per sensus
accipiuntur ,sequeretur quod sensus
frustra fuissent in anima Christi,
est inconveniens. Videtur igitur
* In Parm. deest « pra;terita. »
: phantasmata.
' In Parm. : « etiam. »
^ In Parm. omittitur « phantasmata, sed. »
: Non autem
(«) Chi-istus scientia infusa preeditus libere po-
terat se aut convertere aut non convertere ad
'
I ET 11. 13
anima Christi non potuerit inteUigere
iiisi convertendo so ad phantasmata.
Respondeo dicendum, quod Christus
in statu ante passioncm fuit simul viator
et comprchcnsor, ut infra magis patcbit;
et praecipue quidem conditiones viatoris
habuit ex parte corporis, in quantum
fuit passibile conditiones vero compre-
;
hensoris maxime habuit ex parto animae
intcUectivae. Est autem haec conditio
animae comprehcnsoris, ut nuUo modo
subdatur suo corpori, aut ab eo depeii-
deat, sed totaliter ei dominetur. Unde
et post resurrectionem ex aiiima gloria
redundabit ad corpus. Ex hoc autem
anima hominis viatoris indiget ad phaii-
tasmata converti, quod est corpori obli-
gata, et quodammodo ei subjecta, et ab
eo dependens. Et ideo animae beatae et
ante resurrectionem, et post, inteUigere
possunt absque conversione ad phantas-
mata. Et hoc quidem ^ oportet dicere de
anima Christi, quae plene habuit faculta-
tem comprehensoris («).
Ad primum ergo dicendum, quod si-
militudo iUa quam Philosophus ponit,
noii attenditur quantum ad omnia. Mani-
festum est enim, quod finis potentiae vi-
sivae est cognoscere colores fiiiis autem ;
: potentiae inteUectivae non est cognoscere
phantasmata, sed species inteUigibiles,
quas apprehendit a phantasmatibus et
in phantasmatibus secundum statum prae-
sentis vitae. Est igitur simiUtudo qiian-
tumad hocquod aspicit utraque potentia,
non autem quantum ad hoc iii quod
utriusque potentiae conditio terminatur.
Niliil autem prohibet secundum diversos
status ex diversis rem aUquam ad suum
cujus rei semper est unus. Et ideo licct
visus niliil cognoscat absque colore; in-
teUectustamen secundumaliquem statum
potest cognoscere absque phantasmate,
sed non absque specie inteUigibili,
Ad secuiidum dicendum, quod licet
anima Christi fueritejusdemnaturae cum
animabus nostris, habuit tamen aUquem
statum quem animae nostrae non habent
nunc in re, sed solum in spe, scilicet
statum comprehensoris.
quod Adtertium dicendum, quod licetanima
quod Christi potuerit inteUigere non conver-
S. Thomas etenim dicit : « potuit
intelligere sine conversione ad pliantasmata. »
dicit : « intellexit sine convei"sione
illa. »
 ;

14 SUMMA THEOLOGICA.
tciido s(! a<l [(liaiiliisiTiata, potorat tamon fuit oi divinitus indita,non por invostiga-
soad ])liantasniata convorton-
iutellig-oro, tionom rationis acquisita. Alio modo po-
do. Et idoo sonsns non fuorunt frustra in tcst dici aliqua scientia discursiva vel
eo * : cum scnsus non dentur
pra3sertim coUativa quantum ad usum sicut inter- ;

lioniiui solum adscionliam intellectivam, dum scientos ex causis concludunt ef-

sod cfiam ad nocessitatem vitai ani- fectus, non ut de novo addiscant, sed
malis. volcntes uti scicntia quam jam habent.
Et hoc modo scicntia animae Christi po-
CoNCLCsio, —
Cum Cliristus fucrit viator ot
terat esse coUativa ct discursiva potcrat :
comprolionsor, per sciontiam inrlitam potuit in-
telligere ctiam sine convcrsione ad ijhantasmata. enim ex uno aUud concludere, sicut sibi
placebat sicut Matth., xvii, cum Domi-
;

nus quffisisset a Petro * a quibus reges

ARTICULUS III.
terra? tributum acciperent, a filiis suis,

Utrum hxc scientia fuerit collativa. an ab alienis, Potro respondento, quod

ab alicnis conclusit Er(/o tiberi sunt :

Ad Videtur
tertium sic proceditur. \ . filii.

quod anima Christi hanc sciontiam non Ad primum ergo dicendum, quod a
habuerit per modum collationis. Dicit Christo excluditur consilium quod cst
enim Damasccnus in III lib. Orth. fuL, cum dubitationc ct per consequens elcc-
;

^
cap. XIV, col. 1043, t. 1 « In Christo : tio, quse in sui rationc talc coiisilium
non dicimus consilium nequc electio- includit non autem a Christo excluditur
:

nem. » Non auterii removontur hac a usus consiliandi.

Christo, nisi in quantum important col- Ad secundum dicendum, quod ratio
lationometdiscursum. Ergo videtur quod illa procedit de discursu et coUatione,
in Christo non fucritscicntia collativavel proiit ordinantur ad scientiam acqui-
discursiva. rendam.
2. Praeterea, homo indigct collationc Ad tertium dicendum, quod beati con-
et discursu rationis ad inquirenda ea formantur angelis quantum ad dona
quad ignorat. Sed animaChristi cognovit gratiarum manct tamcn
; differentia quae
omnia, ut supra dictumest. Non crgo in est secundum naturam ; et ideo uti col-
ea fuit scientia discursiva vel collativa. latione et discursu cst connaturale ani-
3. Prffiterca, scicntia animai Christi mabus beatorum, non autem angelis.
se habuit per modum comprehonsorum,
qui angelis conforrtiantur, ut dicitur
CoNCLUsio. — Scientia infusa anima^ Cliiisti
quoad ejusacquisitionem, collativasive discui^siva
Matth., XXII. Sed inangclis noncst scien- non fuit, sed tantum quantum ad usimi.
tia discursiva seu collativa, ut patct pcr
Dionysium, vii cap. De div. tiom., §2, ARTICULUS IV.
col. 867, t. 1. Ergo nec ctiam in anima
Christi fuit scientia discursiva seu coUa- Utrum hasc scientia in Christo fuent
tiva.
major scientia angelorum.
Scd contra cst quod Christus habuit
animam rationalem, ut supra habitum Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur
est. Propria aulem oporatio animae ra- quod hujusmodi scientia in Christo fuerit
lionalis ost conforre otdiscuiTorc dc uno minor quam iii angehs. Perfectio enim
in aliud. Ergo iii Chrislo fuit scicntia proportionatur perfcctibili. Sed anima
discursiva vol coUativa. liumana sccundum ordinom natura» est
Kespondeodicendum,quodaliqiiascien- infra naturam anirehcam. Cum igitur
tia polest esse discursiva vel coUativa scientia, dequa nunc loquimur, sit indita
diiplicit(!r. Uno modo (piantum ad scion- animffi Christi ad porfoctionom ipsius, vi-
tia;acquisitioncm siciit accidit iii iiobis,
:
dolur qiiodhiijusniodi sciontia fuorit iiifra
qui procodimus ad cognoscendum unuin scientiam qua perficitur uatura ange-
pcr aliud, sicut oUectus pcr causas, et ^ lica.
econvcrso. Kt lioc niodo scioiilia anima^ 2. Pra^terea, scientia aninKo Christi
Cliristi nou luit discursiva vol coUaliva : fuit aliquo modo
coUativa et discursiva
quia ha!c sciontia,de(iua nuncloquimur, quod non potostdici de scientia angeUca.
• In Parin. : « in ipsa. » Migne.
» « At von. s<"nt<'ntiain ot oloctionom in Do- ' \n Parm. « vol. : »
iniiio duore iioii possunnis. » Mich. I.o(iuicn apud * In Parm. doest : « a Peti"o. »
 QU^ST. XI, ART. IV ET V. io

Ergo scientia animo} Christi fuit inferior jor est perfectio scientia; existeiitis in
scientia angelorum. actuquamcxistcntis inhabitu'. Ergo con-
3. Praeterea, quanto aliqua scientia veniens fuisse videtur quod omnia sciret
est magis immaterialis, tanto est potior. in actu. Non ergo habuit liabitualcm
Sed scientia angelorum est immaterialior scientiam.
quam scientia animai Christi: quia anima 2. Pra3terea, cum
habitus ordinetur ad
Christi est actus corporis, et habet con- actum, frustra videtur esse hal)itualis
versionem ad phantasmata quod de an- ;
scientia, quae. nunquam in actum reduci-
gelis dici non potest. Ergo scientia an- tur. Ciim autem Christus sciverit omnia,
gelorum est potior quam scientia animae sicut jam dictum est, non potuissetactu
Christi. omnia iUa considerare, unum post aliud
Sed contra est quod Apostohis dicit cognoscendo*, quia infmitanon est enu-
Hebr. ii, 9
, : Eum
autem quimodico quam merando pertransire. Frustraigitur fuis-
angeli minoratus est videmus Jesum prop- set in eo scientia^ habitualis, quod cst
ter passionem mortis cjloria et honore co- inconveniens. Habuitergo actualemscien-
ronatum ex quo apparet quod propter
;
tiam omnium quae scivit, et non ha-
solampassionem mortis dicatur Christus bitualem.
ab angehs minoratus. Non ergo propter 3. Praeterea, scientia habitualis
estquae-
scientiam. dam perfectio scientis. Perfectio autem
Respondeo dicendum, quod scientia est nobilior perfectibili. Si igiturin anima
indita animae Christi potest duphciter Christi fuissot ahquis habitus scientia^
considerari uno modo secundum illud
: creatus sequeretur quodaliquid creatum
,

quod habuit a causa influente aho modo
secundiim id quod habuit ex
recipiente. Quantum igitur ad primum,
scientia indita animae Christi fuit multo
excehentior quam angelorum scientia, et
quantum ad multitudinem cognitorum,
et quantum ad scientiae certitudinem
quia lumen spirituale *, quodest inditum
animae Christi, est multo exceUentius
quam lumen quod pertinet ad naturam
angelicam. Quantumautem adsecundum,
scientia indita animae Christi est infra
scientiam angehcam, scihcet quantum
ad modum cognoscendi, qui estnaturahs
animae humanae, qui scihcet est per con-
versionem ad phantasmata et per colla-
tionem et discursum.
Et perhoc patetresponsioadobjecta.
— completum est habitus. Ejusdem autem
CoNCLUsio. Scientia indita vei infusa animae
Christi, excedit Angelorum scientiam cfuantum ad
id quod in ea consideratur ex parte Dei influen-
tis : est tamen infra eam quantum ad
recipiendi.
ARTICULUS
V.
; esset nobihus ^ anima Christi. Non i-
subjecto gitur in anima Christi fuit scientia habi-
tualis.
Sed contra, scientiaChristi, de quanunc
loquimur, univoca fuit scientiae nostra?,
sicut anim.a ejus fuit unius speciei
et
;
cumanima nostra. Sed scientia nostra est
ingenerehabitus. Ergo etscientia Christi
fuit habitualis.
Respondeo dicendum, quod sicut su-
pra dictiim est, modus hiijus scientiae in-
ditae animae Christi fuit conveniens ipsi
subjecto recipienti. Nam receptumest in
recipiente per modum recipientis. Est
autem hic modus connaturalis animae
humanae, ut quandoque sit inteUigens
actu, quandoque in potentia. Medium au-
tem inter puram potentiam et actum
generis sunt medium et extrema, Et sic
patet quod modus connaturahs animse
modum humanae est ut recipiat scientiam per
modum habitus, Et ideo dicendum est
quod scientia indita animae Christi fuit
habitualis poterat enim ' ea uti quando
;

volebat.
Utrum hxc scientia fuerit habitualis. Ad primum ergo dicendum, quod in
anima Christi fuit duplex cognitio, et
Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur
. utraque suo modo perfectissima. Una
quod in Christo non fuerit habituahs quidem excedens modum naturae huma-
scientia. Dictum est enim quod animam nae, qua scilicet vidit Dei essentiam, et
Christi decuit maximaperfectio^, Sedma- aliain ipsa; et haecfuit perfectissima sim-

* In Parm. : « lumcn spiritualis gratioe. » s

In Pai'm. : « quorumdam scicntia. »
* In Pai'm. : « perfectio scientise. » ® In Pai^m. : « uobilius quam. »
^ In Parm. : « in potentia vel habitu. » ' In Parm. : « et poterat. »
In Parm. : « cognoscendo. »
 1(3 SUMMA TIIEOLOGICA.

plicitcr cognitio iion fiiit habi-

: et talis Non ergo fuit distincta per plures ha-
tualis sed actualis respectu omnium quae bitus.
lio<' modo cognovit. Alia autem cognitio 2. Praeterea, fides nostra derivatur a
fuit in Christo secundum modum pro- scientia Christi : unde Ilebr., xii, 2: As-
portionatumlmmanai nalurai, prout sci- picicntes in auctorem fidei et consumma-
lic(!t cognovit res per species sibi divi- torem Jesum. Sed unus est habitus fidei
nitus inditas, de qua cognitione nunc de omnibus crcdibilibus, ut in sccunda
loquimur et haec cognitio non fuit sim-
:
parle dictum est. Ergo multo magis in
pliciter perfectissima, scdin genere dun- Cln-isto non fuit nisi unus habitus scieu-
taxat humana», cognitionis unde non : tiae.

oportuitquod esset semper in actu. 3. Praetcrea, scientiaedistinguuntur se-

Ad secundumdicendum, quod habitus
reducitur in actum ad imperium volunta-
tis nam habitus est quo quis agit cum
:
volucrit. Voluntas autem indeterminate
se habet ad infmita. Nec tamen hoc est
frustra; licetnon in omniaactualiter ten-
dat dummodo tendat actualiter in id
:
quod convcnit loco et tempori. Et ideo
etiam habitus non est frustra, licct non
omnia reducantur in actum quae habitui
subjacent dummodo reducatur in actum
;
id quod congruit ad debitum finem vo-
luntatis secundum exigentiam negotio-
rum et temporis.
Ad tertium diccndum, quod bonum *,
et cns, duplicitcr
cundum diversas rationes scibilium, Sed
anima Christi omnia scivit sccundum
unamrationcm, scilicet secundum lumen
divinitus infusum. Ergo in Christo fuit
tantum unus habitus scientiae.
Sed contraestquod Zachar., iii, 9, dici-
iViVqViO&super lapidemunum, idest, Chris-
tum, septem oculisimt. Pcroculum autem
scientia intelligitur. Ergo vidctur quod
in Christo fuerint plurcs habitus scientiae.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tum est, scientia indita animae Christi
habuit modum connaturalcm animae hu-
manae. Est autem connaturale animae hu-
manae ut recipiat specics in minori uni-
dicitur : uno modo versalitate quam angeli ita scilicet quod
:

simplicitcr et sic ens dicitur

; bonum et diversas naturas specificas per diversas
substantia quae in suo esse, et sua
,
species intelligibiles cognoscat. Ex hoc
bonitate subsistit. Alio modo dicitur cns autem contingit quod in iiobis siiit diversi
et bonum secundum quid et hoc modo ; habitus scientiarum, quia sunt diversa
dicitur ensct bonum accidens non quia ; scibilium gcnera inquantum scilicet ea
:

ipsum habeatesse et bonitatem, sed quia quae reducuntur in uiium gcnus eodem
ejussubjectumestensetbonum.Sicigitur habitu scientiae cognoscuntur; sicut dici-
scientia habitualisnon cst simpliciterme- tur in I Posterior., text. 42, quod « una
lior aut dignior quam anima Christi, sed scientia est quae est uiiius generis sub-
secundum (juid ; cum tota bonitas habi- jecti. » Et idco scicntia indita animai
tualis scientiai cadat in bonitatem sub- Christi fuit distincta secundum diversos
jecti. habitus.

CoNCLi:sio. —
Cumscicntia Christi fuerit unius
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
rationis ciim scicntia nostra, et ca uti potuerit supra dictum est, scientia aiiimai Christi
cmn volebat, necessario iuit liabitualis. est perfcctissima et cxcedens angelorum
scientiam quantum ad id quod conside-
ARTICULIIS VI.
ratur in ea ex partc Dci influeiitis est ta-
;

men iiifra scicntiam angelicam quantum

Utriim hxc scientia fuerit distincta per ad modum rccipientis. Et ad hujusmodi
divei'Sos habitus. modum pcrtinet quod scientia illa per
multos habitus distinguatur, quasi per
Ad sextum sic proccditur. 1. Vidctur speciesmagis particularcs existcns.
quod in anima
non fucrit nisi Christi Ad secuudum diceiidum, quod tidcs nos-
unushabitusscicntiai. Quanto enim scien- tra innititur prima; vcritati et ideo Chris-
;

tia est perfcctior, tanto est magis unita:
unde«;t angeli supcriorcs per formas ma-
gis universalcs cognoscunt, ut in
parte dictum est. Sed scientia Christi tiiit
perfectissima. Ergo fuit maximc una.
tusestauctorfidei nostra? secundum divi-
nam scieiitiam, quic ost simplicitor una.
prima Ad tcrtium diccndum, quod lumen di-
vinitus infusumest communis ratii» intcl-
ligendi ea quae divinitus rcvelanfui\, sicuf

' In l»arni. » nonum siout ct. »

 :

QUtEST. XI, ART. VI, ET QUJIST. XII, ART. I. 17

coriim qucc natura-

cl liimcii iiitcllcctiis' dum hanc scicntiam Christus omnia
litcr cognoscuntur. Et idco oportuit^ iii scivit.
anima Christi proprias spccies singula- Scd contra est quod nihil impcrfectum
rium rcrum poncrc, ad cognosccndum fuit in Christo quantum ad animam. Fuis-
cognitionc propria unumquodquc ct ; sct autcm impcrfecta haec cjus scicntia,
sccundum oportuit cssc divcrsos
lioc si sccuiidum cum non scivisset omnia,
habitus scicntia? iii anima Christi, ut dic- quia impcrfcctum est cui potest fieri ad-
tum est. ditio. Ergo secundum hanc scientiam
— Christus omnia scivit.
CoNCLUsio. Scientia indita animae Christi
distincta fuit in diversoshabitiis, secundum varia Rcspondco dicendum, quod scientia
scibilium gcnera hic enini modus est humanai.
: acquisita ponitur in anima Christi, ut su-
animee connatiu^alis. pra dictum est, proptcrconvenientiam in-
teUectus agcntis, ne cjus actio sit otiosa,
quae facit intelligibilia in actu sicut ct
;

QU^STIO XII. scientia indita vel infusa ponitur in anima

DE SCIENTIA ANIM^ CHRISTI ACQUISITA.
(In quatuor articulos divisa.)
Dcinde considcrandum est de scicntia
animffi Christi acquisita vel expcrimcn-
tali; ct circa hoc qugeruntur quatuor
1" utrum sccundumhanc scicntiam Chris-
tus cognoverit omnia 2° utrum in hac ; illa quae possunt sciriper actionem intel-
scientia profecerit; 3 utrum aliquid ab
homine didicerit; 4" utrum acceperit
quid ab angelis.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum secundum hanc scientiam Christus
cognoverit omnia.
Ad primum proceditur. 1. Videtur
sic'
quod secundum hanc scientiam Christus
non omnia cognovcrit. Hujusmodi enim
scientia per experientiam acquiritur. Sed
Christus non omnia expertus cst. Non igi-
tur omnia sccundum hanc scientiam scivit.
2. Praeterea, homo scicntiam per sen-
sumacquirit.Sednonomniasensibihascn-
sibus corporalibus Christi fuerunt subjec-
ta. Non igitur secundum hanc scientiam
omnia cognovit^.
3. Pra^terea, quantitas scicntiae atten-
ditur secundum scibiUa. Si igitur secun-
dum hanc scientiam Christus omnia sci-
visset, csset in eo scientia acquisita
Christi ad perfectionem intellectus possi-
bilis. Sicut autem intellectus possibilis
est quo est omnia fieri, ita intellectus
agens est quo est omnia faccrc, ut dici-
tur in III De anima, text. 18. Et ideo si-
cut per scientiam inditam scivit anima
Christi omnia illa ad quae intellectus pos-
sibihs est quocumquc modo in potentia;
itaper scicntiam acquisitam scivit omnia
lectus agentis {a).
ali- Adprimumergo dicendum, quod scien-
tia rerum acquiri potest non solum per
experientiam ipsarum, sed etiam per ex-
perientiam quarumdam aliarum rerum;
cum ex virtuteluminis intellectus agentis
possit homo procedere ad intelligendum
effectus per causas, et causas per effcctus,
et similia per similia, ct contraria pcr
contraria. Sic igitur, licet Christus non
fuerit omniaexpertus, ex his tamen quae
expertus est, iii omnium devenit noti-
tiam.
Ad secundum dicendum, quod, licct
sensibus corporalibus Christi non fucrint
subjcctaomnia sensibilia, fucrunt tamen
sensibus ejus subjecta aliqua sensibilia,
ex quibus propter exccllcntissimam vim
rationis ejus, potuit in aliorum notitiam
devenire per modum praedictum; sicut
videndo corpora caelcstia, potuit compre-
hendere eorum virtutes et effectus, quos
habent in istis inferioribus qui ejus sen-
sibus non subjaccbant et eadcmratione
:

aequalis scientiae infusae et scientiae beatae, ex quibuscumque aliis in aliorum notitiam

quod est inconveniens. Non ergo secun- devenire potuit.

* In Parm. : « intellcctus agcntis. » praesens. Porro Scotistm contcndunt Christum

* In Parm. : « esse inanima. » succcssu temporis intuitive cognovisse illa quoe
^ In Parm. « cognovit Christus. »
: ab initio abstractivenoverat, ethanc cognitionem
(a) scientiam altstractivam a scientia
Scotistffi successivam vocant scientiam experimentalcm
intuitiva secernunt; abstractiva cognoscit objec- Christi, in <fua juxta illos potuit Christus uti vel
tum ab ejus existentia et prajsentia reali abstra- non uti phantasmatibus. Omnem aliam scientiam
hendo: intuitiva cognoscit objectum ut realiter ac(|uisitam Christo denegant.

V. 2
 IH SUMMA TIIEOLOGICA.

tcrtium diccndiim, quod secundum

Ad profectus scicntisR unus quidem secun- ;

istam scicntiam anima Christi non sim- dum esscntiam, prout scilicct ipsc habi-
ph*citcrcog-novitomnia,sed illaomniaqua^ tus scicntiai augetur alius autcm sc- :

p(;rlumcn intcllcclus agcntis homini sunt cundum cfTectum; puta si ahquis secun-
cognoscibiha. Unde pcr hanc scicnliam dum cumdcm et ccqualcm scicntiap habi-
non cognovit csscntias substantiarum tum primo minora ahis demonstret, et
separatanim, ncc etiam singularia praete- postea majora et subtihora.
rita*, ct futura, qua3 tamcu cognovit per Hoc autcm secundo modo manifestum
scicntiam inditam, ut supra dictum est. est quod Christus in scicntia et gratia
profccit, sicut et in setate; quia scihcet
CoNCLUsio. —
Sicut pcr scientiam inditam
secundum augmentum «tatis opera ma-
Christus omnia cognovit, ad cjua» quocumque
modo intollcctus possihilis cst in potcntia; ita jora facichat, quaj' majorcm scicntiam
pcr scicntiam acquisitam omnia attigit, ad qua> et gratiam dcmonstrabant.
se extcndit virtus intellectus agentis Sed quantum ad ipsum habitum scicn-
tiffi, manifcstum quod hahitus scicn-
cst
ARTICULUS II. tiae infusae in eo non cst augmentatus,
cum a principio plenaric fucrit ei omnis*
Utrum Christus in hac scientia profecerit. scicntia infusa et muho minus scientia
;

bcata in eo augeri potuit : dc scientia

Ad sccundum sicproceditur.
quod sccundum lianc scicntiam Christus
non profccerit. Sicut
scicntiambeatitu(linis,etsccundumscien-
tiam infusam Christus cognovit omnia;
ita ct sccundum hanc scientiam acf^uisi-
tam, ut ex dictis patet. Scd sccundum
illas scicntias non profccit.
cundum istam.
2. Praitcrea, proficcrc est impcrfccti
quia pcrfcctum adtlitioncm non recipit.
Sed in Christo non cst ponere scientiam
impcrfcctam. Ergo sccundum hanc scien-
tiam Christus non profccit.
3. Pra^crca, Damasccnus dicit hb. ITI
Orth. fid.^cn^. XXII, col. 1087, t. 1 « Qui
proficcrc ^ dicunt Christum sapicntia ct
gratia, ut additamcntum scnsus susci-
picntcm, non vcncranlur unioncm qua?
est sccundum hypostasim. » Sed impium
est illam unioncm non
vcnerari.
impium diccrc quod scientia
cst
additamcntum acccpcrit.
Sedcontra cstquod diciturLuc, ii, 52,
quod Jesus proficiebat sapientia, et aetate,
i. Vidctur autcm divina, quod non possit augcri.
supra in prima parte dictumest. Si igitur
enim secundum pra^tcr habitum scientia' infusiim, non sit
in anima Christi aliquis habitus scicntiaB
quibiisdam vidctiir, ct mihi
acquisita:^, ut
aliquando visum est ^ niilla scientia in
Christo augmentatafuit secundum essen-
Ergo nec sc- tiam, sed solum percxpcrientiam, idest,
per convcrsioncm spccicrum intcUigibi-
: lium inditarum ad phantasmata. Et sc-
cundum hoc dicunt qiiod scientia Christi
profccit sccimdum expericiitiam conver-
tendo scilicct spccics intclligibilcs inditas
ad ea quae dc novo per sensum accepit.
Scd quia inconvcniens vidctur quod ali-
: qiia naturalis actio intclligibilis Christo
decsset, cum cxtrahcre speciesintclligibi-
les a phantasmatibiis sit qua»dam natu-
ralis actio hominis secundum iiitcUectiim
agentem, convcnicns vidctur lianc ctiam
Ergo actionem in Christo poncre. Et ex hoc
ejus sc({uitiir quod in anima Christi aliquis
habitus scicntia? fuerif, qiii pcr hujusmodi
abstractioncm specicrum potucrit aug-
mentari cx hoc scilicct quod intcllectus
;

et (jralia. apud Deum et hoinines; ct Am- agens post primas spccics intcnigibilcs
brosiusdicit, lih. Deiucarn. Dom., cap. vii, abstractas a phantasmatibiis potcrat ctiam
§ 72, col.872, t. 3, quod « proficicbat sc- alias^^abstrahcrc.
cundum sapientiamliumanam. » Ilumana Ad primum crgo diccndiim, quod tam
autcm sapicntia est qua>. liumano modo scientia infusa anima^ Christi quam
ac(piirilur, scilicct pcr lumcn intcllcctus scicutia bcata fuit cffcctus agcntis infi-
agcntis. Krgo Cliristus sccundum hanc nita^ virtutis, qiii potcst simul totnm
scicntiam profecit. opcrari ct :ita iii nciitra scicntiaChristus
Rcspondco diccndum, qiiod diiplex cst profccit, sed a principio cam porfc<^tam

' In Paiin. additur : « piwscntia. » tucntur. )) Micli. I.C(iuicn.

« Oni sic c\uu sapicnlia et gratia profccissc
« ' In Parm. « qua^ scilicct. »
:

«lunt, t;uiquam lioruni incrcincntum acclpcrct, * In Pariu. « omnium. »

:

noii a primo rariiis oilu fiutain cssc unioncni * III, dist. XIV, qua>st. i, art. iii, qii. IJ.
nsscrunl, mc uiiioiifiu sccuiidum livpostasim " In Parui. : « aiias ot alias. »
 » ; ;

QTTiEST. XII, AUT. II ET IH. 19

hahuit. Sed.scliMitia acquisita oansatiir al) est. Sed quilibet audiens sermonem sig-
intcllectu agente, qui non simul totum nificativum potest addiscere
alicujus,
operatur, sed successive et ideo secun- ; quod nescit. Ergo Christus potuit ab ho-
dum hanc scientiam Christus non a prin- minibus aliqua addiscere quae secundum
omnia, sed paulatim et post
cipio scivit hanc scientiam nesciebat.
ahquodterapus, scilicct in perfecta sBtate : Sed contra est quod dicitur Isa., lv, 4 :

quodpatet ex hoc quod EvangeUsta simul
dicit eum
profecisse scientia et aetate.
Ad secundum diccndum, quod hsec
etiam scientia in Christo semperfuit per-
fecta secundum tempus Ucet non semper ;
fuerit perfecta simphciter et secundum
naturam et ideo potuit habcre augmen-
: genereid quod estprimum movens, non
tum.
Ad tertium dicendum, quod
Damasceni intelligitur
Ecce testem populis dedi eum, ducem ac
pr3eceptorem gentibus. Praeceptoris autem
non est doceri, sed docere. Ergo Christus
non accepit aliquam scientiam per doc-
trinam alicujus hominis.
Respondeo dicendum, quod in quolibet
movetur secundum illam specicm motus
verbum sicut primum alterans non alteratur. Cliris-
quantum ad illos tus autem constitutus est caput Eccle- ^

qui dicunt simphciter fuisse factam ad- quinimo omniumhominum, ut supra

siffi,

ditionem scientiae Christi, scihcet secun- dictum est ut non solum omnes per
;

dum quamcumque ejus scientiam, et ipsum gratiam acciperent, sed etiam ut

pra3cipue secundum infusam, quae causa- omnes ab co doctrinam veritatis recipe-
tur in anima Christi ex unione ad Ver- rent.Unde ipse dicit Joan., xviii, 37 Tn :

bum; non autem intelligiturdeaugmento hoc natus sum, et ad hoc veni i?i mun-
scientiae quae ex naturah agente causatur. dum ut testimonium perhibeam veritati.
;

Et ideo nonfuit conveniens ejus dignitati

CoNCLUsio. —
Profecisse sapientia, a^tate, et
ut a quocumque homine doceretur {a) .
gratia Christus dicitiir, non quod scientiaj habi-
tus in eo posteaperfectior fuerit, sed quia secun- Adprimumergo dicendum, quod, sicut
dum augmentum eetatis opera faciebat, quae ma- Origenes dicit Super Luc, hom. xix,
jorem scientiam et gratiam demonstrabant. col. 1831, t. 3, « Dominusinterrogabat,
nonut aliquiddisceret, sed utinterrogans
ARTICULUS III. erudiret. Ex uno quippe doctrinae fonte
manat, et interrogare, et respondere sa-
Utrum. Christus aliquidabhominedidicerit. pienter. » Unde et ibidem in Evangeho
sequitur quod stupebant omnes qui eum
Ad tertium sic proceditur. 4. Videtur audiebant, super prudentia et responsis
quod Christus hominibus di-
aliquid ab ejus.
dicerit. enim Luc, ii, 46, quod
Dicitur Ad secundum dicendum, quod ille qui
invenerunt eum in templo in medio doc- addiscit ab homine,nonaccipitimmediate
torum interrogantem illos et responden- scientiam a speciebus intenigibihbus,
tem. Interrogare vero et respondere est quae sunt in mente ipsius sed median- ;

addiscentis. Ergo Christus ahquid didicit tibus vocibus sensibilibus, tamquamsig-

ab hominibus. nis intelligibilium conceptionum. Sicut
2. acquirere scientiam ab
Praeterea, autem voces ab homine formatae sunt
homine docente videtur esse nobihus signa intellectualis scientiae ipsius; ita
quam acquirere a sensibus* quiainanima : creaturae a Deo conditae sunt signa sa-
hominis docentis sunt species intelligibi- pientiae ejus. Unde dicitur Eccli., i, 10,
les iii actu in rebus autem sensibihbus
; quodDeus effudit sapientiamsz^joer omnia
sunt species intelhgibiles sohim in po- opera sua. Sicut igitur digniusest doceri
tentia. Sed Christus accipiebat scientiam a Deo quam ab homine, ita dignius est
experimentalem ex rebus sensibihbus, accipere scientiam per sensibiles creatu-
ut dictum est. Ergo muho magis poterat ras, quam per hominis doctrinam.
accipere scientiam, addiscendo ab homi- Ad tertium dicendum, quod Jesus pro-
nibus. ficiebat in scientia experimentah, sicut
3. Praeterea, Christus secundum scien- et in aetate, ut dictum est Sicut autem .

tiam experimentalem non omnia a prin- aetas opportuna requiritur ad hoc quod
cipio scivit, sed in ea profecit, ut dictum homo accipiat scientiamper inventionem
' In Parm. « rebus sensibilibus.
: bant sub magistri ferula alpbabctum didicisse,
* In Parm. « a Dco. »
: totamque suam scientiam ab hominibus hau-
(a) Valentiniani, teste Irenaeo, Christum vole- sisse.
 20 SUMMA THEOLOGICA.
ita ctiam ad hoo qiiod accipiat scicntiam suljjacehat illuminationibus supercaeles-
pcr (li.sciplinam. Jlominus autcm nihii lium spirituum.
fccit quud non congruerct cjus aitati ct : Sed coiitra cst quod Dionysius dicit
ideo audicndis doctrina3 sermonihus non VII cap. Csel.hier.,% 3, col. 210, 1. 1 ,
quod
accommodavitauditum, nisi illo tcmporo « suprcmiangeU^ ad ipsum Jcsum quais-
quo potcrat ctiam [)cr viam cxpcricntiaj tioncm faciunt, diviniquc illiusopcris, et
talcm scicntia; gradum attigissc. Undc pro nobis assumptije carnis scicntiam dis-
Grcgoriusdicit Supcr Ezech., hom. ii, §3, cunt, et eos ipse Jesus sinemedio docet. »
col.796, t. 2 « Duodccimo annoaetatissua}
: Non est autemejusdcm docere et doceri.
interrogarc dignatus cst homincs in tcr- Ergo Christus non accepit scientiam ah
ra; quia juxta rationis usum, doctrinaj angclis.
sermo non suppetit nisi in a;tate perfec- Rcspondeo dicendum, (jiiod, sicut ani-
ta. » mahumana media* intcr spirituales sulj-
stantias et res corporalcs existit, itaduo-
CoNCLUsio. — Cum Christus a Deo constitutus
bus modis nata cst pcrfici uno quidcm :
fueiit,ut ab co doctrinam vcritatis rccipcrent
omncs; minime conveniebat, eum ab alio quo- modo pcr scientiam acceptam cx rehus
cumquc doceri. sensibinbus; alio modo per scientiam
inditam sive impressam ex illuminatione
spirituaUum suhstantiarum.
ARTICULUS IV.
Utroque autcm modo anima Christi fuit
Utrum Christus aliquid acceperit ab perfecta ex sensihilihus quidcm secun-
:

angelis. dum scicntiam cxperimcntalem ad quam ;

quidem non requiritur lumen angelicum,

Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctur sed sufficit lumcn intcUectus agcntis cx :

quod Christus ah angelis scientiam accc- imprcssione vero supcriori sccundum

perit. Dicitur enim Luc, xxii, 43, quod scientiam infusam, quam cst immediate
apparuit Cliristo angelus fle cgelo confor- adeptus a Deo. Sicut cnimsupra commu-
tans eum. Scd confortatio fit pcr verha *
nem modum crcaturae anima illa unita
exhortatoria doccntis_, sccundum illud est Verho in unitate personae ; itasupra
Multos. Joh, IV, 3 Ecce docnisti plurimos *, ct
: communem modum hominum immediate
manus lassas roborasti, vacillantcs con- ah ipso Dei Verbo repleta est scientia et
prmaverunt sermones tui. Ergo Christus gratia; non autem mediantibus angelis,
ah angcUs edoctus cst. qui etiam ex influentia Vcrbi rerum
Praiterea,
2. Dionysius dicit iv cap. scientiam in sui principio acceperunt,
Cxl. hierarch., § 4, col. 182, t. l : sicut in II Super Gen. ad litt., cap. viii,
« Vidco cnim ^ quod ct ipse Jesus super- Augustinus dicit.
cailcstium suhstantiarum supersuhslan- Ad primum ergo dicendum, quod illa
tialissubstantia, ad noslram iniransmu- confortatio aiigeli non fuit per modum
tahihter venicns, ohed-enter subjicitur instructionis, sed ad dcmonstrandam
Patris ctDei pcr angelos formationihus. » proprietatcm humanae naturae. UndcBcda
Vidctur igitur quod ipsc Christus ordina- dicit Sup. Luc, cap. xxii, v. 43, col.
tioni lcgis divinai suljjici vohicril, per G03, t. In documcnto utrius(iuc na-
3 : «
quam homines mediantihus angelis eru- turae ct angcli ei ministrasse, et eum
^,

(liuntur. confortasse dicuntur. Creator enim crea^

3. Pra^tcrca, sicut corpus humanum tura^ sua^ iion cguit pra^sidio sed homo ;

naturah ordine sui)jicitur corporii)us ca'- factus, sicut proptcr nos tristis cst, ita
lestibus ita etiam inimana mcns ange-
; propter nos confortatur; » ut scilicet in
licis mcntibus. Sed corpus Cliristi suhjcc- nol)is fidcs Incarnationis ipsius confir-
tum fuit imprcssionihus ca'l(^stium cor- mctur.
pornin:passus estcnimcalorcm iiucstatc, Ad sccunduin diccndiim, quod Diony-
etinhicmc frigus, sicut ct alias humanas sius dicit Christum fuisse ^ confortationi-
passioues. Ergo etiam ejus mcns hiimana hus angclicis suhjcctum, non ratione sui
* Parm. « conrortaloiia. »
In :
tantes, diviniquc cjus pro nobis susccpti operis
« Animadvcrlo cnim ipsum ct Jesum ((jui
« scicntiam disccntes, ipsumque Jcsum eos pcr se
cst nalurarum supraca'lestium su[)ra naluram
docentem. » (Aird.
aurtor,) ubi ad nat>U'am uostram sine sui iimnu-
Iii Parm. « media : cst. »
lalioMc (i<'sccndit,... obcdiriilor se submiltere ''
Plenius in tcxtu Heda'.
formis a Deo i>iilre per angelos elVectis. » Cord. ' In Parm. « formationibus.
: »
» Nonjmllos itcm circa ipsum ct Jesum lia'si-
 . ;

QUiEST. XII, ART. IV, ET QUyEST. XIII, ART. I. 21

ipsius, sed ratione eorumqiiae circa ejus 2. Praeterea, sicut potentia Dei est in-
Incarnationem agebantur^ et circa minis- finita, sic ef^ cjus scientia. Sed anima
trationem * in infantili «tate constituli. Christi habet quodammodo scientiam om-
Ilnde ibidem subdit quod « per medios nium quae scit Deus, ut supra dictum cst.
angelos ^ nuntiaiur Joseph a Patre dis- Ergo etiam hal)ct omnium potentiam et ;

pensata Jesu ad iEgyptum recessio, et ita est omnipotuns

rursum ad Judamm de ^gypto traductio. » 3. Praeterea, anima Christi habet om-
Ad tertium dicendum, quod Filius nem scientiam. Sed scientiarum quaedam
Dei assumpsit corpus passibile, ut infra est practica, quaedam speculativa. Ergo
dicetur, sed animam perfectam scicntia habet eorum quae scit, scientiam prac-
et gratia et ideo corpus ejus convenien-
: ticam utscilicet sciat facere ea quae scit
;

ter fuit subjectum impressioni cselestium et sic videtur quod omnia facere possit.
corporum; anima vero ejus non fuitsub- Sed contra, illud quod est proprium
jecta impressioni caelestium spirituum. Dei,non potest alicui creaturae conve-
— nire.Scd proprium est Dei esse omni-
CoNCLUsio. Anima Christi pcrfecta fuit ex-
perimentali scicntia, absque aliquo angelorum potentem, secundum illud Exod.,xv, 2 :

ministerio, seu lumine ct scientia divina, solo Iste Deus meus, et glorificabo eum\ et
lumine divinitatis, quo fuit rcpleta. postea subditur : Omnipotens nomen
ejus.Ergo anima Christi, cum sit crea-
tura, non habet omnipotentiam.
QU^STIO XIII. Respondeodicendum, quod, sicut supra
dictum est, in mysterio Incarnationis ita
DE POTENTIA AMM^ CHRISTI. facta est unio in persona, quod tamen
remansit distinctio naturarum, utraque
(In quatuor articulos divisa.) scilicet natura retinentc id quod sibi est
proprium. Potentia autem activa cujus-
Deiude considcrandum est de potentia libet rei sequitur formam ipsius, quae est
anima; Christi; et circa hoc quaeruntur principium agendi. Forma autem vel est
quatuor 1° utrum habuerit omnipoten-
: ipsa natura rei, sicut in simplicibus vel ;

tiam simpliciter 2° utrum habuerit om-

; est constituens ipsam rei naturam sicut
nipotentiam respectu corporalium^ crea- in his quae sunt composita ex materia
'

turarum; 3° utrum habuerit omnipoten-
tiam respectu proprii corporis 4° utrum
babuerit omnipotentiam respectu execu-
tionis proprise voluntatis
ARTICULUS PRIMUS.
Utriim anima Christi habuerit omnipotoi-
tiam simpliciter.
ct forma. Undc manifestum est quod po-
;
tentia activa cujushbet rei consequitur
naturam ipsius. Et perhunc modum om-
*. nipotentia consequenter se habet ad divi-
nam naturam. Quia enim natura divina
est ipsum esse Dei incircumscriptum, ut
patetper Dionysium, vcap. De div. 7iom.,
§2,col.815,t. \, indeestquodhabetpoten-
tiam activam respectu omnium quae pos-
sunt liabere rationem entis quod est ;

Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur habere omnipotentiam sicut et quae- :

quod anima Christi habuerit
tiam. Dicit ^Qnim. kmbYosmsSiiper Luc.y
V. 32, col. 1636, t. 2 « Potentia quam
Dei Filius naturahter habet, homo erat
ex tempore accepturus. » Sed hocpraeci-
pue videturesse secundumanimam, quae
est potior parshominis. Cum ergo FiUus
Dei ab aeterno omnipotentiam habuerit,
videtur quod anima Christi ex tempore
omnipotentiam acceperit.
omnipoten- libet alia res liabet potentiam activam
respectu eorum ad quae se exteudit per-
: fectio suae naturae, sicut cahdum ad cale-
faciendum. Cum igitur anima Christi sit
pars humanae naturae, impossibile est
quod omnipotentiam habeat.
Ad primum ergo dicendum, quod homo
accepit ex tempore omnipotentiam, quam
Fihus Dei habuit ab aeterno per ipsam
unionem personae ex qua factum est, ut ;

* In Pai'm. additur : « ejus. » rum. »

* «Quorumministerio, a Pati^e disposita filii in * In Parm. « suae voluntatis. »
jEgyptum rcccssio, nec non ejusdem ex Jigypto * Implicite.
in Judaiam reductio, Josepho nmitiabatur. » ^ In Pai'm. « ita etiam. »
Cord. ' In Parni. « in his scilicet. »
' In Parm. : « respectuimmutationiscreatura-
 :

22 SUMMA THEOLOGICA.
sicut homo dicitur Deus, ita (Jicatur om- sunt quffi nou possunt fieri nisi a virtute
uipotciis ;
omuipoteutia
nou quasi sit alia infiuita, sicut crcatio et alia hujusmodi,
hominis quam nec aha
Fihi Dei, sicut ut patet ex his qu» in prima parte dicta
Deitas sed eo quod est una persona Dei
; sunt.Et ideo anima Christi, quae, cum sit
et homiuis. creatura, est virtutis fmitae, potest qui-
Ad secuudum diccudum, (}uod aha ra- dem omnia cognoscere, sed non per
tio cst dc scieutia ct de potentia activa, omnem modum; non autem potest om-
sicut quidamchcunt. Nam potentia activa nia facere, quod pertinet ad rationcm
cousequitur ipsam naturam rei, eo quod omnipotentiae et inter caetera manifes-
:

actio considcratur utcgre(hensahagentc; tum est (juod non potest creare seipsam.
scientia autem uou semper hahetur pcr Ad tertium dicendum, (juod anima
ipsam essentiam * scicntis, sed potest Christi habuit el scientiam practicam et
haheri per assimilationem scientis ad res speculativam non tamen oportet quod
;

scitas secundum simihtudines susceptas. omnium iUorum habcat scientiam prac-

Sed ha^c ratio non videtur sufficere
quia sicut ahquis potest cognoscere per
simihtudinem susceptam ah aho
ctiam potest agere per formam ah aho
: ticam quorum habuit scientiam specu-
lativam. Ad scientiam enim speculativam
ita ; habeudam sufficitsola conformitas vel as-
rem scitam ad scien-
similatio scientis ad ;

susceptam sicut aqua^ vel ferrum cale-

: tiam autem practicam requiritur quod
facitper calorem susceptum ab igue. Non formae rerum quae sunt in inteUectu, siut
ergo perhoc prohibetur quin,sicutanima factivae. PIus autem est habere formam
Christi per simihtudiues omnium rerum et imprimere formamhabitaminalterum,
sibi a Deo inditas potcst omniacognoscere, quam solum hahere formam sicut plus ;

ita per easdem simihtudines possit eafa- est lucere et iUuminare, quam solum lu-
cere. Est igitur ulterius considerandum, cere. Et inde est quod anima Christi ha-
quod id quod a superiori natura in inferiori bet quidem speculativam scientiam crean-
recipitur, hahetur per inferiorem modum di, scit enim scd
qualitcr Deus creat,
nou euim calor in eadem perfectione et non habet hujus rei scientiam practicam,
virtute recipitur abaqua, qua est in igne. quia non habet scientiam creationis fac-
Quia igitur anima Christi inferioris na- tivam.
tura3 est quam natura divina, similitudi-
ncs rerum nou rccipiuntur iuipsa anima
CoNCLUsio. —
Ciuu anima Christi sit pars hu-
manoe natm^ae, impossibile est eam omnipotentia
Christi secundum eamdem perfectionem esse praiditam.
et virtutem, secundum quam suut inna-
tura divina. Et inde est quod scientia
ARTICULUS IL
anima' Christi est inferior scieutia
divina quantum ad modum cognoscendi, Utrum anima Christi liahuerit omnipoten-
quia Deus perfe(^tius cognoscit res quam tiam respectu immutationis creatura-
Christus et etiam quantum ad numerum
;
rum.
scitorum, (juia animaChristinon cognos-
citomnesres^-^quasDeuspotestfacerejquas Ad secundum sicproceditur. 1. Yidctur
tamen Deus cognoscit scieutia simplicis quod animaChristihabeat omnipotentiam
inteUigentiai licet cognoscat omnia praj-
; respectu immutationis creaturarum. Di-
sentia, praiterita et futura, qua? Deus cit enim ipse, Matth., ult., 18 Data est :

cognoscit scientia visionis. Et similiter mihi omnis potestas in csclo et in terra.

similitudiues rcrum animse Christi inditae
non adanjuaut virtutcmdivinam in agen-
do, ut scilicet possit omnia agerc qua^
Deus potest, vel etiam oo modo agcre
sicut Deus agit, qui agit pcr infinitam
virtutcm,' cujus creatura non est capax.
Nulla ant(>m res est ad cujus coguitio-
ucm ah(|iiahter hal)ondam nMiuiratur vir-
lus inlinita, licct ah^piis modus cognos-
Sed nomiue cajli et terra; iutelligitur omnis
creatura, ut patet cum dicitur Geues., i,
1 :In principio creavit Deus cxlum et ter-
ram. Ergo vidctur (juod animaChristi ha-
bcat omnipoteutiam respectu immutalio-
nis creaturarum.
2. Praeterea, anima Christi est pcrfec-
tior qualibct crcatura. Scd quadihct crca-
tura potcst movcri ah idiqua alia crcatura :

ceudi sitvirtutis inhnita'; qua-dam tamcu dicit enim Augustiuus iu 111 De Trin.,

' lii Piiiiii. : « cssciirMni vi'l Inrmani. » ' In l*arni. : « agit iii iiifinita \irtutt'. »
' lii P.iriii. : (< ouuiia. »
 OUiEST.
cap. IV, col. 873, t., 8 quod «sicut corpora
crassiora et infcriora pcr subtiliora et po-
tentiora quodam ordine reguntur, ita om-
nia corpora per spiritum vitai et spiritus ; vertibiUs est in iiihil.
vita3 irratioualis per spiritum vita; ratio-
nalem; et spiritus vitairationalis desertor
atque peccator per spiritum vitaj rationa-
lem, pium et justum. » Anima autem
Clmstietiamipsos supremos spiritus mo-
vet, illuminando eos, ut dicit Dionysius
VII cap. Csel. hier., § 3, col. 210. t.
Ergo videtur quod anima Cliristi habeat
omnipotentiam respectu immutationis
creaturarum.
3. Praiterea, anima Christi habuit ple-
nissime gratiam miraculorum seu virtu-
tum, sicut et ca^teras gratias. Sed omnis
immutatio creaturae potest ad gratiam mi-
raculorum pertinere cum etiam miracu-
; tiae et scientiae plenitudinem omnes crea-
lose cailestia corpora a suo ordine immu-
tata fuerint, sicut Dionysius probat in
Epist. Yiiad Polijcarpum, § 2, col. 1079,
t. 1. Ergo aiiima Christi habuit omnipo-
tentiam respectu immutatioiiis creatu-
rarum.
Sed contraest, quod ejusdcmesttrans-
mutare creaturas cujus est eas conser-
vare. Sed hoc est solius Dei, secundum
iUud Hebr., i, 3 Portans omniaverbo vir-
: quae in terris sunt. Immutationes vero
tutis SU3S. Ergo sohus Dei est habere
omnipotentiam respectu immutatioiiis
creaturarum. Non ergo hoc convenit aiii-
mae Christi.
Respondeo dicendum, quod hic duphci
distinctione est opus. Quorum prima est
expartetransmutatioiiiscreaturarum,quse
triplex est : una quidem est iiaturaHs,
quae sciUcet fit a proprio agente secun-
dum ordinein naturai alia vero est mi- ;
raculosa, qua3 fit ab agente supernaturaU
{a) Judas Iscariotcs, tcste Hieronymo, magicis
artibus miracula Cliristi attribuens, ea credebat
esse potius illusiones ac mendacia Satanae quam
vera miracula; idem dixerunt Scribai et Phari-
saei; idem postea Waldenses. — Crediderunt
niiracula illa esse quidem vera et realia, sed
diabolica. —
Insensati quidam medici stoUdius
temperamento Chi-isti, quod justiti» tempera-
mentum vocarunt, ipsius miraculorum rationem
reddere conati sunt virtutes enim elemcnto-
; expUcandum quid sit: si posterius, intrinsece
rum, ut sunt in elemcntis et eodem gradu crant
in Christo unde poterat absque ullo periculo
; hanc virtutem existimant quaUtatem esse in-
sese igni, aquoe et aliis elementis committere
,
quomodo vero ex hoc temperamento Christus
mortuos suscitasset? id non Uquet.
Inter Scotistas et phires alios ex una parte, et
ex altera parte Thomistns magna controversia
mota est, an sciUcet humanitas Christi sit gra-
miraculorum et aliorum effectuum superna-
tise,
turalium instrumentum physicum vel morale?
Thomista' physicumdicunl,Scotistep cumceetcris
XII [, ART. II. 23
supra consuetum ordinem et cursum na-
turae, sicut rcsuscitatio mortuorum ; tertia
aiitem est secundum quod omnis creatura
Secunda autem distinctio est accipienda
ex parte aiiimai Christi, quae dupUciter
considerari potest uno modo secundum
:
propriam naturam et virtutem sive natu-
ralem sive gratuitam; aUo modo, prout
est iiistrumentum Verbi Dei sibi persona-
1. iiter uniti.
Si ergo loquamur de anima Christl se-
cundum propriam naturam et virtutein
sive naturalcm, sive gratuitam, potentiam
habuit ad iUos effectus faciendos qui sunt
animae convenientes puta ad gubernan-
;
dum corpus, et ad disponendos humanos
actus et etiam ad iUumiiiandum per gra-
;
turas rationales ab ejus perfectione defi-
cientes,permodumquohocestconveniens
creaturse rationaU. Si autem loquamur
de anima Christi, secundum quod est
instrumentum Verbi uniti sibi, sic habuit
instrumcntalem virtutem ad omncs im-
mutationes miraculosas faciendas, ordi-
nabiles ad incarnatioiiis fiiiem, qui est
instaurare omnia sive quae in cceUs, sive
creaturarum, secundum quod sunt ver-
tibiles in nihU, coiTespondent creationi
rerum prout scilicet producuntur ex
;
nihilo. Et ideo sicut solus Deus potest
creare, ita solus potest creaturas in nihi-
lum redigere qui etiam solus eas
;
in esse conservat, ne in nihilum deci-
dant.
Sic ergo dicendum est, quod anima
Christi non habet omnipotentiam respec-
tu immutationis creaturarum {a).
morale. — Thomista^
autem circa vu"tutem il-
lam physicam humanitati Christi communicatam
non bene concordant quidam enim hanc virtii-
;
tem sentiunt nil aUud esse quam humanitatis
alii conjunctionem Verbo, ex qua conjunctione hu-
manitas ad omnia opera miraculosa redditur
potens ita post Asturisenscm Contenson; scd
:
ex ipsa conjunctione humanitas vel aliquid in-
trinsecum recipit, vel nihil; si prius remanet
humanitas rcmanet impotens aUi Thomistae ;
;
completam ac ex natura sua transeuntem, quia
quaUtas completa permanens esset causa prin-
cipaUs non instrmnentaUs; volunt tamen hanc
qualitatem ex natm-a sua transeuntem modum
permanentis habere proptcr dignitatem sub-
jecti; et de facto non repugnat quod quaUtas
transiens modum pcrmancntis habeat, siquidem
opinio de natm'a sua transiens, modum per-
manentis in hsereticis habct ita PaUidanus,
:
24 SUMMA THEOLOGICA.
A(l primum ergo dicendum, quod, si-
cutIIieronymus,dieit hiMatth., col. 218,
t. 7, illi potestas data cst quipaulo ante
((

crucifixus, qui sepuitus in tumulo, qui pos- ARTICULUS III.

tea rcsurrcxit, » id cst, Cln'isto, sccun-

dum quod homo. Dicitur autcm illi omnis
potestas data, ratione unionis, per quam Utrum anima Christi habuerit omnipo-
factum est ut homo essct omnipotens, ut tentiam respcctuproprii corporis.
supra dictum est. Et quamvis hoc antc re-
surrectioncminnotucrit angelis, post re-
surrectionem tamcn innotuit omnibus lio- Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtur
niinibus, ut Rcmigius dicit. Tunc autem quod anima Christi habuerit omnipoten-
clicuntur rcs ficri quando innotescunt. Et tiam respectu proprii corporis. Dicit enim
ideo post rcsurrcctionem dicit Dominus Damascenus in 111 lib. Orth. fid., cap. xx,
sibi * potcstatem essc datam in cselo et in col. 1083, t. 1, quod omnia naturalia ((

terra. fuerunt Christo voluntaria volens enim :

Adsccundum diccndum, quod
nis crcatura sit mutabilis ab alia creatura,
praiter supremum angelum, qui tamen po-
anima Christi nontamcn
testilluminari ab ; luit fecit. Ergo videtur quod anima Christi
immutatio omnis quee potest fieri circa
crcaturam, potcst a crcatura; sed
fieri
qua^dam immutationes possunt fiCri a
solo Deo. Qusecumquc tamcn immutatio-
nes creaturarum^ possunt fieri pcr crea-
turas, possunt ctiam ficri per animam
Christi, sccundum quod instrumcntum
cst
Vcrbi non aulcm secundumpropriam na-
; corpore posset accidere contra animae vo-
turam ct virtutem quia quaidam hujus-
;
modi immutationum non pcrtinent ad
animam ncque quantum ad ordinem na-
tura^, nequc quantum ad ordinem gratiae.
Ad tcrtjum dicendum, quod, sicut dic-
tum cst in sccunda parte, gratia virtu-
tum, seu miraculorum, dalur animai ali-
cujus sancti, non ut propria virtute' cjus,
sed ut per virtutem divinam hujusmodi
miracula fiant. Et ha^c quidcm gratia ex-
cellcntissime data est animai Christi, ut
scilicct non solum ipse miracula faceret,
sed etiam ut hanc gratiam in alios trans-
fundcrct, Undc dicitur Matth., x, 1, quod
convocatis duodccim discipidis, dedit eis
licet om- csurivit, voleus sitivit, volens timuit, mor-
tuus est, etc. » Sed ex hoc Deus dicitur
omnipotens, quia om)iia qusecumque vo-
habuerit omnipotcntiam respectu natura-
lium operationum proprii corporis.
Praetcrea, in Christo fuit pcrfectius
2.
humana natura quam in Adam; in quo
secundum originalcmjustitiam, quamha-
buit in innocentiae statu, corpus habcbat
omnino subjectum animae, ut nihil in
luntatem. Ergo multo magis animaChristi
habuit omnipotentiam respectu sui cor-
poris.
3. Prsetcrea, adimaginationem animse
naturaliter corpus immutatur; et tanto
magis, quanto magis anima fucrit fortis
imaginationis, ut in prima parle habitum
est. Sed anima Christi liabuit virtutcm
perfectissimam et quantum ad imaginatio-
nem, et quantum ad alias vires. Ergo ani-
ma Christi fuit omnipotens in respectu
ad corpus proprium.
Sed contra estquoddicitur Ilebr., ii, 17,
quod debuit per fratribus assimila-o))i)iia
et pnecipuc in his qua^ pertincnt ad* Simiitn
)'i *,

potestatc7nspirituu))i i))wiu)ido)-u))i, nt eji- conditioncm natura» humana?. Scd ad

co^oit eos, ct cura)'ent onmeni kuujuoreni, conditionem humanaj naturai pertinct
et oni)iem hifirmitatem. quod valctudo corporis ct cjus nutritio et
—
Anima Christi ad gubcrnandiim
airgmentum impcrio rationis scu vohin-
CoNXLUSio.
(•(irpus,ct ad disponcndos liunianos actus, so- tatis iion subdantur ([uia naturalia soli :

cunduni i)ri)priam naturam cl virlulcm, polcn- Deo, qui est auctor natin.T, subduntur.
tiam hidiuil scd jiradcr consuclum natura* or-
:
Ergo nec in Christo sulukdjantur. Non
dincm crcaturas immutarc non jiotuit, nisi qua-
tcnus fuit divinitatis iuslrunicntum.
igitiir anima Christi fuit omnipotcns rcs-
pcctu proprii corporis.

Caprcolus, Ferraricnsis,Gonet; alii dennun ojus- palis apontis : ita Soto, Cajetanus, Zuniol, Ca-
dcm sclidla' |uincipcs virtutcm ilhun asscrunt brora ct Joanncs Tiioma.
a S">
ossc Itci UKitiniicin traiixniiitcm, (lua chnat hu- * In Parm. : « silu dalam (imnom potostatom. »
maiiitatcm Cliii>li ad ratiducm instruiiicnti * lii Parm. : n croatur;u'iuu » docst.
giatia- ct miracuhuum, ip>i([uc conlcrt viin ' lii Paini. : « \irtulc ci convciiiat miracula
aclivuiu in aclu primo rcspcclu ollcctus priuci- faccro. »
 ,

quj:st. xii, art. iii et iv. 25

Respondco diccndum, quod, sicut dic- quantumcumque sit fortis; puta figura
tum cst, anima Christi potest dupliciter manus, vel pcdis, vel aliquid simile.
considerari. Uno modo secundum pro-
priam naturam; et hoc modo sicut non CoNCLUsio. — Sicut Chnstus non poterat ex-
teriora corpora immutare a cursu et ordine na-
potcratimmutare extcriora oorpora a cursu
turse, sic nec secundum propriam virtutem res-
et ordinc natura, ita etiam non poterat poctu proprii corporis omuipotftutiam Labuit,
immutare proprium corpus a naturah dis- nisi quatcnus Vcrbi Dei instrumentum.
positione; quia anima Christi secundum
propriam naturam habct determinatam
proportioncm ad suum corpus. Aho modo ARTICULUS IV.
potestconsidcrari anima Christi sccundum
quod cst instrumentum unitum Verbo
Dei in persona et sic subdebatur ejus
:
Utrum anima Christi habnerit omnipo-
potcstati totahtcr omnis dispositio proprii tentiam respectu executionis suae vo-
corporis. Quia tamen virtus actionis non luntatis.

proprie attribuitur instrumento, sed prin-

cipah agenti tahs omnipotentia magis
; Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
attribuitur ipsi Verbo Dei quam animas quod anima Christi non liabuerit omni-
Christi. potontiam respectu executionis propriae
Ad primum ergo dicendum, quod ver- voluntatis. Dicitur enimMarci vii, quod in-
bum Damasceni est intehigcndum quan- gressus domum ncminem voluit scire, ct
tum ad voluntatem Christidivinam quia, : non potuit latere. Non ergo
potuit in
sicutipseinpraecedenticap.dicit,col.l079, omnibus exequi propositum suae volun-
t. 1 « beneplacito divinse voluntatis per-
, tatis.
mittebatur carni pati, et operari quae pro- 2. Praeterea, praeceptum est signum
pria. » voluntatis, ut in prima parte dictum est.
Ad secundum dicendum, quod non per- Sed Dominus quaedam facienda prsece-
quam
tinebat hoc ad originalem justitiam, pit, quorum contraria acciderunt dicitur :

Adam habuit in statu innocentise, quod enim Matth., ix, 31, quodcaecis iUumina-
anima hominis haberet virtutem transmu- tis comminatus est Jesus, dicens: Videte
tandi proprium corpus in quamcumque ne quis sciat. Illi autem exeuntes diffama-
formam; sed quod posset ipsum conser- verunt illum * pcr totam terram illam * ^xim. . •

vare absque omni nocumento. Et hanc Non ergo in omnibus potuit exequi pro- * TqUi tcr-
etiam virtutem Christus assumere potuis- positum suae vohmtatis. « ^^^^-
set si voluisset. Sed cum sint tres sta- 3. Praeterea, id quod potest ahquis fa-
tus hominum;
scihcet innocentia^, cul- cere, non petit ab aho. Sed Domiuus pe-
pse et gloriae sicut de statu gloriae as-
; tivit a Patre, orando, ihud quod fieri vo-
sumpsit comprehensionem, et de statu lebat dicitur enim Lucse, vi, 12, quod
:

innocentiae immunitatem a peccato ita ; exiit i7i montem

orare, et erat pernoctans
et dc statu culpse assumpsit necessitatem in oratione Dei. Ergo non potuit exe-
subjaccndi pcenahtatibus hujus vit», ut qui in omnibus propositum suae volun-
infra dicetur. tatis.
Ad tertium diccndum ,
quod imagina- Sed contra est quod dicit in lib. Augus-
tioni, si fuerit fortis, naturahter obedit tiiius De quxst. veteris et novi Testamenti,
corpus quantum ad ahqua, puta quantum qu*st. Lxxvii, col. 2271, t. 3 « Impos- :

adcasum de trabc in ahoposita,quiaima- sibilc cst ut Salvatoris vohmtas non im-

ginatio nata est esse principium motus lo- pleatur nec potcst velle quod scit fieri
;

cahs, ut dicitur lll De anima, text. 48 et noii debere. »

seq. Simihter etiam quantum ad ahera- Respondeo diccndum, quod anima
tionem qua? est secundum calorem ct fri- Christi duphciter ahquidvohiit uiiomo- :

gus, et aha consequentia eo quod ex : do quasi per se implendum et sic di- :

imaginationeconsequenter natae sunt con- cendum est, quod quidquid voluit, po-
scqui animae passiones secundum quas tuit; non enim conveniret sapientiae ejus
movetur cor; et sicper commotionem spi- ut ahquid veUet per se facere quod suae
rituum totum corpus alteratur. Ahae vero virtuti non subjaceret. Alio modo voluit
dispositiones corporales, quae non habent ahquid ut implcndum virtutc divina sicut ;

naturalem ordinem ad imaginationem resuscitationem proprii corporis et aha

non transmutantur ab imaginationo. hujusmodi miraculosa opera quee qui- :
26 SUMMA TlIEOLOCilCA.

dcm noii poterut propiia virtute, sed se-

cundum quod erat instrumcntum Divini-
tatis, ut dictum est («). QU/ESTIO XIV.
Ad primumergodicendum, quod, sicut
Augustinus dicit *
in lilj. De quseslionibun DE DEFEGTIBUS CORPORIS ASSUMPTIS
novi Testamenti, ut sup., « quod
veteris et A FILIO DEI.
factum est, hoc voluisse dicendus est Cliris-
tus.Advertendumest enimquod illud infi- (In quatuor articulos divisa.)

nibus gestum estGcntilium, quibus adhuc

tempus praidicandi non erat. Ultro tamcn Deinde considerandum est de dcfectibus
vcnientes ad fidem non susciperc in- ,
quos Christus in humana natura as-
vidiaj crat. A
suis ergo noluit pra^dicari, sumpsit et primo, dc dcfectibus cor-
:

rcquiri autem sc voluit ct ita factum : poris sccundo, dc dcfectilms aiiima?.

;

est, » Ycl potcst dici quod ha;c voluntas Circa primum qua^runtur quatuor :

Cliristi non fuit de eo quod per eam ficn- 1° utrum Fihus Dei assumere debucrit in

dum erat, scd de eo quod crat fiendum humaiia iiatura dcfectus; 2° utrum as-
j)er alios, (juod non sul)jaccbat humana? sumpserit nccessitatcm his defcctibus
voluntati ipsius. Undc in Epislola Agatho- subjacendi 3° utrum hos dcfectus con-
;

nis Papa; qua^ cst reccptain sexta synodo, traxcrit; 4° utrum omncs hujusmodi de-
act. IV, lcgitur « Ergone illc omnium
: fectus assumpserit.
conditor ac Redemptor, in tcrris latere
volens non potuit? nisi hoc ad humanam ARTICULUS PRIMUS.
cjus volunlalem, quam tcmporaliter cst
dignatus assumere, redigatur. » Utrum Filius Dei in humana natura
Ad secuiidum diccndum^ quod, sicut assu?Ji€?'e debim^it corporis defectus.
Gregorius dicit XIX Moralium, cap. xxiii,
§ 36 col., 120 t. 2 pcr hoc quod
,
,
Ad primum sic proceditur. 1 Videtur .

<( Dominus praeccpit taceri virtutes suas, quod Fihus Dei non debuerit assumere
servis suis se sequcntibus exemplum de- liumanam naturam cum corporis defec-
dit, ut ipsi quidem viitutes suas occuhari tibus. Sicut enim anima unita est pcrso-
dcsiderent, ct tamen ut ahi eorum exem- nahtcr Verbo Dei, ita ct corpus. Sed
plo proficiant, prodantur inviti. » Sic ergo aniina Christi habuit omnimodam perfec-
pra?ceptum illiid designabat voluntatem tioncm ct quantum ad gratiam, et quan-
ipsius qui humanam gloriam refugiebat, tum ad scientiam ut supradictum est. ,

secundum illud Joan., viii, 50, Ego non Ergoctiam corpus ojus debuit csse omiii-
quscro f/loriam meam. Volebattamenabso- bus modisperfectum, nuhumiu sehabens
lute,praisertim secundum divinam voluii- defcctum.
tatem, ut pubhcarcfur miraculum factum 2. Praeterea anima Christi videbat
,

proptcr aliorum utihtatcm. Verbum Dci ca visione qua beati vident,

Ad tertium dicciidum, quod Chrislus ut supra dictum cst et sic aiiima Christi ;

orabat et pro his quaivirtutc divinafienda erat bcata. Sed ex beatitudine animai
crant, ct pro his cliam quaj liumana vo- glorificatur corpus : dicit enim Augusti-
hiiilafc erat facfurus quia virtus et ope- ; nusin Epistola cxviii ad Dioscomim, § 14,
ralio animaj Christi dcpcndcbataDco, qui col. 43U , t. 2 : (( Tam pofenti natiira
ojjcratur i?i nobis velie , et per/icere, ut Dcus fccit animam, utexejus plenissima
dicitur Philipp., ii, 13. beatitudine rcdundct etiam in infcriorem
CoNCLUsio. —
Anima Cliristi \u"tutc propria, nafuram, quod est corpus, iion beatitudo
pa omnia efliccre potuit, qutv? pcr scipsaui cfli- qua^ fruciifis ct intclHgcnfis csf propria,
ccre yoluit qua' vcro divina licri virlule voluit,
: scd plcnifudo sanilatis, id cst, incorrup-
nonnisi ut Vcrbi divini instrumcntum efficere tionis vigor. » Corpiis igitur Christi fuif
potuit.
incorruptibile ct absque omni defectu.
3. Pra^ferca, pcpiiaconscquitur culpam.
Scd in Christo non fuit ali(|ua culpa, sc-

('/; utnini Cluir^tus aliquid pcr alios

0>>''''iitur voluntas Clnusti sempcr fuit Dco absoiute con-
adunj.lcndunj ipiod non fucrit adini-
vcdui-rit, iormis.
pi.'iidum? Sylvius <um pluribus cimlra Cajcta- • Cod. : « .\upuslinus. » Sod libcr Dc qnxst.
nuni, Ji.anncm a S'" Tiu.ma, Cabrcra ctc. rcs- rctcr. ct novi Tcstiimcnti .\ugustino jam abjudi-
pondct <iii..d niliil. — ,

llalio fundanu-ntalis ; quia catur.


cundum illud 1 Potr., ii,
tum non fecit. Ergo nec defcctus corpo-
rales qui ,
sunt poenales,
debuerunt.
nuUus sapiens assumit id
4. Pra^tcrea,
quod impedit ipsum a proprio fme. Sed
per hujusmodi defectus corporales multi-
pliciter videtur impcdiri fmis Incarnatio-
nis. Primo quidem, quia propter hujus-
modi infirmitatcs homines ab ejus cogni-
tione impedicbantur secundum illud,
Isa., Liii, 2 Desideravimus eum despec-
: nota hominibus
tU7n, et novissimum vironun, virum dolo-
rum scientem infirmitatem
et et quasi
absconditus vultus ejus et despectus : unde
nec reputavimus eum. Secundo, quiasanc-
torum patrum desiderium iion videtur
impleri ex quorum persona dicitur
; Et ideo, ut dicitur Philipp., ii, 7, semet-
Isa., Li, 9 Consurge, consurge^ induere
: ipsum
fortitudinem brachium Domini. Tertio,
quia congruentius per fortitudincmquam
per infirmitatem videbatur, ct potestas
diaboli posse superari, et humana infir-
mitas posse sanari. Non ergo videtur
conveniens fuisse quod Filius Dei liiima-
nam naturam assumpserit cum corpora-
hbus infirmitatibus, sive defectibus.
Sed contra est quod dicitur Hebr., ii,
18 /yi eo in quo passus est ipse et tentatus
: fatigemini animis vestris deficientes. («)
potens est et eis qui tentantur, auxiliari.
Sed ad hoc venit ut nos adjuvaret unde
et David dicebat, Psal. cxx, 1 Levavi
oculos meos in montes, unde veniet auxi-
lium mihi. Ergo coiiveniens fuit ut Fihus
Dei carnem assumpserit infirmitatibus
humanis subjacentem^ ut in ea posset
pati et tentari, et sic
ferre.
Respondeodicendum, conveniens fuisse
corpus assumptum a Fiho Dei humanis
infirmitatibus et defectibus subjacere; et
prsecipue propter tria. Primo quidem,
quia ad hoc FiUus Dei, carne assumpta,
venit in mundum, ut pro peccato humaiii
generis satisfaceret. Unus autem pro
peccato aUerius satisfacit, dum poenam
pro peccato alterius debitam in se susci-
pit. Hujusmodi autem defectus corporales,
sciUcet mors, fames, sitis et hujusmodi,
* Tn Parm. « natura. »
: tychium patriarcham contrarium tenentem in
(o) Julianus Halicarnasseeus, qriem ann. 602
secutus est Gaianus, Christi corpus docuit ab
ipsa conceptione fuisse incorruptibile Apharto
Docetae et Phantasiasta? caruem Ghristi quam a
Virgine assusipsit dicebant fuisseincorruptibilem
antc passionem; aUi somniarunt Ghristum non
assumpsisse corpus humanum passibile. In
Phantasiastarum ha^rcsim sub vitai finem incidit
Justinianus Imperator, qui ob lianc causam Eu-
,
quj:st. XI y, aht. i. 27
22 : Qiii pecca- suntpcena pcccati, quod cst muiidum in
per Adam introductum, sccundum iUud
in eo esso Hom., V, 12 Per imurn hominem pecca-
:
tum intravit in mundum, et per peccatum
mors. Uiidc conveniens fuit quantum ad
fincm incarnationis quod hujusmodi
,
poenalitatesinnostracarnei susciperet vice
nostra, sccundum illud Isa., liii, 4 :
Vere languores nostrosipse tulit. Secundo,
propterlidem Incarnationis adstruendam.
Cum enim natura humana non aUter esset
nisi prout hujusmodi
,
corporaUbus defectibus subjacet; si sine
: his defectibus FiUus Dei humanam natu-
ramassumpsisset, videretur non fuisseve-
rus homo, nec veram carnem habuisse
sedphantasticam, ut Manichsei posuerunt,
exinanivit formam servi acci-
,
piens, in similitudinem hominum factus,
et habitu inventus ut homo. Unde et B.
Thomas per aspectum vulnerum est ad
fidem revocatus, ut dicitur Joan., xx.
Tertio, propter exemplum patientiae quod
nobis exhibet, passiones et defectus hu-
manos fortiter tolerando unde dicitur
:
Hebr., xii, 3 Sustinuit a peccatoribus ad-
:
versus semetipsum contradictionem, ut non
Ad primum ergo dicendum, quod sa-
: tisfactio*pro peccatis aUerius habet qui-
: dem, quasi materiam, poenas quas aUquis
pro peccato alterius sustinet; sed pro
principio habet habitum animae, ex quo
incUnatur ad volendum satisfacere pro
aUo, et ex quo satisfactio efficaciam habet :
auxiUum iiobis non enim esset efficax satisfactio nisi ex
charitate procederet, ut infra dicetur.
Et ideo oportuit animam Christi perfec-
tam esse quaiitum ad habitum scienlia-
rum et virtutum, ut haberet facuUatem
satisfaciendi et quod corpus ejus esset
;
subjectum infirmitatibus, ut ei satisfac-
tionis materia nondeesset.
Ad secundum dicendum, quod secun-
dum naturalem habitudinem^ quse est in-
ter animam et corpus, ex gloria animse re-
dundat gloria ad corpus. Sed heecnaturaUs
habUudo in Christo subjaccbat vohmtati
exilium impiilit, immo solemni mandavit edicto
ut omnes suam ha^reticam sententiam amplec-
; terentur sed ex sexta synodo quaj errorem is-
;
tum proscripsit, facile conjicitm' Justinianum
sese retractasse, quia ipsum tanquam pium Im-
peratorem sexta synodus exaltat. —
Galvinus,
— e converso, G.hristi corpus docuit fuisse non so-
lummodo passibile, sed ipsas etiam damnato-
rum pcenas pati dcbuisse blasphemavit.

28
Divinitatis ipsius, exqua factum
bcatitudo rcmancret in anima
et
derivaretur ad corpus sed caro patcretur
; pcrtinebat proprium corpus conservare.
([Uffi convcniunt natura? passibili, sccun-
(him illud quod Damasccnus dicit, lib. III
Orth. /id., cap. xix, col. 1079, t. 1, quod
« beneplacito divina^. voluntatis permitte-
batur carni pati, ct opcrari quae pro-
pria. »
Ad
tertium diccndum, quod pcena sem-
per scquitur culpam actualem vel origi-
nalem, quandoque quidcm cjus qui pu-
nitur, quandoquc autcm altcrius pro quo
illc qui pccnas putitur, satisfacit. Et ita
accidit in Cbristo, sccundum
Liii, Ipse vidneratus est propter iniqui-
5 :
tates nostras, attritus est propter scelera
nostra.
Ad quartum diccndum, quod infirmitas
assumpta a Christo non impedivit fidem
Incarnationis, sed maximc promovit,[ut
dictum est. Et quamvis
per hujusmodi
iiifirmitatcs absconderetur cjus divinitas,
manifestabaturtamcn humanitas quae est
via ad(Uvinitatcmpcrvenicndi,
Rom. v, 2 Habemus accessum per
ilhid : (juse consequitiir matcriam, corpus Christi
Jesum Christum ad Deum. Dcsiderabant
autcm antiqui patrcs in Christo noii qui-
dem fortitudincm corporalem, scd spiri-
tualcm, per quam ct diabohim vicit, et
humanam infirmitatem sanavit. •
CoNCLUsio. —
Ht pro i)eccalo iiuinaiii geiicris
(^hrislus salisfaccrcl, iideiu Incarnationis sua^ as-
Irucrct, et hoininibus pationlia: excmplum cxhi-
l)crct, convcnicns iuit corpus ab co assiimptum
liumanis inlirmitatibus ct dcrcctibus subjaccro.
ARTICULUS II.
Ulrum Christus necessitatcm his defectibus
subjacendi assumpserit.
Ad sccundum sic proceditur.
1. Vidc-
turcpiod Christus non cx ncccssitate his
dcfcclibus subjacucrit. Dicitur enim Isa.,
Liii, 7 Oblatus est, quia ipse voluit; et
:
hxpiitur de oblatione ad passionem. Sed
vobinlas opponitur neccssitafi. Ergo
Ciirislus noiKix ncccssilatc subjacuitcor-
poralibus dcfectibus.
2. Pra'tcrea, Damascenus
Wh. Orthod. fid., cap. xx, col. 1083, t. 1
« Nibil ccjactum iu Christo considcratur,
sed omnia vohinlaria. » Scd (juod est vo-
luularium, uon csl ucccssarium. Ergo
bujusinodi dcrcclusnon fiieruntex neces-
silatc iu Cbristo.
3. PraRterea, necessilas infertur ab
;
SUMMA THEOLOGICA.
est quod ({uo potentiori. Sed nuUa creaturaest po-
non tcntior quam anima Christi, ad quam
Erg-o Inijiismofii defcctus seu infirmitates
non fuerunt in Christo ex necessitate.
Sed contra est quod Apostolus dicit
Rom., VIII, 3 Misit Deus Filium suum in
:
similitudinem carnis peccati. Sed conditio
carnis pcccati cst quod habeat necessita-
tem moricndi et sustinendi alias hujus-
modi passiones. Ergo talis necessitas
sustinendi hos dcfectus fuit in carne
Christi.
Rcspondeo dicendum, quod duplex est
illud Isa., necessitas una quidem coactionis quaB
:
fit ab agcnte extrinscco et haec quidem :
necessitas contrariatur et naturae et vo-
hintati ;
quorum utrumque est principium
intrinsecum. Alia autcm cst necessitas
naturalis, quae conscquitur principia na-
turalia puta formam, sicut necessarium
;
cst ignem
calefaccre vel materiam, si-
;
cut nccessarium est corpus ex coutrariis
compositum dissolvi.
secundum Secundum igitur hanc necessitatem,
siibjcctum fuit necessitati mortis et aho-
rum hujusmodi defcctuum ; quia, sicut
dictum est, « beneplacito divinae volun-
tatis carni Christi pcrmittcbatur agere, et
pati quae propria. » ILtc autem neces-
sitas causatur ex principiis humanae na-
turae, ut dictum est. Si autem loquamur
de necessitate coactionis, secundum qui-
dem qiiod repugnat naturae corporali,
sic iterum corpus Cliristi secunchim con-
ditioncm propriae naturae necessitati sub-
jacuit et clavi perforantis, et flagelli per-
cutientis. Sccundum vcro (]uod necessitas
taUs rcpugnat voluntati, manifestum cst
quod iii Christo non fiiit necessitas lioriim
defectuum iieque per respectum ad divi-
nam voluntatem, neque perrcspectum ad
voluntatcm humanam Christi al)sohite,
prout scquitur rationcm dcUl)crantem;
sed solum secundum naturalem motiim
voluutatis, prout scilicet natiiraliter refu-
git mortcm, ct etiam corporisnocumcnta.
Ad primum ergo diccndiim, quod Chris-
tus dicitur oblatus quia vo/uit ct vohintate
dicit iu \\\ divina, ct voluntatc humana deliberata
: licct mors esset conlra naturalcm motum
voluntalis humana^ ut Damasccuus dicit,
Ub. ui 0;-M. //(/., cap. xxiv, col. 1091 t. 1. ,
Ad secundum patet responsio cx dic-
tis.
Ad tcrtium diccndum, qiiod uihil fuit
ali- potiuilius (|uaui aniina Chrisli alisohitc;
 QUJ:ST. XIV, ART. II ET III. 29

nihil tamen prohibct aliquid fuissc po- Et ideo iUi proprie dicuntur hos dcfectus
tcntius quantum ad hunc cfTcctum, sicut contraherc (a), qui ex debito peccati hos
clavus ad perforandum. Et hoc dico, se- defcctus incurrunt. Christus autem hos
cundum quod anima Christi considera- dcfcctus non lia])uit ex dcbito peccati :

tur secundum propriam naturam et vir- quia, ut Augustinus ^ dicit, exponens illud
tutem. Joan., III Quidesursum venit,su/jer omnes
:

est, Glossaorc?., col. 369, t. 2 «Dcsursum

CoNCLUSio. —
Corpus Christi naturali ncces-
:

venit Christus, id est, de altitudinc natura?

sitate sequente matcriam, cx qua fuit composi-
tum, morti caitcrisqiie corporalibus dcfeciibus humana3, quam ha])uit ante pcccatum
subjectimi fuit : nulla autcm fuit in Christo co- primi hominis :» accepit cnim naturam
actionis neccssitas repugnans divinse, vel hu- humanam absque peccato in iUa puritate
manse voluntati absolute, sed solum secundum
in qua erat in statu innocentiae et si- :
naturalem motum voluntatis.
mili modo potuisset assumere humanam
naturam alisque defectibus. Sic igitur
ARTIGULUS III. patet quod Christus non contraxit hos
defectus, quasiex debito peccati eos sus-
Utrum Christus defectus corjjorales cipiens sed ex propria voluntate.
contraxerit. Ad primum ergo dicendum, quod caro
Virginis conceptafuit in originalipeccato ;

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur et ideo hos defectus contraxit. Sed caro
quod Christus defectus corporales con- Christi ex Virgine assumpsit naturam
traxerit. Illud enim contrahere dicimur absque culpa ct simihter potuisset na-
:

quod simul cum natura ex origine tra- turam assumere absque pcena. Sed vo-
himus. Scd Christus simul cum natura luit suscipere poenam propter opus nos-
humana defectus corpo- et inflrmitates traj redcmptionis implendum, ut dictum
rales per suam origincm traxit a matre, est. Et ideo habuit liujusmodi defectus,
cujus caro hujusmodi defectibus subja- non contraheiido, sed voluntarie assu-
celjat. Ergo videtur quod hos * defectus mendo.
contraxerit. Ad secundum dicendum^ quod causa
2. Praiterea, id quod ex principiis na- mortis et aliorum corporaUum defectuum
turai causatur, simul cum natura tralii- in humana natura est duplex una qiii- :

tur ; et ita contraliitur. Sed hujusmodi pa3- dem remota, quae accipitur cx parte prin-
nalitates causantur ex principiis naturai cipiorum materiaUum humani corporis,
humanae. Ergo eas Cliristus contraxit. inquantum est ex contrariis compositum.
3. Pra^terea, secundum hujusmodi de- Sed haec causa impediebatur per origi-
hominibus
fectus Christus aliis similatur, nalem justitiam. Et ideo proxima causa
Sed ahi homines Im-
ut dicitur Hebr., ii. mortis etaUorumdefectuum estpcccatum,
jusmodi defectus contrahunt. Ergo vide- per quod subtracta est originaUs justitia.
tur quod etiam Christus hujusmodi de- Et propter hoc, quia Christus fuit sine
fectus contraxerit. peccato, dicitur non contraxisse hujus-
Sed contra est quod hujusmodi defec- modi defectus, sed voluntarie assump-
tus contrahuntur ex peccato, secundum sisse.
illudRom., v, 12 Pcrunumhominempec-
: Ad tertium dicendum, quod Christus
catum intravit in hunc mundum, et per in hujusmodi defectibus assimilatus cst
peccatum mors. Sed in Christo non habuit aUis hominibus quantum ad quaUtatem
locumpeccatum. Ergohujusmodi defectus defectuum, non autein quantum ad cau-
Christus non contraxit. sam et ideo ' non contraxit hujusmodi
:

Respondeo dicendum, quod in verbo defectus, sicut alii.

contrahendi intelhgitur ordo effectus ad
causam ut sciUcet illud dicatur contrahi
CoNCLUsio. — Christus non aliquo peccati de-
:
bito corporales defectus contraxit, sed illos pro-
quod simul cum sua causa ex necessitate pria voluntate suscepit.
trahitur. Causa autem mortis et horum
defectuum in humana natura est pecca-
tum, qui-d per peccatum mors intravit in
hunc mundtwi, ut dicitur Rom., v, 12.
* In Parm. « quos. »
:
* In Parm. « Christus. »
:

2 Cod. « Augustinus.
: » Sed non legitur nisi («) Nota scdulo distinctionom hic inductam
iu Glossa ordin. inter assumere et contrahere.
30 SUMMA THEOLOfilCA.
victu, (juandoque autem ex defectu virtii-
ARTICIJLUS IV.
tis formativa? quorum neutrum conve-
:

nit Christo (juia et caro ejus de Spiritn

:

Utrum Christus omnes defcctus corporales sancto concepta est, qui est infinitae sa-
hominum assumere dehucrit. pientiffi et virtutis, errare et deficere non
valens * et ipse nihil inordinatum in re-
;

Ad quartum sic proceditur. 1 Vidctur .

gimine suai vitse exercuit. Sunt autem
quod Christus omnes defectus corporales tertii defectus qui in omnibus hominibus

homimim assumere delmerit. Dicit enim communiter inveniuntur ex peccato primi

Damascenus, lib. III Orth. fkl., cap. vi, parentis, sicut mors, fames, sitis, et alia
coL 1006, t. 1 « Quod est inassump-
:
hujusmodi et hos defectus omnes Chris-
:

tibile, est incurabile. » Sed Christus Vc- tus susccpit, quos vocat Damascenus,
nerat omnes defectus nostros curare. lib. III, cap. XX, col. 1082, t. 1, « natu-

Ergo omnes defectus nostros assumere rales et indetractibiles passiones, » natu-

debuit.
2. Praeterea, dictum est quod ad hoc
quod Christus pro nobis satisfaceret, de-
buit habere habitus perfectivosin anima,
et dcfcctus in corpore. Sed Christus cx
parte anima:' assumpsit
omnis gratia\ Ergo ex parte corporis de-
buit assumere omnes defectus.
3. Praeterea, inter omnes
rales quidem, quia consequuntur commu-
niter totam naturam humanam; inde-
tractibiles autem, quia defectum scientiae
et gratiae non important.
Ad primum ergo dicendum, quod om-
plenitudinem nes particulares defectus hominum cau-
santur ex corruptibilitate et passibilitate
corporis, superadditis cjuibusdam par-
defectus cor- ticularibus causis et ideo cum Christus :

porales praecipuum locum tenet mors. curaverit passibilitatem et corruptibilita-

Sed Christus mortem assumpsit. Ergo tcm corporis nostri, per hoc quod eam
multo magis omnes alios defectus assu- assumpsit, ex consequenti omnes alios
mere debuit. defectus curavit.
Sed contra est quod contraria non pos- Ad secundum dicendum, quod plcni-
sunt simul fieri in eodem. Sed quaedam tudo omnis gratiae et scientiae animae
infirmitates sunt sibi ipsis contrari», ut- Christi secundum se debebatur ex hoc
pote ex contrariis principiis causatae. ipso quod erat a Verbo Dei assumpta :

Ergo non potuit esse quod Christus om- et ideo absolute omnem plenitudinem sa-
nes infirmitates humanas assumeret. pientiae etChristus assumpsit.
gratiae
Respondeo dicendum, quod sicut dic- Sed defectus nostros dispensative as-
tum est, Christus defectus humanos as- sumpsit, ut pro peccato nostro satisface-
sumpsit ad satisfaciendum pro peccatohu- ret, non quia ei secundum se compete-
man» naturae ad quod requirebatur quod
: rent et ideo non oportuit qiiod omnes
:

haberet perfectionem scientiae et gratiae assumeret, sed solum illos qui sufficie-
in anima. Illos ergo defectus Christus as- bant ad satisfaciendum propeccatototius
sumere debuit, qui consequuntur ex pec- humanae natura^
cato communi totius naturae, nec tamen Ad tertium dicendum, quod mors in
repugnant perfectioni scientiae et gratiae. omnes homines devenit ^ ex peccato
Sic igitur non fuit conveniens ut omnes primi parentis; non autem quidam alii
defectus seu infirmitates humanas assu- defectus, licet sint morte minores. Unde
meret. Sunt enim quidam defectus qui non est similis ratio.
repugnant perfectioni scientia? et gratiae;
sicut ignorantia, pronitas ad malum, et
CoNCLU^io. —
Cum oportvierit, ut pro omnilius
Christus satisfaceret, illum essesciciitia et gratia
difncultas ad bonum. Quidam autem de- perfQctum, non omnes corporales defectus assu-
fcctus sunt, qui non conse(juuntur com- mere debuit, sed illos tnntum qui totam naturam
inuniter totam humanam naturam prop- peocato lapsnm conseculi luerant.
tcr peccatum primi parentis, scd causan-
tiir in ali(iuii)iis hominibus ex quibusdam
parliciilaril^ns causis; sicut lepra, et mor-
Idis (aducus, et alia liujusmodi qui :

(luidem dcfectus quandoque causautur

ex culpa liominis, puta ex inordinato

>
Im IVinii |iciicns. » ' In Pann. : « advenit. »
 ,
.!

QUJIST. XV, ART. 'M

4. Praeterea, II ad Cor., v, 21, dicitur,

quod Deus eum qui non mmeratpeccaium
QU^STIO XV.. sciUcet Christum, y;ro nobispeccatnm fecit
Sed iUud vere est quod a Deo factum
DE DEFECTIBUS ANIM^ A CIIRISTO est. Ergo in Christo vere fuit peccatum. »

ASSUMPTIS. 5. Pra?terea, sicut Augustinus dicit in

libro De agone christiano cap.xi, col. 298,
,

(In docem articulos divisa.) t. 6^ in homine Christo se nobis ad cx-

<(

emplum vita pr«l)uit FiUus Dei. » Sed

Dcinde considcrandiim est de defecti- homo indigetexemplo non solumadrecte
bus pertinentibus ad animam; et circa vivendum, sed etiam ad hoc quod poeni-
hoc quaeruntur decem 1" utrum in : teat de peccatis. Ergo videtur quod in
Christo fuerit peccatum 2° utrum in eo ; Christo debuerit esse peccatum; ut de
fucrit fomes peccati 3" utrum in eo fue- ; peccatis poenitendo, pcenitentiai nobis
rit ignorantia 4° utrum anima ejus fuerit
; daret exemplum.
passibiUs; 5° utrum in eo fuerit dolor Sed contra est quod ipse dicit Joan.,
sensibilis ; 6° utrum
in eo fuerit tristitia ; VIII, 46 : Quis ex vobis arguet me de pec-
7° utrum in eo fucrit timor 8° utrum in ; cato ?
eo fuerit admiratio 9° utrum in eo fuerit
: Respondeo dicendum, quod, sicut su-
ira; 10° utrum simul fuerit viatoretcom- pra dictum est, Christus suscepit defectus
prehensor. nostros, ut pro nobis satisfaceret, et ut
veritatem humanse naturae comprobaret,
et ut nobis fieret exemplum virtutis. Se-
ARTICULUS PRIMUS.
cundum quae tria manifestum est quod
Utrum in Christo fuerit peccatum. defectum peccati assumere non debuit.
Primo quidem, quia peccatum nihU ope-
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur ratur ad satisfactionem quinimo virtutem
:

quod in Christo fuerit peccatum. Dicitur satisfactionis impedit quia, ut dicitur

;

enim in psal. xxi, 1 : Deus, Deus meus, EccU., XXXIV, 23, dona iniquorum non
respice in me
quare me dereliquisti?
: probat Altissimus. SimiUter etiam ex pec-
longe a salute mea verba delictorum meo- cato non demonstratur veritas humanae
rum. Sed hsec verba dicuntur ex persona naturae; quia peccatum non pertinet ad
ipsius Christi, ut patet ex hoc quod ipse humanam naturam, cujus Deus est
ea in crucem protuUt. Ergo videtur quod causa; sed magis est contra naturamper
in Christo fuerint deUcta. seminationem diaboli introductum, ut
2. Praiterea, Rom., v, 12, dicit Apos- Damascenus dicit,lib. III Orth.fulei,c. xx,
tolus, quod in Adam omnes peccavejnmt, col. 1082, t. 1. Tertio, quia peccandd ex-
quia sciUcet in eo originaUter fuerunt. emplum virtutis praebere non potuit, cum
Sed Christus etiam originaUter fuit in peccatum contrarietur virtuti. Et ideo
Adam. Ergo in eo peccavit. Christus nuUo modo assumpsit defectum
3. Praeterea, ApostoUis dicit Hebr., ii, peccati necoriginalis, necactualis, secun-
18, quod in eo in quo Christus passus est, dum iUud quod dicitur I Petr., ii, 22 Qui :

et tentatus, potens est et eis qui tentantur, peccatum non fecit, nec inventus est dolus
auxiliari. Sed maxime indigebamus in ore ejus («).
auxilio ejiis contra peccatum.lErgo vide- Ad primum ergo dicendum, quod, si-
tur quod in eo fuerit peccatum. cut Damascenusdicit in III lib. Orth. fid.,

' In Parm. : « vero. » nis eniisisse, et in horto inordinate orasse. Sco- —

(a) Cum Ariuset ArianiChristum senserint non tista" cum suo duce, ot Dm^andus, et Gabriel, et
csse pcrsonam divinam, sed puram creatiu^am Marsilius, et Hurtado doccnt quod si Deus per
speciali tamen amore a Deo dilectam, consequen- potentiam absolutam a Christo gratiam habitua-
ter ipsum peccasse asseruerunt. Turpius adhuc, lem et visionem beatificam removeret, Christus
decimo sexto s«culo, quidam erraverimthseretici ut homo, —
vi prfficisc gratia? unionis, non —
Cliristum confitentes esse personam divinam, nec esset omnino impeccabilis. Unde ilii tbeologi non
dicere erubescentes ipsum nihilominus cruci- solum cum unione pcccatum componunt, sed
fixum in desperationis ct impatientise motus in- etiam unionem peccato destruunt. Conlrariiun
cidisse immo propter illos motus Christum
; Tbomistse volunt. Sed ad quid ista controversia
fuisse damnatum apostata quidam monachus Dicit tamen P. Henno « ctiam probabile est
excogitavit. —
Calvinus autem scripsit Christum Cluistum
:

impeccabilem pbysice ox vi unio-

fuisse
quidem non desperasse, vocem tamen desperatin- nis. » Et addit :« h«c sententia estcommunior. »
32
cap. XXV, cnl. 1094, t. 1, (hipliciter dici-
iur aii(pii(l do Cl)risto uiio modo sccun-
: Icgem comedebant hostias pro pcccato
dum propriclatcm naturalcm et hyposta-
ticam; sicut dicitur quod Deus factus est
homo, ct (juod passus est pro nobis ;
alio modo sccun(him proprietatem i)cr-
sonalcm et liahitudinalem prout scihcet
ah(]uadicuntur dc ipso in personanostra,
quae ipsi secundum sc iiuno modo conve-
niunt. Unde et inter scptcm regulas Ti-
chonii, quas Augustinus ponit in 111 De
doctrina christiana, cap. xxxi, col. 82,
t. 3, prima ponitur de Domino et ejus
<(
corpore, » cum scilicet « Christi ctEccle-
siauna persona a^stimatur. » Et sccun-
dum hoc Christuscxpersonamembrorum
suorum loquens dicit ps. xxi, 2 Verba
delictorum meorum, non quod in ipso
capite delicta fuerint.
Ad secundum dicendum, quod,
dicit Augustinus X Super
ad lit.,
cap. XIX etxx, col. 423, t. 3, non eodem
omni modo Christus fuit in Adam, et in
aliis patribus, quo nos ibi fuimus. Nos
enim fuimus in Adam secundum semina-
lem rationem, et secundum corpulentam
substantiam; quia scilicet,
dicit, (( cum sit in semine
pulcntia, et invisibilis ratio, utrumque
cucmTit ex Adam; sed Christus visibilem
carnis substantiam de carne Virginis
sumpsit ratio vcro conceptionisejusnon
: eodem enim
a semine virili, sed loiige aliter ac desuper
venit.» Unde iion fuit in Adam secundum
seminalem rationem, sed solum secun-
(him corpulentam sul)stantiam. Et idco
Chrislus non acccpit activc ab Adam hu-
manam naturam, sed solum materialitcr,
active vero a Spiritu sancto sicut et ipse
Adam materialitcr sumpsit corpus ex limo
tcrra>, active autcm a Deo. Et propter
hoc Christus non pcccavit in Adam, in
quo fuit sohim secundum materiam.
Ad tcrtium dicendum, quod Christus
ex suatentatione etpassione nobis auxi-
lium tulit pro nobis satisfacicndo. Sed
peccatum noii cooperatur ad satisfactio-
nem, sed magis ipsain impcdit, ut
tum cst, Et ideo non oportuit (]uod
catum in se haberet,
scd oinnino esset
purus a peccato alioquin pcena quain
: Gal., V, 17. Sed tanto spiritus ostcnditur
sustinuit, fuisset ei debita pro proprio
peccato.
Ad quartum diccndum (juod Dcus
fecit Cbristum pcccatum, non quidcin ut
iu sc pcccatum babcrct, sed quia
rum bnsfiani pn» pcccato; sicut et Osea;,
IV, H, dicitur Pcccala jtojmli mci comc-
:
SUMMA THEOLOGICA.
dent, scilicet sacerdotcs, qui secundum
oblatas, Et secundum huiic modum dici-
tur Isa., Liii, G, quod Dominus jjosuit in
eo inicjuitatem omnium quia scilicct eum
:
tradidit, ut esset liostia pro peccatis om-
;
nium hominum; vel fecit eum peccatum,
habentem similitudinem carnis pec-
id est
cati,ut dicitur Rom.,viii. Et hocpropter
corpus passibile et mortale, quod as-
sumpsit.
Ad quintum dicendum, quod poenitens
laudabile exemplum dare potest, non ex
eo quod peccavit, sed in hoc quod volun-
tarie pcEiiam sustinet pro peccato. Unde
Christus dedit maximum exemplum poe-
: nitentibus, dum non pro peccato proprio,
sed pro peccato aliorum voluit pcenam
subire.
sicut
COiNCLusio. —Cum Christiis defectus nostros
Genes. susceperit, ut pro nobis satisfaccret, ut vcritatem
humanoe naturce comprobaret, et vii'tutis exem-
plum nobis iieret, nullo modo defectum peccati
ncc originalis nec actualis assumpsit.
ARTICULUS II.
ut ipse ibidem
et visibilis cor- LJtrum in Christo fuerit fomes peccati.
Ad secundum sic proceditur. 1 . Yidetur
quod in Christo fuerit fomes peccati. Ab
principio derivatur fomcs
peccati, et passibilitascorporis, sive mor-
talitas, scilicet ex substractione originalis
justitiae, per quam simul inferiores vires
animaj subdcbantur rationict corpus aiii-
mae. Sed in Christo fuit passibilitas cor-
poris et mortalitas. Ergo etiam in eo fuit
; fomes peccati.
2. Praiterea, sicut Damascenus dicit in
III lib, Orth. fid., cap, xix, col, 1079, t 1,
(( beneplacito divinaj voluntatis permittc-
batur carni Christi pati, et operari quaj
propria. » Sed proprium est carni ut con-
cupiscat dclectabilia sibi. Cum igitur ni-
hil aliud sitfomes quain concupisccntia,
ut dicitur in Glossa Rom., vii, v. 7, vide-
dic- tur quod in Christo fuerit fomes peccati.
pcc- 3.Pra'tcrca, rationc fomitispeccati f«;'o
concupiscit advcrsus spiritum, ut dicilur
fortior et magis dignus corona, quanto
magis supcrat hostcm, scilicct concui^is-
, centiamcarnis, sccundum iUud II ad Tim.,
II, 5: Non coroiHibitur, nisi ^\\\\ lc(/iti)nc
fecit ccrtaverit. Christus autcm habuit fortissi-
mum ct vicforiosissiinum spirifum, ct
maximc digniim coroiia, sccundum illud
 ;

QU^ST. XY, ART. II ET III. 33

Apocal., VI, 2 Data est ei corona, et exi-

: Damascenum in ITI Ub. Orth. fid. cap. xiv, ,

vit vincens ut vinceret. Yidetur ergo quod
in Christo maxime dcbuerit esse fomes
peccati.
Sed contra quod dicitur Mattli., i,
est
20: Quodin ea natum est, de Spiritu sanc-
to est. Sed Spiritus sanctus oxcludit pec-
catum et inclinationem peccati, qua^ im-
portaturnomine fomitis. Ergo in Christo
non fuit fomes peccati.
Respondeodicendum, quod, sicutsupra
dictum est, Christus perfectissime habuit
gratiam et omnes virtutes. Yirtus autem
moralis, quse est in irrationali i parte
col. t038, t. 1. Ex hoc autem non sequi-
tur quod in Christo fuerit fomcs peccati,
qui importat concupiscentiam dclectabi-
lium praeter ordinem rationis.
Ad tertium dicendum, quod fortitudo
spiritus aliqualis ost(;nditur ex hoc quod
resistit concupisccntia^ carnis sii)i contra-
riantis; sed major fortitudo spiritus os-
tenditur, pcr ejus virtutcm totaliter caro
si
comprimatur, ne contra spiritum concu-
piscere possit. Et ideo hoc competebat
Christo, cujus spiritus summum fortitu-
dinis gradum attigerat et Ucet non sus- :

animce, eam facit esse rationi subjectam tinuerit impugnationem interiorcm ex

et tanto magis quanto perfectior fuerit parte fomitis , sustinuit tamen extcrio-
virtus sicut temperantia concupiscibilem,
; rem impugnationem cx parte mundi et
et fortitudo et mansuetudoirascibilem, ut diaboli, quos superando victoriae coronam
in secunda parte dictum est. Ad rationem promeruit.
autem fomitis pertinet inclinatio sensua- — Cum in Christo virtus cum gratia
CoxcLusio
lis appetitus in id quod est contra ratio- fuerit secundum perfectissimum gradum, nullo
nem. Sic igitur patct quod quanto virtus modo fuit in ipso fomes peccati.
in aliquo fuerit magis perfecta, tantoma-
gis in eo dcbilitatur vis fomitis. Cum igi-
ARTICULUS III.
turin Christo fuerit virtus secundum per-
fectissimum gradum, consequens est Utrum in Christo fuerit ignorantia.
quod in eo fomes peccati nonfuerit; cum
etiam iste defectus non sit ordinabihs ad Ad tertium sic proccditur. 1. Yidetur
satisfaciendum, sed potius inclinetad con- quod in Christo fucrit ignorantia. lUud
trarium satisfactioni (a). quod ei compe-
eniin vcrefuit in Cimsto,
Ad primum ergo dicendum, quodinfe- secundum humanam naturam, licet ei
tit

riores vires pertinentes ad sensibilem non competat secundum divinam, sicut

appetitum naturaUter sunt obedibiles ra- passio ct mors. Sed ignorantia convenit
tioni ; non autem vires corporales, vel Christo sccundum humanam naturam :

humorum corporalium, vel etiam ipsius dicit enim Damasccnus in III lib. Orth.
animap, vegetabihs, ut patet in I Ethic, fid., cap. XIX, col. 1083, t. 1, quod
cap. ult. Et ideo perfectio virtutis quse « ignorantcm et scrvilcm assumpsit na-

est secundum rationem rectam, non ex- turam. » Ergo ignorantia vcre fuit in
cludit passibilitatem corporis excludit ;
Christo.
autem fomitem peccati; cujus ratio con- 2. aUquis dicitur ignorans
Praeterca,
sistit in resistentia sensuaUs appetitus ad pcr notitiae dcfcctum. Sed aUqua notitia
rationem. defuit Christo dicit enim Apostolus II ad
:

Ad secundum dicendum, quod caro na- Corinth., v, 21 Eum qui non noverat pec-
:

turahter concupiscit id quod est sibi de-
lectabile concupiscentia appetitus sensi-
tivi sed caro hominis qui est animal
;
,
rationale, hoc concupiscit secundum mo-
dum et ordinem rationis. Et hoc modo
caro Christi concupiscentia appetitus sen-
sitivi naturaliter appetebat escam, etpo-
tum, et somnum, et aUa quae secundum
rectam rationem appetuntur, ut patet per
catum, pro nobis peccatum fecit. Ergo in
Christo fuit ignorantia.
3. Praeterca, Isa., viii, 4, dicitur : Ante-
quamsciatpuervocarepatrem suum etma-
trem suam, auferetur fortitudo Damasci.
Puer autem ille est Christus. Ergo in
Christo fuit aUquarum rcrum ignorantia.
Scd contra, ignorantia perignorantiam
non toUitur. Christus autem ad hoc venit

* Quid. cod. « rationali. »

: titus inobjectum rationi contrarium etilUcitum.
(a) Fomes seu concupiscentia est vel in actu EiTonee Durandus existimavit fomitem esse ap-
primo, vel in actu secundo. In actu primo fomes petitum sensitivum secundum se sumptum, ut
est appetitus sensitivus, quatenus expeditus et inclinantem ad objccta scnsibilia prsecise nam, ;

propensus ad actus circaobjectarationi contraria sires ita se haberet, Adam in statu innocentiae
et illicita. In actu secundo est ipse motus appe- fomite noii caruisset.
Y.
 ;

34 STJMMA TIIEOLOGICA.
ut igiioraiitias iiostras aufcrret ; venit dicit hocesse completuminadorationcMa-
ouim ut illuminaret his qid in tenehris et gorum. Aitcnim: « Antcquamper huma-
i/i lunhramortis sedent, Luc. i, 79. Ergo iu , nam carnem humaua verba profcrret, ac-
Cliiislo ignoraulia nou fuit. ccpit virtutem Damasci, scilicet divitias,
Ile.spoudeo diceudum, quod, siciit iu in quibus Damascus prgesumebat in di- :

Cliristo fuit pleuitudo gratiai et virtutis, vitiis autem priucipatus auro defcrtur.
ita in ipso fuit plenitudo omuis scieu- Spolia vero Samariffi iidcm ipsi erant qui
tia3, ut ex prajdictis patet. Sicut autem eam Samarianamquc pro ido-
incolebant.
iu Christo pleuitudo gratiae et virtutis lolatria ponitur illic cnim populus Israel
:

cxcludit fomitem peccati; ita plenitudo aversus aDomino, ad idola colenda con-
scicntiaicxcludit ignorautiam, quai scieu- vcrsus est. Ha^c igitur prima puer spolia
ti.Ti opponitur. Unde sicut iu Christo nou idololatriae dominationi dctraxit. » Et se-
fuit fomespeccati, ita non fuitin eo igno- cundum lioc intelligitur, antequam sciat,
rantia («). id est, antequam ostendat se scire.
Ad primum crgo dicendum, quod na-
CoNCLusio, — Sicut in Christo ex virtutis et
tura a Christo assumpta potest duplici- gratia? ])lcnitudinc, nuUus fuit pcccati fomcs
ter considerari. Uno modo secundum ra- proptcr quai in co fuit, perfectionem,
sciciitiai,

tionem suaj spcciei : et secuudum hoc ita nulla etiam ignorantia inesse potuit.

dicitDamascenus « eam csse ignorautem

etservilem, » uude suhdit « Nam serva :

quidemest hominis natura, ejus qui fccit ARTICULUS IV.

ipsam, » Dei scihcct, «et non lial)et futu-

rorum cognitionem. » Alio modo potest
considerari sccuudum id quod habet ex
uuioue ad hypostasim divinam, ex quo*
hahct plcnitudincm scientiaj et gratiffi, se-
cundum ilhid Joan., i, 14 Vidimus eum
quasi unigenitum a Patre,plenumgratix et
veritatis: ct hoc modo natura humana iu
Christo ignorantiam iion hahuit.
Utrum anima Christifueritpassihilis.
Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctur
quod anima Christi non fuerit passibilis.
: Nihilenim patitur, uisi a fortiori, « quia
agens praestantius cst patiente, » ut patet
pcr Augustinum, XII Super Genes. ad
litt., cap. XVI, col. 467, t. 3, ct perPhiloso-

Ad sccundum diccndum, quod Chris- ^wmXW Deanima, text. 19. Sednullacrea-

tus dicitur non novisse peccatum, quia tura fuit praestantiorquam auima Christi.
nescivit pcr expericntiam, scivit autcm Ergo auima Christi non potuit ab aliqua
per simpliccm iiotitiam. crcatura pati, et ita noii fuit passibilis
Ad tcrtium diccndum, quod loquitur frustraeuimiueafuissetpoteiitiapatiendi,
ibi Propheta de scientia humana Christi, si a uuUo pati potuisset.
cnim Antequam sciat puer scilicct
dicit : , 2. Praeterca, TuUius, in lib. III DeTus-
secundum humaiiitatem, vocarc patrem culanis quxstionihus, aliquaut. a princ,
siaan, scilicet Joseph, qui pater cjus fuit dicit, quod passioncs animae sunt qua?-
pufativus, et matrem sua?n, scilicct Ma- dam aegritudiues. Sed in anima Chj'isti
riam, auferetur fortitudo Damasci. Quod non fuit aliqua aegritudo : nam aegritudo
noucstsic intcUigendum, quasi aliquando animae sequitur peccatum, ut patet per
fuerit homo, et hoc nescivcrit; sed an- illud psal. XL, 3 : Sana animam meam
tequamsciat, id est, antequam fiat homo quia peccam tihi. Ergo iu Christo non fue-
scientiam habens humanam, auferetur, runt animae passiones.
vel ad \\{{{iVi\ra, fortitudo Damasciet spolia 3. Praitcrea, passiouosanima? videntur
SamaricV per regem Assyriorum: vel spi- idem esse cum fomite pcccati unde et :

ritnalitcr, quia « nondum natus populum Apostolus Rom., vii, vocat vas passiones
siium sola iuvocationesalvahil, » ut(ilossa peccatoimm. Sed in Christo non fuit fo-
interi.^, ihiexponit. Augustinus tamen in mes pcccati, ut supra dictum est. Ergo
Serm. ccii deEpip/i., c. ii, col. 1034, t. 3, vidctur quod non fucrint in eo anim»
' In Pann. : « cx qua. » ignorassc dicm judicii pncdicaiit, ct multa insu-
* Ex llioron. iii cuindom locum dcsunipla, ])cr alia, idco(]Uc liuiu' dicunt in scicntia alio-
col. ii:;, ». i.
^ '
rum iiistai' hominum profccissc. —
P. Ilenno,
(a) Valcntiniani crcitchant Christum plurima Korca, Vasqucz, Fclix, Dclgadillo volunt non csse
iguorasse; iilcm scnscrunt Apnoct»' dc iiiiima dc tidc ([uod ignorantia non fu(>rit in Cliristo ut
sccunduin suhsistcnli.un Vcrho imita <iua> , hominc, scu (juod iiiliil igiioiavcrit Chri<tus co-
nolaiitcr judicii iicscivil dicni, ul asscrchant. rum qua> ad cjus muncra i^crtinchant. llaiic ad-
Similitcr l.iithcrus, Calviuus, Swinglius Chrislmn sortioncm Ecclesia judicct.
 : :

OTTJIST. XV, ART. TY ET V. 35

passioncs; ct ita anima Cliristi non fiiit sed trahunt rationcm, quod in Cliristo
passibilis. non motusnaturalitcrhumanae
fuit; (|uia
Sed contra cst, qnod in psal. i.xxxvii, carni coiivcnicntes sic cx cjus disposi-
4, dicitnr cxpcrsona Ciiristi Rvplota est : tionc in appctitu scnsitivo mancbant,
malk anima mea, non quidcm pcccatis, quod ratio cx his nullo modo impedie-
scd Immanis malis, id cst, doloribus ut batur faccrc quac convcni(d)ant. Uiido
(ilossa interL, ibi oxponit. Sic crgo anima TTieronymus Super xxvi Matth.,
dicit
Christi fuit passibilis. V. 37, col. 197, t. 7, quod « Dominus
Rcspondeo diccndum, quod aiiimam in noster, ut vcritatcm assumpti probaret
corpore constitutam duplicitcr contingit Iiominis, vere fjuidcm constristatus est
pati uno modo passionc corporali alio
: ; sed ne passio in animo illius dominare-
modo passionc animali. Passionc quidem tur,per propassionem dicitur quod coepit
corporali patitur per corporis la^sioncm contristari, » ut passio perfecta intclii-
cum enim anima sit formacorporis, con- gatur, quando animo, id est, rationi do-
scquens est quod unum sit csse anim« minatur propassio autem, quando est
;

et corporis ct ideo corpore perturbato

; inchoata in appetitu sensitivo, sedultcrius
per aliquam corporcam passionem, nc-
cesse est quod anima per accidens per-
turbetur; scilicet quantum ad esse, quod
Tiabetin corporc. Quia igitur corpus Cliristi
fuit passibile et mortale, ut supra liabi-
tum est, necesse fuit ut ctiam cjus anima
Tioc modopassibilisesset. Passioneautem
animali pati dicitur anima secundum ope-
rationem; qus vel estpropria animaj, vcl
principalius est animae quam corporis
et quamvis etiam sccundum intelligcre
et sentire dicatur hoc modo anima
quid pati, tamcn, sicut in secunda parte
dictum cst, propriissime dicuntur pas-
siones animae affcctiones appetitus sensi-
tivi; quae in Christo fuerunt, sicut et cae-
non se extendit.
Adprimum ergo diccndum, quod anima
Christi poterat quidem resistcre passio-
nibus, ut einon supcrvcnirent, praesertim
virtute divina: sed propria voiuntate se
passionibus subjiciebat tam corporalibus
quam animalibus.
Ad secundum dicendum, cjuod Tullius
ibi loquitur secuiidum opinionem Stoico-
;
rum; qui non vocabant passiones quos-
cumque motus appetitus sensitivi, sed
ali- solum inordinatos. Tales autem passiones
manifestum cst in Christo non fuisse.
Ad tertium dicendum, (juod passiones
pcccatorum suntmotus appetitus sensitivi
in illicita tendentcs c[uod non fuit in
:

tera quae ad naturam hominis pertinent. Christo, sicut ncc fomes peccati.
Undc Augustinus dicit in XT V Be civit. Dei, CoMCLUsio. —
Aiiima Cliristi passibilis fuit cor-
cap. IX, col. 415, t. 7 a Ipse Dominus in
:
porali passione animaUis vero passiones habuit
:

forma servi agere vitam dignatus huma- (juidem, sed non ut cseteri liomines nam nec{ue
:

nam, adliibuit eas, ubi adhibendas esse ad illicita ferebantur, ncc{ue rationis judicium
praiveniebant, sed seciuidum illud oricljantur,
judicavit; neque enim in quo verum erat
neque i^ationem ullo modo impedicbant.
hominis corpus, et verus hominis animus,
falsus erat Iiumanus affectus. »
Scicndum tamen est, quod Iiujusmodi ARTICULUS V.
passiones aliter fuerunt in Christo quam
innobis, quantum ad tria. Primo quidem Utrum in Christo fuerit dolor
quantum ad objectum quia in nobis : sensibilis.
plerumque hujusmodi passiones fcruntur
ad illicita, quod in Christo non fuit. Se- Ad quintum sic proccditur. 1. Vidctur
cundo, quantumad principium; quia hu- quod in Christo non
fucrit verus dolor
jusmodi passiones frequenter in nobis sensibilis. Dicit enimlTilariusXZ^e Trinit.,
praeveniunt judicium rationis; sed in § 10, col. 330, t. 2: « Cum pro Cliristo
CTiristo omnes motus sensitivi appetitus mori sit vita, quid ipse in mortis sacra-
oriebantur secundum dispositionem ra- mento doluisse cxistimandus est, qui pro
tionis. Unde Augustinus dicit ibid. quod se morientibus vitamrependit?» Etinfra,
« hos motus certae dispensationis g-ratia, § 23, col. 361, dicit: « Unigenitus Deus
ita cum voluit Christus suscepit animo hominem verum, iion deficiens a se Dco,
humano, sicut cum voluit, factus est sumpsit: in quo quamvis aut ictus inci-
homo. » Tertio, quantum ad cffectum : deret, aut vulnus descenderet, aut nodi
quia in nobis quandoque hujusmodi concurrerent, aut suspensio elevaret ;

motus non sistunt in appetitu sensitivo, afferrent quidem haecimpetum passionis,


30
noii tameii dolorem passionis inferrent,
ut telumaliquod aquam perforans. » Non
igitur in Christcj fuit verus dolor.
2. Pra^tcrea, hoc propriumvideturessc
carni inpeccato conceptae, quod necessi-
tati doloris subjaceat. Sed caro Christi
non cst cum
pcccato concepta, sed ex
Spiritu sancto in utero virginali. Non
ergo sut)jacuit necessitati patiendi do-
lorem.
3. Prffiterea, delectatio contemplationis
divinorum diminuit sensum doloris unde
et martyres in passionibus suis tolera-
bilius sustinucrunt cx consideratione di-
vini amoris. Sed anima Christi summe
delectabaturincontcmpiatione Dei, quem
per essentiam videbat, ut supra dictum
est. Nou ergo poterat sentire aliquem
dolorem.
Sed contra cst quod Isa., uii, 4, di-
citur Vere lanfjuorea nostros ipse tulit^ et
:
dolores nostros ipse portavit.
Rcspondeodicendum, quod,
ex his quse in II partc dicta sunt, ad vcri-
tatem doloris scnsibilis rcquiritur laesio
corporis, et sensus liesionis. Corpus au-
tem Christi tedi poterat, quia erat passi-
bile et mortale, ut supra habitum cst:
nec defuit ei sensus la^sionis, cumauima
Christi perfecte haberct omncs potentias
naturales. Unde nuUi dubium debet esse
quin in Christo fuerit verus dolor {a).
Ad primum ergo dicendum, quod
omnibus illis vcrbis et similibus, Ililarius
a carneChristi non vcritatem doloris, scd
neccssitatem excludere intendit. Unde
postprffimissaverbasubdit, § 24, col. 364,
t. 2 « Ncquc cnim cum sitivit, aut csu-
: Non
rivit, aut tlcvit, bibisse Dominus, aut
manducasse, aut doluissemonstratus est.
Sed ad dcmoiistrandam corporis verita-
tem, corporis consuetudo susccpta est,
ita ut naturae nostrai consuetudine con-
suctudini sit corporis satisfactum. Vel
cum potum ct cil)um accepit, noii neces-
sitati corporis, scd consuctudini tribuit. »
Et noii acccpit ncccssitatem per compa-
rationem ad causam primam horum de-
fcctuum, quaeest peccatum, ut su[)ra dic-
tum cst, ul scilicct ca rationc dicalur
caro Christi non subjacuissc neccssitali
horum dcfcctuum, ((iiia nou fuit in ea
pcccalum. Undc subdil: « liabuit
scilicet Cin-islus, « corpus, sed originis
SUU3 proprium, neque ex vitiis
(«) Mnnichmus, Cerdo, Albanenses, Marcita»
Christuni docuorunl ]»liantastice non vorc
,
.
SUMMA THEOLOGICA.
conceptionis existens, sed in forma cor-
poris nostri, virtutis suae potestate sub-
sistens. (Juantum tamen ad causam
»
propinquam horum defectuum, quae est
compositio contrariorum, caro Christi
subjacuit necessitati horum defectuum,
ut supra habitum cst.
Ad secundum dipendum, quod caro in
peccato concepta subjacct dolori, non
solum ex necessitate naturalium princi-
piorum, sed etiam ex necessitate reatus
: peccati quae quidcmnecessitas inChristo
:
nonfuit, sed solum neccssitas naturalium
principiorum.
Ad tertium dicendum, quod, sicut
supradictumest, virtute DivinitatisChristi
dispensative sic beatitudo in anima con-
tincbatur, quod non derivabatur ad cor-
pus, ne cjus passibilitas et mortalitas
ct cadem ratione delectatio
toilcrctur:
contcmplationis sic retinebatur in mente,
quodnon derivabatur ad vires sensibiles,
sicut patet ne per hoc dolor sensibilis excluderetur.
CoNCLusio. — Cum Christi corpus passibile et
mortale fuerit, animaque
ejus perfccte habuerit
omnes suas natiu'alcs potentias, nuUi dubiimi essc
debet, quin in (^hristo fuorit verus dolor.
ARTICULUS VI.
Vtrum in Christo fuerit tristitia
in Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod in Christo non fuerit tFistitia. Dici-
turenim de Christo Isa., xlii, 4 Non erit :
tristis neque turbulentus.
2. Prwterea, Provcrb.,xii, 21, dicitur:
justum, quidquid ei acci-
contristabit
derit. Et hujus rationem Stoici assigna-
bant, quia nullus tristatur nisi de amis-
sione suorum bonorum: justus autem
11011reputat boiia sua nisi justitiam et
virtutcm quas non potest amittere alio- :
quiii subjiceretur justus fortunaB, si pro
amissioiic bonorum fortuiiffi tristaretur.
Sed Christus fuit maximc justus, seciin-
dum illud Jerem., xxiii, G: Hoc est no-
men quod vocabunt ewn, Dominus justus
noster. Ergo in co noii fuit tristitia.
3. Praitcrca, Philosophus dicit in VII
Ethic.y cap. xiii ct xiv, quod omnis Iris-
titia est nialum ct fiigiendum. Scd nul-
enim,» lum malum fugicndum fuil in Christo.
Krgo in (Ihristo noii fuil tristitia.
humano; 4. Pneterea, sicut Augusliuus dicit
passuni.
 : ;

0UJ:ST. XV, ART. VI. 37

XIV De Dei, cap. vi, col. 409, t. 7,

civit. timore, Stoici tres eiipathias id cst, bonas
« tristitia estde liis quai riobis nolciitibus passiones, in animo sai^ientis posuerunt:
accidunt. » Sed nihil passus est Christus scihcet pro cupiditate vohintatem, pro
contra suam voluntatem: dicitur cnim laetitia gaudium, pro metu cautionem.

Isa., LUi, 7: Oblatus est, quia ipse voluit. Sodpro tristitia negavcrunt ahquid posse
Non ergo in Christo fuit tristitia. esse in animo sapientis quia tristitia :

Sed contra est quod dicit Dominus de malo est quod jam accidit: nuUum
Matth., XXVI, 38: Tristis est anima mea autem mahim existimant posse acciderc
usque ad mortem. Et Ambrosius dicit in sapienti. Et hoc ideo cst, quia non cre-
\\ De jide ad Gratian., cap. vii, § 53, debant ahquid esse bonum, nisi honcs-
col.594, t. 3 : « Ut homo tristitiam habuit tum, quod homincs bonos facit; ncc ah-
suscepit . enim tristitiam meam. Confi- quid esse mahim, iiisi inhonestum, per
denter tristitiam nomiiio qui crucem quod homines mah fiunt. Quamvis autem
prajdico.» honestumsitprincipalchominisbonum,et
Respondeo dicendum, quod, sicut dic- inhonestum principale hominis malum,
tum est, delectatio divinae contemplatio- quia haec pertinent ad ipsam rationcm
nis itaper dispensationemdivinae virtutis quaeest principahs inhomine sunttamen ;

retinebatur in mcnte Christi, quod non qusedam secundaria hominis bona, quae
derivabatur ad vires sensitivas, ut per pertinent ad ipsum corpus, vel ad exte-
hoc dolor sensibilis exchidcretur. Sicut riores res corpori deservientes. Et se-
autem dolor sensibilis cst in appetitu cundum hoc potcst iii animo sapientis
sensitivo, ita ettristitia. Sed est differen- esse tristitia quantum ad appetitum sen-
tia secundum motivum sive olijectum sitivum,secundum apprchonsionem hu-
iiam objectum et motivum doloris est jusmodi malorum; noii tamen ita quod
laisiosensu tactus percepta, sicut cum ista tristitia perturbet rationem. Et se-
aUquis vulneratur objectum autem, et : cundiim hoc etiam intelhgitur quod non
motivum tristitise est nocivum, seu ma- contristabit justum, quidquid ei acciderit
lum interius apprehensum sive per ratio- quia scilicet ex nuUo accidente ejus ratio
nem, sive per imaginationem, ut in se- perturbatur. Et secundum hoc tristitia
cunda parte liabitum est, sicut cum ah- fuit in Christo secundum propassionem,
quis tristatur de amissione gratise vel non autem sccundum passionem.
pecuniae. Potuit autem anima Christi in- Ad tertium dicendum,quod omnis tris-
terius apprehendere ahquid ut nocivum titia est mahim pcenae non autem est :

et quantum ad se, sicut passio et mors semper malum culpae, sed solum quando
ejus fuit; et quantum ad ahos,sicut pec- ex inordinato affectu procedit. Unde Au-
catum discipulorum, vel etiam Judaeo- gustinus dicit, XIV De civ. Dei, cap. ix,
rum occidentium ipsum. Et ideo sicut § 3, col. 414, t. 7 : « Cum rectam ratio-
in Christo potuit esse verus dolor, ita nem sequuntur istae affectiones, et quan-
potuit in eoesse veratristitia ahotamen : do, et ubi oportet adhibentur, quis eas
modo quam in nobis, secundum illa tria tunc morbos, seu vitiosas passiones,
quae supra assignata sunt cum commu- audeat dicere? »

niter de passionibus aiiimae Christi lo- Ad quartum dicendum, quod nihil

queremur {a). proliibet ahquid esse contrarium vohiii-
Ad primum ergo dicendum, quod tris- tati secundum se, quod tamen est voh-
titia removetur a Christo secundum pas- tum ratione finis, ad quem ordinatur :

sionem perfectam fuit tamen in eo ini- : sicut medicina amara non cst sccundum
tiata secundum propassionem. Unde dici- se volita, sed solum secundum quod or-
tur Matth., xxvi, 37, Coepit contristari, dinatur ad sanitatem. Et hoc modo mors
et moestus esse. « Ahud enim est contris- Christi et ejus passio fuit, se secundum
tari, aliud incipere contristari, » ut considerata involuntaria
,
ct tristitiam ,

Hieronymus ibidem dicit, col. 197, t. 7. causans hcet;

fuerit voluntaria in ordine
Ad secundum dicendum, quod, sicut ad fmem, qui est redemptio humani ge-
Augustinus dicit in XIV De civ. Dei, neris.
cap. 411, t. 7,protribus pertur-
VIII, col. CoxcLusio. —
Cum anima Christi potucrit in-
bationibus, scihcet cupiditate, la^titia, et terius aliquid apprehenderc ut nocivum sicut in ;

(«)Quidam haeretici non agnoverunt in Christo et alii dicimt Christi tristitiam in voluntatc, non
nisi phautasticam tristitiam Aureolus, Cajetanus,
; in solo appetitu sensitivo subjectatam esse.
38 SUMMA TIIEOLOGICA.
illo potuit vcrus essc dolor, ita ct tristitiam in co tus diciturcsseabsque terrore, secundum
aliquam potuisse csse, fatendum cst.
quod terror importat perfectam passio-
nem avertentem hominemabono * quod
ARTICULUS VII. est rationis. Et timor noii fuit in
sic
Christo, sed solum secundum propassio-
Utrum in Christo fuerit timor. nem. Et ideo dicitur quod Jcsus coepit
txdere et pavere quasi secundum pro- ((

Ad septimum sic proccditur. 1 . Yidctur passioncm, » ut Hieronymus exponit,

quod in Christo non fuerit timor. Dicitur
euim Proverb., xxvui, i Justus quasi
leo confldens absque terrore erit. Sed
Christus fuit maximc justus. Ergo in
ubi supra.
: Ad sccundum dicendum, quod Hilarius
eo modo a Christo excludit timorem, quo
excludit tristitiam scilicct quoad neces-
;

Christo non fuit ahquis timor. sitatem timendi. Scd tamcn ad compro-
2. Pra^terea, Ililarius dicit X Z)e Jrm., bandam vcritatem humanai natur», vo-
§ 10, col. 330, t. 2 : « Intcrrogo eos qui luntaric timorem assumpsit, sicut etiam
hoc ita existimant, an ratione subsistat, et tristitiam.
ut mori timucrit qui omncm ab Aposto- Ad tertium dicendum, quod, licet
lis tcrroremmortisexpcllcns, ad gloriam Christus potucrit vitare mala futura se-
cos sit martyrii adliortatus. » Non crgo cundum virtutcm divinitatis, erant ta-
in Christo rationabilc est fuisse timorem. mcn inevitabilia, vel non de facili vita-
3. PrtBterea, timor non videtur esse bilia secundum infirmitatem carnis.
nisi de malo quod non potest homo vi-
tare. Sed Christus poterat vitarc ct ma-
CoNCLUsio. —
Fuit qnidem timor in Christo
rcspectu imminentis futuri mali; non fuit autem
lum pojnsB, quod passus est, et malum timor in illo quoad cventus inccrtitudincm.
culpse, quod aliis accidit. Ergo in Christo
non fuit aliquis timor.
ARTICULUS VIII.
Sed contra estquod dicitur Marc, xiv,
33 C oejnt ,]csus pavere et txdere.
:
Utrum in Christo fuerit admiratio.
Respondco dicendum, quod, sicut tris-
titia causatur cx apprehcnsione mali Ad octavum sic proceditur. 1 Videtur .

prffiscntis, ita timor causatur cx appre- quod in Christo noii fucrit admiratio. Di-
hensionc mali futuri. Apprchcnsio autcm cit enim Philosophus iii I Metaphys.^
mali futuri si omnimodam certitudinem cap. II, in med., quod admiratio cau-
habeat, non inducit timorem. Unde Phi- satur ex hoc quod videt elTectum et
losophus dicit in II Rhetor., cap. v, ignorat causam et sic admirari non cst
:

circ. med., quod timor non est, nisi ubi iiisi ignorantis. Sed in Christo noii fuit
est aliqua spcs evadcndi. Nam quando ignorantia, ut dictum est. Ergo iii Christo
nuUa spes est evadendi, apprchenditur iion fuit admiratio.
mahim ut pivTscns ct sic magis causat ; 2. Praiterea, Damascenus dicit in II
tristitiam quam timorem. lib. Orth. fid., cap. xv, col. 931, t.
1'
Sic ergo timor potcst considcrari quan- quod admiratio est limor ex magna
((

tum ad duo uiio modo quantum ad

: imaginatione » et ideo Philosophus dicit
;

hoc quod appctitus natura- seiisitivus in l\ Ethicor., cap. m, ad fin., quod mag-
litcr rcfugil corporis la'sionem, ct pcr iianimusnon est admirativus. Scd Cliris-
tristitiam, si sit praiscns, ct per timo- tus fuit maxiinc magnaiiinius. Ergo in
rem, si sit futura ct hoc modo timor : Christo noii fuit admiralio.
fuit in Christo, sicut et tristitia. Alio 3. Pra^terca, nullus admiratur de eo
modopotcst ronsifI(>rari sccundum inccr- quod ipse faccrc polcsl. Scd Chrislus fa-
titudincm fuluri cvcntus, sicut (juaiido ccre potcrat qui(l(|iiid magnum erat in
nocte timcmus ex aliquo sonitu, quasi rebus. Ergo vidctur quod de nullo admi-
ignorantes quid lioc sit; et quantum ad rabatur.
hoc timor iion riiif iii Clirislo, ut Damas- Sed conlra cst ([iiod dicilur Mallh., viii,
cciius (Mcil iii 111 lib. ()rt/i.//d.,ci\[). xxxiii, 10 Audiciis Jcsus, scilicet vcrba Ccn-
:

col. 101)0, I. 1 {n). liirionis, niiratus est.

Ad primum ergo dicendum, quod jus- Respondeo diccndum, quod admiratio

' In P.irm. : « ali eo. » appctitus sctisilivi; lumr P. Henno cliam in vo-
{ii) IJilluart dicil C.luisti liiuorcm fuisse actuiu lunlatc reponil.
 ;:

QUiEST. XV, ART. Vlir ET IX. 39

propric est de aliquo iiovo et insolito. Iii to, ad justitiam Dei pertinuit Ipse cnim :

Cliristo autem non potcratcssc aliquid no- factus est nobis a Deo Justitia, ut dici-
vum ct insolitum quantum ad scientiam tur I Corinth., i, 30. Ergo vidctur quod
divinam nequectiam quantum ad scicn-
; in Christo non fucrit ira.
tiam Immanam \ qua cognosccbat rcsin 2. Praitcrca, ira mansuctudini oppo-
Verbo, vel qua cognoscebat res per spe- nitur, ut patet in IV Ethic., cap. v. Scd
cies inditas potuit tamen aliquid csse
: Christus fuit maxime mansuetus. Ergo
ipsi novum secundum
et insolitum in co non fiiit ira.
scientiam expcrimcntalcm, secundum 3. Praeterea, Gregoriiis dicit in V Mo-
quam ei poterant quotidie aliqua nova ral., cap. xlv, § 82, col. 726, t. 1, quod
occurrcrc. Et ideo si loquamur de ipso a per vitiiim oculum mentis cxca^cat
ira
quantum ad scientiam divinam et scien- ira vero per zelum ipsum turbat. » Scd
tiam bcatam vcl ctiam infusam, non fuit in Christo meiitis oculus non fiiit exc«ca-
in Cliristo admiratio si autem loquamur ; tus, nec turbatus. Ergo in Christo nec fuit
de eo quantum ad scicntiam experimcn- ira per vitium, nec ira per zelum.
talem, sic admiratio in co esse potuit : Sed contra est qiiod Joan., ii, de eo
et assumpsit hunc afTcctum ad nostram dicitur esse implctum quod in ps, lxviii,
instructioncm, ut scilicet doceat csse 10, legitur : comedit me.
Zelus domus tuae
mirandum quod etiam ipse mirabatur. Respondeo diccndum, quod, sicut in
Unde dicit Augustinus in I Siiper Gen. secundaparte dictum est, ira est efTcctus
contra Manichgeos, cap. viii, col. 180, tristitiai. Ex tristitia enim alicui illata
t. 3 « Quod mirabatur Dominus, nobis
: consequitur in eo circa sensitivam par-
mirandum esse significat quibus adliuc ;
tem appctitus repellcndi ihatam injuriam
est opus moveri. Omiies ergo talcs
sic vel sibi, vel aliis. Et sic ira est passio
motus cjus non perturbati animi sunt composita ex tristitia et appetitu vindictae.
signa; sed doccntis magistri. » Dictum cst autem quod in Christo tris-
Adprimum ergo dicendum, quod, licet titiaesse potuit. Appctitus etiam vindictse
Ghristus nihil ignoraret, potcrat tamen quaiidoque est cum peccato, quando
aliquid de novo occurrcre expcrimentan scilicct ahquis vindictam quaerit sibi
cjus scicntiae, ex quo admiratio causa- absque ordine rationis. Et sic ira iii
retur. Christo esse nonpotuit hujusmodi enim :

Ad secimdum dicendum, quod Christus dicitur ira per vitium. Quandoque vero
non admirabatur de fide Centurionis ea taUs appetitus est sine peccato, imo est
ratione qiiod esset magna quantum ad laudabihs puta cum aliquis appetit vin-
;

ipsum, sed quia crat magna quantum dictam sccundum ordincm justitiae et :

ad ahos. Iioc vocatur ira pcr zeliim. Dicit cnim

Ad tertium dicendum, quod ipse pote- Augustinus Super Joan., tract. x, § 9,
rat facere omnia sccundum virtutcm di- col. 1-471, t. 3, quod « zelo domus Dei
vinam, secundum quam in eo admiratio comeditur, qui omnia quae ibi perversa
non erat, sed solum secundum hiima- videt, satagit cmendare ; et si emcndarc
nam scientiam experimcntalem, ut dic- non potest, tolerat, et gcmit. » Et « tahs
tum est. ira fuit in Christo. »

CoNCLUsio. —
Cum Christo secundum divinam Adprimumergo dicendum, quod, sicut
ct infusam sciontiam, nihil novum fuerit, non po- Gregorius dicit ubi supr., ira dupliciter
tuit in illo aliqua admiratio esse, nisi secundum se habet in hominc. Quandoque enim
scicntiam experimentalcm. praevenit rationem, et trahit cam secum
ad operandum et tunc proprie dicitur
:

ARTICULUS IX.
operari, nam opcratio attribuitur princi-
pali agenti. Et secundum hoc intclligitur
Utrum in Christo fuerit ira. quod ira viri justitiam Dei non operatur.
Quandoque vero ira sequitur ipsam ra-
Ad noniim sic proccditur. 1. Vidctur tionem, et est quasi instrumentum ipsius
quod Christo non fucrit ira. Bicitur
in et timc operatio, qiiae est justitiae, non
eiiim Jacobi, i, 20 Ira viri justitiam Dei
: attribuitur irae sed rationi.
non operatur, Sed quidquid fuit in Chris- Ad secundum diccndum, quod ira quae

* In Parm. « scientiam divinam cjua cognos-

: qua cognosccbat res per species inditas. »
cobat res in Verbo, noqae etiam... humanam
40
ordinem rationis, opponi-
traiisgreditur
tur mansuetudini; non autem ira quae
est moderata, et ad medium
rationcm : nam mansuetudo medium
net in ira.
Ad tertium dicendum, quod in nobis
secundum naturalem ordiuem potentiai
animae mutuo se impediunt ita scilicet
quod cum unius potentia3 operatio fuerit
intensa, alterius operatio debilitetur. Et
SUMMA THEOLOGICA.
sunt in coelo et corpora in sepulcris,
fruuntur quidem beatitudine secundum
reducta per animam, quamvis eorum corpora morti
te- subjaccant: et tamen non dicuntur via-
tores, sed solum comprehensores. Ergo
pari ratione Hcet corpus Christi fuerit
mortale; quia tamen mens ejus Deo
; fruebatur, videtur (juod fuerit purus
compreliensor, et nullo modo viator.
Sed contra est quod dicitur Jerem. xiv, ,

ex hoc procedit quod motus irae, etiamsi
sit secundum rationemmoderatus, utcum-
que impedit oculum animae contemplan-
tis. Sed in Christo per moderationem
divinse virtutis unicuique potentiae per-
mittebatur agere quod erat ei proprium,
ita quod una potentia ex alia non impe-
diebatur. Et ideo sicut delectatio mentis
8 : Quare quasi colonus futurus es in
terra, et quasi viator declinans ad ma-
nendum ?
Respondeo dicendum, quod ahquis
dicitur vialor ex eo quod tendit in bea-
titudinem, comprehensor autem dicitur
ex hoc quam jam beatitudinem obtinet,
secundum ilhid I Coriiitli. ix, 24 Sic cur-
, :

contemplantis non impediebat tristitiam, rite ut comprehendatis etPhihpp.,iii, 12

; :

vel dolorem inferioris partis; ita etiam Sequor autem, si quo modo comprehen-
e converso passiones infcrioris partis in dam. Hominis autem beatitudo perfecta
nullo impediebant actum rationis. consistit iii anima et corpore, ut in se-
cunda parte habitum est, in anima qui-
(?.ONCLUsio. —
Cum in Christo fuorit tristitia ct
dem quantum ad id quod est ei pro-
vindictse appetitus, non contra vcl prajtor ratio-
nis or(lin(!ni, nun tuit in eo ira per vitium, sed prium, secundum quod mens videt et
per zelumdivini honoris. fruitur Deo in corpore vero, secundum
;

quod corpus resurget spirituale, et iii

virtute, et in gioria, et in incorruptione,

ARTICULUS X.
ut dicitur I Corinth., xv. Christus autem
ante passionem secundum mentem plcne
Utrum Christus simul fuerit viator et videbat Deum; et sic habebat beatitudi-
comprehensor. nem quantum ad id quod est proprium
aiiimae; sed quantum ad aha deerat ei
Ad decimum sic proceditur. 1 . Videtur beatitudo quia ct anima ejus erat passi-
;

quod Christus non fuerit simul viator et bihs et corpus passibile et mortale, ut
comprehensor. Viatori enim competit ex supra dictis patet. Et ideo simul erat
moveri ad finem beatitudinis compre- : comprehensor, in quantum haliebat bea-
hensori autemcompetitin fine quiescere. titudinem propriam animae, et simul via-
Sed non potcst eidem simul convenire tor, iiiquantum tendcbat iii beatitudinem
quod moveatur ad finem, et quod quies- secundum id quod ei de beatitudiue
cat in fine. Ergo non potuit simul csse deerat.
quod Christus esset viator et compre- Ad primum ergo dicendum, quod im-
hensor. possibile est movcri ad finem et quiesce-
Praeterea, moveri ad beatitudinem,
2. re in fine sccundum idem ; sed secundum
aut eam obtincre, non competit homini diversa niliil hoc prohibet : sicut aliquis
secundum corpus, sed secundum ani- homo simul est sciens quantum ad ea
mam unde Augustinus dicit in Epis-
; quaj jam novit, et addiscens quantum ad
tola cxvHi ad Uioscorum^ § 14, col. 430, ea qui«nondum iiovit.
t. 2, quod ad inferiorem naturam, quod
(( Ad secundum dicciulum, quodbcatitudo
estcorpus, redundat ab aiiima, non i)ea- principaliler et proprie consistit in anima
iitudo quse fruentis et inieiligentis pro- secundum mcntcm sccuiidario taincn,
;

pria cst, scd iilenitudo sanitatis, id est, et (|uasi instruiucntalifcr rcquiruiitiir ad

iiicorruptionis vigor. » Sed Cbristus hcet bcalitudiucu corporis bona sicut ctiam ;

liaberet corpus passibile, tamen secun- Philosopiuis dicit iu i Ethic, cap. viii,
dum mciitcin plcne Deo fruel)atur. i\on circ. fin., quod extcriora bona organice
iiritnr Cluistus fuit viator, scd piirus com- dcs(>rviunt IxMtitiidini.
prcliciisor. Ad lcitium (licendiim, uou cst(piod
;}. l'ra'terea, sancti, quoruin animae eadem ratio de auhnabus sanctorum
 ; :

QU^ST. XV, ART. X, ET QUiEST. XVI, AUT. I. 41

defunctorum* et de Christo, propter duo.

Primo quidem, quia animae sanctorum ARTICULUS PRIMUS
nonsuntpassibiles sicutfuitanimaChristi;
secundo, quia corpora non agunt aliquid, Utrum hsec sit vera : Deus est homo.
per quod in beatitudinem tendant, sicut
Christus secundum corporis passiones in Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
beatitudinem tendcbat quantum ad glo- quodhaec sitfalsa: Deus esthomo. Omnis
riam corporis. enim propositio affirmativa in materia
remota est falsa. Scd haec propositio
CoNCLUsio. —
Christus simul comprehensor
Deus est homo, est in materia remota:
fuit, quatenus Ijeatitudinem animcC propriam lia-
hebat, et viator, quatcnus in heatitudinem ten- quia formae significatae per subjectum et
dehat sccundum id, quod ei de heatitudine praedicatum sunt maxime distantes. Cum
deerat. ergo propositio praedicta sit affirmativa,
videtur quod sit falsa.
2. Praeterea, magis conveniunt tres per-
QU.ESTIO XVI. sonae divinae ad invicem, quam humana
natura etdivina. Sedin mysterio Trinitatis
DE CONSEQUENTIBUS UNIONEM, QUANTUM una persona non praedicatur de alia:non
AD EA QU^ CONVENIUNT CHRISTO SE- enim dicimus quod Pater est FiUus vel e
CUNDUM ESSE ET FIERI. converso. Ergo videtur quod nec humana
naturapossitpraedicari de Deo, ut dicatur
(In duodecim articulos divisa.) quod Deus est homo.
3. Praeterea , Athanasius dicit, in
Deinde considerandum estde his quse Symb. fuL, col. 1583, t. 4, quod « sicut
consequuntur unionem: et primo, quan- anima et caro unus est homo, ita Deus
tum ad ea quae conveniunt Christo se- et homo unus est Christus.» Sed haec
cundumse; secundo, de his quae conve- est falsa: anima est corpus. Ergo etiam
niunt Christo per comparationem ad Deum haec est falsa: Deus est homo.
Patrem tertio, de his quae conveniunt
; 4. Praeterea, sicut in prima parte habi-
Christo quantum ^ ad nos. tum est, quod praedicatur de Deo non
Circa primum duplex consideratio oc- relative sed absolute, convenittoti Trini-
currit. Prima quidem de his quae conve- tati etsingulispersonis. Sed hoc nomen,
niunt Christo secundum esse et fieri se- ; homo, non est relativum, sed absolutum.
cunda de his quaj conveniunt Christo Si ergo vere praedicaretur de Deo, seque-
secundum rationem unitatis. retur quod tota Trinitas et quaelibet
Circaprimum quaeruntur duodecim : persona sit homo quod patet esse fal-:

r utrum haec sit vera Deus est homo; : sum.

2° utrum haec sit vera homo est Deus Sed contra est quod dicitur PhiUp.,
—
:
;

3° utrum Christus possit dici homo do- II, 6 Qui cum informa Dei esset
: semet-
minicus 4° utrum ea quae conveniunt Fi-
; ipsum exirianivit forinam servi accipiens,
,

Uo hominis, possint praedicari de FiUo in similitudinem hominum factus

et ha-
Dei, et e contrario S" utrum ea quae con- ; bitu inventus ut homo ; et sic iUe
qui est
veniunt Fiho hominis, possint praedicari in forma Dei est homo. Sed iUe qui est
de divina natura, et de humana ea quae in forma Dei, est Deus. Ergo Deus est
conveniunt Fiho Dei 6" utrum haec ; homo.
sit vera Filius Dei factus est homo
: Respondeo dicendum, quod ista pro-
7° haec sit vera: homo factus est
utrum positio Deus est homo, ab omnibus
:

Deus ;
8° utrum
haec sit vera Christus : christianis conceditur non tamen ab :

est creatura; 9° utrum haec sit vera iste : omnibus secundum eamdem rationem.
homo, demonstrato Cinisto, incoepit esse, Quidam enim hanc propositionem conce-
vel fuit semper 10" utrum haec sit vera
; ;
dunt, non secundum propriam acceptio-
Christus secundum quod homo est crea- nem horum terminorum. Nam Manichaei
tura; 11° utrum haec sit vera Christus, : Verbum Dei dicunt esse hominem, non
secundum quod homo est Deus ;utrum
12" quidem verum, sed simUitudiuarium, in
haec sit vera: Cluistus, secundum quod quantum dicunt FiUum Dei corpus phan-
homo,est hypostasis vel persona. tasticum assumpsisse : ut sic dicatur

' In Parm. dccst : « defiuictorum. » ^ In Pai'm. : « pcr comparationcm ad nos. »

 :

42
Dons homo, sicut cuprum
citiu' ' aurum
quia habet simiHtutlincm
,
auri^. SimiHtcr etiam iUi qui posuerunt
(fuod in Christo anima et corpus non
fucrunt unita, non possunt diccrc quod
Dcus sit vcrus homo, scd quod dicatur
homo figurativc ratione partium. Scd
utraquc harum opinionum supra impro-
bata cst.
Alii vcro c convcrso ponuntvcritatcm
ex partc hominis, scd ncgant vcritatem
ex parte Dei. Dicunt enim Christum, qui
est Deus et homo, essc Dcum non na-
turalitcr, scd participativc, sciUcct per
gratiam; sicut ct omncs sancti viri di-
cuntur Dii; exccllcntius tamen Christus
praialiis proptcrgratiam abundantiorem.
Et secundum hoc, cum dicitur, Dcus cst
homo, ly Dcus non supponit verum ct
naturalcm Dcum: ct hsec est haercsis
SUMMA THEOLOGICA.
fig-uratum di- unita est cum
vera natura humana, non
solum in pcrsona, scd etiam in supposito
vel hypostasi, dicimus hanc propositio-
nem esse veram et propriam: Deus est
homo, non solum propter vcritatem tcr-
minorum, quia sciUcct Christus cst vcrus
Deus et verus homo, sed etiam propter
veritatem prsedicationis. Nomen enim
significans naturam communem in con-
creto, potcst supponcrc pro quolil)et
contentorum subnatura communi; sicut
hoc nomen homo potest supponere pro
quoUbct homine singulari. Et ita hoc
nomcn Dcus cx ipso modo suse significa-
tionis potest supponcrc pro persona Fi-
Ui Dci, ut etiam in prima parte habitum
est. Dc quoUbet autem supposito alicujus
naturse potcst vcrc ct propric prsedicari
nomcn significans iUam naturam in con-
creto sicut de Socrate et Platone pro-
;

Photini, quse supra improbata est. Alii
vcro conccdunt hanc propositionem cum
vcritatc utriusquc tcrmini, ponentes
Christum et vcrumDcum cssc, ct vcrum
homincm scd tamcn vcritatem praidica-
: potest prsedicari de hoc nominc Dcus,
tionis nou salvant. Dicunt enim quod
homo pra^dicatur de Dco pcr quamdam
conjunctioncm vcl dignitatis, vel aucto-
ritatis, vel ctiam afrcctionis aut inhabi-
Et sic posuit Nestorius
tationis.
homincm essc ut pcr hoc nihil ; aliud
significctur, quam quod Dcus
homini cst
conjunctus tali conjunctionc, quod homo
inhabitctur a Deo et uniatur ei sccundum
afTcctum^ et sccundum participationcm
auctoritatis et honoris divini. Et in simi-
lcm crrorcm incidunt quicumquc pouunt
duas liypostascs vel duo supposita in
Christo quia non cst possibilc intclhgi,
: sint
(|uod (hu)iMim qniv suut socuu(him sup-
positum vcl hypostasim (Ustiucta,
propric praedicctur de aUo, sed sohim
secundum quamdam figurativamlocutio-
iicm, inquantum inali^iuoconjunguntur
puta si dicanuis l*ctruni cssc .Joanncm,
prie ct vere prsedicatur homo. Quia ergo
persona FiUi Dei, pro qua supponit hoc
nomcn Deus, cst suppositum naturse hu-
manae, vere et proprie hoc nomen homo
sccundum quod supponit pro persona
FiUiDei («).
Ad primum dicendum quod
ergo
quando formai diversse non possunt con-
Deum vcnire in unumsuppositum, tunc oportet
quod propositio sit in matcria rcmota,
cujus subjcctum significat unam iUarum
formarum, ct praedicatum aUam; sed
quando duae formae possunt convenire in
unum suppositum, non cst matcria re-
mota, scd naturalis vel contingcns; si-
cut cum dico: Album est musicum. Na-
tura autcm divina et humana, quamvis
maximedistantcs, tamcn convcniunt
pcr Incarnationis mystcrium in uno sup-
unum posito, cui ncutra illarum incst [icr acci-
dens, sed pcr se. Et idco haecpropositio,
Deus est homo, nonest neque in matcria
rcmota, ncciuc in matcria contingonti,
scd in matcria uaturali ct pra'dicatur
;

(juia hal)cnt aU(|uam conjunctioncm ad homo dc Dco non pcr accidcns, scd pcr
invicem. Et ha? ctiam opiniones supra se, sicut species de sua hypostasi non ;

imi)rol)ata! sunt. (juidcm rationc forma" significata^ pcr

IJndc sui)poncn(lo sccundum vcritatcm hoc nomon Dous, sod rationo suppositi,
catholica^ fidci, quod vera natura divina quodcst hypostasis huniaiue uatui^ic.
' 1'arni. : « homn. » catur :s(^cundum naturas in so ost iii matoria
* Parm. : « hoiniiiis. » romota; sccuiKhiin in oo vtduntariam ct inaxi-
(«) S. Huiiiivciitura (licit (luod haH". projtositio : main DoidiLrnationcm factam, ost iii matciia con-
« Dcus csl hoino, » cst in niatcria conlin!,'cnti, tinjicnti sccundum unitatom imnKiuam dissol-
;

quia ia malcria iira-dicalum ol suhjccluiii

ilhi vciKhun ot a iirincipio factam, ost <iuasi in mati»-
sc vclul cxcc(h'ns ct cxccssuin hahcnl. clsic csl ria iiaturali.
in |ir(.|iosit(.. Sapit, iiKiuit, ali^inid (h' inatcria iia- ('lUilicrmus \ull (luod isla propositio sic haboat
tuiaU, (|uia hcata unio niiiiKiuam dissolvclur,
illa voritatom ul millum gouus pra^dicatiouis al>
cl a |)riiui|iio natura iacta cst humana. Si di- — Aristotolo tactum ohtinoaf.
 ;

QUiEST. XV [, AUT. I ET II. 43

Ad secuiidum diccndum, quod tres per fuit homo. Ergo haec est falsa: homo
personae divinae convcniunt in natura; est Deus.
distingunntur tamen in supposito: et Sed contra est quod dicitur Rom., ix,
ideo non pra^dicantur de invicem. In 5 : Ex
quibus est Christus secundum car-
mysterio autem Incarnationis, naturui nein, qui est super omnia Deus henedictus
quidem, quia distincta; sunt, de invicem insxcula. Sed Christus secundum carnem
non praidicantur, secundum quod signi- esthomo. Ergo heec est vera homo est :

ficantur ut inabstracto, non enim natura Dcus.

divina est humana sed quia conveniunt
: Respondeo dicendum, quod supposita
in supposito, praedicantur de se invicem
inconcreto.
Ad tertium dicendum, quod anima et
caro significantur ut in abstracto, sicut
divinitas et humanitas in concreto vero
: homo.
dicuntur animatum et carneum, sive cor-
poreum, sicut et ex aha parte Deus et
homo. Undc utrobique abstractum non
pr«dicatur de abstracto, sed sokim con-
cretum de concreto.
Ad quartum dicendum, quod hoc no-
men homo prsedicatur de Deo ratione
unionis in persona: qua? quidem unio
relationem importat et ideo non sequi-
; propria: liomo est Deus.
tur regulam eorum nominum quaj abso-
lute prsedicantur de Deo ab seterno.
CoNCLUsio. —
Cam persona Filii Dei, quse lioc
nomine, Deus, recte signiticatm", sit suppositum
naturse humanae, quam liffic vox, homo, in con-
creto significat, perspicuum est hanc propositio-
nem. Deus est homo, veram csse, et propriam,
non solum propter terminorum, verum etiam
propter prsedicationis veritatem.
ARTICULUS II.
Utrum hgec sii vera : homo est
Adsecundumsic proceditur. 1. Videtur
veritate utriusquonaturae, divinae scihcet
et humanae, et unione in persona, et
hypostasi, et haec est vera et propria:
homo est Deus, sicut et ista: Deus est
enim nomen, homo, potest
IIoc
supponere pro quahbet hypostasi huma-
nae naturae ; supponere pro
et ita potest
persona Fihi Dei, quam dicimus esse Iiy-
postasim humanae naturae. Manifestum
est autem, quod dc persona Filii Dei
vere et proprie praedicatur hoc nomen
Deus, ut in prima parte habitum est.
Unde rehnquitur quod haec sit vera et
Ad primum ergo dicendum, quod ido-
lolatrae attribuebant nomen Deitatis lapi-
dibus et ligiiis, secundum quod in sua
natura considerantur, quia putabant in
iUis ahquid numinis csse. Nos autem non
attribuimus nomen Deitatis Christo ho-
miiiisecundum humanam naturam, sed
secundum suppositum aeternum, quod
est etiam per unionem suppositum hu-
manae naturae, ut dictum est.
Ad secundym dicendum, quod hoc
nomen nomine
Pater, praedicatur de hoc
Deus, secundum quod hoc nomeii Deus
Deus. supponit pro persona Patris. Sic autem
non praedicatur de persona Filii, quia
persona Fihi non est persona Patris et ;

quod haec sit falsa: Homo est Deus. Deus
enim est nomen incommunicabile unde
Sap., etxiv, reprehenduntur idolola-
XIII
trae de hoc quod hoc nomen Deus, quod
est incommunicabile, Ugnis et lapidlbus
imposuerunt. Ergo pari ratione videtur
esse inconveniens quod hoc nomen Deus
praed'cetur de homine.
2. Praeterea, quidquid praedicatur de
praedicato, prsedicatur de subjecto. Sed
heec est vera Deus est Pater, vel Deus
: mine ratione humanae naturae, sed ratione
est Trinitas. Si ergo ha3c sit vera homo
est Deus, videtur quod haec etiam sit
vera homo est Pater, vel homo est Tri-
:
nitas; quas quidem patet esse falsas
ergo et primam.
3. Praeterea, in Ps. lxxx, 10, dicitur;
Non erit in te Deus recens. Sed homo est
quiddam recens: non enim Christus scm-
per consequens non oportet quod hoc
: nomeii Pater prffidicetur de hoc nomine
homo, de quo praedicatur hoc nomen
Deus, inquantum ly homo supponit pro
persona Fihi.
Ad tertium dicendum, quod hcet hu-
mana natura in Christo sit quiddam re-
cens, tamen suppositumhumanae naturae
non recens, sed aeternum. Et quia
est
hoc nomen Deus non praedicatur de ho-
: suppositi, non sequitm- quod ponamus
Deum sequeretur autem, si
recentem;
poneremus quod homo supponit suppo-
situm creatum, secundum quod oportet
dicere eos qui in Christo ponunt duo
supposita.
CoNCLUsio. — Supposita veritate utriusque na-
tura?, et unione in persona, et hypostasi; sicuti
44 SUMMA THEOLOGICA.
haec cst vcra, Deus cst Jiomo ; ita ct ista, honio inquantum assumitur ad participationem
cst Dcus.
honoris diviiii, sicutXestoriani posucrunt.
Et hoc etiam modo humana natura non
ARTICULUS III. dicitur essentialiter dea, sed deificata,
non quidem per convcrsionem ipsius in
Utrum Christiis possit dici homo divinam naturam, sed per conjunctionem
dominicus. ad divinam naturam in una hypostasi,
ut patetper Damascenum in III lib. Orth.
A(l tertium sic procoditiir. 1. Vidctur fid., cap. XI et xvii, t. 1.
quod Clu'istus possit dici homo domini- Ad primum ergo dicendum, quod Au-
cus. DicitcnimAugustinus inlib. LXXXIII gustinus verba illa et similia recitat iii I

QQ.,quaest. xxxvi,col. 26, t.G « Monen- : Retr., ubi sup ; unde post verba praj-
dum est ut illa bona expcctentur qua? fue-
' missa in lib. Retract., subdit Ubicum- : ((

runt in illoliomine dominico; » loquitur que hoc dixi, » scilicct quod Christus
autem de Christo. Ergo videtur quod Jesus sit homo
dominicus, dixisse me ((

Christus sit homo dominicus. iiollem postea quippe vidi non esse di-
:

2. Pra^terea, sicut dominium convcnit cendum, quamvis noimulla possit ratione

Christo ratione divina^ natur» ita ctiam ; defendi » quia scilicet posset aliquis di-
:

Immanitas pertinet ad humanam natu- cere, quod dicitur liomo domiuicus ra-
ram. Sed Deus dicitur humanatus, ut tione humanae naturse quam significat
patet per Damascenum in III lib. Orth. lioc iiomen homo, non autem ratioiie
fid., cap. XI, col. 1023, t. 1, ubi dicit suppositi.
quod « immanatio eam, qufle adhominem, Ad secundum diceiidum, quod illud
copulationem dcmonstrat. » Ergo pari unum suppositum, quod est humaii* et
ratione potest dici denominative quod divinae naturse, primo quidemfuit divinae
homo ille sit dominicus. naturae, scilicet ab aeterno postea autem ;

3. Pra^terea, sicut dominicus dcnomi- ex tempore per Incainationem factumest

native dicitur a domino, ita divinus dc- suppositum humaiiae naturae. Et hac ra-
nominative dicitur a Deo. Sed Dionysius, tione dicitur humanatum non quia as- ;

cap. IV 0x1. hierarch.'^, § 4, col. 182, 1. 1, sumpserit hominem, sed quia assumpsit
Christum nominat divinissimum Jesum. humanam naturam. Non autem sic est c
Ergo pari ratioiie potest dici quod Cliris- converso, quod suppositum humana^ na-
tus sit homo dominicus. turae assurapserit divinamnaturam: unde
Sed contra est quod Augustinus dicit non potest dici homo deificatus vel do-
in lib. \Retract.., cap. xix, § 8, col. G16, miiiicus.
t. 1 Non video iitrum recte dicatur
: ((
Ad tcrtium dicendum, quod hoc nomcn
homo dominicus Jesus Christus, cum sit divinum consucvit pranlicari etiam de his
utiqiic Dominus. » dequibus praedicatur esscntialiter hoc no-
Kespondeo dicendum, quod, sicut su- mcn Dcus dicimus enim quod divina
:

pra dictum est, ciim dicitur homo Chris- essentia est Deus ratione identitatis, ct
tus Jesus, designatur suppositum a^ter- quod essentia est Dei, sive diviiia, proptcr
num, quod est persona Filii Dei, propter diversum modum significandi et Verbum ;

hoc quod est uiium suppositum utriusque divinum, cum tamcn Verbum sit Deus.
iiatura'. De pcrsona autcm Filii Dei pra^- Et similitcr dicimus pcrsonam divinam,
dicatur Deus et Dominus cssentialitcr; et sicut et personam Platonis, propter di-
ideo non debet praidicari denominative, versum modum significandi. Sed domi-
quia hoc derogat veritati un.onis. Unde iiicus non dicitiir de liis de qiiibus Domi-
ciini dominicus dicatur denominative a iius praMlicatur uon ciiim consucvit
:

Doiuino, noii potest vcrc ct proprie dici dici ({iiod aliquis homo qui est domiiius,
quod homo ille sit domiiiicus, sed niagis sit domiiiicus ; scd quod quiilitcr-
ilhid,
quod sit Dominus. Siautemper lioc quod cumqiie est Domini, dominicum dicitur;
dicilur, llomo Christus Jcsus, designare- sicut domiiiicii vel dominicavoluiitas,
lur supposituin crcatuni, sccun- idi(pio(l miuius, vcl dominica passio. Et idco ipsi»
dum illos (pii pomuit iii Chrislo duo sup- homo Christus ciui cst Domiuus, iion
posita, posset dici homo illc doininicus, potcst dici dominicus {a)\ scd potest
• IM«'iiius in lr\lu |). Aiit,Misliiii. nini iKiniiiicia, (jii.i cxprossione usus cst eliam
* P.iciii. V.ivlf. hiir. »
: ((
Augustinus.
liij .V|uilliiiiiri.>lii' Clirisluiu ;iii|icll.iniiil l)(iiiiiiii-
 ;

QU^.ST. XVI, ART. 111 ET IV. 45

caro cjus dici caro dominica et passio nomina sunt quae pertinerc possunt ad
ejus potest dici passio dominica. utramque naturam, rlc tahi)us pra'dica-
bant ea quie sunt utriusque natura', sicut
CoNCLUSio. — Cum doper.sona filii Deipracdice-
hoc nomen Christus vel Dominus. Unde
tur Deus et Dominus essentiaiiter; dominicus
vero denominative a Domino dicatur non pro- : concedebant Christum esse natum de Vir-
jirie et vere ille homo, scilicet Christus, est liomo ginc et fuisse ab a^terno; non tamen di-
dominicus, sed Dominus diceudus. cebant vel Deum natum de Virgine, vel
hominem ab aeterno fuisse. Catliolici vero
ARTICULUS IV. posuerunt hujusmodi quae dicuntur de
Christo, sive secundum divinam naturam,
Utrum ea quse conveniunt Filio hominis sive secundum humanam dici posse ,

possint prsedicari de Filio Bei, et e con- tam deDeo quam de homine. Unde Cyril-
verso. lusdicitin Epist. xvn adNestor., col. 1 19,
t. 10 Si « quis ^ duabus personis sive
:

Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur substantiis, id est, hypostasibus, cas quae

quod ea quee sunt humana^ naturai non in evangelicis et apostohcis conscriptio-
possint dici de Deo. Impossibile enim est nibus sunt, dividit voces, vel ea quae
opposita de eodem prsedicari. Sed ea quae de Christoa sanctis dicuntur, vel ab ipso
sunt humanse naturee, sunt contraria his Cliristo de semetipso, et ahquas quidem
quae sunt propria Dei. Deus enim est ex his homini apphcandas crediderit, ali-
increatus, immutabihs et aeternus ad ; quas vero soh Verbo deputaverit, ana-
humanam autem naturam pertinet ut tliema sit. »
sit creata, temporahs et mutabihs. Ergo Et liujus ratio est, quiacum sit eadem
ea quae sunt humanae naturae non pos- hypostasis utriusque naturae, eadem hy-
sunt dici de Deo. postasis supponitur nomine utriusque
attribuere Deo ea quae ad
2. Praiterea, naturae. Sive ergo dicatur homo sive ,

defectum pertinent, videtur derogare di- Deus, supponitur hypostasis divinae et

vino honori, etad blasphemiampertinere. humanae naturae. Et ideo de homine pos-
Sed ea quae sunt humanae naturae, defec- sunt dici ea quae sunt divinae naturae'
tum quemdamcontinent, sicutpati, mori, et de Deo possunt dici ea quae sunt
et aha hujusmodi. Ergo videtur quod humanae naturae *.
nullo modo ea quae sunt humanae naturae Sciendum tamen, quod in propositione
possint dici de Deo. in qua aliquid de ahquo praedicatur, non
3. Praeterea, assumi convenit humanae solum attenditur quid sit illud de quo
naturae non autem liocconvenitDeo. Non
; praedicatur praedicatum, sed etiam secun-
ergo ea quae sunt humanae naturae, de dum quid de iho praedicetur. Quamvis
Deo dici possunt. ergo non distinguantur ea quae praedican-
Sed contra est quod Damascenus dicit tur de Christo, distinguuntur tamen quan-
in III hb. Or//z.y?f/. ,cap. iv, col.
999, t. 1, tum ad^ id secundum quod utrumque
quod « Deus suscepit ea quae sunt carnis praedicatur nam ea quae sunt divinae
:

idiomata, » id est, proprietates, « dum naturae praedicantur de Cliristo secundum

Deus passibihs nominatur, et Deus glo- divinam naturam ea autem quae sunt
:

riae crucifixus est. » humanae naturae, praedicantur de eo se-

Respondeo dicendum, quod de hac* cundum humanam naturam. Unde Au-
quaestione, diversitas fuit inter Nestoria- gustinus dicit incap. xi,
I De Trin.,
nos et Cathohcos. Nestoriani enim voces col. 836, t. 8 « Distinguamus quid in
:

quae dicuntur de Christo dividere volebant Scripturis sonet secundum formam Dei,
hoc modo, ut ea quae pertinent ad huma- in qua aequalis est Patri, et quid secun-
nam naturam, non dicerentur de Deo ; dum formam servi quam accepit, in qua
nec ea quae pertinent ad divinam naturam, minor est Patre; » et infra, cap. xiii_,
dicerentur de homine. Unde Nestorius col. 840Quid propter quid et quid se-
: «
dixit « Si quis Dei Verbo tentat passio-
: cundum quid dicatur, prudens, et dili-
nes tribuere, anathema sit. » Si quavero gens, et pius lector inteUiget, »

* Parm. : « circa hanc. » naturse. »

* Utitur D. Thomas veteri versione, paululum * Parm. addit « tanquam de hypostasi hu-
:

a nova differenti, ut videre est^apud Migne, loco manae natura?. »

cit., anathem. iv. 5 Parm. « secundum id. »
:

* Parm. addit : « tanquam de hypostasi divinse

46
primum ergo diccndum, quod oi)-
A(l
posita pi;i'(licari do codom sccundum
idcm cst iiiipossibile; sed sccundum di-
versa nihil prohibet et hoc modo oppo-
: dicimus naturam
sita praBdicantur de Christo non secundum
idem, scd sccundum divcrsas naturas.
Ad secundum dicendum, quod si ca
quae ad defectum pertinent, Deo attri-
buerentur secundum divinam naturam,
esset blasphemia, quasi pertinens ad di-
minutionem honoris ipsius non autcm
pertinet ad Dci injuriam, si attril)uantur
ei secundum naturam assumptam. Undo
in quodam sarmone Ephesini concilii,
' possint dici de divina natura.
§ 2, col. 1371, t. 77 Patrnhxj. Grxc,
dicitur Nihil putat Dcus injuriam quod
: ((
est occasio salutishominibus. Nihil enim
abjectorum, quae clegit propter nos, in-
juriam facit illi natura? qua; non potcst
essc subjccta injuriis propria vero facit
;
inferiora, ut salvet naturam nostram.
Quando ergo quae abjecta et vilia sunt,
divinam naturam non injuriantur, sed
salutem hominibus operantur; quomodo
dicis ca qua^ causa nostrai salutis sunt,
injuriai occasionem Deo fuisse?
Ad tertium dicendum, quod assumi
convenit humana' naturie, non ratione
suppositi, sed rationc sui ipsius, et idco
non convcnit Deo.
— humana;
CoNCLUsio. Cum una, eac^cm que hypostasis,
utriusque natur» noniinc supponnlur, perspi-
cuum est ea, qusc simt divinie natura^, de lio-
mine dici ])osse tanKjuam de liypostasi divinse
naturiK et quff' liumano', naturai sunt, de Deo
;
tamquam liumanai naturac hypostasi.
ARTICULUS V.
Utrum ea quae conveniunt Filio
possint prwdicari de divifia natura, et
de humana ea quse conveniunt Filio
Dei.
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
quod ea quae sunt humana' naturae, pos-
sint dici de natura divina. Ea enim quae
sunt humana^ natura», praedicantur de
Filio Dci ct de Dco. Scd Dcus cst sua na-
tin-a. Ergo ea quai suiit natura; humaiia\
possunt praidicari de divina natura.
* Auclor ejus liomilin' lial^etur Tlieddotus,
cyru' in Calatia ('pis(o|ius, «[ui circii aiiii. i;i.) llo-
ruit, el cuin S. Cyrillo nesturianam ha^rcsiiii
slrenue a^^Krcssus csl. Ilomilia tiuain adducil
U. Thoinas, in Ki^hesina synodo
natali Ooniiiii.
SUMMA THEOLOGICA.
2. Praeterea, caro pertinet ad naturam
hiimanam. Sed sicut dicit Damascenus
iiillllib. Orth.fid., cap. vi, col. 1007,t. 1,
(( verbi incarnatam esse,
secundum beatos Athanasium et Cyril-
lum. Krgo videtur quod pari rationc ea
))
qiKJBsunt humanae naturae, possint dici
de divina natura.
3. Praeterea, ea quae sunt divinae na-
turae, conveniunt humanae naturae in
; Christo, sicut cognoscere futura ethabere
salutiferam virtutem. Ergo videtur quod
pari ratione ea quae sunt humanae naturae
Sed contra est quod Damascenus dicit
in III lib. Orth. fld., cap. iv, col. 998,
t. 1 Dcitatem^ quidem dicentes non
: ((
nominamus de ea quae humanitatis idio-
matasunt, » id cst, proprietates « non :
cnim dicimus Deitatem passibilem, vel
creabilem. » Deitas autem est divina na-
tura. Ergo ea quae sunt humanae naturae
propria, non possunt dici de divina na-
tura.
Respondeo dicendum, quod ea qua^
» sunt proprie^unius, non possunt vere de
alio praedicari, nisi de eo quod est idem
illi ;sicut risibile non convenit nisi ci
quod est homo. In mysterio autem Incar-
nationis non est eadem natura divina et
sed eadem
hypostasis est
utriusque naturae. Et ideo ea quae sunt
unius naturae non possunt de alia pra»-
dicari, secundum quod in abstracto sig-
nificantur.
Nomina vero concreta supponunt hy-
postasiiji naturae ideo inditrcrenter
: et
praedicari possunt ea quae ad utramque
naturam pertinent, de nominibus cou-
cretis siveillud nomen dc quo dicuntur,
:
homini det intelligere utramque naturam. sicut
hoc nomeii Christus, in (juo intelligitur
et Divinitas ungens et humanitas uncta;
sive solum divinam naturam, sicut hoc
nomen Dcus, vel Filius Dei; sive solum
naturam humanam, sicut hoc nomcii
homo, velJesus. Unde Leo Papa dicit in
Epistoki cxxiv ad Pahvstinos, c. vii .
col. 1066, t. 1 Non interest cx qua
: ((
Cbristus substantia nominctur; cum in-
scparabiUtcr niancntc uiiitatc pcrsona'.
idem sit et totus hominis lilius proptcr
An- * « Divinilatem itaqiie nominantes, ea qua^ liu-
manitati propria suiit, ipsi miiiime as>ii;namus.
Non enim passibilem aut creatiuu deitatem dici-
miis. » Migne.
lccta liiit die ' l\u'm. « propria. »
:
 0UJ:ST. XVI, ART. V ET VI. 47

carnem, ct totiis Dci Filiiis proptcr iinam Scd Deus non potest esse subjcctum mu-
cum Putro Doitatom {(/). » tationis, secundum illud Malacli., iii, (i :

Ad primum crgo dicendum, quod in E(jo Domhius et non mutor. Ergo videtur
divinis roalitcr cst idem porsona cum na- quod ha^c sit falsa Dcus factus cst homo.
:

tura : ct rationc Imjus identilatis divina 3. Praiterea, homo secundum quod de

natura pra^dicatur dc Filio Dci ; non ta- Cbristo dicitur, supponit personam Filii
men est idemmodus
significandi etideo ; Dci. Scd hsec cst falsa Dcus factus est :

quanlam dicuntur dc Filio Dci qua? non pcrsona Filii Dci. Ergo hu3c cst falsa :

dicuntur dc divina natura sicut dicimus : Deus factus cst homo.

quod Filius Dci cst gcnitus non tamen : Sed contra est quod dicitur Joan., i,
dicimus quod natura divina sit gcnita; 13 Verbum ca.ro factum est et sicut
:
;

ut in prima parte hal)itum cst. Et simili- Athanasius dicit in Epist. acl Epictetum,
ter in mysterio Incarnationis dicimus § 8, col. 4062, t.2, « quoddixit Vcrbum :

quod Fiiius Dci passus cst non autem
dicimus quod divina natura sit passa.
Ad sccundum diccndum, quod
natio magis importat unionem ad carnem
quam carnis proprietatem. Utraque autem
natura in Cliristo est unita alteri in per-
sona; ratione cujus unionis et divina na-
tura dicitur incarnata, ct humana natura
deificata, ut supra dictum cst,
Ad tertium dicendum, quod ea quai
; caro factum cst, similc est ac si diceretur
quod Deus homo factus est. »
Incar- Respondeo diccndum, quod unumquod-
quc dicitur esse factum illud quod de
novo incipit praedicari de ipso. Esse autcm
hominem vere praedicatur de Deo, sicut
dictum est, ita tamen quod non convenit
Deo cssc hominem ab aeterno, sed ex
tcmpore per assumptionem humanae na-
turae. Et ideo haec est vera Dcus factus :

sunt divinae naturse dicuntur dc humana esthomo; diversimode tamcn intclligitur

natura, non secundum quod csscntiahter a diversis, sicut ct haec Dcus est homo, :

competunt divin» naturae, scd secundum ut supra dictum est.

quod participative derivantur adhumanam Ad primum ergo dicendum, quod ficri
naturam unde ca qua^ participari non
: hominem est fieri simphciter in omnibus
possunt a natura humana, sicut esse his inquibus humana natura incipit esse
increatum aut omnipotentem, nullo modo in supposito de novo creato. Deus autem
de Immana natura
dicuntur. Divina au- dicitur factus homo, eo quod humana
tem natura nihil participative recipit * ab natura inccepit esse in supposito divinae
humana natura et idco ea quae sunt
: naturae ab aeterno praecxistente. Et ideo
humanai naturge, nullo modo possunt Dcum fieri homincm, non est Deum fieri
dici de divina natura. simplicitcr.

CoNCLUsio. —
Cum non eadem sit natura di-
Ad secundum dicendum, quod, sicut
vina et humana, pcrspicuum est ea, quse humanie dictum importat quod aliquid
cst, fieri
natui"8e sunt, non posse de divina natura in abs- praedicetur de novo de altero. Unde quan-
tracto praedicari. documque aliquid de novo praedicatur
do altero cum mutatione ejus de quo
dicitur, tunc ficri est mutari ct hoc
ARTICULUS VI.
:

convenit ofnnibus quae absolute dicun-

^

Utrum hgecsit vera: Deus factus est homo. tur :non cnim potest albedo aut nigredo
de novo advenire alicui, nisi per hoc quod
Ad scxtum sic proceditur. 1. Vidctur de novo mutatur ad albedinem vel nigre-
quod heec sit falsa : Dcus factus est homo. dincm. Ea vero quae relative dicuntur,
Cum enim homo significet substantiam, possunt dc novo praedicari de aliquo abs-
fieri liominem cst ficri simplicitcr. Sed que ejus mutatione sicut homo de novo
;

hsec est falsa : Deus factus est simpli- fit dexter absque sui mutatione per mo-

Ergo hsec
citer. est falsa : Deus factus tum qui lit ei sinister. Unde in
illius
esthomo. talibus non oportet omne quod dicitur
2. Prajterea, fieri hominem est mutari. fieri esse mutatum, quia hoc potest acci-

* Parm. : « accipit. » Augustinus de Roma dixit humanam naturam in

^ Parm. : « contingit. » Christo vere esse Christum, et eamdem esse per-
(a) Eutyches, Dioscorus, et Acephali dixerunt sonam Christi, et in Christo naturam humanam
Christinatm-am divinam esse passam ct cruci- esse pcrsonam Verbi et liumanam natm^am
,

fixam. Apollinaris dixit divinitatem in Christo assumptam a Verbo in unione personali esse ve-
cmn humanitate mortuam fuisse et resmTexisse. raciter Deum natm^alem et proprium.
48 STJMMA TIIEOLOGICA.
dere per mutationem alteiius. Et per ilhid videtur esse subjectum factionis cui
Imnc modum Dco (lifimus : Domine, re- factio Ergo haec magis est
attribuitur.
fiifjium factm es nobis, psal. lxxxix, 1. vcra : homo
factus cst Dcus, quam ista :

Esse aut«!m hominem convenit Deo ra- Deus factus est liomo.
tione unionis, quae est relatio quadam. Sed contra est quod Damascenus dicit
Et ideo esse hominem pranhcatur de novo in III lib. Orth.fid.,ca]). ii, col. 987, t. 1 :

de Deo absque ejus mutatione per mu- «Non homincm deificatum dicimus, sed
tationomhumanae natur», qua assumitur Deum humanatum. » Idem autem est
indivinampersonam.Etideo cum dicitur, fieri Deum quod deificari. Ergo haec est
Deus factus est homo, non intenigitur falsa :homo factus est Deus.
aliqua mutatio ex parte Dei, sed sohim Respondco dicendum, quod ista pro-
ex parte humanee natura^. positio homo
factus cst Dcus, tripliciter
:

Ad tertium dicendum, quod homo potest intelhgi. Uno modo ita quod hoc
supponit pcrsonam Fihi Dei non nudam, participium, factus, dcterminet absolute
sed prout subsistit in humana natura : vel suljjectum vel praedicatum et in hoc :

et ideo quamvis haec sit falsa Deus factus : seiisu est falsa quia neque homo ille de
;

est persona Fihi Bei; esttamenhsec vera: quo Deus praedicatur, est factus, neque
Deus factus est homo, ex eo quod est Deus est factus, ut infra dicetur et sub :

unitus humana? naturs. eodem sensu haec est falsa Deus factus :

est homo. Scd sub hoc sensu non quae-

CoNCLUsio. —
Cum non ab aeterno, sed in tem-
ritur liic de isti§ propositionibus. Alio
pore esse hominem, dc Deo praedicetur, propo-
sitionem hanc, Dcus factus est homo,veram esse modo potest intelligi, ut ly factus deter-
fatendum est. minet compositionem, ut sit sensus :

homo factus est Deus id est, factum est ;

ut homo sit Deus. Et siibhoc sensu utra-

ARTICULUS VII.
que est vera, et Homo factus est Deus, et
Utrum hsec sitvera : homofactus est Deus. Deus factus est homo. Scd hic non est
proprius scnsus harum locutionum nisi :

Ad septimum sic proceditur. Videtur 1 . forte intelligatur, sccundum quod ly homo

quod lia3C sit vera : homo factuscst Deus. non habet personalcm suppositionem,
Dicitur enim Rom., i, 2 : Quod antepro- sed simplicem. Licet enim hic homo non
miserat per Prophetas siios in Scripturis sit factus Dcus, quia hoc suppositum,
sanctis de Filio suo, qui factus est ei ex scilicet persona Fihi Dei, ab aeterno fuit
semine David secundum carnem. Sed Deus tamenhomo, commuuiterloquendo,
;

secundum quod homo, est ex

Christus, non scmper fuit Deus. Tertio modo pro-
semine David secundum carnem. Ergo prie inteUigitur secundum quod hoc par-
liomo factusest Fihus Dei. ticipium, factus, ponit fieri circa hominem
2. Praiterea, Augustinus dicit in I l)e in rcspectu ad Deum, sicut ad tcrminum
Trin., cap. xiii, col. 840, t. 8 : u Tahs factionis. Et in hocscnsu, suppositoquod
erat illa susceptio, qua3 Deum hominem in Christo sit eadem persoiia, et hypostasis,
faceret, et hominem Deum. » Sed ratione etsuppositumDci,cthominis, ut supraos-
ilhus susceptionis hffic est fera Deus : tensum quia
cst,ista propositio est falsa :

factus est homo. Ergo similitcr haec est cum dicitur homo factus est Deus, ly
:

vera Homo factus est Deus.

: homo habet personalem suppositionern.
3. Praeterca, Gregorius Nazianzenus Non enim esse Deum verificatm' de ho-
dicit in Epist. \ ad Cledonium, seu orat. u, miiie rationehumanae natuiiP, scdratione
intcr princ. et med. « Deus quidcm : suppositi Suppositum autcm illud
sui.
humanatus est, homo autem deificatus, humanae naturae, de quo verificatur esse
vel quomodohbet aliquis nominaverit. » Deum, est idemquod hypostasis, seuper-
Scd Deus ea rationc dicitur Innnanatus sona Fihi Dci, qua» sempcr fuit Dcus.
qua est homo factus. Ergo homo ea ra- Unde non potcst dici quocl istc homo in-
lione dicitur deificatus qua est factus ccepit esseDeus, vel quod fiat Dcus, aut
Deus : et ita haec est vera : homo factus quod factus sit Deus. Si vere esset alia
est Dcus. pcrsona vcl hypostasis Dci ct hominis, ita
4. Pia'tcrca, cum dicitur : Dcus factus quod cssc Dcum praHlicarctur dc hominc,
est homo, subjcclum factionis vcl muta- ct c coiivcrso, pcr quamilam conjunc-
tionis non cst Deus, sed humana natiira, tionem suppositorum, vel dignitatis per-
quam signincat hoc n«uncn homo. Sed soualis, vel alfectionis, velinhabitationis,
 ;

QUiEST. XYI, ART. VII ET VIII. 49

ut Nestoriani dixcrunt tunc pari ratione ; Kilii Dei seniper Deus fuerit, eam csse falsam
posset dici quod homo factus est Dcus, perspicuum ost.

id est, conjunctus Dco, sicutet quod Dcus

factus cst liomo, id est, conjunctus ho-
mini.
ARTICULUS VIII.

Ad primum ergo dicendum, quod in

Utrum hsec sit vera : Christiis est
verbis illis Apostoli, hoc rclativum, qui,
creatura.
quod refert personamFilii Dei, non debet
intelUg-iex parte pra^dicati quasi aliquis ;

existens ex semine David secundum car- Ad octavum sic proccditur. 1 . Videtur

nem^ sit factus Filius Dei in quo sensu ;
quod haec Christus estcreatura.
sit vcra :

Dicit enim Leo papa « Nova et inaudita

objectio procedebat sed debet intellig-i
:
:

ex parte subjecti; ut sit sensus quod conventio Deus qui: est, et erat, fit crea-

« FiUus Dei factus est, sciUcet homo, ad tura. » Sed iUud potest praedicari de
honorem Patris, » ut Glossa interl., ex- Christo quod FiUus Dei factus est per in-
ponit, « existens ex semine David se- carnationem. Ergo haecestvera Christus :

cundum carnem » ac si diceret

; FiUus : <(
est creatura.
Dei factus est habens carnem ex semine 2. Praeterea, utriusque
proprietates
David ad honoremDei. » naturae possunt praedicari de hypostasi
Ad secundum dicendum, quod iUud communi utriusque naturae, quocumque
verbum Augustini est inteUigendum in nomine signiflcetur, ut supra dictum est,
iUo sensu, secundum quod ex iUa sus- Sed proprietas humanae naturae est esse
ceptione Incarnationis factum est ut creaturam, sicut et proprietas divinae
homo esset Deus, et Deus esset homo :
naturae est esse creatorem. Ergo utrum-
in quo sensu ambae locutiones suntvera?, que potest dici de Christo sciUcet quod ;

ut dictum est. sit creatura, et quod sit increatus et

Et similiter dicendum est ad tertium creator.
nam deificari idem est quod fieri Deum. 3. Praeterea, principaUor pars hominis
Ad quartum dicendum quod terminus est anima quam corpus. Sed Christus
in subjecto positus tenetur materiaUter, ratione corporis, quod de Virgine traxit,
id est, pro supposito positus vero in ;
dicitur esse simpUciter natus de Virgine.
pra^dicato tenetur formaUter, id est, pro Ergo ratione animae, quaj creataest a Deo,
natura signiflcata. Et ideo cum dicitur :
debet simpUciter dici quod Christus sit

Homo factus est Deus ipsum fieri non ;

creatura.
attribuitur humanai naturae, sed supposito Sed contra est quod Ambrosius dicit

humange naturae, quod est ab aeterno in Ub. I De fide ad Gratian., cap.

xvi,
§ 105, coL 575, t. 3 « Numquid dicto
Deus : et ideo non convenit ei fieri Deum. :

Cum autem dicitur Deus : factus esthomo, factus est Christus? numquid mandato
factio inteUig-itur terminari ad ipsam hu- creatus est Christus? » quasi dicat, non.
manamnaturam.Etideoproprieloquendo, Unde subdit « Quomodo autem creatura
:

hsec est vera Deus factus est homo;

:
in Deo esse potest? etenim Deus naturai
sed haec est falsa homo factus est Deus
;
;
simpUcis est, non conjunctae. » Ergohaec
sicut si Socrates, cumpriusfuerit homo, non est concedenda Christus est crea- :

postea factus est albus, demonstrato So- tura.

crate haec est vera Hic homo hodie :
Respondeo dicendum, quod, sicut Hie-
factus est albus haec tamen est falsa
: : ronymus dicit in cap. v ad GaL, coL
*

Hoc album hodie factum est homo. Si 417, t. 7, « exverbis inordinate prolatis
tamenex parte subjectiponereturaUquod incurritur ha^resis » unde cum hffireticis
;

nomen signiflcans naturam humanam in nec nomina debemus habere communia,

abstracto, posset hoc modo significari ut
subjectum factionis, puta si dicatur quod
natura humana facta est FiliiDei.
CoNCLUsio, —
Cum in hac propositione proprie
accepta, liomo factus est Deus, voxhomo, perso-
nalem habeat suppositionem
ne eorum errori favere videamur. Ariani
autem haeretici Christum dixerunt esse
creaturam et minorem Patre, non solum
ratione humanae naturae, sed etiam ra-
tione divinffi personae, Et ideo non est
absolute dicendum quod Christus sit
,
persona autem creatura, vel minor Patre; sed cum de-

Implicite.

V.
50 SUMMA THEOLOGICA.
terminatione, scilicet sccimdumhumanam Ctu'istus sit creatura, sed cum determinatione,
sciUcet secundum humanam naturam.
naturam.
Ea vcro quibus suspicari non potest
clc

quod (livinffi personai conveniant secun-

dum seipsam, possunt simpliciter dici de ARTICIJLUS IX.
Cliristo ratione humanaj naturai; sicut
simpliciter dicimus Christum esse pas- JJtrum hxc sit vera , iste homo demons-
sum, mortuum et sepultum: sicut ctiam trato Christo, incospit esse.
in rebus corporahbus et humanis, ea
quae in dubitationem venire possunt an Ad nonum sic proccditur. 1. Videtur
conveniant toti vel parti, si insunt aUcui quod iUe homo, demonstrato Christo,
parti, non attribuimus toti simpHciter, incoeperit csse. Dicit enim Augustinus
id cst, sine determinatione non enim di- : Super Joan., tract. cv, §7, col. 1907, t. 3 :

cimus quod jEthiops est albus, secun- « Priusquam mundus csset, nec nos era-

dum dcntes dicimus autem absque dc-

; mus, nec ipse mediator Dei ct hominum
terminatione quod est crispus, quia hoc homo Jesus Christus. » Sed Ulud quod
non potest ei convcnire nisi secundum non semper fuit, inccepit esse. Ergo ille
capillos («). homo, demonstrato Christo, incoepit
Ad primum ergo dicendum, quod ali- esse. *

quando sancti doctores causa brevitatis, 2. Praetcrea, Christus incoepit esse

detcrminatione omissa, nomine creatura^. homo. Sed cssc homincm cst esse sim-
utuntur circa Christum est tamen in : pliciter. Ergo iUe homo incoepit esse
eorum dictis subintcUigcnda *. simpliciter.
Ad secundum dicendum, quod omnes 3. Praiterea, homo importat supposi-
proprictatcs humana^ naturae, sicut ct tum humanae naturae. Scd Christus non
diviuffi, possunt ajquaUter dici de Christo. semper fuit suppositum humanae naturae.
Unde et Damascenus dicit in III lib. Orth. Ergo iUe homo incoepit essc.
fid., cap. IV, col. 998, t. 1, quod « Chris- Scd contra est quod dicitur Hebr.,
tus qui Deus est et homo, dicitur et creatus ult. , 8 : Jesus Christus heri, et hodie, ipse
ct increatus, passibiUs et impassibilis. » et in sxcula.
Sed tamen illa quai dubitationem habent Rcspondco dicendum, quod non est
circa aUcrutram naturam, non sunt di- dicendum quod iUe homo, demonstrato
ccnda absque dctcrminatione unde ipse : Christo, incoeperit csse, si nihil addatur.
postca alibi lib. IV OrtJi. fid., cap.
, v, Et hoc duplici ratione. Primo quidem,
col. 1110, t. 1, subdit « Ipsa una hy- : quia haec locutio est simpliciter falsa se-
postasis, » sciUcet Christi, « ct increata cundum scntentiam catholicae fidei, qua
cst dcitate, ct creata cst humanitatc » ; poiiimus in Christo unum suppositum, et
sicut et e convcrso non csset dicendum unam hypostasim, sicut et uuam perso-
sine determinatione Christus est incor- : nam. Secundum hoc cnim oportet quod
poreus, vel impassibilis, ad evitandum in hoc quod dicitur, istc homo, dcmons-
errorcm Manichaii, qui posuit Christum trato Christo, dcsignctur suppositum
vcrum corpus non habuisse, nec verc aeternum, cujus aeternitati repugnat in-
passum csse sed dicendum est cum de-
: cipere esse unde haec est falsa
; hic :

tcrminatione quod Christus secundum homo incoepit esse. Nec obstat quod in-
deitatem cst incorporcus et impassibilis, cipcrc csso convenit humanic natura?,
Ad tertium diccndum, quod de nativi- qua' significatur per hoc nomen homo :

tatc ex Virgine nuUa dubitatio potest esse
quod conveniat pcrsona; Filii Dei, sicut
potcst esse de creatione et ideo non est
simUis ratio utrobique.
CoNCLusio. — Ne haereticonim
videamur, non est absolute
quia terminus in subjecto positus non
tenetur formaliter pro uatura, sed magis
; matcrialitcr pro supposito, ut supra dic-
tum cst. Sccundo, quia etiamsi esset
vera,non tamenesset ea utcndum absquc
errori favcrc determinationc, ad evitaudam haprosim
dicenduni, quod Aiii quia sicut persoua3 Filii Dei attribuit
;

' Piirm. addit : « detorminalio, inquantum dicentes Christum esse solmnmodo oxcolsam
homo. » quamdam croatm'am omnes alias croaturas su-
Conlra Kliioncm, CiMinthum, Carpocratoni,
(«) pcrantcni itcm contra Astorium diccntcm Chris-
;

Anum, Nestorium cl alios dicontcs Christum timi ossc Hci virtutom, crcaturam tamen et
non cssc nalura Dcinn ilcm contra Agarcnos ; morum homincm.
 :;

OTI^.ST. XVI, ART. IX ET X. 51

quod essct crcatura, ct quod cssot minor catur determinoin reduphcationc posito,
Patre, ita attribuit ci quod esso incoepc- quam dc ipso subjccto propositionis si- ;

rit, dicens quod erat quando non erat(a). cut si dicam corpus, secundum quod
:

Ad primum crgo dicendum, quod auc- coloratum, est visibile, sequitur quod co-
toritas ista est intclligcnda cum dctcr- loratum sit visibilc. Scd haec non est
minationc, ut scilicet dicamusquod homo absolute, sicut dictum est, concedenda :

Jesus Christus non fuit, antcquam mun- homo Christus cst crcatura. Ergo ncque
dus essct, secundum humanitatem. haec :Christus secundum quod homo, est
Ad secundum diccndum, quod cum hoc crcatura.
verboa incipit» nonsequiturargumcntum
, 3. Praeterea, quidquid praedicatur de
ab inferiori ad superius. Non enim se- quocumque homine, secundum quod
quitur hoc incipit esse album, ergo in-
: homo, praedicatur de eo per se et sim-
cipit esse coloratum. Et hoc ideo, quia pliciter idem enim cst per sc, et secun-
:

nunc esse et non prius.

incipere importat dum quod ipsum, ut dicitur in V Metaph. ,

Non autem sequitur hoc non erat prius : text. 23. Sed haec est falsa Christus est
:

album ergo non erat prius coloratum.

; per se, et simpUciter creatura. Ergo
Esse autem simpHcitcr est supcrius ad etiam liaec est falsa: Christus, secundum
essehominem. Undenon scquitur Chris- : quod homo, est creatura.
tus incoepit csse homo ; ergo inco^pit Sed contra, omnequod est, velest crea-
esse. tor velcreatura. Sedhaecest falsa Chris- :

Ad tcrtium dicendum, quod hoc nomen tus, sccundum quod homo, est creator.
homo, sccundumquod accipiturpro Chris- Ergo haec est vera Christus secundum :

to, hcct significet humanam uaturam, quod homo est creatura.

quae incoepit esse, tamen supponit sup-
positum ffiternum, quod esse non incoe-
pit. Etideo, quia sccundum quod ponitur
in subjecto, tenetur pro supposito, secun-
dum autem quod ponitur in praedicato,
refertur ad naturam; ideo haec est falsa
Homo Christus csse incoepit sed hsec
est vcra Christus incoepit esse homo.
: haecerit falsa Christus, secundum quod
Respondco dicendum, quod cum dici-
secundum quod homo, hoc
tur: Christus
nomen,homo,potest resumi in reduphca-
tione vel ratione suppositi, vel ratione
naturae. Si quidem rcsumatur ratione
: suppositi, cum suppositum humanae na-
; turae in Christo sit aeternum et increatum,
:

CoNCLusio. —
Cum his vocibus, hic homo, de- homo, est creatura. Si vero rcsumatur
monstrato Christo, suppositum eeternum desi- ratione humanse naturae, sic est vera
gnctur, hoec pi'opositio, hic homo, demonstrato quia ratione humanae naturae, sive se-
Christo, incoepit esse, simpliciter falsa est. cundum humanam naturam, convenit
ei esse creaturam, ut supra dictum est.
Sciendum tamen, quod nomen sic re-
ARTICULIIS X. sumptum in reduplicatione magis proprie
tenetur pro naturaquam pro supposito
Utrum hsRc sit vera Christus secmidum
: resumitur enim in vi praedicati quod te-
quod homo, est creatura. netur formahter idcm enim est dictu
:

Christus secundum quod homo,ac si di-

Ad decimum sic proceditur. 1. Vide- cerctur Christus secundum quod est
:

tur quod haec sit falsa : Christus sccundum homo. Et ideo haeccst magis concedenda
quodhomo, cst creaturavel incoepit esse. quam neganda Christus, secundum quod
:

enim in Christo est creatumnisi hu-

Nihil homo, est creatura. Si tamcn addcretur
mananatura. Scd haec cst falsa Christus : ahquid per quod traherctur ad supposi-
secundum quod homo, esthumananatura. tum, csset propositio magis ncganda
Ergo haec etiam cstfalsa Clu-istus secun- : quam conccdenda; puta si diceretur :

dum quod homo, est creatura. Christus, secundum quod hic homo, est
2. Praeterea, praedicatum magis praedi- creatura {b).
(a) Contra Beiyllum dicentem Christum qnoad hsec propositio « Christus est creatura » sit
:

divinitatem non extitisse ante Mariam item con-
traCosmianos dicentes Christum, et Deum et me-
diatorem, et Dei Imaginem non fuisse ante see-
cula. —
« Vera est in rigore sermonis hsec pro-
positio : Chi'istus incoepit esse. » Ita Scotus ct
Scotistae communiter contra Thomistas.
; vera. Ita S. Bonaventura, Varro Scoti pra^cep-
tor, Vasqucz, de Orbellis, Valentia, Hmiado,
Delgadillo, et ahi. Quoad Scotum, opinio ipsius
problematica est, ut tenent Cavellus ejus scho-
liastes, Tartaretus, Castillo, Felix, Dclgadillo,
Frassen, et alii.

(6) In rigore loquendo probabilius est quod

 :

52 SUMMA TIIEOLOGICA.
Ad primum crg-o dicendum, quod li- Matth., IX, 6 Ut autem sciatis quia Filius
:

cet Christus non sit humana natura, est hominis habet potestatem in terra dimit-
tamen habens humanam naturam. No- tendi peccata, etc. Ergo Christus, secun-
men autem crcaturae natum est praidi- dum quod homo, est Deus.
cari non solum dc abstractis, scd ctiam 3. Pra^terca, Christus non est homo
de concretis dicimus enim quod huma-
: communis, sed est homo iste particula-
nitasestcreatura, et quod homo est crca- ris. Scd Christus, secundum quodest iste
tura. homo, cstDcus; quia in istohominc desi-
Ad sccundum diccndum, quod ly homo gnatur suppositum aeternum, quod natura-
secundum quod ponitur in su])jccto, ma- liter cst Dcus. Ergo Clmstus, secundum
gis respicit suppositum ; sccundum au- quod homo, est Deus.
tcm quod ponitur in reduplicatione, Sedcontra, illud quodconvenit Christo,
magis respicit naturam , ut dictum est, secundum quod homo, convenit cui-
Et quia natura est crcata, suppositnm libet homini. Si ergo Christus secundum
vero increatum idco hcet non conceda-
; quod homo, est Deus, sequitur quod
tur ista simpHcitcr, homo Christus est omnis homo sit Deus quod patet esse
:

creatura; conceditur tamcn ista, Christus falsum.

secundum quod homo, cst creatura. Rcspondeo dicendum, quod iste ter-
Ad tertium dicendum, quod cuiUbet minus, l^omo, in reduplicatione positus
homini, qui est suppositum soHus na- Uno modo quan-
potcst dupliciter accipi.
turaehumanae, competit quod non habeat tum ad naturam
et non est verum
: sic
esse, nisi sccundum humanam naturam; quod Christus, secundum quod homo, sit
et ideo dc quohbct tali supposito scqui- Deus quia humana natura est distincta
;

tur, secundum quod homo est crea-

si a divina secundum diffcrentiam naturae.
tura, quod sit crcatura simpUcitcr. Sed Alio modo potest accipi ratione suppositi
Christus non sohim cst suppositum hu- et sic cum suppositum naturae humanae
manainaturai, scd etiam divinae secundum in Christo sit pcrsona Filii Dei, cui pcr
quam habet esse increatum. Et ideo non se convenit esse Deum verum est quod ;

sequitur si secundum quod homo est crea- Christus, secundumquodhomo, sit Dcus.
tui'a, quod sit simphciter creatura. Quia tamcn terminus in rcduplicatione

— positus magis proprie tenetur pro natura

CoNCLUsio. Ilajc proposilio, Cliristus secun-
dum quod liomo, est creatm-a, simplicitcr con- quam pro supposito, ut supra dictum est,
cedenda est, quia reduplicatio ad naturam pcr- ideo magis est ista neganda Christus :

tinet : ha^c vero, Cliristus secundum quod bic secundum quod homo, est Deus, quani
homo, cst creatura, quia reduplicatio per id
quod additm", ad suppositum trahitur, magis
sit affirmanda («).
ncganda quam conccdenda est.
Ad primum ergo dicendum, quod non
secundum idcm convenit alicui moveri
ad aliquid ct csse illud nam moveri :

ARTICULUS XI. convenit ahcui rationc materiae vcl sub-

jecti esse autem in actu ratione formap.
;

Utrum hsec sit vera : Christus, secundum Et similitcrnon secundum idemconvenit

quod homo, est Deus. Christo ordinari ad hoc quod sit Deus
per gratiam unionis, et esse Dcum; sed
Ad undecimum sic proceditur. I. Yi- primum convenit ci secundum humanam
detur quod Cliristus, secundum quod uaturam, secundum vero secundum di-
homo, sit Deus. Christus enim est Deus vinam. Et ideo haec est vera Christus, :

pcr gratiam unionis. ScdChristus, sccun- secundum quod homo, habet gratiam
dum quod homo, habct gratiam unionis. unionis; non tamcn ista Christus, se- :

Ergo Christus, secundum quod homo, cundum quod homo, est Deus.
est Deus. Ad secundum diccndum, quod FiUus
2. Pra^terca,
dimittero pcccata est pro- hominis habet in terra potestatem cUmit-
prium Dci, sccundumillud
Isa., xliii,25: tendi peccata, non virtutc humana* na-
Ego sum ipsc qui deleo iniquitates tuas turaj,sed virtutc natura^ divina? in qua ;

propter me. Scd Christus, secundum quod quidcni natura divina consistit potestas
homo, dimittit pcccata, secundum illud dimittondi peccata per auctoritatem in ;

(«) Contrn luitychon dicentem quod in Incar- corpus Christi, cima ascendit in ca^lum, phmo
nationis momcnto caro in divinitatcm conversa factum ost Dous, ot quod ipsmu corpus osso Dourn
est ; item contra Metamorphistas dicenlos quod omnino proprie anirmurc oporlot.
 :

QUJIST. XVI, ART. XI ET XII. 53

humana autcm natura consistit instru- Sed contra, Christus, secundum quod
mcntalitcr pcr ministcrium. Uncle
ct homo, non cst pcrsona aetcrna. Si crgo
Chrysostomus SuperMatth., hom. xxx,hoc Christus, sccundum quod homo, sit pcr-
exponcns dicit « Signanter dixit In terra
: : sona, sequerctur quod in Christo sint
dimittendi pcccata, ut ostcndcret quod dua3 pcrsonae, una tomporaUs ct aUa
humana? naturae potcstatem Divinitatis aetcrna; quodest erroneum, utsupra dic-
univit indivisibih unione quia etsi fac- : tum cst.
tus est liomo, tamen Dei Yerbum pcr- Rcspondeo diccndum, quod, sicut supra
mansit. » dictum est, iste terminus, homo,in redu-
Adtcrtium dicendum, quod cum dici- pUcationc positus potcst accipivel ratione
tur istehomo,pronomcndemonstrativum suppositi, velrationenaturae. Cum ergo
hoc nomen, homo, trahit ad suppositum; dicitur : Christus secundum quod homo,
et ideo magis cst ha^c vera Christus, : estpcrsona; si accij)iatur rationc suppo-
secundum quod iste homo, est Dcus, siti,manifcstum est quod Christus, se-
quam ista Christus secundum quod ho-
: cundum quod homo, est pcrsona quia ;

mo, est Deus. suppositum humanae naturse nihil cst

aliud quam pcrsona Filii Dci. Si autcm
CoNCLUsio. — Tametsi haec, Cliristus secundum
accipiatur rationc naturae, sic potest in-
quod homo, est Deus, concedi possit ut vera,
dummodo homo teneatur pro supposito, non teUigi duplicitcr uno modo, ut inteUiga-
:

autem pro natiu^a ; magis tamen neganda cst, tur quod naturae humanae competat cssc
quam concedenda, cum reduplicatio ad naturam in aUqua pcrsona ct hoc ctiam modo
;
potius quam ad personam referenda sit.
verum est omne enim quod
: subsistit in
humana natura est persona. Alio modo
ARTICULUS XII. potest inteUigi, ut naturae humanae in
Christo propriapcrsonaUtas dcbeaturcau-
Utrum hsec sit vera : Christus, secundum sata ex principiis humanae naturae ct sic :

quod homo, est hypostasis vel per- Christus, secundum quod homo, non cst
sona. pcrsona; quia humana natura non cst
perse seorsumsubsistcnsadivina natura,
Adduodccimum sicproccditur. 1. Vide- quodrcquirit ratio pcrsonae {a).
turquod Christus, secundum quod homo, Ad primum ergo dicendum, quod omni
sit hypostasis vcl persona. Illud enim liomini convenit esse personam, sccun-
quod convcnit cuihbet homini, convcnit dum quod omnc subsistens in humaiia
Christo, secundum quod cst homo cst : natura cstpersona. Sedhoc est proprium
cnim aUis hominibus similis, secundum homini Cliristo quod persona subsistcns
illud EhiUpp., ii, 7 : In similitudinem ho- in humana natura ejus non sit causata ex
minumfactus. Sed omnis homo cst pcr- principiis humanae naturae, scd sit aeterna
sona. Ergo Christus, secundum quodho- et ideo uno modo est pcrsona ,secun-
mo, est persona. dum quod homo, aUo modo non, sicut
2. Pra?terea, Christus,secundum quod dictum est.
homo, est substantia rationalis naturse: Ad sccundum diccndum, quod « sub-
non autcm substantia univcrsalis; crgo stantia individua, » quae poniturin defi-
substantia individua. Sed iiihil aUud est nitione pcrsonae, importat substantiam
pcrsona quam « rationaUs naturse indi- completam pcr se subsistentem scpara-
vidua substantia ut Boetius dicitinUb.
)) tim ab aUis aUoquin manus horfiinis
:

De duabus naturis, c. iii, col. 1343, t. 2. possct dici pcrsona, cum sit substantia
Ergo Christus, secundumquodhomo, cst quaedam individua: quia tamen cst sub-
persona. aUo cxistens,
stantia individua, sicut in
3. Prseterea, Christus, secundumquod non potest persona et eadem rationc
dici :

homo, est res humanae naturae: ct sup- ncc humana natura iu Christo, qua? ta-
positum, ct hypostasis ejusdem naturae. menpotestdici individuum, vel singulare
Sed omnis hypostasis, ct suppositum, ct quoddam.
res humanse naturai cst persona. Ergo Adtcrtium dicendum, quod sicut per-
Christus, sccuiidum quod homo, est per- sona significat quid complctum ct per se
sona. subsistens in natura rationaU ; ita hypos-

(o) Contra Felicem dicentem in Christo duas tem Cluistum duas habuisse personas.
inesse hypostases; item contra Nestorium dicen-
54 SUMMA THEOLOGICA.
tasis, suppositum etresnaturse in generc ubicumque est ahud, et
2. Praeterea,

substantia3 significant quiddam per se ahud, sunt duo. ScdChristusestahud

ibi

subsistcns. Undc sicut humana natura etaliud dicit enim Augustinus in Ench.,
;

non cst pcr sc pcrsona scorsum a pcrsona cap. XXXV, col.2oO, t. 6 « Cum in forma :

FiUi Dei, itactiam non cst pcr sc hypos- Dei esset, formam servi accepit, utrum-
tasis, vel sflppositum, vcl res naturae. Et que unus sedest ahudpropter Verbum,
;

ideo in sensu in quo negatur ista Chris- : aliud propter hominem. » Ergo Christus
tus, sccundum quod homo, cst pcrsona, est duo.
oportet etiam negari omncs ahas. 3. Praeterea, Christus non est tantum
homo, quia sic purus homo esset. Ergo
CoNCLUsio. —
Ha?.c propositio, Christus secun-
est aliquid ahud quam homo et ita in
dum quod liomo, cst hypostasis vel persona,
;

vera cst , si vox, homo, in reduplicationc acci- Christo cst ahud et ahud. Ergo Christus
piatur ratione suppositi vel natura*, cui competit estduo.
essein aliqua persona ; non quidem humana, sed 4. Praeterea, Christus est ahquid quod
divina.
est Pater, et est ahquid quod non est
Pater. Ergo Christus estaliquidetaliquid.
Ergo Christus est duo.
QU^STIO XVII. Praitcrea, sicut in mysterio Trini-
5.
tatis sunt tres pcrsonae in una natura ;

DE PERTINENTIBUS AD UNITATEM IN ita in mysterio Incarnationis sunt duae

CHRISTO QUANTUM AD ESSE. naturse, in una pcrsona. Sed proptcr
unitatem naturae, non obstantc distinc-
(In duos articulos divisa.) tioncpersonae,Pater etFihus sunt unum,
sccundum iUud Joan. x, 30 Ego et Pater , :

Deindc considcrandum est dc his quse unum sumus. Ergo nou ol)stantc unitate
pertinent ad unitatcm in Christo in com- pcrsonae, proptcr dualitatcm naturarum,
muni. Nam dc his qu» pertincnt ad uni- Christus est duo.
tatem vel plurahtatcm in spcciaU, suis 6. Praeterea, Philosophus dicit in III

locis detcrminandum cst sicut supra ; Phys., text. 18, quod unum ct duo deno-
determinatum est, quod in Christo non minative dicuntur. Sed Christus habet
est una tantum scientia, ot infra dcter- dualitatem naturarum. Ergo Cliiistus est
minabitur, quod in Christo non cst una duo.
tantumnativitas. 7. Praetcrea, sicut forma accidcntalis
Considcrandum cst crgo primo de uni- facitalterum,itaformasubstantialisiiliud,
tatc Christi quantum ad essc sccundo, ; ut Porphyrius dicit in Prxdic., cap. « De
quantumad vclle; tertio quantumadopc- difTcr. Sed in Christo sunt duae natrn*»
))

rari. substantiales, humana scilicet ct divina.

primumquaerunturduo futrum
Circa
Christus sit unum vcl duo 2° utrum in
Christo sit tantum unum esse. -
: Ergo Christus cst aliud et aliud. Ergo
; Christus cst duo.
Sed contra est quod Boctius dicit in
lib. Deduab. naturis, c. iv, col. 1346, t. 2 :

Omne* ([uodcst, inquantum cst, unum

ARTICULUS PRIMUS. ((

cst. )) Scd Christuni esse conlitemur.

Utrum Christus sit unum, velduo. Ergo Christus cst unum.
Respondco diccndum, quod iiatura
Ad primum sic proccditur. 1. Vidctur secundum so considcrata, prout in abs-
quod Christus non sit unum, scd duo. tracto significatur, iioii verc potest pra*-
Dicit enim Augustinus in l De Trinit., dicari de supposito seu pcrsona, nisi in
cap. VII, col. 829, t. 8 « Quia forma Dei
: Dco, iii quo non differt qiiod est, et quo
acccpit formam servi utrumquc Deus ; est, ut in priina partc habitum est. In
proptcr accipientom Deum, utrunu[ue Christo autcm ciim siiit dua* nafura", di-
autcm homo propter acccptum liomi- vina scilicet et humana ; altcra earum,
ncm. » Scd utrumquc dici non potcst, scihcctdivina, potest de eopraedicari et in
nisi ul)i sunt duo. Ergo Christus est abstractoctinconcrctt);diciinusonim([uod
duo. Filius Dci,qui supponitur in hoc nominc

• « Quod non ost un\nn, ncc oese omniuo po- oimiquc cst, unimi ost. » Migno.
tosl: csse enim alquo unum converlitui-, el quod-

Chi'istiis,ct estdivinanatura, et cstDcus.
Sed humana natura non potcst praedicari
de Christo secundum scin abstracto, scd
solum in concreto, prout scilicet signi-
ficatur in supposito.Non enim vcre po-
test diciquodChristus sit humana natura,
quia natura humana non est nata praedi-
cari de suo supposito dicitur autcm
;
quod Christus est homo, sicut ct quod
Christus est Dcus. Deus autem significat
habentem Deitatem, ct homo significat
habentem humanitatem. Aliter tamcn
habens humanitatem significatur perhoc
nomen homo, et aUtcr per hoc nomcn
Jesus vel Petrus. Nam hocnomen homo,
importat habentem humanitatem indis-
tincte,sicut ethocnomeuDeus indistincte
importat habentem Deitatem hoc autem
nomen Petrus vel Jesus,
tincte habentcm humanitatem,
scihcet
sub determinatis individualibus proprie-
tatibus; sicutethoc nomen Filius Dei im-
portat habentem Deitatem sub determi-
nata proprietate personali. Numcrus au-
tem quaUtatis in Christo ponitur circa
ipsas naturas. Et ideo si ambsenaturaB in
abstracto prsedicarentur de Christo, se-
queretur quod Christus esset duo. Sed
quia duse naturse non prsedicantur de
Christo, nisi prout significantur in sup-
posito, oportet secundum rationem sup-
positi praedicari de Christo unum vel
duo.
Quidam autem posuerunt
duo supposita, sed unam personam
quae quidemvidetur se liaberQ sccundum
eorum opinionem tamquam suppositum
complctum ultima completione. Et ideo
quia ponebant in Christo duo supposita,
dicebant Christum esse duo neutraliter.
Sed quia ponebant unam personam,
dicebant Christumunum in mascuhno
nam neutrum genus designat quiddam
informe et imperfectum: genus autem
mascuUnum designat quiddam formatum
et perfectum. Nestoriani autem ponentes
in Christo duas personas
Christum non solum esse duoneutraliter,
sed etiam duo mascuUne. Quia vero
nos ponimus in Christo unam personam,
et unum suppositum, ut ex supra dictis
patet, sequitur quod dicamus quod non
solum Christus est unus mascuUne, sed
etiam quod est unum neutrahter («).
Ad primum ergo dicendum, quod ver-
' Parm.
« masculine. »
:
2 « Augustinus. » Jam autem dictum est
Cod. « imum
auctorem hujus operis esse Vigilium Tapsenscm.
QUiEST. XVII, ART. I. 55
bum Augustini non est sic inteUi-
illud
gcndum, quod ly utrumque tcneatur ex
parte pra^dicati, quasi dicatquodChristus
sit utrumquc sed tenetur ex parte sub-
;
jecti. Et tunc ly utrumque ponitur non
quasipro duobus suppositis, sedproduo-
bus nominibus significantibus duas natu-
ras in concreto. Possum enim dicere
quod utrumque, sciUcet Deus ct homo,
est Deus propter accipientem Deum et ;
utrumque, sciUcet Deus et homo, est
homo, proptcrreceptumhominem.
Ad secundum diccndum, quod cum
dicitur: ChristusestaUud et aUud,locutio
cst exponcndaut sit sensus habens aUam :
et aliam naturam. Et hoc modo exponit
Augustinus ^ in Ub. Contra Felicianum,
; cap. XI, col. 1166, t. 8, ubi cum
importat dis- dixisset « In mediatore Dei ct hominum
:
aUud Dei FiUus, aUud hominis Filius, »
subdit « Aliud, inquam, pro discretione
:
substantiae, non aliud pro unitate per-
sonae. » Unde Grcgorius Nazianzenus,
in Epist. I, ad Cledonium inter princ. et
med., dicit « Si oportet compendiose
:
dicere, aliud quidem et aliud ea ex qui-
bus Salvatorest: si quidcm non idem est
invisibile visibili, et quod absque tem-
pore, ei quod sub tempore non autem :
alius et alius : absit : haec enim ambo
unum. »
Ad tertium dicendum, quod haec est
falsa Christus est tantum homo, quianon
:
in Christo excluditaliud suppositum, scd aliam na-
: turam,eoquodterminiin praedicato positi
formaliter tenentur. Si vero adderetur
aliquid, per quod traheretur ad suppo-
situm, esset vera locutio, puta Christus :
est tantum quod est homo. Non tamen
id
sequiturquod sitaliquidaliudquamhomo ;
quialy aliud, relativum divcrsi-cum sit
* : tatis substantiae, proprie refertur ad sup-
positum, sicut et omnia relativa facicn-
tia pcrsonalem relationem. Scquitur au-
tem ergo habet aliam naturam.
:
Ad quartum dicendum, quod cum di-
, dicebant, citur : Christus est aliquid quod est Pater,
ly aliquid tenetur pro natura divina, quae
etiam in abstracto praedicatur de Patre
et Filio.Sed cum dicitur, Christus est
aliquid quod non est Pater, ly aliquid
teneturnon pro ipsa natura humana, se-
cundum quod significatur in abstracto,
sed sccundum quod significatur in con-
creto,non quidem secundum suppositum
(o) Contra Elcceseos dicentes Cliristimi non
sed plm-es fuisse.
5f)
(listindiim, sed secundiim suppositum
indistinctum prout scilicet substat na-
;
turai, non autem proprietatibus indivi-
duantibus. Et ideo non sequitur quod
Cbristus sitabudct aliud, vel quod sit duo,
quia suppositum humana; naturai in
Christo, persona Fihi Dei, non
quod est
ponit in numerum cum natura divina,
qua; prsedicatur de Patre et Fiho.
Ad quintum diccndum, quod in mys-
terio divina; Trinitatis natura divina
praedicatur etiam in abstracto dc tribus
pcrsonis : et ideo simphciter potest dici
quod trcs persona» sint
mysterio Incarnationis non pra^dicantur
amba^. natura^ in abstracto de Christo
et ideo non potest simplicitcr dici quod
Christus sit duo.
Ad sextum dicendum, quod duo
tur, quasi habens duahtatem, non qui-
dem in aliquo aho, scd in ipso de quo
duo prffidicatur. Fit autem prsedicatio de
supposito, quod importatur pcr hoc no-
men Christus. Quamvis igitur Christus
habeat dualitatcm naturarum, quia tamen
non Iiabet dualitatem suppositorum, non
potest dici Christus essc duo.
Ad scptimum dicendum, quod alterum
importat diversitatem accidentis. Et ideo
diversitas accidentis sufficit ad hoc quod
aliquid simpliciter dicatur altcrum. Sed
aliud importat diversitatcm substantiae;
substantia autem dicitur non solum na-
tura, sed etiam suppositum, ut dicitur
in V Metaph., tcxt. 15. Et idco diversitas
natura3 non sufficit ad Iioc quod aliquid
simpliciter dicatur aliud, nisi adsit diver-
sitas secundum snppositum sed diver-
secundum quid,
sitas natura} facit aliud
scilicet secundum naturam, si non adsit
diversitas suppositi.
CoNCLUsio. —
Cum in Christo sit unum suppo-
situm ctuna persona, Cluistus et imus essc recle
dicitm", et uiium ; non autem duo.
ARTICULUS
Utrum in Christo sit tantum unum
Ad secundum sic proceditur. 1. Yidc-
tur quod in Christo non sit tantum unum
csse, scd duo. Dicit cnim Damasccnus
in III Ub. Orth. /id., cap. xiii, col. 103^,
t. \, (\n*)(\ ca qua» cons(M|uiinliH'
rani, iii Christo (hi[>licautur. Sed
conso(pntnr ii;iliirain; esso
fcn-nia. Erj^o in Cliristo siint
2. PraMerca, essc Kihi Dci csl ipsa na-
SUMMA THEOLOGICA.
tura divina, et est aetcrnum. Esse auteni
hominis Christi non est divina natura,
sed est esse tcmporale. Ergo in Christo
non est tantum
esse.unum
Trinitate quamvis sint
3. Praetcrea, in
trcs pcrsonae, cst tamcn unum essc
propter unitatem naturae. Sed in Christo
sunt duae naturae, quamvis sit una per-
sona. Ergo in Christo non est tantum
unum essc, scd duo.
4. Praetcrca, in Christo anima dat
aliquod esse corpori, cum sit forma cjus.
Sed non dat ei esse divinum, cum sit
unum. Sed in incrcatum. Ergo in Christo cst aliud esse
praetcr esse divinum, ct sic in Christo
: non est tantum unum esse.
Sed contra, unumquodque secundum
hoc dicitur ens, secundum quod dicitur
dici- unum; quia unum et ens convertuntur.
Sicrgo in Christo essent duoesse, et non
tantum unum, Christus esset duo, et non
unum.
Rcspondco dicendum, quod quia in
Christo sunt duae naturae, et una hypos-
tasis, necesse est quod ea quae adnaturam
pertinent in Christo sint duo quae autem ;
pertincnt ad hypostasim in Christo, sint
unum tantum. Esse autem pertinet et
ad naturam, et ad hypostasim ad hypos- :
tasim quidcm, sicut ad id quod habet
esse; ad naturam autem, sicut ad id
quo aliquid habet csse. Natura enim
significatur per modum formaB, quae dici-
tur ens cx eo quod ea aliquid est; sicut
albedine cst aliquid album, ct humanitate
est ahquid homo. Est autcm consideran-
dum quod si est aliquaforma vel natura,
: quae non pertincat ad esse personale
hypostasis subsistentis, illud esse non
dicitur esse iUius personae simplicitcr,
sed secundum quid sicut esse album
:
est esse*Socratis, non inquantum est So-
crates, sed in(j[uantum est albus. Et hu-
jusmodi esse nihil prohibct multiplicari
in una hypostasi vcl pcrsona aliud :
II.
enim est esse quo Socrates est albus, et
quo Socrates est musicus. Sed illud esse
esse. quod pertinet ad ipsam hypostasim, vel
pcrsonam sccunchnn sc, impossibilc est
in una hypostasi vel persona multipli-
cari quia impossibile est quod unius rei
;
non sit unum cssc.
Si igitur humana natura advcnirct
iiatii- Filio Dci non hypostatice vel pcrsona-
esse liter,sed accidentalitcr, sicut tiui(hun
enim cst a posuerunt, oportcrct ponero in Christo
duo cssc. diio css(^; nnuin (iiiidcm, sccun(hiin (]uo(]
cst Dciis; aliiid juitcin, sccuiKhiin (juod
 ;

QU^ST. XVII, ART. II, ET QU^ST. XVIII, ARG. 57

est homo ; siciit in Socratc ponitur aliud triplex esse, si in eis esset aliud esse
essc, secundum quod cstalbus, ct aliud, personae, et aliud esse naturae.
secundum quod cst homo quia csse ;
Ad quartum diccndum, quod anima
album non pcrtinet ad ipsum cssc pcrso- quantum
in Christo dat esse corpori, in
nale Socratis cssc autcm capitatum, ct
; facit ipsum actu animaium quod est ;

esse corporcum, ct cssc animatum, totum dare ei complcmcntum naturae et speciei.

pertinct ad unam pcrsonam Socratis et : Sed si intelhgatur corpus pcrfcctum per
ideo ex omnibus his non fit nisi unum animamabsquehypostasi habcnte utrum-
esse in Socrate ct si contingeret quod
: que, hoc totum compositum ex anima
post constitutionem pcrsona? Socratis ad- et corpore prout significatur nomine
venircnt Socrati manus, vel pcdos, vel liumanitatis, non significatur ut quod
ocuU, sicut accidit in caeco nato; ex his est, sed ut quo aliquid est. Et ideo ipsum
non accresceret Socrati aliud esse, sed esse est personae subsistentis, sccundum
solum relatio quaedam ad hujusmodi; quod habet habitudinem ad talem natu-
quia scilicet diceretur esse non solum ram; cujus habitudinis causa est anima,
secundum ea quae prius habebat, sed in quantum perficit humanam naturam,
etiam secundum ea quge sibi postmodum informando corpus.
advenerunt. Sic igitur cum humana
natura conjungatur Filio Dei hypostatice
CoNCLUsio. —
Cum huinana natura adjuncta
sitFilio Dei in persona et non accidentaliter,
,

vel personaUter, ut supra dictum est, et unum tantum in Christo esse pcrsonale ponen-
non accidcntaliter consequens est quod
;
dum est.

secundum humanam naturam non advc-

niat ei novum esse personale, sed solum
nova habitudo csse personalis praeexis-
tentis ad natnram humanam; ut scilicet
QUyESTIO XVIII {b).

persona illa jam dicatur subsistere non

DE PERTINENTIBUS AD UNITATEM
solum secundum divinam naturam, sed
etiam secundum humanam (a). IN CHRISTO QUANTUM AD VOLUNTATEM.
Ad primum ergo dicendum, quod esse
consequitur naturam, non sicut haben- (In sex articulos divisa.)

tem esse, sed sicut qua ahquid est;

pcrsonam autem, sive hypostasim con- Dcinde considerandum est de unitate
scquitur, sicut habentem esse. Et ideo quantum ad voluntatem; et circa hoc
magis retinet unitatem secundum uni- quaeruntur sex 1° utrum: in Christo sit
tatem hypostasis, quam habeat duahta- alia voluntas divina et aha humana;
tem secundum dualitatcm naturae. 2° utrum in liumana natura Christi sit
Ad secundum dicendum, quod illud alia voluntas sensuaUtatis et alia rationis
esse eeternum Filii Dei, quod cst divina 3° utrum ex parte rationis fuerint in
natura, fit esse hominis, in quantum Christo plures voluntates ; utrum in
4°
humana natura assumitur a Filio Dei in Cliristo fuerit liberum arbitrium 5° utrum
;

unitatem personae. voluntas humana Christi fuerit omnino

Ad tertium dicendum, quod, sicut in conformis divinae voluntati in vohto ;

prima parte dictum est, quia persona 6° utrum in Christo fuerit ahqua contra-
divina est idem cum natura, in personis rietas voluntatum.
divinis non est aUud esse praeter esse
naturale ; et ideo tres personae non ha-
bent nisi unum esse. Haberent autem

(a) Contra Scotistas, Suares, et alios negantes
in Christo imicam esse Verbi existentiam.
(6) Unicam in Christo voluntatem esse docue-
runt Monophystae, Eutyches, Apolhnaris, Nesto-
rius qui solam voluntatem humanam in eo po-
nebat, et Monothelitaj. Vasquez inter Monothe-
rorem male intellexisse contendit. Jiu'ta Vas-
quez, qui in hoc pimcto deserendus est, Mono-
thelitaj duas voluntates in Christo esse concede-
bant, sed solam divinam operari prsedica-
bant. — Nil dicimus de Honorio papa, nec de
interpolatione actuimi sextae generalis sjTiodi :

litas prsecipuos Typum quemdam designat porro lia!c eteiiim nimis intricata simt fatemiu" tamen
;
;

typus ille realiter nil aliud est quam edictum
quoddam a Constante Imperatore editum. Idem
Vasquez, aliunde eruditissimus, sed de Mono-
thelitai-um rebus non plene edoctus, ut patel,
D. Thomam ct Scholasticos Monothelitarum er-
nos ut vera et omnino authentica habere acta
synodi sextse generalis, quia probationes omnes
quas magno conatu ailerunt qui ea spm-ia esse
asserunt, nobis omnino deiicientes esse videntur.
 ;

58 SUMMA THEOLOGICA.
in Christo, scd quod Verbum esset loco
animae, vel etiam loco intcUectus. I^nde
ARTICULUS PRIMUS. cum voluntas sit in ratione, ut Philoso-
dux phus dicit in III De anima, text. 42,
Utrum in Christo sint voluntatcs.
sequcbatur quod in Christo non esset
Ad primiim sic proccditur. 1. Vidctur voluntas Iiumana; et ita in eo non esset
quod in Christo non sint duae voluntates, nisi una voluntas. Et similiter Eutychcs,
una divina et alia humana. Yoluntas et omnes qui posuerunt unam naturam
cnim est primum movcns ct impcrans compositam in Christo^ cogebantur po-
in unoquoquc volcnto. Scd in Christo ncre unam voluntatem in eo. Nestorius
primummovens et impcrans fuitvoluntas etiam, quia posuit uiiionem Dci et ho-
divina quia omnia humana in Christo
: minis esse factam solum secundum
movel)antur secundum voluntatcm divi- affectum et voluntatem, posuit unam
nam. Ergo videtur quod in Christo non voluntatem in Cliristo. Postmodum vero
fucrit nisi una voluntas, sciUcet divina. Macarius Antiochenus patriarcha, ctCyrus
2. Praeterca, instrumentum non mo- Alexandrinus,et Sergius Constantinopoli-
vetur propria voluntate, sed voluntate tanus, et quidam eorum sequaces po-
movcntis. Scd natura humana fuit in suerunt iii Christo unam voluntatem,
Christo sicut instrumcntum Divinitatis quamvis ponerent duas naturas in Christo
cjus. Ergo natura humana in Christo non secundum hypostasim uiiitas; quia opi-
movebatur propria vohintate sed divina. nabantur quod humana natura in Christo
3. Praeterea, illud solum multipUcatur nunquam movebatur proprio motu, sed
in Christo quod pcrtinet ad naturam. solum sccundum quod erat mota a Divi-
Vohintas aulcm non videtur ad naturam nitatc,ut patet ex Epistola synodica
pertinere quia ca quae sunt naturaUa,
: Agathonis papae, in conc. Const. III, act. iv.
sunt ex necessitate; quod autem est vo- Et ideo in sexta synodo apud Cons-
luntarium, non est nccessarium. Ergo tantinopolim celebrata, act. xviii, deter-
voluntas cst una tantum in Christo. minatum est, oportere dici quod in
4. Praeterea,Damasccnusdicitin Iinib. Christo sint duae voluntates ubi sic :

Orth. fid., cap. xiv, col. 1035, t. 1, quod legitur : Juxta quod olim Prophetae
((

« aliqualiter vellc ' non est naturac, sed de Christo, ct ipse nos erudivit, ct sanc-
nostrae intclligentiae, » scilicct personalis. toriim Patrum nobis tradidit symbolum,
Sed omnis voluntas cst aliqualis voluntas duas naturales voluntates in eo et duas
quia nihil est in genere quod non sit in naturales operationcs praedicamus. » Et
aliqua ejus spocie. Ergo omnis voluntas hoc ncccssarium fuit dici. Manifcstum
ad personam pcrtinct. Scd in Christo est enim, quod Filius Dci assumpsit hu-
fuit et est una tantum persona. Ergo in manam naturam perfectam, sicut supra
Christo est una tantum voluntas. ostcnsum est. Ad perfectionem autem
Sed contra est quod Dominus dicit humanae natura^ pertinet voluntas, quae
Luc, xxn, 42 Pater, si vis, transfer ca-
: est naturalis cjus potcntia, sicut ct in-
licem istum a me: verumtamen non mea tcUcctus, ut patet cx liis qua^ in prima
voluntas, sed tua fat quod induccns : partc dicta sunt. Unde necesse est dicere
Ambrosius ad Gratianum imperatorem, II quod FUius Dei humanam voluntatem
De fde, cap. vii, § 53, col. 594, t. 3, assumpserit cum humana natiira. Per
dicit : « Sicut susccpcrat voluntatcm assumptioncm autem humana; natura;
meam, suscepit tristitiam meam. » Et nuUam diminutionem passus cst Filius
Snper xxii Luc, v. 42, col. 19H, t. 2, Dei in his quae pertinent ad divinam
dioit Voluntatcm suam ad homincm
: (( naturam, cui compctit voluntatcm habcre,
rctuUt, Patris ad Divinitatcmvoluntas : ut in prima partc habitum cst. Unde
cnim hominis est tcmporalis, voluntas necesse est dicere quod in Christo sint
Divinitatis aetcrna. » duae vohintates, iina scilicet divina, et
Rcspondco diccndum, quod quidam alia humaiia.
posucrunt in Christo cssc unam solam Ad primum ergo diccndum, quod
vohintatcm. Scd ad hoc poncn(him (Uvcr- quid(juid fuit in humana natura Christi,
simochi moti esse vidcntur. ApoUinaris movcbatur nutu voluntatis diviiia» : uou
onim non posuit animam inteUcctualem tamcn scquiturquod in Christo non fuerit

' M ('.ort(j modo vollo iiuii iiatursp est, sediiosU-i cousilii cl senlouUa'. » .Mich. Lo^iuitu apud Miguo.
 .

quj:st. xviit, art. i et ii. 59

motus voluntatis proprius naturae huma- quod dicitur aliqualitcr veUe, dcsignatur
nee quia etiam aliorum sanctorum piae
: dcterminatus modus volendi. Determina-
voluntatcs moventur sccundum volunta- tus autcm modus ponitur circa ipsam
tcm Dci, gui operatnr in cis velle et jier- rcm cujus est modus. Undc cum volun-
/icere,\\i dicitur Philipp., ii. Licet cnim tas pertincat ad naturam, ipsius ctiam
voluntas non possit intcrius moveri ab quod est aliquahter vellc, pcrtinet ad iia-
aliqua crcatura, intcrius tamen movctur turam, noii sccimdum quod cst absolute
a Dco, ut in prima parte dictum est. Et considerata scd sccundum quod est in
,

sic etiam Christus sccundum voluntatcm tali hypostasi. Unde etiam voluntas hu-
humanam sequebatur vohmtatcm divi- mana Christi habuit quemdam determi-
nam, sccundum illud ps. xxxix, 9 Ut : natum modum ex eo quod fuit in Iiypos-
facerem voluntatem tuam, Deus meus tasi divina, ut scilicet moveretur scmper
volui. Unde Augustinus 6\cAi ContraMaxi- secundum nutum divinae voluntatis.
minum, lib. III, cap. xx, col. 789, t. 8 :
— humanam
CoNCLUsio. Ciim Filius Dei na-
« Ubi dixit Fihus Patri, Non quod ego turam perfectam assumpserit, et per lioc niliil
volo, sed quod tu vis, quid tc adjuvat, divinee ejiis naturai ademptum fuerit, duas in
quod tua verba subjungis et dicis Os- :
ipso voluntates fuisse necessarium est, divinam
tendit vere voluntatem suam subjectam
scilicet et humanam.
suo genitori quasi nos negemus liomi-
:

nis vohmtatem voluntati Dei dcbere esse ARTICULUS II.

subjectam? »

Ad secundum dicendum, quod pro- Utrum in Christo fuerit aliqua voluntas

prium quod moveatur a
est instrumenti sensualitatis prseter rationis voluntatem.
principah agcnte diversimode tamen sc-
;

cundum proprictatem naturseipsius. Nam Ad sccundum Yidetur

sic proceditur. 1 .

instrumcntum inanimatum, sicut sccuris quod in Christo fuerit aliqua voluntas

aut serra, movetur ab artifice per solum sensualitatis praeter rationis voluntatem.
motum corporalem instrumentum vero : Dicit cnim Philosophus, in III Be anima,
animatum anima sensibih movetur per text. 42, quod voluntas in ratione est;
appetitum sensitivum, sicut equus a ses- in sensitivo autcm appctitu est irascibi-
sore instrumentum vero animatum
; lis et concupiscibilis. Sed sensualitas sig-
anima rationah movetur per volunta- nificat appetitum scnsitivum. Ergo non
tem ejus; sicut per impcrium domini fuit in Christo voluntas scnsualitatis.
movctur servus ad aliquid agendum, 2 Praeterea, secimdum Augustinum, XII
qui quidem scrvus est sicut instrumentum De Trinit.., cap xiii, col. 1008, t. 8, sen-
animatum, ut Philosophus dicit in I Polit. ,
sualitas significatur per serpentem. Sed
cap. 11 et IV, et YIII Sic Ethic, cap. ii. nihil serpentinum fuit in Christo habuit :

ergo humana natura iu Christo fuit ins- enim similitudinem animalis vencnosi
trumentum Divinitatis, ut moveretur per siiie veneno, ut Augustiims dicit lib. I

propriam voluntatcm. De peccator. meritis et remiss cap, xxxii, .

,

Ad tcrtium dicendum, quodipsa potcn- Super\\hji& Joan., iii, Sicut exaltavit Moy-
tiavoluntatis est naturahs, et consequitur ses serpentem in deserto^ col. 145, t. 10.
naturam ex neccssitate sed motus vcl ; Ergo in Christo non fuit voluntas seii-
actus hujus potcntiae, qui etiam voluntas sualitatis.
dicitur, quandoque quidem est naturalis 3. Praeterea, voluntas sequitur natu-
et neccssarius, puta respectu fehcitatis : ram, ut dictum est. Sed in Christo non
quandoqueautemexhberoarbitriorationis fuit nisi una natura praeter divinam. Ergo
proveniens, ct non neccssarius iicque na- in Christo non fuit nisi una voluntas hu-
turahs; sicut patct cx his quse in secunda mana.
parte dicta sunt. Et tamen etiam ipsa Sed contra cst quod Ambrosius dicit
ratio, quse est principium hujus motus, in II Ad Gratianum imperat. De , /ide,
est naturahs. Et idco praeter voluntatcm cap.vii,§53, col. Mea estvo-
594, t. 3 : a
divinam oportet in Christo ponere vo- luntas, quam suam dicit quia ut homo :

luntatem humanam, non solum prout est suscepit tristitiam meam. » Ex quo datur
potentia naturalis, aut prout est motus inteUigi quod tristitia pcrtinet ad huma-
naturalis, sed etiam prout est motus ra- nam vohmtatem in Christo Scd tristitia per-.

tionalis. tinet ad sensualitatem, utin secunda parte

Ad quartum dicendum, quod per hoc habitum est. Ergo videtur quod in Christo
(>0 SUMMA THEOLOGICA.
sit voluntas sensualitatis praeter volunta- cenus in Orth. fid., cap. xxii, col. 943,
II

tem rationis. t. 1, quod duplex est hominis voluntas;

Respondeo dicendum, quod, sicut pra^,- scilicet naturalis, quae vocatur thelisis ;

dictum est, Filius Dei liumanam naturam et volunlas rationalis qiiae vocatur buli-
,

assumpsit cum omnibus quaj pertinent sis. Sed Christus in humana natura ha-

ad perfectionem ipsius naturae humana^. l)uit quidquid ad perfectionem humanae

In humanaautem naturaincluditur etiam naturae pcrtinct. Ergo utraque praedicta-
natura animahs, sicut in specie inchidi- rum voluntatum fuit in Christo.
tur genus. Unde oportet quod Fihus Dei 2. Praeterea, vis appetitiva diversifica-
assumpserit cum humana natura etiam tur in homine secundum diversitatem vir-
ea quge pertinent ad perfectionem na- tutis apprehensivae et ideo secundum
;

turaj animahs
inter quae est appetitus
: difTerentiam scnsus et inteUectus diversi-
sensitivus, qui sensuahtas dicitur; et ideo ficatur in homine appetitus sensitivus et
oportet dicere quod in Christo fuit sensuahs inteUectivus. Sed simihtcr quantum ad
appetitus sive sensuahtas. Sciendum est apprehensionem hominis ponitur difTe-
etiam, quod sensuahtas sive sensuahs ap- rentia rationis et intehectus, quorum
petitus,inquantum estnatus obedire ratio- utrumque fuit in Christo. Ergo fuit in eo
ni, dicitur rationale per participationem, duplex voluntas, una inteUectualis et aha
utpatetperPhilosophumjI^^^/wc., cap. ult. rationahs.
Et quia voluntas est in ratione, ut dic- 3. Praeterea, a quibusdam ponitur in
tum est pari ratione potest dici quod
,
Christo voluntas pietatis, quaj non potest
sensualitas sit voluntas per participa- poni nisi ex parte rationis. Ergo in
tionem. Christo ex parte rationis sunt plures vo-
Ad primum ergo dicendum, quod ra- luntates.
tio iUa procedit de voluntate essentiahter Sed contra cst quod in quolibet ordine
dicta, quaj non est nisi in parte inteUec- est unum primum movens.Sed voluntas
tiva sed voluntas participative dicta po-
; est primum movens in genere humano-
test esse in parte sensitiva, inquantum rum actuum. Ergo in uno homine non
obedit rationi. est nisi una voluntas proprie dicta quae
Ad secundum dicendum, quod sensua- autem est
est voluntas rationis. Christus
litas significatur per serpentem,non quan- unus homo. Ergo in Christo est una tan-
tum adnaturamsensuahtatis, quamChris- tumvoluntas humana.
tus assumpsit, sed quantum ad corrup- Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tionem fomitis, quaj in Christo non tum est, voluntas quandoque accipitur
fuit. pro potentia, et quandoque pro actu.
Adtertiumdicendum,quodubiestunum Si ergo vohmtas accipiatur pro actu, sic
propter ahcrum, ibi unum tantum esse oportet in Christo ex parte rationis po-
videtur; sicut supcrflcies, qua^. est visi- nere duas voluntates, idest, duas species
bilis per colorem, et unum visibile cum actuum voluntatis. Yoluntas enim, ut in
colore. Et similiter quia sensualitas non secunda partc dictum est, et est fmis, et
dicitur voluntas, nisi quia participat est eorum quie sunt ad finem et alio ;

voluntatem rationis; sicut est unanatura modo fertur in utrumquc. .Nam in fmem
humana in Christo, ita etiam ponituruna fertur simplicitcr et absolute, sicut in id
vohintas humana in Clu'isto. quod est secundum se bonum ; in id au-
tem quod est ad fmem, fertur cum qua-
CoNCLUsio. — Cum
Dei Filiiis Immanam natu-
dam comparatione, secundum quod habet
ram pfrfoctam assumpsorit, poi-spicuum est pm?-
ler voluntatem ratioais, sensuaHtatis etiani vo- bonitatem ex ordinc ad aliud. Et ideo al-
luntatem in Cliristo fuisse, quaj voluutas per pai-- terius rationis est actus voluntatis secun-
tici[)ationom appellatur.
dum quod fertur in ahquid quod est se-
cunihim sc volitum, ut sanitas, quod a
ARTICULUS III. Damasceuo,loc. cit.,vocaturthclisisidest,
simplex vohmtas, et a magistris vocatur
Utrum in Christo fuorint duae voluntates voluntas ut natura et allerius ratiouis
;

quantum ad rationem. ost aclus voluntatis, sccundum (]uod fer-

ter in aliquidquod est volitum solum ex
Ad tertiuni sic proceditur. \. Yidetur ordine ad alterum, sicut ost sumptio me-
quod in Christo fuorint duaB voluntates dicinw queni quidom voluntatis actum
;

(lii.iiiliiin ad ratioiicm. Dicit enim Damas- Damasconus vocat bulisis, id cst oonsi- ,

QUtEST.
liativam voluntatem, a magistris autem
vocatur voluntas ut ratio. Ilaic autem di-
versitas actus non diversificat potentiam
quia uterque actus attenditur ad uiiam
communem rationem objecti, quod est
bonum. Et ideo dicendum est quod si lo-
quamur de potentia voluntatis, in Christo
est una sola voluntas humana essentiali-
ter, et non participative dicta si vero lo-
; Sed contra est quod dicitur Isa., vii,15
quamur de voluntate quae est actus, sic
distinguitur in Christo voluntas quee est
ut natura, quse dicitur thehsis et vohintas
quae est ut ratio, qu« dicitur buhsis.
Ad primum ergo dicendum, quod
duae vohmtates non diversificantur secun-
dum potentiam, sed solum secundum dif-
ferentiam actus, ut dictum est.
Ad secundum dicendum, quod etiam
inteUectus et ratio non sunt diversae po-
tentiee, ut in prima parte dictum est.
Ad tertium dicendum, quod voluntas
pietatis non videtur esse ahud quam vo-
luntas quae consideratur ut natura, in-
quantum scihcet refugit ahenum malum
absolute consideratum.
CoNCLUsio. — Si de potentia voluntatis loqiia-
mur, unica est in Christo voluntas liumana,
essentialiter et non partieipative dicta si vero
loquamur de voluntate quae est actus, sic distin-
guitur in Christo voluntas, quse est ut natura,
qu?e dicitur thelisis, et voluntas quee estutratio,
quae dicitiu' bulisis.
ARTICULUS IV.
Utrum in Christo fuerit liberum
arbitrium.
Ad quartum sic proceditur. 1 .
quod in Christo non fuerit hberum arbi-
trium. Dicit enim Damascenus in III lib.
Orth.fid., cap. xiv, col. 1043, t. 1
men autem, id est, sententiamvelmentem
vel excogitationem, et proairesin, id est,
electionem, in Domino dicere impossibile
est, si proprie loqui volumus. » Maxime
autem in his quae sunt fidei est proprie
loquendum. Ergo in Christo non fuit
electio et per consequens nec hberum
, praesupponit consilium noii tamen se-
arbitrium, cujus actus est electio.
2. Praeterea, Philosophus dicit in III
Ethic, cap. iii, circafin., quod « electio
est appetitus praeconsihati. » Sed consi-
lium non videtur fuisse in Christo, quia
non consiliamur de quibus certi sumus
(a) Calvinus et Lutherus et Jansenius negarunt
fuisse in Christo, sicut in uliis hominibus, liber-
;
XmU, ART. III ET IV. 61
Christus autem de omnibus certitudinem
habuit. Ergo in Christo non fuit electio,
et sic nec liberum arbitrium.
3. Praeterea, liberum arbitrium se ha-
bet ad utrumque. Sed voluntas Christi
fuit determinata ad bonum, quia non po-
tuit peccare, sicut supra dictum est. Ergo
in Christo non fuit liberum arbitrium.
:
Butijrum et mel comedet, ut sciat repro-
bare malum et eligere bonum, quod est
actus liberi arbitrii. Ergo in Christo fuit
liberum arbitrium.
illae Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tum duplex actus volun-
est,in Christo fuit
tatis unus quidem, quo ejus voluntas fe-
:
rebatur iii aliquid sicut secundum se vo-
litum, quod pertinet ad rationem fTnis ;
alius autem, secundum quem ejus volun-
tas ferebatur in aliquid per ordinem ad
aliud, quod pertinet ad rationem ejus quod
estad fmem. Differtautem, utPhilosophus
dicit in III Ethic, cap. ii, in med., elec-
tio a voluntate in hoc quod voluntas per
se loquendo, est ipsius finis, electio au-
tem eorum quae sunt ad finem. Et sic
simphcitervoluntas estidem quod volun-
: tas ut natura electio autem est idem quod
;
voluntas ut ratio, et est proprius actus li-
beri arbitrii, ut in prima parte dictum est.
Et ideo cum in Christo ponatur voluntas
utratio, necesse est etiam ponere electio-
nem, etperconsequensliberum arbitrium,
cujus actus est electio, ut in prima parte
habitum est («).
Ad primum ergo dicendum, quod Da-
mascenus excludit a Christo electionem,
secundum quod intelligit in nomine elec-
Videtur tionis importari dul)itationem. Ha^ctamen
dubitatio non est de necessitate electionis,
quia etiam Deo convenit ehgere, secun-
: « gno- dum illud Eph., i Eligit tios in ijjso, etc,
:
cum tamen in Deo nuha sit dubitatio. Acci-
dit tamen inquantum
dubitatio electioni,
est in natura ignorante. Et idem dicen-
dum est de aliis de quibus fit mentio in
auctoritate praedicta.
Ad secundum dicendum, quod electio
;
quitur ex consilio, nisi jam determinato
per judicium. Ihud enim quod judicamus
agendum, post inquisitioiiem consilii eli-
gimus, ut in III Ethic, cap. ii et iii, di-
Etideo si aliquid judicetur ut agen-
citur.
: dum absque dubitatione et inquisitione
tatem indifferentiae.
62 SUMMA THEOLOraCA.
praecedentc, hoc sufficit ad eloctioiicm. Contra Maximinum, lib. III, cap. xx,
Et sic patet quod dul)itatio sive iiiquisitio col.789, t.8 « In hoc quod Christus ait
: :

non per se pertinet ad electionem, sed
solum sccundum quodest in natura igno-
rantc.
Ad tcrtium dicendum, quod voluntas
Christi licet sit determinata ad bonum,
Nonquod egovolo, sed quod tu, aliiid se
ostcndit voluisse qiiam Pater, quod nisi
hiimano corde non potuisset, ciim infir-
mitatem nostram in suum non divinum,
sed humanum transfiguraret afTcctum. »

non tamcn est determinata ad hoc vel Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
ad iUnd bonum. Etideo pertinct ad Chris- tiim est, in Christo secundum humanam
tum eligerc pcr lii)crum arbitrium coiifir- naturampoiiiturduplexvoluntas : scilicet
matum in bono, sicut ad bcatos. vohmtas sensualitatis, quae participative
voluntas dicitur: et vohmtas rationalis,
CoNCLUsio. —Cum in Christo fuerit clcctio,
sive considcrctur pcr modum naturae,
quae proprius est liberi arbitrii actus, necesse
quoque fuit in illo esse libenun arbitrium. sive pcr modum rationis. Dictum est au-
tem supra, quod ex quadam dispcnsa-
tione Filius Dei ante suam passionem
ARTICULUS V. pcrmittcbat carni agcre et pati quae sunt
ci propria ct similitcr etiam pcrmittcbat
:

Vtrnm voluntas humana Christi fuerit
omnino conformis divinse voluntati in
volito.
Ad quintum sic proceditur. 1 Vidctur
quod voluntas humana in Christo non
vohicrit ahud quam quod Deus vult. Di-
citur cnim in ps. xxxix, 9, ex persona
Christi Ut facerem voluntatem tuam, Deus
: sed haec tamen voluntas quandoque per
meus, volui. Sed iUe qui vult vohintatem
ahcujus facerc, vult quod iUe vult. Ergo
omnibus viribus animae agere et pati
quae sunt ei propria. Manifestum est
autcm quod voluntas sensualitatis rcfugit
naturalitcr dolores scnsibilcs et corporis
. leesioiiem. Similiter etiam voluntas ut
natura repudiat ea quae sunt naturae
contraria, et quae sunt sccundum se
mala, imta mortem et alia hujusmodi;
modum rationis eligere potest ex ordinc
ad fincm sicut ctiam in aliquo puro
;

vidctur quod voluntas humana Christi homine sensualitas e)iisctctiam voluntas

nihil aUud voluerit quam quod voluntas absolute considcrata rcfugit ustionem,
diviiia ipsius. quam tamcn voluntas sccundum ratio-
2. Praeterea, anima Christi habuit per- nem eligcret propter finem sanitatis.
fectissimam charitatem, quap, ctiam com- Yoluntas autcm Dci erat ut Christus do-
prchensioncm nostra? scicntiae cxccdit, lores, et passiones, et mortcm pateretur,
sccundum iUud Eph., iii, 19, Siiperemi- iion quod ista essent a Deo volita seciin-
nentem scioitias charitatem Christi. Scd dum se, sed ex ordine ad fmem Iiuinanae
charitatis cst faccre quod homo idem vcht salutis. Unde patet quod Christus secun-
qiiod Dcus; undc et PhUosophus in IX dum voluntatcm scnsualitatis, et sccun-
Ethic, cap. iv, dicit quod iiniim de ami- dum vohintatcm ratioiiis, qiia^ considera-
cabilibus cst eadem velle et ehgere. Ergo tur permodumnatiirae, aliiid potcrat velle
voluntas humaiia in Christo nihil aliud quam Deus; sed secundiim voluntatem
voluit qiiam divina. quae est per modum rationis, scmpcr
3. Praeterca, Christus fuit verus com- idcm volcbat quod Deus quod patet cx :

prehensor. Scd sancti qui siint com- hoc ipsoquod dicit Mai'ci, xiv, 3G A'o;?
:

prchensores in patria nihil aliud voluiit sicut ego volo, sed sicut tu *. Volebat enim *
Qw
quam quod Deus viilt, alioquin iion es- sccundum rationcm voluntatcm divinamt.'/" •••</*
'"•
sent bcati, quia iioii habcrent quidquid implcri ,
qiiamvis aliud dicat se vclle
vellcnt; «bcatus eiiim cst qui habct quae- secundum quamdam aliam cjus voluii-
ciimque vult, et niliil male vult, ut Au- tatem.
gustinus dicitinlib. WWDe Trinit., cap. v, Adprimumergo dicendiim, qiiod Chris-
col. 1020, t. 8. Ergo Christus nihU tus volobaf ut voluntas Patris iniplcrotiir,
*

aliud vohiit sccundum voluntatem hu- non autom sccuiKhim voluntatcni sen-
mauain quam voluerit voluntas diviiia. sualitatis, cujus inotiis non se exteudit
Sed contra est quod AugustiiiQS dicit usque ad vohintatem Dci nequc per vo- ;

' Parn).: «Christus por volunfatom i\itionaU'm sorundum, etc. »

voluil ul divina vohuitas implcrclur non autem t
;
l

i
 QU^.ST. XVIII, ART. V ET VI. 03

Inntatem quap consideratiir per modum et spiritus adversus carnem. Est igitur
naturiP, qua^ fertur in aliqua objecta ab- contrarietas voluntatum, quando spiritus
sobite considerata, et non in ordinc ad unum concupiscit, ct caro aliud. Sed hoc
divinam voluntatcm. fuit in Christo nam pcr vohmtatem cha-
:

Ad secundum dicendum, quod confor- ritatis, quam Spiritus sanctus in ejus

mitas voluntatis humana^ ad voluntatom mcnte faciobat, volcbat passionem, sc-
divinam attenditur sccundum voluntatem cundum ilhid Isa., un, 7 : Oblatus est,
rationis, secundum quam etiam voluntates quia voluit : secundum autem carnem
amicorum concordant, inquantum scilicet passionem refugiel)at. Ergo erat in eo
ratio considerat aliquod volitum in ordine contrarietas voluntatum.
ad voluntatem amici. 3. Praeterea, Luc, xxii, 43, dicitur
Ad tertium dicendum, quod Christus quod factus in agonia prolixius orahat.
fuit simul comprehensor et viator, in- Sed agonia videtur importare quamdam
quantum scihcot per mentem fruebatur impugnationem * animi in contraria ten-
Deo, et habebat carnem passibilem. Et dentis. Ergo videtur quod in Christo fuerit
ideo ex parte carnis passibihs poterat ei contrarietas voluntatum.
ahquid accidere quod repugnaret na- Sed contra est quod in determinatione
turah voluntati ipsius, et etiam appetitui sextae synodi, act. xviii, dicitur Prae- : ((

sensitivo. dicamus duas naturales voluntates non

CoNCLUsio. — Christus
sensualitatis voluntatemque natui-alem aliud
velle potcrat quam Deus; voluntate autem ra-
tionis humanse semper idem, quod Deus vohiit.
ARTICULUS
contrarias, juxta quod impii asserimt
secundum voluntatem
hseretici, sed sequentcm ejus humanam
voluntatem, et non resistentem, vel re-
luctantem, sed potiiis subjectam diviiiae
ejus atque omnipotenti voluntati.
Respondeo dicendum, quod contrarietas
VI. non potest esse, nisi oppositio attendatur
in eodem, et secundum idem si autem ;

Utnim in Chrisio fiierit contrarietas secundum diversa, et in diversis existat

voliintatum. diversitas, non sufficithoc ad rationem
contrarietatis, sicut nec ad rationem
Ad sextum proceditur. 1. Videtur
sic contradictionis puta quod homo sit
;

quod in Christo fuerit contrarietas vo- pulcher, autsanus secundum ma-

luntatum. Contrarietas namque volunta-
tum attenditur secundum contrarietatem
objectorum sicut etiam contrarietas mo-
; primo quidem quod
tuum attenditur secundum contrarietatem
terminorum, ut patet per Philosophum
in V Physic, text. 49 et seq.
secundum diversas voluntates contraria
volebat nam secundum voluntatem di-
:
vinam volebat mortem, quam refugiebat
secundum voluntatem humanam unde
num, et non secundum pedem. Ad hoc
ergo quod sit contrarietas voluntatum
in aliquo, requiritur
secundum idem attendatur diversitas vo-
luntatum. Si enim uiiius voluntas sit de
SedChristus aliquo fiendo secundum quamdam ratio-
nem uuiversalem, et alterius voluntas sit
de eodem nonfiendo secundum quamdam
rationem particularcm, non est omnino
; contrarietas voluntatum puta si Rex vult ;

Athanasius dicit in hb.

adversus ApoUi- suspendi latronem propter bonum publi-
narium qui inscribitur
, De natura , cum, et aliquis ejus consanguineus nolit
hnmanasuscepta,\Qvs.fm.: ((Quando Chris- eum suspendi propter amoremprivatum,
tus dicit Pater si possibile est, tran-
: , non erit contrarietas voluntatis ; nisi fortc
seat a me calix iste, et tamen non mea, intantum se extendat voluntas hominis
sed tua voluntas fiat ; et iterum Spi-
: privati, utbonumpublicum velit impedire,
rituspromptus est, caro autem infirma, ut conservetur bonum privatum; tunc
duas vohmtates hic ostendit, humanam enim idem attenditur repugnantia
circa
quaepropterinfirmitatemcarnisrefugiebat voluntatum. Secundo aiitem requiritur
passionem,et divinam ejus promptam ad ad contrarietatem voluntatis quod sit circa
passionem. » Ergo in Christo fuit contra- eamdem voluntatem. Si enim homo vult
rietas voluntatum. unum secundum appetitum rationis, et
2. Praeterea, ad Galat., v, 17, dicitur vult aliud secundum appetitum sensiti-
quod caro concupiscit adversus spiritum, vum, non est hicaliqua contrarietas, nisi

' Parm. : « compugnationem. »

64 SUMMA THEOLOGICA.
forte appetitus sensitivus in tantum prae- considerat aliud, vult contrarium. Hoc
valeat, quod vel immutet, vel retardet enim contingit propter debilitatem ra-
appetitum rationis sic enim jam ad ip-
: tionis, quae non potest dijudicare quid sit
sam voluntatem rationis pcrveniret ali- simpliciter melius quod in Christo non :

quid de motu contrario apjjetitus sensi- fuit, quia per suam rationem judicabat
tivi. simpliciter esse melius quod per ejus
Sic igitur dicendum est, quod licet vo- passionem impleretur voluntas divina
luntas naturalis et voluntas sensualilatis circa salutem generis humani. Fuit tamen
in Cliristo aliquid aliud voluerit quam in Christo agonia quantum ad partem
voluntas divina, et voluntas rationis ip- sensitivam, secundum quod importat ti-
sius, non tamen fuit aliqua contrarietas morem infortunii imminentis, ut dicit
voluntatum. Primo quidem, quia neque Damascenusin III hb. Orth. /id., ca.p.x\,
volunlas naturalis, neque voluntas sen- col. 931, t. 1.
sualitatis re[)udiabat illam rationem, sci-
licet qua divina voluntas, et voluntas
Co.NCLLsio. —
Qiioniam divinae et rationalls
voluntatis bencplacito, voluntas sensualitatis et
rationis humana:! in Christo passionem naturalis secundum ordinem naturae suae in
,

volebat. Yolel)at enim etiam voluntas Cliristomovebantui', in eo nullam voluntatum

contrarictatcm fuisse perspicuum est.
absoluta in Christo salutem humani ge-
neris, sed ejus non erat velle hoc in
ordine ad aliud rriotus autem sensuali-
:

tatis ad hoc se extendere non valebat. QU^STIO XIX.

Secundo, quia neque voluntas divina, DE PERTINENTIBUS AD UNITATEM CHRISTI
neque voluntas rationis in Christo impe-
diebatur aut retardabatur per voluntatem
QUANTUM AD OPERATIONEM.
naturalem, autper appetitum sensualitatis.
(In quatuor articiilos divisa.)
Similiter etiam nec e contrario vohmtas
divina, vel voluntas rationis in Christo Deinde considerandum est de unitate
refugiebat, aut retardabat motum volun- operationis Christi; et circa hoc quae-
tatis naturalis humanse et motum sen- runtur quatuor 1° utrum in Christo sit
:

sualitatis in Christo. Placcbat enim Chrisio una operatio humanitatis,

divinitatis et
secundum voluntatcm divinam, et etiam utrumin Christo sint plures
vel plures; 2°
secundum voluntatem rationis ut voluntas , operationes secundum humanam natu-
naturahs in ipso, et voluntas sensualitatis ram 3° utrum Christus secundum huma-
;

secundum ordinem suse naturee move- nam operationem aliquid sibi mcrucrit;
rentur. Unde patet quod in Christo nulla 4° utrum per eam aliquid merueritnobis.
fuit repugnantia, vel contrarietas volun-
tatum.
Ad primum ergo dicendum, quod hoc ARTICULUS PRIMUS.
ipsum quod aliqua voluntas humana in
Christo aliud volebat quam ejus voluntas Utrum i?i Chinsto sit una tantum operatio
divina, procedebat ex ipsa volnntate di- divinitatis et humanitatis.
vina, cujus beneplacito natura humana
motibus propriis movebatur in Christo, Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
ut Damascenus dicit lib. 111 Orth. fid.y quod in Christo sit una tantum operatio
cap. XIX, col. 1079, t. 1. Divinitatis et humanitatis. Dicit enini
Adsecundum dicendum, quod in nobis Dionysius in ii cap. De div. notn., § 6,
per concupiscentiam carnis impeditur col.Gi3,t.l : uDiscrctaautemestbenignis-
aut retardatur concupisccntia spiiitus : sima erga nos Dei operatio per hoc quod
quod in Christo non fuit. Et ideo in Christo sccundum nos ex iiobis integre vereque
non fuit contrarietas carnis ad spiritum, humanatum Yerbum supersubstan-
est
sicut in nobis. tiale, et operatum, et passum quaicuuKjue
Ad tertium dicendum, quod agonia humana' cjus diviiwe(iuc operationi con-
non fuit in Christo quantum ad partem gruunt ; » ubi unam operationem nominat
anima^ rationalem, secundum quod im- humanam et divinam, qua^ in Grax^o di-

porlat concertationem vohmlatum ex di- citur tht'an(lidriki,i(lest,deivirilis.Yitlctur

versilate rationum procedentem puta ;
igitur esse una operatio composita in
cum aliquis, secundum quod ralio consi- Cbristo.
derat unum, vult hoc et secundum quod
;
2. Praiterea, prineipalis agentis et ins-

trumenti cst iina sola opcratio. Sod Ini-
mana natura inChristo iuit instrumcntum
divinas, ut supra dictum cst. Ergo eadcm
cst divinai et humana^ naturae
operatio.
3. Praiterea, cum in Christo sint dua^
natura^ in una hypostasi vel persona, ne-
cessarium est unum et idem csse iUud
quod pcrtinct ad hypostasim vcl pcrso-
nam. Scd opcratio pcrtinet ad hypostasim
vel personam; nihil enim opcratur nisi
suppositum subsistcns undc secundum;
Philosophum, hb. I Metaph., circ. princ,
actus sunt singuhirium. Ergo in Christo
est una et eadem operatio divinitatis et
humanitatis.
4. Prseterca, sicuti esse est hypostasis
subsistentis, itactiam operari. Sedproptcr
unitatem hypostasis est in Christo unum
csse, ut supra dictum cst. Ergo etiam
propter eamdem unitatcm est in Christo
una opcratio.
5. Prseterca, ubi cst unum operatum,
ibi est una operatio. Sed idem operatum
erat divinitatis et humanitatis, sicut sa-
natio leprosi, vel suscitatio mortui. Ergo
videtur quod in Christo sit una tantum
operatio divinitatis et humanitatis.
Sed contra est quod Ambrosius dicit
in II lib. Ad Gratianiim imperatorem, de
fide, cap. VIII, § 70, col. 598, t. 3 « Quo-
modo eadem operatio diversae esset po-
testatis?Numquid sicpotestminor, quem-
admodum major operari, aut una ope-
ratio potest esse, ubi diversa substantia
est? » securis opcratio secundum propriam for-
Respondco dicendum, quod haerctici
supra dicti, qui posuerunt in Christo unam
voluntatcm, posuerunt etiam in Cliristo
unam opcrationem. Et ut eorum opinio
erronca meUus intcnigatur, consideran-
dum est quod ubicumque sunt phira
agentia ordinata, infcrius movetur a su-
periori, sicut in homine corpus movetur
ab anima, ct infcriores vires a ratione.
Sic igitur actiones et motus inferioris
principii sunt magis operata qusedam
quam opcrationes. Id autem quod pertinct
ad supremum principium, cst proprie
operatio puta si dicamus in homine,
; scamnum non est seorsum operatio
quod ambulare, quod est pedum, et pal-
pare, quod est manuiim, sunt quaedam
hominis operata, quorumunum operatur
anima per pedcs, ahud per manus ct
quia est eadem anima operans per utrum-
que, ex parte ipsius operantis, quod est
* Parm. addit : « sed secims participat instru-
V.
QUJ:ST. XIX, ART. [. 05
primum principium movens, est una cl
indiircrcns o[)cratio ; ex partc autem ip-
sorum operatorum diHcrcnlia invenitur.
in Christo Sicut aiitcm in homine puro corpus mo-
vetur al) anima, ct appetitus sensitivus
a rationali, ita in Domino Jcsu Christo
humana natura movebatur, et regebatur
a divina. Et ideo dicebant quod eadem est
opcratio et indifrcrens cx partc ipsius
,
divinitatis opcrantis; sunt tamcn diversa
opcrata iiiquantum sciUcct divinitas
,
Christi aliud agebat per seipsam, sicut
qiiod portabat omnia vcrbo virtutis suae,
ahud autcmper humanam naturam, sicut
quodcorporaliterambuIabat.Undeinsexta
synodo, Act. x, inducuntur verba Sevcri
hcEretici sic dicentis « Ea quae agebantur
:
et operabantur ab uno Christo, multum
differunt quaedam eiiim sunt Deo deci-
:
biUa, quaedam humana; veluti corporali-
ter vadere super terram profecto liuma-
num est cruribus vcro vexatis, et ambu-
:
larc super terram penitus iion valentibus,
sanum gressum donare, Deo decibile est.
Sed unus, scilicet, incarnatum Yerbum,
hoc et aUiid operatus est et nequaquam ;
hoc quidcm hujus, hoc vero hujus est
naturse neque eo quod diversa sunt
:
opcramenta, ideo duas operatrices natu-
ras, atque formas juste definimus. »
: Sed in hoc decipiebaiitur quia actio ;
cjus quod movetur ab altero, estduplcx :
una quidem quam habet secundum pro-
priam formam; alia autem quam habet
secundum quod movctur ab alio sicut :
mam est incisio; secundum autem quod
movetur ab artificc, opcratio ejus est
facere scamnum. Operatio igitur qua»
est alicujus rci secuiidum suam formam,
est propria ejus, nec pcrtinet ad moven-
tem, nisi secundum quod utitur hujus-
modi re ad suam operationem; sicut
calcfacere est propria operatio ignis, non
autem fabri, nisi quatenus utitur igne
ad calefaciendum ferrum. Sed illa ope-
ratio quae est rei solum secundum quod
movetur ab alio, non est aUa praeter ope-
rationcm moventis ipsam; sicut facere
securis ab operatione artificis *.
Et ideo ubicumque movens et motum
habent diversas formas, seu virtutes
: operativas, ibi oportet quod sit alia ope-
ratio moventis, et alia operatio propria
moti Ucet motum participet operationem
:
mentaliter operationem artificis. »
 ;

66 SUMMA TITEOLOGICA.

movcntis, ct movons utatur operationo dum sustincns gravitatem. » Manifcstum

moti, et sic utrumque agat cum commu- est enim quod concipi est humanai na-
niono altorius. Sic igitur in Christo tur«, similitcr et amhular(i scd utrumquc :

humaria natura hahct propriam formam fuit iii Christo supcrnaturalit(!r. Kt simi-
et virtutom, per quam operatur; et simi- litcr divina operabatur humanitus, sicut
htcr divina. IJnde humana natura hahet cum sanavit leprosum tangcndo. Unde in
propriam operationcm distinctam ah eadcm E/nstola, col. 107.'}, subdit « Non :

oporatif)no divina, ct c convcrso. Kt tamcn secundum Dcum divina facicns, non hu-
divina natura utitur opcratione naturai mana sccundum homincm, scd Dco
humanae, sicut operatione sui instru- homine facto, nova quadam Dei et homi-
menti et simihtcr humana natura parti-
; nis operatione. » Quod autcm intcllcxcrit
cipat opcrationcm divina^ naturffi, sicut duas esse operationcs in Christo, iinam
instrumcntum participat opcrationcm divinae natura^, aliam autem humanaj,
principahs agentis. Et hoc cst quod dicit patet ex his quae dicit in ii cap. De div.
Leo ])a\)iiin E/Jist. xxviii adFlavian., c. iv, nom., § 6, col. 643, t. 1, ubl dicit (juod
col. 7()7, t. 1 « Agit utraquc forma, »
: his « qua^ pertincnt ad humanam cjus
scilicct tam natura divina quam iiatura opcrationcm, Pater ct Spiritus sanctus
*

humana in Christo, « cum altcriuscom- nulla rationc communicant, nisi quis

miinionc quod propriiim est, Verbo sci- dixcrit sccundum bcnignissimam et mi-
licct operante quod Verl)i est, et carne sericordcm voluntatcm , » inquantum
cxcquentc qiiod carnis cst. » Si vero cssct scilicctPater et Spiritus sanctus ex sua
una tantum operatio divinitatis ct huma- misericordia voluerunt Christum agere et
nitatis in Christo, oportcret diccre, vel pati humana. Addit autem, « et secun-
quod humana natura non haberet pro- dum omncm siibhmissimam etineffahilcm
priam formam et virtutem, de divina Dci opcrationem, (piam homo pro nobis
cnim hoc dici cst impossihilc, ex quo factus adimplevit, immutahilis profccto
sequeretur quod in Cliristo esset tantum Deus et Dei Verbum. » Sic igitur patct
divina operatio : vcl oportcret dicere quod alia est operatio humana, in qua
quod ex diviiia virtutc ct humana essct Pater et Spiritus sanctus non communi-
conflata in Christo una virtus. Quorum cant, nisi secundum acccptationcm misc-
utrum(iiie est impossihile. Nam pcr pri- ricordiae suae, et alia est ejiis operatio,
mum horum ponitur natura humana in in quantum est Dei Vcrbum, in qua
Christo esse imperfecta pcr secundum ;
communicant Pater et Spiritus sanctus.
vero ponitur confusio naturarum. Kt ideo Ad secundum dicendum, quod instru-
ratioiial)ihter in sexta synodo, act. xviii, mentum dicitur alicpiid agcre ex eo (juod
haec opinio est condemnata, in cujus dc- movetur a principali agcnte, quod tamen
tcrminationc dicitur « Duas naturalcs : praeter hoc potcst hahere propriam ope-
opcrationes indivisc inconvcrtibilitcr, ,
rationcm sccundum suam formam, ut
inconfiise, inscparahihtcr in eodem J)o- dc ignc dictum est. Sic igitur actio ins-
mino Jesu Christo vero Deo nostro glo- trumenti, inquantum est instrumcntum,
rificamus, » hocest divinam opcrationem nonest aliaab actioncprincipalisagentis;
et humanam^ (/?). potcst tamcn habcrc aliam opcrationcm,
Ad primiim crgo diccndum, quod, Dio- prout est rcs quaMlam. Sic igitur opcratio
nysius ponit in Christo opcrationcm qiiae est human» natuive in Christo, in-
theandrikcn, id est, divinam virilem vel di- quantum ost instrumcntum Divinitatis,
vinam humanam, non pcr aliquam confu- noii cst alia ab opcratione divinitatis
sioncm oj)crationum, scu virtutum utrius- non cnim est alia salvatio qua salvat
que natura», scd pcr hoc divina opcratio humanitas Christi et Divinitas cjus :

ejiis utitur humana, opcra- ct humana cjus habet tamen humana natura iii Christo,
tio participat virtutcmdivina^opcrationis. iiKliiantum cst natura (|ua'(lani, quanidam
rnd(!, sicut ipsc dicit in quadam Epistola l)r()j)riani opcratioiicm pra'tcr divinam. ut
adCajum, iv,col. 1071 ,t. 1, « sui^crhomi- dictuni cst.
ncmopcrahatur ca(pia'sunthominis;quod Ad tertium diccndum, quod opcrari
monstrat Virgo supcrnaturalitcr conci- csthypostasis suhsistentis, sed secundum
piens, ct a qna instabihs terrenorum pc- formam ct natnram ;\(pia op(M'atiospeciein

' liil'arm. (lccsl iialuva. »

: (( iii] !)(« iidc csl in Ikimilio CH^cniiniiii n -i-xln
* Panii. ((
: liunianain (ipcralioiKMn. » dotinila.

recipit. Rt idoo <a divorsitatc
seu iiaturarum cst divcrsa spccics oi)cra-
tionum sed ab unitate hypostasis cst
; 2. Prseterca, potentiae ct habitus dis-
unitas sccundum numerum, quantum ad
operationcm speciei sicut ignis hal)ct
: ma
duas opcrationcs specie difTcrentcs, sci-
hcet illuminare et calefacere, secundum
differentiam lucis ot caloris et tamen est
una numero illuminatio ignis simul ilhi-
Uiinantis. Et similiter in Christo oportct
quod sint dua^ operationes specie diffe-
rentes secundum ejus duas naturas
quaeilibct tamen opcrationum est una nu-
mcro in Christo simul facta, sicut una
ambulatio ct una sanatio.
Ad quartum dicendum, quod esse ct
oporari ost porsonas a natura; alitor
tamen ot aliter. Nam esse portinct ad ip-
sam constitutioncm pcrsontfi ot sic quan-
tum ad hoc se habet in ratione tcrmini
et ideo unitas personae roquirit unitatem
ipsius esse completi et porsonalis. Scd
oporatio cst quidam offectus porsona?
secundum aliquam formam vel naturam.
Unde pluraKtas oporationum non praeju-
dicat unitati personali.
Ad quintum dicendum, quod aliud est
proprium opcratum oporationis divina:',
et oporationis humana; in Christo sicut
operatum proprium divinae operationis
est sanatio loprosi, operatum autom pro-
prium humanae naturae est ejus contactus.
Concurrunt autem ambae operationos ad
unum operatum, socundum quod una
natura agit cum communione
ut dictum est.
CoNCLusio. — Non unam,
esse in Christo asserendum est, cum sint in illo
duae natursB, divina scilicet et humana, quanun
utraque propriamformametvirtutem, per
operatm', habet.
ARTICULUS
Utriim in C/wisto si?it
humanae.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
tur quod in Christo sint pluros humanae
oporationes. Christus onim, inquantum
homo, communicat cum plantis in natura
nutritiva, cum animalibus autom in na-
tura sensitiva, cum angelis vero in natura
intellectiva, sicut et caeteri
alia est operatio plant», in
planta : et alia animahs, in
* Parm. : « debent esse accommodata.
;; ,
:
QU^.ST. XIX, ART. I ET II. 67
formanim animal. Ergo Christus, in quantum est
homo, habct plurcs opcrationcs.
tinguuntur secundum actus. Sed iri ani-
Christi fucrunt diversae potentiae, et
divcrsi habitus. Ergo ct divcrsae opora-
tiones.
; 3. Praeteroa, instrumcnta dcbent esse
proportionata opcrationibus. Corpus au-
tcm humanum habct divcrsa membra
difforontiasecundumformam, ergo divcr-
sis operationibus accommodata. Sunt ^
ergo in Christo diversae operationes se-
cundum Immanam naturam.
Sed contraost quod, sicut Damascenus
Orth. fid., cap. xv, col.
dicit in III lib.
1031, t.oporatio scquitur naturam.
1,
Scd in Christo ost tantum una natura
; humana. Ergcf in Christo fuit una tantum
oporatio ^.
Rospondeodicendum,quod, quia homo
est id quod est secundum rationcm, illa
opcratio dicituresse simplicitcr humana,
qua2 a ratione procedit por voluntatem,
quae cst rationis appetitus. Si qua autem
operatio ost in homine quae non procedit
a ratione et voluntato, non ost simplici-
tor operatio humana, sod convenithomini
; socundum aliquam partem humanae na-
turae quandoque quidem secundum
:
ipsam naturam elcmonti corporalis, sicut
•
forri deorsum quandoque vcro secun-
;
dum virtutem animee vegetabilis, sicut
nutriri et augori quandoquo vero secun- ;
altorius, dum partem sonsitivam, sicut vidore et
audire, imaginari ctmcmorari, concupis-
ccre et irasci. Inter quas opcrationes est
sed duas operationes
differentia. Nam operationos animae son-
sitivaj sunt aliqualiter obcdientes rationi
quam et ideo sunt aliqualiter rationalos et hu-
manae, inquantum scilicet obodiunt ra-
tioni, utpatot porPhilosophum, in I Ethic.
II. cap. ult.Oporationos vero quae soquuntur
animam vogotabilem, vol otiam naturam
plwes operatioties olemontaris corporis, non subjiciuntur
rationi undo nullo modo sunt rationa-
:
les, nec humanae simpliciter, sed solum
secundum partom humanae naturae. Bic-
tum est autcm supra, quodquando agons
inferius agit perpropriam formam, tunc
est aha operatio infcrioris agontis et su-
perioris quando vero agens inferius non
;
agit nisi secundum quod est motum a
homines. Sed suporiori agente,tuncest eadom operatio
quantum est suporioris agontis et inferioris.
quantum ost Sic igitur in quocumque homine puro
» * Parm. addit : « humana. »
 ;

68 SUMMA THEOLOGICA.
alia est operatio elementaris corporis, et rint, pcrspicuum est multo magis unam csse iu
Cluusto opcrationcm, quam in quocumque alio
animse vegctabilis ab operationevolunta- liomine.
tis, qua? est proprie Immana etsimiliter :

ctiam operatio animaisensitivae, quantum

ad id quod non movetur a ratione sed ; AKTICULUS III.

quantum ad id quod movetur a ratione,

est eadem operatio partis sensitiva? et Utrum actio humana Christi potuerit esse
rationalis. Ipsius autem anima; rationalis sihi meritoria.
est una operatio, si attcndamus ad ipsum
principium operationis, quod est ratio Ad tertium sic proceditur. \ . Videtur
vel voluntas: diversificatur autem secun- quod actio humana non potuerit Christi
dum res[)cctum ad diversaobjccta. Quam ei esse meritoria. Christus cnim ante
quidem diversitatem aliqui appcllavcrunt mortcmfuitconqjrehcnsor, sicut et modo
diversitatcm operatorum magis quam est. Sed comprehensoris non est mereri.
operationum, judicantes de unitate ope- Charitas enim comprehensoris pertinet
rationis solum ex parte opcrativi princi- ad praimium beatitucbnis, cum secun-
pil. Sic cnim nunc qua^ritur de unitatc dum eam attendatur fruitio unde : non
vel pluralitate operationum in Christo. videtur esse principium merendi, cum
Sic igitur in quolibct puw) homine cst non sit idem meritum etpraemium. Ergo
tantumuna opcratio,quai proprichumana Christus ante passioncm non merebatur,
dicitiu'; pra^tcr quam tamcn sunt in ho- sicut nec modo mcretur.
mine puro quffidam aliaioperationes, qua; 2. meretur id quod
Praeterea, nullus
non sunt proprie humanai, sicut dictum est sibi debitum. Sed ex hoc quod Chris-
est. Sed in homine Jesu Christo nullus tus est Filius Dei per naturam, debctur
eratmotus sensitivaepartis^qui non esset ei hereditas aeterna, quam alii homines
ordinatus a rationc. Ipsai etiam opera; per bona opera merentur. Non crgo
tiones naturales et corporales aliqualitcr Christus aliquid sibi mereri potuit, qui a
ad ejus voluntatem pertinebant, inquan- principio fuit FiliusDei.
tum voluntatis cjus erat ut caro ejus age- 3. Praeterea, quicumque habet id quod
ret ct pateretur qua3 sunt sibi propria, est principale, non propric meretur id
ut dictum est supra. Et ideo multo magis quod ex illo habito sequitur. Sed Chris-
est una operatio in Christo quam in quo- tus habuit gloriam animae, ex qua se-
cumque alio liomine. cundum communem ordinem sequitur
Ad primum crgo dicendum, quod ope- gloria corporis, ut Augustinus dicit in
ratio partis sensitiva^ et ctiam nutritivse Epistoia cxvni ad Dioscorum § 14, ,

non est proprie humana, sicut dictumest col. 439, t. 2 in Christo tamendispensa-
:

et tamen in Christo hujusmodi operatio- tive factum est quod gloria anima; non
ncs fuerunt magis humanai quam in derivaretur ad corpus. Non ergo Christus
aliis. mcruit gloriam corporis.
Ad secundum dicendum, quod poten- 4. Praeterea, manifestatio excellentiai
tiaiet habitus diversificantur per compa- Christi non est bonum ipsius Christi, sed
ralioncm ad objecta. Et ideo diversitas eorum qui eum cognoscunt unde ct pro ;

operationum hocmodo respondet divcrsis prauuio promittitur diIectoril)us Christi,

potentiis et habitibus, sicut ctiam rcs- uteis manifestctur,secundum illud Joan.,
pondet diversis objcctis. Talem autem XIV, 21 Siquis* diligit me dilitjetur a
: ,
' (Jni.

diversitatem opcrationum non intendi-
mus excludere ab humanitatc Christi, si-
cut nec eam quai est secundum aliud* tem-
pus, sed solum illam quae est secundum
primum principium activum, ut dictum
Patre meo, et ego diligam eum ; et ma-
nifestabo ei me ipsum. Krgo Christus non
mcruit manifcstationcm sua? altiludinis.
Sed contra est quod Apostolus dicit
Philipp., II, 8 Factus est obediens usque ;

est*. ad mortem proptcr quod et Deus ejcal-

;

tavit illum. Mcruit crgo obcilicndo siiam

CoNCLCsio. — Cum inillus fuerit in Clu-isto son-
sitivop parlismotus, qui nou cssct a rationo ordi-
natus, ij>stw(juc eliam operationes naturales et
corporales aluiualiter ad ejus voiuutatcm perlinue-
exaltationcm et ita aliquid sibi mcruit.
;
Rcspondeo diccnthim, quod habcre
ali(iuod l)onum per se est nobilius quam

» P;u-m. « setimdum uliud ct aliud inslru- - l'arni. addit : « undo palot etiam respousio
menlum. >:
ad terlium-, )) quod in Codic. deest.
 ; :.

OU^.ST. XIX, AUT. III ET IV. 69

habercilludperaliud. Semper cnim causa
qua? est pcr se, potior cst ea quai est pcr
aliud, ut dicitur in VIII P/ij/sico7\,iGx{. 39.
Hoc autcm dicitur aliquis habcre pcr se
ipsum, cujus cst sibi aliquo modo causa,
Prima autcm causaomnium bonorum nos-
trorum pcr auctoritatcm est Dcus et per
hunc modum nulla creatura habet aliquid
boni per scipsam, secundum illud I ad Co-
rinth.,iv, 7 Quid habesqiiodnonaccepis-
: Ad
ti? Potest tamen secundario aliquis esse
causa sibi alicujus boni habcndi, inquan-
tum scilicet in hoc ipso Deo cooperatur
et sic ille qui habet aliquid per mcritum
proprium, habct quodammodo illud per
scipsum. Undc nobilius habetur id quod
habetur per mcritum, quam id quod ha-
betur sine merito. Quia autcm omnis
pcrfectio et nobilitas Christo
bucnda, consequcns est quod ipse per
meritum habuerit illud quod alii per
meritum habent nisisit tale quid, cujus
: Et ita potuit cadere sub merito Christi.
Ad secundum dicendum, quod Christo,
secundum quod est Deus et Dei Fihus pcr
naturam, dcbctur ei glorla divina, et
dominium omnium, sicut primo et su-
premo domino. Nihilominus tamen debe-
tur ei gloria sicnt homini bcato; quam
: quantum ad aliquid debuit habere sine
mcrito, et quantum ad aliquid cum me-
rito, ut ex supra dictis patct.
tertium dicendum, quod redundan-
tia gloriaj ex anima adcorpus est ex divina
ordinatione, secundum congruentiam hu-
: manorum meritorum; ut scihcct sicut
homo meretur per actum animai, qucm
exercet in corpore, itaetiamrcmuneretur
per gloriam animae redundantcm ad cor-
pus. Et propter hoc non sohim gloria
animae, sed etiam gloria corporis cadit
est attri- sub merito, secundum illud Rom.,viii, 11
Vivificabit mortalia corpora * nostra. prop-* ^fj^Qri
ter inhabitantem Spiritum ejus in nobis. Hacorpoi
vestra...\

carentia magis dignitati Christi et perfcc- Ad quartum dicendum, quod manifes- ^'^'^*^'
tioni praejudicet quam pcr meritum ac- tatio cxccllcntiee Christi pertinet ad bonum
crescat. Undc ncc g-ratiam, nec scicntiam, ejus secundum esse quod habet in no-
nec beatitudinem animaj, nec Divinitatem titia aliorum; quamvis principalius pcr-
meruit : cum meritum non sit nisi
quia tineat ad bonum eorum qui eum cognos-
ejus quod nondum habetur, oporteret cunt, secundum esse quod habent in se-
quod Christus aliquando istis caruisset ipsis sed etiam hoc ipsum refertur ad
:

quibus carere magis diminuit dignitatem Christum, inquantum sunt membra ejus.
Christi, quam augeat meritum. Sed glo-
— Cum noLilius
CoMCLusro. sithaberc aliquid
ria corporis, vel si quid aliud hujusmodi per meritum, quam sine merito, Christum, cui
est, minus est quam dignitas mcrendi, omnis perfectio tribuenda est, gloriam corporis,
quae pertinet ad virtutem caritatis. Et et alia,quibus cum carere aliquo tempore conve-
niebat, sibi mcruissc fatcndimi est.
ideo diccndum est quod Christus gloriam
corporis, et quse pertinent ad exteriorem
ejus excellentiam, sicut est ascensio, ve-
ARTICULUS IV,
neratio et aha hujusmodi, habuit per
meritum. Et sic patet quod aliquid sibi Utrum Christus aliis mereri potuerit.
mereri potuit {a).
Ad primum ergo dicendum, quod frui- Ad quartum sic proceditur, 1, Videtur
tio, qua est actus charitatis, pertinet ad quod Christus aliis mcreri non potuerit
gloriam anima?, quam Christus non me- Dicitur enim Ezech., xviii, 4 Anima :

ruit.Et ideo si per charitatem aUquid me- quse peccaverit, ipsa morietur. Ergo pari
ruit, non sequitur quod idem sit meritum ratione anima quse meretur ipsa remune-
et prsemium Nec tamen per charitatem
. rabitur. Non ergo est possibile quod
meruit, inquantum erat charitas compre- Christus aliis merucrit.
hensoris, sed inquantum erat viatoris. 2. Prajterea, de plenitudine gratiae
Nam ipse fuit simul viator et comprehen- Christi omnes accipiunt, ut diciturJoan,,
sor, ut supra habitum est. Et ideo, quia 1, Sed alii homines habentes gratiam
nunc non est viator, non est in statu me- Christi non possunt aliis mereri, Dicitur
rendi. enim Ezech,, xiv, 20, quod si fuerint in

(a) Christus Incarnationis suee momento mcveri hujusmodi , non autem gratiam nec gloriam
ccepit : ita thcologi communiter contra paucos. essentialem. An autem hanc gratiam et gloriam
Meruitusque ad mortcm, non autem in instanti de potentia Dei absoluta mereri potuisset ? aUi
mortis, si cum ponas vitae
Billuart ilhid instans afhrmant, alii negant in omnibus scholis; alii

et viffi cxtrinsecum. Meruit sibi, quamvis contra- melius tacent.

riiun doceat Caivinus, gloriam corporis et alia
 , ;

70 SUMMA THEOLOGICA.
civitatc Noe, Daniel et Joh,filium et filiam et hoc ipsum est gratia?, quod homini
non liherahunt, sed ipsi justitia sua lihe- conceditur regcuerari in Christo : et sic
rahunt animas suas Ergonec Christuspo- . salus hominis est ex gratia.
tuit aliquid nobis mereri.
mcrces quam quis mere-
CoxcLusio. — Cum in Christo fueritgratia, non
3. Prcfiterca, solum ut in quodam singulari homine, se(i ut in
tur, (lclxitur seoundum justitiam, et non lotius ccclfjsiai cai)ite ; non sibi tantum, sed aliis

secuudum gratiam, utpatet Rom., iv. Si etiam mereri potuit.

ergo Cliristus mcruit salutem nostram,
sequitur quod salus nostra non sit ex
gratia Dei, sed exjustitia ct quodinjuste ;
QU^STIO XX.
agatcum eisquosnonsalvat, cummeritum
Cliristi ad omncs seextendat. DE CONVENIENTIBUS CHRISTO
Scd contra est quod dicitur Rom., v, SECUNDUM QUOD PATRI FUIT SUBJECTUS.
18 Sicut per unius delictum in omnes
:

homines in co7idetnnatio7iem, sic et per (In duos articulos divisa.)

imius justitiam in omnes homines in jus-
tificationem vitee. Sed demcritum Adae
derivatur ad condcmnationem aliorum.
Ergo multo magis mcritum Christi ad
ahos derivatur.
Respondeo dicendum,quod, sicutsupra
dictum est, in Christo non solum fuit
gratia sicut in quodam hominc singulari,
sed sicut iu capitc totius Ecclcsicfi cui
omncs uniuutur, sicut capiti
quibus constituitur mysticeuna persona.
Et exinde est quod mcritum Christi se
cxtcnditad ahos, inquantum sunt membra
Deinde considerandum est de his quae
conveniunt Christo per comparationem
ad Patrem; quorum qua^dam dicuntur
de ipso secundum habitudinem ipsius ad
Patrem, puta quodest ci subjectus, quod
ipsum oravit, quod ei in saccrdotio mi-
nistravit; qusedamvero dicuntur vel dici
possunt secundum habitudinem Patris
mcmbra, ex ad ipsum, puta si Patcr eum adoptasset,
et quod eum pra;dcstinavit.
Primo igitur considerandum est de
subjectione Christi ad Patrem de ejus ;

ejus; sicut etiam in uno hominc actio oratione; tertio, de ipsius sacerdotio
capitis aliquahter pcrtinet ad omnia quarto, de adoptione, an ei conveniat;
membra quianon solum
ejus, sibi sentit, quinto, de ejus praedestinatione.
sed omnibus membris {a). Circa primum quaeruntur duo i ° utrum :

Ad primum crgo dicendum, quod pec- Christus sit subjectus Patri; 2° utrum sit
catum singularis personae non nocet nisi subjectus sibi ipsi.
sibi ipsi sed peccatum Adae, qui consti-
;

tutus cst a Dco principium totius natu-

rifi, ad alios pcr caruis propagiucm deri-
vatur et similitcr meritum Christi, qui
:
est a Deo constitutus caput omnium ho-
minum quantum ad gratiam, se extendit
ad omnia cjus membra,
Ad secundum diccndum, quod alii de
plenitudine Christi accipiunt, non qui-
dcm fontem gratia?, sed quamdam par-
ticularcm gratiam ct idco non oportct
quod alii homincs possint aliis mercri
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum dicendum sit Christum esse
subjectum Patri.
Ad primum sic proccditur. 1. Yidetur
(juod uou sit (licendum Christum essc
subjectum Patri. Omne enim quod subji-
citur Deo Patri est creatura, quia, ut di-
: citur iu lib. De ecclesiasticis dof/njatihus,
cap. IV, col. 1214, t. 8, op. August., in ((

sicut Christus. Trinitatc nihil est serviens neque sub-

Ad tcrtium diccndum, quod sicut pcc- jcctum. » Scd non est sim[)liciter diccn-
catum Ada^ non dcrivatur ad alios nisi dum quod Cbristus sit creafura, ut su[)ra
pcr carualcm gcncratioucm ita mcrituni ; dictum cst. Ergo ctiam nou cst simplici-
Christi non derivatur ad alios nisi pcr ter diccndum quod Christus sit Deo Pa-
rcgencrationcms|)iritualcm;qua3ntiubap- tri subjectus.
tisino, |M'r (nuMH Christo iucorporamur,*
2. Ihv-fitcrea, ex hoc dicitur aliquid
scciiiKhnn illud (iaUit., iii, :>7: Onmes in Dco subjcctum, (juod cst cjus (lomiiiio
Chrislu haptizatiestis, Christum induistis ; scrvicus. Scd huniaiKC natura» iu Chrislo

' Iii Parm. : « homincs... incorporanlur. » riaiii ossentiales, nec i^riniis paronlibus gratiiun
[iij Ciirislus 11(111 iiiiTuit aiigclis gratiaiu ct glo- status innocenlia'.
 QU^ST. XX, AKT. I. 71

iion potest attribui scrvitiis : dicit cnim cit quamvis sanctum homincm, compa-
Damasccnus in III lil). Orth.fid.^ cap. xxi, rationc Dei non cssc i)onum » per quod ;

col. i08G, t. 1 : « Scicndum cst quod d(!dit intchigere quod ipsc sccundum
nequc scrvam ipsam, » sciliccthumanam humanam naturam non pcrtingcbat ad
naturam Cliristi « diccrc possumus scr- : gradum bonitatis divinaj; Et quia « in
vitutis cnim ct dominationis nomina, his qua; iion inolc magna sunt, idcm cst
non natura.' sunt nomina cognitionisquc cssc majus quodmclius, » ut Augustinus
signa, sed eorum quai ad aliquid, qucm- dicit in VI De Trinit., cap. viii, col. 929,
admodum patcrnitatis ct filiationis nomi- t. ex hac ratione Pater dicitur major
8,
na. Ergo Christus sccundimi humanam
» Christo sccundum humanam naluram.
naturam non est suhjcctus Dco Patri. Secunda ctiam suhjectio Christo attri-
3. Pra^tcrea, I adCorinth., xv, 28, di- buitur, inquantum omnia quae circa hu-
citur Ciim aiitem subjecta fuerint illi
: manitatem Christi acta sunt, divina dispo-
omnia, tunc ipse Filius subjectus erit ei sitione gesta crcduntur undc Dionysius :

qui subjecitsibi omnia. Scd, sicut dicitur dicitivcap. C«/. /«'e/WT/»., §4, col. 182,
Hcbr., II, 8, nunc necdum videmus omnia t. 1, quod Christus subjicitur Dci Patris

subjecta Ergo nondum ipsc Christus

ei.
*
ordinationibus. Et hcEc est subjcctio ser-
estsubjcctus Patri, quiei subjecit omnia. vitutis, sccundum quod omiiis creatura
Scd contra cst quod Dominus dicit Dco servit ejus ordinationi subjccta, sc-
Joan., XIV, 28 Pater major me est; et : cundum ihud Sap., xvi, 24 Creatura :

Augustinus dieit in I DeTrinit.., cap. vii, tibi factori deservicns. Et secundum hoc
col. 829, t. 8 « Non immerito Scriptura
: etiam Filius Dei, Philipp., ii, 10, dicitur
utrumque dicit, ct eequalcm Patri Fi- formam servi accepisse. Tcrtiam etiam
lium, et Patrcm majorcm Fiho; iUud subjectionem attribuit sibiipsi, Joan. viii, ,

cnim proptcr formam Dci hoc autcm ; 29, diceiis Quse placita sunt ei, facio
:

proptcr formam servi sinc ulla confusione semper. Et haic est subjcctio obedicntiae
intelligitur. » Sed minor est sul)jcctus Patris usc[ue ad mortem
* unde dicitur :

majori. Ergo Cliristus secundum formam Philipp., II, 8, quod factus est obediens
servi est Patri subjectus. Patri usque ad morteni.
Respondco diccndum, quod cuihbet Ad primum ergo dicendum, quod si-

habenti ahquam naturam conveniunt ea cut non est simplicitcr inteUigendum

quee sunt propria ilh naturce. Natura au-
tem humana ex sui conditione habet tri-
phcem subjectioncm ad Dcum. Unam
quidem secundum gradum
prout scihcet divina natura est ipsa es-
sentia bonitatis,utpatet per Dionysium, i
cap. Dediv. 7iom., col. 590, t. 1. Natura
autem creata habet quamdam participa-
tionem divin» bonitatis, quasi radiis
illius bonitatis subjccta. Secundo, hu-
mana natura subjicitur Dco quantum ad
Dei potestatem, prout scilicet natura Im-
mana, sicut et quailibet crcatura, sub-
jacct opcrationi divinae dispositionis.
Tertio modo spccialiter humana natura
Deo subjicitur quantum ad proprium
suum actum, inquantum propria
vohintate obcdit mandatis ejus. Et hanc
triplicem subjectioncm ad Patrem Chris-
tus dc seipso confltetur. Primam quidcm
Matth., XIX, 17 Quid me interrogas de
bono? Unus est bonus Deus. Ubi Hicro-
nymus dicit, col. 136, t. 7 « quod qui
magistrum vocavcrat bonum, et non
Deum vel Dei Fihum confessus erat, dis-
quod Christus sit creatura, scd solum
secundum humanam naturam, sivc ap-
ponatur ei determinatio, sive non, ut
bonitatis : supra dictum est; ita etiam non est sim-
plicitcr intchigendum quod Christus sit
subjectus Patri, scd solum sccundum
humanam naturam, ctiamsi ha^c detcr-
minatio non apponatur; quam tamcn
convenientiusestapponcrc ad evitandum
errorem Arii, qui posult Filium mino-
rem Patrc.
Ad secundum dicendum, quod relatio
servitutis et dominii fundatur supcr ac-
tione et passione; in quantum scilicet
scrvi moveri a domino sccundum
est
impcrium. Agcre autem non attribuitur
scilicet naturee sicut agenti, sed personae : actus
enim suppositorum sunt et singularium,
secundumPhilosophum, lib. \ Metap/njs.,
cap. I, antcmcd. Attribuitur tamen actio
: naturse sicut ei secundum quam pcrsona
vel hypostasis agit. Et idco quamvis non
: proprie dicatur quod natura sit domina
vcl scrva, potesttamcn proprie dici quod
quaelibet hypostasis vel persona sit do-

* In Parm. dccst : « Christiis. » 2 Parm. : « Patri. »

72 SUMMA TIIEOLOGICA.

mina socundiim hanc vel illam

vel scrva quod corpus cjus subjectum est anima?.
naturam. Et secundum hoc nihil prohibet Ergo neque Christus dicitur subjcctus si-
Christum dicere Patri subjectum vel ser- biipsi propter hoc quod cjus humanitas
vum secundum humanam naturam. subjecta est divinitati ipsius.
Ad tertium dicendum, quod, sicut Au- 1. Sed contra cst quod Augiistinus
f^ustinus dicit in I De Trinit., cap. vni, dicit in I De Trinit., cap. vii, col. 828,
§ j(), col. 830, t. 8 : « Tunc Christus tra- t. 8 : Veritas ostcndit secundum is-
((

det reg-num Deo et Patri, cumjustos, in tum modum, » quo scilicet Pater major
quibus nunc regnat per fidcm, perduc- est Christo secundum humanam natu-
turus cstad spociem, » utscilicet videant ram, ctiam seipso minorem Filium. »
((

ipsam esscntiam communcm Patri ot 2. Prseterea, sicut ipse argumcntatur

Fiho; et tunc totaliter erit Patri subjectus ibidem, sic accepta est a Filio Dei forma
non solum in se, sed etiam in membris servi, ut non amitterctur forma Dei. Sed
suis, pcr plenam participationem divinaj secundum formam Dci, quffi est commu-
bonitatis. Tunc etiam omnia erunt plcne nis Patri et Filio, Pater est Filio major
ci subjecta per fmalem impletioncm sua3 secundum humanamnaturam. Ergo etiam
vohintatis de eis licet etiam modo sint
: Filius est major seipso secundum huma-
omnia ei subjecta quantum ad potesta- nam naturam.
tem, sccundum illud Matth., ult., 20 : 3. Prajterea, Christus secundum hiima-
Data est mihi omnis potestas in coelo et nam naturam est servus Dei Patris, se-
interra. cundum illud Joan., xx, 17 : Ascendo ad
— Patrem meum et Patrem vestrum, Deum
CoNCLUsio. Christus Deo Patri subjcctus fuit
secundum bonitatem, servitutcm, et obedicntiam. meum et Deum vestrum. Sed quicumque
est servus Patris, est servus Filii alio- :

quin non omnia quae sunt Patris, essent

ARTICULUS II. Filii. Ergo Christus est servus suiipsius
et sibi subditus.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
Utmm Christus sit subjectus sibi ipsi.
tum est esse dominum et servum attri-
buitur persona? vel hypostasi secundum
Ad secundum sic proceditur. 1 Yidetur . aliquam naturam. Cum ergo dicitur
quod Christusnon sit subjcctus sibi ipsi. Christus esse dominus vel servus suiip-
Dicit enim Cyrillus, col. Hl, t. 10, in siiis, vel quod Verbum Dei est dominus
Epistola STjnodica, quam scilicet synodus hominis Christi; hoc potest intelligi dii-
Ephesina, part. i, cap. xxvi, recepit : pHciter uno modo ut intclligatur hoc
:

(( Neque ipse Christus sibi servus est, csse dictum ratione alterius hypostasis
neque dominus fatuum enim est, vel : vcl pcrson» quasi alia sit pcrsona Verbi
;

potius impium, hoc sentire vel dicere. » Dei dominantis, et alia hominis servien-
Et hoc ctiam asscrit Damascenus in III tis; quod pertinet ad haeresim Nestorii :

Iit)roOrth. fid., cap. xxi, col. 1086, t. 1, unde in condcmiiatione Nestorii dicitur
dicens Uiium enim ens Christus non
: (( in syiiodo Ephesina, part. iii, cap. i,
potest servus csse suiipsius et dominus. » anathcmat. 6 Sr quis dicit Deum vel
: ((

Sed intantum Christus dicitur servus Pa- Dominuin esse Christi ex Deo Patre Ver-
tris, inquantum est ei sul)jcotus. Ergo biim, ct nonmagis ciimdcm ipsum con-
Christus non est subjectus sibiipsi. fitctur simul Deum et homincm, utpote
2. PraBterea, servus refortur ad domi- Verbumfactum carncm, secundum Scrip-
num. Sed relatio non est aliciijus ad so- turas, anathcma sit. » Et hoc modo
ipsum unde et Ililarius dicit in lib. III
: ncgatur a CyriUo et Damasceno
sub ; et
De rrinit., § 23, col. 92, t. 2, quod nihil eodem sonsii negandum est Christum
est sibi simile aut eequalc. Ergo Christus esse minorcm seipso, velcssesibisiibjoc-
non potest dici servus suiipsius, ot per tum. Aliomodopotest intelligi secundum
conse(|uens ncc sibi esso siibjectus. diversitatem naturarum in una persona
3. Praitorca, sicut anima rationaMs
(( vcl hypostasi. Et sic diccre possumus
ct caro unus ct homo ita Dcus ct hoino ; sccundum unam earum in qua cum Pa-
unus est Cbristus, » ut Athauasius dicit tro conveuit, simul oum ciim Patrc prae-
in Si/mh. /id., col. 1583, t. 4. Sed homo esse et dominari; sccundumvero alteram
nnn (liritur sul)jootns sil)iipsi, vd
scrvus nalnrain. in ((ua nobiscum convcnit.
suiipsius uut Diajoi- scipso, proplor hoc ipsum subcsse ct servire; ct per huuc
 OU^ST. XX, ART. H, RT QU.^ST. XXI, ART. I. 7:{

modum dicit Augustiuus « Filium » esse

« scipsominorem. »
Scicndum tamen, quod cumhocnomen QU^STIO XXI.
Christus sit nomen
personce, sicut et hoc
nomcn Filius illa per se et ahsolute pos-
; DE ORATIONE CHRISTI.
sunt dici de Christo, quce convcniunt ei ra-
tione suffi porsona?, qua» est a^terna et ; (In quatuor articulos divisa.)
maxime hujusmodirelationcs, quae magis
proprie vidcntur ad pcrsonam vel hypos- Dcinde considcrandum est de oratione
tasim pertinere. Sed ea qua^ conveniunt Christi et circa hoc quaeruntur qua-
;

ci sccundum humanam naturam, sunt ci tuor 1° utrum Christo convcniat orarc;

:

potius attribucnda cum determinationc :

2° utrum conveniat ei secundum suam

ut videhcet dicamus Christum csse sim- sensuahtatem 3° utrum eonvcniat ei

;

phciter maximum, et dominum, et prie- orare pro seipso, an tantum pro aliis;
sidentem; quod autem sit subjectus, vel 4° utrum omnis ejus oratio sit exaudita.
servus, vcl minor, est ei attribuendum
cum determinatione, scihcet, secundum ARTICULUS PRIMUS.
humanam naturam.
Ad primum ergo dicendum, quod Cy- Utrum Christo competat orare.
rillus et Damascenus negant Christum
csscDominum suipsius, secundum quod Ad primum sic proccditur. 1. Videtur
per hoc importatur pluralitas supposito- quod Christo non compctat orare. Nam,
rum, quae requiritur ad hoc quod ahquis sicut Damascenus dicit, hb. Orth. fid., III

simphciter sit dominus ahcujus. cap. XXIV, col. 1090, t. 1, « oratio est peti-
Ad secundum dicendum, quod simph- tio decentium a Deo. » Sed cum Christus
citer quidcm oportet essc ahum domi- omnia facere posset, non videtur ei con-
num etahum servum; potest tamcn ah- venire quod ahquid ab ahquo peteret.
qua ratio dominii ct servitutis servari, Ergo videtur quod Christo non conveniat
prout idem ost dominus et servus suiip- orare.
sius sccundum ahud et ahud. 2. Prseterea, non oportet orando petcre
Ad tcrtium dicendum, quod proptcr ilhid quod ahquis scit pro certo esse fu-
diversas partes hominis, quarum una turum sicut non oramus quod sol oria-
;

est superior et aha infcrior, dicit etiam tur cras neque est etiam conveniens
:

Philosophus in V Ethlc, cap. ult., quod quod ahquis orando petat quodscit nullo
est hominis adseipsum justitia, in quan- modo esse futurum. Sed Christus sciebat
tum irascibihs etconcupiscibihs obediunt circa omnia quid esset futurum. Ergo
rationi. Unde per hunc modum etiam non conveniebat ei ahquid orando petere.
unus homo potest diei sibi subjectus et 3. Praeterea, Damascenus dicit ibid.,
scrviens secundum diversas sui partes. quod oratio
« cst ascensus intenec-
Ad aha autem argumenta patet res- tus in Deum. » Sed inteUectus Christi
ponsio ex dictis. Nam Augustinus asserit non indigebat ascensione in Deum, quia
Fihum minorem esse, vel sibi
seipso sempcr intcUectus ejus erat Deo conjunc-
subjectum, secundum humanam natu- tus, non sohnn sccundum unionem hy-
ram, non secundum diversitatem suppo- postasis, sed etiam secundum fruitionem
sitorum. iDeatitudinis. Ergo Christo non convenie-
bat orare.
CoNCLUsio. —
Christus non est sibi subjectus,
Sed contra est quod dicitur Luc, vi,
si dominium et subjectio ad divinam referatur
personam; est autem sibi subjectus secundum 1 2 :Factum est in illis diebus exiit in
humanam natiu"am. montem orare^ et erat pernoctans in ora-
tione Dei.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tum est in secundaparte, oratio est quae-
dam exphcatio propriae vohmtatis apud
Deum, uteam impleat. Siigitur in Christo
esset una tantum voluntas, scihcet di-
\ vina, nuUo modo competeret ei orare ;

quia voluntas divina per seipsam est ef-

fectiva eorum quae vuR, secundum iUud
74 SUMMA THEOLOGICA.
psal. cxxxiv, G: Omnia quxcumfjue vo- cum sit semper Deo unitus et socundum
luil DomiiiJis, fccit. Scd quia in Cliristo esse pcrsonalo, et secundum contompla-
est alia voluntas divina et alia liumana, tionem bcatam. » Alio modo dicitur mo-
et voluntas humana non est per soipsiim tus, qui estactus perfecti, idest, existcn-
efficax ad implondum oa ^
quae vult, nisi tis in actu, siciit intolligcre ct sentire di-
per virtutem divinam indo est quod ; cunturquidam motus: ct hoc modo intel-
Clu'isto, secundum quod est homo et hu- lectus Christi scmper ascendit in Deum,
manam voluntatem habons competit , quia scmper contemplatur ipsum ut supra
orarc. se existentem,
Adprimumorgo dicondum, quod Chris-
— Cum
CoNCLUsio. voluntas humana non sit
tus potorat perficercomnia quae volebat, pcr sei|isam cfticax, scd divinse virtutis ope egeiis,
secundum quod Deus, non autem secun- convenit Cliristo secuiidum quod liomo, orare,
dum quod homo quia socundum quod :
et Deum deprecari, ut suam voluntatem impleat.
homo non habuit omnipotontiam, ut supra
habitum est. Nihilominus ipse idem Deus ARTICULUS IL
existens et homo, voluit ad Patrem ora-
tionem porrigere, non quasi ipse esset Utru77i C}i7nsto co7we7iiat orare secutuhwi
impotens, sod propter nostram instruc- suam se7isualitatem.
tionem primo quidem ut ostondorot se
:

esse a Patro, undo ipse dicit Joan., xi, Ad secundum sic proceditur. 1. Yide-
42 Proptei' populum, quicircumstat, dixi,
: turquod Christo convoniat orare secun-
scilicet verba orationis,^^ credant, quia dum suam sensualitatem. Dicitur enim
tu mc misisti. Undc Hilarius, in X De in psal. Lxxxui, 3, ex porsona Christi :

Tri7iit., § 71, col. 308, t. 2, dicit: « Non
precc eguit, pro nobis oravit, ne filius
ignorarctur. » Secundo ut nobis exem-
plum orandidarct: undo Ambrosius dicit
Super Luc, cap. vi, v. 12, col. 1732, t. 2:
« Noli insidiatriccsaporiro auros, ut putcs
Filium Dei quasi inflrmum rogare, ut im-
potret quod implero non possit potes-
tatis cnim auctor obedientiae magistcr,
Cor meu77i et caro 77iea exultaveru7it i7i
Deu77i vivum. Sed sensualitas dicitur ap-
petitus carnis. Ergo sensualitas Christi
potuit ascondere in Deum vivum ^ exul-
tando, et pari ratione ' orando.
2. Praeterea, ejus videtur esse orare,
cujus est dcsidcrare illud quod petitur.
;
Sed Christus petivit aliquid quod deside-
, ravit ejus scnsualitas, cum dixit Tra7is- :

ad praeccpta virtutis suo nos informat eat a 77ie calix iste sicut dicitur Mattli.,
,

exemplo. » Unde et Augustinus AxcWSuper XXVI, 39. Ergo scnsualitas Christi ora-
Joan., tract. civ, §2, col. 1902, t. 3: « Po- vit.
teratDominus in forma servi, si hoc opus 3. Praetoroa, magis est uniri Deo in
esset, orare silentio sod ita so Patri cx- ; persona, quam ascondcre in Deum per
hibere voluit precatorem, ut meminisset orationcm. Sed sensualitas fuit assumpta
nostrum se esse doctorcm. » a Deo in unitatcm pcrsonae, sicut et quae-
Ad secundum dicondum, quod inter libot pars humanaG naturae. Ergo multo
aliaqua3 Christus scivit futura, scivit magis potuit asccndore iii Doum orando.
qua^dam essc ficnda propter suam oratio- Sedcontra est quoddicitur Philipp., ii,
ncm ; et hujusmodi non inconvenienter quod Filius Dei secundum natiiram quam
a Deo pctiit. assumpsit, in si77ii/ifuf/i)U'm homi7iu77t
Ad tcrtiiiin diccndiim, quod asccnsio factus est. Sod alii homines non orant se-
nihil cst aliud quam motus in id quod est cundum sensualitatem. Ergo nec Chris-
sursum. Motus autcm, ut habetur in HI tus oravit secundum soiisualitatein.
Deanima, text.28, duplicitor dicitur: uno Respondeo diccMidum, quod orare se-
modo proprie, socuiKhiin ([iiod importat cuiidum scnsualitatom [^otest iiitoUigi du-
cxitum de |)otontia in actuiii, proiit ost pliciter. Uno modo quod ipsa oratio
sic
actus imporfecti ; et sic asccudere com- sit actus sensualitatis: ethoc modo Chris-
potit ci quod est potentia sursum et non tus secundum seiisualitatem non oravit:
actu. Kt lioc modo, ut Damascoiius dicif (piiacjus S(MisuaIilas oJus(hMii iiatiira» ef
in III lili., ui)i sii[)r., <( iiitclloctus hiiiiia- fuit iii Cliristo et iii nobis. In no-
s[)(>cioi
nus Christi noneget asccnsionc inDoum, bis autem iioii potest sensualifas orare,

P.Miii.
i
' lii (l<'('sl : (( (<a. » * Parni. : (( modo. »
^ lii l'aim. d()i!st : (( viwnii. »
 ;;

QUiEST. XXI, ART. H KT IIF.

duplici ratioiic. Primo quidcm, quia mo- oralio, scnsualitatis afrectum, tamquam advocata
ejus, cxprimit.
tus scnsualitatis nou potcst scnsibilia
transccndcre ctidco non potcstin Dcum
:

ascendcrc, quod rcquiritur ad orationem. ARTICULUS III.

Secundo, quia oratio importat quamdam
ordinationem: prout scilicet aliquis dcsi- Utrum fuerit conveniens Christum pro se
dcrat aliquid quasi a Dco implcndum ct :
orare.
hoc est soliusrationis.
Unde oratio est actus rationis, utin se- Ad tertium sic proccditur.
Videtur \ .

cunda parte liabitum est. quod Christo non fuerit convenicns pro
modo potest diei
Alio aliquis orarc se- se orare. Dicit cnim Ililarius in X De Tri-
cundum scnsualitatem quiascilicet cjus : nit., § 71, col. 398, t. 2 Cum sibi non
: «

oratio orando Deo proponit quod est in
appetiiu sensualitatis ipsius: ct sccun-
dum hoc Christus oravit secundum sen-
suaUtatem inquantum scihcet oratio
: sed nobis oraverit.
ejus exprimebat scnsuaUtatis afTectum,
tamquam ethocut
sensuaUtatisadvocata
nos de tribus instruerct primo quidem ut :
ostenderet se veram naturam humanam
suscepisse cum omnibus naturahbus af-
proficeret deprecationis sermo, ad pro-
fectum tamen nostrae fidei loquci)atur. »
Sic ergovidetur quod Christus non sibi,
2. Praeterea, nuUus orat nisipro eo quod
; vuU: quia, sicut dictum est, oratio est
queedam expUcatio voluntatis pcr Deum
implendse. Scd Cliristus volobat pati ca
quee patiebatur dicit enim Augustinus
;

fectibus secundo, ut ostendcret quod

; \\N\Contra Faust., c. vm, col. 484, t. 8:
hominihcet secundum naturalem afTcctum « Homo plerumque, etsi noUt, irascitur ;

ahquidveUe quod Deus non vuU; tertio, etsinoIit,coTitristatur dormit

; etsi noUt,
ut ostendat quod proprium affectum dc- etsi noUt, esurit ac sitit ille autem, sci-:

bethomo divinse voluntati suljjicere. Unde
kugnsimus In psal. xxxii, enarr. ii, § 2,
col.278, t. 4, dicit: « Christus hominem
gerens, ostendit hominis privatam quam-
dam voluntatem, cum dicit Transeat a
me calix iste ; hsec enim liumana voluii-
tas, erat proprium aUquid, et tamquam
privatum volens. Sed quia rccto corde
viilt esse hominem et ad Deum dirigi,
licet Christus, omnia ista, quia voUiit. »
Ergo ei noncompetebatpro seipso orare.
3. Prseterea,Cyprianus dicit in lib. De
oratione clominica, §8, col. 523: « Pacis
: doctor et unitatis magister noUiit sigiUa-
tim et privatimprecemfieri, ut quis, cum
precatur, non pro se tantum precetur. »
Sed Christus iUud implevit quod docuit,
secundum iliud Act., i, i Ccepit Jesus fa- :

subdit :Verurntamen non sicut ego volo, cere etdocere. Ergo Christus nunquam pro
sed sicut tu ac si dicat: Vide te in me,
; se solo oravit.
quia potes aUquid proprium veUe, etsi SedcontraestquodipseDominusorando
Deus aUiid veUt. » dicit Joan., xvii, 1 : . Clarifica Filium
Ad primum crgo dicendum, quod caro tuum.
exuUat in Deum vivum, non per actum Resporideo dicendum, quod Christus
carnisascendentem iuDeum, sed per re- pro se oravit dupUciter: uno modo exjiri-
dundantiam a corde in carnem, inquan- mendo affectum sensuaUtatis, ut supra
tum appetitus sensitivus sequitur motum dictumest,vcl ctiam voluntatis simplicis,
appetitus rationaUs. quse consideratur ut natura; sicut cum
Ad secundum dicendum, quod Ucet oravit a se caliccm passionis transferri
sensuaUtas hoc voluerit quod ratio pctc- alio modo exprimendo affectum volunta-
bat, hoc tamen orando petere non crat tis dcliberata;, qiise considcratur ut ratio :

sensuahtatis, sed rationis, ut dictum sicut cum petiit gloriam resurrectionis.

est. Ethocrationabiliter.Sicutenimdictumest,
Adtertiumdicendum, quod unio in per- Christus ad hocuti voluit oratione ad Pa-
sona est secundum csse personale, quod trem, ut nobis daret excmphim orandi, et
pertinet ad quamUbet partem humanai ut ostcnderet Patrem suum esse aiictorem
natura3 sed ascensio orationis cst pcr
: a quo et setcrnaliter processit sccundum
actum qui non convenit nisi rationi, ut divinam naturam, ct secundum naturam
dictum est. Unde non est simiUs ratio. humanam ab eo habet quidquid boni ha-
bet. Sicut in humana natura qua3-
autcm
CoNCLUsio. — Cum
oratio sit rationis actus et
dam bona habebat a Patrc jam percepta,
montis in Deum elevatio, non convenit (uliristo
secundum scnsualitatem orare, nisi quatcnus ejus ita etiam expcctabat ab eo qua^dam bona
 ;

76 SUMMA THEOLOGICA.
nondum habita, scd percipienda. Et ideo exaudita. Petiit enim a se removeri cali-
sicut pro l}onis jam pcrceptis in humana cem passionis, ut patctMatth., xxvi, qui
nalura gratias agebat Patri, recognos- tamcriab eo noii fuit translatus. Ergo vi-
cendo eum
auctorem, ut patet Matth., detur quod non omnis oratio ejus fuerit
XXVI, et Joan., xi, ita etiam ut patrcm exaudita.
auctorem rccognosceret, ab eo orando 2. Praeterea, ipse oravit ut peccatum
petebat ea quae sibi deerant secundum crucifixoribus suis igiiosceretur, ut patet
humanam naturam, puta gloriam corpo- Luc, XXII. Non tamen omnibus pecca-
ris, et alia liujusmodi. Et in hoc etiam tum illud fuit dimissum nam Judai fue- :

nol)is dcditcxemplum, ut de perceptis a
nobis muneribus gratias agamus, etetiam
nondum habita orando postulcmus.
Ad primum ergo dicendum, quod Hila-
rius loquilur quantum ad orationem vo-
calem,qua;non cratei necessariaproptcr
seipsum, sedsolumpropter nos: unde sig-
nanter dicit quod u sibi non proficiebat
deprecationis sermo.» Si enim desido-mm
jMuperimi exaudivit Dominus utin psal.x
secundum Hebraeos dicitur, multomagis
sola voluntas Christi habet vim orationis
runt pro illo peccato puiiiti. Ergo vide-
tur quod nou omnis ejus oratio * fuerit
exaudita.
3. Praeterea, Dominusoravitprohis qui
crant crcdituri pcr verbum Apostolorum
iii ipsum, ut omncs iii eo unum esseiit,
et ut pervenirent ad hoc quod essent
cum ipso. Sed non omnes ad hoc per-
veniunt. Ergo non omnis ejus oratio est
, exaudita.
4. Praeterea, in psaL xxi, 3, dicitur in
persona Cbristi Clamabo per diem, et
:

apudPatrcm:uiidcipsedicebat Joan., xi, non exaudies. Ergo non omnis oratio '
42 Ego sciebam quia semper me audis sed
: : ejus fuit exaudita.
propter populum qui circumstat, dixi, ut Sed contra est quod Apostolus dicit ad
credant quia tume misisti. Hebr., v, 7 Cum clamore valido, et la-
:

Ad secundum dicendum, quodChristus
volebat quidein pati illa quce paticbatur
pro tempore illo; scd nihilominus vole-
bat ut post passioncm gloriam corporis
consequeretur, quam nondum habebat
quam quidem gloriam expcctabat
sicut ab auctore : et idco
ipso eampetebat.
Ad tertium dicendiim,
crymis offerens, exauditus est pro sua re-
verentia.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tumest, oratio est quodammodo interpre-
tativa voluntatis humanae. Tunc ergo ali-
a Patre cujus orantis exauditur oratio, quando
convcnienter ab ejus voluntas adimpletur. Yoluntas autcm
simpliciter hominis est rationis volun-
quod ipsa glo- tas hoc enim absolute volumus quod se-
;

ria quam Cliristus orando petebat, perti- cundum dclibcratam rationem volumus.
ncl)at ad salutem aliorum, secundum il- Illud autcm quodvolumus sccundummo-
lud Rom., IV, 25: Resurrexit propter jus- tum sensualitatis, vcl etiam secundum
tificationem nostram; et ideo iUa etiam motum voluntatis simplicis, quae consi-
oratio quam pro se facicbat, erat quodam- deratur ut iiatura, non simpliciter volu-
modo pro aliis sicutet quicumquc liomo
; mus, sed sccundumquid; scilicet si aliud
aliquod bonum a Deo postulat, ut utatur uon obsistat, quod pcr delibcrationcm
ilload utilitatem aliorum, uon sibi soli, rationis invenitur. Unde talis voluutas
scd etiam aliis orat. magis est dicenda velleitas quam absoluta
— voluntas; quia scilicct homo hoc vellet,
CoNCLUsio. Oravit Christus pro sc , non
modo sonsualitatis, vel simplicis voluntatis, sed si aliud noii obsistcrct. Sccuudum autcm
fliam d('lil)oratai vohmtatis afrccliun expri- voluntatem rationis Christus nihil aliud
iiicndo, ut nobis oraudi pncheret excmplum, cl voluit nisiquod scivit Deum vellc et :

I*atrem suum oinnis boni auctorem ostcndcret.

ideo omnis absoluta voliintas Christi,
etiam humana, fiiit implcta, cpiia fuil
ARTICULUS IV. Deo conformis; et pcr conscqucns omnis
ejus oratio fuit exaudita. Nam et secun-
Utrum oratio Christi semper fucrit dum hoc aliorum orationes implcntur,
exaudita. quod sunl coriim voluiilatcs Dco confor-
mes, sccuiidum illud Uom., viii, 27 :

Ad quarlum sic proccditur. I. Vidclur Qui autcm scrutatur corda, scit, id cst
(juod oratio Christi non scnipcr lucrit approbaf, quid desidrret spiritus, idost.

'
!'arm. : « sit. * Parm. : « Chrisli. »
 Qim^T. XXI, ART. IV, ET QUiEST. XXII, ART. I. 77
sanctos desidcrarc, quia scciin-
qiiid faciat crcdituri ineum; sed pro his sohim qui
dum Deum, id est, seciiudum confor- erant pra-dcstinafi, ut per ipsum vitam
mitatcm divinai voluntatis, postulat pro consequerentur a^ternam («).
sanctis. Unde patet etiain rcsponsioad tertium.
Ad primum diccndum, quod illa
crg-o Ad quartum dicendum, f[uod cum di-
petitio de translatione calicis divcrsimode cit : Clamaho, etnonexaudu's,\\\\.\A\v^Ki\\-
a sanctis exponitur. Hilarius cnim Super dum est quantum ad affectum sensuali-
Matth., cap. xxxi, § 7, col. 1008, t. 1, tatis qua3 mortem refugiebat; cxauditur
dicit : « Quod autem ut
a se transeat ro- tamcn quantum ad affectum rationis, ut
gat, non ut ipse praetereatur orat, sed ut dictiim est.
in alterum id quod a se transit, accedat;
atque ideo pro his orat qui passuri post
CoNCLUsro. — Cum Christi voluntas absoluta,
Deo semper fuerit conforniis, semper ejus oraticj
se erant » ut sit sensus
: « Quomodo a :
a Deo patre fuit exaudita.
me bibitur calixiste passionis, ita ab his
bibatur sine spei diffidentia, sine sensu
doloris,sine metumortis. » Velsecundum QU^STIO XXII.
Hieronymum, Sup. huncloc. Matth., xxvi,
col. 11)8, t. 7, « signanter dicit : Calix DE SAGERDOTIO GHKISTI.
iste hoc est popuU Judaeorum, qui ex-
cusationem ignorantisehaberenonpotest, (In sex articulos divisa.)
si me occiderit, habens leges et prophe-
tas qui me quotidie vaticinantur. » Vel Deinde considerandum est de sacerdo-
secundum Dionysium alexandrinum • tio Christi et circa hoc quaeruntur sex
; :

quod dicit « Transfer caUcem istum a

:
1" utrum conveniat Christo esse sacerdo-

me, non hoc est Non adveniat mihi : : tem; 2" de hostia hujus sacerdotii; 3° de
nisi enim advenerit, transferri non pote- efTectu hujus sacerdotii 4° utrum effectus
;

rit; sed sicut quod praeterit, nec intactum sacerdotii ejus pertineat ad ipsum, vcl
est, nec permanens, sic Salvator leviter sokim ad alios 5° de aeternitate sacerdo-
;

invadentem tentationem flagitat pelli. » tii ejus; 6" utrum debeat dici sacerdos
Ambrosius autem,!. X hiLuc, § 59, col. secundum ordinem Melchisedech.
1911, t. 2, etOrigenes, i.xxk.iy Comment.
in Matth. etChrysos-
col. 1743, t. 3,
,
ARTICULUS PRIiAIUS.
tomus, Hom. lxxxiii in Matth., § 1, col.
150, etc, t. 13, dicunt quod hoc petiit, Utrum Christo conveniatcssesacerdotem.
quasi homo naturah vohmtate mortem
recusans. Si ergo intelligatur quod petie- Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur
rit per hoc ahos martyres suae passionis quod Christo non conveniat esse sacerdo-
imitatores fieri, secundum Hilarium, loc. tem. Sacerdos enim est minor angelo :

sup. cit., vel si petiit quod timor bibendi unde dicitur Zach., iii, 1 Ostendit mihi :

cahcis eum non perturbaret, vel quod Dominus sacerdotem magnum stantem co-
mors eum non detineret, omnino imple- ram'angelo Domini. Sed Christus est ma-
tum est quod petivit. Si vero intelligitur jor angelis, secundum illud Hcljr., i, \ :

petiisse quod non biberet calicem mortis Tanto melior angelis effectus, quanto drf-
et passionis, vel quod non biberet ipsum ferentius prge illisnomen hereditavit. E]'go
a Judaeis, non quidem est factum quod Christo non convenit esse sacerdotem.
petiit quia ratio, quae petitionempropo-
: 2. Praeterea, ea quae fuerunt in veteri
suit,nolebat ut hoc impleretur; sed ad Testamento, fuerunt figurae Christi, se-
instructionem nostram volebat demons- cundiim illud Coloss., ii, 17 Qux sunt :

trare nobis suam voluntatem naturalem umbra futurorum, coipus autem Christi.
et motum sensuahtatis, quem sicut homo Sed Christus non traxit carnis originem
habebat. ex sacerdotibus veteris legis dicit enim :

Ad secundum dicendum, quod Domi- Apostolus adHcbr.^ vii, 14 Manifestum :

nus non oravit pro omnibus crucifixori- est quod ex Juda ortus sit Dominus noster,
bus neque etiam pro omnibus qui erant
; in qua trihu nihil de sacerdotibus Moyses

In catena grsecorum Patrum.

*
sua censura 22 Augusti 1722, reprobata Roma; 18
Hic loquitur S. Doctor de oratione proce-
(a) julii 1726, fpatuor professores Facultatis Dua-
dentc a voluntate absoluta et efficaci unde doc- ; cenae.
trinam istani male ut jansenianam damnarunt in
 7H SUMMA THEOLOGICA.
locutus est. Ergo Chiisto non convenit prffi angelis habuit ita etiam quod ipsi
:

esse sacerdotem. angeli fuerunt ministri sacerdotii ejus,

3. Prtfiterea, in veteri lege, quff» est secuiidum illudMatth., iv, \\: Accesserunt
figura Clu-isti,non fuit idem legislator et angeli, et ministrabant ei. Secundum
saccrdos unde dicitDominus ad Moysem
: tamen passibilitatem carnis modico ab ^
legislatorem, Exod., xxvin, 1 Applica : anc/elis * mino?-atus est, ut Apostolus dicit ^"'!"
'*
Aaron fratrem timm ut sacerdotio 1'un- Hcl)r., II, 9. Et secundum hoc confor- '^'
gQXwY mihi. Chiislus autem est lator no- misfuit hominibus viatoribus in sacerdo-
va* l('?j;is, secundum illud Jerem., xxxi, tio coiistitutis.
Visceri- 33 Dabolegem meam in cordibus * eorum.
: Ad secundum diccndum, quod, sicut
Lus. Erg-o Christo noii convenit csse sacer- Damascenus dicit in III libro 0?'th. fid.,
dotem. cap. XXVI, col. 1093, t. 1, quod in om- <(

Sed contra est quod dicitur Hebr., iv,
14 Ilabemus Poiitificem, qui penetravit
: exemplum. » Quia igitur saccrdotium ve-
c3elos, Jesum Filium Dei.
Respondeo diceudum, quod proprium*
officium sacerdotii ost esse mediatorem
inter Deum populum, inquantum sci-
et
licet divina populo tradit, unde dicitur
sacerdos, quasi sacra dans, secundum
illud Malach., ii, 7 Legem requirent ex
ore ejus, scilicet sacerdotis; ct iterum
iiibus est simile, idem utique erit, et non
teris legis erat figura sacerdotii Christi,
nohiit Christus riasci de stirpe figuralium
sacerdotum, ut ostenderetur non essc
omnino idem sacerdotium, sed difTerre,
sicut verum a figurali.
Ad tcrtium dicendum, quod, sicut su-
: pra dictum est, alii homines particulatim
habent quasdam gratias sed Christus, ;

inquantum preces populi Deo offert, et tamquam omnium caput, habet perfec-
pro eorum peccatis Deo aliqualiter satis- tionem omnium gratiarum et ideo quan- :

facit unde Apostolus dicit ad Hebr. v,

; , tum ad alios pertinet, alius est legisla-
1 : Omnis pontifex ex hominibus assump- tor, et alius sacerdos, et alius rex; sed
tus pro hominibus constitidtur in iis quse haic omnia concurrunt in Christo tam-
su?it ad Deum, ut offerat dona et sacrifi- quam in fonte omnium gratiarum. rnde
cia pro peccatis. Hoc autem maxime con- dicitur Isa., xxxiii, 22 Do?ninus judex
:

venit Christo nampcripsum divinabona ; noster, Domi?ius leyifer ?ioster, Do)?ii?ius

hominibus suiit collata, secundum illud rex noster, ipse salvabit ?ios.
H Petri, i, -4 Per quem, scilicet Christum,
:
—
CoNCLUSio. Cum Cliiistus fucrit Uei et homi-
maxima et pretiosa nobis promissa dona- mmi mediator, ct quantum ad reconciliationem,
vit, ut per hxc efficiamini divinx consor- etpcr quem sunt hominibus divina dona collata,
tes noiurae. Ipsc etiam humanum genus niaxime illi convenit sacerdotem esse.
Deo reconcihavit, secundum illud Coloss.,
I, 19 In ipso, scilicet Christo, compla-
:
ARTICIILIIS II.
cuit omnem plenitudinem inhabitare et ,

per eum reconciliare omnia. llnde Christo Utritm Ch?istus si??iul fue?nt sacerdos et
maxime convenit esse sacerdotem (V/). hostia.
Ad primum ergo dicendum, quod po-
testas hierarchica convenit quidem an-
^ Ad secundum sic proceditur. 1. Yide-
gelis, in([uantum et ipsi sunt medii inter tur quod Christus non fiicrit simul
i])sc
Deum ct hominem, ut patet per Diony- sacerdos ct hostia. Saccrdotis cnini cst
sium, in lib. De cael. hierarch., cap. ix, hostiam occidere. Sed Christus non seip-
§ 1, col. 259, t. 1, ita quod ipsesaccrdos, sum occidit. Ergo ipse non fuit simul sa-
iiupiantum cst mediusiiilcr Deum ct po- cerdos ct hostia.
l)ulum, angcli habct, sccundum nomen 2. Pra^terca, saccrdotium Christimagis
illud Malach., ii, 7 Ancjclus Domini exer- : est simile saccrdotio Judworum, quod
cituumest. Christus autcmmajor angelis erat a Deo institulum, quam sacenlotio
fuit, non solum secuiidinn di\ iiiitalem, genliliuiii, ([uo daMuoiies colcbantur. In
sed ctiam sccundum hnmanitatiMU, in- vctcii iiul«Mn li>gc nunquam homo iu sa-
quanluin habuil j)lcnitu(Hncm f;ralia' et crilicium onVrcbatur; quod maxime re-
gloria^. Ilndc etiam excellcntiori modo prclicndilur iii sa(M'iliciis gentilium, se-
hierarchicamseu sacerdotalempotcstatem cundum illud psal. cv, 38 Effuderunt
:

' l»illHl. « propno. )) (rt) Sociniani dicunt Christuiii rs>.c sacerdotoni

»l'iiiiii. « lii('i';ii(liiii', » in ccelo tanluni, noii fuissc saccrdohMii in tcrra.
 ;

QU^.ST. XXII, ART. II ET III.

sanfjidnem innocentem mnfpnnem frlionnn , ipse Chrishis inqnantumhomo, nonsolum

morum et filiarum sunrum, quas sacrifi- fuit sacerdos, sed etiam liostia perfecta,
caverunt scidptilibas Chanaan. Krgo in simul existcns hostia j)ro j)eccato,ct hos-
sacfirdotio Cliristi iiori dcbuit esso ipse tiapaciflca, ct holocaustum.
homo (lliristus hostia. Ad priimim
(^rgo (hcenchim, quod
3.Prseterea, omnis hostia ex hoc ([uod Christus non sc occidit, sed seipsum vo-
Deo ofTertur, Deo sanctificatur. Sed ipsa luntaric morti exposuit, sccundum ilhid
(ihristi humanitas a j)rincipio fuit sanc- Isa., Liii, 7 (Jblatus est^quia ipse voluit
:

tificata et Deo conjuncta. Ergo non con- et ideo dicitur seipsum oljfulisse.
vcnienter potest dici quod Christus, se- Ad secundum dicendum, quod hominis
cundum quod homo, fuerit liostia. Christi occisio potest ad duplicem volun-
Sed contra*est quod Apostolus dicit ad tatem comparari uno modo ad volunta-
;

Eph., V, 2 Christus dilexit nos, et tradi-

: tem occidentiiim; ct sic non hai)(!t ratio-
dit semetipsum, pro nobis oblationem et nem hostiap; non cnim diciintur occiso-
hostiam Deo in odorem suavitatis. res Christi hostiam Deo obtulisse, sed
Respondeo dicendum, quod, sicut Au- graviter deliquissc. Et hujus pcccati si-
gustinus dicit in X De civit. Dei, cap. v, militudincm gcrcbant impia (ientilium
col. 282, t. 7, «omne sacrificium visihile sacrificia, quibus homines idolis immo-
invisil)ilis sacrificii sacramentum, id est labant. Alio modo potest considerari oc-
sacrum signum autem
cst. » Invisibile cisio Christi pcr comparationcmad volun-
sacrificium est per quod homo Deo spi- tatcm patientis, qui voluntarie se obtulit
ritum suum oflert, secundum illud psal. l, passioni ; et cx hac parte habet rationem
19 :Sacrificium Deo spiintus contribu- hostiae, in quo non convenit cum sacrifi-
latus; et ideo omne illud quod Deo cxhi- ciis Gentilium *.

hetur, adhoc quod spiritus hominis fera-

tur in Deum, potest dici sacrificium. In-
diget igitur homo
uno quidem modo ad remissionem pec-
Co.NCLUsio. — Cum pcr Christum fucrint liomi-
num f)eccata deh>ta, ac gratia douata, ac glovia'
sacrificio propter tria : perfectio liominihus collata, Cihristus in(juantum
homo, non modo sacerdos fuit, sed etiam sacri-

cati, per quod a Deo avertitur

ficium et hostia pcrfecta, pro peccato videlicol,
et ideo :

pacifica et holucaustum.
Apostolus dicit ad Hebr., v, 1, quod ad
sacerdotem pertinet ut offerat dona et sa-
crifcia pro peccatis. Secundo, ut homo ARTICULUS III.
in statu gratiae conservetur, semper Deo
inharens in quo ejus pax et salus con-
: Utrum effectus sacerdotii Christi sit
sistit. Unde etin veteri lege immolabatur expiatio peccatorum.
hostia pacifica pro ofTerentium salute, ut
habetur Levit., lu. Tertio ad hoc quod Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
spiritus hominis perfecte Deo uniatur; quod effectus saccrdotii Christi non sit
quod maxime erit in gloria. Unde et in expiatio peccatorum. Solius enim Dci est
veteri lege ofrerebatur holocaustum, peccata delere, secundum illud lsa.,XLiii,
quasi totum incensum,ut diciturLevit., i. 25 Ego sum cpui deleo iniquitates tuas
:

Haec autem per humanitatem Christi propter me. Sed Christus non est sacerdos
nohis provenerunt. Nam primo quidem secundum quod Deus, sed scciindum
nostra peccata deleta sunt, secundum il- quod homo. Ergo sacerdotium Christi
ludRom., IV, 25 Traditus estpropter de-: non est expiativum peccatorum.
licta nostra.Secundo gratiam nos salvan- 2. Praeterea, Apostolus dicitHeb., x, 1,
tem per ipsum accepimus, secundum il- quod hostiae veteris Testamenti non po-
lud Hebr., v, 9 Factus est omnibus ob-
:
\erant perfectos facere^olioquin cessassent
temperantibus sibi causa salutis aeternse. offerri,eo quodnullamhaberentconscien-"
* Ideo.
Tertio, per ipsum perfectionem gloriaB tiam peccati cultores semel mundati ; sed
adepti sumus Hebr. x, 19 Habemus/?^?/-
; , : in ipsis commemoratio peccatorum per
ciam in introitu sanctorum in sanguine singulos annos fit. Sed similitcr sub sa-
ejus, scilicet in gloriamcaelestem.Etidco cerdotio Christi fit commemoratio pec-
' Responsio ad 3>"" deesl in novem cod. Paris., obhita est Deo, sanctilicata novo modo fuerit,
sed decursu temporum su])pleta fuit, etin
Parm. scilicet ut hostia actualiter tunc exhibita ac- ;

sic habetur « Ad tertium dicendum, quod sanc-

: quisivit enim actualem hostise sanctiticationem
titas humanitatis Clu-isti a principio non imj)odit tunc ex antiqua oharitate et gratia unionis
(fuin ipsamot humana natura, cum in passiono sanctiticanto eamdem ajjsolute.
 ,

80 SUMMA THEOLOGICA.
catoriim, ciim dicitur : Dimitte nobis de- Et ideo, inquantum ojus humanitas ope-
Inta nostra, Mattli., vi, 12. Olfcrtur etiam rabatur in virtute divinitatis, illud sacri-
coutinuo sacrificium iu Kcclosia, undo ot ficium crat efficacissimum ad dolenda
ibidom iWcWnv •.Panem nostrum quotidia- poccata. Proptcr quod Augustinus dicit
niim da nobis hodie. Ergo pcr sacerdo- in IV De Trinit., cap. xiv, col. 901, t. 8 :

iium Christi non expianturpeccata. « Ut quoniam quiiiuor considcrantur in

3. Pra',teroa, in voteri lege maxime omiii sacrificio cui oiroratur, a quo offe-
;

immolabatur hircuspro pcccato principis, ratur, quid ofleratur, pro quibus ofle-
vcl capra propoccato alicujus de populo, ratur idom ipse unus verusque media-
;

vel vitulus pro peccato sacerdotis, ut pa- tor,porsacrificium pacis reconcilians nos
tet Levit., iv. Sod Christus nulli horum Dco, unum cum illo maneret, cui ofTe-
comparatur,' sed agno, secundum illud rcbat unum in se facorot, pro quibus
;

Jcrem., xi, 19: Ego quasi agnus mansue- offcrobat unus ipse esset, qui ofrorebat,
;

tus, qui portatur ad victimam. Ergo vide- et quod offcrebat. »

tur quod ejus sacerdotium non sitexpia- Ad secundum dicendum, quod pcecata
tivum peccatorum. non commemorantur in nova loge prop-
Sed contra est quod Apostohis dicit tcr inefficaciam sacerdotii Christi, quasi
nol)r., IX, 14 Sanguis Christi, qui per
: pcr ipsum non sufficienterexpienturpec-
Spiritum sanctum seipsum obtulit imma- cata sed commemorantur quantum ad
;

culatum Deo, emundabitconscientiamnos- illosqui velojus sacrificiinolunt essepar-

tram. oh operibus mortuis, ad serviendum ticipes, sicut sunt infidelos pro quorum
Deoviventi. Opera autemmortuadicuntur pcccatis oramus, ut convertantur vel ;

peccata. Ergo sacerdotium Christi habet etiam quantum ad illos qui post partici-
virtutem emundandi peccata. pationem hujus sacrificii ab eo deviant
Rospondoo dicendum, quod ad pecca- qualitorcumque peccando. Sacrificiumau-
torum porfoctam emundationem duo re- tem quod quotidie in Ecclesia oflbrtur,
quiruntur, socundum quod duo sunt in noii est aliud a sacrificio quod ipse
peccato, scihcot macula culp£E,et reatus Christus obtulit, sedejus commemoratio.
pffinae. Macula quidem culpse deletur per Unde Augustinus dicit in X De civitate
gratiam, qua cor peccatoris convertitur Dei, cap. xx, col. 298, t. 7 « Sacordos ipse :

in Doum reatus autem pcense totaliter

;
Christus ofTerens, ipse et oblatio cujus ;

tollitur per hoc quod homo Deo satisfa- rci sacramontumquotidianum esse voluit
cit. Utrumque autem horum efficit sa- Ecclesiaisacrificium. »

cerdotium Christi. Nam virtute ipsius Ad

tertium dicondum, quod sicut Ori-
gratia nobis datur, qua corda nostra con- genes dicit Sup. illud Joan., i, Ecce
vertunturad Deum, secundum illudRom. Agnus Dei, licetdiversa animaliain veteri
III, 24 Justificati gratis per gratiam ip-
: lcge oirerrentur, quotidianum tamen
sius per redemptionem qux est in Christo
,
sacrificium, quod ofTorebatur mano e1 * vos-
Jesu, quem proposuit Deus propitiationem pore, orat agnus, ut habotur Mum. xxviii. ,

jjer fidem in sanguine ipsius. Ipse etiam Unde significabatur quod oblatio agni
pro nobis plenarie satisfecit, inquantum veri, id est, Christi, esset sacrificium con-
ipse languores nostros tulit^et dolores nos- summativum omnium aliorum. Et ideo
tros ipse portavit, Isa., uu, 4. Undopatot Joan., 1, 29, dicitur : Ecce Agnus Dei, qui
quod Christi sacerdotium habet plenam tollit peccata mundi.
vim expiandi pcccata. CoNCLLsio. —
Cum vii"tute Christi coilata fueril
Ad primumcrgo dicondum, quod licet nobis justiticationis gratia, et Clxristus pro uobis
Christus non fuerit sacordos, socundum I>lone satisfocerit, ojus sacordotium plonam vim
quod Dous, sod socundum quod homo, peccati expiaudi liabuisse certum est.

unus tamen et idem fuit sacerdos et

Deus. Unde insynodo Ephosina, part.iii, ARTICULUS IV.
cap. I, can. 10, lcgilur Pon- : « Si quis
tificcm ct Apostolum nostrum factum Utrum effcctus sacerdotii C hristi nun suhini
dicit, non ipsum cx Dco Ycrbum quando
ad a/ios pertinuerit, sed etiam ad ipsuni.
factum est caro et secundum iios homo,
scd tanquam altorum pra^toroum soorsum Ad quartum sic procodifur. 1 . Vidctur
hominom ox mulioni anathoma sit. n ; quod(>iro('fus sacerdotiiChrisfi non soliim

' In Piiini. doost : « ot. »

 QU^ST. XXII, ART. IV. 81

pcrtinucrit ad alios,sc(l ctiam ad ipsum. nova3 legis in pcrsona ipsius operatur,

Ad officium cnim saccrdotis pcrliiict pro sccundum illud II ad Corintli., ii, 10:
populoorarc, sccundum illud IIMachab., Na?n et ego (/uod donavi, si quid donavi,
I, 23 Orationem faciebant sacerdotcs
: propter vos in persona Christi. Et ideo
dum consummaretursacrificium. ScdChris- noncompetit Christo effectum sacerdotii
tus non solum pro aliis oravit, scd ctiam rccipcre.
pro seipso, secundum quodsupra dictum Ad primum ergo dicendum, quod
est, et sicut expresse dicitur Hebr., v, oratio etsi conveniat sacerdotibus, non
7, quod m
diebus suae preces sup-
carnis tamen est eorum offlcio propria. Cuilibct
A.d eum. plicationesque ad Deum *
qui possit illum enimconvcnit et pro sc et proaliis orare,
salvum facere a morte, cum clamore va- secundum illud Jacobi, ult., IG: Orate
lidoet lacrymis obtulit. Ergo sacerdotium pro invicem, ut salvemini. Et sic posset
Christi etrectumhabuitnonsolum in aliis, dici quod oratio qua Christus pro se ora-
sed etiam in scipso. vit, non crat actus saccrdotii cjus. Sed
S.Pra-tcrea, Christus sacrificium obtulit hsec responsio videtur excludi per hoc
seipsum in sua passione. Sed per pas- quodApostolus,Hcbr.,v,6, cum dixisset:
sionem suam non solum aliis meruit, sed Tu es sacerdos in xternum secundum or-
etiam sibi, ut supra habitum est. Ergo dinem MelchisedecJi, subdit': Qui in die-
sacerdotium Christi non solum habuit bus carnis sucB p7'eces, eic, ut supra. Et
effectum in aliis, sed ctiam iu scipso. itavidetur quod oratio qua Christus oravit,
3. Prseterca,sacerdotium veteris legis ad ejus saccrdotium pertineat. Et ideo
fuit figura sacerdotii Christi. Sed sacerdos oportet dicere quod alii sacerdotcs effectum
veteris legis non solum pro aliis, sed sacerdotii sui participant, non inquantum
etiam pro seipso sacrificium offercbat : sacerdotes, sed iiiquanlum peccatorcs,
dicitur enim Levit., xvi^ 17, quod Pon- ut infra dicetur. Christus autcm simpli-
tifex sanctuarium ingreditur, utroget pro citcr loqucndo peccatum non habuit. Ila-
se et prodomo sua, et pro universo coetu buit tamen similitudincmpcccatiincarne,
Israel. Ergo etiamsacerdotiumChristinon ut dicitur Rom., viii. Et ideo non sim-
solum in aliis, sed in seipso effectum pliciter dicendum est quod ipse effectum
habuit. sacerdotii participaverit, sed secuhdum
Sed contraestquodin Ephesinasynodo, quid, scilicet secundum passibilitatem
part. III, can. 10,legitur « Siquis
cap. i, : carnis. Unde signanter dicit Qui possit
:

dicit Christumpro se obtulisse oblationem, illumsalvum facerea morte.

et non magis pro nobis solum, non Ad secundum dicendum, quod in obla-
enim indiguit sacrificio qui peccatum tione sacrificii cujuscumque sacerdotis
nescivit, anathema sit. » Sed in sacriflcio duo possunt considerari; scilicet ipsum
offerendo potissime sacerdotis consistit sacrificiumoblatum, et devotioofferentis.
offlcium. Ergo sacerdotium Christi non Proprius autem effectus sacerdotii est id
habuit effcctum in ipso Christo. quod sequitur ex ipso sacrificio. Christus
Respondeo diccndum, quod, sicut dic- autem consecutusest persuampassionem
tum est, sacerdos constituitur medius gloriam resurrectionis, non quasi cx vi
interDeum et populum. Illeautem indiget sacrificii, quod offertur per modum satis-
medio ad Deum, quiperseipsum accedere factionis, sed ex ipsa devotione qua se-
ad Deum non potest et tahs sacerdotio
; cundum charitatem humiliter passionem
subjicitur, efrcctum sacerdotii participans. sustinuit.
Hoc autem Christo non competit dicit ; Ad tcrtium dicendum, quod figuranon
enim ApostolusadHebr., vii^25 Salvare : potest adaequare vcritatem. Unde sacerdos
Acceden-potest accedens * per semetipsum ad figuralisveterislegisnon poterat ad hanc
;es.
Deum semper vivens adinterpellandum pro perfectioncm pertingere ut sacrificio sa-
nobis. Et ideo Christo nonconveniteffec- tisfactorionon indigeret. Sed Christus non
tum sacerdotii inse suscipere, scd potius indiguit. Unde non est similis ratio de
ipsum aliis communicare. Primum enim utroque. Et hoc est quod Apostolus dicit,
agens in quolibet genere ita est influens Hebr., vii, 28: Lex homines constituit
quod nonestrecipiens in genereillo ;sicut sacerdotes, infirmitatem habentes ; sermo
solilluminat, sednon illuminatur etignis ; autem jurisjurandi, quipost legem est, f-
calefacit sed non calefit. Christus autem liiim in %ternum perfectum.
est foiis totius sacerdotii. Nam sacerdos
legaliseratfigura ipsius ; sacerdos autem CoNCLUsio. — Cum Christus per seipsuin ad
V. 6
 » :

82 SUMMA THEOLOGICA.
et vituU intrabat in sancta sanctorum, ut
Doum accesseril, non decuit ipsiim proprii sacer-
dolii olfectum in se suscipere. dicitur Levit.,xvi, cum tamen hircum et

vitulum non immolaret in sanctis sanc-

torum, sed extra. Et similiter Christus in
ARTIGULUS V.
sanctasanctorum, id est, in ipsum cadum
Christi permaneat intravit, et nobis viam paravit intrandi
Utrum sacerdotium
in seternum.
per virtutem sanguinis sui, quem pro
nobis interraeffudit.
A(l quiiitum sic proceditur. 1 . Videtur Ad primumergo dicendum, quodsancti
quod sacerdotium Clnnsti uon pcrmaneat qui erunt in patria, non indigebunt ulte-
rius expiari per saccrdotium Christi; sed
in seternum. Quia, ut dictum est, illi soli
effectu saccrdotii indigentqui habent in-
expiati jam indigebunt consummari per
firmitatcm peccati quaj per saccrdotis sa- ipsum Christum, a quo gloria eorum de-
peiidet. Undc dicitur ApocaL, xxi, 23,
crificium expiari potcst. Sed lioc non erit
in a^ternum, quia in sanctis nulla eritin- quod claritas Dei illuminat eam, scihcet,
firmitas, secundum illud Isaiae, lx, 21
civitatem sanctorum, et lucerna ejus est
Popubis tuus omnes justi ;
peccatorum arjnus.

autem infirmitas inexpiabilis erit, quia in Ad secundum dicendum, quod Ucet

inferno nulla est redomptio. Erj^o sacer- passio et mors Christi de caitero non sint
dotium Christinon est* in aeternum. iteranda, tamen virtus iUiushostiaB semel
ol)lata3 permanet in «ternum quia ut di-
2. Prseterea, sacerdotium Christi pr»-
;

citur ad Uebr., x, 14 Una oblatione

cipue manifestum est in ejus passione et
:

morte, quando per proprium sanguinem consummavit in seternum * sanctificatos.

introivit in sancta, ut dicitur Hebr.,.ix, Et per hoc patet etiam responsio ad
12. Sed passio et mors Christi non erit in tertium.
a:;ternum, secundum illud Rom., vi, 0; Uuitas autem hujus oblationis figura-
Christus resurgens ex mortuis jam non tno- batur in lege per hoc quod s.emel in auno
ritur. Ergo sacerdotium Christi non est
^
legalis pontifex cum solemni oblatione
in seternum. sanguinis intrabat in sancta, iit dicitm-
3. Praterea, Christus est sacerdos non Levit., XVI. Sed deficiebat ligura a veri-
secundumquodDcus,sed secundum qiiod hoc quod illa hostia non habebat
tate in
homo. Scd Christus quandoque non fuit sempiternam virtutem, et ideo annuatini
homo, scihcet in triduo mortis. Ergo sa- illffi hostise reiterabantur.
cerdotium Christi non est in «ternum. CoNCLUSio. —
Cluisti sacerdotium, non quoad
Sed contraestquod diciturin psaL cix, oblationom, sed ([uoad sacrilicn cou-
sacriiicii

4 : Tu es sacerdos in seternum. summationom, quui in bonis aiternis consistit,

ajtcrnum fuit.
Respondeo dicendum («), quod in offi-

cio sacerdotis duo possunt considerari:

primo quidem ipsa oblatio sacrificii; se- ARTICULUS VI.
cundo, ipsa sacrificii consummatio, quae
quidem consistit in hoc quod illi pro.qui- Utrum sacerdotium Christi fuerit
bus sacrificium offertur, finem sacrificii secundum ordinem Melchisedech.
consequuntur. Finisautem sacrificii quod
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
Christus obtuht non fuerunt boiia tempo-
quod saccrdotium Christi non fuerit se-
ralia,sed «terna, qu« per ejus mortem
cundum ordinem Melchisedech. Christus
adipiscimur. Unde dicitur Hebr., ix, 11,
enim est fons totius sacerdotii, lamquam
quod Christus est assistcns Pontifex futu-
priiu-ipalis sacordos. Sed illud quod est
rorum /)07iorum,ra\ionG cujus Christi sa-
cerdotium dicituresse 'a^tcrnum.Et ha^c principale non sequiturordinem* aliorum,
quidem consummatio sacrificii Christi scd alia sequuntur ordinem ipsius. Ergo
praifigurabatur in hoc ipso quodpontifex Cbristus nou dcbct dici saccrdos secuu-
legaUs semel in annocum sanguine hirci duni ordincni Mclchiscdcch.

Lorca, etc. ab unione iiypostatica, iamquam

ab
' I>arm. : « fmstra reinaneret.
* Parni. « (miI. » imotiono numquam intoritura Sic Vasiiuoz ; vel
:

ab 00 quodCluistiministri simt ad fuuMn mundi

:

* 1'arm. : « in Ji'l(U'nmu. »
cons(M-raturi ; V(>1 al» oo quod Christus otiam
uj
* Parm. « allcrius. »
:
quod
cudo actionos sacordotalos excrcol ; vol ab oo
(a) Saccnlotium (".liristi a^tornum ost a potos-
late sacerJolali sompor duialura : Sic C.astillo, hic S. Thomas allogat.
 ;

QUtEST. XXII, AUT. YI, ET QU.EST. XXIII, ART. I. 83

2. Praeterea, sacerdotium vetoris legis rabatur per sacerdotium Melchisedech,

propin(|uiiis fuit sacerdotio Christi quam
sacerdolium quodtuit aulelcgem. Sed sa-
cramenta tanto cxpressius significabant
Christum, quanto propin([uiora fuerunt
Christo, ut patet ex his qua^ iii secunda
parte dicta sunt. Ergo sacerdotium Christi
magis dcbct denomiuari secundum sa-
cerdotium legale quam secuiidum sacer-
dotium Melcliisedech, quod fuit ante
legem.
3. Pr«terea, Heb., vn, 3, dicitur quod
est Rex pacis,
sine patre^ sine matre, sine
genealogia\ nequeinitium dierum^ neque
fuiem vitse habens quae quidem conve-
: ipsum, ut Apostolus il)idem dicit, assi-
niunt soli Filio Dei. Ergo uou debet dici
Christus sacerdos secundumordinemMel-
cliisedech, tamquam cujusdam alterius,
(|ui oHerebat panem et vinum, « signi-
licantia, » ut Augustinus dicit, 7/r/c/. xxvi
inJoan., col. 1600, t. 3, « ecclesiasticam
unionem, quam constituit participatio
sacrificii Christi. » Unde etiam in nova
lege veruin Ciiristi sacrificium commuui-
catur fidelibus sul) specie panis ct vhii.
Ad tertium dicendum, quod Melchise-
dech dictus est sine jjatre, et sine matre,
et sinegenealogia, (>tquod noii babet ini-
tium dierum, neqiie finem ; iioii quia ista
non habuerit, sed quia in Scriptura sacra
ista de eo non leguntur. Et per hoc
milatus est Fiiio Dei qui iii terris est siiic
patre, et in caeUs sine matre et sine
genealogia, secundumillud Is.,liii, 8 Ge- :

sed secundum ordinem sui ^ nerationem ejus qui ejiarrctbit ? et secuii-

Sed contra est quod dicitur in psal. cix, dum divinitatem iicque principium, nequc
4 ; Tu es saccrdos in xternum secundum finem dierumhabet.
ordinem Melchisedech. —
CoNfxusio. sacerdotium dicitux se-
Cliristi
Respondeo dicendum, quod, sicut supra cundum ordinem Melchisedech, propter excel-
dictum est, legale sacerdotium fuit figura lentiam veri sacerdotii ad figui"ale sacerdotivmi
sacerdotii Christi, iion quidem quasi ad- legis.

sequans veritatem, sed multum ab ea de-

ficiens tum quia sacerdotium legale iion
:

mundabat peccata; tum etiam quia non QU^STIO XXIII.

eratseternum, sicut sacerdotium Christi :

ipsa autemexcellentia sacerdotii Christi DE ADOPTIONE CHRISTl.

quoad^ sacerdotium leviticum fuit figurata
in sacerdotio Melchisedech, qui ab Abra- (In quatuor articulos divisa.)
ham decimas sumpsit, in cujus lumbis de-
cimatus est quodammodo ipse sacerdos Deinde considerandum est an adoptio
legalis. Et ideo sacerdotium Christi dici- Christo conveniat et circa hoc quaerun-
;

tm- esse secundiim ordinem Melchisedech tur quatuor 1° utrum Deo conveniat adop-
:

propter excellentiam veri sacerdotii ad tarc filios 2° utrum hoc conveniat soli
;

figurale sacerdotium legis. Deo Patri; 3° utrum sit proprium homi-

Ad primum ergo dicendum, quod Chris- num adoptari in fdios Dei 4° utrum ;

tus non dicitur esse secundum ordinem Christus possit dici filius adoptivus.
Melchisedech, quasi principalioris sacer-
dotis, sed quasi prsefigurantis excellen-
tiam sacerdotii Christi ad sacerdotium le- ARTICULUS PRIMUS.
viticum.
Ad secundum dicendum, quod in sa- Utrum Deo conveniat fdios adoptare.
cerdotio Christi diio possunt considerari
scilicet ipsa ol^latio Christi, et participatio Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur
ejus. Quantum ad ipsam oblationem, ex- quod I)eo non conveniat filios adoptare.
pressius sacerdotium Christi
fig-urabat NuUus enim adoptat nisi extrancam per-
sacerdotium legale per sanguinis efPusio- sonam in filiiim, secundum quod juristae
nem quam sacerdotium Melchisedech, diciint. Sed nulla persona est extranea
in quo sanguis non effundebatur. Sed a Deo, qui est omnium creator. Ergo
vide-
quantum ad participationem hujus sacri- tur quodDeo non conveniat adoptare.
ficii et ejus etrectum, in quo praecipue at- 2. Praeterea, adoptio videtur esse in-
tenditur excellentia sacerdotii Christi ad troducta in defectum filiationis naturalis.
sacerdotium legale, expressius praefigu- Sed in Deo invenitur naturalis filiatio,

* Parm. ; « sui ipsius. » 2 Parm. : « ad.

8i SUMMA THEOLOGICA.
ut iii prima parte liabitum est. Ergo non deri, non autem bona corporalia; et ideo
conveuitDeo filios adoptarc. hereditatem corporalcm nuUus potest
3. Praeterca, ad hoc aliquis adoptatur percipere nisi succedcns decedenti here- ;

ut in hcreditate adoptantis succedat. Sed ditatem autem spiritualem simul omnes

in hercditate Dei non videtur ahquisposse ex integro accipiunt siiic dctrimento pa-
succedere, quia ipse nunquam dccedit. tris sempcr viventis. Quamvis posset
Ergo Deo non convenitadoptare. dici quod Deus decedit, secundum quod
Sedcontra est quod dicitur Ephes., i, est in nobis per fidcm^, ut incipiat in
5 Prxdestinavit nos in adoptionem filio-
: nobis esse pcr speciem, sicut Cdossa
rum. Sed prajdestinatio Dei non est irrita. ordinar. dicit, Rom., viii, super illud
Ergo Deus ahquos sibi adoptat in fdios. Si/iiii, et /ie)'edes, col. -496, t.2.
Respondeo dicendum, quod ahquis —
CoNCLUsio, Cum Deo ex sua inQnita bonitate
homo adoptat alium sibi in fdium, inquaii- conveniat liomines ad diviiue beatitudinis here-
tum ex sua bonitate admittit eum ad par- ditatcm admittere, ipsi etiam convenire homi-
ticipationem suae hercditatis. Deus autem iu's in lilios adoptare necesse est.

est infinitae bonitatis ex qua contingit :

quod ad participationem bonorum suo-

rum suas creaturas admittit; et prsecipue ARTICULUS II.

rationalescreaturas, quse inquantum sunt

ad imaginem Dei facta^, sunt capaces Utrum adoptare conveniat toti Trinitati.
beatitudinis divinse: quae quidemconsistit
in fruitione Dei per quam etiam ipse Deus Ad secundum sic proceditur. \. Yi-
beatus est, et per seipsumdives, inquan- detur quod adoptare non conveniat toti
tum scihcet seipso fruitur. Hoc autem Trinitati. Adoptatio enim dicitur in divi-
dicitur hercditas alicujus, cx quo ipse nis ad similitudinem rcrumhumanarum.
est dives. Et ideo inquantum Dcus ex Sed in rebus humanis soh illi convenit
sua bonitate admittit homincs ad beati- adoptare qui potest filios gencrare quod ;

tudinis hercditatcm, dicitur eos adoptare. in divinis convenit soli Patri. Ergo in
IIoc autcm phis habct adoptatio divina divinis solus Patcr potest adoptare.
quam humana; quia Deus hominem 2. Praeterea^ homines per adoptionem
qucm adoptat, idoneum facit per grati» efficiuntur fratres Christi, secundum illud
munus ad hereditatem caelestem perci- Rom., VIII, 29: Ut sit ipse primogenitus
piendam homo autem non facit idoneum
:
inmultisfratrihus. Fratres autem dicuntur
cum quem adoptat sed potius eum jam ; qui sunt filii unius patris unde et Do- :

idoneum ehgit adoptando. minus dicitJoan., xx, 17: Ascendo ad

Ad primum ergo dicendum,
in sua natura considcratus non cst ex-
traneus a Deo quantum ad bona naturaha
quae recipit; est tamen extraneus quan-
tum ad bona grati» ct gloriae et secun-
dum lioc adoptatur.
Ad secundum diccndum, quod hominis
qiiod homo Patrem meum et Potrem vestrum. Ergo
solus Pater Christi habet filios adopti-
vos.
3. Praeterca, Galat., iv, 4, dicitur : Mi-
; sit Dcus Filium suum..., ut adoptionem
filiorum Dei reciperemus. Quoniam autem
estis filii Dei, misit Deus Spiritum Filii

est operari ad supplendam suam indigeii- sui incorda vestra clamantem : Abba, Pa-
tiam; non autcm Dei cui convenit operari ter. Ergo ejus est adoptare cujus est Fi-

ad communicandam suae perfectionis hum et Spiritum sanctum habere. Sed

abundantiam. Et idco sicut per actum hoc estsohus persona' Patris. Ergo adop-
creationis communicatur bonitas diviiia tare convenit soh persoiiae Patris.
omnibus creaturis secuiKhim quamdam Scd contra, ejus cst adoptare nos in
similitudinem; per actum adoptioiiis
ita fdios quem nos patrcm possumus nomi-
communicatur simditudo naturahs tUia- nare ; undc (hcitur Uom., viii, 15: Acce-
tionis' hominibus, secundum iUud Uom., pistis Spiritum adoptionis filiontm, quo in
viii, 29 Qiios prxscivit conformes fieri
: clamamus : Abba Patcr. Scd cum Deo
imaqinis Vilii sui. dicimus Patcr nostcr, lioc j)ertinct aii to-
Ad tcrtium dicendum ,quod bona spi- tamTriiiitatem,sicutetca'tciaiioniiiia(|ua»
rituaha possunt simul a pluribus possi- dicuntur de Deo rclative ad crcaturam, ut

' In Parni. dopst : « filialionis. » passini. Al : « ct incipiot. »

» Ita cuni codd. Paris., Alcaii. ct Canior. edili
 QU^ST. XXIII, AUT. II ET III. 85
inprima partc habitumest.Ergo adoptarc menti in nobis hujus simiUtudincm
convcnit toti Trinitati. exemplaris.
Rcspondeo diccndum, quod haec est
differentia inter fdium Dci adoptivum et
CoNcmsio. — Cum proptor naturse unitatem,
queincumque in crcaturis eilectum facere t(jli
fdium Dci naturalcm, quod fdiusDcina-
*
Trinitati sit cumnumc, perspicuum cst homincs
turalis cst gcnitus, non factus filius au- :
iu Dei filios adoplarc, toti Trinitati convenirc.

tem adoptivus cst factus, sccundum illud

Joan., I, i^i Dedit eis potestatem
fUios Dei
:
ARTICULUS III.
fieri. Dicitur tamcn fdius quandoquc
adoptivus esse g-enitus proptcr spiritua- Utrum adoptari sit proprium rationalis
lem regcncrationem ^ quaj cst gratuita, creaturse.
non naturalis. Unde dicitur Jacobi, i, 18:
Voluntarie genuit nos verbo veritatis. Adtertium sic proceditur. 1. Videtur
Quamvis autem gencrare in divinis sit quod adoptari non sit proprium rationa-
proprium personae Patris, tamen facere lis crcaturae. Non enim dicitur Dcus pater
quemcumque effectum in creaturis cst creaturae rationaUs nisi pcr adoptioncm.
commune toti Trinitati propter unitatem Dicitur autcm pater crcaturae ctiam irra-
naturse quiaubiest una natura, oportet
: tionalis, secundum iUud Job, xxxviii, 28 :

quod sit una virtus ct unaoperatio. Umle Quisestpluviocpater, etquisgenuit stillas* " Vel quis
Dominus dicit, Joan., v, 19 Qusecumque : roris? Ergo adoptari iion est propriumfl'^""'^^ f^*'-
Pater facit*, hasc et Filius similiter facit. ^"* '^^^^'
Fecerft. rationaUs crcatura^.
Et ideo adoptare homines in fdios Dci 2. Praeterca, pcr adoptionem dicuntur
convenit toti Trinitati. aUqui fiUi Dci. Scd cssc fiUos Dei in
Ad primum ergo dicendum, quod om- Scripturapropric videtur attribui angcUs,
nes personffi humanae non sunt unius na- secundumiUud Job, i, 6: Quadam autem
turae secundum numcrum, ut oporteat die cum filHDei assisterent coram Dornino.
unam esse omnium operationem tantum Ergo non est proprium creaturse ratio-
et unum cffectum, sicut accidit in divinis ; naUsadoptari.
etideo quantum ad hoc nonpotuit attendi 3. Praeterea, quod est proprium aUcui
similitudo utrobique. naturae, convenit omnibus habentibus
Ad secundum diccndum, quod nos per naturam iUam; sicut risibile convenit
adoptionem efficimur fratres Christi, omnibus hominibus. Sed adoptari noii
quasi eumdem Patrem habentes cum convenit omni ratioiiali naturse. Ergo
ipso; qui tamen alio modo est Pater adoptari non cst proprium rationaUs crea-
Christi, et alio modo est Pater noster tiirae.
undc signanter Dominus, Joan., xx, seor- Scd contra est quod fdii adoptati sunt
sum dixit Patrem meum, et seorsum dixit
: hcrcdes Dci, ut patet Rom., viii. Sed
Patrem vestrum; est enim Pater Christi taUs hereditas convcnit soU rationali
naturaliter generando, quod est proprium crcaturae. Ergo proprium est creaturae
ipsi; est autem Pater noster, voluntaric rationaUs adoptari.
aliquid faciendo quod est commune
; Rcspondeo diccndum, quod, sicut dic-
ipsi, et FiUo, et Spiritui sancto
ct ideo ; tum est, fdiatio adoptionis cst quaedam
Christus non est fdius totius Trinitatis, simiUtudo filiationis naturaUs. FiUus au-
sicut nos. tem Dci naturaUter proccdit a Patrc ut
Ad tertium dicendum, quod, sicut dic- Vcrbum inteUcctualc, unum cum ipso
tum est, fdiatio adoptiva cst quaedam si- Patrc existens. Huic ergo Vcrbo tripU-
miUtudo fdiationis aeternae sicut omnia ; citer potcst aUqiiid assimilari: uno qui-
quae in tempore facta sunt, simiUtudincs dem modo secundum rationem formae,
quaedam sunt corum quae ab aeterno fue- non autem sccundum intcUcctuaUtatem
runt. Assimilatur autem homo splendori ipsius sicut forma domus cxterius con-
:

aeterni FiUi per gratiae claritatem, quae stitutae assimUatur vcrbo mentali artificis
attribuitur Spiritui sancto. Et ideo adop- secundum specicm forma? non autcm ;

tatio, Ucet sit communis toti Trinitati, sccundum inteUectuaUtatcm% quiaforma

appropriatur tamen Patri ut auctori, Fdio domus in matcria non cst intcUigil)ilis,
ut exemplari, Spiritui sancto, ut impri- sicut crat in mente artificis. Et hoc modo

' In Parm. deest « iilium Dei.

: » 3 Al. : « intelUsibilitatem. »
2 Parm. « generationcm. »
:
 ,

86 SUxMMA TllEOLOGICA.
Ycrl)o a^lcriio as.similatur quffilibet crea- sit fiUus Dei adoptivus. Dicit enim Ilila-

tura, cumsitfacta per Verbum. Secundo rius, Ub. II De

§27, col. 68, t. 2,
Trinit.,
modo assimilatur creatura Verbo, non de Christo loquens Potestatis dignitas
: «

solum quantum ad rationcm forma^ sed non amittitur, cum carnis humilitas adop-
etiam quaiitum ad intellectualitatem ip- tatur. » Ergo Christus, secundum quod
sius ; sicut scientia quai mente dis-
fit in homo, est filius adoptivus.
cipuli, assimilatur verbo quod est in 2. I*raeterea, Augustinus dicit in lib.
mente modo creatura
magistri. Et hoc Deprsedesti?!. sanct. cap. xv, § 30, col.
, 982
rationalis, etiam secundum suam natu- t. 10, quod « ea gratia fit ab initio fidci
ram assimilatur Verbo Dei. Tertio modo sua; homo quicumque christianus, qua
assimilatur creatura Verbo Dei aiterno gratia homo ille ab initio suo faclus est
secundum unitatem quam habet ad Pa- Christus. » Sed alii homines sunt chris-
trem quod quidem flt per gratiam et
;
tiani per gratiam adoptionis. Ergo et
charitatem. Unde Dominus orat, Joan., iUe homo est Christus per adoptionem:
XVII, 22 Sint unum in iiobis sicut et
: et itavidetur esse fUius adoptivus.
nos unum sumus. Et taUs assimilatio 3. Praeterea, Christus, secundum quod
perficit rationem adoptionis, quia sic homo est servus. Sed dignius est esse
assimilatis debetur hereditas aiterna. fdium adoptivum quam servum. Ergo
Uiide manifestum est quod adoptari con- multo magis Christus, secundum quod
veiiit soU creaturaj rationaU non tamen ; homo, est fUius adoptivus.
omni, sed solumhaljciiticharitatem, quai Sed contra est quod Ambrosius dicit
est diffusa in cordibus nostris per Spiri- in lib.De Incarnat., cap. viii, § 87,
tum sanctum^ ut dicitur llom., v, 5. Et col. 875, t. 3 « Adoptivum fUium non
:

ideo Ilom., viii, lo, Spiritus sanctus di- dicimus filium esse natura; sed eum di-
citur Spiritus adoptionis filiorum. cimus natura esse filium qui verus est
Ad primum ergo dicendum, quod Deus filius Christus autem est verus et natu-
:

dicitur pater crcaturae rationaUs iioii pro- ralis Dei Filius, secundum illiid I Joan.,
prie per adoptionem, sed percreationem, ult., 20: Ut sitnus in vero Filio cjus.]csu
secundum propriam participationcm et Christo. Ergo Christus, secundum quod
simiUtudiiiem. homo, non est filius adoptivus.
Ad secundum dicendum, quod AngeU Respondeo diceiidum, quod filiatio
dicuntur fiUi Dei fdiatione adoptionis, proprie convenit hypostasi vel persona^,
noii quia ipsis primo conveiiiat *, sed non autem natura?. Uiide et in prima
quiaipsi primo adoptioncm filiorumrece- partc dictum est, quod filiatio est pro-
perunt. prietas personalis. In Christo autem non
Ad tertium dicendum, quod adoptio est aUa persona vel hypostasis quam iii-
non proprium consequens naturam,
est creata, cui competit esse filium per na- "'

sed consequens gratiam, cujus natura turam. Dictum est autem supra, quod
rationalis est capax : et ideo iion oportct filiatio adoptionis e*st participata simili-
qiiodomni rationaU crcatui\T conveniat, tudo fUiatioiiis naturalis. Non autem di-
sed qiiod omnis rationaUs crcatura sit citur" aliquid participative, quod pcr se
capax adoptionis filiorum^. dicitur. qui est FUius
Et ideo Christus,
Dei naturalis, niillo modo potest dici
Co.NCLUsio. —
Soli ratioiiaU croatiu'» coiiveiiit
fdiiis adoptivus. Secundum autcm iUos
iu liUos Doi adoptari, at noii ormii, sed soliiin
cliaritatcim habcuti. qui poniint in Cliristo duas personas vcl
duas hypostascs, seu duo supposita,
nihil rationabiliter prohil^eret Christum
AHTICULUS IV.
homiiiemdici fiUum adoittivum {a).
Vtrum Christus,secundum quodhomo, Ad primum ergo dicondum, quod sicut
sit /ilius Dei adoptivus. filiatio nou proprie convcuit iiatuia', ita
nec adoptio. Et ideo cum dicitur quod
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur caruis lunuilitas adoptatur, iinpropria
quod Cbristus, secundum quod homo, esl locutio ; et accipitur ibi adoptatio pro

Ita Mss. ot odit. (iMumnnitor; Nicolai. : « pro- (a) Nostorius duo in Clu"isio ponebat supposita,
I
prio ciiincniat. » unnin diviuum. alfonim hmuaiium, rationo cu-
* In l»ann. doost : «
liliormn. » jus Chrislus ossct tilius Dci adoplivus. Eodom
* l'aiin. (diivcnil. »
: « scnsu Folix lh'^olitanus et Klipandus Tolotanus
* 1'aiin. ; « rocipiliir. » propufj;narunt C.hristuniitpia homiuoiu.csso tilium
 ,

OILEST. XXIII, AUT. IV, ET QU^ST. XXIV', ART. I. 87

uniono humanai naturse ad personam
Filii.
ARTICULUS PUIMUS.
Ad sccundum dicendum, quod simili-
tudo Augustini est intelligenda quan-
illa Utrum Christo conveniatprxdestinatum
tum ad principium quia scilicet sicut
;
esse.
slne meritis quilibet homo habet ut sit
christianus, ita iste homo sine mcritis Ad primum sic proceditur. 1 . Vidctur
habuit ut essetChristus. Est tamenditre- quod Christo non conveniat praedestina-
rentia quantum ad terminum: quia sci- tum esse. Terminus onim praedestina-
hcet Christus per gratiam unionis est tionis videturesse adoptio fihorum, se-
fdius naturalis, alius autem pcr gratiam cundum iUud Ephes., i, 5, Prxdestinavit
habitualem est filius adoptivus. Gratia nos in adoptionem fdiorum. Sod Christo
autom habituahs in Christo non facit de non convenit esse fdium adoptivum, ut
non fdio fdium adopiivum; sed est qui- dictum ost. Ergo Christo non convenit
dam effectus fdiationis *
in anima Cliristi, prsedestinatum esse.
secundum iUud Joan., i, 14: Vidimus 2. Prseteroa, in Christo duo est con-
gloriam ejus quasi unigeniti a Patre sidorare scihcet naturam hnmanam et
,

plenum gratiae etveritatis. personam. Sednon potest dici quodChris-

Ad tertium dicendum, quod esse crea- tus sit prsedestinatus raiiono humanae
turam, et etiam servitus, vel subjcctio naturae, quia haec est falsa Humana na- :

ad Deum, non solum respicit personam, tura est Filius Doi similiter etiam neque
:

sed etiam naturam; quod ^non potest ratione porsonse, quia illa porsona non
dici de fdiatione. Et ideo non est simdis habet ox gratia quod sit Filius Doi, sod
ratio. ex natura praedestinatio autem est eorum
;

quse sunt ex gratia, ut in prima parte

CoiNCLUsio. —
Filialio non naturse scd
Ciim
dictum est. Ergo Christus non est prse-
personaj in Christo unica est et increata,
sit, qiioj
secundum quam iilius Deinaturalis dicitur, cura destinatus Fihus Dei.
fdium adoptivum esse, dicere nequaquam licet. 3, Prapterea, sicut illud quod est fac-
tum, non semper fuit, ita et iUud quod
estprsedestinatum ; eoquod praedostinatio
antocessionom quamdam importat. Sed
QUJESTIO XXIV. quia Christus scmper fuit Deus et Filius
Dei, non proprie dicitur quod homo iUo
DE PR^DESTINATIONE CHRISTI. sit factus Filius Dei. Ergo pari ratione
non debet dici quod Christus sit praedes-
(In quatuor articulos divisa.) tinatus Fihus Doi.
Sod contra est quod Apostolus dicit
Deinde considerandum est de praedes- Rom., I, 4, de Christo loquens: Qui prse-
et circa lioc quseruntur
tinatione Christi ;
destinatus estFilius Dei in virtute.
quatuor: 1° utrum Christns sit praedesti- Respondeodicendum, quod, sicutpatet
natus 2° utrum sit prsedestinatus se-
; ex his quae in prima parte dicta sunt,
cundum quod homo
utrum ejus ;
3° praedestinatio proprio accepta est quaedam
praedestinatio sit exemplar nostrse pra?- divinapraeordinatio abaetorno de his quae
destinationis \° utrum sit causa prai-
; por gratiam Doi sunt fienda in tempore.
destinationis nostrae. Est autem hoc in temporo factum por
gratiam unionis a Deo, ut homo esset
Dous, et Deus essot homo. Noc potest
dici quod Deus ab aeterno non praeordi-
naverithoc sofacturum in temporo quia :

sequeretur quod divinae monti ahquid de

novo acciderot. Et ideo oportet dicere

Dei adoptivum. Haec opinio haeretica est. Sed quid
si dicerem ciun Gabriele, Majorc ct Almaino,
Christum qua homincm essc iilium Dci adoptivum,
intelligendo ly Christum de sola humanitate
nitate ? Nil contra has sententias certo delinitimi
csse vidctur. Definitum est autcm hanc proposi-
tioncm : « Christus ([ua hic honio cst lilius Dei
adoptivus » esse hcereticam non enim idem
;

qu», licet non sit lilia, esset tamen adoptata ? sunt formula; illse « Christus qua homo » ct
:

Vel cuni Durandoet Scoto,intclligendo ly Cln-is- « Christus qua hic homo. »

tum dc composito ex supposito divino et huma- 1 Pann. addit : « natinvilis. »
 ;
: :;

88 SUMMA TIIEOLOGICA.

qiiod ipsa unio iiaturarum in pcrsona
Christi cadat sub aeterna Dei praedestina-
tione et ratione hujus Christus dicitur
; hoc participio praedestinatus, referunt non
esse prsdcstinatus {a).
xVd primum orgo dicendum, quod
Apostolus ibi loquitur de praidestinationc
qua nos prajdestinamur, ut simus filii
adoptivi. Sicut autcm Christus singulari
modo pra? ahis est Dei Filius naturalis,
ita quodam singulari modo est prsedesti-
natus.
Ad secundum dicendum, quod,
dicitur in Glossa* 470, 2, sup.
sio: et sic nihil habet difficultatis. Alii
vero antecessionem quse designatur in
ad id quod est esse FiUum Dei, sed ad
ejus manifestationcm, secuudum iUum
consuetummodumloquendiin Scripturis,
quo res dicuntur fieri quando innotes-
cunt; ut sitsensus, quod Christuspraedes-
tinatus est manifestari Filius Dei. Sed sic
nonpropriepraedestinatio accipitur: nam
aUquis dicitur proprie praedestinari, se-
sicut cundum quod dirigitur in finem beatitu-
o?rl., col. t. dinis beatitudo autem Christi non de-
:

illud, Qui prssdesthiatus cst Fiiius, Ilom., pendet ex nostra cognitione. Et ideo
I, quidam praedestinationem
dixerunt melius dicendumest, quodilla antecessio
intelhgcndam essede natura, non dc quam importat hoc participium praedesti-
pcrsona; quia sciUcet humanai natura? natus, non refertur ad personam secun-
facta est heec gratia, ut uniretur Filio dum seipsam, sed ratione humanae na-
Dei in unitate pcrsonse. Scd secundum turae quia scilicet persona iUa etsi ab
:

hoc locutio Apostoli est impropria prop- hoc tamen non

aeterno fuerit FiUus Dei,
ter duo primo quidem rationc communi
: fuit semper quod subsistens in natura
non cnim dicimus naturam alicujus prai- humana fuerit FiUus Dei. Unde Augus-
dcstinari, scd ipsum suppositum quia : tinus dicit 'in lib. De prsedest. sanct.,
prajdestinari est dirigi in salutem; quod cap. XV, § 31, col. 982, t. 40: «Praedesti-
quidem est agentis propter
suppositi natus est Jesus, ut qui futurus erat se-
beatitudinis fmem.
Secundo, ratione cundumcarnemfdius David, esset tamen
speciali, quia esse Filium Dei non con- in virtute FiUus Dei. »
venit humanae naturae. Est enim haec Et est considerandum quod licet hoc
falsa: llumana natura est Filius Dei, participium praedestinatus importet ante-
exponere cxtorta
nisi forte quis velit sic ccssionem, sicutethoc participium factus,
cxpositione: Qui prssdestinatiis est Filius aUter tamen et aUter. Nam fieri pertinet
Dei in praedestinatum est
virtute, id est, ad ipsam rcm secundum quod in se est
ut humana natura uniretur Filio Dei in praedestinari autem pertinet ad aUqucm,
persona. Relinquitur ergo quod praedes- secundum quod est in apprehensione ali-
tinatio attribuatur personae Cliristi, non cujus praeordinantis. Id autem quod sub-
quidem secundumse, vel secundum quod est alicui formae et naturae secundum
subsistit in divina natura, sed secundum rem, potest apprehencU, vcl prout est sub
quod subsistit in humana natura. Undc forma iUa, vel etiam absolutc. Et quia abso-
cum Qui factus est ei
dixissct Apostohis : lutc non convcnit pcrsonae Christi quod
ex semine David secundum carnem, sul)- incffiperit esse FiUus Dei, convenit autcm
junxit: Qui prsedestinatus est Filius Dei in ei secundum quod intelligitur vel appre-
virtute, ut daret intclUgere quod secun- hcnditur ut in natura humana existens,
dum hoc quod esl factus exsemine David quia scilicct hoc aliquando inco^pit cssc
sccundwn carnem, est praedestinatus Filius quod in natura humana existens esset Fi-
Dei in virtute: quamvis enim sit naturale liusDci ideo magis ha>c est vera: Christus
;

illi personae secundum se consideratae est prcedestinatus Filius Dei quam ista,

quod sit Filius Dci in virtute non tamon ; Christus est factus Filius Dei.
socundum humanam na-
cst ei naturale
—
CoiNCLUsio. Licet unio naturarum in persona
turam, secundum quam hoc ei convenit Christi facta est in tompore , tamen ijuia ab
per gratiam unionis. trterno praordinala fuit, Christum pra^destinu-
Ad tcrtium (hccndum, quod Origenes tum esse, fatendum est.
1. I Supcr c/mtolam ad ihnn., col. 8 40,
t. 4, dicit iiauc esse littcram Apostoli
Qui destinatus est Filins Dei in virtute,
ita quod non designctur aliqua anteces-

AuRuslino, De prxdestmUione
V.
*

XV,
E.\
C..I. !lS-2, t. 10.
sandomm, « Filius I)ei est prandestinatus, » et niapistri coiice-
dunl e coiiliM lianc loculioneni : « Filius Dei iion
I
(a) « C-tu-islus csl iujrdcsliiuitus, » iiun tamcn esl praHlc^linalus. »

QU^ST. XXIV, ART.
ARTICULUS 11.
Utrum hxc sit falsa : Christus, secundum
quod homo, est prxdestinatus esse
Filius Dei.
Ad socundum sicproccditur. 1. Yidetur
quod haec sit falsa: Christus, sccundum
quod homo, cst praedcstinatus csse Fihus
Dei. Hoc enim cst unusquisque secundum
ahquod tempus, quod est prffidestinatus
esse eo quod preedestinatio Dei, non fal-
; determinatiosecundumquod homo, potest
htur. Si ergo Christus, secundum quod
homo, est praedestinatus esse Fihus Dei,
videtur sequi quod sit Filius Dei, secun-
dum quod homo. Hoc autem est falsum.
Ergo et primum.
2. Praeterea, ihud quod convenitChristo
secundum quod homo, convenit cuihbet
homini, eo quod ipse est unius speciei
cum ahis hominibus. Si ergo Christus,
secundumquod homo, est praedestinatus
esse Fihus Dei, sequeretur quod cuihbet
homini hoc conveniat. IIoc autem est fal-
sum. Ergo et primum.
3. hoc ab aeterno praedesti-
Praeterea,
natur quod est ahquando flendum in tem-
pore. Sed magis haec est vera Filius
Dei factus est homo, quam ista:
factus est Fihus Dei, ut supra habitum
est. Ergo magis haec est vera Christus : convenit Socrati ratione hu-
secundum quod estFihusDeipraedestina-
tus est esse homo, quam e converso Chri s-
tus secundum quod est homo
, est prae-
destinatus esse Filius Dei.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in lib. De prsedest. sanct., cap. xv, § 31,
col. 982, t. 10 ulpsum Dominum gloriae,
: naturae, cujus humana natura estsuscep-
inquantum homo factus est Dei FiUus,
praedestinatum esse didicimus. »
Respondeo dicendum, quod in praedes-
tinatione duo possunt considerari unum
quidem ex parte ipsius praedestinationis
aeternae, et secundum hoc importat ante-
cessionem quamdam respectu ejus quod
sub praedestinatione cadit; alio modo
potest considerari secundum efTectum
temporalem, qui quidem est ahquod gra-
tuitum Dei donum. Dicendum est ergo
quod secundum utrumque istorum
buiturpraedestinatio Christo ratione solius
humanae naturae. Namhumananaturanon
semper fuit Verbo unita et ei etiam hoc
; potest dici scilicet quod et Filius Dei prae-
per gratiam est cohatum, ut Filio Dei in
persona uniretur. Et ideo solum ratione
humanae naturae praedestinatio competit
Christo. Unde Augustinus dicit in libro
:
II. 89
prsedest. sanct., loc. cit. « PraBdestinataest
ista humanae naturae tantaet tam celsaet
summa subvectio, ut quo attolleretur
altius non haberet. » IIoc autcm dicimus
convenire ahcui, secundum quod homo,
quodei convcnit ratione humanae natura^.
Et ideo dicendum, quod Christus secun-
dum quod homo est praedestinatus esse
,
Fihus Dei.
Ad primum ergo dicendum, quod cum
dicitur: Christus, secundum quod homo,
est praedestinatus esse FiUus Dci, haec
referri ad actum signiftcatum per parti-
cipium duphciter uno modo exparte ejus
;
quod materialiter cadit sub praedestina-
tione, et hoc modo est falsa; est enim
sensus, quod praedestinatum sit ut Chris-
tus secundum quod homo, sit Filius Dei
et in hoc sensu procedit objectio aho :
modo potest referri ad ipsam propriam
rationem actus, prout scilicet praedesti-
natio importat in sui ratione antecessio-
nem et efTectum gratuitum. Et hoc modo
convenit Christo ratione humanae naturse,
ut dictum est. Et secundum hoc dicitur
secundum quod homo.
praedestinatus
Ad secundum diccndum, quod ahquid
: potest convenire alicui homini ratione
Homo humanae naturae dupliciter : uno modo sic
quod humana natura sit causa iUius sicut ;
esse risibile
manae naturae, ex cujus principiis cau-
: satur: hoc modo praedestinari non
et
, convenit nec Christo nec alteri homini ra-
tione humanae naturaj. Et in hoc sensu
procedit objectio. Alio modo dicitur con-
venire ahquid ahcui ratione humanae
tiva et sic dicimus Christum esse praedes-
:
tinatum ratione humanae naturae quia :
pra?dcstinatio refertur ad cxaUationem
: humanae naturae in ipso, ut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod sicut Augus-
tinus dicit in Yih.De prxdest. sanct., loc,
sup. cit., «ipsa est iUa ineffabiliter facta
hominis a Deo Verbo susceptio singularis,
ut Filius Dei et hominis simul, fiiius ho-
minis propter susceptum hominem, et
Filius Dei propter suscipientem unigeni-
attri- tumDeum veraciter etproprie diceretur.»
Etideo quiaillasusceptio sub pra?destina-
tione cadU, tamquam gratuita, utrumque
;
destinatus sit esse homo, FUius hominis
praedestinatus sit esse FUius Dei. Quia ta-
men gratia non est facta FUioDei ut esset
De homo, sed potius humanae naturae ut Filio
 , . ;

'.>() SUMMA TIIEOLOGICA.

Dei unireliir; magis proprie potest dici
qiiod Christus, sccundum quod homo, est
praedestinatus csse Filius Dei, quamquod
Christus sccundum quod Filius Dei, sit
prcedestinatus essc homo.
siderari secundum illud ad quod aliquis
praedestinatur; quod est praedestinationis
lerminus et efrcctus; et secundum hoc prae-
destinatio Christi est cxemplar nostraiprae-
destinationis. Et hoc duplicitcr: Primo

— quidem quantum ad honum ad (juod prae-

CoNCLrsio. Cum hiimana natura non sempor
verbo Dci liierit uiiUa, et ei lioc j)er ftraliam eol- tlestinamur: ipse enim est praedestinatus
latuiu lueril i'uil Filius Dei, sccundum illam
: ad hoc (|uod esset Dci Filius naturalis nos :

pri,eduslinatiis. autem praedestinamurad hliationemadop-

tionis quae est qua^dam participata simili-
tudo filiationis naturalis. Unde dicitur
ARTICULUS 111.
Rom., VIII, 29: Quos pnescivit, ho?, prx-
Utrum prasdestmatio Christi sit nostrx destinavit conformes fieri imarjinis Filii
prsedestinntionis exemplar. sui. Alio modo quantum ad con- modum
sequendi istud honum quod est per gra-
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur tiam: quod quidem in Christo est ma-
(|uod prffidestinatio Christi non sit cxcm- nifes tissimum, quia natura humana in
plar nostra? praidcstinationis. Kxcmplar Cliristo nunis suis pra^cedcntilius meritis
cnim pra^cxistit cxemplato. Niliil autem est unita Filio Dci et de plenitudine (jra-
:

pra^cxistit seterno. Cum igitur praedesti- tiss ejus nos omnes accepimus, ut dicitur

natio nostrasitaitcrna, vidctur quod pr£G- Joan., I, 16.

destinalio Cliristi non sit excmplar nos- Ad primum ergo dicendum, quod illa

trie pra;dcstinationis. ratio proccdit ex parte illius actus praedes-

2. PraBterea, excmplar ducit in cogni- tinantis.
tionem excmplati. Sed non oportuit quod Et similiter dicendum
est ad secundum.
Dens (hiccretur in cognitionem nostrse prae- Ad tertium dicendum, quod non cst
destinationis ex aUquo alio, cum dicatur necessarium quod excmplatum cxemplari
Ilom., vni, 29 Quos prxscivit, hos prse-
: qnantum ad omnia conformetur sed suf- ;

desti)iavit. Ergo priedestinatio Christi ficit quod exemplatum aliqualitcr imitetur

nonest exemphir nostra!pra?destinationis. suum exemplar.
3. Pra^terea, excmplar est conforme —
CoNCLUsio. Christi proedestinalio secundum
exemplato. Sed alterius rationis vidctur actum prsedestinantis non fuit iiostra' pra^desti-
esse pr<fidestinatio Christi (|uam praedes- nationis exemplar, sed quoad tcrminum prajdes-
tinatio nostra: quia nos praedestinamur tinationis.

in fihos adoptionis; Christus autem est

Ijrsedestinatus Filius Dei in virtute, ut di-
ARTICULUS IV.
citurRom., i, 4. Ergo ejus praedestinatio
non cstexcmplar nostrae praHlestinationis. Utrum prxdestinatio Christi sit causa
Scd contra cst quod Augustinus dicit jiostrse praedestinationis
in lih. Deprxdest. sanct. cap. xv, col. 981
,

t. 10: « Est pra^clarissimum lumcn prac- Ad quartum Videtur

sic proceditur. i.

destinationis et gratiae ipsc Salvator, ipse
mediator Dci ct liominum homo Christus
Jcsus. » Dicitur autem lumen praidesti-
nalionis ct gratiae, inquantum per ejus
praedcstinalioncm ct gratiammanifestatur
nostra pra.nlestinatio quod videtur ad
;
rationcmcxemplaris pertincre. Ergo pra^-
dcstinatio Christi est excmplar nostrai
pra;destinationis.
Rcspondeo dicendum, quod praedesli-
natio <hi|diciler potcst consi(U>rari uno
inodo sccundnm ipsum actnm praMlesti-
nantis,et sic pnpdcstinatio Christinon po-
tcst dici «^xemplar nostra?
tioiiis: uno cuim uiodo et eodem aclu
a't(>rno pra'dcstiuavil Deus nos ct Chris-
tuiu. Alio luodo polcst iu',T.lostiuatio con-
quod praidestinatio Christi non sit causa
nostrae praHlestinationis. x-Etcrnum enim
non hahet causam. Sed pra*destinatio iios-
tra est a^terna. Ergo pranlestinatio Christi
non est causa nostra^ praHiestinationis.
2. Praeterea,inud quod dopendet ex sim-
pliciDci vohmtattMion lial)ct aliam causam
nisi Dei vohintatcm. Scd })raHlestinatit>
nostra ex simplici voluiitate Dei dependct
diciliir onim Ephes., i, 2: Prxdestinnti
; sccundunt jjroposifunt ejus (jui ojicratur
omnia secu/u/um co/isi/ium ro/untatissu,v.
Ergo praedcstinatio Christi iion est causa
pnedestina- nostne pra'destinationis.
roniota causa, romovotur
3. Pra'tcrca,
effoctus. Sed romota praMloslinationo
Chrisli, non romovetur uostra pra'dosti-
 QIL^EST. XXIV, AUT. IV, ET QU.EST. XXV, AUT. f. 01

iiatio : qiiia etiamsi Filius Dei iioii inear- trise; 3°

utrumadoratio hitria^sitcxhibenda
naretur, eral aliusmoduspossibilisnostra; imagini Christi; 4" utrum sit exhibenda
salutis, ut Augustinus dicit in lib. XIII cruci Christi o°utrum sitcxhibendamatri
;

DeTrinit., cap. x, col. 10:24, t. 8. Prai- ejus ; G" de adoratione reli(j[uiarum sanc-
destinatio ergo Christi non est causa nos- torum.
trse praidcstinationis.
Sed contra est quod dicitur Ephes., i, ARTICIimS PRIMIJS.
3 : Prsodestinavit nos in adoptionem filio-
rumper Jcsum Christum. Utrum una et eadem adoratione sit
Respondco dicendum, quod si conside- adoranda divinitas C hristi et ejus huma-
retur prajdestinatio secundumipsum pra^- nitas.
destinationis actum, pra^destinatio Christi
non est causa nostrae pra^destinationis, Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
cum uno eteodcm actu Deus praidestina- quod non eadem adoratione adoranda sil
verit Cln-istum' et nos. Si autem conside- humanitas Christi et ejus divinitas. Di-
retur pra^destinatio secundum terminum vinitas ciiim Christi cst adoranda adora-
praedestinationis, sic praedestinatio Christi tione quse est communis Patri et Filio :

est causa nostras preedestinationis. Sic unde dicitur Joan., v, 23 Omnes hono- :

enim Deus praeordinavit nostram salu- rificent Filium^ sicut Itonorificant Patrem.
tem, ab a^terno prsedestinando, ut per Sed humanitas Christi non est communis
Jesum Christum complerctur. Subpraides- ei et Patri. Ergo non eadem adoratione
tinationc enim a^terna non solum cadit id adoranda est humanitas Christi et ejus
quod cstficndum in tempore, sed etiam divinitas.
modus et ordo secundum qucm est com- 2. Prseterea, honor est propric prse-
plendum iii tempore. mium virtutis, ut Philosoplms dicit inlV
Ad primum ergo et secundum dicen- Ethic, cap. iii, med. Meretur autcm
circ.
dum, quod rationes iUse procedunt de virtus suum praemium per actum. Cum
prffidestinatione secundum prsedestina- igitur in Christo sit alia operatio divinse
nationis actum. et humanse naturse, ut supra habitum cst,
Ad
tertium dicendum, quod si Christus videtur quod alio honore sit veneranda
non fuisset incarnandus, Deus prseordi- humanitas Christi, et alio ejus divinitas.
nasset homines salvari per aliamcausam. 3.Preeterea, anima Christi, sinonesset
Sed quia prseordinavit Incarnationem Verbo unita, esset veneranda propter
Christi, simul cum hoc prseordinavit ut exceUentiam sapientiae et gratise quam
esset nostrffi salutis causa. habet. Sed nihil dignitatis est ei subtrac-
— tum per hoc quod est unita Verbo. Ergo
CoNCLusio. Non fuit nosti^se preedestinatio-
nis causa Christi preedestinatio quoad actum
natura humana in Christo cst quadam
praidcstinantis, sed secimdum prcedcstinationis propria adoratione veneranda, prseter
terminum. venerationem quse exhibetur divinitati
ipsius.
Sed contra est quod in capituUs quintae
QUJESTIO XXV. synodi, coUat. viii, can. 9, sic legitur :

« Si quis in duabus naturis adorari dicit

DE ADORATIONE CHRISTI. Christum, ex quo duae adorationes intro-

ducuntur, sed non una adoratione Deum
(In sex ai-ticulos divisa.) Verbum incarnatum cum propria ipsius
carne adorat, sicut ab initio Dei Ecclesise
Deinde considerandum est de his quse traditum anathema sit. »
est, talis
pertinent ad Christum in comparatione Respondeo dicendum, quod in eo qui
ad nos: et primo, de adoratione Christi, honoratur, duo possumus considerare :

qua scilicet nos eum adoramus; secundo,
de hoc quod est mediator noster ad Deum.
Circa primum quaeruntur sex 1° utrum
una et eadem adoratione sit adoranda di-
vinitas Christi^ etejushumanitas ^''utrum
sciUcet eum cui honor exliibetur, et cau-
sam honoris. Proprie autem honor cx-
: hibetur toti rei subsistenti. Non enim
dicimus quod manus hominis honorctur,
; sedquodhomohonorctur et siquandoquc ;

caro Christi sit adoranda adorationc la- contingat quoddicaturhouorari manus ycI

' In Parm. : « ipsuni.

92 SUMMA TIIEOLOGICA.

pes alicujus, hoc non dicitur ea ratione homineillo etideo cipraecipue debcretur
:

quod hujusmodi partcs sccundum sc ho-
norentur; scd quia in istis partibus ho-
noratur totum per qucm etiam modum
: unita personae digniori, illi persona^ pra^-
aliquis homo potest honorari in ahquo
extcriori, puta in veste, aut in imagine,
aut in nuntio. Causa autem honoris est
id exquo ille quihonoratur, habctahquam
excellentiam. Nam honor
aUcui exhibita proptcr sui excellcntiam,
ut in secunda parte dictum est. Et ideo si
in uno homine sunt [^lures causa3 honoris,
puta prajlatio, scicntia et virtus; crit
quidem illius hominis unus honor ex
parte ejus qui honoratur, plures tamcn
honor, quia homo est id quod est potis-
simum in eo. Scd quia anima Christi est
cipue dcbetur honor cui anima Christi
unitur. Nec per hoc tamen diminuitur
dig-nitas animae Christi, sed augetur, ut
etiam supra dictum est.
est revcrcntia
CoNCLrsro. — Proptor pnrsona*, ciii tionor
pro])ric exhibetur, in Ctiristo unitatem, una est
Christi adoratio, et duarum in eo naturarum
attributa sunt plurcs unius adorationis causse.
ARTICULUS II.

secundum causas lionoris homo enim :

est qui lionoratur et propter scientiam ct Utrum humanitas Christi adoranda sit

proptcr virtutem. adoratione latriae.

Sic ergo cum in Clunsto sit tantum una

persona divin» et humanae natura^, ct Ad secundum sic proccditur. 1 Videtur .

etiam una hypostasis ct unum supposi- quod humanitas Christi non sit adoranda
tum; est quidcm cjus una adoratio, ct adorationclatriae :quia5?(/jeryj5.xcvui, 5 :

uuus honor ex partc cjus qui adoratur; Adorate scabelliim pedum ejus, quoniam
sed ex parte causae qua honoratur, pos- sanctum est, dicit Glossa ^: « CaroaVerbo
sunt essc plures adorationcs; ut
dici Dci assumpta sinc impietate adoratur a
scihcet alio honore lionorctur proptcr nobis, quiancmo carncm cjus spiritualiter
sapientiam increatam, et * propter sa- manducat, nisi prius adorct non illa ;

pientiam crcatam. Si autcm poncrcntur dico adoratione quai latria est, quae soli
in Christo plures personai, scu hypos- Creatori debetur. » Caro autem Christi
tascs, sequcrctur quod simpUcitcr csscnt est pars humanitalis. Ergo humanitas
plures adorationcs. Et hoc est quod in Clnlsti non cst adoranda adoratioue la-
synodis reprobatur dicitur cnim in Ca-
: trise.
pitidis Cyrilli, anath. 8, col. 122, t. 10 : 2. Praeterea, cultus latriae nuUi crea-
« Si quis audct diccrc assumptum liomi- turae debetur : cx hoc enim rcprobantur
nem coadorari opoiicre l)co Verbo, quasi Gentiles, quod coluci'unt etservieruntcrea-
alterum altcri, et non potius una adora- turx, utdicitur Rom.,i, 25. Scdhumanitas
tione honorificat Emmanuelcm, secun- Christi est creatura. Ergo non est ado-
dumquod Vcrbum caro factum est, ana- randa adorationc latriae.
thcma sit («). » 3: adoratio latriae debetur
Praeterca,
Ad primum ergo dicendum, quod in Dco recognitioncm maximi dominii,
in
Trinitate sunt tres qui honorantur, sed sccundum illud Dcutcron., vi, 13 Do- :

cst una causahonoris in mystcrio autcm ; minu?n Deum tuum adorabis * et illi soli* Tnncb
Incarnationis cst e convcrso. Et idco alio servies. Sed Christus, sccundum quod cst
modo cst unus lionor Trinitatis, et alio homo, est minor Uatrc. Ergo humanitas
modo est unus honor Christi. ejus non est adoratione latria^ adoranda.
Adsecundum dicendum, quod operatio Scd contra cst quod Damascenus dicit
non est qua3 bouoratur, scd cst ratio ho- iu IV Orth. fuL, cap. ni, col. IIOG,
lib.
noris. Et ideo pcr hoc quod in Clu"isto t. i " Adoratur aiitcm caro Christi in-
:

sunt operationes, non ostenditur

duai carnato VerboDeo, iionproj)tcr seipsum,
quod sint dua', adorationcs, scd quod sint sed propter uuitum ei secundum hypos-
dua^ adorationis causa;. lasim Vcrbum Dci. » Et Super illud psal.
Ad tcrtium diccudum, quod auima xcvui Adorate scabellum pedum ejus,
:

Christi, si uon esset unita Dci Vcrl)o, dicit Glossa ^ ord., col. 1001), t. 1 u Uni :

esset id ([uod est principalissimum iu adoratcorpus Christi, nonterramintuclur,

Panii. « cl alio. (a) Nestoriani duas Christi adorationes, unam

• : »
« Orditu Vctiis Ms. honiini, alteram vorbo Dei exhibiliun inU-oduxe-
» Kx Augiist. //( its. xcvm, § !t, col. 1204, runt.
t. 't.
 ,

QUiEST. XXV, ART. TI ET IIl. 93

sed illiim potius ciijiis scaboHum est, sui ipsius, sed ratione Divinitatis, cui
cujus houore scabellum adorat. » Sod uuitur, secundum quam Christus non
Verhum iucaruatum adoratur adoratioue est minor Patrc.
latriaB. Ergo et corpus cjus sive ejus
humauitas.
CoNCLusio. —
Humanitas Clu-isli latria ado-
randa cst, si udoralio iiilcllifj^atur ut sit cjus
Respoudeodiceudum, quod, sicutsupra tamquaui rci adorata; si vcro iiitclliLfatur ado-
:

dictum est, houor adoratiouis proprie ratio, qua; ralionc humanitatis Cliristi, omni
lit

debetur hypostasi subsistenti tamen ratio ;

gratiarum muncre perlcctai, non latria, scd du-
lia adoranda est.
honoris potest esse ahquid uou subsis-
tens, propter quod honoratur persoua
cui illud inest. Adoratio igitur humani- ARTICULUS III.

tatis Christi duphciter potest intelligi :

Utrum imago Chrisli sit adoranda adora-

uno modo ut sit cjus sicut rei adoratae et ;
tione latriae.
sic adorare carnem Christi nihil est aUud
quam adorare Verbum Dei' incarnatum ;
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
sicut adorare vestem regis nihil est ahud quod imago Christi uon sit adoranda ado-
quam adorare regem vestitum. Et se- ratione Diciturcnim Exod., xx, 4
latriae. :

cuudum hoc adoratio humanitatis Christi
est adoratio latrise. Alio modo potest in-
telligi adoratio humauitatis Christi quse
fit ratione humanitatis Christi pcrfectse
omni munere gratiarum et sic adoratio :
humanitatis Christi non est adoratio la-
triae, sed adoratio duhae ita sciUcet quod
: debemus commuuicare, ut Apostolus di-
una et eadem pcrsona Christi adoretur
adoratione latriae propter suam divinita-
tem, et adoratione duhae propter perfec-
tiouem humanitatis. Nec hoc est incon-
Non facies tibi sculptile, neque omnem
similitudinem. Sed nuUa adoratio est
facienda contra Dei praeceptum. Ergo
imago Christi non est adoranda adora-
tione latriae.
2. Prffiterea, operibus gcntUium non
cit Ephes., v. Sed Geutiles de hoc praeci-
pue inculpantur quod mutaverunt gloriam
incorruptibilis Dei in similitudinem ima-
ginis corruptibilis homi7iis ut dicitur Rom.,

veuiens quia ipsi Deo Patri debetur

: i,23.Ergo imagoChristi nonest adoranda
honor latriae propter Deitatem, et honor adoratione latriae.
duliae (a) propter dominium quo gubernat 3. Praeterea, Christo debetur adoratio
creaturam. Unde Super illud psal. vn : latriae ratione divinitatis, non ratione hu-
Domine, Deus meus, in te speravi, dicit manitatis. Sed imagini divinitatis ejus,
Glossa interl. « Dominus omnium per
: quae est auimae rationaU impressa, non
potentiam, cui debetur dulia Deus om- : debetur adoratio latriae. Ergo multo mi-
nium per creationem, cui debetur la- nus imagiui corporali, quae repraesentat
tria (6). » humanitatem ipsius.
Ad primum ergo dicendum, quod 4. Praeterea, nihil videtur esse in cuUu
Glossa iUa non est sic inteUigenda, quasi divino faciendum, nisi quod est a Deo ins-
seorsum adoretur caro Christi ab ejus titutum: unde et Apostolus I ad Corinth.,
divinitate hoc enim posset contingere
; XI, 23, traditurus doctrinam de sacrificio
solum hoc modo, si esset aUa hypostasis Ecdesiae, dicit Ego accepi a Domino
:

Dei et hominis. Sed quia, utDamascenus quod et tradidi vobis. Sed nuUa traditio
dicit, loc. sup. cit., « si dividas subtiUbus in Scriptura invenitur de adorandis ima-
inteUigentiis, quod videtur ab eo quod ginibus. Ergo imago Christi non est
inteUigitur, inadorabiUs est ut creatura, » adoranda adoratione latriae.
scilicet adoratione latriae; et tunc sic in- Sedcontraest quodDamascenus,lib. IV
teUectae, ut separatae a Dei Verbo, debe- Orth.fid., cap. xvi,col. 1170, t. 1, inducit
retur ei adoratio duUae, non cujuscumque, Basilium dicentem Imagiuis honor ad
: «
puta quae communiter exhibetur aUis prototypum pervenit, » id cst^, exemplar.
creaturis, sed cujusdam exceUentioris, Sed ipsum exemplar, scUicet Christus,
quam hyperduliam vocant. est adorandum adoratione latriae. Ergo et
Et per hoc etiam patet responsio ad ejus imago.
secundum et tertium quia adoratio latriae
: Respondeo dicendum, quod, sicut Phi-
non exhibetur humanitati Christi ratione losophus dicit in lib. De memoriaet remi-
(a) Hic intellige lionorem dulise, id est servitutis (b) Wiclefus asseruit Christum hominem etiam
Dominio Dei correspondentcm, qui tamen sit in a Verbo sejunctum, eadem quaVerbum adoratione
re latria. colendum esse.
94 SUMMA THEOLOGICA.
imcmtia, cap. ii, circ. med., duplcx cst communicare communicarc autem uti-
;

imaginom unus quidem

motiis anima! in : lihus eorum operihus A[)ostolus non pro-
in ipsam imaginem, secundum quod res liibet. Adoratio autcm imaginum cst inter
quaidam est alio modo in imaginem, ; infructuosa opera computanda quantum
iiKiuantum cst imago altorius; et inter ad duo primo quidem quantum ad hoc
:

hos duos motus est ha^c ditlerentia, quia quod quidam eorum adorahant ipsas ima-
primus motiis quo quis movetur in ima- gincs ut res quasdam, credcntes in eis
ginem, ut est res qua^dam, est aUus a esse ahquid veritatis *, propter responsa
motu qui est in rem; secundus aiitem i\\id^ da'.mones in eis dal)ant, ct alios hu-

motus qui est in imaginem, inquantum jusmodi cfrcctusmirahiles secundo, prop- ;

cst imago, cst unus etidem cum illo qui ter rcs quarum crant imagines statuc- :

cstinrem. bant enim hujusmodi imagines aliquihus

Sic ergo diccndum est, quod imagini
Christi, iiupiantumest res qua^dam, piita
lignum sculptum vel pictum, nuUa reve
reiitia exhihetur
dehetur. RcHnquiturergo
ratioiiali naturae
quod exhiheatur ei reverentia sohim iii-
quantum cst imago et si(; sequitur quod
crcaturis, quas in cis vencrationc latri»
venci'ahantur. Nos aiitcm adoramus ado-
ratione latria.^*imagincni, sed propter rcm
: quia rcverentia nonnisi cujus imago est, sicut dictum est.
Ad tcrtium diccndum, quod creatura^
rationali dehctur revercntia propter se-
: ipsam ct idco si crcaturffi rationali, iu
:

eadcm revcrentia cxhihcatur imagini qua est imago Dei, exhiberetur adoratio
Christi, et ipsiChristo. Cum ergoChristus latriffi, possct esse crroris occasio ut :

adoretur adoratione latriae, consequens scilicet motus adoraiitis sistcret in ho-

cst quod ejus imago sit adoratione latria? mine, inquantum
res (juwdam, et est
adoranda («). 11011 ferrctur iiiDcum, cujus est imago
^ :

Ad primum ergo dicendum, quod non quod non potest contingere de imagine
prohihetur illo praicepto facerc quamcum- sculpta vel picta in materia inscnsibili '.
(pic sculpturam vel similitudinem, scd Ad cjiiartum diccndum, quod Apostoli,
facere ad adorandum. Unde suhdit JSion : familiari iiistiiictu Spiritus saiicti, qua^-
adorahis e.a neque coles. Et quia, sicut dam Ecclesiis tradiderunt servanda, quaj
dictum est, idem est motus in imagincm, nonrcliqueruntin scriptis, sed in obser-
et iii rem, eo modo prohihetur adoratio vatione Ecclesiae pcr successioncm fi(le-
imaginis quo prohihetur adoratio rei lium undc ipsc Apostolus dicit II ad
:

cujus imago est. Unde ibi intelligitur Thess., 11, 14 State, et tenete traditio-
:

prohihcri adoratio imaginum, quas Clen- nes quas didicistis, sive per sermonem,
tiles facichant in vcncrationem deorum scilicet ab* oreprolatum, 5?t'e /?er episto-
suorum, id est, da^.monum. Et ideo pra^,- lam, scilicctscripto transmissam et iiiter :

mittitur Non habebis deos alienos coram

: liujusmodi traditioncs cst imaginum
me. Ipsi autem vcro Dco, cum sit incor- Christi adoratio.Undc et IJ. Lucas dicitur
poreus, nulla imago corporahs poterat depinxisse Christi imagincm, qucc Romae
poni quia, utDamasccnus dicit loc. sup.
: habctur.
cit., col. 1171, insipientia3 summa? est
et impictatis figurare quod est divinum.- »
((

CoNCLUsio. —
Cum Christus latvioe adoratione
sitadoraiidus, imago quofpic ejus eadem adora-
Sed quia in novo Tcstamento Dcus factus tione adoranda est, ex B. Thom* sententia.
est homo, potest in sui imagine corporali
adorari.
Ad sccundum dicendum, quod Apostolus
prohihct opcrihus infructuosis Gentihum

' Alias : « alicpiid veritutis numinis. « Parni. : imaginc colcndum esse exemplar sed nulhi
,

« aliquid numen. » modo imaginciii ; S. Thomas. S. HouaventtU'a,

"^
Parm. reforretur.
: Ah'xander, Alhertus luagnus, Itichardus, et alii
' Parm. « sensibili. »
: innumcri docent eunidcm cultuni deberi imagini
* tii Pann. (h^est « ah. : » et cxcmidari rchitivum imagiiii
; alisohilum ,

{(i) ('.iiUiiin imapinum rcjii-oharuiit Juda^i, Cion- cxomplari. Sandcnisautcm,Catli;u"iiius.Porc/ius,

tiles, Marcioiiita', MaiiichaM, Tiicopaschita^ lco- Holhiniiiiius,Cahassutius,P. Pcrrone etalii piures
noclastiP, Wich-tita' , Carh)stadiani, Zwinpliaiii, volunt imaginem coli sed minori cultu quom
l.ulhcraiii ct C.ah iiiista'. Ad (triianiciilum ct dcco- cxciiiiilar, ila ul imaLTo iiulla adoranda sit cultu
iciii tciiiiijorum iiiiaj,'iiics adiiiitluiit liodic Pro- latria'. Seciuida' sciilcntia' adhcrcmus, intcUi-
tc^taiilcs idcrit|uc. Iiilcr Calii(dicos Ihiraudus, gendo (juod iinago idem est ac exomplar in esse
Alidioiisus a (kislro, ct (luiilamahi dicunt coram reiuvcsciitativo.
 QUiEST. XXV, ART. IV. 95

eadem venerationc qua venerantur et

regem.
ARTICULUS IV. ergo loquamur de ipsa cruce inqua
Si
Christus crucifixus est, utroque modo est
Utrum crux Christi sit adoranda a nobis veneranda. Uno sciUcet modo in-
adoratione latrise. quaiitum rciu\Tseiitat nobis figuram
Christi extensi in ea alio modo ex con-
:

A(l quartum sic proceditur. 1. Vidctur
quod crux Christi non sit adoranda ado-
ratione lalriae. Nullus enim pius filius
veneratur contumcliam patris sui, puta
flagellum quo flagellalus est, vel lignum
in quo fuit suspensus, sed magis illud
abhorret. Cliristus autem in lig-no crucis
opprobriosissimam mortem passus est,
secuudum illud Sapientiae, ii, 20 Morte
turpissima condemnemus eum. Ergo non
debemus crucem venerari, sed magis
abhorrere.
2. Praeterea, humanitas
tactu ad membra Christi, et ex hoc quod
ejus sanguine est pcrfusa. Unde utroque
modo adoratur eadem adoratione cum
Christo,' scihcet adoratioue hitrice. Et
propter hoc etiam criicem alloquimur et
deprecamur quasi ipsum crucifixum.
Si vero loquamurde effigic crucis Cbristi
in quacumque aha materia, puta hipidis
: vel hgni, argenti vel auri, sic veiieramur
crucem tantum ut imaginem Christi,
quam veneramur adoratione latriae, ut
supra dictum est («).
Christi adora- Ad primum ergo dicendum, quod iii

tione latrice adoratur, inquaiitum est crucc Christi quantum ad intentioncm,

unita Filio Deiiii persona quod de cruce : vel opiuionem infidelium consideratur
dici non potcst. Erg:o crux Christi non opprobrium Christi; sed quantum ad ef-
est adoranda adoratione latria?. fectum iiostra?. salutis consideratur virtus
3. Pra?terea, sicut crux Christi fuit diviiia ipsius, qua de hostibus trium-
instrumentum passionis ejus et mortis, phavit, secundum illud Cokjss., ii, 14 :

ita etiam et multa aha, puta clavi, corona Ipsum tulit de medio, affujensillud cruci,
et lancca; quibus tamen non exhibemus et expolians principatus et potestates tra-
latriae cultum. Ergo videtur quod crux duxit confidenter palam triumpJians illos
Christi non sit adoratione latriae ado- in semetipso. Et ideo dicit Apostolus I ad
randa. Corinth., i, 18 Verbum crucis pereun-
:

Sed contra est quod ilh exhibemus la- tibus (luidem stultitia est; iis autem qui
triae cultum, in quo ponimus spem sa- salvifiunt, id estnobis, Dei virtus est.
lutis. Sed in cruce Christi ponimus spem Ad secundum dicendum, quod criix
salutis cantat enim Ecclesia in hymiio
: Christi, hcet noii fuerit uiiita Verbo Dei
Passionis : in persona, fuit tamen ei unita ahquo
alio modo, scihcet per repraesentationem
« crux, aye, spesvinica! et contactum. Et hac sola ratione exhibe-
Hoc passionis tempore,
Augc piisjustitiam, tur ei reverentia.
Reisque dona veniam. » Adtertiumdicendum, quodquaiitum ad
rationem contactus membrorum Christi,
Ergo crux Christi est adoranda adora- adoramus iioii sohim crucem, scd etiam
tione latrise. omiiia quae sunt Christi unde Damasce- :

Respondeo dicendum, quod, sicut su- nus dicit in IV hb. Orth. fid., cap. xii,
pra dictum est, honor seu reverentia col. 1130, t.l « Pretiosum lignum ut
:

non debetur nisi rationah naturae crea- ; sanctiflcatum tactu corporis etsancti
turae autem inseusibih non debetur ho- sanguinis, decenteradoraudum clavos, :

nor vel reverentia nisi ratione rationahs indumenta, lanceam, et sacra ejus taber-
naturae. Et hoc duphciter. Uno inodo in- nacula, quae sunt praesepe, spelunca et
quantum repra^sentat rationalem natu- hujusmodi. » Ista tamen non repraesen-
ram alio modo inquantum ei quocumque
; tant imaginem Christi, sicut erux, quae
modo conjungitur. Primo modo consue- dicitur signuin fihi hominis, quod appa-
verunt homines venerari regis imagi- rebit in coelo, ut dicitur Matth., xxiv.
nem secundo modo ejus vestimentum.
; Ideoque mulieribus dixit angelus, Marci,
Utrumque autem venerantur homines XVI, 6 : Jesum quseritis JSazai^enum cru-

(a) Stauromachi, Petrus de Bruys, Wiclefus, insmn-exerunt.

Lutlierus, Calvinus. et alii contra cultimi crucis
96 SUMMA THEOLOGICA.
cifixum non dixit lanceatum, scd cruci-
;
c«teris creaturis, in quantum ipsa est
fixum. Et indc est quod imaginem crucis* mater Dei et ideo dicitur quod debetur
:

Christi veneramur in quacumque ma- ei non qualiscumque dulia, sed hyper-

teria, non autem imaginem clavorum, dulia.
vel quorumcumque hujusmodi. Ad primum orgo dicendum, f[uod mafrl
regis iion debetur ajquahs hoiior honori
CoiNCLUSEO. — Crux, in qua Christus crucifixus
qui debetur regi debetur tamen ei qui-
est, lum proptor rcprosentalioncm, tum ctiam ;

propter mombrorum Cliristi contactum, latria dam honor consimilis, ratione cujusdam
adoranda crucis vero effigies in alia quavis
est : excellentiai. Et hoc significant auctorita-
materia, priori tantum ratione latria adoranda tes inductae.
est.
Ad secundum dicendum, quod honor
matris refertur ad fdium, quia ipsamater
ARTICULUS V. est propter filium adoranda non tamen :

eo modo quo honor imaginis refertur

Utrum mater Christi sit adoranda ad exemplar quia ipsa imago, prout in
:

adoratione latrix. se consideratur ut res quaidam, nullo

modo est veneranda.
Ad quintum Videtur
sic proceditur. 1. Ad tertium diccndum, quod crux non
quod Mater Dei sit adoranda adoratione est capax venerationis proul in se consi-
latriaB. Videtur enim idem honor esse deratur, ut dictum est sed R. Virgo :

exhibendus matri regis et regi unde di- ; secundum seipsam est venerationis ca-
citur III Reg-., quod positus est
ii, 19, pax, et ideo non est similis ratio.
thronus matri regis, sedit ad dexte-
qiise
Co.NCLUsio. —
Beata Vii"go, cum sit creatura
ram ejiis : et Augustinus dicit in Serm.
^
rationalis, non latria, sed inquantum mater I)ei
de Assumptione Q,o\. 2130, t. 5 , « Thro- : est, liyperdulia adoranda est.
num Dei et thalamum Domini domiim,
atque taberiiaculum Christi dignum est
ibi esse ubi est ipse. » Sed Christus ado- ARTICULUS VI.
ratur adoratione latriae. Ergo et mater
ejus. Utrum reliquise sanctorum sint adorandee.
2. Pra^terea, Damascenus dicit, IV lib.
Orth. fd., cap. xvi, col. 1171, t. 1, quod Ad sextum sic proceditur. 1 Videtur .

honor matris refcrtur ad filium. Sed fi- quod sanctorum reliquiae nullo modo sint
lius adoratur adoratione latriae. Ergo et adorandae. Non enim est aliquid facien-
mater. dum quod possit esse occasio erroris.
3. conjunctior est Christo
Prffiterea, Sed adorare mortuorum reliquias videtur
mater ejus quam crux. Sed crux adora- ad errorem Gentilium perfincre, qui mor-
tur adoratione latria?. Ergo et mater tuis hominibus honorificentiam impen-
Christi eadem adoratione est ' adoranda. debant. Ergo non suiit sanctorum reli-
Sed contra est qiiod mater Deicst pura quiae honoranda? *.

creatura. Non ergo ei debetur adoratio 2. Praeterea, stultum videtur rem in-
latriai. sensibilem veiierari, Sed sanctorum re-
Respondeo dicendum, quod quia latria liquiae sunt insensibiles *. Ergo stultum
soliDeo debetur, iion debetur creatur* **, est eas venerari.
prout creaturam secundum se venera- 3. Prffiterea, corpus mortuum non est
mur. Licet autem creatura^ insensibiles ejusdem speciei cum corpore vivo, et
non sint capaces venerationis secundum per consequens non videtur esse numero
seipsas, creatura tamen rationalis est idem. Ergo videtur (juod post mortem
capax venerationis secundum seipsam. alicujus sancti corpiis ejus iion sit ado-
Et ideo nulli pura? creatura» rationali de- randiim,
betur cultus latriai. Cum igitur beata Sed contra cst quod dicitur in libro
Virgo sit pura creatura rationalis, non De dognuitihus, cap, xl,
ccclesiasticis
dcl)cturei adoratio latria^, scd solunl vc- col. 1219, t. 8 op. Aug. « Sanctorum :

neratio dulia^ einineutius lameu quam

; corpora, etpraicipuebeaturum maifynim

Parm. « crucem. »
' : * Parm. : « nulli croatura^ debetur latria. »
*Cud. « Augustinus. » Sed istc sermo inler
:
" Pai"m, : « adoranda^ »
Aup. spuria rcjicitur. * Parm. : « uisensibilia corpora. »
* Parm. « csl adorationo latria". »
;
 OU^ST. XXV, ART. VI, ET QVMST. XXVI, ART. I. Ul
reliquias, ac si Cliristi momhra, sincc- seipsum, scd propter animam, quae fuil
rissime hoiioranda cretlimus, » ct postea ei unita,quae nunc fruitur Dco; et prop-
subditur « Si quis contra hanc scnten-
:
ter Deum, cujus fuerunt ministri.
tiam venit, non Christianus sed Euno- Ad tertium dicendum, qnod corpus
mianus et Vigilantianus creditur. » mortuum alicujus sancti non cst idem
Rcspondeo dicendum, quod, sicut Au- numero quod primo fuit, dum viveret,
gustinus dicit in libro I De civ. Dei, propter divcrsitatem formae, quee est
cap. XIII, col. 27, t. 7, « si paterna vestis anima ; est tamcn idem idcntitate mate-
et annulus, ac si quid hujusmodi tanto riae, quae est itorum suae formae unienda.
charius est postcris quanto erga paren-
tes est major afTectus; nullo modo ipsa
CoNCLusio. — Cum sanctos Dei veneremur,
eorum quoque corpora, et reliquias v(!uerari nos
spernenda sunt corpora, quae utique oportet.
multo familiarius atque conjimctius quam
quaiUbet indumenta, gestamus haec :

enim ad ipsam naturam hominis perti- QUvESTIO XXVI.

nent. » Ex quo patet quod qui habet af-
fectum ad aliquem, etiam ea qua:' de ipso DE EO QUOD GHRISTUS MEDIATOR DEI ET
post mortem rehnquuntur, veneratur, HOMINUM DIGITUR.
non solum corpus aut partes corporis
ejus, sed etiam aliqua exteriora, puta (In duos articulos divisa.)
vestes et similia. Manifestum cst autem
quod sanctos Dei in veneratione haberc Deindo considerandum est de hoc quod
dcbemus, tamquam membra Christi, Dei dicitur Christus Dei et hominum media-
filios, etamicos, et nostrosintercessores. tor et circa hoc quaeruntur duo 1 utrum
; :

Et ideo eorum reliquias qualescumque esse mediatorem Dei et hominum, sit

honore congruo in eorum memoriam proprium Christo 2° utrum hoc conve-
;

venerari debemus et prsecipue eorum ; niat ei secundum humanam naturam.

corpora, qua? fuerunt templa et organa
Spiritus sancti in eis habitantis et ope-
ARTICULUS PRIMUS.
rantis, et sunt corpori Christi configu-
randa per gloriosam resurrectionem. Utrum esse j?iediatorem Dei et hominum
Unde et ipse Deus hujusmodi reliquias sit proprium Christo.
convenienter honorat, in earum praesen-
tia miracula faciendo {a). Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
Ad primum ergo dicendum, quod haec quod esse mediatorem Dei et hominum
fuit ratio Vigilantii, cujus verba introdu- non sit proprium Christo. Sicut enim
cit Hieronymus in libro quem contra eum sacerdos, ita et propheta videtur esse
scribit, § 4, col. 342, t. 2, dicentis « Prope : mediator inter Deum et homines, secun-
ritum Gentilium videmus suo praetextu dum illud Ego sequester
Deuter., v, 5 :

religionis introductum pulvisculum nes-
cio quod, in modico vasculo pretioso
linteamine circumdatum, osculantes ado-
rant. » Contra quem Hieronymus dicit
adRipainum, § 1, col. 907,
in Epistola cix
t. 1 Nos noudico martyrum reliquias,
: «
sed nec solem, nec lunam, nec angelos
adoramus, » scilicet adoratione latriae
((honoramus autem reliquias martyrum,
ut eum, cujus sunt martyres, adoremus
: et medius fui., inter Dominum et vos in tem-
pore illo. Sed esse prophetam et sacer-
dotem non est proprium Christo. Ergo
nec esse mediatorem.
2. Praeterea, illud quod convenit an-
gelis bonis et malis, non potest dici esse
proprium Christo. Sedesse medium inter
: Deum et homines convenit angelis bonis,
ut Dionysius dicit, iv cap. De divin. nom.,
: § 2, col. 695, t. 1 convenit etiam angelis
;

honoramus servos, ut honor servorum mahs, id est, daemonibus habent enim ;

redundet ad Dominum. » Sic ergo hono- quaedam communia cum Dco, scilicet
rando reliquiassanctorum, nonincidimus immortalitatem quajdam cum homi-
;

in errorem GentLlium, qui cultum latriae nibus, quod

scilicet sunt animo passivi,
mortuis hominibus exhibebant. et per consequens miseri, ut patet per
Ad secundum dicendum, quod corpus Augustinum in IX De civit. Dei, cap. viii,
illud insensibile non adoramus propter XIII et XV, col. 2G3, t. 7. Ergo esse mo-

(a) Protestantes cultum catholicum reliquiarum impugnant ut superstitionis vitio laborantem.

V. 7
 98 SUMMA TIIEOLOGICA.

diatorem Dei et hominum non cst pro- dicit medios, quia secundum
eos esse
prium Clu"isto. gradum Deum, et supra
naturee sunt infra
Prajterea, ad officium mediatoris
3. hominesconstituti, etmediatoris officium
pertinet interpellare adunum corum inter exercent, non quidem
principaliter et
quos est mcdiator, pro altero. Sed Spi- perfective, sed ministerialiter et disposi-
n7?<5 sanctus, sicut dicitur Uom., vin, 20, tive. Unde Matth,, iv, ii, dicitur quod
pro nobis ad Deum gemitibus
Postulat.interpellat* accesserant angeli et ministrabant ei, sci-
inenarrabilibus. Ergo Spiritus sanctus est licet Christo. Daemones autem habent
mediator inter Deum et homines. Non communem cum Deo immortalitatem,
ergo est proprium Christo. cum hominiijus autemmiseriam ad hoc :

Sed contra estquod dicitur I adTimoth., eiiim se interponit medium daemon im-
II, 5 Unus est mediator Dei et hominum
: mortalis et miser, ut ad immortalita-
homo Christus Jesus. lem beatam transire non sinat, sed per-
Respondeo dicendum, quod media- * ducat ad miseriam immortalem unde :

toris officium proprium cst conjungere est sicut malus medius, qui separat
eos inter quos est mediator nam extrema : amicos. Christus autem habuit com-
uniuntur in medio. Unireautem homines muiiem cum Deo beatitudinem, cum ho-
Deo perfective quidem convenit Christo, minibus autem mortalitatem et ideo ad :

per quem homincs sunt reconcihati Deo, lioc seinterposuit medium, ut mortalitate
secundumilhidll ad Corinth., v, i9 Deus : transacta, et ex mortuis faceret immor-
erat in Christo, mundum reconcilians sibi. tales, quod in se resurgendo monstravit,
Et ideo solus Christus est perfectus Dei et et ex miseris beatos unde nun-
efficeret ;

hominum mediator, inquantum per suam
mortem humanum genus Deo reconci-
liavit.Unde cum Apostolus dixisset
Mediator Dei et hominum homo Christus
Jesus, Qui dedit semetipsum
subjunxit
redemptionem pro omnibus. Nihil tamen
prohibet ahquos ahos secundum quid dici
mediatorcs inter Deum et homines prout
quam ipse discessit. Et ideo ipse est bonus
mediator qui reconciliat inimicos.
: Ad tertium dicendum, quod Spiritus
sanctus, cum sit per omnia Deo aequalis,
: non potest dici medius vel mediator inter
Deum ethomines, sed solus Christus, qui
licct secundum divinitatem aequalis sit
: Patri tamen secundum humanitatem
,

scilicet cooperantur adunionem hominum minor est Patre, ut supra dictum est. Unde
cumDeo dispositivevelministeriahter(«J. Super illud ad Galat. iii Mediator unius
, :

Ad primum ergo dicendum, quod pro- non est, dicit Glossa « Christus est me-
:

phetae et sacerdotes veteris legis ^ dicti diator, non Pater, nec Spiritus sanctus. »
sunt mediatores inter Deum et homines Dicitur autem Spiritus sanctus iiiterpellare
dispositive et ministeriahter, inquantum pronobis, quia ipse interpellare uos facit.
scihcet prajnuntiabant et praifigurabant
verum et perfcctum Dei et homiimm me-
CoNCLUsio. — Soli Cliristo convenit esse me-
diatorem simpliciter et perfective niliil tamen :

diatorem. Sacerdotes vero novi Testa- prohibet multos alios esse secundum quid me-
menti possunt dici mediatores Dei et ho- diatores, scilicet dispositive vel ministerialiter.
minum, inquantum sunt ministri veri
mediatoris, vice ipsius salutaria sacra-
ARTICULUS II.
menta hominibus exhibentes.
Ad secundum dicendum, quod angeli Utrum Christus, secundum quod homo,
boni, ut Augustinus dicit in IX De civ. Dei, sit mediator Dei et hominum.
cap. XIII, § 3, col. 267_, t. 7, non recte
possunt dici mediatores intcr Deum et Ad secuiidum sicproceditur. 1. Videtur
homines : « Cum enim utrumque habeant quod Christus non sit mediator Dei et
commune cum Deo, et beatitudinem, et hominum, secundum quod homo. Dicit
immortahtatem, nihil autem horum cum enim Augustinus ' iu lib. Contra Feli-
hominibus et miseris et mortahl)us quo- ;
cianum, cap. x, col. HG4, t. 8 « Una :

modo non potius remoti sunt al) homini- est Christi persona, ne sit non unus
bus, Deoque conjuncli, quam intcr utros- Christus, noii iina substantia; ue media-
quo mcdii constituti? » Dionysius tameii toris dispensatione submota, aut Dei

' Parm. : « ad modiatoris ofiicium proprie restituendus est.

ppvtinct coiijuiifj^crft ct imire. » (ff) Protestantes negant mediationem angelo-
* Parm. : « lcslumenli. » rum, \\. V. Maria>, et samlorum.
* Liber Contra FeUcianum Vigilio Tapseusi
 QII^.ST. XXYI, ART. II, ET QU^ST. XXVII, ARG. 99

tanhim dicatur, aiit hominis filius. » Sed possit id quod esl Patris vel Spiritus
non est Dei et hominis fiUus secundum sancti, quasi quod est aUorum, ad ahos
quod homo sed simul secunchim quod
; d(!fcrre. Sed uliumque convcnit ei^ in-
Deus et homo. Ergo neque dicendum est qiiantum esthomo quia secundum quod
:

quod sit mediator Dei ct hominum solum est homo, distat et a Deo in natura, et ab
secundum quod homo. hominibus in dignitate et gratia^, et glo-
2. Pra3terea, sicut Christus inquantum ria/. Inquantumetiam esthomo, competit *

est Deus convenit cum Patre et Spiritu ei conjungere homines Deo, praicepta et
sancto ita inquantum est homo, convenit
; dona^hominiljus exhibendo, et pro homi-
cum hominibus. Sed propter hoc quod nibus ad Deum^satisfaciendo et interpel-
inquantum est Deus, convenit cuni Patre laiido.
et Spiritu sancto, non potest dici media- Et ideo verissime dicitur mediator,
tor, inquantum
Deus quia Superest : secundum quod homo (a).
illud I ad Timoth., ii Mediator Dei et : Ad primum ergo dicendum, quod si
hominum, dicit Glossa « Inquantum est : subtrahatur diviiia natura a Christo, sub-
Yerbum, non medius est quia sequalis ;
trahelur per consequens ab eo singularis
est Deo, et Deus apud Deum, et simiil plenitudo gratiarum, quaj convenit ei,
unus Deus. » Ergo iiec etiam inquantum inquantum est unigenitus a Patre, ut
est homo potest dici mediator, propter dicitur Joan., i. Ex qua quidem plenitu-
convenientiam quam cum hominibus dine habet ut sit super omnes homines
habet. constitutus, et propinquius ad Deum ac-
3. Praeterea, Christus dicitur mediator, cedens.
inquantum reconciliavit nos Deo quod ;
Ad secundum dicendum, quod Christus
quidem auferendo peccatum quod
fecit secundum quod Deus^ est pcr omnia
nos separabat a Deo. Sed auferre pecca- ffiqualis Patrised etiam in
; humana na-
tum convenit Christo, non inqiiantum est tura excedit alios homines ; et ideo se-
homo, sed inquantum est Deus. Ergo cundum quodhomo,potest essemediator;
Christus, inquantum est homo, noii est non autem secundum quod Deus.
mediator, sed inquantum est Deus. Ad tertium dicendum, quod licet auc-
Sed contra est quod Augustinus dicit toritative peccatum auferre conveniat
in lib. IX De civit. Dei, cap. xv, col. 269, Christo, secundum quod est Deus tamen ;

t. 7 « Nonob hocmediator est Christus,

: satisfacere pro peccato Immani generis
quia Yerbum maxime quippe immortale,
: convenit ei, secundum quod est homo.
et maxime beatum Yerbum longe est a Et secundum hoc dicitur Dei et hominum
mortalibus miseris ; sed mediator per mediator."
quod homo. » —
CoNCLUsio. Cum Christus, secundum quod
Respondeo dicendum, quod in media- Deus, nuUo modo a Deo ipso distet, nec quiiipiam
tore duo possumus considerare primo : non suum alteri deferat, nullo pacto convenit
quidem rationem medii, secundo, officium Christo esse mcdiatorem, inquantum Deus est,
sed inquantum homo.
conjungendi. Est autem de ratione medii
quod distet ab utroque extremorum.
Conjungit autem mediator per hoc quod QU^STIO XXVII.
ea quae unius
sunt defert ad alterum.
Neutrum autem horum potest convenire DE BEAT^ VIRGINIS MARI^
Christo, secundum quod Deus, sed solum SANGTIFIGATIONE.
secundum quod homo. Nam secundum
quod Deus, non differt a Patre et Spiritu (In sex articulos divisa.)
sancto in natura et potestate dominii.
Nec etiam Pater et Spiritus sanctus ali- Post praedicta, in quibus de unione Dei
quid habent quod non sit Fihi ut sic ; et hominis, et de his quae unionem conse-

* Parm. : « convenit. » persona composita intclligatur. Christus etenim

* Parm. : « dona Dei. » mediator est secundum quod homo, et secimdum
' Parm.
Deo. » : « quod iDcrsona composila, non autem secundum
Veteres Ariani Christum dicebant mediato-
(a) quod Deus. Optime et citra omnem ambiguita-
remesse,utDeum tantiim;Sociniani postea dixe- tcm locutus est P. Henno, dicens « Christus :

runt Cliristum esse mediatorcm ut homincm non fuit mediatornoster apud Deum secimdum
tantum. P. Perrone dicit Christvun esse mediato- Divinitatem, sed secundum humauitatem conno-
rem prout Deus et liomo est hoc veriun est, : tantem suppositum diviniun. »
dummodoper hanc formulam : « Deusethomo, »
 dOO SUMMA THEOLOGICA.
qiiTintur,tractatum cst, rostat conside- bcata Virgo fuit prius sanctificata quam
ranchim dc liis quai Filius Dci incarnatus ex utero nascerctur.
in natura humana^sibi unita fecit * vel 2. Praeterea Augustinus dicit in Epist.
passus cst. Quae quidcm considcratio qua- CLXxxvn ad Dardanum, c. x, col. 844,
dripartita erit : nam primo considcrai)i- t.2 « Sanctificatio qua efficimur templa
:

mus dc his qua; pertincnt ad ing-rcssum Dci, non estnisircnatorum. » Ncmoautem

ejus in mundum; sccundo, dc his qu» renascitur nisi prius nascatur. Ergo beata
pcrtinent ad progressum vitae ipsius in Virgo non fuit prius sanctificata quam ex
hocmundo; tertio, de exitu ipsius ah hoc utero nasceretur.
mundo quarto, de his quffi pertincnt ad
;
3. quicumque cst sanctifi-
Praeterea,
exaltationcm ipsius post lianc vitam. catus pcr gratiam, est mundatus a pec-
Circa primum quatuor considcranda cato originali et actuali. ergo beata Si
occurrunt primo quidcm dc conccptione
: Virgo fuit sanctiflcataantcnativitatem ex
Cliristi sccundo de cjus nativitatc; tcrtio
; utero, consequcns est quod tunc fucrit
dc cjus circumcisione quarto dc ejus ;
emundata ab originali peccato. Sed solum
haptismo. originale peccatum poterat eam impedirc
Circa conccptionem autcm cjus oportct ab introitu regni caelestis. Si ergo tunc
primo ah(jua considcrare quantum ad mortua quod januam
fuissct, vidctur
malrcm concipicntem; sccundo, quantum rcgni quod tamcn
cffilestis introisset :

ad modum conceptionis, tcrtio quantum ficri non potuit ante passionem Christi :

ad pcrfcctioncm prohs conccptae. habemus enim fiduciam in introitu sanc-

Kx partc autcm matris occurrunt quin- torum in sanguine ejus, ut dicitur Ilcbr.,
quc cousidcranda primo quidem dc : X, 19. Vidctur crgo quod B. Virgo non
sanctificatione cjus secundo dc virgini- ; fuerit sanctificata antequam ex utero nas-
tatc cjus; tcrtio de desponsatione cjus- cerctur.
dcm; quarto, dc annuntiationc ipsius; 4. Praeterea, peccatum originale con-
quinto dc praiparatione ipsius ad conci- trahitur ex origine sicut peccatum ,

picndum. actuale ex actu. Sed quamdiu aliquis est

Circaprimum quaeruntur sex 1° utrum
B. VirgomaterDei fuerit sanctificata antc
nativitatcm ex utcro 2° utrum fucrit
sanctificata antc animationem; 3° utrum
per hujusmodi sanctificationem fuerit ei
totalitcr sublatus fomcs pcccati A" utrum
pcr hujusmodi sanctificationcm fuerit
: in actu peccandi, nonpotest a peccato ac-
tuali mundari. Ergo etiam ncc beata Virgo
; a peccato originali mundari potuit, dum
esset adhuc in ipso actu originis in ma-
terno utcro cxistens.
; Sed contra cst quod Ecclcsia celcbrat
nativitatcm B. Virginis non autcm celc- ;

consccuta ut nunquam pcccarct 5° utrum ; bratur fcstum in Ecclesia nisi pro aliquo
per hujusmodi sanctiflcationem adepta sancto. Ergo B. Virgo in ipsa sua nativi-
fucrit plcnitudinem gratiarum 6" utrum ; tate fuit sancta. Fuit ergo in utero sanc-
sic fuisse sanctificata sit ^proprium ilh. tificata.
Respondeo dicendum, quod dc sancti-
ficatione B. Mariae, quod scilicet fucrit
ARTICULUS PRIMUS.
sanctificata in utero, nihil in Scriptura ca-
Utrum B. Virgo mater Dei fuerit sancti- nonica traditur qua? etiam ncc de cjus
,

ficata ante nativitatem ex utero. nativitate mentioncm facit. Sicut tamen'

Augustinus in Senn. de Assumptione
Ad primum sic proceditur. 1 . Vidctur ipsius Virginis, cap. ii, iv et v, col. 2130,
quod bcata Virgo non fuerit sanctificata t. 5, rationabilitcr argumcntatnr, quod
ante nativitatcm ex utcro. Dicit enim cum corpore sit assumpta in ca^lum,
Apostolus, I ad Cor., xv, 46 'Non prius : quod tamcn Scrijitura non tradit, ita
c/uod spiritale est^ sed quod animale, etiam rationabiliter argumcntari possu-
deifide quod spiritalc. Sed per gratiam mus quod fuerit sanctitlcata in utero. Ra-
sanctificantcm nascitur homo spiritualitcr tionabilitcr cnim ci'cditur quod illa quae
Dci,sccundum illudJoan., i, 13,
in lilium gcnuit ini<jenitu)n a Patrc, jtlcnum yra-
Ex Deo nati swit\ nativitas autcm ex tise et vc7'itatis, pra', omnibus aliis majora
utcro est nativitas animalis. Non crgo privilcgia g-ratiiP acceperit. Uudc, ut Ic-

' Parni. : « gossil. » * Cod. « Autnistinus, » cujus non osse sormo-

* Parm. : « sancUlicari fucrit. » ncm istumjam omnes consonliunt.

gitur Luc, Amjelus ad eam dixit
1, 28 : :
Ave, gralia plena. Invenimus autcm qui-
busdam aliis lioc privilcgium esse con-
cessum, ut in utcro sanctificarcntur
sicut Jcrcmia3 cui dictum est, Jercm., i,
S : Antequam cxires de vulva, sanctificavi
te ; et sicut Joanni Baptistae, dc quo dictum
est, Luc, 1, 15 : Spiritu sancto replebitur
adhuc ex utero matris sux. Unde ratio-
nabilitcr crcditur quod B. Virgo sanctifi-
cata fucrit antcquam cx utcro nascerctur.
Ad primumcrgo diccndum, quod ctiam
in B. Virginc prius fuit id quod cst
animale, et post id quod est spirituale
quia prius fuit secundum carncm concep-
ta, et postea secundum spiritum
ficata,
Ad secundum diccndum, quod Augus-
tinus loquitur secundum lcgcm commu-
nem, sccundum quam pcr sacramcnta
non regcnerantur aliqui,
Scd Deus huic legi sacramcntorum po-
tentiam suam non alligavit, quin aliqui-
bus ex speciali privilegio gratiam suam
confcrre possit, antequam nascantur ex
utero.
Adtertium dicendum, quod B. Virgo
sanctificata fuit in utero a peccato origi-
nali quantum ad maculam pcrsonalcm
non tamcn fuit liberata a reatu,
natura tenebatur obnoxia, ut scilicet non
intraret in paradisum, nisi per Christi
hostiam ^ sicut et dc sanctis Patribus di-
citur qui fuerunt antc Christum.
Ad quartum diccndum, quod peccatum
originale trahitur ex origine,
percam communicatur humana natura,
quam propric respicit peccatum origi-
nale; quod quidcm fit
concepta animatur undc post animatio- : antc animationcm fuerit sanctificata.
nem nihil prohibct prolcm conccptam
sanctificari postca cnim non manet in
: 16 Si radixsa7icta, et i^ami. Radix autcm
matcrno utcro ad accipicndam humanam
naturam sed ad aliqualem pcrfcctioncm
; ergo B. Virgo sanctificari ctiam in suis
cjus quod jam accepit («).
— Sed contra est quod ea qus fucrunt in
CoNCLUsio. Rationabiliter crcditur, beatam
Virginem Mariam, quse genuit Unigenitum a
Patre, plenum gratice et veritatis, majora om-
nibus gratite privilegia acccpisse, atque fuisse
in utero sanctiticatam, sicut sanctilicati in utero
multi lcguntui".
'
Ita cum Mss. Tarrac, Alcan., Paris. , etc.
editi passim. Al., « ostium. »
(«) Hic Doctor asserit B. Virginem fuisse sanc-
titicatam ante Nativitatem ex ut(M'o ; conceptionem
ejus Immaculatani nec ariirmat ncc negat
,;
QU^.ST. XXVII, ART. I KT II. 101
ARTICULUS II.
:
Utrum B. Virgo fuerit sanctificata antc
animationem.
Ad secundum sic proceditur.
Videtur 1 .
quod B. Virgo sanctificata fuerit antc
animationem, quia, ut dictum cst, ])lus
gratiai est collatum Virgini matri Dei
quam alicui sanctorum. Sed quibusdam
videtur esse concessum quod sanctitica-
rcntur antc animationem quia, utdicitur
:
Jcrcm., I, 5 Priusquam te formarem in
:
utero, novi te; non autcm infunditur ani-
sancti- ma ante corporis formationem. Similitcr
ctiam dc Joanne Baptista dicit Ambrosius
I Super Luc, § 33, col. 1627, t. 2, quod
(( nondum inerat ei spiritus vitse, ct jam
inerat ei spiritus gratise. » Ergo multo
nisi prius nati. magis B. Virgo antc animationem sanc-
tificari potuit.
2. Prceterea, conveniens fuit, sicut
Anselmus dicit in lib. De conceptu virgi-
7iali, cap. xviii, col. 451, t. 1, ut illa <(
Virgo ea puritatc nitcret qua major sub
Dco nequit intenigi » uiidc et Cant,, iv, 7,
:
dicitur Tota pulchra es, amica, et ma-
:
;
cula 71071 est in te. Scd major purilas
quo tota fuisset B. Virginis, si nunquam anima
ejus fuisset inquinata contagio originaUs
pcccati. Ergo hoc ei prffistitum fuit ut
antequam animarctur caro ejus sanctifi-
caretur.
3. Praeterea, sicut dictumest, non cele-
inquantum bratur festum iiisi dc aliquo saiicto. Sed
quidam celebrant festum Conceptionis
B. Virginis. Ergo videtur quod in ipsa sua
quando proles Conceptione fuerit sancta ct ita quod ;
4. Preeterea, Apostolus dicit Rom., xi,
:
fdiorum sunt parcntes corum. Potuit
parentibus ante animationem.
vcteri Testamento, sunt figura novi, se-
cundum illud I ad Cor., x, 11 Om^iiain :
figu7'a contingeba/it illis. Sed pcr sancti-
ficationem tabcrnacuh de qua dicitur in
psal. XLV, 5 Sanctificavit taber7iaculum
:
suum Altissimus, videtur significari sanc-
tificatio matris Dci, quai tabernaculum
solvens objcctioncs qUiT conceptionem macula-
tam supponunt, probat eliam in eo casu R. Vir-
ginem potuisse antc suam ex utero nativitatein
sanctilicari.
; scd
 102 SUMMA THEOLOGICA.
Dci (licitur, socundiim illud ps. xviii, 6
la sole posuit tabernaculum suum : de
tabernaculo autem dicitur Exod., ult.,
31 Postquam cuncta perfecta sunt operuit
: ,
niibes tabernaculum testimonii, et gloria
Domini imjilevit illud. Ergo etiam beata
Yirgo non fuit sanctificata, nisi postquam
cuncta ejus perfecta sunt, scilicet et cor-
pus et aiiima.
Respondco dicendum, quod sanctifi-
catio beataj Virginis non potest intelligi
ante ejus animationem duplici ratione
primo quidem, quia sanctiricatio de qua
loquimur non est nisi emundatio a pec-
cato originali sanctita senim est perfecta
; tor omnium hominum, ut dicitur I ad
munditia, ut Dionysius dicit, cap.
De divinis nominibus, § 2, col. 970, t. 1.
Culpa autem non potest emundari nisi
per gratiam; cujus subjectum est sola
(a) De Docti'ina S. Thomae circa conceptionem
B. V. Mariai varii varia opinati sunt. Juxta quos-
dam, Doctor Augclicus docuit B. Virgincm,
sicutet caiterosexAdamoscminaliterprocedcntes,
maculam peccati originalis contraxisse, Juxta
alios, nii tale docuit unquam. Aliis si credas,
ulramque sententiam pro ct contra in hac ma-
tcria probabiiem esse putavit, et ideo utram-
quc, prout occasio sese dabat, usurpavit. Non-
nulli aflirraant S. Doctorem prius pro sententia
qua^ nunc est de lide scripsisse, deinde sese i"e-
tractassc. iNonuUi e convcrso asserunt euindcm
anle obitum quai scripscrat contra dogma iidei
revocasse. Non desunt etiam qui tanquam ve-
ram et authenticam liabenlcs nescio quara vi-
sionem, s(!u potius iUusionem Fautini t]piscopi,
S. Thomam a;stimant suos textus in sensu ca-
tholico post obitvuii suura explicassc. Figmentum
istud Fautini Episcopi respuere non dubitamus,
sicut et D. Tiioma! retractationem ante suum
obitum. Ncc ari)itramur Doctorcm Angclicum
prius immaculatam et posterius maculatam B.
Virginis conccptioncm admisisse. Nostra ()[)ini()
talis cst : S. Thoraas, quamvis ingcnio pi"a>pol-
U'ns, libcntor iiitciligcntiam suaiu MaLi^istrorura
ct Doctormn sui temporis intelligcntiis j^ost po-
nebat; unde, licet intimis visceribus dogmati
nunc definito adhajrcret, (jiiia tamcn univcrsa
tunc Magistrorum et Doctorum contrarium turba
tcncl)at, ct ipsc alitpiotics, ct pra^cipuc in libro
incipicntibus ac parvulis, ut sumnia Thcologica,
directo, B. Virgincm pcccati originalis maculam
contraxisse docuit. Talis Iminililas tanlura viruiu
(lcccbat; prudcnlia (pioipic idcxigcrc vidcbatur.
Pruilcntes ctenim in qua^stionibus nondnin
(lclinitis et pro tempore suo intricatissimis, par-
vulos oircndere nolunt, sa[)icntibus([uc solis
mciitcin suain M|)criuiil. Kvtra oiuiic iliiliiuiu cst
S. Tlioiniiin |)lurics dogina catholicuiu de con-
ccplioiic Virgiiiis immaciilata aftirmasse ; sed
([uoraodo iii Summa sua, cum lac iiifantibus
piNcbcre vcllct, scs(! a communi Magistrorum
ciElu scparasscl? Audi S. Bonav(Miturara, |{. V.
MariiP, addiclissiinum ac dcvotissiinura (( Ihrc
: sona ut rcdciuptionc indigcaut ; sed B. Virgo,
[lositio ([uod B. Virgo fuit concc|)ta in originali
pcccato cst coraraiiiiior, ratioiiabilior ,ct sccu-
riur; communiur, in(iuara,(|uia lere omues illud
: creatura rationalis. Et ideo ante infusio-
nem anima; rationalis beata Virgo sancti-
ficata non fuit. Secundo, quia cum sola
creatura ralionalis sit susceptiva culpae,
antc infusionem animte rationalis proles
concepla non cst culpae obnoxia. Et sic
quocumquc modo ante animationcm bea-
ta Virgo sanctificata fuisset, nunquam
incurrisset maculam originalis culpae, et
ita nonindiguisset redcmptione et salute,
quae cst per Ciiristum, de quo dicitur
: Matth., I, 21 Ipse salvuiii faciet populum
:
suum a peccatis eorum. Hoc autem incon-
veniens est quod Christus noii sit Salva-
xii Timoth., IV.
Unde relinquitur quod sanctificatio B.
Virginis fuerit post ejus animationcm («).
Ad primum ergo diceiidum, quod Do-
tcnent ; rationabilior, quia esse naturae prae-
ccdit esse gratife; securior etiam est, quia ma-
gis consonat fidei, pictati, et sanatorum aucto-
ritati,pro eo quod omnes sancti, cum de ma-
teria illa loquuntur, solum Christum excipiunt
ab illa gencralitate cjua dicitur omnes pecca- :
verunt in Adam. Nullus ciiira invenitur clixisse
de his (juos audiviraus auribus nostris Virginem
Mariam a peccato originali fuisse immunem. »
(III, D. III., a. I., Q. II.) — Quamvis S. Bo
naventura S. Thomam
auribus suis audierit,
non recte concludcrctur cx his verbis « niiUus :
invenitm' dixisse de his quos audivimus amabus
nostris Virginem Mariam a peccato originali
fuisse iraraunem, » quod S. Thomas nil dixerit,
vel scripscrit pro conce[)tione Iramaculata; tex-
tus enim ipsius, quos suo quemque loco nota-
biinus, contrarium luce clarius evincunt sed ex ;
asscrtionibus istis S. Bonaventurie datm' intel-
ligcndum, cur in sumraa sua Thcologica ad in-
ci[)icntes directa, S. Thomas maculatam fuisse
conce[)tionem prudentev asseruerit, siquidem
illis tcmporibus ha^c ])ositio » erat « secmuor. »
((
Nc oinnino taccatiu' alia nostri Doctoris
taiiKra
vindicatio illani brcvitcr cxponere decrevimus.
Distinguunt igitur nonnuUi auctores inter macu-
lam in [jotentia seu peccatum originale origi-
nabile, et maculam in actu seu peccatum origi-
nale originatum. Prima macula nihil aliud cst
qiiam dcl)itum [icccati originalis in primo si-
gno primi instantis conccplionis rcalis cujus-
cuiiKjue nostrum contractum; secunda macula
scu labcs in actu pcccali origiualis contrahitur
iii ])ostcriori signo cjusdcm [)rimi instantis con-
cc[)tionis cujuscuuKjuc uostruin rcalis. — Mclius
forsitan diccretur couformitcr ad doctrinam
D. Thoma} concc|)tioncra nostram esse du|)liccm,
unara cx sciniiiibus iiiatcrialciu, allcrani cx iii-
fusionc aninia! forinalciu; uiii rcspondorcl ma-
cula in potentia, alteri macula in actu. Quid- —
quid sit, omnes, cxccpto C.hri^to Ucdcin|)torc,iii
scntcntia ([uain dcclaramus, incurrcrcnt dcbitiira
scu luaculara in [)otcntia,ct hoc in pro|)iia [)cr-
gratia sjicciali [ira^vcnta, nuiiujuam contraxisset
raaculaiu iii aitii. Sanitus autcin Thoraas id non
ncgat in j^ricsculi ai"ticulo, ubi do macula iu
 ;

QT^ST. XXYII, ART. II ET III. 103

minus dicit, antc formationem in utero sanctificata fuerit ignoratur, celebratur

se Jeremiam novisse notitia scilicet , festum sanctificationis ejus potiiis quam
prffidestinationis ; sed sanctificasse dicit Conceptionis in die Conceptionis ipsius.
eum non ante formationem, sed ante- Ad quartum dicendum, quod duplex
quam exiret de venire. Quod autem Am- una quidem totius na-
est sanctificatio :

brosius dicit, quod Joanni Baptistse non- tur«,inquantum scihcet tota natura
dum inerat spiritus yitad , cum jam humana ab omni corruptione culpai et
haberet spiritum gratiae, non est intelli- poenai hberatur et haic erit in resurrec-
;

gendum secundum quod spiritus vita3 tione. Alia vero est sanctificatio perso-
dicitur anima vivificans, sed secundum nahs, qiiae non transit in prolem carnah-
quod spiritus *
dicitur aer ^ exterius respi- ter genitam, quia tahs sanctificatio non
ratus. Vel potest dici quod nondum in- respicitcarnem, sed mentem. Et ideo
erat ei spiritus vitse, id est, anima, quan- etsi parentes beatae Yirginis fuerint
tum ad manifestas et completas opera- mundati a peccato originah, nihilominus
tiones ipsius. beataYirgo peccatum originale contraxit,
Ad secundum dicendum quod si ,
cum fuerit concepta secundum carnis
nunquam anima B. Yirginis fuisset concupiscentiam ex commixtione maris
contagio originalis peccati inquinata, hoc et feminee. Dicit enim Augustinus in hb. I
derogaret dignitati Christi secundum , De nuptiis et concjipiscentia, cap. xii, col.
quam est universahs omnium Salvator. 421, t. 10 « Omnem quae de concubitu
:

Et ideo sub Christo, qui salvari non in- nascitur, carnem esse peccati. »
diguit, tamquam universahs Salvator,
maxima fuit Yirginis puritas. Nam
B.
CoNCLUsio. —
Cum beata Virgo redemptione
et salute, quee per Christum cst, indiguerit
Christus nuho modo contraxit originale nonnisi post animationem sanctiiicata fuit.
peccatum, sed in ipsa sui conceptione
fuit sanctus, secundum iUud Luc, i, 35 :

Quod nascetur ex te sanctum, vocabitur ARTICULUS III.

Fllius Dei. Sed B. Yirgo contraxit quidem

originale peccatum, sed ab eo fuit mun-
data, antequam ex utero nasceretur. Et
hoc signatur Job, ui, 9, ubi de nocte
originahs peccati dicitur Expectet lu-
cem, idest Christum, etnonmdeat quia
nihil inquinatum in eam incurrit, ut dici-
turSap., VII, 25; nec ortum surgentis au-
rorse, idest, B. Yirgiiiis, quse in suo ortu
a peccato originaU fuit immunis.
Ad tertium dicendum, quod hcet Ro-
mana Ecclesia Conceptionem B. Yirginis
non celebret, tolerat tamen consuetudi-
nem ahquarum Ecclesiarum ihud festum
celebrantium. Unde tahs celebritas non
Utrum per sanctificationem fuerit heatas
Virgini fomes totaliter sublatus.
: Ad
tertium sic proceditur. 1. Yidetur
: quod B. Yirgo non fiierit emundata ab
infectione fomitis. Sicut enim poeiia ori-
ginahs peccati est fomes, qui consistit in
inferiorum virium rebeUione ad rationem,
ita etiam poena originahs peccati est
mors, et caeterae pcenahtates, corporales.
Scd B. Yirgo fuit subjecta hujusmodi
poenahtatibus. Ergo etiam fomes ab ea
totahter remotus non fuit.
2. PraBterea, II Cor., xii, 9, dicitur :

est totahter reprobanda. Nec tamen per Virtus in infirmitate perficitur et loiui- :

hoc quod festum Conceptionis celebratur, tur ibi de infirmitate fomitis, secundum
datur inteUigi quod in sua Conceptione quam patiebatur stimulum carnis. Sed
fuerit sancta; sed quia quo tempore nihh quod pertinet ad perfectionem vir-

potentia, non de macula in actu loquitur. Prse-
cipua namque ratio ejus talis est ; omnes re-
demptione Chiisti indigent; atqui redcmptione
Christi B. Virgo non indigeret, si peccati origi-
naUs maculam non contraxisset. ; ergo peccati
originalis maculam contraxit. Sed, ut pa-
tet , contractio macula? in potentia sufficit, ut
B. Virgo redemptione Christi indigeat. Et istud
expressc D. Thomas tonot in IV, Se«f., D. liii,
cerentur utero, seu conciperentur), et malo
(in
subjecti. » S. Thomas in pra^senti articulo
Ergo
de macula in potentia seu de debito tantum lo-
quitur. Nos vero fatemur hanc interpretationom
nobis videri nimis exquisitam. Suam nihilomi-
— nus pai-tem unusquisque oligat. Nil disputa- —
mus de depravationc hujus articuli, nec de alia
ac plane orthodoxa traditione ejusdem in Summa
Prxdicantium Joannis Rromiardi nam crodimus :

q. 1., a. 4. ad tortium « Liborari a malo, vcl a

: textum Summx Prsedicantium esse vitiatum ,

debito absolvi non potest, nisi qui dcbitum in- quia vetustissimi summaeTheologicee codices tex-
currit , vel in makun dojectus fuit, et ita non tum nostrum concorditer Iiabent.
possent omnes fructum dominicse redemptionis • Parm. : « spiritus vita?. »
iu se ipsis percipere, nisi omnes debitores nas- ' Parm. : « per extcrius. »

104
tutis fuit U. Virgiiii subtrahendum. Ergo
non fuit li. Virgini totalitcr subtrahcndus
fomes.
3. Prffitcrca, Damasccnus
Orth. ficL, cap. ii, col. 980, t. 1, quod
(( in B. Virginem supervcnit Spiritus
sanctus, purgans cam ante conceptionem
Fihi Dci, » quod non potcst intclhgi, nisi
dc purgationc a fomite nam pcccatum
non fccit, ut Augustinus dicit in hh. De
natura et fjratia^ cap. xxxvi, col. 267,
t. 10. Ergo per sanctificationcm in utero
non fuit hl)crc mundata a fomite.
Scd contra est quod dicitur Cant., iv,
7 Tota pulchra es, amicamea, etmacula
: enim intehigi quod totalitcr fuerit subla-
non est in te. Fomes autcm ad maculam
pcrtinet, saltcm carnis. Ergo in beata
Virginc fomes non fuit.
Respondco dicendum, quod
sunt diversaj opiniones.
dixcrunt quod in ipsa
B. Virginis, qua3 fuit sanctificata in utcro,
totahter fuit eifomcs subtractus.
vero dicunt quod remansit fomes quan-
tum ad hoc quod facit difflcultatcm ad
boimm sublatus tamcn fuit quantum
: tionis in Virginc habuit vim originalis
ad hoc quod facit pronitatcm ad mahim.
Ahi vero dixcrunt quod sublatus fuit
fomes inquantum pcrtinct ad corruptio-
nem persona; prout impcUit ad mahim
et difficuhatcm facit ad bonum rcmansit
tamcn inquantum pcrtinct ad corruptio-
ncm naturaB; prout scihcet st causa tra-
ducendi originalc pcccatum in proh^m.
Ahi vcro dicuiit quod in prima sanctifica-
tione rcmansit fomes sccundum csscn-
tiam, scdhgatus; in ipsa autcm concep-
tionc Dci fuit totahtcr sul)latus.
Filii
Ad horum autcm intellcctum oportct
considcrarc quod fomcs niliil est aliud
quam inordinata concupisccntia scnsibilis
appctitus; habitualis tamcn, (|uiaactnalis
concupisccntia est motus pcccati. Dicitur
aiitem concupiscentia sensualitatis csse
inordinata, inquantum rcpugnat rationi
quod quidcm fit, in quantum incliiiat ad
malum, vcl difficultatcm facitad bonum.
Et idco ad ipsam ratioiicm fomitis j)crti-
nct quod inclinet ad mahim vcl difficul-
tatom faciat in bono. Ilnde poncn^ quod
rcmanscril fomcs in B. Virginc noii in-
clinaiis ad malum, cst i)onerc diio ojjpo-
sila simul. Similitcr ctiam vidctur oppo-
silioiicin implicarc (juod rcmanserit
fonics, iiKiuaiituin jtcrtiuct ad corruj)fio-
ncm uaUiia', iion aulcm
» Pfirm. ; (( libcralur. »
;
SUMMA TIIEOLOGICA.
tinet ad corruptioncm pcrsona. Aam se-
cundum Augustinum in lib. I De nupt. et
concupisc, cap. xxiv, col. 429, t. 10, h-
dicit, hl). III bido est quae, pcccatum originalc trans-
mittit in prolem. Libido autem importat
inordinatam concupiscentiam, quae non
totalitcr subditur rationi. Et ideo si tota-
liter fomes subtraheretur, in^juantum per-
: tinct ad corruptioncm pcrson8e,non pos-
sct remanerc, inquantumpertinetad cor-
ruptioncm naturae. Restat ergo ut dicamus
quod vel totaliter fomes fuerit ab ea sub-
latus per primam sanctificationem, vcl
si remanserit, quod fuerit ligatus. Posset
tus fomcs hoc modo (|uod prccstitum fue-
rit B. Virgini ex abundantia gratise dcs-
ccndentis in ipsam, ut tahs essct dispo-
circa hoc sitio virium animae in ipsa quod inferio-
Quidam cnim res vires nunquam moverentur sine ar-
sanctificationc bitrio rationis sicut dictum est fuisse in
:
Christo, quem constat pcccati fomitcm
Quidam non habuisse, et sicut fuit in Adam ante
peccatum pcr originalem justitiam; ita
quod quantum ad hoc gratia sanctifica-
justitiae. Et quamvis haec positio ad digni-
tatcm Virginis matris pertinere videatur,
derogat tamen in aliqua dignitati Christi,
absque cujus virtutc nuhusaprima dam-
; nationc libcratus cst *. Et (juamvis per
fidcm Christi aliqui ante Christi Incarna-
< tioncm sint sccundum spiritum ab illa
damnationc libcrati, tamcn quod sccun-
dum carncm aliquis ab iha damnatione
liberctur, non videtur fieri debuissc nisi
post Incarnationcm ejus, in qua primo
dcbuit immunitas damnationis apparcre.
Et ideo sicut antc immortalitatem carnis
Christi resurgcntis nullus adcptus fuit
carnis immortalitatcm, ita inconvcniens
vidctur dicere, quod antc Christi carncm,
in qua nullum fuit pcccatum, caro Vir-
ginis matris cjus vcl cujuscumquc alte-
rius fuerit absque fomite, qui dicitur lex
carnis sive mcmbrorum.
Et idco vidctur mclius diccndum, quod
pcr sanctificationcm in utcro iion fucrit
sublatus B. Virgini fomes secundum es-
scntiam, sed remanscrit ligatus non:
(juidcm pcr actum ratiouis sua\ sicut in
viris sanctis (juia non statim habuit usuin
;
libcri arbitrii adhuc in vcntre matris ex-
istcns, hoc enim cst spccialc privilcgium
Christi; scd pcr abiindauliam gralia\
in quantum pcr- (]uam iii sanclificatiouc roccpil, c[ cliam
 quj:st. xxyii, art. iii et iv. iO.5

perfectius per divinam providentiam, sen- gine post sanctificationem secundum essentiam,
sualitatem ejus ab omni inordinato motu
iigatustamen quoad exercitium, sive operatio-
nem, usque ad Kilii Dci conceplionem, in qua
prohibentem. Postmodum vero in ipsa fuit totaliter sublatus.
conceptione carnis Christi, in qua primo
debuit refulgere peccati immunitas, crc-
dendum est quod ex prole redundaverit ARTICULUS IV.
in matrem, totaliter fomite subtracto. Et
hoc figuraturEzech., XLni,2, ubi dicitur: Vtrum pcr hujusmodi sanctificationcm
Ecce gloria Dei Israel ingrediebatur per fucrit consccuta ut nunquam peccaret.
viam orientalem^ id est, per beatam Vir-
ginem; et terra, idest, caro ipsius, 5/?/e;z- Ad quartum sic proccditur. i . Vidctur
debat a majestate ejus, scilicet Cliris- quod per sanctificationem in utero non
ti («). fuerit B. Virgo pra^servata ab omni pec-
Ad primum crgo dicendum, quodmors cato actuali. Quia, ut dictum est, post
et hujusmodi poenalitates de se non in- primam sanctificationem fomes peccati
clinant adpcccatum. Unde ctiam Cliristus, remansit in Virgine. Motus autem fomitis,
licet assumpserit * poenalitates, fomitem etiamsi rationem praeveniat, est peccatum
tamen non assumpsit. Unde etiam in veniale, licet levissimum, ut Augustinus
B. Virgine, utFilioconformareturdecujus dicit in Ub. De Trinit. Ergo in B. Virgine
plenitudine gratiam accipiebat, primo fuit aliquod peccatum veniale.
quidem fuit hgatus fomes, et postca sul)- 2. Pr*.terea, Super illud Luc, ii : Tuam
latus; non autem liberata fuit a morte, ipsius animampertransibitgladius, Augus-
et aliis hujusmodi poenalitatibus. tinus dicit ' in lib. QQ. veteris et novi
Ad sccundumdicendum, quod infirmi- Testamenti, quffist. lxxiii, col. 2267, t. 3,
tas carnis ad fomitem pertinens, est qui- quod (( B. Virgo in morte Domini stupore
dem in sanctis viris perfectae virtutis oc- quodam dubitavit. » Sed dubitare de fide
casio, non tamen causa sine qua perfec- peccatum est. Ergo non fuit prseservata
tio haberi non possit. Sufficit autem in immunis ab omni peccato.
B. Virgine ponere perfectam virtutem 3. Praeterea Chrysostomus, Super
ex abundantia gratiae nec oportet in ea ; Matth., XII, hom. xlv, exponens illud :

ponere omnem occasionem perfectionis. Ecce mater tua et fratres tui foris stant,
Ad tertium dicendum, quod
Spiritus quxrenteste, dicit: Manifestumestquod ((

sanctus in B. Virgine duplicem perfectio- sohim ex vana gioria hoc faciebant. »

nem ^fccitvel purgationcm unam quidem : Et Joan., II, supcr illud, Vinum non ha-
quasi prseparatoriam ad Christi concep- bent, dicit idem Chrysostomus, Hom. xx
lionem quae non fuit ab aliqua impuri-
; in Joan.^ §2, col. 412, t. 13, quod vo- ((

tate culpse vel fomitis, scd mentem ejus lcbat jam eum hominum gratiam conci-
magis in unum coUigens, et a multitu- liarc et se ipsam clariorcm facere per
dine sustollens. Nam et angeli purgari Filium; et fortassis quidhumanumpatie-
dicuntur, in quibus nulla impuritas in-
(( batur quemadmodum et fratres ejus di-
venitur, » ut Dionysius dicit cap. vi, centes Manifesta te ipsum mundo. » Et
:

Ecci. hierarch., § 6, col. S38, t. 1. Aliam post pauca subdit Nondum enim, quam :

vero purgationem opcratus est in ea oportebat, de eo opinionem habehat quod :

Spiritus sanctus, mediante conceptione totum constat esse pcccatum. Ergo

Christi quai fuit opus Spiritus sancti. Et B. Virgo non fuit praeservata immunis ab
secundum hoc potest dici quod purgavit omni peccato.
eam totaliter a fomite. Sedcontra estquodAugustinus dicit in
lib. De natura et gratia, cap. xxxvi,
Co.^JCLUsio. — Remansit fomes in beata Vir- col. 267, t. 10 De sancta Virgine Maria
: ((

Parm. addit
* hujusmodi. » : ((
fomitem fuisse ligatum in prima sanctificatione
^Pai-m. duplicom piu^gationem fecit. »
: ((
B. Mariae Virginis. Alexander vero de Ales in III
' Augustino liber iste abnuitur.
P., q. IX, distinguit inter fomitemqui respicitna-
(a) Nota sedulo concupiscentiam fomitis, sicut tm-am, etfomitem qui respicit pei'sonam. Primus
et obnoxietatem pceiiis communibus, et mortaii- in prima sauctilicatione non fuit a Yirgine re-
tatem posse remanerc etiam in pcrsona a labe motus ;ab ultimo autem (|ui duplicem elTectum
peccati originalis prfeservata. Deus enim pra^ser- habet, scilicet pronitatem ad malum et diiticul-
vando a labe non nccessario cximit a poenalitati- tatem ad bonuin, fuit tmic B. Virgo omnino pur-
bus qua; sunt conditiones humanae vita> pro gata.
praesenti statu. S. Tliomas nihilominus docet
 106 SUMMA THEOLOGICA.
propter honorom Christi nullam prorsus, in Luc, col. 1845, t. 3, et quidam alii
cum de peccatis agitur, haheri volo quies- doctores oxponunt de dolore quem passa
tionem indo onim scimus quod ei plus
: ost in Christi passione. Amhrosius autem
gratise coliatum fuerit ad vincendum in hunc loc, col. 1656, t. 2, per gla- ((

omni ex parte peccatum quod concipere
ac parere meruit eum quem constat nul-
lum liahuisse peccatum.
Respondeo dicendum, quod illos quos
Deus adaliquid eligit, ita pr«parat et dis-
ponit, ut ad id ad quod ohguntur, inve-
niantur idonei, secundum illud II ad Co-
rinth., iii, 6 Idoneos nos fecit ministi^os
: sionis.Dicit enim Basilius in Epist. ad
novi Testamenti. Beata autcm Virgo fuit
electa divinitns ut essetmater Dci.Et ideo
non est duhitandum quin Deus por suam
gratiam eam ad hoc idoneam reddidit,
secundum quod angelus ad eam dicit
Liic«, I, 30 bivenisti gratiam apud :
Denm : ecce concipies,
fiiissot idoneamater
quando tum quia honor parentum re-
: Ad tertium dicendum, quod in verbis
dundat in prolom, socundum illud Pro-
verh., xvii, 6 Gloria filiorum patres eo-
: mon
rum\ unde per oppositum ignominia
et
matris ad filium redundasset tum etiam
([uia singularem affinitatem hahuit ad
Christum, qui ah oa carnom accopit. Di-
citur autem II ad Corinth., vi, 15 Quae
conventio Christi ad Belial? tum etiam
quia singulari modo Dei Filius qui est Dei
sapientia, in ipsa hahitavit, non solum
in anima sod otiam in utero. Dicitur au-
tem Sap., i, A In malevolam aniniam
dium dicit significari prudcntiam Mariae,
non ignaram mysterii caelestis. » Vivum
» est enim verbum Dei, et validum, et acu-
tius omni gladio ancipiti. Quidam vero
per gladium duhitationom inteUigunt;
quae tamon non ost intelligenda duhitatio
infidelitatis, sed admirationis et discus-
Optimum, quod <(B. Virgoassistens cruci,
et aspiciens singula, post testimonium
Gabrielis, post inefrahilem divinee concep-
tionis notitiam, post ingentem miraculo-
rum ostensionem, animo fluctuahat, »
ex una scilicet parte videiis eum pati
etc. Non autem ahjecta, et ex alia parte considerans ejus
Dei, si peccasset ali- mirifica.
illis Chrysostomus excessit; possunt ta-
exponi, iit intelligatur in ea Doini-
num cohihuisse non inordiiiatum inanis
; glorise motum quantum adipsam, sed id
quod ab aliis posset sestimari.
CoNCLUsio. — Ciimeximio et singulari (jiiodam-
:
modo, Dei Virgine habitavcrit,
Filius in beata
simplicitcr fatendum est, eam nec mortale, nec
veniale peccatum unquam commisisse : hoc
enim in Filii ignominiam (juodammodo ver-
geret.
:

non nec habitavit in

introibit sapientia., ARTICULUS V.
corpore subdito peccatis. Et ideo simplici-
ter fatcndum est quodheata Virgo nulhim Utrum beata Virgo per hujustnodi sanc-
actualo poccatum commisit, iiec mortalo, tificationem adepta fuerit plenitudinem
necveniale ut sic in ea impleaturquod di-
; omnium gratiarum.
citur, Cant., iv, 7 Tota pulchra es, amica :

mea et macula non est in te. Ad quintum Videtur

sic proceditur. 1 .

Vd primum orgo dicondum, quod inB. quod beata Virgo per sanctificationemin
Virgine post sanctificationem in utero re- utero non ohtinueritgratiffiplenitudinom,
mansit(iuidemfomes peccati, sedligatiis, sive perfectionem. Hoc enim videtur per-
ne scilicot prorumporet in aliquem mo- tinero ad privilegium Christi, secundum
tum inordinatum, qui rationem praivoni- illud Joan., i, 14 Vidimus eum quasi
:

ret ot iicet ad hoc operaretur gratia

: unigenitum aPatre plenum gratix et veri-
sanctificationis, non tamen ad hoc suffi- tatis. Sed ea quae sunt propria Christi,
ciehat alioquin virtute illius gratia; hoc
: non sunt alteri attrihuciida. Ergo beata
ei fuissetpivestitum ut nulhis motus Virgo plenitu(lin(mi gratiarum non acce-
possot esse iii sonsualitato ejus, nisi ra- pit in sanctificatioiie.
tione praiventus et sic fomitem non ha- ; 2. Pra?terca, ei quod est plenum et per-
huissot, (juodest contrasupra dicta. llnde fectum non
restat aliquid addondiim,
oportot dicoro quod complemoutum illius f[uia [)orfcolum cst cui nihil dccst, »
((

ligationis fiiit ox divina providontia, qua; ut dicitur in III l^hi/sic, tcxt. 0;i ct 64.
non pcrmittehat aIi(piom motum iiiordi- Sed heata Virgo postmodum additionom
nafum ex fomite proveniro. gratia; susccpit, ct (juando Christum cou-
Ad s(M'un(him dicciidum, (|uod illud cc[)it, dictum cst cnim Luc, i, 3o Spi- :

vcrhiim Simcoiiis Urigoncs, llunt. xvii rilus sanctus superccniet in te, ct itcrnm
 :

QU^ST. XXYII, ART. V. 107

quando in gloriam est assumpta. Ergo Adsecundum dicendum, quod in rebus

videtur quod non iiabuerit in sua prima naturalibus primo quidem est perfectio
sanctificatione plenitudinem gratiarum. dispositionis, puta cuin materia est per-
Praeterea, Deus
3. non facit aliquid fecte ad formam disposiia. Secundo au-
frustra, ut dicitur in I De Cxlo, text. 32, tem est perfectio formae, quai est potior
etlib. II, text. 59. Frustra autem habuis- nam et ipse calor est perfectior qui pro-
set quasdam gratias, cum earum usum venit ex forma ignis, quam iUe qui ad
nunquam exercuerit non enim legitur : formam ignis disponebat. Tertio autem
aut docuisse, quod est actus sapientiae; est perfectio finis sicut ignis perfectis-
;

aut miracula fecisse, quod cst actus gra- sime haljet* suas qualitates, cum ad lo-
tiee gralis datae. Non igitur liabuit pleni- cum suum pervenerit. Et similiter iii

tudinem gratiarum. beata Virgine fuit triplex perfectio gra-

Sed contra est quod angelus ad eam tiae. Prima quidem quasi dispositiva, per

dixit Luc. I, 28
, Ave gratia plena.
, : quam reddebatur idoiiea ad lioc quod esset
Quod exponens Hieronymus * in Serm. de mater Christi : et haec fuit perfectio sanc-
Assumpt., § 6 , col. 127, t. 11, dicit : tificationis. Secunda autem perfectio gra-
« Bene gratia plena, quia cieteris per tiae fuit in beata Virgine ex praesentia
partes praistatur, Mariae vero se tota si- Fihi Dei in ejus utero incarnati. Tertia
mul infudit gratiae plenitudo. » autem est perfectio finis, quam habet in
Respondeo dicendum, quod quanto gloria.
aliquid magis appropinquat priucipio in Quod autem secunda perfectio sit po-
quolibet genere, tanto magis participat tior quam prima, et tertia quam secuiida,
effectum illius principii. Unde Dionysius patet quidem uno modo per liberationem
dicit, IV cap. Csel. liierarch..,
§2, 179, col. a malo nam primo iii sua saiictificatione
:

t. 1, quod angeli qui sunt i)eo propin- fuit hberata a culpa originali secundo, in ;

quiores, magis participant de bonitatibus conceptione Filii Dei fuit totaliter a fo-
divinis quam liomines. Christus autem mite mundata; tertio vero in sui glorifi-
cst principium gratiae, secundum Divini- catione fuit hberata etiam ab omni
tatem quidcm auctoritative, secundum miseria. Alio modo per ordinem ad bo-
humanitatem vero instrumentahter. Unde iium nam primo in sua sanctificatione
:

et Joan., i, 17, dicitur Gratia et veritas

per Jesum CJmstum
Virgo Maria propinquissima Clnisto fuit
secundum liumanitatem, quia ex ea ac-
: adepta est gratiam inclinantem eam ad
facta est. Beata autem bonum; iii conceptione autem Filii Dei
consummata est ejus gratia confirmans
eam in bono in sui vero glorificatione
;

cepit liumanam naturam. Et ideo prae cse- consummata est ejus gratia perficiens
teris majorem debuit a Cliristo gratiae eam in fruitione omnis boni.
plenitudinem obtinere. Ad tertium dicendum, quod non est
Ad primum ergo dicendum, quod uni- dubitandum quin B. Virgo acceperit ex-
cuique a Deo daturgratia, secundum hoc ceUenter donum sapientiae, et gratiam
ad quod ehgitur Et quia Christus in . virtutum, et etiam gratiam prophetiae
quantum est homo, ad hoc fuit praedes- sicut habuit Christus ^ non tamen acce- :

tinatus et electus ut esset praedestina-
tus ^ FiUus Dei iii virtute sanctificatio-
nis',hocfuit ei propriumut liaberet talem
plenitudinem gratiae quod redundaret
inomnes, secundum quod dicitur Joan. i,
16 Dc plenitudine ejus Jios orrmes accepi-
: 19: Maria autem conservabat omnia verha
mus. Sed beata Virgo Maria tantam gra-
tiaeobtinuit plenitudinem, ut esset propin-
quissima auctori gratiae ita quod eum
qui est plenus omni gratia, in se recipe-
ret, eteum pariendo, quodammodo gra-
pit ut haberet omnes usus liarum et si-
milium gratiarum, sicut liabuit Christus,
sed secundum quod conveniebat condi-
tioni ipsius. Sapientiae eiiim usum habuit
, incontemplando, secundum illudLuc.,ii,
hasc conferens in corde suo; non habuit
autem usum sapientiae quantum ad do-
: cendum, quia hoc nou conveniebat sexui
muliebri, secundum iUud I ad Timotli., ii,
12 Docere autem mulieri non permitto.
:

tiam ad omnes derivaret. Miraculorum autem usus ei non compe-

* Cod. « Hieronymus »
: sed omnes critici : 2 In Parm. deest « praedcstinatus. » :

opus istud D. Hieronymo abjudicandum esso ' Parm. « sanctificandi. »

:

consentiunt. Eadein leguntur in Sermone de * Parm. « proprias. »

:

Annunliatione inter opera Petri Chrysologi,

, 5 In Parm. deest « sicut habuit Christus.
: »
col. 538.
 : ;

108 SUMMA THEOLOGICA.

tcbal,dum viverct, quia tunc temporis col. 840,t. 2, dubie videtur loqui de ho-

confirmanda crat doctrina Christi mira- rum sanctificatione in utero. « Potuit

culis. Et ideo soli Christo, et ejus disci- enim exultatio Joannisin utero, » ut ipse
IHiIis,qui erant bajuli doctrinae Christi, dicit, « esse significatio rei tantae, »
("onvcnicbat miracula facere. I^roptcr scilicct quod mulier esset mater Dci, a a
quod etiam de Joanno Ilaptista dicilur, majoribus cognoscenda;, noii a parvulo
Joan., X, 41, quod signum fecit nulhim, cognitai. Uiide in evangelio non dicitur :

ut scilicet omncs Christo intendcrent. Credidit infans in utero, sed, exultavit.

Usum autem prophctia' hal)uit, ut patet Vidcmus autem exultationem non solum
in Cantico quod fccit Maynificat anima
: parvulorum, sed etiam [^ecorum esse.
mea Bominum^ etc, Luc, i, 47. Scd haec inusitata extitit, quia iii utero.
Et ideo sicut solent miracula fieri, facta
CoNCLUsio. — Majorom Ijoata virgo Maria gra-
cst divinitus in infante, non humanitus
lise prse caeteris plonitudinem a Christo obtinere
flobuit, qua; mator illius esso meruit, qui ost om- ab infante. Quamquam etiain si usque
nis gratiic oi'igo ac priucipiuni. adco est in illo pucro accelcratus usus
rationis et ut intra viscera
voluntatis,
materna jam posset agnoscere, credere,
ARTICULUS VI. consentire, quod in aliis parvulis aetas
expectatur ut possint, et hoc in miraculis
Utrum sic sancti/icari fuerit proprium habendum puto divinae potentiae. »

beatge Virgini. Sed quia expresse iii Evangelio, Lucae, i,

lo, dicitur, quod Splritu sancto replebi-
Ad scxtum sic proceditur. 1. Yidetur tur adhuc ex utero matris suee, et de Je-
quod sanctificari in utero post Christum remia expresse dicitur Antequam exires:

proprium fuerit B. Virgini. Dictum est de vulva sanctificavi te, asserendum vi-
enim quod propter hoc B. Virgo fuit detur eos sanctificatos in utero quamvis
sanclificata in utero ut redderctur idonea in utero usum liberi arbitrii iioii habuc-
ad hoc ut esset mater Dei. Sed hoc est rint, dequo Augustinus, loc cit., quaestio-
proprium ci. Ergo sola ipsa fuit sanctifi- nem movet etiam pueri, qui sancti-
: sicut
cala inutero. ficantur per baptismum, iion statim habent
2. Prffiterea, aliqui videntur propin- usum libcriarbitrii. Xccestcredendumali-
quiusaccessissc ad Christum quam Jere- quos alios sanctificatos esse in utero, de
mias et Joanncs Baptista, qui dicuntur quibus Scriptura mentionem non facit :

sanctificari in utero. Nam Christus spe- quia hujusmodi privilegia gratiae, quae
cialiter dicitur filius David et Abraham dantur aliquibus pr.T?ter Icgcm commu-
propter promissionem eis specialitcr fac- nem, ordinantur ad utilitatem aliorum,
tam dc CIu"isto. Isaias etiam expressis- secundum iUud I ad Corinth. xii,7: Unicui- ,

sime de Christo * prophetavit Apostoli : que datur manifestatio spiritus ad utilita-

etiam cumipso Cliristo conversati sunt
nec tamcn leguntur sanctificati in utero.
Ergo neque etiam Jeremiae et Joanni
Haptistai convenit sanctificari in utero.
3. Praiterea, Job de se dicit, Job, xxxi,
18 : Ah infantia crevit
ctde utero erjrcssa est mccum nec tamen
propter hoc dicimus eum sanctificatumin
utero. Ergoneque etiam Joanncm Baptis-
tem ; quK luilla provcnirct ex sanctifica-
tione aliquorumin utcro, iiisi Ecclcsia' iii-
notesceret. Et quamvis judiciorum Dei
possit ratio assignari, quare sciliccthuic
et iion alii hoc munus gratia^ conferat
mecum miseratio^ conveniens tameii vidi^tur fuissc iitrum-
: (juc dictorum sanctificariin utcro ad pra?-
tigurandam sanctificationem per Christum
facicndam primo quidcm [)cr ejus pas-
:

tam et Jcrcmiamcogimur diccre sanctifi- sioucm, sccuudum illud llcb., ult., 12 :

catos in utero. Jesus ut sanctifcaret jjer suum sant/ui-

Sed contra cst quod dicitur de Jeremia, nem jmjnilum, extra jjortam passus est\
Jcrem., i, 5 Antequam exires de veiitre,
: quam (luidem passionem Jcremias et
sanctificavite;v,i deJoaniicBaidisladicitur vcrbis ct mystcriis apcrtissimc pra'nun-
Luc, 1, \o : Sj)iritusancto replehitur ad- tiavit, ct suis passionibus cxprcssissiine
huc ex utcro matris sucC. piwfiguravit secundo, pcr baptismum,
:

Respondco diccndum, (piod Augusti- secuiulum ilhul ad Corinfb., vi. 11

I :

nus iii /i/>/.s/.c.i,xxxviirt(/ Dardanum,% 23, Sed abtuti eslis sed sanctifivati cstis ad
; :

* Parui. : « dc co.
 ; :

QUJ:ST. XXVII, ART. IV, ETQU^EST. XXVIII, ART. I. 109

qiiom qiiidcm* l)aptismiim Joanncs suo dicitur habcrc matrcm, scd etiam patrem :

baptismo liomincs pra'piiravit. dicitur cnim Luc, ii, 33 Erant patcr

:

Ad primum ergo diccndum, quod R. ejus ct malcr mirantes super his qu;e dice-
Virgo, quae fuit a Dco clceta in matrcm, banturde illo\ et infra, 48, eadem mater
ampliorem sanctincationis gratiam obti- dicit Eccc pater tuus et ego dolcntes
:

nuit quam Joanncs Baptista et Jercmias, quxrehamus te. Ergo Christus non est
qui sunt electi ut speciales pra^figura- conceptus cx virgine matrc.
tores sanctificationis Christi. Cujus sig- 2. Praeterea, Matth., i, probatur quod
num cst quod B. Virgini praestitum cst Christus fueritfilius Abrahap. et David,
ut de ca^tero non peccarct nec mortalitcr per hoc quod Joscph ex David descendit
nec venialiter : aliis autem sanctificatis quae quidem prot)atio nulla esset, si
creditur praestitum esse ut de caetcro Joseph pater Christi non fuisset. Ergo
mortaliter non peccarent, divina eos gra- videtur quod mater Christi eum ex se-
tia protegente. mine Joscph conccperit et ita non vide-
:

Ad secundum dicendum, quod quan- tur fuisse virgo in concipiendo.

tum ad alia potuerunt sancti csse Cliristo 3. Praeterea, Galat., iv, 4, (Ucitur :

conjunctiores quam Jeremias et Joannes
Baptista ;
tamcn fuerunt ei conjunc-
qui
tissimi quantum ad expressam figuram
sanctificationis ipsius, ut
Ad tertium dicendum, quod miseratio
de qua ibi Job loquitur, non significat
virtutem infusam, scd quamdam inclina-
tionem naturalem ad actum hujus vir-
tutis.
— cundumillud Pliilip., ii, 1: In similitudi-
CoNCLUsio. Non soli beatee Virgini, ut in
utero sanctificaretur, divinaj gratia? munere con-
cessum est, sed etiam aliis, scilicet Jercmiae, et
Joanni Baptistse, quorum sanctiflcatio, sanctiti-
cationis per Christi passionem ct baptismum fu-
turee figura fuit.
Misit Deus fUium suum factum ex muliere.
Mulier autem consueto modo h:>qucndi
dicitur qua? est a viro cogiiita. Ergo Cbris-
dictum est. tus non fuit conceptus ex virginc matre.
4. Praeterea, eorum quae sunt ejusdem
speciei est idem modus generationis,
quia generatio recipit speciem a tcrmino,
sicut etcaeteri motus. Sed Christus fuit
ejusdem speciei cum aliis hominibus, se-
nem hominum factus, et habitu invcntus
ut homo. Cum ergo ahi homines gene-
rentur ex commixtione maris et femina^
videtur quod etiam Christus simili modo
fuerit generatus et itanon videtur fuisse
:

conceptus de virgine matre.

5. Praeterca, quaelibet forma naturahs
QU.ESTIO XXVIII. habet materiam sibi determinatam, extra
DE YIRGINITATE B. MARI^. quam essc non potest. Materia autem
formae humanae videtur esse semen ma-
(In quatuor articulos divisa.) ris et feminae. Si ergo corpus Christi non
fueritconceptum ex semine maris et fe-
Deinde considerandum est de virgini- minae, non vere fuit corpus humanum :

tate matris Dei et circa hoc quaeruntur

; quod est inconveniens. Videturigitur non
quatuor 1° utrum fuerit virgo in conci-
: fuisse conceptus ex virgine matre.
piendo 2° utrum fuerit virgo in partu
; Sed contra estquod dicitur Isaiae., vii,
3° utrum permanserit virgo post partum 1 4 Ecce virgo concipiet
: .
;

4° utrum votum virginitatis emiserit. Respondeo dicendum («),quod simphci-

ter confitendum cst matrem Christi virgi-
ARTICULUS PRIMUS. nem concepisse. Contrarium enim pertinet
ad haeresim Ebionitarum et Cerinthi qui
Utrum B. Maria fuerit virgo hi Christum purum hominem arbitrabantur
concipiendo. et de utroque sexu eum natum putave-
runt. Quod enim Christus sit conceptus ex
Ad primum sic proceditur.
Videtur 1 . virgine, conveniens est propter quatuor :

quod mater Dei non fuerit virgo in con- primo proptermittcntisPatris dignitatem
cipiendo Christum. Nulla enim proles conservandam. Cum cnim Christus sit
quae habet patrem et matrem, ex virgine verus et naturaUs Dei Filius, non fiiit
matre concipitur. Sed Christus non solum convenieiis quod aUum patrem haberet
* Parm.
« ad quod. »
: rinthus, Carpocrates, Ebionitae, Judai, nonnulli-
Virginitatem B. V. Maria? in conceptione
(a) que hodierni biblista^ ac rationalistae.
Christi negarunt, vel negant etiam nunc, Ce-

no
quam Dcum, ne Dei* dignitas transferre-
tur ad alium. Secundo, hoc fuit conve-
niens proprietati ipsius Filii qui mittitur,
qui quidem est Verhum Dci. Verbum au-
tcm absque omni corruptionc cordis con-
cipitur quinimo cordis corruptio perfecti
: Hieronymus
verbi conceptionem non patitur. Quia
ergo caro sic fuit a Verbo Dei assumpta,
ut esset caro Verbi Dei, conveniens fuit
quod etiam ipsa sine corruptione matris
conciperetur. Tertio hoc fuit conveniens
dignitati humanitatis Christi,
cum peccatum habere non debuit, per
quam peccatum mundi tollebatur, secun-
dum illud Joan., i, 29
Dei, scihcet innocens qiii tollit peccata
miindi. Non poterat autem esse quod in
naturajam corrupta ex concubitu caro
nasceretur sine infectione originaUs pec-
cati. llnde Augustinus dicit in hb. 1 De
nuptiis etconcupiscentia, cap. xii, col. 421,
t. 10 «
: Solus nuptiahs concubitus ibi
non scihcetinmatrimonioMariae et
fuit, »
Joseph, « quia in carne peccati fieri non
poterat sine illa carnis pudenda concupis-
centia, quae accidit ex peccato, sine qua
concipi voluit qui futurus erat sine pec-
cato. » Quarto, propter ipsum finem in-
carnationis Christi, quae ad hoc fuit ut
homines renascerentur in fihos Dei « non
ex voluntate carnis neque ex voluntate
viri, sed ex Deo, id est ipsa Dei virtute
cujus rei exemplar apparere debuit in
ipsa conccptionc Christi. Unde Augusti-
nus dicit in hbro De sancta virginitate,
cap. VI, col. 399, t. 6 « Oportebat caput
: determinata ad modumproducendi quem-
nostrum insigni miraculo secundum car-
nem nasci de virgine, quo significaret
membra sua de virgine Ecclesia secun-
dum spiritum nascitura. »
Adprimumergo dicendum, quod, sicut
Bedadicit, 1. I Super Lucam, col. 3-45, t. 3,
« pater Salvatorisappehatur Joseph, non
quod vere juxta Photinianos pater fuerit
ei, sed quod ad famam Maria? conservan-
dam pater sit ab omnibus aestimatus. »
Unde etLucff!,iii, 23, dicitur:
tur, filius Joseph. Vel, sicut
dicit in hb. II De consensu Evangelistarum,
cap. I, col. 1071 t. 3, « eo modopaterChristi
, fuit in
dicitur Joseph quo et vir Mariffi intcUigitur
sinecommixtione cariiis ipsa copuhitione
conjugii, muho vidchcet conjunctius qiiam
si esset ahunde adopfatus. Neque enim
propterea non erat appellandus Joscph
' \n Parm. dccst « Palris. »
* Paini. « \m-catum »
: *
» Ex Auguslino dosuinilur, l.
,
SUMMA THEOLOGICA.
pater Christi, quia non cum genuerat
concumbendo quandoquidem pater: esset
etiam ei quem non ex sua conjuge pro-
creatum aliunde adoptasset. »
Ad secundum dicendum, quod, sicut
dicit Super i Matth
inillud: .
,
Christigeneratio sic erat, t. 7 « cum Joseph ,
non sit pater Domini Salvatoris, ordo ge-
nerationis ejus usque ad Joseph deduci-
tur, primo quidem, quia « non est con-
»
suetudinis Scripturarum ut mulierum in
in qua lo- generationibus ordo texatur. Deinde
quia ex una tribu fuit Joseph et Maria :
unde et ex lege eam accipere cogebatur
: Ecce arjnus ut propinquam. » Et, ut Augustinus dicit
^
in hb. I De nuptiis et concupisc, cap. xi,
coL 421, t. 10, « fuitgeneratiomim series
usqiie ad Joseph perducenda, ne in iUo
conjugio virili sexiii utique potiori fieret
injuria,cum veritati nihil periret, quia
ex semine David et Joseph erat et Maria. »
Adtertium dicendum, quod, sicu.tGIossa
^ ord. dicitibidem, col. 378, t. 2, « mii-
lierem pro femina posuit, more locutio-
nis Hebra^orum: usus enim Hebraeae lo-
cutionis mulieres dicit non virginitate
corruptas, sed feminas. »
Ad quartum dicendum, cpiod ratio iUa
habetlocum inhis quae procedunt in esse
per viam naturae, eo quod natura sicut
est determinata ad uiium effectum, ita
: etiam est determinata ad unum modum
producendi illum; sed virtus supernatu-
ralis divina, cumsitiiifinita, sicutuonest
determinata ad unum cfTectum, ita non est
cumque effectum. Et ideo sicut vu-tute
divina fieri potiiit ut primus homo de
limo terrae formaretur, ita etiam fieri
potuit ut diviiia virtute corpus Christi
formaretur de virgine absque virili se-
mine.
Adquintumdicendum, quod secundum
Philosophum, Degener. aninial.,
in lib. 1
cap. II, XIX et XX, semen maris non est
sicut materia in conceptione animalis,
Ut putaba- sed solum siciit agens sola autem fe- ;
Augustinus minamateriamsubministratiuconceptu*.
Unde per hoc quod semen maris de-
conccptione corporis Christi ,
non sequitur quod dcfuerit ei dcbita
materia. Si tamen scmcn maris csset
materia fetus conccpti animalibus, in
manifestum est quod non est materia
permancns in cadem forma, scd materia
tum, c. vu, col. 470, t. 8.
In Parm. :« concoptui. »
XXIII ContraFaus-
 QUJ^.ST. XXVTII, ART.
transmiitata. Et qiiamvis virtus naturalis
non possit transmutare ad certam t'or-
mam nisi determinatam materiam, virtus
tamen divina, quaB est infmita, potcst
transmutare omnem
matoriam in quam-
cumque formam. Undc sicut transmuta-
vit limum corpus Ada", ita in
terra? in
corpus Ctiristi transmutare potuit mate-
riam a matre ministratam, etiamsi non
esset sufficiens materia ad naturalem
conceptum.
CoNCLusio. —
Noii modo patris mittentis di-
gnitati, verum etiam ipsius Filii missi proprie-
tati et Incarnationis iini, conveniebat ut Chris-
tus sine corruptione matris conciperetur.
ARTICULUS II.
Utrum mater Dei fuerit virgo in partii.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
tur quod mater Christi non fuerit virgo
in partu. Dicit enim Ambrosius Siiper
Luc, cap. n, v. 23, col. 1635, t. 2: « Qui
vulvam sanctificavitalicnam, ut nascere-
tur propheta, hic est qui aperuit matris
suae vulvam, ut immaculatus exiret. »
Sed aperitio vulvse virginitatem exclu-
dit. Ergo mater Christi non fuit virgo in
partu.
2. Praeterea, nihil in mysterio Christi
esse debuit per quod corpus ejus phan-
tasticum appareret. Sed hoc non videtur
vero corpori, sed phan+astico convenire,
ut possit per clausa transire, eo quod
duo corpora simul esse non possunt. Non
igitur debuit ex matris utero clauso cor-
pus Christi prodire. Et ita non decuit quod
esset virgo in partu.
3. Praeterea, sicut Gregorius dicit in Eo-
mil. octavarum Paschse, xxvi in Eva?ig.,
§ 1, col. 1198, per hoc quod januis
t. 2,
clausis ad discipulos post resurrectionem
intravit Dominus « ostendit corpus suum
esse ejusdem naturaeet alterius gloriae. »
et sic per clausa transire videtur ad glo-
riam corporis pertinere. Sedcorpus Chris-
ti in sua conceptione non fuit gloriosum,
sed passibile hahens similitudinem carnis
peccati, ut Apostolus dicit ad Rom.^ vni.
Non ergo exivit per virginis uterum
clausum.
Sed contra est quod in quodam Serfno-
* «Fas enim erat ut Domino ex virgine se-
cundum carnem nascente meritum cresceret cas-
titatis; ne per ejus adventum violarentur inte-
gra, qui veniebat sanare corrupta. » Cod. Au-
I ET II. IH
ne Ephesini concilii, § 1, col. 13o0 oper.
Thcodoti Ancyr., dicitur: « Natura post
partum nescit ultcrius virginem gratia ;
vcro et parientem ostendit, et matrem
fccit, et virginitati non nocuit. Fuit ergo
mater Christi Virgo in partu. »
Respondeo dicendum, quod absque
omni (hibio asserendum est matrem ,
Christictiaminpartuvirginemfuisse nam :
Propheta non solum dicit Ecce virgo conci-
:
piet sed etiam addit Etparietfilium^ Isaiae
; :
VII, 14. Et hoc quidem conveniensfuit pro-
ptertria. Primo quidem, quia hoc compe-
tebat proprietati ejus qui nasccbatur, qui
estVerbum Dei. Nam Vcrbum non solum
in corde absque corruptione concipitur,
sed etiam absque corruptione ex corde
procedit. Undcutostenderetur qnod illud
esset corpus ipsiusVerbi Dci, conveniens
fuit ut de incorrupto virginis utero nas-
ceretur. Unde in Sermone quodam Ephe-
sini concihi, ibid., § 1 et2, legitur: « Quae
parit carncm puram, a virginitate cessat.
Sed quia natum est in carne VerlmmDci,
custodit virginitatem, seipsum per hoc
Verbum ostendens. Ncque enim nostrum
verbum, cum paritur, corrumpit men-
tem: neque Deus Verbum substantiale,
partiim eUgens, peremit virginitatem. »
Secundo hoc est conveniens quantum ad
effectum Incarnationis Christi. Nam ad
hoc venit ut nostram corruptionem tol-
leret unde non fuit conveniens ut virgi-
:
nitatcm matris nasccndo corrumperet.
Unde Augustinus dicit in quodam Serm.
de nativ. Domini, col. 1988, §4, t. 5, «Fas*
non erat ut per ejus adventum viola-
retur integritas, qui venerat sanare cor-
rupta. » Tertio fuit convenicns ne matris
honorem nascendo diminueret qui paren-
tes praeceperat honorandos.
Ad primum ergo dicendum, quod Am-
brosius dicit hoc, exponens illud quod
Evangelista de Icge induxit Omne mas- :
culinum adaperiens vulvam sanctum Do-
mino vocabitur. « Quod quidem, » utReda
dicit, 342, t. 3, « consuetae nativi-
col.
tatis loquitur, non quod Dominus
more
sacri vcntris hospitium, quod ingressus
sanctificavcrat cgressus devirginasse
,
credendus sit. » Unde illa adapertio non
significat reserationem^ claustri pudoris
virginei, sed solum exitum prolis ex utero
matris.
gustino sermonem istum adjudicant; jam vero
inter ejus spiu-ia rejicitur. Vide Migne, loc. cit.
operum Augustini, Sera. cxxi.
2 Pai'm. « communem. »
:
 . :,

112 SUMMA THEOLOGICA.

Ad sccundiimdicciKlum, quod itaChris- antequam pranderct. Ergo videtur quod
tus voluit veritatcm sui corporis dcmons- heata Virgo quandoque convenerit car-
trarc, quod ctiam simul ejus Divinitas nali copula cum Joseph et ita non per- ;

dcclararetur et idco pcrmiscuit mira hu-

: manscrit virgo post partum.
mihhus. Undc, ut corpus cjus vcrum 2. Praitcrea, ihidcm suljditur ex verhis
ostcndcretur, nascitur ex femina; sed ut angcli lo(juentis ad Joseph: Noli timere
ostcnderetur ejus Divinitas, nascitur ex accipere Mariam conjuf/em tuam. Conju-
virgine. « Tahs » enim « parlus decet gium autem consummatur per carnalem
Deum, ut Amhrosius dicit in Hymno
» copulam. Ergo videtur quod quandoque
Ncitivitatis, col. 1473, t. 3. carnalis copula intervencrit intcr Mariam
Ad tertium dicendum, quod quidam et Joseph; et ita videtur quod non per-
dixerunt Christum in sua nativitate do- manscrit virgo post partum.
tem sicutquando
suhtiUtatis assumpsisse ; 3. Praeterea, ihidcmpostpauca subditur:
amhulavit pcdihus super mare
siccis Et accepit conjwjcm suam, etnon cognosce-
dicunt eum assumpsisse dotem agiUtatis. bateam, donec peperit fdium suum primo-
Scd hoc non convenit his qua3 supra de- genitum. IIoc autem adverhium donec, ,

terminata sunt llujusmodi enim dotcs cor-

. consucvit dctcrminatum tempus signifi-
poris gloriosi proveniunt cx redundantia care, quo implcto flat id quod usque ad
gloriffi anima; ad corpus, ut intra dicc- illud tempus non fiehat : verbum autem cog-
tur, cum tractahitur de. corporihus glo- noscendi ibi ad coitum refertur, sicut et
riosis. Dictum est autem supra quod Chris- Genes., quod Adam cogno-
iv, 1, dicitur
tus antcpassionempermittehat carni sua3 vit uxorem suam. Ergo videtur quod post
agcrc ct pati quae propria nec fiehat tahs ; partumBeata Virgo fuerit ^ a Joscph cog-
rcdundantia glori« ah anima ad corpus. nita. Ergo videtur quod non permanse-
Et ideo dicendum est quod omnia ista rit virgo post partum.
facta sunt miraculosc per virtutem divi- primogenitus non potest
4. Praeterea,
nam. Unde Augustinus dicit SiiperJoann., dici nisi qui habeat fratres suhscquentcs;
tract. cxxi, § 4, Moli
col. 1958, t. 3: « unde et Rom., vni, 29, dicitur Quos :

corporis, uhi Divinitas erat, ostia clausa preescivit, et prxdestinavit conformes fteri
non ohstitcrunt illc quippe non cisapertis
; imaginis Fi/iisui, ut sit ipse primogenitus
intrare potuit, quo nascente virginitas in multis fratribus Sed Evangelista nomi-
.

matris inviolata permansit. » Et Diony- nat Christum primogenitum matris ejus.

sius dicit in quadam
Epist. ad Cajum, Ergo habuit alios fdios post Christum;
col. 1071,1, quod
t. «Christus super ho- et ita videtur quod mater Christi iion
mincm operahatur ea quae sunt hominis manserit virgo post partum.
et hoc monstrat virgo supcrnaturahter 5. Praeterea, Joan., ii, 12, dicitur :

concipiens, et aqua instahilis terrenorum Post hoc descendit Capharnaum ipse, sci-
pedum sustinens gravitatcm. » licct Christus, etinater ejus, etfratres ejus.
Sed fratres dicuntur qui cx eodem parente
CoNCLUsio. — Cum Chiistus \\i nosti'am cor-
geniti sunt. Ergo videtur quod Beata
ruptionom tolleret, in mundum vcnerit, eum
matris virginitatem nascendo corrumpere, mi- Virgo hahuerit alios fdios postChristum.
nime decuit. 6. Pra?tcrea, Matth., xxvii, 55, dici-
tur : Erant juxta crucem
ibi, scilicet
Christi, mulieres multse a longe quse se-
ARTICULUS III.
cutse erant Jesum a Galilsea, ministrantes

Utrum mater Dei permanserit virgo post ei: iiitcr quas erat Maria Magdalene, et

partum Maria Jacobi, et Joseph mater. et mater

fdiorum Zcbedaei. Vidctur autcm ha^c
Ad tertium sic proceditur. 1. Vidctur Maria, quac hic dicitur Jacobi ct Joscpli
quod mater non permanscrit virgo
Christi mater, esse etiam mater Clmsti; dicitur
post partum. Dicitur cnim Mallh., i, 18 : eniin Joan., xix, 25, quod stahat juxta
Ante<pia7n ro;ive/«/m«^Joscphct Maria, in- crucem Jesu Maria mater ejus. Ergti vidc-
venta est in utero habens de Spiritu sancto. tur quod mater Christi non permanscrit
Nou autemEvangclistadiceret, antequam virgo post partum.
convenirent, nisi ccrtus cssct d« convcn- * Sed coiitra cst qiiod dicitur Ezcch.,
turis; quia ncmo dicit de non pransuro, XLiv, 2 : Porta hxc c/ausa orit, non

' In Parm. deesl « cortus csset. » * Parm. : « carnaliter. »


aperietur, non transibit pcr eam,
et vir
quoniam Dominus Deus Israel ingressm
estper eam : quod exponens * Augustiniis
in quodam sermone, col. 2107, t. 5,
dicit « Quid est porta in domo Domini
: habensde Spiritu sancto, non quiapostea
clausa nisi quod Maria sempcr crit in-
tacta?Et quidest:IIomonon transibit per
eam, nisi, Joscph non cog-noscet cam? Et
quid est Dominus solus intrabit et egro-
: ultcrius
dieturper eam, nisi, Spiritus sanctus im-
pra3gnabit eam et angelorum Dominus nas-
cetur per eam? Et quid est Clausa
erit in aiternum, nisi quia erit Maria
virgoante partum, virgo in partu, virgo
post partum? »
Respondeo dicendum,
omni dubio detestandus est error Ilelvi-
dii, qui dicere pra.'sumpsit matrem Christi
post partum a Joseph esse carnaUter cog-
nitam et aUos fdios genuisse. Hoc enim
primo derogat Christi perfectioni qui
sicut secundum divinam naturam unige-
nitus est Patris, tamquam perfectus per
omnia fdius ejus; ita decuit ut esset uni-
genitus matris, tamquam perfectissimum
germenejus. Secundo, hicerror injuriam
facit Spiritui sancto, cujus sacrarium
fuit uterus virginaUs, in quo carnem
Christi formavit. Unde non decebat quod
de csetero violaretur per commixtionem
virilem. Tertio, derogatdignitati et sanc-
titati matris Dei, quae ingratissima vide-
retur, si tanto FiUo contenta non esset,
et si virginitatem, quae in ea miraculose
conservata fuerat, sponte perdere vel-
let per carnis concubitum. Quarto etiam
ipsi Joseph esset ad maximam praesump-
tionem imputandum, si eam quam reve-
lante angelo de Spiritu sancto Deum con-
cepisse cognoverat, polluere attentasset^.
Et ideo simphciter est asserendum, quod
mater Dei sicut virgo concepit, et virgo
peperit, ita etiam et virgo post partum
in sempiternum permansit («).
Ad primum ergo dicendum, quod, si-
cut Hieronymus dicit in hb. Cont. Helvi-
diian, § 4, col. 186, t. 2, « inteUigendum
est quodhsBC praBpositio ante, Ucet sa^pe
consequentiam indicet, tamen nonnun-
quam eatantum quae prius cogitabantur,
ostendit. Nec necesse est ut cogitata
fiant cum aUud ideo intervenerit ne ea
; ex quo non est inteUigcndiim quod post
quae cogitata sunt, fierent sicut si aU-
quis dicat Antequam in portu prande-
: tantur aDco. Et secundum hunc modum
rem, navigavi, non inteUigitur quod in
' Dictus sermo inter spuria rejicitur.
* Parm. : « attentaret. »
Y.
QU^.ST. XXVIII, ART. III. H3
portu prandeat postcjuam navigaverit,
sed quia cogilal)atur in portu pransu-
rus. » Et similiter EvangeUsta dicit :
Antequam convenirent, inventaest inutero
convenerint, sed quia dum vidercntur
conventuri, pra'venit conceptio per Spi-
ritum sanctum; ex quo factum est ut
non convcnirent.
Ad secuudum diccndum, quod, sicut
Augustinus dicit in Ub. I De 7iuptiis et
: concupiscentia, cap. xi, col. 420, t. 10,
« conjux Josoph vocabatur mater Dei ex
prima fule desponsationis, quam concu-
bitu nec cognoverat, nec fuerat cognitu-
quod absque rus. » Ut enim Ambrosiusdicit, 1. llSuper
Lucam, § 5, coL 1G35, t. 2, « non virgi-
nitatis ereptio, sed conjugii tcstificatio,
nuptiarum celebratio deckiratur. »
Ad tertijjm dicendum, quod quidam
: dixerunt hoc non esse inteUigcndum de
cognitione coitus, sed de cognitionc no-
titiae. enim Chrysostomus Hom.
Dicit i
Oper. imperf. in Matth., ad fin., quod
« non cognovit eam Joseph, antequam
pareret, cujus fueritdignitatis sed post- ;
quam peperit, tunc cognovit cam quia ;
per ipsius prolem spatiosior et dignior
facta fuerat quam totus mundus quia :
quem totus mundus capere iion poterat,
in angusto cubiculo uteri sui sohi susce-
pit. » Quidam vero hoc referunt ad noti-
tiam visus. Si enim Moysi cum Deo col-
loquentis glorificata est facies, ut non
posseiit intenderc in eiim fiUi Israel, sic
Maria claritate virtutis Altissimi obum-
brata cognosci non poterat a Joseph,
donec pareret post partum autem a
;
Joseph agnita invenitur species faciei,
non tactu libidiuis. Hieronymus autem,
Ub. Advers. Helvid., § 6, col. 189, t. 2,
concedit esse inteUigendum de cognitione
coitus sed dicit quod usque vel donec in
;
ScripturisdupUciterpotest inteUigi. Quan-
doque enim designat certum tempus,
secundum illud Gal., iii, 19 Propter :
trangressiones lex posita est donec veniret
semen cui p)romiserat. Quandoquc vero
signat infinitum tempus, secundum iUud
psal. cxxii, 2Oculi nostri ad Dominum
:
Deum nostrum donec misereatur nostri ;
: impetratam misericordiam oculi avcr-
loquendi significantur ea de quibus pos-
[a) Est de fidc contra Helvidium, Joyinianum,
Antidicomarianitas, ct quosdam recentiores.
8
MA SITMMA THEOLOGICA.
set (lul)itarl, soripta nori fuisscnt; cx-
si tionem maximam im[)utomus, Doi matrom ut
virginom concepisse et peperisso, ita etiam posl
tera voro nostra^, intelligftntia' derelin-
])artum semper virginem permansisse faten-
quuntur. Et secundum hoc Evangelista dum est.
dicit matrem Dei non essc cognitam a
viro usquc ad partum, ut multo magis
intelligamus cognitam non fuisse post ARTICULUS IV.
partum.
Ad quartum dicendum, quod mos di- Utrum matcr Dei virginitatem voverit.
vinarum Scripturarum est ut primoge-
nitum vocent non solum eum qucm fra- Ad quartum sic proceditur. 1. Yidetur
tres sequuntur, sedeumquiprimus natus quodmater Dei virginitatem non voverit.
sit: alioquin si non esset' primogcnitus, Dicitur enim Deutcr., vii, 14: l>ion erit
nisi quem sequuntur fratres, tamdiu se- apud te sterilis utriusque sexus. Sterilitas
cundum lcgem primogcnita non debcn- autem sequiturvirginitatem. Ergo serva-
tur, quamdiu et alia fuerint procreata 2 ;
tio virginitatis erat contra praeceptum
quod patet esse falsum, cimi intra unum vetcris legis. Scd adhuc lex vetus habc-
menscm ^ primogenita redimi mandaren- bat statum, antequam Christus nascere-
tur sccundum lcgcm. tur. Ergo non potuit licite B. Yirgo vo-
Ad quintumdicendum^quod « quidam, » verc virginitatem pro tcmporeillo.
sicut Ilieronymus Super xii Matth.,
dicit 2. Praetcrea, Apostohis, I ad Cor., vii,
col. 84, t. 7, « fratres Bomini dc alia 23, dicitDc virginibus autem praecep-
:

uxore Joseph fdios suspicantur. Nos au- tum Domini non habeo, consilium autcm
tem fratres Domini nonfdios Joseph, sed do. Sedpcrfcctio consilii a Christo debuit
consobrinos Salvatoris Maria? matcrterae inchoari, qui estfinis legis, ut Apostolus
Domini ribcros intclligimus. » Quatuor dicit Rom., Non ergo conveniens fuit
x.
enim modis in Scripturis fratres dicuntur, quod * Yirgo votum virginitatis emit-
scilicct natura, gcnte, cognatione, et af- tcrct.
fcctu. Unde fratres Domini dicti sunt, Glossa ord., Hicronymi
3. Praeterea, ''.

nonsecundum naturam, quasi ab eadem dicit I ad Tim., v, sup. illud Habcntes ;

matre nati, sed sccundum cognationem, damnationem, col. G30, t. 2, quod « vo-
q.uasi consanguinei ejus existcntes. Jo- ventibus castitatem non solum nubere,
seph autem, sicut Ilieronymus dicit Co7i- sed etiam vclle nuberc damnabilc est. »
tra Helvidmm, § 19, col. S203, t. 2, a ma- Sed mater Christi nulUim peccatum dam-
gis credendusestvirgo pcrmansisse, quia nabile commisit, ut supra habitum est.
aliam uxorem habuisse non scribitur, Ciim ergo desponsata fuerit, ut habetur
ct fornicatio in sanctum virum non Luc, I, vidctur quod ipsa virginitatis
cadit. » votum non emiscrit.
Ad sextum diccndum^ quod Maria, qua^ Sed contra est quod Augustinus dicit
Joseph mater, non in-
dicitur Jacobi et in lib. Dc sancta virginitate, cap. iv, col.
telligituresso mater Domini, quae in 398, t. 6 : angelo Maria
« Annuiitianti
Evangclio non consucvit nominari nisi respondit « Oiiomodofictistud,quoniam
:

cum cognomiuationc hujiis dignitatis, virum noii cognosco ? » quod profccto

quod mater Jesu. Hsc autem Maria
sit non diceret, nisi virginemDcose antevo-
uxor Alphaii, cujus fdius
intelligitur esse visset.
est Jacolms minor, qui dictus est fratcr Hespondeo dicondum, qiiod, siciit in
Domini. secunda parte habitum est, perfectionis
— opera magis sunt laudabilia, si ex voto
CoNCLUsio. No. vol Cliristi porfoctioni, vel
matris sanctitati dei'ogomus, aut S[)iritui sancto celebrentur. Yirginitas autem in matre
injm'iam inforamus, ipsique Josepli jjraisump- Dci praecipue debuit pollere, ut ex supra

* Parm. : « est. » Vide num. 18, 16.

* Ita Mss. ot vetoros edit. passim. Al. : « Tam- Parm. « Roata. »
:

diu sacordotibus sccundum logcm ])rimogonila • Cod. Camor., .\lcan., Paris habcnt « Clossa,

non dohontur, » itom « doborontur, » « quamdiu

: Ilieronymi, » ut habotur in Dvcreto, cap. « Voven-
alianon fuorint ijrocri^ata » ([ua'. lcctio a (iarcia tibus; » sod apud Ilioroiivnniiu non invoniri no-
inducta, a jiostorioriltus jtassim est adoptata, tant Docroli oditoros. Editi vctoros « Apostolus :

' lla Mss. ot cdit. conimunitcr. Cod. Tarrac. : dicit; » Hoc.cntiori^s ox Augustino : o\ ([uo (ilossa
:

« intra aiuuun ot monscni. » Camer, : « infraan- vero, dosumpta ost, lih. Ih' bono vidnitatis, c ix,
num, n logf! : « unum inonscm. » Al. : « infra col. 437, t. 6.
annuni rt Mionscin. » Nicolai : « postmonsom. »
 ;

QUiEST. XXVIII, ART. lY, ET QITJ^ST. XXIX, ART. I. 415

dictisrationibus patct. Etidcoconvenicns trimonium interMariam matrem Domini
fuit ut virginitas cjus ex voto essct Doo et Joseph.
consecrata. Verum quia temporc legis
oportebat generationi insisterotam mu-
lieresquam viros, quia secundum carnis ARTICIILUS PRIMUS.
originem cultus Dci propagabatur, an- Utrum Christus nasci debuerit de viryine
tequam ex illo populo Clmstus nasce-
desponsata.
retur matcr Dei non creditur, antequam
;

desponsarctur Joscph, absolute virgini- Ad primum sic proccditur. 1 . Videtur

tatemvovisse scdliceteam in desidc-
(«); quod Christus non dcbuerit de virgine
riohabucrit, superlioc tamen voluntatem desponsata nasci. Dcsponsatio onim ad
suam divino commisit arbitrio. Postmo- carnalem copulam ordinatur. S(m1 matcr
dum vero, accepto sponso secundum Domini nunquam voluit carnah copula
quod mores ilHus temporis exigebant, uti, quia hoc derogaret virginitatimentis
simul cum eovotum virginitatis emisit. ipsius. Ergo non dcbuit esse despon-
Ad primum ergo dicendum, quod quia sata.
videbatur esse lcge prohibitum non dare 2. Praetcrea, quodChristus ex virginc
opcram ad relinquendum semen supcr nasceretur miraculuni fuit : unde Augus-
tcrram, idco nonsimplicitcr virginitatem tinusdicitinE'/?/^^. cxxxvTirt<f Volusianum,
vovit Uei genitrix, scdsub conditiono, si §8, coJ. 519, t. 2 : « IpsaDei virtus per in-
Deo placeret postquam autem ^ inno-
;
matris virginea viscera mcmbra
violatap,
tuit hoc esse acceptum, absohitc vovit, infanlis cduxit, quae postea per clausa
antcquam ab angclo denuntiaretur^. ostia membra juvenis introduxit. Hic si
Ad sccundum dicendum, quod^ sicut ratioquaeritur, noncrit miraliile si exem- ;

gratiae plenitudo perfectc quidem fuit
inChristo, et tamen ahquaejus inchoatio
praecessit in matre ita etiam observatio;
consiliorum, quae pcr gratiam Dci fit,
perfecte qnidem inco^pit in Christo, sed
aliquo modo fuit inchoata in Virgine
matre ejus.
Ad tcrthim diccndum, quod vcrbum
iUud Apostoli cst intelligendum dc illis
quae absokitc castitatem vovent, quod
quidem mater Dei non fecit, antequam
Joseph dcsponsaretur; sed post despon-
sationem ex communi voluntate simul
cum sponso suo votum virginitatis emi-
sit.
CoNCLUsio. — Ante desponsationem materDei
non simpliciter \ irginitatem vovit, sed post de-
cuit ut virginitatem suam Deo perpetuo per vo-
tum consecraret.
plum poscitur, non erit singulare. » Sed
miracula quae ' fiunt ad confirmationem
fidei debcnt essc manifesta. Cum
igiturper desponsationemhocmiracuhim
fuerit obumbratum, videtur non fuissc
conveniens quod Christus de desponsata
nasceretur.
3. Praeterea, Ignatius martyr, ut Ilie-
ronymusdicit Superi Matth., col. 24, t. 7,
hanc causam assignavit dcsponsationis
matris Dei, « ut partus ejus celaretur dia-
boIo;dum eum putatnonde Virgine, scd
dc uxoregeneratum. » Quaequidemcausa
nulla esse videtur, tum quia diabohis ea
quffi corporaliter fiunt, perspicacitatc sui
sensus cognoscit; tum etiam quia post-
modum pcr multa evidcntia signa daj-
mones ahqualiterChristumcognovcrunt
unde dicitur Marci, i, 24, quod homo in
spiritu immundo exclamavit dicens Quid :

nobis ettibi, Jesu Nazaretie ? Voiis ti aiiic

QU^STIO XXIX. tempus perdere nos? Scio quod* sis sanctus* Antetem-
DE MATRIS DEIDESPONSATIONE. Dei. Non ergo videtur convcnicns fuisseP^Sjf^f «"<)
quod mater Dci esset desponsata. *"* ^^'^'

fln duos articulos divisa.) 4. Praeterea, aliam rationem assignat

Hieronymus, loc. cit, « Ne lapidaretur:

Deinde considerandum est de despon- mater Dei a Judaeis, sicutadultera. » Haic

sationematrisDei etcircahoc quaeruntur
; autcm ratio nullaesse videtur si enim :

duo i° utrum Christus debuerit de des-

: non essct desponsata, non potuisset * de
ponsata nasci 2° utrum fuerit verum ma-
; adulterio condemnari. Et ita non videtur

* Parm. : « ei. » (a) Alii volunt B. Virginem absolute, etiam

* Parm. : « anmmtiaretur. » ante desponsationem suam, virginitatem vovissc.
* Parm. : « miracula fiunt... unde debent. » Calvinistffi negant R. Virginom virginitatem vo-
* Parm. : « posset. » visse.
 :

116 SUMMA THEOLOGICA.

rationabilc fuisse quod Christus dc des- Unde Ambrosius Super Luc, ibid (hcit :

poiisata * nasccrctur. ((Fides Maricevcrbis major adsciscitur, et

Sed contracstquod dicitur Matth., i, 18 mendacii causa removetur. Videretur
Cum mater Jcsu Maria
esset despoiisata enim culpam obumbrare voluisse meiida-
Joseph ; ct Luc, i, 26 Missiis est an- : cio innupta prcCgnans. Causam autem
cjelus (jiabriel ad Mariam viryinem des- menticndi desponsata iion habuit, cum
ponsatam viro, cui nomen erat JosepJt. conjugii praemium et gratia nuptiamm
Rcspondcodiccndum, quod convcnicns partus sit feminarum » qua' quidem duo :

fuit Christum dcdesponsatavirg-incnasci, pertincnt ad hrmitatcm fidei nostrae. Ter-

tum proptcr ipsum,tumproptcr matrcm, tio, ut toUeretur excusatio virginibus,
tum ctiam propter nos. Proptcr ipsum quaB proptcr suam incautclam iion vitant
([uidem Christum quadruphci ratione. infamiam. Unde Ambrosius dicit., il)id.,

Primo quidem ne ab infidchbus tamquam § 1 : (( Non

decuit virginibus sinistra
iUegitimc natus abjiceretur. Unde Am- opinione vivcntibus vclamcn cxcusatio-
brosius dicit, 1. II Super Imc., § 2, col. nis rclinqui quod infamata matcr quoque
1633,t.i2:c(QuidJudffiis,quidIIcrodiposset Domini videretur, » Quarto, quia perhoc
adscribi, si natum viderentur exadulterio designatur^ universaEccIesia, quae « cum
pcrsecuti ? » Secundo, ut consueto modo virgo sit, desponsata tamcn est uni viro
ejus gcnealogia per virumdescriberetur. Christo, » iit Augustinus dicit in lib.
Unde dicit Ambrosius, SuperniLuc, §3 De sancta virginitate, cap. xii, col. 401,
et4, col. 1672, t. 2 u Qui ^ in saiculum : t. 6. Potest etiam et quinta ratio esse,
venit, saicuh debuit more describi. Yiri quod mater Domini fuit desponsata et
autem pcrsona quffiritur, qui in senatu virgo, quia in pcrsona ipsius et virgini-
ct reliquiis curiis civitatum gcneris assc- tas ct matrimonium honoratur contra
rit dignitatem. Consuetudo etiam iios ins- haereticos alteri horum detrahcntes.
tituit quaj scmper viri
Scripturarum, Ad primum
ergo dicendum, quod
origincm quaerit. » Tertio ad tutelam B. Virgo matcr Dei ex familiari instinctu
puerinati, ne diabolus coiitra eum vehe- Spiritus sancti credenda est dcsponsari vo-
mentius nocumenta procuraret. Et ideo luisse, confldens de divino auxilio quod
Ignatius dicit ipsamfuisse desponsatam, nunquam ad carnalem copulam perveni-
((ut partus ejus diabolo cclaretur. » ret;lioctamcn divino commisit arbitrio,
Quarto, iit a Joseph nutriretur: unde et unde in nuUo detrimentum passa est vir-
patcr ejus dictus est, quasi nutritius. ginitas.
Fuit etiam conveniens ex parte Yirginis. Ad secundum dicendum, quod, sicut
Primo quidem, quia per hoc rcdditiirim- Ambrosius dicit Super Lucam, loc. cit,,
munis a poena, nc scihcct lapidarctur
((
§ 1, « maluit Dominus aliquos dc siio
aJudaVis tamquam aduhcra, » ut Hiero- ortii quam de matris pudorc dubilare. Scic-
nymus dicit, loc. sup. cit. Secundo, ut bat enim teneram esse virginis verecun-
per hoc abinfamiahberaretur. Unde dicit diam, et lubricam
pudoris; nec famam
Kmhvo^ms Super i Luc, § 1, col. 1633, putavit ortiis sui fidcm matris iiijuriis
t. 2, quod« desponsata est, ne tcmerata; adstruendam. » Sciendum tameii quod ,

virginitatis adureretur infamia, cui gra- miraculorum Dei qusedam suiit de quibus
vis alvus corruptehe viderctur insigne est fides, sicut miraculum virginei partiis
praifcrrc. » Tertio uteia Joscph ministe- ct resurrectionis Domiiii, et ctiam sacra-
riumcxhiberetur,ut Ilicronymus dicitloc. inenti altaris : et ideo Dominus voluit
cit. Exparte etiam iiostra hoc fuit coiive- ista occultiora essc, ut fidcs eorum magis
niens. l*rimo quidcm,quia testimonio Jo- meritoria esset qiuedam vero miracula :

seph comprobatum cst Christum ex virgine sunt ad fidei comprobationem, et ista de-
natum.Unde Ambrosius dicit SuperLuc, bciit essc maiiifcsta.
loc.cit. Locuplctior testispudorismari-
: (( Ad tcrtiuiu diccndum, (juod, sicut Aii-
tus adhibetur, qui posset et dolere inju- gustinus dicit iii III De Trinit., cap. vii
riain, et vindicare opprobrium, si noii et viii, col. 875, t. 8, (liabolus miilta po-
agiiosccrctsacramcntum. «Sccundo, (piia tcst virlulc stKc iialura', a (|uibus tauuMi
ipsavcrl)a Yirginis malris magis crcdibilia proliibclur virtutc divina. Et hocmodo po-
redduntur suam virginitatem asscrentis. test dici quod virtute natiuu! suic diabolus

* Parm. adilil. : « virf^inc. » titur.

• Scrios proixisilioiiuin ai>ud Migii(> inlervci- •'•
Parni. : (( signilicatur. »
 QU^ST. XXIX, ART. I ET U. lil
cognoscerc poterat matrem Dei non
fuissc corruptam, sed virgincm; proliil)e-
batur tamen a Deo cognosccrc modum ARTICULUS IL
partus divini. Quod autem postmodum Utrum inter Ma^iam et Joseph fuerit verum
eum aliqualiter cognovit diabolus cssc
matrimonium.
Filium Dci, non obstat quia:jam tcmpus
erat ut Cbristus suam virtutcm contra Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur
diabolum ostenderet ct persccutioncm ab quod Mariam et Joscpli non fuerit
iiiter
eo concitatam paterctur. Sed in infantia vcrum matrimonium. Dicit enim llicrony-
oportebat impediri malitiam diaboli, ne mus Co7itra Helvidium, § 4, col. 187, t. 2,
eum acrius perscqueretur, quando Cbris- quod JoscphMaria? custos fuitpotius quam
tus nec pati disposuerat, nec virtutem maritus ejus. Sed si fuissetvcrum matri-
suam ostcndere, sed in omnibus aliis in- monium, vere Joscphmaritus cjusfuisset.
fantibus se similem cxhibcbat*. Undc Lco Ergo videtur quod non fueritverummatri-
Papa, in Serm. iv de Epiph., cap. iii, monium inter Mariam et Joscph.
col. 247, t. 1, dicit qiiod « Magi viderimt 2. Praeterea, Super illud Matth., i Jacob :

et adoraverimt puerum Jesum quantitate genuit Joseph vi^nim Ma^nge dicit Hiero- ,

parvulum, alicnee opis iiidigum, fandi im- nymus, col.23,t. 7: «Ciim virum audieris,
potem, et in nullo ab humaiiaj infantiee suspiciotibinonsubeatnupliarum scd re- :

generalitatc dissimilem. » Ambrosius ta- cordare consuctudinisScripturarum, quod

meiii Siiper Lucam, loc. cit., § 3, videtur sponsi viri, et sponsae vocentiir uxores. »
hoc magis rcferre ad membra diaboli. Sed vcriim matrimonium non efficitur ex
Praemissa enim hac rationc, scilicct dc fal- sponsalibus, scdcxnuptiis. Ergo non fuit
lcndo principem mundi, subdit « Sed : verum matrimonium inter B. Virginem
tamen magis fcfellit principcs sasculi dae- : et Joscph.
monum enim malitia facile etiam occulta 3. Praeterea, Matth., i, 19, dicitur : Jo-
deprehendit at vcro qui sgecularibus va-
; seph vir ejus cum esset justus, et 7iollet
nitatibus occupantur, scire divina non indomum suam ad
co7n traducere, scilicet
possunt. » cohabitationem assiduam, voluit eam oc-
Ad quartum dicendum, quod judicio culte di77iittere, id est, tcmpus nuptiarum
adulterarum lapidabatiir sccundum lcgem mutare, iit Remigius exponit Ergo vi- '".

non solum illa quae jam erat desponsata detur qiiod nondum niiptiis celcbratis,
vel niipta, sed ctiam illa quae in domo pa- iiondum esset veriim matrimonium prae- ;

tris custodiebatur ut virgo quandoque sertim cumpostmatrimonium contractum

niiptura. Unde dicitur Deuteron. xxii, 20
, : noii liceat alicui sponsam dimittcrc.
Si 71071 est i/i puella inve7ita virgiiiitas, la- Sed contra cst quod Augustinus dicit
pidibus obrue7it eam vi7'i civitatis il/ius, in lib. II Be co7ise7isu Evangelista/^um,
et mo7netur, quia fecit nefas m Israel, ut cap. I, col. 1071, t. 3 « Non erat fas ut :

fornicaretur in domo pat7ns sui. Josepli ob lioc a conjugio Mariae scparan-

Vel potest dici, sccimdum quosdam, dum Evangelista piitarct, quod iion ex
quod B. Virgo erat de stirpc scu paren- ejus concubitu, sed virgo pcperit Chris-
tela ^ Aaron, iindc erat cognataElisabeth, tum. Hoc enim exemplo magnifice insi-
ut dicitur Luc, i. Virgo autem de generc iiuatur fidelibus conjugatis, ctiam servata
sacerdotali propter stupriim occidcbatur. pari consensu contincntia, posse perma-
Legitur enim Levit., xxi, 9 Sacerdotis
: nere vocariquc conjugium, nonpcrmixto
deprehe7isa fuerit i7i stupro, et vio-
filia, si corporis scxu. »

lave7nt7iome7ipatris sui, flammis exuretur. Respondeo dicendum, quod matrimo-

Quidam referunt verbum Hicronymi ad niiim sivc coujugium dicitur verum cx
lapidationem infamiaj. hoc quod suam pcrfectionem attingit. Du-
plex cst autem rei perfectio, prima et se-
CoNCLUsio. — Decuit
Cliristum ex virgine des-
cunda prima quidcm rei perfectio con-
ponsata nasci, tum
ut partus diabolo cclaretur, ;

tum ut a supplicio atquc infamia mater esset im- sistit in ipsaforma, exqua speciem sorti-
munis, tum denique ut figura esset ecclesi», tur secunda vero pcrfectio consistit in
:

quaj cum virgo sit, uni tanien viro Christo est operatione quam res ahqiialiter
rei, per
desponsata.
suum fincm attingit. Forma autem ma-

* Parm. « exhibere. »
:
» Habetui' in Catenaaurea D. Thomae.
* In Parm. deest « sou parentela.
: »
 ;

us SUMMA TIIEOLOGICA.
trimoriii consistit iii quadam indivisibili sostomus dicii Super Matth. , Hom. i Op. ^

conjimctione animonim, per quam unus imperf. sub fm. beata virgo sic fuit
, , ((

conjugum indivisibiliter alteri fidem ser- desponsata Joseph, quodetiamesset domi

varc tenetur. Finis autem matrimonii est habita. Nam sicut in ea quae in domo viri
proles generanda et educanda ad quo- : concipit, intelligitur conceptio maritalis,
rum primum pervenitur per concubi- sic ea quae extra
iii domum concipit, est
tum * conjugalcm ad secundum per ; suspecta conceptio. » Et ita non esset
alia opera viri et uxoris, quibus sibi sufficienterprovisum famae B. Virginis
invicem obsequuntur ad prolem nutri- per hoc quod fuit desponsata, nisi etiam
endam. fuisset domi habita. Unde quod dicitur :

dicendum cst quod quantum

Sic igitur Et nollet eam traducere, melius intelligi-
ad primam pcrfectionem, omnino verum tur, id est, nollet eam diiramare in publi-
fuit matrimonium Virginis matris Dei et cum,quamquodinteIligaturdetraductione
Josepli, quia uterque consensit incopulam in domum. Unde et Evangelista subdit
conjugalem; non autem expresse in co- (juod voluit occulte dimittere eam. Quam-
pulam carnalem, nisi sub conditione, si vis tamen esset domi habita propter pri-
Deo placerct. Tlnde et angelus vocat Ma- mam desponsationis fidem, nondum ta-
riam conjugem Joseph, dicens ad Joseph, men intervenerat solemnis celebratio
Matth., I, 20 Noli timere accipere Ma-
: nuptiarum; propter quod etiam non-
riam conjugem tuam : quod cxponens diim carnaliter conveiierant. Unde sicut
Augustinus in lib. I De nuptiis et concu- Chrysostomus dicit Hom. iv in Matth.,
pisc, cap. XI, col. 420, t. 10, dicit « Con- :
§ 2, col.326,
t. 11 ', non dicit Evange- ((

jux vocatur ex prima fide desponsationis, lista Antequam duceretur in domum

:

quam concul)itu iiec cognoverat nec fue- sponsi, etenim intus jam erat. Consue-
rat cogniturus. » Quantumvero adsecun- tudo enim fuit veteribus ut sponsae in
dam perfectionem, quae est per actum sponsorum domibus haberentur. » Et ideo
matrimonii, si hoc referatur ad cariialcm etiam Angclus diclt : A^^? timcas accipere
concubitum, per quem proles generatur, Mariam conjugem tuam, idest, nontimeas
non matrimonium consumma-
fuit illud nuptias ejus solemiiiter celebrare. Licet alii
tum. Unde Ambrosius dicit Super i Luc, dicant, quod nondum erat in domum
§ 5, col. 1633, t. 2 Non te moveat : (( introducta *, scd solum desponsata.
quod frequontcr Mariam Scriptura vocat Primum tamen magis consonat Evan-
conjugom non enim virginitatis ereptio,
: gelio.
sed conjugii nuptiarum
bratio declaratur.
testificatio,
»
cele-
CoNCLUsio. — Inter Christi
matrem et Joseph,
fuil verum matrimoniimi, non qui-
et legitimura
Habuit tamen illud matrimonium dem cpiod consenserint in copulam carnalem
etiam sccundam perfectionem quantum simi)liciter seu conciibitum, sed quantum ad con-
ad prolts educationem. Unde Augustinus sensum mutuae lidelitatis, et educandee prolis
debitum.
dicit in lib. I De nupt. et concupisc, § 13,
col. 4:21 t. 10
, Omne nuptiarum bonum
: ((

impletum est in illis parentibus Christi,

sacramentum. Prolem co-
proles, fides et
QUJ5STI0 XXX.
gnoscimnsipsum DominumJesum; fidem, DE B. MARI^ ViRGINIS ANNUNTIATIONE.
quia nullum adulterium sacramentum, ;

quia nuUum divortium solus ibi nuptialis
concubitus non fuit («). »
Ad primum ergo dicendum, quod Hie-
ronymus accipit ii)i maritum ab actu ma-
trimoiiii coiisummati.
; (In quatuor ai"ticulos divisa.)
Deinde considerandum est de aniiuii-
tiatione B. Virgiiiis; et oirca hoc quaM'un-
tur quatuor 1" iitrum conveniensfueritei
:

Ad secundum diccndum, quod nup- annuntiari quod in ea generandum erat;

tias Hieronymus vocat nuptialem concu- 2° pcr quem crat ei hoc annuntiaiulum
bitum. 3° perquem modumoiannuntiari debebat;
Adtertiuin dicendum, quod, sicut Chry- 4" dc ordine annuntiationis.

' Ita Mss. otantiqui t«(lili libri, qucis concinunt 3 Kdit. Vives.
t'dit. Palav., ('lai-cia, Tli('ologi. Nicolai pcr
: (( Parin. : (( inducta. »
cousensum. » (a) Orig(Mies et S. Rasilius, (juibus forte ad-
« Opus imprrfectuvi in Mntt., iioii csl Clirvsos- luTsit llicrouymus, a linisertiut iuliM- Mariam «M
toiui. Josoph .sponsalia lautuiu, non milrimoiiium.
 .

QILEST. XXX, AKT. [ KT II. H9

cens Ecce ancilla Domini. Quarto, ut
:

ostenderetur esse quoddam spirituale ma-

ARTICULUS PRIMUS. trimonium intcr Filium Dei ct humanam
naturam. Et ideo per anniinriationcm cx-
Utrum necessnrium fuerit annuntiari
pcctabatur consensus Yirginis loco totius
H. Virgini quod in ea erat generandum.
humanae natiira^.
Ad primiim sic proccditur. 1 Videtiir . Ad primum orgo dicendum, quod pro-
qiiod iion fiicrit neccssarium B. Yirg-ini phctia pra^dcstinationis completur sine
annuntiari quod in ea ficndum crat. An- iiostro arbitrio caiisaiite, non tamen sine
nuntiatio cnim ad hoc solum necessaria nostro arbitrio conscnticnte.
esse videbatur ut Yirg-inis consensus ha- Ad secundumdiccndum, quod B. Yirgo
beretur. Sed consensus cjus non vidctur expressam fidem habebat Incarnationis
necessarius fuisse, quia conceptus Yirgi- futiira? ; sed cum csset humihs, noii
nis prsenuntiatus fuit prophetia praedesti- tam alta de se sapiebat et ideo super :

nationis, « quse sine nostro completur hoc erat instriienda.

arbitrio, » ut dicit Glossa orr/. Matth i,
V. 22, col. 71, t. 2. Non ergo neccssa-
rium fuit quod tahs annuntiatio ficrct.
2. Praeterea, 15. Yirgo Incarnationis fi-
dem habebat, sine qua nuUus esse pote-
rat in statu sahitis quia, ut dicitur
Rom., iii, 22 Justitia Dci per fidem Jesu
: se gratiam habere sed scit veram fidem
,
.
, Adtcrtium dicendum, quod spiritualem
conceptionem Christi, quae est per fidem,
pra?cedit annuntiatio,quae est per fidei
preedicatioiiem, secundum quod fules est
ex auditu, ut dicitur Rom., x, 17. Nec
: tamen propter hoc ahquis pro certo scit
;

Christi in omnes. Sed dc eo quod ahquis esse quam accepit.

per certitudinem credit, non indiget uhe- —
CoNCLUsio. Ut bcatse. Virginis mens prius
rius instrui. Ergo B. Yirgini non fiiit nc- de Christo instrueretiu', quam eum carnc con-
cessarium iit ei incarnatio Filii Dei an- cipcret, decuit ipsi annuntiari, quod esset Chris-
nuntiaratur. tum conceptura.
3. Prseterea, sicut B. Yirgo corporahter
Christum concepit, ita et quselibet sancta ARTICULUS IL
anima concipit ipsum spirituahter unde ;

Apostolus dicit Gal., iv, 19 Filioli mei, :

Utrumannuntiatio B. Virgini fieri debueint
quos iterum parturio donec formetur ,
per angelum.
Christus in vohis. Sed ihis qui spirituah-
ter debent Christum concipere, tahs con- Ad secundiim sic proceditiir. 1. Yide-
ccptio non annuntiatur. Ergo ncc B. Yir- tur quod B. Yirgini non dcbuerit annun-
gini fuit annuntiandiim quod essct in tiatio heri pcr angelum. Supremis enim
utero conccptiira Fihiim Dei. angehs fit revelatio immcdiate a Deo, ut
Sed contra cst quod habetur Luc. i, 31 , : Dionysiiis dicit VII cap. Cxlest. hierarch.,
quod Angehis dixit ei : Ecce concipies in § 3, col. 210, t. 1 Scd matcr Dci est supcr
.

utero , et paries filium omnes angelos exahata. Ergo videtur quod

Respondeo dicendum, quod congruum
fuit B.Yirgini annuntiari qiiod essct
Christum conceptiira. Primo qiiidcm iit
servaretur congriiiis ordo conjunctionis
Filii Dei ad Yirginem ut scihcet prius
mens ejus de ipso instrueretur quam
immediate a Deo debuerit ihi annuntiari
Incarnationis mysterium, et non pcr an-
gelum.
2. Praeterea, si iii hoc oportebat ser-
: vari communem ordincm, secundum
quem divina hominibus pcr angclos re-

carne eiim concipcret. Unde Augustinus velantur, simihter divina ad mulierem

dicit inhb. De virginitate, cap. iii, col. 398, per virum deferuntur unde et Apostohis :

t. 6 « Bealior
: est Maria percipiendo dicit I Corinth., xiv, 34 Mulieres in :

fidem Christi quam concipiendo carnem ecclesiis taceant si quid autem

:
volunt dis-
Christi, » et postea subdit « Materiia : cere, domi viros suos interrogent. Ergo
propinquitas nihil Maria? profuisset, nisi videtur quod B. Yirgini debuerit annun-
fchcius Christiim corde quam carne ges- tiari mysterium Incarnationis per ahquem
tasset. Secundo, ut posset esse certior
)) virum, praesertim qiiia Joseph vir ejiis
testis hujus sacramcnti, quando siiper super hoc fuit ab angclo instructus, ut
hoc divinitus erat instructa. Tertio, ut legitur Matth., i.

voluntaria sui obsequii munera Deo of- nuhus potest congrue an-
3. Praiterea,
ferret, ad quod se promptam obtiiht di- nuntiare quod ignorat. Sed etiam siipre-
 ;

120 SUMMA THEOLOGICA.

mi angeli non plcnc cog-noverunt Incar- virginitas. Profecto, in carne praeter car-
nationis mystcrium unde dicit Dionysius, : nem vivere, non tcrrena vita est, sed cae-
VH cap. Cxlest. hierarch.., ibid., ex eo- lestis. »
rum persona csse intelligendam quses- Ad primum ergo dicendum quod ,

tionem qua? ponitur Isa., lxih, 1 : Qids mater Dei superior erat angelis quantum
quivenit de Edom? Ergo vidctur
est iste ad dignitatem, ad quam divinitus ekge-
quod per nullum angelum potuit conve- batur sed quantum ad statum praesen-
;

nicntcr annuntiatio Incarnationis ficri. tis vitae, inferior erat angelis, quia et ipse
4. Praeterea, majora sunt per majores Christus ratione passibilis vitae modico
nuntios annuntianda. Scd mystcrium quam amjeli minoratus est, ut dicitur
Incarnationis cst maximum intcr omnia ScdtamenquiaChristus simul
lleijr.,ii, 9.
quai per angclos sunt hominibus annun- fuit viator etcomprehensor, quantum ad
tiata. Ergo videtur quod si per aliqucm cognitionem divinorum non indigebat
angclum debuit annuntiari, quod annun- ab angelis instrui. SedmaterDei nondum
tiandum fucrit pcr aliqucm * de supremo erat in statu comprekcnsorum et idco :

ordinc. Scd Gabriel non cst dc supremo de divino conceptu per angelos instruenda
ordinc, sed * de ordine archangelorum, erat.
qui cst penultimus unde Ecclesia can- ; Ad secundum diccndum, quod sicut *

tat Gabrielcm archangclum scimus

: « Augustinus dicit in Sei'm. de Asswnp-
divinitus te esse aflatum. » Non ergo tione, cap. iv, col. 1144, t. 6 « B. Virgo
:

hujusmodi annuntiatio per Gabrielem Maria vera aestimatione a quibusdam ge-

archangclum convenientor facta est. neralibus excipi'ur quia nec conceptus
:

Sed contra est quod dicitur Luc, i, mukipkcavit, ncc sub viri, id cst, mariti,
26 Missusest Gabriel angelus a Deo, etc.
: potestate fuit, quae integerrimis visceribus
Rcspondco diccndum, quod convcnicns de Spiritu sancto Ckristum suscepit. » Et
fuit matri I)ci aniiuntiari per angckim ideo non debuit mediantc viro instrui
divin* Incarnatioiiis mysterium, propter de mysterio Incarnationis, sed mediante
tria. Primo ([uidcm, ut in hoc etiam ser- angelo. Proptcr quod etiam ipsa cst
varctur divina ordinatio, secuiKkim quam prius instructa quam Joscph nam ipsa :

mediantibus angelis divina ad liomines instructa est ante conceptum, Joscph

perveniunt unde Dionysius dicit iv cap. ; autem post ejus conccptum.
Cselest. hierarch., § 4, col. 182, t. 1, Ad tertium diccndum ,
quod , sicut
quod divinum Jesu benignitatis mys-
« patet ex auctoritatc Dionysii iuducta, an-
terium angeli primo edocti sunt postea ;
geli incarnationis mystcrium cognove-
peripsos adnos cognitionis gratia transi- runt scdtamen interrogabant, perfectius
;

vit. Sic crgo divinissimus Gabricl Zacha- scire cupientes a Ckristo kujus mysterii
riam quidem docuit, prophctam Joannem rationcs, quae sunt incomprehensibiles
ex ipso nasciturum Mariam autem, ; omni crcato intellcctui. Unde Maximus
quomodo in ipsa fieret thearchicum inef- martyr dicit « Quod angeli noverint
:

fabilis Dei formationis mysterium. » Se- futuram incarnationem ambigere noii

cundo, hoc fuit convenicns rcparationi oportet. Latuit autem cos investigabilis
humanae, qua' futura erat per Christum Domiiii conccptio atque modus, qualitcr
unde Beda dicit InHomiL infesto Amiunt., totus in genitorc, totus manebat in om-
col. 9, t. 5 « Aptum humana^ restaura-
: nibus, nec non et in virginea cellula. »
tioiiis priiicipium ut angelus a Deo mitte- Ad qiiartum diccndiim, qiiod quidam
rctur ad Virgiiicm partu consecrandam (kcuut Gabriclcm fuisse (k> supremo or-
divino, quia prima perditionis humanae dine angelorum propter quod Gregorius
:

fuit causa, cum scrpens a diabolo mitte- dicit Hom. xxxiv in Evang., § 8 et 9,
batur ad mulicrcm spiritu superbia' de- col. 1250, etc, t. 2 « Summum ange-:

cipicndam. » Tertio, quia hoc congriicbat lum venirc dignum fuerat qiii summum
virginitati matris Dei; undc' llicronymus omuium nuiitiabat. » Sed ex koc non
dicit in Serm. Assumjj., §5, col. 126, kabctur quod fucrit summus inter omues
t. 11 Dene angclus ad Virgincm
: (( ordines, scd rcspectu angelorum fuit :

mittitur: quia semper estangehscoguata eiiim de ordine arckangelorum, unde et

' P.irm. : (( ill*^ dobuorit esse de, etc. » Potrum (".hrvsolotii^um iii Scrmoiie dc Annimtui-
* Paiui. : (( cum sil. » tionc logi, notatuin ost.
» «^od. : ((Hiorouvmus. ))Jam autcmsermoncm * « (!oi!. : Aiit^ustiinis. »
istum rion ossi- Ilioronymi, cadcm autom apud

QUJIST. XXX, ART.
Ecclesia cum archangelum nominat
Gregorius ipse dicit m. Homil. de
ibicL,
centum ovidus, quod archangcli dicun-
u Sed contra est quod Augustinus in
tur qui summa annuntiant. » Satis est
ergo crcdibile quod sit summus in ordino
archangclorum. Et, sicut Gregorius dicit
ibid., hoc nomen officio ejus congruit.
((Gabriel enim Dei fortitudo nominatur.
Per Dei ergo fortitudinem nuntiandus
erat qui virtutum Dominus et potens in
prajho ad debellandas potestates aereas
veniebat. »
CoNCLUSio. — Cum divina
ordinatio postulet,
ut mcdiantibus angelis ad homines divina per-
veniant, convenicns fuit, ut mysterium divinai
Incarnationis matri Dei per angelum annuntia-
rctur.
ARTICULUS III.
Utrum angelus annuntiansdebuerit B.
gini visione corporali apparere.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod angelus annuntians non debue-
rit Virgini apparere visione corporah.
(( Dignior enim est intellectuahs visio
quam corporahs, » ut Augustinus dicit
\\\ Super Genes. ad iitt., c. xxiv, § 51,
col. 474, t. 3, etpra3cipue ipsiangelo est
magis conveniens nam visione intchec-
; sunt ocuhs subjecta certius apprehendi-
tuah videtur angelus in sua substantia
visione autem corporah videtur in as-
sumpta flgura corporea. Sed sicut ad
annuntiandum conceptum divinum decc-
bat venire summum nuntium ita etiam ; astitit
videtur quod decuerit esse summum
genus visionis. Ergo videtur quod ange-
lus annuntians apparuerit Virgini visione
intehectuah.
2. Praeterea, visio imaginaria videtur
etiam esse nobihor quam visio corpo-
rahs, sicut imaginatio est altior potentia,
quam sensus. Sed angelus apparuit Jo-
seph in somnis secundum imaginariam
visionem, ut patet Matth., i et ii. Ergo
videtur quod etiam apparere debuerit
B. Virgini imaginaria visione et non cor-
porah.
corporahs visio spirituahs
3. Praeterea,
substantiae videntes stupefacit unde et
de ipsa Virginc cantatur Expavescit
: ((
Virgo de lumine. » Sed mehus fuisset
quod a tah turbatione mens ejus esset
praeservata. Non ergo fuit conveniens
*Sermoiste invetustis codicibus Augustini no-
men prcpfert, immerito quidem, cum sit, judicio
Lovanicnsium, hominis indocti. Intcr spurios
;
II ET III, 121
: ct quod hujusmodi annuntiatio fieret per
visionem corporalcm.
quodam sermone *, § 2 coL 2108, t. 5. ,
inducit R. Virginem sic dicentem :
(( Venit ad me Gabricl archangelus facie
rutilans, veste coruscans, ingressu mira-
bilis. » Sed ha!C non possunt pertinere
iiisi ad corpoream visioncm. Ergo corpo-
rea visione angelus animntiansR. Virgini
apparuit.
Respondeo dicendum, quod angchis
annuntians apparuit matri Dei corporea
visione et hoc conveniens fuit primo
: :
quidem quantum ad id quod annuntia-
batur. Venerat enim angelus annuntiare
incarnationem invisibibis Dei^ unde etiam :
conveniens fuit ut ad hujus rci declara-
tionem invisibihs creaturae formam assu-
meret, in qua visibiliter appareret cum ;
Vir- etiam omnes apparitiones veteris Testa-
menti ad hanc apparitionem ordincntur ',
qua Fihus Dei in carne apparuit. Secundo,
fiiit congruum dignitati matris Dei, quae
non solum in mente, sed in corporeo
ventre erat Dei Fihum receptura et :
ideo non solum mens ejus, sed etiam
sensus corporei erant visione angelica
refovcndi. Tertio congruit certitudini
,
ejus quod annuntiabatur. Ea enim quae
mus quam ea quae imaginamur. Unde
Chrysostomus dicitSujyer Matth., hom. iv,
§ 5, coL 332, t. 11, quod angehis ((
non in somnis, imo visibiliter Virgini
nam quia magnam valde revcla-
:
tionemaccipiebat ab angelo, egebat ante
tantae rei eventum visione solemni. »
Ad primum ergo dicendum, quod in-
tehectualis visio est potior quam visio
imaginaria vel corporalis, si sit sola. Sed
ipse Augustinus dicit lib. XII Super Ge-
nes. ad litt., cap. ix, coL 461, t. 3, quod
excehentior est prophetia quae habet
simul intehectualem et imaginaj"iam vi-
sionem, quam iha quae liabet alteram
tantum. D. autem Virgo non sohim per-
cepit visionem corporalem, sed etiam
intehectualem ihuminationcm. Unde tahs
apparitio nobihor fuit. Fuisset tamen
: nobihor, si ipsum angelum intehectuali
visione in sua substantia vidisset. Sed
hoc non patiebatur status hominis via-
toris quod angelum per essentiam videret.
Ad secundum dicendum, quod imagi-
etiam apud Migne numeratur.
* Parm. per quam visibilis
: (( fieret. »
3 Parm. : (( pra?ordincntur. »
 ;

122 STIMMA THEOLOGICA.

natio est quidom altior potentia quam gclo dicobantur, quia de so tam magnifica
sonsus extorior quia tamen principium ;
non cogitabat. Undc et Evangelista non
liumana:; cog-nitionis cst sonsus, idco dicit quodturbata fuerit in visione angoli,
in 00 consistit maxima certitudo; quia scd in scrrnone cjus.
semper oportct quod principia cogni- CoNCLLsio. — Angclus invisibilis D(m incarna-
tionis sint cortiora. Et ideo Joseph, cui tionem annuntians, in coiporaU quoque visione
Angelus in somnis apparuit, non ita ex- apparere debuit.
collontem apparitionom habuit sicut
B. Virgo. ARTICULUS IV.
Ad tortium dicondum, quod, sicut Am-
brosius dicit .SM/jeri Ia(c., §28, col. 162o, Utrum annuntiatio convenienti fuerit
t. 2 Perturbamur et a nostro ahonamur
: ((
ordineperfecta.
affectu quando porstringimur aUcujus
suporioris potestatis occursu. » Et hoc Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur .

contingit non solum in visionc corporah,
sed etiam in visionc imaginaria. Undo
(icnes., XV, 12, dicitur quod cw/?? sol occu-
* Occumhc- (^nlggQf * super Abraham et
^ sopor
/'
Z* horror maqnus et tenebrosus invasit eum.
Talis tamen pcrturbatio homniis non
tantum homini nocot, ut proptor eam
debeat angeUca apparitio praitormitti.
Primo quidem, quia ex hoc ipso quod
homo supra seipsum olevatur, quod ad
ojus pertinct dignitatem, pars ojus infc-
rior del)Uitatur, ex quo provenit pcrtur-
l)atio prsedicta sicut ctiam calore naturaU :
ad intoriora roducto, exteriora tremunt.
quod annuntiatio ejus non fucrit conve-
nionti ordino porfecta. Dignitas enim
matris Doi depondet ex prole concepta.
irriiit Sed causa prius debet manifostari quam
cffoctus. Ergo primo debuit angelus Vir-
gini annuntiare concoptum prolis quam
ejus dignitatom oxponere, eam salu-
tando.
2. Praeterea, probatio aut pra^termitti'
debot in his quse dubia non sunt, aut
pra^mitti in his qua? dubia ossc possunt.
Sod angolus primo videtur annuntiasse
id de quo Virgo dubitaret, et dubitando
quaercrot, dicens Quomodo fiet istud?
:

Secundo, quia, sicut Origenes Supcr dicit et postoa probationcm adjunxit tum ex
Luc, hom. IV, col. 1810, t. 3, Ange- (( oxemplo Elisabeth, tum ox Doi omnipo-
lus * apparens sciens humanam naturam, tcntia. Ergo inconvcnienti ordine annuii-
primum perturbationi medotur unde : tiatio per angelum est effocta.
tam Zachari» quam Mariee post tiirl)a- 3. Praitcrca, majus non potcst probari
tionem dixit Ne timeas. » Et proptor : (( sufficiontor per minus. Scd majus fuit
hoc, ut legitur in vita Antonii, in Vitis virginem parere quam vetulam. Ergo
Patrum, lib. I, cap. xviii, col. 142, t. 1, non fuit sufficicns probatio angoli pro-
((non dirficilis cst bcatorum spirituum bantis conceptum virginis ex conceptu
malorumfpic discretio. » Si enim post seiiis.
timorom succcsserit gaudium, a Domino Sed contra quod dicitur Rom.,xiii,
cst
vcnisse sciamus auxiUum, quia securitas 1 : Qu3e sunt, a Deo ordinata sunt *. *
SuiU.
Angolus autom missus est a Dco ad ^^(^' ^™
animiE pra;sontis majostatis indicium cst.
natx suM
Si autom incussa formido pcrmanscrit, hoc quod Virgini annuntiarct, ut dicitur' ,

hostis ost qui vidctur. Ipsa ctiam turbatio Liic, 1. Ergo ordinatissimc fuit annun-
Virginis convonions fuit vcrecundiae vir- tia'iopcr Angelum complcta.
giiiali quia, ut Ambrosius dicit Supcr
: Respondoo diccndum, quod annuntia-
Lucam, 1. II, §8, col. 1()3(), t. 2, (( tro- tio congruo ordinc pcr angclum cst j^cr-
pidarc virginum est, ot ad omiios viri fccta. Tria cnim angclus infcndcbal
ingressus pavcro, omnes viri atratus circa virgincm. Primo quidcm reddcre
vercri. » Quidam tamcn dicunt, quod cum moiitcm cjus atfcntam ad fanta' rei con-
n. Virgo assu(;ta osst^t visionibus angclo- sidci'afi(tncm (inod ([uidcm fccit, cam
;

rum, uon turbata fuit in visionc aiigcli, salutan(lo([uadjunnova ct insolita saluta-

sod in aihnirationo corum qua; ci ab an- tione. Uiido Origcncs dicit Super Lucam,

' Iljrc dc Zacharia dicit Origines, loco citato exhibentes. Garcia proptor hunc orroreni loclio-
15. vcro VirKini aitplicari possunt, do cujus por- nom (lopravatam putans Iwvc tanlum ox Tarrac.
liiriiatioiif vidciida vs[ lliiiniliit vi, col. I8l(i. cod. adinittit: » Prohatio anto, « pro «autom, »
" Ita cuin inclioris iiotir Mss. cditi passiin, <piod oral iii noiinuliis cotld. loco « aut, »« pnv-
alnpio lantiini adniixto ly|»ograpliico crrorc, initti dcbcl in his ipuo duhia cssc possmd. »
iilrobiipic, « pra-lcrinitti, » vcl <( praMuilti, »
 ;

QU^ST. XXX, ABT. II ET (JIL^ST. XXXI, AKT. I. 423

hom. VI, col. 1816, t. 3,
ad alium quempiam similcm factum csso
sermonemjUtpotcquaeliabcl^atlegisscicn-
tiam, nun(|uam quasi peregrina eam talis
salutatio torruissct. » In qua quidcm salu-
tatione pra^misit idoncitatcm cjus ad con-
ccptum in lioc quod dixit Gratia plena;
expressit conceptum in hoc quod dixit
Dorninus teciim; et praenuntiavit hono-
rom consequentem, cum
dicta mulieribus. Secundo autom
tu in
intendebat eam instruerc de mysterio in-
carnationis quod in ea erat implendum;
quod quidem praenuntiando concep-
focit
tum et partum, dicons Ecce concipies
quod « si scivisset, Ad torlium dicendum, (juod, sicut Am-
brosius dicit m^ /lexameron oli hoc miiltae
stcrilos poporcrunt, ut parlus credatur
Yirginis. Et idoo conccptus Elisabcth
sterihs inducitur, iion (piasi sufficiens
argumentum, scd quasi quoddam figu-
: ralo exemplum. Et idoo ad coiifirmatio-
: iiom hujus exempli subditur argumentum
efficax ex omnipotentia divina.
dixit : Bene-
—
CoNCLUsio. Convenienti ordine angelus in
annuntiatione prinio B. Virginom attentam red-
didit, postea vcro de mysterio insiruxit : acpos-
tromo eam ad Consentiendum induxit.
:

in utero, etc, et ostendendo dignitatem QU^STIO XXXI.

proUs conceptae cum dixit Hic erit ma- :

DE CONCEPTIONE SALVATORIS QUOAD

f/nus, etc, et etiam dcmonstrando mo-
MATERIAM, DE QUA CORPUS EJUS
dum conceptionis, cum dixit Spiritus :

sanctus supervieniet in te. Tertio, inton-

CONCEPTUM EST.
debat animum ejus induccre ad consen- (In octo articulos divisa.)
sum : quod quidem fecit exemplo EUsa-
beth, et ratione ex divina omnipotentia Deindo considerandum ost de ipsa
sumpta. conceptione Salvatoris primo (juantum ;

Ad primum ergo dicendum, quod ad materiam de qua ejus corpus concep-

animo humili nihil ost mirabihus quam tum est secundo quantum ad conceptio-
;

auditus suae exccllentiae, admiratio autom nis auctorcm; tertio, quantum admodum
maxime attentionem animi facit et ideo ; et ordinem conccptionis.
angelus volens mentem Yirginis attentam Circaprimum^iuserunturocto : l^utrum
reddere ad auditum tanti mysterii, ab caro Christi fucrit sumpta de Adam
ejus laudo incoepit. 2° utrum fucrit sumpta de David 3° de ge- ;

Ad secundum dicendum, quod Ambro- nealogia Christi, quae in Evangeliis po-

sius expresse dicit Super Lucam, 1. II, utrum decucrit Christum nasci
nitur; 4"
§ 15, col. 1639, t. 2, quod B. Yirgo de de femina; 5° utrum fuerit de purissimis
verbis angeli non dubitavit. Dicit enim : sanguinibus Yirginis corpus ejus for-
« Quanto temperanlior est Mariae respon- matum; utrum caro Christi fuerit in
6"
sio quam verba saccrdotis. Haec ait : antiquis patribus secundum aliquid si-
Quomoclo fiet istudl Ille respondit, gnatum 7" utrum caro Christi in patribus
;

Unde hoc sciaml Negat ille se credere fucrit peccato obnoxia; 8° u^rum fuerit
qui negat se scire ista se facere profi-
; decimata in lumbis Abrahai.
tetur, nec dubitat esse faciendum quod
quomodo fieri possit inquirit. » Augus-
tinus tamen vidotur dicere quod dubi- ARTICULUS PRIMUS.
taverit : dicit enim
hb. Qusestionum in
Utrum caro Christi fuerit sumpta de
veteris etnovi Testamenti \ quaest. li,
Adam.
col. 2230, t. 3 « Ambigenti Mariae de
:

conceptu possibihtatem angclus praedi- Ad primum sic proceditur. 1 . Yidotur

cat. » Scd talis dubitatio magis est ad- quod caro Christi non fuerit sumpta ex
mirationis quam incredulitatis : et ideo Adam. Dicit enim Apostolus, I ad Co-
probationem Angelus inducit non ad rinth., xv, 47 Primus homo de terra
:

auferendam infidehtatem, sed magis ad teii^enus, secundushomo de ccelo cselestis.

removendam cjus admirationem. Primus autem homo est Adam, secundus

* Liber Qusest. veteris ct novi Testamenti Au- rianum, fuisset suspicatus, nuUo quidcm modo
gustino, quovis critico annuente, ex diu ahjudi hferotici verha ciu^asset.
catus fuit. Attamen reliquimus in textu nomon * Implicite qiiidom vide insuper comment.
;

Augustini, ob intelligentiam litterae; nam D. Super I Lwc, § 10, col. 1640, et Super vui, § 60,
Thomas, si genuinum hujus opei'is auctorcm, col 1770, t. 2.
quem dicunt Hilarium diaconum secta Lucife-

124
est Christus. Ergo Christus non est ex
Adam, sed habet ab eo distinctam ori-
gincm.
2. I*ra3terea, conccptio Christi debuit
esse maxime miraculosa. Sed majus est
miraculum formare corpus hominis ex
hmo terrae, quam ex materia humana,
quai de Adamtrahitur. Krgo vidotur quod
non fuerit conveniens Christum al) Adam
carnem sumpsisse. Ergo videtur quod
corpus Christi non debucrit formari de
massa humani generis dorivataab Adam,
sed de aliqua alia materia.
3. Praiterea, Peccatum in hnnc mxin-
(lum intravit per iinum hominem, sciUcet
per Adam (luia omnes in co origina-
;
liter peccavcrunt, ut patet
existcntes
Roman., v. Sed si corpus Christi fuisset
ab Adam sumptum, ipse etiam in Adam
originaUtor fuisset, quando peccavit.
Ergo peccatum originale contraxisset,
quod non decebat Christi puritatem.
Non ergo corpus Christi est formatum de
materia sumpta ab Adam.
Sed contra est quod Apostohis dicit ad
llcbr.,!!, 16 Nus(piama)i(jelos apprehen-
:
(lit, sciUcet FiUus Dei, sed semen Abrahx
apprehemlit. Semen autem AbraUai sump-
tum ex Adam. Ergo corpus CUristi
est
fuit formatum de materia ex Adam
sumpta.
Respondeo dicendum, quod Christus
humanam naturam assumpsit, ut eam a
corruptionc purgaret. Non autem purga-
tionc iudigcbat natura humana nisi se-
cundum quod infecta erat per originem
vitiatam, qua ex Adam descendebat. Et
ideo conveniens fuit ut carnem sumerot
ex maleria ab Adam derivata, ut ipsa
natura per assumptionem curaretur (a).
Ad primum ergo dicendum, quod se-
cundus Uomo, id est, CUristus, dicitur
esse de coelo, non quidem quantum ad
materiam corporis, sed vel (juantum ad
virtutem formativam corporis ejus, vel
etiam quantum ad ipsam ejus divinita-
tcm. Secundum autem matoriam, corpus
terrenum, sicut et corpus A(la\
CUristi fuit
Ad secundum dicendum, quod, sicut
supra dictum est, mysterium Incarnatio-
nis Christi ost quiddam miraculosuni,
non ad contirmationom
sicul ordinatuni
sed si('ut articuUis fulei. Et ideo in
fidei,
mysterio Incarnationis non requiritur
quid sit majus miraculum, sicut iu mi-
* Parm. : « ab co. » Mapisti'o,
(a) Potuit tamcn Dcus,
;;
SUMMA TIIEOLOr,ICA.
racuUs quae fumt ad confirmationem fidei
sed quid sit divinae sapientiae convenien-
tius et magis expcdiens Uumanae saluti,
quod requiritur in omnibus quae fidei
sunt.
Y(d potest dici quod in mysterio Incar-
nationis nonsoUimattenditur miraculum
(!X matcria conccptus, sed magis ex
modo conceptionis et partus quia sciU- ;
cet Virgo concepit et peperit Deum.
Ad tortium dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, corpus CUristi fuit in
Adam secundum corpulentam substan-
tiam quia sciUcet ipsa materia corporis
:
CUristi derivata est ab Adam non autem ;
*
fuit ibi secundum seminalcm rationem,
quia non est conceptum ex viriU semine
et ideo non contraxit originalc peccatum,
sicut caetcri qui ab Adam per viam virilis
seminis derivantur.
CoNCLUsio. —
Cum Christus naturam assumpse-
ritliumanam, ut eam a corruj)tione pm'garot, fuit
convcniens, ut carnem ex materia sumeret ab
Adam derivata.
ARTICULUS II.
IJtrum caro Christi fuerit sumpta de
David.
Ad secundum sicproceditur. t. Videtur
(juod Christus non sumpserit carnem de
semine David. Matthaeus enim genealo-
giam Christi texens, eam ad Joseph per-
ducit. Josepli autem non fuit patcr CUristi,
ut supra dictum est. Non ergo videtur
quod Christus de genere David descen-
derit.
2. Praeterea, Aaron fuit de tribu Levi,
ut patet Exodi, vi. Maria autem mater
CUristicognata diciturElisabetU, quae est
UUa Aaron, ut patct Luc, i. Cum ergo
fuerit de tribu Juda, ut patet Mattli., i,
videtur quod CUristus de semine David
non descenderit.
3. Praitorea, Jerem., xxii, 30, dicitur
de JecUonia Scribe viru)n istu)n sferi-
:
le))i nec otim erit de semi)ie ejus vir qui
:
sedeat super soliu))i David. Sed de Christo
dicitur Isa., ix, 1 Super soliwn David
:
sedrbif. Ergo Christus non fuit dc somine
Jcchonia», et por oousoqucns nee de ge-
nere David quia MattlKous a David per
:
Jechoniam sericm gonerationum pcrdu-
cit.
ot aliis i^robatur, aliundc assumere
ut ex Auguslino, el honiincm quain dc progcnic .\da> pcccatoris.
 QU^ST. XXXI , ART. II KT III. 423

Sed contra cst quoddicitur Rom. 1,3 miis, quai utrumque dicunt, et Christum
Qiiifactm est ei ex semine David secun- ex scmine JJavid sccundum carnem, et
dumcarnem. ejus matrcin Mariam, iion cum viro con-
Rcspoiideo dicendum, quod Cliristus cumbcndo, sed virgincm. » Ut cnim
specialitcr duorum anti(iuorum patrum dicit Ilicronymus -S^^^/^er Matth., v. 18, I

filius dicitur esse, Al)ralutt scilicet et Da- col. 21, t. 7, « ex uiia tribu fuit Josepli
vid, ut patet Mattli., Cujusi. est multi- ct Maria; undc cx lege eam acciperc co-
plex ratio. Prima quidem, quia ad lios gcbatur ut propinquam propter quod et ;

specialiter de Christo promissio facta est. simul censentur in Rctblccm, ut de

Dictum est enim Abralia», Genes., xxu, uiia videlicct stirpe gcncrati. »

18 Benedicentur inseminetuo omnes (jentes

: Ad secundum diccndum quod huic
terrce; quod Apostolm^ de Christo exponit objcctioni Grcgorius Nazianzcnus in ,

dicens, Gal., ni, 16 Ahralix dictx sunt

: Carm. xxxviii de genealog. Christi, rcs-
promissiones et semini ejus. Non dicit
Et seminibus, quasi in multis , sed quasi
in uno. Et semini tuo, qui est Christus.
Ad David autem dictumest ps. cxxxi, 11
De fructu ventris tui ponam super sedem
tuam. Unde et populi Judaeoriim, ut re-
gem honorifice suscipientcs,
Matth., XXI, 9 : Hosanna filio David.
Secunda ratio est quod Christus futurus
erat rex, prophcta et sacerdos.
autem sacerdos fuit, utpatet ex hoc quod
Dominus dixit ad eum, Gen., xv, 9
lihi. Sume tibi * vaccam triennem, etc. Fuit
etiam Propheta, secundum illud quod
dicitur Genes., xx, 7 : Prop/ieta est et
orabit pro te. David autem rex fuit et
propheta. Tertia ratio est, quia in Abra-
ham primo incocpit circumcisio in David
autem maxime manifesta est Dei electio,
secundum illud quod dicitur I Reg., xui,
14 Qusesivit Dominus sibi virum juxta
: vid, vcl ctiam uxor ejus, ita ut per ali-
cor suum. £t ideo utriusque filius Chris-
tus spccialissime dicitur, ut ostcndatur
esse in salutem et circumcisioni, ct elec-
tioni Gentilium.
Ad primum ergo diccndum, quod hspc
objcctiofuit Fausti Manichaeivolcntis pro-
: pondct diccns^ quod « lioc nutu superno
contigit, ut regium gcnus saccrdotali
stirpi jungcrctur, ut Christus, qui rcx est
: ct sacerdos, abutrisquc nascercfur secun-
dum carnem. » Unde ct Aaron, qui fuit
primus sacerdos secundum lcgcm, duxit
dicebant ex triba Juda conjugcm Elisabcth filiam
Aminadab. Sic crgo potuit ficri ut patcr
Elisabcth aliquam uxorcm habuerit de
Abrabam stirpeDavid, rationc cujusR. YirgoMaria,
quaj fuit dc stirpc David;, essct Elisabcth
: cognata; vel potius e converso, quod pa-
ter R. Maria3 de stirpe David cxistens,
uxorem habuerit de stirpe Aaron : vel
sicut Augustinus dicit XXIII Contra Faus-
tum, cap. IX, col. 471, t. 8, si Joachim
patcr Mariffi de stirpe Aaron fuit, utFaus-
; tus hsereticus per quasdam scripturas
apocryphas asserebat, credcndum cst
quod matcr Joachim fuerit de stirpe Da-
quem modum Mariam dicamus fuissede
stirpe David.
Ad tertium dicendum, quod per iUam
auctoritatem propheticam, sicut Ambro-
sius dicitSuper Lucam., 1. III, § 42, etc,
col. 690 t, 2
, « iion negatur ex seminc
,

barc Christum non esse filium David, Jcchoni» posteros nascituros et idco de ;

quia non cst conceptus ex Joscph, usque seminecjus Christus cst. Etquod regnavit
ad quem scriem generationis Matthffius, Christus, non contraprophetiam cst ipse ;

perducit. Contra quem Augustinus res- enim dixit : Regnum mcum non est de
pondct, XXIII lib. ContraFaust., cap. viii, hoc mundo. »
col. 471, t. 8, quod « cum idcm Evan-
gelista dicat et virum Mariae essc Joscph,
CoNCLUsio. — Cliristus secundum carnem, Fi-
lius fuit Abraliae et David, cum in salutem ve-
et Christum csse ex semine David; quid nerit et circumcisioni, et electioni Gentilium.
restat, nisi credere Mariam non fuisse
extrancam a cognationc David, ct eam
Joscph conjugem non frustra appcUa- ARTICULUS III.

tam proptcr animonimconfcEderationem,

quamvis ci non fuerit carne commixtus
et quod potius propter dignitatem viri-
lem ordo gcncrationum usquc ad Joseph
perducitur? » Et mox, cap. ix « Sic ergo
nos crcdimus etiam Mariam fuissc in
cognatione David, quia Scripturis credi-
;
Utrum convenienter genealogia Christi ab
Evangelistis texatur.
: Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod gencalogia Cbristi inconvcnicnter
ab Evangelistis texatur. Dicitur enim Isa.,

126
Liii, 8, floCliristo : Qpncrationemejns (pm
enarrabil 7 Ergo noii fuit generatio
enarranda.
impossibile est nnum lio-
2. Praeterea,
minem (luospatroshabcre. Sed Mattba-us
dicit, cap. i, 10, quoii Jacob (jenuit Josepfi
vinimMaricB Lucas autem dicit, cap. iii,
: objectionem, quam movit Julianus apos-
Joseph fuisse fiHum Ileli. Ergo contraria
sibi invicem scribunt.
3. PrsRterea, videntur in quibusdam
a seinvicem divcrsificari. Matthaius cnim
in principio hbri incipiens ab Abraham
descendcndo iisque ad Joseph quadraginta
duas gencrationes cnumcrat. Lucas au-
tcm post baptismum Christi gcncrationem
Christi pouit, incipiens a Christo, et pro-
ducens gcnerationum numcrum usque
ad Deum, poiicns gcneratioiics septua-
ginta scptcm, ulroquc cxtrcmo compu-
tato. Vidctiir igitur quod inconvcnicntcr
generationcm Christi describant.
4. Praeterea, IV Rcg.,viii, lcgitur quod
Joram genuit Ochoziam
Joas fihus cjus huic autem : successit
filiusejus Amasias postea regnavit filius ;
ejus Azarias qui appcllatur Ozias, cui suc-
cessit Joatham filius ejus. Mattha^us
autem dicit quod Joram gcnuit Oziam.
Ergo videtur inconvcnieniter generatio-
nem Christi describere, tres reges in me-
dio praetermittens.
5. Preeterea, omnes qui in Christi gc-
neratione describuntur, patres habue-
rimt et matres plurimi etiam ex eis
; et
fratres lial)ucrunt. Mattha^us autcm in
generationc Cbristi trcs tantum cnumerat
matres, scilicet Thamar, Ruth ct uxorem
Uriae : fratres autem nominat Judae et
Jechoniae ; et itcrum Pharcs ct Zaram
quorumnihilposiiit Liicas. Ergovidentur
Evangclista^ inconvenientcr genealogiam
Christi descripsisse.
Sed contra cst auctoritas Scripturae.
Respondeo dicendum, quod, siciit di-
citur II ad Timotli., iii, 16 Omnis Scrip-
tura sacra est divinitus inspirata.
autem divinitus fiunt. ordinatissime tiunt,
secundum illud Rom., xiii, 1 Qux sunt,
a Deo 07'di7iata su?it. Undc convcniciiti or-
dine gcnealogia Christi est abEvangclistis
descripta *.
Ad primum ergodicendum, quod, sicut
Hicronymus dicit Su))cr Matt/i., col. 21,
t. 7, k)quitur dc gciicrationc di-
Isaias
vinitatisCbristi Matthaeus autem enarrat;
' Parm. : « scripta. «
* lla Mss. ct ('(iiti otiiiios.
:
SUMMA THEOLOrTlCA.
gcnerationcm Christi sccundum hu-
Cliristi manitatcm, non quidcm explicans mo-
dum Incarnationis, quia hoc etiam est
cnumerans patres, ex qui-
incffabile, scd
bus Christus secundum carncm proccssit.
Ad secundum diccudum, quod ad hanc
tata, diversimodo ab aliquibus respon-
" detiir.
Quidam enim ut Gregorius Nazianzenus,
,
vide Aug., 1. II, QQ. Evang., qu. v, di-
cunt eosdem esse quos uterque Evange-
lista enumcrat, scd sub divcrsisnominibus
quasi binomios ^. Scd hoc starc non po-
test, quia Matthaeus ponit unum fihorum
David, scilicet Salomonem; Lucas autem
ponit alium, scilicct Nathan, quos secun-
dumhisloriam libri Regum constat fratrcs
fuissc.Undc alii dixcrunt quod Matthanis
veram gcncalogiam Christi tradidit, Lucas
autem putativam unde incoepit; Ut pu- :
tabatur filius Joseph. Erant enim aliqiii
; cui successit ex Judaeis, qui proptcr peccata regum
Juda credebant Christum ex David non
per reges, sed per aliam ejus stirpcmho-
minum privatorum csse nasciturum.
Alii vero dixerunt quod Matthanis posuit
patrcs carnales, Lucas vcro posuit patres
spirituales, scilicet justos viros, qui di-
cuntur patres propter similitudinem ho-
nestatis. In libro vero De qusestionibus
vctcris et novi Testam., lvi, col. 2253,
t. 3, op. Aug., respondctur quod non est
intelhgcndum quod Joseph aLuca dicatur
esse filiiis Hcli, sed quod Heli et Joseph
fuerunt patres Christi, diversimode a Da-
vid desccndcntes. Unde de Christo dicitur
quod putabatur Filius Joseph, et quod
: ipse etiam Christus fuit Heli filius, quasi
diccret quod Christus ea ratione qua
dicitur filius Joscph, potest dici filius
Heh et omiiium eorum qui ex stirpe
David dcsccndcrunt, sicut Apostolus dicit
Rom., IX, 5 : Ex quibus, scilicct Judaeis,
: est C/iristus secufu/um cariicm.
Qiiae Aiigustinus vero in lib. II De quasstio-
nibus evange/., qiiavst. v, col. 1333, t. 3,
: triplicitcr solvit, diccns « Tres caus^e:
occurrimt, quarum aliqiiam Evangclista
seciitus est. Aut enim unus Evangclista
patrem Joseph a quo genitus est, nomi-
iiavit ;altcr vcro vel avuin matcrnuni,
i vcl alicpicm dc cognatismajoriixis posuil
aut iinus erat Joscpli natiualis [tatcr, ct
alter eum adoptavcrat aiit more Juda;o-
;
nonvniPs. »
iMlit. Patav. (( hv-
 ; ;;

OTT/EST. XXXT, Af\T. TTT. 127

riim cum nims (lcccssisset,

sine filiis « gcnerationlbus autem Luca; signifi-
in
uxoremcjus propiujiuus accipicns, filium catur abolitio nostrorum peccatorum a
qucm genuit, propiuquo mortuo dcj^u- Domino Christo. T^t ideo gencrationcs
tavit, quod etiam quoddam genus ado[)-
)) Mattliacus dcsccndcns enumerat, Lucas
tionis legalis est, ut ipse Augustinus autem ascendens. Inde etiam est quod
dicit in IT De consensii EvangeL, cap. ni, Matthaeus ab ipso David per Salomonem
col. 1072, t. 3. desccndit, in cujus matrc ille pcccavit
Et ultima causa est verior, quam
Iiffic Lucas vero ad ipsum David per Nathan
et Hicronymus Super i Matth., v. IG, ascendit, per cujus nominis prophctam
col. 23, t. 7,ponit,etEusebiusCcsariensis Deus peccatum iUhis cxpiavit. Et inde
inEccIesiastica historia, lib. T, cap. vii, ab est etiam quod quia Matthaeus ad morta-
Aphricano liistoriographo traditam as- litatem nostram Christum desccndcntc^m
serit. Dicunt cnim quod Nathan et Melchi voluit significarc, ipsas gcnerationes ab
divcrsis tcmporibus de una eademquc Abraham usque ad Joseph, et usque ad
uxore Estha nomine singulos filios pro- ipsius Christi nativitatem descendendo
creavcrimt, quia Nathan, qui per Sah^- commemoravit ab initio evangelii sui
moncm dcsccndit, uxorcm cam primum Lucas autem non ab inilio, sed a bap-
cepcrat ; ct rclicto filio uno Jacob no- tismo Christi generationcs enarrat, nec
miuc, dcfimctus est : post cujus obitum, descendcndo, sed asccndendo, tamquam
quoniam lex viduam
non vctat alii viro saccrdotcm in expiandis pcccatis magis
nubere, Melchi qui per Nathan gcnus assignans, ubi testimonium Joannes per-
ducit, cum csset ex eadem tribu, scd non hibuit dicens Eccc qui tollit peccata
:

ex eodem genere,relictamNathan accepit mundi ascendcndo autem transit ad

;

uxorcm, exquaetiam ipse suscepit fiUum Abraham, et pcrvenit ad Deum, cui muii-
nomine Heli et sic ex diverso patrum
; datiet expiati reconciliamur. Meritoctiam
gcnere efficiuntur Jacob et Heli uterini adopiionis originem ipse suscepit, quia
fratres : quorum alter, id est, Jacob^ per adoptioncm efficimur filii Dei pcr ;

fratris sui Hcli sine liberis defuncti ex carnalem vero generationem Filius Dei
mandato legis accipiens uxorcm, genuit filiushominis factus est. Satis autem
Joseph, natura quidem generis suum demonstravit non se ideo dixisse Joseph
filium; secundum vero legis praiceptum filium Heli, quod de illo sit genitus, sed
Heli efficitur filius. Et ideo Matthseus quod ab illo fuerit adoptatus, cum et
dicit Jacob genuii Joseph\ sed Lucas,
: ipsum Adam filium Dei dixerit, cum sit
quia legalem generationcm describit, factiis aDeo. » Numcrus etiam quadra-
nullum nominat aliquem gcnuisse. Et genarius ad tcmpus praesentis vitae per-
quamvis Damascenus dicat, lib. lY Orth. tinet, propter quatuor partes mundi, in
//W., cap. XIV, col. 1158, t. 1 quodB. Yirgo ,
quo mortalcmvitam ducimus sub Chriso
Maria Joseph attinebat secundum illam regnante. « Quadraginta autem quatcr
originem, qua pater ejus dicitur Heli, habent decem et ipsa decem, al) uno
;

quia dicit eam ex Melchi descendisse, usque ad quatuor progredicnte numero

tamen credendum est quod etiam ex Sa-
lomone originem duxcrit, secundum ali-
quem modum per illos patrcs quos
enumerat Matthaeus, quicarnalem Christi
generationem dicitur cnarrare praesertim
cum Ambrosius dicat, I. \\\In Luc, § 42,
col. 1690, t.2, Christumde semineJecho-
niae descendisse.
Ad tertium dicendum, quod, sicut
dicit Augustinus in lib. IT De consensu
evang., cap. iv, § 8, 11 et 12, col. 1071,
t. 3 « Matthaeus regiam in Christo ins-
: esse adsignificandiim, quod ((inJechonia
tituerat insinuare personam, Lucas au-
tem sacerdotalem undcingcnerationibus : gentcs, quando in Babyloniam transmi-
Matthaei significatur nostrorum susceptio
peccatorum a Domino Jesu Christo; »
inquantum scilicet per carnis originem
simihtudinem carnis peccati assumpsit
consummatur. » Posset ctiam denarius
ad Decalogum referri, et quaternarius ad
praesentcm vitam, vel etiam ad quatuor
Evangelia, sccundum quae Christus re-
;
gnat in nobis. Et ideo Matthaeus regiam
personam Christi commendans, quadra-
ginta personas posuit, excepto ipso. Sed
hoc intelhgendum est, si sit idem Jecho-
nias, qui ponitur in fme secundi quater-
narii, etin principio tcrtii, ut Augustinus
vult, loc. sup. cit., § 10, qui dicit factum
facta est qua^dam deflexio ad extraneas
gratum est_, quod etiam praefigurabat
Christum a circumcisione ad pra^putium
migraturum. » Hieronymus autem dicit
iMatt., V. 12, c.ol. 23, t. 7, duos fuisse
128
Joachim, Jechonias, patrem scili-
id est,
cct et filium quoriim uterque in genera-
;
tionc Christi assumitur, ut constet dis-
tinctio generationum quas Kvangelista
per tres quaterdenarios distinguit, quod
ascendit ad quadraginta duas pcrsonas.
Qui etiam numerus sanct» convenit Ec-
clesiae hic enim numerus consurgit ex
: nitur Thamar, quae reprehenditur de so-
senario, qui significat lahorem pra^sentis
vitffi, et septenario, qui significatquietem
vita» futura' sexies enim septem sunt
: sabee, uxor Uriae, quae fuit adultera, quae
quadragintaduo. Ipse etiam quaternarius,
quia ex denario et quaternario consti-
tuitur per aggregationem, ad eamdem
significationem pertinere potcst, qua? at-
tribuia est quadragenario^ qui consurgit
ex eisdem numeris secundum multiplica-
tionem. Numerus autem quoLucasutitur
in generationihus Christi significat uni-
versitatem peccatorum. Denarius enim
tanquam justitia^ numerus,
praeceptis legis ostenditur. Peccatum au-
tem est legis transgressio, denarii vero
mimcri transgressio est undenarius. Sep-
tenarius autcm significat universitatem,
quiauniversum tempus septenario dierum
numero volvitur. Septies autem undecim
sunt septuaginta septem. Et ita per hoc
significatur universitas peccatorum, quse
per Christum tolkmtur.
Ad quartumdicendum, quod
Tonymus Super Matth,, coL 22, t. 7, di-
i ((per eos gemina describitur vita popu-
cit, quia Joram rex generi sc miscuerat
((
impiissim* Jezabelis, idcirco
tertiam generationem ejus memoria tol-
litur,neinsancta3 nativitatis ordine pone-
retur. » Et ita, ut Chrysostomus dicit,
Hom.i Opcr^ imperf., ante med.,quanta
benedictio facta est super Jehu, qui vin-
dictam fecerat super domum Achah
Jezahel, tanta fuit maledictio super do-
mum Joram propter fdiam iniqui Achab
et Jezabel, utusque ad quartam genera-
tionem pra?cidantur filii ejus de numero
regum, sicutscriptumestExod., xx Iled-
dam peccatum parentum in fdios usque
ad tertiam et quartam generationem. »
Et etiam attenden(hnn quod et alii rcges
fuerunt peccatores, qui in genealogia
Christiponuntur; sednonfuit corum con-
tinuata impiclas. i\am, ut (Ucilur in lib.
Quxstionum vcteris et nom Testamenti,
qua!st. Lxxxv, col. 2280, t. 3,
mcrilojiatris sui dimissus in rcgno est;
lloboam mcrilo Asa lihi sui. Ilorum au-
tem trium continuavit impietas.»
* Non cst Clirysoslomi.
SUMMA THEOLOGICA.
Ad quintum dicendum, quod, sicutdicit
Hieronymus SyperiMatth.,\. 3, col. 21,
t. 7, (( genealogia Salvatoris nulla
in
sanctarum mulierum assumitur sed eas
quas Scriptura reprehendit ut qui propter
;
peccatores venerat, de peccatoribus nas-
cens, omnium peccata dcleret. » Undepo-
cerino concuhitu etRaab, quae fuit mere-
;
trix; etRuth, qu« fuit ahenigena; etBer-
tamen proprio nomine non ponitur, sed
ex nomine viri designatur; tum propter
peccatum ipsius qua; fuit adulterii et homi-
cidii conscia; tum etiam ut nominato
viro peccatum David ad memoriam revo-
cetur. Et quia Lucas Christum designare
intendit ut peccatorum expiatorem, talium
mulierum mentionem non facit. Fratres
autem Judae commemorat, ut ostendat
in decem eosad Dei populumpertinere cum tamen ;
Ismael, frater Isaac, et Esau, frater Jacob,
a populo Dei fuerint separati, propter
quod in generatione Christi non comme-
morantur et etiam ut superhiam de no-
;
bilitate excludat. Multi enim fratrum
Judae ex anciUis nati fuerunt sed omnes ;
simul erant Patriarchae et trihuum prin-
cipes. Phares autcm et Zaram simul no-
minantur, ut Ambrosius dicit Super
sicut Hie- Lucam, I. III, § 21, col. 1680, t. 2, quia
lorum » una
: secundum legem, qua?
((
usque ad signiflcatur per Zaram » altera ; secun- ((
dum fidem, » qua^ significatur per Phares.
Fratres autem Jechoniae ponit, quiaomnes
regnaverunt diversis temporibus, quod
in aliis regibus non acciderat vcl quia ;
eorum similis fuit etinicjuitas et miseria.
et
CoNCLUsio. —
Convenienti ordine Christi ge-
ncalogia ab Evangelistis scripta est.
ARTICULUS IV.
:
Utrum decuerit Christmn nascide femina.
Ad quartum sic proceditur. 1 . Yidetur
quod materia corporis Christi non dcbuerit
esse assumpta de femina. Sexus enim
masculinus cst nohilior quam sexus femi-
neus. Sed maxime dccuit ut Christus
assumeret id quod est perfectum in
(( Salomon humana natura. Ergo videtur quod non
(h^bueritdc fcmina carnem assumere, sed
magis de viro, sicut Eva de costa viri
formataest.
 ;

QUJIST. XXXI, ART. IV. 129

quicumqiic ex femina con-

2. Praeterca, insolita solitis temperaret. » Tertio, quia
cipitur utcro femina^ includitur. Sed per hunc modum completur omnis diver-
Deo, qui ciclum et terram implet, ut sitas generationis humana\ Nam primus
dicitur Jer., xxni, non competit quod homo productus est ex limo terrai sine
parvo feminai utero includatur. Ergo vi- viro et femina; Eva vero producta est ex
detur quod non debuerit concipi de fe- viro sine femina. Alii vero nascuntur ex
mina. viro et femina. Unde hoc quartum quasi
3. Pra?terea, illi qui concipiuntur ex Christo proprium relinquebatur, ut pro-
femina quamdam immunditiam patiun- duceretur ex femina sine viro,
tur : unde dicitur Job, xxv, 4 Numquid : Ad primum ergo dicendum, quod quia
homo comparatus Deo,
justificari potest sexus masculinus est nobilior quam fe-
aut apparerc mundus natus de mulierel mineus, ideo humanam naturam in mas-
Sed in Ciiristo nuUa immunditia esse culino sexu assumpsit. Ne tamen sexus
debuit : ipse enim est Dei sapientia, de femineus contemneretur, congruum fuit
qua dicitur Sapientiae, vii, 25 Nihil in- : ut carnem assumeret de femina. Unde
quinatum in eam incurrit. Ergo videtur Augustinus dicit in lib. De agone chris-
quod non debuerit carnem assumere de tiano, cap. xi, col. 298, t. 6 : «Nolitc
femina. vosipsos contemnere, viri : Filius Dei
Sed contra est quod dicitur Galat., iv, virum suscepit. Nolite vosipsas contem-
4 Misit Deus Filium suum factum ex
: nere, feminae Filius Dei natus est ex
:

muliere. femina. »

Respondeo dicendum, quod licet Filius Ad secundum dicendum, quod, sicut

Dei carnem humanam assumere potuerit Augustinus dicit XXIII lib.Contra Faust.,
de quacumque materia voluisset, conve- cap. X, col. 472, t. 8, qui hac objectione
nientissimum tamen fuit ut de femina utebatur : « Non plane inquit, catholica
carnem acciperet. Primo quidem, quia Christum Dei Filium natum
fides, quae
per hoc tota humana natura nobiUtata secundum carnem credit ex virgine, uUo
est. UndeAug-ustinus dicitinhb. LXXXIII modo eumdem Dei Filium sic in utero
QQ., qu. XI, col. 14, t. 6 : « Hominis mulieris includit quasi extra non sit,
liberatio utroque sexu debuit appa-
in quasi caeli et terrae administrationem de-
rere. Ergo quia virum oportebat susci- seruerit, quasi a Patre recesserit. Sed
pere, qui sexus honorabilior est, conse- vos, Manichaei, corde iUo quo nihil po-
quens erat ut feminei sexus liberatio hinc testis nisi corporalia phantasmata cogi-
appareret, quod ille vir de femina natus tare, ista omnino non capitis. » Ut enim
est. » Secundo, quia per hoc veritas in- dicit in Ep. cxxxvii ad Volusan., § 4,
carnationis adstruitur. Unde Ambrosius col. 517, t. 2, « hominum iste sensus est,
dicit in lib. De bicarnat., cap. vi, § 54, nihil nisicorpora valcntium cogitare,
col. 867, t. 3 « Multa in Christo secun-
: quorum iiuUum potest esse ubique totum,
dum naturam invenies et ultra naturam quoniam per innumerabiles partes aliud
secundum conditioiiem etenim naturae alibi habeat necesse est. Longe alia est
in utero, » feminei scilicet corporis, aiiimae natura quam corporis; quanto
« fuit sed supra conditionem virgo con-
; magis Dei, qui creator est et animae et
cepit, virgo generavit; ut crederes quia corporis, et novit ubique totus esse, et
Deus erat, qui novabat naturam, et homo nuUo loco; novit venire, non
contineri
erat, qui secundum naturam nascebatur recedendo ubi erat; novit abire, non de-
ex homine. » Et Augustinus dicit in serendo quo venerat. »
Epist. cxxxvii ud Volusianum^ c. iii, Ad tertium dicendum, quod in concep-
col. 519, t. 2 « Si omnipotens Deus
: tione viri ex femina non est aliquid im-
hominem ubicumque formatum non ex mundum, inquantum est opus Dei unde :

materno utero crearet, sed repentinum dicitur Act., x, 15 Qiiocl Deus creavit,
:

inferret aspectibus, nonne opinionem tu ne commune dixeris, id est, immundum.

confirmaret erroris, iiec hominem verum
suscepisse ullo modo crederetur? et dum
omnia mirabiliter facit, auferret quod
misericorditer fecit? Nunc vero ita inter
Deum et homines mediator apparuit, ut
in unitate personee copulans
naturamj et solita sublimaret insolitis, et
V.
Est ibi tamcn aliqua immuiiditia ex pec-
cato proveniens, prout cum libidine quis
concipitur ex commixtione maris et fe-
miiiae ;
quae tameii in Christo non fuit, ut
supra ostensum est.
utramque Si tamen aliqua esset ibi immunditia,
ex ea noninquinareturDei Verbum, quod
9
130 STTMMA TnEOLOGICA.
millo moflo ost mutal)ile vel altcrabile. Yirginis carncm animatam anima ra-
Uiulc Augustiiius dicit in lib. I)e v tionali. »

hxresibus^, cap. v, col. H07, t. 8 : Respondeo dicendum, quod, sicut supra

((Dicit Dcus crcator homiiiis, filius lio- dictiim est, in conccptione Christi fuit se-
minis Quid cst, ([uod tc pcrmovct in
: cuiiclum conditioncm naturff^ quod cst
mca nativitatc? non siim libidinis con- nalus cx fcinina, scd supra conditioncm
ccptus cupiditate; ego matrem, de qua natura^ quod est natus ex virgine. Hahet
nasccrer, feci. Si solis radius cloacarum autcm hoc naturalis quodin ge-
conditio,
sordcs siccare novit, cis inquinari noii ncratione animalis femina materiam mi-
novit, quanto magis splcndor lucis actcr- nistret, ex parte autem maris sit princi-
nae, quocum(|ue radiavcrit, mundare po- pium activum in gcncratione, sicut probat
test, ipse pollui non potest? » Philosophus inlib. \ De generatione anima-
lium, cap. xix, in fiii. fcmina autem
CoNCLUsio. —
QuanKiuam Filius Dci liumanam
:

quai ex marc concipit, non est virgo. Et

potuissot sunicrc, carnom (!x (luacumquo voluissct
malcria, d(!cuit tamcn ut (ic fcmina suscipcrct, idco ad supcrnaturalem modum gencra-
ad nobilitandam lioc modo totam humanam na- tionis Christi pcrtinet quod activum prin-
tiu-am, ct incarnationis veritatem firmius astrucn- cipium in gcneratione illa fuerit virtus
dani.
supernaturalis divina, sed ad naturalcm
modum generationis ejus pertinet quod
ARTICULUS V. materia de qua corpus ejus conceptum
est, sit conformis matcriae quam aliaB
Utrum corjms Christi de purissimis san- feminae subministrant ad conceptioncm
guinibus Virginis formatum fuerit. prolis. Haec autcm materia, secundum
Philosophum in lib. I De generatione ani-
Ad quintum Yidctur
sic proceditur. 1. malium, cap. xix, est sanguis mulieris,
quod caro Christi non fuerit concepta ex non quicumque, sed perductus ad quam-
purissimis sanguinibus Virginis. Dicitur dam am[)liorcm digestionempcr virtutem
enim in Collecta, quod Dcus Ycrbum suum generativam matris, ut sit materia apta
de Yirgine carnem sumere voluit. Sed ad conceplum. Et ideo ex tali materia fuit
caro difTert a sanguine Yirginis. Ergo corpus Christi conccptum.
corpus Christi non cst sumptum dc san- Ad primum crgo diccndum, ([uod, cum
guiiie Yirginis. B. Yirgo fucrit cjusdcm naturai cum aliis
2. PrsBtcrea, sicut mulier formata cst feminis, consequcns est quod habuerit
miraculose de viro, sic corpus Christi carnem et ossa ejusdem naturae. Carnes
miraculosc formatum cst dc Yirginc. Scd autcm et ossa in aliis fcminis sunt ac-
mulicr non dicitur csse formata de saii- tuales corporis partes, cx quibus cousti-
guine viri, sed magisde carnc et ossibus tuitiir integritas corporis et ideo sub-
;

ejus, secundum illud quod dicitur Genes., trahi non possunt sine corruptione cor-
II, 23 Hoc nunc os de ossibus meis, et
: poris vcl diminutione. Christus aiitem,
caro de carnemea. Ergo videtur quod nec qui vcncrat corriipta rcpararc, nuUam
etiam corpus Christi formari debucrit de corruptionem aut (liminutioncm intcgri-
sanguine Yirginis, sed de carnibus ct tati matris cjus iiifcrre del)uit, iit supra
ossibus cjus. dictiim est. Et ideo noii dehuit corpus
3. Practerea, corpus Christi fuit cjus- Christi formari dc cariic vcl ossibus Yir-
dem speciei cum corporibus alionnn bo- ginis, scd de saiiguinc, qui nondiim csl
miniim. Sed corpora aliorum hominum actu pars, sed est potcntia totum, ut
non formantur ex purissimo sanguine, dicitur in lih. I De gener. anima/ium,
scd cx scminc ct sanguiuc mcnsti'uo. cap. xviii ct XIX. Et i(lco dicitnr carncm
Krgo vidctur quod ncc ctiam (;oipus dc Yirginc sumpsiss(>, noii qiiod matcria
Cbristi fucrit conccptum ex purissimis corporis cjiis fucrit aciii caro scd sanguis,
;

sanguinibus Yirginis. qui est potcnlia caro.

Scd contra cst quod Damasccnus dicit Ad sccundiim dicciiduin, quod, sicnt
in III lil». Orlh. //V/., cap. ii, col. 9H0, t. 1, in [)iima [lailc dicliim csl, Adam ((uia
([iiod (( Kilius Dci coiislnixit sibi cx
ipsi inslilutus cral ut [)rinci[)inm ([iioddam
castissimis ct [lurissimis sanguinibus humana' natiira', habcbat in suo corpore
' Ilunc lihrum Aupustino adjudicat I). Thomas, tatcm i>arvipondcntcs, opus istud intcr spuria re-
11(111 rcctc ((uidcni, si riticis rccciiliorilxis crcdas
( jiciunt.
i]ui Hcdic, Lovanicnsiiuu ct IJcllarmini auctori-
 QUMST. XXXI, ART. V ET
aliquid carnis ct ossis, qiiod non
ncl)atad integritatcm pcrsonalcni ipsius,
scd solum inquantum erat natura^ hu-
mana3 principium; et de tali carne for-
mata est mulicr absquc viri dctrimcnto.
Scd nihil talc fuit in corporc Yirginis, cx
quo corpus Christi possct formari sine
corruptione materni corporis.
Ad tertium diccndum, quod scmen
femin» non est gencrationi aptum, scd
est quiddam imperfcctum in genere se-
minis, quod non potuit perduci ad per-
fcctum seminis complcmentum propter
impcrfcctionem virtutis fcminaj, Et ideo
talc semennonestmatcria, quaedo neccs-
sitate requiratur ad conccptum sicut Phi-
losophus dicit in hb. I De generat. ani-
malium, cap. xix, a med. Et ideo in
conceptione corporis Clu'isti non fuit
prsesertim quia, licct sit impcrfectum in
genere seminis, tamen cum quadam
concupiscentia resolvitur, sicutet semcn
maris. In illo autem conceptu virginali
concupiscentia locum habere non potuit.
Et ideo Damascenus dicit ibid., quod
corpus Christi non seminaliter conceptum
est.Sanguis autcm mcnstruus, qucm
femin* per singulos mcnscs emittunt,.
impuritatcm quamdam naturalem
corruptionis ; sicut et caeterse superfluita-
tes, quibus natura non indiget, sed eas
Ex tali autem menstruo corrup-
cxpellit.
tioncm habente, quod natura repudiat,
non formatur conceptus sed hoc cst
; Adam et in aliis patribus
purgamentum quoddam illius puri
guinis, qui digestione quadam est
paratus ad conceptum, quasi purior et
perfectior alio sanguine. Habet tamen
impuritatem hbidinis in conceptione aho-
rum hominum, inquantum cx ipsa com-
mixtione maris et feminai talis sanguis
ad locum generationi congruum attrahi-
tur. Sed hoc in conceptione Christi non
fuit, quia operatione Spiritus sancti talis
sanguis in utcro Virginis adunatus est et
formatus in prolem. Et idco dicitur
corpus Christi ex castissimis et purissimis
sanguinibus Virginis formatum.
GoNCLUsio. — Secundum naturalcm gencra-
tionis modum, conceptum fuit Cliristi
purissimis et castissimis Virginis sanguinibus, ad
ampliorem digostionem per virtutem generati-
vam beatae Virginis reductis.
VI. 131
pcrti-
ARTICIILUS VI.
Utrum corpm Christi in antiquis patribus
fuerit secundum aliquid sif/natum.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod corpus Christi fuerit secundum ali-
quid signatum in Adam ct in aliis patri-
bus. Dicit enim Augustinus X Super
Genes. adlitt., cap. xx, col. 423, t.3,quod
caro Christifuitin Adamgt Abrahama se-
cundum corpulcntam substantiam. » Sed
substantia corpulenta estquiddam signa-
tum, Ergo caro Christi fuit in Adam et
Abraham, et ahis patribus secundum
aUquid signatum.
: 2. Praiterea, Rom., i, 3, dicitur quod
Clmstus factus est ex semine David secun-
dum carnem. Sed semen David fuit ali-
quid signatum in ipso. Ergo Christus fuit
in David secundum aliquid signatum, et
eadem ratione in aUis patribus.
3. Praeterea, Christus ad humanum
genus affinitatem habet, in quantum ex
humano gencrc carnem assumpsit, Sed
si non fuit sccundum aliquid
caro iUa
habct signatum in Adam, nuUam videtur ha-
bere affmitatem ad humanum genus,
quod ex Adam derivatur, sed magis ad
alias res, unde materia carnis ejus as-
sumpta est. Videtur ergo quod caro
Christi fuerit in
san- secundum aliquid signatum.
prse- Sed contra est quod Augustinus dicit X
Super Genes.ad litt., ubi supr., quocum-
que modo Christus fuit in Adam et Abra-
ham etaliispatribus, ahi homincs etiam ibi
fuerunt, sed non convertitur. Alii autcm
homines non fuerunt in Adam et Abra-
ham secundum aliquam materiam signa-
tam, sed solum secundum origincm, ut
in prima parte habitum est. Ergo ncque
Chrislus fuit in Adam et Abraham secun-
dum ahquid signatum, et eadem ratione
nec in aliis patribus.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum cst, materia corporis Christi
non fuit caro et os B. Virginis, nec ali-
corpus ex
quid quod fucrit actu pars corporis ejus,
sed sanguis, qui est in potentia caro.
Quidquid autem fuit in B. Virgine a pa-
rentibus acccptum, fuit actu pars corpo-
ris B.Virginis. Unde illud quod fuit
in 6. Virgine a parentibus acceptum, non
fuit materia corporis Christi. Et ideo
dicendum est quod corpus Christi non
 132 SUMMA THEOLOfilCA.

fuit iii Adam et aliis
duin aliquid sig-natum, ita scilicet quod
ali(iua pars corporis Adaj vel alicujus al-
tcrius possct designari determinate, ut di-
ceretur quod ex hac materia determinate
formahitur corpus Christi, sed fuit ibi se-
cundum originem, sicut ct caroahorum
hominum. Corpus enim Christihabetrehi-
tionemad Adam et alios patres mediante
corpore matris ejus. Unde nuUo alio mo(hi
patrihus secun- dum originem ab Adam et ahis patribus.
Ncc refert ad hanc affmitatem undecum-
quemateria illorum sanguinum sumpta
fuerit; sicut nechoc refert in generatione
aliorum hominum, sicut in prima parte
dictum est.
CoNCLUsio. — Cuni Chrisli corpus relationem
ad Adam et caeteros patres liabuorit, mediante
matris su« corpore, non fuit in illis secundura
alifiuid signatum et (Jetcrminatum, sed secundum

fuit in patribus corpus Christi quam cor-

originem, sicut et aliorum hominum corpora.

pus matris ejus, quod non fuit in patri-

bus secundum materiam signatam, sicut ARTICULUS VII.
nec corpora aliorum hominum, ut in
prima parte dictum est. Utrum caro Christi in patribus fuerit
Ad primum ergo dicendum, quod cum peccato ohnoxia.
dicitur Christus fuisse in Adam « secun-
dum corpulentam substantiam, » non est Ad septimum proceditur. 1. Vide-
sic
inteUigendum hoc modo quod cor- tur quod caro Ghristi in antiquis patri-
pus Christi in Adam fuerit queedam corpu- bus peccato infccta non fuerit. Dicitur
lenta substantia sed quia corpulenta
; enimSap. vii, quod indivinam sapientiam
,

substantia corporis Christi, id est, mate- nihilinquinotum incurrit. Christus autem

ria quam sumpsit ex Yirgine, fuit in Adam estDei sapientia, utdiciturl ad Corinth., i.
sicut in principio activo non autem sicut in Ergo caro ejus nunquam peccato inqui-
materiali principio quia scilicet per virtu-
: nata fuit.
tem generativam Ada; et aliorum ab Adam Prseterea Damasceims dicit in III
2.
descendentium usque ad B. Virginem, lib.Orth. fid., cap, ii, col. 986, t. 1, quod
factum est utilla materia prsepararetur ad Christusprimitias nostraj naturae* assump-
conceptum corporis Cluisti. Non autem sit. Sed in primo statu carohumana non
fuitmateria illa formata in corpus Chris- cratpeccato infccta. Ergo caro Christi non
ti per virtutem seminis ab Adam deri- fuit infecta iicc in Adam, nec iii aliis jjatri-
vatam. Et idco Christus dicitur fuisse in bus
Adam originahter secundum corpulentam 3. Praeterea, Augustinus dicit X Super
substantiam, non autem secundum semi- G e?ies. ad iitt .,Ci\\). xx, §36,col. 42 4, t. 3,
nalem rationem. quod « natura humana semper habuit
Ad secundum dicendum, quod quam- cum vulnere vulneris medicinam. » Sed
non fuerit in Adam et
vis corpus Christi id quod est infectum non potest esse vul-
in ahis patril)ussecundum seminalem neris medicina, sed magis ipsum indiget
rationem, corpus tamen B. Virginis, medicina, Ergo semperin natura humana
quod ex -semine maris est conceptum, fuit aliquid non infectum, ex quo post-
fuit in Adam patribus secun-
et in aliis modum est corpus Christi formatum.
dum rationem seminalem. Et ideo me- Sedcontra est quod corpiis Ghristi non
diante B. Virgine Christus secundum car- refertur ad Adam et ad alios patres,
dem dicitur esse ex semineDavid per nisi mediante corpore B. Virginis, de qiia
modum originis. carnem assumpsit. Sed corpus B. Virgi-
Ad tertium dicendum, quod Christus nis totum fuit in originali peccato con-
habet affinitatem ad bumammi genus ceptum ,ut sii])ra dictum est, et ita etiam
sccundum similitudinem speciei; simili- sccundum quod fiiit in patribus, fuit pec-
tudo autem speciei attenditur non secun- cato obnoxium. Ergo caro Ghristi secuii-
dum materiam remotam, sed secundum dum quod fuit in patribus fuit peccato
matcriam proximam et secundum princi- obnoxia.
pium activum, quod gencrat sil)i simihMU Respondco dicendum, (piod cum dici-
specie. Sic igitur ariinitas Christi ad hu- mus Ghristum vcl carncm ejus fuisse in
manum genus sufficienter conservatur Adam et iii aliis patribus, comparamus
per hoc(pi<)d corpus Christi formatum est ij^sum, vel carnem ejiis ad Adam et ad
ex sanguinibus Virginis, derivalis secun- alios patres. Manifestum aut(MU cst (]uod

* « Couspcrsionis nosti*» primitias, » Mich. Loquien apud Migno,


alia fuit conditio patmm,
nampatrcsfuomiit subjccti pcccato: Ghris-
tus autem fuit omnino
munis.
Dupliciter crgo in hac comparatione
errare contingit uno modo ut attribua-
: prout ab iUis patribus propaganda erat
mus Christo vel carni ejus conditionem
qua3 fuit in patribus, puta si dicamus
quod Cliristus in Adam peccavit, quia iu
eo ahquo modo fuit; quod est falsum quia
non eo modo in eo fuit, ut ad Christum
peccatum Adae perveniret, quia non deri-
vatur ab eo secundum concupiscentise le-
gem, sive secundum rationem scminalem,
ut supra dictum est. Aho modo contingit
errare, si attribuamus ei quod actu fuit in
patribus, conditionem Christi, vel carnis
ejus; ut scihcet quia caro Christi, secun-
dum quod in Christo fuit, non fuit pec-
cato obnoxia, ita etiam in Adam et in
ahis patribus fuerit ahquapars corporis
ejus quae non fuit peccato obnoxia, ex
qua postmodum corpus Christi formare-
tur, sicut quidam posuerunt. Quod qui-
dcm esse non potcst. Primo, quia caro
Cliristi non fuit secundum aliquid signa-
tum in Adam et in ahis patribus, quod
posset distingui a rehqua ejus carne,
sicut pumm ab impuro, sicut jam
supra dictumest. Sccundo, quiacumcaro
humana peccato inflciatur ex hoc quod
est per concupiscentiam concepta, sicut
tota caro ahcujus hominis per concupis-
centiam concipitur, ita etiam tota peccato
inquinatur.
Et ideo dicendum est, quod tota caro
antiquorum patrum fuit peccato obnoxia
nec fuit in eis ahquid a peccato immune,
de quo postmodum corpus Christi forma-
retur.
Ad primum ergo dicendum, quod Chris-
tusnon assumpsit carnem humani gene-
rissubjectampeccato, sed ab omni infec-
tione peccatimundatam et ideo in Dei
sapientiam nihil inquinatum incurrit.
Ad secundum dicendum, quod Cliristus
dicitur primitias nostrae naturae assump-
sisse quantum ad simihtudinem conditio-
nis, quia scihcet assumpsit carnem
peccato non infectam, sicut fuerat caro
hominis ante peccatum; non autemhoc
intehigitur secundum continuitatem puri-
tatis, ita scihcet quod iUa caro primi ho-
minis conservaretur a peccato immunis
usque ad formationem corporis Christi.
* In Parm. deest : « sicut
QUJIST. XXXI, ART. VII ET VITI. 133
ct alia Christi; Ad tertium dicendum, quod in humana
natura ante (>hrislum erat vuhius, id est,
a peccato im- infectio originalis peccati in actu; medi-
cina autem vulneris non erat ibi actu,
sed solum secundum virtutem originis,
caro Christi.
(loNCLUsro. —
Tametsi caro Patrum peccato
obnoxia (Jmsti tamencaro, ot ad Cliristum
fuit,
; Spii'itussanctiopcre,non virili scminededuccnda,
immunis a peccato extitit.
ARTICULUS VIII.
Ut?'um Christus in lumbis A brahse fuerit
decimatus.
Ad octavum Videtur
sicproceditur. 1.
quod Christus fuerit in lumbis Abrahae de-
cimatus. Dicit enim Apostolus ad Ilcbr.,
VII, quod Levi pronepos Abrahee decima-
tus fuit in Abraham, quia, eo decimas dante
Melchisedech, adhuc Levi erat in lumbis
ejus. Sedsimihter Christuserat inhimbis
Abrahae^ quando decimas dedit. Ergo ipse
etiam Christus fuit decimatus in Abraham.
2. Praeterea, Christus est ex semine
Abrahae secundum carnem, quam de
matre accepit. Sed mater ejus fuit deci-
mata in Abraham. Ergo pari ratione
Christus.
3. Praeterea, «iUudinAbraham decima-
batur quod curatione indigebat, ut Augus-
tinus dicit, \Super Genes.adlitt., cap. xx,
§ 36 , 424, t. 3. Curatione autcm
col.
indiget omnis caro peccato obnoxia*, sicut
;
dictum est. Cum igitur caro Christi fue-
rit peccato obnoxia, sicut dictum est, vide-
tur quod caro Christi in AbrahSlm fuerit
decimata.
4. Praeterea, hoc non videtur aliquo
modo derogare dignitati Christi nihil
:
enim prohibet patre ahcujus pontiflcis
: decimas dante ahcui sacerdoti, fdium ejus
pontificem majorem esse simphci sacer-
dote. Licet ergo dicatur Cimstus deci-
matus, Abraham decimas daute Melchise-
dech, non tamen propter hoc excluditur
quinChristussitmajorquamMelchisedech.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in X Supcr Genes. adlitt., ibid., quod
Christus ibi « scUicetinAbraham^decima-
tus non cujus caro inde non fervo-
est,
rem vulneris, sed materiam medicaminis
traxit. »
dictum est »
13 4 SUMMA TllEOLOGICA.

Respondeo dicendiim, quod secundum De corpore autem Christi non est sic, ut
intcntionem Apostoli oportet dicere quod dictum est.
Ciu'istus Abrahee non fuerit
in luml)is Ad tertium dicendum, quod caro Cliristi

decimatus. Probatenim Apostolus majus dicitur fuisse in antiquis patribus peccato

esse sacerdotium, quod est secundum obnoxia, secundum qualitatem quam ha-
ordinem Melchiscdech, sacerdotio Levi- l)uit in ipsis patribus, qui fuerunt deci-

tico, perhocquod Ai)rahamdecimasdcdit mati, non autem secundum qualitatem

Melcliisedcch, adhuc Levi existcnte in
luml)is ejus, ad quem pertinet legale
sacerdotium. Si autem Christus etiam in
Abraham decimatus esset, ejus sacerdo-
tium non esset secundum ordinem Mel-
chisedech, sed minus sacerdotio Melchi-
sedech. Et ideo dicendum est quod
Christus non est decimatus in lumbis
Abrabffi, sicut Levi. Quia enim ille qui
decimas dat, novem sibi retinet et deci-
mam alii quod est perfectionis
tribuit,
signum, in quantum est quodammodo
terminus omnium numerorum, qui pro-
ccdunt usque ad decem inde est quod
ille qui decimas dat, protestatur sc im-
pcrfectum, et perfectionem alii tribuere.
Imperfectio autem humani generis est
propter peccatum, quod indiget perfec-
tione ejus qui a peccato curat. Curare
autem a peccato est solius Christi ipse
enim est Ac/mis qui tollit peccalum mundi^
ut dicitur Joan., i. Figuram autem ejus
gerebat Melchisedech, ut Apostolus pro-
bat Ilebr. vu. Per hoc ergo quod Al^ra-
,
quam habet, prout est actu in Christo,
qui non est dccimatus.
Ad quartum dicendum, quod sacerdo-
tium Leviticum secuiidum carnis origi-
nem Unde non minus fuit in
derivabatur.
Abraham quam in Levi. Unde per hoc quod
Abraham decimas dedit Melchisedech
tamquam majori, ostenditur sacerdotium
Mclchisedech, inquantum gerit figuram
Christi, esse majus sacerdotio Levitico.
Sacerdotium autcm Christi non sequitur
carnis originem, sed gratiam spiritualem.
Et ideopotest essequodpater detdecimas
; alicui sacerdoti, tamquam minor majori;
et tamen filius ejus, si sit pontifex, est
major iUo sacerdote, non propter carnis
originem, sed propter gratiam spiritua-
lem, quam liabet a Christo.
— Cum decimas dans perfectionem
CoNCLUsio.
;
altcri tribuat, et curatione indigere se protestetur,
Cliristus ipso Melchiscdech perfectior, et curatione
non indigons, nuUo modo in lumbis Abraha;
dccimatus fuit.

ham Melchisedech decimas dedit, prsefi-

guravit se velut in peccato conceptum, QU^STio xxxn.
et omnes qui ab eo descensuri erant, ea
ratione ut peccatum originale contrahe- DE CONGEPTIONE CHRISTI QUOAD
rcnt, indigere curatione, quae est per ACTIVUM PRINCIPIUM,
Christum. Isaacautem, et Jacob, et Levi,
ct omnes alii sic fuerunt in Abraham, ut (In quatuor articulos divisa.)
ex eo derivarentur non solum secundum
corpulentam substantiam, sed etiam se- Deinde considcrandum cst de priiicipio
cundum rationem seminalem, per quam activo in conccptionc Ghristi ; et cu'cahoc
originale peccatum contrahitur. Et ideo quauuntur quatuor :
1° utrum Spirilus
omnes in Aljraliam sunt decimati, id est sanctus fuerit i^rincipium activum con-
praefigurati indigcre curatione, quai est ceptionis Christi -r utrum possit dici
;

per Christum. Solus autem Christus sic quod Christus sit coiiccptus de Spiritu
fuit in Abraham ut ab eo derivaretur non
secundum rationem seminalem, sed se-
sancto 3° utrum possit dici quod Spiri-
;

tus sanctus sit pater Christi secundum

1
cundum corpulentam sul)stantiam. Et ideo carncm 4" utrum B. Yirgo aliquid active
;

non fuit in Abraham sicut curationc in(H- egerit in conccptionc Christi.

gcns, sed magis sicut vvdncris mccUcina.
Et ideo non fuit in lumbis Abraha? deci-
ARTICULUS PRIMUS.
matus.
Et pcr hoc pntct responsioad primum. Utrum Spiritus sanctus fucrit /wincipiutn
Ad sccun<hiin diccndum, quod (|uia activum conccj^tionis Christi.
B. Virgofuit in originali pcccato conccpta,
fnit iii Abndiain sicut curatione inthgcns; Ad primum sic procedilur. I. Vidctur
t'l idco fiiil ihi (I(M'iiniili\. vcbil iiidc des- quod (MViccn^ coiiccpli(tncin Chrisli uou
ccndcns sccundum scmiiialcm ralioiicm. d(d)eat iittiii»iii S[)iritiii snnclo. {jmix, ut
 ;

QUJEST. XXXII, AIIT. I. 13o

Augustinus I De Trhtit.,
dicit iu cap. iv gratiamDci, qua nullis pra^cedcn-homo
ct V, col. 4, 82 8, indivisa
t. sunt opera tibus mcritis, ini[)S() cxordio natura; sua;,
Trinitatis, sicut et indivisa Trinitatis es- quo esse coipit, Verbo Dei copularetur in
sentia.Sed efficere conceptionem Christi, tantam personai unitatcm, iit idem ipse
est (|uoddam o[)usdivinum. Krf?o vidctur esset FiliusDci([iii fUiusliominis, ct filius
quod non magis sit attribucndum Spiritui hominis qui filius Dei. » Tcrlio, quia hoc
sancto quam Patri, vel Fiiio. congruit tcrmino incarnationis. Ad hoc
Apostolus dicitGalat., iv,
2. PrcBterea, cnimtcrminata estincarnatio, ut homo illc
4 : Cum venit plenitudo teniporis^ misit qui concipicbatur, cssct sanctus et FiUus
Deus Filium suum factum ex muliere : Dei.Utrumque autcm horum attriiiuitur
quod exponens Augustinusin IV De Trin., Nam pcr ipsum efficiun-
Spiritui sancto.
cap. XX, § 28, col. 907,
t. 8, dicit a Eo : tur homines filii Dci, sccundum illud
utiquemissum, quofactumex mulicre. » Galat., IV, Quo?iiam estis Filii Dei,
6 :

Sed missio Filii attribuitur prfficipue Patri, misit Deus Spiintum Filii sui in corda
ut in prima parte habitum est. Ergo et vestra, clamantem: Abba, pater. Ipse est
conceptio, secundum quam factus cst ex etiam spiritus sanctificationis, ut dicitur
muliere, debet praecipue Patri attribui. Rom., I. Sicut ergo.alii pcr Spiritum sanc-
3. Pra^torea, Proverb., ix, 1, dicitur : tum sanctificantur spiritualiter ut sint
Sapientia aidi/icavit sibidomum. Est autem filii Dei adoptivi, Christus per Spiri- ita
sapientia Dei ipse Christus, secundum tum sanctum cst in sanctitatc conceptus,
iUud I ad Corinth., i, 2 4 Christum Dei : ut esset Filius Dei naturalis. Unde Rom. i, ,

virtutem et Dei sapientiam : domus autem secundum unam Glossam, quod pra^mit-
hujus sapientia? est corpus Clmsti, quod 'titur, scilicet Qui prxdestinatus est Filius
:

ctiam dicitur templum ejus, secundum Dei 171 virtute, manifestatur per id quod
illudJoan., ii, 21 ^oo, autern dicebat de
: immediatc scquitur Sectmdum Spiritum :

templo corporis sui. Ergo vidctur quod sanctificationis id cst, pcr hoc quod est
,

efficere conceptioncm corporis Christi conceptus de Spiritu sancto. Et ipse ^ An-

debeat* prscipue attribui Filio. Non ergo gelus annuntians ct hoc quod praimisc-
Spiritui sancto. rat Spiritus sanctus superveniet hi te,
:

Sedcontraest quod diciturLuc, i^ 33 : concludit Ideoque et quod nascetur ex te

:

Spiritus sanctus superveniet in te, ctc. sanctum, vocabitur Filius Dei.

Rcspondeo dicendum, quod concep- Adprimum crgo dicendum, quod opus
tionem corporis Christi tota Trinitas est conccptionis communc quidem est toti
operata. Attribuitur tamen hoc Spiritui Trinitati ; secundum tamen modum ali-

sancto, triplici ratione. Primo quidem quem attribuitur singulis personis. Nam
quia hoc congruit causse incarnationis, patri attribuitur auctoritas respcctu per-
quae considcratur ex parte Dei. Spriritus sonse Filii, qui pcr Imjusmodi concep-
enim sanctus est amor Patris et Filii, ut tioncm sibi assumpsit ^; Filio autem at-
in prima parte habitum est. Hoc autem tribuitur ipsa carnis assumptlo scd Spi- ;

ex maximo Dei amore provenit ut Filius ritui sancto attribuitur formatio corporis,
Dei carncm sibi assumcrct in utcro v'.r- quod assumitur a Filio. Nam ipsc Spiritus
ginali. Unde dicitur Joan., iii, 16 Sic : sanctus est Spiritus Filii, secundum iUud
Deus dilexit mundum ut Filium suum uni- Galat., IV, 6 Misit Deus Spiritum Filii
:

(jenitum daret. Sccundo, quia hoc con- sui. Sicut autem virtus anima^, quae est
gruit causaj incarnationis cx parte natura? in scminc, per spiritum qui in semine
assumptae. Per hoc enim datur intelligi includitur, format corpus in gcneratione
quod humana natura assumpta est a aliorum hominum, ita virtus Dei, quae
Filio Dei in unitatem pcrsona;, non ex est ipsc FiUus, secundum iUud I ad Co-
aliquibus mcritis, scd ex solagratia, quse rinth., i, 24, Christuni Dei virtutem, per
Spiritui sancto attribuitur, secundum Spiritum sanctum corpus formavit quod
illud I ad Corinth., xii, 4 Divisiones gra- : assumpsit. Et hoc etiam vcrba angeli
tiarum sunt, idem autem Spiritus. Unde demonstrant dicentis Spnritus sanctus :

Augustinus dicit in E)ichirid., cap. xl, superveniet in te, quasi ad praeparandum

col. 232, t. 6 « Iste modus quo est iiatus
: ct formandum matcriam corporis Christi
Christus deSpiritu sancto, insinuat nobis et virtus Altissimi, id est, Christus, obum-

' Parm. « debot. »

:
3 Parm. addil : « liumariam naluram. »
2 i'arm. omiUit « ipse.: »
 ;
:

136 SIIMMA THEOLOGICA.

brabittibi, idcst, corpus in tc humanitatis scmcn in gencrationc. Sed Spiritus sanc_
accipict incorporeum lumen Divinitatis. tus non sc habuit sicut semen in concep
(( Umbra enim a lumine formatur et cor- tione Christi dicit enim Ilieronymus '
:

pore, ut Gregorius
)) XVIII ^/or«/., dicit in Expositionc catholias fulei : (( Non, sicut
cap. XX, § 33, col. 55, t. 2. Altissimus quidam sceleratissime opinantur, Spiri-
autem intelligitur Pater, cujus virtus est tum sanctum dicimus fuisse pro scmine
Dei Filius, scd potentia ac virtutc Creatoris dicimus
Ad secundum dicendum, quod missio esse operatum, idcst, formatum cor-
)> ((

refertur ad personam assumentem, (^[uffi pus Christi. Non ergo debet dici quod
)>

a Patrc mittitur; sed conceptio refertur
ad corpus assumptum, quod opcratione
Spiritus sanctiformatur. Et idco licetmis-
sio et conceptio sint idcm subjccto, quia
tamcn differuntrationc, missio attribuitur
Patri, efficcre autem conceptionem
ritui sancto sed carnem assumere attri-
; facta sit commixtio
buitur Filio.
Ad tcrtium diccndum, quod, sicut Au-
gustinus * dicit in lib. De qusestionibusvete-
ris et novi Testamenti, qu. lii, coI. 2251,
t. 3 quiEslio ista gcmina ratione
,
((
potest intelligi. Primum enim domus
Christi Ecclesia est, quam ae.dificavit sibi
sanguine suo. Deindc potest et corpus
ejus dici domus ipsius, sicut dicitur ct
tcmplum Spiritus
ejus.
sancti, opus Filii Dci est, propter naturae
et voluntatis unitatem.
CoNCLUsio. —
Cum ex maximo Dci amorc,
Filii Dei incarnatio facta sit recte Spiritui
Christus sit conceptus de Spiritu sancto.
3. Praeterea, iiihil unum de duobus
formatur, nisi aliquo modo commixtis.
Scd corpus Christi formatum est de Vir-
gine Maria. Si ergo Christus dicatur
Spi- conceptus de Spiritusancto, videturquod
quaedam Spiritus
sanctietmateriaB, quam Virgo ministravit
quodpatetesse falsum. Nonergo Christus
debet dici conceptus dc Spiritu sancto.
Sed contra est quod dicitur Matth., i,
18: Antequam convenirent, inventa est in
utero habens de Spiritu sancto.
Respondeo dicendum, quod concep-
tio non attribuitur soli corpori Christi,
sed ctiam ipsi Christo rationc ipsius cor-
Factum autem poris. In Spiritu autem sancto duplex
habitudo consideratur respectu Christi.
)> Nam ad ipsum Filium Dei, qui dicitur esse
conccptus, habet habitudincm consub-
stantialitatis; ad corpus autcmejushabet
,

sancto, qui est amor Patris et Filii, corporis for- habitudinemcausae efficientis. Haec autem
matio atlribuitui', licet a tota Trimtate corpus praepositio « de utramquc habitudinem)>

Christi f uerit.
dcsignat; sicut cum dicimus homincm
aliquem esse de suo patrc. Et ideo con-
ARTICULUS II.
venienterdicere possumus Christum esse
Utrum Christus debeat dici conceptus de conccptum de Spiritu sancto, hoc modo
Spiritu sancto. quod efficientia Spiritus sancti rcferatur
ad corpus assumptum, consubstantialitas
Ad sccundum Vide- sic proceditur. 1. vero ad personam assumentem {a).
tur quod Christus non debcat dici concep- Ad primum ergo dicendum, quod corpus
tus de Spiritu sancto. Quia, SuperWhii]. Christi quia non cst consubstantiale
J{om., XI Ex ipso, et per ipsum, et in
: Spiritui sancto, non proprie potcst dici
ipso sunt omnia, dicit tJIossa orrf. August.^, dc Spiritu sancto conccptum, sed magis
col. 510,
2 Attcndcndum quod non ait,
t. : <( cx Spiritu sancto, sicut Ambrosius dicit
de ipso, sed, ex ipso cx ipso enim ca*li ;
in lib. II De
Spiritu sancto, cap. v, § 42,
suiit ct tcrra, quia ipsc fecit ca non autcm ; col. 783, t. 3 Quod cx aliquo est, aut
: ((

de ipso, quia non dc substantia sua. Sed cx substantia cst aut ex potestateejus :

Spiritus sanctus iion formavit corpus ex substantia, sicut Filius, qui a Patre
Christi de substantia sua. » Ergo Christus cst; cx potestate, sicut ex Deo omnia,
iion dcbet dici conceptus de Spiritu quomodo et iii utcro habuit Maria Spiritu
sancto. saucto. ))

2. PraBterca, principium activum, de Ad sccundum diccndum, quod super

quo alicjuid concipitur, sc habet sicut lioc videtur esse quaedam diversitas Ilie-

• Cod. : « Augustinus : » cui praidictum opus non esso Hioronymi sod Polagii hwretici in eon-
altiMiciiihun esl. fessionohdoi ad f)araasimi papani missa.
*Fx Auf,'uslino dosumpta ost, De natura boui, (a) Molius tamon ox Spirilu Sancto; sod hic
:

c. xxvu, col. oOO, t. 8. Ij" lie pro ly ex siunitur.

' Stppius notatum est expositionem pra?dictam


ronymi ad quosdam alios doctorcs, qui
asseruntSpiritumsanctum in conceptione
Christi fuisseproseminc. Dicitenim Cliry-
sostomus Siiper Matth. hom. i op. im-
perf. *, ad fin. u Unig-cnito Doi inVirgi-
: tum corpus
nem ingressuro, prsecessit Spiritus sanc-
tus, ut pra>-cedente Spiritu sancto in sanc-
tificationem, nascatur, scilicet Christus
» SGcundum hoc quod nos fecit, sccundum
secundum corpus, « Divinitatc ingredientc
pro semine. » Kt Damascenus dicit in III
lib. Orth. fid., cap. ii,
« Obumbravit super ipsum Dci sapicntia
et virtus velut clivinum scmcn. » Sed
hoc de facili solvitiir quia secundum :
quod in scmine intelligitur virtus activa,
sic Chrysostomus et Damascenus compa-
rant semini Spiritum sanctum, vel etiam
Filium, qui cst virtus Altissimi
dum autem quod in semine
substantiacorporalis, qiise in conceptione
transmutatur, negat Hicronymus Spiri-
tum sanctum fuisse pro semine.
Ad tcrtium dicendum, quod, sicut
Augustinus dicit in Enchirid.^ cap. xl,
col.252, t. 6, non eodcm modo
Christus conceptus aut natus de Spiritu
sancto et de Maria Virgine nam de Ma-
ria Virgine materialiter, de Spiritu sancto
vero efrcctive. Et ideo non habuit hic
locum commixtio.
CoNCLUsio. —
Filius Dei convenienter de Spi-
ritu sancto conceptus in Scripturis dicitur, quia
ejus opere corpus formatum est, et ei ffiqualis in
substantia conceptus est.
ARTICULUS
Utrum Spiritics sanctus
Christi secundum carnem.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod Spiritus sanctus debcat dici pater
Christi secundum humanitatem. Quia se-
cundum Philosophum in lib. I De genera-
tione animalium^ cap. ii, patcr dat prin-
cipium activum in gcncrationc, mater
vero ministrat materiam. Sed D. Virgo
dicitur mater Christi, proptcr matcriam
quam in conceptione ejus ministravit.
Ergo vidctur quod ctiam Spiritus sanctus
possit dici pater ejus, propter hoc quod
fuit principium activum in conceptione
ipsius.
sicutmentesaliorumsanc-
2. Praitcrca,
torum formantur per Spiritum sanctum,
ita ctiam corpus Christi cst pcr Spiritum
sanctum formatum. Sed alii sancti prop-
Non est Chrysostomi.
;
QU^ST. XXXir, ART. II ET IFI. 137
tcr prffidictam formationem dicuntur fdii
totius Trinitatis, ct per conscquens Spi-
ritus sancti. Vidctur ergo quod Christus
, debcat dici filiusSpiritus sancti, inquan-
cjus est a Spiritu sancto for-
matum.
Dcus dicitur patcr noster
3. Praiterea,
illud Dcuter., xxxii, 6 : Nonne ipse est
pater tuus, qui possedit te ct fecit, et crca-
col. 986, t. 1 : vit te? Sed Spiritus sanctus fecit corpus
Christi, ut dictum est. Ergo Spiritus
sanctus debet dici patcr Christi sccuii-
dum corpus ab ipso formatum.
Scd contra cst quod Augustinus dicit
'm.Enchir., cap. xl, col. 252, t. 6 « Natus :
est Cliristus dc Spiritu sancto non sicut
: secun- filius, et de Maria Virgine sicut filius. »
intelligitur Rcspondeo dicendum, quod nomina
paternitatis, et maternitatis, et fiUationis
generationem consequuntur; non tamen
quamlibet, sed proprie gencrationcm vi-
ventium, ct praecipue animalium. Non
enim dicimus quod ignis generatus sit
dicitur fiUus ignis gcnerantis, nisi forte secun-
dum mctaphoram sed hoc solum dici-
;
; mus in animalibus, quorum gcneratio est
magis perfccta. Nec tamen omne quod
in animalibus generatur, filiationis acci-
pit nomen, sed solum illud quod genera-
tur in similitudinem gcncrantis. Undc,
sicut Augustinus dicit iii Enchir., cap.
xxxix, 252, t. 6, noii dicimus quod
col.
capillus qui nascitur ex homine, sit filius
hominis; nec etiam dicimus quod homo
III. qui nascitur, sit filius scminis quia nec ;
capillus habct similitudinem hominis, nec
dici debeat pater
homo qui nascitur ex scmine, habet si-
miUtudincm seminis, sed hominis gene-
rantis. Et siquidem pcrfecta sit simili-
tudo, crit perfecta filiatio tam in divinis
quam in humanis si autem sit similitudo
;
imperfecta, crit ctiam filiatio imperfccta
sicut in homine qusedam similitudo
est
Dci impcrfccta, et inquantum creatus est
ad imaginem Dei, etinquantum recreatus
cst secundum similitudinem gratiae et :
ideo utroqucmodo potcst homo dici fdius
Dci, ct quia sciUcct est creatus ad ima-
giiiem ejus, ct quia est ei assimilatus per
gratiam.
Est autem considerandum, quod iUud
quod de aliquo dicitur sccundum perfcc-
tam rationem, iion est dicendum de eo
secundum rationcm impcrfcctam; sicut
quia Socratcs dicitur naturaliter homo
 ;{K
socuiidum propricim rationcm hominis,
nunquam dicitur homo secundum
significationcm quapictura hominis dici-
tur homo, Ucet forte ipse assimilctur al-
tcri homini.
Ghristus autem est Fihus Dei
perfectam rationem unde
fiUationis
quamvis secundum humanam naturam
sit creatus ct justificatus; non tamen dc-
het diciFilius Dei ncquc rationc creatio-
nis, ncquc ratione justificationis, sed so-
lum ratione gcnerationis a^.tcrna3, secun-
dum quam est filius Patris sohus. Et ideo
nullo modo dehct dici Christus fiUus
Spiritus sancti, uec etiam totius Trini-
latis.
Ad primum ergo dicendum, quod Chris-
tus conccptus cst de Maria Virgine ma-
teriam ministrantc in simiUtudincm spe-
ciei; el ideo dicitur fiUus cju8. Christus
autem, sccundum quod homo, conceptus
est de Spiritu sancto sicut de activo prin-
cipio ; non tamcn sccundum simiUtudi-
nem speciei, sicut homo nascitur
suo : ct idco Christus non dicitur fiUus
Spiritus sancti.
Ad secundum dicendum, quod homi-
nes qui spirituaUtcr formantur a Spiritu
sancto, non possunt dici fdii Dei secun-
dum pcrfcctam rationem filiationis et
ideo dicuntur fdii J)ei sccundum fdiatio-
ncm impcrfectam, quae cst sccundum si-
miUtudincm graticC, ct quec est a tota
Trinitatc. Scd dc Christo est aUa
ut dictum est.
Et simiUter dicendum est ad tertium.
CoNCLusio. —
Ciiin qiiod socunduin ])orfectam
rationcm de aliquo dicilur, sccuiulum imperfcc-
tam ralioncm dc codcm non dicalur, ct Clunstus
sit FiUus Dcirationc scucrationis a-ternte, sccun-
dum perfectam tiliationis rationem consequens
cst cum ncc rationc crcaUonis, ncc rationc jnsli-
licalionis Filium Spirilus sancti aut totius Trini-
tatis, dici debere.
ARTICULUS IV.
Utrum B. Virqo aliquid active eijerit in
conceptione corporis Christi.
Ad quartum Vidctur
sic proceditur. 1.
quodB. Virgo aUquidactivc egerit incon-
cej^tionc corporis Chrisli. Dicil cnim Da-
mascenus inllllil). Ort/i. //(/., vn\). n, col.
986, 1. 1 « quod S[Mi-i tus sanctus supcrvcnit
, guis mcnstruus, scd ctiam scmcn, ipiod
Virgini purgansipsam, ctvirtutcm suscep-
tivam Vcrhi Dci liiiuicns, simulautcm ct
gcncrativam. » Scd viihdcm gcncrativam
passivam iiahchat anatura, sicut ct quadi-
SUMMA TIIEOLOGICA.
hct fcmina. Ergo dcditvirtutcm gene-
ei
illam rativam activam: ctsic aliquid activeegit
in conceptionc Christi.
2. Praetcrea, omnes virtutes animac ve-
getal)iUs sunt virtutcs activae, sicut Com-
secundum mentator anima, commenl.
dicit in II IJe
; 33 et seq. Sed potentia gencrativa tam
in marc quam in femina pertinet ad ani-
mam vegetahilem. Ergo tam in mare
quam in femina active operatur ad con-
ccptioncm prolis.
3. Praeterea, femina ad conceptionem
prolis materiam ministrat, ex qua natu-
raUtcrcorpus proUs formatur. Scd natura
estprincipium motus intrinsecum. Ergo
videtur quod in ipsa materia, quam
]]. Virgo ministravit adconceptumChristi,
fucrit aUquod principium activum.
Scd contra est, quod principium acti-
vum in gencratione dicitur ratio semina-
lis. Sed, sicut Augustinus dicit, X Super
Gen. ad litt., cap. xx, §3G, col. 42i,t. 3,
«corpus Christi in sola materia corporali
dc patrc per divinam conceptionis formationis-
que rationcm do Virgine assumptum
cst, non autcm secundum aliquam ra-
tioncm seminalem liumanam. » Ergo
D. Virgo nihU activc fecit in conceptione
corporis Christi.
: Respondeo diccndum, quod quidam di-
cunt B. Virgincm aUquid active opcratam
cssc in conccptionc Cliristi ct naturali
virtute,et supcrnaturaU. NaturaU quidcm
ratio virtute, quiaponunt quodin qualibet ma-
tcria naturali cst aliquod activum princi-
pium ; aUoquin crcdunt quod non cssct
transmutationaturalis. Inquodecipiuntur,
quia transmutatio dicitur naturalis prop-
ter principium intrinsccum, non solum
activum, sed etiam passivum. Exprcssc
;
enim dicit Philosophus in VIII P/ii/sic,
text. 29 etseq., quod in gravibus et levi-
l)us est principium passivum motus na-
turalis, ct non activum. ,\ec cst possil)ilc
quod matcria agat ad suj formationcin,
quia non est actu: noc est ctiam possihile
1
quod aliquid movcat scipsum, nisi div'-
(latur in duasi^artcs, quarum una sit mo-
vcns, ctalia nu)ta quodinsolisanima-
sit ;
lihus contingit, ut probatur Vlll P/ii/sic,
text. 30. Supcrnaturali autcm virtutc,
quia dicunt ad nialrt m
rciiuiri quod n(»n
solum malcriam ministrct, qua^ cst san-
commixtum virili semini habct virtutcm
activam in gcru^rationc. Et quia in B. Vir-
giiic nulla fuit facta rcsolutio scminis
[)r(iplcr intcgcrriniani cjus virginitatcni.
 .

0U.T:ST. XXXI f, ART. [V, ET QU^ST. XXXIII, AUT. I. 13!)

(licunt quod Spiritus sauctus suj)crnatu-
raliter ei tribuit virtutcm activam in con-
ceptionc corporis Christi, quam alia^ ma-
Ires liabent per semen resolutum.
Sed hoc non potest stare; quia cum
quaelibet res sit propter suam opcratio-
nem, ut dicitur II De Cxlo^ tcxt. 17, na-
tura non distingueret ad opus generatio-
nis sexum maris et feminai, nisi esset
distincta opcratio maris ab operatione
feminai. In generationc autem distingui-
tur operatio agcntis ct patientis. Unde
relinquitur quod tota virtus activa sit ex
parte maris, passio autem ex parte fe-
minge: proi^ter quod in plantis, in quibus
utraque vis commiscetur, non est distinc-
tio maris ct femina?.
Quia igitur B. Virgo non hoc accepit
ut esset pater Ghristi, sed mater, conse-
quens est quod non acceperit potentiam
activam in conceptionc Christi, sive ali-
quid egerit, ex quo scquitur ipsamfuisse
patrem Christi; sive nihil egerit, ut qui-
inducit formam, ut dicitur iii II Phij-
sic, text. 23, ita etiam virlus genera-
tiva femiuffi praparat materiam, virtus
autem activa maris format materiam
pra^paratam.
Ad tertium dicendum, quod ad hoc
quod transmutatio sit naturalis, non re-
quiritur quod in malcria sit jtrincipium
activum, sed solum passivum, ut dictum
est.
CoNCLUsio. — Quamquam boata Virgo ante
Filii Dei conceptionem alicjuid ogcrit, materiam
pra>,parando ; niiiil tainon in illius conceptione
cgit, sed solam matcriam ministravit, cum a
Spiritu sancto acceperit, ut illius tantum mater
csset.
QU^STIO XXXIII.
DE MODO ET ORDINE GONCEPTIONIS
CHRISTI.
(In quatuor articulos divisa.)

dam dicunt, ex quo sequitur hujusmodi

potcntiam activam ei frustra fuisse col- Deinde considerandum est de modo et
latam. Et ideo dicendum est quod in ipsa ordine conceptionis Christi ; hoc
et circa
conceptionc Christi B. Virgo nihil active qu«runtur quatuor 1° : utrum corpus
operata est, sed solam materiam minis- Christiin primo instanti conceptionis fue-
travit; operata tamen est ante conceptio- rit formatum 2° utrum in primo instanti
;

nem aliquid active, preeparando materiam, conceptionis fuerit animatum; 3° utrum

ut esset apta conceptui («). in primo instanti conceptionis fuerit a
Ad primum ergo dicendum, quod illa Verbo assumptum; 4° utrum conceptio
conceptio tria privilegia habuit: scilicet illa fuerit naturalis vcl miraculosa.
quod esset sine peccato originali; quod
esset non puri hominis, sed Dei et homi-
nis; item quod esset conceptio virginis: ARTICULUS PRIMUS.
et haee tria habuit a Spiritu sancto. Et
ideo dicit Damascenus quantum ad pri- Ut?mm corpus Christi fuerit formatum in
mum, quod Spiritus sanctus supervenit primo instanti conceptionis
Virginipurgansipsam, id est,prseservans,
necumpeccato originali conciperet. Quan- Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
tum ad secundumdicit: « Etvirtutemsus- quod corpus Christi non fuerit formatum
ceptivam Verbi Dei tribuens,» id est, ut in primo instanti conccptionis. Dicitur
conciperet Verbum Dci. Quantum autem enim Jo. ii, 20 Quadraginta et sex annis
, :

ad tertium dicit: «Simul autem et gene- cedificatum est templum hoc: quod expo-
rativam » ut scilicet manens virgo pos-
; nensAugustinus, IN DeTrinit., cap. v, col.
set generare non quidem active, sed
; 893, t. 8, dicit u Hic immerus perfectioni
:

passive sicut aliae matres hoc consequun-

; dominici corporis aperte congruit; » et in
tur ex semine viri. lib.LXXXIII QQ., qu. lvi, col. 39, t. 6 :

Ad secundum dicendum, quod poten- «Nonabsurde quadraginta sex annis di-

tia generativa in femina est imperfecta citur fabricatum esse templum, quod cor-
respectu potentise generativse qua3 est in pus ejus signiflcabat, utquot anni fueruiit
mare. Et ideo sicut in artibus ars inferior in fabricatione temph, tot dies fuerint in
disponit matcriam, ars autem superior corporis dominici perfectione. » Non ergo

(a) Scotus tenet gonerativam potentiam esse tiliorum. Sed S. Thomas non admittit quod go-
active in femina siciit in maro, licot non feque norativapotontia sit activo in foemina. S. Bona-
intense, et addit quod B. Virgo non niinus fiiit ventm-a addit quod B. Virgo genuisset activc,
matcr Christi Jcsu quam aliee matrcs suoriun nisi praivcnla fuissct a Spiritu Sancto.

140
in primo instanti conceptionis corpus
Christi fuit perfecte formatum.
2. Praeterea, ad formationcm corporis
Christi requirebatur motus locaUs, quo
purissimi sanguines de corpore Virginis
ad iocum generationi congruum perveni-
rent. Nullum autemcorpus potestmoveri
localiter ininstanti, eo quod tempus mo-
tus^ dividitur secundum divisionem mo-
biUs, ut probatur in Yl Physic,, text. 37
et 38. Erg-ocorpus Christi non fuitin ins-
tanti formatum.
3. Praeterea, corpus Christi formatum
est ex purissimis sanguinibus Yirginis,
ut supra habitum cst. Non autcmpotuit
esse materia illa in eodem instanti san-
guis et caro, quia sic materia simul fuis-
set sub duabus formis. Ergo aliud fuit
instaus in quo ultimo fuit sanguis, et
aliud in quo primo fuit caroformata. Sed
interquaelibet duo instantia est tempus
medium. Ergo corpus Christi non fuit
in instanti formatum, sed per aliquod
tempus.
4. Praeterea, sicut potentia
tiva requirit determinatum
suo actu, ita etiam virtus generativa
utraque enim cst potentia naturalis ad
vegetativam animampertinens. Sed cor-
pus Christi fuitdeterminato tempore aug-
mentatum, sicut et aliorum liominum
corpora: dicitur enim Lucae, ii, 32, quod
proficiebat sapientia et getate. Ergo vide-
tur quod pari ratione formatio corporis
ejus, quae pertinet ad vim generativam,
nonfuerit ininstanti, seddeterminatotem-
pore, quo aliorum hominum corpora for-
mantur.
Sed contra est quod Gregorius dicit
XYIII MoraL, §83, col. 90, t. 2 aAngclo
nuntiante, et adveniente Spiritu sancto,
mox verbum in utero, mox intra
Yerbum caro. » ambulus.
Rcspondeo dicendum, quod
ceptione corporis Christi tria cst coiisi-
derare: primo quidem motum localem
sanguinis ad locum generationis sc-
cundo, formationem corporis ex tali ma-
teria; tertio autem aiigmentum,
perducitur ad quantitatem perfectam iii
quorum medio ratio conceptionis consis-
tit; luim priinum est conceptionis pra^aiii-
buhim; tcu-ruim aiitem conce[)ti()ii('m coii-
sc(]uitur. Priinum autcm iioii i^nluit esso
in instanti, cjuia hoc est contra ipsam
rationem motiis localis corporis cujus-
' Iii Pann. dcosl : « inolus. »
' lUi sci)lL'UiCud. Pai-is. ;P;uiu. : u
:
SUMMA THEOLOGICA.
cumque, cujus partes successive subin-
trant locum. Similiter et tertium oportet
esse successivum, tum (juia augmentum
non est sine motu tum etiam quia
locali,
proceditex virtute animae jam in corpore
formato operantis, (juae nonoperatur nisi
in tempore.
Sed ipsa formatio corporis, in qua
principaliter ratio conceptionis consistit,
fuit in instanti, duplici ratione. Primo
quidem propter virtutem agentis infini-
tam scilicet Spiritus sancti^ per quem
:
corpus Christi est formatum, ut supra
dictum est. Tanto enim aliquod agens
citius potest materiamdisponere, quanto
majoris virtutis est: unde agens infinitae
virtutis potest materiam dis-
in instanti
ponere ad debitam formam. Secundo ex
parte personae Filii, cujus corpus forma-
batur. Non enim erat congruum ut cor-
pushumanumassumeret, nisi formatum.
Si autem ante formationem perfectam
aliquod tempus conceptionis praecessis-
set, non posset tota conceptio attribui
augmenta- Filio Dei, quae non attribuitur ei nisi ra-
tempus in tione assumptionis. Et ideo in primo
instanti quo materia adunata pervenit
ad locum gcnerationis, fuit perfecte for-
matum corpus Christi et assumptum. Et
per hoc dicitur ipse Filius Dei conceptus,
quod aliter dici non posset.
Ad primum ergo dicendum, quod ver-
bum Augustini utrobique non refertur
ad solam formationem corporis Christi,
sed ad formationem simiii cum determi-
nato augmento usqiie ad tempus partus.
Unde secundum rationem illius iiumeri
dicit perfici tempusnovem mensium, quo
Christus fuit in utero Yirginis.
: Ad secundum diccndum, quod motus
illelocalis iion comprehenditur infra ipsam
uterum conceptionem, sed est conceptiouis prae-
in con- Ad tertiiim dicendum, quod non est
assignarc ultimum instans, in qiio matc-
ria illa fuit sanguis sed est assignare
:
; ultiinum tcmpus, quod continuatur nuUo
intcrveniciitc medio ad primum instans
(juo iii quo fiiit caro Christi formata et hoc :
; instans fuit tcrminiis tcmporis motus
localis matcria» ad niotum* gcuerationis.
Ad diccndum, quod augmcn-
(|uarfuni
tuin til pcr p()f(Mitiain augmcntativain ip-
sius quod augctur; scd forniatio corporis
fit pcr potentiam gencrativam iioii cjus
qui generatur, scd patris' generautis ex
» Pariu. : « Ipsius gonerautis. »>
\
locum. »
 » ;

QU^.ST. XXXIII, ART. I ET II. 441

semine, in quo operatur vis formativaab Christi fuit animatum in primo instanti
aiiima pntris dorivata. Corpus autem sua! conccptionis,
(Ihristi nonfuit formatumcx seminc viri, 3. Pneterea, ubicumquc est prius et
sicut supra (lictum cst, sed cxoperatione posterius oportet esse plura instantia.
Spiritus sancti. Et idco talis debuit esse Sed secundum Philosophum in libro II

formatio, ut Spiritum sanctum deccrct. De generatione animalium, cap. ni, circ.

Scd augmentum corporis Christi fuit princ, et cap. iv, ad fin., in generatione
factum secundum potentiam augmenta- hominis requiritur prius et posterius
tivam animiB Christi quae cum sit spccie
;
priiis eiiim est vivum, et postea animal,
conformis animiie nostrffi, eodem modo et posteahomo. Ergononpotuit animatio
dcbuit corpus ilhid augmentari, sicut et Christi perfici in primo instanti suae con-
alia hominum corpora augmcntantur, ut ceptionis.
ex hoc ostenderetur veritas humanse na- Sed contra est quod Damascenus dicit
turse. in hb. Orth. fuL, cap. ii, col. 987,
III
Simulcaro, simul Dei Verbi caro,
CoNCLUsio. —
Ciim Spiritus sancti operc con-
t. 1: ((

simul caro animata anima rationali et

ceptum fuerit l"ilii Dei corpus, quod assumpsit,
decuit ut instanti eodem conceptum formaretiu', intellectuali. »
et a Filio Dei assumeretur. Respondeo dicendum, quod ad hoc
quod conceptio ipsi Fiho Dei attribuatur,
ut in Symbolo confitemur dicentes Qui :

ARTICULUS II. conceptus estde Spiritu sancto, necesse est

dicere ipsum corpus Christi, dum conci-
Utriim corpns Christi fuerit animatum pcretur, esse a Verbo Dei assumptum.
inprimo instanti suae coyiceptionis. Ostensum est autem supra, quod Ver-
bum Dei assumpsit corpus, mcdiante
Ad secundum sic proceditur. 1 . Vide- anima, et animam mediante spiritu, id
tur quod corpus Christi non tiierit anima- est, intellectu. Unde oportuit quod in
tum in primo instanti sua3 conceptionis. primo instanti conceptionis corpus Christi
Dicit enim Leo Papa in Epistola xxxv ad esset animatum anima rationali.
Julianum, 809^ t. 1
col. : « Non alterius Ad primum ergo dicendum, quod
naturae erat caro Christi quam nostra; principium inspirationis animae potest
nec alia illi quam
hominibus cseteris considcrari dupliciter. Uno modo secun-
anima est inspirata principio. » Sed aliis dum dispositioncm corporis: et sic non
hominibus non infunditur anima in pri- ab alio principio inspirata est anima
mo instanti suse conceptionis. Ergo nec corpori Christi et corporibus aliorum
corpori Christi anima debuit infundi in hominum sicut enim statim formato
:

primo instanti sua^ conceptionis. corpore altcrius hominis infunditur ani-

2. Praeterea, anima sicutquaehbetforma ma, ita fuit in Christo. Alio modo potcst
naturalis, requirit dcterminatam quan- considerari dictum principium solum
titatcm in sua materia. Sed in primo sccundum tempus et sic quia prius :

instanti conceptionis corpus Christi non tempore formatum fuit perfectc corpus
habuit tantam quantitatem quantam ha- Christi, prius tempore fuit etiam ani-
bent corpora aliorum hominum quando matum.
animantur: ahoquin si continue fuisset Ad secundum dicendum, quod anima
postmodum augmentatum, vel citius requirit debitam quantitatem in matcria
fuissetnatum, velin sua nativitate fuisset cui infunditur; sed ista quantitas quam-
majoris quantitatis quam alii infantes: dam latitudinem habet, quia et in majori
quorum primum est contra Augustinum, et in minori quantitate salvatur. Quan-
lY De Trinit., cap. v, col. 893, t. 8, ubi titas corporis, quam habct cum
autem
probat eum spatio novem mensium in primo sibi infunditur anima, proportio-
utero Virginis fuisse; secundum autem natur quantitati perfecta? ad quam per
est contra Leonem Papam, qui in Ser- augmentum perveniet ita scihcet quod ;

monew Epiphajiise, c. ni, col. 247, t. 1, majorum hominum majorem quantitatem

quod Magi invenerunt puerum Je-
dicit corpora habcnt in prima animatione.
sum in nuUo ab humanseinfantiae gene-
(( Christus autem in perfecta aetate habuit
ralitate dissimilem i. » Non ergo corpus decentem et mediocrem quantitatem, cui

* Ita Mss. et edit. melioris notae cum textu S. Leonis. Al. : (( discretiun.
 »

142 SUMMA TITEOLOr.irA.

proportionabatur quantitas quam corpus sed primo fuit caro concepta et postmo-
ejus habuit in tempore quo aliorum ho- dum assumpta.
minum corpora animantur, minorem ta- Sed contra est quod * Augustinus dicit
men liabuit in principio suse concoptio- in lib. De fidc ad Petrum, cap. xvni :

nis ; sed tamen illa parva quantitas non « Firmissime tene et nullatenus dubites,

erat tam parva, ut in ea non posset carnem Christi non fuisse conceptam in
rationalis anima conservari; cum in tali utero Virginis, prius quam susciperetur a
quantitate quorumdam parvorum homi- Verbo. »
num corpora animentur. Respondeo dicendum, quod, sicut su-
Ad tertinm dicendum, quod in genera- pra dictum est, proprie dicimus Deum
tione aliorumhominum locum hahet quod factumesse hominem non autem proprie ;

dicit IMiilosophus propter hoc quod suc-
cessive corpus formatur et disponitur ad
animam: unde primotamquamimperfecte
dispositum recipit animam imperfectam,
et postmodum, quando
positum, recipit animam perfectam. Sed
corpus Christi propter infinitam virtutcm
agentis fuit perfecte dispositum in ins-
tanti : unde statim
dicimus quod homo factus sitDeus: quia
scilicet Deus assumpsit sibi id quod est
hominis; non autcm praeextitit id quod
est hominis, quasi per se subsistens,
perfectc est dis- antequam susciperetur aVerbo. Si autem
caro Cbristi fuisset conccpta, antequam
susciperetur a Verbo, habuisset aliquando
aliquam hypostasim praeter hypostasim
in primo instanti re- Verbi Dei quod est contra rationem In-
;

cepit formam perfectam, id est, animam carnationis, secundum quam ponimus,

rationalem. Verbum Dei esse unitumhumana! natura?
et omnibus partibus ejus in unitate hy-
CoNCLUsio. —
Cuni Filius Dci conceptus fuerit
postasis. Nec fuit conveniens quod hy-
de Spii'itu Sancto, ita ut corpus mcdiante anima
assumpserit, corpus ejiis in instanti suae concep- postasim praeexistcntem himnana:' naturw
tionis animatum fuit anima rationali. vel alicujus partis ejus Verbum Dei sua
assumptione destrueret. Et ideo contra
ARTICULUS III. fidem est dicere quod caro Christi pruis
fuerit concepta, et postmodum assumpta
Utrumco7'piis Chrhtiin primo instanti siix a Verbo Dei.
conceptionis fuerita Verho assiimptum. Ad primum ergo dicendum, quod si
caro Christi non fuisset in instanti for-
Ad tertium proceditur. \
sic Videtur . mata seu concepta, sed per temporis
quod caro Christi prius fucrit concepta, successionem, oporteret alterum duorum
et postmodum assumpta. Quod enim non sequi, vel quod assumptum nondum
est,non potest assumi. Sed caro Christi esset caro, vel quod prius esset concep-
per conceptionem esse incapit. Ergo vi- tio carnis quamejus assumptio. Sed quia
detur quod fuerit assumpta a Verbo Dei, ponimus conceptionem in instanti esse
postquam fuit concepta. perfectam, consequens est quod in iUa
2. Praiterea, caro Christi fuit assumpta carne simul fuit concipi et conceptum
a Verbo Dei mediante anima rationali. esse; et, sicut Augustinus dicit in lib.
Sed in termino conceptionis accepit ani- De fide ad. Petrum cap. xvui *, « dici-
,

mam rationalcm. Ergo in termino con-
ccptionis fuit assumj^ta. Sed in termino
conceptionis dicitur jam conccpta. Ergo
prius fuit concepta et postmodum as-
sumpta.
mus ipsnmDci Vcrbum siut carnis accep-
tioiie conceptum, ipsamque caruem Verbi
Incarnatione conceptam.
Et per hoc patet etiam responsio ad
sccundiim nam simul (him caro illa con-
:

3. Pra^terea, iu onuii generato prius cipitur, concepfa est ct animatur.

tcmpore est id quod est imperfectum, eo
quod est perfectum, ut patet per Philo-
sophum, in IX Metaphi/s., text. \:\. Sed
corpus Ciu'isti est quiddam generatum.
Krgo ad ullimam perfection(!m, qu<e con-
sistitinunione ad Verbum
in primo instanti conceptionis pervenit;
Ad tertium (hc(!ii(hun, quod in myste-
rio incarnationis noii consideratur ascen-
sus, quasi alicujus pra^existcntis proti-
cientis us(|uc ad imionis (Ugnitatem, sicut
})()suit IMiotinus ha'n^ticus; sed potius
I)ei,non statim consideratur ibi descensus, secundum
quod perfectum Dei verbum imperfectio-

' Cod. : « Aup^istinus; sed lil)(>r. » Dtfvlr (td videas, cid. 008.
Pctrmi restiluendus osl KulnronUo, apud (iuam « Seu polius Fulpenlius, eol. (lOit.
 ,,

QU.EST. XXXIII, ART. III ET IV, ET QU^.ST. XXXIY, ART. I. 143

nem naliira; nostra sibi assumpsit, soonii- quantum luibet naturam liumanam ve-
dum illud Joan., vi, 38 Descendi ile
:
ram,per quamestfiliushomiuis, Uccteam
cselo. miraculose hal)uerit; sicut ca?cus iUumi-
CoNCLUSio. — Cimi caro Christi iiullam aliam natus videt natiiraliter per potentiam vi-
quamVprbi Doi liy]u)stasiiu lial)ucrit, uou prius sivam, quam miraculose accepit.
in utoro couccpta fuit, (luam a Vcrbo Dci as- Ad secundum dicendum, quod concop-
sumpta. Virgini beata:;, non tamquam
tio attribuitur
principio activo sed quia ministravit ma-
;

ARTICULUS IV. tcriam conceptui, et in cjus utero estcon-

ceptio celebrata.
Utrum coiiceptio Christi fuerit naturalis
Ad tertium dicendum, quod principlum
vel mij'aculosa.
passivum naturalc sufficit ad transmuta-
Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur tiouem naturalem, quando naturali et con-
quod conceptio Christi fuerit naturalis. sueto modo movetur a principio activo
Secundum enim conceptionem carnis proprio; sed hoc in proposito non habet
Christus dicitur lilius hominis. Est autem locum, et ideo conceptio illa nm potest
verus ct naturalis fUius hominis, sicut dici simpUciter naturalis.
verus et naturahs Dei Filius. Ergo ejus —
CoNCLUsio. Quamquam ex partc matoria^
conceptio fuit naturalis. fuerit Cbristi couceptio uaturalis, uiiraculosa ta-
2. Prajterea, nulla creatura producit meu et supernatm^alis simplicitcr fuit ex paite
operationem miraculosam. Sed conceptio Dei operantis.
Christi attribuitur B. Virgini, qua3 est
pura creatura dicitur euim quod Virgo
:

Christum concepit. Ergo videtur quod QU.ESTIO XXXIV.

non sit miraculosa conceptio, sed natu-
ralis. DE PERFECTIONE PROLIS CONCEPTyE.
3. ad hoc quod aliqua
Prseterea ,

transmutatio sit naturaUs, sufficit quod (In quatuor articulos divisa.)

principium passivum sit naturale, ut
supra habitum est. Sed principium Deinde considcrandum est de perfec-
passivum ex parte matris in concep- tione prolis conceptae et circa hoc quae-
;

tione Christi fuit naturale, ut ex dictis 1° utrum in primo ins-

runtur quatuor :

patet. Ergo conceptio Christi fuit natu-

tanti conceptionis Christus fiierit sanc-
ralis.
tificatus per gratiam 2" utrum in eodcm
;

Sec contra est quod Dionysius dicit in

instanti habuerit usum liberi arbitrii;
Epist. IV ad Caium monachum, col. 1071, 3° utrum ineodem instanti potuerit mc-
t. 1 Super hominem operabatur Chris-
: «
reri; 4° utrum in eodem instanti fuerit
tus ea quse sunt hominis et hoc mons-
plene comprehensor.
;

trat Virgo supernaturaliter concipiens. »

Respondeo dicendum, quod, sicut Am-
brosius dicit in libro De Incarnatione ARTICULUS PRIMUS.
cap. VI, § 54, col. 8G7, t. 3, « multa in
hoc mysterio secundum naturam in-
et Utnim Christus in primo instanti S7i3e

venies et ultra naturam. » Si enim consi- conceptionis fuerit sanctificatus per

deremus id quod est ex parte materiai gratiam.
conceptus quam mater ministravit
,

totum est naturale. Si vero consideremus Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur

id quod estex parte virtutis activse,totum quod Christus non fuerit sanctificatus in
est miraculosum. Sed quia unumquod- primo instanti suse conceptionis. Dicitur
que magis judicatur secundum formam enim I Cor., xv, 46 Nonprius quod spi-
:

quain secundum materiam, et simiUter
secundum agens quam secundum pa-
tieiis, inde est quod conceptio Cliristi
debet dici simpliciter miraculosa et su-
pernaturalis^ sed secundum aliquid natu-
ralis.
Ad primum ergo dicendum, quod Chris-
tus dicitur naturalis
ritale est, sed quod animale, deinde quod
spiritale. Sed sanctificatio gratiae pertinet
ad spirituaUtatem. Non ergo statim a
principio suae conceptionis, Christus per-
cepit gratiam sanctificationis, sed post ali-
quod spatium temporis.
2. Praeterea, sanctificatio videtur esse
fdius hominis, in- a peccato secuniUim iUud I ad Cor., vi,
 :

iU SUMMA THEOLOGICA.
ii: Et kxcquidem fuistis aliquaiido, sci- ut scihcet aliquando fuerit homo et non
licet peccatores sea abluti
; estis, sed sanc- fuerit sanctus; sed uegative, quia scilicet
tificati estis. Sed iii Christo nuiiquam fuit quando non fuit liomo, non hal)uit sanc-
j)eccatum. Erg-o non convenit ei sanctifi- titatem humanam; et ideo simul factus
cari per gratiam. fuit homo et sanctus homo. Propter quod
3. Praeterea, sicut pcr Verbum Dei angelus dicit Luc. i Quod nascetur ex
, :

omnia factasunt, itaperVerbum incarna- te sanctum : quod exponens Gregorius

tiim sunt omneshomincs sanctificati, qui
saiictificantur, Hebr., ii, dl Qui sancli-
: dicit
ficat et qui sanctificantur ex uno omnes.
Sed « Verbum Dei per quod facta sunt
omnia, non est factum, » ut Augustinus
dicit in I De Trin., cap. vi, col. 825, t. 8.
Ergo Christus, per quem sanctificantur
omnes, non est sanctificatus.
Sedcontra estquod dicitur Luc, i, 33
XVIII Moral., cap. ui, § 84, col. 89, t. 2,
Ad distinctioiicm
: (( ^ nostrae sanc-
titatisJesus sanctus iiasciturus asseritur:
nos quippe, si sancti efficimur, non ta-
men nascimur, quia ipsa naturae corrup-
conditione constringimur; ille au-
tibilis
tem solus veraciter sanctus natus est, qui
ex commixtione carnalis copulae coiicep-
: tus est. »

Quod nascetur sanctum, vocabitur

ex te Ad tertium dicendum, quod aliter ope-
Filius Dei. Et Joan., x, 36 Quem Pater
: ratur Pater creationemrerum per Filium,
sanctificavit et misit in mundum. aliter tota Trinitas sanctificationem ho-
Respondeo dicendum, quod, sicutsupra minum per hominemChristum. Nam Ver-
dictum est, abuiidantia gratia^ sanctifican- bum Dei est ejusdem virtutis et operatio-
tis aiiimam Christi derivatur ex ipsa iiis cum Deo Patre uiide Pater non ope-
;

Verbi uiiione, secuiidum illud Joan., i,
14 Vidimus gloriam ejus, quasi Uniqe-
: quod movet motum. Humanitas autem
nitia Patre, plenum gratix et veritatis.
Ostensum est autem supra, quod in
primo instanti suae conceptionis cor-
pus Christi animatum fuit, et a Verbo
Dei assumptiim. llnde consequens est
quod iii primo instanti sua3 conceptionis
Christus habuerit plenitudinem gratia^
sanctificantis animam et corpus ejus («).
ratur per Filiiim, sicutper instrumentum
Christi est sicut instrumentum Divinitatis,
ut supra dictiim est; et ideo humanitas
Christi est sanctificans et sanctificaia.
f C(jNCLUsio.
- —
Cum Cliristi corpiis in primo ins-
tanti sn<E conceptionis animatum fucrit, et a
Dci Verbo assumptimi, necessario habuit eo- m
dem instanti plonitu(iinem omnium gratiarum,
qua sanctiticaretur anima, et corpus ejus.

Ad primum ergo dicendum, quod ille

ordo quem ponit ibi Apostoliis, pertinet ARTICULUS II.
ad eos qui per profectum ad spiritualem
statum perveniuiit. In mysterio autem In- Utrum Christus in primo imtanti suee
carnationis magis consideratur descensus conceptionis habuerit usum liberi ar-
divinffiplenitudinis in naturam humanam, bitrii.
quam profectus hiimana' naturaj, quasi
pra^existentis, in Deum. Et ideo iii liomine Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
Christo a principio fuit perfecta spiritua- quod Christus secundum hominem non
litas. habuerit usum liberi arbitrii in primo ins-
Ad secundum dicendum, quod sanctifi- tanti suae conccptionis. Prius est enim
cari est aliquid fieri sanctum. Fit antem esse rci quam agere vel operari. Usus
aUquid non solum ex coiitrario, sed etiam autem liberi arbitrii est quffidam opera-
ex negative vel privative opposito sicut ; tio. Cum ergo anima Christi esse incoe-
album fit ex nigro, et etiam ex non albo. perit in primo instanti suae conceptionis,
Nos aulem ex peccatoribus sancti effici- ut cx praedictis patet, videtur esse im-
mur, et ita sanctificatio nostra est ex pec- possibile quod iii primo iiistanti concep-
cato. Sed Christus quidem secundum ho- tionis hal)iicrit usam libcri arbitrii.
miiiem factus est sanctus, quia hanc 2. Pra^tcrea, usus liberi arbitrii cst
grafia' sanctitatem non semper habiiit elcctio. Electio autcm pra'supponit deli-
non tamen factus est sanctus ex pccca- bcrationcm coiisilii dicit cnim Philoso- :

tore, quia peccatum nunquam habiiit; phus in III Ethic, cap. iii, circa fin.,
sed factus est sanctus ex non sancto se- quod electio est ajq^ctitus pra^consi-
((

cundum bomincm, non quidemprivative, liati. » Ergo videtur impossibile quod in

' Plenius in textu D. Cregorii. (a) Sic unauimiter Tlieologi.

 QUJ^.ST. XXXIV, ART. II ET ITI. 145

primo instanti suae conceptionis Christus Ad secundum dicendum, quod simul

liabuerit usum liberi arbitrii.
3. Pra3terea, liberum arl)itrium est fa
cultas voluntatis ct rationis, ut in prima
parte habitum est et ita usus libcri ar-
; minatione consilii primo habent certitu-
bitrii, est actus voluntatis et rationis,
sive intellcctus. Sed actus intellectus
prffisupponit actum sensus, qui esse non
potest sine convenientia organorum, quae
non videntur fuisse in primo instanti con-
ceptionis Christi. Ergo videtur quod
Christus non potuerit habere usum b-
beri arbitrii in primo instanti suae con-
ceptionis.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in libro De Trinitate : Mox ut Verbum ((
venit in uterum servata virtute propriai
naturae, factum est caro et perfectus ho-
mo. » Sed perfectus homo habet usum
hberi arbitrii. Ergo Christus habuit in
primo instanti suse conceptionis usum
liberi arbitrii.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, humanae naturae, quam
Christus assumpsit, convenit spiritualis
cum terminaturconsihum veldelibcratlo,
potest esse electio. Illi autem qui deli-
beratione consilii indigent, in ipsa ter-
dinem de eligendis, et ideo non statim eli-
gunt. Ex quo patet quod deliberatio
consilii non praeexigitur ad clectionem
nisi propter inquisitionem inccrti. Chris-
tus autem in primo instanti suae concep-
tionis, sicut habuit plenitudinem gratiae
sanctificantis, ita habuit plenitudinem
veritatis cognitae, secundumillud Joan., i,
i^: Plenumgimtiaeetveritatis. Unde quasi
habens omnem certitudinem potuit sta-
tim in instanti eligere.
Ad tertium dicendum, quod intellectus
Christi secundum scientiam infusam po-
terat intelligere, etiam non convertendo
se ad phantasmata, utsupra habitum est.
Unde poterat in eo esse operatio volunta-
tisetintellectus absque operatione sensus.
Sed tamen potuit in co esse etiam operatio
sensus in primo instanti suae conceptio-
nis, maxime quantum ad sensum tactus :

perfectio in qua non profecit, sed eam

; quo sensuproles concepta sentit inmatre,
statim a principio habuit. Periectio autem
ultima non consistit in potentia vel inha-
bitu, sed in operatione. Unde in II De
anima^ text. 5, dicitur quod operatio est
actus secundus. Et ideo dicendum est
quod Christus in primo instanti suae con-
ceptionis habuit illam operationem animae
quse potest in instanti haberi. Talis autem
est operatio voluntatis et infellectus, in
qua consistit usus liberi arbitrii. Subito
enim et in instanti perficitur operatio in-
tellectus et voluntatis magis quam visio
etiam antequam animam rationalem obti-
neat,utdiciturinlib. II Degener. animal.,
cap. III, a princ, et cap. iv, a med. Unde
cum Christus iii primo instanti suae con-
ceptioiiishabuerit animam rationalem,
formato jam et organisato corpore ejus,
multo magis in eodem instanti poterat ha-
bere operationem sensus tactus.
CoNCLUsio. — Cum Christus in primo instanti
suse conceptionis fuerit sccundum animam per-
fectus, in eodem quoque instanti habuit usum
liberi arbitrii.

corporaUs; eo quodinteUigere,velleetsen- ARTICULUS III.

tire non estmotus qui sit actus imperfecti,
quod successive perficitur, sed est actus Utrum Christus in primo instanti suae
conceptionis mereri potuerit.
jam perfecti, ut dicitur in III De anima,
text. 28. Et ideo dicendum est quod Chris- Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
tus in primo instanti suse conceptionis quod Christus in primo instanti suae con-
habuit usum hberi arbitrii. ceptionis mereri non potuerit. Sicut enim
Ad primum ergo dicendum, quod esse se habet liberum arbitrium ad merendum,
est prius natura quam agere non tamen : ita ad demerendum. Sed diabolus in primo
est prius tempore sed simul cum agens
; instanti suae non potuit pec-
creationis
habet esse perfectum, incipit agere, nisi care, utinprimaparte habitum est. Ergo
sit aiiquid impediens sicut ignis simul
: neque anima Christi in primo instanti
dum generatur incipit calefacere et illu- suae creationis, quae fuit primum instans
minare sed calefactio non terminatur in
: conceptionis Christi, potuit mereri.
instanti, sed per temporis successionem; 2. Praeterea, illud quod homo habet in
illuminatio autem perficitur in instanti. Et primo instanti suae conceptionis, videtur
talis operatio est usus liberi arbitrii, ut ei esse naturale, quia hoc est ad quod
dictum est. terminatur sua generatio naturalis. Sed

* Habetur apud Gregorium in Registro, lib XI, ind. IV, epistola-LX\u, col. 1208. t. 3.

V. 10
146 SUMMA THEOLOGICA.
natjiralibus non meremur, ut patet ex his quod est praeter naturam, est quaedam
qua>, (licta sunt in secunda parte. Ergo excisio ab eo quod est secundum natu-
videtur quod usus liberi arbitrii, quem ram. Et ideo liberum arbitrium creaturae
Ghristus hal)uit secundum hominem in in primo instanti creationispotest moveri
primo instanti sua», conceptionis, non adbonum merendo, non autemad malum
fuerit meritorius. peccando, si tamen natura sit integra.
3. Praeterea, id quod semel aliquis Ad secundum dicendum, quod ihud
meruit, jam fecit quodammodo suum : quod homo habct in principio suae crea-
et ita non videtur quod iterum possit tionis, secundum communem naturae cur-
idem mereri, quia nulhis meretur
illud sum, est homini naturale. Nihil tamen
quod suum est. Si ergoChristus in primo prohibet quin ahqua crcatura in prin-
instanti suse conccptionis meruit, sequi- cipio suae crcationis ahquod beneficium
tur quod postea nihil meruerit, quod gratiae a Deo consequatur. Et hoc modo
patet esse falsum. Non ergo Christus in anima Ghristi in principio suae creationis
primo instanti suae conceptionis mcruit. consecuta est gratiam, qua posset me-
Sed contra est quod Gregorius dicit * reri et ea ratione gratia illa secundum
:

Super XXV Exod. v. 31 « Non habuit om-

, ; quamdam simihtudinem dicitur fuisse
nino Ghristus juxta animae meritum, quo iUi homini naturahs, ut patet per Augus-
potuisset proficere. » Potuisset autem tinum in Enchir., cap. xl.
proficere in merito si in primo instanti Ad tertium dicendum, quod nihil pro-
suae conceptionis non meruisset. Ergo hibet idem esse ahcujus ex diversis
in primo instanti suae conceptionis meruit causis et secundum hoc Christus glo-
:

Ghristus. riam immortahtatis, quam meruit in

Respondeo dicendum, quod, sicut su- primo instanti suae conceptionis, potuit
pra dictum est, Ghristus in primo ins- etiam posterioribus actibus et passioni-
tanti suae conceptionis sanctificatus fuit bus mereri, non quidem ut esset sibi
per gratiam. Est autem duplex sanctifi- magis debita, sed ut sibi ex pluribus
catio una quidem adultorum, qui se-
: causis deberetur.
cundum proprium actum sanctificantur :
—
CoNCLLsio. Cum Cliristus in primo instanti
alia autem puerorum, qui non sanctifi- suae conceptionis ita fuerit sanctiiicatus, ut alio-
cantur secundum proprium octum fidei, rum sanctificator esset, eodem quoque instanti
sed secundum fidem parenlum vel Eccle- cum meruisse, dicendum est.

siae. Prima autem sanctificatio est per-

fectior quam secunda; sicut actus est ARTICULUS IV.
perfectior quam habitus, et quod est per
Utrum C/iristus fuerit perfectus compre-
se, eo cst per aliud. Gum
quod ergo hensor in primo instanti suee con-
sanctificatio Ghristi fuerit perfectissima,
ceptionis.
quia sic sanctificatus est ut esset ahorum
sanctificator, consequens est quod ipse Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur .

secundum proprium motum liberi ar- quod Christus non fuerit perfectus com-
bitrii in Deum fuerit sanclificatus; qui prchensor in primo instanti suae concep-
quidem motus libcri arbitrii est merito- tionis. Meritumenim praecedit praemium,
rius. Unde consequens est quod in primo sicut et culpa poenam. Sed Ghristus in
instanti suae conceptionis Ghristus me- primo instanti suae conceptionis meruit,
ruerit [a). sicut dictum cst. Gum crgo status com-
Ad primum ergo dicendum, quod H- prehensoris sit principalc pra^mium, vi-
berum arbitrium non codem modo se detur quod Ghristus in primo instanti
habet ad bonum et malum. Nam ad bo- suae conceptionis non fuerit compre-
num se habet pcr se et naturahter ad : hensor.
malum autem se habet pcr modum de- 2. Praeterca, Dominus dicit Luc, ult.,
fcctus et praetcr naturam. Sicut autem 2G : Hxc Christum pati, et ita
oporfint
Philosophus dicit in II De Cxlo, text. 18, intrare in ghriam suam. Sed gloria per-
posterius est quod est praeter naturam, tinct ad statum comprehcnsoris. Ergo
eo quod est secunchim naturam quia id ;
Christus noii fuit in sfatu comprohcn-
'Hahetur \\\ quadain (;iossa,uam I). (irogorii in (rt) Ahi quibus S. Honaventuia favere ^idi'tur
Kxoduui coHunonlarius uon ost. Dosuinpta dicuut (luod C.liristus nuMaiit statiiu post priiui-
fst Glossa ista ex llom. vi 1«- Ezechiel., ii 8, piuiu couceptiouis, non autom iii i|>so primo ins-
col. 832. ' ^
sod Scolus absolutc cum S. Tboma tonct.
'
t. 2. taiiti ;
 ;

QU^ST. XXXIV, ART. IV, ET QUiEST. XXXV, ART. I. 147

soris inprimo instanti suae conccptionis,

qiiando adhuc nullani sustinuerat pas-
sioncm. QU^STIO XXXV.
3. Praeterea, illud quod non convenit
nec liomini ncc angclo, vidctur csse DE NATIVITATE CHRISTI.
propriumDeo;ctitanonconvcnit Cliristo,
secundum quod liomo. Sed sempcr (In octo articulos divisa.)
esse bcatum non convenit nec homini
nec angclo; si enim fuissent conditi
Consequentcr post Christi conceptio-
bcati, postmodum non peccasscnt. Ergo
Christus, secundum quod homo, non fuit
nem agendum est de ejus nativitate : et
primo quantum ad ipsam nativitatcm
beatus inprimo instanti suseconceptionis.
secundo, quantum ad nativitatis mani-
Sed contra estquod diciturin psal. lxiv,
festationem.
5 : quem elegisti et assumpsisti;
Beatus
Circa primum quaeruntur octo 1 " utrum
quod secundum Glossam Aug. refer- *
:

nativitas sit naturse vel pcrsonae 2° utrum

tur ad humanam naturam Christi, (( quse
;

Christo sit attribuenda alia nativitas prae-

assumpta est a Verbo Dei in unitatem
personae. » Sed in primo instanti con-
ter aeternam ;
3° utrum secundum nativi-
tatem temporalem B. Virgo sit mater
ceptionis fuit assumpta humana natura
ejus 4° utrum debeat dici mater Dei
;
a Verbo Dei ^ Ergo in primo instanti
.

5° utrum Cliristus secundum duas filia-

suse conceptionis Christus, sccundum
tiones sit fiUus Dei Patris et Virginis
quod homo, fuit beatus, quod est esse
matris 6° de modo nativitatis 7° de loco ;
comprehensorcm. ;

8" de tempore nativitatis.

Respondeo dicendum, quod, sicut ex
dictispatet, nonfuit conveniens utChris-
tus in sua conceptione acciperet gratiam
habitualem tantum absque actu accepit
ARTICULUS PRIMUS.
:

enim gratiam non ad mensuram, ut su-

pra habitum est. Gratia autem viatoris, Uirum nativitas sit naturae vel personge.
cum sit deficiens a gratia comprehen-
soris, habetmensuramminorem respectu Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
gratiae comprehensoris. Unde manifestum quod nativitas naturae conveniat magis
est quod Christus
in primo instanti suse quam personse. Dicit enim Augustinus '"

conceptionis accepit non sohim tantam in libro De fide ad Petrum, cap. n, § 14 :

gratiam quantam comprehensores ha- (( Natura seterna atque divina non pos-
bent, sed etiam omnibus comprchenso- set concipi et nasci ex natura humana,
ribus majorem. Et quia gratia illa non nisi secundum veritatem humanae natu-
fuit sine actu, consequens est quod actu rae. »Si igitur divinae naturse convenit
fuerit comprehensor, videndo Deum per concipi etnasci ratione humanse natura?,
essentiam clarius cffiteris creaturis («). multo magis convenit humana^ naturae.
Ad primum ergo dicendum, quod, si- 2. Prseterea, secundum Philosophum,
cut supradictum est, Christus non meruit V Metaph., text. 5, nomen naturse a ((

gloriam anima;, secundum quam dicitur nascendo sumptum est. » Sed denomi-
comprehensor, sed gloriam corporis, nationes fumt secundum simihtudinis
ad quam per suam passionem pervenit. convenientiam. Ergo videtur quod nati-
Unde patet responsio ad secundum. vitas magis pertineat ad naturam quam
Ad tertium dicendum, quod Christus, ad personam. .

ex hoc quod fuit Deus ct homo, ctiam in 3. Prseterea, illud proprie nascitur
sua humanitate habuit aUquid prai cse- quod per nativitatem incipit esse. Sed pcr
teris creaturis, ut scihcet statim a prin- nativitatem Christi non incoepit esse per-
cipio esset beatus. sona Christi, sed ejus humana natura.
Ergo videtur quod nativitas proprie per-
CoNCLUsio. —
Christus, cura in instanti suee
tineat ad naturam, non ad personam.
conceptionis gratiam acccperitnon ad mensuram,
in eodem instanti fuit actu compreheusor, Dcum Sed contra est quod Damascenus dicit in
per essentiam ca^teris clarius videndo. Illlib. Orth. fid., cap. ii, iiietvi,col. 983,

'
Ex Aug. in eumdem psalm., § 7, col. 778, 3 Cod. : (( Augustinus ; cujus loco restituendus
t. 4. est Fulgentius; col. 678.
- Parm. addit : « in unitatem personae. » (a) Ita omncs Theologi.
148 SUMMA THEOLOrxTCA.

t. 1 : « Nativitas hypostasis est, non na-

turae. »

Respondeo dicendum, quod nativitas AKTICULUS II.

potest attribui alicui dupliciter uno modo :

sicut subjecto, alio modo sicut tcrmino. Utrum attribuenda sit Christo aliqua
Sicut subjecto quidem attribuitur ei nativitas temporalis.
quod nascitur hoc autem propric est :

hypostasis, non natura. Cum enim nasci
sit quoddam generari, sicut generatur
aliquid ad hoc quod sit, ita nascitur ali-
quid ad hoc quod sit. Esse autem pro-
prie est rei subsistentis nam forma quae
non subsistit, dicitur esse sohim, quia ea
ahquid est persona autem vel hypos-
: non potuit temporaliter nasci.
tasis significatur per modum subsisten-
tis : natura autem significatur pcr mo-
dum formffi qua ahquid subsistit.
Et ideo nativitas, tamquam subjecto
Ad secundum sic proceditur. 1. Yidetur
quod Christo non sit attribuenda ahqua
nativitas temporalis. Nascienim estvelut
quidam motus rei non extantis, antequam
: nascatur, id agens beneficio nativitatis,
ut sit. Sed Christus ab aeterno fuit. Ergo
2. Prffiterea, illud quod est in se per-
fectum, nativitate non indiget. Sed per-
sona Fihi Dei ab aiterno fuit perfecta.
Non ergo indiget temporali nativitate :

nascenti, proprie attribuitur personffivel
hypostasi, non naturse sed sicut termino
attribuitur nativitas naturae. Terminus
enim generationis et cujusUbet nativi-
tatis est forma natura autem per mo-
dum formse significatur. Unde nativitas
naturam, ut patet per
dicitur esse via in
Philosophum, II Physic, text. 14; termi-
natur enim natura; intentio ad formam
et ita videtur quod non sit temporahter
; natus.
3. Praeterea, nativitas proprie pcrsonae
convenit. Sed in Christo est una tantum
: persona. Ergo in Christo est tantum una
nativitas.
4. Praeterea, quod duabus
nativitatibus
nascitur, bis nascitur. Sed haec videtur
esse falsa Christus est bis natus quia
:
;

seu naturam speciei. nativitas ejus qua de Patre est natus,

Ad primum ergo dicendum, quod prop- interruptionem non patitur, cum sit
ter identitatem quae in divinis est inter aeterna, quod tamen requiritur ad hoc ad-
naturam hypostasim, quandoque na-
et verbium bis ille enim diciturbis currere
:

tura ponitur pro persona vel hypostasi. qui cum interruptione currit. Ergo vide-
Et secundum hoc
dicit Augustinus natu- tur quod in Christo non sit ponenda du-
ram divinam esse conceptam et natam, plex nativitas.
quia scilicet persona Fihi est concepta Sed contra est quod Damascenus dicit
et nata secundum humanam naturam. in III lib. Orth.fid., cap. vii, col. 1010,
Ad secundum dicendum, quod nullus t. 1 : « Confitemur duas Christi nativi-
motus seu mutatio dcnominatur a sub- tates unam, quae
: est ex Patre, ieternam;
jecto quod movetur, sed a termino mo- et unam, quae est in uhimis temporibus,
tus, a quo speciem habet et propter hoc : propter nos. »

nativitas non denominatur a persona quse Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
nascitur, sed a natura ad quam nativitas tum est, natura comparatur ad nativita-
terminatur. tem sicut terminus ad motum vel muta-
Ad tertium dicendum, quod natura tionem. Motus autem diversificatur
proprie loquendo, non incipit esse; sed secundum diversitatem tcrminorum, ut
magis persona incipit esse in aliqua patet per Philosoplium in Y Phijsic, text.
natura quia, sicut (hctum est, natura
: 41 et seq. In Christo autem est duplex*
significatur ut quo aliquid est; persona natura quarum imam accepit ab aeterno
autem significatur ut quai habet esse a Patre, alteram accepit temporaliter a
subsistens. matre. Et idco iiecesse est attribuere
Christoduas iiativitates, unam qua a'ter-
CoNCLUsio. — Nativitas,
ut subjocto, quod nas-
naliter natus est a Patre, aliam, (jua
citur, attribuitui' diviuai persouu;; uatura; vero,
ut termino. temporahter natus cst a matre.
Ad primum crgo dicciKhiin. (juod ha*c
fuit objeclio cujusdam Fcliciaiii lueretici,

' Parni. : « sunl du.p natm-.T, divina scilioct ot huinana. »

 :

QU^ST. XXXV, ART. II ET III. 145)

quam August. *
in lib. Contra Felicianum, tempus multo magis differunt
nitas et
cap.xii, col. ll()(), t. 8, sicsolvit : « Fiii- quam dao tempora, cum tamen utrum-
gamus, » iiiquit, « sicut plorique volunt, quedesignet mensuram durationis.
esso in mundo aiiimam goneralem, quae
—
Co.NCLUsio. Cum (lu.T, fuerint in Cliristo na-
sic ineffabili motu semina cuncta vivifi- turff', necesse est duas illi attribuore nativitates,
cet, ut non sit concreta cum genitis, scd unam ajternam, rjua ajternaliter a I*atre proces-
vitam prajstet ipsa gignendis, nempe cum sit aliam temporalem, rpia temi^oralitcr
; a matre
natus est.
heec in utero, passibilem materiam ad
usus suos formatura, pervencrit, unam
secum facit esse personam ejus rei quam ARTICULUS III.

non eamdem constat liabere substan-

tiam; et fit operante aiiima et patientc Utrmn secundum temporalem Christi
materia, ex duabus substantiis unus nativitatem B. Virgo possit dici mater
homo sicque animam nasci fatemur ex
; ejiis.

utero, non quia antequam nasccretur,

quantum ad se attinet, ipsa penitus non Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur
fuisset. Siccrgo, iino sul)limius iiatus est quod secundum temporalcm nativitatcm
de matre Filius Dei secundum hominem, Christi B. Virgo non possit dicit matcr
eo pacto quo cum corpore nasci docetur ejus. Ut enim supra dictum est, B. Virgo
et aiiimus, non quia utriusque sit una Maria nihil active in generatione Christi
substantia, sed quia ex utraque fit una operata est, sed solam matcriam minis-
persona. Non tainen ab initio carnis cce- travit. Sed hoc non videtur sufficere ad
pisse dicimusFilium Dei, ne temporalem rationem matris alioquin lignum dicere-
:

credat aliquis Deitatem; non ab aeterno tur esse mater lecti aut scamni. Ergo vi-
Filii Dei novimus carnem, nc non veri- detur quod B. Virgo non possit dici ma-
tatem humani corporis, sed quamdam tcr Christi.
cum suscepisse putemus imaginem. 2. Praiterea, Christus ex B. Virgine
Ad secundum dicendum, quod haec fuit miraculose natus Sed miraculosa ge-
est.
ratio Nestorii,, quam solvit Cyrillus iii neratio non sufficit ad rationem mater-
quadam Epistola, col. 43, t. 10, dicens : nitatis vel filiationis iion enim dicimus;

« Non dicimus quod Filius Dei indiguerit
necessario propter se secundanativitate,
post eam quae ex Patre est est enim fa-
tuum et indoctum existentem ante omnia
s«cula et consempiternum Patri indigere
dicereinitio, ut sitsecundo. Quoniamau-
tem propter nos etpropter nostram salu-
tcmuniens sibi secundum subsistentiam,
quod est humanum, processit ex muliere,
ob hoc dicitur nasci carnaliter. »
Ad tertium dicendum, quod nativitas
est persona; ut subjccti, naturai autem
Evam fuisse filiam Adae. Ergo videtur
quod nec Christus debeat dici filius B. Vir-
: ginis.
3. Praeterea, ad matrem pertinere vi-
detur decisio seminis. Sed, sicut Damas-
cenus dicit in III lib. Orth. ful., cap. ii,
col. 986, t. 1, « corpus Christi^ non semi-
naliter, sed conditive, aSpiritu sanctofor-
matum est. » Ergo videtur quod B. Virgo
iion debeat dici mater Christi.
Sed contra est quod dicitur Matth., i,
1 8 Christi generatio sic erat
: Cum esset :

ut termini. Possibile est autem uni sub- desponsata mater Jesu Maria Joseph, etc.
jecto plm'es transmutationes inesse Respondeo dicendum, quod B. Virgo
quas tamen necesse est secundum ter- est vera et naturalis mater Christi. Sicut
minos variari quod tamen non dicimus,
: enim supra dictum est, corpus Christi
quasi aeterna nativitas sit transmutatio non est de caelo allatum, sicut Valeuti-
aut motus, sed quia significatur per mo- nus haereticus posuit, sed de Virgine
dum mutationis aut motus. matre sumptum, et ex purissimis san-
Ad quartum dicendum, quod Christus guinibus ejus formatum. Et hoc solum
potest dici bis natus secundum duas nati- requiritur ad rationem matris, ut ex su-
vitates. Sicut enim dicitur bis currere pra dictis patet. Unde B. Virgo vcre est
qui currit duobus temporibus, ita potest mater Christi.
dici bis nasci qui semel nasciturin aeter- Ad primum ergo dicendum, quod, si-
nitate, et semel in tempore, quia aeter- cut siipra dictum est, paternitas, sive

* Cod. « Augustinus » cujus loco restituendus conditoris more ,

per Spiritum sanctimi. » Micli.
Vigilius. Lequieu apud Migne.
* « Non id quidem seminali procreationc, sed
130 SUMMA THEOLOGICA.
matornitas, et filiatio, non competunt in
quaoumque genoratione, sed in sola ge-
neratione vivenlium. Et ideo si aliqua
inanimata ex aliqua materia fiant, non
propterhoc consequiturin eis relatio ma-
ternitatiset fdiationis, sed solum in ge-
neratione viventium, quai proprie nativi-
tas dicitur.
Ad secundum dicendum, quod sicut
Damascenus dicit in lib. III Orth. /id.,
cap. VII, col. tOtO, t. 1, « nativitas tem-
poralis qua Cliristus est natus propter
nostram salutem, est quodammodo se-
cundiim nos, quoniam natus est homo
ex muliere, et tempore conceptionis de-
bito; supcr nos autem, quoniam non ex
semine sed ex Spiritu sancto et sancta
Virgine supra legem conccptionis. » Sic
igitur ex parte matris nativitas illa fuit iia-
turalis sed ex partc operationis Spiritus
; ideo quidquid convcnit divina^ natura» vel
sancti fuit miraculosa. Undc B. Virgo
est vera et naturalis mater Christi.
Ad tcrtium dicendum, quod sicut su-
pra dictum est, resolutio seminis feminai
non pertinet ad necessitatem conceptus ;
et ideo resolutio scminis non ex necessi-
tatc requiritur ad matrem.
CoNCLUsio. — Cum Christi corpus de Virginc
matro sumptum et ex purissimis ejus sanguini-
bus formatum iucrit, vere beata Virgo mater
illius dicitur.
ARTICULUS IV.
Utrum B. Virgo debeat dici mater Dei.
Ad quartum sic proceditiir. 1. Videtur
quod B. Virgo non debeatdici mater Dei.
Non enim dicendum est circa divina mys-
teria, nisi quod cx sacra Scriptura habe-
tur. Sed nunquam in sacra Scriptura le-
gitur quod sit mater aut genitrix Dci, scd
quod sit mater Christi, vel mater pueri,
ut patetMatth., i. Ergo non est dicendum
quod B. Virgo sit mator Dei.
2. Prieterea, Christus dicitur Deus sc-
cundum divinam naturam. Sed diviiia
natura non accepit initium essendi ex
Virgine. Ergo B. Virgo iion est dicenda
mater Dei.
3. Praiterea, hoc nomen Deus commii-
niter pradicatur de Patre, et Filio, et
Spiritu sancto. Si ergo B. Virgo est matt>r
Dci, vidctur s(»qui quod B. Virgo sit inatcr
Patris, ot Filii, et Spiritus sancti, quod
• Vide inter «pera Cyrilli Epist. xvii ad Nesto-
riinii, anath. I, col. 110, t. 10.
* Noslorianisul)dole vocom ((Theotocos»,et ncui
est inconveniens. Non ergo B. Virgo de-
bet dici mater Dei.
Sed contra est quod in Capitulis * Cyrilli
approbatis Ephesina synodo, part.i
in ,
cap. VI,anathem. i legitur
, Si quis non
: <(
confltcturDcum esse secundum verita-
tem Emmanuelem, et propter hoc Dei
genitricem sanctam Virginem, genuit
enim carnaliter carnem factum Dei Ver-
bum, anathema sit. »
Respondeo diccndum, qiiod, sicut su-
pra dictum est, omne nomen significans
inconcreto naturam aliquam, potest sup-
ponere pro qualibet hypostasi illius na-
turse. Cum aiitem unio Incarnationis sit
facta in hypostasi, sicut supra dictum
est, manifestum est quod lioc nomen
Deus potest supponere pro hypostasi ha-
bente humanam naturam et divinam. Et
humanae, potest attribui illi personae,
sive secundum quod pro ea supponit no-
meii significans divinam naturam, sivc
secundum quod pro ea supponit nomen
significans humanamnaturam.Concipi au-
tem et nasci personae attribuitur et hy-
postasi secundum naturam illam in qua
concipitur et nascitur. Cum igitur in
ipsoprincipio conccptionis fuerithumana
natura assumpta a diviiia persona, sicut
prsedictum est, consequens est quod vere
possit dici Deum esse conceptum et na-
tum de Virgine. Ex hoc autem dicitur
aliqua mulier alicujus mater, quod eum
concepitet genuit. Unde consequens est
quod B. Virgo vere dicatur mater Dei.
Solum enim sic negari possct B. Virgi-
ncm esse matrem Dei, si vel humanitas
prius fuisset subjecta conceptioni et nati-
vitati, quam homo ille fuisset Filius Dei,
sicut Photius posuit; vel humanitas iion
fuisset assumpta in unitatem persouce,
vel hypostasis Verbi Dei, sicut posuit
Nestorius'. Utrumque autom horum cst
erroneum. Undc hsereticum est negare
B. Virginem esse matrom Dei.
Ad primum ergo dicendum, quod haec
fuit objectio Nestorii quae qiiidem sol-
:
vitur cx hoc qiiod lioot non invoniatur
expresse in Scriptura dictum quod B.
Virgo sit mater Dei, invenitur tamen ex-
presse in Scriptura quod Jesus Christus
ost vorus Dous, ut patot i Joan., ult., ot
(]iiod B. Virgo cst mater Josu Cbristi, ut
patetMatth., i. Unde sequitur cx necessi-
catholicam ac genuuKuu hujus vocis siguilica-
tioncm admisermit.
 QU^ST. XXXV, ART. IV KT V. 131

tate ex verbis Scriptura3 quod sit mater relationis est ad aliquid aliquahter se ha-
Dei. Dicitur etiam Rom., ix, 5, quocl ex bere unde et interempto uno rela-
:

Judaeis est Chrlstiis secundum carnem; tivorum, interimitur aliud. Sed fihatio
qui est super omnia Deus beneclictus in qua Christus est Fihus Dei Patris,
aetcrna,
sxcula. Non autcm est ex Judaiis, nisi non dependet a matre, quia nuUum aetcr-
mediante B. Virgine. Unde ille qui est num dependet a temporah Ergo Christus .

super omnia Deus benedictus in sxcula, non est fihus matris fihatione aeterna.
est vere natus ex B. Virgine sicut cx sua Aut ergonuUo modo est flUus cjus, quod
matre. est contra praedicta, aut oportet quod sit
Ad secundum dicendum, quod illa cst filius ejus quadam aUa filiatione tempo-
objectioNestorii. Sed Cyrillus in quadam rali. Sunt ergo in Cliristo duai fiUationes.
Epistola contra Nestorium, col. 22, 1. 10, 3. Praeterea, unum
relativorum poni-
eam solvit, sic dicens « Sicut* liominis
: tur in definitione aUerius ex quo patet :

anima cum proprio corpore nascitur et quod unum relativorum specificatur ex

tanquam unum reputatur et si voluerit ; aUo. Sed unum et idem non potest esse
quispiam dicere, quod est gcnitrix car- in diversis speciebus. Ergo impossibile
nis, non tamen et animae genitrix, nimis videtur quod una et eadem relatio termi-
superflue loquitur; tale aliquid gestum netur ad extrema omnino diversa. Scd
percipimus iu generatione Christi; na- Cliristus dicitur fiUus Patris aeterni, et
tum est enim ex Dei Patris substantia matris temporaUs, qui sunt termini om-
Dei Verbum quia vero carnem assump-
: nino diversi. Ergo videtur quod non pos-
sit, confiteri quodnatum
necessarium est sit eadem relatione Ghristus dici fihus
est secundum carnem ex muliere. » Di- Patris et matris. Sunt ergo in Christo
cendum est ergo quod B. Virgo dicitur duaefihationes.
mater Dei, non quia sitmater Divinitatis, Sed contra est quod, sicut Damascenus
scd quia personee habentis divinitatem et dicit in hb. III Orth. fid., cap. xni, col.
humanitatem est mater secundum hu- 1034, t. 1, ea quae sunt naturee multiph-
manitatem. cantur in Christo, non autem ea quae
Ad tertium dicendum, quod hoc no- sunt personae. Sed filiatio maxime per-
men Deus quamvis sit commune tribus tinet ad personam est enim proprietas
:

personis, tamen supponit quandoque pr6 personalis, utpatet ex his quae in I parte
sola persona Patris, quandoque pro sola dicta sunt. Ergo in Ghristo est una tantum
persona FiUi vel Spiritus sancti, ut supra filiatio.
habitum est. Et ita cum dicitur Beata : Respondeo dicendum, quod circa hoc
Virgo est mater Dei, hoc nomen Deus sunt diversae opiniones. Quidam enim
supponit pro sola persona Filii incar- attendentes adcausam filiationis, quae est
nata. nativitas, ponunt in CUristo duas filia-
tiones, sicut et duas nativitates. Alii vero
CoNCLUsio. —
Cum eadem sit in Cliristo, di-
attendentes ad subjectumfiliationis, quod
vinae et hmiianfe naturee, quam a matre accepit,
hypostasis, consequcns est Beatam Vii'ginem Dei est persona vel hypostasis ^, pouunt in
malrem veredici:immocontrarium asserere hse- Ghristo unam tantum filiationem ^, sicut
reticimi esse.
et unam hypostasim vel personam.
Unitas enim relationis velejus pluraUtas
ARTICULUS V. non attenditur secundum terminos, sed
secundum causam vel subjectum. Si enim
Utrum in Christo sint dux filiationes. secundum terminos attenderetur, opor-
teret quod homo in se duas filia-
quilibct
Ad quintum sic proceditur. 1Videtur
. tiones haberet, unam qua referretur ad
quod in Christo sint du* fihationes. Na- patrem, et aham qua referretur ad ma-
tivitas enim est causa fihationis. Sed in trem. Sed recte consideranti apparet,
Christo sunt duae nativitates. Ergo etiam eadem relatione referri unumquemque ad
in Clnisto sunt duae fiUationes. suumpatremetmatrem, propter uuitatem
2. Praeterea, fihatio qua quis dicitur causae eadem enim nativitate homo nas-
;

fihus ahcujus vel matris, vel patris, de- citur ex patre et matre unde eadem ;

pendet ahquahter ab ipso, quia esse relatione ad utrumque refertur et eadem :

* D. Thomas breviter refert quse plenius a * Sic S. Bonaventiu-a in III, d. vui. a. 2,

S. Cyrillo disseruntur. q. 2.
' Parm. addit : « Filii. »

152 SUMMA THEOLOGICA.
ratio est de magistro qui docet multos
discipulos eadcm doctrina, et de domino
qui gubernat divcrsos subjectos eadem
potestate. Si vero sint causai diversas
specie difTerentes, ex consequcnti viden-
tur etiam relationes specie differre, Unde
nihil prohibet plures tales rationes cidem
inesse sicut si aliquis est aUquorum
; Dominus ex reaU subjectione creaturaead
magister in grammatica, et aliorum in
logica, alia est ratio magisterii utriusque
ct ideo rationibus diversis unus et idem
homopotest essemagisterveldiversorum,
vel corumdem, secundum (hversas doc-
trinas. Contingit autem quandoque quod
ahquis habet relationem ad plures secun-
dum diversas causas, ejusdemtamen spe-
sicutcumahquis estpatcrdiversorum
ciei;
fdiorum secundum diversos generationis
actus unde paternitas non potest specie
: ut dictum est. Nec potest dici quod sit
differre, cum actus generationum sint
iidem specie : et quia plures formae ejus-
dem non possunt simul inesse
speciei
eidem subjecto, non cst possibile quod
sintplurespaternitates in eo qui est pater
plurium fihorum generatione naturah;
secus autem esset, si esset pater unius
generatione naturaU, et alterius per adop-
tionem.
Manifestum autem est, quod non una
et eadem nativitate Christus est natus ex
Patre ab aeterno, et ex matre ex tempore
nec nativitas est unius speciei. Unde
quantum ad hoc, oporteret dicere in
Christo esse diversas fihationes, unam
temporalem et aham eeternam. Sed quia
subjectum fihationis non est natura aut
pars naturae, sed solum persona vel hy-
postasis, in Christo autem non est hypos-
tasis vel persona, nisiaBterna non potcst;
in Christo esse ahqua fihatio, nisi quae
sit in hypostasi aeterna. Omnis autem
relatio qua^ ex tempore de Deo dicitur,
non ponit in ipso Deo aeterno aliquid se-
cundum rem, sed secunchim rationem
tantum, sicutin prima partehabitum est;
et idco fihatio qua Christus rcfcrtur ad
matrem, non potest esse realis relatio,
sed solum secundum rationem.
Et sic quantum ad ahquid, utraque
opinio verum dicit. Nam si a1tcn(hmuis
ad pcrfectas rationes fdiationis, oporfct
dicere duas filiationcs secundum (hiahta-
tem nativitatum; si autem attendamus ad
subjcctum filiafionis, ([uod nun [)otcst
esse nisi supposifum a'tcrnum, non [)o-
tcst in Christo esse realiter nisi fihafio
' Giullcnuus conlrurium lcnct, scilicct duas
;
aeterna '. Dicitur tamen
fdius ad
relative
matrem rclatione quae cointeUigitur rela-
tioni maternitafis ad Christum sicut ;
etiam Deus dicitur Dominus relatione quae
cointcUigifur reali relationi qua creatura
sujjjicitur Deo : et quamvis relatio dominii
nonsit rcalisinDco, dicitur famen realiter
ipsum. Et similiter Christus dicitur rea-
: liter filius Virginis matris ex relafione
reali maternitatis ad Christum.
Ad primum ergo dicendum, quod na-
tivitas temporaliscausarctin Chrisfo fem-
poralem filiationem realem, si esset ibi
subjectum hujusmodi filiationis capax;
quod quidem esse non potest ipsum :
enim suppositum aeternum non potest
esse susceptivum relationis temporalis,
susceptivum filiafionis temporalis ra-
tione humanae naturae, sicut etiam et
temporalis nativitafis ;
quiaoporteret
naturam humanam aliqualifer esse sub-
jectam filiationi, sicut est aliqualiter
subjecta nativitati; cum enim iEthiops
dicitur albus ratione dcnfis, oportet quod
^thiopis dens sit albcdinis subjectum.
Natura autem humana nullo modo potest
esse subjectum filiationis, quia haec ro
latio directe respicit pcrsonam.
Ad secundum diccndum, quod filiatio
aeterna non dependet a matre temporali :
sed huic filiationi aefernae coinfelligitur
quidam respectus temporalis dependens a
matre, secundum quem Christus dicitur
fdius matris.
Ad terfium dicendum, quod unum et
ens se consequuntur, ut dicitur in IV
Metaphys., text. 3. Etideosicut contingit
quod uno extremorum relatio sit quod-
in
(iam ens, in alio autcm non sit ens, sed
ratio tantum, sicut de scibUi et scienfia
Philosophus dicU inlll >/e/«/>/j., text. 20,
ita etiam confingitquodcx partc unius ex-
tremi cst una relatio, ex parfe aufem al-
terius exfrcmi sunt miUta? rclationcs :
sicut in hominibus cx [^artc parcntum
invenitur duplcx relatio, una paternitafis
et alia maternifafis; quae sunt specie dif-
ferentes, pro[)fcr hoc quod alia rati(»nc
pater,ef aliarafionc matcrcsf gcncrafionis
principium. Si vcro cssent plures eadem
tafionc principium uuius acfionis, pufa
cum niulf sinuU frahunt Tiav(>m, in omni-
i
liuscsscf uiia cf ca(UMn rclaf io. Kx partc aii-
tem prolis cst iina sola liliafio secuniUnn
essc iu l-lirislo lilialioncs rcalos.
 :

QU.^^.ST. XXXV, ART. V, VI ET VII. 153

rem, sed duplex socundiim rationem, in- aliqua corruptio; sed fuit ibi maxima
quantum correspondet utrique relationi jucunditas ex hoc quod homo Deus est
parentumsecundumduos respectus intel- natus in mundum, secundum illud Isa.,
lectus. Et sic etiam quantum ad aliquid xxxv, 2 Germinans germinahit, sicut
:

in Christo est una tantum fdiatio reaiis, hUum, et exultabit Lxtabunda et laudans.
quae respicit Patrem aeternum; est tamen Ad primumergo dicendum, quod dolor
ibi alius respectustemporalis, qui respicit partus consequitur in muhere commix-
matrem temporalem. tionem virilem. UndeGen., iii, postquam
CoNCLUsio. — Cum (iua? fucrint in Christo na-
dictiim est In dolore paries, subditur
: :

duas quoque
tivitates, eadem ratione filiationes Et suh viri potestate eris. Sed, sicut dicit
essc necesse est; unam Beternam, aliam vero Augustinus ' in Serm. de Assump. B. Vir-
temporalem quia autem unum tautum est filia-
:
ginis, § 4, col. 1144, t. 0, « ab hac
tionis subjectum, persona scilicet divina, una
quoque in illo filiatio est.
sententia excipitur Virgo mater Dei,
quae, quiasinepeccaticolluvionc, et sine
virilis admixtionis detrimento Christum
ARTICULUS VI.
suscepit, siiie dolore genuit, et sine iii-
Utrum Christus fuerit natus sine dnlore tegritatis violatione, pudore virginitatis
matris. integro permansit. « Christus autem mor-
tem suscepit spontanea voluntate, utpro
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
nobis satisfaceret, non quasi ex necessi-
quod Christus non fuerit natus sine do-
tate iUius sententiae, quia ipse mortis de-
lore matris. Sicut enim mors hominum
bitor non erat.
subsecuta est ex peccato primorum pa-
rentum, secundum
Ad secundum dicendum, quod sicut
Genes., ii, 17
illud :

Christus moriendo destruxit mortem nos-

Quocumque die comederis ex eo, morte mo-
tram; ita suo dolore nos a doloribus
rieris, ita etiam dolor partus, secundum
liberavit, et ideo mori voluit cum dolore.
illud Genes., iii, 16 /^ dolore paries
:

Sed dolor parientis matris non pertinebat

filios. Sed Cliristus mortem subire vohiit.
ad Christum, qui pro peccatis nostris sa-
Ergo videtur quod pari ratione ejus par-
tisfacere veniebat. Et ideo non oportuit
tus esse debuerit cum dolore.
quod mater ejus pareret ciim dolore.
2. Praeterea, finis proportionatur prin-
Ad tertium dicendum, quod, Luc, ii,
cipio. Sed finis vitae Christi fuit cum
dolore, secundum illud Isa., liii, 4
dicitur quod B. Virgo ipsum puerum,
Vere :

doloresnostros ipse tulit. Ergo videtur quod

quem pepererat, paiinis involvit etposuit
in prsesepio. Etexhoc ostenditur narratio
etiam in ejus nativitate fuerit dolor
iUius libri, qui est apocryphus, esse falsa.
partus.
3. Pr8eterea,in hbro De ortu Salvatoris
UndeHieronymus dicit ContrarHelvidium,
narratur quod ad Christi nativitatem obs- § 8, col. 192, t. 2 : « NuUa ibi obstetrix,

tetrices occurrerunt quae videntur esse

nuUamuliercularum sedulitas intercessit
efmater, et obstetrixfuit. Pannis, inquit,
necessariaeparientipropter dolorem. Ergo
involvit infantem, et posuit iii praesepio
videtur quod B. Virgo peperit cum do- :

lore.
quae sententia apocryphorum deliramenta
convincit. »
Sed contra est quod Augustinus dicit in
De Nativitate * , aUoquens Virginem ma- CoNCLusio. —
Cum Cbristus cx clauso ulero
trem matris egressus sit, non moJo dolorom beata
: « Nec in conceptione inventa es
Virgo nullum sensit in pariendo Clu'istum, sed
sine pudore, nec in partu inventa es cum maxima est jucunditate affecta, cum Deum et
dolore. » bominem se peperisse conspexit.
Respondeo dicendum, quod dolor pa-
rientis causatur ex apertione meatuum, ARTICULUS VII.
per quos proles egreditur. Dictum est
autem supra, quod Christus est egressus Utrum Christus debuerit in Bethlehem
ex clauso utero matris et sic nulla ^ :
nasci.
apertio meatuum ibi fuit. Et propter hoc Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur
in illo partu nullus fuit dolor, sicut nec quod Christus non debuerit in Bethlehem
' Cod. « Augustinus dicit in Serm, de Nativ.,
: tione inventa sum sine pudore,nec in parturitione
etc. » Verba vero quse D. Tbomas affert non le- inventa sum cum dolore. »
guntur nisi in Sermonc cxcv inter spurios, cu- ' Parm. : « nulla violentia apertionis. »
jus titulus babetur De Annuntiatione § 1, col. ; * Scrmo 1)0 Assiimptione B Virg , spurius .
.

2108, t. o. Sic autem ibi legitur « Nec in concep- : babetm\

 :

154 SUMMA THEOLOGICA.

nasci. Dicitur enim Isa., ii, 3 De Sion
exibit lex, etverhum Domini de Jerusalem.
Scd Christus ost vere Verbum Dei. Ergo
de Jerusalem debuit prodire iumundum.
2. Prffiterea, Matth., ii dicitur scriptum
esse deChristo quod Nazarenus vocabitur,
quod sumitur ex eo quod scribiturlsa.,xi,
1 Flos de radice ejus ascendet Nazarcth
: ;
enim flos interpretatur. Sed maxime ali-
quis denominatur a loco suai nativitatis.
Ergo videtur quod in Nazareth nasci.de-
buerit, ubi etiam fuit conceptus et nu-
tritus.
3. Praeterea, ad hoc Dominus natus est
inmundo, ut veritatis fidem annuntiarct,
: passione : convenienter Bethlehem
et ideo
clegit nativitati, Jerusalem vero passioni.
Similiter etiam pcrhochominum gloriam
confutavit, qui gloriantur de hoc quod
ex civitatibus iioljilibus originem ducunt,
in quibusetiamprajcipuo volunthonorari.
(^hristus autem e converso in civitate
ignobili iiasci voluit, et in civitate nobili
pati opprobrium.
Ad secundum dicendum quod Christus
secundumvirtuosamconver-
florerevoluit
sationem, non secundum carnis originem.
Et ideo in civitate Nazaroth educari
voluit et nutriri, in Bothlehem autem
voluit quasi peregre nasci quia, ut :

secundum ilkid .loan., xviii, 37 In hoc : (iregorius dicit, loc. sup. cit., « per
iiatus sum et ad lioc veni in mundum, ut humanitatem, quam assumpserat, quasi
testimonium perhibeam veritati. Sed hoc in alieno nascebatur, non secundum po-
facilius fieri potuisset, si natus fuisset in testatom, sed socundum naturam; » et
civitateromana, quse tunc dominatum etiamutBedadicit/^^Lz^c, ii, v.7,col. 331,
orbis habebat unde ct Paulus Romanis
; t. 3, « in diversorio loco egebat, ut no-

scribens dicit Rom., i, 8 Fides vestra : bis in domo Patris sui multae mansiones
annuntiatur in universo mundo. Ergo vi- prsepararot. »
dctur quod non debuerit in Bethlehem Adtertium dicondum, quod, sicut dici-
nasci. tur in quodam Serm. Ephes. conc^, col.
Sed contra est quod dicitur Micli., v, 1359 opor. Theodoti Ancyr., «simaximam
'i Et tu Bethlehem Ephrata, parvulus es
: Romam elegisset civitatem, proptor po-
in milUhus Juda ex te mihi egredietur
: tentiam civium, mutationem orbis terra-
qui sit dominator in Israel. rumputarent; si filius fuisset imperato-
Respondeo dicendum, quod Christus ris, potestati utilitatom adscriberent. Sed
in Betlilehemnasci voluit, dupliciratione. ut Divinitas cogiiosceretur orbem
traus-
Primo quidem, quia factus est ex semine formasso terrarum, pauperculam elegit
David secundumcarnem, ut dicitur Rom., matrcm, et paupcriorem patriam. » Ele-
i, 3, cui etiam facta fuerat repromissio git autem Deus infirma muiuli, ut con-
speciahs de Cliristo secundum illud II ; fundatfortia, sicut diciturl ad Coriuth., i,
Reg., xxiii, 1 Dixit vir cui constitutum
: 27. Et ideo ut suampotestatem magis os-"
est de Christo Dei Jacoh. Et ideo in Be- tonderot, in ipsa Roma, quse caputmuudi
tlileliem, de qua natus fuit David, nasci orat, otiam caput Ecclesige sua? statuit
voluit, ut ex ipso loco nativitatis pfo- in signum perfectae victori», ut exinde
missio ei facta impleta ostcnderetur et : fides derivaretur aduniversum muudiim,
hocdesignat Evangelista dicens Luc, ii secundum illud Isa., xxvi, 5: Civitatem
Eo quod esset de domo et familia David. suhlimem humiliabit. et conculcahit eam
.
.
,

Secundo, quia, ut Gregorius dicit in pes pedes pauperis

,
scilicet
, Christi gressus :

Hom. viii inFlvang., § 1, col. 1104, t. 2, egenorum, id cst, Apostolorum Petri et

« Bethlehem domus panis interpretatur. Pauli.
Ipsc autcm Christus cstqui ait Ego sum
panis vivus, qui dc c.ailo descendi. »
:

CoNCLUsio. —
Cum Christus sit panis vixnis, et
ex somino David socmidum carnom factus, mo-
Ad primum ergo dicendum, quod sicut rilo in Hctlilohom quiv domus panis interpre-
David in Bethlchem natus est, ita etiam tatur, in qua natus fuit David, nasci voluit.
Jerusalem olcgit, ut in ca sedem regni
constituoret, ot temi)lum Doi ibi iudiii-
carot; et sic Jerusalom elegit, ut essot
civitas simul regalis et saccrdotalis. Sa-
cenlormm autcm Christi et ejus regnum
prajcipuc consummalum ost in ojus

* Homilia in die Nativitatis Domini quam lia-

i Ephosino, in ciijus actis refcrtm" , p. III, cap. ix.
l)uit Theodolus oj>iscopus Anc) ranus in Concil.
 QU.EST. XXXV, AF\T. VIII. 155

porc dignatus est incariiari quo mox

natus cciisui Caesaris adscriberetur, at-
ARTICULUS VIII. que ob nostri liberationem ipse scrvitio
subdcretur. » Tcmporc ctiam illo quo
Utrum Christus fuerit tempore congrno totus orbis sub uno principc vivebat,
natus. maxima pax fuit in mundo. Et ideo
decebat ut illo temporc Christus nascere-
Ad ociavum sic proceditiir. 1 Videtur . tur qui est pax nostra, faciens utraque
quod Christus nou fuerit congruo tempore unum, ut dicitur Epiics., ii, 14. Unde
natus. Ad hoc enim Christus venerat ut Ilieronymus Super ii Isa. v. 4,
dicit ,

suos in libertatem rcvocaret. Natus est col. 46, t. 4: «Vetcrcssirevolvamus histo-

autem tempore servitutis, quo scilicet rias,iiiveiiicmus usque ad vicesimum oc-
totus orbis pra-cepto Augusti describi- tavum annum Caesaris Augusti in toto
tur, quasi tributarius factus, ut habetur orbe terrarum fuissc discordiam orto ;

Luc.,ii. Ergo videturquod non congruo autem Domino omnia bella cessave-
,

tempore Christus fuerit natus. runt, secundum illiid Isa,, ii, 4 Non
)) :

2. Praeterea, promissiones de Christo levabit gens contra gentem gladium. Con-

nascituro Gentilibus non fucrant fact«,
sccundum ilhid Rom., ix, 4 Quoruni
smit promissa. Sed Christusnatusesttem-
pore quo rex aUenigena dominabatur,
sicut patet Matth., ii, 1: Cum natusesset
Jesus in diebus Herodis i^egis. Ergo vide-
tur quod noii fuerit congruo tempore
natus.
3. Prseterea, tempus praisentiae Christi
in mundo diei comparatur, propter id
quod ipse est lux mundi; unde ipse dicit
Joan., IX, 4 Me oportet operari opera
: Chrysostomus dicit Super Matth., hom. ii
ejus qui misit me, donec dies est. Sed in
aestate sunt dies longiores qiiam in hieme.
Ergo cum cum natus fuerit in profundo
gruebat ctiam ut in illo tcmporc, quo
: uiius princcps dominabatur iii mundo,
Christus nasceretur, qui venerat congre-
garc suos in unum, ut csset unum ovile,
et unus pastor, ut dicitur Joan., x, 16.
Ad sccundum dicendum, quod ideo
Cliristus regis aUenigenae temporc nasci
voluit, ut impleretur prophctia Jacob di-
centis Geiics., penult., 10: Non auferetur
sceptrum de Juda, et dux de femore ejus,
donec veniat qui mittendus est: quia, ut
Op.'^ imperf., parum a princ^ « quamdiu
Judaica gens sub judaicis regibus^ quam-
vis peccatoribus tencbatur Prophetae
, ,

hiemis octavo kalendas jan., videtur

^ , mittebantur ad remcdium ejus iiuiic ;

quod noii fuerit convenienti tempore na- autemquando lcx Dei sub potestatc regis
tus. iiiiqui tencbatur, nascitur Gliristus quia ;

Sed contra est quod dicitur Galat., iv, magna et despcrabilis infirmitas medi-
4 : Cum venit plenitudo temporis, misit cum artificiosiorem quaerebat. ))

Deus Filium suum, factum ex muliere, Ad tertium diccndum, quod, sicut di-
factum sub lege. citiir iii hb. De
qq. vet. et novi Testam.,
Respondeodicendum, quodhaec estdif- quaest. 2251, t. 3 op. August.,
liii , col.
ferentia inter Christum etahos homines, « tuiic Christus nasci voluit, quando lux
quod aliihomines nascuntur subjecti ne- dici crcmentum incipit acciperc » ut ;

cessitati temporis; Christus aiitem, tam- ostendcretur quod ipse venerat ut ho-
quam dominus et conditor omnium tempo- mines crescerent in lucem divinam, sc-
rum,elegitsibitempusin quo nasceretur, cundum illud Luc. i, 79 Illuminare , :

siciit et matrem, et locum. Et quia quss his qui in tenebris et in umbra mortis se-
sunt, a Deo ordinatse sunt. Rom. xiii, 1 et , , dent. Simihter etiam asperitatem hiemis
convenienter disposita, consequens est elegit ad nativitatem, iit ex tuuc carnis
quod convenientissimo tempore Christus afflictionem patereturpro iiobis.
nasceretur.
Ad primum ergo dicendum, quod Chris-
CoNCLUsio. —
Cum Christus secundum divinse
sapientiee dispositioncm natus fuerit, convenien-
tus venerat nos in statum hbertatis redu- tissimo etiam tempore natus dicitm".
cere de statu servitutis. Et ideo sicut
mortahtatem nostram suscepit, ut nos
ad vitam reduceret, ita, ut Beda dicit,
In Luc, II, V. 4, col. 330, t. 3, « eo tcm-

' Pai'm, : « id est, octavo etc. » Non est Chi-ysoslomi.

 :

156
SUMMA TIIEOLOGICA.
nis.Ergo multomagis primus*quo natus
est in mundo secundum carnem,
dcbuit
esse omnibus manifestus.
QU^STIO XXXVI. Sed contra cst quod dicitur Isa., cxl^
15, Vere tues Deus absconditus,
sanctus* Jki
DE MANIFESTATIONE GHRISTI NATl.
Israelsalvator; et Isa., liii, 3 Quasi abs- :

octo articulos divisa.) conditus est vultus ejus et despectus.

(Iii
Respondeo dicendum, quod nativitas
Christi non debuit esse communiter om-
Deinde considerandum cst de manifes-
et circa lioc quairun- nibus manifesta. Primo quidem, quia per
tatione Cliristi nati ;

hoc impedita fuisset humana redemptio,

turocto: 1" utrum nativitas Christi de-
S^utrum quae per crucem cjus peracta est quia, :

buerit essc omnibus manifesta; cognovis-

3" quibus ut dicitur I ad Gorinth., ii, 8 Si :

debuerit aliquibus manifestari ;

glorix crucifixis-
manifestari del)uerit 4° utrum debuerit ;
sent, nunquam Dominu?n
manifes- sent. Secundo, quia hoc diminuisset
me-
ipsc se manifestare vel potius venerat homines
5° per quae alia manifcs- ritum fidei, per quam
tari per alios ;

justificarc, secundumillud Rom., iii, 22

:

taridebuerit; 6" de ordine manifestatio- Si

Justitia Dei per fidem Jesu Christi.
num; 7° dc stella, per quam manifestata nascente,
8" de vcneratione enimmanifestis indiciis, Christo
fuit ejus nativitas ;
jam
ejus nativitas omnibus appareret,
Magorum, qui pcr stellam Ciiristi nativi- quse est argumentum
toUcretur ratio fidei,
tatem cognoverunt.
non apparentium, ut dicitur llcb., xi.
Tcrtio, quia per hoc venisset in dubium
ARTICULUS PRIMUS. veritas humanitatis ipsius. Unde Augus-
tinus dicit in Epistola cxxxvii ad Volu-
Utrum nativitas Christi debuerit esse sianum, §9, col. 519, t. 2: « Si nuUas ex
omnibus manifesta. parvulo injuventutem mutaretffitates, niiL
somnos, nonnc
los cibos," iiullos capcret
Vidctur opinionemconfirmarcterroris, nec homi-
Ad primum sic proceditur. 1 .

quod Christi nativitas dcbuerit csse om- nem verum suscepissc ullo modo crede-
au-
retur, et dum omnia miralnliter facit,
nibus manifesta. Implctio cnim promis-
promis- fcrret quod misericorditer fccit? »
sioni debet respondere. Sed de
sione adventus Christi dicitur in psaL Ad primum crgo dicendum, quod auc-
toritas iUa inteUigitur de advcntu Christi
xi.ix, 3 Deus manifcste veniet : vcnit
:
m-
ad judicium, sccundum quod Glossa
^
autem per carnis nativitatem. Ergo vide-
nativitas debuerit esse toti terl. ibidem exponit.
tur quod ejus
Adsccundumdiccndiim, quod de gratia
mundo manifesta.
Dci Salvatoris erudicndi crant omnes
. .
ho-
2. Pra^tcrea,ad Timoth., i, 15, dici-
I
nativi-
tur: Christus in hunc ^nundum venit
pec- mines ad salutem, non principio
tatis ejus, sedpostea tempore
procedente,
catores saluos facere. Sed hoc non fit,
nisi
postcpiam opcratus est salutem in medio
inquantum eis gratia Christi manifesta- Unde post passio-
tur, secundum ilhid Tit., ii, H
Appa- :
terrx, psal. lxxiii, 12.
ommbus ncm resm-rectionem suam dicit disci-
et
ruit qratia Dei salvatoris nostri
hominibus, erudiens nos, ut almegantes
puUs suis Matth., ult., 19 Euntes,docete :

imjnetate?n, et S3ecularia desideria, sobrie,

omnes gentes.
Ergo Ad tertium dicen(him, quod ad jiidi-
etpie etjuste vivamus in hocsxculo.
videtur (juod Christinativitasdebueritesse cium rccpiiritur quod auctoritas judicis
cognoscatur: ct proptcrhoc oportet quod
omnibus manifesta.
Deus super omniapronior adventus Cliristi ad judicium sit manifcs-
3. Praiterea, omnium
tus. Scd primus advontus fuit ad
estad miserendum, sccunchim illud psaL
omnia salutem, quw est per fidem, qu« quidom
cxLiv, 9,: Miserationes ejus super pnmus
adventu, quo est de non apparentil)us. Et ideo
opera ejus. Sedinsecundo esseoccullus.
Christi advcntus dcbuit
justitiasjudicabit, veniet omnibus mani-
festus, Mattli., xxiv, ^27
secundumilhid CoNCLrsio. —
Nc rod.Muptio huinaim imi»odi-
vel deni-
Sicut fuh/ur c.ritab Orionte, et paret us(/ue rolur v(^l fidiM mtM-itinu dimimuMctur,
homi- tpif llumauilatis Christi veritas in dubumi vo(y»-
in Occidi-nlem, ita erit advcntus l'ilii

» Ex .Kna.. , i; Ti, otd ."WiS, l. i.

'
Parm. adtUl ; « adveiitus. »

retur, noii debuit Christi nativitas
esse omnibus manifcsta.
ARTICULUS
Utrum nativitas Christidebuerit aliquihus
manifestari.
Ad secundiim sic proceditur.
quod nativitas Christi nulli dobucrit ma-
nifestari quia, ut dictum est, hoc erat
:
congruum humanai primus
Christi adventus esset occultus. Sed Cluis-
tusvenerat ut omnes salvaret, secundum
illud ladTimoth., iv, 10: Quiestsalvator
omnium hominum, maxime fidelium. Ergo
nativitas Christi nulU debuit manifcstari.
2. Praiterea, ante nativitatem Christi
manifestata erat B. Virgini et Joseph fu-
tura Christi nativitas. Non ergo erat ne-
cessarium, Christo nato,
manifestari.
3. Praeterea, nullus sapiens manifes-
tatid ex quo turbatio nascituret detrimen-
tum aHorum. Sed manifestata Christi nati-
vitate, subsecutaest turbatio diciturenim
Matth., II, 3, quod audiens Herodes Christi
nativitatem, turhatus est, et omyiis Jero-
sohjma cum illo cessit etiam hoc in de-
;
trimentumahorum, quiaexhac occasione
Herodes occidit pueros in Bethlehem et in
omnihus finihus ejus, a himatu et infra,
Matth., II, 16. Ergo videtur quod nonfue-
rit conveniens Christi nativitatem
aliqui-
bus manifestari.
Sed contra est quod Christi nativitas
nuUi fuisset proficua, si omnibus esset
occulta. Sed oportebat Christi nativita-
tem esse proficuam alioquinfrustranatus
:
fuisset. Ergo videtur quod ahquibus ma-
nifestari debuerit Christi nativitas.
Respondeodicendum, quod, sicutApos-
tolus dicit Rom., xiii, 1, quge sunt, a
Deo
iina-ordmata* sunt. Pertinet autem ad
divinae
sapieiitia3 ordinem ut Dei dona et
secreta
sapientiffi ejus non apquahter ad
omnes,
sed immediate ad quosdam perveniaiit|
etper eos ad alios deriventur. Unde et
quantum ad resurrectionis mysterium
dicitur Act., x, 40, qnodDeus dedit
Chris-
tum resurgentem manifestum fieri non
omni popido, sed testihus praeordinatis a
Deo. Unde hoc etiam debuit circa ipsius
nativitatem observari, ut non omnibus
* Parm. : « exhibere proli conceptce. »
Parm. : « et etiam. »
Parm.
' : « Implicite Serm. \, cap. ii a prin-
QU^ST. XXXVI, ART. II. 157
communiter Christus manifestaretur, sed quibusdam,
per quos posset ad alios dcvenirc.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut
fuisset in pra^judicium sahitis humana;,
II.
si omnibus hominibus Dei nativitas inno-
tuisset, ita etiam, ct si nulU nota fuissct.
Utroque enim modo tollitur fides: tam
sciUcet per hoc quod aliquid est totaliter
manifcstum, quam etiam per hoc quod a
1 . Videtur nullo cognoscitur a quo possit testimo-
nium audiri. Fides eiiim ex auditu ; ut
dicitur Rom.,
x.
saluti, ut Ad secundum dicendum, quod Maria
et Joseph instruendi erant de Christi na-
tivitate, antequam nasceretur, quia ad
eos pertinebat reverentiam habere*prolis
conceptaBin utero, efobsequi nascitura',.
Eorumautem testimonium, propter hoc
quod erat domesticum, fuissct habitum
suspectum circa magnificentiam Christi.
Et ideo oportuit ut ahis manifestarctur
eamdem aliis extraneis, quorum testimonium suspec-
tum esse non posset.
Ad tertium dicendum, quod ipsa tur-
batio subsecutaex nativitate Christimani-
festatacongruebat Christinativitati. Primo
:
quidem, quia per hoc manifestatur ca^-
lestis Christi dignitas; unde Gregorius
dicit in Hom. x in Evang., § i, col. 1110,
t. 2 « Claeli rege nato, rex terrae turbatus
:
cst, quia nimirum terrena altitudo con-
funditur cumcelsitudo cailestis aperitur. »
Sccundo, quia per hoc figurabatur judi-
ciaria Christi potestas unde Augustinus ;
dicit in quodam ^'erm. Epiph., cc, § 2,
col. 1029, t. 5 « Quid erit tribunal judi-
:
cantis, quando superbos reges cunae ter-
rebant infantis? » Tertio, quia per hoc fi-
gurabatur dejectio regni diaboH: quia,
ut Leo Papa
' dicit in Sermone Epipha-
7iige : « Non tantum Herodes in semet-
ipso turbabatur, quantum diabolus in
Herode. Herodes enim terrenum homi-
nem Deum cog-
aistimabat, sed diabolus
noscebat; et uterque regni sui succes-
sorem timebat, diabolus caelestem, sed
Herodes terrenum » superflue tainen,
;
quia Christus non venerat regnum in
terra habere. Unde Leo papa dicit Serm.
i\ de Epiph., cap. ii, col. 246, t. 1, He-
rodi loquens « Non capit Christum re-
:
gia tua; nec mundi Dominus potestatis
tuee sceptri contentus angustiis. »
est
Quod autem Judaei turbabantur, quia ta-
men magis gaudere debuerant, aut hoc
cipio, sed expresse Auctor Op. imperf., hom. ii,
ante mediimi. » Hsec
autem apud Leonem non
leguutur.
 158 SUMMA THEOLOGICA.
est, quia, utChrysostomus dicit, Flom. ii terium sacerdotum legalium. Ergo vide-
Op.^ imperf., ante med., « de adventu tur quod magis debucritChristi nativitas
justi non poterant gauderc iniqui, » manifcstari sacerdotibus in templo quam
aut volcntos favcre Hcrodi, qucm time- pastoribus in agro.
bant populus cnim plus justo favet eis
: 5. Practcrea, Christus exvirgine matre
quos crudeles sustinet. Quod autempueri natus est, et aetatc parvulus erat. Conve-
al) llcrode sunt intcrfccti, non ccssit in nicntius igitur vidctur fuisse quod Chris-
eorum detrimciitum, sed in corum pro- tus manifcstaretur juvcnibus et virgini-
fectum: dicit eiiim Augustinus in Serm. bus quam senibus et conjugatis, vel vi-
quodam (/e Epiph., ccclxxiv, c. iii, col. duis, sicut Simeoni et Annae.
1665, t. 5 « Absit ut ad liberandos ho-
: Sed contra est quod dicitur Joan.,
mines Christus veniens de illorum prs- XIII, 18 Ego scio quos elegerim. Quae
:

mio qui pro eo interficerentur, iiihil autem fiunt sccundum Dei sapientiam,
egerit, qui pendens in hgiio pro eis a convenienter fiunt. Ergo convenientcr
quibus intcrficicbatur oravit. » sunt elccti illi quibus cst manifestata
Christinativitas.
CoNcmsio. —
Sicut non decuit Christum re-
Rcspondco diccndum, quod salus quaB
surgcntcm manifestum ficri omnibus, sed tantimi
testibus piwordinatis a Deo, ita non debuit ejus erat futura per Christum, ad omnem di-
nativitas omnibus, sed qui])usdam manifestari, versitatem hominum pertinebat, quia,
ex quibus aliis manifestaretur. sicut dicitur Galat., iii, 28: In Christo
Jesu ^ non est Judseus, neque Gi^secus; non
ARTICULUS III. est servus neque liber; non est masculus
neque femina ; et sic de aliishujusmodi.
Ut7'nm sint convenienter electi illi qidhus Et ut hoc in ipsa Christi nativitatc praefi-
est Christi ?iativitas manifestata. guraretur, omnibus conditionibus homi-
num est manifcstatus, quia, utAugusti-
Ad tertium sic proceditur. 1 . Vidctur nus dicit in Sermone ccii de Epiphania,
quod noii sint convcnicnter electi illi cap. I, col. 1033, t.o, « pastores fuerunt
quibus est Christi nativitas manifestata. IsraBlitac, Magi gentiles, illi prope, isti
Dominus cnim Matth., x, 5, mandavit dis- loiige ; utriquc tamen ad angularem lapi-
cipulis In viam getitium ne abieriiis
:
;
dem concurrerunt. » Fuit etiam inter
ut scilicct prius manifestaretur Judasis eos alia divcrsitas; nam Magi fucrunt
quam (icntihbus. Ergo videtur quod sapicntes et potcntes pastorcs autem ;

miilto minus a principio fucrit rcvclanda simplices etvilcs.Manifestatus autem cst

Christi nativitas Gcntilibus^qui ab Oricnte justis, scilicet Simeoni et Annae, et pec-
venerant, uthabctur Matth., ii. catoribus, scilicetMagis. Manifestatus est
2. Praitcrea, maiiifcstatio divinse ve- etiam et viris et mulioribus, scilicet
ritatis pra>cipuc dcbctfieri adDci amicos, Annae ', ut por hoc ostenderctur nullam
secundum illud Job, xxxvi, 33 Annun- : conditioncm hominum excludi a Christi
Ea. tiatdeeo * amico suo. Sed Magi videntur salute.
esse Dei inimici dicitur cnim Levit., xix,
: Ad primum ergo dicendum, quod illa

31 Nondeclinetis ad magos, ncc ah ariolis

: manifcstatio nativitatis Christi fuit quw-
aliquid sciscitemini. Non ergo dcbuit dam praelibatio plena^ manifestationis,
Christinativitas magis manifestari. quae erat futura et sicut in secunda ma-
:

3. Pra'terea, Christus venerat totum nifostatione primo annuntiata est gratia

mundiim a potcstate diaboli liberare : Christi per Christum ot ojiis Apostolos
unde dicitur Malacli., i, 11 ^l^ ortusolis : Juda^s, et postea Gentilibus ita ad ;

usque ad occasum magnum est nomen Christum primo pervenerunt pastores,

meum in gentihus. Non ergo solum in
Orientc positis dcbuitsod
(!tiam ubique terrarum dcbuit aliquibus
manifestari.
4. Pra'tcrea, omniasacramcnta vetcris
logis crant Christi figura. Sed sacramonta
veteris lcgis dispensabantur
qui erant primitia? Judaeorum tanKiuam
manifosl;iri, prope cxistoiitos, ot postoa vonorunt Magi
a romotis, « qui fuorunt primitia' gon-
tium, » iit Augustinusdicit^^mw. cc, § \,
col. 1028, t. 5.
Ad sociindum diccndum, quod, sicut
por miiiis- Augustinus (hcit 'xnSermone cc dc Epijih.,

* Non ost ('.lirvsoslonii. servus ct libcr.

» iu Parm. : Colos., iii, 2 : In Christo Jesu 3 l'arm. addil « Simeoni et. »
mn est tniiscnlus vt feminn , (jcntilis et Judxus ,
 OU^.ST. XXXVI, ART. III ET IV. 151)

§ 4, col. 1030, t. 5 : « Sicut praevalct im-

peritia in rusticitato pastorum, ita praeva- ARTICULUS IV.
let impietas in sacrilegiis magorum ;

utrosque tamcn sihi lapis ille angularis Utrum Christus per seipsum nativitatem
applicuit, quippe qui venitstultaeligero, suam manifestare debuerit.
ut confundoret sapientes, et non vocare
justos, sed peccatores; ut nuUus magnus Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur .

superbirct, nuUus infimus desperarot. » quod Christus per seipsum nativitatem

Quidam tamon dicunt quod isti Magi
non fuorunt malefici, sod sapientes as-
trologi, qui apud Persas vel Chalda30s
Magi vocantur.
Ad tertium dicendum, quod, sicut
Chrysostomus dycii Hom.u Op. ^imperf.,
aliquant. aprinc, « AbOriento venerunt
Magi, quia unde dies nascitur inde ini-
tium fidei processit, quia fides lumen est
suam manifestare debuerit. Causa enim
quae est por se, semper est potior ea
quae est por ahud, ut dicitur in VIII PJnj-
sic, text. 39. Sed Christus suam nativi-
tatem manifestavit per alios, puta pas-
toribus porangelos,etMagis per stollam.
Ergo multo magis per seipsum debuit
suam nativitatom manifestare.
2. Preeterea,Eccli., xx, 32, dicitur :

animarum ; » vol quia omnes qui ad Sapientia absconsa et thesaurus invisus,

Christum veniunt ab ipso et per ipsum quas utilitas in utrisque ? Sed Christus a
veniunt. Undo
dicitur Zach., vi, 12: principio suae conceptionis plene habuit
Ecce Oriens nomen ejus. Dicuntur
vi?' : sapientiae ot gratiae thesaurum. Nisiergo
autem ab Oriente ad litteram venisso, vol hanc plenitudinem manifestasset per
quia de ultimis Orientis partibus vene- opera et verba, fuisset frustra ei data sa-
runt, secundum quosdam, vol quia de pientia et gratia quodest inconveniens,
:

aliquibus vicinis partibus Judae» vene- quia Deus et natura nihil frustra faciunt
runt, quae tamen sunt regioni Judaeorum ut dicitur in.I /)e Caelo, text. 32, et II,
ad Orientem. Credibile tamen est etiam text. 59.
in aliis partibus mundi aliqua indicia 3. Praetorea, in lib. De infantia Sal-
nativitatis Christi apparuisse sicut Romae ;
vatoris legitur quod Christus in sua pue-
fluxit oleum, et in Hispania apparuorunt ritia multa miracula fecit et ita videtur
;

tres soles paulatim in unum coeuntes.
Ad quartum dicondum, quod, sicut
Chr}'sostomus dicit ^ « Angelus mani-
festans Christi nativitatem non ivit
Hierosolymam, non requisivit Scribas et
quod suam nativitatem por seipsum ma-
nifestaverit.
, Sed contra est quod Leo Papa dicit,
Serm. iv de Epiphan., cap. iii, col. 247,
t. 1, quod « Magi invenerunt etadora-
:

Pharisaeos erant enim corrupti, et prae

: verunt puorum Jesum, in nuUo ab hu-
invidia cruciabantur sed pastores erant
;
manae infantiae generalitate dissimilem.»
antiquam conversationem Patri-
sinceri, Sedalii infantos non seipsos manifostant.
archarum et Moysi colentos. » Per hos Ergo neque decuit quod Christus per se-
etiam pastores significabantur Doctores ipsum suam nativitatemmanifestaret.
Ecclesiae, quibus Christi mysteria reve- Respondeo dicendum, quod nativitas
lantur, quae latebant Judaeos. Christi ad humanam
salutem ordinaba-
Ad quintum dicendum, quod, sicut tur, quae quidem ostper fidem fides au- ;

Ambrosius dicit 1. 11 InLuc, §58, col. tem salutaris divinitatom et humanitatem

1655, t. 2, « Generatio Domini nonsolum Ghristi confitetur. Oportebat igitur ita
a pastoribus ', sed etiam a senioribus manifestari nativitatem Christi, ut de-
et justis accipere dobuit testimonium » ; monstratio divinitatis ejus fidei hiima-
quorum etiam testimonio propter justi- nitatis ipsiiis non praejudicaret. Hoc autem
tiam magis credebatur. factum est dum Christus in seipso simi-
litudinem* infirmitatis humanaeexhibuit,
CoNcmsio. — Cum salus per Christum futura,
et tamen per Dei creaturas Divinitatis
ad hominum omnium diversitatem pertineret,
congruit omnibus hominum conditionibus ejus virtutem in se monstravit. Et ideo Chris-
nativitatem manifcstari, scilicet magis, Simeoni, tus non per seipsum suam nativitatem
et Annse ac pastoribus.
manifostavit, sed per qiiasdam alias
creaturas.
* Non est Chrysostomi. Luc.
* Non operibus Chrysostomi, sed
legitiu" in ' Parm. : «juvonibus. »
habetur in Cat. aurea D. Thoma' super cap. ii * Parm. : « nativitatem similem inlirmitati. »

160
Ad primum erg-o
via generationis et motus oportct per
, impcrfcota ad pcrfectum pervcniri. Et
ideo Ghristus prius manifestatus est per
alias creaturas, etposteamanifestavit se
per seipsum manifestationeperfecta*.
Ad secundum diccndum, quod,
sapicntia abscondita sit inutiiis, non
tamen ad sapientiam pertinet ut quolibet
tempore manifestet seipsam, sed tem-
pore congruo. Dicitur enim Eccli., xx,
C Est Incens, non hahens sensum loquelae,
: tatibus hominum dominari. Sed occasio-
kftum. et est tacens sciens tempus apti
* tempo-
ris. Sic ergo sapientia Christo data non
fuit inutilis, quia seipsum tempore con-
gruo manifcstavit; ct hoc ipsum quod
temporc congruo abscondebatur, est sa-
pientiaeindicium.
Ad tertium dicendum, quod Hber ille
De infantia Salvatorise^i apocryphus. Et
Clirysostomus dicit SuperJoan., hom. xx,
§ 2, col. 411, t. 13, quod Christus
non fecit miracula, antequam aquam
secundum illud quod
convertit in vinum,
dicitur Joan., ii Hoc fecit initium si- :
gnorum Jesus. Si enim « secundum pri-
mam aetatem miracula fecisset, non in-
diguissent Israelitae
eum, » cumtamcn JoannesBaptista
Joan., I, 31 : Ut manifestetur in Israel,
proptereaveniin aqua baptizans. Decen-
ter autem non incepit facere signa in
prima »tate; existimassent enim phan-
tasma esse incarnationeni ct ante op-
portunum tempus cruci eum tradidissent
livore liquefacti. » ritum prophetiae. Alii vero corporalibus
CoNCLUsio. — Decuit
sum, sed per crealuras nativitatcm suam
alias
manifestare, ne fidei propagandaj derogaretm*.
ARTICULUS
Utrum Christi debtieint per
nativitas
ancjelos et stellam manifestari.
Ad quintum Videtur
sic proccditur.
quod non debuerit manifestari pcr an-
gelos Ghristi nativitas. Angeli enim sunt
spirituales substantia^ secundum illud
'
Facis. ..psal. ciii, 4 Qui facis * angelos suos
: Christum DominJ. Pastoribus autcm et
tuus.
spiritus. Sed Christi nativitas erat secun-
dum carnem, non autem secundum
ritualem cjus sul)stantiain. Ergo non de-
buit ])er angelos manifcstari.
2. l*ra!terca, major
torum ad angelos quam ad quoscumque
' i*arm. : divina. »
:
SUMMA THROLOGICA.
dicendum, quod in alios, secundum illud psal. xxxiii, 8
Immittet anqelus Domini in circuitu ti-
mentium eum, et eripiet eos. Sedjustis,
scilicet Simeoni et Annae, non est mani-
festata Ghristi nativitas per angelos.
Ergo nec pastoribus per angelos mani-
licct festari debuit.
3. Praeterea, videtur quod nec Magis
debuerit manifestari per stellam. Hoc
enim videtur esse erroris occasio, quan-
tum ad illos qui aestimant sidera nativi-
nes peccandi suiit hominibus auferendae.
Non ergo fuit conveniens quod per
stellam Christi nativitas manifestaretur.
4. Praeterea, signum oportet esse ccr-
tum, ad hoc quod per ipsum aliquid ma-
nifestetur. Sed stelia non videtur esse
signum certum nativitatis. Ergo incon-
vcnicnter fuit Christi nativitas perstellam
manifestata.
SedcontraestquoddiciturDeuter.,xxxii,
4 Dei perfecta sunt opera. Sed talis ma-
:
nifcstatio fuit opus divinum. Ergo per
convenientia signa fuit effecta.
Respondeo dicendum, quod, sicut ma-
nifestatio syllogistica per ea quae sunt
fit
alio manifestante magis nota ei cui est aliquid manifes-
dicat, tandum, ita manifestatio qua' fit per si-
gna, debet fieri per ea quae sunt familiaria
illis quibus manifestatur. Manifestum est
autem quod viris justis est familiare et
consuetum interiori Spiritus sancti ins-
: tinctu edoceri, absque signornm sensi-
bilium demonstratione, scilicet per spi-
rebusdediti per sensibilia ad inteUigibilia
Chinstum non per seip-
adducuntur. Judaei autem consueti erant
divina responsa per angelos accipere, per
quos etiam legem acceperant, secundum
illud Act., VII, 53 Accepistis legem in
:
V.
dispositione angelorum. Gentiles vero, et
maximeastrologiconsueti sunt stellarum
cursus inspicere. Et ideo justis, scilicet
Simeoni et Annae, manifestata est Christi
1 . nativitas per interiorcm instinctum Spi-
ritus sancti, secunchim illudLuc., ii, 26 :
Responsum accepit * a Spiritu saticto, non Am»2
visujnim se mortem ?iisi pinus videret rat.
magis tamqiiam rebus corporalibus de-
spi- ditis,manifestata est Christi nativitas pcr
visibiles apparitioncs. Et quia nativitas
noii crat purc tcrrcna, scd (luodamniodo
est aftinilas jus- cadcstis, idco pcr signa ca'lcstia utrisquc
Christi nativitas revclatur. Ut enim Au-

giistinus dicit ^ in Serm. ccclxxiii dc
Epiph., c. I, col. 1G(U, t. 5 « ca^los an-
gcli hahitant ot sidera ornant; ntris(iuc
crgo caiii cnarrant gloriani Dci. » llatio-
naljilitcr autem pastoribus, tamquam Ju-
daeis, apud quos fre(jucnter factae sunt
apparitiones angclorum, rcvelata est
tivitas Cliristi perangclos; Magis autem
assiietis considerationc cadcstium cor-
iii
porum manifcstataestper signum stellai
quia ut Chrysostomus dicit Eom. vi in
Matth., § 3, col. 364, t. 11 ^, u per con-
sueta eos Dominus vocarc voluit eis con-
desccndens. » Estautem alia ratio quia^
ut Gregorius dicit, Hom. x in Evang.,
§ 1, col. 1110, t. 2, Judseis tanquam
((
ratione utentibus rationale anima],idest,
angclus, praidicare dcbuit Gentiles vero,
quia uti ratione ncsciebant ad cognos-
cendum Dominum, non per vocem, sed
per signa perducuntur et sicut dominum :
jamloqueiitem aimuntiaverunt Gentilibus
prffidicatores lo({uentes, ita
loquentem elemcnta muta prsedicave-
ruiit. » Est etiam et alia ratio quia, ut
Augustinus dicit in Serm. Epiphan.,
« Abrahae innumerabihs fuerat promissa
successio, non carnis semine, sed fidei
fecunditate generanda » et ideo stella-
; ex muneribus hujusmodi ofFercndis
rum multitudini est comparata, ut cajles-
tis progenies speraretur. Et ideo Gentiles
in sideribus designati, ortu novi sideris
excitantur, ut perveniant ad Christum,
per qucm efriciuntur semen Abraha?.
Ad primum crgo diccndum, quod illud
manifestatione indiget quod de se est
occultum, non autem illud quod de se est
manifestum. Caro autem ejus fjui nasce-
batur, erat manifesta, sed Diviiiitas erat
occulta. Et ideo convenienter manifestata
est illa nativitas per angelos, qui sunt
Dei ministri unde et cum claritate an-
: Jacob. Unde videntes stellam extra ordi-
gelus apparuit, ut ostenderetur quod
ille qui nascebatur, erat splendor paternse
glorise.
Ad secundum dicendum, quod justi
non indigebant visibili apparitione an-
gelorum sed eis sufficiebat interior ins-
; col. 1666, t. 5, quod ab angeUs aliqua
tinctus Spiritus sancti, propter eorum
perfectionem.
Ad tertium dicendum quod stella
quse ^ nativitatem Christi manifestavit *
omnem occasionem erroris subtraxit. Ut
enim Augustinus dicit
* ^'Equivalcnter liabetur in dicto
inter dubios jam numerant Aug.
res. Expressius in Glossa.
2 Edit. Vives.
V.
:
OU^.ST. XXXVI, ART. V. 161
lib. II, cap. V, col. 212, t. 8 ,
(( nulli as-
, trologi ita constilucrunt hominum nas-
centium fata sul) stcllis, ut ali([uam stel-
larum, honiine ahquo nato, circuitus sui
ordinem rcliquisse, et ad eum qui natus
est, perrexisse assererent, » sicut accidit
iia- circa stcllam quse demonstravit nativita-
tem Christi. Et ideo pcr hoc non confir-
matur error eorum, (jui sortcm iiascen-((
tium hominum astrorum ordiiii colligari
arbitrantur, noii autcm credunt astrorum
ordinem ad hominis nativitatem posse
mutari. SimiUter etiam, ut Chrysosto-
»
: mus dicit //om. vi Matth., § 1, m
col. 359, 1. 11 ^, non est hoc astronomia;
((
opus, a stellis scire eos qui nascuntur,
sed ab hora nativitatis futurapraedicere. »
; Magi autem tempus nativitatis non cog-
noverunt, ut hinc sumentes initium, a
stellarum motu futura cognoscerent, sed
potius e converso.
Ad quartum dicendum, quod^ sicut
eum nondum Chrysostomus refert Hom. ii Op. " im-
perf., iii princ. et med., in quiijusdam
;
scripturis apocryphis legitur quod quffi- ((
dam gens in extremo Orientis juxta
Oceanum, scripturam quamdam habebat
ex nomine Seth, de apparitura hac stella
:
quse gens diUgenter observabat hujus
stellse exortum, positis exploratoriljus
duodecim, qui certis temporibus de nocte
ascendebant in montem, in quo postmo-
dum eam viderunt habeiitem in se quasi
parvuli formam, et super se similitudi-
iiem crucis. »
Vcl dicendum, quod, sicut dicitur in
libro De qusestionibus vet. et novi Testa-
menti, qusest. lxiii, col. 2258, t. 3, op.
August Magi ilh traditionem Balaam
: ((
sequebantur, qui dixit Orietur stella ex :
nem mundi, hanc esse intellexerunt,
quam Balaam futuram indiccm regis
Judaeorum prophetaverat. »
Vel dicendiim, sicut Augustinus dicit
in Sermone ccclxxiv de Epiphania, § \,
admonitione revelationis audierunt Magi
quod stella Cliristum natum significaret,
,
etprobabilevideturquoda boiiis, quando
in Christo adorando sahis eorum jam
quserebatur. Vel, sicut Leo Papa dicit in
Contra Faustum, Sermone xxxiv de Epiphania, cap. iii,
sermone quem 3 In Pai'm. deest : qua?. »<(
opermn edito- * Parm. manifestans. »
: ((
s Edit. Vives.
6 Non est Chiysostomi.
11
 162 SUMMA TIIEOLOGICA.

col. 246, t. 1, praRter illam spcciem quse

(( livitas primo quidcm manifcstata est
corporeiim incituvit ol)tiitum, fulgeutior pastoribus ii^so die nativitatis Cbristi : ut
veritatis radius eorum corda perdocuit : cnim dicitur Luc, ii, 8 : Pustores erant
quod ad illuminatiouem fidei pertinebat. » in reqione eadern vifjilantes, et custodientes
vigilias noctis super gregem suum et ut
CoNcr.rsio. — Cum manifestaticj pcr signa fa- discessertmt ab eis angeli in cailum, loque-
;

miliaria liori dcbuerit, convonicntcr Christi na-

tivilas juslis pcr Jnsi)irationcni, ])astorihus, quia
bantiir ad invicem : Transeamus usque
Judaji crant,i)er angchjs,ct Magis utpotc in cor- lietJilehem et venerunt festinantes. Se-
:

porum caelcstium contemplatione assuetis, pcr cuiido autcm Magi pcrvcnerunt ad Chris-
stcllam manifestata cst. tum tcrtia decima die iiativitatis ejus,
quo die festum Epiplianise celcbratur. Si
enim, revoluto anno vel etiam duobus
ARTICULUS VI. anuis venissent, non invenissent eum in
*
Vt.
Retlilehem cum scriptum sitLuc, ii, 39,
,

Utrum nativitas Chnsti ordine convenienti quod postqiiam * pcrfecerunt omnia se-
fuerit manifestata. cundum legem Dommi, ofrcrcntes scilicet
puerum Jesum in templum, reversi sunt
Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur in Galilseam in civitatem suam Nazareth.
quod inconvcnienti ordine Christi nati- Tcrtio aiitcm manifcstata est justis iii
vitas fuerit manifestata. Illis enim debuit templo quadragesimo dic a nativitate
primo manifestari Cbristi nativitas qui Christi, iit liabetur Luc, ii. Et hujus or-
Christo propinquiores
fuerunt, ct qui dinis ratio est, quia per pastores signi-
magis Christum dcsiderabant, secundum ficantur ApostoK et alii credcntes ex
illud !'a;i., vi; 14 Vrxoccupat eos qui
: Judaiis, quibus primo manifestata cst
Ut sc se concupiscunt i'.!se illis * prioreni
, os- fides Christi, inter quos 7ion fuerunt
W^^' tendat. Sed justi propiuquissimi erant muiti potentes nec multi nobiles, ut dici-
Christo pcr fidem, et maxime ejus adven- tiir I ad Corinth., i, 26. Sccimdo autcm
tum desiderabant undo dicitur Luc, ii,
: fides Christi pcrvcnit ad plciiitudincm
23, de Simeone, quod crat /lomo justus gentium qu» est praifigurata per Magos.
*
Consola- <it expectans redemptionem
timoratus, Tertio autem, pervenit ad plenitudiucm
tionem. Israel. Ergo prius debuit manifestari Judseorum, qua est prffifigurata per jus-
Christi nativitas Simeoni quam pastoribus tos undc ct iii tcmplo
: Juda^orum est eis
vel Magis. Christus manifestatus.
2. Praitcreal, Magi fuerimt primitise Ad primumergo dicendum, quod, sicut
gentium Christo crediturarum. Sed primo apostolus dicit, Rom., ix, 31, Israel sec-
plenitudo gentuim intrat ad fulem, et tando legem justitise, in legem justitise ?ion
postmodum omiiis Israel salvus fiet, ut jjervenit. Scd (jcntilcs qui non (jua'rebant
dicitur Uom., xi. Ergo prius debuit ma- justitiam, Juda^os commuuiler iu juslitia
nifestari Christi nativitas Magis quam fittei praivenerunt et in ejus tlguram
;

pastoribus. Simeon, q?ii expectabat co?isolatio?iem

3. Pra3terea, Matth., ii, 16, diciturquod Israef ultimo Christum nalum cognovit,
IJerodes occidit omnes pueros qui erant in ct pra'cesscriinl cum Magi ct pastores,
Bethlehem, et in omnibus finibus ejus, a qui Christi nativitatem iion ita sollicite
bimatu, et infra, secimdum tempus quod expectabant.
exquisierat a Magis; ct sic videtur quod Ad secundum dicendum, qiiod licet
per duos annos post Christi nalivitatcm plenitudo gentium prius iiitravcrit ad fi-
Magi ad Christum pervenerint. luconvc- dcm ([uam plcnitudo Judiforum tamen ,

nientcr igitur post taiitum lcmpus fuit
gcntilibus Christi nativitas manifcstata.
Sed contra est quod dicitur Dan., n,
21 : Ipse mutat tempora
t(>mpus manifcstationis nativitatis Christi
videtur congruo ordine esse dispositum.
Respoudco diccndum, quod Christi na-
primitia^ Judicorum praivenerunt iu fide
priinitias gentium, et idco pastoribus
priiis manifcslata cst Christi nalivitas
et oitates; ct ita quaiu Magis.
Ad tcrlium dicendiim, quod de appari-
tione stclkv qua3 api^aruit Magis, est du-
plex opinio.Chrysostomus cnim, Ilom. ii

* In l*arm. : « sccunduin Augustinum, » quod nalistclla:' apparitionc hiquitur, si tamcnsermo-

dcesl n Coil. ncs ])iwdicti Auguslino adjudicaiidi sunt cri- :

* In (hiohus scrmonihus, scilicct cxxxi

et cxxxu ticis ciiiin rcccnlitirihus \ inlcr sjuu^ios
iili-iitur
appcnd., cdlWOo, vW, {. 5, Augustimis dc hicii- rcjicicndi ob stilum ab .Viigustiniano divcrsuni.
 ;

QUJIST. XXXVI, ART. VI ET VII. 163

i)i 0/j. impcrf. in Malth., aliquant. a

princ, ct Augustiiius in iStrm. ^ Epiphan. ARTICULUS VII.
(licunt quotl stclla Magis appamit pcr
bicnnium antc Christi nativitatcm ct : Utrum stella qux Magis apparuit, fuerit
tunc pra^mcditantcs, et se ad itcr praepa- una de cxlestibus stellis.
rantcs, a rcmotissimis partibus Oricntis
pcrvcncrunt ad Cliristum tcrtia dccima Ad scptimum sic proceditur. 1. Vide-
die a sua nativitatc. Unde et Herodcs tur quod stcUa quaiMag:is apparuit, fuerit
statim post rcccssum Magorum vidcns unadecailestibus steUis.DicitenimAugus-
se ab eis illusum, mandavit occidi pucros tiuus in quodam Sermone Epiph. « I)um :

a bimatu et infra, dubitans ne tunc peiidet ad ubera, et vihum patitur Deus

Christus natus esset quando stcUa appa- involumenta paiinorum, repente novum
ruit, secundum quod a Magis audicrat. dc ca^lo sidus Fuit igitur steUa
ctrulsit. »

Ahi vcro dicunt stcllam apparuisse pri- ca^lcstis, qua3 Magis apparuit.
mo, cum Christus natus cst; et statim 2. Praeterea, Augustinus dicit ^ in Ser-
Magi, visa stclla, iter arripientes, longis- mon. Epiph.: « Pastorilms angeU, Magis
simum iter in tredecim dicbus pcrcgerunt, steUa Christum demonstrat utrisque lo- ;

partim quidcm adjuti divina virtute, par-
tim autem dromedariorum velocitate et
hoc dico, si vcncrunt ex extremis parti-
bus Oricntis. Quidam tamcn dicunt eos
vcnisse dc rcgione propinqua, unde fuc-
rat Balaam, cujus doctrinee successores *
fuerunt. Dicuntur autem ab Oriente ve-
nisse, quia terra illa cst ad orientalem
partem tcrra? Judeeorum. Et secundum
hoc Herodes non statim recedentibus
Magis, sed post biennium pueros intcr-
quitur Ungua cselorum, quia Ungua ces-
: savit Prophetarum. » Sed aiigeU pas-
toribus apparentcs fucrunt vcre decailes-
tibus angeUs. Ergo et stcUa Magis
apparens vere de caelestibus stcUis.
fuit
3. Praeterea, steUae quae iion suiit in
caelo, sed in a ere, dicuntur stcUae coma-
tae ', quae non apparent in nativitatibus
regum, sed magis sunt indicia mortis
eorum. Sed iUa steUa designabat regis
nativitatem unde Magidicunt Matth., ii,
:

fecit; vel quia dicitur interim accusatus 2 : Ubi est qui natus est Rex Judseorum?
Romam ivisse, vcl aliquorum periculorum vidimus enim steilam ejus in Oriente.
terroribus agitatus, a cura interficicndi Ergo videtur quod fuerit una de caelcsti-
puerum interim destitissc; vel quiapotuit bus stcUis.
credere Magos
« fallaci stellae visione Sed contra cst quod Augustinus dicit
deceptos, postquam non invencrunt qucm iii Ub. II Contra Faustum, cap. v, col.
natum putavcrunt, erubuisse ad se re- 212, t. 8 « Non: ex iUis erat haec steUis
dire, » ut Augustinus dicit in lib. II De quae ab initio creaturae itinerum suorum
consensu Evangel., cap. xi, col. 1088, t. 3. ordincm sub crcatoris lege custodiunt;
Ideo autem non solum bimos pueros in- sed novo Virginis partu novum sidus
tcrfccit, scd ctiam infra, quia ut dicit apparuit. »

Glossaorc?. II Matth., v. 16, col. 76, t. 2,

, Respondcodicendum, quod, sicutChry-
« timebat ne pucr, cui sidera famulantur, sostomus dL\Q\i Super Matth., hom. vi,
speciem suani paulo supra aetatem vel §2, col. 361, t. *, H
quod « iUa stcUa
infra transformaret. » quae Magis apparuit, non fucrit una cae-
lestium steUarum, muUipUciter manifcs-
CoNCLUsio. — Convenientissimo fuit manifes-
tum est(«). » Primo quidem quia nuUa
tata ordine Salvatoris nostri nativitas, ut ipso ,

die nativitatis pastoribus, decijuotertio vero die aUa steUarum hac via incedit ha3C eiiim ;

magis, quadragesinio vero Simeoni et Anna? ma- steUa ferebatur a septcntrione iii mcri-
nifestaretm'.
diem; ita enim Judaea jacct ad Persidem,
unde Magi venerunt. Secundo, apparet
hoc ex tempore non enim solum appa-
;

rebat in nocte, sed etiam in media die,

et prsp.sertim ob diversam doctrinam, cum appa- nullibi vero sub iisdem verbis hisi in Glossa ordin.,
ritio stellai ad dicm Nativitatis referatm- in Serm. Super v. 2 cap. u Matt., col. 73, t. 2.
cc, cci, etc. 3 Parm. : « cometaj. »
' Parm. « : sectatores. » * Edit. Vives.
2 Ex variis locis desimiuntur in Sermonibus (a) Quidam tamen boc putaverunt. Somniarunt
Epiphunise, vidclicet Scnn. cci, c. i, col. 1031 alii slellam decidisse in puteo ubi nunc
lianc
Senn. cciii, col. 103u jSem. cciv, col. 1037, etc: etiam apparct, sohunmodo virginibus.

1G4
quod non cst virtutis stellae, sed
quandoque appan^bat,
lunn'. Tcrtio, quia
et quandoquc occultahatur cum enim
intraverunt Hierosolymam occultavit
seipsam; deinde ul)i Herodem relique-
runt, scipsam monstravit. Quarto, quia
non liabcjjat continuum motum scd cum
oportcbatire Magqs, ibat, cum oportcbat
stare, stabat; sicut et de columna nubis
erat in dcserto. Quinto, quia non sursum
manens partum*\irginis demonstrabat,
sed deorsum dcscendens hoc faciebat.
Bicitur cnim Matth., ii, 9, quod stelUt^
quam vidcrant Magi in Oriente, antece-
dehat eos, usqiie dum veniens staret supra
ubi erat piier Ex quo patct quod verbum
.
Magorum diccntium Vidimus stellam :
ejus in Oinente, nonest sicintelligendum
quasi ipsis in Oriente positis steha appa-
ruerit cxistens in tcrra Juda sed quia
viderunt eam in Oriente cxistentem,
usque in Judaeam quamvis
praecessit eos
hoc a quibusdam sub duliio rclinquatur.
Non autcm potuissct
demonstrare, nisi esset
sicut ipse dicit, ibid., col. 362,
vidclurproprium esse stella?, sed virtutis
rationahs cujusdam. » Unde videtur haec
stella virtutis invisibiUs fuisse in
apparentiam transformata.
Ilnde quidam (hcunt quod sicut Spiritus
sanctus dcsccndit supcr baj^tizatum Do-
minum in specie cohimba?, ita apparuit
Magis in specie stellae.
Alii vero dicunt quod angelus qui ap-
paruit pastoribus in humaiia spccie
apparuit Magis in specic stcUae. Proba-
bilius tamcii videtur quod fuerit stella de
novo creata, non in caelo, sed in a ere
vicino tcrrae, qua; sccundum divinam
voluntatem movebatur. Uiide Leo Papa
dicit in Serm. i Epiph., cap. i, col. 233,
t. 1 :TribusMagis in regione Orientis
((
stclla nova^ claritatis apparuit, quae illus-
trior caetcris pulchriorquc sidcribus, in
se intuentium oculos animosquc convcr-
teret ut confestim adverteretur non esse
; 4. Praeterea, muncrum oblatio et ado-
otiosum quod tam insolitum videbatur. »
Ad i)rimum crgo diccndum, quod ca'-
lum in sacra Scriptura quandoquc dicitur
aer, secundum illud psalmi viii, 9 Volu-
cres cxli et pisces maris.
Ad sccundum diccndum,
cx suo ofticio liabcnt, ut
aiig(di (uclcstcs
ad nos desccndant in ministerium missi;
' Parm. : « f(iiiict;iium. »
* I'unii. : « altciius rci^is. »
,
SUMMA THEOLOGICA.
nec etiam scd stcUa? cffilestes suum situm non mu-
tant. llnde non cst similis ratio.
: Adtertium dicendum, (juod, sicut stclla
, illa non est secuta motum
stellarum cae-
lcstium, ita nec etiam stellarum coma-
tarum qu3R nec de dic a[»parent, nec
,
: cursum suum ordinatum mutant. Et ta-
men nor\ omnino aberat significatio co-
metarum; quia caeleste regnum Christi
comminuet et consumet universa reqna,
et ipsum stabit in seternum, ut dicitur
Dan., II, 44.
—
CoNCLUsio. Cum haec stella, quae Magos ad
Christum natum porduxit, in aerc terraj vicino,
nocte dieque apparons a Septentrione in meri-
diem prijeter morem aliarum stellarum mijta
fuei'it, consonum rationi esse videtm', non fuisse
unam caelestium stellarum , sed ad hoc a Deo
de novo crcatam.
;
et ARTICULUS VIII.
;
Utrum Marji convenienter ad Christum
distincte domum adorandum venerint.
terrae vicina : et
« hoc non Ad octavum sic proceditur. 1 . Yidef ur
quod Magi non convenienter ad Chris-
tum adorandum etvenerandum vcncrint.
talem Unicuique enim regi reverentia dcbetur
a suis subjectis. Magi autem non eraiit
de regno Judaiorum. Ergo cum ex visione
stellse cognovcrunt natum esse Regem
Judaeorum, vidctur quod inconvenienter
venerint ad eum adorandum.
2. Praeterea, stultum est, vivente regc
aliquo, extraneum regcm aimuntiare.
Seil iii regno Ju(la>a^ rcgnabat Ilerodcs.
Ergo Magi, regis
stulto fccerunt * iiati-
vitatem annuntiantes.
3. Praeterea, ccrtius est caeleste indi-
ciumquam^humanum. Sed Magi ducatu
caelcstis iudicii ab Oriente venerant iu
Judaeam. Stuhe ergo egerunt, praeter du-
catum stellae humanum indicium requi-
rcndo, diccntcs Lbi est qui natusest Rex
:
JudcL'oru?n? Matth., ii, 2.
rationis reverentia non dcbctur iiisi re-
gibus jam rcgnaiitibus. Scd Magi non
invcncruiit Christum rcgia dignitatc ful-
: gciitcm. Ergo inconvcnicntcr ci muncra
et revercntiam rcgiam cxhibuerunt.
quod ipsi Scd contra csl (luod dicitur Isa., lx, 3 :
Afnbu/ffbunt qentes in lumine tuo, et regcs
in sjjlendore ortus tui. Scd qui diviiio lu-
' Parm. addit : (( iudicium. »
 quj:st. XXXVI , art. yiii. 165

mine ducuntur, non crrant. Ergo Magi cantcs eos, qui ambulant per fidcm, ct
absque crrore Cliristo rcvercntiam cxlii- desiderant specicm, » ut Augustinus dicit
buerunt. in Sermone cxcix Epiphanise, § 2, col.
Respondco diccndum, quod, sicut dic- 1027, t. 5. Judan autem indicantes eis
tum est, Magi suntprimitia3 gcntium in locum nativitatis Christi, « similes facti
Christum credentium inquibus apparuit,
; sunt fabris arcse Noe, qui ahis, ubi cva-
sicut in quodam pra^sagio, fides ct dc- derent, pra^stiterunt et ipsi diluvio pe-
;

votio gentium venientium a remotis, ad rierunt. Audierunt et abierunt inquisi-

Christum. Et ideo sicut devotio et fides
gcntium cst absque errorc per inspira-
tionem Spiritus sancti, ita ctiam credcn-
dumcst Magos a Spiritu sancto inspiratos
sapienterChristo revcrcntiam cxhibuisse.
Adprimumergo dicendum, quod, sicut
Augustinus * dicit in Serm. cxxxii Epi-
phanise^ § 2, col. 2008, t. 5, « cum multi
regcs Judaeorum nati fuissent atque de-
functi, nullum eorum Magi adorandum
tores, dixerunt et rcmanscrunt doctorcs
similes lapidibus mihtariis, qui viam os-
tendunt, » ncc ambulant^-Serm. ^ ccclxxiii,
§ 4, col. 1665, t. 5. Divino etiam nutu
factum cst, ut, aspcctu stellse subtracto,
Magi humano sensu in Jerusalem irent,
quaerentcs in civitatc rcgia Regem natum,
ut in Jerusalcm primo Christi nativitas
pubhcc annuntiaretur, secundum illud
Isa., II, 3 i)e Sionexibit lex, et verbum
:

quaesicrunt. Non itaquc rcgi Judseorum, Domini de Jerusalem; et ut ctiam studio

quales illic esse solebant, hunc tam ma- Magorum de longe venientium damnare-
gnum honorem longinqui, alicnigenee, tur Judseorumpigritia propc existcntium,
et ab eodemregno prorsus extranei, a se Ad quartum diccndum, quod, sicut
deberi arbitrabantur scd talcm natum
; Chrysostomus dicii SuperMatth., hom. ii
essc didicerunt, in quo adorando sc sa- Op. " imperf., ahquan-. aprinc, « si Magi
lutcm, qua? secundum Deum est, consc- tcrrcnum rcgem quairentes venisscnt,
cuturos minime dubitarent. » fuissent confiisi quia tanti itineris labo-
Ad secundum dicendum, quod per illam rem sine causa suscepissent undc nec :

annuntiationem Magorum prsesignabatur adorassent, necmunera obtulissent. Nunc

constantia gcntium Christum usquc ad
mortem confitcntium unde Chrysosto-
mus dicit Siiper Matth., hom. ii Op. ^
imperf., parum a princ, quod « dum
considcrabant Rcgemfuturum, non time-
bant regem prsesentem; adhuc non vidc-
rant Christum, ct jam parati erantpro eo
aiitem quia cselestcm regem quserebant,
: ctsi nihil rcgalis excellentise in eo vide-
rent, tamen sohiis stellse testimonio con-
tcnti, eum adoraverunt. Vident enim ho-
minem, et agnoscunt Deum, et offerunt
munera dignitati Christi congruentia;
aurum quidcm quasi rcgi magno thus, ;

mori. )) quod iii Dei sacrificio ponitur, immolatur

Ad tertium diccndum, quod, sicut Au- utDeo myrrha, qua mortuorum corpora
:

gustinus dicit in Sermone cc Epiphajiiae, condiuntur, prsebetur tamquam pro sa-

Magos lute omnium morituro Et ut Gregorius '^
^
§ 3, col. 1030, t, 5, « stclla quai . ))

pcrduxit ad locum, ubi erat cum matre dicit, Hom. ^inEvang., § 6, col. 1113,
Virgine Deus infans, potcrat cos ad ip- t. 2, instruimur, « ut nato regi aiirum, »

sam pcrduccrc civitatcm Bethlehem, m pcr quod significatur sapicntia, « offcra-

qua natus est Christus sed tamen sub- ; mus in conspectu ejus sapientiae lumine
traxit se donecde civitate, in qua Christus splendentes thus autem, » pcr quod
:

nasceretur, etiam Judsei testimonium pcr- exprimitur orationis devotio, « offerimus

hiberent; » ut sic geminato testimonio Deo, si per orationum studia Dco suavc
confirmati, sicut Leo papa dicit, Serm. iv ahquid redolerc valcamus myrrham ;

de Epiph., cap. n, col. 246, t. 1, arden- autem, » quse significat mortificationem

tiori « fide expetercnt, quem et stellse carnis, « offcrimus, si carnis vitia per
claritas et prophctiae manifestabat aucto- abstinentiam mortificemus. »
ritas. » Et ita « ipsi annuntiant Judseis —
CoNCLUsio. Credendum est, Magos a Spiritu
Christi nativitatcm, ct interrogautlocum, sancto inspiratos, sapienter ad adorandum Chris-
credunt, et quserunt, tamquam signifi- tum natum venisse.

* Prinia propositio cx Scrmone cci de Epipha- 3 Scrmo apud Migne dubius habetm*.
cccLxxtii
nia, § 1, col 1031, t. o, desumitur ; caetera vero * Non Chrysostomi.
est
ex Serm. cxxxti append., queinrecentiores critici *"
Parm. « in quo etiam, ut. »
:

inter spurios numerant. ° Plcnius et paulo aliter in textu D. Gregorii.

2 Non est Chrysostomi.
IGO
QU^STIO XXXVII.
DE LEGALIBUS CIRCA PUERUM JESUM
OBSERVATIS.
( In quatuor articulos divisa.)
Deindc considcrandiim est dc circum-
cisionc Christi. Et quia circumcisio est
qua>dam professio lcgis obscrvandffi, se-
cundum illudGalat., v, 3 Tcstificor omni : circumcisus est, sicut in lege erat pree-
homini circumcidenti se, quoniam dehitor
est universx legis faciendx, simul
hoc quaerendum est de aliislegalibus circa
puerum Jesum observatis.
Unde qu.Truntur quatuor de ejus
circumcisione de nominis imposi-
;
2°
tionc 3" de cjus oblatione 4" de matris
; ;
purgatione.
ARTICULUS PRIMUS:
Utrum Christus debuerit circumcidi.
Ad primum sic proceditur.
quod Christus non dcbuerit circumcidi.
Venicntc cnim ccssat fig-ura.
veritate,
Sed circumcisio fuit Abrahae prseccpta in
signum fcederis, quod erat de semine
nascituro, ut patct Gcn., xvii. IIoc autem
foidus fuit in Christi nativitate completum.
Ergo circumcisio statim cessarc dcbuit.
2. Prajtcrea, omnis Christi actio, nostra
cstinstructio;undcdiciturJoan., xiii, 15
Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum
erjo feci, ita et vos faciatis. Scd nos non
debemus circumcidi sccundum illud
, quia unicuique negotio tempus est et oppor-
Gal., Vj 2 Si circiancidimini, Christus
; tunitas, ut dicitur Eccles., viii, 0.
vobis nihii proderit. Ergo vidctur quod
necChristus dcbucrit circumcidi.
3. Praiterea, circumcisio est ordinata in
rcmcdium originalispeccati. Scd Christus
noii contraxit originale peccatum, ut ex
su[)ra dictis patet. Ergo Christus non
debiiit circumcidi.
Sed contra est quod dicitur Luc., ii,
21 Posfqunm consinnmati sunt dies octo,
: Cbristo, rircumcisi cstis circufncisione non
ut circumcideretur puer.
Respondeo dicendum, quod pluribus
do causis Cbristus dclmit circumcidi.
Primo qiiidcm ut ostcndat veritat(>m
caniis huiuaiia' coiitra ManicbaMim, (|ui
dixit cum liabuissc corpus [>banlaslicum
ct contra AiKdliiuuium, qui dixit corpus
' l'aulu iililcr iu tcxUi Originos.
SUMMA THEOLOGICA.
Christi esse divinitati consubstantiale ; et
contra Yalentinum, qui dicit Christum
de cselo corpus attulisse. Secundo, ut
approbaret circumcisionem, quam olim
Dcus instituerat. Tertio, ut comprobaret
se esse de genere Abrahai, qui circumci-
sionis •mandatum acceperat in signum
fidei, quam de ipso habuerat. Quarto, ut
Judseis excusationcm tolleret, nc eum
reciperent, si esset incircumcisus. Quinto,
ut obediendi virtutem nobis suo com-
mendaret exemplo : unde
et octava die
ceptum. Scxto, ut quia in similitudinem
cum carnis peccati advenerat, remedium, quo
caro pcccati consueverat mundari, non
rcspueret. Septimo, ut legis onus in se
:
1° sustinens, alios a legis onere liberarct,
sccundum iv, \
illud Gal., Misit Deus
:
Filium suum factum sub lege, ut eos qui
sub lege erant, redimeret.
Ad primum ergo dicendum, quod cir-
cumcisio pcr remotionem carnalis pelli-
culaiin membrogenerationis facta, signi-
ficabat spoUationem vetustse genera-
tionis, a qua quidem vctustate liberamur
\. Videtur per passioncm Christi idco vcritas hujus
;
figurae non fuit plcne impleta in Christi
nalivitate, sed in cjus passione, ante
quam circumcisio suam virtutem et sta-
tum habebat et ideo dccuit Christum
;
ante suam passionem, tamquam filium
Abrahae, circumcidi.
Ad secundumdicendum, quodChristus
circumcisionem*suscepit eo tempore quo
: erat sub pra-ccpto. Et ideo ejus actio in
hoc cst nobis imitaiida, ut obscrvcmus
ea quai suntnostro tempore in praeccpto,
Et prieterca, ut Origenes * dicit, Hom xiv .
in Luc, col. 1833, t. 3: « Sicut mortui
sumus cum illo moriente, et consurrexi-
mus Christo resurgcnti, ita circumcisi
siimus s[)irituali circumcisione per Chris-
tum ct ideo carnali circumcisione noii
:
indigemus. » Et hoc cstquod Apostolus
dicit Coloss., II, HIn quo, scilicct
:
manufacta, in expoliatione corporis car-
nis,sed iji circumcisione Christi.
Ad tertium (HcciKhim, (piod, slcut
Cbristus propria voluiitatc mortcm iios-
Iraiu siiscc[)it, ([IKP cst circctus [)cccati,
;
nuUum in sc babcns pcccatum, ut nos a
morte hbcrarct, ct spirituahtcrnos facerct

QUJ:ST. XXXVII, AUT.
moripcccato ;itactiamct circumcisioncm,
qiia^. est rcmediiim origiiialis peccati,
suscepit, absque hoc quod liaberet orig-i-
nale peccatum, ut nos a legis jugo libc-
raret, et ut in nobis spiritualem circum-
cisioncm efficerct, ut scilicet suscipiendo
figuram, impleret veritatcm.
CoNrLusio. —
Dcbuit ('liristus tanquam Filius
Abralia; circumcidi, ut legis onus liberaret, ct
carnis suae veritatem comprobaret.
ARTICULUS II.
Ut?'um convenienter fuerit Christo
imposilum.
Ad secundum Videtur
sic proceditur,
quod inconvenicnter fuerit Christo no-
men impositum. Vcritas enim evangeUca
debet prsenuntiationi prophctica; respon-
dere. Sedprophctai aUud nomendcChristo
preenuntiavcrunt : dicitur
14: Ecce virgo concipiet, et pariet filium,
et vocabitur nomen ejus Emmanuel; ct
cap. VIII, 3 Voca nonien ejus : Accelera,
: totus inmorem pellis hispidus, vocatum
elera , spolia detrahe* ^festina prxaari; et cap. ix
% de 6
- : Vocabitur nomen ejus Admirabilis
re.
Consiliarius, Deus, Fortis, Pater futuri
sxculi, Princeps pacis; et Zach., vi, 12,
(\\Q\i\\v:Eccevir\ Oriens nomen ejus Ergo
inconvenienter vocatum est nomcn cjus
Jesus.
2. Praeterea, Isa., lxii,
Vocabitur tibi nomen novum, quod os Do-
mini nominavit. Sed hoc nomcn Jesus
non est nomen novum, scd pluribus fuit
in vcteri testamento impositum, ut patct
etiam ex ipsagencalogiaChristi, Luc, iii.
Ergo videtur quod inconvcnienter vo-
catum est nomen cjus Jesus.
3. Prseterca, hoc nomen Jesus sahitem
significat, iitpatct per id quod dicitur
Matth,, I, 21: Paries filium, et vocabis
nomen ejiis Jesum: ipse
faciet populum suum a
peccatis eorum.
Scd salus pcr Christum non est facta
soliim in circumcisione, scd ctiam in prse-
putio, ut patct pcr Apostolum, Rom.,iv.
Inconveniciitcr ergo hoc iiomcii fuit
Christo impositum in sua circumcisionc.
Sed contra est auctoritas Scripturae, in
qua dicitur Luc, ii, 21, quod postquam
consummati sunt dies octo, ut circumcide-
retur puer, vocatum est nomen ejus Jesus.
Respondeo diccndum, quod iiomina
debent proprietatibus rerum respondere.
* In Parm. addit : « quasi
.
,
I ET II. 1G7
Et hoc patet in nominihus gcncrum et
specierum, quia, ut (iicitur IV Meta])h.,
text. 28, «ratio quam significat nomcn,
cst dcfmitio, » qua? designat propriam
rei naturam. Nomina autem singuhirium
hominum sempcr imponuntur ab alicjua
proprietate ejus cui nomcn imponilur;
vcl a tcmporc, sicut imponuntur nomina
aliquorum sanctorum his qui in coriim
fcstis nascuntur; vel a cognationc, sicut
cum filio imponitur nomcii patris vcl
alicujus de cognationc ejus sicut pro-
;
pinqui Joannis Baptistae volebant eum
nomen vocare nomiiie patris sui Zachariam,
non autcm Joannem, cpda nullus erat in
cognatione cjus, qui vocarctur lioc nomine,
1 . ut diciturLuc, i, 61 vel ctiamab eventu,
:
sicut Joscph vocavit primogenitum suum
Manassem, dicens Obliviscimc fecitDeus
:
omnium laborum meorum, Gcncs., xli,
51 vcl etiam ex aliqua quaUtate cjus
:
enim Isa., vii, cui nomen imponitur; sicutGcncs., xxv,
23, dicitur quod quia qui prior egres-
sus est de utcro matris, imfus erat, et
est nomen ejus Esau, quod interprctatur
: rubcus. Nomina autcm quai imponuntur
aUquibus divinitus, scmper significant
aUquod gratuitum donum eis divinitus
. datum, sicut Gen., xvii, 5, dictum est
Abrahai Appellaberis Abraham, quia
:
p)atrem multarum gentium constitui te.
21, dicitur: Et Matth., XVI, 18, dictum cst Pctro Tu :
es Petrus, et super hanc petram xdificabo
Ecclesiam meam.
Quia igitur Christo hoc munus gratiae
coUatum crat ut per ipsum omnes salva-
rentur, ideo convenientcr vocatum est
nomen ejus Jcsus, id est, Salvator, an-
gelo hoc nomenprsenuntiante, non solum
matri, sed ctiam Joseph, qui erat futurus
ejus nutritius.
Ad primum ergo dicendum, quod in
enim salvum omnibus iUis nominibus quodammodo
significatur hoc nomcn Jesus, quod est
significativum salutis. Nam in hoc quod
dicitur Emmanuel, quod interpretatur,
Nobiscum Deus, designaturcausa salutis,
quse est unio divinae et humanae naturae
in persona FUu Dei, per quam factum
est ut Dcus esset nobiscum^ Pcr hoc
autem quod dicitur: Voca nomen ejus:
Accelera, spolia detrahe, etc, dcsignatur
a quo nos salvavit, quia a diabolo, cujus
spoUa abstulit, secimdum iUud Coloss.,
II, 13: Expoliansprincipatuset potestates.
particeps nostrai naturse. »
 :

168 SUMMA THEOLOGICA.

trnduxit confidenter In hoc autem quod
. Sed Christus cxivit de clauso virginis
(licitur: Vocahitur nomen ejus Admira- utcro, ct ita matris vulvam iion aperuit.
bilis, etc, desig-natur via et tcrminus Ergo Christus ex hac lege non debuit in
nostrae salutis, inquantum scilicct admi- templo oflerri.
r;il)ili Divinitatis consilio ct virtutc ad 2. Prcetcrca, illud (juod est scmper
hcrcditatcm luturi saiculi perducimur, in pra-scns alicui, non potcst ci prffisentari.
quo erit pax pcrfecta filiorum Dei sub Scd Christi Iiumanitas semper fuit Deo
ipso principe Dco. Quod vcro dicitur: maximc praesens, utpote ei semper con-
Ecce vir, Oriens nomen ejus, ad idcm rc- juncta iii unitatc pcrsonae. Ergo non
fcrtur, ad quod primum, scilicct ad In- oportuit quod coram Domino sistcrctur.
carnationis mysterium, sccundum quod 3. Praeterea, Christus est hostia princi-
exortum est in tenehris lumen rectis cordc, palis ad quamomncs hostiae vetcris lcgis
psal. cxi, 4. rcfcruntur, sicut figura ad vcritatcm.
Ad secundum diccndum, quod his ([ui Scd hostiae non debet essc alia hostia,
fucrunt antc Christum, potuit convcnire Ergo non fuit conveniens ut pro Christo
hocnomcn Jesus secundum aliquam aliam alia hostia ofTerretur.
rationem, puta quiaalicjuamparticiularcm 4. PraBterea, inter legales hostias prae-
et tcmporalcm salutcm attulcrunt scd ; cipua fuit agnus qui crat jiigc sacrificium,
sccundum rationcm spiritualis ct univer- ut habctur Numer., xxviii, unde etiam
salis salutis, hoc nomen proprium est Christus dicitur agnus, Joan., i, 29: Ecce
Christo: et sccundum hoc dicitur esse Agnus Dei. Magis crgo fuit convenicns
nomen novum. quod pro Christo offerrctur agnus quam
Ad tcrtium dicendum, cpiod, sicut Gcn., par turtU7'u??i vel duo pulli cohmiharum.
xvn, legitur, simul Abraham susccpitno- Sed in contrarium cst auctoritas Scrip-
minis impositionem a Deo, et circumci- turae, tjuae hoc. factum esse testatur,
sionis mandatum. Et ideo apud Juda^os Luc, II.

consuetum crat utipso die circumcisionis Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
nomina pueris imponcrentur, quasi ante tum est, Christus voluit sub lcge fieri, ut
circumcisioncm perfectum csse non ha- eos qui sub lege ei'a?it redi??ieret et ut ;

buerint, sicut ctiam nunc pueris in bap- justificatio legis in suisTncmbris spiritua-
tismo nomina imponuntur. Unde supcr liter implerctur. Dc prolc autcm nata du-
illud Provcrb., iv, 3 Ego fdlus fui patris
: plcx praeccptum in lege traditui'. Uiium
mei, unigenitus coram matre
tenedus, quidem gcncrale quo ad omnes, ut sciU-
mea, dicit Glossa ordin., col. 1086, t. 1 cet completisdiebus purificationismatris,
« Quarc Salomon sc unig^cnitum coram offcrrctur sacrificium pro filio sive pro
matrc nominat, qucm fratrcm utcrinum fiUa, ut habetur Levit., xii. Et hoc (jui-
praecessissc Scriptura testatur, nisi quia dem sacrificium crat et ad expiationem
illemox natus sine nomine, quasi nun- pcccati in quo prolcs erat concepta et
quam esset, de vita deccssit? » Et idco nata, et etiam ad consecrationcm quam-
Christus simul cum fuit circumcisus, dam ipsius, quia tuiic primo pra^scnta-
nominis impositioncm accepit. baturin templo: et ideo aliquid ofTcrcba-
tiir in holocaustum, et aliipiid pro
CoNCLUSio. — Cuiu (Jhristo hoc divinfB gi'aliic
pec-
munus collatum fuerit, ut omnium salvator os- cato, Aliudautcm prapccptum crat spcciale
set, coiivpnioiitcr ei nomcn Jesus ab Angolo ini- inlcgc do priinogcnitis tam in hominibus
posilum luil. quani in jumciitis. Sibi cnim Domiiius
dcputavcrat omne primogenitum in '

Israel, pro eo quod ad liberationcm po-

ARTICULUS III.
puli Isracl percusscraty;;77;/oy^///V<^. £«///////
Utrum Christus co/ivenienter fuerit i?i
ah ho??iine usque ad pecus, primogcnitis
temj)/o ohlalus. hliorum Israel reservatis. Et hoc manda-
tum poiiUur Exodi, xiii, in quo ctiam
Ad tcrlium sic proccditur. 1. Vidctur pi"a'figur;d»atur Cliristus, qui cM /u'iuu)ge-
quod inconvcnicntcr fucrit Clunstus in ?iifus i?i fratrihus, ut dicitur lloni.,
??iu/tis
lcmplo oblatus. Dicitur cuini Exodi viii, 20. (Juia igitur Chrislus cx mulicrc
XIII, 2: Sanctifica mi/ii omne primogeni- natus eral quasi primcgcnitus, ct vtduil
tum quod aperit vulvam in filiis Israel. ticri sublcgc,ha'c duo Evangclista Luoas

' Parm. : « liUorum Israel.

 ;

QU^ST. XXXVII, AIIT. III ET IV. 160

circa eum fuissc obscrvata ostcndit. turcs, vel duos columbarum pullos offer-
Primo quidem id quod pcrtinet ad primo- rent. Dominus ergo, propier nos ege-qm
gcuitos, cumdicit, Luc, ii, 22: Ttdenuit nus factus est, cum esset dives, ut illius
illum in Jerusalem, ut sisterent eum Do- inopia divites cssemus, ut dicitur II ad
mino, sicut scriptum est in lege Domini, Cor. VIII, 9, pro sc pauperum hostiam
,

qiiia omne masculinumadaperiens vulvam, voluit offerri, sicut et in ipsa nativitate

sanctum Domino vocahitur. Secundo, paiinis involvitur et recliiiatur in praBse-
illud quod pcrtinct communitcr ad omnes, pio. Nihilominus tamen hujusmodi aves
cum dicit: Ut darent hostiam, secundum figurse congruunt turtur enim, quia est
:

quod dictum erat in lege Domini, par tur-
turum aut duos pullos columbarum.
Ad primum ergo dicendum, quod,
sicut Gregorius Nyssenus dicit in Orat. de
occursuDomini, col. 1158, t. 3 cdllud * le-
gis praeccptum in solo incarnato Deo
singulariter, ct ab aliis difTercnter impleri
avis loquax, praedicationem et confcssio-
nem fidci significat; quia vero est animal
castum, significat castitatem: quia vero
est animal solitarium, significat contem-
: plationem. Columba vero est animal mcui-
suetum simplex, mansuetudinem et
et
simplicitatemsignificans estetiamaiiimal :

videtur: ipsc namque solus ineffabiliter gregale, unde significat vitam activam et ;

conceptus ac incomprehensibilitcr editus, ideo hujusmodihostiafigurabat perfectio-

virginalem uterum aperuit, non antca nem Christi et membrorum
Utrum- ejus.
coimubio reseratum, servans etpostpar- que etiam animal propter consuetudinem
tum inviolabile signaculum castitatis. » gemendi praescntcs sanctorum luctus dc-
Undc quod dicit adaperiens vulvam, de- signat : sed turtur, quae est solitaria, si-

signat quod nihil antea inde intraverat gnificaf* orationum lacrymas ; columba
vel exiverat et pcr hoc ctiam specialiter
; vero, quae est gregalis, significat publicas
dicitur masculinus, quia iiihil de feminei- orationes Ecclesiae. Utrumquevero animal
tate culpae portavit; singulariter etiam duplicatum offcrtur, ut sanotitas sit non
« sanctus ^, quia terrcnae contagia cor- solum in anima, sed etiam in corpore.
ruptclai immaculati partus novitate non
seiisit. »
CoNCLUsio. —
Cum Cbristus voluerit sub lege
fieri, etex matre fuerit primogenitus, congruum
Ad secundum diccndum, quod sicut fuit,ut intemploprcesentaretur cmn oblatiouibus
Filius Dei non proptcr seipsum
factus cst in lege prgeceptis.
homo et circumcisus in carne, sed ut
nos per gratiam faccret deos, et ut spi- ARTICULUS IV.
ritualitcrcircumcidamur sic propter nos
JJtrum mater Dei convenienter ad templum
:

sistitur Domino, ut discamus Deo prai-

p)urganda accesserit.
sentare nosmetipsos: et hoc post cir-
cumsioiiem ejus factum est, ut ostendat, Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
ncminem, iiisi circumcisum vitiis, dig- quod iiiconvcnienter mater Dei purganda
num esse divinis conspectibus. ad templum accesserit. Purgatio enim
Ad
tertium dicendum, quod, propter non videtur esse nisi ab immunditia.
hoc ipsum voluit hostias legales pro se Sed in B. Virgine nulla fuit immunditia,
offerri qui erat vera hostia, ut figura ut cx supra dictis patet. Ergo non debuit
veritati conjungerctur, et per veritatcm ut purganda ad templum accedere.
figura approbaretur contra illos qui 2. Praeterea, Levit., xii, 2, dicitur:
Deum legis ncgant a Christo fuisse in Mulier, si suscepto semine, pepererit mas-
Evangeho praedicatum. « Non enim pu- culum, immunda erit septem diebus; et
tandum est, » ut Origenes dicit, Hom. ideo ei praecipitur quod non ingrediatur
xivinLuc.,co\. 1836, t. 3, « quod^ fihum sanctuarium donec impleantur dies pur-
suumbonusDeus sub lege inimici fecerit, gationis ejus. Sed B. Virgo peperit mas-
quam ipse non dederat. » culum sine virih semine. Non ergo debuit
Ad quartum dicendum, quod Levit. xii, , ad templum venire purganda.
prajcipitur ut qui possent, agnum pro 3. Praeterea, purgatio ab immunditia
filio aut filia, simul etturturem, sive non fit nisi per gratiam. Sed sacramenta
columbam ofTerrent ;
qui vero non suffi- veteris legis gratiam non conferebant
cercnt ad offereiidum agnum, duos tur- sed ipsa potius secum gratia^ auctorcm
* Opus proedictum inter dubia Gregorii i\ys- * Plenius in Origene.
seni numeratui". * Parm. : « secretas. »
2 Ambr. Li II Luc, § 56, col. 1654, t. 2.
 : ;

no SUMMA THEOLOGICA.
hahcbat. Noii crgo convenicns fuit ut ad tus baptizatus est baptismo Joannis, primo
tcmplum purg-anda vcniret. considerandum est dc baptismo Joannis
Sed contracstauctoritasScripturae, qua in communi, secundo de baptizatione
dicitur Luc, quod impleti suiit dies
n, 22, Cliristi.
pargaiwnis Mariae secundum legem Moysi. Circa primum qua;runtur scx: 1° utrum
Rcspondco dicendum, quod sicut ple- conveniens fuerit quod Joanncs baptiza-
nitudo gratia^, a Christo derivatur in ma- rct; 2° utrum iUc baptismus fuerit a
trem, ita decuit ut matcr humilitati filii Dco 3"utrumcontulcril gratiam /t^utrum
; ;

conformarctur Ilumilihus enim Deus dat

; alii pra^tcr Christum, illo baptismo dc-
cjratiam, ut dicitur Jacobi, iv, 6. Et ideo bucrint baptizari 5° utrum baptismus
;

sicut Christus, Ucet non esset legi ob- ille cessare debuerit Christo baptizato
iioxius, voluit tamen circumcisioncm 6° utrum baptizati baptismo Joannis essent
et aha lcgis onera subirc, ad dcmons- postea baptizandi baptismo Christi.
trandum humihtatis et obedientiee
exemphim: ct ut approbaret legem, et ut
calumniai occasioncm Judaiis toUeret ARTICULUS PRIMUS.
propter casdcm rationcs vohiit otmatrcm
suam implcrc lcgis obscrvantias, quibus Utrum fnerit conveniens Joannem
tamen iioii erat obnoxia. baptizare.
Ad primum ergo dicendum, quod hcet
13.Virgo uullam habcret immunditiam, Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
vohiit tamcii purgationis ol)scrvantiam quodnon fuerit conveniens Joannem bap-
implcre, non proptcr indigentiam, sed tizare. Omnis enim ritus sacramentalis
propter lcgis pra;c(;ptum. Et ideo signan- ad aliquam pertinct legem. Sed Joannes
tcrEvangelista dicit ^iwwMmpleti simt dies non introduxit novam lcgcm. Ergo incon-
purgationis ejus secunrbim legem; ipsa vcniensfuit quodnovum ritum baptizandi
enim sccundum se purgatione noii indi- introduceret.
gcbat. 2. Praiterea, Joannes fuit missusaDeo
Ad secundum dicendum, quod signan- intestimonium tam([uamprophcta, scciin-
tcr Moyses vidctur fuissc locutus adcxci- dum iUud Luc, i, 76 Tu pner propheta:

piendamab immunditiamatrcm Dci, qua3 Altissimi vocaberis. Scdprophetic qiii fue-

non peperit susccpto scmtnge. Et ideo
patet quod iion obh gabatur ad impletionem
ilhuspraeccpti, scd voluntaric purgationis
observaiitiam adimplcvit, ut dictum cst.
runt ante Christum non introduxerunt no-
vum ritum, sed obscrvantiam lcgalium
rituum inducebant, iit patet Malach., ult.,
4 Mementote legis Moijsi, servi mei. Ergo
;

Ad tcrtium (hccndum, quod lcgaha sa- nec Joanncs novum ritum baptizandi intro-
cramenta non purgabant ab immunditia diiccrc dcbuit.
culp», quod fit per gratiam, sed hanc 3. Prfetcrca, ubi cst alicujus rei siiper-
purgationcm pra'figurabant purgabant ;
fluitas, nonestad illudali(|uid addendum.
autcm purgationc (luadam cariiali ab iin- ScdJudffii excedebant insuperfluitatebap-
munditia irreguUiritatis cujusdam, sicut tismatum: dicitur enimMarci, vii, 3, quod
in secundaparte (hctum cst. Ncutram ta- P/iarisasi et onmes Judxi nisicrehro laverint
mcn immuiiditiam U. Yirgo contraxerat, manus, non majiducant.., et a foro vc-
ct idco noii indigcbat purgari. nicntes, nisi baptizentur non comedunt; ,

et alia multa sunt quaa tradita sunt i//is

Co.NCLUsio. —
Qiiainquam l)(;ata Virpfo pcccalo servare, baptismata ca/icum, et urceoru/n,
noii lucrit oltuoxiu, dccuit taincn cx liumilitatis
sua^ gralia ut in tcnjpio vcluli purganda prai- ct xramentorum et /ectorum. Ergo incoii-
scntarctur. vcniciis fuit quod Joanncs baptizarct.
Sed contra est auctoritas Scriptur»'
Matth.,111, 6, ubi praMiiissa sanctitatc Joau-
QU.ESTIO XXXVIII. iiis, subditur, quod cxibant adcummulli,
DE BAPTISMO JOANNIS. ct haj/tizab(inlur ah eo in Jordane.
Rcspondco dicendum, quod convenicns
( In sex artiiiilos divisa.) fuit Joanncm bai)tizarc, projitcr quatuor.
Primo (luidcm (|uia oport(>bat Clirislum
Dciiidc c(»iisi(l(«raii(liim cst ^U^ baptismo a Joauuc bapti/ari. ul ba|)lismum consc-
quo Cbristus bai)li/,atus cst ; et (luia Cbris- crarct, ut Auguslinus dicit Super Joan., *

'
lin|ili(ilc.
 QUiEST. XXXVIII, AIIT.
(/•act. V, t. 3.Sccundo iit Christus manifos-
taretur. Undc ipsc Joanncs Baptista dicit,
Joan., 1,31 Utmanifcstetur, scilicctCliris-
:
tus, inlsrael, propterea veni ego in aqua
baptizans; concurrcntihus enimturhis ad
baptismum annuntiabat Christum quod
quidcm facilius sic factum cst quam si
' pcrsingulosdiscurrissct, utChrysostomus
(WcW Super Joan. hom. xvii, § 2, col. 376,
, denominatur ah homine puro sicut l)ap-
t. 13. Tcrtio, ut siio haptismo assucfacc-
rt't homincs ad haptismum
(ircf^orius dicit in quadam Hom.,
Eixnu/., § 3, col. 1101, t. 2, qiiod « idco
.loanncs haptizavit, ut praecursionis suse
(irdinem scrvans, qui nasciturum Domi-
num nasccndo prsevcncrat haptizando
(luoquc haptizaturum Domiiium praeveni-
rct. QuartOjUt ad poenitcntiam homincs
))
iiiduccns, homines praepararet ad digne
suscipiendum haptismum Christi. Unde
|{oda AiQii In iv Marc., v. 4, col. 136 ct
In III Matt. V. 1 1 col. 16, t. 3, quod « quan-
, ,
tum catechumenis nondum haptizatis
* signis etprodigiis.* Sed de JoanncBaptistaȣnan'ffln
prodest doctrinafidci, tantum profuit hap-
tisma Joannis ante haptisma Christi »
quia sicut ille prsedicahat poenitcntiam, et
l)aptismum Christi pfsenuntiabat, et in
cognitionem veritatis, quas mundo appa-
ruit, attrahehat sicministriEcclesiseprimo
: praeceptiscontiiientur. ScdhaptismusJoan-
orudiunt, post pcccata eorum redarguunt,
domum in haptismo Christi remissionem
peccatorum promittunt.
Ad primum crgo dicendum, quod hap-
tismus Joannis non crat pcr se sacra-
meiitum, sed quasi quoddam sacramentalc
Idisponens ad haptismum Christi; ct idco
aliquahter pertinehat ad legem Christi,
non aiitem ad lcgcm Moysi.
Ad secundum diccndum, quod Joannes
non solum fuit propheta, sed pluscpiam
propheta, ut dicitur Matth., xi. Fuit enim
terminus lcgis et initium Evangchi. Et
ideo magis pertinebat ad eum vcrho et
opere inducerc homines ad legem Christi
({uam ad ohservantiam vcteris legis.
Adtertium diccndum, quod haptismata
illa Pharisaeorum erant inania, utpote
ad solam munditiam carnis ordinata scd
])aptismus Joannis ordinabatur ad muii-
ditiam spiritualem: inducehat enim ho-
mines ad poenitentiam, ut dictumest.
\ CoNCLCsio. —
Conveniens fuit, nt Joanncs
baptizaret, ut Christus baptizaretur et manifcs-
j
'
taretur, et ut omnes ad Christi baptismum assue-
jfacti, facilius ad pa>nitcntia?, ct baptismi sacra-
menta idojQci reddcrentur.
« Parm. : « ex. » .'Equivalcnter colligitm- ex
I ET 11. 171
AllTICULUS II.
Utrum in baptismo Joanniscjratia darctur.
: Ad tertium Videtur
sic proceditur. 1.
quodhaptismus Joannis non fuerit a Deo.
Niliil enim sacramciitale, quod cst aDeo,
;
tismus novae lcgis non dicitur Petri, vel
Christi. Undc Pauh, scd Ghristi. Scd illc haptismus dc-
vii in nominatur a Joanne, secundum illud
Matth., XXI, 23: Baptismus Joannis nnde
erat, a cxlo an exhominibus? Ergohaptis-
mus Joannis non fuit a Deo.
, 2. Praeterea, omnis doctrina dc novo a
Dco procedens ahquihus signis confirma-
tur undc ctDominus Exod. iv, dedit Moysi
; ,
potestatem signa faciendi et Hehr, ii, ;
3, dicitur Cum fidcs nostra principium
:
accepisset enarrari a Deoper eos qui andie-
runt, in nosconfirmata est, contestante Deo
dicitur Joan., X, 41 Joannes signum fecitper Domi-
:
; nullum. Ergo videtur quod haptismus, """^ "^, ^*^'
quo haptizavit, non cssct a Dco. ..^
^
3. Praeterea, sacramenta, quae sunt di-
vinitus instituta, ahquibus sacrae Scripturae
nis non praecipitur ahquo praecepto sacrae
Scripturae. Er^o videtur qiiod non fuerit
a Dco.
Sed contra est quod dicitur Joan., i, 33 :
Qui misit me baptizare in aqua, ille mihi
dixit: Super quem videris Spiritum, ctc.
Respondeo dicendum, quod in haptis-
mo Joannis duo possunt considerari sci- ;
haptizandi, etofTectus bap-
licet ipse ritus
tismi. Ritus quidem haptizandi non fuit
ah hominihus, sed a Dco, qui familiari
Spiritus sancti revelatione Joannem ad
baptizandum misit. EfTectus autem iUius .
haptismifuit ab homine, quia niliil in iUo
haptismo efficiehatur quod homo facere
non posset. Unde nonfuit asolo Deo, nisi
inquantum Deus in homine operatur.
Ad primum ergo dicendun, quod pcr
; haptismum novae legis homines interius
per Spiritum sanctum haptizantur; quod
facit solus Deus. Pcr haptismum autem
Joannis solum corpus mundahatur aqua.
Unde dicitur Mattli., III, il: Ego baptizo
vos in aqua; ille* vos baptizabit iiiSpiritu
^^^^*
sancto. Et ideobaptismusJoannisdenomi-
natur ah ipso, quia scilicet iiiliil in co age-
hatiir quod ipse noii ageret baptismus:
utroque loco.
 172 SUMMA THEOLOGICA.
autem iiovai log-is non dcnominafur a mi- quior crat baptismo Christi quam circum-
nistro, qui principalem baptismi effec- cisio Sed per circumcisionem rcmi ttebatur
.

tum non agit, scilicet interiorem emun- peccatum originale : quia, ut Beda dicit
dationcm. in llom. de circumcis., col. .o4, t. 5, « idem
Ad secundum diccndum, quod tota salutifcrae curationis auxilium circumcisio
doctrina ct opcratio Joannis ordinabatur in [egG contra originalis peccati vulnus
ad Christum, qui multitudinc sig-norum agcbat, quod nunc baptismus agere reve-
ct suam et Joannis doctrinam confirmavit. lataj gratiae tempore consuevit. » Ergo
Si autem Joanncs signa fccissct, bomincs multo magis baptismus Joannis rcmissio-
ex a^quo Joanni ct Cbristo accessisscnt*. ncm pcccatoriim opcrabatur quod sinc ;

Et ideo ut homincs principalitcr Christo gratia fieri non potcst.

attenderent', non cst datum Joanni ut fa- Sed contra est quod Matth., iii, 11, di-
cerct signum. Juda^is tamen quffircntibus, citur Ef/o quidem ba/jtizo vos in aqua in
:

quare baplizarct, confirmavit suum otTi- pwnitentiam quodcxpoiicns Grcgorius in

:

cium auctoritate Scripturae, diccns Etjo : i{\\i\.(\d.mHom.,\\\inEva7ig ,% 3, col. 1101, .

vox clamantis in deserto, etc, ut dicitur t. 2, dicit : « Joannes non spiritu, sed aqua
Joan., i, 23. Ipsa etiam austeritas vit« baptizat, quia pcccata solvere non vale-
cjus officium commcndabat, quia, utChry- bat. » Sed gratia est a Spiritu sancto, et
sostomus dicit Super Matth.^ hom. x, § 4, pcr eampeccata tolluntur. Ergo baptis-
col. 420, t. 1 1 ^ «mirabile erat in humano mus Joannis gratiam non conferebat.
corporc tantam paticntiam videre. » Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
Ad tcrtium diccndum, quod baptismus tum cst, tota doctrina et operatio Joannis
Joannis non fuit ordinatus a Dco, nisi ut praeparatoria crat ad Christum, sicut
modico tempore duraret, propter causas ministri et inferioris artificis cst praepa-*
praedictas ct ideo non fuit commendatus
: rare matcriam ad formam, quam inducit
aliquo pra^ccpto communitcr tradito * in priiicipalis artifex. Gratia autem confe-
sacra Scriptura, scd familiari quadam rc- rcnda erat hominibus pcr Christum, se-
vclatione Spiritus sancti, ut dictum est. cundum illud Joan., i, 17 Gratia et :

ve7'itas per Jesum Christum facta est. Et

CoNCLUsio. —
Haptismus Joannis quoad ritum
fuit a Deo, non autem quoad cffectum, cum ideo baptismusJoannis gratiam iioii con-
nihil cflicerct (luod
^
humanas exccdcrct vircs. fcrebat scd solum ad gratiam praepara-
;

•
bat triplicitcr. Uno quidem modo per
ARTICULUS III.
doctrinam Joannis induccutem homines
ad fidem Christi alio modo assuefa- :

Utrum in baptismo Joannis gratia daretur. cicndo homincs ad ritum baptismi *,

tcrtio modo pcr po.Miitciiliam praqiarando
Ad tertium sic proccditur. 1. Videtur homines ad suscipiciidum cfTcctum bap-
quod in baptismo Joannis gratia darctur. tismi Christi («).
Dicitur cnim ]\Iarci, i, 4 Fidt Joanncs in : Ad primiim crgo diccndum, quod iu
descrlo baptizans ct pra^dicans baptisniHm illis vcrbis, utBcdadicit In Marc, v. i 4,
poenitentisR in remissionem peccatorum. col. 13G, t. 3, potest intclligi duplcx
Sed poiinitcntiaet remissio peccatorum cst Iiaptismus uiius quidem, qucm Joanncs
:

pcr gi-atiam. Ergo baptismus Joannis gra- baptizando confcrebat, qui dicitur bap-
tiam confcrcbat. tismiis pGenitcntia% quia scilicct illc bap-
2. Praiterea, baptizandi a Joannc cx)n- tismus erat quoddam inductivum ad poe-
fitcbantur peccata sua, uthabctur Matth., nitcntiam, et quasi qua^damprotcstatio,
III ct Marci i. Scd confessio pcccatorum qua profitebantur homincs se po^nilcu-
ordinatur ad pcccatorum rcmissioncm, tiam acturos : aliusautcm cst baiitisnius
qiia', lil pcr gratiam. Ergo in bai)tisnio Chrisli pcr qucm
pcccata rcmittunlur,
Joannis gratia couferebatur. quem Joaiines dare non poterat sed so-
3. Praitcrea, baptismus Joannispropin- lum praMlicabat diccns Ipse vos baptiza- ;

' Piirm. : « attendisscnt. » quod, ut Scolus dicit, iiaptizato Cliristo, Joaunos

* Parm. : « iiit^-iidcrcMt » aliciucm bapti/.arc potuit iu forma liaplismi
* Kdil. Vivos. Cliristi; 3. acti>e, eo sensu tpiod l)aiitismus ille
'
l*ariii. « cdiU». »
:
erat sigiium Itaptismi Ciiristi. De Itaptismo —
* l*arm. addil « Ciuisti. : » Joaimis tertio modo lo(iuitur S. Thomas, ot isto.
(a) Baptismus Joannis tripliciter serundum l>aptismiis pucris non compelcbal, scd tantuiu
(luillelnium iiitcliit^itur : 1. passivc, et est sanc- adullis.
lilicalio Jiiaiiuis in utcro : '2, activc, co scnsu
 QU^ST. XXXVIII, ART.
bit in Spiritiisancto. Vel potcst clici qiiod
praMlicabatl)aptismiim pa;'iiitciitia% id cst,
induccntcmad pa^.nilcntiani; qua^ quidcm
pcenitentiadiicithomines in rcmissioncm
peccatorum. Vcl potest dici quod pcr
baptismum Christi, ut* Ilicronymus dicit
In I iMarc, v. 4, col. 592, t. H
« (iratia:
datur, qua peccata gratis dimittuntur
quod autem consummatur per sponsum,
initiatur pcr paranymphum, » scilicet
pcr Joannem. Unde dicitur cjuod bapti-
zal)at, et praidicabat baptismum
tcntiaj inremissionem peccatorum, non
ideo quia hoc ipse perficeret, sed c[uia
hoc inchoabat prseparando ^.
Ad secundum diccndum, cjuod illa
confessio peccatorum non fiebat ad re-
missionem peccatorum statim per bap-
tismum Joannis exhibcndam, sed conse-
quendam per poenitentiam conseciuentcm,
et per baptismum Christi, ad quem poe-
niteiitia illa praeparabat.
Adtertiiimdiccndum, quod circumcisio
instituta erat in ^ rcmedium originalis
peccati sed baptismus Joannis ad hoc
; Augusihmsdicit SuperJoan.,tract.iy,§iA,
non erat institutus, sed solum erat pra:;-
paratorius ad baptismum Christi, ut dic-
tum est. Sacramcnta autem ex vi institu-
tionis suum liabent effectum.
CoNCLUsio. —
Baptismus Joannis gratiara non
conferebat, sed ad illam disponebat per doctri-
nam ad fidem et baptismimi et poenitentiam in-
ducentem, et disponentem.
ARTICULUS IV.
Utrum aiii, prseter Christiim, baptismo
Joannis baptizari debuerint.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur . titutus ut Christus eo baptizaretur, opor-
quod baptismo Joannis solus Christus
debuerit baptizari. Quia, sicut dictum
est, ad hoc Joanncs baptizavit, ut Chris-
tus baplizaretur, sicut Augustinus dicit
Super Joannem, tract. xiii,§6, col. 1495,
t. 3. Sed c[uod est proprium Christo non
debet aUis convenire. Ergo nulli alii de-
buerunt illo baptismo baptizari.
2. Prseterea, quicumque baptizatur,
aut accipit aliquid a baptismo, aut bap-
tismo aliquid confcrt. Sed a baptismo
Juannis nullus aliqiiid accipere poterat,
quia in eo gratia non confercbatur, ut
dictum est, iiec alicjuis baptismo ali-
c[uid conferre poterat, nisi Christus qui
* Cod. « Hieronymus » sed omnes commenta-
; disponcbat.
rium in Marcum Hieronymo abjudicant.
Parm. « (juia prseparando ad hoc homines
: *
III ET IV. 173
« muudissima? suae carnis aquas
tactii
sanctificavit.» Ergo vidctur c[uod solus
Cbristus baptismo Joannis debueral " bap-
tizari.
3. PrsBterea, si alii illo baptismo bapti-
zabantur, hoc noii erat, nisi ut pra;para-
rentur ad baptismum Christi ct sic :
: convcniens vidcbatur quod sicut baptis-
mus Christi omnibus confcrtur, etmagnis
et parvis, et Gcntilibus, et Judaeis, ita
etiam et baptismus Joannis confcrretur.
poini- Sed non legitur c[uod ab eo pueri bapti-
zarentur, nec etiam Gentiles dicitur :
enim Marci, i, 5, cjuocl egrediebantur
ad eum Hierosohjmitae imiversi, et bapti-
zabantur ab illo. Ergo videtur quod solus
Christus a Joanne debuerit baptizari.
Sed contra est quod dicitur Luc, iii,
21 Factum est cum baptizaretnr omnis
:
populus, et Jesu baptizato, et orante,
aperti sunt cseli *. * Aperhm
Respondeo diccndum, quod dupKci (Jecs^c«'«m.
causa oportuit alios a Christo baptizari
baptismo Joannis. Primo c[uidem, ut
col. 1412, et tract. v, § 5, col. 1416, t. 3,
((cjuia si solus Christus baptismo Joaii-
nis baptizatus esset, non dcessent c[ui
diccrcnt, baptismum Joannis quo Chris-
tus est baptizatus, digniorem csse bap-
tismo Christi, quo alii baptizantur. »
Sccundo, cjuia oportebat per baptismum
Joannis alios fid baptismum Christi prae-
parari, sicut dictum est.
•Ad primum ergo dicendum, quod non
propterhoc solum fuit Joannis baptismus
institutus Christus baptizaretur, sed
iit
etiam propter alias caiisas, ut dictum
est. Et tamen si ad hoc solum esset ins-
tebat pra^dictum inconveniens vitari,aliis
hoc baptismo baptizatis.
Ad secundum dicendum, quod alii qui
ad baptismum Joannis accedebant, non
poterant cjuidem baptismo alicjuid con-
ferre, nec tamen a baptismo gratiam
accipiebant sed solum poenitentiae si-
gnum.
Ad tertium dicendum, cjuod quia ille
baptismus erat poenitentia?, quae pueris
non convenit, ideo baptismo iUo pucri
noii baptizabantur. Confcrre autem geii-
tibus viam salutis soli Christo reserva-
batur, qui est expectatio (jentium, ut di-
citur Gen., penult., sed et ipse Christus
»
3 Parm. : « ad. »
Parm. : « debuerit. »
174 SUMMA THEOLOfilCA.

Apostolis inliihnit rronti]il)i]s Evangelium ba])tizaiido, suos aiiditores mittebat ad

pranlicare anfe passionem et resurrectio- Christum. (Juarto, (]uia ut Beda dicit iii

nem. Unde multo minus conveniebat ()lossaoy</., Sup. iii Joan., v. 22,col.369,
per Joannem (jrentiles ad baptismum t. 2 : (( Adhuc permanebat umbra
veteris
admitti. legis nec debuit pr»cursor cessare, do-
:

nec vcritas manifestaretur. »

CoNCLCSio. —
Non modo Christuin, sed ctiam
Ad priinum ergo dicendum, quod non-
alios oportuit baptismo Joannis baptizari-, tum
ut ad (Ihristum ]»ia'parai'ciitur, tuiii otiam ue dum (^hristus erat plene manifestatus eo
aliquis Joannis baptismum, Ciiristi Ijaptismo baptizato et ideo adhuc necessarium
:

pra.'fcrendum putarot. erat (juod Joannes haptizaret.

Ad secundum dicendiim, quod bapti-
ARTICULUS Y. zato Christo cessavit baptismus Joannis;,
non tamen statim, sed eo incarcerato.
Utrum baptismus Jonnnis dehuerit cessare Unde Chrysostomus dicit Super Joaimem,
Christo haptizato. hom. XXIX, § 1, col. 476, t. 13 iEs- : ((

timo, propter hoc permissam esse mor-

Ad quintum Yidetur
sic proceditur. 1.
quod baptismus .Joannis ccssare debue-
rit, postquam Cbristus fuit baptizatus.
JJicitur enim Joan., i, 31 Ut manifeste-
: transiret, etnon ultra his quffi de utroque
tur in Israel, propterea veni in aqua
baptizans. Sed Christo baptizato sufficien-
ter fuit manifcstatus tum per testimo-
monium Joannis, tum per descensum
columba;, tum etiam testimonio paternse
vocis. Ergo videtur quod non debuerit
tem Joannis, et eo sublato de medio,
Cbristum maxime praedicare c(Episse, ut
omnis multitudinis affectio ad Christum
erant, sententiis scinderetur. »
Ad tertium dicendum, quod baptismus
Joannis praiparatorius erat non solum ad
hoc (|uod Cbristus baptizaretur, sed
etiam ad Iioc quod alii ad Cbristi baptis-
mum accedereiit : quod nondum fiiit

postea baptismus Joannis durare. impletum, Cbristo baptizato.

Praeterea, Augustinus dicit 6V/>.
2.
Joan., tract. iv, § 14, coL 1412, t. 3 :
CoNCLUsio. —
Cimiumbra vetcris legis Christo
baptizato adhuc poi-mancret, nec cessare pr?p-
(( Baptizatus est Cbristus, cessavit et cursorcm deccret, donec veritas manifestaretm",
Joannis baptismus. » Ergo videtur quod eo baptizato, cessare Joannis baptismus non de-
buit.
Joannes post Cbristum baptizatum noii
debuerit baptizare.
3. Prffiterea, baptismus Joannis erat
ARTICULUS YL
praiparatorius adbaptismum Christi. Sed
ba])tismus CluMsti incepit statim (^liristo Utrum haptizati haptismo Joannis esseut
baptizato, quia « tactu suie mundissimae postea haptismo Christi baptizandi.
carnis vim regenerativam contuUt aquis, »
ut Beda dicit M
III Z,?<c., v. 21, coL 358, Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur
t. 3. Ergo videtur ([uod baptismus Joan- quod baptizati baptismo Joannis non fue-
nis cessaverit, Cliristo baptizato. rint baptizandi baptismo Christi. Joannes
Sed coiitra est quod dicitur Joan., iii, enim noii Apostolis cum de
fuit miiior ;

22, quod venit Jesus i?i teri^am Judaeain, eo scriptum Mattth., xi, 11
sit Non :

et baptizahat : erat autem et Joanne?, surrexit inter natos m

haptizans. Sed Christiis iioii baptizavit,
nisi postquam fuit baptizatus. Ergo Vitle-
tur quod postquam Cliristus fuit bapti-
zatus, adliiic Joannes bapiizabat.
ulierum tnajorjoanne
liaptista. Sed illi qui baptizabantur ab
Apostolis iion ileruin baptizabantur, sed
solummodo addebatur cis impositio ma-
iiiium dicitur enim Act., viii, 16, ijuod
:

Uesi)Oiide(> diceiidum, (piod l)aptismiis tanlum eraiit a Philipiio

aliqui baptizati
Joaniiis cessare iioii debiiit, Chrislo bap- innomine Domini Jesu, et tunc A])ostoli,
tizato primo quidem quia, ut Clirysos-
: scilicet Pctrus et Joannes imponebant
tomus dicit, Hom.
xxviii inJoan., i^arum mamis super accipiehant Spirifum
illos, et
a princ, si cessasset Joaiiiies ba])tizare,
(( sa/ufum. Ergo videtur qiiod bai»tizati a
Christo baptizato, existimaretur (]uod Joaiine noii debiieriiit baj^tizari baptismo
zelo vel irahoc faceret. » Secundo, quia (ihristi.
si cossasset a baptizando, (jliristo bapii- 2. Pra^terea, Apostoli fuerunt baptizati
zant(^, discipulos suos in majorem zelum l)a])tismo Joannis ; fii(>riiiit eiiiin (]ui(lain
iininisisset. Tertio, quia persislens in eorumdiscipuli .U»annis, iit])at('l Joan.. i.
 ;, ,

QUiEST. XXXVIl, ART. VI. 175

Sed Apostoli iion videntur esse baptizati esse, ac spem ponentes iii
baptismo, illius
baptismo Christi dicitur enim Joan., iv,
: postea baptizati sunt baptismo Christi
2, quod Jesus non baptizabal, sed disci- illi vero qui spem noii posuerunt iii bap-

puli ejus. Erg^o videtur quod baptizati
baptismo Joannis non erant baptizandi
baptismo Christi.'
3. Praeterea, minor est qui baptizatur,
quam qui baptizat. Scd ipse Joannes non
lej^iturbaptizatus baptismo Christi. Ergo
multo minus illi qui a Joanne baptiza-
bantur indigebant baptismo Christi.
4. Praiterea, Act., xix, 1, dicitur,
tismo Joaimis, et Patrein, et Fihum, et
Spiritum sanctum credebant, non fuerunt
posteabaptizati, sed impositione manuum
ab Apostolis supcr eos facta, Spiritum
sanctum receperunt. Et hoc quidem ve-
rum est quantum ad primam partem
quod multis auctoritatibus confirmatur;
sed quantum ad secundam partem est pe-
quod nitus irrationabile primo quod dicitur :

Paulus myQniiquosdam discipulos, dixit- quidem, quia baptismus Joannis neque

que adeos : SiSpiritmyi sanctum accepistis gratiam conferebat, neque characterem
credentes? At illi dixerunt ad eum : Sed imprimebat, sed erat solum in aqua, ut
neque siSpiritus sanctus est, audivimus. ipsemet dicit, Matth. iii. Uiide baptizati
Jlle vero ait : In quo ergo baptizati estis? fides vel spes, quamhabebat inChristum,
Qui dixerunt : In Joamvis baptismate. non poterat defectum supplere. Se-
liuiic
Unde * baptizati sunt iterum in nomine cundo, quia quando in sacramento omit-
Domini Jesu. Sic ergo videtur quod quia quod est de necessitate sacra-
titur aliquid
esse Spiritum sanctum nesciebant, opor- menti, noii solum oportet suppleri quod
tuit eos iterum baptizari, sicut Hierony- fuerat omissum, sed oportet totahter in-
mus dicit Super Joe/em, c. ii, v. 21), novari. Est autcm de necessitate baptismi
col. 97G, t. 6 ^, et Ambrosius dicit in Christi quod fiat noii solum in aqiia, scd
lib. I De Spiintu Sancto, cap. iii, § ii, etiam in Spiritu saiicto, secundum illiid
col. 742, t. 3. Sed quidam fuerunt bapti- Joan., III, 5 Nisiquis renatus fuerit ex
:

zati baptismo Joannis, qui habebant ple- aqua etSpiritu sancto, non potest introire
nam notitiam Trinitatis. Ergo non eraiit in regnum Dei. Unde ilUs qui taiitum in
baptizandi iterum baptismo Christi. aqua baptizati erant baptismo Joannis,
5. Prceterea, Rom., x, sup. illud Hoc : non solnm erat supplendum quod deerat,
est Verbum fidei quod prxdicamus, dicit ut sciUcet daretur eis Spiritus sanctus
Glossa August. ord.,
504, t. 2 col. : pcr impositionem maiiuum sed craiit ,

« Unde est ^ ista tanta virtus aquas, ut itcrato totaUter baptizandi in aqua et spi-
eorpus tangat, et cor abluat, nisi faciente ritu.
verbo, non quia dicitur, sed quia credi- Ad primumergo dicendum, quod sicut
tur? » Ex quo patet quod virtus baptismi Augustinus (\\c\iSuper Joan. , tract. v §18
,

dependet ex fide. Sed forma baptismi col. 1423, t. 3, ((idco post Joannem bap-
Joannis significavit fidem *, in qua nos tizatusest, quianondabat baptismaChris-
baptizamur: dicit enim Paulus, Act., xix, ti, sed suum
quod autem dabatur a Pe-
:

4 Joarmes baptizavit baptismo .jjoeniten-

: tro, et si quod datum est a Juda, Cliristi
tise popuhon, qui venturus
dicens, in eum crat. Et ideo si quos baptizavit Judas non
esset post ipsum, ut crederent, hoc est in suntiterumbaptizandi: baptisma cnimtale
Jesum. Ergo videtur quod noii oportebat est quaUs est iUe in cujus potcstate datur,
baptizatos baptismo Joannis, iterum bap- non quaUs iUe cujus ministerio datur. » Et
tizari baptismo Christi. indc cst ctiam quod baptizati a PhUippo
Sed contra est quod Augustinus dicit diacono, qui baptismum Clmsti dabat,
SupjerJoan., tract. v,§ 16, etc.,col. 1422, non sunt itcrumbapUzati, sed acceperunt
t. 3 « Qui baptizati sunt baptismate Joan-
: manuum impositionem per Apostolos,
nis oportebat ut baptizarentur baptismate sicut baptizati per sacerdotes confirmantur
Christi. » pcr episcopos.
Respondeo dicendum, quod, secundum Ad secundum dicendum, quod, sicut
opinionem Magistri, in ii distinctione Augustinus dicit Ad Seleucianam, epist.
lib.\y Sente7itiarum,\\\\qmh<K]}i\zd,\\ sunt ccLxv, § 5, col. 1088, t. 2, inteUigimus ((

a Joanne, nescientes Spiritum sanctum discipulos Christi fuisse baptizatos sive

* Parm. soquitur quod. »

: « et 3 Ex Aug., tr. Lxxx In Joami., § 3, col. 1840,
*Vide insupei' Epist. lxix de vivo unius uxoris, t. 3.
col. G60, t. 1. * Parm. addit : « Cliristi. »
 ;

176 SUMMA THEOLOGICA.

buptismo.Ioannis, sicutnonnnlli arbitran- rum animal; 8° de voce paterni testi-

tur, sivc, quod magis credibilo est, Ijap- monii.

tismo Cliristi ncque enim ministerium
:

baptizandi defugeret, ut haberet baptiza- ARTICULUS PRIMUS.

tos servos, per quos caeteros baptizaret
cpii non defugit memoral)ilis illius humi- Utrum fuerit conveAiens Christum
htatis ministerium, quando eis lavit baptizari.
pedes. »

Ad tertiumdicendum,quod, sicutChry- Ad primum Videtur

sic proceditur. 1.

sostomus dicit Supcr Matth., hom. iv quod non conveniens Christum

fuerit
Op. imperf., parum a princ, perhoc quod baptizari. Baptizari enim est ablui. Sed
Ghristus Joauni dicenti Efjo a te debeo :
Christo non convenit ablui, in quo nulla
baptizari rQS])om\[i Sine modo, ostendi- :
fuit impuritas. Ergo videtur quod Chris-
tur quod postea Christus baptizavit .loan- tum non decuerit baptizari.
nem hoc dicit in quibusdam libris
: et 2. Praiterea, Christus circumcisionem

apocryphis manifeste scriptum esse. Cer- suscepit, ut impleret legem. Sed baptis-
tum tamen est, ut Hieronymus dicit mus non pertinebat ad legem. Ergo nou
SupermMatth.,Y. lo,col. 30,t. 7, quod debebat baptizari.
« sicut Christus fuit baptizatus in aqua a 3. Praiterea, primum movens in quoli-
Joanne, ita Joannes a Christo erat in Spi- bet genere est immobile secundum illum
ritu baptizaudus. » motum sicut caelum quod est primum al-
:

Ad quartum dicendum, quod non est terans, non est alterabile. Sed Ghristus
tota causa quare ihi fuerunt baptizati est primum baptizans, secundum illud
post baptismum Joannis quia Spiritum Joan,, I, 33 Super quem videris Spiritum
:

sanctum non cognoverant, sed quia non descendentem et manentem, hic est qui bap-
eranl baptismo Christi baptizati. tizat. Ergo ipsum non decuit baptizari.
Ad quintum dicendum, quod, sicut dicit Sed contra est quod dicitur Matth., ni,
Augustinus Contra Faustum, lib. XIX, 13, quod venit Jesus a Ccdilxa in Jorda-
cap. xui,col. 355, t. 8, sacramenta nostra nem ad Joannem ut baptizaretur ab eo.
sunt signa prffisentis gratiee, sacramenta Respondeo dicendum, quod conveniens
vero veteris legis fuerunt signa gratiae fu- fuit Christum baptizari. Primo quidem,
tura^ Unde ex hoc ipso quod Joannesbap- quia, ut Ambrosius dicit Super iii, Luc,
tizavitnomine venturi, daturinlelligi quod §83, col. 1565, t. 2 « Baptizatus est Do-
:

non dabat baptismum Christi, qui est sa- minus, nonmundarivolens, sed mundare
cramentum novai legis. aquas, ut ablutae per carnem Christi quae
— pcccatum non cognovit, baptismatis jus
CoiNCLUsio. Omnesbaptizatosbaptismo Joan-
nis, Christi rursus baptismo baptizari oportuit, habercnt. Et ut sanctificatas aquas reliu-
quo solo el cbaracter, et salutis gratia conferc- qucret postmodum baptizaudis, » sicut
batiu'. Ghry sostomus (\.\Q\iSuper MattJi hom., iv .
,

Op. imperf., a princ. Sccundo, quia sicut

Chrysostomus dicit Super Matth., ib.,
QU^STIO XXXIX. « quamvis ipse non essct peccator, tameu

naturam susccpit peccatricem, et similitu-

DE BAPTIZATIONE CHRISTI. dinemcarnispeccati propterea etsipro se
:

baptismate nou indigcbat, tamcu in aliis

(In octo articulos divisa.) carnalis uatura opus habcbat » et sicut ;

Gregorius Nazianzenus dicit inOra/.xxxix,

Deinde considerandum est de baptiza- Ifi sancta lumina, a med., « baptizalus
tione Christi el circa hoc qu.Truntur; est Ghristus, ut totum vctoranum Adain
octo :
1°utrum Cbristus debuerit bapti- immcrgat aqiKc. » Tortio, ba[)tizari voluit,
zari; 2° utrum debuerit baptizari baptis- sicut Augustinus dicit in Sennone cxxxvi
mo Joannis de tempore baptismi 4" de
;
3° ; de Epiphan., § i, 5 « quia
col.
'
2013, t.

loco ;
5° dc hoc quod oi sunt ca'li aperti voluit facore quod faciondum omnibus im-
G° (le Spirilu saiu^to ap[»arente in specie peravit. » Et hoc est quod i[>so dicit ^tc :

columba' ; 7° utrumillacolumba fueritve- decet nos implere omncm justitiam,

' Piiulo alilcr in toxtu Augustini, si tamen (juom intor spui"ios critici rocentiorcsrejcceriuit.
D. Augusliiio aiijudicantlus sit sormo praHliclus
 ,

QUJIST. XXXIX, AUT. I ET II. 177

Matth., III, 15. Ut eiiim Ambrosius dicit col. 1494, t. 3, « Dominus bap-
bapiizatus
Super Luc.y ibid., § 90, col. 16G8, « haic tizabat; non eo baptismate quo baptizatus
est justitia, utquod alterum facere velis, est. » Uiide cum ipse l)ai)tizaret baptismo
prior ipse incipias, et tuo alios horteris proprio, coiisequens est quod noii fuerit
exemplo. » baptizatus suo liaptismate, sedbaptismate
Ad primum ergo dicendum, quod Joaiinis. Et hoc
conveniens; primo
fuit
Christus iion fuit baptizatus, ut ablue- quidem propter conditionem l)aptismi
retur, sed ut ablueret, sicut dictum est. Joannis, qui iioii baptizavit in Spiritu, sed
Ad secundum diceudum, quod Christus sohim in aqua. Christus autem spirituali
non solum debebat implere ea quae erant baptismate iion iiidigebat qui a priiicipio :

veteris legis, sed etiam inchoare ea qua3 sua3 conceptioiiis gratiaSpiritus saiicti re-
suiit iiovse * et ideo iion sohim voluit
: pletus fuit, ut patet ex dictis. Et haec
circumcidi, sed etiam baptizari. est ratio Clirysostomi, Hom. iv Op. ^ im-
Ad tertium diceudum, quod Christus perf. Secundo, ut Beda dicit, In i Marc,
est primum baptizans spirituahter, et sic V. 9, col. 138, t. 3, « jjaptizatus est bap-

noii est baptizatus^ sed solum in aqua. tismo Joaiinis, ut suo baptismate Joannis
baptisma comprobaret. » Tertio, sicut
CoNCLUSio. —
Quamquani Christus non indi-
Gregorius Nazianzenus dicit, loc. cit.
gucrit baptizari, voluittamenbaptizari, utaquas :

sanctilicaret, nostrasque sordes abluerct, et quod « Accedit Christus ad baptismum Joannis

a nobis faciendum erat, exponeret. sanctificaturus baptismum («). »

Ad primum ergo dicendum, quod, sicut

ARTICULUS 11.
supradictum est,Christus baptizari voluit
ut nos exemplo suo induceret ad baptis-
Utrum Christus baptismo Joamds debuerit mum. Etideo adhoc quodesset efficacior
baptizari. ejus inductio, voluit baptizari baptismo
quo manifeste non indigebat, ut homines
Ad secundum Videtur
sic proceditur. 1 . ab baptismumaccedereiit quo indigcbant.
quod Cliristus non debuerit baptizari bap- Uiide Ambrosius dicit Superm Luc. § 91 ,

tismo Joaiinis. Baptismus enim Joannis col. 1669, t. 2 « Nemo refugiat lavacrum
;

fuit baptismus poenitenti*. Sed poeniten- gratise, quando Christus lavacrum pceni-
tia Cliristo non convenit quia nullum : tentiee iion refugit. »

habuit peccatum. Ergo videtur quod non Ad secundum dicendum, quod baptis-
debucrit baptizari baptismo Joannis. mus Judjeorum in lege praeceptus erat so-
2. Pra^terea, baptismus Jonnis, sicut lum figuralisbaptismus autem Joannis
:

dicit Chrysostomus Hom. xii in Matth., , aUqualiter erat reahs, inquaiitum iiiduce-
§ 3, col. 450, t. 11 2, medium fuit inter bat liomines ad abstinendum a peccatis;
baptismum Judaorum et Christi baptis- baptismus autem Christi habet efficaciam
mum. Sed medium naturam
sapit extre- mundandi apeccato etgratiamconferendi.
morum. Cum ergo Christus non fuerit Christus autem neque indigebat percipere
baptizatus baptismate legah, nec etiam remissionempeccatorum, quse. in eo iion
baptismate suo, videtur quod pari ra- erant, nequerecipere gratiam, quaplenus
tione baptismate Joannis baptizari iion erat : similiter etiam cum
ipse sitveritas,
debuerit. non competebat ei id quod in sola figura
3. Pr«terea, omne quod in rebus hu- gerebatur. Et ideo magis congruum fuit
manis est optimum, debet attribui Christo. quod baptizaretur baptismo medio quam
Sed baptismus Joannis non tenet supre- ahiiuo extremorum,
mum locum inter baptismala. Ergo non Ad tertium dicendum, quod baptismiis
convenit Christum baptizari baptismo est quoddam spiritualeremediiim:quando
Joannis. autem aUquid est magis perfectum, tanto
Sed contra est quod dicitur Matth., iii, minori remedio indiget. Unde ex hoc ipso
1 3 quod venit Jesus in Jordanem, ut bapti-
,
qiiod Christusestmaximc perfectus, con-
zaretur a Joaiine. venieiis fuit qiiod non baptizaretur perfec-
Respondeo dicendum, quod, sicut dicit tissimo baptismo sicut ille qui est sanus,
:

Augustinus Super Joan., tract. xiii, § 4, iion indiget efficaci medicina.

* Parm. addit : « legis. » simiE carnis aquis vim regenerativam daret. »

2 Edit. Vives. Sed hsec ratio Scotistis non placet, et Scotus docet
5 Non est Chrysostomi. quod suo baptismo Clu'istus aquis nullam vim
(«) Dicunt quidam : « Ut tactu suai mundis- inliofrentem contulit.
V. 12
 178 SUMMA THEOLOfilCA.
CoNCU-sio. — Consi''-nini fuit, Chrislum l)ai)ti- habcturEzechiel., i. Secundo, quia, sicut
zari baptismo Joanr.i.-, ut Joannis bai)tisnumi Chrysostomus dicit SupcrMatth., hom. x,
coraprobaret.
§ 1, col. H\, t. H *, futurum crat ut post

baptismum Christi lex ccssare incipcret.

ARTICULUS III. Et ideo hac aptate Christus ad baptismum
JJtrum Christus co7ivenienti tempore fuerit
venit, qu» potcst omnia peccata .susci-
pcre, ut lege servata nullus dicat quod
baptizatus.
ideo eam solvit, quia implcrc non potuit.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur Tertio, quia per hoc quod Christus in
quod non convenicnti temporo Christus aetate perfccta baptizatur, datur intcDigi
fucrit l)aptizatus. Ad hoc enim Christus quod baptismus parit viros perfcctos, se-
baptizatus cst ut suo exemplo alios ad bap- cundum illud Eplies. , iv, 13 Donec occur-
:

tismum provocaret. Sed fideles Christi ramus omnes in unitatem jidei et agnitio-
lau(hibiliter baptizantur non solum antc nis FiliiDei, invirum perfectum, in men-
trigcsimum annum, scd ctiam in infanlili suram plemtudinis Christi. Unde et
setatis
aetate. Ergo vidctur quod (jhristus iion ipsa proprictas numeri ad hoc pertinere
dcbucrit baptizari in aetate {riginta an- videtur consurgit enim trigenarius nu-
;

norum. merus cx ductuternarii indenarium. Per

Praeterea, Christus non legitur do-
2. ternarium autem intelligitur fides Trinita-
cuissc vcl miracula fecisse ante baptis- tis;
per denarium autem impletio manda-
mum. Scd utilius fuisset mundo, si pri- torum legis ; et in his duobus perfectio
oritcmporc docuissct, incipicns a vige- vitae christianae consistit.
simo anno, vcl etiam prius. Ergo videtur Adprimum ergo dicendum, quod, sicut
quod Christus, qui pro utilitatc hominum Gregorius Nazianzcnus dicit in 07'at. xl,
vciierat, antetrigesimumannumdebucrit de Baptismo aliquant. a med., Chris-
,

baptizari. tus non est baptizatus « quasi indi-

3. Prffiterca, indicium sapientiae divi- geret purgatione, nec quod aliquod illi
nitus infusai maxime debuit manifestari immineret periculum difTcrcndo baptis-
iii Christo. Est autem manifestatum in mum scd cuivis alii non in parvum re-
;

Danielc tcmpore suae pueritiae, secundum dundatpericulum, si exeat exhacvita non

illud Dan.^ xiii, 45 Suscitavit Dominus
: indutus vesteincorruptionis,)) scilicet gra-
spiritnm pueri junioris cujus nomen Da- tia;etlicetbonum sitpostbaptismum bap-
niel. Ergo multo magis Christus in sua tismi munditiam custodirc, potius tamen <(

pucritia dcbuit baptizari et docere. est,» utipscdicit, «interdiimpaulisperma-

4. Pra^terca, baptismus Joaimis ordina- culari quam gratia omnino carere. »
tur ad baptismum Christi sicut ad fincm. Ad secundum dicendum, quod utilitas
Scd finis cst prior in intentione et postc- quae a Christo provenit hominibus, prae-
rior iii cxccutionc, Ergo vcl Christus dc- cipue est per fidein et humilitatcm ad ;

buitprimusaJoaiinebaptizari,veliiltimus. quorum utrumqiie valet qiiod Christus in

Sed contra est quod diciturLuc,, iii, pueritia vcladolescentianoiicoepit docere,
21 Factum est cum baptizaretur omnis
: sed in perfecta aetate. Ad fidem qiiidcm,
pomdus, et Jcsu baptizato, et orante, etc; quia pcrhoc apparct iii co vcra natura hu-
et infra Et ipsejesus erat incipiens, quasi
: manitatis, quod pcr temporum incrcmcnta
annorum triginta. corporalitcr profecit et ne liiijusmodi pro-
;

Respondco diccndum, Christus qiiod fcctus putarctur csse phantasticiis, noluil

convcnicntcr fuit in trigcsimo anno bap- sapicntiamsuam, vclvirtiitcmmanifcstare
tizatus. Primo quidcm quia Christus bap- antepcrfcctamcorporis a'(atcm. Ad humi-
tizabatur, quasi ex tunc incipiens doccre litatem vero, ne ante perfcctam setatcm
et praMlicare ad quod rcquiritur perfccta
; aliquis praesumptuosc pradationis graduin
a^tas, qualis est triginta aiinorum. Undc ct doccndi officinm assumat.
lcgitur tlcncs., xli, 4G, quod triginta an- Ad tcrtiuni diccndnm, (piod Christus
norum em^Joseph, quando acccpit regi- proponcbatur hominibus in cxcmpluni
mcnyEgypli. Similiter ctiam II Reg., v, 4, omniiim; et idco oportuit in eo ostcndi id
lcgitur (lc David (piod Irigiuta /fnnorunt ([uod coinpctit oinnibus lcgcni sccundnm
rrat(it/n rcgiiare cupisset. Ezcchicl ctiam coinninncm, iit scilicct in aMatc pcrfccta
in Irigcsimo aimo coipit prophetizare; ut doccrct. Sed sicut GregoriusXazianzcnus

• Kiiil Vivis.
 QUtEST. XXXIX, ART.
dicit iii Ornt. xxxix
sancta lu-
, in
mina, amod., <(noiicstloxcommuiiisqiiod
raro coiitiiigit, siciit iioc iiiia hiriiiido vor
facit. » Ali(|uil)iis onim ox quadam spo-
ciali disponsationo socundum divinse sa-
piontiffiordincm et rationom concossum
cst praitor legcm communcm, ut antc per-
fcctam aitatom officiumvol pra^sidondi vel
docendi haborent, siciit Salomon, Daniel
et Jeremias.
Ad quartum dicondum, quod Christus
nec primus, nec ultimus debuit a Joanno
baptizari: quia, ut Chrysostomus dicit
Super Matth., homil. iv Op. * imperf., in
princ, Christus ad hoc baptizabatur « ut
confirmarot pra^dicationom ot baptismum
Joaiiiiis, et ut testimonium accipcret a
Joanne. » Non autem creditum fuisset
testimonio Joannis, nisi postquam fuoriint
multi baptizati ab ipso. Et ideo noii dobuit
primus a Joannebaptizari. Similiter otiam
iiec ultimus quia, sicut ipso ibidom sub-
: igiieo rapicndus in cadum, ut dicitur IV
dit, « sicut lux solis non expectat occa-
sum luciferi, sod eo procedente cgreditur,
et suo lumineobscurat illius candorem sic
et Christus non expectavit ut cursum suum
Joannos impleret, sed adhuc eo docente
et baptizante apparuit. »
CoNCLUsio. —
Ut ad docendum ac prajdican-
diim idoncus Christus haberctur, et baptismum
viros perfectos parere ostcnderet, convenicbat
ut trigesimo fctatis suse anno baptizaretm\
ARTICULUS IV.
Utrum Christus debuerit in
baptizari.
Ad quartum sic proceditur. 1.
quod Christus non dobuorit baptizari in
Jordano. Vcritas enim debet rcspondoro
figurae. Sod figura baptismi prsecossit in
transitu maris Rubri, ubi ^gyptii sunt
submersi, sicut peccata delontur in bap-
tismo. Ergo vidotur quod Christus magis
dcbiierit baptizari in mari ^ quam
mine Jordanis.
Jordanis interpretatur des-
2. Praeterea,
consus. Sed perbaptismum ahquis ascon-
dit plus quam ' descendit"; undo otiam
Matth., III, 16, dicitur, quod baptizatus
'
Jesus confestim ascendit de aqua. Ergo vi-
detur inconveniens fuissc quod Christus
in Jordanc baptizarctur.
* Non est Clirys.
2 Parm. : « mari Rubro. » nitur expresse dictum ab Augustino, nec jam
* Parm. : ascendit magis. »
« huic adjudicatm- Sermo cxxxvn quem critici re-
* Parm. : descendat. »
« centiorcs iiiter spmios numerant.
.
^ Colligi potest ex quibusdam verbis sermonis
III ET IV. 179
3. PraBtcrea, transeuntibus filiis Israol,
aqiiae Jordanis conversaB sunt rctrorsum,
ut logitur Josiie^ iv, et sicut etiam in psul.
cxiii dicitur. Sodilli qui baptizantur, iion
rotrorsum, sed in antcriora progrodiun-
tur. Non ergo fuit convenions quod Chris-
tus in Jordano baptizarctur.
Sed contra ost quod dicitur Marci^ i, 9,
quod baptizatus est Josus a Joanne in Jor-
dane.
Respondeo diccndum, quodfluvius Jor-
danis fuit pcrquomfilii Israel in terram
promissionis intraverunt. Hoc autom
habet baptismus Christi speciale prae om-
nibus baptismatibus, quod introducit in
regnum Doi, quod per terram promissio-
nis significatur unde dicitur Joan., iii, 5
: :
Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
sancto, non potest introire in regnum Dei.
Ad quod etiam pertinet quod Helias divi-
sit aquas Jordanis, quando orat in curru
Reg., XI quia scilicct transcuntibus per
:
aquambaptismi^ per igncm Spiritus sancti
: patet aditus in caelum. Et idoo coiivoniens
fuit ut Christus in Jordane baptizaretur.
Ad primum ergo dicendum, quod tran-
situs maris Rubri praefiguravit baptismum
quantum ad hoc quod baptismus delet pec-
cata sed traiisitus Jordanis quantum ad
;
hoc quod aperit januam regiii caelestis,
qui cst principalior effectus baptismi, ost
per solum Christum impletus. Etideo con-
veniontius fuit quod Christus in Jordane
quam in mari baptizaretur.
Jordane
Ad secuiidum dicendum, quod in bap-
tismo cst ascensus per profcctum gratiae,
Videtur qui requirit dcsccnsum hiimilitatis, se-
cundum iUud iv, 6 Humilibus au-
Jacobi, :
tem dat gratiam ot ad talem descensum
;
referendum est nomeii Jordanis.
Ad tertium dicendum, quod, sicut Au-
gustinus dicit in Serm. cxxxvii de Epi-
phan., § i, col. 2016, t. 5, « sicut aiitoa =*
in flu- aquae Jordanis rotrorsum convcrsae fuc-
rant; ita niodo Christo baptizato, retror-
siim peccata conversa siint. »
Vol otiam por hoc significatur quod con-
tra dcscensum aquarum, benedictionum
fluvius sursum fcrcbatur.
CoNCLUsio. —
Conveniens fuit Christum bap-
tizari in Jordanis lluvio, quo in regnum Uei
per baptismum iugressus designaretm".
sed nec inve-
praidicti aliquid simile sonantibus ;

180
ARTICULUS V.
Utrmn Christo baptizg.to, caeli
aperiri.
Ad quintum Vidctur
sic proceditur. 1.
quod, Christo baptizato, non dcbucrint
caeli aperiri. Illi enim aperiendi sunt caeli
qui indiget intrare in ceelum, quasi extra
cselumexistens. Scd Christus sempcr erat
in ca^lo, secundum illud Joan., ni, 13:
Filius hominis qui est itt cselo. Ergo videtur
quod non debuerint ei caili aperiri.
2. Praiterea, apertio ca^ilorum aut intel-
ligitur spiritualiter aut corporaliter. Sed
non potest intelligi corporaliter, quia cor-
pora caelestia sunt impassibilia et infrangi-
biha, secundum illud Job, xxxvii, 18: Tn
forsitan cum co fabricatus es cxlos, qui so-
lidissimi quasi asre fusi sunt? Similiter
etiam nec potest intelligi spiritualiter, quia
ante oculos Filii Dei caeli antea clausi non
fuerant. Ergo videtur inconvenienter dici
quod baptizato Christo, aperti fuerunt ei
caeli.
3. Praeterea, fidelibus caelum apertum
estper Christi passionem, secundum illud
Hebr., x, 19: Habemus fiduciam in introitu
sanctorum in sanguine Christi : unde etiam
nec Christi baptismo baptizati, si qui ante
cjus passionem dccesserint, caelos intrare
potuerunt. Ergo magis dcbuerunt aperiri
caeli Christo patiente, quam eo baptizato.
Sed contra est quod dicitur, Luc. iii, 21
Jesu baptizato et orante apertum est
, Hieronymus dicit Super iii Matth., col. 3 1
cselum.
Respondeo dicendum, quod,
tum est, Cliristus baptizari voluit,
baptismo consecraret baptismum quo nos
baptizaremur. Et ideo in baptismo Christi
ea demonstrari debuerunt qua3 pertinent
ad efficaciam nostri baptismi. Circa quam
tria sunt consideranda. Primo quidcm
principalis virtus, exqua baptismus,habet
efficaciam, quae quidem cst virtus caelcstis.
Et ideo, baptizato Christo,apertum est cse-
lum, ut ostenderetur quod de caetero caeles-
tis virtus baptismum sanctificarct. Se-
cuiido, operatur ad efficaciam l)aptismi
fidcs Ecclesiae et ejus qui baptizatur,unde
et baptizati fidem profitentur, et l)aptismus
dicilur fidei sacramcntum. Per lidem au-
tcm iiispicimus cadcstia, qiia; sensum
ralionem humaname xcedunt. Et ad hoc si-
1 Non (^st r.hrvsostomi.
,;
STJMMA THEOLOGICA.
gnificandum, Christo baptizato aperti su7it
cseli. Tertio, quia per baptismum Christi
specialiter aperitur nobis introitus regni
caelestis,qui primo homini prajclusus fue-
debuerint rat perpeccatum. Unde baptizato Christo,
apertisuntcseli, ut ostenderetur quod bap-
tizatis patet via in caelum.Post baptismum
autem necessaria est homini jugis oratio
ad hoc quod caelum introeat. Licet enim
pcr baptismum remittantur peccata, rema-
nettamen fomes peccati, nos impugnans
intcrius, etmundus, et daemones, qui im-
pugnant exterius et ideo signanter dici- :
tur Luc, III, quod Jesu baptizato etorante
apertum est cxlum, quia scilicet fidelibus
necessariaest oratio post baptismum: vel
ut detur inteUigi quod hoc ipsuin quod per
baptismum caelum aperitur credentibus,
est ex virtute orationis Christi. Unde sig-
nanter, Matth., iii, dicitur quod apertum
est ei caelum, id est omnibus propter eum
sicut si imperator alicui pro alio petenti
dicat : Ecce hoc beneficium non illi do sed
«
tibi, id est propter te illi, ut Chrysosto- )^
mus dicit Super Matth., hom. iv Op. * im-
perf., a med.
Ad primumergodicendum, quod, sicut
Ghrysostomus dicit Super Matth., ibidem,
« sicutChristus secundum dispcnsationem
humanam baptizatus est, quamvis ipse
propter se baptismo non indigeret: sic
etiam secundum humanam dispensatio-
nem apcrti sunt ei caeli secundum au- :
tem naturam divinam semper erat in cae-
lis. ))
: Ad secundum dicendum, quod, sicut
inhuncloc, « caeliapertisunt, Christo
t.7,
sicut dic- baptizato, iion reseratione elementorum,
ut suo sed spiritualibus oculis quibiis et Ezechiel ;
in principio voluminis siiieos apertos esse
commemorat. Ethoc probat Chrysosto-
))
mus Super Matth., loc. sup. cit., dicciis :
« Quod si ipsa creatura, » scilicet caelorum
« ruptafuisset, non(lixissct:Aperti suntei;
quia quod corporaliter apcritur omnibus
est apcrtum. Unde ctiam Marci, i, 10,
))
aperte dicitur quod Jcsus statim ascen-
^
dens de aqua viditcxlos apertos, quasi i{)sa
apertio cadorum ad visionem Christi rcfe-
ratur. Quod quidcm aliqui rcfcrunt ad vi-
sionem corporalcm, diciMitcs quod circa
Christum baptizatum tantiis splendor ful-
sit in baptismo, ut vidcrcntur ca-ii apcrti.
et Potcst ctiam rcfcrri ad imaginaiiam visio-
iicm pcr (luem moduin Ezcchicl vidit ca^-
:
* Pann. : « cxprosso »

los apcrtos ; formabatiir
divina et voluntato rationis talis visio in
imaginatione Ghristi, ad dcsignandum
quod pcr baptismum ca^li aditus homini-
bus apcritur. Potcst etiam ad visioncm
intellcctualcm rcfcrri prout scilicctChris-
; inconvenientcrdicitur quod Spiritus sanc-
tus vidit, jam baptismo sanctificato, aper-
tum csse cajhim hominibus, quod tamcn
ctiam antc vidcrat cssc ficndum.
Ad tertium diccndum, quod pcrpassio-
nem Christi aperitur cachim hominiljus *
sicut per causam communcm apertionis
cselorum. Oportct tamcn hanc causam ^
singuhs apphcari, ad hoc quod caelum
introcant; quod quidcm fit per baptis-
mum, secundum illud Rom., vi, 3: Qui-
cumque baptizati sumus
in morte ipsius baptizatisumus. Et idco po-
tius fit mcntio dc apcrtione caelorum in
baptismo quam in passione ^. Ycl sicut
Chrysostomus dicit Super Matth., hom. iv
Op. imperf., a mcd., « baptizato Christo,
caeh tantum sunt aperti postquam vero ;
tyrannumvicitpercruccm, quiaiion erant
necessariae portae caelo
dcndo, non dicunt angch Aperite portas,
jam enim crant apcrtae; sed: Tollite por-
tas. » Per quod dat iiitelligere Chrysosto-
mus quod obstacida, quibus prius
obsistcntibus, anima^ defunctorum iii-
troire non potcrant caelos, sunt totaliter
per passionem Christi ablata scd in bap-
tismo suntaperta, quasimanifcstatajam
via per quam homines erant in caelum
intraturi.
— niens fuit ut super Christum baptizatum
CoNCLUsio. Christo baptizato et orante,
aperti sunt caeli, ut baptizatis viam in cailum pa-
tere osteuderetur.
ARTICULUS
Utrum convenicnter Spiritus sanctus super
Christum baptizatum dcscenderit in
specie columbse.
Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur
quod inconvenicnter Spiritus sanctus su-
per Christum baptizatum dicatur dcsccn-
disse in spccie columbae. Spiritus cnim
sanctus habitat in homine per gratiam.
Sed in homine Christo fuitplenitudo gra-
tiaea principio suae conceptionis, quo
fuitunigenitus a Patre, utcx supra dictis
patct. Non ergo debuit Spiritus sanctus
ad eum mitti in baptismo.
^ Ita Mss. et editi melioris notse. Al.
bus. »
2 Parm. addit : « communem
;
QU^ST. XXXIX, ART. V ET VI. 181
cnim ex virtute 2. Pra3tcrea, Christus dicitur in mun-
diim dcscendisse per mystcrium iiicar-
nationis, quando semetipsum cxinanivit,
formamservi accipiens, Vhilii^i)., u, 7. Scd
Spiritus sanctusnoncst incarnatus. Ergo
tus desccnderit super cum.
3. Praeterea, in baptismo Christi os-
tendi debuit sicut in quodam cxemphiri,
id quod fit in nostro buptismo. Scd in
nostro baptismo non fit aliqua missio vi-
sibilis Spiritus sancti. Ergo nec in bap-
tismo Christi debuit fieri visibilis missio
Spiritus sancti.
4. Praeterea, Spiritus sanctus a Christo
in omnes alios derivatur, secundum
in Ch?'isto Jesu, iUud Joan., i, IG De plenitudine ejusnos
:
omnes accepimus. Sed super Apostolos
Spiritus saiictus descendit, non in specie
, columbae, sed in specie ignis. Ergo nec
supcrChristumdcbuifdescendere in spe-
cic columbae, sed in specie ignis.
Sed contra est quod diciturLuc, iii,
22 Desccndit Spiritus sanctus corporali
:
nunquam clau- specie, sicut columbti, in ipsum.
: Respondeo diccndum, quod hoc quod
circa Christum factum est in cjus baptis-
mo, sicut Chrysostomus dicit Super Mat-
th.,hom. IV Op. imperf., a med., pertinet
ad mystcrium omnium qui postmodum
fuerant baptizandi. Omnes autem qui
; baptismo Christi baptizantur, Spiritum
sanctum rccipiunt, nisi ficte accedant,
secundumilludMatth., iii, 2 Ipse vos bap-
:
tizabit in Spiritu sancto. Et ideo convc-
Spiritus sanctus descenderet.
Ad primum ergo dicendum,quod, sicut
Augustinus dicit, XYDe Trinit., cap. xxvi,
YI. § 4G, col. 1094, t. 8, « absurdissimum
est dicere quod Christus, ciim jam trigiiita
esset annorum, acceperit Spiritum saiic-
tum; sed venit ad baptismum sicut sine
pcccato, ita non sinc Spiritu sancto. Si
enim de Joanne scriptum cst quod Spiritu
sancto replebitur ab iitero matris suae
quidde hominc Christo dicendum est,cu-
jus carnis ipsa conccptio iion carnahs,
scd spirituahs fuit? Tunc crgo, » id cst in
baptismo, « corpus suum, id est, Eccle-
siam, praefigurare dignatus est, in qua
praecipue baptizati accipiunt Spiritum
sanctum. »
Ad secundum dicendum, quod, sicut
Augustinus dicit iiill De Trinit., cap. vi,
: «omni- lorum. »
* Parm. addit « Chrisli.
:
aperlionis ca5- * Parm. « debuissct. »
:
182 SUMMA TIIEOLOGICA.

col. 851, t. 8, Spiritus sanctus descendisse simplex, astutia et dolo carens unde ;

dicitur supcr Christum corporali specie, dicitur Matth., x, 16 Estote simplices :

sicut columba, non quia ipsa substantia sicut columhx Secundo, ad designandum
.

Spiritus sancti videretur, ([xisd est invisi- scptcm dona Spiritus sancti, qua columba
bilis ncque ita quod illa visil)ilis crcatura
; suis proprietatibus significat. Columba
in unitatem personse divinae assumeretur : eiiim secus fluenta habitat, ut inde, viso
neque enim dicitur quod Spiritus sanctus accipitre, mergat se et evadat, quod pcr-
sit columba, sicut dicitur quod Filius Dci tinet ad donum sapientiae, per quam
cst liomo ratione unionis. Neque etiam sancti secus Scriptura? divinae fluenta re-
hoc modo Spiritus sanctus visus est in sideiit, utincursum diabolievadant. Item
speciecolumbai,sicutJoannesviditagnum columba meliora grana eligit quod per- :

occisum in Apocalypsi, ut habetur Apoc. tinet ad donum scientiae, qua sancti sen-
v; illa enim visio facta fuit in spiritu per tcntiassanas, quibiis pascantur, eligunt.
spiritualcs imagines corporum dc illa : Item columba alicnos puUos nutrit quod :

vero columba nullus dubitavit quin oculis pcrtinet ad donum consilii,, quo sancti '
visa sit. Ncc etiam hoc modo in specie homines, qui fuerunt pulli, id est, imita-
columba? Spiritus sanctus apparuit, sicut tores diaboli, doctrina nutriunt et exem-
dicitur I ad Corinth., x, 4 Pet/^a autem : plo. Item columba non lacerat rostro :

erai Christus; illa enim pctra jam erat in quod pertinet ad donum intellectus quo
crcatura; et pcr significationis modum sancti bonas sententias lacerando non
nuncupata est nomine Christi, quem si- pervertunt, haereticorum more. Item co-
gnificabat; illa aiitem columba ad hoc tan- lumba fclle caret quod pcrtinet ad do-
:

tum significandum rcpente cxtitit, et pos- iium pietatis, perquam sancti ira irratio-
tea cessavit, sicut flamma qua? in rubo nabili carent. Item columba in cavernis
apparuit Moysi. Dicifur ergo Spiritus petrae nidificat quod pertinet ad donum
:

sanctus dcsccndisse supcr Christum, non
ratione unionis ad columbam, sed vel
ratione ipsius columbae significantis Spi-
ritum sanctum, qua3 descendendo super
Christum venit, vel etiam ratione spiri-
tuahs gratiaB, quae a Deo per modum cu-
jusdam desccnsus increaturamdcrivatur,
secundumillud Jacobi, i, 17: Omnedatum
optimum, et omne donwn perfectum desur-
sum est, descendens a patre Uiminum.
Ad tertium dicendum_, quod sicutChry-
sostomus dicit Super Matth., hom. xii,
§ 2, 448, t. 11 *, « in principiis
col.
fortitudinis, qua sancti in plagis mortis
Christi, qui est petra firina, nidum po-
nuiit, id est, suum refugium et spem.
Item columba gemitum pro cantu habet,
quod pertinet ad donum timoris, quo
sancti delectanturiii gemitu pro peccatis.
Tertio apparuit Spiritus sanctus in specie
columbae propter effectum baptismi, qui
est remissio peccatorum, et reconciliatio
ad Dcum. Columba enim cst aiiimal man-
suetum: etideo, sicut Chrysostomus dicit
Super Matth., homil. xii, § 3, col. 449,
t. 11 ', in diluvio apparuit hoc animal, ra-

spiritualium rerum semper sensibilcs mum ferens olivae , et commuiiem

apparcnt visiones, propter eos qui nul- orbis terrarum tranquillitatem annun-
lam intclligcntiam incorporalis natura? tians et nunc etiam columba apparet
:

suscipere possunt;ut si posteanon fiant, iii baptismo, liberatorem nobis demoiis-

ex his quae semel facta sunt, recipiant
fidcm. » EtideocircaChristum baptizatum
coj-porali specio Spiritus sanctus visibili-
ter descendit, ut supcr omncs baptizatos
invisibiliter postea crcdatur descenderc.
Ad quartum dicendum, quod Spiritus
sanctus in specie columbai apparuit su-
per Ghristum baptizatum, propter qua-
tuor. Primoquidemproptcr dispositionem
quai requiritur in baptizato, ut scilicct
non lictus accedat qiiia, sicut dicitur :
Sap., I, 5 Spiritus sanctus disciplinx cf-
: tratus cst
fngict fictum. (>)himba autem ost animal
trans. » Quarto appariiit Spiritus sanctus
in specie columbai siipcr Dominum bap-
tizatum, ad designandum communem ef-
fectum baptismi^qui estconstructiocccle-
siasticae unitatis. Undc dicitur Ephcs., v,
23, qiiod Christiis tradidit scmefipsum...,
ut cxhiberet sibi (jloriosam Ecclcsiam, non
luihentem maculam, aut rugam, aut ali-
quid hujusmodi ; hivans * eam lavacro '^undc
iiqux in verho vitx. Et ideo convcnicntcr
Spiritiis sanctus iii baptismo dcmons-
iii s|)ecie columl)a> cphT cst ani-
inal amicabile et grcgale. UndeCant., vi,

» Edit. Vivcs. Ita ciim cod. cditi passim. In cod. Alcanit.

' Parm. addit « cos. » deesi « baptisiui. »
» Ldit. Viv6s.
 quj:st. xxxix, aut. yi kt \ii. 183

8, dicitur de Ecclcsia Una est columha
mea. Super Apostolos autcm in spccie
ignis Spiritus sanctus descendit, proptcr
duo. rrimo quidcm ad ostcndcndum fer-
vorcm, quo corda corum crant conimo-
venda, ad hoc quod Gliristum ubique in-
terpressuras praedicarcnt et idco etiam
in igneis linguis apparuit. Unde Augus-
tinus dicit Super Joan., tract. vi, § 3,
col. 1426, t. 3 « Duobus modis ostcndit
: quod iha columba fucrit verum animal.
visibilitcr Dominus Spiritum sanctum,
scilicet per columbam super Dominum
baptizatum, et per ignem supcr discipu-
: lumba, quia hoc ipsum fieri poterat per
columbai similitu(Unem. Non ergo illa
columba fuit verum animal.
3. Prffitcrca, proprietates cujuslil)ct rei
ducunt in cognitioncm natura; illius rei.
Si ergo fuissct illa columba verum ani-
; mal, proprietates columbai significassent
naturam vcri animalis, non autem effec-
tus Spiritus sancti. Non ergo videtur
Sed contra cst quod Augustinus dicit
in lib. De a(/onechristiano, cap. xxii, col.
303, t. 6 Neque hoc ita dicimus, ut
: ((

los congregatos ibi simplicitas, hic fer-

: Dominum Jesum Christum dicamus solum
vor ostenditur. Ergo ne Spiritu sanctifi- verum corpus habuisse, Spiritum autem
cati dolum habeant, in cohimba demons- sanctum fallaciter apparuisse ocuhs ho-
tratus est; et ne simphcitas frigidarema- minum sed ambo iha corpora vera cor-
;

neat, in igne demonstratus est. Ncc mo- pora crcdimus. »

veat, quia hnguse divisai sunt unitatem : Respondeo dicendum^ quod, sicut su-
cognosce in columba. » Secundo, quia, pra dictum cst, non decebat ut Filius Dei
sicutChrysostomusdicit' «Cumoportebat : qui est veritas Patris, aliqua fictione ute-
dehctisignoscere, » quod fit in baptismo, retur. Et ideo non phantasticum, sed ve-
(( mansuetudo necessaria erat, quae de- rumcorpus accepit. Et quia Spiritus sanc-
monstratur in columba; sed ubi adepti tus dicitur spiritus veritatis, ut patet
sumus gratiam, restat judicii tempus, Joan., XVI, ideo etiamipse veram colum-
quod signihcatur pcr ignem. » bamformavit, in quaapparerct; licet noii
— assumeret ipsam in unitatem pcrsonai.
CoNCLUsio. Ut omnes baptismo Christi bap-
tizandos, si simplici corde et non ficte accedant, Unde post preedicta vcrba Augustinus
Spiritus sancti gratiam recepturos esse signiiica- subdit : (( Sicut non oportebat ut liomi-
rctur, conveniens fuit, ut super Clu"istum bapti- nes faheret Filius Dei sic non deccbat ut
:

zatum Spiritus sanctus in specie columba^, qua^ faheret Spiritus sanctus. Sed omnipo-
simplex animal est, appareret.
tenti Deo, qui universam creaturam ex
nihilo fabricavit, non erat difficile verum
ARTICULUS VII. corpus cohimbse sine aliarumcolumbarum
ministerio figurare : sicut non fuit ei dif-
Utrum illa columba, in qua apparuit Spi-
'

ficile verum corpus in utero Mariai sine

ritus sanctus, fuerit verum animal. semine fabricare cum natura cor-
virili ;

porea et in visceribus feminai ad forman-

Ad septimum Vidctur
sic proceditur. 1 . dum hominem, et in ipso muiido ad for-
quod iha columba in qua Spiritus sanctus mandam columbam imperio Domini vo-
apparuit, non fuerit verum animal. Ihud luntatique serviret («). »
enim videtur specie tenus apparere quod Ad primum ergo dicendum, quod Spi-
secundum simihtudinem apparet. Sed ritus sanctus dicitur descendisse in spe-
Luc._, in, 22, dicitur quod descendit Spi- cic vel simihtudine columbae, non ad ex-
ritus satictus corporali specie, sicut colum- cludendam vcritatem columbae, sed ad
ba, in ipsum. Non ergo fuit veracolumba, ostendendum quod ipse non apparuit in
sed qusedam simihtudo columba?. specie suse substantise.
2. Prffiterea, sicut natura nihil facit Adsecundumdicendum, quod non fuit
frustra, ita nec Deus, ut dicitur in I De superfluum formare veram columbam, ut
Caelo, text. 32, et text.59. Sed cum
1, II, in ea Spiritus sanctus appareret; quia
cohimba iha non advenerit, nisi ut ali- (( per ipsamveritatemcolumbse signiflcatur
qiiid signiflcaret, atque praeteriret, » ut veritas Spiritus sanctiet cffectuum cjus.
Augustinus dicit in II Be Trinit., cap. Ad tertium dicendum, quod proprieta-
VI, col. 853, t. 8, frustra fuisset vera co- tes columbae eodem modo ducunt ad si-

* Non legitur apud Chrysostomus, sedliabctur quidam asserunt tantum fuissc spc-
et Scotistai,
in Cat. S. Tliomse, super illud Luc, iii Jesu : ciem columbse, in supi'ema aeris regione ab
baptizato. Angelo formatam, agitatam, et motam usquc ad
[a) Chrysostomus, Ambrosius, Theophilactus, Clu'is1?um.
 ;;;

184 SUMMA TllEOLOGICA.

gnificandam naturam columbai, ad si- ct veniens ut in illo baptismo Pater
fuit
gnificandos cfTcctus Spiritus sancti. Per declararetur in voce.
hoc cnim quod columba habct tales pro- Ad primum ergo diccndum, quod
prictatos, ostcnditur quod cokimba signi- missio visi])ilis addit aliquid supcr appa-
ficat Spiritum sanctum. ritionem, scilicet auctoritatem mittentis.
Et ideo Filiiis et Spiritus sanctus, qui
CoNCLUsio. — Quemadmodum Doi Filius cor-
suiit ab alio, dicimtur iion soliim appa-
pus accepit, ita etiam Spiritus sanctus veram co-
lumbam lormavit, iu qua ap])arerct, licct in uui- rere, sed efiam visibilifer mitti ^. Pater
tatcm persona' ipsam non assumcret. aiitcm, qui iion est ab alio, appparere
quidem potest, visibiliter autcm mifti
ARTICULUS YIII. non potest.
Utrum convenientcr, Christo haptizato,
Ad secundum dicendum, quod Pafer
vox Patris audita Filium protes-
non demonsfrafur in voce, nisi sicut
fuerit
aucfor vocis, vel loquens per vocem ef :
tantis.
quia proprium est Patri produccre Ver-
Ad octavum sic proceditur. 1 . Videtur bum, quod est dicere, vel loqui, ideo
quod inconvcnienter, Christo baptizato, convcnientissime Pater per voccm maiii-
fuerit vox
Patris audita Filium protestan- festatusest, quae significatVerbum; unde
tis. Filius enim et Spiritus sanctus, se- et ipsa vox aPafreemissafiliafionem Verbi
cundum hoc quod sensibiliter apparue- protestatur; et sicut species columbae, in
runt, dicuntur visibiliter csse missi. Sed qua demonsfrafus est Spiritus sanctus,
Patri non convenit mitti ut patet per , non est ipsa natura Spiritus sancti nec ;

Augustinum II De Trin.,in cap. xii, species hominis, iii qua demonsfrafus

col. 859, Ergo etiam nec apparere.
t. 8. est ipse Filius, est ipsa nafura Fihi Dei
2. Praeterea, vox est significativa verbi ita efiam ipsa vox non pertinet ad natu-
in corde praeconcepti *. Sed Paternon est ram Verbi vel Patris loquentis. Unde
Verbum. Ergo inconvenienter manifesta- Joan., V, 37, Dominus dicif Neque vo- :

tur in voce. cem ejus, id est patris unquam audistis,

3. Praeterca, homo Christus iion in- neque speciem ejus Per quod,
vidistis.
coepit esse Dei iii baptismo, sicut
filius siciit Chrysostomus dicit Super Joan.,
quidam putaverunt; sed a prin-
hajretici hom. XL,§3, col. 589, 1. 13, « paulatimeos
cipio suai conccptionis fuit filius Dei. iii philosophicum dogma induccns osten-

Magis ergo in iiativitate debuit vox Patris dit quoniam neque vox circa Deum csf,
protestari Christi divinitatem quam in neque specics, sed superior cst ef figuris,
ejus baptismo. et loquclis falibus. » Et sicut columbam
Sed contra est quod Matth., iii, 17, et etiam humanam nafuram a Chrisfo
dicitur Ecce vox de ccelis dicens Hic est
: : assumpfam tota Triiiifas operata cst, ifa
Filius mefis dilectus, inquomihicomplacui. efiametformationcmvocis, («) sed famen
Respondeo dicendum, quod, sicutsupra in voce declaratur solus Pater ut loqucus
dictum est, in baptismo Christi, qui fuit sicutnaturam humaiiam solus Filius as-
exemplar nostri baptismi, dcmonstrari sumpsit, et sicut in columba solus Spi-
dcbiiit quod iii nostro baj)tismo pcrfici- ritus sancfus demonsfrafus cst, ut patct
tur. Raptismus autem quo baptizantur pcr Aiigustiiium^ iulib. Befule ad Petrum,
fideles, consecratur in invocatione et cap. IX.
secundumillud Matth.,
virtute Trinitatis, Ad tertium diccndum, quod divinitas
ult., 19 Euntes, docete omnes gentes
: Christi iiou dcbuit omiiibus iii ejiis na-
baptizantes eos in nomine Patris, etFilii^ tivitafe maiiilcstari, scd magis occullari
et Spiritus sancti. Et ideo i7i baptismo indcfectibus infaufilis tClafis.Sed quaudo
Christi, ut Hieronymus dicit Sup. illud jam pervenit ad j)erfectam a?tafem iu qua
Matth., III, Et ecce aperti, v. 17,col. 31, oportebat eum docere ef miraciila faccre,
t. 7, « mysterium Trinitatis dcmonstra- ct homines ad sc convcrlcrc, tunc tcsti-
tur. Domiims cnim in natura humana monio Patris crat ejiis divinitas manifcs-
bapfizatur Spirilus sanctus desceiidit in
: tanila, ul ejus docfrina credibilior fieret
spccic columha' Patris vox tcstimonium : iindc cf ipso dicit Joan., v, 37 Qui :

Filio pcrhibcntis auditur. » Et ideo coii- misit me Pater, ipse tcstimonium perhibuit
' Parm. « conrcjtti. »
:
((«) Alii dicunt lianc vocem formatam fuisse ab
' in l»aiin. dccst « scd ctiam visibililer mitti. »
: Angclo.
' f lUgcnlium, col. (iilo.
 '

QUiEST. XXXIX, ART. YIII, KT QU^ST. XL, ART. I. 185

de me. Et hoc praEcipiic in baptismo, essc, sed ctiam Deum. Sod Dcum noii
per qucm homincs rcnascuntur in filios convenit cum hominibus conversari: di-
Dei adoptivos. Filii autcm Dci adoptivi citurcnim Daniclis, ii, 11 Exceptis diis, :

instituuntur ad similitudincm fdii natu- quorum non est cum hominibus convcrsa-
ralis, sccundum illud Rom., vui, 29 : tio; et Philosophus dicit iii I Politicx,
Quos prsescivit, hos et prsedestinavit con- cap. amcd., quod « iUc qui solitarius
II,

formes fieri imaginis Filii sui. Unde Hila- vivit,aut cst bestia, » si scilicet propter
rius dicit Super Matth., cap ii, § G, col. saevitiamhoc faciat, « aut est Deus, » si
927, t. l,quod « supcr Jcsumbaptizatum hoc faciat propter contemphmdam vcri-
descendit Spiritus sanctus, et vox Patris tatcm. Ergo videturquodnon fucrit con-
audita est dicentis Hic est filius mcus : veniens Christum intcr homines conver-
dilectus ut ex his quse consummabantur
; sari.
in Christo, cognoscercmus post aquai 2. Praeterea, Christus, dum in carne
lavacrum ct dc cselestibus portis sanc- mortali vixit, dcbuitperfcctissimam vitam
tum in nos Spiritum involarc, et pater- ducere. Perfectissima autcm vita est
nae vocis adoptione Dei filios ficri. » contcmplativa, ut in sccunda partc habi-
— tum est. Ad vitam autemcontemplativam
CoNCLUsio. Ut Christi baptismo illud do-
nionstrarctiir, qiiod nostro baptismo periicitur, maxime competit soUtudo, secundum
conveniens fuit, ut Cliristo baptizato, vox Patris illud, Oseae ii^ 14: Ducam eam in solitu-
Filium protestantis audiretur. dinem, et loquar adcor ejus. Ergo videtur
quod Christus debucrit solitariam vitam
ducere.
QU.ESTIO XL. conversatio Christi dcbuit
3. Praeterca,

DE MODO CONVERSATIONIS CHRISTI. csse uniformis, quiascmper in eo debuit

apparcrc id quod optimum est. Scd
(In quatuor articulos divisa.) quaiidoque Christus solitaria loca quae-
rebat, turbas declinans unde Remigius ;

Consequcntcr post ea quae pcrtincnt AxQAi Super Matth. ^ « Triarefugia legitur

:

ad ingressum Christi in muiidum, vel ad Dominus habuisse, navim, montem, et

ejus principium,, considerandum restat descrtum ad quorum altcrum, quoties-
;

de his quae pertinent ad progrcssum cumque a turbis comprimcbatur, coiis-

ipsius ct primo considerandum est de
: ccndcbat. » Ergo et semper debuit
modo conversationis ipsius; secundo, de solitariam vitam agcre.
tentatione ejus tcrtio, de doctrina; ; Sed contra est quod dicitur Baruch,
quarto de miraculis. III, 38 Post hxc in terris visus est, et
:

Circa primum quaeruntur quatuor 1° : cum hominibus conversatus est.

utrum Christus debuerit solitariam vitam Respondco dicendum, quod conversatio
ducere, an intcr homines conversari; Christi talis debuit esse ut convcniret
2° utrum dcbucrit austcram vitam ducerc fini Incarnationis, secundum qiicm venit
in cibo, et potu, ct vestitu, an aliis in mundum. Yenit autem in mundum
communem 3° utrum dobuerit abjcctc
; primo quidcm ad manifcstandum verita-
vivere iiihoc muiido, an cum^ divitiis et tem, sicut ipsc dicit Joan., xviii, 37 :

honore 4° utrum debucrit sccundum

; Ifi hoc natus sum, etad huc veniin mundum

legem vivere. ut testimonium perhibeam veritati. Et

idco non debebat se occultare, vitam
solitariam agens, sed in pubUcum pro-
ARTICULUS PRIMUS.
cedere, publice praedicando- Unde Lucae,
Lltrum conveniens fuerit Christum inter IV, 43, dixit illis qui volebant euin de-

homines conversari. tinere Quia et aliis civitatibus oportet

:

me evangelizare regnum Dei, quia ideo

Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur missus sum. Secundo, vcnit ad hoc ut
quod Christus non debuerit inter homines homines a peccato libcraret, secundum
conversari, sed soHtariam vitam agcre. illud I ad Timoth., i, 13 Christus Jesus
:

Oportebat enim quod Christus sua conver- venit in hunc mundum peccatores salvos
satione non solum sc homiiiem ostendcret facere. Et idco ut Chrysostomus dicit*,
* In Parm. : « cum aliis. » eumdem locum.
* In Parm. : « in. » * Habctm' in Catena aurea D. Tliomae.
* Habetur In Catena aurea D. Thomaj super
 :

186 SUMMA TIIEOLOGICA.

licet « in eodem loco manendo posset praecepta virtutis suo nos informat cx-
Christus ad sc omncs attrahere, ut ejus emplo. » Quandoque vero ut doceret fa-
praedicationcm audircnt; non tamen hoc vorem humanum vitare. Unde Super
fecit, prffibens nobis exemplum, ut per- ilhid Matth . , v, VidensJesus turbas asceiulit
ambulemus, rcquiramus pereuntem,
et in montem, dicit Chrysostomus, Hom.x\
sicut pastor ovom
perditam, et medicus in3fatth., %i,to\. 479, t. 11 * «Perhoc :

acccdit ad infirmum. » Tertio, venit ut quod non in civitateet foro, sedinmonte,

per ipsum habcamusaccessum adDeum, et soUtudine sedit, crudivit nos nihil ad
ut dicitur Rom., v. Et idco familiariter ostentationem facere, et a tumultibus
cum hominibus convcrsando, conveniens abscedere, et maxime cum de necessariis
fuit ut hominibus fiduciam daret ad se disputare oportet. »
accedendi. Unde
dicitur Matth., ix, tO :

—
CoiNCLUsio. Cum Christivs in hunc mundum
Factum discumbetite eo in domo, ecce
est,
venerit, ut veritatem manifostarct, et ut pecca-
multi publicani et peccatores veiiientes tores salvos faceret, ct pcr ipsum haberemus
discumbebant cum Jesu et discipulis ejus; accessum ad I3cum, decuit ut socialem vitam in
quod exponcns Hieronymus dicit, col. 56,
mundo duccret soUtariam tamen duxitadtem-
:

pus, ut utiiusquc vitse exemplum daret.

t. 7 : « Peccatores videbant pubUcanum
a pcccatis ad mehora conversum, locum
invenisse poenitentiae, et ob id etiam ipsi ARTICULUS II.
non desperant sahitem. »
Ad primum ergodicendum, quod Chris- Utrum Christus austeram vitam in hoc
tus per humanitatem suam voluit mani- mundo ducere debuerit.
festare divinitatem conversando
: et ideo
cum hominibus, quod est proprium ho- Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur
mini, manifestavit omnibus suam divi- quod Christus debuerit austcram vitam
nitatem praedicando, et miracula faciendo, duccre in hoc mundo Clmstus enim :

et innocenter et juste inter homines con- multo magis praedicavit perfectionem

versando. vitae quam
Joannes. Sed Joannes auste-
Ad secundum dicendum,, quod, sicut ram vitam duxit, ut suo exemplo homines
in secunda partc dictum est, vita con- ad perfectionem vit;e provocaret dicitur :

templativa simpUciter est meUor quam eiiim Matth., iii, 4, ([uod ipse Joannes ha-
activa, quae occupatur circa corporales bebat vestimentum de pilis camelorum et
actus sed vita activa, secundum quam
; zonam pelliceam circa lumbos suos; esca
aliquis prasdicando, et doccndo contem- autem ejiis erant locustx et mel sylvestre ;

plataaliistradit, est perfectior quam vita quod cxponens Chrysostomus, Ho)Ji. x

quae solum cst contemplativa : quia taUs in Matth. § 4, col. 420, 1. 1 1 «, dicit « Erat
,
:

vita prffisupponit abundantiam contem- mirabile in humano corporc tantam pa-

phitionis. Et idco Christus talem vitam ticntiam viderc quod et Judaeos masris
;

elegit. attrahcbat. » Ergo videtur quod multo

Ad tertium diccndum, quod actio magis Christum decuerit austeritasvitae.
Christi fuit nostra instructio. Et
idco ut 2. Praeterea, abstincntia ad continen-
daret cxcmplum praedicatoribus, quod tiamordinatur; dicitur enimOseae, iv, 10 :

non sempcr se darent in pubUcum, quan- Comedent et non saturabuntur fornicati :

doquc Dominus se aturbis retraxit. Qnod sunt, et no7i cessaverunt. Sed Christus
quidem legitur fecisse propter tria continentiam et in se servavit, et aliis
(|uandoque quidcm propter corporalcm servandam proposuit, cum dixit Matth.,
quietem unde Marci, vi, 31, dicitur
: XIX, 12 Sunt eunuchi qui se ipsos cas-
:

quod Dominus dixit discipuUs Venite : traverunt propter regnam cadorum qui :

seorsum in desertum locum, et requiescite potest capere capiat. Ergo videtur quod
pusillum erant enim qui veniebant et
: Christus iii se et in suis discipulis auste-
redibnnt multi^etnec spatiummandurandi ritatem vita^ scrvare debucrit.
habebant Quandoque vero causa oratio-
. 3. Pra^terea, ridicuhimvidetiu'ut aliquis
nis. Unde dicitur Lucae, vi, 12 Vactum : districtiorem vitam incipiat, et ab ea in
estin illisdiebm^exiitinmontem orare, et laxiorem revertatur; potcst enim dici
erat pornoctans in orationc Dei ubi ait : coiitiacum (juod lia])etur Luc, XIV, 30 :

Ambrosius, col. 1732, t. 2, quod « ad Hic homo cwpit xdi/icarv, ct non jtotuit

' Kdil. Vivcs. « Edit. Viv^s.

 .

OU^.ST. XL, AUT. II. 187

consummare. Chrlstus autcm districtissi- tus autcm et a miracuhs tcstimonium

mam vitam iriccBpit post baptismum, habebat. Dimittcns crgo Joannem jejunio
manens jcjunans quadra-
in desorto, et fulgerc, ipse coiitraria inccssit via, ad
ginta dicbus et quadraginta noctibus. mcnsam intrans publicanorum, ct man-
Ergo vidctur non fuissc congruum quod ducans, ct bibcns. »
post tantam vitai districtioncm ad com- Ad secundum diccndum, quod, sicut
munem vitam rediret. aliihomincs per abstincntiam conse-
Sed contra est quod dicitur Matth., xi, quuntur virtiitcm contincndi, ita etiam
19 : Venit Filius hominis manducans et Cliristus in se et in suis* pcr virtutem
bibens. sua3 divinitatis carncm comprimcbat.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic- Unde, sicut Matth., IX, dicitur, Pharis*i
tum congruum erat incarnationis
est, ct discipuli Joannis jejunabant, non au-
fmi, Christus non agcrct solitariam
ut tcm discipuli Christi. Quod exponcns
vitam, scd cum hominibus conver- Beda In ii Marc^ v. 18, col. 151, t. 3,dicit
saretur. Qui autcm cum aliquibus con- quod Joanncs vinum et siccram non
((

versatur, convcnicntissimum est ut se bibit, quia iUi abstincntia meritum auget

eis in conversationem conformet, se- cui potentiaiiuUa ineratnaturai.Dominus
cundum illud Apostoli I ad Cor., ix, 22 : autem, cui naturalitcr suppctebat dehcta
Omnibus omnia factus sum. Et ideo con- donare^ cur cos dccKnarct quos abstinen-
venientissimum fuit ut Christus in cibo tibus poterat reddere puriores ? »
etpotucommuniter se, sicutalii, habcret. Ad tertium diccndum, quod, sicut
Unde Augustinus dicit Contra Faustu7n, Chrysostomus dicit Super Matth., hom.
lib. XVI, cap. XXXI, col. 337, t. 8, quod XIII, § 1 et 2, col. 456, t. 11 ^ „ ut
((Joannes dictus est non manducans discas quam magnum bonum est je-
ncquc bibcns, quia illo victu quo Judffii junium, et quale scutum est adversus
utcbantur, non utcbatur. Hoc crgo nisi diabolum, et quoniam post baptismum
Dominus uteretur, iion in ejus com- non scd jcjunio inteiidcrc opor-
lascivia^,
paratione manducans bibensque diccrc- tet, non eo indigens,
et ipse jejunavit,
tur. » sed nos instrucns non autem ultra pro-
;

Ad primum ergo dicendum, quod Do- cessit jejunando quam Moyses et Elias,
minus in sua conversationc exemplum no incrcdibihs vidcretur carnis assump-
perfectionis dedit in omnibus qua3 pcr sc tio. » Secundum mysterium autem, ut
pertinent ad salutem. Ipsa autcm absti- Gregorius dicit Hom .XYii)2 Evang §5,coI. ,

nentia cibi et potus non per se pertinet 1 1 37 ,t. 2 ((quadragcnarius numerus cxem-
,

ad salutem, secundum iUud Rom., xiv, plo Christi in jcjunio custoditur,quia virtus
17 Non est recjnum Dei esca et potus;
: Decalogi per libros quatuor S. Evangelii
et Augustinus dicit in lib. II De qu3est. impletur; denarius enim quater ductus
evangel., quaest. xi, col. 1337, t. 3, expo- in quadragenarium surgit. Yel quia in
nens illud Matth., xi Justificata est sa- : hoc mortali corpore ex quatuor elemen-
pientia a filiis suis, quia scilicet sancti (( tis subsistimus, per cujus voluptates
Apostoli intellexerunt rcgnum Dei non pra3ccptis Domiiiicis contrahimus, qua3
esse inesca et potu, sed in aiquanimitate pcr Dccalogum sunt accepta. »
tolcrandi, quos ncc copia sublevat, nec Vel secundum Augustinum in lib.
deprimit egestas. » Et iii III De doctrina LXXXIII QQ., qu. lxxxi, col. 96, t. 6,
Christi., cap. xii, col. 73, t. 3, dicit quod ((omnis sapientias disciplina est, Creato-
(( in omnibus
talibus non usus rerum, rem crcaturamquc dignosccre. Crcator
sed libido utentis in culpa est. » Utraque est Trinitas, et Pater, et FiUus, et Spiri-
autem vita est licita et laudabilis, ut sci- tus sanctus. Creatura vero partim est in-
licet aliquis a communi consortio homi- visibilis, sicut anima, cui ternarius nu-
num segregatus abstinentiam servet, et mcrus attribuitur: dihgcre enim Deum
ut in socictate aliorum positus communi tripUciter jubemur; ex toto corde, et ex
vitautatur. Et ideo Domiims voluit utrius- tota anima, ct cxtota mcntc ; partim visi-
que vitee excmphim dare hominibus. biUs, sicut corpus, cui quaternarius de-
Joannes autcm, sicut Chrysostomus dicit betur, proptcr caUdum, humidum, frigi-
Super Matth., hom. xxxviii, nihil phis (( dum ct siccum. Denarius ergo numerus,
ostendit praeter vitamct justitiam; Chris- qui totam insinuat disciplinam, quater

* Parm. addit : (( discipulis. » 2 Edit. Vives.

 " :

188 SUMMA THEOLOGICA.

ductus, id est, numero, qui corpori tri- Sed contra estquod diciturMatth., viii,
buitur, multiplicatus, quadragcnarium 20, Filius hominis non hahet uhi caput
numerum conficit et ideo tempus quo
: reclinet : quasi dicat, secundum Hicrony-
ingcmiscimus et dolemus, quadragenario mum, col. 33, t. 7 : « Cur me propter
numero celebratur. » Nec tamen incon- divitias et sfficuli lucra cupis sequi, cum
gruum fuit ut Christus post jejunium ct tantae simpaupertatis, ut ne hospitiohim
desertum ad communem vitam redirct. quidcm habcam,ct non meo utar tecto? »
Hoc enim convenit vit», secundum quam Et supcr illud Matth., xvii Ut non scan- :

aliquis contemplata aliis tradit, quam dalizemus eosvade ad mare, dicitHierony-

Christus dicimus assumpsisse, ut primo
' mus, col. 127, t. 7 « Hoc simpliciter in- :

contemplationi vacet, et postea ad pu- tcllectum aidificat auditorem, dum tanta

bUcum actionis descendat aUis convi- , Dominus fuerit paupertatis, ut unde tri-
vendo. Unde et Beda dicit Sup. ii Marci ui buta pro se et Apostolo redderet, non
supra « Jcjunavit Ghristus,ne pr«ceptum
: habuerit. »
declinares manducavit cum pecca-
: Respondeo dicendum, quod Christum
toribus, ut gratiamcerneres, agnosceres dccuit iii hoc mundo paupercm vitam
potestatem. » duccre. Primo quidem, quia hoc erat
— congruum praedicationis officio, prop-
CoNCLUsio. Cum convcniens fucrit, ut cum
hominibus Christus conversai^etur, pcrspicuum tcr quod venisse se dicit Marci, i, 38 :

est decuisse omnino, ut in cibo ct potu commu- Eamus in proximos vicos et civitates, ut
niter sc sicut alii habcret. et ihi prxdicem ; adhoc enim veni. Opor-
tet autem
praedicatores verbi Dei, ut om-
nino vacent praedicationi, omnino a sa3-
ARTICULUS III.
cularium rerum cura esse absolutos
Utrum Christus inhoc mundo debiierit quod facere non possunt qui divitias
paupereni vitam ducere. possident. Unde et ipse Dominus Apos-
tolos ad praedicandum mittens, dicit eis
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur Matth., X, 9: Nolite possidere aurum, ne-
quod Cliristus in hoc mundo non dcbue- que argentum Apostoli dicunt
: et ipsi
ritpauperem vitam ducere. Clnlstus enim Act., VI, 2 Xon est xquum nos derelin-
:

debuit eligibihssimam vitam assumere.
Sed ehgibilissima vita est, quse est me-
paupertatem di-
diocris intcr divitias et
citur enim Prov., xxx, 8: Mendicitatem
quere verhum Dei et ministrare mensis. Se-
cundo, quia sicut mortem corporalcm
: assumpsit, ut nobis vitam largiretur
spiritualem ita corporalem paupertatcm
;

etdivitias ne dederis mihi; trihue tantum sustinuit, ut nobis divitias spiritualcs

victui meonecessaria. Ergo Christus non largiretur, secundum illudllad Corinth.,
debuit pauperem vitam duccre, sed mo- VIII, 9 : Scitis gratiam Domini nostri Jesu
deratam. Christi, cjuoniam p^ropter vos egemus fac-
2. Praiterea, exteriores divitise ad tus est, ut illius inopia vos divites essetis.
usiim corporis ordinantur quantum ad Tertio, ne si divitias haberet, ejus cupi-
victum et vcstitum. Sed Christus in victu ditati pra^dicatio adscribcretur. Unde Hic-
ct vestitu communcm vitam duxit secnn- roiiymus ^WcW Super\Matth.,\ .^ ,('o\. 02,
dum modum aliorum quibus couvivebat. t. 7, quod « si discipuli cjus divitias
Ergo videtur quod in divitiis et pauper- habuissent, vidercntur iioii causa salutis
tate communem modum vivendi servare hominum, sed causa lucri praedicare » ;

debucrit, et non uti maxima paupcrtate. ct cadcm ratio cst dc Christo. Quarto,
3. Praiterea, Gliristus maxime homi- ut tanto major virtus Diviiiitalis cjus os-
nes invitavit ad cxemplum Inmiilitatis, tcndcrctur, quanto pcr paupcrtatcm vi-
secundum Matth., xi, 29
illud Discite : dcbatur abjectior. Undc dicitm' in quo-
a me, quiamitis sum ethumilis cordc. Scd {[•AmSernwne'^ Ephcsini concilii, col. 1359
humilitas maximc commcndalur indiviti- oper. Thcodot. Aiicyr. « Omuia paupcra :

bus imde diciturl ad Timoth., iilt., 17

: : ct vilia clcgit, omnia mediocria, ct plu-

SuUime ^^^i^bus hujus sxculi prxcipe non altton , rimis obscura, ut Divinitas coguosccre-
sapere. Ergo vidctur quod Christus noii tur orbcm transformassc tcrrarum prop-
'
;

dcbuerit duccrc pauperem vitam. lerea, paupcrculam clcgil matrem, pau-

' Parm. « dicitur. »

: ost, ut vidcrc cst col. tSrU), tom. 77 Patruni
* lllc scrmo a Tlicodolo ei)isc. Ancyrano dic Cra^idiinn apud Migne cl iu aclis concilii i". 111,
Nalivilalis Domini in Lphcsina Synodo Uabilus caj). IX.
 ;

quj:st. xl, art. iii et iv. 189

periorem patriam, egciis fuit pecimiis;

et hoc tibi exponit prsBsepe. »
Ad primiim crgo dicondiim, quod su- ARTICULUS IV.
perabundautia divitiarum, et mendicitas
vitanda videtur ab his qui voluut vivere Utrum Christus i?i hac vita secimdum
secundum virtutcm, in quantum suut oc- lcgem conversatus fuerit.
casiones peccandi. Abundantia uamque
divitiarum est superbiendi occasio men- ; Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
dicitas autem est occasio furandi, ct uon fuerit conversatus se-
qiiod Christus
mentiendi, aut etiam perjurandi. Quia cundum legem. Lex enim praicipiebat
vero Christus peccati capax non erat, utnihil operis in sabbato fieret, sicut Dcus
propter hanc causam, ex qua Salomon hoc requievit die septimo ah omni opere quod
vitabat, Christo vitandanon erant. Nequc patrarat, (ienes., ii, 2. Sed ipse in sal>
tamen quseUbet mendicitasest furandiet bato curavithominem, et ei mandavit ut
perjurandi occasio, ut ibidem Salomon toUeret lectum suum. Ergo videtur quod
subdere videtur sed sola illa quse est con-
; non fuerit secundum lcgem conversa-
traria voluntati, adquamvitaudam homo tus.
furatur, et perjurat. Sed paupertas vo- 3. Prseterea, eadem Christus fecit et
luntaria hoc periculum non liabet et ta- : docuit, secundum iUud Act., i, 1 : 6'o?-
lem paupertatem Christus elegit. pit Jesus facere et docere. Sed ipse
Ad secundum dicendum, quod com- Matth., XV, 11, docuit quod omne* <y woo? * ^^^" '/"«^

muni vita uti quantum ad victum et ves- instrat in os non coinquinat hominem,
^^s^*^^ coi^-
titum, potest aUquis non solum divitias quodestcontrapreeceptum legis, quae '^O'^ iminat.
possidendo, sed etiam a* divitibus neces- esum et contactum quorumdam anima-
saria accipiendo quod etiam circa Chris-
: Uum dicebat homiuem immundum fieri,
tum factum est. Dicitur enim Lucae vni, ut patetLev.,xi. Ergo videtur quod ipse
2, quod midieres aliquae sequebantur non fuerit secundum legem conversa-
Christum, quae ministrabant ei de facul- tus.
tatihus suis. Ut enim Hieronymus dicit 3. Praeterea, idem judicium videtur
Super xxvii Mdtth., v. 53, col. 214, t. 7, esse facientis et consentientis, secundum
« consuetudinis Judaicee fuit nec duceba- iUud Rom., i, 32 f^on solum qui faciunt
:

tur in culpam more geijtis antiquo, ut
muKeres de substantia sua victum atque
vestitumpraeceptoribus ministrarent. Sed
quia hoc scandahim facere poterat in
nationibus, Paulus abjecisse se memo-
rat. » Sic ergo communis victus poterat
esse sine soUicitudine impediente pra^di-
cationis officium, non autem divitiarum
possessio.
sed qui consentiunt facientibus. SedChris-
tus consentit discipuUs suis solventibus
legem in hoc quod sabbato spicas veUe-
bant, excusando eos, ut liabetur Matth.,
XII. Ergo videtur quod Christus non con-
versatus fuerit secundum legem,
Sedcontra est quod dicitur Matth., v,
17; Nolite putare quoniam veni solvere
legem aut prophetas quod exponens:

Ad tertium dicendum, quod in eo qui Chrysostomus, H0771. xvi inMatth., § 2,

ex necessitate pauper est, humiUtas col. 51 1 t. 11 % dicit
, « Legem implevit
:

non muUum commendatur sed in eo ; primo quidem nihil transgrediendo le-

qui voluntarie pauperest, sicut fuit Chris-
tus, ipsa paupertas est maxima^ humiU-
tatis indicium.
CoNCLUsio. — Pauperem in hoc mundo vitam
Christus duxit, tura quia hoc prsedicationis of-
licio convcniebat, tum ut spirituales divitias no-
bis elargiretur, tum denique ne ejus prajdicatio
gaUum, secundo justiUcando per fidem
quod lex per Utteram facere non vale-
bat. »
Respondeo dicendum, quod Christus
in omnibus secundum legis praeccpta
conversatus est. In cujus signum etiam
vohiit circumcidi circumcisio enim est
:

cupiditati adscriberetur.
quaedam protcstatio legis implend», se-
cundum iUud Galat., v, 3 : Testificor
omni homini circumcidenti se, quoniam
debitor est universx legis faciendee. Voluit
autem Christus secundum lcgem coiiver-
sari primo quidem, ut legem veterem
:

* Parm. addit : « a mulieribus. » « Edit. Viv6s.


190
approbarct; secundo, uteam observando,
in scipso consummarct et tcrminaret, os-
tendcns quod ad scipsum erat ordinata
tertio, ut Judaeis occasionem calum-
niandi subtraheret quarto, ut homines ;
a servitutc legis liberaret, secundum
illud Galat., iv, -i Misit Deus Filiwn : gnificatione agnus mundus, porcus im-
snum factiim sub lege, ut eos qui sub leye
erant redimeret.
Ad primum ergo dicencUim, quod Do-
minus supcr lioc se excusat a transg-rcs-
sione legis tripliciter. Uno quidem modo,
quia per pra3ceptum de sanctificatione
sabbati non interdicitur opus divinum,
sed opus humanum. Quamvis enim Dcus
die septimo ccssaverit a novis creaturis
condcndis, semper tamen operatur in re-
rum conservatione etgubcrnatione. Quod
autem Christus miracula faciebat, erat
operis divini. Unde ipse dicit Joan., v,
17 Pater meus modo operatur et ego ope-
:
ror. Secundo, excusat se per hoc quod
illo praicepto non prohibcntur opera quae
sunt de necessitate salutis corporahs. *
Unde ipse dicit Luca?, xni, 15 Unusquis-
quevestrum sabbato non solvit bovemsuum
aut asinum a praesepio , et ducit ada-
quare? Et infra cap. xiv, 5: Cujus ves-
trum asinus aut bos in puteum cadet^ et
non continuo extrahet ilfum die sabbati ?
Manifestumest autem quod opera miracu-
lorum, qua3 Christus faciebat, ad sahitem
corporis et animaj pertinebant. Tertio,
quia iUo pra^cepto non prohibentur
operaquae pertincntadDei cultum. Unde
dicitur Matth., xii, 5 ; Aut non legistis in
lege, quia sabbatis sacerdotes in templo
sabbatum violant, et sine crimine sunt?
et Joan., vii, 23, dicitur quod ci?'cumci-
sionem accipit homo in sabbato.Quod au-
tem Christus paralytico mandavit ut lcc-
tum suum sal)bato portaret, ad
Dei pertinebat, id est, ad laudem virtutis
divinaB. Et sic patet quod sabbatum non
solvebat quamvis hoc ei Judaei falso ob-
;
jicerent dicentes, Joan., ix, 10 Non est
hic homo a Deo^ qui sabbatum non
todit.
Ad secundumdicendum, quod
vohiit ostcndere per illa verba, quod
homo noii redditur immundus sccundum
animam ex usu ciborum quorumcunuiue
secundum suam naturam, sed sohim
seoiindum ([uamdam significationcm *.
Quod autcm in lege quidam cibi dicuntur
' Parni. : « olian:. »
* 0'iii^ scijuunliu' us(jue ail vcrbuiu, « sif^nill-
cationoii:., » se Thcolugi addidissc dicunt; at ip-
;
SUMMA THEOLOGICA.
immimdi, hoc est per quamdam signifi-
cationem. Unde Augustinus dicit Contra
Faustum, hb. YI, cap. vii, col. 233, t. 8 :
« Si de porco et agno requiratur, utrum-
que natura mundum est, quia omnis
creatura Dei bona cst; quadam vero si-
mundus est. »
Ad tertium dicendum, quod etiam dis-
cipuh quando esurientes spicas sabhato
venebant, a transgressione legis excu-
santur propter necessitatem famis sicut ;
et David non fuit transgressor legis,
quando propter famis necessitatem co-
medit panes ^, quos ei edere non hcebat.
—
CoNCLCsio. Cliristiis sociindum legis pra>-
cepta in hoc mundo conservatus est, ut legem
veterem approbaret, eamque observando, in se-
ipso (^onsummaret, et Judgeis calumniandi occa-
sionem subtraheret.
QUtESTIO xli.
: de tentatione christi.
(In quatuor articulos divisa.)
Deinde considerandum estde tentatione
Christi et circa hoc qua^runtur quatuor
; :
1° utrum fuerit conveniens Christum teii-
tari 2° de loco tentationis 3° dc tcmpore;
; ;
4° de modo et ordine tentationum *.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum conveniens fuerit Christum tentari.
Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
quod Christum tentari non conveniebat.
Tentarc cnim est experimontum sumero :
cultum quod quidcm non fit iiisi dc re ignota.
Sed virtus Christi erat nota etiam daemo-
nibus dicitur enim Liic, iv, 41, quod
:
non sinebat daemoncs htqui quia sciebant
: ipsum esse Christum. Krgo videtm* quod
cus- non decuerit Christum tentari.
2. Prajterea, Cliristus ad hoc venerat
Christus ut opera diaboh dissolvcret, secuiuhim
ilhid I Joan., iii, 8 In hoc apparuit Fi-
:
lius Dei, ut dissolvat opera diaboli. Sed
11011 est ejusdem dissolverc opera alicujus,
et ea pati et ita videtur inconveniens
:
fuissc quod Christus patcietm' se tcntari
a diabolo.
sissiira verba sunt in cod.
* Paini. : « sanctos panos. w
Panr. : « tentaliouis. »
 OlJiEST. XLI, ART. I. 191

3. Praeterea, triplex est tontatio, sci-
liccta carnc, a miindo, ct a diabolo. Scd
Christus non fnit tcntatus ncc a carno,
nec a mundo. Ergo nec etiamdcbuit tcn-
tari a diabolo.
« tentare Christum diabolus non fuisset
ausus, nisi in eo per esuritionis infirmi-
tatcm,qua»sunthominis recognosccret. »
Et hoc ctiam patet ex ipso modo ten-
tandi, cum dixit Si Filius Dei es, quod
:

Sed contra est quod dicitur Matth., iv, exponens Aml)rosius dicit Luca^, iv, § 18,
1 Jesus ductm est in desertum a spiritu ut
: col. 1701, t. 2 « Qiiid sibi vult talis"^ser-
:

tentaretur a diabolo. monis exorsus? nisi quia cognovcrat Dei

Respondco dicendum, quod Christus Filium esse venturum, sed venisse per
tentari voluit, primo quidem ut nobis hanc infirmitatem corporis non putabat. »
contra tentationos auxilium ferrot unde ; Ad secundum diccndum, quodChristus
(iregorius dicit in Uom. xvi in EvangeL, venerat dissolvere opera diaboli, non
§1, col. H35, t. erat indignum
2 : « Non potestative agendo, sed magis ab eo et
Rcdcmptori nostro quod tentari vohiit, ejus membris patieixflo ut sic diabolum ;

qui vencrat occidi. Justum quippe crat vincerct justitia, non potestate sicut Au- ;

ut sic tcntationcs nostras suis tcntatio- gustinus dicit XIII De Trin., cap. xiii,
nibus vinccret, sicut mortcm nostram col. 1026, t. 8, quod « diabolus non po-
venerat sua morte superare. » Secundo, tentia Dei, sed justitia superandus fuit. »
propter nostram cautelam, ut nullus Et ideo circa tcntationem Christi conside-
quantumcumquc sanctus, se aestimet randum quid propria voluntate fecit,
est, .

securum et immunem a tentatione. Unde et quid a diabolo passus fuit. Quod enim
et post baptismum tentari voluit quia, tentatori se ofTerret, fuit propriae vo-
sicut Ililarius dicit Super iii Matth., luntatis ; undc dicitur Matth., iv : Jesus
col. 928, t. 1, « in sanctificatis nobis ductus est in desertum a Spiritu, ut ten-
maximiC diaboli tentamcnta grassantur, taretur a diabolo quod Gregorius :

quia victoria ei est magis exoptata de Eom. XVI inEvang., § 1, col. 1135, t. 2,
sanctis. » Unde Ecch., ii, i, dicitur : intenigendum dicit de Spiritu sancto, ut
Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in scilicet illuc eum Spiritus suus duceret,
justitiaet timore etpraepara animam tuam
, ubi eum ad tentandum spiritus malignus
ad tentationem. Tertio, propter exem- inveniret. Sed a diabolo passus est ut as-
plum, ut scilicet nos instrueret, quaJiter sumeretur vcl supra pinnaculum templi,
diaboU tentationes vincamus unde Au- ; vel etiam in montem excelsum valde.
gustinns dicit in IV Be Trin., cap. xiii, Nec est mirum, ut Gregorius dicit ibid.,
§ 17, col. 899, t. 8, qubd « Christus « si se ab illo permisit in montem duci,

diabolo se tentandum prsebuit, ut ad su- qui se permisit a membris illius cru-

perandas tentationes cjus mediator esset, cifigi. » Intelligitur aiitem a diabolo as-
non solum pcr adjutorium, verum etiam sumptus, non quasi ex necessitate scd ;

per exemplum. » Quarto, ut nobis fidu- quia, ut Origenes dicit Super Luc. homil. ,

ciamde suamisericordialargiretur; unde XXXI, col. 1879, t. 3^ « sequebatur cum

dicitur Hebr., iv, 15 Non habemus pon-
: quasi athleta adtentationem sponte pro-
tificem qui non possit compati infirmita- ficiscens. »

tibus nostris, tentatum autem per omnia
pro similitudine absque peccato.
Ad primum ergodicendum,quod, sicut
Augustinus dicit in IX De civitate Dei,
cap. XXI, col. 273, t. 7, « Christus tantum
innotuit dsemonibus, quantum voluit,
non per id quod est vita aeterna, sed per
quaedam temporaliasuaB virtutis efTecta, »
Ad tertium dicendum, quod, sicut
Apostolus dicit, Hebr., iv, 13, Christus
in omnibus tentari voluit absquepeccato.
Tentatio autem quae est ab hoste, potest
esse sine peccato, quia fit per solam ex-
teriorem suggestionem. Tentatio autcm
quae est a carne, non potest esse sine
peccato quia hujusmodi tentatio fit per
;

exquibusquamdamconjecturamhabebant delectationem et concupisccntiam et :

Christum esse Filium Dei. Sed quia sicut Augustinus dicit, lib. XIX De civit.
rursus in eo qua^dam signa humanse in- Dei, cap. iv, § 3, col. G28, t. 7, « non-
firmitatisvidebant, non pro certo cognos- nullum peccatum quando caro con-
est,
cebant eum esse Filium Dci, et ideo cupiscit adversus
spiritum. » Et ideo
eum tentare voluerunt. Et lioc significatur Christus tentari voluit ab hoste, sed non
Matth., IV, ubi dicitur quod postquam a carne.
esuriit, accessit tentator ad eum
quia, ut :
CoNCLUsio. —
Cliristus, ut nobis contra tenta-
Hilarius dicit,ut supra,§ 2, col. 929, t. 1, tiones oxemplum, et auxilium pra?staret, et qua-
 »

192 SUMMA THEOLOGIGA.

liter eas superare valeremus, instrueret, tentari diabolus, « non iste mihi vicisset, »
voiuit. id est, Christus. Addit autem et alias ra-
tiones, dicens hoc Christum fecisse mys-
terio, ut Adam de exiUo Uberaret,
qui
ARTICULIJSII.
sciUcet de paradiso in desertum ejectus

tentari debuerit. est; et exemplo, ut ostenderet nobis

Utrum Christus in deserto
diabolum ad meUora tendentibus invi-

Adsecundumsicproceditur. 1. Videtur dere.

quod Christus non debuerit tcntari in Ad primumergo dicendum,quod Chris-

Christus enim tentari voluit tus proponitur omnibus in exemplum per
deserto.
fidcm, secundum illud Ilebr., xii, 2 :

propter exemplum nostrum, ut dictum

pro- Aspicientes in auctorem fidei et consum-
est. Sed exemplum debet manifeste
poni illis qui sunt per exemplum infor- matorem Jesum. Fides autcm, ut dicitur
mandi. Non ergo debuit in deserto ten-
Rom., X, 17, cst ex auditu, non autem
ex visu. Quinimo Joan., xx, 29, dicitur :

tari *
2 PrcEterea, Chrysostomus dicit Super Beati qui non viderimt, etcrediderunt. Et
Maith hom. XII, § 1, coL 455, t. \ H ideo ad hoc quod tentatio Chrish esset
nobis in cxcmplum, non oportuit quod
quod « tunc maxime instat diabolus
ab hominibus vidcrctur sed sufficiens
ad tentandum, cum vidcrit soUtarios
;
:

fuit quod hominibus narraretur.

unde et in principio mulicrcm tcn-
tavit, sine viro eam inveniens; » et sic Ad secundum dicendum, quod duplex
est tentationis occasio. Una quidem
ex
vidctur per hoc quod in desertum ivit
partc hominis puta cum aUquis sc pec-
ut tentarctur, quod tentationi sc expo-
;

propinquum facit, occasiones pec-

sit nos cato
suit. Gum crgo cjus tcntatio ten-
candi non evitans; et ahs occasio
tmm exemplum, vidctur quod etiam aUi dictum est Loth,
tationis cst vitanda, sicut
dcbcantse ingercre ad tcntationes susci
^
^>^f."«-
ficncs XIX 11 Ne* steteris in om)ti re- .

piendas quod tamen videtur esse pe- :

giune circa Sodomam. Aha vcro tcnta- ^^

;

riculosum, cum magis tcntationum oc- qui

,.^^,^^^,

tionis occasio est ex parte diaboli,

casiones vitare dcbccamus.
« semper invidet ad meUora
tendcntibus,
3. Pra3tcrea, Matth., iv, 5, ponitur
sup. cit. et talis
secunda Ghristi tcntcatio, qua diaholus ut Ambrosius dicit, loc. ;

tentationis occasio non est vitanda. Unde

Chrishim assumpsitin sanctam cimtatem, hom. v
super pinnacuhim templi dicit Ghrysostomus SuperMatth.,
et statuit eum ;

Ghristus
erat in deserto. Non 0».' imperf., quod non solum
quod quidem non
ductus est in descrtum a Spiritu, sed
ergo tentatus est solum in dcserto. Spiritum sanc-
« omnes fiUi Deihcabcntcs
Scd contra cst quod dicitur Mc^rci, i,
13, (luod cmMcsus in deserto quadraginta
tum; non enim sunt contenti sedere
otiosi sed Spiritus sanctus urget eos
die/ms, et quadraginta noctibus, et tenta-
:

aUquod magnum apprehendcre opus:

^t^I^^Srdiccndum, quod, sicut dic- qu2rcst""c^e in dcserto quantum ad
diaboUim, quia non est ibi injustitia in
tum cst Ghristus propria voluntate sc
Solo cxhibuit all tcntandum, sicut qua diabolus delectatur. Omnc e ticam bo^
num opus est dcsertum, q"^"^ ""^
etiam propria vohiiitatc mcmbris ejus se ^^^
carncm ct mundum; quia non cs .c uii-
exhibiUtadoccidcndum:alioquindiabolus
vcnire ad cum non au.l.>,rct. Diabolus au-
dum voluntatcm cariii. e ^ n d . >.

lem ma-is attcntat aliqiicm cum cst so- Talem autem occasionem tcntationis dare
magis
Sir qui^.rut dicitur Eccle., iv, 12, diabolo non est pcriculosum, qu.a
est auxilium ' Spintus sancti (lui ts
Quispiam priBvaluerit contraunum,duo
,

si
perfccti opcris auctor, quam impugnatio
rSnt .^. Et indc cst qiiod Ghristus in
diaboli mvidcntis
dcs(>rtum exivit, (juasi ad campum ccr-
taiuinis, iit ibi a diabolo tcntarctur. Unde
Ad tertium diccndum, quod quidam
fiiisse
dicunt omncs tcntationcs factas
Ambrosius iY\Q\iSuper. Luc, cap. iv, § 14, dicuiit (inod
agcbatiir in (lcscrto: (pioruin quidam
col. 1700, t. 2, quod « Ghristus
Ghrislus (Uictus est in sanctam civitatem
in dcsertum consilio, ut diabolum pio-
vocaret. Nani nisi ille certasset, » sciUcet non realiter, sed sccuiulum imaginanam

' Paru:. : « consiliura. «

' Kdil. Vivfes.
* Non o'^! C.lirvsostonii.
 QIIJilST. XLI,
visioncm quidam autem dicunt quod
: hoc quod ipse ante tcntationcm futuram
etiam ipsa civitas sancta, id est, Jcrusa-
lem, desertum dicitur, quia erat dcrelicta
aDco. Scdhoc non cst ncccssarium, quia
Marcus dicit quod iu dcscrto tcntal)atur a
dial)ol() non aulcm dicit quod solum in
; ut ostendcret quod ctiam jcjunantcs dia-
deserto.
CoNCLUSio. —
Chnstim] decuit in deserto ten-
tari,ut hominem de Paradiso in dcsertum ejoc-
tum, dc exilio libcrax"et.
ARTICULUS III.
Utrum Chiisti tentatio dchuerit esse post
jejunium.
Ad tertium sic proceditur. 4. Videtur
quod Christi tentatio non debuerit essc
post jcjunium. Dictum cnim cst supra,
quodCluistum non dcccbatconvcrsationis
Scdmaximce austcritatis fuissc
austcritas.
videtur quod quadraginta diebus ct qua-
dragintanoctibusnihilcorficdcrit^sicenim
intclligiturquadraginta diebus etnoctibus
jejunasse, quia scilicet « in illis diebus
nullum omnino cibum sumpsit, » ut Gre-
gorius dicit Hom. xvi m
Evang.^ § 5,
col. H37, t. 2. Ergo non videtur quod
dcbucrit hujusmodi jejunium tcntationi
praemittere.
2. Praeterea, Marci, i, 13, dicitur quod
erat in deserto quadraginta diebus et
quadraginta noctibus, et lentabatur a Sa-
tana. Sed quadraginta diebus et quadra-
ginta noctibus jejunavit. Ergo videtur
quod non post jejunium, scd simul dum
jejunaiet, sit tcntatus a diabolo.
3. Prasterea, Christus non legitur nisi
semel jejunasse. Sed non solum semel
fuit teiitatusa diabolo; diciturenim Luc,
IV, 13, quod consummata om?ii tentatio72e,
diabolus recessit ab illo uscjue ad tempus.
Sicut ergo secundae tentationi non prae-
misit jejunium, itanec primae praemittcrc
debuit.
Sed contra est quod dicitur Matth.,
IV, 2 Cum jejimasset quadraginta diebus
: ginta noctibus quibus scilicet jejunavit.
et quadraginta noctibus, postea esuriit
et tunc accessit ad eum tentator.
Respondeo
dicendum, quod conve-
nientcr Christus post jcjunium tentari
voluit. Primo quidem propter excmplum
quia cum omnibus, sicut dictum est,
immineat se contra tentationes tueri, per
» Edit Vives.
V.
ART. II ET III. 193
jcjunavit, docuit quod pcr jcjunium nos
oportct contra tentationcs armari. Unde
intcr arma justitiae Apostolus jcjunia
connumerat, il ad Corinth., vi. Sccundo,
bolus aggreditur ad teutandum, sicut
alios qui bonis opcribus vacant; et ideo
sicut post baptismum, ita post jcjunium
Christustcntatur. Undc Chrysotomusdicit
Super Matthxum, hom. xiii, col. 4S6, t.
1 1 *Ut discas quam magnum bonum est
: «
jejunium, et qualc scutum est adversus
diabolum, ct quoniam post baptismum
non lasciviae, scd jcjunio intendere opor-
tet; ideo Christus jejunavit, non jcjunio
indigens, scd nos instruens.» Tcrtio, quia
post jejunium sccuta cst esuries, quae de-
dit diabolo audaciam eum aggredicndi,
sicut dictum cst Cum autem esuriit domi- :
nus, » ut Hilarius dicit cap. iii Super
Matth § 2 col. 928,1.1,« non fuit ex sur-
.
,
,
reptionc incdiee scd naturaesuae hominem
;
dcrcliquit; non cnimerat a Dco diabolus,
scd a carne vinccndus. » Unde etiam,
utChrysostomus dicit, utsup., § 2, « non
ultraproccssitinjcjunando quam Moyscs
et Elias, ne incrcdibilis vidcretur carnis
assumptio. »
Ad primumergo dicendum, quodChris-
tiim non decuit conversatio austerioris
vitae, ut se communem exhiberet iUis
quibus praedicavit. Nullus autem dcbet
assumere officium, nisi
praBdicationis
prius fucrit purgaUis et in virtute per-
fectus; sicut et dcChristo dicilur Actuum,
i, 1, quod coejjit Jesus facere et docere.
Et ideo Christus statim post baptismum
austeritatem vitae assumpsit, ut doccret
post carnem edomitam oportere alios
ad praedicationis officium transire se- ;
cundum illud Apostoli I Corinth., ix,
27 Castigocorpusmeum, etin servitutem
:
redigo, ne forte cum aliis presdicaverim,
ipse reprobus efficiar.
Ad sccundum diccndum, quod vcrbum
illud Marci potcst sic intclligi, quod crat
in deserto quadraginta diebus et qiiadra-
: Quod autem dicitur Et tentobatur a Sa- :
tana, intenigendum est non in iUis qua-
draginta diebus et quadraginta noctibus
quibusjcjunavit, scd post illos co quod ;
: Matthaeus dicit quod cum jejunasset
quadraginta diebus et quadraginta
noctibus, postea esuriit; ex quo sumpsit
13
194 SUMMA THEOLOGICA.
tentator occasionem accedendi ad ipsum. suprapinnaculumtempli, intendebat eum
Unde et quod subditur Et angeli minis-
: de superbia, seu vanagloriatentare. Ergo
trabai}tei, consecutive intelligcndum esse inconvenicntcr persuadetci, ut se mittat
ostenditur ex hoc quod Matthaii, iv, H, deorsum, quod est contrarium superbiae,
dicitur Tunc reliquit eum diabolus, sci-
: vel vanae gloriae, quse semper quaerit
hcet post tentationem, et ecce angeli ascendere.
accessenmt et ministrabant ei. Quod vcro 3.Praeterea, una tentatio conveniensest
interponit Marcus, cap. i, 13 Eratque : ut sit de uno peccato. Sed in tentatione
cum bestiis, inducitur, secundumChrysos- quae fuit in monte, duo peccata persua-
tomum, Ilom. xiii m
Matth., col. 45G, t. sit, scilicet cupiditatem et idololatriam.
1 1 % ad ostendendum quale erat desertum, Non ergo conveniens videtur fuisse ten-
quia scihcet erat iiivium hominibus, et tationis modus.
bestiis plenum. 4. Praetcrea, tentationes ad peccata
Tamen secundum expositionem Bedaj, ordinantur. Sed septem sunt vitia capi-
I Marc, v. 13, col. 140, t. 3,Dominusten- talia, ut in secunda parte habitum est;
tabatur quadraginta dicbusetquadraginfa nonautcm tentavitnisi de tribus, scilicet
noctibus. Sed hoc inteUigendum cst non gula,vana gloria ct cupiditate. Non ergo
de ihis tcntationibus visibihbus quas nar- videtur sufficiens tentatio ^.
rant Matthseus et Lucas, quae manifestc 5. Praeterea, post victoriam omnium
facta sunt post jejunium; sed de quibus- vitiorum rcmanet homiiii tcntatio super-
dam ahis impugnationibus, quasforte iUo bisB vel vanae glorieE, quia « superbia
jejunii tempore Christus est a diabolo etiam bonis opei"ibus insidiatur, ut pe-
passus. re<int, » sicut dicit Augustinus 'mRegula,f
Ad tertium dicendum, quod, sicut Am- § 2, col. 1379, t. 1. Inconvenienter ergo
brosius dicit Super Lucam, cap. iv, § 36, Matthaeus ultimam ponit tcntationem
col. 1707, t. 2, «rccessit diabohis a Christo cupiditatis in monte, mcdiam autem
usque ad tempus, quia postea non ten- inanis gloriae in tcmplo, praesertim cum
taturus, sed aperte pugnaturus advenit, Lucas ordinet e converso.
tempore scihcet passionis et tamen per : 0. Praoterea, Super
Ilieronymus dicit
iham impugnalionem videbatur Chris- i\ Matth., V. 4, col. 31, t. 7, quod
tum tentare de tristitia et odio proximo- " propositum Christifuitdiabolum humi-

rum, sicut in deserto de delectationo militate vincere, non potestate. » Ergo

gulae, et contemptu Dei per idololatriam. noii imperiose ^ objurgando eum repel-

— Convcnienter Chi^istus post lero debuit, dicens Vade retro, Satana. :

CoNCLUSio. jejii-
nium tcntari voluit, ad exemplum et instructio- narratio Evangelii videtur
7. Praeterea,
ncm nostram, ut humiles esse discanius, cum falsum contincre non enim videtur:

in nobis aliquid boni esse conspiclmus. possibile quod Christussuprapinnaculum

templi statui potuerit, quiii ab aliis
videretur neque aliquis mons tam altus
ARTICULUS IV. ;

invenitur, ut inde totus mundus inspici

Utrum fuerit coiiveniens ordo et modus possit, ut sic ex eo potuerint Christo
tentationis Christi. omnia regna mundi ostendi. Inconve-
nienter ergo videtur descripta Christi
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur tentatio.
quod non conveniens tentationis
fuerit Sed contra est sacrae ScripturaE" aucto-
modus et ordo. Teiitatio eiiim diaboh ad ritas, Mattli., iv, et Luc, iv.

peccandum iiiducit. Sed si Christus sub- Rcspondeo diccndum, quod tentatio

venisset corporali fami convertendo la- quffi est ab hoste, fit pcr modiim sugges-
pides in paiiem, non peccasset; sicut tionis, ut Gregorius dicit Ilom. xvi in
non peccavit, cum paiics muhiplicavit, Evang., § 1, col. 1135, t. 2. Non autcm
quod non fuit minus miraculum, ut eodem moiio potcst aliquid oiniiil)us
turbai esurienti subvcniret. Ergo videtur suggeri sed unicuique suggeritur ali-
;

quod nuUa fuerit illa tentatio. quid cx his circa qucB estafTectus. Et ideo
2. Pnpterea, imhus persuasor conve- (lial)olushomincmspiritualcm noii statim
niontor siiadet contrarium cjus quod tcntat dc gravil)us pcccati^, scd paulatim
intcndit. Sed diaboius slatuens Christum a lcvioribus incipit, ut postmodum ad
« Edit. Viv(\s. " Parni. : « imperiose ct. »
* Parm. : « tentationis modus fuisso. «

QUi^ST. XLI
graviorapcrducal. UndcCrcgorius, XXXI
MoraL, c. xlv, § 90, col. 6:22, t. 2, cxpo-
nensillud Job, xxxix Procid odoratur b(d-
: turl)as pavit miraculosc, ubi alitcr cibi
lum, exhortatioiiem ducum et idulatum.
exercitus, dicit « Bcne duccs cxhortari
: subveniendum fami poterat alitcr sibi
dicti sunt, exercitus ulularc, quia prima
vitia dcccptffi mcnti quasi sub quadam
rationc sc inserunt; sed innumera qu«
sequuntur, dum hanc adomneminsaniam
pertrahunt, quasi bestiaU clamore con-
fundunt. »
Et hoc idcm diabolus observavit in
tentatione primi hominis nam primo
: Ad secundum
sollicitavit mcntem primi hominis do
ligni vetiti esu, dicens Genes., iii, 1
Cur preecepit vobis Deus, ut non come-
deretis de omni ligno paradisil Sccundo,
de inani gloria, cum dixit Aperientur
: cap. XII, §41, col. 1287, t. 3 « Animad-
oculivestri. Tcrtio, perduxit tentationem
ad extremam supcrbiam, cum dixit
Eritis sicut Dii scientes bonum et malum.
Et hunc etiam tentandi ordinem ser-
Nam primo tentavit
vavit in Christo.
ipsum de eo quod appctunt quantum-
cumque spiritualcs viri, scilicct dc sus-
tentatione corporalis naturae per cibum.
Secundo processit adidinquo spiritualcs
viri quandoquc deficiunt, ut scilicet aliqua
ad ostentationem opcrentur, quod perti-
net ad inanem gloriam. Tertio, perduxit
tentationem ad id quod jam non est
spiritualium virorum, sed carnalium^
scilicet ut divitias^ et gloriam mundi
concupiscant usque ad contcmptum Dei.
Et ideo iii primis duabus tentationibus
dixit Si filius Dei es\ non autcm in
: est maximum scelus et contra Deum.
tertia, quae non potest convenire spiri-
tualibus viris qui sunt per adoptionem
filii Dei, sicut duae primse.
His autem tentationibus Christus res-
titit testimoniis legis, noii potestate vir-
tutis, « ut hoc ipso et plus hominem
honoraret, et adversarium plus puniret,
cum hostis generis humaiii non quasi a
Dco sed quasi ab homine vinceretur, »
sicut dicit Leo Papa, Sei^m. i Quadrag.,
cap.iii, col. 265, t. 1.
Ad primum ergo dicendum, quod
necessariis ad sustentationem non est
peccatum gulae; sed quod ex desiderio
hujus sustentationis homo aliquid inor-
dinatum faciat ad vitium gula3 pertinere
potest. Est autem inordinatum quod ali-
quis, ubi potest recursus haberi ad
humana subsidia, pro solo corpore
sustentando, miraciilose sibi cibum
quaerere velit. Unde et Dominus filiis
Israel miraculose maniia praebuit in
,
, AUT. IV. lor)
deserto, ubi aliundc cibus haberi iion
potcrat et similitcr Christus in descrto
:
habcri non pofcrant. Scd Christus ad
providcrc, qiiam miracula faciendo, sicut
etJoanncsBaptistafccit,utIegiturMatth.,
III, vel etiam ad loca proxima prope-
rando et ideo reputabat dial)oIus quod
:
Christus peccaret, si ad subvcnieiidum
fami miracula faccre attentaret, si esset
purus homo.
diccndum, quod per
humiliationcm exteriorem frequenter
: quaerit aliquis gloriam, qua exalfctur
circa spiritualia bona. Unde Augustinus
dicit in lib. II De sermonc Domini in monte
:
vertendum est, non in solo rerum corpo-
: rearum nitorc atquc pompa, scd etiam in
ipsis sordibus luctuosis esse possc jac-
tantiam. » Et ad hoc significandum dia-
bolus Christo suasit, ut ad quaerendum
gioriam spiritualem corporaliter mitteret
se deorsum.
Adtertium dicendum^ quod divitias et
honores mundi appctcre peccatum est,
quaiido hujusmodi inordinate appetun-
tur. Hoc autem praecipue manifestatur
ex hoc quod pro hujusmodi adipiscendis
homo aliquid inhonestum facit. Et ideo
non fuit contentus diabolus pcrsuaderc
cupiditatcm divitiarum et honorum scd ;
induxit ad Iioc quod propter hujusmodi
adipiscenda Christus eum adoraret, quod
Nec solum dixit Si adoraveris me, scd :
addit Sicadens quia, utdicitAmbrosius
:
;
In IV Luc, § 31, col. 1703, t. 2, « habet
ambitio domcsticum periculum ut enim ;
dominctur aliis, prius servit; et curvatur
obsequio, ut honorc donctur; et dum
vult esse sublimior, fit remissior. » Et
similiter etiam in praecedentibus tcnta-
tionibus ex appetitu unius peccali in
aliud peccatum inducere cst conatus;
sicut ex desiderio cibi conatus cst in-
uti ducere in vanitatem sine causa mira-
cula faciendi et ex cupiditate gloriae
;
conatus est inducere ad tentandum Deum
per prsecipitium.
Ad quartum dicendum, quod, sicut
dicit Ambrosius Super iv Luc, § 33,
col. 1706, t. 2 : « Non dixisset Scriptura,
quod consummata omni tentatione, dia-
bolusrecessit ab iIlo,nisiintribuspraemis-
sis esset omniummateria delictorum; quia
causae tentationum causae sunt cupidita-
 . ; ;

196 SUMMA THEOLOGICA.

tum, » scilicet « carnis oblectatio, spes
gloriffi et aviditas potentiae. »
Ad
quintum diccndum, quod, sicut QU^STIO XLII.
Augustinus dicit in lib. II De consensu
EvangeL, cap. xvi, col. 1093, t. 3, « in- DE DOCTRINA CHRISTI.
certum est quid prius factum sit; utrum
regna terra? prius demonstrata sint ei, (In quatuor articulos divisa.)
et postea in pinnam templi lcvatus sit
an hoc prius, et illudpostea; nihil tamen Deinde considerandum est de doctrina
ad rem, dum omnia facta esse manifcs- Christi et circa hoc quaeruntur quatuor
; :

tum sit. » Videntur autem Evangehstae 1" utrum Christus debucrit praedicarc
diversum ordinem tenuisse, quia quan- solum Judaeis an etiam Gentilibus
,
;

doque ex inani gloria venitur ad cupidi- 2° utrum in sua praedicatione debuerit tur-
tatem, quandoque e converso. bationem JudaBorum vitare 3° utrum ;

Ad sextum dicendum, quod Christus, debuerit praedicare publice vel occulte

cum passus fuissct tentationis injuriam,
dicentc sibi diabolo Si Filius Dei es,
mitte te deorsum, non est turbatus, nec
diabohim increpavit. Quando vero diabo-
lus Uei sibi usurpavit honorem, dicens
4° utrum debuerit docere solum verbo vel
: etiam scripto. De tempore autem quo
docere incoepit, supra dictum est, cum
de baptismo ejus ageretur.
:

Hsec omnia tibi dabo, sicadens adoraveris

ARTICULUS PRIMUS.
me, exasperatus est et repuht eum, di-
cens Vade, Satana ut nos iUius dis-
: ;
Utrum conveniens fueritChristum Judxis,
camus excmplo, nostras quidem injurias et non Gentilibus preedicare.
magnanimiter * sustinere, Dei autem
injurias nec usque ad auditum sufTerre. Ad primum Videtur
sic proceditur. 1.
Ad septimum dicendum, quod, sicut quod Christus non solum Judaeis, sed
Chrysostomus dicit Hotn. v Op. ^ irnper- etiam Gentilibus debuerit praedicare. Di-
fect., « diabolus, sic Christum assumebat citur enim Isa., xlix, 6 Parum est ut sis :

in pinnaculum templi, ut ab omnibus mihi servus ad suscitandas tribus Israel,

videretur; ipsc autem, nesciente diabolo, et fseces Jacob convertendas dedi te in lu- :

sic agebat ut a nemine vidcretur. » Quod cem gentium, ut sis salus mea usque ad
autem Et ostendit ei omnia regna
dicit : extremum terree. Sed lumen et salutem
mimdi, gloriam eorum, non est inteUi-
et Christus praebuit per suam doctrinam.
gendum quod videret ipsa regna, vel Ergo videtur parum fuisse, si solum Ju-
civitates eorum, vcl populos, vel aurum, daMs et non Gentilibus praedicavit.
velargcntum; sed partesterrae, inquibus 2. Praeterea, sicut dicitur Matth., vii,
unumquodque regnum, vel civitas po- 29, Erat docens eos, sicut potestatem ha-
sita diabolus Christo digito demons-
est_, bens. Sed major potestas doctrinae os-'
trabat, et uniuscujusque regni honores tenditur in instructione iUorum qui pe-
et statumverbis exponebat. Yelsecundum nitus nihil audicrant quales eraiit
,

Origenem, Hom. xxxin Liic, 1877,

col. Gentiles undc Apostolus dicit Rom., xv,.
:

t. 3, ostenditei quomodo ipse per diversa 20 Sic prsedicavi Evangelium hoc, non
:

vitia regnabat in mundo («). ubi nominatus est Ch?istus, ne super alie-
CoNCLUsio. — num fundamentum xdificarem. Ergomul-
Convenienti ordine ab Evange-
listis descripta est Domini trina in deserto ten-
to magis Christum praedicare debuit Gen-
tatio tilibus quam Judaeis.
3. Praeterea, utilior instmctio
cst
multorum quam unius. Sed Christus ali-
quos (icntilium instruxit, sicut mulierom
Samaritanam, Joaii., iv, et Chanana^am,
Matth., XV. Ergo videtur quod multo
fortius Christus debuerit multitudini geii-
tium praidicare.
' Parra. : « sequanimiter. » S. Cypriaiuis arbitralur translationom
Christi
* Non est Clir^s. fuisso imaginariam, non roah>ni idom do os-
; ot
[a) ChrisUisjojunavoratin descrlo, etin montc tcnsione omnium rcgnorum mundi asserenduui
Quarenteno, <iui distat a Jorusalein octo leucis. esse judicat.
 QUiEST. XLII, ART. I ET II. 197

Scd contra cst quod Dominus dicit docete omnesgentes. Proptcr quod, ut legi-
Matth., XV, 24 No?i : sum missiis nisi ad tur Joan., xii, 2i, cum immincnte pas-
oves, qu3e perierunt domus Israel. Scd sionc quidam Gentilcs veUcnt Jesum vide-
Rom., X, 13, dicitur : Quomodo prsedi- re,responcUt n Nisi g^-anum frumenti ca-
:

cahunt, nisimittantur? Ergo Christus non dens in terram mortuum fuerit, ipsum
debuit prauUcare * gcntibus. solum manet si autem mortuum fuerit,
:

Respondco dicendum, quod convenicns muLtum frucium affert » ct sicut Augusti- :

fuit prsedicationcm Christi tam pcr ipsum nus dicit ibidcm, Tract. u inJoan. § 9, col. ,

quam per Apostolos a principio solis Ju- 1766, t. 3, sc diccbat granum mortifi-
((

Primo quidcm ut ostcndc-

daiis exhibcri. candum infidcUtatc Juda^orum, ct mul-
ret per suum adventum impleri promis- tipUcandum fldc omniiim populorum. »
sioncs antiquitus factas Judaiis non , Ad primum ergo dicendum, quod
autcm GcntiUbus. Undc Apostolus dicit Christus fuit in lumen et salutem gcn-
Rom., XV, 8 Dico Christum Jesum mi-
: tium pcr discipulos suos quos ad pra?di-
nistrum fuisse circumcisionis, id cst, apos- candum gentibus misit.
tohimet praidicatorem iuAdiovwm. projjter Ad sccundum dicendum, quod non
veritatcm Dei, ad confirmandas promissio- cst minoris potestatis sed majoris facere
ncs patrum. Secundo, ut ejus advcntus aliquid per alios quam per scipsum. Et
ostenderctur esse a Dco. Qusc cmm sunt, idco in hoc maximc potcstas divina in
a Deo ordinat3B sunt, ut dicitur Rom., xiii, Christo monstrata est, quod discipuUs
1. Hoc autcm debitus ordo exigebat, ut suis tantam virtutem contulit in doccndo,
Judseis, qui Deo erant propinquiores per ut gcntes, quse nihU de Christo audie-
fidcm ct cultum unius Dei, prius doctrina rant, convcrtcrcnt ad ipsum. Potcstas
Christi proponcrctur, ct per eos trans- autcm Christi in docendo attcnditur ct
mitteretur ad gentes sicut ctiam in cse- ; quantum ad miracula, pcr qua? doctrinam
lesti hierarchia per superiorcsangelos ad suam confirmabat, et quantum ad effi-
inferiores divinae iUuminationes dcve- caciam persuadendi, et quantum ad auc-
niunt. Unde Super iUud Matth., xv Non : toritatcm loqucntis; quia loqucbatur
sum missus, 7iisiad oves, cpise perierunt, quasi dominium habcns super legcm,
(/om?/5 /srae/, dicit Hieronymus, col. 110, cum diceret Ego autem dico vobis et
:
;

t. 7 : Non hocdicit, quin ct ad gentes mis-

(( etiam quantum ad virtutem rectitudinis,
sus sit, scd quod primumad Israclmissus quam in sua convcrsatione monstrabat,
est. » Undc Isa., ult., 19, dicitur : Mittam sinc peccato vivcndo.
ex eis quisalvatifuerimt scilicctcx Judaeis, , Ad tertium diccndum, quod sicut Chris-
adgentes, et annuntiahunt gloriam meam tus non dcbuit a principio indifferenter
gentibus Tcrtio, ut Jucteis auferret Gentilibus suam doctrinam communicare,
calumniandi matcriam unde Super iUud : ut Judffiis tamquam primugcnito populo
Matth., x, 5, /w viam gentium ne abieritis, deditus observaretur ita etiam non ;

dicit Ilicronymus, col. 62, t. 7 Opor- : (( debuit Gcntiles omnino repeUcre, nc spcs
tcbat primum advcntum Christi nuntiari salutis eis pra^cluderetur. Et propter hoc
Judans, ncjustamhaberent excusationcm, aliqui GcntUium particularitcr sunt ad-
diccntcs, ideo se Dominumrejecissc, quia missi proptcr cxceUeutiam fidei et devo-
ad gentes et Samaritanos apostolos mi- tionis eorum.
serit. » Quarto, quia Christus per crucis
victoriam meruit potestatem ct victoriam *
CoNCLLsio. — Convcniens fuit, ut Christus tam
per se,(juani, per Apostolos suos, salutem in
et dominium super gcntcs ; unde dicitur principio Judaeis solis pra?dicaret, ut per suum
Apocalyps., ii, 26 Qui vicerit dabo illi : adventum promissiones olim Judaiis tactas im-
potestatem super gentes..., sicut et ego pleri ostenderet.

accepi a Patre meo; ct lUiilipp., ii, 8, di-

citur quod quia factus cst obediens usque ARTICULUS II.

ad mortem Deus exaltavit illum,

crucis,
Utrum Christus debuerit Judgeis sineeorum
ut in nomine Jesu omne genu flectatur, et
offensione prxdicarc.
omnis Ungua ci confiteatur, ct idco ante
passionem suam noluit gcntibus pra^di- Ad secundum sic procecUtur. 1. Yide-
cari suam doctrinam sed post passionem , tur quod Christus debucrit Judaeis sine
dixit discipulis Matth., uU., 19 Euntes : corum offensione pra?dicare. Quia, ut

' Parm. : « nisi Juda>is. » * In Parm. deest : « et victoi"iam. »

 ,

198 SUMMA THEOLOGICA.

Auffustinus clicit iii lib. De arjone chris- Ad primumergodiccndum, quod homo
hominc sic debct essc sine ofrensione omnibus,
tiano, cap. xi, col. 298, t. 6, « in
exemplum vitai ut nuUi det suo facto vcl dicto minus
Jcsu Christo sc nobis ad
recto occasionem ruinaj scd « cum de
'

Fihus Dci. » Scd nos dcbemus

;

prffibuit
scandahim oritur, magis est sus-
veritate
vitare ofrcnsionem non sohim fidelium,
tincndum scandalum, quam veritas rclin-
scd etiam infidclium, sccimdum iUud 1
quatur, » ut Gregorius, dicit, Hom,. vii in
ad Corinth., x, 32 Sine offensione estote
:

Ergo Ezech., § 3, coL 842, t. 2.

Judaeis, et gentibns, et Ecclesise Dei.
videtur quod etiam Christus in sua doc- Ad secundum diccndum, quod per hoc
dc- quod Cliristus pubUce Scribas et Phari-
trina offcnsioncm Judaiorum vitare magis
sffios arguebat, non impedivit, sed
buerit. . quia
.
dcbet la-
. .

promovit effcctum sua doctrinae;

2. Praiterea, nullus sapicns
cerc, undc cfrcctum sui operis
impediat. cum eorum vitia populo innotescebant,
minus avertcbatur a Christo propter
Sed per hoc quod sua doctrina Clmstus
vcrba Scribarum et PharisjBorum, qui
Judaios turbavit, impediebatur cfTcctus
dicitur enim Luc, xi, scmpcr doctrinse Cliristi obsistcbant.
ejus doctriiiffi :

53,quod cumDominusPharisaiOS etScri- Ad tertium dicendum, quod iUud

bas reprehendcret, ccepenint graviter
in- verbum ApostoU est intcUigcndum de
midtis, iUis scnioribus qui non sohim setate vel
sistere; et os ejus opprimere de
aliquid capere auctoritate, scd etiam honestate sunt
insidiantes ei, et quserentes
sencs, secundum illud Num., xi, 16
de ore ejus, ut accicsarent eum. Non ergo
:

videtur conveniens fuissc quod eos in

Congrega mihi septuaginta viros, de seni-
buslsraefquostu nosti, sencs populi
quod
sua doctrina ofrcnderet.
ad Ti- autcm
sint. Si auctoritatem scnectutis in
3. Pr^terca, Apostolus dicit I
increpaveris instrumentum maUtia? vertant publice
moth., V, 1 Seniorem ne
:

utpatrem. Sed sacerdotes ct peccando, sunt manifestc et acriter ar-

sed ohsecra
gucndi sicut ct Danicl dixit Dan., xni,
principcs Juda>orum erant ilhus popiili
:

52 Inveterate dierum malorum, etc.

seniorcs. Ergo videtur quod non fuerint
:

duris increpationibus arguendi. CoNCLUsio. —

Cum Scribse et Pharissei Judaeo-
communi omnium adversa-
Sed contra cst quod Isai., viii, W, rumque principes
Dominus non obstante eo-
rcntur saluti, debuit
fucrat prophetizatum quod Christus esset rum offensione publice veritatem docere, et eo-
in lapidem offensionis et petram scandali rum redarguere errores.
duabus domibus Israel.
Respondeo dicendum, quod salus mul- ARTICULUS III.
titudinis est preeferenda paci quorum-
cumque singuL^rium hominum. Et idco
Utrum Christus omnia publice docere
quando aUqui sua pcrvcrsitatc multitudi- debuerit.
nis salutcm impcdiunt non est timcnda ,

Ad tcrtium Yidctur
sic proceditur. 1
corum offensio a prsdicatore vcl doctorc,
.

adhoc quodmultitudinis sahitiprovidcat. quod Cliristus non omiiia publice doccre

Scrib» autem et Pharisffii, ct principes dcbucrit. Legitur cjiim muUa seorsum
Juda^orum sua mahtia plurimum impedie- discipuhs dixisse, siciit patet in sermone
unde x, 27, dixit
Matth.,
bant populi salutem, tum quia repugna-
:
coenffi; ct
cubi/ibus, prx-
bant Christi doctrinse, per quam sokim Quod in aure audistis in
poterat cssc salus, tum ctiam.quia pravis dicabitur in tectis*. Non crgo omnia pu- -a,,,/,
2^'-'-^-''''

suis moribus vitam popuU corrumpebaiit. bUce docuit.

Et idco Dominus non obstante offensionc Pr<Eterea, profunda sapieutiae nons"i>'^''»*
2.

eorum, publice veritatem doccbat, quam sunt nisi pcrfectis cxponenda, sccundiim
Et iUud I adCorinfh., ii, C Sapientiam /o-
illi odorant, ct eorum vitia arguebat.
:

quimurin(erperfectos.^cd(\oi^inni\Chv\»i\
idco dicitur Matth., xv, 12, quod disci-*
'Vharisxi. pulis Domino diccntibus Scisquia Judxi :
contincbat profundissimam sapicntiam.
audito verbo hoc, scandalizati sunt ?res- Non ergo erat imperfcct» multitudini com-
pondit Sinite illos, cxcisunt etduces c<v-
:
muiiicanda.
idcm cst vcritatem ali-
corum : CcVcus autem si cxco ducatum PivTtorca,
3.
quam occultarc silcntio et obscuritatc
p}'xstct, ambo in fovcam cadunt.

* « Si voritale scandalum sumitur,

autem de rclintpiatur. » Mignc.
utilius permiltitur nasci scandalum quam veritas
 QU^ST. XLTI, ART. III. 199

verbonim. Sed Christus vcritatom, qiiam jiei erunt et alios docere. Et hoc signifi-
prsedicabat, occultabat turbis obscuritatc catum cst Num., iv, ubi mandatur, quod
verborum, quia sine parabolis non loque- fiUiAaron involvcrent vasa sanctuarii,
hntareis, ut dicitur Mattli., xiii, 3.4. Ergo qihT, Levitannvoluta portarcnt.
pari ratiouc poterat occultare silcntio. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
Sed contra est quod ipse dicit Joan., WWixvhi^ AicMSuper Matth., cap. x, v. 27,
xviii, 20 In occiilto locutus sum nihil.
: §17,coL972, 1. 1, « nonlcgimusDomiimm
Respondeo diccndum, quod doctrina solitum fuissc noctibus scrmocinari, et
alicujus potcst cssc in occulto triplicitcr : doctrinam in tenebris tradiihssc sed ;

uiio modo quantum ad intcntionem do- hoc dicit, quia omnis sermo ejus carna-
centis, qui intcndit suam doctrinam non libus tencbrae sunt, ct verbum ejus infi-
manifcstarc multis, scd mag-is occultarc. dclibus nox cst. Itaquc quoda se dictum
Quod quidcm contingit duplicitcr quan- : est, cumliberlate fidci et confessionis vult
doque ex invidia doccntis, qui vult pcr essc loquendum. »
suam scientiam exccllere et ideo scicn-
: Vel secundum Hieronymum, in hunc
tiam snam non vnlt aliis communicarc : loc, col. 66, t. 7, comparative loquitur,
quod in Christo locum non liahuit, cx quia vidclicet erudicbat eos in parvo Ju-
cujus persona dicitur Sap. vii, 13 Quam
, : dieae loco respectu totius mundi, in quo
sine fictione didici et sine invidia commu- erat pcr Apostolorum prsedicationem doc-
fiico, et honestatem illius non ahscondo. trina Christi publicanda.
Ounndoquc vcro hoc contingit proptcr Ad sccuTidum diccndum, quod Domi-
inhoncstatcm corum qua; doccntur, sicut nus non omnia profunda sua? sapien-
Aug-ustinus dicit Super Joan. tract. xcvi,
, tisesua doctrina manifestavit, non solum
col. 1877, t. 3, quod « qua^dam sunt turbis, scd nec ctiam discipulis; quibus
mala quac portarc non potest qualiscum- dixit Joan., xvi, 12 Adhuc multa haheo :

quc pudor humamis. » Undc dc doctrina vohisdicere, sednonpotestisportare modo.

hffireticorum dicitur Provcrb., ix, 17
Aquae furtivae dulciores sitnt. Doctrina au-
tem Christi non est nequc de crrore,
neque de immunditia. Et ideo Dominus
dicit Marci, iv^ 21 : Numquid venit lu-
cerna, id est vera, et honesta doctrina,
: Sed tamcn quodcumque dignum duxit
aliis tradere de sua sapicntia, non in oc-
culto, scd palam proposuit, licet non ab
omnibus intclligeretur. Unde Augustinus
Axcii Supcr Joa7i. , ^rac?. cxiii, §3,col.l934,
t. 3 « Intclligcndum est ita dixisse Domi-
:

ut suh modio ponatur? Alio modo ahqua iium Palam locutus swn mundo, ac si
:

doctrina cst in occulto, quia paucis pro- dixisset : Multi me audierunt. Et rur
ponitur ct sicChristus ctiamniliil docuit
: sus non erat palam, quia non intclhge-
in occulto quia Christus omncm doc-
: bant. »

trinam suam vel turba? toti proposuit, Ad tertium dicendum, quod turbis
vel omnibus suis discipuUs in communi. Dominus in parabolis loquebatur, sicut
Uiidc Augustinus dicit Super Joan., tract. dictum est, quia non crant digni, ncc
cxiii, § 3, col. 1931, t. 3 « Quis in oc-
: idonci nudam vcritatcm accipere, quam
culto loquitur, qui coram tot hominibus discipulis exponebat. Quod autem di-
loquitur, pra-sertim si lioc loquitur pau- citur quod sine paraholis non loque-
,

cis, qiiod per cos vclit innotescere mul- hatur eis secundum Chrysostomum
,

tis. » Tertio modo aliqua doctrina cst iii
occulto quantum ad modum docendi et
sic Christus qua?dam turbis loquebatur in
occulto, parabolis utcns ad annuntianda
spiritualia mysteria, ad quffi capienda
non erant idonei, vcl digni et tamcn
: Quc-est. Evang., scU. XYII Quxstion. in
mclius erat eis, vel sic sub tegumento
parabolarum, spiritualium doctrinam au-
dire, quam omnino ca privari.
tameii parabolarum apertam et
veritatem Dominus discipuhs exponebat,
per quos dcvenirct ad alios, qui cssent
Hom. xLviii inMatth., inteUigendum est
; quantum ad Uhim scrmoncm: quamvis
aUas sin^ paraboUs muUa turbis locutus
fucrit.
Yel secundum Augustinum in lib. De
Matth., qu«st. xv, col. 1373, t. 3,hoc di-
citur, «non quia nihU proprie locutusest,
Harum scd quianuUum fcre sermoncm expUca-
nudam vit, ubi non aliquid pcrparabolam signi-
ficaverit; quamvis in eo aliqua et propric
dixcrit. »

idonei, sccundum illudll Timoth., 11, 2 :

~
CoNCLUsio. Non fiiitChristi doctrina occulta
Quse audisti a me per multos testes, hxc cx invidia doccntis, neiiue proptcr paucitatcm
commenda fidelihus hominihus, qui ido- corum, quibus proponebatm" sed tantima quoad :

200 SUMMA THEOLOGICA.
modum doccndi, in quibusdam, rfuorum plebs
promiscua capax non erat.
ARTICULUS IV.
Utrum Christus debuerit doctrinam suam
scripto traderc.
Adquartum sic proccditur. 1.
quod Christus doctrinam suam dcbucrit
scripto tradere. Scriptura enim inventa est
adlioc quod doctrina commendetur memo-
riseinfuturum. Scd doctrina Cliristi dura-
turaerat inseternum, secundumillud Luc.
XXI, 33: Caelum ettejTa transibunt, verba
autem mea non transibunt. Ergo videtur
quod Christus debuerit suam doctrinam
scripto mandare.
2. Prseterea, lex vetus infigura Christi
prsecessit, secundum illud Ilebr.,
Umbram habenslex futuroimm bonorum.
Sed lex vetusa Deo fuit descripta, secun-
dum illud Exodi, xxiv, 12 Dabo tibi : dum caperenonposse, sed capacitatc le-
duas tabulas lapideas, et legem ac mandata
qux scripsi. Ergo videtur quod etiam
Christus doctrinam suam scribere de-
buerit.
3. Praeterea, ad Christum, qui venerat
illuminare his qui in tenebris et umbra
mor/z.s5efi^e^z/, ut diciturLuc, i, 79, perti-
nebat erroris occasiones excludere, et
viam fidei aperirc. Sed hoc fecisset doc-
trinam suam scribendo dicit enim Au-
: semet scripsisset, ejus doctrina imme-
gustinus iii I De consensu Evcmg., cap.
VII, § 11, col. 1047, t. 3, quod « solet
nonnullos movere cur ipse Dominus
, misit ancillas suas vocare * ad arcem.
nihil scripscrit, ut aliis de illo scribenti-
bus necesse sit credere: hocenim dicunt
illi vel maximc pagaiii, qui Christum cul-
parc aut blasplicmare non audent, eique
tribuunt excellentissimam sapientiam,
sed tamen tamquam homini; disciputos
vero ejus dicunt magistro suo ampUus
tribuissc quam erat, ut eum Filium Bei
diccrent, et Verbum Dei, pcr quod facta
sunt omnia ; » et postea subdit « Vi-
dentur parati fuissc hoc de illo credcre
quod de se ipse scripsisset, non quod
alii do illo pro suo arbitriopraidicasscnt. »
Ergo videtur quod Cbristus ipso
nam suam scripto traderc dcbucrit.
Sed contra est quod nulli libri ab eo
scripti habentur in canone Scripturae.
Res|)(»ndcodiccndum,conv(^niensfuissc
Chrislum doctrinani suamnon scripsisse.
[n) Hic forsitan tractanda ossel quffstio non
paruin intcr rrudilos ooatrovcrsa Ai\ rpistola
Jesu Chrisli ad Al)garum directa. Hajc epistola
, ,
:
Primo quidem propter dignitatem ipsius
oxcellentiori enim doctori excellentior
modus doctrinai debctur. Et ideo Christo
tamquamcxcellentissimo doctori, hicmo-
dus competebat, ut doctriuam suam audi-
torum cordibus imprimeret. Propter quod
dicitur Matth., VII, 29, quod erat docens
eos,sicut potestatem habens. Unde etiam
Videtur apud Gentiles Pythagoras et Socrates
qui fuerunt exccUcntissimi doctores, ni-
hilscribere voluerunt. Scriptura enim or-
dinatur ad impressionem doctrina in
cordibus auditorum, sicut ad finem. Sc-
cundo propter excellentiam doctrinai
,
Christi, quae litteris comprehendi non po-
test, sccundum illud Joan., ult., 25 :
Sunt etalia multa qux fecit Jesus, cjuse si
scribantur pjer singula, nec ipsum arbitror
mundum capere posse eos, qui scribendi
x, 1: suntlibros\ quos, sicut Augustinus dicit,
Tract. ult. in Joan., § 8, col. 197G, t. 3,
«non spatio locorum credendum est muu-
gentium comprehendi fortasse noii pos-
se. » Si autem Christus scripto doctrinam
suam mandasset, nihil aliud de ejus doc-
trina homines aestimarent quam quod
scriptura contineret. Tertio, ut ordinc
quodam ab ipso doctrina ad omnes per-
veniret; dum ipse scilicetdiscipulos suos
immediate docuit, qui postmodum alios
verbo et scripto docuerunt. Si autem ip-
diate ad omnes pervenisset. Unde et de
sapientia Dei dicitur Proverb., ix, 3, quod
*
l't roc»
Sciendum tameii est, sicutAugustinus '"^«^-
dicitinl De consensu Evang., cap. ix et x,
col. 1049, t. 3, aliquos Gentiles existi-
masse, Christum quosdam libros scrip-
sisse continentes qua^dam magica, qui-
bus miracula faciebat, qme disciplina
christiana condemnat. « Et illi tamen qui
Christi iibros tales se legisse affirmant,
nuUa talia faciunt, qualia ilhim libris ta-
: lii)us fccissc mirantur: diviiio enimjucU-
cio sicciTant, ut eosdcm librosadPctriini
ctPaulumdicunt tamquamcpistolarititulo
pra^notatos, co quod pluribus locis siniul
doctri- eos ciim Christo pictos vidcrunt. IScc mi-
rum, si a pingcnlibus fingentes dcccpti
sunt toto cnim tcmpore quo Christus
:
in carne mortali cum suis discipulis vixit,
nondiim crat Pauhis disoipuhis cjus [a). »
Ad primum crgo diccnduni, quod, si-
onmino apocryplia cssc vidctur. Indo his non
imniorandiiin.
 » ;
UUiEST. XLII, ART. IV, ET QU^ST. XLIII, ART.
cut Augustinus tlicit in codem lihro
cap. ult., §oi, col. 1070, t. 3, « omnibus
discipulis suis tamquam mcmbris sui
corporis Christus caput est. Itaque cum
illi scripserunt quai illc ostendit et dixit,
uequaquam dicendum est quod ipse non
seripserit quandoquidem membra ejus
;
id opcrata sunt quod dictante capite cog-
noverunt quidquid enim ille dc suis
: ct majestate, ut dicitur Mattli, xxiv, 30,
factis et dictis nos leg-cre voluit, hoc
bendum iUis, tamquam suismanibus, im-
peravit.
Ad secundum dicendum, quod quia
lcx vetus in sensibihbus figuris dabatur,
ideo etiam convenienter sensil)ihbus si-
gnis scripta fuit. Sed doctrina Christi,
quge est lex spiritus vit3e, scribi debuit,
non atramento, sed Spiritii Dei vivi )io?i
tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carna-
libus^ ut Apostolus dicit II Corinth., iii, 3.
Adtertiumdicendum, quod illiqui scrip-
turae Apostolorum de Christo credere no-
luerunt, nec ipsi Christo scribenti credi-
dissent, de quo opinabantur quod magi-
cis artibus fecisset miracula(«).
— Sed contra est quod ex persona adver-
COnclusio, Conveniens fuit, iit alii, non
ipse doctriuam suam scribcret, Imai
Cliristiis
propter doctoris, tum ctiam propter doctrinui
excellentiam.
"QUtESTIO xliii.
DE MIRAGULIS A CHRISTO FAGTIS
IN GENERALI.
(In quatuor articulos divisa.)
Deinde considerandum est de miracu-
hs aChristo factis: et primo in generah;
secundo in speciaU de singulis miraculo-
rum generibus tertio, in particulari de
;
transfiguratione ipsius.
Circa primum quaeruntur quatuor
1° utrum Christus debuerit miracula fa-
6ere 2° utrum feccrit ea virtute divina
;
S^quo tcmpore incoeperit miracula facere
4° utrum per miracula fuerit sufflcienter
ostensa cjus Divinitas.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum Christus debuerit facere miracula.
Adprimum sic proceditur videtur quod
Christus miracula facere non debuerit.
(a) Affirmant aliqui, sed erronee, Christum
solam prsedicasse panitentiam. —
De durationc
autcm pra?dicationis Cliristi triplcx est opinio
I. 201
,
Factum enim Christi verbo ipsius debuit
concordare. Sed ipse dicit Matlh. xii, ,
39 Generatio mala et adultera signum
:
quaerit, et signum non dabitur ci, nisi si-
(jnum Joncp prophetse. Non ergo debuit
miracula facere.
2. Prffiterea, sicut Christus in secundo
adventii vcnturus est cum virtute multa
scri- ita in primo adventu venit in infirmitate,
secundum illud Isa., liii, 3: Virum do-
lorum^ et scientem infirmitatem. Sed ope-
ratio miraculorum magis pertinet ad vir-
tutem quam ad infirmitatem. Ergo non
fuit conveniens quod in primo adventu
miracula facerct.
3. Prseterea, Christus venit ad hoc ut
; homines salvaret per fidem, secundum
iliudllcbr., xii, 2: Aspicientes in aucto-
rem consummatorem Jesum. Sed
fidei et
miracula diminuunt mcritum fidei unde ;
Domiims, .loan., iv, 48, dicit: Nisi sirpia
et prodigia videritis, non creditis. Ergo
noii videtur quod Christus dcbuerit mi-
racula facere.
sariorum Dei dicitur Joan., xi, 47: Quid
facimus, quia hic homo multa signa fa-
cit?
Respondeo dicendum, quod divinitus
conceditur homini miracula facere, prop-
ter duo. Primo quidom et principaUter
ad confirmandam veritatem quam aUquis
docet: quia enim ca quae sunt fidei, liu-
manam ratioiiem excedunt, non possiiiit
perrationes Immanas probari, sed opor-
tet quod probentur per argumentum di-
vinae virtutis ut dum aUquis facit opera
:
quae sokis Deus facere potest, credantur
ca quae dicimtur, esse a Deo; sicut cum
aUquis defert Utteras annulo rcgis signa-
tas, creditur ex voluntate regis proces-
sisse quod iniUis continctur. Secundo,ad
:
ostendeiidam praesentiam Dei in hominc
per gratiam Spiritus sancti ut dum sci-
:
; licet homo facit opera Dei, credaturDeus
habitare in eo pergratiam: unde dicitm*
Gal., iii, 5 Qui tribuit vobis Spiritum
:
sanctum,operaturvirtutes in vobis. Utrum-
que autem circa Christumerat hominibus
manifestandiim scUicet quod Deus esset
;
in eo per gratiam, non adoptionis, sed
unionis, et qiiod ejus supernaturalis doc-
trina esset a Deo. Et ideo convenientissi-
mum fuit iit miracula faceret unde ipse
;
alii.duos annos cum tribus mensibus, alii cum
tribus mcnsibus quatuor annos, alii quadi"aginta
: menses assignaiit.

202
dicit Joan., x, 38 : Si Jiiihijioji vultis cre-
dere^ operibus creditc, et Joan.,
Operwquae dedit mihi Pater ut perficiam^
ipsa sunt quae testimonium
de me.
Ad primum ergo dicendum, quod hoc
quod dicit: Signum non dabitur ei, nisi
signumJonmptrophetai, intelligendum est,
utClirysostomusdicit,//om.xLivmil/«^^A.,
quod tunc « non acceperunt tale signum,
quale petebant, scilicetde caelo, non quod
nullum signum eis dederit vel quia signa;
faciebat non propter eos quos sciebat la-
pideos esse, sed ut alios cmendaret et
ideo non eis, sed aliis illa signa daban-
tur. » quodpertinet ad rationem miraculi. Un-
Ad secundum dicendum, quod
Christus venerit in infirmitate
quod manifestatur per passiones venit
tamen in virtute Dei, quod erat manifes-
tandum per miracula.
Adtertium dicendum, quod miracula in-
tantum diminuunt meritum fidei, inquan-
tumper hoc ostenditur duritia eorum qui
nolunt credere ea quae Scripturis divinis
probantur, nisi per miracula. Et tamen
meUus est eis ut vel per miracula con-
vertantur ad fidem, quam quod omnino
in infidehtatc permaneant : dicitur
I ad Corinth., xiv, 22, quod signa data
sunt infuielibus, ut scihcet convertantur
ad fidem.
CoNCLUsio. — (".um
fuerit liominihus manifes-
tandum Deuni esse in Christo,non per adoptionis,
scd unionis gratiam, et ejus doctrinam esse a
Dco, conveniens 1'uitut interris miraculafaceret.
ARTICULUS II.
Litrum Christus fecerit miracula divina
virtute.
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
quod Christus non fecerit miracuki divina
virtute. Virtus enim divina est omnipo-
tens. Sed videtur quod Christus non fue-
rit omnipotens in miracuhs faciendis
dicitur enim Marci, vi, 5, quod non
potcratibi, scihcet inpatria sua, virtutcm
ullam facerc. Ergo videtur quod nonfece-
rit miracula virtute divina.
2. Praeterea, Dei non est orare. Sed
Christus ahquando in miraciihs faci-
endis orabat, ut patet iii suscitatione
Lazari, Joan., xi, et in muhiplicatione
panum, ut patet Matlli., xiv. Ergo vide-
tur (piod noii fecit niiracula virtute di-
vina.
3. l*ra'lerea, eaqua? virtute diviiia liunt,
: ,
SUMMA THEOLOGICA.
non possunt virtute alicujuscreatura? fie-
v, 36 : ri. Sed ea quai Christus
faciebat, pote-
rant etiam fieri virtute alicujus creaturae;
perhihent unde ct Pharisaei ei dicebant quod in
Beelzebub jmncipe dsemoniorum, ,
ejicie-
hixXdsemonia, Lucae, xi, 15. Ergo videtur
quod Christus non fecerit miracula vir-
tute divina.
Sed contra est quod Domiiius dicit Joan.
XIV, 10 Pater in me manens ipse facit
:
opera.
Respondeo diccndum, qnod, sicut in
prima parte habitum est, vera miracula
: solavirtute divina fieri possunt, quia so-
lus Deus potest mutarc naturse ordinem,
licet de Lco papa dicit iii Epist. xxviii adFla-
carnis, vianum, c.iv, col. 767, t. 1, quod inChi-is-
; to sunt duae naturae, « una » scilicet di-
vina, « quae fulget miraculis; «altera, »
humana, « quae succumbit inju-
scilicet
riis. Et tamen una earum agit cum
))
communicatione alterius; inquantum
scihcet humana naturaest instriimentum
divinae actionis, et actio humana virtu-
tem accipit a natura divina, sicut supra
habitum est.
Ad primum ergo dicendum, quod hoc
enim quod dicitur: Non poterat ibi idlam virtu-
tem facere, non est referendum ad po-
tentiam absolutam sed ad id quod potest
fieri congruenter. Non enim congruum
erat ut inter incredulos operaretur mira-
cula unde subditur Et mirabatur propter
; :
increduUtatem eorum. Secundum quem
modumdicitur, Gcn. xvm, 17: Num celare
potero Abraham quae gesturus sum et xix,
22 Non potero facere quidquam, donec
:
ijigrediaris illuc.
Ad sccundum dicendum, quod, sicut
Chrysostomus Super illud Matth.
dicit
XIV : Acceptis quinquc panihus, ct duobus
piscibus, aspicicns in avluni bcnedixit, et
frcgit,Hom.h, « oportebat crcdi deCliristo
quoniam a Patre est, et quod ei aequalis
est. Et ideo ut utrumque ostcndat, niiiic
quidcmcumpotcstate, nunc autcm orans
miraculafacit: et iii minoribusquidem res-
picit iu cadiim, puta iii multiplicatione pa-
iium iii majoribus autcm quai sunt solius
;
Dei, cum potestate a sc ipso agit, piita
(|uando peccata dimisit, mortuos suscita-
vit. (Jiiod aiitem dicilurJoan., xi.quodin
))
suscitatione Lazari ociilos sursum leva-
vit, non propter necessitatem sulTragii,
sed proplcr cxem[)lum lioc fccit; uiidc
dicit Projitcr pojnilum. qui circumsff/f,
:
diui ut crcdant quia tu mc niisisti.

QUiEST. XLIII, AUT.
Ad tortiiim dicenchim, quod Christus
alio modo expcllebat (laMUones quam vir-
tutc daemonum expcllantur. Nam virtulc
supcriorum da^monum ita da^mones a
corporibus hominum cxpelluntur quod
tamen remanct dominium corum quan-
tum ad animam; non cnim contra rcg^uum
suimidiaholus agit. ScdClu"istusdaMTioncs
expellcbat non solum a corporc, scd
multo mag-is ab anima. Et idco Dominus
blasphemiam Pbarisceorum
eum da;mouiorum dauiiouiaeji-
in virtute
cere reprobavit: primo quidcm pcr hoc
quod Satanas contra scipsum non dividi-
tur;secundo, excmplo aliornm qui da3mo-
nia ejicic])ant pcr spiritum Dci tcrtio, quia ; dum, sic dcbuit pcr miracula Dcitatem
daemonium cxpcUcre non possct, nisi ip-
sum vicisset virtute divina; quarto, quia
nulla convenicntia in opcribus, ncc incf-
fectu erat sibi et Satana;; cum Satanas
dispergere cuperet quos Christus col-
ligebat.
— tempuscruci
CoNCLUsio. Qucccumque Cljiristus
fccit, divina \ irtute facta fuere, cum
ciila fucrint.
ARTICULUS III.
Vtrum Christus incoeperit
miracula in nuptiis.
Ad tcrtium sic proceditur.
quod Christus non incoepcrit miracula
facere in nuptiis, mutaudo aquam in vi-
num. Legitur enim in lib. De infantia
Saloatoiis, quod Christus in sua pueritia
multa miracula fecit. Scd miracuhim de
convcrsione aqua^in vinumfecitinnuptiis
trigcsimo vcl trigcsimo primo anno sua?
ffitatis. Ergo vidctur quod non inccepc-
rit tunc miracula facere.
2. Praeterea, Christus facicbat miracula
secundum virtutem divinam. Sed virtus
diviua in eo a principio suae conccptionis
erat; cx tuuc euim fuit Deus et homo.
Ergo videtur cjuod a priucipio miracula
fecerit.
3. Praeterea, Christus post baptismum
et tentationem coepit discipulos congre-
gare, ut legiturMatth., iv, et Joan., i. Sed
discipuh pra^cipue congregati sunt ad
ipsum proptermiracula sicut diciturLuc.
; congregati erant, etdevoti, etattcndentes
V, quod Petrum vocavit obstupesccntcm
propter miraculum quod fecerat in cap-
1 Edit Vives.
Doctrinam lianc tenere non videtur Hugo
(a)
a S. Charo cjui Supcr Joun. habet « Non dicit : in nativitate, et probabiliter in ingressu/Egypti.
simplicilerprimiuii,sed inCanaGalila*» primum.»
,
II KT 111. 203
tura piscium. Ergo vidctur quod antc
miraculum quod fccit in nuptiis, fecerit
alia miracula. •
Scd contra est cpiod dicitur Joan., u,
i 1 : Hoc fecit inifium sifjnorum Jesus iji
Cana Galilxse.
Ilespondco dicendum, cjuod miracula
facta sunt a Christo proptcr contirmatio-
nem doctrinae ejus, et ad ostendendam
virtutcm iu ipso. Et ideo quantum ad
diccntium primum non dcbuit antc miracula faccre
quam doecrc incipc]"et: uon autcm dcbuit
incipcre docere ante perfcctam aitatem,
ut supra hal)itum cst, cum de baptismo
cjus agcretur. Quantum autem ad secun-
ostcndere,ut credcreturvcritas humauita-
tis ipsius. Et idco, sicutdicitChrysostomus
Supcr Joan .,hom. xxi ,§2,col.4H,t.l3*:
((Decenteriion inccepit signafacere iii pri-
ma aetatc; existimassent enim phautasma
esse Incarnationem; et antc opportuuum
eum tradidissent {a).
miracula
vera mira- Ad primum crgo dicendum, quod, sicut
Chrysostomus dicit Hom. xvi super Joan.,
§ 3, col. 378, t. 13, ex verbo Joannis
Baptistae dicentis: Lft manifestetur in Is-
raefpropterea veniego in acjua baptizans,
facere maiiifestum est cjuod « illa sigua quae cjui-
dam dicuiit in pucritia a Christo facta,
mendacia ct fictioncs sunt. Si enim a
1 . Videtur prima aetate miracula fecisset Ghristus,
ncc[ue Joannes eum ignorasset, ncciue
reliqua muhitudo indiguisset magistro
ad manifestandum eum. »
Ad secundum diccndum, cfuod Dei vir-
tus operabatur in Christo, secundum
quod erat necessarium ad salutem liuma-
nam, proptcr ciuam carnem assumpserat.
Et idco sic miracula fecit virtute divina,
ut fidei de veritate carnis cjus pra?judi-
ficium non ficrct.
Ad tertium diccndum, quod hoc ipsum
ad laudem discipulorum pertinet c^uod
Christum sccuti sunt, cumnulla eum mi-
racula facerc vidissent sicut Gregorius ;
chcit in cjuadam HomiL, v in Evang.,
§1, col . 1093, t. 2. Et Chrysostomus
dicit Hom. xxiii, inJoan., § 1, col. 427,
t. 13: « Tunc sigiia maxime necessa-
rium erat faccre, cj[uando discipuh jam
his qiiae fiebant: » unde subditur, Joan.,
II, M: Et crediderunt in eum discipuli
Caeterum Billuart admittit CUristum ipsiim, sed
non visibiliter, miracula fecisse qua^ contigerunt
 ,

204 SUMMA THEOLOGICA.

ejus non quia tunc primum crcdiderint,
; faciendi quia scilicet quasi ex propria
;

sed quia tunc diligcntius ct perfectius potestate miracula faciebat non autem ,

credide»unt. Vel discipulos vocat eos qui orando, sicut alii ; undc dicitur Luc, vi,
futuri erant discipuli, sicut cxponit Au- 19, quod virtus de illo exibat, et sanahat
gustinus in lib. II De consemu Evanrje- omnes\ pcr quod ostenditur, sicut Cyril-
listarum, cap. xvii, § 38, col. 1095,t. 3. lusdicit/?i/^wc., col. 587, t. 5, quod « non
accipiebatalienamvirtutem; sed cumesset
CoNCLUsio. —
Cum miracnla, qufR Christus fe-
naturaliter Dcus, propriam virtutem su-
cit, ad conlirmandam ojus doctrinam, ct divini-
tatis testimonium, cssent facta, non debuit nisi per infirmos ostcndebat et propter hoc :

in sotatc perfecta post jirsedicationcm suam mi- innumerabilia miracula facicbat. » Unde
racula faccre, ut in nuptiis fecit.
Super illud Matth., viii Ejiciebat spi- :

ritus verbo, et omnes male habentes cura-

ARTICULUS IV. vit, dicit Chrvsostomus Homil. xxviii in
Matth. a Intende quantam multitudinem
Utrum miracula per Christum facta
:

sufficienter ejus divinitatem ostenderint.

hominum curatam transcurrunt Evan-
gelistae, non unumquemquc curatum
Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur enarrantes, sed uno verbo pelagus ineffa-
quod miracula quai Christus fecit, non bile miraculorum inducentes. » Et ex
fuerint sufficicntia ad ostendendumdivini- hoc ostendebatur quod haberct virtutem
tatem ipsius. Esse enim Deum et homi- coaequalem Deo Patri, secundum illud
nem, proprium-est Christo. Sed miracula Joan., v, 19, Quxcumque Pater facit,
quse Christus fecit, etiam ab aliis sunt hxc et Filius similiter facit ; et ibidcm :

facta. Ergovidetur quod non fuerint suf- Sicut Pater suscitat mortuos, et vivificat,
ficientia ad ostendendam diviuitatem sic et Filius hominis cjuos vult vivificat.
ipsius. Tcrtio ex ipsa doctrina, qua se Deum
2. Prseterea,virtutedivinitatisinihil est diccbat, quae nisi vera esset, non con-
majus. Sed aliqui fecerunt majora mi- firmaretur miraculisdivina virtiite factis :

raculaquam Cliristus diciturenim Joan.,

: et ideo diciturMarc.,i, 27: Qiixnam doc-
XIV, 12 Quicredit in me, opera quae ego
: trina haec nova, quia in potestate etiam
facio^ et ipse faciet, etmajorahorumfaciet. spiritibus immundis imperat et obediunt ei?
Ergo videtur quod miracula qua3 Christus Ad primum ergo dicendum, quod haec
fccit,non fucrint sufficientia ad ostenden- erat objectio Gcntilium. Unde Augusti-
dam divinitatem ipsius. iius iX\QAim.Epist. cxxxvii ad Volusianum
3. Praeterea, ex particulari non suffi- c. IV, col. 521, t. 2: « Nidlis, » inquiunt,
cienter ostenditur universale. Sed quodli- « competcntibus signis tantae majestatis
bet miracutorum Christi fuit quoddam iiidicia claruerunt, quia larvalis illa pur-
particulare opus. Ergo cx nulhj corum gatio, qua scilicct daemones efrugabat,
potuit manifestari sufficienter divinitas dcbilium ciirae, reddita vita defimctis, si
Christi, ad quam pertinet universalem et alia considercntur, Deo parva sunt. »
virtutem habere de omnibus. Et ad hoc rcspondet Augustinus: « Fatc-
Sed coiitra est quod Dominus dicit mur et nos talia quajdam fecissc prophe-
Joan., V, 36 Opcra qu3e deditmihi Pater
: tas ; sed et ipse Moyses, et ca^teri pro-
ut perficiam, ipsa testimoiiium perhibent phetae Dominum Jcsum prophetaveruut,
de me. et gl.oriam magnam ei dcdcrunt. Qui
Respondeo dicendum, quod miracula, propterea et ipsc talia faccre voluit, ne
quae Christus fecit, sufficientia craiit ad esset absurdum, quae per illos fecerat, si
manifestandam divinitatem ipsius, secun- ipse etiam non faceret. Sed tamen et
dum tria. Primoquidem sccuiidum ipsani aliquid proi)i'iuin faccre debuit, nasci de
speciem operum, quae traiiscendebant virgine, a mortuis resurgcrc, cadum as-
omnem potestatem crcata; virtutis : et ccndcrc. IIoc Dco qui paruni piitat, (luid
ideo non poterant ficri nisi virtute divina. plus expectct ignoro. Num liominc as-
Et propterlioc caecus illuminatusdiocbat, sumpto alium mundum faccrc dcbiiit, ul
Joan., IX, 32 A sxculo non est auditum,
: cum cssc crcdcivmus, pcr qucm factus
quui quis apcruit oculos avci nati nisi : csl muiulus ? Scd iicc maj(»r nuindus,
csset hic a Dco, non poterat facere quid- iiec isti aHpialis in hoc muiuloficri possct.
quam. Secundo,proptcr modummiracula Si autcm miuorem facerct infra istuni.

• Parm. : o divinu. »
 ;

QUiEST. XLiri, ART. IV, ET QVM^T. XLIV, ARG. 205

similiter hoc quoque parum putaretur. » jora per Apostolosfecit. Non autem ipsos
Quae tamen alii feceruut, Christus excel- tanlum significans ait Qui credit inme, :

leutius fecit. {Jnda SifpcrUiud Joa?i., xv, opera qua^ cgo facio, et ipsc faciet. Audi
Si opern jio)i fecissem in cis qiuv ncmo etintelUgc : Qui crcdit iii mc opera quae
alius fccit, ctc, dicit Augustiuus Tract. ego facio, ct ipsc facict. Piius cgo facio,
xci, § 2, 3 et 4, coL 4860, t. 3: « Nulla deinde et ipse faciet, quia facio ut faciat.
majora
in operibus Christi vidcnturesse Qiiae opera? nisi ut cx impio jiistus fiat?
quamsuscitatio mortuorum quod scimus ;
qiiod uti({iie iii illo, scd noii sine iUo
etiam antiquos fccisse Prophctas, Fecit Cliristus opcratur. Prorsus majus lioc esse
tamen aliqua Christus quae nemo alius dixerim quam crcarc caelum et terram.
fecit. Sed respondetur nobis, et alios Caelum enim et terra transibunt; praedcs-
fecisse quae nec ipso, nec ahus fecit. Sed tinatorum autem salus et justiUcatio pcr-
qui tammulta vitia, et malas valetudines, mancbit. Scd et in caiUs angcU opcra sunt
vexationesque mortaUum tanta potestate Christi. Numquid etiam liis opcribus ma-
sanaret, nullus omnino lcgitur antiquo- jora facit qui coopcratur Christo ad suam
rum. Ut enim taceantur, quos jubendo, justiflcationcm? Judicct qui potcst utrum
sicut occurrebant, salvos singulos fecit; majus sit justos crcare qiiam impios jus-
Marcus dicit quod quocumque loco in- tificare. Certe si aequaUs est utrumque
troibat in vicos, aut in villas, aut in civi- potentiae, hoc majoris est misericordiae.
tates, in plateis ponebant infirmos etde- Sed omiiia opera Christi inteUigere, ubi
precabantur eum ut vel fimliriam vcsti- ait : Majora horum faciet, nuUa iios ne-
menti cjus tangerent et quotquot tan- ; ccssitas cogit. Horumcnim forsitaii dixit
gebanteum, salvi fiebant. Hffic nemo alius quae iUa hora faciebat. Tunc autem verba
fecit in eis. Sic enim intelligendum est fidei faciebat. Et utiqiie minus est verba
quod ait, in eis, noninter eos, aut coram justitiae pra^dicare, quodfccit praeter iios,
eis; sed prorsus in eis, quia sanavit eos. quam impios justificare, quod ita facit in
Nec tamcn alius quicumque in eis talia nobis ut faciamus et nos. »
opera fecit : quoniamquisquisaliushomo Ad tertium dicendum, quod quando
aUquid eorum fecit, ipso facientc fecit aliquod particulare opus proprium est
haic autem ipse, non iUis facientibus, aUcujus agentis, tuncperiUud particulare
fecit. » opus probatur tota virtus agentis sicut ;

Ad secundum dicendum, quod Augus- cum ratiocinari sit proprium hominis,

tinus,Tract. lxxi, §3, coL 1821, t. 3, ostenditur aUquis esse homo ex hoc ipso
exponens iUud verbum Joannis, inquirit quod ratiocinatur circa quodcumque par-
quae sunt ista opera majora^ quae crcdeii- ticulare propositum. Et similiter cum
tes ineum erant facturi An forte quod : <( propria virtute miracula facere sit solius
aegros ipsis transeuntibus etiam eorum Dei, sufficienter Christum
ostensum cst
umbra sanabat? majus est enim ut sa- esse Deum, ex quocumque miraculo quod
net umbra quam fimbria. Verumtamen propria virtute fecit.
quando ista Christus dicebat, verborum
suorum factaetopera commendabat. Cum CoxcLUsio. — Miracula Cliristi cuni himianas
vires superarent,etpropria Christi virtute lierent,
enim dixit Pater in me manens
: ipse divinitatem ejus abunde comprobabant.
facit opcra, quse opera tunc diccbat, nisi
verba quae loquebatur? Et eorumdem ver-
borum fructus erat fides iUorum. Verum- QU^STIO XLIV.
tamen evangeUzantibus discipuUs, non
DE SINGULIS MIRAGULORUM SPECIEBUS.
tam pauci quam iUi erant sed gentes :

etiamcrediderunt. » ^i^Tract. lxxii, § 1, ( In quatuor articulos divisa.)

2, et 3, col. 1822: « Nonne ab ore ipsius
dives iUe tristis abscessit, quando vitae Deinde considerandum est de singulis
aeternaeconsiUum qusesivit? et tamen miraculorum speciebus et fde miracu- :

postea quod ab iUo auditum non fecit lis qua3 fecit circa spirituales substan-
unus, fecerunt multi, cum per discipulos tias 2° de miracuUs quae fecit circa cae-
;

loqueretur. Ecce majora fecit praedicatus lestia corpora; T dc miraculis qua^ fecit
a credcntibus qiiam locutus audientibus. circa homincs ; i° de miraculis qua^ fecit
Verum hoc adhuc movet quod haec ma- circa creaturas irrationales.

* Pcirm. : « quse sequuntur habentur, etc. »

20G SUMMA
ARTICIJLUS PRIMUS.
Utrum miracula facta per Christum
spirituales substantias fuerint
nientia.
Ad primum sic proccditur. 1.
quod miracula qua». fecit Cliristus circa
spirituales substautias non fuerint con-
venientia. Inter spirituales cnim sub-
stantias sancti angeli pree.pollcntdaimoni-
bus quia, ut Augustinus dicit in III Be
: hominibus crcdituris in eum, secundum
Trinit., cap. iv, col. 873, t. 8,
vitae rationalis desertor atque peccator
regitur per spiritum vita^ rationalem pium
et justum. » Sed Christus non legitur
aliqua miracula fecisse circa Angelos
bonos, Ergo ncc etiam circa daBmoncs
aliqua miracula facerc debuit.
2. Praetcrea, miracula Christi ordina-
bantur ad manifestandam divinitatem
ipsius. Sed divinitas Christi non erat dae-
monibus manifestanda, quia per hoc im-
peditum fuisset mysterium passionis
ejus, secundum illud I Cor., ii, 8 Si cog-
novissent, nunquam Dominum glorix cru-
cifixissent. Ergo non debuit circa da^mo-
nes aliqua miracula facere.
3. Praeterea, miracula Christi ad glo-
riam Dei ordinabantur unde dicitur :
Matth., IX, 8, quod videntes turbae para-
lyticum sanatum a Christo, timuerunt., et
glorificaveimnt Deum, qui dedit potestatem
talem hominihus. Sed ad daemones noii
pertinct glorificare Deum, quia non cst
speciosa laus in ore peccatoris, ut dicitur
Eccli., XV, 9;unde etsicutdiciturMarci, i,
et Lucae, iv, non sinebat daemonia loqui
ea quae ad gloriam ipsius pertinebant.
Ergo videtur non fuisse conveniens quod
circa daemones aliqua miracula faceret.
4. Praeterca, miracula a Christo facta
ad salutem hominum ordinantur. Scd
quaedam dcpmonia ab hominibus ejecta
fuerunt cum hominnm detrimcnto quan-
doquc quidcm corporali, sicut dicitur
Marci, ix, 23, quod daemon ad praeceptum
Christi cxclamans, et multum discerpcns
hominem, exiit ab eo, et factus est sicut
mortuus, ita ut multi dicerent, quia mor-
tuus est : quandoquc etiam cum damno
rcrum, sicut quando da^mones ad eorum
preccs misit in porcos, quos pra;cipitave-
* Habeturin Ca<ena awrfa D.Tliomcp.Parmons.
afVcrt (jtiam lili. Qusestionum vcl. ct
THEOLOrxICA.
runt in marc : unde civcs illius regionis
rogaverunt eum ut transirct a finibus
corum, ut legitur Matth., viii. Ergo vi-
detur inconvenienter fecisse hujusmodi
circa miracula
conve- Sed contra est quod Zach., xiii, 2, hoc
praenuntiatum fuerat, uln dicitur Spiri- :
tum immundum auferam de terra.
Yidctur Respondeo dicendum, quod miracula
quae Christus fecit, argumenta quaedam
fuerunt fidci quam ipse doccbat. Futurum
autcm erat ut per virtutem Divinitatis
cjus excluderct daemonum potestatem ab
u spiritus illudJoan., xii, 31 Nunc princeps hujus
:
mundi ejicietur foras. Et idco conveniens
fuit quod inter alia miracula etiam ob-
sessos a daemonibus liberaret.
Ad primum ergo dicendum, quod ho-
mines sicut per Christum erant apotestate
daemonum liberandi, ita per eum erant
angelis consociandi, secundum illud Co-
loss., I, Pacificans per sanguinem
20 :
cimcis ejus, quse in terris, et quee in cxlis
sunt. Et ideo circa angelos alia miracula
hominibus demonstrare non conveniebat,
: nisi ut angeli hominibus apparerent :
quod quidem factum est iii nativitate
ipsius, et in resurrectione et ascensione
ejus.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
Augustinus dicitlX Decivit. Dei, cap. xxi,
col. 273, t. 7, Christus tantum innotuit
((
daemonibus, quantum voluit; tantum
autcm voluit, quantum oportuit sed :
innotuit eis, non sicut angelis sanctis per
id quo dest vita aeterna, sed per quaedam
temporaliasuae virtutisetrccta. » Etprimo
quidcm videntes Christum esurirc post
jcjunium, aestimavcrunt cum iioii esse
Filium Dei. Unde Sup. illud Luc, iv :
Si Filius Dei es, dicit Ambrosius, § 18,
col. 1701, t. 2 ; « Quid sibi vult tahs ser-
moiiis cxorsus, nisiquia cognoverat Dei
Filium csse venturiim, scd venissc pcr
infirmitatcm corporis iion putavit? » Sed
postmodum visis miraculis, ex quadam
suspicatione esse Fi-
conjecturavit eum
lium Dci. Undc Super illud Marci, i :
Scio quod sis sanctus Dei, dicit * Chrysos-
tomus quod non ccrtam aut firmam
(;
adventus Dei habebat notitiam; sciebai
tamcii ipsum csse Cliristum in lege pro-
missum ; » undc dicitur Luc, iv, 41 :
Quia sciehant ipsum essc Christum. Quoil
menti. ({ua^st. lxvi, interopora Augustini.
novi Testa-
 ;

QUJIST. XLIV, ART. I ET IT. 207

aiitem ipsum confitcbantur csse Filium mcB humanwsalutcm, ad hominum sci-

Dei, magis erat ex quadam suspicioue licct instructioncm. Unde Chrysoslomus
quam ex ccrtitudine. llnde Beda dicit dicit Su/jcr Matf//.,/iom. xxix, quod Chris-
Siiper IV Iaic, v. il, col. 381, t. 3 « Et : tus « pcrmisit dannonibus in porcos ire,
da^monia Filium Dci confitcl)antur. » Et, iion quasi a daimonibus pcrsuasus; sed
sicut postea dicit ibid. « Sciebant eum : primo quidcm, ut instruatmagnitudinem
esse Cbristum, quia cumjcjunio fatiga- nocumenti da^monum, qui hominibus in-
tum eum dial)olus videret, verum homi- sidiantvir; sccundo, ut omncs disccrent
nem sed quia tentando non
intellexit; quoniam nec adversus porcos audeant
pra^valuit, utrum Filius Dei esset, dubi- aliquid facere, nisi ipse consenscrit
tabat. Nunc autem per signorum poten- tertio, ut ostendcret quod graviora in
tiam vcl intcllexit, vel potius suspicatus illos homines operati essent quam in
est esse Filium Dei. Non ideo igitur Ju- illos porcos, nisi essent divina providen-
dseis eum crucifigere persuasit, quia tia adjuti. » Et propter easdem etiam
Christum Dei Filium non esse putavit, causas pcrmisit eum qui a daemonibus
sed quiasc morte illius nonpraividit esse liberabatur, ad horam gravius affligi; a
damnandum de hoc cnim mysterio a
: qua tamen afflictione eum continuo libe-
saeculis abscondito dicit Apostolus, ICor., ravit. Per hoc ctiam ostenditur, ut Bcda
II Quod nemg 'principum hujus sseculi
: dicit In IX Marc, v. 19, col. 221, t. 3,
cognovit si enim cognovissent numquam
: , quod saepe, dum convcrti ad Deum post
Dominum glorise crucifixissent » . peccata conamur, majoribus novisque
Ad tertium diccndum, quod miracula antiqui hostis pulsamur insidiis quod :

in expulsione daemonum non fecit Chris- facit, vel ut odium virtutis incutiat, vel
tus propter utilitatem dajmonum, sed expulsionis suae vindicct injuriam. »
propter utilitatem hominum, ut ipsi eum Factus est etiamhomo sanatusvelut mor-
glorificarent. Et ideo prohibuit eos loqui tuus, ut Ilieronymus dicit in hunc
'*

ea quae ad laudem ipsius pertinebant. loc. Marci, col. 616, t. 11,, quia sanatis
Primo quidem propter exemplum; quia, dicitur Coloss., iii, 3 Mortui estis et vita
.*

ut dixit Athanasius InLuc, col. 1398, vestra abscondita est cum C/i?'isto in Deo.
3, « compesccbat diaboli sermonem,
t.

quamvis vera fateretur, ut nos etiam as-

CoNCLUSio. —
Conveniens fuit ut Cliristus a
daemonc omnes obscssos divinitatis virtute libe-
suefaciat, ne curemus de talibus, etiamsi raret.
vera loqui videantur nefas est enim ut :

cum adsit nobis Scriptura divina, instrua- ARTICULUS II.

mur a diabolo » est enim hoc periculo-
;

sum, quia veritati frequenter da^.mones Utriim convenienter facta fuerint miracula
immiscent mendacia. Secundo, quia, sicut per C/iristum circa cxlestia corpora.
Chrysostomus^dicit : «non oportebat eos Ad secundumsicproceditur. 1. Videtur
surripere officii Apostolici gloriam; nec quod inconvenienter fuerint a Christo
decebat Christi mysterium lingua fcetida facta miracula circa caelestia corpora. Ut
publicari quia non est speciosa laus in
; enimDionysius dicit,iv cap. Dediv. fiom.,
ore peccatorum. » Tertio, quia, ut Beda § 33, col. 734, t. 1, « divinae ^ providen-
dicit loc. sup. cit., « nolcbat ' ex hoc tiae non est naturam corrumpcre, sed
invidiam accendere Juda^orum. Unde salvare. » Corpora autem caelestia secun-
etiam ipsi Apostoli jubentur reticere de dum suam naturam sunt incorruptibilia
ipso, ne divina majestate praedicata, pas- et inalterabilia, ut probatur in I De cselo,
sionis dispensatio ditrerretur. » text. 20 et seq. Ergo non fuit conveniens
Ad quartum dicendum, quod Christus ut per Christum fieret aliqua immutatio
specialiter venerat docere, et miracula circa ordinem caelestium corporum.
facerc propter utilitatem hominum prin- 2. Praeterea, secundum motum ca-les-
cipaliter quantum ad animse salutem et : tium corporum tcmporum cursusdesigna-
ideo permisit daemones quos ejiciebat, tur, secundum illud Genes., i, 14 Fiant :

hominibus aliquod nocumentum iuferre Iwninaria in firmamento cseli, et sint in

vel in corpore vel in rebus, propter ani- signa,et tempora, etdies, et annos. Sic ergo

* Paulo aliter in textu Bedse, c um Hieronymus abjudicandum est. »

' Habetur m
Catena aurea D. Thoma!. ^ Corderius : « Non est Providentiae naturam
^ Paulo aliter in textu Beda?. violare, etc. »
* Cod. HieronjTnus. « Opus autcm Super Mar-
:
208
mutato cursu ca^lcstium corporum, mu-
tatur tcmporum distinctio et ordo. Scd
non lcgitur hoc esse perceptum ab astro-
logis, qui contemplantur sidera, et com-
putant menses, ut dicitur Isa., xlvii, 13.
Ergo videtur quod per Christum non
fuerit ahqua mutatio facta circa cursum
ca^lestium corporum.
3. Praeterea, magis competebat Christo
facero * miracula vivens et docens, qiiam
moriens tum quia, ut dicitur II ad
: versus ordo temporum. Nam secundum
Corinth., ult., 4, Crucifixiis est ex infir-
mitate, sed vivit ex virtute Dei, secundum
quam miracula faciebat tiim etiam :
quia ejus miracula confirmativa erant
doctrina? ipsius. Sed in vita sna non legi-
tur Christus ahquod miraculum circa
ceelestia corpora fecisse; quinimo Pha-
risaiis petentibus ab eo signum de caelo,
eis dare renuit, ut habetur Matth., xii
et XVI. Ergo videtur quod nec in morte
circacaelestia corpora aliquod miraculum
facere debuerit.
Sed contra estquod dicitur Luc, xxiii,
44 Tenehrx factse sunt in universam ter-
: radios emittere vel retrahere
ramusqueaahoramnonam, et obscuratus
est sol.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, miracula Christi talia
esse debebant ut sufficienter eum esse
Deum ostenderent. Hoc autem non ita
evidenter ostenditur pertransmutationes
corporum inferiorum, quse etiamab aliis
causis moveri possunt, sicut per trans-
mutationem cursus ca^lestium corporum,
quai a solo Deo sunt immobiliter ordi-
nata. Et hoc est quod Dionysius dicit in
Epist. VII ad Polycarpum, § 2, col. 1079,
t. 1 « Cognosccrc
: oportet non aliter
ahquando posse aliquid perverti caelestis
ordinationis et motus, nisi causam ha-
beret ad hocmovcntem, quaj facit omnia
et mutat secundum suum sermonem.
Et ideo conveniens fuit ut Christus mi-
racula faceret etiam circa caelestia cor-
pora.
Ad primumergo dicendum, quod
inferioribus corporibus naturale est mo-
veri a caelestibus corporibus, quae sunt
superiora secundum natura3 ordinem;
ita etiam naturalc est cuilibet creaturae
ut transmutetur a Dco secundum
voIuntatcm.Undc Augustinus dicit, XXYI
Contra Faustum, cap. iii, col. '(80, t, 8,
et babetur iii GIoss. ordin,, Romaii., xi,
* Parni. : « iil faccret. »
SUMMA THEOLOGICA.
super illud : Contra naturam insertus es,
col. 508, t. 2: « Deus creator ct conditor
omnium naturarum nihil contra naturam
facit, quia id est cuique rei natura, quod
facit, » et ita non corrumpitur natura
caelcstium corporum, cum eorum cursus
immutatur a Deo corrumpereiur autem
;
si ab aliqua alia causa immutaretur.
Ad secundum dicendum, quod per
miraculum a Christofactum, non est per-
quosdam illae tcnebrae vel solis obscu-
ratio, quae in passione Christi accidit,
fuit propter hoc quod sol suos radios
retraxit, nulla immutatione facta circa
motum caelestium corporum, secundum
quem tempora mensurantur. Unde Hie-
ronymus Super xxvii Matth., v. 43,
dicit
col. 211, t. 7 « Yideturtuminare majus
:
retraxisseradios suos, ne aut pendentcm
videret Dominum, aut impii blasphe-
mantes sua luce fruerentur. » Talis au-
tom retractio radiorum non est sic intel-
ligenda, quasi sol in sua potestate habcat
non enim :
ex electione sed ex natura radios emit-
tit, ut dicit Dionysius, iv cap. De div.
nom.,% 1, col. 694, t. 1, sed soldiciturrc-
traxisseradios, inquantum divinavirtute
factum est ut solis radii ad terram non per-
venirent. Origenes autem dicit hoc acci-
disse pcr interpositionem nubium. Uiidc
Super Matth., col. 1783_, t. 3, dicit « Con- :
veniens ^ est intelligere quasdam tene-
brosissimas iiubes multas et magnas
concurrisse super Jcrusalem tcrram Jii-
daeae et idco factae sunt tenebrae pro-
:
fundae a sexta hora usque ad nonam.
Arbitror enim sicut caetera signa quai
facta siint in passionc, scilicet quod velum
templi est scissum, quod terra tremuit,
etc. in Jerusalem tantummodo facta simt,
» ita et hoc. » Aut si latius voluerit quis
extendere ad terrain Juda^a^, propter
hoc quod dicitur, Tencbrx factae sunt in
universa terra, quod inteUigitur do terra
sicut Judaeae; sicut in III lib. Reg., cap. xviii,
10, dixit Abdias ad Eliam : Vivil Domi-
mus Deus tuus, quia non est gens rrut
regnum, ubi ?u)n dominus nieus
iniserit
quxrere te*, ostendens quod cum qua"-*
ejus gentibus qua- suiit circa Juda'am.
sierat in
Sed circa hoc magis crcihMidum cst Dio-
nysio, qui oculata fidc iiispcxit lioc acci-
disse per interpositionem luiue iiiter
* Plenius in textu Origenis.
 OU^ST. XLIV, ART. II. 209

nos ct solcm ; dicit enim in Epist. vii nd transit vcrsus orientem, et ita partem
Polf/carpiim, §2,col. 1082, t. 1 : « Inopi- occidentalem solis, quam primo occupat,
nal)iliter soli lunam incidontom vidcba- primo ctiam (UjrcliiHjuit. Sed tunc hiiia
mus, » in T^Egypto scilicct cxistcnlcs, ut miraculosc aboricuih; vcrsus occidcnl(!ni
ibidcm dicitur : ct dcsignat ibi quatuor rcdicns, ikjii pcrlransivit solcm, ut css(!t
miracula. eo occidcntalior scd postquam pervenit
;

Quorum primum est quod naturalis ad tcrminum solis, reversa est versus
eclipsis pcr intcrpositionom luiia^
solis orienicm et ita partcm solis, rpiam iil-
;

nuiupiam tcmporc conjunc-

accidit, iiisi timo occupavit, primo ctiam dcrcUquit;
tionis solis et lunaj. Tunc autem eratluna et sic ex parle oricntali inchoata fuit
in oppositione ad solem, quinta dccima eclipsis, sed in partc occidentali prius
existens, quia erat Pascha Judffiorum. incoepit claritas apparcre. Ethoc cstquod
Undc dicit « Non cnim erat conjunc-
: dicit: «Et rursusvidimus non ex eodem »
tionis tcmpus. » id est, non ex cadem parte solis, « et
Secundum miraculum est quod cum defectum, et purgationem, sed e con-
circa horam scxtam hina visa fuissct verso sccundum diametrum factam. »
simul cum solc in mcdio cadi, in vespe- Quintum miraculum addit Chrysosto-
ris a[)paruitsuoloco, idcstin oricnte op- mus Supcr Matth., hom. lxxxix, § 1,
positasoh. Undedicit: « Rursumipsamvi- col.200,t. 132,dicensquodtribushoristunc
dimus, » scilicetlunam, « a nonahora, » tcnebrae pcrmanscrunt, cum cclipsis solis
iii qua scilicctrcccssit a sole ccssantibus in momcnto pcrtranseat: nonenim habct
tcncbris, « usquo ad vcsperam supcr- moram, ut sciunt ilh qui considcravc-
naturaliter restitutam * ad diamctrum runt. » Unde datur inlclligi quod luna
solis, » id est, ut diametraliter esset soli quieverit sub sole. Nisi forte velimus di-
opposita. Kt sic patet quod non est tur- cere quodtempus tencbrarumcomputctur
batus consuetus temporum cursus, quia ab instanti quo sol inccepit obscurari
divina virtute factum cst et quod ad usque ad instans in (^uo totaliter fuit
solem supernaturalitcr accedcret praeter rcpurgatus. Sed sicut Origenes dicit
tempus debitum, et quod a sole recedens Super Matth., col. 1782, t. 3, « adver-
in locumproprium restitueretur tcmporc sus hoc filii saeculi hujus dicunt Quo- :

debito. modo hoc factum tam mirabile nemo

Tertium miraculum est quod naturalis Graecorum aut barbarorum scripsit? Et
eclipsis sempcr incipit ab occidentali dicit quod quidam, nomine Phlegon, in
partc solis, ct pervenit usquc ad orien- Chronicis suis scripsit, hoc in principatu
talem et hoc idco, quia luna secundum
: Tiberii Caesaris factum scd non signavit
;

proprium motum, quo movetur ab occi- quod fuerit in luna plena. Potuit ergo
dente in oricntem, est velocior sole in hoc contingere, quia astrologi ubifjue
suo proprio motu et ideo luiia ab occi-
: terrarum tunc tcmporis cxistcntcs, non
dente vcnicns attingit solem, et pcr- solhcitabantur dc observanda eclipsi,
transit ipsum, ad orientcm tendens. Scd quia tunc tcmpus non erat; sed iUam
tunc luna jam pertransiverat solem, et obscuritatcm ex ahqua passione aeris
distabat ab co quasi pcr mcdictalem cir- accidere putaverunt sed in ^gypto,
;

culi, in oppositione existens; undc opor- ubi raro nubes apparent proptcr aeris
tuit quod revertcretur ad orientem versus serenitatem, permotus est Dionysius, et
solem, et attingerct ipsum primo ex socii ejus ut prsedicta circa iUam obscu-
parte orientali, prooedens versus occi- ritatem observarent.
dentem. Et hoc est quod dicit « Echp- : Ad tertium dicendum, quod tunc pra3-
sim etiam ipsam ex orientc vidimus iii- cipuc oportebat in Christo diviiiitatcm
choatam, et usque ad solarem terminum per miracula ostendere, quando in eo
venientem, quia totum solem eclipsavit, maxime apparebat infirmitas secunduni
postea regredicntcm. » humanam naturam. Et idco in Christi
Quartum miraculum fuit, quod in na- nativitate stcUa nova in ca?lo apparuit;
turali eclipsi cx eadem partc incipit sol unde Maximus dicit in Serm. nativit., iv,
prius reapparerc, ex qua parte incoipit circ. fin. : Si prffisepe dcspicis, erige
«

prius obscurari, quia scilicet luna se soli parumper oculos, et novam in caelo stel-
subjiciens naturali suo motu solem per- lam protestantcm mundo nativitatem

Pai'm. : « constitutam. » « Edit. Vives.

V. 14
 :

210 SUMMA THEOLOGICA.

dominicam contuere. » In passione au- lantur.Sed «gritudo corporalis non sem-
tem adhuc major infirmitas circa huma- per ex peccato causatur, iit patet per
nitatem Christi apparuit; et ideo opor- illiid quod Dominus dixit Joaii., ix, 3:
tuit ut majora miracula ostenderentur Ut csecus nasceretur neque hic peccavit,
circa principalia mundi luminaria; et, neque parentes ejus. Non ergo oportuit
sicut Chrysostomus dicit Super Matth., ut hominibus corporum curationem quai-
hom. Lxxxviii, § 1, col. 198, t. 13, rcntibus peccata dimitteret, sicut legitur
« hoc cst signum cpiod petentihus pro- fccisse circa paralyticum, Matth., ix,
mittehat dare, diccns Generatio prava
: praisertim quifi sanatio corporalis, ciim
et adultera signum quxrit et signum non sit minus quam remissio peccatorum,
dahitur ei nisi signum Jonai Prophetae, non videtur esse sufficiens argumentum
crucem significans ct resurrectionem. quod possit peccata dimittere.
Etenim multo mirabilius est in eo qui 4. miracula Christi facta
Praeterea,
crucifixus erat, hoc fieri, quam amhu- sunt ad confirmationem doctrinai ipsius
lante co super terram. » et testimonium divinitatis ejus, ut sujira

— dictum est. Sed nuUus debet impedire

CoNCLUsio. Dccuit Christum non modo circa
inferiores crcaturas, sed ctiam circa cailestia finem operis sui. Ergo videtur inconve-
corpora miracula facere, ut magis suam divini- nienter Christus quibusdam miraculose
tatem comprobaret. curatis praecepisse ut iiemini dicerent,
ut patet Matth., ix, et Marc, viii, praj-
sertim quia quibusdam aliis mandavit ut
ARTICULUS III.
miracula circa se facta publicarent sicut ;

Utrum convenienter Christus circa Marc, V, 19, legitur quod dixit ei quem
homines miracula fecerit. a daimonibus liberaverat Vade in do- :

mum tuam adtuos, et annuntia eis quanta

Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtur Dominus fecerit.
tihi
quod inconvenienter Christus circa ho- Sed contra est quod dicitur Marci, vii,
mines miracula fecerit. In homine enim 37 Bene omnia fecit, et surdos fecit au-
:

potior est anima quam corpus. Sed circa mutos loqui.

dire, et
corpora multa miracula Christus fecit ;
Respondeo dicendum, quod ea qua^
circa animas vcro nulla miracula legitur sunt ad finem debent fini esse proportio-
fecisse, nam iieque aUquos incredulos nata. Christus autcm ad hoc in miindum
ad fidem virtuose convertit, sed admo- venerat et docebat, ut homines salvos
nendo, et exteriora miracula ostendendo ;
faceret, secundum illud Joan., iii, 17 :

neque etiam ahquos fatuos sapientes Non enim misit Deus Filium suum in mun-
legitur fecisse. Ergo videtur quod non dum ut judicet mundum, sed ut salvetur
convenienter sit circa homines miracula mundus per ipsum. Et ideo conveniens
operatus. fuit ut Christus particulariter homiues
2. Praiterea, sicut supra dictum est, miraculose curando, ostenderet se esse
Christus faciehat miracula virtute diviiia universalem et spiritualem hominum sal-
cujiis proprium est siihito operari, et vatorem.
pcrfectc absque adminiculo alicujus. Sed xVd primum ergo dicendum, quod ea
Christus non semper siibito homines cu- quai suiit ad fiiiem distinguuntur ab ipso
ravit quantum ad corpus : dicitur enim fine. Miraciila autem a Christo facta or-
Marci, viii, 23 quod apprehensa manu cxci dinahantur, sicut ad fiiiem, ad rationalis
eduxit cum extra vicum; et expuens in partis salutem, qiia? consistitinsapientia»
oculos ejus impositis manibus, interroga- iUustratione et hominum justificatioue,
vit eum quid viderct, et aspiciens ait
si quorum primumpriesupponit secundum;
video homines velut arbores, amhulantes. quia, ut dicitur Sap., i, 4 : In malevohim
Deinde iterum imposuit manus super ocu- affimam ?io)i introihit snpientia, ncc habi-
los cjus, et conpit videre et rcstitutus tahit in corpore suhdito peccatis. Justili-
est ei visus, ut clare videret omnia. Et sic care autcm homines non conveniebat nisi
patetquod iioii subito eum curavit, sed eis volentibus : hoc enim esset et contra

primo qiiidem imperfecte et per sputiim.
Ergo vidctur iion convenienter circa ho-
mines miracula iecisse.
3. Praiterca, qua^ sc invicem non con-
scquuntur, non oporlet quod simul tol-
ratioiiem justitia% qua^ roctitudinem vo-
hiiitatis iinportat; etctiam oontra ralio-
iiein humaiKe iiatiira', qua' lii)ero arbi-
trio ad bonum ducenda est, non autcm
per coactionem. Christus ergo virtute di-
 ;

QUiEST. XLIV, AUT. III. 211

viiia iiiterius homincs

non justificavit, Jesus transiens per medium illorum ibat;
tamcn hoc ad miracula
eis invitis : iiec ubi dicit Chrysostomus Ilom. xlvhi in
pcrtinct, scd ad miraculorum firicm. Et Joan., § col. 34, t. 14, quod « stare in
similitcr ctiam virtutc divina simplicibus mcdio iusidianlium, ct iiou apprehcndi,
discipulis divinam sapicntiam inrudit divinilatis cmiiuuiliam ostcndcbat » et ;

unde dicit eis Lucae, xxi, 15 E(jo daho : quod dicitur Joan., viii, 39 Jesus abs- :

vobis os et sapieiitiam, cui non poterunt condit se, et exivit de templo ubi Tlieo- ;

resistcre ot contradicere omnes adversarii phyiactus dicit « \on aJKSCondit sc in

:

vestri : quod quidcm quantum ad intcrio- angulo templi quasi timens, vcl post
rcm iUuminationcm, iiitcr visibilia mira- murum aut columnam divertens sed :

cula non numcratur, sed solum quaiitum diviiia potcstate se invisibilem insidian-
ad exteriorcm actum inquantum scilicet ; tibus constituens, pcr medium illorum »
videbant homincs, eos qui fueraiit illittc- exivit. Ex quibus omnibus patct quod
rati ct simpliccs, tam sapienter ct cons- Christus, quaiido voluit, virtute diviiia
tanter loqui. Unde dicitur Act.,
iv, 13: animas hominum immutavit non solum
Videntes Jiidaii Petri constantiam et Joan- justificando et sapicntiam infundendo,
?iis, comperto quod homines essent sine lit- qure pertinet ad miraculorum finem, sed
teris, et idiotx, admiraba/itur. Et tamcn etiam extcrius allicicndo, vel terrendo,
hujusmodi spirituales effectus etsi a , vel stupefacicndo, quod pertinet ad ipsa
miraculis visibihbus distinguantur, sunt miracula.
tamcn quaedam testimonia doctrinffi et Adsecundum diccndum,quod Christus
virtutis Christi, sccundumillud Hcbr., ii, venerat salvare mundum iion solum
4 Contestante Deo signis, etportentis, et
: virtute divina, sed per mysterium incar-
variis virtutibus, et Spiritus sancti distri- nationis ipsius. Et ideo frequenter in
butionibus. Sed tamen
aiiimashomi- circa saiiatione infirmorum non sola potestate
num maxime quaiitum ad immutandas divina utebatur, curando per modum im-
inferiores vires Christus aliqua miracula perii, sed etiam aliquid ad humanitatem
fecit.Unde Hieronymus SuperiWxni Matth., ipsius pertinens apponendo. Unde Super
IX Surfjcns secutusest eum, col. 36, t. 7,
: illud Lucse, iv: Singulis manusimponens,
dicit « Fulgor ipse et majestas Divini-
: curabat eos, dicit Cyrillus, col. 331, t. 3 :

tatisoccultae, etiam in humana facie

qiiai « Quamvis ut Deus potuisset omnes
*

relucebat exprimo adsevidentes trahere
poterat aspectu. » Et Super illud Matth.,
XXI, Principes sacerdotum etc, col. 132,
t. 7, dicit idem Hieronymus «Mihi inter
verbo pellere morbos, tangit tamen eos,
ostendcns propriam carncm cfficacem
ad pra-standa remedia. » Et Super illud
: Marci, viii Expuens in oculos ejus impo-
:

omnia signa quae fecit Dominus, hoc vi- sitis manibus etc, dicit Yictor Antiochc-
,

detur mirabilius esse, quod unus homo, nus: « Spuit quidem, et manus imponit
et illo tempore contemptibilis, potucrit caecovolens osteiidere quod vcrbum di-
;

ad uiiius flagelli verbera tantam eji- vinum operationi adjunctum miracula

cere multitudinem igneum enim quid- : perflcit: manus enim operationis est
dam atque sidereum radiabat ex oculis ostensiva, sputum sermonis ex ore pro-
ejus, et Divinitatis majestas lucebat in YASuper]Mvn\ Joannis, ix Fecitlutum
lati. » :

facie. » Et Origcnes dicit Super Joan.,
hoc esse majus miraculum eo quo aqua
conversa est in vinum eo quod « illic :
inaiiimata subsistitmateria hic vero tot
millium hominum domantur ingenia. »
Ki Super illud Joan., xviii Abierunt re-
trorsum, et ceciderunt in teiTam, dicit
Augustinus Tract. cxii in Joan., § 3,
col. 1931, t. 3 « Una vox tantam tiir-
: Est autem circa miracula Cliristi con-
bam odiis feroccm armisque terribilcm
sine telo ullo percussit, repulit, stravit
Deus enim latebat in carne.
exsputo, etli]iivit lutum super oculoscxci,
dicit Augustinus, Tract. xuv in Jocm.,
§ 2, col. 1714, «De saliva sua lutum
t. 3:
: fecit, quiaVerbum caro factum est. » Vel
etiam ad signiflcandum quod ipse erat,
: qui ex limo terrae hominem formaverat,
ut Chrysostomus dicit i7om. lvi inJoan.,
§2, col. 100, t. 14.
sidcrandum quod communiter pcrfectis-
: sima opera faciebat. Unde Super illud
» Et ad idem Joan., II Omnis homo pinmnm bonum
:

pertinet quod dicitur Lucae, iv, 30, quod vinumponit, dicit Chiysostomus Hom. xxi

* Idem dicit Cyrillus de curationo socrus Si- verba leguntur non dc curatione morborum,sed
mouiS'; et In Joa., vi, v. 54, col. o78, t. 6, similia de resmrectioue mortuorum.
 » »

212 SUMMA THEOLOGICA.

in Joan., § 3, col. 422, t. 1.3: « Talia «Non hoc contrarium quod hic dicitur
est
sunt Christi miraciila, ut multo his quae ei quod dicit: « Yadc et annuntia
alteri
pcr naturam fiunt, spcciosiora et utiliora « gloriamlJei; » erudit enim nos prohi-

fiant. » Et similitcr in instanti infirmis hcre eos qui voliint nos propter nos
perfcctam sanitatcm confcrehat: undc laudarc ;si autcm ad Dcum gloria refer-
Siiper illucl Matth., vni Ctim veniaset : tiir, non dehemus prohihere, sed magis
Jesns, dicit Hicronymus, col. 52, t. 7: injungere ut hoc fiat. »

« Sanitas quai conlcrtur aDomino, totum* —

CoNCLCsio. Ut Christus homimirn Doum sal-
simul rcddit. » Spccialiter autem in illo vatorcm sc essc ostendcret, dccuit ut circa ho-
caeco contrarium fuit proptcr infldeUtatem mines miracula faceret.
ipsius, ut Chrysostomus dicit. Vel, sicut
Beda dicit In vni Marc., v. 23, col. 211, ARTICULUS IV.
t. 3, « quem 2 uno vcrho totum simul
curare potcrat, paulatim curat, utmagni- Utrum convenienter Christus fecerit
tudinem humanae ca^citatis ostcndat, qua^ miracula circa creaturas irrationales.
vix, et quasi pcr gradus ad lucem redeat,
et gratiam suam per quam
iiohis indicet, Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur
singulaperfectionis incrementaadjuvat. quod inconvenienter fecerit Christus
Ad tertium dicendum, quod, sicut su- miracula circa creaturas irrationales.
pradictum cst, Christus miracula faciehat Bruta enim animalia sunt nohiliora plan-
virtutc divina. Dei autem perfecta snnt tis. Sed Christus fecit aliquod miraculum

opera., ut di«itur Deuter., xxxii, 4. Non
est autcm aliquid perfectum, si finem
non conscquatur. Finis autem extcrioris
curationis per Christumfactae, estcuratio
animae. Et idco non conveniehat Christo
ut alicujus corpus curaret, nisi ejus cu-
raret animam. lJnde5'z//)6'rillud/o«?z., vii:
Totum hominem sanum fecit in sabbato,
dicit Augustinus Tract. xxx inJoan, § 5,
col. lG35,t. 3, quod «curatusest, utsanus
essct in corpore; et credidit, ut sanus
essct in anima. » Specialiter autem pa-
ralytico dicitur: Dimittuntur tibi peccata,
quia, utHieronymus dicit Super ixMatth.
V. 5, col. 55, t. 7, « datur ex hoc nobis
intclligentia, propter peccata plerasque
evenirc corporum dchilitates: ct ideo
forsan dimittuntur prius peccata,utcausis
dehilitatis ahlatis, sanitas restituatur.
Unde et Joan., v, 14, dicitur: Jamnoli
circa plantas, puta cum ad vcrbum ejus
est siccataficulnea, ut dicitur Matth., xxi.
Ergo videtur quod ctiam circa animalia
hruta miracula facere debuisset.
2. Praeterea, poena noii juste infertur
nisi pro culpa. Sed non fuit culpa ficulneae
quod in ea Christus fructum non invenit,
quando non erat tempusiYw.QAxwxm. Ergo
videtur quod inconvenicnter eam sicca-
verit.
3. Praeterea,aqua et aer sunt in medio
caeli etterrae. Scd Christusaliquamiracula
fccit in caelo, sicut supra dictum est; si-
,
militer etiam in terra, quando in ejus
passione terra mota cst. Ergo videtur
quod etiam in acrc et aqua aliqua mira-
cula faccrc dehuerit; mare
dividcre,
ut
sicutfecit Moyscs, Exod., xiv; vel etiam
» flumen, sicut fecerunt Josue, cap. iii, et
Ehas, IV Reg., ii et ut fiercnt in aere
:

amplius peccare, ne cleterius tibi aliquid
contingat\ uhi dicit Chrysostomus, Ilom.
xxxviii in Joan., § 1, col. 553, t. 13:
« Discimus quod ex peccatis nata orat ei
aigritudo. » Quamvis aiitcm, ut Chrysos-
tomus dicit Snper iMatth., Iiom. xxxix,
((quanto anima est potior corpore, tanto
poccatum dimittere majus sit quam cor-
pus sanare; quia tamen illud non est
manifestum, facit minus, quod est ma-
nifcstius, ut demonstraret majus et non
manifestum.
Ad (jiiartumdicfMidum quod Super illud
Mntlh., IX Videte, ne qnis sciat, dicit
: sapicntia, kW (pia dicitur Sap., viii, 1,
Chrysostomiis, Ilom. xxxiii in Matth.
tonitrua, sicut factumest in montc Sinai,
quando lex dahatur, Exod., xix, ct sicut
Elias fecit III Regum, xviii.
4.Prceterea,opcramiraciilosapertinont
ad opiis guhernationis mundi pcr divinam
providcntiam. Hoc autcm opus pra»sup-
ponit creationem. Inconveniens ergo
videtur quod Christus in suis miraculis
iisus est crealionc, <piando soilicct mul-
til)licavit paiics; iion crgo convcnicntia
vi(UMitur fuisse (\jus miracula circa irra-
tionales creaturas.
Scd contra cst (juod Christus cst Dei
: quod disponit or/uiitt suaviter.

• h\ rariu. : « tota simul redit vel totum, ctc. » * Paulo alitcr in textu Reda\

QU^ST. XLIV, ART.
Respondeo dicendum, quod,
pra dictum est, miracula ad hoc
Cliristi
ordinal)antur quod virtus divinitatis cog-
nosceretur in ipso ad hominum sakitem.
Pertinct aufem ad virtutem Divinitatis,
ut omnis creatura sit ci subjecta. Et ideo
in omnibus creaturarum generibus mira-
cula eum facere oportuit, et
in hominibus, scdetiam in irrationaUbus
creaturis.
Ad primum ergo dicendum, quod ani-
maka bruta propinque se habcnt secun-
dumgenusadhominem unde et in eodem
; ejus mortem mortuis vita darctur tei^a
dic cum homine facta sunt. Et quia circa
corpora humana multa miracuhi fecerat,
non oportebat quod circa corpora bruto-
rum animalium akqua miracuhi facerct
pra^sertim quia quantum ad naturam
sensibilem et corporalcm eadem ratio est
de hominibus, et de akis animakbus,
praicipue tcrrestribus. Pisccs autem cum
vivantin aqua, magis a natura hominum
unde et alio die sunt facti in
dilFerunt;
quibus miraculum Christus fecit in co-
piosa piscium captura, ut legiturLucas^v,
et Joan., ult., et etiam in pisce quom
Petrus cepit, et in eo invenit statercm.
Quod autem porci in mare pra^cipitati
sunt, non fuit operatio divini miracuk,
sed operatio daemonum ex permissione
divina.
Ad secundum dicendum, quod,
Chrysostomus dicit Super Matth., hom.
Lxviiii,<(cum in plantis vel brutis akquid
tale Dominus operatur, non quseras qua-
literjuste siccata est ficus, si tempus non
erat: hoc enim quserere est ukimse de-
m.enti8e, quia scilicet in talibus non in-
vcnitur culpa et pocna: sed miracukim
inspice, et admirare miracuk factorem. »
Nec facit creator injuriam possidenti, si
creatura suo arbitrio utatur ad aliorum
salutem; sed magis, ut Hilarius dicit
Super Matth., c. xx, § 6, col. 1037, t. 1,
« in hoc bonitatis dominicse argumentum
reperimus nam ubi afferre voluit pro-
: 3° de testibus transflgurationis
curateeper sc salutis exempkim, virtutis
suae potestatem in humanis corporibus
exercuit ubi vero in contumaces for-
;
mam severitatis constituebat, futuri spe-
ciem damno arboris indicavit « et praeci-
:
pue ut Chrysostomus dicit, loc. cit., » in
ficulnea, quee est humidissima, ut mira-
culum majus appareat. »
Ad tertium dicendum, quod Christus
etiam in aqua et in aere fecit miracula,
qua? sibi conveniebant, quaiido scikcet,
ut legitur Matth., viii, 26, Imperavit
;
IV, ET QUiEST XLV, ART. I. 213
sicut su- ventis et mari\ et facta est tranqnillitas
magna. Non autcm conveniebat ei qui
omnia in statum pacis et tranquilktatis
revocarc vcnerat, ut velturbatioiiemaeris
vel divisionem aquarum facoret. Unde
Apostolus dicit Ilebr., xii, 18: Non ac-
cessistis ad tractabilem, et accensihilem
non sokim ignem, et turhinem, et calir/inem et .,
proccllam. Circa passionem tamen flivi-
sum est velum, ad ostendcndum resera-
tionem mysteriorum legis: aperta sunt
monumenta, ad ostendendum quod per
;
mota est, petrx scissse sunt, ad ostenden-
dum quod lapidea hominum corda per
ejus passioncm cmokirentur, et quod
totus mundus virtutc passionis ejus erat
in melius commutandus.
Ad quartum dicendum, quod multi-
pkcatio panum non est facta per modum
creationis, sed per additioncm extranese
materiae in panes conversae. Unde Au-
gustinus, Super Joan., tract. xxiv, § 1,
col. 1593, t. 3, dicit: « Unde multipkcat
de paucis granis segetes, indeinmanibus
suis multipkcavit quinque panes. » Mani-
fcstum cst autem quod per convcrsionem
grana multiplicantur in segetes.
CoNCLUsio. —Non modo in hominibus, sed
etiam circa irrationales crcaturas oportuit Cims-
tum miracula facere, ut ojus magis ostcndcrctur
sicut divinitas,cui omnia subjccta smit.
'
QU.ESTIO XLV.
DE TRANSFIGURATIONE CHRISTI.
(In quatuor articulos divisa.)
Deinde considcrandum est de transfi-
guratione Christi; et circa hoc quaerimtur
quatuor: 1" utrum convenicns fucrit
Christum transfigurari 2° utrum claritas
;
transfigurationis fuerit claritas gloriosa;
A° de ;
testimonio paternae vocis.
ARTICULUS PRIMUS.
Utriim fuerit conveniens Christum
transfKjurari.
Ad primum Vidctur
sic proceditur.
1 .
quod non convcniens Christum
fucrit
transfigurari. Non enim competit vero
corpori ut in diversas figuras mutetur,
sed corpori phantastico. Corpus autem
 *

214 SUMMA THEOLOGICA.

Christi non fiiitphantasticum,scdverum, pristinam formarn et facicm perdidisse,
ut supra habitum cst. Ergo videtur quod vel amisisse corporis veritatem, et as-
transfigurari non debucrit. sumpsisse corpus spiritualc vcl acreum ;

2. Pra3tcrea, figura est in quarta spe- sed quomodo transformatus sit, Evan-
cie qualitatis ; claritas autem cst in tertia, gchsta demonstrat, dicens Resplenduit :

cum sit scnsibilis qualitas. Assumptio facies cjus sicut sol ;vestimenta autem ejus
crgo a Christo transfiguratio
claritatis facta sunt alba sicut nix. Ubi splcndor
dici non
dcbet. facici ostenditur et candor describitur
3. Praetcrca, corporis gloriosi sunt vestium non substantia toUitur, sed glo-
;

quatuor dotes, ut infra dicetur; scilicct ria commutatur. »

impassibilitas, agilitas, subtihtas et cla- Ad sccundum diccndum, quod figura

ritas. Non ergo dcl)uit transfigurari ma-
gis sccundum assumptionem claritatis,
quam sccundum assumptioncm aliarum
dotium.
Scd contra cst quod dicitur Matth. xvii,
2, quod Jcsus tramfiguratus est ante trcs
discipulorum suorum.
Rcspondeo dicendum, quod Dominus
discipulis suis praenuntiata sua passione,
. induxerat cos ad sua^ passionis sequc-
lam. Oportct autcm, ad hoc quod ahquis
directe proccdat in via, quod fmcm ah-
circa extremitatcm corporis considera-
tur; est cnim figura qua;termino vel ter-
minis comprehcnditur. Et idco omnia
iUa, quae circa extremitatem corporis
, considerantur, ad figuram quodammodo
pcrtinerc vidcntur. Sicut autcm color,
ita et claritas corporis non transparentis
in ejus superficic attcnditur. Et idco as-
sumptio claritatis transfiguratio dicitur.
Ad tertium dicendum, quod intcr prae-
dictas quatuor dotes sola claritas cst qua-
litas ipsiuspersonae in seipsa aliae vero ;

quahter prsecognoscat; sicut sagittator
non recte jaciet sagittam, nisi prius sig-
num prospexcrit in quod jacicndum est.
Unde ct Thomas dixit, Joan., xiv, 5:
Domine, nescimus quo vadis et quo-
tres dotes non pcrcipiuntur nisi in ali-
quo actu, vel motu, seu passione. Osten-
ditigitur Christus in seipso aliqua iUarum
trium dotium indicia, puta agilitatis,
: cum supra undas maris ambulavit sub- ;

modo possumus viam scirc ? Et hoc pra»- tUitatis,quando dc clauso utero virginis
cipuc ncccssarium cst, quando via cst cxivit ; quando de ma-
impassibilitatis,
difficilis et aspera, ct itcr laboriosum, nibus Judaeorum vcl praecipitare, vel la-
finis vcro jucundus. Christus autem per pidarc cuin volcntium illaesus cvasit. Nec
suam passionem ad hoc pervenit ut glo- tamcn propter illas transfiguratus dici-
riam obtineret non sokim anima?, quam tur, seclpropter solam claritatcm, quae
habuit a principio sua3 conccptionis, scd pertinet aspcctum persona^ ipsius.
atl

ctiam corporis, secundum iUud Luc,

ult., 26 Hxc oportuit pati Christum
Co.NCLUsio. —
Convciiiens fuit ut Cluistus sua
,
transfiguratione gloriam suae et aliorimi resur-
et ita intrare in gloriam suam ad quam ; rectionis ostend^^l^ct.
ctiam pcrducit eos qui vestigia suae pas-
sionis scquuntur, secundum iUud Act.,
ARTICULUS II.
XIV, 21 Per multas tribulationes oportet
:

Dei. nos intrare in rcgnum cxlorum *. Et ideo
coiivcnicnsfuitut discipulis suis gioriam
suae claritatis ostcndcrct, quod cst ipsum
transfigurari, cui suos configurabit, se-
cundum iUudPbilipp., iii, 21, llcformabit
corpus humilitatis nostrss configuratum
corpori claritatis sux. Undc Bcda dicit
Utrum claritas Christi in transfiguratione
fuerit claritas gloriosa.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
tur quod illa claritas non fiierit claritas
gloriosa. Dicit enim qujcdam (Uossa Reda>
Super illud Matth. xvii, « Transfigura-
,

Super Marc: « Pia provisionc* factum tus est coram eis « Iii corporc, inquil,
:

cst ut contcmplationc scmper manentis mortali ostendit non immortalitatcm, scd

gaudii ad brcve tcmpus dclibata, fortius claritatem simil(>m futura' immortali-
advcrsa tolerarcnt. » tati. » Sed clarilas gloria' est claritas
Ad primum crgo diccndum, quod, si- immortalitatis. Non ergo illa claritas
cut Ilieronymus dicit Super xvii Matth., quam Christus discipulis ostondit, fuit
V. 2, coL i21, t. 7 « Ncmo putet Cbris-
: claritas gloriae.
tuni, pcr hocquod transfiguratus dicitur, 2. Praitcrca, Super iUud Luc, ix : \on

* Plcnius in Beda. CoUigitm" .TqiiiYaleiiter ex Bcda, col. 80, l. 3.

 ;

QU^ST. XLV, AKT. II. 215

gustnhunt mortem, donec videant regnum glorioso sed ad corpus (a^Cbristi in trans-
;

Dei, dicit Glossa interl., id cst, « g-lorifi- figuratione derivatacstclaritas a divinitate

cationem corporis in imaginaria rcpru> ctanima ejns, non pcr modum qnalitatis
scntationo fntnra; boatilndinis. » Scd immancntis ct afficicntis ipsnm corpus,
imago alicnjns roi non est ipsarcs. Ergo scdmagis pcrmodum passionis transeun-
claritas illa non fuit claritas bcatitudinis. tis, sicut cum acr illuminalnr a solc
3. Praeterea, claritas gloria^ non cst undc ille fnlgor tnnc in corpore Christi
nisi in corporc bnmano. Scd claritas illa apparcns miracnlosus fuit, sicnt ct hoc
transfignrationis ap[)arnit non solnm in ipsum quod ambnlavit supcr undas ma-
corpore Christi, sed etiam in vestimentis ris. Ilndc Dionysius dicit in Epistola wad
ejus et in nube lucitla qna? discipulos Cajwn col. 1071, t. 1 Supcr bominem : ((

obnmbravit. Ergo videtur quod ilia cla- operabatur Christus ea quae sunt Iiomi-
ritas non fnerit claritas gloriaj. nis et boc monstrat Virgo snpcrnatnra-
;

Sed contra est quod Super illud Matth., liter concipiens et aqua instabilis mate-
xvn: Transfigiiratus est ante eos, dicitllic- rialium et terrenorum pcdum sustinens
ronymus, col. 1 21 Qualis futurus cst, t. 3 : gravitatem. » Unde non est dicendum si-
tempore judicandi apparuit. Aposto- talis cnt Ilugo dc Sancto Victorc ' dicit, quod
lis. » EtSuperiWxidMatt.XYi, Donec videant Cbristus assumpsit " dotes claritatis in
filium hominis vejiientem in regno suo, transfignratione agilitatis ambulando
, ,

dicitChrysostomus, Ilom. lvu in Matth. : super marc, cgrcdiendo de

((Volens monstrare qnid cst illa gloria
in qna postca venturns est, cis in pra^-
senti vita revelavit,
sicut possibile erat
subtilitatis,
clauso utcro Virginis"; qnia dos nomi-
nat quamdam qualitatcm immanentcm
corpori gloriosi sed miraculosc habuit
:

eos discere, ut neque in Domini morte jam ea quae pertinent ad dotes. Et est similc
doleant. » quantum ad animam dc visione, qua
Respondeo dicendum, qnod claritas Paulus vidit Denm in raptu, ut in se-
illa, qnam Cbristus in transfigurationc cunda parte dictum est.
assumpsit, fuit claritas glorise quantum Ad primum ergo diccndum, quod ex
ad modnm cssendi. Claritas enim corpo- illo verbo non pstenclitur qnod claritas
ris gloriosi derivatur ab anima; claritate, non fnerit claritas gloriae, sed
Cbristi
sicnt Augustinns dicit in in Epist. cxvin quodnon fuerit ciaritas corporis gloriosi,
ad Dioscorum, § 14, col. 439, t. 2. Et si- quia corpns Christi nondum erat immor-
militer claritas corporis Cbristi in trans- tale : sicutenim dispcnsativc factum est
figuratione dcrivata est * a divinitate ut in Christo gloria animae non rcdunda-
ipsius, ut Damasccnus dicit III De ftde rct ad corpus ; ita fieri potuit dispensa-
orth., c. xvn, l,et a gloria
col. 1067, t. tive, nt rcdundaret quantum ad dotem
animae ejus. Quod enim a principio con- claritatis, et non quantum ad dotem im-
ceptionis Christi gloria animae non redun- passibilitatis.
daret ad corpus, ex quadam dispensa- Ad secundumdiccndnm, quod illa cla-

ritas dicitur imaginariafuissc, non quin

•*
tione divina factum cst, ut in corpore
passibili nostrae redcmptionis expleret essct vcra claritas gloriee, scd quia erat
mysteria, sicut snpra diclum est. Non ta- quaedam imago repraescntans illam glo-
men per boc adcmpta est Cbristo potes- riffiperfectionem, sccnndum quam cor-
tas derivandi gioriam animai ad corpus. pus erit gloriosnm.
Et boc qnidcm fccit quantum ad clarita- Ad tertium dicendum, quod sicut cla-
tem ^ in transfigurationc aliter tamen ; ritas quae erat in corporc Cbristi, rcprae-
quam in corporc glorificato. Nam ad cor- scntabat futnram claritatcm corporis
pus gioriticatum redundat claritas ab ejus, ita claritas vestimcntorum ejus de-
anima, sicut qualitas qnaedam perma- signabat fnturam claritatcm sanctorum,
nens, corpns afficiens; nnde fulgere cor- quae superabitur a claritate Cbristi, sicut
poraliter non est miraculosum in corpore candor nivis superatur a candore solis.

* Parm. addit et. » : <( divideretur. »

* Parm. addit gloria>. »
: <(
6 Parm. « quia. »
:

^ Legitm' apud Innocentium III in lib. IV De (a) alii contra

Tostatus, Abulensis, et nonnulli
myst. missae, cap. xii ad lin. sententiam comraunem negant, reliquum cor-
* Parm. : « quatuor. » pus Christi resplenduisse sicut facies ejus, eo
^ Parm. impossibilitatis in C(Bna, quando
: « et quod scriptm-a faciat tantum vultus ejus men-
dedit corpus suum ad cdcndum, sine hoc quod tionem.
 ,

216 SUMMA THEOLOGICA.

Undc Greg-orius dicit XXXUMoral. cap
col. 640, 2, qiiod « vestimonta Cliristi
t.
facta sunt splendentia, quia in supernai
claritatis culmine sancti omnes ei luce
» Vestium
justitifflfulgentes adhserebunt.
enim nomine justos, quos sibi adjunget,
significat, secundum illud Isaia;, xlix,
18: Omnibus his velut ornamento vestie-
ris. Nubes autem lucida significat Spiri-
tus sancti gloriam vel virtutem paternam,
ut Origenes dicit Hom. iii Matth., col.
1082, t.3 per quam sancti in futura glo-
,
ria protegentur. Quamvis etiam conve-
nienter signiricare possit
mundi innovati, qua? erit sanctorum ta-
bernaculum; unde, Pctro disponentc ta-
bernacula facere^ nubcs lucida discipulos
obumbravit.
— dictum cst. Ad gloriam autcm aeternae
CoNCLUsio. Claritas, quam
transflguratione ostendit, fiiit
sentialiter, licet non secundum moduni, cum
fuerit per modum transcuntis passionis.
ARTICULUS
Utrum testes transftgurationis
fuerint hiducti.
Ad
tcrtium sic proceditur. 1. Yidetur
quod non convenienter inducti fuerint
testes transfigurationis. Unusquisque
enim maxime potcst perhibere testimo-
nium dc notis. Scd qualis esset futura
gloria tempore transfigurationis Christi,
nulh homini per expcrimcntum erat ad-
huc notum, scd soUs angchs. Ergo tes-
tes transfigurationis magis dcbucrunt
esse angeh quam homincs.
2. Praitcrea, testes veritatis non decet
ahquafictio, sedveritas. Moyscs autcm et
Elias iion ibi vere airucrunt, scd imagi-
, . vi Christo omnes prophetaz testimonium per-
hihent. Ergo non soli Moyscs et Elias de-
bucrunt adessc tamquam testes, sed
etiam omnesprophetae.
4. Praeterea, gloria Christi omnibus
Christi fidchbus rcpromittitur, quos per
suam transfigurationcm ad iUius gloria3
desiderium accendere voluit. Non ergo
solos Petrumet Jacobum, et Joannem in
testimonium suae transfigurationis assu-
m mcre omncs discipulos.
debuit, scd
In contrarium est Evangelicae Scrip-
turae auctoritas, Matth., xvii, et Marci, ix,
claritatem et Lucse, ix.
Respondco dicendum, quod Christus
transfigurari voluit, ut gloriam suam ho-
minibus ostcnderet, et ad eam dcsideran-
dam homines provocaret, sicut supra
Christus in sua
gloriae claritas es-
beatitudinis adducuntur homines per
Cliristum, non solum qui post eum fue-
runt, sed etiam qui eum praecesserunt.
Unde, eo ad passioncm propcrante, tam
turbae quae sequcbantur, quam quae prae-
III.
ccdebant, ei clamabant Z^05«mz«, ut dici-
convenienter turMatth., xxi, quasi salutem ab eo pe-
tentes. Etideo convcniens fuit utde prae-
cedcntibus ipsum tcstes adessent, scilicet
Moyscs etEhas; et de scquentibus ipsum,
sciUcct Pctrus, et Jacol)us, et Joaimcs,
ut in ore duorum vel trium testium staret
hoc verbum.
Ad primum crgo diccndum, quod Chris-
tus per suam transfigurationem manifes-
tavit discipulis corporis gloriam, quse ad
solos homines pcrtinet. Et ideo conve-
nicnter non angcli, sed homines ad hoc
pro testibus inducuntur.
Ad secundum dicendum, quod Glossa
illa dicitur esse sumpta, ex libro^ qui in-
titulatur De tnirabilibus sacrx Scriptu-
:

narie dicit enim quaedam Glossa Super

; rse; qui non est liber authenticus, sed
illud Liic. IX Erantautem Moyses et Elias
, , : falso adscribitur Augustino. Et ideo iUi
« Scicndum est*, non corpora, vel ani- Glossae non cst standum. Dicit enim ex-
mas Moysi et Ehae ibi apparuisso, sed iii prcssc riicronymus, Super xvii Motfh.,
subjccta creatura illa corpora fuisse for- V. 3, col. 122, t. 7 « Considerandumcst
:

mata. Potest etiam credi, angelico mi- qiiod Scribis et Pharisans de cailo sigua
nistcriohoc factumcsse, utangeli eorum poscentibus, dare noluit Iiic vcro, ut ;

personas assumerent. » Non ergo vide- Apostolornm augcat fidcm, dat signum
tur quod fuerint convenienter testes. dcciTlo, Elia indc desccndcnte, quocous-
3. Prajtorea, Act. , x, 43, dicitur quod cendcrat, et Moyse ab inferis resur-

* H;ec habcntur in Glossa ordin., col.280, t. 2. visus cst, hahitumiingehat?... De qua cpuTstione
' I.ihruin /)c mirahiUbus S. Scripturw a qua- auctores non dithMcnt^M" dicunt, quod dum l)o-
dnm IlihcriKi, n(!C aiil(> annnm (i(iO, scriptum minus cuin trihus discii^ulis suis, et Klias, non
fuissc ( riti(_i jam suspicantur : lamcn non
in (pui cum iiiiMi^inatis scd veris corporilius convenisse
cxprcsse lcgunlm' qua> rercrt dc Moyse dicendum non duhitantur, et ipse Moyses in suo vero cor-
est ? utrum in corp(n'eiterum ad lianc ostensio- pore dc sepulcn) resumpto videtur. lih. Ill,
nem aderal ; an cx acre simuhilum, sicutSumucl c. XI, c(d. 2I!)8, t. 3.
 »

QU^ST. XLV, ART. III ET IV. 2n

gente. » Qiiod non est sic intelligcndum,
quasi luiima Moysi suum corpus resump-
scrit; scd quod auima cjus ap[)aruit per
aliquod corpus assumplum, sicut augcli
apparent. Elias autom appai-uit iu proprio
corpore, non quidem de carIo cmpyreo
allato, sed de aliquo emincnti loco, quo
fucrat in curru ignco raptus.
suam virginitatem, » et iterum propter
praerogativam evangelicae doctrinse ;
« Jacobus autem proptcr praerogativam
marlyrii. » Et lanicn hos ipsos noluit
hoc quod viderant, aliis annunliarc ante
rcsurrectionem, ne, ut Ilieronymus dicit,
col. 123, t. l.lnMatth., xvn,v. 9, « et in-
crcdibile esset pro rci magnitudine et ;

Ad tertium dicendum, quod, sicut Cliry- post tantam gloriam apud rudcs aninios
sostomus dicit Super Malth., hom. lvii, sequens crux scandalum facerct. » Vel
Moyses et Elias in medium adducuiitur etiam ^, « ne totaliter impedirctura po-
proptcr multas rationcs. Prima cstha^c, pulo ;» et" ut«cum
csscut Spirifu sancto
« quia cnim turlia? dicebant cum cssc rcplcti, tunc gcstorum spiritualiumtcstes
Eliam vel Jeremiam, aut unum cx pro- esseiit.
plictis, capita prophetarum secumducit,
ut saltem hiiic appareat difrerentia ser-
Co.Ncxusio. —
Coiif^ruum fuit, uthi tcstes trans-
ligurationis vocarcntur, quos cvangclica prodit
vorum ct Domini. »Sccunda ratio cst, historia ; dc pr«ccdenti])us sanctus Moyscs et
« quia Moyses legcm dedit, Elias pro Elias de scqucntihiis 1'clrus, Jacohus, ac Joan-
:

gloria Domini semulator fuit unde per nes, ut onincs se csse per gloriam suam glorifi-
:

caturum ostcnderct.
hoc quod simul cum Christo apparcnt,
exchiditur calumnia JudaBorum accusan-
tium Christum, tamquam transg-rcssorcm ARTIGULUS IV.
legisetblasphemum,Deisibigloriamusur-
pantem. » Tertia ratio est, « ut ostendat Utrum convenienter auditum fuerit
se habere potestatcm mortis ct vitse, et testimonium paternse vocis in transfigu-
esse judicem mortuorum et vivorum, ratione.
per hoc quod Moysen jam mortuum, et
Eliam adhuc viventem secum ducit. » Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Quarta ratio est, quia, sicut Lucas dicit, quod inconvenicnter auditum fuerit tes-
« loquebantur cumeo de excessu, quem timonium paternae vocis, Matth., xvii,
completurus erat in Jerusalem, » id est, 5, dicentis Hic est fdius meus dilectus.
:

de passione, et morte sua. Et ideo ut Quia, ut dicitur Job, xxxiii, 14: Semel
supra hoc discipulorum animos confir- loquitur Deus, et secundo id ipsum non
maret, « inducit eos in medium, qui se repetit. Scd in baptismo hoc ipsum pa-
morti exposueruntproDco iiamMoyscs : terna vox fuerat protestata. Non crgo fuit
cum periculo mortis seobtulit Pharaoni, conveniens quod lioc iterum protesta-
E^lias vero regi Achab. » Quinta ratio est, retur in transfiguratione.
quia volebat ut discipuli sui « aemularen- 2. Prsetcrea, iii baptismo simul cum
tur Moysi mansuetudinem, ct zelum voce paterna affuit Spiritus sanctus in
Elise. » Sextamrationem addiditHilarius, specie columbse quod intransfiguratione
;

cap. XVII In Matth., § 2, col. 1014, t. 1, factum noii fuit. Non ergo conveniens vi-
ut ostenderet scilicct se per legem, detur fuisse Patris protestatio.
quam dedit Moyses,et per prophetas, 3. Prceterea, Christus docerc incoepit
inter quos fuit Elias praecipuus, esse post baptismum, et tamen iii baptismo
praedicatum. vox Patris ad cum audiendum homines
Ad quartum dicendum, quod
alia mys- non induxerat. Ergo nec in transfigura-
teria non sunt omnibus exponendaimme- tione inducere debuit.
diate, sed per majorcs suo tempore ad 4. Praeterea, non dcbent aUquibus dici
alios debent devenire. Et ideo, ut Chry- ea quae ferre non possunt, secundum
sostomus sup. cit., « assump-
dicit, loc. illud Joan., xvi, 12: Adhuc multa habeo
sit tres potiorcs. Nam Petrus
tamquam vobis dicere, quae non potestis portare
excellens fuit in dilectione, » quam habuit modo. Sed discipuli vocem Patris fcrrc
ad Christum, et iterum in potestate sibi non potuerunt ' dicitur enim Matth.,
:

commissa « Joannes vero in privilegio

; xvii, 6, quod audientes discipuli cecide-
amoris, quo a Christo diligebatur propter runt in faciem suam et timuerunt valde.

'
Ex Rcmigio in Catena aurca D. Thomae. 1015, t. 1,
* Ex Hikuio, cap. xvii In Matth., § 3, col. * Parm. « poterant. »
 . :
;

218 SUMMA THEOLOGICA.

Ergo non dcbuit vox paterna ad eos fuit discipiilos voce paterna terreri et
ficri. prosterni, iit ostenderetur quod exccUen-
In contrarium est auctoritas evangc- tia iUius gloriae quae tunc dcmonstraba-
lica? Scripturse, Matth., xviiet Marci, ix. tur, excedit omnem sensum ct facuha-
Rcspondeo dicendum, quod adoptio tem mortahum, secundum iUud Exodi,
fdiorum Dei est per qiiamdam conformi- xxxiii, 20 : Non videbit me homo , et vivet.
tatcm imaginis ad Filium Dci naturalem. Et hoc cst quod Ilieronymus dicit Super
Quod quidem fit dupliciter: primo qui- XVII Matth., V. 6, col. d23, t. 7, quod
dem fit per gratiam viae, qiiae est con- « humana fragihtas conspectum majoris

formitas imperfecta ; secundo, per glo- gloriae ferre non sustinet. » Ab hac
riam patrifp,, qua erit conformitas per- autem fragihtate sanantiir homines per
fecta, sccuiidum illud I Joan., m, 2 : Christum, eos in gloriam adducendo :

Nunc Dei sumus ; et riondum appa-

filii qiiod significatur per hoc quod dixit eis
ruit quid erimus scimus quoniam cum
: Surgite^ nolite timere.
apparuerit, similes ei erimus, quoniam
viaebimus eum sicuti est. Quia igitur gra-
CoNCLUsio. —
Qucmadmodum in Cliristi bap-
tismo, ita et in transligm-ationc convenienter
tiam per baptismum consequimur, in Dci patris teslimonium auditum fuit, ad desi-
transfiguratione autcm prsemonstrata est gnandam adoptionem filiorum Uei, impei'fectam
claritas futurae gloria^, ideo tam in bap- quidcm per liaptismi gratiam, perfectam vero
per resurrectionis gloriam.
tismo quam in transfigurationc conve-
nicns fuit manifestari naturalem Christi
^ filiationem testimonio Patris quia solus ;

est perfecte conscius iUius pcrfectae ge-

rationis simulcum Filio et Spiritu sancto.
Adprimum orgo dicendum, quod ilkid
QU^STIO XLVI.
verbum referendum est ad aeternam Dei
locutionem, qua Deus Pater Verbum uni- DE PASSIONE CHRISTl.
cum protulit sibi coaetcrnum. Et tamen
potest dici quod licet idem corporali voce
(In duodecim articulos divisa.)
Deus bis * protulerit, non tamcn propter
idem, sed ad ostendcndumdiversum mo-
dum quo homines participarc possunt si- Consequenter considerandum est de
mihtudincm fihationis eeterna?. his quae pertinent ad exitum Christi dc
Ad secundumdicendum, quod, sicut in muiido: et primo, de passione ejus se- ;

baptismo, ubi declaratum fuit mysterium cundo, dc mortc tcrtio, de sepuDura

; ;

primse regenerationis, ostcnsa est ope- quarto, de descensu ad inferos.

ratio tothis Trinitatis, per hoc quod fuit Circa passionem occurrit triplex consi-
ibi Fihus incarnatus, apparuit Spiritus deratio. Primadeipsapassione secunda, ;

sanctus in specie cohimbae, et Patcr fuit de causa efficiente passionis tertia ;

ibi declaratus in voce; itaetiam in trans- de fructii passionis.

figurationo qiuc est sacramcntum socunda? Circa primiim quaeruntiir duodeclm :

regencrationis, tota Trinitas apparuit, 1° utriim necesse fucritChristumpati pro

Patcr in voce, Filius in homiiie, Spi- hberatione hominiim 2° utriim fiierit
;

ritus sanctus in iiiibc clara: quia sicut ahiis modus possibihs hberationis hu-
in baptismo dat innocentiam, qua? per man» 3° iitriim ihc modus fiierit con-
;

simphcitatom columba? dcsignatur, ita vcnientior 4" utriiin

; fucrit convenicns
in resurrectione dabit electis siiis clari- qiiod in criico patcrctiir 5° de genera-
;

tatem gloriae etrefrigerium ab omni malo, htate passionis ejus 6° utriimdokir quem
;

quae designantur iii nube hicida iii passionc siistiiiiiit, fiicrit maximus;
Ad tcrtium diccndiim, quod Christiis 7" utruin tota anima cjus patcrctur
vencrat gratiam actuahter darc, gloriam 8" iitrunipassio cjus ini[)cdivcrit gauihum
vero promittere verbo. Et ideo conve- fruitionis 9° (k^ temporc passionis
;
10° ;

nientcr iii transfiguratione inducuntur dcloco ;

11° utrum conveniens fucrit ip-
homines iit ipsum audiant, non autem in siim cum latronilius crucifigi ;
12" iitnim
baptismo. jiassio ipsiiis Christi sit divinitati attri-
Ad quartiim dicen(him quodcoiivenicns bucnda.

' In Parm. doesl : « his. »

 OUiEST. XLVI, AUT. I. 219
manifestum cst quod non fuit necessa-
AHTICULUS PRIMUS. rium Christum pati nequc ex parte Dci,
ncque ex partc hominis alio modo di- ;

Utmm fucrit necessarmm Christum pati cilur nccessarium ex aliquo ex-

ali(piid
pro libcratione humani rjcncris. tcriori quod quidcm si sit causa cflicicns,
;

velmovcns, facitnecessitatem coactionis ;

Ad primum sic proceditiir. 1. Vidctur ut puta cum aliquis non potest ire prop-
quod non fucrit ncccssarium Christum tcr violentiam dctincntis ipsum si vero :

pati pro humani gcncrislii)cratione. IIu- illud extcrius quod

manum cnim genus Hi)crari non potcrat
nisi a Dco, secundum ilhid Isa.,xLV,21:
Numquid non ego Dominus et non est
ultra Deus absquc me ? Dcus justus et sal-
vans non est praster me. In Dcum autem
non cadit aliqua nccessitas, quiahocre-
pugnaret omnipotentiaj ipsius. Ergo non
fuit necessarium Christum pati.
2. Pra^terca, ncccssarium vohintario
opponitur. Sed Christus propria volun-
tate cst passus dicitur enim Isa., uii, 7:
: cessitate finis qui quidem potest tripli-
ncccssitatcm in-
ducit, sit finis,
aliquid ncccs-dicitur
sarium ex suppositionc finis, quando
scilicct finis alicpiis aut nullo modo po-
tcst esse, aut non potest esse conve-
nienter nisi * tah flne praesupposito. Non
ergo fuit necessarium Christum pati ne-
cessitate coactionis neque ex parte Dei,
qui Christum definivit pati, neque etiam
ex parte ipsius Christi, qui voluntarie
passus est. Fuit autem necessarium ne-
:

Oblatus est quia ipse voluit. Non crgo
necessarium fuit eum pati.
3. Praetcrca, sicut in psaL xxiv, 10,
dicitur, Universse vige Domitii misericordia
et veritas.Scd non vidctur necessarium
quod pateretur ex parte m-isericordiae
divinai, quae, sicut gratis dona tribuit,
ita videtur quod gratis dcbita rclaxet abs-
citer intelligi. Primo quidem ex parte
nostra, qui per ejus passionem liberati
siimus, secundum illud Joan., m, 14:
Oportctexaltari filium hominis ; ut omnis
qui credit in ipsum non percat, sed habeat
vitam geternam. Secundo, ex partc ipsius
Christi, qui per humilitatem passionis
meruit gloriam exaltationis et ad lioc :

que satisfactione nequc etiam ex parte

: pertinet quoddiciturLuc, ult., 26: A^ow«e
sccundum quam homo
divinee justitise, oportuit pati Christum et ita intrarc in
aeternam damnationem merucrat. Ergo gloriam suam ? Tertio, ex parte Dci, cu-
videtur non fuisse iiecessarium quod jus definitionem ^ circapassionem Christi
Christus pro Uberatione hominum pate- praenuntiatam in Scripturis, et praefigu-
retur. ratam in observantia veteris Testamenti,
Praeterea angelica natura est excel-
4. oportebatimplcri ct hoc est quod dicitur
:

lentiorquam humana, ut patet per Diony- Luc, XXII, 22 Filius homijiis secunduni
:

sium IV cap. De div.7iom., § 2^ col. 695, quod definitumest, vadit etLuc, ult., ;
1. 1 Sed pro reparatione angelicae naturae,
. 44 Heec sunt verba quse locutus sum ad
:

quae peccavcrat,Christus non est passus. vos cum adhuc cssem vobiscum, quoniam
Ergo videtur quod ncc ctiam fuerit ne- necesse est impleri omniaquae scripta sunt
cessarium eum pati pro salute liumani in lege Moysi et Prophetis, ct Psalmis de
generis. me quoniam: sic scriptum est, et sic opor-
Sed contra est quod dicitur Joan., iii, tebat Christum pati, et resurgere a mor-
1 4 Sicut Moyses exaltavit serpentcm in
: tuis.
deserto, ita oportet exaltari Filium homi- Adprimumergo dicendum, quod ratio
nis, ut omnis qui credit in ipsum nonpe- iUaprocedit de necessitate coactionis ex
reat^ sed habeat vitam seternam quod : parte Dei.
quidem de cxaltatione in cruce intclli- Ad secundum dicciidum, quod ratio
gitur. Ergo videtur quod Christum opor- illa procedit de necessitate coactionis ex
tuerit pati. parte hominis Christi.
Respondco dicendum, quod, sicut Phi- Ad tertium diccndum, quod hominem
losophus docet in V Mctaph.., text. 6, ne- liberari per passionem Christi, conve-
cessarium multipliciter dicitur uno qui- : uiens fuit et misericordiae, et jus-
dem modo quod sccundum sui naturam titiae cjus. Justiti<e quidem, quia per
impossibile est aliter se habere; et sic passionem suam Christus satisfecit pro

* Ita cum Mss. passim edit. antiqiii ot Nicolai. * Quidam Cod. : « Cujus definitio est... prai-
Cod. Alcan. : « nisi tali pra^supposito. » nuntiata... prailigurata. »
 :

220 SUMMA THEOLOGICA.

peccato humani generis et ita homo per ; Praeterea, justitia Dei exigebat ut
3.
justitiam Christi Uberatus est: miscricor- homo a peccato hhcraretur, Christo per
dise vero, quia cum homo per sc satis- passionem suam^ satisfacientc. Sed Chris-
facere non posset pro peccato totius hu- tus suam justitiam non potest praeterire
manae naturae, utsupra dictum est, Deus dicitur enim
ad Timoth., ii, 13
II Si :

ei satisfactoremdeditFiUumsuum, secun- non crcdimus, ille fidelis permanet, ne-

dum illud Rom., iii, 24: Justificati gra- gare seipsum non potest. Seipsum autem
tis pcr gratiam ipsius, per redcmptioncm negaret, si justitiam suam negaret, cum

quas est in Christo Jesu, quem proposuit ipse sit justitia. Ergo videtur quo(l non
Deus propitiationcm pcr fidem in sanguine fuerit possibile aho modo hominem libe-
ipsius:Gi hocfuitabundantioris miscricor- rari quam
per passionem Christi.
dia3 quam si peccata absque satisfactionc non potest subessc
4. Praeterea, fldci
dimisissct. Unde dicitur Ephes., ii, 4 : falsum. Sed antiqui Patres crediderunt
Deus, qui dives est in misericordia, prop- Christum passurum. Ergo videtur quod
ter nimiam charitatem, qua dilexit nos, nonpotuerit esse quin Christus pateretur.
cum essemus mortuipeccatis, convivificavit Sed contra est ({uod Augustinus dicit
nos iti Christo. XIII De Trin., cap. x, § 13, col. 1024,
Ad quartum diccndum, quod peccatum t. 8 Istum modum (pio nos pcr me-
: ((

angeh non fuit rcmcfUabile, sicut pecca- diatorcm Dei et hominum hominem Chris-
tum hominis, ut ex supradictis inprima tum Jesum Deus hberare dignatur, as-
parto patet. serimus bonum ct divinae congruum
CoNCLUsio. — Quamquam neccssarium non fue- dignitati verum etiam ostendamus iion
;

rit Christum pati aliqua coactionis necessitate, vel alium modum possibilcm Deo defuisse,
cx parte Dei, qui ipsum pati definivcrat, nec cujus potestati cuncta aecjuahtcr sul)ja-
ipsius, qui voluntarie passus fuit neccssarium ;
cent. ))

tamcn, et cxpedicns fuit, ut sibi, et nobis vitam

Respondeo dicendum, quod aliquid
promcreretur setcrnam, pro nobis patri satisfa-
ciens, et ut omncm in hoc impleret Scripturam. potest dici possibile vel impossibile du-
phcitcr: unomodo simplicitcret absohite;
aho modo ex suppositione. Simphciter
ARTICULUS IL igitur et absolute loqucndo, possibile
fuit Deo aho modo hominem liberare
Utrum fuerit possibilis alius modus libe-
rationis humanse quam per passionem
quam per passioncm Christi, quia no7i
Christi.
est impossibile apud Deum omne verbum,
ut dicitur Luc, i, 37. Scd cx ah([ua sup-
Adsecundum
sicproceditur. 1. Videtur positionefacta, fuitimpossibile. Quia enim
quod non fuerit possibiUs ahus modus impossibile cst Dei praescientiam fahi et
hberationis humanaiquam per passionem cjus vohintatem seu dispositionem cas-
Ghristi. Bicit cnim Dominus, Joaii., xii, sari; supposita praiscientia et praordi-
24 :granmn frumenti cadens in ter-
Nisi natione Dei de passione Christi, non erat
ram mortuum fuerit, ipsum solum manet; simul possibile Christum non pati, vel
si autem mortuum fuerit, multum fruc- homincm aho modo quam pcr cjus pas-
tum affert ubi dicit Augustinus, Tract.
: sioiicm libcrari. Et cst cadcm ratio do
Li in Joan., § 9, coL 17 60, t. 3, quod omnibus his quae sunt praescita et prae-
« soipsum granum dicebat. » Nisi ergo ordinata a Deo, ut in prima parte habi-
mortem passus essct, ahtcr fructum tumest.
nostraj hberationis non fecisset. Ad primum crgo dicendum, quod Do-
42,Dominus
2.Praeterea, Matth., xxvi, minus ibi loquitur, supposita pra?scieiitia
dicit ad Patrem non potest: Pater mi, si et praeordinatione Dei, secundum quam
hic calix transire, nisi bibam illum, fiat erat onhnatum iit fructushumana^
salutis
voluntas tua. Loquitur autem ibi (h:; calice iion scqiicrctiir iiisi Christo paticntc.
passionis. Ergo passio Ghristi pnetcriri Et iiitcUigcndum est quod
simUitcr
non poterat unde et llikuius dicit,
; secundo objicitur Si non potest calix
:

cap. XXXI M
Matth., § 10, col. 1069, t. 1 :. transire, nisi bibam iilum, scihcet prop-
(( Idcn calix trausirc non potcst, nisi tcr hoc (piod tu ita disposuisti unde sub- :

ilhiin bibal, quia rcparari * nisi ex ejus dit : Fiat voluntas tua.
passionc non possumus. » Ad tertium diccndum, quod hiuc etiam

' In Parm. : « quia pati. » ' In Parm. deest : « suani. »

 QU.EST. XLVI, ART. II ET III. 221

(lepcndet ex voluntate divina, ab

jiistitia per violentiam quia violentiaest « quae-
:

humano genere satisfactionem exigentc dam seu casus ab eo quod est

excisio,
pro peccato; alioquin * si voluisset ahsque secundum naturam, » ut dicitur in hb. II
omni satisfactiono homincm a peccato l)e Cielo, Scd passio Christi
tcxt. 18.
Uhcrarc, contra justitiam non fecissct. mortcm vioientam induxit. Ergo conve-
Ille enim judex non potest salva justitia nientius fuisset ut Cbristus naturali morte
culpam sine pcena dimittere, qui habet moriendo hominemliberaret, quam quod
punire culpaminalium commissam, put;i pateretur.
vel in ahum homincm, vcl in totam rem- 3. Prseterea, convenientissimum vidctur
pubhcam, sive in superiorem principem. quod ille qui violcnter et injuste detinet
SedDeus nonhabet ahquem superiorem, ahquid, per superioris potentiam spolie-
sed ipse est supremum et communc tur unde Isa., lii, 3, dicitur
: Gratis :

bonum totiusuniversi. Etideo si dimittat ve?iumdati estis, et sinc arqento redime-

peccatum, quod habet rationem cnlpa^, mini. Sed diabolus iiuUum jus in homine
ex eo quod contra ipsum committitur, habebat, quem per fraudem deceperat, et
nulh facit injuriam sicut quicumque
; per quamdam violentiam servituti sub-
homoremittit otiensam in so commissam jectum detincbat. Ergo vidctur conve-
ahsque satisfactione, misericorditer ct iiicntissimum fiiisse quod Cliristus dia-
non injuste agit. Et ideo David miseri- bohim per solam potentiam spoharet
cordiam petens dicebat, psal. l, 6 Tidi : absque sua passione.
soli peccavi quasi dicat Potes sine in-
;
: Sed contra est quod Augustinus dicit
justitia mihi dimittere. \\\\ De Trinit., cap. x, § 13, col. 102-i,
Ad quartum dicendum, quod fides hu- t. 8 : « Sanandae nostrae miseriae con-
mana, et etiam Scriptura^ divina% quibus venientior modus alius non fuit quam pcr
fides instruitur, innituntur pra^scientiai Cliristi passionem. »

et ordinationi Et
^ divinae. ideo eadem Respondco dicendum, quod tanto ali-
ratio est de necessitate quae provenit ex quismodus convenientior est ad asse-
suppositione eorum, et de necessitate quendum finem, quanto per ipsum plura
quae provenit ex praescientia et voluntate concurrunt quse sunt expedientia fini.
divina. Per hoc autem quod homo per Christi
— passionem est hberatus, multa concur-
CoiNCLUsio. Quamquam alio modo, quam
pqr passionem, jiotuerit Dcus liumamim gcnus rerunt ad salutem hominis pertinentia
liberare, suppositatamendivina pra^scientia, fuit prseter hberationem a peccato. Primo
impossibilcalio modo,quam pcr passionem, hoc enim per hoc liomo cognoscit quantum
tautum bonum humano generi preestari. Deus hominem dihgat, et per hoc provo-
catur adeum dihgendum, inquoperfectio
ARTICULUS III. humanae salutis consistit; unde Apostolus
Rom.,
dicit v, 8 : Commendat charitatem
Utrum fuerit aliquis modus convenientior suam Deus in nobis quoniam cum ini-
:

ad liberationem humani generis quam mici *

essemus, Christus pro nobis mor- * Adhuc
per passionem Christi. tuus est. Secundo, quia per hoc dcdit peccatores.
nobis exemplum obedientiae, humilitatis,
Ad
tertium sic proceditur. 1. Yidetur constantia?, justitise et caBterarum virtu-
quod ahus modus convenicntior fuisset tum in passione Christi ostensarum, quae
hberationis humanaB quam per passionem sunt necessariae ad humanam salutem :

Christi. Natura enim in sua opcratione unde diciturl Pet., ii, 21 C hristus passus
:

imitatur opus divinum, utpote a Dco
mota et regulata. Sed natura non facit
per duo quod per unum potest facere.
Cum ergo Deus potuerit hominem libe-
rare sola propria voluntate, non videtur
conveniens fuisse quod ad hberationem
humani generis Christi passio adderetur.
2. Prseterea, ea quai fiunt per naturam,
convenientius fmnt quam ea quae fmnt
estpro nobis, vobis relinquens exemplum.,
ut sequamini vestigia ejus. Tertio, quia
Christus per passionem suam non solum
hominem a peccato hberavit, sed etiam
gratiam justificantem et gloriam beati-
tudinis ei promeruit, ut infra dicctur.
Quarto, quia per hoc est homiiii in-
ducta major necessitas se immuncm
a peccato conservandi '\ secundum illud

* Parm. : « nam. » » In Parm. additm' « qui sc sanguine Christi

:

* Parm. : « prajordinationi. » redemptum cogitat a peccato. »

222 SUMMA THEOLOGICA.
1 Coriuih., vi, 20 Empti enim estis:

pretio magno : glorificate et portate Deiim ARTICULUS IV.

in corpore vestro. Quinto, quia hoc ad
majorem dignitatom hominis cessit, ut Utrum Christus pati debuerit in cruce.
sicut homo
victus fucrat et deceplus a
diabolo, ita etiam homo essct qui diaho- Ad quartum sic proceditur. \ . Videtur
lum vinceret et sicut homo morlem
; quod Cliristus non debuerit [)ati in cruce.
meruit, ita homo moriendo mortem su- Vcritas enim debet respondere figurae.
peraret. IJnde dicitur I ad Corinth., xv, Sed in figura Christi praecesserunt omnia
57 Deo gratias, qiii dedit nohis victoriam
: sacrificia veteris Testamenti in quibus
per Domimim nosttmm Jesum Christum. animalia gladio necabantur, et postmo-
Et ideo convenientius fuit quodperpassio- dum igni cremabantur. Ergo videtur quod
nem Christi Uberaremur quam per solam Christus non debuerit pati in cruce, sed
Dei voluntatem. magis gladio vel igne.
Ad primum ergo dicendum, quod na- 2. Praeterea, Damascenus dicit lib. III
tura ctiam utaliquid convenientius faciat, Orth. fid., cap. xx, col. 1082, t. 1, quod
plura ad unum assumit, sicut duos Christus non debuerit assumere detrac-
oculos ad videndum et idem patet in ahis.
: tibilcs passiones. Sed mors crucis videtur
Ad secundum dicondum, quod, sicut fuisse maxime detractibilis et ignomi-
dicit Chrysostomus « Christus iion sui
* niosa: unde dicitur Sap., ii, 20 Morte :

mortem, quam non habebat, cum sit turpissima condemnemus eum. Ergo vi-
vita, sed hominum mortem venerat con- detur quod Christus non dehuerit pati
sumpturus. Unde non propria morte mortem crucis.
corpusdeposuit, sed ab hominibus illatam 3. Praeterea, de Christo dicitur, Bene-
sustinuit. Sed et si segrotavisset corpus dictus qui venit in nomine Domini, ut
ejus, et in conspectu omnium solveretur, patet Matth., xxi, 9. Sedmorscrucis erat
inconveniens erat eum qui sanaret aUo- mors maledictionis, secundumillud Deut.,
rum lang-uoros, habere proprium corpus xxi^ 23 Maledictus a Deo est qui peiulet
:

affectum languoribus. Sed et si absque in ligno. Ergo videtur quod non fuerit
morbo aUquo corpus aUcubi seorsum conveniens Christum crucifigi.
deposuisset, ac deinde se ofTerret, non Sed contra est quod diciturPhilip., ii,
crederetur ei de resurrectione disserenti. 8 :Factus est obedie)is usque admortem,
Quomodo enim pateret Gliristi in morte mortem autem crucis.
victoria, nisi coramomnibus eam patiens, Rospondeo dicendum, quod convenien-
per incorruptionem corporis probasset tissimum fuit Ghristum pati mortem
extinctam? » crucis.
Ad tertium dicendum, quod Ucet dia- Primo quidem propter exemplum vir-
bolus injuste invaserit hominem, tamen tutis. Dicit enim Augustinus in lib.
homo propter peccatum juste erat sub LXXXIII QQ., qua-st. xxv, col. 17, t. 6 :

servitute diaboli derelictus a Deo. Et ideo « Sapientia Dci hominem ad exemplum,

convenions fuit ut per justitiam homo a
servitutc diaboli liberaretur, Christo sa-
tisfaciente pro ipso persuam passionem.
Fuit eliam hoc conveniens « ad vincen-
dam superbiam diaboU, qui cst desertor
justitiae et amator potentia^ ut Christus
diabolum vinceret et hominem hberaret,
non per solaoi potentiam Deitatis, sed
etiam per justitiam ot Immihtatom pas-
sionis, » ut Augustinus dicit XIII De
Trinitate cap. xiii, etc. col. 1026
,
t. 8.
CoNCLiiPio. — Convenientius
berari per passionem Christi, ciim niajora et
potiora bona per eam consecuti fuerimus, quam
per solam Dei voluntatem.
quo recte viveromus, suscopit. Pertinet
autem ad vitam rectam, ea qua* noii sunt
metuenda, non metuere. Sunt autem
homines qui quamvis mortcm ipsamnou
timeant, gonus tamon mortishorrescunt.
Ut orgo nullum genus mortis recte vi-
venti homini metuendum esset illius
hominis cruce ostendendum fuit. Nihil
eiiim erat iiiter omnia genera murtis illo
genere execrabilius ot formidolosius. »
, , Secundo, quia hoc gonus mortismaxi-
me convenicns erat satisfactioni pro
fiiit hominem 11-
peccato primi parontis, cpiod fuit ex oo
quod contra maiidatum Doi pomum ligni
vetiti sumpsit. Et ideo convonions fuit

' Cod. : « Chrysostomus ; scd apud Chrysosto-

» nasius hahet in Orat. de incamat. Yerbi et ejus
mum non h^guntur, dum eadem expresse Atha- udvcntus corporaH, § 22 et 23, col. [Xi, t. I.
 ,

QU^.ST. XLVI, AUT. IV. 2'2',i

quod Christus ad satisfaciendum pro illo
peccato seipsum pateictur ligno affigi,
quasi restituens quod Adam sustulerat,
secundum illud psal. lxviii, 5 Qu33 iion
rapiii, tunc exolcebum. Unde Auguslinus
quod ab ipso ligno us(iuc ad tcrramcons-
picuumest; ibi enimquodaminodostatur,
id est persistitur et perseveratur, quod
: longanimitati fril)nilnr. Allitndo estinea
ligni parte qua'ai) illo (piod Iraiisversum

dicit, iii quodam Sermone de passione, siirsum vcrsusreliiKiuitur, hoc est

figitur,
XXX in append., § 1, col. 1808, t. 5 » : ad caput crucifixi, quia bene sperantium
Contcmpsit Adam praiccptum, accipiens superua expectatio est. Jam vcro illud "

ex arbore pomum; sed quicquid Adam
perdidit, Christus in cruce invenit. »
Tertia ratio est, quia, ut Chrysosto-
mus dicit iii Senn. de jjassione, horn.
de cruce et latrone, col. 14, t. 4 « in
excelso ligno ct noii sub tecto passus
est, ut etiam ipsius aeris natura munde-
tur. Sed et ipsa terra simile beneficium
sentiebat, decurrentisdelatere sanguinis
stillationemundata. » Et Super illud Joan
ex ligno, quod fixum occultafur unde
totumilhidexurgit, profunditatem signi-
ficat gratuita? gratiae. » Et, sicut Augus-
i tinus Super Joan., tract. cxix, § 2,
* col. 1950, t. 3, dicit, « lignum, in
quo fixa eraiit membra patientis, etiam
cathedra fuit magistri docentis. »
Septimaratio est, quia hoc genus mor-
tis pliirimis figuris respondct. Ut eiiim
. Augustinus dicit in Sermone de Passione ''

III Oportet exaltari fdium hominis, dicit

: (( de diluvio aquarum humanum gcnus
Theophylactus « Exaltari audiens, sus-
: arca lignea liberavit de iEgypto Dei po-
;

pensioncm iiitelligasin altum, utsanctifi- pulo recedente Moyscs mare virga divisit,
caret aerem, qui sanctificaverat terram et Pharaonem prostravit, et populum I)ei
ambuhmdo in ea. » redemit; idem Moyses lignum in aquam
Quarta ratio quia per hoc quod iii
est, misit, et amaram aquam in dulcedinem
alto moritur, ascensum iiobis parat in commutavit et lignea virga de spirituali
;

caelum, ut Chrysostomus ^ dicit. Et inde pctra salutarisundaprofertur; et ut Ama-

est quod ipse dicit Joan., xii, 32 Eyo : lech vinceretur, circa virgam Moyses ex-
si exaltatus fuero a terra, omnia traham pansis manibus extenditur, et lex Dei ar-
ad meipsum. cse Testamenticrediturlignea;, ut his om-
Quinta ratio est, quia hoc competit uni- nibus ad lignum crucis, quasi per quos-
versah salvationi totius mundi. Unde dam gradus, veniatur. »
Gregor. Nyssen. dicit, Serm. i de resur- Ad primum ergo diccndum, quod al-
rect., col.623, 3, et Damascenus ^ et
t. tare holocaustorum, in quo sacrificia
Augustinus, quod « figura crucisa medio animalium ofTerebantur, erat factum de
contactu inquatuor extrema partita, signi- lignis,ut habeturExodi, xxvi, et quantum
virtutem et providentiam ejus qui in
ficat ad hoc veritas respondet figurae, iion
ea pependit, ubique diflusam. » etiam autem oportet quod quantum ad omnia,
Chrysostomus dicit * ut supra, quod in quia jam noii esset similitudo, sed veri-
cruce expansis manibus moritur, ut
« tas, ut Damascenus dicit in III lib. Orth.
altera manu veterempopulum, alteraeos fid., caj). XXVI, col. 1093, t. 1. Specia-
qui ex gentibus sunt, trahat. » litertamen ut Chrysostomus ^ dicit
,

Sexta ratio est, quia per hoc genus « non caput ei amputatur, ut Joanni ;^

mortis diversae virtutes designantur. neque sectus cst, ut Isaias; ut corpus

Unde Augustinus dicit in Ub. De gratia
veterisetnovi Testamenti, ^QAYice,iepist. cxl,
cap. XXVI, § 64, col. 566, t. 2 « Non frus-
tratale genus mortis elegit,utlatitudinis,
et altitudinis, et longitudinis, et profuii-
ditatis, de quibus Apostolus loquitur,
magister existeret. Nam latitudo est in
eo ligno, quod transversum desuper
integrum, morti servet, ct
et indivisibile
non fiat occasio voleiitibus Ecclesiam di-
: videre. » Loco autem materiahs ignis
fuit in holocausto Christi ignis charitatis.
Ad secundum dicendum, quod Christus
detractibiles passiones assumere renuit,
quae pertinebant ad defectum scientiae
figi- vel gratise, aut etiamvirtutis non autem ;

tur hoc ad bona opera pertinet, quia

: illas qua3 pertinent ad injuriam ab exte-
ibi extenduntur manus. Longitudo in eo riori illatam; quinimo, ut dicitur Ilebr.,

1 Edit. Vives. * Atlianasius, uLi supra in not.

^ Legitui' apud Atlianasium in Orat. dc incar- Heecin nuUo sormoneU. Augustini leguntur,
5

natione Verbi, § 25, col. 139, t. 1. sed aequivalenter et partim ex Sermone xxxu ap-
* Parm. « Damasc.,lib. \x Orth.fid., cap. xii,
: pend. colligi possunt.
et August., Epist. cxlv, al. cxxxm, cap. xxvi. » Atbanabius, ubi supra in uot.
•=
 : ;

224 SUMMA THEOLOGICA.

XII, 2 : Sustinuit crucem, confusione con- torum. Ergo debuit pati omnegenus pas-
tempta. sionum.
Ad terlium cUcciuliim, quod, sicut Au- Sed contra est quod diciturJoan., xix,
gustinus dicit XIV Contra Faiistum, cap. 32, quod milites pjrimi (juidem fregerunt
IV, V, VI, col. 297, t. 8, peccatum male- crura, et alterius qui crucifixus est cum eo:
dictum per consequens mors, et
est, et adJesum autem cum non frege-venissent,
mortalitas ex peccnto proveniens. Caro runtejus crura. Non ergo passus est om-
autem Christi mortalis fuit, similitudinem nem humanam passionem.
habens carnis peccati et propter hoc Moy-
; Respondeo dicendum, quod passiones
ses eam nominat maledictum ; sicut et humauffi possunt considerari dupUciter :

Apostohis nominateumpeccatum, dicens uno modo quantum ad specicm; et sic

II ad Corinth., v, 21 Eum qui non : non oportuit Cliristum pati omnem pas-
noverat peccatum, pro nobis peccatum sionem, quia multae passionum species
fecit, sciUcet propter poenam peccati. silji invicem contrariantur, sicut combus-

« Nec ideo major invidia est, quia dixit tio inigno et submersio in aqua loqui- ;

Maledictus est a Deo; nisi enim Deus
odisset peccatum, et mortem nostram,
non ad eam suscipiendam atque delen-
damFiUumsuum mitteret. Confitere ergo
maledictum suscepisse pro nobis, quem
confiteris mortuum essc pro nobis. »
Unde Galat., iii, 13, dicitur Christusnos
redemit de maledicto legis, factus pro no-
bis maledictum.
CoNCLusio. — CongTinim
omniuin salutc moriturus advencrat, ct pro pcc-
cato primi hominis satisfacturus, non aliam,
quain mortem crucis pateretur.
murenim nunc de passionil3Us ab extrin-
seco iUatis, quia passiones ab intrinseco
causatas, sicut sunt aegritudines corpora-
les non decuit eum pati, ut supra dictum
est. Sed secundum genus passus est
omnem passionem humanam. Quod qui-
: dem potest considerari tripliciter. Uno
modo ex parte hominuma quibus passus
est. Passus est enim aliquid et a (ientili-
bus, et a Judaeis, a masculis, et a femi-
fuit, ut is, qui pro
nis, ut patet de ancillis accusantibus Pe-
trum. Passus est etiam et a principibus,
et a ministris eorum, et a popularibus,
secundumillud psal. ii, 1 Quare fremue- :

runt gentes, et populi meditati sunt ina-

ARTICULUS V.
nia? Astiterunt reges terrae, et.principes
Utrum Christus om^ies passiones convenerunt in unumadversus Dominum,
sustinuerit. et adversus Christum cjus. Passus est
etiam a famiUaribus et uotis sicut patet ;

Ad quintum sicproceditur. 1. Videtur de Juda eum prodente, et Petro ipsum

quod Christus omnes passiones sustinue- negante. Alio modo patet idem ex parte
enim Hilar., X De
rit. Dicit Trinit., § 11, eorum in quibus homo potest pati. Pas-
col. 351, t. 2 : « Unigenitiis Dei ad per- sus est eiiim Christus in suis amiciseum
agendum mortis suae sacramentum, coii- deserentibus in fama per blasphemias
:

summasse se omne humanarum passio- contra eum prolatas in houore et gloria

;

num genus testatur, cum incUnato ca- per irrisiones et contiimelias ei illatas
pite emisit spiritum. » Videturergoquod in re])us pcr hoc qiiod etiam vestibus
omnes passiones humanas sustinuerit. spoUatus est in anima per tristitiam, tse-
;

2. Praiterea, Isa., lii, Ecce

13,dicitur : dium et timorem in corpore per vulnera
;

intelliget sei^us meus, exaltabitur, ekva- et flageUa. Tertio, potest considerari

bitur, et sublimis erit valde ; sicut obstupue- quantum ad corporis membra. Passus
runtsuper eum multi, sic incjlorius erit inter cst enim Christus in capite pungentium
viros aspectus ejus, et forma ejus inter spinarum coronam; iu manibus et pedi-
filios hominum. Sed Christus est exaUa- bus fixionem davorum in facie alapas ;

tns, secundum hoc quod hal)uit omnem et sputa, et in toto corpore flagella. Fnit
gratiam et omnem scientiam, pro (|uo etiam passus secundum omnem seusum
supereum multi admirantes obstupuerunt. corporeum : sccundum tactuni quidcm,
Ergo videtur quod irujlorius fuerit, sus- flageUatus et clavis conflxus; secundum
tinendo omnem passionem humanam. giistnm, fcUe ct aceto potatus; secundum
passio Christi ordinataest
3. Pra^terca, oirnctum. in loco fa^tido cadaverum mor-
ad liberatiouem hominis a peccato, ut luoium, qui dicilur calvaria'. appensus
suj^ra dictum est. Sed Christus venit U- patibulo; secundum auditum, lacessitiis
berare homiiies ab omni gcnere pecca- vocibus blasphemantium et irridentium:
 ;

On^ST. XLYI, ART. V ET VI. 225

secuiidum visum, videns matrem et dis- aiiima Adam etiam in statu innocentia3
:

cipulum quem dilu/ebat, flcntes. videtur corpus sensibilius habuisse, quam

Ad primnm ergo diccndum, quod vcr-
bum illud lliiarii est intelligcndum qutm-
tum ad omnia genera passionum, non
autem quantum ad omnes species.
Ad secundum dicendum, quod simili-
tudo ibi attenditur, non quantum ad nu-
merum passionum et gratiarum, sed
quantum ad magnitudinem utriusque;
quia sicut sublimatus cst in donis gratia-
rum super alios, ita dejectus est inlra
alios per ignominiam passionis *.
Christus qui assumpsit corpus humaniim
cum naturalibus defecliljus. Ergo videtur
quod dolor animai patientis in purgalo-
rio, vel in inferno, vel etiam dolor Ada^,
si passus fuisset, major fuisset quamdo-
lor passionis Cliristi.
majoris boniamissio cau-
4. Pra.'terea,
sat majorem dolorem. Sed peccator pec-
cando amittit majiis bonum quam Chris-
tus patiendo, quia vita gratiaB est mclior
quam vita natura" Christus etiam, qui :

Ad tertium dicendum, quod secundum amisit vitam posttriduum resurrecturus,

sufficientiamuna minima passio Christi minus ahquid amisisse videtur quam iUi
redimendum genus huma-
suffccisset ad qui amittunt vitam permansuri in morte.
num ab omnibuspeccatis; sedsecundum Ergo videtur quod dolor Cliristi non
convenientiam sufficiens fuit quod pate- fuerit maximus dolor^.
retur omnia genera passionum, sicut jam 5. Preeterea, innocentia patientis dimi-
dictum est. nuit dolorem passionis. Sed Christus iii-
nocenter est passus, secundum illud Jc-
CoNCLUsio. —
Passus est Christus omncs pas-
rem., xi, 19 Ego autem quasi agmis
siones liumanas, non quidem secundum speciem, :

sed secimdum genus, ut totum liumanum etiam mansuetus, qui portatur ad victimam.
ex hoc liberasse genus diceretur. Ergo videtur quod dolor passionisChristi
non fuerit maximus.
6. Praeterea, iii his quae Christi sunt,
ARTICULUS YI.
nihil fuit supcrfluum. Sed minimus dolor
Utrum dolor passionis C hristi fuerit major Christi sufl^ecisset ad fmem salutis huma-
omnibus doloribus, nae : habuisset enim infmitam virtutem
ex persoiia divina. Ergo superfluum fuis-
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur set assumere maximum dolorum.
quod dolor passionis Christi non fuerit Sed contra est quod Tliren., i, 12, di-
major omnibus aUis doloribus. Dolor citur ex persona Christi Attendite, etvi- :

enim patientis augetur secundum gravi- dete, si est dolor sicut dolor meus.
tatem et diuturnitatem passionis. Sed Respondeo dicendum, quod, sicutsupra
quidam martyres graviores passiones et dictum est, cum de defectibus assumptis
diuturniores sustinuerunt quam Cliristus a Cliristo ageretur, in Cliristo patiente
sicut patet de Laurentio qui est assatus fuitverus dolor et sensibihs, qui causatur
in craticula; et de Vincentio cujus carnes ex corporaU nocivo et dolor : interior,
sunt unguUs ferreis laceratae. Ergo vide- qui causatur ex apprehensione ahcujus
tur quod dolor Christi patientis non fuerit nocumenti, qui tristitia dicitur. Ulerque
maximus. autem dolor in Christo fuit maximus
2. Prseterea, virtus mentis est mitiga- inter dolores praesentis vitae. Quod qui-

tiva doloris^ intantum quod Stoici posue-
runt tristitiam in animum sapientis non
cadere et Aristoteles posuit, Ub. II Ethic.
;
,
cap. II, VI, VII et IX, quod virtus moralis
medium tenet in passionibus. Sed in
Christo fuit perfectissima virtus mentis.
dem contigit propter quatuor. Primo
quidem propter causas doloris. Nam do-
loris sensibihs causa fuit laesio corpora-
lis; quse acerbitatem habuit, tum propter
generahtatem passionis, de qua dictum
est, tum etiam ex genere passionis quia ;

Ergo videtur quod in Christo fuerit mini- mors confixorum in cruce est acerbis-
mus ^ dolor. siina, quia configuntur iu locis nervosis
3. quanto aliquod patiens
Praeterea, et maxime sensibilibus, scilicet in mani-
est magissensibile, tanto major sequitur bus pedibus et ipsum pondus corporis
et ;

dolor passionis, Sedanima est sensibilior pendentis continuc auget dolorem; et

quam corpus, cum corpus sentiat ex cum hoc etiam est doloris diuturnitas.

* Parm. : « passionum. » * Parm. : « dolorum, »

* Parm. : « non fuerit maximus.»

V.
•
15
220
quia non statim moriuntur, sicut
gladio intcrficiuntur. Doloris autcm in-
lerioris causa fuit, primo quidem omnia
peccata humani
generis, pro quibus sa-
tisfacicbat patiendo, unde ea quasi sijji
adscribit, dicens in psal. xxi, 1 Verba
delictorum meorum; secundo, spccialiter
casus Judasorum et aliorum in cjus mortc
delinqucntium, et praecipue discipulorum,
qui scandabnn passi sunt in Christi pas-
sione tcrtio etiam amissio vitai corporahs
; Stoicireputabant quod nulla tristitia esset
qua; naturaUtcr est horribiUs humanai
naturae. Secundo, potest magnitudo dolo-
ris cjus considcrari ex pcrccptibiUtatc
paticntis, ct sccundum animam ct
cundum corpus. Nam et sccundum
pus erat optimc complexionatus, cum
corpus cjus fucrit formatum miraculosc
operationc Spiritus sancti sicut et aha
qua3 per miracula facta sunt, fucrunt
aUis potiora, ut Chrysostomus dicit Hom.
XX in Joan, \, dc vino in quod Christus
aquam convcrtit in nuptiis et idco in
co maximc viguit scnsuslactus, ex cujus
perccptione scquitur dolor. Anima ctiam
sccundum vires interiores efficacissimc
apprchendit omncs causas tristitia^. Ter-
tio, magnitudo doloris Christi paticntis
potest considcrari cx doloris * puritatc.
Nam in ahis paticntibus mitigatur tristitia
intcrior, et etiamdolorcxtcrior, cx aliqua
considcrationc rationis pcr quamdam ,
derivationem, scu redundantiam a supc-
rioribus viribus ad infcriores quod in
Cliristo paticnte non fuit, quia « unicuique
virium pcrmisit agcre quod est ei pro-
prium, » sicut Damascenus dicit hl). III
Orth. /?f/., cap. xv, col. 1039, t. 1. Quarto,
potest considcrari magnitudo doloris
Christi patientis cx hoc quod passio illa
et dolor a Christo fucrunt assumpta vo-
luntarie, proptcr fincm hberationis ho-
minum a peccato et ideo tantam quan-
: esse
titatem doloris assumpsit, quae esset
proportionata magnitudini fructus qui
indc sequebatur.
Ex his igifur omnibus causis simul
consideratis manifestc apparct quod dolor
Cbristi fucrit maximus.
Ad primum crgo diccndum, quod
illa proccdit ex uno tantum praidictorum,
scilicet ex corporah, quae est
laisionc
causa sensibihs doloris; sed cx ahis
causis mnllo magis dolor Christi paticn-
lis augclur, ut dictum cst.
Ad sccundum diccndum, quod virtus
' Pariii. aildit : « ettristiliav
SUMMA TIIEOLOGICA.
lii qui moralis aliter mitigat tristitiam intcrio-
rcm, et ahter exteriorem dolorcm sensi-
hilcm. Tristitiam enim interiorem dimi-
nuit directe, in ea medium constituendo
sicut in propria materia. Medium autem
: in passionibus virtus morahs constituit,
ut in sccunda partc habitum est, non se-
cundum quantitatem rei, sed secundum
quantitatcm proportionis, ut scilicet pas-
sio non cxcedat rcgulam rationis. Et quia
ad ahquid utihs, idco credebant quod to-
talitcr aratione discordaret, etperconse-
quensquodtotalitcr essctsapicntivitanda.
sc- Scd sccundum rei veritatem tristitia ali-
cor- qua laudabihs est, ut Augustinus prol)at
in XIV De civit. Dei, cap. ix, col. 413,
t. 7, quando scilicet procedit ex sancto
; amore, utpote cum aliquis tristatur de
pcccatis propriis vcl alicnis. Assumitur
etiam ut utilis ad finem satisfactionis pro
peccato, secundum iUud Apost., II, ad
: Cor., VII, 10 Quae secundum Deum Iris-
:
titia est, pcenitentiam in salutem stabilem
operatur. Et ideo Christus, ut satisfaceret
pro pcccatis omnium hominum, assump-
sit tristitiam, maximam quidem quanti-
tate absohita, iion excedentem
tamcii
regulam. rationis. Dolorem autem exte-
riorem sensus virtus moralis directe iion
minuit, quia talis dolor non obedit ratio-
ni, scd sequitur corporis naturam; di-
minuit tamen ipsum indirecte per redun-
;
dantiam a superioribus viribus in infe-
riores quod in Christo non fuit, ut
:
dictum est.
Ad tertium dicendum dolor ,
quod
animae separatae paticntis pertinet ad
statum futurffi damnationis, quae exccdit
omne malum hujusvitae, sicutSanctornm
gloria excedit oinnc bonum pi\Tscntis
vita3. Undc cum dicimus Christi dolorem
maximum, non comparamus ipsum
dolori aiiimae separatai. Corpus autcm
Ada;^ pati non poterat, nisi peccarct, ct
sic fieretmortak', ct passibilc, ct minus
doleret patiens qiiam corpus Christi prop-
ter rationes pra^dictas. Ex quibus etiam
apparct quod ctiamsi pcr impossibih"' po-
ratio iiatur qiiod Adain iii statu iiinocenlia3
passus fuisset, minor fuissct dolor ejus
quam Christi.
Ad quartum diccndiim, (luod Cliristiis
non solum dohiit pro amissione vit;c
corporalis propria», sed etiain pro peccatis
omnium iUiorum qui dolor in Christo
:
 :;:

QUiEST. XLVI, ART. V[ ET VIF. 227

excessit omnem dolorcm cujuscumquc cuiKhim totam animam. Anima cnim
contriti ; tum quia cx majori
sapicntia ct patitur paticntc cor[)orc, pcr accidcns,
cliaritatc proccssit, cx quilius dolor con- in quantum cst corporis actus. Scd anima
tritionis aug^ctur tum ctiani quia pro
; iion cst actus corporis secundum (juam-
omnil)uspeccatis simul doluit, sccundum libct partcm ejus nam intellectus nuUius
:

illud Isa., Liii, i Vere dolores nostros

: corporis actus est, ut dicitur in III De
ipseportavlt. Vita autcm corporalis Cln-isti anima, tcxt. G et 12. Ergo vidctur (|uod
fuit tanta^ dignitatis, ct pr«cipuc propter Christus non fuerit passus secundum to-
Bivinitatem unitam, quod de ejus amis- tam animam.
sione etiam ad horam magis csset dolcn- 2. Prajterca, quaiHbet potentia animae
dum quam de amissionc vita3 altcrius patitur a suo objccto. Scd supcrioris
hominis per quantumcumque tcmpus. partis rationis objcctum sunt rationcs
Unde et Philosophus dicit, III Ethic, seternae « quibus inspiciendis et consu-
cap. IX, circa mcd., quod virtuosus tanto leiidis intendit, » ut Augustinus dicit XII
plus diligit vitam suam, quanto scit eam De Trinit., cap. vii, col. 1005, t. 8. Ex
essc meliorcm, et tamen cam cxponit rationibus autcm aetcrnis nullum potuit
propter bonum virtutis. Et similitcr Christus pati nocumentum, cum in nullo
Christus vitam suam maxime dilectam ei contrarietur. Ergo videtur quod non
exposuit proptcr bonum charitatis, sc- fuerit passus secundum totam aiiimam.
cundumillud Jcrem., xn, 7 Dedi dilectam : 3. Praeterea, quandp passio sensibiUs
animam meam in manu inimicorum ejus. usque ad rationcm pcrtingit, tunc dicitur
Ad quintum dicendum, quod innocen- complcta passio, quae in Cliristo non
tia patientis minuit dolorem passionis fuit sed solum « propassio, » ut Hie-
;

quantum ad numerum quia cum nocens : ronymus dicit, Sup. illud Matth., xxvi
patitur, dolet non solum de poena, sed Coepit contristari, col. 197, t. 7 unde et ;

etiam de culpa innocens autem solum

: Dionysius dicit in Epist. x adJoan. Evan-
de poena qui tamen dolor in eo augetur
: geiistam, col. 1118, t. 1, quod « passio-
ex innoccntia, in quantum apprehendit nes sibi illatas paticbatur sccundum
*

nocumcntum illatum ut magis indebi- judicare solum. » Noii ergo videturquod

tum; unde ctiam et alii magis sunt re-
prchensibiles, si ei non compatiuntur,
secundum illud Isa., lvii, 1 Justus autem
non est quirecogitet in corde suo.
perit, et
Ad sextum dicendum, quod Christus
voluit genus humanum a peccatis libe-
rare non solapotestate sedetiamjustitia.
Et idco non solum attendit quantam vir-
tutem dolor ejus haberet ex divinitatc
unita; sed etiam quantum dolor ejus
sufficcrct secundum humanam naturam
ad tantam satisfactioncm.
CoNCLUsio. —
Dolores, quos Christus passus
est, omues excesseruut dolores, quos homincs
pati possunt in hac vita, non modo propter pas-
sionis acerbitatem et generalitatem, verum etiam
propter Chiisti patientis constitutionem, et vo-
luntariam dolorum assumptionem, quai secun-
dmn quantitatem fini proportionata fuit.
ARTICULUS VII.
Utrum Christus passus fuerit secundum
Christus secundum totam animam pate-
rctur.
: Praeterea, passio dolorem causat
4.
sed in intellcctu spcculatio non est dolor,
quia « delectationi quae est ab eo quodest
considerare, nulla tristitia opponitur, »
ut Philosophus dicit in I Topic, cap. xiii,
loco 2. Ergo videtur quod Christus non
pateretur secundum totam animam.
Sed contra est quod in ps. lxxxvii, 4,
dicitur ex persona Christi : Itep/eta est
malis anima mea Glossa ;
August. ^ interl.
« Non vitiis scd doloribus, quibus anima
carni compatitur, vcl mahs, » scilicet
percuntis populi, compatiendo. Non au-
tem fuisset anima ejus his malis rcpleta,
si non sccundum totam animam passus
secundum totam
esset. Ergo Christus est
animam passus.
Respondeo dicendum, quod totum di-
citur rcspectu partium. Partes autem
animffi dicuntur potcntia^ ejus. Sic ergo
dicitur anima tot a pati inquantum patitur
,

totam animam.
sccundum suam esscntiam, vcl inquan-
Ad septimum sic proceditur. 1. Vide- tum secundum omnes suas potentias
tur quod Christus non fucrit passus se- patitur. Scd considerandum est (juod

Passiones corporis hacexparte « Ex Aug. in eumdem psalmum, col. HIO,

Corderius
* : «
tantimi sentire credo, ut easdem sensu tenus t. 4.
percipiatis. »
 ,;
;

228 SUMMA TIIEOLOGICA.

aliqua potentia animse potest pati dupli- passio sensitivae partis non pervenit iu
citcr uno modo passione propria, quee
: Christo usque ad rationem, sed ex parte
quidem est, secundum quod patitur a subjecti, sicut dictum est.
suo objecto, sicut si visus patiatur ex Ad quartum dicendum, quod intellectus
superabundanti visibili alio modo aliqua
: speculativus non potest habere dolorem
potentia patitur passione subjecti, super vel tristitiam ex parte sui objecti quod ;

quodfundatur, sicut visuspatiturpatiente est verum absolute consideratum, quod

sensu tactus in oculo, supcr quem funda- est perfectio ejus potest tamen ad ipsum
;

tur visus, puta cum oculus pungitur aut pertingere dolor vel causa doloris per
etiam distemperatur per calorem. modum jam dictum.
Sic igitur dicendum est quod si intelli-
— Cum
Conclijsio. tota essentia anima? con-
gamus totam animam ratione sua» essen- jimgatur corpori, existcns tota in toto, et tota in
tiae, sic manifeslum est totam animam qualibet corporis partc, paticnte corpoi'c passus
Cbristi passam esse. Nam tota essentia luit Cliristussecundum totam animam, (^t secun-
animse conjungitur corpori, ita quod tota
dum omnes ejus inferiores potentias ; non autcm
secundumrationcmex parte objecti,quod fuit illi
est in toto et tota in qualibet parte ejus. ratio delcctationis et gaudii passus fuit autem
:

Et ideo, corpore patiente, et disposito ad sccundum omnes passiones, ut radicantm- in es-

separationem ab anima, tota anima pa- sentia animae.

tiebatur. Si vero intelligamus totam ani-

mam secundum omnes potentias
sic loquendo de passionibus propriis po-
tentiarum, patiebatur quidem secundum
omnes vires inferiores, quia in singulis
viribus inferioribus animai, quse circa
temporalia operantur, inveniebatur ali-
quid quod erat causa doloris Christi,
sicut ex supra dictis patet; sed secun-
dum hoc superior ratio non patiebatur
in Christo ex parte sui objecti, sciUcet
Dei, qui non erat animse Christi causa
doloris, sed delectationis et gaudii se-
cundum autem illum modum passionis
quo potentia aUqua dicitur pati ex parte
sui subjccti, sic omnes potentiae animae
Christi patiebantur omnes enim potentise
; Ethic., cap. ult., quod tristitia, si sit
animee radicantur in essentia ejus, ad
quam pervenit passio, passo corpore,
cujus est actus {a).
Ad primum crgo dicendum, quod
secundum quod est potentia
intellectus,
quaedam, non sit corporis actus, essentia
tamen animae est corporis actus, in qua
radicatur potentia intellectiva, ut in prima
parte hat)itum est.
Ad secundum dicendum, quod illa ra-
tio procedit de passione quae est ex parte
proprii objecti, secundum quam superior
ejus,
ARTICULUS Vni.
Uriim tota anima Christi in passione
frueretur fruitione heata.
Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur
quod anima Christi in articulo illius passio-
nisnon tota fruoretur fruitione beata. Im-
possibile est enim simul dolere et gau-
dere, cum dolor et gaudium sint contra-
ria. Sed anima Christi tota patiebatur
: dolorem in temporc passionis, ut supra
hahitum est. Non ergo poterat esse ut
tota frueretur.
2. Praeterea, Philosophus dicit in VII
vehemens, non solum impedit delecta-
tionem contrariam, sed quamcumque
et e converso. Dolor autem passionis
licet Christi fuit maximus, ut ostensum est
et similiter dclectatio fruitionis est maxi-
ma, ut in principio secundae partis habi-
tum est. Non ergo potuit esse quod anima
Chrisli tota simul patcretur et fruoretur.
3. Prajterea, fruitio beata est secundum
cognit'onem et amorem divinorum, ut
patet per Augustinum in I De doctrina
christ. cap. iv et x, t. 3. Sed non omnes vi-
,

ratio in Christo passa non fuit. res animae attingunt ad cognoscondum et

Ad tertium dicendum, quod dolor tunc amandum Dcum. Non ergo tota anima
dicitur essc passio perfecta, per quam Christi fruehatur.
anima pcrturbatur, quando passio sensi- Sed contra est quod Damascenus dicit
tiva^ partis pertingit usquc ad immutan- inlib. III Orth.fid., cap. xv, col 1059. t. 1

dum rationem a rectitudine sui actus, ut quod Di^initas Christi pcrmisit carni
<(

scquaturpassionem, et non habet

scilicet agereet pati qua? propria. » Ergo pari ra-
liberum arbitrium super eam. Sic autem lione, cumproprium esset anima^Christi,

(u) Juxta S. Bonaventuram, passio Christi se retm"; et sic fuit in Cliristo dolor seciuidum su-
oxt(>ii(iit usquc ad suporiorom partcni auiniffi, ut periorem pai'tem ratiouis ; dolor simul et gau-
pi-r ilUua passioueui tola auima pcccalrix ciu'a- dium.
 :

QUiEST. XLVI, AKT. Vlfl ET IX. 229

inquantum erat beata, quod frueretur,
passio ejus fruitionem non impediebat.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic- ARTICULUS IX.
tum est prius, tota anima potest intclligi
Utrum Christus fuerit convenienti
et secundumessentiam, ct secundum om-
tempore passus.
nes ejus potentias. Si autcm intelligatur
secuudum essentiam, sic tota animafrue- Ad nonum sic proceditur. 1 . Videtur
batur, inquantum est sul)jectum superio- quod Christus non fuerit convenienti tem-
ris partisanima^, cujus cst frui Bivinitate pore pasus. Passio enim Christi figuraba-
ut sicut passio ratione essentiae attribui- tur per immolationem agni paschahs;
tur superioripartianimae, ita e converso unde et Apostolus dicit I ad Cor., v, 7 :

fruitio ratione superioris partis animae
attribuatur essentiae. Si vero accipiamus
totam animam ratione omnium potentia-
rum ejus, sic non tota anima fruebatur
ncc directequidem, quiafruitio non potest
esse actuscujuslibetpartisanimae :necper
redundantiam gloria^, quia dum Christus
erat viator, non ficbat redundantia glo-
ritea superiori partc in inferiorem, necab
anima in corpus. Sed quia nec e con-
verso superior pars anima3 impedieba-
tur circa id quod est sibi proprium per
inferiorem, consequens est quod supe-
riorpars auimaeperfecte fruebaturChristo
patiente.
Ad primum ergo dicendum, quod gau-
Pascha nostrum immolatus est Christus.
Sed agnus paschalis immolabatur quarta
decima dic ad vesperam, ut dicitur Exodi,
xn. Ergo videtur quod Christus tunc de-
buerit pati, quod patet esse falsum: nam
tunc Pascha cum suis discipulis celebra-
vit, secundumillud MarcijXiv, 12: Primo
die az//mori(m, cjuando Pascha immola-
bant; scquenti autem die passus fuit.
2. Praeterea, passio Christi dicitur cjus
exaltatio, secundum
illud Joan., iii, 14:
Exallarioportet filium hominis. Ipseautem
Christus dicitur sol justitia^, ut patet Ma-
Iach.,ult. Ergo vidctur quod debueritpati
hora sexta, quando sol est in sua maxima
exaltatioiie cujus contrarium videtur per
:

dium non contrariatur dirccte

fruitionis idquoddiciturMarci, xv, 23 Erat autem :

dolori passionis, quianon sunt de eodem. hora tertia, et crucifixerunt eum.

Nihil autem prohibet contraria eidem
inesse non secundum idcm. Et sic gau-
dium fruitionis potcst pertinere ad supe-
riorem partem rationis per proprium ac-
tum dolor autem passionis * ex parte
;
corporis, cujus est forma gaudium vero ;
fruitionis ex parte potentiae, cui subjicitur.
Ad secundum dicendum, quod verbum
illud Philosophi habet veritatem ratione
redundantiae, quae naturaliterfit ab unapo-
tentia aninifB in aliam sed hoc in Christo
; fuisset humanae saluti ut diutius in hoc
non fuit, ut supra dictum est.
Ad tertium dicendum, quod ratio illa
procedit de totalitate animae quantum ad
ejus potentias.
CoNCLusio. — Quamquam tota
per essentiam Deo frueretui- in passione,non
3. Praeterea, sicut sol in hora sexta
maximecxaltaturqualibetdie, itain solsti-
tio aestivali maxime exaltatur quolibet
anno. Dcbuit ergo magis pati circa tem-
pus solstitii aestivalis quam circa tempus
aequinoctii vernalis.
4. Praeterca, perpraesentiam Christi in
mundo mundus illuminabatur, sccuiidum
illud Joan., ix, 5: Quamdiu sumin mun-
do, lux sum mundi. Couveniens igitur
mundo vixisset, ita quod non patcretur
iii juvenili aetate, sed magis in senili.
Sed contra est quod dicitur Joan., xiii,
1 : Sciens Jesus quiavenit hora ejus ut trans-
eat ex hoc mundo ad Patrem\ ct Joan.,
anima Cliristi
II, 4, dicit Xoiulum venit hora mea ; ubi
ta-
:

meu sccundum omnes suas potentias : sed sohmi dicit Augustinus Tract. \niinJoan., § 12,
supcrior in illo rationis pars proprio actubeato- col. 1437, t. 3: « Ubi tantum fecit, quau-
rum fruitionc fruebatur.
tum sufficcrc judicavit, voiiit hora iion iie-
cessitatis, sedvoluntatis,noncontradictio-
nis, sed voluntatis ^. » Convcnienti igitur
tcmpore passus est.
Hcspondeodicendum quod, sicut supra
dictum passio Christi subjccta crat
cst,
ejus voluntati. Voluntas autem cjus rege-

• Parm. addit : « secundum subjectum. Ad es- * In Parm. deest : « non eontradictionis sed vo-
sentiam vero anima^ pertinot dolor passionis luntatis. »
ex. ))

^30
batur divirui sapieiitia, quffi omnia couvc-
nienter et suaviter disponit, ut dicitur
Sap., VIII. Et ideo dicendum est quod con-
venienti tempore passio Christi cclebrata
est. UndcAugustinus*
veteris et novi Testani
2252, t. 3, dicit: « Omnia
temporibus egit Salvator. »
Ad primum ergo dicendum, quod qui-
dam dicuntChristum fuissepassum quarta
decima luna, quando Judffii Pascba im-
molabant;uiide et Joan., xviii, 28, dicitur
quod Judsei non introierunt
Pilati ipso die passionis, ut non contami-
narentur, sed ut manducarent Pascha
ubi Chrysostomus dicit Hom. lxxxiii in
Joan., §3,col. 367, t. 13, quod « tunc Ju-
dffii faciebantPascha; ipse vero ante unum
diem celcbravit Pascha, reservans suam
occisionemsextae feriae, quando vetusPas-
cha fiebat. » Cui videtur consonare quod
dicitur Joan., xiii, 1,
tum Paschse, Christus, coena facta^^Q^QS
discipulorum lavit.
Sed contra hoc videtur esse quod
tur Matth., xxvi, 17quo d primadie azt/- : cituragnus paschalis,qui immolatus fue-
morum accessenmt discipuli ad Jesum di-
centes Ubivisparemus tibi comederePas-
: paschalis, id cst, azymi panes, quos opor-
cArt.^ Exquopatetquod « cumprimusdics
azymorum dicatur quartus dccimus dies
mensis primi, quando agnus immolaba-
tur, et luna plenissima est, n ut Ilicroiiy-
mus Sup. illudi>/«//>^., xxvi, Prima
dicit,
die azfjmorum, col.id3,t. 7, constat quarta
decima luna Christum coenam fecissc, ct
quinta decima eum esse passum. Et hoc
cxpressius manifestatur per id quod dici-
tur Marci, xiv, i2 Primo die azymoi^wn :
quando Pascha,immolabanlQXQ..\ ctLuc,
XXII, 7 Venit dies azijmorum, in qua ne-
: coeperat, donec complcta sexta, Christo
ccsse crat occidi Pascha.
Et ideo quidam dicuiit quod Christus
die conveni eiiti id est quarta dccima luna
,
Pascha cum discipulis suis manducavit,
c(dcmonstrans quod usquc ad ultimum
dicm uoii crat contrarius lcgi, » ut Chry-
sostomus dicit Sujjer Matth., hom. lxxxi,
§ IjCol. 123, 13, sedJudaei occupaticirca
1.
procurationem mortis Christi, contra lc-
gcm, celcbraiionem Pascha?incrastinum
distulcrunt. Et propter hoc dc his dicitur
quod in dic passionis Christi iiolucruut
intrarc pra»torium, ut no/i contaminaren-
tur, sed ut nuoulucare/it Pascha.
Sed nc,c istud vidclurcsseconsoniim ver-
bis Marci diccntis Primo die azi/?norum
: ruin autein Pascha, quod in passiouc Do-
' ('od. : « Augustinus.
,
SUMMA THEULOGICA.
quando Pascha immolabant. Simul ergo
Christus ct Judaei vetus Pascha celcbrave-
runt. Et, sicut Bedadicit Superxw Marci,
V. 12, col. 270, t. 3, licet^Christus, qui
((
in lib. Qnxstiomun cstPaschanostrum, sitcrucifixiis sequenti
., qua^st. lv, col. die, » hoc cst, quinta dccima lima tamcn ;
propriis locis et noctc, qua agnus immolabatur, corpo-
((
ris sanguinisque sui discipulis tradens
mysteria celcbranda, eta Judaeis tentusac
ligatus, ipsius immolationis, hoc est pas-
sionis suae, sacravit exordium. »Cum au-
tem dicitur Joan., xiii, Ante diem festum
in prdetorium Paschge, intelligitur hoc fuisse quarta
decima luna, quod tunc evenit quinta
;
feria iiam,lunacxistentcquintadccima,
:
erat dies solemnissimus 1'aschae apud Ju-
daeos etsiceumdum diem, quem Joannes
:
nominat ante diem festum Paschee, prop-
ter distinctionem uaturalcm dicrum, Mat-
tha3us nominat primum dicm azymorum,
quia sccundum ritum Judaicae festivitatis
quod ante diem fes- solemnitas incipicbat a vcspcre praeceden-
tis diei. Quod autem dicitur, eos comes-
turos essc Pascha iii quinta decima luna,
dici- intcnigcndum est quod ibi Pascha non di-
rat dccima quarta luna scd dicitur cibus ;
tcbat comcdi a muudis. Undc Chrysosto-
mus ibidcm aliam expositioncm ponit,
quod Pascha potest accipi pro toto festo
Judaeorum, quod septcmdiebusagebatur.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
Augustinus dicit iii lib. III De cons. ev.,
cap. xiii,col. 1183, t. 3, hora erat quasi ((
sexta^ cum traditus cst Dominus crycifi-
gcndus aPilato,utJoanncsdicit :non enim
erat plenc sexta, sed quasi scxta, id cst,
peracta quinta, aliquidetiam de sexta esse
pendeiitc in crucc tenebrae ficrcnt. In-
telligitur autcm fuissc hora tertia cuni
,
clamaveruiit Judaei, ut Dominus crucifige-
retur et vcracissime demonstratur tunc
:
ooscrucifixissequaiido clamiiverunt. Ergo
ne quisquam cogitationem taiiti criminis
aversus a Judaeis in milites convcrteret :
Erat, inquit, ho/'a tertia, et cj'ucifixerutU
eum, ut illi cum potius crucifixisse invc-
niantur qui hora tcrtia ut crucifigcrctur
clamaveruut. Ouamcpiain uon desunt (jui
1'arasceven, quam Joanncs commemorat
diccns Erat Parasceve hora quasi se.rta,
:
horani diiM tertiam vclint intelligi. Paras-
((>V(' (iiiippe intcr[)retatur praqiaratio. Ve-
» • PauU) alilor in texlu Bediv.
 .

OII/EST. XLVI, AUT. IX KT X. 231

mini colcbratiir, incoepit pra^parari ab hora
noctis nona, qnando scilicot omnos prin-
cipcs saccrdotum (lixornnt lieus est
mo7'ttf>. Ai)illa ergo noctis bora usqne
((
ad Chrisli crucifixionem, occurrit hora Pa-
rasccvcs scxta, sccundum Joanncm, ct
hora socundum Marcum. »
dioi tortia
Quidam tamen dicnnt (juod ha^c divcr-
sitas cx poccato scriptoris apud Gra^cos
contingit: namfijjurae, quibustria ct sex
TcpraBsentantur, satis sunt propinquse
apud cos.
Ad tertium diccndum_, quod, sicut
tur in De qusestionibiis vetcris et novi
Testamenti, quacst. lv,coL 2252, t. 3 op.
sus fuerit. Ciiristus enim passus cst sc-
cundum carnom humanam: quse quidoni
: conccpta fuit ex virginc in Nazareth, et
nata in Bolhlolicm. Ergo videtur quod
non in Jorusalom, sed in Nazaretli volin
Bethlohem pati dcbuerit.
2. Praetcrca, veritas dcl)ct responderc
figur.T!. Scdpassio Christi figurabaturpor
sacrificia voteris logis : hiijusmodi aulem
sacrificiaofrcrebantur in templo. Ergo vi-
detur quod et Christus in tomplo pati de-
buerit, et non extra portam civitatis.
dici- 3. Praeterea, medicina dobet morbo
rcspondere. Sed passio Christi fuit medi-
cina contra peccatum Adae Adam autem :

Aug.((TuncvokiitDominuspassionc sua
: non fuit sopultus in Jorusalem, sed in
mundum rechmere et reformare, quando Ilebron dicitur cnin Josue, xiv, lo Ao-
: :

cum creavcrat, id cst,in aequinoctio, undc me7i Ilel)7'0)ia)itevocahatur C hariath-Arbc:

muudus initium cepit et dies super noc- A dam maxhnus ibi i^iter E^iacim situs est *
tcm increvit,quia porpassionem Salvato- Ergo videtur quod Christus in Ilebron, et
ris a tencbris ad lucemperducimur. » Et non in Jcrusalem patidebuerit.'
quia perfecta illuminatio erit in sccundo Sed contra est quod di(.'itur Luc, xiii,
adventu Ghristi ideo tcmpus sccundi
, 33 Non capit propheta))i perire extra Jc-
.•

advcntus a^stati comparatur, Matth. ,xxiv, rusalem ^. Convcnicnter ergo passus cst
32, ubi dicitur Ciimjom ramusejus tener
: in Jorusalcm.
fuerit, et folia nata, scitis fjuia prope est Respondeo dicendum, quod, sicut dici-
cBstas; ita et vos, ciim videritis haec omnia, tur inlib. QQ. vet. et 7iovi Testam., qiiaest.
scitote qnia prope est in januis, et tunc LV, col 2232. t, 3, op. Aug., omnia pro- ((

ctiam erit maxima Christi oxaltatio. priis locis ct tcmporibus cgit Salvator ,»
Ad quartum dicendum, quod Cluistus quia sicut omnia tompora sunt in manu
in juvcnili aitatc pati voluit propter tria. ejus, ita etialn omnia loca : et ideo sicut
Primo quidem, ut ex hoc magis suam di- convenienti temporc Christus passus est,
lcctioncmcommendarct, quod vitam suam ita ctiam convenicnti loco.
pro nobis dedit quando erat in perfectis- Ad primum orgo dicondum, quod
simo statu.Sccundo, quia non convcnicbat Christus convoiiientissime in Jerusalom
ut in co apparcret naturae diminutio, sicut passusest. Primoquidem quia Jerusalom
nec morbus, ut supra dictum est. Tertio, crat locus a Dco electus ad sacrificia sibi
ut in juvenili aetatcmoricnset rcsurgcns, ofTercnda; quae quidom figuralia sacrifi-
futuram resurgcntium quaUtatem in se- cia figurabant Christi passionem, quod
ipso Christus praemonstraret unde dici- :
est verum sacrificium, sccundum illud
tur Ephes., iv, 13 Donec occurramus om-
:
Ephcs., v, 2 T7'adidit se^netipsum obla-
:

7ies i7iu)utatem fidei etarj^iitionis Filii Dei, tio7ie77i et hostiam i/i odorem suavitatis.
i7i vi7'ui7i perfectu)7i, i)i moisuram eelalis Undc Bedadicit in quadam IIo))iilia Do)n.
pienitudi7iis C/i7'isti. Palniarwn, col. 121, t. 5, quod, appro- ((

CoNCLUsio. —
Cum voluntas Christi, cui ejus pinquantc hora passionis, Dominus ap-
passio subjccta fuit, divina sapioutia regeretur, propinquare voluit loco passionis, » sci-
perspicuuni est Christi passionem convenienti licet Jcrusalcm, quo porvonit antc sox
tempore peractam essc.
dics Pascliffi sicut agnus paschalis aiile
;

sex dies Paschae, idest, decima luna,

ARTICULUS X. sccundum praiceptum legis ad locum
immolationis ducobatur. S(^cundo, quia
Utriim Ch^nstus fuerit convenie7iti loco
\ irlus passionis ojus ad totum miinJum
passus.
diffundonda crat, in medio terrai habita-
Ad dccimum sic proccditur. 1. Videtur bilis pati voluit, id est, in Jerusalom. Fnde

quod non convcnienti loco Christus pas- dicitur in psal. lxxiii, 12 : Deus aute))i

* Cod. Alcan., alii({ue et editi veteres iu : ((

' Parm. addit : (( Scd Chrislus fuit propheta. »
terra » vel <( intra Knachim situs erat » item cst.

232
Rex noster ante saecula operatus est salu-
tem in meclio terrae^ id est, in
quae dicitur cssc umbilicus tcrrae. Tcr-
tio,quia hoc maximc convenicbat humi-
litaticjus, ut sciUcct sicut turpissimum
genus mortis clcgit, ita etiam ad ejus
humilitatem pertinuit quod in loco tam
celebri confusioncm pati
Undc Lco papa dicit in
Epiphan., cap. ii, coL 236, t. 1 « Qui
servi susceperat formam, Bcthlehcm
praiclegitnativitati, Jerusalem passioni. »
Quarto, ut ostendercta* principibus po-
puli « exprtam essc iniquitatcm occiden-
tium ipsum; et idco in Jerusalem, ubi prin-
cipes morabantur, voluit pati undc dici-
tur Act., IV, 27 Convenerunt in civitate
: Calvariae monte passus fuisse dicitur.
ista adversus sanctumpuerum tuumJesum,
quem unxisti Herodes et Pontius Pilatus
cum gentibus et populis Israel.
Ad secundum dicendum, quod Christus
non iii templo aut in civitate, sed extra
portam passus est, propter tria. Primo
quidcm ut veritas respondcret figurae.
Nam vitulus et hircus, qui solcmnissimo
sacrificio ad cxpiationcm totius multitu-
dinis offcrebantur, extra castra comburc-
baiitur; ut prsecipitur Lev., xvi. Undc
dicitur IIeb.,xiii, 11 : Quorum animalium
infertur sanguis pro peccato in sancta per
pontificem, Jiorum corpora cremantur ex-
tra castra. Propter quod et Jesus ut sanc-
tificaret per suum sanguinem populum,
extra portam passus est. Secundo, ut per
hoc daret nobis excmplum exeundi a
mundana conversatione. Unde ibidcm
subditur : Exeamus igitur
castra improperium ejus portantes.TGrtio,
ut Chrysostomus in Se)'m. de pass. hom.i
de cruce et latrone, § 1 coL 11, t. 4 ', dicit
, aemulos habet, parcs noii habet. » Multo
« Noluit Dominus pati sub tecto, non in
templo Judaico, ne Judaei subtraherent
sacrificium salutare, ne putarcs pro iUa
tantum plcbe oblatum et idco foras civi- : quod latrones, qui crucifixi crant cum eo,
tatcm, foras muros, ut scias sacrificium
esse commune quod totius est tcrrae obla-
tio, quod communis cst purificatio.
Ad tertium diccndum, quod,
Hieronymus dicit Super xxvii
V. 33, coL 209, t. 7, u quidam exposuit
Calvariai locum in quo scpultus cst Adam,
ct idco sic appcUatum (juia ibi antiqui
liominis sit conditum caput. Favoral)ilis
intcrprctatio, et mulcens aurcm populi,
nec tamcn vcra. Extra urbcm cnim et
' Al. doest. « a. »
: 3
* l*arm. addit «Judajorum. »
:
:
SUMMA THEOLOGICA.
foras portam, loca sunt in quibus trun-
Jerusalcm, cantur capita damnatorum, et calvariai,
id est,decoUatorum sumpsere nomen.
Propterea autcm ibi crucifixus est Jcsus,
ut prius crat arca damiiatorum, ibi eri-
gerentur vcxilla martyrii. Adam vero se-
pultum juxta Hcbron et Arbee, in Jesu
non recusavit. fiUi Navc voluminc lcgimus. » Magis au-
quodam Sermone tcm Jcsus crucifigcndus crat in loco com-
: muni damnatorum, quam juxta sepul-
criim Adae, ut ostenderetur quod crux
Christi non solum crat in rcmedium
contra pcccatum pcrsonale ipsius Adae,
sed ctiam contra peccatum totius mundi.
—Sicut Christus convenienti tem-
CoNCLUsio.
:
pore, ita et convenienti loco, extra civitatem in
ARTICULUS XI.
Utrum conveniens cum
fuerit Christum
latronibus crucifigi.
Ad undecimum sic proceditur. 1 . Vide-
tur quod non fuerit convenicns Christum
cum latronibus crucifigi. Dicitur cnim II
Cor., VI, 14 Qux participatio justitise
:
cum iniquitate? Scd Cliristus factus est
nobis justitia a Deo: iniquitas autem per-
tinctadlatrones. Nonergo fuit conveniens
ut Christus simul cum latronibus crucifi-
gerctur.
2. Praetcrca -Swjoer iUud Matth., xxvi
Si oportuerit me mori tecum, non te ne-
gabo, dicit Origcncs In Matth., § 88,
col. 17 40, t. 3 « Mori cum Jesu pro om-
:
nibus morientc, hominum iion erat. »
ad eum extra Et Ambrosius Super iWxnXLuc, xxii, Pai'a-
tus sum tecum et in carcerem, et in mortem
W'e,coI. 1909, t. 2 :<(Passio, inquit, Domini
igitur miiius conveniens videtur quod
Christus simul cum latronibus pateretur.
3. Praeterca, Matth., xxvn, 44, dicitur
imp?'ope?-aba}it ei.^edLuc.jXKiii, 42, dici-
tur quod uniis corum qui crucifixus erat
» cum Clmsto, ei dicebat Mcmento mei, :
sicut Domine, dum veneris in regnum tuum.
Matth., Ergo videtur quod pra^tcr latrones blas-
phemautes fucrit cum eo crucifixus alius
non blasphcmans; ct sic vidotur incon-
venientcr ab Evangelista narratiim (juod
Cbristus fucrit cuin lati'unibus cruci-
fixus.
Sed contra est quod Isa., uii, 12, fiie-
Edit. Vives.
 , ;

QUiEST. XLVI, ART. XI ET XII. 233

rat prophetatum : Et cum sceleratis repii- mortem vohintarie subiit, ut sua virtute
tatus cst. vincerct mortem ita etiam non habuit
;

Respondeo diccndum, quod Christus mcritum, ut cum latronibus poneretur;

inter latrones crucifixus est aha (fuidom sed vohiit cum iniquis deputari, ut sua
ratione quantum ad intentionem JudaBO- virtute iniquitatem destrueret. UndeChry-
rum, alia vcro quantum ad Dci ordinatio- sostomusihcit Super Joan., hom. lxxxv,
nem. Quantum enim ad intcntioncm Ju- § 1, col. 383, t. 1-4, quod « latronem in
dffiorum, « duos latrones utrinque cruci- cruce convertere et in paradisum indu-
fixerunt, » sicut dicit Clnysostomus cere, non minus fuit quam concutere
Homil. Lxxxvn in Matth., § 1, col. 191, petras. »
t. 13, « ut eorum suspicionis fieret parti- Ad secundum diccndum, quod non
teps. Sed non ita evenit; nam de illis
» « conveniebat ut cum Christo ahquis alius
nihil dicitur; hujus autem ubique crux pateretur ex eadem causa unde Orige- :

honoratur reges diadcmata dcponentes

; nes ibidem subdit « Omnes fuerant in
:

assumunt crucem in purpuris, in diade- peccatis, ct omncs opus habebant ut pro

matibus, in armis, in mensa sacrata; eis ahus morcretur, non ipsi pro aliis. »
ubique terrarum crux emicat. » Quantum Ad tertium dicendum, quod sicut Au-
vero ad Dei ordinationcm, Christus cum gustinus dicit in lib III De consensu
latronibus crucifixus cst, quia, ut Hiero- Evangelist., cap. xvi, col. 1190, t. 3,
nymus dicit Super xx.yii Matth., v. 33, « possumus intcUigere Matthaeum po-
col. 209, t. 7, « sicut pro nobis maledic- suisse pluralem numerum
pro singu-
tum crucis factus est Christus, sic pro lari, cum dixit Latrones impro])erabant
:

omnium salute inter noxios quasi noxius ei. » Yel potest dici secundum Hierony-

crucifigitur. » Sccundo, ut dicit Leo papa mum, Sup. iUud Maith., xxvii Latrones :

\ii Sermone \\ de passione c.i, col. 323, , improperahant, v. 44, col. 211, t. 7, quod
t. 1, « duo latrones, unus ad dex- « primum uterque blasphemaverit
tram, et alius ad sinistram, crucifiguntur, deinde visis signis, unus eorum crcdi-
ut in ipsa patibuli specie monstrarctur derit. »
illa quse in judicio ipsius omnium liomi-
GoNCLUSio. — Congniit, ut sccundum divinam
num facienda est discretio. » Et Augus- ordinationfnn Christus cum duobus crucifigere-
tinus dicit Super Joan., tract, xxxi, § 11 tur latronibus, ad cam quai in judicio futm-a est
coL 1642, t. 3 « Ipsa crux, si attendas,
:
hominum discretioncm, et gencralem humani
generis ad passionis sacramcntum, vocationem
tribunal fuit in medio enim judice coiis-
:
significandam.
tituto, unus qui credidit, hberatus, alter
qui insultavii, damnatus est. Jam signi-
ficabat quod facturus est de vivis et mor- ARTICULUS XII.
tuis, alios positurus ad dexteram, ahos
vero ad sinistram. » Tertio, secundum Hi- Utrum passio Christi sit ejus divinitati
larium, cap.xxxiiiMiV/a;f/^.,§o, coL 1074, attribuenda.
t. 1, « duo latrones laevae ac dextrae affi-
guntur, omnem humani generis universi- Ad duodecimum sic proceditur. 1 Vi-
.

tatemvocariadsacramentumpassionisDo- detur quod passio Christi sit ejus divini-

mini ostendentes. Sed quia per diversita- tati attribuenda. Dicitur enim I ad Co-
tcm fidclium atquc infidehum fit omnium rinth., ii, 8 Si cognovissent, nufnquam
:

secundum dexteram sinistramque divisio, Dominum glorige crucifixissent. Scd Domi-

unus ex duobus ad dexteram ejus situs nus gloriae est Christus secundum divini-
fidei justificatione salvatur. »Quarto, quia tatem. Ergo passio Christi competit ei se-
utRedadicit SuperxYMarc.,Y.21 ,cqI. 289, cundum divinitatem.
t. 3 « Latrones qui cum Domino cru-
: 2. Praeterea, principiiim sahitis huma-
cifixi sunt, significant eos qiii sub fide et naj est ipsa divinitas, secundum iUud
confessione Christi vel agonem martyrii, psal. xxxvi, 39 Salus autem justorum a
:

vel quaehbet arctioris disciplinae instituta Domino. Si ergo passio Christi ad cjus
subcunt sed qui hoc pro eeterna gloria
; divinitatem non pertinerct, videretur
gerunt, dextri latronis fide designautur; quod noii posscl uobis esse fructifera.
qui vero humanae laudis intuitu, sinistri 3. Praeterea, Judsei puniti sunt pro
latronis mentem imitantur et actus. » peccato occisionis Christi, tamquam ho-
Ad primum ergo dicendum,. quod, sicut micidf{^ ipsius Dci, qund magnitudo poe-
Christus dcbitum mortis non liabuit, sed na; dcmonstrat. IIoc autcm non esset, si
 ; ;

23 i SUMMA THEOLOGICA.
passio ad diviiiitatcm non pcrtineret. natum ex natura, iion prolatum per Un-
Ergo passio Christi ad divinitatem ejus guam. »
pertinuit.
Sed contra est quod Atlianasius dicit
CoNCLUsio. — Cum eadem in Christo utrius-
sit
que naturcC, divina; humana;, h>-pos-
scilicet et
in Epist.adEpictetum^ § 6, col. 1039, t. 2 : tasis, perlinel Cliristi passio ad divinic natm-ee
« Natura ^ manens Deus Verbum est im- suppositura, non ratione divina;, sed ratione
passibile. » Sed impassibile non potest liumanK naturai, quaj sola passibilis erat.
pati. Passio ergo Christi non pertinebat
ad ejus divinitatem.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
QU^STIO XLVII.
pra dictum est, unio human» naturse et DE CAUSA EFFICIENTE PASSIONIS CHRISTI.
divinae factaest in persona, et hypostasi,
et supposito, manente tamen distinctione (In scx articulos divisa.)
naturarum, ut siteadem persona
scilicet
et hypostasis divinae ethumanse naturae, Deinde considerandum cst de causa ef-
salva tamen utriusque natura3 proprietate. ficiente passionis Christi et circa hoc ;

Et ideo, sicut supra dictum est, suppo- (|uaeruntur scx 1° utrum Christus fuerit
:

sito divinae naturae attribuenda est pas- ab aliis occisus, vcl a seipso 2° ex quo ;

sio, non ratione divinae naturae, quae est
impassibilis, sedratione humanae naturae.
Unde in Epistola synodali, anath. xii,
col. 122, t. 10, CyriUus dicit « Si quis noii
confitetur Dei Verbum passum carne, et
crucifixum carne, anathema sit. » Perti-
motivo seipsum passioni tradiderit
3° utrum Pater tradiderit eum ad patien-
dum; 4° utrum fuerit conveniens ut per
: manus gentium pateretur, vel potius a
Judaeis 5°
; utrum occisores ejus eum cog-
noverint 6° de peccato eorum qui Chris-
;

net ergo passio Christi ad suppositum di- tum occiderunt.

vinae naturae, rationc naturie passibilis as-
sumptae; noii autcm ratione divinae natu-
ARTICULUS PRIMUS.
rse impassibihs.
Ad primum crgo dicendum, quod Do- Utrum Christus fuerit ab alio occisus an
minus gloriae dicitur crucifixus iion se- a seipso.
cimdum quod est Dominus gloriae, sed
secimdumquod erat liomo passibilis. Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
Ad secundum diccndum, quod, sicut di- quod Christus non fuerit ab aho occisus,
citur in quodam Sermone ^ Ephesini conci- scd a scipso. Dicit enim ipso Joan., x, 12:
lii, § 12, col. 1383 opcr.Theodot. Aiicyr.: Nemo tollit aiiimam meam a me, sed ego
« Mors Christi tamquam factamors Dei, » pono eam. ILle aiitem dicitur aliquem
scilicet pcr unionem in persona, « des- occidere qui animam (^jus toUit. Non est
truxit mortom qiioniam Dciis ct liomo
: crgo Christus ab aUis occisus, sed a
erat qui paticl)atur, iion ciiim iiatiira Dci seipso.
laesa est, sed hiimana; nequc mutationc 2. Preeterea, illi qui ab aliis occidun-
sua suscepit passiones. » tur, paulatim dcbilitata natura deficiunt
Ad tertium dicendum, qiiod, sicut sub- et maximc lioc apparet in crucifixis ut :

dituribidem, « noii purum hominem cru- cnim dioit Augustinus IV De Trin.,

iii

cifixerunt Deo intulerunt

Jiidiei, sed cap. xiii, § 10, col. 81)0, 8, « longa
t.

praesumptiones. Pone enim principem lo- morte cruciabantur ligno suspensi. »

qui per verbum, ethoc formari per litte-
ras in charta ahqiia, ct (hrigi civitatibiis,
et aUquis inol)cdiens chartam disrumpal
ad mortis scntentiam dcducetur, non
tamquam chartam disrumpens, sed tam-
quam verbum impcriale disrumpcns.
Non crgo securus sit Juda?us, tamqiiam
purum hominem cruciligcns quodeiiiiu
vidcbat, ([uasi charta erat; ([uod autem
iii ea cclabatur, impcriah) Verbum crat,
' « V(m1)uiii ciim jiiilura sua Deus
siliilc csl. » Miij;ii(\
*Ouem iKil)uit Tlieodolus L-pisc.
In Christo autem non hoc accidit; nam
chnnans voce maqna emisit spiritum, iit
diciturMatth., xxvii, 50. Non ergo Chris-
tus est ab aliis occisus, sed a seipso.
3.Praeterea, Uli (jui abaliis ocoiduntur,
pcr violcntiam moriuiitur, ot ita noii vo-
liiutario, ([uia violoutum oiipoiiitur vo-
;
hiiilario. Scd Augustinus dioit iii IV De
Trinit., loc. cit., qiiod « Spiritus Christi
nou deseruit carnom invitus, sod (iiiia
sit, inipas- Nativitatis nomini in Kphcsina synodo. Vidc in
opciiltus, toiii. 77 Patnim c;ra>cornm apud Miwnc
.Vucyrauus dic riicodoli, llumiliam u iit dtc .\(tlali Uumiui.

j
 .

QILEST. XLYll, AllT. 1 KT 11. 235

voliiit, quaiido voliiit, et quomodo vo- qui cum Chrislo crucifixi crant, frerjerunt
liiit. » Nou ergo Cliristu.s est ab aliis oc- crura, ut cito morcrentur; ad Jesum au-
cisus, sed a seipso. tem cum venissent, ut viderunt eum jam
Sed contra est quod diciturLuc, xvni, mortuum, non frecjcrunt ejus crura; et
33: Postquam flagrllavcrmt occident enni. Marc, XV, -ii, dicitur (juoil P//r////.9 mira-
Respondco dicendum, quod aliquid hatur si jani ohiisset. Sicut enim ejus
potest esse causa alicujus cffectus dupli- voluntate natura corporaUs conserva'a
citer uno modo directe ad illud quod fit
: est in suo vigore usquc ad extrcmum;
agendo et lioc
; modo persccutores sic etiam quando voluit, subito cessit
Christi eum
occiderunt, quia sufficientcm nocumento iUato.
causam mortis ei intulerunt, cum inten- Ad tcrtium (Ucendum, quod Christus
tione occidendi ipsum, et effectu subse- simul et violentiam passus est ut mori-
quente, quia scilicet ex illa causa est retur, et tamen vohmtarie mortuus fuit,
mors subsecuta. Alio modo dicitur aliquis quiaviolcntia corpori ejus iUata est, quaj
causa alicujus indirccte, scilicct quianon tamon tantum corpori cjus praivaluit,
impedit cum impedire possit; sicutsi di- quantum ipse vohiit.
catur aliquis alium perfundere, quia non
clausit fencstram, per quam imbcr in-
CoNCLUsio. — Christus non a seipso, sed a
suis persecutoi'ibusfuit occisus : suai tamen mor-
greditur; et hoc modo ipse Christus fuit tis causa fuisse tlicitur, non eani proliibendo,
causa sua3 passionis et mortis. Poterat cuin posset.
enim suam passionem et mortem im-
pedire, primo quidcm adversarios repri-
ARTICULUS II.
mendo, ut cum aut non vcUcnt, aut non
posscnt. interficcre secundo, quia spi-
:
Utrum Christus fuerit ex ohedientia
ritus ejus habebat potestatem conser- mortuus.
vandi naturam carnis suse,nea quocum-
que Isesivo inflicto opprimerctur, quod Ad secundum sicproccditur. I Yidctur .

quidem habuit anima Christi, quia erat quod Christus non fucrit ex obedicntia
Yerbo Dei conjuncta in unitate personse, mortuus. Obedientia enim respicit prae-
ut Augustinus dicit in lY De Trinit., ubi ceptum. Sed non legitur Christo fuisse
supr. Quia ergo anima Chfisti non re- prseceptum quod ipse patcretur. Non
pulit a proprio corpore nocumcntum ergo ex obedientia passus fuit.
illatum, sed vokiit quod natura corporaUs 2. Praeterea, iUud dicitur aUquis cx
iUi nocumcnto succumberet, dicitur suam obedientia facere quod facit ex necessitate
animam posuisse, vel voluntarie mor- prsecepti. Christus autem non ex neces-
tuus essc. sitate, sed voluntarie passus fuit. Non
Ad primumergo dicendum, quodcum ergo passus est ex obcdientia.
dicifur Nemo tollit animam meam a me,
: 3. Prseterca, charitas est exceUentior
intcUigitur, me invito; quod enim aU- virtus quam obcdicntia. Sed Christus
quis ab invito aufert, qui resistere non legitur. ex charitatc passus, sccundum
potcst, iUud proprie dicitur toUi. iUud Eplies., a', 2 Ambulate in dilec-:

Ad secundum dicendum, quodutChris- tione, sicut et Christus dilexit nos et tra-

tus ostenderet quod passio iUata per didit semetipsum pro nohis. Ergo passio
violentiam ejus animam non eripicbat, Christi magis debet attribui charitati
naturam corporalem in sua fortitudine quam obedicntise.
conservavit, ut etiam in extremis positus Scd contra est quod dicitur PhiUp., ii,

voce magna clamaret, quod * inter aUa 8 Factus est obediens Patri usciue ad
:

miracukmortis^ ejus computatur^ Unde mortem

dicitur Marc, xv, 39 Videns autem Cen-:
turio, qui ex adverso stabat, quia sic
clamans expirasset, ait : Vere hic homo
Fiiius Dei erat. Fuit etiam mirabile in
Christi mortc quod velocius mortuus fuit
aUis qui simili passione afficiebantur.
Unde dicitur Joan., xix, 32, quodeorum
Rcspondeo diccndum, quodconvcnien-
tissimum fuit quod Christus ex obcdientia
pateretur. Primo quidem quia hoc con-
vcniebat justificationi humana?, ut sicut
per inohedientiam loiius hominis pecca-
tores constituti sunt mulfi, ita per unius
hominis obedientiam justi constituantur

* Parm. (( quo. » 3 Parni. : « computaretur.

« Parm. <( mors. »
 . :

236 SUMMA THEOLOGICA.

* Itapermulti*, utdicitur Rom., v, 19. Secundo,
unius obe-i^Qf, conveniens fuit reconciliationi Dei ad
jusTZsl^^^^^^^-- }''''^^ ^^i^it^r Rom., V, U)
tituentur. Reconcuiati siimns Deo per mortem Filii
ejus, inquantum scilicet ipsa mors Christi
fuit quoddam sacrificium acceptissimum
Deo, secundum illud Ephes., v, 2 Tra-
didit semetipsum pro nobis ohlationem et
hostiam Deo in odorem suavitatis. Obe-
dientia vero omnibus sacrificiis antefer-
tur, secundum illud I Rcg., xv, 22
Melior est obedientia quam mctimae. Et
ideo conveniens fuit ut sacrificium pas-
sionis et mortis Christi ex obedientia
procederet. Tertio, hoc conveniens fuit
ejus victoriae, qua de morte et auctore
mortis triumphavit non enim miles vin-
: Nam ipsa passio et mors, secundum se
cere potost, nisi duci obediat. Et ita
homo Christus victoriam obtinuit per
neomeniae, quae sunt umbra futurorum,
corpus autem Christi, eo scilicet quod
: Christus comparatur ad illa sicut corpus
ad umbram. Praecepta vero judicialia
legis quae pra^cipue ordinantur ad safis-
faciendum injuriam passis, implevit
: Christus sua passione, quoniam ut in
psal. Lxviii dicitur, quap non rapuit ex-
solvit, permitfcns se hgno affigi pro
pomo quod de hgno homo rapuerat con-
: tra Dei mandatum.
Ad secundum dicendum, quod obe-
dientia, etsi importet necessitatem res-
pectu ejus quod praecipitur, tamen im-
portat voluntatem respectu impletionis
praecepti. Et tahs fuit obedienfia Christi.
considerata, naturah voluntafi repugna-
bat volebat tamen Christus Dei volun-
;

hoc quod Deo fuit obediens, secundum tatem circa hoc implere, secundum iUud
illud Proverb., xxi, 28 Vir obediens : psal. XXXIX, 9 Ut facerem voluntatem
:

* Loquetur
loquitur victoria *. tuam, Deus meus, volui. Unde dicebat
victoriam.
^j primum ergo dicendum, quod Cliris- Matth., XXVI, 42 Si non potest hic calix
:

tus mandatum accepit a Patre ut pate- transire, nisi bibam illum, fiat voluntas
retur. Dicitur enim Joan,, x, 18 : Potes- tua.
tatem habeo ponendi animam meam, et Ad tertium dicendum, quod cadem
potestatem habeo iterum sumendi eam ;
ratione Christus passus est ex charitate et
hoc mandatum accepi a Patre meo; sci- obedientia quia et praecepta charitatis
:

licet ponendi animam et sumendi eam. non nisi ex obedientia implevit, et obe-
« Ex quo, » ut Chrysost. dicit Hom. xl diens fuit ex dilectione ad Patrcm praeci-
in Joan., § 2, col. 141, t. 14, « non est pientem.
intelligendum quod prius expectaverit
audire et opus ei fuerit discere, sed vo-
CoNCLusio. — Convenientissimum fuit, ut Cliris-
tus ex obedientia paterctur, ut liuman* recou-
hintarium monstravitproccssum, et con- ciliationis perfectum Deo palri exliiberctur sa-
trarictatis ad Patrem suspicionem des- criOcimn.
truxit. Quia tamen in morte Christi lex
))

vetus consummata cst, secundum illud

ARTICULUS III.
quod ipse moriens dixit Joan., xix, 30 :•
Consummatum est, potest intelligi quod Utrum Deus Pater tradiderit Christum
patiendo omnia veteris legis prascepta passioni.
implcvit. Moralia quidem quae iii praeceptis
charitatis fundantur, implcvit, inquaiitum Ad tertium sic proceditur. 1 . Yidetur
passus est, etexdilectione Patris, scciiii- quod Deus Patcr non fradiderit Christuni
dum illud Joan,, xiv, 31 : Ut coijnoscat passioni. Iniquum enimcf crudele videtur
mundus quia diligo Patrem, et sicut man- esse quod innoccns passioni et morti ti'a-
datum dedit mihi Pater, sicfacio; surgite datur. Sed, sicut dicifur Deuter., xxxii, 4
eamus hinc, scilicet ad locum passionis : Deus fidclis et absque ulla iniquitate.
,

et etiam ex dilectione proximi, secun- Ergo Chrisfum innocenfem non tradidit

dum illud Gal., ii, 20 Dilexit me, et : passioni et morfi.
tradidit semetipsum pro me C«romoniaha . 2. Pra^terea, noii videtur quod aliquis
vero pra?cepta legis, quai ad sacrificia a seipso ct ab aho morti fradafur. Sed
et obhitiones pra^cipue ordinanfiir, ini- Cliristiis fradidif soincfipsum pro nobis,
plovit Christus sua passione, inquiuitum secundum quod dicifur Isai;e, liii, 12,
omnia antiqua sacrificia flgurie fuerunt Tradidit in mortem animam suam. ISou
ihius veri sacrificii, quod Chrisfiis obtulit ergo videfur quod Deus Pafer eum tra-
moricndo pro iiobis. Uiido dicifur Co- didcrif
loss., 11, 1() : i\r/no vosjudicct in cibo, 3. l'ra'fcrca, Judas vitupcrafur cx co
nut in potu, aut in parte dici festi, aut quod fradidit Christum .ludaus, secinuluiu
 ;

QUiEST. XLVII, ART. III ET IV. 237

illud Joan., vi, 71 : Ex vobis uniis diabo- secundum quod Dcus, tradidit semetip-
lus est : quod dicebat propltu- Judam, qui suni in moitcni (suicm voluntate et ac-
eum erat traditurus. Similitor etiam vi- tione (jua (;t Pater tradidit cum sed in- :

tuperantur Judaii qui eum tradiderunt [*i- quanlumliomo,lradidilseipsumvoiuntate

lato, secundum quod ipse dicit Joan. xviii, , a Patre inspirata. Unde non est contra-
35 : Gens tua tradiderunt
et jjo)itifices rietas in liocquod Pater tradiditChristuin,
te mihi. Pilatus etiam tradidit illum ut et ipse tradidit semetipsum.
crucifigeretur, ut habetur Joau., xix, Ad tertium dicendum, quod eadem
16 INon est aiuiGm participatio justitix
: actio diversimode judicatur in bono vel
ciim iniquitate ut diciturll Corinth., vi,
, in malo, secundum (j[uod ex diversa ra-
14. Ergo videtur quod Deus Pater non dice procedit. Pater enim tradidit Cliris-
tradiderit Ciiristum passioni. tum, et semetipsum ex charitate,
ipse
Sed contra est quod dicitur Rom., viii, et ideo laudantur: Judas autem tradidit
32 Proprio Filio suo non pepeixit Deus,
: ipsum ex cupiditate, Judaei autem ex
sed pro rwbis omnibus tradidit illum. invidia, Pilatus ex timore mundano, quo
Respondeo diccndum, quod, sicut dic- timuit Cffisarem : et ideo ipsi vitupe-
tum est, Cliriaius passus est voluntarie rantur.
ex obedientia Patris. Unde secundum CoNCLUSio. —
Tradidit Deus Pater Christum
Deus Pater tradidit Christum pas-
tria passioni, prgRordinando ipsum pro humani gc-
sioni uno quidcm modo secundum
: neris liberatione pati, tantamque cliaritatem illi
quod sua aeterna voluntate praiordinavit infundendo, ut pati vellet, et ipsum a passione
non liberando, sed persequentibus exponendo.
passionem Christi ad humani generis
liberationem, secundum illud quod dici-
tur Isaiai, liii, G Posuit Dominus in eo : ARTICULUS IV.
iniquitatem omnium nostrum; et iterum :

Dominus eum
voluit conterere in infirmi- Utrum fuerit conveniens Christum pati
tate. Secundo, inquantum inspiravit ei a Gentilibus,
voluntatcm patiendi pro nobis, infun-
deudo ei charitatem undc ibidem se- : Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quitur Oblatusest, quia ipse voluit. Ter-
: quod non fuerit conveniens Christum
tio, non protegendo eum a passione, pati a Gentilibus. Quia enim per mortem
sed exponendo persequentibus unde et : Christi homines erant a pcccato liberandi,
legitur Matth., xxvii, 46, quod pendens conveniens vidcbatur ut paucissimi in
in cruce Christus dicebat Deus meus, : morte ejus peccarent. Peccaverunt au-
Deus 9neus, ut quid dereliquisti me ? quia tem in morte ejus ex quorum
Judaei,
scilicet potestati persequentium eum ex- persona Hic est
dicitur Matth., xxi, 38:
posuit, ut Augustinus dicit De gratia heres: venite occidamus eum. Ergo vide-
novi Testam.,epist. cxl, cap. x, col. 550, tur conveniens fuisse quod in peccato
t. 2. occisionis Christi Gentiles uon implica-
Ad primum ego dicendum, quod inno- reiitur.
centem hominem passioni et morti tra- 2. Praeterea,veritas debet respondere
dere contra ejus voluntatem est impium figurae. Sed figuraha sacrificia veteris
et crudele. Sic autem Deus Pater Cliris- legis non Gentiles, sed Judaei oirerebant.
tum non sed inspirando ei vo-
tradidit, Ergo neque passio Christi, qua fuit ve-
luntatem patiendi pro nobis. In quoos- rum sacriflcium, impleri debuit pcr ma-
tenditur et Dei severitas, qui peccatum iius Gentihum.
sine pcena diinittere noluit quod signat : 3. Prseterea, sicut dicitur Joan., v,
Apostolus dicens, Rom., viii, 32: Pro- Judaei quaerebant Christum interficere,
prio Filio suo non pepercit; et bonitas nonsolum quia solvebat sabbatum, sed
ejus in eo quod cum homo sufficienter etiam quia Patrem suum dicebat Deum,
satisfacere non posset per ahquam pce- aiqualcm se Dcofaciens. Sed hoc videba-
nam, quam pateretur, ei satisfactorem tur esse solum contra legem Juda?orum
dedit quod signavit Apostolus dicens
: : unde et ipsi dicuiit, Joan., xix, 7 ^e- :

Pro nobis omnibus tradidit ilium ; et cundum legem debet mori, quia fdium Dei
Rom. III, 25, dicit, Quem scilicet : , sefecit. Videtur ergo inconveniens fuisse
*
oitia- 0\v'\&ium, proposuit Deus propitiatorem quod Christus non a Gentibus, sed a Ju-
per fidem in sanguine ipsius. da^is pateretur, etfalsum esse quod dixe-
Ad secundum dicendum, quodChristus, ruut : 'Sobis non licet interficere quem-
 »

238 SUMMA THEOLOGICA.

quam, cum multn peccata sccundum
legcmmortepuniantur,utpatctLcvit.,xx.
ARTICULUS V.
Sed contra est quod ipse dominus
dicit Matth., xx, 19: Tradent eum Genti- Utrum Christi persecutores eum
bus ad illudendum et flagellandum, et coqnoverint.
crucifirjendum.
Rcspondeo dicendum, quod ipso in Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
modo passionis Christi pra^figuratus est quod persecutores Chrisfi eum cognove-
ctfectus ipsius primo enim passio
: rint. Dicitur enim Matth,, xxi, 38, quod
Cliristi eficctum sahitis hahuit in Ju- agricolai videntes Filium dixcruiit intra
dseis, quorum plurimi in morte Christi se: Ilic est heres: venite occidarnus eum \

haptizati sunt, ut patct Act., ii et iii. uhi dicit Ilieron.' Glos.orc?., col. 134, t. 2 :

Secundo vero prasdicantihus,

Judffiis ((Manifeste Dominus probat ex his verbis
efTectus passionis Christi transivit ad Judffiorum principcs non per ignoran-
Gentes. Et ideo conveniciis fuit ut Chris- tiam, sed per invidiam Dei Filiuin cru-
tus a Judaiis pati ijiciperet, et postea cihxisse intellcxerunt enim eum esse
;

Judaeis tradentihus, per manus Genti- illum ciii Pater per Prophctam dicit,
hum ejus passio finiretur. psal. II Postula a me, et dabo tibi yentes
:

Ad primum ergo
dicendum, quod hxreditatem tuam. » Ergo vidctur quod
Cliristus ad ostendendum ahundantiam cognoverint eum esse Christum vel Fi-
charitatis suae, ex qua patiehatur, in lium Dei.
cruce positus veniam pro persecutorihus Prajterea, Joan., xv, 24, Dominus
2.
postulavit. Et ideo, ut hujus petitionis dicit Nwic autem et viderunt, et oderunt
:

fructus ad Judaos et Geiitiles perveniret, etme, etPatrem mcum. Quod autem vide-
voluit Christus ah utrisque pati. tur,manifeste cognoscitur. Ergo Judaei
Ad secundum dicendum, quod passio cognoscentes Christum ex causa odii ei
Christi fuit sacrificii oi)latio, inquantum passioiiem intulerimt.
Christus propria voluntate mortem sus- 3. Praeterea, in quodam Serm. Ephe-
tiiiuit ex charitate ; in quantum autem a sini conc, § 12, col. 1383, oper. Thcod.
persecutorihus est passus, noii fuit sa- Aiicyr., dicitur: Sicut qui chartam im- ((

crificium, sed peccatum gravissimum. perialem discerpserit, tamquam impera-

Ad tertium dicendum, quod, sicut Au- torisdisrumpcns verhum, ad mortem ad-
gustinus dicit Tract. cxiv in Joan., dicitur crucifigens Juda'us,
: sic quom
col. 1937, t. 3, Judaei dicentes Nobis
(( : viderat, pcenas dahit tamquam in ipsum
non licet interficere cjuemquam, iiitellexe- Deum Verbumpraesumptionesinjiciens.
runt iion interfcere quem-
sihi licere lloc autem iion esset, si eum esse Dei
quam propter diei festi sanctitatem, Filiumnoncognovissent, quia ignorantia
quem celehrare jam coeperant. » Yel hoc eos excusasset. Ergo videtur quodJuda^i
dicebant, ut Chrysostomus dicit Hom. crucifigentes Christum cognoverint eum
Lxxxiii in Joan., § 4, col. 368, t. 14, esse Filium Dei.
quia volehant eum occidi,
(( non tam- Sedcontraest quoddicitur lad Corintli.,
quam traiisgressorem legis, sed tam- II, 8: Sicognovissenf, nunquam Uommum
quam puhlicum hostem, quia se rcgem gloriae crucifixissent; et Act., iii, 17, ilicit

fecerat, de quonoii erateorum judicare. » Pctrus Juda3is loquens: Scio ^jer quia
Vel quia non licehat eis crucifigere, quod ignorantiam fecistis, sicutet principcs ves-
cupiehant, sed lapidare, ut in Stcphaiio Iri: et Doniinus in cruce pendens dicit:
fecerunt. Vel melius diccndum est quod Pater, dimitte illis non enim sciufit quid :

per Romanos, quibus erant subjecti, faciunt, Luca?, xxiii, 34.

erat eis potestas occidendi interdicta. Rcspondoo dicendum, quod apiid
quidam
Jiida'os qiiidam crant majores, et
CoNcmsio. —
Ut ipso passionis modo oirfctus
minorcs. ((Majorcs qiiidem quieorum priu-
ejus pra;ligurai"etur, convcnicns fuit ut Cluisti
passio a Judaeis incipcret, et ipsis tradenlibus cipes dicebantur,ut dicitm' in lib. C^C^- »
per Gentiles liniretur. veteris et novi Testam., qua"st. i.xvi.
col. 22Gl,t. 3, sicut ct da'niones, cog-
((

novenmt eum csse Christiim promissum

in lege: omnia cnim signa vidchant iu

('od . : (( ni(M'oii\ nius. » Noii logitur autcin nisi in Oni. (Ilossa, loro cit.
 : .

QTLI^.ST. XLVIT, AI\T. V ET VI. 23!)

eo quae dixonint fiiiura I'rophetae mys- ; eis orat qui, quem Fihum Dei iniellexe-
terium autem diviuitatis ejus iguoraljant. runt, cruciflgere quam confiieri mahie-
Kt ideo Apostolus dicit quod si co<jnovis- ruut. Scd ad lioc potest responchuM quod
»

sejit, ?tmiquatn Doniinuni (jloriie cruci- cognoveriut cum csse Filium Dei, uon
fixissent. Sciendum tameu quod eorum pernaiuram, sed per exceUentiam gratia?
ignorantia non eos excusabat a crimine, singuhu-is. Possumus tamen dicere quod
quia erat ([uodammodo ifj^iiorautia atrec- eiiam verum Dci I''ilium cognovissc di-
tata videhant enim evideutia sigua di-
: cuntur, quia cvidcutia sigua hujus rci
vinitatis ipsius, sed ex odio, et invidia liabebaui quibus iamcn asseutire propter
;

Christi ea pervertebant et verbis ejus, ; odium ei iuvidiam nolueruui, ui eum

quibus se Dei Kihum fatebaiur, credere coguoscercut essc Fihum Dci.
nohierunt. IJnde ipse de eis dicit Joan., Ad secundum diccudum, quod autcj
XV, i22 Si non vcnisseni, et locutus non
: illa vcrba pra3mittiiur: Si operanon fecis-

locu- fuissem eis * peccatum non haherent ; nunc

,
sem in eis quae nemo alius fecit, peccatum
fuis-autemexcusationem non habentde peccato non haberent, et postea subditur: Nunc
^'*'-
suo. Et postea subdit .SV opera non fecis-
: autern viderunt, et oderunt ct me et Pa-
nemo alius fecit, peccatum
seni in eis, quse trem meum. Per quod ostendiiur quod
non haherent. Et sic ex persona eorum ac- videnies opera Clu"isii mirifica, ex odio
cipi potest quod dicitur Job, xxi, 14: processit quod eum Filium Dei non cog-
Dixerunt Deo: Recede a nobis, scientiam no verunt
viarum tuarum nolumus. Minores vero^ Ad tertium dicendum, quod
ignoraniia
id est populares qui mysteria scripturae affeciaia non excusat a culpa, scd magis
non noverant, non plene coguoverunt videtur culpam aggravare osiendit enim :

ipsumesse ncc Christum, nec FihumDci. hominem sic vehcmeuter esse aflcctum
Licet euim ahqui eorum in eum credide- ad peccandum, quod vult ignorauiiam
rini, muhiiudo tamen non credidii; et si incurrerc, ne peccatum viict. Et idco Ju-
ahquando dubitaverunt an ipse esset daei peccaverunt, non solum^ homiuis
Chrisius, propter signorum muhiiudiuem Chrisii, sed iamquam^Dei cruciflxores.
et efflcaciam doctrinee, ui liabctur Joau.,
vn, iamen postea decepti fueruut a suis CoNCLUsio. — Majores Juciaiorum quamquam
novermt Jesum fuisse Mcssiam in lej^e proniis-
principilnis, ui eum noncrederenineque smn, ignoraverunt tamen ipsum fuisse Deum
Fihum Dei, neque Clunsium, TJnde ei Pe- verum, quorum ignorantia iuexcusahilis fuit :

irus eis dixit: Scio quiaper ignorantiam minores vero non cognoverunt illum fuisse Fi-
lium Dei, nec Messiam.
fecistis, sicut et principes vestri, quia sci-
licet principes seducti erant.
Ad primum ergo dicendum, quod iUa
verba dicuuiur ex persona colonorum
ARTICULUS VI.

vinese; per quos significaniur rectorcs

illius popuh, qui eum cognoverunt esse Utrum peccatum Christum crucifigentium
heredem, inquanium coguoverunt eum fuerit gravissimum.
esse Chrisium promissum in lege. Sed
contra hanc responsionem esse videtur Ad sexium sic proceditur. 1. Videiur
quod iha verba psalmi u, 8: Postula a quod peccaium cruciflgcntium Chrisium
me, et dabo tihi gentes hercditatem tuam, non fuerit gravissimum. Non enim est
eidem dicuntur cui diciiur: lilius meus gravissimum peccatum quod excusatio-
es tu, ego hodie genui te. Si ergo cogno- ncm habct. Sed ipsc Domiuus excusavit
verunt eum esse illum cui dictum esi: peccatum cruciflgeutium cum, dicens,
Postula a me, et dabo tihi gentes heredita- Lucae xxni, 34 Pater ignosce illis *,*Dimittcil-
:

faciunt Non ergo "^{" ^'

tem tuam, sequitur quod cognoveruni Quia nesciunt quid
1 w pec-^'^*'
X I
.
j.
HitllSCtUHl
^

eumesscFilium Dei. Chrysostomus etiam catum eorum gravissimum.fuit

ibidem, //o?«. xl 0/?.* imperf., a med., 2. Pr«ierea,Dominusdicit Pilato Joan.,
dicit quod « cognoverunteum esse Filium xix, 1 1 Qui tradidit me tibi, majus pec-
:

I
Dei. » Beda eiiam Super illud Luc, xxni catum hahct. Ipsc autem Pilatus fecit
"

Quia nesciiint quid faciunt, coL 61 G, Christum crucifigi per suos miuistros.
t. 3: Notandum, iuquit, quod non pro
(( Ergo vidctur fuisse majus peccatum Judae

* Non est Chrysostomi. ' Parm. : « sed etiam. »

' Parm. : « tanquam. »
 :

240 SUMMA THEOLOGICA.

proditoris peecato crucifigentium Chris-
tum.
3. Praeterea, secundum Philosoplmm
in V Ethic,cap. ix, nullus patitur iji-
justum volens; et sicut ipse ibidem dicit,
7inllo patiente injustum, nullus facit in-
justum. Ergo volcnti nullus facit injus-
tum. Sed Christus voluntarie est passus,
ut suprahabitumest. Non ergo injustum
fecerunt crucifixores Christi et : ita
Christi ab injustitia non cxcusantur. Et
tamen ille qui occidit homincm injuriam
facit non solum homini ^ sed etiam Deo
et reipublica^; sicutetiam iUe qui occidit
seipsum, iit Philosophus dicit in V Ethic,
cap. ult., parum a princ. Unde et David
damnavit ihum ad mortcm qui non ti-
muerat mittcre manum, ut occiderct
Christum Domini, quamvis eo petentc,
eorum ut lcgitur II Heg., i.

peccatum non fuit gravissimum. —

CoiNCLUsio. Peccatmn principiun Judaeormn
Sed contra est quod super illud Mat- cruciiigentium Christum, fuit gravissimum ex
thsei, XXIII Et vos implete mensuram pa-
: suo genere, et voluntatis illorum malitia ; alio-
trumvestrorum,i\\ciiQAivysos,iom\x&,Hom. rum vero Judaeorum minus fuit ex circumstantia
ignorantise, quamquam etiam ex suo genere gra-
XLV Op. * imperf., a med. « Quantum ad :

vissimum Gentilium vero magis fuit excusabile

:

veritatem excesseruntmensuram patrum ex ignorantia legis et scripturarum.

suorum: illi enim occiderunt homines,
isti Deum crucifixerunt. »

Respondeo dicendum, quod, sicut dic- QU^STIO XLVIII.

tumestjprincipesJudeeorumcognoverunt
Christum et si ahqua ignorantia fuit in
:
DE MODO PASSIONIS CHRISTI QUANTUM
ignorantia affectata, quaeeos non
eis, fuit
AD EFFECTUM.
poteratexcusare. Et ideopeccatum eorum
fuitgravissimum, tumex genere peccati,
(In sex articulos divisa.)
tum ex malitia voluntatis. Minores autem
Judaei gravissime peccaverunt quantum
ad genus peccati in ahquo tamen dimi-
:
Dcindc considerandum est de efTectu
nuebatur eorum peccatum propter eorum passionis Christi et primo de modo effi-
;

ignorantiam. Undesuper illudLuc., xxiii ciendi secundo de ipso cffectu.

;

Nesciwit quid faciunt, dicit Reda, coL 616, Circaprimum queeruntm' sex 1° utrum :

t. 3: «Pro illis rogat qui nescierunt quid

passio Christi causaverit nostram salutem
facerent zelum Dei habentes, sed non per modum meriti 2° utrum per mo-
;

secundum scientiam. » Multo autem ma- dum satisfactionis 3° utrum pcr modum
;

sacrificii 4° utrum per modum redemp-

gis fuit excusabile peccatum (jentihum, ;

per quorum manus crucifixus est, qui tionis; 5° utrum esse Redemptorem sit

legis scientiam non habebant. proprium Christi; 6° utriim causaverit

Ad primum ergo dicendum, quod ex- effcctum nostrae salutis per modum effi-
cusatio illa Domini non refertur ad prin- cientia3.

cipes Judaeorum, sed ad minores de

populo, sicut dictum est. ARTICULUS PRIMUS.
Ad secundum dicendum, quod Judas
tradidit Christum non Pilato, sed princi- Utrum passio Christi causaverit nostram
pibus sacerdotum, qui tradiderunt eum salutem per modum meriti.
Pilato, secundum illud Joan., xviii, 33 :

Gens tua et pontifices tui tradiderunt te Ad primum sic proceditur. 1. yidctur

mihi. Horum tamcn omnium peccatum quod passio Christi non causaverit nos-
fuitmajus quamPilati, quitimore Ca'saris tram salutcm per modum meriti. Passio-
Christum occidit; ct etiam quam pecca- num enim principia non sunt in nobis.
tum mihtum, qui de mandato praesidis Nullus autcm mcrctur vel laudatur uisi
Cliristum crucifixeruiit, non ex cupiihtate pcr id cujus principium cstiu ipso. Ergo
sicut Judas, nec cx invidia et odio, sicut passioChristinihil ostoperata permodum
saccrdotum.
priiicii)es meriti.
Ad tertium diccndum, quod Christus 2. Pra»tcrea, Christus ab initio suae
conccptionis moniit ct sibi. ct nobis, ut
voluit quidcm suam passionem, sicut et
Deuseam vohiit;iniquam tamen actionem supra diclum cst. Scd suporlhium est
Juda^orum non voluit. Et ideo occisores aliqucm iterum mercri id quod ante me-

Non est Chrysostomi. • Pai'm. addit : « occiso. »

 OII^ST. XLVIII, ART. I ET II. 24i

ruenit. Erg-o Christiis per passio- suam sibi,sed etiam omnibus membris suis, aeternam
iiein nou meruit nostram salutem. promeruisse salutcm.
3. Prffitcrea, radix merendi est chari-
tas. Sed charitas Christi non tuit maf^is ARTICULIJS II.
augmentata in passione quam ante. Ergo
non magis meruit salutem nostram pa- Utrum passio Christi causaverit nostram
tiendo quam ante fecerat. salutem per modum satisfactiunis.
Sedcontra est quod superilhidPhilipp.,
II : Propter quod et Deus exaltavit illuni, Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
dicit Augustinus, Tract. civ in Joan., col. tur quod passio Christi non causaverit
1903, t. 3 llumiHtaspassionis, claritatis
: c( nostram salutem per modum satisfactio-
est meritum; claritas, humihtatis cstpra^- nis. Ejusdemcnimvideturesse satisfa(;ere
mium. Sed ipse clarificatus est non so-
)) cujus peccare, sicut patet in aliis
est
kimin seipso, sed etiam in suis tidehbus, poenitentia.^ partibus ejusdem enim est
:

ut ipse dicit Joan. xvii. Ergo videtur quod

, conteri et confiteri, cujus estpeccare. Sed
ipse meruerit salutem suorum iideUum. Christus non peccavit, sccundum iUud I
Respondeodicendum, quod, sicut supra Pctri, II, 22 Qui peccatum non fecit.
:

dictum est, Christo data est gratia non Ergo ipsc nonsatisfecitpropria passione.
solum sicut singulari personai, sed in- 2. Praeterea, nuUipcr majorem
satisfit
quantum est caput Ecclesise, ut sciUcet offensam. Scd maxima offensa
fuit perpe-
ab ipso redundaret ad membra. Et ideo trata in Christi passione, quia gravissime
opera Cliristi hoc modo se habcnt tam ad peccaverimt qui eum occiderunt, ut su-
se quam ad sua membra, sicut se habent pra dictum est. Ergo videtur quod per
opera.alterius hominis in gratia consti- passionem Christi non potuerit Deo sa-
ad ipsum. Manifestum est autem
tiiti tisfieri.
quod quicumque iii gratia constitulus 3. Praitcrca, satisfactio importat aequa-
propter justitiam patitur, ex hoc ipso litatem quamdam ad culpam, cum sit
meretur sibi salutem, secundum ilJud actus justitiaB. Sed passio Christi non vi-
Matth., V, 10 Beati qui persecutionem
: detur esse a^qualis omnibiis pcccatis hu-
patiuntur propterj ustitiam Unde Christus . mani generis, quia Christus non cst pas-
per suam passionem iion solum sibi, sed sus secundumdivinitatem, sed secundum
etiam omiiibus membris suis meruit sa- carncm, secundum illud I Petri, iv, 1 :

iutem. Christo i(jitur passo in carne; aiiima au-

Ad primum ergo dicendum, quod passio
inquantum lmjusmodi,non estmeritoria,
quia habet principium ab exteriori sed
secundum quod eam aliquis voluntarie
sustinet,sichabetprincipiumabinteriori*.
tem, in qua est peccatum, potior est
qiiam caro. Non ergo Christus sua pas-
; sione satisfecit pro peccatis nostris.
Sed contra est quod in persona ejus
dicitur in ps. lxviii, 5 Quge non rapui,
:

Ad secundum dicendum, quodCliristus tunc exsolvebam. Non autem cxsolvit qui

a principio suae conceptionis meruit iio- perfectenon satisfacit. Ergo vidcturquod
bis salutem aiternam sed cx partenostra ;
Christus paticiido pcrfccte satisfecerit pro
erant qua^dam impcdimeuta, quibus im- peccatis nostris.
pedicbamur consequi cfrectum praicedcn- Respondeo diccndum, quod iUe proprie
tium mcritorum uiide ad removendum
: satisfacit pro offensa qui exhibet offenso
illa impedimenta, oportuit Christumpati, id qiiod aeque velmagis diligit quam ode-
ut supra dictum cst. rit offensam. Christus autcm cx charitate
Ad tcrtium dicendum, quod passio et obedientia patiendo majus aliquid
Cliristi habuit aUquem effcctum, quem Deo exhibuit quam exigeret recompen-
non habucrunt prfficedentia merita, non satio totius offensae humani generis :

proptermajorem charitatem, sed propter primo quidem proptermagnitudinem cha-

genus operis, quod
convenicns erat ritatis,ex quapatiebatur; secundo, prop-
tali etfectui, ut patet ex rationibus supra ter dignitatem vita^ sua?, quam pro sa-
inductis de convenientiapassionis Christi. tisfactione ponebat, qu« erat vita Dei et
hominis; tcrtio, proptcr generalitatcm
CoNCLUsio. — Cuni
Christo data fuerit gratia
passionis et magnitudinem doloris as-
tamquam ut ab ipso in membra
capiti ecclosia?
redimdaret, perspicuum est Christimi, non modo sumpti,utsupradictumest.Etideo passio

* Parm. addit : « et hoc modo est meritoria. »

V. 16
 »

242 SUMMA THEOLOGICA.

Christi non solum
supcraliundans satisfactio
lis humani generis, secundum illud I
Joan., Ipse est propitiatio pro pec-
II, 2 :
catis nostris, nonpro nobis autem tantum^
sed etiam pro totiiis mundi.
Ad primum ergo dicendum, quod ca-
put et membra sunt quasi una persona
mystica; et ideo satisfactio Ghristi ad
omnes fideles pertinet sicut ad sua mem-
l)ra. Inquantum etiam duo homines sunt
unum in charitate, unus pro aho satis-
facere potest, ut infra patebit. Non autem
est simihs ratio de confessione et contri-
tione quia satisfactio consistit in actu
: Sed contra est quod Apostolus dicit
exteriori^ ad quem assumi possunt ins-
sufficiens, sed etiam civitate Dei, cap. v, col. 281, t. 7, quod
fuit pro pecca- « sacrificium visibile, invisibilis sacrificii
sacramentum,idest,sacrum signumest.
Scd passio Christi non est signum, sed
magis signatum pcr aUa signa. Ergo vi-
detur quod passio Christi non sit sacrifi-
cium.
3. quicumque ofFert sacrifi-
Praeterea,
ciiim, aliquod sacrum facit, ut ipsum no-
mcii sacrificii demonstrat. Illi autem qui
Christum occidcrunt, non fecerunt ali-
quod sacrum, scd magnam malitiam pcr-
petraverunt. Ergo passio Christi potius
fuitmaleficium quam saerificium.
Ephcs., V, 2 Tradidit semetipsum pro
:

trumenta, inter quse computantur etiam nobis oblationem et hostiam Deo odorem m
amici. suavitatis.
Ad secundum dicendum, quod major Respondeo dicendum, qiiod sacrificium
fuit charitas Christi patientis quam maU- proprie dicitur aUqiiid factum in honorem
tia crucifigentium et ideo plus potuit
: proprie Deo debitum, ad cum placaudum :

Christus satisfacere sua passione quam et inde est quod Augiistinus dicit inX
crucifixores offendere occidendo; intan- De civit. Dei, cap, vi, col. 283, t. 7 « Ye- :

tum quod passio Christi sufficiens fuit et rum sacrificium est omne opus quod
superabundans ad satisfaciendum pro agitur, ut sancta societate inhaereamiis
peccatis occidentium ipsum. Dco, relatum scilicct ad illumfinem boni,
Ad tertium dicendum, quod dignitas quo veraciter beati esse possimus. »
carnis Cliristi non est ajstimanda solum Christus autem, ut ibidcm subditur, seip-
secundum carnis naturam, sed secundum sum obtulit in passione pro nobis: et hoc
personam assumentem, inquantum scih- ipsiim quod voluntarie passionem susti-
cet erat caro Dei, ex quo habebat digni- nuit, Deo maxime acceptum fuit, utpote
tatem infmitam. ex charitate maxima proveniens. Undc
— manifestum est quodpassio Christi fuerit
CoNCLUsio. Passio Christi non solum suf-
ficiens, sed superabundans satisfactio fuit pro
vcrum sacrificium.
peccatis humani gcncris propter passionis gene- Et sicut ipse postea subdit in eodem
ralitatem, et vitfP deposita? dignitatem, et deni- libro, cap. xx, col. 298, t. 7, « hujus veri
que propter charitatis magnitudinem. sacrificiimultiplicia variaquc signa crant
sacrificiapriscaSanctorum, cumhocunum
ARTICULUS III. per multa figuraretur, tamquam vcrbis
multis res una diceretur, ut sine fastidio
Utrum passio Christi operata sit per miiltum commendarctur. Ut cum qiiatuor
modum sacrificii. considcrcntur in omiii sacrificio, » ut
Augustinus dicit in lY De Trinitate,
Ad tertium sic proceditur. 1. Yidetur cap. XIV, col. 901, t. 8, scilicet, « cui
quod passio Christi non operata per
sit ofFcratur, a qiio offcratur, quid offeratur,
modum sacrificii. Veritas enim debetres- pro quibiis offcratur idcm ipse uuus
:

pondcre figurai. Sed in sacrificiis veteris vcrusquc Mediator pcr sacrificium pacis
legis, quae erant figura^ Christi, nunquam reconcUians nos Dco, unum cum iUo
offerebatur caro humana; quinimo haec maneret cui offcrcbat, unum iii sefaceret
sacrificia*nefanda liabebaiitur, secundum pro quibiis ofTercbat, iinus ipse esset, qui
iUiid psal. cv,38 Effnderunt sancjuinem
: oflcrcbat, ct quod olTcrcbat. »

innocentem, sancjuincm fliorum suorum Ad primum crgo dicendum, quod licet

et fdiarum suarum^ quas sacrifcaverunt veritas rcspondeat figura^ quantum ad
sculptilibus Chanaan. Ergo vidctur quod aliquid, iion tamen (luantum ad omnia;
passio Cliristi sacrificiiim dici non possit. ((uia (iportct quod \(M'itas figuram cxcc-
2. Piwtcrea, AugusUnus (Ucit in X De (lat. Et idco convcnientcr ligura hujus

* Pai-ni. : « immumda et. »

 OTJ^.ST. XLVIII, ART. III ET IV. 243
quo caro Christi ofTcrtiir pro
sacrificii, ISuIhisenim emit vel redimit quod suum
uobis, caro nou liouiiiium, scd alio-
fuit esse nou desiit. Sed homincs nnn(|iiam
rum auimulium siguificautiuni carucm desi(!runt esse Dei, s(!ciiiidinn illiid psal.
Christi, quae est perfectissimum sacrifi- xxiii, 1 : Dominiestterraet plenitudoejus,
cium. Primo quiilem quia ex eo quod est orbis terrarum, et universi qui habitant
humaiue uatura; caro, congruc pro ho- in 00. Ergo vidctiir quod Cliristus non
minibus ofrertiir, et ab eis sumitur sub redenierit nos sua passioiie.
sacrameuto. Secundo, quia ex eo quod 2. PrsRlerea, sicut Augustiims dicit
erat passibihs et moi-talis, apta erat im- XIII De Trinit., cap. xiii, col. 1020, t. 8,
molationi. Tertio, quia per lioc quod (( diabolus a Chrisfo justitia siipcraiidiis
erat sine peccato, efficax erat ad emun- fuit. Sed hoc exigit Justitia, ut illc qui
))

dauda peccata. Quarto, quia ex eo quod invasit dolose rem alienam, debeat pri-
erat caro ipsius ofTereutis, erat Deo vari ea, quia fraus et dolus ?iemini debet
accepta propter'charitatemsuam carnem patrocinari, ut etiam jura humana dicunt,
offerentis. Unde Augustinus dicit in IV 50, 65, ff. pro Soc. Cum ergo diabolus
De Trinit., Quid tam cou-
ut supra : « creaturam Dei, scilicet hominem, dolose
grueuter ab hominibus sumeretur quod deceperit et sibi subjugaverit, videtur
pro eis offerretur, quam humana caro, quod noii debuerit homo per modum re-
et quid tam aptum huic immolationi, demptionis ab ejus eripi potestate.
quam caro mortalis? etquid tam mundum 3. Praeterea, quicumque emit aut
pro mundandis vitiis mortalium, quam redimit aliquid, pretium solvit ei quipos-
sine contagione carnalis concupiscentiee sidebat. Sed Christus non solvit sangui-
caro nata in utero, et ex utoro virginali? nem suum, qui dicitur esse pretium
et quidtamgrate offerri etsuscipi posset, redemptionis nostra', diabolo, qui nos
quam caro sacrificii nostri, corpus effec- captivos tenebat. Non ergo Christus sua
tum Sacerdotis nostri? » passione nos redemit.
Ad secundum dicendum, quod Augus- Sed contra est quod dicitur I Petri, i,
tinus ibi loquitur de sacrificiis visibilibus 18 I^on corruptibilibus auro vel argento
:

figuralibus; et etiam ipsa passio Christi, redempti estis de vana vestra conversa-
licet sit aliquid signatum per alia sacri- tione paternaB traditionis, sed pretioso
ficia figuralia, esttamen signum alicujus sanguine quasi agni immaculati Christi,
rei observandae a nobis secundum , etincontaminati; g{ Galat.,iii, 13,dicitur:
illud IPet., IV, 1 Christo igitiir passo
: Christus nos redemit de maledicto legis,
in carne^ et vos eadem coyitatione arma- factus pro nobis maledictum. Dicitur
mini quia qni passiis est in carne, desiit
: autem pro nobis factus maledictum,
apeccatis, iitjam non desideriis hominum, inquantum pro nobis passus est in ligno,
sed voiwitati Dei, quod reliquum est, in ut supra dictum est. Ergo per passionem
carne vivat temporis. suam nos redemit.
Ad tertium dicendum, quod passio Respondeo dicendum, quod per pec-
Christi ex parte occidentium ipsum fuit catum dupUciter homo obligatus erat :

maleficium; sed ex parte ipsius ex primo quidem servitute peccati, quia qui
charitate patientis fuit sacrificium. Unde facit peccatum, servus est peccati, ut
hoc sacrificium ipse Christus obtulisse dicitur Joan., viii, 34 et IlPetri, ii, 19: :

dicitur, non autem illi qui eum occide- A quo quis superatus est, hujus et servus
runt. est. Quia igitur diabolus homiuem siipe-
raverat, inducendo eum ad peccatum,
CoNCLLsio. —
Cum Christus passionem suam
sustinendo, opus Ueo acceplissimum fecerit, ejus homo servituti diaboli addictus erat.
passio verum extitit sacriticium. Secundo, quantum ad reatumpamae, quo
homo erat obhgatus secundum Dei jus-
ARTICULUS IV. titiam ethoc etiamest servitusqua^dam
; :

Utrnm passio Christi operata sit nostram ad servitutem eiiim pertinet quod aliquis
saiutem per modum redemptionis.
patiatur quod noii vult, cum liberi ho-
minis sit uti seipso ut vult.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur . Quia igitur passio Christifuitsufficiens
quod passio Christi non sit operata nos- et superabundans satisfactio pro peccato
tram salutem per modum redemptionis. et reatu ^ generis humani, ejus passio

* Parm. addit. : « Ineffabilem. » ^ Parm. addit : « poena^. »

 244 SUMMA THEOLOGICA.
fuit quasi quoddam pretium, per quod Ad tertium dicendum, quod quia re-
liborati sumus ab utraque oblatione. demptio requirebatur ad hominis Ubera-
Nam ipsa satisfactio qua quis satisfacit tionem per respectum ad Deum, non
sivepro se, sive pro alio, pretium quod- autem per respectum ad diabolum; non
dam dicitur, quo seipsum vel alium re- eratpretium solvendum diaboIo,sed Deo.
dimit a peccato et a poina, secundum Et ideo Christus sanguinem suum, qui
illud Dan., iv, 24 Peccata tua eleemosy-
: est pretium nostrai redemptionis, non
nis redime. autem satisfccit,
Christus dicitur obtuUsse diabolo sed Deo.
non quidem pecuniam dando aut aliquid CoxcLusio. —
Cum Christi passio fuerit su-
hujusmodi, sed dando id quod fuit maxi- ])f'rabundans pro pcccatis, et reatuhumani gene-
mum, seipsum scilicet pro nobis. Et ris satislactio, nostram salutem operata cst per
ideo passio Christi dicitur esse nostra modum redemptionis.
redemptio.
Adprimumergo dicendum, quodhomo A^TICULUS V.
dicitur esse Dei dupbciter. tfno modo
inquantum subjicitur potestati ejus ; et Utrum esse Redemptorem sit proprium
hoc modo nunquam homo desiit Dei Christi.
esse, secundum illud Daniel., iv, 22 :

*
Bomine- Dominatur * excelsusin regnohominum, Ad quintum sic proceditur. 4 . Yidetur
tur... su- et cuicumque voluerit clabit illud. Alio quod esse Rcdemptorem non sit pro-
,

per reg - jnQ^o per unionem charitatis ad eum, priumChristi. Dicitur enim psal. xxx, 6 :

secundum quod dicitur Rom., viii, 9 : Redemisti me, Bomine, Deus veritatis.
5eT'
Si quis spiritum Christi non habet, hic Sed esse Dominum Deum veritatis con-
non est ejiis. Primo crgo modo nunquam venit toti Trinitati. Non ergo est proprium
homo desiit esse Dei secundo vero : Christi.
modo desiit esse Dei per peccatum. Et 2. Praeterea, ille dicitur redimere qui
ideo, inquantum fuit a peccato hberatus, datpretium redemptionis. SedDeusPater
Cliristo passo satisfaciente, dicitur per deditfilium suum redemptionem pro pec-
passionem Christi esse redemptus. catisnostris, secundumiUudpsalmicx,9 :

Ad secundum dicendum, quod homo Redemptionem misit Dominus populo suo,

peccando obhgatus eratetDeo et-diabolo. Cdossa interl., « id est, Clmstum, » qui
Quantum enim ad culpam Deum offenderat dat redemptionem captivis. Ergo non so-
et diabolo se subdiderat, ei consentiens, lum Christus, sed etiam Deus Pater nos
unde ratione culpai non erat factus ser- redemit.
vus Dei sed potius a Dei servitute rece-
; 3. Praeterea, non solum passio Christi,
dens, diaboU servitutem incurrerat, Deo sed etiam aliorum sanctorum proficua
justehoc permittente, propter olFensam, fuit ad nostram salutem, secundum illud
in se commissam. Sed quantum ad Coloss., I, 24 : Gaudeo in passiotiibus
poenam, principaUter homo erat Deo meis pro vobis, adimpleo c.a quas desunt
et
obhg-atus sicut summo judici; diabolo passionum Christi in carne mea pro cor-
autem tamquam tortori, secundum illud pore ejus, quod est Ecclesia. Ergo non
Matth., V, 25 Ne forte tradat te adver-
: solum Christus debet dici Redemptor, sod
sarius tuus jiidici, et judex tradat te etiam alii sancti.
ministro, id est, « angelo poenarum cru- Sed contra est quod dicitur Galat., iii,

deU,» utChrysostomusdicit,//o;??.xi, Op.^ 13 Christus nos redemit dr maledicto

:

imperf., subfin. Quamvis igitur diaboius legis, factus pro nobis maledictum. Sed

injuste, in ipso erat, hominem

quantum solus Ghristus debet dici noster redemp-
sua fraude deceptum sub servitute tcne- tor.
ret etquantum ad culpam, et quantum Rcspondeo dicondiim, quod ad hoc
ad pcenam; justum tamen crat hoc ho- quod aliquis rodimat, duo requiruntur,
mincm Deo permittente hoc quan-
pati, pretium solu-
scilicet actus solutionis ot
tum ad culpam, et ordinante (piantum tum. Si enim aliquis solvat pro redemp-
ad poenam. Et ideo per respcctum ad tiono alicujus rei protium, qiiod non est
Deum justitia exigebat quod homo redi- suum, sod altorius, ipso non dicitur ro-
meretur, non autem per respectum ad dimoro principalitor, sod magis illo cujns
diabohun. estpretium. i'rotium autoni rodomptionis

' Non est Chrys.

 , '

QU^ST. XLVIir, ART. V RT VI. 245

nostra^ est sanguis Cliristi, vel vita ejus
corporalis, quae cst in sanguinc, quam
ipsc Christus cxsolvit. llndc utrunKjuc
istorum ad Clnistum pcrtinct immcdiatc,
inquantum est liomo; sed ad totam Tri-
nitatem sicut ad causam primam et rc-
motam, cujus erat et ipsa vita Christi,
sicut primi auctoris, ct a qua inspiratum
fuit ipsi homini Christo, ut paterctur pro
prosum, ut ostcnderet carnem suam sa-
lutifcram virtutem haberc, sicut Chrysos-
tomus dicit, IIo)7i. xxvi in Matth. Scd
passio Ciiristi non potuit contingcre
omnes homincs. Ergo nonpotuitefflcien-
ter operari salutem omnium liominum.
3. Praetcrca, non videturcjusdcm esse
operari per modum mcriti ct pcr modum
efficicntiae quia iUc qui merctur, expcc-
;

nobis. Et ideo esse immediate Redcmp- tat elfectum ab alio. Sed passio Christi
torcm, proprium est Christi, in quantum opcrata cst nostram salutcm per modum
est homo quamvis ipsa redcmptio possit
;
meriti. Non ergo per modum cfficicntia».
attribui toti Trinitati sicut prima^ causse. Sed contra est quod dicitur I adCorinth.
Ad primum ergo dicendum, quod I, 18, quod verbum crucis his qui salvi
GlossaUioc sic exponit « Tu, Dominc
: fiunt * est virtus Dei. Scd virtus Dci cffi-' /?'s qui...

Rcus veritatis, rcdcmisti mc in Christo cienter operatur nostram salutcm. Ergo ^^* virtus

clamantc In manus tuas, Domine, com-

: passio ChrJsti iii cruce cfUcienter operata'^''
mendo spiritum mcum. » Et sic rcdcmp- est nostram salutem.
tio immcdiate pertinetad hominem Chris- Respondco dicendum, quod duplex est
tum, principaUter autcm ad Deum. cfficicns; principale ct instrumcntale.
Ad secundum dicendum, quod pretium Efficicns quidcm principalc humanai sa-
redemptionis nostraehomo Clu'istus solvit lutis est Dcus. vero humanitas
Quia
inmiccliate, scd de mandato Patris, sicut Christi est divinitatis instrumcntum, ut
primordialis auctoris. supra dictum cst, idco ex consequcnti
xVd tertium dicendum, quod passiones omiics actiones et passiones Christi ins-
sanctorum proficiunt Ecclcsia), non qui- trumentaliter opcrantur in virtute divini-
dem per modum redemptionis, sed pcr tatis ad salutem humanam. Et sccundum
modum cxempli ct cxhortationis, sccun- hoc passio Christi cfficicnter causat salu-
dum iUud II ad Corinth., i, 6 Sive tri- : tcm humanam.
bulainur pro vestra exhortatioue et salute. Ad primum crgo dicendum, quod passio
Christi relata ad Christi carnem congruit
CoNCLCsio. —
Quamffiiam toti Trinitati adscribi
infirmitati assumptae rclata vero ad di-
;
possit redemptioiiis opiis ut prima? oausai esse ;

tamen redemptorem, proprium fuit Cliristo se- vinitatcm conscquitur cx ca infinitam

cundum liimianam natm-am, qui proprium san- virtutem, sccuiidum iUud I ad Cor., i,
guinem, et vitam propriam pro omnium redemp- 25 Quod infLrmum cst Dei, fortius est
:

tione exposuit.
hominibus; quia scilicet ipsa infirmitas
Christi, inquantum est Dci, habct virtu-
ARTICULUS VI. tem excedentcm omnem virtutem hu-
manam.
Utinim passio Christi operata sit ?iostram Ad secundum dicendum, quod, passio
salutem per modum efficientise. Christi licet sit corporaUs, habet tamcu
spiritualem virtutcm cx divinitate unita :

Ad scxtum sic proceditur. 1 Videtur . et idco pcr spiritualem contactum effica-

quod passio Christi non sit operata nos- ciam sortitur, sciUcet per fidcm ct fidei
tram salutem per modum efficicntiae. sacramentum, sccundum iUud Apostoli,
Causa cnim cfficicns nostrae sahitis est Rom., III, 25 Quetn proposuit Deus pro-
:

magnitudo divinae virtutis, sccundum pitiatorem * per fdem in samjuine ipsius. •

Propitia-
illud Isa.jLix, 1 Ecce non est abhreviata
: Ad tcrtium dicendum, qiiod passio ftonem.

tomini, fnaniis ejus *, utsalvare notipossit. Chris- Christi secundum quod comparatiir ad
jsrt/raretus autcm criicifixus est ex infirmitate, divinitatcm cjus, agit pcr modum cffi-
fueat. ut dicitur II xui, 4. Non
ad Corinth., XIII, ciciitia'; inquantum vcro comparatur ad
ergo passio Christi efficienter operata est vohintatcmanimaeChristi,agitpermodum
nostram salutem. meriti; secundum vcro quod consideratur
2. Praetcrca, nulhim agens corporale in ipsa carnc Christi, agit pcr mo(him
efficientcr agit nisi pcr contactum undc : satisfactionis, inquaiitum pcr cam libera-
etiam ct Christus tangendo mundavit le- mur a reatu poeuae ;
per modum vero re-

' Vetus et manuscripta.

 ;

246 SUMMA THEOLOGICA.

demptionis, inquantum per eam libera- mus et poenitentia. Ergo videtur quod
mur a servitute culpae per modum autem : passio Christi non sit sufficiens causa re-
sacrificii, inquantum per eam reconcilia- missionis peccatorum.
mur Deo, ut infra dicetur. o. Prseterea, Prov., x,12, dicitur, lJ7ii-
versa delictaoperit charitas et Prov., xv,
CoNCLusio. —
Quamvis nostiv-c salutis efticieus
:

principale Ueus sit, passio Christi tamen efli- 27 ^, dicitur Per misericordiam et fidem
:

ciens instrumentale fuit salutis nostrae. purgantur peccata. Sed multa sunt alia de
quibus habemus fidem, et quae sunt pro-
vocativa charitatis. Ergo passio Christi
QUyESTIO XLIX. non est proxma causa remissionis pec-
catorum.
DE EFFECTIBUS PASSIONIS CHRISTI. Sed contra e«t quod dicitur Apocal., i,

5 Dilexit nos, et lavit nos a peccatis nos-

:

(In sex articulosdivisa.) tris in sanguine suo.

Respondeo dicendum, passio quod
Deinde considerandum estdeipsisefTec- Christi est propria causa remissionis pec-
tibus passionis Christi; et circa hoc quse- catorum tripliciter. Primo quidem per
runtur sex 1° utrum per passionem
:
modum provocantis ad charitatem quia ;

Christi simus libcrati a peccato 2° utrum ; ut Apostolus dicit Roman., v, 8, com-

per eam simusliberatiapotestate diaboli mendat Deus suam charitatem in nobis,
3" utrum per eam simus liberati a reatu
quoniam cum adhuc inimici* essemus, * Pec(M
poense 4° utrum per eam simus Deo
;
Christus pro nobis mortuus est. Per chari- res.
reconciliati; 5" utrum per eam sit nobis tatem autem consequimurveniam pecca-
apertajanua caeh 6° utrumper eamChris- ;
torum, secundum illud Luc, vii, 47 Di- :

tus adeptus sit exaltationem. missa sunt* ei peccata multa, quoniam

dilexit multum. Secundo, passio Christi tuntur
ARTICULUS PRIMUS. causat remissionem peccatorum per mo-
Utrumpe7' passionem Christisimus liberati dum redemptionis. Quia enim ipse est
caput nostrum per passionem suam,
a peccato.
quam excharitate et obcdientiasustinuit,
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur liberavit nos tamquam membra sua a
quod per passionem non simus
Christi peccatis, quasi per pretium suae passio-
liberati a peccato. Liberare enim a pec- nis, sicut si homo per aliquod opus me-
cato cst proprium Dei, secundum ilkid ritorium quod manu exerceret, redime-
Isa., XLin, 25 Ego sum qui deleo ini-
: ret se a peccato quod pedibus commisis-
quitates tuas propter me. Christus autem sct. Sicut enim naturale corpus est unum
non est passus secundum quod Deus, sed ex membrorum diversitate consistens, ita
secundum quod homo. Ergo * passio tota Ecclesia, quae est mysticum corpus
Christi non
a peccato.
libcravit Christi, computatur quasi una persona
2. Praeterea, corporale non agit in cum suo capitc, quod est Christus. Ter-
spirituale. Sed passio Christi est corpo- tio, per modum efficientiae, inquantum
ralis : peccatum autem non cst nisi in caro secundum quam Christuspassionem
anima,, qu» Ergo
est spiritualis creatura. sustinuit, cst instrumentum divinitatis.
passio Christi non potuit nos emundare Ex quo ejus passiones et actiones ope-
a peccato. rantur in virtute divina ad expellendum
3. Praiterea, nullus potcst liberaria peccatum.
peccato quod nondum commisit, sed Ad primum ergo dicendum, qriod licet
quod inposterumest commissurus. Cum Christus iion sit passus, secundum qiiod
igitur multa peccata post Christi passio- Deus, tamen caro ejiis est divinitatis ins-
nem sint commissa, et tota die commit- trumentum et ex hoc passio ejus habet
;

tantur, videtur quod per passionem (juamdam divinam virtiitem (Umittendi

Christi non simus liberati a peccato. peccata, ut dictum est.
4. Praeterea, posita causa sufficienti, Ad secundum (Hcemhim, quod passio
nihilaHud requiritur ad effectum inducen- Christi licet corporalis, sortitur tameu
dum. Uequiruntur autem adhuc alia ad ((uamdam sj/iritiudem virtutem ex divi-
remissionem peccatorum, scilicet baptis- iiitate, cui caro ejus iiuita est ut instni-
• Parm. : « pcr passioncm Clu-isli non sumus ' Parm. « .\ct. w. »
hberati. »
 OU^ST. XLIX, ART. I ET II. 247
mentiim socundum quam quidem virtu-
: tea in corporo la^sit ; ot similitor Matth.,
tem passio Christi est causa remissionis VIII, quod da.'moncs, nisi Christo
dicitur
peccatorum. conccdonte, non potuerunt in porcos in-
Ad tortium dicendum, quod Christus trare. Ergo diabolus nunquam habuit
sua passione nos a poccatis liheravit in hominibus potostatcm ct ita pcr pas- :

causaliter, id ost, instituons causam nos- sioncm Christi non sumus liberati a po-
cx qua possent quaecum-
traB liberationis, testate diaboh.
que peccata quandoque remitti, vel pra?- 2. Prffitorea, diaboluspotcstatem suam
terita, vel prajsentia, vel futura ; sicut si in homines exercet, tentando ct corpora-
medicus faciat medicinam ex qua pos- litor voxando. Sed haec adhuc in homini-
siutquicumque morbi sanari etiam in fu- bus post Christi passionom.
operatur
turum. Ergo non sumus per passionem Christi
Ad quartum dicendum, quod quia pas- ab ejus potcstateliberati.
sio Christi pra?cossit ut causa quaidam 3. Praeteroa, virtus passionis Christi
universalis romissionis peccatorum, si- in perpetuum
durat, secundum illud
cut dictum est, necesse estquod singulis Hebr., x, 14: Una oblatione consummavit
adhibeatur ad deletionem propriorum in sempiternum sanctificatos\ similiter
poccatorum. Hoc autem fit per baptis- etiam ubiqiio oxtcndifur. Scd liberatio a
mum sacramonta,
ct pffinitontiam, ctalia potestatc diaboli ncc est ubiquc, quia in
qu* habcnt virtutcm cx passione Christi, multis partibus mundi adliuc sunt idolo-
ut infra patebit. nec etiam
latrae, erit semper, quia tem-
Ad quintum diccndum^ quod etiamper porc Antichristi maxime suam potesta-
fidem applicatur nobis passio Christi ad tem excrcebit diabolus in hominum no-
percipiondum fructum ipsius, secundum cumentum de quo dicitur II ad Thess. ii,
; ,

illud Rom., iii, 25 Quemproposuit Deus

: 9 quod ejus adventus erit secundum
,

'opitia- propitiatorem * per fidem in sanguine ejus. operationem Satanee in omni virtute, et si-
t'<icm.
Fides autcm, per quam a pcccato mun- gnis, et prodigiis mendacibus et in omni
damur, non est fides informis, qu» po- scductione iniquitatis. Ergo vidctur quod
test esse etiam cum peccato, sed est fides passio Christi non sit causa liberationis
formata per charitatem; ut sic passio humaiii generis a potcstate diaboli.
Christi nobis applicetur iion solum quan- Scd contra est quod Dominus dicit
tum ad inteIIoctum_, sod otiam quantum Joan.,xii, 31, imminentc passione Nunc :

ad afTectum. Et per hunc etiam modum princeps hujus mundi ejicictur foras: et
peccata dimittuntur cx virtute passionis ego si exaltatus fuero a terra., omnia tra-
Christi. ham ad meipsum. Est autem exaltatus a
terra per crucis passioncm. Ergo per
CoNCLUsio. — Passio Christi, causa fuit i"cmis-
eam diabolus est a potcstate hominum
sionis peccatorum inquantum per eam provoca-
mur ad charitatem, et per eam redcmpti smmis, ojectus.
et ut ea fuit diviuitatis instrumentum, quo pec- Respondeo dicendum, quod circa po-
cata omnimu expulsa smit.
testatem quam diabolus in homincs ex-
ercebat ante Christi passioncm, tria sunt
ARTICULUS II. consideranda. Primum quidem ex parte
hominis, qui suo pcccato meruit ut in
Utrum per passionem Christi simus liberati potestatem traderctur diaboli, pcr cujus
apotestate diaholi, toiitationcm fucrat supcratus. Aliud au-
tem est ex parte Dei, quem homo pec-
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide- caiido offenderat, qui per suam justitiam
tur quod per passionom Christi non si- homincm roliquerat potostati dial^oli. Tcr-
mus libcrati a potcstato diaboli. IUe onim tium est ex partc dial^oli, qui siia noqiiis-
non habet potostatem super aliquos, in sima voluntate hominem a consecutionc
quibus nihil sine permissione altorius fa- salutis impediebat.
cere potest. Scd diabolus nunquam po- Quantum ergo ad primum, homo est
luit aliquid in nocumcntum hominum a potcstato diaboh liboratus por passio-
facere, nisi ex permissionc divina, sicut nem Christi, inquantum passio Christi
patet Job, I et II, quod potestatc divini- est causa remissionis pcccatorum,ut dic-
tus accepta eum primo in robus, et pos- tum est». Quantum autem ad secundum ;

* In Parm. deest : « ut dictum est. »

248 SUMMA THEOLOGICA.
dicendum quod passio Christi nos a po-
testate diaboli liberavit, inquantum nos
Deo reconciliavit, ut infra dicetur. Quan- ARTICULUS III.
tumvero ad tertium, passio Christi nos a
diabolo liberavit, inquantum in passione Utrum pcr passio7iem Christi homines
Christi excessit modum
potestatis sibi sint liberati a pcena peccati.
traditae a Deo, machinando in mortem
Christi qui non habebat meritum mortis Ad
tertium sic proceditur. 1. Yidetur
cum esset absque pcccato. Unde Augus- quod per passionem Gliristi non sint ho-
tinus dicit in XIII De Tmiit., cap. xiv, mines liberati a pcena peccati. Praecipua
col. 1028, t. 8 « Justitia Christi
: victus enim pcena peccatiest aeterna damnatio.
est diabolus quia cum in eo nihil morte
;
Sed illi qui damnati erant in inferno pro
dignum inveniret, occidit eum tamen. suis peccatis, non sunt per Ghristi passio-
Et utique justum est ut debitores quos nem liberati, quia in inferno nulla est
tenebat, liberi dimittantur, in eum cre- reclemptio. Ergo videtur quod passio
dentes, quem sine ullo debito occidit. » Ghristi non
homines a poena^.
libcravit
Adprimum ergo dicendum, quod non 2. qui sunt liberati a
Praeterea, ilUs
dicitur sic diabolus in homines potesta- reatu poenae, non est aliqua poena injun-
tem habuisse, quasi posset eis nocere, genda. Sed pcenitentibus injungitur poena
Deo non permittente sed quia juste per-
; satisfactoria. Non ergo per passionem
mittebatur nocere hominibus, quos ten- Ghristi sunt homines Uberati a reatu
tando ad suum consensum perduxerat. poenae.
Ad secundum dicendum, quod diabolus 3. Praeterea, mors est poena peccati,
etiam nunc potest quidem Deo^ permit- secundum illud Rom., vi, 23 Stipendia :

tente homines tentare quantum ad ani- yeccati mors. Sed adhuc post passionem
mam, et vexare quantum ad corpus; sed Ghristi homines moriuntur. Ergo perpas-
tamen prseparatum est homini remedium sionem Ghristi non sumus ' liberati a reatu
ex passione Christi, quo se potest tueri poenae.
contra hostis impugnationes, ne deduca- Sed contraest quod dicitur Isai., liii,
tur in interitum mortis «ternae et qui- : 4 : Vere languores nostros ipse tulit, et
cumque ante passionem diabolo resiste- dolores nostros in se portavit.
tebant, per fidem passionis Christi hoc Respondeo dicendum, quod per passio-
facere poterant. Licet passione Cluisti nem Ghristiliberati sumus a reatu poenae
nondum peracta, quantum * ad aliquid dupliciter; uno modo directe, inquantum
nullus poterat diaboli manus evadere, ut scilicet passio Ghristi fuit sufficiens et
scilicet non descenderet in infernum, a superabundans satisfactio pro peccatis
quo post passionem Glmsti se possunt totius humani generis exhibita autem :

homines ejus virtute tucri. satisfactione sufficienti, tollitur reatus

Ad
tertium dicendum,quod Deus per- poenae modo indirecte, inquantum
: alio
mittit diabolo posse decipere homines in scihcet passio Ghristi est causa remissio-
certis personis, temporibus et locis, se- nis peccati, in quo fundatur reatus poenae.
cundum occultam rationem judiciorum Ad primum ergo dicendum, quod pas-
suorum; semper tamen per passionem sio Ghristi sortitur efTectum suum in illis
Christi est paratum hominibus remedium quibus applicaturperfidem et charitatom
se tuendi contra nequitias da^monum, etper fidei sacramenta. Et ideo damnati
etiam tempore Antichristi. Sed si aliqui in infcrno, qui praedicto modo passioni
hoc remedio uti negligant, nil deperit ef- Ghristinon conjunguntur, effectum ejus
ficaciae passionis Ghristi. percipere non possunt.
— Ad secundum dicendum, quod, sicut
CoNCLUsio. Cum per Christi passionom rc-
missa fuerint nobis peccata, et Deo Patri fueri- supra dictum est, ad hoc quod consequa-
mus reconciliati, ct temerarie fuerit in mortem mur efTectum passionis Ghristi,
oportet
Chi'isti diahohis machinatus, siunus ab illius po- nos configurari. Gonfiguramur autem
ei
testate per illam libcrati.
ei in baptismo sacrameutaliter, sccun-
dum Consepulti sumus
illudRom., vi, 4 :

ei* per baptismum inmortem. Undebapti-* Cumi

* Parm. : « potorant, licot passionc Christi * Parm. addit « pocoati.: »

noudum peracta. Quanlum autem. etc. » * Parm. « smit homiues.
: »

zatis niilla pcp.na satisfactoria imponitur,
quia sunt per satisfac-
totalitcr liherati
tionem Cliristi. Quia vcro C/unstus scmel
ia.n\.\m\ pro peccatis nostris mortuusest, ut
(licitur I Petr., in, 18, ideo non potest
homo secundo confif^urari morti Clu-is(i
per sacramentum baplismi. IJnde oportet
quod illi qui post baptismum peccant,
configurentur Christo patienti peraliquid
pcenalitatis vel passionis, (piam in so
ipsis sustineant qua? tamen multo minor
;
sufficit quam
esset condigna peccato_,
operantc satisfactionc Christi.
Adtertium diccndum, quod satisfactio
Christi hal)ct effectum in nobis, inquan-
tum incorporamur ei,
supra dictum est. Membra au-
piti, sicut
tem oportet capiti conformari. Et ideo si-
cutChristus primo quidcmhabuit gratiam
in anima cum passibilitate corporis, ct
per passioncm ad gloriam immortalitatis
pervenit ita ct nos qui sumus membra
;
,
ejus, per passioncm ipsius libcramur
quidem a reatu cujuslibet pu^naB; ita ta-
men quod primo recipiamus in anima
spiritum adoptionis filiorum, quo adscri-
bimur ad hcrcditatcm gloria? immortalis *,
adhuc corpus passibile ct mortale ha-
bentes postmodum vcro configurati
;
passionibus, et morti Christi, in gloriam
immortalem perducimur, secundum illud
Apostoli, Rom., VHi, 17 Sifilii et heredes,
heredes quidem Dei, coheredes autem
Christi, si tamen compatimur ut et con-
gloi'ificemur.
CoNCLusio. —
Passio Cliristi, cumfuerit super-
abundans pro peccatis satisfactio, et causa rc-
missionis pcccatorum, quibus homo poenam me-
retur, consequens est per eam nos esse a reatu
poenae liberatos.
ARTICULUS
Utrum per passionem
7'econciiiati.
Ad quartum sic proceditur. i Videtur
quod pcr passionem Christi non simus
Deo reconciliati. Rcconciliatio enim non
habet locum inter amicos. Sed Deus sem-
per dilexit nos, secundum illud Sap., xi,
25 Diligis omnia qux sunt, et nihil odisti
: .sublata est odii causa, tum per ablatio-
eorum quxfecisti. Ergopassio Christinon
reconciliavit nos Dco.
2. Praeterea, nonpotest idem esse prin-
cipium et effectus ; undc gratia quae
• Parm. : « immortalis. »
.
QUiEST. XLIX, ART. III ET IV. 249
principium mercndi non cadit sub merito.
Scd dilectio Dei est principium passionis
Christi, secundum illud .loan., iii, tO :
Sic Deus dilcxit mundum ut Filium suum
unigenitum daret. Non ergo videtur quod
pcr passioncm Cbristi simus rcconciliati
Dco, ita quod de iiovo nos amare inci-
peret.
3. Praeterea^ passio Christi impleta esi
per homincs Christum occidcntes, qui
ex hoc gravitcr Dcum oflcndcrunt. Ergo
co- passio Christi estmagis causaindignatio-
iiis quam reconciliationis Dei. •
Sed contra est quodApostolus dicit ad
Rom., v, 10 Reconciliati sumus Deo per
:
ut membrasuo ca- mortem Filii ejus.
Rcspondcodiccndum, quodpassioChris-
ticstcausareconcihationisnostra^adDcum
dupliciter. Uno modo inquantumremovet
pcccatum, per quod hominesconstituun-
tur inimici Dci, secundum illud Sap. xiv, 9r ,
Similiter odio sunt Deo impius et impie-
tas ejus, ct in psal. v, 7: Odisti omnes
qui operantur iniquitatem. Alio modo in-
quantum est sacrificium Deo acceptissi-
mum. Est cnim hoc proprie sacrificii ef-
fcctus, ut per ipsum placetur Dcus: sicut
homo offcnsam in se commissam remit-
tit propter aliquod obscquium acccptum
quod ei exhibetur. Unde dicitur I Reg.,
XXVI, 19: Si Dominus incitat te adversum
: me, odoretur sacrificium. Et similiter taii-
tum bonum fuit quod Christus voluntarie
passusest, quodpropterhocbonum inna-
turahumanainvcntum, Deusplacatus est
supcr omni offousa generis humani,
quantum ad eos qui Christo passo con-
junguntur secundum modum praemissum
Adprimumergo dicendum, quod Deus
diligit omncs homincs quaiitum ad na-
turam quam ipse fecit odit tamen eos ;
IV. quantum ad culpam quam contra eum
homines committunt secundum illud,
Christi simus Deo Ecch., xii, 3: Altissimus odio habet pec-
catores.
Ad secundum dicendum, quod passio
. Christi non dicitur quantum ad hoc nos
Dco reconciliasse' quod de novo nos
amare incipcret, cum scriptum sit Je-
rcm., XXXI, 3 hi charitate perpetua di-
:
lexite; sed quia pcr passionem Christi
ncm pcccati, tiim per recompcnsationem
acccptabilioris boni.
Ad tertium dicendum, quod, siciit oc-
est cisores Cbristi homincs fiicrunt, ita et
 250 SUMMA THEOLOGICA.
Christiis occisus. Major autem fuit cha- communetotius humanae naturae, quod est
ritas Christi patientis quam iniquitas oc- peccatum primi parentis et per hocpec- ;

cisorum. Et ideo passio Christi magis catumpraecludebatur homini aditus regni

valuit ad reconcihandum Deum toti hu-
mano generi quam ad provocandum ad
iram.
— atque versatilem, ad custodiendam viam
CoNCLUsio. Passio Christi, cura a peccato,
per quod homines Uci iniraici constituuntur, nos
liberaverit, et sacrilicium fuerit Dco acceptissi-
mum, fuit nostrse ad Deumreconciliationis causa.
^ ARTICULUS
Uttmm Christus sua passione
nobis januam
Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur
quod Christus sua passione non aperuit
nobis januam caeh. Dicitur enim Pro-
verb., XI, 18: Seminanti justitiam merces
caelestis. Unde legitur Gen., iii, 24, quod
post peccatum primi parcntis collocavit
Deus Cherubim et flammeum gladium
lifjnivitae. Aliud autemestpeccatum spe-
ciale uniuscujusque personae, quod per
proprium actum committitur uniuscu-
jiisque hominis. Per passionem autem
Christi liberati sumus, non solum a pec-
V.
cato communi totius humanse naturae,
aperuerit et quantum ad culpam, et quantum ad
cseli. reatum poenae, ipso solvente pretium pro
nobis, sed etiam a peccatis propriis sin-
. gulorum, qui communicant ejus passioni
per fidem, et charitatem, et fidei sacra-
menta. Et ideo per passionem Christi
aperta est nobis janua regni caelestis et :

fidelis. Sed merces justitiae est introitus hoc est quod Apostolus dicit Hebr., ix,
regni cselestis *, etiam absque Christi 2, quod Christus assistens pontifex futu-
passione. Non ergo passio Christi est rorum bonorum, per proprium sangui-
causa apertionisjanuaeregni cslestis. )iem, introivit semel in sancta, xterna
2. Praeterea, ante passionem Christi redemptione inventa Et hoc figuratur
.

Ehas raptus est in caelum, ut dicitur IV Numer., xxxv, 25, ubi dicitur, quod
Regum, Sed efTectus non praecedit
II. homicida manebit ibi, scilicet in civitate
causam. Ergo videtur quod apertio ja- refugii, donec Sacerdos magnus, qui oleo
nuae caelestis non sit efTectus passionis sancto unctus est, moriatur: quo mortuo
Christi. poterit in domum suam redire.
3. Praeterea, sicut legitur Matth., iii, Ad primum ergo dicendum, quod sancti
Christo baptizato aperti sunt ei caeU. Sed patrcsoperandooperajustitiae,meruerunt
baptismus praecessit passionem. Ergo introitumregnicaeltstis perfidem passio-
apertio caeH non est effectus passionis nis Christi, secundum illud Hebr., xi, 33:
Christi' Sancti per fidem vicerunt regiia, operati
4. Praeterea, Micli., ii, 13, dicitur .45- : simt justitiam : per quam etiam unusquis-
cendit pandens iter ante eos. Sed nihil que a peccato purgabatur, quantum per-
aliud videtur esse pandere iter caeli, tinetad emundationcm propriae persouae.
quam ejus jaiiuam apcrire. Ergo videtur Non tamen alicujus fides, vel justitia
quod januacaeh sit nobis aperta, non per sufficiebat ad removendum impedimeii-
passionem® sed pcr ascensionem' Christi. tumquod cratper reatum totius humana?
Sed contra est quod Apostolus dicit creatura? qiiod quidem remotum est
;

Haben- Heb., x, lQ:Habemus* /iduciamin int?'oiiu pretio sanguinis Christi. Et ideo antepas-
tes sanctorum, scihcet cailestium, i)i san- sioncm Christi nulhis intrare poterat reg-
guine Christi. num caeleste, adipiscendo scilicet bcati-
Respondeo dicendum, quod clausio tudincm aeternam, quai coiisistit iu pleiia
januae est obstacuhim quoddam prohi- Dei fruitione.
benshomines abingressu. Prohibebantur Ad secundum dicendum, quod Elias
autem homines ab ingressu rcgni cae- sul)levatus est in ca>lum aercum, non
lestis propter peccatum, quia, sicut dici- autcm in ca^lum cmpyreum,qui est lociis
tur Isa., XXXV, 8, Via illa sancta voca- sanctorum; ot similiter n(>c* Enoch; sed^
bitur, non transibit per eam pollutus.
et ia|)tus est ad paradisum terrestrem, ubi
Kst autem duplex peccatum impediens cum Elia simul crcditiir vivere usque ad
ab ingrcssurcgni cailestis. Unum quidem advoutum Antichristi.

* Parni. addit :vidotur (juod sancti Pa-

« lirgo ' Parm. « cjus. »
:

Iros, qui sunl opeia justilia', lide con.

(ipcrati ' Parm. « ctiam.
: »
secuti cssenl introituni rcgni (•loleslis. » * In Parm. deost : a sed. »
• Parm. addit Christi. »
: <(

OU^ST. XLIX, ART. V ET
Ad tertiumdiccndiim, qiiod, siciit siipra
dictum est, Christo bnptizato aporti
non propter ipsum Christum, cui
caeli,
semper ca^lum patuit, sed ad significan-
dum quod caehim aperitur baptizatis bap-
tismo Christi, quia habet eflicaciam ex
passione ipsius.
Ad quartum dicendum, quod Christus
sua passionemeruit nobis introitum regni
caelestis, et impedimcntum removit; scd
per suam ascensionem nos quasi in pos-
sessionem regni cajlestis introduxit. Et
ideo dicitur quod ascendU pandens iter
ante eos.
CoNCLUsio. — Cum per Chi-isti passioncm
rati nou modo a pcccato orif^inali
fuerimus,
comnumi humanae nalura', quoad culpam ot
poenam, sed eliam a peccatis propriis singulo-
rum per eam nobis aperta est janua rcgni cse-
;
lorum.
ARTICULUS VI.
Utriim Chtistus per suam passionem
meruerit cxaltari.
Ad sextum sic proceditur. 1. Vidctur
quod Christus pcr suam passionem non
meruerit exaltari. Sicut enim cognitio
veritatis cst proprium Deo, ita et subli-
mitas, secundum illud psaL cxii, 4: Ex-
cels^is super omnes gentes Dominus, et super
cselosgloria ejus. Scd Christus, sccuudum
quod homo, habuit cognitionem omnis
veritatis, non cx aliquo mcrito praece-
dcnte, scdex ipsa unione Deicthominis,
sccundum illu(l Joan., i, 14: Vidimusglo-
liarn ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre,
plenum gratise et veritatis. Ergo nequc
exaltationcm habuit ex merito passionis,
sed cx sola unione.
2.Praetcrea, Christusmeruitsibiaprimo
instanti suae conceptionis,ut supra habi-
tum Non autcm major charitas fuit
est.
in eo tempore passionis quam ante. Gum
ergo charitas merendi principium, vi-
sit
detur quod non magis meruerit per pas-
sionem suam exaltationem quam ante.
3. gloria corporis rcsultat
Praetcrca,
ex gloria animae, ut Augustinus dicit in
Epist. cxviii ad Dioscorum, § 14, col.
439, t. 2. Scd Christus per passioncm
suam non mcruit cxaltationem quantum
ad gloriam anima", quia anima cjus fuit
beata a primo instanti suae conceptionis.
Ergo neque etiam per passionem meruit
exaltationem quantum ad gloriam cor-
poris.
;
VI. 2.^i
Scdcontraest quod dicitur Philipp., ii,
sunt S Factus est ohediens usque ad mortem,
:
mortem autem crucis: propter quod et
.
Deus exaltavit illum.
Respondeo diccndum, quod mcritiim
importat quamdam ffiqualitatcm justitia^;
unde et Apostolus dicit Rom., iv, 4, quod
eiqui operatur, merces imputatur secun-
dum dehitum. Cum autem aliquis ex sua
injusta voluntate sibi attribuit plusquam
siln dcbcatur, justum cst ut diminuatur
ctiam quantum ad id quod sibi delxiba-
tur; sicut cum furatur quis unam ovem,
rcddct quatuor, ut dicitur Exodi, xxii.
Et hoc dicitur mcrcri, in quantum pcr
libe-
hoc ponitur ejus iniqua voluntas. Ita
ctiam cum aliquis sibi cx justa vohmtate
subtraxit quod debebat habere, meretur
ut sibi amplius supcraddatur, quasi mer-
ces justa» voluntatis. Et inde cst quod,
sicut dicitur Lucae, xiv, 2, qui se humi-
liat, exaltahitur.
Christus autem in sua passione scip-
sum humiliavit infra suam dignitatem
quantum ad quatuor primo quidem quan- :
tum ad passionem et mortem cujus de-
bitor non erat secundo quantum ad lo-
;
cum; c[uia corpus cjus positum cst in
sepulcro, etanima iii infcriio ; tertioquan-
tum ad confusionem, et opprobria, quae
sustinuit quarto quantum ad hoc quod
;
cst traditus humanaepotestati, secundum
quod ipse dicit Pilato Joan., xix, 1 Non 1 :
haheres in me potestatem *, nisi datum Potesta- '
tibi esset desuper. Et ideo per suam pas- ^^^ adver-
'"'^
sionem meruit cxaltationcm quantum ad '^"^
quatuor. Primo quidcm quantum ad re-
surrectionem gloriosam: unde dicitur in
psal. cxxxviii, cognovisti sessionem
1 : Tri
meam, idesthumilitatcm mcae passionis,
et resurrectionem meam. Sccundo, quaii-
tiim ad ascensioncm in caelum undc di- :
citur Ephes,, iv, 9 Descendit primum in
:
inferiores partes terrce : qui autem desccn-
dit ipse cst et qid ascendit super omnes
cselos. Tcrtio, quantum ad consessumpa-
ternaedexterae,et manifcstationemDivini-
tatis ipsius, secundum illud Isa., ui, 13:
Exoltahitur, elevabitur, et sublimis erit
valde: sicut obstupucrunt supcr te multi,
sic inglorius erit inter viros aspectus ejus.
EtPhilip., II, 8, dicitur: Frtrc/i«est obeaiens
usque ad mortem, mortcm autcm crucis
propter quod et Deus exaltavit illum, et
deait * illi nomen quodest super omne no-* Donavit.
men, ut scilicet ab omnibus nominetur
Deus, ct omnes eircverentiam exhibcant
sicut Dco. Et lioc est quod subditur, ut
 ; ; ; .

252 SUMMA THEOLOGICA.

innomineJesii omne genu flectatur cseles- 5° utrum corpus ejus fuerit idcm numero
tium, terrestrium et infernorum. Quarto vivum et mortuum 6° utrum mors ejus
;

quantum ad judiciariam potestatem di- : sit ahquid opcrata ad nostram salutem.

citur enim Job, xxxvi, 17 Causa tua :

quasi impii judicata est causam, judi- \

ARTICULUS PRIMUS.
ciumque recipies.
Ad primum ergo dicendum, quodprin- Utrum conveniens fuerit Christum mori.
cipium merendi est exparte animae; cor-
pus autem est instrumentum meritorii Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
actus. Et ideo pcrfectio animai Christi, quod non fuerit conveniens Christum
quae fuit merendi principium, nondcbuit mori. Illud cnim quod est primum prin-
in eoacquiri permeritum, sicut perfectio cipium in aliquo genere, non disponitur
pcr illud contrarium illi generi
quod est
corporis, quod fuit passioni subjectum,
et quod per hoc fuit ipsius meriti instru- sicut ignis, qui est principium caloris,
mentum. nunquam potcst essc frigidus. Sed Fihus
Ad secundum dicendum, quod per Dei est fons ct principium omnis vitae;
priora merita Christus meruit exaltatio- secundum illud psal. xxxv, 10 Apud te :

nem ex parte ipsius animse, cujus vo- est fons vitee. Ergo videtur quod non fue-

kmtas charitate et aliis virtutibus infor- rit conveniens Christum mori.

2. Prseterea, majormortis
est defectus
mabatur; sed in passione meruit suam
exaltationem per modum cujusdam re- quam morbi, quia per morbum perveni-
compensationis etiam ex parte corporis: tur ad mortem. Sed non fuit conveniens
justum est enim ut corpus quodfueratex Christum ahquo morbo languescere, ut
charitate passionis subjectum, acciperet Chrysostomus ^ dicit. Ergo etiam non fuit
recompensationem in gloria. conveniens Christum mori.
Ad tertium dicendum, quod dispensa- 3. Prajterea, Dominus dicit Joan., x,
10 Ego veniutvitam haheant, et abun-
tione quadam factum cst in Cliristo ut :

gloria animse ante passionem nonredun-
daret ad corpus, ad hoc quod gloriam
corporis honorabilius obtineret, quando
eam per passionem meruisset. Gloriam
autcm animse differri non conveniebat,
dantius habeant. Sed oppositum non per-
ducit ad oppositum. Ergo videtur quod
non fuerit conveniens Christum mori.
Sed contra est quod dicitur Joan., xi,
50 Expedit vobis utunus moriatur homo
:

quia anima immediate uniebatur Verbo pro populo, etnontota genspereat; quod
quidem Caiphas prophetice dixit, ut evan-
unde decens erat ut gloria rcpleretur ab
ipso Yerbo sed corpus uniebatur Verbo
;
gelista testatur.
mediante anima. Respondeo dicendum, quod conveniens
fuit Christum mori. Primo quidem ad
CoNCLUSio. —
Sicut Christus per suam passio- satisfaciendum pro humano genere, quod
nem humiliavit soipsum, ita per cam exaltatus
erat mortiadjudicatum proptcr peccatum,
est, ut surrcxerit gloriosus et in ca?lum ascende-
rit, ubi ad dexteram Dei Patris sedens, indc veu-
sccundumilludGenes., n, 1" Quacum- :

»-
que * die cofnederitis, morte moriemim. Qu-
*
turus est in paterna majestate judicare omnes.
Est autem conveniens satisfaciendi pro7"^^;J^
alio modus, cum ahquis se subjicit p(^naeJ!J^ h.
QU^STIO L.
quam alius meruit. Et ideo Christus mori ,„^ri/
voluit, ut moricndo pro nobis satisface-
DE MORTE GHRISTI. Chris-
rct, secundumillud I Pctri, iii, 18 :

(In quatuor articulos divisa.) tus semel pro peccatis nostris jnortuus est.
Sccundo, ad ostendencUim vcritatcm na-
Dcindc considerandum cst de morte tun-p assumpta». Sicut cnim Euscl)ius
Christi; et circa hoc quffiruntur sex : dicit iii Orat. de laudib. Comtan-
\° utrum convenicns fuerit Christum fini, inter med. et fin., cap. xv, « Si
mori; 2° utrum per mortem fuerit sepa- aliterpost conversationcm cum homini-
rata divinitas acarnc; 3° utrum fiicrit bus cvanesccns, subito cvolarct fugicns
scparata Divinitas ab anima 4° utrum ; mortcm, abomnibus oompararctiir phan-
Christus iii triduo mortis fuerit homo tasmati. » Tertio, ut moriendo nos a

* Cod. : « Chrysostomus, » apud quom, ut dic- Orat. de Incarn. Verbi, col. 13^, t. 1.

limi est, non h''gitur, scd apud Athanasium in

 QU^ST. L, ART. I ET II. 253
timore mortis liberarot unde dicitur
: mouerct, et ad futuram resurrectionem animos
Ilchr., II, ti, quod comniuiiicavit 6«;7</ noslros pai'arel.

et saiKjfnni, ut per mortern destrueret eum

qui habebat mortis imperium, id est, dia- ARTICULUS II.
bolum, et liberaret eos qui timore mortis
per totam vitam obnoxii erant servituti. Utrum i?i morte Christi ftierit separata
Quarto, ut corporaliter morieiido simiii- divinitas a carne.
tudini peccati, id est, pflenalitati, daret
nobis exemplum moriendi spiritualiter Ad secundum sic proceditur. 1. Yide-
peccato. Unde diciturRom., VI, 10 Quod : tur (luod in mortc Christi fiicrit separata
enim mortuus est peccato, mortuus est divinitas a carne. Ut enimdicitur Matth.,
semel; quod autem vivit, vivit Deo. Ita et xxvn, Dominus in cruce pendens clama-
vos existimate mortuos quidem esse pec- bat Deus meus, Deus meus, ut quid dere-
:

cato, viventes autem Deo. Quinto^ ut a liquisti me? quod exponens Ambrosius hi
mortuis resurgendo et virtutem suam Luc, § 127, col. 1929, t. 2, dicit « Cla- :

ostenderet, qua mortem superavit, et mabat Iiomo, scparationedivinitatis mo-

nobis spem resurgendi a mortuis daret. riturus : nam cum divinitas a morte li-
Unde Apostolus dicit I ad Gor., xv, 12 : bera sit, utiquc mors ibi esse non pote-
Si Christus praedicatur quod resurrexit ,
rat, nisi vita discederet, quia vita divi-
a mortuis, quomodo quidam dicunt in nitas est. » Et sic videtur quod in morte
vobis quod resurrectio mortuorum non Christi sit divinitas separata a carne.
est? 2. Praiterea, rcmoto medio, separantur
Ad primum ergo dicendum quod ,
extrema. Sed divinitas unita est carni
Christus est fonsvita3, secundum quod mediante anima, ut supra liabitum est.
Deus, non autem secundum quod Iiomo; Ergo videtur quod cum in morte Christi
mortuus estautem secundum quodhomo, anima sit separata a carne, per conse-
non secundum quod Deus. Unde Augus- quens divinitas sit a carne separata.
tinus * dicit Contra Felician., cap. xiv, 3. Praeterea, major est virtus vivifica-
col. 1169, 8t. « Absit quod Cliristus
: tiva Dei quam animae. Sed corpus mori
sic senserit mortem, ut quantum in se non poterat, nisi anima separata. Ergo
est vita vitam perdiderit si enim hoc : multo minus mori poterat, nisi separata
ita esset, vitae fons aruisset. Sensit ergo divinitate.
mortem participationc humani atrectus, Sed contra est quod ea quae sunt huma-
quem sponte susceperat non naturae suae ; nae natm-ae, non dicuntur dcFilio Dei nisi
perdidit potentiam, per quam cuncta vi- ratione unionis, ut supra habitum est.
vificat. » Sed de Filio Dei dicitur id quod convenit
Ad secundumdicendum, quod Christus corpori Christi post mortem, sciiicetesse
non sustinuit mortem ex morbo prove- sepultum; ut patet in Symbolo fidei, ubi
nientem, ne videretur ex necessitatc dicitur quod Filius Dei « conceptus est,
mori propter infirmitatcm naturae sed ; et natus cx Yirgine, passus, mortuus et
sustinuit mortcm ab exteriori illatam, cui sepultus. » Ergo corpus Christi non fuit
se spontaneum obtulit, ut mors ejus vo- in morte a divinitate separatum.
luntaria ostenderetur. Respondeo dicendum, quod illud quod
Ad tcrtium dicendum, quod unum op- pcr gratiam Dei conceditur, nunquam
positum per sc noii ducit ad aliud, sed absque culpa revocatur. Uiidc dicitur
quandoque per accidcns, sicut frigidum Rom., XI, 29, quod sine pwnitentia sunt
quandoque per accidens calefacit et Iioc : dona et vocatio Dei. Multo autem major
modo Christus per suam mortem nos est gratia unionis, pcr quam divinitas
perduxit ad vitam, dum sua morte mor- unita est carni Christi iii persona, quam
tem nostram destruxit; sicut ille qui pce- gratia adoptionis, per quam alii sancti-
nam pro alio sustinet, removet pcenam ficantur; et ctiam magis permanens ex
ejus. sui ratione, quia Iiaec gratia ordinaturad
unioncm pcrsonalem, gratia autem adop-
CoNCLisio. — Non modo pati Christiim, sed tioiiis ad quamdam unioncm allcctua-
et mori oportuit,ut ])r() omnium pcccatis satisfa-
ceret, et veritatem assumptie caruis ostenderet,
lcm et tamen videmus quodgratia adop-
:

et a mortis timore nos eripiens, mori nos peccato tionis nunquam pcrditur sine culpa. Cum

Cod. : « Augustiuus ; » opus autem Contra Fdicianum Vigilio Tapsensi reslituendus est.
254
igitur in Christo niilhim fuerit peccatum,
impossibile fuit quod solveretur unio di-
vinitatis a carne ipsius. Et ideo sicut
ante mortem caro Christi unita fuit se-
cundum personam et hypostasim Verho
Dei, ita et remansit unita post
ut scilicet non
esset aha hypostasis Yerbi
Dei, et carnis Christi post mortem, ut
Damascenus dicit in III lib. Orth. fid.,
cap. xxvn, col. 1098, t. 1.
Ad primum erg-o dicendum, qiiod de-
relictio iUa non est referenda ad solutio-
nem unionis personahs, sed ad hoc quod
Deus Pater eum exposuit passioni unde
derehnquere ibi non est ahud quam non
protegere a persequentibus. Vel dicit se
derelictum quantum ad illam orationem,
qua dixerat Pater, si ficri potest, trans-
:
eat a me calix iste, ut Augustinus expo-
nitin lib. Degratia novi Testam. epist. cxl,
cap. VI, § 17, col. 545, t. 2.
Ad secundumdicendum, quod Verbum
Dei dicitur unitum carni mediante anima,
inquantum caro per animam pertinet ad
humanam naturam quam Fihus Dei as-
sumere intendebat non autem ita quod
; hominem Filius Dei vere dicitur homo.
anima sit quasi medium hgans unita.
Habet autem caro ab anima quod perti-
neat adhumanam naturam, etiam post-
quam anima separatur ab ea, inquantum
scilicet in carne mortua remanet ex di-
vina ordinatione quidam ordo ad resurrec-
tionem. Etideonon tollitur unio divinita-
tis ad carnem.
Ad tertium dicendum, quod anima ha-
betvim vivificandi formaliter; et ideo, ea
praesente et unita formahter, necesse est
corpus esse vivum. Divinitas autem non
habet vim vivificandi formahter, sed ef-
fective : non enim potest esse corporis
forma : non estnecesse quod ma-
et ideo
nente unione divinitatis ad carnem, caro
sit viva; quia Deus non ex necessitate
agit, sed ex voluntate.
CoNCLUsio. —
Cum doiiiim, quod por pratiam
Dei conccditur, absquo culpa uou revocelui', ct
nulla in Christo fucrit culpa, fieri non potuit,
ut in illius mortc, aliquo modo divinitas a carno
separaretur.
ARTICULUS III.
Utrum in morte Christi fuerit facta
separatio divinitatis ab anima.
Ad tertium sic proceditur.
quod in morte Christi fuerit facta separa-
' Non jaiu legitur in ojus operibus.
SUMMA THEOLOGICA.
tio divinatisab anima. Dicit enim Domi-
nus, Joan., x, 18 Nemo tollit animam
:
meam a me, sed ego pono eam a me
ipso, et potestatem haheo pcmendi eam,
et potestatem haheo iterum snmendi eam.
mortem, Non autem videtur quod corpus animam
ponere possit, eam a se separando quia ;
anima non subjicitur potestati corporis,
sed potius e converso: et sic videtiir
quod Christo, secundum quod est Verbum
Dei, conveniat animam suamponere hoc ;
autem est eam a se separare. Ergo per
mortem anima ejus fuit a divinitate se-
: parata.
2. Praeterea, Athanasius 'dicit « Male- :
dictus, qui totum hominem, quem as-
sumpsit Dei Filius, denuo assumptum vel
hberatum,tertiadieamortuisrcsurrexisse
non confitetur. » Sed non potuit totus
, homo denuo assumi, nisi aliquando fuerit
totus homo a Verbo Dei separatus totus :
autem homo componitur ex anima et
corpore. Ergo aliquando fuit facta sepa-
ratio divinitatis et a corpore et ab anima.
3. Praeterea,proptei-unionem adtotum
Si ergo, solutaunione anima? et corporis
permortem,VerbumDei remansit unitum
anima;, sequeretm" quod vere dici potuis-
set Filium Dei esse animam. Hoc autem
est falsum, quia cum anima sit forma
corporis, sequeretur quod Verbum Dei
fuerit corporis forma quod est impossi- :
bile.Ergo in morte Christi anima fuit a
Verbo Dei separata.
4. Pra^terea, anima et corpus ab invi-
cem separata non sunt una hypostasis,
sed duae. Si igitur Verbum Dei remansit
unitum tam corpori quam animae Christi,
separatis eis ab invicem per mortem
Christi, videtur sequi quod Verbum Dei,
durante morte Christi, fuerit duae hypos-
tases quod est inconveniens. Non ergo
;
post mortem Christi remansit anima
Verbo unita.
Sed contra est quod dicit Damascenus
in Illlib. Orth.fd.,ci\\i. xxvii, col. 1098.
t. 1 « Etsi Christus mortuus est ut ho-
:
mo, sancta ejus anima ab incontami-
et
nato divisa est corpore divinitas tamon :
inscparabilis ab utrisque permansit, ab
aninia dico et corpore. »
Hespondeo dicendum quc^d anima unita ,
est Verbo Dei immediatius, ot per prius
1. Videtur quam corpus; ciim corpus unitum sit
Verbo Dei mcdiante anima, ut snpra
J
 ;

QUiEST. L, ART. Ill ET IV. 25;

dictum cst. Cum ergo Verbum Dei iion
sit separatum iu morto a corpore, multo
minus separatum est ab anima. Unde
sicut de Filio Deo praedicatur id quod
convenit corpori ab anima separato, sci-
licet esse sepultum, ita de eo in Symbolo
idemex principioin Verbi hypostasi ha-
l)ueruntexisl(Mitiam, et inmorte invicem
divisa singnkiiii corum mansit uiiam hy-
postasim Verbi liabens. (juari; unaVerbi
hypostasis, Vcriii, et animae, et corporis
extitit liyi)Ostasis nun(|uani euini U('(|ue
;

dicitiu^ quod « descendit ad inferos, » anima ne(|iie corpus propriaiu habucrunt

quia anima ejns a corporc separata des- hypostasim, pra;ter Verbi liy[)Ostasim
cendit ad inferos. una cnim scmper Verbi hypostasis, et
Ad primum ergo dicendum, quod Au- nunquam duae («). »
gustinus Tract. xlvii in Joaii., § 10 et — Curn non fuorit in morte Chrisli
CoNCLCsio.
H, col. 1738, t. 3, exponens illud ver- divinitas a corpore separata, mult(t minus ah
biim Joannis, inquirit, cum Christus sit anima separata.
Verbum, anima et caro, « utrum ex eo
quod est Verbum, poiiat animam, an ex ARTICULUS IV.
eo quod est anima, an iterum ex eo quod
est caro. » Etdicitquod « si dixerimus quod Utrum Christus in triduo mortis fuerit
Verbum Dei animam posuit, scquitur homo.
quod aliquando anima illa separata est
a Verbo, quod est falsum; mors enim Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur
corpus al) anima separavit; a Verbo au- quod Cliristus in triduo mortis fuerit
tcm aiiimam separatam esse non dico. homo. Dicit enim Augustinus iu I De
Si vero dixerimus quod ipsa se anima Trinit., cap. xiii,840, t. 8 « Talis
col. :

ponat, sec|uitur quod anima ipsa a se sepa- erat illa susccptio, qua3 Deum homiuem
rata sit, quodestabsurdiim. » Relinquitur faceret, et hominem Deum. » Sed illa
ergo « quod ipsa caro animam siiam susceptio non cessavitper mortem. Ergo
ponit, etitcrum eamsumit, non potcstate videtur quod per mortcm non desicrit
sua, sed potestatc Vcrbi inhabitantis esse homo.
carnem, » quia, sicut supra dictum est, 2. Praeterea, Philosophus dicit in IX
per mortem non est separata divinitas Ethic, cap.' iv, ante med., quod « unus-
Verbi a carne. quisqiie homo est suus intellectus ; »

Ad seciindum dicendum, quod in vcrbis undc post mortem animam Petri

et
illis Athanasius non intellexit quod totus alloquentes dicimus « Sancte Petre,:

homo denuo sit assumptus,idest, omnes ora pro nobis. » Sed post mortem Filius
partes ejus, quasi Verbum Dei partes Dei non fuit scparatus ab anima intcllec-
humanae natura? deposuerit permortem; tuali. Ergo in illo triduo Filius Dei fuit
sed quoditeratototalitas naturaeassumpta? homo.
sit in resurrectione redintegrata per ite- 3. Prseterea, omnis sacerdosest homo.
ratam unionem animae et corporis. Sed in illo triduo mortis Christus fuit
Ad tertium dicendum, quod Verbum sacerdos : aliter enim non verum esset,
Dei propter unionem humanae natura^ quod dicitur in psalm. cix,4 Tu es :

non dicitur humaua natura sed dicitur :
homo, quod est habens humanam natu-
ram. Anima autcm et corpus suntpartes
esscntialeshumanae naturce. Undcprop-
ter imionem Verbi ad iitrumque eorum,
non sequitur quod Verbum Del sit anima
vel corpus, sed quod sithabens animam
vel corpus.
Ad quartum diccndum, quod
sacerdos in seternum. Ergo Christus in
illo triduo fuit homo.
Sed contra, remoto supcriori, remo-
vetur inferius. Sedvivum, siveanimatum,
est supcrius ad animal et ad liominem,
nam animal est substantia animata sensi-
bilis. Sed in illo triduo mortis corpus
Christinon fuit vivum ncque animatum.
sicut Da- Ergo non fiiit homo.

mascenus dicit iu III lib. Orthfid., cap. Respondeo dicendum, quod Christum
xxvii, 1098, t. 1 « Quod in morte
col. : vere fuisse mortuum, est articulus fidei.
Christiest separata aniipa a carne, non est Undc asscrere omneillud per quod toUitur
unahypostasis in duas tiypostasesdivisa: veritas mortis error contra
Cliristi, cst
nam et corpus et anima Christi secundum fidem. Propter quodin^^/^^ synodali Cy-

(a) Alia, juxta Guillermum, fuit in morte mam, propter duo fundamenta distincta, scilicet
Christi unio deitatis ad carnem, et alia ad ani- anima et cai'o.
 ,

256 SUMMA THEOLOGICA.

anath. xii, col. 122, t. 10 dicitur: « Si
rilli, dotalem, et multo minus Christus, qui
quis non confitetur Dei Verbum passum est totius sacerdotii origo.
carne, et crucifixum carnc, et quod mor- —
CoiXCLUsio, Cum
Christum vere fuisse mor-
tem gustavit carne aiiathema sit. » Per-
;
tuum sit articulus fidei, eum triduo mortisfuisse
tinetautem ad veritatem mortis hominis liominem asserere, liaereticum est.
vel animaUs, quod per mortem desinat
esse homo vel animal: mors enim ho- ARTICULUS V.
mitiis vel aiiimalis provenit ex separa-
tione animaj, qua? coinplet rationem ani- Utrum fuerit idem numero corpus Christi
mahs vel homiiiis. Et ideo dicere Chris- viventis et mortui.
tum in triduo mortis hominem fuisse,
simpliciter et absolutc loquendo, erro- Ad quintum Videtur
sic proceditur. 1 .

neum est. quod iion fiierit idem numero corpus

Potest tamcn dici quod Christus iii Christi viventis et mortui. Christus enim
triduo fuit homo mortuus. vere mortuus fuit, sicut et alii homines
Quidam tamen confessi sunt Christum moriuntur. Sed corpus cujuscumque
in triduo hominem fuisse, dicentes qui- aUerius hominis non cst simpliciter idem
dem verba erronea, sed seiisum erroris immero mortuum et vivum, quia differunt
non habcntes in fide sicut Hugo de :
essentiali diflerentia. Ergo neque corpus
Sancto Yictore qui, lib. II De sacram., Christi est simpliciter idem numero mor-
part. I, cap. xi, col. 407, t. 2, ca ratione tuum et vivum.
dixit Christum in tridiio mortis fuisse 2. Praeterea, secundum Philosophum
hominem, quia dicebat animam esse ho- in V Metaph., text. 12, « qusecumque
minem quod tameii est falsum, ut in
:
sunt diversa specie, sunt etiam diversa
prima parte ostensum est. Magister etiam numero. » Sed corpus Christi vivum et

Sententiarum iii xxii dist., III Ub., posuit mortuum fuit diversum specie quia :

quodCliristus in triduo mortisfuit homo

*
noii dicitur oculus aiit caro mortiii,
alia ratione quia credidit quod unio
: nisi aequivoce, ut patet per Philosophum
animffi et cariiis non esset de ratione ho- in De anima, text. 9,et in WlMetaph.,
II

minis, sed sufficeret ad hoc quod aUquid text. 35. Ergo corpus Christi iion fuit
sit homo,quodhabeat animam humanam simpUciter idem numero vivum et mor-
et corpus, sive conjuncta sivc iioii coii- tuuin.
juiicta quod etiam patet esse falsum
: 3. Prseterea, mors est corruptio quap-
ex his qiia dicta sunt in prima parte, et dam. Sed quod corrumpitur corrup-
illiid

ex liis quai supra dicta sunt circamodum tione substantiali, postquam corruptum
unionis. est jam non est, quia corruptio est mu-
Ad primum ergo diccndum, quod Ver- tatio ab esse ad noii esse '. Corpus ergo
bum I3ei suscepit animam et carncm Christi,postquam mortimm ftiit iion ,

unitam et ideo iUa

: susceptio fecit remansit idem iiumcro, cum mors sit
Deum hominem et hominem Deum. Non substantiaUs corruptio.
autem cessavit illa susceptio per scpara- Sed contra est quod Athanasius dicit
tionem Verbi ab aninia, vel a carne ;
in Epistola acl Epictetum, § o, col. 1059,
cessavit tamen unio carnis et anima'. t. 2 « Circumciso corpore et portato,
:

Ad secundum dicendum quod homo et manducante, laborante, et in ligno

dicitur esse siius inteUectus, noii quia affixo, erat impassibile, et incorporeum
intellectus sit totus homo, sed quia intei- Dei Verbum; hoc erat in sepulcro posi-
lectus est principaUor pars homiiiis tum. » Scd corpus Christi vivum fuit
iii quo virtualiler existit ^ tota dispositio circumcisum et in ligiio affixum; corpus
liominis sicut si rector civitatis dicatur
;
autem Christi mortimmpositum in
fuit
tota civitas, quia in eo consistit tota dis- sepulcro. Ergo hoc idem corpus quod
positio civitatis. fuit viviim, fuit etiam mortuum.
Ad terliumdicendiim, quod esse sacer- Ucspoiulco dicendiim, qiiod iioc quod
dotem convenit liomini ratione anima^, dico « potest accipi dupU-
simpliciter »
in qua est ordinis character unde per : citer. Uno modo; secundum qiiod « sim-
mortem homo non perdit ordinem sacei- pliciter » idem est quod absolute sicut :

I
Kt csl stMuiidus Uuus in III. Seutintinrum iibi
' * Parm. : « consistit. »
uiagislci' non loneluiv IMimus locusest in v, dist. ' Parm. : « ab csse ad;» Paris. vero. Cod. « in
quundo dicit quod aniiua bcpurata est persona. essc de uon esse. »
 QTJtEST. L, ART. V ET YI. 257
« simpliciter dicitur, quod nullo addito idem numero dicitur aliquid secundum
dicitur, » ut Philosophus dicit, in fin. suppositum, idem autem specie est idem
hb. II Top. : et hoc modo corpus Christi secundum formam ubicumque suppo- ;

mortuum vivum simpliciter fuit idem

et situm subsistit in una sola natiira, opor-
numero. Dicitur enim aliquid esse idem tet quodsublataunitate speciei, auferatur
numero simpliciter, quia est supposito iinitas numeralis. Sed hypostasis Yerbi
idem. Corpus autem Christi vivum et Dei subsistit in duabus naturis et ideo :

mortuum fuit supposito idem, quia non quamvis in Christo non rcmaneat corpus
habuit aham hypostasim vivum et mor- idem secundum speciem humana? natur*,
tuum, hypostasim Yerbi Dei, ut
praeter remanet tamen idem numero secundum
supra dictum est. Et hoc modo loquitur suppositum Yerbi Dei.
Athanasius in auctoritate inducta. Alio x\d tertium dicendum, quod corruptio
modo simpliciter idem est quod omnino et mors non competit Christo ratione sup-
vel totaliter et sic corpus Christi mor-
: positi, secundum quod suppositum* atten-
tuum et vivum non fuit simpliciter idem ditur unitas sed ratione naturee humanae',
,

numero, quia non fuit totaliter idem, secundum quam invenitur^ in corpore
cum vita sit aliquid de essentia corporis Christi differentia mortis et vitae.
viventis est enim praedicatum essentiale,
non accidentale
;

unde consequens est:

CoNCLCsio. — Cum corporis Christi vivi
et
mortui fuerit idem numero suppositimi, divi-
quod corpus quod desinit esse vivum, num scilicet, idem numero simpliciter fuit vi-
non idem remaneat. Si autem
totaliter vum et mortuum non fuit autem idem numero
;

diceretur quod corpus Christi mortuum totaliter.

totaliter idem remaneret, sequeretur

quod non esset corruptum, corruptione ARTICULUS YI.
dico mortis quod est haeresis Gaianita-
:

rum,utIsidorusdicitIib. YIII Etijm., cap. Utrum mors Christi aliquid operata sit ad
V, §67, col. 304, t. 2, et habetur in De- nostram salutem.
cretis, XXIY, qusest. iii, cap. a Quidam au-
tem, » col. 1310 et Damascenus dicit in III
; Ad sextum sic proceditur. Yidetur
1.
lib. Orth. fid., cap. xxviii, col. 1099, t. 1, quod mors Christi nihil operata sit ad
quod « corruptionis nomen duo signifi- nostram salutem. Mors enimest quaedam
cat uno modo separationem animaj a
: privatio, est enim privatio vitae. Sedpri-
corpore, et alia hujusmodi alio modo ; vatio cum non sit res aliqua, non habet
perfectam dissolutionem in elementa. aliquam virtutem agendi. Ergo non po-
Ergo incorruptibile dicerecorpus Domini, tuit aliquid operari ad nostram salutem.
secundum Julianum et Gaianum, secun- Praeterea, passio Christi operata est
2.
dum primum corruptionis modum ante nostram salutem per modum meriti. Sic
resurrectionem, est impium; et quia autem non potuit operari mors Christi,
corpus Christi non esset coiisubstantiale nam in morte separatur anima a corpore,
nobis nec in veritate mortuum esset, nec quae est merendi principium. Ergo mors
secundum veritatem salvati essemus. Christi non est operata aliquid ad nos-
Secundo autem modo corpus Christi fuit tram salutem.
incorruptum. » 3. Praeterea, corporale non est causa
Ad primum ergo dicendum, quod cor- spiritualis. Sed mors Christi fuit corpo-
pus mortuum cujuscumque alterius ho- ralis. Non ergo potuit esse causa spiri-
minis non remanet unitum alicui hypos- tualis nostrae salutis.
tasi permanenti, sicut corpiis Christi Sed contra est quod Augustinus dicit
mortuum. Et ideo corpus mortuum cu- in lY Be Trinit., cap. ni, col. 892, 8 t. :

juscumque alterius hominis non est idem « Una mors nostri Salvatoris, » scilicet
simpliciter, sed secundum quid : quia corporalis, « duabus mortibus nostris, »

estidem secundum materiam, non autem id est, animae et corporis, <( saluti fuit. »
idem secundum formam. Corpus autem Respondeo dicendum, quod de morte
Christi remanet idem simpliciter propter Christi duphciter loqui possumus uno :

identitatem suppositi, ut dictum est. modo secundum quod est in fieri; alio
Ad secundum dicendum, quod quia modo secundum quod est in facto esse.

* In Paim. deest. « suppositum. * In Pai'm. deest. : « in corpore Christi. »

* In Parm. deest. « hiunanae. »
V. 17
 ;

258 SUMMA THEOLOGICA.

Dicitur autem mors esse in fieri, quando
aliquis per aliquam passionem vel natu-
ralem vel violentam, tendit in mortem ; QU^STIO LI.
et hoc modo idem est loqui de morte
Christi ct de passione ipsius. Et ita se- DE SEPULTURA CHRISTI.
cundum hunc modum mors Christi causa
est salutis nostra? secundum id quod de ( In quatuor articulos divisa.)
passione supra dictum est. Sed in facto
esse mors Christi consideratur, secun- Deinde considerandum est de sepultura
dum quod jam facta est separatio corpo- Christi et circa hoc quaeruntur quatuor
; :

ris et anima^ ; et sicnunc loquimur de 1° utrum conveniens fuerit Christum se-

morte Christi. Hoc autem modo mors peUri ^aMemodosepulturae ejus; .S^utrum
Christi non potest esse causa sahitis nos- corpus ejus fuerit in sepulcro resolutum
trse per modum meriti, sed solum per mo- 4° dc tempore quo jacuit in sepulcro.
dum efficientiffi, inquantum scilicet nec
per mortem divinitas separata fuit a ARTICULUS PRIMUS.
Christi carne quidquid contigit
; et ideo
circa carnem Christi, ctiam anima sepa- Utrum fuerit conveniens Christum
rata, fuit nobis salutiferum virtute divi- sepeliri.
nitatis unitae. Consideratur autemproprie
ahcujus causae effectus secundum simi- Ad primum sic proceditiu". 1. Videtur
Utudinem causae. Unde quia mors est quod non fuerit conveniens Christum se-
quaedam privatio vitae propriae, effectus peliri. De Christo enim dicitur in
mortis attenditur circa remotio-
Cliristi psal. Lxxxvii, 6 : Factus est sicut homo
nem eorum quae contrariantur nostrae sa- sine adjutorio, inter mortuos liber. Sed
luti quae quidem sunt mors animae, et
;
in sepulcro includuntur corpora mortuo-
mors corporis. Et ideo per mortemChristi rum quod;
videtur esse contrarium liber-
dicitur esse destructa in nobis et mors tati. Ergo non videtur fuisse conveniens
animae, quae est per peccatum nostrum, quod corpus Christi sepelu"etur.
secundum illud Rom., iv, 25 Traditus : 2. Praeterea, nihil circa Christum fieri
*

est scihcet in mortem propter delicta

, ,
debuit quod non esset salutiferum nobis.
nostra et mors corporis, quae consistit
;
Sed in nuUo videtur ad salutem hominum
in separatione animae, secundum iUud pertinere quod Christus fuft sepultus.
I ad Cor., xv, 54 Absorpta est mors in
: Ergo non fuit conveniens Christum se-
victoria. peliri.
Ad primum ergo dicendum, quod mors inconveniens esse videtur
3. Praeterea,
Christi est operata salutem nostram ex quodDeus, qui est super caelos excelsus,
virtute divinitatis unitae, et non ex sola in terra sepeliretur. Sed illiid quod con-
ratione mortis. venit corpori Christi mortuo, attribuitur
Ad secundum dicendum, quod mors Deo ratione unionis. Ergo inconveniens
Christi, secundum quod consideratur in videtur Christum fuisse sepultum.
non cst ad nostram salu-
facto esse, etsi Sed contra est quod Dominus dicit,
tem operataper modummeriti, est tamen Matth., XXVI, 10, de muliere, quae eum
operata per modum efficientiae, ut dictum inunxerat Opus bonum operata est in ine;
:

est. et postea subdit Mittens enim hoc un-

:

Ad tertium dicendum, quod mors Christi guentum in corpus ineum, ad sepeliendum

fuit quidem corporaUs sed corpus iUud ; me fecit.
fuit instrumentum divinitatis sibi unitae, Respondeo dicendum, quod conveniens
operans in virtute ejus etiam mor tuum. fuit Christiim sepeliri primo qiiidem ad ;

— comprobandum veritatem mortis; uon

CoNCLUsio. Mors Clirisli, ut privatio vitiE
consi4erata, non per raoduni meriti, sed solum
per modum efiicientia;, virtute scilicct divinita-
tis,salutem nostram operata est sed si nomine
mortis via ad interitum intelligatur, eo quo de
passione dictimi est modo, salutis nostrae causa
fuit.
enim iii sepulcro aliquis ponitur nisi
quando jam de veritate mortis constat.
:
IJnde et Marci, xv, legitur quod Pilatus,
antequam concederet Christum sopeliri,
diligenti inquisitione cognovit oiim mor-
tuum esse. Secundo, quia per hoc quod
Christus de sepulcro resurrexit datur ,

spes resurgentU por ipsum, his qui

 QUiEST. LI, ART. I. 259

suiit in sepulcro, secundum illud sepultum. Sepultura enim ejus respondet

Joan., V, 28 Omnes qui in monumentis
: morti ipsius. Sed Christus fuit passus
sunt, audient vocem Filii Dei, et qui au- mortem abjectissimam, secundum illud
dierint, vivcnt. Tertio, ad exemplum eo- Sap.^ II, 20 Morte turpissima condemne-
:

rum qui per mortem Christi spiritualiter mus eum.Krgo inconveniens videtur esse
moriuntur peccatis, qui scilicet abscon- quod Christo exhibita fiiit lionorabilis se-
duntur a conturbatione hominum. Unde pultura, inquantum a magnatilnis fuit tu-
dicitur Coloss., ui, 3 Mortui estis, et vita
: mulatus, scilicet a Joseph ab Arimathsea,
vestra abscondita est cum Christo in Deo. qui erat nobilis decurio, ut habetur Marc,
Unde et baptizati, qui per mortem Christi XV, et a Nicodomo, qui QraX priyiceps Ju-
moriuntur peccatis, quasi consepehuntur deeorum, ut habetur Joan., iii.
Christo per immersionem, secundum illud 2. Prseterea, circa Christum non debuit
Rom., VI, 4 C o?isepuIt i S2cmus cum Chrisio
: aliquid fieri quod esset superfluitatis exem-
per baptismum in mortem. plum. Yidetur autem superfluitatis fuisse
Adprimum ergo dicendum, quod Chris- quod ad sepeliendum Christum Nicodemus
tus sepultus se inter mortuos Uberum venit ferens mixturam myrrhae et aloes
fuisse ostendit in hoc, quod per inclusio- ([uasi librascentum, ut dicitur Joan., xix,
nem sepulcri non potuit impediri quiii ab prsesertim cum mulier prffivenerit ungere
60 resurgendo exiverit. corpus ejus m
sepulturam, ut dicitur
Ad secundum dicendum, quod sicut Marc, XIV. Non ergo fuit hoc convenien-
mors Christi efficienter operata est nos- ter circa Christum factum.
tram salutem, itaetiam et ejus sepultura. 3. Praeterea, non est conveniens ut
Unde Hieronymus,dicit Sup. Matth. « Se- aliquod factum sibi ipsi sit dissonum. Sed
pultura Christi resurgimus » et Isa super : sepultura Christi fuit simplex ex una
Liii, ilkid Dabit impios pro sepultura, dicit
: parte, quia scilicet Joseph involvit corpus
Gloss. ordi7i.,co\. 1296, t.l «idest, gentes, ejus in sindone munda, ut dicitur Matth.,
quae sine pietate erant, Deo Patrique da- XIV non autem « auro, aut gemmis, aut
;

bit; quia mortuus et sepultus eos acqui- serico, » ut Hieronymus ibidem dicit,
sivit. » col. 215, t. 7 ex alia vero parte videtur
:

Ad
tertium dicendum, quod, sicut di- fuisse ambitiosa, inquantum eum cum
citur in quodam Sermone concilii Ephesini, aromatibus sepelierunt. Ergo videtur non
§ 3, col. 1354, op. Theod. Ancyr., « nihil fuisse conveniens modus sepulturae
horum quai salvant homines, injuriam Christi.
Deo facit, quse ostendunt eum non passi- 4. Praeterea, quxcumque scripta sujit
bilem, sed clementem » et in alio ser-
: praecipue de Christo ad nostram doctri-
,

mone ejusdem coiic, § 2, col. 1371 op. namscripta sunt, ut dicitur Rom., xv, 4.
Theod. Ancyr., legitur « Nihil putat in- : Sed quaedam scribuntur in Evangeliis
juriam Deus quod est occasio salutis ho- circa sepulcrum Christi quae in nullo vi-
minibus. Tu quidem non ita vilem Dei dentur ad nostram doctrinam pertinere :

naturam arbitraberis, tamquam quai sicutquod fuit sepultus in horto, quod in

aliquando subjecta possit esse injuriis. * » monumento alieno, et iiovo, et exciso in
— petra. Inconveniens ergo fuit modus se-
CoNCLusio. ad comproban-
Conveniens fuit
dam Christi verammortem, etut spes resurgendi pultura? Christi.
mortuis daretur, et spiritualis mortis et sepul- Sedcontraestquoddicitur Isa., xi, 10 :

turae peccatorum fieret hominibus exemplum, Et erit sepulcrum ejus gloriosum.

ut Christus non modo moriretur, sed ut etiam
Respondeo dicendum, quod modus se-
sepeliretur.
pulturae Christi ostenditur esse conve-
niens quantum ad tria. Primo quidem
ARTICULUS II. quantum ad confirmandam fidem mortis
etresurrectionisipsius. Secundo ad com-
Utrum convenienti modo Christus fuerit mendandum pietatem eorum qui eum se-
sepultus. pelierunt. Unde Augustinus dicit in I De
civit. Dei, cap. xiii, col.27, t. 7 « Lau-
:

Ad secundum sic proceditur. 1 Videtur . dabiliter commemorantur in Evangelio

non convenienti modo Christum fuisse qui corpus ejus de cruce acceptum dili-

Desumuntur auctoritates preedictse ^xHomil. i Theodotus episc. Ancyranus habuit. Hujus opera
et IIquas die Natali Domini in Ephesina synodo vide tom. 77 Patrimi Grsecorum apud Migne.

260
genter atque honorifice tegendum sepe-
liendumque curarunt. » Tortio, quantum
ad mysterium per quod informantur illi
qui in Christo consopeUuntur in mortem.
Ad primum ergo dicendum, quod circa
mortom Christi commendaturpatientia ct
eonstantia ipsius qui mortem est passus et
tantomagis,quantomorsfuitabjoctior:sed
in sepultura honorifica considcratur virtus
morientis, qui contra intentionem occi-
dontium etiam mortuus honorifice sepe-
htur; et praifiguratur devotio fidelium,
qui erant Cliristo mortuo servituri.
Ad secundum dicendum, quod in hoc
quod Evangehsta dicit quod sepelierunt
eum, sicut mos est Judxis sepelire, sicut
Augustinus dicit Sitp. Joan., tract.
§4, col. 1954, t. 3, « admonuit
modi officiis qua3 mortuis exhibontur,
morem cujuslibot gentis esse servan-
dum. » Erat autem istius gentis consue-
tudo ut mortuorum corpora variis aroma-
tibus condirentur, ut diutius servarcntur
illaesa.Unde et in III De cloctr. christ.,
cap. xii, col. 73, t. 3, dicitur quod « in
omnibus talibus non usus rerum, sed li-
bido utentis in culpa est » et postoa sub- ; vamur, morte et corruptione destructa.
dit: « Quod in aliis personis plorumque
flagitium est, in diviiia, vel prophotica
persona magnae cujusdam rei signum
est. »Myrrha onim et aloes proptor sui
amaritudinom significant pcenitentiam,
per quam aliquis in soipso Christum con-
sorvat absque corruptione poccati odor
autem aromatum significat bonam fa-
mam.
Ad tortium diccndum, quod myrrha
et aloes adhibebantur corpori Christi, ut
immune a corruptione salvaretur, quod vi-
dobatur ad quamdam necessitatom por-
tinore unde datur iiobis exemplum quod
; per Apostolorum doctrinam in pectus
licito possumus aliquibus pretiosis uti
medicinalitor pro necessitate nostri cor-
poris conservandi sed involutio corporis
; ac novum, ot iiuDo aiitoa ingressu timori
portinobat ad solam quamdam docontiam
honcstatis et iii talibus simplicibus de-
; oportet in pectoranostrapcnetrare, lapis
bemus esse contenti. Per hoc tamen si-
gnificabatur, ut Hieronymus dicit iii hunc
loc. Matth., col. 213, t. 7, quod « iHo in
sindonc muiida iiivolvit Jcsum qui moiito
pura eiim susceperit. » Et hinc, ut Bcda
dicit Super xv Marc, v. 4G, col. 293,
t. 3 : «Ecclesiffimosobtinuitut sacrificium
altaris non iii serico nequo in paiino
* Iluic. sorinoni tituUxs csl Dc sepultura Bomiiu;
intcr spuriiisjipud Migne numoratur, quibusdani
illuin Cffisario Arcl. uliis
canlibus.
»,
SUMMA THEOLOGICA.
tincto, sed in lino terreno celebretur,
sicutcorpusDomini estin sindonemunda
sepultum. »
Ad quartum dicendum, quod Christus
sepolitur in horto, ad significandum quod
por mortem et sepulturam ipsius liberamur
, a morto quam incurrimus por peccatum
Ada^ in horto paradisi commissum. Ideo
autemSalvatorinalienaponitursepuItura,
ut Augustinus dicit iii quodam Sermone,
*
ccxLviii append., § 4, col. 2203, t. 5, « quia
pro aliorummoriobatur salute; sepulcrum
autem mortis est habitacuhim. » Per hoc
etiam considorari potestpaupertatisabun-
dantia pro noi)is susccptffi. Nam qui
domum in vita iion habuit, post mortom
cxx, quoque in alieno sepulcro reconditur, et
in hujus- nudus existens a Josoph operitur '. In
novoautemponiturmonumento,ut Hiero-
iiy mus dicit Sup hunc lo c Matth col 2 1 5
. .
. , .
t. 7, « ne post resurrectionem, caeteris
corporibusromanentibus, surrexisse alius
fmgeretur. » Potest autem ot novum se-
pulcrum Mariae virginalem uterum de-
monstrare. Per hoc e.tiam datur intoUigi
quod per Christi sepulturam omnes inno-
In monumento autem exciso in petra
conditus est, ut Hioron. dicit ibid., v. 64,
« ne si ex multis lapidibus aedificatum
fuisset, suffossis tumuli fundamentis,
ablatus furto diceretur. » Unde et saxum
magnum, quod appositum fuit, ostendit
; quod « non absque
auxilio plurimorum
sepulcrum potuisset reserari. » Si etiam
sepultus fuissot in tcrra, dicerc poterant:
« Suffoderuiittorram, et furati sunt eum,
Augustinusdicit. Significatur auteiki
siciit
mystice per hoc, ut Hdarius dicit, cap.ult.
In Matth., § 8, col. 1076, t. 1,« quod
duritiae gentilis quodam doctrinai opcre
excisum Christus infertur, rude scilicet
Dci pervium. Et qiiia iiihil pra?ter eum
ostio advolvitur. » Et, sicut Origenes dicit
In Matth., § 143, col. 1796, t. 3, « iion
fortuito ' scriptum est quod Joseph in-
volvit corpus Christi sindone munda, et
posuit in monumento novo, et quod ad-
voivit lapidem magnum, « quia omnia,
qua^ suiit circa corpiis Jesii, muiida
suut, ct iiova, et valdemagna*. »
* I*arni. : « ooopcritur. »
' 1'lcuius iii tcxtu Origcnis.
Ambrosio adjudi- IlucusqucS. Thomas. Nicolai, ox (|uo in tcx-
tuin in poslerioiibus eiemplis Irausiit, htec ad-
 quj:st. li, art. iii. 261

CoNCLUsio. — Convenienti ordine el modo infirmitate, ne crederetur non esse vo-

Christum fuisse sepultum, Scriptxu'acxponil luntaria etideo nonex morbo, sed pas-
:

evangelica.
sione illata voluit mori, cui se obtiiht
sponte. Et ideo Christus, nc mors cjus
ARTICULUS III. naturse infirmitati adscriberctur, noluit
corpus suum qualitercumque putrefieri,
Utrum corpus Christi in sepulcro fuerit aut quaHtercumque rcsolvi; sed ad os-
incineratum. tensionem virtutis divinse voluit corpus
ilkid incorruptum permanere. Unde Chry-
Ad tertmm sic 1. Videtm'
proceditm\ sostomus dicit in Hom. « Quod Christus
quod corpiis sepulcro fuerit
Christi iii Deus sit, « §9, col. 328, t. 2, ^ quod « vi-
incineratum. Sicut enim mors est pcena ventibus aliis hominibus, liis scihcet qui
peccati primi parentis, ita et incineratio: egerunt strenue, arrident propria gesta;
dictum cst enim primo liomini post pec- his autem pereuntibus, pereunt. Sed in
catum -.Pulvises, etinpulveremreverteris, Christo est totum contrarium nam ante :

ut dicitur Gcn., iii, 19. Sed Cliristus crucem omnia sunt mcesta et infirma;
mortem sustinuit, ut nos a morte libe- ut autem crucifixus est, omnia clariora
raret. Ergo etiam incinerari debuitcorpus sunt facta; ut noscas, non purum homi-
ejus ut nos ab incineratione liberaret. nem crucifixum (a). »
2. Preeterea, corpus Christi fuit ejus- Adprimumergo dicendum, quod Chris-
dem naturae cum corporibus nostris. Sed tus, cum non esset subjectus peccato,
corpora nostra statim post mortem re- neque morti erat obnoxiiis, neque inci-
solvi incipiunt, et ad putredinem dispo- nerationi voluntarie tamen mortem sus-
;

uuntur, quia exhalante cahdo naturali tinuit propter nostram salutem, secun-
supervenit calor extraneus, qui putrefac- dum rationes supra dictas. Si autem
tionem causat. Ergo videtur quod simi- corpus ejus fuisset putrefactum, vel re-
liter in corpore Christi acciderit. solutum,magishocfuissetindetrimentum
3. Pra3terea, sicut dictum est, Christus salutis humana?, dum non crederetur in
sepeliri voluit, ut darethominibus spem eo esse virtus divina. Unde ex persona
resurgendi etiam de sepulcris. Ergo etiam ejus in psal. xxix, 10, dicitur : Qux
incinerationem pati debuit, ut spem re- utilitas sanguine meo, dum des-
in
surgendi incineratis post incinerationem cendo in corruptioneml quasi dicat, si
daret. corpus ^ meum putrescat, perdetur effusi
Sed contra est quod in psal. xv, 10, sanguinis utilitas.
dicitur Non dahis sanctum tuum videre
: Ad secundum dicendum, quod corpus
corruptio7iem, quod Damascenus exponit Ciiristi quantum ad conditionem naturae
in III lib. Orth. fid., ca\). xxviii, coL 1099, passibiUs putrefactibile fuit, licet non
t. 1, de corruptione quae est per resolu- quantum ad meritum putrefactionis, quod
tionem in elementa. est sed virtus divina corpus
peccatum ;

Respondeo dicendum, quod non fuit Christi a putrefactione praeservavit, sicut

conveniens corpus Christi putrefieri, vel
quocumque modo incinerari, quia pu-
trefactio cujuscumque corporis, provenit
ex infirmitate naturse iUius corporis,
queenonpotest ampUus corpus continere
in unum. Mors autem Christi, sicut supra
dictum est, non debuit esse cum * naturae
et resuscitavit a morte.
Ad tertium dicendum, quod Christus
de sepulcro resurrexit virtute divina,
quae iiulhs terminis coarctatur. Et ideo
hoc quod a sepulcro smTcxit, sufficiens
argumentum fuit quod homines erant
resuscitandi virtute divina non solum de

dit : « Denique, ut Ambrosius dicit Super Luc, * Parm. : « ex. »

cap. xxiii sup. illud Et ecce vir, etc, « bene
: * Edit. Vives.
« Ckristus in monumento conditm'justi ut in jus- , ^Ex Augustino Swp. eumdem psa/mum, col. 22b,
« titise hal)itatione conquiescat. Monumentmn t. 4.
« cnim hoc in duriti» gcntilis petra sibijustus Ulterius inquirunt doctores utrum corpus
(«)
« excidit penctrabili verbo, ut preetenderet in Christi fuisset putrefactiun si resurrectio diu
« nationibus virtus Christi. Cui pulclierrime protelata fuissct. Magistor et Henricus aGandavo
« admotus est lapis,uepaterct. Quicmnque enim negativam tenent,propter conjunctioncm deitatis
« in eum perdat, neve perlidiee ad illum sit in- cum corpore. Sed Scotus dicit hanc conjmictio-
« gressus. » Et mox « Benc in petra excisum,
: nem non impedivisse mortem unde non im- ;

« hoc est in fidci firmamento de qua viri ,

pedivissetabsquenovomiraculo corruptioiiem, si
Israilitee dulcedinem mellis et oleum spirituale diu resmTectio protelata fuisset.
suxerunt. »
 262 SUMMA THEOLOGICA.
sepulcris, sed etiam de quibuscumque fuit quod Christus unadie et duabus noc-
cineribus. tibus csset in sepulcro.

CoNCLUsio. —
Ne mors Christi infirmitati na-
Ad primum ergo dicendum, quod, si-

turse ejus adscriberetur, necessarium fuit, ut

cut Augustinus dicit in libro III De con-
in sepuicro corpus Cliristi integrum et incorrup- scjisuEvangelistarum, cap. xxiv, § 66,
tum servaretur virtute divinitatis, cjuai illud nim- col. 11 99,t. 3:Quidammodumlocutionis
«
quam deseruit.
Scripturae nescientes, noctem voluerunt
annumerare tres illas horas a sexta usque
ARTICULUS IV. ad nonam quibus sol obscuratus est, et
diem tres horas alias quibus iterum terris
est redditus, id est, a nona usque ad ejus
Utrum Christus fuerit in sepulcro solum
occasum sequitur enim nox futuri sab-
;

una die et duabus noctibus.

bati, qua cum suo die computata, erunt
jam duae noctes, et duo dies. Porro autem
Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1. post sabbatum scquitur nox primae sab-
quod Christus non fuerit in sepulcro so- bati, id est illucescentis diei dominici,
lum una die et duabus noctibus. Dicit in qua tunc Dominus resurrexit. Et ita
cnim ipse Matth., xii, Sicut fuit 40 : adhuc non constabit ratio trium dierum
Jonas in ventre diebus et tribus
ceti tribus et trium noctium. Restat ergo ut hoc in-
Sic crit noctibus, ita Filius hominis erit in corde
*
veniaturilloScripturarumusitatoIoquendi
Filius. terras tribus diebus et tribus noctibus. Sed modo, quo a parte totum intelligitur; »
in corde terrae fuit in sepulcro existens. ita scilicetquod unam noctem et unum
Non igitur fuit in sepulcro solum uiia die diem accipiamus pro unodie naturali. Et
et duabus noctibus. sic primus dies computatur ab extrema
2. Prffiterea, Gregorius dicit in Hom. parte sui, qua Christus in sexta feria est
paschali, xxi in Ev., § 7, col. 1173, t. 2, mortuus et sepultus; secunda * autemdies
quod « sicut Sampson abstulit me- est integra cum viginti quatuor horis
dia nocte portas Gazae, ita Christus nocturnis et diurnis nox autem sequens ;

mcdia noctc auferens portas inferni re- pertinet ad tertium diem. » Sicut enim
surrexit. Sed postquam resurrexit, non
» primi dies propter futurum hominis lap-
fuit insepulcro duabus noctibusintegris. sum a lucc in noctem, ita isti propter
3. Pra^terea, per mortem Christi lux hominis reparationem a tenebris compu-
praevaluit tenebris. Sed nox ad tenebras tantur in lucem, » IV De Trin., c. vi,
pertinet, dies autem ad lucem. Ergo coii- col. 894, t. 8.
venientius fuit quod corpus Christi fue- Ad secundum dicendum, quod sicut
rit in sepulcro duobus diebus et una Augustinus IV De Trinit., cap. vi,
dicit in
nocte quam
e converso. col. 894, Christus in diluculo re-
t. 8,
Sed contra est quod, sicut Augustinus surrexit, in quo aliquid lucis apparet, et
dicit in IV De Trinit., cap. vi, col. 895, adhuc tameii allquidremanet tenebrarum
t. a vespere sepulturae usque ad di-
8, « iioctis. Unde dcmulieribus ^diciturJoan.,
luculum resurreclionis triginta sex horsB XX, 1, quodc?//?< adhuc tenebrae essent, ve-
sunt, id est, nox tota cum die toto et nocte ncrunt ad nionwnentum Ratione crgo
*
.

tota. » harumtenebrarum Grcgorius dicit Chris- Jlfar

Respondeo dicendum, quod ipsum tum mcdianocte surrexisse, non quidem *^''^^™.

tcmpus quo Christus in scpulcro mansil, divisa nocte iii duas partes a^quales, sed

efTcctum mortis ejusrepra'sentat. Dictum infra ipsam noctem; illud enim dihiculum
estautem supra, quod per mortem Christi et pars iioctis, et pars dioi dici potost,
liberati sumus a duplici morte, scilicct propter convenientiam quam cum utroquo
a morte animae, et a morte corporis et : habot.
hoc significatur per duas noctes, quibus Ad tortium dicendum, quod intantum
Ciiristus in sepulcro permansit. Mors au- lux iu morto Christi pnevaUiit, qiKO si-
tem ejus quia iion fuit ex peccato prove- gnificatur por unam diem, quod tonebras
nicns, sed ex charitate suscepta, nonha- duarum noctium, id est, duplicis mortis
buit rationcm noctis, scd diei et ideo : nostraj, rcmovit, ut dictum est. •

significalur per diom intogrum, quo

CoNc.n sKi. — Cum i)er unam Cliristi mortem
Christus fuil iii sepulcro. Et sic conveniens non pro ]>ei'cato, sed ex cliaritato susccptam, a

• Parm. : « sccundus... intcgcr. » De .Maria Magdalene solummodo.

I
 OUj:st.
duplici morte, animae scilicet etcorporis, liberati
simus, decuit ut una solum die et duabusnocti-
bus in sepulcro esset.
QU.ESTIO LII.
DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS.
(In octo articulos divisa.)
Deinde considerandumest de descensu
Christi adinferos et circa hoc quseruntur
;
octo 1° utrum fuerit conveniens Chris-
: cit, Ephes., iv, 9
tum ad inferos descendere; 2° in quem
infernum descenderit; 3° utrum totus
fuerit in inferno; 4° utrum aliquam mo-
ram ibi traxerit; 5° utrum sanctos patres
abinferno Uberaverit; 6° utrumdamnatos
ab inferno hberaverit; 7" utrum libera-
veritpuerosinpeccato originaUdefunctos;
8° utrum Uberaverit homines de purga-
torio.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum fuerit conveniens Christuni ad
infernum descendere.
Ad primum sic proccditur. 1. Videtur
quod non fuerit conveniens Christum ad
infernum descendere. enim Augus-
Dicit
tinus in Epistola clxivad EvocUum, § 7,
coL 711, t. 2 « Necipsos quidem inferos
: ferno,
uspiam Scripturarum in bono appellatos
potui reperire. » Sed anima Christi non
descendit ad aliquod mahim, quia nec
animse justorum ad aliquod malum des-
cendunt. Ergo videtur quod non fuerit
conveniens Christum ad inferos descen-
dere.
2. Praeterea,descendere ad inferos non
potest Christo convenire secundum di-
vinam naturam, quae est omnino immo-
bihs, sed solum convenire potest secun-
dum naturam assumptam. Ea vero quse
Christus fecit, vel passus est in natura
assumpta, ordinantur ad humanam sa-
lutem ad quam non videturnecessarium
; diciturPhilipp.,
fuisse quod Christus descenderit ad in-
feros, quia per passionem suam, quam
in hoc mundo sustinuit, nos liberavit a
culpa et poena, ut supra dictum est. Non
igitur fuit conveniens quod Christus ad
infernum descenderet.
3. Praeterea, per mortem Christi sepa-
rata est anima a corpore ejus, quod
lii, art. i. 263
quidem in sepulcro positum fuit, ut
supra dictum est. Non autem videtur
quod secundum animam solam ad in-
fernum descenderit, quia anima, cum
sit incorporea, non videtur quod loca-
liter possit moveri hoc enim est :
corporum, ut probatur in VI Physic,
text. 32 descensus autem motum cor-
;
poralem importat. Non ergo fuit con-
veniens quod Christus ad infernum des-
cenderet.
Sed contra estquoddicitur in Symbolo:
(cDescendit ad inferos » et Apostohis di- :
Quod autem ascen- :
dit, quid est, nisi quia et descendit pri-
mum ad * inferiores partes terrml Glossa *
Ininft
interl., id est, ad inferos. »
« riores.
Respondeo dicendum, quodco/iveniens
fuit Christum ad infernum descendere.
Primo quidem quia ipse venerat poenam
nostram portare, ut nos a poena eriperet,
secundum illud Isa., liii, 4 Vere lan- :
guores nostros ipse tulit, et dolores nostros
ipse portavit. Ex peccato autein homo
incurreratnon solum mortem corporis,
sed etiam descensum ad inferos. Et ideo
sicut fuit conveniens eum mori ut nos
liberaret a morte ita conveniens fuit
;
eum descendere ad inferos ut nos a des-
censu ad inferos hberaret, Unde dicitur
Osase, XIII, 1-4 -.Ero mors tua mors; morsus
tuusero, m/mze. Secundo, quiaconveniens
erat, utvicto diaboloperpassionem,vinc-
tos ejus eriperet, qui detinebantur iii in-
secundum illudZachar., ix, 11 : Tu
quoque insanguine testamenti tui emisisti
vinctos tuos de lacu; et Coloss., ii, 13, di-
citur Expolians principatus et potestates,
:
traduxit confidenter Tertio, ut sicutpotes-
.
tatem suam ostendit in terra vivendo et
moriendo, ita etiam potestatem suam os-
tenderet in inferno, ipsiim visitando et
illuminando. Unde dicitur in psal. xxiii,
7 : Attollite portas, principes, vestras;
Glossa, idest, « principes inferni, auferte
potestatem vestram, qua usque nunc
homines inferno detinebatis » et sic in ;
nomine Jesu omne genu flectatur, non so-
lum cselestium, sed etiam infernorum, ut
ii.
Ad primum ergo dicendum, quod no-
men inferorum sonat in malum poenae,
non autem in mahim culpae. Uiide decuit
Christum in infernum descendere, non
tamquam ipse esset debitor poenae, sed
ut eos qui crant pcenae obnoxii,liberaret.
Ad secundum dicendum, quod passio
Christi fuit quasi quaedam causa univer-
264
salis hiimanse saliitis
mortuorum. Causa
applicatur ad singulares efTcctus per ali-
quid speciale. Unde sicut virtus passionis
Christi applicatur vivcntibus per sacra-
menta configurantia nos passioni Christi;
ita etiam applicata est mortuis per dcs-
censum Christi ad inferos. Propter quod
signanter dicitur Zachar. ix, (juod eduxit
vinctos de lacu in sanguine testamenti
SUMMA THEOLOGICA.
tam vivorum quam Christiad infcros. Dicit cnim quodcorpus
autem univorsalis Christi fuit in sepulcro positum, (juando
ipse perrexit praedicare his qui in custo-
dia erant spiritibus, sicut dixit Petrus.
Constat autcm quod increduU crant in
infcrno damnatorum. Ergo Christus ad
infcrnum damnatorum descendit.
4. Praiterea, Augustinus dicit in Epis-
, tola CLXiv ad Evod., §§ 7 ct 8, coL 711,
t. 2 Si in Abrahae sinum Christum
: <(

sui, id est, per virtutem passionis suae. vcnisse sacra Scriptura dixissct, non no-
Ad tcrtium dicendum, quod anima minato infcrno ejusquc doloribus, miror
Christi non descendit ad inferos eo genere si quisquam ad inferos eum desccndisse

motus quo corpora moventur, sed co asscrere auderet. Sed quia evidentia tes-
genere motus quo angeh moventur, sicut timonia et infernum commemorant, ct
in prima parte liabitum est. dolores, nulla causa ocurrit cur illo cre-
datur venisse Salvator, nisi ut ab eisdem
CoNCLUSio. — Conveniens fuit Christum ad in- doloribus salvos faccrct. » Sed locus do-
fernum descendcre ut nos ex illo liberaret, sicut
oportuit illum mortem pati, ut a morte nos eri- lorum est infernus damnatorum. Ergo
peret. Christus in infernum damnatorum des-
cendit.
5. Prseterea, sicut Augustinus ^ dicit
ARTICULUS II.
mquoda.m Sermone de Resurrectione, § 1,

Utrum Christus descenderit ad infernum coL 2060, t. 5 Christus ad infernum

: ((

damnatorum. descendens^ omnes justos, qui originali

peccato adstricti tenebantur, absolvit. »
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide- Sed inter illos erat etiam Job, qui de se
turquod Christus descenderit etiam ad ipso dicit, Job, xvii, 16 In profundissi- :

infernum damnatorum. Dicitur enim ex mum infernum descendent omnia mea.

ore divinge Sapientia?, Ecch., xxiv, 45 : Ergo Christus etiam usque ad profundis-
Penetrabo omnes inferiores partes terrsB. simum infernum descendit.
Sed inter partes inferiores terrae compu- Sed contra est quod de inferno damna-
tatur etiam infernus damnatorum, secun- torum dicitur Job, x, 21 : Antequam va-
dum illud psaL h^w^ 10 Introihunt in : dam et non revertar ad terram tenebrosam
inferiora terrx. Ergo Christus qui est et opertam mortis caligine '. Nulla autem
Dei sapientia, etiam usque ad infernum est conventio lucis ad tenebras, ut dici-
damnatorum dcsccndit. tur II ad Corinth., vi. Ergo Christus qui
2. Prseterea, Act., ii, 24, dicit Petrus est lux, ad illum infernum damnatorum
quod Beus Christum suscitavit, solutis nondcscendit.
doloribus inferni, juxta quod impossibile Ilespondeo diccndum, qiiod dupliciter
erat teneri illum ab eo. Sed dolores non dicitur esse aliquid alicubi uno modo :

sunt in inferno patrum, neque etiam in per suum effcctum ct hoc modo Christus
;

inferno puerorum, qui non puniuntur in quemlibct inferorum desccndit; aliter

p(jena sensus propter peccatum actuali!, tamen et aUter nam in inferiium dam-
;

sed sokim poeiia damui propter pcccatum
originale. Ergo Christus descendit in in-
fernum damnatorum, vel etiam in purga-
torium ubi homincs puniuntur poena
sensus pro peccatis actualibus.
3. Praeterca, I Pct.,
natorum habuit hunc cffectum quod des-
cendcns ad inferos, eos de sua incrediditate
et malitia confutavit; illis vero qui deti-
nebanlur iii purgatorio spem gloriae con-
scquenda3 dedit; sanctis autem pati'ibus
iii, 19, dicitur ([ui pro solo poccato originali detineban-

quod Christus his qui in carcere conclusi tur in inferno, lumen aiternai gloria? in-
erant, spiritu veniens prxdicavit, qui in-
' fudit. Alio modo dicitur ali^juid esse ali-

creduli fuerant aliquando; (|uod, sicut ciibi suam essentiam; et hoc modo
pcr
Athanasiusdicit, Epist. adEpictelum,^o, anima Christi dcscendit solum ad locum
coL 10.')9, t. 2, inteiligitur de descensu inferni, iii quo justi detinel)antur, ut quos

* Spiritibus. Sed el Huro ;i S*°. Charo habet : abjndicatur.

Spiritu. ' Parni. addit « uhi nuUus ordo, sed scmpitcr-
:

* Cod. (t Augustiuub » cui sermo prsedictus jam nus Itonw inhabitut. »

 ;

QUJIST. LII, ART. II ET III. 265

ipse per gratiam intcriiis visitabat secun-
dum divinitatem, eos ctiam sccundum
animam visitaret et loco. Sic autem in
una parte inferni existens, effectum suum
aliqualiter ad omnes inferni partes deri-
vavit, sicut ct in uno loco terra3 passus,
totum mundum sua passionc liberavit («).
Adprimum ergo dicendum, quod
tus, qui est Dei
omnes inferiores partes terrai, non loca-
liter secundum animam omnes circum-
Epistola ad Evodium, ut sup., c. vi,
col. 71G, ut referatur non ad descensum
Christi ad infcros, scd ad operationem
divinitatis ejus, quam exercuit a princi-
pio mundi, ut sit sensus quod his qui in
catxere coiKthisierant, viventes scilicetin
corpore mortali, quod est quasi quidam
Chris- carcer anima;, spiritu suss divinitatis ve-
sapientia, penetravit niens ^ prezdicamt per internas inspira-
tiones, et etiam exteriores admonitiones
per ora justorum his, inquam, prsedi-:

eundo, sed cfTectum sua3 potentiae ali- cavit, qui increduli fuerant aliquando,
qualiter ad omnes cxtendendo ita tamen ; Noe scilicet praedicanti, quando expec- ((

quod solos justos illuminavit sequitur : tabant ^ Dei patientiam, » per quam dif-
enim Et illuminabo omnes sperantes in
: ferebatur poena diluvii unde subdit :

Domino. In diebus Noe, cum fabricaretur arca.

Ad secundum dicendum, quod duplex Ad quartum dicendum, quod sinus
estdolor unus de passione poense, quem
: Abrahae potestsecundum duo considerari.
patiuntur homines pro peccato actuali, Uno modo secundum quietem quae ibi
sccundum illud psal. xvn, 6 Dolores in- : erat a poena sensibili et quantum ad :

ferni circumdederunt me. Alius autem hoc non competit ei nec nomen inferni,
dolor est de dilatione speratae gloria^, nec sunt ibi ahqui dolores. Aho modo
secundum illud Proverb., xiii, 12 : Spes potest considerari quantum ad privatio-
quse differtw\ affligit animam; quem nem gloriae speratae et secundum hoc :

quidem dolorem patiebantur sanctipatres habet rationem inferni et doloris. Et ideo

in inferno ad quod significandum Augus-
; nunc dicitur sinus Abrahae illa requies
tinus in Sermone de Resurr. ubi sup. § 4,
*
dicitquod lacrimabili obsecratione Chris-
((
tum orabant. » Utrosque autem dolores
Christus solvit adinferos descendens aU-
ter tamen et aUter nam dolores poenarum
solvit, praeservando ab eis sicut medicus
dicitur solvere morbum, a quo praeservat
, ,
beatorum, non tamen dicitur infernus,
nec dicuntur uunc in sinu Abrahae esse
dolores.
; Ad quintum dicendum, quod sicut Gre-
: gorius ibidem,lib.XIII J/or«/., cap.xLviii,
; § 53, col. 1040, t. 1, dicit, ipsa superiora
loca inferni profundissimum infernum
((

per medicinam; dolores autem causatos vocat. Si eiiim quantum ad celsitudinem

ex dilatione gloriae actuahter solvit, glo- caeli aer iste* caliginosus infernus est;
riam praebendo. quantum ad ejusdem aeris altitudinem,
Ad tertium dicendum, quod illud quod terra, quae inferius jacet^ et infernus in-
ibi dicit Petrus, a quibusdam refertur ad teUigi, et profundum potest quantum ;

descensum Christi ad inferos, sic expo- vero adejusdem terrae altitudinem et loca
nentibus verbum illud His qui in carcere : iUa inferni, quae superiora sunt aliis
inclusier«w^, idestinferno,5/j/nV^< ^, idest receptaculis inferni, hoc modo inferni
secundum animam, Christusveniens prae- profundissimi appellatione significan-
dicavit, qui increduli fuerant aliquando. tur. »

Unde et Damascenus dicit in Illlib. Orth.

fid., cap. XXIX, col. 1102, t. 1, quod sicut ((
CoNCLUsio. — Christus
secundum efFectum in
omnem locum descendit secundum vero
inferni :

his qui in terra sunt evangelizavit ita ;

substantialem prsesentiam, non nisi ad locura
et his qui in inferno; non quidem ut in- descendit justorum.
credulos ad tidem converteret, sed ut
eorum infideUtatem confutaret, » quia
ipsa prsedicatio iiihil ahud intelligi potest
ARTICULUS III.

quam manifestatio divinitatis ejus quae Utrum Christus fuerit totus in infemo.
manifestataestinfernalibuspervirtuosum
descensum Christi ad inferos. Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
Augustinus tamen melius exponit in quod Christusnon fuerit totusin inferno.

Cod. Augustinus. » Parm. (( quod expectabat.

* (( * : »
' Vulgata habet spiritibus, et sensus est
: : his [a) An Christus etiam substantialiter descende-
spiritibus qui in carcere crant. rit in infernum damnatorum? P. Henno respon-
^ Paris Cod. veniens. »
: (( det : ((Res est incerta. »
 :

266 SUMMA THEOLOGICA.

Corpusenim Christiest* aliqua pars ejus.
Sed corpus Christi non fuit in inferno.
Ergo totus Christus non fuit in inferno.
nihilcujus partes ah invi-
2. Prseterea,
cem separata^ sunt, potest dici totum.
Sed corpus et anima quae sunt partes
humanae naturae, fuerunt ab invicem
separata post mortem, ut supra dictum
est. Desccndit autem ad infernummortuus
existens. Non ergo potuit csse totus in
inferno.
Christi est tota in quolibet loco, sed non
totaliter, quia nullo loco circumscribitur;
sed nec omnia loca simul accepta ejus
immensitatem comprehendere possunt,
quinimoipsesua immcnsitate omniacom-
prehendit. Hoc autem locum babet in his
quae corporaliter et circumscriptive sunt
in loco, quod si totum sit alicubi, nihil
ejus sit extra. Sed hoc inDeo locum non
habet. TJnde Augustinus dicit in lib. III
Desymholo, cap. vii, col. 658, t. 6 «Non :

3. Praeterea, ilhid totum dicitur esse in
aliquo loco, cujus nihil est extra locum
illum. Sed aUquid Christi erat extra in-
fernum, quia corpus erat in sepulcro, ct
divinitas ubique. Ergo Christus non fuit
totus ininferno.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in UbroIII De symbolo, cap. vii, col. 658,
t. 6 «Totus Fihus apud Patrem, totus in
:
per diversa tempora vel locadicimus ubi-
que Christum esse totum, ut modo ibi
totus sit, et alio tempore alibi totus, sed
ut semper ubique sit totus. »
CoxcLusio. — Cum
nunquam fueiut caro vel
anima Christi a persona Filii l)ei separata, fiiit
totus Cliristus in scpulcro,in inferno, et ubique.

caelo, totus in terra, totus in utero Vir- ARTICULUS IV.

ginis, totus in cruce, totus in inferno,
totus in paradiso quo latronem intro- Utrum Christus aliquam moram traxerit
duxit. » in inferno.
Respondeo dicendum,quod, sicutpatet
ex his quae in prima parte dicta sunt, Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur .

masculinum genus refertur ad hyposta- quod Christus nuUam moram traxerit in

sim vel pcrsonam; ncutrum autem ge-
nus pertinet ad naturam. In morte autem
Christi licet anima fuerit separata a cor-
pore^, neutrum tamen fuit separatum a
persona ut supra dictiim est.
Filii Dei,
Et ideo in triduo mortis Christi dicen-
illo
dum est, quod totus Christus fuit in se-
pulcro, quia tota persona fmt ibi per cor-
pus sibi unitum, et similitcr totus fuit in
inferno, quia tota persona Christi fuit ibi
ratione aiiimae sibi unitae totus etiam
iuferno. Christus enim ad hoc in infer-
num descendit, ut ex eo homines libera-
ret. Sed hoc statim ab eo factum est in
ipso suo desccnsu: Facile enim est in
conspectu* Dei subito honestare paupereyn,
ut dicitur Eccli., xi, 23. Ergo videtur
quod nullam moram iii inferno traxerit.
2.Praeterea,Augustinusdicit xwSermone
deResurrectione, ut sup. ,§ i, quod «sine ali-
qua mora ad imperium Domini ac Salva-
: toris omnes ferrei confracti sunt vectes » ;

Christus tuuc erat ubique ratione divinae unde ex persona angclorum concomi-
iiaturae. tantium Christum dicitur: Tollite porta^,
Ad primum ergo dicendum, quod cor- principes vestras, ps. xxiii, 7. Ad hoc
pus quod tunc erat in sepulcro, non est autem Christus illuc descendit ut vectes
pars persona; increata^, sed naturae as- inferni confringcret. Ergo Christus in
sumptae. Et ideo per hoc quod corpus iiiferno nullam moram traxit.
Christi nonfuitin inferno, non excluditur 3. Pra^tcrca, Luc, xxiii, dicitur quod
quin totus Christus fuerit sed ostenditur ; Dominus in cruce pendens dixit latroni
quod non fiiit ibi totiiin quod pcrtinct ad Ilodie mecum eris in paradiso : ex quo
humanam naturam. patct quod codcm dic «iiu-istus fuit iu
Ad sccundum dicendum, quod ex anima paradiso. Noiiautem secundum corpus
etcorporo unitis constituitur totalitas hu- quod positum fuit in sepulcro. Ergo se-
manae naturae, non autem totalitas divina^, cundumanimam qiia^ ad infcrnum descen-
l)crsonae. El idiio sohita uniono anima^ ct dcrat : ct ita vidctur quod non traxcrit
c<)rporisi)ermorlem, rcmansit totusChris- moram in infcrno.
tus, sed non rcmaiisit luimana natura in Scd contra cst quod Pctrus dicit Act.. ii,
sua totalitati^ 2i :Qfteni Dcks suscifarit sn/utis doio-
Ad tertium diccnihim, (]uod pcrsona ribus inferni, juxta quod inipossibi/c erat

' hi Paiin. ilcc^t (( iiliqua. «

 ;

quj:st. lii, art. iv et v. 267

tenerl illum Ergo videtur quod us-

ah eo. Evodium, § 8, coL 712, t. 2 : « lUis justis
que ad horam resurrectiouis mausit in ' qui in sinu erant Abrahae, cum Christus
inferno. in inferna descenderet, nondum quid
Respondeo dicendum,quod, sicutChris- contulisset inveni, a quibus eum secun-
tus, ut nostras poenas in se susciperet, dum beatiflcam praesentiam suae divini-
voluit corpus suum in sepulcro poni ita ; tatis nunquam
video recessisse. » Multum
etiam vohiit animam suam ad infernum autem eis contulisset, si eos ab inferis
descendero. Corpus autem ejus mansit hberasset. Non ergo videtur quod Christus
in sepulcro per diem integrum et duas sanctos patres ab inferis hberaverit.
noctes, ad comprobandum veritatem 2. Praeterea, nuUus in inferno detinetur,
mortis suae. Unde etiam tantumdem cre- nisi proptcr peccatum. Sed sancti patres,
dendum est animamejus fuisse in inferno, dum adhuc viverent, per fidem Cliristi
ut simul animaejus educercturde inferno, justihcati fuerant a peccato. Ergo non
et corpus de sepulcro. indigebant hberari ab inferno, Christo
Ad primum ergo dicendum, quod ad inferos descendente.
Christus statim ad infernum descendens 3. Praeterea, remota causa, removetur
sanctos ibi existentes Uberavit, non qui- efTectus. Sed causadescendendi adinferos
dem statim educendo eos de loco inferni, est peccatum, quod fuit remotum per
sed in ipso inferno eos luce gloriee illus- passionem Christi, ut sup. dictum est.
trando. Et tamen conveniens fuit, ut Non ergo per descensum Christi ad
tamdiu anima ejus remaneret in inferno, inferos sancti patres sunt de inferno
quamdiu corpus manebat in sepulcro. educti.
Ad secundum dicendum, quod vectes Sed contra est quod Augustinus ^ fli-
inferni dicuntur impedimenta, quibus cit. in Serm. de Resurrect., ut sup., § 1,

sancti patres de inferno exire prohibe-
bantur, reatu culpae primiparentis, quos
Christus statim descendens ad inferos
virtute suae passionis et mortis confregit
et tamen vohiit in inferno ahquamdiu
col. 2060, t. 5, quod Christus, quando ad
inferos descendit, « portam inferni, et
vecte ferreos confregit, et omnes justos,
quioriginali peccato adstricti tenebantur,
absolvit. »

remanere^ propter rationem praedictam. Respondeo dicendum, quod, sicut su-

Ad tertium dicendum, quod iUud ver- pra dictum est, Christus descendens ad
bum Domini est intehigendum non de inferos operatus est in virtute suae pas-
paradiso terrestri corporeo, sed de para- sionis.Perpassionemautem Christilibera-
diso spirituah, in quo esse dicuntur qui- tum est genus humanum non solum a pec-
cumque divina gloria perfruuntur. Unde cato, sed etiam a reatu pcenae, ut supra
latro loco quidem cum Christo ad infernum dictum Dupliciter autem homines
est.
descendit, ut cum Christo esset, quia reatu poenai erant adstricti uno modo :

dictum est ei Mecwn eris in paradiso,

: peccato actuali, quod quilibet in sua
sed praemio in paradiso fuit, quia ibi di- persona commiserat alio modo pro pec-
:

vinitate Cluisti fruebatur, sicut et ahi cato totius humanae naturae, quod aprimo
Sancti. parente in omnes originaliter devenit, ut
diciturRom., Cujusquidempeccatipoena
CoNCLUsio. —
Anlmam Christi tamdiu fuisse in
est mors
V.
corporalis, et exclusio a vita glo-
inferno credendum est, quamdiu corpus fuit in
sepulcro. ria3, ut patetexhis quae dicuntur Gen., ii
et III ; nam Deus hominem de paradiso post
peccatum ejecit, cui antepeccatummortem
ARTICULUS V. fuerat comminatus, si peccaret. Et ideo
Christus descendens adinferosvirtute suae
Utrum Christus descendens ad inferos, passionis ab hoc reatu sanctos absolvit,
sanctos patres inde liberaverit. quo erant a vita gloriae exclusi, ut pos-
sent Deum per essentiam videre, in quo
Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur consistit perfecta hominis beatitudo, ut
quod Christus descendens ad inferos, in secunda parte dictum est. Per hoc au-
sanctos patres inde non hberaverit. Dicit temsancti patres detinebantur ininferno,
enim Augustinus in Epistola clxiv ad quod eis ad vitam gloriae propter pecca-

* Parm. : «manserit. » moiste, utpote Grcgorii cL Euscbii scntentiis re-

^ Cod. : « Augustinus. » Spurius liabetur scr- fertus.
 268 SUMMA THEOLOGICA.
tum primi parentis aditus non patebat. renovantur secundum spiritum, sed non-
Et sic Christus dcscendens ad inferos, dum sccundum carncm, sccundum iUud
sanctos patres ab inferis libcravit. Et lioc Rom., VIII, 10 Corpus quidem mortuum:

* Tu quo- esi quod dicitur Zachar.,ix, Tuvero* H : est pro/jter peccatum, spiritus vero vivii
quc... cmi-j^i sfmgiiine testamenti tui eduxisti vinctos propter justificationem.
sisti.
de lacu in quo non erat aqua. Et Coloss. ii , Ad tcrtium diccndum ,
quod statim
15, dicitur quod expolians principatus et Christo mortcm
patiente, anima cjus ad
potestates sciUcet infernales
, aufercndo , infernum descendit, et suae passionis
Abraham, Isaac, Jacob, et caeteros jiistos, fructum exhibuit sanctis in inferno de-
traduxit eos, id cst, « longc ab hoc tcntis quamvis ex loco iUo non exierint,
;

regno tenebrarum ad calum duxit, » ut Ghristo apud infernos commorante quia ;

Clossa orc?., ibidem, col. G12, t. 2, dicit. ipsa Christi praesentia pertinebat ad cu-
Ad primum ergo diccndum quod Au- : miilum gIoria3.
gustinus ibi loquitur coiitra quosdamqui — Cum
CoNCLUsio. per Christi passionem go-
aestimabant antiquos justos antc advcn- nus humanumliberatum fuerit ab omni reatu
tum Christi in inferno doloribus pcena- \\(£.nsi tam origiuali, quam actuali peccato de-

rum fuissc subjectos. Unde parum ante bitae credondum est Christum ad inferos des-
•,

verba inductaprffimittit, § 6 et 7, dicens, cendentem Patres omnes ex inferno liberasse.

Addunt quidam hoc beneficium anti-
((

quis etiam sanctis fuisse concessum, ut ARTICULUS VL.

i3ominus cum in infernum venisset, a
doloribus solvercntur. Sed quonammodo Utrum Christus aliquos damnatos ab
intelligatur Abraham, in cujus sinum inferno liberaverit.
etiam paupcr iUe susceptus est, in illis
fuisse doloribus, ego quidcm non video. » Ad sextum proceditur. 1. Videtur
sic
Et ideo cum postea subdit, se nondum (( quod Ghristus aliquos damnatos ab iii-
invenisse quid descensus Christi ad infe- fcriio libcravcrit. Dicitur enim Isa.,xxiv,
ros antiquis justis contulerit, » iiitelli- 22 Congregabuntur congregatione unius
:

gendum cst quantum ad absolutioncm a fascis * in lacum, et claudentur ibi in car-

doloribus po^narum. Contulit tamcn eis cere, et post multos dies visitabuntur. Lo-
quantum ad adcptionem glorise et per ; quitur autcm ibi de damnatis, qui mUi-
conscqucns solvit corum dolorem, quem tiam adoraverant ^. Ergo videtur
caeli
patiebantur ex dilatione glori» ex cujus : quod etiam damnati, Ghristo descendcnte
tamen spc magnum gaudium habebant, ad inferos, sint visitati; quod ad eorum
secundum illud Joan., viii, 56 Abrahani : liberationcm videtur pcrtincre.
jiater vester exultavit ut videretdiem meum. 2. Praeterca, Super Zach., ix, 2 Tu :

Et ideo subdit A quibus eum secun- autem * in sanguine testamenti tui eduxisti * Tu qm-
: ((

dum beatificam praisentiam sua3 divinitatis vinctos de lacu, in quo non erat aqua, di- 9«f--" ^
nunquam vidco rcccssissc, » inquantiim cit Glossa Tueos liberasti qui teneban-*^^^*'
: <(

scilicet ante advcntum Christi ciaiit beati tur vincti carccribus, ubi nuUa misericor-
in spe, licct nondumessentperfecte beati dia eos refrigerabat, quam dives iUe pe-
in re. tebat. » Sed soli dainnati includiintur
Ad sccundum dicendum, qiiod sancti carccribiis absque miscricordia. Ergo
[)atrcs dum adhuc vivcrent, liljcrati fue- Ghristus libcravit aliqiios dc inferno dam-
runt pcr fidem Christi ab omni peccato natorum.
tam originali quam actuali, et a rcatu 3. Prffiterea, potentia Ghristi non fuit
poenai actuaUum peccatorum : non tamen minor in infcrno quam in hoc miindo :

arcatu poenai originalispcccati, pcrqucm utiobique eiiim operatus est per poten-
excludebantur a gloria, nondiim soliito liam siia? divinitatis. Sed in hoc mundo
pretio redcmptionis humauie siciit ctiam ; de quolibet statu aliquos liberavit. Ergo
nunc fideles Christi libcrantur per baptis- otiain in infcrno liberavit aliquos etiam
muin a rcatu actiialinm ijcccatoruin, ct a dc statu damnatorum.
rcalu originaiis ([uaiituni ad cxclusionem Sed coiitra est quod dicitur Osaee, xiu,
a gloria, remanent tamen adliuc obligati 11 : Ero mors tua^ o mors; morsm tum
reatu originalis pcccati quantum ad ne- cro, inferne; (Uossa ((Electos : educcmU»,
ressitatcm corporalilcr moricndi quia ,
rcprobos ibidciu n^1in(|Ucn(U>. » Sed soli

' Parm. sulis iaeple : falcis. * Parm. uddit : u ut llioronymu^ cxplicat. »


QUiEST.
reprobisunt ininfernodamnatorum. Ergo
per descensumChristiad inferosnon sunt
aliqui de inferno damnatorum liberati.
Respondco dicendum, quod, sicut supra
dictum est, Christus descendens ad in-
feros, operatus est in virtute suse passio-
nis. Et ideocjus descensus ad inferos iUis
solis libcrationis contulit fructum qui fuc-
runt passioni Christi conjuncti per fidcm
charitate formatam, per quam peccata
toUuntur. Illi autem qui erant in infcrno
damnatorum, aut penitus fidem passionis
Christi non habuerant, sicut infideles aut
si fidem habuerant, nullam conformitatem
habebant ad charitatem Christi patientis
unde nec a peccatis suis erant mundati.
Et propter hoc desccnsus Christi ad in
feros non contuliteis libcrationem a reatu
poenae infernahs.
Ad primum ergo diccndum, quod,
Christo descendente ad inferos, omnes
qui erant in quacumque parte infcrni,
sunt aliquahtcr visitati sed quidam ad ; decedcntcs in infcrno dctincntur. Ergo
suam consolationcmetliberationcm, qui-
dam autcm ad suam confutationem et
confusionem, sicut damnati. Unde ibidcm
subditur Et erubescet luna, et confun-
: in virtutc passionis Christi, ita et descen-
detur sol, ctc. Potcst etiam hoc refcrri
ad visitationem qua visitabuntuf in dic
judicii, non ut libercntur, sed ut
condemnentur, secundum illud
niae, i, 12 : Visitabo superviros defixos in
fcecibus suis.
Ad secundum dicendum, quod cum
dicitur inGloss. Ubi nulla misericordia
: «
eos refrigerabat, » intelligendum cst
quantum ad refrigerium perfectae libera-
tionis, quia sancti patrcs ab infcrni car-
ceribus ante Christi adventum non potc-
rant liberari.
Ad tcrtium diccndum, quod non fuit
proptcr Christi impotcntiam quod non
sunt aliqui liberati dc quolibet statu
infernalium, sicut de quolibct statu mun-
danorum; scd propter diversam utro-
rumque conditioncm. Nam homines,
quamdiu vivunt, possunt ad fidcm et cha-
ritatem converti, quia in hac vita non
sunt homines confirmati in bono vel
malo, sicut post cxitum ab hac vita.
CoNCLUsio. — Cum damnati nullam in
tum fidem charitate formatam habuerint, nullo
modo illos fuisse liberatos ab inferno per illius
descensvma, credendum est.
' Parm. addit : « ab inferno. »
.
LII, ART. VI ET VII. 269
ARTICULUS VII.
Utrum pueri qui cum originali peccato
decesserunt, fuerint a Christo liberati.
Ad septimum sic proceditur. 1 Videtur
.
quod pucri qui cum originali peccato
decesscrant,fuerintpcrdesccnsumChristi
libcrati '. Non cnim tenebantur in infcrno
nisi pro peccato originali, sicut et sancti
; patrcs. Sed sancti patres sunt ab inferno
liberati per Christum, ut supra dictum est.
: Ergo ct pucri simihter per Christum sunt
ab infernohberati.
2 Praeterca, Apostolus dicit ad Rom. v,
,
15 Si imius delicto multi mortui sunt,
:
multo magis gratia Dei et donum in gratia
unius hominis Jesu Christi inplures abun-
davit. Sed propter peccatum primi pa-
rentis pucri cum solo originali peccato
multo magis per gratiam Christi sunt ab
inferno liberati.
3. Praeterea, sicut baptismus operatur
sus cjus ad inferos, ut cx dictis patet. Sed
pucri pcr baptismum liberantur a peccato
amphus originah ct ab infcrno. Ergo similiter
Sopho- liberati sunt per desccnsum Christi ad
infcros.
Sed contra est quod Apostolus dicit
Rom., ni, 25, qnod Deus proposuit Chris-
tum 'propitiatorem * per fidem in sanguine * Propitiu-
ejus. Sed pucri qui cum solo peccato on-tionem.
ginali dcccsscrant, nuUo modo fuerant
participes fidei Christi. Ergo non percepe-
runt fructum propitiationis Christi, ut per
ipsum ab inferno liberarentur.
Respondeo dicendum, quod, sicut supra
dictum est, dcsccnsus Christi ad inferos
iii iUis solis effectum liberationis habuit
qui pcr fidem ct charitatem passioni
Ghristi conjungebantur, in cujus virtute
descensus Christi ad inferos liberatorius
erat. Pueri autem qui cum originali
peccato deccsserant, nuUo modo fucrant
conjuncti passioni Christi per fidem et
dUectionem nequc enim fidem pro-
:
priam habere potuerant, quia non ha-
Chris-
buerant usum libcri arbitrii^ neque per
fidem parcntum, aut per aliquod fidei
sacramentum fuerant a pcccato originali
mundati. Et ideo descensus Christi ad
infcros hujusmodi pucros non liberavit
270 SUMMA THEOLOGICA.
ab inferno. Et praeterea sancti patres ab
inferno sunt liberati per hoc quod sunt ARTICULUS VIII.
ad gloriam divinae visionis admissi ad ;

quam nullus potest pervenire nisi per Utrum Christus suo descemu liberaverit
gratiam, secundum illud Rom., vi, 23 :
animas a purgatorio.
Gratia Dei vita seterna. Cum igitur pueri
cum originali peccato decedentes gratiam Ad octavum sic proceditur. 1 . Videtur
non habuerint, non fuerunt ab inferno quod Christus suo descensu ad inferos li-
hberati. beraverit animas a purgatorio. Dicit enim
Ad primum crgo dicendum quod sancti Augustinus in Epist. clxiv ad Evodium,
patres, ct adhuc tenercntur adstricti
si § S, col. 712, t. 2 « Quia evidentia tes-
:

reatu originaUs peccati, inquantum res- timonia et iufernum commemorant et do-

picit humanam naturam, tamen liberati lores, nuUa causa occurrit cur illo cre-
erant per fidem Christi ab omni macuhi datur venisse Salvator nisi ut ab cisdem
peccati et ideo capaces erant illius hljc-
: doloribus sah os faceret. Sediitrumomnes
rationis quam Ghristus attulit descendens quos in eis invenit, an quosdam quos
ad inferos. Scd hoc de pueris dici non po- illo beneficio dignos judicavit, adhuc re-

test,ut ex supra dictis patet. quiro. Fuisse tamen Christumapud infe-

Ad secundum dicendum, quod cum
Apostolus dicit quod gratia Dei in plures
abundavit, ly plures non est accipiendum
comparative, quasi plures numero sint
salvati per gratiam Cliristi quam dam-
nati per peccatum Adae sed absolute ac
; pcenalibus constituti, nisi illi qui sunt
si diceret quod gratia unius Clu'isti abun-
davitinmultos, sicut peccatum unius Adae
pervenit ad multos. Sed sicut peccatum
Adae ad eos tantum pervcnit qui per semina-
lem rationem carnaliter ab eo descende-
runt, ita gratia Christi ad illos tantum
pervenit qui spirituaU regeneratione ejus
membra sunt facti quod non competit
: ut infra dicctur. Ergo multo magis per
pueris decedentibus cum originali pec-
cato.
Ad tertium dicendum, quod baptismus
adhibetur hominibus in hac vita, in qua
ros, et in eorum doloribus constitutis
hoc beneficium praestitisse, non dubito.»
Non autem prsestitit beneficium liberatio-
nis damnatis, sicut supra dictum est.
Prseter eos autem nuUi sunt in doloribus
in purgatorio. ErgoChristus animas de
purgatorio liberavit.
2. Praeterea, ipsa animae * Christi prae-
sentia nonminorem eHectum habuit quam
sacramenta ipsius. Sed per sacramenta
Christi liberantur animae a purgatorio,
etpraecipueperEucharistiaesacramentum,
praesentiam Christi ad inferos descenden-
tis sunt animae a purgatorio liberatae.
3. Praeterea, « Christus quoscumque cu-
ravit in hac ut
vita, totaliter curavit, »

homo potest transmutari dc culpa in gra- Augustiiius 2 dicit inlib. De vera et falsa
tiam; sed descensus Christi adinferos ex- poenitent., cap. ix, §24, col. 1121, t. 6.;
hibitus fuit animabus post hanc vitam; etJoan.,vii23,Dominusdicit: Totumhomi-
ubi non sunt capaces transmutationis nemsahum feci in sabbato. Sed Christus
prajdicta:;. Et ideo per baptismum pueri eos qui in purgatorio erant liberavit a
liberantur apeccatooriginalietabinferno, reatu pcenae damni, quo excludebantm' a
non autem per dcscensum Christi ad in- gloria. Ergo etiam liberavit eos a reatu
feros. poeiia^ purgatorii.
Scd coiitra est quod Gregorius dicit in
CoNCLUsio. —
Christus ad infcros desccndens
XIII Moral
cap. xliii, § 48, col, 1038,
.,
non liberavit pueros, qui cum originali peccato
decesserant, cum nuUam habuerint cmn dilectione t. 1: « Dum
conditor ac redemptornoster
in Christum tidem. claustra infcrni pcnctraiis, electorum ex-
inde aiiimas C(hixit, nos illo ire non pati-
tur, undo jam aUos descendendo libera-
vit. » Patitur aiitcm iios ire ad purgato-
rium.Ergo descendcns ad inferos animas
a purgatorio non Ubcravit.
Ucspondco dicciuhim, quod, sicut dic-
tum est, descensus Christi ad inferos li-

' In Parm. deest « animoe. »

: tro Lombardo, Vincontio Uellovacensi, aliisque
* Codicos « Augustinus
: » sod liber iste, ut
, priuia' uDta^ viris sub Augustini noniinc multo-
spurius inappend. rejicitm-,licet a Cratiano^Po- lios aHoratur.
 QU^ST. LII, ART. VIII, ET QUJIST. LIII , ART. I. 271

beratorius fuit invirtute passionisipsius. adventum

trario sancti patres ante Christi
Passio autem ejus non habet tempora- Uberati sunt a propriis defectibus, non
lem virtutem et transitoriam, sed sempi- autcm a dcfectu communi, sicut supra
ternam, secundum illud llcbr., x, 14: Una dictum est.
oblatione consummavit in sempiternum
sanctificatos Et sicpatetquod nonhabuit
.
CoNCLusio. — Animse, qiiff', in piirgatorio tunc
tales fuerunt, qualcs sunt illai qua- nunc ibi de-
tunc majorem efficaciam passio Christi tinentur, non fueruntper Christi dcscensum libe-
quam liabeat nunc. Et ideo ilh qui fue- ratse ; sed quee tunc fucrunt, quales sunt
tal(!s
quaenunc liberantur, fuerunt pcrChristi descen-
runt tales quales nunc sunt, qui in pur-
»
sum a pm"gatorio Uberata?.
gatorio dctinentur, non fucrunt a purga-
torio Uberati per dcscensum Christi ad
inferos. Si qui autem inventi sunt tales,
quales etiam nunc virtutepassionisChristi
QUvESTIO LIII.

a purgatorio liberantur, tales nihil prohi- DE RESURREGTIONE CHRISTI.

bet per descensum Christi ad inferos apur-
gatorio csscUberatos («). (In quatuor articulos divisa.)
Ad primum crgo dicendum, quod ex
illa auctoritate Augustini non potest con- Conscquenter considerandumestde his
chidi quod omnes iUi qui in purgatorio quse pertinent ad exaltationcm Christi et ;

erant, fucrint a purgatorio Ubcrati, sed primo de ejus resurrectione sccundo, ;

quod aUquibus eorum fucrit hoc bcnefi- de ejus ascensione; tertio, de ejus ses-
cium coUatum, ilUs sciUcet qui jam suffi- sionc ad dexteram patris quarto, de judi- ;

cienter purgati erant, vcl ctiam qui dum ciaria potestate *.

adhuc vivcrcnt, mcrueruut per fidcm et Circa primum occurrit quadruplcx
dilectionem et ^ dcvotionem ad mortem consideratio. Quarum prima est de ipsa
Christi, ut eo descendente, liberarentur a Christi rcsurrectione. Secunda', de qua-
temporali purgatorii poena. litate resurgentis. Tertia, de manifesta-
Ad secundum dicendum, quod virtus tione resurrectionis. Quarta, de cjus cau-
Christi opcratur in sacramentis pcr mo- saUtate.
dum ' sanationis
expiationis cujus-
et Circa primum quaeruntur quatuor :

dam. Unde sacramentum Eucharistia? U- 1° deneccssitate resurrectionisejus;2° de

berat homincm a purgatorio, inquantum tempore 3° de ordine 4° de causa.
; ;

est sacrificium quoddam satisfactorium

pro peccato. Desccnsus autcm Christi ad
inferos non fuit satisfactorius, operabatur ARTIGULUS PRIMUS.
tamenin virtute passionis, quae fuit satis-
factoria, ut supra habitum est; sed erat Utrum fuerit necessarium Christum
satisfactoria in gencre, cujus virtutem resurgere.
oportcbat appUcari adunumqucmquc pcr
aliquid speciaUter ad ipsum pcrtincns. Ad primum sic proccditur. 1. Videtur
Et ideo non oportet quod per descensum quod non fuerit necessarium Christum
Christi adinferos omnes fucrint a purga- rcsurgere. Dicit enim Damascenus in
torio Ubcrati. lib.IV Orth. fd., cap. uU., col. 1219, t. 1 :

Ad tcrtium dicendum, quod iUi dcfec- « Resurrectio est secunda ejus quod dis-

tus, a quibus Ghristus in hoc mundo simul solutum est et cecidit, animaUs surrec-
hominesUberabat, erant personales, pro- tio. » Sed Christus non cecidit per pecca-
prie ad unumqucmque pertincntes; sed tum, ncc corpus cjus est dissolutum, ut
exclusio a gloria Dei erat quidam defec- ex supra dictis patet. Non ergo proprie
tus generalis pcrtinens ad totam huma- convenit ei resurgcre,
nam naturam. Et ideo nihil prohibet eos 2. Prsetcrca, quicumque rcsurgit, ad
qui erant in purgatorio, per Christum aliquid altius promovctur, quia surgere
esse Uberatos ab exclusione a gloria, non est sursum moveri. Sed corpus Christi
autem a reatu poenae purgatorii,, qui per- remansit post mortem divinitati unitum;
tinet ad proprium dcfectum, sicut e con- et ita non potuit in aliquid altius promo-
* Parm. « non. »
: Parm. addit « ipsius. » :

* In Parm. deest : « dilectionem ct. » ia)Juxta Polbartum Christus descendit ad Piu'-

' Ita cum Mss. edit. veteres. Garcia, et edit. gatorium,et inde omnes animas liberavit, ut di-
Pat. : « satisfactionis. » Nicolai, « sanctificationis. » citur Act. II. : « Solutis inferni doloribus. »
272 SUMMA THEOLOGICA.
veri. Ergonon competebat sibi resurgere. rectmms sum\ reposita est hsec spes mea
3. Praeterea, ea quse circa humanita- in sinu meo. Quarto, ad informationem
tem Christi sunt acta, ad nostram salu- vita^ fidelium, secundum illud Hom., vi,
tem ordinantur. Sed sufficiebat ad salu- 4 : Quomodo
Christus surrexit a mortuis
tem nostram passio Christi, per quam pcr gloriam Patris ita et nos in novitate
;

sumus liberati a poena, et culpa, ut ex vitse ambulemus et infra

; Christus resur-
:

supra dictis patet. Non ergo fuit neccs- (jens ex mortuis jam non moritur ita et :

sarium quod Christus a mortuis resur- vos existimate vos morttlos quidem esse
geret. peccato: viventes autem Deo. Quinto, ad
Sed contra est quod dicitur Luc. ult., complementum nostrai salutis quia sicut :

26: OportebatChristum pati, ct rcsurgere
a mortuis.
Respondeo dicendum, quod necessa-
riumfuitChristumresnrgere,propterquin-
que. Primo quidem ad commendationem
divinai justiti^e, adquampertinet exaltare
illos qui se propter Deum
humiliant,
secundum ilhid Luc, i, 52: Deposuit
potentes de sede, et exaltavit humiles. Quia
igitur Christus propter charitatem et obe-
dientiam Dei se humihavit usque ad mor-
tem crucis, oportebat quod exaltaretur a
et usque ad gloriosam resurrectionem
per hoc quod mala sustinuit* moriendo,
ut nos liberaret a malis; ita glorificatus
est resurgendo, ut nos promoveret ad
l)ona, sccundum illud Rom., iv, 2o: Tra-
ditus est p?'optcr delicta nostra, et resur-
rexit propter justificationem nostram.
Ad primum crgo dicendum, quod licet
Christus non ceciderit per peccatum, ce-
cidit tamen per mortem, quia sicut pec-
catum est casus a justitia, ita mors est
casus a vita; unde ex persona Christi po-
test intelligi quod dicitur Mich., vii, 8:
: ISIe Ixteris inimica mea, super me, quia,

unde ex ejus persona dicitur in psal. cecidi;consurgam. Similiter etiam licet

cxxxviii, 1 Tu cognovisti, id est, appro-
: corpus Christi non fuerit dissolutum per
basti, ses^onem meam, id est, humilita- incinerationem ipsa tamen separatio
,

tem et passionem et resiirrectionem

, animse a corpore dissolutio quaedam
meam, id est, glorificationem in resurrec- fuit.
tione sicutGlossam^er/. exponit. Secundo, Ad secundum dicendum, quod Divini-
ad fidei nostra3 instructionem, quia per tas erat cariii Christi post mortem unita
ejus resurrectionem confirmata est fides unione personah, non autem unione na-
nostra circa divinitatem Christi, quia, tiirae, sicut anima unitur corpori ut for-
ut dicitur II ad Cor., ult.-4, Etsi crucifixus ma ad constituendam humanamnaturam.
est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Et ideo per hoc quod corpus ejus unitum
Et ideo I ad Corinth., xv 14, dicitur: , est anima-, promotum est in altiorem
Si Christus non resurrexit, inanis est statum natura^, non autem in altiorem
prsedicatio nostra, inanis est et fides ves- statum persona?.
tra et in psal. xxix, 10, flicitur: QucB
: Ad tertium dicendum, quod passio
utilitas insanguinemeo, id est, in cfrusione Christi operataest nostram salutem, pro-
sanguinismei, dum descendo, quasi per pric loquendo, quantum ad remotionem
quosdam gradus malorum, /;/ corrup- malorum resiirrectio autem quantum ad
;

tio7ieml quasi dicat, « Si enim statim inchoationem et exemplar bonorum.

non resurgo, corruptumque corpus fuerit
meum, nemini annuntiabo, nulhim hicra-
CoNCLusio. —
Necessaiium fuit Christum ex
mortuis resurgci^e, iiou modo ad divina? justitice
bor, » utGlossaexponit. Tertio ad subleva- commendationem, ad iidei nostrae instructionem
tionem nostrae spei: ([uia dum videmus et spei erectionem, verum etiam ad vitse tide-

Christum resurgere, qui est caput nos- lium informationem, et salutis uostrae consiun-
uuitionem.
trum, speramus et nos rcsurrecturos.
Unde dicitur I ad Corinth., xv, 12: .SV
Chinstus prsedicatur quod reswTcxit a ARTICULUS II.
mortuis, quomodo quidam diciintin vobis,
quoniam resurrectio mortuorum non est! Utrum fuerit conveniens Christum tertia
et Job, XIX, 25, dicilur: Scio, scihcet per die resurgere.
certitudinem fidei, quod redemptor mcus
id est, Christus, t)/w/; a mortuis resurgens Ad secundum sic proceditur. I. Vide-
et ideo in novissimo die de terra resur- tur quod non fuerit couveniens Christum

Parm. addit : « humilialus est. »


tertia die resiirgere. Membra enim
bent capiti conformari. Sed nos, qni sn-
mus memhra Christi, non rcsnrgimns a
morte tcrtia die, sed nostra resnrrectio
diffcrtnr nsqiie ad fmcm mundi. Ergo
videtur qnod Ghristus qui cst caput nos-
trum, non dcljucrit tertia die rcsnrgerc,
sed dcljucrit ejus rcsurrectio differri us-
que ad fmcm mundi.
2. Praeterea, Act.,
ii, 24, dicit Petrus
quod impossibile erat Christum detineri
ab infcrno etmorte. Scd quamdin aliquis
est mortnus, dctinetura morte. Ergo vi-
detur qnod Christiresurrectio non debue-
rit differri usque ad tertiam dicm, sed
statim eadcm die rcsurgerc; praecipue
cum Glossa supra inducta, dicat nullayn
esse utilitatem in effusione sanguinis Christi
si non stntim resurgeret.
3. Pra^tcrea, dies incipere videtur ab
ortu solis qui sua prffisentia diem cansat.
Sed ante ortum solis Christns resurrexit
dicitur enim Joan., xx, 1, qnod una sab-
hati Maria Magdalene venit niane, cuni
adhuc tenehrx essent, ad monumentum\
et tamen Christns jam resurrexerat, quia
sequitur, Et vidit lapidem sublatum a mo-
numento. Non ergo resnrrexit Christus ter-
tia die.
Sed contraest quod dicitur Matth., xx,
17 Tradent eum gentihus ad illudendum,
: batnr adstrictns, sed erat inter mortuos
etflagellandum, et crucifigendmn, et tertia
die ressurget.
Respondeo diccndum, qnod,
tum est ,resurrectioChristinecessaria fuit
ad instructionem fidei nostrse.
fides nostra et de divinitate et liumanitate
Christi non enim sufficit alternm sinc
: Ad tertfnm dicendum, quod, sicut su-
altero credere^ ut ex
Et praedictis patet.
ideo ad hoc quod confirmaretur fides de
veritate divinitatis ipsius, oportuit quod
cito resurgcret, et ejns resnrrectio non
difTerretur usque ad fmem mundi. Ad hoc
autem quod confirmaretur fides de veri-
tate humanitatis, et mortis ejns, oportnit
moram esse inter mortem et resurrectio-
nem. cnim statim post mortem resnr-
Si
rexisset, videri posset qnod ejns mors
vera non fuerit, et per consequens nec
resnrrectio vera. Ad veritatem autem
mortis Christi manifestandam sufficiebat
quod usque ad tcrtium diem ejns resnr-
rectio differretur qnia non contingit
;
quin infra hoc tempus in homine, qni
mortuns vidctur, cum vivat, appareant
aliqua indicia vitae. Per hoc etiam qnod
tertiadie resurrexit, commendatur perfec-
tio ternarii, qui est nnmerus omnis rei,
V.
:
QU.^.ST. LTH, ART. II. 273
de- utpote habcns principinm, medium et
fmem, nt dicitnr in I De Cxlo, text. 2.
OsteiKUtnr etiam sccnndnm mysterium
quod Christus una morte sua corporidi
qnae fuit hix propter justitiam, dnas nos-
tras mortes destrnxit, scihcet corporis et
animae, qnae sunt tenebrosa^ propter pec-
catnm et ideo una die inlegra ct duabus
;
noctibus permansit in morte, ut Augusti-
nns dicit in IV De Trinit., cap. vi, t. 8.
Per hoc etiam significatur quod per re-
surrectioncm Christi tci-tinm tempus in-
cipiebat; iiam primum fuit ante legem,
secnndnm snb lege, tertium sub gratia.
Incoepit etiam in Christi resurrectionc
tcrtins status sanctornm nam primus
:
fuit sub fignris legis, secnndus sul) veri-
tate fidei, tertius erit in aeternitate gloriae
c[nam Christns inchoavit resurgendo.
Ad primnm ergo dicendum, qnod ca-
put et mcmbra conformantur in natura,
sed non in virtute ; excellentior est enim
virtns capitis qnam membrorum. Et ideo
ad demonstrandam excellentiam virtutis
Christi convcniens fnit ipsum tertia die
resurgere, aliorum resurrectione dilata
usque ad fineni mundi.
Ad secundnm dicendum, qnod deten-
tio coactionem quamdamimportat. Chris-
tus autcm nulla necessitate mortis tene-
liber ; et ideo aliquamdin in morte man-
sit, non quasi detentns, sed propria vo-
sicut dic- Inntate, quamdin judicavit hoc esse ne-
cessarium ad instrnctionem fidei nostrae.
Est antem Dicitur autem statim fieri qnod fit brevi
tempore,
iiiterposito
pra dictum est, Christus rosurrexit circa
dilucuhim illucescente jam die, ad si-
gnificandnm quod per suam resurrectio-
ncm nos ad hiccm gloriae indnccbat si- ;
cut mortuus est advesperasccnte jam die
et recedente in tenebras, ad ostenden-
dum quod per suam mortem destrueret
tenebras culpae et poenae. Et tamen dici-
turtertiadieresurrexisse, accipiendo diem
pro die naturah, qui conHnet spatium
viginti qnatuor horarum et sicut dicit
;
Augustinus in IV De Trinit., cap. vi, col.
894, t. 8, ((noxnsqueaddilucuhim,quoDo-
mini rcsurrcctio declarata est, ad tertium
diem pcrtinet quiaDeus,qui dixitde te-
;
nebris lucem clarescere, ut per gratiam
novi Testamcnti, etparticipationem resur-
andiremus
rectionis Cliristi Fuistis ali- :
quando nunc
tenebrse,autem lux in Do-
mino, insinnat nobis quodammodo quod
18
274 SLTMMA THEOLOGICA.
a nocte dics sumat i.nitiiim sicut cnim ; bucrunt quam Christus, sicut omnes pa-
primi dies proplcr futurum hominis lap- trcs veteris Tcstamenti. Ergo etiam ali-
sum a lucc in noctem, ita isti propter qiii prius ad resurrectionem corporalem
hominis reparationem a tenebris ad lu- pervenerunt quam Christus.
cem computautur. » Et ita patct quod eti- Sed contra est quod dicitur I ad Cor.,
amsimedianocte resurrexissct, possetdici XV, 20 Christus rcsurrcxit a mortiiis,
:

eum die tertia resurrexissc,, intelllgendo primitix dormientium Clossa interl. ; :

de die naturali. Nuncautem cum diluculo (( quia prius tempore et dignitate sur-
surrexerit, potest dici quod tertia die sur- rexit. »

rexit,etiamaccipiendo diem artificialem, Respondeo dicendum, quod resurrect.o

quae causatur cx pra!scntia solis, quia est rcparatio a morte in viiam. iJupliciter
jam sol incipiebat aerem illustrare. Unde autem aliquis eripituramorte uno modo :

ct Marci ult., 2, diciturquod mulieresve- solum a morte in actu, ut scilicet aliquis

nerunt ad monumentum, orto jam soie; vivere incipiat qualitercumque, postquam
quod non est contrarium ei quod Joannes mortuus fuerat alio modo ut aliquis li-
;

dicit Dwn adlnic tenehrx esscnt, ut

: beretur non solum a morte, sed etiam a
Augustinus dicit in lib. III De consensu necessitate, ct, quod phis est, a possibi-
Evamjelist., cap. xxiv, col. H98, t. 3, litate moriendi. Et haec est vera et per-
((quiadie surgentc, reliquiaB tencbrarum fecta rcsurrectio quia quamdiu aliquis
:

tanto magis cxtenuantur quanto magis vivit subjectus necessitati moriendi, quo-
oritur lux. Quod autem dicit Marcus
» : dammodo mors dominatur, secimcJum
ei
Orto jam sole, non sic accipiendum est, illud Rom., viii, 10 Corpus quidem mor-:

tamquam jam sol ipse videretursupor ter-
ram, scd tamquam eo proximo veniente
in lias partes.
CoNCLUsio. — Cum
Christi resurroctio ncccs-
saria fuerit ad iidei nostrai tam de ipsius divi-
nitatc, quam dc liumauitate instructioncm, con-
venicns fuit, ul tertia dic a mortuis resui-gcret.
ARTICULUS
tuum est propter peccatum. lUiid etiam
*
quod possibile est esse, secundum quid
dicitur esse, id est potentialiter. Et sic
patct quod illa resurrectio qua quis eri-
pitur solum ab actuali morte, est resur-
rectio imperfccta. Loquendo igitur de
resurrcctionc perfecta, Christus est pri-
mus resurgentium, quia ipse resurgendo
primo pervenit ad vitam penitus immor-
III.
talem, secundum iUud Rom., vi, 9 Chris- :

Utrum C hristus primo rcsurrexerit. tusresurgens ex mortuis jam non t/ioritur.

Sed rcsurrectione imperfecta quidam alii
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur resurrexerunt ante Christum, ad pra3-
quod Christus non primo rcsurrexerit : •monstrandiim quasi in quodam signo re-
naminvetcri Testamentoper EUam ctEli- surrectionem ipsius.
sffium aliqui resuscitati leguntur, secun- Et sic patct responsio ad primum quia :

dum illud Acceperunt mulie-

lleljr., xi, 35 : ct qui suscitati in veteri Testamento
illi

resde resurrectione mortuos suos similiicr ; sunt, et iUi qui suscitati suiit a Christo,
et Cliristus ante passionem suam tres sic rcdieruiit ad vitam ut iterum mori-
mortuos suscitavit. Nonergo Christus fuit reutur.
primus resurgcntium. Ad secundum dicendum, quod de illis
2. Pra^terea, Matth., xxvii, 32, inter qui rcsurrexerunt cum Christo, duplex
alia miracula quic in passione Christi ac- est opinio; qiiidam cnim asscrunt quod
ciderunt, narratur quod monumenta a- redicrimt ad vitam tamquam non itcrum
perta sunt et multa corpora satictorujn morituri («), quoniam magis iUis esset
qui dormierant surrexerunt. Non Christus tormcntum, si iterum morircntur, quam
ergo fuit ])rimus resurgentium. si non rcsurgercnt. Et sccundum hoc iii-

3. Pra'tcrca, sicut Cln-istus per suam tcUigcndum crit, sicut llicronymus dicit
resurrectioncm est causa nostrae: rcsurrcc- Supcr xx\u Matfh., v. 33, eol. 213, t. 7,
tionis, ita pcr suam gratiam cst causa (piod iion aiite surrexcrint, qiiam re-
((

iioslra' gralia', secundum illud .loan., i, surgcrcl Domimis. » Uude et Evangclista

l(j : Dc ploiiludinc cjus uos omiwsacccpi- dicit (piod cicuutcs dc monu/nentis j/Oft
mus. Sed alii prius tempore gratiam ha- resurrcclioncm ejus venerunt in sauctaui

' In Pann. :
(( -dc proximo advenicntc. » Oripcnes, Eiisebius, Amln-osius, et inler moderuos
(«) Iliuic scjilcnliani leneiit S. If^^naiius martyr. Thcoloiiiie principes, Sylvius, ei iilii.
 QUyEST. LIH, ART. III ET TV. 27b
civitatem, ct apparncrunt multis. Sed Aii- dc Assumptionc, § 2, col 123, t. 11 op.
gustinus in Epistola clxiv acl Evodium, Hieron., sub dubio reUnquat *, rationes
§ 9, col. 712, t. 2, hanc opinioncm tamen Augustini muUo efficaciores vi-
commomorans, dicit : « Scio quil)us- dentur.
dam vidori mortc Domini Christi jam Adtertiumdicendum,quod sicuteaquaj
talem rosurrectioncm praestitam justis prfficesserunt Cluisti adventum fuerunt
qualis nobis in fine promittitur; qui praeparatoria ad ChristmTi, Ua gratia est
si non itorum ropositis corporihus dor- disposilio ad gloriam. Et idco oa quse
mierunt, videndum est quomodo intelh- sunt gloria^, sive quantum ad animam,
gatur Christus primogenitus a mortuis, sicut perfecta Dei fruitio, sive quantum ad
si eum in iha resurroctione tot praeccsso- corpus, sicut resurrectio gloriosa, lcm-
runt. Quod si respondetur hoc esso dic- pore debuerunt csso in Clmsto prius, sicut
tum per anticipationem, ut monumenta in auctore gloriae gratiam vero convenie-
;

iUo terra3 motu aperta inteUigantur, cum bat prius esse in his quae ordinabantur
Christus in cruce penderet, resurrexisse ad Christum.
autem justorum corpora non tunc, sed
cum ihe prior rosurrexisset, ihud adhuc CoNCLUsio. — Christus perfecta resurrectione
omiiium piimus rcsurrexit a mortuis, cum non
restat quod moveat, quomodo Petrus non amplius, ut ca'teri, moriturus resurrexerit.
de David, sed de Christo asseruit fuisse
pra^dictum, carnem ejus non vidisse cor-
ruptionem, por hoc quod apud eos erat ARTICULUS IV.
monumentum David; ot sic iUos non con-
vincebat, si corpus David ibi jam non Utrum Christus fuerit causa suss
erat quia etsi ante in recenti sua morte
; rcsurrectio7iis.
resurrexisset, nec caro ejus vidisset cor-
ruptionem, posset nihilominus iUud mo- Ad quartum sic proceditur.
Videtur 1 .

mimentum manere. Durum autem vide- quod Christus non fuerit causasuaeresur-
tur ut David non fuerit in iUa rosurroc- rectionis. Quicumque onim suscitatur ab
tione justorum, si eis jam seterna donata aUo, non est suae resurrcctionis causa.
est, cujus Christus ex seminc commen- Scd Cliristus suscitatus ostab aUo, secun-
datur. Perichtabitur etiam iUud quod ad dum iUud Act., II, 24: Quem Deus susci-
Ilebrai^os de justis antiquis dicitur Ne : tavit, solutis doloribus inferni\ et Rom.
mie nobis comummnrentur \ » si jamin VIII, 11, Qui suscitavit Jesum Christum a
iUa resurrectionis incorruptionc consti- mortuis, vivificabit et mortalia corpora nos-
tuti sunt, quae nobis perficiendis fme m tra, etc. Ergo Christus non est causa
promittitur. » Sic ergo Augustinus sen- siiae resurrectionis.

tire videtur c[uod resurrexerint iterum 2. Praeterea, nuUus dicitur mererin^el

morituri. Ad quod etiam videtur perti- ab alio petit aliquid cujus ipse est causa.
nere quod Hieronymus Super Matth., dicit Sed Christus sua passione meruit resur-
loc. sup. cit., quod « sicut Lazarus resur- rectionem, sicut Augustinus dicit Supcr
rexit, sic et muUa corpora sanctorum rc- Joan., tract. civ, § 3, col. 1903, t. 3,
surrexerunt, ut Dominum ostenderent quod (( liumilitas passionis meritum est
resurgentem. » Quamvis hoc in Sermone gioriae resurrectionis ; » ipse etiam petiit

* Post illa autem verba : « Sub dubio reUn- « multis.De quibus profecto nonnulli doctorum
quat, » lisec Ubimultis
intextusxibjicit Nicolai : (( « senserunt, et in suis etiam scriptis reliquerunt,
(( clubitari permittit an assumpta fuerit simul « quod jam in illis perpetua sit completa resur-
(( cum corpore B. Virgo, an abierit relicto cor- « rectio. Fatentur enim quod veri testes non
(( pore, ab aliis noimullis autemjamresuscitatam « essent, nisi et vera eorum csset resurrectio.
« adstrui, et beata cum Cliristo immortalitate « Quod sane factum et de aliis quibusdam locis
(( vestiri; » et subjungit (( Verumtamen quid
: « Scriptm'ariun afiirmare conantiu', quodhijam
(( liorum verius censeatm" ambigimus. MeUus « cum Christo regnent resuscitati in a?terna so-
« tamen Deo totum, cui nibil impossibile est, « cietate. Quod, quia Deo niliil impossibile est,
« committimus, quam ut aliquid ea de re temere « non abnuimus factum quamquam propter
;

« dciinire velimus auctoritatc nostra, sicut et de « cautelam, salva tidc, pio magis desidcrio id
« his quos cum Domino rcsmTexisse credimus, « opinari oporteat, quam inconsultc deiinire
« Evangelio teste, sed utrmn redierint in pulve- « quod sine periculo nescitur, quia non est ne-
« reni terrai, cei-tari non habemus; nisi quod « cessarium ad salutem. » Tum statim sequitur :
« legimus quia multa corpora sanctorum qui dor- « Rationes tamen, etc. »
« mieraat, surrcxcrunt ac vencrunt in sanctam 2 l^arm. mcreri qui ab alio. »
:

« civitatcm, scilicet Hierusalem, et apparuerant

 276 SUMMA THEOLOGICA.
a Patre se resuscitari, secundum illud Co.NCLUsio. —
Christus secundum virtutem suae
psal. XL, HTu autem, Domme, miserere
:

dum
causa fuit suae resurrectionis secun-
di\ initatis :

liumanitatem vero, fuil a Deo et non pj"opria

mei,etresuscita me. Ergo non fuit causa virtule rosuscitatus.
suae resurrectionis.
3. Pneterea, sicut Damascenus probat
in IVlib. Orth. fid., cap. ult., col. 1210,
t. 1, resurrectio non est anima^ sed cor-
QU^STIO LIV.
poris, quod per mortem cadit. (iOrpus
DE QUALITATE CHRISTI RESURGENTIS.
autem non potest sibi animam unire,
quffi est eo nobilior. Ergo id quod resur-
(In cpiatuor articulos divisa.)
rexit in Cbristo, non potuit esse causa
suae resurrectionis.
Deinde considerandum est de qualitate
Sed contra est quod Dominus dicit
Ghristi resurgentis et circa hoc quae-
:

Joan., X, 18 ]<!emo tollit animam meam

:
runtur quatuor 1° utrum post resurrec-
:

Utiterum^i me,sed ego pono eam, et iterum sumo

*
tionem Christus habuerit verum corpus;
sumam eam. Sed nihil est aliud rosurgere quam
cam.
2" utrum resurrexerit cum corporis inte-
iterato animam sumere. Ergo videtur 3° utrum corpus ejus fuerit
gritate;
quod Chrisius propria virtute resurrexit. gloriosum; 4" de cicatricibus in corpore
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
ejus apparentibus.
pra dictum est, per mortem non fuit
separata divinitas nec ab anima Christi
nec ab ejus carne. Potest igitur tam
ARTICULUS PRIMUS.
anima Christi mortui, quam ejus caro
considerari dupliciter uno modo ra- :
Utrum Christus post resurrectionem
tione divinitatis alio modo ratione
;
habuerit verum corpus.
ipsius natura^. crcatse. Sccundum igitur
unitai divinitatis virtutem et corpus re- Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
sumpsit animam quam deposuerat, et quod Christus post resm^rectionem non
anima corpus resumpsit quod dimiserat *. habuerit verum corpus. Verumenim cor-
Et hoc est quod do Christo dicitur 11 ad pus non potest simul essc cum alio cor-
Corinth., ult., iv, quod etsi crucifixus est pore in eodem loco. Sed corpus Christi
ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute post resurrectionem fuit simul cum alio
Dei. Si autem consideremus corpus et corpore in eodem loco intravit enim ad
;

animam Christi mortui secundum virtu- discipulos suos januis clausis, ut dicitur
tem naturae creatae, sic non potuenmt Joan., XX. Ergo videtur quod Christus
sibi invicem reuniri, sed oportuit Chris- post rcsurrectionem non habuerit verum
tum resuscitari a Deo. corpus.
Ad primumergo dicendum, quodcadcm 2. Praeterea, verum corpus non eva-
est diviua virlus operatio Patris et
et ncscit ab aspectu intucntium, nisi forte
Filii; unde ha'c duo sese consequuntur, corrumpatur. Scd corpus Christi evanuit
quod Christus sit suscilatus divina virtute ab oculis discipulorum eum intucntium,
Patris et sui ipsius. ut dicitur Luc, ult. Ergo videtur quod
Ad secundum dicendum quod Christus Christus post resurrectionemnon habue-
orando petiit et meruit suam resurrec- rit verum corpus.
tionem, inquantum homo, non autem 3. Pra^terea, cujuslibet veri corporis
inquantum Deus. est determinata figura.SedcorpusChristi
Ad tertium dicendum, quod corpus appai-uit discipulis in alia cffigie, ut pa-
secundum naturam creatam nou cst po- tet Maltli., ult. Ergo vidcturcpiodChristus
tentius anima Christi est tamen ca po- ; post rcsurrectioncm non habucrit vcrum
tentius secundum virtutem divinam, qua^ corpus humanum.
etiam rursus secundum divinitat(;m uni- Scd contra cst quod dicitur Luc, ult.
tam est potcntior corporo sccuiidum 37, quod Chrislo discipulis npparcnte,
naturam creatam. Et ideo secundum vir- conturhati ct contcrriti cxistinuihant sc
tutem divinam corpus et anima mutuo spiritum vidcrc, ac si non habcret vcrum
se resumpserunt, non autem sccundum corpus,sed phantasticum: adcpiod rcmo-
virlutem luitura^ crcat.T. vendum ipse postea subdit: Palpate et
' Parm. addit : « etsicChristo propria virlutt' rosurrexit. »

mdete quia spiritus carnem
hahet^ sicut me videtis habere.
habuit corpus phantasticum, sed vorum.
Respondeo dieendum, quod, sicut JJa-
mascenuS dicit in IV hb. Ortli. fld., cap.
ult., col. 1219, t. 1, « illud resurgere
dicitur quod cecidit. » Corpus
Christi per mortem cecidit, in
sciUcet fuit ab eo anima separata, qme
erat ejus formaUs perfectio. Unde oportuit*
ad hoc quodessetveraChristiresurrectio,
ut idem corpus Christi iterato eidem
animse uniretur. Et quia veritas naturai
corporis est ex forma, consequens est
qaod corpus Christi post resurrectionem
ct verum corpus fuerit, et ejusdem na-
turae cujus fuerat prius. Si autem ejus
corpus fuisset phantasticum, non fulsset
vera resurrectio, sed apparens.
Ad primum ergo dicendum, quod cor-
pus Christi post resurrectionem non ex
miraculo, sed cx conditione gioria?, sicut
quidam dicunt, clausis januis ad disci-
pulos introivit, simul cum aUo corpore
in eodem loco existens. Sed utrum hoc
habere possit corpus gloriosum ex aliqua
proprietate sibi indita, ut simul cum alio
corpore in eodem loco existat, inferius
discutietur^ ubi agetur de resurrectione
communi. Nunc autcm quan'um ad pro-
positum sufficit, dicendum est quod non
ex natura corporis, sed potius virtute
divinitatis unitse, iUud corpusad discipu-
los, licet verum esset, januis clausis in-
troivit. Unde Augustinus dicit in quodam
Se'rmo?ie paschali, ccxLyu, § 2, col. 1157,
t. 5, quod quidam sicdisputant: «Si cor-
pus sihoc surrexit de sepulcro quod
erat,
pependit in ligno, quomodo per clausa
ostia intrare potuit? » Et respondet: « Si
comprehendismodum,nonestmiracuIum;
ubi defeceritratio, ibi estfideiaedificatio. »
Et Super Joan., tract. cxxi, § 4, col. 1938,
t. 3,dicit: « Moli corporis, ubi divinitas
erat, ostia clausa non obstiterunt; ille
quippe non eis apertisintrare potuit, quo
nascente virginitas matris inviolata per-
mansit. » Et idem dicit Gregorius in qua-
dam Homil. de octava Paschx, xxvi
Evang., § 1, col. 1197, t. 2.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
dictum est, CUristus resurrexit ad immor-
talem glorise vitam. Ha^c est autem dispo-
' Dsemon Boritb. dicit intcrrogantibus
tholomaeo C{uod si Ycllct sc ostenderet ; sin
eis
autem ipsum numquam invenire possent.
ex catalago sanctorum, lib. VII, c. ciu,
* In Parm. addit « vclociter. »
:
,
UU.EST. LIV, ART. I. 277
ct ossa noii sitio corporis gloriosi, ut sit spirituale,
Non ergo id cst, subjectum spiritui, ut Apostolus
dicit ad Cor,, xv, Adhoc autcm quod sit
I
omnino corpus subjectum spiritui, requi-
ritur quod omnis actio corporis subdatur
spiritus voluntati. Quod autem aliquid
autem videatur, fit per actionem visibilis in
quantum visum, ut patet per PUilosopUum in II
De anima, text. 73 et 7 i. Et ideo quicum-
que liabet corpus glorificatum, in potes-
tate sua Uabet videri quando vult, et
quando non vuit non videri, Hoc tamen
liabuit CUristus non solum ex conditione
corporisgloriosi, sed etiamex virtute divi-
nitatis, perquamfieri potestut etiam cor-
pora non gloriosa miraculose iion vide-
antur sicut praestitum fuit B, BartUoIo-
;
maeo miraculose, ut si vellet videretur,
non autem videretur si non veUct *, Di-
citur ergo quod CUristus ab ocuUs disci-
pulorum evanuit, non quia corrumpere-
tur, autresolvcretur in aliqua invisibilia;
scdquia suavoluntate desiitab eis videri,
vel eo praesente, vel etiam eo abscedente ^
per dotem agilitatis.
Ad tertium dicendum, quod, sicut
Severianus ^ dicit in Sermone paschali,
« nemo putet CUristum sua resurrectione
sui vultus effigiem commutasse. » Quod
est inteUigendum quantum ad linea-
menta membrorum quia niliil inordina- ;
tum et deforme fuerat in corpore CUristi
per Spiritum sanctum concepto, quod in
resurrectione corrigendum esset. Accepit
tameiiin resurrectione gloriam claritatis,
unde idem ibidem subdit « Sed mutatur :
effigies dum efficitur ex mortali immor-
talis ut Uoc sit acquisivisse vultus gloriam
;
non vultus substantiam perdidisse. » Nec
tamen iUis discipulis in specie gioriosa
apparuit sed sicut in potestate ejus erat*
;
ut ex ejus aspectu formaretur in oculis
intuentium vel forma gloriosa, vel non
gloriosa, aut etiam commixta, vel qua-
litercumque se Iiabens. Modica tamen dif-
ferentia sufficit ad Uoc quod aliquis vi-
deatur in aliena effigie apparere,
m CoNCLUsio. — Cum vera fuerit Cbristi resur-
rectio, corpus Cbristi post resmTectioncm fuit
verum corpus, ejusdem naturee, cujus fuerat
prius.
de Bar- 3 Vide Sormonem LXXXIII Potri Cbrvsologi,
col. 432, tom. ?)2 Patrum latinorum apud Migne.
Ha3c— * Parm. addit « utcorpus suum videretur
: vel
non viderctur, ita in potestatc ejixs erat. »

278
ARTICULUS II.
Utrum ChriUi corpus resurrexerit
intecjrum.
Adsccundum sicproccditur. 1. Videtur
quod corpus Christi non rcsurrcxcrit in-
tegrum. Sunt enim dc intcgritate humani
corporis caro ct sanguis; qua; Christus
non yidctur hahuissc: dicitur cnim I ad
Corinth., xv, 50: Caro et sanguis recjnum
Vossidcre Deifion possidebunt *. Christus autcm rc-
non^ pos- surrcxit in gloria rcgniDci. Yidctur crgo
sunt.
quod non hahucrit carncmct sanguincm.
2. Praitcrca, sanguis cst unus dc qua-
tuor humorihus. Si crgo Christus hahuit
sanguinem, pari ratione habuit et ahos
humorcs, cx quibus causatur corruptio
in corporibus animaUum. Sic crgo scquc-
retur quod corpus Christi fuerit corrupti-
bile, quod est inconveniens. Non igitur
habuit carncm ct sanguincm.
3. Pra^tcrca, corpus Christi quod resur-
rexit, in cadum asccndit. Scd aUquid de
sanguine ejus in quil)usdam Ecclesiis
reservatur pro rehquiis. Non crgo rcsur-
rexit corpus Christi cum intcgritatc om-
nium suarum partium.
Sed contra est quodDominusdicitLuc,
ult., 39, post resurrectioncm discipulis
loqucns: Spiritus carnem et ossa tion
habet, sicut me videtis habere.
Rcspondco diccndum, quod, sicut supra
dictum est, corpus Christi in resurrec-
tione fuit cjusdem natura^, scd altcrius
gloriai. Undc quidquid ad naturam cor-
poris humani pcrtinet, totum
corpore Christi rcsurgentis. Manifcstum
est autem quod ad naturam corporis
humani pcrtincnt carncs, et ossa, ct san-
guis, et alia hujusmodi. Et ideo omnia
ista in corpore Christi rcsurgcntis fuerunt,
et ctiam integraliter absque omni dimi-
nutione aliociuin non fuissct pcrfccta
: Ad sccundum diccndum, qiiod,
resurrcctio, si noii fuissct rcdintcgratum
quicquid per mortem ccciderat. Unde et
Dominus fldclihus suis promittit, dicens
Matth., X, 30 Vestri nutem cnpilli ca-
: talor, ct dicct
pitis o?nnes numerati sunt; cl
• Parm. addit : « Christus. »
* IMcnius iu (ircKorii toxtu.
(nj yujprcs ulruui piNcpuliuiu Doniiui rosur-
rexcril? Thcologi comuuuiitcr ucpjativam tcncul,
et assorunt tam exiguam partom non pcrtinere
moralitoi', ol ]u'a'(ipuc iii viro Jud.oo, ad iufo-
prilalcm corporis. liidc pra-puliuiu ilhKl rclictum
fuisscl iii lcrra ad vciicraliouom Fidclium, uec
;;
SUMMA TUKOLOGICA.
18, dicitur CapiUus de capite vestro noti
:
Dicerc autcm quod corpus Christi
/jeribit.
carnem, et ossa non halmcrit, et alias
hiijusmodi partes humano corpori natii-
ralcs, pcrlinet ad errorem Eutychii,
Constantinopolitanae urbis episcopi, qui
dicchat, ut habet ^ Grcg., XIV Morai.,
cap. Lvi, § 72, col. 1078, t. 1, quod
<( corpus nostrum in illa resurrectionis
gloria erit impalpabilc, el ventis aercque
sujjtihus; ct quod Dominus post ronfir-
mata discipuloium palpantium,
corda
omnc illud quod
in co palpari potuit, in
subtihtatem aliquam rcdcgit. » Quod
iiiidcm improbat Grcgorias quia corpus
Christi post rcsurrcctioncm immutatum
non fuit, sccundum iihid Rom., vi, 9 :
Christus resurgens ex mortuis jam non
moritur. Unde et ille qua3 dixerat in
morte rctractavit. Si cnim inconvcniens
cst ut Christus alterius naturae corpus in
sua conceptione acccperit, puta caeleste,
*
sicut Valentinus asseruit, multo magis
inconvenicns est quod in rcsurrcctione
alterius naturae corpus resumpserit, quia
corpus in resurrcctione rcsumpsit ad vi-
tam immortalem, quod in conceptione
assumpserat ad vitam mortalem {a).
Ad primum ergo diccndum, quod caro
ct sanguis ibi non accipitur pro natura
carnis et sanguinis, sed vel pro culpa
carnis et sanguinis, sicut (jregorius dicit
in XIV Moral., ubi supra, vel pro cor-
ruptionc carnis ct sanguinis quia, ut :
Augustinus dicit Ad Consentium de Jiesur-
rectionecarnis, epist. ccv, § 15, col. 9 47,t. 2:
(( Non crit corruptio et mortahtas car-
i])i
nis et sanguinis. » Caro igitur secundum
fuit in substantiam possidct rcgnum Dei, sc-
cimdum quod dictum est Luc, ult., Spi-
ritus carnem et ossa non habct, sicut me
videtis Iiabere; caro autcm, cum secundtim
corriiptioncm infclhgitur non possidcbit
unde continuo aihlitum cst in verbis
Apostoli NequecorrujJtio i?icorruptc/afn.
:
sicut
Augustinus dicit in codcm lib., § 3,
col. 9 43, « accepta occasione
fortassis,
sanguinis, urgeliit nos molestior perscru-
Si sanguis in corporc
:
Luc, xxi, Cliristi rcsurgenlis fuit, cur uon et pi-
remansit Deitati hypostatico unitum. Sod uhi
asservatur? Si crcdas iu lu>c Imioccutio 111. ot
S. Hrii^itta^ rcvclatioiiilms, Hoiiuc juxta alios,
;
Aulucrpia^ ;.iii>^ta ahos lUuyi-^ juxla ahos.Vnicii
;
juxla alios in diocosi Pictavionsi ; jnxta alios in
divcrsis h»cis divi<um ac distrihutum. Sod cur
uulUhi?
 ,

OU./KST. LIV, xVUT. [I ET II f. 271)

tuita, » id (3st, cur non et fel

plilegma, u videtur fuisse iucorruptibile ; fuit enim
flavum, » i(l est, cliolera, « etfclnigrum, » palpabile, sicut et ipse dicit Luc, ult.,
idest, melancholia, « quibus quatuor hu- 39 Pnlpatc, et videte. Dicit autem Gre-
:

moribus naturam carnis temperari, etiain gorius in quadam /7om. xxvi in Evajig.,
medicinffi disciphna testatur? Sed quod- § 1, col. H98, t. 2, quod « corrumpi
libet quisquis addat, corruptionem addero necesse est quodpalpatur; et palpari non
caveat, ne sua3 fidei sanitatem castita- potestquodnon corrumpitur. » Non ergo
temque corrumpat valet enim divina ; corpus Christi fuit gloriosum.
potentia de ista visibili atque tractabili 3. Preeterea, corpus gloriosum non cst
natura corporum quibusdam manentibus, animale sed spirituale, ut patet I ad Cor.,
auferre quas voluerit quaUtates ut absit XV. Sed corpus Christi videtur fuisse ani-
labes, » scilicet corruptionis, « adsit male post resurrectionem; quiacum dis-
motio, absit fatigatio, adsit
effigies, adsit cipulis manducavit et bibit, ut legitur
vescendi potestas, absit esuriendi neces- Luc, ult., et Joan., ult.Ergo videtur quod
sitas. » corpus Christi iion fuerit gloriosum.
Ad
tertium dicendum, quod totus san- Sed contra est quod Apostolus dicit ad
guis qui de corpore Christi fluxit, cum Philip., III, 21 Reformabit corpus hu-
:

ad veritatem humanae naturaj pertineat, militatis nostrse, configuratum corpori

in corpore Christi resurrexit; et eadem claritatis suse.
ratio est de omnibus particuUs ad verita- Respondeo dicendum, quod corpus
tem et integritatem humanoe natura? per- Christi in rcsurrectione fuit gloriosum.
tinentibus. Sanguis autem ille qui in qui- Et hoc apparet triplici ratione primo :

busdamEcclesiis pro reliquiis observatur i

quidem quia rcsurrectio Christi fuit
non fluxit de latere Christi, sed miracu- cxemplar etcausa nostrae resurrectionis,
lose dicitur effluxisse de quadam imagine ut habetur I ad Cor., xv, 53. Sancti aii-
Christi percussa («). tcm iii resurrectione habebunt corpora
gioriosa, sicutibidem dicitur Seminatur
CoNCLUSio. — Cum Christi resurrectio perfecta in ignobilitate, surget ingloria. Unde cum
:

fuerit,corpus Christi in resurrectione omni ex

parte gloriosum fuit, et integrum.
ARTICULUS
IJtruni Christi corpiis resurrexerit
causa sit potior causato, et exemplar
exemplato, multo magis corpus Christi
resurgentis fuit gloriosum. Secundo, quia
III. per humilitatem passionis meruit gloriam
resurrectionis. Unde etipse dicebat Joaii.,
XII, 27 l^unc anima mea turbata est,
:

gloriosum. quod pertinet ad passioncm et postea ;

subdit Pater clarifica nomen tuiim; in

:

Ad
tertium sic proceditur. 1. Videtur quo petit gloriam resurrectionis. Tertio,
quod corpus Christi non resurrexerit glo- quia, sicut supra habitum est, anima
riosum. Corpora enim gioriosa sunt ful- Christi a principio suai conceptionis fuit
gentia, secundum illud Matth., xiii, 43 : gloriosa per fruitionem divinitatis per-
Fulgebunt justi, sicut sol, in regno Patris fectam. Est autem dispensative factum,
eorwn. Sed corpora fulgentia vidcntur sicut supra dictum est, ut ab anima gioria
secundum rationem lucis, iion autem non redundaret in corpus, ad hoc quod
secundum rationem coloris. Cum ergo mysterium nostrse redemptionis sua pas-
corpus Christi visum fuerit sub coloris sione impleret. Et ideo, peracto hoc mys-
specie, sicut et prius videbatur, videtur terio passionis et mortis Christi, statim
quod non fuerit gloriosum. anima in corpus inresurrectione resump-
Pra^terea,
2. corpus gloriosum est tum suam gioriam derivavit et ita fac- ;

incorruptibile. Sed corpus Christi non tum est corpus illud gioriosum.
' Parm. : « conservatur. » S. Benedictide sanguine Christi quem S. Longi-
(a) Aliter in alio loco S. Thomas sensit, et con- nus asportayerat, et Nurembergie lancea Lon-
cessit non omnem sanguincm ad integritatem gini san.s;uine respersa, et apud S. Maximinum
humanam perlinere, et forte ahquam partem unapliiala terra^ sanguine tinctaj a S. Magdalena
sanguinis Christi non miraculose efthixi esse in dclata. An autem liffic vcra sint, non disputabi-
terris asservatum. Olim in Capella Rcgis Fran- mus. —
Sed quairitm* utrum deitas atali san-
ciae ostendel^atiu- de Christi sanguine, et spinea guine separata sit? Pius papa II ordinavit quod
corona sanguinea, et Itekancti in conventu fra- nulhis ?ub po.'na excomnumicationis quamcum-
trum Heremitarum una spina ejusdem coronaj qiie opinionem danmare auderet, sive aflirmati-
similiter sanguinc tiucta, et Mantuai in abhatia vam, sive ncgativam.
280
Ad primum ergo dicendum, quod
omnc quod recipitur in aliquo, recipitur
in eo secundum modumrecipientis. Quia
igitur gloria corporis derivatur ab anima,
ut Augustinus dicit in Epistola cxviu ad
Dioscorum, § 14, col. 439, t. 2, fulgor seu
claritas corporis gloriosi est secundum
coloremliumano corpori naturalem sicut
vitrum diversimode coloratum rccipit
splendorem ex illustratiohe solis, sccun-
dum modum sui coloris. Sicut autcm
in potestate liominis
corpus ejus videatur vel non videatur,
sicut dictum est, ita in potestate ejus est
quod claritas cjus videatur vel non vi-
deatur; unde potest in suo colorc sine
aliqua claritate videri. Et Iioc modo
Ciiristus suis discipulis post resurrectio-
nem suam apparuit.
Ad secundum dicendum, quod corpus
aliquod dicitur essepalpabile, non solum
ratione resistentise, sed ratione suae spis-
situdinis. Ad rarum autem
sequuntur grave et leve,
gidum et alia hujusmodi contraria, quee
sunt principia corruptionis corporum ele-
mentarium. Undc corpus quod est pal-
pabile humano tactu, est naturaliter
corruptibile. Si autem sit aUquod corpus
rcsistens tactui, quod non sit dispositum
secundum pra^dictas quahtates, quas sunt
propria objecta tactus humani, sicut est
corpus Cteleste, tale corpus non potest
dici palpabile. Corpus autem Christi post
resurrectionem vere fuit ex elementis
compositum, habensin se tahgibiles qua-
litates, secundum quod requirit natura
corporis humani et ideo naturabter
; detur fuisse conveniens quod in cor-
erat palpabile, et si nihil aliud habuisset
supra corporis humani naturam, fuisset
etiam corruptibile. Ilabuit autem aliquid
aliud quod ipsum incorruptibiie reddidit,
non quidem naturam caelestis corporis,
ut quidam dicunt, de quo infra magis
inquiretur, sed gloriam redundantem
ab anima beata quia, ut Augustinus
: hb. Ort/i. /id., cap. xviii, col. 1190, t. 1,
dicit in Epistola ad Diosco?ia7i,iihi sup.,
« tam potenti natura Deus fecit animam,
ut ex cjus plenissima ])catitu(hne rechui-
det in corpus plenitudo sanilalis, id cst,
incorruptionis vigor. » Et ideo, sicut
Gregorius dicil ibid., « ostcnchtur corpus
Clu'isti post resurreolionem fuissc ejus-
dem natur;e, sed alterius gloria^ »
Ad tertium dicendum, quod, sicut Au-
gustinus (licit, XIII De
col. :V.):'), t. 7, « Salvator nostcr
resurrccitionem jam qnideni
SUMMA TliEOLOGICA.
carne, sed tamen vera, cibum ac potum
cum discipuhssumpsit, non ahmentorum
indigentia, scd ea qua hoc poterat po-
testate. » Ut enim Beda dicit Super Lu-
cam, xxiv, v. 41, col. 631, t. 3, « aliter
absorbet aquamterra sitiens, ahter solis
radius candcns; ilki indigentia, iste po-
; teiitia. » Manducavit ergo post resurrec-
tionem, non quasi cibo indigens, sed ut
eo modo naturam corporis resurgentis
adstrueret. Et propter hoc non sequitur
glorificati est ut quod fuerit ejus corpus animale, quod
est indigens cibo.
CoNCLUsio. — Cum Christus per humilitatem
passionis, resiuTcctioncm meruerit, ipsiusquo
resmTcctio, nostra; resmTCctionis causa, ct exem-
plar fuerit, corpus Cliiisti gloriosum resurgere
,
debuit.
ARTICULUS IV.
Utrwncorpus Christidebuerit cum
etspissum cicatricihus resuryere.
calidum et fri-
Ad quartum sic proceditur. 1. Yidetur
quod corpus Christi non debuerit cum
cicatricibus resurgere. Dicitur eiiim I ad
Corinth., xv^ 52, quod mortui resurgent
incorrupti.Sed et cicatrices et vulnera
ad quamdam corruptionem pertinent et
defectum. Non ergo fuit conveniens ut
Christus, qui est resurrectionis auctor,
cum cicatricibus resurgeret.
2. Praeterea, corpus Christi integrum
resurrcxit. Sed aperturae vulnerum con-
trariantur integritati corporis, quia per
eas discontinuatur corpus. Non ergo vi-
pore Christi aperturaj vuhierum remane-
rent; etsi remanerent ibi qucedam vul-
nerum insignia, quaj sufflciebant ad
aspectum, ad quem Thomas credidit, cui
dictum est Quia vidisti me, T/ioma,
:
credidisti, Joaii.,xx, 29.
3. Pra^erea, Damasccnus (hcit in IV
quod « post resurrectionem de Cliristo
dicuntur quaHlam verc, quae non habiiit
secundum naturam, sed sccundum dis-
pensatioiicm, ad certiricanduni (iiiod ip-
sum quod passum est corpus resurrcxit,
ut cicatrices. » Cessante autcm causa,
ccssat cfTectus. Ergo vidctur(piod cer-
tiflcatis discipiilis de sua rcsurrcclione,
cicatrices uU(>rius non baltuerit. Sed non
civ. Dei, cap. xxn, conveni(d)at immufabilitati gloriap quod
post ah(piid assunieret quod pcrpetuo in eo
in spirituali noii remaiieret. Ergo vidclur (juod non
 QUiEST. LFV, ART. IV, ET QU^EST. LV, ARG. 281

debucrit corpus cum cicatricibus in re-
surrectione resumere.
Sed coutra est quod Dominus dicit
Thomae, Joan., xx, 27 Infer dlgitum
tuum huc, et vide manus meas, et affer
solutione coiitinuitatis, totum tamcn hoc
recompensatur permajorem decorem glo-
ri.E, ut corpus non sit minus intcgrum,
: scd magis perfectum. Tliomas autom non
solum vidit, sed etiam vulnera tetigit :

manum tuam, et mitte hi latus meum^. quia, ut dicit Leo Papa « suffecit ei ad
Respondeo dicendum, quod conveniens fidem propriam vidisse quod viderat, sed
fuit animam Christi iii resurrectionc iiobis operatus cst, ut taiigerct quem vi-
corpus cum cicatricibus resumore primo : debat. »

quidem propter gloriam ipsius Cliristi. Ad tertium dicendum, quod Christus

Dicit enim Reda ^'«y:?^/' Lucam, cap. xxiv, in suo corpore voluit cicatrices vuhierum
y. 40, coL 630, t. 3, quod « non ex im- remanere, non sohim ad certificandum
potentia curandi cicatrices servavit, sed discipulorum fidem, sed etiam propter
ut in perpetuum victorise suse circumfcrat alias rationes. Ex quibus apparet quod
triumphum. » Unde et Augustinus dicit semper {a) in ejus corpore cicatrices illae
in XXII De civ. Dei, cap. xix, col. 782, remanebunt;quia, ut Augustinus dicit Ad
t. 7, quod « fortassis iii illo regno in Consentium, ep. ccv de Resurrectione
corporibus martyrum videbimus vulne- carnis, § 2, col. 942, t. 2, « Domini cor-
rum cicatrices, quas pro Ghristi nomine pus in esse credo, ut erat quando
caelo
pertulerunt non enim deformitas in eis,
; ascendit in caehim. » Et Gregorius^ XIV
sed dignitas erit; et quaedam, quamvis MoraL, §72,coL 1078,t. 1, dicit, quod«si
in corpore, non corporis, sed virtutis quid in corpore Christi post resurrec-
pulchritudo fulgebit. » Secundo,ad con- tionem potuit immutari, contra veridi-
firmandum corda discipulorum circa fidem cam Pauh seiitentiam, post resurrectio-
suse resurrectionis. Tertio, ut Patri pro iiem Dominus rediit in mortem quod ;

nobis suppUcans, quale genus mortis pro qiiis dicere vel stultus praesumat, nisi
homine perlulerit^ semper ostendat. qui veram carnis resurrectionem de-
Quarto, ut sua morte- redemptis, quam negat? » Unde patet quod cicatrices quas
misericorditer sint adjuti, propositis ejus- Christus post resurrectionem in suo cor-
dem mortis indiciis, insinuet. Postremo, pore ostendit, nunquam postmodum ab
ut in judicio, quam juste damnentur, illius corpore sunt remotae.
ibidem denuntiet. Unde, sicut Augus- —
CoNCLusio. Decuit animam Christi inresur-
tinus dicit in Ub. II De symbolo, cap. viii, rectione coi"pus cum cicatricibus resumere, ut
coL 647, t. 6, « sciebat Christus, quare victorise siue triumphumcircumferret, et dubios
cicatrices in suo corpore servaret. Sicut in fide firmaret.

enim demonstravit Thomae, non credenti

nisi tangeret et videret, ita etiam ini-
micis vulnera demonstraturus est sua,
QU^STIO LV.
ut coiivincens eos veritas dicat Ecce : DE MANIFESTATIONE RESURREGTIONIS.
hominemquem crucifixistis; videtis vuL (In sex articulos divisa.)
nera quae infixistis agnoscitis latus ;

quod pupugistis, quoniam per vos, et Deinde considerandum est de manifes-

propter vos apertum est, nec tamen in- tatione resurrectionis Christi ; et circa
trare voluistis. » hoc quaerimtur sex T utrum : Christi re-
Ad primum ergo dicendum, quod cica- surrectio omnibus^hominibus manifestari
trices illae quae in corpore Christi per- debuerit, an solum quisbusdam speciali-
manserunt, non pertinent ad corruptio- bus Miomimbus; 2" utrumfuisset conve-
nem vel defectum, sed ad majorem cu- niens quod eis videntibus resurgeret ;

mulum glorise, inquantum sunt quaedam 3°utrumpostresurrectionemdebueritcum

virtutis insignia; et in illis locis vulne- suis discipuUs conversari 4° utrum fuerit ;

rum quidam specialis decor apparebit. conveniens quod suis discipulis * aliena
Ad secundum dicendum, quod, quamvis effigie utrum resurrec-
appareret ;
5°
illa apertura vulnerum sit cum quadam tionemsuam argumentis manifestare de-
* Parm. addit : « et noli esse incredulus, sed {a) Juxta Pelbartum videtur quod non semper
fidelis. » remanebunt neutrum, an semper, an non sem-
;

* In Parm. deest « hominibus. : » per, deiinire audet Alcxander de Hales, quia pro
' Parm. « pcrsonis. »
: utraquc parte sunt i^ationes et auctoritates.
* Parm. « in alicna. »
:
 ,

282 SUMMA THEOLOGICA.

bucril; G" dc sufficientia illorum argu- res, » sicut patet in ordinatione ca^lestium
meulorum. spirituum. Ea vero quai pcrtinent ad fu-
turam gloriam, communem hominum
cognitionem excedunt, secundum illud
AKTICULUS PRIMUS. Isa., Lxiv, Oculus non vidit, Deus,
4 :

ahsque te, qux prxparasti expectantibus

Utrum resurrectio Christi debuerit omnihus te. Etideo hujusmodiab homine iion cog-

manifestari. noscuntur, nisi divinitus revelata, sicut

Apostolus dicit I ad Cor., ii, 10 Nohis :

Ad primum sic proccditur. 1. Vidctur revelavit Deus per spiritum suum. Quia
quodresurrcctioChristi dcbucrit omnibus igitur Christus resurrexit gloriosa resur-
manifcstari. Sicut cnim publico pcccato rectionc, ideo ejus resurrectio non omni
debetur pcena publica, secundum illud I populo manifestata est, sed (juibusdam
Tim., V, 20 Peccantes coram omnibus
: quorum testimonio deferretur in aliorum
argue, ita mcrito publico dcbetur prai- notitiam.
mium publicum. Scd « claritas resurrcc- Ad primum ergo dicendum, quod pas-
tionis est pra^mium humilitatis passio- sio Christi peracta est in corpore adhuc
nis, » ut Augustinus dicit Super Joan., habcnte naturam passibilem, quae com-
tract. civ, § 3, col. 1903, t. 3. Cum crgo muni lege nota est omnibus et ideo :

passio Christi fucrit omnibus manifesta, passio Christi omni populo immediate
eo publice patiente, videtur quod gloria manifestari potuit. Resurrectio autem
resurrcctionis ipsiusomnibus manifcstari Christi per (jloriam Patris, ut
facta est
debuerit. Apostolus dicit Rom., vi. Et idco imme-
2. Preeterea, sicut passio Christi ordi- diate manifestata est, noii omnibus sed
natur ad nostram salutem, ita et cjus quibusJam. Quod autem publice peccaii-
resurrectio, secunduminud Rom., iv,25 : tibus poena puhlica imponitur, inteUigen-
Resurrexitpropterjustificationcmnostram, dum est de poena pra^sentis vitie; et simi-
Scd ilhid quod ad communcm utiUtatcm liter pubUca merita publice pramiari
pertinct, omnibusdcbctmanifestari. Ergo oportet, ut aUi provocentur. Sed poenai
resurrectio Christi omnibus debuit mani- et praemia futurai vitai non publice omni-
festari, et non speciaUter quibusdam. bus manifcstantur, sed specialiter iUis
3. Prffitcrea, illi quibus manifestata qui ad hoc pra?ordinati sunt a Deo.
est resurrectio Christi, fucrunt resurrec- Ad secundum dicendum, quod resur-
tionis testes unde dicitur Act., in, 15
: : rectio Christi, sicut est ad communcm
Quem Deus suscitavit a mortuis, cujus omnium ita innotitiamomnium
salutem,
nostestes sumus. Hoc aiitcm testimonium perveiiit non quidcm sic quod imme-
:

ferebant pubhcc praitUcando quod qui- : diate omnibus manifcstarctur, sed qui-
dem non convenit mulieribus, secundum busdam, per quorum testimonium de-
iUud 1 ad Gor., xiv, 34 Mulieres in eccie-
: fcrretur ad omnes.
siis taceant; et I ad Timoth.,ii, 12 Do- : Ad tcrtium diccndum, quod mulicri
cere mulieri non permitto. Ergo videtur non pcrmittitur publice docere iii Ecdc-
quod inconvenienter resurrectio Christi sia permittitur aiitcm ciprivatiiualiquos
;

manifestata fuerit primo muhcribus ,

domcstica admonitionc instruere. Et ideo,
quam omnibus communiter. sicut Ambrosius dicit Sup. xxiv Luc,
Sed contra estquod dicitur Act., x, 40 : col. 1930, t. 2, ad cos fcmina mittitur
((

//«ttc Quem Deus suscitavit tertia clie, et dedit (jui domestici siint, » non autcm mit-
* *

Dcus eum manifestum fieri, non omni populo
sed tcstibus prxordinatis a Deo.
Rcspondeo diccnchim, quod eorum
qua3 cognoscuntur qua'dam cognoscuntur
communi lege natura^ quaHlam autcm
cognoscuntur ex speciah muuere gratiaft,
siciitca cpia' diviuitus icvclautui" (pio-
rinu qui(lcm, ut Dionysius dicit iii lib.
titur ad hoc quod resurrcctionis testimo-
niumfcrat adpopulum. Ideo autcmprimo
mulicribus apparuit, ut mulicr, quie
priiuo nuntium luortis ad lioniiucin de-
tulit, primo ctiam vitam resurgentis
Christi in gUuia nuntiaret. Uiide CyriUus
1
: dicit, lib. Xll InJoan., c. xx, v. 17, col.
09S, t. 7 :u Fcinina, qiuc (luondam mor-

Cxlest. hier., cap. iv, § 3,col. 182, t. 1, tis fuit luiuistra, vcncrandum resuirec-
« luTc cst lexdivinitus institula, ut a jlco tiouis mystcrium ju-ima pcrcipil ct nun-
iuini(>(liiit(> su|)('iioril)us rcvclciitiir, (|ui- tial. Adcpluui csl igitiir IViniiicum gcnus
i)us mcdiantihus dcferanlur ad iiifcrio- et igiioiniiiia' altsoluUoucm, cl malcdic-
 QUJIST. LV, ART. I ET 11. 283

tionis repudium. » Similiter etiam per lentur, ut patet per Dionysium, cap. iv
hoc ostenditur quotl, quantum adstatum Csel. hier., § 2, col. 179, 1. 1. Christus
gloria^, pertinet, nullum detrimentum pa- autem resurgens noii rediit ad vitain
tietur femineus sexus sed si majori: communiterhominibus notam, sed ad vi-
ciiaritate fervebunt, majori etiam gloria tam quamdam immortalem, et Deo confor-
ex visione divinapotientur eo quod mu- ; mem, secundum illud Roman., vi, 10 :

lieres, qu.e Dominum arctius amaverunt, Quod enim vivit, vivit Deo. Et ideo ipsa
intantum ut ab ejus sepulcro discipulis Christi rcsurrectio non debuit immcdiate
etiam recedentibus non recederent, pri- ab homiiiibus videri^ sed eis ab angelis
mo viderunt Dominum in gioria resur- iiuntiari. Undellilarius dicitSuperMatth.,
gentem. cap. ult.,§ 9, col. 1076, t. 1, quod « ideo
— angelus prior resurrectionis est iiidex,
CoNCLUsio. Cum ea qiico, commimcm liomi-
num cognitionem exceduntmediantibus superio- ut quodam famulatu paternai voluntatis
ribus ad inferiores perveniant, gloriosa Christi resurrectio nuntiaretur.
resurrectio non omni populo manifestari debuit, Ad primum ergo dicendum,quodapos-
sed quiliusdam testilnis a Dco pra^ordinatis jier
tolipotuerunt testificari Christi resurrec-
quos manifestata ab aliis crederetur.
tionem etiam de visu quia Christum post
;

resurrectionem viventem oculata fide vi-

ARTICULUS n. derunt, quem mortuum sciverant. Sed
sicut ad visionem beatam pervenitur per
Utrum fuisset conveniens quod discipuli auditum fidei, ita ad visionem Christi re-
viderent Christum resurgere. surgentis pervenerunt homines per ea
qua3 prius ab angelis audierunt.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide- Ad secundum dicendum^ quod ascensio
tur quod conveniens fuisset quod disci- Christi quantum ad terminum a quo non
puli viderent Christum resurgere. Addis- transcendebat hominum communem no-
cipulos enim pertinebat resurrectioncm titiam, sed solum quantum ad terminum
Christi testificari, secundumillud Act., iv, ad quem. Et ideo discipuli potuerunt vi-
33 Virtute magna reddebant Apostuli
: dere ascensionem Christi quantum ad ter-
testimonium resurrectionis Jesu Ch)'isti Do- minum a quo, id est, secundum quodeleva-
mini Sed certissimum est testi-
nostri. batur a terra; nori autem viderunt ipsam
monium de visu. Ergo conveniens fuisset quantum ad terminum ad quem quia ;

ut ipsam resurrectionem Christividerent. non viderunt quomodo reciperetur in

2. Prseterea, ad certitudinem fidei lia- ca^lo. Sed resurrectio Christi transcende-
bendam discipuh ascensionem Christi vi- bat communem notitiam et quantum ad
derunt, secundum illud Act., i, 9 Viden- : terminum a quo, secundum quod anima
tibus illiselevatusest, Sedsimihter oportet rediit ab inferis et corpus de sepulcro
,

de resurrectione Cliristi certam fidem lia- clauso exivit, et quantum ad terminum

bere. Ergo vidctur quod discipuhs vi- ad quem, secundumquod est adeptus vi-
dentibus debuerit Christus resurgere. tam gioriosam. Et ideo non debuit resur-
3. Prseterea, resurrectio Lazari quod- rectio fieri sic quod ab Iiomine vide-
dam indicium fuit futurse resurrectionis retur.
Cliristi. Sed discipuhs videntibus Domi- Ad tertium dicendum, quod Lazarus
nus Lazarum suscitavit. Ergc videtur resuscitatus est, ut rediret ad vitam qua-
quod etiam Clmstus resurgere debuerit lem prius habuerat, quae communem no-
discipulis videntibus. titiam hominum non transcendit. Et ideo
Sed confra est quod dicitur Marci ult., non est similis ratio.
*
Surgens. 9 Resurgens * Dominus mane prima sab-
:

bati, apparuit primo Marix Magdalense.

CoxcLrsio. — Cimi Christus resurgens,advitam
communiter hominibus notam minime redierit,
Sed Maria Magdalena non vidit eum re- non debuit ejus resurrectio immediate ab homi-
surgere ; sed cum eum
qua^reret in se- nibus videri, sed eis ab angelis nuntiari.
pulcro, audivit ab angelo Surrexit, non :

esthic.Ergo nuhus vidit eum resurgere.

Respondeo dicendum, quod, sicut di-
cit Apostolus Rom., xni, {, Quss a Deo
^ Qu3e sunt simt * ordinata simt. Est autem Iiic ordo
°'
f^ivinitus institutus ut ea quae supra ho-
'dinat%
sunt. mines sunt, homiiiibus per angelos reve-
284 SUMMA THEOLOGICA.
/
surrectionem Christi duo crant discipulis
declaranda scilicet ipsa veritas resurrec-
;

ARTICULUS III. tionis, et gloria resurgentis. Ad verita-

tem autem resurrectionis manifestandam
Utrum Christus post resurrectionem sufficit quod plurios eis apparuit, et cum
debueritcontinue cum discipulis conversari. eis familiariter est locutus, et comedit et
bibit, et se eis palpandum praibuit. Ad
Ad tertium Yidetur
sic proccditur. 1. gloriam autem resurgentis manifestan-
quod Christus post resurrectionem dcbue- dam noluit continue conversari cum eis
rit continue cum discipulis conversari. sicut prius fcccrat, ne videretur ad talem
Ad hoc cnim discipulis post resurrectio- vitam resurrcxisse, qualem prius ha-
nem apparuit, ut eos de fide rcsurrcctio- l)uerat. Undo Luc, ult., 44, dicitur eis :

nis certificarct et consolationcm per-

, Hsec sunt verba quae locutus sum ad vos,
turbatis afferret secundum ilkid Joan. xx, , cumadhuc essem vobiscum. Tunc quidem
20 Gavisisuntdiscipuliviso Domi?io.^Gd
: crat cum cis priesentia corporali sed ;

magis fuissent certificati et consolati si ante cum eis fuerat non solum corporali
eis continue suam prsesentiam
exhibuis- prsesentia, sed etiam per similitudinem
set. Ergo videtur quod continue cum eis mortalitatis. Unde Beda praedicta verba
debuerit conversari. exponens, /w xxiv Luc, v. 44, col. 631,
2. Praeterea Christus resurgens a
, t. 3, dicit « Cum adhuc essem vobiscum,
:

mortuis non statim ascendit in cajlum, id est, cum adhuc essem in carne mor-
sed post dies quadraginta ut habetur ,
tali, in qua estis et vos. Tunc quidem in
Act., I. Illo autem tempore intermedio in eadem carne rcsuscitatus erat, sed cum
nullo alio loco potuit convenientius esse eadem mortalitate non erat. »
ilhs in
quam ubi discipuli ejus erant pariter con- Ad primum ergo dicendum, quod fre-
gregati. Ergo videtur quod continue cum quens Christi apparitio sufficiebat adcer-
eis conversari debuerit. tificandum discipulos de veritate resur-
3. PreRterca, ipso die resurrectionis do- rectionis. Conversatio autem continua
minica; quinquies Christus apparuisse le- eos potuissct duccrc in errorem, ut ad
gitur, ut Augustinus dicit, lib. III De con- similem vitam eum resurrexisse crede-
sensu Evanyelistarum, cap. ult., § 82, rent, quamprius habuerat. Consolationem
col. 1213, t. 3 primo quidem mulieri-
: autem de continua sui praesentia eis in
bus ad monumentum; secundo, eisdem alia vita repromisit, secundum illud
regredientibus a monumento in itincre; Joan., XVI, 22 ; Itcrum videbo vos, et
tertio, Petro; quarto, duobus * euntibus gaudebit cor vestrum, etgauclium vestrum
in castcllum; quinto, pluribus in Jerusa- nemo tollet a vobis.
lem, ubi non crat Thomas. Ergo ctiam Ad secundumdiccndum, quod Christus
videtur quod et aliis diebus ante suam non ideo non conversabatur
contiiiue
ascensionem ad minus pluries debuerit cum quia rcputaret se alibi
discipulis,
apparere. convenientius esse; sed quia discipulis
4. Praeterea, Dominus ante passionem instrucndis convenicntius judicabat, si
eis dixcrat, Matth., xxvi, 32 Postquam :
non continue conversaretur cum eis,
resurrexero prsecedam vos in Galiieam
, ;
ratione pra^dicta. Incognitum autem
quod etiam angelus et ipsemet Doininus est quibus intermedio tem-
in locis
post resurrectionem mulieribus dixit ;
porc corporaliter esset, cum hoc Scrip-
et tamen antea in Jerusalem ab eis visus tura non tradat, et iii omui loco sit do-
est, et ipso die resurrectionis, ul dictum minafio ejus.
est, et etiam die octavo, ut legitur Joan., Adtertium dicendum, quod ideo prima
XX. Non ergo vidctur quod convenienti die frc([uciitius apparuit, (piia per plura
modo post resurrectioncm cum discipulis iiidicia crant adnioucndi, ut a principio
fucrit conversalus. fidcm resurrcctioiiis recipercut postquam ;

Sed contra est quod Joan., xxvi, 29, autem jam eam receperant, non oporte-
dicitur (juod post dies octo Christus disci- bat eos jam ccrtificatostam frc(iucntil)us
puhs ajtparuit. Non ergo coutinuc conver- apparitionibus iiistrui. Uudc in l!vaugelio
saliiitui' cuni cis. (juod post primum dicm eis
iioii lcgiliir
Hcspondco dicendum, quod circa ri;- apparuerit, nisi quinijuios. Ut enim Au-

' l»aiin. adtlil : « (Usripulis. »

 ,;

OU.EST. LV, ART. TIT ET lY. 28.0

gusthiiis dicit in lib. ill De cotisensu Est autem verior solutio, quod prius
Evang., cap. nlt., coi. 1^13, t. 3, post in Jerusalem latitantibus semel aut bis
primas quinque apparitioncs sexto eis visus est, ad eoriim consolationem in ;

apparuit, ubi vidit eum Thomas scpti- : Galilaia vero non clam, aut semel, aut
mo, ad mare Tiberiadis in captione pis- bis sed cum multa potestate ostensio-
cinm; octavo, in monte GfJilca^, secun- nem sui fecit, prffibcns se eis viventem
dum Mattba^um; nono, quod dicit Mar- post passionem in signis multis, ut Lu-
cus, novissime recumhentilms, quia jam cas testatur in Actib., cap. i. Vel, sicut
non erant in terra, cum illo convivaturi dicitAuguslinus in lib. III De consensu
decimo, in ipso die ascensionis, non jam Evang., cap. ult., § 86, col. 1216, t. 3,
in tcrra, sed elevatus in nube, cum in « quod ab angelo et Domino dictum est,

caelum ascenderet. Sednonomnia scripta quod praecederet eos in Galilaeam, pro-

sunt, sicut Joannes fatetur. Crebra enim phetice accipiendum est. Galilaea namque
erat ejus cum eis conversatio priusquam interpretatur vel transmigratio vel reve-
ascendisset in cai^Ium et hoc ad conso- ; latio. Prius itaque ^ secundum transmi-
lationem ipsorum. Unde et I Cor., xv, 6, grationis sigiiiticationem intelligendum
dicitur quod visiis est plus quam quingen- occurrit quod Christi gratia de populo Ts-
tis fratrihus simul deinde visus est Jaco-
\ rael transmigratura erat ad gentes qui- ;

ho de quibus apparitionibus inEvange-

: bus apostoli praedicantes non crederentur,
lio non habetur mentio. nisi eis ipse Dominus viam in cordibus
Ad quartum dicendum, quod Chrysos- hominum praepararet ; et hoc intelligitur :

tomus exponens illud quod dicitur Matth. Prsecedet vos in Galilseam. Secundum il-
XXVI Postquam resurrexero, prsecedam
: lud autem quod Galilaea interpretatur re-
vos in Galilgeam, Hom.Lxxxu in Matth., velatio, non jam in forma servi intelligen-
§ 2, col. 140, t. 13 : « Non, » inquit, dum est, sed in illa in qua cequalis est
« in longinquam quamdam regionem ut Patri, quam
promisit dilectoribus suis;
eis appareat, vadit, sed in ipsa gente, et et illuc praecessit,unde ad nos veniens
I in ipsis fere regionibus in quibus cumeo non recessit, et quo nos praecedens noii
plurimum fuerant conversati ut et Iiinc ; deseruit. »
crederent, quoniam qui crucifixus est,
ipse est et qui resurrexit. » Propter hoc
CoNCLUsio. —
Non debuit Cliristus postquam
suiTexit a mortuis, diu cum discipulis suis con-
etiam in Galilseam se ire dicit, ut a ti- versari, ne ad vitam rediisse mortalom putarc-
more Juda^orum liberarentur. Sic ergo, tui' :sed aliquanto tempore, ut se vere resur-
rexisse ostenderet.
ut Ambrosius dicit Super Luc, § ultim.,
col. 1944,
t. 2 « : Dominus mandaverat
discipulis ut in Galilaea eum viderent; ARTICULUS TV.
sed iUis metu intra conclave residentibus,
Utrum Christus dehuerit discipulis in alia
ipse primum se obtulit, )> nec hoc est
effigie apparere.
promissi transgressio, sed potius festi-
nata ex benignitate impletio; « postea Ad quartum proceditur. 1 Videtur
sic .

vero, confirmatis animis, illos Galilaeam quod Christus iion debuerit discipulis in
petiisse. » alia effigie apparere. Non enim potest
Vel nihil obstat si dicamus pauciores apparere secundum veritatem, nisi quod
intra conclave, et complures in monte est, Sed in Christo non fuit nisi una effi-
fuisse. Ut enim Eusebius dicit, in Cat. gies. Si ergo Christus in alia effigie ap-
S. Th. sup. illud Lucae, ult. Stetit in : paruit, non fuit apparitio vera, sed licta :

medio, etc, « duo Evangelistse, scilicef quod est inconveniens quia, ut Au- ;

Lucas et Joannes, solis undecim, hunc gustinus dicit in lib. LXXXTTT Quaest.,
scribunt apparuisse in Jerusalem ca^teri ; qu. XIV, col. 14, t. 6, « si fallit Christus,
vero duo in Galilseam properare non so- veritas non est; est autem veritas Chris-
lis undecim, sed universis discipulis et tus. » Ergo videtur quod Christus non de-
fratribus dixerunt angelum et salvatorem buerit discipulis in aha effigie apparere.
jussisse; de quibus et Paulus meminit 2. Praeterea, nihil potest in alia effigie
dicens Deinde apparuit plusquam quin-
: apparere quam habeat, nisi oculi intuen-
gentis fratribus simul. » tium ahquibuspraestigiis detineantur. Hu-

* Deest in Parm. « namque interpretatur vel

: tur autem : « In Galilaea enim secundum tvans-
transmigratio vel revelatio. t*rius itaque. » Habe- migrationis etc, »
 , ;

280 SIJMMA TIIEOLOfiirA.

jiismodi autcm prrrstig-ia ciim fiant magi- nostrarcferturadaliquamsignificationcm,
cis artibus, non convcniunt Christo, sc- non cst mcndaciuin, scd aliqua figura ve-
cundum illud II ad Corinth., vi, -15 : Quse ritatis, alioquin omnia quaR a sapientibus
conventio Christi a.d Belial?.Ergo vidctur et saiictis viris, vel etiam ab ipso Domino
quod non dcbuerit in aha clTigic apparcrc. figuratc dicta sunt, mcndacia dcjiutabun-
3. Praitcrca, sicutpcr sacram Scriptu- tiir, quia sccundum usilatum intcllcctum
ram nostra fidcs ccrtificatur, ita discipuli non subsistit vcritas talibus dictis. Sicut
certificati sunt de fide resurrectionis per mitem dicta, ita etiam facta finguntur
Christi apparitiones. Sed, sicut Aug-usti- sine mendacio, ad ali([iiam rem signifi-
nus dicit in Epistola xxviii ad Ilieroni/-
' candam. » Et ita factum est hic, ut dic-
mum, cap. iii, col. 112, t. 2, si vel unum tum est.
mendacium in sacra Scriptura recipiatur, Ad secundum dicendum, quod, sicuf
infirmabiturtotasacra^ Scripturae auctori- Augustinus dicit in lib, III De ctmsensu
tas. Ergo si vel in una apparitionc Chris- Evanrj., cap. xxv, § 72, col. 1200, t. 3,
tus discipuHs apparuit alitcr quam essef, ((Dominus potcrat transformarc carnem
infirmabitur quidquid discipuli post re- suam, ut alia revera esset effigies ab iUa
surrectionem viderunt in Christo, quod qiiam solebant intucri (iuandoquidcm et ;

est inconvcniens. Non ergo debuit in aha antc passioiiem suam transformatus est
effigie apparere. in monte, ut facics ejus claresceret, sicut
Sed contra est quod dicitur Marci, sol. Sed non ita nunc factum est. Non au-
ult., 12 ; Post hsec duohus ex eis ambulan- tem incongruenter accipimus, hoc impe-
tibus ostensus est hi alia efficjie euntibus i?i dimentum in ociilis corum a Satana fac-
villam. tumfuissenc agnosccrctur Jesus. » Unde
Respondeo dicendum, quod, sicut dic- Luc, ult., 10, dicitur quod oculi eorum
tum manifestanda
est, resurrectio Christi tenehantur, ne eum agnoscerent.
fuit hominibus permodum quo eis divina Ad tertium dicendum quod ratio illa
revclantur. Innotcscunt autem divina lio- sequeretur, si ab aliena^ cffigiei aspectu
minibus diversimodc, secundum quod non fuisscnt reducti ad vere videndum
diversimode sunt aflecti. Nam illi qui Christi effigicm. Sicut enim Augustinus
liabent mentem beiie dispositam, secun- dicit, III De cons. Evanrj., § 72, col. 1200,
dum vcritatem divina pcrcipiunt; illiau- t. 3, a Christo facta cst p(M'missio, » ut
((

tem qui non habent meiitcm bcne dispo- scilicet praulicto modo
corum tene-
oculi
sitam, divina pcrcipiunt ciim quadam rentur, (( usque ad sacramentum panis
confusionc dubietatis vcl erroris : onima- ut unitate corporis ejus participata, re-
lis e)iim homo non percipit ea quse simt moveri intcUigatur impcdimcntum ini-
Spiritus Dei, ut dicitur I ad Corinth., ii, mici, ut Christus possit agnosci. » Undc
14. Et idco Cliristus quil^usdam ad crcden- ibidcm subditur quod aperti sunt oculi ((

dum dispositis post resurrectionem ap- eorum, et cognovcrunt eiim; non quod
paruit iii sua effigio, illis aiitcm in alia ante clausis oculis ambularent sed in- :

effigie apparuit, qiii jam vidcliantur circa erat aliquid quo nonsincrcnturagnoscere
fidem tepescere; undc dicebant, Luca^ quod vidcbant » quod scilicet caligo et
;

ult., 21Nos autem sperahamus quia

: aliquis humor efficcre solet.
redempturus Israel. IJnde Crc-
ipse esset
goriiis dicit in Eomil. xxiii inEvanrp, § 1
CoiNCLUsio. —
Dehiiit Cliristus ad credendum
dispositis in propria i)ost rosurrectionom appa-
coL 1182, t. 2, quod « talcm se cxhiljiiit roio oftigio ; ca^toris autom minus dispositis efli-
eis in corpore, qualis erat in apud illos giom mutare pro varia illorum dispositione.
mciite : quia enim adhuc in cor- eorum
(Hl)us pcrcgrinus crat a fide, ire sc lon-
ARTICULUS V.
gius finxit, » scilicet ac si esset peregri-
nus. Utrum Christus vcritatem resurrectionis
Ad primum crgo diccndum, quod, sicut debuerit argumentis declarare.
Augustinus dicit in lib. II De cpuTstionib.
cvang., qua^st. ult., col. 1IU)2, t. 3, u noii A(l quintum sic proccditur. 1. Vidctur
omnc (piod fingimus mcndacium cst; scd quodCluistns vcrilal(Mnn»surrcctionisnon
quaiulo id fingimus qiiod nihil significat, dcbuerit argiimcntis declararc. Dicit enim
tunc cst nicndaciiim cum autcm fictio ; Ambrosius, lii). I l)c fide, ca[). xui, §81,

' Viilo oliani Ep. xi., c. iii, col. lo;;, t. 2.

 QU^.ST. LV, ART. Y 287

col. 570, Tollo ^ argiimcnta ubi fulcs

t. 3 : (( et prophetis de me, ut habctur Luc,
quaritiir. » Sod ('iroaresurvooti(^n(Mn Chri- ult., \\. Si autcmaccipiatur sccundomodo
sti quioritur fidcs. Non crgo liabont ibilo- argumcntum, sic dicitur Christus suam
cum argumcnia. rcsurrcctioncm argumcntis dcchu^asse,
2. Pra?terea, Grcgorius dicit//om27. xxvi iiiquautum per quacdam evidentia signa
in Evang., § 1, col. 1107, t. 2 Fidcs : (( se vere resurrexisse ostcndit. Uiide in
non habot moritum, ubi^ humana ratio Graeco, ubi nos habcmus in rnultis argii-
pra^betexpcrhnentum. » Scd ad Christum mentis, loco argumenti ponitur,tccmerion^
non pcrtincbat mcritum fidci cvacuare. quod est sigiium evidens ad probandum.
Ergo ad cum non pcrtinebat rcsurrectio- Quae ({uidem signa resurrcctionis Gliristus
nem pcr argumcnta confirmare. ostcndit discipulis proptor duo primo :

Praiterea, Clu'istus in mundum ve-

3. quidom quia non orant corda eoruin
nit, ut per eum homines bcatitudincm (lisposita ad lioc quod de facili fidem re-
adipiscantur, sccundum illud Joan., x, surrectionis acciperent. ipse dicit eis Unde
10 Ego veniut vitam Jiaheant ct abimdan-
: Luc, ult., 25 O stulti et tardi corde ad
:

tius Iiabeant. Scd pcr hujusmodi ostcn- credefulum ! et Marc, ult., lA, Exprobra-
siones argumcntorum videtur humanae vit illis incredulitatem eorum et duritiam
beatitudini impedimentum praistari di- ; cordis. Secundo ut per hujusmodi signa
eitur enim Joan., xx, 29; Beati qui non eis ostensa efficacius eorum testimonium
viderunt et crediderunt. Ergo vidctur rcdderetur, secuiidum ihud I Joan., i :

quod Christus non debuerit pcr ahqua ar- Quod vidimus, et audivimus, et manus
gumenta rcsurrectionem suam manifes- nostrss contrectaveriint..., hoc testamur.
tare. Ad primum crgo dicendum, quod Am-
Scd contra cst quod dicitur Act., i, 3, brosius ibi lo(|uitur de argumentis se-
quod apparuit discipuhs Christus/»er dies cundum rationcm humanam procedenti-
quadraginta in multis argumentis, loquens bus : quae invalida suiit ad ea quae sunt
deregno Dei. fidei ostendenda, sicut ostensum cst.
Respondco diccndum, quod argumen- Ad secundum dicendum, quod meritum
tum dicitur duplicitor. Quaiidoque dicitur fidei est ex hoc quod homo ex mandato
argumcntum qua^cumque ratio rei dubiae Dei credit quod non vidct. Undc illa sola
faciensfidem; quandoque autem dicitur ar- ratio meritum cxcludit, quae facit videri
gumentum aliquod sensibilc signum quod per scientiam id quod credendum propo-
inducitur ad aUcujus veritatis manifosta- nitur; dcmonstrativa.
et talis est ratio
tionem sicut etiam Aristoteles in libris
: Hujusmodi autcm rationos Christus non
suis aliquando utitur nomine argumenti, induxit ad resurrectionem suam decla-
ut hb De rhetorica ad A lex. cap xiv et xv.
. , . randam.
Primo igitur modo accipiendo argumen- Ad tertium dicendum, quod, sicut
tum, Christus non probavit discipulis suam dictum est, meritum beatitudinis, quod
resurrectionem per argumcnta, quia ta causat fidcs, non totaliter oxcluditur,
lis probatio argumentativa processisset nisi homo nollet credcre nisi ea
ex ahquibus principiis, quae si non es- quae vidct. Sed quod aliquis ea quae
sent nota discipuhs, nihil per ca eis ma- non videt crcdat pcr aliqua signa visa,
nifcstaretur, quia ex ignotis non polest non totahter fidcm cvacuat, nec meritum
aliquid fieri notum si autem essent eis ; ejus; sicut et Thomas cui dictum est,
nota, non transcenderent rationem huma- Joan., XX, 29 Quiavidisti me, credidisti,
:

nam, et ita non essent efficacia ad fidcm. aliud vidit, et ahud credidit vidit vulnera, ;

resurrcctionis adstrucndam, qu£B ratio- et credidit Deum. Est autem perfectioris

nem riumanam excedit; oportet enim fidei qui non requirit hujusmodi auxiha
principia ex codem geiiere assumi, ut di- ad credendum. Unde ad argumentum
citur in I Poster., text. 20. Probavit au- defectus fidci in quibusdam Dominus
tem eis rcsurrectionem suam per aucto- dicit Joan., iv, 48 : Nisi signa et prodigia
ritatem sacraj Scripturae, quae cst fidei videritis, non creditis. Et sccundum hoc
fundamentum, cum dixit Oportetimpleri : potest intclligi quod illi qui sunt tam
omnia qux scripta sunt in lege, et psalmis. prompti animi ut credant Deo, etiam

* (( Aufer. » Migne. tior, ccrtior, non (juse dubiam dumtaxat fidcm

^ (( Cui. » Migrie. facit. Probabile inventimi adfaciendamfidem,»
((

3 Tex[x-^piov, idestconjectura, sed firraior, evidcn- diceret TuUius, in Partitionib. Orat., n. 6. Parm.
 :

288 SUMMA THEOLOGICA.

signis non visis, sint l)cati per compara- poris praecipua videtur esse claritas quam ;

tionem ad illos qui non credunt nisi talia tamen in resurrectione nuUo argumento
videant. ostendit. Ergo videtur quod insufficien-
tia fuerint illa argumenta ad manifestan-
CoNCLUSio. — Christus non probavit resurroc-
tioncm suam pcr cvidentia discipulisargumcnta, dam qualitatem resurrectionis (^hristi.
sed sacree Scriptura; tcstirnonio (^untcntus fuit : 5. Praeterea, angeli in testes resurrcc-
probavit autem secundum quaidam evidcntia si- tionis inducti ex ista dissonantia Evan-
gna, se vere a mortuis rcsurrexisse.
gelistarum insufficientes videntur. Nam
apud Matthaeum angelus super lapidem
revolutum, apud Marcum vero intus an-
ARTICULUS VI.
gelus describitur visus a mulieribus
Utnim argnmenta qiiee Christus inchtxit, ingressis monumentum; et rursus ab
sufficienter manifestaverint re&urrec- istis unus, a Joanne, cap. xx, duo seden-

tionem ejus. tes; a Luca vero, cap. xxiv, duo stantes

Ad sextum sic proceditur. 1. Yidctur
quod argumenta quae Ghristus induxit,
non sufficienter manifestaverint veri-
tatem resurrectionis cjus. Niliil enim
ostenditGhristus discipuhs post resurrec-
tionem quod etiam angeli hominibus
apparentes vel non ostcndcrint, vel os-
tendere non potuerint nam ang-eli fre-
: sive signo; et utraque manifestatio iii
quenter in humana effigie se hominibus
ostenderunt, et cum eis loquebantur, et
conversabantur, et comedebant, ac si
essenthomines veri, sicutpatet Gen. xviii
de angeUs quos Abraham suscepit hos-
pitio; et inlib. Tobiae de angelo qui eum
duxit et reduxit. Et tamen angeU
describuntur. Inconvcnientia ergo videii-
tur testimonia resurrectionis.
Sed contra est quod Christus qui est,
Dei sapientia, suaviter ct convenienter
disponitomnia, ut dicitur Sap., viii.
Respondeo dicendum, quod Christus
resurrectionem suam dupliciter manifes-
tavit; sciUcet testimonio et argumento,
suo genere fuit sufficiens. Est enimusus
diipUci testimonio ad manifestandam
suam rcsurrectionem discipulis, quorum
, neutrum potest refeUi : quorum primum
est testimonium angelorum, qui mulic-
ribus resurrectionem annuntiaverunt. ut
noii patetperomnes evangelistas aliudautem ;

habent veracorpora naturaliter sibi unita, cst testimonium Scripturarum,quas ipse

quod requiritur ad resurrectionem. Non proposuit ad ostensionem suae resurrec-
ergo signa quaR Christus discipuUs exhi- tionis, ut dicitur Luc, ult. Argumenta
buit fuerunt sufficicntia ad resurrectio- etiam fuerunt sufficientia ad ostendendam
nem ejus manifcstandam. veram resurrectionem, et gloriosam.
2. Pru3terea, Christus resurrcxitresur- Quod autem fuerit vera resurrectio,
rectionc gloriosa, id est habens simul ostendit uiio modo ex parte corporis;
humanam naturam cum gloria. Sed circaquod tria ostendit primo quidem :

quaedam Christus ostendit discipuUs qiiae quod esset corpus verum etsolidum, non
videnturcsse contraria naturao humana^ corpus phantasticum vel rarum, sicut
sicut quod ab ocuUs eorum evanuit, et est aer. Et hoc ostendit per hoc quod
quod adeosjanuis clausis intravit; quae- corpus suum palpabile pra'buit ; unde
dam autcm videntur cssecontraria gloriaR, ipse dicit Luc, ult., 39 : Palpate et vi-
pula quod manducavit et bil)it, et quod dete, (piia spiritus non
carnem et ossa
habuit vulnerum cicatriccs. Ergo vi- hahet, sicut me ludetis ludiere. Secundo.
delur quod illa argumenta non fuerint ostendit quod esset corpus humaniim,
sufficicntia neque convenientia ad fidem ostendendo eis veram effigiem, quani
resurrcctionis ostendendam. oculis intuerentur. Tcrtio, ostendit cis
3. Praiterea, corjjus Christi noii erat quodesset ideiii numero corpusquod prius
talepost resurrectionem, ut tangi dcberct habuerat, ostendendo eis vulnerum cica-
ab homiiie mortali unde ot ipse dixit
; trices unde, ul lcgitur Luc, ult., 39,
;

Magdalenae, Joan., xx, 17 Noli me : dixit eis Videte manus nwas et pedes
:

taiKjere ;nondum enim ascendi ad Vatrem meos, quia er/o ipse sum.
meum non : ergo fuit conveniens quod Alio modo osteiidit eis veritatem sua^
ad manifestandam veritatcm resurrectio- resurrectionis ex parte animap iterato
nis sua» seipsum discipulis palpandum cori)ori unita\ Et hoc oslcndit per opora
exhibcrcl. triplicis vita* prinio quidcin pcr opns
:

4. PraMcrea, interdotes glorificati cor- vila' nulritiva' in hoc quod cum discipuUs
 ;

OU^EST. LV, ART. VI. m)

maiiducavit ct bibit, iit log-iturLuc., ult. surgcntiumauferctur. » Unde, sicutBcda
Secuudo, per opera vit;e seusitivae in boc dicitI?i XXIV Luc, v 41, col. 031, t. 3,

quod discipubs ad iuterrogata rcspoude- (( Cliristus manducavit potestate, non

bat, et praisentes sahitabat; quod ostcn- neccssitatc. »

debat se et videre et audire. Tcrtio, pcr Ad secundum dicendum, quod, sicut

opcra vita^, intellectiva? in hoc quod cum dictum cst, argumenta quaedam induce-
eo loquebantur et de Scripturis dissere- baiitur a Cliristo ad probandum verita-
bant. Et ne quid deesset ad pcrfectionem tcm humanae naturae, quaedam vero ad
manifestationis, ostendit etiam se habere probandam gloriam rcsurgentis. Conditio
diviuam uaturam per miracuhim, quod autcm natursc humana% sccundum quod
fecit in piscibus capiendis, .et ulterius in se consideratur, quantum scilicet ad
per hoc quod eis videntibus ascendit in statum praesentcm, contrariatur condi-
csehim : quia, ut dicitur Joan., ni, 13, tioni gloriae, secundum illud I ad Cor.,
nemo ascendit in cselum^ nisi qui descendit XV, 43 : Seminatur in infirmitate, surget
de cselo^ Filius hominis, quiestincxlo. in virtute. Et idco ca quae inducuntur ad
Gloriam etiam suae resurrectionis os- ostendendam conditionem gloriae, viden-
tendit discipuhs per hoc quod ad eos ja- tur habere contrarietatem ad naturam,
nuis clausis intravit; secundum enim non simpliciter, sed secundum statum
quod Gregorius dicit in Hom. xxvi in Evan- praescntem, ct econvcrso. Unde Gregorius
gel., § \, coL 1198, t. 2, « palpandam car- dicit in Hom. xxvi in Evang.,% 1, col.
ncmDominus prsebuit, quam januis clau- 1198, t. 2, quod duo mira, et juxta hu-
((

sis introduxit, ut esse post resurrectio- manam rationem sibi valdc contraria Do-
nem ostenderet corpus suum et ejusdem minus ostcudit, dum postrcsurrcctionem
naturse et aherius gioriee. » Similitcr corpus suum et incorruptibile, et tamen
ctiam ad proprietatem gloriee pertinebat, palpabile demonstravit. »
quod subito ab oculis eorum evanuit, ut Ad tertium dicendum, quod, sicut Au-
dicitur Luc, uh., quia per hoc ostende- gustinus dicit, Super Joan., tract. cxxi,
batur quod in potestatc ejus erat videri § 3, col. 1957, t. 3, hoc quod Dominus ((

et non videri quod pcrtinct ad conditio-

;
dixit Noli me tangerc, nondum enim as-
:

nemcorporisgloriosi,ut supra dictumcst. cendi ad Patrem meum, sic dictum est

Ad primum crgo dicendum, quod, h-
cet singula argumentorum non sufflcc-
rent ad manifestandam * Cliristi resurrcc-
tionem^ tamen omnia simul acccpta per-
fecte Christi rcsurrcctioncm manifestant,
maximc proptcr Scripturae tcstimonium,
et angelorum dicta, ct ctiam ipsius
Christi assertionem miracuhs confirma-
tam. Angch autem apparentes non asse-
rebant se homines esse, sicut asseruit
Cluistus verc se homiuem esse. Et tameu
aliter Christus manducavit, ct ahtcr an-
geh. Nam quia corpora ab angehs as-
ut in illa fcmina figuraretur Ecclesia dc
gentibus quae in Christum non credidit,
nisi cum asccndisset ad Patrcm. Aut sic
iiise credi voluit Jesus, hoc est, sic se
spiritualitcr tangi, quod ipsc et Pater
unum sunt; ejus quippc intimis scnsibus
quodammodo asccudit ad Patrem, qui sic
in co profecerit, ut Patri agnoscat aequa-
Icm. Haec autcm carnalitcr adhuc in eum
crcdebat, quae sicut hominem flebat. »
Quod autem Maria alibi lcgitur Christum
tetigisse, quando simul cum aliis mulieri-
bus accessit, ettcnuitpedes ejus, quaes- ((

sumpta non erant corpora viva, vel ani-
mata, nou erat vera comcstio, hcet esset
vcra cibi contritio, et trajectio iii inte-
riorcm partcm corporis assumpti; uiide
et angelus dixit Tobiae, xii, 18: Cwn es-
sem vobiscum videbar quidem vobis-
cum monducare et bibere sed ego cibo ; et ante passionem, et prae gaudio nihil
invisibili utor. Sed quia corpus Christi
vere fuit animatum, vcra fuit ejus comes-
tio. Ut enim Augustinus dicit iii XIII Be
tioncm non facit, » ut Severianus ^ dicit
((siquidem illudde figura est, hoc de sexu
illud de divina gratia, hoc de humana na-
tura. » Vel sicutChrys. dicit, Hom. lxxxvi
in Joan., § 2, col. 400, t. 14, volebat haec
mulieradhuc cum Christo convcrsari sicut
magnum cogitabat, quamvis caro Christi
nulto melior facta fuerit resurgendo. Et
ideo dixit Nondum ascendi ad Patrem
:

civit.Dei, cap. xxii, col. 393, t. 7, « non meum quasi

;
dicat Non aestimcs mc jam
:

potcstas, scd egestasedeudicorporibusrc- terrenam vitam agere quod enim ;

in terris

* Parm. addit perfecte, »

: (( LXXVI, COl. \{{\.
5 Legitur apud Petrum Chrysologum in Serm.
V. 19
 .

200 SUMMA TIIKOLOGICA.

me vides, hoc est quia nondum ascendi ad

Patrem mcum, sed in promptu est quod QU^STIO LVI.
asccndam. » Unde subditur: Ascendo ad
Patrcm meum, et Patrem vestriim. DE RESURRECTIONIS CHRISTI
Ad quartum diccndum, quod sicut Au- CAUSALITATE.
gustinus dicit in Dialogo ad Orosium,
^

qu. XIV, col. 738, t. G, « clarificata carne (In duos articulos divisa.)
Dominus rcsurrexit sed noluit in ca cla-
;

rificatione discipulis suis apparcre; quia Deinde considerandum est de causa-

non possent oculis suis talcm claritatem litate resurrcctionis Christi ; et circa hoc
perspicere. Si enim antcquam morirctur qua^runtur duo : 1" utrum resurrectio
pro nobis, et resurg-eret, quando trans- Christi sit causa nostr» resurrectionis ;

figuratus est in monto, discipuli sui cum 2° utrum resurrectio Christi sit causa
videre non potuerunt quanto magis glo-
;
nostrae justificationis.
rificata carne Domini eam viderc non po-
tuerunt. » Est etiam considerandum ARTICULUS PRIMUS.
quod post resurrectionem Dominus boc
pra^^cipue volebat ostendere quod idem Utrum resurrectio Christi sit causa
ipse esset qui mortuus fuerat; quod resurrectionis corporum
multum potcrat impedire, si eis sui cor-
poris claritatem ostenderet nam immu-
: Ad primum Videtur
sic proceditur. i.
tatio quae fit secundum aspectum, maxi- quod resurrectio Christi non sit causa
me ostendit diversitatem ejus quod vide- resurrectionis corporum. Posita enim
tur quia sensibiba communia, inter quae
;
causa sufficienti, neccsse est cfTectum
estunum etmulta, vel idem et diversum, poni. Sicrgo resurrectio Christi estcausa
maxime dijudicat visus. Sed antepassio- sufficiensresurrectionis corporum, statim
nem, ne infirmitatem passionis ejus dis- eo resurgente omnes mortui resurgere
cipuli despicerent, intendebat Christus debuerunt.
eis gloriam majestatis sute ostenderc, causa resurrectionis mor-
2. Proeterca,
quam maximc demonstrat claritas cor- tuorum divina justitia, ut scilicet
est
poris. Et ideo anto passioncm gloriam corpora simul praemientur vel puniantur
sua^n demonstravit discipulis per clarita- cum animabus, sicut communicaverunt
tem, post resurrcctionem autemper alia in mcrito vel peccato, utdicit Dionysius',
indicia. VII Deeccles. /iie)'arc/i.,§2, col. 534, 1. 1, et
Ad quintumdicendum, quod, sicut Au- etiam Damascenus in IV lib. Ort/i. fuL,

gustinus dicitinlib. \\{ De consensu Evan-
gel., cap. xxiv, col. 1200, t. 3, « possumus
intclhgere unumangclum visum amulic-
ribus, sccundum Mattha^.um ct Marcum,
ut eas ingressas in monumcntum accipia-
mus, in aliquodscilicetspatium, quod erat
aliquamaccria communitum, atquc ibivi-
disse angclum scdentcm supra lapidcm
revohitum a monumento, sicut dicit Mat-
tlia'us : utliocsit, sedentemadextris,quod
dicit I\Iarcus; dcindc dum introspicercnt
h)cum, inquo jacucratcorpus Domini,vi-
cap.xxvii, col. 1219, t. 1. Sed justitiamDei
necesse esset impleri, etiamsi Christus
non resurrexisset. Ergo etiam Christo
non rcsurgente, mortui resurgerent. Non
ergo resurrectio Christi est causa resur-
rectionis corporum.
3. Praeterea, si resurrectio Christi sit
causa resurrectionis corporum, aut cssct
causa exemplaris, aut causa efTectiva,
aut meritoria. Scd non est causa cxem-
plaris,quiarcsurrcotioncmcorporuml)eus
operabitur, sccundum illud Joan., v, 21 :

sos ab cis aliosduos angclos, primo qui-
dem sedentes, » ut dicit Joannes, « etpos-
tea eos surrcxisse, ut stantes vidercu-
tur, » ut dicit Lucas.
Pater suscitat mortuos; Deus autem non
indiget inspicerc ad aliquod exemplar
extra se. Similitcr ctiam non cst caiisa
cflcctiva quia efliciciis iion agit nisi pcr
:

contactum, vel spiritualcm vel corpora-

CoNCLUsio. —
Cliristus rcsurrcctionom suani
lem. Manifcstum cst autcm (juod resur-
lcstimoniis signisquo in suo gcncrc suitkicnti-
bus ostendit. nonhabct ((tntactnm corpo-
rcctio Cbristi
ralcm ad mortuos qiiircsurgcnt, proptcr

I
Cod. : « Augustinus cui dictum opus jam ' Parm. « ultim. cap.
: Cxlest. hierarch. »
ahjudicatiu'. » * Parm. addit « sicul. : »
 QITJRST. LVI, ART. I. 291

distantiam tcmporis ct loci similitor ; dictnm est, resnrrectio Christi cst causa
etiam ncc contactum spiritnalcm, (pii nostra; resnrrectionis per virtutcm Vcrlji
cst pcr fidem ct cliaritatcm, (|nia ctiam uniti qnod ([uidcm operatur sccundum
;

infidelcs ct pcccatorcs rcsnrg-ent. Nctpie vohintatcm. Et ideo non oportct quod

etiam est cansa meritoria, qnia Chri- statim sccjuatnr cfrectns, scd sccundum
stns resnrgens, jam non erat viator, dispositionem Vcrhi Dci, ut scilicet primo
et itanon eratin statumercndi ctitanullo ; conformcmnrClnnstopatienti et morienti
modo rcsnrrcctio (^hristi videtnr csso in hac vita passibiii ct mortali dcinde ;

causa nostra; rcsnrrectionis. pcrveniamus adparticipandum ^ simiUtu-

4. Prffiterea, cnm mors sitprivatio vitae, dinem resurrcctionis ^
nihilvideturesse aliud destrueremortcm, Ad secundum dicendum, quod justitia
quam rcduccre vitam; qnod perlinet ad Dei est causa prima rcsurrectionis nos-
resurrcctioncm. Sed Christus moriendo tra^; resurrectio autem Christi est causa
mortem nostram destruxit. Ergo mors secnndaria, et quasi instrnmentalis. Licet
Christi est causa nostrse resurrectionis. autem virtns principalis agentis non de-
Non ergo cjns rcsurrectio. tcrminetur ad hoc instrnmentum deter-
Scd contra cst qnod super illud I ad minatc, tamen ex quo pcr hoc instru-
Corinth., xv SiChrutus prsedkatur quod
: mentum operatur, instrnmentnm illud
remrrexit a mortuis, etc, dicit Glossa est causa efficiens. Sic ergo divina jns-
interl. « Qni est causa efficiens resnr-
: titia, quantnm est de se, non est obligata
rectionis nostrse. » ad resurrectionem nostram causandam
Respondeo dicendum, quod « illud per resurrectionem Christi potuit enim ;

quod est primum in quolihet genere, est alio modo nos Deus liberare quam per
cansa omnium
qnae sunt post » ut ,
Christi passionem et resurrectionem, ut
dicitur in II Metap/i., text. 4. Primum an- supra dictum est. Ex quo tamen decrevit
tem in genere veraj resnrrectionis fnit hoc modo nos liberare, manifestnm est
resnrrectio Christi, sicut ex snpra dictis quod resurrcctio Christi est causa nostrse
patet. Unde oportet quod resnrrectio resurrectionis.
Christi sit cansa nostrffi resurrectionis ;
Ad tertium dicendum, quod resnrrectio
et hoc est qnod Apostolus dicit I ad Co- Christi non cst, proprie loquendo, causa
rinth.,xv, 20 Christus resurrexit amor-
: meritoria nostrse resurrectionis, sed est
tuis primitiae dormientium : quoniam causa efficiens et exemplaris. Efficiens
quidemper hominem mors^ etper hominem quidem, inqnantnm humanitas Christi,
resurrectio mortuorum. Et hoc rationabili- secundum qnam resurrexit, est qnodam-
ter nam principinm humanee vivifica-
: modo instrnmentnm divinitatis ipsius, et
tionis est Verhnm Dei, de quo dicitur in operaturin virtute ejus, ntdictumest. Et
psal. XXXV, 10 Apud
fons vitse
: te est : ideo sicnt alia qnse Christus in sua hnma-
unde et ipse dicit Joan. v, 21 Sicut Pater , : nitate fecit vel passus est, ex virtnte
suscitatmortuosetvivificat, sicet Filius quos divinitatis ejus sunt nohis salutaria, ut
vidt vivificat. Hahet autem hoc naturalis supra dictum est ita et resurrectio
;

ordo rerum divinitus institutus, nt qnse- Christi est causa efficiens nostrse resnr-
lihet causa primo operetnr in id quod rectionis virtute divina, cujus proprium
est sibi propinqnius, etper illndoperetnr estmortnosvivificare qnse qnidemvirtus;

in alia magis remota; sicut ignis primo prsesentialiter attingit omnia loca et tem-
calefacit aerem sihipropinqnum, perqucm pora et talis contactus virtualis sufficit
;

calcfacit corpora distantia et ipse Deus ; ad rationem hnjus efficientise. Et ° quia,

primo illnminat snbstantias sihi magis ut dictum est, primordialis cansa rcsur-
propiufxuas, per quas illnminat magis rectionis hnmanse est divina justitia, ex
remotas, nt Dionysius dicit, cap. x Caslest. qua Christus habet potestatem jndicium
hierarch., § 1, col. 271, t. l.Et ideo Ver- facere, inquantum Fihns hominis est;
bum Dei primovitam immortalem
tribuit virtus effectiva resurrectionis cjns se
corpori sibi unito, et pcr
naturaliter extendit non sohim ad honos, sed ctiam
ipsum operatur resurrectionem in omni- ad malos, qni sunt cjus judicio subjecti.
bus aliis. Sicut autem resurrectio corporis Christi,
Adprimum ergo dicendum, quod, sicut ex eo quod corpns illud est personaliter

* Ita cum Mss. Tarrac. Alcan. ct Paris. edit. ' Parm. addit. : « ipsius. »
passim. Al. : « ad percipiendum. » 3 Parm. : « et ideo. »
 292 SUMMA THEOLOrxICA.
Ycrbo uiiitum, est prima tempore, ita 2. Praeterea, corpus non agit in spiri-
etiam est prima dignitate ct perfectione, tum. Sed resurrectio Christi pertinet ad
ut dicit Glossa interl., I adCorintli., xv, corpus ejus, quod cecidit pcr mortcm.
sup. illud Prirnitide Christns. Semper
: Ergo rcsurrectio Christi non est causa
autcm id quod cst perfectissimum, est resurrectionis animarum.
exemplar ejus quod est mimis perfectnm 3. Prseterea, quia resurrectio Christi
secundum suum modum ct ideo resur- ; est causa resurrcctionis corporum, om-
rectio Christi est causa exemplaris nostra? iiium corpora resurgcnt, secundum illud
resurrectionis quod quidem necessarium
;
I ad Corinth., xv, 51 Omnes quidem re- :

est, non ex parte resuscitantis, qui non surgemus. Sed iion omnium animae re-
indiget excmplari, sed ex partc rcsusci- surgent, quia quidam ihunt in supplicium
tatorum, quos oportct illi resurrectioni xtcrnum, ut dicitur Matth., xxv, 46.
conformari, secundum illud Philip., iii, Ergo resurrectio Christi non est causa
21 Reformahit corpus humilitatis nostrx
: resurrectionis animarum.
confignratum corpori claritatis sux. Licet 4. Pra^terea, resurrectio animarum fit

autcm cfficientia resurrcctionis Christi se per remissionem peccatorum. Sed hoc

extendat ad resurrectionem tam bonorum factum est per Ciiristi passionem, secun-
quam malorum excmplaritas tamen ejus ; dum illud Apoc, i, 5 Lavit nos a pecca- :

se extendit proprie solum ad bonos, qui tis fiostris in sajiguine suo . Ergo resurrec-
sunt facti conformes fiUationis ipsius, ut tionis animarum magis est causa Christi
dicitur Rom., viii. passio quam cjus resurrectio.
Ad quartum dicendum, quod secundum Sed contra est quod Apostolus dicit
rationem efficicntiee, quse dependet ex Rom., IV, 25 Resurrexit ptropter justifica-
:

virtute divina, communiter tam mors tionem nostram, quajnihil aliud est quam
Christi quam etiam resurrectio, est causa resurrectio animarum et supcr illud ;

tam destructionis mortis quam repara- psal. xxix: Ad vesp^erum demorahitur

tionis vitffi sed secundum rationem exem-
; fletus, dicit Glossa quod « resurrectio
plaritatis mors Ghristi, per
recessit quam Christi est causa resurrectionis nostrae,
a vita mortah, destructionis cst causa et animae in praescnti et corporis in fu-
mortis nostrae resurrectio vcro cjus,; turo. »

per quam inchoavit vitam immortalem, Rcspondeo dicendum, quod, sicut dic-
estcausareparationis vitsenostrffi. Passio tumcst, resurrectioChristi agitin virtute
tamen Christi est insuper causa* merito- divinitatis quae quidcm se extendit non
;

ria, ut supradictumest. solum ad resurrcctionem corporum, sed

etiam ad resurrectioncm animarum a
CoNCLUsio. — CiimChfistus resuiTexei-it primi- Dco cnim est et quod anima vivit
;

per
omnium doruiicutium, ipsa ejus resiuTectio
lia",

causa est nostree resurrectionis. gratiam, et quod corpus vivit per ani-
mam. Et ideo resurrectio Christi habct
instrumcntaliter virtutem efTectivam, non
ARTICULUS II.
solum respectu resurrectionis corporum,
scd etiam respectu resurrcctionis anima-
Utrum resurrectio Christi sit causa
resurrectionis animarum. rum. Similitcr ctiam habet rationcm
excmplaritatis respcctu resurrectionis
Ad sccundum sic proccditur. 1. Vide- animarum, quia Clu'isto resurgenti debe-
tur quodresurrcctioChristi non sit causa musetiam secundum aiiimam conformari,
resurrcctionis animarum. Dicit enim Au- ?// .svc/// secundum Apostolum, Rom., vi,
gustiims Supcr Joan., tract. xxiii, § 6, 4, C hristus surrexit a mortuis perg/oriafn
col. 1586, t. 3,quod « corpora resurgunt Patris ; ita etfios ifi fwvitate vitae afnhule-
perdispensationcm humanam, sedanimae ffius; ct sicut ipse resurgens ex mortuis
rcsurgunt per sul)stantiam Dci. » Sed Jani fiofi ffiorititr, ita et iios existimcmus
resurrcctio Christi non pcrtinct ad sul)s- i\oi> ffiortuos esse peccato, iit itcrnm viva-
tantiam Dei, sed ad dispensationem hu- miis cum illo.
manam. Ergo resurrectioChristi, etsi sit Ad primum ergo dicendum, quod Au-
cansa resurrectionis corporum, non ta- gustinus dicit resurrcctioncm animarum
mcn vidtituresse causaresurrectionisani- fiori pcr Dci substantiam, quantuui ad
marum. particii)atioiicm : (piia scilicct jiartici-

^ lii l'arm. (l(M'st : (( causa. »


QU^ST. LVI, ART.
pando divinam bonitatem animac fmnt
bona3 et justae, non autem participando
quamcumquecrcaturam. Unde cumdixis-
set :Anima>. resurgunt per substantiam
((
Dei, subdit:
» Participatione enim l)ei
((
fit anima beata, non participatione animai
sanctaj. » Sed participando gloriam cor-
poris Gbristi, efficiuntur corpora nostra
gloriosa.
Ad secundum dicendum, quod efficien-
tia resurrectionis Christi pertingit ad
animas, non per propriam virtutem ip-
sius corporis resurgentis, sed per virtu-
tem divinitatis, cui personaliter unitur.
Adtertium dicendum, quod resurrectio
animarum pertinet ad meritum, quod
est efTectus justificationis
corporum ordinatur ad pcenam vel
i mium, quse sunt cfTectus judicantis. Ad
Christum autcm non pertinet justificare
omnes, sed judicare, et idco omnes re-
f suscitat sccundum corpus, sod non * sc-
cundum animam.
Ad quartum diccndum, quod in justi-
ficatione animarum duo concurrunt, sci-
hcct remissio culpae, et novitas vitee per
gratiam. Quantum ergo ad efficientiam,
qua? est pcr virtutcmdivinam, tam passio
Christi quam rcsurrectio cst causa justi-
ficationis quoad utrumquc. Sed quantum
ad exemplaritatem proprie passio et
mors Christi est causd remissionis cul-
pa3, per quam morimur peccato resur-
rcctio autcm Christi est causa nivitatis^
vitae, quae cst per gratiam, sivc justi-
tiam; etideo Apostohis dicit, iv, 25, quod
traditits est scihcct in mortem, propter
dclicta nostra, scilicet toUenda ct resur-
rexit propter justificationem nostram. Sed
passio Christi est ctiam mcritoria, ut
dictum est.
CoNCLUsio. — Cum resuiTectio Christiin virtute
divinitatis agat, non modo resurrectionis corpo-
rum, sed etiam animarum causa elfectiva et
exemplaris est.
QUyESTIO
DE ASCENSIONE
(In sex articulos divisa.)
Deinde considerandum est dc ascen-
sione Christi et circa hoc quaeruntur
; esse proportionatus locato. Christus au-
sex 1" utrum fucrit convenicns Christum
: tem per resurrcctioncm vitam immorta-
ascendere; 2" secundum quam naturam
Parm. addit : (( onnies.
;
11, ET QU/EST. LVH, AHT. T. 293
conveniat sibi ascensio utrum propria ;
3°
virtute ascenderit; utrum ascendcrit 4"
super omnes caelos corporeos; 5° utrum
ascenderit super omnes spirituales crea-
turas; 6" de effectu ascensionis.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum fuerit co7iveniens Christum
ascendere.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quod non fuerit convcniens Christum
ascendcre. Dicit cnim Philosophus in II
De Cxlo, tcxt. 6o ct 66, quod illa quae ((
optimo modo se habent, possidcnt suum
; sed resurrectio bonum sinc motu. » Sed Christus optime
prse- se habuit, quia et secundum divinam na-
turam est summum bonum,
humanam naturam cst summe glorifica-
ct secundum
tus. Ergo suum bonum habct sinc motu.
Sed asccnsio est quidam motus. Ergo non
fuitconvcnicns quod Cliristus asccnderet.
2. Praeterca, omnc quod movetur,
movetur proptcr aUquid mchus. Sed
Christo non fuit mclius csse in caelo quam
in tcrra nihil enim accrevit ci pcr hoc
;
quod fuit in caelo, neque quantum ad
animam, neque quantum ad corpus. Ergo
videtur quod Christus non debuerit in
caehim ascendere.
3. Praeterea,FiUusDci humanamnatu-
; ram assumpsit ad nostram salutem. Scd
magis fuisset sakitare hominibus quod
semper convcrsaretur nobiscum in terris
unde ipse dixit discipuUs suis, Luc, xvii,
22 Venient dtes, quando desideretisvidere
:
; vultum * Filii liominis^ et non videbitis.
Videtur ergo quod non fuerit conveniens
Christum ascendere in caelum.
4. Praeterea, sicut Gregorius dicit, XIV
Moral., cap. lvi, § 72, col. 1078, t. 1,
corpus Christi in nuUo mutatum fuit post
resurrcctionem. Sed non immediate post
resurrectionem ascendit in caelum, quia
ipse dicitpostresurrcctionem, Joan., xx,
17 :Nondum ascendi ad Patrem meum.
LVII.
Ergo videtur quod nec post quadraginta
CHRISTI. dies ascenderc debuerit.
Sed contra est quod Dominus dicit
Joan., XX, 17 Ascendo ad Patrem tneutn
:
et Patrem vestrum.
Respondeo dicendum, quodlocus dcbct
lcm ct incorruptibilem inchoavit. Locus
Parm. : (( nativitatis.
 ;,

294 SUMMA THEOLOGICA.

quo nos habitamus, cst locus credunt, ut Augustinus dicit Siiper Jonn.,
autcm in
gcncrationis ct cormptionis scd locus ;
tracf. xcv, § 2 et 3, col. 1871, t. 3 « Ipsa :

cailcstis cst locus incorruptionis. Et ideo quippe fldeliumcomparatio, infideliumest

vituperatio undc subdit Quia ad I'atrcm
non fuit convenicns quod Christus post
:
;

rcsurrcctioncm rcmancret in tcrris sed ;

vado, et jamnonvidct)itismc. Bcati cnim
convcnicns fuit quod asccnderet in cse- qui non vidcnt et crcdunt. Erit igitur vcs-
tra justitia qua mundus arguetur
de ,
lum. ,

Ad primum crgo dicendum, qUod illud quoniam in me, qucm non videbitis, credi- ;

optime sc habens, quod sine motu pos- tis. » Sccundo ad spei sublcvationem;
sidct suum l)onum, est ipse Deus, quia unde ipse dicit, Joan. xiv, 3 Si ahicro, et^
, :

prxparavero vobis locum, iterum veniam

* * itemm
est omnino immutabihs, secundum illud ut
et accipiam vos ad meipsum, ut uhi ef/ovenyj...
Malach., ni, 6 Ego dominus, et non
:
«""»
mutor. Oua>libet autem creatura cst mu- sum, et vos siiis. Pcr hoc cnim quod Chris- J^^»
tus humanam naturam assumptam m
'
-^

tabilis ahquo modo, ut patet per Augus-

tinum, Ylil Super Gen. ad lit., cap. xiv, cailo coUocavit, dedit nobis spcm illuc
col 384, t. 3. Et quia natura assumpta a perveniendi: Quia uhi fuerit corp)US,illuc
congregahuntur et aquilee ut dicitur
Fiho Dei rcmansit creatura, utpatetcxhis
,

Matth.', XXIV, 28. Undc ct Mich., ii, 13,

quse supra dicta sunt, non est inconvc-
dicitur Ascemlit pandens iter ante eos.
niens, si ci ahquis motus attribuatur. :

Ad secundum diccndum, quod pcr hoc Tertio ad erigcndum charitatis afTectum

quod Cliristus asccndit in cailum, nihil ei in ca^estia. Unde dicit Apostolus, Col., iii,
accrevit quantum ad ea quse sunt de 1 Quse sursum sunt quserite, uhi Chris-
:

tus est in dextera Dei sedens qux sursum

essentia gloris sive secundum corpus. ;

sivc secundum animam; tamcn accrcvit suntsapite, non quse super terram. m^mm
ei ahquid quantum ad dcccntiam, quod loci dicitur Matth., vi, 21, uhi est thesaurus

est adbcne esse gloriaj; non quod corpus tuus, ibi est et cor tuum. Et quia Spiritus
ejus ahquid aut perfectionis aut conser- sanctus est amor nos in ca^lestia rapiens,
vationis acquircret ex corporc ca^lcsti; ideo Dominus dicit discipulis, Joan., xyi,
enim
Expedit vohis ut ego vadam; si
scd solummodo propter quamdam dccen- 7 :

non abiero, Paracletus non veniet ad vos

tiam. Hoc autem aliquo modo pertinebat
ad ejus gloriam et de hac decentia gau-
;
siautem ahiero, mittam eumadvos; quod
dium quoddam habuit, non quidem quod exponens Augustinus Super Joan., tract.
xciv, § 4 et 5, col. 18G9, t. 3, dicit «
-\ou
tunc dc novo dc hoc gauderc inciperet,
:

quando in cselum asccndit, sed quia novo
modo de hoc gavisus est, sicut de re im-
plcta. Unde supcr iUud psal. xv Delecta-
tiones indextera tua usque ad finem, dicit
Glossa : « Delectatio et Isetitia erit milii
in concessu tuo, humanis obtulibus
tracto. n
Ad tcrtium diccndum, quod hcet
Cliristi fucrit
sentia corporalis
fldelibus per ascensionem, pra^sentia ta-
mcn divinitatis ipsius sempcr adcst fldcli-
bus, sccundum quod ipsc dicit Matlb.,
ult., 20Eccc ego vohiscuni sum onuiihus
:
potestis capere Spiritum, quamdiu sccuii-
dum carnem persistitis nossc Christum.
:
Christo autcm disccdcntc corporalitcr
non solum Spiritus sanctus, scd et Pater,
ihis aifuit spiritualitcr. »
et Fihus
sul)- Ad quartumdiccndum, (piodhcetChristo
resurgcnti in vitamimmortalemcongruc-
pra^- ret locus cadcstis, tamcn asccnsioncm
subtracta distulit, ut veritas rcsurrectionis compro-
baretur. Unde dicitur Act., i, 2, ({mnXpost
passioneni suam prxbuit seipsum yivum
discipulis inmultis argumentis,per diesqua-
draginta ubi dicit qu*damGlossa,o;-f^*«.,
;

diehus usque act consumnuitionem sxculi. col. 426, t. 2 « quod, ipiia per (iiiadra-

Oui enim « ascendit in coelos, non dcserit ginta horas mortuus fucrat, quadragiiila
adoptatos, n ut Lco papa dicit, Serm. ii de dicbus sc vivcrc coiilirmat vcl [tcr qua- ;

resurrect., cap. iii, col. 392, t. 1. Scd ipsa (Iraginta dics typus pra^scntis saHnih quo
asccnsio Christi in cadum, qua corporalcm Cliristus in Ecclcsia convcrsatur, potesl
constat cx (jua-
homo
suam praesentiain nol)is substraxit, magis iutclligi; vcl (|uia

fuit utilisnobis quam pra'scntia corporalis luor (dcmculis, cnuhtur contra transgros-
fuisscitpriuio (|uidcm proplcr (idci aug-
:
sioncin Dccalogi. »
uieutum, ipia' esl de uou visis. Uudc ipsc —
CoNn.rsio. Cum riirislus post rcsunvctin-
Domiiuis dicil discipulis suis, Joaii., xvi, iiniiioii.iliMU iiuiioav.-rit, unn aci-uil
iKMU \ilain
cuin in tcrris rciuancrc, mhI Mipcr nium^s
(|Uod S|»irilus sauclus adveuicuo Aigiicl civlos

iniiiidiim dc juslilia, srilirct coruin (pii asccudcro.


ARTICULUS
Utnim convenicbat Christo ascenderc
cxlum secundum divinam naturam.
Videtur
Acl scciindiim sic proccditur.
quod ascendcrc in caelum conveniat
Cliristo secundum divinam naturam. Di-
citur cnim inpsaL xlvi, 6 Ascoidit Deus
in juhilatione : et Deuter.,
Ascensor cseli, auxiliator tuus. Sed ista
dicuntur de Deo etiam ante Cliristi incar-
nationem. Ergo Christo convenit ascen-
dere in ca?lum, secundum quod Deus.
Praeterca, ejusdcmestascendere in
2.
cffilum cujus est descendere de cselo, se-
cundum 13 Nemo ascen-
illud Joaii.,
dit in cselum, nisi qui de cselo descendit\
et Eplies., IV, 10 Qui descendit, ipse est
: phorice dicitur ascendere respectu cujus-
et qui ascendit. Sed Cliristus descendit de
ca?lo, non sccundum quod liomo, sed
secundum quod Deus
ejiis natura ante in caelo fuerat, sed
divina. Ergo vidctur quod Christus as-
cenderitin caelum, secundum quod Deus.
3. Praeterea, Christus sua ascensione
ascendit ad Patrem. Sed ad Patris aequa-
litatem non pervenit, secundum quod
homo sic enim dicit Pater major me
, :
est, ut habetur Joan., xiv, 28. Ergo vide-
tur quod Christus ascenderit, secundum
quod Deus.
Sed contra est quod Ephes., iv, supcr
illiid Quod autem ascendit, quid est,
: in forma Dei essct, servi formam sus-
nisi quia et descendit? dicitGlossa
tatquod secundumhumanitatem Christus
descendit et ascendit.
Respondeodicendum, quod
dum» duopotest notare, scilicet conditio-
nem ascendentis, et causam ascensionis.
Et si quidem designet conditionem as-
cendentis, tuiic « ascendcre » non potest
convenire Christo secundum conditionem
divinae naturae tum quia nihil est divi-
; localis unde competit Christo secundum
nitate altius, quo possit ascendere; tum
etiam quia asccnsio est motus localis,
qui divinae naturae non competit, quae est
immobilis et inlocalis. Sed per huncmo-
dumascensio competit Christo secundum
humanam iiaturam, quae contineturloco,
et motui subjici potest. Undc sul) lioc
seiisu poterimus dicere quod Christus
' Cod. : « Aiigustinus
annumeratur.
;
QUiEST. LVII, ART. 11. 295
ascendit in caelum, secundum quod homo,
non sccundumquodDeus. Sivcroly « se-
II. cundum » dusignct causam ascensionis,
cum Christus ex virtute divinitatis in
caelum ascendorit, non autem ex virtute
in
humanae naturae, diccndumcstquodChris-
tus ascendit in caelum, iion sccundum
quod homo, sed secundum quod Deus.
1 . Unde Augustinus dicit in Serm. clxxvi *
de Ascens., §3, col. 2082, t. 3 :« De nostro
fuit quod Filius Dei pependit iii cruce,
: sed de suo quod ascendit. »
xxxiii, 26: Ad primum ergo dicendum, quod auc-
toritates illae prophetice dicuntur de Deo
secuiidum quod erat incarnatus ^.
Potest tamen dici quod ascendere etsi
non proprie conveniat divinae naturae,
potest tamen ci metaphorico convenire,
prout scihcet dicitur in cor hominis as-
iii, : cendere, quando cor hominis se subjicit
et humihat Deo; et eodem modo meta-
libet creaturae, ex eo quod eam subjicit
sibi.
; iion enim humana Ad secundum dicendum quod ipse idem
est qui ascendit et qui descendit. Dicit
enim Augustinusiiilib.IVZ)^sym6o/o,cap.
VII, col. 606,Quis est qui descen-
t. 6 : «
dit? Dcus homo. Quis est qui ascendit?
idem ipse Deushomo. » Descensus tamen
duplex attribuitur Christo unus quidem, :
quo dicitur descendisse dc caelo; qui qui-
dem attribuitur Deo homini, secundum
quod Deus non enim est iste descensus
:
intelligendus secundum motum localem,
sed secundum exinanitionem, qua cum
: « Cons- cepit; sicut enim dicitur exinanitus, non
ex eo quod suam plenitudinem amiserit,
» sed ex eo quod nostram parvitatem sus-
« ly secun- cepit, itadicitur dcscendisse de caelo, non
quod caelum deseruerit, sed quia natu-
ram terrenam assumpsit in unitatem per-
sonae. Alius autem est dcsccnsus, quo
descendit in inferiores partes terrx, ut di-
citur Ephes. iv^ qui quidem est desccnsus
,
:
conditionem humanae naturae.
Adtertium diccndum, quod Christus
Patrem asceiidere, inquantum
dicitur ad
asccndit ad coiisessum paternae dexterae
quod quidem convenit Christo aliqualitcr
secundum divinam .naturam, aliciua-
litcr autem secundum humanam, ut' infra
dicetur.
; scd iste sormo spui"iis * Parm. « incarnandus. »
3 Parm. « sccmidimi quod. »
 ,

296 SUMMA THEOLOGICA.

CoNCLUSio. —
Ascondit Christus in cselum, non Christus ' non asccndit alia autem vir- :

sftcundnm divinam naturam, qua nunquara cae- tus in humana natura Christi est virtus
lum, descruit, scd sccundum quod liomo virtutc
divinitatis penetravit cailos.
glorise, sccundum quam Christus in cse-
lum ascendit.
Cujus quidcmvirtutis rationem quidam
ARTICULUS III. accipiunt cx natura quintae essentiae quae
est lux, ut dicunt, quam ponunt esse de
Utriim Christus ascenderit propria virtute. compositionehumani corporis, etper eam
elementa contraria conciliari ^ in unum,
Ad tcrtium sic proccditiir. 1. Videtur ita quod in statu hujus mortahtatis natura
quod Ghristus non ascendcrit propria elementaris in corporibus humanis do-
virtute. Dicitur enimMarci, ult., 19, quod minatur; et idco sccunchim naturam ele-
Dominus jjostguam locutus est dis-
Jesus, mcnti praedominantis corpus humanum
cipulis, assumptus est in ceelum et Act., ; naturali virtutc deorsum fertur; in statu
I, 9, dicitur : Videntibus illis clevatus est, autem praedominabitur natura cae-
gloriae
et 7iuhes eum ab oculis eorum.
suscepit lestis, pcr cujus inclinationem ct virtu-
Sed illud quod assumitur ct clcvatur, ab tem corpus Christi ct aha sanctorum cor-
alio videtur movcri. Ergo Cliristus non pora feruntur in caelum. Sed de hac opi-
propria virtute, sed aliena fcrebatur in nione et in prima parte liabitum est, et
cselum. infra magis agctur in tractatu de resur-
2. Prffiterea, corpus Christi fuit terre- rcctione communi.
num, sicut et corpora nostra. Corpori Hac autem opinionc praetermissa, alii
autem terreno contra naturam est ferri assignant rationem praedictae virtutis ex
sursum nullus autem motus est ex pro-
; parte animae glorificatae, ex cujusredun-
pria virtute ejus quod contra naturam dantia giorificabitur corpus, ut Augusti-
movetur. Ergo Christus non ascendit nus (\\QAiAdDioscorum,epist.(::i.\\\\, § 1-4,
propria virtute in caelum. coL 439, t. 2. Erit enim tanta obedicn-
3. Praeterea, propria virtus Christi est tia corporis gloriosi ad animam bcatam,
virtus divina. Sed motus ille non videtur ut, sicut Augustinus dicit, XXII De civit.
fuisse ex virtute divina, quia cum virtus Dei, cap. ult., §1, col. 801, t. 7, « ubivo-
divina sit infmita, motus ille fuisset in let spiritus, ibi protinus erit corpus; nec
instanti; et sic non potuisset videntibus volet aliquid spiritus, quod nec spiritum
discipulis clevari in ca»lum, ut dicitur possit dcccre, nec corpus. » Dccet autem
Act., I. Ergo videtar quod Christus non corpus gloriosum et immortale esse iii
ascendcrit propria virtute. loco caelcsti, sicut dictum cst. Et ideo ex
Sed contra est quod dicitur Isa., lxiii, virtute animae volcntis corpus Chrisli as-
1 Iste formosus in stola sua, gradiens in
: ccndit in caeliim. Sicut autem corpus ef-
multitudine fortitudinis sux. Et Gregorius ficitur gloriosum participatione aiiima?
dicit in Hom. Ascensionis, xxix in Evcmg. ,
ita , ut Augustinus dicit Super Joan. ,

§ 5, col. 1216, t. 2 « Notandum est : tract. XXIII, § 5, col. 158-4, t. 3, « partici-

quod Elias in curru legitur ascendisse,
ut videlicet apertc dcmonstraretur, quia
homo purus adjutorio indig-ebat aheno.
Redemptor autem noster non eiirru, non
ang-ehs sublevatuslegitur quia qui fccc-
pationc Dei fit anima beata. » Unde prima
origo ascensionis in cadum cst virtus di-
viiia.
Sic igitur Christus asccndit in ca^liim
: propria virtutc primo quidcm virtutc
:

rat omnia, super omnia sua virtute fere- divina; secundo ^ anima^ glorificatae mo-
batur. » vcntis corpus, prout vult.
Respondeo dicendum, quod in Christo Ad primum ergo (hc(>iuhim, qiiod sicut
est duplex natura, divina scilicet ct Im- Christusdicitur propria virtutc surrcxisse,
mana. Undc secundum utramque natu- ct tamen cst suscitatus a Patre, eo quod
ram potcst accij)! proprin ^irtiis cjus. Sed (>adcm est virtus Patrisct Filii, ita ctiam
secundum humanam iialuram potest ac- Chrislus ex propria virUitc ascciuhl in
cipi duplex virtus.Christi una quid(>m : ca'Ium, ct tamen a Patrc est clevatus et
nafurali.s, quai proccdit ex principiis na- assumptus.
liira', cl |;di \irliil(> manifcshim cst quod Ad s(>cuii(hiin di('(>ii(him. (luoil rafio illa

'
Piiriii. .iililit ; (( lu cuduui. » •'
l'arui. addil : » Mrtulc. »
* Parm. : « ad. »
 , .
quj:st. lvii, aut.
probat quod Christus non ascontlit in cse-
lum propria virlute, qua^ ost naturai hu-
mana? naluralis ascondit tamon in ca3-
: sibile
lum propriavirtuto, quaicst virtusdivina,
et propria virtuto, qu;e estanimai beatae.
Et licet ascendero sursum sit contra iia-
turam humani corporis sccundum statum
pra?sentem, in quo corpus non est omnino
subjectum spiritui, iamcn non erit contra
naturam, nequc violontum corpori glo-
rioso, cujus tota natura ost omnino sub-
jocta spiritui.
Ad tertium dicendum, quod etsi virtus
divina sit infinita, et infinito operetur,
quantum ost ox parto operantis, tamcn
etfectus virtutis ejus recipitur in rcbus
secundum earum capacitatem, et secun-
dumDei dispositionom. Gorpus autem non
est capax utin instantilocalitermoveatur,
quia oportetquod commetiaturso spatio,
secundum cujus divisionem. dividitur
tempus, ut dicitur VI P/it/s., text. 36 et
seq. Et idoo non oportet quod corpus
motum a Deo movoatur in instanti, sed
moveatur ea velocitate quam Deus dis-
ponit.
CoNCLUsio. — Ascendit Christus in cselum pro-
pria virtute, primo ({uidem divina, secundo vero
virtute anima?. glorificata^, qua; corpus pro arbi-
trio suo movebat.
ARTICULUS IV.
Utrum Christus ascenderit super omnes
cadlos.
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quod Christusnonasconderitsupor omncs
caelos. Dicitur enim in psaL x, 5 Domi- : ideo super ihud Ephos., iv
?ms in templo sancto suo, Dominus in
ceelo sedes ejus. Quod autem est in caelo,
non est supra ca^lum.Ergo Christus non
ascendit super omnes c«los i.
2. Preetorea, duo corpora non possunt
esse in eodem loco. Cum igitur non sit
transitus do extromo in oxtremum nisi
per medium, videtur quod Christus non
1 Parm. hic inserit objectionem quam non ha-
bent cod. novem Paris., sicut nec respousionem.
« Prffiterea, super omnes cailos non est aliquis
locus, ut probatvu" in I De Cselo, text. 69. Sed
omne corpus oportet esse in loco. Ergo corpus
Christi non ascendit super omnes ca^los.
« Ad secxmdiun dicendmn, qvu)d locus habet
i'ationem continentis unde primum continens
; tentia ilhid ])erveniendi est iu Christo. Quod
liabet rationem pi-imi locantis, quod est primum
caelum. Intantum igitur corpora indigent esse in
loco per se, inquantum uidigcnt contineri a cor-
pore cfelesti. Corpora autem gloriosa, et maxime
corpus Christi ,non indiget tali continentia
iii et iv 297
potuissct asccndere supcr omnes caelos,
nisi ca3Uun dividerctur, quod est impo.s-
Praetorca, Act., i, 9, dicitur quod
3.
nuhes suscepit eum ah oculis corum. Sed
nu])os non possunt elevari supcr caelum.
Ergo Christus non ascendit super omnos
caelos.
4. Praeterea, ibi credimus Cliristum in
perpctuum permansurum, quo ascentUt.
Sed quod contra naturam cst, non potcst
csso sompitornum, quia id quod ost so-
cundum naturam, ost ut in pluribus,
ot^ frequentius.Cumorgocontra naturam
sitcorpori tcrreno esse supracaelum, vi-
detur quod corpus Cliristi supra caelum
non ascondorit.
Sod contra est quod dicitur Ephos., iv,
10: Ascenditsuper omnes ceelos, ut imple-
ret omnia.
Rospondco dicondum, quod quanto ah-
qua corpora perfectius participant boni-
tatem divinam, tanto sunt superiora cor-
porah ordine, qui est ordo locahs. Unde
videmus quod corpora quse sunt magis
formaha, sunt naturahter suporiora, ut
patet per Philosophum, in IV Physic,
text. 43 et seq., otinII/)eC<»/o, text. 30
;
per formamenim unumquodque corpus
participatdivinum esse, ut patet in I
Physic, text. 81. Phis autem participat
de divina bonitate corpus per gloriam,
quam quodcumquo corpus naturale per
formam naturae et inter caetera
suse :
corpora gloriosa manifestum est quod
corpus Christi majorirefulget gloria. Undo
conveniontissimum est oi quod sit supra
omnia corpora constitutum in alto. Et
Ascendens :
in altum, dicit Glossa inlerl. « Loco et :
dignitate. »
Adprimum ergo dicendum, quod sedes
Dei dicitur esse in cselo, non sicut in
continente, sed magis sicut in contento.
Unde nou oportet ahquam partom caeli
00 superiorem esso, sed ipsum esse super
omnes cselos sicut et in psal. viii, 3,
;
quia niliil recipit a coiporibus ca>Iestibus, sed a
Deo mediante anima. Unde nihil prohibet cor-
,
pus Christi essc extra totam continentiam caeles-
tium corporum, et nou esse in loco continente.
Nec tamen oportet quod extra ca:>lum sit ya-
cuum, quia non est ibi locus nec est ibi aliqua ,
potentia susceptiva alicujus corporis, sed po-
autem xVristoteles probat, I De cselo, quod extra
ca?Ium est corpus, intelligendum cst de corpo-
ribus in solis uatui'alibus constitutis, ut perprn-
liatinucs nppurct. »
- Parm. : « et irt. »

298
dicitur Ekvata est
:
magnificentia
super cxlos, Deus.
Adsccundumdicendum, quodquamvis
do natura corporis non sit quod possit
cssc in codcm loco cum alio corporc
tamcn potest hoc Dcus facere per mira-
culum, quodineodcmlocopossint^cssc,
sicut ct fccit, ut corpus Christi dc chiuso
utcro B. Yirginis exirct, et quod intravit
januis clausis ad discipulos, sicutdicitB.
Gregorius, ZTom. XXVI m£;t;«?z^.,§l, col.
H97, t. 2. Ergo ^ Christi corpori convc-
nirc potcst csse cum aho corporc in
eodem loco, non cx proprietate corporis,
sed per virtutem divinam assistentcm ct
hoc opcrantcm.
Ad diccndum, quod nubes
tertium
iUa non pra^buit adminicuhim Christo
ascendcnti per modum vchicuh, ut Gre-
goriusdicitibid./iom. xxixmi^y «??/;., §5,
col. 1216, t. 2, scd apparuit in sigiium
divinitatis, sccundum quod gloria Dci
Israel apparcbat supcr tabernaculum in
nubc Exod., xxii.
Ad quartum diccndum, quod corpus
gloriosum non habet ex principiis suse
naturse quod possit in Cffilo aut siipra
ca^lum esse; scd habet hoc ex anima
beata, ex qua rccipit gloriam et sicut
motus gloriosi corporis sursum non cst
violcntus, ita nec quics est viokuita;
unde nihil prohibet eam csse sempitcr-
nam.
CoNCLUsio. —
Cum corpus Christi gloriosum
perfectissimo modo divinam participaverit boni-
latem, decuit, ut super omnes cuilos elevarctiu-.
ARTICULUS V.
ascenderit super
Utrum corpus Christi
omnem creaturam spiritualem.
Ad quintum sic proceditur. 1.
quod corpus Christi iion asccnderit supcr
creaturam spiritualcm. Eorum
omncm
enim qusB non dicuntur secundiim unam
rationcm, non potest convcnicntcr fiori
comparatio.Scd locus non cadcm rationc
atlribuitur corporalii)Us ct spirituahbus
creaturis, ut patct ex his qua^ dicta sunt
in I parte. Ergo vidctur quod non possit
corpus Cbristi asc(>ndissc supcr om-
dici
ncm creatuiam spirilualcm.
2. I'raiterea, Augustinus
/)<" vera reH(/., cap. i.v, col.
'
Parm. : « possit cssc sinml
;
SUMMA THEOLOGICA.
tua quod omni corpori spiritus praefertur.
Scd nobiliori rci sublimior dcbctiirlocus.
Erf?o vidctur quod non asccndcrit supcr
omncm spiritualcm crcaturam.
3. Pra^tcrea, in omni loco cst aliquod
corpus, cum nihil sit vacuum in natura.
Si crgo nuUum corpus obtinct altiorcm
locum quam spiritus in ordinc naturahum
corporum, nuUus locus erit superomnem
spiritualcm creaturam. Non ergo corpus
Cliristi potuit asccndcre supcr omncm
spiritualcm creaturam.
Sed contra cst quod dicitur Ephcs., i,
21 : Conslituit illum supra omnem prin-
cipatum, et potestatem, et supra omne
riomen quod nommatur sive * in hoc sx- * }\on
culo, sive in futuro. .
l^'"»/o '
Rcspondeo diccndum, quodtanto alicui ^,^^^^
rei debctur aUior locus, quanto estno- /-u^uro.
bihor; sive dcbeaturei locus pcr modum
contactus corporahs, sicut corporibus;
sivc pcr modum contactus spiritualis, si-
'
cut spirituahbus substantiis cxinde enim ;
spirituahljus substantiis dcbetur secuii-
dum quamdam congrucntiam locus ca2-
lcstis,quicstsuprcmuslocorum, quia illffi
substantice sunt suprcmee in ordine subs-
tantiarum. Corpus autcm Christi, hcet
;
considerando conditiones natura' corpo-
rcse, sit infra spiritualcs substantias,
considerando tamen dignitatem unionis,
qua personahtcr Dco conjunctum,
cst
excellit dignitatcm omnium spiritualium
substantiarum. Et ideo sccundum prcC-
dicta^ congrucntiaB rationcm dcbetur ci
locus ahior ' ultra oinnem creaturam ctiam
spiritualcm. Unde et Grcgorius dicit in
Hom. ascensionis, xxix in Evang., § 5,
col. 1210, t. 2, quod « qui fccerat omnia,
supcr omnia sua virtutc fcrebatur. »
Ad primum ergo dicendum, quod licet
alia ratione attribuatur locus corporali et
Yidotur spirituah sui)stantia', tamcn lioc cst in
ulraquc rationc commiine quod digniori
rei attril)uitur superior locus.
Ad sccundum diccndum, quod ratio
illa proccdit dc corporc Cliristi
sccundum
conditioncm natunc corporcae, nou aut^Mn
sccundum rationcm unionis.
Adtcrtiumdiccndum, quod comparalio
ista potcst atlcndi vcl sccundum
ratioiicm
locoruin; ct sic nuUus locus csl tam altus
(pii cxccdat dignitatcm spiritualis sulis-
tantia?, secundum (juod proccdit ol)jc< lio;
dicit iii lib.
170, t. 3, vcl sccundiim dignilalcm coniin (inibiis
cum alio cor- « In Parni. : « Corpus ergo Chrislisimul potesl
csso. »
3 l'arm. : « supra. »
 ,

QUJ^ST. LVII, ART. Y KT VI. 299

attribiiitur locus ct sic corpori Clu-isti

; ad ipsum, dum jam non cxistimamus
debctur ut sitsupra spiritualcs crcaturas. cum sicut homiucm tcrrcnum, scd sicut
— Qunm([uani Dciim cailcstcm ; sicut et Apostokis dicit
CoNCUjsio. Christi corpus sficiui-
dum suif>. nalura:' coiKliliniiem sit inlra suiistan- II adCorintli.,16: Etsi cognovimus
v,
tias spiritualos, ut conjunctum tameu Dco in secundum carnem Christum, id cst, « mor-
persona, ost omnibus si»iritualil)us siibstantiis talcm, ])er (juod putavimus cum tantum
excoUontius : idcoquc dccuit, ut supcr omnom homincm, » utGlossaorf/., coL 359, t. 2,
creatiu^am elevaretur.
exponit sed nunc jam non novimus.
;

Ex parte autem sua, quantum ad ea quae

ARTICULUS VI. ipsc fccit, ascendens proptcr nostram
salutcm, priino quidcmviam nobis prae-
Utrum ascensio Christi sit causa nostrx paravit asccndendi caeium, secundum
salutis. quodipse dicit Joan., xiv, 2: Vadopa-
rare vobis locum.\ ct Mich., ii, 13 As- :

Ad scxtum sic proceditur. 1. Videtur cendit pandens iter ante eos. Quia enim
quod asccnsio Christi non sit causa nos- ipse est caput nostrum, oportct illuc sc-
trae salutis. Cliristus cnim fuit causa nos- qui mcmbra qi^o caput praeccssit. Undo
trae salutis, inquantum salutem nostram dicitur Joan., xiv, 3: Ut ubi ego sum, et
mcruit. Scd pcr asccnsionem nihil nobis vos sitis. Etin hujus signum animae sanc-
meruit, quia ascensio pertinet ad pra3- torum, qiias de inferno eduxcrat, in cae-
mium exaltationis cjus ; non est autem lum traduxit, secundum illud psal. lxvii,
idem meritum et preemium, sicut nec via 1 7 Ascendens Christus in altum, captivam
:

etterminus. Ergo vidctur quod ascensio
Christi non sit causa nostra^ salutis.
2. Prseterca, si asccnsio Christi est
causa nostrai salutis, maxime lioc vidc-
tur quantum ad lioc quod ascensio ejus
sit causa nostrai ascensionis. Sed hoc
collatum est nobis per cjus passioncm,
*
* Haben- quia, ut dicitur Hcbr., x, 19, habemus
tes... in
fiduciamin introitu sa7ictorum per sangui-
sanr/ume
Christi.
nem ipsius. Ergo vidctur quod ascensio
Christi non fucrit causa nostrae salutis.
3. Prseterea salus nobis per Christum
collata est sempiterna, secundum iUud
duxit captivitatem, Ephcs., iv, 8: quia
scilicct cos qui fucrant a diabolo capti-
vati, secum duxit iii caelum, quasi in
locum peregrinumhumanaenaturae, boiia
captionc captivos, utpotc pcr victoriam
acquisitos. Sccundo, quia sicut pontifex
in vetcri Tcstamento intrabat sanctua-
rium, ut assisterct Deo pro populo, ita
et Christus intravit caelum ad interpdlan-
dum pro nobis, ut dicitur Hebr., vii.
Ipsa enimrepraescnlatio sui cxnaturahu-
mana quam in caelum intulit,est quaedam
interpellatio pro iiobis ut ex quo Deus
;

Salusautemmea in sempiternum
Isa. Li, 6
, : humanam naturam sic exaltavit in Christo
erit. Sed Cliristus non asccnditin cselum, etiam eorum miscrcatur pro quibus Filius
ut ibi in scmpiternum csset dicitur ; Dei humanam naturamassumpsit.Tcrtio,
Sic vcniet enim Act., i, 11 Quemaclmodum* vi-
: ut in ca^lorum scde quasi Dcus ct Domi-
uemad -
distis eum ascendentem in cselum, ita ve- nus constitutus, cxindc divina dona ho-
lodum vi-
istis eum
; legitur etiam multis sanctis
niet sc de- minibusmitterct, sccundum illiid Ephcs.,
mtem in monstrassc iii terris post siiam asccn- IV, 10 Ascendit super onuies caelos, ut
:

Mum. sionem, sicut dePaulo lcgitur Act., ix. adimpleret * omnia, scdicet « donis suis » ' Utimpl
Ergo videtur qiiod ejus asccnsio non sit sccundum Glossam. ret.

causanostrai salutis. Ad primum ergo dicendum, quod as-

Scd contra est quod ipsc dicit Joan.,
XVI, 7 Expedit vobis uteyovadam, id est,
: non pcr inodum mcriti scd pcr modum
ut reccdam a vobis per ascensioncm.
Respondeo dicendum, quod ascensio
Christi est causa nostrai salutis duplici-
citcr; uno modo cx partc nostra aUo
modo ex parte ipsius. Ex parte quidcm
nostra, inquantum per Christi ascen-
sionem mcns noslra movetur
ccnsio Christi est causa nostrae salutis,
efficientiae, sicut supra de resurrectione
dictum est.
Ad sccundum dicendum, quod passio
: Christi est causa nostrae ascensiouis in
caelum, propric loquendo, per remotio-
nem peccati prohibentis, ct per moduin
in ipsiim, mcriti asceiisio autem Christi cstdirccte
;

quia per ejus asccnsionem, sicut supra
dictum cst, primo quidem datur locus
ftdei, secundo spei, tertio cliaritati quarto
ctiam per hoc rcvcrcntia iiostra augctur
causa ascensionis nostra% qiiasi in-
choando ipsam iii capitc nostro, cui opor-
,
tct membra conjungi.
Ad tertium dicendum, quod Christus
300 SUMMA THEOLOGICA.
scmcl asccndeiis iii caelum adcptus cst 2. Praeterca, si aliquis sedet ad dcx-
sibi et nobis in perpctuumjus ct digni- teram aUcujus, iUe sedet ad sinistram
tatcm mansionis cselestis cui tamcn : ejus. Si ergo Christus sedet ad dexteram
dignitatL non derogat, si ex aliqua dis- Patris, sequitur quod Pater sedeat ad
pensationc Christus quandoquc corpora- sinistram FiUi, quod est inconveniens.
liter ad terram descendat vel ut ostendat ; 3. Praeterea, sedere et stare videntur
se omnibus, sicut in judicio; vel ut os- oppositionem liabere. Sed Stephanus di-
tendat se alicui spccialitcr, sicut Paulo, cit, Act., vii, 55 Ecce video cselos aper-
:

*
ut habetur Act., ix. Et nc quis credat hoc tos, etFiliumhominisstayitem addexteram *
A dcxtiis
factum fuisse non Christo ibi corpora- virtutis Dei. Ergo videtur quod Christus Dci.

liter prffisente scd aUquaUter apparente, non sedeat ad dextcram Patris.

contrarium apparctper lioc quod ipse Apos- Sed coiitra est quod dicitur Marci,
tohis dicit I ad Cor., xv, 8, ad confirman- uU., 19: Doniinus quidemJesus^postquam
dam resurrcctionis fidem Novissmie : locutus est eis, ascendit *
in cselum, et '
Assuiiij>-

omnium tamquam abortivo, visus est et sedet a dextris Dei. tus est in
cwlum.
mihi. Quse quidcm visio vcritatem resur- Respondeo dicendum, quod in nomine
rectionis non probaret, nisi ipsum verum * sessionis possumus duo intelligere ' vi- :

corpus visum fuisset ab eo. dcUcet quietem, secundiim iUud Luc,

ult., 49 Sedete hic in civitate ; ai etiam
CoNCLUsio. —
Ascensio Christi salutis nostrsR
:

regiam, vel judiciariam potestatem, se-

caiisa fuit, tuui ex parte nostra, quatenus per
ejus ascensionem mensnostrain ipsum movetur; cundum iUud Proverb., xx, 8 Rex qui :

tum Gx parte sua, quatenus nobis viam in cailum sedet in solio judicii, dissipat omne ma-
prseparavit.
lum intuitu suo. Utroque ergo modo
Christo convenit sedere ad dextcram Pa-
tris : uiio quidcm modo, inquantum
QU^STIO LVIII. aeternaliter manet incorruptibiUs in bca-
titudine Patris, quae cjus dcxtcra dicitur
DE SESSIONE CHRISTI AD DEXTERAM sccundum iUud ps. xv, 10 Delectationes :

PATRIS. in dextera tua usque i?i finem. Unde Au-

gustinus dicit in lib. I Dc symholo,
(In quatuor aiiiculos divisa.) cap. IV, col. 63i, t. 6 « Scdet ad dex- :

teram Patris. Scdere intcUigitc habitarc,

Deinde considerandum est de sessione quomodo dicimusde quocumquc homine :

Christi ad dexteram Patris et circa
hoc quan'untur quatuor l"utrum Chris-
tussctli!atad(lcxtcramJ)ei Patjis 2"
hoc conveniat ei secundum divinam na-
turam 3° utrum conveniat ei secundum
; Alio modo dicitur Christus sedere ad
humanam^; 4" utrum hoc sit proprium
Christi.
AIITICULUS PRIMUS.
Utrum Christo conveniat sedere
; Iii illa patria sedit per tres annos. Sic
: ergo crcditc habitarc Christumin dextera
; utrum Dei Patris; beatus cnim cst, et ipsius
beatitudinis nomen est dextera Patris. »
dexteram Dei Patris, inquantum Patri
conregnat, et ab eo habet judiciariam
potestatem; sicut iUe (jui cousedet regi
addexteram, regnando, et
assistit ei in
judicando. Undc Augustinus dicit in alio
Serm. dc symbolo, lib. II, cap. vii,
ad col. 46, t. 6 « Ipsam dextcram inteUi-
:

dexteram DeiPatris. gite potestatem, (juam accepit homo iUe

susceptus aDeo, ut veniat judicaturu§,
Ad primum sic proccditur. I. Videtur qui prius vciicrat judicandus. »
([uod Christo non convcniat sedcre ad primumcrgodiccndum, qiiod, sicul
Atl
dexteram Dei Patris. Dextera enim ct Damasccnus dicil in IV lib. Orth. /id.,
sinistra sunt differentiai positionum cor- cap. II, col. 1103, t. I, « non localcm
poralium. Scd nihil corporalc convcnit dt>xlcrain Paliis ditiinus; (|ualilcr cniui
Dco, quia Dcus sjnritus cst, ul liabctur (pii incircumscriptibilis csl, localcni adi-
Joan., IV, !2'i. Ergo videlur (piod (!lhris- piscitur dcxtcram? Dcxlcra enim ct si-

lus iioii scdcal ad dexteram Patris. uislraeorunKpia' circumscribunlur. suni.

I*ariii. : « ipMim ('.liiisli corpus. » " l'arni. : « ((insidiMaiT. »

' l'ann. adtlil : <. iialinain. »
 QU^.ST. LVIII, ART. I ET II. 301

Dextoram autcm Patris dicimus gloriam Sed contra est quod Damascemis dicit,
et honorcm diviuitatis. » lib. IV Orthod.fid., cap. ii, col. 1103,
Ad sccundum, diccndum, quod ratio t. 1, quoddcxteram Patris dicimus glo- ((

illa proccdit, sccundum quod sedcre ad riam et honorcm Divinilatis, » in qua

dexteram intelligitur corporalitcr. Undc Fihus Dei extitit ante saecula ut Deus, et
Augustinus dicit in quodam Sermone de Patri consubstantiahs.
symb., I, cap. iv, § 11, col. 63l,t. (i « Si : Respondco diccndum, quod, ut ex
carnalitcr acccperimus quod Chrislus se- pra^dictis patet, nomine dextcra tria in-
det ad dexteram Patris, ille erit ad sinis- tclhgipossunt :unomodo, secundum Da-
tram. Ihi autem, » scilicctin aeternahca- mascenum gloriadivinitatis ;» aUo modo
((

titudine, omnis dextera est, quia nulla

(( secundum Augustinum^, lib. \Des)/mh.,
ihi cst miscria. » cap. IV, col. 634, t. 6, (( Ijcatitudo Pa-
Ad
tertium dicendum, quod, sicut Gre- tris; » tertio modo, secundum eumdem,
gorius dicit in Hom. Ascens., xxix m 1. II Desf/m/)., c. vii, col. 646, t. 6, judi- ((

Evang.,% 7, col. 1217, t. 2, sedere ju- (( ciariapotestas. Scssio autcm,ut dictum

((

dicantis cst, starc vero pugnantis vel ad- cst, vel habitationem, vel regiam seu ju-
juvantis. Stephanus ergo in lahore cer- diciariam dignitatem dcsignat. Unde se-
taminis positus stantem vidit, qucm dere ad dexteram Patris, nihil aliud est
adjutorem hahuit. Scd hunc post asccn- quam simul cum Patre hal)cre gloriam
sionemMarcus sedercdcscribit, quiapost divinitatis etheatitudinem, ct judiciariam
asccnsionis suse gloriam judex in fine potcstatem, et hoc ^ incommutabiliter et
videhitur. » regaliter. Hoc autem convenit Filio * se-

— cundum quod Deus. Unde manifcstum

CoNCLUsio. Convenit Christo ad dexteram
Dci Patris sedere, inquantum eeternaliter incor- est quod Christus, secundum quod Deus,
ruptibilis manet in gloria Patris, etilli conre- sedet ad dexteram Patris ita tamen quod ;

gnans ab eo suscipit omnium judiciariam potes- hsec propositio ad n quse transitiva est,
((

tatem.
solamdistinctionempersonalemimportat,
ordinem, non autem gradum
et originis
ARTICULUS II. naturse vel dignitatis, qui nullus est in
divinis personis, ut in prima parte Iiahi-
Utrum sedere ad dexteram Patris conve- tum est.
niat Christo, secundum quodest Deus. Ad primum ergo dicendum, quod Fi-
lius DeidiciturdcxteraPatris appropriate,
Ad secundum sic proceditur. 1 . Yidetur per modum quo etiam dicitur virtus
quod sedere ad dexteram Patris non Patris; sed dextera Patris secundum tres
conveniat Christo secundum quod est significationes prsedictas, est aliquid
Deus. Christus enim secundum quod est commune tribus personis.
Deus, est dextera Patris. Sednon videtur Ad secundum diccndum, quodChristus,
idem esse dextera ahcujus, et ille qui secundum quod homo, est assumptus ad
sedet ad dexteram ejus. Ergo Christus, divinum honorem, qui in praedicta ses-
secundum quod est Deus, non sedet ad sione designatur sed tamen ille honor ;

dexteram Patris. divinus convenit Christo, inquantum cst

2. Prseterea, Marci, ult., 19, dicitur Deiis, non per aliquam assumptionem,
quod Dominus Jesus assumptus est in cae- sed per aeternam originem.
lum, et sedet a dextris Dei. Christus autem Ad tertium dicendum, quod nullo modo
non est assumptus in caelum, secundum potest dici quod Pater sedeat ad dexteram
quod cst Deus. Ergo ctiam neque secun- Fihi vel Spiritus sancti, quia filius ct
dum quod Deus, sedct a dextris Dei. Spiritus sanctus tralmnt originem a
3. Prseterea, Christus, secundum quod Patre, et non e converso. Sed Spiritus
Deus, est eequahs Patri etSpiritui sancto. sanctus proprie potest dici sedere ad dex-
Ergo si Christus, secundum quod Deus, teram Patris vel Filii, secundum sensum
sedet ad dexteram Patris, pari ratione praedictum, licet secundum quamdam ap-
Spiritus sanctus sedehit ad dexteram Pa- propriationem attrihuatur Filio, cui ap-
tris et Filii, et ipsc Pater ad dexteram propriatiir aequalitas, sicut dicit Augusti-
Filii *, quod nusquam invenitur. nus, lib. \Dedoctr. christ.,VR]).Y, col. 21,

* Parm. addit ct Spiritus Sancti. »

: (( et. » — * Parm. : (( immutabiliter,
' Parm. (dib. Contr. serm. Ariamrum,
: c. xii, Parm. addit : (( Dei. »
 ;

302 SUMMA TITEOLOGTCA.

t. 3, qiiod « in Patrc cst iinitas, in Filio tum cst, nomine dexterae Patris intelli-
aeqiialitas, in Spiritu sancto unitatis a^qua- gitiir vcl ipsa gloria deitatis ipsius,
vcl
litatisque connexio. » beatitudo a^erna ejus, vel potcstas judi-
ciaria et regalis. Ha;c autem pra^positio
CoNCLUsio. —
Cliristus, secundum quod Deus,
« ad » quem(him accessum ad dexteram de-
convenienter dicitur ad tJextcram Dci Patris se-
dcrc, inquantum habct unam cumPatre deitatis signat;inquo designatur convenientia
gloriam, et beatitudinem et judiciariam potes- cum quadam distinctionc, ut supra dic-
tatem.
tum est. Quod quidcm potest esse tripli-
citer : uno modo, ut sit convenientia in
AT^TICULUS III. natura, et distinctio in pcrsona et sic :

Christus, secundumquod FiliusDei, sedet

Utrum s^edere ad dexteram Patris ad dexteram Patris, quia habet eamdem
conveniat Christo ^ecundiim quod homo. naturam cum Patre unde pra^dicta con-;

vcniunt csscntialiter Fiho, sicutet Patri

Ad secundum sic proceditur. Yidetur i . et hoc est essc in aiqualitate Patris. Alio
quod sederc ad dexteram Patris non con- modo secundum gratiam unionis, qua^
veniat Christo secundum quod est homo. importat e converso distinctionem na-
Ut enim Damascenus dicit, lib. IV Oi^fh. turae, et unitatcm personae. Et secundum
fid., cap. II, coL 1103, t. 1, « dcxteram hoc Christus, secundum quod homo, est
Patris dicimus gloriam et honorem divi- Filius Dei, et per consequens sedens ad
nitatis. » Sed honor ct gioria divinitatis dexteram Patris ita tamen quod ly « se-
;

non convenit Christo, secundum quodest cundum quod » nondcsignet conditionem

homo. Ergo videturquod Christus secun- naturae, sed unitatem suppositi, ut supra
dum quod homo non sedeat ad dexteram expositum * est. Tcrtio modo potest
Patris. prffidictus intcUigi secundum
accessus
2. sedere ad dexteram re-
Praeterea, gratiam habitualem, quae abimdantior
gnantis subjectionem excludere videtur; est in Christo prae omnibus aliis crea-
quia qui sedet ad dexteram regnantis, turis, intantum qiiod ipsa natiira hu-
qnodammodo illi conregnat. Christus au- mana in Christo est bcatior caeteris crea-
tem, secundum quod homo, est subjec- turis, et super omnes
creaturas alias
tus Patri, ut dicitur I ad Gor., xv. Ergo habens regiam et judiciariam potestatem.
vidctur quod Christus, sccundum quod Sic igitur sily secundum
qiiod » desi-
«

homo, non sit ad dcxteram Patris. gnetconditionemnatura^, Christus, seciin-

3. Prseterca, Rom., viii, super illud : dum quodDeus, sedetaddexteramPatris,
Qui est ad de.xteram Dei, exponit Glossa id est, in aeqiiahtate Patris : secundum
ord., coL -499, t. 2, id est, « aequalis autem quod homo, sedet ad dextcram
Patri, in honore, quo Deus Pater est » : Patris ^, iii bouis pateriiis potioribus
vel ad dexteram Patris, id est, « in potio- prae caeteris creaturis, id est, in majori
ribus bonis Dei. » Et super illud Ilebr., i : beatitudine, et habcns judiciariam potes-
Sedet ad dexteram majestatis in excelsis, tatcm. Si veroly « secuiidumquod » desi-
Glossa, id est, « ad a^quahtatem Patris gnet unitatem suppositi, sic ctiamsecun-
supcromnia, et loco, et dignitate. » Sed dum quod homo, sedet ad dcxteram I'a-
non convenit Christo,
essc a^qualcm Deo tris, secundiim a^quaLitatem honoris,
secundum quod est homo; nam seciin- inquantum scihcct eodcm honore vene-
dum hoc ipse dicit .loan., xiv, 28 : Pater ramur ipsum Fihiim Dci cnm cadem '
major me est. Ergo vich^tur quod scdcre natura assiimpta, ut supra dictum e.st.
ad dexteramPatrisnon conveniatChristo, Ad primum ergo (hccndum, quod hu-
secundiim quod liomo. manitas Chrisli secundum conditiones
Sed contra est quod Augustinus dicit sua' natiira' non lialu>t gloriam vcl hono-
iii II Sermone de symbolo, cap. vii, rem deitatis, quam tamcn hal)et ratione
col. 64G, t. 6 « Ipsam dexteram intcL
: personae cui uiiitur. Ihide ibidem Danias-
ligitc potestatcm quam acccpit iUe homo ccnus sub(ht « In qua » scilicet gloria
:

sus('(>ptus a Dco, ut vcnint judicaturus, dcifatis, « Dci Filius cxisfcns antcsavula,

(lui ]»rius ^ cncrat jndicaiKhis. » ut llcns, ct Pntri consubstantialis, scdet
Respondco dicenihim, quod, sicut dic- conglorilicata carue ejus: adoratur euim

* Parm. « diitum.
: » ' In Parm. deest : « eadcm. »
' Parm. addit « id
: est. »
 » :

QU^ST. LVIII, ART. III ET IV. 303

una adoratione ciim carne sua al) omni cit:Sedere ad dexteram meam, vel sinis-
creatura. tram,non estmeum darevobis, sed quibus
Ad secundum dicendiim, quod Chris- paratum estaPatre meo. Hoc autem frus-
tus, secundum quod homo, sul)jectus est tradiceretur, nisi esset aliquibusparatnm.
Patri, proutly « secundumquod » designat Non ergo sedere ad dexteram convenit
conditionem naturaj et secundum hoc ;
soli Christo.
non competit ei sedere ad dexteram Pa- Sed contra est quod dicitur ad Ilcbr.,
tris secundum rationem «quahtatis
,
,
1,43: Adquem angelorum dixit aliqua)uIo
secundum quod est homo. Sic autem Scde a dextris meis, idest, in meis bonis
competit ei sedere ad dexteram Patris, potioribus, vel mihi secundum divinita-
secundum quod per hoc designatur ex- tem «quahs? quasi dicat, ad nulhim. Sed
ccUentia beatitudinis, et jucficiaria potes- angeh suntsuperioresahiscreaturis. Ergo
tas super omnem creaturam. miilto minus*nulli aliiconvenit sedere ad
Ad tertium dicendum, quod esse in dexteram Patris quam Christo.
aequaUtate Patris non pertinet ad ipsam Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
naturam humanam Christi, sed sokim ad tumest, Christus dicitur sedore ad dexte-
personam assumentcm; sed esse in po- ramPatris, inquantum secundumnaturam
tioribushonisDei, secundum quod impor- divinam est in aequalitate Patris, secun-
tat excessum aharum creaturarum, con- dum autem humanam naturam in ex-
venit etiam ipsi naturse assumptse. cellenti possessione divinorum bonorum
— prse caeteris aliis creaturis. Utrumque au-
CoNCLUsio. -Cliristus secundum quod Deus,
sedcre dicitur ad dexteram Patris, prout unam tem soli Christo convenit. Unde nuUi
cum illo naturam habet secundum quod homo
; alii nec angelo nec homini convenit se-
'

autem sedetadilliusdexteram, ut homo divimun dere ad dexteram Patris, nisi soli Christo.
denotat suppositiuu, eodem dignum honore in
Ad primum ergo dicendum, quod quia
natura assumpta, et in potioribus bonis Patris
constitutum. Christus est caput nostrum, iUud quod
collatum est Christo, est etiam nobis in
ipso collatum. Et propter hoc quia ipse
ARTICULUS IV. jam resuscitatus est, dicit Apostolus quod
Deusnos quodammodo ei conresuscitavit,
Utrum sedere ad dexteram Patris sit qui tamen in nobis ipsis nondum sumus
proprium Christi. resuscitati, sed resuscitandi, secundum
illud Rom., viii, 11 Qui suscitavit Jesum
:

Ad quartum sic proceditur. 1 . Videiur a mortuis, vivificabit et mortalia corpora

*
quod sedere ad dexteram Patris non sit nostra secundum eumdem modum *
; et Vestra.
proprium Christi. Dicit enim Apostolus, loquendi subdit Apostolus quod consedere
Ephes., II, 6, quod Deus conresuscitavit nos fecit in cxlestibus, scilicet in hoc
nos, et consedere fecitincsetestibus in Christo ipso quod caputnostrum, quod est Chris-
Jesu. Sed resuscitari non est proprium tus, ibi sedet.
Christi. Ergo etiam pari ratione nec se- Ad secundum dicendum, quod quia
dere ad dexteram Dei in excelsis. dextera est divina beatitudo, sedere in
2. Praeterea, sicut Augustinus dicit in dextera non significat simpliciter esse
lib. I De
srjmbolo, cap. iv, col. 634, t. 6, in beatitudine sed habere beatitudinem
« Christum sedere ad dexteram Patris, cum quadam dominativa potestate, et
hoc est habitare in ejus beatitudine. » Sed quasi propriam et naturalem; quod soli
hoc muhis ahis convenit. Ergo videtur Christo convenit nuUi autem alii crea-
;

quod sederc ad dexteram Patris non sit turse. Potest tamen dici quod omnis
proprium Christi. sanctus qui est in beatitudine, est ad
3. Praeterea, ipse dicitApoc, in, 21 : dexteram Dei constitutus unde et dici- :

Qui vicerit, dabo ei sederemecum in throno tur Matth., xxv, 33, quod statuet oves a
meo, sicut et cqo vici, et sedi cum Patre dextris.
meo throno ejus. Sed per hoc sedet
in Ad tertium dicendum, quod per thro-
Christus ad dexteram Patris quod sedet num significaturjudiciariapotestas quam
in throno ejus. Ergo etiam alii qui vin- Christus habet a Patre et secundum hoc ;

cunt, sedent ad dexteram Patris. dicitur sedere iii throno Patris. Alii autem
4. Preeterea, Matth. xx, 23, Dominus di-
, sancti habent eam a Christo et secundum ;

' Parm. « multo magis. * In Parm. deest : « aUi. »

304 STJMMA THEOLOGICA.
hoc diciintur in throno Christi sodcre,
sccnndum ilhid Matth., xix,28 SedoJntia :

et vos Huper sedes diiodecim, judicantes ARTiCULUS PHIMUS.

duodecim tinbus Israel.
Ad qnartum diccndum, quod, sicut Utrum judiciaria potestas sit specialiter
Chrysostomus dicit Svper Matth., hom. Christo attrihuenda.
Lxvi, « locus illc, » id cst, conscssus
dcxtcra^, « invius estomnihus non sohim Ad primum sic proce(htur. 4. Videtur
hominihns, scd etiam angehs sicut ; quod judiciaria potcstas non sit specia-
enim pra^cipuum unigciiiti ponit Panlus litcrattribuonda Christo. .ludicium cniin
diccns Ad quem autcm amjelorum
: aliquorum vidiitnr pertincread dominum ;

dixit imquam : Sede a dexteris meis? undc dicitur Rom., xiv, 4 Tu quis es,
:

Dominus ergo non quasi existcntil)us
quihusdam qui sessuri sunt, sed condcs-
ccndens intcrrogantium supphcationi rcs-
pondit; lioc cnim unum solum quaere-
bant prae ahis, stare apud ipsum.
qui judicas alienum servuml Sed esse
dominum creaturarum, estcommune toti
Trinitati. Non ergo specialiter debet at-
tribui Christo judiciaria potcstas.
2.Prseterea, Danielis, vii, 9, dicitur :

Potcst tamcn dici quod petebant fihi Anticpius dierum sedit; et postea subdi-
Zebed*i exccncntiam hahcrc prae ahis tiir Judicium sedit, et lihri apjerti sunt.
:

in participando judiciariam potestatem Scd Antiquus dicrum intcUig-itnr Pater,

ejus unde non petchant quod sederent
; quia, ut Hilarius dicit in hb. II De Trin.,
ad dexteram vel sinistram Patris, scd ad
dextcram vel sinistram Christi.
CoNCLUsio. — Soli Christo, iion angelo, vel ho-
mini convenit ad dexteram Dei Patris sedere,
cum solus sit in natura Patri a-qualis secundum
divinitatom, etinexcollontissima honorum Patris
possessione su])er onmes creaturas constitutus,
§ 1, col. 51, t. 2, « in Patre est aeterni-
tas. » Ergo judiciaria potcstas magis est
attribuenda Patri quam Christo.
3. Praeterea, ejusdcm videtur esse ju-
dicare cujus est arguerc. Sed argnere
pcrtinet ad Spiritum sanctum; dicit enim
Dominus Joan., xvi, 8 Cum autem ve-
:

inquantum homo.
neint ille, scihcet Spiritus sanctus, arguet
mundum de peccato, et de Justitia, et de
judicio. Ergo judiciaria potestas magis
QU^STIO LIX. dcbet attribui Spiritui sancto quam
Christo.
DE JUDIGIARIA POTESTATE CHRISTI. Sed contra est quod dicitur Act., x, 42,
de Christo Hic * est qui constitutus est a •
:
jp^f, est
(In sex ai'ticulos divisa.) Deo judex vivorum et mortuorum.
Rcspondcodiccndum, quod adjudicium
Deinde considerandum cst de judiciaria facicndum tria rcquiruntur primo qui- :

potestate Christi ct circa hoc quaerun-

; dem potestas subditos coercendi; unde
tur scx :
\° utrum judiciaria potestas sit dicitur Eccli., vii, 6 Noli quserere fiein
:

aitribucnda utrum convcniat

Christo; 2°
sibi, sccundum quod est liomo; S^utrum
eam fuerit ex meritis adeptus \° utrum
cjus potestas judiciaria sit universalis
rcspcctu omniiim hominum; S" utrum
pra'tcrjudicium quod agit in hoc tcmpo-
judex, nisi valeas virtute irrumpere ini-
qintates. Sccundo, requiritur rectitudinis
; zclus, ut scilicct ahquis non ex odio vel
livorc, sed ex amore justitia' judicinm
proferat, sccundnm iUud l^rovcrl)., iii,
12 Quem enim diliqit l)<miinus corriijit,
:

cxpcctandum aliud univcrsalc ju-

re, sit et quasi pater in filio complacet sibi. Tcr-
dicium futurumi)cr ipsum; G" utrum cjus tio, re(piiritur sapicntia, sccundum (xuam
jndiciaria potcstas etiam ad angelos se forniatur judicinm niidc (hcitur Kccli., x,
;

extciKhit. 1 : ,/udexsaj/ieiisJudicabif j)0/)u/uni suum.

De executione autcm finahs
convenientius agetur cum considcraln-
mus de his qu» pcrtincnt ad hiicm
mnndi niinc antcm snfticit ca sola tan-
; ratio jndicii cst lcx
gcrc (jna' [(crlincnt ad Christi (hgnitatcm.
judicii Prinia autcm (hio prscxigiintnr ad jii-
(hcium; scd [tropric tcrtiumcst secundnm
quod accipitur forma jndicii, quia ipsa
sajticntia' vol vori-
ratis, sociiiKhim quam jiKHcatur. Et qnia
PMlius est sapicntia gonita, ot voritas a
Patr(^ procodons, ct ipsnm porfocto ro-
|H-a'sontans, idoo propi'io JiKhciai-ia potos-
f

tas attribuitiirFilio Dci. llndc Augustiniis
dicit in lib. De vera
col. 147, t. 3 Haec est incommutabilis
: <(
illa vcritas qua? lex omnium artium
,
recte dicitur, ct ars omnipotcntis arti-
ficis. tjt autem nos, ot omnes anima?
rationales secundum veritatem de infe-
rioribus rccte judicamus, sic de nobis,
quando eidcm coba^remus sola ipsa
veritas judicat de ipsa vero nec Patcr
;
non enim minor est quam ipse. Et ideo
qua:^ Paterjudicat,per ipsam judicat. Et
postea concludit « Pater crgo non ju-
: enim Augustinus in lib. Devera religione,
dicat quemquam, sed omne judicium de-
dit Filio. »
Ad primum erg-o
illaratione probatur quod judiciaria po-
testas sit communis toti Trinitati, quod
verum est sed tamen p^r quamdam
; secundum quod est Iiomo, sed secundum
appropriationem judiciariapotestas attri-
buitur Filio (''/), ut dictum est.
Ad secundum diccndum, quod^ sicut
Augustlnus dicit inVI De Trinit., cap. x,
col. 931, t. 8, Patri attribuitur aiternitas
propter commendationem principii quod
importatur in ratione seternitatis. Ibidem
etiam x\ugustinus dicit quod Filius est
ars Patris. Sic igitur auctoritas judicandi
attribuiturPatri inquantum estprincipium
Filii, sedipsaratiojudicii attribuiturFilio,
qui est ars ct sapientia Patris ut scilicet
sicut PaterfacitomniaperFilium, inquan-
tum est ars ejus, ita etiam judicet omnia
per Filium inquantum est sapientia et
veritas ejus. Et lioc significatur in Da-
niele, ubi primo dicitur quod Antiquus
dierum sedit et postea subditur quod
; condita tenebrarum, et manifestabit con-
Filiiis hominispervenit usque ad Antiquum
dierum, etdedit ei potestatem, ethonorem,
et regnum: per quod datur intelligi quod
auctoritas judicandi est apud Patrem, a
quo Filius accepit potestatem judicandi.
Ad tertium dicendum, quod, sicut Au-
gustinus (\\c\iSuper Joan., tract. xcv,§ 2,
col. 1871 t. 3, « ita dixit Ghristus quod Spi-
, cundum quod est homo, sod secundum
ritus sanctus arguet mundumdepeccato,
tamquam diceret:
bus vestris charitatem; sic enim timore
depulso, arguendi habobitis libertatem. »
Sic ergo Spiritui sancto attribuitur judi-
cium, non quantum ad judicii rationem,
sed quantumadeirectumjudicandi, quem
homines habent.
CoNCLUsio. — Cum Christus
{a) Secunduni Richardum potestas judiciaria,
si accipiatur in communi, appropriatur Christo
Y.
; »,
OII/EST. LIX, ART. I ET Tf. :m
ct veritas a Patrc ])rocodens, ipsum pcrfcctc rc-
prjiiscntans, illi soli convcnit judiciaria potestas.
i^elu/ioiie, cap. xxxi,
ARTICULUS II.
Utrum jndiciaria potestas conveniat
Christo, secundum quod est homo.
,
;
Ad socundum sicproceditur. 1. Yidetur
quod judiciaria potestas non conveniat
)> Christo, secundum quod est homo. Dicit
cap. XXXI, col. 147, t. 3, quod judicium
attribuitur Filio inquantum ost ipsa lex
dicendum, quod ex primae veritatis. Sed hoc pertinet ad
Christum, socundum quodest Deus. Ergo
judiciaria potestas iion conveiiit Christo,
quod est Deus.
2. Pra^terea, adjudiciariam potestatem
portinet prajmiare beneagentes, sicut et
punire malos. Sed praemium bonorum
operum ost beatitudo «torna, quae non
datur nisi a Deo dicit enim Augustinus
;
Super Joan. tract. xxiii, § 5 col. 1 583 t. 3
, , ,
quod «participatione Dei fitanima beata,
non autem participatione animae sanctae.
Ergovidoturquod judiciaria potestas non
conveniat Christo, secundum qiiod ost
; homo, sod socundum quod est Deus.
3. Praeterea, ad judiciariam Christi
potestatem portinot judicare occulta cor-
dium, secundum illud I ad Corinth. iv, 5 , :
Nolite ante tempus judicare quoadus-
,
que veniatDominus, qui et illuminabit abs-
silia cordium. Sed hoc portinet ad solam
virtutomdivinam, secundum illud Jerem.,
XVII, 9 Pravum est cor * hominis et inscru-* (Jq^. q,„.
:
tabile; quis cognoscet illud? ego Dominus nium...
scrutans corda, et probans renes, qui do scrutans
^°^''
unicuique Juxta viam suam. Ergo judi-
ciaria potestas non convenit Christo, se-
quod est Dous.
Ille difTundet in cordi- Sod contra est quod dicitur Joan. v, 27 , :
Potestatem dedit ei judicium facere, quia
Filius hominis est.
Respondoo dicendum, quod Chrysosto-
mus, SuperJoa?i., hom. xxxviii, pariimante
mod.,sontire vidctur quod judiciaria po-
testas non convoniat Christo, socundum
quod homo, sed solum secundum quod
sit sapientia genita est Deus. Unde auctoritatem Joannis in-
sed, si accipiatm' ex potestate delegata, cst pro-
pria Christo, non appropriata.
20
 . . .

800 SUMMA THEOLOGICA.

duclam sic exponit : « Polestatem dedit tinus dicit in lib. De verbis Domini, serm.
ei judicium facere ; » et postea subdit : cxxvii, c.vii, col. 711, t. 5, rectumerat((

((QuiaFiliushominisest,nolitemirari hoc; ut judicandi viderent judicem. .ludicandi

non enim propterea suscepit judicium autem erant boni et mali. Restabat ergo
quoniamhomo est, sed quia ineflahilisDci ut in judicio forma scrvi et bonis et malis
fdius est, propterea judex est. Quia vero ostenderetur, forma Dei soli« bonis ser-
ea qua; dicebantur erant majoraquamse- varetur. »
cundum hominem, ideo hanc opinionem Ad primum ergo dicendum, quod ju-
solvcns dixit Ne miremini, quia Filius
: dicium pertinct ad veritatcm sicut ad re-
hominis est ; etenim ipse est etiam Filius gulam judicii sed ad hominem, qui est
;

Dei. » Quodquidem probat per resurrec- veritate imbutus, pertinet, secundum quod
tionis eflcctum unde subdit ; : (( Quia venit est unum quodammodo cum ipsa veritate,
hora, in qua omnes qui in monumentis quasi quaedamlex et qua^dam justitia ani-
sunt, audient vocem Filii Dei. »
"^

mata. Uiide et ibidem Augustinus intro-

Sciendum tamen, quod quamvis apud ducit quod dicitur I Cor., ii, 15: Spiri-
Deum remaneat primseva auctoritas judi- tualis judicat omnia. Anima autem Christi
candi, hominibus lamen committitur a prai cffiteris crealuris magis fuit unila ve-
Deo judiciaria potcstas respectu corum ritati: etmagis earepleta, secundumillud
qui eorum jurisdictioni subjiciuntur. Unde Joan., I, 14 Vidimus eum plenum gratiae
:

dicitur Deuter., i, 10 Quod justum est : et veritatis. Et secundum hoc ad animam

judicate; et postea subditur Quia Dci
estjudicimn, cujus scilicet auctoritate vos
judicatis. Dictum est autem supra, quod
Christus etiam in natura humana est ca-
: Christimaxime pertinet omnia judicare.
Ad secundum dicendum, quod solius
Dei est sui participatione animas beatas
facere sed adducere homines ad beatitu-
;

put totius Ecclesia»., et quod sutj pedibus dinem convenit Christo, inquantum est
ejus Deus omnia subjccit. Unde ad cum caput et auctor salutis eorum, secundum
pertinet, etiam secundum naturam huma- illiid Hebr., ii, 10 Qui multos fdios iii
:

nam, habere judiciariam potestatem. gloriam adduxerat auctorem salutis eorum

Propter quod Augustinus, Ttr/ct. xix m per passionem consummari * *
Consum-
Joan., col. 1533, t. 3, auctoritatem prffi- Adtertium dicendum, fpiod cognoscere mare.
dictam Evangelii sic dicit esse intelligen- occulta cordium, et dijudicare, per se
dam « Potestatem dedit ei judicium facere
: quidem pertinet ad solum Deum sed ex ;

quia Filius hominis est, » non quidcm refluentia divinitatis ad animam Christi,
propterconditioncmnatura3,quiasic om- (( convenit etiam ei cognoscere et judicare
nes homincs hujusmodipotestatcm habe- occulta cordium, ut supra dictum cst,
rent, » ut Ghrysostomusobjicit, loc. sup. cum de scientia Christi ageretur. Et irleo
cit. scd hoc pertinet ad gratiam capitis
; diciturRom., ii, 10 In die cum judica-
:

quam Chrislus inhumana natura acccpit. bit Deus occulta hominum per Jesum ,

autcm Christo hoc modo se-

Coinpetit Christum.
cundumhumanam naturam judiciaria po-
testas propter tria. Primo quidem proptcr CoNCLUsio. — Ciim Cliristiis socundum quod
liomo, caput sit totius Kccl('sia> ei seciuidum (juod
convenientiam ct affinitatem ipsius ad ho- homo, convenit liabere judiciariam potestatem.
mines sicutenimDcuspcrcausasmedias,
;

tamquam propinquiorcs efTectibus, ope-

ratur ita judicat per hominem Christum
;

ARTICULUS III.
homines, ut sit suavius judicium homi-
nibus. Unde Apostolusdicit Tlebr., IV, 15:
No7i habemus j)ontificeni, qui non possit
Utrum Christus ex meintis adeptus fuerit

comjjati infirmitatibus nostris, tentatum

Judiciariam potestatem
per ojnniapro similitudine absfiue peccato
Adearmis ergo cum fiduria adthromim fjra- Ad tertium sic procoditur. 1. Videtur
lise ejus. Sccundo, quia in Ihiali Judicio, quod Cluistus non oxnnuitis fuerit adop-
ut Augustinus dicit Super Jofin., tract. tus judiciaiiam potoslatom. Judiciaria
xxiii, § 0, col. 1585, t. 3, eritresurrcctio enim potestas cons(Mjuitur rogiam digni-
corporuin mortuonmi, (pia^ suscifabit tatom, secundum illud Provorb., xx, 8 :

Deus per Filiuin bomiuis sicut pcr euni- ; lir.r (juiscdet insoliojudicii, dissijiat omne
dem Cbrislum suscilat animas, inquan- }na/um intuitu suo. Sod rogiam digiiila-
fum est Filius l)oi. Tertio, (juia ut Augus- tom Cbristus olttinuit abs^juo meritis;

<;ompetit enim ei ex lioc i[)so quod est
unigeiiitus Dei dicitur cnim Luc.,i, 3i2
: :
Dahit ei Domimis Deus sedem David pa-
rcqnabit in domo Jacob in ae-
tris ejus, et
termim. Ergo Christus judiciariam potes-
tatem non ohtinuit ex meritis.
2. Praiterea, dictum est, judi-
sicut
ciaria potestas competit Christo in-
quantum est caput nostrum. Sed gra-
tia capitis non competit Christo ex
meritis, sed consequitur personalem
unionem divinae et
cundum 14
illud Joan., Vidimus glo-
riam ejus, quasiunigeniti a Patre plemtm
gratix et veritatis et de plenitudine ejus
;
nos omnes accepimus; quod pertinet ad
rationem capitis. Ergo videtur quod
Christus non habuerit ex meritis judicia-
riam potestatem.
3. Pra?terea, Apostolus dicit I ad Co-
rinth., ii, 15 Spiritualis Judicat omnia.
: Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Sed homo efficitur spirituaUs per gratiam,
quae non estex meritis alioquin Jamnon
esset gratia, ut dicitur Rom., xi, 6. Ergo
videtur quod judiciaria potestas noii con-
veniat nec Christo, nec ahis, ex meritis,
sed ex sola gratia.
Sed contra est quod dicitur Job, xxxvi,
17 Causa tua cpuasi impii Judicata est;
: ergo habct judicium super omnes res
causam Judiciumque recipies; et Augus-
De verbis Domini, serm.
tinus dicit in hb.
cxxvii, c. VII, coL 711_, t. 5
judex qui stetit sub judice
veros reos, qui falso factus est reus.
Respondeo dicendum, quod nihil pro-
hibet unum et idem deberi ahcui ex cau-
sis diversis : sicut gloria corporis resur-
gentis debita fuitChristonon solum prop-
ter congruentiam divinitatis, et propter
gloriam animae, sed etiam ex meritohu-
miUtatis passionis. Et simihtcr dicendum
est quod judiciaria potcstas homini
Christo competit et propter divinam per-
sonam, et propter capitis dignitatem, et
propter plenitudinem gratiae habituahs
et tamen etiam ex merito eam obtiimit,
ut sciUcet secundum Dei justitiam judex
esset qui pro Dei justitia pugnavit. et vi-
cit et injuste judicatus est. Unde ipse di-
cit Apoc, III, 21 Ego vici, et sedi in:
throno Patris mei. In throno autem in-
teUigitur judiciaria potestas, secundum
illud psaL ix, 5 : Sedisti super
qui Judicas Justitiam
Ad primum ergodicendum, quod
illa procedit de judiciaria potestate, se-
cundum quod debetur Christo ex ipsa
unioiie ad Verbum Dei.
OU^.ST. LIX, ART. 11 1 ET FV. ;}(>-
Ad secundum (Mcendum, quod ratio
illaprocedit cx partc gratiae capitis.
Ad tertium dicendum, quod ratio iUa
procedit ex parte gratiae habituahs, quae
est perfectiva animee Christi. Per hoc ta-
men quod his modis debetur Christo ju-
diciaria potestas, non excluditur quin
, debeatur e.i ex merito.
CoNCLUsio. — Quamquam judiciaria potestas
debcatur Chiisto in-opter divinam personam, et
capitis dignitatem, et gratite plenitudinem,eam
humanai naturae, se- tamen promeruit, ut secundum Deijustitiam ju-
dex esset, qui pro justitia pugnavit, et vicit.
i, :
ARTICULUS IV.
Utrum Christo conveniat Judiciaria
potestas quantum ad otnnes res humanas.
quod ad Christum non pertineat judicia-
;
ria potcstas quantum ad omnes res hu-
manas. Ut cnimlegiturLuc, xii, 13, cum
quidam de turba Christo dicerct Dic :
fratri ut dividat mecum hereditatem,
meo
ille respondit Homo, quis me constituit
:
judicem aut divisorem super vos ? Non
humanas.
2. Praeterea, nullushabetjudicium nisi
: « Sedebit super ea quae siint sibi subjecta. Sed
; damnabit Christo nondum videmus omnia esse
» subjecta, ut dicitur Hebr., ii. Ergovidetur
quod Christus non habcat supcr omnes
res humanas judicium.
3. Praeterea, Augustinus dicit, XX De
civit. Dei, c ii, col. 660, t. 7, quod ad
judicium divinum pertinet hoc quod in-
terdum boni affliguntur in hoc mundo et
intcrdum prosperantur, et similitcr mali.
Sed hoc fuit etiam ante Christi Incarna-
tionem. Ergo non omnia judicia Dei circa
reshumanas pertinentad judiciariam po-
;
testatcm Christi.
Scd contra est quod dicitur Joan., v,
22 Pater omne Judicium deditFilio.
:
Respondeo dicendum, quod si deChristo
loquamur secundum divinam naturam,
manifcstum est quod omne judicium
Patris pertinet ad Filium sicut enim :
Pater facit omnia Verbo suo, ita et omnia
thronum, judicat Vcrbo suo. Si vero loquamur de
. Christo secundum naturam humanam,
ratio sic etiam manifestum est quod omnes res
humanae subduntur ejus judicio. Et hoc
manifestum est primo quidemsi conside-
rcmus habitudincm animae Christi ad
 :

308 SUMMA THEOLOGICA.

Verbum Dei si eiiim spiritualis jiidicat
; perChristum, inquantum Dei Verbum est:
omnia, diciUirl ad Gorinth., ii, 15, in-
iit cujus potestatis facta est particeps per
qiiaiitiim mens ejus Verbo Dei inha?ret, Incarnationem anima ei personaliter
multo magis animaChristi, qua? est plena unita.
veritate Verbi Dei, super omniajudicium
liabet.
(lo.NCLisio. — Cum (limstus Doi Verlxim sit,
quo Pator omnia facit, ot aniina ipsiiis sit divi-
Secundoapparetidem exmerito mortis nitateplenaperspicuumest^adjudiciariamCliristi
ejus quia, ut diciturRom., xiv,9, inhoc
:
l)otestatem, tam secundum humanam, quam di-
vinani naturaiu, omnos res humanas el alias
Christus mortuus est, ct resurrexit, ut et
quascumquc, pertinere.
mortuorum et vivorum clominetur. Et ideo
super omnes habet judicium propterquod :

et Apostolus il)i subdit quod omnes stabi- ARTICULUS V.

musante trihunal Christi\ etDan.,vii, li,
dicitur quod dedit ei potestatem, ethono- Utrum post judicium quod agitur in
rem, et regnum\ et omnes populi, tribus prxsenti tempore restet, aliud judiciutn.
* /jjst scr..etlingux servientei*.
vicnt. Tertlo apparot idem ex comparatione Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur .

rerum humanarum ad fincm human* sa-
lutis. Cuicumque eiiim committitur priii-
cipale, committitur et accessorium. Om-
nes autem rcs bumanae ordinantur
in fincm bcatitudiiiis, quse est sahis
aeterna, ad quam homines admittuntur,
vel a qua etiamrepelluntur judicio Christi,
quod post judicium quod in praesenti tem-
pore agitur, non restet aliud judicium
generale. Post ultimam enim retributio-
nem praimiorum et pcenarum frustra ad-
Uibctur judicium. Sed in Uoc pra^scnti
tempore fit retributio praemiorum et poe-
narum dixit enim Dominus latroni in
:

ut patet Matth., xxv. Et ideo manifestum cruce, Lucae, xxiii, 43 Hodiemecumeris :

est quod ad judiciariam potestatem Christi in paradiso; etLuc, xvi, 22, dicitur quod
pertinent omiies res humauffi. mortuus est dives, et sepultus est in inferno.
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut Ergo frustra expectatur finale judicium.
dictumest, judiciaria potestas consequitur 2. Praetcrea,NaUum, secun- xYo/j con-
i, 9, dicitur '

regiam digiiitatem. Christus autem, quam- dumaliam litterami: Non judicabit* Deus sitryct (lu- I
vis essctrexconstitutus a Deo, iion tamen bis in idipsum. Sed iii lioc tempore Dei plex tribu-
latio.
in terris vivens terrenum regnum tempo- judicium exerceturet quantum adtempo-
raUter admiiiistrare voluit undeipse dicit
: ralia, et quantum ad spirituaUa. Ergo
Joan., xviii, 36 Regnum meum non est de
: videtur quod non sit expectandum aliud
hoc mundo. SimiUter etiam judiciariam finale judicium.
potestatem exercere noluit super res tem- 3 Pra^tcrea, pramiium et poena res-
porales, qui venerat homines ad divina pondent merito et demcrito. Sed meritum
transferre. Unde Ambrosius ibidem, col. et dcmcritum non ])crtiiiciit ad corpiis,
1818, t. 2, dicit u IJene terrena decUnat,
: nisi inquantumcst aiiima) instrumentum.
qui propter divina desccnderat nec judcx ; Ergo nec praemium, seu pffiiigi debetur
esse dignatur litium, et arbiter facuUa- corpori, nisi propter animam. Non ergo
tum, vivorum hal)ens mortuorumque ju- requiritur aliud judicium in fiiic, ad Uoc
dicium, arbilriumque meritorum. » quod liomo pra^mictur aiit puiiialur iii
,Ad secundum dicendum, quod Christo corpore, pneter illud quo iiunc puiiiiinliir
sunt omnia subjectaquantum ad potesta- aut praimiantur anima?.
tem quam a Patre supcr omnia accepit, Sed contraest quod dicitur Joan. xii 48 , ,

secundum illud Matth., ult., 18: Data est Scr?no quem locutus sum, ille judicabit
mihi omnis potestas in cxlo et in torra ;
eum in novissitiu) dic. Erit crgo (]uo(ltUun
nondum tamen sunt omnia ci su])jocta judicium in uovissimo diopra^terjudicium
quantum ad executionem su» potestatis: quod nunc agitur.
quod quidcm erit in futuro, qiiando de om- RcspoiubM) (liccudnm, quod judicinm
nibus voUiiitatem suam adimplcbit, (juos- dc ali(|ua rc mutabili pcrfcctc dari luin
dam quidem salvando, quosdam autem potcst ante cjus consummationcm, sicut
puniendo. judicium dc ali(|ua actiono, (lualis sit,
Ad dirondum, (|uodante Tncnr-
t^^rtium pci-fc('t(> (laii non j^otcst, aiit('(|iiani sit

nalioneinbujusmodijudicia exercc-bautur consiimmala (>t inse ct iii suis cll'c(.tibus :

' Sepluaginta interpretum.


QUiF:ST. LIX, AUT.
quia multa3 actioncs vidcntur essc utilos,
qua^ex cfrcctibus (lcmonsti"antur nociva^,
ct similiter dc liominc ali([uo jiidicium
perfcctc non potcst, quoad cjus vita
clari
terminctur, eo quod multipliciter potest
mutari debonoinmalum, autc convcrso,
vcl de l)ono in mclius, aut de malo in
pejus. Uude Apostolus dicit Ilcbr., ix, 27,
quod hominibiis statutiim est semel mori\
post hocautem judicium. Sciendumtamen
quod licet pcr mortcm vita hominis tem-
poralis terminetur sccundum se, rcmanct
tamen ex futuris secundum quid depen-
dens. Uno quidemmodo, secundumquod
adhuc vivit in mcmoriis hominum, in
quibus quandoque contra veritatem re-
manct bonai fama3 vcl malae. Alio modo
in qui sunt quasi ahquid patris,
filiis,
secundum illud Eccli., xxx, 4: Mortuus
est pater ejus, et quasi nou estmortuus,
similem enim reUr^uitsibipostse\ ettamen
multorum bonorum sunt mali filii, et e
contrario. Tcrtio modo quantum ad effec-
tum suorum opcrum sicut ex dcccp-
; prsemio vcl poena aiiimsp, tamen quia
tione Arii ct aliorum seductorum pullulat
infidelitas usque ad finem mundi etusque ;
tunc proficit fides ex prsedicatione apos-
tolorum. Quarto modo quantum ad cor-
pus, quod quandoque honorifice traditur
sepultura!, quandoque vero relinquitur
insepultum, et tandem incineratum
omnino resolvitur. Quinto modo quantum
ad ea in quibus homo suum affectum de-
fixit, puta in quibuscumque temporalibus
rcbus, quarum qusedam citius finiuntur,
qusedam diutius durant. Omnia autem
ha^.csubdunturexistimationijudiciidivini.
Et ideo de bis omnibus perfectum et ma-
nifestum judicium haberi non potest,
quamdiu hujus temporis cursus durat.
Et propter hoc oportct essc fmale judi-
cium in novissimo die, in quo perfecte
id quod ad unumquemque hominem
pertinet quocumque modo, perfccte et
manifeste dijudicetur.
Ad primum ergo dicendum, quod opi-
nio quorumdam fuit quod anima? sanc-
torum non prsemientur in cselo, necanimse
damnatorum puniantur in inferno usqiic
ad diem judicii quod quidem apparet
;
esse falsum ex hoc quod Apostolus II ad
Corinth., v, 8, dicit Audemus et bonam
: gcnt iterum judicari. Ergo potestas judi-
voluntatem habemiis, magis peregrinari a
corpore, et prxsentes esse ad Dominwn
quod estjam?2072 ambulare per fulem sed
per sp^ciem, ut patet ex his qu« subse-
quuntur. Hoc autem est viderc Deum per
essentiam, in quo consistit vita aeterna.
;
V ET VI. 309
ut patet Joan., xvii. Unde manifestum
est animas a corporibus scparatas esse
iii vita a'tcrna. Et idco diccndum cst quod
post mortcm, quantum ad ea qua; sunt
animae, homo sortitur quemdam immii-
tabilcm statum et idco quantum ad prai-
;
mium animie non oportct ultcrius difrerri
judicium. Sed quia qutedam alia sunt ad
hominem pcrtincntia, qu« toto temporis
ciirsu aguntur, qua? non sunt aliena a
divino judicio, oportct iterum in fine
temporis omnia ha'c in judicium adduci.
Licct cnim homo secundum ha^c non
mereatur ncque demereatur, tamen per-
tinent ad aliquod ejus praemium vel poi-
nam. Unde oportct hsec omnia sestimari
in finali judicio.
Ad secundum diccndum, quod Deiis
non judicabit bis in idipsum, id est, secun-
dum idem sed sccundum diversa non
;
est inconveniens Dcum bis judicare.
Ad tcrtium diccndum, quod licet prse-
mium vcl poena corporis depcndcat cx
anima non est mutabilis nisi pcraccidens,
propter corpus, statim separata acorpore
habet statum immutabilem, et accipit
suum judicium. Scd corpus remanet mu-
tabilitati subjcctum usque ad finem tem-
poris et ideo oportet quod tunc recipiat
:
suum prsemium vel poenam in finali ju-
dicio.
CoNCLUsio. —
Cum de re aliquamutabilianteple-
nam ejus consummaiionem, pcrfectum judicium
dari necfueat, prccter judicium quod in cujuslibet
hominis morte fit, fmale judicium esse oportet,
in novissimo die.
ARTICULUS VI.
Utrum jndiciaria potestas Ch?nsti se
extendat ad angelos.
Ad sextum sic proceditur. 1. Vidctur
quod potestas Christi judiciaria non se
extendat ad angelos. Angeli enim tam
boni quam
mali judicaU sunt a principio
mundi, quando quibusdnm cadentibus per
peccatum, alii sunt in bcatitudinc confir-
mati. Sed illi qui judicati sunt, non indi-
ciaria Christi non se extendit ad angelos.
;
2. Prsetcrea, non est ejusdcm judicare
, et judicari. Scd angeli venicnt cum Christo
judicaturi, seciindum illud Matth., xxv,
31 Cum venerit Filius hominis in majes-
:
tate sua, et omnes angeli curn eo. Ergo vi-
 310 SUMMA THEOLOGICA.
dotur quod angeli noii sint judicandi a quantum ad aha accidentalia pramiia bo-
Christo. norum angelorum qua; sunt gaudia
:

angeli sunt superiores aliis

3. Prffiterea, qua3 habent de salute hominum, secun-
creaturis. Si ergo Christus est judex non duin illud Luc, xv, 10 Gaudium erit :

sokim hominum, sed etiam angelorum, coram angclis Deisuper uno peccatore pos-
pari ratione crit judex omnium creaturu- nitentiam agente; ct etiam quantiim ad
ram; quod videtur esse falsum, cum lioc poenas accidentales daemonum, quibus
sit proprium providentia^ Dci unde dicitur ; lorquentur vel hic, vel recluduntur in in-
Job, XXXIV, 13 Quem constitidt aliumsuper
: ferno et hoc etiam pertinet ad homincm
;

terram, aut quem posuit super orbem quem Christum. Unde Marc, i, 2i, dicit quod
fabricatus est ? Non ergo Cliristus est da-mon clamavit Quid nobis et tibi, Jesu
:

judex angelorum. JVazarene? venisti ante tempus perdere

Sed contra est quod Apostolus
Corinth., vi, 3 : Nescitis quojiiam angelos
judicabimus? Sed sancti noii judicabunt
nisi auctoritate Christi. Ergo multo magis
Christus habet judiciariampotestatem su-
per angelos.
Respondeo dicendum, quod angeli sub-
sunt judiciariai potestati Ghristi, non so-
lum quantum ad divinam naturam, prout
est vcrbum Dei, sed etiam ratione liumanaj
naturai. Quod patet ex tribus primo
quidcm ex propinquitate naturai assump-
tae ad Deum; quia ut dicitur Hebr., ii
, cap. XXXI, coL 148, t. 3, « licet spiritua-
17, nusquam angelos apprehendit, sed se-
men Abrahge appreliendit. Et ideo anima
Christi magis est repleta virtute Verbi
Dei, quam ahquis angelorum unde et : men a Christo, inquantiimest veritas.
angelos illuminat, sicut Dionysius dicit
cap. VII Caelest, hierarcJi., § 3, col.
210,
t. 1, unde de
et eis habet judicare. Se-
cundo, quia per humilitatem passionis
humana natura in Christo meruit exaltari
super aiigelos ita ut, sicut dicitur Phi-
; « inferiora quodam ordine reguntur a
lipp., 11, 20, in nomine Jesu omne genu-
flectatur, cxlestium, terrcstrium et infer-
norum. Etideo Christus habetjudiciariam
potestatem etiam super omnes angelos
dicit I nos? Tertio quantum ad praemium essen-
tiah3 bonorum angelornm, quod est bca-
titudo aiterna; et quantum ad poeiiam es-
sentialem angelorum malorum, quae est
damnatio aeterna. Sed lioc factum est per
Christum, inquantum est Yerbum Dei, a
principio mundi.
Ad primum ergo dicendum, quod ratio
illaprocedit de judicio quantum ad prae-
mium essentiale et poenam principalem.
: Ad secundum dicendnm, quod, sicut
dicit Angnstiiius in lib. De vera relig.,
lis judicet omnia, tamen judicatur ab ipsa
veritatc. » Et ideo licet angeli cx eo quod
suiit spirituales judicent, judicantur ta-
Ad tertium diceiidum, quod Christus
habet judicium noii sohim super angelos,
sed etiam siiper administrationem totius
creaturae. Si enim, iit Augustinus dicit
in IH De Trinit., cap. iv, col. 873, t. 8,
Deo per superiora, » oportet dicere quod
omnia reguntur per animam Christi quae
estsupra omnemcreaturam. Unde et Apos-
tolus dicit Hebr., ii, 5 Non enim angelis:

et bonos et malos in cujus signum di-

: subjecit
citur Apoc.,vn, 11, quod omnes angeli
stabantin circuitu tlironi. Tertio, ratione
eorum quie circahomines operantur, qiio-
rQm Christiis speciah quodam modo est
caput. Unde dicitur Hebr., I, 13 Onmes
simt administratorii spiritus in ministe-
rium missi propter eos qui hereditatem ca-
Capient. piu/it * salutis. Sul)siiiit autem juchcio
Christi uno quidem modo quantum ad
dispensationem eorum qua', per ipsos
aguntur; qua^, quidem dispensatio fit
etiam per liominem Christum, cui angeli
ministral)ant, ut (licitur Mattli., iv, et a
quo daMnones petebant ut in porcos mit-
terentur, ut dicitur Matth., viii. Secuudo,
Deus orbem futurum, scili-
terrae
cet subjectiim ci, de quo loqniniur, id est,
Christo'. Nec tameii propter lioc alium
constituit Deus super terram; quia unus
et idem est Deus et homo Dominus .Tesus
: Christus. De ciijus incarnationis mysterio
, ad pra3sens dicta sufliciant.
CoNCLrsio. —
Cum por passionis hurnilitatem
luimana natura in Cliristo super angelos exaltari
mcruoril, porspicuum est jiuliciariiT Christi po-
tcstati aniiclos liun houos (luani malos subjectos
cssc, non modo ralicuuMlivmap, vcrum etiam ra-
tione luimauie natura?.

Ita cum Mss. potiorihus cditi passim. lildit.

'
prchsiu::» insistil : « ruturum, dc <]uo Ux^uimur,
Patav. (Jarciam scqucntcs, (jui Apostoli vcrbis suhjectum ei, id est, C.hristo. »
 °

QU^ST. LX, AKT. f. 311

col. 35, t. Ergo videtur quod sacra-

3.
mentum non sit in genere signi.
juramentum quandoquc
3. Praitcrea,
QU^]ST10 LX. sacramentum nominatur dicitur enim :

\nDecr. XXII, qua^st. v, cap.xiv, col. 1 15."):

DE SACRAMENTIS. « Parvuli, qui sine «tate rational)ili sunt,
non cogantur jurare et qui semel per-
;

(In octo arliciilos divisa.) juratus fuerit, ncc testis sit post hoc,
ncc ad sacramentum, » id est, juramen-
Post considerationcm comm quae per- tum, « accedat. » Sed juramentum non
tinent ad mysteria Verbi incarnati, con- pertinet ad rationem signi. Ergo vidc-
siderandum est de Ecclesia3 sacramentis, tur quod sacramentum non sit in genere
quae ab ipso Verbo incarnato efficaciam signi.
habent; et prima consideratio erit de sa- Sed contra est quod Augustinus dicit
cramentis in communi secunda, de uno- ; in X De civitate Dei, t. 7 : « Sacrificium
quoque sacramentorum in speciali. visibile invisibilis sacrificiisacramentum,
Circa primum quinque consideranda id est,sacrum signum est. »
sunt 1° Quid sit sacramentum
:
2" de ; Respondeo dicendum, quodomnia qua^
necessitate sacramentorum 3" de efTec- ; habent ordinem ad unum aliquid, licet
tibus sacramentorum 4° de causa eo- ; diversimode, ab illo denominari possunt;
rum; 5° de numero.- sicut a sanitate quae est in animali, de-
Circa primum qua^runtur octo : l Utrum nominatur sanum non solum aiiimal,
sacramentum sit in gencre signi ;
2" utrum .quod est sanitatis subjectum; sed dicitur
omne signum rei sacrse sit sacramen- medicina sana, inquantum est sanitatis
tum ;
3° utrum sacramentum sit signum effectiva; diseta vero, inquantum est
unius rei tantum, vel plurium ;
4° utrum conservativa ejusdcm et urina, inquan-
;

sacramentum sit signum, quod est res tum est significativa ipsius. Sic igitur
sensibilis 3" utrum ad sacramenta requi-
; sacramentum potest aliquid dici, vcl
ratur determinata res sensibilis 6° utrum ; quia in se habet aliquam sanctitatem
ad sacramentum requiratur significatio, occultam, et secundum hoc sacramentum
quae est per verba 7" utrum requirantur
; idcm est quod sacrum. secretum vel ;

determinata verba 8" utrum iUis verbis;
possit aliquid addi vel subtrahi.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum sacramentum
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quod sacramentum non sit in generc
signi. Videtur enim sacramentum dici a
sacrando, sicut medicamentum a medi-
cando. Sed hoc magis videtur pertinere
ad rationem causse
signi. Ergo sacramentum magis
genere causee quam
2. Prseterea, sacramentum videtur
aliquid occultum significare, secundum
illud Tob., xn, 7 Sacramentum regis :
abscondere bonum est; Et Ephes., iii, 9
Quss sit dispensatio sacramenti absconditi
a sxculis in Deo. Sed illud quod est abs-
conditum, videtur esse contra rationem
signi ; nam signum estquod
« praiter spe-
ciem quam
ingerit sensibus, facit aliud
aliquid in cogitationem venire, » ut patet
per Augustinum in
quia habet aliquem ordinem ad hanc
sanctitatem, vel causse, vel signi, vel se-
cundumquamcumque aliam liabitudinem.
Specialiter autem nunc loquimur de sa-
cramentis, secundum quod important ha-
bitudinem signi ; et secundum hoc sacra-
sit in genere sicjni. mentum ponitur in genere signi.
Ad primiim ergo dicendum, quod quia
medicina se habet ut causa efFectiva sa-
nitatis, indc est quod omnia denominata
a medicina dicuntur per ordinem ad unum
primum agens, et propter hoc medica-
mentum importat causalitatem quamdam.
quam ad rationem Sed sanctitas, a qua denominatur sacra-
est in mentum, non significatur per modum
in genere signi. causae efficientis, sed magis per modum
caussB formalis vel fmalis. Et ideo non
oportet quod sacramentum semper impor-
tet causalitatem.
: Ad secundum dicendum, quod ratio
illa proccdit secundum quod sacramentum
idcm est quod sacriim secrctum. Dicitur
aiitem non soIumDcisecrctum, sedetiam
regis esse sacrum, et sacramcntum, quia
sccundumantiquos sancta vel sacrosancta
dicebantiirqusecumqueviolarinonlicebat:
II Dc doct. christ.. sicut etiam muri civitatis, et personae in
 ;

31^ SUMMA THEOLOGICA.

digiiitatibus constitutae ; et ideo illa se- titur cum
definito. Sed quidam definiunt
creta^ sive divina, sive humana, quai sacramentum per hoc quod est « sacrae
non quibuslibct publicando,
licet violari, rei signum » et hoc ctiam videtur ex
:

dicuntur sacra vel sacramcnta. auctoritate Augustini supra inducta *,

Adtertium dicendum, quod etiam jura- Ergo videtur quod omne signum rei
mentum liabet quamdam habitudincm sacrae sit sacramentum.
ad res sacras, inquantum sciUcet estquae- Respondeo dicendum, quod signa ^
dam contestatio factaperahquid sacrum: daiitur hominibus, quorum est per nota
et secundum hoc juramenlum dicitur ad ignota pcrvcnire. Et ideo propric di-
esse sacramentum, non eadem ratione citur sacramentum quod est signum ali-
qua nunc loquimur de sacramentis, non cujus rei sacrae ad homines pertinentis,
tamen aequivoce sumpto nomine sacra- ut scihcet proprie dicatur sacramentum
menti; sed analogice, scilicet sccundum secundum quod nunc de sacramentis lo-
diversam hal)itudinem ad ahquid unum, quimur, quod est « signuin rei sacrse
quod estres sacra. inquantumestsanctificans homines {a). »
CoNCLUsio. —
Cum a theologis sacramentiim
Adprimum ergo dicendum, quod crca- -

usm-petur, ut signi quamdam deaotet liabitudi- turaesensibiles significant aliquid sacrum,

nem, perspicuum est, sacramentum in genere sciiicet sapientiam etbonitatem divinam,
inquantum sunt in seipsis sacra, non
autem inquantum nos per ea sanctifica-
ARTICULUS II.
mur; etideononpossunt dici sacramcnta,
secundum quod nunc hjquimur de sacra-
Utriim omne signum rei sacr^e sit mentis.
sacramentum. Ad secundum dicendum, quod quaedam
ad vetus Testamentum pertinentia si-
Ad secundum sic proceditur. 1. Yide- gnificabant sanctitatem Christi , secun-
tur quod non omne signum rei sacrse sit dum quod in se sanctus cst : quae-
sacramentum. Omnes enim creaturae dam vero significabant sanctitatem ejus,
sonsibiles sunt signa rerum sacrarum, iiiquantum pcr ea nos sanctificamur
secundum illud Rom., i, 20: hwisihdia sicut immohitio agiii pascliahs signi-
Dei per ea qiix facta sunt, ititeliecta cons- ficabat immolationem qua sanc-
Cliristi,
piciuntur :nec tamen omnes res sensibiles tificati sumus :dicuntur proprie
et taha
possunt dici sacramenta. Non ergo omiie veteris legis sacramenta.
signum rei sacrae est sacramentum. Ad tertium (riccndum, quod res deiio-
2. Praeterea, omnia quae in veterilege minatur afine complcmcnto. Dispositio
ct
fiebant^ Cliristum figurabant, qui est autem non est fmis neque perfectio. Et
Sayictus sanctorum, sccundum ilhid I ad ideo quae significant (hspositioncm ad
Corinth., x, il Omnia in fi(/ura contin-
: sanctitatem, non (hcuntur sacramcnta.
gehant illis ; et Col. ii 1 7 Qusesunt umhra
, , : de quibus proccdit objccfio, sed solum
futurorum, corpus autem Christi ; nec ta- ea quae significant perfcctionem sancti-
men omnia gesta patrum vetcris Testa- tatis humanae.
menti, vel etiam omnes caeremoniae lcgis
sunt sacramenta, s(!d quaedam specialiter,
CoNCLUsio. —
Cum signa proprie liominibus
dentur, non quodvis rei sacroe siffnum,sacramen-
sicut in secumla partc habitum est. Ergo tum est, sed illud tantum quod signum est rei
videtur quod non omiie signum rci sa- sacrffi,quatenus liomines sanctiticat.
cra^ sit sacramentum.
3. Praeterea,ctiamin novo Testamento
ARTICULUS III.
muUa geruntur in signum alicujus rei
sacrae, quae tamen non dicuntur sacra- Utrum sacramoitum sit signum unius rei
menta, sicut aspcrsio aquae bcnedictae, tantum.
cons^cratio altaris, et similia. Non crgo
omne signiim rei sacrae cst sacramcn- Ad tertium sic proceditur. i. Vidctur
tum. (piod sacramcntum non sit signum iiisi
Sed contra est quod definitio conver- unius rci. Id enim quo muha significan-
* Art. pra;ccdenti, in argum. sed contra. sanctitatis externa» ot lepalis ; Vazquez, Soto et
• Parm. addit « proprie. »
: alii, sanctitatis iiiterna' non in actuali usu sacra-
(fl) ncllarminus, Cauo, Caspensis, ct alii volii- mciiti, scd tantuiii iu lcgc Kvangclica confc-
erunl sufiicere (luod sacramcntum sit signum rcndic.
 ;

QUJIST. LX, ART. III KT lY. 313

tur, estsignum ambiguum, et pcr conse- mentumsignificattriapraedicta,secundum

quens fallcndi occasio, sicut patct dc quod quodam ordine sunt unum.
nominibus aiquivocis. Setl omnis fallacia Ad secundum dicendum, quod sacra-
debet removeri a christiana rcligione, mciitum in hoc quod significat rem sanc-
secundum illud Coloss., ii, 8 : Videte 7ie tificantcm, oportct quod significet effec-
^ccipittt. guis vos seducat * per philosophiam et tum, qui intclligitur in ipsa caiisa
inanem fallaciam. Ergo vidctur quod sa- prout est saiK^tificans.
saiictificante,
cramentum iion sit signum plurium Ad
tertium diccndiim, quod sufficit ad
rerum. rationem sacramenti quod significet per-
2. Praitcrea, sicut dictum est, sacra- fectionem, quae cst forma, nec oportet
mentum significatrem sacram, inquantum quod solum significet perfectionem, quae
est humanaB
sanctilicationis causa. Sed est fiiiis.
una sola est causa humanse sanctifica-
tionis, scilicot sang-uisChristi, secundum
CoNCLUsio. —
Sacramentum cst sigmmi reme-
morativum passionis Cliristi, ct divinai gratiae
iUud Ilebr., ult., 12 Jesus, ut sanctifi-
:
dcmonstrativum, acfutur» gloria? prognosticum.
caretper suum sanguinem populum, extra
jjortam passus est. Ergo videtur quod sa-
cramentum non significet phira.
ARTICULUS IV.
Pra^tcrca, dictum est
3. quod sacra-
mentum proprie significat ipsum finem
sanctificationis. Sed finis sanctificationis
Utrum sacramentum sit semper aliqua
res sensibilis.
est vita aiterna, secundum ilhid Rom., vi,
22 Habetis fructum vestrum in sanctifi-
:

cationern; finem vero vitam seternam. Ergo
videtur quod sacramentum non significet
nisi unam rem, scilicet vitam aeternam.
Sed contra cst quod in sacramcnto
altaris estduplex res significata, scilicct
corpus Christi verum et mysticum, lat
Augustinus dicit in Ub. Sententiarum
Prosperi, sent. cccxl, etc, col. 1890, t. 10.
Respondeo dicciidum, quod, sicut dic-
tum est,sacrameiitumproprie diciturquod
ordinatur ad significandam nostram sanc-
tificationem. In qua tria possunt consi-
derari: videlicetipsa causa sanctificationis
nostrae, qu« est passio Christi; et
nostrse sanctificationis, quae consistit in
gratia et virtutibus et ultimiis fmis sanc-
; 2. Praeterea, sacramenta pertinent ad
tificationis nostrae, qui est vita aptcrna.
Et haec omnia per sacramenta significan-
Ad quartum sic proceditur. 1 . Yidetur
quod sacramentum non semper sit aliqua
res sensibilis. Qiiia, secundum Philoso-
phum, in lib. II Priorum, cap. penult. et
ult., « omiiis effcctiis suae causae signum
est. » Sed sicut sunt quidam efTectus sen-
sibiles, ita etiam sunt quidam effectus
intelligibiles, sicut scientia est effectus
demonstrationis. Ergo non omne sigiium
est sensibile. Sufficit aiitem ad rationem
sacramenti quod sit signum alicujus rei
sacrse, inquantiim per eam homo sanc-
tificatur, ut dictum est. Non ergo requi-
forma ritur ad sacramentum qiiod sit aliqna res
seiisibilis.
cultiim velregnum Dei. Sed res sensibilcs
noii videntur pertinere ad cultum Dei :

tur. Unde sacramentum est et signum dicitur enim Joan., iv, 24 Sp)iritus est :

rememorativum ejus quod praecessit, Deus, eteosqui adorant eum, in spiritu et

scilicet passioiiis Christi, ct demonstrati- veritate oportet adorare. Et Rom., xiv,
vumejusquodin nobisefficiturperChristi 17 : H^on est regnum Dei esca et potus.
passionem, scilicet gratiae; et pronosti- Ergo res sensibiles non reqiiiriintur ad
cum, id est, praenuntiativum futurae glo- sacramentum.
riae. 3. Preeterea, Augustinus dicitin lib.II
Ad primum ergo dicendum, quod tuiic Delibero arbitrio,csi]}.xix, col. 1268, t. 1,
est signum ambiguum praebens occasio- quod « res sensibiles sunt minima bona,
nem quando significat multa
fallendi, sine quibus homo recte vivere potest. »
quorum unum nou ordinatur ad aliud Sed sacramenta sunt de necessitate sa-
sed quaiido significat multa secundum lutishumanie, ut iiifra patebit, et ita sine
qiiod ex eisquodamordineefficiturunum, eis liomo recte vivere non potest. Non
tunc non est signum ambiguum, sed res ergo sensibiles requirimtur ad sacra-
certum sicut hoc nomen liomo significat
; menta.
animam et corpus, prout ex eis consti- Sed contra est quod Augustinus dicit
tuiturhumana natura. Ethocmodo sacra- Super Joan., fract. lx, § 3, col. 1840, t. 3 :
.31 i
(( Accedit verbum ad elementiim
sacramentum; » et loquitur ita de ele-
mento sensibili, quod est aqua. Ergo res
sensibiles requiruntur ad sacramenta.
Respondeo diccndum, quod sapientia
divina unicuique rei providet secundum
snum modum; et propter hoc dicitur,
Sap., VIII, 1, quod disponit omnia siiavi-
ter: unde et Matth., xxv, 15, dicitur
quod dedit unicuique secundum propriam
virtutem. Est autem homini connaturalc
ut per scnsibiliaperveniat in cognitionem
inteHigibilium. Signum autem est per
quod aUquis devcnit in cognitionem alte-
rius. Unde cumres sacrae, quaeper sacra-
menta significantur, sint qusedam spiri-
tuaha et intelligibiha bona, quibus homo
sanctificatur, consequens est ut per ah-
quas res sensibilcs significatio sacramenti
impleatur; sicut etiam per simihtudincm
sensibihum rerum in divina Scriptura
res spiritualos nobis descriliuntur. Et
inde est quodadsacramenla requiruntur
res sensibiles(«), ut etiam Dionysiuspro-
bat in i cap. Ceelest. hierarch., § 3,
col. 122, t. 1.
Ad primum ergo dicendum, quod
unumquodque praecipue denominatur et
definitur secundum id quod convenit ei
primo et per se non autcm secundum id
; aiit aliquid aliud hiijusmodi. Ergovidetur
quod convenit per ahud. Effectus autem
ei
sensibihs per sehabet quod ducat in cog-
nitionem aherius, quasi primo et per se
homini innotescens, qiiia omnis nostra
cognitio a sensu oritur. Eirectus autem
intehigibiles nonhabent quod possint du-
cere in cognitioncm aherius, nisi ini^uan-
tum sunt pcr aliiid manifestati: id est,
per ahqua sensil)iha. Et inde est quod
primo et principahter dicuntur signa,
quai sensibus offernntur, sicut Augnsti-
nus dicit in II De doct. christ., col.
35,
t. 3, ([uod « signum est quod pra^ter
spe-
cicm quam ingcrit sensibus, facit aliud
aliquidin cogitationem venire. » Ehectus
autemintelligibiles non hai)ent rationem
signi, nisi sociUKhim (piod sunt maiii-
festati perahqua signa. Etper liunc cliain
modum quaHlam qnai non sunt
di(;nntur qnodammodo
sacrameiita, in-
(piaiitum snnt significata pcr aliqua scn-
silnha, de qnibusiiifra agctur.
Ad secundum dicendiim, quod res sen-
sibiles, iit in sua naliira considerantnr,
non pcrliiKMit ad cullnm vcl ad rcginini
l)(!i, sed sohun sccnndnm (jnod snnt
iii) Juxta f|iinsdam Scolistas, sacrameutum
SUMMA THEOLOGICA.
et fit signa spiritualium rerum, in quibus re-
gnum Dei consistit.
Adtertium dicendnm, quod Augusti-
nus lo([uitur de rebus sensibilibus, se-
cundum quod sunt iii sua iiatura, nou
autem secundum quod assumuntur ad
significandum spiritualia qua; sunt ;
maxima bona.
CoNCLUsio. — (lum natiiralo sit tinmini p(?r sen-
sibilia ad intolli^ihilium cognitioncm p(?rvenire,
sacramcnlum, quod spirituaiia et intclligibilia
bona homini signilical, res esse sensibilis debet.
ARTICULUS V.
Utimm requirantur determinatas res ad
sacramenta.
Ad quintum Videtur
sic proceditur. 1.
(juod nonrequiranturdeterminatae res ad
sacramenta. Res enim sensibiles assu-
muntur in sacramentis ad significandum,
ut dictum est. Sed nihil prohibet diversis
rebiis sensibilibus idein signihcari, sicut
in sacra Scriptura Deus aliquando meta-
phorice significatur perlapiclem, quando-
(|ue per leoncm, ([uandoqae per solem,
(jiiod diversae rcs possint congrucre ei-
clem sacramento. Non ergo determinatae
res in sacramentis requirnntur.
2. Praetcrea, magis cst ncccssaria salus
aiiimae (j^uam salus corporis. Sed iii mc-
diciriiscorporalibus, qua^, ad salutemcor-
poris ordinantur, potest una res pro alia
poni in ejus dcfcctu. Ergo miilto magis
in sacramentis, quae siint medicina? spi-
rituales ad salutem auimae ordinatae, po-
tcrit una res assumi pro alia, quando illa
dcfiicrit.
3.Praeterea, non est conveniens ut
hominis salus arctetur per legem divi-
nam, per legcm Christi, qui
et praecipue
vcnit omiics salvarc. Scd in statii legis
natui\T non rcqiiircl)antiir insacramcntis
arupia^ rcs dctcrminala', scd ex voto as-
sensibilia, suinebantnr, ut patet Genes., xxviii, ubi
Jacob vovit sc Deo decimas et hostias pa-
cincas ol)latnnim. Ergo vid(^tur qiiod non
dcbncrit arctari bonio, ct praH'i[)iic in
iiova lege, ad alicnjus rei (Icterminata»
usiim in sacramcntis.
Scil contracst(|no(l Doniinns dicit.loan..
!U, Xisi quis rointus fuvril cx aqii" f"/
.")
:
|»n- tuil c-^sc signum insonsihilc

OUiEST. LX, AUT. V ET
Sphntu sancto, non potest introire in
gniim Dei.
UespoiKlco dicoiidiim, quod iri usu sa-
cramentorum duo possunt considerari
scilicet cuUus divinuset sanctificatiohomi-
nis; quorumprimum pcrtinct
per comparationcm ad J)eum; socundum
autem* portinet ad Dcum pcrcomparatio-
nom ad hominem. Non pertinet autem ad
aliquem determinare illud quod est in
potestate aUerius, sed solumid quod est
in sua potestate. Quia ergo sanctificatio
hominis est in potestate Dei sanctifican-
tis, non pertinet ad hominem suo judicio
assumere res quibus sanctificetur; sed
hoc debet esse ex divina institutione
determinatum. Et ideo in sacramontis
novae legis, quibus homines sanctiflcan-
tur secundum iUud I ad Corinth., vi, 11,
,
abliiti cstis, sanctificati estis, oportet uti
rebus ex divina institutione determinatis.
Ad primum ergo dicendum, quod etsi
idem potost pcr diversa signa significari,
determinare tamen quo signo sit uten-
dum ad significandum, pertinet ad signi-
ficantom. Uous autem est qui nobis si-
gnificat spirituaUa per res sensibiles in
sacramentis, etpcr verba simiUtudinaria
in Scripturis. Et idco sicut judicio Spiri-
tus sancti determinatum est quibus simi-
Utudinibus in certis Scripturae locis res
spirituales significentur, ita etiam debet
esse divina institutiono determinatum quaj
res ad significandum assumantar in hoc
vel in iUo sacramento.
Ad secundum dicendum, quod res sen-
sibiles habent naturaUtcr sibi inditas vir-
tutes conferentes ad corporalem saUitem;
et ideo non refert si duae earum eamdom
virtutem habeant, qua quis utatur; sed
ad sanctiUcationem non ordinantur ox
aUqua virtute sibi naturaUter indita, sed
solum exinstitutione divina; et ideo opor-
tuit divinitus determinari quibus robus
sensibUibus sit in sacramentis utendum.
Ad tortium dicendum, quod, sicut
Augustinus dicU, XIX Contra Faustwn,
c.xvi etxvii, col. 356, t. 8, divorsa sacra-
menta diversis temporibus
sicut etiam divorsis vorbis signiUcantur
diversa tempora, sciUcet praescns, praete-
ritum et futurum. Et ideo sicut in statu
legis naturae homines nuUa lege exterius
data, sed solo intoriori instinctu movo-
bantur ad Doum colendum, ita etiam cx
interiori instinctu determinahatur eis qui-
Parm. addit : « e converso.
:
\I. 315
rc- busrebus sensibilibus ad Dei cultum ute-
rontur; postmodum voro necesse fuit
etiam extorius legom dari, tum propter
obscurationem legis naturffi ex peccatis
Uominum tum otiam ad expressiorem
,
adhominem significationcm gratiffi Christi, per quam
humanum gonus sanctiUcatur. Et ideo
etiam necesse fuit rcs doterminari quibus
homines utereiitur in sacramentis. Nec
proptor hoc arctatur via salutis, quia ros
quarum usus cst necessarius in sacra-
mentis, vol communitor habentur, vel
parvo studio adhibito haberi possunt.
CoNCLUsio. — Cum ad homines nonperUneat,
res quibus sanctificeatur assumere, perspicuum
est in novse lcgis sacramcntis, quibus homines
sanctificantur, rebus divina institutione determi-
natis utendum esse.
ARTICULUS VI.
Utrum in significatione sacramentorum
requirantur verba.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod in significationo sacramontorum
non roquirantur verba. Dicit enim Augus-
tinus Contra Faustum, lib. XIX, cap. xvi,
col. 356, t. 8 « Quid suiit aliud quaeque
:
corporaUasacramenta, nisi quasi quaedam
verbavisibilia?» Etsicvideturquodaddere
verba rebus sensibiUbus in sacramen-
tis, addere verba verbis. Sed Uoc est
sit
superfluum. Non ergo roquiruntur verba
cum rebus sensibilibus in sacramontis.
2. Praeterea, sacrameiitum est aliquid
unum Ex Uis autem quae sunt diversorum
.
gonerum, non videturposse aUquid unum
fieri. Cum igitur ros sonsibiles et verba
sint diversorum generum, quia ros son-
sibiles sunt a natura, verba autem a ra-
tiono videtur quod in sacramentis non
;
requirantur verba cum rebus sensibi-
libus.
3. Praetorea, sacramenta novae legis
successorunt sacramontis votoris legis,
quia, iUis ablatis, ista sunt instituta,
ut Augustinus dicit, XIX Contra Faustum,
congruunt ;
c. XVI ot XVII, col. 356, t. 8. Sed in sacra-
mentis veterislegis non requirebatur ali-
qua forma verborum. Ergo nec in sacra-
montis novse logis.
Sod contra est quod Apostolus dicit
Eplies., v, 2^: Christus dilexit Ecclesiam, * vt .nh^
ef fradidit semetipsum pro ea, ut illam sum tradi-
sanctificaret mundam eam lavacro aqux dit.
,
316 SUMMA THEOLOGICA.
in verbovitae; et Augustiims dicit Super duntur, quia unum eorum determinatur
Joan., tract. lx, § 3, col. I8/1O, t. 3 : per aliud, ut dictum est.
« Acceditverbumad elemeritum, et fit sa- Ad secundum dicendum, quod quam-
cramentum. » vis et verba et alia; rcs sensibilos sint iii

Respondoo dicendum, quodsacramcnta, diverso genere, quantum perfinot ad na-

sicut dictum est, adhibentur ad homi-
num sanctificationem, sicut quai^dam si-
gna. Triphciter ergoconsideraripossunt,
etquohbctmodo congniit eis quod
rebus scnsibilibus adjungantur. Primo
enim possunt considerari ex parte cau-
sa3 sanctificantis qua'. est verbum
natum, cui sacramentum quodammodo
conformatur in hoc quod rei sensibili
verbumadhibetur, sicut inmysterio Incar-
Verbum Deiuni-
tionis carni sensibili est
tum. Secundo,possunt considorari sacra-
menta cx parto hominis qui sanctificatur,
qui componitur ex anima et corpore, cui
proportionatur sacramentalis medicina,
quae per rem visibilem corpus tangit,
et per verbum ab anima creditur. Unde
Augustinus, Super illud Joan., xv Jam
vos mundi estis propter sermonem etc. di-
cit, Tract. LxinJoan., § 3,coI. 1840, t. 3:
« Unde ista tanta virtus aquaj, ut corpus
tangat, ct corabluat, nisi faciente verbo,
non quia dicitur, sed quia creditur? »
Tertio,possuntconsiderarioxparte ipsius
significationis sacramentalis. Dicit au-
tem Augustinus in II De doct.
turam rei, conveniunt tamen in ratione
significandi, qua; perfectior est in verbis
quam in aliis rebus.Et ideo ex verbis et
verl)a rebus fit quodammodo unum in sacra-
mentis, sicut forma et materia, inquan-
tumscilicetperverbaperficitur significatio
incar- rerum, ut dictum est. Sub rcbus autem
comprehenduntur otiam ipsi actus sen-
sibilos, putaablutio, inunctio, ot alia hu-
jusmodi, quia in his est eadem ratio si-
gnificandi, et in rebus.
Ad tertium diceiidum,'quod, sicut Au-
gustinus dicit Contra Faustum, lib. XIX,
c. XVI et xvii, col. 356, t. 8, alia de-
bent esse sacramenta rei prffisentis, et
alia rei futurffi. Sacramenta autom vete-
ris legis praenuntia erant Christi vciituri;
: et ideo non ita expresse significabant
, Christum, sicut sacramenta novae legis,
qua^ ab ipso Christo efflimnt, et quamdam
similitudinem ipsius in so Iiabent, ut dic-
tum est. Utebantur tameii in veteri lege
aliquibus verbis in his (juae ad cultum
Dei pertinent, tam sacerdotes^ qui erant
sacramontorum iUorum ministri, seciin-
Christ., dum illud Num., vi, 23 Sic benedicetis
:

cap. III, col. 37, t. 3, quod « verba intcr fdiis Israel et dicetis eis lienedicat tibi
:

homines obtinuerunt principatum signifi- Dominus, etc, quam etiam illi qiii illis
candi,» quia vorl)a divcrsimode formari sacramontis utebantur , socundum illud
possuntad significandos diversos concep- Douter., xxvi, 3 : Profiteor hodie coram
tus mentis, etproptcrhocper verbamagis Domino Deo tuo, c/uod, ctc.
distinctepossumus exprimere quodmente
concepimus. Et ideo ad perfcctioncm
CoNCLUsio. —
Llt sacramenta Verbi incarnati,
et homiuis sanctilicati, simililudinem quamdam
significationis sacramentalis necesse fiiit ac proportionem liabcant porfoctiusque res
,

rerum sensibilium per ali-

ut significatio sacras signiiicent, convenientissimum est in sa-
qua verba determinaretur. Aqua enim cramentis ad res sensibiles, verba adhiberi.

significare potest et ablutionem propter

suam humiditatem et refrigorium propter ARTICULUS YII.
suamfrigiditatem; sed cum dicitur: Ego
te baptizo, manifestatur quod aqua uti- Utrurn reguiranfur determinata verba in
mur inbaptismo ad significandam emun- sacramentis.
dationem spiritualcm («).
Ad primum ergo dicendum, quod res Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur
visibiles sacramentorum dicuntur verba quod non requiraiitur determinata verba
per quamdam similitudinem, in quantum iii sacramontis. Ut enim Plulosoplms di-
scilicet participant qujundam vim signi- cit, lib. I Pcriher., circ. princ, « voces
ficandi, qua^ j)riiicipantor cst in ipsis noii sunt oaHlom apiid omnos. » Sed saliis
verbis ut diclum est. Et ideo non est
, qiue pcr sacramonta qua>ritur, esteadem
superflua ingeminatio verborum cum in apud omncs. Ergo nonrequiruntiir ali(iua
sacramentis rebus visibilibus verba ad- determinata vorba in sacramentis.

(«) Paulicianidninonisacramciiloiinncnicariam thorani icbus; sod catliolici vi>rbis ct robus.

tribupbant ^cihis; conlia Cahinislie cl Lu-
 »

QU^.ST. LX, ART. Vll. 317

2. Pra?tcrca, vcrlja rcquiruntiir in sa- idcm significari, semper tamen aliqua
eramcntis, inquantum sunt principalitcr illarumvocum est, qua principalius ct
significativa, sicut dictum est. Scd con- communius homines illius linguae utun-
tingit pcr divcrsa vcrba idcm significari. tur ad hoc significaufUim ct talis vox ;

Ergo non requiruntur dcterminata verba nssumi debet in significationcm sacra-

in sacramcntis. mcnti sicut ctiam intcr res sensibilcs
:

3. Praeterea, corruptio cujuslil)ct rci illa assumitur ad significationcm sacra-

variatejus spcciem. Sed quidam corrupto menti, cujus usus est communior ad ac-
verba profcrunt, ncc tamen propter lioc tum per quem sacramcnti cfrcctus signi-
crcditur sacramentorum etrcctus impedi- ficatur sicut aqua conmunius utuntur
;

ri; alioquin illitterati ctbalbi,qui ista sa- homines ad ablutionem corporalem, pcr
cramenta confcrunt, frcquenter defectum quam spiritualis ablutio significatur et ;

in sacramcntis inducerent. Ergo videtur ideo aqua assumitur ut materia in bap-

quod non requirantur in sacramentis de- tismo.
terminata verba. Ad tertium dicendum quod ille qui ,

Sed contra est quod Dominus dctermi-
nata verba protulit in consecratione sa-
cramenti Eucbaristia?, dicens, Matth.,
XXVI, 26: rioc est corpus meum: simili-
ter etiam mandavit discipulis, ut sub de-
terminata forma verborum baptizarent,
dicens, Mattb., ult., 19: Euntes docete
omnes gentes, haptizantes eos in nomine
Patris^ et Filii, et Spiritus sancti.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
corrupte profert verba sacramentalia, si
hoc ex industria facit, non videtur inten-
dere facere quod facit Ecclesia, etita non
videtur perflci sacramentum. Si autem
hoc faciat ex errore vel lapsu linguae,
si sit tanta corruptio quae omnino auferat
sensum locutionis, non videtur perfici
sacramentum; et hoc praecipue contingit
quando fit corruptio ex parte principii
dictionis puta si loco ejus quod est
: :

tum est, in sacramcntis verba se habent in nomine Patris, dicat In nomine ma- :

permodum formae, res autem sensibiles tris.Sivero nontotahterauferatursensus

pcr modum materiae. In omnibus autem locutionis per Imjusmodi corruptelam,
compositis ex materia et forma princi- nihilominus perficitur sacramentum; et
pium determinationis estexparte forma^, lioc praecipue contingit quando fit corrup-
qua3 est quodammodo finis et terminus tio ex parte finis, puta si aliquis dicat :

materiae ; et ideo
principalius requiritur In nomine patrias, et filias; quamvis
adesserei determinataforma quam de- enim hujusmodi verba corrupte prolata
terminata materia ; materia enim deter- ex virtute impositionis,
nihil significcnt
minata requiritur ut sit proportionata accipiuntur tamen ut significantia ex ac-
determinatae formae. Cum igiturin sacra- comodatione usus et ideo licet mutetur ;

mentis requirantur determinatae res sonus remanet tamen idem

sensibilis,
sensibiles quae se habent in sacra sensus. Quod autem dictum est de diffe-
mentis sicut materia multo magis requi- rentia corruptionis circa principium vcl
ritur in eis determinata forma verbo- finem dictionis rationem habet,quiaapud
rum. nos variatio dictionis ex parte principii
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut mutat significationem variatio autem :

Augustinus dicit Super Joan., tract. lx, ex parte finis dictionis, utplurimum non
§ 3, 1840,
col. t. 3, (( verbum operatur mutat significationem * quae tamen ;

in sacramentis, non quiadicitur, » id est, apud Graecos variatur etiam secundum

non secundum exteriorem sonum vocis,
scd quia creditur, » id est, secundum
sensum verborum, qui fidc tenetur. Et
liic quidem sensusest idem apud omnes,
lieet non eadem voces sint quantum ad
sonum. Etideo, cujuscumque linguae vcr-
bis proferatur talis sensus, perficitur sa-
cramentum.
Ad secundum dicendum, quod
qualibetlingua contingatdiversis vocibus
principium dictionis in declinatione ® ver-
borum. Magis tamen videtur attendenda
quantitas corruptionis'exparte dictionis;
quia ex utraque parte potest csse tam
parva quod non auferat sensum verbo-
rum, et tam magna quod auferat. Sed
unum horum facilius accidit exparte prin-
cipii, et aliud ex parte finis.
licet in CoNCLisio. — Cum d(-'lL'iininata sit sacramen-
torum matcria, detcrminat0e. scilicet sensibiles

• Parm. : « consignillcationcm. » ^ In Parm. doest : « ox parto dictionis.

* Parm. : « declinationibus. »
 . : '

:ns SUMMA THEOLOfilCA.

res, miilto magis oportet determinatam esse istas mutationes quae possunt in formis
verborum iii sacramentis formam.
sacramentorum contingere, duo videntur
esse consideranda unum quidem ex :

ARTICILUS Yin. parte ejns qui profert verba, cujus inten-

tio requiritur ad sacramentum, ut infra
Utrum liceataliqidd addpre verhis inquibus dicetur. Et ideo si intendat perhujusmodi
consistit forma sacramentorum additionemvel diminutionem aliumritum
inducere, qui non sit ab Ecclesia receptus,
Ad ootavum Yidelur
sie proceditur. 1. non videtur perfici sacramentum, quia
quod nihil liceat addere verbis in quibus non videtur quod intendat facere id quod
consistitforma sacramentorum. Non enim facit Ecclesia. Aliud autem est conside-
minoris sunt necessitatis hujusmodi verba randum exparte siguificationis verbonim.
sacramentaha quam verba sacra; Scrip- Cum enim verba operentur in sacramen-
turae ; sed verbis sacrae Scripturae nihil tis, quantum ad sensum quem faciunt,
licet addere vel minuere dicitur enim : ut supra dictum est, oportet considerare
Deut., IV, 2 Non addetis adverbum quod
: utrum per talemmutationem toUatur de-
vobis loquor nec auferetisex eo\ et Apoc,
^ bitus sensus verborum; quia * sic mani-
ult., 18 Contestor omni audienti verba
: festum est quod tollitur veritas sacra-
prophetiae libin hujus; si qiiis apposuerit menti.
^^ o.dhasc, apponet Deus super eum * plagas Manifestum est quod si diminuatur ali-
bfm^^'
luni
scriptas in libro isto ; et si quisdiminuerit, quid eorum quse sunt de substantia for-
auferet Deus partem ejus de libro vitse. mai sacramentalis, tollitur debitus sen-
{a)
Ergo videtur quod neque in forma sacra- sus verborum et ideo non perficitm" sa-
:

mentorum hceat ahquid addere vel dimi- cramentum. Unde Didymus dicit in lib.
nuere ^ De Spiritu saticto, col. 123, t. 2 oper.
verba se habent in sacra-
2. Praeterea, S. Hieron. « Si quis ita baptizare cone-
:

mentis per modum forma?, ut dictum est. tur, ut unum de pra^dictis nominibus
Sed in formis qua?hbet additio vel sub- praetermittat, » scilicet Patris, et Filii, et
tractio variat speciem, sicut et in nume- Spiritussancti, « sine perfectione baptiza-
ris, ut dicitur YIII Meta/jh., text. 10. bit. » Si autem subtrahatur aliquid quod
Ergo videtur quod si aliquid addatur vel non sit de substantia forma?, talis dimiuutio
subtrahatur a forma sacramenti, non erit non tollit debitum sensum verborum, et
idem sacramentum. per consequens nec sacramenti perfectio-
3. Praeterea, sicut ad formam sacra- nem : forma Eucharistia^, quae
sicut in
menti requiritur determinatus numerus est : enim corpusmeum; lycnim
Hoc est
dictionum, ita etiam requiritur determi- sublatum non tollit debitum sensum ver-
natus ordo verborum, et etiam orationis borum et ideonon impeditperfectionem
:

continuitas. Si ergo additio vel subtractio sacramenti, quamvis possit contingere

non aufert sacramenti veritatem, videtur quod ille qui praetermittit, peccet ex ne-
quod pari ratione nec transpositio verbo- gligentia vel contemptu. Circa additionem
rum aut etiam interpolatio pronuntis- etiam contingit aliquid apponi, quod est
tionis. corruptivum debiti sensus puta ; si aliquis
Sed contra est quod in formis sacra- dicat Ego te baptizo in nomine Patris
:

mentorum quaedam apponuntur, a qui- majoris, et Filii minoris, sicut Ariani

busdam, quae ab aliis non apponuntur; baptizabant; et ideo talis additio tollit
sicut Latinibaptizant sub hacforma: Ego veritatem sacramenti. Si vero sit talis ad-
tebaptizo innominePatris, etFilii,et Spi- ditio qua» non auferat debitum sensum,
ritus sancti; Gra-ci autem sub ista Bap- : non tollitur sacramenti veritas. Nec refert
tizetur servus Christi N. in nomine Pa- utrum talis additio fiat principio, vel in
tris, etc. Et tamen utrique verum confe- in medio, vel in fine ut si aliquis dicat:

runt sacramentum. Ergo in formis sacra- Ego te baptizo in nomine Dei Patris om-
mentorum licet aliquid addere vel nii- nipotentis, el Filii ejus unigeniti, et Spi-
nuere. ritus sancti paracliti, erit verum baptis-
Kespondeo dicendum, quod circa omnes ma; et similiter si (fiiis dicat Ego : W
* Pami. : « niinuere. » tur, usa est Ecclesia ante initium xin sapculi.
' Pann. : « (juia si sic. » Lndo apud S. Augustinum,milc- et in coucilio
NuiH[u;ini \ocihus » matoria»ot
(itj « forraa » vitano, forma sacramenti totimi sacramcnti ap-
prout nunc iii traclalu ^acramciiturum Ubmpan- paratuni signilicat.
 ; ;

QU.EST. LX, ART. VIII, ET QU^ST. LXI, ART. I. 319

baptizo iii nomino Patris, et Filii et Spiri- cutionis, non perficitur sacramentum, si-

tussancti; et R. Virgo te adjuvet, erit cutpatet de negatione praeposita vel post-

verum baptisma. posita signo. Si autem sit taUs transpo-
Forte autem si diocrct Ego te baptizo : sitio quae sensum locutionis non variet,
in nomine Patris, et Filii, et Spiritus non toUitur veritas sacramcnti; quia, se-
sancti, et B. Virginis Mariae, non esset cundum quod Philosophus dicit, lib. II

baptismus; quia dicitur I ad Cor. i, 13 , : Periher. cap. i, ad fin. « nomina et verba

, ,

Numquid Pauliis pro vobis crucifixus est^ transposita idem significant. »

aut in nomine Pauli baptizati estis? Sed — Verbis in quibus sacramentoruni
CoNCLUSio.
hoc verum est, sisic intelligaturinnomine forma consistit, addere quiddam aut detrabere
B. Virginis baptizari, sicut in nomine non licet, quo verus eorum sensus corrumpatur.
Trinitatis, quo Ijaptismus consecratur :

talis enim sensus esset contrarius verae

perconsequens tolleret veritatem
fidei, et
QU.ESTIO LXI.
sacramenti. Si vero sic intelligatur quod
additur Et in nomine B. Virginis, non
:
DE NEGESSITATE SACRMIENTORUM.
quasi nomen B. Virginis aliquid operetur
in baptismo, sedutejus intercessio prosit (In quatuor articulos divisa.)
baptizato ad conservandam gratiam bap-
tismalem, non toUitur perfectio sacra- Deinde considerandum est de necessi-
menti {a). tate sacramentorum et circa hoc quae-
;

Ad primum ergo dicendum, quod ad runtur quatuor 1° utrum sacramenta

:

verba sacrse Scripturce non licet aliquid sint necessaria ad sakitem humanam
apponere quantum ad sensum sed quan- ; 2° utrum fuerint necessaria in statu ante
tum ad expositionem sacrae Scripturae peccatum 3° utrum fuerint necessaria
;

multa eis verba a doctoribus apponuntur. in statu post peccatum ante Christum;
Non tamen licet etiam verba sacrae Scrip- A" utrum fuerint necessaria post Christi
turae apponere ita quod dicantur esse adventum.
de integritate sacrae Scripturae, quia hoc
esset vitium falsitatis ;et similiter si quis
ARTICULUS PRIMUS.
diceret aUquid esse de necessitate formae
quod non est. Utrum sacramenta sint necessaria ad
Ad secuudum dicendum, quod verba humanam salutem.
pertinent ad formam sacramenti, ratione
sensus Et ideo quaecumque
significati. Ad primum proceditur. 1. Videtur
sic
fiat additio vel subtractio verborum ,
quod sacramenta non sint necessaria ad
quae non addat aUqiiid aut subtrahat de- humanam salutem. Dicit enim Apostolus
bito sensui, non toUitur species sacra- I ad Timoth., iv, 8 C orporalis exercitatio
:

menti. ad modicum utilis esl. Sed usus sacramen-

Ad tertium dicendum, quod si sit tanta torum pertinet ad corporalem exercita-
interruptio verborum quod intercipiatur tionem, eo quod sacramenta perficiuntur
intentio pronuntiantis, toUitur sensus sa- in significatione sensibilium rerum et
cramenti, et per consequens veritas ejus verborum, ut dictiim est. Ergo sacramenta
non toUitur, quando est parva interruptio, non sunt necessaria ad humanam sa-
quaB intentionem * et inteUectum ^ non au- lutem.
fert. Et idem est etiam dicendum de 2. Praeterea, II adCor., xii, 9,Apostolo
transpositione
'"

quia si toUit sensum lo-

; dicitur : Sufficit tibi gratia mea. Non au-

* Pai'm. addit : « proferentis. » proprie neque per accommodationem reduci

* Parm. additverbormn. »
: « possit ad vermn sensum; 4. addendo aliquem
' « verborum. »
Parm. addit : terminum, ethsec additio essentialis est sivainet
(aj Octo modis mutantur verba forma? in sa- sensum debitum; 5. pei- subtractionem de qua
cramentis i. ex parte idiomatis, et conficitur
: judicandum sicut prius de additione 6. per ;

sacramentum, etiamsi partim uno, partim alio transpositioncm, de qua ut de additione et sub-
idiomate verba proferantm-; 2. per synonj^ma, tractione 7. per interruptionem quse essentialis
;

et valet sacramentum,si synonyma sicutejusdem est verba non conveniant in miam moraliter
si

omnino signiticationis, et a;qui distinctae, et si orationem; 8. si loco verborum minister nutibus

quando opus est, ex aliquo adjuncto tollatur vel aliis signis utatur;ct hsRc mutatio essentialis
aequivocatio 3. corrumpendo verba forma", et
; est in sacramcntis, excepto matrimonio. Ha'c —
nulluin erit sacramentum, sicorruptioillaneque ex Billuart.
820 SUMMA THEOLOGTCA.
tem siifriceret, si sacramenta esscnt ne- quae consistunt in actibus peccatorum,
cessaria ad salutem. Non sunt ergo sa- Sic igitur per sacramentorum institutio-
cramcnta liumanae necessaria.
saluti nem homo convcnientcr sua? natur» eru-
3. Praitcrea, posita causa sulficienti, ditur pcr scnsibilia; humiliatur, se cor-
nihil aliud videtur esse necessarium ad poralibus subjcctum cognoscens, dum
etrectum. Sed passio Clmstiest sufficiens sibi per corporalia subvenitur; praeser-
causa nostrai salutis dicit enim Aposto-
; vatur etiam a noxiis actionibus per salu-
lus Rom., V, 10 Si ciim inimici essemiis,
: bria exercitia sacramentorum,
reconciliati sumus Deo per mortem Filii Ad primum ergo dicendum, quod cor-
ejus, midto magis reconciliati salvierimus poralis exercitatio, inquantum est corpo-
Non ergo requiruntur
in vita ipsiits. sa- ralis, non multum utilis est sed exercitatio
:

cramenta ad salutcm Immanam. per usum sacramcntornm non est pure

Sed contra est quod Augustinus dicit, corj)oralis, sed (juodammodo est spiri-
XTX Contra Faustum, cap. xi, col. 355, tualis, scilicet per significationem et cau-
1.8:« Tn nullum nomen religionis, seu ve- salitatem.
rum, seii falsum, coadunari homincspos- Ad secundum dicendum, quod gratia
sunt, nisi aliquo signaculorum, seu sa- Dei est sufficiens causa IiumanaR salutis :

cramentorum visibilium consortio colli- sedDeusdathominibus gratiam secundum

gentur. » Sed necessarium est ad Iiuma- modum convenientem. Et ideo neces-
eis
nam salutem Iiomines adunari in unum saria sunt hominibus sacramenta ad gra-
vera3 religionis nomen. Ergo sacramcnta tiam Consequcndam,
sunt necessaria ad humanam salutcm, Ad tertium diccndum quod passio ,

Respondeodicendum, quod sacramenta Christi est sufficiens causa humanae sa-

suntnccessaria {a) ad humanam sahitcm, Iutis;nec proptcr hoc sequitur quod sa-
triplicirationc quarum prima sumenda
: cramenta non sint necessaria ad huma-
est ex conditione humana? naturae, cujus nam salutem, quia operantur in virtute
proprium est ut per corporalia et sensi- passionis Christi et passio Christi quo-
:

bilia in spiritualia et intelligibilia dedu- dammodo applicatur hominibus per sa-

catur; pertinot autcm ad divinam provi- cramenta, secundum Rom., vi, 3
illud :

dentiam ut unicuique rei provideat secun- Quicumque haptizati sumus in Christo

dum modum suse conditionis et ideo
convenienter divina sapientia Iiomini
auxilia salutisconfert sub quibnsdamcor-
poralibus et sensibilibus signis, quffi sa-
cramenta dicuntur. Secunda ratio su-
: Jesu, in morte ipsius baptizati sumiis.
CoNCLUsio. —
Cura iu nullura oranino religio-
nis uonien, horaines adunari possint, nisi aliquo
signaculorumscusacramentorura visibilium con-
soi"lio colligentur, necessoria fuisse ad hmua-

menda est exstatuhominis, quipeccando nam salutem sacramenta, manifestum est *,

sesubditperafTectum corporalil)us rebus.
Tbi autem debct mcdicinale remcdium ARTICULUS IL
Tiominibus adhibcri, ubi patitur morbum.
Et ideo conveniens fuit ut Deus per quae- Utrum etiam ante peccatumfuerint homini
dam corporalia signa Iiomini spiritiialem necessaria sacramenta.
medicinam adhibcrct nam si spiritualia ;

nuda ei proponcrentur, eis animus ap- Ad secundum sic proccditur. 1. Vidc-

plicari non posset, corporalibus deditus.
Tertia autemratio sumenda cst ex studio
aclionis humana', qua^ pra'cipue circa
corporaliaversatur. Ne ergo essct homini
durum, si totalitcr a corporalibus actibus
abslrahcrctm", proposita sunt «n corpora-
lia excrcitia in sacramentis, quibus salu-
briter exerceatur ad cvitanda supersti-
tiosa exercitia, qua^ consistunt in cultu
da^monum, vel qualitercumque noxia,
tur quod etiam ante peccalum fucrint
Iiomini necessaria sacramenta : quia,
sicut dictum est, sacramcnta sunt ncces-
saria homini ad gratiam consequendam.
Sed etiam in statu innocentiae homo in-
digebat gratia, sicut in prima partc lia-
bitum cst. Tirgo ctiam in statu illo cranl
ncccssaria sacramcnta.
2. TMiTtcrca, sacramcnta sunt neces-
saria homini sccundnm conditioncm

'
lu Nioolai, Parisiis, 1()C)3, ita aliis
('(lilioiK! est ad humauam salutom sacraraenta esse ueces-
verbis ('iniiuiaUu" Propositio : Cum
homines saria.
(•oi|»or(Ms rclxis ])('!• allcctum sc jjcccando suhjo ((() Nou hic agitur dc ucccssitale absoluta, scd

ccrinl, nc([uc facilc ah iis sc ahstraliant, pcr qiuis dc necessitato oomcriu^ulia'.

eliam a(J res spiritualosd^^duoanlur, ixn-spicuiuu
 OUiEST. LXI, ART. II ET IIT. 321
Immansp naluraR, sicut dictum ost. Sed ficabat futurum circa Christum et Ecde-
eadem est naturaliominis anto pcccatum siam, sicut et omnia aha quae in figura
et post peccatum. Krgo vidotur quod Ghristi praecessoruiit.
etiam ante peccatum homo indiguerit
sacramentis. CoNCLUsio. —
In statu innoccntia? lionio non
indigebat sacramentis, nec pro reraedio pcccati,
3. Pra'terea, malrimonium estquoddam ncc pro perfectione anima^.
sacramentum, socundum Ephes., v, illud
32 : Sacramcntum hoc magnum est : ego
autem dico Christo et Ecclesia. Sed
in ARTICULUS III.
matrimonium fuit institutum ante pecca-
tum, ut dicitur Gen., ii. Ergo sacramenta Utrum post peccatum ante Christum
erant necossaria homini ante peccatum. sacramenta dehuerint esse.
Sed contra est quod medicina non est
necessaria nisi «groto, secundum illud Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
|"''"^*"Matth., IX, 12 Non est opiis sanis *
:
quod post peccatumantoGhristum sacra-
medicus. Sed sacramenta sunt quaedam monta non dobueriiit esse. Dictum est
spirituales medicinae, quae adhibentur eiiim quod per sacramenta passio Ghristi
contra vuhiera peccati. Ergo non fuerunt hominibus apphcatur, etsic passio Ghristi
necessaria ante peccatum. comparatur ad sacramenta sicut causa ad
Respondeo dicondum, quod in statu offoctum. Sed effectus non praecodit cau-
. innocentiai ante peccatum sacramenta sam.Ergosacramenta non dobuoruntesse
necessarianon fuerunt. Gujusratio accipi antoGhristi advontum.
potest ex rectitudine status ilhus, in quo 2. sacramenta debent esse
Praeteroa,
superiora inferioribus dominabantur, ot convenientia statui tiumani goneris, ut
nullo modo dopendebant ab eis; sicut patet per Augustinum, XIX Contra Faus-
enim mens suberat Deo, itamenti suborant tum, cap. XVI etxvii, col. 356, t. 8. Sed
inferiores animae vires, et ipsi animae status humani genoris, non fuit mutatus
corpus. Gontra hunc autem ordinem post poccatum usque ad reparationem
esset, si anima perficerotur, vol quantum factam per Ghristum. Ergo neque sacra-
ad sciontiam, vel quantum ad gratiam, monta debuerunt immutari, utpraetersa-
per ahquid corporalo, quod fit in sacra- cramenta legis natura^ alia statuerentur
montis. Et ideoin statuinnocentiaehomo in lege Moysi.
sacramentis non indigobat, non solum 3. Praeterea, quanto ahquid est magis
inquantum sacramenta ordinantur ad propinquum perfocto, tanto magis debet
rcmedium peccati, sed etiam inquaiitum ei assimilari. Sod perfectio salutis hu-
ipsa ordinantur ad animae perfectio- manae per Ghristum facta est, cui propiii-
nem (a). quiora fuerunt sacramenta votoris legis
Ad primum ergo dicendum, quod homo quam ea quae fuerunt ante logem. Ergo
in statu innocenti» gratia indigobat; non debuerunt esse simihora sacramentis
tamen ut eam consequeretur per ahqua Gliristi. Gujus tamen contrarium apparet
sensibiha signa, sed spirituahter et in- ex 00 quod sacerdotium Ghristi praedicitur
visibihter. esse futurum secundum ordinom Melchi-
Ad secundum dicendum, quod eadem sedech, et nonsecundumordinom Aaron,
est natura hominisaiitepeccatum, etpost ut habetur Hebr., vii. Non ergo convo-
peccatum non tamen ost idem naturae
; nionter fuerunt disposita ante Ghristum
status nam post poccatum anima etiam
;
sacramenta.
quantum ad suporiorom partem indiget Sod contra est quod Augustinus dicit,
accipere ahquid a corporalibus rebus ad XIX Contra Faustum, cap. xiii^ col. 355,
sui perfoctionem, quod in illo statu ho- quod
prima sacramenta quaj cele-
«
t. 8,
mini necosse non erat. brabantur et observabantur ex lege, prae-
Ad tertium dicendum, quod matrimo- nuntia erant Ghristi venturi. » Sed neces-
nium fuit institutum in statu iimocontiae, sarium erat ad humanam salutem ut
non secundum quod est sacramentum; adventus Ghristi praenuntiaretur. Ergo
sed secundum quod est in officium na- necessarium erat ante Ghristum sacra-
turai; exconsequentitameii ahquid signi- menta quaedam disponi.
(«) Quid si statiis innoceiitise, diu perscveras- undc aliqua sacramenta, et pra^sertim Eucharis-
set? Tunc in scntentia Scoti Cln-isius, Adamo tia etordo instituta fuissent. Id Tliomistse non
non peccante, niliilominus incavnatus fuisset; concedunt.
V. 21

322
RespondeodiceiKlum, quod sacramenta
necessaria sunt ad liumanam salutem, in-
quantum sunt qua^dam sensibilia signa
invisil)ilium rerum quibus liomo sancti-
ficatur. Nullus autem sanctificari potest
post peccatum, nisi per Christum, quem
Froiniia- proposuit Beuspropiiiatorem * per fidem in
onem. samjuine ipsius, ad ostensionem justitix
sux.. utsitipsejustus etjustificans eum qui
, magis assimilatur sacramento novae legis
estexfideJesu C/rristi, Rom. ni, 23. Et ideo
oportebat ante Christi adventum esse
queedam signa visibilia quibus homo fi-
dem suam protestaretur de futuro Salva-
toris adventu. Et hujusmodi signa dicun-
tur sacramenta. Et sic patet quod ante
Christi adventum necesse fuit quaidam sa-
cramentainstitui {a).
Ad primum ergo dicendum, quod pas-
sio Christi cst causa finaUs veterum
sacramentorum, quae scilicet ad ipsam
significandam suntinstituta. Causa autem
fmalis non prascedit tempore, sed solum
in intentione ageiitis. Et ideo non est in-
conveniens aUqua sacramenta ante Christi
passionem fuisse.
Ad secundum dicendum, quod status
humani generis post peccatum et ante
Christum dupliciter potest considerari
uno modo secundumfideirationem, etsic
semper unus et idem permanet, quia sci-
hcet justificabantur homines per fidem
futuri Christi adventus aho modo potest
considerari secundum intensionem et re-
missionem peccati et expressae cognitio-
nis de Christo nam per incrementa temx-
: qua sacramenta. Vcniente enim veritafe,
porum et pcccatum cffipit in hominc
magis dominari, intantum quod ratione
hominis per peccatum obtenebrata, non
sufficerent liomini ad recte vivendum
praicepta legis natura?, sed necesse fuit
determinari pra^cepta in lege scripta, et
cum liis quaedam fidei sacramenta. Oporfe-
hat etiam quod pcr incrementa temporum
magis explicaretur cognitio
Cregorius dicit Uom.w,
§12,col. 980, t. 2, « per incrementa
temporum crevit* divinaj cognitionisaug-
mentum. » quod
Et ideo ctiam necesso fuit
in veteri lege quanlam sacramcnta fidei
quam habebant de Christo venturo, defer-
minarentur; qua3 quidem comparantur ad
sacramenta ([uai fuerunt ante log«m, si-
cut determinatum ad indeferminatum
' « (^rcvit scipiilia spiritualium
Mipiii'.
* Panii. : « nova> lcgis. » (b)
[(i) SrolisliP. coiicnliiiii iii
pro parvulis sacraiucuUiiu
;:
SUMMA THEOLOGICA.-
quia scilicet ante legem non fuit determi-
nate praBfixum liomini quibus sacrameiatis
uteretur, sicut fuit per legem ;
quod erat
necessarium propter obtenebrationem
et
legis naturahs, ct ut esset determinatior
fidei significatio {h).
Ad tertium dicendum, quod sacramen-
tum Melchisedech, quod fuit ante legem,
, in materia, inquantum scilicet obtulitjja-
nem et vinum, ut habetur Genes., xiv;
sicut etiam sacrificium novi ^ testamenti
oblationc panis et vini perficitur. Sacra-
menta tamen legis Mosaicae magis assi-
milantur rei significata? per sacramentum,
scihcet passioni Christi, ut patet de agno
paschah et aliis hujusmodi; et hoc ideo
ne propter continuitatemtcmporis, si per-
maneret eadem sacramentorum species,
videretur sacramenti ejusdem esse con-
tinuatio.
— Cum post peccatum nuilus sanc-
CoNCLusio.
tificari possit nisi per Christum, necessario post
peccatuin, pra^ccsscrunt Christi adventum aliqua
sacramenta, quibus tidem suam in Christum,
honio protestaretur.
ARTICULUS IV.
UtrumpostChristum debuerintesse aliqua
sacramenta.
:
Ad quartum sic proceditur. i Videtur .
quod postChristumnondebuerintesse ah-
debet cessare figura. Sed (jrutia et vcritas
per Jesum Christum facta est, ut dicitur
Joan., I, 17. Cum igitur sacramenta sint
vcritatissigna, sivc figura», videtur quod
post Christi passionem sacramenta esse
noii debuerint.
2. Praeterea, sacramenta iii quibusdam
clementis consistunt, ut cx supra dicf is^^a-
fidci; quiaut tet. Sed Apostolusdicif ad Gal., iv, 3 Cum :
lib. II in Ezech., essemus parvuli, suh e/emenfis tnundi era-
7nus servientes; nunc aufcm, temporis
plcnitudineveniente, jam nonsunuis par-
viili. Ergo vidcfiir quod non dcbcanuis
Deo scrvire sub clcmenfis luijus mundi.
corporalibus sacramcntis utendo.
3. Pra^terea, apud Deum non ost tram-
mufafio, nec vicis^^^ifuf/iuit^' ohumhratio, uf
dicifur Jacobi, i, 17. Scd hoc vidctur ad
Palrum. » d('h'livum, scd vohuit iit lonije prol)ahilius iiul-
him luiic pro adultis iuissc sacramcntum.
ScotisUv in lcgc Moysis nullum sacramen-
lopc iiatura' fuisso tum.nisi circumcisioncm, adiuiltunl.
pcccali orii^iualis
 ' ;

OTL^.ST/LXI, ART. IV, ET UU-^ST. LXlf, ART. L 32;}

iiuanidam imilalioiuMn (iivina? voiuntali.s ([ua miitalio cssc circa Deumex hoc quod
perlinei'(; quotl aiia sacramcnta uuik^, lio- alia sacramenta Christi
instituit post
minibus exhibeat ad sanctificationom adventum, et alia tempore legis; quia
temporc gratiae, et alia ante Christnm. illa fuerunt congrua gratiae pr.'efiguran-
Ergo videtur qnod post Clu-istum non dc- jla\ ha',c autem siint congrua gratia^
buerint alia sacramcnta institui. praesentialiter demonstranda;.
Sed contra est quod Augustinus dicit, CoNCLCsio. — Cum
sicwt palres per fidem
XIX Contra Faustnm, cap. xiii, coL 355, Christi salvati siint, ita et nos per fidcm
vcntmn
t. 8, « sacramcntavetcrislcg-is sunt
quod Cliristi et nati et passi salvemur, pivTtoi- vetcris

ablata, quia implcta; et aha sunt insti-
tuta, virtiite majora,utilitate meUora, actu
faciUora, numero pauciora.
Respondeo dicendum, quod, sicut an-
tiqui patres salvatisunt per fidemChristi
veiituri, ita et uos salvamur per fidem
Christi jam nati et passi. Sunt autem
sacramenta qua^dam signa protestantia
fidem qua justificatur homo. Oportet au-
tem aliis signis significari futura, pra^tcrita
et praisentia. Ut enim Augustinus dicit,
legis sacramenta, qiiibus Christi mystcria futura
prainunciabantur, oportuit alia quaedam esse in
nova lege sacramenta, quibus signiflcarentur
ea, quaj prsecesscrunt in Christo.
QUJESTIO LXIL
DE PRINCIPALI EFFECTU
SAGRAMENTORUM, QUI EST GRATIA.
(In sex articulos divisa.)

XIX Contra Faustnm, cap. xvi, coL 356,

t. 8, « eadem res aliter enuntiatur fa- Deinde considerandum est de effectu
cienda, ahterfacta; sicutipsaverba « pas- sacramentorum et primo, de effectu eo-
;

surus, etpassus » .non simihter soiiant. » rum principali, qui est gratia; secundo,
Et ideo oportet qusedam aha sacramenta de effectu secundaHo, qui est character.
esse in iiova lege, quibus significentur Circa primiim quaeruntur sex 1 " utrum :

ea quae prsecesserunt iii Christo, praeter sacramenta novae legis sint causa gra-
sacramenta veteris legis, quibus prse- tiae ;
2° utrum gratla sacramentalis ali-
nuntiabantur futura. quid addat siiper gratiam et virtutum
Adprimumergo dicendum, qiiod, sicut et donorum; 3" utrum sacramenta con-
Dionysius dicitin v cap. Eccl. hierarch., tineant gratiam; 4° utriim sit in eis
§ 2, col. 502, t. i, status novae legis aliqua virtus ad causaiidam gratiam
medius est inter statum veteris legis, 5" utrum talis virtus in sacramentis deri-
cujus figurae impleiitur in nova lege, et vetur a passione Ghristi; 6° utrum sacra-
inter statum gloriae, in qua omnis nude menta veteris legis gratiam causarent.
et perfectemanifestabiturveritas; etideo
tunc imna eruntsacramenta nuncautem,;

quamdiu/jer speculum et in senif/mate cog-

ARTICULUS PRIMUS.
noscimus, ut dicitur I ad Cor.^ xiii, Utrum sacramenta sint causa gratix.
oportet nos per aliqiia sensibilia signa
in spirituaha devenire, quod pertinet ad Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
ratioiiem sacramentorum. quod sacramenta non sint causa gratiae.
Ad secundum dicendum quod sacra- Non enm idem videtur esse signiim et
mentaveteris legis Apostolus, Galat.,iv, causa, eo quod ratio signi videtiir magis
vocat egena et infirma elementa, quia eHectui competere. Sed sacramentum
gratiam nec continebant nec causabant. est signum gratiae. Non igitur est caiisa
Etideoutentes illis sacramentis dicit Apos- ejus.
tolus sub elementis miindi Deo servisse, 2. Praeterea, nuUum
corporale agere
quia scilicet nihil aliud erant qiiam ele- potestin rem spiritualem, eo quod agens
menta hujus mundi. Nostra autem sa- honorabilius est patiente, ut Augustinus
cramenta gratiam continent et causant; dicit, W\ Super Genes. adlitt., cap. xvi,
et ideo nonest de eis similisratio. col. 467, t. 3. Sed subjectum gratiae est
Ad tertiumdicendiim, quod, sicut pater mens hominis, qua3 cst res spiritualis.
familias non ex hoc habcre monstratur Non ergo sacramenta possunt gratiam
mutabilem voluntatem, quod diversa causare.
preecepta familiae suae proponit pro tem- 3. Praeterea, illud quod est proprium
poriim varietate, non eadem praecipiens Dei, non debet aliciii crcaturae attribui.
hieme et aestate ita non ostenditur ali-
; Sed caiisare gratiam est proprium Dei,
 ;; :

324 SUMMA THEOLOGICA.

secundum illud psal. lxxxui, 12 : Gra- hoc modo nihil potest causare gratiam,
tiam et gloriam dabit Dominus. Cum ergo nisi Deus,quiagratianihil est ahud quam
sacramcnta consistant in quibusdam quaedam participata similitudo divinae
verbis et rebus creatis, non videtur quod naturae, secundum iUud II Petri, i, 4
possint gratiam causare. Mafjna *
nobis, et prctiosa promissa do- *
Maxima
Sed contra est quod Augustinus dicit navit, ut divinse simus consortes naturx. <'t pretiosa
Super Joan., tract. lxxx, col. 1 840, t. 3, Causa vero instrumentalis non agit per"^^'^-*- "?
quod « aqua » baptismalis « corpus virtutem siiae formae, sed solum per "^^>- nciamini
tangit ct cor abluit. » Sed cor non ablui- tum quo movetur a principali agente. dicbvR
tur nisi pergratiam. Ergocausat gratiam, Uude efTectus non assimilatur instru- consortes.
et pari rationc alia Ecclesiae sacramenta. mento, sed principali agcnti sicutlectus ;

Respondeo dicendum, quod necesse non assimilatur securi, sed arti, quae est
est diccre sacramenta nova legis per in mente artificis. Et hoc modo sacra-
aliquem modum gratiam causare. Mani- mcnta iiovae legis graliam causant ;

festum est enim quod per sacramcnta adhibentur eiiim ex divina ordinatione
novse legis homo Clnnsto incorporatur hominibus ad gratiam iii eis causandam.
sicutde baptismo dicit Apostolus Galat., Unde Augustinus dicit, XIX ContraFaus-
* Quicum-
111, 27 Quotquot * in Christo baptizati
: ^?<m,cap.xvi,col.3o7,t. 8 « Haecomnia, » :

9"^- estis, Christum induistis. Non autem effi- sacramentalia, « fiunt et trans-
scilicet
citur homo membrum Christi nisi per virtus tamen, » scilicet Dei, « quji3
euiit ;

gratiam. per ista operatur jugiter manet. » IIoc

Quidam tamen dicuiit quod non siiit autem proprie dicitur instrumentum,
causa gratiae aliquid operando, sed quia per quod aliquis operatur unde et Tit., :

Deus, sacramentis adhibitis, in anima iii, 5, dicitur Salvos nos fecit per lava-
:

gratiam operatur et ponunt exemphim

: crum regcnerationis («).
de illo qui afierens denarium pluinl)eum •
Ad primum ergo dicendum, quod causa
accipitcontum libras exregis ordinatione principalis noii proprie potest dici sigimin
non quod denarius illc aliquid operetur effectus, licet occulti_, etiamsi ipsa sit
ad habondam prsedictae pecuniae quanti- sensibilis et manifesta; sed causa instru-
tatcm sed hoc operatur sola vohintas
; mentalis, si sit manifesta, potest dici
regis. Unde et Bernardus dicit in quodam signum efTectus occulti, eo quod noii
Sermone dc coena Domini, § 2, col. 214, solum est causa^ sed etiam quodammodo
t. 3 * « Sicut investitur ^ canonicus per
: effectus, inquantum movetur a principali
librum, abbas per baculum, episcopus agente. Et secundum hoc sacramenta
per annulum, sic divisiones gratiarum novae legis simul sunt causai et signa;
diversae sunt traditae sacramentis. » Sed et inde est quod, sicut communiter dici-
siquis recte considerct, iste modus non tur, « efficiunt quod figurant. » Ex quo
transcendit rationem signi ; nam dena- etiam patet quodhabent perfecte rationcm
riusplumbeus noii est nisi quoddam sacramenti, inquantum ordinantur ad
signum regiae ordinationis de hoc quod aliquid sacrum, noii solum per modum
pecuniarecipiatur ab isto : similiter liber signi, sed etiam per modum causae.
est quoddam signiim, quo designatur Ad secundum diceiidum, quod instru-
traditio canoiiicatus. Secundum hoc igitur mentum habet duas actiones : unaiii
sacramenta novae legis nihil plus esseiit. instrumcntalcm, sccuiidum quam opera-
quam signa gratiae: cumtamenex miiltis tur non in virtiite propria, sed in virtute
sanctorum auctoritatibus habeatur quod principalis agentis aliam autem habet
;

sacramenta novae legis non solum signi- actioncm propriam, qua' competit ei se-
ficant, sed causant gratiam. cundum propriam formain sicut sccuri ;

Et ideo aliter dicendum, quod duplex competit scindere ratione suaB acuitatis,
cst causaagens, principalis etinstrumen- facero autem lcctum, inquantum est ins-
taUs. Principalis quidcm operatur j)er trumeiitum artis; iion autcm pcrticit
virtatemsu;e formae oui assimilatur eHcc- instrunicntalcm actionem, nisi cxcrcenilo
tus, sicut ignis suo calore calefacit : et aclionem propriam , sciudcndo eniin

' Eflil. Viv."'s. ticandi jirccihus, non sacramcntis, tril)ucl)ant.

* IMciiius in tcxtu 1). Bcruardi. » Anahaplisla' cl Sacramcntarii nullain rc^pci tu
(a) ManichaM ncgabant sacramenta justilicarc. gratia; sacramcntisoflicaciam agnoscchant. Juxta
Armcni conlcndchant pcr sacrniucntadclcri |»cc- I.utlicranos ct Calvinislas sacraincnta cxcitant iii
cata, iiun cdurcrri ^raliain. Mcssaliani viiii jiisli- mdiis iidcui juslilicativam, scd non jusliticant.

f
 quj:st. lxii, art.
Et similiter sacramcnta cor-
facit Icctiim.
poraliapcr propriam opcrationem, quam
cxcrcent circa corpus quod tangunt, cffi-
ciunt opcrationcm instrumcntalem cx
virtutc divina circa animam, sicut aqua
baptismi al)luendo corpus sccundum pro-
priam virtutem abluit animam inquantum
cst instrumentum virlutis divina^; nam
ex anima ct corpore unum fit. Et hoc
est quod Augustinus dicit quod corpus
tang-it, etcor abluit. »
Ad
tcrtium dicendum, quod ratio illa
procedit de co quod est causa gratise pcr
modum principalis agentis hoc cnim
est proprium Dei, ut dictum est.
CoNCLUsio. — Tametsi solus Dciis effectiva et
principalis causa grati;e sit, sacramcnta tamcn
novee legis causant ipsam per modum
menti.
ARTICULUS II.
Utrum gratia sacramentalis aliquid addat
super gratiam virtutum et
Adsecundum Videtur
sic proceditur. 1.
quod gratia sacramentalis non addat
aliquid supcr gratiam virtutum et dono-
rum. Per gratiam enim virtutum et do-
norum perficitur anima sufficienter, et
quantum ad csscntiam animae et quantum
ad potentias ejus, ut patet ex his quse in
secunda parte dicta sunt. Sed gratia or-
dinatur ad animse perfectionem. Ergo
gratia sacramentalis non potest
addere super gratiam virtutum et dono-
rum.
defcctus animae ex pecca-
2. Praeterea,
tis causantur. Sed omnia peccata suffi-
cienter excluduntur per gratiam virtutum
etdonorum, quia nullum est peccatum
quod non contrarietur alicui virtuti. Gra-
tia ergo sacramentalis, cum ordinetur
ad defectus animse tollendos, non potest
aliquid addere super gratiam virtutum ct
donorum.
3. Praiterea, omnis additio vcl sub-
tractio in formis variat speciem, ut dici-
tur VIII Metaphys., text. 10. Si ergo
gratia sacramentalis addat aliquid supcr
gratiam virtutum et donorum, scquitur
quod aequivoce dicatur gratia et sic nihil
ccrtum nobis ostenditur ex hoc quod
sacramcnta dicuntur gratiam causare.
Sed contra cst quod si gratia sacra-
mentalis non addit aliquid super gratiam
' Parm. : <( de.
i et ii. 325
dohorum etvirtutum, frustra sacramcnta
habentibus et dona ct virtutcs conferren-
tur. In opcribus autem Dci nihil est
frustra. Ergo videtur quod gratia sacra-
mentalis aliquid addat super gratiam
virtutum et donorum.
Rcspondeo dicendum, quod, sicut in
secunda parte dictum cst, gratia sccun-
dum se considerata perficit esscntiam
(( animse, inquantum participat quamdam
similitudincm divini csse et sicut ab cs- ;
scntia animsc fluunt ejus potcntise, ita a
gratia fluunt quajdam perfectiones ad po-
; tentias animae, quse dicuntur virlutes et
dona, quibus potcntise perficiuntur in
ordine ad suos actus. Ordinantur autem
sacramentaad quosdam specialcs effectus
instru- necessarios in vita christiana; sicut bap-
tismus ordinatur ad quamdam spiritua-
lem regenerationem, qua homo moritur
vitiis et fit mcmbrum Christi qui quidcm
;
effectus est aliquid specialc praeter actus
potentiarum animae et eadcm ratio est
:
donorum. in * aliis sacramentis. Sicutigitur virtutes
ct dona addunt super gratiam communi-
ter dictam quamdam perfectionem deter-
minate ordinatam ad proprios actus
potentiarum ita gratia
, sacramcntalis
addit super gratiam communitcr dictam
et super virtutes et dona, quoddam divi-
num auxilium ad consequendum sacra-
menti fmem. Et pcr hunc modum gratia
sacramentalis addit super gratiam virtu-
tum et donorum,
aliquid Ad primum ergo dicendum quod ,
gratia virtutum et donorum sufflcienter
perficit essentiam ct potentias animae
quantum ad generalcm ordinationem
actuum ^; sed quantum ad quosdam
efTectus spcciales^ qui requiruntur in
vita christiana, requiritur sacramentalis
gratia.
Ad secundum dicendum, quod pcr
virtutcs et dona cxcluduntur sufficientcr
vitia et peccata quantum ad praescns ct
futurum, inquantum scilicet impcditur
homo per virtntes et dona a pcccando;
scd quantum ad praeterita peccata, quae
transeunt actu et permanent reatu, adhi-
betur homini remedium specialiter per
sacramenta.
; Ad tertium dicendum, quod ratio sa-
cramcntalis gratise se habet ad gratiam
communiter dictam, sicut ratio speciei
ad genus. Undc sicut non a^quivoce di-
citur animal communiter dictum, et pro
* Parm. addit : (( anima;.
326
homine siimptum, ita noii iequivoce di-
citur gratia communiter sumpta et gra-
tia sacramentalis.
— manentcm, et proportionatam ad talem
CoNCLUsio. Gratia sacramentalis super gra-
tiam virtiitum et donorum addit quoddam clivi-
num auxilium ad tinem sacramcnti conscquen-
dum, sicut dona et virtutes super gratiam addore
vidcntur quamdam perfectionem determinatam,
ad proprios potcntiarum actus perliciendos.
ARTICULUS III.
Utrum sacramenta novai legis contineant
gratiam.
Ad tertium sic proceditur. 1
quod sacramenta nova? legis non conti-
neant gratiam. Contentum enim videtur
esseincontinente. Sed gratianonestin sa-
cramento neque sicut in subjecto, quia
subjectum gratise non est corpus, sed
spiritus, neque sicut in vase, quia « vas
estlocusmobilis, » utdicitur inW Physic,
text. 41 esse autcm in loco non conve-
; nem.
nit accidcnti. Ergo videtur quod sacra-
menta novee legis non contineant gra-
tiam.
2. Prffiterea, sacramenta ordinantur
ad hoc quod homines per ea gratiam
consequantur. Sed gratia, cum sit acci-
dens, non potest transire de subjecto in
subjectum. Ergo pro nihilo esset gratia
in sacramentis.
3. Praeterea, spirituale non contine-
tur a corporali, etiamsi in eo sit non
enim anima continctur a corpore, scd
potius continet corpus. Ergo vidctur
quod gratia cum sit quiddam
non contineatur in sacramento
rali.
Sed contra est quod Ilugo de Sancto
Yictore,hb. I /)e5«cmm.,part. ix, cap. ii,
coL 317, t. 2, dicit, quod « sacramentum
cx sanctificatione invisibilcm gratiam
continet. » pore 11011 potcst csse virtus spirituaUs
Respondeo dicendum, quod
citer aliquid dicitur esse in
quos duplici modo gratia estin sacramen-
tis uno modo
: sicut in sigiiis',
cramentumest signum gratiaj aliomodo
sicut in causa, nam, sicut dictum est,
sacramentum nova^ legis est instrumon-
talis grati.e causa. Unde gratia cst in sa-
cramcnto nova} legis^ nonquidem sccun-
• Parm. : « signo. »
{ti) Sacninienluiu uovk' logis gratiam invisihi-
leiii conliiicl stHuiKliiiu Uugonpm; esl causa gra-
lia" spcuiiiluiu ina;^'islruiu sed lia^c doctrina
; sahilpui noslrain socretius oppialm-.
SUMMA THEOLOrilCA.
dum similitudinemspeciei, sicut efrcctus
est in causaunivoca; neque etiam secun-
dum aliquam formam propriam et per-
etrectum, sicut suiit effectus in causis
non univocis, piita rcs gencrata! in sole,
sed secundum quamdam instrumentalem
virtutem, qua? est fluens et incompleta
in essc naturae, utinfra dicctur («).
Ad primum ergo dicendum, quod gra-
tia non dicitur esse in sacramento sicut
in subjecto, neque sicut in vase, proiit
vas est locus ({iiidam, sed prout vas dici-
turinstrumentumalicujus operisfaciendi,
secundum quod dicitur Ezech., ix, 1:
. Videtur Unmcjuisque vas interfcctionis habet in
manu sua.
Ad secundum dicendum, quod qiiam-
vis accidcns non transeat a suljjccto in
subjectum, transit tamen a causa per
instrumentum aliqualiter in suljjcctum,
non ut eodem modo sit in eis, sed in
unoquoque secundum propriam ratio-
Ad tertium dicendum, quod spiritualc
existens perfccte iii aliquo continct ipsum
et non coiitiiictur ab co. Sed gratia est
in sacramento secundum esse fluens ct
incompletum ;etideo noii inconvenienter
sacramentum dicitur continere gratiam.
CoNCLUsio. — Sacramenta novge legis continent
gratiam sicut causa
, instrumentalis elfectum
continere dicitur.
:
ARTICULUS IV.
spirituale, Utrum in sacramentis sit aliqua virtus
corpo- gratice causativa.
Ad quartum sic proceditur. I Videtur .
qiiod in sacramentis non sit aliqua virtus
gratiai causativa. Virtus enim gratia^: cau-
sativa est virtus spiritualis. Sed in cor-
multipli- iieque ita quod sit propria ci, quia virtiis
alio ; inter fluit ab esscntia rei, ct ita noii potest
cam transcendcrc ncquc ita (piod reci-
;
nam sa- piat cam ab alio, quia (piod rccipitur ab
; aliqiio, cst in co por modum rccipientis.
Ergo in sacramentis iion potest esse ali-
(pia virtus gratia» causativa.
2. Pra'tcroa, omno ([uod ost, rodiici-
tur ad ali(punl goiiiis oiitis ot ad arKpioni
calunmiam liahet apudmultos. quiluis niagis ar-
lidcl ^lcliuitioAugustiui Sacranicutiun <'>! in
:
quo suh tcguincuto iPiinn vi-ihiliinu virtusdivina

QUtEST. LXII, ART.
gradum boni. S(3fl noii est djire, in quo
genere entis sit talis virtus, ut patet dis-
currenti per singula nec ctiam potest
; talis Iiabet csse transiensexuno in aliud,
reduci ad aliquem gradum bonorum ne-
que cnim est interminima bona, quia
cramenta sunt de nccessitate salutis nc-
que etiam intcr media bona, cujusmodi
sunt potentise animse, qua3 sunt quaidam
potentiaj naturalcs; nequc ctiam intcr
maxima bona, quia nec cst gratia, ncc
virtus mcntis. Ergo videtur quod in sa-
cramcntis nuUa sit virtus gratiee causa-
tiva.
3. Prffiterea, si talis virtus est in sa-
cramentis, non causatur in eis nisi
creationem aDco. Sed inconveniens vide-
tur quod tam nobilis creatura statim essc
desinat, sacramento perfccto. Ergo vide-
tur quod nulla virtus sit in sacramentis
ad gratiam causandam.
4. Praiterea, idem non potest esse in
diversis. Sed ad sacramenta concurrunt
diversa, scilicct vcrba et rcs unius au- ; non proprie est in aliquo gencre, sed rc-
tem sacramenti non potest essc nisi vir-
tus una. Ergo videtur quod in sacramen-
tis.nulla sit virtus.
Sed contra cst quod Augustinus
Siipcr Joan., tract. lx, § 3, col. 1840, t. 3
« Unde tanta vis aquae ut corpus tangat,
et cor abluat? » Luc,
Et Bcdadicit In iii
v. 21, col. 358, t. 3, quod « Dominus
tactu suae mundissimse carnis vim rege-
nerativam contulit aquis. »
Respondeo dicendum, quod illi qui po-
nunt quod sacramenta non causant gra-
tiam nisi per quamdam concomitantiam,
ponuiit quod in sacramento non sit ali-
qua virtus quse operetur ad sacramenti
effcctum; est tamen virtus divina sacra-
mento coassistens \ quae sacramentalem
effectum operatur. Sed ponendo quod sa-
cramentum est instrumentalis causa gra-
tise, necesse est simul ponere quod in sa-
cramento sit qusedam virtus iiistrumen-
talis ad inducendumsacrame::talem effcc-
tum. Et haec quidem virtus proportiona-
tur instrumento. Unde comparatur ad vir-
tutem absolutam et perfectam alicujus
rei, sicut comparatur instrumcntum ad
agens principalc. Instrumentumciiim, ut
dictum est, non operatur nisi inquantum
est motum a principali agente, quodper
se operatur; et ideo virtus principalis
* Parm. « assistens. »
: et plui'es alii ; secimdam Scotus et Scotistae,
(rt)An autem sacramenUi causent gratiam pliy-
sice vel moraliter? Primam partcm tenent ple-
riquc Thomista?, Bellarminus, Suarez, Valentia,
Fonseca, Ripalda, Ruardu'^ Tapper Isambert, ,
;
IV. 327
agcntis habet permanens et completum
esse in natura; virtus autem instrumen-
; Qt incompletum sicut et motus est actus
;
sa- imperfectus ab agente in paticns («).
; Ad primum ergo dicendum, quod vir-
tus spiritualis non potcst esse iii re cor-
porea per modum virtutis permancntis
et completse, sicut ratio probat. Nihil
tamen prohibet in corpore esse virtutem
spiritualem instrumentaliter, inquantum
scilicet corpus potest moveri ab aliqua
substantia spirituali ad aliquem effectum
spiritualem inducendum sicut et in ipsa
:
per voce sensibili est qusedam vis spiritualis
ad excitandum intellectum hominis,^ in-
quantum procedit a conceptione mentis.
Et hoc modo vis spiritualis est in sacra-
mentis, inquantum ordinantur a Deo
ad effectum spiritualem.
Ad secundum diccndum, quod sicut
motus, eo quod est actus imperfectus,
ducitur ad genus actus pcrfecti, sicut
alteratio ad qualitatem, ita virtus instru-
mentahs non est, proprie loqucndo, in
dicit aliquo genere, sed reducitur ad genus
: et speciem virtutis perfectse.
Ad tertium dicendum, quod, sicut vir-
tus instrumentalis acquiritur instrumento
ex hoc ipso quod movetur ab agente
principali, ita et sacramentum consequi-
tur spiritualem virtutem ex benedictioro
Christi, et applicatione ministri ad usum
sacramenti. Unde Augustinus dicit in
quodam Scrmone de Epiphania : « Nec
mirum quodaquam, hoc est, substantiam
corporalem, ad purificandam animam
dicimus pervenirc. Pervenit plane, et
penetrat conscientise universa latibula
quamvis enim ipsa sit subtilis et tenuis,
benedictione tamen Ghristi facta subtilior,
occultas vitse causas, ac sccreta mentis
subtili ore pertransit. »
Ad quartum dicendum, quod, sicut
eadem vis principahs agentis instrumen-
taliterinvenitur in omnibus instrumentis
ordinatis ad effectum, proutsunt quodam
ordine unum, ita etiam eadem vis sacra-
mentalis invcnitur 1^1 verbis et rebus,
prout ex verbis et rebus perficitur-uimm
sacramentum.
S. Bonaventura, Ricliardus, Halensis, Aureolus,
Vasquez, de Lugo, Becanus, Juenin, Tom-nely,
et alii.
328 SUMMA THEOLOGICA.
CoNCLUsio. —
Est in sacramentis quspdam ins- quidem separatum, ut baculus ahud ;

tnimontalis virtus ad inducondam gratiam, quEe

est sacramcnti cfFectus, propurtionata instru-
autem conjunctum, ut manus. Per ins-
mento non permanens quidem, sed transiens,
:
trumentum autem conjunctiim movetur
sicut instrumentum nisi a principali agente mo- instrumentiim separatum, sicut baculus
tum, non opcratur. per maniim. Principalis autemcausa effi-
ciens gratiae est ipse Deus, ad qiiem
ARTICULUS V.
comparatur humanitas Christi sicut ins-
trumcntum conjiinctum; sacramentum
Utrum sacramenta novse legis habeant autem sicut instrumentum separatum.
virtatem ex passione Christi. Et ideo oportet quod virtus salutifera a
divinitate Christi per ejus humanitatem
Ad quintiim sic proccditur. 1. Vidctur in ipsasacramcnta dorivctur. Gratia au-
quod sacrameuta nov« lcgis non habcant tem sacramentalis ad duo praicipue or-
virtutem ex passioneChristi. Yirtus enim dinari videtur videhcet ad toUendos
:

sacramentorum est ad gratiam causan- defectus pra^teritorum peccatorum, in-

dam in anima, per quam spiritualiter quantum transeunt actu, et remanent
vivit. Scd, sicut Augustinus dicit Super reatu; et iterum ad pcrficiendam animam
Joan., tract. xix, § 13 et 16, coL 1332, in liis quae pertinent ad cuhum Dei se-
t. 3 Verbum prout erat in principio
: <( cundum rehgionem Ma-
vitae christianae.
apud Deum, vivificat animas ; secundum nifestum est autcm ex his supra quae
autem quod est caro factum, vivificat dicta sunt, quod Christus liberavit nos a
corpora. » Cum igitur passio Christi per- peccatis nostris praecipue per suam pas-
tineat ad Verbum,
secundum quod est sioiiem, non solum sufficienter et meri-
caro factum, videturquod non possit cau- torie, sed etiam satisfactorie. Simihter
sare virtutem sacramentorum. etiamper suam passionem initiavit rituin
2. PrsBterea, virtus sacramentorum christianae rehgionis, offerens seipsum
videtur ex fide dcpendere quia, sicut : oblationem et hostiam Deo^ ut dicitur
dicit ku.QX!L?>im\\%SuperJoan., tract. lxxx, Ephes., V. Unde manifestum est quod
coL 1840, t. 3, Vcrbum Dei perficit sa- sacramenta Ecclesiae speciahter habent
cramentum, u non quia dicitur, scd quia virtutcm ex passione Clnisti, cujus vir-
creditur. » Sed fides nostra non solum tus quodammodo iiobis copulatur per
respicit passionem Christi, sed etiam successioucm * sacramentorum in cujus ;

aUa mysteria humanitatis ipsius, et prin- signum de latere Christi pendcntis in

cipahus ctiam divinitatem ejus. Ergo cruce fluxerimt aqua et sangnis, quorum
videtur quod sacramenta non liabcant unum pertinet ad baptismum, ahud ad
speciahter virtutem a passione Ghristi. Eucharistiam, quae sunt potissima sacra-
3. Praeterea, sacramenta ordinantur menta.
ad hominum justificationem, secuudum iL Ad primum ergo quod
dicendum,
lud I ad Corintli. vi, 1 1 Ablitti estis etjus-
, : « Verbum, prout erat iii priiicipio apud
Sed justiflcatio attribuiturrc-
tificatiestis. Deum, viviftcat animas, » sicut agens
surrectioni, secunduminud Rom., iv, 23 : principale; caro tamen ejus, et mysteria
Resurrexit propter justificationem nos- in ea perpetrata operantiir instrumonta-
tram. Ergo videtur quod sacramenta literad aiiimae vitam ad vitam autem
;

magis habeant virtutcm a resurrectionc corporis non solum instrumontahter, sed

Christi quam ab ejus passione. ctiam per quamdam exemphiritatem, ut
Sed contraestquodsuperilludRom., v: supra dictum est.
In similitudinem prsevaricationis Adse, Ad secundiim dicondum, qiiod per
dicit Glossa or^/m., coL 480, t. 2 « Ex : fidomChristus liabilat in nobis, utdicitur
latere Christi dormicntis in cruce fluxe- Ephes., V. Et ideo virtus Clmsti copu-
runt sacramenta, per quae salvata est latiir nobis per fidom. Virtus autem re-
Ecclesia. » Siccrgo sacramenia vidontur missiva poccatonim, spociah quodam
habere virtulem ex passione Chrisli. modo portinct ad passionom ipsius
Respondco dicendum, quod, siciit dic- Christi. Et ideo por fldem passionis ejus
lum est, sacramentum operatur ad gra- spocialilor homines liborantur a poccatis,
tiamcaiisaiidam \u\y modum inslnimcnti. socuu{bim iUud U(»m.. in,Qurni
23 :

Est autcni duplex instrumontum uiium : pro])<)suit iJcus propitiatorem per fuh'm in

' Pai'm. habcl : « susceplioncm. »


QU^ST.
sanguine ipsius. Et idco virtus sacramon-
torum, quai ordinatur ad tollcnda poc-
cata, prwcipuc ost cx fidc passionis
Cln-isti.
Ad tcrtium diccndum, quod justificatio
attribuitur resurrectioni rationc tcrmini
ad qucm, qui cst novitas vittC per gra-
tiam; attribuitur tamcn passioni ratione
termini a quo, scilicet quantum ad di-
missionem culpce.
CoNCLiTsio. —
Cum per Christi humanitatom
ct passiouom non modo mofitoric, sed etiam sa-
tislaQtoric opcratus iLicrit Dcus nostram a pcc-
catis libcratioiicm ct sanctificationcm, omncm
suam efticaciam iiabere oportct nova^ lcgis sa-
cramenta a passione Cluusti.
ARTICULUS VL
Utrum sacranienta veteris legis
causarent.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod etiam sacramenta vetcris legis gra-
tiam causarent. Quia, sicut dictum est,
sacramenta novae legis tiabent efficaciam
ex fidc passionis Clnnsti. Sed fides pas-
sionis Christi fuit in vcteri lege, sicut ct
in nova Hahemus enim eumclem spiri-
: tempore, movet ageiitcm, secundumquod
tum. fulei, ut liabetur II ad Corintli., iv,
13. Sicut ergo sacramenta novffi legis
conferunt gratiam, ita etiam sacramenta
veteris legis gratiam conferebant («).
2. Preeterea, sanctificatio non
per gratiam. Sed per sacramenta veteris
legis homines sanctificabantur : dicitur
cnim Lcvit., vni, 31 : Cumciue
casset Moyses Aaron et filios ejus in ves-
titu suo, etc. Ergo vidctur quod sacra-
mcnta veteris legis gratiam confcrebant.
3. Prajterea, sicut Beda dicit in Homi-
lia circumcisionis, col. Si, t. 5, « idem
salutiferae curationis auxilium circumci-
sio in lege contra originaUs peccati vul-
nus agebat, quod baptismus agere reve-
latae gratiae tempore consucvit. » Sed
baptismus niinc confcrt gratiam. Ergo
circumcisio gratiam conferebat, et pari
ratione alia sacramenta legalia; quia si-
cut baptismus est janua sacramentorum
uovai legis, ita et circumcisio erat janua
sacramentorum vcteris legis;
quod et Apostolus dicit Gal., v, 3 :
(«) Aureolus nonadmittit quod differentia inter
sacramenta veteris et novas legis assignctur pcr
hoc quod sacramenta nova; legis causant gra-
tiam per virtutcm cis inha?.rentem, alia vero
nou. Dato quod in circumcisione nulla sit virtus
;
LXIT, ART. V ET VI. 329
fcor homini circumcidenti se^ quoniam
dehitor est nniversx legis faciendx.
Scd contra cstquod Gal., iv, 9, dicitur :
Convcrtimini iterum ad infrma et egena
elementa; Glossa ordin., col. 579, t. 2,
id cst, ad logem, quse dicitur infirma,
((
quia pcrfccte non justificat. » Scd gratia
perfecte justificat. Ergo sacramentavete-
ris legis gratiam non confercbant.
Rcspondeo dicendum, quod non potcst
dici quod sacramonta veteris legis con-
ferrent gratiam justificantcm per scip-
sam, id est, propria virtute quia sic non
;
fuisset necessaria passio Christi, secun-
diim illiid Galat., ii, 21 Si ex lege est
:
justitia, Christus gratis mortuus est. Sed
nec potest dici quod ex passione Christi
virtutom haberent coufcrendi gratiam
justificandi. Siciit enim ex prsedictis pa-
gratiam tet,virtus passionis Christi copulatur no-
bis per fidem ot sacramenta, differcnter
tamen; nam continuatio quaeestper fidem,
fit per actum animee continuatio autem
;
quae est por sacramenta,fit per usum ex-
teriorum rerum. Niliil aiitem proliibet id
quod est posterius tempore, antequam
sit, movere, secundum quod praecedit in
actu animee; sicut finis, qiii ost posterior
cst appreliensus et desidoratus ab ipso
sed quod nondiim ost in rcrum iia-
illiid
tura, non movct secundum usum exte-
riorum rerum imde causa cfficicns non
;
fit nisi potest esse posterior in esse ordine du-
rationis, sicut causa finalis. Sic ergo
manifestum est quod a passione Christi,
sanctifi- quae est caiisa humanae jiistificationis,
convenientcr * derivatur virtus justifica-
tiva ad sacramenta novae legis, non au-
tem ad sacramenta veteris legis. Et ta-
men pcr fidem passionis Cliristi justifi-
cabantur antiqiii patres, sicut ot nos. Sa-
cramenta autcm veteris logis erant quae-
dam illius fidei protestationes, inquan-
tum significabant passionem Christi et ef-
fectus ejus. Sic ergo patet quod sacra-
menta veteris legis non habobant in se
aliquam virtutcm quaoperarenturadcon-
forendam gratiam justificantem sed so- ;
lum significabant fidem per quam justi-
ficabantur.
propter Ad primum ergo dicendum, quod aii-
Testi- tiqui patres habebant fidem de passione
infusa, in baptismo autem sit virtus infusa, de-
inde gratia conferatur utrobique in codcm gradu;
quifl ad me de tali virtute inhajrentc ?
1 Ita cum mciioris nota; Mss. cditi ferc omnes.
Al. (( consequcntcr. »
 ,

330 SUMMA TIIEOLOGICA.

Christi futura, quee
in apprelicnsionc aninitTe,
care sed nos habcmus fidem dc passione
;
secundum quod erat tionis, antegrossa, nullam in se virtutcm adconfe-
rcndamgratiamjustiticantem,habuisse,sedsolam
poterat justifi-
fidem patrcs justiticantem ostendisse, constat.

Christipraecedenti, quse potest justificare

etiam secundum realem usum sacramen-
tahum rerum, utdiclum est. QU.ESTIO LXIII.
Ad secundum dicendum, quod illa
sanctificatio erat figuralis per hoc enim : DE EFFECTU SACRAMENTORUM, QUI EST»
sanctificari dicebantur quod apphcabantur CHARACTER.
cultui divino sccundum ritum vctcris
legis, qui totus ordinabatur ad figuran- (In sex articulos divisa.)
dam passionem Christi.
Ad tertium dicendum, quodde circumci- Deinde considerandum est de alio ef-
sione multiplexfuit opinio. Quidam enim fectu sacramentorum, qui est character;
dixcrunt quod pcr circumcisionem non et circa hoc quaeruntur sex 1° utrum :

conferebatur gratia, sed solum aufere- ex sacramentis causetur character ali-

baturpeccatum. Sed hocnonpotest esse, quisin anima; 2° quid sit ille character;
quia homo non justificatur a pcccato 3° cujus sit cliaractcr; 4° in quo sit sicut
nisi por gratiam, sccundum illud Rom., in subjecto; 5° utrum insit indelebiliter;
III, 24 Justificatifjratkper gratiam ipsius.
:
6° utrum omnia sacramenta imprimant
Et ideo ahi dixerunt quod per circumci- characterem.
sionem conferebatur gratia quantum ad
etreclus remotivos culpse, sed non quan-
tum ad efPectus positivos gratiae. Sedhoc ARTICULUS PRIMUS.
etiam videtur esse falsum, quia per cir-
cumcisionem dabatur pueris facultas Utrum sacramentum imprimat aliquem
perveniendi ad gloriam, quse est ultimus characterem in anima.
efTcctus positivus gratiie; et pra^tcrca,
secundum ordinem causae formaUs, prio- Ad primum sic proceditur. 1 . Yidetur
res sunt naturaliter efrectuspositivi quam quod sacramentumnon imprimat aUquem
privativi, hcet sccundum ordinem causai characterem iii anima. Character enim si-
materialis sit e converso forma enim ; gnificare vidctur quoddam signum dis-
non excludit privationem, nisi infor- tinctivum Sed . distinctio membrorum
mando subjectum. Et ideo aUi dicunt Clunsti ab aUis fit per aeternam praedes-
quod circumcisio conferebat gratiam tinationem, quaenonponit aliquid in prae-
etiam quantum ad ahqucm efTectum posi- destinato, sed solumin Dcopraedestinante,
tivum, quiestfacere dignum vitaa^terna; ut in prima parte habitum est; dicitur
non tameii quantum ad hoc quod est enim II ii, 19: Firmum funda-
Timoth.,
reprimerc concupisccntiam impellentem mentum Deistat, habois signaculum hoc.
ad peccandum, quod et aUquando mihi Novit Dominus qui sunt ejus. Ergo sacra-
visum ost *. Sed diUgenlius consideranti mcnta non imprimunt charactercm in
apparet hoc etiam non esse verum, quia anima.
minima gratia potest resistere cuiUbet 2. Praeterea charactcr signum est dis-
concupisccniia^, et mercri vitam a!tcrnam. tinctivum. Signum autcni, ut .Vugustinus
Et idco meUus dicendum videtur quod dicit in II De doctrina christ., c. i, col. 35,
circumcisio ^ erat solum signum fidci t. 3, est « quod praeter specicm quam
justificanlis. Unde Apostolus dicit Rom., iiigcrit sensibus, facit aliud aliquid in co-
IV, \\, quod Abraliam accopit sicjuiun gitationcm vcnire. » Nihil autem cst iii

circur)icisionis , sigtuicalurn justitix fulei. anima quod aliquani spccicm scnsibus

Et ideo in circumcisione confcrebatur ingcrat. aiiima non
Ergo vidcturquod iii

gratia, in(piantum erat signum passionis im[)rimatur aliquis charactcr per sacra-
Christi futurai, ut infra patc])it. menta.
3.Pra^tcrca, sicut pcrsacramcnta uova'
Co.NCLUsio. —
(>um cfiicions caiisa suo eirectu
poslcrior csse necjui^at : sacramenta legis veleris lcgis dislinguitur lidclis ab inlidcli
(".lu'isti passioncm, quic causa cstnostra-juslilica- ila ctiam per sacramcnta volerislogis.

' l>ann. : « IV SV//<c?i<.,dist. i, (iua'st. ii, art. 4, teris legis , » ([uod dcsidcratur ct iii cod. cl
i|u. W. » ctiain iii cdilionc nurcmbcrgensi .inn. V!Ui. I

' Parm. addil : u sicut el alia sacramenta \c-

 OU^.ST. LXIII, ART. I ET II, 331

Scd sacramoiita vctcris lcgis iioii im- Ad sccundum diccndum, quod cha-
primebant aliqucmcharactcrcm iiiaiiima; ractcr animae imprcssus habet rationem
iindc ct (liciiniur justitLv carnis ,sc- signi, inquantum pcr scnsibiie sacra-
cundum Apostoluin ad Ergo Ilcbr., ix. mentiim imprimitur pcr hoc cnim sci-
;

videtur quod hcquc sacramenta novae tur aUquis esse baptismaU charactere
lcgis *. insignitus, quod est ablutus aqua sen-
Sed contra est quod Apostolus dicit II sibili. Niliilominus tamcn charactcr vcl

ad Corintli., i, 21: Qid unxit nos, Dciis signacuhim dici potcst per quamdam si-
est, et qui signavit nos, pignus et declit militudinem omne quod configurat ali-
Spiritus incordihusnostris. Sed nihil aUud cui, vel distinguit ab aUo, etiamsi non sit
importat charactcr quamquamdam signa- scnsibile ; sicut Cliristus
dicitur figura,
tioncm. Ergo videtur quod Deus per sa- vel character paternse substantiae sccun- ,

cramcnta nobis suum characterem im- dum Apostolum, Ilcbr., i.

primat. Ad tertium diccndum, quod, sicut su-
Respondeo dicendum, quod, sicut cx pra dictum est^ sacramenta vetcris legis
pra^dictis patct, sacramenta novae lcgis non habebant in se spiritualcm virtutem
ad duo ordinantur, videUcet ad remcdium ad aliquem spiritualem etTectum operan-
contrapcccata, ctadperficiendum animam tcm^; ct ideo in iUis sacramentis non re-
in his qua3 pertinent ad cultum Dci sccun- quirebatur aliquis spirituaUs character,
dum ritum christianaB vitae. Quicumquc scd sufficicbat ibi corporalis circumcisio,
autem ad aUquid ccrtum deputatur, con- quam Apostolus signaculum nominat,
suevit ad iUiid consignari; sicut milites, Rom. , IV.
qui adscribebantur ad miUtiam antiqui- — Cum
CoxcLusio. Cliristi iidelcs per sacra-
tus solebant quibusdam cliaracteribus
,
menta ad aliquid divinum ad Dei cultmn spec-
corporaUbus insigniri, eo quod deputa- tans deputentur, oportet illos per sacramenta
banturad aUquid corporalc. Et idco cum aliquo spirituali charactere insigniri.
homines pcr sacramenta deputcntur ad
aliquid spiritualc pcrtincns ad cultum Dci,
ARTICULUS II.
consequens cst quod pcr cafidelesaUquo
spirituali characterc insigniantur. Undc Utrum character sit spiritualis potestas.
Augustinus dicit in II Contra Parmenia-
num, cap. xiii, § 29, col. 71, t. 9 « Si : Ad secundum sic proccditur. 1. Vide-
miUtise characterem in corporc suo non tur quod character non sit spirituaUs po-
miUtans pavidus exhorruerit, ct ad clc- tcstas. Character enim idem vidctur esse
mcntiam imperatoris confugcrit, ac prcce quod figura; unde Hebr., i, 3, ubi dici-
fusa, et impctrata jamvenia,miUtare cce- tur: Figura substantise ejus/xw Graeco ha-
perit, numquid, homine Uberato atque betur loco figurae character. Sed figura
coiTCcto, character ille repetitur, ac non est in quarta spccie quaUtatis, et ita
potius agnitus approbatur? Anfortc minus differt a potcstate, quae est in secunda
heercnt sacramenta christiana quam cor- spccie quaUtatis. Character ergo non est
poraUs haec nota («)? » spiritualis potestas.
Ad primum ergo diccndum, quod fide- 2. Praitcrea, Dionysius dicit, cap. ii Ec-
ad praemium quidemfuturffi glo-
les Cliristi cles. 4, col. 399, t. 1, quod
hierarch., §
riaedeputantur signaculo prapdestinatio- « divina beatitudo accedentem ad baptis-
nis divinae sed ad actus convcnicntes
; mum in sui participationem rccipit, et
praesenti Ecclesiae dcputantur quodam proprio suo lumine quasi quodam signo
spirituali signaculo eis insignito, quod ipsi tradit suam participationem » et ;

character nuncupatur. sic videtur quod character sit quoddam

* Parm. aduit « imprimant cliaracterem.

; »
* Parm. « oporandum. »
: trinseco
(a)Lutherani ct Calvinistae characterem sacra-
mentalem negant, nonnuUique assei^unt Inno-
centium III hujus fuisse inventorcm. Durandus
vult cliaracterem csse denominationem extrin-
sccam, seu relationem rationis. Van Roy hunc do-
cet esse quamdam anima? modificationem, ad
instar cerfp altsquo nova eutitato poi- sigillummo-
dificnta'. Alii, ot ha^c opinio comnumitor Scoto
tribuitur, quamvis illud sit incertum, contcn-
dunt characterem esse relationem rcalom ab ex-
advenientem. Caiteri tlieologi commu-
nius admittunt characterem essc quid reale ab-
solutum dc Prajdicamento qualitatis. Porro qua-
litas est quadruplex, habitus et dispositio scilicet,
potentia.et impotontia, passio ci passibilis qua-
litas, forma et figura. Hollarminus, Suarez, et
alii dicunt charactcrcm pertinere ad primam
spociom qualitatis, Sanctus Thomas cum Tlio-
mislis ad socundam, alii ad lortiam, et alii ad
quartam.

332
lumen. Sed lumen * pcrtinct magis ad
tertiam spccicm qualitalis. Non ergocha-
ractcr est potestas, qua3 videtur ad se-
cundam spcciem qualitatis pertinere.
3. Pra^tcrca, a quibusdam cliaracter sic
defmitur : « Charactcr cst signum sanc-
tum communionis fidci, et sanctaj ordi-
nationis datum ahierarcha.
tem gencre relationis, non autem
est in
in gencre polestatis. Non ergo character
cst spirituaUs potestas.
-4. Pra^tcrca, potestas habct rationem
causse ct principii, ut patet V Metaph.,
text. 17.Sed signum quod ponitur in de-
fmitionc charactcris, magis pcrtinet ad
rationem cfrcctus. Character ergo non
est spirituaUs potestas.
Scd contra est quod Philosophus dicit
in II Ethic, cap. v, in princ. « Tria
sunt in anima, potentia, habitus, et pas-
sio. » Sed character non cstpassio, quia
passio cito transit, charactcr autcm indc-
lebiUs cst, utinfradicetur. SimiUtcretiam
non est habitus, quia nuUus habitus est
qui se possit ad bcne ct male habere
character autem ad utrumque se habet
utuntur enim eo quidam bcne, aUi vero
male quod in habitibus non contingit
: autem hujus signi, quod est character,
nam habitu virtutis nuUus utitur male,
ethabitu maUtiaj nuUus bcne. ErgoreUn-
quitur quod cliaractcr sitpotcntia.
Rcspondeo dicendum, quod,
tum est, sacramenta novselcgis charactc-
rem imprimunt, inquantum per ea depu-
tantur homines ad cuUum Dci sccundum
ritum christiana? rcligionis. Undc Diony-
sius in cap. ii Eccles.
col. 399, t. 1, cum dixissct quod « Deus
in quodam signo tradit sui participatio-
ncmaccedenti adbaptismum, » subjungit
((Perficicns cum divinum et communica-
torem divinorum. » Divinus autcm cultus
consistit vel in rccipicndo aUqua divina,
vclintradendo aUis, Ad utrumquc autem
horum rcquiritui'quaidam potcntia nam
ad tradcniium aliquid aliis rcquiritur
quaedam potentia activa ^adrecipiendum^
autem requiritur potentia passiva. Et
idco character importat quamdam potcn-
tiam spiritualcm ordinatam ad ea quaj
sunt divini cultus. Scicndum tamcn quod
haec spiritualis potentia est instrumen-
lalis, sicut ctiam supra diclum est de
virtutc qua^ est in sacramentis. TIaI)crc
cnim sacramenti cbaracterem comp(>lit
' Parm. : « lumcn ad
tiiicre. I)
;
:: ;
SUMMA THEOLOrxICA.
ministris Dci: ministcr autcm habct se
pcr modum instrumcnti, ut Philosophus
dicit in I Politic, cap. ni, a princ. Et
ideo sicutvirtus quae est in sacramentis,
non cst in genere per se, scd per reduc-
tioncm, co quod est quiddam fluens et
incomplctum, ita etiam charactcr non
» Signum au- proprie est in gcnere vel specie, sed
reducitur adsccundamspcciem quaUtatis.
Adprimum crgo dicendum, quod figura
est quaedamterminatio quantitatis undc^ :
proprie loquendo, non est nisi in rcbus
corporeis in spirituaUbus autem dicitur
;
metaphoricc. Non autcm ponitur aliquid
in genere vel specie, nisi per id quoil dc
co proprie praedicatur. Et ideo character
non potest esse in quarta specie qualita-
hoc quidam posuerunt.
tis, licet
: Ad secundum dicendum, quod in ter-
tia specic quaUtatis iion sunt nisi sensi-
biles passiones, vel sensibiles qualitates.
Character autcm non est lumen sensibilc
et ideononest in tertia specic qualitatis,
ut quidam dixerunt.
Ad tcrtium diccndum, quod reiatio,
quse importatur in nomine signi, oportct
quod supra aUquid fundetur. Relatio
non potcst fundari immediate supcr es-
sentiam animae, quia sic conveniretomni
anima? naturaliter. Etideo oportet aliquid
sicut dic- poni in anima supcr quod fundetur talis
relatio et hoc est esscntia characteris
; ;
unde non oportcbit quod sit in gcnerc
quidamposuerunt.
rclationis, sicut
Ad quartum dicendum, qiiod character
hierarch., § 4, habet rationem signi per comparationem
ad sacramentum sensibile a quo impri-
mitur; sed sccundum se considcratus
habet ratioiicm priiicipii per modum jam
dictum.
—
C-o.NCLUsio. Ciim cliaractero homiiies per
sacramonta insigiiianliir atl ca peragcnda, (jua!
divini sunt ciiltus, necessai'ium est illimi esso
:
quamdam aninicT collatam spiritualem potesta-
tcm, qua? ad genus qualitatis sub secuiida ejus
reducitur specie.
ARTICULUS III.
Utrum character sacramoitaUs sit
character Christi.
Ad tcrtium sic proocditnr. 1. YidiMiii-
quod cliaractcr sacranicnlalis nou sil
tcrtiam... videtur per- 1'arin. : « accipiondum. »

charactcr Christi. Dicitiir eiiim Ephes.,
IV, 30 Nolite cotitrhtare Spiritum sanc-
: cal., VII, 3 Nolite nocere terras et mari,
tum Dei, in quo signati estis. Sed consig-
natio importatur iii iiomine characteris.
Ergo character sacramcntahs mag^is de-
bet attriljui Spiritui sanctoquam Christo.
2. Praeterea, character habet rationem
signi. Est autem sigimm gratiffi, quae
per sacrameiitum conrcrtur gratia autem
infuiiditur aiiima? a tota Trinitate uiide
dicitur iii psal. lxxxiii, 12 Gratiam et
gloriam dabit Dominus. Ergo videtur quod
character sacramentaUs non debeat spe-
ciaUter attribui Christo.
3. Praeterea, ad hoc aliquis characte-
rem accipit, ut eo a caiteris distinguatur.
Sed distinctio sanctorum ab aUis fit pcr
charitatem, qua; « sola distinguit intcr
filios regni et filios perditionis, » ut ku-
gustinus dicit, X\ De Trinit., cap. xviii,
col. 1082, t. 8; unde et ipsi perditionis
fihi characterem bestiae habere dicuntur,
ut patet Apoc,
xiii.
attribuitur Christo, sed magis Spiritui
«ancto, secundum illudRom.,
ritas Dei cliffusa est in
Spiritum sanctum qui datus est nohis vel
etiam Patri, secundumillud II adCorint.,
ult., 13 Gratia DojnininostriJesu Christi,
: Ad secundum dicendum, quod
et charitas Dei. Ergo videtur quod cha-
racter sacramentalis non sit attribuendus
Ghristo.
Sed contra est quod quidam definiunt
characterem « Character est distinctio a
:
charactere «terno impressa anima3 ratio-
naU, secundum imaginem, consignaiis
trinitatem creatam Trinitati creanti et re-
creanti, et distinguens a non configuratis
secundum statum fidei. » Sed character
aeternus estipse Christus, secundumillud
Hebr., i, 3 Qui cum sit spleridor gloriae,
:
et figura, vel character, suhstantise ejus.
Ergo videtur quod character sit proprie
attribueiidus Christo.
Respondeo dicendum,
supra dictis patet,
signaculum quoddam, quo aUquid insig-
nitur, ut ordinandum iii aliquem finem
sicut charactere insignitur denarius ad
usum commutationum et miUtes cha-
ractere insigniuntur, quasi ad miUtiam
deputati. Homo autem fidelis ad duo de-
putatur primo quidem et principaUter
:
ad fruitiouem gloriae et ad hoc insigni-
tur signaculo gratiae, secundum iUud
Ezech., IX, 4 Signa Thau super frontes :
* Parni. : « ordinatum.
: ;
QUiEST. LXIIl, ART. III. 333
virorum gementium et dolentium ; et Apo-
:
necjue arhorihus, quoadusque sigjiemus
servos Dei nostri in froiitihus eovum. Se-
cuiido autem deputatur quis({ue fideUs
ad recipicndum vel Iradendum aliis ea
quai pcrtinent ad cultum Dei; et ad hoc
proprie deputatur character sacramen-
:
taUs. Totus autem ritus christiana^. reli-
;
gioiiis dcrivatur a sacerdotio Christi. Et
:
ideo maiiifestum est quod character sa--
cramentaUs specialiter est character
Christi, cujus sacerdotio configurantur fi-
deles secundum sacramcntalcs charactc-
res, qui nihil aliud sunt quam quaedam
participationes sacerdotii Christi ab ipso
Christo derivataj.
Ad primum ergo dicendum, quod A-
postolus ibi loquilur dc consignalione,
secnndum quam aUquis deputatur ad fu-
turam gloriam, qua3 fit per gratiam et
Spiritui sancto attribuitur, inquantum cx
Charitas autem non
amore procedit quod Deus nobis aliquid
gratis largitur quod ad rationem gratiae
Cha-
v, 5 :
pertinet. Spiritus autem sanctus amor
cordihus nostris per est :unde et I adCorinth., xii, 4, dicitur:
;
Divisiones gratiarum sunt, idem autem
Spiritus.
charac-
ter sacramentalis est res respectu sacra-
menti exterioris, et est sacramentum res-
pectu ultimi effectus. Et ideo dupliciter
potest aliquid characteri attribui : uiio
modo secundum rationem sacramenti, et
hoc modo est signum invisibiUs gratia%
quai in sacramento confcrtur aUo modo ;
secundum propriam rationem characteris;
et hoc modo est signum configurativum
alicui principaU, apud quem residet auc-
toritas ejus ad quod aliquis deputatur
sicut miUtes, qui deputantur ad pugnam,
insigniuniur signo ducis, quo quodam-
modo configurantur. Et hoc modo illi
ei
qui deputantur ad cultum christianum,
quod, sicut ex ciijus auctor est Christus, characterem
character proprie est accipiunt, quo Christo configurantur
unde proprie est character Christi.
* Ad tertium dicendum, quod charactere
distinguitur aliquis ab alio per compara-
;
tionem ad aliquem fmem, in quem ordi-
natiir qui characterem accipit, sicut dic-
tum est de charactere miUtari, quo in
ordine ad pugnam distinguitur miles re-
;
gis a milite liostis. Et similiter character
fidelium est quo distinguuntur fideles
Christi a servis diaboli vel in ordine ad
»
33 4 SUMMA THEOLOGICA.
vitam a'ternam, vel in ordine ad cultum Sed contra est quod, sicut inpnemissa
priesentis Ecclesiai ;
quorum primum fit dcfmitione characteris continetur, cha-
per charitatcm ct gratiam, ut objectio racter imprimitur animae ration;di sccun-
procedit scicundum autem fit
; per cha- dum imagincm. Sed imago Trinilatis
racterem sacramentalcm. Undc et cliarac- inanima attenditur secundum potentias.
ter bestiae intelligi potest per oppositum Ergo character in potentiisanimaeexistit.
vel obstinatamalitia, quia aliqui dcputan- Uespondeo dicendum, quod, sicut dic-
tur ad pcenam aiternam, vel professio il- tum est, character est quoddam signa-
liciti cultus. culum quo anima insignitur ad susci-
piendum vel aliis tradcndum ea quae sunt
CoNCLUsio. —
Cliaractcr, qui pcr sacramenta
divini cultus. Divinus autem cultus in
imprimitur ad ea pcragenda, qua; divini sunt
cultu.s, c.liaractor Christi cst, quo Christi fidclcs quibusdam actibus consistit. Ad actus
ei conligurantu]'. autem proprie ordinantur potentiae ani-
mas, sicut essentia ordinatur ad esse. Et
ideo charactcr non est sicut in subjecto
ARTICULUS IV.
in essentia animae, sed incjuspotcntia(«).

Utrum character sit i?i potentiis animse Ad primum ergo dicendum, quod sub-
sicut m subjecto. jectum alicui accidenti attribuitur secun-
dum rationem ejus ad quod propinque
Ad quartum Yidetur
sic proceditur. 1. disponit, non autem secundum rationem
quod characternon sit in potcntiis animse ejus ad quod disponit remote vel indi-
sicut in subjecto. Character enim dicitur recte. Character autcm directe quidemet
esse dispositio ad gratiam. Sed gratia est propinque disponit animam ad ea quae
in essentia animae sicut in subjecto, ut sunt divini cultus exequcnda. Et quia ha*c
in est. Ergo vidc-
secunda parte dictum idonee non fmnt sine auxilLo gratiae, quia,
tur quod character sit in essentia anima', ut dicitur .Joan., iv, 2i, eos qui adornnt
non autem in potentiis. Deum, in spiritu et veritate oportet ado-
2. Prseterea, potentia animae non vi- rare, ex consequenti divina largitas reci-
detur esse subjectum alicujus, nisi ha- pientibus characterem largitur gratiam,
bitus vel dispositionis. Sed character, ut per quam dignc impleant ea ad quae dc-
dictum est, non esthabitus vel dispositio, putantur. Et ideo characteri magis est
sed magis potentia, cujus subjectum non attribuendum subjectum secundum ratio-
est nisi essentia animse. Ergo videtur nem actuum ad divinum cultum perti-
quod character non sit, sicut in suI)jccto, nentium, quam secundum rationem gra-
in potentiaanimae, sed magis in esscntia tiae.

ipsius. Adsecundum dicendum, quodessentia

3. Prsetcrca, potentiai animae rationalis
distinguuntur per cognitivas et appeti-
tivas. Sed non potest dici quod charactcr
sit tantum in potentia cognitiva, neque
etiam tantum in potcntia appetitiva, quia
non ordinatur neque ad cognoscendum
tantum nequc ad appctendum similiter
etiam non potest dici quod sit in utraque,
quia idem accidens non potest esse in
diversis subjectis. Ergo videtur quod cha-
ractcrnon sit in potenlia anima" sicut in
subjecto, sed magis in essentia.
animae est subjectum potentiae naturalis,
quae ex principiis essentiaeprocedit. Talis
Butem potentia non est character, sed
est quaedam spiritualis potentia ab ex-
trinseco adveniens. Unde sicut essentia
animae, per quam cst naturalis vita ho-
; minis, perficitur per gratiam, (jua anima
spiritualitor vivit, ita potcntia naturalis
animae perficitur per spiritualem poteu-
tiam, qua' est charactcr. llaldtus cnim
et dispositio pertinent ad potcntiam ani-
mae,eoquod ordinantur ad actus quorum

[a) Cliaracter ex Thomistis commmiitcr ac jiositioncm anima non cst intcUcctus. » Coii-
: <(

Scotistis iion suhj(!clatur in esscntia aninKP ; scd cUium autcm Tridcntinum simjilicitcr dclini\it
ex Tliomistis in intcUcctu, cx Scotistis in volun- subjcctum characteris esse animam. hi sysle-
tatc. l'()i'i'(» non lcvis cst diih'rcntia Scotistas matc Scotistaium iiulla dilTicultas scd quid in
;

intcr ct Thoniislas quoad animani. Scotista- et- systcinalc Tliomistanim, cum aiiima non -it in-
enim doccnt animam cum suis j»otcntiis unicam lldlcctus? Niinirum cxultant Scotishc. Intcllcctiis
cssc rcalitcr h)rmam qun? sccuiidum uiiam for- (juidcm non cst csscntia aninuc, ct aniiua in»n
malitatcm dicilur aiiiina, sccuiidiini nliam iiUcl- est scd intcllcctus non est (juid
intcUcctus,
lcctns, ct sccuiidum aitcram vdhiiilatcm. riio- cxtraiicum cujus cst jxdcntia. rndc, >i
aniiiia'
niista* vcro rcaliUM- ah csscntia aniiiuc pdlcidias cliaractcr suhjcclctur iii iutcllcctu. cl iii aiiima
dislinguunl, ct simj)licitcr aflirmanl hanc j)r(»- suhjcctatur, etiam iii 'rii(»mislarum systcmate.
 ;

OUiEST. LXIII, AHT. TV ET V. 33.")

polcutia! suiii priucipia. Eteadcm ratioue K(!spondeo diccudum, qu(»d, sicut dic-
omuo (juod acl actum ordiuatur cst po- tumest, character sacramcutalis est qua'-
tril)ucudum.
tcutia', dam participatio saccrdotii Christi in (i-
Ad tcrtium diccudum, quod, sicut dic- dclil)us ejus, ut scilicet sicut Chrislus ha-
tum est, cliaracter ordiuatur ad ca qua3 bet plcuam spiritualis sacerdolii potcs-
sunt diviui cultus, qui quidcm cst qua:;- tatem, ita fidclcs (\jus ci configurentur
dam tidci protcstatio pcr cxtcriora sigua. iu Iioc ([uod participant aliquam spiiitua-
Et idco oportet quod charactcr sit iu cog- Icm potcstatem respectu sacramentorum
nitiva potcntia animai, in qua cst fidcs. et corum quae pcrtiucnt ad diviuum cul-
tum. Et proptcr hoc etiam Christo uon
CoNCLUsio. — Cum charactere insigniantur fi-
compctit Iiabcrc characterem, scd potcs-
deles ad suscipicuduni, vcl aliis tradcHdum, qucn
sunt divini cultus, qui in actibus quibusdam con- tas sacerdotii cjus comparatur ad charac-
sistit, non in esscntia sed in potentia animae ne- terem, sicut id quod est plenum et per-
cesse est characterem esse. fectum, ad aliquam sui participationcm.
Saccrdotium autcm Christi est setcrnum,
secundum Tu es sacer-
illud psal. cix, 4 :

ARTICULUS V. dos in seternum secimdum ordinem Mel-

chisedech. Et inde est quod omuis sanc-
Utrum character insit animse indelebiliter. tiflcatio quae per sacerdotiiim ejus,
fit

est perpetua, re cousecrata manentc.

Ad quiutum sic proceditur. 1. Yidctur Quod patct etiam in rebus inanimatis ;

quod character non iusit auimae indelebi-
hter. Quauto cuim aliquod accidcns est
pcrfectius, tauto firmius inha^ret. Sed
gratia cst perfectior quam character quia
character ordinatur ad gratiam^ sicut ad
ulteriorem fmem gratia autem amitti-
;
tur perpcccatum. Ergomulto magis cha-
racter.
per characterem aliquis
2. Praiterea,
deputatur divino cultui, sicut dictum est.
Sed aliqui a cultu diviuo transeunt ad
contrarium cultum pcr apostasiam a fide.
Ergo videtur quod tales amittant cliarac-
terem sacramentalem.
S.Preetcrea, cessantefme cessaredebet
etiam id quod est ad finem alioquin frus- ;
tra remaneret sicut post resurrectio-
: Et quia anima cst mutabilis sccundum
nem non erit matrimonium, quia cessabit
generatio, ad quam ordinatur matrimo-
nium. Cultus autcm exterior, ad quem
character ordinatur, non remaucbit in
patria, in qua nihil agctur in figura, sed
nam Ecclesiae vel altaris manet consecra-
tio semper, nisi dcstruatur. Cum igitur
aiiima sit subjcctum cliaracteris secun-
: dum intellectivam partem, iu qua est fi-
des, ut dictum est, mauifestum est ([iiod
siciit perpetuiis est et iucor-
iutcllectus
ruptibilis, ita character iiidelebiliter ma-
net iu anima («).
Ad primumergo dicendum, quod aliter
est in anima
gratia, et alitcr charactcr.
Nam gratia est in anima sicut quaedam
forma habens essc complctum in ea
charactcr autem est in anima sicut quae-
dam virtus instrumentalis, ut supra dic-
tum est. Forma aiitcm completa cst iu
siibjecto secundum coiiditioncm subjccti.
libcrum arbitrium, qiiamdiu cst in statu
viae, consequcus quod gratia iusit
est
animae mutabiliter. Sed virtus instrumen-
talis magis attenditur secundiim condi-
tionem principalis agentis et ideo cha- :

totum in nuda veritate. Ergo character racter indelebihter inest animae, non prop-
sacramcntalis uon manet in perpetuum ter sui perfectiouem, sed propter perfcc-
in auima, et ita non est indelebiliter. tionem saccrdotii Christi, a qiio dcriva-
Sed contra est quod Augustiuus dicit, tur character, sicut quaedam iustrumcu-
II Contra Parmenianum^csiT^.xui, col. 72, talis virtus.
t. 9 « Non miuus haerent
: sacramenta Ad secundum diceudiim, quod, sicut
christiana, quam corporalis nota mili- Augustinus dicit, Ub. I De baptism. contra
tise. » Sed charactcr militaris noii repe- Donatist., § 2, col. 109, t. 9, « iicc ipsos
titur, sed agnitus approbatur in eo qui apostatas videmus carerc baptismate,
veniam mcretur ab imperatore post cul- quibus iitique per pcenitentiam redcunti-
pam. Ergo nec character sacramentalis bus nou rcstituitiir, et ideo amitti non
deleri potest. posse judicatur. » Ethujusratio est, qiiia

{a)Juxta Scotum, character est delebilis etiam vita, est de Qdo ; in altera vita, licet non sit de
in hac vita de potcntia Dei absoluta. Qiiod— lide, commuuiter tenotur.
sit de potentia Dei ordinata indelebilis in hac
336 SUMMA
character est virtus instrumentalis, ut dic-
tum est.,Ratio autem instrumenti consis-
tit in ]u)c (j[uod moveatur, non
ab alio
autem in hoc quod ipsum se moveat, quod
pertinct advohmtatem. Et ideo quantum-
cumque voluntas moveatur in contra-
rium, character non removetur, propter
immobiUtatem principahs moventis.
•Ad tcrtium dicendum, quod quamvis
post hanc vitam non remaneat exterior
cultus, remanet tamen fmis ihius cultus.
Et idco post hanc vitam remanet charac-
ter et in bonis ad eorum gloriam, et in
mahs ad eorum ig-nominiam sicut etiam ; cramentum exhibetur homini aliquid de
mihtaris cliaracter remanet in mihtibus
post adeptam victoriam, et in his qui vi-
cerunt, ad gloriam, et in his qui sunt
victi, ad pa^nam.
CoNCLUsio. —
Cum cliaracter sit qusedam in
fidelibus sacramentalis participatio sacerdotii
Christi, necesse est eimi indelebiliter animai
inesse.
ARTICULUS VI.
Uirum per omnia sacramenta novse legis
imprimatur character.
Ad sextum Yidetur
sic proceditur. 1.
quod per omnia sacramenta novaj legis
imprimatur character. Per omnia enim
sacramentanovailegisfit ahquis particeps
sacerdotii Ghristi. Sed character sacra-
mentalis nihil est aliud quam participatio
sacerdotii Christi, ut dictum est. Ergo
videtur quod per omnia sacramenta
nova^ legis imprimatur character.
2. PraBterea, character se habet ad ani-
mam, in qua est, sicut consecratio ad res
consecratas. Sed per quodhbet sacramen-
lum novai legis homo recipit gratiam
sanctificantcm, ut supra dictum est. Ergo
videtur quod per quodhbet sacramentum
nova; legis imprimatur character.
3. Praiterea, cliaracter est res et sacra-
mentum. In quohbet autem sacramento
novae legis est ahcpiid quod est res tan-
tum, et aliquid quod est sacramentum
lanlnm, et alicjuid (|uod cst res et sacra-
mentum. sacramenluni
Ergoj)ei(iii(>(lhbct
novffi legis imprimitur character.
Sed contra est quod sacramenta in qui-
l)us im|)rimiti]r character, noii reitcran-
tur, co (juod chaiaclcr est iiulch'biiis,
nt (fictum esl. OuaMJam autcw sacramenta
itcraulur, sicul jialel de jKcnilentia (M
TIIEOLOGICA.
matrimonio. Ergo non omnia sacramenta
imprimunt characterem.
Uespondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, sacramenla nova legis
ad duo ordinantur, scilicet in remedium
peccati et ad cultum divinum. Est autem
omnibus sacramentis commune quod per
ca exhibetur ahquod remedium contra
peccatum, per hoc quod gratiam confe-
runt. Non autem omnia sacramenta ordi-
nantur directe ad divinum cultum, sicut
patet de popnitentia, per quam liomo li-
beratura peccato non autem per hoc sa-
;
novo pertinens ad divinum cultum, sed
restituitur in statum pristinum. Pertinet
autem aUquod sacramentum ad divinum
cultum triphciter uno modo per modum
:
ipsius actionis aho modo per modum
agentis tertio
;
modo permodumrecipien-
;
tis. Per modum quidem ipsius actionis
pertinet ad divinum cultum Eucharistia,
in qua principahter divinus cultus con-
sistit, inquantum est Ecclesiae sacrificium;
etper lioc idem sacramentum non impri
miturhomini character, quia perhoc sacra-
mentum non ordinatur homo ad ahquid
ahud ulterius agendum vel recipiendum
cum potius sit « finis et
in sacramentis,
consummatio omnium sacramentorum, »
utDionysius cap. ni Eccl. hierarch.,
dicit,
§ 1, col. 423, t. 1 continet tamen in se
:
ipso Christum, in quo non est character,
sed tota sacerdotiiplenitudo. Sed ad agen-
tes in sacramentis pertinet sacramentum
ordinis,quiaperhocsacramentumdeputan-
turhomines ad sacramenta aliis tradenda.
Sed ad recipientes pertinet sacramentum
])aptismi, quia per ipsumliomoaccipit po-
testatemrecipiendi aliaEcclesiae sacramen-
ta; undebaptismus dicitur esse janna om-
nium sacramentorum. Ad idem etiam ordi-
natur quodammodo confirmatio, ut inira
suo loco dicetur. Et ideo per haec tria
sacramenta character imprimitur, scilicet
per baptismum, confirmationem et or-
dincm.
Ad primum ergo dicendum, quod per
omnia sacramenta fit liomo j)articeps sa-
cerdolii Clirisli; utj)ote pcrcipicus ali(|ucm
efrcclum cjus : nou tamcu j)cr oiuuia
sacramcutaaliquis(lcj)utaluia(l agcudum
aliiiuid, vel recij)icndum, quod pcrfiueat
ad cullum saceriJotii Clirisfi; (luod (|uidem
cxigifur ad lioc quod sacramculum clia-
raclcrciu iiupiiiual.
Ad secuuduni dicendum, (|Uod j^cr
oiuuiii sacrameula sauclilicatur honu».
 ; »

OIT/KST. LXIII, AIIT. VI, ET QtJiEST. LXIV, ART. I. 337

per quod sanctitas importut muiiditiuin

* Interior enim sacramcnti cfTectus est ut
a pcccato, quae fit per gratiam sed spo- ; homo purgetur a peccatis, et illuminctur
cialiter per quffidam sacramenta, qua^ per gratiam. Scd ad ministros Ecclesi»
characterem imprimunt, liomo sanctifi- pertinet purgare, ilhiminare et perficcrc,
catur quadam consccratione, utpoto de- ut patet per Dionysium in cap. v Eccles.
putatus ad divinum cultum, sicut ctiam hierarch., §3, col. 503, t. 1. Ergo videtur
res inanimatae sanctificari dicuntur, in- quod non solus Deus, sed etiam miiiistri
quantum divino (!\iltiii dcputantur. Ecclesiae ^ operentur ad sacramenti cifec-
Ad tcrtium diccndum, quod licct cha- tum.
ractcr sit rcset sacramentum, non tamcn 2. Praeterea, in conationc sacramcnto-
oportet omne id quod est res et sacra- rum quaedam orationum suffragia propo-
mcntum, csse characterem. Quid autem nuntur. Scd orationes justorum sunt
sitrcs ct sacramcntum, in ahis sacra- magis apud Deum exaudibilcs, quam
mentis infra dicetur. quorumcumque, secundum iUud Joan.,
31 Si quis Dei cultor est, et volun-
CoNCLusio. — Cum per Baptismum tantum,
viii, :

tatem ejusfacit, hunc Deus exaudit. Ergo

Confirmationem et Ordinem, ordinctur hoino ad
recipicndum vcl tradcndum ca, qutp sunt divini videtiu" quod majorem cfTectum sacra-
cultus, tria tantum siint novoe legis sacj'ainenta, menti consequatur ille qui recipit ipsum
qusi ciiaractercm imprimunt. a bono ministro. Sic ergo et minister
aliquid operatur ad intcriorem cffcctum,
et non solus Deus.
QU^STIO LXIV. 3. Praetcrca, dignior cst homo quam
rcs inanimata. Scd res inanimata aUqiiid
DE GAUSA SACRAMENTORUM. operatur ad interiorem effectum nam :

« aqua corpus tangit et cor abluit, » ut

(In dccem articiilos divisa.) • Augustinus dicit Super Joan. tract. lxxx, ,

§3, col. 1840, t. 3. Ergo homo aUquid

Deinde considcrandum est de causa operatur ad interiorcm effectum sacra-
sacramentorum sive per auctoritatem, menti, et non solus Deus.
sivc per ministerium; ct circa hoc quae- Sed contra est quod dicitur Rom., viii,
runtur deccm 1° utriim solus Dcus in-
: 33 Deus cst qui jvstificat. Cum ergo in-
:

tcrius operetur in sacramcntis 2° utrum ; terior cffcctus omnium sacramentorum

institutio sacramentorumsolum a sit sit justificatio, vidctur quod solus Deus
Deo; 3° de potestate quam Christus habuit operetur interiorem effectum sacramenti.
iii sacramentis; 4° utrum illam potcstatem Rcspondco dicendum, quod
operari
potuerit aliis communicarc utrum ;
5" aUquem effectum contingit dupUciter :

potcstas ministerii in sacramentis con- uno modo permodumprincipaUs agcntis,

veniat malis 6° utrum mah peccent dis-
; aUomodo permodum instrumcnti. Primo
pensando sacramenta ;
7°utrum angeh igitur modo solus Dcus operatur iiiterio-
possint csse ministri sacramentorum rem efrcctum sacramenti, tum quia solus
8° utrum intentio ministri rcquiratur in Dcus iUabitur animee, in qua sacramenti
sacramcntis ;
9° utrum requiratur ibi effectus consistit ^, non autem potest ali-
recta fides, ita scihcct quod infidehs non quid immcdiate operari ubi non est tum :

possit tradere sacramenta 10" utrum re- ; quia gratia, quae est interior sacramenti
quiratur ibi recta intentio. effectus, est a solo Dco, ut in sccunda
parte dictum est. Charactcr etiam qui est
intcrior quorumdam sacramentorum ef-

ARTICULUS PRIMUS. fcctus, instrumentaUs quae

est. virtus
maiiat a principaU agente quod cstDeus.
Utrum solus Deus operetut' interius ad Secundo autem modo homo potest ope-
effectum sacramenti. rari ad interiorem effcctum sacramenti,
inquantum operatur permodumministri.
Ad primum Videtur
sic proccditur. 1. Nam cadem ratio est ministri et instru-
quod non solus Dcus, sed ctiam ministcr menti : utriusque enim actio exterius
interius operetur ad efTcctum sacramenti. exhibetur, sed sortitur effectum interio-
* Parm. : « secundum. » « inqua sacramcnti effectus existit,ubinonest,
' Parm. addit: « intcrius. » ex omissione verborum.
* Ita Cod. ; in Parm. : « existit. » Edit. Rom. :

V. 22
338
rem ex virtuto principalis agentis,
est Deus. ^ nitus instituta, traduntur nobis in sacra
Ad primum ergo diccndum, quod pur-
gatio, secundum quod attribuitur minis-
tris Ecclesiffi, non est a penccato sed
dicuntur diaconi purgare, inquantumvcl
immundos cjiciunt a coitu fidelium, vel
eos sacris admonitionibus disponunt ad
sacramentorum receptionem.
etiam sacerdotes illuminare
sacrum populum, non quidem gratiam
infundendo, sed sacramenta gratiae tra-
dendo, ut patet per Dioliysium ibidem
ct § 6, col. 506.
Ad sccundum diccndum, quod oratio-
ncs qua; dicuntur in sacramentorum col-
latione, proponuntur Deo, non ex partc
singularis pcrsonae, scd ex partc totius
Ecclesiae, cujus preces sunt apud Dcum
exaudibiles, secundum illud Matth., xvin,
SUMMA THEOLOGICA.
quod titutione divina, Ea enim quae sunt divi-
Scriptura. Sed quaedam aguntur in sacra-
mentis, de quibus nulla fit mentio in sa-
: cra Scriptura, puta de chrismate, quo ho-
mincs confirmantur, et de oleo quo sacer-
dotes inunguntur, et de multis aliis tam
verbisquamfactis, quibusutimur in sacra-
Simiiitcr mentis. Non ergo sacramenta sunt solum
dicuntur ex institutionc divina.
2. Praeterea, sacramcnta sunt quaedam
signa. Res autcm sensibilcs naturaliter
quaedam significant, nec tamen potest
dici quod Dcus quibusdam significationi-
bus delectetur, et non aliis, quia ipse
omniaquae fecit approbat; hoc autcm pro-
prium vidctur esse daemonum, ut quibus-
dam signis* ad aliquid alliciantur; dicit
enim Augustinus, XXI De civ. i)ei, c. vi,
col. 717, t. 7 « IUiciuntur daemones ad
:

19 Si diio ex vobis consenserint snper

: inhabitandum per crcaturas, quas non ipsi,
terram, de omni re quamcumque petierint, scd Deus condidit, delectabilibus pro sua
fiet illis a Patre meo. Nihil tamen prohi- diversitatediversis, nonut animaliacibis,
bet quin devotio viri justi ad hoc aUquid scd ut spiritus signis. » Non ergo videtur
opcrctur. Illud tamcn quod cst sacramcnti quod sacramenta indigcant csse ex insti-
cffectus, non impctratur orationc Eccle- tutibne divina.
sise vel ministri, scd ex mcrito passionis 3. Praeterea, apostoli vicem Dei gesse-
Clmsti, cujus virtus operatur in sacra- runt in terris unde Apostolus dicit, II ad
:

mcntis, ut dictum est. Unde effectus sa- Cor., II, 10 Nam et ego quod donavi, si
:

cramcnti non datur melior per meliorem quiddonavi,proptervosinpersonaChristi,

minisfrum. Aliquid tamen annexum im id cst, ac si ipsc Christus donasset. Sic
petrari potestrecipienti sacramentum pcr ergo videtur quod Apostoli et eorum
devotioncm ministri; ncc tameii ministcr successorcs possint nova sacramenta ins-
illud operatur, sed impetrati et operandum tituere.
a Dco. Sed contra est quod iUe instituit aliquid
Ad tertium dicendum, quod res inani- qui dat ei robur et virtutem, siciit patet
matae non operantur ^ ad interiorcm effcc- de institutoribus legum sed virtus sa- :

dictum cst.
tiim, nisi instrumcntaliter, ut cramenti est a solo Deo, ut patet ex
Et similitcr homines non operantur ad praedictis. Ergo solus Deus potest insti-
sacramcntorum^cffcctum nisi pcrmodum tuere sacramcntum.
ministerii, ut dictum cst. Respondeo diccndum, quod sicut ex ,

— supra dictis patet, sacramentainstrumen-

CoNCLUsio. Quamquam Deus solus, ut ageus
principale ad ialeriorem elTectum sacramonli taliter opcraiTturad spirituales effcctus.
operetur, ministerialiter tamen homo ad idem Instrumcutum autcm habct virtutem a
operari potest. principali agcnte. Agens autem respectu
sacramcnti est duplex scilicet instituens
:

sacramcntum, ct utciis sacramento insti-

ARTICULUSII. ' tuto, applicando scilicct ipsum ad iiidu-

cendum effcctum. Yirtus autem sacra-
meiiti non potest essc ab eo qui utitur
Utrum sacramenta sint solum ex institu-
sacramcnto, quia non opcratur nisi por
tione divina.
modum ministcrii. Uiidc rclinquitur (jiiod
virtus sacramenti sit ab eo qui instituit
Ad secundum sic proccditur. 1 . Vidctur sacramcntum. Cum igitur virtus sacra-
quod sacramcnta noti sint solum ex ins- mcnti sit asoIoDeo,consequens est quod

' Parm. omittit : « el : » Parm. addit : « interiorcm. »

* Parm. addit : « aliquid. »
 QUJIST. LXIV, ART.
soliis Deus sit sacramentorum insiitu-
tor {a).
Ad primum ergo dicendum, quod illa
quae aguntur in sacramentis, perhomines
instituta, non sunt de necessitate sacra-
menti, sed pertincntad quamdam solem-
nitatem, qua; adhibetur sacramentis ad
excitandam devotionem et revercntiam
in his qui sacramenta suscipiunt ea vero ; gratiam Spiritus sancti conferro Spiritus
quae sunt de necessitate sacramenti, ab
ipso Christo instituta sunt, qui est I)eus
et homo. Et hcet non sint omnia tradita
in Scripturis, habet tamen ea Ecclesia ex
famihari* apostolorum traditione, sicut
Apostolus dicit, I ad Cor.,xi, 34 Cetcra, : effectum sacramentorum causandi.
cum voicro, clisponam.
Ad secundum dicendum, quodres sen-
sibiles aptitudinem quamdam habent ad
signiflcandum spirituales efTectus ex sui
natura; sed. ista aptitudo determinatur
ad specialem significationem ex institu-
tione divina. Et hoc est quod Hugo de
S. Yict., lib. I De sacram., p. ix, cap. n,
col. 317, t. 2, dicit quod « sacramentum
ex institutione significat. » Praeelegit
tamen Deus quasdam res ahis ad signi-
ficationes sacramentales, non quia ad
eas contrahatur ejus effectus, sed ut sit
convenientior significatio.
Ad tertium dicendum, quod Apostoh
et eorum successores sunt vicarii Dei
quantum ad regimen Ecclesiee constitut»
per fidem et fidci sacramenta. Unde sicut
nonlicet eis constituere aham Ecclesiam
ita non licet eis tradere aliam fidem, neque
instituere aha sacramenta sed per sacra-
; tur * tibi peccata. Ergo videtur quod Chris-
menta, quae de latere Christi pendentis
in cruce fluxerunt, dicitur esse fabricata
Ecclesia Christi.
CoNCLUsio. — Cum virtus sacramenti
sit a solo
Deo, solus ille sacramentorum institutor est.
ARTICULUS III.
Utriim Christus, secundum quod homo,
habuerit potestatem operandi interio-
rem effectum sacramentorum.
Ad tertium sic proceditur. i. Videtur
quod Christus, secundum quod homo,
*Parm. « Augustinus dicit implic. Tr. lxxx
: quidam antiqui theologi dicentes alii confirma-
in Joannem, a medio, et lib. III Contra Donati&tas,
c. X a medio, sed express. Isidorus, lib. VI, Etij-
molog. », cap. xix, § 40, col. 255, t. 3.
(a) Non omnia sacramenta novae legis a
Christo esse immediate instituta contenderunt
II ET ITI. 339
hal)uerit potestatem operandi interiorem
effectum sacramentorum. Dicit enim
JoannesBaptista, uthal)etur Joan., i, 33 :
Qui me misit baptizare in acpia, illc mihi
dixit : Super qucm videris Spiritum des-
ccndentem et manentem super eum, hic
est qui baptizat in Spiritu sancto. Sed
baptizare in Spiritu sancto, est interius
;
sanctus autem desccndit super Christum,
inquantum homo, non in quantum Deus,
quia sic ipse dat Spiritum sanctum. Ergo
videtur quod Christus, secundum quod
homo, habuerit potestatem interiorem
2. Praeterea, Matth., ix, 6, Dominus
dicit ; Sciatis quia Filius hominis habet
potestatemin terradimittendipeccata. Sed
remissio peccatorum est interior effectus
sacramenti. Ergo videtur quod Christus,
secundum quod homo, interiorem effec-
tum sacramentorum operetur.
3. Praeterea, institutio sacramentorum
pertinet ad eum qui tanquam principale
agens operatur ad interiorem sacramenti
effectum. Manifestum est autem quod
Christus sacramenta instituit. Ergo ipse
est qui interius operatur sacramentorum
effectum.
4. Praeterea, nuUus potest
sine sacra-
mento effectum sacramenti conferre, nisi
propria virtute sacramenti effectum ope-
retur. Sed Christus sine sacramento con-
;
tuht sacramenti effectum, ut patet in Mag-
dalena cui dixit, Lucae, vii, 48 Dimittim- :
^jif^^iffy^^,
tur.
tus, secundum quod homo, operetur in-
teriorem sacramenti efTectum.
5. Praeterea, illud in cujus virtute sa-
cramentum operatur, est principale agens
ad interiorem effectum. Sed sacramenta ha-
bent virtutem ex passioneChristi, etinvo-
catione nominis ejus, secundum illud I ad
Corinth., i, 12 NumquidPauhts provobis
:
crucifixus est, autin nomine Paulibaptizati
estis? Ergo Christus, inquantum homo,
operatur interiorem effectum sacramenti.
Sed contra est quod Augustinus * dicit
quod « in sacramentis divina virtus se-
cretius operatur salutem. » Divina autem
virtiis est Clmsti, secundum quod est
Deus, non autem secundum quod est
tioncm,alii pocnitentiam, alii extremam unctio-
nem esse ab Apostolis instituta, ex commissione
divina. Immo Alexander Halensis et S. Bonaven-
tiu-a censuerunt confirmationem fuissc institutam
ab Ecclesia.in concilio meldensi, ann. 843.
 ; .

340 SUMMA THEOLOGICA.

homo. Ergo Christus non opcratur intcrio- CoNCLUsio. —
Christus inqnaiitum Dcus, potos-
tatem auctoritatis in sacramontis liabuit inquan-
rem sacramenti effectum, secundum quod tum vero homo, habuit ministcrii principalis
:

est homo, sed secundum quod est Dcus. potostatom, seu exceUentia!, quatenus ipse est
Respondeo dicendum, quod interiorem qui per passionem suam meritorie et elFective
sacramentorum effectum operatur Chris- opcratus fuit omnium salutem, et meruit, ut in
tus, et secundum quod estDeus, et secun-
illius nomine sanctificarentur, et instituerentui-
sacramenta, qui absquc sacramentis potuit solus
dum quod est homo aUter tamen et aU-
;
homines j ustilicare
ter. Nam secundum quod est Deus, ope-
ratur in sacramentis auctoritatem per
secundum autem quod esthomo, operatur ARTICULUS IV.
ad intereriores efTectus sacramentorum
meritorie et efficienter, sed instrumenta-
enim quod passio Christi
Utrum Christus potestatem suam quam
hter. Dictum est
habuit in sacramentis, potuerit minis-
quae competit ei secundum humanam na-
tris communicare.
turam, causa est nostrse justificationis et
meritorie et effective, non quidem per
modum principaUs agentis, sive per auc- Ad quartiim sic proceditur. 1. Vldetur
toritatem, sed per modum instrumenti, in- quod Christus potestatem suam quam ha-
quantum humanitas est instrumentum buit in sacramentis, non potiierit minis-
divinitatis ejus, ut supra dictum est. Sed tris communicare. Ut enim argumentatur
tamen quia est instrumentum conjunc- Augustinus Contra Maximin., lib. III, cap.
tum divinitati in persona, hahet quam- VII, col. 762, t. 8, « si potuit, et non vo-

dam principalitatem et causahtatem res- hiit, invidus fuit. » Sed invidia long-e fuit

pectu instrumentorum extrinsecorum, a Christo, in quo fuit summa plcnitudo

qui sunt ministri Ecclesiai, ut ex supra charitatis. Ergo cum Christus non com-
dictis patet. Et ideo sicut Christus, in- municaverit suam potestatem ministris,
qnantum Deus, hahet potestatem auctori- videtur quod noii potuerit communicare.
tatis in sacramentis,ita in quantum homo 2. Praeterea, supcrillud.Ioan., xiv Ma- :

habet potestatem ministerii principaUs, jora horumfaciet, dicit Augustinus, Tract.

sive potestatem exceUentiae; quae quidcm Lxxii in Joan., § 3, col. 1823, t. 3 « Pror- :

consistit in quatuor primo quidem in

: sus majus hoc csse dixerim, » sciUcet ut
hoc quod meritum et virtus passionis ex impio justus fiat, « quam creare ca^him
ejus operatur in sacramentis, ut supra et terram. » Sed Christus non potuit com-
dictum est. Etquia virtus passionis copu- municare ministris quod crcareiit oaelum
Litur nohis per fidem, secundum ilhid et terrain ; ergo ncque quod justificarent
Rom., III, 25 Qiiem proposuit Deus pro-
: impiiim. Cum igitur justificatio impii fiat

-v.ji^,^^^_pitiatoretn * per fidem in sanguine ipsius, pcrpotestatem Christi, quam habct in sa-

tiationem. quam fidem per invocationem nominis

cramentis, videtur quod potestatem suam
Christi protestamur ideo secundo ad
;
quam in sacramentis habuit, non potue-
potestatem exceUentiae, quamChristusha- rit ministris communicare.
bctin sacramentis, pertinet quod in ejus 3. Praetcrea, Christo, inquantum est oa-

nominc sacramenta sanctificantur. Et quia put Ecclesiae, competit ut ab ipso gratia

ex cjus institutione sacramenta virtutem derivctur adalios, seoundum ilhid Joan., i,
obtincnt, inde cst quod tcrtio adcxceUen- IG De plenitudine ejus nos omnes acce-
:

tiam potestatis Cliristi pertinct quod ipse pimus. Sed lioc non fuit aliis communica-
qui dedit virtutem sacramentis, potuit ins- bilc, quia sic Ecclesia esset monstruosa,
tituere sacramenta. Et quia causanon de- multa capita habens. Ergo videtur quod
pendet ab effectu, sed potius e convcrso, Cliristus potcstatem siiam non potuorit
*quarto ad cxccUcntiam potestatis Christi ministris oommuiiioarc.
pertinet quod ipse potuit effectum sacra- Sed coiitra est quod super iUudJoan.-
mentorum sine exteriori sacramcnto con- i, 31 Egonesciebam eum, dicit Augusti-
:

fen'e. nus Tract. v iu.Ioan., §9, ool. lUO, t. 3,

Et per hoc patct responsio ad ol)jecta : quod non novcrat potcstattMii liaplisini
((

utracjue cnim pars objectionum secundum ipsum Dominiim liabiturum, ct sil)i ivten-
aliquid vcra est, ut dictum est. tunim. » llooautcmnon ignorassctJoaii-
iies, si taUs potestas communicabUis non

' Parm. addit : (( ideo. »

 QUyEST. LXrV, ART. IV ET V. 341

cssct. Potiiit ergo suam potestatem Chris-

tus ministris communicare.
Respondcodicendum,quod,sicutdictum ARTICULUS V.
est, Christus in sacramcntis habuit dupU-
cem potcstatem unam auctoritatis, qua^ : Utrum per malos ministros sacramenta
competit ei secundum quod est Deus,et ta- conferri possint.
lispotestas nulU creaturai potuit communi-
cari, sicut ncc divina essentia aUam po- ; Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
testatem habuit excellcntiai, quee compctit quod per malos ministros sacramenta
ei secundum quod homo, et talem potes- conferri non possint. Sacramcnta enim
tatem potuit ministris communicare, novai legis ordinantur ad emundationem
dando scihcet eis tantam gratiae plenitu- culpee, et coUationem
Sed mali, gratiae.
dinem, ut eorum meritum operaretur ad cum sint imraundi, non possunt ahos a
sacramentorum effcctus, ut ad invocatio- peccato mundare, secundum iUud Ecch.,
nem nominum ipsorum sanctificarentur xxxiv, 4 Ab immundo quidmundabiturl
:

sacramenta, et ut ipsipossent sacramenta et etiam cum gratiam non habeant, non

instituere_, ct sine ritu sacramentorum cf- videtur quod gratiam conferre possint,
fectum sacramentorum conferre solo im- quia nuUus dat quod non habet. Non ergo
perio. Potestenim instrumentumconjunc- videtur quod per malos sacramenta con-
tum quanto fueritfortius,tanto magis vir- ferri possint.
tutem suam instrumento separato tri- 2. Praeterea, tota virtus sacramentorum
buere, sicut manus baculo. derivatur a Christo, ut dictum est. Sed
xidprimum ergo dicendum, quod Chris- mah sunt preecisi a Christo, quia non
tus nonex invidia praitermisit potcstatem habent charitatem, per quam membra
excellentise Ecclesise ministris communi- capiti uniuntur, secundum iUud I Joan.,
carc, sed propter fidehum utihtatem, nc IV, 16 Qui manet in charitate, in Deo
:

iti homine spem ponerent, ne essent et manet, et Deus in eo. Ergo videtur quod
diversa sacramenta ex quibus divisio per malos sacramenta conferri non pos-
in Ecclesia oriretur, sicut apud ihos qui sint.
dicebant Ego simi Pauli, ecjo autem
: 3. Praeterea, si desit ahquid horum
ApoUo, ecjo vcro Cephse, ut dicitur I ad quse debitum est esse in sacramentis, non
Corinth., i, 12. perficitur sacramentum, sicut si desit dc-
Ad secundum dicendum, quob objectio bita formavel debita materia. Sed debitus
inaproceditdepotestate auctoritatis, qua3 minister sacramenti est ille qui caret
convenitChristo secundum quodestDeus, macula peccati, secundum iUud Levit.,
hcet et potestas excellentiae possit auc- XXI, 17 : Homo
desemine tuoper familias
toritas nominari per comparationem ad qui habuerit maculam, non offeret p)anes
ahos ministros. Unde Super ihud I ad Deo suo, nec accedet ad ministerium ejus.
Cor., I Divisus est Christus, dicitGlossa
: Ergo videtur quod si minister sit malus,
quod potuit
(( dare auctoritatem baptismi, nihil efficiatur in sacramento.
quibus contuht ministerium. » Sed contra est quod Augustinus dicit
Ad tertium dicendum, quod ad hoc super iUud Joan., i Super quem videris :

inconveniens evitandum, ne scihcet multa Spiritwn, Tract. v in Joan., col. 1419,

capita in Ecclcsia cssent, Clunstus nohiit t. 3 : Quid in Christo non novcrat
((

potestatem suoe excenentise ministris Joannes? potestatem baptismi ipsum Do-

communicare. Si tamen communicasset, minum habiturum, et sibi retcnturum,
ipse esset caput principahter, ahi vero sed ministerium plane transiturum in
secundario. bonos et malos. Quid tibi facit malus mi-
nister, iibi bonus est Dominus? »
CoNCLUsio. — Non potuit Christus auctoritatis Respondeo dicendum, qiiod, siciit dic-
potestatem cuiquam conferre, sicut nec divinam
essentiam; sed excellentise potcstatem potuit tum instrumenta-
est, ministri Ecclesiae
ministris suis communicare, dando eis tantam liter opcrantur in sacramentis, eo quod
gratia;plenitudinem, ut corum meritiun opora-
quodammodo eadem ratio est ministri et
rotm" aclsacramontorum elfectus, ct solo imperio
absque sacramcntorum ritu, eifectom sacramenti instrumenti. Sicut autem siipra dictum
conferrent. est, instrumentum non agit secuiidum
propriam formam *, sed secimdiim virtu-

* Parm. addit. : (( aut virtutem. »

 ;

342 SUMMA THEOLOGICA.

tem ejus a quo movctur. Et ideo accidit
instrumento, inquantum est instrumcn-
tum, qualemcumque formam vel virtutem ARTICULUS VI.
habeat, praeter id quod exigitur ad ratio-
nem instrumenti sicut quod corpus me-; Utrum mali ministrantes sacramenta
dici, quod est instrumentum animse lia- peccent.
bentis artem, sit sanum vel infirmum ;

et sicut quod fistula, per quam transit Ad sextum sic proceditur. \ . Yidetur
aqua, sit argentca vel plumbea. Unde quod maU ministrantes sacramenta non
ministriEcclesiai possunt sacramenta con- pcccent. Sicut enim ministratur Dco in sa-
ferre, etiamsi sint mali («). cramentis, ita per opcra cbaritatis unde ;

Ad primum ergo diccndum, quod mi- dicitur Ilebr., ult., 16 : lieneficentix et

neque a peccatis mundant
nistri Ecclcsia3 commiuiionis nolite oblivisci talibus enim :

homines adsacramentaaccedcntes, neque hostiis promeretur Deus. Sed mali non

gratiam conferunt sua virtute sed lioc ; peccant, si ministrentDeoinoperibuscha-
facit Cliristus suapotestate per eos, sicut ritatis quinimohoc cst eisconsulendum,
;

per quapdam instrumenta. Et ideo efTec- secundum illud Dan., iv, 24: Consilium
tus consequitur in suscipientibus sacra- nieumjjlaceat tibi .jjeccata tua eleemosynis
mcnta non secundum similitudinem mi- redime. Ergo videtur quod mah non pec-
nistrorum, sed secundum configuratio- cent sacramenta ministrando.
nem ad Christum. 2. Praeterea, quicumquc communicat
Ad sccundum dicendum, quod per cha- ahcui in peccato, etiam ipse estreuspec-
ritatem membra Christi uniuntur suo ca- cati, secundum ihud Rom., i, 32 Digni :

piti, ut ab eo vitam recipiant quia, ut, sunt morte non solum qui peccata fuciwit,
dicitur I Joan., iii, 14, qui non diligit, sedetiam qui consentiunt facientibus. Sed
manetin morte. Potest autem aliquisope- si mah ministri peccent sacramenta mi-
rari per instrumentum carens vita, et a nistrando, ihi qui ab cis sacramenta re-
se scparatum, quantumad corporis unio- cipiunt, eis in peccato communicant.
nem, dummodo sit conjunctum per quam- Ergo etiam ipsi peccarcut, quod videtur
dam motionem : aUterenim operatur ar- inconveniens.
tifex per manum, et aliter per securim. 3. Praeterea, nuhus videtur cssc per-
Sic igitur Christus operatur in sacramen- plexus; quia sic homo cogeretur despe-
tis, et per bonos tamquam per membra rare,quasinon posset*peccatumevadere.
viventia, et per malos tamquam per ins- Sed mah peccarent sacramcnta tra-
si
trumenta carentia vita. dendo, essentperplexi, quia etiamquando-
Ad tertium dicendum, quod ahquid est que peccarcnt, si sacramcnta non trade-
debitum esse in sacramento dupliciter : rent, puta cum cis ex oXficio iucumbit
uno modo sicut existens de neccssitate necessitas; dicitureniml Corinth.,ix,16:
sacramenti, quod quidem si desit, non per- Vxtnihi, si non evangelizavero? neces-
ficitursacramentum, sicut si desit dcbita sitas enim mihi incumbit ; quandoque
forma vel debita materia aho modo est ; ctiamproptcr periculum, sicut si puer in
aliquid debitum esse in sacramcnto se- periculo mortis cxistens offcratur alicui
cundum quamdam decentiam, ethoc modo peccatoribaptizaiidus. Ergo videtur quod
debitum est ut ministri sacramentorum mali iioii pecccnt sacramcnta miiiis-
sint boni. traiido.
Scd contra est quod Dionysius dicit,
CoNCLUsio. —
Ministri EcclosiaR, ciim instru-
mentaliler opercntiir in sacramentis, sacranicnta cap. i Eccles. hierarch., § 5, col. 378, t. 1,
conferre possunt, sive boui, vel mali sinl. quod « malis non est fas nec tangcre
symbola, » sacramcntalia sigiia
id cst,
et iii Epistola viii ad Demojihilum, § 2,
coL 1091, t. l,dicit: « Tahs » scilicct
' Parm. « non potens. »
: cum, publiciuii solum ut sacramontorum rainis-
(«) Valida csse sacramenta ab hff>reticis collata trum roprid)antes; —
ilom Ilouriciani, Alhi-
vel schismalicis ncgarunt TcrtuUianus, Agrippi- gonsos et Waldonsos, ot Wiclolila'. Alhigon>os
nus Carthaginonsis opiscopus, S. Cvprianus, et Waldonsos valida osso nololiant sacranu'nla a
Donatista^, quidam Ariani, Aotiani, P(<tro-I{rus- quociuuijuo nialo ministro collala;sod Wiclotita^
siani ot Hugomiliani. A poccatorihus collata
, volohant osso tanluni nmdo \alida qua' a pra»-
vnlidn o-^sc iiogjwuiil Donatista^ cpii i^osioa dis- doslinbitis nunistrahautur.
tiuxcrunt inter peccatorcm occultum et puhli-
 ,

QU^ST. LXIV, ART. VI ET VIT. 343

pcccator, « audax vidctur, saccrdotalibus
manum apponcns, ct non timct, ncquc
verecundatur divina praeter divinitatem
cxequcns, ct Dcum putat ignorarc qua3
ipse in semetipso cognovit, et dccipcrc
existimat falso nominc patrem ab ipso
appellatum, ct audetimmundasinfamias,
non dicam orationes, super divina signa
christiformiter onuntiarc. »
Rcspondeo diccndum, quod aliquis in
agcndo peccat ex hoc quod operatur non
secundum quod oportet, ut patet per
Philosophum in libro II Ethic, cap. ni
et V. Dictum est autem convcniens esse
ut sacramentorum ministri sint justi,
quia ministri debcnt Domino conformari,
secundum illud Levit., xix, 2 Sancti
Estote, ei^itis *, quoniamego sanctussum; ct Eccli.
qma, -j-, Secundum judicem popidi sic et
2 :
ministri ejus. Et idco non cst dubium
Ecclesia toleratur in ministcrio, illc qui
ab co suscipit sacramentum, non com-
municat pcccato ejus, sed communicat
Ecclesiae, quae eum tamquam ministrum
exhibet. SiveroabEcclcsia non tolcratur,
puta cum degradatur, vel cxcommunica-
tur, vel suspenditur, peccat qui al) co
accipit sacramcntum, quia communicat
peccato ipsius.
Ad tcrtium dicendum, quod ille qui cst
in peccato mortaU, non est pcrplexus
simpliciter, si ex officio ei incumbat sa-
cramcnta dispensare, quia potcst poeni-
tcre de peccato, et ncitcministrare. Non
est autem inconvcnicns quod sit per-
plcxus, supposito quodam, sciUcet quod
: velit remanere in peccato. In articulo
tamen ncccssitatis non peccarct, bapti-
zando in casu in quo ctiam posset laicus
baptizare sic cnim patct quod non ex-
;

quinmali cxhibentes se ministros Dei et hiberet se ministrum Ecclesiae, sed sub-

Ecclcsisein dispensatione sacramentorum veniret neccssitatem patienti. Sccus est
pcccent. Et quia hoc peccatum pertinet autem in iUis sacramcntis quae non sunt
ad irrevcrentiam Deiet contaminationcm tantae neccssitatis, sicut baptismus, ut
sacramentorum, quantum est ex parte infra patebit.
ipsius hominis ^ peccatoris, licet sacra-
—
CoNCLusio. Cum ministri Domino confor-
menta secundum seipsa incontaminabiUa mari debeant, mali ministros se exhibentes Dei
sint,consequens est quod tale peccatum et ecclcsiae in sacramentorum dispensatione,
ex genere suo cst ^ mortale {a). peccant, quorum peccatum cum ad Dci irrevc-
rentiam spectet, ex suo genere mortale est.
Adprimum ergo dicendum, quodopera
charitatis non sunt aliqua consecrationc
sanctificata, sed ipsa pertinent ad justi- ARTICULUS VII.
tiae sanctitatem, sicut queedam justitiae
partes. Et ideo homo qui se exhibet Deo Utrum angeli possint sacramenta
ministrum in opcribus charitatis, si sit ministrare.
justus amphus sanctificatur si vero sit ;

peccator, per hoc ad sanctitatem disponi- Ad septimumsicproceditur. 1. Vidctur

tur. Sed sacramenta in seipsis sanctifica-
tionem quamdam habent per mysticam
consecrationcm et ideo praeexigitur in
; ferior, potest et superior, sicut quicquid
ministro sanctitas justiticC, ut congruat
suo ministerio et ideo incongrue agit et
;
peccat^ si in peccato existens ad tale mi-
nistcrium accedat.
Ad sccundum dicendum, quod ille
qiiod angeU possint
sacramenta miiiis-
trare. Quicquid enim potest minister in-
potest diaconus, potcst sacerdos, sed
non convertitur. Sed angeli sunt supe-
riores ministriin ordinc liierarchico quam
etiam quicumquc homincs, ut patet per
qui Dionysium in lib. Cselest. hier., cap ix, .

ad sacramenta accedit, suscipit sacra- § 2, coL 259, t. 1. Ergo cum homines

menta a ministro Ecclesiae, non inquan- possint ministrare in sacramcntis, vidc-
tum est tahs persona, scd inquantumcst tur quod multo magis angeli.
minister Ecclesiae. Et ideo quamdiu ab 2. Praeterea, homines sancti assimi-

* In Parm. deest : « hominis. » et alii, non est communis. In nullo casu, secim-
Parm. « sit. »
2 : dum Durandum, potest malus minister bapti-
(«) Distinguendum est inter ministrum cx zare,quin baptizet ut minister, etper consequens
ofticio, et ministrum necessitatis qui nuUa con- quin peccet. Nullus casus necessitatis excusat
sccratione deputatus proptcr necessitatem sacra- eum, quia casus evitabilis non est casus necessi-
mentum confert ut laicus Baptismum. Peccat
, tatis scd talis est casus sacerdotis conscii peccati
;

graviter minister ex officio dum conficit sacra- mortalis cui incumbit baptizare puerum mo-
meutum in peccato mortali. Probabilius est, etiam rientem in potestate enim ipsius est habere
;

graviter peccare ministrum necessitatis. Sed haic displicentiam de peccato illo, et tunc potest sine
opinio cui favent Vasquez, Lugo, Bosco, Cocn, scrupulo baptizare.

34 4 SUMMA
lantur angclis in cielo, ut dicitur Matth.,
XXII. Scd aliqui sancti in caelo existcntes
possunt ministrare in sacramcntis quia : quantum ad conditionem naturae, et per
character sacramentaUs cst indclchihs,
ut dictum est. Ergo videtur quod etiam
ang-eh possint sacramentaministrare.
3. Praiterea, sicut supra dictum
dial)ohis est caput malorum, ctmah sunt
mcmbra ejus ; sed per malos possuiit
dispcnsari * sacramcnta crgo videtur ; tiir quod diabohis qui est eorum caput,
quod etiam pcr daemones.
Sedcontraestquoddicitur Ilcbr., v, 1:
Omnis pontifex ex horninibm amimp-
tus pro horninibus constituitur in his qux
sunt ad Deum. Sed Angeh boni vel mah
non sunt cx hominibus. Ergo ipsi non
constituuntur ministri in his quae sunt
ad Deum, id est, in sacramcntis.
Rcspondco dicendum, quod, sicut supra
dictum est, tota virtus sacramcntorum a
passione Christi dcrivatur, quse est Christi
secundum quod^ homo, cui in natura con-
formantur homines, non auiem angeh,
sed potius sccundum passionem dicitur
modico ab angchs minoratus, ut patet
Ilebr., II. Et ideo ad homines pcrtinct
dispensare sacramenta, et in eis minis-
non aiitem ad angelos.
trare,
Sciendum tamen quod sicut Deus vir-
tutcm suam non aUigavit sacramentis,
quin possit sine sacramentis cfrectum
sacramentorum conferre, ita etiam vir-
tutemsuamnon aUigavit Ecclcsiee minis-
tris, quin etiam angehs possit virtutcm
tribucre ministrandi in sacramcntis ^. Et
quia boni angch sunt nimtii vcritatis, si
ahquod sacramentalc ministcrium a
boiiis aiigehs perhceretur, esset ratum
habendum quia debcret constarc hoc
: infra dicctur.
heri vohintatc divina; sicutqusedam tcm-
pla dicuntur angehco ministerio conse-
crata. Si vcroda^mones, qui suiit spiritus
mendacii, aliquod sacramcntale miiiis-
tcrium exhibcrent, non essct ratum ha-
bendum {a).
Ad primum crgo dicendum, quod iUud
quodfaciimt homines iiifcriori modo,
hcet per scnsibihasacramenta, qua^ siiiit
proportionata natura? ipsorum, faciunt
angeli tamquam superiores ministri su-
periori modo, scilicet invisibihter pur-
gando, iUuminando et pcrficicndo.
Ad secundum dicendum, quod sancti
* Pavm. : « ministrari. »
* l'arm. addit « cst. »
: nes t>tiam, juxta Sootum, ixissont osso saoram(>n-
^ I*arm. : « sacramenta. »
* Parm. : « attcntus. »
(a) Ex variis liisloriis fido. dignis constat an-
.
THEOLOr.ICA.
qui sunt in caelosunt similes angelis quan-
tum ad participationem gloriae, non autem
conscquens ncquc quantum ad sacra-
menta.
Ad
tertium diccndum, quod malihomi-
est, nes non habent quod possint ministrarc
in sacram(mtis ex hoc quod per malhiam
sunt mcmbra diaboli et ideo non scqui-
:
magis hoc possit.
—
CoNCLUsio. Cum soli homincs Christo con-
formontur, ad ipsos solos, non ad angelos, sacra-
menta ministrare pertinet, quamquam angelis
conferri possit potestas confcrendi sacramenla.
ARTICULUSYIII.
Utrum intentio ministri requiratur ad
perfectionem sacramenti.
Ad octavum Videtur
sic proceditur. 1.
quod intcntio ministri non requiratur ad
perfectionem sacramenti. Minister enim
iii sacramcnto instrumentahter operatur.
Sed actio non pcrhcitur sccundum inten-
tionem instrumcnti, scd secundumintcn-
tionem principalis agentis. Ergo intentio
ministri non requiritur ad perfectioncm
sacramenti.
2 Praeterca, non potest homini cssc nota
intentioaherius. Si igitiir intentio minis-
trirequiratur ad perfectionem sacramenti,
non posset homini ad sacramcntum acce-
dcnti esse notum quod sacramcntum sus-
ccpissct, et ita noii posset habcre certi-
tudinem salutis, praecipue cum quaedam
sacramcnta sint de necessitatc salutis, ut
3. Praeterea^ intentio hominis non po-
tcst esse adid circa quod non est intentus ".
Sed aliqiiando sacramcntis mi-
iUi qiii in
nistrant, iion attcnduiit ad ca qua» dicuiit
vcl faciuiit, aha cogitantcs. Ergo sccuii-
dum hoc non pcrhcerctur sacramcntum,
propter intentionis defectum.
sci- Scd contra cst quod ea qiue sunt pra*-
ter intcntionem, sunt casualia, quod non
cst dicendum dc opcrationc sacramcnto-
rum. Ergo sacramentarequirunt iuteutio-
ncm ministri.
Rcspondco diccndum.qiiod quando ah-
quid sc lial)et ad multa, oportct quod [)cr
gelos sfppius Euoharistiam ministrasso. no^mo-
torum ministri oxtraordinarii; soolusa tamon
corta rovolationo. ut ait Sootus, duhitandum ossot
de sacramonto collato a da^mono.
 ;;

QUJ:ST. LXIY, ART. YIII ET IX. 345

aliquid determinetur ad unum, si illud intentioncm, habet tamen ^habitualcm,

effici debeat. Ea vero qua? in sacramentis quai sufficit ad pcrfectionem sacramcnti
aguntur, possunt divcrsimode agi sicut : putasi^cum sacerdosacceditad baptizan-
ablutio aquae, quaifit in baptismo, potcst dum, intcndit facero circa baptizandum
ordinari ct ad munditiam corporalcm, ct quod facit Ecclcsia ; unde si postca in ipso
ad sanitatem corporalem, et ad ludum et exercitio actus cogitatio ejus ad alia ra-
ad multa alia hujusmodi; et ideo oportet piatur, cx virtute primae intentionis pcr-
quoddctcrminctur adunum, idest, ad sa- ficitur sacramentum. Quamvis studiose
cramcntalcm effcctum pcr intcntionem curare debeat sacramcnti minister ut
abluentis ct hsec intcntio cxprimitur per
;
etiam actualem intcntioncm adhibeat
verba quae in sacramentis dicuntur, puta sed hoc non est totaliter positum in ho-
cum dicit : Ego te baptizo in nomine Pa- minispotcstate, quiapraetcr intentioncm,
tris, etc. («). cum homo vult multum intcnderc, inci-
Ad primum ergo diccndum, quod ins- pit cogitare, secundum illud psal.,
alia
trumcntum inanimatum non habct ah- xxxix, 13 Cor meum dereliquit me.
:

quam intentionem respectu effectus ; sed

CoNCLUsio. —
Cum ca qua? in sacramentis ge-
loco intcntionis est motus, quo movetur runtur possint diverso modo, et proptcr divorsa
a principaU agcnte. Sed instrumcntum agi, necessaria est in sacramentorum adminis-
animatum, sicut minister, non solum tratione intentio ministrantis seu EcclesiiE.

movetur, sed etiam quodammodo movet

seipsum, inquantum sua vohmtate movet ARTICULUS IX.
membra ad operandum et ideo requiritur ;

cjus intentio, qua se subjiciat principali Utrum fides ministri sit de necessitate
agenti, ut sciUcct intendat facere quod sacramenti.
facit Christus et Ecclcsia.
Ad secundum diccndum, quod circahoc Ad nonum sic proceditur. 1. Yidetur
est duplcx opinio; quidam enim dicunt quod fides ministri sit de necessitate sa-

quod requiritur mentalis intentio in mi-
nistro, quae sidesit, non perficitur sacra-
mcntum, sed hunc dcfcctum in pueris
qui non habcnt intcntioncm accedendi ad
sacramcntum, supplet Christus, qui intc-
rius baptizat; in adultis autem, qui inten-
cramenti. Sicut enim dictum est, in-
tentio ministri est necessaria ad sa-
cramenti perfectionem. Sed « fides in-
tentionem dirigit, » ut Augustinus dicit,
lY ContraJuliamim, cap. iii,§33,col. 755,
t. 10. Ergo si desit vera fides in minis-

dunt sacramentum suscipere, supplet il- tro, non perficitur sacramentum.

lum defcctum fidcs et dcvotio. Scd hoc 2. Praeterca, si ministerEccIesiaeveram
satis possct dici quantum ad ultimum cf- fidem nonhabeat, videturessehaereticus.
fectum, quiest justificatio a peccatis sed ; Sed h«retici, utvidetur, non possunt sa-
quantum ad effectum qui est res et sacra- cramcnta conferre dicit enim Cy- ;

mcntum, scilicet quantum ad characte- prianus in Epist. contra haereticos ,

rem, non videtur quod per devotionem XII, hb. I : « Omnia quaecumque
faciunt
accedentis possit suppleri, quia charactcr haeretici, carnaliasunt, et inania, etfalsa,
nunquam imprimitur nisi per sacramen- ut nihil eorum quae ihi gesserint, a nobis
tum. probari debeat » et Leo Papa dicit in
;

Et idco alii melius dicunt quod minis- Epist. CLVi ad Leonem Augustum, c. v,
ter sacramenti agit in persona totius Ec- col. 1131, t. 1 : « Manifestum est per
clesiae, cujus est minister; in verbis au- crudehssimam et insanissimam saivitiam
tem quai profert, exprimitur intentio Ec- in Alcxandrina sede omne ca^Iestium sa-
clesise, quae sufficit ad perfectionem sa- cramentorum lumen extinctum; inter-
cramenti, nisi contrarium extcrius ex- cepta est sacrificii oblatio; defecit chris-
primatur ex parteministri, et*recipientis matis sanctificatio, et parricidalibus ma-
sacramentum. nibus impiorum omnia se subtraxcrc
Ad tertium diccndum, quod licet ille mystcria. » Ergo vera fides ministri est
qui aliud cogitat, non Iiabeat actualem de necessitate sacramenti.

* Parm. « vol. »
: nos et Calvinistas, et alios recontioros. Non suf-
' Parm. addit « intentioncm. »
: ficit intentio extorior contra quosdam antiquos
' Parm. « puta cimi sacerdos accedens.
: » . theologos, et paucos modornos, praosertirri Sor-
(a)Requiritur in ministro intontio faciendi bonicos ct Lovanionses. Suflicit intentio irapli-
quod facit Ecclcsia, Est dc fidc contra Luthera- cita. Est communis.
 ,,

346 SUMMA THEOLOGICA.

3. Praeterea, illiqui iion habent veram supra dictum est, minister sacramenti
fidem, videntur esse per excomunicatio- agit in persona totius Ecclesiae, ex cujus
nem ab Ecclesia separati dicitur enim in ; fide suppletur id quod deest fidei mi-
Secunda canonica Joannis, 10 Si quis : nistro ^
venit ad vos, et hanc doctrinam non affert, Ad secundum dicendum, quod haereti-
nolite recipere eum
nec Ave in domum, corum quidam in collatione sacramento-
etadTii., iii, 10 Hxreticum
ei dixeritis; : rum formam Ecclesiae non servant, et
Post hominem post primam * et secimdam cor- neque sacramentum conferunt, ne-
tales
unam. rectioiiem devita.
Sed excomunicatus non querem sacramenti; quidam vero servant
videtur posse conferre Ecclesia? sacra- formam et talcs confcrunt qui-
Ecclesiae ;

mentum, cum ab Ecclesia sit separatus, dcm sacramentum sed non conferunt ,

ad cujus ministerium pertinet sacramen- rcm sacramenti. Et hoc dico si sunt ,

tgrum dispensatio. Ergo videtur quod manifeste ab Ecclesia praecisi; quia ex

vera fides miiiistri sit de necessitate sa- Iioc ipso quod sacramenta
aliquis accipit
cramenti. ab eis peccat
,
et per hoc impcditur
,

Sed coiitra est quod Augustinus dicit ne effectum sacramcnti consequatur.

Contra Petilianum Donatistam, lib. II, Unde Augustinus ^ dicit in lib. De
cap. xLvii, col. 298, t. 9 : « Memento sa- fide ad Petrum, cap. xxxvi « Firmis- :

cramentis Dei nihil obesse mores malo- sime tene et nullatenus dubites, extra
,

rum hominum, quo illa vcl non sint, vcl Ecclesiam baptizatis, siad Ecclesiam non
minus sancta sint. » redierint, baptismo cumulariperniciem. »
Respondeo dicendum, quod, sicut sii- Et per hunc modum dicit Leo Papa
pra dictum est, quia minister in sacra- « in sede Alexandrina omnc sacramen-

mentis instrumentaliter opcratur, non torum lumen esse extinctum, » scilicet

agit in virtute propria, sed in virtute quantum ad rem sacramcnti, non autem
Christi. Sicut autem pertinet adpropriam quantum ad ipsum sacramentum. Cy-
virtutem hominis charitas, ita et fldes. prianus autem nec ^ sacramentum offcrre
Unde sicutnon requiritiir ad perfectioncm haereticos credebat; sed inhocejus seiiten-
sacramenti quod minister sit in charitate, tiaiiontenetur.UndeAugustinusdicit,lib.
sed possunt etiam peccatores sacramenta De unico baptismo contra Petil., cap. xiii,
conferre, ut supra dictum est, ita non col. 606, t. 9: « MartyremCyprianum, quia
requiritur ad perfectionem sacramenti apud haereticos vel schismaticos datum
fides ejus {a), sed infidelis potest verum baptismum nolebat agnoscere, tanta me-
sacramentum praebere, dummodo csetera rita usque ad triiimphum martyrii secuta
adsint qua; sunt de necessitate sacra- sunt, ut charitatis, qua excellebat, luce,
menti. illaobumbratio fugarctur, et si quid pur-
Ad primum ergo dicendum, quod po- gandum erat, passionis falce tolleretur. »
tcst contingere quod aliquis, patiatur de- Ad tertium dicendum quod potestas ,

fectum fidei circa aliquid, et non circa ministrandi sacramenta pcrtinet ad spiri-
veritatem sacramenti quod exhibet puta ;
tualcm characterem, qui indelcbilis est,
si aUquis credat juramentum esse in omni ut ex supra dictis patct. Et idco per hoc
casu illicitum, et tamen credat baptis- quod aliquis ab Ecclesia suspcnditur, vel
mum efficaciam habere ad sahitem et ; excommunicatur, vcl etiam degradatur,
sic taUs infidchtas non impedit intentio- non amittit potestatcm confcrcndi sacra-
nem conferendi sacramcntum. Si vero mentum, sed licentiam ufciuU hacpotcs-
patiatur fidei defectum circa ipsum sacra- tate et ideo sacramciitum quidem confcrt
;

mentum quod exhibet, licet credat perid sedtamen peccatcouferendo etsimiliter :

quod ag-itur exterhis, nullum seqiii inte- ille qui ab co accipit sacramcntum, et
riorcmeflectum, non tamenignorat quod sic iion pcrcipit rcm sacramciili, iiisi

Ecclesia cathohcaintendit per Imjusmodi fortc per ignorantiam cxcusetur.

quai cxtcrius aguntur, pra.d)ere sacramen-
tum; unde, non obstantc infidelitate, po- CoNCLUsio. —
Quomadmodum mali ministri
extra cliarilatem oxistontes, ministraro saora-
lcst inteiidcre faccre id quod facitEcclcsia, monta possimt ita et inlidolis, dummodo oa non
;

licct aistimct id nihil esse. Et talis inten- omiltantur (fua^ do uecossitate sunt sacramonti.
tio sufficit ad sacramentum : quia, sicut
* Parm. : « lidoi minislri. » ' Parm. : « nullo modo sacramenlum conferre
Cod. « Augiisliiuis ;))S('(l Fulgonlio diotuslihor
* liaTolicos posso crodobal. »
resliluondus osl apud quom vido, col. 703.
: (u) Est de lide.
 ^ ,;

QUJ:ST. LXIV, ART. X, ET QUtEST. lxv, art. l 347

clesiae intentio recta est et quantum ad

sacramenti perfectionem, et quantum ad
ARTICULUS X. sacramenti usum sed prima rectitudo
;

perficit sacramcntum, secunda operatur

Utrum intentio rccta ministri requiratur ad moritum. Et ideo ministerqui confor-
ad perfectionem sacramenti. mat intentionem suam Ecclesiai, quantum
ad primam rectitudinem, noii autem
Ad decimumsic proccditiir. 1. Videtur quantum ad sccundam, perficit quidcm
quod iritentio recta ministri requiratur sacramentum, scd non est ei ad mcritum.
adperfectionem sacramenti. Intentiocnim Ad secundum dicendum, quod inten-
ministri debet conformari intentioni Ec- tio ludicra vel jocosa excluclit primam
clesiae, ut ex dictis patet. Sed intentio rectitudinem intentionis per quam perfi-
Ecclesia3 sempcr est rccta. Ergo de ne- citur sacramentum. Et ideo non est si-
cessitate ad sacramenti pcrfectionem re- milis ratio.
quiritur intentio recta ministri. Ad tertiumdicendum, quod perversa
2, Praeterca, perversa intentio deterior intentio pervertit opus intendentis, non
esse videtur quam intentio jocosa. Sed aiitem opus alterius. Et ideo ex perversa
intentio jocosa tollit sacramentun, puta intentione ministri pcrvertitur id quod
si aliquis non serio, sed ludo aliquem agit in sacramentis, inquantum est opus
baptizaret. Ergo multo magis perversa ejus, non inquantum est opus Christi,
intentio aufert sacramentum, putasi ali- cujus est minister; et est simile, si mi-
quis aliquem baptizaret, ut postmodum nister alicujus hominis prava intentione
eum occideret. differret dare * pauperibus eleemosynam,
3. Prffiterea, perversa intentio facit quam dominus rectaintentionemandaret.
totum opus vitiosum , secundum illud
—
CoNCLUsio. Intentio ministri pcrversa et
Luc, XI, "i^-.Sioculus tuus neciuam fuerit mala respectu sacramenti, tollit veritatem sacra-
Etiam totum corpus tuum tenehrosum erit. Scd
*
mcnti; non autem si sit mala intentio respectu
car^xxs sacramenta Christi non possunt inquinari illorum, quee sequuntur sacrameutum.
n.\mi.
pgj. malos homines, sicut Augustinus di-
cit ContraPetil. lib. II, cap. xlvii, coL 298,
,

t. 9. Ergo videtur quod si sit perversa QU^STIO LXV.

intentio ministri, iion sit ibi verum sacra-
mentum. DE NUMERO SAGRAMENTORUM.
Sed contra est quod perversa intentio
pertinet ad malitiam ministri. Sed malitia (In quatuor articulos divisa.)
ministri non tollit sacramentum. Ergo
nec perversa intentio. Deinde considerandum est de numero
Respondeo dicendum, quod intentio sacramentorum et circa hoc quaeruntur
;

ministri potest perverti dupliciter uno :

quatuor 1'' utrum
: sint septem sacra-
modo respectu ipsius sacramenti, puta menta 2°
; de ordine eorum ad invicem
cum aliquis non intendit sacramentum 3° de comparatione eorum 4° utrum ;

conferre, sed derisorie aliquid agere :

omnia sint de necessitate salutis.
et talis perversitas tollit veritatem sacra-
menti, prcecipue quando suam intentio-
nem exterius manifestat. Alio modo po- ARTICULUS PRIMUS.
test perverti intentio ministri quantum
ad id quod sequitur sacramentum puta ;
Utrum debeant esse septem sacramenta
si sacerdos intendat aUquam feminam Ecclesiae.

baptizare, ut abutatur ea, vel si intendat

conficere corpus Christi, ut eo ad venefi-
cia utatur. Et quia prius non dependet a
posteriori, inde est quod talis intentio-
nis perversitas veritatem sacramenti non
tollit; sed ipseminister extali intentione
graviter peccat.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quodnon debeant esse septem sacramenta.
Sacramenta enim efficaciam habent ex
virtute divina et ex virtute passionis
Christi. Sed una est virtusdivina, et una
Christi passio una enim oblatione con-
;

Ad primum ergo dicendum, quod Ec- ummamt in sempiternum sanctificatos

* Parm. : « deferre.
348 SUMMA TIIEOLOGICA.
ut dicitur Hebr., x, iA. Ergo non debuit
csse nisiunum sacramcntum.
2. PraBtcrea, sacramentum ordinatur
contra defcctum pcccati. Hic autem cst
duplex, scilicet poena, ct culpa. Ergo suf-
ficeret cssc duo sacramenta.
3. Preetcrca, sacramcnta pertincnt ad
actioncs ccclesiasticffi hierarchiaj, ut per
Dionysium patet,cap. y Eccles. hierarch.,
§ 2 ct 3, col. 502, t. 1. Sed, sicut ipsc
dicit ibid., tressunt actiones hierarchica?,
sciUcet purgatio, inuminatio et pcrfectio.
Ergo non debent esse nisi tria sacra-
mcnta.
4. Praetcrca, Augustinus dicit, XIX
Contra Faustum, cap. xiii, col. 355, t. 8,
quod sacramentanovalegis sunt numero
paucioraquam sacramenta vcteris legis.
Sed iu veteri legc non erat aliquod sa-
cramentum quod respondcret confirma-
tioni et extrcmse unctioni. Ergo iieque
haec dcbent mumerari inter sacramenta
novaelegis.
5. Praeterea, luxuria non est gravius
inter caetera peccata, ut patet ex his quae
in secunda partc dicta sunt. Sed contra
alia peccata non instituitur aliquod sacra-
mentum. Ergo neque contra luxuriam
debuit institui sacramcntum matrimonii.
6. Sed contra videtur quod sint plura
sacramcnta. Sacramenta enim dicuntur
quasi quaedam sacra signa. Sed multae
aliaesanctificationes fiuiit in Ecclesia sc-
cundum scnsibiUa signa, sicut aqua be-
ncdicta, consecratio altaris, ctaliahujus-
modi. Ergo sunt plura sacramcnta quam
septem.
7. Praeterca, Hugo de S. Yictore dicit
lib. I De sacrameiitis, part. xii, cap. x,
col. 362, t. 2, quod sacramenta vctcris
lcgis fucrunt oblationcs, decimae ct sacri-
Sed sacrificium Ecclesiae est unum
ficia.
sacramcntum, quod dicitur Eucharistia.
Ergo etiam oblationes ei dccimae dcbent
dici sacramenta.
8. Praeterea, triasunt gcncra pcccato-
rum, originale, mortale et veniale. Sed
contra originalc pccca'um ordinatur bap-
tismus, contra mortale autcmpoenitentia.
Ergo dcberet esse ahud praiter scptcm,
quod ordinetur contra venialc.
Respondeo dicendum, quod, siciit su-
pra dictnm cst, sacramcnta Ecclcsia^ or-
dinanturad duo; scilicetad perticiendum
homincm in his qua^ pertinentad ciilfum
Dci, secunchim rcligioncm christiaiue
vita», et ctiam in ronuMlium contra dclcc-
tum pcccali. Ulroque aulem mudo coii-
venicntcr ponuntur septem sacramcnta.
Vita cnim conformitatcm ali-
spiritualis
quam habet ad vitam corporalem, sicut
et caetera corporaliaconformitatcm quam-
dam spiritualium habcnt. In vita autem
corporali duphcitcr aliquis perficitur':
uno modo qaantum ad personam pro-
priam; aho modo per respectum ad
totam communitatem societatis in qua
vivit, quia homo naturaliter est animal
socialc. Rcspcctu autcm sui ipsius pcrfi-
citur homo in vita corporali dupliciter:
uno modo per acquircndo scilicct ali-
se,
quam vitae perfectioncm; alio modo per
accidens, scihcetremovendo impedimcnta
vitae, puta aegritudincs, vcl aliquid hujus-
modi. Pcr se autem pcrficitur corporalis
vita triplicitcr: primo quidcm pcr gene-
rationem, pcr qiiam homo incipit csse et
vivere; et loco hujusin spirituali vita est
baptismus, quicst spiritualis regeneratio,
secundum illud ad Tit., iii, 5: Per lava-
crum regenerationis, ctc. Secundo, pcr
augmcntum, quo aliquis perducitur ad
perfectam quantitatem et virtutcm et ;
loco hujus in spirituali vita est confir-
matio, in qua datur Spiritus sanctus ad
robur. Unde dicitur discipulis jam bapti-
zatis Luc, ult., 49: Seclete i7i civitate,
quoadusque induamini virtute ex alto.
Tcrtio pcr nutritioncm, qua conservatur
in homine vita ct virtus ct loco hujus iii
;
vita spirituali cst eucharistia. Unde dici-
tiir Joan., 54: Nisi manducaveritis
vi,
carnem hominis, et biberitis ejussan-
Filii
(/uinem, non habebitis vitam in vobis. Et
hoc quidcm sufficerct liomini, si haberet
et corporaliter et spiritualiter impassibi-
lem vitam. Sed quia homo incurrit iiiter-
(him ct corporalem infirmitatem, et spi-
ritualem, scilicet peccatum, idco neces-
saria est homini curatio ab infirmitate ;
quae quidem cst duplex; una quidem est
sanatio, qiia' sanitatem rcstituit, et loco
Iiujus in splrituali vita est pauiitentia,
sccundumilhid psal. xl, 5 : Sana animam
meam, quia pcccavi tibi; alia autem est
rcstitutio valetudiuis pristiua^ per couve-
nientcm dia'lam et exeiritium, et loco
hujus inspirituaU vita est extrcina unc-
tio, quae removet peccatorum rchquias,
ct hominem i^aratum rcddit ad fiualcm
gloriam. Unde thcitur Jacol)i, v, 15: Et
si in peccatis sit, dimittcutur* oi. Pcrfici- •/irmiffc'
lur autcm liomo in ordine ad totam com- tnr.
muuitatcm duplicitcr uno modo porhoc
:
(juod accipit polcstafcm rcgcudi muhi-
tudinem, ct cxcrccndi actus publicos ; ct
 ; ;

OII^ST. LXV, ART. f. 349

loco hiijiisin spiritiiali vila cst sacramen- bushiercarchicisconsiderantur ct agentes,

tum ordinis, secundum illud llehr., vii,
quod sacerdotes hostias ofTerunt non
solum pro se, sed ctiam pro populo.
Secundo quantum ad naturalem propa-
gationem quod fit per matrimonium
: t|ui producuntur pcr matrimonium; ac-
tam in corporali quam in spirituaU vita,
co quod cst non solum sacramentum,
sed naturffi officium. Ex
sacramcntorum numerus, secundumquod
ordinantur contra dcfectum peccati. Nam
baptismus ordinatur contra carentiam
vitcB spirituahs confirmatio contra in-
; tio simul secuiidum Dionysium, cap. iii,
firmitatcm animi, quae in nupcr natis
invcnitur; Eucharistia contra lahihtatem
animi ad peccandum; pa^nitcntia contra
actuale pcccatum post baptismum com-
missum; extrcma unctio contra rehquias
peccatorum, qucC scihcet non sunt suffi-
cienter pcr poenitentiam sublata^, aut ex
neghgcntia, aut ex ignorantia ordo
contra dissolutionem muhitudinis ma-
trimonium in rcmedium contra concu-
piscentiam personalem, et contra defcc-
et recipicntes, ct actioncs. Agentes autem
sunt ministri Ecclesiae, ad quos pertinet
ordinis sacramentum; recipientes autem
siint ilh ({ui ad sacramcntum accedunt,
tiones autem sunt purgatio, illuminatio
et perfectio. Sed sola purgatio non potest
his etiam patet essc sacramentum nova^, lcgis, quod gra-
tiam confcrt, scd pcrtinet ad qujfidam
sacramcntaha, quae suiit catechismus et
cxorcismus. Purgatio autem et iUumina-
Eccles. hierarch.^ t. 1, pertinet ad baptis-
muni, et proptcr recidivum secund.irio
pertinct ad poenitcntiam et cxtrcmam
unctionem. Pcrfcctio autcm, quantum ad
virtutem quidcm, qua3 cst quasi pcrfcctio
formahs, pertinet ad confirmationem
quantum autem ad consecutionem finis,
; pertinct ad Eucharistiam.
; Ad quartum dicendum, quod in sacra-
mento confirmcitionis datur plenitudo
Spiritus sancti ad robur in extrema au-
;

tum muhitudinis, quipermortemaccidit. tem unctione praeparatur homo ut recipiat

Quidam voro accipiunt nnmcrum sacra-
mentorum per quamdam adaptationem
ad virtutcs et ad defectus culparum et
poenalitatum, dicentes quod fidei respon-
det baptismus, et ordinatur contra cul-
immcdiatc gloriam, quorum neutrum
compctit vetcri Testamento. Etidco nihil
potuit his sacramentis in vcteri lege rcs-
pondcre. Nihilominus tamen sacramenta
veteris legis phira fuerunt numero,
i

pam originalcm; spei extrcma unctio, propter diversitatcm sacrificiorum et cae-

et ordinatur coiitra culpam venialem rcmoniarum.
charitati Euchcaristia, et ordinatur contra Ad quintum diccndum, quod contra
pcenalitatcm mcihtia' prudentise ordo,
;
concupisccntiam venereorum oportuit
et ordinatur contra ignorantiam: jus- rcmedium adhibcri pcr aliquod
speciahtcr
titiae poenitentia, ct ordinatur contra sacramcnlum primo quidem quia per
:

peccatum mortale temperantise matri-

; hujusmodi concupiscentiam non solum
monium, et ordinatur contra concupis-
centiam; fortitudini confirmatio et ordi-
natur contra infirmitatem («).
Ad primum crgodicendum, quod idem
agens principale utitur divcrsis instru-
mentis ad diversos effectus, secundum
congruentiam operum. Et simihter virtus
divina et passio Christi oporantur in
nobis per diversa sacramenta quasi per
diversa instrumenta.
Ad secundum dicendum, quod culpa
etpoena diversitatem habent et sccundum
vitiatur persona, sed etiam natura : se-
cundo propter vehementiam cjus, quae
rationem absorbct.
Ad sextum dicendum, quod aqua bene-
dicta et aliae consecrationes non dicuntur
sacramenta, quia non perducunt ad sa-
cramenti cfrectum, qui est gratiae conse-
cutio, sed sunt dispositiones quaedam ad
sacramenta vel rcmovendo prohibeus,
sicut aqua bencdicta ordinatur contra
insidias daemonum, et contra peccata
venialia vclctiam idoneitatem quamdam
:

speciem, inquantum sunt diversse species faciendo ad sacramcnti perceptioncm ^,

culparum et poenarum ; et secundum di- sicut consecrantur altare et vasa propter
versos liominum status et habitudines; revercntiam eucharistia;.
et secundum hoc oportuit muhiphcari Ad septimum dicendum, quod oblatio-
sacramenta, ut ex dictis patet. nes et decimae crant tam iii Icge naturae
Ad tcrtium dicendum, quod in actioni- quam in lege Moysi ordinatae non solum
* Parm. « in veteri lege. »
: alii tria tantum sacramenta admittunt, Baptismo
'^
Parm. « perfectioiiem otporceptionem, »
: ct cffinaj addcntes vcl Confirmationem, vel Poe-
(a) Ex Lutlieranis et Calvinistis quidam duo, nitentiam, vcl Ordinem.

350 SUMMA THEOLOGICA.
in subsidium ministrorum et pauperum,
sed etiam in figura et ideo erant sacra- ; ultimo fmi bcatitudinis. Ergo debet ha-
menta. Nunc autem non remanserunt,
inquantum sunt figuralia; et ideo
sunt sacramenta.
Ad octavum diccndum, quod ad
tionem venialis peccati non rcquiritur
fusio gratia;. Unde cumin quolibet
mento novae legis gratia infundatur
nullum sacramentum nova3 legis insti-
tuitur directc contra veniale, quod tollitur
per quaedam sacramentalia, puta per
aquam bcnedictam et alia hujusmodi.
Quidam tamen dicunt extremam unctio-
nem contra veniale peccatum ordinari.
Sed de hoc suo loco dicetur.
— nium tamen post ordinem, eo quod mi-
CoNCLUSio. Convcnientcr ponuntur septcm
Ecclesise sacramenta Buptismus, Confirmatio,
:
Eucharistia Pffinitentia, Ordo, Matrimonium,
,
Extrema unctio quibus homo sufticienter per-
; vero quae ordinantur ad perfectionem
ticitur in his quse pertinent ad divinum cultum,
et contra defectum peccati communitm".
ARTICULUS II.
Utrum sacramenta convenienter ordinentur
secundum modum prsedictum.
A d secundum sic proceditur. 1 Videtur
quod inconvenienter sacramenta ordi-
nentur secundum modum pra^dictum ut
enim Apostolus dicit, I ad Corinth., xv,
^lSon-priusk^, prius est quod * est animale, deinde
qnodsipiri- quod spiritale. Sed per matrimonium ge-
^"'^^^^'^^.^neratur homo prima e-eneratione, quae
mule. Gst animalis per baptismum autem rege-
;
neratur homo secunda gencratione, quae
est spiritualis.Ergo matrimonium debet
praecedere baptismum.
2. Praeterea, per sacramentum ordinis
ahquis accipit potestatemagendi actiones
sacramentales. Scd agens est prior sua
actione. Ergo ordo debet praecedere et
baptismum et alia sacramenta.
3. Pra^terea, eucharistia est spirituale
nutrimentum confirmatio autem compa-
;
ratur augmento. Nutrimentum autem est
causa augmenti ;etperconsequensprius*.
Ergo eucharistia est prior confirmatione.
Praeterea, pocnitcntia pra^parat ho-
4.
minem ad cucharistiam. Sed dispositio
praH^cdit perfectionem. Ergo pcenitentia
debet prfficederc cucharistiam.
Pra^tcrea, quod est propiiiquius fini
T).
ultimo, est posterius. Sed extremauuctio
* Parm. addit « co. » :
* Parm. « poenitentia quse inchoat.
: »
, :
inter omnia sacramenta propinquior est
bere ultimum locum inter sacramenta.
non In contrarium est quod communiter
ordinantur ab omnibus sacramenta, sicut
dele- prius dictum est.
in- Respondeo dicendum (piod ratio ordinis ,
sacra- sacramentorum apparct ex his quae su-
pra dicta sunt. Nam sicut unum est
prius quam muhitudo, ita sacramenta
qufc ordinantur ad perfcctioncm unius
personae, naturaliter praecedunt ea quae
ordinantur ad perfectionem multitudinis.
Et ideo iiltimo inter sacramentaponuntur
ordo et matrimonium, quae ordinantur
ad multitudinis perfectionem matrimo- ;
nus participat de ratione spiritualis vitae,
ad quam ordinantur sacramenta. Inter ea
unius personae, naturahter sunt priora
illa quae per se ordinantur ad perfectio-
nem spiritualis vitae, quam illa quae or-
dinantur per accidens, scilicet ad remo-
vendum accidens nocivum superveniens,
cujusmodi sunt poenitentia et extrema
unctio posterior tamen est naturaliter
:
extrema unctio, quae consummat sanatio-
. nem, quam ^ poenitentia inchoat. Inter
alia vero tria manifestum est quod bap-
; tismus, qui est spiritualis regeneratio,
est prius et deinde confirmatio, quae or-
;
dinatur ad formalem perfcctionem vir-
tutis; postmodum eucharistia, quae ordi-
natur ad perfectionem ^ fmis.
Ad primum ergo dicendum, quod ma-
trimonium sccundum quod ordinatur ad
animalem vitam, est naturse ofhcium
sed secundum quod habet aliquid spiri-
tuahtatis, est sacramentum et quia mini- :
mum hal)et de spiritualitate, uUimo po-
nitur inter sacramenta.
Ad secundum dicendum, quod ad hoc
quod aliquid sit agens, pra^supponitur
quod sit in se perfcctum. Et ideo priora
sunt sacramcnta quibus aliijuis in seipso
perficitur, quam sacramcntum ordinis,
in * quo aliquis constituitur perfector
aliorum.
Ad tertium diccndum, quod nutrimcn-
tum et pra'ccdit augmcntum, sicut causa
ejiis, ot subsc(iuitur augmcutum. sicul
conscrvans homincm in pcrfccta (jnauti-
tatc ct virtutc. Et ideo potcst cudiaristia
pri.L'mitti conlirmationi, ut Diouysius
* Al. : « ad consocutionpm. »
* hi Parm. deest : « in. »
 ;

QUtEST. LXV, ART. II ET III. 351

facit in lib. De ecclesiast.

hierarch., cap. iii bent. Sed quaedam sacramenta imprimunt
et IV, col. 423, t. 1, ct potest post- characterem, scilicet baptismus, confir-
poni sicut Magistcr facit in IV Sentent.
,
,
matio et ordo quod non facit eucha-
;

dist. VII ctviii. ristia. Ergo illa sacramenta sunt potiora.

Ad qiiartum dicendum, quod ratio illa 4. Praiterea, illud videtur esse potius
recto procederct, si poenitentia ex neces- ex quo alia dependent, et non e converso.
sitate rcquirerctur ut praeparatoria ad Sed cx baptismo dcpendet eucharistia ;

Eucharistiam. Sed hoc noii est verum : non enim potest aliquis eucharistiam
nam si aliquis csset sinc peccato mor- acciperc, nisifuerit baptizatus. Ergo bap-
tali, non indigeret poenitcntia ad sump- tismus est potior eucharistia.
tionem Eucharistiae. Et sic patet quod Sed contra cst quod Dionysius dicit,
per accidens poenitentia pra^parat ad Eu- cap. III Eccl. hierarch., § 1, col. 423, t. 1,
charistiam, scilicet supposito peccato. quod « non contingit aliquom perfici per-
Undediciturinoratione Manasse Tu Do- : fectionehierarcliica,nisii)erdivinissimam
mine Deiis justorum no7i posuisti pceni- ; Eucharistiam. » Ergo hoc sacramentum

tentiam justis. est potissimum et perfectivum omnium *

Ad quintum diccndum, quod extrema ahorum.

unctio propter rationem inductam est Respondeo dicendum, quod simpliciter
ultimum inter sacramenta quse ordinantur loquendo, sacramentum eucharistiae est
ad perfectionem uiiius pcrsonse. potissimum inter alia sacramenta. Quod
— quidem tripliciterapparet primo quidem :

CoNCLUsio. Inter sacramenta, ordo et ma-

trimonium ultimo ponuntur p(Enitentia vero et :
ex eo quod in eo continetur ^ Ipsc Chris-
extrcma uactio posteriorasunt baptismo, confir- tus substantianter in aliis autem sa- :

matione, et eucharistia posterior tamen est ex-

:
cramentis continetur quaedam virtus ins-
troma unctio poenitcntia. Ex tribus autem aliis, trumentaUs participata a Christo, ut ex
baptismus conlirmationcm, et euchainstiam prae-
cedit.
supra dictis patet semper autem quod :

est per essentiam, potius est eo quod est

per participationem. Secundo, hoc ap-
ARTICULUS III. paret ex ordine sacramentorum ad in-
vicem nam omnia alia sacramenta or-
:

Utrum sacramentum Eucharistise sit dinari videntur ad hoc sacramentum

potissimum inter sacramenta. sicutadfmem. Manifestum est enim quod
sacramentum ordinis ordinatur ad eu-
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur charistiee consecrationem; sacramentum
quod sacramentum eucharistiae non sit vero baptismi ordinatur ad eucharistiaB
potissimum inter sacramenta. Bonum receptionem, in quo etiam perficitur
enim communc potius est quam bonum ahquis per confirmationem, ut non ve-
unius, ut dicitur I Ethic, cap. ii, in reatur se subtrahere a tali sacramento :

fin Sed matrimonium ordinatur ad bonum

. per poenitentiam etiam, et extremam
commune speciei humaiiae per viam ge- unctioiiem praeparatur homo ad digne
nerationis; sacramentum autem eucha- sumendum corpus Christi matrimonium ;

ristiae ordinatur ad bonum proprium etiam saltem sua significatione attingit

sumentis. Ergo non estpotissimumsacra- hoc sacramentum, inquaiitum significat
mentorum. conjunctionem Cliristi et Ecclesiae, cujus
2. Praeterea, digniora sacramenta esse unitas per sacramentum eucharistiae figii-
videntur quae per majorem ministrum ratur. Unde et Apostolus dicit Ephes.,
conferuntur. Sed sacramentum confir- V, 31 Sacramentum hoc macjnum est
:

mationis et sacramentum ordinis non ego autem dico in Christo et in Ecclesia.

conferuntur nisi per episcopum, qui est Tertio, hoc apparet ex ritu sacramento-
major minister quam simplex sacerdos, rum. Nam fere omnia sacramenta in eu-
per quem confertur eucliaristiae sacra- charistia consummantur, ut Dionysius
mentum. Ergo illa sacramenta sunt po- dicit, cap. iii Eccl. hier., § 1, col. 423,
tiora. t. 1, sicut patet quod ordinati communi-

Praeterea, sacramenta tanto suiit

3. cant, ct etiam baptizati, si sint adulti.
potiora, quanto majorem virtutem ha- AUorum autem sacramentorum com-

* In Parm. deest : «ct pci-fectiviun. » .ristiae continetui* ipse, etc. »

' Parm. addit « : nam in sacramento eucha-
352 SUMMA THEOLOGICA.
paratio adinvicempotest essc multiplex ;

nam in via necessitatis Ijaptismus cst

potissimum sacramentorum in via autcm : ARTICULUS IV.
pcrfcctionis, sacramcntum ordinis; me-
dio autem modo se habet sacramentum Utrum omnia mcramenta sint de
confirmationis sacramentum veropoeni-
: necessitate salutis.
tentia'- et extremae unctionis sunt infc-
rioris gradus a prsedictis sacramentis, Ad quartum sic proceditur. i Videtur .

quia, sicut dictum est, ordinantur ad vi-
tam cliristianam non pcr se, sed quasi
peraccidcns, scilicct in remcdium super-
vonicntis dcfectus inter quai tamcn cx-
: nullum sacramentum est superfluum,
trema unctio comparatur ad poenitentiam,
sicut confirmatio ad baptismum ita
scilicet quod pfcnitcntia cst majoris ne-
ccssitatis, sed cxtrcmaunctio est majoris
quod omnia sacramenta sint de necessi-
tate salutis. Uhid cnim quod non est ne-
cessarium, vidctur csse supcrfluum. Sed
quia Deus nihil facit frustra. Ergo omnia
: sacramenta sunt de neccssitate salutis.
2. Praeterca, sicut dc l)aptismo dicitur
Joan., ni, 5 Nisi quis renatus fuerit ex
:

perfcctionis. aqiia et Spiritu sancto nonpotest introire

^

Ad primum ergo dicendum, quod ma- in regnum Dei; ita de eucharistia dicitur
trimonium ordinaturadcommune bonum Joan., VI, 54 Nisi manducaveritis car-
:

corporaliter, scd bonum communc spiri-
tualc totius Ecclesiae continctur substan-
tialiter in ipso cucharistiai sacramento.
Ad secundum dicendum, quod per or-
dinem et conllrmationem deputantur
fidcles Christi ad aliqua specialia officia
quae pertincnt ad officium principis et
ideo tradere hujusmodi sacramenta per-
tinct ad sohim ei^iscopum^ qui est quasi
princeps in Ecclcsia. Pcr sacramcntum
vcro Eucharistiae non deputatur homo ad
ahquod officium, sed magis hoc sacra-
mentum cst fmis omnium officiorum, ut
dictumcst.
Ad tertium dicendum, quod character
sacramentaUs, sicut supra dictum est,
cstquaedamparticipatio sacerdotii Christi.
Unde sacramentum quod ipsum Christum
conjungit homini, est dignius sacramento
quod imprimit Christi characterem.
Ad quartum dicendum, quod
nem Filii hominis, et biberitis ejus sangui-
nem, non habebitis vitam in vobis. Ergo
sicut baptismus est sacramentum neces-
sitatis, ita et eucharistia.
sine sacramento baptismi
3. Praeterca,
potest ahquis salvus fieri, dummodo non
; contemptus rehgionis, sednecessitas sa-
cramentum excludat, ut infra dicctur.
Sed quohbct sacramento contemptus
in
rehgionis impedit bominis sahitem. Ergo
pari ratione omnia sacramcnta sunt de
necessitate salutis.
Sed contra est quod pueri salvantur
per solum baptismum sine ahis sacra-
mentis.
Respondeo dicendum, quod necessa-
rium respectu finis, de quo nunc loqiii-
mur, diciturahquidduphciter. Uno modo,
sine quo non potest esse finis, sieut ci-
bus est necessarius vitae humana?; et hoc
ratio illa est simpliciter necessarium ad fincm aho ;

procedit expartc ncccssitatis sicut cnim ; modo dicitur esse ncccssarium id sine
'

baptismus, cum
maximae ncccssitatis,
sit quo non habctm' finis ita convenicnter,
est potissimum sacramcntorum, sic ordo sicut equus necessarius est ad iter hoc ;

et confirmatio habent quamdam exccl- autem non est simphciter iiecessarium

lcntiam rationc ministerii, ci malrimo- ad fiiicm. Primo igitiir modo ncccssitatis
nium ratione significationis; niliil cnim siiiit tria sacramcnta nccessaria duo :

prohibct ahquid csse secundum quid quidem pcrsona? singukiri; baptismus

dignius, quod tamcn non cst dignius quidcm simpliciter et absohite pa^iiitcn- :

simpliciter. tia autcm, supposito pcccato mortali jiost

baptismum sacramcntum aiitcni ordinis
CoNCLUsio. — Cum in cuchai-istiai sacraniciito
est
;

nccessarium Ecclcsia^ : qiiia ubi non

Christus ipsc icvera
, sccundum suhslanliam
,

conlincaiui', ntcjuc ad iliud vchil aii lincm onmia estgubernator, popu/uscorruet, ut dicitur
alia ordinciilur, niiiiiifrslum cst ipsum cssc sa- Provcrb., xi, 1-4. Scd sccundo modo sunt
cramcnlorum omiiium potissinmm. ncccssaria alia sacramcnta nam coii- :

firmatio quochinimodopcrlicit baptisnmm,

cxtrema uiictio poenitcntiam matrimo- ;

* Parm. : « hal)cri. »
 ;

QUiEST. LXV, ART. IV, ET QU^ST. LXVI, ART. I. 333

nium vero Ecclesiee multitudinem pcr pro- mcnti 3" utrum aqua sit propria materia
;

pagationem conservat. hujus sacramenti; 4" utrum requiratur

Ad primum ergo diccndum, quod ad aqua simplex 5° utrum hiEc sit conve-
;

hoc quod aliquid non sit superfluum, niens forma hujus sacramenti « Ego tc :

sufficit quod sit necessarium primo vel baptizo in nomine Patris, ct Filii, et Spi-
secundo modo et sic sunt necessaria
; ritus sancti ; »utrum sub hac forma
G"
omnia sacramenta, sicut dictum est. possit aliquis baptizari « Ego te bap-
:

Ad secundum dicendum, quod illud tizo in nomine Christi; » 7° utrum im-

verbum Domini est intelligendum de spi- mersio sit de necessitato baptismi ;

rituali manducatione, et non de sola sa- 8° utrum requiratur trina immersio;

cramentali, ut Augustinus exponit Super 9° utrum baptismuspossit iterari 10° dc ;

Joan., tract. xxvi, coL 1613, t. 3. ritu baptismi; 11" de distinctione baptis-
Ad tertium dicendum, quod licet om- matum ; 12° de compar.atione baptis-
nium sacramentorum contemptus sit sa- matum.
nontamen est contemptus
luti contrarius,
sacramenti ex lioc quod aliquis non cu-
rat accipere sacramentum, quod non est ARTICULUS PRIMUS.
de necessitate salutis alioquin omnes ;

qui non accipiunt ordinem, et qui non Utrmn baptismus sit ipsa ablutio.
contraliunt matrimonium, contemnerent
hujusmodi sacramenta. Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
— quod baptismus non sit ipsa ablutio.
CoNCLUsio. Tria sunt sacramenta ad salutem
necessaria : baptismus absolute poenitentia,
Ablutio enim corporalis transit; baptismus
;

existcnti in peccato mortali ordo, respectu Ec-

:
autem permanet. Ergo baptismus non est
clesise csetera vero sacramenta sunt ea tenus ne-
: ipsa abhitio, sed potius « regeneratio *,
cessaria, quatonus per ea commodius effectum
et sigillum, et custodia, et illuminatio, »
salutis consequimm-.
ut Damascenus dicit in IV hb. Orth. ficL,
cap. IX, coL 1122, t. 1.
2. Praeterea, Hugo de S. Victore dicit,
QUyESTIO LXVL lib. II De sacram., part. vi, cap. ii,
col. 443, t. 2, quod « baptismus est aqua
DE PERTINENTIBUS AD SACRAMENTU.M diluendis criminibus sanctificata per ver-
BAPTiSMI. bum Dei. » Aqua autem non est ipsa
ablutio, sed ablutio est quidam usus
(In duodecim articulos divisa.) aquai.
3. Praeterea, Augustinus dicit Super
JDeinde considerandum est de singuhs Joan., tract. lxxx, § 3, coL 1840, t. 3 :

sacramentis in speciah et primo, de : « Accedit verbum ad elementum et fit

baptismo; secundo, de confirmatione ;

sacramentum. » Elementum autem est
tertio, de Eucharistia; quarto, de poeni- ipsa aqua ^. Ergo baptismus est ipsa
tentia quinto, de extrema unctione
; aqua, non autem ablutio.
sexto, de ordine septimo, de matri- ; Sed contraest quod dicitur Eccli. xxxiv, ,

monio. 30 Qui baptizatur a mortuo, et iterum

:

Circa primum
occurrit duplex conside- tangit *mortuum quidproficit lavatio ejus? * Tangit
,

ratio prima, de ipso baptismo; secunda,

: Videtur ergo quod baptismus sit ipsaeu/n... la-
vatioilhus
de praiparatoriis ad baptismum. ablutio, sivelotio^
Circa primum quatuor consideranda Responcieo dicendum, quod in sacra-
occurrunt; primo, de his quse pertinent mento baptismi est tria considerare ah- ;

ad sacramentum baptismi; secundo, de quid scihcet quod est sacrameutum tan-

ministro hujus sacramenti tertio, de ; tum, aliquid autem quod est res et
recipientibus hoc sacramentum quarto, ;
sacramentum, ahquid vero quod est res
de etfectu hujus sacramenti. tantum.
Circa primum quffiruntur duodecim : Sacramentum tantum est aliquid visi-
1° quid sit baptismus, utrum sciUcet sit bile exterius existens, quod scilicet est
ablutio; 2° de institutioue hujus sacra- signum interioris effectus, hoc enim per-

Regeneratio, signaculum, praesidium et

* « il- ^ Parm. addit « in sacramento baptismi.
: »
luminatio. » Migne. ' Parm. « lavatio. »
:

IV 23
 354 SUMMA THEOLOGICA.
tinet ad rationem sacramenti ; exterius tiir « fidei sacramentum. » Et similiter
autem suppositum sensui est ipsa aqua, Dionysius baptismum definivit per ordi-
et ejus usus, qui est ablutio. Quidamergo nem ad alia sacramcnta, dicens cap. ii ,

existimaverunt, quod ipsa aqua sit sa- Eccles. /ner.,^1, col. 391, t. 1, quod est
cramentum; quod quidemsonare videntur « quoddam principium sanctissimonim

verba ITugonis de S. Victore, nam ipse mandatorum sacrae actionis, ad eorum

in communi defmitione sacramenti, lib. I susceptivam opportunitatem formans
De sacram., p. ix, cap. ii, col. 317, t. 2, nostros animales habitus. » Kt iterum in
dicit, quod « est materiale elementum » : ordine ad caelcstem gloriam, quae est
et in defmitione baptismi dicit, quod ultimus finis sacramcntorum, cum sub-
« est aqua. » Sed hoc non videtur esse dit : « Ad supercaelestis quietis anagogem
verum : cum enim sacramentanovaelegis nostrumiterfaciens » etiterumquantum ;

sanctificationcm quamdam operentur, ibi ad principium spiritualis vitee, per hoc

perficitur sacramentum ubi perficitur , quod subdit : « Sacrae et divinissimae nos-
sanctificatio. Inaquaautem non perficitur trae regenerationis traditio. »
sanctificatio, sed est ibi qua^dam sancti- Ad secundum diccndum, quod, sicut
ficationis virtus instrumentalis, non per- dictum opinionem Ilugonis de S.
est,
manens, sed flueiis in hominem, qui est Victore in hac parte sequi non oportet.
verae sanctificationis subjectum et ideo : Potest tamen verificari ut baptismus di-
sacramentum non perficitur in ipsa aqua. esse aqua, quia aqiia est materiale
catiir
sed in appUcatione aquae ad hominem, baptismi principium, et sic erit praedi-
qua? est abhitio. Et ideo Magister in III catio percausam.
Sejit., dist. IV, dicit quod « baptismus Ad tertium dicendum, quod accedente
est ablulio corporis exterior, facta sub verbo ad elementum, fit sacram.entum,
forma prffiscripta verborum. » Res autem non quidem in ipso elemento, sed in ho-
et sacrameiitum est character baptismalis, mine, cui adhibetur elementumper usum
qui est res significata per exteriorem ablutionis et hoc etiam signat verbum,
;

ablutionem; et est signum sacramentale quod accedit ad elementum, cum dicitur,

intcrioris justificationis, quae est res tan- « Ego te baptizo, etc. »
tum hujus sacramenti, scihcet sigiiifi-
cata, et non significans («).
CoNCLUsio. — Sacramentum tantum in baptismo
est ablutio corporalis cxterior, facta sulj pr;£-
Ad primumergo dicendum, quod^et sa- scripta verborum forma
: res tantum est ipsa
cramentum et res, scihcet character, etid hominis justificatio : res autem et sacramentum
est ipse chai^acter baptismalis.
quodestres tantum, scihcetinteriorjusti-
ficatio permanent sed character perma-
:

netindeleinliter, ut supra dictum est jus- : ARTICULUS II.

tificatio autempermanet, sedamissibihter.

Damascenus autem baptismum definivit, Utntm baptismus fuerit iustitutus post
non quantum ad id qiiod exterius agitur, Christi passionem.
quod est sacramentum tantum, sedquaii-
tum ad id quod est interius. Unde posuit Ad secundum sic proceditur. 1 Vide- .

dviopertinentiaad characterem,scilicet«si- tur quod baptismus fuerit institiitus post

gillumet custodiam,» inquantum ipsecha- Christi passionem. Caiisa enim pra?cedit
racter qui sigiUum dicitur, quantum est dc cfTectum. Sed passio Christi operatur in
se, custodit animam in bono. Duo etiam sacramentis novce legis. Ergo passio
posuit pertinentia ad ultimam rem sacra- Christi praecedit institiitionem sacrameii-
menti, scilicet « regenerationem, » quaB torum iiovae legis, et praH-ipue institutio-
ad hoc pertinet quod per baptismum homo nem*l)aptismi, cumApostoIusdicatRom.,
inchoat novam vitam justitiae, « et ilhi- VI, 3, : Quicumque baptizati sumus iu
minationem, » quae pertinet specialiter Christo Jesu, iu morte ipsius baptizati
ad fidem, per quam homo spiritualem sumus, etc.
vitam accipit, secundum ilhid llabac, ii, 2. Praeterea, sacramenta novae legis
'
Fide sua 4 :Justus ex * fide vivit. Baptismus autem efficaciam habent ex mandato Cliristi.
vicet. est quaedam fidei protestatio ; unde dici- Sed Christus maiidatum baptizanch dedit
* Parm. addit « id quod ost sacramentum
: (a) Ablutio hic sumitiu' ut molus sinuil in-
tanluni in hnptismo, transit; pcrmanet autcm chidcns actioncm ot passioiu'ni, vol ut pussio
ct id (juod i'Xc. » tantum, socundum Soto ot Nugno.
* Ita communitor optinic. Al. : « intcntionom.»
 QUiEST. LXVI, ART.
discipiilispost passioncm ct rcsiirrcctio-
nem suam, diccns Euntes docete ormies
: cujus virtutcm ipsa ctiam passio saluti-
gentes, haptizantes eos in nomine Patris^
etc, nt liabctur Matth., ult., 11). Ergo
videtur quod post passioncm Christi bap-
tisnuis fucrit inslitutus.
3. Praitcrca, baptismus estsacramcn-
tum necessitatis, ut supra dictum est, et
ita videtur quod cx qub baptismus ins-
titutus fuit, liomines obhgarcntur ad
baptismum. Scd antc passioncm Christi
homines nonobhgabanturad baptismum,
quia adhuc circumcisio suam virtutcm
habcbat, in cujus locum succcssit baptis-
mus. Ergo vidctur quod baptismus non
fucrit institutus ante passioncm Christi.
Sed contra est quod Augustinus dicit *
in quodam Sermone de Epiphania, cxxxv
in append., § 4, coL 2012, t. 5 « Ex :
quo Christus in aqua mergitur, ex eo
omnium pcccata abhiit aqua. » Sed hoc
fuit ante Christi passionem. Ergo ^ baptis-
mus ante Christi passionem fuit insti-
tutus.
Respondeo dicendum,quod, sicut dic-
tum est supra, sacramenta ex sua insti-
tutione habent quod conferant gratiam.
Unde tuuc videtur ahquod sacramentum
institui, quando accipit virtutem produ-
cendi suum cffectum. Hanc autem virtu-
tem accepit baptismus, quando Cliristus
estbaptizatus. Unde tunc vere baptismus
institutus fuit quantum ad ipsum sacra-
mentum. Sed necessitas utendi hoc sacra-
mento indicta fuit hominibus post pas-
sionem et resurrcctioncm, tum quia in
passionc Christi terminata sunt figuralia
sacramenta, quibus succedit baptimus, et
aha sacramenta novse legis tum etiam ;
quia per baptismum configuratur homo
passioni et resurrectioni Christi, inquan-
tum moritur peccato, et incipit novam
justitifc vitam. Et ideo oportuit Christum
prius pati et resurgerc, quam hominibus
indiceretur neccssitas sc configurandi
morti et rcsurrectioni ejus («).
Ad primum crgo dicendum^ quod ctiam
antc passionem Christi baptismus habct
efficaciam a Christi passione, inquantum
eam prsefigurabat, ahter tamen quam sa-
cramenta veteris legis nam iUa erant
: 2. Praeterea, in baptismo significatur
figuraj tantum baptismus autem ab ipso
; ablutio peccatorum. Sed muUa alia sunt
* CoUigitur explenioritextu. Sermo vero prff»-
dictus a recentioribus Augustino abjudicatm".
^ Parm : « videtm' quod... fuerit. »
' Al. deest : « non. »
(a) Variee sunt opiniones de institutione baptis-
mi, Quidam illam reponunt post Clu'isti resur-
II ET III. 3o5
virtutcm habcbat juslificnndi, per
C]n'isto
fcra fuit.
Ad secundum dicemhim, quodhomines
non ^ del)ebant muUiphcibus figuris arc-
tari pcr Christum, «pii venerat sua veri-
tatc flguras implctas auferre. Et ideo antc
passionem suam baptismum institutum
non posuit sub praecepto, scd vohiit ad
ejus cxercitium homines assueficri, et
praecipue in populo Judaiorum, apud quem
omnia facta figuraha erant, ut Augusti-
nus dicit Contra Faustum, hb. IV,cap. ii,
col. 218, t. 8. Post passionem vero et re-
surrectionem non solum Judaeis, scd
etiam Gentihbus sub praecepto neccssita-
tem baptismi imposuit, dicens Matth.,
ult., 19 Euntesdocete omnes gentes.
:
Adtcrtium dicendum, quod sacramcnta
non sunt obligatoria, nisi quando sub
prsecepto ponuntur, quod quidem non
fuit ante passionem, ut dictum est. Quod
enim Dominus ante passionem Nicodcmo
dixitJoan., Nisi quis renatus fuerit
iii, 5 :
ex aqua et Spiritu sancto, non potest in-
troire in regnum Dei, magis videtur ad
futurum respicere quam ad prsesens tem-
pus.
CoNCLUsio. — Baptismus inquantimi sacramcn-
tum est, fuit institutus in Chvisti baptismo cjus ;
tamen necessitas post passionem homiuibus in-
dicta est.
ARTICULUS III.
Utrum aqua sit propria materia baptismi.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod aqua non sit propria matcria bap-
tismi. Raptismus enim secundum Diony-
sium,cap. iiEccl. kier., § 4, col. 399, t. 1,
et Damasccnum, lib. YV Ort/i./id.,c8ip. x,
col. 1122, t. 1, habet vim ihuminati-
vam. Sed illuminatio maxime competit
igni. Ergo baptismus magis debet fieri
in igne quam in aqua; praesertim cum
Joanncs Raptista praenuntians Clu^isti bap-
tismum dicat, Matth., iii, 11 : I//e vos
baptizabit in Spiritu sancto et igni.
rectionem : Euntes docete omncs gentes , bapti-
zantes eos. Alii cum Christus dixit Nicodemo :
Nisi quis renatus fucrit, etc. Alii cum Clmstus
ibidem misit discipulos ad baptizandum. AHi
quando Christus in Jordanc baptizalus est.
356
ablutiva quam aqua; sicutvinumetoleum,
et hujusmodi alia. Ergo etiam in his po-
test fieri baptismus. Non ergo aqua est
propria materia baptismi.
3. Preeterea, sacramenta Ecclesiae fluxe-
runt (le latere Christi pendentis in cruce,
ut supradictum est. Sedinde fluxitnonso-
himaqua, sedetiam sanguis. Ergovidetur
quodetiam.in sanguine possit fieri bap-
tismus qui etiam videtur magis conve-
;
nire cum causa et effectustfaptismi, quia
dicitur Apocal., i, 5 Lavit nos a peccatis
: mergentibus nobis capita vetus homo'
nostris in sanguine suo.
4. Praeterca, sicut Augustinus, Serm.
cxxxv inappend., col. 2011, t. 5, et Beda
IniM Luc, V. 21,^ col. 358, t.
Christus tactu sua3 mundissimffi
carnis
vim regenerativam et purgativam con-
tulit aquis. Sed non omnis aqua conti-
nuatur cumaqua Jordanis, quam Christus
tetigit sua carne. Ergo videtur quod non
omni aqua possit fieri baptismus et ita
aqua, inquantum hujusmodi,
propria materia baptismi.
3. Pra3terea, si aqua secundum se
set propria baptismi materia,
teretahquid aliud fieri circa
hoc quod in ea baptismus fieret. Sed in
solemni baptismo aqua in qua debet ce-
lebrari baptismus, exorcizatur et benedi-
citur. Ergo videtur quod aqua secundum
se non sit propria baptismi materia.
Sed contra est quod Dominus dicit,
Joan., III, quis renatus fuerit ex
5 : Jslisi
aqua et Spiritu sancto, non potest introire
in regnum Dei.
Respondeo diccndum, quod ex institu-
tione divina aqua est propria materia
baptismi et lioc convenieiiter, primo
; et
quidem quantum ad ipsam rationem bap-
tismi, qui est regeneratio ad spiritualem
vitam, quodmaxime congruitaquse. Unde
semina ex quibus gcncrantur omnia vi-
veiitia,scilicet planta^ et animaha, hu-
mida sunt, et ad aquam pertinent. Prop-
tcr quod quidam philosophi posuerunt
aquam omiiium rerum principium, sicut
dicitur Metaph., cap. iii, ut et hb. De
I autem ad redimendum. Et ideo sanguis
sensu, cap. iv. Secundo, quantum ad ef-
fectus baptismi, quibus compctunt aqua;
proprictates, quai sua humiditatc lavat,
ex (pio coiiveniens est ad signidcaiidam et
causandam ablutionem peccatorum sua
* Non (ist Chrysoslomi.
* Parni. : « ([uantuni. »
(») Mani( lia-i l)aptismnm aqmr rospn(^l>ant. Sc-
ItMiciani, Ucrniiani, Panliciani diccbant baptis-
mum porlici prolatione solu horum verbormii
STTMMA THEOLOGICA.
fiigiditate etiam temperat superfluitatem
caloris, et ex hoc competit ad mitigandam
concupiscentiam fomitis; sua diaphanei-
tate est luminis susceptiva, unde com-
petit baptismo inquantum est lidei sa-
cramentum. Tertio, quia convenit ad
repraesentandum mysteria Christi, quibus
justificamur. Ut enim dicit Ciirysostomus
super illud Joan. ui,Nisiquisrenatusfue)'it,
Hom. XXV in Joan., § 2, col. 448, t. 13,
((sicut in quodam sepulcro in aqua sub-
sepelitur, etsubmersus deorsum occul-
novus rursus ascendit. »
tatur, et deinde
Quarto, quia ratione suae communitatis
3, dicunt, et abundantiae est conveniens materia
necessitatishujus sacramenti; potest
enim ubique de faciU haberi (a).
Ad primum ergo dicendum, quod illu-
minatio pertinet ad ignem active. Ille
autcm qui baptizatur non efficitur illumi-
; nans, sed iUuminatus per fidem, quae est
non est ex auditu, ut dicitur Rom., x. Et ideo
magis competit aqua baptismo, quam
es- ignis. Quodautem dicitur Baptizabitvos
:
non opor- in Spiritu sancto etigni, potest perignem,
aquam, ad ut Ilieronymus dicit, col. 30, t. 7, intelligi
Spiritus sanctus, qui super discipulos in
igneis linguis apparuit,ut dicitur Act., ii.
Yel per ignem potest inteUigi tribu-
latio, ut Chrysostomus dicit Super Matth.,
hom. III Op. * imperf., aliquant. amed.,
quia ((tribulatio peccata purgat, et con-
cupiscentiam diminuit. » Vel quia, ut
Hilarius dicit Super Matth., cap. ii, § 4,
col. 926, t. 1 ,baptizatis in Spiritu sancto
((
reliquum est coiisummari igiie judicii.»
Ad secundiim dicendum, quod vinum
oleum communiter assumuntur
noii
ad usum ablutionis, sicut aqua nec etiam ;
ita perfecte abluunt, quia ex eoriim ablii-
tione remanet aliqiia infcctio saltem ^ ad
odorem, quod noii contingit de aqua.
lUa etiam non ita commiiniter et abuu-
danter habcntur, sicut aqua.
Ad tertium diceiidiim, quod ex latere
Christi fluxit aqiia adal)liien(liim, sanguis
competit sacrameuto Eucharistia?, aqua
autein sacramento bai^tismi, qui tameu
habet vim ablutivamex virtute saiiguinis
Christi.
; Ad quartum diceiidum, quod virtus
(( Eposuma^juaviva. » Luthorus dulutavif anosset
validus haptisnnis in vino collatus. Hoza in
onnii li(pinr(> valoro ass(>ruit, noc itl ;ihsoluto
noRant i-occntioros noiuuilli l*roto»t;uilos.
:
 ;

quj:st. lxvi, art. iii et iv. 357

Christi derivata cst ad omnem aqiiam,
non propter continuitatem loci, sed prop-
ter similitudinem speciei. Unde dicit Au-
gustinus in quodam Sermone Epipha-
cxxxv in app., § 4, col 2012, t. 5
nise,
"Quaedc Salvatoris baptismate benedictio
fluxit,tanquamfluvius spiritalis,
gurgitum tractus, universorum fontium
venas implevit. »
Ad quintum diccndum, quod illa be-
nedictio quaj adhibctur aquae, non est
de neccssitate baptismi, sed pertinct ad
quamdam solemnitatcm, per quam cxci-
tatur devotio fidcUum, et impeditur as-
tutia deemonis, ne impediat baptismi ef-
fectum.
— ciem aquae non habet nisi aqua simplex.
CoNCLUSio. Ciim Ijaptismus sit regeneratio
in vitam spiritualem, ejusquc efTectibus aquai
proprietates aptissimc convcniant, perspicuum
est hujus sacramenti matcriam propriam esse
aquam.
rum, quae transeunt pcr venas sulphu-
rcas, sicut et Uxivium colatur pcr cincres.
Ergo videtur quod aqua simplex non re-
quiraturad baptismum.
: 5. Praeterea, aqua rosacea fit per su-
bUmationem^a rosis, sicutetiam aquae al-
omnium cliimicaegenerantur per sublimationem
ab aliquibus corporibus. Scd in his aquis,
ut vidctur, potcst ficri baptismus, sicut
et in aquis pluviaUbus quae per sul)Uma-
tionem vaporum gencrantur. Cum igitur
hujusmodi aquae non sint purae et sim-
plices, vidctur quod aqua pura et simplex
non requiratur ad baptismum.
Scd contra cst quod propria matcria
baptismicst aqua, ut dictum est.Sed spc-
Ergo aqua pura et simplcx dc necessitate
requiritur ad baptismum.
Rcspondeo diccndum, quod aqua suam
puritatcm et simpUcitatcm potcst amit-
terc dupUciter uno modo per mixtionem
:

ARTICULUS IV. aUerius corporis alio modo per alteratio-

;

ncm. Utrumque autem horum contingit

Utrum ad baptismam requiratur aqua fieri dupliciter, sciUcet per artem et pcr
simplex. naturam. Ars autem deflcit ab operatione
naturae, quianatura dat formam substan-
Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1. tialem, quod ars facere non potcst; sed
quod ad baptismum non rcquiratur aqua omnes formae artiflciales sunt accidenta-
simplcx. Aqua enim quae apud nos cst, apponcndo proprium agens
les, nisi fortc
non cst aqua pura, quod praecipuc appa- ad propriam materiam, sicut ignem com-
ret dc aqua maris, in qua plurimum ad- bustibiU per qucm modum a quibusdam
;

miscctur dc tcrrestri, ut patct per Philo- quaedam animaUa pcr putrefactionem gc-
sophum inUb. II Meteor., cap. iii. Et ta- nerantur.
mcn in taU aqua potcst fieri baptismus. Quaecumque igitur transmutatio circa
Ergo non requiritur aqua simplcx et pura aquam facta cst per artem, sive commis-
cid baptismum. cendo, sive altcrando, non transmutatur
2. PrsBtcrea, in solcmni celebrationc species aquae. Unde in tali aqua potcst
baptismi aquee infunditur chrisma. Scd fieri baptismus ; nisi forte aqua admis-
hoc vidctur impedire puritatem et sim- ccatur per artem in tam parva quantitatc
plicitatcm aquae. Ergo aqua pura ct sim- aUcui corpori, quod compositum magis
plcx non rcquiritur ad baptismum. sit aUud quam aqua, sicut lutum magis
3. Praeterea, aquafluensde latcrc Christi est terra quam aqiia, et vinum lympha-
pendentis in crucc fuit significativa* bap- tum magis est vinum quam aqua.
tismi, ut dictum est. Sed aqua iUa non Sed transmutatio, quae fit a natura,
vidctur fuisse aqua pura, eo quod in cor- quandoquc quidem spccicm aquae solvit
pore mixto cujusmodi fuit corpusChristi, et hoc fit quando aqua cfficitur per natu-
non simt elemcnta in actu. Ergo videtur ram de substantia alicujus corporis mixti,
quod non rcquiratur aqua pura vcl sim- sicutaqua convcrsa in Uquorem uvaj cst
plex ad baptismum. vinum, unde non habet speciem aquai,
4. Praetcrea, lixivium non videtur essc aUquando aulem fit per naturam traiis-
aqua pura : liabet eiiim contrarias proprie- mutatio aquae sinc solutione speciei et ;

tates aquffi, sciUcct calcfaciendi et dcsic- hoc tam pcr aUeralioncm, sicut patct de
candi. Et tamen in lixivio videtur posse aqua calcfacta a sole, qiiam ctiam pcr
fieri baptismus, sicut ct in aquis balneo- mixtionem, sicut patet de aqua fluminis

' Parm. : « signum. » - Ita Mss. Tarrac, Alcan.,aliiqueediti passim.

Al. : « subtilialiouem. »
 :

358 SUMMA THEOLOGICA.

turbida ex permixtione terrestrium par- majori parte ex sublimatione vaporum
tium. Sic crgo diccndum est quod in qua- rcsolutorum cx aquis minimum autem :

libct aqua qualitcrcumque transmutata, cst ibi dc liquoribus corporum mixto-

dummodo non solvatur species aquJE ,
rum, qui tamen pcr hujusmodi sublima-
'potest ficri baptismus
si vcro solvatur
; tionem, virtute natura;, quai est fortior
spccics aqua^, non potcst fieribaptismus. artc, rcsolvuntur in vcram aquam, quod
Ad primum ergo diccndum, quod ars faccrc non potest : unde aqua plu-
transmutatio facta in aqua maris, ct vialis nullam proprietatem rctinct ali-
ctiam in aliis aquis quae species ^ sunt, cujus corporis mixti, quod dc aquis ro-
non cst tanta quod solvat specicm aquffi. saceis et aquis alchimicis dicinon potest.
Et idco in hujusmodi aquis potest fieri
baptismus.
CoNCLUsio. —
In quacnmque affua quomo-
documque transmutata, dunimodo nou solvatm'
Ad sccundum diccndum, quod ad- species aquai, potest tieri baptismus.
mixtio cbrismatis non solvit specicm
aqua^, sicut ncc etiam aqua dccoctionis
carnium aut aliorum bujusmodi; nisi ARTICULUS V.
fortc sit facta tanta rcsolutio corporum
lixatorum in aqua, quod liquor plus ha-
XJtrum hxc sit conveniens forma bnptismi
beat dc alicna substantia quam de aqua,
quod ex spissitudine pcrspici potcst.
Ego te baptizo in nomine Patris, et
Filii, et Sphntus Sancti.
Si tamen ex Uquorc sic inspissato ex-
primatur aqua subtiUs, potest in ea fieri
baptismus sicut et in aqua quai cxprimi- Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
tur ex luto, Ucet in luto baptismus ficri quod haec non sit convcnicns forma bap-
non possit. tismi : « Ego te baptizo in nomine Pa-
Ad tertiumdiccndum, quod aquaflucns tris, etFilii, et Spiritus sancti. » Actus
e latere Christi pendentis in cruce non cnim magis debet attribui principali
fuithumorplilcgmaticus, ut quidamdixc- agcnti quamministro. Scdin sacramento
runt; in taJi cnim Immorc non possct minister agit ut instrumentum, ut supra
fieri baptismus, sicut ncc in sanguine dictum cst principalc autcm agens in
:

animalis, aut in vino, aut quocumquc baptismo cst Christus, secundum illud
UquoreaUcujusplantffi. Fuit autcm aqua Joan., I, 33 Super quem videris Spiritntn
:

pura miraculosc cgrcdicns a corpore descendentcm et manentem, hic est qui

mortuo, sicut et sanguis, adcomproban- baptizat. Inconvcnienter ergo minister
dam vcritatcm dominici corporis, contra dicit « Ego te baptizo, » prajsertim quia
:

Maniclia^orum errorcm, ut scihcct pcr in hoc quod dicitur, « ba[)tizo, » intel-

aquam, qua3 cst unum quatuor clcmcn- ligitur « ego » ct sic videtur superflue
:

torum, oslcndcretur corpus Christi vcre apponi.

fuisse compositum cx quatuor clementis; 2. Praetcrcn, non oportet quod ille qui
per sanguinem vero ostonderctur csse aliqucm actum cxcrcet, dc actus excrci-
compositum ex quatuor humoribus. mcntioncm, sicut iUe quidocct,
tio faciat
Ad quartum diccndum, quod in lixivio non oportet quod dicat Ego vos doceo. :

et in aquis sulplnireorum bahicorum Dominus autcm simul tradidit praeccp-

potcst ficri baptismus, quia talos aqu:c tumbaptiznndi et doccndi, diccnsMatth.,
non incorporantur j)er artcm vcl natu- ult., 19 Euntesdocete omiies gentes, ctc.
:

ram aliquil)us corporibus mixtis, scd Ergo nonoportctquod in forma baptismi

solum altcrationem quamdam rccipiunt fiat mentio de actu baptismi.

ex hoc quod transcunt pcr aliqua cor-
pora.
Ad quintum dicendum, quod aqua
sacoa est hquor rosca? rcsolutus unde
in ea non potcst ficri baptismus
3, PriBterca, illc (pii baptizatiu*, quan-
doquc non intcUigit verlja, puta si sit
ro- surdus aut puor. Frnstra autom ad ta-
: Icm sermo dirigitur; sccundum illud
et : Eccli., xxxu, G Ubi auditus noti est, non
:

eadom rationo ncc in aquis alchiniicis, effutulas sermotion. Ergo inconvoniontcr

sicut niH- in vino. Ncc cst cadcm ratio dc (licitnr : « Ego to i^aptizo, » sormune
aquis pluvialibus, qua; gcncrantur cx directo ad eum (j[ui baptizalur.

' Parni. addil : « non. » quinti sopculi : scdanti(piiorcs cod. : « spccios. »

' Purm. « i»ones nos , » i'um coii. decimi
 QUiEST. LXVI, ART. V. 359

4. Praeterea, contingit simul plures baptizo in nominc Patris, et Filii et Spi-

baptizari, et a pluribus, sicut apostoli ritus sancti («). »
baptizaverunt una die tria millia, et alia Ad primum crgo dicendum, quod actio
dic quinque millia, ut dicitur Act., ii attribuitur instrumento, sicut immediatc
et IV. Non ergo debet forma baptismi agenti; attrilruitur autcm hujusmodi actio
determinari in singulari numero, ut di- principali agenti, sicut in cujus virtute
catur : « Ego tc baptizo » sed potest instrumentum agit. Et ideo in formabap-
dici : Nos vos baptizamus. tismi convcnienter significatur minister
5. Praeterca, baptismus virtutem habet ut exercens actumbaptismi, perhocquod
a passionc Christi. Scdperformam bap- dicitur « Ego tc baptizo, » sicut ct ipse
:

tismus sanctificatur. Ergo videtur quod Dominus baptizandi actum attribuit mi-
in forma baptismi debcat fieri mentio de nistris, dicens Matth., ult., 19 Baptizan- :

passione Christi. tes eos, etc. Causa autem principalis signi-

6. Praeterea, nomen designat proprie- ficatur ut in cujus virtute sacramcntum
tatcs rci. Sed tres sunt proprietates per- agitur per hoc quod dicitur « In nomine :

sonalcs divinarum personarum, ut in Patris, ct Filii ct Spiritus Sancti » non ;

prima partc dictum cst. Non crgo debet cnim Christus baptizat sine Patre et Spi-
dici « In nomine Patris, et Fihi ct Spi-
: ritu sancto. Graeci autem non attribuunt
ritus sancti, » sed In nominibus. : actum baptismi ministris, ad evitandum
7. Pra^terca, persona Patris non solum antiquorum errorcm qui virtutem bap-
significatur iiomine Patris, sed etiam tismi baptizantibus attribuebant, dicentes
nomine innascibilis et gcnitoris Filius ; I Gor., I, 12 Ego sum Pauli, et erjo Ce-
:

etiam significatur nomine Yerbi et ima- phae et idco dicunt

; « Baptizetur servus
:

ginis, ct gcniti; Spiritus ctiam sanctus Christi in nomine Patris, etc. » Et quia
,

potcst significari nomine doni et amoris
proccdentis. Ergo videtur quodetiam his
nominibus utcndo perficiatur baptismus.
Sed contra cst quod Dominus dicit,
Matth., ult., 19
gentes, baptizantes eos
et Filii, et Spiritus sancti.
Rcspondeo dicendum, quod baptismus
per suam formam consecratur, secundum
illud Ephcs., V, 26 Mundans eamlavacro
exprimitur actus exercitus per miiiistrum
cum invocatione Trinitatis, verum perfi-
citur sacramcntum. Quod autcm additur
« cgo » in forma nostra^ non est de substan-
: Euntes docete omnes tiaformae, sed ponitur ad majorem expres-
in nomine Patris, sioncm intcntionis.
Ad sccundum diccndum, quod quia
ablutio hominis in aqua proptcr multa
fieri potcst, oportet quod dctcrminctur in
: verbis formae, ad quid fiat quod quidem :

aquge in verbo vitge; et Augustinus di- non fit per hoc quod dicitur « In nominc :

cit in hb. IV De unico baptismo ,

Patris, et Filii, et Spiritus sancti, » quia
cap. XV, col. 468, t. 9, quod « baptismus omnia intali nomine faccre debemus, ut
vcrbis evangelicis consecratur. » Et ideo habetur Coloss. iii. Et idco si non exprima-
,

oportet quod in forma baptismi expri- tur actus baptismi vel per modum nos-
matur causa baptismi. Est autem ejus trum, vclpermodum Graecorum, nonpcr-
duplcx causa una quidem principalis,: ficitur sacramcntum, secundum illam De-
aqua virtutemhabet, quae est sancta Tri- cretalem Alexaiidri III, cap. « Si quis » de
nitas ; alia autcm instrumentalis, scilicct Baptismo ct ejusEfTect. « Si quis puerum :

ministcr, qui tradit cxterius sacra- ter in aqua immerserit in nomine Patris,
mentum. Et ideo oportet in forma bap- ct Filii, ct Spiritus sancti, amcn, ct non
tismi de utraque fieri mentionem. Mi- dixerit : Ego te baptizo in nomiiie Patris,
nister autcm tangitur, cum dicitur Ego : <( et Filii, et Spiritus sancti, amen, non est
tc baptizo; » causa autem principalis, puer baptizatus. »

cum dicitur « In nominc Patris, et

: Ad tertium diccndum,quod vcrba quae
Filii, ct Spiritus sancti. » Undc ha3c est proferunturinformis sacramentorum non
convcnicns forma baptismi : « Ego tc pronuntiantur solum causa significandi,
Apostolici hscretici baptizabant in morte
(«) sanctificantis, et aprocreato
Filio procreati vel ;

CliristiMarcosiani in nomiue ignoti Patris uni-

; in illa : « baptizo in nomine Patris por
Ego te
versorum, in veritate matre omnium, in eo qui Filium in Spiritu sancto. » Sabolliani et Paulia-
in Jesum dcscendit, in unione et rodemptione nista? formam quoquc adulterabant. H«retici
etcommunione virtutum; Cataphryges in Pa- moderni docent baptismum sub quacumque for-
trem et Filium et Montanum seu Priscillam; ma collatum esse validum. Grajci dicunt : « Bap-
Eunomiani et Ariani vel in hac forma « Ego te : tizatur vcl baptizctm' talis, ctc. »
baptizo in nomine Deiincreati, ct Spiritus Sancti
360 SUMMA THEOLOGICA.
sed etiam causa efficiendi, inquantum
liabcnt cfficaciam ab illo Verbo per quod
facta sunt omnia, et idco convcnienter ARTICULUS VL
diriguntur non solum ad homines * sed
etiam ad creaturas insensibiles ut cum : Utrum in nomine Christi possit dari
dicitur « Exorcizo te, creatura salis. »
: baptismus.
Ad quartum dicendum, quod plures si-
mul non possunt unum baptizare, quia Ad sextum sic proceditur. d. Videtur
actus multiplicatur secundum multiplica- quod in nomine Christi possit dari bap-
tioncm agentium, si pcrfecte ab unoquo- tismus. Sicut enim una est fides, ita cst
que agatur. Et sic si convenircnt duo, unum baptisma, ut dicitur Ephcs., iv. Scd
quorum unus esset mutus, qui non posset Act., vni, 12, dicitur quod in nomine
proferre verba, et alius carens manibus, Christi baptizabantur viri ac mulieres.
qui non possct excrcere actum, non pos- Ergo etiam nunc potest dari baptismus
scnt ambo simul baptizare, uno dicente in nomine Christi.
verba, et alio cxcrcente actum. Possunt 2. Praeterea, Ambrosius dicit, hb. \De
autem, si necessitas exigit, plures simul Spiritu sancto, cap. in, §4-4, coL 743, t. 3 :

baptizari, quia nullus coruni reciperet « Si Cliristum dicas, et Patrem a quo unc-

nisi unum baptismum sed tunc oporte- ; tus cst, et ipsum qui unctus est, Fihum,
bit dicere Ego baptizo vos nec erit mu-
: ; et Spiritum sanctum, quo unctus est, de-
tatio formai, quia vos nihil aUud est , signasti. » Sed in nomine Trinitatis po-
quam te et tc quod autem dicitur nos,
: test fieri baptismus. Ergo et in nomine
non est idem diccre quod ego et ego, sed Christi.
ego, et tu, et sic jam mutaretur forma. Nicolaus I Papa, ad con-
3. Praeterea,
Similiter autem mutaretur, si diceretur : suUa Bulgarorum respondens, dicit cap.
Ego baptizo me. Etideo nulluspotest bap- civ, et in Decr. cap. « Aquodam, » Deconse-
tizare seipsum. Proptcr quod et Christus crat., dist. iv, col. 1800 « Qui in iiomine :

a Joanne vohiit baptizari, ut dicitur ex-
tra, de Baptismo et ejus EfTectu, cap.
« Uebitum. » gitur, baptizati sunt, unum quippe idem-
Ad quintum dicendum, quod
Christi, etsi sit principahs causa rcspcctu
minislri, est tamen causa instrumentahs
respcctuSS. Trinitatis,etideopotius com-
mcmoratur Trinitas quam passio Christi.
Ad scxtum dicendum, quod etsi sint
sanctae Trinitatis, vcl tantum iii nomiiie
Clmsti, sicut in Actibus Apostolorum le-
passio que est, ut sanctus ait Ambrosius, rcbap-
tizari non debent. » Rebapfizarentm^au-
tem, siinhacformabaptizatisacramentum
baptismi non reciperent. Ergo potest con-
sccrari ^ baptismus in nomine Christi sub
liac forma Ego te bap!izo in nominc
:

tria nominapersonahatrium personarum, Christi.

est tamen nomenunum essentiale. Virtus Sed contra est quod Pelagius Papa scri-
autcm divina, qua3 ojjcratur inbaptismo, bit Gaudentio Episcopo, Decr., cap. « Si
ad essentiam pcrtinet, ct ideo dicitur « in revera, » Deconsecrat., dist. iv, coL 1803 :

nomine, » et non in nominibus. « Siqui in locis dilectioni tuae vicinis

lii

Ad sepf imum dicendum,quod sicut aqua commorari dicuntur, se solummodo in no-

sumitur ad baptismum, quia ejus usus mincDomini haptizatos fuisse confitentur,
est communior ad abhiendum, ita ad si- sine cujuscunKjuc (hibitationis ambiguo,
gnificandum trcs personas in forma i)ap- cos ad fidcm caliiolicani vciiiciitcs in
tismi assumuntur iUa nomina quibus com- sancfa} Trinitatis nominc ba[)tizabis. »
munius consuevcrunt nominari pcrsonae Didymus etiam Spiritu
dicit in hl). De
in iUa hngua; ncicinahis nominibus per- sancto, co\. 123, 2 op. Ilicron.
« Licet
t. :

ficitur sacramentum. quispossitexistcresaxei, ut itadicam,cor-

dis, etpeiiitus mentis alicna', qui ita l)ap-
CoxcLrsio. —
n.TC ost cohvoiiions haptisnii
foniia : Kgo to baptizo innoiniiio Palris, ot Tilii, tizareconetur, utunum depriedictis nomi-
ot Spiritus saiicli, cuni in ca l)a|)tisiiii causa, tuin nil)us, scilicct trium pcrsonarum, piwtcr-
pii"cipiia, tuni iustrumcntaUs convcuicntcr cx- midal, tamcn siiic ])crfcctionc baptizabit.
priniatiu'.
Rcspondco diccndiun, (juod, sicut
su[)ra (lictiim est, sacramcnta iiabcnt
efficaciam ab institutione Christi. Et ideo

' Purm. addil : « non inlelligciitos. n '^

P;u in. : « coulcrri. »
 QU^ST. LXVI, ART. VI ET VII. 361

si prsetermittatur aliquid corum qua?

Christus instituit circa aliquod sacramen-
tum, cfficacia caret, nisi ex speciali ARTICULUS VII.
dispensatione ejus qui virtutem suam
sacramentis non alligavit. Christus autcm Utrum immersio in aqua sit de necessitate
instituit sacramcntum baptismi dari cum boptismi.
invocationc Trinitatis. Et idco quicquid
desit ad plenam invocationcm Trinitatis, Ad septimum sic proccditur. l.Vidctur
tolUt intcgritatem l)aptismi. Nec obstat quod immersio in aqua sit de neccssitate
quod in nomine unius personse inteUigi- baptismi. Ut enim dicitur Ephcs., iv, 5,
tur alia, sicutin nomine Patris inteingitur ima fides, umim haptisma. Sed apud
Filius^ aut quod ille qui nominat unam multos communis modus baptizandi est
solam personam, potest haberc rectam per immcrsionem. Ergo videtur quod non
fidem de tribus quia sicut ad sacramen-
: possit esse baptismus sine immersione.
tum rcquiritur materia sensibihs, ita et 2. Praeterea, Apostolus dicit Rom., vi,
forma sensibihs unde non sufficit intel-
; 3 : Quicumque baptizati sumus in Christo
lectus vel fides Trinitatis ad perfectionem Jesu , in morte ipsius baptizati su-
sacramenti, nisi scnsibilibus verbis Tri- mus ; consepulti enim sumus cum illo
nilas exprimatur. Unde et in baptismo per baptismum in mortem. Sed hoc fit per
Christi,ubifuit origo sanctificationis nos- immersionem; dicit enim Chrysostomus
tri baptismi, affuit Trinitas in sensibi- super iUud Joan., iii Nisi quis re- :

libus signis, scihcet Pater in voce, Filius natus fuerit ex acpia et Spiritu sancto Hom. ,

in humana natura, Spiritus sanctus in XXIV m

Jo«^2., amed. « Sicutin quodam :

columba {n). sepulcro in aqua submergentibus nobis

Ad primum ergo dicendum, quod ex
speciali revelatione Apostoh in
Christi
primitiva Ecclesia in nomine Christi bap-
tizabant, ut nomen Christi, quod erat
odiosum Judeeis et Gentilibus, honorabile
redderetur perlioc quod ad ejus invoca-
tioncm Spiritus sanctus dabatur in bap-
tismo.
Ad secundum dicendum, quod Ambro-
sius assignatrationem quare convenienter
tahs dispensatio fieri potuit in primitiva
Ecclesia, quia scilicet in nomine Christi
tota Trinitas intelligitur. Et ideo serva-
batur ad minus integritate intelligibili
forma quam ChristuS tradidit in Evan-
gclio.
Ad tertium dicendum, quod Nicolaus
Papa dictum suum confirmat ex duobus
pra^missis. Et ideo ejus responsio patet
ex primis duabus solutionibus.
CoNCLusio. —
Cum instituerit Christus bap-
tismi sacramentum cum Trinitatis invocatione
dari, consequens est, sacramcnti hujus integrita-
tem quid ad plcnam Trinitatis invocatio-
tolli, si
nem pertineus desit.
capita, vetus homo sepelitur, et sub-
mersus deorsum occultatur, deinde novus
rursus ascendit. » Ergo videtur quod
immersio sit de necessitate baptismi.
3. Praeterea, si sine immersione totius
corporis posset fieribaptismus, sequere-
tur quodpari ratione sufficeret quamlibet
partem aqua perfundi. Sed hoc videtur
inconveniens, quia originale peccatum,
contra quod praecipue datur baptis-
mus, non est in una tantum corporis
parte. Ergo vidctur quod requiratur
immersio ad baptismum, et non sufficiat
sola aspersio.
Sed contra est quod Hebr., x, 22,
dicitur : Accedamus cum vero corde in
plenitudine fidei, aspersi corda a co7is-
cientia 7nala, etabluti corpus aqua munda.
Respondeo dicendum, quod aqua assu-
mitur in sacramento baptismi ad usum
ablutionis corporalis, per quam significa-
tur interior ablutio pcccatorum. Ablutio
autem fieri potest per aquam, non solum
per modum immersionis, sed etiam per
modum aspersionis vel effusionis. Et
ideo quamvis tutius sit baptizare per
modum immersionis, quia hoc habet
communior usus, potest tamen fieri bap-
tismus permodum aspersionis, vel etiam
per modum effusionis, secundum iUud
Ezech., XXXV, 25 Effundam super vos :

(«) Quidam contendunt baptismum in nomine etsic aliquandoApostolosbaptismum ministrasse

Christi collatum csse etiam nunc validum. Pro- multi thcologi contra multos cxistimant.
babilius esthunc baptismum aliquando valuisse,
 ;

562 SUMMA THEOLOGICA.

aquam mimdam, beatus Laurentius
siciit pcr qucm originale erat amovendum,
legitur baptizassc^ et boc pracipue prop- nasciturus crat cx semine Abrahae, ciijus
ter necessitatem vel quia est magna
, fidem circumcisio significabat, ut dicitur
multitudo baptizandorum, ut patet Act. ii , Rom,, IV.
et IV, ubi dicitur quod crediderunt uiia
die tria millia, et alia die quinque miUia.
CoNCLUsio. —
Ciim in baptismo assumatur
aqua ad corporis ablutionem, non raodo per im-
Quandoque autem potest imminere ne- morsionem, verum otiam per aspersionem, vel
cessitas propter paucitatem aquai, vel ctrusioncm aqutc, baptismus dari potest; tutius
propter debilitatem ministri qui nonpo- tamen est, quia boc liabet commimior usus,
pcr modum immersionis baptizare.
test sustentare baptizandum, vel propter
debilitatcm baptizandi, cui potest immi-
ucre periculum mortis ex immersione. ARTICULUS VIII.
Et ideo dicendum cst quod immcrsio non
est de necessitate baptismi. Vlrum trina immersio sit de necessitate
Ad primum ergo diccndum, quod ea baptismi.
quae sunt pcr accidens, non variant subs-
tantiam rei. Per se autem requiritu rad Ad octavum sic proceditur. 1 . Videtur
baptismum corporalis ablutio per aquam quod immersio sit de necessitate
trina
unde ct baptismus lavacrum nominatur, baptismi. Dicit enim Augustinus in quo-
secundum illud Epbes., v, 2G Mimdans : dam Sermone cle symbolo ad baptizatos ^,
eam lavacro aqux in verbo vitse. Sed quod col. 1211, t. G Recte tertio mersi estis
: ((

fiat abhitio hoc vel iUo modo, accidit qui accepistis baptismum in iiomine
baptismo. Et ideo tahs diversitas iion sancta? Trinitatis ; recte tcrtio mersi estis
tohit uiiitatcm baptismi. qui acccpistis baptismum in nomine Jesu
A(J sccundum dicendum, quod in im- Christi, qui etiam tcrtia die rcsurrexit a
mersione exprcssius rcpreesentatur figura mortuis iUa enim
; tertio repetita immcrsio
sepuhurae Christi; et ideo hicmodus bap- typum doininicae cxprimit scpiilturae, per
tizandi estcommunior ct huidabihor. Sed quam Christo conscpulti cstis in bap-
in ahis modis baptizandi repryesentatur tismo. » Scd utrumque videtur ad neces-
ahquo modo, hcet non ita expresse : sitatembaptismi pertinere, scilicet et quod
nam quocumque modo fiat ablutio, cor- significeturinbaptismo Trinitas persona-
pus hominis, vcl ahqua pars ejus aqua? rum, et quodfiat configuratio ad sepultu-
supponitur, sicut corpus Christi sub terra ram Christi. Ergo vidctur quod triiia im-
fuitpositum. mcrsio sit de uecessitate baptismi.
Ad tcrtium dicendum, quod principahs 2. Praeterea, sacramenta ex mandato
pars corporis praicipue quantum ad ex- Christi efhcaciam habent. Sed trina im-
teriora meml)ra, est caput, in quo vigent mersio cst cx mandato Christi; scribit
omncs sensus ct interiores et exteriorcs. eiiim Pelagius Papa Gaudcntio Episcopo,
Et ideo si totum corpus aqua iion possit Decr., cap. (( Multi sunt, » De consecrat.,

perfundi propter aquae paucitatcm, vcl dist. IV, col. 1826 : (( Evangclicum prae-
propter ahquam caiisam, oporlct caput ceptiim, ipso Domino Dco, et Salvatorc
pcrfuiidere, in qiio manifeslatur princi- iiostro Jcsu Christo tradcntc, nos admo-
pium animahs vita^. Et hcet per membra net,innomine Trinitatis trina immersione
quae gcnerationi deserviunt, pcccatum sanctum baptismum unicuique tribuere.»
originalc traducatur, non tamen suiit Ergo sicut baptizare in nomiiie Trinitatis
mcmbra iUa potius aspergenda qiiain cst denecossitate ba[)tismi, ita ctiam bap-
caput, quia pcr l)aj)tismum noii tollitur tizare trina immersione vidctur esse de
transmissio originalis iii prolem per necessitatc baptismi.
actuin generationis, sed liberatur aiiima 3. Praetcrea, si triua immersio non sit
a macula (!t rcatu peccati quod iiuiirrit. dc ncccssitatc baj^tismi, crgo ad primam
Et idco debct pra>cipiie lavari illa pars iinmcrsioncm ^ baptismi consc^iuitur sa-
corporis in qua manifcstanturopera ani- cramentum. Si crgo addatur sccunda vel
mie. In vetcriaulcmlcge rcmediumcontra tertia, vidctur quod seciindo vel tertio
originalc iteccatiim instilutnm erat in bajttizctur (|uoil cst inconvonicns. Non
;

mcinbro gencrationis, quia adliuc ille crgo uiia immcrsio suflicil .id sacraiucn-

' Addit Parm. « runial» oo-inrraticwla supcr-

:
* Mipno « nd ncophytos »
posito sc bapliziiri S. {{(mianus i^cliisscl. » ^ l'ann. addil : « aliquis. »
 ;;

QUJIST. LXVIII, AIIT. VIII. 363

tum baptismi; sedtrina immcrsio
esse de necessitato ipsius.
Sedcontra estquodGregorius
bensLcandro Episcopo,
epist. xuii, Reprehen-
col.
sibile esse nuUatenus potest infantem in
baptismate vel ter vel scmel mergere;
quoniam ct in tribus immcrsionibus pcr-
sonarum Trinitas, et in una potest Divi-
nitatis singularitas designari. »
Respondeo diccndum, quod, sicutprius
dictiim cst, ad baptismum pcr se requiri-
vidctur baptismo trina immersio. Et ideo gra-
viter peccaret aliter baptizans, quasi ri-
dicit scri- tiim Ecclosiainon obsorvans; nihilominus
in Bcgist. ,lih. I, tamcii csset baptismus.
498, t. 3 : « Ad primum crgo dicondum, quod Tri-
nitas cst sicut agens principale in bap-
tismo. Similitudo autom agontis porvcnit
ad cffcctum sccundum formam, et non
sccundum materiam. Et ideo significatio
Trinitatis fit inbaptismopcr verba formee
nec est de nocossitate quod signifi-
cetur Trinitas per usum materise scd ;

tur ablutio aquae, quee est de necessitate sed hoc fit ad majorem exprossionom.
sacramenti modus aiitem ablutionis per
: Similiter otiam mors Christi figuratur
accidens se habet ad sacramentum. Et sufficientor in unica immorsiono. Tri-
idco, sicut ex pra^dicta auctoritatc Gre- duum autem sepulturse non ost de ne-
goriipatet, quantum estdc sc, utrumque cessitate salutis nostrse, quiaetiamsi iino
licite ficri potest, scilicot ct semcl ct ter die fuissct scpultus vol mortuus, suCTe-
immcrgcre quiaunica immersionc ;
signi- cisset ad perficicndam nostram redemp-
ficatur unitas mortis Christi et unitas Dei- tionem. Sed triduum ordinatur ad illud
tatis ;
per trinam autem immersionom si- manifestandumvcritatem mortis, ut supra
gnificatur triduum sepultura^ Christi, ot dictum est. Et idoo patot quod trina im-
etiam Trinitas porsonarum. morsio nec ex parte Trinitatis, nec ex
Sed divorsis ex causis secundum ordi- parto passionis Christi est de necessitato
nationem Ecclesiae quandoquc institutus sacramenti.
est unus modus, quandoquc alius; quia Ad secundum dicondum, quod Pela-
cnim a principio nascentis Ecclesiae gius Papa intoUigit triiiam immorsionom
quidam de Trinitato malo sontiebant, esse de mandato Christi in suo simili,
Christum purum hominom csse sestiman- in hoc scilicet quod Christus prsecipit
tes, nec diciFiliumDei et Dcum nisiprop- baptizari in nomine Patris, et Fihi, ct
((

ter meritum ojus, quod praecipue fuit iii Spiritus saiicti. » Non tamen est similis
morte, ideo non baptizabant in nomino ratio de forma et de usumaterise, ut dic-
Trinitatis, scd in commcmoratione mor- tum est.
tis Christi, et una immcrsione, quod re- Adtertium dicendum, quod,sicut supra
probatum primitiva Ecclosia. Undo
fuit iii dictum est, intontio requiritur ad baptis-
in Canonibiis apostolicis, can. l, Deci\ mum. Et ideo ex intentione ministri Ec-
cap. Lxxix, De consecrat., dist. iv, col. clesia?, qui intendit unum baptismum dare
1823 Si quis presbyter aut episcopus
: (( trinaimmcrsiono,officiturunumbaptisma.
non trinam immorsioncm unius mysterii Unde Hieronymus dicit Super YS adEphes.
cclcbret, sed somcl mergat in baptis- V. 5, col. 496, t. 7 : (( Licct tcr baptize-
mate, quod dari a quibusdam jubetur in mur, id est, immorgamur, propter mys-
mortcDomini, deponatur: non cnim dixit torium Trinitatis, tamen unum baptisma
nobis Dominus, In morto mea baptizato, rcputatur. » Si vcro intenderet ad unam-
sed: In nomiiio PatriSj et Fihi, ot Spiri- quamque immersionem unum baptismum
tus sancti. » Postmodum vero inolevit dare, ad singulas immorsionos repetens
quorumdam schismaticorum ct hsercti- verbaform», peccaret, quantum in se est,
corum error homines robaptizantium, si- pluries baptizans.
cut Donatistis Augustinus narrat,
de
Super Joan., tract. v, otc, col. 1420, t. 3.
CoNCLUsio. — Licite potest baptismi sacramen-
tum, quod ad ejus naturam attinet, unica vel
Et ideo in detestationem erroris oorum trina pcrfici immersione et utercjue modus di-
:

fuit statutum in conc. Tolctano IV, can. 6, versis de causis ab Ecclesia olim institutus fuit
Decr., cap. lxxxv, De consecrat., nunc tamen non sine peccato ministraretur sa-
cramentum baptismi absque trina immersione.
dist. IV, col. 1828, quod fierot uiia sola
immersio ubi sic legitur Proptor vitan-
; : ((

dum schismatis scandalum, vel haere-

tici dogmatis usum, simplam teiieamus
baptismi immersionem. » Sed cessante

tali causa communiter , observatur in

 ; ;
.

364 SUMMA THEOLOGICA.

homo in ventrem matris suas iterato inr
troire, et renasci? Axcii, Tract. xi in Joan.,
ARTICULUS IX. § 6, coL 1478, t. 3 Sic tu intehige: ((

nativitatem spiritus quomodo inteUexit

Utrum baptismus possit iterari. Nicodemus nativitatem carnis quomodo :

enim uterus non potest repeti, sic nec

Ad nonum sic proceditur.
quod baptismus possit iterari. Baptismus
enim videtur institutus ad ablutionem
peccatorum. Scd peccata iterantur. Krgo
multo magis baptismus dcbet iterari,
quia misericordia Cliristi transcendit ho-
minis culpam.
2. Prajterea, Joannes Baptista praci-
pue fuit a Christo commendatus, cum dc
1. Videtur baptismus. » Secundo, quia in morte
Christi baptizamur, pcr quam morimur
peccato, et resurgimus in novitatem vi-
tae.Christus autem semel tantum mor-
tuus est. Et ideo baptismus itcrari non
debet. Propter quod Ilcbr., vi, G, contra
quosdam rebaptizari volentes, dicitur;
Rursum crucififjentes sibimetipsis Filium
Dei\ ubi Glossa dicit Una Christi mors
: ((

eo dictum sit Matlh., xi, 11 Non sur-
rexit inter natos mulierum major Joanne
Baptista. Sed baptizati a Joanne iterum
baptizabantur, ut habetur Act., xix, ubi
dicitur quod Pauhis baptizabat eos qui
erant baptizati baptismo Joannis. Ergo
muho fortius iUi qui sunt baptizati ab
haereticis vel peccatoribus sunt rebap-
: unum baptisma consecravit. » Tertio,
quia baptismus imprimit cliaracterem qui
est indelebihs, et cum quadam consecra-
tione datur. Unde sicut ahai consecratio-
nes non iterantur in Ecclesia, ita nec
baptismus. Et lioc est quod Augustinus
dicit, II Contraepist. Parmeniani, cap. xiii,
, § 29, col. 71, t. 9, quod character mili- ((

tizandi. taris non repetitur, et quod non » ((

3. Praiterea, in Nicasno conc, can. xix, minus hajret sacramentum Christi quam
statutum est, « si quis confugerit ad corporahs ha»c nota cum videamus nec
;

Ecclesiam cathohcam de Pauhanistis et apostatas carere baptismate, quil)us uti-

Gatapbrygis, rebaptizal-i eos omnino de- que per pcenitentiam redeuntibus non
l)erc. » Videtur autem esse eadcm ratio restituitur. » Quarto quia baptismus ,

de ahis ha^reticis. Ergo baptizati ab hai-
reticis debcnt rebaptizari.
4. Pr«terea, liaptismus est nccessarius
ad salutem. Sed dc quibusdam baptizatis
aliquando dubitatur an sint baptizati.
Ergo vidctur quod debeant iterum bapti-
zari.
5. Praeterea, eucharistia est perfectius
sacramentum quam baptismus, ut supra
dictum cst. Sed sacramentum eucharis-
tiai iteratur. Ergo videtur ([uod multo
magis baptismus possit iterari.
Sed contra est quod dicitur Eplies., iv,
5 Una fides, unum baptisma.
:
Ilespondeo diccndum, quod baptismus
iterari non potest; primo quidem quia
baplismus est quauhim spiritualis rege-
neratio, prout scilicet aliquis moritur ve-
principaliter datur coiitra originale pec-
catum. Et ideo sicut originale peccatum
non iteratm", ita etiam nec baptismus
iteratur, quia, ut dicitur Rom., v, 18,
sicut per unius delictum in omnes homines
in condcnmationem, sic per uniusjustitiam
in omnes /lomines injustificatiojiem vitx {a)
Ad primum ergo dicendum, quod baptis-
mus operatur in virtute passionis Christi,
sicut supra dictum est. Et ideo sicut pec-
cata sequentia virtutem passionis Cbristi
non aufcrunt, ita etiam non aufcnmt
baptisnium, ut ncccsse sit ipsum itcrari
sedpoenitentia superveniente tolliturpec-
calum, quod impedicbal etrectum bap-
tismi.
Ad secundum dicciidum, quod, sicut
Augustinus dicit supcr iUud Joan., i :

teri vitae, et incipit novam vitam agere Scd e(/o nesciebam eum, Tract. v in Joan.,
unde dicitur Joan., iii, 5
Nisi quis re-:
§ 19, col. 1424,t. 3 : «Ecce ])ost Joaimcm
natus fucrit cx aqua et Spiritu sancto, baptiziituni cst, post homicidam iiou est
non potest introire in regmun Dei. Unius baptizalnm; cpiia Joaiincs dedit baptis-
autem non est nisi una generatio. Et ideo mum suum, homicida dedit baptismum
non potcst baplismus iterari, sicut nec Cliristi (juod sacramcutum tam sanctum
:

carnulis gencratio. Unde Augustinus, cst, ut iicc homicida ministrantc [)ol-

super illud Joan., in, 4 : Nwnquid polcst hiatiir. »

(n) MaiT.ionitm tpi- baplizahant; Donatista- t)is;

alionatos ac iTilonnt(\s. S. C.vpiianns robaiitiziu-i
Analiaplista' rfi^apti/aljant l.aptizatos in intantia, volcbat liaptizatos ab liaToticis, s(>d quia tunc
ol (|nidamfx illi^ adullos alido post baptismnni
nullum ossc baptismum credobal.

Ad tertium diceiidum, quod Pauliani
etCataphryg* non baptizabant in nomine
Trinitatis. Unde Gregorius
(juirino Episcopo, Regist. lib.
LXVH, col. 1206, t. 3 :
Trinitatis nomine minime baptizantur, si-
cut sunt Bonosiaci et Cataphryga^, qui
scilicet idem sentiebant cum Paulianis,
quia et ilH Christum Deum non credunt, »
existimantes ipsum scilicet esse purum
hominem, « et isti^ Cataphrygai,
» scilicet
« Spiritum sanctum pervcrso sensu esse
quemdam pravum hominem, Montanum
scilicet;, credunt tales cum ad sanctam
;
Ecclesiam veniunt baptizantur quia ,
baptisma non fuit, quod in errore positi
in sanctai Trinitatis nomine minime per-
ceperunt. » Sed, sicut in Regulis eccl. ^
c. 8 op. Aiigust., dici-
XXII, col. 1217, t.
tur, « si qui apud illos haireticos baptizati
sunt qui in sancta^ Trinitatis confessione
baptizabant, et veniunt ad catholicam
fidem^ recipiantur ut baptizati. »
Ad quartum dicendum, quod, sicut
dicit Decret. Alexandri
111, cap. « De qui-
bus » Extra. De bapt. et de ejus effect.
, :
« De quibus dubium est an baptizati fue-
rint, baptizentur, his verbis praemissis
Si baptizatus es, ego non
baptizo sed
si nondum baptizatus es^ ego te baptizo,
etc, noii enim videtur iterari quod nes-
citur esse factum. »
Ad quintum dicendum, quod utrumque
sacramentum, scilicet baptismi et eucha-
ristiae, est repr«sentativum dominicae
mortis et passionis, aliter tamen et aliter
nam in baptismo commemoratur mors
Christi, inquantumhomo Christo commo-
ritur, ut in novam vitam regeneretur
sed in sacramento eucharistiai comme-
moratur mors Christi, inquantum ipse
Christus passus exhibetur nobis quasi
paschale convivium, secundum illud I
Corinth., V, 7 Pascha nostrum immolatus
:
est Christus; itaque epulemur. Et quia
homo semel iiascitur, multoties autem
cibatur, semel tantum datur baptismus,
multoties autem eucharistia.
CoNCLUsio. —
Cum baptismus sit qusedam ani-
mse spiritualis regeneratio, qua conliguramur
morti Christi, in remedium originalis criminis
adhibita, nullo modo iterari potest.
Id est, in libro De ecclesiasticis dogmatibus, a
* gitur.
Gennadio, ut vulgo putant, conscripto.
* Cod. « Chrysostomus » apud quem non le-
:
:
QU^.ST. LXVI, ART. IX ET X. 365
ARTICULUS X.
dicit scribcns
XI, epist.
Utrum ritus quo Ecclesia in baptizando
utitur, sit corweniens.
« Ili ha^retici qui in
Ad decimum sic proceditur. 1 Videtur .
quod non convenicns ritus quo Ec-
sit
clesia utitur in baptizando. Ut enim dicit
Chrysostomus^,Z)ecr., cap. ^Deconsecrat.,
dist. IV, « nunquam aquaj baptismi pur-
gare peccata credentium possent, nisi
tactu dominici corporis sanctificatae fuis-
sent. » Hoc autem factumfuitin Ijaptismo
Christi, qiii celebratur in festo Epipha-
, niae. Ergo magis deberet celebrari so-
lemnis baptismus in festo Epiphaniae
quam in vigilia Paschae et in vigilia Pen-
tecostes.
2 Praeterea
. ad idem sacramentum
,
non videtur pertinere diversarum mate-
riarum usus. Sed ad baptismum pertinet
ablutio aquae. Inconvenienter igitur ille
qui baptizatur, bis inungitur oleosancto,
primum inpectore, deiiide inter scapulas,
et tertio chrismate in vertice.
3.Praeterea, in ChristoJesunonestmas-
culus etfemina, barbarms et Scytha, Co-
:
loss., III, 11 et eadem ratione nec ali-
;
te :
quae aliae hujusmodi differentiae. Multo
igitur minus diversitas vestium aliquid
operatur in fide Christi. Inconvenienter
igitur baptizatis traditur candida vestis.
4. Praeterea, sine hujusmodi obser-
vantia potest baptismus celebrari. Haec
igitur quae dicta sunt videntur esse su-
perflua, et ita inconvenienter ab Ecclesia
instituta esse in ritii baptismi.
Sed contra est quod Ecclesia regitur
:
Spiritusancto, quinihil inordinatum ope-
ratur.
Respondeo dicendum, quod in sacra-
, mento baptismi aliquid agitur quod est
de necessitate sacramenti, et aliquid est
quod ad quamdam solemnitatem sacra-
menti pertinet. De necessitate quidem sa-
cramenti est forma, quae designat princi-
palem causam sacramenti; et minister,
quiestcausainstrumentalis etusus mate-;
riae, scilicet ablutio in aqua, quae designat
principalem sacramenti effectum.
Caetera vero omnia quae in ritu bap-
tizandi observat Ecclesia, magispertinent
ad quamdam solemnitatem sacramenti.
Quae quidem adhibentur in sacramento
Legi autem apud Chromatium in Bi-
blioth. Patnm, dicit Parm.
306
proptcrtria: primo quidem ad cxcitan-
(lam (lcvotionem fidclium et rcverentiam
ad sacramcntum. Si enim simplicitcr
ret ablutio in aqua abscjiic solemnitate,
de facili ab aliquibus aistimarctur quasi
qu<'p(lam communis ablutio.
lidclium instructioncm. Simplices cnim
qui littcris non cnidiuntur, oportet erudire
per aliqua scnsibilia signa, puta pcr pic-
turas ctaliqua hujusmodi; ctpcrhocmo-
dumpcrea(|uaiinsacramcntisaguntur, vel
instruuntur, vcl sollicitantur ad qua^ren-
dum de his cjuae per hujusmodi scnsibiha
signa significantur. Et ideo quia prseter
principalcm sacramenti effcctum, oportct
qua'(lam alia scire circa baptismum, con-
veniens fuit ut etiam quibusdam extcrio-
ribus signis rcpraesentarentur. Tertio,
f[uia pcr orationes ct bcncdictioncs, et aha
hujusmodi coliibctur vis da^monis ab im-
pcdimcnto sacramcntahs cfFcctus.
Ad primum ergo dicendum, quod
Christus in Epiphania baptizatus est bap-
tismo Joannis, ut supra cUctum cst; quo
quidcm baptismo non baptizanturfidelcs,
sed potius baptismo Christi; qui quidcm
habct efficaciam cx passione Christi, se-
cundum illud Rom., vi, 3 Quicumque
baptizati sumus in Christo Jesu, in movte
ipsius baptizati sumus ; et ex spiritu sanc-
to, secundum iUud Joannis, ni, 5 -.Nisiquis
renatus fuerit ex aqita et spiritu sancto,
etc. Et idco solcmnis baptismus agi-
tur in Ecclcsia et in Vigiha Paschae,
quando fit commemoratio dominicse se-
pultura^, ct rcsurrcctionis cjusdem prop-
ter quod et Dominus post resurrcctioiicm
prfficcptum de baptismo discipuhs dedit,
ut habetur Matth., uU.; et in vigiha Pen-
tecostcs, quando incipit cclcbrari solcm-
nitas Spiritus sancti unde et apostoli lc-
: Ycnientor instituta sunt ad tideles instruendos,
guntur ipso die Pentecostcs, quo Spiritum
sanctum receperant, tria
baptizasse.
Ad secundum dicendum, quod usus
a(pia3 a(Uiibctur baptismo, quasi perti-
iii
ncns ad substantiam sacramcnti; sed usus
olci vcl chrismatis adhibctur ad (piamdam
solcMTinitatcm. i\am primo liajilizandus
inungitur olco saiicto ct in pectorc et in
scapuhs, « quasi athleta Dei, » ut Ambro-
sius dicit in lib. Do sacramentis cap. ii,
I ,
col. 4-37, t. 3, sicul |>ugi1rs inungi coii-
suevcrunt. Undc,sicut Innoccntius 111 di-
cit in quadam Bccr. de sacra unctione,
cap. Cum venisset, » baptizandus in
(i
' I*ariu. : « (liclum. »
SUMMA THEOLOGICA.
pectore inungitur, ut per Spiritus sancti
donum errorcm abjiciat et ignorantiam,
fio- et fidcm rectam suscipiat, quia justus ex
fide vivit, Inter scapulas autcm inungitur,
ut pcr Spiritus sancti gratiam cxcutiat
Sccundo, ad negUgcntiam, ettorporem, et bonamope-
rationem cxerccat, quia fidcs sine opcri-
bus mortua est ut per fidei sacramentum
:
sit munditia cogitationum in pectore et ;
peropcris exercitiiimfortitudolaborum in
scapulis, ut per dilectionem operetur. »
Post baptismum vero, nt Rabanus dicit,
hbro Institut. cleric, cap. xxviii, circa
med., statim signatiir
(( cerebro in
a presbytero cum sacro chrismate, se-
qucntc simul ct oratione, ut Christi regni
particeps fiat, eta Christo Christianus pos-
sit vocari, » vel, sicut Ambrosius dicit,
'lib. III De sacram., cap. i, § i, col. 449,
t. 3, (( ungucntum super caput effunditur,
quia sapientis sensus in capite ejus » et ;
Innoc, III, loc cit., in vertice inungitur,
((
ut sit paratus omni petenti de fide reddere
rationem. »
Ad tcrtium dicendum, quod vestis illa
candida traditur baptizato, non quidem
ea ratione (piod non liceat ei aliis vesti-
: bus uti, sed in signum glorioste resur-
rectionis, ad quam homincs per baptis-
mum regenerantur, ct ad significandam
puritatem vita3,quam debent post baptis-
mum observarc secundumiUud Rom.,vi,
4 In novitate vitse ambulemus.
:
Ad quartum diccndum, quod ea quae
pertinent ad solemnitatem sacramciiti,
: ctsi non sint de neccssitate sacramcnti,
iion tamen suiit superflua, quia sunt ad
bene esse sacramcnti,utsupradictumest*.
CoNCLUsio. —
Qusecum({ue in baptizandi ritu
ad majorem solemnitatcm ol)servat Ecclesia, con-
corunique dcvotioncm excitandam, et cacodae-
miUia hominum monis vim coliibendam.
ARTICULUS XI.
itrum convcnfcnter describantur tria
baptismata.
Ad undecimum sic proceditur. \ Vide-
.
tur quod inconvenicntcr dcscribantur
triabaptismata, scilicct a^iua', sanguinis
ct llaminis, sivc Siiiritus sancti quia :
Apostolus dicit Ephes., iv, 5 Una fides, :
(( unutn buptisnui. Sed non cst nisi una

fides. Ergo non debent
mata.
2. Praeterea, baptisma est quoddam
sacramentum, ut ex supra dictis patet.
Sed solus baptismus aqua? est sacramen-
tum. Ergo non debcnt poni alia duo bap-
tismata.
3. Praeterea, Damasccnus in lib. IV
Ortli. fid., cap. x, col. 1123, t. 1, deter-
minat plura alia genera baptismatum.
Non ergo debent poni solum
mata.
Sed contra est quod Super
VI : Baptismatum doctrinai, dicit (ilossa
« Pluraliter dicit, quia est baptismus
aquae, poenitentise et sanguinis. »
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, baptismus aquae effica-
ciam babct a passione Christi, cui aliquis
configuratur per baptismum,, et ulferius
sicut a prima causa a Spiritu sancto.
Licet autem efrcctus dependeat a prima
causa, causa tamen superexcedit effec-
tum, nec dependet ab effectu. Et ideo
praeter baptismum aquae potest aliquis
consequi sacramenti effectum ex passione
Christi, inquantum quis ei conformatur,
pro Christo patiendo. Unde dicitur Apo-
Defn6M-CaI., vii, 14 Hi sunt qui venerunt ex*
: sas, quae fiebant in veteri lege, praefigu-
ationema-magnat^nbulatione, et laverwit stolas suas,
na et dealbaverunt eas in sanguine Agni. Ea-
dem etiam ratione aliquis per virtutem
Spiritus sancti consequitur efTectum bap-
tismi, non solum sine baptismo aquae,
sed etiam sine baptismo sanguinis iii-
quantum scilicet alicujus cor per Spiri-
tum sanctum movetur ad crcdendum et
diligendum Deum, etpoinitendumde pec-
catis unde etiam dicitur baptismus poe-
;
nitentiae. Et de hoc dicitur Isa., iv, 4
Si abluerit Dominus sordes filiarum Sion,
et sanguinem Jerusalem laverit de medio
ejus in spiintu judicii et spiritu ardoris.
Sic igiturutrumque aliorum baptisma-
tum nominatur baptismus, inquantum
supplet vicem baptismi ^. Unde dicit Au-
gustinus in Iib.'*IV De unico baptismopar-
vulorum cont. Donatist., cap.
173, Baptismi vicem ahquando
t. 9 : « Baptismus enim aquae imprimit characte-
implere passionem de latrone illo, ciii
non baptizato dictum est Hodie mecum
eris in paradiso, non
beatus Cyprianus assumpsit; quod etiam
atque etiam considerans invenio non tan-
tum passionem pro nomiiie Christi, id
quod baptismo deerat, posse supplere,
* Parm. « poni. »
;
QUiEST. LXVI, ART. Xf ET XII. 367
tria esse* baptis- sed etiam fidem conversionemque cordis,^
si forte ad celebrandum mysterium bap-
tismi in angustiis temporum succurri
non potest. »
Ad primum ergo dicendum, quod alia
duo baptismata includuntur in baptismo
aquae, qui efficaciam habetetex passione
Christi et ex Spiritu sancto. Et ideo per
Iioc non tollitur unitas baptismatis.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
tria baptis- supra dictum est, sacramentum habet
rationemsigni; alia vero duo conveniunt
illud Hebr. ,
cum baptismo aquaenon quidem quantum
: ad rationem signi, sed quantum ad ef-
fectum baptismatis et ideo non sunt sa-
;
cramenta.
Ad tertium dicendum, quod Damasce-
nus ponit quaedam baptismata figuralia
sicut diluvium quod fuit signum nostri
baptismi, quantum ad salvationem fide-
lium in Ecclesia, sicut tu7ic paucae animse
salvae factse sunt inarca,ut dicitur I Petri,
III, 20. Ponit etiam transitum maris Ru-
bri, qui significat nostrum baptisma,
quantum ad liberationem a servitute
peccati;unde etApostoIusdicitl Corinth.,
X, 2, quod omnes baptizati sunt in nube
et in mari. Ponit etiam ablutiones diver-
rantes nostrum baptisma, quantum ad
purgationem peccatorum. Ponit etiam
baptismum Joannis, qui fuit praeparato-
rius ad nostrumbaptisma.
CoNCLusio. —
Cum liomo possit non modo per
;
baptismi aquam sanctiticaii, sed per Cliristi san-
guincm, conformando se Christi passioni, pro
Cliristo patiendo, et per virtutem Spiritus sancti
interius operantem, tria sunt in scripturis bap-
tismata, baptismus aquaj, sanguinis, etflaminis.
:
ARTICULUS XII.
Utrum baptismus sanguinis sit potissimus
inter alia baptismata.
Ad duodecimum sic proceditur. 1 Vi- .
detur quod baptismus sanguinis non sit
xxii, col. potissimus inter triapraedictabaptismata.
rem, quod quidem baptismus sanguinis
: non Ergo baptismus sanguinisnon
facit.
leve documentum est potior quam baptismus aquae.
2. Praeterea, baptismus sanguinis non
valet sine baptismo flaminis, qui est per
charitatem dicitur eiiim I ad Corinth.,
:
XIII, 3 Si tradidero corpus meum, itaut
:
* Parm. addit : « aquae. »
 ;

368 SIJMMA TIIEOLOGICA.

arcleam, charitatem autem non Jiabuero,
niJiil mihiprodest. Sedbaptismus flamiiiis
valet siiie baptismo san^niiiiis,
soli martyres salvantur^Ergo baptismus
saiiguinis non est potissimus.
3. Prajterea, sicut l)aptismus aquffi ha-
bet efficaciam a passione Christi, cui se-
cundum praedicta respondet baptismus
sanguinis, ita passio Christi efficaciam
liabet a Spiritu sancto, secundum illud
Hebr., ix, 14 Samjuis Christi, qui per
: lum ex parte passionis Christi, sed etiam
Spiritum sanctum semetipsum obtulil pro
iiobis, emundabit conscientiam nostram
ab operibus mortuis, etc. Ergo baptismus
flaminis potior est quam baptismus san-
guinis. Non ergo baptismus sanguinisest
potissimus.
Sed contra est quod Augustinus *
ad Fortunatum,\oqviGn?, de comparatione
baptismatum dicit « Baptizatus confite-
nem sacramenti, sed quantum ad sacra-
menti effectum.
iioii enim Ad secundum dicendum^ quod effusio
sanguinis non habet rationem baptismi,
si sit sine charitate. Ex quo patet quod
baptismus sanguinis includit baptismum
flaminis, etnon e converso : unde ex hoc
ipso probatur perfectior.
Ad tertium dicendum, quod baptismus
sanguinis praiminentiam habet, iion so-
ex parte Spiritus sancti, ut dictum est.
CoNXLUsio. — Cum in baptismo sanguinis,
passio Christi per oporis imitationem, et virtus
Spiritus sancti jjor dilcctionis fcrvorem operetur,
palam cst intcr tria baptismata baptismum san-
guinis, quoad sacramenti elfectum, esse potissi-
mum.
:

tur fidem suam coram sacerdote, martyr

QUtESTIO lxvii.
corampersecutore : ille postconfessionem DE MINISTRIS PER QUOS TRA.DITUR
aspergitur aqua, hic sanguine ille ma- :

BAPTISMI SACRAMENTUM.
iius impositione pontificis accipit Spiri-
tum sanctum, liic templum efficitur Spi- (In octo articulos divisa.)
ritus sancti. »

Respondeo dicendum, quod, sicut dic- Deinde considerandum est deminisiris,

tum est, eflusio sanguinis pro Christo, per quos traditur sacramentum bap-
et operatio interior Spiritus saiicti dicuii- tismi.
tur baptismata, inquantum efficiunt effec- Circa hoc quaeruntur octo 1" utrum :

tum baptismi aquffi. Baptismus autcm ad diaconum perthieat baptizare; 2° utrum

aqua? efficaciam habet a passione Christi pertineat ad presbyterum, vel solum ad
et a Spiritu saiicto, ut dictum est. Quae episcopum 3° utrum laicus possit sacra-
;

quidem duffi causai operantur in quolibet meiitum baptismi conferre; 4° utrum hoc
horum trium baptismatum, excellentis- possit facere mulier; 5° utrum non bapti-
sime tamen in ])aptismo sanguiiiis nam :
zatus possitbaptizare; 6°utrum plurespos-
passioCliristioperaLurquideminbaptismo sint simul baptizare unum et eumdem
aqua; per quamdam figuralem repraj- 7°utrumnecessesit aliquemesse qui bap-
sentationem; in l)aptismoautem flaminis tizatum de sacro fonte recipiat; 8° utrum
velpceiiitentia?perquamdam aflectioncm; suscipiens aliqucm dc sacro foute oblige-
sed iii baptismo sanguinis per imitatio- tur ad ejus instructionem.
nem operis. Similiter etiam virtus Spiri-
tus sancti operatur in baptismo aquae
per quamdam virtutemlatentem; in bap- ARTICULUS PRIMUS.
tismo autem pffinitentiai per cordis com-
motionem sed in baptismo sanguinis
: Utrum ad officium diaconi pertineat
per potissimum dilectionis et affectionis baptizare.
fervorem, secundiim illud Joan., xv, 13 :

Majorem hac ddeclionom ncmo habet ut Ad primum proceditur. 1. Yide-

sic
animam suam ponat quis pro amicis tiir quod ad officium diaconi perlineat

suis. baptizare. Simul enim injungitur a Do-

Ad primum ergo dicendum, quod cha- mino officium prcTdicandi et bapti-
racter est res et sacramentum. Non au- zandi, secundum illud Mattb., ult., 19 :

tem dicinius (juod baptisinus sauguiiiis Euntes doccte omnes (jcntcs baptizantes eos,
pruieiiiineuliam habeat secuiidum ratio- etc. Sedad oflicium diaconi perliuet evan-

' Vitlc lib. De ccchs. iloijwdtilms, Cennadii, Parm. addit. : « ovangoliimi. »

c. \u, cul. 1220, t. 8, opcr. August.
 OTT.EST. LXVII, ART.
gelizare. Ergo videtur quod etiam ad
ficium diaconi pertineat baptizare.
2. Praeterea, secundum Dionysium,
cap. \ Eccies. hierarch.^ §G, col. 507, t. 1,
purgare pertinet ad officium diaconi. Sed
purg-atio apeccatis maxime fitpcr baptis-
mum, secundum illud Ephes., v, 29
Mundans eam lavacro aqu<x in verbo vitx.
Ergo videtur quod baptizare pertineat ad
diaconum.
3.Prsetcrea,de B.Laurentio legitur («),
quod cum ipse esset diaconus, plurimos
baptizabat. Ergo videtur quodad diaconos
pertineat baptizare.
Sed contra est quod Gelasius papa dixit,
et habetur in Z)ecre^. dist. xciii, cap. xiii,
, Ad secundum dicendum, quod, sicut
coL 437:HDiaconospropriamconstituimus
observare mensuram » et infra « Absque
; :
episcopo vel presbytero baptizare non
audeant, nisi praedictis ordinibus fortasse
longius constitutis necessitas extrema
, diaconi, ad quem pertinet solum purgare,
compellat. »
Respondeo dicendum, quod sicut cse-
lestium ordinum proprietates et eorum
officia ex eorum nominibus accipiuntur,
ut Dionysius dicit, cap. vii Caelest. hie-
rarch., § 1, coL 206, t. 1, ita etiam ex
nominibus ecclesiasticorum ordinum ac-
cipipotest quid ad unumquemque perti-
neat ordinem.
Dicuntur autem diaconi, quasi minis-
tri, quia videlicet ad diaconos non per-
tinet aliquod sacramentum principaliter
et quasi ex proprio officio praebere, sed
adhibere ministerium aliis majoribus in
sacramentorumexhibitione.Etsic ad dia-
conum non pertinet, quasi ex proprio
officio, tradere sacramentum baptismi,
I KT II. m)
of- mentis Christi, in baptismo scilicet, in
chrismate, inpatena et in calice (b). »
Ad primum ergo dicendum, quod ad
diaconum pertinet Evangelium
recitare
in ecclesia et praMlicarc ipsum per mo-
dum catechizantis ; undc et Dionysius
: dicit, cap. v Eccles. hierarch., § 6, col.
507, t. 1, quod diaconi habent officium
supcr immundos, inter quos ponit cate-
chumenos. Sed docere, id est, exponere
Evangehum pertinet proprie ad Episco-
pum cujus actus est perficere, secundum
Dionysium. Perficere autemidem estquod
docere. Unde non sequitur quod ad dia-
conos pertineat officium baptizandi.
Dionysius dicitincap. v Eccles. hierarch.,
§ 3, coL 503, t. 1, baptismus non solum
habet purgativam, sed etiam illumina-
tivam virtutem, et ideo excedit officium
scilicet vel repellendo immundos, vel
disponendo eos ad sacramenti suscep-
tionem.
Ad tertium dicendum, quod quia bap-
tismus est sacramentum necessitatis,
permittiturdiaconis, necessitate urgente,
in absentiamajorum baptizare, sicut pa-
tetex auctoritate Gelasii supra inducta.
Ethocmodo B.Laurentius diaconus exis-
tens baptizavit.
CoNCLUsio. —
Ex ipsa nominis ratione clarum
est,non pertinere ad diaconum ex proprio officio
baptismi sacramentum conferre, sed in illius ct
aliorum sacramentorum collatione assistere et
majoribus ministrare.
ARTICULUS II.

sed in coUatione hujus sacramenti et

Utrum baptizare pertineat ad officium
aliorum assistere, et ministrare majori-
presbyterorum.
bus. Unde Isidorius dicit in Epist. ad *

Leudefred.,col.ii95, t. 6 « Ad diaconum : Ad secundumsicproceditur. 1. Videtur

pertinet assistere et ministrare sacerdo- quod baptizare non pertineat ad officium
tibus in omnibus quse aguntur in sacra- presbyterorum, sed solum episcoporum.

* Hanc epistolam dubiam habent romani coi'- cum omni familia promiscui sexus numero xix
rectores Decreti ad c. i, dist. xxv, et Arevallus in sacrum baptisma suscepit. — Cffisar jussit eum
Prolegomenis opcrum S. Isidori, col. 173, t. 1. in catasta extendi. Tmic romanus miles assistens
(a) Valerianus Laurentium Hippolyto vicario ibidem vidit ante Laurentium juvenem pulcher-
in custodiam tradidit quem ille cum multis aliis
;
rimum ejus vulnera linteo extergentem. Et cum
in carcere reclusit. Erat autem ibi quidam gen- de catasta solutus Lam-entius Hippolyto redditus
tilis, Lucillus nomine, multo tempore detentus, esset custodiendus, affuit romanus adpedes ejus,
qui plorando lumen oculorum amiserat. Cuicum etmxeum aquse attulit, seque baptizari instanter
Liam^entius lumen se restaurare promittcret, si postulavit; quem beatus Laurentius credentem
in Christum crederet, et se baptizari permitteret, baptizavit. —Hsecex Catalogo sanctorum, lih. VII,
ille se baptizari instantius postulavit. Accepta cap. xLiii,
ergo aqua ipsum Lam-entius de fidei articulis (6) An autem Diaconus solemniter baptizando
interrogatum baptizavit. —
Cmn autem Hip- absque commissione irregularitatem incmn-eret?
polytus Lam^entium de thesam-is interrogaret, sententia communior aftirmat, sed verisimilior
illeque ei responderet quod si in Christum negat.
crederet, thesaiiros ei ostenderet, Hippolytus

V. 2A

»
 ,

370 SUMMA THEOLOGICA.

Quia, sicut dictum est, sub codem prae- tamen et aliter. Nam
officium docendi
ccpto injung-itur Matth.,ult., officiumdo- commisit eis Christus, utipsi per se illud
ccndi ct baptizandi. Scd docerc, quod cxercerent, tamquam principaHssimum :

est perficere, pertinet ad officium epis- unde et ipsi apostoh dixerunt, Act., vi,
copi, ut patct per Uionysium, cap. v 2 Non est xquum nos relincpiere * verbum * Derelin-
:

Ecrles. Ider., § 6, col. 506, t. 1. Ergo Dei, et ministrare mensis. Officium autem quere.
ct baptizare pertinet tantum ad officium baptizandi commisit apostolis, ut per
Episcopi. ahos exercendum. Ilnde et Apostolus
2. Prajterca, pcr baptismum annume- dicit I Cor., i, 17 Non misit me Christus
:

ratur aliquis populo christiano quod ; haptizare, sed evanc/elizare et hoc ideo
:

quidem vidctur ad officium solius prin-
cipis pertinere. Sedprincipatum in Eccle-
sia tenent episcopi, qui, ut dicitur in
Glossa orr/., * .S'?^/?. x Liin., v. 4,col. 284,
t. 2, tencnt locum apostolorum, de qui-
hus dicitur in psal. xliv, 17 Constitues
eos jirincipes siiper omnem terrnm. Ergo
videtur quod baptizarc pcrtineat solum ad
quia iii baptizando nihil operatur meritum
et sapientiaministri, sicut iii doccndo, ut
patet cx supra dictis; in ciijus etiam
sig-num^necipse Dominus baptizavit, sed
discipuli ejus, ut dicitur Joan., iv, Nec
: tamen per hoc excluchtur quin episcopi
possint baptizare, quia quod potest po-
testas inferior, potest et superior unde ;

officium episcopi. et Apostolus ibidem dicit sc quosdam

3. Praitcrea, Isidorus dicit, Epist. ad baptizassc.
Leudefred., § 10, col. 895, t. 6, quod Ad secundum diccndum, quod in qua-
« ad Episcopum pertinet basilicarum con- libetrepubhca ea qua? sunt miiiora, per-
secratio, unctio altaris, et confectio chris- tinent ad minora officia ^, majora vero
matis ipse ordines ecclesiasticos cons-
; majoribus reservantur, secundum illud
tituit, et sacras virgines bencdicit. » Sed Exodi, xviii, 22 Quidquid majus fuerit
:

his omnibus majus est sacramcntum referant ad te et ipsi minora tantum-

;

baptismi. Ergo vidcturquod multomagis modo judicent. Et ideo ad minores civi-

ad officium solius Episcopi pertineat bap-
tizare.
Scd contra est quod Isidorus
De offic, cap. xxiv, § 9, col. 822,
lib. II
t. Constat baptisma solis sacerdotibus
6: «
essc traditum. »
Respondeo dicendum, quod sacerdotes
ad hoc coiisecrantur ut sacramentum
corporis Christi conficiant, sicut supra
dictum cst. Illud autcm
ecclesiastica^ unitatis,
Apostoli lCor., x,17 Uiiuspanis, unum
corpus multi sumus omnes qui de uno
paneai deuno cahce(«) participamus. Pcr
baptismum autem aliquis fit particeps
ecclcsiastica^ unitatis undc et accipit jus
; qu»
ad mensam Domini acccdendi. Et ideo
sicut ad sacerdotem pcrtinct consccrare
Eucliaristiam, adquod principaliter sacer-
dotium ordinatur, ita ad proprium offi-
cium saccrdotis pertinct baptizare cjus-
tatis principcs pertinet disponere de in-
fimo populo; ad summos autem principes
dicit in pertinet disponere ca quae pcrtiiient ad
majorcs civitatis. Per baptismum au-
tem non adipiscitur aliquis nisi infi-
mum gradum in populo christiano. Et
ideo baptizare pcrtinet ad minores prin-
cipes Ecclesia?, id cst, ad presbyteros,
qiii tenent locum septuaginta duoriim
sacramentum
est discipulorumChristi, ut dicit Glossaorc?.
secundum illud In X Lucae, v. 1, col. 281, t. 2.
: Ad tertium dicendum^ quod, sicutsupra
dictum est, sacramentum baptismi est
potissimum necessitate; sed quantum ad
perfcctionem sunt qua^dam alia potiora.
episcopis rescrvantur.
— Cum por baptismimi liomo
CoNCLUsio. pai"-
ticcps fiat ecclesiaslic«unitatis,oujus oucharistia
sacramontum est, manifostum ost proprie ad
sac(>rdotos portinere bajitismi sacramenlum mi-
nistrare, quomadmodum ot oucliaristiam conse-
;

crai'e.
dcm cnim videtur esse operari totum, et
partem in toto disponere.
Ad primum crgo dicendum, quod
utnimque officium, scilicet doccndi et
baptizandi, Dominus apostoUs injunxit,
quorum viccm genint episcopi aliter ,

* Ex Boda in Lucam, col. 4(1 1, t. 3. et Nicolaum de Lyra, et alios antiquos, et etiam

' Parrn. ; « ad niiiioros. » in Rosponsorio « Unus panis » Ofjicii corporis
(u) Vulgala uon lial)cl : ct de nno calice ; sed Clirisli.
hfpc verha invpuiuulur apiut Hugonom a S. Charo,
 :

QUiEST. LXVIT , ART. III ET IV. 371

solemnitatem : non autcm hoc est de

necessitate sacramcnti unde etiamsi ;

ARTICULUS III. extra neccssitatis articulum laicus bap-

peccatquidem, tamen sacramentum
tizet,
Utrum laicm possit haptizare. baptismi confert nec est rebaptizandus
:

iUe qui sic est baptizatus.

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod laicus baptizaro non possit. Bapti-
zare enim, sicut dictum est, proprie per-
tinet ad ordinem sacerdotalem. Scd ea
quae sunt ordinis, non possunt committi
non hal)cnti ordinem. Ergo videtur quod
laicus, qui non habet ordinem, baptizare
non possit.
2. Praeterea, majus est baptizare
Ad sccundum(iicendum, quod illa sa-
cramcntalia baptismi pertinent ad solem-
nitatem, non autem ad necessitatem
baptismi. Et ideo ficri non debent nec
possunt a laico, sed soliim a sacerdote
cujus est solemniter baptizare.
Ad tertium dicendiim, quod, sicut su-
pradictum est, posnitentia non est tantae
quam necessitatis sicut baptismus potest enim :

aUa sacramentalia baptismi perficere, per contritionem suppleri defectus sacer-

sicut catechizare etexorcizare, et aquam dotahs absolutionis quae non hberat a
baptismalem benedicere. Sed haec non tota pcena, iiec etiam pueris adhibetur.
possunt fieri a laicis, sed solum a sacer- Et ideononest simile debaptismo, cujus
dotibus. Ergo videtur quod multo minus efTectus per nihil aliud suppleri potest.
laici possint baptizare.
CoNCLcsio. — Ne propter defectum baptismi,
3. Prsetcrea, sicut baptismus est sacra- homo salutis suae dispendiimi patiatur, merito
mentum necessitatis, ita et pcenitentia. constitutum est, ut minister baptismi sit quilibet,
Sed laicus non potest absolvere in foro etiam non ordinatus.
poenitentiali. Ergo neque potest bapti-
zare. ARTIGULUS IV.
Sed contra est quod Gelasius papa,
Decr., dist. xcni, c. xni, col. 437, et Isi- Vtrum mulier possit baptizare.
dor.,Iib. llDeof/ic.,ca.]). xxiv,§9, col.822,
t. 6, dicunt quod u baptizare, necessitate Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1.
imminente, laicis christianis plerumque quod mulier non possit baptizare. Le-
conceditur. » gitur enim in Carthaginensi conciho IV,
Respondeo dicendum, quod ad mise- Decr., IV, De consec, c. xx, col. 1800,
ricordiam ejus qui vult omnes homines quod « mulier, quamvis docta et sancta,
salvos fieri pertinet ut in his quae sunt viros in conventu docere vel aliquos
de necessitate sahitis, homo de facili re- baptizare non prsesumat. » Sed nuUo
medium inveniat. Inter omnia autem modo licet muheri docere in conventu,
sacramenta maxima^ necessitatis est bap- secundum iUud I Cor., xiv, 35 Turpe :

tismus, qui est regeneratio hominis in est mulieri loqui in ecclesia. Ergo videtur
vitam spiritualem, quia pueris ahter quod nec etiam aUquo modo mulieri
omnino subveniri non potest, et adulti liceat baptizare.
non possunt aliter quam per baptismum 2. Praeterea, baptizare pertinet ad offi-

plenam remissionem consequi et quan- cium praelationis ; unde a sacerdotibus

tum ad culpam et quaiitum ad poeiiam. habentibus curam animarum debet ac-
Et ideo ut homo circa remedium tam cipi baptismus. Sedhoc non potest com-
necessarium defectum pati non possit, petere muUeri, secundum iUud I Timoth.,
institutum est ut et materia baptismi sit II, Docere midieri non permitto nec *
12 :
* '^eque.

communis, scihcet aqua, quae a quolibet dominari in virum, sed esse in silentio.
de facili haberi potest, et minister bap- Ergo muher baptizare non potest.
tismi etiam sitquicumque nonordinatus, 3. Praeterea, in spirituah regeneratione
ne propter defectum baptismi homo sa- videtur aquahabere locum materni uteri,
lutis suffidispendium patiatur (a). ut Augustinus dicit super iUud Joan., iii
Ad primum ergo dicendum, quod bap- Numquid homo potest in ventrem matris
tizare pertinet ad ordinem sacerdotalem sUdB iterato introire et renasci ? Tract. xi
secundum quamdam convenientiam et inJoan., §6, col. 1478, t. 3 ille autem :

(a) Beda negavit baptismum a laico collatum saltem esse licitum non satis liquet. In eumdem
:

esse validum, Calvinus vel esse validum, vel errorem, teste Arcuilio, quidam impegere Graeci.
 372
qui baptizat, videtiir magis habere patris
officium. Sed hoc uon competit mulieri.
Ergo muHerbaptizare nonpotest.
Sed contra est quod Urbanus Papa
dicit in Dccr., xxx, quaest. ni, cap. iv,
Super quibus consuluit
col. 444 4 « :
nos tua dilectio, hoc videtur nobis ex
sententia respondendum, ut baptismus
sit, si instante necessitate, femina pue-
rum in nomine sanctae Trinitatis bap-
tizaverit. »
Respondeo dicendum, quod
est qui principalitcr baptizat, secundum
illud Joan., i, 33: Super quem vidcjis
Spiritum descendcntem mancntem, hic et
est quibaptizat. Dicitur autem Coloss. iii,
quod in Christo non est masculus et
femina. Et ideo sicut masculus laicus
potest baptizare, quasi minister Christi,
ita etiam et femina. Quia tamen caput
mulieris estw^r, et viri caput Christus est,
ut dicitur I Corinth., xi, 3, non debet mu-
Uer baptizare, si adsit copia viri sicut
nec laicus prsesente clerico, nec clericus
praesente sacerdote qui tamen potest
: sacramentum baptismi conferre.
baptizare prasente episcopo, eo quod
hoc pertinet adofficiumsacerdotis («).
Ad primum ergo dicendum, quod sicut
mulicri non permittitur publice docere,
potest tamcn privata doctrina vel moni-
tione aliqueminstruere, ita non permitti-
tur ei pubHce et solemniter baptizare, sed
tamen potest baptizare in necessitatis
articulo.
Ad secundum dicendum, quod quando
baptismus solemnitcr ct ordinarie cele-
bratur, debet aliquis sacramentum bap-
tismi suscipere a presbytero curam ani-
marum habente, vcl ab aliquo vice ejus.
Hoc tamen non requiritur in articulo
necessitatis, in quo potest mulier bap-
tizare.
Ad tertium dicendum, quod in genera-
tiono carnali mascuhis et femina ope-
rantur secundum virtutem propriae na-
turae; et ideo femina non potest esse
principium generationis activum sed pas-
siviim tantiim. Sed in generatione spiri-
tuah iieuter opcratur in virtute propria,
sed instrumentahter tantum per virtutem
Cbristi ; et ideo eodem modo i)otest vir
et mulier in casu necessitatis baptizai-c.
Si tamen muher etiam extra casum ne-
cessitatis baptizaret, non esset rebapti-
zandus sicut etde laico dictum est poc-
(«) Mulierculis lacultahMn bapfizandi solennu-
ter conccsson' Marcionitu' , Popusiani
SUMMA THEOLOGICA.
caret tamen ipsa baptizans, et ahi qui ad
hoc cooperarentur vel baptismum ab ea
suscipiendo, vel ei ad baptizandum ali-
quem ofTerendo.
CoNCLUsio. —
Possunt miilieres in necessitatis
casu baptizare, si viri copia non adsit, sicut et
laicus, ubi non adest sacerdos, aut clericus.
ARTICULUS V.
Utrum non baptizatus possit sacramentum
Christus baptismi conferre.
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
quod ille qui non est baptizatus, non pos-
, sit sacramentum bapt ismi conferre Nullus .
enim dat quod non habet. Sod non bap-
tizatus non habet sacramentum baptismi.
Ergo non potest ipsum conferre.
2. Praeterea, sacramentum baptismi
confert aliquis inquantum est minister
Ecclesiae. Sed ille qui non est baptizatus,
; nullo modo pertinetadEcclesiam, scilicet
nec re nec sacramento. Ergo non potest
3. Praeterea, majus est sacramentum
conferre quam suscipere. Sed non bap-
tizatus non potest alia sacramenta susci-
pere. Ergo muho minus potest ahquod
sacramentum conferre.
Sed contra est quod Isidorus dicit Decr. ,
cap. Siquisper ignorantiam, » I, quaest.
«
I, col. 507 « Romanus Pontifex non ho-
:
minem judicat qui baptizat, sed Spiritum
Dei subministrare gratiam baptismi, licet
paganus sit qui baptizat. » Sed ille qui
estbaptizatus, non dicitur paganus. Ergo
etiam non baptizatus potest conferre sa-
cramentum baptismi.
Respondeo dicendum, quod hanc quaes-
tionem Augustinus indeterminatam re-
liquit. Dicit enim, II Contra epistolam Par-
meniani, cap. 30, col. 72, t. 9 « Haec
xiii, § :
quidem alia quaestio est, utrum et ab iis
qui nunquam fuerunt christiani possit
baptismus dari ; nec ahquid temere inde
affirniandum est, sine auctoritate tanti
concilii, quantum tanta^' rei sufficit. »
Postmodum vero per Ecclesiam dctermi-
natum est quod non baptizati, sive siiit
Judaei,sivepagani, possunt sacramentum
l)ai)tismi conferre, dummodo in forma
Ecdesia; baptizcnt. l lule Nicohuis I Papa
respondet, Deconsecr., (hst. iv, cap. xiv,
: col. 1800, ad consulta Huhjar., cap. civ :
ridani.
ol CoUy-
 :;

QUJIST. LXVII, ART. V ET VI. 373

« A quodam Judaeo , nescitis utrum chris- CoNCLUsio. — Potest non baptizatus baptismum
in dcbita ecclesiai forma, et in casu necessitatis
tiano, an pagano, multos in patria vestra
conferrc : quo non occurrente si baptizar(!t,
asseritis l^aptizatos ; et quid inde sit
graviter peccaret, verumtamen sacramentum
agendum, consulitis. Hi profecto, si in baptismi conferret.
nomine sanctse Trinitatis baptizati sunt,
rebaptizari non debent si autem forma ;

Ecclesiee non fuerit observata, sacramen- ARTICULUS VI.

tum baptismi non confertur. » Et sic in-
telligendumest quod Grcgorius III scribit Utrum plures possint simul unum
Bonifacio episcopo , cap. lii Dec?\, de baptizare.
consecrat., dist. iv, col. 1817 : a Quos a
paganis baptizatos esse asseruisti, » sci- Ad sextum sic proceditur. 1 . Videtur
forma non servata, « ut
licet Ecclesiae quodplurespossintsimulunumbaptizare.
denuo baptizes in nomine Trinitatis man- In multitudine enim continetur unum,
damus. » sed non convertitur; uiide videtur quod
Et hujus ratio est, quia sicut ex parte quidquid potest facere unus, possint
materiee quantum ad necessitatem sacra- facere multi, non e converso sicut
et ;

menti, sufficit queecumque aqua, ita
etiam sufficit ex parte ministri quicum-
que homo. Et ideo etiam noii baptizatus
in articulo necessitatis baptizare potest,
ut si duo non baptizati se invicem bapti-
zent, dum prius iinus baptizaret alium,
et pot.tea baptizareturab eodem, et con-
sequeretur uterque non solum sacramen-
tum, sed etiam rem sacramenti. Si vero
extra articulum necessitatis hoc fieret,
uterque graviter peccaret, scilicet bapti-
zanset baptizatus etperhoc impediretur ; tum maximae necessitatis. Sed in aliquo
baptismieffectus, licet
sum sacramentnm.
multi trahunt navem, quamunus trahere
non posset. Sed unus homo potest simul
plures baptizare. Ergo et plures possunt
simul unum baptizare,
quod unum
2. Preeterea, difficilius est
agens agat in plura, quam quod plures
agentes agant simul in unum. Sed unus
Iiomo potest simulpluresbaptizare. Ergo
multo magis plures possunt simul unum
baptizare.
3. Praeterea, baptismus est sacramen-
non tolleretur ip- casu videtur esse necessarium quod plu-
res simul unum baptizent puta si ali- :

Ad primum ergo dicendum quod homo
baptizans adhibet tantummodo ministe-
rium exterius sed Christus est qui inte-
; tiis, et alter manibus et brachiis careret
rius baptizat, qui potest uti omnibus ho-
minibus ad quodcumque voluerit. Et
ideo non baptizati possunt baptizare,
quia ut * Nicolaus Papa dicit
, bap-
tismus « non est illorum » scilicet
baptizantium sed ejus , » scilicet
((
Christi.
Ad secundum dicendum, quod
noii est baptizatus,
quis parvulus esset iii articulo mortis,
et adessent duo, quorum alter esset mu-
tunc enim oporteretquod mutilatus verba
proferret, et mutus actum baptismi exer-
ceret. Ergo videtur quod plures possint
: simul unum baptizare.
, Sed contra est quod unius agentis est
, una actio. Si ergo plures unum baptiza-
rent, videtur sequi quod essent piures
ille qui baptismi, quod est contra id quoddicitur
quamvisnonpertineat Ephes., IV, 5 Una fides, unum baptisma.
:

ad Ecclesiam re vel sacramento, potest Respondco dicendum, quod sacramen-

tamen ad eam pertinere intentione et tum baptismi pranupue habet virtutem
similitudine actus, inquantum scilicet ex forma, quam Apostolus nominat vei^-
intendit facere quod facit Ecclesia, et bum vitx, Ephes., v. Et ideo considerare
formam Ecclesiae servat in baptizando : oportet, siplures simulunum baptizarent,
et sic operatur ut minister Christi, qui qua forma uterentur. Si eiiim dicerent
virtutem suam non aUigavit baptizatis, Nos te baptizamus in nomine Patris, et
sicut nec etiam sacramentis. Filii, et Spiritus sancti, dicunt quidam
Ad tertium dicendum, quod alia sacra- qiiod non conferretur sacramentum bap-
menta non sunt taiitai iiecessitatis, sicut tismi, eo quod non servaretur forma Ec-
baptismus et ideo magis conceditur quod
; clcsiae, quae sic habet: « Ego te baptizo
non baptizatus possit baptizare, quam in uomiiie Patris, et Filii, et Spiritus
quod possit alia sacramenta suscipere. sancti. » Sed hoc excluditur per formam

* Legitm' expresse apud Augustinum in lib.III Contra Cresconium, cap. vi, col. 499, t. 9.
 '
;

374 SUMMA THEOLOGICA.

baptizandi, qua iititur Ecclesia GraBco- moram nonpateretur, ut sigillatim omnes
rum possent enim dicere « Baptizetur
: : baptizarentur. Nec per hoc diversificare-
servus Christi N, in nomine Patris, ct tur forma Ecclesiae, quia plurale non est
Filii, et Spiritus sancti, etc.,» sub qua nisi singulare gcminatum, praiscrtim
forma Graici baptismum suscipiunt; qua^ cum pluraliter dicatur Matth., ult. Bap- :

tamen forma multo magis dissimilis est tizantes eos, etc. Nec est simile de bapti-
formae qua nos utimur, quam si dicatur: zante et baptizato, quia Christus, qui
Nos te baptizamus. Sed considerandum principaliter baptizat, est unus sed multi ;

est quod ex tali forma: Nos te baptiza- per baptismum efficiuntur unum in
mus, exprimitur talis intcntio quod plu- Christo.
res conveniant ad unum baptismum con- Adtertium dicendum, quod, sicut supra
ferendum; quod quidcm vidctur esse dictum est, integritas baptismi consistit
contra rationem ministerii homo enim ; in forma verborum ct inusumateriae. Et
non baptizat nisi ut minister Christi, et ideo neque ille qui tantum verba profert
viccm ejus gerens unde sicut unus est
; baptizat, neque illc qui immcrgit. Et
Ghristus, ita oportet osse unum minis- idco si unus verba profcrat, et alius im-
trum, qui Christum repra^^sentct. Propter mergat, nulla forma verborum poterit
quod signanter Apostolus dicit Ephes., esse conveniens; neque enim poterit
IV, 5 Urms Dominus, una
: fides^ unum dici : « Ego te baptizo, » cum ipse non
baptisma. Et ideo contraria intentio vi- immergat, et per consequens non bapti-
detur excludere baptismi sacramentum. zet neque etiam poterit dici
; Nos te :

Si vero uterque diceret: « Ego te bap- baptizamus, cum ncuter baptizet; si

tizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus enim duo sint quorum unus unam partem
sancti, » uterque exprimeret suam in- hbri scribat, et alius aliam, non erit pro-
tentionem, quasi ipse singulariter baptis- pria locutio Nos scripsimus librum is-
:

mum conferret; quod posset contingere tum, sed synecdochica, inquantum totum
in eo casu in quo contentiose uterque ponitur pro parte.
aliquem baptizaro conaretur, et tunc —
CoNCLUsio. Possunt plures, dummodo de-
manifestum est quod ille qui prius verba bitam ecclesise foi^mam sei"vent, et uterque dicat
proferret, daret baptismi sacramentum simul : Ego te baptizo in nominc Patris, ctFilii,
alius vero, quantumcumque jus bapti- et Spiritus Sancti, veriun bai^tismi sacramentum

zandi * Iiaberet ^, et si verba pronuntiare conferre, quamquam, cum graviter peccent, pu-
nicndi suiit.
praesumeret, esset puniendus tamquam
rcbaptizator. Si autem omnino simul
verba proferrcnt, ct homincm immerge- ARTICULUS VH.
rent aut aspergerent, cssent puniendi de
inordinato modo baptizandi, ct non de Utrum in baptismo rcquiratw aliquis qui
iteratione baptismi, quia uterque inten- baptizatum levet de sacro fonte.
deret non baptizatum baptizarc et uter- ;

que, quantum est in se, baptizaret. Nec Ad primum sic proceditur. 1. Videtur,
traderent aliud ct aliud sacramentum; quod baptismo non requiratur aliquis
in
sed Christus, qui cstunus intcrius bapti- qui baptizatum de sacro fontc levet. Bap-
zans, unum sacramentum per utrumque tismus enim nostcr per baptismum Chris-
conferret. ti consecratur, et ei conformatur. Sed
Ad primum ergo dicendum, quodratio Christus baptizatus non est ab aliquo
illalocum habct in his quap aguntpropria dc fonte suscoptus sed, sicut dicitur;

virtute. Scd homines non baptizant pro- Matth., lu, 10 liaplizalus Jesus confestini
:

pria virtute, sed virtute Christi, qui, cum ascendit de aqaa. Ergo vidctur quod nec
sit unus, per unum ministrum perficit iii aliorum baptismo rcquiratur aliquis
suum opus. qui baplizatum de sacro fonte suscipiat.
Ad sccundum diccndum, quod in casu "2. Pra>tcrea, baptismus est spiritualis
neccssitatis unus possct simul pluics rcgencratio, ut diotum cst sed in car- ;

baptizare sub hac forma Ego vos l)ap- : nali generatione non requiritur nisi
tizo, puta si immineret ruina aut gladius, principium activum, quod est pator, et
aut ali([uid hujusmodi, quod omnino principium passivum (juod cst mater. ,

* Ila cum plurimis Mss. cdili passim. Al. « in- '^

Parm. addit « nihil faccret. »
tenlioneui baplizandi. » ^ Parni. addit « anibu. »

Igitiirciim iii baptismo locum patris ob-
tineat ille qui baptizat_, locum autem ma-
tris ipsa aqua baptismi, ut Augustimis
dicit in quodam Sermone Epiphanise,
cxxxv in app., col. 2012, t. 5, videtur
quod non requiratur aliquis alius qui
baptizatum de sacro fonte levet.
3. Praeterea, in sacramentis Ecclesiai
nihilderisorium fieri debet. Scd hoc de-
risorium videtur quod adulti baptizati,
qui seipsos sustentare possunt et de
sacro fonte exire, ab aho suscipiantur.
Ergo videtur quod non requiratur ahquis,
praecipue in baptismo aduUorum, qui
baptizatum de sacro fonte levet.
Sed contra est quod Dionysius
cap. II EccL hier., § 7, col. 395,
« sacerdotes assumentes baptizatum
tradunt eum ad educationem susceptori
et duci. »
Respondeo dicendum, quod spirituahs
regeneratio, qua? fit per baptismum, as-
similatur quodammodo generationi car-
nah unde dicitur I Petri, ii, 2
; Sicut
* Ratmia- modo geniti infantes, rationabiles sine
bile. dolo, lac concupiscite In generatione au-
. Utrumillequialiquem levat de sacro fonte
tem carnali parvulus nuper natus indiget
nutrice et psedagogo.
tuali generatione baptismi requiritur ah-
quis qui fungatur vice nutricis et peeda-
gogi, informando et instruendo eum,
quasi novitium in fide, de his quse per-
tinent ad fidem et vitam christianam; ad
quod pralati Ecclesise vacare nonpossunt
circa communem curam popuh occupati
parvuh enim et novitii indigent speciali
cura praeter communem; et ideo requi-
ritur quod ahquis suscipiat baptizatum
de sacro fonte, quasi in suam instructio-
nem et tutehim.
Et hoc estquod Dionysius dicit,cap.vii
Eccles. hierarch.^ §11, col. 567 t. 1 « Divi-
nisiiostris ducibus, » id est, apostohs, « ad
menlemvenit, etvisumest suscipere in-
fantes secundum istum sanctum modum
quod naturales pueri parentes traderent
puerum cuidam docto in divinis pseda-
gogo, et reliquum sub ipso puer age-
ret, sicut sub divino patre, et salvationis
sanctae susceptore («). »
Ad primum ergo dicendum, quod Chris-
tus non estbaptizatus, ut ipse regenerare-
tur, sed ut alios regeneraret et ideo
post baptismum noii indiguit paedagogo,
tamquam parvulus.
' Parm. : « aliquem. »
' Parm. : « admittuntur levare.
,; .
QUvEST. LXVII, ART. VII KT VIII. 375
Adsecundum dicendum, quod in gene-
ratione carnali non requiritur ex neces-
sitate nisi pater ct mater, sed ad facilem
partum eteducationem pueri conveiiien-
tem requiritur obstetrix, et nutrix, et
paedagogus quorum vicem implet in
;
baptismo ihe qui puerum de sacro fonte
levat. Unde non est de necessitate sacra-
menti sed unus solus potest in aqua * bap-
;
tizare, necessitate imminente.
Ad tertium dicendum, quod baptizatus
non suscipitur a patrino de sacro fontc
propter imbecihitatem corporalem, sed
propter imbecihtatem spiritualem, ut dic-
tum est.
dicit,
—
Sicut parvuli nuper carnali ge-
CoNCLUsio.
t. 1, quod neratione nati nutricibus et peedagogis instruendi
traduntur, ita in spirituali per baptismum rege-
nerationc aliquis requiritur, qui baptizatum de
sacro fonte baptismatis suscipiens, ipsum tueatur
et instituat in tiis quee ad divinum pertinent
cultum
: ARTICULUS VIII.
*,
teneatur acl ejus instructionem.
Unde et in spiri-
Adoctavum sic proceditur. 1. Videtur
quod ille qui suscepit ahquem de sacro
fonte, non obligetur ad ejus instructio-
nem. Quia nuhus potest instruere nisi
instructus. Sed etiam quidam non ins-
tructi, sed simphces admittuntur ^ ad ah-
quem de sacro fonte suscipiendum. Ergo
ihe qui suscipit baptizatum, non obligatur
ad ejus instructionem.
2. Praeterea, fihus magis potest a patre
instrui quam ab aho extraneo: nam fi-
lius habet a patre esse, et nutrimentum
et disciphnam, ut Phirosophus dicit in VIII
, : Ethic, cap. med. Si ergo ihe
xii, circa
qui suscipit baptizatum, tcneretur eum
iustruere, magis esset conveniens quod
pater carnahs filium suum de fonte sus-
ciperet, quam ahquis ahus, quod tamen
videtur esse prohibitum, ut habetur in
Decret., xxx, qu. i, cap. « Pervenit, » et
cap. « Dictum est,» col. 1437 et 1438.
3. Praeterea, phires magis possimt ins-
truere quam unus sohis. Si ergo ihe qui
suscipit ahquem baptizatum k^neatur ,
;
euminstruere, magis deberentpluressus-
cipere quam unus solus cujus contrarium
;
habetur ex Becreto Leonis Papae, quod
(a) Intellige huiic articulum de baptismo so-
» lcmni.
 » ; ;

376 SUMMA THEOLOGICA.

habetur cap. ci, Deconsecrat., di«t. iv,coL Ad tertium dicendum, quod confusio
1832 « Non plures » inquit, a ad sus-
: , esset disciplina?, nisi esset unus princi-
cipiendum de baptismo infantcm, quam palis instructor et ideo in baptismo
:

unus, accedant, sive vir, sive mulier. unus debet esse principalis susceptor
Scd contra est quod Augustinus * dicit alii tamen possunt admitti quasi coadju-
in quodam Sermone pabchali « Vos ante : tores.
omnia tam viros quam mulieres, qui
lios in baptismate suscepistis, moneo ut
fi-
CoNfxusio. — Nonnisi in casu necessitatis, qiii
aliqucm desacro baptismatis fonte lovavit tenetur
vos cognoscatis fidejussores apud Deum eum instruej-e, si nimirum animadvertat illum
extitissc proillis quos visi estis dc sacro non recte institui.
fonte suscipere. »

Respondeo dicendum, quod unusquis-

que obligatur ad exequendum officium
quod accepit. Dictum est autem, quod
QU^STIO LXVIII.
ille qui suscipit aliquem de sacro fonte,
DE SUSCIPIENTIBUS BAPTISMUM.
assumit sibi officium paedagogi et ideo ;

obligatur ad habendam curam de ipso,

(In duodecim articulos divisa.)
si nccessitas immineret, sicut co tem-
pore et loco in quo baptizati inter infi-
Deinde considerandum est de susci-
deles nutriuntur. Sed ubi nutriuntur inter
pientibus baptismum et circa hoc quai-
;
catholicos christianos, satis possunt ab
runtur duodecim 1" utrum omnes te-
:
hac cura excusari, praesumendo quod a
neantur ad suscipiendum baptismum :
suis parcntibus dihgenter instruantur.
2° utrum ahquis possit salvari sine bap-
Si tamen quocumque modo sentirent
tismo 3°utrumbaptismus sit differendus
;
contrarium, tenerentur secundum suum
4° utrum peccatores sint baptizandi
modum sahiti spiritualium fihorum cu- :

5° utrum peccatoribus baptizatis sint im-

ram impendere.
ponenda opera satisfactoria 6° utrum ;
Ad primum ergo dicendum, quod ubi
requiraturconfessiopeccatorum 7°utrum ;

immineret periculum, oporteret esse ah-

requiratur intentio ex parte baptizati;
quem doctum in divinis, sicut Dionysius 8° utrum requiratur fides; 9° utrum
dicit, cap, vii Eccles. hierarch., § 11,
pueri sint baptizandi ; 10° utrum pueri
col. 567, t. 1, qui baptizatum de sacro
Judaeorum siiit baptizanrh invitis paren-
fonte susciperet; sed ubi hoc periculum
tibus; 11° utrum ahqui sint baptizandi
non imminet, propter hoc quod pueri
in maternis uteris existentes; 12° utrum
nutriuntur inter cathohcos, admittuntm-
furiosi et amentes sint baptizandi.
quicumque ad hoc officium quia ea quae ;

pertinent ad christianam vitam et fidem,

pubhce omnibus nota sunt. Attamen ihc
qui non est baptizatus, non potest sus-
ciperc baptizatum, ut est declaratum in
Conciho Moguntino* Decr., cap. « In
baptismate, » iv, col. 1832, De consecrat.,
licetnon baptizatus possit baptizare, quia
persona baptizantis cst de necessitate sa-
cramenti, non autem persona suscipien-
tis, sicut dictum est.
Ad secundum dicendum, quod
aliageneratio spirituahs a carnah, ita
etiam debet esse alia disciphna, secun-
dum ihiid Heb., xii, 9 Patres quidem : 2. Prseterea, baptismus maxime vide-
carnis nostrse eruditores habuimus, et re-
verebamur cos, non multo maqis obtcm-
perabimus Patrispirituum, et vivcmus? Et
ideo ahus dcbet essc pater spiritualis a
patn; carnali, nisi nccessitas contrarium
cxigat.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum omnes teneantur ad susceptionem
baptismi,
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur
quod noii teneantur omnes ad susceptio-
iiem baptismi. Per Christum enim nou
est hominibus arctata via salutis. Sed
sicutest ante Christi adventum poterant homines
salvari siiie baptismo. Ergo et post
Christi adventum.
tur esse institutus in remcdium peccati
origiiiahs. Sod ihe qui cst i)aptizatus,
cum iion habeat originalo poccatuin, uon
videtur quod possit ihud traiisfundoro iii
prolom. Ergo fdii baptizatorum iion vi-
ilentur osse baptizandi.

• l.egitui- iu Decreto IV, Dc comca;, cap, tv. col. 1833.

 :

QUiEST. LXVIII, ART. I ET II. 377

3. Praeterea, baptismus datnr ad hoc necessarium ad salutem, fides tamen,

quod aliquis per gratiam a peccato mun- cujus baptismus sacramentum cst, sem-
detur. Sed hoc consequuntur illi qui sunt per neccssaria fuit.
sanctificati inutoro sine baptismo. Ergo Ad sccundum dicendum, quod, sicut
non tenentur ad suscipiendum baptis- insecunda parte dictum est, illi qui bap-
mum. tizantur, renovantur per baptismum se-
Sed contra est quod dicitur Joan. iii, S , : cundum spiritum corpus tamen remanet
;

Nisi quis renatus fuerit ex aqua, et Spi- subjectum vetustati peccati, secundum
ritu sancto^ non potest introire in re- illud Rom., viii, 10 Corpus quidem :

gnum Dei : etlib. De Eccl. dogmatibus, mortuum est propter peccatum; spiritus
cap. XLi, col. 1220, t. 8 op. Aug., dici- vero vivit propter justificationem. Unde
tur « Baptizatis tantum iter salutis esse
: etAugustinus probat in lib. YI Contra
credimus. » Jidianum § 52 col.
,
853 , , t. 10 ,

Respondeo dicendum, quod ad illud quod « non baptizatur homine quid-

homines tenentur, sine quo salutem
consequi non possunt. Maiiifestum est
autem, quodniillus potest sahitem conse-
quinisi per Christum. Unde et Apostohis
dicitRom. v, 18 Sicutper unius delictum
, :
in omnes homines iti condemnationem, sic
et per uniiis justitiam hi omnes homines
in justificationem vitae {a).
Ad hoc autem datur baptismus, ut ah-
quis per ipsum regeneratus incorporetur
Christo, factus membrum
dicitur Galat., iii, 27
Christo baptizatiestis, Christum induistis.
Unde manifestum est, quod omnes ad
baptismum tenentur, et sine eo non po-
test esse salushominibus.
Ad primum ergo dicendum, quod
nunquam homines potuerunt salvari
etiam ante Christi adventum, nisi fierent
membra Christi : quia, ut dicitur Act.
in
quid in eo est. » Manifestum est autem
quodhomo non generat generatione car-
nali secundum spiritum, sed secundum
carnem. Et ideo filii baptizatorum cum
peccato originali nascuntur; unde indi-
gent baptizari.
Ad tertium dicendum, quod illi qui sunt
sanctificati in]utero, consequuntur quidem
gratiam emundantem a peccato originali
non tamen ex hoc ipso consequuntur
ipsius unde
: characterem, quo Christo configurentur.
: Quicumque in Et propter hoc si aliqui nunc sanctifica-
rentur in utero, necesse esset eos bap-
tizari, ut per susceptionem characteris
aliis membris Christi conformarentur.
CoNCLUsio. —
Cum nemo nisi Christo incorpo-
ratus salutem consequi queat, manifestum est,
omneshomines ad baptismi susceptionem teneri,
per quem Cliristo incorporantur et ipsius membra
, iv,
fiunt.

ecaliud. 12, non aiiud notnen est datum homini-

*

bus in quo oporteat nos salvos fieri. Sed ARTICULUS II.

ante adventum Christi homines Christo
incorporabantur per fidem futuri adven- Utrumsine baptismo aliquis possit salvari.
tus cujus fidei sigiiaculum erat circum-
;

cisio; ut Apostolus dicit Rom., iv, ante Ad secundum sic proceditur. 1. Yide-
vero quam circumcisio institueretur, sola tur quod
sine baptismo nullus possit sal-
fide, ut Gregorius dicit, hb. lY Moral., vari. Bicitenim Dominus Joan,, iii, 5 Nisi :

cap. m, praefat., col. 635, t. 1, cum sacri- quis renatus fuerit ex aqua et Sjnritu sancto
ficiorum oblatione, quibus suam fidem non potest introire in regnum Dei. Sed iUi
antiqui profitebantur, homines Cliristo soli salvantur qui regiium Dei intrant.
incorporabantur. Post adventum etiam Ergo nullus potest salvari sine baptismo,
Christi homines per fidem Christo in- quo aliquis regeneratur ex aqua et Spi-
corporantur, secundum Lllud Ephes., iii, ritu saucto.
17 Christum habitare per fidem in cor-
: 2. Praeterea, inlib.i)e ecclesiast.dogma-
dibus vestris. Sed aho signo manifestatur tibus, cap. XLi, col. 1220, t. 8 op. Aug., di-

fides rei jam praesentis, quam demons- citur: « NuUum catechumenum, quamvis
traretur, quando erat futura, sicut etiam in bonis operibus defunctum, vitam aeter-
ahis verbis significatur praesens, prae- namhabere credimus, excepto maiiyrio,
teritum et futurum. Et ideo hcet ipsum ubitotavirtussacramentibapdsmicomple-
sacramentum baptismi non semper fuerit tur. » Sed si aliquis sine baptismo posset

(a) Manichsei, Pauliciani, Selcuciani et Her- bant.Calvinusnegatbaptismum esse necessarium

miani baptismumin aqua respuebant. Quintiliani ad delendum originale. Sociniani vohint baptis-
et Coiani tidem suilicere ad salutem preedica- mum csse ritum liberum et indifferentem.

378 SUMMA
salvari, maximo hoc haberet locum in
catechumenis bonaopera habentibus, qui
videntur habere fidem per dilectionem
operantem. Ergo videtur quod sine bap-
tismo nulhis possit salvari.
3. Prseterea, sicut supra dictum est,
sacramentum baptismi est de necessitate
salutis. Necessarium autem est, sine quo
nonpotest aliquid esse, ut dicitur y Mc-
ta/j/i., text. G. Ergo videtur quod sine
baptismo nullus possit conscqui salu-
tem.
Sed contra est quod Augustinus dicit
Siiper Leviticnm, quaest. lxxxiv, col.
713, t. 3 : Invisibilem sanctificationem
<(
quibusdam arfuisse, et profuisse sine vi-
sibiHbus sacramentis visibilem vero
;
sanctificationem quse fit in sacramento
visibih, sinc invisibili, posse adcsse, sed
non posse prodesse. » Cum igitur sacra-
mentum baptismi ad visibilem sanctifica-
tionem pertineat, videtur quod sine sa-
cramento baptismi aUquis possit sahitem
consequi per invisibilem sanctificatio-
nem.
Respondeo dicendum, quod sacramen-
tum baptismi duphciter potest alicui
deesse: uuo modo et re et voto, quod
contingit illis qui nec baptizantur nec
baptizari volunt, quod manifeste ad con-
temptum sacramenti pertinet, qiiantum
ad illos qui hal)ont usum hberi arbitrii.
Et ideo hi quibus hoc modo deest l)ap-
tismus, salutem consequi non possunt,
quia nec sacramentalitcr ucc mentaUter
Christo incorporantur per quem so-
,
lum est salus. Alio modo potest sacra-
mentum baptismi alicui deesse re, sed
non voto sicut cum aliquis baptizari
; Leo papa, Epist. xvi, c. v, col. 700, t. 1
desiderat, sed aliquo casu pra»vcnilur
morte, antequam baptismum suscipiat
et talis sine baptismo actuali salutem
consequi potest, proptor dcsiderium bap-
tismi, quod procedit cx fide per dileclio-
nem operante, per quam Dous intcrius
hominem sanctificat, cujus potontia sa-
cramentis visibilibus non alligatur. Undc
Ambrosiusdicit in lib. De obitn Valentin.,
col. 1433, t. 3, do Valontiniano, qui cate-
chumenus mortuus fuit: ((Ouom regene-
raturus cram, amisi verumtamen illo gra-
; fidia frequcntcr ad vomitum rodit, si ad
tiam quam poposcit non amisit. »
Ad piimiim ergo dicondum, quod, si-
cut dicitur I liog., xvi, 7, hotno videt ea
qn;e parent Dominus ante.m intuetnr cor.
; voniro, tiinc demum baptismatis gratiam
lllo autem qui dosiderat por baptismiun
rogoncrari »>x a(|ua (>l Spiritu sancto,
cordc (luidiMU rcgcnoratus osl, licol uoii
;
TIIEOLOGICA.
corpore, sicut et Apostolus dicit Rom., ii,
29, quod circnmcisio cordis est in spiintu,
non in littera, cujus laus non ex hominibus,
sed ex Deo est.
Ad sccundum dicendum, quod nuUus
porvenit ad vitam aeternam, nisi absolu-
tus ab omni culpa ct reatu pcpnai; quae
quidem universalis absolutio fit in perccp-
tione baptismi et in martyrio; propter
quod dicitur quod in martyrio omnia sa-
cramenta baptismi complentur, scilicet
quantum ad plenam liberationem a culpa
et pama. Si quis ergo catechumenus sit
habens desiderium baptismi, quia aliter
in bonis operibus non moreretur, qua?
non possunt esse sine fide per dilectio-
nem operante, talis decedens non statim
pervenit ad vitam (eternam, sod patietur
pcenam pro peccatis prieteritis ipse ta- ;
mon salvus erit sic quasi per ignem, ut di-
citur ad Cor., iii, 13.
I
Ad tertium dicendum, quod pro tanto
dicitur sacramentum baptismi esse de ne-
cessitate salutis, quia non potest esse
homini salus, nisi saltem in voluntate
haboatur_, quae apud Deum reputatur pro
facto.
—
CoNCLrsio. Minime salvari possimt, qiii nec
re, nec voto baptismi sacramentum susceperint
qui vero sacramentum baptismi susceperint,
etsi non re, salvaiu possunt.
ARTICULUS III.
Uti'um baptismus sit differendus.
Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur
quod baptismus sit difFerendus. Dicit enim
:
<(Duo tempora, » id est, Pascha et Pon-
;
tecoste, « ad baptizandum a Romano
pontifice legitime preefixa sunt. Unde di-
lectionem vestram monemus ut nullos
alios dies huic obscrvationi misceatis. »
Videtur ergo quod oportcat non statim
alicjuom baptizari, sod usque ad priedicta
tempora baptismum ditrerri.
2. Prajtorea, inconcilio Aghatcnsi,can.
XXXIV, /)('fr.,can.X(:iiu/^ro;/.srr;'r7/..dist. IV,
col. 1830, logitur JiuUei, qiiorum per-
: <(
logom catholicam vonirc volucrint octo
mouscs iutor catochumouos Ecclosia^ li-
mon inlrooant; ot si pura lido noscuntur
moroautur. » Non ergo statim sunt homi-
m>s baptizaudi, sod us(|uo ad cortiim
tompus osl (litrorondum Itaplisma.
 QUiEST. LXVIIl, AKT.
3. Praiterea, sicut dicitur Isaiae, xxvii,
9, iste est omnis fructiis^ ut auferatur pec-
catum. Sedmagis videtur auferripeccatum
vel etiam diminui, si baptismus diu dif-
feratur; primo quidcm quia peccantes
post baptismum gravius peccant, secun-
dum illud Ilebr., x, 29 Quanto magis
: mitatem aut aliquod periculum mortis.
piitatis deteriora mereri supplicia, qui san-
guinem Testamenti pollutum duxerit, in
quo sanctificatus est? scilicet per baptis-
mum. Secundo quia baptismus tollit pec-
cata prffiterita, non autem futura; unde
quanto magis baptismus differtur, taiito
plura peccata tollit. Yidetur ergo quod
baptismus debeat diu difTerri.
Sed contra est quod dicitur Eccli., v,
8 ISion tardes converti ad Dominum, et
: tempus institutum ab Ecclesia differat
nec differas de die in diem. Sed perfecta
conversio ad Deum est eorum qui rege-
nerantur in Cliristo per baptismum. Non
ergo debet baptismus diflerri de die in
diem.
Respondeo dicendum, quod circa hoc
distinguendum est utrum sint baptizandi
pueri vel adulli. Si enim pucri sint bap-
tizandi, non est differendum baptisma,
primo quidem quia non expectatur ineis
major instructio, aut etiam plenior con-
versio ;secundo, propter periculum mor-
tis, quia non potest eis alio remedio sub-
veniri nisi per sacramentum baptismi.
Adultis vero subveniri potest per solum
baptismi desiderium, ut supra dictum est.
Et ideo adultis, non statim cum conver-
tuntur, est sacramentum baptismi confe-
rendum, sed oportet differre usque ad
aliquod certum tempus, primo quidem
propter cautelam Ecclesiae, ne decipiatur,
sacramentum ficte accedentibus confe-
rens, secundum illud I Joaii., iv, 1 No- : pedit peccata futura, ne fiant. Hoc autem
lite omni spiritui credere, sed pjrobate spi-
ritus, si ex Deo siiit quse quidem proba-
;
tio sumitur de accedentibus ad baptis-
mum, quando peraliquod spatium eorum
fides et mores examfhantur. Secundo,
hoc est necessarium ad utilitatem eorum
qui baptizantur, quia aliquo temporis
spatio indigent, ad hoc quod plene ins-
truantur de fide et exerciteiitur in his
quse pertinent ad vitam christianam.
Tertio, hoc est necessarium ad quamdam
reverentiam sacramenti, dum in solem-
nitatibus praecipuis, scilicet Paschse et
Pentecostes, homines ad baptismum ad-
mittuntur, et ita devotius sacramentum
suscipiunt.
Haec tamen dilatio est pra^termittenda
duplici ratione; primo quidem quando
III. 379
illi qui sunt baptizandi apparent perfecte
instructi in fide, et ad baptismum idonei,
sicut PhiUppus statim baptizavit Eunu-
chum, ut habetur Act., viii, et Petrus
Cornelium et eos qui cum eo erant, ut
habetur Act., x. Secundo propter infir-
Unde Leo papa dicit, ubi supra. u Ili qui
necessitate mortis, segritudinis, obsidio-
nis, persecutionis ct naufragii urgcntur,
omni tempore debent baptizari. »
Si tamen ahquis morte pra^veniatur,
articulo necessitatis sacramentum exclu-
dente, dum expectat tempus ab Ecclesia
institutum, salvatur, licet per ignem, ut
supra dictum est. Peccat autem si ultra
accipere baptismum, nisi ex causa neces-
saria, et licentia praelatorum Ecclesiae.
Sed tamen hoc peccatum cum aliis de-
et
leripotestper succedentem contritionem,
qua? suppletvicembaptismi, ut supradic-
tum est.
Ad primum ergo dicendum, quod illud
mandatum Leonis papae de observandis
duobus temporibus in baptismo, intelli-
gendum est de excepto tamen
adultis,
periculo mortis, quod semper in pueris
est timendum,ut dictum est.
Ad secundum dicendum, quod illud de
.Iudaeis*est institutumad Ecclesiae caute-
lam, ne simplicium fidem corrumpant, si
non fuerint plene conversi et tamen, ut
;
ibidem subditur, « si infra tempus prae-
scriptum aliquod periculum infirmitatis
incurrerint, debent baptizari. »
Ad tertium dicendum, quod baptismus
per gratiam quam confert, non solum
removet peccata praeterita, sed etiam im-
praecipue desiderandum est ut homines
non peccent, secundario autem ut levius
peccent, vel etiam uteorum peccata muii-
dentur, secundum illud I Joan., ii, 1 :
Filioli mei, haec scribo vobis ut nonpec-
Sed et si quis peccaverit, advocatum
cetis.
habet apud Patrem Jesum Christum jus-
tum et ipse est propitiatio pro peccatis
;
nostris.
—
GoNCLUsio. Pueri statim sunt baptizandi
propter periculum mortis adulti vero non
:
statim, sed certo tempore baptizari debent, nisi
fueriut in iidc perfecte iustructi, aut iu mani-
festo mortis periculo.
 ;

380 SUMMA THEOLOGICA.

homines Christo incorporantur, secun-
dum illud iii, 37 Quicumque in Christo
:

ARTICULUS IV. baptizati estis, Christum induistis. Quam-

diu autem aliquis habet voluntatem pec-
Utrum peccatores sint baptizandi, candi, non potestessc Christo conjunctus,
secundum illud II Corinth.,Ti, 14, Quse
Ad quartum sic proccditur. 1 . Videtur participatio justitix curn iniquitatel Unde
quod peccatores sint baptizandi. Dicitur et Augustinus A\Q\iSerm. cccli, c. ii,co1.
*

enim Zach., xiii, 1 /w die illa erit fons : 1537, t. 5, quod « nullus suae voluntatis
patens domui David, et habitantihus Jeru- arbiter constitutus potest novam vitam
salem : in ablutionem peccatoris et mens- inchoare, nisi eum veteris vitae pceni-
truatudd quod quidem intelligitur dc fonte
;
teat. Secundo, quia in operibus Christi
))

baptismali. Ergo videtur quod sacramen- et Ecclesiae nihil debet fieri frustra. Frus-
tum baptismi sit etiam poccatoribus ex- traautemest quod nbn pertingit ad finem
hibcndum. adquemest ordinatum. Nullus autem ha-
2. Praiterea, Matth., ix,Dominus dicit, bens voluntatem peccandi simul potest a
12 Non est opus valentibus medicus, sed
: peccato mundari, ad quod ordinatur bap-
male habentibus. Male autem liabentes tismus, quia hoc esset ponere contradic-
sunt peccatores. Cum igitur spiritualis toria esse simul. Tertio, quia in sacra-
medici, scilicet Christi, medicina sit bap- mentalibus signis non debet essc aliqua
tismus, videtur quod peccatoribus sitsa- falsitas. Est autem signum falsum, cui
cramentum baptismi exhibendum. res significata non respondet. Ex hoc
Praeterea, nullum subsidium debet
3. autem quod aliquis lavandum se praebet
peccatoribus subtrahi, Sed peccatores per baptismum, significatur quod se dis-
baptizati ex ipso charactere baptismaU ponat ad interiorem abhitionem; quod
spiritualiter adjuvantur, cum sit quaedam non contingit de eo qui Iiabet proposi-
dispositio ad gratiam. Ergo videtur quod tum persistendi in peccato. Unde maui-
sacramcntum baptismi sit peccatoribus festum est quod talibus sacramcntum
exhibendum. baptismi non est confercndum.
Sed contra est quod Augustinus dicit ^
Ad primum ergo dicendum, quod illud
Tract. Lxxii in Joan. et Serm. clxix, verbum est intelligendum de peccatoribus
cap. XI, § 13, coL 923, t. 5 :« Qui qui habent voluiitatem recedendi a pec-
fecit te sine te , non justificabit te cato.
sine te. » Sed peccator, cum habeat vo- Ad secundum diccndum, quod spiri-
luntatem non dispositam, non cooperatur tualis medicus, opera-
scilicet Christus,
Deo. Ergo frustra adhiberetur ei baptis- tur dupliciter : uno modo
per interius
mus ad justificationem. scipsum, et sic pra^parat voluutatem ho-
Respondeo dicendum, quod aliquis po- minis, ut bonum velit, et malum odiat :

test dici peccator
propter maculam ct rcatum pra?teritum,
et sic peccatoribus est sacramentum bap-
tismi conferendum, quia est ad hoc spc-
cialiter institutum, ut per ipsum pecca-
torum sordes mundentur, secundum ilhid
dupliciter : uno modo alio modo operatur per ministros, exte-
rius adhibendo sacramenta, et sic operatur
idquodestexterius^iuchoatum.Etideo sa-
cramentumbaptismi non est exliibendem
nisi ei in quo interioris conversionis ali-
quod signum ap[)arct siciit nec medicina ;

Ephes.. V, 20 Mundans eam, scilicet : corporalis adhll)ctur iufirmo, nisi in eo

Ecclesiam, lavacro aquse in verbo vitse.
Alio modo potest dici aliquis peccator
ex voluntate peccandi et proposito per-
sistendi in peccato et sic peccatoribus
iion est sacramentum baptismi confcrcn-
dum. Primo quidem quia per baptismum
aliquis motus \ italis uaturie appareat.
Ad tertium dicendum, quod baptismus
, est fidei sacramentum. Fides autem infor-
: mis uon sufficit ad salutem, nec ipsa cst
fuiuiaincnluin, scd sola lidcs formata,
qua^ per dilectionem operatur, ut Augus-

' Parm. addil « inio mapis coiitraiium opo-

: « cflicitur. Scd nullus pcccator persistcns in vo-
ralur., » ud jusliticalioiieni non disjiosito. Kditio « lunlatcpoccaudi potcst licri nicmbrum (ihristi
Uouiana ot postoriores aliai uno contextu, aliir « ([uod cst incorporari Christo. » Krjjo imjus-
ad marKiucni udduiil aliud arpuinciiluiu « scd : mndi [icccator non pst haptizandus quia frustra
coutra csl i|ii(id Au^nistiiius ad lioiiitaciuin dicit iiai>ti/arctur. »
iii lil». 1 Ih jirrniti»-. incrxt. v.t rnnisi^. cap. 2(), a * l*arm. : « exleriuti id quod csl iutorius iu-
mod., : « In Ijaplisino alicpiis incndjium (".hristi choalum. »
 ,

OUiEST. LXVIII , ART. IV ET V. 384

tinus dicit in lib. De jide et operibiis, Respondeo dicendum, quod, sicut

cap. XVI, col. 21o, t. 6. llndc nec sacra- Apostohis dicit, Rom., vi, 3, quicumque
mentum baptismi salutcm confcrre po- baptizati sumus in Christo, in morte ip-
test cum voluntate peccandi, quae fidei sius baptizati sumus consepulti enim su-
,

formam excludit. Non est autem per im- mus eiper baptismum in mortem, ita sci-
pressionem cbaractcris baptismalis ali- licet quod homo pcr baptismnm incorpo-
quis disponendus ad gratiam quamdiu in ratur ipsi morti Ciiristi. iManifestuin est
eo apparet voluntas peccandi, quia « Deus autem ex supra dictis, quod mors Christi
neminem ad virtutem compellit, » sicut satisfactoriafuit sufficienter pro peccatis,
Damasccnus dicitlib.II Orth./id.,csi\).XKx, nonsolum * nostris, sed etiam totius mundi * -pyQ ; nos-
col. 971, t. 1. utdicitur I Joan., ii, 2. Et ideo ei qui hap-^m tan-
tizatur pro quibuscumque peccatis non^""^-
CoNCLUsio. —
Peccatoribus, voluntatem pec-
est aliqua satisfactio injungenda ; hoc
candi, et in peccato perseverandi propositnm ha-
bentibus, baptismus minime confcrendus cst, enim esset injuriam facere passioni et
cum Christo conjungi et a peccato mundari ne- morti Christi, quasi ipsa iion esset suffi-
queant aliis vero pcccati maculam et reatum
:
ciens ad plenariam satisfactionem pro
habentibus conferri debet.
peccatis baptizatorum.
Ad primum ergo dicendum, quod si-
ARTICULUS V. cut Augustinus dicitinlib. I De baptistno
parvulorwn, cap. xxvi^ col. 131, t. 40,
Utriim peccatoribus haptizatis sint ad hoc baptismus valet « ut baptizati
imponenda opera satisfactoria. Christo incorporentur ut membra ejus. »
Unde ipsa poena Cliristi fuit satisfactoria
Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur pro peccatis baptizatorum, sicut et poena
quod peccatoribus baptizatis sint opera unius membri potest esse satisfactoria
satisfactoria imponenda. Hoc enim ad pro peccato alterius membri. Unde Isa.
justitiam Dei pertinere videtur ut pro Liii, 4, dicitur Uere languores nostros
:

quolibet peccato aliquis puniatur, secun-
dum illud Eccle., ult., 14 Cuncta quse
fiunt adducet Deus in judicium. Sed opera
satisfactoria imponuntur peccatoribus
in pcenam praeteritorum peccatorum. Ergo
videtur quod peccatoribus baptizatis sint
opera satisfactoria imponenda.
ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit.
: Ad secundum dicendum, quod nuper
baptizati exercitandi sunt ad justitiam,
non per opera poenalia, sed per opera fa-
ciha, « utquasi quodam lacte facilis exer-
citii promoveantur ad perfectiora, » ut
Glossa &\c\i Super illud /*s«/. cxxx Sicut :

2. Praiterea, per opera satisfactoria ablactatus et super matre sua. Unde et

exercitantur peccatores de novo conversi Dominus discipulos suos de novo conver-
ad justitiam, et subtrahuntur eis occa- sos ajejunio excusavit, utpatetMatth. ix, ,

siones peccandi ; nam satisfacere estpec- Et hoc est quod dicitur I Petri ii, 2 Sicut :

catorum causas excidere, et peccatis adi modo geniti infantes lac concupiscite, ut in
tum non Sed hocmaxime est
indulg-ere. eo crescatis insalutem.
necessarium nuper baptizatis. Ergo vide- Ad tertium dicendum, quod restituere
tur quod baptizatis sint opera satisfacto- male ablata proximis, et satisfacere eis
ria injungenda. de injuriis illatis est cessare apeccando,
nonminus debitum est ut
3. Prseterea, quia hoc ipsum quod est detinere aliena,
homo Deo satisfaciat quamproximo. Sed et proximum laisum nom placare, est
nuper baptizatis injungendum est ut sa- peccatum. Etideo peccatoribus baptizatis
tisfaciant proximis si eos lceserint. Ergo injungendum est quod satisfaciant proxi-
est etiam eis injungendum ut Deo satis- mis, sicut et quod desistant a peccato;
faciant per opera poenitentiae. nonest autemeis injungendum quodpro
Sed contra est quod Ambrosius * Super peccatis prseteritis ahquam pcenam pa-
illud Rom., xi : Sine poenitentia siint tiantur,
dona et vocatio Dei, col. 161_, t. 4, dicit :
—
CoNCLUSio. Ei qui baptizatur, nullum est
« Gratia Dei in baptismo non requiritge-
satisfactionis opus injungendum, cum passio et
mitum, neque planctum, vel etiam opus mors Christi cui per l>aptismum homo incorpo-
ahquod, sed solam fidem, et omnia gra- ratm', pro peccatis omnium plene satisfecerit.
tis condonat. »

Non est Ambrosii, sed cujusdam incerti auctoris.


382
ARTICULUS
Utrum peccatores ad baptismum acceden-
tes teneantur sua peccata confiteri.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod peccatorcs ad baptismum acccden-
tes teneantur sua jieccata
turenim Matth., iii, 6, qnoA baptizaban-
tur multi a Joanne in Jordane^ confitentes
peccata sua. Sed baptismus CJiristi cst
perfectior quam baptismus Joannis. Ergo
videtur qiiod multo magis illi qui sunt
baptizandi baptismo Christi, debcant sua
peccata confiteri.
.2. Praiterea, Proverb., xxviii, 13, di-
citur Qiii abscondit scelera sua non diri-
: ribus^ejus.EthocmododicitquaedamGlos-
getur qui autem confessus fuerit et reli-
;
querit ea, misericordiam consequetur. Sed
ad hoc aliqui baptizantur ut de peccatis
suis misericordiam consequantur. Ergo
baptizandi debent sua peccata confiteri.
3. Prffitcrea, poenitentia rcquiritur ante
baptismum, secundum illud Act., ii, 38
Poenitentiam agite, et baptizetur unusqnis-
que vestrum. Sed confessio est pars poe-
Ergovideturquod confessio pec-
nitentiaF.
catorum requiratur ante baptismum.
Sed coiitra est quod confessio peccato-
rum debet esse cum fletu dicit enim Au-
gustinus in libro De vera et falsa poe-
^
nitentia, cap. xiv, coL 112-4
ista varietas confitenda est et deflenda. »
Sed sicut Ambrosius ^dicit^^M/?. ilhid Rom.,
XI : «Sine poenitentia s?mt dona, col. 161
t. 4, « gratia Dei in baptismo non
requiritgemitum,neqiie planctum. «Ergo
a baptizandis non est requirenda confes-
sio peccatorum.
Respondco dicendum, quod duplex cst
peccatorum confessio una quidem in-
terior, qua? fit Deo; ettahs confessio pec-
catorum requiritur ante ])aptismum, ut
scilicethomosuapcccatarecogitans dc eis
doleat: « non enim potest inchoare iiovam
vitam, iiisi pceniteat eum
dicit Augustinus in lib.De pamitentia,
serm. cccli, c. ii, col. 1537, t. 5. AHa vero
estconfcssio peccatorum cxterior,quai fit
sacerdoU, ct talisconfessio nonrcquirifur
ante baptismum; primo quidem quia ta-
lis confessio, cum respiciat pcrsonam mi-
nistri, pertinet ad pcenitentia^ sacramen-
' Opus i^tud tluhiis annunioralui'.
' Istud "pus ahjudicatur Ambrosio.
,
SUMMA THEOLOGICA.
tum, quod non requiritur ante baptis-
mum, quia est januaomnium sacramen-
VI. torum; secundo, quiaconfessio exterior,
qua^ fit sacerdoti, ordinatur ad hoc quod
sacerdos confitentem absolvat a peccatis,
et liget ad opera satisfactoria, quae bap-
tizandis non sunt imponenda, ut supra
dictum est; nec etiam baptizati indigent
remissione peccatorum per claves Eccle-
confiteri. Dici- siae quibus omnia remittuntur per bap-
tismum tertio, quia ipsa particularis con-
;
fessio homini facta, est poenosa propter
verecundiam confitentis. Raptizato autem
nulla exterior pcena imponitur. Et ideo a
baptizatis non requiritur specialis confes-
sio peccatorum sed sufficit generalis,
;
quam faciunt cumsecundum ritum Eccle-
siae abrenuntiant Satanae et omnibus ope-
sa, ort/., Mat., iii,v.5,col. 79, t. 2, quod «in
baptismo Joannis exemplum dabatur
baptizandi confitendi peccata, et promit-
tendi meliora. » Si qui tamen baptizandi
ex devotione sua peccata confiteri vel-
lent, esset eorum confessio audienda,
: non ad hoc quod eis satisfactio impone-
retur, sed ad hoc quod contra peccata
consueta eis spiritualis informatio vitae
traderetur.
Ad primum ergo dicendum, quod in
baptismo Joannis non remittebantur pec-
; cata, sed erat baptismus pcenitentiae. Et
idco convenienter accedentes ad iUud
: « Omiiis baptisma confitebantur peccata, ut se-
cundum qiialitatem peccatorum eis poe-
nitentia determinaretur. Sed bapfismus
Christi est sine exteriori poenitentia, ut
Am])rosius dicit /;i xi ad Hom., loc. sup.
cit. Uiide noii est similis rafio.
Ad secundum dicendum, quod baptiza-
tis sufficitconfessio interior Deo facta,
et ctiam exterior gencralis, ad Iioc quod
: dirigantur, ct misericordiam coiisequan-
tur; nec requirifur confessio specialis
exterior, sicut dictum cst.
Ad terfium dicendum, quod confessio
est pars poenitcntiae sacrameiifalis qua^ ;
vetcris vita?, » ut non requirifur anfe ])aptismum, ut dic-
tum est; sed rcquiritur interioris pceni-
nitentiffi virtus.
CoNCLUSio. — Cum confessio peccatorum ad
poenitenliiv sacramoutuni ])ortinoat, aocodfntes
ad baptisnumi, non oporfet conliteri peccala
sacerdoti, sed soli Deo, ea nimirum mente cogi-
tando, attiue detestando.
' Parm. : « pompis. »
 QU^ST. LXVTII, ART. VII ET VIII. 383

Ad primum ergo diccndum, quod in

justificatione quae fit perbaptismum, non
ARTICULUS VII. est passio coacta, ,sed voluntaria, et ideo
requiritur intentio recipiendi id quod ei
Utrum ex parte baptizati requiratur in- datur.
tentio smcipiendi sacra mentum hap- Ad secundum dicendum, quod si in
tismi. adulto deessetintentio suscipiendi sacra-
mentum, esset rebaptizandus; si tamen
Ad septimum sic proceditur. Videtur 1 . hoc non constaret, esset dicendum « Si :

quod ex parte baptizati noii requiratur non es baptizatus, ego te baptizo. »

sacramentum baptis-
inteiitio suscipiendi Ad tertium dicendum, quod baptismu.s'
mi. Baptizatus enim se habet sicut pa- ordinatur non solum contra originale
tiens in sacramento. Intentio autem non peccatum, sed etiam contra actuaha, quae
requiriturex parte patientis, sed exparte per voluntatem et intentionem causantur.
agentis. Ergo videturquod ex parte bap-
CoNCLUSio. — Cum per baptismum veteri vitse
tizati non requiratur intentio suscipiendi moriamur, novamque inchoemus, necessaria est
baptismum. baptizando baptismi suscipiendi intentio, qui
2. Praeterea, si praetermittatur id quod novee vita? principium est.
requiriturad baptismum, homo est denuo
baptizandus, sicut cum praBtermittiturin-
vocatio Trinitatis, ut supra dictum est. ARTICULUS VIII.
Sed ex hoc non videtur ahquis esse de-
nuo baptizandus, quod intentionem non Utrum fides requiratur ex parte haptizati.
habeat suscipiendi baptismum; ahoquin
cum de intentione baptizati non constet, Ad octavum sic proceditur. 1 . Videtur
quilibet posset petere se denuo baptizari quod fides requiratur ex parte baptizati.
propter intentionis defectum. Non videtur Sacramentumenimbaptismia Christo est
ergo quod intentio requiratur ex parte institutum. Sed Christus formam baptismi
baptizati ut suscipiat sacramentum. tradens fidem baptismo praemittit, dicens
3. Praeterea, baptismus contra pecca- Marci, ult., 19 Qui crediderit et baptiza-
:

tum originale datur. Sed originale pec- tus fuerit, salvus erit. Ergo videtur quod
catum contrahitur sine intentione nas- nisi sit fides, non possit esse sacramen-
centis. Ergo baptismus, ut videtur, in- tum baptismi.
tentionem non requirit ex parte baptizati. sacramen-
2. Praeterea, nihil frustra in
Sed contra est quod secundum ritum tis Ecclesiae agitur. Sed secundum ritum
Ecclesiae baptizandi profitentur se petere Ecclesiae ille qui accedit ad baptismum,
ab Ecclesia baptismum, per quod profi- de fide interrogatur, cumdicitur « Cre- :

tentur suam intentionem de susceptione dis in Deum Patrem omnipotentem*? »

sacramenti. Ergo videtur quod fides ad baptismum re-

Respondeo dicendum, quod per baptis- quiratur.
mum aliquis moritur veteri vitae peccati 3. Prapterea, ad baptismum requiritur
et incipit quamdam vitae novitatem, se- intentio suscipiendi sacramentum. Sed
cundum iUud Rom., vi,4 : Consepulti su- hoc non potest esse recta fide, cum bap-
mus Christo/>er baptismum in mortem, ut tismus sacramentum per
sit rectae fidei ;

quomodo Christus surrexit a mortuis pter erumenim incorporantur homines Christo,

gloriam Patris, ita et nos innovitate vitse ut Augustinus dicit in lib. I De baptismo
ambulemus. Et ideo, sicut ad hoc quod parvulorum, cap. xxvi, col. 131, t. 10.
homomoriaturveteri vitae, requiritur, se- Hoc autem non potest esse sine recta
cundum Augustinum, Serm. cccli, c. ii, fide, secundum iUud Ephes., iii, 17 :

col. 1537, t.5,in habenteusum hberii ar- Christum hahitare per fidem in cordibus
bitri voluntas qua eum veteris vitae poeni- Ergovidetur quod iUe qui nonha-
vestris.
teat ita requiritur voluntas qua intendat
; bet rectam fidem, non possit suscipere
vitae novitatem, cujus principium estipsa sacramentum baptismi.
susceptio sacramenti et ideo ex parte
; 4. Praeterea, infidehtas est gravissi-
baptizati requiritur voluntas, sive intentio mum peccatum, utin secunda parte habi-
suscipiendi sacramentum. tum est. Sed permanentes in peccato non

* In Pai'm. deest : « Omnipotentem. »

 ;

384 SUMMA THEOLOGICA.

sunt baptizandi. Ergo etiam nec perma-
nentes in infidelitate.
Sed contra est quod Gregorius scribens
0uirinoepiscopo,yf6?^«s^lib.XI,e/?/5^.Lxvii,
col. 1205, t. Abantiqua patrum
3, dicit : «
institutione didicimus ut qui apud haere-
sim in Trinitatis nomine baptizantur,
cum ad sanctam Ecclesiam redeunt, aut
unctione chrismatis aut impositione ma-
nus aut sola professione fidei ad sinum
matris Ecclesia? revocentur. » IIoc autem
non esset^ si fides ex necessitate require-
retur ad susceptionem baptismi.
Respondeo dicendum, quod, sicut ex
dictis patct, duo cfficiuntur in anima
per baptismum, scilicet character ct
gratia. f)upliciter ergo aliquid ex neces-
sitaterequirituradbaptismum unomodo,
sine quo gratia haberi non potest,
est ultimus effectus sacramenti et hoc
modorecta fides ex necessitaterequiritur
ad baptismum, quia, sicut diciturRom.,
in, 22, justitia Dei est/^er fidem Jesii
Christi. Alio modo requiritur aliquid ex
necessitate ad baptismum, sine quo cha-
quidem ejus baptismum homines etiam
foris accipere, sed salutem beatitudinis
extra eam neminem percipere vel tene-
re. »
Ad tertium dicendum, quod etiam non
habensrectam fidem circa aliosarticulos,
potest habere rectam fidem circa sacra-
mcntum baptismi, et ita iion impeditur
quin possit habere iutentionem susci-
piendi sacramentum baptismi. Si tamen
etiam circa hoc sacramentum non recte
sentiat, sufficit ad perceptionem sacra-
menti generalis intentio, qua intendit
suscipere baptismum, sicut Christus ins-
tituit etsicut Ecclesia tradit.
Ad quartum dicendum, quod sicut
sacramentum baptismi non est confe-
: rendum ei qui non vult ab aliis peccatis
qu» recedere, ita etiam nec ei qui non vult
: infidelitatem deserere. Uterque tamen
suscipit sacramentum, si ei conferatur,
licet non ad salutem.
CoNCLCsio. —
Ex parte gi'atiae quam quis per
baptismum consequitm', exigitur in suscipiento
tides ex parte vero cliaracteris, non necessaria
:

racter baptismatis imprimi non potest est.

et sic recta fides baptizati non requiritur

ex necessitate ad baptismum, sicut nec ARTICULUS IX.
recta fides baptizantis, dummodo adsint
caeteraqueesuntdcnecessitatesacramenti; Utrum pueri sint baptizandi.
non enim sacramentum perficitur per
justitiam hominis dantis vel suscipientis Ad nonum proceditur. 1. Videtur
sic
baptismum sed per virtutem Dei. quod pueri iion sintbaptizandi In eo enim .

Ad primum ergo dicendum, quod Do- qui baptizatur, requiritur intentio sus-
minus loquituribide baptismo secundum cipiendi sacramentum, ut supra dictum
quod perducit homines ad salutem per est. Hujusmodi autem intentionem non
gratiam justificantem, quod quidem sine possunt pueri hal^ere, cum iion habeant
recta fidc csse non potest; et ideo sig- usum liberi arbitrii. Ergo videtur quod
nanter dicit Quicrediderit, et baptizatus
: iion possunt suscipere sacramentum bap-
fuerit, salvus erit. tismi.
Ad secundum dicendum, quod Ecclesia 2. Prceterea, baptismus est fidei sacra-
intendit homines baptizare, ut emun- meiitum, ut supra dictum est. Sed pueri
dentur a peccato, secundum illud Is., non habent fidem, quae consistit iii cre-
XXVII, 9 Hic est omnis * f?'uctus ut au-
: dentium voluntate, ut Augustinus dicit
'Jste
«'"Yem^Mr peccatum. Et ideo quantum est Super Joan., tract. xxvi, § 2, col. 1607,
de se, non intendit dare baptismum nisi t. 3. i\ec etiam potest dici quodsalventur

habentibus rectam fidem, sine qua non in fideparentum quia quandoque paren-
:

est remissio peccatorum; et propter hoc tes suntinfideles, et sic magis per eonim
interrogat accedentes ad baptismum an infidelitatem damnarentur. Ergo videtur
credant. Si tamcn
sine recta tide aliquis quod pueri noii possint liaptizari.
baptismum suscipiat extra Ecdesiam, 3. Pra^terea,I Petri, iii, 21 dicitm-quod
,

nonpercipit illud ad suam salutem. llnde homines salvos facit baptisma, non camis
Augustinus dicit, lib. lY De baptismo cont. depositio sordium, sed conscienficV bonsc
Dn7iatist., 153, t. 9
c. i, « Ecclesia
col. : interrof/atio in Deam. Scd pueri ueijue
paiadiso comparata indicat nobis posse couscientiam habout bouam vcl malani.

* Parm. addit : « Si recta Gdes esset de neces- ritur. »

silatc l)aptismi. Non ergo rccta lides... requi-
 , ,
QU^ST. LXVIII,
cum non habeant usum rationis, neque
etiam convenienter ipsi interiogantur,
cum nonintelligant. Non ergo pueri de-
bent baptizari.
Sed contra est quod Dionysius dicit,
cap. VII Eccles. hierarch., §11, col. 567,
t. 1 : « Divini nostri duces » scilicet apos-
toli, « probaverunt infantesrecipi ad bap-
tismum. »
Respondeodicendum, quod, sicut Apos-
tolus dicit Rom., v, 17, si unius delicto
morsregnavitperunum scilicetper Adam,
; ratione possunt dici intendentes, non per
multo magis abundantiam (jratias et dona-
tionis et justitiae accipientes in vita regna-
bunt per unum Jesum Christum. Pueri
autem ex peccato Adaj peccatum originale
contrahunt; quod patet ex hoc quod sunt
mortahtati subjecti, quae per peccatum
primi hominis in omnes pertransiit, ut
Apostolusibidemdicit. Unde multomagis
pueri possunt per Christum gratiam ac-
cipere, ut regnent in vita aeterna. Ipse
autem Dominus dicit Joan., iii, 5, quod
nisiquis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
sancto, non potest introire in regnum Dei.
Unde necessarium fuit pueros baptizari,
ut sicut per Adam damnationem incurre-
runt nascendo_, ita per Christum salutem
consequantur renascendo.
Fuit etiam convenienspuerosbaptizari,
ut a pueritia nutriti in his quse sunt chris-
tiansB vitae, firmius in ea perseverent,
secundiim ilhid Prov.,xxii, 6: Adolescens
juxtaviamsuam, etiam cum senuerit, non
recedet ab ea. Et hanc rationem assignat
Dionysius, cap. uDimo Eccles. hier., ubi
supra («).
Adprimum ergo dicendum, quod rege-
neratio spirituaHs, qua:>fitperbaptismum,
est quodammodo simihsnativitaticarnah,
quantum ad hoc quod sicut pueri in ma-
ternis uteris constituti non per seipsos
nutrimentum accipiunt, sed exnutrimento
matris sustentantur, ita etiam pueri non-
dum habentes usum ratioiiis, quasi in
utero matris Ecclesige constituti, non per
seipsos, sed per actum Ecclesiae salutem
suscipiunt, Unde Augustinus dicit in h-
bro I Be peccatorum meritis et remissione
cap. xxv^ col. 131, t. 10 « Mater Eccle-
: clesiam, et bonaunius alteri communicat.
1 Parm. addit « carnalem, cum semel regene-
: tuUianus ccnsuit baptismvun non esse confercn-
ratus fuerit per aliorum spiritualem volunta-
tem. » Zwinglius, et Bucerus dixerunt baptismum non
(a) Valdenses, Petrobrussiani et Anabaptistai
volimt parvulos esse ante usum rationis baptismi
incapaces. Beza et Hunnius ad solos infantes Ju-
dseorum, Mahimimetanorum et Gentilium, inca-
pacitatem illam restringunt. Calvinus negavit
necessitatem baptismi pro pueris fidelium. Ter-
V.
ART. IX. 385
sia matcrnumos parvuhs praebet, ut sa-
cris mysteriis imbuantur, quia nondum
possunt corde proprio credere ad justi-
tiam, ncc ore proprio confitcri ad salu-
tom. » Et cap. xix, col. 123, t. 10 :
« Si autem propterea recte fideles vocan-
tur quoniam fidem per verba gestantium
quodammodo profitcntur, cur etiam non
pcenitentes habentur, cum per eorumdem
verba gestantium, diabolo et huic saeculo
abrenuntiare monstrantur? » Et eadem
actumpropriae intentionis, cum ipsi quan-
doque contra nitantur et plorent, sed per
actum eorum ab quibus offeruntur.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
Augustinus scribens Ronifacio dicit, hb. I
Cont. duas epist. Pelag., cap. xxii, col.
570, t. 10, « in Ecclesia Salvatoris, par-
vuh per ahos credunt, sicut ex ahis, quae
in baptismo remittuntur peccata traxe-
runt. » Nec impeditur eorum salus, si pa-
rentes sint infideles quia, sicut Augusti-
:
nus dicit eidem Ronifacio scribens, Epist.
xcviii, § 5, col. 362, t. 2, « ofTeruntur par-
vuhadpercipiendam spiritualem gratiam,
non tam ab eis quorum gestantur mani-
bus,quamvis et abipsis, siipsibonifideles
sunt, quam ab universa societate sancto-
torumatquefidehum. Abomnibusnamque
offerri recte intelhguntur, quibus placet
quod offeruntur, quorum charitate aclcom-
municationem sancti spiritus adjuvan-
tur. » Infidehtas autem propriorum pa-
rentum, etiamsi eos post baptismum
daemoniorum sacrificiis imbuere conen-
tur, puerisnonnocet quiautAugustinus
:
ibidem, § 1, dicit, « puer semel generatus
per aUorum yoluntatem * deinceps non
potest vinculo alienae iniquitatis obstringi
si nuUa sua voluntate consentit, secun-
dum illud Ezech., xvin, 4 Sicut anima :
patris mea est, ita et anima filii anima :
quas peccaverit, ipsa morietur. Sed ideo
ex Adam traxit quod sacramenti iUius
gratia solveretur, quia nondum erat anima
separatim vivens. » Fides autem unius,
imo totius Ecclesiae, parvulo prodest per
operationem Spiritus sancli, qui unit Ec-
dum parvulis ante adultam setatem. Wicleff,
esse necessarium infantibus prfedestinatis, Ger-
son, Cajetanus et quidam alii catbolici ad salu-
tem parvulorum suflicere arbitrati sunt votum
baptismi a parcntibus vel ab aliis conceptum,
et Cajetanus addit cum bencdictione, sub invo-
:
catione sanctae Trinitatis.
25
 386 SUMMA THEOLOGICA.
Ad tertium dicendum, quod, sicut puer, autnon habent. Si autem habent, jam
cumbaptizatur, non per seipsum, sed per quantum ad ca quae sunt juris divini vel
alios credit, ita non per seipsum, sed per naturalis, incipiunt suae potestatis esse ;

aliosinterrogatur et interrogati confiten-

; et ideo propria voluntate, invitis parcn-
tur fidem Ecclesiae in persona pueri, qui tibus, possunt baptismum suscipere,
huic fidei aggregatur per fidei sacramen- sicut et matrimonium contrahere. Et
tum. Conscientiam autem bonam conse- ideo tales moneri possunt
licite et induci
quiturpuer etiam in seipso, non quidem ad suscipiendum baptismum.
actu, sed habitu per gratiam justifican- Si vero nondum habent usum liberi
tem. secundum jus naturale sunt sub
arbitrii,
cura parentum, quamdiu ipsi sibi provi-
CoNCLUsio. —
Piiori baptizandi sunt, curn sint
dere non possunt. Unde etiam de pueris
originali pcccalo oljnoxii, ut a pueritia iu reli-
gione christiana enutriti , lirmius in ea perse- antiquorum dicitur (juod salvabantur in
verent. fideparentum. Et ideo contra justitiam
naturalem esset, si tales pueri invitis
parentibus baptizarentur, sicut ctiam si
ARTICULUS X.
aliquis habens usum rationis baptizaretur
Utrimi pueriJudxorum vel aliorum infide- invitus. Esset etiam periculosum taliter
lium sint invitis parentibus baptizandi. infidelium baptizare, quia de facili
filios
ad infidelitatem redirent propter natu-
Ad decimum Vidctur
sic proceditur.
1 . ralem affectum ad parentes. Et ideo nou
quod pueri Judaporum vel aliorum infide- habet hoc Ecclesiae consuetudo, quod
lium sint baptizandi etiam invitis parenti- filii infidelium invitis parentibus bapti-
bus. Magis enim debet homini subveniri zentur {a).
contra pericuhim mortis aeternse quam Ad primum ergo dicendum, quod a
contra periculum mortis tcmporalis. Sed morte corporah non est aliquis eripiendus
puero in periculo mortis temporahs exis- contra ordinem juris civilis puta si :

tenti est subveniendum, etiamsi parentes aliquis a suo judice condemnetur ad

permalitiamcontraniterentur.Ergomulto mortem, nuUus debet eum violenter a
magis est subveniendum pueris infidchum morte eripere. Unde nec aliquis debet
fihis per baptismum contra periculum irrumpere ordinem juris naturae, quo
mortis a^tej^naj, etiam invitis parentibus. filius est sub cura patris, uteumliberet a
2. Praeterea, servorum sunt
filii servi, periculo mortis aeternae.
et in potestate dominorum. Sed Judaei Ad secundum dicendum, quod Judan
sunt servi regum et principum, et qui- sunt principum servitute civili,
servi
cumquc etiam ahi infideles. Ergo absque quae non excluditordinem juris naturalis
omni injuria possunt principes fdios Ju- vel divini.
daeorum, vel aliorum servorum infidelium Ad tertium dicendum, quod homo
facere baptizari. ordinatur ad Deum
per rationem, per
3. Praeterea, quihbet homo est magis qiiam Deum cognoscere potest. Unde
Dei, a quo habet animam, quam patris puer, antequam usum rationis habeat,
carnahs, a quo habct corpus. Non est naturali ordine ordinatur in Deum per
ergo injustum si pueri infidehum fdii pa- rationemparentum, quorum cura» natu-
rentibus carnahbus auferantur, etDeo per ralitersubjacet; et secuudum eorum
baptismum consccrentur. dispositionem suut circa ipsum divina
Sed contra est quod in Decret., dist. agenda.
XLV, cap. v, col. 235, ex concil. Toletano
IVsic dicitur « Dc Juda'is praecipit sancta
Co.NCLisio. —
Filii infideliiun cum ante usum
:
sub paivntum cm'a sint, non sunt
libori arbitrii
synodus, nemini deinceps ad credeudum oo tompore invitis parontibus baptizandi ha- :

vim inferri ; non cnim tales inviti sal- l)ontos tamon usum libori arbiti*ii, ciuu in divinis
sua> sint potostatis, rocto ad baptismum sus-
vandi sunt, sed volentes, ut integra sit
cipiendum admoneri atquo induci possuut.
forma justifiae. »
Ilcspondco dicendum, quod pucri in-
fidelium fihi aut hal)ent usum rationis,

(a) Dislinguo intor nianripia ot politico tantinn Principuni, jnxta Scotistas ot comnnmitor .\u-
suliditos. Possunt niancipia, invitis parontibus, gustinianos, invitis ])arontibus, bapti/aii maii-
baptizari non voro pcditico suliditi, oxcoplis
, ciliia debeut, polilice subditi possunt.
quiliusdaui casil)us, ju:ita Tliouiistas. Auoloritalo
 OTIiEST. LXYIII, ART. XI. 387

(Hctum cst. Corpus autem infantis ante-

quam nascatur ex utcro noii potest aU-
ARTICULUS XI. quo modo ablui aqua; nisi forte dicatur
quod ablutio baptismalis qua corpus ma-
Utrum ptieri in mnternis uteris positi sint tris lavatur, ad fdium iii ventre existeu- ^

baptizandi. tem perveniat. Sed hoc esse non potest,

tum quia anima pueri, ad cujus sanctifi-
Ad undecimiim sic proceditm', 1. Vi- cationem ordinatur baptismus distincta ,

detm* quod pueri in maternis uteris exis- est ab anima matris tum quia corpus
;

tentes possint baptizari. Efficacius enim pueri animati jam est formatum, et per
est donum Christi ad salutem quam pec- consequens a corpore matris distinctum :

catum Adee ad damnationem ut Apostolus , et ideo baptismus quo mater baptiza-

dicit Rom., v. Sed pueri in maternis
uterisdamnanturpropter peccatumAd^.
Ergo miUto magis salvari possunt pcr
donum Christi quod quidem fit per bap-
;
tismum. Ergo pueri in maternis uteris
existentcs possunt baptizari.
2. Prffiterea, puer in uteromatris exis-
tens aliquid matris esse videtur. Sed
baptizata matre, baptizatur quidquid est
ejus intra ipsam existens. Ergo videtur,
tur, non redundatin prolem in utero ma-
tris existentem. Unde Augustinus dicit
Contra Julianum, Ub. YI, cap. xiv, § 42,
coL 847, t.lO:((Siadmatriscorpus idquod
in ea concipitur pertinet, ita ut ejus pars
deputetur, iion baptizaretur infans cujus
mater ba(j)tizata est aUquo mortis urgente
periculo, cum eum gestaretinutero. Nunc
vero cum ipse etiam, » sciUcet in-
fans, baptizatur, non utique ad mater-
((

quod, baptizata matre, baptizetur puer num corpus cum esset in utero pertine-
in utero ejus existens. bat. » Et ita'reUnquiturquodnuUo modo^
3. Praeterea,morsaeternapejorestquam in maternis uteris existentes baptizari
mors corporaUs. Sed de duobus malis possunt («).
minus malum est eligendum. Si ergo Adprimum ergo dicendumi, quod pueri
puer in utero matris existens baptizari in maternis uteris existentes nondum
non potest, melius esset quod mater apc- prodierunt in lucem, ut cum aUis homi-
riretur, et puer vi eductus baptizaretur, nibus vitam ducant unde non possunt
;

quam quod puer ceternaliter damnaretur, subjici actioni humanae, ut per eorum
absque baptismo decedens. ministerium sacramenta recipiant ad sa-
4. Praeterea, contingit quandoque quod lutem possunt tamen subjici operationi
;

aliqua pars pueri prius egreditur, sicut Dei apud quem vivunt ut quodam pri- :

legitur Gen., xxxviii, 27, quod pariente vilegio gratiae sanctificationem conse-
Thamar, in ipsa effusione infantium unus quantur, sicut patet de sanctiflcatis in
protulit manum in qua obstetrix ligavit
,
utero.
coccinum, dicens: Iste egredietur prior ; Ad secundum dicendum, quod mem-
illo vero manum retrahente, egressus est brum interius matris est aUquidejus per
alter. Quandoque autem in tali casu im- continuationem unionem naturalem
et
minet pericuhim mortis. Ergo videtur partis ad totum puer autem in utero
;

quod illa pars debeat baptizari, puero ad- matris existens est aUquid ejus per quam-
huc in materno utero existente. dam coUigationem corporum distincto-
Sed contra est quod Augustinus dicit rum. Unde non est simiUs ratio.
in Epist. CLxxxvii ad Dardanwn, c.x, coL Ad tertium dicendum, quod 7ion sunt
844, t. 2 « Nemo renascitur, nisi primo
: facienda mala ut veniant bona, ut dicitur
nascatur. » Sed baptismus est quaedam Rom., III, 8 et ideo non debet homo
;

spiritualis regeneratio. Non ergo debet occidere matrem, ut baptizet puerum.

ahquis baptizari priusquam ex utero
,
Si tamen mater mortua fuerit vivente
nascatur. prole iu utero, debet aperiri, ut puer
Respondeo dicendum, quod de neces- baptizetur.
sitate baptismi est quod corpus baptizan- Adquartum dicendum, quod expectanda
di aUquo modo aqua abluatur, cum bap- est totaUs egressio pueri ex utero ad bap-
tismus sit quaedam ablutio, ut supra tismum, nisi mors immineat. Si tamen
' Parm. « utero. »
: tizai-i.An valide? ambigitur; ideo postea sub
* Parm. addit « infantes.
: » conditione baptizandus esset; non vero si capite
[a) Recentiores dicunt puerum in utero ma- emisso, fuisset in capite baptizatus; tunc enim
terno positum, si possit aqua attingi, posse bap- valeret baptismus.
388 SUMMA THEOLOGICA.
primo caput egrediatur, in quo fundantur talibus, quantum ad baptismi susceptio-
omnes sensus, debet baptizari, periculo nem, videtur esse idemjudicium quodde
imminente et non est postea rebaptizan-
; pucris, qui baptizantur in fide Ecclesiae,
dus, si cum perfecte nasci contig-crit. Et ut supradictum est. Alii vero sunt amen-
videtur idem faciendum, qua^cumque alia tes, qui ex sana mente quam habuerunt
pars egrediaturpericuloimminente. Quia prius, in amentiam inciderunt, et tales
tamen in nulla exteriorum partium inte- sunt judicandi secundum voluntatem
gritas vitffi ita consistit sicut in capite, quam habuerunt dum sana? mentis exis-
videtur quibusdam quodpropter dubium, terent. Et ideo si tunc apparuit in eis
quacumque alia parte corporis abluta, voluntas suscipiendi baptismum, debet eis
puer post perfectam nativitatem sit bap- exhiberi in furia et amentia constitutis,
tizandus sub hac forma « Si non es : etiam si tunc actu contradicant alioquin :

baptizatus, ego te baptizo. » si nuUa voluntas suscipicndi baptismum

in eis apparuit, dum san« mentis essent,
CoNCLUsio. —
Cum infantis in utero matorno
non sunt baptizandi. Quidam vero sunt
existcntiscorpus aqua ablui non possit, putet
non posse in materno ulero infantem baptizari. qui, et si a nativitate fuerint furiosi vel
amentes, habent tamen ahqua lucida in-
tervaUa, in quibus recta ratione uti pos-
•
ARTICULUS XII. sunt. Unde si tunc baptizari voluerint,
baptizari possunt etiam in amentia con-
Utrum furiosi et amentes debeant stituti, et debet eis tunc sacramentum
baptizari. conferri, si periculum timeatur; alioquin
mehus est ut tempus expectetur in quo
Ad duodecimun sic proceditur. 1 . Yide- sint sanae mentis, ad hoc quod devotius
tur quod furiosi et amentcs non debeant suscipiant sacramentum. Si autem tem-
baptizari. Ad susceptionemenimbaptismi pore lucidi intervalh non apparcat in cis
requiritur intentio in eo qui baptizatur, voluntas suscipiendi baptismum, bapti-
ut supra dictumest. Sed furiosi et amen- zari non debent in amentia constitufi.
tes, cum careant usu rationis, non pos- Quidam vero sunt qui, etsi non omnino
sunt habere nisi inordinatam intentio- sanae mentis existant, intantum tamen
nem. Ergo non debent baptizari. ratione utuntur quod possunt de sua sa-
2. Praeterca, homo brutaanimalia super- hite cogitare, et intelligere sacramenti
excedit in hoc quod habet rationem. Sed virtutem et de tahbus idem est judicium
;

furiosi etamentes non habent usum ra- sicut de his qui sanae mentis existunt,
tionis, ct quandoque etiam in eis non qui baptizantur volentes non autem ,

expeclatur sicut expectaturin pueris. Ergo inviti.

videtur quod sicutbrutaanimaUanonbap- Adprimumergodicendum,(juod amen-
tizantur, ita nec tales furiosi et amentes tes qui nunquam habucrunt nec habont
debeant baptizari. usum rationis, baptizantur ex intentione
3. Praiterea, magis
est ligatusususra- Ecclesiae, sicut et ex actu ' Ecclesiae
tionis in furiosis vel amentibus, quam in credunt et pcpnitcnt, sicut supra de pue-
dormientibus. Sed baptismus non con- ris dictumest. Ilh vcro qui ahquo tcm-
suevit dari dormientibus. Ergo non de- pore habuerunt vel habent usum rationis,
bet dari amentibus et furiosis. secundum propriam intentionem bapti-
Sed contra est quod Augustinus dicit, zantur, (piam habent vel habuerunt tem-
IV Confess., cap. iv, col. 696, t. i, de pore sanae mentis.
amico suo, qui « cumdespcraretur, bap- Ad sccun(hnn diccndum, quod furiosi
tizatus est * » ct tamen baptismus in eo vel amentes carent usu rationis per acci-
efficaciam habuit. Ergo carontibus usu dens, scilicet propteraliquod impc(Umen-
rationis aliquando baptismus dari del)ct. tum organi corporalis, non autcm prop-
Resp()n(h;odicen(him, (piod circa amen- tcr (lcfcclumanimaM"ationaUs, sicutl)ruta
tes ct furiosos est distinguen^him (|ui- : animaUa. Unde non est de his similis
dam enim sunt a nativitate tales, nnlla ratio.
habentcs hicida intervalla, in quibus Ad tertium dicciuhmi, quoddormicntcs
etiam nulhis usus rationis apparet, ct dc non suiitba|itizan(U, iiisipcriciihim iiiortis

Parm. addit : « ncsciens. » Alcan. habct obscure : « ox ritu » vel « ex natu. »

' Ita Cod. (it cdit. passim. Al. : « exritu. » Cod.
 ;

QUiEST. LXVni, ART. XII, ET QU^ST. LXIX, ART. I. 389

immineat, in quo casu baptizari debent, ritur poenitentia, secundumillud Act., ii,

si prius in eis voluntas apparuit susci- 38 :Poenitentiam agite, et baptizetur

piendi baptismum, sicut et de amentibus imiisquisque vestrum. Ergo baptismus
dictum est, sicut Augustinus narrat in nihd operatur circa remissionem actua-
lib. Confess., loco supra cit., de amico lium pcccatorum.
suo, qui baptizatus est nesciens, propter 3. Praeterea, diversorum morborum
periculum mortis. diversae suiit medicinae : quia, sicut llie-

— ronymus' dicit//< ixMart'., v. 28, col. G16,

CoNCLUsio. Cum amentes a nativitate pue-
ris similes sint, ad baptismum tales adducendi t. 11, non sanat oculum quod sanat
((

sunt; qui vero prius sapientes fuerunt, ct inten- calcaneum. » Sed peccatum originale,
tionem suscipicndi baptismi habuerunt, aut si quod per baptismum tolhtur, est aliu(i
habent aliqua hicida intervaha et dum ratione
genuspeccati a peccato actuali. Ergo non
utuntur, petunt, baptizandi sunt.
omnia peccata remittuntur per baptis-
mum.
SedcontraestquoddiciturEzech., XXXVI,
QU.ESTIO LXIX. 25 :Effundam super vos aquam mun-
dam, et mundabimini ab omnibus inqui-
DE EFFEGTIBUB BAPTISMI. namentis vestris.
Respondeo dicendum, quod, sicut
(In decem articulos divisa.) Apostolus dicit Rom., vi, 3 Quicumque :

baptizati sumus in Christo Jesu, in morte

Deinde considerandum est de effecti- ipsius baptizati sumus et postea conclu-
;

bus baptismi et circa hoc quseruntur

; dit Ita et vos existimate vos mortuos qui-
:

decem 1° utrum per baptismum auferan-

: dem viventes autem Deo in
esse peccato,
tur omnia peccata 2" utrum per baptis-; ChristoJesuDomino nostro. Ex quo patet
mum liberetur homo ab omni poena quod per baptismum homo moritur ve-
3° utrum baptismus auferat poenahtates hu- tustati peccati, et incipit vivere novitati
jus vitae 4° utrum per baptismum con-
; gratiae. Omne autem peccatum ad pris-
ferantur homini gratiae et virtutes ;
5° de tinam vetustatem pertinet. Unde conse-
effectibus virtutum, qui per baptismum quens est quod omnepeccatum per bap-
conferuntur 6° utrum etiam parvuli in
; tismum tollatur («).
baptismo gratias et virtutes accipiant 7° ; Ad primum ergo dicendum, quod,
utrum per baptismum aperiatur baptizatis sicut Apostolus dicit Rom., v, 16, pecca-
janua regni caelestis 8° utrum baptis- ; tum Adae non tantum potest quantum
mus sequalem etrectum habeat in omnibus potest donum Christi, quod in baptismo
baptizatis ;
9° utrum fictio impediat effec- percipitur Nam judicium ex uno in
:

tum baptismi utrum recedente fic-

; 10° condemnationem, gratia autem ex multis
tione, baptismus obtineatsuum effectum. delictis in justificationem. Unde et Augus-
tinus dicit in lib. I De baptismo parvulo-
ARTICULUS PRIMUS. rum, cap. xv, col. 120, t. 10, quod
(( generante carne, tantummodo trahitur
Utrum per baptismum toUantur omnia peccatum originale regenerante autem
;

peccata. non solum originalis, sed etiam

Spiritu^
vohmtariorum fit remissio peccatorum. »
Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur Ad secundum dicendum, quod nuUius
quod per baptismum non tollantur omnia peccati remissio fieri potest nisi per vir-
peccata. Baptismus enim est quaedam spi- tutem passionis Christi: unde et Aposto-
rituahs rcgeneratio, quae contraponitur lus dicit Hebr., ix, 22, quod sine sangui-
generationi carnali. Sed per generatio- nis effusione non remissio. Unde motus
fit
nem carnalem homo contrahit sohim ori- humanae vohintatis, qui est in pcenitente,
ginale peccatum. Ergo per baptismum non sufficeret ad remissionem culpae,
solvitur solum originale peccatum. nisi adesset fides passionis Christi, et
2. Praeterea, pa?nitentia est sufficiens propositum participandi ipsam, vel sus-
causa remissionis actuahum peccatorum. cipiendo baptismum, vel subjiciendo se
Sed ante baptismum in atlultis requi- ckivibus Ecclesiae. Etideo quando ahquis
1 « Ilieronymus. »
Cod. dixerunt memoriam baptismi a peccatis justiti-
Nontolli, sed tantum tegi peccataper bap-
(a) care quae post ejus susceptionem liunt.
tismum Lutherani et Calvinistaj docent. Alii
 390
baptismum accedit,
adultus poenitens ad
consequiturquidemrcmissionemomnium
peccatorum ex proposito baptismi, pcr-
fectius autem ex reali susceptioue bap-
SUMMA TIIEOLOGICA.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum cst, per baptismum aliquis
incorporatur passioni et morti Christi, se-
cundum iUud Rom., vi, 8 Si mortui su-
:

tismi. mus cum C/iristo, credimus quia simul

Ad tertium dicendum, quod ratio illa etiam vivemus cum eo. Ex quo patet quod
procedit de particularibus
medicinis. omni baptizato commuiiicatur passio
Baptismus autem operalur in virtute pas- Christi ad remedium, ac si ipse passus et
sionis Christi, quae est universalis medi- mortuus esset.
cina omnium peccatorum; et ideo per Passio autem Christi, sicut dictum est,
baptismum omnia peccata tolluntur. est sufflciens satisfactio pro omuibus pec-
catis omnium hominum. Et ideo iUe qui
Co.\CLL'sio. —
Ciim omno pcccatum ad vita:
vetustatcm pertineat, cui liomo pcr baptisnnuu baptizatur, hbtiratur a reatu totius poenae
moritm', pcrspicuum est omnia peccata per bap- sibi debitae pro peccatis, ac si ipse suf-
tismum tolli. flcienter satisfecissetproomnibuspeccatis
suis (a).

ARTICULUS II.
Utrum per boptismum liheretur homo ab
omni reatu peccati.
Ad secundum sic proceditur. 1.
tur quod pcr baptismum non liberetur
homo ab omni reatu peccati. Dicit enim
Apostolus Rom., xiii, 1 Qux aDeo sunt, : et ita suo refrigerio signiflcat subtractio-
*
Qu3e ordinata sunt *. Sed culpa non ordinatur
sunt.aDcoiusi per pcenam, ut Augustinus dicit,
ordinatae
lib. III De lib. arbit., cap. xviii, col. 1296,
sunt.
t. 1. Ergo per baptismum noii tollitur
reatus pcena; praecedentium peccatorum.
2. Prseterea, sacramenti ali-
effectus
quam similitudinem habet cum ipso sa-
cramento, quiasacramenta novaj legis ef-
flciunt quod flgurant, ut supra dictum est.
Sed ablutio baptismahs habet quidem ali-
quam similitudidem cum abhitioiie macu-
la3, nuUam autem simihtudinem habere
videtur cum subtractione reatus pa*iiee.
Non ergo per baptismum toUitur reatus
poenae.
sublato reatu pcena3, ah-
3. Praeterea,
Ad primum ergo dicendum, quodquia
poena passionis Christi communicatur bap-
tizato, inquantum flt membrum Christi, ac
si ipse pcenam iUam sustinuisset, ideo ejus
peccata remaneut ordinata per poenam
Yide- passionis Christi.
Ad secundum dicendum, quod aqua
non solum abluit, sed etiam refrigerat,
nem reatus poenae, sicut sua ablutione si-
gniflcat mundationem a culpa.
Ad tertium dicendum, qiiod in pcenis
quae judicio humauo iuferuntur, iion so-
lum attenditur qua pcena sit homo dignus
quoad Deum, sed etiam in quo sit obliga-
tus quoad homines, qui laesi et scandah-
zati sunt per peccatum alicujus. Et idco
licet homicida per baptismum liberetur a
reatu poenae quoad Deum, remanet tameii
obligatus adliuc quoad homines, quos
justum est aediflcari de poeiia, sicut sunt
scandalizati de culpa. Pie tamen talibus
princeps posset poenam indulgere.
CoNCLUsio. — Cum per baptismum comnruni-
nicetiu' bomini meritum passionis Cbristi non ,

quis non remanet digiius poena, et ita in- secus ac si ipse mortuus esset et passus, conse-
justum esset cum puniri. Si igitur per queus est, per baptismi sacramentum bominem
baptismum tohitur rcatus pcenai, injustum ab omni reatu poenaj libcrari.
csset post baptismum suspendere latro-
nem, qui ante homicidium commisit, et
ARTICULUS III.
itaperbaptismumtoUereturrigorhumanae
disciplina^, quod est inconveuiens. Non Utrum per baptismum debeant auferri
ergo per baptismum tollitur rcatus poenalitates prxsentis vitx.
poense.
Sed contra est quod Ambrosius dicit * Ad tertium sic proceditur. I . Yidetur
Super iUnd Rom., xi Sine p^unitentia
: quod per baptismum debeant auferri
sunt dona, et vocatio Dd, col. 101, t. \ : pa^iiahtates pivTsentis vita'. Ut eiiim
« (iratia Deiiii baptismo gratis oninia coii- Apostolus dicit,Rom., v, donuin Clmsti
donat. » potentius est qiiam peccatum Ada\ Sed

' Non esl Ambrosii. [it) Ouidam (lixcrunt baptisnumi liberaiT otiam

abomnibus logibus ot \otis.

 :; 1

OUvEST. LXIX, AHT. III. 30

pcr pcccatum Adae, ut ibidem Apostolus Dei, coheredes autem Christi; si tamen
dicit, mors in hiinc mundum intravit, et compatimur ut simul glorificemur Se-
, .

per consequcns omnes alia^ pffinalitates cundo lioc est conveniens propter spi-
prajsentis vitffi. Ergo multo magis per rituale exercitium, ut videlicet contra
donum Ghristi, quod in baptismo pcrci- concupiscentiam et alias passibilitates
pitur, liomo a poenalitatibus prsesentis pugnans homo, victoriae coronam acci-
vitae debet liberari. peret. Uiide Super illud/?om., vi : Ut des-
2. Prseterea, baptismus aufert et cul- truatur corpus peccati, dicit Glossa^ « Si :

pam originalem et actualcm, sicut supra post baptismum vixerit homo, in carnc
dictum est. Sic autem aufert actualem liabet concupiscentiam, cum qua pugnct,
culpam quod liberat ab omni reatu poe- eamque adjuvante Deo superet. » Iii cu-
naB consequcntis^actualem culpam. Ergo jus figuram dicitur Judic, iii, 1 Hds :

etiam liberat a poenalitatibus prsesentis sunt gentes quas Domi?ius dereliquit, ut

vitse, quee sunt poena originalis peccati. erudiret in eis hraelem, Gi postea discerent
,
remota causa, removetur
3. Praeterea, filiieorum certare cum hostihus, et habere
effectus.Sed causa liarum poenalitatum consuetudinem prseliandi. Tertio hoc fuit
est peccatum originale, quod tollitur per conveniens, ne homines ad baptismum
baptismum. Ergo non debent hujusmodi accederent propter impassibiUtatem prse-
poenahtates remanere. sentis vitse, et noii propter gloriam vitse
Sedcontra estquod-S^^/jerilludi^om. vi , aeternae ; unde et Apostolus dicit I Co-
Bestruatur corpus peccati, Glossa^
dicit rinth., xv, 19 \ Si in hac vita tanlum in
« Per baptismum id agitur, ut vetus Christo sperantes sumus miserabiliores su-
,

homo crucifigatur, et corpus peccati des- mus omnibus hominibus.

truatur, non ita ut in ipso vivente carnis Ad primum ergo dicendum quod si-
concupiscentia conspersa et innata re- cut Glossa * dicit Rom., vi, Super ,

pente absumatur, et non sit; sed ne ilkid Ut ultra non serviamus peccato,
:

obsit mortuo, quae inerat nato. » Ergo « sicut ahquis capiens hostem atrocis-

pari ratione nec ahse poenahtates per simum, non statim interficit eum sed :

baptismum tolluntur. patitur cum dedecore et dolore aliquan-

Respondeo dicendum, quod baptismus
habet virtutem auferendi poenalitates
sentis vitae; non tamen eas
praesenti vita, sedcjus virtute auferentur
a justis in resurrectione, quando mortale
tulum vivere, ita et Christus poenam
prae- prius alhgavit, in futuro autem perimet. »
aufert in Ad secundum dicendum, quod, sicut
ibidem dicit Glossa ord., col. 488, t. 2,
« duplex est poena peccati, gehennaUset

hoc induet immortalitatem, ut dicitur I temporalis. Gehennalem prorsus delevit

Cor.,xv, 53. EthocrationabiUter primo : Christus, ut eam non sentiant baptizati
quidem quia per baptismum homo incor- et vere poenitentes temporalem vero :

poratur Ghristo, et efficitur membrum nondum penitus tuUt; manet enim fa-
ejus, ut supra dictum est. Et ideo con- mes, sitis, mors, et hujusmodi ; sed re»
veniens est ut id agatur in membro in- gnum et dominium ejus dejecit; ut sci-
corporato quod est actum in capite. hoc homo iion timeat; et tandem in
licct
Christus autem a principio suae concep- novissimo eamdem penitus extermina-
tionis fuit plenus gratia et veritate, ha- bit. »

buit tamen corpus passibile, quod post Ad tertium dicendum, quod, sicut in
passionem et mortem est ad vitam glo- secunda parte dictum est, peccatum ori-
riosamresuscitatum.Unde et Ghristianus ginale hoc modo processit quod primo
in baptismo gratiam consequitur quan- persona infecit naturam, postmodum
tum ad animam habet tamen corpus
: vcro natura infecit personam. Christus
passibile, in quo pro Ghristo possit pati vero converso ordine prius reparat id
sed tandem resuscitabitur ad impassibilem quod personae est, et postmodum simul
vitam. Unde Apostolus dicit Rom., vni, in omiiibus reparabit id quod naturse est.
H Qui suscitavit Jesum Christum a
: Et ideo culpam originaUs peccati et etiam
mortuis, vivificahit et mortalia corpora pcenam carcntiae visionis divina?, quae
vestra, propter inhahitantem Spiritum ejus respiciunt personam, statim per baptis-
invobis; et infra, 17 Heredes quidem
: mum toUit ab homine; sed poenalitates
* Pann. « consequente. «
: * Ex Aug., 1. I De peccatorum meritis et remis-
2 Vetus Ms. cx Auguslino, 1. I. De peccatoritm sione, 0. xxxix, col. loO, t. 10.
meritis et remissione, c. \\\i\, col. loO, t. 10. * Vetus Ms.
392
praesentis vitae, sicut mors, famcs, sitis
et alia hujusmodi, respiciunt naturam,
ex cujus principiis causantur, prout est
destituta originalijustitia et ideo isti : gustinus dicit inhb. I De peccator. merit.
defectus non toUentur, nisi in ultima re-
paratione natura^ perresurrectionem glo-
riosam.
CoNCUisio. — Quamquam bajitismiis prspsentis
vitfp,poenalitatcs auferendi virtuterc habeat, non
tamcn eas ante resurrectionem t()Ilit,ut memhra
Clu'isto incorporata capiti suo similia sint, ct in
pugna victoriam reportent, nec uUus
spirituali
propter pra;sentis, sed futurse potius vitse com-
moda ad baptismum accedat.
ARTICULUS IV.
Utrum per baptisrrmm conferantur
homini gratia et virtutes.
Ad quartum sic proccditur. 1 Vidctur
quod per baptismum non conferantur
homini gratia et virtutes. Quia, sicutsu-
pra dictum sacramenta novae legis
est,
efficiunt quod
figurant, Scd per ablutio-
nem baptismi significatur cmundatio ani-
mae a culpa, non autcm informatio animai
per gratiam et virtutes. Vidctur igitur
quod per baptismum non conferantur
homini gratiact virtutes.
2. Praetcrca, illud quod jam
adeptus est, non indigct itcrum suscipcrc.
Sed aliqui acccdunt ad baptismum jam
habentes gratiam et virtutes; sicut Act. x,
1, legitur Vir quidam erat in Csesarea,
:
nomine Cornelius, centurio cohortis, quae
dicitur Italica, religiosus ac timens
qui tamen postea a Petro baptizatus est.
Non ergo per baptismum confcruntur
gratiaet virtutes.
3. Praetcrea, virtus est habitus, ad cu-
jus rationcm pcrtinct quod sit « qualitas
difficile mobihs, per quam aliquis facili-
ter et delectabilitcr operetur.
baptismum remanct in hominibus proni-
tas ad malum, pcr quod tollitur virtus,
et consequitur difflcultatcm quis ad bo-
num quod est actus virtutis. Ergo per
baptismum non consequitur homo gra-
tiam et virtutes.
Sed contra est quod ad Titum, ni, 5,
dicit Apostolus Salvos nos fecit per la-
:
vacrum regeneratioius, id cst per baptis-
mnm.et renovationis Spiritus sanctiquem
effudit in nos abunde, id est, ad remissio-
ncm poccatonim ot copiam virtutum, ut
(liossa intrrl., ibi exponit.Sic crgo in bap-
SUMMA TIIEOLOGICA.
tismo datur gratia Spiritus sancti, etco-
pia virtutum.
Respondeo diccndum, quod, sicut Au-
et remiss., cap. xxvi, coL 131, t. 10, ad
hoc baptismus valet ut baptizati Christo
incorporcntur ut membra ejus. A capite
autem Christo in omiiia mcmbra
ejus gra-
tiae etvirtutis plenitudoderivatur, sccun-
dum illud Joan., i, 16 De pienitudine
:
ejus nos omnes accepimus.
Undc manifcstum cst quod per bap-
tismum ahquis consequitur gratiain et
virtutes.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut
aqua baptismi per suam ablutionem si-
gnificat emundationem culpae, et per suum
refrigcrium significat liberationem a
poena: ita per naturalem claritatem sigiii-
ficat splendorem gratiae et virtutum.
Ad secundum diceiidum, quod, sicut
.
dictum rcmissionem peccalorum aU-
est,
quis consequitur ante baptismum, secun-
dum quod habet baptismum in voto vel
explicite vel implicite ct tamen cum rea-
;
hter suscipit baptismum, fit plenior re-
missio quantum ad liberationem a tota
poena. Ita etiam ante baptismum Corne-
lius ct ahi similes consequuntur gratiam
etviitutes pcr fidem Christi, etdesiderium
baptismi implicite vel explicite postmo- ;
aliquis dum tamen baptismomajorem copiam
in
gratiae et virtutum consequuntur. Unde
Super illud psalmi xxii : Super aquas re-
,
fectionis educavit me, dicit Glossa « Per :
augmentum virtutis et bonae operationis
educavit iii baptismo. »
Deum; Ad tertium diccndum, quod difficultas
ad boiium et proiiitas ad malum inveniun-
tur in baptizatis, non propter defectum
habitus virtutum, sed propter concupis-
centiam, quae non tollitur in baptismo.
Sicut tamcn per baptismum (hminuitur
concupisccntia, ut non domiiietur, ita
» Sed post etiain diminuitur utrumque dictorum, ne
homo ab liis superetur.
CoNCLrsio. — Cum perhnptismum Christo in-
corporemur, non modo gratiam sed ctiam vir-
,
tutes per ipsius susceptiouem liomiues conse-
quuntur.

ARTICULUS
Utriim co7ive?2ienter attrihuaniur baptismo
quidam actus virtutum,
Ad quintum sic proceditur. 1.
quod inconvenienter
tismo pro efTectibus quidam actus
tum, incorporatio ad Cliristum,
scilicet
illuminatio et fecundatio. Non enim bap-
tismus daturadulto, nisi fideli, secundum
illud Marci, ult., 16 Qui crediderit et:
baptizatusfuerit, salvus erit. Sed per fidem
aliquis incorporatur Christo, secundum
illud Eplies., iii, 17 Christum habitare
: mentaliter incorporari potuissent.
per fidem in cordibus vestris. Ergo nullus
baptizatur nisi jam Christo incorporatus.
Non ergoest effectusbaptismi incorporari
Christo.
2. Praeterea, iUuminatio
nam, secundum iUud Ephes., iii, 8
Mihi omnium sanctorum minimo data est
gratia hasc^ illuminare omnes, etc. Sed doc-
trina praecedit baptismum in catechismo.
Non est ergo effectus baptismi.
3. Praeterea, fecunditas pertinet ad ge-
nerationem activam. Sed per baptismum
aliquis regeneratur spiritualiter. Ergo
fecunditas non est efTectus baptismi.
Sed contra est quod Augustinus dicit
inlib. I Be baptismo parmdorum^ c. xxvi,
col. 131, t. 10, quotl ad hoc valet baptis-
mus ut baptizati Christo incorporentur.
DionysiusetiamjCap.iiE^cc/. /22er.,coI.399,
iUuminationem attribuit bap-
§ 4, t. 1,
tismo. Et Super iUud psal. xxii Super
aquas refectionis, dicit Glossa interl.,
quod anima peccatorum ariditate sterilis
fecundatur per baptismum.
Respondeo dicendum, quod per baptis-
mum aliquis regeneratur in spiritualem
vitam quae est propria fidelium * Christi,
sicut Apostolus dicit, Galat., ii, 20 Quod
autem nunc vivo in ca?me, hi fide vivo
Filii Dei. Vita autem non
brorum capiti unitorum, a quo sensum
et motum suscipiunt. Et ideo necesse est
quod perbaptismum aliquis incorporetur
Christo quasi membrum
autemacapitenaturali derivaturad mem-
bra sensus et motus, ita a capitc spiri-
tuali, quod est Christus, derivatur ad
membra ejus sensus spiritualis, qui con-
* Parm. : « per fidem Christi.
* Parm. : « influxum. »
QU.EST. LXIX, ART. V ET VI. 393
sistit in cognitione veritatis, et motus
spiritualis, qui cst per gratiae instinctum^.
V. Unde Joan., i, 14, dicitur Vidimuseum :
plenum gratix et veritatis; etibid., 16 :
Et de plenitudine ejus nos omnes accepi-
mus. Et ideo consequcns est quod bap-
tizatiilluminentur a Christo circa cog-
Videtur nitionem veritatis, et fecundentur ab eo
attribuantur bap- fecunditate bonorum operum per gratiae
virtu- infusionem.
Adprimum ergo dicendum, quod adulti
prius credentes in Christum sunt ei in-
corporati mentaliter sed postmodum, :
cum baptizantur, incorporanturei quodam
modo corporaliter, per visibile
scilicet
sacramentum, sine cujus proposito nec
Ad secundum dicendum, quod doctor
illuminat exterius per ministerium cate-
chizando; sed Deus iUuminat interius
baptizatos praeparans corda eorum ad re-
fit per doctri- cipiendam doctrinam veritatis, secundum
: illud Joan., vi, 45 Est scriptum in pro-
:
phetis : Erunt omnes docibiles Dei.
Ad tertium dicendum, quod effectus
baptismi ponitur fecunditas qua aliquis
producitbonaopera, nonautem fecunditas
quaaliquis generat alios in Christo, sicut
Apostolus dicit I ad Cor., iv, 15 In :
Christo Jesu per Evangelium ego vos
genui.
CoNCLUsio. —
Cum per baptismnn" homines
Christo incorporentur,perspicuum est baptizatos
a caijite suo Cliristo sensum quemdam spirita-
lem, et motum accipere illum quidem dum ;
circa veritatis cognitionem illuminantur, hunc
verocum per gratife infusionem, bonorum ope-
rum fecunditate donantur.
:
ARTICULUS VI.
Uti'um pueri in baptismo consequantur
gratiam et virtutes.
: Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod pueri in baptismo non consequantur
est nisi mem- gratiametvirtutes.Gratiaenim et virtutes
non habentur sine fide et charitate. Sed
« Augustinus'dicit, £/9. xcviii,
fides, » ut
§ 364, t. 2, consistit in creden-
10, col.
ipsius. Sicut tium voluntate; » similiter etiam charitas
consistit in diligentium voluntate, cujus
usumpueri nonhabent, etsic non habent
fidem et charitatem. Ergo pueri in bap-
tismo non recipiunt gratiam et virtutes.
» » Parm. : « lib. Be prsedestmatione sanctonm.

394 SUMMA THEOLOGICA.
2. Prsetcrea, Super illud Joan., xiv
Majora horum faciet, dicit Augustinus,
Tract. Lxxii m
Joan., § 3, col. 1823, t. 3,
« quod cx impio justus fiat, in illo, sed
non sine iilo, Cln'istus opcratur. » Sed
puer, cum non liabeat usum liberi ar-
bitrii, non cooperatur Christo ad suam
justificationem imoquandoque proposse
; Ad primum ergo dicendum, quod fides
renititur.Ergononjustificaturpcrgratiam
et virtutes.
3. Praeterea, Rom., iv, 5, dicitur
qui non operatur, credenti autem in eum
qui justificat impium, reputatur fides ejus
adjustitiam secundum propositum gratise
Dei. Sed puer noii est credens in eum
qui justificat impium. Ergo noii conse-
quitur gratiam justificautem neque vir-
tutes.
4. Prajterea, quod ex carnali intentione
agitur non videtur habere spiritualem
effectum. Sed quandoque pueri ad bap-
tismum deferuntur carnaU intentione,
ut scdicet corporahter sanentur. Non ergo
consequuntur spiritualemeffectum gratiae
et virtutum.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in EncJiir., cap. lii, col. 257, t. G « Par- : est quod liomo a Christo sine ipso nou
vuU renascendo moriuntur ilh peccato
quod nascendo contraxerimt ac per hoc ; tizandi, prout viribus possunt, reluctan-
ad ihos etiam pertinet quoddicitur Coii-
sepuhi sumus cum iho per baptismum
in mortem. Subditur autem
» « Utquo- : centur,
modo Christus surrcxit a mortuis per
gloriam Patris, ita et iios in novitate
vita3 ambulcmus. » Scd novitas vitae est
per gratiam et virtutes. Ergo pueri in
baptismo gratiam ct virtutes conse-
quuntur.
Respondeo diccndum, quod quidam
antiqui posuerunt quod pueris in bap-
tismo noii dantur gratia et virtutes sed
imprimitur eis character Christi, cujus
virtute, cum ad perfectam ajtatem ve-
nerint,consequuntur gratiam ct virtutes.
Sed hoc patet esse falsum duphciter
primo quidem quiapueri, sicut et aduhi,
in baptismo efhciuulur m(MTibi"a Christi
uiide necesse est quod a ca[)ife rccipiant
influxum gratiai et virtutis. Secundo,
quia secundum hoc pueri decedentes post
baptismum noii pervciiirent ad vitam
«lernam, quia, ut dicitur Rom., vi, 23,
qratia Dei est vita a'terna\ et ita non
profuisset eisad salutcmbaptizatosfuisse.
Causa autcm erroris fiiit, (juia ncscierunt
distinguore intcr haltitum ct actum ct
sic vi(UMiit's pucros iuhaliilcs ad jictus
virtutum, crediderunt cos post itaptis-
;
: mum nuhatenus virtutem habere. Sed
ista impotentia operandi non accidit
pueris ex defectu habituum, sed ex im-
pedimento corporali sicut etiam dor-
;
mientes, quamvis habeant habitus vir-
tutum, impediuntur tamen ab actibus
propter somnum. •
et charitas consistunt iii vfduntate ho-
minum, ita tamen quod habitus harum
: Ei et aliarum virtutum requirunt potentiam
vohintatis, quae est in pueris sed actus ;
virtutum requirunt actum voluntatis, qui
non est in pueris. Et hoc modo Augus-
tinus dicit ibidcm quod « parvulum, etsi
noudum iUa fides quae in credciitium
voluntate consistit, jam tamen ipsius
fidei sacramentum, » quod scilicet causat
habitum fidei, « fidclem facit. »
Ad secundum dicendum, quod, sicut
Augustinus dicit in hb. De chaintate, seu
Tract. III in epist. Joan., § 1, col. 1998,
t. 3, « nemo ex aqua et Spiritu sancto
renascitur, nisi volens, » quod non de
parvuhs, sed de aduUis intelhgentlum
est et simUiter de aduUis inteUigendum
;
justiflcabitur. Quod autem parv^uli bap-
: tur, iioii eis imputatur, quia « intantum
ncsciimt quid faciunt ut nec facere judi-
»Augustinus dicit in hbro
ut
De prxsentia Dei ad Dardanum, epist.
cLxxxvii, § 25, col. 841, t. 2.
Ad tertium diccndum, quod, sicut Au-
gustinus dicit, Serm. clxxvi, cap. ii,
col. 950, t. 5, « parvulis mater Ecclesia
aliorum pedes accommodat iit veniant,
aliorum cor,utcredaut, aliorumlinguam,
ut fatcantur; » et ita pueri credunt iion
; per actum proprium, sed per fidcm Eccle-
siae, quae eis commuuicatur; et hujus
fidei virtute conferuutur eis gratia ct vir-
tutes.
: Ad quartum dicendum, quod carnalis
intentio deferentium pueros ad baptis-
mum uihil eis nocet sicut ncc ciilpa ;
iiuiiis nocct altcri, nisi consentiat. Undo
Augustinus dicit Epistola xcviii ad
in
lionifacium, § 5, col. 361, t. 2 « Non :
illud tc movcat quod quidam uon ca fide
ad baptismum pcrcipicudum parvulos
feriint, ut gratia spirituali ad vitam roge-
ncrcntur a'tcriiam scd quod eos putant
;
hoc rcmcdio corp(U'aIcm rctiucre vcl rc-
; cipcrc sauitattMii; utui tMiim prt)ptcn>a illi
uttii rcgciiciaiitiir, tpiia non ab istis hac
iiitcntionc oircruntur. »
 QUyEST. LXIX, ART. YIl ET VIII. 395
CoNCLUsio. — Cum
pueri in baptismo Clu'isli regni caelestis, inquantum incorporat eum
mombra officiantur, consequous est, oos uon passioni Ghristi, virtutem ejus homini
modo cliaractcrcm Christi, verum etiam gi^atiaj
intluxum a Clnusto capite recipcre. applicando.
et virtutis
Ad secundum dicendum, quod quando
passio Ghristi nondum erat realiter per-
ARTICULUS VII. fec!a, sed solum in fide credentium, bap-
tismus proportionaliter causabat jaiiuae
(Jtrum effectus baptismi sit apertio janux apertionem, non quidem iii re, sed in
regni cselestis. spe; baptizati enim tunc decedentes ex
certa spe introitum regni caelestis expec-
Ad septimiim sicproceditur. 1. Videtur tabant.
quod effectus baptismi non sit apertio Ad tertium dicendum, quod baptizatus
januae regni ca?lestis. Illud enim quod cst non obnoxius morti et poenalitatibus
cst
apertum, nonindigetapertione. Sed janua vitae praeseiitis proptcr reatum personae,
regni cselestis est aperta per passionem sed propter statum naturae et ideo prop- ;

Christi unde Apoc, iv, 1, dicitur Post

: : ter hoc non impeditur ab introitu regni
heec vidi ostium magnum apertum in cselo. caelestis, quando animo separatur a cor-
Non est ergo efTectus baptismi apertio pore per mortem, quasi jam persoluto
januae regni c*lestis. 80 quod naturae debebatur.
2. Praeterea, baptismus omnitempore,
ex quo institutus fuit, habet suum effec-
CoNCLUsio. —
Cum per baptismum qusevis
culpa et poBnoe. omnis reatus tollatur, ipsumquo-
tum. Sed quidam baptizati sunt baptismo que januam regni ca^Iestis aperire credendum
Christi ante ejus passionem, ut habetur est.

Joan., in, quibus, si tunc decessissent,

introitus regni cselestis nondum patebat,
ARTICULUS VIII.
in quod nullus ante Christum introivit,
secundum illud Mich., ii^ 13 : Ascendit Utrum baptismus habeat in omnibus
pandens iterante eos. Non estergo effectus sequalem effectum.
baptismi apertio januse regni cselestis.
Prseterea, baptizati adhuc sunt ob-
3. Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur
noxii morti et aliis pojnalitatibus vitae quod baptismus non habeat in omnibus
prsesentis, ut supra dictum est. Sed nulli aequalemeffectum. EfFectusenim baptismi
est apertus aditus regni cselestis, quam- est remotio ciilpae. Sed in quibusdam
diu obnoxius est poenae, sicut patet de plura peccata toUit quam in aliis nam :

eis qui sunt in purgatorio. Non ergo in pueristollit solum peccatum originale,
effectus baptismi est apertio januae regni in adultis autem etiam peccata actualia,
cselestis. in quibusdam plura, in quibusdam vero
Sed contra est quod Super illud Lucse, pauciora. Non ergo aequalem effectum
III Apertum est cxlum, dicit Glossa^ Bedse
: habet baptismus iii omnibus.
ord., col. 25i2, t. 2 : u Virtus hic baptis- 2. Praeterea, per baptismum conferun-
matis ostenditur, de quo quisque cum tur hominigratia et virtutes. Sed quidam
egreditur, regni cselestis ei janua aperi- post baptismiim videntur haberemajorem
tur. » gratiam et perfectiorem ^ virtutem quam
Respondeo dicendum, quod aperire ja- alii baptizati. Non ergo baptismus habet
nuam regni cselestis, est removere im- aequalem efTectum in omnibus.
pedimentum quo quis impeditur regnum 3. Praeterea, natura perficitur per gra-
cseleste introire. Hoc autem impedimen- tiam sicutmateriaper formam. Sed forma
tum est culpa et reatus pcenae. Ostensum recipitur in materia secundum ejuscapa-
est autem supra, quod per baptismum citatem. Cum ergo in quibusdam bapti-
omnis culpa et omnis reatus poenae tolli- zatis etiam pueris sit major capacitas
tur. Unde consequens est quod effectus naturalium quam in aliis, videtur quod
baptismi sit apertio januae regni caeles- quidam majorem gratiam consequantur
tis (rt). quam alii.
Ad primum ergo dicendum, quod bap- 4. Praeterea, quidam in baptismo con-
tismus intantum aperit baptizato januam sequuntur non solum spiritualem salu-
* Desumpta est ex Beda, In ni Lwc, col. 3o8, ((() Dixerunt quidam Iiaptizatum non posse
t. 3. dainnari, etiam si velit, nisi nolit credere.
^ Parm. : « pcrfectiouem virtutmn. »
 : ;

396 SUMMA THEOLOGTCA.

tem, sed etiam corporalem, sicut patet
deConstantino, qui in baptismo, munda-
tus est a lepra.
corporalem salutcm consequuntur in
baptismo. Baptismus ergo non habet
aequalem effectum in omnibus.
SedcontraestquoddiciturEphes.,iv,5
Una fides^ umim hapthma. Uniformis
autcmcausae estuniformis cffcctus. Ergo
dclendum cuncta peccata. Unde hoc non
est propter majorem efficaciam bap-
Non autem omnes infirmi tismi, quodin quilnisdam phira, in qui-
busdam autem pauciora peccata solvit,
sed propter conditionem subjecti,quia in
quohbet solvit quodcumque invenerit.
Ad secundum dicendum, quod hoc
quod in baptizatis majorvel minor gratia
apparet, potest dupliciter contingere :

baptismus habet aequalem effectum in uno modo quia unus in baptismo per-
omnibus. cipit majorem gratiam quam ahus prop-
Respondeo dicendum, quod duplex tcr devotionemmajorem, ut dictum est
est efFectus baptismi unus per sc, et : ahomodo quia etiamsi sequalem gratiam
alius per accidens. Per se quidem effectus percipiant, non aequahter ea utuntur sed ;

baptismi est id ad quod baptismus cst unus studiosius in ea proficit, alius per
institutus, sciUcet ad generandum ' ho- negligentiam gratiae Dei deest.
mines in spiritualem vitam ^. Unde quia Ad tertiumdicendum, quod diversa ca-
omnes pueri afiqualiter se habent ab bap- pacitas "in hominibus non est exdiver-
tismum, quia non in fide propria sed in sitate mentis, quae per baptismum reno-
fide Ecclesisebaptizantur, omnesaequalcm vatur, cum omnes homines ejusdemspe-
effectum percipiunt in baptismo. Adulti ciei existentes in forma conveniant sed ;

vero, quia per propriam fidem ad baptis- est ex divcrsa dispositione corporum.
mumaccedunt,nonaequahter sehabentad Secus autem est in angehs, qui differunt
baptismum quidamenimcummajori, qui-
; specie et ideo angelis dantur dona gra-
:

dam cumminori devotione ad baptismum tuita secundum diversam capacitatem ua-

acccdunt; et ideo quidam phis, quidam turahum, non autem hominibus.
minus de gratia novitatis accipiunt, sicut Ad quartum dicendum, quod sanitas
etiam ab eodemigne accipit plus caloris corporahs non est per se effectus bap-
quiphisciappropinquat ;licetignis,quan- tismi, sedest quoddammiraculosumopus
tum est de se, aequahter ad omnes suum providentiae divinae.
calorem effundat.
CoNCLUsio. — Baptismus eum effectum, ad
Effectus autem baptismi per accidens quem producendum est institutus, spiritualis ui-
est, ad quem baptismus non est ordina- mirum vitie novitatem, in omnibus a?qualiter
tus sed divina virtus hoc in baptismo
;
accedentibiis sequalem habel : alios vero efTcctus

miraculose operatur, sicut Siiper ihud non a?quales, sed secimdimi divinse providentise
ordinem in quibusdam majores in aliis vero
,
Jiom.,\i Ut ultranon serviamus peccato,
:
minores habet.
dicitGlossa ^: « Non hoc praestatur in
baptismo, nisi forte miraculo ineffabili
Creatoris, ut quae est in lex peccati, ARTICULUS IX.
membris, prorsus extinguatur. » Et tales
effectus non aequahtcr suscipiuntur ab Utrum fictio impediat effcctum baptismi.
omnibus baptizatis, ctiamsi cum aequah
devotione accedant sed dispensantur : Ad nonum sic proceditur. 1. Yidetur
hujusmodi effectus secundum ordincm quod fictio nonimpediat effectum baptis-
providentiae divinae {a). mi. Dicit enim Apostolus, Galat., iii, 27 :

Ad primum crgo diccndnm, quod mi- Quicumquo in Christo baptizati estis .C hris-
nima gratiabaptismahs sufhciens est ad tum induistis. Scd omnes qui baptismum
* Pami. : « rppenerandum. » pratiam conferendam, et ordinato ad nia)orem
* Pai'm. addil « et liuac ellectum a?qiialiter
: gloriam rationabiliter potest conlerri pratia ma-
facit ia omnibus qui aiqualiter se habent ad bap- jor. —
lusuper causa mcritoria gratiae baptis-
tismum. » malis potest efticacius ad gratiam operai-i in uiio
' \l\ Augustino, 1. I I)e Peccatorum meritis et quam iii alio, quia specialius oblata pro uno
remissione, c. xxxix, col. 150, t. 10. quam ]iro alio. —
hisnpcr licct parvuli ex jiarte
* Parm. addit « natiualium. » : sui nuUani habcant ina-qualitatcm ad giatiain,
(a) Juxta Scotum parvuli baplizati inipqualiter ina^quales esse possunt et rcalitt>r sunt ex partc
pratiam partiri|)aiit in liaptismo; sod f^nitia ma- niotus i)ro i])sis sive parcntuni, sive assistentiiuu,
jor rontVrtur dc sporiali Itrnfvolcntia divinri, non sivc minislraiitium. Kl (juantum ad hoc, ait Sco-
vii-lute baptismi. Dciis etcnini pra'dcslina\ it clcc- tus , matris o|itanduiu cst pucriuu baptizai'i .i
tosad divcrsos ^radus Rlorioc, ct hoc untc dclcr- bouo sacerdote quam a nialo.
minationem hujus signi ad tantam vel tantam

Christi suscipiunt, baptizantur inCliristo.
Ergo omnos indiiunt Christum, quocl est
percipero haptismi eHcctum, et ita tictio
non impodit haptismi effectum.
2. Prffiterea, inhaptismo operatur vir-
tus divina qua^ potost voluntatem homi-
nis mutare in hoiuim. Sod etrectus causai
agentis non potest impediri per id quod
ab illa causa potest auferri. Ergo fictio
non potest impedire * haptismi efTectum.
3. Praiterea, effectus haptismi est gra-
tia, cui peccatum opponitur. Sed multa
suntaUa peccata graviora quam fictio, de
quihus non dicitur quod effectum haptis-
mi impediant. Ergo neque fictio impedit
effectum haptismi.
Sed contra est quoddicitur Sap., i, 5
Spiritus sanctus disciplinae effugietfictum.
Sed effectus haptismi esta Spiritu sancto.
Ergo flctio impedit effectum haptismi.
Respondeo dicendum, quod, sicut Da-
mascenus dicit, hh. II Orth. fid., cap.
XXX, col. 971, t. 1, « Deus non cogit ho-
minem ad justitiam. » Et ideo ad hoc
quod aliquis justificetur per haptismum,
requiritur quod voluntas hominis amplec-
tatur haptismum et haptismi effectum.
Dicitur autem aUquis fictus per hoc quod
voluntas ejus contradicit vel haptismo
vel ejus effectui. Nam secundum Augus-
tinum, Hh. I De baptismo
cap. XII, col. 119, et lih. VII, cap. liii,
col. 242, t. 9, quatuor modis dicitur ali-
quis fictus uno modo ille qui non cre-
: mortuum, quod est sine charitate, non
dit, cum tamen haptismus sit fidei sacra-
mentum aho modo per hoc quod con-
; fictus accedit
temnit ipsum sacramentum tertio modo
per hoc quod aliter celehrat sacramen-
tum, non servans ritum Ecclesise quarto
modo per hoc quod aUquis indevote acce-
dit. Uiide manifestum est quod fictio im-
pedit effectum haptismi.
Ad primum ergo dicendum, quod hap-
tizari inChristopotestinteUigi dupUciter
uno modo in Christo,
conformitate et sic quicumque hapti-
; suum
zanturin Christo, conformati ei per fidem
et charitatem, induunt Christum per gra-
tiam; aUo modo dicuntur aliquihaptizari
in Christo, inquantum accipiunt sacra-
mentum Christi et sic omnes induunt ;
Christum per configurationem characte-
ris, non autem per conformitatem gra-
tise.
Ad secundum dicendum, quodquando
* Parm. : « non impedit.
* Parm. : « Cliristo. »
: .
QUtEST. LXIX, ART. IX ET X. 397
Deus voluntatem hominis de malo in ho-
num mutat, tunchomo non accedit fictus ;
sod non somper hoc Deus facit, nec ad
hoc sacramontum ordinatur ut de ficto
fiat aliquis non fictus, sed ut non fictus
aUquis accodons justificetur.
Ad tertium dicendum, quod fictus di-
citur aUqiiis ex eo quod demonstrat se
aliquid velle quod non vult. Quicumque
autem accedit adhaptismum, ex hocipso
ostendit se rectamfidom Christi hahere,
et sacramentum venorari, et veUe se Ec-
clesiae^conformare, et velle a peccatore-
cedere. Unde cuicumque peccato vult
homo inhaerere, si adhaptismum accedit,
quod estindevotoaccedere.
fictus accedit,
: Sed hoc intoIUgendum est de peccato
mortali, quod gratia^ contrariatur, non
autem de peccato veniali. Undo fictio hic
quodammodo includit omne peccatum.
—
Cum Deus ad justitiam homines
CoNCLUsio.
non cogat, manifestum est iicte accedentes bap-
tismi etfectum non consequi.
ARTICULUS X.
JJtrum fictione recedente baptismus suum
effectum consequatur
cont. Donat., Ad decimum sicproceditur. 1. Videtur
qiiod fictione recodonte, haptismus suum
effectum non consequatur. Opus enim
potest unquam vivificari. Sed iUe qui
ad haptismum, recipit sa-
; cramontum sine charitate. Ergonunquam
potost vivificarihocmodo utgratiam con-
;
ferat.
2. Prseterea, fictio videtur esse fortior
quam haptismus, cum impediat ejus ef-
fectum. Sed fortius non tolUtur a debi-
liori.Ergo peccatum fictionis non potest
toUi per baptismum a fictione impedi-
id est iii Christi tum; et sic baptismus non consequetur
effectum, qui est remissio omnium
peccatorum.
3. Pr«terea, contingit quod aliquis
ficte accedat ad haptismum, etpost bap-
tismum multa peccata committat, quae
tamenpost%aptismumnontoUuntur,quia
baptismus tollit peccata praeterita, non
futura. Ergo baptismus talis nunquam
consequetur suum effectum qui est re-
missio omniumpeccatorum.
» 3 Pax'm. : « per.
398 SUMMA TIIEOLOGICA.
Sed contra est quod Augustinus dicit CoNCLU.sio. —
Fictione per poenitentiamremota,
in lib. 1 De hnptismocont. Dofiatist., cap. baptismus effectum suum continuo consequitur.
xn, col. H9, t. 9 Tunc valere
: (( inci-
pit ad salutem baptismus, cum illa fictio
veraci confessione recesserit, quse corde QU^STIO LXX.
in malitia vel sacrilegio perseverante,
peccatorum abolitionem non sinebat DE CIRGUMCISIONE QVJE PR^GESSIT
fieri. » BAPTISMUM.
Respondeo dicendum^ quod, sicut su-
pra dictum est, l)aptismus est quadam (In quatuor articulos divisa.)
spiritualis reg-eneratio. Cum autem ali-
quid generatur, sinml cum forma recipit Dcinde considerandum est de praepa-
effectum formae, nisi sit aliquid impe- ratoriisad baptismum et primo de prae- ;

diens, quo remoto, forma

rei generatai paratorio, quod praecessit baptismum,
perficit suum
effectum sicut simul cum : id est, circumcisione
de secundo de ;

corpus grave gencratur, movetur deor- praeparatoriis, quae concurrunt simul cum
sum, nisi sit aliquid probibens, quo re- baptismo, scilicet decatechismo et exor-
moto, statim incipit moveri deorsum. Et cismo.
similiter quando aliquis baptizatur, acci- Circa primum quaeruntur quatuor :

pit cbaracterem quasi formam, et conse- 1° utrum circumcisio fuerit praeparatoria

quitur proprium effectum, qui est gratia et figurativa baptismi 2° de institutione
;

remittens omnia peccata. Impeditur au- ipsius 3° de ritu ejus

; 4° de effectu ;

tem quandoque per fictionem. Undeopor- ipsius.

tet quod remota ea perpoenitentiam, bap-
tismus statim consequatur suum elTec-
tum (a). ARTICULUS PRIMUS.
Ad primum ergo dicendum, quod
sacramentum baptismi est opus Dei, et Utritm circumcisio fuerit prxparatorin et
non liominis, et ideo non est mortuum figurativa baptismi.
in ficto, qui sine cbaritate baptizatur.
Ad secundum dicendum, quodfictio non Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
removetur per baptismum, sed perpoeni- quod circumcisio non fuerit praeparatoria
tentiam, qua remota, baptismus aufert et figurativa baptismi. Omnisenimfigura
omnem culpam, et reatum omnium pec habet aliquam similitudinem cum suo
catorum praecedentium baptismum, et figurato. Sed circumcisio nullam habet
etiam simul existentium cum baptismo. similitudinem cum baptismo. Ergo vi-
Unde Augustinus dicit in libro Debap- detur quod non fuerit praeparatoria et
tismo, ubi supr., § 20 Solvitur hes- : (( figurativa baptismi.
ternus dies, et quidquid supra est solvi- 2. Praeterea, Apostolus dicit ICorinth.,
tur, etiam ipsa hora momentumque ante X, de antiquis patril)us loquens, quod
baptismum et in baptismo, deinceps om.nes baptizati sunt in nubc et in mari. Non
autem reus esse continuo incipit. » Et autem dicit quod in circumcisione bap-
sic ad baptismi effectum consequendum tizati sint. Ergo protectio columnae nubis
concurrit baptismus et poenitentia sed ; et transitus maris Rubri magis fuerunt
baptismus sicut causa per se agens, praeparatio ad baptismum, et figurativa
poenitentia sicut causa per accidens, ipsius, quam circumcisio.
id est rem.ovens prohibens. 3. Praeterea, supra dictum est, quod
Ad tertium dicenchim, quod effectus baptismus Joannis fuit praeparatorius ad
baplismi non est tohere peccata futura, baptismum Christi. Si ergoetiam circum-
sed praesentia vel praeterila et ideo ; cisio fuit pra^paratoria et figurativa bap-
recedente ficlione, peccata sequentia tismi Christi, videtur quod baptismus
remittunfur cpiidem, sed per poenilentiam Joaimis fuerit suporfluus, quodost incon-
nonpcrbaptismum. Undenon remitluntur veniens. Non ergocircumcisio fuit pra^pa-
quantum ad totum reatum,sicut peccata ratoria el tigurativa baptismi.
praecedentia baptismum. Sed contra est quod Apostolus dicit,

' Pariu. adilil : (c siihscqiKMiliMn. » postmodum a tictione rccodil, non suscipitiu"

(fl) Kinntus in rcquirit oausam in actu.
aciii actu baptismus; 01^0 in eo non potest esse actu
Sed in oo qui prius tictc rccipit l)aptismum, ct aliquis cllectus baptismi. —
H.vc Durandus.
 quj:st. lxx, art. t et ii. 399

Col., II, 11 : Circumcisi estis circiimcisione

non manufncta, in expoliatione corporis
carniSjSed in circumcisione Christi, conse- ARTICULUS II.

pulti ei in baptismo.
Respondeo dicendum, quod baptismus Utrum circumcisio fuerit convenienter
dicitur sacramcntum fidei, inquantum instituta.
scilicet in baptismo fit qua^dam fldei
professio et per baptismum aggregatur
;
Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur
homo cong-regationi fidelium. Eadem quod circumcisio fuerit inconvenienter
autem est fides nostra, etantiquorum pa- instituta. Sicut enim dictum est, iii cir-
trum, secundum illud Apostoli II Cor., iv, cumcisione fiebat qusedam fidei professio.
14 Uabentes eumdem spiritum fidei credi-
: Sed a peccato primi liominis nuUus
7nus. Circumcisio autem erat quaedam unquam salvari potuit nisi per fidem pas-
protestatio fidei^ unde et per circumcisio-
: sionis Christi, secundum illud Rom., iii,
nem antiqui aggregabantur collegio fide- 23 : Quem proposuit Deus propitiatorcjn* * Vropitvx
lium. Unde manifestum est quod circum- per fulem in sanguine ipsius. Ergo statim^^'^"'''"'
cisio fuit praeparatoria ab baptismum et post peccatum primi hominis circumcisio
prsefigurativa secundum quod
ipsius institui debuit; et non tempore Abrahae.
aiitiquis Patribus omnia in figura futuri 2. Prseterea, in circumcisione homo
contingebant, ut dicitur I Corinth., x, profitebatur observantiam veteris legis,
sicut et fideseorum erat de futuro. sicut in baptismo profitetur observantiam
Ad primum ergo dicendum quod ,
novsB legis unde Apostolus dicit, Galat.,
:

circumcisio habebat simiUtudinem cum v, 3 Testificor omni homini circumci-

:

baptismo, quantum ad spiritualem effec-
tum baptismi nam sicut per circumci-
: legis
sionem auferebatur qusedam carnalis
pellicula, ita per baptismum homo expo-
liatur a carnali conversatione.
Ad secundum dicendum, quod protec-
tiocolumnge nubisettransitusmaris Rubri
fuerunt qusedam figurse nostri baptismi,
quo renascimur ex aqua significata per
mare Rubrum, et Spiritu sancto signifi-
denti se, quoniam debitor est universas
Sed legahs observantia
faciendx.
non est tradita tempore Abrahae, sed
magistempore Moysi. Ergo inconvenien-
ter instituta est circumcisio tempore
Abrahae.
circumcisio fuit figurativa
3. Prseterea,
et praeparativa baptismi. Sed baptismus
exhibetur omnibus popuhs, secundum
iUud Matth., ult., 19 Euntes docete omnes
:

cato per columnam nubis non tamen per ; gentes baptizantes eos. Ergo circumcisio
hffic fiebat aUqua professio fidei, sicut non debuit institui ut observandatantum •

per circumcisionem et ideo prsedicta duo

; ab uno populo Judaeorum, sed ab omni-
erant tantum figurse, et non sacramenta.
Circumcisio autem erat etiam sacramen-
tum prseparatorium ad baptismum; mi-
nus tamen expressefiguransbaptismum,
quantum ad exteriora,
Et ideo Apostolus potius fecit mentionem
de prsedictis quam de circumcisione.
Ad tertium dicendum quod baptis-
bus popuhs.
4. Praeterea, carnalis circumcisio debet
respondere spirituah, sicut figura figu-
rato. Sed spirituahs circumcisio, quae fit
quam praedicta. per Cliristum, indifTerenter conveiiit utri-
que sexui, quia in Christo Jesu non est
masculus neque femina, ut dicitur Gal.,
,
, III. Ergo inconvenienter est circumcisio

mus Joannis fuit prseparatorius ad bap- instituta, quse competit solis maribus.
tismum Cliristi quantum ad exercitium Sed contraest quod, sicutlegitur Gen.,
actus, sed circumcisio quantum ad pro- XVII, circumcisio est instituta a Deo, cu-
fessionem fidei, quae requiritur in bap- jus perfecta sunt opera.
tismo, sicut dictum est. Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
CoNCLUsio. — Cum eadem fuerit nostra et an-
tum est, circumcisio erat prseparatoria
tiquorum Patrum tides, et Patribus omnia in ii- ad baptismum, inquantum erat quaedam
gU7"a contigerint, perspicuum est, circumcisio- professio fidei Christi, quam etiam in
nem, qua? fidpi qua^dam protestatio fuit, ad bap- baptismo nos profitemur. Inter antiquos
tismum pra?paratoriam fuisse et ipsius tigura-
tivam.
autem patres primus ALbraham promis-
sionemaccepit de Christo nascituro, cum

* Parm, addit : <( und'' dicitur Rom., iv, 11, signaculum fidei >>

quod Abraham uccepit circumcisionem, tanquum

400 SUMMA THEOLOGICA.
dictum est ei Gen., xxii, 18 Benedi- : Ad quartum diccndum, quod circum-
centur in semine tno omnea gentes terrae. cisionis institutio est ut signum fidei
"

Ipse etiam primus se a societate infide- Abraham, qui credidit se patrem futunim
lium scgregavit, secundum mandatum Christi sibi repromissi et ideo conve- ;

Dei dicentis sibi, Gen., xii, 1 Erjredere : nienter solis maribus competebat. Pecca-
de terra tuaet de cognatione tua. Et ideo tum etiam originale, contraquod specia-
convenienter circumcisio fuit instituta in liter circumcisio ordinabatur, a patre
Abraham. trahitiir, non a matre, ut in secunda
Ad primum ergo dicendum, quod im- partc dictum est. Sed baptismus continet
mediate post peccatum primi parcntis, virtutem Christi, quiest universalis causa
propter doctrinam ipsius Adse, qui plcne salutis omnium, et remissionis omnium
instructus fuerat de divinis, adhuc fides peccatorum.
et ratio naturalis intantum vigobat in
hominc, quod non oportebat determinari
CoNCLUSio. —
Cum Abraham primus Christi
nascituri promissionom susceperit et primus se
hominibus aliqua signa fidei et salutis: ab inlidelium societate segregaverit, fuit in ipso
sed unusquisque pro suo libitu fidem convenienter circumcisio instituta.
suam profitentibus * signisprotestabatur.
Sed circa tempus Abrahae diminuta erat
ARTICULUS III.
fides, plurimisad idololatriam declinan-
tibus obseurata etiam erat ratio naturalis
:
Utrum ritus circumcisionis fuerit
per augmeiitum carnalis concupiscentise conveniens.
usque ad peccata ^ contra naturam. Et
ideo convenienter tunc et non ante fuit Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
instituta circumcisio ad profitendum quod ritus circumcisionis non fuerit cou-
fidcm, et ad minuendum carnalem con- veniens. Circumcisio enim, sicut dictum
cupiscentiam. est, fidei quaedam professio est. Sed fides
Ad secundum dicendum, quod legalis in vi apprehensiva existit, cujus opcra-
observantia tradi non debuit nisi populo tiones maxime apparent in capite. Ergo
jam congregato, quia lex ordinatur ad magis debuit signum circumcisionis dari
bonum pubiicum, ut in secunda parte in capite quam in membro geiierationis.
dictum cst. Populus autcm fidelium con- 2. Praeterea, ad usum sacramentorum
gregandus erat aliquo signo sensibili, assumimus ea quorum est communis
quod est necessarium ad hoc quod lio- usus, sicut aquam ad abluendum, et pa-
mines in qnacumquereligione adunentur, nem ad reficiendiim. Sed ad incidendum
sicut Augustiims dicit Contra Faustum, communius utimur ferreo quam
ciiltello
lib. XIX, cap. XI, col. 355, t. 8. Etidco petrino. Ergo circumcisio non debuitfieri
oportuit prius institui circumcisionem cultello petrino.
quam lex daretur. IUi autcm patres qui 3. Praeterea, sicut baptismus instilui-
fuerunt ante legem, familias suas iiis- tur in remedium originalis peccati, ita
truxerunt de rebus divinis per modum etiam circumcisio, sicut Beda dicit in
paternae admonitionis. Ilnde et Bominus Hom. Ci7'cu)J2cis., col. 54, t. 5. Sed nos-
dicit de Abraham, Gen., xviii, 49: Scio
'"
ter''baptismus non differturusque ad oc-
quod prascepturus domui
sit filiis suis, et tavum diem, ne pueris pcriculum damna-
viam Domini.
sucB /jost se, ut custodiant tionis immineat propter originale pecca-
Ad tcrtium dicendum, quod baptismus tum, si nondum baptizati decedant; quan-
in se continet perfcctioncm salutis ad doque etiam tardatur baptismua post
"^

quam Dcus omnes homines vocat^, se- octavum dicm. Ergo circumcisioui uon
cundum illud Timoth., ii, 4 Qui omnes
I : debuit dcterminari octavus dies, sed de-
homines vult salvos ideo baptis-
fieri\ et bebat quandoque praBveniri, sicut etiam
mus omnil)iis populis proponitur. Circum- quandoquo tanlabafur.
cisio autem non continebat pcrfcctionem Sed contra cst (}uod Rom., iv, supcr
salutis, sed figurabat ipsam ut fiendam illud; Et signum accepit circunicisionis,
per Christum, qui erat ex JudaBorum po- determinatur in (ilossa ord., pranlictus
pulo nasciturus et ideo illi soli populo
: circumcisionis ritus.
data est circumcisio. Rcspondeo diccndum, quod, sicut dic-

l'arm. non luibet « prolilcntibus, » sed « ali-

'
: 1'arni. : « lircumoisio iiistilula est. »
quibus. » " In Parm. di^est : « noster. »
* Parui. « pocralum. »
: ' rarni. —
« ad. » :
* Parm. : « tradilur. »
 QUJIST. LXX, ART. ITI ET IV. 401
tum circumcisio (luoddam siguum
est,
essent omittentes ^ octavum diem, post(!a
fidei est institutum a Beo, cujus
sapicn- poterant circumcidi. Quidam etiam dicunt
tia^ non estnumems. Determinare autem
quod propter periculum imminentis mor-
convenientia signa, est sapientia^ opus.
tis poterat octavus (hes
Et ideo concedendum est quod ritus pra^veniri. Sed
cir- hoc nec ex auctoritate Scriptura!, nec
cumcisionis fuit conveniens.
exconsuetudine JudaRorum haberi potest.
Ad primum ergo dicendum, quod cir- Unde mehus dicendum est, sicut etiam
cumcisio oonvenienter fiobat in memhro
Hugo de S. Victore dicit hb. I ^ /)^ sa-
generationis, primo quidem, quia signum
cram., part. xii, cap. ii, col. 350, t.
erat fidei qua Abraham credidit Christum 2,
quod octavus dies nuha necessitate pra;-
ex suo semine nasciturum secundo, ; veniebatur. l^nde Super \]l\n{ Proverh., iv,
quia erat inremedium peccati originalis,'
Unigenitns eram coram matre mea, dicit
quod per actum generationis traducitur •
Glossa ord., col. 1086, t. l,quod ahus
tertio, quia ordinabatur
addiminutionem Bersabeae parvulus non computatur, quia
carnalis concupiscentia?, qu»
praicipue in ante 0(}tavum diem mortuus nominatus
membris lUis viget, propter abundantiam
non fuit, et per consequens nec circum-
delectationis venereorum.
cisus.
Ad secundum dicendum, quod cultel-
lus lapideus non erat de necessitate cir-
Co^jcLusio. — Cum circumcisio signum quod-
cumcisionis, unde non invenitur dam iidei sit a Deo institutum, ritus
ejus convc-
tale niens fuit in lege prajceptus.
mstrumentum pr^cepto divino determi-
natum, neque etiam communiter tali
ius-
trumento Jud«i utebantur ad circumci-
dendum, sicut neque modo utuntur. ARTICULUS IV.
Leguntur tamen aliquae circumcisiones
famosae cultello lapideofactee,
Utrum circumcisio conferebat gratiam
sicutlegitur
Exod., IV, 25, quod tulit Sephora justificantem.
acutis-
snnampetram, et circumcidit prxputium Ad quartum sic proc-editur. 1. Videtur
r.ifr.^ ^IT'
Cnhi 0.. cutellos .1 '^^'z"'^'
^' ^' ^''^''^' ^^^' tibi
lapideos, et circumcide
secundo
quod circumcisio non conferebat gratiam
justificantem. Dicit enim Apostolus Ga-
filios Israel;per quod figurabatur circum-
cisionem spu-itualem esse faciendam
lat., II, 21 Siex lege * est justitia, gratis *
:

per pe^ je
Christus mortuus est, id est, sine causa.
Cliristum, dc quo dicitur I gem justi-
Corinth x Sed circumcisio erat quaidam obligatio ^"«-
4 Pctra autem erat Cht-istus.
:
'
'

legis implenda?, secundumilludGalat.,

Ad tertium dicendum, quod octavus v,
dies determniabatur 3 Testificor omni homini circumcidenti
:

circumcisioni tum se, quoniam debitor est universse legis

propter mysterium, quia in octava fa-
itate ciendse. Ergo si ex circumcisione est
qua? erit a^tas resurgentium,
quasi in oc- justitia, Ghristus gratis, id est, sine
tavo die perficietur per causa,
Christum spiri- mortuus est. Sed hoc est inconveniens.
tuahs circumcisio, quando
auferet ab Non ergo ex circumcisione
electis non solum culpam, erat gratia
sed etiam justificans a peccato.
omnem pcenahtatem; tum etiam propter
2. Pr«terea, ante institutionem
teneritudinem infantis ante octavum
cir-
diem Unde etiam de ahis
,
cumcisionis sola fides ad justificationem
animahbus sufficiebat; dicit enim Gregorius in
Levit., xxn, 27, pra^cipitur IV
Bos, :
ovis et Moral, cap. iii pra^fat., col. 635, t. 1
cajira, cum cjenita fuerint, septem diebus
:

« Quod apud nos valet aqua baptisma-

erunt sub ubere matris sux;
die autem oc-
tavo et demceps offerri
poterunt Domino
Erat autem octavus dies
de necessitate
prfficepti, ita scihcet
praetermittentes peccabant,
etiamsi esset
sabbatum, secundum iUud Joan
vii '->3
Circumcisionem accipit homo
insabbato
ut non solcatur lex Moysi.
Non tamen
de necessitate sacramenti,
quia
* Parm.
« omittebant »
: .
tis, hoc agit apud veteres
pro parvulis
sola fides.
» Sed virtus fidei non est
imminuta per mandatum circumcisionis.
quod octavum diem
Ergo sola fides parvulos justificabat, et
non circumcisio.
3. Pra^terea,
Josue, v, 5, legitur quod
populus qui natus est in deserto, per qua-
erat draginta annos incircumcisus fuit. Si
si ahqui ergo per circumcisionem auferebatur

sine circumcisione salvabantiu-.

* ^quivalenter, siqiiidem docet quod , Vide etiam
ante diem octavum decedentes masculi Summae smtententinrum
in pamitum fX tractat. iv, c. i, col. 119
V.
26

402 SUMMA THEOLO(ilCA,
pcceulum originuJc, vidctur quod omnes
qui in dcsorto mortui sunt, tam parvuli
quam adulti, fucrint damnati. Et eadcm
ohjcctio est de pueris qui moriebantur
antc octavum dicm circumcisionis, qui
praevcniri non debcbat, ut dictum cst.
4. Praeterea, nihil impedit introitum
regni cailestis nisi peccatum. Sed circum-
cisi ante passionem Christi impediehun-
tur ab introitu rcgni ca^lcstis. Non ergo
per circumcisionem homines justificaban-
tur a peccato.
5. Praitcrea, peccatum originale non di-
mittitur sinc actuaU, quia « impium est
a Deo dimidiam sperare veniami, » ut
Aug-ustinus dicit in hb. Devera et falsa
poenitent., cap. ix, col. 1121, t. 6. Scd
nusquam lcgitur quod pcr circumcisio-
nem remitteretur actualcpcccatum. Ergo
etiam neque originale per eam dimittc-
batur.
Sed contra est quod Augustinus dicit
Ad Valerium contra Julianum lib. II De
nupt. et concupiscent., cap. xi, col. 450,
t. 10 : « Ex quo instituta est circumcisio
in populo Dei, quae erat signaculum jus-
titiae fidci, ad significationcm purgatio-
nis valcbat parvulis originahs veteris-
que peccati; sicut et baptismus ex iUo
coepit valere ad innovationem hominis,
ex quo institutus est. »
Respondco dicendum, quod ab omni-
bus communitcr ponitur quod in circum-
cisione peccatum originale remitteha-
tur(«). Quidem tamen dixcrunt quod non
confercbatur gratia, sed solum aufcreba-
tur peccatum, quod Magister ponit in i
dist., IV Se7it.,etRom., iv,inGlossa, sup.
illud :Signum accepit circumcisionis.
Sed hoc non potest esse, quia culpa iion
remittitur nisi per gratiam, secundum
Ulud Rom., III, 24 Justificati rjratis per
: cisione significante. Et quia baptismus
gratiam, etc. Et ideo alii dixcrunt quod
per circumcisiorcm confcrchatur gratia
quantum ad effcctus rcmotionis culpae,
sed non quantum ad effectus positivos,
ne cogcrentur dicerc quod gratia in cir-
cumcisionc coUata sufhcicbat ad implcn-
dummandata legis, et ita supcrlluus fuc-
rit adventus Christi. Scd haec etiam
positio stare non potest primo quidcm
: illa
' l.ilicr /)c vera ct falm fta-niteAtia opcribus
dubiis Augustini anuumoratur.
* IV Sentent., dist. r, quopst. n, art.
4, qu. 3.
* Parm. : « in rirrumcisiono autom ronforol)a-
lurf^ratia non ox virtuto rirrumcisionis, sod ox
virtuto lidri luissionis Christi, cujussif^mnn oiat
circumcisio. » Cod. voro Alcan. ol Tarruc, cum
;;
quia per circumcisionem dabatur pueris
facultas suo tempore pervcniendi ad glo-
riam, quae est ultimus cirectus positivus
gratiae secundo, quia priores sunt na-
:
turaliter secundum ordincm causae for-
malis effectus positivi quam piivativi,
licet secundum ordinem causaematerialis
sit e converso forma enim non exdudit
;
privationcm, nisi informando subjectum.
Et ideo alii dixerunt quod in circumci-
sione conferebatur gratia etiam quan-
tum ad aliquem effectum positivum, qui
est facere dignum vita atcrna, sed non
quantum ad omnes ellcctus, quia noii
sufficiebat reprimere concupiscentiam
fomitis, nec etiam ad implendum man-
data legis quod etiam aliquando mihi
;
visum est^. Sed diligenter consideranti
apparet hoc nonesse verum, quia minima
gratia potest resistere cuiUbet concupis-
centiae, et vitare omne peccatum mortale,
quod committitur in transgressione maii-
datorum legis minima enim charitas
:
plus diligit Deum quam cupiditas miUia
auri et argenti. Et ideo dicendum est
quod in circumcisionc conferebatur gra-
tia quantum ad omnes gratiae cflectus
aliter tamen quam in baptismo. Nam in
Baptismo confertur gratia ex virtute ip-
siusbaptismi quam habct, inquantum est
instrumentum passionis Christi jam per-
fectae;circumcisio^ autem confcrehat gra-
tiaminquantumerat signum fidei passio-
nis Christi futurae ita scilicet quod homo
;
qui accipiebat circumcisionem, profitcba-
tur se suscipere talcm fidcm, vel adultus
pro se, vel alius pro parvulis. Uiide et
Apostolus dicit Rom., iv, 11, quod Abra-
ham accepit signwn circitmcisionis sir/na-
cu/um justitiss fidei, quia scilicet justitia
erat ex fide significata *, non ex circum-
opcratur instrumcntalitcr in virtute pas-
sionis Christi, non uutem circumcisio,
idco baptismus imi^rimit (huractercm in-
corporantem hominem Christo, et copio-
siorem gratiam confcrt quam circumcisio
major cnim est eflectusrci jam prccsentis 1
quam spci.
Ad primum crgo dicendum, quod ratio
procederet, si ex circumcisione esset
Parisionsibus versionem texlus concorditer ha-
bont.
Al. : « justificanto. »
(a) Bollarminus, Vascyuoz, Lliorminior, Nat.
Aloxandor, Toururly, ot alii uopant circumrisio-
nom iu rcmcdium pocoati originalis fuisse insti-
tutam.
 ;

On^.ST. LXX, ART. IV, KT Qr/EST. LXXI, ART. \. W.i

justiliu tiJiter quam pcr tidem passionis reatu pceiice, sicut fit in l)aptismo, in quo
Christi. confertur copiosior gratia.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
—
CoNCLUsio. Quamquam in circumcisione
anto institutionem circumcisionis * fides sicut in baptismo confcrretur gratia quantum ad
Christi futuri justificabat tam pueros omnes graliic offcctus, alitor tanicn ([uam in
quam adultos, ita etiam circumcisionc baptismo : nam in circumcisionc giatia cx fide,

data.Sed antea non reqiiiro])atur aliquod non cx \i circumcisionis : inbaptismo autcm ex

vi sacramenti acquiritur.
signum protestativum hujus fidei, quia
nondum homines fideles seorsum ab in-
fideUbus cceperant adunari ad cultum
unius Dei. Probabile tamen est quod pa- QU^STIO LXXI.
rentes fideles pro parvulis natis, et ma-
xime periculo existentibus ahquas
in DE PRiEPARATORIIS QU^ SIMUL
preces Deo funderent, vel ahquam bene- CONGURRUNT CUM RAPTISMO.
dictionem eis adhiberent, quod erat
quoddam signaculum fulei, sicut adulti (In quatuor articulos divisa.)
pro seipsis preces etsacrificia ofTerebant.
Ad tertium dicendum, quod populus Deinde considerandum est de praepa-
in deserto praetermittens mandatum cir- ratoriis quae simulconcurrunt cum bap-
cumcisionis excusabatur, tum quia nes- tismo; et circa hoc quaeruntur quatuor :

ciebant quando castra movenda crant, 1° utrum catechismus debcat praecedere

tum quia, ut Damascenus dicit Ub. IV baptismum 2° utrum baptismum debeat
;

Orth. fid., cap. xxv, col. 1214, t. 1, non praeccdere exorcismus 3° utrum ca quae ;

necesse erat eos aliquod signum distinc- aguntur in catechismo et cxorcismo,

tionis habere, cum seorsum ab aUis po- aliquid cfficiant, vel sohim significcnt
pulis habitabant; et tamen, ut Augustinus 4° utrum baptizandi debeant catechizari
dicit in Ub. QQ. mJosue, queest. vi, vel exorcizari per sacerdotes.
col. 778, t. 3, inobcdicntiam incurrebant
qui ex contemptu praetermittcbant. Vi-
deturtamenquod nulli incircumcisimortui ARTICULUS PRIMUS.
fuerintindeserto, quia, utinpsal. civ, 37,
{!i\Q\i\\v ,7ioneratintribuhus eoruminfirmus-, Utnim catechismus debeat prgeced§re
scdilUsoh videnturmortui indeserto qui baptismum.
fucrant in TEgypto circumcisi si tamen
;

ahqui incircumcisi mortui sunt, eadcm Ad primum sic proccditur. 1. Videtur

ratio est de hisuti de his qui moricbantur quod catechismus non dcbeat praecedere
ante circumcisionis institutionem, quod baptismum. Pcr baptismum enim rege-
etiam intelligendum est de pucris qui nerantur homines in vitam spiritualem.
moriebantur ante octavum dicm tempore Sed prius homo accipit vitam quam doc-
legis. trinam. Non crgo prius debet homo
Ad quartum dicendum, quod in cir- catechizari, id est, doceri, quam bap-
cumcisione aufercbatur originale pecca- tizari.
tum ex parte personai rcmancbat tamcn
; 2. Praeterea, baptismus cxhibetur non
impcdimentum intrandi inregnum cgelo- solum adultis, sed ctiam pueris qui non
rum, ex parte totius natura;, quod fuit sunt doctrinae perceptibilcs', eo quod non
sublatum per passionem Christi. Et ideo habent usumrationis. Ergo ridiculum est
etiam baptismus ante passionem Christi eos catechizare.
non introducebat in regnum. Sed ct cir- 3. Praetcrea, in catechismo confitetur
cumcisio, si haberet locum post passio- catechizatus suam fidem. Scd puer ' non
nem Christi, introduceret in regnum. potcst suam fidcm confitcri neque per
Ad quintum dicendum, quod adulti, seipsum, neque etiam ahquis alius pro
quando circumcidebantur, consequeban- eo tum quia nuUus potest alium ad ah-
;

tur remissionem non solum originalis quidobUgare; tum etiam quia non potest
peccati,, sedetiam actualiumpeccatorum, ahquis scire utrum puer, cum ad legiti-
noii tamen ita quod liberarentur ab omiii mam aetatem pervenerit, assentiat fidei.
* Parm. addit « sola.
:
* Parm. : « Puori non possunt seipsos... cis.
^ Parm. « capaces. »
: piieri... pervenerint... assentiant. »

404
Non ergo debct catechismus
baptismum.
Sed contra est quod Rabanus, De
titutione cleric, lib. I, cap. xxv, a med.,
dicit : « Ante baptismum catechizandi
debet hominem praevenire officium, ut
fidei primum catechumenus accipiat ru-
dimentum. » quod exorcismus non dcbeat praecedere
Respondeo dicendum, quod^ sicutsupra
dictum est, baptismus estfidei christiana?
sacramentum, cum sit qusdam professio
fidei cbristiana^. Ad hoc autcm quod ali-
quis fidem accipiat, requiritur quod de
fide insfruatur, secundum illud Rom., x,
14 Quomodo credcnt ei quem non audie-
: peccato,diabolus in eumhabetpotestatcm,
runt ? quomodo autem audient sine prae-
dicante? Et ideo ante baptismum conve-
nienter pra^cedit catechismus.
Unde etDominus prseceptumbaptizandi
discipulis tradens praemiffit docfrinam
bapfismo, dicens,Matth., ult., t9 Eiintes
docete omnes gentes, baptizantes eos, etc.
Ad primum ergo dicendum, quod
grafia3, in qua regeneratur aliquis pcr
baptismum, praesupponit vitam nafurae
rafionalis, in qua homo potest esse par-
ticeps docfrinse.
Ad secundum dicendum, quod sicut
mater Ecclesia, ut supra dictum est, ac-
commodat pueris baptizandis aliorum pe-
des, ut veniant, etaliorum cor, ut credant,
ita etiam accommodaf aliorum aures eis
ut audiant, et intellectum, ut per alios
instruanfur et ideo eadem ratione sunt
; sapienfer aliquod opus facere proponit,
catechizandi quiasunt baptizandi.
Ad fertium dicendum, quod ille quipro
puero liaptizato respondet, Credo, non
pra^dicit puerum crediturum, cum ad le-
gifimos annos pervencrif alioquin dice-
ref Credet sed profifefur fidem Ecclesiae
, ;
in persona pueri cui communicatur, cu-
jus sacramcntum ei tribuifur, et ad quam
obligafur per alium nonest enim incon- ;
venicns quod aliquis obligctur per alium
in his quffi sunt de necessitate salutis.
Similiter etiam patrinus pro puero res-
pondcns, promiftit se operam dafurum
ad hoc quod puer credat; quod tamen
non sufficeret in adultis
habentibus.
CoNCLUsio. —
Cum baptismus sit sacramcntum
fidciad quam suscipiondaui iustructio rc(piii'itur,
catccliismus baplismum convijuientor praicedit.
Parm. : « ordinaliu". »
;
SUMMA THEOLOGICA.
praecedere
ARTICULUS II.
ins-
Utrum exorcismus debeat praecedere
baptismum.
Ad secundum sic proceditur. l.Videtur
bapfismum. Exorcismus enim est contra
energumenos, idest, arreptifios, ordina-
tus *. Sed non omnes baptizandi sunf tales.
Ergo exorcismus non debet praecedere
bapfismum.
2. Praeterea, quamdiu homo subjacet
quia, ut dicifur Joan., viii, 34, qui facit
peccatum, servus est peccati. Sed pecca-
tum toUifur per baptismum. Non ergo
anfe bapfismum sunt homines exorci-
zandi.
: 3. Praeterea, ad arcendum daemonum
potestatem introducta est aqua benedicfa.
vita Non ergo ad hoc oportebaf aliud reme-
dium adhiberi per exorcismos.
Sed contra est quod Caelestinus papa
dicit epist. ii, can. ix^ Decr., cap. liii De
consecrat., dist. iv, col. 1818 « Sive par-
:
vuli, sive juvenes ad regenerafionis ve-
niant sacramentum, non prius fontem
vitae adeant, ([uam exorcismis et exsuf-
flafionibus clericorum spiritus immundus
ab eis abjiciatur. »
Respondeo dicendum, quod quicumque
prius removet impedimenta sui operis;
unde dicitur Jerem., iv, 3 Novate vobis
:
novale, et nolite serere super spinas. Dia-
bolus autem hostis est humana^ salutis
; qua; homini pcr baptismum acquirifur
et habet potestafem aliquam in hominem
ex hoc ipso quod subditur originali pec-
cato, vel etiam actuali. Unde coiivenieu-
ter anfe bapfismumexpellunfur da^mones
per exorcismos, iie salufcm hominis im-
pediant quam quidem expulsionem si-
;
gnificat exsufflatio. Benedicfio autem
cum manus imposifionepr*cIudit expulso
viam ne redire possif. Sal autem in os
usum rationis missum, et narium et aurium spiito lini-
tio significat receptionem doctrinae fidei
quanfum ad aures, et approbationem
(pianfum ad nares, et confessionem
qnaiitiim ad os. Olci vcro inunctio signi-
ficat ai)titudinem homiuis ad pugnamhim
contra (Ia?moiies.
Adprimum ergo diccmhim.^piod encr-
 ,

QUiEST. LXXI, ART. U ET III. 405

gumeni quasi intcrius laboran-

fliciintur, tur ad baptismum, ita etiam si aliquid
tes ex intrinseca operationo diaboli ct ; in cxorcismo efficitur, ordinatur ad effec-
quamvis non omnes accedcntes ad bap- tum baptismi. Sed dispositio ex necessi-
tismum corporaliter ab eo vexentur, tate praeccdit formam perfectam, quia
omnes tamen non baptizati potestati da;- forma non recipitur nisi in materia dis-
monum subjiciuntur, saltcm propter ori- posita. Sequeretur ergo quod nullus pos-
ginalis peccati reatum. setconsequi effectumbaplismi, nisi prius
Ad secundum dicendum, quod in bap- exorcizetur, quod patet esse falsum. Non
tismo pcr ablutionem peccati excluditur ergo ea quae aguntur in exorcismis, ali-
potestas dsemonis ab homine quantum ad quem effectum habent.
hoc quod impedit eum a perceptione glo- 4. quaedam aguntur in
Praeterea, sicut
riae; sed exorcismi exchidunt potestatem exorcismo ante baptismum, ita etiam
daimonis, inquantum impedit hominem a quaedam aguntur post baptismum, sicut
perceptione sacramenti. quod sacerdos baptizatum' ungit in ver-
Ad tertium dicendum, quod aquabene- tice. Sed ea quae post baptismum agun-
dicta datur contra impugnationes deemo- tur, non videntur ahquid efficere, quia
num quae sunt ab exteriori sed exorcis- ; secundum hoc efTcctus baptismiesset im-
mus ordinatur contra impugnationes perfectus. Ergo nec ea quae ante baptis-
daemonum quae sunt ab interiori unde : mum agunturin exorcismo ^.
et energumeni dicuntur, quasi interius Sed contra est quod Augustinus dicit
laborantes, iUi qui exorcizantur. Vel di- in lib. I De symholo, cap. i, col. 628,
cendum, quod sicut in remedium contra t. 6 : (( Parvuh exsufflantur et exorcizan-
peccatum secundo datur poenitentia, quia tur, ut peUatur ab eis diaboli potestas
baptismus non remedium
iteratur, ita in inimica quae decepit hominem. » Nihil
contra impugnationesdsemonum secundo autem agitur frustra per Ecclesiam. Ergo
datur aqua benedicta, quia exorcismi bap- per hujusmodi exsufflationes hoc agitur
tismales non iterantur. ut daemonum potestas expellatur.

— Respondeo dicendum quod quidam ,

CoNCLUsio. Convenienter ante baptismum
expelluntm" daemones per exorcismos, ne homi- dixerunt ea quae in exorcismo aguntur,
nis salutem impediant. nihil efficere^ sed solum significare. Sed
hoc patet esse falsum per hoc quod Ec-
clesia in exorcismis imperativis verbis
ARTICULUS III. utitur ad expeUendam daemonis potesta-
tem, puta cum dicit : (( Ergo maledicte
Utrum ea qu3B aguntur in exorcismo diabole, exi ab eo, etc. » Et ideo dicen-
aliquid efficiant. dum est quod ahquem effectum habent,
differenter tamen ab ipso baptismo nam :

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur per baptismum datur homini gratia ad

quod ea quae aguntur exorcismo non
in plenam remissionem culparum, per ea
efficiant aliquid, sed solum significent. vero quae in exorcismo aguntur, exclu-
Si enim puer post exorcismos moriatur ditur duplex impedimentum salutaris
ante baptismum, salutem non conseque- gratiae percipiendae. Quorum unum est
tur. Sed ad hoc ordinatur effectus eorum impedimentum extrinsecum, prout dae-
quae in sacramentis aguntur, ut homo mones hominis salutem impedire conan-
consequatur salutem unde ; et Marci, ult. tur et hoc impedimentum excluditur per
:

16, dicitur Qui crediderit, et baptizatus

: exsufflationes, quibus potestas daemonis
fuerit, salvus erit. Ergo ea quae agun- peUitur, ut patet ex inducta auctoritate
tur in exorcismo, nihil efficiunt, sed so- Augustini, quantum scihcet ad hoc quod
lum significant. non impedimentum sacramento
praestet
2. Praeterea, hoc solum requiritur ad suscipiendo. Manet tamen potestas dae-
sacramentum novae legis, ut sit signum monis in homine quantum ad maculam
ct causa, ut supra dictum est. Si ergo ea peccati etreatum poenae, quousque pec-
quae aguntur in exorcismo, aliquid elfi- catum per baptismum toUatur et secun- ;

ciant, videtur quod singula sint quffidam dum hoc Cyprianus dicit: ((Scias, diaboh
sacramenta. nequitiam posse rcmanere usque ad aquam
3. Praeterea, sicut exorcismus ordina- salutarem; in baptismo autem omnem

*
Parm. addit : « chrismate. » * Parm. addit : (( aliquid efficimit. »

400 SUMMA THEOLOGICA.
iiequitiam amittere. » Aliud impedimen-
tum est intrinsecum, prout scilicet homo
ex infectione originalis peccati habet
sensus praeclusos ad percipienda salutis
mysteria ; unde Rabanus De institutione
clericorum, Ub.i, cap. xxvii, ad fin., dicit
quod pcr saUvam typicam ct sacerdotis
«
tactum sapientia etvirtus divina salutem
catechumeni operatur, ut aperiantur ei
nares ad pcrcipiendum odorem notitiae
Dei, ut aperiantur aures ad audiendum
mandata Dei, ut aperiantur illi sensus in
intimo corde ad respondendum. »
Ad primum ergo diccndum, quod pcr
ea quai aguntur incxorcismo, non tolli-
tur culpa propter quam homo punitur
post mortem, sed solum tolluntur impe-
dimenta recipiendi remissionem culpae.
per sacramentum. Unde post mortem
exorcismusnon valet sinebaptismo. Pra3-
positivus tamen dicit quod pueri exor-
cizati, si moriantur ante baptismum^ mi-
nores tenebras patiuntur. Sed hoc non
videtur verum, quia tenebras illaj sunt
carentia divinee visionis, quse non reci-
pit magis et minus.
Ad secundum dicendum, quod de ra-
tione sacramenti est quod perficiat prin-
cipalem efTectum qui est gratiarcmittens
culpam, vel supplciis aliquem hominis
defectum, quod quidem non fit per ea
qua; aguntur in exorcismo, sed solum
hujusmodi impedimentatoUuntur, etideo
non sunt sacramenta, sed sacramentaUa
quaidam.
Ad tertium dicendum, quod dispositio
sufficiens ad suscipiendam gratiam bap-
tismalem est fides et intentio, vel pro-
pria ejus qui baptizatur, si sit adultus,
vel ipsius Ecclesi», si sit parvulus. Ea
vero quai aguntur in exorcismo ordi-
naiitur ad removendum impedimenta; et
ideo sineeopotestaliquis consequi effec-
tumbaptismi. Nontamensunt hujusmo(H
praitermittenda, nisi in necessitatis arti-
culo; et tuiic, cessante pcriculo, dcbent
suppleri, ut servetur uniformitas in bap-
tismo. Nec frustra supplentur post bap-
tismum ;
quia sicut impeditur efTrctus
baptismi,antequam pcrcipiatur, ita po-
postquam fucrit perccptus.
test impediri
Adquartumdicendum, quodcorum qiiae
aguntur postbaptismnin circabai^tizatum,
aliijuid cst quod non soliim significat,
sed inunctio qua^ fit in vcr-
efficit, piita
iice, quae operatur conservationem gra-
tia> bnptismalis ali(|nid iMilcm (>sf (piod
; C(Mn|)aratnr ad sa('t>r(l(»lcin. sicnt s(M'nn-
nilnl ollicit, sod solum signitioat, sirnt
:
quod datur ei vestis candida ad signifi-
candam novitatem vitae.
CoNCLUsio. —Non mo(]o aliquid sigiiiticant
qua; in exorcismis aguntur, se(f ctiani eniciunt :
cacodicmonis enirn potostatcm repellunt, et ad
percipicuda salutis mysteria sensus aperiunt.
ARTIGULUS IV.
Utrmn sit officium sacerdotis catechizare
et exorcizare baptizandum.
Ad quartum sic proceditur. 1 Yidetur .
quod non sit sacerdotis catecliizare et exor-
cizarebaptizandum. Ad officium enim mi-
nistrorum pertinet habere operationem
superimmundos,utDionysiusdicit,cap. v
Eccles. hierarch § 3 col. 303 1. 1 Sed cate-
. ,
, , .
cliumeni, quiinstruuntur in catechismo, et
energumeni, qui purganturinexorcismo,
computantur intcr immundos, ut Diony-
sius dicit, cap. iii, § 2, coL 426, t. 1. Ergo
catecliizare et exorcizare non pcrtinet ad
officium sacerdotis, sed potius ministro-
rum.
2. Praeterea, cathecumcni instruuntur
de fide per sacram Scripturam, quae in
ecclesia per ministros recitatur sicut :
enim per lectores inecclesialegitur vetus
TGstamentum, ita etiam per diaconos et
subdiaconos legitur novum et sic ad ;
ministros pertinet catechizarc. Simihter
etiam exorcizare, ut videtur, administros
pertinet, dicitenim Isidorus in quadam
Epistola adLeudefred., § 4, col. 893, t. 6 :
(( Ad exorcistam pcrtinet exorcismosme-
moriter retinere, manusque supcr cner-
gumenos et cathecumenos exorcizandos
imponere. » Non ergo pertinet ad officium
sacerdotis catechizare et exorcizare.
3. Praeterea, catechizare idemest quod
docere; et hoc idem cst quod perficere,
quod ad officium episcoporum pertinet,
utdicit Dionysius, Qi\\\.\ Eccles. hierarch.,
§ 6, col. 30G, t. 1. Non ergo pertinct ad
officium sacerdotis.
Sed contra est quod Nicolaus papa di-
cit, Decr. cap. lvii, Dc consecrat,, dist. iv,
col. 1818: Catccliismi baptizandornm a
((
saccrdotibus uniuscnjusque ecclcsi* tieri
possunt. » Unde firegorius etiam Super
Evang. ho7)i. xxix, § 4, col. 1 21 3, t. 2, dicit
,
((Saccrdotcs, cnm pcr cxorcismi gratiam
mannm crcdcntibnsimponnnl. (inid alind
facinnt, nisi (|nod daMUonia cjiciunt? »
Hespondeo dicciuhim, (|nod minisfcr
dariiim ct instrnnicnlalc agcus ad prin-
 QUiEST. LXXI, ART. lY, ET QUyEST. LXXII, AUT. I. 407

cipale, iit ipsum iiomen

indicat ministri.
Agens autem secundarium non agit sine
principali agente *
in operando. Quanto QU^STIO LXXII.
autem potiorestoperatio, tantoprincipale
agens potioribus indiget instrumentis ^. DE SACRAMENTO CONFIRMATIONIS.
Potiorautem est operatio sacerdotis in-
quantum confert ipsum sacramentum, (In duodecim articulos divisa.)
quam in pra:^paratoriis ad sacramentum.
Et ideo supremi ministri qui dicuntur Consequenter considerandum est de sa-
diaconi, coopcrantur sacerdoti in ipsa cramento confirmationis et circa hoc ;

collatione sacramentorum. Dicit enim quaeruntur duodecim :

1" utrum confirma-
Isidorus, ubi supr., § 8, quod « ad dia- sacramentum; 2° de materia ejus;
tio sit
conum pertinet assistere sacerdotibus, 3° utrum sit de necessitate sacramenti
et ministrare in omnibus quee aguntur quod chrisma fuerit prius per episcopum
in sacramentis Christi, in baptismo sci- consecratum 4° de forma ipsius 5° utrum
; ;

licet, in clirismate, in patena et calice. » imprimat characterem 6" utrum charac- ;

Inferiores autem ministri cooperantur ter confirmationis pra^supponat charac-

sacerdotibus in quae sunt prjEparato-
liis terem baptismalem; 7° utrum conferat
ria ad sacramentum, sicut lectores in ca- gratiam 8° cui competat recipere hoc
;

techismo, et exorcistaj in exorcismo. sacramentum; O^in qua parte; 10° utrum

Ad primum ergo dicendum., quod super requiratur aJiquis qui teneat confirman-
immundos ministri habent operationem dum; 11° utrum hoc sacramentum per
ministerialcm et quasi instrumentalem, solos episcopos detur; 12° de ritu ejus.
sed sacerdos principalem.
Ad secundum dicendum, quod lectorcs ARTICULUS PRIMUS.
et exorcistaB habentofficiumcatechizandi
et exorcizandi, non quidem principaUter, Utrum confirmatio sit sacramentum.
sedsicutin his sacerdoti ministrantes.
Ad tertium dicendum, quod multiplex Ad primum Videtur
sic proceditur. 1.
est instructio una conversiva ad fidem,
: quodconfirmationon sitsacramentum. Sa-
quam Dionysius tribuit episcopo in II cramenta enim ex divina institutione ef-
Eccles. Iderarch.^ § 1> P- n? col. 394, t. \, ficaciam habent, sicut supra dictum est.
et potest competere cuilibet prsedica- Sed confirmatio non legitur a Christo
tori, vel etiam cuihbet fideU. Secunda est instituta. Ergo non est sacramentum.
instructio, qua quis eruditur de fidei ru- 2. Praeterea, sacramenta novae legis in
dimentis, et qualiter se debeat habere in veteri lege praefigurata fuerunt ; unde
susceptione sacramentorum, et heec per- Apostolus dicit t Corinth., x, 2, quod
tinet secundario quidem ad ministros, omnes Moyse haptizati sunt in
in nube et
principaUter autem ad sacerdotes. Tertia in mari, etomnes eamclem escam spiri-
est instructio de conversatione chris- tualem manducavenint, omnes eumdem
tianse vitae, et haec pertinet adpatrinos. potum spiritualem hiherunt. Sed confir-
Quarta est instructio de profundis my steriis matio noil fuit praefigurata in veteri Tes-
fidei, et perfectione cliristianse vitae, ethaec tamento. Nonergo est sacramentum^.
ex officio pertinet ad episcopos. 3. Praeterea, per omnia sacramenta
Ecclesise homo Ghristo conformatur, qui
CoNCLUsio. —Sacerdotis mimus est baptizan-
est sacramentorum auctor. Sed per con-
dos in fide instruere et per exorcismos illos ju-
vare inferiores. firmationem non videtur liomo Cliristo
conformari, qui non legitur esse confir-
matus *.

Sed contra est quod Melchiades Papa

scribit Hispaniarum episcopis^ Decr.^ cap.

' Parm. addit : « sed cooperatur principali ordinautur ad hominum salutem. Sed sine con-
agenti. » iirmatione potest esse salus ; nam pueri baptizati,
2 Parm. addit « seu ministris. »
: sine confirmatione decedentes, salvantm". Ergo
' In septem cod. quos consuluimus deest ob- contirmatio non cst sacramentum. »
ad lianc objec-
jectio tertia, licct adsit responsio * Paim. addit « ei-go conlirmatio non est
:

tionom. Unde necesse fuit e textu objcctionem sacrameuUim. »

retrahere quse sic Iiabet « Praitcrea, sacramenta
:
 » ;

40H SUMMA THEOLOGICA.

III, consecrat., dist. v, col. 1836: « De
Dc illud Joan., xvi, 7:Si non abiero, Para-
his supcr quibus rogastis nos vos infor- cletusnon veniet ad vos; si autem abiero,
mari, utrum majus sit sacramentum mittam eum advos. Et hoc/ideo quia in
manus impositio cpiscoporum, an bap- hoc sacramento datur plonitudo Spiritus
tismus, scitote utrumque magnum esse sancti, quae noii erat daiida ante Ghristi
sacramentum. resurrcctionem e' ascensionem, secuii-
Respondeo dicendum, quod sacramenta dum illud Joan., vii, 39 : Xoiulum erat
novffi legis ordinantur ad speciales gra- Spiritus datus, quia Jesus nondum erat
tiae efrectus. Et ideo ubi occurrit aliquis glorificatus.
specialis eHectus gratiae,ibiordinaturspe- Adsecundum dicendum,cfuod ^, confir-
ciale sacramentum. Quia vero sensibilia matio esl sacramentumplenitudinis gra-
et corporalia gerunt spiritualium etintel- tiae et ideo ' noii potuit habcre aliquid
;

ligibilium similitudinem, ex his quffi in sibi respondens in vetori Tostamehto,

vita corporaU aguntur, pcrcipere possu-
mus quid iii spirituaU vita * speciale exis-
tat.
Manifestumautem estquod in vitacor-
poraU spcciaUs quaedam perfectio est
quod homo ad perfectam ffitatem perve-
niat, et perfectasactioneshominis agere
possit; unde
Apostohis dicit I Corinth.,
et
Quando. xiii ,11: Cum*aiitem factus sum vir, eva-
cuaviquae erantparvuli; et inde estetiam
quod praeter motum
aUquis recipit vitam corporalem, est mo-
tus augmenti, quo aliquis perducitur ad
perfectam «tatem. Sic igitur ct vitam
spiritualem homo accipit per baptismum,
qui est spirituaUs regeneratio in confir-
matione autemhomo accipit quasiquam-
dam perfectam aetatem spirituaUs vitae.
Unde Melchiades Papa
c. II « Spiritus sanctus, qui super aquas
: quando Spiritus sanctus descendit corpo-
baptismi salutifero descendit iUapsu, in
fonte plenitudinem tribuit ad innocen-
tiam, in confirmaiione augmentum prs-
stat ad gratiam; in baptismo regenera-
mur ad vitam, post baptismum confir-
mamur ad pugnam in l)aptismo aldui-
mur, i)Ost baptismum roboramur. » Et
idoo manifestum est quod confirmatio
est speciale sacramentum («).
Ad primum ergo dicendum, quod
quia nihil ad pcrfectum adduxit lex, ut
dicitur Hebr., vii, 19.
Ad tertium dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, omnia sacramenta sunt
aUquaUter necessaria ad salutem; sed
quaedam sunt sine quibus non est salus
quaedam vero sunt quae cooperantur ad
perfectionem salutis. Et hoc modo coii-
firmatio est de necessitate salutis, quain-
vis siiie ea possit esse salus, diim tamen
generationis, quo non praetcrmittatur- ex contemptu sacra-
menti.
Ad quartum dicendum, quod illi qui
confirmationcm accipiunt, quae est sacra-
mentum plenitudinis gratiae, Christo cou-
; formantur, inquantum ipse a primo in-
stanti suae conceptionis fuit pleiius fjratiae
etveritatis, ut dicitur Joan., i. Qua' qui-
dicit, ubi supr., dem plenitudo declarata est in baptismo,
rali specie supereum. Unde etLuc, iv, 1,
dicitur quod Jesus plenus Spiritu sancto
regressus est a Jordane. Non aiitem con-
veniebat dignitati Christi, qui est sacra-
mcntorum auctor, ut a sacramento ple-
; nitudinem gratiae acciperet.
CoNT.LOsio. — Pra?ter baptismum est spociale
confirmatiouis saoramentuui, (luo homo quasi
quamdam spiritualis vitaj aelalem perfectam, ct
circa robur suscipit.

instituHonemhujus sacramenti est duplex

opinio. Quidam enim dixcrunt quod hoc
ARTICULUS 11.
sacrameiitum non fuit institutum nec a
Christo, nec ab apostoUs, sed postca pro- Utrum chrisma sit cojiveniens materia
cessu tcmporis in ((uodam concilio; alii hujus sacramenti.
vero dixerunt quod fuit institutum ab
apostolis. Sed hoc non potest esse, quia Ad secundum sic proceditur. Vidotur l .

instituere novum sacramentum pertinet quod chrisma non sit convonions matoria
ad ])otestatom oxcoIlonfia\ (]n;o oom])olif hnjiis sacramenti. lloc onim sacramonlnm
soli Cbristo. Et idco diconduin ost qiiod institntnm est a Clnisto jtromiltontc dis-
Christus instituit hoc sa(n'amcntum, non oii)ulis Spiritum sanctum. Sed ipse misil
cxliibendo, scd promittendo, seoundum eis Spiritnm sanctum absquo omni chris-
* Parni. addil : « gratitp. » (a) Lutheraui et Calviuistie lioo sacramontuni
* Pann. addit : « qnia » rojioinnl. \Valdonsil)us, \Vioh*litis,
I)o llnssifis,
* lu I*aim. docsl : « ol idoo. » ot otiam Novatianis, uon corlo liquol.
 QUJIST. LXXII, ART. II. 409

matis inunctionc ipsi ctiam apostoli hoc

; praecipue accipiturbalsamumpropter hoc
sacramcntiim confercbant per solam ma- quod habet praMupuum odorem, et quia
nus impositioftem absque chrismate ;
etiam incorruptionem prastat, unde Ec-
diciturcnim Act., vni, 17, quod apostoli cM., XXIV, 21, dicitur Quasi halsamum
:

imponebant manus 5?</jr'rbaptizatos, et ac- mm mixtum odor meus {a).

cipiehantSpiritum sanctum. Ergo chrisma Ad primum crgo dicendum, quod Chris-
non est materia liujus sacramenti, quia tus ex pot(!state excellentiee quam habet
materia est de necessitate sacramenti. in sacramentis, contulit apostolis rem
2. PraBterca, confirmatio quodammodo hujus sacramenti, id est, plcnitudinem
perficit sacramentum l^aptismi, sicut su- Spiritus sancti sine sacramcnto, eo (|uod
pra dictum est, et ita debet eiconformari ipsi primitias Spiritus snncti acceperunt,
sicut perfcctio perfcctibili. Sed in bap- sicutdiciturRom. viii. Nihilominus tamen
,

tismo simplex elementum,

est materia
scilicct aqua. Ergo hujus sacramenti non
est conveniens materia chrisma, quod
conficitur ex oleo et balsamo.
3. Prwterea, oloum assumitur in ma-
tcria hujus sacramenti ad inungendum.
Sed quolibct olco potest fieri inunctio,
puta oleo quod fit ex nucibus vel ex qui-
buscumque aUis rebus. Non ergo sohim
oleum ohvarum debet assumi ad hujus-
modi sacramcntum.
4. Praeterea, supra dictum est quod
aqua assumitur ut materia ad baptizan-
dum, quia ubique de facih invenitur. Sed
oleum ohvarum non ubique invenitur, et
multo minus balsamum. Non ergo chris-
ma, quod ex his conficitur, est conveniens
materia liujus sacramenti.
Sed contra est quod Gregorius
Registro, lib. IV, epist. ix, col. 677,
« Presbyteri baptizatos infantes signare
in frontibus sacro chrismate pra^su- non
mant. » Ergo clirisma est materia liujus
sacramenti.
Respondeo dicendum, quod clirisma est
conveniens materia hujus sacramenti.
Siciit enim dictum est, iiihoc sacramento
aU([uid conforme materise hujus sacra-
menti cxhibitum fuit apostoUs sensibiUter
in collatione Spiritus sancti. Quocl enim
scnsibiUter Spiritus sanctus super eos
descendit in specie ignis, ad eamdem
significationem refertur ad quam refertur
oleum, nisi quod ignishabet vim activam,
oleum autem habet vim passivam, in-
quantum est materia et fomentum ignis.
Et hoc satis competebat ; nam per apos-
tolos gratia Spiritus sancti erat ad aUos
derivanda. Super apostolos etiam Spiritus
sanctus descendit in figura Unguse, quod
ad idem sigiiificandum rcfertiir quod si-
gnificat balsamum, nisi quod Ungua per
locutionem est communicativa ad alte-
rum, balsamum vero per odorem, quia
sciUcet apostoli replebanturSpiritu sancto
dicit in ut fidei doctores, aUi autem fideles ut
t. 3 : operatores eorum quse pertinent ad sedi-
ficationem fidelium. Similiter etiam ad
impositionem manus apostolorum, et
etiam ad eorum praedicationem descen-
debat plenitudo Spiritus saiicti super fidc-
les sub visibilibus signis, sicut aprincipio
descenderat superapostolos. UndePetrus
dicit, Act., XI, 15 Cum coepissem loqui,
:

datur plenitudo Spiritus saiicti ad robur
spirituale, quod competit perfectee aetati.
Homo autem, cum ad perfcctam setatem
pervenerit, incipit jam communicare ac-
tiones suas ad alios antea vero quasi
; divinitus. Utebantur tamen apostoU com-
singulariter sibi ipsi vivit. Gratia vero
Spiritus sancti in oleo designatur unde
Cliristus dicitur esse unctus oleo Ixtitise,
ps. XLiv, 8, propter plenitudinem Spiritus
sancti quam habuit. Et ideo oleum com-
cecidit Spiritus sanctus super eos, sicut et
in nos in initio. Et ideo non erat necessa-
ria sensibilis materia sacramentaUs, ubi
sensibilia signa miraculose exhibebanfur
muniter chrismate in exhibitione sacra-
; menti, quando hujusmodi visibiUa signa
non exhibebantur. Dicit enim Dionysius,
cap. IV Eccles. hierarch., § 1, col. 471,
t. 1 :« Est queedam perfectiva operatio

petit materiffi hujus sacramcnti. Admis- quam duces nostri, » id est, Apostoli,
cetur autem balsamum propter fragran- « chrismatls hostiam nominant. »

tiam odoris, qua^ rcdundat ad alios uiide ; Ad sccundum dicendum, quod baptis-
Apostolus (hcit, II Corinth., ii, 15 Christi : mus datur ad spiritualem vitam simpUci-
honus odor sumus Deo, etc. ter consequendam et ideo compctit illi
;

EtJicet multa alia sint odorifera, tamen sacramento materia simplex. Sed hoc
(a) Dissentiunt theologi in assighanda essen- uti'umque, sed alii utrumque disjunctive, et alii
tiali sacramenli hii.ius matcria, alii chrisma utrumquo conjunctive assignantes ; opinio ulti-
solum, alii soiam mauuum imposilionem, alii ina hodie communior cvasit.
 . ,

410 SUMMA THEOLOGICA.

sacramentum datur ad plenitudincm con- sitate hujus sacramenti quod chrisma
sequendam Spiritus sancti, cujus est mul- fucrit *
perepiscopum consccratum.
tiformis operatio secundum illud Sap. vii,
, , idem non debct bis con-
2. Praeterea,
22 Est enim in illa Spiritiis intelligentix
: secrari.Scd matcria sacramcnti sanctifi-
sanctiis, unicus, multiplex;Qi I Cor., xii, catur in ipsa collafionc sacramenti per
4, dicituT Divisiones (/mtia)i(m sunt, idem
: formam vcrborum qua confertur sacra-
autem Spiritus. Et ideo convenienter hujus mcntum undc ct Augustinus dicit Super
;

sacramenti est materia composita. Joan., tract. lxxx, § 3, col. 1840, t. 3:

Ad tertium diccndum, quod proprie- <(Accedit verbum ad elementum, et fit
tates olei, quil)us significatur Spiritus sacramentum. » Non ergo debet prius
sanctus, magis inveniuiitur in oleo oli- chrisma consecrari quam hoc sacramen-
varum quam in quocumque alio oleo ;
tiim tradatur.
unde et ipsa oliva semper frondibus vi- 3. Prajterea, omnis consecratio quae fit
rens, virorem et misericordiam Spiritus in sacramentis, ad consecutioncm gratiae
sancti significat. Ilocetiam olciim proprie ordinatur. Scd matcria scnsibihs confecta
dicitur oleum, et maxime habetur in usu ex oleo et balsamo iioii cst capax gratiae.
ubi haberi potest; quihbet autem ahus Ergo non debet ei aliqua consecratio ad-
liquor ex simihtudine hujus oleum nomi- hiberi.
natur; nec cst in usu commuiii, nisi in Sed contra est qiiod Innocentius IPapa
supplementum apud eos quibus deest dicit, Decr., dist. iv, De consecrat., c. cxix,
oleum ohvarum. Et ideo hoc oleum solum col.4838 « Presbyteris, cumliaptizanf,
:

assumitur in usum Iiujus, et quorumdam chrismate baptizatos ungere liceat, quod

aliorum sacramentorum ab episcopo fuerit consecratum; non ta-
Ad quartum dicendum, quod baptis- men frontem ex eodcm oleo signare,
mus est sacramentum absolutae necessi- quod solum debetur episcopis, cum tra-
tatis, et ideo ejus materia debet inveniri dunt Paracletum; » quod quidem fit in
ubique. Sufficit autem quod materia hu- hoc sacramento. Ergo ad hoc sacramen-
jus sacramenti, quod iion cst tanta} ne- tum requiritur^ quod materia liujus sacra-
cessitatis, possit de facili ad omnia loca mcnti priiis pcr episcopum consecretur.
terrarum defcrri. Respondco dicendum, quod tota sacra-
CoNCLUsio. —
Cum per oleiim significetur mentorum sanctificatio a Christo deriva-
Spiritus saiicti plcniludo, quae in contirmalione tur, ut supra dictum est. Est autem con-
ad robur conlertur, conveniens hujus saci'amenti sidcrandum qiiod quibusdam s'acramciitis
materia est oleum balsamo proptcr odoris fra- habentibusmateriam corpoream Christus
grantiam mixtum.
est usus, scilicet baptismo et etiam Eu-
charistia. Et idco ex ipso usu Cliristi ma-
teriae lioriim sacramentorumaptitudinem
ARTICULUS III. acceperunt ad pcrfectionem sacramenti.
Ihide Ghrysostomus ^ dicit, Decr., cap.
Utrum sit de necessitate hujus sacramenti « Nunquam, » De consecrat., dist. iv,
quod chrisma fuerit prius per episco- col. 1793, quod « nunqiiam aquae bap-
pum consecratum. tismi purgare pcccata crcch'iitium posscnt
nisi tactu dominici corporis sanctificata"
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur fuissent. » Et similiter ipse Dominus ac-
quod non sit de necessitatc hiijus sacra- cipieiis pnncm l)cnc(hxit; similiter autcm
menti quod cJirisma, quod materia est ct habclur Matth., xxvi et
caliccin, iif

hujus sacramcnti, fuerit prius per epis- Luc, xxii. Et propter hoc non est de
copum consecratum. Baptismus enim, in necessitate horiim sacramentorum quod
qiio fit plcna rcmissio pcccatorum, iion mafcria prius iiciicdicatur, quia sufficit
est minoris efficaciae quam hoc sacra- bcncdicfio Cliristi. Si (lua vero liciicdictio
mentum. Sed, licct qiuedam sanctihcatio adhibcatur, pcrtinct ad solcmnitatcm sa-
adhibeatur aqu;p liaptismali aiite baptis- cramenti, non autem ad necessitatcm.
minii, iion tamen
neccssitafe sa- est (U^ Uncfionil)US autcm visibilibiis Christus
cranieiiti, quja in articulo ncccssitatis nou csf usus, nc licrct injuria invisiliili
pru'tcriri potest. Ergo non cst de neces- unctioni, qua cst uuctusy>;vj' cousortihus
' Parin. : « piius. » * Cod. : «• Clirysostoinus », apud (luciu iion
' Paiiii. : (( i('t|uiritur ilirisnia,.. tonsecra- lc^itiir, ct cui substiluendus vidcfur Cliromatiu^.
tuin. M
 : ;

QUtEST. LXXII, ART. III ET IV. 411

suis, psal. XLiv. Et ideo tam chrisma quam Ergo haec non est conveniens forma hu-
oleum sanctum et oleum inflrmorum *
jus sacramenti.
prius beucdicuntur quam adhibeantur ad 3. Praeterea, sacramentum hoc debet
usum sacramenti («). conformari baptismo, sicut perfectio per-
Ad primum ergo patct responsio ex fectibiU, ut supradiclum est. Sed in forma
dictis. baptismi non fit mentio de consignatione
Adsecundumdicendum, quod utraque characteris, nec etiam de cruce Christi,
consecratio chrismatis non refertur ad cum tamen per baptismum homo Christo
idem. Sicut enim instrumentum virtutem commoriatur, utApostolus dicit Rom., vi
instrumentalem acquirit dupliciter, scili- nec ctiam fit mentio de effectu salutis,
cet quando accipit formam instrumenti cum tamen baptismus sit de necessitate
etquando movetur aprincipaliagcnte^ ita ; salutis in forma etiam baptismi ponitur
:

etiam materia sacramenti duplici sancti- unus actus tantum et exprimitur persona
ficatione indiget, per quarum unam fit baptizantis cum dicitur « Ego te bap- :

propria materia sacramenti, per aham
vero applicatur ad efTcctum.
Ad tertium dicendum, quod materia
corporahs non est capax gratiae quasi
gratiee subjectum, sed solum sicut gratia^
instrumentum, ut supradictum est, et ad
hoc materia sacramenti consecratur vel
ab ipso Christo, vel ab episcopo, qui
gerit in Ecclesia persouam
CoNCLUsio. — Cum visibilibus
Christus minime sit usus,
oleum sanctum inlirmorum bencdici det)ent,
priusquam ad sacramenti usum adhibeantur.
tizo, » cujus contrarium apparet in forma
praedicta. Non ergo est conveniens forma
hujus sacramenti.
Sed contra est auctoritas Ecclesiae, quae
hac forma communiter utitur.
Respondeo dicendum, quod praedicta
forma est conveniens huic sacramento.
Sicut enim forma rei naturaUs dat ei spe-
Christi. ciem, ita forma sacramenti continere de-
bet quiquid pertinet ad speciem sacra-
unctionibxis
menti. Sicut autem ex supra dictis patet,
tam chrisma quam
in hoc sacramento datur Spiritus sanctus
ad robur spiritualis pugnae. Et ideo in
hoc sacramento tria sunt necessaria, quas
continentur in forma praedicta quorum :

ARTICULUS IV. primum estcausa conferens plenitudinem

roboris spirituaUs, quae est sancta Trini-
Utrum heec sit conveniens forma hujus tas, quae exprimitur cum dicitur « In :

sacramenti' : Consigno te signo crucis, etc. nominePatris,etc. » Secundum estipsum

robur spirituale quod homini confertur
Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1. per sacramentum materiae visibiUs ad sa-
quod haec non sit conveniens forma hujus Uitem, quod quidem tangitur cum dici-
sacramenti « Consigno te signo crucis,
: tur : « Confirmo te chrismatae salutis. »

et confirmo te chrismate salutis, in no- Tertium est signum quod pugnatori da-
mine Patris, et FiUi, et Spiritus sancti, tur, sicut et in pugna corporali milites
amen. » Usus enim sacramentorum a insigniis iusigniuntur; et quan-
ducum
Christo et ab apostolis derivatur. Sed tum ad hoc dicitur « Consiguo te signo :

nequo Christushancformam instituit, nec crucis, » in quo sciUcet Rex noster trium-
apostoU ea usi leguntur. Ergo haec non phavit, ut dicitur Colos., ii {b).

est conveniens forma hujus sacramenti. Ad primumergo dicendum, quod, sicut

2. Pra?terea, sicut sacramentum est supra dictum est, perministerium apos-
idem apud omnes, ita et forma debet esso tolorum quandoque dabatur effectushujus
eadem, quia quaeUbet reshabet unitatem, sacramenti, Spiritus
scilicet plenitudo
sicut et esse a sua forma. Sed hac forma sancti, quibusdam visibilibus signis mi-
non omnes utuutur quidam enim dicunt ;
raculose a Deo effecUs qui potest efTectum
« Confirmo techrismate sanctificationis. » sacramenti sine sacramchto conferre ; et

* In Parm. deest « et oleum. »

: cum aliis pluribus inter quos Cajetanus, Soto et
* Parm. addit « ad efFectum. »
: Suai^ez.
(rt) Rcquiritur, saltom de jurc ordinario, bene- [b) Forma Grajcorum est : « Signaculum doni
dictio chrismatis i^er episcopum sic commu- : Spiritus Sancti. » —
variai sunt opi-
Ctetcrum
niter theologi contra Jucnin qui vult benedic- nioncs ciiT.a contirmationis formam. Alii hanc
tioncm pcr simplicem presbyterum factam csse esse volunt orationem « Omnipotens sempi- :

validam, ({uamvis illicitam. Accedcnte dispensa- terne Deus... » alii orationem camdem ciim his
;

tionc ])apali,valeret ne benediclio presbytcralis? verbis « Signo lc signo crucis....-, » alii ha;c
:

Id Thomista-, neganl, concediuit vcro Scotista' ultima verba s(diun.

 412 SUMMA THEOLOGICA.
tunc non erat necessaria nec materia nec pugnatori (jatur, oxprimantur, conveniens est
praedicta sacramenti confirmationis forma.
forma hujus sacrameuti. Quandoque au-
tem tamquam ministri sacramentorum^
hocsacramentumpraibebant, et tuncsicut
ARTICULUS V.
materia, ita et forma ex mandato Christi
utebantur. Multa enim servabant apostoli Utrum sacramentum confirmationis
in sacramentorum collatione quae in Scrip- , imprimat cJiaracterem.
turis communiter propositis non sunt
tradita. UndeDionysiusdicitinfine Eccles. Ad quintum Videtur
sic proceditur. 1 .

hierarch., cap. vii, § 10, part. iii, col. 566, quod sacramentum confirmationis non im-
t. 1 : « Consummativas invocationes, » primat characterem. Character enim im-
id est, verba quibus perficiuntur sacra- l)ortat qiioddam signiim distinctivum. Sed
menta, « non est justum Scripturas inter- per sacramcntum confirmationis non dis-
pi^etantibus, neque mysticumearum, aut tinguitur liomo ab infidelibus hoc enim ;

in ipsis operatas ex Deo virtutes ex oc- fit per baptismum neque etiam ab aliis
;

culto ad communesed nostra adducere ; fidelibus, quia hoc sacramcntum ordiiia-

sacra traditio siiie pompa, » id estocculte,
« eas edocet. » Unde et Apostokis dicit,
loquens de celebratione Eucharistiae, I
Cum Dc-Corinth., xi, 34: Cisteracum veniam* dis-
nero
ponam.
Adsecundum dicendum, quod sanctitas
est salutis causa. Et ideo in idem redit
quod dicitur «chrismate salutis » et «sanc-
tificationis. »
Ad tertium dicendum, quod baptismus
est regeneratio in spiritualem
homo vivit in seipso, et ideo
in forma baptismi nisi ipse' actus ad ipsum
hominem sanctificandum pertinens. Sed
hoc sacramentum non solum ordinatur
ad hoc quod homo sanctificetur in seipso,
sed exponitur cuidam pugnae exteriori;
ct ideo non solum fit mentio de interiori
sanctificatione, cum dicitur « Confirmo
te chrismatc salutis, » sed etiam consigna-
turhomo exterius quasi vexillo crucis ad
pugnam exteriorem ^ spiritualem^ quod
signiflcatur cumdicitur: « Consignote si-
tur ad pugnam spiritualem quai omnibus
fidelibus iiKhcitur. Non ergoinhoc
sacra-
mento imprimitur aliquis character.
2. Praeterea, supra dictum est quod
characterest quaedam potentia spiritualis.
Potentia aiitem non est iiisi activa vel
passiva. Potentia autem activa in sacra-
mentis confertur per sacramentum ordi-
nis, poteiitia autem passiva, sive rccep-
per sacramentumbaptismi. Ergo per
tiva,
vitam qua sacramentum confirmatiouis nullus cha-
non ponitur racter imprimitur.
3. Praeterea, iii circumcisione, quae est
character corporalis, non imprimitur ali-
quis spiritualis character. Sed in hoc sa-
cramento imprimitur quidam character
corporalis, cum scilicet homo chrismate
signatur signo crucis in fronte. Non ergo
: imprimitur in hoc sacramento character
spiritualis.
Sed contra, in omni sacramento quod
non iteratur, imprimitiir character. Scd
hoc sacramentum iioii iteratur dicit eiiim ;

gno crucis. » In ipso autem verbo bap- Gregorius II, Decr., cap. ix, De consccrat.
tizandi, quod al)lutionem significat, po- dist. V, col.1858 « De homiiie qui a pon-
:

test intclligi et materia,
ablucns, cteffectus salutis, qua.> noii iutcl-
liguntur in verbo confirmandi et ideo
oportuit hsec ponere. Dictum est autem
supra, quodhocquod dicitur «Ego, » non
est de necessitatc forma^ baptismalis, quia
intelligiturin verbo primai persona' ap-
ponitur tamen ad exprimendam intentio-
nem quod non cst ita necessarium in
; rcgcneratio in vitam christianam
quai cst a(|ua tificcconfirmatus fuerit deniio, talis ifc-
ratio prohibenda est. » Ergo in conlirma-
; tionc imprimitur character.
Rcspondco dicendum, quod, sicut supra
dictiim est, charactcr cst qua^dam spiri-
tualis potcstas ad afKpias actiones sacras
; ordiiiata. Dictiim est autcm supra, quod,
sicut baptismus est quaHlam spiritualis
ita ,

confirmatioiie, qua^ non exbibctnrnisi ab cfiam coiifirmatio cst quoddain spirituale

exccUeiiti ministro, ut iiifra dicctui-. augincntum promovciis boiniiicin in spi-
ritualem a?tatcm perfectam. Manifcstum
(^ONCLisio. —
(lum in liis vorbis, « ({(iisif^iKi lc
est autcir cx similitudinc corporalis vita*
signo (•rucis, ot coiilii-nK) lc (•lirisinatc salutis, in
iKiniinc Patris, ct hiiii, ct Spirilus sancli, » o\ (piod alia t'st actio liominis sfatiin nati.ct
sjiirilualc rohur cl causa ipsius cuni sifjno (]uod alia ai'tio qua' coin[ictit ci, cum ad pcr-

' 1'anu. : « luius. » * lii l'arm. dei^st : « cxtoriorom. »


QUJIST. LXXII, ART. V ET
fectam aetatem pervenerit. Etideo per sa-
cramentum confirmationis datur homini
potestas spiritualis ad quasdam alias ac-
tiones sacras, pra^ter illas ad quas datur
eipotestas inbaptismo. Nam in baptismo
accipit homo potestatem ad ea ag-enda
quae ad propriam pertinent sahitem, prout
scihcet socundum scipsum vivit ; sed in
confirmatione accipithomopotestatem ad
agendum ea qua? pertinent ad pugnam
spiritualem contrahostes fidei, sicut patct
exemph^ apostolorum, qui antequam ple-
nitudinem Spiritus sancti acciperent, erant
in ccenaculo perseverantes in oratione
postmodum vero egressi non verebantur
pubUce fidem fateri etiam coram inimicis
fidei christianae. Et ideo manifestum est
quod insacramentoconfirmationis impri-
mitur character.
Ad primum ergo dicendum, quod pugna
spirituahs contra liostes invisibiles omni-
bus competit; sed contrahostes visibiles,
pugnare
id est, contra persecutores fidei,
nomenChristi pubhce confitendo, estcon-
firmatorum, qui jam sunt perducti spiri-
tuahteradvirilem aetatem, secundumquod
dicitur I Joan., ii, 14: Scribo vobis, ju-
venes, quoniam fortes estis, et verbnm Dei
manet in vobis, et vicistis malignnm. Et
ideo character confirmationis est signum
distinctivum, non infidehum a fidehbus,
sed spirituahter provectorum ab his qui-
bus dicitur, IPetri, ii,2: Sicut modo geniti
infantes, etc.
Ad secuiidum dicendum, quod omnia
sacramenta sunt qusedam fidei protesta-
tiones. Sicut igitur baptizatus accipit po-
testatem spiritualem ad protestandam
fidem per susceptionem ahorum sacra-
mentorum, ita confirmatus accipit potes-
tatem pubhce fidem Christi verbis profi-
tendi, quasi ex officio.
Ad tertiumdicendum, quod sacramenta
veteris legis dicuntur justitise carnis, ut
patet Heb., ix, quia scilicet interius nihil
efficiebant; et ideo in circumcisione im-
primebatur character solum in corpore,
non auteminanima.Sedin confirmatione
cum charactere corporah imprimitur si-
mul character spirituahs, eo quod est
sacramentum novae legis.
— Ad primum ergo dicendum, quod
CoNCLUsio. Cum per confirmationis sacra-
mentum suscipiant homines potestatem et robm'
ad pugnam spiritualcm contra hostes fidei, ne-
cesse est per illius susceptionem imprimi cha-
racterem.
;
VI. 413
ARTICULUS VI.
Utrnm character confirmationis
prwsupponat characterem haptismi.
Ad sextum sic proceditur. 4. Videtur
quod character confirmationis non prae-
siipponatex necessitate characterem bap-
tismalem. Sacrameiitum ciiim coiifirma-
tionis ordinatur ad conlitciidum pubhce
fidem Cliristi. Sed muUi etiam ante bap-
: tismum suiit fidem Clmsti pubhce con-
fessi, sanguiiiem fuiidentes pro fide.
Ergo character confirmationis non prae-
supponit characterem baptismalem.
2. Praeterea, de apostohs non legitur
quod fuerint baptizati, praesertim cum
dicatur .Toan., iv^, quod ipse Christus non
baptizabat, sed discipuh ejus, et tameii
postea fuerunt confirmati per adventum
Spiritus sancti. Ergo simihter ahipossunt
confirmari aiitequam baptizentur.
3. Praeterea, Act., x, 44, dicitur quod
aclhuc loquente Petro cecidit Spiritus sanc-
tus super eos * qui audiebant verbum, Gt*Superom-
audiebant eos loquentes linguis et postea'«^s... au-
:
''~
Petrus jussit eos baptizari. Ergo pari ra- "*^''<"**
los.
tione possunt ahi prius confirmari quam
baptizentur.
Sed contra est quod Rabanus dicit in
hbro I De instit. cleric, cap. xxx, in
princ. :« Novissime a summo sacerdote
per impositionem manus Paracletus tra-
ditur baptizato, ut roboretur per Spiritum
sanctum ad praedicandum. »
Respondeo dicendum, quod character
coiifirmationisex necessitate praesuppo-
nitcharacterem baptismalem, ita scilicet
quod si ahquis non baptizatus confirma-
retur, nihil reciperet; sed oporteret ile-__
rato ipsum confirmari post baptismum.
Cujus ratio est, quia ita se habet coiifir-
matio ad baptismum, sicut augmentum
ad geiieratioiiem,utex siipra dictis patet.
Maiiifestum est autem quod niiUus potest
promoveri in aetatem perfectam, nisi pri-
mo fuerit natus, simihter nisi primo
et
ahquis fuerit baptizatus, non potest sa-
cramentum confirmatioiiis accipere.
vir-
tus divina non est alhgata sacramentis.
Unde potest conferri homini spiri.tuale
robur ad confiteiidum publice fidem
Christiabsque sacramento confirmationis
sicut etiam potest consequi remissionem
peccatorum sine baptismo. Sicut tamen
i\ 4
nullus consequitur effoctum baptismi
sine baptismi voto, itanullus consequitur
efTectum confirmationis sine voto ipsius,
quod potest haberi etiam ante susceptio-
nem baptismi.
Adsecundumdicendum, quod, sicut Au-
gustinus dicit, Epist. cclxv,§ o,col. 1088,
t. 2, ex hoc quod Dominus (Ucit Joan.,
XIII, 10: Qui lotus est,7ion indiget nisi ut
pedes lavet, « intelUgimus, Petrum et
aUos Christi disci[)ulos fuisse baptizatos,
STJMMA THEOLOGICA,
3. Praeterea, gratia gratum faciens
specie non differt,cum ad unum effectum
ordinetur. Sed duae formae ejusdem spe-
ciei non possunt esse in eodemsubjecto.
Cum ergo gratia gratum faciens confera-
tur homini per baptismum, videtur quod
per sacramentum confirmationis, quod
non exhibctur nisi baptizato, gratia gra-
tum faciens non conferatur.
Sed contra est quod Melchiades Papa *
dicit in />ecr. cap. ii, De consecrat. ,dist.\
,
,

sive baptismo Joannis, sicut nonnulli col. 1835 : « Spiritus sanctus in fonte
arbitrantur, quod magis credibilc
sive baptismi plenitudinem tribuit ad innocen-
est, baptismo Ghristi neque enim minis-
; tiam, in confirmatione augmentum praes-
terium baptizandi defugeret, ut haberet tat ad gratiam. »
baptizatos servos, per quoscaeteros bap- Respondeo dicendum, quod in hoc
tizarel. » sacramento, sicut dictumest, daturbapti-
Ad tertium dicendum, quod audientes zato Spiritus sanctus ad robur, sicut
praedicationem Petri acceperunt effectum apostolis datus est in die Pentecostes, ut
contirmationis miraculose, non tamcn legiturAct., ii,et sicut dabaturbaptizatis
confirmationis sacramentum. Dictum est per impositionem manus apostolorum,
autem quod effectus confrrmationis po- ut dicitur Act., viii. Ostensiim est autem
test alicui conferri ante baptismum, non in prima parte, quod missio, seu datio
autem .sacramentum conrirmationis. Si- Spiritus sancti non est nisi cum gratia
cut enim effectus confirmationis, qui est gratum faciente. Unde manifestum est
robur spirituale, praisupponit effectum quod gratia gratum faciens confertur in
baptismi, qui est justificatio, ita sacra- hoc sacramento.
mentum confirmationis praesupponit sa- Ad primum ergo dicendum, quod gra-
cramentum baptismi. tiae gratum facientis^ est remissio culpae.
Habet tamen et alios efTectus, quia siif-
CoNCLUSio. —
Quemadmodiun ad perfectam
ficit ad hoc quod promoveat hominem per
eetatem pcrvenire nemo potest, nisi prius natus
fuerit, ita confirmationis sacramcntum nemo, omnes gradus usque in vitam aeternam*.
nisi antea baptizatus fuerit, suscipere potest. Unde et Paulo dictuin est, II Corinth.,
xii, 9 :Sufficit tibi gratia mea; et ipse
de se dicit, I Corinth., xv, 10 Gratia
:

ARTICULUS VII.
Dei sum id quod sum. Et ideo gratia gra-
Utrum per sacramentum confirmationis tum faciens non solum datur ad remis-
conferatur cjratia gratum faciens. sionem culpai, sed etiam ad augmentum
et firmitatem justitia^. Et sic confertur in
Ad septimum sic proceditur. 1 . Yidetur hoc sacramento.
quodperhoc sacramentum gratia gratum Ad secundum dicendum, quod, sieut
faciens non conferatur. Gratia enim gra- ex ipso nomine apparet, hoc sacramen-
tum faciens ordinatur contra culpam. tum datiir ad confirmandum quod priiis
Sed hoc sacramentum, sicut dictum est, invenerit, et ideo iion (lcbct dari his qui
non cxhibetur nisi baptizatis, qui sunt a non habent gratiam. Et propter hoc si-
culpa mundati. Ergo per hoc sacramen- cut noii datur non baptizatis, ita non de-
tum gratia faciens gratum non coii- bet dari adultis peccatoril)Us, nisi perpo"'-
fertur. nitcntiam reparatis. rndo dicitur in Auit-
2. Praeterca, maxime indi-
peccatores lianensi concUio, Decr., cap. vi, De con-
gent gratia gratum faciente, pcr quam secrat., dist. v, col. 1857, « ut jejuni ad
solam justificari possunt. Si ergo pcr confirmationem voniant, ut monoantur
hoc sacramimtum gratia gratum facicns confossionom facoro prius, ut miiiKU do-
confcrtur, vidctur ciuod deberel dari ho- iium sancti Spiritus valoant acciporo. »
mini4)us in peccato cxistentibus, quod ta- Et tunc per hoc sacramontiim porficitur
men non estverum. poeuitentia' ofl'octus, sicut et baptismi,

' Cod. : « Melcliiades Papa. » Vide notam ad 5 Pai'm. addit « secundum illud Rom.,vi,-27:
:

cit. lotuiii Jkcrcii. Gratia Dei vita xterna. »

' l'arui. addil : « primus efTectus. »
 :

OTL^.ST. LXX1[, ART. VII KT VIH. i 1 5

quia per gTatiam collatam iii hoc sacra-
mento coiiscquitur pcpnitcns plcniorem
remissioncm pcccati et si aliquis adiil-
; latus p(uvciiit
tus in pccoato existens, cujus conscien-
tiam non habet, vel si etiam non perfecte
contritus* accedat, per gratiam collatam
in hoc sacramento consequetur remissio-
nem peccatorum.
Ad tertium dicondum, quod, sicut dic-
tum est, gratia sacramentalis addit super
gratiam gratum faciontem commuuitcr
sumptam etrectivum spccialis
aliquid
cfTectus, ad quod ordinatur sacramcn-
tum. Si ergo considcretur gratia in hoc
sacramento collata, quantum ad id f[uod
est communc, sic pcr lioc sacramentum
non confertur aliqua aliagratia quam per
baptismum, sed qua^ prius inerat, auge-
tur. Si autem consideretur quantum ad
illud quod supcr
speciale
nonest ejusdem speciei cum
CoNCLUsio. —
Cum in hoc sacramento Spiiitus
sanctus ad robur detur, manifestum est gratiam
gratum facientem in co conferri.
ARTICULUS
ha reservandos; qui antcm post baptis-
miim ciim acqiiisita iniioccntiaimmacii-
ad mortem, confirmatur
mortc, (jiiia iion potest peccare postmor-
tem. » Ergostatimmoriturisnon debethoc
sacramentum conferri, et sic non debct
omnibus dari.
Sed contra est quod dicitur Act., ii, 2,
quod Spiritus sanctus adveniens replevit
totam (lomum, per quam significatur Ec-
clesia; et postea subditur quod repleti
sunt omnes Spiritu sanclo. Sed ad illam
plcuitudinem conscqueiidam hoc sacra-
mentiim datur. Ergo est omnibus qui
sunt in Ecclesia exhibendum.
Res[)Oiideo diccndum, quod, sicut dic-
tiim est, per Iioc sacrameiitum promove-
tur liomo spiritualiter in a^tatem perfec-
tam. Hoc autem est de intentione natiira^
additur, sic ut omnis (\m corporaliter nascitur, ad
ipsa. perfectam setatem perveniat; sed Iioc
qiiandoque impeditnr proptcr corriipti-
bilitatem corporis, quod morte pra?:veni-
tur. Miilto autem magis de intentione Dei
est omnia ad perfectioncm producere, ex
cujiis imitatione hoc natura participat.
VJII. Unde Deut., xxxii, 4, dicitur
ct Dei :

perfecta sunt opera. Anima autem, ad

Utrum hoc sacramentum sit omnibus quam pertinet et spiritualis nativitas, et
exhibendum. spiritualis eetatis perfectio, immortalis
est, potest sicut tempore senectiitis
et
Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur spiritualem nativitatem consequi, ita
quod hoc sacramentum non sit omnibus tempore jiiventutis vel pueritiae consequi
exhibendum. Hoc enim sacramentum ad perfectam aetatem, quia hujusmodi cor-
quamdam excellentiam datur, ut dictum porales aetates animae non praejudicant.
est. Sed id quod ad excellentiam perti- Et ideo hoc sacramentum debet omnibus
net non competit omnibus. Ergo hoc sa- exhiberi.
cramentum non debet omnibus dari. Ad primum ergo dicendum, quod hoc
2. Praeterea, perhoc sacramentum au- sacramentum datur ad quamdam excel-
getur aliquis perfectam
spiritualiter in lentiam, nonquidem unius hominis ad
setatem. Sed perfectaaetasrepugnat setati alium, sicutsacramentum ordinis, sed
puerili. Ergo ad minus pueris dari non hominis ad seipsiim, sicut idem per-
debet. fectus vir existens habet excellentiam
3.Praeterea, sicut Melchiades Papa ad se puerum.
dicit in Decr. cap. ii De consecrat. dist. v,
, , Ad secundum dicendum, quod, sicut
col. post baptismum confirmamur
1850, (( dictum est, aetas corporalis non praejudi-
ad pugnam. » Sed pugiiare non compe- cat animae unde ctiam in puerili aetatc
;

tit mulieribus propter fragilitatem sexiis. homo potest consequi perfectionem spi-
Ergo nec mulieribus hoc sacramentum ritualis aetatis, de qua dicitur Sap., iv, 8
dari debet. Senectus venerabilis est, non diuturna,
4. Prseterea, Melchiades Papa dicit in necpie annorum numero computata; et
Decr., ubi sup., quod quamvis continuo <( inde est quod multi in puerili setate prop-
transituris sufficiantregenerationis bene- ter robiir Spiritus sancti perceptum,
flcia, victuris tamen necessaria sunt con- usque ad sanguinem fortiter certaverunt
firmationis auxilia, quiaconfirmatioarmat pro Christo.
et instruit ad agonesmundihujusetpree- Ad tertium dicendiim, quod, sicut

' Parm. addit : « dummodo non fictus ac- cedat. »

 : ;

416 SUMMA THEOLOGfCA.

Chrysostomiis dicit in Homil. i de MacJia- Ergo hoc sacramentum non debet con-
bseis, § 2, col. 353, t. 4 in mun- *, « ferri solum in fronte.
danis agoniijus aetatis ac formae gc- 2. Praeterea, lioc sacramentum datur
nerisque dignitas requiritur et ideo scr- ; ad robur spiritiiale, ut su]>ra dictum e.st.
vis ac mulieribus, et senibus ac pueris Sed spirituale robur maxime consistit in
ad eos aditus denegatur. In cselestibus corde. Ergo hoc sacramentum magis de-
autem omni personffi et aitati ac sexui in- bet conferri supracor quam in fronte.
discreta facuitate stadium patet. » Et in 3. Pra^terea, hoc sacramentuin datur
Hom. dc militia spirituali, dicit « Apud : homini ad hoc quod libere fidem Christi
Deum femineus etiam militat sexus. confiteatur. Sed *
ore fit confessio nd sa- *
Ore au
Multa; namque femina; animo virili spi- lutem, ut dicitur Rom., x, 10. Ergo hoc
^*^'"*
.
'^^"'

ritualem militiam gesserunt quaidam ^''

: sacramentum magis debet conferri circa^*^'***^^
enim interioris hominis virtute viros os quam in fronte.
spquaverunt in agonibus martyrum, qua;- Sed contra est quod Rabanus dicit in
dam etiam fortiores viris extiterunt. » Et lib. I De institutioneclericojmm, cap. xxx,
ideo ^ mulieril)us hoc sacramentum con- in princ. « Signatur baptizatus
: chris-
ferendum est. mate in summitate capitisper sacerdotem,
Ad quartum dicendum, quod, sicut per pontificem vero in fronte. »
dictum est, anima, ad quam pertinet spi- Respondeo dicendum, quod, sicut su-
ritualis astas, immortaUs est. Et ideo pra dictum est, in hoc sacramento homo
etiam morituris hoc sacramentum dan- accipit Spiritum sanctum ad robur spiri-
dum est,resurrectione perfecti
ut in tualis pugnae, ut fortiter etiam inter ad-
appareant, secundum ilhid Ephes. iv, 13 , versarios fidei Christi fidem confiteatur.
Donec occiirramus omnes in virum perfec- Unde convenienter signatur chrismate
tum, in mensuram setatis plenituainis signo crucis in fronte propter duo primo :

Christi. Et ideoHugo de S. Vict. dicit,lib. H quidem quia insignitur signo crucis,

De sacram., part. vii, cap. iii, col. 460, sicut miles signo ducis, quod quidem
t. 2 « Omniiio periculosum esset, si ab
: debet esse evidens et maiiifestum. Inter
hac vita siiie confirmatiohe migrare con- omiiia autem loca corporis humani ma-
tingeret; » non quia damnaretur, nisi xime frons manifesta est, quae quasi
forte propter contemptum, sed quia de- nunquam obtegitur; et ideo linitur con-
trimentum perfectionis pateretur. Unde firmatus chrismate in fronte, ut iiimani-
etiam pueri confirmati decedentes majo- festo demonstret se esse christianiim,
rem gloriam consequuntur, sicut et hic sicut et apostoli post acceptum Spiritum
majorem obtinent gratiam. Auctoritas sanctum se manifestaverunt, qui priusin
autem illa intelligitur quantum ad hoc caenaculo latebant. Secundo, quia aliquis
quod morituris non est necessarium hoc impeditur libera confessione uominis
sacramentum propter periculum pugiisB Christi propter duo, scilicet propter
praisentis. timorem, etpropter verecundiam. Utrius-
CoNCLUsio. —
Cum Deusomnia ad perfectionem que autem horum signum maxime ma-
perducere intendat, contirinationis sacramcntum, nifestatur iu froiite^, scilicet propterpro-
per quod aninia spiritalcm aHatis pcrfcctionem pinquitatem imaginationis, et propter
consequitur, omnilms exliiberi dcbet. hoc quod spiritus a corde directe ad frou-
tem ascendunt uiide « verecundati eru-
;

bescunt, timentes autem pallescuut, » ut

ARTICULUS IX. dicitur inlV Ethic, cap. ulf., circa princ.
Et ideo in froute signatur chrismate; ut
Utrum hoc sacramentum sit conferendum neque propter timorem, neque propter
homini in fronte. erubescentiam iiomen Christi coiifiteri
pra»termittat.
noiium sic proceditur. 1. Vidclur
A(l Ad primum ergo dicendum, quod per
quod hoc sacramentum non sit confereii- baptismum regeneramur ad vitam spiri-
dum homini in fronte. Hoc eiiim sacra- tualem, (pue ad totum homiuem pertiuet
mcntum est perfectivum baptismi, ut sed iu confirmatione robttramur ad
supra dictumcst. S(m1 sacrameiitiim bap- pugiiam, cujus siguum ferendiiiu est iu
tismi conferliir homiiii iii tolo corpore. fronte qiiasi in evidenti loco.

' lidil Vives. — « Parm. : « etiam. » •"•

Paiin. addit : « propter duo. »
 QUJlST.f^LXXII, ART. X ET XI. 4i7

Ad secundum diccndum, quod prin- Ergo sicut requiritur quod aliquis bapti-
cipium fortitudinis est in cordc, sed zatum de sacro fonte levet, ita debet ali-
signum apparet in fronte; unde dicitur quis ab alio teneri ad sacramentum con-
Ezccliiel., III, 8 Ecce decU
: frontem firmationis accipiendum.
tuam diiriorem frontihiis eorum. Et ideo Respondeo dicendum quod sicut ,
,

sacramentum cucharistiae, quo homo in dictum est, hoc sacramentum exhibetur

seipso confirmatur, pertiiict ad cor, se-
cuiidum iUud psal. ciii, 15 Panis cor
hominis confirmet; sed sacramciitum con-
firmationis requiritur in signum fortitu-
dinis ad ahos, et ideo exhibetur in froiite.
homiiii ad robur pugnae spiritualis. Sicut
: autem aliquis de novo natus indiget ins-
tructore in his quai pertinent ad conser-
vationem vitse, secundum illud Hebr., xii,
9 Patres quidem carnis nostrse eruditores
:

Ad tertium dicendum, quod hoc sacra-
mentum datur adhbere confitendum, non
autem ad confitendum simpUciter, quia
hoc fit etiam in baptismo, et ideo non
debet dari in ore, sed in fronte, ubi
apparent signa passionum, quibus Ubera
confessio impeditur.
CoNCLUsio. —
Signantur confirmandi chris-
mate signo crucis in fronte, et ut manifeste se
ostendant christianos esse, et ne nomen Christi
ob timorem vel erubescentiam confiteri prseter-
mittant.
hahuimus, et reverehamur eos, ita illi qui
assumuntur ad pugnam, indigent erudi-
toribus, a quibus instruantur de his quae
pertinent ad modum certaminis. Et ideo
in bellis materialibus constituuntur duces
et centuriones, perquosalii gubernentur.
Et propter hoc etiam ille qui accipit hoc
sacramentum ab alio tenetur, quasi per
alium in pugna^ erudiendus. Similiter
etiam quia per hoc sacramentum con-
fertur homini perfectio spiritualis aetatis,
sicut dictum est ideo ille qui ad hoc sacra-
;

mentumaccedit, sustentatur, quasi adhuc

puer (a).
spiritualiter imbecillis et
ARTICULUS X. Ad primum ergo dicendum, quod licet
ille qui confirmatur sit adultus corpora-
Utrum ille qui confirmatur, deheat teneri liter, nondum tamen est adultus spiri-
ah alio. tuahter.
Ad secundum dicendum, quod licet
Ad decimum sic proceditur. 1. Videtur baptizatus sit effectus membrum Eccle-
quod ille non debeat alio
qui confirmatur siae, nondum tamen est adscriptus militiae
teneri ad confirmationem. Hoc enim sa- christianse; et ideq episcopo, tamquam
cramentum non solum pueris, sed etiam duci exercitus, per alium exhibetur jam
adultis exhibetur. Adulti autem per seip- adscriptum; non enim
militiae christianae
sos stare possunt. Ergo ridiculum est debet alium ad confirmationem tenere qui
quod ab aho teneantur. nondum est confirmatus.
2. Praeterea, ille qui jam est de Eccle- Ad tertium dicendum, quod, sicut
sia, liberum habet accessum ad Ecclesise dicitur, Galat., iii, 28^, in Christo 3 efiu non
principem, qui est Episcopus. Sed hoc estmasculus etfemina; et ideo non differt,
sacramentum, sicut dictum est, non ex- utrum ma*sculus vel femina teneat ali-
hibetur nisi baptizato, qui jam est mem- quem in confirmatione.
brum Ecclesiee. Yidetur ergo quod non — Quicumque ad confirmationi?
CoNCLUsio.
debeat per alium exhiberi episcopo ad sacramentum accedunt indigent aliquo, quo sus-
hoc sacramentum recipiendum. tententur et leventm*, ac tamquam adhucin spi-
3. Prffiterea, hoc sacramentum datur rituali pugna imbecilles, et pueri, ad perfectio-

ad robur spirituale, quod magis viget in nem deducantm'.

viris quam in mulieribus secundum ,

illud Proverb., ult., 1 Mulierem fortem

:
ARTICULUS XI.
quis inveniet *?
Sed contra est quod Innocentius Papa Utrum solum episcopus hoc sacramentum
dicit, habetur, Decret., xxx, qu. iv,
et conferre possit.
cap. iii, col. 1446 « Si qui ex conjugio
:

filium aut filiam alterius de sacro fonte Ad undecimum sic proceditur. 1. Vi-
susceperit, aut adchrismatenuerit, etc. » detur quod non solus episcopus hoc sa-
* Parm. addit « ergo ad minus mulier non
:
* Non, ut in Parm. « Coloss., m, 2. »
:

debet tenere virum ad confirmationcm. » (a) Patrini uon assummitm' hodie in omnibus
* Parm. addit : « spirituali. » dioecesibus.

V. 27
 ,

il8 SUMMA THEOLOGICA.

cramentum conferre possit. Gregorius scitur peractum esse, nec ab aliis quam
enim scribcns Januario cpiscopo, Regist., qui eorum tenent locum, unquam perfici
lib. lY, epist. xxvi, col. G90, t. 3, dicit : potest aut fieri debct nam, si ahter prffi-
;

« Pervcnit ad nos, quosdam scandali- sumptum fuerit, irritum habcatur et

zatos fuisse quod presbyteros chrismate vacuum, et inter ecclesiastica nunfjuam
tangere eos qui baptizandi sunt prohi- reputabitur sacramenta. » Est igitur dc
buimus. Et nos quidcm secun(him usum necessitatehujus sacramenti, ((uoddicitur
veterem Ecclesiai nostra^ fecimus. Scd si sacramentum manus impositionis, quod
omnino hac de re aliqui contristantur, ab episcopo tradatur.
ubi episcopi desunt, ut presbyteri ctiam Respondeo dicendum, quod inquolibet
in frontibus baptizandos chrismate tan- opere ultima consummatio supremse arti
gere debcant, conccdimus. » Scd illud aut virtuti reservatur, sicut praiparatio
quod pertinct ad necessitatem sacramen- matericB pertinet ad inferiores artifices,
torum, non est proptcr vitandum scan- superior autem dat formam. Supremus
dalum immutandum. Ergo vidctur quod autem est ad quem pertinet usus, qui est
non sit de necessitate hujus sacramenti finis artificiatorum unde epistola, quaj
;

quod ab episcopo conferatur. a notario scribitur, a domino * signatur.

2. Praiterea, sacramentum baptismi Fideles autem Christi sunt quoddam
videtur majoris efficaciae quam sacra- divinum opus, secundum iUud I Cor., ni,
mcntum conflrmationis,. quia per bap- 9 : Dei sedificatio estis. Sunt etiam quasi
tismum fit plena remissio peccatorum et quaedam epistola scripta Spiritu Dei sicut
quantum ad culpam et quantum ad poenam dicitur II Cor., m, 3. Hoc autem confir-
quod non fit in hoc sacramento. Sed sim- mationis sacramentum est quasi ultima
plex sacerdos ex suo officio potest tradere consummatio sacramenti baptismi, ita
sacramcntum baptismi, et in necessitate sciUcet quod per baptismum a;dificatur
quilibet etiam non ordinatus potest l)ap- homo in domum spiritualem, et con-
tizare. Ergo non est de necessitate hujus scribitur quasi quaedam spirituaUs episto-
sacramenti quod ab episcopo conferatur. la; sed per sacramentum confirmationis,
3. Praeterea, summitas capitis, ubi quasi domus aediflcata dedicatur in tem-
sccundum medicos est locus rationis, plum Spiritus sancti, ct quasi epistola
scilicet particularis, quse dicitur virtus conscripta signatur signo crucis. Et ideo
cogitativa, est nobilior fronte, ubi est coUatio hujus sacramcnti episcopis reser-
locus imaginativae virtutis. Sed simplex vatur, qui obtinent summam potestatem
sacerdos potest baptizatos ungere chris- in Ecclesia sicut et in primitiva Ecclesia
:

mate in vertice. Ergo multo magis potest per impositionem manus apostolorum,
eos chrismate signare in fronte, quod quorum vicem gerunt episcopi pleni- ,

pcrtinet ad hoc sacramontum. tudo Spiritus sancti dabatur, ut habetur

Sed contraestquod Eusebiuspapa' dicit Act.,viii.Unde Urbanus Papa, Z>m'.,cap. i,
De consec?\, dist. v, col.
in Decr., cap. iv, De consecrat. dicit in Epist. ad omnes fi-
1857 «Manusimpositionis sacramentum
: 1855 « Omnes fideles,
deles, dist. v, col. :

magna veneratione tenendum est, quod per manus impositionem episcoporum,

ab aliis perfici non potest nisi a summis Spiritum sanctum post baptismum acci-
sacerdotibus nec tempore apostolorum
; pere debent ut pleni christiaui iuve-
,

ab aliis quam ab ipsis apostoUs legitur aut niantur («). »

* Cod. : « Eusebius Papa. » Vide notam ad cit. non potest irritare sacramentmu concurrentibus
lorum Drc)'. his qua" sunt de nccessitato sacramonti. Et idoo
* Al. « a domino Papa. »
: vel omnis sacerdos ost minister contirmationis,
(a) Juxta Durandum, aut simplex sacerdos ex sed cx ordinatione Ecdosia^ hoc ministcrium so-
institutiono diviiia est niinistor conlirmationis, et lis opiscopis rcsorvatur , vel non. —
Si prius,
tunc ahsque commissione {^apa^ potost conlVrre timc Grogoriuspotuit conforre sacordotibus quod
sacranioiitum illud, aut non ost niinistor sod so- licito conlirmaront, qui alias peccando conlir-
lus opiscopus, ot tunc non possot illud conferre. massent ; si postcrius nescio cm" non possit
Papa, ut dicit etiam Durandus, non habotmajo- dici quod Grogorius, cum fuerit homo et non
roni ])otostatom quani opiscopus in collatioiio Dous, orraro potuoril. —
Ha^c Durandus. Sacer- —
coiiruinalioiiis , licot majorom hal)oat in loro dotos gra'ci uscjuo nunc rolinuorunt jus conlir-
causarum. Si orgoox coniinissiono ])apa' sim])h>x mandi. Sod conlirmant ox disponsaliono, ot ut
sacordos potcst conforrc conlirmationcm, idom ministri extraordinarii. Photius tamen, quom in
potorit quilibet sacerdos cx commissiono pro- lioc Wakionses Wiclolita' Ilussita^
, l.utheruni
,

prii i'pis(;oi)i, —
quod a nullo concoditur. Kt — ,

ot Calvinista* soquiuitur, vult simplices saoerdo-

DuraiuUis iirosotiuciido adiiit Ecch^sia potest : tos sacramenti hujus osso ordinarios rainistms.
minisiruni sacramenti ligaro suo statuto sed .

qtjj:st. lxxii, art. xi
Ad primum ergo diceiulum, quod Papa
in Ecclesia habct plenitudinem potcstatis
ex qua potest quaulam quai sunt supe-
riorum ordinum, committerc quibusdam
quibusdam presbyteris
inferioribus; sicut
concedit conferre minores ordines, quod
pertinet ad potcstatem episcopalcm. Et
ex hac plenitudine potestatis concessit
B. Gregorius Papa quod simplices sacer-
dotes hocsacramentum conferrent, quam-
diu scandalum tollerctur.
Ad secundum dicendum, quod sacra-
mentum baptismi cst efficacius quam hoc
sacramentum, quantum ad remotionem
mali, eo quod est spirituaUs generatio,
qua3 est mutatio de non esse in esse.
Hoc autem sacramentum est efficacius,
ad proficiendum in bono, quia est quod-
dam spirituale augmentum de esse im-
perfecto ad esse perfectum. Et ideo hoc
sacramentum digniori ministro commit-
titur.
Ad tertium dicendum, qaod, sicut Ra-
banus dicit in hb. I De institutione cleri-
corum, cap. xxx, « signatur baptizatus
chrismate in summitate capitis per sa-
cerdotem, per pontificem vero in fronte
ut in priori unctione significetur super
ipsum Spiritus sancti descensio ad habi-
tationem Deo consecrandam; in secunda
quoque, ut ejusdem Spiritus sancti sep-
tiformis gratia, cum omni plenitudine
sanctitatis, et scientise, et virtutis, venire
in hominem dcclaretur. » Non ergo prop-
ter digniorem partem, sed propter potio-
rem effectum, ha3c unctio episcopis re-
servatur.
CoNCLUsio. — Cum ultima cujusque operis
consummatio ad supremum artificem peiiineat,
perspicuum est, confirmationis sacramentum,
quod estquasi ultima baptismi consummatio, ab
episcopis, qui summam in Ecclesia pote.-tatem
obtinent, conferri debere.
ARTICULUS Xll.
Utrum ritus hujus sacramenti sit
convejiiens.
Ad duodecimum sic proceditur. 1 .
detur quod ritus hujus sacramenti non
sit conveniens. Sacramentum enim bap-
tismi est majoris necessitatis quam hoc
sacrameiitum, ut supra dictum est. Sed
baptismo deputantur certa tempora, sci-
licet Pascha et Pentccostc. Ergo etiam
' Seu potius, ut videtur, Pai"iensi.
;
et xii. iJ!)
huic sacramento aUquod certum tempus
debet pnefigi.
2. Pra?terea, sicut hoc sacramentum
rcquirit devotionem ct dantis et recipien-
tis, etiam ct sacramentum baptismi.
ita
Sed in sacramento baptismi non requiri-
turquod a jejunis sumatur vcl conferatur.
Ergo videtur inconvenienter statutum in
conciho Aurehanensi, Decr., dist. v De
consecr., c. vi, coL 1857, « ut jejuni ad
confirmationem veniant » et in conciho *;
Meldensi, Decr., dist. v De consecr., c. vii,
coL 1858, « ut episcopi noimisi jojuni
per impositionem manuum Spiritum
sanctum tradant. »
3. Praiterea, chrisma est quoddam
signum plenitudinis Spiritus sancti, ut
supra dictum est. Sed plenitudo Spiritus
sancti data est fidehbus Christi in die
Pentecostes, ut habetur Act., ii. Magis
ergo debet chrisma confici et benedici
in festo Pentecostes quam in coeiia Do-
mini.
Sed contra est iisus Ecclesiae, quae a
Spiritu sancto gubernatur.
Respondeo dicendum, quod Dominus,
Matth., XVIII, 20, fidehbus suis promisit,
diceiis Ubi fuerint duo vel tres concjre-
:
gati in nomine meo, ibi sum in medio
eorum. Et ideo firmiter tenendum est
quod ordinationes Ecclesiee dirigantur
secundum sapientiam Christi. Et propter
hoc certum esse debet ritus quos Ecclesia
observat in hoc et in ahis sacramentis
esse convenientes.
Adprimum ergo dicendum, quod, sicut
Melchiades Papa. dicit cap. « De his, » Z)e
consecrat., dist.v,coL1856, «itaconjuncta
sunt hsec duo sacramenta, » scihcet bap-
tismi et confirmationis, « ut ab invicem,
nisi morteprseveniente, nuUatenus possint
segregari, et uiium sine aUero rite per-
fici non possit. » Et ideo eadem tempora
sunt prffifixa baptismo solemniter cele-
brando, et huic sacramento. Sed quia
hoc sacramentum a soUs episcopis datur,
qui non sunt semper praesentes ubi
presbyteri baptizant, oportuit, quantum
ad communem usum, sacramentum con-
Vi- firmationis etiam in alia tempora difTerri.
Ad secundum dicendum, quod ab iUa
prohibitione excipiuntur infirmi et morte
periclitantes, sicut in statuto Mcldensis
concilii legitur. Et ideo propter muUitu-
dinem fidelium, et propter periciila im-
minentia, sustinelur ut hoc sacramentum.
 ;,

420 SUMMA THEOLOGICA.

quod ab episcopis dari potest,
noniiisi Ad idem enim non debent ordinari duo
etiam a non jejunis detur vel accipiatur, sacramenta, quia unumquodque sacra-
quia unus episcopus praecipue in magna mentum cfficax est ad suum eirectum
dioBccsi, non sufficeret ad* homines con- producendum. Cumergo adperfectionem
firmandos, si eis tempus arctaretur. Ubi ordinetur et confirmatio et euciiaristia,
tamen congrue observari potest, conve- ut dicitDionysius,cap. wEccles. hierarch. ,

nientius est ut a jejunis detur et acci- § 3, p. III, col. 475, t. 1, videtur cucha-
piatur. ristia iioii esse sacramentum, cum con-
Ad tertium dicendum ,
quod , sicut firmatio sitsacramentum, utpriusliabitum
ex concilio Martini Papse habetur
^ est.
Decr., cap. cxxiv De consecrat.-, dist. v, 2. Praeterea, in quolibet sacramento no-
col. 1839, omni tempore hcebat chrisma vajlegisidquodvisibilitersubjicitursensui
conficere sed quia solemnis baptismus,
; efficit invisibilem eflectum sacramenti,
ad quem requiritur usus chrismatis, in sicut ablutio aquai causat et characterem
vigiUa Paschae celebratur, congrue ordi- baptismalem et ablutionem spiritualem,
natum est ut per biduum ante ab episcopo sicutsupra dictum est. Sed species panis
chrisma benedicatur, ut possit per dioe- et vini, quae subjiciuntur seiisui in hoc
cesim destinari. Dies etiam ille satis sacramento, non efficiunt neque ipsum
congruit ad materias sacramentorum be- corpus Christi verum, quod est res et
nedicendas in quo fuit eucharistise
, sacramentum, neque corpus mysticum
sacramentum institutum, ad quod omnia quod tantum iii eucharistia. Ergo
est res
aUa sacramenta quodammodo ordinan- videtur quod eucliaristia non sit sacra-
tur, sicut supra dictum est. mentum novae legis.
sacramenta novae legis
Praeterea,
CoNCLUsio. — Cum Ecclesise ordinationes se-
3.
habentia materiam, in usu materiae per-
cundum Christi sapientiam dirigantur, certum
essc dcbet, ritus in lioc sacramenlo ab Ecclesia ficiuntur; sicut baptismus in ablutione,
observatos, convenientes esse. et confirmatio iii clirismatis consigna-
tione. Si ergo eucharistia sit sacramen-
tum, perficeretur in usu materiae, non
QU^STIO LXXIII. in consecratione ipsius materiae; quod
patet esse falsum, quia forma hujus sa-
DE SACRAMENTO EUCHARISTIiE ,
cramenti sunt verba quae inconsecratione
SECUNDUM SE. materiae dicuntur, ut infra patebit. Ergo
eucharistia non estsacramentum.
(In sex articulos divisa.)
Sed contra est quod in collecta dicitur :

((Hoc tuum sacramentum non sit nobis

Consequenter considerandum est de
reatus ad pcenam. »
sacramento eucharistia?. et primo de :
Respondeo dicendum, quod sacramenta
ipso sacramento; secundo do materia;
Ecclesiaeordinantur ad subveniendum
tertio de forma quarto de efTectibus ; ;
homini in vita spirituali. Yita autem spi-
quinto derecipientibus hoc sacramentum
ritualis vitae corporali conformatur, eo
sexto de ministro septimo de ritu. ;
quod corporalia spiritualium similitudi-
CircaprimumqutBruntur sex l°utrum
2" utrum
:
ncm gerunt. Manifestum cst autem quod
eucharistia sit sacramcntum ;
sicut ad vitam corporalem rcquiritur ge-
situnum, vel plura; 3° utrum sit dc ne- neratio per quam homo vitam accipit, et
cessitate salutis 4° de nominibus ejus;
;

5° de institutione ipsius; 0° de figuris

augmentum quo homo perducitur ad per-
fcctionem vita", ita etiam reqiiiritur ali-
ejus.
meutum quo liomo conservatur in vita.
Et ideo sicut ad vitam spiritualem oportuit
ARTICULUS PRIMUS. osse baptismum, qui est spiritualis ge-
neratio, ct confirmationem, qiue est spi-
Utrum eucharistia sit sacramentum.
rituale augmcntum, ita oportuit csse
Ad primum sic proceditur. \ . Videtur sacrameiitum eucharistia?, quod est spi-
quod eucharistia non sit sacramentum. rituale alimcntiim {a).

' Parm. ; « tot. » Luthoranos, Zwingliauos,et Calvinistas. Catholici

* S<>u potius « Marlini Rracarcnsis, ut liabcnt vero disputaiit d(^ consccrationo, sumptiono, spe-
adiiolationcs ad Dccrcluin. ciobus, coiporo Chrisli, quodiiam ox liis qualuor
(a) Non cst sacrumentum nisi in usu secundum sacramcnli rationcm habcat.

Ad primiim ergo dicondam, quod duplex
cst perfectio : una quae
mine, ad quam
perducitur por augmen-
tum ; compotit confirma-
et talis perfectio
tioni. Aliaautem estporfectio quam homo
consoquitur cx adjunctione * cibi, vel
indumcnti, vcl ahcujus hujusmodi et
talis pcrfectio competit eucharistiae, qua?
est spiritualis rcfectio ^.
Ad secundum dicendum, quod aqua
baptismi non causat aliquem spiritualem
efTectumpropteripsamaquam, sedpropter
virtutem Spiritus sancti in aqua existen-
tcm. Unde Clirysostomus dicit Siiper illud
Joan.,y, 4: Angelus Domini secundum tem-
ptts, Hom.xxxYiin Joan., § 1, col. 540,
.t. 1 3Inbaptizatis nonsimphciter aqua
: «
operatur, sed cum Spiritus sancti susce
perit gratiam, tunc omnia solvit pcccata. »
Sicut autcm se habet virtus Spiritus sancti
ad aquam baptismi, ita se habet corpus
Christi vcrum ad species panis et vini
unde species panis et vini non efficiunt
aliquid nisi virtute corporis Christi veri.
Ad tertium dicendum, quod sacramen-
tum dicitur ex oo quod continet ahquid
sacrum. Potest autem aJiquid csse sacrum
dupliciter, scihcct absolulo ct in ordine
ad ahud. Hsec autem est differcntia inter
eucharistiam et aha sacramcnta habcn-
tia matcriam sensibilem, quod eucha-
ristia continet aliquid sacrum absohite,
scihcet ipsum
Christum aqua vero ' :
baptismi continct aliquid sacrum in or-
dine ad aliud, scilicet virtutcm ad sancti-
ficandum ct cadom ratio est de cluis-
: simihtudinom gerit roi cujus ost sacra-
mate et simihbus. Et ideo sacramentum
cucharistiae pcrficitur in ipsa consccra-
tionc materiae alia vero sacramcnta per-:
ficiuntur in apphcatione matcriae ad ho-
mincm sanctificandum. Et ox hoc etiam
conscquitur alia diffcrentia nam in
sacramento eucharistise id quod est rcs
etsacramentum, est in ipsa materia; id
autemquod est res tantum, est in susci-
piento, scihcet gratia qua? confertur; in
baptismo autem utrumque est in susci-
pientc; scihcet et character^ qui est rcs
et sacramentum, et gratia rcmissionis
pcccatorum, quse cst res tantum. Et cadem
ratio est de ahis sacramentis.
CoNCLUsio. — Praiter baptismi, et conlirmatio-
nis sacramentum, oportuit in
* Parm. addit « alicujus cxtrinseci liomincm
: [(i) Juxta Scotistas eucharistia moraliter spec-
conscrvantis, puta ex adjunctione cibi, ctc. »
2 Parm. « pcrfectio. »
: duplex specie sacramentum.
* Parm. : « corpus Christi.
QU^ST. LXXIII, ART. I ET II. 421
cucharistiai sacramontum, tamquam animarum
spirituale alimcntum.
est in ipso ho-
ARTICULUS II.
Utrum hoc sacramentum sit unum vel
;
plura.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vidctur
quod cucharistia non sit unum sacramen-
tum, sed plura. Dicitur enim in collccta :
« Purificcnt nos, Domine, sacramenta quae
sumpsimus » quod quidcm dicitur prop-
;
tcr eucharistiae susceptioncm. Ergo eu-
charistia non est unum sacramentum scd
plura.
2. Praeterea, impossibile est, multiph-
cato genere, non multiphcari specicm,
sicut quod unus homo sit plura animaha.
Sed signum ost gcnus sacramonti, ut
supra dictum est. Cum igitur in cucha-
: ristia sint plura signa, scihcet panis et
vinum, vidctur consoqucns esse quod
sint plura sacramenta.
3. Praetcrea, hoc sacramentum perflci-
tur in consecrationcmatcriae, sicut dictum
est. Sed in hoc sacramonto est duplex
matcriae consecratio. Ergo est duplex
sacramentum.
Sed contra est quod Apostolus dicit I
Corinth., x, 17 Uniis panis et unum cor-
:
pus multi sumus onmes qui de uno pane * * Be uno
et de uno calice participamus cx quo |*."^'^ ^"''"
;
^^*^^'''"^-
patet quod eucharistia cst sacramentum
ecclesiasticse unitatis. Sed sacramontum
mcntum. Ergo oucharistia ost unum sa-
cramcntum.
Respondeo diccndum, quod, sicut dici-
XMxMetaph., text. 9 et scq., unum dicitur,
non solum quodest indivisibile, vel quod
: est continuum, sed etiam quod est por-
foctum, sicut dicitur una domus et unus
homo. Est autem unum perfectione, ad
cujus integritatcm concurrunt omnia quae
requiruntur ad fmem cjusdom sicut ;
homo integratur ex omnibus mcmbris
neccssariis ad operationem animae, ct
domus intcgratur cx omnibus partibus
quae sunt necessariae ad inhabitandum.
Et sic hoc sacramentum dicitur unum :
ordinatur onim ad spiritualem refectio-
nem, quae corporah conformatur («).
Ecclesia Dei esse Ad corporalcm autem refectionem duo
tata est uniun specic, materialiter spectata est
»
 :

122 SUMMA THEOLOGICA.

roquiruiitur, scilicct qui cst ali-
montum siccum, ct potus, qui cst ali-
montum Immidum. Et ideo etiam ad
integTitatem hujus sacramenti duo con-
currunt, scilicct spiritualis cibus et spiri-
tualis potus, secundum iUud Joan. vi, 36
Caro mea vcre est cihiis, ct sanguis meus
vere est potus. Ergo hoc sacramentum
multa quidcm est materiahtcr, sed unum
cibus, Quotiesciimque manducabitis panem hunc,
et calicem hibetis, mortem Domifii atinun-
tiahitis, donec veniat. Ergo sicut baptis-
mus est de neccssitate salutis, ita etiam
hoc sacramentum.
, Sed contra est quodAugustinus scribit
Bonifacio Contra Pelarjianos, lib. I contr.
duas cpist. Pclag., cap. xxii, col. 570, t.
10 Nec iUud cogitetis, parvulos vitam
: ((

formahter ct perfective. habere non posse, qui sunt expertes

Ad primum ergo dicendum, quod in corporis et sanguinis Christi. »
cademcoUcctaetplurahtcr dicitur primo : Ilespondeo (licendum, quod in hoc
((Purificcnt nos sacramcnta qufle sump- sacramcnto duo est considcrare, scilicet
simus » ct postca singularitcr subditur
; : ipsum sacramcntum et rem sacramenti.
(( lloc tuum sacramentum non
sit nobis Dictum est autcm, quod rcs hujus sa-
rcatus ad poenam ad ostendendum quod
; » cramcnti est unitas corporismystici, sine
hoc sacramentum quodammodo estmulta, qua non potest esse salus; nuUi enim
simphcitcr autem unum. patet aditus salutis cxtra Ecclesiam,
Ad secundum dicendum, quod panis et sicut ncc in diluvio aljsquc arca Noe, quae
vinum matcriahter quidcm sunt plura significat Ecclcsiam, ut habctur II Petri,
signa, formahter vero et perfcctivc unum, iii. Dictum est autcm supra quod res
inquantum ex eis perficitur una refcctio. alicujus sacramenti haberi potest ante
Ad tertium dicendum, quod ex hoc pcrceptionem sacramenti ex ipso voto
quod cst duplex consccratio materia hu- sacramcnti pcrcipicndi. Unde ante per-
jus sacramenti, non potest plus haberi ccptioncm hujus sacramenti potcst homo
nisi quod hoc sacramcntum matcriahter habcre salutcm ex voto percipicndi hoc
est muha, ut dictum cst. sacramcntum, sicut et ante baptismum
cx voto baptismi, ut supra dictum est.
CoNCLUsio. — Cum in
eucharistiae sacramento
Est tamcn difrerentia quantum ad duo :
spiritalis cibus ctpotus ad refectionem spiritalem
aptc concmTant, pcrspicuum est, hoc sacramen- primo qiiidem, quia baptismus est prin-
tura, licet materialiter multa, perfcctive tamen cipium spiritualis vita?, et janua sacra-
et formaliter unum esse.
mentorum ; cucharistia vcro est quasi
consummatio spiritualis vita?, et omniiim
ARTICULUS III.
sacramcntorum finis, ut supra dictiim
est; pcr sanctificationes enim omniiim
Utnim eucharislia sit de necessitalc sacramentorum fit pra^paratio ad susci-
salutis. picndam velconsccrandam cucliaristiam.
Et ideo pcrccptio baptismi cst necessaria
Ad tcrtium sic proceditur. 1. Yidetur ad inchoandam spiritualcm vitam, per-
quod hoc sacramcntum sit dc necessitato ceptio autem eucharistia? est necessaria
sahitis. Dicit cnim Dominus Joan., vi, ad consummandam ipsam, non ad lioc
34 Nisi manducavcritis carnem Filii
: (juod simplicitcr hai)catur, scd siifticit
hominis, et hiberitis ejus sanguiiicm, non eamhabere in voto, siciit ct fiiiislial)ctur
hahehitis vitam in vohis. Sed in hoc sa- in desiderio ct intcntione. Alia ditrercntia
cramcnto manducatur caro Christi, et est, (]uiapcr baptismum ordinaturhomo
bibitur sanguis cjus. Ergo sine lioc sa- ad oucharistiam (>t idco cx hoc ipso
:

('ramentononpotcsthomo haberc salutem quod pucri haptizantur, ordinantiir pcr

spiritualis vitae. Ecclesiam ad eucharistiam et sicut ex :

2. Pr«terea, hoc sacramentum est fide Ecclesia» crcdunt, sic cx intcntionc

quoddam spiritualc alimcntum. Scd ali- Ecclcsia' dcsidcrant ciKdiaristiam, ct pcr
mcntum dc nccessitate
corporale est conscqucns rccipiunt rcm ipsius. Scd ad
corporalis salutis. Ergo ctiam hoc sacra- baptismum non ordinantur per aliud
mcntum cst de ncccssitate spiritualis [)ra>ccdcns sacramcntum, cf idco ante
sahitis. suscc[)tiotiem bapfismi iioii hahciit piuM-i
:{. Pra'tcrca, sicut baptismus cst sa- aruiuo modo hiiptismum in voto, scd
cramcntnm «himinica» passionis, sinc(|ua soli adiilti : iiiid(» rcm satM-amcnti non
Moii csl s.diis, il:i (>| «Micharislia ; dicil |»ossiiiit |)crcipcrc siii(> |)crccpti«mo sa-
cniin Vpnsiojiis, | Corinlh., xi, 2(i : cram«Miti. Ivt ith'o h«)«' sacramcntum n«>ii
 , . ;

quj:st. lxxiii, akt. iii et iv. 423

hoc modo cst cle necessitate salutis sicut perceptionem sicut baptismus eucharistice sacra-
baptismus («). mentum ad salutem necessarium sit, cst tamen
ex parte rei, quai est unitas corporis mystici,
Ad primum ergo diccndum, quod, si- necessarium ad salutem.
cut Augustinus dicit, Tract. XK\imJoan.,
§ 15, col. 1C14, t. 3, cxponens illudver- ARTICULUS IV.
bum Joan. « Hunc cil)um et potum, »
:

scilicet carnis ct sanguinis, « socictatem Utrum convenienter hoc sacramentum

vult intelligi corporis et membrorum suo- pluribus nominibus nominetur.
rum, quodcst Ecclesia, in prsedestinatis,
Ad quartum sic proccditur. 1 Vidctur .

et vocatis, et justificatis et glorificatis,

quod inconvenientcr hoc sacramentum
sanctis et fidelibus ejus. » Unde sicut *
pluribus iiominibus nominctur. Nomina
ipse dicit in Epits. ad Bonifacium, Decr.,
cnim debent responderc rcbus. Scd hoc
cap. cxxxi , De cotisecrat , dist. iv
sacramcntum est unum, ut dictum cst.
col. 1846, « nulli est aliquatenus am-
Ergo non debet pluribus nominibus no-
bigcndum, tunc unumquemque fidelium
minari
corporis sanguinisquc Domini participcm
2. Pra^terea, species non notificatur
fieri quando in baptismate membrum
convenienter per id quod est commune
corporis Christi efficitur nec ahenari ab ;

toti generi.Sed eucharistia est sacra-

illius panis calicisque consortio, ctiamsi
mcntum novae legis omnibus autem sa-
:

antcquam panem illum comcdat, ct ca-

cramentis commune est quod in eis con-
hccm bibat, de hoc sseculo in unitate cor-
fertur gratia, quod significat nomen eu-
poris Christi constitutus abscedat. »
charistia, quod cst idem quod bona gratia;
Ad sccundum diccndum, quod haec cst
omnia etiam sacramcnta rcmedium nobis
diffcrcntia inter ahmentum corporale et
affcrunt in via prsesentis vita?, quod per-
spiritualc, quod ahmentum corporale
tinctad rationcmviatici in omnibus etiam;

convertitur in substantiam ejus qui nu-

sacramcntis fit ahquid sacrum, quod pcr-
tritur ct ideo non potest liomini valere
:

tinet ad rationem sacrificii et per omnia ;

ad conservationem ahmentum cor-

vitse
sacramenta sibi invicem communicant
porale, nisi rcahtcr sumatur sed ah- :

fideles, quod significat hoc nomcn synaxis

mcntum spiritualc convertit hominem in
in Gr»co, vcl communio in Latino. Ergo
seipsum, sccundum ihud quod Augus-
hsec nomina non convcnienter adaptantur
tinus dicit in hb. YII Co?ifess., cap. x,
huic sacramento.
col. 742, t. 1, quod quasi audivit vocem
3. Prseterca hostiavidetur esse idem
« Nec tu me in
,
Christi dicentis sibi : te
quod sacrificium. Sicut crgo non propric
mutabis slcut cibum carnis tuse, scd tu
dicitur sacrificium. ita ncc proprie dicitur
mutaberis in me. » Potest autem ahquis,
hostia.
in Christum mutari, et ei incorporari voto
Sed contra cst quod usus fidcUum
mentis, etiam sinc hujus sacramenti
habet.
pcrceptionc. Et ideo non est simile.
Rcspondeo dicendum, quod hoc sacra-
Adtertium diccndum, quod baptismus
mentumhabet triplicem significationem
cst sacramcntum mortis et passionis
Christi, prouthomo regencratur in Christo
unam quidem respectuprsetcriti, inquan-
tum scilicct est commcmorativum domi-
virtutc passionis ejus sed eucliaristia ;

nicae passionis, quse fuit vcrum sacrifi-

est sacramentum passionis Christi, prout
cium, ut supra dictum cst, et sccundum
homo perficitur in unione ad Christum
hoc nominatur sacrificium; aham autcm
passum. Uiidc sicut baptismus dicitur
significationem habet respcctu rei prae-
sacramentum fidei, quae est fundamen-
sentis, scihcet ecclesiasticse unitatis, cui
tum spirituahs vitai, ita eucliaristia dici-
homines aggreganturper hoc sacramen-
tur sacramcntum charitatis, quae est vin-
tum etsecundumhoc nominaturcommu-
;
culum perfectio7iis, ut dicitur Col., iii, 14.
nio vcl synaxis. Dicit enim Damasccnus
CoNCLUSio. — Quamquam uon quoad realem hb.IV Orth.fid., cap. xiii,coL 1154,1.1,

1 Parm. « Sicut ipse dicit in Ep. ad Bonifa-

: tate medii neccssariam ad salutem. — Votum
cium (id liabet Beda supcr illud I Cor., xi, Calix autem cuchai-istia? consideratai ut est spiritualis
bcnedictionis etc. Vide c. cxxxi De consecr.,
, manducatio sut) ratione unionis substantialis cum
dist. IV.) » Clu'isto et ejus ]iassione mystico cxhibita, neces-
(a) Quidam Grccci schismatici quibus plm"es sitate medii juxta Thomistas est ad salutcm ne-
adlia>sere CalvinistiT', in hoc puncto, dixerunt cessarium.
sumptioncm realein (Micliansti.-e essc nccessi
 , ; ;

424 SUMMA THEOLOGICA.

quod dicit communio, « quia communi- 2. Prffiterea, por hoc sacramentum
camur pcr ipsam Christo, ct quia partici- homines Christo uniuntur sicut membra
pamus ejus carne et divinitate, et quia capiti. Scd Christus est caput omnium
communicamus et unimur ad invicem hominum, etiam qui fuerunt ab initio
per ipsam. » Tertiam significationem mundi, ut supra dictum est. Ergo non
habet respectu futuri, inquantum sci- debuit institutiohujus sacramenti diffcrri
licet hoc sacramentum est prsefigurati- usque ad coenam Domini.
vum fruitionis Dei, qua erit in patria, 3. Praiterea, hoc sacramcntum dicitur
et sccundum hoc dicitur viaticum, quia memoriale dominicaipassionis, secundum
hic praebet nobis viam illuc perveniendi illud Lucae, xxii, 19 Hoc facite in meam
:

et secundum liocetiam dicitureucharistia, commemorationem. Sed memoria est

id est, bona gratia, quia gratia Dei vita prieteritorum. Ergo hoc sacramentum
seterna, ut dicitur Rom., vi, 23 vel quia
; non debuit institui ante Christi passio-
realiter continet Cliristum, quiest plenus nem,
gratia. Dicitur etiam in Graeco mctalepsis 4. Praeterea, per baptismum aliquis
id est, assumptio, quia, ut Damascenus ordinatur ad eucharistiam, qua; nonnisi
dicit, loc. sup. cit, « per hoc Filii Dci- baptizatis dari debet. Sed baptismus
tatem assumimus {a). » institutus fuit post Christi passionem et
Ad primum ergo dicendum, quod nihil resurrectionem,ut patetMatth., ult. Ergo
prohibet idem pluribus nominibus nomi- inconvenienter hoc sacramentum fuit
nari secundum diversas proprietates vel aiitepassionem Christi institutum.
effectus. Sed contra est quod hoc sacramentum
Ad secundum dicendum, quod id quod est institutum a Christo, de quo dicitur
esc communc omnibus sacramentis, Marci, vii, 37: Bene omnia fecit.
attribuitur antonomastice huic propter Respondeo dicendum, quod conve-
ejus excellentiam. nienter hoc sacramentum iustitutum fuit
Ad tertium dicendum, quod hoc sa- in coena, in qua scilicet Christus ultimo
cramentum dicitur sacrificium, inqiian- cum suis discipulis fuit conversatus.
tum reprgesentat ipsam passionem Primo quidem ratione contincntia? hujus
Chrlsti; dicitur autem hostia, inquantum sacramenti continctm' enim ipse Chris-
;

continet ipsum Christum, qui est hostia tus in eucharistia sicut iii sacramento.
salutaris, ut dicitur Ephes., v. Et ideo quando ipse Christus in propria
CoNCLUsio. — Eucharistiae sacramentum, ut
specie a discipulis discessurus erat, in
est domiiiicae passionis commemorativum, sacri- sacramentali specie seipsum eis roliquit
ficium nominatur ut vero ecclesiasticam unita-
: sicut in absentia impcratoris exhibctur
tem designat, communio vel synaxis ut autem :
veneranda ejus imago. Unde Euscbius
beata: et a-ternai fruitionis figurativum, cuclia-
ristia, et viaticum dicitur.
Emisscnus dicit, Hom. v in Pascha, quae
incipit «Magnitudo caelcstium, » etc, pa-
:

rum a princip. « Quia corpus assump-

:

ARTICULUS V. tum ablaturus erat ab oculis, et sideribus

illaturus, necesse erat ut die coenae sacra-
Utrum institutio hujus sacramenti fuerit
conve7iiens. mentum nobis corporis ct sanguinis sui
consecraret, utcolerelurjugitcr per mys-
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur teriumquodsemelofrerebaturinpretium.»
quod non fuerit conveniens institutio Seoundo, quia sine fide passionis Christi
hujus sacramenti. Ut enim Philosophus nuiiquam potuit esse saliis, secuudiim
dicit in \\ De fjenpr.,iQ\.i. 50,« exeisdem illud Rom., iii, 25 Qucm pj^oposuil Dcus
:

nutrimur ex quibus sumus. » Sed per propitiatorcm *pcrfi<lcm in sanyuinc ijjsius. -

p,-npi-
baptismum, qui est spirilualis rcgenera- Et ideo oportuit omni temporo apud ho- tiatiouem.
tio, accipimusesscspirituale, utDionysius mines esse aliquid repraesentativum do-
dicit, cap. ii Eccles. Iiierarch., §1 , col. 31)1 ininioa> passionis; oujus in votcri qui-
t. 1. Ergo perl)aplismum ctiam nutrimur. dcinTesfamonfoprav'ij)uumsaoramoutum
Noncrgo fuit nccessarium instituere hoc rndo ot Aposfohis
erat Agniis pasolialis.
sacramcntum quasi spirituale iiutri- dicit I Corinth., v, 7: Pascha nostrum
mcntum. immolatus est Christus. Successit autcm

(a) Suiit ct alia nomina pfm-ima, ut panis Agapa. elc.

vilic, pauis Augclurum, mcnsa Domiui, Lufogia,
 ;

QUtEST. LXXIII, ART. V ET VI. 425

ei innovo Testamento eucliaristiae sa- nxc quotiescumque feceritis, de futuro lo-

cramentum, quod est rememorativum quens.
passionis, sicut et illud fuit praB-
praiterita'. Ad quartum diccndum, quod institutio
figurativum futurai. Et idco convenicns respondet ordini intentionis. Sacramen-
fuit ut imminente passione, celebrato tum autem eucliaristia;, quamvis sit pos-
priori sacramcnto, novum sacramentum terius baptismo in perfectione, est tamen
institueret. Unde Leo papa dicit, Se^^m. prius in intentioiie et ideo debuit prius
;

VII de Pass. Dom., cap. i, coL 332, t. 1, institui. Vel potest dici quod l)aptismus
quod « ut umbrai cederent corpori, an- jam eratahqualiter institutus inipso Christi
tiqua observantia novo tollitur sacra- baptismo ; unde et jam aliqui ipso Christi
mento hostia in hostiam transit san-
; ;
baptismo erant baptizati, ut legitur
guiiie sanguis aufertur, et legalis festi- Joan., III.

vitas, diim mutatur, impletur. » Tertio,

CoNCLUSio. —
Convenientissimum fuit euclia-
quia ea quse ultimo dicuntur, maxime ab ristiae saci\amentum a Ghristo in ultimo coena
amicis recedentibus, magis memoriae ut ejus memoria firmius fidelium
institui, disci-

commendantur, praesertim quia tunc pulorum cordibus imprimeretur.

magis inflammatur affectus ad amicos
ea vero ad quae magis afficimur profundius,

animo imprimuntur. Quia igitur,ut beatus ARTICULUS VI.

Alexander papa dicit Dec7\, dist. ii De
consecr., c.viii, coL17 35, « nihil in sacri- Utrum agnus paschalis fuerit prsecipua
ficiis majus esse potest quam corpus et figura hujus sacramenti.
sanguis Cliristi, iiec ulla oblatio hac po-
tior est, » ideo, ut in majori veneratione Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
haberetur, Dominus in ultimo discessu quod agiius paschalis non fuerit praecipua
suo a discipuhs hoc sacramentum in- figura Christus enim
liujus sacramenti.
stituit. Et hoc est quod Augustinus dicit dicitur, psaL cix, 4, sacerdos secundum
in hbro ResponsionumadJanuarium^epist. ordinem Melchisedech, propter hoc quod
Liv, cap. VI, coL 203, t. 2 « Salvator quo
: Melchisedech gessit figuram sacrificii
vehementius commendaretmysterii hujiis Cluisti offerens panem et vinum. Sed
altitudinem, ultimum hoc voluit arctius expressio similitudinis facit quod unum
infigere cordibus et memoriae discipulo- ab aho denominetur. Ergo videtur quod
rum, a quibus ad passionem digressurus oblatio Melchisedech fuerit potissima fi-
erat {a). » gura hujus sacramenti.
Ad primum ergo dicendum, quod ex 2. Praeterea, transitus maris Rubri fuit
eisdem nutrimur ex quibus sumus, iioii figura baptismi, secundum illudlCor., x,
tamen eodem modo nobis advenientibus; 2 Omnes baptizati sunt innuhe et in mari.
:

nam ea ex quibus sumus, nobis adveniunt
per generationem eadem autem, in-
: transitummarisRubri,
quantum ex eis nutrimur, nobis adve-
niunt per manducationem. Unde sicut
per baptismum regeneramur in Christo,
ita per eucharistiam manducamus
tum.
Adsecundumdicendum, quod eucharis-
tia estsacramentum perfectum dominicae
passionis, tamquam continens ipsum
Christum passum, et ideo non potuit ins-
titui ante Incarnationem sed tunc Iiabc-
; intrabat semel in anno cum sanguine in
bant locum sacramenta quae erant tantum
praefigurativa dominicae passionis.
Ad tertium dicendum, quod sacramcn-
tum istud fuit institutum in ccena, ut in
futurum esset memoriale dominicaj pas-
sionis, ea perfecta. Unde signanter dicit:
Sed immolatio agni paschalis praecessit
quem subsecutum
est manna, sicut eucliaristia sequitur
baptismum. Ergo manna est expressior
figura hujus sacramenti quam agnus
Chris- paschalis.
3. Praeterea, potissima virtus hujus sa-
cramenti est quod introducit nos in re-
gnum caelorum, sicut quoddam viaticum.
Sed hoc maxime prajfiguratum fuit in sa-
cramento expiationis, quando pontifex
Sancta sanctorum, sicut Apostolus pro-
bat Hebr., ix. Ergo videtur quod illud
sacrificium fuerit expressior figura hujus
sacramenti quam agnus paschalis.
Sed contra est quod Apostolus dicit I
Corinth., v, 7 Pascha nostrum immo-
:

(a) De die ultimae ccena? cura Graecis Latini dis- Graeci, quartam decimam Latini assignant.
putant; diem tertiam dccimam lunai martialis
 : ;

426 SUMMA THEOLOGICA.

latus est Chrislus ; itaque epulemur ifi

azymis sinceritatis et veritatis.

Respondeo dicendum, quod in hoc sa- QU^STIO LXXIV.
cmmento tria considerare possumus
scilicet id quod est sacramentum lantum, DE MATERIA EUCHARISTI^ QUANTUM AD
quod est panis et vinum; ct id quod est SPEGIEM.
res et sacramentum, scilicet corpus Christi
verum; et quod est ros tantum, sciU- (In octo articulos divisa.)

cet efTectus hujus sacramenti. Quantum

igitur ad id quod est sacramentum tan- Deinde considerandum est de matoria
tum, potissima figura fuit hujus sacra- hujus sacramenti et primo de specie
:

menti ohlatio Melchisedech, qui ohtuht materiai; secundo de conversione panis

panem et vinum. QuantTmi autcm ad ip- et vini in corpus Christi tertio de modo ;

sum Christum passum, qui continetur in
hoc sacramento, fij,au'a'. cjus fuerunt om-
nia sacrificia vetcris Testamenti, praeci-
pue sacrificium expiationis, quod erat
solcmnissimum. Quantum autem ad
fectum, fuit praBcipuaejus figura manna,
quod habchat in se omnis saporis suavila-
tem, ut dicitur Sap.,
gratiahujus sacramenti ad omnia
mentem.
existcndi corpus Christi in hoc sacra-
mcnto; quarto de accidentihus panis ct
vini, quse in hoc sacramento remanent.
Circa primumqua^rimturocto: futmm
ef- paiiis et vinum sint materia hujus sacra-
menti; 2° utrum ad matoriam hujus sa-
cramenti requiratur determinata quaiiti-
xvi, 20, sicut et tas; 3" utrum materia hujus sacramenti
reficit sit panis triticeus; 4° utrum sit paiiis
azymus, velfermcntatus o^utrummatcria ;

Sed agnus paschaUs quantum ad hsec hujus sacramenti sit vinum de vite
tria praifigurahat hoc sacramentum :
6" utrum admiscenda aqua 7° utrum
sit ;

quantum cnim ad primum, quia mandu- aqua sitde noccssitate hujus sacramenti;
cahatur cum panihus azymis, secundum 8" de quantitate aqua^ qua^ appoiiitur.
illud Exodi, xii, 8 Edent carnes.... et :

azymos panes; quantum vero ad secun- ARTICULUS PRIMUS.

dum, quia immolahatur ab omni muhitu-
dine filiorum Israel quarta decima hiiia, Utrum materia hujus sacramenti sit panis
quod fuit figura passionis Christi, qui et vinum.
propterinnoccntiamdicitur agnus; quaii-
tum vero ad efTectum, quia per sangiii- Ad primum sic procoditur. 1. Videtur
nem agni paschahs protccti suiit fihi Is- quod matoria hujus sacramcnti non sit
rael a devastante angclo, et cducti de panis et vinum. IIoc onim sacramciitum
j9^1gyptiaca servitute et quantum ad hoc ; pcrfectius debet ropraesentaro passionem
ponitur prfficipuafigurahujus sacramenti Christi quam sacramcnta veteris legis.
agnus paschalis, quia secundum omnia Sed carnes animahiim, qua^ crant matc-
ipsum rcprasentat. ria? sacramentorum vctcris lcgis, cxprcs-
Et per hoc patet responsio ad ob- siusrepreesentant passionem Christiquam
jocta («). panis et vinum. Ergo materia hujus sa-
cramonti magis dobct csse carncs anlma-
CoNCLUsio. — Quamquamraultis figuris fuisset lium quam paiiis ct vinum.
saci^amciiiura piwlipturalura, pra>-
('urJiai'istiir?
cipua lamon fjus ligura fuit agnus l>asclialis; 2. Pi\ptorca, lioc sacramentum est ubi-
cum secundum omnia ipsum repraesentaverit. quo celebrandum. Scd iii multis torris
iicm invenitur panis *, et in multis * non iii-
vcnitur vinum. Ergo p;inis ct vinum
iioii sunt coiiYcnions matciia liujus sacra-
menti.
3. Piveteroa, hoc sacramcntum conipc-
tit siuiisot iiifirmis. Scd viniim iiooct qui-

busdiun inlirmis. Ergo vidctiir qudd vi-

niim non doboat cssc matcria luijus sa-
cranioiiti.

'
l'ariu. aildil : « liiliccus. » (iuic, sccimdum Miiiristrmu, sani;uis ipsc ipii
* l'ai-in. : « ali(|iiilius. » tlu\it (lc lalcrc C.liristi.
'"( Siuil i'l aliii- lijiurii' hujus sacraiuciili, mlri
 '

QIL^ST. LXXIV, ART. l ET II. 427

Scd contra cst quort Alexander I Papa 7iisin sangidnc est. Quarto, quantum ad
dicit, Dcc7\, Dc consccr., c. i,dist. ii, effectum respectu totius Ecclesiae, quae
col. 1731 « In sacramcntorum ohlatio-
: constituitur ex diversis fjdelibus « sicut ;

nibus panis tantum et vinum aqua per- panis conficitur ex diversis granis et vi-
mixtum in sacrificium ofTcraniur. num fluit ex diversis uvis, » ut dicit
Respondco diccndum, quod circa mate- Glossa ^ Super illud I Corinth., x Unum :

riam Imjus sacramenti aliqui multiplici- corpus multi sumus, etc. {a).
ter erraverunt quidam enim, qui dicun- : Ad primum ergo dicendum, quod licet
tur Artotyritffi, ut Augustinus dicit in lib. carnes animalium occisorum cxprcsse
Dc hsercsibus, haeresi xxviii, col. 31, t. 8, rcpra^sententChristipassioncm^tamcnmi-
« ofTerunt panem et caseum » in lioc sa- nus competunt ad communcm usum hu-
cramento, « dicentes a primis hominibus jus sacramenti, et ad ecclesiasticam uni-
oblationes de fructibus terrae et ovium tatem significandam.
fuisse celebratas. » Alii vero, scilicct Ca- Ad secundum dicendum, quodlicetnon
taphryg-es ct Pepuziani, ibid., hair. xxvi, in omnibus terris nascatur triticum vel
« de infantis sanguine, qucm dc toto ejus vinum, tamen dc facili ad omnes terras
corpore minutis punctionum vulneribus deferri potest, sufficit ad usum
quantum
extorqucnt, quasi eucharistiam suam hujus sacramenti nec propter defectum
;

conficcre perhibentur, miscentes eum fa- alterius est unum tantum sine altero con-
rinae, panemque inde facientes. » Quidam sccrandum, quia non esset perfectum sa-
vero, quidicuntur Aquarii,ibid. hser. lxiv, , cramentum.
aquam solam, sub spccie sobrietatis, in Ad tcrtium dicendum, quod vinum in
hoc sacramento ofTcrunt. Omnes autcm modica quantitate sumptum non potest
hi errores et similes excluduntur per hoc multiim aegrotanti nocere. Et tamcii si
quod Christus hoc sacramentum sub spe- nocumcntum timeatur, non est necesse
cie panis et vini instituit, ut patet quod omnes accipientes corpus Christi
Matth., XXVI. Unde panis et vinum sunt etiam accipiant sanguinem, ut infra di-
materia conveniens hujus sacramenti. Et cetur.
Iioc rationabiliter. Primo quidem quantum — Conveniens materia sacramenti
GoNCLUsio.
ad usum hujus sacramenti, qui est man- eucharistise a Christo instituta est, non panis et
ducatio enim aqua assumitur in
: sicut caseus, nec infantium sanguis farina permixtus,
sacramento baptismi ad usum spiritualis nec aqua, sed panis et vinum, res nimirum ad
ablutionis, quia corporalis ablutio com-
usum sacramenti aptissimse, et ad Christi pas-
sioneni signilicandam et eucharistia^ effectiun
muniter fit in aqua; ita panis, et vinum^ dcsignandum convenientissimse.
quibus communius homincs reficiuntur,
assumuntur in hoc sacramento ad usum
spiritualismanducationis. Secundo, quan- ARTICULUS n.
tum adpassionem Christi, in qua sanguis
est a corpore separatus et ideo in hoc : Utricm 7'equiratur determinata qnantitas
sacramento, quod est mcmoriale domi- panis et vi7ii ad matc^nam h^ijus
nica^passionis, seorsum sumitur panis ut sacramc7iti.
sacramentum corporis, vinum ut sa- et
cramentum sanguinis. quantum Tcrtio, Adsecundum Videtur
sic proceditur. 1.
ad effectum considcratum iii unoquoque quod requiratur determinata quantitas
sumentium quia, ut Ambrosius di-
: panis et vini ad materiam hujus sacra-
cit Supcr epist. I ad Cor., xi, v. 26,
* mcnti. Effectus enim gratiae non sunt
col. 236, t. 4, « hoc sacramentum valet minus ordinati quam efTectus naturae.
ad tuitionem animse, et corporis et ideo : Sedsicut dicitur in II De anir^ia, text. 41,
corpus Christi sub specie panis pro sa- « omnium natura constantium positus est

lute corporis, sanguis vero sub specie terminus, et ratio magnitudinis et aug-
vini pro salute animae offertur; » sicut menti. » Ergo miilto magis in hoc quod
dicitur Levit., xvii, ll^ quod anima car- dicitur eucharistia, id est, bona gratia,

' Plenius et paulo mutatis verbis. involverat prius et lamljerat? Ut Aquarii,

2 Ex Aug. desumpta, Tr. xxvi in Jonnnem, § 17, Manichaei, Eucratitee et Ebionitse solam aquam
cnl. 1614, t. 3. consecrabant. Alii pro vino lac adliibebant ; alii
'P;irm. « exprossius. »
: uvas integras; alii mel. Aureohis negat species
(rt) Gnostici in pane seniine liumano consperso esse innleriam hujus saci'amenti.
conlicichant Ophitfe in pane et vino rpios soj-pens
;

428
requiritur determinata quantitas panis et
vini.
ministris Ecclesiae non est
2. Praeterea,
a Christo data potestas ad ea qua3 perti-
nent ad irrisioncm fidei et sacramento-
rum ejus, secundum illud
l)c iwtes- 8 : Secundum j^otestatem
atcnostra.^fyl^^g Dews in sedi/icationem, et
destructionem. Sed hoc esset ad irrisio-
nem sacramenti, si sacerdos vellet conse-
crare totum panem qui venditur in foro,
et totum vinum quod est in
Iioc facere non potest.
3. Preeterca, si aliquis baptizetur in
mari, non tota aqua maris sanctificatur
per formam baptismi, sed solum aqua
illa qua corpus baptizati abluitur. Ergo
nec in lioc sacramento superflua quanti-
tas panis * consecrari potest.
Sed contra est quod multum opponitur
pauco, et magnum parvo. Sed nulla est
ita parva quantitas panis aut vini, quse
non possit consecrari. Ergo etiam nuUa
estitamagna, qufieconsecrarinonpossit.
Respondeo dicendum, quod quidam di-
xerunt quod sacerdos non posset conse-
crare immensam quantitatem panis aut
vini,puta totum pancm qui venditur in
foro, aut totum vinum quod cstin dolio.
Sed hoc non videtur esso verum, quia in
omnibus habentibus materiam ratio de-
terminationis materia3 sumitur ex ordine
ad finem, sicut materia serrae est ferrum,
ut sit apta sectioni. Finis autem hujus
sacramenti est usus fidelium. Unde opor-
tet quod quantitas materiai hujus sacra-
menti determinctur per comparationem
ad usum fidelium. Non autem potcst esse
quod determinctur per comparationcm
ad usum fidelium, qui nunc occurrunt
alioquin sacerdos paucos parochianos ha-
bens non posset consecrarc multas hos-
tias. Underclinquitur quodmateria hujus
sacramcnti determinctur per comparatio-
ncm ad usum fidclium absolutc. Nume-
rus autem fidelium est indeterminatus.
Unde non potest dici quod quantitas
matcriae Imjus sacramcnti sit determi-
nata.
Ad primum ergo diccndum, quod
juslibet rei naturalis materia accipit de-
lcrminatam quantitatem secundum com-
parationom ad formam (l(M(M'iiiinafam.
Scd numcrus tidclium, ad (|U(»runi usum
ordinatur hoc sacramentum, cst inde-
lcrminatus '. Undc non
'
l'arui. iuldil : « el vini.
;
SUMMA THEOLOGICA.
Adsecundum dicendum, quod potestas
ministrorum Ecclesiae ad duo ordinatur :
primo quidem ad cfrectum proprium se- ;
cundo adfmcm cffcctus. Sccundumautem
non tollit primum. Unde
saccrdos in-si
II Corintli., x, tendat consecrarc corpus Christi propter
*
quam dedit aliquem malum fmcm, puta ut irrideat,
non in vel veneficia faciat, propter intcntionem
mali finis peccat, nihilominus tamen
propter potestatem sibi datam perficit sa-
cramcntum.
cellario. Ergo Ad tertium dicendum, quod baptismi
sacramentum perficitur in usu materiae :
et ideo pcr formam baptismi non plus de
aqua sanctificatur quam quantum venit
in usum. Scd hoc sacramcntum perfici-
tur in consecratione materiae. Et ideo
non est simile.
CoNCLUsio. —
Cum luijus sacramenti materia
detcrminetur per comparationem ad usum tide-
lium, quorum numerus plane indeterminatus
est, dici non potest mat(n'iam hujus sacramenti
quantitatem esse determinatam.
ARTICULUS III.
Utrum requiratur ad materiam hujus
sacramenti quod sit panis triticeus.
Ad tertium sic proceditur. 1, Yidctur
quod non requiratur ad materiam hujus
sacramenti quod sit panis triticeus. Hoc
enim sacramentum est rememorativum
dominicae passionis. Sed magis videtiir
esse consonum dominioae passioni panis
hordeaccus, qui cst aspcrior, et dc quo
etiam Christus pavit turl)as in monte, ut
dicitur Joan., vi, quam panis triticeus.
Ergo paiiis triticcus non est propria ma-
teria hujus sacramenti.
2. Praetcrea, figura est signum speciei
in naturalibus rebus. Scd quaedam fru-
mcnta sunt quae habent similcm figuram
grano tritici, sicut far ct spclta, de qua
ctiam in quibusdam locis panis coufici-
tur ad usum liujus sacramcnti. Ergo pa-
nis triticcus non est propria matcria hu-
jus sacramenti.
3. Praetcrea, pcrmixtio spcciem solvit.
cu- Sed vix invenitur farina triticea, qua' al-
tcrius frumciiti permixtioncm non ha-
beat, nisi fortc de eloctis granis studiosc
liat. Noii orgo vidotur (piod panis triti-
oous sit propria matoria hiijus sacra-
mcnti.
cst similc. \. Pra^terca, iUud quod ost oorruptum
* l'ariii. : « iion ost dctcrniiualus. »
 QlTiEST. LXXIV, ART.
videtur esse alterius speciei. Sed aliqui
conficiunt ex pane corrupto qui jam non
videtur esse panis triticeus. Ergo videtur
quod talis panis non sit propria materia
hujus sacramenti.
Sed contra est quod in hoc sacramento
continetur Christus, qui se grano fru-
menti comparat, Joan., xii, 24, dicens
Nisi cjranum frumenti cadens in terram
mortuum fuerit^ ipsum solum manet. Ergo
panis frumenti, sive triticeus,estmateria
hujus sacramenti.
Respondco dicendum, quod, sicut dic-
tum est, adusum sacramentorumassumi-
quahomines commuiiius
turtalis materia*
utuntur. Sedcommuniushomines utuntur
pane triticeo nam ahi panes videntur
; mitur a plurimo. Ideo si sit modica ad-
esse introducti in hujus panis defectum.
Et ideo Christus creditur in hujus panis
specie hoc sacramentum instituisse, qui
etiam panis^ confortat hominem, et ita
convenientius significat effectum hujus
sacramenti. Et ideo propria materia hu-
jus sacramenti est panis triticeus («).
Adprimumergo dicendum,quod panis
hordeaceus competit ad significandam
tum duritiam veteris legis, propter duri-
tiem panis, tum etiam quia, ut Augusti-
nus dicit in hb. LXXXIII QQ., qusest. lxi,
§l,col. 48, t. 6, « hordei medulla, quae te-
nacissima palea tegitur, vel ipsam legem
significat, quee ita data erat, ut in ea
vitale animse aUmentum corporalibus sa-
cramentis obtegeretur: vel ipsum popu-
lum nondum expoliatum carnali deside-
rio, quod tamquampalea cordi ejus inhae-
rebat. » Hoc autem sacramentum perti-
net ad suave jugum Christi , et
tatem jam manifestatam, et
spiritualem. Unde non esset materia con-
veniens hujus sacramenti panis hordea-
ceus.
Ad secundumdicendum, quod generans
generat sibi simile in specie : fit
qua dissimilitudo generantisadgenitum,
quantum ad accidentia, vel propter mate-
riam vel propter debilitatem virtutis gene-
rativae. Etideo siqua frumenta sunt, quae
exseminetritici generaripossunt, sicutex
grano seminato in malis terris nascitur si-
hgo,ex tali frumento panis confectuspo-
* Parm. « qua? communius apud homines
in talem
:
usum venit. Inter alios autem panes. »
' Parm. addit : « magis » c£uod in sex cod.
Parisiens. deest, et non legitm- nisi in uno
cod. a. i47 3scripto.
* Parm. addit : « tritici. »
* Sic ex greeco aiJ.u>.ov lcgi debet, quasi confec-
III. 429
test essematerla hujus sacramenti, quod
tamen non videtur habere locum neque
inhordeo, nequo in spelta,neque ctiam in
farre quod inter omnia cst grano tritioi si-
milius. Similitudo autem figurai in taUi)US
magisvidetur significare propinquitatem
quamideiititatemspeciei;sicutexsimilitu-
: dinefigura^ manifestatur quod canis otlu-
pus sunt propinquffi speciei, non autem
cjusdem. llnde ex talibus frumentis, quae
nullo modo possunt ex semine tritici ge-
nerari, non potest confici panis, qui sit
debita materia hujus sacramenti.
Ad tertium dicendum, quod modica
permixtio iion solvit speciem, quia id
quod est modicum, quodammodo absu-
mixiio alterius frumenti ad multo ma-
jorem quantitatem tritici, poterit exinde
confici panis qui est materia hujus sa-
cramenti; si vero sit magna permixtio,
puta ex aequo, vel quasi, talis pej^mixtio
speciem mutat unde panis exinde con-
;
fectus non erit debita materia hujus sa-
cramenti.
Ad quartum dicendum, quod aliquando
est tanta corruptio panis, quod solvitur
species panis, sicut cum continuitas sol-
vitur, et sapor, et color, et alia acciden-
tia mutantur; unde ex tali materia non
potest confici corpus Christi. Aliquando
vero nonest tantacorruptio quae speciem
solvat, sed est aliqua dispositio ad corrup-
tionem, quod declarat aliqualis immuta-
tio saporis, et ex tali pane potest con-
fici corpus Christi; sed peccat conficiens
propter irreverentiamsacramenti. Etquia^
ad veri- amylum * est ex tritico corrupto, noii
ad populum videtur quod panis ex eo confectus pos-
sit fieri corpus Christi, quamvis quidam
contrarium dicant.
CoNCLUsio. — Panis triticeus, cum eo commu-
iiiter homines pro aUmcnto utantm", et conve-
tamen ali- nientius hujus sacramenti effectum significet ob
majorcm quam habet corroborandi vim, propria
et convenientissima est sacramenti eucharistiae
materia.
tum sine mola, quam Graeci [j.u>>t,v vocant : non
ut corrupte passim « amidum. » Nicol. —
(a) Argent et Gabriel volunt panem ex omni
frumento esse materiam corporis in eucharistia.
Paludanus, Cajetanus et Sotus solum hordeum
excipiunt.
 ,

430 STJMMA THEOLOGICA.

Non cst autem de neccssitate sacramenti
quod sit azymus vel fermentatus; quia
ARTICULUS IV. in unoquoque confici potest conve- :

niens autem est ut unusquisque servet

Utrum hoc sacramentum deheat confici ritum suae Ecclesiae in sacramenti celebra-
exjjane azymo. Superhoc autcm suntdivcrsceEccle-
tione.
siarumconsuetudines dicit cnimR.Grego- ;

Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1
quod hoc sacramcntum non dcbeat con-
fici ex pane azymo. Debemus enim in
lioc sacramento imitari institutionem
Christi. Sed Christus videtur hoc sacra-
mentum instituissc in pane fermentato,
. riufiin Rer/ist?'o^: u Romana Ecclesia offert
azymos pancs, propterea quod Dominus
sinc uUa commixtione suscepit carncm;
sed Graicae Ecclesiae offerunt fermenta-
tum, pro eo quod Verbum Patris indutum
cst carne sicut fermcntum miscetur fa
;

quia, sicut legitur Exodi, xii, Judsei se-
cundum legem incipiebant uti azymis in
die Paschatis, quod celebratur quarta de-
cima luna ; Cliristus autem inslituit hoc
cramentum in coina quam celcbravit ante
diem * Paschse, ut habetur Joan., xin.
Erg-o et nos debemus hoc sacramentum
celebrare in pane fermentato.
2. PrsBterea, legalia non sunt obser-
vanda tempore gratiae. Sed uti azymis
fuit quaedam legaUs cseremonia, ut patet
Exodi, XII. Ergo in hoc sacramento gra-
tiae noii debemus azymis uti.
3. Praeterea, sicut supra dictum est,
eucharistia est sacramentum charitatis,
sicut baptismus fidei. Sed fervor chari-
tatis significatur per fermentum ut
patet in Glossa Super illud Matth., xiii,
33 : regnum cselorum fermento
Simil.e est
etc. Ergo hoc sacramentum debet confici
de pane fermentato.
4. Praeterea, azymum et fermentatum
sunt accidcutia panis non variantia ejus
speciem. Sed in materia baptismi nulla
discretio adhibetur circa difrcrentiam ac-
cidentium aqua% piita si sit salsa vel
dulcis, calida vel frigida. Ergo in hoc
sacramento aUqua discretio adliiberi non
debet, utrum panis sit azymus vcl fer-
mentatus.
rinae. » Unde sicut pcccat presbytcr in
Ecclcsia Latinorum celebrans de pane
fermcntato, ita peccaret presbyter Grae-
sa- cus in Ecclesia Graecorum celebrans de
pane azymo; quasi pervertens Ecclesiae
suae ritum.
Et tamen consuetudo de pane azymo
celebrandi rationabiliorest, primo quidem
propter institutionem Christi, qiii hoc
sacramentum instituit prima die azymo-
rwm, ut habetur Matth., xxvi, et Marci,
XVII, et Lucae, xxii^. Secundo, quia panis
cst proprie sacramentumcorporisChristi,
quod sine corruptione conceptum est,
magis quam divinitatis ipsius, ut infra
patebit. Tertio, quia hoc magis competit
, sinccritati fidelium, ad
quae requiritur
usum hiijus sacramenti, secundum iUud 1
Corinth., v, 7 : Pascha nostrum immola-
tus est Christus; itaque epulemur iu
azymis sinceritatis et veritatis.
flabet tamen haec consuetudo
Graeco-
rum aliquam rationcm, et propter signi-
ficationem, quam tangit Gregorius, et in
dctestationem ha^resis Nazaraeorum, qui
legalia Evangelio miscebant (a).
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
legitur Exodi, xii, solcmnitas paschaUs
incipiebat in vesperis quartae decimae
luiiffi; et tuiic Christus post immolatio-

Sed contra est quod extra, De celehr. nem agni paschalis hoc sacramentum
missarum, cap. « Litteras, » punitnr sa- instituit unde ha?c dies a Joaiinc dicitur
;

cerdos qui « in pane fermentato et scypho praecedere diem Pasehae, et a tribus aliis
ligneo missarum solemnia celebrarc Evangelistis iXxQWwx prinm die azymorum,
praesumpsit. » quando fcrmcntatum in domiluis Jiula'0-
Respondeo dicendum, quod circa ma- rum non invcnicbatur, ut dictum cst. Et
teriam hujus sacramenti duo possunt de hoc supra notatum est plenius in
considerari, scilicet quidsitnecessarium, tractatu dominicae Passionis.
et quid convcniens. Necessarium (iiiid(MU \(1 scciiiKhim (UcciKUim, quod confi-
esl ut sitpanis triticcus, sicut (Uctum csf, ciciitcs azynio non iiitciuhint caTC-
in
sine quo non perficitur sacramcntum. monias lcgis scrvarc, sed conlormare se
' Pann. adcJit : <( fcstum. » domilms Judan)rum cssc dcbcLat, ut liabctur
* Iniplicitc loRitur apud Innoccntium III in E.xod., XII.
lil). IV l)i- myst. misss;, cap. iv. ((f) 0>i'*l;nii (ira'i'i niodcrni irritam csse doccnt
' Paruj. : « qu.i dic uihil lcrnientatuni iii consccralioncm in az^nio.
 ;

QUJEST. LXXIV, ART. IV ET V. A3i

institutioiii Christi et idoo iioii jiidaizant

; conjungant uvas; et
sacrificio ohlationis
alioquin (^t celchrantcs in j)anc fcrmen- sicsimul utraque popiilo dispenscnt. Pra:^-
tato judaizarcnt, quia Judau pancs primi- cipimus igiturut nullus saccrdos hoculte-
tiarum fermcntatos ofTerchant. rius faciat ; papa ibid. cap. vii,
» et Juliusl ,

Ad tertium diccndum, quod fermcn- rcprchcndit quosdam ubi expressum vi-

tum significat charitatcm propter aliqucm
effectum, quia scilicet panem facit sapi-
diorem et majorem; sed corruptionem
significat cx ipsa ratione suai speciei.
Ad quartum diccndum,
fermentatum liahet aliquid corruptionis,
et ex panc corrupto non potest confici
hoc sacramcntum, ut dictum est, idco
magis attenditur circa panem diffcrentia
azymi et fcrmcntati, quam circa aquam
haptismidiffcrcntia calidi ctfrigidi posset
numiii sacramento dominici calicis ofTc-
riint. Ergo vidctur quod vinumvitisnonsit
propria materia hujus sacramenti.
Sed contra est quod sicut Bominus se
quod quia comparavit grano frumeiiti, ita etiam sc
comparavit viti, dicens_, Joan., xv, 1:
E(jo sum vitis vera. Sed solus panis de
frumento est materia hujus sacramenti,
ut dictum est. Ergo soliim vinum de vite
est propria materia hiijus sacramcnti.
;
Respondco dicendum quod de solo ,

enim tanta esse corruptio fermentati, vino potest confici hoc sacramen-
vitis
quod ex eo non posset fieri * sacramen- tum primo quidem propter institutionem
:

tum. Christi, qui in vino vitis hoc sacramen-

tiim instituit, ut patet ex eo quod ipse
CoNCLUsro. —
Quamvis coiifici possit eucharis-
dicitMatth., xxvi, 29, circainstitutionem
tio2 sacramentum etiam in fernientato pane se-
cundum quarumdam ecclesiarum consuetudi- hujus sacramenti: iVo?i bibam amodo cle
nem, convenientius tamen est, ut ex pane confi- hoc genimine vitis. Secundo, quia, sicut
ciatur az} mo, tum propter Cluisti institutionem,
dictum est, ad materiam sacramentoriim
tum etiam ad tidelium sinceritatem significan-
dam. assumitur id quodproprie et communitcr
hahet talem speciem. Proprie autem vi-
num dicitur qiiod de vite sumitur alii :

ARTICULUS V. vero liquorcs vinum dicuntur secundum

quamdam similitudinem ad vinum vitis.
Utrum viiium vitis sit propria materia Tertio, quia vinum vitis magis competit
hujus sacramenti. ad effectum hujus sacramenti, qui est
spiritualis laetitia quia scriptum est,
,

Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur . psal. ciii, 15, quod vinum Isetificat *
cor *
j^^^^^^^,^^
quod non sit propria materia hujus sa- hominis.
cramenti vinum vitis. Sicut enim aqua Ad primum ergo dicendum_, quod illi
est materia baptismi, ita vinum cst ma- liquores non diciintur proprie vinum, sed
teria hujus sacramenti. Sed in qualihct sccundum quamdam similitudincm. Po-
aqua potest fieri baptismus. Ergo in test autem verum vinum ad terras illas
quolibetvino, putamalorum granatorum, deferri, in quihus vites non crescunt,
vel mororum, aut hujusmodi, potest con- quantum sufficit ad hoc sacramentum.
fici hoc sacramentum, praesertim cum in Ad secundum dicendum, quod vinum
quihusdam terris vitesnon crescant. fit acetum per corruptionem unde non ;

2. Praeterea, acetum est quaedam spe- fit reditus de aceto in vinum, ut dicitur

cies vini quod de vite sumitur, ut Isido- ^lWMetaph., text. 14. Et ideo sicut de pane
rus dicit, lib. XX Etym., cap. ni, § 9, totahter corrupto non potest confici hoc
col. t. 3. Sed
712, de aceto non potest sacramentum, ita nec de aceto. Potest
confici hoc sacramentum. Ergo videtur tamen confici de vino acescenti, sicut
quod vinum vitis non sit propria materia et de pane qui est in via ad corruptio-
hujus sacramenti. nem, licet peccet conficiens, ut prius dic-
3. Praeterea, sicut de vite sumitur vi- tum est.
num depuratum, ita etiam agresta et mus- Ad tertium dicendum, quod agresta
tum. Sed de his non videtur posse con- est in via generationis, et ideo nondum
fici hoc sacramentum, secundum illud hahet speciem vini et proptcr hoc de ea
;

quod in synodo VI legitur, Decr., dist. ii, non potest confici hoc sacramentum. Mus-
De consecr., c. vi^, col. 1733 a Didicimus : tum autem jam habet spcciem vini: nam
quod in quibusdam Ecclesiis sacerdotes ejus dulcedo attestatur digestioni, quae

* Parm. : « confici. »
 »

432 SUMMA THEOLOGICA.

est complctio anaturali calore, ut dicitur
in IV Meteor., cap. iii, parum a princ,
et ideo de musto potest confici hoc sacra-
mentum. Non tamen debent uvae inte-
grae huic sacramento misceri, quia jam
esset ibi aliquid prater vinum. Prohibe-
aqua sola offerri, sed utrumque permix-
tum, quia utrumque ex latere ejus in
passionc sua profluxisse legitur («). »
Tertio, quia hoc convenit ad signifi-
candum effectum hujus sacramenti, qui
est uiiio popuU christiani ad Christum :

tur etiam ne mustiim statim expressum quia, ut Julius papa dicit in Decr. dist. ii^ ,

de uva in caUce offcratur, quia hoc estin- Deconsecr., c. vii, col. 1733, « videmus
decenspropterimpuritatem musti. Potest in aqua populum intelligi, in vino vero
tamen in necessitate fieri; dicitur eiiim ostendi sanguinem Christi. Ergo cum in
ab eodem Juho papa, ubi supra: « Sine- calice vino aqua miscetur, Christo popu-
cesse fuerit, botriis iu calicem compri- lus adunatur. » Quarto, quia hoc com-
matur. petit ad ultimum efFectum hujus sacra-
menti, qui est introitus ad vitam aeter-
CoNCLusio. — Solum vinum vitis propria est
nam unde Ambrosius .dicit in lib. V
materia hujus sacramenti, quam Christus in- :

stituit. De sacramentis, cap. i, § 3, col. 466, t. 3 :

« Redundat aqua in caiicem, et salit in

vitam aeternam. »
ARTICULUS VI. Ad primum ergo dicendum, quod, si-
cut Ambrosius dicit ibidem, sicut sacrifi-
Utrum aqua sit vino permiscenda. cium Christi significatum est per obla-
tionem Melchisedech, ita etiam significa-
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur tum est per aquam, quae in eremo fluxit
quod aqua non sit vino permiscenda. de petra, secundum iUud I Cor., x, 4 :

Sacrificium enim Christifiguratum fuit per Bibebant autem de spiritunli consequente

oblationem Melchisedech, qui Gen., xiv, eos petra.
non legitur obtulisse nisi panem et vi- Ad secundum dicendum, quod aqua
num. Ergo videtur quod in hoc sacra- assumitur in baptismo ad usum aldu-
mento non debeat adjungi aqua. tionis iii hoc
; autem sacramcnto assu-
2. Praeterea, diversorum sacramento- mitur ad usum refectionis, secundum
rum diversse sunt materiae. Sed aqua est iUud psal. XXII, 3 Super aquam refec-
:

materia baptismi. Ergo nondebet assumi tionis educavit me.

ad materiam hujus sacramenti. Ad tertium dicendum, quod panis ex
3. Praeterea, panis et vinum sunt ma- aqua et farina conficitur. Et ideo cum
teria hujus sacramenti. Scd pani nihil viiio aqua miscetur, neutrum sine aqua
adjungitur. Ergo nec vino debet aliquid existit.
adjungi.
Scd contra est quod Alexander Papa
CoNCLUsio. —
Congruit ut euchaiMstia? sacra
mentum conficeretur in vino aqua permixto,
ii, De consecr., cap. i,
scribit, Decr., dist. secundum quod Christus illud instituisse cre-
col. 1731 In sacramentorum oblatio-
: « ditui'.

nibus, quae inter missarum solemnia Do-

mino otreruntur, panis tantum et vinum
aqua permixtum in sacrificium offeran- ARTICULUS VII.
tur. »
Respondeo diccndum, quod vino quod Utrum permixtio aquse de sit necessitate
offertur in hoc sacramcnto, debet aqua hujus sacramenti.
misceri. Primo quidem propter institu-
tionem probabiliter enim creditur quod
: Ad septimum sic proceditur. 1 Videtur .

Domiims hoc sacramentum instituerit in quod permixtio aqua' sit de nocessitate

viiio aqua permixto secundum morem hujus sacramenti. Dicit enim Cypriaims
iUius terrai unde et Proverb., ix, 5,
: Ad Csecilium,ep. lxiii, § 13, col. 384 :

dicitur Bibite vinum quod miscui vobis.

: « Sic calix Domini non est aqua sola et
Sccundo, quia Iioc convenit repra^sen- viiium solum, nisi utrumque misceatur,
tationi dominica^ passionis undc dicit ; quomo(h) ncc corpus nomiiii potest esse
Alexauder I Papa,ubi siipra «Noiulcbet : fariiia sola, iiisi iitnimque, » scilioct farina
in calico Domiiii aut vinum solum, aut et aqua « fuerit adunatum. » Seda^hnixtio

(u) Armcni, Luthcraui cl Calvinistai mixtionom aqua' repudiant.

 QU^.ST. LXXIV , ART. VII ET VTTT. 433

farina soki, nisi utrumquc » scilicet Ad secundum dicendum, quod effusio

farina et aqua, « fuerit adunatum. » Sed sanguinis directe ad ipsam
pertinebat
admixtio aqua^ ad fariiuim est de neces- Christi passionem enim naturale
: est
sitate imjus sacramenti. Ergo pari ra- corpori humano vuhierato quod ex co
tione admixtio aqua3 ad vinum. profluat sanguis. Sed effusio aquae non
2. Pra^,terea,inpassione Domini, cujus fuit de necessitate passionis, sed ad de-
hoc sacramentum est memoriale, sicut monstrandum efrcctum qui cst atdutio
^

de latere ejus exivit sang-uis, ita et aqua. a peccatis, ct refrigerium contra ardorem
Sed vinum, quod est sacramentum san- concupiscentia^ Et ideo aquanon seorsum
guinis, est de necessitate hujus sacra- offertur a vino in hoc sacramento, sicut
menti. Ergo pari ratione et aqua. vinum offertur seorsum a pane scd aqua ;

3. Praiterea, si aqua non esset de ne-
cessitate hujus sacramenti, nou referret
qusecumque aqua huic sacramento appo-
neretur, etitapossetapponi aquarosacea,
vel qusecumque aha hujusmodi aqua, quod
non habet usus Ecclesi*. Aqua ergo est
de necessitate hujus sacramenti.
Sed contra est quod Cyprianus dicit,
loc. cit. « Si ahquis de antecessoribus
: ad sacramenti nccessitatem qusecumque
nostris vel ignoranter vel simphciter non
hoc servavit, » ut scihcet aquam vino
misceret in sacramento, « potest sim-
phcitati ejus venia concedi, » quod non
esset si aqua esset de necessitate sacra-
iiicufi, sicut Qc^\, :num vel panis.
ergo aquse admixtio est de necessitate
sacramenti.
Respondeo dicendum, quod judicium
de signo sumendum est ex eo quod si-
gnihcatur. Appositio autem aquse ad vi-
num refertur ad significandam partici-
pationem hujus sacramenti a fidehbus,
quantum ad lioc quod per aquam mix-
tam vino signiflcatur populus adunatus
Christo, ut dictum est. Sed et hoc ipsum
quod de latere Cliristi pendentis in cruce
aqua profhixit, ad idcm refertur, quia
per aquam significatur abhitio peccato-
rum, quse fiebat per passionem Christi.
Dictum est autem supra, quod hoc
sacramentum perficitur in consecratione
materiee; usus autem fidelium non est
de necessitate sacramcnti, sed est ahquid
consequens adsacramentum. Et ideocon-
ofTcrtur vino permixta, ut ostendatur quod
vinum por se pertinet ad hoc sacramen-
tum, tamquam de ejus necessitate exis-
tens, aqua autem secundum quod adjun-
gitur vino.
Ad tertium dicendum, quod, quia ad-
mixtio aquse ad vinum non est de neces-
sitate sacramenti, non refert quantum
aqua inisceatur vino, sive naturahs sive
artificiahs, utrosacea; quamvis quantum
ad convenientiam sacramenti peccet qui
aham aquam miscct nisi naturalem et
veram, quia de latcre Christi pendentis
Non in cruce aqua vera profluxit, non humor
plilegmaticus, ut quidam dixerunt, ad
ostendcndum quod corpus Christi crat
vere compositum cx quatuor elementis,
sicut per sanguincm fluentem ostcnde-
batur quod erat compositum ex quatuor
liumoribus, ut Innocentius III dicit in
quadam cap. « In quadam. »
Decretali,
De miss. Quia vero admixtio
celebrat.
aqusB ad farinam est de necessitatc hujus
sacramcnti, utpote constituens substan-
tiam panis, si farinse admisceretur aqua
rosacca, vel quicumquc alius hquor quam
vera aqua, non posset ex eo conflci sa-
cramentum, quia non esset vere ^ panis.
CoNCLUsio. — Cum participatio eucharistiae a
fidclibus,ad sacramonti hujus essontiam non
portineat, aqu® cum \inopermixtionem cfiiae ad
eam significandam refertur, non esse de necessi-
tate sacramenti, consequitur.

sequens est quod appositio aquse non sit

de necessitate sacramenti («).
ARTICULUS VIII.
Ad primum ergo dicendum, quod ver-
bum illud Cypriani est intehigendum se- Utrum aqua debeat in magna quantitate
cundum quod diciturilludesse non posse apponi.
quod convenicnte-r esse non potest. Et
sic simihtudo iha attenditur quantum ad Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur
id quod debet fieri, non autem quantum quod oportcataquamin magna quantitate
ad necessitatem nam aqua est de es-
; apponi. Sicut enim sanguis de latere
sentiapanis, non autem de essentia vini. Christi sensibihter fluxit, ita et aqua ;

* Parm. addit « passionis.

: (a) Est communis.
* Parm. « verus. »
:

V. 28
 ; ;

434 SUMMA TITEOLOGrCA.

iiiido diciturJoan., XIX, '6^ : Qtii vidit tes- IIoc autem fieri non posset, nisi adeo
timoniumperhibuit. Sed aqua non posset modicum apponeretur de aqua quod con-
sensibiliter esse in lioc sacramento, nisi verteretur vinum. Et ideo semper
in
in magna quantitate poncretur. Erg-o vi- tutius est parum de aqua apponere, et
detur quod aqua dcbeat apponi in magna pra3cipuc si vinum sit deiiile, quia si
quantitate. tanta fieret appositio aquai ut solveretur
Pr«terea, parva aqua multo vino
2. .species vini, non posset perfici sacra-
admixta corrumpitur. Quod autem cor- mentum. Unde Julius Papa, in Decr.,
ruptum est Ergo idem est
\ non cst. dist. II, Deconsecr.^ c. vii, col. 1733, re-
apponere parum de aqua in hoc sacra- prehendit quosdam qui paunum lineum
mento, et nihil apponere. Sed non licet musto iiitinctum per totum annum ser-
nihil apponere. Ergo non licet parum ap- vant, etin tempore sacrificii aqua partem
ponere. ejus lavant, et sic ofrerunt {a).
3. Prajterea, si sufficeret parum appo- Ad primum ergo diccndum, quod suf-
nere, per consequens esset sufficiens ficit ad sacramenti hujus significationem
quod gutta aqua? in totum dohum proji- quod scntiatur aqua, cum apponitur
ceretur. Sed hoc videtur ridiculum. Ergo vino ; non autcm oportet quod sit sensi-
non sufficit quod parva quantitas appo- bilis post mixtionem.
natur. Ad secundum dicendum, quod si aqua
Sed contra est quod extra, De celehr. omnino non apponeretur, totaliter exclu-
missa.rum, cap. xin, dicitur « Periii- : deretur significatio ; sed ciim aqua in
ciosus in tuis partibus iiiolevit abusus, vinum convertitur, significatm' quod po-
videhcet quod in majori quantitate de pulus Christo incorporatur.
aqua in sacrificio ponitur quam de vino, Ad tertium dicendum, quod si aqua
cum secundum rationabilem consuetudi- apponeretur dolio, non sufficeret ad si-
nem Ecclesi* generahs plus in ipso sit gnificationem liujus ^ccramenti, sea
de vino quam de aqua ponendum. » oportet aquam vino apponi circa ipsam
Rcspondeodicendum,quodcircaaquam celebratioiiem sacramenti.
adjunctam vino, sicut Innocentius III CoNCLUSio. — Iii euchai'isti8e sacramento con-
dicit in quadam cap. « Cum
Becretali, ficiendo paulum aquaj vino miscendum, ne vini
Marthae, » Be celehr. miss., triplex est species solvatur.
opinio quidam
;
enim dicunt quod aqua
adjuncta vino per se manet, vino con-
vcrso in sanguinem. Sed heec opinio stare QU^STIO LXXV.
non potest, quia in sacramento altaris
post consecrationem nihil est nisi corpus DE CONVERSIONE PANIS ET VINI IN
et sanguis Christi. Sicut enim Ambrosius CORPUS ET SANGUINEM CHRISTI.
dicit in ^ hb. De mysteriis, cap. ix, § 5 4,
col. 424, t. 3, « ante benedictionem alia (In octo ailiculos divisa.)

species nominatur, post benedictionem

corpus Christi significatur » alioquin
non adorarctur veneratione
^ latria^ Et
ideo alii dixeruiit quod sicut vinum coii-
vertitur in sanguinem, ita aqua conver-
; Dcinde considerandum est de conver-
sione panis ct vini in corpus ct san-
guiiiem Christi; et circa lioc qiucruntiii'
1° iitrum in hoc sacramento sit
octo :

titur in aquam, quae de laterc Christi corpus Christi secundiim vcritatem, an

fluxit. Sed nec hoc rationabiliter dici solum secundum figiiram, vcl sicut in
potest, quia secuiidum Iioc aqua seorsum sigiio 2° utrum iii hoc sacramciito re-
;

consecraretura sicutviiium a pane.

viiio, maneat substantia paiiis et viiii post
consecrationem 3° utrum * annihiletur;
Kt ideo, sicut ipsc dicit, aliorum opinio ;

probabilior est, qui dicunt aquam con- 4" utnim coiivcrtatur in corpus et san-

verti in vinum, et vinum in sanguinem. guinem Christi 5" utnim in hoc sacra-
;

'
Parm. : « jam. » 4° utrum panis possit comcrti in corpus Christi
' Parm. iu libro De
« officiis, (habetur in lib. 5" aooidontia panis ot vini; (>° utruni faota con-
De imtiundis, otc). », secratione.... sul)stantialis panis; 1° tiat in ins-
* Pann. addit « lolum. »:
tanti ; 8° utrum luco sil lalsa : ox pano iit corpus
* Parm. « l Inim substantia panis vol vini
: Clnisti. »
posl consccraUoncm bujus saoramonti aimihiio- ((j) Atjua dobot admisoori modicissima o\ Do-
lur aut in i)iistinam maloriam icsolvalur orcto Floronlino.
 :

QUJIST. LXXV, ART. I. 435

mentoromaneant accideiitia post convcr- cundum Gregorium in quadam Homilia,

sionem 6° ntrum remaneat in hoc sa-
; xxviii in Evang., § 1, col. 1211, t. 2,
eramento iorma substantialis; 7" utrum centurio* reprehcnditur quod quaerebat
ista conversio fiat subito 8° quibus ver- ; corporalem Clunsti praesentiam Apostoli ;

bis convenienter exprimi possit. etiam impcdicbantur rccipere Spiritum

sanctum, propter lioc quod afTecti erant
ad cjus praescntiam corporalcm, ut Au-
ARTICULUS PRIMUS. gustinus dicit Super iUud Joan., xvi Si :

non abiero, Paracletus non veniet ad vos,

Utrum in hoc sacramentn sit corpus Tract. xciv in Joan., § 4, col. 1869, t. 3.
Christi secundum veritatem. Non ergo Cliristus sccundum praescntiam
corporalem est in sacramento altaris.
Ad primum sic proceeitur. 1 . Yidetur Sed contra est quod Hilarius dicit in
quod in hoc sacramento non sit corpus VIII Z)e Trin., § 14, coL 247, t. 2: De ((

Christi secundum veritatem, sed solum vcritate carnis et sanguinis Cliristi non
secundum figuram, vel sicut in signo. reUctus est ambigendi locus nunc enim ;

Dicitur enim Joan., vi, 54, quod cum Do- et ipsius Domini professione et fide nos-
minus dixisset Nisi manducaveritis : tra caro ejus vcrc est cibus , et sanguis
carnem Filii hominis, et hiberitis ejussan- ejus vere cst potus. » Et Ambrosius dicit^,
guinem, etc, multi ex discipulis ejus au- VI De sacramentis, cap. i, § 1, col. 473,
dientes dixerunt Durus est hic sermo : : t. 3 Sicut verus Dci Filius est Dominus
: ((

quibus ipse dixit :Spiritus est qui vivifi- Jesus Christus, ita vera Christi caro est
cat; caro non prodest quidquam : quasi quam accipimus, et verus sanguis ejus
diccret secundum expositionem Augus- estpotus. »
tini Stipor psal. xcviii, §9, coL 1263, Respondeo dicendum, quod verum
t. 4 Spiritualiter inteiligite quse lo-
: (( corpus Christi et sanguincm csse in hoc
cutus sum noii hoc corpus quod vi-
: sacramento nequc scnsu ^ deprehendi
,

detis, manducaturi estis, et bibituri iUiim potest, sed sola fide, quae auctoritati di-
sanguinem quem fusuri sunt qui me vinae innititin\ \]nAeSuper iUud Luc. xxii ,

crucifigent. Sacramentum autem quod Hoc estcorpus meum, quod pro vobis tra-
vobis commendavi, spirituaUter intel- detur, dicit CyriUus, col. 911, t. 5 : (( Non
lectum vivificavit vos; caro autem non dubites an lioc verum sit: sed potius
prodest quidquam. » suscipe vcrba Salvatoris in fide ; cum
2. Preeterea, Dominus dicit, Matth., cnim sit veritas, non mentitur. »
ult. 20 Ecce ego vobiscum sum omnibus
, : Hoc autcm convcnicns est, primo qui-
diebus usque ad consummationem sseculi: dem perfectioni novae legis. Sacrificia
quod exponens Augustinus xxx iyi Tract. enim vetcris legis iUud verum sacrifi-
Joan., § 1, coL 1632, t. 3, dicit: Donec cium passionis Christi continebant solum
saeculum fmiatur, sursum est Dominus ; in figura, secundum iUud Hebr., x, 1:
sed tamen et liic nobiscum est veritas Umbram habens lex futurorum bonorum,
Dominus corpus enim, in quo resur-
; non ipsam imaginem rerum. Et ideo opor-
rexit, in uno loco oportet esse veritas ; tuit ut aliquid plus haberet sacrificium
autem ejus ubique difTusa est. » Non novae legisa Christo institutum; ut sci-
ergo secimdum veritatem est corpus licct contineret ipsum Christum passum,
Clmsti iii lioc sacramento, sed solum si- non soliim in significationc vel figura,
cut in signo. sed etiam in rci vcritate. Et ideo hoc
3. Praeterea, corpus potest esse nuUum sacramcntum, quod ipsum Christum
simul in pluribus locis, cum nec angelo realiter continct, ut Dionysius dicit, iii
hoc conveniat cadem enimratione posset ; cap. Eccl. hierarch., § 12 ct 13 p. iii,
esse ubique. Sed corpus Cliristi est verum col. 443, t. 1, est perfectivum omnium
corpus, et est in cselo. Ergo videtur quod aliorum sacramentorum, inquibusvirtus
non sit secimdum veritatemin sacramcnto Christiparticipatur. Secundo hoc compe-
altaris, scd solum sicut in signo. tit cliaritati Christi, ex qua pro salute
4. sacramenta Ecclesige ad
Praeterea, nostra corpus verum nostrae naturae as-
utiUtatem fidehum ordinantur. Sed se- sumpsit. Et quia maxime proprium ami-

* Parm. « regulus. » : qiiod in nullo codico legimus.

* Parm. cum Nicolai. : « neque intellectu, »
 436 SUMMA THEOLOGICA.
inteUexcrunt carnem quippe sic
citiseestconvivcre amicis, iitPhilosophus ilU :

IX Ethic.,cix]). xii, sui prcesentiam intcUexerunt manducandam, quomodo in

dicit,
corporalcm nobis rcpromittitinpraimium, cadaverc dilaniatur, aut in macello ven-
- dicens, Matth., xxiv, 28 Ubi * fuerit cor- :
ditur, non quomodo spiritu vegetatur.

pus, illic congregabuntur et aquilx. Iii-

Acccdat spiritus ad carnem, et prodest
terim tamcn nec sua prsscntia corporali
plurimum nam si caro nihil prodessct,
:

Ycrbum caro non Ucrct, ut inhabitaret

nos in hac pcregrinatione dcstituit; sed
per vcritatcm corporis ct sanguinis sui in nol)is. »

nos sibi conjungit in hoc sacramento. Ad secundum dicendum, quod verbum

Unde ipse dicit Joan., vi, 57 Qui man-
ducat meam carnem, et bibit meum san-
*In illo guinem, in me manet, et ego ineo\ Undc
:
iUud Augustini et oinnia simiUa sunt
inteUigcnda de corpore Christi secundum
quod vidctur in propria specie secundum ;

hoc sacramcntum est maximae charitatis quod etiam ipse Dominus dicit, Mattli.,
signum, et nostrae spci sublcvamcntum XXVI, 11 Me autem non semper habebi-
:

*. Invisibilitcr tamen sub speciebus* Habetis.

ex tam familiari conjunctione Christi ad
tis

hujus sacramenti est, ubicumque hoc

nos. Tcrtio hoc competit pcrfcctionifidci,
dc divinitatc Christi, ita est sacramentum perficitur.
quffi sicut cst
dc cjus humanitate, sccundumilludJoan.
Ad tertium dicendum, quod corpus
Creditis in Deim, et in me credite. Christi non est eo modo in hoc sacra-
XIV, 2
mcnto, sicut corpus in loco, quod suis
:

Et quia fidcs cst invisibilium, sicut divi-

suam nobis exhibct Christus dimensionibus loco commensuratur, sed
nitatem
invisibiUter, ita ct in hoc sacramento quodam 2 spcciaU modo, qui est proprius
exhibet invisibili huic sacramento. Unde dicimus quod
carnem suam nobis
corpus Christi est in diversis aUaribus,
modo. Qu« quidam non attendentcs po-
sucruiU corpus ct sanguincm Christinon
non sicut in diversis locis, sed eie«t in
sacramento pcr quod non iuteUigimus
esse in hoc sacramento nisi sicut in
:

quod Christus sit ibi solum sicut in signo,

signo, quod est tamquam haireticum ab-
Ucet sacramentum sit in gcnere
signi;
jicicndum, utpotc Ycrbis Christi contra- esse,
sed intclUgimus corpus Christi hic
rium. Unde et Berengarius, qui primus modum pro-
sicutdictum est, secundum
hujus erroris auctor fuerat, postea coac-
prium huic sacramento.
tuscstsuum crrorem revocare et verita- ratio lUa
Ad quartum dicendum, quod
temfidei confitcri * («)•
procedit de pra^scntia corporis Christi,
Ad primum ergo diccndum, quod ex
prout est prffisens pcr modum corporis,
hac auctoritate pr«dicti h«retici occasio- visibiU,
id est, prout est in siia spccie
ncm crrandi sumpscrunt, male verba non autcm prout cst spirUuaUter, id est,
Augustini intcUigcntcs. Cum enim Au- et virtute spiritus. Unde
modo,
gustinus dicit « Non hoc corpus, quod
invisibili
:

Augustinus dicit SuperJoan., tract. xxvii,

videtis, manducaturi cstis, » non
intcndit
scd § G, col. 1G18, t. 3 : « Si inteUexisti spi-
excludcre veritatem corporis Ghristi, carue sua,
rituaUtcr verba Christi de
quod non erat manducandum in hac spo- vUa tibi sunt; si intellcxisti
lioc autcm spiritus et
cic in quaab cis videbatur. Pcr et vita sunt,
carnalitcr, etiam spiritus
quod subdit « Sacramcntum quod vobis
:

sed tibi non sunt. »

commendavi, spirituaUtcr intellectum vi-
vificabit vos, » non intendit
quod corpus CONCLUSio. —
Etsi verum Christi corpus ot
solum sc- cucharistia esse sensu dopreliondi
Christi sit in hoc sacramcnto sanffuincm in
non potost, tide tamon divina auctoritate mxa
cundum mysticam significationem; scd crcdondum cst, cum hoc nova^ logis pcrfectioni
«spiritualitcr » dicit; id est, invisibUiter, convcniat, et Christi charitatein maxime
deceat,
sancti. Unde valde sit conseu-
et per virtutcm Spiritus et tidei de Christi humauitate
Super Joan., exponens id quod dicitur :
tancum
xxvii,
Caro nonprodest quidrjicam, Tract.
§ 5, col. 1617, t. 3, dicit : « Sedquomodo

ncron- Mcnandriani, Manicha-i, Gnostici, .\rchontici,

Parm. addit: « ui lml>otur cap. « Epo
«

Montanist«; postoa Joanncs Scotus Erigcna, Be-

gariiis,» De consecr., disl. it. » Vide m Dccr., — rengarius Andcgavensis archidiaconus. Petro-
col. 1750.
Brussiani, Waldciises et AlhigoiKos. Wiclefus,
» Al. « spiriUi.ili. »
Joannos Huss, Carlostadius, Zwinglius, Bucerus,
:

(o) Praisenliam realom pnmi nogarmit Lapliar-

Calvinus, etcorum assccK-r.
naita^ quidam Christi I)isci]nili, quibus a
ot
Judasannumcratur;d(>indo Sinu)niani,
P. Honno

QUiEST. LXXV, AUT.
ARTICULUS II.
Utriim m
hoc sacramento remaneat sub-
stantia panis et vini post consccra-
tionem .
Ad secundum sic proceditur. 1 .
quod in lioc sacramento rcmaneat sub-
stantia panis et vinipost consecrationem.
Dicit enim Damascenus in lib. IV Orth.
fid., cap. xni, coL lliS, Quia
t. 1 :
consuetudo est hominibus comedere pa-
nem et vinum bibere^ conjugavit eis Deus
divinitatem, et fecit ea corpus et sangui-
nem suum et ita panis communicationis
; quia omne corpus localiter motum per-
non panis simplex est, sed unitus divi-
nitati. » Sed conjugatio est rerum actu
existentium, Ergo panis et vinum simul
sunt in hoc sacramento cum corpore et
sanguine Christi.
2. Praeterea, inter Ecclesiae sacramenta
debet esse conformitas. Sed in ahis sa-
pramontis substautia matcriae manet, si-
cut in baptismo substantia aquae, et in
confirmatione substantia chrismatis. Ergo
et in hoc sacramento substantia panis et
vini manet.
3. Praeterea, panis et vinum assumun-
tur in hoc sacramento, inquantum signi-
ficant ecclesiasticam unitatem, prout
« unus panis fit ex multis granis et unum *
vinum ex muHis racemis, » ut Augusti-
nus dicit in Tract. xxvi in Joan., § 17,
coL 1614, t. 3. Sedhoc pertinet ad ipsam
substaiitiam panis et viiii. Ergo substan-
tia panis et vini remanet in hoc sacra-
mento.
Sed contra est quod Ambrosius dicit
in hbro IV De Sacramentis, cap. iv,
coL 458, t. 3 « Licet figura panis et
: posset adoratione latriae adorari. Quarto,
vini videatur, tamen nihil aliud quam
caro Christi et sanguis post consecratio-
nem credenda sunt. »
Respondeo dicendum, quod quidam
posuerunt post consecrationem substan-
tiam panis et vini in hoc sacramento re-
manere. Sed hac positio stare non pot»e^t
^ In Parm. dcest « unum. »
: risicnsis qui dicitquod probabilius est ponere
* CoUigitur ex dicto loco. Vide etiam VI,
co]. 473.
Inter impanatorcs et consubstantiatores dis-
(rt)
tingue.Primi docent Verbum bypostatice assumcre
panem et vimun in eucbaristia alii volunt pa-
; igni, et bumanitas Deo in Incarnatione 2. quia ;
nem corpori Cbristi conjungi in boc sacramento,
absque tamen unione bypostatica sic Lutberus.
: sacramcntum assumptionisvelsiunptionis, dicens
Hic notanda est positio cujusdam Jobannis Pa-
; ;
II. 437
primo quidem quia per hanc positionem
toUitur veritas hujus sacramenti, ad quam
pertinet ut verum corpus Christi in hoc
sacramento existat, quod quidem ibi non
est aiite consecrationcm. Non autem ali-
quid potcst esse ahcubi, ubi prius non
crat,,nisi vel per loci mutationem, vel
per alterius conversionem in ipsum si- ;
cut in domo ahqua de iiovo incipit esse
Videtur ignis, aut quia illiic defertur, aut quia
ibi generatur. Manifestum est autem quod
corpus Christi noii incipit esse in hoc
sacramento per motum localem; primo
« quidem, quia sequeretur quod desineret
esse in caelo non enim quod locahter
:
movetur, pervenit de novo ad aliquem
locum nisi deserat priorem secundo, ;
transit omnia media, quod hic dici non
potest; tertio, quia impossibile est quod
unus motus ejusdem corporis locahter
moti terminetur simul ad diversa loca,
cum tamen in pluribus locis corpus
Christi sub lioc sacramento simiil esse
incipiat. Et ideo rehnquitur qiiod non
possit ahter corpus Christi incipere esse
de novo in hoc sacramento nisi per con-
versionem substantiae panis in ipsum.
Quod autem convertitur in ahquid, facta
conversione,non manet. Unde relinquitur
quod salva veritate hiijus sacramenti,
substantia panis post consecrationem re-
manere non possit. Secundo, quia haec
positio contrariatur formae hujus sacra-
menti, in qua dicitur « Hoc est corpus
:
meum, » quod iion esset verum, si sub-
stantia panis ibi remaneret nunquam :
enim substantia panis est corpus Christi
sed potius esset dicendum « Hic est:
corpus meum. » Tertio, quia contrariatur
""
venerationi hujus sacramenti, si aliqua
substantia creata esset ibi, quae non
quia contrariatur ritui Ecclesiae, secun-
dum quem post corporalem cibum non
licet sumere corpus Christi, cum tamen
post unam hostiam consecratam hceat
sumere aham.
Undehaec positio vitanda esttanquam
haeretica {a).
c. i, substantiam panis remanere in sacramento quam
ponere oppositum 1. quia, sccundum Damas-
:
ccnum, panis assumitur et unitur divinitati bac
esca spirituali sicut carbo est lignum unitum
,
Dionysius, Be ecclesiast. hierarch., vocat istud.
quod Christiis bic assumit nostra ut communicet
 ;:

438 SUMMA THEOLOGICA.

Ad primum ergo dicendum, quod Deus consecrationem igitur aut est annihilata,
:

conjugavit divinitatem suam, id cst, di- aut in pnejacentem materiam resoluta.

vinam virtutem, pani et vino, non ut re- 2. Praiterea, illud quod est terminus a
maneant in hoc sacramento, sedutfaciat quo in qualibet mulatione non remanet,
inde corpus et sanguinem suum. nisi fortein potentia materiae; sicut cum
Ad secundum dicendum, quod, in aliis ex aere fit ignis, forma aeris non manet
sacramentis non est ipse Christus reahter, ni.si potentia materiae; et similiter
in
sicut in hoc sacramento ; et ideo in ahis quando ex albo htnigrum. Sed inhoc sa-
sacramentis manet substantia materiae, cramento substantia panis aut vini se
non autem in isto. habet sicut terminus a quo, corpus au-
Ad tertium dicendum, quod species tem vel sanguis Christi sicut terminus
quai remanent in hoc sacramento, ut ad quem; dicit enim Ambrosius in lib. *

infra dicetur, sufflciunt ad significationem Demysteriis, cap. ix, § 34, col. 424, t. 3:
hujus sacramenti nam per accidentia
: ((Ante benedicfionem alia species nomi-
cognoscitur ratio substantise. natur, post benedictionem corpus Christi
significatur. » Ergo facta consecratione,
CoNCLUsio. —
Cum Christi corpns non possit
substantia panis vel vininon manet, nisi
incipere osse in eucharistianisi ijerconvcrsionem
substantife panis in ipsuni,panis et vini substan- forte resoluta in suammateriam.
tiani in hoc sacramento non permanerc fatcn- 3. Praeterea, oportet alterum contra-
dum cst.
dictoriorum esse verum. Sed haec est
falsa: Facta consecratione substantia
panis vel vini est aliquid. Ergo haec est
ARTICULUS III.
vera Substantia panis vel vini est nihil.
:

Sed contra est quod Augustinus dicit

Utrum panis vel vini post
substantia in lib. ()()., quaest. xxi, col. IG, LXXXIII,
consecrationem hujus sacramenti an- t. 6 Deus non estcausatendeudi mnon
: ((

nihiletur. esse. » Sed hoc sacramentum divina vir-

tute perficitur. Ergo in hoc sacramento
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur non annihilatur substantia panis aut
quod substantiapanis post consecrationem vini.
hujus sacramcnti annihiletur, aut inpris- Respondeo dicendum, quod quia sub-
tinam materiam resolvatur. Quod enim non manet in hoc
stantia panis vel vini
estahquid corporale, oportetahcubi esse. sacramento, quidam impossibile repu-
Sed substantia panis, quae est quiddam tantes quod substantia panis vel vini in
corporale, non manetinhoc sacramento, corpus vel sanguincm Christi converta-
ut dictum est; nec ctiam cstdarcahquem tur, posuerunt quod pcr consecrationem
locum, ubi sit. Ergo non est aliquid post substantia panis vel viiii vel resolvatur

nobis sua; 3. quia hsjec opinio non sohmi dc pos- quid in altari adorationo latria^, ex ista au-
est
sibilitate,sed etiam de entitate ab antiquo inventa tom propter unitatom suppositi ; octavo, quia
sic
cst, et plures difficultates tollit. apparot, Nam illa dicit sic esse, hsec autem non sic sed posse
v.g.in lioc sacramcnto esse panem etvinum,quod esse. Alias insupor rationes pro sua paito Johan-
conversio non salvat sed assumptio 4. quia ista ; nos Parisiensis atlert, et contcndit 1. quod cor- :

positio qua>, ponit substantiam panis nianerc pus Christi est vel osse potest in eucharistia per
quoad essentiam, non quoad essc ctpcr assum])tio- assumptionem natura" ptmis modianto corpore
nem, in multis diitcrt ab illa qua? ponit substantiam quod ost pai's ot noii toto supposito vel humani-
remanere sine assumj)tione, etreputatur ha>retica tato, ut sit communicatio idiomatum corporis
primo quia ponit post consecrationem duo
illa ot panis, sicul iiunc ost I)oi ot hominis, non
supposita, h«c autem mnun solum in tribus natu- autem assumentis ad assumptum quia reputatm-
ris;socundoquia illa ponitmanorepanissubsisten- erronoum diccre verbum iinpanoatum i. quod ;

tiam ha'C autem substantiam pcr niodum arci- (piia corj)us Christi ost panis, ot j)anis manduca-
denlis non subsistontia" ; tortio (juia illa ponit tur,tVan<;itur,otc., conso(juontor ot corpusChristi.
manere panem quoad csse proprium,lia'c autcni Mtitur autom Johanncs salvare ciim assumptione
quoad essentiam tantum; quarto, quia illa ponit auctoritates sanctorimi de couversionc. CaMorum
ciuudem panem ot idom vinum lurc vero alium Scotus ipso docot quod corpusChristi non incipit
panem et aliud vinnin, licot oamdom panoitatom esse in sacramonto solum jior coiivcrsionom j)auis
et vinoitatom; quinto, «piia ox illa soquitur \e- in illiid; et l)m'au(lus admittit quod corpus
raciter non csse corpus Christi in allari de novo C-hrisli potcsl esse in allari luiUa facta convor-
cum nec ipsum mutetm", nec aliud in ipsuni siono, sod manonte substantia. Normit Catholici
hsec autom non sicquiaponitvinum mutari quoad ex concilio Triih-ntino quid crodoro doboant.
esse; sexto, (piia ox illa non ost commuiiicatio ' Panu. : (( libro /;< ()//inis, habotur lii). /)c n»/-
idioniiitum, cuni sint duo supposita, ex ista au- //'(»(/., ctc. »
tcm sic i
soplimo,quia ox illanon adoraturquid-
 QU^ST. LXXV, ART. III KT IV. 130

in pra^jacetttem materiam, vcl quod an- Ad primum ergo dicendum, quod subs-
nihiletm". tantiapanis vcl vini, facta consecralionc,
Praejacens autem materia, in quam cor- nequc sub spccicbus sacramenti manet,
pora mixta resolvipossunt, sunt quatuor ncquc alibi; non tamen sequitur quod
elementa. Non enim potest resolutio Qeri annihiletur; convcrtitur cnim in corpus
in materiam primam, itaquod sineforma Clu-isti sicut non sequitur, si aer, ex
:

existat, quiamateriasine forma esse non quo gcneratus est ignis, non sit ibi vel
potest. Cum autem post consecrationem alibi, quod sit anniliilatus.
nihil sub speciebus sacramenti remaneat, Ad sccundum diccndum, quod forma,
nisi corpus et sanguis Christi,oportebit quae cst terminus a quo, non convertitur
dicere quod elementa, in quee resohita in aliam formam sed una forma succe-
;

cst substantia panis vel vini, inde disce- dit alteri in subjecto ct ideo prima forma
;

dant per motum localem, quod sensu non rcmanet nisi in potentia materiae.
perciperetur. SimiUter etiam substantia Sed hic substantia panis convertitur in
panis vel vini manet usque ad ultimum corpus Christi, ut supradictum est. Unde
instans consecrationis; in ultimo autem ratio non sequitur.
instanti consecrationis jam est ibi subs- Ad tcrtium diccndum, quod hcet post
tantia corporis vel sanguinis Christi, si- consccrationem haec sit falsa Substantia :

cut in ultimo instanti generationis jam panis est aUquid, id tamen in quod subs-
inest forma. Unde non erit dare aUquod tantia panis cst conversa, est aliquid et ;

instans in quo sit ibi prsejacens materia. ideo substantia panis non est annihilata.
Non enim potest dici quod paulatim Co.NCLLisio. —
Cum per conversionem et non
substantia panis vel vini resolvatur in alio modo corpus Christi in eucharistia esse in-
praejacentem materiam, vel successivc cipiat, post consecralionem substantia panis vel
egrediatur de loco specierum quia si hoc :
vini non resolvitur in prspjaccntem materiam,
irioiporct fleri in ultimo instanti sua3 nec annihilatur, sed convertitur in verum Christi
^
corpus.
consecrationis, simul sub ahqua parte
hostiae essetcorpus Christi cum substan-
tia panis, quod est contra praedicta. Si ARTICULUS IV.
vero hoc incipiat fieri ante consecratio-
nem, eritdare aliquod tcmpus in quo sub Utrnm panis possit converti in corpus
aliqua partc Iiostiae ncque erit substantia Christi.
panis, nequc crit corpus Christi, quod
cst inconvenicns. Et hoc ipsimct pcrpen- Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
disse videntur. quod panis non possit converti in corpus
Undeposuerunt aliud' sub distinctione, Christi. Convcrsio enim quaedam mutatio
scilicetquod annihiletur. est. Scd in omni mutationc oportet esse
Sed nec hoc potcst esse quia non erit^ : aliquod subjcctum, quod prius cst in po-
dare ahquem modum quo corpus Christi tentia, et postea in actu ut enim dicitur ;

vcrum esse incipiat in hoc sacramento, in III Physic., tcxt. 6, « motus cst actus
nisi per conversioncm substantise panis cxistentis in potcntia. » Non est autem
in ipsum quai quidcm convcrsio tolli-
: dare ahquod subjectum substantiae panis
tur, posita vel annihilatione substantiae ct corporis Christi : quia de ratione subs-
panis, vcl praejacentem
resolutionc in tantiae est quodin subjecto, ut
sit non
materiam. Similiter etiam non est darc dicitur in Praedicamentis, cap. de Subs-
unde annihilatio in hoc
talis resolutio vel tant. Non ergo potest esse quod tota
sacramento causetur, cum cffectus sacra- substantia panis convcrtatur in corpus
mcnti significctur pcr formam neutrum : Christi.
autcm horum significatur per haec verba 2. Praeterea, forma illius in quod ali-

formae, « IIoc cst corpus meum. » quid convertitur de novo, incipit esse
Unde patet praedictam positionem esse in materia ejus quod in ipsum conver-
falsam {a). titur sicut cum aer convertitur in ignem
;

' Parm. cum edit. et Garcia : « posiierunt latm- in transsubstantiatione ; et secundum Du-
illud... cfuod vel annihiletur, vel in preejacentem randum, vel annihilatur, vel aliquid de ea, puta
materiam resolvatur. » Cod. vero Paris. et Alcan., materia, remanet in sacramento. Sed materia
ut habet textus. non remanet,ct hoc cst defidc inconcilio Triden-
^ Parm. : « est. » tino, ses. xiii, can. u.
(«) Secundum Scotuui substantia panisannihi-
 ;.

440 SUMMA THEOLOGICA.

non existentem, forma ignis incipit
priiis 6 Verba quae ego locutus sum vobis, sci-
:

de novo esseinmateria acris et similiter ; licet de hoc sacramento, sprritus et vita

cum cibus convertitur in homincm prius sunt, dicit Chrysostomus, Hom. xlvu In
non existentem^ forma hominis incipit Joan., § 2, coL 26, t. 14, idest, « spiri-
esse de novo in materia cibi. Si ergo tualia sunt, nihil habentia carnale neque
panis convertitur in corpus Christi, ne- consequcntiam naturalem sed eruta sunt ;

cesse est quod forma corporis Cliristi de ab omni tali necessitate quae in terra, et
novo incipiat esse in materia pauis quod ;
a legibus quae hic positae sunt. » Mani-
est falsum. Non ergo panis convertitur festum est enim quod omne agens agit,
in substantiam corporis Cliristi. inquantum est actu. Quodlibet autem
3. Praeterea, quai sunt secundum se agens creatum est determinatum in suo
diversa, nunquam unum eorum fit alte- actu, cum sit determinati generis et spe-
rum, sicut albedo nunquam fit nigredo, ciei. Et ideo cujuslibet agentis creati actio
sed subjectum albedinis fit subjectum fcrtursupcraliquemdeterminatumactum.
nigredinis, ut dicitur inl Ph//sic., text. Dctcrminatio autem cujushbet rei in esse
43 et seq. Sed sicut duae formaj contrariae actuali est per ejus formam. Unde nullum
sunt secundum se diversse, ut pote prin- agens naturale seu creatum potest agere
cipia formalis difTerentiffi existentes, ita nisi ad immutationem formae et propter ;

duae matcriae signatae sunt secundum so hoc omnis conversio quae fit secundum
diversae, utpote existentes principia ma- leges naturae, est formalis. Sed Deus est
terialis distinctionis. Ergo non potest actus infmitus, ut in prima parte habitum
esse quod haec materia
panis fiat hsec est unde ejus actio se extendit ad totam
;

materia qua individuatur corpus Christi naturam entis. Non igitur sohim potest
et ita non potest esse quod substantia perficere conversionem formalem, ut
hujus panis convertatur in substantiam scilicet diversae formae sibi in eodem sub-
corporis Cliristi. jecto succedant, sed conversionem totiuc
Sed contra est quod Eusebius Emisse- cntis, ut scilicct tota substantia hujus
nus dicit Hom. v de Pasc/m, quae incipit,
: convertatur in totam substantiam illius.
« Magnitudo caelest., » parum a princ. : Et hoc agitur divina virtute in hoc sacra-
« Novum tibi et impossibile esse non mento nam tota substantia panis con-
;

debet, quod in Christi substantiam ter- vcrtitur in totam substautiam corporis

rena et mortalia convertuntur. » Clnisti; et tota substantia vini in totam
Ilespondeo dicendum, quod, sicut su- substantiam sanguinis Clu-isti. Unde haec
pra dictum est, cum in hoc sacramento conversio non est formahs, sed subs-
sit verum corpus Christi, nec incipiatibi tantialis nec continetur inter species
:

esse de novo per motum localem, cum motus naturalis, scd proprio uomine po-
etiam nec corpus Christi sit ibi sicut in test dici transubstantiatio.
loco ut ex dictis patet, necesse est
'
, Ad primum ergo dicendum, quod ob-
dicere quod incipiat ibi esse per conver- mutatione formali,
jectio illa^ procedit de
sionem substantia? panis in ipsum. quia formae proprium est in materia vel
Haec tamen conversio non est similis subjcctio esse; non autcm habct locum
conversionibus naturalibus, sed est om- in conversione totius substantiae. Unde
nino supernaturalis solaDei virtute effecta , cum haec conversio substantialisimportet
Undc Ambrosius dicitinlil). De'^ Sacram.: quemdam ordincm substantiarum, qua-
« Liquct quod praeter natura^, onUneni rum una convertitur in altcram, est si-
Virgo generavit ethoc quod conficiums, : cut in subjccto in utraque substantia si-

corpus ex Virgine est. Quid ergo quaeris cut ordo et numcrus.

naturae ordinem in Christi corpore, cum Ad secundum diccndum, quod ob- illa

pra^ter naturam sit ipse Dominus .Icsus jcctio procccUt de convcrsione formali
partus ex Virgine? » Super illud Joan. scu mutationc, quiaoportct, sicut dictum

* Ita cum Mss, edit. passim. Nicolai : « Nec lU ct liliro do Mysterih, ctc. » Cod. hunc textum
cliiiin sit ibi sicut in loco. » non habcnt, scd sc(]ucntcm, cui crroncc ]U'aMuil-
* Parm. : « Ambrosius dicit iri lib. Do anrm- tunt « lib. De sacrani. », cum lcgatur in lib.
:

mpntis, 1. IV, c. iv « Accip»! (picinailiiiiMliim

: f)i iuitiinulis, c. ix , J;
;i3, col. Mt, t. 3. Toxtuni
scrmft r.hri-^ti mulcl ((uando vult inslitula na- ai) cditorc Parm. additnin vide apud Mignc, col.
iura' consuclndo csl ut non gcncrctur homo
: itil i; 17, t. :], op. Anibr.
,

nisi ex viro el mulierc. Vides ergo quia contra * In Parm. deest « illa. »
:

inslilula cl ordincm homo cstnatus ox Virgine. »

 quj:st. lxxv, art. iv et v. 441

est, formamosscin matcriavolsuhjccto : hoc est conveniens huic sacramento

noii autcm habct locum in conversionc
totius suhstanti», cujus non cst accipcrc
aliquod suhjectum.
Ad tertium dicendum, quod virtuto
agentis niti non pote st forma in formam
mutari, ncc matcria in materiam, sed
virtute agentis infiniti, quod habct actio-
nem in totum ens, potest talis conversio
fieri, quia utriquc formai et utrique ma-
teriae est communis natura entis et id
quod cst entitatis in una, potest auctor
entis convertere in id quod est entitatis
in altera, suhlato eo per quod ab illa dis-
quod accidcntia panis sul)jccta sensii)us
mancant, ct suhstantia panis non ma-
ncat.
4. Prseterea, illud quod manet, conver-
sionc iacta, vidctur cssc sul>jcctum mu-
tationis. Si crgo accidcntia panis ma-
nentconvcrsionc facta, vidctur quod ipsa
accidontia sint convcrsionis sut)jcctum,
quod est impossibile; nam accidcntis
; non ost accidcns. Nonergo inhoc sacra-
mento dohent remanerc accidcntia panis
et vini.
Sed contra est quod Augustinus *

tinguehatur. dicit in lih. Sententiarum Prosperi :

« Nos in specio panis et vini quam vide-

CoNCLUSio. —
Ciim verum Christi corpus iion mus, res invisibiles, id est, carnem et
incipiat sacramento per aliquam loci
esse in
mutationem, necessarium est ibi esse perpanis sanguinom, lionoramus. »
etvini in ipsum corpus conversionem; quai con- Rospondeo diccndum, quod sensu appa-
versio cumconversionibus naturalibus similis iion rot, factaconsecratione, omnia accidentia
sit, sed omnino supornaturalis, sola Dei virtute
panis ct vini remancrc. Quod quidom ra-
efTecta, recte peculiari noinine transubstantiatio
dici potest.
tionahiliter per divinam providentiam fit.

Primo quidem quia non est consuotum

hominihus, sod horrihilc, carnem homi-
ARTICULUS V. nis comodere, et sanguinom hihore. Et
ideo proponuntur nohis caro et sanguis
Utrum in hoc
sacramento remaneant ac- Christi sumenda sub spociobus illorum
cidentia panis et vini post conver- quae frequentiusinusum hominisveniunt,
sionem. scilicot panis etvini. Secundo, ne hoc sa-
cramentum ab infidelihus irrideretur, si
Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur suh specie propria Dominum nostrum
quod in hoc sacramento non remaneant manducaremus. Tortio, ut dum invisibi-
accidentia panis et vini. Remoto cnim litor corpus ot sanguinem Domini nostri
priori, removetur et posterius. Sed suhs- sumimus, hoc proflciat ad meritumfidei.
tantia est naturaliter prior accidente, ut Ad primum ergo dicendum, quod, si-
prohatur VII Metaphijs., text. 4. Cum cut dicitur in lih. De causis, proposit. i,
consecratione, non remaneat
ig-itur, facta efrectus plus dependont a causa prima
suhstantia panis in hoc sacramento, vi- quam a causa secunda. Et ideo virtute
detur quod non possint remanere acci- Dei, qui est causa prima omnium, fieri
dentiaejus. potest ut remaneantposteriora, prioribus
2. Praiterea, sacramcnto veritatis
in sublatis.
non dehet esse aliqua deccptio. Sed per Ad sccundum dicendum, quod in hoc
accidenlia judicamus de suhstantia. Vi- sacramento nulla est deceptio sunt enim ;

detur ergo quod decipiatur humanum judi- ihi secundum rei veritatem accidentia,
cium, si remanentihus accidcntihus, suhs- quae sensihus dijudicantur. Intelloctus
tantia panis non remaneat. Non orgo hoc autem cujiis ost propriumobjoctumsuhs-
est conveniens huic sacramento. tantia,ut diciturin lllDe anima, text. 29,
Pr«terea, quamvis fides nostra non
3. per fidem a doceptione praeservatur.
sit suhjectarationi, nontamon est contra Et sicpatetresponsio ad tertium nam :

rationem, sod supra ipsam, ut in princi- fides non est contra sensum, scd est de
pio hujus operis dictum est. Sod ratio 00 ad quod sonsus non attingit.
nostra hahet ortum a sonsu. Ergo fides Ad quartum dicendum, quod liaec con-
nostra nondobctosse contra scnsum. Est versio non proprio. habct suhjoctum, ut
autem contra scnsum dum sensus judicat dictum cst scd tamcn accidentia quae re-
;

csse panem, et fidcs nostra credit esse manent hahent aliquam similitudinem
substantiam corporis Christi. Non ergo subjecti.

' tlabetur in Decr. , da consecmt. dist. u , cap. xLi, col, 1749.

442 SUMMA THEOLOGICA.
CoNCLUsio. —
Voluit Cliristus corpus suum et est contra pra^dicta. In alia autem mate-
sanguincm in eucharistia sub spccicbus panis et
ria remanere non possct, quia propria
vini tidciibus sumenda proponcre, ut et iidci me-
ritum augerctm', et inlidelibus irridendi tollcrc- forma non est nisi in propria materia. Si
tur occasio, omnisque abesset horror, quem ex autem rcmaneret a materia separata,
iiumanarum carnium esu homines concipere so- jam esset forma inteUigibilis actu, et
lent.
etiam intelligens; nam omnes formae a
materia separata? sunt tales. Tertio, esset
ARTICULUS VI. inconveniens huic sacramento nam ac- ;

cidentia panis in hoc sacramento rema-

Utrum facta comecratione^ remaneat in nent, ut sub eis videatur corpus Christi,
hoc sacramento forma substantialis non autem sub propria specie, sicut su-
panis. pra dictum est.
Et ideo dicendum est quod forma sub-
Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur stantialis panis non remanet.
quod, facta consccratione, remaneat in Ad primum ergo dicendum, quod nihil
hoc sacramento forma substantialis panis. prohibet arte fleri aliquid, cujus forma
Dictum est enim, quod, facta consecra- non est accidens, sed forma substantia-
tione, remanent accidentia. Sed cum pa- lis
; sicut arte possunt produci ranse et
nis sit quoddam artiflciale, etiam forma serpentes talem enim formam non pro-
;

cjus est accidens. Ergo remanet_, facta ducit ars virtute propria, sed virtute na-
consecratione. turalium principiorum. Et hoc modo pro-
forma corporis Clmsti est
2. Praeterea, ducit formam substantialem panis, vir-
anima; dicitur enim in II De anima^ tute ignis decoquentis materiam ex
text. 4, 5 et 6, quod « anima est actus farina et aqua confectam.
corporis physici, potentia vitam haben- Ad secundum dicendum, quod anima
tis. » Sed non potest dici quod forma cst forma corporis, dans ei totum ordi-
substantialis panis convertatur in ani- nem esse esse corpo-
perfecti, scilicet et
mam. Ergovidetur quod remaneat, facta reum, et esse animatum, et sic de aliis.
consecratione. Convertitur igitur forma panis in formam
3. Prajterea, propria operatio rei se- corporis Christi, secundum quod datesse
quitur formam substantialem Sed ejus. corporeum, non autem secundum quod
illud quod remanet in hoc sacramento dat esse animatum tali anima.
nutrit, et omnem operationem facit quam Ad tertium dicendum, quod operatio-
faceret panis existens. Ergo forma subs- num panis quaedam consequuntur ipsum
tantialis panis remanet in hoc sacra- ratione accidentium, sicut immutare sen-
mento, facta consecratione. sum, et talos operationes inveniuntur in
Sed contra, forma substantialis panis speciebus panis post consocrationom
est de substantia panis. Sed substantia propter ipsa accidentia quai remanent.
panis converlitur in corpus Christi, sicut Quaidam autem operationes consequun-
dictum est. Ergo forma substantialis pa- tur panem vel materia?, sicut
ratione
nis non manet. quod convertatur in aliquid, vel ratione
Respondeo dicendum, quod quidam forniie substantialis, sicut est operatio
posuerunt quod facta consecratione non consequensspeciem ejus, puta quod con-
solum remanent accidcntia panis, sed firmat cor hominis et tales operationes
;

etiam forma substantialis ejus. Sed hoc inveniiintur in hoc sacramontononprop-

esse nonpotest; primo quidem, ([uia si
forma substantialis panis remaneret, nihil
de pane converteretur in corpus Christi,
nisi sola materia et ita sequeretur quod
;
ter formam vclmaleriam, ([ua» romaneat,
sed quia miraculose conforuntur ipsis ac-
cidentibus, ut infra dicetm*.

non converteretur in corpus Christi to-

CoNCLrsio. — Cum tota substantia panis in to-
tam substanliam corporis Christi convcrtatur,
tum, sed in ejus materiam, quod repu- pcrspicuum cst formam substantialcm panis in
gnat formai sacramenti, qua dicitur : cucharistia post cousecrationem non mancre.
«Iloc est corpus meum. » Secundo, quia
si forma sul)stantialis panis remaneret,
aut remaneret in maleria, aut a materia
separala. Primum antom essenon potest,
(juia si roinaneret in materia panis, tunc
tota sultstanlia panis' remancret, (piod
 QUtEST. LXXV, ART. VII. 443

Cliristus dixisset Ephpheta, quod est:

adaperire, statim apertx sunt aures homi-

ARTICULUS VII.
nis, et solutum est vinculum linguai ejus.
Ex his tribus rationibus haec convcrsio
est instantanca; primo quidcm, quia
Utrum ista conversio fiat in instanti.
substantia corporis Cliristi ad quam ter-
minatur ista convcrsio non suscipit ma-
Ad scptimum sic proccditur. 1. Vidc- gis ncqueminus; secundo, quia in hac
tur quod ista conversio non fiat in ins- conversione non est aUquod subjectum,
tanti sed fiat succcssivc. In hac enim
, qnod succcssive praeparctur; tertio, quia
conversionc prius cst substantia panis, agitur Dci virtutc infinita.
ct postea substantiacorporis Christi. Non Ad primum ergo diccndum, quod qui-
ergo utrumque est in eodem instanti, dam non simphciter concedunt quod iii-
sed in duobus instantibus. Sed intcr quae- ter quaehbetduo instantia sit tcmpus mc-
libet duo instantia cst tempus mcclium. dium. Dicunt enim quod liocliabct locum
Ergo oportct quod hac conversio fiat se- induobus instantibus quae rcferuntur ad
cundum successionem temporis, quod eumdem motum, non autem in duobus
est inter uUimum instans quo ibi est pa- instantibus quae referuntur ad diversa :

nis, ct primum instans quo ibi estcorpus unde inter instans quod mensurat finem
Christi. quictis, ct ahud instans quod mensurat
2. Prseterea, in omni conversione est principium motus, non est tempus me-
fieri et factum esse. Sed lia3c duo non dium.
suntsimul quia quod : fit non est; quod Sed in hoc dccipiuntur quia unitas :

autem factum estjam est. Ergo in hac temporis et instantis, vel etiam plurahtas
conversionc cst prius^ et posterius ; ct eorum, non accipitur sccundum quos-
ita opf^rtot quod non sit instantanea, sed cumque motus, sed sccundum primum
successiva. motum qui est mensura omnis mo-
caeli,
Ambrosius dicit in hb. IV
3. Prffiterea, tus et quietis. Et ideo ahi hoc concedunt
De sacram., cap. iv, § 14, col. 459, t. 3, in tempore quodmensuratmotum depen-
quod istud sacramentum Christi ser- ((
dentem ex motu caeli. Sunt autem qui-
mone conficitur. » Sed sermo Christi suc- dam motus ex motu cseh non dependen-
cessive profertur. Ergo haec convcrsio fit tes nec ab eo mensurati, sicut in prima
successive. parte dictum est dc motibus angelorum.
Sed contra est quod haec conversio Unde inter duo instantia illis motibusres-
perficitur virtute infinita,cujus est subito pondentia non est tempus mcdium. Sed
operari. hoc non habet locum in proposito quia :

Respondeo dicendum, quodahquamu- quamvis ista conversio secundum se non

uno
tatio est instantanea triplici ratione
quidcm modo cx parte formce, quae est
terminus mutationis. Si enim sit ahqua
forma quae rccipiat magis ct minus, suc-
cessive acquiritur subjecto, sicut sanitas
et ideo quia forma substantiahs non re-
cipit magis ct minus, inde cst quod su-
bito fit cjus introductio in matcria. Alio
modo ex parte subjecti, quod quandoque
successive pra^paratur ad susccptionem
formai, et ideo aqua successive calcfit;
quando vero ipsum subjectum est in ul-
: habeatordinem ad motum caeh, consequi-
tur tamen prolationem verborum, quam
necesse est motu caeh mensurari. Et ideo
necesse est inter quaelibet duo instantia
; circa istain conversionem signata esse
tcmpus medium.
Quidam ergo dicunt quod instans in
quo ultimo est paiiis et instans in quo
primo est corpus Christi sunt quidem duo
per comparationcm ad mensurata, sed
suiit unum per comparationem ad tem-
pus mensurans sicut cum duae hneae se
;

tima dispositione ad formam, subito reci-
pit ipsam, sicnt diaphanum subito illu-
minatur. Tertio modo ex parte agentis,
quod est infinitai virtutis undc statim
potest materiam ad formam disponere
sicut dicitur Marc, vii, 34, quod cum
contingunt, sunt duo puncta ex parte
duarum hnearum, unum autem punctum
ex parte^ lineae continentis. Sed hoc non
:
cst similc, quia instans ct tcmpus particu-
: hiri])us motibus iion est mensura intrin-
seca, sicuthneaetpunctum corporibus '^,

'
Parm. : « sit successiva. » « lincfe, » quud ctiam scnsus exigit.
^ Pax'm. : « loci ; » se(i in cuncli? cod. Paris. ' Parm. : « corporis. »
 ;

444 SUMMA THEOLOGICA.

sed solum cxtriiiseca, sicut corporibus quod album fit nigrum at licet dicamus ;

locus. quod homo fiat niger, non tamen dici-

Unde alii dicunt quod cst idem instans mus quod ex Iiomine fiat nigrum, ut pa-
re, sed aliud ratione. Sed sccundum hoc tet in Physic, text. 44. Si ergo verum
I

sequeretur quod realiter opposita esscnt est quod ex pane fiat corpus Christi, ve-
simul: nam diversitas rationis non variat rum erit dicere quod panis fiat corpus
aliquid ex parte rei. Et ideo dicendum Christi; quod videtur csse falsum, quia
estquod hsec conversio, sicut dictum est, panis non est subjectum factionis, sed
perficitur per verba Christi, qu* a sa- magis est terminus. Ergo non vere dici-
cerdote proferuntur, ita quod ultimum tur quod ex pane fiat corpus Christi.
instans prolationis verborum est primum 2. Praiterea, fieri terminatur ad esse
instans in quo est in sacramento corpus vel ad factum esse. Sed Iiatc nunquam
Chnsti in toto autem tempore praice-
; est vera panis est corpus Christi vel:
: ;

dente est ibi substantia panis, cujus ])anis est factus corpus Christi vel ;

temporis nonest accipcre aUquod instans ctiam panis erit corpus Christi. Ergo
:

proxime praecedens uitimum, quia tem- videtur quod nec etiam hsec sit vera ex :

pus non componitur ex instantibus con- pane fit corpus Christi.

sequenter se habentibus ut probatur YI ; 3. Praeterea, omne id ex quo fit aliquid,
Physic, a princ. lib. Et ideo est quidem convertitur in id quod fit ex eo. Sed haec
dare primum instans in quo est corpus videtur esse falsa panis convertitur in cor-
:

Cliristi non est autem dare ultimum ins-

; pus Christi, quia haec conversio videtar
tans in quo sit substantia panis, sed est esse miraculosior quam creatio ' in qua
dare ultimum tempus. Et idem est in tamen non dicitur quod non ens conver-
mutationibus naturahbns, ut patet per tatur ^ in ens. Ergo videtur quod etiam
Philosophum in VIII Physic, text. 72. non haec si falsa : ex pane lit corpus
Ad secundum dicendum, quod in mu- Christi.
tationibus inslantaneis simul est fieri et 4. Praeterea, illud ex quo fit aliqum,
factum esse; sicut simul est ilhiminari ct potest esse illud. Sed haic est falsa :

illuminatum esse diciturenim in talibus

: panis potest Csse corpus Christi. Ergo
factum esse, secundum quod jam est; et haec est falsa ex pane fit corpus :

fieri autem, secundum quod ante non Christi.

fuit. Sed contra est quod Ambrosius dicit
Ad tertium dicendum, quod ista con- in lib. IV, De sacramentis, cap. iv, § 14,
versio, sicut dictum est, fit in ultimo ins- col. 458, t. 3 : (( Ubiaccedit consecratio, de
tanti prolationis verborum tunc enim ; pane fit corpus Christi. »
completur verborum significatio, quffi est Respondeo dicendum, ([uod haec con-
efficax in sacramentorum formis. Et ideo versio panis in corpus Christi quanlum
non sequitur quod ista conversio sit suc- ad aliquid convenit cum creatione et
cessiva. cum transmutatione quantum
naturali, et
ad aliquid dilTert ab utraque. Est enim
CoNCLUsio. — Cum
hspc conversio divina vir-
communc his tribUs ordo terminorum
tute fiat, ct corporis Christi suhstantia, ad quam
terminatur, magis ac minus non suscipiat, neque scilicct ut post hoc sit hoc, in creatione
uUum in hac conversione subjectum sit quod enim est esse post non esse in hoc sacra- ;

successiva pra^paratione egeat, cam in instanti

mento corpus Christi post substantiam pa-
lieri fatcndum est.
nis iii transmutatione naturali album post
;

nigrum, vcl ignis post aerem, et quod

ARTICULUS VIII.
praedicti termini non sint simul. Con-
venit autem conversio de qua nunc
Utrum haec sit falsa : ex pane fit corpus
Christi.
loquimur, cum crcationc, quia in ncutra
caiuiii est aliquod commune subjcctum
Ad octavum Videtur
sic proceditur. 1. utrique cxtrcmorum; cujus contrarium
quod ha^c sit falsa ex pane fit corpus
: a[)paret in omni transmutatione natu-
(>liiisli. Oiniic enim id ex (|U() fit arupiid ', lah. Convonit vero lia>c coiivcrsio cum
est illud quod fit, sed non coiivcrtitiir; Iransmulationc nafurali iii (hiol)us, licet
(ficimus enim quod ex albo fit nigrum, et non simililcr. Primo (iuidem quia iu

' l'arm. « etiam dicitur,

: quod fil illud. >. * Parm. : « citnverlitur. »
* i'arm. addit. « nmiidi.
: »

I
 ;
:

OUJIST. LXXV , ART. VIII. 445

utraque uiium extremorum transit in partis per synecdochen. Sed in hac con-
aliud, sicut panis in corpus Christi, et vcrsione, et simihter in creatione, quia
aer in ignem; non autem non ens nulhim est sul)jectum, non dicitur quod
convertitur in ens, Aliter tamen hoc unum extremum possit csse ahud; sicut
acciditutrobique namin hocsacramento
: quod non ens possit esse ens, vel quod
tota substantia panis transit in totum panis possit esse corpus Christi et :

corpus Christi; sed in transmutatione eadem ratione non potest proprie dici
naturali materia unius suscipit formam quod de non ente fiat ens, vel quod de
alterius, priori forma deposita. Secundo panc fiat corpus Christi quia haec prae- :

conveniunt in hoc quod utrohique re- positio de» designat causam consubstan-
((

manet aliquid idem, quod non accidit in
creatione differenter tamen
: nam in
transmutatione naturali remanet eadem
materia vel subjectum; in hoc autem
sacramenlo remanent eadem accidentia.
Et ex his potest accipi quaUter diffe-
renter in talibus loqui debemus. Quia
enim in nullo praedictorum trium extrema
sunt simul, ideo in nullo eorum potcst
unum extremum de alio praedicari per ver-
bum substantivum praesentis temporis:
non enim dicimus: Non cns est ens, vel
tialem, quae quidem cohsubstantiahtas
: extremorum in transmutaiionibus natu-
ralibus attenditur penes convenientiam
in subjecto. Et simili ratione non conce-
ditur quod panis erit corpus Clnisti, vel
quod fiat corpus Christi, sicut nequo
conceditur in creatione quod non cns
erit ens, vel quod non ens fiat ens; quia
Iiic modus loquendi verificatur in trans-
mutationibus naturalibus ratione sub-
jecti; puta cum dicimus quod album fit
nigrum, vel album erit nigrum.
:

Panis est corpus Christi vel Aer est : Quia tamen in hoc sacramento, facta
ignis vel Album est nigrum. Propter
: conversione, aliquid idem manet, scilicet
ordinem vero extremorum possumus uti accidentia panis, ut supra dictum est,
m omnibus hac prfe.positione ex » quae «. secundum quamdam similitudinem aliquae
ordinem designat possumus enim : harum locutionum possunt concedi, sci-
vere et proprie dicere quod ex non ente licet quod, panis fit corpus Christi, vel :

fit ens, et ex pane corpus Christi, et panis erit corpus Christi, vel de pane :

ex: aere ignis, vel ex albo nigrum. Quia fit corpus Christi, ut nomine panis, non

vero in creatione unum extremorum non
transit in alterum, non possumus in
creatione uti verbo conversionis, ut dica-
mus quod non ens convertitur in ens
quo tamen verbo uti possumus in hoc
sacramento, sicut et in transmutatione
naturali. Sed quia in hoc sacramento
tota substantia in totam mutatur, prop-
intelligatur substantia panis, sed in uni-
versali hoc quod sub speciebus panis
continetur, sub quibus prius continetur
substantia panis, et postea corpus Christi.
Ad primum ergo dicendum, quod illud
ex quo aliquid fit, quandoque quidem
importat simul subjectum cum uno ex-
' tremorum transmutationis sicut cum ,

ter hoc haec conversio proprie transubs- dicitur ex albo fit nigrum ^; quandoque
:

tantiatio vocatur. vero importat solqm oppositum vel extre-

Rursus quia hujus conversionis non mum, sicut cum Micitur ex mane fit :

est accipere ahquod sulijectum, ea quse dies. Et sic non conceditur quod hoc fiat
verificantur in conversione naturali ra- illud, id est, quod mane fiat dies. Et ita
tione subjecti, non sunt concedenda in etiam in proposito, licet proprie dicatur
hac conversione. Et primo quidem mani- quod ex pane fiat corpus Christi, non
festum est quod potentia ad oppositum tamen proprie dicitur quod panis fiat
consequitur subjectum, ratione cujus corpus Christi, nisi secundum quamdam
dicimus quod album potest esse nigrum, similitudinem, ut dlctum est.
et aer potest esse ignis ; licet haec non sit Ad secundum dicendum, quod illud ex
ita propria, sicut prima : nam subjectum quo fit aliquid, quandoque erit illud
albi, in quo est potentia ad nigredinem, propter subjectum quod importatur. Et
est tota substantia albi non enim albedo ; ideo cum hujus conversionis non sit ali-
est pars ejus; subjectum autem formae quod subjectum, non est similis ratio.
aeris est pars ejus unde cum dicitur
; : Ad tertium dicendum, quod in hac
aer potest esse ignis, verificatur ratione conversione sunt plura difflciliora quam

' Parm. : (( substantiam. » fit illud, id est, album fit nigi^um.

* Parm. ad(iit. : <( et sic etiam dici potest :hoc
 ;;

UQ
in creatione, in qua hoc solum difficile
est, quod aliquid fit ex niliilo, quod ta-
men pertinet ad proprium modum pro-
ductionis primsp causae, qua nihil aliud
praisupponit sed in hac conversione
; Ulrum
non solum quod hoc totum
est difficile
convertitur in illud totum, ita quod nihil
prioris remaneat, quod non pertinet ad
communem modum pro(kictionis
causse, sed etiam habet
accidentia remaneant, corrupta substan-
tia, etmulta alia, de quibus in sequenti-
bus agetur. Tamen verbum convcrsionis
recipitur in hoc sacramento, non autem
in creatione, sicut dictum est.
Ad quartum dicendiim, quod, sicut
dictum est, potenlia pertinet ad subjec-
tum, quod non est accipere in hac con-
SUMMA THEOLOrJCA.
AHTICULUS PRIMUS.
totus Christm contineatur sub hoc
sacramento.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
aUcujus quod non totus Christus contineatur sub
hoc difficilc quod hoc sacramento. Christus enim incipit
esse in hoc sacramento per convcrsionem
panis et vini '. Sed manifestum est quod
panis et vinum non possunt converti
neque in divinitatem Christi neque in
ejus animam. Cum ergo Christus existat
in tribus substantiis, scilicet divinitate,
anima, et corpore, u' supra habitum est,
videtur quod totus Christus non sit in "

versione et ideo non * conceditur quod

; hoc sacramento.
panis possit esse corpus Christi non : 2. Praeterea, Christus est in hoc sacra-
enim hac conversio fit per potcntiam menlo secundum quodcompetit refectioni
passivam creaturae, sed per solum poten- fidelium, quae in cibo et potu consistit,
tiam activam Creatoris. sicut supra dictum est. Sed Dominus
dicit Joan., vi, 56 Qai^o mea vere est
CoNCLUSio. — Cum
vocabulum « ex » ordincm
cihus et sanguis meiis vere est potus. Ergo
:

quemdam cxtremorum denotct, hsec propositio,

ex pano tit corpus Christi, vcra ost ct propria. solum caro et sanguis ChriBti continentur
in hoc sacramento. Sunt autem multae
aliae partes corporis Christi, puta nervi,
ossa, ct alia hujusmodi. Non ergo totus
QU^STIO LXXVI. Christus coiitinetur sub hoc sacramento.
3. Praeterea, corpus majoris quantitatis
noii potest totum contineri sub minoris
DE MODO QUO CHRISTUS EXISTIT IN HOG
quantitatis mensura. Sed mensura panis
SACRAMENTO. et vini consccrati cst multo minor quam
propria mensura corporis Christi. Non
(In octo articulos divisa.) potest ergo esse qiiod totus Clu*istus sub
hoc sacramento contiiieatur.
Deinde considerandum est de modo Sed contra est quod Ambrosius dicit
quo Christus existit in hoc sacramento; in Wh.De nit/sferiis^, cap. ix, § 58, col. 426,
et circa hoc quajruntur octo 1° utrum : t. 3 : « In illo sacramento Christus est. »
totus Christus sit sirfPhoc sacramento Respondeo dicendum quod omnino ,

2° utrum totus (^hristus sit sub utraque necesse est confiteri secundum fulem
specie sacramenti; 3" utrum totus Chris- catholicam quod totus Christus sit in hoc
tus sit sub qualibet parte specierum sacramento. Sciendum tamen quod ali-
-i^utrum dimensiones corporisChristi tota; qiiid Christi cst iu hoc sacramento dupli-
sint in Iioc sacramento 5° utrum corpus ; citcr : uiio modo quasi ex vi sacrameuli;
Christi sit in hoc sacramcnto localitcu-; alio modo ex naturali concomitantia. Ex
6° utrum corpus Ghristi moveatur ad vi quidcm sacramenti est sub speciebus
motum hostia^ vel calicis post consecra- hujus sacramenti id in quod dirccte
tioncm; 7° utrumcorpus Cbristi^ sub hoc convertilur siibstantia pauis ct viui pra?-
sacramento, possit ab aliciuooculo videri cxistcus prout sigiiilicatur per verba
,

8° utrum verum corpus Cbristi remaneat formae, qua3 suiit eirectiva iu lioc sacra-
in hoc sacramento quando miraculose mento, sicut ct in caeteris®, puta cumdi-
apparet sub specie pueri vel carnis. citur « IIoc cst corpus mcuin,
: » vcl

' In Parm deest. : « non. » * Parm. : « sub. »

* l»;uiu. : « ])rnni esl in hoc sacramento possit ^*
Parni. : « De officiis, hahetur lil>. de im-
videri... salteni gloi-ilicato. » ti<ni(i. »
* Pann. addil. : « sicul dictuni est. » " Parni. addit. : « niutationibus. »
 QU.^.ST. LXXVT, ART. I KT If. 447
(( Ilic est sanguis mous. » Kx naturali Ad tertium dicendum, quod, sicut
autem concomitantia est in hoc sacra- supra dictum est, facta conversione panis
mento illud quod rcaliter ost coiijunctnm in corpusChrisii, vel vini in sanguinem,
ei in quod [)r«dicta convorsio tcrminatur. accidentia utriusque manent. Kx quo
Si enim aliquaduo sunt realiter conjuncta, patet quod dimonsiones panis vel vini
ubicumque est unum realiter opor- , non convertuntur in dimensiones corporis
tet et aliud esse. Sola enim operationo Christi, sod substantia in substantiam; et
animse discernuntur qua^ realiter sunt sicsubstantia corporis Christi^ vel sangui-
conjuncta. nis est sub hoc sacramento ex vi sacra-
Ad primum ergo dicendum, quod quia menti non autem dimensiones corporis vel
,

conversio panis ot vini non terminatur sanguinis Christi. Unde patet quod cor-
ad divinitatem vel animam Christi, con- pus Christi est in hoc sacramento per
sequens est quod divinitas vel anima modum substantiaj, et non per modum
Christi non
hoc sacramonto ex vi
sit in quantitatis. Propria autemtotahtas subs-
sacramenti, sed ex reali concomitantia. tantiae continotur indifreronter in parva vel
Quia enim divinitas corpus assumptum magna quantitate; sicut tota natura aeris
nunquam deposuit, ubicumque est cor- in magno vel parvoaere, et tota natura
pus Christi, necesse est et ejus divinita- hominis in magno vel parvo Iiomino.
tem esse; et ideo in hoc sacramento Unde et tota substantia corporis et san-
necesse est esse divinitatom Christi, con- guinis Christi contiiietur in hoc sacra-
comitantem ejus corpus. Unde in Symholo mento post consecrationem, sicut ante
Ephesino, part. i, cap. xxvi, legitur : consocrationem continebaturibitota sub-
Participes efficimur corporis et sangui-
(( stantiapanis etvini.
nis Christi, non ut communem carnem
percipientes, nec ut viri sanctificati, et
CoNCLUsio. —
Cum divinitas et anima Christi,
licct ad ea non terminetur con^'crsio panis et
Verbn <?onjuncti secundum dignitatis uni- \ini, corpori Christi realiter conjuncta sint, to-
tatem, sed vere vivificatricem et ipsius tum Christum in hoc sacramento esse fide catho-
Verbi propriam factam. » Anima vero lica credendum est.

realiter soparata fuit a corporo, ut supra

dictum ost. Et ideo si in illo triduo mor-
tis fuisset hoc sacramentum celobratum,
ARTICULUS II.

non fuisset ibi anima Christi noc ex vi Utrum totus Christus

sacramonti, noc ex reali concomitantia.
Sed quia Christus resurgens ex morUiis
jamnonmoritur^ ut
anima ejus semper
ojus unita. Et ideo in hoc sacramento
corpus quidom Ghristi est ex vi sacra-
menti, anima autem Christi ex reali con-
comitantia.
Ad socundum dicendum, quod ex vi
sacramenti sub hoc sacramento contine-
tur, quantum ad species panis, non solum
caro, sed totum corpus Christi, scilicet
ossa, nervi, et alia hujusmodi. Et hoc
apparet ex forma hujus sacramonti, in
qua non dicitur Haec est caro mea, sed:
((Hoc est corpus moum. » Et ideo cum Do-
minus dixit Joan., vi, 56 Caro meavere
est cibus, caro ponitur ibi pro toto cor-
poro; quia socundum consuotudinem hu-
manam videtur esse magis manducationi
accommodata, prout scilicet homines
carnibus animalium vescuntur communi-
ter, non autem ossibus, vel aliis hujus-
modi.
contineatur sub
utraque specie hujus sacramenti.
dicitur Rom., vi, 9, Ad socundumsicproceditur. l.Videtur
est realitor corpori quod non sub utraque specie hujus sa-
cramenti totus Christus contineatur. Hoc
enim sacramentum ad salutem fidolium
ordinatur, non virtute speciorum, sed
virtute ejus quod sub speciebus conti-
netur, quia specios ^l^ant etiam ante con-
secrationem, ex qua ost virtus hujus
sacramenti. Si ergo nihil continetur suii
una speciequod non contineatur sub alia,
sed totus Christuscontinetursubutraque,
videtur qiiod altera illarum superfluat in
: Iioc sacramento.
2. Praeteroa, dictum est,quod sub no-
: mine carnis omnes partes corporis
aliae
contineniur, sicut ossa, nervi et alia
hujusmodi. Sed saiiguis pst una partium
humani corporis, sicut patet per Aristo-
telom in lib. III De animal., cap. ii, et
lib. II De part. animal.^ cap. ii. Si ergo
sanguis Christi continetur sub specie pa-
nis, sicut continentur ibi alia partos cor-

' Parm. : « lil). Dt officiis, hahetur lib. De initiandis, etc. »

 ;

448 SUMMA THEOLOGICA.

poris, non deberet seorsum sanguis memoriale, non fuerunt alise partes cor-
conseorari, sicut neque seorsum conse- poris ab invicem separata?, sicut sanguis,
cratur aliqua alia pars corporis. sed corpus indissolutum permansit, se-
3. Praiterea, quod jam factum est, cundum quod legitur Exodi, xii, 46 :

iterum fieri non potest. Sed corpus Nec os illius confrinfjetis. Et ideo in hoc
Christi jam inccepitesse inhocsacramento sacramento seorsum consecratur sanguis
per consecrationem panis. Krgo non a corpore, non autem ahqua aha pars ab
potest essequod de novo incipiat esse per alia.
consecrationem vini et ita sub spe- ; Ad tertium dicendum, quod, sicut dic-
cie vini non continebitur corpus Christi, tum est, corpus Christi non est sub spe-
et per consequens nec totus Christus. cie vini ex
sacramenti, sed ex reali
vi
Non ergo sub utraque specie corpus ^ concomitaiitia et ideo per consecratio-
;

Christi continetur. nem vini non fit ibi corpus Christi per
Sed contra est quod I Corinth,,, xi, se, sed concomitanter.
super illad: Et
calicem, dicit Glossa
quod (( sub utraque specie » scilicet i)a-
CoNCLUsio. —
Licet sub specie panis corpus
Christi et sub specie vini sanguis ex vi sacramenti
nis et vini, (( idem sumitur » et ita tantum contineatur, sub ulraque tamen specie,
videtur sub utraquc specie totus Christus ex reali concomitantia,totum Christum contineri
esse. certissima tide tenendum est.

Respondeo dicendum, certissime te-

nendum esse quod sub utraque specie
sacramenti totus est Clnnstus aliter ta- ;
ARTICULTJS III.

men et aliter. Nam sub speciebus panis

est quidem corpus Christi ex vi sacra- Utrum sittotus Christussub qualibet parte
menti, sanguis autem ex reali concomi- specierum panis vel vini.
tantia, sicut supra dictum est de anima
et divinitate Christi; sub speciebus vero Ad tertium 1 Videtui
sic proceditur. .

vini est quidem sanguis Christi ex vi quod non sit totus Ghristus sub qualibet
sacramenti, corpus autem Christi ex reali parte specierum panis vel viiii. Species
concomitantia, sicut anima et divinitas enim illa? dividi possunt in. infuiitum. Si
eo quod nunc sanguis Christi non est ergo Christustotus estsub quahbet partc
ab ejus corpore separatus, sicut fuit specicrumpraedictarum, sequeretur quod
temporc passionis et mortis; unde si infinities esset in hoc sacramcnto, quod
tunc fuisset hoc sacramentum celebra- est inconveniens nam infmitum repu- :

tum, sub speciebus panis fuisset corpus gnat non solum naturae, sed etiam gra-
Christi sine sanguine, et sub speciebus ti*.
vini sanguis sine corpore, sicut erat in 2. Praeterea, corpus Christi, cum sit
rei veritate. organicum, habet partes determinate
Ad primum ergo dicendum, quod distantes; est enim de ratione orgauici
quamvis totus Christus sit sub utraque corporis determinata distantia singula-
specie, non tamen flrustra. Nam primo rium partium ab invicem, sicut oculi ab
quidem hoc valet ad repraesontandum oculo, et oculi ab aure. Sed hoc non pos-
passionem Christi, in qua seorsum fuit set esse, si sub qualibet ^specierumesset
sanguis a corpore ^, unde et in forma totus Christus oporteret enim quod sub
:

consecrationis sanguinis fit mentio de quaHbet parte esset quaelibct pars et ;

ejus ellusione. Secundo hoc est conve- ita ul)i esset una pars, esset et alia. Non
niens usui hujus sacramenti, ut seorsum ergo potest esse quod totus Christus sit
exhibeatur fi(h^hbus corpus Christi in ci- sub qualibct parte hostia^ vel vini contenti
t)um, et sanguis in potum. Tertio quan- iii calice.
tum ad etrcctum, secundum quod supra corpus Christi semperve-
3. Pra?terea,
dictum est, quod corpus exhibetur pro ram corporis iiaturam, nec un-
rctinet
salutc corporis, et sanguis pro sahite quam mutatur in spiritum. Sed de ra-
anima\ tioiio corporisest ut sit (|uaiititas * posi-
Ad sccundum dicendum, (juod in pas- tioucmhabcMs, ut patct iu Pra'diconi('nti^
sione Chrisli, cujus lioc sacramentum est cap. (( Dequantit. » Sedad rationem hujus

' Parni. : « tolus Chrislus. » * Parni. addit « parto. »

:

* 1'anii. ad<lil : « scparatus. » * Parui. » (luanlitatis. »

:
 ; .

QUJIST. LXXVI , ART. TII ET IV. 449

quantitatis pertinet qiiod diversae partes
in diversis partibus loci existant. Non
ergo potest esse, ut videtur, quod totus
Christus sit suli qualibet parte specie-
rum. , organico fundatur super quantitate di-
Sed contra est quod Aug-ustinus
Decr.,A[s\. ii, De consecr., c.
1772 « Singuli accipiunt Christum Do-
: mcnsivam. Et ideo quia conversio sub-
minum, ct in singuUs portionibus totus
est; nec per singukis minuitur, sed
tegrum se pra^bet in singuhs. »
Respondeo dicendum, quod, sicut ex
supra dictis patet, quia in hoc sacra-
mento substantia corporis Christi est ex
vi sacramenti, quantitas autem dimcn-
siva ex vi reahs concomitantia?, ideo
corpus Christi est in hoc sacramento per
modum substantiae, id est, per modum
quo substantia est sub dimensionibus
non autem per modum dimensionum,
id est, non per modum illum quo quan-
titas dimensiva aUcujus corporis est sub
quantitate dimensiva loci.
Manifestum est autem quod natura
substantiffi tota est sub quahbet parte
dimensionum sub quibus continetur si-
cut sub quahbet parte aeris est tota na-
tura aeris, et sub quahbet parte^ panis
est tota natura panis; et, hoc indilTe-
per consequens neque infinities, scd to-
ties in quot partes dividitur.
Ad secunchim dicendum, quod iha
determinata distantia partium in corpore
* dicit, mensiva ipsius ; ipsa autem iiatura sul>
lxxvii, col. stantifJB praH'cdit etiam quantitatem di-
stantia? panis directc terminatur ad
in- sul)stantiam corporis Ghristi, secuiidum
cujus modum propric et directe est in
hoc sacramento corpus Christi; talis dis-
tantia partium est quidem. in ipso cor-
pore Christi vero, sed non secundum
hanc distantiam comparatur ad hoc sa-
cramentum, sed secundum modum suae
substantiae, sicut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod ratio illa
procedit de natura corporis quam habet
secundum quantitatem dimensivam. Dic-
tum est autem, quod corpus Christi com-
paratur ad hoc sacramentum non ratione
quantitatis dimensivae, sed ratione ' sub-
stantiae, sicut dictum est.
CoNCLUsio. — Cum corpus Christi sit in hoc
;
sacramento modo quo substantia est sub dimen-
sionibus, manifestum est totum Christum sub
qualibet parte specienun panis aut vini contineri,
sive frangatur liostia, sine integra remaneat.

renter sive sint dimensiones actu divisae,

sicutcumaer dividitur vel panis secatur,
vel etiam sint actu indivisse^ divisibiles ARTICULUS IV.
vero potentia. Et ideo manifestum est.
quod totus Chrislus est sub ffuahbet Utrnm tota quantitas climenswa corporis
parte specierum panis, etiam hostia iii- Christi sit in hoc sacramento
tegra manente, et non sohim cum fran-
gitur, sicut quidam dicunt, ponentes Ad quartum sic proceditur. l.Videtur
exemphim de imagine quae apparet in quodnon tota quantitasdimensiva corpo-
speculo, quae apparet una in speculo in- hoc sacramento.
ris Christi sit in Dictum
tegro in speculo autem fracto apparent
; est enim, quod totum corpus Christi
singulae in singuhs partibus quod qui-;
continetur sub qualibet parte hostiae
dem non est omnino simile, quia multi- consecratae. Sed nulla quantitas dimen-
phcatio hujusmodi imaginum accidit in siva tota continetur in aliquo toto, et in
speculo fracto propter diversas reflexio- qualibet parte ejus. Ergo est impossibile
nes ad diversas partes specuh hic autem ; quod tota quantitas dimensiva corporis
iion est nisi una consecratio propter Christicontineatur inhoc sacramento.
quam corpus Christi est in hoc sacra- 2. Praeterea, impossibile est duas
mento («). quantitates dimeusivas esse simul,
Ad primum ergo dicendum, quod nu- etiamsi una sit separata, et alia in cor-
merus sequitur divisionem, et ideo pore naturah, ut patet per Philosophum
quamdiu quantitas manet indivisa actu, in 111 Metaphys., text. 9. Sed in hoc sa-
neque substantia ahcujus rei est pluries cramento remanet quantitas dimensiva
sub dimensionibus propriis, neque cor- panis, ut sensu apparet. Nonergo est ibi
pus Christi sub dimensionibus panis; et quantitas corporis Christi.

* Cod. « Aiigustinus. » Parm. « id habet

: ' In Parm. deest « parte. »
Gregorius in Sacramenturio dominica v post
,
^ Parm. addit « suce.
: ))

Epiph. Mclius videtm' lucum Dccr. affeiTe, ex

)) («) Scotus et Aurec>liis docent quod idem corpus
quo D. Thomas hanc auctoritatem dosumpsit. possit esse localiter simul iu diversis locis.

V. 29
430 SUMMA THEOLOGICA.
dimen-
3. Prseterca, si duas quantitatcs sitalbum etdulce unde et dulcedo est:

siva^ inarjualcs juxta sc ponantur, major in visusecundum modum albedinis, non

extcnditur ultra minorcm. Scd quantitas
dimensiva corporis Cliristi est multo
major quam quantitas dimensiva hostia3
consccratse secundum omnem dimensio-
nem. Si ergoinlioc sacramcnto sit quan-
titas dimensiva corporis Christi cum
quantitate dimcnsiva hostise, quantitas
dimensiva corporis Christi extendetur
ultra quantitatem hostia^, qua», tamennon
cst sine suljstantia corporis Christi. Ergo
substantia corporis Christi erit in hoc
sacramcnto, etiam prseter speciespanis:
quod est inconvcniens,
corporisChristi non
inhocsacramento
sit
nisi per consecrationcm panis, ut dictum
est. Impossibile crgo vidctur quod tota
quantitas * corporis Christi sitinhoc sacra-
mento.
Sed contra est quod quantitas dimen-
siva corporis ahcujus non separatur se-
cundum esse a substantia ejus. Sed in
hoc sacramento est tota substantia cor-
poris Christi, ut supra hal)itum est. Ergo
tota quantitas dimensiva corporis Christi
cst inhoc sacramento.
Rcspondeo dicendum, quod,
pra dictum ahquid Christi
cst, dupliciter
est in hoc sacramento uno modo ex
secundum modum dulccdinis. Quia igitur
ex vi hujus sacramcnti cst in altari sub-
stantia corporis Christi, quantitas autem
dimensiva ejus est ibi concomitantcr ct
quasi per accidens,ideo quantitas dimen-
siva corporis Christi est in hoc sacra-
mcnto, non secundum proprium modum,
ut scilicet sit tota in toto, et singulae
partes in singulis partibus, scd pcr mo-
dum substantiae, cujus natura est tota in
toto,-et tota in qualibet parte.
Ad secundum dicendum, quod dua?
cum substantia quantitatcs dimcnsivai non possunt natu-
ralitcr simid esse in eodem, ita quod
utraque sit ibi secundum proprium mo-
dum quantitatis dimensivffi. In hoc au-
tcm sacramento quantitas dimensiva
panis est secundum proprium modum,
scilicet secundum commensurationem
quamdam; non autem quantitas dimcn-
siva corporis Christi, scd est ibi per mo-
dum substantise, ut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod quantitas
dimensiva corporis Ghristinon est in hoc
sacramento secundum modum commen-
sicut su- surationis, qui est proprius quantitati, ad
qucm pertinet quod major ffuantitas ex-
: tendatur ultra minorem sed est ibi per ;

vi sacramenti aUo modo ex reali con-

: modum jam dictum.
comitantia. Ex vi quidcm sacramenti
quantitas dimensiva corporis Christinon
CoNCLUsio. —
Tota dimcnsiva corporis Christi
quantitas est in hoc saoramonto, non quiJcm ex
est in hoc sacramento ex vi enim sacra- ; vi sacramftnti, sed ox rcali cuucomitautia.
menti estinhoc sacramento iUud in quod
dirccte conversio tcrminatur. Conversio
autem qua", fit inhoc sacramento, dirccte ARTICULUS V.
terminatur ad substantiam corporis
Christi, non autemad dimensiones ejus : Utrum corpus Christisit in hoc sacramento
quod patet ex hoc quod quantitas di- sicut in loco.
mcnsiva ^ rcmanet, facta consccrationc,
sola substantia panis transeunte. Ad quintum sic proceditur. 1 Vidctur .

Quia tamen substantia corporis Christi quod corpus Ghristi sit in hoc sacramento
rcaliter non dividitur a sua quantitate sicut in loco. Esse enim in aliquo dcfini-
dimensiva et ab aliis accidcntil)us, inde tive vel circumscriptivc, cst pars cjus
est quod cx vi realis concomitantia; est in quod cst esse in loco. Scd corpus Cbristi
hoc sacramcnto tota quantitas dimcnsiva videturesse definitive inlioc sacramcnto,
corporis Christi, et omnia accidcntia quia ita est ubi sunt species panis vel
cjus. vini, ([uod non cst in alio loco altaris;
Ad primum crgo dicendum, quod mo- vidctur ctiam ibi cssc circumscrii)tivc,
dus esscndi cujuslibct rei dctcrminatur (|uia ita continctur supcrficic hostia» con-
secundum id quod est ei per se, non secrata», quod nec excedit nec exccditur.
autem scoundum id quod est ci per ac- Ergo corpus Christi est in hoc sacramcnto
cidcns : sicut corpus i!st in visu, secun- sicut in loco.
dum quod est album, non autcm sccun- 2. PraMcrea, locus spccicrum panis non
dum quod est dulce, licct idcm corpus est vacuus; natura enim non i^atitur va-

' Parm. addit : « dimensiva. » •Parm. addit : « pauis. »

 QU^ST. LXXVI, ART. V. 451

cnum nec ost ibi snl)stantiii panis, ut

; ratnradlocum ilhim mediantibns dimcn-
supra liabitnm est scd cst il)i solnm
; sionibus alicnis, ita qnod e convcrso di-
corpns C.hristi. Ergo corpns Christi rcplct mcnsiones propria^ corporis Chiisti com-
locnm Sed omne qnod replet lo-
illnm. parantur ad locnm illum mediante sub-
cnm aliqnem, est in eo localiter. Ergo stantia, quod cst contra rationcm corporis
corpns Cliristi est in hoc sacramento lo- locati.
caliter. Unde nullo modo corpus Christi est in
3. Prseterea, dictum cst, in hoc
sicut hoc sacramcnto localiter («).
sacramcnto est corpus Clnisti cum sua Ad primum ergo dicendnm, quod cor-
quantitate dimcnsiva, et cnm omnibns pus Christi non cst in hoc sacramento
snis accidcntibns. Sed esse in loco est defmitive qnia sic non csset ahbi qnam
;

accidcns corporis,undeet « ubi » connume- in hoc ubi conficitnr hoc sacramen-

altari
ratur inter novem genera accidentinm. tum cum tamen sit in caelo propria specic
;

Ergo corpus Christi est in hoc sacramento et in mnltis altaribns sub specie sacra-
localiter. menti. Similiter ctiampatct quod non est
Sed contra est qnod oportet locnm et in hoc sacramento circumscriptive quia ;

locatum esseaequalia, ut patet per Philo- non secundum commensnrationem

sophum inlV P/iysic.,text.SO. Sed locus
nbi esthoc sacramentnm, estmnltominor
qnam corpns Christi. Ergo corpns Christi
non est in hoc sacramento sicut in loco.
Rcspondeo dicendnm, quod, sicnt jam
dictum est, corpus Christi non est inhoc
sacramento secundnm proprinm modum
qnantitatis dimensivae, sed
dnm modnm snbstanti».
corpus locatum est in
cst ibi
propriae quantitatis, ut dictnm est. Quod
antem non est extra snperficiem sacra-
menti, nec estinaliapartealtaris, non pcr-
tinet ad hoc quod sit ibi defmitive vel cir-
cnmscriptive, sedadhocqnod incoepit ibi
esse per consecrationem et conversio-
nem panis et vini, nt supra dictumest.
magis secun- Ad secundnm dicendum, quod locus
Omne antcm iUe inquo est corpus Christi, non est
loco secnndum vacnns neqne tamen proprie est reple-
;

modum qnantitatis dimensiv*, inquan- tus substantia corporis Christi^ quae non
tum scilicet commeusnratur loco secun- est ibilocaliter, sicntdictumest, sed estre-
dnm suam qnantitatemdimensivam. Unde plotus speciebns sacramentorum, quae
relinquitur quod corpus Christi non est liabentreplere locnmvelpropter natnram
in hoc sacramento sicutin loco, sed per dimensionnm, vel saltem miraculose, si-
modum substantiae, eo scilicet modo quo cut et miraculose subsistnnt per modum
substantia continetur a dimensionibus : substantiae.
succedit enim substantia corporis Christi Ad tertinm dicendnm, quod accidentia
inhoc sacramento substantiae panis unde ; corporis Christi snnt in hoe sacramcnto,
sicut snbstantia panis non erat snb suis sicut snpra dictum est, secundum realem
dimensionibus localiter, sed per modum concomitantiam. Et ideo illa accidentia
substantiffi, ita nec substantia corporis corporis Christi snntin hoc sacramento,
Christi. Non tamen substantia corporis quae sunt ei intrinseca. Esse autem in
Christi est subjectnm illarum dimensio- loco est accidens per comparationem
nnm, sicnt erat substantia panis et ideo' : ad extrinsecnm continens. Et ideo non
panis ratione suarum dimensionnm loca- oportet quod Christns sit in hoc sacra-
liter erat ibi, quia comparabaturad locum^ mento sicut in loco.
mediantibus propriis dimensionibns ; CoNCLUsio. — Cum Ciiristus sit iu hoc sacra-
substantiaautem corporis Christi compa- mento, non per modum quantitatis dimensi^a3,
* Parm. adrlit « substantia. »
: Large loquendo consuevit dici omne illud esse
^ Parm. addit « illmii. »
: • in loco est prscscns loco ; unde et Deum
quod
(a) Est tamen in loco, si csse in loco late sumatur dicimus csse in omni loco, ct angelum in aliquo,
pro esse realiter prsesens alicui spatio. Corpus cum tamon Deus et angclus loco non contincan-
Chi'isti,juxtaDurandum,nonestinhocsacramento tur.Secundum hoc dicere possiunus quod aliquid
tanquam contcntum, sed soluni tanquam prae- est in loco duplicitcr : proprie, ratione conti-
sens. Uiffert aliquid esse proesens alteri, et esse nentiae ; et large, ratione solius prajsenti». Primo
in altero, esse in loco et osse praisens loco. Esse modo aliquid potcst esse in loco iterum duplici-
in loco importat habitudincm continentia? ex ter : circumscriptivo, ut quantitas, ct ea quai
parte loci. Esse praesens loco non importat liabi- quantitate cxtcnduntur; et diftinitive ut ea quae
tudinom contincntia?, sod solum realem exlii- simt inquanto, scd quantitate non extenduntm-,
bitionem essentia^. Unde ct locus est praiscns V. g. anima Immana. Porro corpus Christi est in
realiter locato ,sicut et c converso , quamvis sacraraento per preescntiam solam essentiae suae.
locus non contineatur a locato, sed e converso.
452 SUMMA THEOLOGICA.
sed per modum substantiae, non est in eo sicut quia per hoc quod dicimus ipsum esse
in loco, sod eo modo quo substantia a dimensio-
sub lioc sacramento, signiticatur quaedam
nibus continetur.
habitudo ejus ad hoc sacramentum. Se-
cundum igitur Iioc esse non movetur
Christus per se secundum locum, sed so-
ARTICULUS VI. lum per accidens, quia Christus non est
in hoc sacramento sicut in loco, sicut
Utrum corpus Christi sit mohiliter in pra'dictum est. Quod autem non est in
hoc sacramento. loco nonmovetur per se in loco, sed so-
lum ad motum cjus in quo est. Similiter
Ad sextum proceditur. 1. Videtur
sic autem iicque pcr se movetur secundum
quod corpus Christi sit mobiliter in hoc esse quod habet in Iioc sacramento, qua-
sacramento. Dicit enim Philosophus in cumque alia mutationC;, puta quantum ad
II Topic, cap. III, loco 24, quod « motis hocquod dcsinat esse sub hocsacramento,
nobis, moveiitur ea qua; in nobis sunt » ;
qiiia illud quod de se habet esse indefi-
quod quidem est verum etiam de spiri- ciens, non potcst esse deficiendi princi-
tuali substantia anima^. Sed Christus est pium;scdalio deficiente, hocdesiuit essc
in hocsacramento, ut supra habitum est. in eo; sicut Deus, cujus esse est indefi-
Ergo movetur ad motimi ipsius. ciens et immortale, desinit esse iii aliqua
2. Preeterea, veritas debet respondere creaturacorruptibiliperhocquodcreatura
figura^. Sed de agno paschali qui erat corruptibilis desinit esse. Et hoc modo
figura hujus sacramenti, non remanebat cum Christus habeat de se esse indefi-
quidquam usque mane^ sicut pra^cipitur ens et incorruplibile, non desinit essesub
Exodi, XII, 10. Ergo nequeetiamsihocsa- hoc sacramento neque per hoc quod ip-
cramentum reservetur in crastinum^ erit sum desinat esse, neque etiam per mo-
ibi corpus Christi, et ita non est immobi- tum localem sui, ut ex dictis patet sed ;

liter in hoc sacramento. solum per hoc quod specieshujus sacra-

2. Pra^terea, si corpus Christi remaneat
sub hoc sacramento etiam in crastino,
pari ratione remanebit et per totum se-
quens tempus nonenim potestdici quod
; meiito
desinat ibi esse, cessantibus speciebus,
quia esse corporis Christi non dependet
aspeciebus ilhs. Non autem remanet sub
hoc sacramento Christus per totum tem-
pus futurum. Videtur ergo quod statim in
crastino vel post modicumtempus desinat
esse sub hoc sacramento et ita videtur
, loco, sicut formae et spirituales substan-
quod Cliristus mobiliter sit in hoc sacra-
mento.
Sed contra, impossibile est idem esse
motum et quietum, quia sic contradicto-
ria verificarentur de eodem. Sed corpus
quietumresidet. Noncrgo
Cliristi in ccelo
cst mobiliter in hoc sacramento.
Uespondeo dicendum, quod cum
quid est unum sulijecto, et multiplex
secundiim esse, nihil prohibct secuiidum
menti desinunt esse.
Unde patet quod Christus, per se lo-
quendo, immobiliter est in hoc sacra-
{a).
Ad primum ergo dicendum, quod ratio
illa procedit de motu per accidens, quo
ad motum nostri moventur ea quae in
nobis sunt; aliter tamen ea quae per se
possimt esse in loco, sicut corpora; et
aliter ea quse per se noii possunt esse in
tiae. Ad quem modum potest reduci quod
dicimus Christum moveri per accidens,
secundum esse quod habet iii hoc sacra-
mento, in quo non est sicut in loco.
Ad secundum dicendum, quod hac
rationc moti videntur fuisse quidam po-
iientes quod corpus Christi non rcniancat
ali- sub lioc sacramento, si in crastinum re-
scrvetur. Contra quod Cyrillus dicit in
Epist. ad Calostjrium,
col. 1075, t. 9 :

ahquid moveri, et secundum aliquid im- « qiiidam diccntes mvsticam

Iiisaniunt
mobilepermanere: sicut corpori est aliud bcnedictioncm ccssare a sanctificatione,
esse album, etaliud essemagnum unde ; si qusB ejusrcliquiie remanserint in diom
polest moveri secundum albeihnem, et subsequcntem non enim mut.itur sa-
:

permanerc immobilc scciindum magni- oratum corpiis Christi, scd viitus bene-
tudinem. Cliristo autemnon est idem essc didionis, ct vivilicativa gratia jugis in co
secundum se, et esse sub hoc sacramento, est; sicut etiam omnes alia? consecra-
)»

(a) nur.nulus assciit quod corpjis Clu-isti non virtus croata potost niovore corpus f.lirisli ut in
mo\olur ailuioluui lu»>liii'; olScotus (luod uulla sacramonto.
 QU^ST. LXXVI, AUT.
tiones immobiliter manent, permanenti-
bus rebus consecratis, propter quod non
iterantur. Veritas autem licet figurae res-
pondeat, tamen figura non potest eam
adaequare.
Ad tertium dicendum, quod corpus
Christi remanet in hoc sacramento non
solumincrastinum*, sed etiam infuturum,
quousque species sacramentales manent,
quibus cessantibus, desinit esse corpus
Christi sub eis, non quia ab eis depen-
deat, sed quia tollitur liabitudo corporis
Christi ad illas species, perquem
Deus desinit esse Dominus creaturae de-
sinentis.
— sunt in hoc sacramento mediante sub-
CoNCLUsio. Cum Christus non sit in hoc sa-
cramento sicut in loco perspicuum est, cum
;
immobiliter quidem per se, per accidens vero
mobilitor in eo esse.
ARTICULUS VII.
Utrum corpus Christi^ prout
sacramejito, possit videriah aliquooculo
saltem glorificato.
Adseptimum sicproceditur.
quod corpus Christi prout est in
cramento, possit videri ab aliquo oculo
saltem glorificato. Oculus enim noster
impeditur a visione corporis Christi in
hoc sacramento existentis, propter species
sacramentalesipsum circumvelantes. Sed
oculus glorificatus non potest ab aliquo
impediri quin corpora quaelibet videat,
prout sunt. Ergo oculus glorificatus potest
videre corpus Christi, prout est in hoc
sacramento.
2. Praeterea, corpora gloriosa sancto-
rum erunt configurata corpori claritatis
Christi, ut dicitur Philip., iii. Sed oculus
Christi videt seipsum, prout est in hoc
sacramento. Ergo pari ratione quilibet
alius oculus glorificatus potest ipsum vi-
dere.
Praeterea, sancti in resurrectione
3.
erunt aequales angelis, utdiciturLucae, xx.
Sed angeli vident corpus Christi, prout
est in hoc sacramento, qiiia etiam daemo-
nes inveniuntur huic sacramento revc-
rentiam exhibere, et ipsum timere. Ergo
pari ratione oculus glorificatus potest ^
ipsum videre, prout est in hoc sacra-
mcnto.
Sed contra, nihil idem existens potest
1 Parin. «crastino... futuro. » *
^ Parm. : « Christum. »
VI ET VII. 453
simul ab eodem videri in divcrsis spe-
cicbus. Sed oculus glorificatus scmper
videt Christum, prout est in sua specie,
sccundum illud Is. , xxxiii, 17 Regem :
in decore suo videbunt. Ergo videtur quod
non videat Christum,prout est sub specie
hujus sacramenti.
Respondeo diccndum, quod duplex est
oculus; scilicct corporalis proprie dictus,
et intellectualis, qui per similitudinem
dicitur. A nullo autem oculo corporali
corpus Christi potest videri, prout est in
modum liocsacramento, primo quidem quia cor-
pus visibile per sua accidentia immutat
medium. AccidentiaautemcorporisChristi
stantia ita scilicet quod accidentia cor-
;
poris Christi non habent immediatam
habitudinem neque ad hoc sacramentum,
neque ad corpora quae ipsum circum-
stant; et ideo non possunt immutare me-
dium, ut sic ab aliquo corporali oculo
est in hoc videripossint. Secundo, quia, sicut supra
dictum est, corpus Christi est in hoc sa-
cramento per modum substantia?. Sub-
stantiaautem, inquantumhujusmodi, non
1. Videtur est visibilis oculo corporali, neque sub-
hoc sa- jacet alicui seiisui, nec etiam imagina-
tioni, sed soli intellectui, cujus objectum
est « quod quid est, » ut diciturin III De
anima, text. 26.
Et ideo, loquendo, corpus
proprie
Christi secundum modum essendi quem
habet in hoc sacramento, neque sensu
neque imaginatione perceptibile est, sed
solo intellectu, qui dicitur oculus spiritua-
lis. Percipiturautem diversimodediversis
intellectibus. Quia enim modus essendi
quo Clu-istus est in hoc sacramento est
penitus supernaturalis, a supernali intel-
lectu, scilicet divino, secundum se visibilis
est, et per consequeiis ab intellectu beato
velangeli velhominis, qui secundumparti-
cipatam claritatem divini intellectus videt
ea quae supernaturalia sunt per visionem
divinaeessentia?. Abintellectuautemhomi-
nis viatoris non potest conspici nisi per
fidem, sicut et caetera supernaturalia. Sed
nec etiam intellectus angelicus secundum
sua naturalia ad hoc intuendum;
sufficit
unde daemoiies non possunt videre per
intellectum Christum in hoc sacramento,
nisi per fidem, cui non voluntate asse- '"
quuntur, sed ad eam evidentia signorum
convincuntur, prout dicitur Jaeobi, ii,
Parm. : « voluntarie assentiunt. »
454 SUMMA THEOLOGICA.
19, quod daemones credunt et contremis-
cunt («).
Ad primumergo dicendum, quod oculus
nostcr corporeus per species sacramen-
tales impeditur a visione corporis Cliristi
sub eisexistcntis,non solum per modum
tegumenti, sicut impedimur videre id
quod cst velatum quocumque corporali
velamine, scd quia corpus Christi non
liabet habitudinem ad medium quod cir-
cumstat hoc sacramentum, mediantibus
propriis accidentibus, sed mediantibus
speciebus sacramentahbus.
Ad secundum dicendum, quod oculus
corporaUs Christi videt seipsum sub sa-
cramento existentem; non tamen potest
* caro et sanguis miraculose apparens non
vidore ipsum modum essendi quo est sub
sacramento ^, quod pertinet ad sohim in-
tellectum. Non tamcn est simile de aho
oculo glorioso, quia etiam ipse oculus
Chrisli est sub hoc sacramento, in quo non
conformatur ei aUus oculus gloriosus.
Ad tertium diccndum, quod angehis bo-
nus vel malus non potest ahquid videre
oculo corporeo, sed solum oculo intel-
lectuaU.Unde non estsimiUs ratio, ut ex
dictis patet.
— Respondeo dicendum, quod dupliciter
CoNCLUsio. Licet Christus in hoc sacramento
per modmn suhstanti* existens,necoculiscorpo-
reis, nec ah inteHectu viatoris, nisi ])er fidem
conspici possit; ah intellectu tamcn heato per
divina; csscntia; visionem videri potest.
ARTICULUS VIII.
Utrum, quando in hoc sacramento apparet
miracidose caro vel puer, sit ibi
corpus Christi.
Adoctavum Videtur
sic proceditur. 1.
quod quando in lioc sacramento miracu-
lose apparel caro vcl puer, non sit ibi
vere corpus Christi. Corpus enim Christi
desinit esse sub lioc sacramento quando
dcsinunt esse species sacramentalcs, ut
dictum est. Sed quando apparct caro vel
puer desinunt esse species sacramenta-
les. Ergo non est ibi vere corpus Christi.
2. Pra^terea ul)icumque cst corpus
, lioc sacramento; sicuteliam Clu'istus abs-
Christi, vel est ibi sul) spccie propria, vcl
sub specie sacramenti. Sed quando tales
* In novcm cod. Paris. desunt ista « existcn-
tcm non tamen potest videre ipsum
; modum
scndi (juu est suh sacramento. »
* Parm. : « in. »
' Parin. eidem. »
: «
('() Nominales tcncnt Cliristum Eucharisticum
natiiialiler (tcuh) (oriioreo vidcri posse,nisi Deus
oh lidci mcrilum hiuu: visiouom prohiherel. Sco-
apparitiones fiunt, manifestum est quod
nonest ibi Christus sub specie propria, quia
inhoc sacramento totus Christus continc-
tur, quipermanetinteger in forma qua as-
cendit in ca^lum, cumtamenid quod mira-
culose apparct in hoc sacramento, quan-
doque videatur ut quaidam parva caro,
quandoque autem ut parvus puer. Mani-
festum est etiam quod non est ibi sub
specic sacramenti, quse est species panis
vel vini. Ergo videtur quod corpus Christi
nullo modo sit ibi.
3. Praeterea, corpusChristiincipit esse
in hoc sacramcnto per consecrationem et
conversionem, ut supra dictum est. Sed
sunt consecrata, nec conversa in verum
corpus et sanguinem Christi. Non ergo
sub his speciebus est corpus vcl sanguis
Christi.
Sed contra est quod ' tali apparitione
facta, eadem reTcrentia exhibetur ei quod
apparet qua3 etiam primo exhibebaiur:
quod quidem non fieret si vere non esset
ibi Cliristus, cui reverentiam latria? exhi-
bemus. Ergo etiam tali apparitione facta,
Christus est sub hocsacramento.
quandoque
contingit talis apparitio, qua
in hoc sacramento miraculose videtur
caro, aut sanguis, aut etiamaliquis puer.
Quandoque enim hoc contingit ex parte
videntium, quorum oculi immutantur
tali immutatione, ac si expresse viderent
cxterius carnem, vel sanguinem, vel
puerum, nulla tamen immutationc facta
vere ex parte sacramcnti. Et hoc quidcm vi-
detur contingere quando uni videtur sub
specie carnis velpueri, aliis tamen vide-
tur, sicut et prius, sub specie panls; vcl
quando idem ad horam videtur siib spe-
cie carnis vel pueri, et postmodum sub
spccie panis.Nec hoc tamen pertinct ad
aliquam dcceptionem, sicut accidit in ma-
gorum quia talis species divi-
pra3stigiis,
nitus formatur in oculo ad aliquam vcri-
tatem figurandam, ad hoc scilicet quod
manifestetur vere corpus Christi esse sub
que dece})tionc apparuit discipulis cun-
tibus iu Emmaus. Dicit euim Augustinus
tus docet hoatus per actum boatificum
qu(>d
os- non videt corpus Christi in oucharistia ot ;
(juod ociUus corporalis poiosl vidoro corpus
Cliristiut oxistens in ouoharistia; ot quod intol-
h'('tusauLTehcus, vol humanus aninia< separataj
iKUiiraliler vider(> potesl oxistonliani (orporis
Christi in oucharistia.
 QUyEST LXXVl, ART. VIII, ET (JUJIST. LXXVII, ART. I. 453
hiYih. UQucest.evangf, qusest.Li, coL 13G2, infra dicetur, rcmanet vere corpus Christi
t. 3, quod (( cum flctio nostra rcfcrtur ad in hoc sacramcnto.
aliquam sig-iiificationem, noncstmcnda- Ad primum crgo dicendum, quod facta
cium, scd aliqua figura veritatis. » Et quia tah apparitione species sacramentales
pcr Imnc modum nulla immutatio fit ex quandoque quidem totaliter remanent in
partc sacramcnti, manifestum cst quod scipsis quandoque autem secundum
;

non dcsinit Cliristus esse sub lioc sacra-
mento, tali apparitione facta.
Quandoquc vero contingit talis appa-
ritio non per solam immutationem vidcn-
tium, sed specie quse videtur, realiter
exterius existente et lioc quidem vide-:
tur esse quando sub tali specie ab omni-
bus videtur, ct non ad horam, sed per
longum tempus ita permanet ct in lioc
casu quidam dicunt quod est propria
spccies corporis Cliristi. Nec obstat quod
quandoque non videtur ibi totusChristus,
scd ahqua pars carnis, vel etiam vide-
tur non in specie juvenih, scd in effigie
pucrili, quia in potestatc corporis glo-
riosi est quod videatur ab oculo non glo-
rificato vcl secundum totum vel secun-
dum partem, et in effigie vel propria vel
aliena, ut infra dicetur.
Sed hoc videtur osse inconveniens,
primo quidem quia corpus
potest in propria
specie videri nisi in
uno loco, in quo defmitive continetur.
Unde cum videatur in propria specie, et
i adoretur inca^hs, sub propria specie non
videtur in hoc sacramento. Secundo, quia
corpus gloriosum, quod apparet ut vult,
post apparitionem,
iUud^ quod est principale in eis, utdictum
est.
Ad secundum dicendum, quod in hu-
jusmodi apparitionibus, sicut dictum est,
non vidctur propria species Christi, sed
species miraculosa^ formatavel in oculis
intuontium, vel etiam inipsis sacramcnta-
libus dimensionibus, ut dictum est.
; Ad tertium dicendum, quod dimcnsio-
nes panis et vini consecrati manent, im-
mutatione circa eas .miraculose facta,
quantum ad aha accidentia, ut dictum
est.
CoNCLUsio. — Remancntibus in sacramento
dimensionibus, quse. prius fuerant, quarnquam
miraculose apparcat ibi puer, vel caro, ad osten-
dcndam corporis Ghristi veritatem; verumnib.ilo-
minus Christi corpus in eo continetm\
Christi non
QU^STIO LXXVII.
DE ACGIDENTIBUS REMANENTIBUS IN HOG
SAGRAMENTO.
(In octo articulos divisa.)
Deinde considerandum est de acciden
cum voluerit, dispa- tibus remanentibus in hoc sacramcnto ;

quod Domi-
ret, sicut dicitur Luca3, ult., ct circa lioc quaeruntur octo 1° utrum :

nus ex ocuhs discipulorum evanuit. Hoc accidentia quee remanent, sint sine sub-
autem quod sub specie carnis in hoc sa- jecto 2° utrum quantitas dimcnsiva sit
;

cramento apparet diu permanet quinimo ; subjectum ahorum accidentium 3° utrum ;

legitur quandoquc esse inclusum, et mul- hujusmodi accidentia possint immutare

torum cpiscoporum consiho in pixide ahquod corpus extrinsccum 4° utrum ;

reservatum, quod nefas csset de Christo possint corrumpi 5" utrum ex eis possit
;

sentire, sccundum propriam speciem. Et aliquid generari; G^utrumpossint nutrire;

ideo dicendum est quod manentibus di- 7° de fractione panis consecrati; 8° utrum
mensionibus quce prius fuerant, fit mira- vino consecrato possit aliquid admisceri ^.
culose quaedam immutatio circa aha acci-
dentia, puta figuram et colorcm, et alia
ARTICULUS PRIMUS.
hujusmodi, ut videaturcaro, vel sanguis,
aut etiam puer. Et, sicut prius dictum Utrum accidentia remaneant sine subjecto
est, lioc non est deceptio, quia fit in fi- in hoc sacramento.
guram cujusdam veritatis, scihcet ad os-
tendendum per hanc miraculosam appa- Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
ritioncm, quod in sacramento est vere quod accidentia non remaneant in hoc
corpus et sanguis Clu-isti. Et sic patct sacramento sine subjecto. Nihil enim
quod remanentibus dimensionibus, quaj inordinatum aut faUax debet esse in lioc
sunt fundamcnta aliorum accidentium, ut sacramento veritatis. Sed accidentia esse

* Parm. (( id. » 3 Parm. : (( permisccri.

« Pai-m. (( miraculose.
456
sine siibjecto est contra rerum ordinem
quem Deus naturae indidit videtur etiam ; siremaneret, subjecfum esse non posset,
ad quamdam fallaciam pertinere, cum
accidentia sint signa naturae subjccti.
'
Ergo in lioc sacramento non sunt
dentia sine subjecto.
2. Praeterea, fieri non
potest etiam mi-
raculose quod defmitio rei ab ea sepa-
retur, vel quod unirei conveniat defmitio
alterius^, puta quod homo manens liomo
sit animal irrationalc; ad hoc enim se-
queretur contradictoria esse simul hoc
enim quod significat nomen,
finitio, utdiciturin IV Metajj/i., text. 28.
Sed ad definitionem accidentis pertinet
quod sit in subjecto, ad definitionem
vero substantiae quod per se subsistat,
non in subjecto. Non ergo potest mira-
culose fieri quod in hoc sacramento sint
accidentia sine subjecto.
3. Praeterea, accidens individuatur ex
subjecto. Si ergo accidentia remanent in
hoc sacramcnto sine subjecto, non erunt
individua sed universaUa, quod patet esse
falsum, quia sic non essent sensibilia,
sed intelligibiUa tantum.
4. Prap.terea, accidentia per consecra-
tionem hujus sacramenti non adipiscun-
tur aliquam compositionem. Sed ante
consecrationem non erant composita ne-
que ex materia et forma, neque ex « quo
est, » et « quod est. » Ergo etiam post con-
secrationem non sunt composita altero
horum modorum, quod est inconveniens,
quia sic essent simpliciora quam angeli,
cum tamen haec accidentia sint scnsii)ilia.
Non ergo accidentia remanent in hoc
sacramento sine subjecto.
Sed contra est quod (Jregorius ' dicit in
Bomiiia pasc/iaii,quoi\ « species sacramen-
tales suntillarumrerum vocabula quae ante
fuerunt, » panis et vini
scilicet et ita
cum non remaneat substantia panis et
vini, videturquod hujusmodi species sint"
sine subjecto.
Respondeo dicendum, quod accidentia
panis et vini, quaa sensu deprehendunfur
in hoc sacramento remanere post conse-
crationem, non sunt sicut in subjecto in
substantiapanis et vini, quae non manet,
ut supra habifum est nequo etiam in ; fameu contrarium est ordiuafum secun-
' Parm. adflit : « natiu-aliter. »
* Paini. addit : « rei. »
' (Iregorio substitiiendus est l.anfrancus in
lib. /)(' cnrporn H sdinj. Dom., v:\[). xx, col. 430.
(>(»dices ct cdili, Ci-cfforium atVcnmt icrrorautcm
indc provcnil (juod ca l.anlrancus dc suo sul»-
ncctit alitiuibus Gregorii verbis a sc ox Hot».
SUMMA THEOLOGICA.
forma substantiali, quae non manet, et
ut patet per Boefium in lib. De unitate
n, col. 1250, t. 2. Manifestum
Trifiit., c.
acci- est etiam quod hujusmodi accidentianon
sunt in subsfantia corporis et sanguinis
Chrisfi sicut in subjecto, quia substantia
humani corporis nullo modo pofest his
accidenfibus affici ; neque efiam est pos-
sibile (juod corpus Christi gloriosum et
impassibile exisfens alteretur ad susci-
; piendas hujusmodi qualifates.
rei est de- Dicunt aufem quidam (juod sunt sicut
in subjecfo in aere circumsfante. Sed nec
hoc esse potest, primo (luidcm quia aer
non est hujusmodi accidentium suscep-
tivus. Sccundo, quia hujusmodi acciden-
tia non sunt ubi est aer, quinimo ad mo-
fum harum specierum aer depellitur.
Tertio, quia accidentia non franseunt de
subjecto in subjecfum, uf scilicet idem
accidens numero, quod primo fuif in uno
subjecto^ posfmodum fiatin alio accidens ;
enim numerum accipit a subjecto unde ;
nonpotesfessequodidemnumero manens
sit quandoque in hoc, quandoque in illo
subjecto. Quarfo, quia cum aer non spolie-
tur accidentibus propriis, simul haberet
accidentia propria et aliena. Nec potest
dici quod hoc fiat miraculose virtufe con-
secrationis, quia verba consecratiouis hoc
nonsignificant, quae tamen non efficiunl
nisi suum significafum.
Et ideo relin([uitur ([uod accidentia in
lioc sacramento manenf sine subjecfo,
quod quidem virtufe divina fieri potest :
cum enim effectus magis depeudeaf a
causaprimaquam acausa secunda, Deus,
qui est prima causa subsfanfiai et acci-
dentis, per suam infinifam virfufem con-
servarc potest in esse accidens, subtracta
; substanfia per quam conservabatur in
esse sicut per propriam causam, sicut
efiam alios efTectus nafuralium causarum
potest producere sine nafuralibus causis,
sicut humanum corpus formavit in utero
Yirginis sinc virili scminc (a).
Ad primum ergo diceudum, quod ni-
hil ordinafum se-
prohibet aliquid esse
cundum communem legemnatur*, cujus
paschali, scilicctxxn m Evangelio, desumptis.
Parm. « remaneant. »
:
{a) Ouamvis omncs ortliodoxi admittant acci-
d»'ntia panis post C(»n<ccralioncni in hoc
ct vini
sacramiMitd i-cmaiicrc, iioii <»nmc> tamcii s\>tcma
Thomisticuni accidcntium al»>i»lulorum amplcc-
tunlm".
 QUJ:ST. LXXYII, ART.
flum speciale privilegium g-ratise, iitpatct
iii resuscitatione mortuorum, et iu illu-
minatione caecorum, proutetiam in rehus
humanis quffidam aliquibus conceduntur
cx speciali privilcg-io pra'ter legem com-
munem. Et ita etiam, licct sit secundum
commimcm naturaj ordinem cpiod acci-
dens sit in subjecto, ex speciali tamen
rationc secundum ordinem gratiae acci-
dentia sunt in hoc sacramento sine sub-
jecto, proptcr rationcs supra inductas.
Adsecundum dicendum, quod cum ens
non sit genus, hoc ipsum quod est esse,
non potest esse esscntia substantia^ vel
accidentis. Non cst crgo dcfinitio sub-
stantiae,ens per se sine subjecto, nec de-
fmitio accidentis, ens in subjecto sed ; jcctum aliorum accidentium.
quidditati seu essentiai substantiae com-
petit habere essc non in subjccto; quid-
ditati autem, sive essentiae accidentis
competit habere esse in subjecto. In hoc
autem sacramcnto non datur accidcnti-
bus quod ex vi suff! csscntiie non sint in
subjecto, sed ex divina virtute sustcn-
tante et ideo non desinunt esse acciden-
; liabebant in substantia. Non ergo sunt
tia, quia nec separatur ab cis definitio
accidcntis \ nec competit eis defmitio
substantiae.
Ad tertium dicendum, quodhujusmodi
accidentia acquisierunt essc individuum
in substantia panis ct vini, qua conversa
in corpus et sanguinem Christi, rcmanent
virtute divina accidentia in
illo essc indi-
viduato quod prius habebant, unde sunt
singularia et sensibilia.
Ad quartum dicendum quod accidcntia
hujusmodi manente substantia panis et
vini, nonhabebantipsa esse*, nec alia ac-
cidentia, sed subjecta eorum habebant
hujusmodi cssc per ca, sicut nix est alba
per albedinem; sed post consecrationem
ipsa accidcntia, quae rcmanent, habent
essc, undc sunt composita ex « csse » ct
« quodest, » sicut in prima parte de angelis
dictum est, et cum hoc habent compo-
sitioncm partium quantitativarum.
CoNCLCsio. — Remanent accidentia panis, et
vini in sacramento non inaliquo subjecto existen-
tia,sedsola divina virtute sine subjecto existunt.
' Parm. addit « quae est aptitudo ab subjec-
: '
tum quee semper manet in eis, non actualis in-
hBereulia. »
1 ET ll. 457
AKTICULUS 11.
Utrum in hoc sacramento quantitas di-
mensiva panis velvini sit aliorum acci-
dentium suhjectum.
Ad secundumsicproceditur. 1. Videtur
quod in hoc sacramento quantitas di-
mensiva panis vel vini non sit aliorum
accidentiumsubjectum^. Accidentis enim
non estaccidens; nulla enimforma potest
esse subjectum, cum subjici pertineat ad
proprietatem materiae. Sed quantitas di-
mcnsiva est quoddam accidens. Ergo
quantitas dimensiva non potcst esse sub-
2. Praeterea, sicut quantitas individua-
tur ex substantia, ita etiam alia acciden-
tia. Si ergo quantitas dimensiva panis
aut vini remanet individuata secundum
esse priils habitum, in quo conscrvatur,
pari rationc et alia accidentia remanent
individuata secundum essc quod prius
in quantitate dimcnsiva sicut in subjecto,
cum omne accidens individuetur per
suum subjectum.
3. Praeterea, inter alia accidenlia panis
et vini quae remanent, deprchenduntur
etiam sensu rarum et densum, quae non
possunt csse in quantitate dimensiva,
prffiter matcriam cxistente, quia rarum
est quod habet parum de materia sub
magnis dimensionibus densum autem, ;
quod habet multum de matcria sub par-
vis dimensionibus, ut dicitur \N Physic,
text. 84. Non ergo vidctur quod quantitas
dimensivapossit essc subjcctum acciden-
tium, quae remanent in hoc sacramento.
4. Praiterea, quantitas a subjecto se-
parata videtur essc quantitas mathema-
tica, quae non est subjectum quaUtatum
sensibilium. Cum ergo accidentia quae
remanent in hoc sacramento sint sensi-
bilia, videtur quod non possint esse in
hoc sacramento, sicut in subjecto, quan-
titate panis et vini remanente post con-
"
secrationem.
Scd contra est quod quaUtates non
sunt divisibiles nisi per accidens, scilicet
ratione subjecti. Dividuntur autem qua-
litates remanentes in hoc sacramento
per divisionem quantitatis dimcnsivae,
sicut patet ad sensum. Ergo quantitas
Parm. addit « sicut. »:
' Parm. « sabjcctum enim accidentis.
: »
* Pai'm. addit : « dimensiva. »
458
dimensiva subjectum accidentium,
est
quae remanent in lioc sacramento.
Respondeo dicendum, quod necesse
est dicere accidentia alia qua^ remanent
in hoc sacramcnto esse sicut in subjccto
in quantitatc dimensiva panis vel vini re-
manentc primo quidcm per hoc quod ad
: dimensiva secundum se
scnsum apparet aliquid quahtum cssc
coloratum, ct aUis accidentibus effectum,
nec in talibus scnsus dccipitur secundo,
quia prima dispositio materi» est quan-
titas dimensiva, unde et Plato posuit
primasdifrerentiasmateriae ((hiagnum» et
«parvum^ » Etquiaprimumsubjectumest
materia, consequcns est quod omnia alia
accidentia referantur ad subjcctum me-
diantc quantitatc dimensiva; sicut ct
primum subjectum coloris dicitur esse
superficies, ratione cujus quidam posuc-
runt dimensiones essc substantias cor-
porum, ut dicitur in I Metaph.^ text. 19
et seq. Et quia subtracto subjccto rema-
nentaccidentia secundum csse quod prius
habebant, consequens est quod omnia
accidentia remancant fundata super
quantitatem dimensivam. Tertio, quia
cum subjcctum sit principium individua-
tionis accidentium oportct id quod poni-
tur ahquorum accidentium subjectum,
esse ahquo modo individuationis prin-
cipium ^. Est enim de ratione individui
quod non possit in pluribus esse, quod
quidem contingit duphciter uno modo ; manentium in hoc sacramento, quam e
quia non est natum esse in aliquo, ct
hoc modo forma^ immaterialcs scparatae
p(;r sc sul)sistentes suntetiamper seipsas
individuai aho modo ex eo quod forma
: conscquentes corpora, ex hoc quod ha-
substantiahs vel accidentahs cst quidem
nata in ahquo esse, non tamen in pluri-
bus, sicut haec ahjcdo, quai est in lioc
corpore.- Quantum ad primum, igitur
materiaestindividuationisprincipiumom-
nibus formis inha^rcntibus, quia cum
hujusmodi formaj quantum cst de se,
sint nala3 inahquo esse sicut in subjecto,
ex quo aliqua earum recipitur in matcria
qua; non est in alio, idco nec forma ij^sa
sic existens potest in aho essc. Quantum
autem ad secundum, diccndum
individuationis principium est quantitas
dimensiva. Ex hoc enim ahquid cst na-
tum cssc in uno solo, (juod ihud est in
S(! iu(hvisum ct ihvisuni al) onmibus ahis.
Divisio autem accidit substantiai ratione
' Vidc Aristol. lib. l Mctnph., toxt.
* Piirm. addit : « quaulitas aiitem
ost quoddam iiidividuatioiiis principiuui. »
(«) Sfulii.s diiil (jUMil idia accidenlia
SUMMA THEOLOGICA.
Physic, text. 15
quantitatis, ut diciturin I
et 16.Et idco ipsa quantitas dimensiva
est quoddam individuationis principium
in hujusmodi formis ; inquantum scUicet
diversae formai numero sunt in diversis
partibus materiie undc et ipsa quantitas
;
liabet quamdam
ibi individuationem, ita quod possumus
imaginari phircs hneas cjusdcm speciei,
: difTercntes positione, qua; cadit inratione
hujus quantitatis; convenit enim dimeu-
sioni quod sit quantitas positionem ha-
bcns, et ideo potius quantitas dimcnsiva
potcst csse subjectum ahorum acciden-
tium, quam e converso {a) .
Ad primum ergo dicendum, quod acci-
dens per se non potest esse subjectum
altcrius accidcntis (juia pcr se non est;
secundum vero quod est in aho, unum
accidens dicitur esse subjectum aherius,
inquantum unum accidens recipitur in
sul3Jecto, alio mediante, sicut supcrhcics
dicitur essc subjcctum coloris. Undc
quando accidenti datur divinitus ut per
se sit, potest etiam per se aherius acci-
dentis subjectum esse.
Ad secundum diceudum, quod alia
accidentia, etiam secundum quod erant
in substantia panis, individuabantur me-
diante quantitatedimensiva, sicut dictum
est.Et ideo potius quantitas dimcnsiva
estsubjectum aliorum accidentium re-
converso.
Ad tertium dicendum, quod rarum » <(
et densum » sunt qua^dam qualitates
((
bent multum vel parum de materia sub
dimensionibus, sicut ctiam omnia alia
accidentia consequuntur ex priucipiis
substantiae; et ideo sicut subtracta sub-
stantia, ita subtracta materia, divina vir-
tutc conscrvantur qualilates matcriam
conscquentes, sicut ((raruni» et ((dcnsum.')
Ad quartum dicendum, quod quantitas
mathcmatica non abstrahit a materia
intclhgibih sed a matcria sensibih, ut
dicitur Yll Metaph., text. 33. Dicitiu* au-
est quod tem materia scnsibilis ex hoc quod sub-
jicitur sensibilibus qualitatibus. Et idco
manifestum est (jiuxl (|uantitas dimeu-
siva, qua^ rcmanct i:i Ikh' sacranuMito
sinc subjcclo iu)n cst quantitas mathcina-
tica.
8. sunt osso sino sulijocto siout quantitas ot .\u- :
dimensiva roolus (|uod quautitaa non est il)i sine subjeclo
plus quam qualilas.
aM|uc pos-
 QU^ST. LXXYII, ART.
CoNCLUsio. — Omnia accidenlia praHfr quan-
titatcindiniensivani qua^ rcniauontinsacramcnio,
quamvis in milla sint substantia, sunt lanicn in
<|uantitatc dinicnsiva panis ct vini tamquam in
subjccto.
ARTICULUS III.
Utrum species qux remanent in hoc sacra-
mento possint immutare aliquid extrin-
secum.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod specics quse remanent in hoc sa-
cramento, non possint immutare aliquid
oxtrinsccum. Probatur enim VII P/ujsic.,
quod formee quae sunt in materia fiunt a
formis quae sunt in materia, non autem
a formis qua? sunt sine materia, eo quod
simile agit in sibi simile. Sed specics sa-
cramentales sunt species sine materia,
quiaremanent sine subjecto, ut ex dictis
patet. Non ergo possunt immutare mato-
riam exteriorem, inducendo aliquam
formam.
cessante actione principa-
2. Prseterea,
lis agentis necesse est quod ccsset actio
instrumenti, sicut quiescente fabro, non
movetur martellus. Sed omnes formse
accidentales agunt instrumentaliter in
virtute formae substantialis, tamquam
principalis agentis. Cum ergo in hoc sa-
cramento non remaneat forma substan-
tialispanis et vini, sicut supra habitum
est, videtur quod formae accidentales re-
manentes agere non possint ad immuta-
tionem exterioris materia^.
3. Prgeterea, nihil agit ultra suam
spe-
ciem, quia effectus non potest esse potior
causa. Sed specics sacramcntales omnes
sunt accidentia. Non ergo possunt exte-
riorem materiam immutare, ad minus
ad formam substantialem.
Sed contra est quod si non possent
immutare exteriora corpora, non possent
sentiri; sentitur enim aliquid per hoc
quod immutatur sensus a sensibili, ut
dicitur II De anima, text. 51, 74 et 121.
Respondeo dicendum, quod quiaunum-
quodque agit inquantum est ens actu,
consequens est quod unumquodque sicut
se habet ad esse, ita se habeat ad agere.
Quiaigitur secundumprgedicta, spcciebus
sacramentalibus datum est divina virtutc
ut remaneant in suo essc quodhabebant,
substantia panis et vini existente, con-
sequens est quod etiam remaneant in suo
agere et ideo omnem actionem quam
; sine subjecto. Ergo corrumpi non possunt.
111 ET IV. 459
poterant agere, substantia panis et vini
existente, possunt etiam agere, substan-
tia panis et vini transcunte in corpus et
sauguiuem Christi. Undenon estdubium
quod possunt immutare extcriora cor-
pora.
Ad primum ergo dicendum, quod spe-
cies sacramentales, licet sint formae sine
materia existcntes, retinent tamen idem
esse quod hal)ebant prius in materia, et
ideo secundum suum esse assimilantur
formis quse sunt in materia.
Ad secundumdicendum, quod ita actio
formai accidcntalis dependet ab actione
formae substantialis, sicut esse accidentis
dependet ab esse substantise et ideo sicut
:
divina virtute datur speciebus sacramen-
talibus ut possint esse sine substantia,
ita datur eis ut possint agere sine forma
substantiali virtute Dei, a quo sicut a
primo agente dependet omnis actio formae
et substantialis et accidentalis.
Ad
tertium dicendum, quod immutatio
qua3 est ad formam substantialem, non
fit a forma substantiali immediate, sed
mediantibus qualitatibus activis et pas-
sivis, quae agunt in virtute formae sub-
stantialis. Haec autem virtus instrumen-
talis conservatur in speciebus sacramen-
talibus divinavirtute, sicut et prius erat,
et ideo possunt agere ad formam sub-
stantialem instrumentaliter, per quem mo-
dum aliquid potest agere ultra speciem,
non quasi virtute propria, sed virtute
principalis agentis.
CoNCLUsio. — Cum species sacramentales divina
virtute remancant in suo esse quod liabebant,
substantia panis et vini existente, dubium non
cst, quin extcriora corpora immutarc possint.
ARTICULUS IV.
Utrum species sacramentales possint
corrumpi.
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quo.d species sacramentales corrumpi non
possint. Corruptio enim accidit per sepa-
rationem formae a materia. Sed materia
panis non remanet in hoc sacramento,
sicutexsupradictispatet. Ergo hujusmodi
species non possunt corrumpi.
2. Praeterea, nuUa forma corrumpitur
nisiperaccidcns, corrupto subjccto undc ;
formse per se subsistentes incorruptibiles
sunt, sicut patet in substantiis spirituali-
bus. Scd spccicssacramentalessuni formai
460
3. Praeterea, sicorrumpuntur, aut hoc
erit naturaliter, aut miraculose. Sed non
naturaliter, quia non est ibi assignare
aliquod corruptionis subjectum quod ma-
neat, corruptiono terminata similiter
etiam nec miraculose, quia miraculaquai
sunt in hoc sacramento, fiunt virtute con-
secrationis, per quam species sacramen-
tales conservantur non est autem idem
; ruptioncm panis et vini, propter talem
causa conservationis et corruptionis. Ergo
nullo modo species sacramentales cor-
rumpi possunt.
Sed contra est quod sensu deprehendi-
tur hostias consecratas putrefieri et cor-
rumpi.
Respondeo dicendum, quod corruptio
est motus de * esse in non esse. Dictum
est autem supra, quod species sacramen-
tales retinent idem esse quod prius ha-
bebant, substantiapanis etvini existente.
Et ideo sicutesse horum accidentium po-
terat corrumpi, substantia panis et vini
existente, ita etiam potest corrumpi, illa
substantia abeunte.
Poterant autem hujusmodi accidentia
primo corrumpi duphciter uno modo per : quantitatis, puta si pulverizetur panis,
se, aho modo peraccidens. Perse quidem,
sicut per alterationem quaUtatum, et aug-
mentum diminutionem quantitatis.
vel
Non quidem per modum augmenti vel dimi-
nutionis, qui invenitur in sohs corporibus
animatis, quaha non sunt substantia pa-
nis et vini, sed per additionem vel
visioncm nam, sicut dicitur III Me aph.,
: quod per corruptionem separetur forma
text. 17, per divisionem una dimcnsio
corrumpitur, et fiunt duai per addi-
tionem autem e converso ex duabus , est in materia, posset per corruptionem
fit una. Et per hunc modum manifeste
possunt corrumpi hujusmodi accidentia
post consecrationem, quia et ipsa quan-
titas dimensiva remajiens potcst divisio-
ncm et additionem suscipere et ^um sit
subjectum quahtatum sensil)ilium, sicut
dictum est, potest etiam esse subjectum
allerationis earum, puta si alteretur color
aut sapor panis aut vini.
Alio modo poterant corrumpi per acci-
dens per (^orruptionem subjecti et hoc
modo possunt corrumpi etiam post con-
secrationem; quamvis enim subjectum
non remaneat, remanet tamen csse quod
habebant hujusmodi accidcntia in sub-
jccto, quod quidem cst proprium et con-
forme subjecto et ideo hujusmodi essc
:
potest corrumpi a contrario agentc, sicut
corrumpebatur subsfantia panis vel vini;
' Parm. : « ex. »
SUMMA THEOLOGICA.
quae etiam non corrumpebatur, nisi prae-
cedente alteratione circa accidentia.
Distinguendum tamen est inter utrum-
que modum praedictarum corruptionum;
; quia, cum corpus Christi et sanguis suc-
cedantinhocsacramentosubstantiaepanis
et vini, si flat talis immutatio ex parte
accidentium, quae non suffecisset ad cor-
immutationem non desinit corpus et san-
guis Christi esse sub hoc sacramento,
sive fiat immutatio ex parte qualitatis,
puta cum modicum immutatur color aut
sapor panis vel vini, sive ex parte quan-
titatis, sicut cum dividitur panis aut vi-
num in tales partes quod adhuc in eis
possit salvari natura panis aut vini. Si
vero fiat tan'a immutatio quod fuisset
corrupta substantia panis aut vini, non
remanent corpus et sanguis Christi sub
hoc sacramento : et hoc sive ex parte
qualitatum, sicut cum ita immutatur color
et sapor et aliae qualitates panis et vini,
quod nullo modo possint compati natu-
ram panis aut vini sive etiam ex parte
;
vel vinum in tam minutas partes divida-
tur, utjamnon remaneant species panis
vel vini.
Ad primum ergo dicendum, quod ad
corruptionem per se pertinet quod aufe-
rat esse rei. Unde inquantum esse alicu-
di- jus formae estinmateria, consequens est
a materia. Si vero hujusmodi esse non
; esset in materia, similc tamen ei quod
auferri, etiammateria non existente,
sicut accidit in hoc sacramento, ut ex dic-
tis patet.
Ad secundum dicendum, quod species
; sacramentales, licet sint formae non in
materia, habent tamen csse quod prius
in materia habebant.
Ad tertium dicendum, qUod corruptio
illarum specierum non est miraculosa,
sed naturalis pra^supponit tamen mira-
:
; culum quod ost factum in consecratione,
scilicet «(uod ilhe si)ecics sacramentales
retineant csse sine subjecto, quod prius
habcbant in subjecto, sicut et cfecus mi-
raculose iUuminatus natm*aliter videt.
CoNCLUSio. — Spocies sacramontales oum idom
ossc quod auto oonsooratiouom liaboliaul, roli-
noant sicut aulo, ita et post cousocratiouom
\
vel per se vel por accidcns pussiuil corrumpi.
 QUiEST. LXXVII, ART.
ARTICULUS V.
Utrum ex speciebus sacramentalibus
aliquid possit generari.
Ad qiiintum sic proceditur. 1. Videtur
quod ex speciebus sacramentalibus
nihil possit g-enerari. Quod enim gerfe-
ratur, ex aliqua materia generatur ex
nihilo enim nihil gcneratur, quamvis ex
nihilo fiat aUquid per creationem. Sed
speciebus sacramentahbus non subest
aliqua materia, nisi corporis Christi,
quod est incorruptibile. Erg-o videtur
quod ex spcciebus sacramentalibus niliil
possit generari.
2. Pra^terea, ea quae non sunt unius
generis, non possuntex se invicem fieri,
non enim ex albedine fit linea. Sed acci-
dens et substantia difTerunt genere. Cum
ergo species sacramentales sint acciden-
tia, videturquod ex eis non possit ahqua
substantia generari.
3. Prseterea, si exeis generetur aliqua
substantia corporea \ non erit sine acci-
dente. Si ergo ex speciebus sacramen-
tahbus generetur ahqua substantia cor-
porea, oportet quod ex accidente gene-
retur substantia et accidens, duo scihcet
ex uno, quod est impossibile. Ergo im-
possibile est quod ex speciebus sacra-
mentalibus aliqua substantia corporea
generetur.
Sed contra est quod ad sensum videri
potest ex speciebus sacramentahbus ah-
quid generari, vel cineres, si comburan-
tur; vel vermes, si putrefiant; velpulve-
res, si conterantur.
Respondeo dicendum, quod
ruptio unius sit generatio alterius,
dicitur in I De generatione, text. 17, ne-
cesse est quod ex speciebus sacramen-
tahbus ahquid generetul-, cum corrum-
pantur, ut dictum est non enim sic
; stantia, quia Deus de novo creat aliam
corrumpunturutomnino dispereant, quasi
in nihilum redigantur sed manifeste ;
ahquid sensibile eis succedit. Quomodo
autem ex eis aliquid generari possit,
difficile est videre. ^Manifestum est
quod ex corpore sanguine Christi quai
et
ibi veraciter sunt, non generatur aliquid,
cum sint incorruptibilia. Si autem sub-
stantia panis aut vini remaneret in hoc
sacramento vel eorum materia,
* Parm. addit : « illa substantia. »
V. 461
esset assignare quod ex eis generatur
ilhid sensibile quod succedit, ut quidam
posueruiit. Sed hoc est falsum, ut supra
habitum est. Et ideo quidam dixerunt
quod ea qu« generantur, non fiunt ex
speciebus sacramentalibus, sed ex aere
circumstante. Quod quidem multiphciter
apparet csse impossibile primo quia ex
:
eo generatur aliquid quod prius alteratum
et corruptum apparet nulla autcm al-
:
: teratio vel corruptio prius apparuit in
aere circumstante : unde ex eo vermes
velcineresnongenerantur. Secundo, quia
natura aeris non est tahs quod ex eo per
tales aherationes taha generantur. Tertio,
quia potest contingerc in magna quan-
titate hostias cousecratas comburi vel
putrefieri, nec esset possibile tantum de
corpore terreno ex aere generari, nisi
magna et valde sensibili inspissatione
aeris facta. Quarto, quia idem potest ac-
cidere corporibus sohdis circumstantibus,
puta ferro aiit lapidil)us, qua? integra re-
manent post prsedictorum geuerationem.
Unde heec positio stare non potest, quia
contrariatur ei quod ad sensum apparet.
Et ideo ahi dixerunt quod redit sul)-
stantia panis et vini in ipsa corruptione
specierum et sic ex substantia panis et
;
vini redeunte generantur cineres aut ver-
mes aut aliquid Imjusmodi. Sed haec po-
sitio videtur esseimpossibilis; primo qui-
dem, quia si substantia panis et vini con-
versa estincorpus et sanguinem Christi,
ut supra habitum est, non potest substan-
tia panis aut vini redire, nisi corpore aut
sanguine Ghristi iterum converso in
substantiam panis vel vini, quod est im-
possibile ; sicut si aer sit conversus in
ignem, non potest aer redire, nisi iterum
u cum cor- ignis convertatur in aerem. Si vero sub-
» ut stantia panis aut vini sit annihihita, non
potest iterum redire, quia quod in ni-
hilum decidit, non redit idem numero.
Nisi forte dicatur redire praidicta sub-
novam substantiamloco primee. Secundo,
videtur hoc esse impossibile, quia non
est dare quando substantia panis redeat.
Manifestum est enim ex supra dictis,
enim quod manentibus speciebus panis et
,
vini, manet corpus et sanguis Christi,
quae non sunt simnl cum substantia pa-
nis et vini in hoc sacramento, secundum
prseliabita. Unde substantia panis et vini
facile non potest redire, speciebus sacramen-
402 SUMMA THEOLOGICA.
talibiis manentibiis; similitcr ctiam ncc corpus, scd panis vitae aetcrna', qui ani-
cis cessantiijus, quia jam substantia mx nostrae sutjstantiam fuk-it. » Sed
panis et vini esset sine propriis accidcn- omne quod nutrit vadit in corpus. Ergo
tibus, quod est impossibile. Nisi forte panis iste non nutrit, et eadem ratio est
dicatur quod in ipso ultimo instanti cor- dc vino.
ruptionis spccierum redit non quidcm 2. Pra^terea, sicut dicitur II De f/enera-
substantia panis et vini, quia illud idcm tio?2e, text. 50, ex eisdem nutrimur ex
((

instans est in quo primo habent essc
substantiae generatse cx speciebus, sed
materia panis et vini quae magis dc
novo creata diccretur quam redicns, pro-
prie loquendo. Et sccundum hoc posset
sustineri prfedicta positio. Yerum quia
non rationabihter videtur dici quod mi-
raculosc aliquid accidat in hoc sacra-
mento, nisi ex ipsa consccratione, ex
qua non est quod materia creetur vel
redeat, mchus videtur diccndum quod
in ipsa consecratione miraculosc datur
quantitati dimcnsivae panis etvini,quod
sit primum subjcctum subsequentium
quibus sumus. » Species autem sacra-
mcntalcssunt accidcntia, exquibus homo
; non constat; non cnim accidcns est pars
subtantiae. Ergo videtur quod spccies sa-
cramentales nutrire non possunt.
3. Pra'terea, Philosophus, \\ De animn,
text. 47, dicit quod (( ahmentum nutrit,
prout est substantia quaedam; auget
autem, prout cst aliquid quantum. » Sed
specics sacramentales non sunt substan-
tia. Ergo non possunt nutrire.
Sed contra est quod Apostohis, I Cor.,
XI, 21, loquens de hoc sacramento, di-
cit Aliusquidem esurit, aliusautem ebrius
:

formarum. IIoc autem cst proprium ma- 6?.s/;ubi dicit Glossa ordin., quod notat <(

tcria3 et ideo ex conscqucnti datur pra?-

; illos qui post cclcbrationem sacri mys-
dictae quantitati dimcnsivse omne iUud terii, et consecrationem panis et vini,
quod ad materiam pertinet et ideo quid- ; suas oblationcs vendicabant, et aliis non
quid posset generari ex matcria panis communicantes soli sumcl)ant, ita ut inde
vel vini, si adesset, totum potest gcne- etiam inebriarentur » quod quidem non
;

rari ex praedicta quantitatc dimensiva posset contingere, si sacramentales spe-

panis vel vini, non quidem novo mira- cies non nutrirent. Ergo species sacra-
culo, sed ex vi miracuh prius facti. mentales nutriunt.
Ad primum ergo dicendum, quod Respondco dicendum, quod haec quaes-
quamvis non matcria cx qua ah-
sit ibi tio difflcuhatcm non habct, praecedenti
quid generetur, quantitas tamen dimcn- quaestionc soluta. Ex hoc enim, ut dici-
siva supplet vicem materiae ut dictum est. tur II De anima, tcxt. 43 et 46, cibus
Ad secundumdicendum, quodihae spe- nutrit, quod convertitur in substantiam
cies sacramcntales sunt quidem acciden- nutriti. Dictum est autem, quod spccics
tia, habent tamen actum et vim sub- sacramentales possunt converti in subs-
stantiae, ut dictum est. tantiam aliquam, quai ex eis generatur;
Ad tcrtium dicendum, quod quantitas per camdcm autcm rationcm possunt
dimensiva panis et vini retinet naturam convcrti in corpus humanum pcr quam
propriam, et accipit miraculose vim et possunt convcrti in cincrcs velin vermes.
proprietatem substantiae et ideo potest ; Et ideo manifestum est quod nutriunt.
transire in utrumque, id est, in substan- Quod autcm quidam thcunt quod non
tiam et dimensioncm. vere nutriunt, quasi in corpus humanum
convertantur, sed rcficiunt ct confortant
CoiXCLrsio. — l'ot('stsiicrarncntalihus speoiohus,
quadam sensuum immutatioue, sicut
quiim(iuam miUa adsit materia, ali(j[uid goncrari,
quantitate dimensiva vicem materiae gercnte. Iiomo confortatur ex odore cibi et ine-
briatur ex odorc vini, ad sensum patct
esse falsum talis cnim rcfcctio non diu
;
ARTICULUSVI.
sufhcit homini, cujus corpus proptercou-
Utrum spccies sacramcjitales posshit tinuam dcpcrditionem restauratione in-
nutrire. digct, et tamcn homo (hu sustcntari pos-
set, si hostiascl vinuni conscciahuu
Ad scxtum Vidctur
sic proceditur. 1. sumcrct in magna quantitate. Simihtcr
quod species sacramcntales non possint etiam non potest stare quod (piidam di-
nutrire. Dicit enim Ami)rosius in lib. V cunt quod spccics sacramcntalcs nii-
De sacrnuicnfis, cap. § 24, col. -471,
iv, triunt proptcr fornKun sui)st;iutialcm
t. 3 : (( Non istc pauis est qui vadit in panis et viniqua' rcniancl luni quia non :
 OUiEST. LXXVII, ART. VI ET VII. 463

romanct, iit supra dictum est ; tum quia 3. PivEtorca, ejusdem vidctur cssc
non cst actus formffi nutrirc, scd mag-is manducari, fraiigi «;t masticari. Scd verum
matcria^, qua3 aceipit formam nulriti, corpus Christi est quod manducatur, se-
reccdente forma nutrimenti undc dicitur ; cuiidum ilhid .loan. vi, 57 Qui manclucat
, :

in II De anima, text. 45, quod « nutri- meam carnem., et bihit meum sanguinem.
mcntum in principio cstdissimile, in finc Ergocorpus quod frangitur et
Ciiristi cst
autcm similc. » masticatur; unde ct in confessionc Rc-
Ad primum crgo diccndum, quod, rengarii, Decr., dist. ii, de consecfrtt.,
facta consccratione, dupliciter potest dici c.XLii, col. 1750, dicitur: « Conscntio sanc-
panis in hoc sacramcnto '; uno modo tae Romana; EcciesiaB, et cordc et ore
ipsae spccics panis qua^ retinent nomcn profiteor, pancm et vinum, quae in al-
prioris substantia; , ut Grcgorius ^ dicit in tariponuntur, post consccrationeinverum
Homilia paschali alio modo potest dici
: corpus et sanguincm Clnisti esse, et in
panis ipsum corpus Christi qupd est pa- vcritate manibus saccrdotum tractari,
nis mysticus dcca^lo desccndens. Ambro- frangi, et fidelium dentil)us atteri. » Non
sius ergo cum dicit quod « istc panis ergo fractio dcbct attribui sacramentali-
non transit in corpus, » accipit panem bus speciebus.
secundo modo, quia sciUcet corpus Ghristi Sed contra cst quod fractio fit per di-
non convcrtitur in corpus hominis scd ,
visionem quaiiti. Sed nuUum quantum
reficit mentcm cjus : non autcm loquitur ibi dividitur, nisi species sacramentales,
de pane primo ^ dicto. quia neque corpus Christi, quod est
Ad secundum dicendum, quod species neque substantia panis,
incorruptibile,
sacramentalcs, etsinon sint eaex quibus quae non manet *. Ergo species sacra-
corpus hominis constat, tamen in ea con- mentales fraiiguntur.
vertuntur, sicut dictum cst. Rcspondeo dicendum, quod apud an-
Ad tertiumdicendum, quod species sa- tiquos circa hoc multiplex fuit opinio.
cramentalcs, quamvisnon sint substantia, Quidam enim dixerunt quod non erat
habent tamcn virtutem substantiae, sicut in hoc sacramento fractio secundum rei
dictum est. veritatem, sed sokimsecundumaspectum
intuentium. Sed hoc non potest stare,
CoNCLUsio. — Quemadmoduni ex sacramcnta-
quia in hoc sacramento veritatis, sensus
libus speciobus aliquid generari potest, ita et
nutriri quidpiam ex eisdem potest. non decipitur circa ca quorum judicium
ad ipsum pertinet, intcr quae est fractio
per quam ex uno fiunt multa quae qui- :

ARTICULUSVII. dem sunt sensibilia communia, ut patet

Utrum species sacramentales
in hoc sacramento.
Ad septimum Videtur
sic proceditur.
quod species sacramentales non frangan-
tur in hoc sacramento. Dicit enim Philo-
sophus, IV Meteor., summa iii, cap. xi,
ante med., quod corpora dicuntur fran-
gibiha propter determinatam dispositio-
nem pororum^ quod non
sacramentalibus speciebus. Ergo sacra-
mentales species non possunt frangi.
2. Pra^tcrca, fractioncm sequitursonus.
Sed species sacramentales non sunt so-
nabiles; dicit enim Philosophus II, De
anima, text. 77,quod sonabile estcorpus
in hb. II De anima, text. 64.
frangantur Unde ahi dixerunt quod erat quidem
ibi vera fractio sine substantiaexistente.
Sed hoc etiam sensui contradicit; ap-
1 . paret enim in hoc sacramento ahquid
quantum, prius unum existens, postca
in multa partitum, quod quidem oportet
esse subjcctum fractionis. Non autem
potest dici quod ipsum corpus Christi
vcrum fraiigatur, primo quidem quia est
potest attribui incorruptibile ct impassibile; secundo,
quia est totum sub quahbet parte, ut
supra habitum est, quod quidcm est
contra rationem ejus quod frangitur.
Unde rehnquitur quod fractio sit, sicut
in sulijecto, in quantitate dimcnsiva
panis, sicut et alia accidentia et sicut ;

durum, habcns superficicm lenem. » species sacramentales sunt sacramentum

Ergo specics sacramentales non fran- corporis Christi veri, itafractio hujusmodi
guntur, specierum est sacramentum domiuicae
* Parm. addit « essc. »
: ' Parm. addit : « modo. »
* Habctur apud Lanfrancum in lil). De corp. et * Ita cum Mss. Alc, Tarrac, Camer., Paris.,
samj. Dom., cap. xx, col. 436. cditi passim. Al. additur « neque substantia vini. »
464
passionis, quae fuit in corpore
vero.
Ad primum ergo dicendum, quod
in sacramentalibus remanct
speciebus
rarum et densum, ut supra dictum est,
ita etiam remanet ibi porositas, et per
consequens frangibilitas.
Ad secundum dicendum, quod
tatem sequitur duritia et ideo ex quo
: cut aqua qua3 admiscetur aquae bene-
in speciebus sacramentalibus remanet
densitas, consequens estquod remancat
ibi duritia, et per consequens sonabi-
litas.
Ad tertium dicendum, quod ilhid quod
manducatur in propria specie, ipsum et
frangitur et masticatur in sua specic;
corpus autem Christi non manducatur in
sua specie, sed in specie sacramentali.
Unde Caro non
et Siiper illud Joan.^ vi : in De generatione, text. 82 et seq. Sed
prodest quidqiiam dicit Augustinus Tract.
, ad permixtionem cujiiscumque liquoris
xxvii in Joan., § 5, col. 1617, t.
est intelligendum secundum
carnaliter intelUgebant carnem quippe
: esse sangiiis Christi, tum quia magniim
sic intellexerunt, quomodo in cadavere
dilaniatur, aut in macello venditur. » Et
ideo ipsiim corpus Christi non frangitur,
nisi secundum speciem sacramentalem.
Et hoc modo intelligenda est confessio
Berengarii, ut fractio et attritio dentium
referatur ad speciem sacramentalem, sub
qua vere est corpus Christi.
CoNCLUsio. —Species sacramentales frangi
possunt in sacramonto sccundum quantitatem di-
mensivam illarum non autem frangitur Christi
;
corpus, sed in quavis particula integrum manot.-
ARTICULUS VHL
Utrum aliquis liquor possit vi7io consecrato
commisceri.
Ad octavum sic proceditur. 1.
quod viiio consecrato non
possit ah([uis
liquor misceri. Omiie enim quod perinis-
cetur ahcui, recipit qualitatem ipsius.
Sed nullus hquor potest recipere quali-
tatem sacramentalium specienim, quia
accidentia iUa sunt sine sulijecto,
dictum est. Ergo videiur quod nuUus
liquor possit permisceri speciebus sacra-
meiitalil)us vini.
2. Praiterea, si aliquis permis-
li([uor
ceaturillis speciebus, oportetquod ex his
fiat ali([uid unum. Sed non potest fieri
ali([ui(l uiium n(H[ue ex liquore qui est
suhslantia, (!t speciebns sacramenfalibus.
SUMMA THEOLOGICA.
Christi qu« sunt accidentia, ncque ex liquore et
sanguine Christi, qiii ratione suce incor-
sicut ruptibihtatisneque additionem recipit,
ne(|ue diminutionem. Ergo nuhus liquor
potest admisceri vino consecrato.
3. Praeterea, si aliquis liquor admis-
ccatur vino consecrato, videtur quod
densi- etiam ipsum efficiatur consecratum si- ;
dictai efficitur benedicta. Sed viniim con-
secratum est vere sanguis Christi. Ergo
etiam h(|uor permixtus esset sangnis
Christi et itaaliquidficret sanguis Christi
aliterquainper consecrationem, qiiod est
inconveniens. Nonergovino consecrato
potestahquis liquor permisceri.
4. Prffiterea, si duorum unum totaliter
corrumpatur, non erit mixtio, ut dicitur
I
3 : « Hoc videtur corrumpi totalis species sacra-
illos qui mentalis vini, ita quod sub ea desinat
et parviim sunt difTerentiae quantitatis,
et diversificant ipsam, sicut album et ni-
grum colorem tum etiam quia liquor
;
permixtus, cum non
habeat obstaculum,
videtur undique difFundi per totiim, et
ita desinit ibi esse sanguis Christi, (pii
non est ibi simul cum alia substantia.
Non ergo aliquis liquor potest permisceri
vino consecrato.
Sed contra est quod ad sensum patet
alium liquorem vino permisceri posse
post consecrationem sicut et ante.
Respoiideo diccndum, qiiod istius
quaestionis vcritas manifesta est ex prae-
missis. Dictum est enim supra quod spe-
cies in hoc sacramento remanentes, si-
cut adipiscuntur virtute consecrationis
modum essendi substantiap, ita etiam
consequuntur inodum agendi et patiendi,
ut scilicet agere et pati possint qiiidqiiid
Yidetur ageret vel pateretur substantia, si ibi
piwscns existeret. Manifcstum est autom
quod si esset ibi substantia vini, liqiior
aliquis posset ei permisceri.
Hujus tamen permixtionis diversus
essct ctrectus ot secuudum formam li-
ut qiioris, ct secundiim ([uautitatem. Si
enim permisceretiir aliquis li((uor in tanta
(juantitate quod posset difTundi per to-
tum vinum, totum fierot perniixtum;
qiiod aiitem ost conimixliim ex duolius,
neutrum miscibilium ost, sed utniniquo
transit in quoddam tortium exhis com-
positum; iindo so([uerotur ([uod vinum
[uius oxistons uon roiuauorot. si li([u»u"

permixius * esset alterius speciei.
esset ejusdem speciei liquor adjunctus,
puta si vinum pormiscerctur vino, rema-
neret quidemeadcm species, sed non re-
maneret idcm numero vinum, quod de-
clarat diversitas accidentium puta si
unum vinum esset album ct aliud ru-
beum. Si vero liquor adjunctus essct
tam parvse quantitatis, quod non posset
perfundi per totum, non fieret totum vi-
num permixtum, sed aliqua pars ejus
quae quidem non remaneret eadem nu-
mero propter pcrmixtionem extraneee
materiaB remaneret tamen eadem specie,
; ejus erit sine subjccto, aha erit in sub-
non solum si parvus liquor permixtus
esset ejusdem speciei, sed etiam si esset
alterius speciei, quia gutta aquee multo
vino permixta transit in speciem vini, ut
dicitur in I De generatione, text. 34, 39
et88.
Manifestum est autem ex prsedictis,
quod corpus et sanguis Christi remanent
in hoc sacramento^ quamdiu illae species
manent esedem numero consecratur
enim hic panis, et hoc vinum, Unde si
fiat tanta permixtio hquoris cujuscumque
quod pertingat ad totum vinum conse-
cratum, et fiat permixtum, erit ahud
numero, et non remanebit ibi sanguis
Christi si vero fiat tam parva ahcujus
: Christi desinat esse sub toto; tunc enim
hquoris adjunctio quod non possit dif-
fundi per totum, sed usque ad ahquam
partem specierum, desinet esse sanguis
Christi sub iUa parte vini consecrati, re-
manebit tamen sub aha.
Ad primum ergo dicendum, quod
nocentius III dicit in quadam Decretali,
cap. « CumMarthffi, » Decelehrat. missar.,
quod « ipsa accidentia
videntur afficere, quia si aqua fuerit ap-
posita, vini saporem assumit. Contingit
igitur accidentia mutare subjectum, sicut
et subjectum contingit accidentia permu-
tare; cedit quippe natura miraculo, et
virtus supra consuetudinem operatur. »
Hoc tamen non est sic intehigendum,
quasi idem numero accidens quod prius
fuit in vino ante consecrationem, post-
modum fiat in vino apposito, sed tahs
permutatio fit per actionem nam acci-
dentia vini remanentia retinent actionem
substantiae, secundumpraedicta, etita im-
mutando afficiunt liquorem appositum.
Ad secundum dicendum, quod liquor
appositus vino consecrato nullo modo
* Parm, : « sed si
rius speciei, puta permisceretur aqua, solverc-
si
V.
QTTiEST. LXXVII, ART. VIII. /i65
Si autem miscetur substantiae sanguinis Christi,
miscetur tamen speciebus sacramentah-
bus, ita tamen quod permixtione facta,
corrumpuntur pra,'dicta3 species vel in toto
vel in parte, secundum m rjum quo su-
;
pra dictum est, quod ex speciebus iUis
potest ahquid generari; et si quidem
corrumpantur in toto, nuUa jam remanet
quaistio, quia jam totum erit uniforme;
si autem corrumpantur in parte, erit
quidcm una dimensio secundum conti-
nuitatem quantitatis, non tamen una
secundum modum essendi, quia una pars
jecto sicut si ahquod corpus constituatur
;
ex duobus metallis, erit unum corpus
secundum rationem quantitatis, non ta-
men unum secundum speciem ^,
Ad tertium dicendum, quod, sicut In-
noccntius III dicit in Decretali praedicta,
« si post consecrationem calicis, aliud
vinum mittatur in calicem, iUud quidem
non transit in sanguinem, neque sanguini
; commiscetur, sed accidentibus prioris
vini commixtum, corpori quod sub eis
latet undique circumfunditur, non madi-
dans circumfusum. Quod quidem intel-
)>
hgendum est quando non fit tanta per-
mixtio liquoris extranei, quod sanguis
dicitur undique circumfundi, non quia
tangat sanguinem Christi secundum ejus
proprias dimensiones, sed secundum di-
mensiones sacramentales, sub quibus
continetur. Nec est simile de aqua bene-
In- dicta, quia iUa benedictio nuUam immu-
tationem facit circa substantiam aquae,
sicut facit consecratio vini.
vinum appositum Ad quartum dicendum, quod quidam
posuerunt quod quantumcumque parva
fiatextranei liquoris permixtio, substan-
tia sanguinis Christi desinit esse sub
toto, et hoc ratione inducta, quae tamen
non cogit quia magnum et parvum
:
quantitatem dimensivam,
diversiflcant
non quantum ad ejus essentiam, sed
quantum ad determinationem mensurae.
Simihtcr etiam liquor appositus adeo
potest esse parvus, quod sua parvitate
; impeditur ne diffundatur per totum, et
non solis dimensionibus; quae licet sint
sine subjecto, tamenobstant alteriliquori,
sicut et substantia, si ibi adesset, secun-
dum ea quae praemissa sunt.
liquor permixtus esset alte- tur species vini, et cssetlicpior alterius speciei, »
2 Parm. addit. « materioe. »
:
30

46G
CoNCLUsio. — Potcst viiKi consecrato pcnnis-
ceri liquor, nonminquain in lanta quantitatc, ut
vini species mutctur in aliam, ct dcsinat il)i
csse sanguis Cliristi; aut ctiam in modica quan-
titatc, iit non varictur spccics, ct ilji adcsse ])os-
sit sanguis Cliristi.
QU^STIO LXXVIII.
DE FORMA SACRAMENTI EUCHARISTI^.
(In sex articiilos divisa.)
Deinde considerandum est de forma
hnjus sacramenti et circa hoc quaeruntur ;
sex 1° quse sit forma hujus sacramenti
: :
2° utrum sit conveniens forma consecra-
tionis panis; 3° utrum sit conveniens
forma consecrationis sanguinis 4" de vir-
tute utriusque formae 5° de veritate locu- ;
tionis; 6° de comparatione unius formai
ad aliam.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum hsec sit forma hujus sacramenti
Hoc corpus
est meum ; et
sanguinis mei.
Ad primum sic proceditur.
Videtur
quod ha^c non sitforma hujus sacramenti
((IIoc est corpus meum » et Hic est
calix sanguinis mci. » IUa enim verba
videntur pertinere ad formam * sacra-
menti, quibus Christus corpus suum et
sanguincm consccravit. Sed Christus ante
benedixitpanem acceptum et posteadixit
Accipite et comedite^ hoc est corpus meum,
ut habetur Matth., xxvi, 2G et similiter
fecit de calice. Ergo pra^dicta verba non
sunt forma hujus sacramenti.
2. Pra^terea, EusebiusEmissenus
Hom. V de Pascha, quae incipit Magni-
tudo caelest., » a princ, quod invisi-
bilis sacerdos visil)iles creaturas in suum
corjius convertit; dicens Accipite et co-
medite; hoc est corpus meum. » Ergo
totum hoc videtur pertinere ad formam
bujus sacramenti, et eadem ratio est de
verbis pertinontibus ad sanguinem.
3. Praeterea, in foi-ma baptismi expri-
mitur personaministri et actus ejus, cum
<licitur Ego te baptizo. » Sed in prav
: ((
missis verbis nulla lit mentio de persoua
niinistri n(!C de actu ejus. Ergu non est
conveniens forma sacramcnti.
' l»anii. : » linius. «
: :
SUMMA THEOLOGICA.
4. Praiterea, forma sacramenti sufficit
ad perfectionem sacramenti undc sacra- ;
mentum baptismi quandoque perfici po-
test solis verbis forma; prolatis, omnibus
aliispra^termissis. Siergo pra^dicta verba
sunt forma hujus sacramenti, videtur
quod aliquando possit hoc sacramentum
omni-
pcrfici his solis verbis prolatis, et
l)us aliis praetermissis quae in missa di-
cuntur; quod tamen videtur esse falsum :
quia ubi verba alia praetermitterentur,
praedicta verba acciperentur ex persona
sacerdotis proferentis, in cujus corpus et
sanguinem panis et vinum non conver-
tuntur. Non ergo praedicta verba sunt
forma hujus sacramenti.
Sed contra est quod Ambrosius dicit in
lib. lY De sacramentis, cap. iv, § 14,
;
col. 459, t. 3 Consecratio fit verbis et
: ((
sermonibus Domini Jcsu nam per reli- :
qua omnia quae dicuntur, laudes Deo
deferuntur, oratio petiturpro popiilo, pro
regibus, pro caeteris; ubi autem venitur
ut conflciatur venerabile sacramentum,
jam non suis sermoniJms utitur sacerdos,
: sedutitur sermonibus Christi. Ergo sermo
: Hic est calix Christihoc conficit sacramentum. »
Respondeo dicendum, quod hoc sacra-
mentum ab aliis sacramentis differt in
1. duobus; primo quidem quantum ad hoc
quod hoc sacramentum perficitur in con-
; : <( secratione materiae, alia vero sacramenta
perficiuntur in usu materiae consecratie.
Secundo quia in aliis sacramentis conse-
cratio materiae consistit solum in quailam
benedictione, ex qua materia consecrata
accipit instrumentaliter quamdam spiri-
tualem virtutem, qua^ per ministrum, qui
; est instrumentum animatum, potest ad
instrumenta inanimata procedere; sed in
hoc sacrameuto consecratio materia' con-
dicit, sistit in quadam miraculosa conversione
: (( substanlia^ quae a solo Deo perfici potest
(( unde minister in hoc sacramento perli-
ciendo non habet alium actum nisi pro-
:
lationem verborum. Et quia forma debet
esse conveniens rei, ideo forma hujus
sacramenti diflcrt a formis aliorum sacra-
mentorum in duobus primo quidem »|uia :
forma' aliorum sacramentorum im()oi"tant
usuin maleria', pula baplizationeni vel
consignationem; sed forma Imjus sacra-
menti importat solain consecrationcm
niatcria», ([iia' in transnbstanliationc con-
sislil, pula cum dicilur : (( lloc est corjius
meum, » vel : (( llic est oalix sanguinis
I
 quj:st. lxxvui, art. \. iG7

mei. » Scciindo, quiii formae alionim bcncdictionc dicta, scdutpublice prolata.

sacramciitoriim profcrimtiir cx pcrsoiia Unde cum non Iiabcant vim hujusmodi
ministri, sivc pcr modum cxcrcentis vcrba, nisi cx Christi prolationc, vidctur
actum, sicut cum dicitur « Ego tc bap- : qiiod ctiam Christus manifcstc ea profe-
tizo, » vel « Ego tc confirmo, » sive per
: rcns consecravcrit. Et ideo alii dixcrunt
modum dcprecaiitis, sicut cum in sacra- qiiod Evangclista^ non semper cumdcm
mento ordinis dicitur « Accipe potcsta- : onUiicm in rccitando servaverunt, ([uo
tcm, sive per modum dcprccantis,
» etc. ; res sunt gcsta^, ut patet per Augustinum,
sicut cum in sacramento extremse unctio- in lib. II Be consensu Evang., cap.
nis dicitur « Per istam unctionem et
: XXXI et xLiv, col. tH5, etc, t. 3. Unde
nostram intercessionem^ Sed forma etc. » intclligendum est ordinem rei gesta? sic
hujus sacramcnti profertur quasi ex per- cxprimi posse « Accipiens panem bene-
:

sona ipsius Cliristi loquentis, ut detur dixit diccns Hoc est corpus meum, ac
:

intelligi quod minister in perfectione deinde fregit et dedit discipulis suis. »

hujus sacramenti nihil agit, nisi quod Sed idem scnsus haberi potcst etiam vcr-
profert verba Cliristi («). bis Evangclii non mutatis. Nam hoc par-
Ad primum ergo dicendum, quod circa ticipium, « concomitantiam
dicens, »

hoc est multiplex opinio. Quidam enim qiiamdam importat verborum prolatorum
dixerunt quod Christus qui habebat po- ad ea quae praecedunt. Non autem oportet
testatcm cxccllcntiae in sacramentis, abs- quod haec concomitantia intelligatur so-
que omni forma vcrborum hoc sacramcn- lum respectu verbi prolati, quasi
ultimi
tum perfecit, et postea verba protuht, sub Christus tunc istaverba protulerit, quando
quibus aUi postmodum consecrarent (Z»). dedit discipulis suis; sed potest intelligi
Quod videntur sonare verbalnnoccntii III concomitantia respectu totius praeceden-
diccntis,lib. III De myster. missae, cap. vi, tis, iit sit sensus : dumbenediceret, fraii-
in fiii. Sane dici potcst, quod Christus
: « geret, et daret discipulis suis, haec verba
virtute divina confecit, et postea formam dixit Accipite, etc.
:

expressit, sub quaposteribenedicercnt. » Ad secundum dicendum, quod in his

Sed contra hoc expresse sunt vcrba Evan- verbis Accipite et comedite., intelligitur
:

gelii, in quibus dicitur qiiod Christus usus materiae consecratae, qui non est de
benedixit, quse quidem bencdictio aliqui- necessitate hujus sacramenti, ut supra
bus verbis facta est. llnde preedicta verba habitum est. Et ideo nec haec verba sunt
Innocentii sunt opinative magis dicta de substantia formae. Quia tamen ad
quam determinative. Quidam autem dixe- quamdam perfectionem sacramcnti per-
runt quod bcnedictio illa facta est qui- tinet materiae consecratae usus, sicut ope-
busdam aliis verbis nobis ignotis. Sed ratio non est prima, sed secunda perfectio
nec hoc stare potcst, quia benedictio con- rei, ideo per omnia ista verba exprimitur
secrationis nunc perficitur per recitatio- tota perfectio hujus sacramenti et hoc :

nem eorum qua? tunc acta sunt unde si ; modo Eusebius intellexit his verbis confici
tunc per haec verba non est facta conse- sacramentum qiiantum ad primam et *

cratio, nec modo fieret. Et ideo alii dixe- secundam perfectionem.

runt ([uod illa benedictio eisdem etiam Ad tertium diccndum^ quod in sacra-
verbis facta est quibus modo fit; sed mento baptismi ministcr aliquem actum
Christus ea bis protulit, primo quidem exercet circa usum materiae, qui est de
secrete ad consecrandum, secundo mani- essentia sacramenti, quod non est in hoc
feste ad instruendum. Sed ncc hoc stare sacramento etidco noii est similis ratio.
;

potest, quia saccrdos consecrat, proferens Ad quartum dicendum, quod quidam

haec verba, non ut a Christo in occulta dixerunt hoc sacramentum perfici non

* In Parm. deest : « quantum. » — Scotum tamen ab hac sentcntia sui discipuli

(a)Bucerus vult nuUa verba esse proferenda; — Inter Tliomistas cst circa formam
vindicant. lis
Lutlierus ad. consecrationem requiri non solum calicis; quidam enim volunt esse essentialia :

ordinaria verba, scd et praicedentia et subse- Novi setemi Testamenti, etc.

et
quentia; Calviiius vult verba recitativc tantum (6) Idemtenuit Mayronis, et eamdem opinionem
esse proferenda fjuidam schismatici gra-cidicunt
; propugnavit ut certo vcram Ambrosius Cathari-
eucharistiamcontici prccibus quaspost ordinaria nus duobus opusculis ad Conciiium Tridcntinum
verba proferunt Kemnitius docet totam Christi
; missis huic et alii adha?sere. Inde magna con-
:

institutionem pertinere ad integritatem formee ;

troversia in Concilio Tridentino quajstio tamen ;

Scotus censuit vcrba Christi ad consecrationem libera i-emansit.

non esse efficacia, nisi prsemissis: Qui pridie, etc.
 ;

468 SUMMA THEOLOGICA.

possG pi\T(lidis verhis prolatis, ct aliis natum id in quod fit conversio,non enim
prffitermissis, pra^cipuc qua^ sunt in ca- fit convcrsio nisi in corj)us Christi, ita est
none miss«. Scd lioc patct cssc falsum, determinatum id (juod convertitur non :

tum ex vcrbis Ambrosii supra inductis, enim convertitur in corpus Christi nisi
tum ctiam quia canon missai non est panis. Ergo sicut ex parte pra'dicati po-
idom apud omncs, ncc sccundum omnia nitur nomcn, ita ex partc subjccti dcbet
tcmpora, scd divcrsa sunt a divcrsis ap- poni nomcn, ut dicatur liic panis est:

posita. Unde dicendum sacer- est quod si corpus meum.

dos sola verba praedicta proferret cum 4. Praeterea, sicut id in quod termina-
intcntione conficiendi hoc sacramcntum, tur conversio, est determinatae naturae
pcrflccrctur hoc sacramcntum, quia in- quia est corpus, ita etiam est determi-
tentio faccret ut ha^c vcrl)a intcnigerentur natae personae. Ergo i ad determinandam
quasi ex persona Christi prolata, ctiamsi personam deberet dici: Hoc est corpus
vcrbisprfficcdcntibushoc non rccitarctur Cliristi.
gravitcrtamcn pcccaret saccrdos sic con- 5. Pra^terea, in verbis formae non debet
ficiens hoc sacramcntum, utpotc ritum poni ahquid quod non sit de substantia
Ecclcsia», non servans. Nec est simile de ejus. Inconvenienter ergo additur in qui-
baptismo, quod est sacramcntum ncccs- busdam libris haec conjunctio « enim »
sitatis dcfcctum autcmhujus sacramenti
: qucfi non est de substantia formae,
potcst supplerc spirituahs manducatio, SedcontraestquodDominushacformain
sicut Augustinus dicit, Tract. xxvi in consecrandoestusus,utpatetMatth.,xxvi,
Joann., t, 3. Respondeo dicendum, quod haec est
conveniens forma consecrationis panis.
CoNCLUsio. — Conveniens estforma sacramenti Dictum est enim, quod haec consecra-
eucharistia?, quam Cliristus expressit :« hoc est
corpus meum, » et « hic est cahx sanguinis tio consistit in conversione substantiae
mei. » panis in corpus Christi. Oportet autem
formam sacramcnti signiflcare id quod in
ARTICULUS sacramento efficitur. Unde et forma con-
II.
secrationis panis debet significare ipsam
Utrum haec sit conveniens forma consecrn- conversionem panis in corpus Christi, in
tionis panis : Hoc est co7'pus meum. qua tria consiclerantur scilicet ipsa con-
:

versio, et terminus a quo, et terminus ad

Ad sccundum sic proceditur. i. Videtur quem. Conversio autcm potest conside-
quod hffic non
conveniens forma con-
sit rari dupUciter: uno modo ut in fieri, alio
secrationis panis « Hoc est corpus : modo ut in facto esse. Non autem debuit
mcum. » Per formam enim sacramenti significari conversio in hac forma ut in
dcl)ct cxprimi sacramenti effcctus. Scd ficri,sed ut in facto esse primo quidem:

efrcctus qui flt in consecratione panis est qiiia haec conversio non est successiva,
convcrsio substantiae panis in corpus iit supra dictum est, sed instantanea in :

Christi, quse magis exprimitur per hoc hujusmodi autem mutationibus fieri noii
verbum fit, quam per hoc verbum est. est nisi factum esse. Secundo quiaita se
Ergo informa consecrationisdeberetdici: habciit formaj sacramentales ad signifi-
hoc fit corpus meum. candum effectum sacramcnti, siciit se
2. Praeterea, Ambrosius dicit in lib. IV habcnt forma3 artificialcs ad rcpraesentan-
De sacramentis, cap. iv, § 14 ct 15, col. dum ctrectum artis. Forma aiitcm artifi-
460, t. 3 « Sermo Christi hoc confl-
: cialis cst simihtudo iiltimi cficctus, in
cit sacramcntum quis sermo Christi ? ;
qiicm fertiirintcntio artilicis; sicut forma
liic quo facta sunt omnia. Jiissit Domi- artis in mcnte aedificatoris est forma do-
nus, ct facta sunt cadi ct terra. » Ergo et mus aidificata^ priiicipalitcr, «'dificationis
furma hujus sacramcnti coiivcnicntior autcm Uiidc ct in hac
p(>r coiiscciucns.
esset pcr verbum imperativum, ut dice- forma dcbet exprimi conversio, ut iu
retur: Hoc sit corpiis mcum. ipso facto esse ad quod fcrtur intcntio.
pcr snbJ(N'tum hujus locu-
3. Prad(;rca, Et ([uiaconvcrsiocxprimitur in bac forma
tionis importatur illudqiiod convcrtitur, utiiilacto cssc, ncccssc cst quod cxtronia
sicut per praMlicatum importatur convcr- convcrsionis significcntur ut sc liabcut
sionis tcrininus. Scd sicut est dctcrmi- in facto esse conversionis. Tunc autcni

l*ann. : « orRosicut aJ (IftiMiniiiandam natii- ram dioitur corjnis, ita ad, otc. »
 UU^ST. LXXYIII, AIIT. II ET III. 469

terminus ad quem
habct propriam natu- vonientissima consecrationis forma ost qua usus
cst Cliristus : « Hoc cst corpus meimi. »
ram suse substantiae scdtcrminus a quo
;

non manct secundum suam substantiam,

sed solum secundum accidcntia qiiil)us ARTICULUS III.
sensui subjacet, ct ad scnsum dctcnni-
nari potest. Unde convcnicnter tcrminus Utrum haec sit convenie?is forma conse-
convcrsionis a quo expriniitur per prono- crationis vini : Hic est calix samjuinis
mcndemonstrativum rclatum ad acciden- mei, etc.
tiasensibilia, queemancnt; tcrminusautem
ad quemexprimitur pernomen significans Ad tcrtium sic proceditur. 1 Vidctur
.

naturam ejusin quod fit conversio, quod quod haec non sit conveniens forma con-
quidem est totum corpus Christi, et non secrationis vini « Hic est calix sangui-
:

sola caro ejus, ut dictum cst. Unde ha^c
forma est convcnicntissima: « IIoc est
corpus meum (a). »
Ad primum ergo diccndum, quod fieri
non est ultimus efTectus liujus consccra-
tionis, sed factum esse, ut dictum est, et
ideo hoc potius exprimi dcbct in forma.
Adsecundum dicendum, quod sermo
Dei operatus est in crcatione rcrum, qui
etiam opcratur in hac consccratione, ali-
ter tamen et aliter; nam hic operatur
etfectiveet sacramentahter, idest, secun-
nis mei, novi ct aeterni tcstamcnti, mys-
tcrium fidei, qui pro vobis et pro multis
efTundeturin remissionem peccatorum. »
Sicut enim panis convertitur in corpus
Christi ex vi consecrationis, ita etvinum
in sanguinem Clmsti, sicut ex praedictis
patet. Scd in forma consccrationis panis
poniturin recto corpus Christi, nec ali-
quid ahud additur. Inconvcnienter crgo
in hac forma ponitur sanguis Christi in
obUquo, et additur cahx in recto, cum
dicitur :« hic est cahx sanguinis mci. »

dum vim significationis : et ideo oportct 2. Praeterea, nonsunt majoris efficaciae

in hoc scrmone ultimum effcc-
significari verba quae proferuntur in consecratione
tum consccrationis per verbum substan- panis, quam ea quae profcruntur in con-
tivum indicativi modi et praesentis tcm- secratione vini, cum utraque sint verba
poris. Sed in crcatione rerum operatus Christi. Sed statim dicto « Hoc est :

est solum effective, quae quidem efficien- corpus meum, » est perfccta consecratio
tia est per imperium suai sapientise et : panis. Ergo statim cum dictum est :

ideo in crcatione rerum exprimitur « Hic est calix sanguinis mei, » est per-

sermo divinus per vcrbum imperativi fecta consecratio sanguinis et itaeaquae ;

modi, secundum iUud Gcn., i, 3 Fiat : sequuntur non vidcntur esse de sub-
lux facta est lux.
et stantia formae, praesertim cum pcrtineant
Ad tertium dicendum, quod terminus ad proprietates hujus sacramenti.
a quo in ipso facto esse conversionis non 3. Praeterea, tcstamentum novum per-
retinet naturam suae substantiae sicut tinere videtur adinternam inspirationem,
terminus ad quem. Et ideo non est si- ut patet ex hoc quod Apostolus ad
mile. Hebr., vni, 8, introducit verba quae ha-
Ad quartum dicendum, quod per hoc bentur Jerem., xxxi, 31 Consummabo* » Ferim
—
:

pronomen « meum » quod includit de- superdomiimlsraeltestamentum novum domui Is

monstrationem prima3 personse, quae est dando leges meas in mentem eorum. Sa-raei et do
*^""'
persona loqucntis, sufticicntcr exprimitur cramentum autem extcrius visibihtcr^^J
persona Christi, ex cujus persona haec agitur. Inconvenienter ergo in forma [^^^^ ^^ _

proferuntur, ut dictum est. sacramenti dicitur, « novi Testamcnti. » bo lcgcn

Ad quintum diccndum, quod haec con- 4. Praitcrea, novum dicitur ahquid exmcam in
viscerihus
junctio « enim » apponitur in liac forma eo auod est propc principium sui ...cssc.
GOVXIiTlfl
secundum consuetudinemRomanae Ecclc- iEternum autem noii habet principium
siae,a B. Pctro Apostolo derivatam et ; sui esse. Ergo inconvenienter dicitur,
hoc propter continuationcm ad verba « novi et aeterni, » quia videtur contra-
praecedentia et ideo non est dc forma,
; dictioncm implicare.
sicut nec verba praecedentia formam. 5. Praeterea, occasiones erroris sunt
hominibus subtralicndae, secundum illud

CoNCLUsio. — Cum forma sacramentalis signi- Isai., Lvii, Auferte offendicula de

14 :

ticare debeat, cjiiod in sacramento efficitur, con- via populimei. Sed quidam erraverunt.

(a) Quidam schismatici graici volunt : « Qmd pro vobis tradetur » esse essentiale.
470 SUMMA THEOLUGICA.
aestimantes mystice solum esse corpus etiam, xxii, interponuntur verba sequeii-
ctsanguinem Christi in hoc sacramento. tia vcrbis praemissis, cum dicitur Hic :

Ergo in hac forma inconvcnicntcr poni- calix novum testamentum mco san-
est in
tur, « Mystcriumfidei. » (juine. Dicendum est ergo quod omnia
6. Praeterea, supra dictum est, quod praedicta vcrba suiit de substantia formre,
sicut baptismus est sacramentum fidci, scd pcr prima verba cum dicitur « Hic :

ita cucharistia cst sacramcntinn ehari- est cahx sanguinis mei, » significatur
tatis. Ergo in hac forma magis debct ipsa convcrsio vini in sanguincm, eo
poni charitas quam fides. modo quo dictum cst in forma consecra-
7. Pra^terea, totum hoc sacramentum, tioiiis panis pcr vcrba autcm sequentia
:

ct quantum ad corpus, et quantum ad desigiiatur virtus sanguinis cfTusi in pas-

sanguinem, est memoriale dominicse sionc, quae opcratur in hoc sacramento,
passionis, sccundum illud I Corinth., xi, quae quidcm ad tria ordinatur primo :

26 : Quotiescwnque manducahitis panem quidem et principaUtcr ad adipiscendam

hunc, calicem bibetis, mortem Domini
ct a^ternam hcreditatem, sccuiidum iUud
annuntiabitis. Non crgo magis debuit in Hcl)r., X, 19 Habentes /iduciam iti in-
:

forma consecrationis sanguinis ficri troitu sanctorum in sanguine Christi ct ;

mentio de passione Christi et ejus fructu ad hoc designandum dicitur \ovi et :

quam in forma consecrationis corporis, xterni Testamenti. Sccuiido ad justitiam

praesertim cum Luc, xxii, 19, Dominus gratiae, quae est pcr fidem, sccundum
dixerit Hoc est corpus meum, quodpro
: iUud Rom., iii, 25 Quem proposuit Deus :

vobis tradetur. propitiatorem * per fidem in sanr/uine ip- • propitiu-

8. Praetcrca, passio Christi, ut supra
habitum cst, ad sufficicntiam profuit
omnibus quantum vcro ad efficientiam
;
profuit multis. Debuit ergo
cfrundetur pro omnibus, » aut « pro
multis, » sine hoc quod addcrctur « pro
sius, ut sit ipise justus et justificans eum tionem.
qui est ex fide Jesu Christi; et quantum
ad hoc subditur, Mysterium fdei. Tertio
(Uci : « Qui autem ad removendum impciUmcnta
utriusquc praedictorum, scilicct pcccata,
secundumiUud Hcbr., ix, 14 Sanrjuinis :

vobis. » Christi emundabit conscientiam nos-

verba quibus hoc sacra-
9. Prseterea, tramab operibus mortuis, id cst, a pcc-
mcntum habent ex
conficitur efficaciam catis ct quantum ad hoc subditur
: Qui :

institutione Christi. Sed nullus Evangc- pro vobis et pro multis effundetur in re-
lista recitat, Christum haec omnia verba missionem peccatorum («).
dixisse. Ergo haec non est conveniens Ad primum crgo dicendum, quod cum
forma consecrationis vini. dicitur: « Hic est caUx sangiiinis mei, »
Scd contra cst quod Ecclcsia ab apos- cst locutio figurativa, ct potcst duplici-
tohs instructa utitur hac forma in consc- ter inteUigi uno modo sccundum me-
:

cratione vini. tonymiam, qua continens pro

ponitiir
Respondco diccndum, quod circa hanc contcnto, ut sit sensus « hic cst sanguis :

formam est duplcx opinio qiiidam ciiim : meiis coiitentus in cahce de quo fit hic
dixcruntquodde substantia formae hiijus mcntio, » quia sanguis Cln"isti in hoc sa-
est hoc solum quod dicitur « hic est ca- : cramento consecratm" inquaiitum cst ,

hx sanguinis mei, » non autem ca qua; potus fidelium, quod non importatiu" in
sequuntur. Scdhoc vidctur inconvcniens, ratioiie sanguinis ct ideo oportuit lioc
;

qiiia ca quae sequuntur suiit qua^dam de-
terminationes praedicati, idest, sanguinis
Cliristi; undc pertinent ad intcgritatem
locutionis. Et propter hoc siint ahi qui
mehusdicuntquod omnia sequentia suiit
dc substantia formai usquc ad hoc quod
postca scquitur « Haec quotiescumque
fcceritis, » quod pcrtinct ad usum hujus
designari per vas huic usui accommoda-
tum. Alio modo potest intcUigi secun-
*
diim metaphoram, prout per calicem si-
militudinaric intclligitiir passio Cbristi
qua' ad similitiidinem calicis iiiel»riat,
secundum ilhid Tliren., iii, 15: Replevit
: me amaritudinibus, inebriavit me absyn-
thio uiide et ipse nomiinis passioinMU
;

sacramenti uiide noii est de substaiitia

: suam calicem nominat, Mattli., xxvi, 39,
formae. Et iiidc est qiiod sacerdoseodem dicens Transeat a me calix iste; ut sit
:

ritu et modo, sciUcet tenendo calicem sensus: «Hic cstcalix passionis mea?, de
inmaiiibus,omniaiiaecvorbaprofcrt.LuccT. qua nt mcntio in sanguino seorsum a

* I'ai'm. : « hujus. » («) Groeci diciml : a Hio est snngiiis mous. »


corporo oonsecrato; » quia scparatio
sanguinis a corpore fuit
ncm.
Ad secundum dicendum, quod
dictum cst, sanguis seorsum
tus expresse passionem Christi repra»-
sentat, ideo potius in consccratione san-
guinis fit merttio dc efTcctu passionis,
quam in consecratione corporis, quod
est passionis subjectum: quod etiam de-
signatur in hoc quod Dominus dicit
Quod pro vobis tradetur\ quasi diccret
Quod pro vobis passioni subjicietur.
Adtertium dicendum, quod testamcn-
tum Hercdita-
est dispositio hereditatis.
tem autem cailestem disposuit Deus ho-
minibus dandam pcr virtutem sanguinis
Jesu Christi; quia, ut dicitur Hebr., ix,
16, ubi testamentum est, mors necesse est
intercedat testatoris. SanguisautemChristi
dupUciter est hominibus exhibitus primo
quidem in figura, quod pertinet ad vetus
Testamentum; et ideo Apostolus ibidem
concludit: Undenecprimum Testamentum
sine sanguine dedicatum
ex hoc quod, sicut dicitur Exodi,
lecto omni mandato legis a Moyse omnem
populum aspersit, dicens Hic cst sanguis : Gentilibus; vcl « pro vobis » manducan-
Testamenti quod mandavit ad vos Deus.
Secundo autem est exhibitus in rei veri-
tate, quod pertinet ad novum Testamen-
tum ; et hoc est quod Apostolus ibidem
praemittit dicens Ideo novi Testamenti
: sacramentorum^
mediator est, Christus., ut, morte interce-
dente, repromissionem accipiant, qui vo-
cati sunt seternse hereditatis. Diciturergo
« Ilic sanguis novi Testamcnti, » quia jam
non in figura, sed in veritatc exhibctur
unde subditur « Qui pro vobis effunde-
: accipi possunt.
tur. » Intcrna autem inspiratio ex* san-
guinis virtute procedit, sccundum quod
passione Christi justificamur.
Ad quartum diccndum, quod hoc Tes-
tamcntum est « novum » ratione exhibi-
tionis ; dicitur autem « seternum
rationc ffiternseDeipra^.ordinationis, quam
etiam ratione aeternae hereditatis, quai
per hoc Testamentum disponitur ipsa
etiam persona Christi cujus sanguine Tes-
tamentum disponitur, est ajterna.
Ad quintum dicendum, quod « mystc-
rium » hic ponitur, non quidem ad ex-
cludendam sed ad ostcn-
rei voritatem,
dendam occultationcm, quia et ipse san-
guis Christi occulto modo est in hoc
* Parm. : «hujus. » 2
: ,
QUiEST. LXXVIIl, AUT. III i71
sacramcnto, ctipsa passio Christi occulte
pcr passio- fuit figurata in vetcriTestamento.
Ad scxtum diccndum, quod dicitur
quia, ut « mystcrium fidei » quasi fidei objcctum,
consccra- quia quod sanguis Christi secundum vc-
ritatem fit in hoc sacramcnto, sola fide
tcnctur. IpsaetiamChristipassiopcr fidcm
justificat. Baptismus autem dicitur sacra-
mciitum fidei, quiaest qua^dam fidei pro-
testatio. IIoc autem est sacramcntum cha-
: ritatis quasi figurativum ct effcctivum.
: Ad septimum dicendum, quod sicut
dictum sanguis seorsum consecratus
est,
a corpore expressius rcprsescntat passio-
nem Christi et ideo potius in consecra-
:
tionc sanguinis fit mentio de passione
Christi et fructu ipsius quam in consecra-
tione corporis.
Ad octavum dicendum, quod sanguis
passionis Christi non solumhabet effica-
: ciam quibus exhibitus
in Judeeis electis,
est sanguis veteris Testamenti, sed etiam
inGentilibus nec solumin sacerdotibus,
:
qui hoc conficiunt sacramcntum, vcl aliis
est, quod patet qui sumunt, scd etiam in illis pro quibus
xxiv, offcrtur. Et ideo signanter dicit, « pro
vobis, » Judaeis, et « promultis, » scilicet
tibus, et « pro multis, » pro quibus of-
fertur.
Ad nonum dicendum, quod Evange-
listse non intendebant tradere formas
in primitiva Ec- qiias
clesia oportebat esse occultas, ut dicit
Dionysius in fine Ecclesiast. hierarch.,
: col. 566, t. 1, sed intenderunt historiam
de Christo texere. Et tamen hsec omnia
fere verba ex diversis Scripturse locis
Nam qiiod dicitur Hic :
est calix, habetur Luc. xxii, et I Corinth. ,
XXI Matth. autcm xxvi, dicitur Hic est
; :
sanguis meus novi Testamenti, qui pro
mudtis effundetur in remissionem peccato-
rum. Quod autem additur, « seterni, » et
» tam iterum, « mysterium fidci, » ex traditione
Domini habetur quse ad ecclesiam pcr
Apostolos pervenit, secundum illud 1
; Corinth., xi, 23 Ego accepi aHomino,
:
quod et tradidi vobis ^.
CoNCLUsio. — Conveniens forma consecrationis
vini ea est, qua usus est Christus, videlicet : « Hic
estcalix sanguinis moi,uovi et seterni Testanienti,
mysterium iidei, qui pro vobis et pro multis ef-
fundetur in remissionem peccatorum. »
Parm. addit : « utetl adTimoth., ni,9 : Ha-
bcntes mysteriumfidci. »

472 SUMMA THEOLOGICIA.
ARTICULUS lY.
Utriim prsedictis verbis formarum insit
aliqua vis creata effectiva consecra-
tionis.
Ad quartum sic proceditur. 1. Vidotur
quod prsedictisverbis formarum non
insit aliqua vis creata ctfcctiva consccra-
tionis. Dicit enim Damascenus in lib. IV
Orth. fid., cap. coL 114G,
xiii, t. 1 « Sola :
virtute Spiritus sancti fit conversiopanis
in corpus Cbristi. » Sed virtus Spiritus
sancti cst virtus Ergo nulla
increata.
virtute creata liorum verborum conficitur
hoc sacramentum.
2. Praeterea, opera miraculosa non
fiunt aliqua virtute creata, sed sola vir-
tute divina, ut in prima parte habitum
est.Sed conversio panis etvini incorpus
et sanguinem Christi estopus nonminus
miraculosum quam creatio rerum, vel
etiam formatio corporis Cliristi in utero
virginah ;
quae quidem nuUa virtute
creata fieri potuerunt. Ergo neque hoc
sacramentum consecratur ahqua virtute
creata dictorum verborum.
3. Praeterea, praidicta verba non sunt
simphcia, sed ex multis composita; nec
simul, sed successive proferuntur. Coii-
versio autem praedicta, ut supra dictum
est, fit in instanti, unde oportet quodfiat
per simphcem virtutem. Non ergo fitper
virtutem horum verborum.
Sed contra est quod Ambrosius dicit
in hb. IV De sacramentis cap. iv, § 13, ,
col. 460, t. 3 : « Si tanta vis est in ser-
mone Domini Jesu, ut inciperent esse
quaenonerant, quanto magis operatorius
est ut sint quae erant, et in ahud com-
mutentur? Et sic quod erat panis ante
consecrationem, jam corpus Christi est
post consecrationem, « quia sermo Christi
in aliud creaturam mutat, » ut, § 16,
sultjungit.
Respondeo dicendum, quod quidam
dixerunt nullam virtutem creatam esse
ncc in pnedictis vcrbis ad transubstan-
talionem faciendam nec etiam iii aliis
sacramentorum formis, vel etiam iii
ipsis sacramentis ad inducendos sacra-
mentorum efTectus; quod, sicut siipra
habitumest, et (Hclissanctoruin ro[)ugnat,
et derogat dignitati sacramentorum novae
legis.
* Parm. addil : « simplicis. »
:
Unde cum hoc sacramentum sit prae
caeteris dignius, sicut supra dictum est,
consequens estquod iii verbis formalibus
hujus sacramenti sit quaedam virtus
creata ad convorsionemhujussacramenti
faciendam, instrumontalis tamen, sicut
ct in aliis sacramontis, sicut supradictum
ost. Cum onim haec verba ex persona
Christi proferantur, ex ejus mandato
consequuntur virtutem instrumentalem
a Christo, sicut et caetora cjus facta vol
dicta habeiit instrumentalitor salutiforain
virtutem, ut supra dictum est.
Adprimum ergo dicendum, quod cum
dicitur sola virtute Spiritus sanctipanom
iiicorpus Christi convcrti, non excluditur
virtus instrumentalis, quae est in forma
hujus sacramonti; sicut cum dicitur
Solus faber facit cuHeUum, non excludi-
tur virtus marteUi.
Ad secundum dicendum, quod opora
miraculosa nulla^, creatura potest facere
quasi agens principale potcst tamen ca
;
facoro instrumentaliter, sicut ipse tactus
maiius Christi sanavit leprosum. Et per
huiic modum vorba Christi convertunt
panem in corpus Christi. Quod quidom
fiori non potuit in conceptiono corporis
(^hristi, qua corpus Christi formabatur,
ut aliquid a corpore Cbristi procedens
haberet instrumentalem viitutem ad ip-
sius corporis formationem. In creatione
etiam non fuit aliquod oxtromum, in quod
instrumentahs actio creaturae posset tor-
miiiari. Unde non est simUe.
Ad tertium dicendum, quod pra^dicta
verba, quibus fit consecratio, sacramen-
taliter operantur unde vis convorsiva,
;
quae est in formishorum sacramentomm,
consequitur signilicationem, quae in
prolatione ultima' dictioiiis tcrminatiir.
Et idoo inultimo instanti prolatiunis vor-
borumpraedicta verbaconseqiiuntur hauc
virtutcm, iii ordine tamon ad pra>ceden-
tia; et haec virtus ost simplex ratione
'
significati, licot in ipsis vorbis exterius
prolatis sit quaedom com[)ositio.
CoNCLCsio. —
Ciim ovicliaristia^ sacramcntiim
dignius, vorba fornialia sacramcnti
c,Ttei'is sit
necesso est hal)cre virtutem quamdam creatam
cousecraliouis eHcctiN aiu.
 quj:st. lxxyiii, akt. v. 473

circa primam prolationem, qua Christus

haec verba protulit. Quare manifestum
ARTICULUS V. cst quod non materialiter, sed significa-
tive sumebantur. Et ideo dicendum est
Utrum prxdictm locutiones sint verse. quod etiam quando proferuntur a sacer-
dote, signiflcative, et non tantum mate-
Acl quintum sic proceditur. 1 . Yidctur riaUter accipiuntur ^. Nec obstat quod
quod prffidictae locutiones non sint verae. sacerdos oa rocitative profert quasi a
Cum enim dicitur : « hoc cst corpus Cliristo dicta, quia, propter infinitam vir-
mcum, )) ly « lioc » est demonstrativum tutem Christi, sicut ex contactu carnis
substantiae. Sed secundum praedicta, suae vis regenerativa pervenit non solum
quando profertur lioc pronomen « lioc, )> ad illas aquas quae Cliristum tetigerunt,
adluic est ibi substantia panis, quia sed ad omnes ubique terrarum per om-
transubstantiatio fit in ultimo instanti nia futura ssecula, itaetiamex prolatione
prolationis verborum. Sed haec est falsa: ipsius Christi haec verba virtutem conse-
panis est corpus Cliristi. Ergo et haec crativam sunt consecuta, a quocumque
est falsa hoc est corpus meum. »
: « sacerdote dicantur, ac si Christus ea prae-
hoc » pronomen hoc facit
2. Prititerea, « sentiahter proferrct.
demonstrationem ad sensum. Sed species Et ideo ahi dixerunt quod haec dictio
sensibiles, quae sunt in hoc sacramento, « hoc » in haclocutione facit demonstra-
neque sunt ipsum corpus Cliristi, neque tionem non ad sensum, sed ad intehec-
accidentia corporis Gliristi. Ergo lieec tum, ut sit sensus: « Hoc est corpus
locutio non potest esse vera: « hoc est meum, » id est, significatum per hoc,
corpus meum. » « est corpus meum.
» Sed nec hoc stare

3. Praeterea, haec verba, sicut dictum potest, quia cum in

est, significatione efficiunt conversionem
panis in corpus Clmsti. Sed causa efTec-
tiva praeintelligitur effectui. Ergo signi-
ficatio horum verborum
conversioni panis in corpus Cliristi. Sed
ante conversionem haic est falsa « hoc
est corpus meum. » Ergo simphciter est
judicandum quod sit
ratio est dehac locutione « hic est calix
sanguinis mei, etc. »
Sed contra est, quod haec verba profe-
sacramentis hoc effi-
ciatur quod significatur, non fieret per
hanc formam ut corpus Christi sit in hoc
sacramento secundum veritatem, sed so-
praeinteUigitur lum sicut in signo, quod est haireticum,
ut supra dictum est.
: Et ideo ahi dixerunt quod haec dictio
« hoc » facit demonstrationem ad sen-
falsa ; et eadem sum; sed intelligitur haec demonstratio
: non pro illo instanti locutionis quo pro-
fertur haecdictio, sed pro ultimo instanti
locutionis sicut cum aliquis dicit Nunc
; :

runtur expersona Christi, qui de se dicit, taceo, hocadverbium nunc facitdemons-

Joan., XIV, 6: Ego sum veritas. trationem pro instantiimmediate sequenti
Respondeo dicendum, quod circa hoc locutionem: est enim sensus: Statim his
multiplex fuit opinio. Quidam enim dixe- verbis dictis taceo. Sed nec lioc stare po-
runt quod in hac locutione « hoc est : test, quia secundumhoc hujus locutionis
corpus meum, » haec dictio « hoc » im- esset sensus Corpus meum est corpus
:

portat demonstrationem ut conceptam, meum, quod praedicta locutio non facit,

et non ut exercitam, quia tota istalocutio quia hoc fuit etiam ante prolationem ver-
sumitur materialiter cum recitative pro- borum unde nec hoc praedicta locutio
;

feratur: recitat enim sacerdos Cliristum significat.

dixisse « hoc est corpus meum. » Sed
: Et ideo ahter dicendum est, quod, si-
hoc stare non potest, quia secundum hoc cut praedictum est, haec locutio liabet
verba haec non apphcarentur ad materiam virtutem factivam conversionis panis in
corporalem praesentem, et ita non perfi- corpus Christi. Et ideo comparatur ad
ceretur sacramentum. Dicit enim Augus- ahas locutiones, quae habent solum vim
tinus Super Joan., tract. lxxx, § 3, significativam, et non factivam, sicut
coL 1840, t. 3 « Accedit verbum ad ele-
: comparatur conceptio intehectus practici,
mentum, et fit sacramentum. » Et * ex quae est factiva rei, conceptioni intel-
hoctotaliternon evitatur difficultas hujus lectus nostri speculativi quae est accepta
quaestionis, quia eaedem rationes manent a rebus; nam «voces sunt signa intel-

* Parm. : « et praeterea. » Parm. : « summitm-. »

 ; .

474 SUMMA THEOLOGICA.

lcctuum, )) secundum Philosophum, Ub. I

Periher.^ in princ. Et idco sicut concep-

tio intellcctus practici non priesupponit ARTICULUS VI.
rom conccptam, sed facit eam, itaveritas
hujus locutionis non prasupponit rem Utrum forma consecrationis panis conse-
significatam, sed facit eam; sic enim quatur suum effectum, antequam perfi-
se habet verbum Dei ad rcs factas per ciatur forma consecrationis vini.
verbum. Hffic autcm conversio non fit
successive, sed in instaiiti, sicut dictum Ad sextum proceditur. 1
sic Videtur .

est. Et ideo oportet quidem intelligere quod forma consecrationis panis non
prsedictam locutionem secundumultimum consequatur suum effectum, quousque
instans prolationis vcrborum, non tamen perficiatur forma consecrationis vini.
itaquod praisupponatur ex parte subjecti Sicut enim per consecrationem panis
id quod est terminus conversionis, scili- incipit esse corpus Christi sub hoc sa-
cet quod corpus Ghristi sit corpus Chrisli cramento, per consecrationem vini,
ita
neque etiam ilhid quodfuit ante conver- incipit esse sanguis. Si ergo verba con-
sionem, scihcet panis sed id quod com- ;
secrationis panis haberentsuum etrectum
muniter sc habet quantum adutrumque, ante consecrationem vini, sequeretur
scilicet contentum in generah sub istis quod in hoc sacramento incipcret esse
speciebus. Non enim faciunt haec verba corpus Christi sine sanguine, quod est
quod corpus Christi sit corpus Christi, inconveniens.
neque quod panis sitcorpus Christi, sed 2 Praeterea , unum sacramcntum unum
quod contentum sub his specicbus, quod habet complementum unde licet in :

prius erat panis, sit corpus Clmsti. Et l)aptismo sint tres immersiones, non
idco signantcr non dicit Dominus hic : tamen prima immersio consequitur suum
panis est corpus meum, quod esset se- effectum, quousque tertia fuerit termi-
cundum intellectum secundaj opinionis; nata. Sed totum hoc sacramentum est
neque : hoc corpus meum est corpus unum, ut supra dictum est. Ergo verba
meum, quod esset secundum intellectum quibus consecratur panis ' non conse-
tertiae. Sed in gencrah: « hoc est corpus quuntursuum effec^tum sinc vcrliis sacra-
meum, nullo nomine apposito a parte
» mcntaUbus quibus consecratur vinum.
subjecti, sed solo pronomine, quodsigni- 3. forma consecra-
Praeterea, in ipsa
ficat substantiam in communi, sine tionis sunt plura verl)a, quorum
panis
qualitate, id est, forma detcrminata. prima non consequuiitiu' eireotum, nisi
Ad primum ergo dicendum, quod haec prolato ultimo, sicut dictum est. Ergo
dictio «hoc demonstrat substantiam, sed
» pari ratione nec verba quibus consecra-
absque determinatione propriae naturae, turcorpus Christi, habent effectum, nisi
sicut dictum est. prolatis verbis quibus sanguis Christi
Ad secundum (Ucendum, quod hoc consecratur.
pronomen «hoo) nondemonstratipsaacci- Sed contra est quod statim dictis ver-
dentia, sed substantiam sub accidcntibus bisconsecrationispanis, hostiaconsecrata
contentam, quae primo fuit panis,et pos- proponitur populo adoranda, quod non
tea est corpus Christi, quod licet non fieret, si non esset ibi corpus Christi,
informetur liis accidentibus, tamen sub quia hoc ad idololatriampertineret. Ergo
eis continetur. verbaconsecrationis panis suumefTectum
Adtertium dicendum, quod significatio consequuntur, antequam proferantur
hujus locutionis praMntenigiturrei signi- verba consecrationis vini.'
ficata; ordine naturae, sicut causa natu- Uespondeo dicendum, quod quidam
raUter est prior effectu, non tamen or- antiqui doctores dixerunt, quod ha? duae
dine temporis, quia heec causa simul formie, scilicet consecrationis panis et
iiabct secum suum efTectum, et lioc suffi- vini, sc invicem expcctant in agendo, ita
cit ad veritatem locutionis. scilicet quod prima uon perlicit suum
eUectum, antequam proferatur seciinda.
()oNr.u'sio. — Ciiini vorba coiisocraiioiiis virtu-
Sed hoc starc non potest, quia, sicut
Umii habcaiit oriicicndi iil (jiiod sigiiilicant, ot
luccdiclio « boc, » subsiantianidonionstrot abs(|uo dictiun est, ad vcritatem hujus locutionis :

dctorniinalioiur propria iialura', ipsa vcrissinia « lloc est c(ir|)us mcuni, ^ rc(|nirilur
osso, rro(b'nduni ost.
propt(M" verbum pra'S(Mitis tcinporis (|UO(l
res significata simul tcmpore sit cum ipsa
 QU^ST. LXXYllI, AUT.
signifieationc locntionis alioqiiin si in :
futurum cxpoctarctur rcs significata, ap-
ponerctur vcrbum futuri tcmporis, non
autem verbumprasentis, ita scilicet quod
non dicerctur: « IIoc est corpus mcmn, »
sed Hoc crit corpus meum. Significatio
:
autem liujus locutionis complctur statim
complcta prolationc horum vcrborum. Et
ideo oportet rcm significatam
adessc, qua^ quidcm cst cfTectus
sacramenti; alioquin locutio non csset
vera. Est ctiam haic positio contra ritum
EcclesisB, quae statim post prolationcm
verborum corpus Christi adorat. Unde
diccndum est quod prima forma non ex-
pectat secundam in agendo, sed statim
habetsuum cfPcctum.
Ad primum crgo diccndum, quod ex
hac ratione videntur fuissc decepti illi
qui praedictam positioncm posucrunt.
Unde intclligcndum cst quod facta conse-
cratione panis est quidem corpus Christi
ibi cx vi sacramcnti, et sanguis cx rcah
concomitantia, sed postmodum pcr con-
secrationem vini fit ibi e converso san-
guis Christi cx vi sacramcnti, corpus au-
temexrcah concomitantia, itaquod totus
Christus est sub utraque spccic, sicut
supra dictum est.
Ad secundum dicendum, quod hoc sa-
cramentum unum
perfectione, sicut
est
supra dictum est, scihcct inquantum cons-
tituitur cx duobus, scilicct cibo et potu,
quorum utrumque per se habet suam per-
fectionem; sed tres immersiones baptismi
ordinantur ad unum simphcem effectum et
idco nou est simile.
Ad tertium dicendum, quod divcrsa
verba, qu* sunt in forma consecrationis
panis, constituunt veritatem unius locu-
tionis, noii autem verba divcrsarum
marum, ct ideo non est similc.
CoNCLUSio. — Verba consccrationis
tum suum consequuntur, non
consecrationis vini.
(a) Hi sunt eucliaristise fructus
<i Iiinaniniiil, nienioraf, siistcnlal, rob<iral, aiifiel.
Hoslia bpem reflcil, purgal, vilam dal, et uuil;
VI, ET UUJIST. LXXIX, AKT. I. 475
QU^STIO LXXIX.
DE EFFECTinUS SACRAMENTI
EUGHARISTI^ [a).
(In octo articulos divisa.)
statim
Imjus
Dcinde considerandum est dc cflectibus
hujus sacramcnti ct circa hoc qua^runtur
;
octo :
1" utrum hoc sacramcntum confc-
rat gratiam T utrum cfTcctus hujus sa-
;
cramcnti sit adeptio glorige 3" utrum ef- ;
fectus hujus sacramcnti sit remissio
peccati mortalis; 4" utrum per Iioc sacra-
mentum remittatur peccatum venialc;
5° utrum per hoc sacramcntum tota poena
peccati rcmittatur; 6° utrum hoc sacra-
mentum homines preeservet a peccatis
futuris 7° utrum hoc sacramcntum pro-
;
sit ahis quam sumentibus; 8" de impe-
dimcnto effectus hujus sacramenti.
ARTICULUS PRIMUS.
Vtrum per hoc sacramentum conferatur
gratia.
Ad primum sic proceditur. \ . Videtur
quod pcr hoc sacramcntum non confcratur
gratia. Hoc enim sacramentum cst nutri-
mentum spiritualc. Nutrimentum autem
non datur nisi vivcnti.Cum crgo vita spiri-
tuahs sit per gratiam, non competit lioc sa-
cramcntum nisi habcnti gratiam.Non ergo
perhocsacramcntum confertur gratia, ut
primo habeatur simihtcr ctiamnec ad hoc
:
quod augcatur, quia augmentum spiri-
for- tuale pertinct ad sacramentum confirma-
tionis, ut dictum est. Non ergo per hoc
sacramentum gratia coufcrtur.
panis effec-
2. Preeterea, hoc sacramentum confer-
prolatis verbis
tur ut quaidam spirituahs rcfectio. Scd
refectio spirituahs magis vidctur pcrti-
nere ad usum gratiae quam ad gratiae
consccutionem. Ergo videtur quod per
hoc sacramentum gratia non coufcratur.
3. Praeterca, sicut supra dictum est,
in hoc sacramento corpus Christi offertur
pro salute corporis, sanguis autcm pro
salutc animae. Sed corpus non est sub-
jcctum gratiae, sed anima, ut in sccunda
partc habitum est. Ergo ad minus quan-
: C<infirmatque fitlem, munit, fomitemque rcmiltit. »
Ex Iticliardo, IV, d. ix,a. l, ii. 2.
 ,

i76 SUMMA THEOLOGICA.

tum ad corpus per hoc sacramcntum gra- iiobis desiderantibuset palpare, et come-
tia non confertur. dereet amplecti. ))Undoet ipse Dominus di-
Sed contra est quod Dominus dicit, citJoan., vi, 56 Caro meavere est cibus et
:

Joan., VI, 32 Panis quem ego dabo, caro

: sanf/uis meus vere est potus. Quarto coiisi-
mea estpro mundivita. Sed vita spiritualis deratur effectus hujus sacramenti ex spe-
cst per gratiam. Ergo per lioc sacramen- ciebus in quibus traditur hoc sacramen-
tum gratia confertur. tum. Unde Augustinus ibidem, Tract. xxvi
Respondeo dicendum, quod effectus in Joan., § 17, col. 1614, t. 3, dicit Do- : ((

tiujus sacramenti
considerari, dcbot minus noster corpus et sanguinem suum
primo quidem et principaliter ex eo quod iii eis rebus commendavit quai ad uimm

in hoc sacramento continetur, quod est aliquid rediguntur ex multis namque ;

Christus ;
qui sicut in mundum visibiliter ahud, » scihcet panis, in unum ex mul- ((

venicns contulit mundo vitam g-ratia?, se- tis granis confit aliud, » scilicet viiium,
:

cundum 17 Gratia et ve-

illud Joan., i, : (( in unum ex multis acinis confluit. » Et
ritas per Jesum CJiristum facta est, ita in ideo ipse alibi dicit Super Joan., § 13,
hominem sacramentahter veniens vitam col. 1613 sacramoiitum pietalis, o
: ((

gratia3 operatur, secundum illud Joan. , vi, signumunitatis, o vinculum charitatis » !

58 Qui ma)iducat me, vivet propter me.

: Et quia Christus et ejus passio est causa
Unde ct Cyrillus dicit, hb. \S In Joan., gratiaj et spiritualis refectio, et charitas
cap. II ct ni, col. 578, 582, 586, etc, t. 6: sine gratia esse non potest, ex omnibus
(( Vivificativum Dei * Verbum uniens seip- praemissis manifestum est quod hoc sa-
sum propriee carni, fecit ipsam vivificati- cramentum gratiam confort.
vam. Decebat enim eum nostris quodam- x\d primum ergo dicendum, quod hoc
modo uniri corporibus per sacram ejus sacramentum ex seipso virtutem habet
carnem et pretiosum sanguinem, quae gratiam conferendi nec aliquis habet ;

accipimus in benedictionem vivificativam gratiam ante susceptionem hujus sacra-

in pane et in vino. » Sccundo considera- menti nisi ex aliquo voto ipsius, vel per
tur ex eo quod per hoc sacramentum re- seipsum, sicut adulti, vel voto Ecclesia3,
prffisentatur, quod est passio Christi, si- sicut parvuli, sicut supra dictum est.
cut supra dictum est. Et ideo effectum Uiide ex efficacia virtutis ipsius est quod
quem passio Christi fecit in muiido, hoc etiam ex voto ipsius aliquis gratiam
sacramentum facit in homine. Unde Super consequatur, por quam spiritualiter
illud Joan. , xix : (Jontinuo exivit sanrjuis viviflcetur. Restat igitur ut cum sacra-
et aqua, Chrysostomus, Ilom. lxxxv
dicit mentum realiter sumitur, gratia augea-
in Joan., § 3, col. 388, t. 14 Quia hinc : (( tur, ct vita spiritualis porficiatur ; aliter
suscipiunt principium sacra mysteria tamen quain por sacramontum conhrma-
cum accesseris ad tremendum cahcem, tionis, in quo augoturet porficitur gratia
ut ab ipsa bibiturus Cliristi costa ita ac- ad persistendum contra exteriores im-
cedas. » Unde et ipse Dominus dicit pugnationos inimicorum Christi por ;

Matth., XXVI, 28 Hic est sanijuis meus...
qui pro vobis effundetur in remissioyiem
peccatorum. Tertio consideratur efTectus
liujus sacramenti ex modo quo traditur
hoc sacramentum, quod traditur per mo-
dum cibi el potus. Et ideo omnem eirec-
tum quem cibus et potus materiahs fa-
cit quautum ad vitam corporalem, (juod
scihcet sustentat, aug(!t, reparat et delec-
: hoc autem sacramentum augotur gratia,
et perficitm' spiritualis vita, ad hoc quod
homo inseipsoperfectus existat per con-
junctionom ad Doum.
Ad secundum dicondum, quod hoc
sacramentum confert gratiam spiritua-
litercum virtutocharitatis. Uiide Damas-
conus, lib. IV Orth. ftd., cap. xiii, col.
1 150, t. 1 comparat hoc sacramontumcar-
,

tat, hoc totum facit hoc sacramoutum boiii qiiom Isaias vi(ht, Isai., vi. Carbo
quantum ad vitam spiritualem. Unde Am- enim lignum simplox iiou est, sed uni-
brosius dicit iu h!). V De sacramcntis, tum igui ; pauis communionis
ita et ((

cap. IV, § 24, col. -471, t. 3 Isto panis : (( non simplox panis sed unitus Divi- est,
est vita; a'toriia!, qiii anima? noslr;e sub- nitati. » Sicut aiitem (jirogorius ihcit iu
stantiam fulcit. «EtChrysostomusdicil Su- llomil. Pentecostes, xxx in Evang., §2,
perjoan.,hom. xLV,amed. : (( Praistat sc col. 1221, t. 2, « amor Dei non est otio-

' Similia lcpdiitur loc. ("it.; sod oxprcssc ro- locum.

fcrtui- u D. rUuiua, Caten. aurea, in cumdom
 QUtEST. LXXIX, ART. I ET II. •477

sus : oporatur enim magna si ost. » Et Sed minus cst accipere Christum suh spe-
ifleo per hoc sacramentum, quantum est cie alicna, ([uod fit in hoc sacramcnto,
ex sui virtute, hon solumhabitus gratia^ quam co in speciepropria, quod per-
frui
et virtutis confertur, sed etiam excitatur tinet ad gloriam. Ergo hoc sacramentum
in actum, secundum illud II Corinth., v, non causat adeptionem gIori.'je.
14: Charitas Christi unjpt nos.^i inde Sed contra est quod dicitur .loan., vr,
est quod ex virtute hujus sacramenti 52 Si cjuis manducaverit ex hocpane, vivet
:

anima spiritualiter reficitur per hoc quod
anima spiritualiter delectatur et
modo inehriatur dulcedine honitatis di-
vinae, secundum ilhid Cantic, v, 1
Comedite amici, et bibite, et inebriamini,
charissimi.
Ad tertiumdicendum, quod quiasacra-
menta operantur sccundum simiKtudinem
per quam significant, ideo secundum
* usus sacramenti et species ejus.
quamdam assimilationem dicitur quod
in hoc sacramento corpus offertur pro
salute corporis, et sanguis pro salute
animae, quamvis utrumque ad salutcm
utriusque operetur, cum suh utroque
ingeternum. Sed vita aeterna est vita glo-
quodam- riae. Ergo efrectus hujus sacramenti est
adeptio gloriae.
: Respondeo dicendum, quod in hoc sa-
cramento potest considerari et id ex quo
hahet efTectum, scihcet ipse Christus
contentus, et passio ejus repraesentata;
et id per quod habet etrectum, scilicet
Et quantum ad utrumque competit huic
sacramento quod causet adeptionem vitae
aeterna3. Nam ipse Christus per suam
passionem aperuit nobis aditum vitae
aeternae, secundum Hebr., ix, 15
illud :

totus sit Christus, ut supra dictum est. Novi Testamenti mediator est; ut morte
Et licet corpus non sit immediatum suh- intercedente accipiant remissionem qui
,

jectum gratiae, ex anima tamen redundat nocati sunt seternse hereditatis. Unde et in
effectus gratiaeadcorpus, duminpraesenti forma hujus sacramenti dicitur : « Ilic est
memhra nostra exhibemus arma justitix calix sanguinis mei, novi et aeterni Tes-
Deo, ut hahetur Rom., vi, et in futuro tamenti. » Similiter etiam refectio cihi
corpus nostrum sortieturincorruptionem spiritualis et unitas significata per spe-
et gloriam animae. cies panis et vini hahentur quidem in
— Sacrjosanctum praesenti, sed imperfecte, perfecte autem
CoNCLusio. eucharistiae sacra-
mentum gratiam conferre necessarium est, cum in statu gloriae. Unde Augustinus dicit
Christum, qui omnis gratia? fons et origo est, SuperWlnA Joan., vi: Caro mea vere est
contineat. cibus, Tract. xxvi injoan., § 17, col. 1614,
t. 3 : Cum cibo et potu id appetant ho-
((

ARTICULUS II.
mines ut non esuriant neque sitiant hoc ;

veraciter non prsestat nisi iste cibus et

Utrum effectus hujus sacramenti sit potus qui eos a quibus sumitur immor-
adeptio gloriae. tales et incorruptibiles facit in societate
sanctorum, ubi pax erit, et unitas plena
Ad secundum sic proceditur. \ Videtur
. atque perfecta. »
quod effectus hujus sacramenti non sit Ad primum ergo dicendum, quod si-
adeptio gloriae. Effectus enim proportio- cut passio Christi, in cujus virtute hoc
natuB suae causae. Sed hoc sacramentum sacramentum operatur, est quidem causa
competit viatorihus, unde et viaticum di- sufficiens gloriae, non tamen ita quod
citur. Cum igitur viatores nondum sint statim per ipsamintroducamurin gloriam,
capaces gloriae, videtur quod hoc sacra- sed oportet ut prius simul compatiamur,
mentum non causet adeptionem gloriae. ut postea simul glorificemur, sicut dicitur
2. Praeterea, posita causa sufficienti, Rom., VIII ita hoc sacramentum non
;

ponitur effectus. Sed multi accipiunt lioc statim nos in gloriam introducit, sed dat
sacramentum qui nunquam pcrvenient nohis virtutem perveniendi ad gloriam,
ad gloriam, ut patet per Augustinum, XXI et ideo viaticum dicitur, in cujus figu-
Decivit. Dei, cap. xxv, col. 7-41, t. 7. Non ram legitur III Reg., xix, 8, quod Elias
ergo sacramentum est causa adeptionis comedit et ambulavit in fortitu-
et bibit,
gloriae. dine cibi illius quadraginta diebus et qua-
Praeterea, majus non efficitura mi-
3. draginta noctibus usque ad montem Dei
nori, quia nihil agit ultra suam speciem. Oreb.

Parm. : v. operantur salutem quam. »

 . :

478 SUMMA THEOLOGTCA.

Ad secnndinii diciindnm, (|iiod sicut cium sibi manducat et bibit : dicit auteni
passio non habct sunm etrectum
(Ihristi tiiossa ihidem qiiod ille manducat et ((

in his qui sc ad cam non habcnt ut de- bibit indicjne qui in crimine est vel irre-
,

bcnt, ita per hoc sacramentum non adi- verenter tractat et talis manducat et
;

piscuntur g-loriam qui indecentcr ipsum bibit sibi judicium, id est, damnationem.»
suscipiunt. Undc Augustinus dicit Super Ergo ille qui cst in peccato mortali. per
Joan.^ exponens \\\ix wcvha Mandncave- : hocquod hoc sacramcnlum, magis
accipit
runt manna et mortui
xxvi, sunt, tr. accumulat peccatum, quam remis-
sibi
§11, col. 1611, t. 3 Aliud est sacra- : (( sionem sui peccati conseqnatur.
mentum, et aliud virtus sacramenti. Respondco diccndum, quod virtus hu-
Multi dc altari accipiunt, ct acci|jiendo jus sacramcnti potest considerari dupli-
moriuntur. Panem ergo c»lestem spi- citer uno moclo secundum se; et sic
:

ritualitcr manducate, innoccntiam ad hoc sacramcntum habet virtutem ad re-

altare apportate. » Undc non est mirum, mittendum qua^cumquc peccata ex pas-
si illi qui innocentiam non servant, effcc- sionc Christi, qua? cst fons et causa
tum hujus sacramcntinonconsequuntur. remissionispeccatorum. Alio modo potest
Ad tertium diccndum, quod hoc quod considerari pcr comparationcm ad eum
Christus sul) aliena spccic sumitur, pcr- qui recipit hoc sacramentum, prout in eo
tinet ad rationcm sacramenti, quod ins- invenitur vcl non invcnitur impedimen-
trumcntalitcr agit. Nihil autcm prohibct tum percipiendi ^ hoc sacramentum. Qui-
causam instrumentalem prodncere potio- cumque autem habet conscientiam peccati
rem efrectum, ut ex supra dictis patet. mortalis, habet in se impedimentum
percipicndi efTectum hujus sacramenti,
CoNCLUsio. —
Sivc in cucharistia id ex quo
co quod non cst conveniens susceptor
elfecUim liabct, Christus scilicet et passio ejus,
sive usus sacramcnti consideretur, ejus efTectus hujus sacramcnti, tum quia non vivit spi-
est aeternae vitse consecutio non debet spirituale nu-
ritualiter, et ita
trimentum suscipere, quod iion est nisi
viventis, tumquianonpotcstuniriChristo,
ARTICULUS III.
quod fit pcr hoc sacramcntum, dum est
Utrum effectus sacramenti sit remissio in affectu peccandi mortaliter. Et ideo,
peccati mortalis. ut dicitur in lib. Be ecclesiast. dogmatib.,
cap. Liii, col. 1217, t. 8, op. Aug., si ((

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur mens in affectu peccandi cst, gravatur

quod cflcctus hujus sacramenti sit re- magis eucharistiffi perceptione, quam
missio peccati mortalis. Dicitur enim in purificetur. » Unde hoc sacramentum in
quadam hoc saci-amcntum
collecta : (( Sit co qui ipsum percipit cum conscientia *

ablutio scelerum. Sed scelera dicuntur » peccati mortalis, non opcratur remissio-
peccata mortalia. Ergo per hoc sacra- iiem peccati.
mentum pcccata mortalia abluuntur. Potesttamen Iioc sacramentum operari
2, Pra^terea, hoc sacramentum agit remissioncm peccati dupliciter uiio modo :

in virtute passionis Christi, sicut et bap- non perccptum actu, sed voto, sicut cum
tismus. Scd per baptismum dimittuntur qiiis prius justificatur a peccato alio :

peccata mortalia, ut supra dictum est. modo etiam pcrccptum ab eo qui est
Ergo et per hoc sacramentnm, pra'scrtin in peccato mortali, cujus conscientiam
cum in forma hujus sacramcnti dicNitnr et affcctum hon habct fortc enim primo ;

((.Oui pro multis cirundctur in rcmissio- 11011 fuit suflicicnlcr conlritiis, scd (lcvote
nem peccatorum. » et reverenter accedeiis conscquctur per
3. Praeterea, pcr hoc sacramcntimi hoc sacramcntumgratiam charitatis, quae
gratia confcrtur, ut dictum cst. Scd ])er contritionem perficiet, ct remissionem
gratiam justiticatnr homo apcccatis mor- peccati.
lalibus, sccundum illnd Uom., iii, 2i ; Ad primum ergo dicendum, quod pe-
Justiflcati (jratis per gratiam ipsius. Ergo timus ut hoc sacramentum sit nobis'^ ab-
per hoc sacramentum remittuntur peccata lutio scelcrnm, vcl cornm qnorum cons-
morlalia. cicntiam non habcmiis, sccundum ilhid
Sed contra est quod dicitur I Cor., xi, psalmi xviii, 13 Ab occultis /neis mund<i
:

^l) : Qui manducat et bibit indigne, judi- me, Dotnine; vel iit contritio in nobis per-

' l*ann. : » luiius sacramonti ('(Tccluni. » * Parni. : « in. » — ' Al. (iccsl. : (( nobis.
 ,

QUiEST. LXXIX, AUT. TII FJ IV. 479

ficiiitiirad scelemm remissioiitnn vcl ; 3. Praiterea, contraria mutuo se cxpel-

etiam iit nobis robur detur ad scelera liint. Sed pcccata venialia non i)roliibent
vitanda. a perceptionc hujus sacramenti dicit :

Ad sccundum dicendum, quod bap- enim Augustinus Super ilhid Joan., vi :

tismus cst spiritualis gencratio, quae est Patres vestri manducaverunt manna in
mutatio dc non csse spirituali in esse deserto,et mortuisunt, Tract. xxvi injonn. ,

spirituale, ct datur pcr modum ahlutio- §11, col. IGll: (( Innoccntiam ad altare
nis et idco, quantum ad utrumque, non
; apportate peccata, etsi sunt quotidiana,
;

inconvenienter acccdit ad baptismum qui non sint mortifcra. » Ergoncque peccata

habet conscientiam peccati mortalis. Sed venialia per lioc sacramentum tolluntur.
per hoc sacramentum homo sumit in sc Sed contra est quod Iiinocentius III di-
Christum per modum spiritualis nutri- cit, lib. IV De mysterio missse, cap. xliv,

menti, quod non compctit mortuo in pec- ante med., quod hoc sacramentum vc- ((

catis. Et ideo non est simihs ratio. nialia delet, et cavet mortalia. »
Ad tertium dicendum, quod gratia cst Rcspondeo diccndum, quod in hoc sa-
sufficiens causa rcmissionis pcccati mor- cramciito duo possunt considcrari, scili-
talis, non tamen actu remittit peccatum cet ipsum sacramentum et res sacramenti
mortale, nisi cum primo
datur peccatori. Et ex utroque apparet quod hoc sacra-
Sic autcm non datur in hoc sacramcnto. mentum habet virtutem ad remissionem
Unde ratio non sequitur. venialium peccatorum. Nam hoc sacra-
— Cuiu hoc sacramcntum mentum sumitur sub specie cibi nutricn-
CoNCLLisio. si)iritualo
nutrimcntmu sit quod mentcm
nisi vivcntis est,
tis. Nutrimentum autcm cibi est neces-
qu9p in allectu pcccati est, magisgi'avat quam pu- sarium corpori ad rcstaurandum id quod
rilicat, licet ex parte passionis ex qua vim suam quotidic dcpcrditur cx* caloris naturalis
habct, qusevispeccata remittere valeat, et remis- concupiscentia.Spiiitualiter autem quoti-
sionem peccati etiam mortalis, in eo, qui absque
peccati conscientia et affectu sancte et reveren-
die aliquid in nobis depcrditur cx calore
ter illud suscipit, efflciat. concupiscenti« per peccata venialia, quae
diminuunt fcrvorem charitatis, ut in se-
ciiiida parte habitum est. Et ideo compe-
ARTICULUS IV. tit huic sacramcnto ut remittat peccata
venialia.Unde et Ambrosius dicit^ inlib. V
Utrum per hoc sacrnmentnm remittantur De sacrnmentis cap. iv, § 25, col. 472,
,

peccata venialia. t. 3, quod istc panis quotidianus siimi-

((

tur inremedium quotidiana:! infirmitatis.

Ad quartum sic proceditur. 1 Vidctur . Resautemhujus sacramcnti est charitas,
quod per hoc sacramentum nonremit- noii sohim quantum ad habitum, sed
tantur peccata venialia. Hoc cnim sacra- etiam quantum ad actum, qui excitatur
mcntum, ut Augustinusdicit^^t^fy^^er Joan., in hoc sacramento, per quem pcccata ve-
tra.ct. XXVI, § 13, col. 1613, t. 3, est « sa- niaha solvuntur. Unde manifestum est
cramentum charitatis. » Sedvenialiapcc- quod virtute hujus sacramenti remittun-
cata non contrariantur charitati, ut in tur peccata vcnialia.
secunda parte habitum ergo est. Cum Ad primum ergo dicendum, quod pec-
contrariumtollatur per suum contrarium, cata venialia ctsi non contrariantur cha-
videtur quod peccata venialia per hoc sa- quantum ad habitum, contrariantur
ritati
cramentum non remittantur. tamen ei quantum ad fcrvorem actus,
2. Prajterea, si peccata venialia per qui excitatur pcr hoc sacramentum, ra-
hoc sacramentum remittantur, qua ra- tione cujuspeccata venialia tolluntur.
tione remittitur unum, remittuntur et Ad secundum dicendum, quod ilhid
omnia. Sed non vidctur quod omnia re- verbum non est intelligendum, quin ali-
mittantur, quia sic frequenter ahquis qua hora possit homo esse absque omni
essetabsqueomni peccato veniali, contra reatu peccati venialis sed quia vitam ;

id quod dicitur, I Joan., i, 8 Sidixerimus : istam sancti non ducunt sine peccatis ve-
uoniani. quia * peccatum non habemus, ipsi nos nialibus.
sedncimus. INon ergo per hoc sacramcn- Ad tertium dicendum, quod major est
tum i"cmittitur aliquodpeccatum veniale. virtus charitatis, cujus est hoc sacra-

* Parm. : « per actionem caloris naturalis. » '^

Implicite.
480 SUMMA THEOLOGICA.
mentum, qnam venialium peccatorum.
Nam charitas tollit per suum actum pec-
cata vcnialia, quae tamen non possunt
totaliterimpedire actum charitatis.
eadem ratio est de hoc sacramento.
— habet efrectum (hiphciter
CoNCLusio. Cimi sacramentum hoc cibus
spiritalis sit quo id restauratm- quod ex calore
concupiscentiai pcr venialia poccata deperditur,
ejus virtute peccata venialia remitti perspicuum
est.
ARTICULUS V.
Utrum fer hoc sacramentum tota
remittaturpeccati.
Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur . nem non sohim culpae, sed etiam poenae,
quod per lioc sacramentum tota pffina
peccati remittatur. Homo enim per hoc
sacramentum suscipit in se efTectum pas-
sionis Cliristi, ut dictum est, sicut et per
baptismum. Sed per baptismum percipit
homo remissionem omnis poinsB virtute
passionis Christi, quas sufficienter satis-
fecit pro omnibus peccatis, ut ex supra
dictis patet. Ergo videtur quod per hoc
sacramentum homini remittatur totus
reatus pffiuae.
2. Praeterea, Alexander Papa
Decr., cap. vni, De consec?'at., dist. ii,
col. 1735 : « Nihil in sacrificiis majus
esse potest quam corpus et sanguis
Gliristi. » Sed per sacrificia veteris legis
homo satisfaciebat pro peccatis suis
citurenim Levit., iv et v Si pcccaverit : A(l primum ergo dicendum, quod sacra-
homo, ofTeret lioc vel illiid pro peccato
suo, et remittetur ei. Ergo multo magis
hoc sacramentum valet ad remissionem
omnis poense.
3. Prteterea, constat quod per hoc sa-
cramentum ahquid de reatu poena3 dlmit-
titur; unde et in satisfactionem aliquibus
injungitur quod pro se missas faciant cc-
lcbrari. Sed qua rationc una pars poena^
diniitlitur, eadem ratione et aha, cum
virtus Christi, quae in hoc-sacramento
continetur, sit inflnita. Ergovidetur quod
per hoc sacramentum totn pn^na tollatnr.
Sed coiitra est quod secundum hoc noii
esset homini aha poeiia injungenda, sicut
nec baptizato injungitur.
Kespondeo (Hcendum, (piod hoc sacra-
mentiim simul est sacrificium et sacra-
mentum; sed ratioiiem sacrificii habet,
iiKluantum otrertur; ratioiiem autem sa-
Parni. addil : « ponna. »
cramenti, inquantum sumitur, Et ideo
efrectum sacramcnti habet in eo qui su-
mit, efrectum autem sacrificii in eo qui
Et offert, vel in his pro quil)us offertur.
Si igitur consiflereturut sacramentum,
uno modo di-
:
recte ex vi sacramenti aho modo quasi
;
ex quadam concomitantia, sicut et circa
continentiam sacramenti dictum est. Ex
vi quidem sacramenti (hrecte linbet ihum
effectum ad qucm est institutum. Non
est autem institutum ad satisfaciendum,
sed ad spiritualiter nutriendum per unio-
nem ad Christum, et ad meml)ra ejus,
pcena
sicut et nutrimentum unitur nutrito. Sed
quia haec unitas fit per charitatem, ex cu-
jus fervore aliquis consequitur remissio-
inde est quod ex consequenti per quam-
dam concomitantiam ad principalem ef-
fectum homo consequitur remissionem
poenae, non quidem totius, sed secundum
modiim suae devotionis et fervoris.
Inquantum vero est sacrificium, habet
vim satisfactivam. Sed in satisfactione
magis attenditur affectus offerentis quam
quantitas oblationis. Unde et Dominus
dicitLuc.,xxi, 9, de viduaquae obtiiht duo
adva., quoA plus om?iidus * misit. Quamvis »
/, ,
dicit, ergo haec obhitio ex sui quantitate suffi- omncs.
ciat ad satisfaciendum pro omni pcena,
tamen fit satisfactoria ilhs pro quibus of-
fertur, veletiam ofrerentibus secundum
quantitatem suae devotionis, et non pro
; di- tota pcena.
meiitum baptismi directe ordinatiir ad
remissionem poeiiae et culpae, iion autem
eucharistia, quial)aptismus datur homini
quasi commorienti Christo, eucharistia
autem quasi nutriendo et perficiendo per
Christum. Unde non est similis ratio.
Ad secundum dicendum, qiiod illa
sacrificia et oblationes iion operabantur
remissionem totius jxvna^ ncque quaii-
tum ad qiiantitatcm oblati, siciit hoc sa-
crificium, neque quantiim ad devotionem
hominis, ex qua coiitingit quod etiamhic
non tollitnr tota [)(ena.
Ad tcrtium diccndum, (luod hoc (juod
tollitur pars pamae, et non tota* per hoc
sacramentiim, noii contingit ex defectii
virfiitis Christi, sed ex defectu devotionis
huniaiiae.
CoNCLUsio. — Non tota delotur pcpna ex sacra-
 ,

quj:st. lxxix, art. vi. 481

monto oncharisticT, sed sociiiidnni quantitiitoni Christo conjungit per gratiam roborat
devotionis suniontium, certa pounse pai-s dimi- spiritualcm vitam hominis, tamquam
nuitur seu remittitur.
spirituulis cibus ct spiritualis mcdicina,
secundum illud psal. ciii, 5 Panis cor :

ARTICULUS VI. hominis confirmat Et Augustinus dicit

*
.
*
Confir
Super Joan., tract. xxvi, §H, col. 1611, "^^^-

Utrum per hoc sacramentiim prxservetur t. 3: Sccurus acccde, panis cst, non
((

homo ap)eccatis futuris. venenum. » Alio modo in quantum est

^signum passionis Christi, pcrquamvicti
Ad sextum sic proccditiir. \ Videtur . sunt dsRmoncs, repcllit omnem daemo-
quod per hoc sacramentum non pra;ser- num impugnationcm. Unde Chrysostomus
vctur homo apeccatis futuris. Multi enim dicit Super Joan., hom. xlvi, § 3, col. 18,
digne sumentes lioc sacramentum, pos- t. 14: (( Ut leones flammam spirantes,
tea in peccatum cadunt; quod non acci- sic ab illa mensa discedimus terribiles
deret, si hoc sacramentum prspservaret effecti diabolo. »

a peccatis futuris. Non ergo cfTectus hu- Ad primum crgodicendum, quodeffcc-

jus sacramenti est a peccatis futuris prse- tus hujus sacramcnti recipituriii homine

servare. secundum hominis conditionem, sicut

2".Pr«terea, eucharistia est sacramen- contingit de qualibet causa activa, quod
tum supra dictum est. Sed
charitatis, ut ejus effcctus recipitur in matcria secun-
charitas non videtur pra^servare a pec- dum modum matcrise. Homo autcm in
catis futuris, quia semel habita potest statuvise cst hujus conditionis,quod libe-
amittipcr pcccatum, ut in sccundaparte rum arbitrium cjus potest flecti in bo-
habitum cst. Ergo videtur quod ncc hoc num ct malum. Unde licet hoc sacra-
sacramentum praeservet hominem a pec- mentum, quantum est de sc habcat vir-
cato. tutem praeservativam a peccato, non
3. Prseterea, origo peccati innobis est tamen aufcrt homini possibilitatem pec-
lex peccati, qux est in memhris nostris, candi.
ut patet per Apostolum Rom., vn, 23. Ad sccundum dicendum, quod etiam
Scd mitigatio fomitis, qui est lex peccati charitas quantum est in sc praeservat
non ponitur efTectus hujus sacramenti, hominem a peccato, secundumillud Rom.^
sed magis baptismi. Ergo praescrvarc a xiii,10: Dilectio proximi maluin nonope-
peccatis futuris non est effectus hujus ratur: sed ex mutabilitate liberi arbitri^
sacramenti. contingit quod aliquis post habitam clia-
Sed contra est quod Dominus dicit, ritatem pcccat, sicut post susceptioncm
Joan., VI, 50: Hic est panis de cselo cles- hujus sacramcnti.
cefidens, ut si quis ex ipso manducaverit Ad tertium dicendum, quod licet hoc
non morietur quod quidem manifestum
\
sacramentum non dircctc ordinetur ad
est non intelhgi de morte corporah. diminutionem fomitis, diminuit tamen
Ergo intelligitur quod hoc sacramentum fomitem ex quadam consequentia, in-
prffiservet a morli spirituaU, qua? est per quantum auget charitatem, quia, sicut
peccatum. Augustinus dicit in lib. LXXXIII QQ.,
Rcspondeo dicendum, quod peccatum qusest. xxxvi, col. 2o, t. 6, (( augmen-
est quffidam spiritualis mors animai. tum charitatis est diminutio cupiditatis. »
Unde hoc modo prseservatur aliquis a Directe autem confirmat cor hominis in
peccato futuro, quo prseservatur corpus bono, pcr quod etiam prsescrvatur homo
a morte futura, quod quidem fit duplici- a peccato.
ter uno modo inquantum natura hominis
:

interius roboratur contra intcriora cor-

ruptiva, ct sic praeservatur a morte pcr
cibum, et medicinam alio modo pcrhoc
CoNCLUsio. — Cum per eucharistise sacramen-
tum, quo Deo conjungimui^ et passio ipsaChristi
signiticatur, intus in animo homincs rol)orantur,
;
et pxtorius omnis dfomonum depellatur incursus,

quod munitur contra exteriores impug- eo praeservari hominem a futuris criminihus

certum est.
nationes, ct sic prsescrvatur per arma
quibus munitur corpus. Utroque autem
modo hoc sacramcntum prsescrvat a pec-
cato nam primo quidem per hoc quod
;

* Parm. addit : « quoddam. »

V. 31
 :

482 SIIMMA THEOLOGICA.

in canone missae Quotquot cx hac al-
: «

taris participatione sacrosanctum Filii tui

AIITICULIJS VII. corpus et sanguinem sumpserimus,
omni benedictione caelesti et gratia rc-
Utrum hoc sacramentum prosit aliis cjiiam pleamur. »
sumentibus. Sed aliis qui non sumunt prodest per
modum sacrificii, inquantum pro salute
Ad scptimiim sic proceditur. 1 Videtur. eorum oirertur. IJnde et in canone missae
quod lioc sacramciitum uon prosit nisi dicitur « Memento, Dominc, famulorum
:

sumcnli. IIoc enim sacramentum est famularumque tuarum, pro quibus tiiti
unius generis cum aliis sacramentis, ut- ofrerimus vel qui tibi offerunt hoc sacri-
pote aliis condivisum. Sed alia sacramenta ficium laudis pro se suisque omnibus,
non prosunt nisi sumentibus, sicut effcc- pro redemptione animarum suarum, pro
tum baptismi non suscipit nisi l)aptizatus. spe saJutis ct incolumitatis suae. » Et
Ergo nec lioc sacramentum prodest aliis utrumque modum Dominus exprimit*
*
di-
nisi sumenti. cens, Matth., xxvi, et Luc, xxii : Qiii
hujus sacramen'i
2. Praeterea, eflectus jrro vobis, scilicet sumentibus,e^^ro w?//-
est adeptio gratiae et gloriae, et remissio tis ^ aUis effundetur in remissionem pecca-
'
culpai ad minus venialis. Si ergo hoc sa- torum.
cramentum haberot efTectum in aliis quam Ad primum ergo dicendum, quod hoc
in sumentiljus, posset contingere quod sacramcntum prae aliis habct quod est
aliquis adipisceretur et gratiam, et glo- sacrificium; et ideo non est similis ratio.
riam, et remissionem culpae, absque ac- Ad secundum dicendum, quod sicut
tione ct passione propria, aho sumente passio Christi prodest quidem omnibus "

vel offercnte hoc sacramentum. ad remissionem culpae et adeptionem

3. Praeterea, multiplicata causa, mul- gratiae et gloria?, scd effectum non habet
tiplicatur effectus. Si ergo lioc sacramen- nisi in iliis qui passioni Christi coiijun-
tum prodesset aliis quam sumentil)u*s, guntur per fidem ct charitatcm ita et ;

sequerctur quod magis prodcsset alicui, hoc sacrificium, quod est memoriale do-
si multi sumerent hoc sacramentum, minicae passionis, non habet efrectum
multis hostiis in una missa consecratis, nisi in illis qui conjunguntur huic sacra-
quod noii habct Ecclesiae consuetudo, ut mento per fidem et charitatcm. Uiide et
scilicet multi communicent pro alicujus Augustinus dicit Ad Renatum, lib. I De
salute. Non ergo videtur quod hoc sa- anitnaetejus orig., cap. ix, col. 480, t. 10 :

cramentum prosit nisi sumenti.
Sed contra est quod in cclebratione
hujus sacramenti fit pro multis aliis de-
prccatio quod frustra fieret iiisi hoc sa-
;
cramentum aliis prodessct. IIoc ergo sa-
cramentum non soluin sumentibus pro-
dest.
Rcspondcodicendum, quod, sicut
(( Quis offerat corpus Christi nisi pro
eis qui membra sunt Christi? » Unde et
in canone missce non oratur pro his qui
sunt extra Ecclesiam. Illis tamen prodest
plus vel minus, secundum modum devo-
tionis eorum.
Ad tcrtium (Ucendum, quod sumptio
pcrtinct ad rationem sacramenti sed ;

prius dictumcst, hoc sacramentum, non oblatio pertinet ad rationcm sacrificii. Et

solum est sacramcntum, sed ctiam cst ideo ex hoc quod aliquis sumit corpus
sacrificium. Inquantum enim in hoc Christi, vel etiam plures, non accrescit
sacramento rcpraesentatur passio Christi aliis aliquod juvamentum. Similiteretiam
qiia Christus obtulit se /tostiam Deo, ut ex hoc qiiod sacerdos plures hostias con-
rationem sacri-
dicifur Eitlics., v, habet secrat in una missa non multiplicatur ef-
ficii ; hoc sacramcnto
inqiiantum vero in fectus Imjus sacramcnti, cpiia non cst
traditur invisibilis gratia sub visibili nisi unum sacrificiiim : niliil enim pliis
spccic,. habct rationem sacramenti. Sic est virtutis in multis hostiis consecratis
ergo hoc sacramentum sumcntibus (|iii- (piam in una, cum sub omnihus ct sub
dem prodcst, ct pcr modum sacramcnli una non sil nisi totus Chrisliis. Unde 1
et per modum sacrificii, quia pro omni- nec si aliquis siinul in una missa inultas
bus sumentibus oflertur. Dicitur enim hostias consecratas sumat, participabit

' 1'iiiin. addit : « ])rofici(^ii(Ii » * Parm. : « scilioot aliis. »

* 1'arui. :« cxprcssil. » * Purm. udclit : « quaiiUim ad siillicieiitiam. »

OU^ST. LXXIX, ART.
majorem cfroctum sacramcnti.
bus vero missis multiplicatur sacrificii
oblatio, et idco multiplicatur efTectus sa-
criflcii, et sacramenti.
CoNCLUsio, — Qiiamquam
montum sumentibus prosit, non modo ut sacri-
otiam ut sacramentnm, aliis
liciuni cst, vci'uni
tamcn non sumentiljus, nonuisi pcr modum sa-
criticii pi^odest.
ARTICULUS VIII.
Utrum per veniale peccatum impediatur
effectus hujus sacramenti.
A(l octavum sic proceditur. 1. Virletur
quod per veniale peccatum non impedia-
tur etfectus hujus sacramenti. Dicit
Augustinus super illud Joan. vi
vestri ma?iducaverunt man?ia,
XXVI in Joan., 11, col. 1611, t. 3
§ :
((Paiiem caelestem spiritualiter maiidu-
cate innocentiam ad altare apportate
;
peccata, etsi sunt quotidiana, non sint
mortifera. » Ex quo patet quod quotidia-
napeccata, quse venialia* dicuntur, spiri-
tualem manducationem non impediunt.
Sed spiritualiter manducantes effectum
hujus sacramenti percipiunt. Ergo pec-
cata venialia non impediunt effectum hu-
jus sacramenti.
2. Preeterea hoc sacramentum non est
minoris virtutis quam baptismus. Scd
eifectum baptismi, sicut supra dictum
est, impedit sola tictio, ad quam noiiper-
tinent peccata venialia, quia, sicut Sap.,
i, 5, dichur Spi?'itus sa?ictus disciplinx ef-
,
fucjiet flctum, qui tamen per peccata ve-
niaha non fugatur. Ergo neque effectum
hujus sacramenti impediunt peccata ve-
nialia.
3. Praeterea, nihil quod removetur per
actionem alicujus caus», potest impedire
ejus effectum. Sed peccata venialia tol-
luntur per hoc sacramentum. Ergo non
impediunt ejus effectum.
Sed contra est quod Damascenus dicit
inlib.IVOr//?./?(/.,cap.xiii,col. 1150,t.l:
«Ignis ejus, quod in nobis est desiderii,
assumens eam quae ex carbone,
ex hoc sacramento, (( ignitionem, com-
biirat nostra peccata et
nostra, ut
participatione divini ignis
igniamur et deificemur. » Sed ignis iios-
tri desiderii vel amoris impeditur per
peccata venialiaquseimpediunt fervorem
charitatis, ut in secunda parte habitum
* Parm. : « venialia quse
; ;
VII ET VIII, ET QU^ST. LXXX, ARG. 483
Iii i)liiri- est. Ergo peccata venialia impediunt ef-
fectum liujus sacramenti.
Respondeo dicendum, quodpeccata ve-
nialia cluplicitcr accipi possunt uiio modo
:
prout sunt praeterita alio modo prout
eucliaristige sacra-
;
sunt actu exercita. Primo quidem modo
peccata venialia nullo modo impediunt
effectum hujus sacramenti. Potest eiiim
contingere quod aliquis post multa pec-
cata venialia commissa devote acccdat
adhocsacramcntum,et plenarie hujus sa-
cramenticonsequatur effectum. Secundo
autem modo peccatavenialia non ex toto
impediunthujus sacramenti effectum, sed
in parte. Dictum est enim, quod effectus
hujus sacramenti non solum est adeptio
enim habitualis gratiffi vel charitatis, sedetiam
: Patres quaidam actualis rcfectio spiritualis dul-
Traci'. cedinis, quae quidem impeditur, si aliquis
accedat ad hoc sacramentum per peccata
venialia distractus non autem tol-
mente ;
litur augmentum habitualis gratise vel
charitatis.
Ad primum ergo dicendum, quod ille
quicum actu venialis peccati ad hoc sa-
cramentum accedit, habitualiter quidem
manducat spiritualiter, sed non actuali-
ter: et ideo habitualem effectum hujus
sacramenti percipit, non autem actualem.
Ad secundum dicendum, quod baptis-
mus non ita ordiiiatur ad actualem effec-
tum, idest fervorem charitatis, sicut hoc
sacramentum. Nam baptismus est spiri-
tualis regeneratio per quam acquiritur
primaperfectio, quae esthabitus velforma
hoc autem sacramentum est spiritaalis
manducatio, qiiae habet actualem delecta-
tionem.
Ad tertium dicendum, quod iUa ratio
procedit de venialibus praeteritis, quae
per hoc sacramentum toUuntur.
CoNCLUsio. — Quamquamvenialiapeccatapree-
terita eflfectumsacramenti minimc impediant,
actu tamen exercita possunt ex parte eflectum
illum impedire.
QU^STIO LXXX
» id est
DE USU, SEU SUMPTIONE HUJUS
iUuminet corda SACRAMENTI IN COMMUNI.
(In duodecim articulos divisa.)
Deinde considerandum est de usii sive
sumptione hujus sacramenti et primo :
cjuotidiana dicun- tur
 ; ,

48 /t SUMMA THEOLOQICA.
(Hiidom iii communi secundo quomodo
; patrcs hoc sacramentum spirituaUtcr
(llirislu.s ost usus hoc sacrameuto. manducassent; frustra etiam esset sacra-
primum (|ua'runtur duodecim
Circa : mentalis manducatio, sisine easpiritualis
i" utrnm sint duo modi manducandi hoc esse posset. ^on igitur convenienter
sacramenfum, scihcct sacramentaliter et distinguitur ^ duph^x manducatio, scilicet
spiritualiter; 2" utrum soli homini con- sacramentalis et spiritiiaUs.
veniat manducare spirituaUter hoc sacra- Sed contra est quod super illud I Co-
mentum 3° utrum soUus liominis justi
; rinth.,xi Quimanducat et bibit indigne
:

sit manducare sacramentaliter A" utrum ; etc, dicit (Jlossa ordin., col. 539, t. 2 :

peccator manducans sacramentaUter « Duos dicimus esse modos maiiducari(U,

peccet; 5° de quantitate hujus peccati unum sacramentalem, et alium spiritua-

G° utrum peccator accedens ad hoc sacra- lem. »

mentum sit repeUendus 7° utrum noc- ; Respondeo dicendum, cjuod in sump-

turna poUutio impediat hominem a
sumptione hujus sacramenti
sit solum a jejunis sumendum
sitexhihendum non hahentihus usum
rationis 10" ulrum sit quotidie sumen-
;
dum W" utrum liceat omnino ahstinere
; ;
12° utrum Uceat percipere corpus sine
sanguine.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum (Ustingid
manducandicorpus
Ad primum sic proceditur. 1 Videtur
quod non deheant distingui duo mo(U
man(Uicandi corpus Christi, sciUcet
cramentaliter et spiritualiter. Sicut enim
baptismus est spirituaUs regeneratio,
secundum iUud Joan., m, 5 JSisi quis
renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto,
etc, ita etiam hoc sacramentum est
spirituaUs cibus unde Dominus de ; mentum, quidam vero sacramentum et
hoc sacramento loquens dicit, Joan., vi,
64 Verha quae ego locutus sum vo-
: quia cum alia sacramenta perficiantur
dis, spiritus Sed circa
et vita
baptisinum non distinguitur duplex mo-
dus sumeiidi, sciUcet sacramentalis et
si)irilualis. Ergo neque circa hoc sacra-
meuium dehet haic distinctio adhiheri.
2. ea quorum unum est
Prffiterea,
proj^ter alterum, non dehent ad invicem
(Uvi(H. quia unum al) alio speciem traliit.
Sed sacramentalis manducatio ordinatur
ad spirituakuTi sicut ad finem. JNon ergo
dehct sacramentalis manducatio coiitra
spiritualem dividi.
tione hujus sacramenti duo sunt consi-
;
8° utrum deranda, scilicet ipsum sacramentum, et
;
9° utrum efTectus ipsius; deriuorum utroque jam
supra dictum est.Perfectus igitur modus
spmendi hoc sacramentum est quando
aUcpiis ita hoc sacramentum suscipit,
C|uod percipit ejus efTectum. Contingit
autem quandoque, sicut supradictum est,
quod aUcjuis impeditur a percipicndo ef-
fectu hujus sacramenti; et talis sumptio
Iiujus sacramenti est imperfecta.
Sicut igitur perfectum contra imper-
debeant duo modi fectum dividitur, ita sacramentalis man-
Christi. ducatio, per quam sumitur solum sacra-
mentum sine effectu ipsius, dividitur
. contra spiritualem manducationem, per
quam ({uis percipit effectum hujus sacra-
sa- menli, quo spirituaUter homo Christo
conjungitur per fidem et charitatem.
Ad primum ergo dicendum, quod
: etiam circa baptismum et alia hujusmodi
sacramenta similis distinctio adhihetur.
Nam quidam suscipiunt tantum sacra-
rem sacramenti. In hoc tamen differunt,
siint. in usu materiae, percipere sacramentum
est ipsa perfectio sacramenti; hocautem
sacramentum perficitur in consecratione
materiae, et ideo uterque usus est conse-
quens Iioc sacramentum. In baptismo
etiam et iii aliis sacramentis characterem
imprimentihus illi (pii accipiunt sacra-
mentum, recipiunt aliquem spiritualem
efrectum, scilicet characterem, quod non
accidit in hoc sacramento. Et ideo magis
in hoc sacramento distinguitur usus sa-
cramentalis a spirituali quam in l)ap-
,

3. Pra'terea, ea (juorum unum non tismo.

pot«!st (!sse sine aUero, iion deiicut contra Ad secundum dicendum, quod sacra-
se divi(U. Sed vid(!tur (juod iiuUus possit mentalis manducatio, qu£e pertingit ad
manducarc spiritualiter, nisi (itiam sa- spiritualem, non dividilur coiitra spiri-
(•ramenlaUlcr manducel ; alio^iuin antiqui tualem, sed includitur ah ea sed illa :

' Panu. addil : « circa hoc sacram(.'ntuni. »

 : ;;

QU^ST. LXXX, ART. I ET II. 483

sacramentalis manducatio contra spiri- quod est Ecclesia in praedestinatis. » Sed

tualem dividitur, qu* cffcctum non con- ad istam societatem iion sohim pertinent
sequitur; sicut imperfectum, quod non homincs, sed eliam sancti angeU. Ergo
pertingitadpcrfeTtionemspcciei,dividitur sancti angeli spiritualiter manducant.
contra pcrfectum. 3. Prseterea, Augustinusin lib. De verbis
Adtertiumdiccndum, quod, sicut supra Domini, serm. lxxi, § 17, coL 453, t. 5, di-
dictum est, effcctus sacramenti potest cit: ((Spiritualitermanducandusest Chris-
ab aliquo percipi, si sacramentum liabeat tus, quoniam ipse dicit Qui manducat:

in voto, quamvis non accipiat in re. Et meamcarncm, etbibit meumsaiiguinem,

ideo sicut aliqui baptizantur baptismo inmemanet, etegoineo. » Sed hoc conve-
flaminis propter desidcriumbaptismi, an- nit non sohim hominibus, scd etiam sanc-
tequam baptizentur baptismo aquae, ita tisangelis, in quibus per charitatcm cst
etiam aliqui manducant spiritualiter hoc Christus, ct ipsi in eo. Ergo videturquod
sacramentum, antequam sacramentaliter spirituaUter manducare non solum sit
sumant. Sed hoc contingit dupliciter uno : hominum, sed etiam angelorum.
modo propter desiderium sumendi ipsum Sed contra est quod Augustinus dicit
sacramentum et hoc modo dicuntur
: SuperJoa)i.,tract. xxvi,§ 1 1 coL 1611, t. 3:
,

baptizari et manducare spirituahter, et ((Panem de aUari spirituaUter manducate

non sacramentaUter, iUi qui desiderant innocentiam ad aUare apportatc. » Sed
sumere haic sacramenta jam instituta angelorumnon accederead aUaretam-
est
alio modo propter fig-uram, sicut dicit quam aUquid inde sumpturi. Ergo ange-
^

Apostolus I Cor. x, 2, quod antiqui patres

, lorum noii est spiritualiter manducare.
baptizati sunt in nubeet in mari, et quod Respondeo diccndum, quod in hoc sa-
spiritualem escam manducaverunt et spi- , cramento continetur ipse Christus, noii
ritualem potum biberunt. Nec tamen quideminspecie propria, sed in speciesa-
frustra adhibetur sacramentaUs mandu- cramenti. Dupliciter ergo contingitman-
catio, quia plenius inducit sacramcnti ducare spiritualiter, uno modo ^ ipsum
effectum ipsa sacramenti susceptio quam Christum prout in sua specie consistit
solum desiderium, sicut supra circa bap- et hoc modo angeU manducant spirituaU-
tismum dictum est. ter ipsum Ghristum in quantum ci uniun-

CoNCLUsio. —
Duo sunt manducandi sacramen-
tur fruitione charitatis perfcct£e, et vi-
sione manifesta, quem pancmexpectamus
tiun modi aliter sacramentalis,per qucm solum
:

percipitur sacramentum alter spiritualis, per

: in patria, non per fidem, sieut nos ei
quem suscipitur eflectus saci'amenti quo homo ; hic unimur. Alio modo contingit spiri-
spiritualiter Christo conjungitur.
tuaUtor manducare Christum, prout est
sub speciebus hujus sacramenti inquan- ;

ARTICULUS II.
tum sciUcet aUquis credit in Christum
cum desiderio sumendi hoc sacramentum;
Utrum solius ho)ninis sit hoc sacramentum et hoc non sohim est spirituaUter man-
spiritualem sumere. ducare Christum, sed etiam spirituaUter
manducare hoc sacramentum ;
quod non
Ad secundum sic proceditur. \ . Yidetur competit angeUs. Et ideo Ucct angeU spi-
quod non soUus hominis hoc sacra- sit rituaUter manducent Christum, non ta-
mentum spiritualiter sumere, sed etiam men convenit eis spirituaUter manducare
ang-clorum quia Super iUud j05. lxxvii,
: : hoc sacramentum.
Panem angelorummanducavit homo, dicit Ad primum ergo dicendum, quod sump-
Glossa ord., coL 969, t. 1, « idest, corpus tio Christi sub hoc sacramento ordinatur,
Christi, qui est vere cibus ang-clorum. » sicut ad fiiiem, ad fruitionem patriae, eo
Sed hoc non esset, si angeU spirituaUter modo quo angeli eo fruuntur et quia ea ;

Christum non manducarcnt. Ergo angeU qua^ sunt ad fmem derivantur a fme, indc
spirituaUter Christum manducant. est quod ista manducatio Christi qua cum
2. Prseterea, Augustinus dicit Super sumimus sub sacramento, quodammodo
Joan., tract. xxvi, § 15, col. 1614, t. 3: derivatur ab iUa manducatione qua an-
((Hunc cibum et potum societatem vult gcU fruuntur Christo in patria. Et ideo
inteUigi corporis etmembrorum suorum. dicitur homo manducare panem angelo-

* Parm. : « sint. * Parm. : « manducare spirituaHter ipsum

Christum : uno modo prout. »
480 SUMMA TIIEOLOGICA.
riim, qiiia primo et principaliter est an- potcst corpus Christi sacramentaliter
gclorum, qui co fruuntur in specie pro- manducare.
pria secundario autem cst hominum,
; 3. Praiterea, peccator magis est abo-
qui Christum sub sacramcnto accipiunt. minabihs Deo quam creatura irrationalis ;

Ad secundum dicendum, quod ad so- dicitur cnim in psal. xlvhi, 21, de ho-
cictatem corporis mystici pertinent qui- mine peccatore Ilomo, cum in honore
:

dem et hominesiper fidem, angeli autem esset, non intellexit, comparatus estjumen-
per manifestam visionem. Sacramenta tis insipientibus, et similis factus est illis.

autem proportionantur fidei, per quam Sed animal brutum, puta mus aut canis
vcritas vidcturin speculoct in ffinigmate. non potest sumerc hoc sacramentum, si-
Kt ideo, proprie loqucndo, non angelis, cut ctiam nonpotestsumcre sacramentum
sed hominibus convenit manducare spiri- baptismi. Ergo videtur quod pari ratione
tualiter hoc sacramentum. neque peccatores hoc sacramentum man-
Ad tertium dicendum, quod Christus duccnt.
manetinhominibus sccundum prffisentcm Scdcontraestquod-^z^/jeriUud/oaw., VI :

statum per fulem^ sed in angehs beatis Patres vestri manducaverunt manna in de-
estpermanifestam visionem. Et ideo non serto, et moi^tui sunt, dicit Augustinus
est simile, sicut dictum est. Tract. XXVI m Joan.,%
1611. t. 3 H, col. :

Multi de altari accipiuiit, et accipicndo

CoNcuisio. —
Angcli ciim desiderium sumendi
«

moriuntur; unde dicit Apostolus Judi-

Christum sub sacramentalibus specie]>us non :

habcant, scd visione manifcsta eo perfruantm', cium manducat et bibit. » Sed non
sibi
Christum quidcm spiritualiter manducant; non moriuiitur sumendonisi peccatores. Ergo
aulem eucliaristia? sacramentum, sed hoc spiri- pcccatores corpus Christi sacramcntaliter
tualiter sumere soli homini convenit.
manducant, ct noii solum justi.
Respondeo dicendum, quod circa hoc
ARTICULUS III. quidam antiqui erraverunt dicentes quod
corpus Christi ncc etiam sacramentahter a
Utrum solus homo justus possit Christum peccatoribus sumitur, sed quam cito labiis
sacramentaliter manducare. peccatoris figitur ', tam cito sub specie-
bus sacramentahbus desinit esse corpus
Ad tertium sic proccditur. 1. Yidetur Christi.
quod nulhis possit manducare Christum Scd hoc est erroneum derogat enim ;

sacramentahtcr, nisi homo justus. Bicit veritati hujus sacrameuti, ad quam perti-
cnim Augustinus ^ in hbro De remedio net,sicut supra dictum est,quod,mancnti-
posnitentiai : Ut quid paras dentes et bus speciebus, corpusChristi sub eis esse
ventrcm? Crede, et manducasti crc- ; nondesinat.Specics autcmmancnt.quam-
dere enim in eum, hoc est pancm diu substantia panis manerct, si ibi ades-
vivum manducare. » Sed peccator set, ut supra dictum est. Manifestum est
non credit in eum, quia non habet fidcm autem quod substaiitia paiiis assumpta a
formatam, ad quam pertinct credcre in peccatore nou statim esse desinit, scd
Deum, ut in secunda parte habitum cst. manct, quamdiu pcr calorcm naturalem
Ergo peccator non potest manducare digeratur; unde tamdiu corpus Ghristi
hoc sacramentum, (juod est panis vivus. sub speciebus sacramentalibus maiiet a
2. Pra^terea, hoc sacramcntummaximo peccatoribus sumptis. Uiidc thcciulum est
dicitur esse sacramentum charitatis; ut qnod pcccator sacramcntahtcr corpus
supra dictum est. Sed sicut infldeles pri- Christi manducare potcst, et uou solum
vantur fide, ita omnes peccatores privan- justus.
tur charitate infidelcs autcm non viden-
; Adprimumergo diccndum, quodverba
tur posse sacramentaliter sumcrc hoc illa ct suiit intcnigenda de spi-
similia
sacramcntum, cum forma hujus sa- in ritualinuuiducationc, qua' pcccatoribus
cramcnti dicatur, « Mysterium fldei ». non convenit. Et ideo ex pravo intcllcctu
Ergo pari ratiouc ncquo aliquis peccator horum vcrborum videtur pra^dictus error

' Parm. : « ct humincs el angcli : sed homincs in Jomincni, confoctum csso notant. Indo antiiiuu'
per. ctc. ))
loci indicationi, scil. « Aup. iu libro Pc rcmcdio
* Drrrfdim cx quo hivc dcsnm]>sit D. Thonias, piniitcntix, nova sul»stituciido ost, scilirot, T}'trct.
lihriiiii l)r iriiinliii iiiriiitriitiiv dlini
allcrchat; rc- XXV Jnini.. 3.
iii ^ 1-2, C(<l. tiiO-», t.
ccntiiirrs autcni cditorcs, caputxLvi Drcr. cx duo- ' l'arni. : « contingitur. »
bus Aiigu^.liai hni^, scil. Trort.xw ct Triict.ww
 Q\]MST. LXXX, ART.
processisse, dum iiescicrunt distinguero
inter corporalcm ct spirituulem mandu-
cationem.
Ad secundum dicendum, quod etiamsi
infidelis sumat species sacramentalcs,
corpus Christi sub sacramento sumit ;
unde manducat Ghristum sacramenta-
Uter,sily « sacramentaliter » dcterminat
verbum ex parte manducati; si autem
ex parte manducantis, tunc proprie lo-
quendo non manducat sacramentaliter,
quia non utitur eo quod accipit,ut sacra-
mento, sed ut simphci cibo. Nisi forte
infidehs intenderet recipere ilhid quod
Ecclesia confert, licet non haberet fidem
veram circa aUos articulos vcl etiamcirca
hoc sacramentum.
Ad tertium dicendum, quod etiamsi
mus vel canis liostiam consecratam
manducet, substantia corporis Christi
non desinit esse sub specicbus, quamdiu
species illse manent, hoc est, quamdiu
substantia panis maneret sicut etiam si
; ot aha, esl qusedam spiritualis medicina.
projiceretur in lutum. Nec hoc vergit in
detrimentum dignitatis corporis Christi,
qui voluit a peccatoribus crucifigiabsque
diminutione sua? dignitatis, prsesertim
cum mus aut canis non tangat ipsum
corpus Cliristi secundum propriam spe-
ciem, sed solum secundum species sa-
cramentales. Quidam autem dixerunt
quod statim cum sacramentum tangitur
a mure vel cane, desinit ibi esse corpus
Cluisti:quodetiamderogat veritati sacra-
menti, sicut supra dictum est. Nec ta-
men dicendum est quod animal brutum
sacramentahter corpusChristi manducet,
quia non estnatum utieout sacramonto;
unde non sacramentaliter, sed per acci-
dens corpus Christi manducat, sicut
manducaret iUe qui sumeret hostiam
consecratam, nesciens eam esse conse-
cratam. Et quia idquodest per accidons,
noncadit in divisione ahcujus generis,
ideo hic modus manducandi corpus
Christi, non ponitur tortius pra^tor sacra-
mentalem et spiritualem.
CoNCLCsio. — Cnm corpus Christi in sacra-
mento semper permaneat donec species sacra-
mentales corrumpantm* , etiam injustos homines
Christi corpus manducai-e conscquilur.
III ET IV. /i87
ARTICULUS IV.
Utrum peccator sumens corpus Christi
sacramentaliter peccet.
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quod peccator sumens corpus Christi
sacramentaUter non peccet. Non cnim
est majoris dignitatis Christus sub spe-
cie sacramenti quam sub speciepropria.
Sed peccatores tangentes corpus Cliristi
sub specie propria non peccabant quin ,
etiam veniam peccatorum consequoban-
tur, sicut legitur Lucae, vii, de muhore
poccatrice; et Matth., xiv, 36, dicitur :
Quicumque tetigerunt fimbriam vestimenti
ejiis, salvi facti sunt. Ergo non peccant,
sedmagis salutem consequuiitur, sacra-
mentum corporis Christi sumondo.
2. Praeterea, hoc sacramentum, sicut
Sod modicina datur infirmis ad salutem,
secundum iUud Mattli., ix, i'2,:Nonest
opus valentibus medicus, sedmale haben-
tibus ; infirmi autem vel malo habentes
spirituaUter sunt peccatoros. Ergo hoc
sacramontum absque culpa sumoro pos-
sunt.
3. Praeterea, hoc sacramontum, cum
in se Cliristum continoat, ost do maxime
bonis. Maxima autem bona, socundum
Augustinum in lib. II De libero arbitrio,
cap. xix, 1268, t. 1, sunt quibus
col.
nuUus male potest uti. NuUus autem
poccat, nisi por abusum alicujus rei.Ergo
nuUus peccator sumens hoc sacramentum
peccat.
4. Preetoroa, sicut hoc sacramontum
sentitur gustu et tactu, ita et visu. Si
ergo peccator ex eoquod sumit hoc sa-
cramontum, poccot, vidotur etiam quod
peccaret videndo, quod patet esse fal-
sum, cum Ecclesia omnibus lioc sacra-
mentum vidondum adorandum propo-
et
nat. Ergo peccator non peccat ex hoc
quodmanducat hoc sacramentum.
5. Praeterea, contingit quandoque quod
aUquis peccator non habet conscientiam
sui peccati, nec tamcntalispeccare vide-
tur corpus Christi sumendo, quia secun-
dum hoc omnes poccarent qui sumunt,
quasi poriculo se exponentos, cum Apos-
tolus dicat I Corintli., iv, 4 NiJdl mihi :
conscius sum, sed non in hoc justificatus
sum.
Non ergo videtur quod peccatori

488
cedat in culpam, si hoc sacramentum
sumat.
Sed contra est quod Apostolus dicit I
Corinth., xi, 29 Qiii manducat et hibit
: noccrct,
indigne, judicium sibi manducat et bibit,
idest condemnationem. Dicit autem Glossa
ihidem, quod « indigne manducat et
bihit, qui in crimine est vel irreverenter
tractat. » Ergo qui est inpeccato mortali,
si hoc sacramentum accipiat, damnatio-
nem acquirit, mortaliter peccans.
Respondeo dicendum, quod in hoc
sacramento, sicut in aliis, id quod est
sacramentum est signum ejus
res sacramcnti. Duplex autem est res
hujussacramenti, sicut supra dictumest;
una quidem quae est significata et con-
Christus
tenta, scilicet ipse alia autem ; non cst principium mali usus, sed objec-
cst significata et non contenta, scilicet
corpus Christi mysticum, quod est so-
cietas sanctorum. Quicumque ergo hoc
sacramentum sumit, ex hoc ipso signi-
ficat se essc Christo unitum, et membris
ejus incorporatum quod quidem fit per ;
fidem formatam quam nullus habet cum
peccato mortali. Et ideo manifestum est
quod quicumque cumpeccato mortali hoc
sacramentum sumit, falsitatem in hoc
sacramento committit; et ideo incurrit
sacrilegium, tamquam sacramcnti vio-
lator, et propter hoc mortaliter peccat.
Ad primum ergo dicendum, quod
Christus in propria specie apparens non
exhibel)at se tangendum hominibus
signum spiritualis ad ipsum, unionis
sicut cxhil)ctur sumendus in hoc sacra-
mento. Et ideo peccatores eum in pro-
pria specie tangentes non incurrebant
crimen falsitatis circa divina sicut pecca-
tores sumentes hoc sacramentum. Et
prffiterea Christus adhuc gerebat simi-
titudinem carnis pcccati et idco conve- ; sacramenti, iit patetper Dionysium in lib.
nienter se peccatoribus tangendum ex-
hibebat sed remota similitudine carnis
; col. 558, t. 1. Sedad manducationem non
peccati per gloriam resurrectionis, se
tangi prohibuit a muliere, qua^ defectum
fidci circa ipsum patiebatur, secundum
illud Joan., xx, 17: Noli me tangere;
nondum enim ascendi ad Patrem meum ;
scilicet in «corde tuonut Augustinus ex-
ponit, Tract. cxxi m Joan., § 3, col. 1057,
t. ideo peccatores, qui dcfcctum
3. Et
fidci formatap, patiuntur circa Christum,
repelluntur a contactu hujus sacramcnti.
Ad secundum dicendum, quodnou quae-
' Parni. : « infirmitatis. »
' Parm. : « qiuisi. »
. ,
SUMMA THEOLOGICA.
medicina competit secundum, quem-
libet
hbet statum nam medicina quae datur
'
;
jam liberatis e fcbre ad confortationem,
daretur adhuc febricitantibus.
si
Ita etiam baptismus ct poenitentia sunt
medicinse purgativae, quae dantur ad tol-
lendam fcbrcm pcccatihoc autem sacra-
:
mentum est mcdicina confortativa
quse non debet dari nisi libcratis a pec-
cato
Adtcrtium dicendiim, quod maxima
bonaintelligilAugustinus virtutcsanimae,
quibus nullus male utitur, quasi princi-
quod est piis mali usus; utitur tamen eis aliquis
malc, quasi objectis mali usus, ut patct
in his qui de virtutibus superbiunt. Ita
ethoc sacramentnm, quantum cst ex se,
tum. Unde Augastinus dicit, Tracf. lxii
in Joan., § 1, col. 1801, t. 3 « Multi' :
indigne accipiunt corpus Christi, per quod
docemur quam cavcndum sit male acci-
pere bonum. Ecce eiiim per boiium fac-
tum cst malum, dum male accipitur bo-
num : sicut e contra Apostolo per malum
factum estbonum, cum bene accepit ma-
lum; » scilicet cumstimulum Satanae pa-
tientcr portavit.
Ad quartum dicendum, qiiod per vi-
sum non accipitur ipsum corpus Christi,
sed solum sacramciitum cjus, quia scili-
cet non pcrtingit visus ad substantiam
corporis Cliristi, sed solum ad species sa-
in cramentales, ut supra dictum est. Sed
ille qui manducat, non solum sumit spc-
cics sacramentales, sed etiam ipsum Chris-
tum, qui est sub cis. Et ideo a visione
corporis Christi nullus prohibetur qui sit
sacramcntum Christi consecutus, scilicet
baptismum. Non baptizati autem non sunt
admittendi ctiam ad inspectionem hujus
Eccles. hierarch., cap, vii, § 3, part. iii,
sunt admittendi, nisi soli illi qui non so-
lum sacramentaliter, sed etiam reiditer,
sunt Christo conjuncti.
Ad quintum dicendum, quod hoc quod
nou habet aliquis conscientiam siii pec-
cati, potest contingere diipliciter uno :
modo per culpam suam, vel quia per
ignorantiam juris, quae non excusat, re-
j)utat non esse peccatum quod est pecca-
tuni, puta foruicator reputaret
si alicjuis
siuq)licem fornicatiouem uou csse pec-
» Plonius in textu 1). .\ugustini.
 ,

quj:st. lxxx, art. iv et v. 489

catum mortale; vel quia negligens cst in
examinatioue sui ipsius, contra id quod
Apostolus dicit I Corintli., xi, 28 Prohet
autem seipsum homo, et sic de pane illo
edat, et de calice bihat. Et sic nihilomiuus
peccat peccator sumens corpus Cliristi,
licet non liabeat conscieutiam peccati
quiaipsaignorantiaest ei peccatum. Alio
modopotestcontingere sine culpa ipsius,
puta cum doluit dc peccato, sed nou est
sufficienter contritus et in tali casu non
; moiisam Cliristi accedentis peccatum est
peccat sumendo corpus Christi, quia
homo per certitudinem scire non potest
utrum sit vere contritus ; sufficit
se signa contritionis inveniat, puta si do-
leat de pr^teritis, et proponat cavere de
futuris. vero ignorat hoc quod fecit
Si
esse actum peccati, propter ignorantiam
facti quee excusat, puta si accessit ad non
suam quam credebat esse suam, non est
ex hoc dicendus peccator simihter etiam
si totaUter est peccatum obUtus, sufficit
sacerdos, dic, clerice, qualiter eisdemla-
biis Fihum Dei oscularis, quibus oscula-
: tus es labia meretricis? Ciim.Iuda, osculo
FiUum hominis tradis? » Et sic videtur
fornicator ad mensain Christi accedens
peccare, sicut Judas peccavit, cujus pec-
catum fuit gravissimum. Sed multa aha
peccata graviora quam peccatum
sunt
fornicationis, et prcEcipuc peccatum in-
fidolitatis. Ergo cujusUbet poccatoris ad
gravissimum.
3. Praeterea, magis est abominabilis
enim si in Deo immunditia spirituaUs quam corpo-
rahs. Sed si quis projiceret corpus Christi
in hitum vel sterquihnium, gravissimum
reputaretur ejus peccatum. Ergo gravius
peccat siipsum sumatcum peccato, quod
est immunditia spiritualis. Ergo lioc pec-
catum est gravissimum.
; Sed contra est quod Super ilhul Joaii..,
XV, 22 Si non venissem, et locutus eis * ^^ iq^u
:

ad ejus deletionem generahs coutritio, ut non fuissem peccatum non haherent, dicit tusfuissen
infra dicetur unde jam non est dicendus
; Augustinus Tract. lxxxix inJoan., § l,t7s.
peccator. coL 1856, t. 3, hoc inteUigendum esse
— de peccato infidehtatis, quo tenentur
CoNCLUsio. Cum peccatores sumentes hoc
sacramentum cum peccato mortali signiticent se cuncta peccata, et ita videtur hoc pecca-
Christo per fidem formatam unitos csse, falsita- tum non esse gravissimum, sed magis
tem in sacramento committentes, sacrilegii cri- peccatum infideUtatis.
men inciuTunt et mortaliter peccant.
Respondeo dicendum, quod sicut iu
secunda parte dictum est, duphciter ah-
qiiod peccatum potest dici gravius aho
ARTICULUS V.
:

uno modo per se, aho modo per accidens.

Utrum accedere ad hoc sacramentum cum
conscientia peccati
omnium peccatorum.
Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur
quod accedere ad hoc sacramentum cum
conscientia peccati sit gravissimum om-
nium peccatorum. Dicit enim Apostolus
I ad Cor., xi, 27 Quicumque manduca-
: sunt quae committuiitur in ipsam diviiii-
verit panem, et hiherit calicem Domini in-
digne, reits erit corporis et sanguinis Do-
mini; Glossa ibidem, a hoc est, ac si
Christum occiderit, punietur. » Sed pec-
Per se quidem secundum rationem suae
sit gravissimum speciei, quae attenditur ex parte objecti.
Et secundum hoc,quanto id contra quod
peccatur est majus, tanto peccatum est
. gravius. Et quia divinitas Christi est
major humanitate ipsius, et ipsa huma-
nitas est potior quam sacramenta huma-
nitatis, inde est quod gravissimapeccata
tatem, sicut est peccatum infidehtatis et
blasphemiae. Secundario autem sunt
gravia peccata quae committuntur in hu-
manitatem Christi unde et Matth., xii,
:

catum Christum occidentlum videtur 32, dicitur Qui* dixerit verbum contra* Qy^gy^.
:

fuisse gravissimum. Ergo et hoc pecca- Filium hnminis, remittetur ei qui autem que. ;

tum quo ahquis cum conscientia peccati dixerit verbum contra Spiritum sanctum,
ad mensam Christi accedit, videtur esse non remittetur ei neque i)i hoc sseculo,
gravissimum. neque in futuro. Tertio autem loco sunt
2. Praeterea, Hieronymus dicit « in qua- peccata quae committuntur contra sa-
dam Epistola, xlii inter spur., § 2, col. cramenta, quae pertinent ad humanitatem
288, t. 11 : « Quid tibi cum feminis, Christi ;e t post haec sunt aha peccata
qui ad altare cum Deo fabularis ? Dic, contra puras creaturas.

* Hieronymo abnuitur, et in dicta ep. leguntur altare'cum Deo fabularis? » — Cajtera desunt.
tantmnmodo a Quid tibi cum feminis qui ad
:

490
Per accidens autem unum peccatum
est gravius alio ex parte peccantis puta
pcccatum quod est ex ignorantia vel
infirmitatc, est levius peccato quod est
ex contemptu, vcl ex certa scientia; et
eadem ratio est de aliis circumstantiis.
Et sccundum hoc istud peccatum in qui-
busdam potest esse gravius, sicut in his
qui ex actuah contemptu, cum couscien-
tia peccati adhoc sacramentum accedunt
in quibusdam vero minus grave puta in
his qui ex quodam timore, ne deprehcn-
dantur in peccato, cum conscientia pec-
cati ad hoc sacramentum accedunt.
Sic ergo patet quod hoc peccatum est
multis ahis gravius secundum suam
speciem, non tamen est omnium gra-
vissimum.
Ad primum ergo dicendum, quod pec-
catum indigne sumentium hoc sacramen-
tum comparatur peccato occidentium
Ghristum, secundum simihtudinem, quia
utrumque committitur contra corpus
Ghristi non tamen secundum criminis
; sub hoc sacramento.
quantitatcm. Peccatum enim occidcntium
Christum fuit multo gravius, primo qui-
dem quia illud peccatum fuit contra
corpus Ghristi in sua specie propria
hoc autem peccatum est contra corpus
Christi in specio sacramenti secundo,
quia iUud peccatumprocessitexintentione
nocendi Christo, non autem hoc pecca-
tum.
Ad secundum dicendum, quod
cator accipiens corpus Ghristi comparatur
Judee Christum osculanti, quantum ad
simihtudinem criminis, quia uterque ex
signo charitatis Christum offcndit non
tamen quantum ad criminis quantitatem,
sicut etiam prius dictum est. Hajc tamen
criminis simihtudo non minus competit
ahis peccatoribus quam fornicatoribus.
Nam et per aha peccata mortalia agitur
contra charitatcm Christi, cujus signum
est hoc sacramentum; et tanto magis
quanto peccata sunt graviora. Sccundum
quidtamen peccatum fornicationis magis
reddit hominem ineptumad perceptionem
hujus sacramenti, inquantum scilicet pcr
hoc peccatum spiritus maxime cjtirni
subjicitur, et ita impcditur fcrvor dilec-
tionis, qui requiritur in lioc sacramento.
Plus tamen ponderat impedimentum
ipsius charitatis, quam fcrvoris cjus.
Ihide et peccatum infidehtatis, quod fun-
' Parui. iioii liahct : «
* Purm. addit : (( sui^ra. »
:
SUMMA THEOLOGICA.
hominem ab Ecclesiae uni-
ditus separat
;
tate,simphciter loquendo, maxime ho-
minem ineptum reddit ad susceptionem
hujus sacramenti, quod est sacramentum
ut ^ dic*tum est.
ecclesiastica? unitatis,
Unde et gravius peccat infidehs accipiens
hoc sacramentum, qunm fidchs peccator;
et magis contemnit Cin^istum secundum
quod est sub hoc sacramento, praeserlim
si non credat Ghristum vere sub hoc sa-
;
cramento esse quia quantum est in se,;
diminuit sanctitatem hujus sacramenti,
et virtutem Christi operantis in hoc sa-
cramento, quod est contemnere ipsum
sacramentum in seipso. Fidehs autem
qui cum
conscientia peccati sumit, con-
temnit hoc sacramentum non in seipso,
sed quantum ad usum, indigne accipiens.
Unde et Apostolus, I Cor., xi, assignans
rationem hujus peccati, dicit Xon diju- :
dicans corpus Domini, id est, non dis-
cernens ipsumab ahis cibis quodmaxime ;
facit iUe qui non credit Ghristum esse
Ad tcrtium dicendum, quod iUe qui
projiceret hoc sacramentum in lutum,
multo gravius peccaret quam iUe qui
^ : cum conscientia peccati mortahs ad hoc
sacramentum accedit, primo quidem quia
; iUe hoc facerct ex intentione injuriam
faciendi huic sacramento, quod non in-
tendit peccator indignc corpus Christi ac-
cipiens; secundo quia peccator est capax
forni- gratia^, unde etiam magis est aptus ad
:
suscipiendum hoc sacramentum quam
quaicumque aha irrationahs creatura.
Unde maxime inordinate uteretur hoc
; sacramento qui projiceret ipsum canibus
ad manducandum vel qui projiceret in
lutum ' conculcandum.
CoNCXusio. —
Peccatuni accedentiiun ad sacra-
iiioiitiuu (uni raortalis criuiiuis conscieutia,
quauiquam .sccuuduni suam spcciem gravius sit
l)l(>risquc aliis, non est tamen omuium gravis-
simum.
ARTICULUS VI.
Utrum sacerdos debeat denegare corpus
Christi, peccatori petenti.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod sacerdos debeat dcnegare corpus
•]hristi peccatori pctenti. Non onim ost
faciiMuhim contra Christi pr.Tcoptum prop-
sua. » ' l'anu. ; (( ad.

ter vitaiidiim scandalum nequc propter
vitandam infamiam alicujus. Scd Domi-
nus praecepit Mattli. vii, 6 Nolite dare
sanctum qanibm\ maximc autem datur
sanctum canibus, cum hoc sacramentum
peccatoribus exbibetur. Ergo nequo
proptcrvitandum scandahim, nequcprop-
ter vitandam infamiamahcujus debet hoc
sacramentum peccatori petenti dari.
2. Praetcrca, de duobus mahs minus
malum est ehgcndum. Scd minus malum
esse vidctur si pcccator infametur, vcl
etiam si ci hostia non consccrata detur,
quam si sumens corpus Christi mortahter
peccet. Yidetur ergo hoc potius csse cli-
gendum quod vel infametur pcccator pc-
tens corpus Christi, vcl etiam quod detur
ei hostia non consccrata.
3. Prsetcrea, corpus Christi intcrdum
datur suspectis de criminc ad ^ eorum ma-
nifestationcm. Legitur enim in Becr., ii,
quaest. v, cap. xxiii, coL 615
contingit iit iii monasteriis monachoriim
furta perpetrcntur idcirco statuimus ut
; prohibere non possumus, nisi aut sponte
quando ipsi fratres dc tahbus se expur-
garc debuerint, missa ab abbate cele-
bretur, vel ab ahquo cui abbas praecepe-
rit, prffisentibus fratribus; et sic, explcta
missa, omnes commuiiiccnt in haec verba
Corpus Christi sit mihi ad probationem
hodie. » Et infra, cap. xxvi «Sicpiscopo
aut prcsbytcro ahquod maleficium fucrit
imputatum, pro singulismissamcclebrare
debet ct communicarc, et de singuhs sibi
imputatis innocentem se ostendcre. »
Sed peccatorcs occuKos non oportet
manifestari, quia si frontem verecundiae
abjeccrint, hberius peccabunt, ut Augus-
tinus dicit in hb. De verbis Domini, serm.
xvi, c. IV, ctc, coL 509, t. 5. Ergo pecca-
toribus occuhis iion est corpus Christi
dandum, etiamsi pctaiit.
Scd contra est quod Super iUudjo5«/.
XXI, Manducaverunt, adoraverunt om-et
nes pingues Augustinus '
terrae , dicit
Super ps. XLViii, v. 3, coL 545, t. 4
« Non prohibeat dispensator pingues
terrae, id est, peccatores, in meiisa Do-
mini manducare. »
Respondco dicendum, quod circa pec-
catores dislinguendum cst quidam enim
sunt occuhi, quidam vero manifesti, sci-
hcet pcr evidentiam facti, sicut pubhci
usurarii, aut publici raptores, vel ctiam
pcr ahquod judicium ecclesiasticum vel
• In Parm. : « scandalum vel infamiam.
^ In Parm. : « ad criminis. »
» : ;
QU.EST. LXXX, AKT. VI. 491
' saeculare. Manifestis ergo peccatoribus
non debet etiam petentibus sacra com-
: munio dari. Unde Cyprianus scribit ad
quemdam, Epist. lxi, coL 302 « Pro :
dilectione tua consulendum me existi-
masti quid milii vidcatur de histrione et
mago iho qui apud vos constitutus adhuc
in artis suae dodecore perseverat, aii ta-
hbus sacra communio cum caeteris Chris-
tianis debcat dari. I^uto ncc majcstati
divinae, ncc evangclicae disciphnae con-
gruere, ut pudor et honor Ecclcsiai tam
turpi et infami contagione fcedetur. »
Si vero non sunt manifesti peccatores,
sed occuhi, non potest eis pctcntibus
sacra communio denegari. Cum enim
quihbet christianus cx hoc ipso quod
,
cst baptizatus, sit admissus ad domini-
cam mensam, iioii potest ei jus suum
tohi, nisi pro aliqua causa manifesta.
Unde Super ihud I Cor., v, 11 Si is qui :
: « S«pe frater nominatur, etc, dicit Glossa * Au-
gust. « Nos a communione qucmquam
:
confessum aut iii ahquo sive saecu-
,
lari sive ecclcsiastico judicio nominatum
atque convictum. » Potest tamen sacer-
dos, qui est conscius criminis, occuhe
monere peccatorcm occuhum vel etiam in
pubhco gencrahtcr omncs, ne ad men-
: sam Domini accedant, antequam de pec-
catispoeniteantct Ecclesiae reconcihctur
nampost poenitentiam et reconciliationem
ctiam pubhcis peccatoribus non est om-
munio dcneganda, praecipue in articulo
mortis. Unde in conciho Carthagincnsi III,
Decr., dist. ii De consecr., c. xcvi, col.
1781, legitur « Scenicis atquc histrio-
:
iiibus caetcrisque hujusmodi pcrsonis,
vcl apostatis conversis ad Deum recon-
ciliatio non ncgetur. »
Ad primumergo dicendum, quodsancta
prohibcntur dari canibus, id est, pcccato-
ribus manifestis sed occuha non pos-
:
sunt pubhce puniri, sed sunt divino ju-
: dicio reservaiida.
Ad secundumdicendum, qiiod licct pe-
jiis sit pcccatori occulto pcccare morta-
hter, sumcndo corpus Christi, quam in-
famari,tamcnsacerdotiministranticorpus
: Christi pejus cst peccare mortaliter in-
famando injuste peccatorem occuUum,
quam quod ihe mortaliter peccet, quia
niLllus debct peccatum mortale commit-
tere, ut alium hberct a peccato. Unde
3 Deest apud Augustinum.
* Ex Aug., Serm. cccli, cul. 1346, t. b.

492
Augustiiiiis (licit in lib. t}Q.
nesim, quaest. xlii, col. 559, t. 3 « Pe-
riculosissimcadmittiturhaeccompensatio,
ut nos faciamus mali aliquid, ne alius
gravius malum faciat. » Peccator tamen
occultus potius deberet eligere infamari
quam indigne ad meiisam Domiiii acce-
dere. Hostia tamen non consecrata nullo
modo debet dari loco cousecrata^ quia
sacerdos hoc faciens, quantum in se est,
facit idololatrare illosqui creduntesse hos-
tiam consecratam, sive aUos prsesentes,
sive etiam ipsiim sumcntem quia, ut
Augustinus dicit Sup. psalmum xcviii, § 9
col. 1204, t. 4, « iiemo carnem Christi
manducet, nisi prius adoret.
tra De
celebratione miBsarum
homine, » dicitur « Licet is qui pro sui
: ut inter illam et veram commixtionem
criminis conscientia reputat se iiidignum,
pcccet graviter, si se ingerat irreverenter
ad illudgravius tamen videtur offendere
: sequi solet cum hoc tam sine peccato
qui fiauduleiitur illud praesumpserit si-
mulare. »
Ad tertium dicendum, quod decreta
illa sunt abrogata percontrariadocumenta
Romanorum Pontiri(^um. Dicit enim Ste-
phanus Papa Decr., ii, qu. v, cap. xx,
coL 612 « Ferri candentis vel aquai fer-
: tola ad Augustinum episcopum Anglorum,
ventis examinatione confessionem extor-
queri a quolibet, sacri non censent ca-
nones spoiitanea enim confessione, vel
: noncupidine voluptatiscaptus, sed solum-
testium approbatione publicata delicta,
commissa suntregimini nostro judicare;
occulta vero et incognita illi sunt reUn-
quenda i[ui solus novit corda liliorum
hominum. » Et idem habetur extra De
purgationibus, « cap. Extuarum. »Iiiom-
nibus cnim tahbus csse videtur Dei ten-
tatio; uiido siiie peccato fieri iion possunt.
Et gravius videretur, si in hoc sacra-
mento, quod est institutum ad remedium
salutis,aliijuisincurroretjudiciummortis.
Unde nullo modo corpus Christi del)ct
dari alicui suspecto de crimine, quasi ad
, examinationem.
— sccundum lcgem impediebant ab ingressu
CoNCLUsio. Divinamajeslaset(;vangeUca dis-
cipUna exigit, ut manifestis ac publicis peccato-
ribus etiam potentihus sacra denepetur cpnuuu-
nio, non autem occuUis, qui Dominicai meiisai
accedendi jus in baptismo acceptum, nuUo pu-
bUco scelere amisenmt.
' Parm. : « assumplione. » *
,
SUMMA THEOLOGICA.
Super Ge-
:
ARTICULUS VII.
Utrum nocturna pollutio aliquem impedial
a sumptiojie hujus sacramenti.
Ad septimum sic proceditur. \ Videtur .
;
quod nocturna poUutio non impediat ali-
quemasumptione corporisChristi. Nullus
enim impeditur a sumptione corporis
Christi nisi propter peccatum. Sed noc-
: turiia polhitio accidit siiie peccato ; dicit
eiiim Augustinus, yM. SuperGen. adlitt.,
cap. XV, col. 466, t. 3 « Ipsa phantasia,
:
» Unde ex- quae fit iii cogitatione sermocinantis, cum
, cap. « De ita expressafuerit iii visione somiiiantis,
corporum non discernatur, continuo caro
movetur, et sequitur quod eum motum
;
fiat, quam sine peccato a vigilaute dicitur;
quod ut dicerctur, sine dubio cogitatum
est. » Ergo nocturna poUutio iion impedit
hominem ab hujus sacramenti percep-
tione *.
Gregorius dicit in Epis-
2. Praeterea,
lib. XI Regist., epist. lxiv, ad interrogat.
X, col. 1197, t. 3 « Si quis sua conjuge
:
modo liberorum creandorum gratia uti-
tur, iste profecto de ingressu Ecclesiae,
sivcde sumendo corporisdominici myste-
rio suo est relinquendus judicio quia a :
iiobis prohiberi non debet accipere qui
in igne positus nescit ardere. » Ex quo
patet quod carnalis poUutio eliam vigi-
lantis, si sit sine peccato, noii prohibet
hominem a sumptione corporis Christi.
Multo igitur miiius prohibet noclurua
poUutio dormientis.
3. Praeterea, nocturna poUutio videtur
solam immunditiam corporalem habere.
Sed aliae immunditise corporales, quae
sanctorum, in nova loge non impediunt
a sumptioiie corporis Christi* sicut de :
mulicrc pariente vel menstruata, vei
lluxumsanguinis patiente scribit R. Gre-
gorius Augustino, Aiiglonim opiscopo,
il»id., col. 1194. Ergo vidctur quod neque
ctiam nocturna poUutio impediat homi-
nem a sumptioue hujus sacramenti.
4. Pra'tcrca, peccatum vcnialc non im-
pedit homincm a sumptionc hujussacra-
P;u'm. : « hujus sacramonli. »

menti, ncc ctiam pcccatum mortale post
pceuitentiam. Sed dato quod nocturna
pollutio provenerit ex aliquo pcccato
pra^cedenti, sive crapulse, sive
cogitationum, plerumque tale peccatum
est veniale et si aliquando sit mortaie,
; pcdit sumptionem hujus sacramenti, ita
potest contingere quod de mane poeniteat,
et peccatum suum contiteatur. Ergo
detur quod non debeat impediri a sump-
tione hujus sacramenti.
5. Praeterea, gravius peccatum est ho-
micidii quam fornicationis.
de nocte somnietUiomicidiumperpetrare,
autfurtum, aut quodcumque ahud pecca-
tum, non propter hoc impeditur a sump-
tione corporis Cliristi. Ergo videturquod
muho minus fornicatio somniata cum pol-
lutione subsequente impediat a sumptione
hujus sacramenti.
Sed contra est quod Levit., xv, 16,
dicitur Vir de quo e(jreditur semen coi-
: niores comperto quod iiulla causa ab ipso
tus, immiindus erit usque ad vesperum.
Sed immundis non patet aditus ad sacra-
menta. Ergo videtur quod propter pollu-
tionem nocturnam aliquis impediatur a
sumptione hujus sacramenti, quod est
maximum sacramentum.
Respondeo dicendum, quod circa pol-
lutionem nocturnam duo possunt consi-
derari unum quidem, ratione cujus ex
: concupiscentia et delectatione, non erunt
necessitate impedit hominem a sumptione
hujus sacramenti aliud autem ratione cu- ; quibus tamen pollutio sequi potest, sicut
jus non ex necessitate impedit hominem ^,
sed ex quadam congruentia. Ex necessi-
tate quidem impedit hominem ab hujus
sacramenti perceptione solum peccatum
mortale. Et quamvis nocturnaipsa poUu-
tio secundum se
mortale esse non
tamen ratione suae
habet peccatummortale annexum. Etideo
consideranda est causa pollutionis noc-
turnae. Quandoque enim provenita causa
extrinseca spirituali, scilicet ex daemo-
num illusione, qui, sicut in
habitum est ,
phantasmata commovere
possunt, ex quorum apparitione pollutio
interdum subsequitur. Quandoque vero
provenit pollutio ex causa intrinseca spi-
rituali, scilicet ex praecedentibus cogita-
tionibus. Aliquando autem ex causa in-
trinseca corporali, vel ex superfluitate
sive debilitate naturae, sive etiam^ super-
* Parm. « somniet se. »
: *
' Paim. addit « ab hujusmodi sacramenti
: et
perceptione. »
' Parm. addit : « vel. »
»
QU.EST. LXXX, ART. VII. 493
fluitate cibi vel potus. Qua^Iibet autem
harum trium 'causarum [lotest et sine
I)eccato, etcum peccato veniali velmortali
lurpium existere. Et quidemsit sine peccato vel
si
cum peccato vcniali non ex necessitate im-,
scilicet qaod homo sumcnrio sit reus cor-
vi- poris et sanguinis Domini. Si vero sitcum
peccato mortali, impedit ex necessitate.
Illusio enim daemonum quandoque
provcnit ex praecedenti negligentia prae-
Sed si aliquis parationis ad devotionem'*; quae potest
esse vel^ mortale vel veniale peccatum;
quandoque vero provenitex solanequitia
daemonum volentium impedire hominem
a sumptione hujus sacramenti. tJnde le-
giturin CoUationibus Patrum, collat. xxii,
cap. VI, col. 1225, t. 1, quod cum qui-
dam*^ pateretur pollutionem semper infes-
tis in quibus erat communicandum, se-
praecesserat, decreverunt quod propter
hoc a communione non cessaret, et ita
cessavit illusio da^monum.
Similiter etiam praecedentes cogitatio-
nes lascivae quandoque possunt esse
omnino sine peccato, puta cum aliquis
causa lectionis vel disputationis cogitur
de talibus cogitare et si hoc sit sine ;
cogitationes immundae, sed honestae; ex
patet ex auctoritate Augustini supra in-
ducta. Quandoque vero praecedentes co-
gitationes suiit ex concupiscentia et de-
lectatione; et si adsit consensus., erit
peccatum mortale; sin' autem, veniale.
considerata peccatum Similiter etiam et causa corporalis
possit, nihilominus quandoque est sine peccato, puta cum
causae, quandoque est ex infirmitate naturae, uiide quidam
etiam in vigilando absque peccato fluxiim
seminis patiuntur vel etiam si sit ex su-
:
perfluitate naturae sicut enim contingit
;
sanguinem fluere absque peccato, ita et
prima parte semen, quod est superfluitas sanguinis,
secundum Philosophum, lib. I De gener.
ayiimal., cap. xix, a princ. Quandoque
vero est cum peccato, puta cum prove-
nit ex superfluitate cibi vel potus; et hoc
etiam potest esse peccatum veniale vel
mortale frequentius peccatum mor-
; licet
tale accidat circa turpes cognitiones,
propter facilitatem consensus, quam circa
Ita Mss. et editi passim. Al. :«addevotionem
orationem. »
^ Parm. « et mortale et. »
:
* Parm. addit « frater. »
:
^
Parm. « si autem desit, erit.
:
494 STIVIMA THEOLOGICA.

sumptionem cibi et potus. TTndc ct Gre- non se cundum necessitatem est inteUi-
gorius, scribens Augustino Anglorum gendum, Gregorius dicit quod « tahs est
episcopo, dicit, Resp. ad interr. xi, col. suo judicio relinqucndus. Si vero « non
Ii98, cessandum esse a communionc, amor procreand« sobolis, scd voluptas
quando ex turpibus cogitationiljus dominatur in opcre, » ut ibidcm Grego-
provenit, non autem quando provenit cx rius subdit,tunc prohiberi dcbet ne acce-
superfluitate cibi vclpotus, pra^sertim si dat ad hoc sacramcntum.
necessitas adsit. Sic igitur, ex causa pol- Ad tcrtium dicendum, quod, sicut Gre-
lutionis considerari potcstutrum nocturna gorius dicit in Epistola supra dicta ad
pollutio impcdiat cx nccessitate sumptio- Augustinum Aiujlorum episcopum, resp.
nemhujus sacramenti. adint. xi,coI. 1198, invetcri Testamcnto
Ex quadam vero congrucntia impedit aliqui polluti diccbantur figuraliter, quod
quantum ad duo quorum unum semper
: populus nova^Icgisspiritualitcr intehigit.
accidit, scilicct qua?dam foeditas corpora- Unde hujusmodi corporales immunditia',
lis, cum qua, propter reverentiam sacra- si sint pcrpctuae vel diuturn*, non impc-

menti, non decet ad altare accedcrc, unde diunt sumptionem hujus sacramenti sa-
et volentes tangere aliquid sacrum, ma- lutaris, impediebant accessum ad
sicut
nus lavant; nisi fortetalis immunditia sit sacramenta figuralia si vcro cito trans-
;

perpetua vcl diuturna, sicut est lepra eant, sicut immunditia poUutionis noc-
vel fluxus sanguinis, vel aliquid hujas- turnae, ex quadam congruentia impediunt
modi. Aliud autem est evagatio mcntis, sumptionem hujus sacramenti pcr illum
qu« sequitur polhitionem nocturnam, diem quo hoc accidit. Unde et Deuter.,
prsecipuc quando cum turpi imaginatione xxiii, 10, dicitur : Si fuerit inter vos
contingit. Hoc tamcn impcdimcntum, homo qui nocturno pollutus sit somnio,
quod ex congruitate provenit, postponi egredietur extra castra ; et non revertetur,
dcbetpropter ahquamneccssitatem, puta, priiisquam ad vesperam lavetur aqua.
ut Gregorius dicit ubi supr., « cum for- Ad quartum dicendum, quod licet per
tasse aut festus dies exigit, aut exhiberi contritionem et confessionem auferatur
ministerium, pro eo quod sacerdos aUus reatus culpee, nou tamen aufertur cor-
deest, jpsa necessitas compellit. » poralis immunditia, et distractio mentis
Ad primum crgo dicendum, quod ex ex poUutione consccuta.
necessitate quidem non impeditur bomo Ad quintum dicendum, quod somnium
a sumptionc hujus sacramenti nisi prop- homicidii non inducit corporalcm iminun-
ter peccatum mortahi; sed ex quadam ditiam, nec ctiam tantam distractionem
convenientia potest homo impediri prop- mentis, sicut fornicatio somniata propter
ter ahas causas, sicut dictum cst. delectationis intensionem; si tamcn som-
Ad secundum dicendum, quod coitus nium homicidii proveniat ex causa quae
conj[ugahs, si sit sinc pcccato, puta si estpeccatum,prsesertim mortale, impedit
fiat causa prohs gcneranda?, vcl causa a sumptione hujus sacramcuti ratione
reddcndi debitum, non aha rationc im- suse causae.
pe(ht sumptionem hujus sacramcnti, nisi
CoNCLisio. —
; Quamquam noctunia pollutio
sicut dictum est de poUutionc nocturna quam nullum mortale crimen praecessit, vel
qtia^, accidit sinc peccato, scihcet propter causavit, iion impo(iiat nocossario a sacramonti
immunditiam corporalcm mentis (hs- ,
porccptioue , doceret tamen sic indispositum
abstinere.
tractionem; ratione cujus Ilieronymus
dicit * Super Matthxum « Si panes pro-
:

positionis nonpoterant ab hisquiuxores

tetigerant comcdi, quanto magis panis ARTICULUS YIII.
illc qui de caelo descendit, non potest ab

his qui conjugalibus paulo ante haisere Utrum cibus vel potus prxassumptus
complexibus, violari, at(|ue contingi?Non impediat sumptionem hajus sacramenti.
quod nuptias condcmncmus, sedquodco
temporc (pio carncs agni manducaturi su- Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur
mus, vacare a carnis operibus debcamus. quod cibus vel potus pra^assumptus non
Sed quia hoc secundum congruitatem, et imi)cdiat sumptionem hujus sacramenli.

Aimd Hioronymum logitur. Krror ox Dccreto dictaal). Thomadosumpla simt. \ ido intor opera
pronit, xxxiii, q, iv, v. i, col. Kii;!, luido prav Augustini Scnnoiwm dc csu ayni, col. 1304, t. 6.
 QTL^EST.
IIoc cnim sacrameutum est a Domino
institutum in ccena. Sed Dominus, post-
quam coenavit, hoc sacramentum disci-
pulis suis tradidit, sicut patctLuc, xxn,
et I Gorinth., XI. Ergovidetur quodetiam
post ahos cibos assumptosnosdebeamus
sumere lioc sacramentum.
2. Prffiterea, ICorinlh., xi, 33, dicitur:
Cum convenitis ad manducandwn , scihcet
corpus Domini, invicem expectate;
autem eswit, domi manducet et ita vi- ;
detur quod postquam ahquis domi man-
ducaverit, possitinEcclesia corpusChristi
manducare.
3. Pr«terea , in Concilio Carthagi-
nensi III, legitur, Be cons.,
cap. xLix, col. 1721 Sacramenta al-
: a
taris nonnisi a jejunis hominibus cele-
brentur, excepto uno die anniversario
quo coena Domini celebratur. » Ergo sal-
tem illa die ahquis potest corpus Christi
post alios cibos sumere.
4. Praiterea, sumptio aquae vel medi-
cinee, vel alterius cibi vel potus in mi-
nima quantitate vel reliquiarum cibi iii
ore manentium, iieque jejunium EcclesiaB
solvit, neque sobrietatem tollit, quae exi-,
gitur ad hoc quod aliquis reverenter su-
mat hoc sacramentum. Ergo per prse-
dicta non impeditur aUquis a sumptione
hujus sacramenti.
5. Praiterea, quidam denocte profunda
comedunt aut bibunt, et forte totam noc-
tem insomnem ducentes, de mane perci-
piunt sacra mysteria nondum plene di-
gesti. Minus autem impediretur sobrietas
hominis, si in mane parum comederet,
et postea circa nonam sumeret hoc sa-
crameutum, cum etiam sit quandoque
major distantia temporis. Ergo videtur
quod talis cibi praeassumptio non impe-
diat hominem ab hoc sacramento.
6. Prffiterea, iion minor reverentia de-
betur huic sacramento jam siimpto quam
ante sumptionem. Sed sumpto sacra-
mento, Ucet cibiim aut potum sumere.
Ergo et ante sumptionem.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in lib. Responsionum ad Januarium,
epist. Liv, cap. vi, col. 203, t. 2 :
cuit Spiritui sancto ut in honorem
sacramenti inoschristiani prius dpmini-
cum corpus intraret quam caeteri cibi. »
Respondeo dicendum, quod aliquid im-
pedit sumptionem hujus sacramenti dii-
pliciteruno modo secundum se, siciit
: supr., dicit, « per universum orbem mos
peccatum mortale, quod habet repugnan-
tiam ad significatum hujus sacramenti,
LXXX, ART. VIII. 495
ut supra dictum est alio modo propter
:
prohil)itionem Ecclesiae et sic impeditur
:
aliquis a sumptione hiijus sacramcnti
postcibum ct potum assumptuin, triplici
ratione primo quidem, sicut Augus-
:
tinus dicit, u in honorem hujus
sacra-
moiiti, iit scihcetin os hominis intret
))
nondum aliquo cil)0 vel potu infectum;
secundo, propter significationem, ut sci-
si quis licet detur intelligi quod Christus qui est
res hujus sacramenti, et charitas ejus
debet primo fundari in cordibus nostris,
secundum ilhid Matth., vi, 33 Quaerite :
primum regnum Dei; tertio propter pe-
riculum vomitiis etebrietatis,quae quaii-
dist. i, doque contingunt ex hoc quod homines
inordinate cibis utuntur, sicut et Apos-
tolus dicit I Cor., xi, 21 Alius quidem :
esurit, alius autem ebrius est.
Ab hac tameii generali regula exci-
piuntur infirmi, qui statim communi-
candi sunt, etiam post cibuin, si de eo-
rum periculo dubitatur, ne sine commu-
nione decedant, quia necessitas legem
non habet. Unde dicitur De cons., dist. ii,
cap. xciii « Presbyter inflrmum statim
:
communicet, ne sine communione mo-
riatur. )>
Ad primum ergo dicendum, quod, si-
cut Augustinus dicit, ubi supr.,» neque
quia post cibos dedit Dominus, propterea
pransi, aut coenati fratres ad hoc sacra-
mentum accipiendum convenire debent,
aut sicut faciebant, quos Apostolus ar-
guit et emendat, mensis suis miscere.
Namque Salvator, quo vehementius com-
mendaret mvsterii illius altitudinem, ul-
timum hoc voliiit altius infigere cordibus
et memoriae discipulorum et ideo non ;
praecepit quo deinceps tali ordine sume-
retur, ut apostolis, per quos ecclesias
dispositurus erat, servaret hunc locum. »
Ad secundum dicendum, quod illud
verbum in Glossa sic exponitur « Si :
quis esurit, et impatiens non vult ex-
pectare aUos, manducet domi cibos suos,
idest, paiie terreno pascatur, nec post
eucharistiam sumat. »
Ad tertium dicendum, quod capitulum
« Pla- illud loquitur secundum consuetudinem
tanti aliquando apud ahquos observatam ut ;
in repraesentationem dominicae coenae illo
die a non jejunis corpus Christi sumere-
tur. Sed nunc hoc abrogatum est nam, ;
sicut Augiistinus in lib. praedicto, ubi
iste servatur, » ut scilicet corpus Christi
a jejunis sumatur.
49G
Ad quartum (lieendum, quod, sicutin sc-
cunda parte habitum est, jejunium duplex
est: jcjuniumnaturae, quodimportat priva-
tionem cujuscunque pra\issumpti permo-
dum cibi vel potus, et tale jcjunium re-
quiritur ad hoc sacramentum propter
praedicta. Et ideo neque post assumptio-
nem aqu«, vel alterius cibi aut potus, vel
etiammcdicina3,inquantumcumqueparva
quantitate, licet hoc sacramentum acci-
pere. Necrefert utrum aliquid hujusmodi
nutriatvel nonnutriat,autper se autcum
aliis, dummodo sumatur per modum cibi
SUMMA THEOLOGICA.
menti cffectus; qua; quidem dcvotio ma-
gis impeditur pcr praecedentia quam per
sequentia. Et ideo magis est institutum
quodhomines jejunent ante sumptionem
hujus sacramenti, quam post. Debet tamen
esse ahquamoraintcr sumptionem hujus
sacramenti et rehquos cibos. Unde et in
missa oratio g-ratiarum actionis post com-
munioncm dicitur, et communicantes
etiam suas privatas orationes dicunt. Se-
cundum tamen antiquos canones statu-
tumfuit a Papa Clemente, ut habetur De
comecrat. dist. xxiii, col. 1 7 40 « Si mane
, :

vel potus. Reliquia^, tamen cibi remanen-
tes in ore, casualiter transg-lutiantur,
si
non impediunt sumptionem hujus sacra-
menti, quia non trajiciuntur per modum
cibi, sed per moduni salivaj et eadem
ratio est de rehquiis aquae vel vini, qui-
bus os abluitur dummodo non trajician-
,
tur in magna quantitate, sed permixtae
sahvae, quod vitari non potest. Aliud
autem est jejunium Ecclesiae, quod
tituitur ad carnis macerationcm, et
jejunium perpraedicta non impeditur, quia
praydicta non multum nutriunt, sed magis
ad aherandum sumuntur.
dominica portio editur, usque ad sextam
jejuncnt ministri qui eam sumpscrunt,
et si tertia vel quarta hora acceperint,
jejunent usquc ad vesperum. » Antiquitus
; enim rarius missarum solemnia celebra-
bantur, et cum majori praeparatione.'
Nunc autem, quia oportet frequcntius
sacra mysteria celebrare, non posset de
facih observari, et ideo per contrariam
ins- consuetudinem est abrogatum.
tale
— Solum
CoNCLUSio. mortale crimen impedit
secundum se hujus sacramenti sumptiouem, ci-
bus vero vel potus pra^assumptus nonnisi ex ra-
tionabili Ecclesia; statuto, tum ob sacramenti

Ad quintum dicendum, quod cum di- honorem et significationem, tum etiam ob vo-
mitus et ebrietatis periculum.
citur quod hoc sacramentum prius quam
ahi cibi debet in os christiani intrare, non
estinteUigendum absolute respectu totius ARTICULUS IX.
temporis, aUoquin qui scmel comedisset
velbibisset, nunquam posset postea hoc Utrum non habentes imim atironis de-
sacramcntum accipere, sed cst intelhgen- heant suscipere hoc sacramentum.
dum quantum ad cumdcm diem
hcct ; et
principium diei secundum diversosdiver- Ad nonum sic proceditur. 1. Videtur
simodc sumatnr, nam quidam a meri- quod non habentes usum rationis non
die, quidem ab occasu, quidam a media (lebeant hoc sacramcntum suscipere. Re-
noct(!, quidom ab ortu sohs diem inci- (luiritur cnim quod aliquis ad hoc sacra-
piunt,Ecclesiatamcn scro dicma m^ulia *
mentum cum devotionc et pra^ccdente
noctc incipit. Et ideo si post mediam noc- sui examinatione acccdat, secuiKhim il-
tem ahquis sumpscrit aliquid per modum lud I Corinth., xi, 28 Probet seipsum
:

cibi vcl potus, non potcst eadcm die hoc homo, et sic de pane illo edi t, et decalice
sumere sacramentum potest vero, si
;
bibat. Sed hoc non potcst esse in his qui
antc mediam noctem. Ncc refcrt utrum carent usu rationis. Ergo non debet eis
post cibum vel potum ^ dormierit, aut hoc sacramentum dari.
etiam digestus sit, quantum ad ratio- 2. Praeterca, inter ahos qui carent usu
nem pra'cepti refcrt autem (juantum ad
; ratioiiis siint etiam arrcptitii, qui encr-
perturbationem mcntis, quam paliuntur guineni dicuntur. Sed tales etiam ab
homines proptcr insomnictatcm, vel in- inspectione hujus sacramenti arcentur,
digcstionem; ex quibus si mens multum secundum Dionysum in hb. Eccles. hie-
perturbctur, homo red(hfin' ineptus ad 7'arch., cap. ui, part. lu, §0 ct 7, col. 431,
sumptionem hujus sacramenti. etc, t. i. Ergo carentilms usu rationis
Ad sextum (hccndum,
devolio requiritur in ipsa sumptione hii-
(juod maxima hoc sacramentum dari non debet.
3. Pra>terea, inter alios carentes uini
1
jiis sacramenti, quia tunc percipitur sacra- rationis maxime piicri videntur esse iii-

* Parui. : « Kcclesia tamen romana diem. » * Parm. : « assumptum. »

 Otl^.ST. LXXX, ART. IX ET X. 497

noceutes. Scd pueris hoc sacramentum l<tt. vii, cap. XXX, col. 709, t. 1 : (( Eis
non exliibetur. Ergo multo minus aliis qui ab immundis vexantur spiritibus,
carentiljus usu rationis. communionem sacrosanctam a senio-
Sed contra est quod legitur in concilio ribus nostris nunquam meminimus in-
Arausicano, Decr.^ xxvi, quaest. vi, cap. terdictam. »
((Qui recedunt, » col. 1359 Amentibus, : <( Ad tertium dicendum, quod eadem
quaecumque pietatis sunt, conferenda ratio est de pueris recenter natis, et de
sunt; » conferendum lioc
et ita est eis amentibus, qui nunquam habueruntusum
sacramentum, quod est sacramentum pie- rationis. Unde talibus iion sunt sacra
tatis. mysteria danda. Quamvis quidam Greeci
Respondeo dicendum, quod aliqui di- contrarium faciant, propter hoc quod
cuntur non habere usum rationis dupli- Dionysius, cap. ii Caelest. hierarch., § 8,
citer. Uno modo quia habent debilem col. 403, t. 1, dicit baptizatis esse sa-
usum rationis, sicut dicitur non videns, cram communionem dandam, non intel-
qui male videt: et quia tales possunt ali- ligentes quod Dionysius ibi loquitur de
quam devotionem hujus sacramenti con- baptismo aduUorum. Nec tamen per hoc
non
cipere, est eis hoc sacramentum de- aliquod detrimentum vitae patiuntur,
negandum. propterhoc quod Dominus dicit, Joan., vi,
Alio modo dicuntur aliqui non habere 54 ISIisi manducavei'itis carnem Filii ho-
:

totahter usum rationis. Aut igitur nun- minis et biberitis ejussanguinem., non habe-
quam habuerunt usum ralionis, sed sic a bitisvitam invobis ;qu\a sicut Augustinus*
nativitate permanserunt et sic talibus : scribit Bonifacio, Decr. dist. iv de cofisec,
,

non hoc sacramentum exhibendum,

est c. cxxxi, col. 1846, tunc unusquisque
((

quia in eis nuho modo praecessit hujus fideUum corporis et sanguinis Domini par-
sacramenti devotio aut non semper ca-: ticeps fit, » scilicet spirituaUter, quando ((

ruerunt usu rationis et tunc, si prius, ; in baptismate membrum corporis Christi

quando erant compotes suse mentis, ap- efficitur. Sed quando jam pueri incipiunt
paruit in eis devotio hujus sacramenti, aUqualem usum rationis haljere utpossint
debet eis inarticulo mortishoc sacramen- devotionem concipere hujus sacramenti,
tum exhiberi : nisi forte timeatur pericu- tunc potest eis hoc sacramentum con-
lum vomitus, vel expuitionis. Unde in ferri.
Conciho Carthaginensi IV, can. 76, legi-
tur, Decret., xxvi, queest. vi, cap. viii,
CoNCLUsio. —
Non quicumque usu rationis ca-
rentes arcendi sunt a sumptioneeucharistise, serl
col.1359: (( Is qui poenitentiam in infir- lii, qui nunquam habuerunt usum rationis his :

mitate petit, si casu dum ad eum sacerdos vero qui in principio liabuerunt rationis usum,
invitatus venit, oppressus infirmitate ob- et postca caruerunt, si cum rationis compotes
erant, devotionem ostenderunt, inarticulo mor-
mutuerit, vel in phrenesim versus fuerit,
tis exhiberi potest sacramentum, nisi forte yo-
dent testimonium qui eum audierunt, et mitus vel expuitionis pericuhim timeatur.
accipiat pceniteutiam et si continuo cre- ;

ditur moriturus, reconcihetur per manus

impositionem, et infundatur ori ejus eu-
charistia. » ARTICULUS X.
Ad primum ergo dicendum, quod ca-
rentes usu rationis possunt devotionem sacramentum
Utrum liceat quotidie hoc
ad sacramentum habere, quantum ad suscipere.
aliquos quidem prsesentem, quantum ad
aUos autem praeteritam.
Ad secundum dicendum, quod Diony- Ad decimum sic proceditur. 1 . Videtur
sius loquituribi de energumenis nondum quod non liceat quotidie hoc sacramen-
baptizatis, in quibus sciUcet nondum est tum suscipere. Sicut enim baptismus
vis deemonis extincta, qus viget in eis repraesentat dominicam passionem, itaet
per originale peccatum. Sed de baptizatis hoc sacramentum. Sed non licet pluries
qui corporaliter ab immundis spiritibus baptizari, sedsemeltantum, qu.mChristus,
vexantur, est eadem ratio et de aliis seme/ tantum pro peccatis nostris mortuus
amentibus. Unde Cassianus dicit, Col- est, ut dicitur I Petri, iii, 18. Ergo vide-

• Cod. (( sicut Augustinus scribit Bonifacio. )) quo D. Thomas ea desumpsit.

Preedicta vero nonnisi in Decrcto legimtur, ex
V. 32
498 SUMMA THEOLOGICA.
tur quodnon liceat hoc sacramentum quo- cramenti, cujus virtus est hominibus sa-
tidie suscipere. lutaris, et ideo utile est quotidie ipsum
2. Praeterea, veritas debet responderc sumere, ut homo quotidie ejus fructum
figurae. Sed agnus paschalis, qui fuit fi- percipiat. Unde Ambrosius dicit in lib. IV
gura praecipua hujus sacramenti, ut su- De sacramentis, cap. vi, col. 464, t. 3 :

pra dictum est, non manducabatur nisi « quotiescumque eflunditur sanguis

Si
semel inanno; semel etiam in anno Ec- Christi, in remissionem peccatorum
clesia celebrat Ghristi passionem, cujus funditur, dcbeo semper accipere qui sem- ;

hoc sacramentum est memoriale. Ergo per pecco ^ semper debeo Iiabere medici-
videtur quodnon liceat quotidie sumere nam. » Alio modo potest considerari ex
hoc sacramentum, sed solum semel in parte sumentis, in quo requiritur ut cum
anno. magna devotione et reverentia ad hoc
3. Praeterea, huic sacramento, in quo sacramentum accedat. Et ideo si aliquis
totus Christus continetur, maxima reve- se quotidie ad hoc paratum inveniat, lau-
rentia debetur. Ad reverentiam autem dabile est quod quotidie sumat. Unde
pertinet quod aUquis ab hoc sacramento Augustinus ^ cum dixisset « Accipe quo- :

abstineat; unde ct laudatur Ccnturio qui tidie, ut quotidietibi prosit, » subjungit :

dixit, Matth., viii, 8 Domine, non sum

: « Sic vive ut quotidiemerearis accipere. »

digniis ut intres sub tectum meum; et Pe- Sed quia multoties in pluribus hominum
trus' qui dixit, Lucae, v, 8 Exi a me, : multa impedimenta hujus devotionis oc-
quia homo peccator sum, Domine. Ergo curruiit, propter corporis indispositionem
non est laudabile quod homo quotidie vel animae, non est utile omnibus homi-
hoc sacramentum suscipiat. nibus quotidie ad hoc sacramentum ac-
essethiudabile frequen-
4. Prseterea, si cedere sed quotiescumque se ad illud
;

ter hoc sacramentum accipere, quanto homo invenerit praeparatum. Unde in

frcquentius sumeretur, taiito esset lauda- lib. De dogmatibus, cap
eccles. xxiii, col.
bilius. Sed major esset frequentia, si homo 1217, t. 8 op. Aug., dicitur : « Quotidie
pluries iii die sumeret hoc sacramen- Eucharistiae communionem accipere nec
tum. Ergo esset laudabile quod homo laudo nec vitupero. »
pluries in die communicaret, quodtamen Ad primum ergo dicendum, quod per
non habet Ecclesiae consuetudo. Nonergo sacramentumbaptismi configuratur homo
videtur esse laudabile quod aUquis quo- morti Christi, in se suscipiens ejus cha-
tidie hoc sacramentum accipiat. racterem. Et ideo siciit Christus semel
5. Praiterea, Ecclcsia intendit suis mortuus est, ita solum semel debet homo
statutis fidehum utihtati providere. Sed baptizari. Sed per hoc sacramentum non
ex statuto Ecclesiae fideles tenentur so- recipit homo Christi charactcrem, sed
him scmel communicare in anno ; unde ipsum Chrislum, cujus virtus manet in
dicitur Kxira Depoenitentiaet7'emiss., cap. aeternum. Unde Hebr., x, 14, dicitur :

XII « Omnis utriusque sexus fidehs

: Una oblatione consummavit in sempiter-
suscipiat reverenter, ad minus in Pas- num sanctificatos. Et
ideo quia quotidie
cha, eucharistise sacramentum iiisi forte ; homo indiget salutifera Christi virtute,
de proprii sacerdotis coiisilio ob aliquam quotidie potest laudabiliter hoc sacra-
rationabilem causam ad tempus ab ejus mentum suscipere. Et quia prcecipue
perceptione duxerit abstinendum. » Non baptismus est spiritualis regeneratio,
ergo est laudabile quod quotidie hoc sa- ideo sicut homo semel carnaliter nasci-
cramenlum sumatur. tur, ita debet semel spiritualiter renasci
Sed contra est quod Augustinus dicit * perbaptismum, ut Augustinus dicit, t. 3,
in hbro De Verbis Domini : « Iste panis Super illud Joau., iii : Quomodo potest
quotidianus est, accipe quotidie, ut quo- homo nasci, cum sit senex? Sed hoc sa-
tidie tibi pro sit. » cramentum cst cibiis spiritualis unde ;

Uespondeo dicendum, quod circa usum sicut cibus corporalis quotidie sumitur,
hujus sacramcnti duo possunt conside- ita ethoc sacramentiim quotidic sumere
rari unum quidem ex parte ipsius sa-
: laudabile est.Unde Dominus,LuccB, xi, 3,

* Scrmo Aususlini quom D.Thomas aflort jam * Ita coninuuiitcr. Nicoiai cx .\nilirosio sic :

iii appond. rcjoctus cst, ulpotc qui v.x Ambrosii « Dchco scmpcr accipcro, ut sompor mihi pec-
1. V De sacrummtis, cap. iv, t; "2o, col. 471, t. 3, cata dimittantur qui scmpor pocco, ctc. »
lolus cst exccrptus. linde indicationi orronea'. ' l.cjJTcndum : Amhio^ius.
gcnuina cst suhslitucnda.
 ;

QUiEST. LXXX, ART. X ET XI. 499

docet petere Panem }iostrum quotidimmm
: devotio fidei christianse, statutum fuit ut
da nohis hodie iii ciijus expositione *
; quotidie fideles communicarent unde :

Augustinus dicit in libro De verbis Do- Anacletus Papa, Decr., cap. x, De conse-
mini : « Si quotidie accipis, » scilicet crat., dist. ii, coL 1735, dicit Peracta : ((

hoc sacramentum, a quotidie tihi hodie consecratione omnes communicent qui

est, tibi quotidie Christus resurg-it ; liodie noluerint ecclesiasticis carere hminibus ;

enim quando Christus resurgit. »

est, sic enim et apostoh statuerunt, et sancta
Ad secundum dicendum, quod agnus Romana tenet Ecclesia. » Postmodum
paschahs prsecipue fuit figura hujus sa- vero diminuto fidei fervore, Fabianus
cramenti quantum ad passionem Christi, Papa,Z)(?cr.,cap.xvi, Deconsecrat., dist.ii,
quai repraesentatur per hoc sacramentum coL 1738, indulsit ut si non frequen-
((

et ideo semei tantum in anno sumeba- tius, sahem ter in anno omnes commu-
tur, quia Christus semel mortuus est. Et nicent, scihcetin Pascha, Pentecoste, et
proptcrhoc etiam Ecclesia celebrat semel Natah Domini. Soter etiam Papa, de-
»

in anno memoriam passionis Cliristi. creto IV, in Coena Domini dicit esse com-
Sed in hoc sacramento traditur nobis municandum, ut habetur in Decret., de
memoriale passionis Cliristi per moduni consecrat., dist. ii, cap. xvii, coL 1738.
cibi,qui quotidie sumitur; et idco quan- Postmodum propter iniquitatis abundan-
tum ad hoc significatur per manna, quod tiam refrigescente charitate muhorum,
quotidie dabatur populo in deserto. statuit Innocentius III in concil. Late-
Ad tertium dicendum, quod reverentia ran.,IV,cap. xxi, utsaUem semelinanno,
hujus sacramenii habet timorem amori scilicet in Pascha, fideles communicent.
conjunctum unde limor reverentiaB ad
: Consuhtur tamen in hb. De ecclesiasticis
Deum dicitur timor fihalis, ut in secunda dogmatibus, cap. xxiii, col. 1218, t. 8,
parte dictum est ex amore enim provo- ; op. Aug., omnibus diebus dominicis esse
catur desiderium sumendi, ex timore communicandum.
autem consurgit humihtas reverendi. Et — Cum virtushujus saci-amentiho-
CoAXLUsio.
ideo utrumque pertinet ad reverentiam minibus in primis salutaris sit, expedit quotidic
hujus sacramenti, et quod quotidie su- illud sumere, si quis se quotidie debita cum de-
matur et quod ahquando abstineatur. votione prseparatum inveniat quod propter
;

multa impedimenta non omnibus contuigit.

Unde Augustinus dicit, Epist. liv, cap. iii,
col. 201, t. 2 Si dixerit quispiam, iion
: ((

quotidie accipiendam eucharistiam, ahus ARTICULUS XI.

contra, faciat unusquisque quod secun-
Utrum liceat omnino a communione
dum fidem suam pie credit esse facien- cessare.
dum neque enim
; htigaverunt inter se
Zacliseus etilleCenturio, cum ahereorum Ad undecimum sic proceditur. 1 Vide- .

gaudens suscepit Dominum, alter dixit : tur quod liceat cessare omnino a commu-
Non sum dignus ut intres sub tectum nione. Laudatur enim Centurio de hoc
meiim; ambo Salvatorem honorifican- quod dicit, Matth., viii, 8 Domine, non :

tes, quamvis non uno modo. » Amor
tamen et spes, adquam semper Scriptura
nos provocat, praferuntur timori. Unde
et cum Petrus dixisset Exi a me., Do-
mine, quia homo peccator sian, respondit
Jesus Noli timere.
: liceat ahcui toto tempore vitae suae a
Ad quartum dicendum, quod quia Do-
miiius dicit, Lucae, xi Panem nostrum
quotidianum non est
da
pluries iii die communicandum, ut saDem
per hoc quod aUquis semel communicat,
repraesentetur unitas passionis Christi.
Adquintumdicendum, quod secundum
diversum statum Ecclesiee diversa circa
hoc statuta emanaverunt. Nam in primi-
tiva Ecclesia, quando magna vigebat
sum dignus ut intres sub tectum meum ;
cui comparatur ille qui reputat a commu-
nione sibi esse abstinendum, ut dictum
: est. Cum ergo nunquam legatur Christum
in ejus domum venisse, videtur quod
communione abstinere.
: 2. Praeterea, cuihbet licet abstinere ab
nobis hodie, his quae non sunt de necessitate salutis.
Sed hoc sacramentum noii est de neces-
sitate salutis, ut supra dictum est. Ergo
licet a sumptione hujus sacramenti om-
nino cessare.
3. Praeterea, peccatores non tenentur
communicare ; unde Fabianus Papa cum
dixisset, ubi supr. Ter iii anno omnes
: <(

^ Legendum : Ambrosius in libro V De sacra- mentis, cap. iv, § 26, col. 472, t. 3.

500
commuiiicent, » adjunxit « Nisi forte
. quis majoribus criminibus impediatur. »
Si ergo illi qui non sunt in peccato te-
nentur communicare, videtur quod me-
lioris conditionis sint peccatores quam
justi, quod est inconvenicns. Ergo vide-
tur quod etiam justis liceat a commu-
nione cessare.
Sed contra est quod Dominus dicit,
Joan.,vi, 54 Nisi mandiicaveritis carnem
:
Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem,
non habebitis vitam vobis. m
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, duplex est modus perci-
piendi hoc sacramentum, scilicet spiri-
tualis et sacramentalis.
autem quod omnes tenentur saltem
ritualiter manducare, quia lioc est
incorporari, ut supra dictum est. Spiri-
tualis autem manducatio includit votum
seu desiderium percipiendi hoc sacra-
mentum, ut supra dictum est. Et ideo sine
voto percipiendi hoc sacramentum non
potest homini esse salus.
Frustra autem esset votum, nisi im-
pleretur quando opportunitas adesset. Et
ideo manifestum est quod homo tenetur
hoc sacramentum sumere_, non solum ex
statuto Ecclesiae, sed ex mandato Domini
dicentis, Liic, xxii, 19 Hoc facite in
meam commemorationem. Ex
tem Ecclesiee sunt determinata
exequendi Christi pra;ceptum.
Ad primum ergo dicendum
sicut Gregorius dicit in Pastorali, parte
I, cap. VI, coL 19, t. 3, « illa est
mihtas, cum
ad respuendum quod utih-
ter praecipitur pertinax nonest. » Et ideo
noii potest esse laudabiUs liumihtas, si
contra praiceptum Clnnsti et Ecclesia
aliquis oinnino a communione abstineat.
Neque enim Ccnturioni praeceptum fuit
ut Cliristum in sua domo reciperet.
Ad secundum diccndum, quod
cramentum dicitur non essenecessitatis,
sicut baptismus, quantum ad pueros,
quil)us potest esse salus sinc hoc sacra-
meuto, noii autem sine sacramento bap-
tismi; quantum vero ad adultos, utrum-
que est necessitatis.
Ad tertium diceiKhim, qiiod poccatores
magiium detrimentum patiuntur ex lioc
quod repelhintur a perceptione hujus sa-
cramenti, unde per hoc non siint melio-
ris ronditionis; et licct iii
nianenles iion excusentur propler hoc a
' hi Panu. deesl : « sc. »
;
SUMMA THEOLOGICA.
: transgressione praecepti, poenitentes ta-
menqui,ut Innocentiusdicit,loc. cit., sc-
cuiidum consilium saderdotis se * absti-
nent, excusantur.
—
CoNCLUsio. Cum spiritualis euctiaristiae
sumptio, quse ad salutem necessaria est, perci-
piondi sacramcnli votum includat, votum autem
frustra sit, nisi cum adest opportunitas, implea-
tur; perspicuum est, non soium ex statuto ec-
clesitf', sed etiam ex Cliristi mandato homines
ad euctiaristiam sumendam obligai-i.
ARTICULUS XII.
Utrum liceat sumere corpus Christi sine
Manifestum est sa?igui7ie.
spi-
Cliristo Ad duodecimum sic proceditur. 1. Yi-
detur quod non hceat sumere corpus
Christisine sanguine. Dicit enim Gelasius
Papa, Decret., de consecrat., dist. ii,
cap. xii, coL 1736 Comperimus quod
: «
quidam sumpta tantummodo corporis sa-
cri portione, a cahce sacri cruoris absti-
neant; qui procul dubio, quoniam nescio
qua superstitione docentur obstringi, aut
integra sacramenta percipiant, aut ab in-
tegris arceantur. » Non ergo hcet sumere
corpus Christi sine ejus sanguine.
: 2. Praeterea, ad perfectionem Imjus sa-
statuto au- cramenti concurrit et manducatio corpo-
tempora risetpotatio sanguinis, utsupra habitum
est. Si ergo sumatur corpus siiie saii-
,
quod, guine, erit sacramentum imperfectum,
quod ad sacrilegium pertinere videtur;
verahu- unde ibidem Gelasius subdit « Quia di- :
visio unius ejusdemque mysterii sinc
grandi sacrilegio non potest provcnire. »
3. Praeterea, iioc sacramentum cele-
bratur in memoriam dominica^ passionis,
ut supra dictum est, et sumitur pro ani-
mae salute. Sed passio Christi magis ex-
primitur in sanguine quam iii corpore
lioc sa- sanguis etiain pro salute auimae offertur,
ut supra habitum est. Potius ergo esset
abstinendum a sumptiono corporis quam
a sumptione saiiguinis. Ergo accedentes
ad hoc sacramentum non del)ent sumerc
corpus Christi sine ejus sanguine.
Sed contra est muUarum Ecclesianim
usus, in (piil)iis poitulo comnmnicaiiti
datur corpus Cliristi sumciuhiin, nou au-
tem sanguis.
Respondeo dicendum, quod circa usiim
peccatis per- bujus sacrameuti (hio possuut cousick^-
rari uimni cx parle i[)sius sacramcnli,
:
 QUJEST. LXXX, AKT. XII, ET QUMST. LXXXI, ART. I. 501

aliud ex partc sumcntium, Ex parte

quidem ipsius saeramcnti convenit quod
utrumque sumatur, sciiicct et corpus et QU^STIO LXXXI.
sanguis, quia in utroque consistit pcrfec-
tio sacramenti et ideo quia ad sacerdotem
; DE USUi QtJO CHUISTUS USUS EST HOG
pertinet hoc sacramentum consecrare et SACRAMENTO.
perficere, nullomodo debctcorpus Christi
sumere sine sanguine. (In quatuor articulos divisa.)
Ex parte autem sumentium requiritur
summa reverentia et cautela, ne aliquid Deinde considerandum est de usu hujus
accidat quod vergat ad injuriam tanti sacramenti, quo Clmstusususest iii prima
mysterii. Quod prsecipue posset accidere sui institutione et circa hoc qua^^runtur
;

in sanguinis sumptione, qui quidem si quatuor t" utrum Christus sumpserit

:

incaute sumeretur, de faciliposset effundi. suum corpiis

et sanguinem ;
2° utrum
Et quia crevit multitudo populi chris- Judee dederit; 3"quale corpus sumpserit
tiani, in qua continentur senes, et juve- aut dederit, utrum scilicet passibile vel
nes, etparvuh, quorum quidam non sunt impassibile 4° quomodo sc habuisset
;

tanta^ discretionis, ut cautelam debitam Christus sub hoc sacramento, si fuisset

circa usum hujus sacramenti adhibeant, in triduo mortis reservatum aut etiam
^

ideo provide in quibusdam ecclesiis ob- consecratum.

servatur ut populo sanguis sumendus non
detur, sed solum a sacerdote sumatur {a).
ARTICULUS PRIMUS.
Ad primum ergo dicendum, quod Ge-
lasius loquitur quantum ad sacerdotes, Utrum Christus sumpserit suum corpus
qui sicut totum consecrant sacramentum, et sanguinem.
ita etiam toti communicare debent. Ut
enim legitur in concilio Toletano XII, Ad primum Videtur
sic proceditur. 1.
Decr.,de consecr., dist. ii, c. xi, col. 1735, quod Christusnon sumpserit corpus suiim
« quale erit sacrificium, cui nec ipse et sangiiinem. Non enim de factis Christi
sacrificans particeps esse dignoscitur? » et dictis asseri debet quod auctoritate
Ad secundum dicendum, quod perfectio sacrae Scripturae non traditur. Sed in
hujus sacramenti non est in usu fide- Evangehis non habetur quod Christus
lium, sed in consecratione materiae. Et suum manducaverit, aut
corpiis sangui-
ideo nihil derogat perfectioni hujus sa- nem suum biberit. Non ergo est hoc
cramenti, si popukis sumat corpus sine asserendum.
sangune, dummodo sacerdos consecrans potest essein seipso,
2. Prseterea, nihil
sumat utrumque. nisi forte ratione partium, prout sciUcet
Ad tertium dicendum quod repra?sen- una pars ejus est in aha, ut habetur IV
tatio dominicse passionis agitur in ipsa Physic, text. 3 4. Sed illud quod man-
consecratione hujus sacramenti, in qua ducatur et bibitur, est in manducante
non debet corpus sine sanguine conse- et bibente. Cum igitur totus Christus sit
crari potest autem a populo corpus
: sub utraque specie sacramenti, videtur
sine sanguine sumi ncc exinde sequitur
; impossibile fuisse quod ipse sumpserit
aliquod detrimentum, quia sacerdos in lioc sacramentum.
persona omnium sanguinem offert et 3. Praeterea, duplex est sumptiohujus
sumit et sub utraque specie totus Chris-
; sacramenti, scilicet spirituahs et sacra-
tus continetur, ut supra habitum est. juentaUs. Sed spirituahs non competebat
Christo, quia nihil a sacramento accepit
CoNCLUSio. —
Cum ad sacerdotem pertineat
:

consecrare et perficere hoc sacramentum, cujus et per consequens nec sacramentalis,

perfectio in utroque consistit, nuUo modo corpus quae sine spirituali est imperfecta, ut
Christi sine sanguine sumere debet aliis vero
:
supra liabitum est. Ergo Christus nullo
propter irreverentise periculum, solum Chi-isti
corpus ccclesiae qua^dam oxhibcre prudenter
modo hoc sacramentum sumpsit.
consuevcrunt. Sed contra est quod Hieronymus dicit
Ad Hedibiam, queest. ii, col. 986, t. 1 :

* Parm. « modo.
: » fidelibus, ctiam parvulis mox natis, esse necessa-
- in Parm. deest :etiam. »
« rium.
(a) Contra Calixtinos dicentcs calicem omnibus
 ; ,
:

502 SUMMA THEOLOGIGA.

« Dominiis Jesus Christus ipse conviva scd quaRdam actuaUs delectatio
ctiam
etconvivium, ipsc comedcns et qui comc- spiritualis dulccdinis. Quamvis autem
ditur. » Ghristo gratia non fucrit augmentata ex
Rcspondeo dicendum, quod quidam susceptione hujus sacramcnti, habuit
dixerunt quod Christus in ccena corpus tamen quamdam spiritualem delectatio-
et sanguinem suum discipuUs suis tra- ncm in nova institutione hujus sacra-
didit, non tamen ipse sumpsit. Sed hoc mcnti. Unde ipse dicebat, Luc, xxii, 15 :

non videturconvenicnter dici, quia Ghris- Desiderio desideravi hoc Pascha mandu-
tus ea quae ab aUis observanda instituit, care vobiscum quod Eusebius cxponit de
;

ipse primitus observavit. Undc et ipsc novo mysterio novi Testamcnti, quod
prius baptizari voluit quam aHis baptis- tradcbat discipulis ^. Et ideo spiritualiter
mum imponeret, secundum ilhid Act., i, manducavit, et simihter sacramentahter,
1 : Ccepit Jcsus facere et clocere. Unde et inquantum corpus suum sub sacramento
primo ipso corpus suum ct sanguinem sumpsit, quod sacramcntum sui corporis
sumpsit(«),etposteadiscipuhssumendum intcUexit ct disposuit; aliter tamen quam
tradidit. Et hoc estquod Ruth, iii, super caeteri sacramcntaUtcr ct spiritaaUter su-
iUud Curaque comedisset et bibisset, etc.
: mant; qui augmcntum gratiae suscipiunt,
dicit Glossa, quod « Christus comcdit, ct et sacramentaUbus signis indigcnt ^ ad
bibit in coena, cum corporis et sanguiiiis vcritatis perccptionem.
sui sacramentumdiscipuhstradidit. Unde
quia pueri communicaverunt carni et
CoNCLUsTO. — Christus, cum quae aliis obser-
vanda instituit, ipse primus observare consueve-
sanguini, ct ipse participavit cisdcm. » rit, non modo sui corporis sacramenlum instituit

Ad primum crgo diccndum, quod ih sumendum aliis, sed ipsum etiam smnpsit.
Evangehis legitur quod Christus accepit
panem et cahcem non cst autem intcUi-
; ARTICULUS IL
gendumquodacceperit solum in manibus,
ut quidam dicunt scd eo modo accepit ; Utrum Christus dederit Judse corpussimm.
quodahisaccipiendumtradidit; unde, cum
discipuUs dixerit, Accipite et comedite Adsecundum sic proceditur. 1. Yidetur
ctiterum, Accipiteetbibite, inteUigendum quod Ghristus Judas non dederit corpus
est quod ipsc accipiens comedcrit et bi- suum. Ut enim legitur Matth., xxvi, 29,
berit. Unde et quidam metrice dixcrunt postquam dcderat " Domiiius corpus suum
et sanguincm discipuhs, dixit cis Xou :
« Rex sedot in ccena liirba cinctus duodena
Se tenet in manihus, se cibatiiisecibus.
bibam amodo de hoc genimine vitis usque
»
in diem iilum cum illud bibam vobiscum
Ad secundum diccndum, quod, sicut novum in regno Patris mei. Exquovidetur
supradictumcst, Glmstus sccnndumquod quod iUi qiiibus corpus suum et sangui-
est sub hoc sacramento, comparatur ad iiem dederat, cum eo essent iterum bi-
locum non sccunchim proprias dimen- bituri. Sed Judas postea cum ipso non
siones, sed secundum dimensioncs bibit. Ergo non accepit cum aliis disci-
specierum sacramentahum, ita quod pulis corpus Christi et sanguinem.
in quocumque loco ubi sunt iUa3 spe- 2. Praeterea, Dominus implcvit quod
cics, est ipsc Christus ct quia specics ; praecepit,secunduni iUud Act., i, 1 Coepit :

iUa3 potuerunt esse in manibus ct in orc Jesus facere et docere. Sed ipse praecepit,
Christi, ipsc totus Ghristus potuit esse in Matth., VIII, 6 -.Xolite dare sanctum cani-
suis manibus et in suo ore. Non autein bus. Cum ergo ipse cognosceret Jiidam
hoc potuisset essc, sccundum quod com- esse peccatorem, videtur quod ei corpus
paratur adlocumsecundum proprias spe- suum et sanguinem iioii dederit.
cies '.
Prwtcrea, Cliristusspocialitcr h^gitur
3.
Adtertiumdicendum, quod, sicutsupra Juda3 panem intinctum porrexisse, Joan.,
dictum est, efrectus hujus sacramenti est XIII. Si ergo corpus suum ei dedit, vi-
non solum augmcutum habituahs gratia?, detur quod sub bucceUa^ei dederit pra*- ;

* Pariii. : u pcr proprias dimcnsioncs. » mulato tanlum « qui » iii « tjuia. » Al. « (juia
* Hahetur in Catena aurea D. Thomto. qui augincntum gratiic suscipimit, etiani sacra-
' Ita nim Mss. Paris., Camor. et Alc.TIieologi. mcntalibus signis indigent, etc. »
Va\. Hnin. : « (|uiaugincntuiii p;ratia> susciiiiunt * PaiMii. : M (icdit. »
suh sacraiiiciitalihiis si-riiis, quihus iiidipenl, otc. (aj Id communitcr doctorcs allirmant.
Nostruiii iccliuncni rctuicnl Nicoiai ut cd. Pat.,
 QU^ST. LXXXI, ART. II ET III. 303
cipue cum lcgatur ibidcm quod post bnc- nota erat.Judae iniquitas, sicut Deo; non
cellam introimt in eiim Satanas, ubi autem erat ei nota per modum quo ho-
Augustinus (WcviTract. lxii in Joan., § 1, minibus innotescit. Kt ideo Christus Ju-
col. 1802, t. 3 « Ilincnosdocemur quam
: dam non repuht a communione, ut daret
sit cavendum male accipere bormm. Si excmplum, tales peccatorcs occultos non
enim corripitur qui non dijudicat;, hoc est, esse ab aUis saccrdotibus expellendos.
noii discernit a cseteris cibis Dominicum Ad tertium dicendum, quod sine dubio
corpus, quomodo non damnabitur qui Judas sub pane intincto corpus Christi
ad ejiis mensam fingens amicum accedit non sumpsit sed simphcem paiiem.
,

inimicus ? » Sed cum buccclla intincta « Significatur autem fortassis, » ut Au-

non accepit corpus Christi ut enim Au-
gustinus dicit Siiper illud Joan., xiii
Cum intinxisset panem,
mo?iisIscariotge,ihid., § 2,
quidam neghgenter lcgentes, tunc Judas
Ghristi corpus accepit. » Ergo videtur
quod Judas corpus Christi non acceperit.
Sed contra estquod Clirysostomusdicit,
Hom. Lxxxii in Matt/i., § 1, col. 135,
t. 13 « Judas particeps existens mys-
: malum, sicut accidit circa sumentes cor-
teriorum conversus non est; unde fit
scelus ejus utrinque immanius, tum quia
tali proposito imbutus aditmysteria, tum
quia adiens melior factus non fuit nec
metu, nec beneficio, nec hoiiore. »
Respondeo diceudum, quod Hilarius
posuit Super Matthxum, cap. xxx, col.
1065, t. 1, quod Cliristus Judse corpus
suum et sanguinem non dedit. Et hoc
quidem conveniens fuisset, considerata
malitia Judse. Sed quiaChristus nobis de-
buit esse exemplum
veniebat ejus magisterio
occultum peccatorem
sine accusatore
: gustinus ibidem dicit, « per panis intinc-
: tionem fictio Judse ; ut enim inhciantur,
cledit Judx Si- nonnuUa tinguntur. Siautem bonum
« nonut putant aliquid hic significat tinctio, » sciUcet
dulcedinem bonitatis divinae, quia panis
ex intinctione sapidior redditur, « eidem
bono ingratum non immerito est secuta
damnatio. » Et propter hanc ingratitudi-
nem id quod est bonum, factum est ei
pus Christi indigne, et sicut Augustinus
ibidem dicit, « intelligendum est quod
Dominus jam antea distribuerat omnibus
discipulis suis sacramentum corporis et
sanguinis sui, ubi et ipse Judas erat,
sicut Lucas narrat; ac deinde ad hoc
ventum est, ubi secundum narrationem
Joannis Dominus per bucceUam tinctam
atque porrectam suum exprimit prodi-
torem.
justitia;, non con-
CoNCLUsio. —
Tamctsi Judas propter suam
malitiam sacramento privari merebatur, ipsi ta-
ut Judam men Dominus corpus suum et sanguinem tradi-
dit, ne occultum peccatorem sine accusatore et

probatione ab aliorum com-

et evidenti evidenti probatione ab aliorum communione se-
pararet.
munione separaret ne per hoc daretur ;

exemplum prselatis Ecclesise similia fa-

ciendi, et ipse Judas exasperatus inde ARTICULUS III.
sumeret occasionem peccandi. Et ideo
dicendum est quod Judas cum aliis dis- Utrum Christus sumpserit, et discijmlis
cipiilis corpus Domini et sanguinem sus- dederit corpus suum impassibile.
cepit, ut dicit Dionysius in lib. Eccl. hie-
rarch., cap. iii, part. iii § 1, col. 427, t.l, Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
et Augustinus Super Joan., tract. lxii, quod Christus sumpserit et discipulis
col. 1801, t. 3 («). dederit corpus suum impassibile, quia
Ad primum ergo dicendum, quod illa SuperSSdvid. Matth., xvii Transfiguratus :

est ratio Hilarii, loc. cit., ad ostendendum est ante eos, dicit quadam Glossa, ordin.,
quod Judas corpus Christi non sumpsit : col. 143, t. 2 : « Illud corpus quod habuit
non tamen cogit, quia Christus loquitur per naturam, dedit discipulis in coena,
discipulis, a quorum coUegio Judas se non mortale, non corruptibile. » Et Le-
separavit. Non autem Christus eum ex- vit.,II, supcr iUud Si oblatio tua fuerit
:

clusit : quantum est in

et ideo Christus, de sartagine, dicit Glossa « Crux siiper :

se, etiam cum Juda vinum in regno Dei omnia fortis carnem Christi, quae ante
bibit; sed hoc convivium ipse Judas re- passionem non videbatur esui apta, post
pudiavit. aptam fecit. » Sed Christus dedit corpus
Ad secundum dicendum, quod Christo suum aptum ad manducandum. Ergo

(tf) Hoc S. Clemens ncgarc vidctur, licet non ncget, si vcrbis ipsius bcnc attcndatur.
 ,

504 SUMMA TIIEOLOGICA.

dedit tale quale habuit post passioncm, quod est sub sacramento, ut supra dic-
scilicet impassibile et immortale. tum est, non comparatur ad ea quae cir-
2. Pra'terea, omiie corpus passibile cumsfant, mcdiantibuspropriis dimensio-
per contactum et manducationem patitur. nibus, quibus corpora sc tangunt, sed
Si ergo corpus Christi erat passibile, pcr mediantibus dimcnsionibus spccierum
contactum et comestionem discipulorum paiiis ct vini et ideo species iUifi sunt quae
;

passum fuisset. patiuntur ct vidcntur, non autem ipsum

Praetcrea, verba sacramentalia non
3. corpus Christi.
sunt modo majoris virtutis quando pro- Ad primum ergo dicendum, quod
feruntur a sacerdote in persona Christi, Christus dicitur in coena non dedissecor-
quam tunc quando fuerunt prolata ab pus suum mortale et passibile, quia non
ipso Christo. Sed nunc virtute verborum dedit mortaliet passibiU modo. Crux au-
sacramentalium in altari consecratur tem carncm Christi aptam mandu-
fecit
corpus Christi impassibile et immortalc. cationi, inquantum hoc sacramcntum
Ergo multo magis tunc. repraesentat passionem Christi.
Sed contra cst quod, sicut Innocentius Ad secundum dicendum, quod ratio
IV De mynter. mmae, cap. xii,
III dicit, lib. illa procederet, si corpus Christi, sicut
sub fin., tale corpus tunc dedit disci-
(( crat passibile, ita passibiU modo fuisset
pulis, quale habuit. » Habuit autem tunc sub hoc sacramcnto.
corpus passibile ct mortale. Ergo corpus x\dtertiumdicendum, quod, sicut supra
passibile ct mortale discipulis dedit. dictum cst, accidentia corporis Christi
Rcspondco diccndum, quod* Hugo de sunt in sacramento ex reaU concomitan-
Sancto Victore-posuit quod Cliristus antc tia, non autem ex vi sacramenti, ex qua
passioncm divcrsis tcmporibus quatuor est ibi substantia corporis Christi. Et ideo
dotcs corporis glorificati assumpserit, sci- virtus vcrljorum sacramcntaUum ad hoc
licet subtilitatem iii nativitate, quando se extendit, ut sit sub sacramento corpus
exivit dc clauso utero Virginis agilita- ; Christi, sciUcet quibuscumquc accidenti-
tem, quaiido ambulavit siccis pcdibus bus rcaUter in eo existentibus.
super marc claritatem in transfigura-
;
—
CoNCLUsio. Christus, cuin idem corpus
tione impassibiUtatcm in cocna, quando
;
quod in propria specie a discipulis videbatur, iis
corpus suum discipulis tradidit ad ^ maii- sub specie sacramenti dederit, quam(|uam im-
ducandum. Et sccundum hoc dedit disci- passibili modo ,
passibib) tamen corpus suum
pulis suis corpus ' impassibile et immor- sumpsit, et discipulis manducandum tradidit.

tale.
Sed quidquid sit dc aliis, de quibus su- ARTICULUS IV.
pra dictum est, quid sentiri debeat, circa
impassibihtatem tamen impossibile est Utrtim hoc sacramentum tempore mortis
si
essc quod dicitur. Manifestum cst enim Christi fuisset sei'vatum vel comecra-
quod idcm verum corpus Christi erat tu)?i, ibi mureretur.
quod a discipulis tunc in propria specie
vidcbatur, et in specic sacramcnti sume- Ad quartum sic proceditur. 1. Vidotur
batur. Non autem crat impassibile se- quod hoc sacramentum tempore mor-
si

cundum quod in propria spccie vidcba- tis fuissct servatum in pixide,

Cliristi
tur quinimo crat passioni paratuin.
; vcl ab aUcpio Apostolorum consecratum,
Unde nec ipsum corpus Christi, qiiod in noii ibi morerctur. Mors enim Christi ac-
specic sacramcnti dabatur, impassibile cidit per ejus passioncm. Sed Christus
erat. impassibili modo ctiam tunc erat in hoc
tamcn modo erat sub spe-
Impassibili sacramcnto. Ergo non poterat mori in
cie sacramcnti " quod in se erat visibile. hoc sacramento.
Sicut enim visio rcquirit contactum cor- 2. Prffitereain morte Christi separatus
poris quod vidctur, ad circumstans me- fuit sanguis ejus a corpore. Scd iii hoc
dium visionis, ita passio rcqiiirit coiitac- sacrameuto simul cst corpus Christi et
tum corporis quod patitur, ad ca qua^ saiiguis. Ergo Christus in hoc sacra-
agunt. Corpus autcm Christi, secunduin mcnto nou morerctur.
* C.iH\. : « Huffo flc sanctn Victore, » apud ^ Paiin. : « suum. »
<|iicm iiuii l.-L,Mtiir. Vidc ;i|tuil Innoccntium III, * lii 1'aiin. addiliir : « (|uod iii se orat passi-
Ih iiiijst. iiiiss., IV, caii. viii.
lil). bilc ; sicut iiivisiliilitcr, (piod. »
' lii Parni. dccsl « ad. » :
 V /A o
quj:st. lxxxi, art. iv, et ouj:st. lxxxii, art. i. oOo

3. Praetcrea, mors accidit per separa- realiter separata,non fuisset animaChristi

tionem anima^ a corpore. Sed in hoc sa- sui) hoc sacramento, non propter defec-
cramento continetur tam corpus quam tum virtutis verborum, sed propter aham
anima Christi. Ergo in hoc sacramento dispositionem rei.
non poterat Cliristus mori.
CoNCLUsio. —
Cum idcm Christus, qui erat in
Sed contra est quod idem Christus, cruce, in sacramento etiam luisset, si lioc sacra-
qui erat in cruce fuisset in sacramento. mcntum tempore mortis ejus servatum fuisset,
Sed in cruce moriebatur. Ergo et in sa- conscqucns ost Cliristum etiam in sacramento
cramento conservato moreretur. mortuum fuissc.

Respondeo dicendum, quod corpus

Christi idem in substantia est in hoc sa-
cramento et in propria specie, sed non QU^STIO LXXXII.
eodem modo : nam in
propria specie con-
tingit circumstantia corpora per proprias
DE MINISTRO HUJUS SAGRA.MENT1.
dimensiones non autem prout est in hoc
;

sacramento, ut supra dictum est. Et ideo

(In decem articulos divisa.)
quidquid pertinet ad Christum, secun-
dum quod in se est, potest attribui ei et
in propria specie, et in sacramento exis- Deinde considerandum est de ministro
tenti, sicut vivere, mori, dolere, anima- hujus sacramenti; et circa hoc quaerun-
tur decem 1° utrum consecrare hoc
tum vel inanimatum esse, et ca^tera hu- :

jusmodi qusecumque vero conveniunt

:
sacramentum sit proprium sacerdotis ;

2° utrum pkires sacerdotes simul possint

ei per comparationem ad corpora extrin-
seca, possunt ei attribui inpropria specie eamdcm liostiam consecrare 3° utrum ;

existenti, non autem prout est in sacra- dispensatio hujus sacramenti pertineat
mento, sicut irrideri, conspui, crucifigi, ad solum sacerdotem 4° utrum Hceat ;

flagellari et csetera hujusmodi. Unde et sacerdoti consecranti a communione abs-

quidam metrice dixerunt :
tinere; 5° utrum sacerdos peccator possit
conficere hoc sacramentum 6° utrum ;

« Pixide servato poteris sociare dolorem missa mah sacerdotis minus valeat quam
Innatum; sed non illatus convenit illi. »
boni 7" utrum haeretici, schismatici vel
;

Ad primum ergo dicendum, quod, si- excommunicati possint conficere hoc sa-
cut dictum est, passio convenit corpori cramentum 8°utrumdegradati 9° utrum
; ;

passo per comparationem ad agens ex- peccent in tahbus communionem reci-

trinsecum. Et ideo Christus, secundum pientes 10°utrumhceatsacerdotiomnino

;

quod est sub hoc sacramento, pati non a celebratione abstinere.

potest, potest tamen mori.
Ad secundum dicendum, quod, sicut su-
pra dictumest, subspeciepanis estcorpus ARTICULUS PRIMUS.
Christi ex vi consecrationis, sanguis au-
tem sub specie vini. Sed nunc quidem, Utrum consecratio hujus sacramenti sit

quando reaUter sanguis Christi non est propria sacerdotis.

separatus ab ejus corpore, exreahconco-
mitantia est sanguis Christi et sub specie Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
panis simul cum corpore, et corpus sub quod consecratio hujus sacramenti non
specie vini simul cum sanguine. Sed si sit propria sacerdotis. Dictum est enim
tempore passionis Cliristi, quando reah- supra, quod hoc sacramentum consecra-
tersanguisfuitseparatusacorporeChristi, tur virtute verborum quaj sunt forma
fuisset hoc sacramentum consecratum, hujus sacramenti. Sed illa verba non
sub specie panis fuisset solum corpus, mutantur, sive dicantur a sacerdote, sive
et sub specie vini fuisset sohis sanguis. a quocumque aUo. Ergo videtur quod
Ad tertium dicendum, quod, sicut su- non solus sacerdos, scd etiam quilibet
pra dictum est, anima Christi est in hoc aUus possit hoc sacramentum consecrare.
sacramento ex reaU concomitautia, quia 2. Praeterea sacerdos hoc sacramentum
non est sine corpore, non autem ex vi conficit in persona Christi. Sed laicus
consecrationis. Et ideo si tunc fuisset sanctus estunitus Christo per charitatem.
hoc sacramentum consecratum vel per- Ergo videtur quod etiam laicus possit
actum, quando anima erat a corpore hoc sacramentum conficere; unde et
506 SUMMA THEOLOGICA.
Chrysostomus dicit Super Matth., hom. consistit, per quae agit principale agens.
Op.^ itnperf., a princ, quod « omiiis
XLiii, Ad secundum dicendum, quod laicus
sanctus est sacerdos. » justus unitusest Christo unione spirituali
3. Praetcrea, sicut baptismus ordinatur per fidem et charitatem, non autem per
ad liominum salutem, ita et hoc sacra- sacramentalem potestatem et ideo habet ;

mentum, sicut ex supra dictis patet. Sed spirituale sacerdotium ad offerendum

etiam laicus potest baptizare, ut supra spirituales hostias, de quibus dicitur in
dictum est. Non ergo est proprium sa- psal. L, 19 Sacrificium Deo spiritus con-
:

cerdotis conficere hoc sacramentum. tribulatus et Rom., xii, 1

; Exhiheatis :

4. Praeterea, hoc sacramentum perfi- corpora vestra hostiam viventem. Unde et

citur in coiisecratione materiae. Sed ahas I Petri, II, 5, dicitur: Sacerdotium sanc-

materias consecrare, scihcet chrisma, et tum, offerre spirituales hostias.

oleum sanctum, et oleum benedictum, Ad tertium dicendum, quod perceptio
pertinet ad solum episcopum; quarum hujus sacramenti non esttantae necessita-
tamen consecratio non est tantae digni- tis, sicut perceptio baptismi, ut ex supra
tatis, sicut consecratio eucharistiffi, iii dictis patet. Et ideo licet in necessitatis
qua est totus Ghristus. Ergo non est articulo laicuspossitbaptizare, nontamen
proprium sacerdotis, sed sohus episcopi potest hoc sacramentum conficere.
hoc sacramentum conficere. Ad quartum dicendum, quod episcopus
Sed contra est quod Isidorus dicit in accipit potestatem ut agat in persona
quadam Epistola ad Laudefred., § 9, col. Ghristi super corpus ejus mysticum, id
895, t. 6 ^ u Ad presbyterum pertinet
: est, super Ecclesiam quam quidem po-
:

sacramentum corporis et sanguinis Do- testatem noii accipit sacerdos in sua

mini in altari Dei conficere. » consecratione, licet possit eam habere ex
Respondeo dicendum, quod, sicut su- episcopi commissione. Et ideo ea quae
pra dictiim est, hoc sacramentum est non pertinent ad dispositionem corporis
tantse dignitatis quod non coiificitur nisi mystici, non reservaiitur episcopo sicut ;

in persona Christi. Quicumque autem consecratio hujus sacramenti. Ad episco-

ahquid agit in persona alterius, oportet pum vero pertinet tradere non solum
hoc fieri per potestatem ab iho conces- populo, sed etiam sacerdotibus ea ex qui-
sam. Sicut autem baptizato conceditur bus possunt propriis officiis uti. Et quia
a Christo potestas sumendi hoc sacra- benedictio chrismatis, et olei sancti, et
meiitum, ita sacerdoti, cum ordinatur, olei infirmorum, et aliorum quae conse-
confertur potestashoc sacramentum coii- crantur, puta altaris, Ecclcsiae, vestium
secrandi inpcrsona Ghristi. Perhocenim et vasorum, quamdam idoneita-
praestat
ponitur in gradu eorum quibiis dictum tem ad sacrameuta pcrficienda, quae per-
est a Domino, Lucse, XXII, 19: Hoc facite tinent ad officium sacerdotum, ideo tales
in meam commemorationem. consecrationes episcopo rcservantur,
Et ideo diccndum, qiiod proprium est tanquam principi totius ecclesiastici or-
sacerdotum conficere hoc sacramcn- diiiis.
tum («). —
Co.NCLrsio. Cuin eucharistise sacramontum
Ad primum ergo dicendum, quod vir- nonnisi in persona Christi conticiatur, sacercio-
tus sacramentalis in pluribus consistit, tum, quibus ha!C potostas conccssa est, propriuin
ctnon in uno tantum, sicut virtus bap- munus cst, illud conticere.

tismi consistit in ipsis verbis et in aqua.

Unde et virtus consecrativa non solum
consistitin ipsis verbis, sedetiaminpotes- ARTICULUS II.

state sacerdoti tradita in sua consecra-

tione et ordinatione, cum ei dicitur ab Utriim plures sacerdotes possint unam et
episcopo « Accipe potestatem oirerendi
: eamdem hostiam consccrare.
in Ecclesia sacrificium tam pro vivis
quam pro mortuis. » Nam ct virtiis ins- Ad sccundiim proccditur. 1 Yidc-
sic .

trumeutahs iii pluribus iustrumenlis tur quod plurcs saccrdotes uon possiiit

' Ndii ost Chrys. trihuohant. Vahtonsos oamdom potostatom oiniii

' Hahclur iii bccretis, disl. xxv, cap. « Podnc- laico proho concodohant; l.utlicrani oinni chris-
tis, » col. 143 tiaiio, uon tamen in usu nisi o.\ dolegatione
(") Mi^iiii hii'r( rniis, Pcpu/.iaiii ('.(illyridiaiii
, EcclcsiiT, vol in casu necessitalis.
nmlicrihus lai ullalciu consccnuitJi cucluuistiam
 QUMST. LXXXII, ART. II ET III. 507
iinam et eamdem hostiam consccrare; quae attenditur secundum hoc quod multi
dictum est enim supra, quod plures non sunt unum in Christo.
possunt* unum baptizare. Sed nonminor
vis est sacerdotis consecrantis ho- quam
CoNCLusio. — Possunt plures sacerdotes simul
eamdem liostiam consecrare, diunmodo simuf
mini» baptizantis. Ergo etiam non pos- eadem verba prolerant.
sunt simul plures unam hostiam conse-
crare.
Praeterea,
2. quod potest fieri per ARTICULUS III.
unum, superflue per multos. In sa-
fit

cramentis autem nihil debet esse super- Utrum dispensatio hujus sacramenti
fluum. Cum ergo unus sufficiat ad conse- jjertineat solum ad sacerdotem.
crandum, videtur quod plures non possint
unamhostiam consecrare. Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur
3. Praeterea, sicut dicit Augustinus quod non pertineat solum ad sacerdotem
Super Joan., tract. xxvi, § 13, col. 1613, dispensatio hujus sacramenti. Sanguis
t. 3, hoc sacramentum estsacramontum enim Christi non minus pertinet ad hoc
unitatis. » Sed contrarium unitati esso sacramentum quam corpus. Sed sanguis
videtur multitudo. Ergo non videturcon- Christi dispensatur per diaconos unde ;

veniens esse huic sacramento quod plures et beatus Laurentius dixit beato Sixto :

sacerdotes eamdem hostiam consecrent. (( Experire utrum idoneum ministrum

Sed contra est quod secundum consue- elegeris, cui commisisti dominici san-
tudinem quarumdam ecclesiarum sacer- guinis dispensationem. » Ergo et pari
dotes, cum de novo ordinantur, celebrant" ratione dispensatio corporis Christi non
episcopo ordinanti. pertinet ad solos sacerdotes.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic- 2. Praeterea, sacerdotes constituuntur
tum est, sacerdos, cum
ordinatur, cons- ministri sacramentorum. Sed hoc sacra-
tituitur in gradu eorum qui a Domino mentum perficitur in consecratione ma-
acceperunt potestatem consecrandi in teriae, non in usu, ad quem pertinet
coena. Et ideo secundum consuetudinem dispensatio. Ergo videtur quod non per-
quarumdam ecclesiarum, sicut apostoli tineat ad sacerdotem corpus Domini dis-
Christo coenanti conccenaverunt, ita novi pensare.
ordinati episcopo ordinanti concele- 3. Praeterea, Dionysius dicit in lib.
brant («). Eccles. hier., cap. iv, part. iii, § 3, col.
Nec propter hoc iteratur consecratio 475 1. 1 quod hoc sacramentumhabet per-
,
,

super eamdem hostiam, quia, sicut Inno- fectivam virtutem, sicut et chrisma. Sed
centius III dicit, lib. IV Be mijst. mifisse, signare chrismate baptizatos non pertinet
cap. XXV, in med., « omnium intentio ad sacerdotem, sed ad episcopum. Ergo
debet ferri ad idem instans consecratio- etiam dispensare hoc sacramentum perti-
nis. » net ad episcopum, non ad sacerdotem.
Ad primum ergo dicendum, quod Sed contra quod dicitur De consecr.,
Christus non legitur simul baptizasse cum dist. II, cap. XXIX, coL 1743 Pervenit : ((

apostolis quando injunxit eis officium
baptizaudi, et ideo non est similis ratio.
Ad secundum dicendum, quod
libet sacerdotum operaretur in virtute
propria, superfluerent ahi celebrantes,
uno celebrante. Sed quia
sufficienter
sacerdos non consecrat nisi iu persona
Christi, multi autem sunt unum in Christo,
ideo non refert utrum per unum aut
per multos lioc sacramcntum consecretur,
nisi qu.od oportetritum Ecclesiae servari.
Ad tertium dicendum quod eucliaristia
est sacramentum unitatis ecclesiastica^,
ad notitiam nostram quod quidam pres-
byteri laico aut feminae corpus Domini
si qui- tradantad deferenduminfirmis. Igiturin-
terdicit synodus ne talis praesumptio ulte-
rius fiat, sed presbyter per semetipsum
infirmos communicet. »
Respondeo dicendum, quod ad sacer-
dotem pertinet dispensatio corporis
Gliristi, proptertria: primo quidem quia,
sicut dictuin est, ipse consecrat in persona
Christi. Ipse autem Christus sicut conse-
cravit corpus suum in coena, ita et aliis
sumendum dedit. Unde sicut ad sacerdo-

* Parm. addit simul. »: <( et dicit quod ista opinio est communior. Billuart
* Parm. « concelebraiit. »
: contrarium docet.
(a) Heimo uegat eos cousecare cum episcopo,
508
tem pcrtinet consecratio corporis Christi,
ita ad eum pcrtinetdispensatio. Secundo,
quia sacerdos constituitur medius inter
Deum et populum unde sicut ad cum ;
pcrtinct dona populi Dco offcrre, ita ad
eum pertinet dona sanctificata divinitus
populo tradere. Tcrtio, quia in revcrcn-
tiamhujus sacramcnti, a nulla rc contin-
gitur nisi consecrata; unde et corporale
et cahx consecrantur, et simihter manus
sacerdotis, ad tangcndum hoc sacramen-
tum : undc nulh alii tangcrc
necessitatc, puta si cadcret in terram, vel
in aliquo alio necessitatis casu.
Ad primum ergo dicendum, quod
conus quasi propinquus ordini saccrdotali
aliquid participat dc ejus officio, ut scilicet
dispenset sanguinem, non autcmcorpus,
nisi in nccessitate, jubentc cpiscopo vel
presbytcro primo
;
quidem quia sanguis
Christi continetur in vase, unde non opor-
tet quod tangatur a dispensante^ sicut tan-
gitur corpus Clmsti secundo quia sanguis
; sccrans non semper tenetur sumcre hoc
designat rcdemptionem a Christo in popu-
him derivatam unde et sanguini admis-
; Sed contracst quod
cetur aqua, quffi significat popuhim. Et
quia diaconi sunt inter sacerdotem et po-
puhim, magis convenit diaconis dispen-
satio sanguinis quamdispcnsatio corporis.
Ad sccundum dicendum, quod cjusdcm
cst hoc sacramentum dispensare
sccrare, ratione jam dicta.
Adtertium dicendum, quod sicut dia-
conus in aliquo participat illuminativam
virtutem saccrdotis, inquantum dispensat
sanguinem, ita sacerdos participat per-
fectivam dispcnsationcm cpiscopiinquan-
tum dispensat hoc sacramentum, quo
pcrficitur homo secundum se per compa-
rationem ad Christum. Alis autem per-
fectiones, quibus homo pcrficitur pcr
comparationem ad alios, episcopo rcscr-
vantur.
CoNCLiisio. —
Cuni sarcrdotcs in Christi por-
sona perliciant sacramenlum, et medii siiit inttir
Dcum, et populum, ad oos maximc tanti sacra-
menti dispensatio pertinet.
ARTICULUS IV.
Utrum sacerdos consecrans teneatur
sumere hoc sacramentum.
Ad quartum sicproccditur.
quod sacordos consccrans non fciiealiu-
sumeni hoc sacrainciitmn. In aliis ciiiin
consecrationilius iUc qui consccrat matc-
SUMMA TIIEOLOGICA.
riam, non utitur ea, sicut episcopus con-
secrans chrisma non linitur eodem. Sed
hoc sacramentum consistit in consecra-
tione materiai. Ergo saccrdos perficiens
hoc sacramcntum non nccessc hab^t uti
codem, sed pofestlicite a sumptione ejus
absfinere.
2. Praeterea, inahis sacramentis minis-
tcr non praebcf sacramentnm sibi ipsi;
nuUus enim baptizarc potest seipsum, ut
supra dictum est. Sec sicut baptismus
licet, nisi in ordinate dispensatur, ita ethoc sacramen-
tum. Ergo sacerdos perficicns hoc sacra-
mentum non debet ipsum sumere a
dia- scipso.
3. Praeterea, contingit quandoque quod
miraculose corpus Christi in altari appa-
retsub specie carnis, et sanguis sub spe-
cie sanguinis quae non sunt apta cibo et
;
potui undc, sicut supra dictum est, prop-
;
ter hoc sub alia specie traduntur, ne sint
horrori sumentibus. Ergo saccrdos con-
sacramentum.
in concilio Tolctano
XII, can. V, lcgitur, De consecrat.,
dist. II, « Relafum, »
cap. col. 1735:
«Modis omnibus tencndumestut quoties-
cumque sacrificans corpus et sanguinem
Domini iiostri Jesu Christiin altari imino-
et con- lat, toties percepfionis corporis et sangui-
nis Christi participem se praebcat. »
Respondeo dicendum, quod, sicut supra
dictum est, eucharistia non sohim est
sacramenfum, sed etiamsacrificium. Qui-
cumquc aufem sacrificium offert, debct
sacrificii fieri particeps, quia exterius sa-
crificium quod offcrfur signum est inte-
rioris sacrificii,quo quis seipsum ofTert
Deo, ut Augustinus dicif, X De civlt. Dei,
cap. V, col. 282, t. 7. Unde per hoc quod
participat sacrificio, ostendit se ad sacri-
ficium interius pertincre. Similifer efiam
perhoc quod sacrificium populo dispen-
sat, ostendit se esse dispensaforem divi-
norum, quorum ipsc primo dcbef essepar-
ticcps, sicuf Dionysiiis dicit iii lib. Eccles.
hierarch., cap. iii, § 14, col. 4-4G, t. l. Et
ideo ipse ante sumere debet quam populo
dispcnsct. Unde ct in pra?dicto cap. Decr.
legitiir « Quale est sacriflcium cui uec
:
ipse sacrificans particeps ossc cognosci-
tur ? » l*or lioc aiitom iit particops quod
de sacrificio sumit, secundiim illud Apos-
1. Vidctur toli l (iOr. X, 18, Nonne qui edunt hoatins,
:
j)^rfi(i/)rs sunf a/taris? V.\ i(hM> nocosso osf
(juod sacordos, (piotioscuuKino consocrat,
sumat integro hoc sacramcntuni.
 quj:st. lxxxii , art. iv et v. 509

Ad primum ergo dicendum, quod con- Sed sacerdospeccator, cum sitmaculosus,

secratio chrismatis vel cujuscumque alte- nec vitam habet, nec merita huic conve-
rius materiai non est sacrificium, sicut nientia asacramento. Ergo sacerdos pec-
consecratio eucharistiai et ideo non est ; catornon potest consecrare eucharistiam.
similis ratio. 2. Preeterea, Damascenus dicit inlib. IV
Ad secundum dicendum, quod sacra- Orth. fid., cap. xni, col. 114G, t. 1, quod
mentum baptismi perficitur in ipso usu « panisetvinum per adventum sancti Spi-
materise, et ideo nullus potest baptizare ritus supernaturaliter transit in corpus et
seipsum, quia in sacramento non potest sanguinemDomini. » SedGregorius^Papa
esse idem agens et patiens. IJnde nec in dicit, sicut habetur in Decreto I, qusest. i,

hoc sacramento sacerdos consecrat seip- cap. « Sacrosancta, » coL 521 « Quomodo :

sum, sed panem et vinum, in qua conse- ad divini mysterii consecrationem cales-
cratione conficitur hoc sacramentum. * tis Spiritus invocatus adveniet, si sacer-
Usus autem sacramenti est consequenter dos, qui eum adesse deprecatur, crimi-
se habens ad hoc sacramentum, et ideo nosis plenus actionibus comprobetur? »
non est simile. Ergo per malum sacerdotem non potest
Ad
tertium dicendum, quod si miracu- eucliaristia consecrari.
lose corpus Christi in altari sub specie hoc sacramentum sacer-
3. Praeterea,
carnis appareat, aut sanguis sub specie dotis benedictione consecratur. Sed be-
sanguinis, non est sumendum. Dicit Ori- nedictio sacerdotis est peccatoris non
genes ^ Super Leviticum enim « De hac : efficax ad consecrationem hujus sacra-
quidem hostia, quse in Christi commemo- menti, cum scriptun"^ sit Malach., ii, 2 :

ratione mirabiliter fit, edere licet de illa ; Maledicam henedictionibus vestris : et Dio-
vero quam Christus in ara crucis obtulit, nysius dicit in Epislola viii ad Demophi-
secundum » Nec prop-
se nulli edere licet. lum monachum, § 2, coL 1091 : « Perfecte
ter hoc sacerdos
transgressor efficitur, non est il-
cecidit a sacerdotaU ordine qui
quia ea quae miraculose fiunt legibus non luminatus et audax quidem nimium mihi
;

subduntur. Consulendum tamen esset sa- videtur talis, sacerdotalibus

ap- manum
cerdoti quod iterato corpus et sanguinem ponens; et audet immundas infamias,
Domini consecraret et sumeret. non enim dicam orationes, super divina
symbolachristiformiter enuntiare.
CoNCLUSio. — Sacerdos consecrans, cum sacri- Sed coiitra est quod Augustinus* dicit in
)>

ficiiimDeo ofFerat etpojiulo dispenset, sacramen-

tum lioc sumere debet. lib. Decorpore Domini, cap. xii « IntraEc- :

clesiam catholicam, inmysteriocorporiset

sanguinis Domininihil a bono majus, ni-
hilque a malo minus perficitur sacerdote,
ARTICULUS V.
quia non in merito consecrantis, sed in
verboefficiturCreatoris, et virtute Spiritus
Utrum malus sacerdos eucharistiam
sancti. »
consecrare possit.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum sacerdos consecrat hoc
est,
Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur . sacramentum non virtute propria, sed
quod malus sacerdos eucharistiam con- sicut minister Christi, in cujus persona
secrare non possit. Dicit enim Hierony- consecrat hoc sacramentum. Non autem
mus Super m
Sophon., col. 1375, t. 6 : ex hoc ipso desinit ahquis minister esse
« Sacerdotes, qui eucharistiai serviunt, Cliristi, quod est malus; habet enim Do-
et sanguinem Domini populis dividunt, minus bonos et malos ministros, seu
impie agunt in legem Cliristi, putantes servos. Unde Matth., xxiv, 45, Dominus
eucharistiam imprecantis facere verba, dicit Quis putas est fulelis servus, et pru-
:
j

non vitam, et necessariam esse tantum dens? etc, et postea subdit Si autem :

;»mms7m solemnem orationem, et non sacerdotum dixeritmalus * isteservus i?i cordesuo, etc. *
Servus
.labuerit Sic
merita : de quibus dicitur Levit., XXI, 21 : Et Apostolus dicit I Corinth., iv, 1 : ille.

If^j^gf^QglSacerdos in quacumque fuerit macula, nos existimet homo, ut ministros Christi ;

is. non accedet offerre oblationes Domino *

. » et tamen postea subdit Nihil mihi cons-:

* Parm. : « perficitur sacramentum. » * Decreti restitucndus est « Ge-

Ex correctoribus
* Ita quidam codices; alii « Hieronymus. » Ha- loco Gregorii.
lasius »
betur in Decreto, dist. ii De consecr., cap. lxxvi. * Legendum loco « Augustini » Paschasium.

col. 1772. apud quem videas col. 1310.

SIO SUMMA THEOLOGICA.
cius sum, sed non in hoc justipcatm
sum. Erat ergo certus se esse ministrum ARTICULUS VI.
Christi : tamen non erat certus se esse
justum. Potest ergo aliquis esse minister Utrum missa mali sacerdotis minus valeat
Christi, etiamsi justus non sit. Et hoc ad quam missa sacerdotis boni.
excellentiam Christi pertinet, cui, sicut
veroDeo, serviunt non solum bona scd , Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
etiam mala, quae per ipsius providentiam quod missa sacerdotis mali non minus va-
in ejus gloriam ordinantur. Undemanifcs- leat quam missa sacerdotis boni dicit :

tum est quod sacerdotes, etiamsi non enim Gregorius inJier/ist.^, Decr., cap.
sint justi, sed pcccatores, possunt cu- « Multi s«cularem, » I, quaest. i, col. 516 :

charistiam consecrare. « Heu, in quam magnum laqueum in-

Ad primum ergo dicendum, quod Flie-
ronymus per iUa verba improbat errorem
sacerdotum qui credebant se digne possc
eucharistiam consecrare ex hoc solo
quod sunt sacerdotes, etiamsi sint pccca-
cidunt qui divina et occulta mysteria plus
ab aliis sanctificata posse fieri credunt;
cum unus idemque Spiritus sanctus ea
, mysteria occulte, atque invisibiliter ope-
rando sanctificet » Sed haec occulta mys-
!

tores; quod improbat Hieronymus per
hoc quod maculosi ad altare accedere
prohibentur; nontamen removetur quin,
si accesserint, sit verum sacrificium quod
offerunt.
Ad secundum dicendum quod ante
illaverbaGregorius Papapra?mittit « Sa-
crosancta rehgio, quae catlioUcam conti-
net disciphnam, tantam sibi reverentiam
vindicat, ut ad eam quihbet, nisi pura
conscientia, non audeat pervenire. » Ex
quo manifeste apparet ejus intentionem
esse quod peccator sacerdos non debeat
ad hoc sacramentum accedere. Unde per
hoc quod subdit, « quomodo
Spiritus invocatus adveniet? » intelligi
oportet quod non advenit ex merito sacer-
dotis, sed ex virtute Christi, cujus verba
profert sacerdos.
Ad tertium dicendum, quod sicut ea-
dem actio, inquantum
ex prava inten-
fit
tione ministri, potest esse mala; bona
autem, inquantum fit ex bona intcntiono
teria celebrantur in missa. Ergo missa
mali sacerdotis non minus valet quam
missa boni.
2. Praeterea, sicut baptismus traditur
a ministro in virtute Christi qui baptizat,
,
ita et hoc sacramentum in persona
: Christi consecratur. Sed non melior bap-
tismus datur a meliori ministro, ut supra
dictum est. Ergo etiam neque mehor
missa est, quae celebratur a meliori sa-
cerdote.
3. Praiterea, sicut merita sacerdotum
difTerunt per bonum et melius, ita etiam
differunt per bonum ct malum. Si ergo
cadestis missa melioris sacerdotis est melior, se-
quitur quod missa mali sacerdotis sit
mala, quodestinconveniens, quia «malitia
ministrorum non potest redundare in
Christi mysteria, » sicut Augustinus dicit
in lib.IV De baptismo cont. Donatist., cap.
XII, col. 166,t.9.Ergo nequemissamelio-
ris sacerdotis est melior.
Sed contra est quod habetur in Decret. , I ,

Domini ; ita benedictio sacerdotis pecca- quaest. i, cap. 521 Quaiib^

xci, col. : ((

toris, inquantum ab ipso indignc fit, est sacerdotes dignioresfuerint, tantofacilius

maledictionedigna, etquasi infamia, sive
blasphemia, et non oratio reputatur; in-
quantum autem profertur ex persona
Christi, est sancta et efficax ^ Unde si-
gnanter dicitur Maledicam benedictioni-
: mentum, quod estprincipale, etorationes
bus vestris.
— Cum sacerdotes non
CoNCLUsio.
sedin Ctirisli pcMsoiia eonsecrent, possiml, eliam
si mali lucriiil, cucharisiiam consecraro.
in necessitatibus, pro quibus clamant,
cxaudiuntur. »
Respondco dicendum, quod in missa
duo est considcrare, scilicet ipsum sacra-
qua3 in missa suiit pro vivis et mortuis.
Quantum crgo ad sacramentum, non mi-
in propria,
niis valet missa saccrdotis mali qiiam
boni, quia utrobique idem conlicitur sa-
cramentum. Oratio etiam qua» lit in missa
potcst considcrari du[.Ii( itcr; uno modo
iiujuaiituni lial)ct cfficaciain cx dcvotioiio
saccrdotis orantis, et sic non est dubium

' Parm. : « ad sanctilicanduin. » * Cod. : « rireporius in I\cgisti'o. » Non legim-

tur autom prrrdicla nisi iu Dirtvto.
 ,;

QU^.ST. LXXXII, ART. VI ET \II. 511

quod missa melioris sacerdotis magis scihcet quam in Ecclesia quae corpus
,

est fructuosa alio modo, inqudntum

: Cliristi cst, « nec rata sunt sacerdotia,
oratio in missa profertiir a sacordote in nec vera sacrificia. » Sed haeretici, schis-
persona totius Ecclosi», cujus sacerdos matici et excommunicati sunt ab Ecclesia
est ministcr; quod quidem ministerium separati. Ergo non possunt verum sacri-
etiam in peccatoribus manet, sicut supra ficium conficcre.
dictum est de ministerio Christi. Undc 2. Praeterea, sicut ibidem legitur,
etiam quantum ad hoc est fructuosa non cap. Lxxiii, col. 511, Iimocentius Papa
sohim oratio sacerdotis peccatoris in dicit : « Arianos caiterasque ejusmodi
missa, sed etiam omnes ejus orationes pcstes, quia eorum laicos sub imagine
quas facit in ecclesiasticis officiis, in qui- poenitentiae suscipimus, non videtur cle-
bus gerit personam Ecclesia;, hcet ora- ricos eorum cum sacerdotii aut ministerii
tiones ejus privatae non sint fructuosa?, cujuspiamsuscipideberedignitate,quibus
secundum iUud Proverb., xxvni, 9: Qui solum baptisma ratumessepermittimus. »
declinat aures suas, ne audiat legem, ora- Sed non potest aliquis consecrare eu-
tio ejus erit execrabilis. charistiam, nisi sit cum sacerdotii digni-
Ad primum ergo dicendum, quod Gre- tate. Ergo haeretici et caeteri hujusmodi
gorius loquitur ibi quantum ad sanctita- non possunt eucharistiam consecrare.
tem divini sacramenti. quiest extraEcclesiam
3. Praeterea, iUe
Ad secundum dicendum, quod in sa- non videtur ahquid posse agere in persona
cramento baptismi non fiunt solemnes totius Ecclesiae. Sed sacerdos consecrans
orationes pro omnibus fidehbus, sicut in eucharistiam hoc agit in persona totius
missa. Et ideo quantum ad hoc non est Ecclesiae, quod patet ex hoc quod omnes
simile est autem simile quantum ad ef-
;
orationes proponit in persona Ecclesiae.
fectum sacramenti. Ergo videtur quod illi qui sunt extra Ec-
Ad tertium dicendum, quod per virtu- clesiam, scihcet haeretici, schismatici et
tem Spiritus sancti, qui per unitatem excommunicati, non possint consecrare
charitatis communicat invicem bona eucharistiam.
membrorum Christi, fit quod bonum pri- Sed contra est quod Augustinus dicit
vatum, quodestin missa sacerdotis boni, in II Contra Epist. Parmeniani, cap. xiii,
est fructuosum ahis malum autem pri- ; § 28, col. 70, t. 9 « Sicut baptismus in :

vatum unius hominis non potest aheri eis » scihcet haereticis

, schismaticis et ,

nocere, nisi pcr aUquem consensum, ut excommunicatis, « ita ordinatio mansit

Augustinus dicit in hb. II Contra epist. integra. » Sed ex vi ordinationis sacerdos
Parmeniani, cap. xn, col. 69, t. 9. potest consecrare eucharistiam. Ergo hae-
schismatici et excommunicati,
CoNCLUsio. — Quoad sacramentum maU sa-
retici,
cum in eis maneat ordinatio integra, vi-
cerdotis missa non minus valet quam boni
quoad orationes tamen melioris sacerdotis ma- detur quod possint consecrare eucharis-
gis est fructuosa quamquam fructu non careant
; tiam.
sacerdotis etiam orationes in persona Ecclesiaj
Respondeo dicendum, quod quidam
prolatse.
dixeruntquodhaeretici, schismatici et ex-
communicati, quia sunt extra Ecclesiam,
ARTICULUS VII. non possunt conficere hoc sacramentum.
Sed in hocdecipiuntur, quia, sicut Augus-
Utrum hasretici., schismatici et tinus dicit in II Contra epist. Parmeniani,
excommunicati possint consecrare. ubi supr., § 30, « ahud est ahquid omnino
non habere, aliud autem non recte ha-
Ad septimum sic proceditur. 1 . Videtur bere » et similiter etiam « est aliud non
;

quod haeretici, schismatici et excommu- dare, et aliud non recte dare. » lUi igitur
nicati consecrare * non possint. Dicit qui intra Ecclesiam constituti receperunt
enim Augustinus in hb. Sent. Prosper., potestatem consecrandi^ in ordinatione
cap. XV, col. 1860, t. 10, quod u extra sacerdotii recte quidem habent potesta-
Ecclesiam cathohcam non est locus veri tem, sed non recte ea utuntur, si post-
sacrificii «et Leo Papa dicit, Epist. lxxx,
; modum per haeresim, aut schisma vel
cap. ii,coL 914, 1. 1, Qihoheim: in Decretis excommunicationem ab Ecclesia separan-
I, qusest. I, cap. lxviii, col. 509 « Aliter, » : tur. Qui autem sic separati ordinantur_,

* Parm. : « Eucliaristiam. » * Parm. : « Eucharistiam. »


512
nec recte habent potestatem , nec recte
utuntur. Quod tamen utrique potestatem
liabent, patet pcr boc quod, sicut Augus-
tinus ibidem dicit, cum redeunt ad uni-
tatem Ecclesiae, non reordinantur sed
cipiuntur in suis ordinil)us. Et quia con-
secratio eucbaristiaj estactus consequens
ordinis potestatem, ilU qui sunt ab Eccle-
sia separati per baeresim, aut scbisma,
velexcommunicationcm, possunt quidem
consecrare eucbaristiam qua^ ab eis con-
secrata vcrum corpus et sanguinum
Cbristi continet; non tamen boc
faciunt, sed peccant facientes; et ideo
fructum sacrificii non percipiunt,
est sacrificium spirituale.
Ad primum ergo dicendum, quod
toritates illa^ et similes intellig-endae sunt
quaiitum ad boc quod non recte extra
Ecclesiam sacrificium oflertur. Unde ex-
tra Ecclesiam ncn potest esse spirituale
sacrificium, quod est verum
fructus^ Ucet sit verum veritate sacra-
menti ; etiam supra dictum est,
sicut
quod peccator sumit corpus Cbristi sacra-
mentabter, scd non spiritualiter.
Ad secundum dicendum, quod solus
baptismus permittitur essc ratus ba^rcti-
cis et scbismaticis, quia possunt bcite
baptizarc in articulo necessitatis in
nullo autcm casu bcite possunt eucharis-
tiam consccrare vel aUa sacramenta con-
fcrre.
Ad tertium dicendum, quod
in missa in orationibus quidem loquitur
in persona ICcclcsiae, in cujus unitate
consistit; sed in consecrationc sacramenti
loquitur in persona Christi cujus viccm
in hoc gcrit per ordinis potestatem. Et
ideo si sacerdos ab unitate Ecclesi* prae-
cisus missam celebrct, quia potcstatcm
ordinis non amittit, consecrat verum cor-
pus et sanguinem Christi sed quia est ab
; necamitti necreiteraripossunt. Unde ma-
Ecclesiffiunitate separatus, orationes ejus
efficaciam non babent.
— enim Auguslinus in II Contra epist. Par-
CoNCLUsio. Cum consocratio sit
sequcns ordinis polestatcm, possunt schismalici
at(iuo oxcommunicati, dummodo sint ordinati,
liostiam consocraro, quamquam non recte noc
sinc nujrtali crimine id laciant.
ARTICULUS Vlll.
Vtrum sacerdos degradatus possit hoc
sacramentuni conficere.
Ad octnvum sic procodilur. 1. Videtur
quud sucerdos dcgradatus non possit boc
:
SUMMA THEOLOGICA.
sacramentumconficere. Nulhisenim con-
ficit boc sacramcntum nisi per potcsta-
tem consecrandi quam babet. Sed degra-
datus non habet potestatem consecrandi,
re- licet babeat potestatem baptizandi, ut di-
cit Canon, Causa I, qua^st. i, cap. « Quod
quidam, » col. .^23, in appendice (jra-
tiani. Ergo videtur quod presbyterdegra-
datus non possit eucbaristiam conse-
crare.
2. Praeterea, ille qui abquid dat, potest
etiam auferre. Sed Episcopus dat prcsby-
recte tero potestatcm consecrandi, ordinando
ipsum. Ergo etiam potest ei auferre de-
quod gradando cum.
3. Praeterea, sacerdos per degradatio-
auc- nem aut amittit potestatem consecrandi,
aut solam executionem. Sed non solam
executionem, quia sic non plus amitteret
degradatus quam cxcommunicatus, qui
etiam executione caret. Ergo videtur quod
vcritate amittat potestatem consecrandi et ita vi-
;
detur quod non possit conficere hoc sa-
cramentum.
Sed contra est quod Augustinus in II
Contraepist. Parmeniani, cap.xiii, col. 70,
t. 9, proljat quod apostataeafidenoncarent
baptismatc, per hoc quod per pceniten-
tiam redeuntibus non restituitur, et ideo
; amitti non posse judicatur. Sed similiter
degradatus, si rcconcilietur, non est ite-
rum ordinandus. Ergo non amisit po-
testatem consccrandi, et ita sacerdos dt;-
sacerdos gradatus potest conficere hoc sacramen-
tum.
Rcspondeo dicendum, quod potestas
consecrandi eucbaristiam pertiuet ad
charactcrcm sacerdotalis ordinis. Charac-
ter autem quiUbct, quia cum quadam
consecratione datur, indelebilis est, ut
supra diclum est, sicut etquarumcumque
rerum consccrationes perpetuae sunt,
nifeslum est quod poteslas consecrandi
non amiltilur pcr degradalionem. Dicit
actus con.
meniani, cap. xiu, § 28, col. 70, t. 9
« Utrunujue » scilicet baplismus et ordo,
(( sacraniontnin cst et (]ua(iam consocra-
tione utruuuiuo Uoniini dalur ilUid,cum
;
bai)tizatur; istud, cumordinatur; ideoque
nou licet a Catbolicis utrunKiuo itorari. »
Et sic pat(>t (juod sacordos (l(>gradatus
potost conlicore boc sacranu-nluni.
Ad })rinuim ergo diceudum, quod
Caiion ille non lo(piilur assortive, sed
iu(|uisilivo, sicut ex circumstantialittenv
habori potest.
 QUiEST. LXXXII, ART. VIII ET IX. S13

Ad seciindum dieendum, quod cpisco- prohibitum audire missas sacerdotum

pus non (hd potostatem sacerdotalis ordi- fornicariorum.
nis propria virtute, sed instrumentaliter, Sed coiitra est quod Canon
dicit, xxxii
sicut minister I)ei, cujus efTectus per dist., cap. V, col. Nullus missam
477: «

hominem tolli non potest, secundum illud audiat sacerdotis quem indubitanter con-
Matth., XIX, 6 Quod Deus conjunxlt^
: cubinam novithalierc » ;et Gregorius dicit
homo non ^cparet. Et ideo episcopus non in Dialoy. III, cap. xxxi, col. 292, t. 3,
potest hanc potestatem auferre, sicut ille quod « pater perfidus arianum epis-
qui liaptizat, potest auferre characterem copum misit ad filium. ut ejus mami
baptismalem. sacrilegae consecrationis commimionem
Ad tertium dicendum,quod excommu- pcrcipcret. Sed vir Deo deditus ariano
nicatiocst mcdicinahs. Et ideo excommu- cpiscopo vcnicnti cxprobravit, ut de-
nicatis non auferturexecutio sacerdotalis buit. »

potestatis,quasi in perpetuum, sed ad Rcspondeo dicendum, quod, sicut supra

correctionem usque ad tempus degra- ; dictum est, sacerdotes, si sint haerctici,
datisautem aufertur executio, quasi in vel schismatici vel excommunicati, vel
perpetuum condcmnatis. etiam peccatores, quamvis habcant po-
testatem consecrandi eucharistiam, non
CoNCLUsio. — Potest sacerdos degradatus sa-
tamcn ea recte utuntur, scd pcccant
cramentum conficere, cum per degradationem
characterem nou amiscrit. utentes. Quicumque autem communicat
alicui in pcccato, ipse particeps pcccati
efficitur.Unde ctinIIcanonicaJoannis,ii,
ARTICULUS IX. dicitur quod qui dixerit ei, Ave, scilicet
haeretico, commimicat operibus illius ma-
lignis. Et ideo non licet a praedictis com-
Utrum liceat ab excommunicatis vel hse-
munionem accipere, aut eorum missam
reticis, seu peccatoribus , communionem audire.
recipere, et eorum missam audire. Diffcrt tamen inter praedictas sectas.
Nam haeretici, et schismatici, et excom-
Ad nonum sic proceditur. 1 . Videtur municati sunt pcr sententiam Ecclcsiae exe-
quod aliquis licite possit communionem cutione consecrandi privati. Et ideo peccat
reciperc a sacerdotibus haercticis vel ex- quicumque eorum missam audit, vel ab
communicatis, vel etiam peccatoribus, et eis accipit sacramenta. Sed non omnes
ab eis missam audire. Sicutenim Augus- peccatorcs sunt per sententiam Ecclcsiae
tinus Contra Htteras Petiliani^ lib. III, executioiiehujus potcstatis privati. Et sic
cap. IX, coL 353, t. 10 *, dicit, « neque in quamvissint suspensi quantum^estcxsen-
homine bono, iiequc in homine malo tentia divina,nontamenquantumad aUos
ahquis Dci fugiat sacramenta. » Sed sa- ex sententia Ecclesiae. Et ideo usque ad
cerdotes, quamvis sint pcccatores, ct sententiam Ecclesiae hcet ab eis com-
haeretici vcl excommunicati, vcrum con- munionem accipere ct corum missam
ficiunt sacramcntum. Ergo videtur quod audirc. VinAti Super illud I Corinth., v,
non sit vitandum ab eis communionem 11: Cum hujusmodi nec cibum sumere,
accipcrc, vel eorum missam audire. dicit Glossa^ Augustini: « Hoc dicendo
2. Praeterea, corpus Christi vcrum fi- noluit hominem ab hominc judicari cx
gurativumcst corporismystici, sicutsupra arbitrio suspicionis, vel etiam extraordi-
dictum cst. Sed a praedictis sacerdotibus nario usurpato judicio, sed potius exlege
verum corpus Christi consccratur. Ergo Dei, secimdum ordincm Ecclcsiae, sive
videtur quod illi qui sunt de corporc mys- ultro confessum, sive accusatum atque
tico, possint corum sacrificiis commu- convictum. »

nicare. Ad primum ergo dicendum, quod in

3. Praeterca, multa peccata sunt gra- hoc quod refugimus audiremissas talium
viora quam fornicatio. Scd non est pro- saccrdotum, aut ab eis communioncm
hibitum audirc missas sacerdotum aliter recipere, non refugimus Dei sacramenta,
peccantium. Ergo etiam non dcbet esse sed potius ea vcneramur, undc hostia a

1 Sic loco citato : « Nemo

glorietur, noc in ho- guntm".
mine hoiio -jnemo hona Deifugiat, necin homine * Parm. « quantum ad se. »
:

malo. » — Sed verha qua? D. Thomas refert, in ^ Ex Aug. desumpta Serm. , CCCLI, § 10,
TiecT.., I, quaest. i, c. xxxvi, col. 498, expresse le- col. 1547, t. 5.

V. 33

614 SUMMA THEOLOGICA.
talibus sacerdotibus consecrata est ado-
randa, et si reservetur, licite potest sumi a
saccrdolelcgitimo sed refugimus culpam
; dicit enim Gelasius Papa, Decretis, dist.
indigne ministrantium.
Ad socundum dicendum, quod unilas
corporis mystici est fructus corporis veri
percepti. llli autem qui indigne perci-
piunt vel ministrant, privantur fructu, ut
supra dictum est. Et ideo non est sumen-
dum ex eorum dispensatione sacramen-
tum ab eis qui sunt * in unitate Ec-
clcsiae.
Ad
tertium dicendum, quod licet forni-
catio non sit gravior ceeteris peccatis,
tamen ad eam proniores sunt homines
propter carnis concupisccntiam. Et idco
specialiter hoc peccatum sacerdotibus
prohibitum est ab Ecclesia, et ne aUquis
audiat missam concubinarii sacerdotis.
Sed hoc inienig-endum est de notorio,
vel per sententiam quee fertur in convic-
tum, vel per confessionem in jure fac-
tam ^, quando non potest peccatum ahqua
tergiversatione celari.
CoNCLUsio. —
Cum excommunicati, haftretici
et pcr senteiitiam Ecclesia^ conse-
scliismatici
crandi executione privati sint, ab iis sacramcn-
tum suscipicntes vel eoi"um missam audientes,
pcccatis eorum communicant, et peccant.
ARTICULUS X.
Utriim liceat sacerdoti omnino a consecra-
tione cucharistiai abstinere.
Ad decimum sic proceditur. 1. Vide-
tur quod hceat sacerdoti omnino a con-
secratione eucharistiae abstinere. Sicut
cnim ad officium sacerdotis pertinet
cucharistiam consecrare, ita etiam bapti-
zare, etin ahis sacramentisministrare. Sed
sacerdos non tenetur ministrare in aliis
sacramentis, nisi propter curam anima-
rum susceptam. Ergo videtur quod nec
ctiam tencatnr cucharistiam consecrare,
si curam non habeat animarum.
2. Pra3tcrea,nuUus tenetur facere quod
sibi non licet; alioquin esset perplexus.
Sed sacerdoti peccatori vel etiam excom-
municato non licet eucharistiam consc-
crare, ut supra dictum est. Ergo videtur
quod tales non teneantur ad celebran-
dum ct ita nec aUi, aUoquin ex sua culpa
; cium Bco oHcrtur, ad quod saccnU^s ob-
commodum rcportarent.
* lla Mss, ct cditi passim. Al. pcrperam
non sunt. »
.
3. Praeterea, dignitas sacerdotalis non
perditurper subsequentem infirmitatem;
LV, cap. XII, 30o:
Prspcepta sicut
col. u
canonica ad sacerdotium debiles corpore
non patiuntur venire, ita si quis in eo
fuerit constitutus, actuncfuerit sauciatus,
amittere non potest quod tempore suae
sinceritatis accepit. » Contingit autem
quandoque quod ordinati in sacerdotes
incurrunt aUquos defectus, ex quibus
a celebratione impediuntur, sicut est
lepra vel morbus caducus vel aliquid
aliud hujusmodi. Non ergo videtur quod
sacerdotes ad celebrandum teneantur.
Sed contra est quod dicit Ambrosius'
in quadam oratione: « Grave est quod ad
mensam tuam mundo corde et manibus
innocentibus non venimus; sed gravius
est sidumpeccatametuimus, etiamsacri-
ficium non reddamus. »
Respondeo dicendum, quod quidam
dixerunt quod sacerdos potest omnino a
consecratione licite abstinere, nisi teue-
atur ex cura sibi commissa celebrare, et
populo sacramenta pra^bere.
Sed hoc irrationabiliter dicitur, quia
unusquisque tenetur uti gratia sibi data,
cum fuerit opportunum, secundum iUud II
ad Corinth. vi, i Exliortam.ur ne in va-
, :
cuiim gratiam Dei recipiatis. Opportunitas
autem sacrificium otrerendi non solum
attenditur per comparationem ad fideles
Christi quibus sacramenta mi-
oportet
per comparatio-
nistrari, sedprincipaliter
nem ad Deum, cui consecratione hujus
sacramenti sacrificium offertur. Unde
sacerdoti, etiamsi non habeat curam ani-
marum, non licet omnino a celebratione
cessare sed saltem videturquod celebrarc
;
teneatur iii pra^cipuis festis, et maxime
in illis diebus iii qnil)us fideles communi-
care consueverunt. Et Uinc est quod II
Machab.,iv 14, contra quosdam sacer-
,
dotes dicitur quod jam non circa altaris
offlcia dediti crant, * contempto templo et
sacrificiis neglectis.
Ad primiim ergo dicendum, quod alia
sacramenta pcrficiuntur in usu fidelium,
ct ideo in aliis ministrare non tenctur
nisi iUe qui supcr lidelcs suscii^it curam.
Scd hoc sacramcntum pcrficitur in con-
secratlone eucbaristia», in qua sacrifi-
ligatur Dco cx ordinc jam susccpto.
: « qui ' Parm. addit : « vel per evidpntiam facti. »
^ Non jjun occurrit apud ^Vmbrosium.
 .

QU^.ST. LXXXII, ART. X, ET QIJJ^ST. LXXXIII, ART. I. S13

secundiim diccndum, quod saccrdos
A(l
peccator, si per senteiitiam Ecclesiae sit
executionc ordinis privatus vel simplici-
ter, vclad tempus, redditus est impotens
ad sacrificium ofTerendum et ideo obli-
circa celebrationemhujus mysterii fiunt;
0° de defectibus qui circa celebrationem
hujus sacramenti occurruut.
;

gatio tollitur. IIoc autem cedit ei in ARTICULUS PRIMUS.

detrimentum spiritualis fructus magis
quam in omolumcntum. Si vero non sit Utrum i?i hoc sacrameyito Christm
privatus potestate celebrandi, non solvi- immoletur.
tur obligatio; nec tamen perplexus est,
quia potest de peccato poenitere et cele- Ad primum Videtur
sic proceditur. 1 .

brare. quod in celebratione hujus sacramenti

Ad tertium dicendum, quod debilitas
vel a?gritudo supervcniens ordini sacer-
dotali ordinem non tollit
tamen ordinis impedit quantum ad con-
secrationem eucharistiae quandoque
quidem propter impossibilitatem execu-
tionis, sicut si priveturocuiis, aut digitis,
aut usu linguae ;
quandoque autem prop-
ter periculum, sicut patet de eo qui pa-
titur morbum caducum, vel etiam quam-
cumque alienationemmentis; quandoque
propter abominationem,
leproso, qui non debet publice celebrare:
potest tamen missam dicere occulte, nisi
lepra adeo invaluerit quod per corrosio-
nem membrorum eum ad hoc reddiderit
impotentem.
CoNCLUsio. — Cum quivis
tia opportuno tempore uti debeat, non licet sa-
cerdoti, etsi curam non babeat animarum, om-
nino a consecratione abstinere, sed saltem die-
Christus non immoletur. Dicitur enim
Hebr., x, 14,quod Christusunaohlatione
: executioncm consummamtin sempiternum sanctificatos
Sed illa oblatio fuit ejus immolatio.
;
Christus ergo non immolatur in cele-
bratione hujus sacramenti.
2. immolatio Christi facta
Praeterea,
est in cruce, in qua
tradidit semetipsum
oblationem ethostiam Deo in odorem sua-
vitatis, ut dicitur Eph., v, 2. Sed in cele-
bratione hujus mysterii Christus non
sicut patet de crucifigitur. Ergo nec immolatur.
3. Praeterea, sicut Augustinus dicit in
lib. IV i)e Trm., cap. xiv, col. 901, t. 8,
in immolatione Christi idem est sacerdos
et liostia. Sed in celebratione hujus sacra-
menti non est idem sacerdos et hostia.
Ergo celebratio hujus sacramenti non est
concessa sibi gra-
Christi immolatio.
Sed contraestquod Augustinus dicitin
^
libro Sententiarum Prospcri « Semel :

bus festivis, quibus maxime Cbristi fideles com- immolatus est in semetipso Christus,
municare consuevei"unt, celebrare tenetur.
et tamen quotidie immolatur in sacra-
mento. »
Respondeo dicendum, quod duplici
QU^STIO LXXXIII. ratione celebratio hujus sacramenti dici-
DE RITU HUJUS SACRAMENTl. tur immolatio Christi primo quidem :

quia, sicut dicit Augustinus Ad Simpli-

(In sex articulos divisa.) cianum, lib.II, qu. ui, §2,col. 143, t. 6,
« solent imagines earum rerum nomini-

Deinde considerandum est de ritu bus appellari quarum imagines sunt;

Imjus sacramenti et circa hocquffiruntur ; velut cum intuentes tabulam aut parietem
sex l^utrumin celebratione hujus mys-
: pictum dicimus Ille Cicero est, et ille
:

terii Ghristus immoletur 2° de tempore ; Sallustius. » Celebratio autem hujus sa-

celebrationis 3"
de loco et aliis quae
; cramenti, sicut supra dictum est, imago
pertinent ad apparatum hujus celebra- quaedam est repraesentativa passionis
tionis A° de his quae in celebratione
; Christi, quae est vera^ immolatio *. Unde
hujus mysterii* dicuntur; 5" de his quse Ambrosius^ dicit, Sup. cx epist. adHebr.,

Parm. « sacramenti. »
* : sunt adjudicanda et non Lanfranco, qui solum-
Plenius in textu D. Augustini. Ubique ha-
' modo brevius Augustini textum refert.
betm* « Augustinus in lib. Sentent. Prosperi, »
:
3 Parm. « ejus.
: »
licet ibi nil simib? jamlegatur, et caput lu De- * Parm. addit « et ideo celebratio
: hujus sa-
creti, distinct. ii de Consecrat., col. 1756, unde cramenti dicitur Christi immolatio. »
verba praidicta a D. Tboma desumpta sunt, sit s
Sic legitm"inZ>ec/'., dist. udc consccr., c. liii,
Lanfranci, lib. De corpore et sanguine Domini, col. 1756, licetCommentarius in ep. ad Hebrgeos
c. XV, col. 423. Augustino tamen praedicta non sit Ambrosii.
S16 SUMMA THEOLOGICA.
inillud IJmhram enim, etc. « In Christo
: : enim sacramentum est repraesentativum
semel ohlata est hostia, ad salutem sem- dominicae passionis, ut dictum est. Sed
pitcrnam potcns quid ergo nos? nonne
;
commemoratio dominicae passionis fit
per singulos dies offerimus? sed ad re- in Ecclesia semel in anno dicit enim Au- ;

cordationcm mortis ejus. » Alio modo gustinus, enarr. InMsup.xx\,%\,to\. 171,

quantum ad effectum passionis *, quia t. 4 « Quoties Pascha cclcbratur, num-
:

scilicet pcr hoc sacramentum participes i \ toties Christus moritur? Sed tamen

efficimur fructus dominicae passionis. ai 'crsaria recordatio repraesentat quod

Unde in quadam dominicali oratione se- ohi ictum est; et sic nos facit moveri,
creta dicitur « : Quoties hujus hosti* tam. n videamus in cruce pendentem
commcmoratio celehratur, opus nostra^ Domi » Ergo hoc sacramcntum non
.

redemptionis exercetur. » Quantum igitur debet >rari nisi semel in anno.

-

ad primum modum poterat dici Christus 2. Pi ea, passio Christi commemo-

immolari etiam in figuris veteris Testa-
menti. Unde et Apoc, xni, 8, dicitur
Quormm non sunt scripta nomina in libro
vit3B A(/)ii, qui occisus est ab origine
mundi. Sed quantum ad secundum mo-
dum, proprium est huic sacramento quod
in ejus celehratione Ghristus immoletur.
Ad primum ergo dicendum, quod, si-
cut Amhrosius ihidem dicit, « una est
hostia, » quam scilicet Christus
etnos offerimus, « et non multae, quia
semel ohlatus est Christus. » Hoc autem
sacrificium exemplum est illius.
enim quod uhiquc ofTertur, unum est cor-
pus, et non multa corpora, ita et unum
sacrificium.
Ad secundum dicendum, quod, sicut
celebratio hujus sacramenti est imago
repra^sentativa passionis Christi, ita al-
tare est reprsesentativum crucis ipsius,
in qua Christus in propria specie immo-
latus est.
Ad tertium dicendum, quod per eam-
ratur in . .jsia sexta feria ante Pascha,
: non autem infesto Natah. Cum ergo hoc
sacramentum sit commemorativum do-
minicae passionis, videtur inconveniens
esse quod in die Natahs ter celebretur
hoc sacramentum, in Parasceve autem
totaliter intermittatur.
3. Praeterea, in celebratione hujus sa-
cramenti Ecclesia debet imitari institutio-
ohtuht, nem Cliristi. SedChristus consecravit hoc
sacramentum hora serotina. Ergo videtur
quod hora tah debeat lioc sacramentum
Sicut celebrari.
sicuthabeturDecomecm/.,
4. Praeterca,
dist. I, cap. Li, col. 1722, Leo Papa scri-
bit Dioscoro Alexandrino episcopo, Ep. ix,
col. 624, t. 1, quod « in prima parte diei
missas celebrare licet. » Sed dies incipit
a media nocte, ut supra dictum est. Ergo
videtur quod etiam post mediam noctem
liceat celehrare.
5. Praeterea, in quadam dominicali
oratione secreta dicitur Concede nobis, : «

dcm rationem etiam sacerdos gerit ima-
ginemChristi, in cujus persona et virtute
verba pronuntiat ad consecrandum, ut ex
supra dictis patet. Et ita quodammodo
idem est sacerdos et hostia.
Domine, quaesumus, ha^c frequentare mys-
teria. » Sed major erit frequentia, si
etiam pluribus horis in die sacerdos ce-
lebret. Ergo videtur quod non debeat
prohiberi sacerdos pluries celebrare in

CoNCLUsio. — Tum quia hujussacramenti cele- die.

Sed in contrarium ^ est consuetudo
imago qua^dam ost passionis Cliristi, tum
bi'atio
etiam quia por lioc sacramentum pai'ticipes efti- quam servat Ecclesia secundum Canouum
cimui' Iructus dominicai passionis, convenientor statuta.
dicitm" Clu"isti immolatio.
Respondeo dicendum, quod, sicut dic-
tum est, in celebratione hujus mysterii
attenditur repra^sentatio dominica; pas-
ARTICULUS II. sionis, et participatio fructus ejus. Et
secundum utrum(|ue oportuitdctermiuare
Utrum convenienter sit determinatum tempus aptum celebrationi hujus sacra-
tempus celebrationis. menti. Quia enim fructu dominica? pas-
sionis quotidic indigcmus ])roptcr quoti-
Ad sccundum sicproceditur. I. Vidctur dianos dofcctus, (|uoti(lic iii Kcdesia rc-
quod inconvenienter sit determinatum giilaritcr boc sacramcntuiu otfcrtur. Indo
tempus celebrationis hujus mysterii. IIoc et Dominus nos petere docet Luc, xi, 3 :

Parni. aildil : « Cln-isH. '"^

Piu'm. : « lonlra. »
 QUiEST. LXXXVIII, ART. U. 517
Panem nostrum quotidianum da nobis troitu dicitur « Lux fulgebit hodic:

hodie; quod cxponens Augustinus in '

super nos. » Tertia est Christi nativitas
libro De verbis Domini dicit « Si quoti- : : tcmporalis ct corporalis, secundum quam
dianus est panis, cur post annum illum visibihs nobis processit ex utero virgi-
sumis quemadmodum Gra^ci in Orientc nah, carne indutus et ob hoc cantatur :

faccre consuevcrunt ? Accipe quotidie, tertio missa in plcna ^ luce, in cujus in-
quod quotidie tibi prosit. » troitu dicitur « Puer natus est nobis. »
:

Quia vero dominica passio celcbrata Licet e converso possit dici quod nativi-
est a tertiahora usquc ad nonam, ideo tas seterna sccundum se est in plena luce,
regulariter in illa parte diei solcmnitcr et ob hoc in Evangelio tertiae missse fit
hoc sacramcntum in Ecclesia celebratur, mentio de nativitate seterna. Secundum
Ad primum ergo dicendum, quod in autem nativitatem corporalem ad litteram
hoc sacramento rccoUtur passio Christi, natus cst de noctc, in signum quod ve-
sccundum quod ejus effectus ad fidcles niebat ad tenebras infirmitatis nostrae ;

dcrivatur scd tcmpore passionis recoli-

; undc et in missa nocturna dicitur Evan-
tur passio Cliristi sohim secundum hoc gehum de corporali Christi nativitate.
quod in ipso capite nostro fuit pcrfccta, Sic ctiam ct in ahis dicbus, in quibus oc-
quod quidcm factum est scmcl; quotidic currunt plura Dei bcneficia vel recolcnda
autem fructum dominicse passionis fideles vcl expctenda, plures missse cclebrantur
percipiunt et ideo illa commemoratio
: in die, puta una pro festo, et alia pro
fit semel in anno, hoc autem quotidie ct jejunio vel pro mortuis.
propter fructum, et propter jugcm mc- Ad tcrtiumdicendum, quod, sicut supra
moriam. dictum cst, Christus voluit uitimo hoc sa-
Ad sccundum diccndum, quod vcnientc cramcntum discipuhs suis tradcrc, ut
veritatc, cessat figura. Hoc autem sacra- fortius corum cordibus imprimerctur ct ;

mentum cst figura qusedam et excmplum ideo post ccenam in fme diei hoc sacra-
dominicse passionis, sicut dictum cst. Et mcntum discipuhs suis
consccravit, et
ideo in dic quo ipsa passio Domini reco- tradidit. A
nobis tamcn celcbratur hora
htur, prout rcaliter gesta est, non celc- dominicse passionis, scihcct diebus festis
bratur consecratio liujus sacramcnti. Nc in tertia, quando crucifixus est hnguis
tamcn Ecclesia ea etiam die sit sine Judaeorum, ut dicitur Marc, xv, et
fructu passionis per hoc sacramentum quando Spiritus sanctus descendit super
nobis exhibito, corpus Christi consecra- discipulos vel dicbus profestis in sexta,
;

tum die prsecedcnti reservatur sumendum
in illo die; non autcm sanguis, proptcr
periculum, et quia sanguis spcciahus est
imago dominica3 passionis, ut supra
dictum est. Nec verum
dicunt quod per immissionem particulai
corporis Christi in vinum convcrtatur
vinum in sanguincm. Hoc cnim aUter
fieri non potest quamperconsecrationem
factam sub dcbita forma vcrborum. In dic
autem Nativitatis phires missse cclcbran-
tur propter triphcem Christi nativitatem.
Quarum una est aeterna, quae quantum ad
nos est occulta ct ideo una missa can-
; crat.y distinct.
quando crucifixus est manibus militum,
uthabetur Joan., xix; vel dicbus jejunio-
rum in nona, quando voce magna clamans
emisit spiritum, ut dicitur Matth., xxvii.
est quod quidam Potcst tamen tardari, maxime quando
sunt ordincs facicndi, ct prsecipue in
sabbato sancto, tum proptcr prolixitatcm
officii, tum quia ordines pertinent ad
diem dominicam, ut habctur in Deo^et.,
distinct. lxxv, cap. « Quod a patribiis, »
col. 367. Possunt tamen ctiam ^ Missse
cclebrari in prima partc diei propter ali-
quam ncccssitatem, ut dicitur De conse-
i, cap. « Necessc cst, »

tatur in noctc, in cujus introitu dicitur : col. 1722.

Dominus dixit ad me : Filius meus es tu ; Ad quartum dicendum, quod regulari-
ego hodie genui te. Alia autem est tempo- ter missa debet celebrari in die, et non
rahs, sed spirituahs, qua scihcet Christus in nocte, quia ipsc Christus est prsesens
oritur, tamquam lucifer in cordibns nos- in hoc sacramcnto, qui dicit Joan., ix, 4 :

tris, ut dicitur II Petr., i, et propter hoc Me oportet operari opera ejus qui misit me,
cantatur missa in aurora; in cujus in- donec dies est : venit nox quando nemo

* Parm. : « lib. De verbis Domini,

Augustinus in mcntis, totus excerptus est.
serm. xxviii, cap. § 25, col. 47i, t. 3, qui, ut
iv,
'^
Parm. : « clara. »
jam dictum est, ex Ambrosio, lib. V De sacra- * In Parm. deest : « eliam. »
 :

518 SUMMA THEOLOGICA.

potest operari; quamdiu sum iti mimdo, lebrari in domo et vasis sacris. Hoc enim
lux sum mundi ; ita tamen quod priuci- sacramentum est repra^scntativum domi-
piiim dici accipiatur non a mcdia noctc, nicai passionis. Sed Christus non cst
ncc ctiam ab ortu solis, id est, quando passus in domo, sed extra portam civi-
substantia solis apparet super terram, tatis, sccundum i, 12
illud Ilebr.,
Jesus, :

sed quando incipit apparere aurora tunc ; ut sanctificaret per suum sanr/uinem po-
enim quodammodo dicitur sol ortus, in pulum, extra portam passus est. Ergo vi-
quantum claritas radiorum ejus apparet. detur quod hoc sacramcntum non de-
Unde et Marci, xvi, 1, dicitur quod mu- beat celebrari in domo, sed magis sub
lieres vcncrunt admonumentum orto jam dio.
sole, cum tamen venerint cimi adhuc tene- celebratione hujus sa-
2. Praeterea, in
hrse essent, ad monumentum,
ut dicitur cramenti debet Ecclcsia imitari morem
Joan,, XX, 1 {a). Sic cnim hanc
contrario- Christi et apostolorum. Scd domus, in
tatem solvit Augustinus in libro III De con- qua primo Christus hoc sacramentum
soisu Evang., cap. xxiv, § 65, col. 1198, confecit, non fuit consecrata, sed fuit
t. 3. Specialiter tamcn in nocte Natalis quoddam commune coenaculum a quodam
Domini missa cclebratur proptcr lioc patrcfaminas pr*paratum, ut habetur
quod Dominus in nocte natus est, ut dici- Luc, legitur etiam Act., ii, 46,
XXII ;

tur De consecr., distinct. i, cap. « Nocte, »
col. 1721. Et similitcr ctiam in sabbato
sancto circa noctis principium, propter
hoc quod Dominus nocte surrexit, id est
cum adhuc tenebrse essent, ante mani-
festum sohs ortum.
Ad quintum dicendum, quod, sicut ha-
betur De consecrat., dist. i, cap. liii,
col. 1723, ex decrcto Alexandri Papaj,
« sufficit sacerdoti unam missam in die
una celcbrarc, quia Ghristus scmel pas-
sus cst, et totum mundum rcdemit; ct
valde felix cst, qui unam dignc celebrare
potest. Quidam tameii pro defunctis
- unam faciunt, alteram de die, si necesse
fucrit. Qui vcro pro pccuniis aut adula-
tionibus saecularium,una dic praesumunt
qiiod apostoli erant perdurantes unani-
miter intemplo, et frangentes circa domos
panem, sumebant cibum cum exultatione.
Ergo nec modo oportet domos esse con-
secratas in quibus hoc sacramentum ce-
lebratur.
3. Praiterea, nihil frustra in Ecclesia
flcri debct, quae Spiritu sancto guberna-
tur. Sed frustra vidctur adhibcri conse-
cratio ecclesiae vel altafi, et hujusmodi
rebus inanimatis qua^ non sunt suscep-
tivse gratiae, vel spiritualis virtutis. In-
convenienter igitur hujusmodi consecra-
tiones in Ecclesia fiunt.
4. Praetcrca, solum divina opera de-
bent recoli cum quadam solemnitate,
secundum illud ps. xci, 5 In opcribus
:

plures facere missas, non astimo eva-
dere damnationem. » Et Extra. De celeb.
miss., cap. « Consuluisti, » dicit Inno-
centius III, quod, « cxccpto dic Nativi-
tatis dominicae, nisi causa necessitatis
suadeat, sufficit saccrdoti semel in die
unam missam solummodo cclebrare.
CoNCLrsio. —
Quia DominicoR passionis fructii
quolidie indigemus, et a tertia us([ue ad iioraiu
nonam passus est Cliristus, congruit quotidie et
tali hora in Ecclesia Dei solemniter celebrari.
manuum tuarum exultabo. Sed ecclesia
vcl altare opere humano consccratur, si-
cutet calix, ctministri, ctaliahujusmodi
horum autem consecrationes non reco-
luntur celebriter in Ecclesia. Ergo neque
consccratio ecclesiae vel altaris cum so-
» lemnitate recoli dcbet.
5. Praetcrea, veritas debet respondere
figura^ Sed in veteri Testamento, quod
gerebat figuram novi, non fiebat altare
de lapidibus scctis dicitur enim Exodi,
:

XX, 24 Altare de terra facietis mihi

:

quod si altare lapideum feceris mihi, non

AHTICULUS III.
xdifcabis illud ae sej)tis lapidibus. Exodi
etiam, xxvii, 1, maiidafur fieri altare dc
lignisScthim vestids a^re vel etiam auro,
Utrum oporteathoc sacramentumcelebrari
ut habetur Exodi, xxv. Ergo videtur iu-
in domo et vasis sacris.
convcnicnter observari in Ecdesia quod
altare fiat soluin de laiudibus.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur 6. Pra't(MTa, cahx cum i)at(Mia ropiw-
quod non oporteal hoc sacramentum cc- scntat sepulcrum Cbrisli quod fuit oxci-

(a) Joanncs loquitur de Maria Magdalenc so- lummodo.

 QVMST. LXXXIII, ART. III. 519
sum iii petra, iit in Evangeliis habetur. quia Ecclcsia non crat concludenda sub
Ergo calix debet de petra ficri, ctnon so- flnibus gentis Judaicae, sed crat in uni-
lum de argcnto, vel auro vel stanno. verso mundo fundanda, idco passio
7. Prffiterea, sicut aurum pretiosius est Christi non cst celebrata intra civitatem
inter materias vasorum, ita panni scrici Judaeorum, sed sub dio, ut sic totus
pretiosiores sunt inter alios pannos. Ergo mundus se habcret ad passionem Christi
sicut calix flt de auro, ita pallse altaris ut domus et tamcn, ut dicitur De conse-
;

debent de serico ficri, ct non solum de cw^/ow<?, dist. i,cap. (( Conccdimus, » col.
panno lineo. 1715: Initincrepositis, si ecclcsiadefue-
((

8. Prseterca, dispensatio sacramento- rit,sub dio, seu in tcntoriis, si tabula alta-

rum, ct ordinatio corumdcmad ministros ris consecrata caetcraque sacra ministcria
Ecclesise pcrtinct, sicut dispcnsatio rerum ad id offlcium pertinentia ibi affuerint,
temporalium subjacet ordinationi princi- missarum solcmnia celcbrari conccdi-
pum saecularium undc ct Apostolus dicit
; mus. »

I Gor., IV, 1 Sic nos exhtimet homo ut

: Ad secundum diccndum, quod domus
ministros Christi et dispensatores mysterio- in qua hoc sacramcntum celebratur Ec-
riim Dei. Sed si circa dispensationcm rc- clcsiam significat et ecclesia nomina- ,

rum temporalium aliquid fiat contra sta- tur convenicntcr tamen consccratur, tum
;

tuta principum, Iiabetur irritum. Ergo si ad repraesentandam sanctificationem

haec quee dicta sunt convenienter sunt quam Ecclesia consecuta cst per passio-
statuta per Prselatos Ecclcsise, vidctur nem Ghristi, tiim etiam ad significandam
quod sine his corpus Christi confici non sanctitatem quae requiritur iii his qui
possit et sic videtur scqui quod vcrba
; hoc sacramentum susciperc debcnt. Pcr
Christi non sint sufficientia adhoc sacra- altare autcm significatur ipse Christus,
mentum conficiendum; quod est incon- de quo Apostolus, Hebr., ult., 15
dicit :

veniens. Non ergo videtur convenicns
fuisse quod haec circa celcbrationem hu-
jus sacramenti statuercntur.
Sed contra est quod ea quae per Eccle-
Per ipsum offerimus hostiam laudis Deo.
Unde et consecratio altaris significat sanc-
titatcm Christi, dc qua dicitur Liic, i,
35 Quod ex te nascetur sanctum, vocabi-
:

siam statuuntur, ab ipso Ghristo ordi- tur Filius Dei. Unde De consecratione
nantur, qui dicit Matth., xviii, 20 Ubi- : dist. I, cap. XXXII, col. 1715, dicitur :

cumque fuerint duo vel tres comjrcgati in (( Altaria placuit non solum unctione
nomine meo, ihi sum in medio eorum. chrismatis, sed etiam sacerdotali bene-
Rcspondeo dicendum, quod in Iiis quae dictione sacrari. » Et ideo regulariter
circumstant hoc sacramentum, duo con- non licet celebrarc hoc sacramentum nisi
siderantur quod unum pcrtinct ad rc-
: in domibus consecratis. Undc, sicut ha-
praesentationem corum quae circa domi- betur De consecratione dist. i, cap. xv, ,

nicam passionem sunt acta aliud autem : col. 1710, nullus presbytcr missas ce-
((

pcrtinet adrevcrentiam hujus sacramenti, Icbrare praesumat, iiisi in sacratis ab

iii quo Christus secundum veritatcm con- cpiscopo locis. » Propter quod etiam
tinetur, et non solum in figura. quia pagani nonsuntde Ecclcsia, nec alii
Unde et consecrationes adhibentur his infidclcs idco in cadcm distinctionc,
,

rcbus quae vcniunt in usum hujus sacra- cap. XXVIII, col. 1714, legitur Eccle- : ((

menti, tum propter sacramenti reveren-
tiam, tum ad repraescntandum efTectum
sanctitatis quae ex passionc Ghristi pro-
venit, secundum iUud Hebr., ult., 12
Jesus ut sanctificaret per suum sanguinem
populum, etc.
Adprimum ergo dicendum, quod rcgu-
lariter hoc sacramentum celebrari dcbct
in domo, per quam significatur Ecclesia,
secundum illud I Timoth., iii, 15 Ut
scias quomodo oporteat te in domo Dei
conversari, quse est ecclesia Dei vivi. Extra
Ecclesiam enim non est locus veri sacri-
siam, in qua mortuorum cadavera infi-
dclium sepeliuntur, sanctificare non
licct; sed si apta videtur ad consecran-
: dam, indc evulsis corporibus, et rasis
parictibusvcltignisejusloci,reaedificetur;
sed si haec consecrata ante fuerit, missas
in ca cclcbrarc licet, si tamen fideles
fuerint qui in ea sepulti sunt. » Propter
nccessitatem tamen potest hoc sacramen-
: tum pcragi in domibus non consecratis
vel violatis ; scd tamen de conscnsu cpis-
copi. in eadem distinctione, cap. xii,
Unde
col. 1709,.Iegitur Missarum solemnia: ((

flcii, ut Augustinus dicit in lib. Sent. non ubique, sed in locis ab episcopo
Prosper., cap. xv, col. 18G0, t. 10. Et consecratis, vel ubi ipse permiserit, cele-
520
branda esse censemus. » Non tamen
sine altari portatili per episcopum conse-
crato. Unde in eadem dist.,
col. 1715, legitur « Concedimus si ec-
: cratio adhibcri, nisi aut ab igne exustae,
clesise fuerint incensae et combustai, in
capellis cum tabula consecrata missas
celebrari. » Quia enim sanctitas
fons est totius ecclesiasticae sanctitatis,
ideo in necessitate sufficit ad peragendum
hoc sacramentum altare sanctificatum.
Propter quod etiam nunquam ecclesia
sine altari consecratur. Tamen sinc ec-
clesia quandoque consecratur altare cum
reliquiis sanctorum, quorum vita ahscon-
dita est cum Christo in Beo, Coloss., iii.
Unde in eadem distinctione, cap. xxvi,
col. 1713, legitur « Placuit ut altariain
: col. 1711, legitur, « ecclesiae vel altaria,
quibus nullum corpus aut reliquiae mar-
tyrum conditae probantur, ab episcopis,
qui locis eisdem praesunt, si fieri potest,
cvertantur. »
Ad tertium dicendum, quod ecclesia et
altare, et alia hujusmodi inanimata con-
secrantur, non quia sint gratiae suscep-
tiva, sed quia ex consecratione adipis-
cuntur quamdam spiritualem virtutcm,
per quam apta redduiitur divino cultui,
ut scilicethomines devotionem quamdam
cxiiide percipiant, ut siiit paratiorcs ad
divina, nisi hoc propter irreverentiam
impediatur. Unde et II Machab., iii, 38,
dicitur Vere Dei quaedam virtus est in
: terium infcrantur aut in pariete aut in
loco nam ipse qui habet in cselis hahita-
; fossis pavimeiitorum jactentur, nec in-
tionem, visitator et adjutor est loci illius.
Et inde est quod hujusmodi ante consc-
crationem emundantur et exorcizantur,
ut exinde virtus iiiimici peUatur. Et eadem
ratione ecclesiae quae sanguinis efTusione,
aut cujuscumque semine pollutae fuerint,
reconciliantur, quia per peccatum ibi
commissum apparet ibi aliqua operatio
inimici. Propter quod etiam in eadem
dist., cap. XXI, col. 1712, legitur « Ec-
clesias Arianorum, ubicumque
ritis, catholicas eas divinis precil)us et
operibus absque ulla mora consecrate. »
Unde et quidam probabiliter dicunt quod
per ingressum ecclesiae consecratae homo
consequitur remissionem peccatorum vc-
nialium, sicutetperaspersioiiem aquaebe-
nedictae, inducentes quod in psal. lxxxiv,
1, dicitur Benedixisti, Domine, terram
: encaenia sint celebranda, iii libro Rcgiim
tuam, remisisti iniquilatem plehis tux.
Et ideo propter virtutem quae ex conse-
cratione ecclesiae acquiritiir, consecratio
ccclesiffi non iteratur. Unde
* Parm. : « cum sanctitale et solcmnitatc. »
SUMMA THEOLOGICA.
distinctione, cap. xx, col. 1712, ex con-
cilio Nicaeno legitur « Ecclesiis semel
:
cap. xxx, Deo consecratis non debet iterum conse-
aut sanguinis efTusione, aut cujuscum-
(juo semine pollutte fuerint; quia sicut
Cliristi infans a qualicumque sacerdote in nomine
Patris et Filii et Spiritus sancti semel
baplizatus, non debet iterum baptizari,
ita nec locus Deo dicatus iterum conse-
crandus est, nisi propter eas causas quas
superius nominavimus si tamen fidem ;
sanctae Trinitatis tenuerint qui eum con-
secraverunt, » alioquin qui sunt extra
Ecclesiam, consecrare non possunt; sed,
sicut in eadem distinctione, cap. xviii,
quae ambigua suntdecoiisecratione, con-
secrentur. » Propter hoc etiam quod
aliquam spiritualem virtutem adipiscuntur
per consecrationem, in eadem distinc-
tione, cap. xxxviii, col. 1717, statutum
legitur « Ligna ecclesiae dedicatae non
:
debcnt ad aliud opus jungi, nisi ad aliam
ccclesiam, vel igni sunt comburenda, vel
ad profectum in monasterio fratribus in ;
laicorum vero usum non debent admitti. »
Et ibidem, cap. xxxix, legitur « Aharis :
palla, cathedra, candelabrum et velum,
si fuerint vetustate consumpta, incendio
dentur; cineres quoque eorum iii baptis-
,
troeuntium pedibus inquinentur. »
Ad quartum dicendum quod quia ,
consecratio altaris repraesentat sanctita-
tem Christi, coiisecratio vero domus
sanctitatem totius Ecclesiae, ideo conve-
nientius recolitur cum solemnitate * con-
secratio ecclesiae, vel altaris, quam alio-
rum quae consecrantur. Propter quod
etiam octo diebus solemnitas dedicatio-
: nis agitur, ad significandam beatam
iiivcne- resurrectionem Christi et membrorum
Ecclesiae. Nec est opus solius homiuis
consecratio ecclesi* etaltaris, cumhabeat
spiritualem virtutem. UndeZ)<? consecrat.,
distinct. eadem, cap. xvii, col. 1711,
dicitur : Solcmnitates dedicationum ec-
<(
(desiarum i)er singulos aiinos solemniter
suntcelebrandae.Quod autem octo diebus
pcilcctadedicalione templireperietis, » III
Reg., viii.
Ad quintiim dicendum, quod, sicut le-
in eadem gitur De comecrat. dist. i, cap. xxxi,
 »

QUiEST. LXXXIII, ART. III ET IV. 521

col. 1713, « altaria, si non fuerint lapi- ditiam, ad significandam conscicntia} pu-
dea, chrismatis unctiono non consf^crcn- ritatem, et propter multiplicem laborem
tur. » Quod qnidem competit significationi quo talis pannus praeparatur ad signifi-
hujus sacramenti, tum quia altare signi- candam passionem.
Cliristi
ficat Ghristum dicitur autem I Corinth. x,
; , Ad octavum dicendum, ((uod dispensa-
3 Petra autem evat Christns tum etiam
: ; tio sacramentorum pertinet ad ministros
quia corpus Christi in scpulcro lapideo Ecclesiae sed consecratio eorum est ab
:

fuit reconditum. Competit etiam quoad ipso Deo. Et ideo ministri Ecclesiae non
usum sacramenti. Lapis enim et solidus habent aliquid statuere ^ circa formam
est, et de facili potest inveniri ubique, consccrationis, sed circausum sacramenti
quod non erat neccssarium in vcteri et modum celebrandi. Et ideo si sacerdos
inuno loco altare *. Quod
lege, ubi fiebat verba consecrationis proferat super ma-
autem mandatur altare fieri de terra, vel teria debita cum intentione consecrandi,
de lapidibus insectis, fuit ad idololatriam absque omnibus praedictis, scihcet domo
removendam. et altari, calice ct corporali consecratis,
Ad sextum dicendum, quod sicut in et caeteris hujusmodi per Ecclesiam ins-
distinctione eadem dicitur, cap. Vasa, » « titutis, consecrat quidem in rei veritate
col. 1719 « Quondam sacerdotes non
: corpus Christi; peccat tamen graviter, ri-
aureis, sed ligneis calicibus utebantur, tum Ecclesiae non servans.
Zephirinus autem Papa patenis vitreis —
CoNCLusio. Ad majorem sacramenti reve-
missas celebrari constituit; deinde Urba- rentiam , ejusque elfectum qui ex passione
nus omnia fecit argentea. » Postmodum Christi provenit, rcpraesentandum, consecratio-
autem statutum est, cap. xlv, coL1720, nes, quaj in sacrameuti liujus usum veniunt, me-
rito adhibentur.
dist. ead., « ut calix Domini cum patena,
si non ex auro, omnino ex argento fiat,
vel saltem stanneus calix habeatur. De ARTICULUS IV.
eere aut aurichalco non fiat, quia ob vini
virtutem a^ruginem parit, quee vomitum
provocat. Nullus autem in ligneo aut vi-
Utrum convenienter ordinentur ea quss
circa hoc sacramentum dicuntur.
treo caUce praesumat missam cantare, »
quia scilicetlignum porosum est, et san-
guis consecratus in eo remaneret vitrum ; Ad quartum Videtur
sic proceditur. 1 .

autem fragile est et posset fractionis pe- quod inconvenienter ordinentur ea quae
riculum imminere et eadem ratio est de ;
sacramentum dicuntur. Hoc enim
circa hoc
lapide. Et ideo propter reverentiam sa- sacramentum verbis Christi consecratur,
cramenti statutum est ut ex praedictis ma- ut Ambrosius dicit in lib. IV De sacra-
teriis calix fiat. mentis, cap. iv, § 14, col. 439, t. 3. Non
Ad septimum dicendum, quod ubi po- ergo debent aliqua aliain hoc sacramento
tuit sine periculo fieri, Ecclesia statuit dici quam verba Christi.
circa hoc sacramentum id quod expres- 2. Praeterea, verba et facta Christi nobis
sius repraesentat passionem Christi. Non per Evangelium innotescunt. Sed quae-
erat autem tantum periculum circa cor- dam dicuntur circa consecrationemhujus
pus,quod ponitur in corporali, sicut circa sacramenti quae in Evangeliis non po-
sanguinem, qui continetur in Et calice. nunlur non enim legitur in Evangelio
:

ideo licetcalix nonfiat depetra, corporale quod Christus in consecratione hujus

tamen fit de panno lineo, quo corpus sacramenti oculos ad caelum levaverit;
Christi fuit involutum. Unde in epistola simUiter etiam in Evangeliis dicitur :

Silvcstri Papa;, ineadem distinctione, cap. Accipite et comedite, nec ponitur « om-
XLVi, legitur : « Consulto omnium statui- nes, » cum in celebratione hujus sacra-
mus ut sacrificium altaris non in serico menti dicatur, «Elevatisoculisincajlum,
panno aut tincto quisquam celebrare pr«- et iterum « Accipite et manducate ex
:

sumat, sed in puro linteo ab episcopo Iiocomnes. » Inconvenienterergo hujus-

consecrato; sicut corpus Christi in sin- modi verba dicuntur in celebratione hujus
done Unea munda sepultum fuit. » Compe- sacramenti.
etiam pannus lineus propter sui mun-
tit 3. PraeLerea, omnia alia ^ sacramenta

* In Parm. deest : « altare. » ^ In Parm. dccsl : « alia. »

* Parm. : « instituere. »
522 SUMMA TIIEOLOGICA.
ordinantur ad salutem omnium fidelium. Domini; et Eccli., xviii, 23 : Ante oratio-
Sed in celcbratione aliorum sacramento- nem prsepara animam tnam, idco ante
rum non fit communis oratio pro salute cclcbrationcm hujus mystcrii primo qui-
fidelium etiam defunctorum. Ergo in-
'
dcm praemittitur praeparatio quaedam ad
convenienter fit in hoc sacramento. digne agcnda ea quce sequuntur. Cujus
4. baptismus dicitur spc-
Praeterea, prseparationis prima pars cst laus divina,
cialiter fidei sacramentum. Ea ergo quse quee fit in iiitroitu, secim(him illud psal.
pertinent ad instructionem fidei, magis XLix, 23 Sacrificium laudis honorificabit
:

debent circa baptismum tradi quam circa me, et illic iter rjuo ostendam illi salutare
hoe sacramentum, sicut doctrina aposto- Dei et sumitur hoc ut phiries de psal-
;

hca et evangclica. mis, vel saltem cum psalmo * cantatur,

5. Preeterea, in omni sacramcnto exi-
gitur devotio fidclium. Non ergo magis
in hoc sacramento quam in aUis deberet
excitari dcvotio fidclium per laudes di-
vinas ct per admonitioncs, puta
citur : (( Sursum corda.
6. Praetcrea,ministcrhujus sacramcnti
quia, ut Dionysius dicit iii cap. iii Ec-
cles. hierarch., part. iii § 4, col. 430,
1. 1 : (( Psalmicomprchcnduntpermodum
laudis quidquid in sacra Scriptura con-
cum di- tinctur. » Sccunda pars continet comme-
» morationcm praescntis miscria', dum
misericordia petitur, dicendo Kyrie : ((

cst sacerdos, ut dictum est. Omnia ergo elcison, » tcrquidem pro persona Patris,
qua3 in hoc sacramcnto dicuntur, a sa- tcr autempro persona Filii, cum dicitur :

cerdote dici dcbcrent, et non queedam a ((Christe eleison, » et ter pro persona
ministris, qusedam a choro. Spiritus sancti, cum subditur ter ' Kyrie ((

7. Praeterca, hoc sacramentum per cer- eleison, » contra tripliccm miseriam,

titudincm operatur virtus divina. Super- ignorantise, culpse et poeiise vel ad si- ;

fluc ergo saccrdos pctil hujus sacrameuti gnificandum quod omnes personae suiit
perfectionem, cum dicit Quam obla- : (( in se invicem. Tcrtia autem pars comme-
tionem tu, Deus, in omnibus, etc. » morat caelestem gloriam ad quam tcndi-
8. Preeterea, sacrificium novse legis mus post prsescntem " miseriam, diccndo :

multo est exccllcntius quam sacrificium Gloria in excelsis Deo : quod cantatur in
antiquorum patrum. Inconvenienter crgo festis, in quibus commemoratur caelcstis
sacerdos petit quod hoc sacrificium ha- gloria; intermittitur autem in officiis
bcatur sicut sacrificium Abcl, Abrahse ct luctuosis, quae ad commemorationem
Melchiscdech. miscriae pertincnt. Quarta autem pars
9. Praiterea, corpus Christi sicut non continet orationcm quam sacerdos pro
incipit esse inhoc sacramento per loci populo facit, ut digni habeantur tantis
mutationem, ut supra dictum cst, ita mysteriis. Secundo autcm praemittitur
etiam nec esse dcsinit. Inconvcnienter instructio fidehs populi, quia hoc sacra-
ergo sacerdos pctit Jube haic perfcrri
: (( mentiim est mysterium lidei, ut supra
per manus sancti angeli tui in sublime habitum cst. Quae quidcm instructio dis-
altare tuum. » positivc quidem fit per doctrinam pro-
Scd contra est quod dicitur De consec, phctarum ct Apostolorum, qua^ in Ecclesia
dist. I, cap. XLVii, col. 1720 : (( Jacobus lcgitur pcr lectores et subdiaconos post ;

frater Domini secundum carnem
mum credita est JerosolymitanaEcclesia,
ct Dasihus Ca^saricnsis cpiscopus cdidc-
runt missffi celcbrationcm » cx quorum
auctoritate patet convcnienter singula
circahoc dici.
Rcspondeo dicendum, quod quia in
hoc sacramento totum mystcrium liostra^
salutis comprehcnditur, ideo pra? caeteris
sacramcntis cum majori solemnitate agi-
tur. Et quia scriptum cst Eccle., iv, 17
Custodi pcdem timm
cui pri- quam lectioiiem cantatur a choro gra-
duale, quod significat ^ spiritualcin exul-
tationem, vel tractus iii officiis hictuosis,
; qui significat spiritualem gcmitum; lia?c
eiiim consequi debent iii populo ex prae-
dicta doctriua. Perfccte autem populus
instruitur per doctrinam Cliristi iii Evan-
gclio contcntam, qua^ a summis miiiistris
agitur, scilicct a diaconibus; ct quia
Cliristo credimus tanquam divina> veritati,
: sccundum ilhid Joan., viii, 40 : Si veri-
ingredlois domum tatemdico vobis, //uare non rrrdifis mihil

' In Piirm. dcpst ; (( oiiain. n ^ In P.irm. doost : (( tor. »

* Hii cod. l»iiris.,ot non tiuilunioditi rooentio- '
Parm. : ((j»ra'soiitom \ilam ot nii^oriam. »
rcs, ut dicit Parm. — Alius « psalmus can- " 1'arm. : « nrofoctum viljo, ot alloluia, quod
tatur. » signilicat spiritualom. »
 ;; :

QUtEST. LXXXIIl, AIIT. IV. 523

lecto Evangelio, Syml^olumfidci cantatiir, m6res, etc. » Quarto petit hoc sacrificium
in quo populus ostondit se pcr fidcm peractum esse Deo acceptum, cum dicit
Christidoctriufe assentiri. Cantatur autem « Supra qua3 propitio, etc. » Quinto pctit

hoc Symbohim in festis de quibus fit hujus sacrificii et sacramenti efTectum;

aliqua mentio in Symbolo, sicut in festis primo quidcm quantum ad ipsos sumen-
Christi, et B. Virginis, et apostolorum tes, cumdicit, « Suppliceste rogamus; »
qui hanc fidem fundaverunt, et aliis liu- sccundo, quantum ad mortuos (|ui jam
jusmodi. sumcre non possunt, cum dicit « Me- :

Sic igitur populo praeparato et ins- mcnto etiam, Domine, etc » tertio, spe- ;

tructo * acceditur ad celebrationem mys- cialiter quantum ad ipsos sacerdotes of-

terii, quod quidem et offertur ut sa- ferentes, cum dicit « Nobis quoque
:

crificium, et consecratur et sumitur ut peccatoribus, etc. »

sacramentum. Unde primo peragitur obla- Deinde agitur de perceptione sacra-
tio secundo consecratio materige oblata^,
; menti, et primo prseparatur populus ad
tertio ejusdem perceptio. Circa oblatio- percipiendum; primo quidem per ora-
nem vero duo aguntur scilicet laus : tioiiem communcm totius populi, quse
populi in cantu offertorii, per quod si- est oratio dominica, in qua petimus pa-
gnificatur lajtitia ofFerentium; et oratio nem nostrum ' quotidianum nobis dari,
sacerdotis, qui petit ut oblatio populi sit et etiam privatam, quam specialiter sa-
Deo accepta. Unde et I Paralip., xxix, 17, cerdos pro populo offert, cum dicit :

dixit David Ego in simpHcitate cordis

: « Libcra nos, qusesumus, Domine, etc. »

meilxtus ohtuli universa hsec^ et populum Secundo praeparatur populus per pacem,
tuum, qui hic repertus est, vidi cum in- quse datur dicendo, « Agniis Dei; » est
genti gaudio tibi offerre donaria; et pos- enim hoc sacramentum unitatis et pacis,
tea orat dicens Domine Deus...., custodi
: ut supra dictum est. In missis tamen de-
hanc voluntatem functorum, in quibus sacrificium ofTertur
Deinde circa consecrationem, quee su- non pro pace prsesenti sed pro requie
pernaturali virtute agitur, primo excita- mortuorum, pax intermittitur. Dcinde
tur populus ad devotionem in prsefatione sequitur pcrceptio sacramenti, primo per-
unde etmonetur a sursum corda habere cipieiitc saccrdote, ct postmodum aliis
ad Dominum » et ideo, finita prsefatione,
; dante, quia, ut Dionysius dicit, cap. iii
populus devote laudatdivinitatemChristi, Eccles. Hierarch., part. iii, § 14, col. 446,
cum angelis dicens « Sanctus, Sanctus, : t. 1, « ille qui aliis diviiia tradit, primo
Sanctus, » et humanitatem cum pueris debet ipse particeps esse. »
dicens « Benedictus qui venit, etc. »
: Ultimo autem tota missse cclebratio
Deinde sacerdos secreto commemorat, in gratiarum aetionc terminatur, populo
primo quidem illos ^ pro quibus hoc sa- exuitante pro sumptione mysterii, quod
crificium ofTcrtur, scilicet pro universaU significat cantus post communionem, et
Ecclesia, ei pro his quiin suhlimitate sunt sacerdote pcr orationem gratias offerentc,
constituti, I Timoth., ii, 2, et speciahter sicut et Christus cclcbrata coena cum
quosdam qui offerunt, vel pro quibus discipulis, hymnum dixit, ut dicitur
ofTertur. Secundo commemorat sanctos, Matt., XXVI.
quorum patrocinia imploratpropraedictis, Ad primum ergo diccndum, quod con-
cum dicit « Communicantes et memo-
: secratio sohs verbis Christi conficitur;
riam venerantes, etc » tertio petitionem ; alia vero necesse est addere ad praepara-
concludit, cum
« Ut hajc oblatio dicit : tionem populi sumentis, sicut dictum est.
pro quibus offertur salutaris. »
sit illis Ad secundum dicendum, quod, sicut
Deinde accedit ad ipsam consecrationem dicitur Joan. ult., multa sunt a Domino
in qua primo petit consecrationis effec- facta vel quae Evangelistse non
dicta,
tum, cum dicit « Quam oblationem tu, : scripscrunt, interquse fuit hoc quod Do-
Deus^ etc. » Secundo consecrationem minus in coena oculos levavit in ccelum;
peragit per verba Salvatoris, cum dicit : quod tamen Ecclesiaex traditione aposto-
« Quipridie, etc. » Tertio excusat prse- lorum habuit. Rationabile enim videtur
sumptionem per obcdientiam ad manda- ut qui in suscitationc Lazari, ut habetur
tum Christi, cum dicit : « Unde et me- Joan., XI, et in oratione quam pro disci-

* Parm. « consequcnter. »
:
' In Parm. deest : « nostrum. »
* InParm. deest « illos. » :
 ; ;

524 SUMMA THEOLOGICA.

pulis fecit, Joan., xvii, oculos lcvavit ideo quaedam dicuntur a choro, quae per-
ad J\itrem, iii liujus sacramenti institu- tincnt ad populum, quorum quaedam
tione multo magis hoc fecerit tamquam chorus totaliter prosequitur, quae scihcet
Quod autemdicitur « Man-
inrepotiori. : toti populo inspirantur, quaedam vero
ducate, » etnon comedite, non differt populus prosequitur, sacerdote inchoante,
quantum ad sensum, nec multum refert qui personam Dei gerit; in signum quod
quid dicatur, praisertim cum verba illa talia pervcncrunt ad populum cx revela-
non sint de forma, ut supra dictum est. tione diviiia, sicutfides et gloria caelestis:
Quod autem additur, omnes, inteliigitur et ideo sacerdos inchoat Symbolum fidei,
in verbis Evangelii, licetnon exprimatur, et Gloria in excelsis Deo. Quaedam vero
quia ipse dixerat Joan., vi, 3 4 Nisi : dicuntur pcr ministros; sicut doctrina
mamluccweritis carnem Filii hominis, non veteris et iiovi Tcstamenti, iii signum
hahehitis vitam in vohis K quod per ministros a Deo missos est doc-
Adtertium dicendum, quod eucharistia trina haec populis annuntiata. Quaedam
est sacramentum tolius ecclesiasticaiuni- vcro saccrdos solus prosequitur, quae
tatis : et ideo specialiter in hoc sacra- scilicet ad proprium officium sacerdotis
mento, magis quam in aliis, debet fleri pertinent, ut scilicct dona et preces of-
mentio de omnibus quae pertinent ad sa- ferat pro populo, sicut dicitur Hebr., v.
lutem totius Ecclesiae. Inhistamenquaedamdicitpublicc, scilicet
Ad quartum dicendum, quod instructio -
quae pertinent et ad sacerdotcm et ad po-
est duplex una quae fit noviter im-
: pulum, sicut sunt orationes communes
bucndis, scilicet catechumenis, ct talis quaedam vcro pertinent ad solum sacer-
instructio fit circa baptismum ^. Alia dotem, sicut oblatio et consecratio; et
autem qua instruitur fidelis
est instructio ideo quae circa Iiaec sunt dicenda occulte
populus, qui communicat huic mysterio a saccrdote dicuntur. Iii utrisque tamen
et talis instructio fit in hoc sacramento, cxcitat attcntionem populi, dicendo :

et tamen ab hac instructione non repel- ((Dominus vobiscum » et expectat assen-

luntur etiam catechumciii et infidcles. sum dicentium, Amen. » Et ideo ctiam ((

Undedicituri>eco;wecm/.,dist.i,cap.Lxvii, in his quae secrcte dicuntur publice prae-

col. 1728 ((EpiscopusnuIIumprohibcatin-
: mittit Domiims vobiscum, » et sub-
: ((

grcdi ecclesiam,et audircvcrbumDci, sivc jungit Per omnia saecula saeculorum »

: (( ;

gentilem, sive hgereticum^ sive Judaium, velsecretc aliqua saccrdosdicitin signum

usque ad missam catechumenorum, » in quod circa Christi passionem disoipuli
qua scilicet continetur instructio fidei. nonnisi occultc confitcbantur Chrjstum.
Ad quintum dicendum, quod iii hoc Ad septimum dicendum, quod efficacia
sacramento et major devotio requiritur verborum sacramentalium impediri po-
quam in aliis sacramentis, propler Iioc test per intentioncm sacerdotis. Nec ta-
quod hoc sacramento totiis Christus
iii meii est inconveniens qiiod a Deo peta-
continetur, et etiam communior, quia mus id quod certissime scimus ipsum
in hoc sacramento requiritur devotio totius facturum, sicut Christus, Joan., xvii, pe-
populi pro quo sacrificium offcrtur, et
'*
tiit snam clarificationcm. Noii tamen vi-
noii solum percipicntium sacramentum, detur ibi sacerdos orare ut consecratio
sicut in aliis sacramentis. Et ideo, ut implcatur, sed ut nobis fiat fructuosa :

Cyprianus dicit in lib. De orat. domin., unde signantcr dicit Ut nobis corpus : ((

§ 31, 539, sacerdos pra^fatione

col. <( et sanguis fiat, » et hoc significant verba
praemissa parat fratrum mcntes, dicendo : quae prsemittit, dicens llanc oblatio- : ((

Sursumcorda; ut dum respondct plcbs : nem facere digneris benedictam, » se-

llabemus ad Dominum, admoneatur nihil ciindum Augustinum., id est ((perquam
aliud se quam Dcum cogitare debere. » bencdicamur, » scilicet per gratiam; ad- ((

Ad sextum dicendum, qiiod in hoc scriptam,» idest, por quam iii ca^io ad- ((

sacramento, sicut dictum est, tanguntur scril)amur » ratain, » idost,

; perquam
(( ((

ea quae pcrlinent ad totam Ecclesiam et ; visceribus Christi ^censeainur; ratiouabi-

' Parm. addit : « ot quia porrigendo caliccni * Lcpilur apud Pascliasiiun inlil)ro Dc corpore
dixil : Bibitc i;x hoc omnas. » ct siiniiiiinc Duinini, § 3, col. 1312.
cap. xii.
Parni.
* « Jidoi. » : " l*arni. « pcr (piam visccrilms f.hristi traji-
:

ila cuni Mss. Paris., Camcr. ot Alcan. oditi

*
cianiur, vcl iii viscerihus C.hristi ccnsc;unur por
reccntiorcs passim. Al. « pcr i)aplisniuni. » : iiK (iiporalioncin. »
* Pann. « ClirisUani. »
:

lem, » idest, «perquam abesliali seusu
exuamur acceptabilem, ut qui nobis
; tamentum pertinet, ut ex forina ipsius
ipsis displicemus, per hanc acceptabi-
les ejus unico Filio simus. »
Ad octavum diccndum, quod hoc
sacramentum ex seipso prseferatur omni-
bus antiquis sacrificiis, tamcn sacrificia
antiquorum fuerunt Deo acccptissima cx
eorum devotione. Petit ergo sacerdos ut
sic lioc sacrificium acceptetur a Deo ex
devotione oflerentium_, sicut
fucrunt Deo.
Ad nonum dicendum, quod
non neque quod species sacramen-
petit
tales deferantur in caelum, neque corpus
Christi verum, quod ibi esse non desinit:
sed petit pro corpore mystico quod sci-
licet in hoc sacramento significatur, ut
orationes et * sacerdotis et populi
scilicet
angelus assistens divinis mysteriis Deo
reprsesentet, secundum illud Apoc, viii,
4 Ascendit fumus mcensorum de ohiatio-
: clesiae aguntur, non sunt iteranda. In-
nibus sanctorum de manu angeli. Sublime
autem altare Dei dicitur vel ipsa Ecclesia
triumphans, in quam transferri petimus,
vel ipse Deus, cujus participationem pe-
timus; de hoc enim altari dicitur Exodi,
XX, 26 Non ascendes per gradus ad
: est, a majori benedicitur. Sed Christus,
altaremeum, idest « iii Trinitate gradus
non facies ^. Yel per angelum inteUigitur
ipse Christus, qui estmagni consiliiAnge-
lus, qui corpus suum mysticum Deo Patri
conjungit et Ecclesiai triumphanti et
propter hoc etiam missa nominatur, quia
per angelum sacerdos preces ad Deum
mittit, sicut populus per sacerdotem, vel
quiaChristus esthostia nobis missa^ unde
et in fme missse diaconus in festivis die-
bus populum licentiat, dicens: « Ite mis-
sa est, » sciUcet hostia ad Deum per aii-
gelum, ut scilicet sit Deo accepta.
CoNCLUsio. — Qusecumque
sacramentum in niissa aguntur,
instituta sunt.
ARTICULUS
Utrum ea qu3e in celebratione hujus sacra-
menti aguntur, sint convenientia.
Ad quintum sic proceditur. 1 Yidetur
quod ea quae in celebratione hujus sacra-
menti aguntur, non sint convenientia.
* In Parm. deest : « et. » '
^ Gloss. interl.
QUtEST. LXXXIII, ART. IV ET V. 525
Hoc enim sacramentum ad novum Tes-
apparet. In iiovo autein Testamento non
sunt observandffi caeremoniae veteris Tes-
licet tamenti ad quas pertinebat quod sacerdos
et ministri aqua lavabantur, quando ac-
cedebant ad otrerendum legitur enim ;
Exodi, XXX, 19: Lavabunt Aaron, et filii
ejus manus suas ac pedes, quando ingres-
suri sunt tabernaculum testimonii , et
illa accepta quando ad altare. Non est
accessiiri sunt
ergo conveniens quod sacerdos lavet
sacerdos manus suas inter missarum solemnia.
2. Praeterea, ibiderrFDominus manda-
vit quod sacerdos " adoleret incensum
suave fragrans super altare quod erat
ante propitiatorium quod etiam pertine-
;
bat ad caeremonias veteris Testamenti.
Inconvenienter ergo iii missa sacerdos
thurificatione utitur.
3. Praeterea, ea quae in sacramentis Ec-
convenienter igitur sacerdos multoties
iterat crucesignationes super hoc sacra-
mentum.
4. Praeterea,Apostolus dicitllebr., vii,
7 : Sine ulla contradictione quod minus ,
qui est in hoc sacramento post conse-
crationem, est multo major sacerdote.
Inconvenienter igitur sacerdos post con-
secrationem benedicit hoc sacramentum,
; cruce signando.
5. Praeterea, in sacramento Ecclesiae
nihil debet fieri quod ridiculosum videa-
tur. Yidetur autem ridiculosum gesticu-
; lationes facere, ad quas pertinere videtur
quod sacerdos quandoque brachia exten-
dit, manus jungit, digitos complicat, et
seipsum inclinat. Ergo haec non debent
fieri in hoc sacramento.
ridiculosum etiam vide-
Praeterea,
circa eucharistise
tur quod
6.
sacerdos multoties se ad popu-
magna ratione
lum vertit, et multoties populum salutat.
Non ergo debent haec fieri in celebratione
hujus sacramenti.
V. 7. Praeterea, Apostolus, I Corinth., i,
pro inconvenienti habet quod Christus di-
visus sit. Sed post consecrationem Chris-
tusest in hoc sacramento. Inconvenienter
ergohostia frangitur a sacerdote.
8. Praeterea, ea quae in hoc sacramento
. aguntur, passionem Christi repraesentant.
Sed in passione Ghristi corpus fuit divi-
sum in locis quinque vulnerum. Ergo
Parm. « a Deo. »
* Parm. « Aaron. »

526
corpus Christi in quinque partes frangi
deberet magis quam in trcs.
9. Prffiterea, totum corpus Christi in
hoc sacramento seorsum consecratur a
sanguine. Inconvenienter crgo una pars
ejus sanguine miscetur.
10. Praitcrca, sicut corpus Christi pro-
ponitur in hoc sacramenio ut cibus, ita
et sanguis Christi ut potus. Sed sump-
tioni corporis Christi non adjungitur in
celebrationemissa^ahus corporahs cibus.
Inconvenienter igitur sacerdos post sump-
tionem sanguinis Christi vinum non con-
secratum sumit. *
11. Praiterea, veritas debet respondere
figur*. Sed de agno paschah, qui fuit
figura hujus sacramenti, mandatur quod
non remaneret ex eo quidquam usque
mane. Inconvenienter igitur hostise con-
secratge reservantur et non statim su-
muntur.
12. Preeterea, sacerdos pluraliter lo-
quitur audientibus \ puta cum dicit
« Dominus vobiscum, » et: « Gratias
agamus. » Sed inconveniens videtur
phiraliterloqui uni soli, maxime minori.
Ergo inconveniens videtur quodsacerdos
uno tantum ministro praesente celebret
missam. Sic igitur videtur quodinconve-
nienter aliqua agantur in celebratione
hujus sacramenti.
Sed in contrarium est Ecclesise con-
suetudo, quee errare non potest, ut pote
a Spiritu sancto instructa.
Respondeo dicendum, quod, sicut supra
dictum est, in sacramentis dupUciter ali-
quid significatur, scilicet verbis ct factis,
ad hoc quod sit perfcctior significatio.
Significantur autem verbis in celebrationc
hujus sacramenti quanlam pertinentia ad
passionem Christi, quse rcpraescntatur in
hoc sacramento, vel ctiam ad corpus
mysticum, quod significatur in hoc
cramento et qua^lam pertinentia
;
usum hujus sacramenti, qui
cum devotione et reverentia.
celebratione hiijus mysterii qua:^dam
aguntur ad repra'sentandam passioncm
Christi, veletiam dispositionem corporis
mystici, et qua^dam aguntur portincntia
ad devolionem et rcverentiam hujus sa-
cramcnti.
Ad primumergo diccndum, quod ablu-
lio maiuHim fil in (•elcl)ralionc niissa^
propk'r rtivcrentiam luijus
et hoc dupliciter; primo quidcm quia
' Im l'arin. dcosl : « pnta. »
: ;
SUMMA THEOLOGICA.
aliqua pretiosa tractare non consuevimus
nisi manibus ablutis unde indecens vi-
;
detur quod ad tantum sacramentum ali-
quis acccdat manibus etiam corporalitcr
inquinatis. Secundo propter significatio-
nem, quia, ut Dionysius dicit, iii cap.
Eccles. Iderarch., part.iii, § 10, col. 438,
t. 1, extremitatum ablutio signihcat
emundationem etiam a minimis peccatis,
secundum illud Joan., xiii, 10: Quilotus
est, non indujet nisi nt pedes lavet. Et ta-
lis emundatio requiritur ab eo qui accedit
ad hoc sacramentum, quod etiam signifi-
catur per confessionem, quae fit ante in-
troitum missee. Et hoc idem significabat
ablutio sacerdotum in veteri lege, ut
ibidem Dionysius dicit. Nec tamen Eccle-
sia hoc servat tamquam caeremoiiiale
veteris legis praeceptum, sed quasi ab
Ecclesia institutum, sicut quiddamsecun-
dum se conveniens, et ideo non eodem
modo observatur sicut tunc praetermit- :
titur enim pedum ablutio, et servatur
ablutio manuum, quae potest fieri magis
in promptu, et quae sufficit ad siguifican-
dam perfectam mundationem; cum enim
manus « organum organorum, » ut
sit
dicitur De anima, text. 38, omnia opera
III
attribuuntur manibus unde in psalmo :
XXV, 6, dicitur Z«y«6o inter innocentes
:
manus meas.
Ad secundum dicendum, quod etiam
thurificatione non utimur quasi caeremo-
niali preecepto legis, sed sicut Ecclesise
statuto ; unde non eodem modo utimur
sicutin lege veteri erat statutum. Pertinet
autem ad duo primo quidem ad reve-
:
rentiam hujus sacramenti, ut scilicet per
bonum odorem depellatur, si quid cor-
poraliter pravi odoris inloco fuerit, quod
possct provocare horrorcm sccundo per- ;
tinet adrepraesentaiidum cffectum gratia^,
sa- qua, sicut bono odore, Christus plenus
ad fuit, secuiidum illud Genes., xvii, 27:
debet csse Ecce odor fdii mei^ sicut odor agri jdeni
Et ideo in et a Christo dcrivatur ad fidclcs officio
ministrorum, secundum illud II Cor., ii,
1 4 : Odorem notitias suee spai'git per nos
in omniloco\ ct ideo, iindiquc thurificato
altari pcn* quod (^bristus dcsignatur, thu-
rificaiitiir omncs jjcr oitlincm.
Ad lcrtium diccndum, quod sacerdos
iii celcbratione inissic utitur crucesigna-
tioiic ;id (^xprimcudam passi(Ui(MuCiliristi,
sacramcnti, qiue ad cruccm csl tcnniiiafa. Kst autcin
passio Christi quibusdam quasi gradibus
 :

QUiEST. LXXXIII. ART. V. .^27

peraeta. Nam primo fiiil Christi traditio, Imjus sacrificii, et fructus ipsius proce-
quai 1'acta est * Juda et Judaus; quod si- dit ex virtute crucis Christi, et ideo ubi-
guificat triua crucesiguatio super illa cumque fit mentio de aliquo horum, sa-
verba « Ha^c dona, ha^c munera, hsec
: cerdos erucesignatione utitur.
sancta sacrifieia illibata. » Socundo fuit Ad quartum dicendum, quod sacerdos
Christi venditio est autem venditus sa-
: post eonsecrationem non utitur crucesi-
cerdotibus, Scribis et Pliarisa^is ad quod ; gnatione ad benedicendum et consecran-
significandum fit iterum trina crueesi- dum, sed solum adcommemorandam vir-
gnatio super illa verba: « Benedictam, tutemcrucis, ct modum passionis Christi,
adscriptam, ratam; » velad ostendendum ut ex dietis patet.
pretium venditionis, scihcet triginta de- Ad quintum dicendum, quod ea quae
narios. Additur autem et duplexcrux su- sacerdos in missa facit, non sunt ridicu-
per illa verba: « Ut nobis corpus et san- losae gesticulationes, fmnt enim ad ali-

guis, » etc, ad designandam personam quid repraesentandum. Quod enim saccr-

Judae venditoris ^. Tertio autem fuit dos brachia cxtendit post eonsecratio-
prffisignatio passionis Christi facta in nem, extensionem brachiorum
significat
coena: ad quod designandum fmnt tertio Christi in cruce Levat etiam manus
.

dusecruces, unainconsecrationecorporis, orando, addesignandumquod oratio ejus

aha in consecratione sanguinis ubi utro- ; dirigitur propopulo ad Deum, secundum
bique dicitur, « benedixit. » Quarto au- illud Thren., ni, 41 Levemus corda nostra
:

tem fuit ipsa passio Christi unde ad re- ; cum manibus ad Dominum in cselos et ;

praesentandum quinque plagas Cliristi fit Exodi, XVII, H, dicitur quod ci^m levaret
quarto quintuplex crucesignatio super Moijses manus, vincebat Israel. Quod au-
illa verba: « Hostiam puram, hostiam tem manus interdum jungit, et se incli-
sanctam, hostiam immaculatam, panem nat, suppliciter et humiliter orans ^, desi-
sanctum vitae aBterna?, et cahcem salutis gnat humilitatem et obedientiam Christi,
perpetuae. » Quinto repra^sentatur ex- ex qua passus est. Digitos autem jungit
tensio corporis et efPusio sanguinis et post conseerationem, scilicet pollicem
fructus passionis per trinam crucesigna- cum indiee, quibus corpus Christi conse-
tionem quse fit super illis verbis « Corpus : cratum tetigerat, ut si qua particula di-
et sanguinem sumpserimus, omni bene- gitis adhaeserit, non dispergatur quod
;

dictione, etc. Sexto

repraesentatur tri-
» pertinet ad reverentiam sacramenti.
plex oratio quam fecit in cruce; unam Ad sextum dicendum, quod quinquies
pro persecutoribus, cum dixit Pater : se sacerdos vertit ad populum;, ad signi-
ignosce illis secundam pro hberatione a
; ficandum quod Dominus die resurrectio-
morte cum dixit: Deusmeus, Deiis meus, nis quinquies se manifestavit, ut supra
me? tertia pertinet ad
utquid dereliquisti dictum est in tractatu de resurrectione
adeptionem gloriae, cum dixit: Pater in Ghristi. Salutat autem septies popuhim,
manus tuas commendo spiritum meum ;
scilieet quinque vicibus, quibus se con-
et ad hoc significandum fit trina crucesi- vertit ad populum, et bis, quando se non
gnatio super illa verba: « Sanctificas, convertit, scilicet cum ante praefationem
vivificas, benedicis, etc. » Septimo reprae- dicit: « Dominus vobiscum, » et cum dieit
sentantur tres hora? quibus pependit in «Pax Domini sit semper vobiseum, » ad
cruce, scilicet a sexta usque ad horam designandum septiformem gratiam Spi-
nonam et ad hoc significandum fit ite-
; ritus saneti. Episcopus autem celebrans
rum trina crucesignatio ad illa verba : in festis in prima salutatione dicit « Pax :

« Per ipsum, et cum ipso, et in ipso. » vobis, » quod post resurrectionem disei-
Octavo autem repraesentatur separatio pulis dixit Dominus eujus personam re-
anima? a corpore per duas cruces subse- pra3sentat pra?eipue episeopus.
quentes extracalicemfactas. Nonoautem Ad septimum dieendum, quod fractio
repra?sentatur resurrectio tertia die facta hostiae tria significat, primo quidem
per tres cruces, quae fmntad illa verba: ipsam divisionem corporis Christi, quae
« Pax Domini sit semper vobiscum. » facta est in passione ; secundo distine-
Potest autem brevius dici quod conse- tionem eorporis mystiei seeundum di-
cratio hujus sacramenti, et acceptatio versos status tcrtio distributionem gra-
;

* Parm. « a Dco, Juda et Judaeis. » 3 Parm. : « est... orantis et. »

^ Parm. « et Clu'isti venditi. »
 ;

528 SUMMA THEOLOrtlCA.

tiarum procedentium ex passione Christi, tiam sacramenti. Unde Extra, De celehr.
utDionysiusdicit, cap. iii Eccl. hierarch., mz5.,cap. (( Ex parte, » dicitur : (( Sem-
§ 12 et 13, col. 443, t. 1 unde talis fractio
; per sacerdos vino os perfundere debet,
non inducit divisionem Christi. postquam totum percepit eucharistiae
Adoctavumdicendum, quod, sicutSer- sacramentum, nisi cum eodem die aham
gius Papa dicit, De consecr., dist. ii, missam debuerit celebrare, ne si forte vi-
cap. XXII, col. 1740. « triforme est corpus num perfusionisacciperet, celebrationem
Domiiii pars oblata, in calicem missa,
: aliam impediret » et eadem ratione per- ;

corpus Christi, quod jamresurrcxit,mons-
trat, » scilicet ipsum Christum, et B.
Virginem, vel si qui alii sancti cum cor-
poribus jam sunt in gloria « pars
comestaambulantes adliuc superterram,»
quia scilicet viventcs in terra sacramento
uniuntur \ et iii passionibus conteruntur,
sicut et panis comestus conteritur den-
tibus ;pars in altari usque ad missae
((
fundit vino digitos, quibus corpus Christi
tetigerat.
Ad undecimum dicendum, quod veri-
; tas quantum ad aliquid dcbet respondere
figurae, quia scilicet non debet pars hos-
tiae consecratae, de qua sacerdos et mi-
nistri vel etiam populus communicat, iii
crastinum reservari. Unde, ut habetur
Deconsecr., dist. ii, cap. Tribus gradi- ((

finem remanens, corpus jacens in sepul- bus » col. 1740, Clemens Papa, statuit
cro, quia usque ad finem sseculi corpora quod tanta holocausta in altari otreran-
((

sanctorum in sepulcris erunt » quorum ; tur, quaiita populo sufficere debeant

tamen animse sunt vel iii purgatorio, quod remanserint, in crastinum non
si
velin cceIo. Hic tamen ritus non servatur reserventur sed cum timore et tremore
;

modo, ut scihcetuna pars servetur usque clericorumdihgentiaconsumantur. » Quia

in finem missae' manet tamen eadcm
; tamen hoc sacramentum quotidie sumeii-
significatio partium, quam quidam me- dum est, non autem agnus paschahs
trice expresserunt dicentes : quotidie sumeljatur, ideo oportet ahas
hostias consecratas pro infirmis conser-
<( Hostia (Jividitur in partes ; tincta beatos vare.Unde in eadem distinctione legitur,
Plene, sicca notat vivos, servata sepultos. » cap. xcni, col. 1780: Praesbyter eucha- ((

ristiam semper habeat paratam, ut quando

Quidam tamen dicunt quod pars iii cah- quis infirmatus fuerit, statim eum com-
cem missa significat eos qui vivunt in municet, ne sine communione moria-
hoc mundo pars autem extra calicem ser-
;
tur. »

vata significat plene beatos, scihcet quan- Ad duodecimum dicendum, quod in

tum ad animam et corpus pars autem
comesta significat cseteros.
Ad nonum dicendum, quodper cahcem
duo possunt significari uiio modo ipsa
;
solemni celebratione missae phires de-
bent adesse. Unde Soter Papa dicit de-
creto III, ut habctur De consecr., dist. i,
: cap. Lxi,col. 1727 Hoc quoque statutnm :

passio Christi qua; rcpraesentatur in hoc est,utniinus pnesbyterorum missarum

((

sacramento, secundum hoc perpartem

et solemnia celebrare praesumat nisi duo- ,

in cahcem missam significantur ilU qui biis praesentibus sibique respondentibus,

adhuc sunt participcs passionnm Christi: ipse tertius habcatur quia cuni plurahter ;

aho modo potest significari fruitio beata, abeodicitur: Dominus vobiscum, et ihud
quai etiam in hoc sacramento praefigura- in secretis Orateprome, aptissime con-
:

tur; et ideo illi quorum corpora jam sunt venit utipsiusrespondeatnr sahitationi. »
in plena bcalitudine significantur per Unde et ad majorem solcmnitatcm ibidcm
partem in calicem missam. Et est notan- statutumlegitur, caj). lix, col. 1720, (luod
dnm quod pars iii calicem missa iion episcopus cum pluribus missarum solem-
debet populo dari in supplementum com- nia peragat. hi missis tamen privatis
munionis, qiiia panem intinctum iion sufficit unum habcre ministnim, qui
porrexit Christus iiisi Juda^ proditori. gcrit pcrsonam totius j)opiili cathohci
Ad decimum dicendum, quod vinum ex cujus persona sacerdotipluraliter res-
ratione suae humichtatis est ablutivum, et pondet.
idcosumitnr ])ost susceptionem linjiis sa-
CoNCLisio. —
Qua?cuiuque oa^reinonialia circa
cramciiti ad al>hicn(him os, iic alicpia^ rcU- lioc saoramcntuni aguntur, sunt ctM-la rationc
quiaucmaneanl, quod pertinet ad revereii- slalula, vcl ad rcpra^scntaiutani Clnisti passio-

' Parni. : « nliintur. » * Parm. addit : « propter periculuui. »

I

QUtEST. LXXXIII, ART.
nom, vel ad devotioncm et reverentiam au-
gendam.
ARTICULUS YI.
Utriim possit siifpcienter occurri defectilms
circa celebrationeni hujiis sacramenti
occurrentibus statuta Ecclesix obser-
^ ritum Ecclesiae implere vel de ipsa frac-
vando.
Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod non possit sufficienter occurri de-
fectibus qui circa celebrationem hujus
sacramenti occurunt, statuta Ecclesise
observando. Gontingit enim quandoque
quod sacerdos ante consecrationem, vel
post, moritur, vel alienatur, vel aliqua
alia inflrmitate impeditur, ne sacramcn-
tum sumere possit, et missam perficere.
Ergo videtur quod non possit impleri
statutum Ecclesiaj, quo pra^cipitur quod
sacerdos consecrans suo sacrilicio com-
municet.
2. Praeterea, contingit quandoque quod
sacerdos ante consecrationem vel post
recolit se aliquid comedisse vel bibisse,
vel etiam alicui peccato mortali subjacere
veletiam excommunicationi, cujus prius
memoriam non habebat. Necesse est
ergo quod ille qui est in tali articulo con-
stitutus, peccetmortaUter contrastatutum
Ecclesiae faciens, sive sumat, sive non
sumat.
contingit quandoque quod
3. Praeterea,
in caUcem musca vel aranea, vel aliquod
animalvenenosum cadit postconsecratio-
nem, vel etiam cognoscit sacerdos calici
venenum esse immisum ab aliquo ma-
levolo causa occidendiipsum, in quo casu
si sumat^ videtur mortaliter peccare se
occidendo, vel Deum tentando similiter :
si non sumat, peccat contra statutum Ec-
clesiae faciens. Ergo videtur esse per-
plexus et subjectus necessitati peccandi,
quod est inconveniens.
4. Praeterea, contingit quandoque quod
per negligentiam ministri aut aqua non
ponitur in calice aut etiam nec vinum,
et hoc sacerdos advertit. Ergo in hoc
etiam casu videtur esse perplexus, sive
sumat corpus sine sanguine, quasi im-
perfectum faciens sacrificium, sive non
sumat nec corpus nec sanguinem.
5. Praeterea, contingit quandoque quod
sacerdos non recolit se dixisse verba con-
secrationis vel etiam alia quae in celebra-
tione hujus sacramenti dicuntur. Videtur
ergo peccare in hoc casu, sive reiteret
V.
:
VI. o29
verba super eamdemmateriam, quae forte
jam dixcrat, sive utaturpane etvino non
consecratis quasi consecratis.
6. Praeterea, contingit quandoque prop-
ter frigus, quod sacerdotidilabitur hostia
in calicem, sive ante fractionem, sivepost.
In hoc ergo casu non poterit sacerdos
tione, vel etiam de hoc quod sola tertia
pars mittatur in calicem.
7. Praeterea, contingit quandoque quod
per negligentiam sacerdotis sanguis
Christi elFunditur, vel etiam quod sacer-
dos sacramentum sumptum vomit, aut
etiam quod hostiae consecratae tamdiu
conservantur ut putrefiant, vel etiam a
muribus corrodantur, vel etiam qualiter-
cumque perdantur in quibus casibus non:
videtur posse huic sacramento debita
reverentia exhiberi secundum Ecclesiae
statuta. Non videtur ergo quod his
defectibus seupericulisoccurripossit, sal-
vis Ecclesiae statutis.
Sed contra est quod sicut Deus, ita
Ecclesia non praecipit aliquid impossi-
bile,
Respondeo dicendum, quod periculis
seu defectibus circa hoc sacramentum
contingentibus dupliciter potest occurri
uno modo praeveniendo, ne scilicet peri-
culum accidat alio modo subsequendo,
;
ut scilicet id quod accidit emendetur vel
adhibendo remedium, vel saltem per poe-
nitentiam ejus qui negligenter egit circa
hoc sacramentum.
Ad primum ergo dicendum, quod si
sacerdos morte aut infirmitate gravi oc-
cupetur ante consecrationem corporis et
sanguinis Domini, non oportet ut per
alium suppleatur. Si vero, inccepta con-
secratione, hoc acciderit, puta consecrato
corpore ante consecrationem sanguinis,
vel etiam consecrato utroque, debetmis-
sae celebritas per alium expleri. Unde,ut
habetur in Decret., VII, quaest. i, cap.
(( Nihil, »752, in Toletano concilioVII,
col.
can. 2, legitur Censuimus convenire ut
: ((
cum a sacerdotibus missarum tempore
sancta mysteria consecrantur, si aegritu-
dinis acciderit quilibet eventus, quo ccep-
tum nequeat expleri mysterium, sit li-
berum episcopo vel presbytero alteri con-
secrationem exequi officii coepti. Non
enim ahud ad supplementum initiatis
mysteriis competit, quam aut incipientis
aut subsequentis completa benedictio sa-
cerdotis quia nec perfecta videri possunt,
:
nisi perfectionis ordine compleantur.
34
530
Cum cnim simus omnes unumin
nihil contrarium pcrsonarum
format, ubi efficaciam prosperitatis uni-
tas fidei rcpraiscntat.
tura3 languoris causa consuHtur, in prae-
sumptionis perniciem convertatur, nullus
absque proventu patentis molestiae mi-
nister vcl sacerdos, cum coeperit, imper-
fecta officiapra^sumat omnino reUnquere.
Si quis ha^c temerare prffisumpserit, ex-
communicationis sententiam sustine-
bit. » proccdere, quia impositio aquae, ut supra
Ad secundum dicendum, quod
semper est accipiendum
ficultas occurrit,
illud quod liabet minus de periculo.
Maxime autem periculosum circa hoc sa-
cramentum cst, quod cst contra perfectio-
nem hujus sacramenti, quia hoc est im-
mane sacrilegium minus autcm est illud ;
quod pertinet ad qualitatem sumentis.
Et ideo si sacerdos post consecrationem
incoeptam recordetursealiquid comedisse
vel bibisse, nihilominus debet perficere
sacrificium, et sumere
militer si recordetur se
commisisse debet
sito confitendi et
non indigne sed fructuose sumet sacra-
mentum et eadem ratio est si memine-
; dico quia si diceret sola verba consecra-
rit se excommunicationi cuicunque sub-
jacere, debet enim assumere propositum
humiUter absolutionempetendi
invisibilem PontificemJesum Christum
absolutionem consequetur quantum ad
hunc actum, quod peragat divina myste-
ria. Si vero ante consecrationem aUcujus
pra^.dictorum sit memor, tutius reputa-
rem, maxime in casu manducationis et
excommunicationis, quod missam incoep-
tam desereret nisi grave scandalum ti-
meretur.
Ad tertium dicendum, quod si musca
vel aranea in caUccm ante consecratio-
nem ceciderit, aut etiam vcnenum depre-
henderit esso immissum, debeteffundi, et
abluto caUce, denuo aUud vinum poni
consecrandum. Si vero aliquid horum
post consecrationem accidcrit, debet ani-
mal caute capi etdUigenterlavari, etcom-
buri, et ablutio cum
cineribus in sacra-
rium mitti. Si venenum ibi esse
vero
(leprchenderit immissum, nullo modo
del)ct sumere,nec alii dare, ne calix vitic
vertatnr iii mortem, sed debet diligenter
in aIi(pio vasculo ad hoc aplo cnm rcli-
quiis conservari et ne sacramentum re-
; aU(|uis aftcntc
' IViriii. aililil : « vcl
SUMMA THEOLOGICA.
Christo, maneat imperfectum, debct aliud vinum
diversitas apponere in calicem, et denuo resumere
e consecratione sanguinis, et sacrificium
Ne tamen quod na- perficere.
Ad quartum dicendum, quod si sacer-
dos ante consecrationem sanguinis, et
post consecrationem corporis percipiat
aut vinum aut aquam non esse in calice,
debet statim apponere et consecrare.
Si vero post consccrationis verba perce-
perit quod aqua desit, debet nihilominus
ubi dif- dictum est, non est de nccessitate sacra-
menti debet tamen puniri iUe ex cujus
:
negligentia hoc contingit. NuUo autem
modo debet aqua vino jam consecrato
misceri, quia sequeretur corruptio sacra-
menti pro aliqua parte, ut supra dictum
est. Si vero percipiat post verba conse-
crationis quod vinum non fuerit positum
in calice, si quidem hoc percipiat ante
sumptionem corporis, debet, deposita
aqua si ibi fuerit, imponere vinum cum
sacramentum si- ; aqua, et resumere a verbis consecratio-
peccatum aUquod nis sanguinis. Si hoc perceperit
vero
poi^.nitere cum propo- post sumptionem corporis, aliam hos-
satisfaciendi; et sic tiam apponere debet iterum consecran-
dam simul cum sanguine; quod ideo
tionis sanguinis, non scrvaretur debitus
ordo consecrandi ; et, sicut dicitur inprae-
; et sic per dicto cap. Toletani concilii, « perfecta
videri non possimt sacrificia, nisi per-
fectionis ordine complcantur. » Si vcro
inciperet a consecratione sanguinis, et re-
petcret omnia verba consequentia, non
competeret, nisi adesset hostia conse-
crata, cum in verbis illis occurrant qua^-
dam dicenda, et fienda non solum circa
sanguincm, sed etiam circa corpus; et
debet in flne iterum sumere hostiam con-
secratam et sanguinem, non obstante
etiam si prius sinupserit aquam qua^ crat
in calice, quia praH'cpium dc pcrfcctione'
sacramenti majoris est ponderis quam
praeceptum quod hoc sacramentum a
jcjunis sumatur, ut supra dictum cst.
Ad quintum dicen^Unn, quod licct sa-
cerdos non rccolat se dixisse aliqua corum
qmv diccre dcbuit, non tamen debet ex
hoc mcnte pcrtur])ari non enim qui
;
multa dicit rccolit omnia qua» lUxif ;
nisi fortc arKiiiid iii diccndo apprchcn-
dcrit sub rationc jam dicta: sic enim
aliquid efficitur nicinond^ilc. rndc si
cogitct illud (|uod (licit.
tlc pcrcoplionc linjus. »

QU^ST. LXXXTII, ART.
11011tameii cogitet so dicere ilhid,
multiim postea recolit se dixisse
enim fit aliquid objectum memori»,
inquantiimaccipitur suliratione pra;teriti
sicut dicitur in lil). De incmoria, cap. i,
a princ. Si tamen sacerdoti proliabiliter
constet se aliqua omisisse, si quidem
non suiit de neccssitatesacramenti, non
existimo quod propter hoc debcat resu-
mere, immutando ordinem sacrificii, sed
debet ulterius procedere si vero certi- ;
ficetur se omisisse aliquid eorum quai
suiit de necessitate sacramenti, scilicet
formam consecrationis, cum forma * sit
de necessitate sacramenti, sicut et mate-
ria, idemvidetur faciendum, quoddictum
est, defectu matcriae, ut scilicet resu-
iii
matur a forma consecrationis, et cffitera
per ordinemreiterentur, ne mutetur ordo
sacrificii.
Ad sextum dicendum, quod
hostia? consecratae, et quod una sola pars
mittatur iii calicem, respicit
mysticum, sicut admixtio aquae sig-ni-
ficatpopulum, etideohorumpraitermissio
non facit imperfectionem sacrificii, ut
propter hoc sit necesse aliquid reiterare
circa celebrationem hujus sacramenti.
Ad septimum dicendum, quod, sicut
legitur Be cons., cap. xxvii,
dist. ii,
col. 1742, ex decreto Pii Papae, « si per
negligentiam ahquid de sanguine stilla-
verit in tabulam quae terrai adha^.ret, Ungua
lambetur, et tabula radetur, Si non fuerit
tabula locus corradetur, et igni consu-
metur, et cinis intra altare condetur, et
sacerdos quadraginta diebus poenileat.
Si super altare stillaverit cahx, sorbeat
minister stillam, et tribus diebus poeni-
teat si super hnteum altaris, etadahud
; QUJESTIO LXXXIV.
stillapervenerit, quatuordiebuspoeniteat;
siusque ad tertium, iiovem diebus pce-
niteat si usque ad quartum, viginti
;
diebus poeniteat ; et linteamiiia quae teti-
gerit stiUa, vicibus minister
tribiis
abluat, calice supposito et aqua ablu- ; Consequenter considerandiim est de
tionis sumatur, et jiixta altare recon-
datur. » Posset etiam sumi in potum a
ministro, nisi propter abominationem
dimitteretur. Quidam autem ulterius par-
tem illam liiiteaminum incidunt et com-
burunt, et ciiierem iii altari vel sacrario re-
ponunt. Subditur autemibid.,cap. xxviii,
Parm. « forma consccrationis. «
* :
Paulo aliter in textu Beda? « si per ebrieta-
^ :
tem vcl voracitatem evomcrit eucharistiam, 40
dies pcenitcat, Clericus, monachus, diaconus, 60,
presbyter70, episcopus 110. Si infirmitatis causa,7
: ;
VI, ET QU.EST. LXXXIV, ARG. S31
non ex PoenitcntiaL Rcdae Presbyteri, lib. Dc
; sic rcmediis jwccator., cap. « De ebrietate, »
col. o73, t. 5 « Si quis^per cbrietatem
:
vel voracitatem eucharistiam evomuerit,
quadraginta diebus poeniteat, si laicus
est; clerici vel monachi, seu diaconi et
presbytcri septuagintadiebus pocniteant;
episcopi nonaginta. Si pro infirmitatis
causa evomuerint septem diebus pceni-
teant. » Et in eadem dist., cap. xciv,
col.l780,Iegiturexconcilio'AureIianensi:
« Qui non bene custodierit sacrificium, et
mus, vel aliquod aliud animal illud co-
mederit, quadraginta diebus poeniteat
qui autem perdiderit illud in Ecclesia,
aut pars ejus ceciderit, ct non inventa
fuerit, triginta dies pceniteat. » Et eadem
poenitentia videtur dignus sacerdos per
cujus negligentiam hostise consecratae
putrefmnt. Praedictis autem diebus debet
fractio poenitens jejunare, et a communione
cessare. Pensatis tamen conditionibus
corpus negotii etpersonae,potestminui vel addi
ad poeniteiitiam praedictam. Hoc tameii
observandum est quod ubicumque spe-
cies integraBinveniuntur, sunt reverenter
conservandae vel etiam sumendae quia ;
manentibus speciebus manet ibi corpus
Christi, ut supra dictum est. Ea vero in
quibus inveniuntur, si commode fieri
potest, sunt comburenda, cinere in sa-
crario recondito, sicut de rasura tabulae
dictum est.
—
CoNCLusio. Quibusciunque defectibus circa
boc sacramentum contingentibus occm'ri potcst,
vel cavendo ne fiant, vel si tiant, emendando,
aut saltem pcenitentiam agendo.
DE SACRAMENTO PCENITENTl^.
(In decem articulos divisa.)
sacramento poeniteiitiae circa quod primo ;
considerandum est de ipsa poenitentia;
secuiido de effectu ipsius; tertio de par-
tibus ejus quarto de suscipientibus hoc
;
sacramentum; qiiinto de polestate minis-
trorum " sexto de solemnitate hujus sa-
;
cramenti.
dies. » Liber De remediis peccatorum intcr opera
Bedffi dubia numcratm\
3 Parai. « Arelatensi. »
* Parin . ; « qua; ad clavcs pertinet. »
 ; ; ;;;

532 SUMMA THEOLOGICA.

primum duo consideranda sunt;
Circa adhibetur ad purificandum a peccato, ita
primo de pcenitentia, secundum quod est et pcenitentia; unde et Petrus dixit Si-
sacramentum secundo de ; poenitentia, moni Mago, Act., viii, 22 Pcenitentiam :

secundum quod est virtus.
Circa primum quseruntur dccem 1°
utrum poenitentia sit sacramentum; 2° de
propria materiaejus; 3° de forma ipsius
4°utrum impositio manus requiratur ad
hoc sacramentum; 5° utrum hoc sacra-
mentum de necessitate salutis G° de
sit
ordine ejus ad aha sacramenta 7° de ins-
titutione ejus 8° de duratione ipsius
; Manifestum
9° de continuatione ejus 10" utrum possit
iterari.
age ah hac nequitia tua. Sed baptismus
: est sacramentum, ut supra habitum est.
Ergo pari rationc et pa^nitentia.
;
Respondeo dicendum,quod, sicutGrcgo-
rius^ dicit, iii cap. supra dicto, sacramen-
tum est in aliqua celebratione, cum res
; gesta ita fit ut ahquid significare intelh-
; gatur quod sancte accipiendum est. »
autem quod in poeni-
est
; tentia, ita res gesta fit quod aliquid sanc-
tum significatur tam ex parte peccatoris
quam ex parte sacerdotis ab-
pcenitentis,
solventis nam peccator poenitens per ca
:

ARTICULUS PRIMUS. quse facit et dicit, ostendit cor suum a

peccato recessisse; simihter etiam sacer-
Utrum pcenitentia sit sacramentum. dos per ea quae agit et dicit circa poeni-
tentem significat opus Dei remittentis
Ad primum sic proceditur. \ . Yidetur peccata. Unde manifestum est quod poe-
quod pffinitentia non sit sacramentum, nitentia quae in Ecclesia agitur, est sa-
Gregorius * enimdicit Decret., I, quaest. i, cramentum («).
cap. (( Multi saecularium, » col. 516 : « Sacra- Ad primum ergo dicendum, quod no-
menta sunt baptismus, chrisma, corpus mine corporalium rerum intelliguntur
et sanguis Christi quse ob id sacramenta; large etiam ipsi exteriores actus sensi-
dicuntur, quia sub tegumento corpora- biles quiitase Iiabent inhoc sacramento,
lium rerum virtus divina secretius salu- sicut aqua in baptismo, vel chrisma in
tem operatur. » Sed hoc non contingit in confirmatione. Est autem attendendum
pcenitentia, quia non adhibentur ahqu* quod in illis sacramentis in quibus con-
corporales res, sub quibus divina virtus fertur excellens gratia, quae superabundat
operetur salutem. Ergo poenitentia non omnem facultatem Iiumani actus, adhibe-
est sacramentum. tur aliqua corporalis materia exterius
l. Prifiterea, sacramenta Ecclesiaj a sicut in baptismo, ubi fit plena remissio
ministris exhibentur, secundum
Clu'isti peccatorum, et quantum ad culpam et
illud I Cor., IV, 1 Sic nos existimet : quantum ad poeuam et in confirma- ;

homo ut ministros Christi, et dispematores
mysteriorum Dei.
exhibetur aministris Christi, sed interius
a Deo hominibus inspiratur, secundum
illud Jerem., xxxi, 19 Postquam con-
vertisti me, egi poenitentiam. Ergo videtur
quod poenitentia non sit sacramcntum.
3. Praeterea, in sacramentis de quibus
jam supra diximus, est aliquid quod est
sacramentum tantum, ahquid quod est
res et sacramentum, aliquid vero quod
est res tantum, ut cx pra;missis patet.
Sed hoc noii invenitur in pa?nitentia.
Ergo poenitentia non est sacramentum.
Sed contra est quod sicut baptismus
tione, ubi datur plenitudo Spiritus sancti
Sed poenitentia non et in extrema unctione, ubi confertur
pcrfecta sanitas spiritualis, quae provenit
ex virtute Christi quasi ex quodam extrin-
: seco principio. Unde si qui actus humani
sunt in talibus sacramentis, non sunt de
essentia sacramentorum, sed dispositive
se habeiit ad sacramenta. In illis autem
sacramentis qua? habeiit cfTectum corres-
pondentem humanis actibus, ipsi actus
liumani scnsibiles sunt loco materiai, ut
accidit iii poMiitciitia et matrimonio
siciit ctiam iii mcdioinis corporalibus
qiiaHlam sunt res exterius adhibita% sicut
emplastra et electuaria, qua^dam vero

* Cod. : « (Ircgnriiis. Hcslituondum autcni csl do ipso I.utluMo incortuni; v;u'ius onim in hac
Isidor»), ([ui lioc liabcl in lih.Vl £/(/mo/., cap. ul- ro luit. Juxla Duianduni iHonitontia non ost
lini., i; :5!» <>( U), col. -Vm, t. 3. » sacraniontum, noc dchot dici sacranicntuin pcK-
* Sou potius « Isidorus. » nitcntia^ scd sacramontuni conicssionis ct ahso-
(a) Non omuino ccrlum pst Montanistas et No- lutionis, (]uia in ct)nl'ossione el absolutiono tan-
vatianos sacrani(>nti'ni iKrnitcntia- rcs|iuiss('. Dc sua materia ol sua forma consistit hoc
(|uaiii in
Calviuiblis ct Lulherauis idurihus ccrtum csl sacjiuuontum.
 :;
;

QU^ST. LXXXIV, ART. I ET II. 533

sunt actus sanandorum, puta cxcrcita- nisi cum vcteris vita? poenitcat. » Sed ad
tiones quaedam. vetustatem vitae pcrtincnt non solum
Ad secundum dicendum, quod in sa- peccata, sed etiam poenalitatcs praesentis
cramentis quse hal)ent corporalem mate- vitae. Non ergo peccatasunt propriama-
riam, oportet quod illa materia adhibeatur teria pcenitentise.
a ministro Ecclesiffi, qui gerit personam Praeterea,
3. peccatorum quoddam
Clmstiin sigaum quocl excellentiavirtutis est originale, quoddam mortale, ({uoddam
in sacramento operantis est a Cliristo. In veniale. Scd poenitentiae sacramcntum
sacramento autem poenitentiae, sicut dic- non ordinatur contra originale pcccatum,
tum sunt actus humani pro materia,
est, quod tollitur per baptismum neque contra :

qui proveniunt ex inspiratione interna peccatum mortale, quod tolUtur per con-
unde materia non adhibetur a ministro, fessionem peccatoris nec etiam contra
;

sed a Deo interius operante, sed comple- veniale, quod per tunsionem
toUitur
mentum sacramenti exhibet minister, pectoris, etper aquam benedictam,etalia
dum poenitentem absolvit. hujusmodi. Ergo peccata non sunt pro-
Ad tertium dicendum, quod etiam in pria materia pcenitentiae.
poenitentia est aliquid quocl est sacramen- Sed contra est quod Apostolus dicitll
tum tantum, scilicet actus * exercitus tam Cor., XII, 21: Non egerunt j)cenitentiam
per peccatorem poenitentem, quam etiam super immimditia, et fornicatione^ et im-
per sacerdotem absolventem; res autem pudicitia, quam gesserunt.
et sacramentum est poenitentia interior Respondeo dicendum, c{uodduplex est
peccatoris; res autem tantum et non sa- materia, scilicet proxima etremota, sicut
cramentum, estremissio peccati quorum ;
statuae proxima materia est metallum,
primum totum simul sumptum est causa remota vero aqua. Dictum est autem,
secundi; primum autem et secundum quod materia proxima hujus sacramenti
sunt quodammodo causa tertii. sunt actus poenitentis cujus materia
,

sunt peccata, de quibus dolet et confite-

CoNCLUsio. —
Pcenitentia, qua peccator se os-
tur, et pro quibus satisfacit. Unde rcliii-
tendit a peccato recessisse, et qua sacerdos Dei
remittentis opus significat, est speciale sacra- quitur quod remota materia poenitentiae
mentum. sint pcccata, non acceptanda, sed detes-
tanda et destruenda («).
Ad primumergo dicendum, quod ratio
ARTICULUS II. illaproccdit de proxima matcria sacra-
menti.
Utriim peccata sint propria materia hiijus Ad secundum dicendum, quod vetus
sacramenti. et mortalis vita est objectumpoenitentise,
non ratione pcenae sed ratione culpse an-
Ad secundum sicproceditur. 1. Videtur nexae.
quod peccata non sint propria materia Ad tertium dicendum, quod pcenitentia
hujus sacramenti. Materia enim in aliis quodammodo est de quolibet peccatorum
sacramentis per aliqua verba prolata genere, non tamen eodem modo nam :

sanctificatur, et sanctificata etfectum de peccato actuali mortali est poenitentia

sacramenti operatur. Peccata autem non proprie etprincipaliter: proprie, quidem,
possunt sanctificari, eo quod contrarian- quia proprie dicimur poenitere de his
tur effectui sacramenti, qui est gratia c[uae nostra voluntate commisimus; prin-
remittens peccata. Ergo pecccata non cipaliter autem, quia ad dcletionem pec-
sunt materia propria hujus sacramenti. cati mortalis hoc sacramentum est ^ ins-
2. Praeterea, Augustinus dicit inlib. De titutum. De peccatis autem vcnialibus
poenitentia, serm. ccclii § 2, col. 1530, t. 5 est quidem poenitentia proprie, in quan-
« Nullus potest inchoare novam vitam. tum sunt nostra voluntate facta ; non

Parm. addit « exterius. »

* : ex cpia constituitur sacramentum actus poeniten-
Parm. addit « principaliter. »
* : tis agnoscere nolunt ; hi actus non essent
(«) Duplex est in sacramentis materia proxima : propria, juxta illos, materia proxima liujus sa-
et remota item, materiacirca quam, etmatoria
; crameuti, sed potius dispositiones insupplcbili-
ex qua. —
Pro materia proxima Lutherani assi- ter requisitae. Scotistis in hoc adversantur Tho-
gnant terrores conscientiee, et tiduciam remissio- mistse.
nis ; Calvinistee mortilicationem, et vivificationem Am-eolus vult quod materia poenitentiae non
alii manuumimpositionem, Scotista;promateria sitpeccatum, sed poena.

534
tamcn contra h«c principalitor
sacramentuminstitutum. Depeccato vero
originali poenitentia nec principalitcr cst,
quia contra ipsum non ordinatur hoc
sacramentum, sed mag-is haptismus,
nec etiam proprie, quia peccatum ori-
ginale non estnostra voluntate peractum,
nisi fortc inquantum voluntas Ada^. rc-
putatur nostra secundummodumloquendi
quo Apostohisdicit Rom., v, 12 Iii quo
omnes peccaverunl. In quantum tamen
large accipiturpffinitentiapro quacumque
detestatione rei prsteritae, potest dici
pcenitentia de peccato originali, sicut
loquitur Augustinus in lil). * Bc vera et
faha pcenitentia, cap. viii, § 22, col. 1120,
t. G.
CoNCLUsio. —
Proxima sacramenti poenitontiff!
materia sunt actus poinitentis remota vero sunt
:
peccata non acceptanda, sed detestanda ct des-
truenda.
ARTICULUS III.
Utrum hasc sit forma sacramenti Ego
absolvo.
Ad
tertium sic proceditur. 1 Videtur
quod ha3C non sit forma hujus sacra-
mcnti « Ego te ahsolvo. » Formai cnim
: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed
sacramentorum ex institutione Christi et
Ecclesiaeusu hahcntur. Scd Christus non
legitur hanc formam instituisse, ncque
etiam in communi usu hahetur quinimo
in quihusdam absolutionihus quae in ec-
clesia puhlice fiunt, sicut in prima et
complctorio, in c(£iia D(^mini, ahsolvens
non utitur oratione indicativa, ut dicat
« Ego te ahsolvo », scd oratione dcpre-
cativa, cum dicit « Misereatur vestri
: cumque solveris supcr terram, etc. Sed
oAnipotens Deus », vcl « ahsolutioncm
et rcmissioncm trihuat vohis Dcus. »
Ergo ha!c iioii est forma hujus sacra-
menti « Ego te ahsolvo. »
: .
2. Praitcrca, Leo Papa dicit, Epist.
cviii, ad T/teodor., cap. n,coI. 1011,
(juod indulgcntiaDci iiisi supplicationihiis
sacerdotum ncqiiit ohtincri.
autem do indulgcntia Dei quffi praestatur
poMiitentihus. Ergo forma hujus sacra-
mciiti dehet esse per modum
tioiiis.
3. Praiterea, idem cst absolverc
' I.ihor Do pcruitnUia inler spuria Augustini
rejicilui-, ut dicUun cst.
. :
SUMMA THEOLOGICA.
est lioc peccato, quotl peccatum remittcre. Sed
solus Dcus peccatum remittit, qui etiam
solus intcriushomincmapeccato mundat,
ut Augustinus dicit Super Joan., tract.
\\, § 10, col. 1410 et tr. xxxviii, § 6,
col. 1677, t. 3. Ergo videtur quod solus
Dcus a peccato ahsolvat. Non ergo debet
saccrdos diccre: « Ego teahsolvo,» sicut
non dicit Ego tihi pcccata remitto.
:
: 4. Praetcrea, sicut Dominus dedit po-
testatem discipulis absolvendi apeccatis,
ita etiam dedit eis potestatem curandi
infirmitatcs, et ut daemonia ejicerent, et
ut languorcs sanarent, ut habetur Matth.,
X et Luc.,ix. Sed sanandoinfirmos apos-
toli non utebantur his verbis Ego te :
sano, sed •.Sanat te DominusJesus Chris-
tus 2. Ergo vidctur quod sacerdotes, ha-
hentcs potestatem Apostohs a Christo
traditam, non debcant uti hac forma
verborum «Egote absolvo, » scd « Abso-
:
lutioncm tribuat tibi Christus. »
5. Praetcrea, quidam hacforma utentes
sic eam ^ exponunt « Ego te absolvo, » :
idest, absolutum ostendo. Sed nec hoc
: te etiam sacerdos facere potest, nisi ei
divinitus rovelctur unde, ut legitur, ;
Matth. XVI, 19, antequam Pctro diceretur
,
. Quodcumque solveris super terram, etc,
(Uctum est ei Beatus es, Simon liarjona,
:
Pater meus qui est in C3elis. Ergo videtur
quod sacerdos, cui non ost factarevelatio,
praesumptuose dicat: « Ego tc absolvo, »
;
ctiamsi exponatur, id est^ absolutum os-
teiido
Sod contra est quod, sicut Dominus
dixit discipulis Matth., ult., 19 Euntes :
: docete omnes gentes, baptizantes eos, etc,
ita dixit Petro, Matth., xvi, 19 Quod- :
saccrdos auctoritate illorum verborum
Christi frctus dicit « Ego to baptizo. »
:
Ergo eadem auctoritate dicere debct iu
.
hoc sacramento « Ego te absolvo. » :
Respondeo dicondum, quod in qualibet
t. 1, ro pcrfectio attribuitur forma^. Dictiim
est autcm supra, qiiod hoc sacramontiun
» Loquitur pcrficitur pcr ca qua^ siiiit ex parte sacer-
dotis. Unde oportct quod ea qua? sunt ex
partc pdMiitcnfis, sive sint vorba, sive
dcpreca- facta, siiit qua'dam matcria hujiis sacra-
monti; oa vero qua» siint ox parte sacer-
a dotis, se habeant per modum formas.
* Parm. addit : « sicut Peirus dixil jtaraly-
lico, ut lial)ctur .Vct. ix, 3i. »
* Parm. : « cliam. »
 ;

M r\ M
QUiEST. LXXXIY, ART. 111. oJo

Cum aiitom sacramcnta novse legis ef-
ficiant quod figiirant, ut supra dictum
est, oportet quod forma sacramenti si-
gnifiCct id quod in sacramcnto agitur
proportionaliter materiai sacramenti.
Unde forma baptismi cst « Ego te bap-
tizo, » ct forma confirmationis cst
« Consignotc signo crucis, ct conflrmo
te chrismato salutis; » eo quod bujus-
modi sacramenta pcrficiuntur in usu ma-
teriae in sacramento autem eucharistiae,
: patet.
quod consistit in ipsa consecratione ma-
Ad tcrtium diccndum, quod solusDcus
pcr auctoritatcm a peccato absolvit, et
pcccatum rcmittit; sacordotes tamcn
utrumque faciunt pcr ministerium, in-
quantum scilicct vcrba sacerdotis in hoc
: sacramcnto instrumentaliter operantur *,
: sicut etiam in aliis sacramcntis. Nam vir-
tus divina cst quae interius operatur in
omnibus sacramentalibus signis, sivc sint
rcs, sive sint^ vcrba,sicut ex supra dictis
Unde et Dominus expressit utrum-
que : nam Matth., xvi, 19, dixit Pctro :

teriae^ exprimitur veritas consecrationis, Quodcumque solveris super terrain, ctc.

cum dicitur « Hoc est corpus mcum. »
: ct Joan., XX, 23, dixit discipulis : Quorum
Hoc autem sacramentum, scilicet pce- remiseritis peccata, remittuntur cis. Ideo
nitcntise, non consistit in consecratione tamcn saccrdos potius dicit « Ego te :

alicujus materiifi* sanctiflcatai, scdmagis absolvo, » quam « Ego tibi peccata re- :

in rcmotione cujusdam matcriae, scilicct
pcccati, prout pcccata dicuntur csse ma-
tcria poenitcntise, ut ex supra dictis pa-
tct. Talis autem rcmotio significatur a
sacerdote, cum dicitur « Ego te absol-
vo. » Nam peccata sunt quajdam vincula,
secundum illud Proverb., v, 22 Iniqui-
mitto, » quia lioc magis congruit vcrbis
quae Dominus dixit, virtutem clavium os-
tendens, per quas sacerdotcs absolvunt.
Quia tamen saccrdos sicutminister absol-
: vit, convenienter apponitur aliquid quod
pertinet ad primam auctoritatcm Dei,
: scilicct, ut dicatur « Ego te absolvo in :

tates suse capiunt inipium, et funibus pec- nominc Patris, et Filii, et Spiritus sanc-
catorum suorum'^ constringitur Unde pa- . ti, » vel per virtutem passionis Christi,
tct quod ha3c cst convcnicntissima forma vel auctoritatc Dci, sicut Dionysius cxpo-
hujus sacramenti « Ego tc absolvo («). »
: nit^ cap. ni Cael.^hierarch., §2, coL166,
Ad primum ergo dicendum, quod ista t. Quia tamcn hocnon est determina-
1.
forma assumitur ex ipsis verbis Christi, tum ex verbis Christi, sicut in baptismo,
quibus Pctro dixit, Matth.,xvi, 19 Quod- : talis appositio relinquitur arbitrio sacer-
cumque solveris super terram^ etc. Et dotis.
tali forma Ecclesia utitur in sacramen- Ad quartum dicendum, quod Apostolis
tali absolutione. Hujusmodi autem abso- non est data potestas utipsi sanarent infi>
lutioncs in publico factae non sunt sacra- mos, sed ut ad eorum orationem inflrmi
mcntales, scd sunt rationcs qua^dam or- sanarcntur est autem eis collata po-
;

dinatai ad remissioncm venialium pecca- testas operandi instrumentaliter sive mi-

torum. Unde in sacramentali absolutione
non sufficerct dicere « Miscreatur tui :
omnipotens Dcus, » vcl « Absolutionem
et rcmissioncm tribuat tibi Dcus, » quia
per hsec vcrba sacerdos absolutioncm
non significat ficri, sedpctit ut flat. Pree-
mittitur tamcn etiam in sacramcntali ab-
solutione talis oratio, ne impediatur ef-
nisterialiter in sacramentis; et ideo ma-
gis possunt in formis sacramentalibus
: exprimere actum suum quam in sanatio-
nibus infirmitatum.
In quibus tamcn non scmper modo
dcprecativo utcbantur, sed quandoque
modo indicativo et impcrativo, sicut Act.,
III, 6, legitur quod Pctrus dixit claudo :

fectus sacramcnti cx parte poenitcntis, Quod habeo, hoc tibi do in nomine Jesu :

cujus actus materialiter^ se habent ijk^-hoc Christi Nazareni surge et atnbula.

sacramcnto, non autem in baptismo vel Ad quintum diccndum quod ista expo-
in confirmatione. sitio « Ego te absolvo,-)) id est, abso-
:

Ad sccundum diccndum quod vcrbum Jutum ostondo, quantum ad ahquid qui-

Leonis est intcUigendum quantum ad dc- dem vera est, non tamen est perfocta. Sa-
prccationcm quae praemittitur absolutioni, cramenta enim novae legis non solum
non autem rcmovet quin sacerdotes ab- signiflcant, sed otiam faciunt quod signi-
solvant. ficant. Unde sicut sacerdos baptizando

* Parm. addit : « necinusu alicujusmaterisp. » s Tn Parm. deest : « sint. »

- Parm. addit : « quisque. » ^ Implicitc, et c. vii Ecd. hier., § 7, col. 563,
3 Parm. addit : « quodammodo. » t. 1.
* Parm. addit : « in virtute divina. » (a) Alia forma Grieci utuntur.
53G SUMMA THEOLOGICA.
aliquem, ostendit hominem interius ablu- . me. Sed Spiritus sanctus datur per im-
tum per verba et facta, et non solum positionem manuum legitur enim Act., :

significative, scd etiam effective, ita ctiam VIII, 17, quod apostoii impo?iebant ma7ius
cum dicit « Kgo tc absolvo, » ostcndit
: super illos, et accipiebant Spiritum sanc-
homincm absolutum non solum signifi- /wm:etMatth.,xix, 13, diciturquod oblati
cative, sed etiam effeetive. Non tamen sunt Domino parvuli, ut manus eis im-
loquitur quasi de re incerta; quia sicut poneret. Ergo in hoc sacramento est
aha sacramenta novae legis habent de se facienda manus impositio.
certum effectum cx virtute passionis 3. Praeterea, verba sacerdotis in hoc
Christi, licet possit impediri ex parte re- sacramento non sunt majoris efficaciae
cipientis, ita etiam et in liocsacramento. quam in aliis sacramentis. Sed in ahis
Unde Augustinus dicit in hb. II De adult. sacramentis non sufficiunt verba ministri,
conjug., cap. ix, col. 476, t. 6 a Nonest : iiisi aliquem actum exerceat; sicut in
turpis nec difficilis post perpetrata atque baptismo simul cum hoc quod sacerdos
purgata adulteria reconciliatio conjugum, dicit « Egote baptizo, » requiritur cor-
:

ubi per claves regni ca^Iorum non dubi- poralis ablutio. Ergo etiam simul cum
tatur fieri remissio peccatorum. » Undc hoc quod sacerdos dicit « Ego teabsol- :

ncc sacerdos indiget speciali revclatione vo, » oportetquod aliquemactum exerceat

sibi facta; sed sufficit generalis revelatio circa pcenitentem, imponendo ei manus.
fidei, perquamremittunturpeccata. Unde Sed contra est quod cum Bominus dixit
revelatio fidei dicitur Petro facta fuisse. Petro, Matth.,xvi, 19 Quodcumque sol- :

Esset.autem perfectior expositio « Ego : veris super terram, etc, nullam men-
te absolvo, » id est, sacramentum abso- tionem de manus impositione fecit neque ;

lutionis tibi impendo. etiam cum omnibus simul dixit Quorum :

remiseritis peccata remittuntur eis, Joan.,

CoNCLUsio. —
NuUa magis est conveniens sacra-
mcnti poenitentiaB forma, quam hsec verba: «Ego
tc absolvo,))cum id aptissime signiiicent quod iu
sacramento agitur.
ARTICULUS
Utrum impositio manuum sacerdotis
requiratur ad hoc sacramentum.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur
quod impositio manuum sacerdotis re-
quiratur ad hoc sacramentum. Dicitur
enim Marc, ult., 18 Super xgros nianus : divinis mystcriis; uude et II ad Timoth.,
imponent, et bene hahcbunt. JEgri autem
XX, 23. Non ergo ad hoc sacramentum
requiritur impositio manuum.
Respondeo dicendum, quod impositio
manuum in sacramentis Ecclesiae fit ad
designaiidum aliquem copiosum gratiae
IV. effectum, quo illi quibus manus impo-
nuntur quodammodo per quamdam simi-
litudinem continuantiir ministris, in
quibus copia * esse debet. Et ideo maniis
impositio fit in sacramento confirmatio-
. nis, in quo oonfertiir plenitudo Spiritus
sancti; ct in sacramento ordinis, iu quo
coiiferturquaRdam cxcellentiapotcstatisin
I, 0, dicitur Resuscites gratiam Dei quse
:

spiritualitersuntpeccatores, qui recipiuut est in te per impositionem manuum mea-

bonam habitudincm pcr hoc sacramen- rum.
tum. Ergo in hoc sacramento est manus Sacramentum autem poenitentiae noii
jmpositio facienda. ordinatur ad consequendam aliquam ex-
sacramento poenitentiai
2. Praiterea, in cellentiam gratiae, sed ad remotionem
recuperat homo
Spiritum sanctum amis- peccatorum : et ideo adhoc sacramentiim
sum; undeex persona poenitcntis dicitur non requiritur manuum impositio, sicut
in psal. L, 14 lledde mihi Ixtitiam sa-
: etiam ad baptismum, iu quo tamen
iiec
lutaris tui, et spiritu principali confirma fit pleuior remissio peccatorum *.

* Parm. : « copia gratiai. )> « cum oi manuni imposuoris in antiqua pas-

Hjpc I). Thomas. Sic autem prosequitur in
* cua restitue. » Sic Cvpriamis, lib. De hipsis :

toxtu Nicolai « Licot iiitorduni sacramontum

: « Anto oxjiiata doUota, anto oxomohicrosim, » id
p(oiiitoiitia% publica!, vol privata>, manus impo- est confossionom, « factain criminis, anto pur-
sitio apud votoros appoUotur, vol por manuum gatain conscionliam ^aorilicio, ot nianu sacor-
inipositionom dcsignotur. Sic onim S. Ch'mons, dotis, pacoin putanl csso, quani quidam vorlds
lib. II Constitutmicm iipostoHcdmni^cay). xvm, do faUacibus vindicanl, » etc. Sio .\ugustinus Pr
roooiiciliationo poocatoris ukmmis « Vauu ([iii liixit,
: bfiptism. iiiirrrsii!^ Doniitistns. lib. 111, oa]). x\i :

iiKpiit, cum oi maiuun imposiioris rocipo, , «Maiius imposilit), » idosl, po-nitoiitia vol rocoii-
ac pcruiitlo in Ecclcsia csse; » ut ct cap. xli : ciliatio, « nou sicut baptismus ropoti non polest;
 QU^ST. LXXXIV,
Ad primum ergo diceridum, quod illa
manus impositio non est sacramentalis,
scd ordinatur ad miraculaperficienda, ut
scilicet per contactum munus hominis
sanctificati etiam corporalis infirmitas
tollatur; sicut etiam legitur de Domino,
Marc, VI, 5, quod infirmos impositis ma-
nibus curavit\ et Matth., viii, legitur
quod leprosum mundavit por contactum.
Ad secundum dicendum, quod non
quaelibet acceptio Spiritus sancti requirit
manus impositionem, quia etiam in bap-
tismo accipithomo Spiritum sanctum, nec
tamen fit ibi manus impositio sed accep- ;
tio Spiritus sancticumplenitudine, requi-
rit manus impositionem, quod pertinet ad
confirmationem.
Ad tertium dicendum, quod in sacra-
mentis quse perficiuntur in usu materiae,
minister habet aUquem actum corporalem
exercere circa eum
qui suscipit sacra-
mentum, sicut in baptismo, et confirma-
tione, et extrema unctione; sed hoc sa-
cramentum non consistit in usu aUcujus
materiai exterius appositse, sed loco ma-
teriae se habent ea quse suiit ex parte poe-
nitentis: unde sicutineucliaristia sacerdos
sola prolatione verborum super materiam
perficit sacramentum, ita etiain sola verba
sacerdotis absolventis super poeniteiitem
perficiunt absolutionis sacramentum. Et
si aliquis actus corporalis esset ex parte
sacerdotis necessarius, non minus com-
peteret crucesig-natio quse adliibetur in
,
eucharistia, quam manus impositio, in
signum quod per sanguinem crucis
Christi remittuntur peccata et tamen non
; ncessarium ad salutem dupliciter uno habueritis
est de necessitate Imjus sacramenti, sicut
nec de necessitate eucharistise,
CoNCLusio. —
Cum pcenitentise sacramentum
ad culparum potius remissionem, quam ad ali-
quam gratiae excellentiam consequendam ordi-
netur, quemadmodum non ad baptismum, ita
nec ad lioc sacramentum manuum impositio re-
quiritur.
quid est enim aliud nisi oratio super homi-
nem? » Quasi dicat, baptismum quidem iterari
non posse, posse autem poenitentiam, vel recon-
ciliationemiterari. SicS. Leo, Epist. xcii,cap.xvii,
eos qui escis immolatitiis usi sunt, « manus im-
positione purgari » ait. Sic Optatus Milevitanus,
lib. II: « Dmn manus imponitis, et delicta do-
natis. » etc. ;ut et in concilio Carthaginensi IV,
cap. Lxxvi :« Si continuo creditur moriturus,
reconcilietm' per manus impositionem, » etc.
et in Arausicano, cap. ni « Stentin ordine poe-
: vel consecrationi essentialis
nitentium, ut ostensis necessariis poeniteutiae
fructibus, legitimam communioucm cum recon-
AllT. IV ET V. 537
ARTICULUS V.
Utrum hoc sacramentum sit de necessitate
salutis.
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
quod hoc sacramentum non sit de neces-
sitate salutis quia Super illudyjs. cxxv,
:
5 Qui seminant in lacrymis, etc., dicit
:
Glossa*: « Noli esse tristis, si adsit tibi
bona voluntas, unde metitur pax. » Sed
tristitia est de ratione poenitentige, secun-
dum illud II Cor. vii, 10 Quse secundum :
Beum tristitia est poeniteiitiam in salutem
stabilem operatur. Ergo bona voluntas sine
poenitentia sufficit ad salutem.
2. Prgeterea, Proverb., x, 12, dicitur :
Universa delicta operit charitas et infra, ;
cap. XV, 27 Per misericordiam et fldem
:
purijantur peccata. Sed hoc sacramentum
non estnisi ad purgandum peccata. Ergo
habendo charitatem, et fidem, et mise-
ricordiam, potest quisque salutem con-
sequi etiam sine poenitentiae sacramento.
3. Praeterea, sacramenta Ecclcsiae ini-
tium habent ab institutione Christi. Sed,
sicut legitur Joan., viii, Christus mulie-
rem adulteram absolvit absque pceniten-
tia. Ergo videtur quod poenitentia noii sit
de necessitate salutis.
Sed contra est quod Dominus dicit
Luc, xiii, 3 Si pcenitentiam non habue-
:
ritis, omnes simul peribitis* *
Nisi p(2-
Respondeo dicendum, quod aliquid est nitcntiam
;
^*'
modo absolute, aho modo ex suppositione. 2S-.
Absolute quidem necessarium est ad sa-
lutem illud sine quo nullus salutem con-
sequi potest, sicut gratia Christi, et sa-
cramentum baptismi, per quod aliquis in
Christo renascitur. Ex suppositione au-
tem necessarium sacramentum poeni-
est
tentiae, quod quidemest necessarium non
omnibus, sed peccato subjacentibus. Di-
ciliatoria manus impositione recipiant. » Sed a
cseremonia tantum exteriori, quse nunc etiam in
usu est, sacramcntum poenitentiee sic vocatur
non quod ad ejus essentiam vel iutrinsecam i"a-
tionem ceeremonia illa pertineat sicut etiam sa- ;
cramentum eucharistice Tertullianus, lib. De pu-
dicitia, caYi. xiv, « sacramentumbenedictionis»vo-
cat, et « eulogiam » eodem sensu Gi'aeci passim
appollant,quia in co coiiticiondo bcnedictio adhi-
betur exemplo Christi, quamvis ejus confectioni
non sit.
* Ex Aug. dcsumpta.
 ;

538 SUMMA THEOLOGICA.

citur enim IIParaL, iilt.,inorat. Manas., CoNXLCsio. —Non est poenitentifc sacramen-
ante lib. III Esdrffi Tu : Domine Deus jus- tum absoluto ad salutem nooessarium, ut t>ap-
tismus, scd iis tantum qui peccati rei sunt.
torum, no?i posuisti pcenitentiam justis,
Abraham, IsaacetJacob, iiscpiitibinonpec-
caverunt. Peccatum autcm, cum consum-
ARTICULUS VI.
matum fuerit, generat mortem, ut dicitur
Jacobi, I, 15. Et ideo necessarium est ad
salutem peccatoris quod peccatum remo-
Utrum poenitentia secunda tabula
sit

quod quidem non potest post naufragium.

veatur ab eo :

fierisine pffinitentisB sacramento, in quo

operatur virtus passionis Christi per ab- Ad sextum sic proceditur. 1 . Videtur
solutioncm sacerdotis simul cum opere poe- quod pcenitentia non sit sccunda tabula
nitentis, qui cooperatur gratiffi ad destruc- post naufragium quia super illud Isa.,
:

tionem peccati. Sicut cnim dicit Augus- III:Peccalum suum quasi Sodoma prgedica-
tinus Super Joannem * tract. lxxii, ant. verunt,^vQ\i Glossa": «Secundataliula post
med. « Qui creavit te sine te non justi-
: , naufragium est peccata abscondere. »
ficabit te sine te. » Uiide palet quod sa- Poenitentia autem non al)scondit peccata,
cramentum poenitentiae est necessarium sed magis ea revelat. Ergo pceniteutia non
ad salutem post peccatum, sicut medica- est secunda tabula.
tio corporalis, postquam homo iii mor- 2. Praeterea,fundamentum in aedificio
bum periculosum inciderit. non tenet secundum, sedprimum locum.
Ad primumergo dicendum, quodGlossa Poenitentia autem in spirituali a^dificio
illavidetur esse intelligenda de eo cui est fundamentum, secundum iUudUebr.,
adest bona voluntas sine interpolatione VI, 1 -.Non rursum jacientes fundamentum
quae fit per peccatum talis enim noii ha-
: p)oenitentix ab operibus unde et
)7iortuis;
bet tristitiai causam sed ex quo bona
; praecedit ipsum baptismum, secundum
voluntas tollitur per peccatum, non po- illud Act., 38
II,Poenitentiam agite, et
:

test restitiii sine tristitia, qua quis dolct baptizetur unusquisque vestrum. Ergo poe-
de peccato praeterito, quod pertinet ad poe- nitentia non debet dici secunda tabula.
nitentiam. 3. Prseterea, omnia sacramcnta suiit
Ad secundum dicendum, quod ex quo quaedam tabulae, id est, remedia contra
aliquis peccatum incurrit, charitas, fides peccatum. Sed poenitentia noii tenet se-
et misericordia liberant hominem a
non cundum locum intcr sacramenta sed ,

peccato sine poenitentia. Requirit enim magis quartum, ut ex supi'a dictis patet.
charitas quod homo doleat de offeiisa in Ergo poenitentia non debct dici sccunda
amicum commissa, et quod amico homo tabula post naufragium.
studeat reconcihari^; requirit etiam ipsa Sed contra qiiod Ilieron. dicit, Epist.
fides ut per virtutem passionis Ghristi, cxxx, § 9, col. 1113, t. l,quod « secunda
quae in sacramcntis Ecclesiae operatur, tabula post naufragium est poenitentia. »

quaerat justificari a peccatis requirit ; Respondeo dicendum, quod idquod

etiam et ipsa misericordia ordinata ut est per se naturaliter prius est eo quod
homo subvcniat poenitendo suae miseriae, est pcraccidens, sicutet substantia prior
quam pcr peccatum incurrit, secundum Sacramcnta autem qua»dain
est accidente.
illud Proverb., xiv, 34: Miserosfacitpopii- per se ordinantur ad salutem hominis
los peccatum. Unde Eccli., xxx, 24, dici- sicut baptismus, qui est spiritualis gene-
tur: Misa^ere animae tux, placens Deo. ratio, et confirmatio, qiiai cst spirituale
Ad tertium dicendum, quod ad potes- augmcntum, et cucharistia, qiia> cst spi-
tatem exccUentiai, quam solus Ciiristus rituale nutrimcntuni; paMiitentia autem
habuit, ut supra dictum est, pertinuit or(Hnatur ad salutem hominis quasi per
quod Christus cffectum sacramenti pceni- accidens, et supposito quodam, scUicet
teiitiae, qui est remissio pcccatorum, coii- ex suppositionc peccati: nisi cnim honio
tulit mulicri adultene «ine pirnitenticc' peccaret actualitcr, poMiitcntia non iiuli-
sacramento, licet iioii sine interiori poe- geret, indigcret tamen baptismo et ,

nitentia, quam ipse in ea per gratiam est confirmatione, et eucharisfia; sicut et in

operatus. vita corporali noii indigcret homo medica-
' Iniplicitp «[uidcm ; oxprosse vcro in Serm. ^ Parm. addit « oxtcrictris. »
:

(LXix, oap. XI, J5 13. ool. 'nW, t. 5. ''

Kx ilioron. in ciuudcm looum. ool. ().'>, l. i.
* Puim. : « salisfaocio. »
 »
;

QUiEST. LXXXIV, ART. VI ET VII. 539

tione, nisi infirmarctur ; incllgcrct autcm respectu cujus pcenitcntia dicitur secunda
liomo pcr se ad vitam gcncrationc, aug- tabula.
mcnto ct nutrimcnto. —
CoNCLUsio. Poenitcntise sacramentum,. cum
Et idco pocnitcntia tcnct sccundumlo- nonnisi cx supposition»! peccati necessarium sit,
cum respectu status intcgritatis qui con- cst quasi secunda post naufragium tabula.
fertur et conservatur per sacramcnta
prsedicta undo et mctaphoricc dicitur
;
ARTICULUS VII.
« secunda tabula post naufragium. » Nam

sicut primum rcmcdium maro transcun- Utriimhocsacramentumfneritconvenienter

tibus est ut conserventur in navi integra, in nova lege institutum.
secundum autcm rcmcdium est post na-
vem fractam, ut quis tabula^ adhsercat Ad septimum sicproceditur. 1. Vidctur
ita primum remedium in mari hu-
ctiam quod hoc sacramentum non fucrit conve-
jus vitae est quod homo intcgritatem ser- nienter institutum in nova lege. Ea enim
vet; secundum autcmremedium est, siper quse sunt de jure naturali, institutione
peccatum integritatem perdiderit, quod non indigent. Sed poenitere de malis quae
per pocnitentiam redcat. quis gessit, est dc jure naturali non ;

Ad primumergo dicendum, quod abs- enim potest aliquis bonum diligcre,

condere peccata contingit dupUciter uno
modo, dum ipsa pcccatafuint. Est autcm
pejus peccare publice quam occulte, tum
quia peccator publicus videtur ex ma-
jori contemptu peccare tum etiam quia
peccat cum scandalo aliorum. Et ideo
quoddam remedium cst in peccatis quod
aliquis occulto peccet et secundum
in
: quin de contrario doleat. Ergo poeniten-
tia non fuit convenienter instituta in nova
lege.
2. quod fuit in veteri
Prseterea, illud
; lege, instituendum non fuit *. Sed etiam
in veteri lege fuit poenitentia; unde et
Dominus conqueritur Jerem., viii, 6, di-
; cens Nullus est qui agat poenitentiam su-
:

hoc dicit Glossa quod « sccunda tabula per peccato suo, dicens Quid feci? :

post naufragium estpeccataabscondere, Ergo poenitentla non debuit institui in

nonquodper hoctoUatur peccatum, sicut nova lege.
per poenitentiam, sed quiaper hoc pecca- 3. Prseterca, poenitentia consequcnter
tum minus. Alio modo aliquis abs-
fit se habct ad baptismum, cum sit secunda
condit peccatum prius factum per negli- tabula, ut supra dictum cst. Sed pceniten-
gentiam confcssionis, ethoc contrariatur tia videtur a Domino instituta ante bap-
pcenitentise, et sic abscondcre peccatum tismum; nam in principio praedicationis
non est secunda tabula, sed magis con- suse dixisse Dominus
legitur Matth., iv,
trarium tabulae dicitur enim Proverb.,
; 17 : Poenitentiam agite appropinquavit
,

xxvni, 13: Qui abscondit scelera sua, non enim regnum cselorum. Ergo hoc sacra-
dirigetur. mentum non fuit convenienter institutum
Ad secundum dicendum, quod poeni- in nova lege ^
tentia non potest dici fundamentum spi- Sed contra est quod Dominus,
dicit
ritualis sedificii simpliciter, id est, inprima Luc, 46 ult., : Oportebat Christum pati
sedificatione ; sed est fundamentum in et resurgere a mortuis die tertia, et prsedi-
secunda reaedificatione, quse fit per des- cari in nomine ejus pcenitentiam et remis-
tructionem peccati nam primo redeun- ; sionem peccatorum in omncs gentes.
tibus ad Deum occurrit poenitentia. Apos- Respondeo dicendum, quod, sicut su-
toliis tamen ibi loquitur de fundamento pra dictum est, in hoc sacramento actus
spiritualis doctrinse. Poenitentia autem poenitcntis se habet sicut materia, id au-
quae baptismum prsecedit, non est poeni- tcm quod est ex parte saccrdotis, qui
tentiae sacramentum. operatur ut minister Christi, se habet ut
Ad
tertium dicendum, quod tria prse- formale et completivum sacramenti. Ma-
cedentia sacramenta pertincnt ad navem tcria vero etiam in aliis sacramentis
integram, id est, ad statum integritatis. praeexistit a natura ut aqua vel ab ' ali- ;

* Parm. addit
« in nova. »
: hoc sacramentum, cum ipse non sit usus eo si-
Objectio quarta dcest in cod., licet adsitres-
* cut saoramentis qu?e ipse instituit. Ergo lioc
aliis
ponsio. Sic habetur in Parm. « Prseterea, sa- : sacramentum non fuit convenicnter institutum
cramenta nova; logis institutionem habent a in nova legc. »
Christo, ex cujus virtute opcrantur, ut siipi'a * hi Parm. deest : « aliqua. »
dictum est. Sed Christus non videtm* instituisse
 ;

540 SUMMA THEOLOGICA.

(jua arte ut panissed quod talis mate-
; dem addolorem,ut magis in corde
esset
ria ad sacramentum assumatur, institu- quaminexterioribussignis, secundum il-
tione indiget hoc determinante. Sed lud JocL, II, 1.3 Scindite cordavestra, el
:

forma sacramentiet virtus ipsius totaliter nonvestimenta vestra quantumautem ad

;

est ex institutione Christi, ex cujus pas- remedium doloris quaerendum, ut aliquo

sione procedit virtus sacramentorum. modo ministris Dei peccata sua confite-
Sic ergo * materia praeexistit a natura rentur, ad minus in generali. Unde Do-
ex naturah enim ratione homo movctur minus, Levit., v, 17,dicit Anima si pec- :

ad poenitendum de mahs qua fecit; sed caverit, per ignorantiam. offeret arietem
.
.
,

quodhocvel illo modo pcenitentiam agat, immaculatum de gregibus sacerdoti, juxta

estexinstitutionedivina.UndeetDominus mensuram eestimationemque peccati qui ;

in principio prffidicationis suae indixit ho-
minibus ut non solum pceniterent, sed
ctiam pcenitentiam agcrent, significans
determinatos modos actuum qui requi-
runturad hoc sacramentum. Sed id quod
pertinet ad officium ministrorum, deter-
minavit, cumMatth., xvi, 19, dixit Petro
Tibi dabo claves regni cxlorum, etc. Effi-
caciam autem hujus sacramenti et origi-
nemvirtutis ejus manifestavit postresur-
rectionem, Luc, ubi dixit quod
ult., 47,
orabit pro eo, quia nesciens fecerit, et di-
mittetur ei; in hoc enim ipso quod obla-
tionem faciebat ahquis pro peccato suo,
quodammodo suum peccatum sacerdoti
cohfitebatur. Et sccundum hoc dicitur
Proverb., xxviii, 13: Qui abscondit sce-
: lera sua, non dirigetur; qui autem confes-
sus fuerit, et reliciuerit ea, misericordiam
consequetur. Nondum autem erat instituta
potestas clavium, quae a passione Christi
derivatur ct pcr consequens noiidum
;

innomine ejiis poeniten-

o])oriGt prcsdicari erat institutum quod ahquis doleret de
tiam et remissionem peccatorum in omnes pcccato,cumpropositosubjiciendi se per
gentes praemisso de passione et resur-
,
confessioncm et satisfactionem clavibus
rectione. Ex virtute enim nominis Jesu Ecclcsiaj, sub spc consequcndae veniae
Christi patientis et rcsurgentis hoc sacra- virtute passionis Cliristi.
mcntum efficaciam habet in remissionem Ad tcrtiumdicendum, quod si{|uisrecte
peccatorum. considcret ea quae Dominus dixit de ne-
Et sic patet convenienter hoc sacra- cessitate baptismi, Joan., iii, tcmporc
mentum in nova lcge institutum fuisse. praeccsserunt ea quae dixit Matth., iv,
Ad primum ergo dicendum, quod de de necessitate poenitcntiae nam id quod ;

jure naturah est quod ahquis poeniteat dixit Nicodemo de baptismo, fuit antein-
demalis quse fccit, quantum ad hoc quod carcerationcm Joannis, dcquo postea sub-
dolcat ea fccissc, et doloris remedium ditur quod baptizabat illud vero quod
;

quaeratperahquemmodum, etquod etiam de pcenitentia dixit Matth., iv, fuit post

ahqua signa doloris ostendat sicut et ; incarcerationcm Joannis.
Ninivitae fccerunt, ut Jonse, ui, lcgitur; Si tamcii prius adpcpnitentiaminduxis-
in quibus tamen ahquid fuit adjunctum set quam ad baptismum, hoc ideo csset
fidci, quam conceperant ex praedicatione quia etiam ante baptismum, re(juiritur
Jonae, ut scihccthoc agerent sub spe quaedam poenitentia; sicut et Petrus dicit
veniaeconscquenda'a Dco, secundum ihud Act., II, 38: Pamitentiam agite, et bapti-
quod ibid. , v. 9, legitur: Quisscit, si co?iver- zetur unusquisque vestruni.
tatur etignoscatDem, et revertatur afurore Ad quartum dicendum, quod Christus
irassuae,etnonperibimus? Sed sicutaha non est quem ipse iiisti-
usus baptismo
quae sunt de jure naturah detcrminatio- tuit, scd est baptizatus baptismo Joannis,
nem acceperunt ex institutionc lcgis di- ut supra dictum cst.Sed neo etiamactive
vinae, ut in secutida parte diclum cst, ita usus est suomystcrio, quia ipsc non bap-
etiam et poenitcntia. tizabat communiter, sed discipuli ejus,
Ad secundum diccndum, quod ca quae ut dicitur Joan., iv; (juamvis credendum
sunt juris naturahs, (hversimodc detcr- sit qiiod (hscipulos suos ba[)tizavcrit,
minationcmaccipiunt in vetcri et in nova ut Augustiuus dicil Ad Seleuciamnn,
lege, secundumquod congruit imperfec- e/jist. ccLxv, § 5, eoL 1088, t. 2. Usus
tioni veteris legis et perfcctioni nova» '. autcm Inijus sacramcnti al) eo ins-
Unde et |)n^nileiilia in vct(U-i lcge arKiuam tiliili iiiillo modoci oompclclial. nec (|u;ui-

dcterininalioncm lialiuit, quantiim (jui- liun ad lioc ([iiod ipsc iKenitcrcl, in quo

• Parni. aildil : « liiijus saci"ameuli. » * Parm. : « iinva^ logis. »

 .
QU.EST. LXXXIV, ART. VII,
pcccatumnonfuit, nequcquantumad hoc
quod hoc sacramentum aliis pra^berct,
quia ad ostcndendum misericordiam ct vir-
tutem suam, efTectum hujus sacramenti
sine sacramento prsebcbat, ut supra dic-
tum est. Sacramentum autem eucharis-
tiae et ipsc sumpsit, ct aliis dcdit, tum
ad commcndandam excellentiam hujus
sacramcnti, tum quia hoc sacramenlum
cstmemoriale suse passionis, inquantum
Christus est; sacerdos et hostia.
CoNCLUsio. —
Poenitentiae sacramentuni in
novalege convenienter institutum est.
ARTICULUS VIII.
Utriim pceiiitentia debeat durare usque ad
finemvitae.
Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur
quod poenitcntia non dcbeat durare usque
ad finem vitaB. Poenitentia enim ordinatur
ad deletionem peccati. Sed pcenitens
statim consequitur remissionem peccato-
rum, secundum illudEzech., xvni, 21
Si impius egerit puinitentiam ab omnibus
peccatis suis quae operatus est. vita vi- . ,
vet, et non morietur. Ergo non oportet
ulterius poenitentiam protendi.
2. Prseterea, poenitentiam agere perti-
net ad statum incipientium. Scd homo de
hoc statu debct procedcre ad statum pro-
ficientium, et ulterius ad statum perfec-
torum. Ergo non debet homo pcenitentiam
agere usque ad fmem vitse.
3. Praeterea, sicut in ahis sacramentis
homo debet servare statuta Ecclesiae, ita
et in hoc sacramento. Sed secundum ca-
nones determinata sunt tempora poeni-
tendi, ut scilicet ille qui hoc vel illud pec-
catum commiserit tot annis poeniteat.
Ergo videturquod non sit poenitentia ex-
tendcnda usque ad fmem vitee.
Sed contra est quod Augustinus dicit ^
in lib. Devera etfalsapainitentia^ cap. xiii,
col. 1124,t.6: «Quidrcstat nobisnisi sem-
per dolere iii vita ?ubi enim dolor fmitur,
dcficit ct poenitcntia; si autcm pcenitentia
finitur, quidrelinquitur de venia
Respondeo dicendum, quod duplex est
poenitentia, scilicet interior et exterior.
Interior quidem poenitentia est qua quis
dolet de peccato commisso, et talis poeni-
tentia debet durare usque adfinem vitae;
sempcr cnim debet homini disphccre
* Parm. : « in qua. » ^
VIII ET IX. 541
quod peccavit enim ei placcret pcc-
; si
casse, jam ex hoc ipso peccatum incur-
rerct et fructum vcniae perdcret. DispU-
centiaautemdoloremcausat in eo quicst
susceptivus doloris, qualis est homo in
hacvita; post hancvitamautem sanctinou
sunt susceptivi doloris; undc displice-
bunt eis peccata praeterita sine omni tris-
titia, secundum illud Isa., lxv, 1G :
*
Oblivioni traditds sunt angustise pi^iores.
Poenitentia vero extcrior est qua quis
exteriora signa doloris ostendit, et verbo
tenus peccata sua confitetur sacerdoti
absolvcnti, ctjuxtaejus arbitrium satis-
facit et talis poenitcntia non oportet
;
quod duret usque ad finem vitae, sed
usque ad determinatum tempus, secun-
dum mensuram peccati.
Ad primum ergo dicendum, quod vera
pcenitentia non solum removet pcccata
praeterita, sed etiam praeservat homincm
a peccatis futuris. Quamvis igitur homo
in primo instanti verae poenitcntiai remis-
sionem consequaturpraeteritorum pccca-
torum, oportettameninhominc perseve-
: rarepoenitentiam, neiterumincidatinpec-
catum.
Ad sccundum dicendum, quod agere
poenitcntiam interiorem simul et exterio-
rem pertinet ad statumincipientium, qui
scilicct de novo redcunt a pcccato sed ;
poenitentia interior habet locum etiam in
proficientibus et perfectis, sccundum
illud ps. Lxxxiii Ascensiones in cordesuo
:
disposuit, in valle lacrymarum. Unde et
ipse Paulus diccbat, I Cor. xv, 9 Non , :
sum dignus vocari apostolus, quoniam
persecutus sum Ecclesiam Dei.
Ad tcrtium dicendum, quod illa tem-
pora prsefiguntur poeiiitentibus quantum
ad actionem exterioris poenitentiae.
— Quamquam
Co>!CLUsio. interior pcenitentia
dm'are debeat usque ad vitee linem, exterior ta-
men non necessario durare debet usque ad vitae
linem, sed usque ad determinatum tempus pro
mensura peccati.
ARTICULUS IX.
? Utrum pcenitentia possit esse conti?iua.
Ad novum sic proceditur. l.Videtur
quod pcenitcntia non possit esse confi-
nua. Dicitur enim Jercm., xxxi, IG :
Quiescat vox tua a ploratu, et oculi tui
a lacrymis. Sed hoc esse non posset, si
Liber De pwnitentia spuriis aimumcratu]-,
 "

542 SUMMA THEOLOGICA.

poenitentia continiiaretur, quae consistit Ad secundum dicendum, quod de do-
in ploratu et lacrymis. Ergo poenitentia lorc et gaudio dupliciter loqui possumus:
non potest continuari. uno modo secuiidumquod suiit passiones
2.Praeterea, dequolibet bono opere de- appetitus sensitivi et sicnullo modo pos- :

bct homo gaudere, secundum illud ps. sunt esse simul, eo quod sunt omnino con-
xcix, 1 : Servile Bomino in Ixtitia. Sed vclexparte objecti,putacum sunt
trariae,
agcre poenitentiam cst bonum opus. Ergo dc eodcm, vel saltem ex parte inotus cor-
de hoc ipso debet homo gaudere. Sed dis ; nam gaudium estcum dilatatione
nonpotesthomo simul gaudere et tristari, cordis, tristitia vcro cum constrictione,
ut patet per Philosophum in IX Ethic, et hoc modo loquitur Philosophus in IX
cap. IV, sub fm. Ergo non potest esse Ethic. Alio modo possumus loqui degau-
quod poenitens coiitinue tristetur de pec- dio et tristitia secundum quod consistunt
catis prffiteritis, quod pertinet ad ratio- in simplici actu voluntatis cui aliquid ,

nem poenitentiai *. placet vel displicet; et secundum hoc non

3. Prffitereall ad Corinth., ii, 7, Apos- possunt habcre contrarietatem iiisi ex
tolus dicit: Consolamini, scilicetpoenitcn- parte objccti puta cum sunt de eodem
:

tem, neforte abundantiori tristitia absor- et secundum idem et sic non possunt
beatur qui ejusmodi est. Sed consolatio simul esse gaudium et tristitia, quia non
depellit tristitiam, quiE pertinet ad ratio- potest simul idem secundum idcm pla-
nem poenitentiae. Ergo poenitentia non cere et displicere. Si vero gaudium et
debet esse continua. sic accej)ta non siiit de eodem
tristitia
Sed contra est quod dicit Augustinus secundum idem, sed vel de diversis vel
in libro De vera et falsa poenit., cap xiii, de eodem secundum diversa, sic non
col. tl24,t.6: «Dolorcontinueinpceniten- est contrarietas gaudii et tristitiae; unde
tia custodiatur. » iiihil prohibet hominem siinul gaudere
Respondeo dicendum, quod poenitere et puta si videamus justum
tristari :

dicitur dupliciter secundum actum et se-

: affligi, simul placet nobis ejus justitia
cundum habitum. Actu quidem impossi- et displicet ejus afflictio. Et hoc inodo ^,
bile est quod homo coiitinue poenitcat, potest alicui displiccre quod peccavit, et
quia necesse est quod actus poenitentis placere quod hoc ci displicet cum spe ve-
sive interior sive exterior interpoletur ad niae, ita quod ipsa tristitia sit materia gau-
minus somno et ahis quae ad necessita- dii. Uiide Augustinus ' dicit in lib. De jjce-
tcm corporispertinent. Alio modo dicitur nitentia, loco sup. cit. « Scmper doleat :

poeniteresecundum habitum, et sic opor- pcenitens, et dc dolore gaudeat. »

tet quod homo continue poeniteat, et Si tameii tristitia nullo modo compate-
quantum ad hoc quod homo nunquam retur sil)i gaudium,per lioc non toUcrctur
aliquid coiitrariumpa>iiitcntiaB faciat, per haliitualis continuitas pcenitentiae, sed ac-
quodhabitualis dispositio pcenitentis tol- tualis.
latur, ct quantum
ad hoc quod debet Ad tertium dicendum, quod secundum
homo in proposito gerere quod semper Philosophum iii II Ethic, cap. iii, vi, vii
sibi praeterita peccata displiceant. et IX,ad virtutcm pcrtinct tcncremedium
Ad priinum ergo dicendum, quod plo- inpassionibus. Tristitia autem quai iii ap-
ratus et lacrymae ad actum exterioris petitu sensitivo pa^nitentis consequitur
poenitentiaepertinent, qui non solum iion ex displicentia vohintatis, passio quae-
dcbetesse continuus, scd ncc etiam opor- dam cst : uiidc moderanda est secundum
tet quod duret usque ad fiiiem vita', ut virlutcm, et cjiis supcrfluitas cst vitiosa,
dictum est. Unde et signanter ii)i subdi- quia inducit iii despcrationem, (juod si-
tur Quia est merces operi tuo. Est autem
: gnificat Apostolus ibidem dicens Xe :

merces operis pcenitentis plena rcmissio majori tristitia absorbeatur qui Ikujuxmodi
peccati et qnantuin ad culpam ct quaii- est. Et sic coiisolatio dc (pia ii»i Aj^os-
tum ad paMiaiii; post cujusconsccutioiicin tohis loquitiir t>st modcrativa tristitia%
non est necesse quod homo ultcrius ex- non autem lotalitcr ablativa.
teriorem pa^niteiitiam agat. Per hoc tamcn
iion cxchidilur continuitas pcenilentia',
CoNCLVsio. —
Pa^nit(>ntiam secundum actum
contiiuunu cssc iuipossilulc est, secundum luibi-
quaiis dicta est. tum vcro conliiuui esse dcbet.

' Parni. addit : (( ergo poenitcntia iion potcst * Parm. addit « simul. » :

esse toulinua. » * C.od. Augustinus dicit.

: »
 : ,,

uuj:st. lxxxiv, art. x. 543

quod poenitet. » Si ergo aliquis vcrc pce-

ARTICULUS
Utrum sacrmnentum poenitentiee debeat
iterari.
Ad dGcimiim Videtm^
sic procoditur.
quod sacramentumpoeiiitcutiaBnon debeat
iterari. Dicit enim Apostolus, Hebr., vi, 4
Impossibile est eos qui semel sunt illumi-
nati, gustaverunt etiam donum cselcste et
participes facti sunt Spiritus sancti, et pro-
lapsi sunt, rursus renovari ad poenitentiam.
Sed quicumque poenituerunt, sunt illu-
minati, et acceperunt donum Spiritus
sancti. Ergo quicumque peccat post poeni-
tentiam, non potest iterato poenitere.
2. Praeterea, Ambrosius
poenitentia, cap. x, § 93, col. 341 t. 3: « Re-
periuntur * qui ssepius agendam poeniten-
tiam putant, qui luxuriantur in Cliristo
nam si vere poenitentiam agerent,
damposteanonputarent quiasicutunum
niteat, non iterum peccabit. Ergo non
potest esse quod poenitentia iteretur.
X.
5. Praeterea, sicut ba[)tismus habet
efficaciam ex passione Christi, ita et poe-
nitentia. Sed baptismus non iteratur
propter unitatem passionis ct mortis
Cbristi. Ergo pari ratione nec poenitentia
1 . iteratur.
6. Praeterea, Ambrosius' dicit, .V^rm.
\uiinpsaL cx\m, §26, col.1374, t.2,quod
((facilitas veniae incentivum tribuit de-
linquendi. » Si ergo Deus veniam frequen-
ter praebetpcr p(Enitcntiam, videtur quod
ipse hominibus praebeat incentivum delin-
quendi, et sic viderctur delectari in pec-
catis, quod ejus bonitati non congruit.
Non ergo potest poenitentia iterari.
Sed contra est quod homo inducitur
dicit inlib. II De admisericordiamexemplo divinae miseri-
, cordiae, secundum Es-
illud Luca3, vi 36:
tote misericordes sicut Pater vester miseri-
: cors est. Sed Dominus hanc misericordiam
iteraii- discipulis suis imponit, ut saepius remit-
;
tant fratribus contra se peccantibus undo ;

est baptisma, ita et unica est poenitentia » . sicutdicitur Matth., xviii, 21, Petro quae-
Sed baptismus iiou iteratur. Ergo nec renti Quoties peccabit in me frater meus
:

poenitentia. et dimittam ei? usque septies? respondit

3. Prseterea,miracula quibus
infirmitates corporalessanavit, significaut
sanationem spiritualium infirmitatum,
quibus scilicet liomines liberantur a pec-
catis.Sed non legitur quod Dominus ali-
Dominus Jesus : Non dico tibi usque septies, sed
uscjue septuagies septies. Ergo etiam sae-
pius per poenitentiam veniam peccantibus
preebot, praesertim cumdoceat nos petore,
Matth., VI, 12 Dimittenobis debita nostra,
:

quem caecum bis illuminaverit, vel quod sicut et nos dimittimus debitoribus nostris
aliquem leprosum bis mundaverit, aut Respondeo dicondum, quod, circa
aliquem mortuum bis suscitaverit. Ergo poenitentiam quidam erraverunt, dicen-
videtur quod nec alicui peccatori bis per tes non posse hominom por poeniten-
poenitentiam veniam largiatur. tiam secundo consoqui veniam pec-
Gregorius ^ dicit in Hom.,
4. Prseterea, catorum. Quorum quidam, scilicct Nova-
Quad.xxxiv inEva?ig.,% 15,col. 12o6,t.2: tiani, hoc intantum oxtenderunt ut
((Poenitentiaest anteacta peccata deflere, dicerent, post primam poenitontiam,
et flenda iterum nou committere » et ; quffi agitur in baptismo, peccantem non
Isidorus dicit in lib. II De summo bono, posso por poenitentiam iterato restitui.
siveiSe^i^e^i^. ,cap.xvi,col. 619, t. 6, Irri- : (( Alli verofuerunt hseretici, ut August. dicit
sorest, et non poenitens, qui adliuc agit in Ub. De vera et falsa pcenit, cap. v.

Sic lcgitui- in Decrct., dist. iri De pcenitentia,

* verbis Pffinitentia est et mala prseterita plan-
(( :

c. II, col. 1594; in textu vero Anibrosii paulo gere, ct plangenda iterum non commitere. »
alit(^r : (( reprehenduntur qui stepius agendam En autem Gregorii locum a tcxtu D. Thomaj
ptjenitentiam putant, quia luxuriantur in Cluis- paulo diversum Pwnitentiam agerc est et
: ((

to.... sicut unum baptisma, ita una pceniten- perpetrata makT plangcre, et plangenda non
tia. » perpetrare. » An ex Ambrosio k)cum hauserit
2 In aliis editis, sicut et in codic. legitur :
Gregorius? An in textu D. Thoma^ loco Gre-
(( Gregorius dicit in Hom. Quadragcsimsc, » li- gorii, legendum sit : Ambrosius in Homil.
((

de qua locus citatus de- quadragesimse? » hi Gk)ssa ordin. iii Matth.

cet Uomilia xxxiv ,
,

V. 2, cok 79, 2 legitur Poenitere est ante

sumptus est, non quadragesimce tcmpore sed t. : ((

dominica, tertia post pentecosten sit hal)ita. acta doflere, ct detlendanon committer(},» quod
Locus similis cx Ambrosio in Scrmone ix Quaclra- simillimum est verbis a D. Thoma citatis.
yesimse, § I, col. C77, 4, refcrtur in Decreto,
t.
3 Quidam cod. Paris. (( Gregorius. »
dist. iii De pcenitentia, c. i, col. 1594, sub his
5M SUMMA THEOLOGICA.
§ 11, 1116, t. G, qui post bap-
col. qui semel sunt illuminati, scihcet
sibile est
tismum dicebunt quidem esse utilem per baptismum, rursus renovari ad
poenitentiam non tamen pluries
, sed , poenitentiam scilicet per baptismum qui
semel tantum. est lavacrum reqenerationis et renovationis
Yidentur autem hujusmodi errores ex Spiritussancti, ut diciturad Tit., lu, .5. Et
duobus processisse: primo quidem ex eo rationem assignat ex hoc quod per bap-
quod errabant circa rationem verae tismum homo Christo commoritur; unde
pcenitentiae. Cum enim ad veram poeni- subditur liursum crucifigentes sibimetipsis
:

tentiam charitas requiratur, sine qua Filium Dei, Ilebr., vi, 6.

non delentur peccata, credebant, quod Ad secundum dicendum, quod Am-
cliaritas semel habita non posset amitti, brosius loquitur de poenitentia solemni,
et per consequens poenitentia si sit vera, quae in Ecclesia non iteratur, ut infra
nunquam per peccatum toUatur, ut * sit dicetur.
necesse eam iterari. Sed hoc improbatum Ad tertium dicendum,quod, sicut Aug.
est in secunda parte, ubi ostonsum est dicit in lib. De vera ct /a/sapa^nit., ubi
quod charitas semel habita propter hber- supr., § 12, « multos caecos, et diverso
tatem arbitrii potest amitti, et per con- tempore Bominus i]luminavit,et multos
sequens post veram pcenitentiam potest debiles confortavit, ostendens in diversis
aliquis peccare mortaliter. Secundo, ex iUis eadem saepe peccata dimitti, ut quem
eo quod errabant circa aestimationem prius sanavit leprosum, alio tempore
gravitatis peccati. Putabant enim adeo illuminavitcaecum. Ideo enim tot sanavit
grave esse peccatum quod aliquis com- febricitantes, tot languidos, tot claudos,
mittit post veniam impetratam, quodnon caecos et aridos, ne desperaret de se
sit possibile ipsum remitti, in quo qui- peccator; ideo non scribitur aliquis nisi
dcm errabant et ex parte peccati, quod semel curatus, ut limeat quisque jungi
etiam post remissionem consecutam peccato; et medicum se vocat, et non
potest esse et gravius et levius quam sanis, sed male habentibus opportunum.
fuerit ipsum primum peccatum remis-
^ Sed quahs liic medicus, qui malum
sum ; et multo magis contra infmitatem iteratum nesciret curare? Medicoiimi
divinae misericordiae, quae est super' enim est centies infirmum, centies
omnem numerum et magnitudincm pec- curare; qui caeteris minor esset, si aliis
catorum, secundumillud psal. L, 1: Mise- possibilia ignoraret. »
rere mei, Deus, secimdiim magnam mise- Ad quartumdicendum, quod, poenitere
ricordiam tuam ; etsecundum multitudinem est anteacta peccata deflere,et flenda non
miserationum tuarum dele iniquitatem committere ^, simul dum flet vel actu vel
meam. Unde reprobatur verbum Cain proposito. lUe enim est irrisor, et non
dicentis Genes.,iv, 13, Major est iniquitas «poenitens, qui simul dum poenitet, agit
mea quam ut veniam merear. Et ideo mise- quodpoenitet, velproponit itcrum se fac-
ricordia Dei peccantibus per poenitentiam turum quod gcssit, vel etiam actualiter
veniam praebet absque ullo termino; peccat eodem vel alio genere peccati. .

unde di(;itur in orat. Manass., ante lib Quod autem aliquisposteapeccat velactu,
III Esdrae: Immensaetinvestigabilismiseri- vel proposito, non excludit quin prima
cordia promissionis tuee super malitias poenitentia vera fuerit; nunquam enim
hominum. veritas prioris actus oxclu(htur per actum
IJnde manifestum est quod poenitentia contrarium subsoquontem; sicut enini
pluries est iterabihs.'* vere cucurrit qui postea sedet, ita vere
Ad primum ergo dicendum, quod quia pa?nituit qui postea peccat.
apud Judaeos erant secundum legem Ad quintum(licen(huu, quod baptismus
quaidam lavacra instituta, in quil)us habet virtutom ox passiono Ghristi, sicut
pluries se purgabant,
ah immunditiis quaedam spiritualis geueratiocum spiri-
credebant aliqui Judaeorum quod ctiam tuali morte praH'odentis vitae. Statutum
per lavacrum baptismi ahquis phn-ies autem est Iiotninibus semel nuiri, Ilobr. ix, ,

puriticari posset. Ad (jiiod excludeiuhnn 27, ct somol nasci; ot idoo somol tantum
Apostolus scribit llebra^is quod impos- dobet homo baptizari. Sod puMiitontia

' l*;uiii. : « ul sic sil. » * P;u'ni. : « rcitorabilis. »

* lii 1'arin. (iccsl « ipsum. » * Parm. adtlit : « scilicot. »
''
Paiiu. : M supcral. »
 ; :;

QU^ST. LXXXIV, ART. X, ET QMMST. LXXXV, ART. L 345

liabet virtutcm ex passiorie Cliristi siciit peccata praeterita plang-erc » est etiam de ;

spiritualis medicatio * quae frequentcr turpibus factis, scilicet de peccatis, quae

itcrari potest. non habent locum in homine virtuoso.
Ad scxtum dicendum, quods lib. Devera Ergo pauiitentia non ost virtus.
§11, Augustinus dicit
et falsa pcenitentia, 3. Praeterca, sccundumPhilosophumin
((constat Deo peccata multum displicere, \S Ethic., cap. nullus
iii, circa princ, ((

qui semper praesto est ea dcstruerc, nc cst slultus eorum

sunt sccundum vir- qiii
solvatur quod creavit, ne corrumpatur tutem. Sed stultum videtur dolcre de
))

quod amavit,» scilicet per desperationem. commisso prseterito,quodnonpotest non

esse, quod tamen pcrtinct ad poenitentiam.
CoNCLUsio. — Cumcharitas semel habitaprop- Ergo poenitentia non est virtus.
amitti possit, ct divina
ter arbitrii liberlatem
misericordia omiiem peccatorum magnitudincm Scd contra est quod praecepta legis
ac multitudincm superet, maniiestum est pcKui- dantur de actibus virtutum quia legis- ;
((

tentise-sacramentum ssepe numero repeti posse.

lator intendit cives facere virtuosos, » ut
dicitur II Ethic, cap. i, antc mcd. Scd
praeceptum divinae lcgiscstdcpoenitentia,
QU^STIO LXXXV. sccundum illud Matth., iv, 17
Poeniten- :

tiamagite, etc. Ergo pcenitentia est virtus.

DE PCENITENTIA SECUNDUM QUOD EST Respondeo diccndum, quod, sicut ex
^'IRTUS. dictis patet, pcenitcre est de aliquo prius
a se facto dolere. Dictum est autem supra,
(In sex articulos divisa.) quod dolor vel tristitia duplicitcr dicitur :

uno modo secundum quod est passio

Deindc considerandum cst dc poeniten- quaedam appctitus sensitivi, et quantum
tia secundum quod est virtus ct circa; ad hoc poenitentia non est virtus, sed
hoc quseruntur sex :
1° utrum poenitentia passio aho modo secundum quod consis-
;

sit virtus ;
2° utrum sit virtus specialis tit in voluntatc, et hoc modo est cum qua-
3" sub qua specie virtutis contincatur; dam clcctione quse quidem si sit recta,
:

4" de subjecto cjus 5° de causa ipsius
6° de ordine ejus ad alias virtutes.
; neccsse est quod sitactus virtutis. Dicitur
enim in II Ethic, cap. vi, quodvirtus est
habitus elcctivus secundum rationem rcc-
tam ^ pcrtinet autcm ad rationcmrectam
:

ARTICULUS PRIMUS. ut aliquis dolcat dc quo dolendum cst;

quod quidcm obscrvatur in poenitentia de
Utrum poenitentia sit virtus. qua nunc loquimur; nam poenitcns assu-
mit modcratum dolorem de pcccatis prae-
Ad primum sic proceditur. 1 Victetur cum intentione removendi ca. Un-
tcritis
quodpa?.nitentia nonsitvirtus. Poenitcntia dc manifcstum cst quod poenitentia dcquo
enim est quoddam sacramentum aliis nunc loquimur, vcl cst virtus, vcl actus
sacramentis connumcratum, ut ex supra virtutis (rt).

dictis patet. Sed nullum aliud sacramen- Adprimum ergo dicendum, quod sicut
tum est virtus. Ergo neque pcenitentia dictum cst, in sacramcnto poenitcntiae ma-
est virtus. tcrialitcr se habent actus hiimani; quod
2. Praeterea, secundum Philosophum, non contingit in baptismo vcl confirma-
IV Ethic., cap. ult., verccundia non cst (( tionc. Et ideo cum virtus sit principium
virtus, tum quia est passio habcns cor-
)) alicujus actus, potius poenitentia est vir-
poralem immutationem tum etiam quia ; tus, vcl cum virtutc, quam baptismus seu
non est dispositio perfccti, cum sit de firmatio.
turpi actu, quod non habet locum in Ad secundum dicendum, quod poeni-
homincvirtuoso. Sed similiterpoenitcntia tentia, sccundum quod cst passio, non
est qusedam passio habens corporalcm dictum est, sic autcm habet
est virtus, ut
immutationcm, scihcet ploratum, sicut corporalem transmutationem adjunctam
Gregorius, dicit Hom. xxxiv in Evang., est tamen virtus, sccundum quod Iiabet
§ 15, col. 1256, t. 2, quod (( pceniterc est ex parte voluntatis electionem rectam,
* Parm. : « medicina. )) nem rectam; et additur <( post dolendumest )>:
))

' Cod. : (( Augustinuslib. J5e pcemfewto, dicit. )) <( et co modo fmc <{uo dolcndum cst. ))
et
Parm. : (( secundum Augustinum. )) («) Protestanles ncgant poenitcntiam essc ve-
* In Parm. deest pertinet autem ad
: (( ratio- ram virtutem.
V. 33
346
quod tameii magis potest dici
tentia quamde verecundia : nam vere-
cundia rcspicit turpo factum ut prsesens,
pro quo tiniet confundi pfenitentia vcro
;
ut pra3teritum. Est autem contra perfec-
tionem virtutis quod aliquis in prsescnti
habeatturpefactum, dequo oporteat eum
vorecundari; non est autom contra per-
foctionom virtutis quod aliquisprius com-
miserit turpia facta, de quibus oportoat
eum poenitere, cum ex vitioso
virtuosus.
Ad tcrtium dicendum, quod dolere de
eo quod prius factum est, cumintentione
conandi ad hoc quod factum non
essct stultum. lloc autem non intendit
poenitous; sod dolor ejus est displicontia
seu reprobatio facti pra^toriti cum inton-
tione removendi sequelam ipsius, scilicet
ofronsamDoi et reatumpcenee
ost stultum.
CoNCLUsio. —Poenitentia, quac est in appetitu
sensitivo, passio potius quam virtus est : poeni-
tentia vero quse est in voluntate, virtus, vel ejus
actus est.
ARTICULUS II.
Utrum pcenitentia sit specialis virtus.
Ad secundum sic proceditur.
quod poenitontia non sit specialis virtus.
Ejusdem enim rationis videtur esse gau-
dore dc bonis prius actis, ot dolere de
malis perpetratis. Sed gaudium de bono
prius facto non est specialis virtus, sed
est quidam atfectus laudabilis
tate proveniens, ut patet per Augusti-
num, XIV De civitate Dei, cap. vn, vni,
IX, col. 410, etc, t. 7; unde et Apos-
toliis, I ad Gorinth., xni^ 6, dicit quod
charitas non gaudet super iniquitate, con-
gaudet autein veritati. Ergo pari ratione
nec pcenitentia, quae est dolorde peccatis
praeteritis, est specialis virtus, sed est
quidam af[ectus ex charitatc proveniens.
2. Praiterea, quainijot virlus specialis
Iiabetmateriam specialem, quia habitus
distinguuntur por actus, et actus per ob-
jecta. Sed puMiitontia nonhabotmatoriam
spccialom; sunt onim ojus matoria poc-
cata praiterila circa quamcumque mate-
riam. Ergo poenitentia non est specialis
virtus.
3. l*ra'terea, nihil expellitur nisi a
contrario. Sod pccnitonlia oxpollil oninia
* Parin, addil : « roiiualilcr. »
SUMMA THEOLOGICA.
de poeni- peccata. Ergo contrariatur omnibus pec-
catis. Non ergo est specialis virtus.
Sed contra est quod de ea datur spe-
ciale logis praeceptum, ut supra habitum
est.
Respondeo dicendum, quod, sicut in
socunda parte habitum est, species ha-
bituum distinguuntur secundum species
actuum; et ideo ubi occurrit specialis
actus laudabilis, ibi necesse est poncre
fiat aliquis spocialem habitum virtutis. Manifestum
ost autem quod in panitontia invonitur
specialis ratio actus laudabilis, scilicet
operari ad destructionem poccati praite-
fuerit, riti, inquantum ost Dei ofronsa, quod
non pertinet ad rationem altcrius virtu-
tis.Undo necesse est ponere quod p(j3ni-
tontia est spocialis virtus.
Ad primum ergo dicondum, quod a
; ethoc non charitato dorivatur ahquis actus dupli-
citer uno modo sicut ab ea ohcitus, et
:
tahs actus virtuosus non requirit aliam
virtutem praeter charitatem, sicut dili-
gere bonum, gaudere de eo, et tristari
de opposito alio modo aliquis actus a
;
charitate procedit quasi a charitate im-
peratus et sic quia ipsa imperat omni-
;
bus virtutibus, utpote ordiiians eas ad
finemsuum, actus a charitate procedons
potest etiam ad aliam specialom virtu-
4 . Yidotur tem pertinore. Si ergo in actu poenitentis
consideratur sola displicentia peccati prae-
teriti, hoc immediato ad charltatem per-
tinet, sicut ot gaudore do bonis pra^te-
ritis; sodintontiooperandi ad deletioncm
poccati praeteriti requirit specialem vir-
ex chari- tutem sub charitate.
Ail secundum dicendum, quod poeni-
tentia habct quidom reahter geueralem
materiam, inquantum respicit omniapec-
cata, sod tamen sub ratione speciali, iii-
quantum scihcot sunt omendabilia per
actum hominis cooperantis Deo ad suam
justificatiouem.
Ad tertium dicendum, quod quaelibet
virtiis spocialis * oxpollit lial)itum vitii
oppositi, sicutalbedo expeUit nigrodinoui
ab eodem subjocto sed pcenitentia ex-
:
pollit omno peccatum
otTective, iuquan-
tiim operatiir ad dostruotionom poccati.
prout est rcinissibilo ox divina gratia,
homiiie cooperante. Unde uon sequitiir
quod sit virtus genoralis.
CoNCLUsio. — Po^nitcntia ost quaHtum specialis
suo viriiis, (|ua honu» opcratur ad priutcriti peccati
dcslruetioncni el (lclcstationcni.
 .

QUJEST. LXXXV, ART. III. .^47

tra aliquem commissae non fit per solam

cessationcm offcnsa^ sed exigitur ulterius
;

ARTICULUS III. quffidam recompcnsatio, quae hajjet lo-

cum in offensis in alterum commissis, si-
Utrum virtus pamitentiee sit species justitix cut et retributio nisi quod recompen-
;

satio est cx parte ejus qui ofTcndit ^, ut-

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur puta cum satisfactione, retributio autem
quod virtus pffinitentise non sit species estexparteejus inquem est offensa com-
justitiaB. Justitia enim non est virtus missa. Utrumque autcm ad materiam
theologica, sed morahs, ut in secunda justitia^. pertinet, quia utrumque est com-
partepatet. Pcenitcntia autem videtur esse mutatio quaidam. Undc manifestum est
virtus theologica, quia habet Deum pro quod poenitentia, secundum quod est
objecto satisfacit enim Deo, cui etiam
: virtus, est pars justitise.
reconcinatpeccatorem. Ergo videtur quod Sciendum tamen est quod secundum
pcenitentia non sit species justitiae. Philosoplmm in V Ethic, cap. vi, dupli-
2. Praetcrea, justitia, cumsitvirtusmo- citer dicitur justum,
simphciter
scilicet
rahs, consistit in medio. Sed pcenitentia et secundum quid. Simphciter quidem
non consistit in medio, sed in quodam justum est inter aequales, eo quod justitia
excessu, secundum ihud Jeremiae^ vi, 26: est aequalitas quaedam, quod ipse vocat
Luctwn unigeniti fac tibi planctum ama- justum pohticum vcl civile, eo quod om-
rum. Ergo poenitcntia non est species nes cives aequales sunt quantum ad hoc
justitiae. quod immediate sunt sub principe, sicut
3. Praeterea, duae sunt species justitiae, liberiexistcntes. Justumautemsecundum
ut dicitur in V Ethic^ cap. iv, scilicet quid dicitur quod est inter ihos quorum
« distributiva et commutativa. » Sed sub unus est sub potestate alterius, sicutser-
neutra videtur poenitentiacontineri. Ergo vus sub domino, fllius sub patre, uxor
videtur quod poenitentia non sit species sub viro. Et tale justum consideratur in
justitiae. poenitentia. Unde poenitens recurrit ad
4. Praeterea, ^'«^^erillud Lucge, vi Beati
: Deum cum emendationis proposito, sicut
qui nunc fletis, dicit Gloss^a : « Ecce pru- servus addominum, secundumillud psal.
dentia, qua ostenditur quam haec terrena cxxii, 2 : Sicut oculi servorum in manihus
sint misera, et quam beata caelestia. » dominoi^um suorum, ita oculi nostri ad
Sed flere est actus poenitentiae. Ergo poe- Dominum Deum nostrum, donec misere-
nitentia magis est species prudentiae atur nostri; et sicut fihus ad patrem, se-
quam justitiaB. cundumihud Luc.,xv, 21 Pater,peccavi :

Sed contra est quod Augustinus dicit* in cselum et coram te\ et sicut uxor ad vi-
in lib. De vera et falsa poeyiitentia ,
rum, secundumihud Jerem.,iii, 1: /"orm-
cap. VIII, §22, col. 1120,t. 6 « Pcenitentia : cata es cum amatoribus multis ; tamen
estquaedam dolentis vindicta, semper pu- revertere ad me, dicit Dominus {a).
niens iii se quod dolet commisisse. » Sed Ad primum ergo dicendum, quod, si-
vindictam facere pertinet ad justitiam ;
cut in V Ethic, cap. i, vers. fin., dicitur,
unde Tuhius in ^wn. Rhetorica,\\\). \\ De justitia est ^ ad aherum
ihe autem ad ;

invent., ahquant. ante fin., ponit vindi- quem non dicitur esse ma-
est justitia,
cativam unam speciem justitiae. Ergo vi- teria justitiae, sed magis res quse distri-
detur quod poenitentia sit species jus- l)uuntur vel commutantur. Unde et ma-
titiae. teria poenitentiae non est Deus, sed actus
Respondeodicendum,quod, sicut supra humani, quibus Deus offenditur vel pla-
dictum est, poenitentia non habet quod catur; sed Deus se habet sicut ihe ad
sit virtus speciahs ex hoc solo quod quem est jnstitia. Ex quo patet quod
dolet de malo perpetrato, ad hoc enim pcenitcntia non est virtustheologica, quia
sufficeret charitas, sed ex eo quod poe- non habet Deum pro objecto vel materia.
nitens dolet de peccato commisso, inquan- Ad secundum dicendum, quod medium
tum est offensa Dei, cum emendationis est aequahtas, quae constituitur
justitiffi
proposito. Emendatio autem offensaicon- inter ihos inter quos est justitia, ut dici-

*
Spuriis annumoratur. Lib. de posmtcntia. (a) Juxta Scotum poenitentia pertinet ad vir-
* Parm. « utpotc cum satisfacit. »
: tutem justitia' vindicativse, licet imperfecte.
*•
Parm. addit « virtus.
:
 S48 SUMMA THEOLOGICA.
V Ethic. cap. i et iii. In quibusdam
tur in ,

autem non potest perfecta aequalitas cons-

titui proptcr alterius excellentiam, sicut ARTICULUS IV.
inter patrem et filium, aut inter Deum et
hominem, ut Philosophus dicit in YIII Utrum voluntas sit proprie subjectum
Ethic, cap. ult. unde in talibus ille qui
; pcenitentisR.
est deficiens, debet facere quidquid potest.
Non tamen hoc erit sufficiens \ sed solum Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
secundum acceptationem superioris; et qiiod subjectum pcenitentiae non sit pro-
hoc sig-nificatur per excessum, qui attri- prie voluntas. Pcenitcntia enim est tris-
buitiir poenitentige. titise species. Sed tristitia est in concu-

Ad tertium dicendum, quod sicut est piscibili, sicut et gaudium. Ergo poeniteii-

communicatio quaedam in beneficiis, cum tia est in concupiscibili. .

scihcet aliquis pro beneficio recepto gra- 2. Praeterea, poeniteiitia est vindicta

tiam rependit, ita etiam est commutatio quaedam, sicut dicit Augustinus in lib.
in ofTensis, cum aliquis pro offensa in al- De vera et falsa painitentia, loc. cit. Sed

terum commissa vel iiivitus punitur, vindicta videtur ad irascibilem pertinere,

quod pertinet ad vindicativam justitiam, quia ira est appetitus vindictae. Ergo vi-
vel voluntarie recompensat emendam, detur quod poenitentia sit in irascibili.
quod pertinet ad pcenitentiam, qua? res- 3. Praeterea, praeteritum est proprium

picit personam peccatoris, sicut justitia objectum memoriaj, secundum Philoso-

vindicativa personamjudicis. Unde mani-
festum est quod utraque sub justitia
commiitativa continetur.
Ad quartum dicendum, quod poeniten-
tia licet sitdirecte species justitiae,
prehendit tamen quodammodo ea quae
pertinent ad omnes virtutes; inquantum
enim est justitia quaedam hominis ad
Deum, oportet quod participet ea quae
sunt virtutumtheologicarum, quaehabent
Deum pro objecto. Unde poenitentia est
cum fide passionis Christi, per quam
justificamiir a peccatis, etcum spe veniae,
et cum odio vitiorum, quod pertinet ad
phum, inlib. De memoria, cap. i,aprinc.
Sed poenitentia est de praeterito, ut dic-
tum est. Ergo poenitentia est iii memoria
sicut in subjecto.
4. Praeterea, iiihil agit ubi noii est.
com-
Sed poenitentia excludit peccatum ab
omnibus viribus aiiimaj. Ergo poenitentia
est in qualibet vi auimae, et non in vo-
luntate taiitum.
Sed contra, poenitentia est sacrificium
quoddam, secundum illud ps. l, 19 : Sa-
crificium Deo spnritus contribulatus. Sed
offerre sacrificium est actus voluntatis,
secundum illud ps. liii, 8 Voluntarie :

charitatem. Inquantum vero est virtus sacrificabo tibi. Ergo poenitentia est in
moralis, participat ahquid prudentiae, quae voluntate.
est dircctiva omnium moralium virtutum; Respondeo dicendum, qiiod de poeiii-

sed ex ipsa ratione justitiae non solum tentia dupliciter loqui possumus : mio
habet id quod justitiae est, sed etiam ea modo secundum quodest passio quaedam,
quae sunt tempcrantiee et fortitudinis, in- et sic, cuin sit species tristitiae, est in
quantum scilicet ea quae delectationem concupiscibili in subjecto ; alio
sicut
causant ad temperantiam pertinentem, modo secundum quod est virtus, et sic,
vel terrorem incutiunt, quem fortitudo sicut dictiim est, est species justifiai.
modcratur, in commutationem ^justitiae Justitia autem, ut in seoundaparte ha-
vcniiint. Et secundum hoc ad justiliam bitiim est, Iiabet pro sulijecfo appetitum
pertinetet abstinerea delectabilibiis, quod rationis, quiest voluntas. Unde nianifes-
pertinet ad temperantiam, et sustinere tum est quod secundiini
paMiitciitia,
dura, quod pertinet ad fortitudinem. quod est virtiis^ est in voluntate sicut in
subjccfo, ct proprius ejus actus esf pro-
CoNCLUsio. — Virtus poenilcutice, spccies cst positum emendandi Deo quod contra
'>

justitia? commutativoe, non quidcm simplicitor

dicta^, qua" intcr aiquales cst, scd cjus quai se- eiim commissum est.
cunduiu quid justitia appellatur. Ad primum ergo dicondum, qiiod rafio
iUa proceiUt de pajnitciifia, secundum
quod cst passio.

' Parm. « sufficiens simpliciter. » * Parni. : « ilhui (juod contra Deum. »

» l'.iriii. "(•oiiiniuiiionciii. »
 quj:st. lxxxv, art. iv et v. 549

Ad secundum dicendum,. quod vin- doloribus suis, sic facti sumus; scihcet
dictam expetore cx passionc de alio, per
'
per pcenitentiam postea subditur se-
; ct
tinet ad irascibilem; sed appetere vel cundum aham ^ A timorc tuo,
litteram :

facere vindictam ex ratione de se vel Domine, concepimus, et quasi parturivi-

de alio pertinet ad voluntatem. mus, et peperimus spiritum salutis, id est,
Ad tertium dicendum, quod memoria pocnitentiae salutaris, ut pcr praimissa
est vis apprehensivapraiteriti. Pcenitentia patct. Ergo poenitentia procedit ex timore.
autem non pertinet ad vim apprehensi- Respondeo dicendum, quod de pccni-
vam, sed ad appetitivam qusn pra^sup- tentia loc[ui possumus duphciter uno :

ponit actum apprehensivse. Unde poeni-
tentia non est in memoria, sed preesup-
ponit eam.
Ad quartum dicendum, quod voluntas,
sicut in prima parte habitum est, movet
omnes ahas potentias animee et ideo non
cst inconveniens, sipotentia in voluntate
modo quantum ad habitum, et sic imme-
diate a Deo infunditur sine nobis prin-
cipahter operantibus, non tamen sine
nobis dispositive cooperantibus per alios *
actus. Alio modo possumus loqui dc poe-
; nitentia quantum ad actus quibus Deo
operanti in poenitentia cooperamur ciuo- ;

existens ahquid in singulis potentiis rum actuum primum principium est

animae operetur. Dei operatio convertentis cor, secundum
iUud Thren., ult., 21 Converte nos Do-
CoNCLUsio. —
Pcenitentia, cum sit queedam
mine, ad te, et convertemur secundus
:

species justitise, in voluntatc est, ut in subjecto, ;

cujus actus est propositum enicndandi illud, quod actus est motus fidei tertius ^ actus est ;

contra Deum commissum est. motus timoris servihs, quo quis timore
supphciorum a peccatis retrahitur cjuar- ;

tus actus est motus spei, quo quis sub

ARTIGULUS V. spe veniae consec[uenda3 assumit propo-
situm emendandi quintus actus est mo- ;

Utrum principium jjcenitentiae sit ex tus charitatis **, vel quo ahcui peccatum
timore. disphcet secundum seipsum, et non jam
propter supphcia; sextus actus est motus
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur timoris fihahs, cjuo propter reverentiam
quod principium pcenitentise non sit ex Dei ahquis emendam Deo voluntarius
timore. Poenitentia enimincipit in disph- offert.
centia peccatorum. Sed hoc pertinet ad Sic igitur patet quod actus poenitentiae
charitatem, ut supra dictum est. Ergo a timore servih procedit sicut a primo
pcenitentia magis oritur ex amore quam motu affectus ad hoc ordinante ' a ;

ex timore. timore autem fihah sicut ab immediato

2. PraBterea, ad poenitentiam homines
provocantur per expectationem regni
caelestis, secundum illud Matth.,
et IV, 17 : Poenitentiam agite
qiiavitenim regnum cselorum. Sed regnum
caelorum est objectum spei. Ergo poeni-
tentia magis procedit ex spe quam ex
timore.
3. Praeterea, timor est actus interior ^
hominis. Poenitentia autem non videtur
in nobis esse ex opere hominis, sed ex
opere Dei, secundum illud Jerem., xxxi,
et proprio principio.
Ad primum ergo dicendum, quod pec-
iii, 2, catum prius incipit homini disphcere,
: appropin- maxime peccatori, propter supphcia quai
rcspicit timor servihs, quam propter Dei
offensam vel peccati turpitudinem quod
pertinet ad charitatem.
Ad secundum dicendum, quod in regno
caelorum appropincjuante iiitchigitur ad-
ventus regis, non solum praemiantis, sed
etiam punientis. Unde et Matth., iii, 7,
Joannes Baptista dicebat Progenies vi- :

19 Postquam convertisti me, egi pceni-

: perarum, quis demonstravit vobis fugere
tentiam. Ergo poenitentia non procedit ex a ventura ira?
timore. Ad tertium dicendum, quod ipse etiam
Sed contra est quod Isa., xxvi, 17, motus timoris procedit ex actu Dei con-
dicitur Sicut quse concipit, ciim appro-
: verte/itis cor unde dicitur Deut., v, 29
: :

pinquaverit ad partum, dolens clamat i?i Quis det talem eos habere mentem ut

* Parm « appetere. » s
Parm. non habet : « actus. »
* Parm « quidam actus. » * In Parm. dccst : « vel. »
3 Septuaginta intcrpretum. ''
Parui. : « ordinato. »
* Parm. : « aliquos. »
550
timeant me ?
Et ideo per hoc quod poeni-
tcntia a timore proccdit,non oxcluditur
quin proccdat ex actu Dei convertentis
cor.
CoNCLUSio. — Actus pcenitcntisR asorvili timore
incipit, sicut a primo motu
nato, a timore vcro tiliali
proximo principio.
ARTICULUS
Utrum pcenitentia sit
Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur
quod poenitcntia sit prima virtutum
quia Super\\\\\<\ Matth., iii Pcenitentiam
agitey dicit Glossa ord., col. 79, t. 2
« Prima virtus est per poenitentiam pe-
rimere veterem hominemet vitiaodire. »
2. Praeterea, recedere a termino prius
esse videtur quam accedere ad terminum,
Sed omncs aliae virtutes pertinere videntur
ad accessum ad terminum, quia per
omnes ordinatur homo ad bonum agen-
dum poenitentia autem videtur ordinari
;
ad recessum a malo. Ergo poenitentia
videtur esse prior omnibus aliis virtu-
tibus.
3. Praeterea, ante
peccatum Sed simul cum pec-
in anima.
cato nulla virtus animae inest. Ergo nulla
virtus est ante poenitentiam
videtur esse prima, quse aliis
apcrit excludendo peccatum.
Sed contra est quod poenitentia procedit
ex fide, speet charitate, siciit jam dictum
est. Non ergo est poenitentia prima vir-
iuium.
Respondco dicendum, quod in virtuti-
hus non attenditur ordo temporis quan-
tum ad habitus, quia cum virtutes sint
conncxa^, ut in secunda parte habitum
cst, omncs simul incipiunt esse in anima
scd dicitur una carum esse prior altera
ordine natura^ qui considcratur ex or-
dineactuum, secundum scilicetquod actus
unius virtutis praesupponit actum alterius
virtutis.
Secundum hoc igitur dicendum cst
quod actus quidam laudabilcsetiam tcm-
pore pnecedere possunt actum ct habiium
poenitcntiae, sicut actus fidci et spei in-
formium, cl actus timoris servilis actus
aulcm et habiius charilaiis simul sunt
iempore cum aclu ct habiiu popnitcntia%
' Parm. : « aditum. « '
SUMMA THEOLOGICA.
et cumhabitibus aliarum virtuium. Nam,
sicut in secunda parte habitum est, in
justificaiionc impii simul estmotus liberi
arbitrii in Deum, qui est acius fidei per
charitatem formatus, et motus liberi ar-
bitrii in peccatum, qui est actus poeni-
alfectus ad lioc ordi-
sicut ab immediato et tentiae. Horum tamcii duorum actuum
primus naturaliter praeccdit sccundum,
nam actus virtutis poenitentiae estcontra
peccatum ex amore Dei unde primus ;
VI. actus est ratio et causa secundi. Sic igitur
poeniicntia non cst simplicitcr prima vir-
prima mrtutum. tutum nec ordine temporis, nec ordine
naturae, quia secundum ordinem naturae
simpliciter preecedunt ipsam virtutes
: thcologicae sed quantum ad aliquid est
;
: prima inter caetcras virtutcs ordinc tcm-
: poris, quantum ad ejus actum, qui pri-
mus occurrit in justificatione impii; sed
ordine naturae videntur csse aliae virtutes
priores, sicut quod est per se, cst prius
eo quod est per accidens nam aliae vir- :
tutes per se videntur esse necessariae ad
bonum hominis poenitentia autem, sup-
;
posito quodam, scilicet peccato praeexis-
tenti, sicut etiamdicium est, circa or-
dinem sacramenti poenitentiae ad alia
sacramcnta prsedicta.
Ad primum crgo dicendum, quod Glossa
poenitentiam est illa loquiiur quaiitum ad Iioc (juod actus
poenitcntiae primus est tempore inter actus
aliarum virtutum ^.
; sed ipsa Ad sccundum diccndum, quod in mo-
animam *
tibus successivis recedere a termino est
prius tempore quam pervenire ad ter-
minum, et prius iiatura quantum est ex
parte sulgecti, sivc sccuudum ordincm
causaematerialis; sed secundum ordincm
causae agentis et fiiialis prius est per-
venire ad terminum, hoc enim est quod
primo agcns intcndit. Et hic ordo pivTci-
pue atteiiditur in actibus anima?, ut di-
citur in II Physic.
;
Ad tertiumdiccndum, quod poenitentia
apcrit aditum virtutil)us, expcllendo pec-
caium per viriutcm lldci, spci et chari-
iatis, qiiie suni iiaiiiralilcr priores ita ;
tamcii aperit eis aditum quod ipsa? simul
intrant cum ipsa nam in justificatione
;
impii simul cum moiii libcri arbiirii in
Dcum ci iii pcccalum, rcmissio ciilpa»
csi
ct iniusio gratia\ cum qua
simul infun-
duntur omncs virtutes, ut in secunda
; parte habiium est.
r.oNCLUsio. — Virtus pccnitcntia» noa cst sim-
Parm. addit : « moralium. »
 , . ;

QUJ:ST. LXXXVf, art. i. 551

pliciter prima virtutum oi^dinc tomjioris, vcl deprccandi humihtatem subirenonpossit,
uatur», sfid secundum quid ordine tomporis
tantum, nimirum quoad ejus actum, qui in jus-
cliamsipeccatum suum mala conscicntia
liticatione impii, primus occiu^rit. agnoscerc et enuntiare cogatur. » Non
ergo omne peccatum potest per poeni-
tcntiamtoUi.
3. Praetcrea, Dominus dicit Matth., xii,
QU^STIO LXXXVL 32 Qui dixerit contra Spiritum sanctum
:

verbum, non remittetur ei neque in hoc

DE EFFEGTU PffiNITENTI^ QUOA.D sseculo, neque in futuro. Non ergo omne
MORTALIUM PECGATORUM REMISSIONEM . peccatum remittipotestper poenitentiam.
Sedcontraestquod diciturEzech., xviii,
(In sex articulos divisa.) 22 : Omnium iniquitatum ejus quas ope-
ratus non recordabor.
est,
Deinde considerandum est de effectu Rcspondeo dicendum, quod hoc quod
pcenitentise et primo quantum ad re-
; aUquod pcccatum per poenitentiam tolli
missionem peccatorum mortalium; sc- non possit, potest contingere duphciter :

cundo quantum ad remissionem pecca- uno modo quia aliquis de peccato poeni-
torum venialium tertio quantum ad ; tere non posset; alio modo quia poeniten-
reditum peccatorum dimissorum quarto ; tia non posset delere peccatum primo :

quantum ad restitutionem virtutum. quidem modo non possunt per poeniten-

Circa primum quaeruntur sex 1 ° utrum
omnia peccata mortalia per poenitentiam
auferantur 2° utrum possint sine poeni-
; corum sunt confirmati in malo^, ita quod
tentia tolli; 3" utrumunum
sine alio; 4° utrum poenitentia auferat
culpam, remanente reatu 5° utrum re-
maneant reliquia^ peccatorum 6" utrum
auferre peccatumsit efrcctus poinitentia?,
inquantum est virtus, aut inquantum est
:
tiam deleri peccata dsemonum, et ctiam
hominum damnatorum, quia affectus
possit remitti 11011potest eis displicere peccatum, in-
quaiitum est culpa, sed solum displicet
; cis inquantum * est poena quam patiuntur,
; ratione ciijus aliquam pcenitentiam, sed
infructuosam ha))ent, secundum iUud
Sap., V, 3 Poenitentiam agentes, et prge
:

sacramentum. angustia spiritus gementes. Uiide talis

poenitentia non est cum spe veniae, sed
cum desperatione. Taleautemnon potest
ARTICULUS PRIMUS. esse ahquod peccatum hominis viatoris,
cujus liberum arbitrium flexibile est ad
Utrum per poenitentiom omnia peccata boiium et ad malum. Unde dicere quod
removeantur. aliquod peccatum sit in hac vita, de quo
quis poenitere non possit, erroneum est
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur primo quidem quia per hoc toUeretur
quod per pcenitentiam non omnia peccata libcrtas arbitrii; secundo quia ^ deroga-
removeantur. Dicit enim Apostolus Hebr. retur virtuti gratia?, per quam moveri
XII, 17, quod Esau non bwenit poeniten- poiest cor cujuscumque peccatoris ad
tiee locum, quamquam cum iacrymis in- poenitendum, secundum iUud Provcrb.,
quisisseteam\ Glossa, id est, « non in- XXI, 1 Cor regis in manu Dei
: quo- :

venit locum veniae, et benedictionis per cumque voluerit, vertet illud * "pomini...
poenitentiam » et II Machab., ix,
; 13, Quod autem sccundo modo nonpossit*"^^*"" •

dicitur de Antiocho Orabat scelestus

: pcr veram poenitentiam aliquodpeccatum
Dominum Deum a quo non erat * misericordiam con- rcmitti, est etiamerroneum, primo qui-
''1^!''^^'^"'
secuturus. Non ergo videtur quod per dem quia repugnat divinae misericordiae,
poenitentiam omnia peccata tollantur. de qua dicitur Joel., ii, 13, quod benig-
2. Pr«terea, xiug-ustinus dicit in lib. nus et misericors est, patiens et multae
I De seymone Dominiin monte^ cap. xxii, misericordiae , et praistabilis super mali-
§ 74, col. 1266, t. 3, quod « tanta labes tia : vinceretur enim quodammodo Deus
est illius peccati, » scihcet « cum post alt homine, si homo peccatum vellet
agnitionem Dei per gratiam Christi quisque deleri, quod Deus delere iiou veUet. Se-
oppugnatfraternitatem, ct adversusipsam cundo, quia lioc derogaret virtuti passio-
gratiam invidentise facibus agitatur, ut nis Christi, per quam poenitentia opcra-

lii Parm. dcost : « inquanlum. » 2 Parm. : « quiaper hoc. »

 : '

552 SUMMA THEOLOGICA.

tur, sicut et caetera sacramenta, cum circa adultos quam circapueros. Sedpue-
scriptum Joan,, xii, 2
sit I Ipse est : ris peccata dimittit sine poenitentia. Ergo
propitiatio propeccatis nostris, nonnostris etiam adultis.
Tcmtum. soium*, sed etiam totius mundi. Deus virtutem suam sa-
2. Praeterea,
Unde simpliciter dicendum est quod cramentis non alhgavit. Sed poenitentia
omne peccatum in hac vita per poeniten- est quoddam sacramentum. Ergo virtute
tiam * deleri potcst (a). divina possunt peccata sine poenitentia
Ad primum ergo diccndum, quod Esau dimitti.
non vere poenituit, quod patct ex hoc 3. Praeterea, major misericordia
est
quod dixit, Gen., xxvii, 41 : Venient dies Dei quam misericordia hominis. Sed
luctuspatris mei, et occidam Jacob fratrem homo interdum remittit ofTensam suam
meum simihter etiam nec Antiochus vere
; homini etiam noii poenitenti unde et ;

poenituit; dolel)atenim de culpa praete- ipse Dominus mandat, Matth., v, 44 :

rita, non propter offensam Dei, sed prop- Diligite inimicos vestros , benefacite hisqui
ter infirmitatem -corporalem quam patie- oderunt vos. Ergo multo magis Deus di-
batur. mittit ofTensam suam hominibus non poe-
Ad secundum dicendum, quod illud nitentibus.
verbum Augustini sic intelligendum est Sed contra est quod Dominus dicit, Je-
« Tanta est labes illius peccati, ut deprc- rem., xviii, 8 Sipcenitentiamegeintcjens
:

candi humilitatem subire non possit » , illa a malo* cpiod fecit, agam et ego pceni- ^m.
scilicet de facili; secundum quod dicitur tentiam super malo quod cogitavi ut face-
ille non posse sanari qui noii potest de rem ei. Et sic e contrario videtur quod si
facili sanari potest tamen hoc fieri per
: liomo poenitentiam non agat Deus ei ,

divinae gratise virtutem, quae etiam iii- non remittat ofTensam.

terdum m
profundum maris convertit, ut Respondeo dicendum, quod impossi-
dicitur in psal. lxvii, 23. bile est peccatum actuale mortale sine
Ad
tertium dicendum, quod illud ver- poenitentia remitti, loquendo de pceniten-
bum, vel blasphemia contra Spiritum tia quae est virtus. Cum enim peccatum
sanctum, cst fiiialis impcenitentia, ut Au- sit Dei offensa, co modo Deus pcccatum
gustinus dicit in lib. De verbis Domini, remittit, quo rcmittit oirensam in se com-
serm. lxxi, cap. xiietxiii, col. 455, t. 5, missam. Offensa autem directe opponitur
quae penitus irremissibilis est, quia post gratiae ex hoc enim dicitur aliquis alteri
;

finem liujus vitae iion est remissio pec-
catorum; vcl si intelligatur per blasphe-
miam Spiritus sancti peccatum quod fit
ex certa malitia vel etiam ipsa blasphc-
mia Spiritus sancti, dicitur non remitti,
scilicetde facili, vcl quia tale peccatum
esse offensus quod repellit eum a gratia
sua. Sicut autem habitum est in secunda
parte, hoc interest intcr gratiam Dei et
gratiam hominis, quod gratia hominis
non causat, sed praesu[)ponit bonitatcm
veram vcl apparentcm in hominc grato ;

non habet in se causam excusationis vel ; sed gratia Dci causatbonitateminhomiue

quia pro tali peccato punitur aliquis et grato, eo quod bona voluntas Dei, quae
in hoc sseculo, et infuturo, utinsecunda in nomine gratiae inteUigitur, est causa '
parte expositum est. boni creati. Unde potest contingere qood
CoNCLUsio. —
Libertas liumaiii arbitrii et di- homo remittat olTensam, qua offensus
vinai gratiaj efflcacitas, ostendimt nullum esse est alicui absque aliqua immutatione vo-
,

pcccatum in hac vita, quod per veram pceniten- luntatis ejus; non autem contingere po-
tiam delei'i non possit.
tcst quod Deus rcmittat offensam alicui
absque immutatione voluntatis ejus, Of-
ARTICULUS II. fensa autem peccati mortalis procedit ex
Utrum sine pcenitentia peccatum remitti
hoc quod voluntas hominis est aversa a
possit.
Dco pcr couvcrsioncm ad aliqiiod bc^inim
commutabilc. Uiidc rcquiritiir ad ivmis-
Ad secundum sicproceditur. l.Videtur sionem divina^ ofrensae, quod voluntas
quod sine poenitentia peccatum remitti homiuis sic immutctur ut couvertatur ad
possit. Non enim est minor virtus Dei Deumcumdetcstatione convcrsionis prav
' Parm. addit : « veram. » Quidam vei'o Doctor asseruit nullum posse bap-
^*
l'ann. addil : « omnis. » ti/.ati pcccatum rcmitli nisi in sacramcnto
(a) Plures luprelici inlcr quos Monlanisla^ et poMiilcntia".
Novaliuni negiU'unl oinnia peccataposse i-emitti.
 , ,

QUiEST. LXXXVI, ART. II ET III, 553

dictae, ct proposito cmondandi ;

qiiod plui, aruit. Quodexponens Gregorius ^5^-
pertinct ad rationem poinitentia^, secun- perEzech., hom.x, § 23, col. 89 § t. 2, ,

dum quod est virtus. El ideo impossibilc dicit: «Cumillcquiproximumodit, abaliis

est quod peccatum alicui remittatur sine vitiis se corrigit, una eadcmquc civitas
poenitentia, secundum quod est virtus. cx partc compluitur, ctex parte arida
Sacramentum autem poenitcntiae, sicut manet, quia sunt qui cum qusedam vitia
supra dictum est, pcrflcitur per offlciumsa- resccant, in aliis graviter pcrdurant. »

cerdotisligantis et solventis, sine quo po- Ergo potest unum pcccatum per poeni-
testDeuspcccatum rcmittere, sicutremisit tentiam dimitti sinc alio.
Christusmulieri adulterce, utlcgitur Joan. 2. Prsetcrca, Ambrosius, Super psal. :

vin, ctpeccatrici,ut lcgiturLuc, VII, qui-
bus tamcn non remisit peccata sinc vir-
tute poenitcntise nam, sicut Grcgorius
: est, quia non obliviscitur miscreriDcus;
dicit in //om. xxxiiim Evang.^ § 1, col.
1240, t. 2, « per gratiam traxit intus, »
scilicet ad pcenitcntiam, « quam per mi-
sericordiam * suscepit foris. »
Ad primum ergo dicendum, quod in
pucris non est nisi peccatum originalc,
quod non consistit in actuali deordiiia-
tione voluntatis, scd in quadam habituali
Beati immaculati in via, Serm. xviii, §3,
col. 1 528, t. 2, dicitquod « primaconsolatio
secunda per punitionem; ubi ctsi fidcs
desit, poena satisfacit ctrelcvat^. » Potest
ergo ahquis rclevari ab aliquo peccato,
manente peccato infidelitatis.
3. Prsetcrca, eorum quse non necesse
cst esse simul, unum potcst aufcrri sine
alio. Scd peccata, ut in secunda parte ha-
bitum est, non sunt connexa ctita unum ;

dcordinationenaturse,utin secunda parte corum potcst csse sinc aUo. Ergo ctiam
habitum est et ideo rcmittitur cis pecca-
; uniim eorum potcst remitti sinc alio pcr
tum cum habituali immutatione per infu- poenitentiam.
sioncm gratiae etvirtutum, non autcmcum 4. Praeterea, peccata sunt debita, quse
actuali. Sed adulto, in quo sunt actuaha nobis rclaxari petimus cum dicimus in
pcccata, quae consistunt in dcordinatione oratione dominica Dimitte 7iobis de-
:

actuali voluntatis, non rcmittuntur pec- bita nostra, etc. Scd homo quandoquc
cata, etiam in baptismo, sinc actuali im- dimittit unum dcbitum sinc alio. Ergo
mutatione vokmtatis, quod fit per poeni- ctiam Deus per poenitentiam dimittit unum
tentiam. peccatum sinc alio.
Ad secuiidum dicendum, quod ratio 5. Praeterea, per dilectionem Dei re-
illa procedit dc poenitentia, sccundum laxantur hominibus peccata, secundum
quod sacramentum.
est illud Jerem. xxxi, 3 In charitate perpetua
, :

Ad tcrtium diccndum, quod misericor- dilexi te ideo attraxi te miserans. Sed

:

dia Dei est majoris virtutis quam miseri- nihil prohibet quin Deus dihgat homincm
cordia hominis in lioc quod immutat vo- quantum ad unum, et sit ci offensus
luntatcm hominis ad poeniteiidum, quod quantum ad aUud; sicut peccatorcm di-
miscricordia hominis facere non potest. hgit quantum ad naturam^ odit autem
— quantum ad culpam. Ergo videtur pos-
CoNCLDSio. Nullum actuale peccatiun sine
poeniteutiai virtute potest in hac vita remitti. sibile quod Deus pcr poenitcntiam remit-
tat unum peccatum sine alio.
Sedcontra est quod Augustinus dicit* in
ARTIGULUS III. libroZ)et'em et falsapcenitentia, cap. ix,
col. 1121 t. 6, « Sunt plures quos
:

Utrum possit j)er poenitentiam unum poenitct peccasse, sed iion omnino
peccatum sine alio remitti. rcservantcs sibiquaedam inquibus delec-
tentur, non animadvertcntcs Dominum
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur simul surdum et mutum a daemonio li-
quod possit pcr pcenitentiam unum pec- berassc, per hoc docens, nos nunquam
catum sinc alio rcmitti. Dicitur enim nisi de omnibus sanari. »
Amos, IV, 7: Plui super unam civitatem, Respondco dicendum, quod impossi-
et super alteram civitatem non plui: pars bile est per poenitentiam unum pcccatum
una compluta est, etpars super quam non sine alio remitti primo quidem quia
:

' « Qui per mansuetudinem suscepit foris. » c. xLi, col.tGl2; multo plcnius D. Ambrosiusin
Migne. loco praidicto.
' I^aulo mutatis verbis. * Liber spuriis aimumeraliu'. De poEnitentia.
^ Sic babetui' in Deci'. dist. ui De posnitentia,
55/*
peccatum rcmittitur, inquantum tollitur
Dei ofTensa per gratiam. Unde in sccunda
parte liabitum est, quod nullum pccca-
tum potest remitti sine
autem peccatummortale contrariatur gra-
tiae, et excludit eam. Unde impossihile
est quod unum peccatum sine alio remit-
tatur. Secundo, quia, sicut ostensum est,
peccatum mortale non potest sinc vera
pcenitentia remitti, ad quam pertinet de-
serere peccatum, inquantum cst contra
Deum quod quidem
;
est
bus peccatis mortalibus
eadem ratio, et Unde non
idem
potest esse vcrepo2nitens, qui dc uno pcc-
cato poenitet, etnonde alio. Si enim dis-
pliceret ei illudpeccatum, quia est con-
tra Deum super omnia dilecium, quod
requiritur ad rationem verae poeniten-
tiae, sequeretur quod de omnibus pec-
catis poeniteret .Unde sequitur quod
impossibile sit unum peccatum per poe-
nitentiam remitti sine alio. Tertio, quia
hoc esset contra perfectionem miseri-
cordiae Dei, cujus perfecta sunt opera,
ut dicitur Deut., xxxii, unde cujus mise-
retur, totalitermiseretur. Et hoc est quod
Augustinus dicit in lib. Dej)mnte?itia, loc.
cit. *
: « Quaedam
impietas infideUtatis
qui justus et justitia est, dimi-
est, abillo
diam sperare veniam ('7), »
Ad primum crgo dicendum, quod illud
verbum (jlrcgorii iion cst intelligendum
quantum ad remissionem culpae, sedquan-
tum ad cessationem ab actu, quia inter-
dum ille ([ui phira peccata consucvit com-
mittere, deserit unum, non tamcn
quod quidem fit auxilio divino, quod ta-
men non pertingit usque ad remissio-
nem culpa\
Ad secundum dicciidum, quod inverbo
illo Ambrosii fides non potest accipi, qua
creditur in Christum; quia, ut Augusti-
nus dicit, Tract. lxxxix, § 1, col. 1856,
t. 3, Super illud Joan., liN Si non venis-
sem, et locutus eis non fuissem, peccatum
non haberent, scilicet infidelitatis: « Hoc
est peccatum, quo tenentur cuncta pec-
cata. » Scd accipitur fldes pro conscicn-
tia, quia interdum pcr poenas quas quis
patienter sustinet, conscquitur remissio-
nem peccati, ciijus
habct.
Ad tertium dicendum, quod pcccata,
quamvis non sint conncxa quantum ad
' l\inii. : <( |»eccalum
SUMMA THEOLOGICA.
conversionem ad bonum commutabile,
sunt tameii connexa quantum ad aver-
sioiiem a bono incommutabili, in qua
gratia. Omne conveniunt omnia peccatamortalia; et ex
hac partehabcnt rationem ofrensce, quam
oportet per poenitcntiam tolli.
Ad quartum dicondum, quod dcbitum
exterioris rei, puta pecuniae, noncontra-
riatur amicitiae, ex qua debitum remitti-
tur; et ideo potest unum dimitti sinc
aUo. Sed dcl)itum culpae contrariatur
communo omni- ami<;itiae, et ideo una culpa vel offcnsa
: ubi autem est non remittitur sine altera ridiculum enim
;
efrcctus. videtur quod etiam ab homine aliquis ve-
niam peteret de una ofFensa, et non de
alia.
Ad quintum dicendum, quod dilectio,
qua Deus diligit hominis naturam, non
ordinatur ad boiium gloria^, a quo im-
pcditur homo per quodlibet peccatum
mortale; sed dilectio gratia?, per quam
fit remissio peccati mortalis, ordinat ho-
miiiem ad vitam aetcrnam, secundum il-
liid Rom., VI, 23 Gratia Deivita seterna.
:
Unde non est similis ratio.
CoNCLUsio. —
Cum nulluin pcccatum mortale
sine gratia ac poenitentia remitti possit, omne
vero peccatum mortale, gratioe et pa*nitenti;e
repugnet, lieri non pot»!st, ut per virtutem poe-
nitentiee peccatum unum sine alio remittatm-.
ARTICULUS IV.
Utrum remissa culpa per pcenitentiam,
remaneat reatus pcense.
aliud; Ad quartum sic proceditur. \ Videtur .
quod remissa culpa per poenitentiam,
non remaneatrcatus poenae. Remotaenim
causa, rcmovetur efTectus. Sed ciilpa est
causa reatus poenae ideo eiiim cst aliquis
:
dignus poena, quia culpam commisit.
Ergo,remissaculpa, non potest remanerc
reatus pa^nae.
, 2. Praetcrea, sicut Apostolus dicitRom.,
V, doiium Christi est cfficacius (juam pcc-
catum*. Sed peccando homo simul iucur-
rit culpam et po^na? reatum. Ergo multo
magis pcr doiium gratia» simul rcmitti-
tiir culpa, ct tollitur iKViia' rcatus.
3. Praetcrca, remissio peccatorum fit
conscicntiam iion in p(Pnitcntia pcr virtutem passioiiis, se-
ciUKhim illud Roman., iii, 25 : Quem
proposuit Deus projiitiatorem por fuiem in
sa)ujui)ie ijjsius, jrroj)ter renussiiuwm pnv-
.Vd.T. » (a) Juxta Scotisias potest dt> potentia Dei al>s<
luta unuin i^eccntum al>s(pic alio remidi.
 ;

QU.EST. LXXXVI, ART. IV. 555

cedentium delictorum. Sed passio Christi ibi sicut matcriale. Remoto autem for-
cst sufficienter satisfactoria pro omnibus mali cujuscumque tolhturspecies ;si-
rei,
peccatis, ut supra dictum est. Non ergo cut remoto rationali, toUitur species hu-
post remissionem culpaB remanet aliquis mana. Et ideo ex hoc ipso dicitur culpa
reatus pffinae. mortalis rcmitti, quod pcr gratiam toUi-
Sed contra est quod II Reg., xu, 13, tur avcrsio mentis aDeo simul cum reatu
diciturquod cum David poenitens dixis- poenae aeternae remanet tamen iUud quod
;

set ad Natlian Peccavi Domino, dixit

: est materiale, scilicet inordinata conver-
Natlian ad illum Dominus quoqiie tram-
: sio ad bonum crcatum, pro qua debetur
tulitpeccatumtuum, non moineris : verum- reatus poenae tcmporahs.
tamen fdius qui natus est tibi, morte mo- Ad sccundum dicendum, quod, sicut
rietur, quod fuit in poenam praecedentis in secunda parte habitumest, ad gratiam
peccati, ut ibidem dicitur. Ergo, remissa pertinet opcrari in homine justificando
culpa,remanet reatus alicujus poenae. ipsum a peccato, et cooperari homini ad
Respondeo dicendum, quod, sicut in rectc opcrandum. Remissio igitur culpae
secunda parte habitum est, in peccato et reatus poenae seternae pertinet ad gra-
mortah sunt duo, scihcet aversio ab in- tiam opcrantem sed rcmissio reatus
;

commutabih bono, et conversio ad com- poenae tcmporalis pcrtinct ad gratiam

mutabile bonum inordinata. Ex parte
ergo aversionis ab incommutabih bono
consequitur pcccatum .mortale reatus
poenae aeternae, ut qui contra aetcrnum
bonum peccavit, in ajternum puniatur;
ex parte etiam convcrsionis ad bonum
commutabile, inquantum est inordinata,
consequitur peccatum mortale reatus ah-
coopcrantem, inquantum scilicct homo
cumauxilio divinae gratiffipatienterpoenas
tolcrando, absolvitur etiam areatu poenae
temporalis. Sicut igitur prius est efTectus
gratiae operantis quam gratia^ cooperan-
tis, ita etiam prius est remissio culpae
et poenae aetcrnae quam plena absolutio a
poena tcmporali utrumque enim est a
;

cujus poenae, quia inordinatio culpae non gratia, sed primum a gratia sola, secun-
reducitur ad ordincm justitiae nisi per dum ex gratia ct libero arbitrio.
poenam justum est enim ut qui vohin-
: Ad tertium diccndum, quod passio
tati suae phis indulsit quam dcbuit, con- Christi de sc sufflciens est ad tollcndum
tra voluntatcm suam aliquidpatiatur : sic omnem reatum poenae non solum aeternae,
enim eritaequahtas. Unde Apocal., xviii, sed etiam temporalis ; et secundum mo-
7, dicitur : Quantum glorificavit se et in dum quo homo participat virtutem pas-
deliciisfuit, tantum date illi tormentum et sionis Christi, percipit etiam absolutio-
luctum. ncm a rcatu poenae. In baptismo autcm
Quia tamen conversio ad bonum com- homo participat totalitor virtutem passio-
mutabile est finita, non habet ex hac nis Christi; utpoteperaquam et spiritum
parte peccatum mortale * quod debeatur Christi commortuus peccato, et in eo re-
ei poena aetcrna. Unde si sit inordinata gcneratus ad novam vitam; ct ideo in
conversio ad bonum commutabile sine baptismo homoconsequitur remissionem
aversione a Deo, sicut est in pcccatis ve- reatus totius poenae. In poenitentia vero
nialibus, non dcbetur peccato poena conscquitur virtutem passionis Christi
aeterna, scd temporahs. Quando igitur secundum modum propriorum actuum,
per gratiam rcmittitur culpa, toUitur qui sunt materia poenitentiae, sicut aqua
aversio animae a Dco, inquantum pcr baptismi, ut supra dictum est. Et ideo
gratiam anima Deo conjungitur. Unde non statim per primum actum poeniten-
et per consequens simul toUitur reatus tia?, quo remittitur culpa, solvitur reatus
poenae aeternae ;
potcst tamcn remanerc totius poenae, sed completis omnibus
reatus alicujus temporalis («).
pceiiffi poenitcntiae actibus.
Ad primumergo dicendum, quodculpa —
Quamqiuim per virtutcmpoeuiten-
CoNCLUsio.
mortalis utrumque habet, et avcrsionem remissa liomini culpa, pcena (juoque seterna
tiiTC,
aDeo, et conversionem ad bonum crea- romittatm",alicujustameutemporalispffin3ereatus
tum. Sed, sicut in secundaparte habitum remanere potest.
est, aversio a Deo est ibi sicut formale
conversio autem ab bonum crcatum, est

* In Parm. deost « mortalo. »

: culpa, romanero reatum, ot indc rospimnt in-
(a) Ncgant Lutlierani et Calvinisla', dimissa dulgcntias ct purgatoriiun.
556 SUMMA THEOLOGICA.
id quod est ex parte conversionis inordi-
iiatae, cum hanc contingat esse sine illa,
ARTICULUS V. sicut prius dictum est. Et ideo nihil pro-
hibet quin, remissa culpa, remaneant dis-
Utrum remissa cidpa mortali^ tollantur positiones ex prajcedentibus actibus caii-
omnes reliquise peccati. satae, quae dicunlur peccati reliquia^.
Remanenttamen debilitatae ct diminutae,
Ad quintum sic proceditur. 1. Vidctur ita quod homini non dominentur et hoc ;

quod remissa culpa mortali tollantur om- magis per modum dispositionum quam
nes reliquiae peccati. Dicit Aug-ustinus per modum habituum, sicut etiam rema-
enim in lib. De vera et falsa pjcenit., net fomes post baptismum.
eap. IX, §2i,col. 1121, t. 6,. « Nunquam : Ad primum ergo diccndum, quod
Dominus aliquem sanavit, quem omnino Deus totum hominem perfecte curat; sed
non liberavit; totum enim hominem sa- quandoque subito , sicut socrum Petri
navitin sabbato, quia et corpus ab inflr- statim restituit perfectae saiiitati ita ut
mitate, etanimam ab omni contagionc. » sarcjens ministraret ut legitur Luc,
illis,

Sed reliquiai peccati pertinent ad infirmi- IV quandoque autem successive, sicut

:

tatem peccati. Ergo non videturpossibilo dictum est de caeco illuminato, Matth. viii. ,

quod, remissa culpa, remaneant reliquias Et ita etiam spiritualiter quandoque tanta
peccati. commotione convertit corhominis, ut su-
2. Praiterca , secundum Dionysium, bito perfecte consequatur sanitatem spi-
cap. \\ De div. nom.., § 32, col. 731, t. 1 : ritualem^ non solum remissa culpa, sed
« Bonum est efficacius quam malum,
* sublatis omnibus peccati reliquiis, ut pa-
quia malum non agit nisi virtute boni. » tet de Magdalena, Luc, vii. Quandoque
Sed homo peccando simul totam infectio- autem prius remittit culpam per gratiam
nem peccati incurrit. Ergo multo magis operantem, et postea per gratiam coope-
pffinitendo liberatur etiam ab omnibus rantem successive tollit peccati reli-
peccati reliquiis. quias.
3. Praeterea, opus Dei efficacius est Ad secundum dicendum, quod pecca-
quam opus hominis. Sed per exercitium tum etiam quandoque statim inducit de-
humanorum operum ad bonum tolluntur bilemdispositionem, utpote per iinum ac-
reUquiae peccati contrarii. Ergomultoma- tum causatam quandoque autem
;
fortio-
gis tollunturperremissioncm culpse, quse rem, causatam permultos actus.
cst opus Dei. Ad tertium dicendum, quod uno actu
Sed contra est quod Marci, viii, legitur humano non tolluntur omnes reliquiae
quod csBcus illuminatus a Domino primo peccati, quia, \\\(S\Q\\\iY\n Praedicaynentis,
restitutus estadimperfectum visum; unde cap. (( a med.,
De opposit., »pravus ad ((

ait Video homines velut arbores amhu-

: meliores exercitationes deductus ad modi-
lantes; deinde restitutus est perfecte, ita cum aliquid proficiet ut melior sit; mul-
ut clare videret omnia. Ilkiminatio autem tiplicato autem exercitio ad hoc pervenit
caeci significat liberationem peccatoris. ut sit bonus virtute acquisita. » IIoc au-
Post primam ergo remissionem culpai, temmultoefficaciusfacit diviua gratia sive
qua peccator restituitur ad visum spiri- uno, sive pluribus actibus.
tualem, adhuc remanent in eo aliqusere- —
Nihil prohibet, remissa cnlpa
CoNCLUsio.
liquiae peccati preeteriti. mortali, remanere in anima ex parte conversionis
Respondeo dicendum, quod peccatum inordinatae, dispositionos alinuas ox prax^edenti-
mortale exparte conversionis inordinatae bus actibus causatas, quas peccati reliquias vo-
camus.
ad bonum commutabile quamdam dispo-
sitioiiem caiisat in anima, vel etiam Iia-
bitum, si actus frequcnter iteretur. Sicut
autem dictum est, culpa peccali mortalis
remiltitur, inquantum tolliturper gratiam
aversio meiitis a Deo.
Sublato autem eo quod est ex partc
aversionis, nihilomiims remauero potest

' C.ordorius : « cjuomodo malum omnino pos- prorsus exj^ers osi, nequo est quidquam neque
sit ;di(juid |)crniixti(ino mali? Quod onim l)oni (piid(piam jH)tcst. »
 .
ARTICULUS VI.
Utrum remissio culpaB
pcenitenti<B
Ad SGxtiim sic proceditiir.
quod remissio culpse non sit efiectus pnv
nitentiee, secundum quod est virtus. Di-
citur enim poenitentia virtus secundum
quod est principium humani actus. Sed
humanus actus non operatur ad remis-
sionem culpae, quse cst effectus gratiae
operantis. Ergo remissio culpae non est
effectus poenitentiae, secundum quod est
virtus.
Praeterea, quaedam aliae virtutes
2.
sunt excellentiores poenitentia. Sed re-
missio culpae non dicitur efFectus alicujus
alterius virtutis. Ergo etiam non est ef-
fectus poenitentiae, secundum quod est
virtus.
3. Praeterea, remissio culpae non est
nisi ex virtute passionis Christi, secun-
dum illud Hebr., ix, 22 Sine sanguinis
: non
effusione non fit remissio. Sed poenitentia,
inquantum est sacramentum, operatur in
virtute passionis Cliristi, sicut et csetera
sacramenta, ut ex supra dictis patet.
Ergo remissio culpae non est effectus poe-
nitentiae, inquantum est virtus, sed in-
quantum est sacramentum.
Sed contra, illud est proprie causa ali-
cujus sine quo esse non potest omnis
enim efTectus dependet a sua causa. Sed
remissio culpae potest esse a Deo sine
poenitentiae sacramento, non autem sine
poenitentia, secundum quod est virtus, ut
supra dictum est unde et ante sacra-
; Ad
menta novae legis poenitentibus Deus pec-
cata remittebat. Ergo remissio culpae est *
effectus poenitentiae, secundum quod est
virtus.
Respondeo dicendum, quod poenitentia
est virtus secundum quod est principium
quorumdam actuum Iiumanorum. Actus
autem humani, qui sunt ex parte pecca-
toris, materialiter se habent
mento poenitentiae.
Omne autem sacramentum producit
efTectum suum non solum virtute formae,
sed etiam virtutc materiae; ex utroque
enim est unum sacramentum, ut supra
habitum est. Unde sicut remissio culpae
* Pai-m. addit : « praecipue. »
QUiEST. LXXXVI, ART. VI. 557
fitin baptismo non solum virtute formae^,
ex qua et ipsa aqua virtutem recipit, ita
etiam remissio culpae est effectus poeni-
tentiae prlncipalius quidem ex virtute
sit effectus clavium quas habent ministri, ex quorum
partc accipitur id quod ost formalc in boc
sacramento, ut supra dictum est; secun-
1, Videtur dario autem ex viactuumpoenitentis perti-
nentium ad virtutem p(Pnitenti<e; tamen
prout hi actus aUqualiter ordinantur ad
claves Ecclesiae. Et sic patetquod remis-
sio culpae est etrectus poenitentiae secun-
dum quod est virtus, prineipalius tamen
secundum quod est sacramentum.
Ad primum ergo dicendum quod effec- ,
tus gratiae operantis est justificatioimpii,
ut in secunda parfe dictum est, in qua,
ut ibidem dictum est, non solum est gra-
tiaeinfusioetremissioculpae,sedetiammo-
tus liberi arbitrii in Deum, qui est actus
fidei formatae, et motus liberi arbitrii in
peccatum, qui est actus poenitentiae. II i
tamen actus humani sunt ibi ut effectus
simul producti cum re-
gratiae operantis,
missione culpae. Unde remissio culpae
fit sine actu poenitentiae virtutis, li-
cet sit effectus gratiae operantis.
Ad secundum dicendum, quod in jus-
tificatione impii non solum
est actus poe-
nitentiae, sed etiam actusfidei, ut dictum
est. Et ideo remissio culpae non ponitiir
effectus solum pcenitentiae virtutis, sed
principalius fidei et charitatis.
Ad tertium dicendum, quod ad passio-
: nem Christi ordinatur actus poenitentiae
virtutis et per fidem et per ordinem ad
claves ecclesiae et ideo utroque modo
;
causat remissionem culpae virtute passio-
nis Christi.
autem quod iii contrarium obji-
id
citur, dicendum est quod actus pceniten-
tiaevirtutis habet quod sine eo nonpossit
fieri remissio culpae, inquantum est iii-
separabilis effectus gratiae, per quam
principahter culpa remittitur, quae etiam
operaturinomnibus sacramentis. Etideo
per hoc non potest concludi nisi quod
gratia est principalior causa remissionis
in sacra- culpae quam poenitentiae sacramentum.
Sciendum tamen quod etiam in veteri
lege et in lege naturae erat aliqualiter sa-
cramentum poenitentiae, ut supra dictum
est.
CoNCLUsio. — Ciim vii"tus clavium locuni
2 Parm. addit : « scd etiam viriute materia^,
scilicet aquaj,principalius tamen virlule formai. »
 ; ;

oo8 SUMMA THEOLOGICA.

formse, aclus autem pcenitentis materiff' locum in parte dictum est. Sedunum oppositorum
hoc sacramento obtineant, culparum remissio,
tolliturper aliud. Ergo per fervorem cha-
licet non sine actu poenitentia? virtutis, prin-
sit
cipalius cst effectus pcenitentise ut sacramentum ritatis,quem contingit esse sine actuali
est. displicentia peccati venialis, fit remissio
peccatorum venialium.
Sed contra est quod Augustinus dicit
in libro De pamitentia ^ quod est quff!- ((

QU^STIO LXXXVII. dam poenitentia qua? quotidie agitur in

Ecclesia pro peccatis venialibus; » quae
DE REMISSIONE VENIALIUM PECCATORUM. frustra esset, si sine poenitentia, peccata
veniaUa possent dimitti ^.
(In quatuor articulos divisa.) Respondeo dicendum, quod remissio
culpae, sicut dictum est, fit per conjunc-
Deinde considerandum est de remis- tionem hominis ad Deum, a quo aliqua-
sione venialium pcccatoriim et circa hoc ; liter separat culpa. Sed hac separatio
quairuntur quatuor i" utrum sine pce- : perfecte quidemfit per peccatummortale,
nitentia peccatum veniale possit dimitti imperfecte autem per peccatum veniale
2° utrum possit dimitti sine gratiee infu- nam per peccatum mortale mens omnino
sione; 3° utrum peccata venialia remit- a Deo avertitur, utpote contra charitatem
tantur per aspersionem aquae bene- agens per peccatum autem veniale re-
;

dictae tunsionem pectoris, et ora-

^, et tardatur affectus hominis, ne prompte in
tionem dominicam, et alia hujusmodi; Deum feratur. Etidco utrumque peccatum
4° utrum veniale^ possit remitti sine mor- per pcenitentiam quidem remittitur, quia
taU. per utrumxque deordinatur voluntas ho-
minis per immoderatam conversionem
ARTICULUS PRIMUS. ad bonum creatum: sicutenim peccatum
mortale remitti non potest quamdiu vo-
Utrumpeccatum veniale possit remitti sine luntas peccato adhaeret, ita etiam nec
2)oenitentia. peccatum veniale, quia manente causa,
manet efTectus.
Ad primum sic proceditur. 1 . Yidetur Exigitur autem adremissionempeccati
quod venialepeccatum possit remitti sine mortahs perfectior pcenitentia, ut scilicet
pffiuitentia. Pertinetenim, ut supra dic- homo actualiter peccatum mortale com-
tum ad rationcm verai poenitentiai
est, missum detestetur, quantum in ipso est,
quod non solum homo doleat de peccato ut scilicet diligentiam adhibeat ad reme-
praeterito, scd etiam proponat cavere de morandum singula peccata mortalia, ut
futuro. Sed sine tali proposito peccata singula detestctur. Sed hoc non requiritur
veniaha dimitluntur, cum certum sit ad rcmissionem vcnialium peccatorum ;

homini' quod sine peccatis veniahbus non tamen sufficithabitualis displicentia,

prajsentem vitam ducere non possit. quae habetur per habitum charitatis vel
Ergo peccata veniaha possunt remitti non
pcenitentia^ virtutis, quia sic-charitas
sine pcenitentia. compateretar peccatum veniale, quod
2. Pra'terea, poenitentia non est sine patet esse falsum. Unde sequitur quod
actuah disphcentia peccatorum. Scd pec- requiratur quicdam virtualis displicentia,
cata veniaha possunt dimilti sine dispii- puta aliquis hoc modo fcrtur secun-
cum
centia" eorum, sicut patet in eo qui dor- dum aircctum in Deum et res divinas, ut
miens occideretur propter Cliristuni, quidquid sibi occurreret (juodeum ab hoc
statimenim evolaret quod non contingit, : motu retardaret, displiceret ei, et dolerct
manentibus peccatis venialil)us. Ergo se hoc ' commisisse, etiamsi actu de illo
peccata venialia possunt remitli sine pop- non cogitaret : (piod tamen non sufficit
nitentia. ad remissioncmpeccati mortalisnisi quaii-
3. peccata venialia oppo-
Pra^terea, tum ad peccata oblita post diligentem
nuntur fervori charitatis, ut in secunila inquisitionem.

* Punn. addit : « et episcopalem benediclio- ' Ilabotur ui lili. bv vira ct falsa pa^nUentia,
ncm. » cap. vni, ol in Senn. cccli, cap. ni,col. to37,t.u.
* Parra. : « vonialc pecratum. » " Parm. addit « vidctur cvgo ipiod pcccata
:

* Parni. : « (piud lionio... potest. » vonialia possinl sinc pccnilenlia dLmitli. »

* Piiriii. ^
iiildit : u iiclnali. » lii 1'ariii. di>cst : « lioc. »
 QUiEST. LXXXVII, ART.
Ad primiim crgo diceiidum, quod liomo
in gratia coiistitutus potost vitarc omnia
peccata mortalia et singuia; potestetiam
vitare singula peccata venialia, sed non
omnia, ut patet ex his quae in secunda
parte dicta sunt. Et idoo poenitentia de
peccatis mortalibus requirit quod liomo
proponat abstinere ab omnibus et singu-
lis peccatis mortalibus, sed ad pceniten-
tiam peccatorum venialium requiritur
quod homo proponat abstinere a singidis,
non tamen ab omnil)us, quia lioc infir-
mitas liujus vitai non patitur; debet
tamen liabere propositum se praeparandi
ad peccata veniaha minuenda; alioquin
esset ei periculum doliciendi, cum dese-
reret appetitum proficiendi, seu tollendi
impedimenta spiritualis profectus, quas
sunt peccata venialia.
Ad secundum dicendum, quod passio
pro Ghristo suscepta, sicut supra dictum
est, obtinet vim baptismi; et ideo purgat
ab omni culpa et veniali et mortah, nisi
actuahter voluntatem peccato invenerit
inlia^rentem.
Ad tertium dipendum, quod fervor
charitatis virtuahter implicat displicen-
tiam venialium peccatorum, ut supra
dictum est.
CoNCLUsio. — Cum
per peccatum veniale lio-
minis affectus impediatur, ne in Deum prompte
feratur, non potest venialium peccatorum aliquod,
absque pcenitentiai virtute remitti.
ARTICULUS II.
Utrum ad remissionem veuialium
peccatorum requiratur gratiae infusio.
Ad secundum sic proceditur. 1 Videtur
quod ad remissionem veniahum peccato-
rum requiratur gratia; infusio. Effectus
enim non est sine propria causa. Sed
propria causa remissionis peccatorum
est gratia; non enim ex meritis propriis
peccata hominis remittuntur unde dicitur
Ephes., II, 4 Deus qui dives est in mise-
: requiratur gratiai infusio, quae licet sit in
ricordia, propter nimiam charitatem suam
qua ddexit 7ios, cum essemus mortui pec-
catis, conmcificavit nos in Christo, cujus
gratia estis salvati. Ergo peccata venialia
non remittuntur sine gratise infusione.
2. Pra^terea, peccata veniaha non re-
mittuntur sine pojnitentia. Sed in poeni-
tentia infunditur gratia sicut et in ahis
I ET If. oo9
sacramentis nov* legis. Ergo peccata
venialia non remittuntur sine gratiae in-
fusione.
3. Praiterea, peccatum veniale maculam
quamdam anima; infert. Sed macula non
aufertur nisi per gratiam quai est spiri-
tuahs animai dccor. Ergo videtur quod
peccata veniaha non dimittantur sine
gratiae infusione.
Sed contra est quod peccatum veniale
adveniens non tohit gratiam, neque
etiam diminuit eam, ut in secunda parte
habitum est. Ergo pari ratione ad lioc
quod peccatum veniale remittatur, non
requiritur novae gratiae infusio.
Respondeo dicendnm, quod unumquod-
que toilitur per suum oppositum. Pecca-
tum autem veniale non contrariatur ha-
bituah gratiae vel charitati, sed retardat
actum ejus, inquantum nimis inha^ret
homo bono creato,hcet non contra Beum,
ut in secunda parte habitum est. Et ideo
ad lioc quod peccatum * tohatur, non re-
quiritur ^ aliqua habitualis gratia, sed
sufficit aliquis motus gratiae vel charitatis
ad ejus remissionem.
Quia tamen in habentibus usum liberi
arbitrii, in quibus sohs possunt esse ve-
niaha peccata, non contingit esse infu-
sionem gratiae sine actuali motu liberi
arbitrii in Deum ideo
et in peccatum,
quandocumque de novo gratia infunditur,
peccata veniaha remittuntur.
Ad primum ergo dicendum, quod etiam
remissio peccatorum venialium est effec-
tus gratiae, per actum scihcet quem de
novo elicit, non autem per ahquid habi-
tuale de novo animae infusum.
Ad secundum dicendum, quod pecca-
tum veniale nunquam remittitur sine ali-
. quali actu poenitentiae virtutis, explicito
scilicet vel implicito, ut supra dictumest.
Potest tamen remitti peccatum veniale
sine pcenitentiae sacramento, quod in ab-
solutione sacerdotis formaliter perficitur,
ut supra dictum est. Et ideo non sequitur
; quod ad remissionem venialis peccati
quolibet sacramento, non tamen est in
quohbet actu virtutis.
Ad tertium dicendum, quod, sicut in
corpore contingit esse maculam duplici-
ter, uno modo perprivationem ejus quod
requiritur ad decorem, puta debiti coloris
aut debitffi proportionis membrorum,
aho modo per superinductionem alicujus

* Parm. : « pcccatum veuiale. >> * Parm. addit : « quod infundatm'. »

560 SUMMA THEOLOGICA.
impedientis decorcm, puta liiti aut pul- Sed contra est quod Augustinus dicit
veris ita etiam animae inducitur macula
; in lib. DepfpMitentia, serm.^ cccli, §6, col.
uno modo per privationem dccoris gratiae lo41,t. 5, quod(( pro levibus peccatis pec-
per peccahim mortale, alio modo por in- tora nostra tundimus, et dicimus Dimitte :

clinationem atrectus inordinatam ad ali- nobis debita nostra et ita videtur quod
;

quid temporale, ct lioc fit per peccatum
veniale. Et ideo ad tollendam maculam
peccati mortalis rcquiritur infusio gratis,
sed ad tollendam maculam venialis pec-
cati requiritur aliquis actus procedens ex
gratia per quam removeatur inordinata
adhaisio ad rem temporalem.
CoNCLUsio. — Ciim pei' peccatiim voniale
gis remittatur charitatis fervor, ipsa liabi-
tualis gratia aut charitas toUatur, non necessa-
rio requiritur ad ejus remissionem liabitualis
gratia3 infusio, quamquam gratiaj et charitatis
infusio, omnium venialium in quocumque adulto
remissionem conjunctam habeat.
ARTICULUS
JUtrum venialia peccata remittantur per
aspersionem aquae benedictge, et cxtera
hujusmodi.
Ad tcrtium Videtur
sic proceditur. 1.
quod venialia peccatanon remittantur per
aspersioncm aqua^ benedictee et episco-
tunsio pectoris, » et oratio dominica cau-
sent remissionem veniahumpeccatorum,
et eadem ratio videtur csse deahis.
Respondeodicendum, quod, sicutsupra
dictum est, ad remissionem veniahs pec-
cati nonrequiritur novae gratiae infusio,
sed aliquis actus procedens ex
sufficit
gratia, quo homo^ dctestetur peccatum'
ma-
vel explicite vel saltem implicite, sicut
quam
cum aliquis ferventer movetur in Deum.
Et ideo triphci ratione aliqua causant
remissionem venialium peccatorum: uno
modo inquantum incis infunditurgratia:
quia per infusionem gratiae toUuntur ve-
nialia peccata, ut supra dictum est. Et
III. hoc modo per eucharistiam et extremam
unctionem, et universaUter per omnia
sacramenta novae legis, in quibus con-
ferturgratia,peccatavenialiaremittuntur.
Secundo, inquantum sunt cum aliquo
motu detestationis pcQcatorum; et hoc
modo confessio generalis, tuiisio pectoris
et oratio dominica operantur ad remissio-
nem veiiialium peccatorum nam in ora- ;

palem benedictionem, et aliahujusmodi. tione dominica petimus Dimitte nobis:

Peccata enim venialia non remittuntur debita nostra. Tertio modo iuquantum
sine pcenitentia, ut dictum est. Sed poe- sunt cum aliquo motureverentiae in Deum,
nitentia per se sufficit ad remissionem et ad res divinas et hoc modo benedictio
;

venialium peccatorum. Ergo ista nihil episcopalis, aspersio aqua? benedicta%

operantur ad hujusmodi remissionem. quaelibet sacramentalis unctio, oratio in
2. Prffiterea, quodlibet istorum eamdem Ecclesia dedicata, et si aliqua aha sunt
relationem habet ad unum peccatum ve- hujusmodi, operantur ad rcmissionem
niale et ad omnia. Si ergo per aliquod isto- venialium pcccatorum.
rumremittitur aUquod peccatum veniale, Ad primum ergo dicendum, quod
sequitur quod pari ratione rcmittantur omnia ista causant remissionem pecca-
omnia, et ita per unam tunsioncm pecto- torum venialium, inquantnm inclinant
ris,velper unam aspcrsioncm aquai bene- animam ad motum pcpiiitentia?, qui est
dictae, redderetur homo immunis alj om- detcstatio peccatorum vcl implicite vel
nibus peccatis venialibus, quod vidclur explicite.
inconveniens. Ad secundum dicendum, quod omnia
3. Pra^terea, peccata venialia inducunt ista quantum estde se operantur ad re-
reatum ahcujus pcBuae, licet temporahs ; missioncm omninm pcccatorum venia-
dicitur eniml Cor., iii, 15, de eo qui su- lium ;
potest tanicn impcdiri rcmissio
persedificat lignum^ foenum et stijniiafn, quantum ad aUqua peccata venialia,
quod salvus erit, sic tamen qu(isi per quibus mens actualitcr inhan*et sicut ct ;

ifjnem.Sed hujusmodi, pcr ([ua» dicitur pcr nctionem impcditur ali(iuaiido * efTec-
pcccatum veiiiah) dimitti, vel nuilam, vcl tus baptismi.
minimam pa?nam in sc hahent. Ergo Ad tcrtium diccndum, quod pcr |)I\t-
noii sufhciunt ad plenam remissioncm dicta toUuntur ([uidem peccata veniaha
veniahum peccatorum. quantum ad culpam tumvirtute alicujus

* (ind. : « in lihro Oc pamifvtitia. » * l*arm. : n poccatuni veniah». »

* Panu. : <t aliquis. » * Parm. : « mtordimi impodilui". »
 . * ;

QU^ST. LXXXVir, ART. III ET IV, ET QUJIST. LXXXVIII, ART. I. 561

satisfaclionis,tum etiam viiiute charita- cumque nunquam fii nisi per virtutem
tis, cujus moius per praedicta exciiaiur ;
gratia;, quia, ut Apostolus dicit, Rom.,
non autom per quodlibet pra^diclorum IV, ad gratiam Dei pertinet quod Deus
semper reatus po^na!, quia
iolliiur ioius alicui non iniimtoti^eccatum ; (juod (ilossa
sic (jui essci omnino immunis
a peccato exponit de vcniali. Ulc
interl., Ibi, v. 8,
moriali, aspersus aqua l)enedicta staiim autem qui est in peccato mortali caret
evolaret sed reatus poena3 remiiiiiur
; gratia Dei. Unde nuUum peccatum ' ve-
per pra^dicia secundum moium fervoris niale ei remittiiiu'.
in Deum, qui per praidicia cxcitaiur Ad primum ergo dicendum, quod
quandoque magis, quandoque autem venialia^ibi dicuntur irregularitaies sive
minus. immunditia% quas contrahebant secun-
— dum legcm.
CoNCLUSio. Cum ad peccati venialis remis-
sioiiem sufliciat actus aliquis dctestationis pec- Ad secundum diccndum, quod, licet ad
cati, vel motus rcverentioe in Deum, manifestum remissionem peccaii venialis non requi-
est generali confessione, pectoris txmsione, et ratur nova infusio habitualis gratiae, re-
oratione Dorainica, quatenus cum detestatione quiritur tamen aliquis graiiae actus, qui
peccati iiunt, peccata venialia remitti episco- :

pali etiam benedictione, aquai benedictoe asper-

nonpotest esseineo qui subjacetpeccato
sione, aliisque bujusmodi actionil)Us, quatenus mortali.
cum Dei reverentiaexercentiu'. Ad
tertium dicendum, quod peccatum
veniale non excludit omnem actum gra-
tiae, per quem possunt omnia peccata
ARTICULUS IV. venialia dimiiii sed peccatum moriale
;

excludit totaliter habitum gratiae, sine

TJtrum veniale peccatum possit 7'emitti quo nuUum peccatummortale, velveniale
sine mortali peccato remittitur. Et ideo non est similis ratio.

CoNCLUsio. —
Ciun culparum remissio fiat per
Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur gratiam, quacaret in mortali peccato constitutus,
quod veniale peccatum possiiremitti sine consequens est, nonposse venialiiunaliquod sine
mortali, quia Super \\\\JiA Joan., yiu,1 :
mortali remitti.
Qui sine peccato est vestrum, primus in
illam lapidem mittat, dicii qusdam Glossa
quod « omnes illi erani in peccato mor- QU^STIO LXXXVIII.
tali venialia enim eis dimiiiebaniur per
;

caeremonias. » Ergo veniale peccatum DE REDITU PECGATORUM PER

potest remiiti sine moriali. P(EN1TENTIAM DIMISSORUM.
2. Preeierea, ad remissionem peccati
venialis non requiriiur gratise infusio. (In quatuor articulos divisa.)

Requiritur auiem ad remissionem mor-

talis. Erg-o veniale peccaium poiest re-
Deinde considerandum est de rediiu
mitti sine mortali.
peccatorum per pceniteniiam dimissorum
et circa hoc quaeruniur quatuor " uirura
1
:

3. Prseierea, plus distat peccatum

peccaia per poeniieniiam dimissa re-
veniale a moriali quam ab alio veniali.
deant simpliciter per scquens peccatum;
Sed unum veniale potest dimiiti sine
2° uirumah(iuomodo per ingratiiudincm
alio, ut dictum est. Ergo veniale potest
dimitti sine moriali.
redeant speciahus secundum quaedam
peccaia 3" uirum peccata redeant in
;
Sed contra est quod dicitur Matih., v,
26 Amendico non «quali reatu; 4" uirum iUa ingratiiudo
: tibi, exies inde, sciU-
cet ex carcere, in quem detruditur homo per (juam redeunt, sit speciale peccaium.
pro peccato mortah, donec reddas novissi-
mum quadrantem, per quem significatur ARTICULUS PRIMUS.
veniale peccaium,(ilossaorflf. ,coL 94, t.2.
Ergo vcniale peccaium nonremittiiursine Utrum peccata dimissa redeantper sequens
mortali. peccatum.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dicium esi, remissio culpae cujus- Ad primum sie proceditur. 1. Videtur

* Ex Be vera et falsa pcenitentia,

lib. c. xx, * Parm. : « veniales. «

col. il29, t. 6 op. Aug. (rt) Secundum Durandum, peccatimi veniale

* In Parm. deest « peccatum. »
: potest remitti sine mortali.
36
 .

562 SUMMA THEOLOGICA.

quod peccata dimissaredeant per scqucns 1834, t. 10 Qai recedit a Christo, et
: <(

peccatum. Dicit enim Aug-ustinus in alienatus a gratia fmit hanc vitam, quid
lib. I De baptismo contra Donatistas cap. , nisi in perditionemcadit? sed non in quod
XII, §20, col. 120, ((Redire » dimissa t. 9 : remissum est recidit, nec pro originali
peccata, ubi fraterna charitas non est, peccato damnabitur. »

apertissime Dominus in Evangelio docet Respondeo dicendum, quod, sicut

in scrvo, a quo dimissum dcbitum
illo supradictum est, in peccato mortali sunt
Dominus repetit, eo quod ille con- duo, scilicet aversio a Deo, et conversio
servo suo debitum nollet dimittere. » ad bonum creatum. Quidquid autem est
Sed summa ^ charitas tollitur pcr ([uod- ex parte aversionis in peccato mortah,
libetpeccatum mortale. Ergoperquodlibet secundum seconsideratum, est commune
sequens mortale peccatum redeunt pec- omnibus peccatis mortahbus, quia pcr
cata prius per pcenitentiam dimissa. quodhbet peccatum mortale homo aver-
2. Super ilkid Lucx, xi,
Prseterea, titur a Deo unde et per consequens
:

Revertar domiim meam, unde exivi,

in macula quae est per privationem gratiae,
dicit Beda, col. 478, t. 3 Timendus est : (( et reatus poenae aeternae communia sunt
iste versiculus, non exponendus ne ;
omnibus peccatis mortalibus. Et secun-
culpaquam in no])is extinctam credeba- dum hocintelligituridquoddicitur.Jacobi,
mus, per incuriam nos vacantes oppri- II, 10 Qui otfendit
: uno, fo.ctus est m
inat. » Hoc autem non esset nisi rediret. omnium reus. Sed ex parte conversionis
Ergo culpa per poenitentiam dimissa re- peccata mortaha sunt diversa, et inter-
dit. dum contraria. Unde manifestum est
Ezech., xviii, 24, Dominus
3. Prgeterea, quod ex parte conversionis peccatum
dicit : se jiistus a justitia
Si averterit mortale sequens non facit redire peccata
sua, et fecerit iniquitatem, omnes jus- mortaha prius abolita alioquin seque- ;

titise ejus quas fecerat, non recordahuntur retur quod homo per peccatum prodi-
Sed intcr aUas justitias quas fecit etiam galitatis reduceretur in habitum vel dis-
prsecedens pcenitentia continetur, cum positionem avaritiae prius abolita^, et sic
supra dictum sit poenitentiamessepartem contrarium esset causa sui contrarii,
justitiae. Ergopostquam p(jenitenspeccat, quod est impossibile. Sed considerando
non impeditur pr?ecedens poenitcntia, ei inpeccatismortalibus idquodest expartc
per quam consecutus est veniam pecca- aversionis absohite, per peccatum mor-
torum. Redeunt ergo illa peccata. tale sequens * homo privatur gratia, et
4. Pr«terea, peccata praeterita per fit reus poenae aeternae, sicut et prius
gratiam teguntur, ut patet per Aposto- erat vita ^.

lum, Rom., iv, inducentem illud psalmi Quia aversio in peccato mortali excon-
xxxi 1 ,Beati quorum. remissse sunt
: versione quodammodo ^ inducit diversi-
iniquitates et quorum tecta sunt pec-
,
tatem per comparationem ad diversas
cata. Sed per peccatum mortale sequens conversioncs, sicut ad diversas causas,
gratia toHitiir. Ergo peccata qiKP fuc- itaquod sitaIiaconvcrsio',ct alia macula,
rantprius commissa, remanentdctecta^ et et alius rcatus, prout consurgit ex alio
ita videtur quod redeant. et alio actu peccati mortalis *, hoc ergo
Sed contra est quod Apostohjs dicit in quaestionem vertitur utrum macula
Rom., XI, 29: Sine pcenitentiasuntdona et reatus poenae a^ternae, secundum quod
et vocafio Dei. Sed peccata popnitentis causabantur ex actibus peccatorum priiis
sunt dimissa per donum Dei. Ergo per dimissorum, redeant per peccatum mor-
peccatum sequens non redeunt dimissa tale sequens.
peccata, quasi Deus de dono remissionis Quibusdam igitur visum est quodsim-
pceniteat. etiam hoc modo rcdeant. Sed hoc
pliciter
Augustinus
Pra^terea, dicit in libro ^
non potest esse, quia opus Dei per opus
Responsionum Prosperi, ohject. ii, col. hominis irritari iion potest. Rcmissio
' Plonins in textn 1). Angnstini. ' In Parni. doost « vita, » cni snbstitnitnr in
:

* l';irni. : « IVatcrna. » principio sc([ncntis |)ro[u)sitionis « vornin. »

* LilxT llcspunsiuuum ad capitula Gallonim ost ^ Parm. addit «cansatnr, roci[)iimt ea qu;p sunt
:

Prospori, qni rosponsioncs dosiunpsit ex dietis ex parte aversionis , quodammodo divorsita-

Anprnslini \nid<> rorlo dici potost « Ancj. dioii.»
; : tein, olc. »
* Pjnni. addil « rodii illnd ([nod inoral in
:
' Parin. : « avorsio. »
priorihns poccatis aido dimissidncin, iii([nanlnni **
Parni. : « mortalis. Et hoc modo qua^stio-
pcr iioccaluui nioriaic sc((noiis lioiiio,otc. » nem, ctc. »
 »

QU^ST. LXXXVin, ART. I KT II. 303

autem peccatoriim priorum fuit opus di- peccans incurrit rcatum poenaR aeternae,
vinae misericordiai uude non potest ; sicut et prius, non tamen omnino prop-
irritari per sequens pcccatum liominis, ter eamdem
rationem, Tlnde August. s in
secundum illud Rom,, iii, 3 Numquid : hb, De responsionibus cum dixisset quod ,

incredulitas illonim fidem. Dei evacuabit? ((non in eo quod remissum est recidit,
Et ideo alii ponenies peccata redire, nec 1)1-0 originalipeccato damnabitur, »
dixerunt quod I)eus non remittit peccata subdit Qui tamcii proptcr postrcma
: ((

poenitenti postmodum peccaturo secun- crimina ea morte afficietur qua' ei prop-

dumpr«scientiam, sed solum secundum teriUa qua^ei remissasunt, debebatur,
pra^sentemjustitiam praescit enim eum : quia scihcet incurrit mortem aetcrnam,
pro liis peccatis ajternaliter puniendum*, quam meruerat pcr pcccata praeterita.
tamen per gratiam facit eum prsesen- Ad secundum dicendum, quod in iUis
tialiter justum. Sed nec hoc stare potest, verbis non intendit dicere Beda quod
quia si causa absolute ponatur, et effec- culpa prius dimissa hominem opprimat
tus ponitur absolute. Si igitur non abso- per reditum reatus praeteriti, sed per
lute fieretper gratiam et gratiai sacramenta iterationem actus.
peccatorum remissio, sed cum quadam Ad tertium dicendum, quod perconse-
conditione in futurum dependente, seque- quens peccatum justitiaeprioresoldivioni
retur quod gratia et gratiai sacramenta traduntur, inquaiitum erant meritoriae
non essent sufficiens causa remissionis non tameninquantumerant
vitae aeternae,
peccatorum, quod est erroneum, utpote impeditivae peccati.Unde siahquis peccet
derogans gratise Dei. mortahter, postquam restituit debitum,
Et ideo nullo modo potest esse quod noii efficitur reus, quasi debitum non
macula etreatus pr«cedentium peccato- reddidisset et muUo minustraditur obh-
;

rum redeant, secundum quod ex talibus vioni poenitentia prius acta, quantum
actibus causabantur. Coiitingit autem ad remissionem culpae, cum remissio
quod sequens actus peccati virtualiter culpae magis sit opus Dei quam homi-
continet reatum prioris peccati, inquan- nis.
tumscilicetaliquishomosecundopeccans, Ad quartum dicendum, quod gratia
exhocipso vifletur gravius peccare quam simphciter toUit macukim et reatum
prius peccaverat, secundum illud Rom., pcenae aeternae ; tegit autem actus peccati
II, 5 Secundum duritiam tuam et impoe-
: praeteritos, ne scihcet propter eos Deus
nitens cor, thesaurizas tibi iram in die hominem gratia privet, et reum habeat
irw, ex hoc scihcet solo quod contemni- poenae aeternae etquod gratia semel fecit,
;

tur Dei bonitas, qiiae ad poenitentiam ex- perpetuo manet,

pectat. Multo autem magis contemnitur
CoNCLLsio. — Cum opus Dei per opus hominis
I)ei bonitas, si post remissionem prioris irritari non possit, niacula et aeterna; poense
peccati secundo peccatum iteretur, reatus simplicitcr non redeunt quatenus ex acti-
quanto majus est beneficium peccatum bus peccatorum olim dimissorum proveniebant,
nisi quatenus homo per peccatum sequcns redit
remittere, quam peccatorem sustinere.
ad prioi'em statum in quo erat gratia et chari-
Sic igitur per peccatum sequens poe- tate privatus, et \]i?>a in peccato sequenti, vir-
nitentiam redit quodammodo reatus tute continentur.
peccatorum prius dimissorum, non
inquantum causabatur ex illis peccatis,
prius dimissis, sed inquantum causatur ARTICULUS II.
ex peccato ultimo perpetrato, quod ag-
gravatur ex peccatis prioribus. Et hoc
Utrum peccata dimissa redeant per ingra-
non est peccata dimissa redire simpliciter,
titudinem, quse specialiter est secundum
sed^ secundum quid, inquantum sciUcet
odium fraternum, apostasiam a fide,
virtuahter in peccato sequeiiti conti-
contemptum confessionis, et dolorem de
nentur.
pcenitentia habita.
Ad primumergo dicendum, quod illud
verbum Augustini videtur esse inteUi-
geudum de reditu peccatorum quantum Ad secnndum sic proceditur. 1. Vide-
ad reatum poenae aeternae in se conside- tur quod peccata dimissa non redeant
ratum, quia scihcet post poenitentiam per ingratitudinem, quae specialiter est
* Parm. : « se... cum feternalitpv puniturum. » ' Seu potius « Pi'osper, » ut dictum est.
^ Parni. : « scd redive. »
 364
secuiidum quatuor genera peccatoram,
scilicetsecundum « odium fraternum,
apostasiam a fidc contemptum confcs- , odiiim fraterniini specialiter peccata di-
sionis,et doloremde poenitentialiahita, »
secundum quod quidam metrice dixe-
runt :
F^ratres odit; apostata
« fit,
Poenituisse piget pristina culpa redit. »
;
Tanto enim est major ingratitudo,
quanto gravius est peccatum quod quis
contra Deum committit post beneficium
remissionis peccatorum. Sed qua^dam
alia peccata sunthis graviora, sicutblas-
phemia contra Deum, et peccatum in
Spiritum sanctum. Ergo videtur quod
peccata dimissa non redeant magis se-
cundum ingratitudinem commissam se-
cundum haic peccata quam secundum
alia.
2. Praeterea, Rabanus
hb. V In Matth^, in fm.
servum tradidit Deus tortoribus, quoad-
usque redderet universum debitum
quia non solum peccata quae post bap-
tismum liomo egit, reputabuntur ei ad
poenam, sed et originalia, quai in bap-
tismo sunt ei dimissa » Sed etiam peccata .
venialia inter debita computantur, pro
quibus dicimus Dimitte nohis debita
:
7iostra. Ergo ipsa etiam redeunt per
ingratitudinem et pari ratione videtur
; tatandoafide.Secundus autem est motus
quod per peccata veniaha redeant pec-
cata prius dimissa, et non solum per
peccata pra^dicta.
3. Prffiterea, tanto est
tudo, quanto post majus beneficium ac-
ceptum ali(|uis peccat. Sed beneficium Dei
est etiam ipsa innocentia, qua pcccatum
vitamus; dicit enim Augustinus
Confess., cap. vii, col. 681, t. 1 « Gra-
tiae tuae deputo, qua?cumque peccata non
feci. n Majus autem donum est innocentia
quam etiam remissio omnium peccato-
rum. Ergo nou miiius est ingratus Deo
qui primo pcccat postinnocentiam, quam
qui peccat post pcenitentiam; ct ita vi-
detur quod per ingratitudinem, qua^ fit
secundum peccata, iion maxime redeaut
peccata (hniissa.
Scd contra est quod Gregorius dicit,
lib. IN Dialo(j., cap. lx, col. 428, t. 3
« Ex dictis evangelicis constat quia si
hoc qnod in nos delinipiitur, ex corde
noii dimittimus; et iUud rursus cxigitur
* llahodii' in Decrcto. cap. « Si Judas, »
puniilcntiu, disl. IV.
SUMMA THEOLOGICA.
quod nobis jam per poenitentiam dimis-
sum fuisse gaudebamus » et ita propf er ;
missa redeunt secundum ingratitudinem:
et eadem ratio videtur de aliis.
Respondeo dicendum, quod, sicut su-
pra dictum est, peccata dimissa per pre-
spernitque fateri;
nitentiam redire di(;untiir, inquantum
reatus eorum ratione ingratitudinis vir-
tuahter continentur^in peccato sequenti.
Ingratitudo autem potest committi dupli-
citcr uno modo ex co quod aliquid fit
:
contra beneficium, et hoc modo peromne
peccatum mortale quo Deum offendit
reddilur homo ingratus Deo, qui peccata
remisit, et sic per ([uodlibet peccatum
mortale sequens redeunt peccata prius
dimissa, ratione ingratitudinis aho modo ;
committitur ingratitudo, non solum fa-
ciendocontraipsum beneficium, sed etiam
diclt, implic. faciendo contraformam beneficii pra^stiti.
: « Nequam Quae quidem forma si attendatur exparte
benefactoris, est remissio debitorum :
, unde contra hanc formam facit qui fratri
petenti vciiiam iion rcmittit, sed odium
tenet. Si autem attendatur ex parte pce-
nitentis, qui recipit hoc beneficium, in-
veuiturex parte cjus diiplex motusliberi
arbitrii. Quorum primus est motus hberi
arbitrii in Deum, qiii est actus fldei
formatae et coiitra hoc facit liomo apos-
;
hberi arbitrii in peccatum, qui est actus
poenitentiaB; ad quem primo pertinet, iit
supra dictum est, c[uod homo detestefur
major ingrati- peccata praeterita; et contra hoc facit
ille quf dolet se poenituisse. Secundo,
pertinet adactum pceiiitentiae utpcenitens
proponat se subjiccre clavibus Ecclesia?
in H per confessionem, secundum iUud psalmi
:
xxxi, 5 Dixt, confUebor adversuni me
:
injnstitiani meam Donimo, et tu remisisti
imjnetatem peccati tnei ; et contra hoc
facit ihe qui contemnit confiteri secun-
dum quod proposuerat. Et ideo dicitur
qiiod specialitcr ingratitudo liominum
pcccatorum facit re(hre peccata i^riiis
dimissa.
Ad primum ergo dicendum, quod hoc
non dicitur speciahter de istis peccatis,
quia sint caderis graviora, scd (luia diroc-
:
tius oi)i)oniintur benelicio remissionis
peccatorum.
Ad sccundum dicenthim, (juod etiam
ipsum origiiuUe ro-
peccata venialia, et
Dc * Parni. : « (•oiitiiictiii'. »

quj:st. lxxxviii, art.
deunt modo pracdicto, sicut et peccata
modalia, inquantum contcmnitur Dci
bcnencium, quohaicpeccata sunt remissa.
Non tamen per peccatum veniale aliquis
incurrit ing-ratitudinem, quia homo
pec-
cando veniahter non facit contra Deum,
sed praiter ipsum ; et ideo per peccata
venialia nullo modo peccata dimissa re-
deunt.
Ad tertium dicendum,quodbeneficium
aliquod habet pensari dupliciter uno
modo ex quantitate ipsius beneficii, et
secundum hoc innocentia est majus Dei
beneficium quam pcenitentia, qua? dicitur
secunda tabula post naufragium aUo
modo potestpensari beneficium ex parte
recipientis, qui minus est dignus, et sic
magis fit ei gratia, unde et ipse
est ingratussi contemnat; et hoc modo
beneficium remissionis culpse est majus
in quantum pra'statur totaliter indigno
et ideo ex hoc sequitur major ingrati-
tudo.
CoNCLusio. —
Peccata per poenitentiam di-
missa per sequens peccatum redire dicuntur,
quatenus, ingratitudinis ratione,eoi'um reatusin
sequenti culpa virtualiter continetur.
ARTICULUS III.
Utrumper ingratitudmempeccati sequentis
consurgat tantus reatus, quantus fuerat
peccatorum prius dimissorum.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod per ingratitudinem peccati sequentis
consurgat tantus reatus, quantus fuerat
peccatorum prius dimissorum; quia se-
cundum magnitudinem peccati est
gnitudo benef icii quo peccatum remittitur,
et per consequens magnitudo ingratitu-
dinis, qua hoc beneficium contemnitur.
Sed secundum quantitatemingratitudinis
est quantitas reatus consequentis. Ergo*
tantus reatus consurgit ex ingratitudine
sequentis peccati, quantus fuit reatus
omnium praecedentium peccatorum.
2. Praeterea, magis peccat qui Deum
offendit quam qui offendit hominem.
Sed servus manumissus ab aliquo domino
reducitur in eamdem servitutem a qua
prius fuit liberatus, vel etiam in gra-
viorem. Ergo multo magis ille qui contra
Deum peccatpost hberationem apeccato,
reducitur in tantum reatum poenaj quan-
tum primo habuerat.
'
Parm. : « crgo est tantus reatus qui.
;
ii et iii. 565
3. Praiterea, Matth., xvui, 34, dicitur
quod iratus Domimis tradidit eum^ cui
re[)licantur pcccata dimissa propter in-
^
gratitudinem, tortoribus, quoadusque 7'ed-
deret universum debitum. Sed hoc non
esset nisi consurgeret ex ingratitudine
tantus reatus, quantus fuit omnium pree-
teritorum peccatorum. Ergo aiqualis
reatus per ingratitudinem redit.
Sed contraest quod dicitur Deut., xxv,
; 2 : Pro mensura peccati erit et plagarum
modus; ex quo patet quod ex pravo pec-
cato non consurgit ma^nus reatus. Sed
quandoque peccatum mortale sequens
: est multo minus quolibet peccatorum
prius dimissorum. Non ergo ex peccato
sequenti redit tantus reatus, quantus
magis fuit peccatorum prius dimissorum.
Respondeo dicendum, quod quidam
dixerunt quod ex peccato sequenti prop-
ter ingratitudinem consurgit tantus rea-
tus, quantus fuit reatus peccatorum prius
dimissorum, super reatum proprium
hujus peccati. Sed hoc non est neces-
sarium quia, sicut supra dictum est,
;
reatus praecedentium peccatorum non
redit per peccatum sequens, inquantum
sequebatur ex actibus praiteritorum pec-
catorum, sed inquantum consequitur
actum sequentis peccati. Et ideo oportet
quod quantitas reatus redeuntis sit se-
cundum gravitatem peccati subsequentis.
Potest autem contingere quod gravitas
peccati subsequentis adsequetur gravitati
omnium peccatorum prfficedentium. Sed
hoc non semper est necesse, sive loqua-
mur de gravitate ejus quam habet ex
sua specie, cum quandoque peccatum
ma- sequens sit fornicatio simplex, peccata
vero praeterita fuerunt adulteria vel ho-
micidia, seu sacrilegia; sive etiam lo-
quamur de gravitate quam habet ex
ingratitudine annexa. Non enim oportet
quodquantitasingratitudinis sit absolute
sequalis quantitatibeneficiisuscepti, cujus
quantitas attenditur secundum quantita-
tem peccatorum prius dimissorum. Con-
tingit enim quod contra idem beneficium
unus est multum ingratus vel secundum
intensionem contemptus beneficii, vel
secundum gravitatem culpae contra be-
nefactorem commissae : alius autem
parum, vel quia minus contemnit, vel
quia minus contra benefactorem agit.
Sed proportionaliter quantitas ingratitu-
dinis adaequatur quantitati beneficii sup- ;
» ^ Parm. : « replicabantur. »

566
posito Gnim seqiiali contemptu beneficii,
veloffensa benefactoris, tanto eritgravior
ingratitudo quanto beneficiumfuit majus.
Unde manifestum est quod non est
necesse quod propter ingratitudinem
semperperpeccatum sequens redeat tan-
tus reatus, quantus fuit praecedentium
peccatorum sed necesse est quod pro-
: facit aliqualiter redire peccata prius di-
portionaliter, quantopeccataprius dimissa
fuerunt plura et majora,
major reatus per qualecumque sequens
mortale peccaturn.
Ad primum ergo dicendum, quod be-
neficium rcmissionis culpae recipit quan-
titatem absolutam secundum quantitatem
peccatorum prius dimissorum sed pec-
catum ing-ratitudinis non recipit quan-
titatem absolutam secundum quantita-
tem beneficii, sed secundum
tem contemptus, vel offensae,
est. Et ideorationon sequitur.
Adsecundum dicendum, quod
manumissus non reducitur
servitutem pro qualicumque ingratitu-
dine, sed pro aliqua gravi.
Ad tertium dicendum quod illi cui ,
peccata dimissa replicantur propter sub-
sequentem ingratitudinem, redit univer-
sum debitum, inquantum quantitas pec-
catorum prsecedentium proportionaliter
invenitur in ingratitudine subsequenti,
non autem absolute, ut dictum est.
— catum. Si vero aliquis intendens aliquod
CoNCLUsio. Non oportet quod ingratitudinis
vitio,pcr sequens peccatum tantus redeatreatus,
quantus fucrat prwccdentium delictorum scd
nccessarium cst, quod proportionalitcr quanto
peccata prius dimissa plura fuerunt et majora,
tanto major reatus per qualecumque peccatuju
sequens redeat.
ARTICULUS IV.
Utrum ingratitudo ratione cujus seq^iens
, tcmptu, et tamcn in omni peccato Deus
peccatum facit redire peccata prius
dimissa, sit speciale peccatum.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur
quod ingratitudo, rationc cujiis sequens
peccatum facit redire peccata prius di-
missa, sit speciale peccatum. Retributio
cnim gratiarum pcrtinct ad contrapas-
sum quod reciuiritiu" in justitia, ut patct
per Philosopbum, V Et/nc,
justitia est spccialis virtus. Ergo ingra-
titudo cst speciale peccatum.
2. Praeterea, Tullius in II
' Parm. : « quod etiam. »
. ;
SUMMA THEOLOGICA.
De invent., aliquant. ante fin., ponit
quod gratia est specialis virtus. Sed
ingratitudo opponitur gratiae. Ergo in-
gratitudo est speciale peccatum.
3. Praeterea, sj)ecialis effectus a spe-
ciali causa procedit. Sed ingratitudo lia-
bet specialcm effectum, scilicet quod
missa. Ergo ingratitudo est speciale pec-
tanto redeat catum
Sed contra, illud quod consequitur
omnia peccata non est specialepeccatum.
Sed per quodcumque peccatum mortale
aliquis efficitur Deo ingratus, ut ex prae-
missis patet. Ergo ingratitudo non est
; speciale peccatum.
Rcspondeo dicendum, quodingratitudo
peccantis quandoque est speciale pec-
quantita- catum quandoque autem non; sed est
ut dictum circumstantia generalitcr consequens
omne peccatum mortale, quod contra
i servus Deum committitur; peccatum enim spe-
in pristinam ciem recipit ex intentione peccantis ;
unde ut Philosophus dicit V Et/iic,
cap. II, parum
a princ. « ille qui
: moe-
chatur ut furetur, magis est fur quam
moechus. »
peccator in contemp-
Si igitur aliquis
tum Dei et suscepti beneficii aliquod pec-
catum committat, illud peccatum trahitur
ad speciem ingratitudinis et hoc modo ;
ingratitudo peccantis est speciale pec-
peccatum committere, puta homicidium
, aut adulterium, non rctrahitur ab hoc
propter hoc quod pertiiict ad Dei con-
temptum, ingratitudo non erit speciale
peccatum sed trahetur ad speciem alte-
;
rius peccati, sicut circumstantia quae-
dam. Ut autem Augustinus dicit in lib.
De natura et gratia, cap. xxix, col. 263,
t. tO, non omne peccatum est ex con-
coiitemnitur in suis pra^ceptis. Unde ma-
nifestum est quod ingratitudo peccantis
quandoque est speciale peccatum, sed
. non semper.
Et per hoc patet responsio ad ol)jccta
nam primae rationes conchidunt quod in-
gratitudo secundum se sit qucedam spe-
cies peccati ultima autem ratio concludit
;
quod ingratitudo secundum quod inve-
cap. v. Scd nitur in omni peccato, noii sit speci;ile
peccatum.
R/ietor., seu CoNCLUSio. — Non spmpcr scd aliquando in-
'
 . ;

quj:st. lxxxix, art. i. 567

gratitudo peccantis spccialc peccatuin est, nimi- tione. » Sed multi poenitentes adhuc dif-
runi cum in Dci ct bcncficii accepticontemptum,
ficultatem patiuntur in opcrando actus
peccatum commititur.
virtutum. Non ergo per pcenitentiam res-
tituuntur virtutes.
Sed contra est quod, sicut Luc, xv,
QU^STIO LXXXIX. legitur, pater mandavit quod fdius poeni-
tens indueretur stola prima, quae, secun-
DE VIRTUTUM RECUPERATIONE PER dum Ambrosium in hunc loc, col. 1831,
PGENITENTIAM. t. 2, est amictus sapientiae, quam simul

consequuntur omnes virtutes, secundum

(In sex articulos divisa.) illud Sap.,viu, 7 Sobrietatem et pruden-
:

tiam docet, et justitiam et virtutem, quibus

Deinde considerandum est de recupe-
ratione virtutumpcr pcenitentiam; et circa
hoc quffiruntur sex 1" utrum per poeni-
tentiam restituantur virtutes 2" utrum
restituantur inaequali quantitate; 3°utrum
restituatur poenitenti aequalis dignitas
4° utrum opera virtutum per peccatum
mortificentur; 5° utrum opera mortificata
per peccatum, per poenitentiam revivis-
cant 6° utrum opera mortua, id est abs-
; autem consequuntur omnes
que charitate facta, per poenitentiam vi-
vificentur.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum per poenitentiam
restituantur
utilius nihil est in vita hominibus. Ergo
per poenitentiam omnes virtutes resti-
: tuuntur.
; Respondeo dicendum, quod per poeni-
tentiam remittuntur peccata, ut dictum
est supra *. Remissio autem peccatorum
*
non potest esse nisi per infusionem gra-
tiae. Unde relinquitur quod per poeniten-
tiam hommi gratia infundatur. Ex gratia
virtutes gra-
tuitae, sicut ex essentia animae fluunt
omnes potentiaB;, ut in secunda parte
habitum est. Unde relinquitur quod per
poeuitentiam omnes virtutes restituantur.
Ad primum ergo dicendum, quod
eodem modo poenitentia restituitvirtutes,
virtutes per quem modum est causa gratiae, ut jam
dictum est. Est autem causa gratiae, in
quantum est sacramentum nam in quan- ;

Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur tum est virtus, est magis gratiae effectus.
quod per poenitentiam virtutcs non res- Et ideo non oportet quod poenitentia se-
tituantur. Non enim possent virtutes cundum quod est virtus, sit causa omnium
amissae per poenitentiam restitui, nisi aUarum virtutum, sed quod habitus poeni-
pccnitentia virtutes causaret. Sed poeni- simul cum habitibus aliarum vir-
tentiae
tentia, cum sit virtus, non potest esse tutum per sacramentum pcenitentiae cau-
causa omuium virtutum, praisertim cum setur.
quaedam virtutes sint naturaliter priores Ad secundum dicendum, quod in sa-
poenitentia, scilicetfides, spes etcharitas^ cramento poenitentiae actus humani se
ut supradictumest. Ergo per poenitentiam habent materialiter; sed formalis vis
non restituuntur^. hujus sacramenti dependetex virtute cla-
2. Praeterea, poenitentia in quibusdam vium. Et ideo virtus clavium effective
actibus poenitentis consistit. Sed virtutes causat gratiam et virtutes, instrumenta-
gratuitai non causantur ex actibus nostris: hler tamen; sed actus primus poenitentis
dicit ' enim Augustinus in lib. II De libero se habet ut ultima dispositio ad gratiam
arbit., cap. xvm, col. 1267, t. 1, quod consequendam sciUcet contritio
, alii ;

u Deus in nobis sine nobis ope-

virtutcs vero sequentes actus poenitentiae proce-
ratur. Ergo videtur quod per poeniten-
» dunt jam ex gratia et virtutibus.
tiam non restituantur virtutes. Adtertium dicendum, quod, sicut supra
3. Praeterea, habens virtutem sine dictumest, quandoquepost primum actum
difficultate et delectabiliter actus virtu- poenitentiae,qui est contritio, remanent
tum operatur unde Philosoplms dicit
: quffidam reliquiae peccatorum sciHcet ,

in Ethic, cap. vui, a med., quod « non

I dispositiones ex prioribus actibus pecca-
est justus qui non gaudet justa opera- torum causatae, ex quibus praestatur dif-

* Parm. « peccatum sequcns.

: » 5 Implicite.
2 Parm. addit « virtutcs. »:
* In Parm. deest « supra. »
 ;

568 SUMMA THEOLOGICA.

ficultas quaedam poenitenti ad operandum
opera virtutum; sed, quantum est ex ipsa
inclinatione charitatis et aliarum virtu-
tum, poenitens opera virtutum delectabi-
liter, et sine
sivirtuosusper accidens difficultatem pa-
teretur in executione actus virtutis
propter somnum, aut aliquam corporis
dispositionem ^
CoNCLUSio. —
Cxim psr poenitentiam gratia
infundatm', cx gratia autem consequantm- omnes
virtutes gratuitai, consequens est,
per eam liomini restitui.
ARTICULUS
Utrum post poenitentiam resurgat homo
in sequaii virtute.
Ad secundum sic proceditur. 1 Videtur
quod post poBnitentiam resurgat homo in
*quali virtute. Dicit enim Apostolus
Rom., vni, 28 Diligentibus Deum omnia
cooperantur in honum ubi dicit Glossa
Augustini ^ quod « hoc adeo verum est,
ut si qui horum deviant, et exorbitant,
etiam hoc ipsum eis Deus faciat proficere
in bonum.Sed hoc non esset, si homo
» eadem ratio est de virtutibus quae ex
resurgeret in minori virtute
2. Pr^eterea, Ambrosius " dicit quod
« poenitentia res optima est,quse om-
nes defectus revocat ad perfectum. »
Sed hoc non esset nisi virtutcs in
piens. Sed quandoque aliquis cadii a
charitate proficiente, resurgit autem in
charitate incipiente. Ergo semper resur-
git homo in minori virtute.
difficultate operatur; sicut Respondeo dicendum, fjiiod, sicut dic-
tum est, motus liberi arbitrii, qui est in
justificatione impii, est ultima dispositio
ad gratiam; unde in eodem instanti est
gratia^ infusio cum prsedicto motu liberi
arbitrii, ut in secunda parte habitum est,
in quo quidem motu comprehenditur
omnes virtutes actus poenitentiae, ut supra dictum est.
Manifestum est autem quod formae quaj
possunt recipere magis et minus, inten-
duiitur et remittimtur secundum diversam
dispositionem subjecti, ut in secunda
11.
parte habitum est. Et inde est quod se-
cundum quod motus liberi arbitrii in
poenitentia estintensior vel remissior,
secuiidum hoc pcenitens consequitur ma-
jorem vel minorem gratiam. Contingit
. autem intensionem motus pcenitentis
quandoque proportionatam esse majori
gratiae quam fuerit illa a qua ceciderat
: per peccatum, quandoque autem aequali,
: quandoque vero minori. Et ideo poenitens
quandoque resurgit iii majori gratia
qiiam prius habuerat, quandoque autem
in aequali, quandoque etiam in minori; et
'".
gratia consequuntur («).
Ad primum ergo dicendum, quod non
omnibus diligentibus Deum cooperatur
inbonum hoc ipsum quod per peccatum
a Dei amore cadunt quod patet in his :

sequali quantitate recuperarentur. Ergo qui caduiit, nunquam

resurgunt, vel
et
per poenitentiam semper recuperatur quiresurgunt, iterum casuri; sed his tan-
aequalis virtus. tum qui secundum proj)ositum vocati sunt
3. Praiterea, Sup er iWud Gen., i : Fac- sancti, id est, praedestiiiatis, qui quos-
tum mane dies unus, dicit
est vespere et tiesciimque cadunt, finaliter tamen re-
Glossa Vespertina lux est, aqua quis
: « ^*
surgunt. Cedit ergo eis in bonum hoc
cecidit matutina, in qua resurgit. » Sed
; quod caduiit, non quia semper in majori
lux matutina est major vespertina. Ergo gratia rcsurgant, sed quia resurgunt in
aliquis resurgit in majori gratia vel clia- permanentiori gratia non quidem ex :

ritate quam prius habuerit; quod etiam parte ipsius grati», quia quaiito gratia
videtur per id qiiod Apostolus dixit est major tanto de se est permanentior
Rom., V, 20 Udi abundavit delictum, su-
: sed ex parte hominis, (lui tanto stabilius
perabundavit et gratia. in gratia permanet, quanto est cautior
Sed contra charitas proficiens vel , et hiimilior. riidc et Glossa ibidcm sub-
perfecta est major quam charitas inci- dit, quod « idco proficit eis in bonum
' Parm. « indispositionem. »
: //ypo</,, cap.ix,v5 IT.ool. I631,t. IO,op.Augustini.
* Dosumpta est ex lib. De correptmie et gratin, ' Ex Aug., 1. I De Genesi ad litteram,c. xvn,
c. IX, § 24, coi. 930, 10.
t. § 33, col. 2;;9, t. 3.
Parm. addil « ergo videtur quod poenitens
' : (a) Juxta Scotum, omiiis resurgens a pocoato
muKiuain resurgat in ininori virlute. » rosurgit ad majorom gloriam quam aiito juxta ;

* Anii)rosius dicit; » legitur aulem in

<'.i)(l. : « Auroolum rosurgons sompor rosmgit in majori
libro Uupoijnostui, paulo post morlem D. Augus- liabilu oharitatis, grati<T, ot gh)ria\ vol saltem in
tiiii siripto, rujus auflor habetur vel Sixlus pros-
a^quali ; juxta Honrioum onmos in aMjuali gratia
by lcr romauus, vol Mcrcalor, ul pulanl.Vide lib. 1 II rcsurgmil.
 quj:st. lxxxix, art. ii et iii. 509

quod cadiiiit, quia humiliores rodcuut

atquc doctiores. »
ARTICULUS III.
Ad secundum diccndum, quod poeni-
tentia, quantum cst dc sc liabct virtu- ,
Utrum per pcenitentinm restituatur homo
tem reparandi omnes dcfectus ad pcrfec- in pristinam difjnitatem .

tum, et etiam promovendi in ultcriorcm Ad

tcrtium sic proceditur. 1. Videtur
statum; scd lioc quandoque impcditur ex quod pcr poenitcutiam non restituatur
parte hominis, qui rcmissius movctur in homo iii pristinam dignitatcm, quia super
Dcum ct in detestationem pcccati sicut ;
ilhid Amos, v Virgo hraelcecidit, dicit
:

etiam in baptismo aliqui adulti conse- Glossa": « Non negat posse resurgere,
quuntur majorcm vel minorem gratiam, scd noii resurget virgo Isracl quia scmel
secundum quod diversimode se dispo- abcrraiis ovis, etsi reportctur humcris
nunt. pastoris, non habet tantam gloriam,
Ad tertiumdicendum, quod assimilatio quautam quae nunquam crravit. » Ergo
illa utrinsque gratise ad lucem vesperti- per poenitentiam noii recuperat homo
nam et matutinam
propter similitu-
fit pristinam dignitatem.
dinem ordinis, quia post lucem vesper- 2. Praeterea, Hieronymus ^ dicit Decr.,
tinam sequuntur tenebrse noctis, post c.xxx, col. 272 « Quicumquc
distinct. L, :

lucem autem matutinam, scquitur lux dignitatem divini gradus non custodiunt,
dici, non autcm propter similitudincm coiitentifiantanimamsalvare;reverticnim
majorcm Wel minorcmquantitatis. Illud iiipristiiium gradum difficile est » ct Iii- ;

etiam vcrbum Apostoli intelligitur dc noccntius V^])di,Epist.\iad Agapit.,d\?,\,. l,

gratia Christi, quse superat omnem abun- cap.((Canones,»col.282,dicitquodcanones
dantiam humanorum peccatorum. Non ((apud Nicseam constituti poenitentes etiam
autem est verum
omnibus quod quanto
in abinfimis officiis clericorum excludunt. »
abundantius peccant, tanto abundant o- Non ergo per poenitentiam homo recu-
rem gratiam conscquantur pcnsata , perat pristinam dignitatem.
quantitate habituaUs gratice. Est tamen 3. Praeterea, ante peccatum potest
superabundans gratia quantum ad ipsam aliquis ad majorem gradum ascendcre.
gratiae rationcm, quia magis gratis be- Non autem lioc postpeccatum conceditur
ncficium remissionis magis peccatori poenitenti diciturenim Ezech., xliv, 10
: :

confertur quamvis quandoque abundan-

; Levitad qui recesserunt a me nunqiiam
ter peccantes abundantius doleant, ct sic appropinquabunt mihi, nt sacerdotio fun-
abundantiorcm habitum gratia et virtu- gantur ; ct sicut habetur in Decret. dist. l, ,

tum conscquuntur, sicut patct in Mag- c. Lii, col. 279, in Ilcrdensi concilio legi-
dalena, tur Hi qui sancto altari deserviunt,
: ((

Ad quod in contrarium obji-

id vero si subito in flenda carnis fragilitate cor-
citur, diccndum quod una ^ et eadem rucrint, et Domino respicicnte digne poe-
gratia major cst proficiens quam inci- nitucrint, sic officiorum suorum loca re-
piens, sed in diversis hoc non est ne- cipiant, ut non possint ad altiora officia
cesse uuus enimincipit a majori gratia
: ulterius promoveri. » iNon ergo poeniten-
quam alius profectus,
liabeat in statu tia restituit hominem in pristinam digni-
sicut Grcgorius dicitin II Dlalog. ^,cap. i, tatem.
ante med. « Quatenus et prsesentcs et
:
Sed coiitra est quod, sicut in eadem
secuturi omnes agnoscerent, Benedictus distinct., cap. xvi, col. 263, legitur, Gre-
pucr conversationis gratiam a quaiita gorius scribens Secundino, lib. IX Regist. ,

perfectioneccepisset. » indict. II, epist. lii, col. 987, t. 3, dicit :

CoNCLUsio. — Cum
motiis lilieri arbitrii, qiii
((Post dignam satisfactionem credimiis
''

est Tiltima dispositio ad gratiam, quandoque in- homincm posse redire ad suum hono-
tensior, quandoque remissior sit in poenitentia, rem » et in concil. Agathensi, cap. xxi,
;

quam antea fucrat, contingit pcenitentem in ma- col. 263, legitur Gontumaces clerici
: ((

jori vcl minori, vel etiam eequali gratia atquc

virtute resm'gere.
prout dignitatis ordo pcrmiserit, ab epis-
copis corrigantur ita ut cum eos poeni- ;

* Parm, « majoris, minoris. »

:
^ Cod. : « Hieronjmus dicit, » apud quem non
' Parm. « in uno et eodcm. »
: occmTit.
' Vide librum II Bialogi, in prosemio ad opera ^ « Crcdimus possc rediri ad honorem. »
S. P. Bouedicti. Migne.
* Ex Hieronymo in v. 2, col. 1036, t. G.
 ;

570 SUMMA THEOLOGICA.

tentia corrcxerit, gradum suum dignita- peccatum habens irregularitatem aliquam
temque recipiant. » annexam unde in eadem distinct., cap.
:

Respondeo dicendum, quod homo per « Si quis viduam » col. 257, ex

,
'

peccatum dupliccm dignitatem amittit, concilio Martini Papa; dicitur : « Si quis

unam quantum ad Deum, aliam vero quan- viduam aut ah alio relictam duxerit, non
tum ad Ecclesiam. Quantum autem ad admittatur ad clericatum; quod si irrep-
Deum, amittitduplicem dignitatem unain : serit, dejiciatur. Similiter si homicidii aut
principalem, qua scilicetcomputatus erat facto, aut praecepto, aut consilio, aut de-
intcr iilios Dei per gratiam, et lianc di- fensione post haptismum conscius fuerit. »
gnitatem recuperatperpoenitentiam, quod Sed hocnoncst ratione peccati,sed ratioue
significatur Luc, xv, in filio prodigo, irregularitatis. Quarto propter scaudalum,
cui poeuitenti pater jussit restitui stolam unde, ut in eadem dist. legitur, cap. « De
'primam, etannulum^etcalccamenta. Aliam his vero, » Rahanus dicit, lih. I Pamiten-
verodignitatemamittit secundariam, scili- tix ad Heribaldum,cap. i « Ili qui de-
:

cet innocentiam, de qua, sicut ihidem prehensivel capti fuerint puhliceinperju-

legitur, gloriahatur filius senior diccns
Ecce tot annh servio
mandatum tuumprstiterivi
tatem pcenitens recuperare non potest
recuperattamenquandoquealiquidmajus,
quia, ut Gregorius dicit in Hom. de cen-
tum ovibus, xxxiv in Evang., § 4, col.
1248, t.|2, « quise errasse a Deo conside-
rant, damna preecedentia lucris sequenti-
bus recompensant. Majus ergo gaudium
de eis fit in caelo, quia et dux in praiUo
plus eum militem diligit qui post fugam
reversus hostem fortiter premit, quam
illumqui nunquamterga pra^huit, et nun-
rio, furto atque fornicatione, et caiteris
tibi, et nunc^uam hujusmodi criminihus, secundum cano-
; et lianc digni- num sacrorum instituta a proprio gradu
: decidant, quia scandalum est populi
Dei, tales personas supra se positas ha-
here. Qui autem de praedictispeccatis ahs-
conse a se commissis occulte sacerdoti
contitentur, et se per jejunia et eleemo-
synas, vigiliasque et sacras operationes
purgare curaverint, his etiam gradu pro-
prio servato spes veniae de misericordia
Doi promittendaest. Etlioc est quoddici-
turExtraZ)e qualitate ordinandorum., cap.
« Quaesitum » « Si proposita crimina
:

quam aUquid fortiter gessit. » ordine judiciario comprobata, vel alias

Dignitatem autem ecclesiasticam homo
per peccatum perdit, quia indignum se
reddit ad ea quae competunt dignitati ec-
clesiasticee exercendee, quam quidem re-
cuperare proliihetur uno modo quia non : Ad primum ergo dicendum, quod ea-
poenitet ; unde Isidorus
episcopum scrihit, sicut in eadem dis-
tinctione legitur, cap. « Domino, » col.
268: « lllos ad pristinos gradusredirecano-
nes praecipiunt, quos pcenitentiaipra^cessit
notoria non fuerint praeter reos homicidii,
post poenitentiaminjam susceptisveljam
suscipiendis ordinihus impediri non pos-
suiit. »
Ad * Julianum dem ratio esl de recuperatioue virginita-
tis,et de recuperatione innocentiae, quoe
pertinet ad secundariam dignitatem quo-
ad Deum.
Ad secundum dicendum quod Iliero- ,

satisfactio, vel condigna peccatorum con- nymus in verbisiUis nondicit esse impos-
fessio. Atcontraliiqui avitio corruptionis sibile, sed dicit ^ esse difUcile, homiiiem
non emendantur, nec gradum honoris nec recuperare post peccatum pristinum g-ra-
gratiam recipiunt communionis. » Se- dum, quia hocnon concedilurnisi perfecte
cundo, quia poenitentiam negligenter fa- poenitcnti, utdictumest. Ad statuta autem
cit ; unde in eadem dist., cap. « Si quis canonum, quae hoc prohihere videutur,
diaconus, » col. 270,dicitur: «Cum in ali- respondet Augustinus Ronifacio scrihens,
quihus nec compunctio liumiUtatis, nec Epist. cLxxxv, § 45, col. 812, t. 2 « Ut :

inslantia orandi appareat, nec jejuniis, conslituerotur in Ecclcsia, nc quisquam

vel lectionihus eos vacare videamus
possumus agnoscere, si ad pristinos lio-
noros redirent, cum quanta ncghgcnlia
permanerent.» Terlio, si commisitaliquod
,
post alicujus criminis pa^niteiitiam cleri-
catumaccipiat, vel ad clericatum redeat,
vol in cloricatu mauont. nou dosporatione
induigentia;, sod rigore factum est disci-

' Cod. Paiis. «H Alcan. : « Ad Juliatium » Pann. ;

"^
Cod. : « ox conoilio MarUni Pap.-r. » Ci»rn'c-
« A(l Mtissoiicm ; » aUas « Ar/ Mdssiiniiin; » « Ail t(UOs auliMn Drcriti sul)stitiuuil Caiutiita Martiiii
Massianum ; » « Ail Miissonntnn. » l.egitiu* apiul opiso. Kracaronsis, cap. xxvi.
Mi^Mic iii Einst. ad Massonnam, § 3, rol. 8!ti), l. (i,
''
\n l';nni. dccst : « dioit. »
oj). l.sidori.

quj:st. lxxxix, art.
plinap alioquin contra clavcs Ecclcsiae
; Ergo non potest esse quod opera virtu-
dafas disputabitur, dc quihusdictiim cst:
QuaBcumque solveritis supor terram, so-
luta crunt et inca^lo. » Et postea sulxlit:
« Nametsanctus David dccriminibusmor-
pocnitcntiam egit, et tamen iu ho-
tiferis
nore suo pcrstitit; et boatum Petrum,
quando amarissimas lacrymas fudit, uti-
que Dominumnegassepoenituit,et tamen
apostolus mansit. Sed non ideo superva-
cua putanda cst posteriorum diligentia,
qui ubi saluti nihil dctralicbatur, Iiumi-
aliquid addiderunt, experti, credo,
litati
aliquorum fictaspo^nitentias per affecta-
tas honorum potcntias.
Ad terthim dicendum, quod illud
tutum de illis qui publicam
intelligitur
poenitentiam agunt, qui postmodum non
possunt ad majorem provehi gradum.
Nam et Petrus post negationem pastor
I ovium Ghristi constitutus est, ut patct
Joan., ult., ubi etiamChrvsostomus dicit
Hom.LxxxYiuinJoan., § 2,col. 419, t. 14,
quod « Petrus negationem et poenitentiam
se habere majorem fiduciam ad Christum
qui enim in coena non au.debat interro-
gare, sed -loanni interrogationem com-
misit, huic postea et praepositura fratrum
credita est, etnon solum non committit
alteriinterrogare quee ad ipsum pcrti-
nent, sed de reliquoipse pro Joanne ma-
gistrum interrogat. »
— homo ne consequatur suam mercedem.
CoNCLUSio. Potest homo per poenitentiam
ad priiicipalem dignitatom quam pcccando ami-
sit, ut Dei vidolicet filius esset, redire innocen- :
tiam autem amissam recuperare non potest. Ec-
clesiasticam vero dignitatem peccator recuperare
prohibetur, vel quia eum non posnitet, vel negli-
genter poenitentiam facit vel propter irregulari-
tem seu scandalum commissi criminis.
ARTICULUS IV.
Utrum opera virtutum in charitate facta
possint mortificari.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur . deflecti.
quod opera virtutum in charitate facta
mortificari non possint. Quod enim non
est, immutari nonpotest. Sed mortifica-
tio est quaedam mutatio de vita in mor-
tem. Cum ergo opera virtutum, postquam
facta sunt, jam non sint, videtur quod
ulterius mortificari non possint.
2.Praeterea, peropera virtutum in
charitate facta homo
meretur vitam a^ter-
nam. Sed subtrahere mcrcedem mercnti
est injustitia, quae non cadit in Deum.
• Parm. : « consequens. »
;
iii, iv et v. 57i
tum in charitatc facta per peccatum se-
quens mortificcntur.
3. Praetcrea, fortius non corrumpitur
a debiliori. Sed opera charitatis sunt for-
tiora quibuslil)et peccatis, quia, ut dici-
turProverb., x, 12, universa delicta ope-
rit charitas. Ergo vidctur quod opera in
charitate facta, per sequens mortale pec-
catum mortificari non possint.
Sed contra est quod dicitur Ezech.,
xvni, 24 Si averterit se justus a justi-
:
tia sua, omnes justitiss ejus quas fecerat,
non recordabuntur.
Respondeo dicendum, quod res viva
sta- per mortem pcrdit operationcm vitae.
Unde per quamdam similitudinem dicun-
tur res mortificari, quando impediuntur
a suo proprio effectu vel operatione.
EfTectus autem operum virtuosorum,
quae in charitate fiunt, est perducere ad
vitam aeternam quod quidem impedi-
;
tur per peccatum mortale sequens, quod
gratiam tollit. Et secundum hoc opera in
charitatefacta mortificari dicuntur per se-
quens peccatum mortale.
Ad primum ergo dicendum, quod si-
cut opera peccatorum transeunt actu, et
manent reatu ita opera in charitate
,
facta, postquam transeunt actu manent
merito in Dei acceptatione et secundum ;
hoc mortificantur, inquantum impeditur
Ad secundum dicendum, quod sine in-
justitia potest mcrces subtrahi merenti,
quando ipse reddidit se indignum mer-
cede per culpam sequentem nam et ea :
quae homo jam accepit, quandoque juste
propter culpam perdit.
Ad tertium dicendum, quod non est
propter fortitudinem operum peccati,
quod mortificantur opera prius in chari-
tate facta sed est propterlibertatem vo-
;
hmtatis, quae potest a bono in malum
CoNCLUSio. —
Opera in charitate facta morti-
ficariper mortale peccatum dicimtur, inquaii-
tum retardatur vel impeditur elfectus virtuosa-
i-um operationum.
ARTICULUS V.
Utrum opera mortificata per peccatum per
poenitentiam reviviscant.
Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur
quod opera mortificata per peccatum.

572 SUMMA THEOLOGICA.
per pfEniteiitiam non reviviscant. Sicut
enim per poenitentiam subsequentem re-
mittuntur peccata prsterita, ita etiam per
peccatum sequens mortificantur opera
prius in charitate facta. Sed peccata di-
missa per poenitentiam non redeunt, ut
supra dictum est. Ergo videtur quod
etiam opera mortificata per charitatcm
non reviviscant.
2. Preeterea opera dicuntur mortificari,
ad similitudinem animalium quai moriun-
tur, ut dictum est. Sed animal mortuum
non potest iterum vivificari. Evgo nec
opera mortificata possunt iterum per
poenitentiam reviviscere.
3. Praiterea, opera in charitate facta
merentur gloriam secundum quantitatem
gratiai vel charitatis. Sed quandoque per
poenitentiam homo resurgit in minori
gratia vel charitate. Ergo non consequi-
tur gloriam secundum meritum priorum
operum; et ita videtur quod opera per
peccatum mortificata non reviviscant.
Sed contra est quod Super iWudJoeL II
Beddamvobis annos, quos comedit locusta
dicit Glossa « Non patiar perire uberta-
*
: pio vit«, et ideo non est simile.
tem, quam cum perturbatione animi ami-
sistis. Sed illaubertas estmeritum bono-
))
rum operum quod fuit perditum per pec-
catum. Ergo per poenitentiam reviviscunt
opera meritoria prius facta.
Respondeo dicendum quod quidam ,
dixerunt quod opera meritoria per pec-
catum sequens mortificata non revivis-
cunt per poenitentiam subsequentem
considerantes quod opera illa non rema-
nent, ut iterum vivificari possint. Sed
hoc impedire non potest quin vivificen-
tur; non enimhabent vim perducendiin
vitam aeternam, quod pertinet ad eorum
vitam, solum secundum quod actu exis-
tunt, sed etiam postquam actu esse de-
sinunt, secundum quod rcmanent
ceptatione divina. Sic autem remanent
quantum est de se, etiam postquam per
peccatum mortificantur, qnia semperDeus
illa opera, prout facta fuerunt, accepta-
bit, ctsancli de cis gaudebunt, secuudum
'
tJfnemo. illud Apoc, ni, H:
Tene quod habes.ne*
alius accipiat coronam tuam.
Scd quod isti qui ea fecit, non sint ef-
ficacia ad ducendum in vitam a?ternam,
provenit ex impcdimento peccati supcr-
venientis, pcr quod ipse redditus cst in-
dignus vita aeterna. Iloc autem impcdi-
' l^x Hi(.'ronymo in v, 25, coi. 97i, t. 0.
,,
mentumtollitur perpoenitentiam, inquan-
tum per eam remittuntur peccata. Unde
rcstat quod opera prius mortificata, per
poenitentiam recuperant efficaciam perdu-
cendi eum qui fecit ca, in vitam ieter-
nam, quod est ea reviviscere. Et ita pa-
tetquod opera mortificata per pcenitcntiam
reviviscunt.
Adprimumergo dicendum,quod opera
peccatiper poenitentiam abolentur secun-
dum se, ita scilicet quod e\ eis ulterius,
Deo indulgente, nec macula nec reatus
inducatur; sed opera in charitate facta
non abolentur a Deo, in cujus accepta-
tione remanent, sed impedimentum acci-
piunt ex parte liominis operantis; et idco
remoto impedimento, quod est ex parte
hominis operantis, Deus implet ex parte
sua illud quod opera merebantur.
Ad secundum dicendum, quod opera
in charitate facta non mortiflcantur se-
cundum se, sicut dictum est, sed solum
per impedimentum superveniens exparle
: operantis. AnimaUa autemmoriuntur se-
cundum inquantum privantur princi-
se,
Ad tertium dicendum quod ille qui ,
per poenitentiamresurgit inminori chari-
tate, consequetur quidempraemium essen-
tiale, secundum quantitatcm charitatis
in qua invenitur habebit tamen gau-
;
diummajus de operibus^quae secundo fe-
cit, quod pertinet ad prcemium acciden-
tale.
CoNCLUsio. —
Opera pev peccata mortiticata,
poenitcntia reviviscunt, quatenus per eam eftica-
ciam perducendi ad vitam a^ternamrecuperant.
ARTICULUS VI.
Uti'um per posnitentiam subsequentem
in ac- etiam opera mortua vicificentur.
Ad sextum sic i)roceditur. 4. Videtur
quod per poenitentiam subsequcntem
ctiam opera mortua, qu;e scilicct non
sunt in charitaie facta, vivificentur. Difti-
cilius enim videtur quod ad vitam per-
vcniat illud quod fuit morlificatum, quod
nunquam fit secunchnn naturam, quani
ilhid (luod nunquam fuit vivuni, viviticc-
tur, quia ex non vivis secundum natu-
ram ali^jua viva generantur. Sed opera
mortiticata pcr poenitentiam vivificantur,
- Parm. : « iii priina oaritate factis quam
operibus quic in sccunda fccit. >>
 QUJEST. LXXXIX, ART. VI. 573
iil ilictum ost. Ergo miilto mag-is opera sonnm cithara^ voccm mortuam dare ^.

mortiui vivificaiitur. Sic igitur diHerontia mortis ot vita^ in

remota causa rcmovetur
2. Pra^terea,
eflectus. Sed causaquare operade genere
bonorum sino charitato facta non fuerunt
viva, fuit dofoctus
sed istc dofcctus tolliturporpcenitcntiam.
Ergo por pffinitontiam opora mortua
vificantur.
3. Praiterea, Ilieronymus
Aggaei : Semhiastis
t. Si quando videris inter multa
6 : « tificata carcnt principio vita. Sed opera
opera peccatorum facere quempiam non-
nuUa justa sunt, non ost tam injus-
quffi
tus Deus ut propter multa mala paucorum
obliviscatur bonorum. » Sed hoc maxime
vidotur quando mala prseterita per pceni-
tentiam tolluntur. Ergo videtur quod por
poenitentiam Dous romuneret priora bona*
in statu peccati facta quod est ea vivi-
ficari.
Sed contra est quod Apostolus
Corinth., xiii, 3 :
paupernim oinnes facultates meas^ et si tra-
diclero corpus meum, ita ut ardeam, cha-
ritatem autem non habuero, nihil mihi
prodest. IIoc autom noii essot, si saltom
per pcenitentiam subsoquontom vivifica-
rentur. Non orgo poenitentia vivificat
operibus est secundumcomparationom ad
principium a quo procedunt. OpoFa au-
lom non possunt itorum a principio pro-
charitatis ot gratiae ;
ccdorc, quia transount, et itorum eadem
iiumoro rosumi non possunt. IJnde im-
vi- possibilo est quod opera mortua iterum
fiaiit viva por pcenitentiam.
dicit In illud Ad primum crgo dicendum, quod iri
midtum, col. 139 4, rehus naturalibus tam mortua quam mor-
dicuntur mortificata, non ex parte prin-
cipii ex quo procossorunt, sed ex parte
impodimonti extrinseci ; mortua autom
dicuntur ex parte principii. Et ideo non
est simiUs ratio.
Adsecundum dicondum, quod operade
gonoro bonorum sino cliaritato facta dicun-
;
tur mortua propter defectum charitatis
et gratiai, sicut principii. Hoc autem non
dicit I prsestatur eis por pcenitontiam sequen-
Si distribuero in cibos tom, ut ex tali principio procodant. IJnde
ratio iion sequitur.
Adtertium dicendum, quod Deus ro-
cordaturbouorum qu* quis facit iii statu
peccati, iion ut romunorot ea in vita
a-torna, quae debotur soUs opcribus vivis,
id est, ex charitato factis sed remuneret ;

opera prius mortua. ea temporaU remunoratione, sicut Gre-

Rospondeo dicondum, quod opus ah- gorius dicitin Hom. de divite et Lazaro, xl
quod dicitur mortuum dupliciter uno : in ecang.., § 6, col. 1307, t. 2, quod « nisi
modo etroctive, quia scilicet ost causa dives illo aUquod boimm ogisset, et in
mortis, ot socundum hoc opera peccati praesenti sa^culo remunerationem acce-
dicuntur opera mortua, socundum ilhid pisset, nequaquam oi Abraham dicoret :

Hobr., IX, 14 Sanguis Christi :emun- Recepisti boua in vita tua^ . » Yel etiam hoc
dabit conscientiam nostram ab operibus potost roforri ad boc quod patietur tole-
mortuis. Hsec igitur opora mortua iion vi- rabiUus judicium undo dicit Augusliims
:

vificantur per poenitentiam, sed magis mlih. Depatie/itia, cap.xxvi,§23, col. 623,
abolentur, socundum illud Hebr., vi, 1 : t. 6 :« Non possumus dicore Schisma- :

Non rursum jacioites fundamoitum pce- tico melius fuissot ut Christum negando
nitentise ab operibus mortuis. Alio modo di- iiiliil eorum patoreturquaepassusest con-

cuntur opera mortua privative, scilicet fitondo sed existimandum est tolera-
;

quia caront vita spirituali, quae est ox biUus cifuturum judicium, quam si Chris-
charitate, por quam anima Deo coiijun- tum negando cuncta iUa vitaret ut :

gitur ex quo vivit, sicut corpus per ani- iUud quod ait Apostolus Si tradidero :

mam et per hunc modum etiam fides,

; corpus meum, ita ut ardeam, charitatem
quaj est sine charitate, dicitur mortua, aulem non habuero, nihil mihi prodest,
secundum illud Jacobi, ii, 20 Fidcs sine : inteUigatur nibil prodesse ad rognum
operibus mortua est. Et por hunc etiam caelorum obtinendum, nonad oxtremi ju-
modum omnia opera quae sunt bona ex dicii tolerabUius supplicium subouu-
genere, si sine charitate fiant, dicuntur diim. ))

mortua, inquantum scilicot non proce-

dunt ex principio vita; sicut si dicamus ; CoNCLUsio. — Cum opcribus proptcr ehai'itati5

* Parm. : « bona opera. » vita tua, indicatur *et dives iste boni aliquid ha-
^ ln l*arm. deest : « dare. » Imisse, ex quo in liac vita bona reciperet. »
' « Eccc enim dum dicitm' : Recepisti bona in Migne.
574 SUMMA THEOLOGICA.
et grati.TG defectuni mortuis pcr poenitimtiam text. 31 partes ponuntur in generecausae
,

p]'a^stari non possit ut ex tali principio prcjce- matcrialis, totum autcm in genere causai
dant, consequens est ea per poinitelitiani, viva
formalis. Ubicumque igifur cx partc ma-
lierinon posse.
teriae invenitur aliqua pluralitas, ibi est
invenire partium rationem.
Dictum est autem supra, quod in sa-
QU^STIO XC. cramento poenitentiae actus humani se
habent per modum matcriae. Et ideo cum
DE PARTIBUS PCENITENTI^ IN GENERALI. plures actus humani rcquirantur ad poe-
nitentiae perfectionem, scilicet contritio
( In quatuor articulos divisa.) etsatisfactio, ut infra patebit, consequens
est quod sacramentum poenitcntiat! habeat
Deinde considerandum cst de partibus partes.
pcenitentiae, etprimoingenerali; secundo Ad primum ergo dicendum, quod
in speciali de singulis. quodlibet sacramentum habet simplicita-
Circa primum quseruntur quatiior : tcm ratione virtufis divinae, qua^ in co
1°utrum poenitentia habeat partes ;
2° de operatur sed virtus divina propter sui
;

numero partium 3° quales partes ;

sint; magnitudinem operari potest et per unum
4° de divisione ejus in partes subjecti- et per multa, ratione quorum alicui sa-
vas. cramcnto possunt partcs assignari.
Ad secundum dicendum, quod poeni-
tentiae, secundum quod est virtus, non
ARTICULUS PRIMUS. assignantur partes actus enim humani,
:

qui multiplicantur in pcenitentia, non

Utrum poenitentiae debeant partes
assignari.
Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur
quod poenitentiae non debeant partcs assi-
comparantur ad habitum virtutis sicut
partes, sed sicut effectus. Underelinquitur
quod partes assignentur poenitentiae, in-
quantum est sacramcntum, adquod actus
humani comparantur ut materia In aliis au- .

gnari, Sacramentaenimsuntin quibus di- tem sacramcntis materia non sunt actus hu-
vina virtus secretius operatur salutem. mani, sed aliquares exterior, unaquidem
Sed virtus divina est una ct simplex. Non simplex, ut aqua vel oleum sive compo- ;

ergo poenitentiai, cum sit sacramentum, sita, ut chrisma.Et idcoaliis sacramentis

debent partes assignari.
2. Prseterea, pcenitentia et est virtus
et est sacramentum. Sed ei, inquantum
est virtus, non assignantur partes, cum
virtus sit liabitus quidam qui est simplcx
qualitas mentis similiter etiam et poeni-
; ria pcenitentia', prout est sacramentum.
inquantum est sacramentum, non
tentiae,
vidctur quod sint partcs assignanda^
quia baptismo et aliis sacramcnlis non
assignantur partes. Ergo poenitentiae
non assignantur partes.
Ad tertium dicendum, quod peccata
sunt matcria rcmota poMiitcntia^ inciuan-
tum scilicet sunt mafcria vel objectum hu-
manorum acfuum, quisunt propria matc-
CoNCLi'sfo. — Cum
plui'es Inimani actus ad
poenitontia' ixM-fcctionom roquirantur, contritio
vidolicol, coufessio ot satisfactio, plures quoque
partes sacramenti pceuitentiaj uecesse est esse.

nullo modo debent partes assignari.

3. Praeterea, paMiitentia^ materia est
peccatum, ut supra dictum cst. Sed pec- ARTICULUS II.

cato non assignantur partes. Ergo ctiam

nec poenitentiai sunt partes assignanda\ Utrum convenienter assignentur partes
Sed contra est quod partes sunt ex j)oenitentise , contritio, confessio et satis-
quibus perfcctio alicujus integratur. Sed factio.
puMiitentiui perfectio integratur ex pluri-
bus, scilicet contritione, confcssione ct Ad sccundum sic procedifur. i. Vide-
satisfactione. Ergo poenitentia habct tur quod inconvenienter assigncnfur
partes. parfcs j)n^nifciitia', conti'itio, coiifcssio ct
Respondco diccndum, quod partcs rci safisfacfio. ('.onfiitio cnim i'sf in cordc,
suut in (luasmatcrialitor tofum dividifur; et sic pertinct ad intcriorcm paniitcn-
liaf)cnt enim sc parfes ad tofum sicut tiam confcssio autcm csf in orc, et sa-
;

materia ad formam unde in II Pht/sic,

: tisfacfio in opcrc cl sic duo ultima per-
:

QlJyEST. XC,
tinent ad exteriorom poonitcntiam. Poeni-
tentia autem intcrior non est sacramcn-
tum, sed sola paMiitcntia extcrior, qiuv,
scnsni sut)jacct. Non crgo convcnicntcr
assiguantur hx partcs sacramento pceni-
tentia\
2. PraRterea, in sacramento novaelegis
confertur gratia, ut supra liabitum cst.
Sed in satisfactionc non confcrtur aliqua
gratia. Ergo satisfactio non est pars sa-
cramcnti.
3. Praeterea, non est idem fructus rci
et pars. Sed satisfactio cst fructus poeni-
tentiae, secundum illud Luc, lu, 8 Fa- :
cite frnctus clignos poenitentlge. Ergo non
est pars poenitentise.
4. Prseterea, poenitentia ordinatur con-
tra pcccatum. Sed pcccatum potcst per-
fici solum in corde per consensum, ut in
secunda parte habitum est. Ergo et poe-
nitentia. Non ergo poenitcntia? debcnt
partes poni confessio oris, et satisfactio
operis.
Sed contra, videtur quod debeant poni
plures partes poenitentiae. Pars enim ho-
minis ponitur non solum corpus, quod
est cjus matcria, sed etiam anima, quae
est ejus forma. Sed tria prsedicta, cum
sint actus pcenitentis, se habent sicut
materia, absolutio autem sacerdotis se
liabet pcr modum formae. Ergo absolutio
sacerdotis debet poni quarta pars poeni-
tentiae.
Respondeo dicendum, quod duplex est
pars, ut dicitur in YII Metaph., text.-33
et34, scilicet pars essentiffi, etpars quan-
titatis.Partes essentiae sunt naturalitcr
quidem forma et materia, logice autem
est genus Hoc autem modo
etdifferentia.
quodlibet sacramcntum distinguitur in
materiam et formam sicut in partes es-
sentise. Unde et supra dictum est, quod
sacramenta consistunt inrebus et verbis.
Sed quia quantitas se tcnct ex parte ma-
teriae, partes quantitatis sunt partes ma-
teriae,Et hoc modo sacramento poeniten-
tiae specialiter assignantur partes, ut
supra dictum est, quantum atl actus poe-
nitentis, qui sunt materia hujus sacra-
menti.
Dictum est autem supra, quod alio
modo fit recompensatio offensae in poeni-
tentia, et in vindicativa justitia. Nam in
vindicativa justitia fit recompensatio se-
(a) Durandus negat poenitenliam, utest sacra-
mentum, liabere pro partibuscontritionem,con-
fessioncm, et satisfactioneni, quia omne saci'a-
mentmn disiiensatm" a ministris Ecclesise secun-
;
ART. U. 575
cundum arbitrium judicis, non secundum
voluntatem ofrcndcntis vel otlensi; sed
in poenitentia fit recompcnsatio ofrensae
sccunchun vohmtatcm pcccantis, et se-
cundum arbitrium Dci in (jucm peccatur,
quia hic non qua'ritur sola rcdintegratio
aRqualitatis justitiae sicut in justitia vin-
dicativa; scd magis reconciliatio amici-
quod fit dum offendcns rccompcnsat
tiae,
secundum voluntatem ejus qucm oden-
dit. requiritur ex parte poeni-
Sic igitur
tentis primo quidem voluntas recom-
:
pensandi, quod fit per contritioncm
sccundo quod sc subjiciat arbitrio sacer-
dotisloco Dei, quod fit inconfessione; ter-
tio quod recompcnset secundum arbitrium
ministri Dei, quod fit in satisfactione.
Et idco contritio, confessio ct satisfactio
ponuntur partcs poenitentiae («).
Ad primum ergo diccndiun, quod con-
tritio secundum essentiam quidcm est
in cordc, et pertinet ad interiorem poe-
nitcntiam virtualitcr autem pertinct ad
;
exteriorem pcenitcntiam, in quantum sci-
licet implicat propositum confitendi ct
satisfacicndi.
Ad secundum dicendum, quod satis-
factio confert gratiam, prout est in pro-
posito, et auget eam, prout est in execu-
tione, sicut etiam baptismus in adultis,
ut supra dictum cst.
Ad tertium diccndum, quod satisfactio
est pars poenitentiae sacramcnti, fructus
autcm poenitcntisc virtutis.
Ad quartum diccndum, quod plura re-
quiruntur ad boniuu, a quod procedit ex
integracausa, » quamad malum, « quodex
singularibus defectibus, » secundum Dio-
nysium, cap. iv Be div. nom., § 30^ col.
730, t.l. Et ideo licet peccatum pcrficiatur
in conscnsu cordis, ad perfectionem tamen
poenitentisB rcquiritur et contritio cordis
et confessio oris et satisfactio opcris.
Ad contrarium vero patetsolutio per
ea quse dicta sunt.
CoNCLUsio. — Tres simt paiies sacramenti pce-
nitentiai ex parte poenitcntis : contritio, qua ve-
lit Deo recomponsare,confessio qua pro culpse
remissionc subjiciat se arbitrio sacerdotis loco
Dci, et satisfactio qua ei satisfaciat, secundum
ministri Dei arbitrium.
dum c{uamlibet partem, sed nec contritio, nec
confessio, nec satisfactio confertur poeniteuti a
ministris Ecclesice ; ergo, etc. Aliam insuper Du-
randus rationem assiguat.
 .
376 SUMMA THEOLOGICA.
ARTICULUS III.
Utrum praedicta tria sint partes integrales
poinitentise
Ad tertium sic proceditiir. 1. Videtur
quod pra^dicta tria non sint partes inte-
grales poBnitentise. Pa^nitentia cnim, ut
dictum est, conlra peccatum ordinatur.
Sed peccatum cordis, oris et opcris sunt
partes subjectivai peccati, et non partes
integrales, quia peccatum de quolibet ho-
rum pra.>dicatur. Ergo etiam in paniitentia
contritio cordis, conlessio oris et satis-
factio operis non sunt partes integrales.
2. Praiterea, nulla pars integralis in
se continet aliam sibi condivisam. Sed
contritio continet in se confessionem et
satisfactionem in proposito. Ergo non
sunt partes integrales.
3. Praeterea, ex partibus integralibus
simul et sequaliter constituitur totum,
sicut linea ex suis partibus. Sed hoc non
contingit hic. Ergo praedicta non sunt
partes integrales poenitentise.
Sed contra, illa; dicuntur partes inte-
grales ex quibus perfectio totius integra-
tur. Sed ex tribus prsdictis integratur
perfectio ipsius pcenitentiae. Ergo sunt
partes integralcs poenitentia;.
Respondeo dicendum, quod quidam
dixerunt hsec tria esse partes subjectivas
poenitentiae. Sed hoc non potest esse, quia
singuHs partibus subjectivis adest tota
virtus totius et simul et a^qualiter, sicut
tota virtus animahs, inquantum est ani-
mal, salvatur in quahbet specie animahs,
quffi simul et aequahter dividunt animal.
Sed hocnon est in proposito. Et ideo ahi
dixerunt quod sunt partes potentiales.
Sed nechocverum esse potest, quiasin-
gulis partibus potentialibus adest totum
secundum totam cssentiam, sicuttota es-
sentia anima^ adest cuilil)et ejus potentiae.
Sed hoc non est in proposito. Unde re-
hnquitur quod pranlicta tria sint partes
integralcs j)0'nil(Mitia> ad quarum ratio-
;
nem exigitur ut tolumnon adsit singulis
partibus, neque secundum totam virtu-
tem ejus, neque secundum totam ejus
essoMtiam, sed omnil)us sinuil.
Ad i^rimum ergo dicendum, quod pcc-
catum, (juia rationem mali habet, potest
in uno tanlum perflci, ut dictum est : et
ideo pcccatum (juod in solo corde pcrfl-
citur, csl uua spccics pcccali. Alia vero
species est peccatum quod perficitur in
corde et in ore. Tertia vero spccies est
peccatumquodperficiturincorde et opere.
Et hujusmodi peccati partes quasi inte-
grales sunt quod est in corde et quod ,
est in ore, et quod est in opere. Et ideo
pcenitentiae, quae in his tribus perficilur,
haec tria sunt partes integrales.
Ad secundum dicendum, quod una pars
integralis potest contincrc totum, licet
non secundum essentiam; fundamentum
enim quodammodo virtute continet to-
tum aedificium, et hocmodo contritiocon-
tinct virtutetotam ponnitentiam.
Ad tertium diccndum, quod omnes
partes integrales habent ordinem quem-
dam ad invicem sed quaedam habent
;
ordinem tantum in situ, sive consequen-
ter se habeant, sicut partes exercitus,
sive se tangant, sicut partes acervi, sive
etiam colligentur, sicut partes domus,
sive etiam continucntur, sicut partes li-
neae quaedam vero liabcnt insupcr ordi-
:
nem virtutis, sicut partes animalis,
quarum prima virtute est cor; et alia;
quodam ordine virtutis dependent ab in-
vicem: tertio modo ordinantur onhnc
temporis, sicutpartes temporis et motus.
Partes igitur pcenitentiae habent ad invi-
cem ordinem virtutis et temporis, quia
sunt actus, non autemordinemsitus, quia
non habent positionem.
—
CoiNCLUsio. Cum nou tota essentia aut pce-
nitentiae virtus singulis partibus adsit, perspi-
cuum est, contritioncm, confessioncm ac satis-
factionemnon subjectivas autpotentiales, sed in-
tcgrales pmnitentitE partes esse.
ARTICULUS IV.
Utrum convenienter dividatur poenitentia
in poenitentiam ante haptismum poe- ,
nitentiam mortalium\ et poenitentiam
venialium.
Ad quartum sic proceditur. I Videtur .
quod inconvenienter dividatur pa'nitenlia
in paMiitcntiam antc baptismum, pa^ni-
tentiam mortaliuui, paMiitcntiam vcnia-
ct
lium. P(rnitcutia cuim cst sccinula tabida
post naufragium, tit siipra dictiun cst;
baj)tisnnis aulcui prinia. Ilhid crgo quod
est aulc baj)tisiiiiiin,iuuidcbctponi sj>ccics
pttMiitciilia'.
!2. Pra'lerca, quod potest destruere
majus,potest etiam desfrucrc niinus. Sod
morlalc cst majus pcccatiiin quam ve-
niale illa vcro panifcntia, ijiKe cst do
:
 -

QllM^T. XC, ART. IV. 577

mortalibus, eadcm
etiamestdeveriialibus. Est autem triplex immutatio a poeni-
Non ergo debent poni diversae species tente intenta: prima quidem per regene-
poenitentiae. rationcm in novam vitam, et haec pertinet
3.Praeterea, sicut postbaptismum pec- ad pu»nitentiamquai cstante baptismum :

catur venialiter et mortaliter, ita etiam seciinda autem immutatio est per refor-
antebaptismum. Si ergo postbaptismum mationem vitae praeteritae jam corruptae,
distinguitur pa:^nitcntiavcnialiumet mor- etliaec pertinet ad pcEnitentiam mortalium
talium, pari ratione dcbct distingui antc post baptismum ; tertia autem immutatio
baptismum. Nonergo convenienterdividi- est in perfectiorem opcrationem vita^
tur poenitentia per has species. ethaecpertinetadpffinitentiam venialium,
Sed contra est quod Augustinusin lib. quae remittuntur per ahquem ferventem
De poenitentia, Serm. cccli, cap. ii, ctc, actum charitatis, ut supra dictumest.
col. 1537, t. 5.,ponitpra3dictas trespoeni- Ad primum ergo diccndum_, quod pav
tentiae species. nitentia quae est ante baptismum non est
Respondeo dicendum, quod bsec divi- sacramentum, sed est actus virtutis dis-
sio cst secundum quod est
poenitentiae, poncns ad sacramcntum baptismi.
virtus. Est autem considerandum quod Ad secundum dicendum, quodpoeniten-
quaelibet virtus operatur secundum coii tia quae deletpeccata mortaha, delet etiam
gruentiam temporis, sicut et secundum veniaha, sed non convertitur. Et idco
alias debitas circumstantias unde et vir-
; hae duae pa?nitentiae se habent sicut per-
tus poenitentiae actum suum habetin lioc fectum et impcrfectum.
tempore, secundum quod convenit novae Ad tertium dicendum, "quod ante bap-
legi. tismum non sunt peccata veniaha sine
Pertinet autcm ad poenitentiam ut de- mortahbus. Et quia veniale sine mortah
testetur pcccata pra^terita cum proposito dimitti non potcst, ut supra dictum est,
immutandi vitam iii m-chus, quod est ideo ante baptismum non distinguitur
quasi poenitentiae finis. Et quia mortaha poenitentia mortahum et veniahum.
recipiunt speciemsecundum flnem, ut in
secunda parte habitum est^, conveniens
CoNr.LUSio. — Poenitentia, utvirtus ost, dividi-
turin eam, quae est ante baptismum,inpoenitpn-
est quod diversae species poenitentiae ac- tiam mortalium, et pcenitentiam venialium.
cipiantur secuiidum diversas immutatio-
nes, quas poenitens intendit.

TERTI.E PARTIS

QUAM D. THOMAS AD PERFECTUM NON ADDUXIT,

FINIS.

37
 ;,;

SANGTI

THOMyE AQUINATIS
TERTIii; PARTIS SUMM^ THEOLOGICJl

SUPPLEMENTUM SEU COMPLEMENTUM ',

EX EJUSDEM AUCTORIS SCRIPTO IN IV SENTENTIARUM COLLECTUM ^.

QUJESTIO PRIMA. ARTICULUS PRIMUS.

DE PARTIBUS P(ENITENTIiE IN SPECIALI; Utriim contritio sit dolor pro peccatis

ET PRIMO DE GONTRITIONE. assumptus, cum proposito confitendi
et satisfaciendi.
(In tres articulos divisa.)
Ad primum proceditur. 1. Videtur
sic
Deinde considerandum est de singulis quod contritio non sit « dolor pro pec-
partibus poenitentise et 1° de contritione
:
;
catis assumptus cum proposito confitendi
2° de confessione 3° de satisfactione. De
; et satisfaciendi, » ut quidam definiunt;
contritione autem considerandasunt quin- quia, sicut Augustinus dicitin lib. WN
De
que 1° quid sit 2" de quo esse debeat
: ; civ. Dei, cap. xv, col. 424, t. 7, « dolorestde
3° quanta esse debeat 4° de duratione ip-
; his quae nobis nolentibus accidunt. » Sed
sius; 5°de effectu ipsius. peccata non sunt hujusmodi. Ergo con-
Circaprimum quaeruntur tria 1° utrum : tritio non est dolor « pro peccatis. »
convenicnterdeflniatur 2° utrumcontritio ; 2. Praeterea, contritio nobis a Deo da-
sit actus virtutis; 3° utrum attritio possit tur sed quod daur, non assumifur ergo
; ;

ficri contritio. contritio non est dolor assumptus.

* Sic veteres. Parm. et Edit. : « Supplemen- erant papyracei. Codex autem ille a principio ad
tura. » finem centum septuaginta novem folia super pa-
2 Legitiu' in Cod. Mazarinseo 996 : « In liac pjrum, et nonaginta septcm folia super perga-
parte qua? complementum tertiae partis sumniaj menum exarata, alia aliis intermixta continct.
S^'Thomse dicitur, etc. » Sunt in eo nonaginta scptem quaestiones cum
Codex 990 Mazai^inseus, qui numero olim 298 articulis suis, alteri plus, alii minus.
insignitus fuit, et erat Caelestinorum B. Marice Inde concludo P. Nicolai cxempla cujusdam
dc Parisiis ,
post canonisationcm D. Thoma; anonymi fuisse secutum cum addidit duas cfuaes-
conscriptus est, siquidem D. Thomam vocat tiones supplomento isto ; nam hodie duas has
S. Thomam. Porro S. Thomas a Joanne vigesimo qu»stiones,etunaraincditionePatavinaann. 1772
secundo in Sanctorum mimerum rclatus est additam, numcrando, inveniuntur ceutiun duo
anno millesimo trecentesimo vigcsinio tertio qusestiones. Duas igitur quaestiones jam antea
unde codex praedictus essc videtur pi"imae partis quidam incognitus addiderat has suis locis no-
:

dimidiae sa^culi decimi quarti. tavimus.

Codices ante seculum decimmn quartum non
 »'

580 SUMMA THEOLOGICA.

3. Praeterea, et confessio satisfactio, quod « contritio est dolor voluntarius
sunt necessaria ad hoc quod pcena remit- semper pro peccato puniens quod dolet
tatur, quaj in contritione remissa non fuit, commisisse. » In hoc enim quod additur
Sed quandoque tota in contritione rcmit- « punitio, » ad specialem virtutem contra-
titur. Ergo non est necessarium scmper hitur. Alia autem definitio invenitur Isi-
quod contritus habeat propositum confi- dori, lib. II De snm. bo7io, sive Se?it., cap.
tendi et satisfaciendi. XII, col. 614, t. 6, quai talis est « Con-
:

Respondeo dicendum, quod initium tritio est compunctio et humihtas mentis

omnis peccatiestsuperbia, per quamhomo cum lacrymis exoriens de recordatione
sensui suo inhaerens, a mandatis divinis peccati ettimore judicii. » Et hsec quidem
recedit. Et ideo oportet quod illud quod tangit rationemnominisin hoc quod dicit
destruit peccatum, hominem a * sensu suo « humihtas mentis » quia sicut per su- :

discedere faciat; ille autem qui in sensu
suo perseverat, rig-idus, et durus per si-
militudinem vocatur unde et frangi
dicitur aliquis quando a suo sensu divel-
htur. Sed intcr fractionem, et comminu-
perbiam ahquis in suo sensu redditurri-
gidus, ita per hoc quod a suo sensu con-
; tritus humihatur. Tangit etiam
recedit,
modumexterioremin hoc quod dicit « cum
lacrymis » et principium contritionis in
;

tionem, sive contritionem in rebus mate- hoc quod dicit « veniens de recordatione
riahbus, unde haec nomina ad spirituaha peccati, etc. » Alia sumitur ex verbis Au-
transferuntur, hocinterest, utdiciturin lY gustini quee tangit efTectum contritionis,
Meteor., cap. viietix, quod frangi dicun- quae est « Contritio est dolor remittens pec-
:

tur ahqua quando in magnas partes divi- catum. » Alia sumitur ex verbis Gregorii,
duntur, sedcomminui, velconteri, quando Hom. X, 1. II inEzech., §20, coi. 1070, et
ad partes minimas reducitur hoc quod hb. XXXIII Morai., ca.]). xii, § 24, col. 687,
inse sohdumerat. Etquiaad dimissionem t. 2, queetahsest: «Contritioest humilitas

peccati requiritur quod homo totaiiter spiritus annihilans peccatum, inter spem
afTectum peccati dimittat, perquena quam- et timorem. » Et ha^c tangit rationem no-
damcontinuitatemet sohditatem in sensu minis, in hoc quod dicit quod contritio
suo habebat; ideo actus iUe quo peccatum est « humihtas spiritus » et effectum ejus ;

dimittitur, contritio dicitur per similitudi- in hocquod dicit, « annihilans peccatum ;

iiem. In qua quidem contritione phira et originem in hoc quod dicit, « inter
possunt considerari scihcet ipsa substan- : spem et timorem » nec solum ponit cau-;

tia actus, modus agendi, principium et sam principalem, quae est timor, sed
effectus. Et secundum hoc dc contritione etiam secundariam *, quae est spes sine
inveiiiunter diversa; definitiones tradita?. qua timor desperationem facere posset.
Quantum enim ad ipsam substantiam ac- Ad primum ergo dicendum quod ,

tus datur praidicta definitio et quia actus : quamvis peccata, quando acciderunt, vo-
contritionis est actus virtutis, et est pars luntaria fuerunt, tamen quaiido de eis
poenitentiffi sacramenti; ideomanifestatur conterimur, voluntaria non sunt, et ideo
in prujdicta definitione inquantum est ac- nobis nolentibusaccideruiit^ non quidem :

tus virtutis, per ^ hoc quod ponitur genus secundum voluntatem quam tunc habui-
ipsius, scihcet « dolor; » et objectum in mus, cum ea volebamus, sed secundum
hoc quod pro peccatis » et electio,
dicit « ; iUam quam niinc liabemus, qua veUemus
quai requiritur ad actum virtutis, inhoc ut nunquam fuissent.
'^

quod dicit « assumptus » sed inquan- : Ad secundum dicendum, quod contritio

tum est pars sacramenti per hoc quod est a Deo solo quantum ad formam qua
tangitur ordo ipsius ad ahas partes, informatur; scd quantum ad substantiam
cum dicit, « cum proposito confitendi actus est ex libero a Deo, qui
arl)itrio, et
et satisfaciendi. » Alia etiam definitio operatur ' in omnibus operibus et naturaj
invenitur, qua3 definit contritionem, se- et voluntatis.
cunduin quod est actus virtutis tantiim, Ad tertium dicendum, quod quamvis
sed additur ad jinpdictam (b^finitionem possit tota pa^na per contritionem ihmitti,
difrercntiaconlrahens ii)sam ad specialem tameii adliuc iiecessaria ost coiifessio et
virtutem, scilicetpoenitentiam. Dicit cnim satisfactio, tiim qiiia homo non potest

^* Parm. : « a proprio scnsu discedcro. » anu. « conrausaiu. »

^ Pariu. ; « in. » ^ Pariu. : « aociduut. »
''
P.iriii. : « vnhuilarius pro peccato punicns in ^*
Pariu. : « ([uod. »
sc quod dulol so coumiisissc. » ' Parm. : « cooperatui". »
 »

OUiEST. I, ART. I, 11 ET III. 581

esse certus dc sua contritione, quod fue- decima quarta distinctione dicta sunt.
ritad totum tollcndnm sufficiens; tum Ad primum ergo dicendum, quod in
etiam quia confessio et satisfactio sunt contritione est duplex dolor de peccato :

in praecepto. Unde transgressor consti- unus in parte sensitiva, qui passio est,
tueretur si non confiteretur et * satisfa- ethic non est esscntiahter contritio, prout
ceret. est actus virtutis, sed magis effectus ejus.
Sicut enim poenitentiae virtus extcriorem
CoNCLUsio. — Cum definitio illa, « Contritio
pcenam corpori infligit ad recompensan-
est dolor pro peccatis assiimi)tus, cum proposito
conlitondi et satisfaciendi, » detiniti naturam, dam offensam quae in Deum commissa
tum ut est actus virtutis, tum ut pars est sacra- est officio membrorum, ita ctiam ct ipsi
nienti o]'dinem habens ad alias ejusdem sacra-
concupiscibih poenam infcrt doloris prae-
menti partes, recte explicct, eam convcnientem
esse negari non potest. dicti, quia etiam ipsa ad pcccata coope-
rabatur. Sed tamen hic dolor potest per-
tincre ad contritionem, in quantum est
ARTICULUS II. pars sacramenti, quia sacramcnta non
solum in interioribus actibus, sed ctiam
in extcrioribus, et in rebus sensibilibus
Utrum contritio sit actus virtutis.
nata sunt esse. Alius dolor est in volun-
tatequinihilaliudcstquamdisphcentiaaU-
Ad secundum sic proceditur. 1 . Vide- cujus mah,sccundum quod cfTcctus volun-
tur quod non sit actus virtutis
contritio ; tatis nominantur pcr nominapassionum,
passiones enim non sunt actus virtutum, ut dictum est, Et sic contritio est dolor
quia « eis non laudamur nec vitupe- per cssentiam, et est actus virtutis poeni-
ramur, ut dicitur II Ethic^ cap. v. Sed
» tentiae.
dolor est passio. Cum ergo contritio sit Ad secundum dicendum, quod attritio
dolor, videtur quod non sit actus vir- dicit " acccssum ad perfectam contritio-
tutis. ncm; unde in corporalibus dicuntur at-
2. Praeterea, sicut contritio dicitur a trita quae ahquo modo sunt ^ comminuta,
terendo, ita et attritio. Sed attritio non est sed non perfectc scd contritio dicitur,
" ;

actus virtutis, ut ab omnibus dicitur. Ergo quando omnes partes tritae sunt simul per
neque contritio. divisioncm ad minima. Et ideo significat
Sed contra, nihil est meritorium nisi spirituahbus quamdam disph-
attritio in
actus virtutis. Sed contritio est actus ccntiam dc peccatis commissis, sed non
quidam meritorius. Ergo est actus vir- perfectam; contritio autemperfectam.
tutis.
Respondeo dicendum, quod contritio
CoATxusio. — Quamvis contritio, quse proprie
nomine, non sit virtutis actus;
significatm' lioc
secundum proprietatem nominis sui non tamen quse metaphorice hac voce significatur,
significat actum virtutis, sed potius quia voluntatis rectitudinem donotat, actus est
quamdam corporalem passionem. Sed virtutis.

liic non qua^ritur sic de contritione, sed

de eo ad quod significandum hoc nomen
per similitudinem adaptatur. Sicut enim ARTICULUS III.

inflatio propriae voluntatis ad malum fa-

^

ciendum importat, quantum est de se,
malum ex genere, ita illius voluntatis an-
nihilatio, et comminutio qusedam de se
importat bonum ex genere quia hoc est
detestari propriam voluntatem, qua pec-
catum est commissum. Et ideo contritio,
quae hoc significat, importat aUquam rec-
titudinem voluntatis et propter hoc est
actus virtutis illius ' cujus est peccatum
praeteritum detestari, et destruere, scih-
cet pcenitentiae, ut patet ex his quae in
Utrum attritio possit fieri contritio.
;
Adtertium sic proceditm\ 1. Vidctur
quodattritio possit fieri contritio. DifTcrt
cnim contritio ab attritione, sicut forma-
tumabinformi. Sed fldes informis fit for-
; mata. Ergo attritio potest fieri contritio.
2. Praeterea, matcria recipit perfectio-
nem, rcmola privatione. Scd dolor sc
habet ad gratiam, sicut materia ad for-

* Parm. : « non satisfaceret. » « Non dicit. »

^ Edit. Patav. 1098 : « inflammatio. » ^ Parm. « diminuta. »
:

^ Parm. « scilicet. » <>

« Sed non adhuc perfectc sunt comminuta.
—
:

* Ila cum Mss, melioribus edit. passim. Al. : Parm.

582 SUMMA THEOLOGICA.
mam, quiagratia informatdolorem. Ergo
dolor qui prius erat informis, culpa exis- QU^STIO II. ,

tente quae est privatio gratise, remota

culpa recipit pcrfectionem informationis DE OBJECTO CONTRITIONIS.
a gratia; et sic idem quod prius.
Sed contra, quorum principia sunt di- (In sex articulos divisa.)

versa omnino, eorum unum non potest

fieri id quod est altcrum. Sed attritionis Deinde considerandum est de objecto
principiumesttimor servilis, contritionis quod qua^runtur sox
contritionis. Circa :

autemtimor initialis *. Ergo attritio non futrum dcbcat homo conteride poenis ;

potest fieri contritio. 2° utrum de peccato originali S^utrum de ;

Respondeo diccndum, quod silper hoc omni actuali commisso 4°utrum de pec- ;

est duplex opinio. Quidam enim dicunt cato actuaU committendo o° utrum depec- ;

quod attritio fit contritio^ sicut fides in- cato alieno ;

6° utrumde singulis peccatis
formis fit formata. Sed lioc, ut videtur, mortalibus.
esse non potest; quia quamvis habitus
fidei informis fiat formatus, tamen nun-
quam actus fidei informis fit actus fidei ARTICULUS PRIMUS.
formatse, quia actus ille informis transit
etnon manet, veniente charitate. Attritio Utrum homo debeat conteri de poenis et

autem et contritio non dicunt habitum, non solum de cuipa.

sed actum tantum habitus enim^ virtutum
;

infusarum, qui vohmtatemrespiciunt, non Ad primum sic proceditur. 1. Videtur

possunt esse informes, cum charitatem quodhomo debeat conteride pcenis, non**
consequantur, ut in tertio libro dictum solum de culpa. Augustinus enim in libro
est Unde antequam gratia infundatur,
'. De poinitentia., serm. cccli, c. ii, coI. 1337,
non est habitus, a quo actus contritionis t. 5, dicit: « Nemo vitam «ternam deside-
postea ehcitur ; et sic nullo modo attritio rat, nisi eum hujus vitae mortaUs poeni-
potest fieri contritio ; et hoc aUa opinio teat. » Sed mortalitas vitae quaedam pcena
dicit. est. Ergo poenitens etiam de poenis debet
Ad primum ergo dicendum, quod non conteri.
estsimile de fide etcontritione,ut dictum Magister IV, dist. xvi,
2. Praeterea, dicit

est. ex verbis Augustini iu lib. De veraet falsa

Ad secundum, quod remota privatione poenitent., cap. xiv, col. 112 4, t. 6, quod
a materia, quee manet, perfectione adve- poenitens debct dolere de hoc quod virtute
niente, formatnr materiailla scddolor iUe ;
se privavit. Sed privatio virtutis qua^dam
qui erat informis, non manet charitatc poena est. Ergo contritio est dolor etiam de
adveniente, et ideo formari non potest. poenis.
Yel diccndum, quod materi» essentia" Scd contra, nullus tenct iUud de quo
non habet origincm a forma, sicut actus dolet. Sed poenitcntla secundum suum
habet originem ab habitu, quo formatur. nomen poenam tenet. Ergo non dolet
Unde non est inconveniens materiam in- de poena, et sic contritio, quae est dolor
formari aUqua forma dc novo, qua prius poenitcntialis, non est dc poena.
non informabatur; sed hoc de actuest im- Respondco dicendum, quod contritio
possibile, sicut impossibile est quod ali- importat, ut dictum est, alicujus duri et
quid idem numero oriatur a principio, a iutegri comminutionem. Haic autem in-
quo prius non oriebatur, quia res semel tcgritas et duritia invenitur in malo cul-
tantum in esse procedit ^ pse, quia voluntas, qua' est ipsius caiisa
in eo qui male agit, in suis terminis stat,
CoNCLusio. — Ouoiuam aotus omnis, cliaritatp nec pr*cepto legis cedit et ideo hujus ;
non iorraatus, traiisit, ct non manet adveniente
charitate, tierinon potest ut attritio, quse talem mali displicentia contritio per similitudi-
actura signilicat, contritio tiat. nem dicitur. Ha^c autcm simifitudo non
* Hinc concludo cdit. Parm. a diversis non sibi * Purm. : « autom. »
conseiitientibus fuissc prtcparatam. llic enira ' Scilicet S^per Svnt. dist. xxvu,qmpst. ii,art.
editio iila iiabet in textu : « lilialis », ct in no- ull., qua^st. III.
tula : « Ita passim. Duo Mss. « initialis. » Sed " Parm. : « materia pssentialiter. »
editio (%ulcm habet : « initialis, » in IV Senten- "*
Pariu. : « producitur. »
tinruin. ('.ivi(}inm « initialis » invenitm' in omni- •^
Piu-m. : « et non. »
bus codicibus Pai'isinis.
 QUJIST. II, ART. I, II ET III. 583
potest adaptari ad malum pcena?, quia dammodo comminuens voluntatis duri-
poena simpliciter dicit diminutionem, et tiem.Etidco 'de ilhs soiis pcccatis potest
ideo de malis poenae potest esse dolor, sed esse, quae ex duritia nostrai voluntatis in
non contritio. nos proveniunt. Et quia peccatum origi-
Ad primum ergo dicendum, quod poe- nale nostra voluntate non est inductum,
nitentia secundum Augustinum debet sed ex vitiatai naturffi origine contractum,
esse de hac mortali vita, non ratione ip- idco de ipso non potest csse contritio,
sius mortalitatis, nisi poenitentia large proprie loquendo sed displicentia tan- ,

dicatur omnis dolor sed ratione pecca- ; tum, vel dolor.

torum, ad quse ex infirmitate hujus vitse
deducimur.
Ad secundum dicendum, quod ille do-
lor quo quis dolet de amissione virtutis
per peccatum, non est essentialiter ipsa
contritio, sed est principium ejus sicut*
aliquis movetur ad appetendum aliquid
propter bonum quod inde expectat, ita
movetur ad dolendum de aiiquo propter
malum quod inde secutus^
CoNCLUsio. —
Cum nulla voluntatis dui'ities
cujus comminutionem significat contritio , in
malis poense inveniatur, non nisi de culpis con-
tritio esse potest, quamvis de malis poense dolere
possimus.
ARTICULUS II.
Utrum contritio esse debeat de peccato
originali.
Ad primum ergo dicendum, quod con-
tritio non est de peccato ratione substan-
tiae actus tantum, quia ex hoc non habet
rationem mali; neque iterum ratione dc-
formitatis tantum, quia deformitas de se
; non dicit rationem culpae, sedquandoque
importat poenam. Debet autem de peccato
esse contritio, inquantum importat de-
formitatem ex actu voluntatis provenien-
est. tem; et hoc non est in peccato originali,
et ideo de eo non est contritio.
Et similiter dicendum ad secundum,
quia aversio voluntatis est illa cui debe-
tur contritio.
—
Contritio, cum sit dolor, volim-
CoNCLUsio.
duritiem ex peccato contractam quodam-
tatis
modo comminuens, non proprie est de peccato
originali quod non nostra voluntate est induc-
tiun, sed potius naturse corruptse origine est
contractum ; potest tamen de eo aliqua dis-
plicentia esse.

Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-

tur quod contritio esse debeat de peccato ARTICULUS III.
originali. De peccato enim actuali conteri
debemus, non ratione actus, inquantum Utrum de omni actuali peccato debeanuis
est ens quoddam, sed ratione deformita- conteri.
tis quia actus secundum suam substan-
;

tiam bonum quoddam est' a Deo. Sed pec- Ad tertium sic proceditur! 1. Videtur
catum originale habet deformitatem, quod non de omni actuali peccato com-
sicut et actuale. Ergo etiam de eo conteri misso a nobis debeamus conteri. Quia
debemus. contraria contrariis curantur. Sed quae-
2. Preeterea, per peccatum originale dam peccata pertristitiamcommittuntur,
homo fuit a Deo aversus, quia pcena ejus sicut acedia et invidia. Ergo medicina
erat carentia divinae visionis. Sed cuilibet eorum non debet esse tristitia, quae est
debet displicere se fuisse a Deo aversum. contritio, sed gaudium.
Ergo homo debet habere disphcentiam 2. Praeterea contritio est actus volun-
peccati originalis et sic debet de ipso *
; tatis, qui non potest esse de eo quod cog-
conteri. nitioni non subjacet. Sed quaedam pec-
Sed contra, medicina debet esse pro- cata sunt quae in cognitione non habe-
portionata morbo. Sed peccatum origi- mus, sicut oblita. Ergo de eis non potest
nale sine nostra vohmtate contractum esse contritio.
est. Ergo non requiritur quod per actum per voluntariam contritio-
3. Praeterea,
voluntatis, qui est contritio, ab ipso pur- nem quae per voluntatem
delentur illa,
gemur. committuntur. Sed ignorantia volunta-
Respondeo dicendum, quod contritio rium toUit, ut patet per Philosophum, III
estdolor,utdictum est, respicienset quo- Ethic, cap. i. Ergo dehis quaeper igno-
* Parm. addit « enim.
: » * Parni. : « de eo. »
^ Parm. « consecutus.
: » ^ Parm. : « solum de illis peccatis. »
' Parm. « et a Dco. »
:
584
rantiam accidunt, non debet esse con-
tritio.
4. Prseterea, de illo peccato non debet
essc contritio quod per contritioncm non
SUMMA THEOLOGICA.
quid in speciali, et tunc requiro in memo-
riam^ad recognoscendum. Et secundum
hoc ctiam aUquod peccatum potcst csse
oblitum dupliciter aut ita quod in gene-
;

tollitur. Sed qusedam peccatanon tolluntur rah in memoria maneat, scd non in spe-
percontritionem, scilicet ^ venialia, quae ciali ;tunc debet ^ recogitare homo ad
et
adhuc post contritionis gratiam manent. inveniendum peccatum, quia dc quolibct
Ergo non de omnibus peccatis prseteritis peccato mortah tenetur homo specialiter
debet esse contritio. conteri. Si autem invenire non possit,
Sed contra, poenitentia est medicina justa adhibita dihgentia, sufficit de eo
contra omnia pciccata actualia. Sed pceni- contcri, secundumquodinnotitiatenetur,
tentia non est aliquorum, quorum non etdebethomo non solum de peccato, sed
sit contritio,qnai est prima pars ejus. de obhvione ejus dolere, quse ex negU-
Ergo et de omnibus peccatis debet esse gentia contingit. Si autem peccatum om-
contritio. nino a memoria exciderit, tunc ex impo-
Praeterea, nullum peccatum dimittitur, tentia facieudi excusatur a debito et ;

nisi quis justificetur. Sed ad justificatio- sufficit generalis contritio de omni eo in

nem requiritur contritio, ut prius dictum quo Deum offendit. Sed quando impoten-
est. Ergo dc quolibet peccato conteri tia tollitur, sicut cum ad memoriam revo-
oportet. catur peccatum^ tunc tenetur homo spe-
Respondeo dicendum^ quod omnis ac- ciahter conteri sicut ctiam pauper, qui
;

tualis culpa ex boc contingit quod volun- non potcst solvere quod debet, excusa-
tas nostra legi Dei non cedit, vel eam tur; et tamentenetur, cum primo poterit.
transgrediendo, vel omittendo, velprseter Ad tertium dicendum, quod. si iguo-
eam agendo et quia durum est quod
: rantia omnino voluntatem tolleret male
habet potentiam ut non facile patiatur, agendi, excusaret, etnonesset peccatum;
ideo in omni actuali peccato duritia quse- sed quandoque non totahter tohit volun-
dam est voluntatis. Et propter hoc si tatem et tunc a toto non excusat, sed a
debeat peccatum curari, oportet quod per tanto et ideo de peccato pcr ignoran-
;

contritionem comminuentem remittatur. tiam commisso debet homo conteri.

Ad primum crgo dicendum, quod, si- Ad quartumdicendum, quod post con-
cut ex dictis patet, contritio opponitur tritionem de mortah potest remanere
peccato ex parte illa qua ex electione veniale, sed non post contritionem de
voluntatis procedit non sequentis impe- veniah;et idco de veniahbus etiam debet
rium divinae legis, non autem ex parte esse contritio eo modo quoetpoenitentia,
ejus quod
est in peccato materiale et ; sicut supra dictum est.
hoc est illud super quod cadit voluntatis
— Cum omni actuali peccato dm-i-
CoNCLUsio.
elcctio. Cadit autem voluntatis electio non tiem quamdam voluntas contraliat, ad illius re-
solum superactus aliarum^virium quibus missioucm coutritio ipsum comminuens ncces-
voluntas ad suum fmem utitur, sed saria est.

etiam super actum proprium ipsius ^. Yo-

luntas enim vult se vclle ahquid. Et sic
electio voluntatis cadit super dolorem ARTICULUS IV.
illum sive tristitiam, quse invenitur in
peccato invidiae, ethujusmodi, sivc dolor Utrum de peccatis futuris aliquis debeat
ille sit in scnsu, sive ipsa voluntatc. Et couteri.
ideo illis peccatis contritionis dolor op-
ponitur. Ad quartum sic proceditur. 1.Videtur
Ad secundum dicendum, quod oblivio quod ctiam de peccatis futuris ahquis
de aliquo potest esse dupliciter: aut ita dcbeat conteri. Contritio cnim est actus
quod totaliter a memoria excidcrit, ct liberi arl)itrii; sed lihcrum arbitrium ma-
tunc non potest aliquis inquirere illud, gis se extendit ad futura quam ad pra^te-
aut ita quodpartim a memoriaexciderit, rita, quia electio quai est actus liberi ar-
ct partim manoat sicut cum recolo mo
; bilrii, est do contingontibus fufuris. ut
ali(piid audivissc in gencrah, sed nescio dicitur in III Ethic, cap. ii ot lu. Ergo

* Parm. : « sicut. » — * Parm. : « virluliun. » * Parm. : « memoria. »

' Pai-m. : « ipsius vohintatis. » "*
P(U'm. : « cogitai'e. »
 .

OUiEST. II, ART. IV ET V. 585

contritio magis est dc peccatis futuris berum arbitrium dicitur esse de contin-
quam de praetcritis. gentibus futuris, secundum quod est de
2. Pr.TBterea, peccatum aggravatur ex actibus, scd non secundum quod est de
consequenli eirectu unde Ilieronymus
;
^
objectis actuum, quia homo potest cogi-
dicit quod poena Arii nondum est tare ex libero arbitrio de rebuspraeteritis
detorminata, quia adliuc est possii)ile et necessariis sed tamen ipse actus co-
;

aliquos per cjus haeresim corruerc,
quibus corruentibus ejus poena sem-
per ^ aug-etur; et similiter est de illo qui
judicaturhomicida,siletlialiterpercussit^,
etiam antequam percussas moriatur. Sed
in illo * intermedio debet peccator conteri
de peccato. Ergo non solum secundum
quod habet quantitatem ex prseterito actu,
sed etiam secundum quod habet quanti-
tatem ex futuro, et sic contritio respicit
futurum.
Sed contra, contritio est pars pceniten-
tiae.Sed poenitentia semper respicit prae-
teritum. Ergo et contritio, etsic non est
de peccato futuro.
Respondeodicendum, quodin omnibus
motoribus mobilibus ordinatis ita est
et
quod motor inferior habet motum pro-
prium, et praiter lioc sequitur in aliquo
motum superioris motoris sicut patet in ;
motu planetarum, qui prseter motus pro-
prios sequuntur motum primiorbis. Om-
nibus ^ autem virtutibus moralibus motor
gitationis, secundum quod sub libero
arbitrio cadit, contingcns futnrum cst.
Et sic etiamactus con'ritionis contingcns
fnturum est, secundum quod sub libero
arbitrio cadit; sed objectum ejus potest
esse praeteritum.
Ad secundum dicendum, quod ille
efTectus consequens, qui peccatumaggra-
vat, jam in actu praecessit velut in causa,
ct ideoquando commissum est, totam
suam quantitatem habuit, et ex effectu
consequente non accrescit ' aliquid quoad
culpae rationem, etsi^accrescit quoad poe-
nam accidentalem, secundumquodplures
habebit rationes dolendi in inferno de
pluribus malis ex suo peccato consecutis.
Etsicloquiturllieronymus.Undenonopor-
tct quod eontritio sit nisi de peccatis
prffiteritis.
—
CoNCLusio. Contritio, cum sit prcTcipiius
actus poenitentiae, cujus propi^ium objoctum est
peccatumante commissum,nonnisi prfeteritapec-
cata proprie respicit futura vero preecavet, qua-
;

est ipsa prudentia, quae dicitur auriga tenus illi prudentia adjungitur.

virtutum. Et ideo quaelibet virtus moralis

cum motu proprio habet aliquid de motu ARTICULUS V.
prudentiae. Et ideo cum pcenitentia sit
quaedam virtus moralis, quia est pars Utrum homo deheat conteri de peccato
justitlee, cum actu proprio consequitur alieno.
prudentiae motum. Proprius autem actus
ejus est in objectum proprium quod est Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
peccatum commissum. Etideo actus ejus" quod homo debeat conteri de peccato
principalis, scilicet contritio, secundum alieno. Non enim petit aliquis indulgen-
suam speciem respicit tantum peccatum tiam nisi de peccato de quo contritus est.
praeteritum sed ex consequenti respicit
; Sedde peccatis alienisindulgentiapetitur
peccatum futurum^ secundum quod habet in psal. xviii, 13 : ^45 alienis parce servo
aliquid de actu prudentiae adjunctum et : tuo. Ergo debet homo conteri de peccatis
tamen in illud futurum secundum ratio- alienis
nem propriae speciei non movetur. Et 2. Praeterea, homo excharitate tenetur ^

propter hoc ille qui conteritur dolet de diligere proximum

peccato pr«terito, et cavet futurum. Sed
non dicitur esse contritio de peccato
futuro, sed magis cautio, quae est pars
prudentiae contritioni adjuncta.
Ad primum ergo dicendum, quodli-
sicut seipsum. Sed
propter dilectioncm sui et de malis suis
dolet,etbona desiderat. Ergo cum tcne-
amur proximo desiderare bona gratiae,
sicut et nobis, videtur quod debeamus
de peccatis ejus dolere sicut et de nostris.

* In cod. et editis, legitur Hieronymus, apud 5 Parm. : « percusserit. »

qucm non occurrit, ut notant Nicolai et Parm., * Parni. : « intervallo medio. »
qui Basilium affcrmit ; liic quideni inlib.Deuera ^ Parm. : « in omnibus... primus molor. »

virgin., § 33,hsecnon habet de Ario nominatim, ^ Parm. : « proprius et principalis. »

sed de Marcione et aliis qui hseretica dogmata in ' Parm. : « ei. »

praesenti vita seminavere. * Parm. : « quamvis accrescat. »

' In Parm. deest. « semper. »
:
^ Parm. : « dcbet. »
586 SUMMA THEOLOGICA.
Sed contritio nihil est aliud quam dolor Sed contra, diversorum morborum di-
de peccatis. Ergo debet homo contcri de versae sunt medicina^, quia « non sanat
peccatis ahenis. ociilum, quod calcaneo adhibetur ut , »
Sed contra, contritio est actus poRni- dicit Ilieronymus ^ Sup. ix Ma?'ci, v. 28,
tentiae virtutis. Sed nuUus poenitet nisi col. GIG, t. M, Sed contritio est medi-
de his quse ipse fecit, Ergo nullus conte- cina singularis contra unum mortale.
ritur depeccatisaUenis. Ergo non sufficit una communis de om-
Respondeo dicendum, quod illud idem nibus.
conteritur quod prius durum et integrum Praeterea, contritio explicatur per con-
fuit. Unde oportet quod coutritio de pec- fessionem. Sed oportet singula peccata
cato sit in eodem in quo peccati duritia mortalia confiteri. Ergo et de singuUs
pra3cessit; et sic de alienis peccatis non conteri.
est contritio. Respondeo dicendum, quod contritio
Ad primum ergo dicendum, quod ab potestconsiderari dupliciter, scilicet quan-
alienis peccatis propheta pre-
sibi parci tum ad sui principium, et quantum ad
catur, inquantum ex consortio peccato- terminum. Et dico principium contritio-
rum aliquis pcr consensum aliquam im- nis cogitationem, qua quis cogitat de
munditiam contrahit, sicut scriptum est peccato, et dolet, etsi non dolore contri-
psal. XVII, 27 Cum
perverso perverteris.
: tionis, saUemdolore attritionis. Terminus
Ad secundum dicendum, quod de pec- autem contritionis est quando dolor iUe
catis aUorum
debemus non tamen
dolere ; jam gratia informatur. Quantum ergo ad
oportet quod de eisconteramur; quianon principium contritionis, oportet quod de
omnis dolor de peccato preetcrito est con- singulis peccatis, quae quis in memoria
tritio, ut patet ex dictis. habet, conteratur sed quantum ad ter-
;

CoNCLUsio. —
Cum contritio inillo esse debeat,
minum sufficit quod sit una communis de
in quo peccati duritia antecessit, de alienis pec- omnibus : tunc enim ille motus agit in
catis non conterimiu', quamvis de illis dolere di- vi omnium
dispositionum praecedcntium.
camur. Et per hoc patetresponsio ad primum.
Ad secundumdicendum, quod quamvis
omnia peccata mortalia conveniant in
ARTICULUS VI. aversione, tamen difTerunt in causa, et
modo aversionis, etquantitate elongatio-
Utrum de singulis peccatis mortalibus nis a Deo, et hoc est secundum diversita-
requiratur contritio. tem conversionis.
Ad tertium diccndum, quod baptismus
Ad sextumproceditur. 1. Videtur
sic agit in virtute meriti Christi, quod habuit
quod non requiratur de singulis peccatis intinitam virtutem ad delendum omnia
mortaUbuscontritio. Est enim motus con- peccata et propter hoc unus sufficit con-
;

tritionis in justificationc in
in instanti non potest homo recogitare
singula peccata. Ergo non oportet quod
sit contritio de singulis
Praeterea, contritio debet esse de
2.
peccatis, secundum quod avertunt a Deo,
instanti. Sed tra omnia peccata. Scd in contritione cum
merito Christi requiritur actus nostcr; et
ideo oportet quod singuUs peccatis res-
'.
pondeat sigiUatim, cum non habeat infi-
iiitam virtutem^. Vel dicendum quod bap-
tismiis est spirituaUs generatio sed pcf- ;

quia conversio ad creaturam siiic avcr- nitentia qiiaiitum ad contritionemet alias

sione a Deo contritionem non requirit.
Sed omnia peccata mortaUa in aversione
conveniunt. Ergo contra omnia sufficit
uiia contritio.
3. Praeterea, plus conveiiiunt pcccata
mortalia actualia ad invicem, quam ac-
tiialc originale. Scd uniis baptismus
ct
dclct omnia actualia et originale. Ergo
una contritio genenilis delet omiiia pcc-
cata mortalia.
sui partes est spiritualis qua^dam sauatio
per modum cujusdam alterationis. Patet
autem in gcncrationc corporaU aUciijus,
qucB est cuin corruptione altcrius *, quod
una gcncratione removcntur omnia acci-
dentia contraria rci gcneratai, qua^ erant
accidcnlia roicoiTupta'; scd in altorationc
rcmovctur taiitum uiium aoci(kMis acci-
dcnti coutrarium, ad ([uod tcrminatur al-
tcratlo. Et simUUcrunus baptismussinuil

* Parm. addit. « pecccatis. »

:
' Parm. addit. « ad oontritioneni.
: »
• Commrntnrim Super Marciim Hieronvmo ab- " In Ptum. doest. « altcrius. »
:

judicandus cst.
 ;

QVMST. II. ART. VI, ET QUJIST. III, ART. I. 587

delet omnia peccata, novam vitam indu- inferni sustinere potius quam peccare ;

cendo; sed poenitentia non delet omnia nec itcrum sustinuisse omncs pcenas
peccata, nisi ad sing-iila foratnr ct idco : tcmporalcs, aut etiam suslinere; alias
oportct de singulis contcri ct confitcri. paiici invcnircntur contriti. Ergo dolor

— contritionis non est maximus.

CoNCLUsio. Contritio quoad siium principium
de singulis mortalii)us,([u;e mcmoria! occurrunt, Sed contra, secundum Augustinum,
fieri debct quoad tcrminum vero, una dc oni-
;
lib. XTV De civit. Dei, cap. vn et ix, col.
nibus contritio sufticit. 410, t. 7, omnis dolorinamorc fundatur.
Sed amor cliaritatis, in quo fundatur
dolor contritionis, cst maximus. Ergo
QUJESTIO III. et dolor contritionis est maximus.
Praeterea, dolor est do malo. Ergo dc
DE QUANTITATE CONTRITIONIS. magis malo dcbetesse^magis dolor. Sed
culpa est magis malum quam pcena.
(In tres articulos divisa.) Ergo dolor de culpa, qui est contritio,
excedit omnem alium dolorem.
Deinde considerandum est de quanti- Respondeo dicendum, quod, sicut supra
tate contritionis. Girca quod queeruntur dictum est, in contritione est duplex
tria : i° utrum contritio sit major dolor dolor : unus est in ipsa voluntate,
qui
qui essepossit in natura; 2°utrum possit est essentialiter ipsa contritio, quaenihil
esse nimis magnus contritionis dolor; aliud est quam displiccntia praeteriti
3° utrum debeat esse major dolor de peccati, et talis dolor in contritione cx-
uno peccato quam de alio. ceditomnes alios dolores, quia quantum
aliquid placet,tantum contrarium ejus
ARTICULUS PRIMUS. displicet autem ultimus super
; fmis
omnia placet, cum omnia propter ipsum
Utrum contritio sit major dolor qui esse desiderentur et ideo peccatum, quod a
:

possit in natura. fme ultimo avertit, super omnia displi-

cere debet. Alius dolor est in parte sen-
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur sitiva,qui causatur ex primo dolore vel
quod contritio non major dolor qui
sit ex necessitate naturae, secundum quod
esse possit in natura. Dolor enim est vires inferiores sequuntur motum su-
sensus leesionis. Sed aliquae laesiones periorum, vel ex electione, secundum
magis sentiuntur quam laesio peccati, quod homo poenitens in seipso hunc
sicut laesio vulneris. Ergo non est maxi- dolorem excitat, ut de peccatis doleat
mus dolor contritio. etneutro modo oportet quodsitmaximus
2. Praeterea, ex effectu sumimus judi- dolor, quia vires inferiores moventur
cium de causa. Sed effectus doloris sunt vehemontius ab objectispropriisquam ex
lacrymae. Cum ergo aliquando contritus redundantia superiorum virium. Et ideo
non emittat lacrymas corporales pro quanto operatio superiorum virium est
peccatis, quas tamen emittit de morte propinquior objectis inferiorum, tanto
amici, vel de percussione vel aliquo hu- magis sequuntur earum^ motum. Et ideo
jusmodi, videtiu" quod contritio non sit major dolor est in sensitiva parte cx
dolor maximus. laesione sensibili, quam sit iUe qui in
3. Praeterea, quanto aliquidplus habet ipsa^redundat ex ratione similiter major, :

de admixtione contrarii, tantoest minus qui redundat ex ratione de corporahbus

intensum. Sed contritionis dolor habet deliberanto, quam qui redundat exratione
multum de gaudio admixtum quia ;
considerante spiritualia. Unde dolor in
contritus gaudet de liberatione, de spe sensitiva parte ex displicentia rationis
venise, et de multis hujusmodi. Ergo proveniens de peccato, non est major
dolor ejus est minimus. dolor aliis doloribus qui in ipsa sunt et ;

4. Praeterea_, dolor contritionis displi- similiter nec dolor qui cst voluntarie
centia est quaedam. Sed multa sunt quae assumptus, tum quia non obedit affec-
magis displicent contrito quam peccata tus inferior superiori ad nutum, ut tanta
sua praeterita; non enim veUet poenam et talispassio sequatur in inferiori appe-

' Parm. : « major. » ' Parm. : « in ipsam. »

^ Parm. : « eornm. »
588 SUMMA THEOLOGICA.
titu, qualem ordinat superior ; tum tum, quo maximum bonumprivatur, erit
etiam quia passiones a rationc sumuntur inter poenas maxima
separatio a Deo.
in actibus virtutumsecundum mensuram Est etiamaha quantitasmali^ accidentahs,
quamdam, quam quandoque dolor qui quam oportet in displiccntia attendere,
est sine virtute, non servat, scd excedit. secundum rationem praesentis et prae-
Ad primum ergo dicendum, quod sicut teriti, quia quod praeteritum est, jam
dolor sensibilis est dc sensulaesionis, ita non est; unde habet minus de ratione
dolor interior est de cognitione alicujus malitiae ct bonitatis. Et inde cst quod
nocivi. Et ideo quamvis la^sio peccati plus refugit homo sustinerc aliquid mali
secundum exteriorem sensum non pcr- in praescnti, vel in futuro, quam horreat
cipiatur, tamen percipitur esse maxima de praetcrito. Unde nec aliqua passio ani-
secundum sensum interiorum rationis. mae dircctc respondct praetcrito, sicut
Ad secundum dicendum, quod corpo- dolor rcspondet praesenti malo, ct timor
rales immutationes immediatc consc- futuro. Et proptcr hoc de duobus malis
quuntur ad passiones sensitivae partis, praeteritis iUud magis abhorret animus,
et eis mcdiantibus ad afTectiones appe- cujus major effectusin praesenti remanet,
titiva3 superioris. Et inde est quod ex vel in futurum timctur, etiamsi in prae-
doloresensibili, velctiamsensibili 'vicino terito minus fuerit. Et quia cffectus
citius defluunt lacrymse corporales quam praecedentis culpae non ita percipitur
de dolore spiritualis contritionis. quandoque sicut effectus prsetcritae poenae,
Ad tertium dicendum, quod gaudium tum quia culpa perfectius sanatur quam
illud quodpoenitens dc dolore habet, non quaedam poena, tum quia dcfectus corpo-
minuit displicentiam, quia ei non con- ralismagis est manifestus quam spiri-
trariatur, sed augct, secundum quod tualis, ideo etiam homo bene dispositus
omnis opcratio augctur per propriam quandoquc magis in se pcrcipit horrorem
delcctationem, ut dicitur in X Ethic, preecedentis poenae, quam praecedentis
cap. v; sicutqui dclcctatur in addisccndo culpae, quamvis magis esset paratus pati
aliquam scientiam, melius addiscit, et eamdcm poenam quam committere eam-
similitcr qui gaudet de displicentia, ve- dem culpam. Est etiam considerandum
hementiorem disphccntiam habet. Sed in comparatione culpae ct poenae, quod
benc potcst essc quod ihud gaudium quaedam poenae habent inseparabiliter
temperet dolorcm cx ratione in partcm conjunctam Deioffensam, sicut separatio
sensitivam resuUantc ^. a Deo quaedam etiam addunt perpetui-
:

Ad quartumdicendum, quod quantitas latem, sicut poenainferni. Ergo poena illa

disphccntise de ahqua re dcbct esse se- qua; offensam anncxam habet, eodem
cundum quantitatcm mahtise ipsius. modo cavcnda cst, sicut et* culpa sed iha ;

Mahtia autem in culpa mortah mcnsu- quae perpetuitatem addit est magis quam
ratur cx co in quem pcccatur inquantum culpa simpliciter fugienda. Si tamen ab
est ei indigna, et ex co qui pcccat, in- etconsidcretur
cis separcturratiootrcnsae,
quantum est ei nociva. Et quia homo tantum ratio poenae, minus Iiabent de
debct magis Dcum quam seipsum dih- malitia quamculpa, inquantum estoffensa
gere, ideo plus debct odire culpam in- Dei ct proptcr hoc minus debent dis-
:

quantum est offensaDei, quam inquantum pliccrc.

est nociva sibi. Est autem nociva ei Sciendum cst etiam quod quamvis talis
principahtcr, inquantum separat ipsum debeat esse contritidispositio, non tameu
a Dco et ex hac partc ipsa scparatio a
; de eis tcntandus est, quia affectus suos
a Deo, quae poena quaedam est, magis homo non de facili mensurare potest, et
debet disphcere quam ipsa culpa, in- quandoquc illud (]uod minus displicet,
quantum hoc nocumcntum inducit; quia vidctur magis displiccre, quia est pro-
quod propter aherum oditur, minus piuquiusnocumento sensibili, quodmagis
oditur sed minus quam culpa, inquan-
: est nobis notum.
tum est ofTcnsa in Deum. Inter omnes
autem poenas mahtias attendilur quidam CoNCLi'sio. — Dolor illc qui proprie et essen-
tialitor contritio dicitur, in voluntatc con?i?tons,
ordo secundum quantitatcm nocumcniti. cum (1(> ipsis pcccatis sit, (]u;v tani(]uani ultimo
Et ideo cum hoc sit maximum nocumcn- lini conlr;u"ia, super oninia (iisplicent, recte do-

\
' Paiin. cx lypogr. orrore : « nocivo. » ^ Parm. : (* malitiiO. »
"^
Parin. « resullanlfui. »
: * Parm. : (( otiam. »

I
 QUiEST.
lorura omnium maximus dicitur; non autem
si, quem ipsa ratio dc peccatis iusensiliva parte
facit.
ARTICULUS II.
Utrum possitesse nimismmjnuscontritionis
dolor.
Ad secundum sicproceditur. 1. Videtur
quod non possit esse nimis magnus
contritionis dolor. Nullus enim dolor
potest esse immoderatior quam ille qui
proprium subjectum destruit. Sed dolor
contritionis. si est tantus quod mortem,
vel corruptionem corporis inducat, est
laudabilis. Dicit enim Anselmus in lib.
Medit., vers. fm. « Utinam sic impin-
:
guentur viscera animae meai, ut medullae
corporis mei exsiccentur; » et Augusti-
nus in lib. De contrit. cordis^ cap. x,
col. 949, t. 6, dicit « se esse dignum
oculos csecare plorando. » Ergo dolor
contritionisnonpotest esse nimius.
2. Prseterea, dolor contritionis ex amore
charitatis procedit. Sed amor cliaritatis
non potest esse nimius. Ergo nec dolor
contritionis.
Sed contra, omnis virtus moralis cor-
rumpitur per superabundantiam et defec-
tum. Sed contritio est actus virtutis mora-
lis, scilicet poenitentia', cum
titiae. Ergo potest esse superfluus dolor de
peccatis.
Respondeo dicendum, quod
ex parte doloris qui est in ratione, scili-
cet displicentise, quo peccatum displicet,
inquantum est ofTensa Dei,
esse nimia; sicutnecamorcharitatis, quo
intenso taUs dispUcentia intenditur, po-
test esse nimius. Sedquantum ad dolorem
sensibilem potest esse nimia, sicut etiam
exterior corporis afflictio potest esse ni-
mia. In his autem omnibus debet accipi
pro mensura conservatio subjecti et
bonae habitudinis sufficientis ad ea quae
agenda incumbunt et propter hoc dicitur
; magis vitare unum peccatum quam aUud,
Rom., XII, 1 Rationabile sit obsequium
: quia gravius est, si necessitas aUerum
vestrum.
Ad primum ergo dicendum, quod An-
selmus desiderabat ex pinguedine devo-
tionis medullas corporales exsiccari, non
quantum ad humorem naturalem, sed
quantum ad desideria, et concupiscen-
tias corporales. Augustinus autcm quam-
vis dignum
cognosceret amissioiie
se
exteriorum oculorum propter peccatum,
* Liber De contritione cordis non est Augustini.
IIT, ART. II ET III. 589
quia quilibet peccatornon solum aeterna,
sed etiam temporali morle dignus est,
non tamen volebat sibi oculos caecare.
Ad secundum dicendum, quod ratio
illa procedit de dolore qui est in ratione.
Tertia autem procedit de dolore sensi-
tivae partis.
COiNCLUsio. — Cum peccatum inquantum est
oHensa Dei, supra modum displiccrc non possit,
contjitionis dolor, ut est in ratione, nimius ne-
quaquam est; quantum autom ad dolorcm sen-
sijjilcm qucm facit, excessus aliquis culpaijilis
essc potest.
ARTICULUS III.
Utrum debeat esse major dolor de uno
peccato quam de alio.
Adtertium sic proceditur. 1. Videtur
quod non debeat essemajor dolorde uno
,
peccato quam de alio. Hieronymus enim,
Ej)ist. cviii, § 15, col. 891, t. 1, collau-
dat Paulam de hoc quod « minima peccata
sicut magna plangebat. » Ergo non est
magis dolendum de uno quam de alio.
2. Praeterea, motus contritionis est su-
bitus. Sed non potest esse unus motus su-
bitus ifitensior simul et remissior. Ergo
contritio non debet esse major de uno,
quam de alio peccato.
3. Praeterea, de peccato praecipue est
sit pars jus- contritio, secundum quod a Deo avertit.
Sed in aversione omnia peccata mortalia
conveniunt, quia omnia tollunt gratiam,
contritio qua anima Deo conjungitur. Ergo de om-
nibus peccatis mortalibus aequahs debet
esse contritio.
non potest Sed contra, Deuteronom., xxv, 2, dici-
turSecundum mensuram peccati erit et
:
plagarum modus. Sed in contritione pec-
catisplagae commensurantur, quia contri-
tio habet propositum satisfaciendi an-
nexum. Ergo contritio magis debet esse
de uno peccato quam de alio.
Praeterea, de hoc debet homo conteri
quod debuit vitare. Sed homo deberet
faciendi incumberet. Ergo et similiter de-
bet de uno, sciUcet graviori, magis quam
de aUo dolere.
Respondeo dicendum, quod de coiitri-
tione dupliciter possumus loqui uno :
modo secundum quod sigiUatim singulis
peccatis respondet, et sic quantum ad do-
lorem superioris affectus requiritur quod
de majori peccato quis doleat magis,
590 SUMMA THEOLOGICA.
quia ratio doloris est magis uno quam iii plus elongat quam ahud, inquantum
in alio, scilicet offensa Dei, ex magis habetmajorem dissonantiamex sua inor-
enim inordinato actu Deus magis ofTen- dinatione ad ordinem divinse bonitatis,
ditur; similiter etiam cum majori culpaj quam aliud.
major poena debeatur, etiam dolor sensi-
tivse partis, secundumquodpropeccato ex
CoNCLUsio. —
Cum Deus peccato majorimagis
offendatur quam minori, majorem de majori
electione assumitur, quasi pcena peccati, quam de minori peccato contritionem habendam
dehet esse major de majori peccato sc- ;
esse perspicuiun est.
cundum autem quod ex impressione su-
perioris appetitus * innascitur, in inferiori
attenditur quantitas doloris secundumdis-
positionem partis inferioris ad recipien- QU^STIO IV.
dam impressionem a superiori, etnon se-
cundum quantitatem peccati. Alio modo DE TEMPORE CONTRITIONIS.
potest accipi contritio, secundum quod
est simul de omnibus peccatis, sicut in (In tres articulos divisa.)

actu justificationis et haec quidem con-

:

tritio velex singulorum consideratione Deinde considerandum est de tempore

peccatorum procedit; et sic quamvis sit contritionis.
actus unus, tamen distinctio peccatorum Circa quod tria quaeruntur : i°utrum
virtute manet in ipso; vel ad minus ha- tota vita haec sit contritionis tempus ;

bet propositum de singuhs cogitandi an- 2°utrum expediat continue de peccato

nexum et sic etiam habitualiter est magis
; dolere 3° utrum post hanc vitam ani-
;

de uno quam de alio. mae de peccatis conterantur.

Ad primum ergo dicendum, quod
Paula non laudatur de hoc quod de omni-
bus peccatis doleret «qualiter, sed quia ARTICULUS PRIMUS.
de parvis peccatis tantum dolebat, ac
si essent magna, per comparationem ad Utrum tota hgec vita sit contritionis
aUos qui de peccatis dolent: sed ipsa tempus.
multo; amphus de majoribus doluisset.
Ad secundum dicendum, quod in illo Ad primum sic proceditur. 4. Videtur
contritionis motu subitaneo, quamvis quod non tota haec vita sit contritiouis
non actualiter distinctio intentionis res- tempus. Sicut enimdepcccato commisso
pondens diversis peccatisinveniri possit, debet esse dolor, ita et pudor. Sed non
tamen invenitur ibi eo modo, sicut dic- per totam vitam durat pudorde peccato,
tum etiam aho modo, secundum
est, et quia, sicut dicit Ambrosius, lib. II De
qiiod singula peccata ordincm habent ad poenit., cap. vii,§ 58, coL 532, t. 3, « non
illud de quo in illa contritione generali liabet quod erubescat cui pcccatum re-
contrito dolendum occurrit, scihcet offeu- missum est. » Ergo videtur quod nec
sam Dei. Qui enim ahquod totum dihgit, contritio, quae est dolor de peccato.
potentia etiam diligit partcs ejus, quam- 2. Praetcrca, I Joan., iv, 18, dicitur,
vis non actu ct hoc modo, secundum
;
quod /jc)'/cctac/iaritas/orosniittittimo?'eni,
quod habent ordinem adtotum, quasdam qiioniam timor pcanani habet. Sed dolor
plus, quasdamminus^ sicut quiah ,uam ; etiam poenam habet. Ergo in statii per-
communitatem dihgit, virtute singulos fectae charitatisnon potestdolor contritio-
dihgit plus et minus, secundum eorum nis manere.
ordinem in bono communi. Et similiter 3. Pra^tcrea, de praeterito non potcst
qui dolet de hoc quod Deum offendit ^ de esse dolor, qui proprie est de malo pra^-
diversis, imphcite dolet diversimode, se- senti, nisi secundum quod aliquid de
cundum quod plus vel minus per ea peccato pra^terito in prasenti manet. Sed
Deum ofFendit. quandoque pervenitur ad ahquem statum
Ad tertium dicendum, quod quamvis in hac vita in quo nihil de peccato pra^-
quodlibet peccatum mortale a Deo aver- terito manet, neciue dispositio, neque
tat et gratiam tollat, famen quoddam culpa, neque reatus aliquis. Ergo non

* Parn». « nasritur in infVriori, altendilur 2 Parm. addil. : « dilitril. »

elc. »
'"
Piuui. : « olfcudil, dc divei-sis implicite etc. »
 . ;

Q\]MST. IV, ART. I ET II, 591

oportet ulterius (lc illo peccato do- quantum babct turpitudinem; et idco
lcre postquam [)cccatum quantum ad culpam
4. Praeterea, Rom., viii, 28, dicitur remissum est, non manct pudori locus
quod diligentibus Deum omnia cooperan- manet autem dolori, qui non solum de
tur bonum, ctiam peccata, ut dicit
in culpa est, inquantumhabetturpitudinem,
Glossa Ergo non oportet post remis-
'. scd etiam inquantum habet nocumentum
sionem peccati quod de ^ peccato dole- annexum.
ant. Ad secundum dicendum, quod timor
5. Praetcrea, contritio est pars poeni- servihs, quem charitas foras mittit, op-
tentiae contra satisfactionem divisa.Sed positionem habet ad charitatem ratione
non oportetsemper satisfacere. Ergo nec servitutis,qua poenam rcspicit; scd dolor
oportet de peccato semper conteri. contritionis ex charitatc causatur ut ,

Sed contra Augustinus in lib. De

, diclum est, et idco non est simile.
vera et facsa pwnit., cap. xiii, col. 1124, Ad tertium dicendum, quod quamvis
t. 6, dicit quod « ubi dolor fmitur, de- per poenitcntiam pcccator redeat ad gra-
ficit poenitentia : si poenitcntia fmitur, tiam pristinam, et immunitatem a rcatu
nihil relinquitur devenia. » Ergo videtur, poenae, nunquamtamenrcditad pristinam
cum oporteat veniam concessam non dignitatcm innocentiae et ideo scm- :

perdcre, quod oporteat semper .

peccato dolere.
Preeterea, Eccli., v, 5, dicitur Depro-
de 'propi- pitiatu * peccatorum noli esse sine metu.
ito pec- Ergo homo semper dcbet dolerc ad pec-
to.
catorum propitiationem habcndam.
Respondeo dicendum, quod in contri-
tione, ut dictum est, est duplcx dolor
unus rationis, qui est detestatio peccati
de per cx praetcrito pcccato ahquid in ipso
manet.
: Ad quartum diccndum, quod sicutnon
debethomo facere mala ut vcniant bona,
ita non debet gaudere de mahs, quia cx
eis occasionahterproveniunt bona divina
providentia agente, quia ihorum bono
:
rum peccata causa non fuerunt, sed
magis impedimenta sed divina provi- ;

a se commissi; ahus scnsitivse partis, dcntia ea causavit, et de ea debet homo

qui ex isto consequitur. Et quantum ad gaudere, de peccatis autcm dolere. -
utrumquc contritionis tcmpus est totius Adquintum dicendum, quod satisfactio
vitae prsescntis status. Qnamdiu enim est attenditur secundum pcenam taxatam,
ahquis in statu viae, dctcstatur incom- quae pro pcccatis injungi debet et idco ;

moda quibus a perventione ad terminum potcstterminari, ut noii oportcat uhcrius

viae retardatur vel impeditur. Unde cum satisfacere. Haec autein pcena praecipuc
per peccatum praeteritum vitae nostrae proportionatur culpae cx parte conver-
cursus in Dcum retardctur, quia tempus sionis, cx quafmitatcm habct. Sed dolor
illud quod erat deputatum ad currcndum, contritionis respondct culpae ex partc
recuperari non potest, oportetquod sem- aversionis, ex qua habet quamdam inh-
per in vitae hujus tempore status con- nitatcm; etitaveracontritio sempcr debet
tritionis mancat, quantum ad peccati manere nec est inconvcniens, si rcmoto
;

detestationcm. Simihter etiam quantum posteriori, remaneat prius.

ad sensibilcm dolorem, qui ut poena a — Cum per
CoNCLUsio. peccatiim prgeteritum
voluntate assumitur quia enim homo :
vita3 nostrge cui"sus in Deum retardetur , toto
poenam aeternam peccando mcruit, et prffisentis vitai tempore debet homo de praeteri-
contra aeternum Deum peccavit, debct tis peccatis conteri et dolere.
pcena aeterna in tcmporalem mutata, sal-
tem dolor in hominis aeterno, id est, in ARTICULUS 11.

statu hujus vitae, mancrc. Et propter hoc

dicit Hugo de Sancto Yictore, Tract. vi Utrum expediat continue depeccato dolere.
sum. sent.yQsc^.^i, col. 148, t. 2, amed.,
quod Deus absolvens hominem a culpa Ad secundum Videtur
sic proceditur. 1 .

et poena a^tcrna, hgat eum vinculo per- quod non expediat continue de peccato
petuae dctestationis peccati. dok^re. Expedit cnim quandoque gau-
Adprimumcrgo diccndum, quod eru- derc, ut patet, Phihpp., iv, ubi super
besceutia rcspicit peccatum, solum in- illud Gaudete in Domino semper, dicit
:

^ Ex Augustino desumpta, in lib. De correp- 2 Parm. : « cpioddo ipso doloant. »

tione d yrutia, c. ix, § 24, col. 930, t. 10.

 ,

592 SUMMA THEOLOGICA.

Glossa quod necessarium est gauderc, »
« et quantum ad durationem. Et ideo sicut
Sed non est possibile gaudere simul et passio doloris, quam vobmtas assumit,
dolere. Ergo non expedit continue de debet esse moderate intensa, ita debet
peccato dolere. moderate durare, ne si nimis duret, homo
2. Praeterea, illud quod est de se ma- in desperationem, et animi pusillitatem
lum etfugiendum, non estassumendum, hujusmodi vitio labatur.
nisi quatenus est necessarium ut medi- Ad primum ergo dicendum, quod gau-
cina, ad aliquid, sicut patet de ustione et dium sa;culi impeditur per dolorem con-
sectione vulneris. Sed tristitia de se mala tritionis non autem gaudium quod de
;

est, unde dicitur Eccli., xxx, 24 : Tris- Deo est, quia habet ipsum dolorem pro
titiam longe expelle a te; et subditur materia.
causa : Midtos enim occidit tristitia, et Ad secundum dicendum, quod EccU.
non est utilitas in illa.Philo- Hoc etiam detristitia saculiloquitur; et Philosophus
sophus dicit in YII Ethicoriim, cap. xni loquitur de tristitia quee est passio, qua
et XIV, et in X, cap. v. Ergo non debet moderate utendum est secundum quod
ampUus dolere de peccato, nisi quatenus expedit ad finem ad quem assumitur.
sufficit ad peccatum delendum. Sedstatim Ad tertium dicendum, quod Bernar-
post primam contritionis tristitiam pec- dus loquitur de dolore qui estpassio.
catum deletum est. Ergo non expedit ul- CoNCLUsio. — Cum contiitio sitactus poeniten-
terius dolere. tise, maxime liomini expodit continue de pec-
3. Praeterea, Bernardus dicit, Serm. xi catis et moderate dolere, dummodo
contcri,
caiterarum virtutum officia, quai sunt magis nc-
in Cant., § 2, col. 173, t. 4 * : « Dolor
cessaria, non amittat.
bonus est, si continuus non sit mel ;

enim absynthio cst admiscendum. »

Ergo videtur quod non expedit continue ARTICULUS TII.

dolere.
Utrum etiam post hanc vitam animae de
Sed contra est quod dicit Augustinus
peccatis conterantur.
in lib. De vera et falsa poenit., cap. xiii,
col. 1124, t. 6: « Semper doleat poenitens, Adtertium sic proceditur. 1 Videtur .

et de dolore gaudeat. » quod etiam post hanc vitam animai de

Pra^terea actus in quibus cdnsistit
, peccatis conterantur. Amor enim chari-
beatitudo expedit semper continuare
, tatis dispUcentiam de peccato causat. Sed
quantum possibile Sed hujusmodi est est. post hanc vitam manet iii auimabus cha-
dolor de peccato, quod patet Matth., v, ritas et quantum ad actum, et quantum
5 Beati qui lugent. Ergo expedit dolo-
: ad habitum, quia charitas nunquam ejcci-
rem continuare, quantum possibile est. dit, ut dicitur I Corinth., xni, 8. Ergo
Respondeo dicendum ,
quod hffic est manet dispUcentia de peccato commisso,
conditio actibus virtutum inventa
in quae essentiaUter est contritio.
quod non potest in eis accipi superfluum 2. Praeterea, magis est dolendum de
et diminutum, ut in II Ethic. probatur, culpa quam de pcena. Sed animae in pur-
cap. VI ct VII. Unde cum contritio^ quan- gatorio dolent de pcena sensibili, et de
tum ad id quod est disphccntia quajdam dilatione gloriae. Ergo multo magis do-
in appetitu rationis, sit actus poenitentiae lent de culpa ab eis commissa.
virtutis, nunquam potest ibi esse super- 3. Praeterea, poena purgatorii satisfac-
fluum sicutnec quantum ad intensionem, toria est depeccato. Sed satisfactio habet
ita nec quantum ad durationem^ nisi se- efficaciam ex vi contritionis. Ergo contri-
cundum quod actus unius virtutis impe- tiomanet post haiic vitam.
dit actum alterius magis necessarium S ed contra, contritio est pars poeniten-
pro tempore illo. Unde quanto magis tiae sacramenti. Sed sacramcnta non ma-
homo continue ^ in actibus liujus disph- nent post hanc vitam. Ergo nec contri-
centiaeessepotest,taiito mehus est, dum- tio.
modo actibus aliarum virtutum vacetsuo Praetcrea, contritio potest esse tanta
tempore, secundum quod oportet. Sed quod deleatet culpam, et poenam. Si ergo
passiones possunt liabere superfluum et anima! in pui'gatorio contori possont,
diminulum et quantum ad intensionem, posset vi contritionis earum realus pcpuic
' Edit. Viv.^s. tumcumque liomo continue osso possit, molius
* Ita pas.sim. Al. : « Quanlumcuinque homo est. »
continuo. » Cod. Mazarin. supplemont. : « quan-
 :

OU^ST. IV, ART. Iir, ET QUiEST. V, ART. I. 593

eis dimitti, et omiiino a poeiia seiisibili

libcrari;quod est falsum.
Respondeo dicendum, quod in contri- ARTICULUS PRIMUS.
tione consideranda sunt: primum
tria
est contritionis genus, quod est dolor; Utrum remissio peccati sit contritionis
securdum est contritionis forma, quai effectus.
est actus virtutis gratia infermatus; ter-
tiumestcoiitritionis efficacia, quae estac- Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
tus meritorius et sacramcntalis, ct quo- quod peccati remissio non sit contritionis
dammodo satisfactorius. Animajergopost effectus.SolusenimDcus peccataremittit.
hanc vitam, quse in patria sunt, coiitri- Sed contritionis nos sumus aliqualiter
tionem habere non possunt, quia carent causa, quia actus noster est. Ergo con-
dolore propter gaudii plenitudinem. 111« tritio nonestcausa remissionis.
vero quae sunt in inferno, carent contri- 2. Preeterea,contritio est actus virtutis.
tione, quia etsi dolorem habeant, deficit Sed virtus sequitur pcccati remissioncm,
tamen in eis gratia dolorem informans quia virtus et culpa non sunt simul in
sed quae in purgatorio sunt, habent
illa3 anima. Ergo contritio non est causa re-
dolorem de peccatis gratia informatum, missionis culpae.
sed non meritorium, quia non sunt in 3.Praeterea,nihilimpedit a perceptione
statu merendi. In hac autem vita omnia eucharistiae nisi culpa. Sedcontritus ante
tria praedicta inveniri possunt. confessioncm non debet accedere ad eu-
Ad primum ergo dicendum, quod cha- charistiam. Ergo nondum est consecutus
ritas non causat istum dolorem nisi in remissionem culpae.
qui doloris capaces
illis sunt; sed pleni- Sed contra est quod dicitur in Glossa
tudo gaudii in beatis omnem. capacita- SuiJer illud 'psal. l Sacri/icium Deo spi-
:

tem doloris excludit et ideo quamvis cha-

: ritus contribulatus, etc. Contritio cordis
:

ritatem habeant, tamen contritione ca- est sacrificium quo peccata solvuntur.
rent. Praeterea, virtus et vitium eisdem cau-
Ad secundum dicendum, quod animae sis corrumpuntur et generantur, ut dici-
in purgatorio dolent de peccatis sed ille ; tur in II Ethic, cap. Sed per inor-
i et ii.

dolor non est contritio, quia deest ei dinatum amorem peccatum

cordis com-
contritionis efficacia. mittitur. Ergo per dolorcm ex amore
Ad tertium dicendum; quod pcena iUa charitatis ordinato causatum solvitur, et
quam animae in purgatorio sustinent, non sic peccatum contritio delet.
potest proprie dici satisfactio, quia satis- Rcspondeo diccndum, quod contritio
factio opus meritorium requirit sed ; potcst duphciter considerari, vel inquan-
largo modo dicitur satisfactio pcenaj de- tum est pars sacramenti, vel inquantum
bitae solutio. est actus virtutis ; ct utroque modo est
causa remissionis peccati sed diversi-
CoNCLUsio. —
Cum ad contritionem requira-
mode, quia inquantum est pars sacra-
;

tur ut dolor aliquis liabeatur, idemque sit cha-

ritate formatus, et meritorius, liasc autem omnia mcnti, primo opcratur ad rcmissionem
in animabus post banc vitam inveniri nequeant, peccati instrumentaliter, sicut ct de aliis
lieri non potest ut tunc in eis sit contritio.
sacramentis,in i dist., V^ Sent., qua?st. i,
art. 4, patct; inquantum autemcst actus
virtutis, quasi causa materiahs
sic est
QU^STIO V. remissionis pcccati, eo quod dispositio
DE EFFECTU CON'J RITIONIS.
est quasi necessitas ad justificationcm;
dispositio autcm rcducitur ad causam
(In tres articulos divisa.) matcrialem, si accipiatur dispositio quae
disponit materiam ad recipiendum; secus
Deinde considerandum est de effectu autcm est de dispositione agentis ad agen-
contritionis. dum, quia illa reducitur ad genus causae
Circa quod tria quaeruntur 1° utrum : efficicntis.
peccati remissio sitcontritioniseffectus; Adprimumergo diccndum, quod solus
2° utrum contritio possit totaliter tollere Deus est causa efficiens principahs re-
reatum poenae ;
3° utrum parva contritio missionis peccati; sed causa dispositiva
sufficiat ad deletionem magnorum pecca- potest ctiam esse ex nobis, et similiter
torum. etiam causa sacramentahs, quia formae
V. 38
 ;

594 SUMMA THEOLOGICA,

sacramentorum verba sunt a nobis pro- Hodie mecum eris in paradiso, propter
lata,quae habent virtutem instrumenta- unicum poenitentiae actum.
lem gratiam inducendi, qua peccata re- Utrum autem totus reatus per contri-
mittuntur. tionem semper tollatur, sujira quaesiium
Ad secundum dicendum, quod peccati est, ubi hoc ipsum de poenitentia quae-
remissio uno modo praecedit virtutem, rebatur.
et gratiffi infusionem, et alio modo se- Respondeo dicendum, quod intensio
quitur; et secundum hoc quod sequitur, contritionis potest attendi dupliciter uno :

actus a virtute elicitus potest esse causa
ahqua remissionis peccati.
Ad tertium dicendum, quod dispensatio
eucharistia^ pertinet ad ministros Eccle-
siae, et ideo ante remissionem peccati
non debet aliquis
per ministros Ecclesiae
ad eucharistiam accedere quamvis sit ,
sibi culpa quoad Deum remissa.
CoNCLUsio. — Contritio ut virtutis est actus,
autem pars sacramenti effective ins-
dispositive, ut
trumentaliter, remissionem peccatorum causat.
ARTIGULUS II.
Utrum contritiopossit totaliter
reatum poenae.
Ad secundum sic proceditur. \ Videtur
quod contritio non possit totaliter tollere
reatum poenae, quia satisfactio et con-
fessio ordinantur ad liberationem a reatu
poenae. Sed nullus ita perfecte conteritur
modo ex parte charitatis, quae displi-
centiam causat, et sic contingit tantum
intendi charitatem in actu quod contritio
inde sequens merebitur non solum culpae
amotionem, sed etiam absolutionem ab
omni pcena. Alio modo ex parte doloris
sensibilis, quem
voluntas in contritione
excitat. Et quia iUe etiam poena quaedam
est, tantum potest intendi quod sufficiet
ad deletionem culpae et poenae.
Ad primum ergo dicendum, quod ali-
quis non potest esse certus quod contritio
sua sit sufficiens ad deletionem poenae
et culpae; et ideo tenetur confiteri, et
satisfacere, maxime cum contritio vera
non fuerit, nisi propositum confitendi
tollere habuisset annexum; quod debet ad ef-
fectum adduci etiam propter praeceptum,
quod est de confessione datum.
. Ad secundum dicendum, quod sicut
gaudium interius redundat etiam ad ex-
teriores corporis partes, ita etiam dolor
interior ad exteriora membra derivatur
unde dicitur Prov., xvii, 22 Spiritus :

quin oporteat eum confiteri et satisfa- tristis exsiccat ossa.

cere. Ergo contritio nunquam est tanta Ad
tertium dicendum, quod dolorcon-
quod deleat reatum totum. tritionis, quamvis sit finitus quantum ad
debet esse
2. Praeterea, in poenitentia intensionem, sicut etiam etpoena peccato
quaedam recompensatiopffinaead culpam. mortali debita fiiiifa est; habet tamen
Sed aliqua culpa per membra corporis infinifam virtufem ex cliaritafe, qiia in-
exercetur. Ergo cum oporteat ad debitam formafur, et secundum Iioc potest valere
poenae recompensationem ut per quae ad deletionem culpae et poenae.
peccat quis per haec et torqueatur, Sap.,
XI, M, videtur quod nunquam possit
CoNCLUsio. — Contritio, seu ex paiie charita-
tis,sive ex pai-tc doloris sensibilis consideretiu",
poena tahs peccati per contritionem ex- tanta csse potest, ut ad plenam culpoe et poena»
solvi \ delctionem sufficiat.

dolor contritionis est fmi-

3. Praeterea,
tus. Scd pro ahquo pcccato, scilicct mor-
tah, debetur poena infmita. Ergo nullo ARTICULUS III.
modo potest esse tanta contritio quod
totam pamam deleat. Utrum parva contritio sufficiat ad
Sed contra est quod Dcusphis affcctum deletionem maynorum peccatornm.
cordis acceptat quam exteriorem actum.
Sed pcr exteriores actus absolvitur homo Ad terfinm Videtur
sic procedifur. 1.
a poena et culpa. Ergo et simihfer per quod contritio parva non
ad de- sufficiat
cordis afTectum, qui est contritio. lefionem magnorum pcccaforum. Quia
Pra>terea, excmplum hujus de latrono confrifio esf mcdicina poccafi. Sed cor-
liabetur, cui dictum est Lucae, xxiii, 43 : porahs medicina, qiia^ sanaf corpordlem

* Parm. : « absolvi.
 ;

01I.EST. V, AKT. 111, ET QUiEST. VI, AHT. 1, 395

morbiim minorem, nori siifficit ad sanaii-
dum majorem. Ergo minima contritio QU^STIO VI.
non sufflcit ad deiendum maxima pec-
cata. DE CONFESSIONE QUOAD EJUS
2. Praeterea, supra dictum est quod NEGESSITATEM.
oportet de majoribus pcccatis magis
conteri. Sed contritio non delet pecca- ( In sex articulos divisa.)
tum, nisi sit secundum quod oportet.
Ergo minima contritio non delet omnia
peccata. Deinde considerandum est de confes-
Sed contra, quaelibet gratia gratum sione de qua sex sunt consideranda
; :

faciens delet omnem culpam mortalem, 1° de confessionis necessitate; 2° de ejus

quia simul stare cum ea non potest. Sed quidditate; 3° de ipsius ministro A° de ;

quaelibet contritio est gratia gratum fa- quahtate ejus 3° de ejus effectu 6° de
; ;

ciente informata. Ergo quantumcumque ejus sigillo.

sit parva, delet omnem culpam. Circaprimum quaeruntur sex l°utrum :

Respondeo dicendum, quod contritio, confessio necessaria adsit salutem;

ut saepe dictum est, habet duplicem do- 2° utrum confessio sit de jure naturali
lorem. Unumrationis, qui est displicentia 3" utrum omnes ad confessionem tenean-
peccati commissi, et hic potest esse adeo tur 4° utrum Ucite aUquis possit con-
;

parvus, quod non sufficiet ad rationem fiteri peccatum quod non habet 5° utrum ;

contritionis; ut si minus disphceret ei statim quis confiteri teneatur; 6° utrum

peccatum quam debeat dispUcere separa- possit cum aliquo dispensari ne homini
tio a fine sicut etiam amor potest esse
: confiteatur.
ita remissus quod non sufflcit ad ratio-
nem charitatis. Alium dolorem habet in
sensu_, et parvitas hujus non impedit ra- ARTICULUS PRIMUS.
tionem contritionis, quia non se habet
per se essentianter ad contritionem, sed Utrum confessio sit necessaria ad salutem.
quasi ex accidente ei adjungitur et ite- ;

rum non est in potestate nostra. Sic ergo Ad primum sic proceditur. 1.Videtur
dicendum quod quantumcumque parvus quod confessio non sit necessaria ad sa-
sit dummodo ad contritionis ra-
dolor, lutem. Sacramentum enim pcenitentiaB
tionem sufflciat, omnem culpam delet. propter remissionem culpae ordinatum
Ad primum ergo dicendum, quod me- est. Sed culpa pergratiae infusionem suf-
dicinae spirituales habent efflcaciam infl- ficienter remittitur. Ergo ad pcenitentiam
nitam ex virtute infinita quae in eis ope- de peccato agendam non est necessaria
ratur. Et ideoilla medicina, quae sufficit confessio.
ad curationempeccatiparvi, sufficit etiam 2. Prseterea, peccatum quod ex alio
ad curationem magni, sicut patet de bap- contractum ex aho debet habere me-
est,
tismo, quo et magna et parva solvuntur: dicinam. Ergo peccatum actuale, quod
et simile est de contritione, dummodo ex proprio motu quihbet commisit,
ad rationem contritionis pertingat. oportet ex seipso tantum habere medi-
Ad secuudum dicendum, quod hoc se- cinam. Sed contra tale peccatum ordi-
quitur de necessitate quod unus liomo natur poenitentia. Ergo confessio non
plus doleat de majori peccato quam de est de necessitate poenitentiae.
minori, secundum quod magis repugnat 3. Praeterea, aUquibus est peccatum
amori qui dolorem causat sed si unus : remissum sine hoc quod confessi legan-
ahus haberet tantum de dolore pro majori, tur, sicut patet de Petro, et Magdalena,
quantum ipse habet pro minori, sufficeret etetiam de Paulo. Sed non est minoris
ad remissionem culpae. remittens peccatum nunc,
efficaciae gratia

— quam fuit Ergo nec nunc de necessitate

*.
CoNCLUsio. Dolor quantumcumque sit par-
vus, dummodo ad contritiouis rationem sufficiat,
salutis estquod homo confiteatur.
omnem culpam delet. 4. Praeterea confes.sio ad hoc desidera-
tur in judicio ut secundum quantitatem
2

culpae poena infligatur. Sed homo potest

* Parm. : « fuerit. » 2 Parm. : « cxigitur. »


596
pcenam sibi ipsi infligere majorem quam
etiam ab alio sibi infligatur. Ergo videtur
quod confessio non sit de necessitate
salutis.
Sed contra, Boetius inlibro IDeconsoL^
prosaiv, col. 614^ t. 4, dicit « Si operam:
medicantisexpectas, oportet quod vulnus
detegas. » Sed de necessitate saltitis est
quod homo de peccatis medicinam acci-
piat. Ergo et de necessitate salutis est
quod morbum per confessionem dctegat,
Prseterea, in judicio saeculari non est
idem judex, vel actor, et reus. Sed judi-
cium spirituale est ordinatius. Ergo pec-
cator, qui est reus non debet esse suiipsius
, praesenti vita expiaretur, esset via salu-
judex, sed ab alio judicari debet, et ita
oportet quod ei confiteatur.
Respondeo dicendum, quod passio
Christi, sine cujus virtute nec originale,
nec actuale peccatum dimittitur, in nobis
operatur per sacramentorum susceptio-
nem, quse ex ipsa efficaciam habent. Et
ideo ad culpae remissionem et actuahs et
originaUs requiritur sacramentum Eccle-
siae, vel actu susceptum, vel saltem voto
quando articukis necessitatis, non con-
temptus, sacramentum excludit; et per
consequens illa sacramenta quae ordi-
nantur contra culpam, cum qua salus esse
non potest, sunt de necessitate salutis
et ideo sicut baptismus, quo deletur ori-
ginale peccatum, est de necessitate sa-
lutis ita et pcenitentise sacramentum.
;
Sicutautem aliquis per hoc quod bap-
tismum petit, se ministris Ecclesiae sub-
jicit, ad quos pertinet dispensatio
cramenti, ita etiam per hoc quod confi-
tetur peccatum suum, se ministro Eccle-
siae subjicit, ut per sacramcntum poeni-
tentiae ab eo dispensatum, remissionem
consequatur qui congruum remedium
: scripta. At praeterea, Christus habet po-
adhibere nonpotest, nisi peccatum cog-
noscat, quod fit per confessionem pcc-
cantis. Et ideo confcssio est de necessi-
tate salutis ejus qui in peccatum mortale
actuale cecidit («).
Ad primum ergo dicendum, quod
tiae remissionem
infusio sufficit ad culpae
scd post culpam remissam adimc est
peccator debitor pcenae temporalis; sed
ad gratiae infusionem consequendam or-
dinata sunt gratia^ sacramenta, ante
quorum susceptionem vel actu vel propo-
* Parm. : « simile. »
• Paini. : « ivducitur. »
' Paini. rcmissio ab alioincipiat. »
: «
(«) Potrus de Osma, Hispanus, sacrai thoologia».
professor in nniversitato Saimanticonsi, docuit.
;
SUMMA THEOLOGICA.
sito aliquis gratiam non consequitur,
sicut in baptismo patet; et similiter est *
de confessione et ulterius per confessio-
;
nis erubescentiam, et vim clavium, qui-
bus se confitens subjicit, etsatisfactionem
injunctam, quam
sacerdos moderatur
secundum qualitatem criminum sibi per
confessioneminnotescentium, poena tem-
porahs expiatur. Sed tamen ex hoc quod
operatur confessio ad panai remissio-
nem, non Iiabet quod sit de necessitate
salutis : quia pcena ista est temporalis,
ad quam post culpae remissionem aliquis
remanet ligatus unde sinc hoc quod in
;
tis : sed habet quod sit de necessitate sa-
lutis ex hoc quod ad remissionem culpae
modo praedicto operatur.
Ad secundum dicendum, quod pecca-
tum quod ex altero contractum est, sci-
licet originale, potest omnino ab extrin-
seco remedium habere, ut in parvulis
patet sed peccatum actuale, quod ex
:
seipso quisque commisit, non potest
expiari, nisi aliquid cooperetur iUe qui
peccavit. Sed tamen non sufficit ad pec-
catum expiandum ex seipso, sicut suffi-
cienter peccatum commisit, eo quod pec-
catum ex parte conversionis est finitum,
: ex qua parte peccator in ipsum inducitur^;
sed ex parte aversionishabetinfmitatem,
ex qua parte oportet quod peccati remis-
sio ^ incipiat, quia u quod est ultimum in
generatione est primum in resolutione, »
ut dicitur in III Eth., cap. v, a med. £t
sa- ideo oportet quod etiam peccatum actuale
ex aho medicinam habeat.
Ad tertium dicendum quod etsi non
legatur eorum confessio, potuit tamen
fieri multa enim facta sunt quae non sunt
;
testatem excellentiae in sacramentis ;unde
sine his quae ad sacramentum pertinent,
poluit rem sacramenti couferre.
Ad quartum diccndum, quod satisfactio
non sufficeret ad expiandam poenam pec-
gra- cati ex quantitate pceuai quae in satis-
factionem imponitur, sed sufficit inquan-
tum est pars sacramenti virtutem sacra-
mentalem habens : et ideo oportet quod
per dispensatores sacramcntorum impo-
natur, et ideo necessai"ia est coufessio.
decurrente sseculo decimo quinto, confessiononi
fuissenon a Doo, sod ab honiinibus inslitutani ;
hmic ut ha'reticiun damnavoro thcoK>gi , ot
Sixtus IV.
 QU^ST. VI, ART. II ET III. 597
CoNCLUsio. — Cum non possit poenitentiae sa- creatorc imponitur. Tamen proprie di-
cramcntum reracdium adhibcri nisi
alicui in
cuntur naturaliaquaeexprincipiis naturae
peccatum cognoscatur, eo quod incognitum cu-
rari non possit ; sacramentalis confessio de ne- causantur. Supra autem naturam sunt
cessitate salutis ejus est, qui in peccatum actuale quae ipse Deus sibi reservat, sive naturae
mortale cecidit. ministerio operanda, sive in operationi-
bus miraculorum, sive in revelationibus
mysteriorum, sive in institutionibus sa-
ARTICULUS II.
cramentorum. Et sic confessio quae ne-
Utrum confessio sit de jure naturali. cessitatem sacramentalem habet non de
jure naturali est, sed divino («).
Ad secundum sicproceditur. 1. Videtur Ad primum ergo dicendum, quod Adam
quod confessio sitdejure naturali. Adam vituperatur ex hoc quod peccatum suum
enim, et Cain non tenebantur nisi ad coram Deo non recognovit confessio :

prsecepta legis naturae. Sed reprehendun- enim quae fit Deo per recognitionem pec-
tur de hoc quod peccatum suum non sunt cati, est de jure naturali nunc autem ;

confessi. Ergo confessio peccati est de loquimur de confessione quae fit homini.
jure naturah. Vel dicendum quod confiteri peccatum in
2. Prseterea, prsecepta illa quae manent casu est de jure naturali, scilicet cum
in veteri lege et nova, sunt de jure natu- quis in judicio constitutus a judice inter-
rali. Sed confessio fuit in veteri lege, ut rogatur tunc enim non debet peccator
:

dicitur Isaiae, xuii, 26 ; Narra, si quid mentiri peccatum suum excusando vel
habes, ut justificeris. Ergo est de jure negando de quo Adam et Cain vitupc-
;

naturali. rantur. Sed confessio quae fit homini

3. Praeterea, Job non erat subjectus sponte ad remissionem peccatorum con-
nisi legi naturali. Sed ipse peccata con- sequendam a Deo, non est de jure natu-
fitebatur, quod patet perhoc quod dicitur rali.
Quasi. Job, XIII, Si abscondi ut
33 : homo pec- *
Ad secundum dicendum, quod prae-
catum meum. Ergo est de jure naturali. cepta legis naturae manent eodem modo
Sed contra, Isidorus dicit, lib. V Etym. ,
in legeMoysi et in nova lege. Sed con-
cap. IV, col. 199, t. 3, quod jus naturale fessioquamvjs aliqualiter esset in lege
est idem apud omnes. Sed confessio non Moysi, non tamen eodem modo sicut in
est eodem modo apud omnes. Ergo non lege nova, nec sicut in lege naturae iu :

est de jure naturali. lege enim naturae sufficiebat recognitio

Praeterea,confessio fit ei qui habet peccati interior apud Deum sed in lege ;

claves. Sed claves Ecclesiae non suiit de Moysi oportebat aliquo signo exteriori
jure naturaU institutae. Ergo nec con- peccatumprotestari, sicut per oblationem
fessio. hostiae pro peccato, ex quo etiam homini
Respondeo dicendum quod sacramenta innotescere poterat eum peccasse, non
sunt quaedam fidei protestationes unde : autem oportebat ut speciale peccatum a
oportet ea fidei esse proportionata. Fides se commissum manifestaret, aut peccati
autem supra cognitionem rationis
est circumstantias, sicut in nova lege opor-
naturalis unde et sacramenta sunt supra
; tet.
rationisnaturansdictamina*. Etquia « jus Ad tertium dicendum, quod Job loqui-
naturale est quod non opinio genuit, sed tur de absconsione peccati quam facit
illa
innata quaedam vis inseruit, » ut TuIUus deprehensus peccatum negando, aut
dicit, lib. II De invent., aliquant. ante excusando, ut ex Glossa ^ ibidem haberi
fin., ideo sacramenta non sunt de jure potest.
naturali, sed de jure divino, quod est
supra naturale; quod quandoque etiam
CoNCLUsio. — Cum sacramcnta naturalis ratio-
nis vires excedant, sacramentalem confcssionem
naturale dicitur secundum quod cuilibct non natm-alis sed divini juris esse pei"spicuum
rei illud est naturale, quod ei a suo est.

* Parm. « dictamen.
: » quentes : « Per illam praxim mox absolvcndi,
' Ex Creg. desumpta , XXII Moral. , c. xv, ordo pcenitentiai est inversus; » « consuctudo
col. 230, t. 2. modcrna quoad ad ministrationem sacramenti
[a] Frequentcm confcssionem dissuadcbant poenitenticT, ctsi eam plmimonun hominum
nonnuUi auctores ct pastores Jansenistfr, saltcm sustentet auctoritas, et multi temporis diutur-
respectu eorum qui ssepius labuntxu- in mortalia; nitas conlirmet, nihilominus ab ecclesia non ha-
ct hi nolebant absohitionem de facili concedi. betur pro usu, scd abusu. »

Sed Alexandci VIII condemnavit propositiones se-

598 SUMMA THEOLOGIGA.
fragium disponitur, contra quae etiam
poenitentia ordinatur ct ideo manet poe-:

ARTICULUS III. nitentise locus etiam in illis qui non mor-

tahter peccant et per consequens con-
;

Utrum omnes ad confessionem teneantur. fessionis.

Ad secundum diccndum, quod nullus
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur est qui non habeat judiccm Christum cui
quod non omnes ad confessioncm te- per suum vicarium confiteri debet; qui
neantur. Quia sicut dicit Hieronymus*, quamvis eo inferior sit inquautum prae-
Ep. cxxx, § 9, col. 1115, t. 1, « pceniten- tamen est eo supcrior inquan-
latus cst,
tia est secunda tabula post naufragium. » tum peccator est ipse, et ille Christi mi-
Sed aliqui post baptismum naufragium nister.
non sunt passi. Ergo nec eis competit Ad tertium dicendum, quod ex vi sa-
poenitentia; et sic nec confessio, quae est cramenti non tenctur aliquis venialia con-
poenitenti» pars. fiteri, sed ex institutioncEcclesiae, quando
2. PraitGrea, confessio facienda est ju- non habet aha quae confiteatur. Vcl
dici in quolibet foro. Sed aliqui sunt qui potest dici Gccundum quosdam quod ex
non halDent hominem judicem supra se. Decretali praedicta, non obligantur nisi
Ergo nec tenentur ad confessionem. illi qui habcnt pcccata mortalia quod :

3. Praeterea, aliquis estqui non habet patet ex hoc quod dicit quod debent oin-
peccata nisi venialia. Sed de illis non te- nia peccata confiteri, quod de veniahbus
netur homo confiteri. Ergo non quilibet inteUigi non potest, quia nullus omnia
tenetur ad confessionem. confiteri potest; et secundum hoc ille qui
Sed contra est, quia confessio contra noii habet mortalia non tenetur ad con-
satisfactionem et contritionem dividitur. fcssionem venialium sed sufficit ad prae-
;

Sed omnes tenentur ad contritionem et ceptum Ecclesiae implendum, ut se sacer-

satisfactionem. Ergo et omnes tenentur doti repraesentet et se ostendat absque
ad confessionem. conscientia mortahs esse; et hoc ei pro
Pr^terea, hoc patet ex Decretali de confessione reputatur.
poenit. et remiss., cap. xii, ubi dicitur
quod omnes utriusque sexus cum ad
((
CoNCLCsio. — Quamquam peccatorc^s tantum
ex divino jure ad confossionem teneantur; ex vi
annos discrctionis pervenerint, tenentur tamen positivi juris omnes Ctiristi tideles ad eam,
peccata confiteri. » scmel saltem in anno tenentur.
Respondeo dicendum, quod ad con-
fessionem dupliciter obligamur uno
:
ARTICULUS IV.
modo ex jure divino, ex hoc ipso quod
est medicina, et secundum hoc non Utrum aliquis licite possit confiteri
omnes tenenturad confessionem, sed illi
peccatum quod tion habet.
tantum qui peccatum mortale incurrunt
per baptismum; alio modo ex praecepto Ad quartum Vidctur
sic proceditur. 1 .

juris positivi : ct sic tenentur omnes cx quod aUquis licite possit coufitcrl pecca-
institutione Ecclesiae cdita in conc. gcne- tum qiiod non habet quia, ut dicit Gre- ;

raU Lateran., IV, sub Innocentio III, tiim gorius, lib. XI Registri, epist. lxiv, ad iii-
ut quilibet peccatorem se rccognosceret, terrog. x, col. 1195, t. 3 « Ronarum :

quia omnes peccaverunt et egent gratia mcntium est ibi culpam agnoscere ubi ,

Dei, Rom., v, 23 tum ut cum majori re-

; ciilpa non cst. » Ergo ad bonam mcutein
vcrentia ad eucharistiam acccdat ^ tum ; pertinct ut de illis culpis se accuset quas
etiam ut ecclcsiarum rectoribus sui sub- non commisit.
diti innotcscant, ne lupus intra gregem 2. Praetcrea, aliquis per humilitatcm
lateat. rcputat sc dctcriorcm aliijuo, qui cst ma-
Ad primum ergo dicendum, quod iiilcstiis pcccator, ct iii lioc cst comincu-
quamvis homo in hac mortali vita post daudus. Scd quod corde quis ifstimat,
baptismum naufragium cvadere possit, Hcet ore confiteri. Ergo licite potest cou-
quod cst pcccatum mortalc iion tamcn ; literi se habere gravius peccatum quam
evadcre potcst vciiialia, quibus ad nau- habcat.

' In l'arm. : « Hier. Su.^er illud I.s., ui ; Pecca- * Parui. : « accedatur. »

tim suum, etc.
 »

QU^ST. VI, ART. IV ET V. 599

Prseterea, aliquis quandoquc dubi-

3. lis, se deteriorem quantum
non reputat
tat de peccato aliquo, utrum sit mortalc ad perpetrationcm actus, qui sit pejor
vel veniale, et talis debet de illo, ut vi- ex gencrc scd quia timet ne in his quae
;

detur, confiteri ut dc mortali. Ergo ali-
quis debet confiteri aliquando peccatum
quod non habet.
4. Praeterea, satisfactio cx confcssione
ordinatur. Sed aliquis potcst satisfaccro
de peccatoquodnon commisit. Ergo etiam
peccatum quod non fecit.
confiteri
Sed contra, quicumque dicit se fecisse
quod non fecit, mentitur. Sed nullus in
confessione mentiri debet,
mendacium sit peccatum. Ergo nullus
debet confiteri peccatum quod non
Praeterea, in judicio exteriori non de-
bet aliquod crimen alicui impingi, quod
non potest per testes idoneos probari.
Sed testis in foro poenitentiaj est cons-
cientia. Ergo aliquis non debet se accu-
sare de peccato quod
non habet.
Respondeo dicendum, quod per con-
fessionem debet pcenitens se confessori
suo manisfestare. Ille autem qui aliud
sacerdoti de se loquitur quam ^ sua cons-
cientia habeat, sive^ in
sive
malum, non se sacerdoti manifestat, sed
magis occultat; et ideo non est idonea
confessio sed ad hoc quod sit idonea,
; catum quod quis non habet coniiteri.
requiritur quod os cordi concordet, ut
solum hoc os accuset quod conscientia
tenet.
Ad primum ergo dicendum quod
bene agere videtur, per superbiam gra-
vius delinquat.
Ad tertium dicendum, quod quando
aliquis dubitat de ahquo pcccato an sit
mortalc, tcnetur illud confiteri dubita-
tione manentc, quia quialiquid committit
vel omittit, in quo dubitat esse peccatum
mortale, peccat mortalitcr, discrimini se
committens ". Et similitcr periculo se com-
cum omne mittit qui de hoc quod dubitat esse mor-
tale negligit confiteri; non tamen debet
fecit. asserere illud mortale esse, sed ^ cum
dubitatione loqui, et judicium sacerdotis
expectare, cujus est discernere inter le-
pram et lepram.
Ad quartum dicendum, quod ex hoc
quod homo satisfacit pro peccato quod
in conscientia sua non commisit, non mendacium,
incurrit
sicut cum quis confitetur peccatum quod
non credit se fecisse ^. Si enim dicat pec-
catum quod non focit, tamen credit se
fecisse, non mentitur; et ideo nonpeccat,
si eo modo dicat, sicut est in corde suo.
in bonum,
CoNCLUsio. —
Cum per confessionem debeat
poenitens conscientiam suam confessori suo ma-
nifestam facere, patet cpiod nullatenus licet pec-
ARTICULUS V.
,

agnoscere culpam ubi non est, potest Utrum statim teneatur quis confiteri.
esse dupliciter uno modo, ut intelliga-
:

tur quantum ad substantiam actus et ; Ad quintum proccditur. 1 Videtur

sic .

sic non est verum non enim ad bonam : quod statim teneatur quis confiteri. Di-
mentem pertinet, sed ad errantem, ut sc cit ' enim Hugo de Sancto Victore, hb. II
actum aliquem commisisse agnoscat De sacram., part. xiv, cap. vni, col. 367,
quem non commisit. Alio modo quantum t. 2 « Si necossitas non est, quae prae-
:

ad conditionem actus et sic verum est : tendatur, contemptus non excusatur. »

quod Gregorius dicit, quia justus in actu Sed quihbet tenetur vitare contcmptum.
qui de se bonus videtur^,formidat ne aU- Ergo quihbet tenetur statim confiteri,
quis defectus ex parte suafuerit; et sic cum potest.
diciturJob, ix, 18 Verebar omnia opcra
: Praeterea, quihbct tenetur plus fa-
2.
mea. Et ideo ad bonam mentem etiam cete ad evadendum a morbo « spirituah
pertinet ut hanc formidinem, quamcorde quam ad evadendum a morbo corporali.
tenet, lingua accuset. Sed infirmus corporahter non
aliquis
Et per hoc etiam patet solutio ad se- sine detrimento salutis mcdicum requi-
cundum, quia justus, qui est vere humi- rere tardat. Ergo videtur quod non possit
* Pai'm. : « in. » forte peccator vere poeniteat, sed intercm-rente
2 Parm. : « sive bonum, sive malum. » articulo neccssitatis ad confessionem yenire non
^ Parm. : « cst. » possit, confidenter pronuntio, quod in eo sum-
* Parm. : « committons, et similiter. mus sacerdos complet quod mortalis non po-
""
Parm. : « sed dubitative loqui. » luit,... quia confessionem non contemptus cxclu-
**
Parm. : « fecisse; si autem... non fecit, dum sit, sed impedivit necessitas. »

credit se, etc. » Parm. « ad evadendum morbumspiritualem

*•
:

' Implicite ; sic enim loco citato legilur : « si quum ad evadendum morbimi corporalem. »
600
esse sine detrimento salutis quocl aliquis
sacerdoti, cujus copiamhabet, nonstatim
de peccato confiteatur.
3. Praeterea, illud quod sine termino
debetur statim debetur. Sed sine termino
debet homo confessionem Deo. Ergo te-
netur ad statim ^
Sed contra, in Decretali, cap.
utriusque sexus, » De pcenit. et remiss.,
simul datur tempus determinatum de
confessione et de eucharistiae percep-
tione. Sed ahquis non peccat, si non
percipiat eucharistiam ante tempus a
jure determinatum. Ergo nec peccat, si
ante tempus illud non confiteatur.
Praeterea, quicumque illud omittit ad
quod ex prsecepto tenetur, peccat morta-
hter. Si ergo ahquis non statim confitea-
tur, quando habet copiam sacerdotis, si
ad statim confitendum tenetur, peccaret
mortahter, et eadem ratione aho tempore,
et sic deinceps etitamultapeccata mor-
: sunt de necessitate salutis, tenetur homo
taha homo incurreret pro una poeniten-
tiae dilatione, quod videtur inconveniens.
Respondeo diccndum, quod cum pro-
positum confitendi sit annexum contri-
tioni, tunc tenetur ahquis ad hoc propo-
situm quando ad contritionem tenelur,
scihcet quando peccata memoriae occur-
runt, praecipue cum in periculo mortis
existit, aut in ahquo articulo, in quo sine
peccati remissione oporteateum peccatum
incurrere ; sicut cum
tenetur sacerdos ad
celebrandum, si non desit copia sacerdo-
tis, confiteri tenetur, aut si desit, saUem
conteri tenetur, et habere propositum
confitendi^.Sedadconfessionemactuahter
faciendam obhgatur ahquis duphciter
uno modo pcr accidens, scihcct quando
ad ahquid tenetur quod non potest sine
peccato facere, nisi confessus tunc enim : Decretalem iUam non excusatur a cuipa
confiteri tenetur, sicut si debeat eucha-
ristiam percipere, ad quam nuUus post
peccatum mortalenisiconfessus accedere
debet, copia sacerdotis oblata, et neces-
sitate non urgente. Et inde venit obhga-
tio, qua Ecclesia omnes obhgat ad semel
in anno confitendum, quia instituit ut
semelinanno, scihcetin Paschate, omnes
sacram communionem accipiant; et ideo
ante tempusihud^confiteri tencntur. Aho
modo obligatur ahquis ad confessionem
per se :et sic vidctur esse eadem ratio
de confessione, et de baptismo differendo
quia utrumque est sacramcntum neces-
' Parm. : « ad slatim onniitendum. «
•Pai-m. : «cunlitcudi,copiasacerdotis oblata.
SUMMA THEOLOGICA.
sitatis. Ad baptismum autem percipien-
dum non tenetur ahquis statim postquam
habet propositum baptismi, ita quod
peccet mortahter nisi statim baptizetur;
nec est ahquod tempus determinatum,
ultra quod, si baptismum diffcrat, pec-
catum mortale incurrat; sed potest con-
« Omnis tingere quod in dilationebaptismi mortale
erit peccatum, vel non erit, et iioc pen-
sandum est ex causa dilationis quia, ;
sicut dicit Philosophus in VIII Phijsic.,
non retardat facere ali-
text. 15, voluntas
quod opus vohtum nisi propter aliquam
causam rationabilem. Unde si causa dila-
tionis baptismi mortale peccatum an-
nexum habeat, utpote si propter contemp-
tum, vel aliquid hujusmodi, baptismum
differat, dilatio erit peccatum mortale,
alias non. Et ideo idem videtur esse de
confessione, quae non est majoris neces-
sitatis quam baptismus. Et quia ca quae
in hac vita implere, ideo si periculum
mortis immineat, etiam per se loquendo,
obligatur aliquis ad confessionem facien-
dam tunc, vel baptismum suscipiendum.
Et propter hoc etiam Jacobus simul prae-
ceptum edidit de confessione facienda, et
de extrema unctione suscipienda, Epist.,
cap. V. Et ideo videtur probabilis ihorum
opinio, qui dicunt quod non tenetur
homo ad statim confitendum, quamvis
pcriculosum sit differre. Alii autem dicunt
quod tenetur contritus ad statim confi-
tcndum, debita opportunitate oblata, se-
cundum rectam rationem. Nec obstat
quod Decretalis terminum praeflgat ut
: semel in anno confiteatur; quia Ecclesia
non indulget dilationi, sed prohibet ne-
gligentiam in majori dilatione. Unde per
dilationis quantum ad forum conscientiae,
sed excusatur a poena (]uantum ad forum
Ecclesiae, ut non privetur debita sepul-
tura si morte praeventus fuerit ante
tempus iUud. Sed hoc videtur nimis du-
rum quia prajcepta affirmativa non
,
oidigant ad statim, sed ad tempus deter-
minatum non quidem ex hoc quod tunc
;
commode impleri possunt, (juia tunc si
non daret aliquis elccmosynamde super-
fluo, quandocumquc paupor oflorretur*,
peccarct mortaht»H', quod faisuni est, sed
: exhocquod tempus necessitatem urgen-
tem adducit. Et ideo non oportet quod si
' Parm. : « omnes. «
» ''
Pai'm. : « mouslriU'etur. »
 QUJ:ST. VI, ART. V ET VI. 601

statim oblata opportunitate non confitea- 2. Praeterea, iUud quod ab homine ins-
tur, etiamsi major opportunitas non ex- titutum est, potest ctiam ab homine dis-
pectetur, aliquis peccet mortaliter, sed pensationem recipere. Sed confessio non
quando ex articulo temporis necessitas legitur a Deo instituta, sed ab homine,
confessionis inducitur. Noc hoc est ex Jac, V, 16 Confitemini alterutrum pec-
:

indulgentia Ecclesige quod non teneatur cata vestra. Ilabet autem papa potesta-
ad statim, sed ex natura praecepti affir- tem dispensandi in his quaeper apostolos
mativi unde ante Ecclesia? statutum
: instituta sunt, sicut patet de bigamis.
etiam minus debebatur Quidam vero *. Ergo etiam potest cum ahquo dispensarc
dicunt quod saeculares non tenentur ante ne confiteatur.
quadragesimale tempus confiteri, quod Sed contra, pcenitentia, cujus pars est
est eis poenitentise tempus sed religiosi ; confessio, est sacramentum nccessitatis
tenentur ad statim, quia totum tempus sicut et baptismus. Gumergo in baptismo
tempus. Sed hoc nihil
est eis poenitentiae nuhus dispensare possit, nec in confes-
est, quia religiosi non tenentur ad alia sione ahquis dispensare poterit.
quam alii homines, nisi ad quae ex voto Respondeo dicendum, quod ministri
se obhgaverunt ^. Ecclesiae instituuntur in Ecclesia divini-
Ad primum ergo dicendum, quod Hugo tus fundata. Et ideo institutio Ecclesiae
loquitur de ilhs qui sine sacramento de- praesupponitur ad operationcm ministro-
cedunt. rum, sicut opus creationis praesupponi-
Ad secundum dicendum, quod non est tur ad opus naturae. Et quia Ecclesia fun-
de necessitatc salutis corporahs ut statim datur in fide et in sacramentis ideo ad ;

medicus quaeratur, nisi quando necessi- ministros Ecclesiae, novos articulos fidci
tas curationis incumbit; et simihter est edere, auteditos removere, aut nova sa-
de morbo spirituah, cramentainstituereautinstituta removere
Ad tertium dicendum, quod retentio non pertinet, sed hoc est potestatis excel-
rei ahenae invito domino contrariatur lentiaequae soh debeturChristo,quiestEc-
pra3cepto negativo, quod obhgat semper clesiae fundamentum. Et ideo sicut papa
et ad semper et ideo tenetur semper ad
; non potest dispensare utahquis sine bap-
statim reddendum. Secus est autem de tismo salvetur, ita, nec quod salvetur sine
impletione quod
praecepti affirmativi, confessione, secundum quod obhgat ex
obiigat semper, sednon ad semper unde ; ipsa vi sacramenti, sed potest dispensare
non tenetur ahquis ad statim implen- inconfessione, secundumquod obhgatex
dum. praecepto Ecclesiae, ut possit ahquis diu-
tius confessionem differre quamab Eccle-
CoNCLUsio. —
Quamquam statim omnes de suis sia institutum sit.
dolere peccatis tencantur, et confessionem dif-
ferre periculo non careat; de necessitate tamen Ad primum ergo dicendum, quod
salutis non est ut statim peccata sua quis conti- praicepta divinijurisnon minus obhgant
teatur, sed habita copia confessoris, et statutis quam praecepta juris naturahs uude si- :

ab Ecclesia pro poenitentia tcmporibus.

cut non potest dispensari in jure natu-
rah, ita nec in jure positivo divino.
Ad sccundum dicendum, quod praecep-
ARTICULUS VI.
tum de confessione non est ab homine
primo institutum, quamvis sit a Jacobo
Utrum possit ciim aliquo dispensari ne promulgatum; sed a Deo institutionem
confiteatur. habuit et quamvis expressa ipsius insti-
;

tutio non legatur, tamen quaedam praefi-

Ad sextum sic proceditur. 1. Videtur
quod possit cum ahquo dispensari ne
confiteatur homini ^ Praecepta enim quae
sunt de jure positivo, subjacent dispen-
sationi praelatorum Eeclesiae sed con-
guratio ipsius invenitur in hoc quod
Joanni confitebantur peccata\qui baptismo
ipsius ad gratiam Christi pra?parabantur,
et in hoc quod Dominus sacerdotibus le-
; prosos transmisit qui quamvis non essent
;

fessio est Imjusmodi, ut ex dictis patet. novi Testamenti sacerdotes, tamen in

Ergo potest dispensari cum ahquo ut non eis novi Testamenti sacerdotium signifi-
conflteatur. cabatur.
* Parm. : « tenebatm*. » ^ Parm. « peccata. »
' Parm. addit. : « cujusmodi non est confes- * Parm. « sua. »
sio. »
 ;
:

602 . SUMMA THEOLOGICA.

CoNCLUSio. — Ciim confessio
sit juris divini, satioexerubescentiaetperclavesEcclesiai
non potest aliquaauctoritate dispensari, ut quis
satisfactoria, obligans ad peragendam
ex vi sacramenti ad eam obligatus, nunquam
confiteatur. pcenitentiam injunctam. » Ergo videtur
quod praeassignata* cum non omnia con-
tineat quae in his continentur, insuffi-
ciens
QU^STIO VII. sit.

Respondeo dicendum, quod in actu

DE CONFESSIONIS QUIDDITATE. confessionis plura consideranda occurunt
primo ipsa substantia actus sive genus
(In tres articulos divisa.) ejus, quod est manifestatio qusedam; se-
cundo de quo fit ^, scilicet de peccato
Deinde considerandum est de quidditate tertio cui fiat, scilicet sacerdoti quartp ;

confessionis et circa hoc quseruntur

; causa ejus, scilicet spes veniae; quinto
tria 1° utrum Augustinus convenienter
: eflcctus ejus, scilicet absolutio a parte
definiatconfessionem 2° utrum confessio ; poenae, et obligatio ad aliam partem ex-
sitactus virtutis 3° utrum confessio; sit solvendam. In prima ergo defmitione
actus pcenitentiae virtutis. Augustini tangitur et substantia actus
in « apertione, » et de quo fit confessio,

ARTIGULUS PRIMUS. cum dicitur « morbus latens, » et causa

in « spe veniae ; » et in aliis defmitioni-
Utrum Augustinus convenienter dejiniat bus tanguntur aliqua de illis quinque as-
confessionem. signatis, ut cuilibet inspicienti patet.
Ad primum crgo dicendum, quod
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur quamvis sacerdos aliquando sciat ejus
quod Augustinus inconvenienter defmiat peccatum ut homo, non tamen scit ut
confessionem, dicenSiSw/J. /w. lxvi, v. 4, Christi vicarius ; sicut' ctiam judex, ali-
col. 809, t. 4 « Confessio * estper quam
: quando scit aliquid ut homo, quod nescil
morbus latens spe veniee aperitur. » Mor- ut judex, et quantum ad hoc per confes-
bus enim contra quem confessio ordi- sionem aperitur. Yel dicendum quod
natur, peccatum est. Sed peccatum ali- quamvis actus exterior in aperto sit, ac-
quando est apertum. Ergo non debuit tus^interior, quitamenprincipaliorest, in
dicere « morbum latentem » esse, cujus occulto est, et ideo oportet quod percon-
confessio est medicina. fessionem dperiatur.
2. Prseterea, principium poenitentiae Ad secundumdicendum, quodconfessio
est timor. Sed confessio est pars p(Pni- praesupponit charitatem qua'' jam aliquis
tcntiee. Ergo non debuit pro causa con- vivus ut \n Littera <X\c\i\XY IV,
efficitur, ,

fessionis ponere spem, sed magis timo- dist. xvni. Contritio autem est in qua
rem. datur charitas timor autem servilis, qui
;

Praterea, illud quod sub sigillo po-

3. est sine spe, est pranius ad charitatem;
nitur, non aperitur, sed magis clauditur. sed habens charitatcm magis movetur
Scd peccatum quod quis confitetur, sub cx spe quam ex timore. Et ideo causa
sigillo confessionis ponitur. Ergo non confessionis ponitur potius spes quam
aperitur in confessione pcccatum, sed timor.
magis clauditur. Ad tertium dicendum, quod peccatum
4. Praeterea, inveniuntur alise qusdam in qualibct confessione apcritur sacer-
definitioues ab ista difTcrentes. Gregorius doti, et clauditur aliis confessiouis si-
enim dicit, Hom. xl in Evang., § 2, gillo.
col. 1302, t. 2, quod « confessio est ^ Ad (juartum diccn(Uim, quod non
pcccatorum detectio et ruptio vulneris. » oportet in qualibct dclinitionc omnia
Quidam vero dicunt quod « confessio est tangerc quaj ad rem definitam concur-
coram sacerdote lcgitima peccatorum runt. Et ideo inveniuntur (luaniam defini-
dcclaratio. » Quidam autem' sic « Con- : tioiics, sivc assignationcs (hUa^ pcnes
fcssio est sacramentalis delinqucntisaccu- unam causam, quanlam pcnesaliam.
' Colligitur ex plcniori contcxtu. *
Parni. dclinitio. »
: ((

* « Oiiid ost ]>(>ccat(truniconfVssi(),nisiqun^dani Parin.

" liat. »: <(

vulncriun ruptio ? (|uia |){<ccati viius saiui)rilci' Pariu.

''
aclus taincn iiitorior.
: (( (|ui princi-
apcritui- in confcssioiie. » piuiM cst actus oxtcrioris. »
' Parin. : (( dicimt. » ' Pariu. « ([ua ([uis. »
:
 QU.EST. VII, ART.
CoNCLUSLO. — Confes^o est per
morbus spe veniaj aperitur.
ARTICULUS II.
Utrum confessio sit actus virtutis.
Ad seciindum sic procodittir.
turquod confessio non sit actus virfutis.
Omnis enim actus virtutis est de jure
naturali, quia « ad virtutes apti sumus
a natura, ut Philosophus dicit in 11
» commissum, quamvis habitum possit
Ethic, circ. princ. lib. Sed confessio non
est de jure naturaU. Ergo non est actus
virtutis.
2, PraBterea, actus virtutis magis con-
venire potest innocenti quam ei qui pec-
cavit. Sed confessio peccati, de qua lo-
^ quimur, non potest innocenti convenire.
Ergo non est actus virtutis.
3. Praeterea, gratia quae est in sacra-
mentis, aliquo modo differt a gratia quae
cst in virtutibus et donis. Sed confessio
est pars sacramenti. Ergo non est actus
virtutis.
Sed contra, prsecepta legis sunt de ac-
tibus virtutum. Sed confessio cadit sub
praecepto. Ergo est actus virtutis.
Prseterea, non meremur nisi actibus
virtutum. Sed confessio est meritoria,
quia caelum aperit » ut in Littera., IV,
((
dist. XVII, Magister dicit. Ergo videtur
quod sit actus virtutis.
Respondeo dicendum, quod ad hoc
quod aliqud dicatur actus virtutis, ut
prius dictum est, sufficit quod in sui ra-
tione aliquam conditionem implicet quae
ad virtutem pertineat. Quamvis autem
non omnia quae ad virtutem requiruntur,
importet confessio ,tamen importat ex
suo nomine manifestationem
quod in conscientia tenet ahquis
sic
enim simulin unumos et corconveniunt.
Si enim quis ahquid proferat ore quod
corde non * teneat, non confessio, sed
fictio dicitur. Haec autem conditio advirtu-
tem pertinet, ut ahquis ore confiteatur
quod corde tenet. Et ideo confessio est
bonum ex genere, et est actus virtutis,
sed tamen potest male fieri, nisi aliis de-
bitis circumstantiis vestiatur.
Ad primum ergo diccudum, quod ad
confessionem modo debito faciendam,
ut oportet, et cujus oportet, et quando,
in generali inclinat ratio naturalis, et
secundum hoc confessio est de jure na-
*
Parm. : (( tenct, non est confcssio,sedticlio.
II ET III. 603
quam latens turali. Sed detcrminatio circumstantia-
rum, quando ct quomodo, et quid con-
fiteri oporteat, et cui, hoc est ex institu-
tione juris divini in confessione de qua
loquimur. Et sic patet quod jus naturale
inclinat ad confessionem, mediante jure
divino, quo circumstantiae determinan-
1. Yido- tur sicut etiam in omnibus est quae
:
sunde jure positivo.
Ad secundum dicendum, quod ihius
virtutis cujus objectum est peccatum
innocens habere tamcn actum non ha-
,
bet, innocentiapermanente. Etideo etiam
confessio peccatorum de qua nunc lo-
quimur, noncompetit innocenti, quamvis
sit actus virtutis.
Ad tertium dicendum, quod quamvis
gratia sacramentorum et gratia virtutum
sitalia et aha, nontamensunt contrariae,
sed disparatae et ideo non est inconve-
;
niens ut idem sit actus virtutis, secun-
dum quod ex hbero arbitrio gratia infor-
mato sacramentum vel
procedit, et sit
pars sacramenti^ secundum quod est me-
dicina in remedium peccati ordinata.
CoNCLUsio. —
Cum sit con(iitio ad virtutem
pertinens quod quis corde tenet, ore confiteri,
confessio quse in sui ratione conditionem hanc
includit, bonum est ex gcnere, et actus virtutis.
ARTICULUS III.
Utrum confessio sit actus poenitentise
virtutis.
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod confessio noii sit actus poenitentiae
virtutis, quia actus iUius virtutis est
ahcujus qiiae est causa ejus. Sed causa confes-
: sionis est spes veniae, ut ex definitione
inducta apparet. Ergo videtur quod sit
actus spei, et non ptenitentiae.
2. Praeterea, verecundia est pars tem-
perantiae. Sed confessio ex erubescentia
operatur, ut ex praesignata dcfinitione
apparet. Ergo est actus temperantiae, et
non poenitentiae.
3. Praeterea, actus pccnitentiae inni-
titur divinaj misericordiae.Sed confessio
magis innititur sapientiai propter veri-
tatem, quae in ipsa esse dcbet. Ergo nou
est actus poenitentiae.
4. Praeterea, ad pcenitentiam movet
articulus de judicio propter timorem,
Haic, etc.
 ;,

604 SUMMA THEOLOGICA.

qui poenitentise origo est. Sed ad confes- respondeat, propter ^ dolorem de malo;
sionem movet articulus de vita aeterna, confessio sapientiae, propter veritatis
quia est propter spem veniae. Ergo non manifestationem, satisfactio poenitentiae
estactus poenitentiae. propter satisfaciendi laborem. Et quia
3. Praeterea, ad virtutem veritatis per- contritio est prima pars poenitentiae
tinet ut ostendat se quis talem qualis efficaciam aliis partibus praebens ideo ,

est. Sed hoc facit confitens. Ergo con- eodem modo judicatur de tota pceni-
fessio est actus virtutis quse dicitur ve- tentia, sicut de contritione.
ritas, et non pcenitentia. Ad quartumdicendum, quod quia con-
Sed contra, poenitentia ordinatur ad fessio magis ex spe proccdit quam ex
destructionem peccati. Sed ad hoc idem timore, ut dictum est, ideomagis innititur
ordinatur confessio. Ergo est actus pce- articulo de vita aeterna quam respicit
nitentiffi. spes, quam articulo de judicio quod res-
Respondeo dicendum, quod hoc in picit timor; quamvis poenitentia ratione
virtutibus considerandum est, quod contritionis e converso se habeat.
quando supra objectum virtutis additur Ad quintumdicendumquod patet solu-
specialisratio boni et difficilis, requiritur tio ex dictis^.
sicut magni sumptus ad
specialis virtus ;

magnificentiampertinent, quamvis com-

CoMCLUsio. — Confessio cst actus virtutis poe-
nitentise elicitus, quamvis imperative ad multas
munitersumptusmediocres et donationes virtutes, prout in earum fluem trabi potest, per-
pertineantadliberalitatem, utpatet in II tinere possit.
Ethic, cap. vii, ante med., et in IV,
cap. I. Et similiter est in confessione
veri, quae quamvis ad veritatis virtiitem QUvESTIO VIII.
pertineat absolute, tamen secundum
quod aliqua ratio boni additur, ad aliam DE MINISTRO CONFESSIONIS.
virtutem pertinere incipit. Et ideo dicit
Philosophus in l\ Ethic, cap. vii, ante (In septem articulos divisa.)

med., quod confessio quse fit in judiciis

Deinde considerandum est de ministro
non pertinet ad veritatis virtutem, sed
confessionis.
magis ad justitiam. Et similiter confessio 1°
Girca quod quaeruntur septem :

beneficiorum Dei in laudem divinam non

utrumnecessarium sit confiteri sacerdoti
pertinet ad virtutem veritatis, sed ad
2° utrum in aliquo casu licoat aliis quam
virtutem latriae. Et ita etiam confessio
sacerdotibus confiteri; 3° iitrum extra
peccatorum, ad remissionem eorum con-
sequendam, non pertinet elicitive ad vir- casum necessitatis possit aliquis non
sacerdos confessionem venialium audire
tutem veritatis, ut quidam dicunt, sed
A" utriim sit necessarium quod homo
ad virtutem poenitentia^ imperative au-
;

confiteatur proprio sacerdoti; 3° utrum

tem ad multas virtutes pertinerc potest,
possit aliquis alteri quam proprio sacer-
secundum quod in fiiiem multarum vir-
doti confiteri ex privilegio vel mandato
tutum trahi potest confessionis actus.
superioris 6° utrum poenitens in extremo
Ad primum ergo dicendum, quod spes
;

vitae siiae possit absolvi a quolibet sacer-

estconfessionis causa, nonsicut eliciens,
dote; 7° iitriim poena temporalis taxari
scd siciit imperaiis.
debeat secundum qiiantitatem ciilpae.
Ad secundum dicendum, quod eru-
bescentia in illa definitione non ponitur
quasicausa confessionis, cum magis iiata ARTICULUS PRIMUS.
sit impedireconfcssionis actum, sedmagis
Utrum necessariiim sit con/iteri sacerdoti.
quasi concausa ad liberandum a poena,
inquantum ipsa erubescentia poena qua*- Ad primiim sic proceditur. 1. Yidetur
damest*,et sic etiam claves Ecclesiae con- qiiod iion necessarium sacerdoti con-
sit
causae confessioiiis ad hoc sunt. fiteri. Ad confessionem eiiim noii ol)Ii-
Ad tertiiim dicendiim, qiiod secundum gamur iiisi ex divina iiistitutiono. Sod
(piamdamadaptationem j)artespa^niteiitia> nobis proponitur Jacobi,
diviiia iiistitutio
tribiis attributis persoiiarum adaptari pos- V, IG Con/itemini altenitrum peccata
:

siiiit,utcontritiomisericordi8e vel bonitati vestra, ubi non fit montio de sacerdote.

l*ium. : « sicul ctiam. * 1'arm. non liabct : « dicciulum. »

 QUiEST. VIII, ART. I ET II. 605

Ergo 11011 oportet confiteri sacerdoti. Ad secundum dicendum, quod baptis-

2. Praeterea, poi^nitentia est necessitatis
sacramentum, sicut et baptismus. Sedin
baptismo propter necessitatem sacra-
menti est minister quilibet homo. Ergo
et in pcenitentia. Ergo sufficit cuilibet
confiteri *.
3. Praeterea, confessio est adhoc neces-
saria ut taxetur poenitenti satisfactionis
mus est magis sacramentum necessitatis
quam pcenitentia quoadconfessionem et
absohitionem, quia quandoque baptismus
praetermitti non
potest siiie pericuio sa-
lutis aeternae, ut patet in pueris, qui non
habent usum rationis; sed non est ita
dc coiifessione et absolutionc quae tan-
tuin ad adultos pertinent in quibus,

modus. Sed quandoque aliquis non contritio cum proposito confiteiidi et

sacerdos discretius posset pcenitenti dare
satisfactionis modum quam multi sacer-
dotes. Ergo non est necessarium quod
confessio fiat sacerdoti.
4. Praeterea, confessio ad hoc est or-
dinata in Ecclesia, ut rectores vultum
pecorum suorum cognoscant. Sed quan-
doquerector sive ^ praelatus non est sacer-
dos. Ergo confessionon semper facienda
est sacerdoti.
Sed contra absolutio poenitentis
, ,
propter quam fit confessio, non pertinet
nisi a sacerdotibus quibus claves com-
,
missae sunt. Ergo confessio debet fieri
desiderio absolutionis sufficit ad liberan-
dumamorte aeterna. Etideo iion estsimile
de baptismo et de confessione.
Ad tertium dicendum, quod, sicut
dictum est, iii satisfactione non solum
attendenda estquantitaspoenae, sed etiam
virtus ejus, secuiidum quod est pars
sacramenti; et sic requirit sacramen-
torum dispensatorem, quamvis etiam
ab aUo quam a sacerdote quantitas poenae
taxari possit.
Ad quartum dicendum, quod cognos-
cere vultum pecoris, ad duo potest
necessarium esse primo ad hoc quod
:

sacerdoti. coordinetur gregi Christi, et si cognoscere

Praeterea, confessio praefiguratur in vuhum pecoris pertinet ad curam et
Lazari mortui vivificatione. Sed Dominus solhcitudinem pastoralem, quae incumbit
solum discipuUs praecepit ut solverent qnandoqueiUis qui nonsunt sacerdotes :

Lazarum, ut patet Joan., xi. Ergo sacer- secundo ad hoc quod provideatur ei con-
dotibus facienda est confessio. veniens ^ medicamentum salutis et sic ;

Respondeo dicendum quod gratia quae cognoscere vuUum pecoris pertinet ad

in sacramentis datur, a capite in mem- eum cujus est medicamentum salutis,
bra descendit. Et ideo solus ille minister sicut sacramentum eucharistiae et alia
est sacramentorum, in quibus gratia praebere,scilicet ad sacerdotem. Et ad
datur, qui habet ministerium super cor- talem cognitionem pecoris confessio or-
pus Christi verum, quod sohus sacerdotis dinatur.
est, qui consecrare eucharistiam potest.
CoNCLUsio. — Cum solus sacerdos ministerium
Et ideo cum in sacramento poenitentiae habeat super Christi corpus, illi soU facienda est
gratia conferatur, solus sacerdos minister sacramentaUs confessio.
est hujus sacramenti et ideo ei soh fa-
;

cienda est sacramentahs confessio, quae

ministro Ecclesiae fieri debet («). ARTICULUS II.

Ad primum ergo dicendum quod Ja-

cobus loquitur expraesuppositione divinae Utrum in aliquo casu liceat aliis quam
institutionis et quia divinitus institutio
;
sacerdotibus co nfiteri.
praecesserat de confessione sacerdotibus
facienda, per hoc quod eis polestatem Ad secundum sicproceditur. l.Videtur
remittendi pcccata in apostoHs dedit, ut quod in nuUo casu hceat aUis quam
patet Joan., xx, ideo intehigendum est sacerdotibus confiteri, quia confessio
quod Jacobus sacerdotibus confessionem sacramentalis accusatio est, ut ex supra
esse faciendam monuit. posita definitione habetur. Sed dispen-

* Parm. a sed ministro poenitentise facienda quse se accusaverat patrati cum diacono sacrilegii
ecclesia. — Quidam
:

est confessio. » in omnino rejiciimt hanc

^ Parm. « vel. »
: historiam, ut conlictam in favorem novationormn;
^ Paim. : «competens. » aUi meUus dicunt Nectarium abrogasse solum-
(a) Nectarius patriarcha constantinopoiitanus modo peccatorum occuUorum confcssionem pu-
dicitm' sustulisse usum
confessionis ob scandakmi bhcam.
orlmn ex confessione cujusdam uobilis faiminae
 ;
:

606 SUMMA THEOLOGICA.

satio sacramenti adillum taiitumpertinet, ex defectu sacerdotis facta sacramen-
qui est sacramenti minister. Cum ergo quodammodo, quamvis non sit
taUs est
minister sacramenti poenitentiae proprius sacramentum perfectum, quia dcest ei
sit sacerdos, videtur quod nuUi alii sit id quod est ex parte sacerdotis.
confessio facienda. Ad secundum dicendum, quod quamvis
2. Praeterea, confessio in quolibet laicus non sit judex ejus qui sibi con-
judicio ad sententiam ordinatur. Sed fltetur, absolute tamen ratione necessi-
sententia in foro contentioso a non suo tatis accipit judicium super eum, secun-
judicelata nuUa est; et ideo non facienda dum quod confltens ex defectu sacerdotis
est confessio nisi judici. Sed judex in se ei subdit.
foro conscientise non est nisi sacerdos Ad tertium dicendum quod per sacra-
qui habet potestatem Ugandi et solvendi. menta homo non solum Lleo, sed etiam
Ergo non estaUi confessio facienda. Ecclesiae oportet quod
reconcilietur. Ec-
3. Prgeterea, in baptismo quia quili- clesiae autem reconciliari non potest,
bet potest baptizare, si baptizat laicus, nisi sanctiflcatio Ecclesiae ad eum perve-
etiam absque necessitate, non debet niat. In baptismo autem sanctificatio
a sacerdote baptismus iterari. Sed si Ecclesiae ad hominem pervenit per ipsum
aUquis confiteatur laico in casu necessi- elementum- exterius adhibitum, quod
tatis, iterum tenetur sacerdoti conflteri, verbo vitae sanctificatur secundum for-
si articulum necessitatis evadat. Ergo mam Ecclesiaei a quociimque; et ideo ex
confessio non debet fieri laico in casu quo semel baptizatiis est a quocumque,
necessitatis. non oportet quod iterum baptizetur. Scd
Sed contra est quod in Littera deter- in poenitentia Ecclesiae sanctiflcatio non
minatur, IV, dist. xvii. pervenitad hominemnisi permiiiistrum,
Respondeo dicendum, quod sicut bap- quia non est ibi aliquod elementum
tismus est sacramentumnecessitatis, ita corporale exterius adhibitum, quod ex
et poenitentia. Baptismus autem, quia sanctiflcatione invisibilem gratiam con-
est sacramentum necessitatis, dupUcem ferat. Et ideo quamvis iUe laico confessus
habet ministrum unum cui ex offlcio
: in articulo necessitatis conseeutus sit
baptizare incumbit, sciUcet sacerdotem ;
veniam a Deo, eo quod propositum qiiod
aUum cui rationenecessitatis dispensatio concepit confltendi secundum mandatum
baptismi committitur. Et ita etiam minis- Dei, sicut potuit implevit, non tamen
terpoenitentiae,cui confessio est facienda adhuc Ecclesiae reconciliatus est^ ut ad
ex offlcio, est sacerdos sed in neces- ; sacramenta Ecclesiae admitti debeat, nisi
sitate etiam laicus vicem sacerdotis sup- prius a sacerdote absolvatur; sicut ille
plet, ut ei confessio fleri possit. qui baptismo flaminis baptizatus est,
Ad primum ergo diceiidum, quod in ad eucharistiam non admitUtur. Et ideo
sacramento poenitentiae non solum est oportet quod iterum conflteatur sacerdoti,
aUquid ex parte ministri, sciUcet abso- cum copiamhaberepotuerit, et praecipue
lutio et satisfactionis injunctio, scd quia, ut dictum est, sacramentiim poeni-
etiam aliquid ex parte ipsius qui suscipit tentiae perfectum non fuit unde oportet
:

sacramentum, quod est etiam de essen- quod perflciatur, ut ex ipsa perceptione

tia sacramenti, sicut contritio et con- sacramenti plcniorem efi^ectum conse-
fessio. Satisfactioautem jam iiicipitesse quatiir, et ut mandatum de pcenitentiae
a ministro, inquantum eam injungit, sacramento recipieudo impleat.
et a poenitente, inquantum eam implet
et ad plcnitudinem sacramenti utrumquc
CoNCLUsio. — Nonnisi in nocossitatis articulo,
altori quam sacerdoli pcccatorimi confessio liori
debet concurrere, quando possibile est. potost.
Sed quando necessitas imminet, debet
facere poenitens quod ex parte sua est, ARTICULUS IIL
scilicet conteri, et conflteri cui potest
qui quamvis sacramentum perflcere noii Utn/m casiim ?ieccssitatis possit
extra
a/ir/uis non saccrdos confcssionem venia-
possit, ut faciat id quod ex parte sa-
cerdotis est, absolulionem scilicct, de- lium audire.
fectum tamen saccrdotis summiis sacer- Ad tertium sic proccdilur. I . Vidotur
dos supplet. Nihilominus confessio laico quod extra casum uecessitatis iion possit

* Parni. : « Kcclosin», a qiiocuni([uo dotur. »

 Q\]JE^T. VIII, ART. III ET IV. 607
aliquis noii sacordos
confessionem ve- pro peccatoribus orare, poenitentiam
nialium audire. Quia sacramentum ali- imponere, atque peccata solvere. » Sed
quod committitur laico dispensandnm monachi non sunt proprii sacerdotes
ratione necessitatis. Sed confessio venia- idiquorum, cum non habeant curam ani-
lium non est de necessitate. Ergo non marum. Ergo cum confessio fiat propter
committitur laico. absolutionem, sufficit quod fiat cuicum-
2. Prseterea, contra venialia ordinatur que sacerdoti.
extrema unctio, sicut et poenitentia. Sed 2. Praeterea, sicut sacerdos est mi-
illa non potest dari a laico, ut patet Ja- nister hujus sucramenti, ita et eucharis-
cobi, V. Ergo nec confessio venialium ti«. Sed quihbet sacerdos potest eucha-
potest eifieri. ristiam conficere. Ergo quilibet sacerdos
Sed contra est quod dicit Beda ^ v, potest sacramentum poenitentiae minis-
in Littera,iy, dist. xvii. trare. Ergo non oportetquod fiat proprio
Respondeo dicendum, quod per pec- sacerdoti.
catum veniale homo nec a Deo nec a sa- 3. Praeterea, iUud ad quod determinate
cramentis Ecclesise separatur. Et ideo tenemur, non est in nostra electione cons-
non indiget novae gratise collatione ad titutum. Sed sacerdos*^ cui confiteri debe-
ejus dimissionem, neque indiget recon- mus est in nostra electione constitutus,
ciliatione ^ ad Ecclesiam. Et propter hoc ut patetper Augustinum in Littera, IV,
non oportet quod venialia ahquis sacer- dist. XVII ; dicitenim in hb De vera et
doti confiteatur. Et quia ipsa confessio falsa poenitentia, c. x, col. 1122, t. 6 :

laico facta sacramentale quoddam est, Qui confiteri vult peccata, ut inveniat
quamvisnon sit sacramentum perfectum, gratiam, quaerat sacerdotem scientem
et charitate procedens
ex et tahbus : solvere et hgare. Ergo videtur quod non
natum est veniale remitti, sicutper tunsio- sit necessarium quod sacerdoti proprio
nem pectoris, et per aquam benedictam^- confiteatur aliquis.
Et per hoc patet solutio ad primum, 4. Praeterea, quidam suiit, sicut' prse-
quia veniaha non indigent sacramenti lati, qui non videntur habere proprium
perceptiorie ad dimissionem sui sed ; sacerdotem, cum non habeant superio-
sufficit ibi ahquid sacramentale, ut aqua rem. Sed isti tenentur ad confessionem.
benedicta, vel aliquidhujusmodi. Ergo non semper tenetur homo confiteri
Ad secundum dicendum, quod extrema proprio sacerdoti.
unctio non datur directe contra veniale, 5. Praeterea, iUud quod est institutum
nec aliquod * sacramentum. pro charitate, contra charitatem non mi.
CoNCLUsio. —
Non est neccssarium ut quis sa- litat, ut Bcrnardus dicit in Tract. de prae.

cerdoti venialia contiteatur, cum per confessioncm cepto et dispens. cap. ii, § 5, col. 250, t. 2»
,

laico factam, pectoris tunsionem, et per aspersio- Sed confessio, quae pro charitate insti-
nem aquse benedictee remittantm'. tuta est, contra charitatem militaret, si
homo ad confitendum uni sacerdoti esset
ARTICULUS IV. obligatus ut puta si peccator sciat sacer-
;

dotem suum haereticum, aut soUicitatorem

Utrum sit necessariiim quod homo
ad malum, autfragUem, qui ad peccatum
confiteatur proprio sacerdoli.
quod quis coiihtetur ei, sit pronus vel ;

Ad quartum sic proceditur. 4. Videtur si revelator esse confessionis probabili-

quod non sit necessarium quod homo ter existimetur; vel si peccatum contra
confiteatur proprio sacerdoti. In Decret. ipsum commissum sit, de quo quis con-
enim dicitur ^, cap. « Ex auctoritate, » xvi, fiteri debet. Ergo videtur quod non sem-
qu. I, col. 998 « Apostolico modera-
: per oporteat confiteri proprio sacerdoti.
mine et pietatis officio a nobis constitu- 6. Praeterea, iii eo quod est necessarium
tum est quod sacerdotibus monacliis ad salutem, nonsunt homines arctandi,
apostolorum figuram tenentibus liceat ne impediantur a via salutis. Sedmagna
praidicare, baptizare, communionemdare. arctatio videtur si oporteat uni homini

* Parm. : « Swp. illud Jacobi, v, Confitemini al- Non autem legitur in Gregorio.
terutrum. » 6 Parm. « sed electio
: discreti sacerdotis set
' Parm. : « reconciliari Ecclesiae. » nobis commissa. »
® Parm. : «per aspersionem aquaebenedictae. » ' Parni. « sicut Papa
: et prselati. »
* Parm. : « aliquod aliud. » **
Edit. Vives.
* Parm. : « Gregorius enim dicit et habetm\ »

608
confiteri de necessitate, et
possent a confessione retrahi veltimore,
vol verecundia vel aUquo » liujusmodi.
, jus parochiae ciira est commissa de quibus
Ergo cum confessio sit denecessitate sa-
lutis, non debent homines adhocarctari,
ut videtur, quod proprio sacerdoti con-
fiteantur.
Sed contra est Decr. Innocentii III, in
conc. Lateran. IV, qui instituit « quod om-
, rium
nes utriusque sexus semel in anno pro-
prio sacerdoti confiteantur. » Et ideo ratio noii sequitur. Et tamen non
Praeterea, sicut episcopus se habet ad
dioecesim suam, ita sacerdos ad suam
parochiam. Sed non licet uni episcopo in
dioecesi alterius episcopale officium exer-
cere, secundum statuta canonum, cap.
« NuUus Primas, » IX, qu. ii, col. 789,
etcap. «Siquis episcoporum, » XYI, qu. v,
col. 1023. Ergo non licet uni sacerdoti pa-
rochianum alterius audire.
Respondeo dicendum, quod aUa sacra-
menta non consistunt^in lioc quod ^ad sa-
cramentum accedens aliquid agat, sed so-
lum ut recipiat, sicut patet in baptismo,
et liujusmodi; sed actus recipientis re-
quiritur ad percipiendam utilitatem sa-
cramenti in eo qui est sua? voluntatis arbi-
terconstitutus,quasiremoveiisproliibens,
scilicetfictionem. Sed iii poenitentia actus
accedentis ad sacramentum est de subs-
tantia sacramenti, eo quod contritio,
confessio et satisfactio sunt poenitentise
partes quse sunt
,
actus poenitentis
actus autem nostri, cum in iiobis prin-
cipium habeant, non possunt nobis ab
aliis dispensari nisi per imperium. ,
Uride oportet quod qui dispensator
ille
hujus sacramenti constituitur, sit taUs qui
possit imperare aliquid agendum. Impc-
rium autem non competit alicui in alium,
nisi ei qui habct super eum jurisdictio-
nem. Et ideo de necessitate hujus sacra-
menti est iion solum ut minister habeat
ordinem, sicut in aliis sacramentis. Sed
etiam quod liabeat jurisdictioiiem. Et ideo
sicut ille quiiioii est sacerdos,rnon potest
hoc sacramentum conferre, ita nec ille
qui non habet jurisdictionem. Et propter
hoc oportet, sicut sacerdoti, ita proprio
sacerdoti confessionem fieri cum cnim
sacerdos non absolvat, nisi ligando ad
aliquid faciendum, ille solus potest ab-
solvere qui potest per imperium ad ali-
quid faciendum ligare.
Ad primum ergo dicendum, quod
raini. : .( ah((U() alio. »
'^
Paiiii. : (( laicum, cui conliteatur.
; ;
SUMMA THEOLOGICA.
perhoc miilti gorius loquitur de iUis monachis qui ju-
risdictionem habent, utpote quibus aUcu-
,
ali qui dicebant quod ex hoc ipso quod mo-
nachi erant, non poterant absolvere, et
poenitentias injungere, quod falsum est.
Ad secundum dicendum, quod sacra-
mentum eucharistiae non requirit impe-
iiialiquem hominem secus autem ;
est in hoc sacramento, ut dictum est.
licet eucharistiam ab alio quamaproprio
sacerdote accipere, quamvis verum sit
sacramentum quod ab alio percipitur.
Adtertium dicendum, quod electio dis-
creti sacerdotis iion est iiobis commissa,
utnostro arbitrio facienda, seddelicentia
superioris, si forte proprius sacerdoses-
set miiius idoneus ad apponendum pec-
cato salutare remedium.
Ad quartum dicendum, quod quia prae-
latis incumbit sacramenta dispensare,
quae nonnisi mundi tractare debent, ideo
concessum est eis a jure, cap. « Ne pro di-
latioiie , » Depceiiit. etremiss. ,
quod possint
sibi eUgere proprios confessores, qui
quantum ad hoc sunt eis superiores
sicut etiam unus medicus ab alio curatur,
non inquantum medicus, sed inquan-
tum est infirmus.
Ad quintum dicendum, quod in casibus
iUis in quibus probabiliter timet poeni-
tens pcriculum sibi vel sacerdoti ex coii-
fessione ei facta, debet recurrere ad su-
periorem, vel ab eodem petere licentiam
aUeri confitendi; quod si licentiam ha-
bere non possit, idem est judicium quod
de iUo qui noii habet copiam sacerdotis:
unde magis debet eligere laico ' confiteri.
Nec in hoc transgreditur aliquis praecep-
tum Ecclesiae quia pra?cepta jiiris posi-
,
tivi non se extendunt ultra intentionem
prapcipientis, quai est finis prsecepti ; hic
autem est charitas, secuudum Apostolum,
I Tim. Nec etiam aliqua injuria fit sa-
i.
cerdoti, quia privUegium mcretur amit-
tere, qui concessa sibi abutitur potcs-
tate.
Ad scxtum dicendum,quod inhocquod
: oportct proprio sacerdoti confiteri, non
arctatur via sahitis, sed sufficicns ad salu-
tem via statuitur. Peccaret autem sacer-
dos, si non esset facilis ad praebendam
Uccntiam aUcri ' confiteiKU, quia multi
Grc- suut adeo infirmi quod potius siue cou-
''
Parm. ox typogr. mendo : (* confitendi. »
»
 QU^ST.
fessione morcrenlur quam tali sacerdoti
confiterentur. Undeilliqui sunt nimis sol-
liciti ut conscientias subditorum per
confessionem sciant, multis damnationis
laqueum injiciunt, etper consequens
ipsis.
CoNCLUsio. —
Cum ministri jimsdictio in con-
iitentem ad sacramenti hujus necossitatcm porti-
neat, nonnisi proprio sacerdoti confessio est
facienda.
ARTICULUS V.
Utrum aliquis possit alteri quam
sacerdoti confiteri ex privilegio
dato superioris.
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
quod non possit aliquis alteri quam pro-
prio sacerdoti confiteri, etiam ex privile-
gio vel mandato superioris, quianonpo-
test aliquod privilegium indulgeri in prse-
judicium ex Gregorio, lib. II, ep.
alterius,
XXXVIII. Sed lioc esset in praejudicium
proprii sacerdotis, si alius confessioncm
subditi sui audiat. Ergo noii potest per
privilegium, seu licentiam, seu manda-
tum superioris obtineri.
2. Prajterea, illud per quod impeditur
divinum mandatum, non potest per man-
datum vel privilegium alicujus hominis
concedi. Sed mandatum divinum est ad
rectores ecclesiarum, nidiligenter vultum
pecoris sui agnoscant, Proverb. xxvii, 23,
quod impeditur, si alius quam ipse con-
fessionem ejus audiat. Ergo hoc non
potest per alicujus hominis privilegium
vel mandatum ordinari.
3. Pra?terea, ille qui audit confessio-
nem alicujus, est proprius judex ejus
alias non posset eum ligare et solvere.
Sed unius hominis non possunt esse
plures proprii judices* vel proprii sacerdo-
tes, quiatunc teneretur pluribus obedire,
quod esset impossibile, si contraria preeci-
pereiit vel incompossibiUa. Ergo non po-
test aliquis confiteri nisi proprio sacer-
doti, etiam ex superioris licentia.
4. Praeterea, injuriam sacramento facit
qui sacramentum iterat super eamdem
materiam, vel ad minus inutUiter facit.
Sed qui confessus est aUi sacerdoti, tene-
tur iterum confiteri proprio sacerdoti,
si petat, quia non est absolutus ab obe-
dientia, quaeitenetur ad hoc. Ergo non
Pai^m. : « sacerdotes vel judices. »
Y.
VIII, ART. IV ET V. 609
potest licite fieri quod alii ali(]uis quam
proprio sacerdoti confiteatur.
Sed contra, ea quaj sunt ordinis, pos-
sunt habenti similem ordinem committi
siiji ab eo qui ea facerepotest. Sed superior,
ut episcopus, potcstconfessionem audire
illius qui est de parochia alicujus presby-
teri, quiaetiam quandoque ahquos casus
sibi reservat, cum ipse^ sit principaHor
rector. Ergo etiam potest committere
alteri sacerdoti quod ipse
audiat.
Prseterea, quicquid potest inferior, po-
test superior. Sed ipse sacerdos potest
suo parochiano darc licentiam ut alteri
proprio confiteatur. Ergo multo fortius ejus su-
velman- perior hoc potcst.
Praiterea, potestatemquam habetsacer-
dos in populo, habct ab episcopo. Sed
ex illa potestate potest confessionem au-
dire. Ergo et eadem ratione aUus, cui
episcopus potestatem concedet.
Respondeo diceiidum, quod sacerdos
aUquis potest dupUciter impediri ne ali-
cujus confessionem audiat uno modo :
propterdefcctumjurisdictionis aUomodo ;
propter impedimentum executionis or-
dinis, sicut excommunicati, et degradati,
ethujusmodi. Quicunque autem jurisdic-
tionem habet, potest ea quae sunt juris-
dictionis committere. Et ideo si aliquis
impediatur quod aUerius confessionem
audirenon possit per jurisdictionis defec-
tum, potest sibi per quemcumque juris-
dictionem habentem immediatam in iUos
committi quod confessionem audiat et
absolvat, sive peripsumsacerdotem, sive
per episcopum, sive perpapam. Si autem
propter executionis ordinis impedimen-
tum audire non possit, potest sibi con-
cedi quod confessionem audiat, per eum
;
quiimpedimentum removerepotest.
Ad primum ergo dicendum, quod prae-
judicium iion aUcui, nisi ei subtraha-
fit
tur quod est in favorem ejus induUum.
Jurisdictionis autem potestas non est
commissa aUcui homiiii in favorem suum,
sed in utilitatem plebis et ad honorem
Dei. Et ideo si superioribus pra^latis ex-
pedire videatur ad salutem plebis et ad ho-
norem Dei promovendum, quod aUis quae
sunt jurisdictionis committant, in nuUo
fit praejudicium inferioribus prailatis, uisi
iUis qui quaerunt quse sua sunt, non quae
JesuChristi, PhUipp., ii, 21, et qui gregi
praesunt, non ut eum pascant, sed ut ab
eo pascantur.
2 Parm. : « cum sit ille.
39
010 SUMMA THEOLOGICA.
Ad secundum dicendum, quod rector bere, sicut et iUe qui habet solum venia-
Ecclesise debetvullum pecorissui cognos- lia. Talis enim solum venialia confiteri

cere duplicitcr: uno modo per sollicilam debet, ut quidam dicunt, vel etiam pro-
extcrioris convcrsationis consideratio- fiteri se a peccato mortali immunem essc ;

nem, quainvigilare debet super grcgem
sibi commissum; et inhaccognitionc non
oportet quod credat subdito, sed certitu-
dinem facti, inquantum potest, inquirat.
Aliomodo per confessionis manifestatio-
nem; et quantum ad hanc cognitionem
non potest majorem certitudinem accipcre
quam ut subdito credat, quia hoc est ad
et sacerdos eiin foro conscientiai credere
tenetur.
Si tamen iterum conhteri teneretur,
non frustra primo confessus fuisset, quia
quanto pluribus saccrdotibus confitetur
quis tanto ei plus de poena remittitur,
tum ex erubescentia confessionis, quae
in poenam satisfactoriam computatur ,

subveniendum conscientia^ ipsius. Unde tum ex vi clavium. Unde toties posset

in foro confessionis creditur homini et
pro se et contrase, non autem in foro
exterioris judicii. Et ideo adhanc cogni-
tionemsufficitquodcredat subdito diccnti
se alteri absolvere valcnti fuissc confes-
sum. Et sic patet quod taUs cognitio per
aliquis confiteri, quod ab omni pcena li-
beraretur. Nec reiteratio facit injuriam
sacramento, nisi in illo in quo sanctifi-
catio adhibetur vcl per characteris im-
pressionem, vel per materia? consecra-
tionem quorum neutrum est in poeni-
;

privilegium alteri indultum de confes- tentia. Unde bonum est quod iUe qui auc-
sione audienda non impctlitur. toritate episcopi confessionem audit ,

Ad tertium dicendum, quod inconve- inducat confitentem ad hoc quod confi-

niens esset, si duo aiquahter super eam- teatur proprio sacerdoti quod si no- :

dem plebem constituerentur. Sed quod luerit_, nihilominus eum absolvere debet.

duo quorum unus aho principahor est, CoNCLUsio. — Cum quisqiiisjui'isdictionemha-

super eamdem plebem constituantur, non bet, ea qua? jurisdictionis suntalteri committere
est inconveniens et secundum hoc super
; possit , consequens est ex superioris privilegio
eamdem plebem immediate sunt et sacer- vel mandato possc aliquem alteri quam proprio
sacerdoti conliteri.
dos parochiahs, et episcopus, et papa,
et quihbet eorum potest ea quse sunt ju-
risdictionis ad ipsum pertinentia, aheri
committere. Secl si superior committat,
ARTICULUS VL
qui et principalior est, duphciter potest
committere: aut ita quod eum vice sui Utrum pmiitens possit in fine vitae a
constituat, sicut papa et episcopus suos quolibet sacerdote absolvi.
poenitentiarios constituunt tunc tahs est
:

principahor quam inferior praelatus, sicut Ad sextum sic proceditur. 1 . Videtur

poenitentiarius papa? quam episcopus et quod in poenitens non possit a
fme vitse
poinitentiarius episcopi quam saccrdos quolibet sacerdote absolvi. quia ad abso-
parocliiahs, et magis tenetur ei confitens hitionem requiritur aliqua jurisdictio, ut
obedire ; aho modo ut eum coadjutorem dictum est. Sed sacerdos non acquirit
iUius sacerdotis constituat et quia coad-
; jurisdictionem super illum qui in fine
jutor ordinatur ad eum cui adjutor datur, poenitet. Ergo non potest eum absol-
ideo coadjutor est minus principahs, et verc.
ideo pocnitons non tantum obedire tcnc- 2. Praeterea, iUe quisacramentumbap-
tur ei quantum proprio sacerdoti. tismi in articulo mortis ab alio quam a
Ad quartum dicendum, quod nullus proprio sacerdote suscipit, non debet a
tenetur conhteri peccata qua non hal)et; proprio sacerdote itcrum baptizari. Si
et ideo si ahquis poenitentiario cpiscopi ergo quilibet saccrdos in articulo mortis
vel alteri ab episcopo commissionem ha- possit absolverc a quolibet peccato, non
benti confcssus fuerit, cum sint sibi di- debet popuiteus, si evadit,ad suum saccr-
missa peccata et quoad Ecclcsiam, et dotcm rccurrcrc quod falsum cst. (piia
;

quoad IJcum, non tcnetur eacouhtoripro- alias saccrdos uon liai)crct cognitioncm
prio saccrdoti,quantumcumquc petat; sed vultus pccoris sui.
propter statutum Ecclesia^, cap. « Omnis .{. Pra^tcrca, in arliciilo mortis sicut
utriusque, » De paniit. etremiss., de con- licct alicnosaccrdoti baptizarc, non
ita ct

fcssione facienda proprio sacerdoti sc- saccrdoli. S(m1 non sac(>nl(»s nuuciuam
mol iu anno, oodom modo so dobot ha- potpst absolvero in foro pa?uitentiidi.Ergo

i
 QUiEST. VIII, ART. VI ET VIT. 611

nec sacerdos in artlcnlo mortis cum qui vis sacramentalis poenitentiae consistitin
non cst sihi suhditiis. sanctificationc ministii ; ct ideo illc (jui
Scd contra, nccessitas spiritualis cst laico confitctur, quanivis im[)leat quod
major quam corporalis. Sed aliquis inne- ex partc sua est de sacramentali confes-
cessitate ultima potest aliorumrehusuti, sione,tamen sacramentalcm absohitioncm
etiam invitis doniinis, ad suhvenicnduni non conscquilur; ct idco aliquid valct
corporali nccessiiati. Ergo et in articulo ci quantum ad diminutionem jjcnai, qua^
mortis ad suhveniendum spirituali ne- fit per confessionis meritum ct ponnam
ccssitati, potest quis anon suo sacerdote scd non consequitur diminutionem illam
ahsolvi. pa-nae quae est ex vi clavium et ideo :

Prseterea, adidem sunt auctoritatespo- oportct quod iterum sacerdoticonfiteatur

sitae in Littera, IV, dist. xx.
Respondeo dicendum, quod quilihet
saccrdos quantum est devirtute clavium,
habet potestatem indifTerentei in omnes,
etquantum ad omnia peccata sed quod ;
non possit omnes ah omnihus pcccatis
ahsolvere, hoc est quia per ordinationcm
et magis sic confessus decedens punitur
post hancvitam, quam si sacerdoti fuis-
set confessus.
CoNCLUsio. —
Cum necessitas legcm non ha-
beat, potcst poenitcins a quovis sacerdotc in
moitis articulo noii modo a pcccatis omiiibus
absolvi, sed ctiam a quaUbet excommunicatione

Ecclcsia? hahet jurisdictionem limitatam

a quocumquc sit lata.

vel omnino nullam hahet. Sed quia nc-

cessitas legem non hahet, ideo quando
necessitatis articulus imminet, per Ec- ARTICULUSVII.
clesiseordinationem non impcditur quin
ahsolvere possit, ex quo liahet claves Utriim popjia temporalis taxetur secundum
etiam sacramentahter, et tantum conse- quantitatem culpse.
quitur ex ahsolutione aherius, sicut a
propriosacerdote ahsolveretur. Nec sohim Ad septimum Videtur
sic proceditur. 1.
a peccatis tunc potcst a quohhet sacer- quod poenatcmporalis, cujus reatus post
dote ahsolvi, scd ctiam ah excommuni- pcenitentiam manet, non taxetur sccun-
catione, a quocumque sit lata, c[uia haec dum quantitatem culpa^. Taxatur enim
ahsolutio etiam ad jurisdictionem perti- secundum quantitatem delectationis quae
net, quse per legem ordinationis Ecclesiae fuit in pcccato, ut patet Apoc, xvni,7 :

coarctatur. Quajitum cjlorificavit se et in delictis fuit,

Ad primum ergo dicendum, quod aU- tant7im date illi tormentum etluctum. Scd
quis potest uti jurisdictione altcrius cx quandoque ubi estmajor delectatio *, est
ejus voluntate, quia ea quse jurisdictio- minorculpa, quia « peccata carnalia, quae
nis sunt, committi possunt. Unde quia plus habent dclectationis quam spiritua-
Ecclesia acceptat ut quihhet sacerdos ah- lia, minus hahent de culpa, » secundum

solvere possit in articulo mortis, ideo ex Gregorium lib. XXXIII MoraL, cap. xii,
hoc ipso quis secundum quidusumjuris- § 23, col. G88, t. 2. Ergo pcena non taxa-
dictionis habet, quamvis jurisdictione tur secundum quantitatcm culpae.
careat. 2. Praeterea, eodem modo aliquis oh-
Ad secundum dicendum, quod non ligatur ad pcenam per peccata
moralia ^

oportet eum
recurrere ad proprium sa-
cerdotem, ut iterum a peccatis solvatur
a quihus in articulo mortis ahsohitus est,
sed ut innotescat ei quod sit ahsolutus.
Nec simihter oportet quod ahsohitus ab
excommunicatione ad judiccm vadat, qui
ahas a])solvere potuisset, ahsolutionem
petens, sed satisfactionem otrercns.
Ad tertium dicendum, quod haptismus
habet ex ipsa sanctificatione materiae
efficaciam et ideo a quocumque confe-
; sacerdote, quia circumstantia quae su-
raur ahcui, ille sacramentumrecipit. Scd
in nova lege, Sed in
sicut in veteri.
veteri lcge debchatur pro peccatis pcena
septem dierum, ut scilicet septem diehus
immundi essent^.Cum ergo in novo Tes-
tamento imponatur poena septennis pro
uno peccato mortali, videtur quod quan-
titas poenae non respiciat quantitatem
culpae.
3. Praeterea, majus est peccatum ho-
micidii in laico quam fornicationis in
mitur ex specie peccati, magis aggravat,

* Parm. « ibi. » ^ Parm. addit. « pro uno peccato mortali. »

* :

^ Parm. « mortalia. »
612 SUMMA THEOLOGICA.
quam quae sumitur cxconditionc personse. quia in uno peccatum est periculosius,
Sed laico pro homicidio imponitur sep- sicut in saccrdote quam in alio vel quia :

tennis poenitcntia, ct sacerdoti pro for- multitudo magis prona est ad ihud pec-
nicatione poenitentia decem annorum, catum; et ideo perpoenam unius alii sunt
secundum canones, cap. « Si quis homi- extcrrcndi. Poena ergo in foro poeniten-
cidium, » dist. l, col. 277, ct cap. « Pres- tiae quantum ad utrumque taxanda est.

bytcr, » dist. lxxxii, col. 398. Ergo Et idco non semper pro majori peccato
poena non taxatur secundum quantitatem major poena imponitur. Sed poena pur-
culpae. gatorii solum cstad solvendum debitum,
4. Praeterca, maximum peccatum est quia jam ultcrius non manet locus pec-
quod in ipsum corpus Ghristi commit- candi ; et ideo illa poena taxatur solum
titur, quia tanto gravius quis pcccat, secundum quantitatem peccati, conside-
quanto majorest in quem pcccatur. Sed rata tamen contritionis quantitate, et
pro effusionc sanguinis Christi in sacra- confessionc absolutione et quia per ;

mento altaris contenti injungitur tantum omhia haec de pcena aliquid dimittitur.
poenitcntiaquadragintadierum, velparum Unde ctiam a sacerdotc ' injungendo sa-
amphus pro fornicationc autcm sim-
;
tisfactioncm sunt consideranda.
pUci injungitur tantum pcenitentia sep- Ad primum ergo dicendum, quod in
tennis, secundum canones, cap. « Si pcr verbis ihis duo tanguntur cx parte culpse,
neghgentiam, » Deconseci-at.,dist.u,co\. scilicet glorificatio et delicia^ sive delec-
1742,et cap. « Prcsbyter, » dist. lxxxii, tatio; quorum primum pcrtinct ad ela-
col.398. Ergo quantitas poenae non res- tionempeccantis, qui Deo rcsistit; secuii-
pondet quantitati culpae. dum ad dclcctationem peccati. Quamvis
Scd contra, Isaiae, xxvii, 8 Tn men- : autem quandoquc sit minor delectalio in
sura contra mensuram, cum abjecta fue- majori culpa, tamcn estibi sempcrmajor
rit, judicabo eam. Ergo quantitas ju- elatio. Et ideo ratio non procedit.
dicii *
punitionis pcccati est sccundum Ad secundum diccndum quod illa ,

quantitatcm culpae. poena septem dierum non erat expiativa a

Praeterca, homo reducitur ad aequah- poeiia debita peccato unde ctiamsi post ;

tatem justitiae per poenam inflictam. Scd iUos dies moreretur, in purgatorio puni-
hoc non esset, si quantitas culpae ct poenae retur sed expiabat ab irregularitate, a
;

non rcspondcrct. Ergo

sibi
rcspondet.
Rcspondco dicendum, quod poena post
dimissioncm culpae exigitur ad duo, sci-
Ucct ad debitum solvcndum, et ad rcmc-
dium praestandum. Potcst ergo taxatio
poena?. considerari quantum ad duo primo
quantum ad dcbitum, ct sic quantitas
poenae rcspondet quantitati
radicahtcr
culpae, antequamde ca ahquid dimittatur;
secundum tamcn quod per primum corum
quae poenam nata sunt rcmittcrc, plus
rcmittitur, secundumhoc per aliud miims
remittendum vel solvendum rcstat, quia
unum alteri qua omnia sacrificia legalia expiabaut.
Nihilominus tamen, caeteris paribus, plus
pcccat homoinnovalegequam in vetcri,
propter sanctificationem ampliorem qua
sanctificatur in baptismo, et propter be-
neficia Dei potiora Iiumano gcneri exhi-
: bita. Et Iioc patct cx hoc quod dicitur
Hcb.,x, 29: Quantomagisputatisdeteriora
mereri supplicia qui Filium Dei conculca-
verit, et sanguine^n Testamenti pollutum
duxerit, in guo sancti/icatus est? ^ecia
men hoc verum est universaliter, quod
exigatur pro quolibet peccalo mortali
scptennis poenitcntia sed haec est quasi ;

quanto per contritionem plus de pcena quaedam regula communis ut in pluribus

dimissum est tanto per confessionem
, compctens quamtamcn oportet omittere,
;

minus dimittendum restat. Secundoquan- consideratisdiversis peccatorum'* circum-

tum ad rcmedium vcl illius qui peccavit, stantiis.
vcl aliorum; et sic quandoquc pro mi- Ad tertium dicendum, quod episcopus
nori pcccato injungitur major poina^, vel vcl saccrdoscum majori periculo suo et
quia peccato unius difficilius potest re- aliorum pcccat; et ideo soUicitius retra-
sisti quam pcccato alterius, sicut juveni hunt cum canones a peccato quam alios,
imponitur pro fornicationc major poMia majorem poMiam injuiigoiulo, seoiiiuhim
(luam seni, quamvis miuus pcccct, vel quod est iii reinediuni, (iuauivis ijuando-

* Parm. : « ct. » ^ Viwm. : « iu. »

* Parm. : « j)ainilt»ntia. » * Parm. addit. : « ot pcemtenlium. »
 »

QUiEST. VITT, ART. VIT, ET QTJ^.ST. IX, ART. I. 613

que ex debito, unde

noii debcatur tanta Sedcontra, quilil)ct tenetur ad confes-
etinpurgatorio non tota* ab eo exigitur. sionem mortalium. Sed si aliquis semel
Ad quartum dicondum, quodpoenailla confessus est etiam in mortali existens,
est intelligenda quando nolente saccrdote non tcnetur ulterius ad confitendum ea-
hoc accidit; si enim sponte clfunderet, dem peccata, quia cum nullus sciat se
multo graviori poena dignus esset. charitatem habcre, nullus sciret se con-
fessum fuisse. Ergo non est de necessi-
CoNCLUsio. —
Tametsi quantum ad debiti solu-
tatc confessionis quod sit charitate for-
tionem ,
poena secundum culpa? quantilatem
taxanda sit, quatenus tamon pcena ad illius qui mata.
peccavit vel aliorum remedium injungitur, non Respondeo diccndum, quod confessio
semper secmidum culpa? quantitatem sed quan- est actus virtutis, et ^ pars sacramenti.
doque secundumpersonarum conditionem, taxari
debet.
Sccundum autcm quod cst actus virtutis,
est actus mcritorius propric ct sic con- ;

fcssio non valet sinc charitate, quae est

QUtESTIO IX. principium merendi. Sed sccundum quod
est pars sacramenti, sic ordinat confitcn-
DE QUALITATE CONFESSIONIS. tem et sacerdotem, qui habet claves Ec-
cIcsiae,quiperconfessioncmconscicntiam
(In quatuor articulos divisa.) confitentis cognoscit; et secundum hoc
confcssio potcst csse ctiam in eo qui non *
Deinde considerandum est de qualitate est contritus, quia potest peccata sua
confessionis. panderc sacerdoti, etclavibus Ecclcsiaese
Circa quam quaeruntur quatuor 1° :
subjiccrc; ct quamvis tuncnon pcrcipiat
utrum confessio possit esse informis ;
absolutionis fructum, tamen reccdcnte
2° utrum oporteat confessionem esse in- fictione percipcrc incipict («), sicut etiam
tegram 3° utrum possit aliquis per alium
;
in aliis sacramentis est. Unde non tenetur
vel per scriptum confitcri 4° utrum illae ;
iterare confessionem, qui fictus accedit,
conditiones quae a magistris assignantur, scd tenctur postmodum fictionem suam
ad confessionem requirantur. confiteri.
Ad primum crgo dicendum, quod auc-
quanturn ad
toritas illa intclligcnda est
ARTICULUS PRIMUS. fructum confessionis percipiendum, qucm
nuUus extra charitatem cxistcns per-
Utrum confessio possit esse informis. cipit.
Adsecundum dicendum, quod contritio
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur et satisfactio fiunt Deo ; scd confcssio fit

quod confessio non possit esse informis. homini; et ideo de ratione contritionis
Dicitur enim Eccli., xvii, 26 A mortuo, :
quod homo sit Dco
et satisfactionis cst

Quasi^^^^^^ qui non est* perit confessio

,
Scd ille
nihil. qui non Iiabet charitatem, est mortuus,
quia ipsa est animse vita. Ergo absque
charitate non potest esse confessio.
2. Prseterca, confessio dividitur contra
contritionem et satisfactioncm. Scd con-
tritio et satisfactio nunquam possunt
extra charitatem ficri. Ergo nec confessio.
3. Praeterca, in confessionc oportct
quod os cordi concordet quia hoc ipsum
nomen confessionis requirit. Scd illequi
adhuc manet in affectu peccati ^, quod
coufitetur, non habet cor ori conforme,
quia cordc peccatum tenet, quod ore
damnat. Ergo talis non
.
pcr charitatem unitus, non autem dc ra-
tionc confcssionis.
Adtcrtium dicendum, quod ille qui
peccata quae habetnarrat, vcre loquitur;
et sic cor concordat voci vel verbis quan-
tum ad substantiam confessionis, quam-
vis discordet a confcssionis fme.
CoNCLUsio. — Confessio, ut est pars sacramenti,
potest nonnunquam in eo esse qui non contritus
;
et sine charitate est :ut vero actus virtutis est,
non potest proprie absque chai'itate in aliquo
esse.
confitetur.

* Parm. « tanta.: defectu examinis, confessionis, aut absohitionis.

^ Parm. « si. » : Ncc etiam defectu doloris, quamvis nonnulli
^ Parm. « et est. »
: contendant ad substantiam sacramenti suflicere
* Parm. omittit « non. »
: contritioncm oris, alii contritionem natui'alem,
(a) Nonpotest dari confessio valida etinformis alii ineflicacem, alii non univcrsalem.
614
ARTICULUS
Utrum oporteat confessionem esse
integram.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
tur quod non oporteat confessionem esse
integram, ut scilicct
sacerdoti confiteatur aliquis. Quia erubes-
centia facit ad diminutionem poense. Sed
quanto plurilius sacerdotibus quis confi-
tetur, tanto majorem erubescentiam pa-
titur. Ergo fructuosior est confessio, si
pluribus sacerdotibus dividat *.
2. Praterea, confessio ad hoc neces-
saria est in pcEnitcntia, ut poena secim-
dum arbitrium sacerdotis peccato taxe-
tur. Sed sufficiens poena potest imponi a
diversis sacerdotibus de diversis peccatis.
Ergo non oportet uni sacerdoti omnia
peccata confiteri,
3. Praeterea, potest contingere quod
post confessionem factam et satisfactio-
nem perfectam recordetur quis alicujus
peccati mortalis, quod dum confitebatur,
in memoria non habebat et tunc copiam
proprii sacerdotis cui primo confessus
fuerat, Iiabere non poterit. Ergo poterit
solum peccatum illud alteri confiteri, et
sic diversa peccata diversis sacerdotibus
confitebitur.
Prseterea, sacerdoti non debet fieri
4.
confessio de peccatis, nisi propter abso-
lutionem. Sed quandoque sacerdos qui
confessionem audit, potest de quibusdam
peccatis absolvere, non de omnibus.
Ergo ad minus in tali casu non oportet
quod confessio sit intcgra.
Scd contra, hypocrisis est impedimen-
tum poenitentiai. Sed dividere confessio-
nem ad hypocrisim pertinet, ut Au-
gustinus dicit in lib. i)(?yem etfalsapaenit.
cap. XV, § 31, col. 1125, t, G. Ergo con-
fessio debetesseintegra.
confessio est pcenitentia
Prffiterea,
pars. Sed pcenitcntia dcbet esse integra.
Ergo et confessio.
Respondeo diccndum, quod in medicina
corporali oportet quod medicus uou so-
lum unum morl)um, contra quem medi-
cinam dare debet, cognoscat, scd etiam
* Parni. : « dividatur. »
* Pariii. : « (•rulx-sccnlia'. »
' 1'anii. : « iicc.calis (jiia'
* Parni. : « occiirrcrinl. »
[a) Juxta Uuiuudum Iiicc ralio
SUMMA THEOLOGICA.
universaliter totam habitudinem ipsius
!1
infirmi,eo quod unus morbus ex adjunc-
II. ) tione alterius aggravatur, et medicina
quse uni morbo competeret, alteri nocu-
mentum pr«staret («). Et similiter est in
peccatis, quia unum aggravatur ex ad-
junctione alterius, et illud quod uni
peccato csset conveniens medicina, alteri
incentivum praestaret, cum quandoquc
omnia peccata uni aliquis conlrariis pcccatis infeclus sit, ut
Gregorius in Pastorali, parteiii, cap, iii,
docet. Et ideo de necessilatc confessionis
cstquod Iiomo omnia peccata confiteatar
quae memoria habet quod si iioii fa-
iii ;
ciat, non cst confcssio, sed confcssionis
simulatio.
Ad primum ergo diccndum, quod etsi
erubescentia sit multiplicior, quando di-
vidit diversa peccata diversis, tamen
omnes simul non sunt ita magnae ^, sicut
illa una qua quis omiiia sua peccata si-
mul confitetur, quia unum peccatum pcr
se consideratum non ita monstrat malam
dispositionem peccantis, sicut quando est
cum pluribus aliis consideratum, quia in
unum peccatum aliquis quandoque ex
ignorantia vel iiifirmitatc labitur; sed
; multitudo peccatorum demonstrat mali-
tiam peccantis, vel magnam corruptio-
nem ejusdem.
Ad secimdum dicendum, quod poena a
diversis sacerdotibus imposita nou csset
sufficiens, quia quilibet consideraret pec-
catiim unum tantum per se, et non gra-
vitatem ipsius, quam habet ex adjunc-
tione alterius et quandoque poeua qiiae
;
contra unum peccatum daretur, esset
promotiva alterius peccati et praeterea,
;
sacerdos confessionemaudiens vicem Dei
gerit, et ideo debet ci fierihocmodocon-
fessio sicut fit Deo in contritione. Unde
sicut non esset contritio, nisi quis de
omnibus contereretur, ita non esset con-
,
fessio, nisi quis de omnibus'quacmemo-
riaeoccurrunt confitc;itur.
"*,
Ad tertium dicendum, quod quidam
dicunt quod quando aliquis recordatur
eorum quai prius oblitus erat, debct
etiamea quie priiis coufessus fuit, iterum
confiteri, et praicipue si potest eum-
nou
dem habere, cui ante confessus fuerat,
qiii omnia cognosi-it, ut totius culpa»
quaiititas uni saccrdoti iunotescat. Sed
cessario conclusioncin probaro, sod soluin fjuod
est valdo congrnuin oinnia poccata sua uni sa-
memoricC occurrunt, » cerdoti revelare. Conclusionom tamon adinitlit
Durandus, hanciiuo aliter ot subtilius demous-
non videlur nc- tral esse veram.
 QIJJIST. IX , ART. II ET III. 615

hoc non videtur neccssarium quia pcc- ;

setautem per scriptum ei suam conscicn-
catum liabot quantitatem et ex seipso, tiam manifestare. Ergo vidctur quod per
et ex adjunctione alterius. Peccatorum scriptum ei suam conscientiam transmit-
autem de quitjus confessus est, mani- tere debeat.
festavit quantitalem quam ex seipsis Sed contra, homo
tcnctur ad confes-
'

habent. Ad lioc autem quod sacerdos sioncm peccatorum, sicut ad confessio-

utramque quantitatem hujus peccati cujus
fuerat obUtus cognoscat, sufficit quod
hoc peccatum confilens dicat exphcite,
et aha in generah, diccndo quod cum
aha muha confiteretur, hujus obhtus
fuit.
Ad quartum dicendum, quod
sacerdos non de omnibus possit absol-
vere, tamen tenetur poenitens ei omnia
confiteri, quantitatem totiuiS culpae
ut
cognoscat, et de iUis de quibus non
potcst absolvere, ad superiorem remit-
tat {a).
CoNCLUsio. —
Quemadmodum corporis medicus
totam intirmi habitudinem perspcctam liabere
debet, ut recte medeatur; ita sacerdoti peccato-
rum omnium integra confessio est facienda.
ncm fidei. Scd confcssio fidei ore cst
facienda, ut patet Rom., x. Ergo et con-
peecatorum.
fessio
qui per seipsum pcccavit,
Pra^terea,
per seipsum debet pcenitere. Sed con-
fessio estpcenitentise pars. Ergo pcenitens
etiamsi debet confiteri propria voce.
Respondeo diccndum, quod confessio
non solum est actus virtutis, sed etiam
pars sacramenti. Quamvisautem ad eam,
secundum quod est actus virtutis, suffi-
ceret quahtercumquc fierct, etsi non esset
tanta difficultas in uno modo sicut in
aho, tamen secundum quod est pars
sacramenti, habet determinatum actum,
sicut et aha sacramenta habent dctermi-
natam materiam et sicut in baptismo
;

ad significandam interiorem abhitionem

assumitur iUud elementum cujus est
ARTICULUS III. maximus usus in abluendo, ita in actu
sacramentah^admanifestandumordinate^
Utrum quis possit per alium, vel per assumitur iUe actus quo maximc consue-
scriptum confiteri. vimus manifestare, scUicet * pcr proprium
verbum. Alii autem modi sunt inducti
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur in supplementum istius.
quod possit per ahum quis confiteri, vel Ad primumergo diccndum, quod sicut
per scriptum. Quia confessio necessaria in baptismo non sufflcit quahtercumque
est ad lioc ut conscientia pcenitentis sa- abluere, sed per clomentum determina-
cerdoti pandatur. Sed homo potest per tum, ita nec in poenitentia qua-
sufficit
ahum velper scriptumsuamconscientiam htercumque peccata manifestare, sed
sacerdoti manifestare. Ergo sufficit per oportet quod per actum determinatum
scriptum vel per ahum confiteri. manifestentur.
2. Prseterea, quidam non inteUiguntur Ad secundum dicendum, quod in eo
a propriis sacerdotibus propter hnguse qui usum hnguae non habet, sicut est
diversitatem, et tales non possunt nisi mutus, velquiest alteriushnguffi, sufficit
perahos confiteri. Ergo nonest de neces- quod per scriptum, aut nutum, aut Mn-
sitate sacramenti quod per seipsum quis terpretem confiteatur, quia non exigitur
confiteatur; et ita videtur quod si per ab homine plus quam possit quamvis :

ahum quis confessus fuerit quahtercum- homo non possit vel debeat baptismum
que, sufficiat ei ad salutem. accipere nisi in aqua, quse est omnino
3. Praeterea, de necessitate sacramenti ab exteriori, et nobis ab aho exhibetur.
est quod homo proprio sacerdoti confi- Sed actus confessionis est ^ a nobis et ;

teatur, ut ex dictis patet. Sed ahquando idco quando non possumus uno modo,
proprius sacerdos est absens, cui non debemus, secundum quod possumus,
potest poenitens propria voce loqui pos- ;
confiteri.

' Parm. « ita. »

: nem absolvat de casibu? quibus potest et supc-
2 Parm. « sacramenti confessionis. »
: rior audiattantum casuni ad se pertincntem, scd
^ Parm. :« ordinaria. » ad talem modum multa inconvenientia vidct.
* In Parm. deest. « per. »
: Bernardus autcra dc f.annaco credere videtur
» Parm. :« per nutum, aut per. » dimidiantcra confcssioncm suam curato ct cpis-
''
Parm. « ab intra et a nobis. »
: copo rite coniiteri, sicasusomnes a quibus absolvit
(a) Durandus fatetm' Ecclesiam servare illura curato apcrit, ct si episcopus nullum casum
modiun quod inferior audiens totam confcssio- nisi sibi reservatum audirc velit.

616
Ad
tcrtium diccndum, quodin absentia
proprii sacerdotis potest etiam laico ficri
confessio et ideo non oportet quod per
; autem ratione actus virtutis in genere sunt
scriptum fiat, quia plus pertinet ad ne-
cessitatem confessionis actus quamille
cui fit confessio *.
CoNCLUsio. —
Confessio peccatorum quatenus
pars est sacramenti, proprio ore facienda cst,
nisi naturse aliquod impedimentum adfuerit.
ARTICULUS IV.
Utrum sexdecim conditiones assignatse
requirantur ad confessionem.
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur
quod sexdecim illae conditiones quae a
magistris assignantur, his versibus con-
tentae, non requirantur ad confessionem
« Sit simplex, humilis confessio, pm^a, fidelis,
Atquefrequens, nuda,discreta, libens,verecunda,
Integra, secrcta, lacrymabilis, accelerata,
Fortis et accusans, et sit parere parata. »
Fides enim, et simplicitas, et fortitudo
sunt per se virtutes. Ergo non debent
poni conditionesconfessionis.
2. Praeterea, « purum » est
habet permixtionem, et simihter « sim-
plex» compositionemetmixtionemaufert.
Ergo superflue utrumque ^ponitur.
3. Praiterea, peccatum semel' commis-
sum nulius tenetur confiteri nisi semeL
Ergo si homo peccatum non iteret, non
oportet quod sit pcenitentia « frequens. »
4. Prseterea, confessioadsatisfactionem
ordinatur. Sed satisfactio quandoque est
publica. Ergo et confessio non semper
debet esse « secreta. »
5. Prseterea, illud quod non est in po-
testate nostra nonrequiritura nobis. Sed
lacrymas emittere non est in potestate
nostra. Ergo non requirituraconfitente".
Respondeo dicendum, quod dictarum
conditionum qua^dam sunt do necessi-
tate confessionis, quaedam de beno esse
ipsius. Ea autem quse sunt de necossitate
confessionis, vel competunteisecundum
quod est actus virtutis, vel secundum
quodestpars sacramenti. Siprimomodo,
* Ad hanc firmandam sententiam cxtra omnem
aleam plura in textu addit Nicolai ex
])osilain
Decrctis pra>,sertim ex concilio Tridcntino, et ox
proscriptione sententitc opposita; facta a Cle-
mcnte VMI, anno
» i*arin.
' Parni.
:
:
«
«
i()02,qua' satius est indicasse.
altcrutrura. »
somol taulum. »
: '
;
STJMMA THEOLOGICA.
aut ratione virtutis in genere, autratione
specialis virtutis,cujusestactus'*. Ex ipsa
quatuorconditiones, utin UEthic. cap. rv, ,
dicitur. Prima est ut aliquis
sciens, »
« sit
et quantum ad Iioc confessio dicitur esse
discreta, secundum quod
actu in
« »
omnis virtutis prudentia requiritur. Est
autem haec discretio ut majora cum ma-
jori pondere confiteatur. Sccunda con-
ditio est ut « sit eligens, » quia actus
virtutum debent esse voIuntarii,et quan-
tum ad hoc dicit « libens. » Tertia con-
ditio est ut « propter hoc, » scilicet de-
bitum fmem, « operetur, » et quantum
ad Iioc dicit quod debeat esse poenitentia
.
« pura, » ut scilicet recta sit intentio.
Quarta est ut « immobiliter operetur, »
et quantum ad Iioc dicit quod debeat esse
« fortis, » ut scilicet propter verecun-
diam veritas non dimittat. Est autem
confessio actus virtutis poenitentiae. Quae
quidem primo initium sumit in horrore
turpitudinis peccati; et quantum ad hoc
confessio debet esse « verecunda, » ut
scilicet non se jactet de peccatis propter
aliquam saeculi vanitatem admixtam. Se-
cundo progreditur ad dolorem de peccato
quod non commisso, etquantumad hocdebet^esse
«lacrymabilis. » Tcrtio in abjectione sui
terminatur, et quantum ad hocdebetesse
« humilis, » ut se miserum confiteaturet
infirmum. Sed ex propria ratione hujus-
modi actus, qui est confessio, habet quod
sit manifestativa; quse quidcm manifes-
tatio per quatuor impediri potest primo :
per falsitatem, et quantum ad hoc dicit
« fidelis, » id est, vera; secundo per obs-
curitatem verborum, et contra hoc dicit
« uuda, » ut non involvatur obscuritate
verborum: tertio per verborum multi-
plicationem, et hoc dicit quod sit « sim-
plex » ut contra non recitet in confessione
,
nisi quod ad quantitatem peccati pertinet
quarto per substractioncm, ut non sub-
trahatur aliquid de his quae manifestanda
sunt, et contra hoc dicit « integra. » Se-
cundum autem quod confessio est pars
sacramenti, sic concernit judicium sa-
cerdotis, qui est minister sacramenti.
Unde oportet quod sit « accusaus » ex
Parm. addit : « sed contra ost niagistronmi
assi{::natio. »
* l'arm. : « aut ox ipsa ratione aclus. Virtulis
autom iii gonoro. »
Parm. « quod deboat
•*
' Pai-m.
:
:
osse. »
« uivolvat obscuritatcm. » 1
 ;; ;

QU^ST. IX, ART. IV, ET QUtEST. X, ART. I. 617

parte confitcntis, « parere parata » per

comparationem ad sacerdotem; «secreta»
qnantum ad conditionem fori, in quo de ARTIGULUS PRIMUS.
occultis conscientise agitur. Sed de l)ene
esseconfessionisestquod sit «frequens, » Ulrum confessio liberet a morte peccati.
et quod accelerata,
sit « » ut scilicet
saepe et cito confiteatur. Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
Ad primum ergo diccndum, quod non quod confcssio non liberct a mortc pcc-
est inconveniens quod conditio unius cati. Confcssio cnim contritionem scqui-
virtutis in actu alterius virtutis invenia- tur. Scd contritio sufficicnter delct cul-
tur, qui ab ipsa imperatur vel quia ; pam. Ergo confessio nonliberat amorte
medium quod est unius virtutis princi- peccati.
paliter,etiam aliae virtutes per partici- 2. Prstcrea, sicut mortale est culpa,
pationem habent. ita etiam venialc. Scd pcr confessionem
Ad secundum diccndum, quod hsec fit venialc quod prius fuit mortale, ut in

conditio, « pura, » intentionis excludit
perversitatem, a qua homo mundatur
sed « simplex, » aUeni admixtionem.
Ad tertium dicendum, quod hoc non
est de necessitate confessionis, sed de
beneesse.
Ad quartum dicendum, quod propter
scandalum aliorum, qui possunt ex pec-
catis auditis ad malum inclinari, non
debet confessio fieri in publico, sed in
occulto. Ex poena autem satisfactoria
non scandaUzatur ita aUquis, quia quan-
doque pro parvo vel nuUo peccato simi-
lia opera satisfactoria fmnt.
Ad quintum dicendum, quod
gendum est de lacrymis mentis.
Littera, IV, dist. xvii, dicitur. Ergo per
confessionem non rcmittitur culpa, sed
culpa in culpam mutatur.
Sed contra, confessio est pars poeni-
tentiae sacramcnti. Sed poenitcntia a culpa
Uberat. Ergo et confcssio.
Respondco dicendum, quod poenitcn-
tia, inquantum est sacramentum, praici-
pue in confessione perficitur, quia per
eam homo ministris Ecclesiee se subdit,
qui sunt sacramcntorum dispcnsatorcs.
Contritio cnim votum confcssionis an-
ncxum habet, et satisfactio pro judicio
sacerdotis, cui fit confessio, taxatur. Et
inteUi- quia in sacramento pcenitcntise gratia in-
funditur, pcr quam Ut remissio peccato-

— rum, sicutinbaptismo, ideo codcm * modo

CoNCLUsio. Oportet confessionem, ut actus
virtutis discretam, libentem, puram,
est, esse confessio ex vi absolutionis conjunctae
fortem, verecundam, lacrymabilem, liumilem, remittitculpam, sicut baptismus. Liberat
veram, nudam, simplicem, integram ut vero :
autem baptismus a morte pcccati, non
est pars sacramenti, necesse est esse accusantem,
solum secundum quod actu recipitur,
et parere paratam, atque secretam utile autem :

est illam esse frequentem, et acceleratam. sed etiam secundum quod in voto ha-
betur, sicut patet in iUis qui jam saiic-
tificati ad baptismum acccdunt : et si
aliquis impedimcntum non praestarct, ex
QU^STIO X. ipsa coUationc baptismi gratiam conse-
queretur remittcntcm peccata, si prius
DE EFFEGTU GONFESSIONIS. sibi ^ remissa non fuissent. Et simUiter
dicendum est de adjuncta
confessionc,
(In quinque articulos divisa.) absolutione^ quia secundum quod in voto
poenitentis praecessit, a culpa liberavit
Deinde considerandum est de efTectu postmodum autcm in actu confessionis
confessionis. ct absolutionis gratia augctur; et etiam
Circaquodquaerunturquinque l^utrum : remissio peccatorum daretur, si praece-
confessioUberet amorte peccati 2° utrum ; dens dolor de peccatis non sufficicns ad
confessio liberet aliquo modo a poena ;
contritioncm fuissct, et ipse tunc * obicem
2° utrum confessio aperiat paradisum gratiae non prseberct. Et ideo sicut de
4° utrum confessio tribuat spem salutis baptismo dicitur quod Ubcrat a mortc,
5° utrum confessio generaUs deleat pec- ita etiam de confessione dici potest.
cata mortaUa obUta. Ad primum crgo dicendum, quod con-

* Parm. « eo modo. » 3 Parm. : « absolutioni. »

2 Parm. « ei. » * Parm. : « nuiic. »
618
tritio habet votum confessionis adjunc-
tum et ideo eo modo liberat a culpa
^ ;
pcenitentes, sicuti desidcrium baptismi
baptizandos.
Ad secundum dicendum, quod veniale
non sumitur ibi pro culpa, sed pro po^na
de facili expiabili; undc non sequilur
quod culpa in culpam convertatur, sed
penitus amiiliilatur. Dicitur enim veniale
tripliciter uno modo ex genere, sicut
: iiatura actus confitentis qui habct poenam
verbum otiosum; alio modo excausa, id
est, venise causam in se habens, sicut
peccatum ex infirmitate; alio modo ex
eventu, sicut accipitur hic, quiaper con-
fessionem hoc evenit quod de culpa prae-
terita homo veniam consequatur.
CoNCLUsio. — Cum a ciilpa non
tio, nisi quatenus votum confessionis annexum
habet, ideo ipsa confessio
cati liberare dicenda est.
ARTICULUS
Utrum confessio liberet
poena.
Ad secundum sic proceditur. 1.
tur quod confessio non
modo a poena. Quia peccato
nisipoenaseternaveltemporalis. Scdpoena
seternaper contritionem dimittitur, poena
autem temporalis per satisfaclionem.
Ergo per confessionemnihildimittitur de
pcena.
2. Praeterea, voluntas pro facto repu-
tatur, ut in Littera, IV, dist.xvii, dicitur.
Sed ille qui contritus est, liabuit propo-
situm confltendi. Ergo tautum valuit ei,
sicut si fuisset confessus; ct ita per con-
fessionem, quam postea
poena dimittitur.
Sed contra, poenam habet confessio.
Sed per omnia opera poenalia cxpiatur
poena peccato debita. Ergo et per confes-
sionem.
Respondeo dicendum, quod confessio
simulcum absolutionehabet vimliberandi
a poena dupliciier uno modo ex ipsa vi
: radisum potest. Ergo couressionon aperit
absolutionis et sic quidem liberat in
; paradisum,
voto existens a poena a^terna, sicut ctiam
a culpa; qua', quidem poena est preiia
condcninans, et cx toto cxtcrmiuans, a
qua homo liberatus adhuc manct obliga-
tus ad pamam temporalcm, sccunchun
(|no(l pcena esl mcdicina purgans et pro-
'
l'.iiin. : « anncxum. »
SUMMA THEOLOGICA.
movens ; et sic hsec poena restat in pur-
gatorio patienda etiam his qui a poena
inferni liberati sunt qua; quidem poena
;
est improportionata viribus poenitentis
in hoc mundo viventis sed pcr vim cla-
:
vium intantum minnitur quod proportio-
iiata viribus poenitenlisremanet, ita quod
satisfaciendo se in hac vita purgare po-
test. AUo modo diminuit pnenam cx ipsa
erubescentiae annexam; et ideo quanto
aUquis pluries de eisdem peccatis confite-
tur, tanto magis poena minuitur.
Et per lioc patet responsio ad pri-
mum.
Ad secundum dicendum quodvoluntas
pro facto non reputatur in his quae sunt
liberet contri-
ab alio, sicut est de baptismo noii enim:
auimam a morte pcc- tantum valet voluntas suscipiendi bap-
tismum sicut ipsius susceptio. Sed re-
putatur voluntas pro facto in his quae
sunt omnino ab homine; et iterum quan-
11. tum ad praemium essentiale, non autem
quantum ad poenae remotionem^ et hu-
aliquo modo a jusmodi respectu quorum attenditur
meritum accidentalitcr et secundario. Et
ideo confessus et absohitus minus in pur-
Vide- gatorio punietur quam contritustautum.
liberet aliquo
non debetur CoNCLusio. — Confcssio, ex vi absolutionis
conjunctcB, sicuti a culpa, ita etiam a pcena
ffiterna liberat tcmporalem quo(jue poenam,
:
cum A crccundiam quamdam annexam liabeat se-
cundum majorem vel minorem conlitentis dis-
positionem, ratione illius crubcscentia? quam an-
uexam habet, diminuit.
ARTICULUS III.
Utrum confessio aperiat paradisum.
facit, nihil ei de Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod confessio non aperiat paradisum.
Ouia diversorum diversi suut eflectus.
Sed apertio paradisi efrcctus cst baptismi.
Ergo iioii est etrectus confcssionis.
2. Praeterea, in id quod clausum est,
ante apertionem intrari iion potest. Sed
ante coiifcssionem moricns intrare pa-
Sed contra, confessio facit hominem
subjici clavibus Ecclcsiae. Scd pcr cas
apcritnr paradisus. Ergo et per confcs-
sioiicm.
Respondeo dicendum quod a paradisi
introitu proiiil»etiir ali(|uis per culpain et
 .

QVMST. X , ART. III, IV ET V. 610

reaiiim poenae et quia liffic impcdimenta
; spcm sahitis tribuit per experimen-
latio
confessio amovet, ut ex dictis patet; idco tum propriae virtutis, ct purgationem a
diciturparadisum aperire. poma; sed confessio etiam modo prae-
Ad primum ergodicendum quod dicto.
quamvis baptismus et pcenitentia sint
diversa sacramenta; tamen agunt in vi
CoNCLUsio. — Confcssio sacramentalis spem
salutis tribuit, quatenus per eam homo clavibus
unius passionis Christi, per quam aditus Ecch^sia; ex passione Christi virtutem habcntibus
paradisi cst aportus. se subjicit.

Ad secundum dicendum, quod ante

votum confessionis paradisus clausus
erat peccanti mortaliter, quamvis postea ARTICULUS V.
per contritionem votum confcssionis im-
Utrum confessio generalis sufficiat ad
portantem apertus sit, etiam ante confes- delenda peccata mortalia oblita.
sionem actualiter factam non tamen ;

obstaculum reatus est totalitcr amotum Ad quintum sic proceditur. 1 Videtur .

ante confessionem et satisfactionem. quod confessio gcneraUs non sufficiat

— Sacramontalis
CoNCLUsio. confessio
ciilpa et pcenoe reatu hominem libcret,
paradisi aperire recte dicitm'.
ARTICULUS IV.
Utrum confessio spem tribuat salutis.
Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quod efTectus confessionis poni non de-
beatquod tribuat spem salutis: quia spes
ex omnibus meritoriis actibus provenit.
Ergo non videtur esse proprius effectus
confessionis.
2. Praeterea, per tribulationem ad spem
pervenimus, ut patet Rom., v. Sed tribu-
lationem homo praecipue in satisfactionc
sustinet. Ergo tribuere spem salutis ma-
gis est satisfactionis quam confessionis.
Sed contra, « per confessionem homo
fit humihor et cautior, » sicut in Littera
Magister dicit, IV, dist. xvii. Sed per hoc
homo accipit spem salutis. Ergo confes-
sionis etrectus est tribuere spem salutis.
Respondeo dicendum, quod spes
ad dclendum peccata mortaUa obUta.
cum a
januam Peccatum cnim per confessionem deletum
non est necesse iterum confitcri. Si ergo
peccata obUta per confessionem genera-
lem dimitterentur, uon essetnecessarium
quod cum ad notitiam redeunt, aUquis
confiteretur.
2. Praetcrea, quicumque non estcons-
cius sibi peccati, vcl nonhabetpeccatum,
vel cst obUtus sui peccati. Si ergo per
generalem confessionem peccata morta-
Ua obUta dimittuntur, quicumque non
est sibi conscius dc aUquo pcccato mor-
tali, quandocumque generalem confes-
sionem facit, potest esse certus quod sit
immunis apeccato mortali, quodest con-
tra Apostolum, I Corinih., iv, 4: Nihi'
mihi conscius sum, sed non in hoc justifi-
catus sum.
3. Prseterea, nuUus ex negligentia re-
portat commodum. Sed non potest esse
sine negUgentia quod aUquis peccatum
mortale obUviscatur, antcquam ei dimit-
tatur. Ergo non reportat cx hoc talc com-
modum quod sine speciaUconfessione de
re- peccato ei dimittatur.
*

missionis pcccatorum non est nobis nisi Praeterca, magis cst

pcr Christum. Et quia homo
sionem se subjicit clavibus Ecclesiae
passione Christi virtutem
ideo dicitur quod confessio
tribuit.
Ad primum ergo dicendum, quod ex
actibus non potest esse spes salutis prin-
cipaUter, sed ex gratia Redemptoris. Et
quia confessio gratiae Redemptoris inni-
titur, ideo spem salutis tribuit, non so-
lum ut actus meritorius, sedetiamut sa-
cramentipars.
Ad secundum dicendum, quod
4. elongatum a
per confes- cognitione confitentis iUud quod est om-
ex nino ignoratum ^, quam iUud cujus est
habentibus, oblitus. Sedpeccata per ignorantiam com-
spem salutis missa generaUs confcssio non delet, quia
tunc haerctici, qui nesciunt aUqua pec-
cata, in quibus sunt, esse peccata, aut
etiam aliqui simpUces pergeneralem con-
fessionem absolvcrcntur, quod falsum
est. Ergo generaUs confessio iion toUit
peccata oblita.
Sed contra, psal. xxxni, 6, dicitur:
Accedite ad eum,ef ilhnninamini, et facies
tribu- vestrai non confundentur Scd iUe qui coii-
.

* Parm. : « peccatiun, » ^ Parm. : « id quod omnino ignorat. »


620
fiteturomnia peccata quae scit, accedit ad
Deum, quantum potest; plus autem ab
eo requiri non potest. Ergo non confun-
ditur, ut repulsam patiatur, sed veniam
consequitur.
Prseterca, qui confitetur, vcniam
ille
consequitur, nisi sit fictus. Sed ille qui
confitetur omnia pcccata qua? in memoria
habet, et aliquorum oblitus est, non est
ex hoc fictus, quia ignorantiam facti pa-
titur, quee a peccato excusat. Ergo ve-
niam consequitur, et sic peccata quse
oblita sunt, relaxantur, cum impium sit
a Deo* « dimidiam sperare veniam, » lil).
De vera et falsapoenit., c. ix, col. 1121,
t. 6 op. August.
Respondeo dicendum, quod confessio
operatur, praesupposita contritione, quee
culpam delct. Et sic confessio directe or-
dinatur ad dimissionem pcEnee; quodqui-
dem facit exerubescentia quam habct, et
ex vi clavium cui se confitens subjicit.
Contingit autemquandoque quodpercon-
tritionem pra^.cedentem peccatum ahquod
deletum est quoad culpam, sive in gene-
raU, si ejus memoria tunc non habetur,
sive in speciaU, et tamenante confessio-
nem aliquis ^ iUius peccati obUtus est;
et tunc confessio generaUs sacramentaUs
operatur ad dimissionem poena3 ex vi
clavium, quibus se confitens subjicit,
nuUum obstaculum, quantum in ipso est
ponens sed ex iUa parte qua erubes-
;
centia confessionis peccati pcenam mi-
nuebat, poena ipsius, de quo quis spe-
cialiter coram sacerdote nonerubuit, non
est diminuta.
Ad primum crgo dicendum, quod in
confessione sacramentaU non soUim re-
quiritur absolutio, sed judicium sacerdo-
tis satisfactionemimponentis expectatur;
et ideo quamvis iste absoUitione sit func-
tus, tamen tenetur confiteri, ut supplca-
tur quod defuit sacramentali confcssioni.
Ad secundum diccndum, quod con-
fessio non operatur, ut dictumest, nisi
contritione pra-supposita quae an vera
fuerit, non potest aUquis scire, sicut
nec scire potest an gratiam habeat per
certitudinem ' et ideo nec potest scire
,
per certitudinem utrum per confessionem
gencralem sit sibi peccatum ol)Utum di-
missum; quamvis possit por conjecturas
aUquas a'stimari '*.
* Parm. omittil : «
' Al. (l(!nsl : « alirinis. »
" Paiiii. : « an f^ialia' liabeal pleiiituciincm. »
" 1'aini. cxislimare. »
: «
;
SUMMA THEOLOGICA.
Ad tertium dicendum, quod iste non
reportat commodum ex ncgligentia, quia
non ita plenam remissionem consequitur,
sicut aUas consccutus fuisset, nec tantum
meretur et tenetur iterum confiteri, cum
:
ad memoriam peccatum venerit.
Ad quartum dicendum, quod ignoran-
tia juris non excusat, quia ipsapeccatum
cst, sed ignorantia facti excusat. IJnde
aUquis de hoc quod non confitctur pcc-
cata, quae nescit esse peccata, propter
^*
ignorantiam juris divini, non excusatur
a fictione excusaretur autem, sinesciret
:
ea csse peccata, propter ignorantiam par-
ticularis circumstantiae, sicut si cognovit
alienam, quam credidit esse suam. Sed
obUvio de actu peccati habet ignorantiam
facti, et ideo excusat a peccato fictionis
in confessione, quod fructum absolutio-
nis et confessionis impedit.
CoNCLUsio. —
Per confessionem generalem de-
lcntur peccata mortaliaolilita si vero peccatum :
mortale memoria teneataliquis,confessione spe-
ciali est opus, ut erubescentia peccati osten-
datur.
QU^STIO XI.
DE SIGILLO CONFESSIONIS (o).
(Tn c[uin(juc articulos divisa.)
Deinde quaeritm^de sigiUo confessionis
et circahoc quaeruntur quinque 1° utrum :
in quolibet casu teneatur homo celare ea
qua? sub sigiUo confessionis habct
2" utrum sigillum confessionis se exten-
dat ad aUa quam ad iUa quae habita sunt
de confessione; 3° utrum sohis sacerdos
sigiUum confessionis habeat; -4° utrum
delicentiaconfitentis possit sacerdos ejus
delictum, quod habet sub sigiUo confes-
sionis, alteri prodere ;
5° utrum t*eneatur
illud celare, etiamsi alitcr noverit.
ARTICULUS PRIMUS.
;
Utrum in quolibet casu teneatur sacerdos
celare peccata qu3S sub sigi/io con/essio-
?iis novit.
Ad primum Videtur
sic proceditur. 1.
quod non in quolibet casu tencatur sa-
cerdos cclare pcccata qu* sub sigiUo
confessionis novit, quia, sicut dicit Ber-
a Deo. » . ' Parm. « rpiia noscit. »
:
Han^ (]ua<sti() (1(> sigillo confossionis deside-
{<t\
ralur iii oodicc sui^plonicnti suninKo Thcologica?. A
(pio auloni addila fucrit uoscimus.
 QUiEST.
nardus in Tract. de prxccpto et dis-
pemat., cap. ii, § 5, col. 250, t. 2*
« quod
est institutum pro charitate, con-
tra charitatem non militat. » Scd celatio
confessionis in aliquo casu contra chari-
tatem militaret, siciit si aliquis in confes-
sione sciat ahquemhaBreticum,quemnon
potest inducere ad hoc quod desistat a
corruptione plebis; et similc est de illo
qui scit per confcssionem affinitatem
esse inter aliquos qui contrahere volunt.
Ergo talis debet confessionem revelare.
2. Preeterea, illud ad quod quis obUga-
tur ex praecepto Ecclesiai tantum, non
est necesse observari, mandato Ecclesi»
in contrarium facto. Sed celatio confes-
sionis est introducta ex statuto Ecclesiai
tantum. Si ergo per Ecclesiarn pr^cipia-
tur quod quicumque scit ahquid de tah
peccato, dicat, ille qui scit per confessio-
nem, debet dicere.
3. Praiterea, magis debet homo servare
conscientiam suamquam famam alterius,
quia charitas ordinata est. Sed aliquando
aliquis pecCatum celans incurrit propriae
conscientise damnum; sicutcum in testi-
monium adducitur pro peccato illo * et ju-
rare cogitur de veritate dicenda, vel cum
aliquis Abbas scitper confessionem
jus prioris sul)jecti sibi peccatum, cujus
occasio inducitipsumad ruinam, si eiprio-
ratum dimittat; uiide debet ' ei auferre
propter debitum pastorahs curae * aufe-
rendo autem videturconfessionem pubh-
care ^.
4. Prseterea, ahquis sacerdos per coii-
fessionem alicujus quem audivit, potest
accipere conscientiam quod sitpra?latione
indignus. Sed quilibet tenetur contradi-
cere promotioni indignorum, si sua in-
tersit. Cumergo contradicendo suspicio-
nem inducere videatur de peccato, et sic
quodammodo confessionem revelare, vi-
detur quod oporteat quandoque confes-
sionem revelare.
Sed contra est quod dicit Decretalu^
De poenit. etremiss., cap. « Omnis utrius-
que » etc. « Caveat sacerdos ne verbo
: ita tamenquodnondicat aliquid per quod
aut signo, aut alio quovis modo prodat
aliquatenus peccatorem. »
Prseterea, sacerdos debet Deo, cujus
minister est, conformari. Sed Deus pec-
* Edit. Vives.
^ Parm. : « quod scit in confessione. »
' Parm. : «tcnctm-. » («) Durando iion placet illa probatio, ct dicit
" Parm. : « anferre pastoralis curaj dignita-
tem. » laro, scd
^ Paim. ; « Ergo videtur quod in aliquo casu
XI, ART. I. 621
cata quai pcr confessionem panduntur,
non revelat, sed tegit. Ergo nec sacerdos
revelare debet.
Respondeo dicendum, quod in sacra-
mentis ea quai exterius geruntur, sunt
signa rerum quai interius contingunt, et
ideoconfessio, qua quis sacerdoti se sub-
jicit, sigiium est inlerioris subjectionis,
quaquis Deo subjicitur. Deus autcin pec-
catum ilhus qui se subjicit per poiniten-
tiam,tegit (a). Unde et hoc oportct insa-
cramentopcenitentiaesignificari.Etideode
necessitate sacramenti est quodquis con-
fessionemcelet, ettamquam violator sa-
cramenti peccat qui revelat. Et praiter
hoc sunt alise utilitates hujus celationis,
quia per hoc homines magis ad confes-
sionem attrahuntur, etsimplicius peccata
confitentur.
Ad primum ergo dicendum, quod qui-
dam dicunt quod sacerdos non tenetur
servare sub sigillo confessionis nisi pec-
cata de quibus poeniteiis emendationem
promittit alias potest ea dicere ei qui po-
;
test prodesse, et non obesse. Sed haic
opinio videtur erronea, cum lioc sit coii-
tra veritatem sacramenti. Sicut eniin
baptismus est sacramentum, quamvis
alicu- quis fictus accedat, nec est mutandum ^
propter hoc aliquid de essentialibus sa-
cramenti, ita confessio noii desinit esse
sacramentalis, quamvis ille qui confi-
; tetur, emendationem non proponat. Et
ideo nihilominus sub occultotenendaest;
nec tamen sigillum confessionis contra
charitatem militat, quia charitas non re-
quirit quod apponatur remedium peccato
quod homo nescit. Illud autem quod sub
confessione scitur^ est quasi nescitum,
cuin iioii sciat ut homo, sedut Deus. Ta-
men aliquod remedium adhibere debet iii
prffidictis casibus, quantum potest sine
revelatione confessionis, sicut monendo
eos qui confitentur, et aliis dihgentiam
apponendo, ne corrumpantur per liaire-
sim. Potest etiam dicere prselato quod
diligentius invigilet super gregem suum,
verbo vel nutu confitentem prodat.
Ad secundum diccndum, quod praecep-
tum de confessione celanda consequitur
ipsum sacramentum. Et ideo sicut pra3-
hceat confessionem publicare. »
^ Parm. « immutatum aliquid propter hoc. »
:
Deum in hac vita etiam in confessa peccata ce-
ctiam confessa in futm'o suiculo revela-
turum esse.
622
ceptum dc confessionc sacramentali fa-
ciciida est de jiirc divino, ct non potcst
aliqua dispensalione vcl jussione humana
liomo absolvi ab eo, ita nullus ad revela-
tionemconfcssionispolest abhominecogi
vel licentiari. Unde si priccipiatur sub
pocna excommunicationis lata^ scntentiai,
quod dicat si ahquod seit de peccato, non
dcbet dicere, quia debet existimare quod
intentio pra^cipientis est;, sisciatuthomo.
Sed ' ctiam expresse de confessione inter-
rogaius, non deberet dicere; nec excom-
municationem incurreret, quia non est
sul)jcctus superiori suo,
hocautemnon scit uthomo, sedut Beus.
Ad tertium dicendum, quod homo non
adducitur in testimonium nisi ut homo,
et ideo absque la^sione conscicntiai potest
jurare se nescire quod scit tantum ut
Deus. SimiUter autem potest praelatus
absque laisione conscientiai dimittere pec-
catum impunitum quod scit ut Deus, vel
sine ahquo remedio, quia non tenetur
adhibere rcmedium nisi eo modo quo ad
ipsum defertur. Unde his quai ad ipsum
defcrunlur in foro poenitentise, debet in
eodem foro, inquanlum potest, adhibere
remedium ut abbas in casu pra^dicto de-
: studio sunt celanda, tum propter scanda-
bet eum admoncre utprioratum resignet,
vel si noluerit, potestex ahqua aha occa-
sione absolvere a cura prioratus ita ta-
men quod omnis suspicio vitetur de con-
fessionis revclatione.
Ad quartum dicendum, quod ex multis
ahis causisredditur quis indignus ad prae-
lationis officium, quam ex peccato sicut
ex defectu scienti*, vel «tatis, vel ahcu-
jus hujusmodi et ideo qui contradicit,
;
nec suspicionem de criminc
confessionem revelat.
Co.NCLUsio. —
Quemadmodum Deus semper
tegit peccaium ejus qui se sibi subjicil per poe-
nitentiam, sic sacerdos pcccata coulitentis celare
semper debet, ciun confessio exterior ad sacer-
dotem sit sip;num confessionis interioris quiie
ad Ueum.
ARTICULUS
IJtrum sigillum cojifessionis se cxtendat
ad alia qiiam ad illa quee sunt de con-
fessione.
Ad secundum sicproceditur. \. Yidelur
quod sigiUum confcssionis se exlendat
' 1'iiim. : « Et si etiam exprimeret.
* Parm. : « de (juilius esl
STJMMA THEOLOGICA.
ad alia quam ad illa qua; sunt de confes-
sione quia de confessionc non sunt uisi
:
peccata. Sed ahquando cum pcccatis alia
multa quis narrat qua3 ad confessionem
non pertinent.Ergo cum iha sacerdoti di-
cantur ut Deo, videtur quod etiam ad iUa
sigillum confessionis se extendat.
2. Prffiterea, aliquando aliquis dicitali-
cui aliquod secretum, et ille recipit sub
sigiUo confessionis. Ergo sigiUiim con-
fessionis se extendit ad iUa quaj non sunt
de confessione.
Sed contra, sigiUum confessionis est
nisi ut homo : aliquid annexum sacramcntali confcs-
sioni. Scd ca quae annexa sunt ahcui sa-
cramento non se extendunt uUra sacra-
mentum iUud. Ergo sigiUumconfessionis
non se extendit nisi ad ea de quibus est
sacramentalis confessio.
Respondeo dicendum, quod sigillum
confessionis directe non se extendit nisi
ad iUa quae ^ cadunt sub sacramentali
confessione sed indirecte id quod non
;
cadit sub sacramentah confessione, etiam
ad sigilhimconfessionis pertinet sicut iUa ;
per quae posset peccator, vel peccatum de-
prchendi. Nihilominus etiam iUa summo
lum, tum propter pronitatem, quae ex
consuetudine accidere posset.
: Et per lioc patet responsio ad primum.
Ad sccundum dicendum, quod aliquis
non debet de faciU ahquid recipere hoc
modo si tamen recipiat, tenetur ex pro-
;
missione hoc modo celarc, ac si in con-
; fessione haberet, qnamvis sub sigiUo
confessionis non liabcat.
—
CoNCLUsio. Cum sigillum confessionis sit
facit, nec aliquid annexum confessioni sacramentali, ad ea
solum direcle sc extendit de quibus est sacra-
menlalis confessio licet otiam indirecte ea quse
non
:
extendunt ad confessionem sacramenta-
se
lem, cadant in sigillum confessionis, ])ropter
scandalum.
lit
ARTICULUS III.
n.
Ujmm solus sacc7'dos Jiabeat sigillwn
confessionis.
Ad tertium sic proceditur. \ . Vidctur
quod non sohnn saccrdos sigiUum ctui-
fcssionis habcat, (|uia ali(iuando aliquis
conUletur sacerdoti per interpretem, ne-
» fessio. »
sacramcntalis con-
 QU^ST.
cessitate urgente. Sed interpres etiam*
tenetur confessionem celare. Ergo etiam
non sacerdos aliquid sub sigillo confes-
sionis habet.
2. PraRterca, aliquando aliquis in casu
necessitatis potest laico confiteri. Sed ille
tenetur peccata celare, cum sibi dicantur
sicut Deo. Ergo non solus sacerdos si-
gillum confessionis habet.
3. Praeterea, aliquando aliquis se sa-
cerdotem fuigit ut conscientiam alterius
exploretpcr hanc fraudcm et ille etiam, ; Ecclesia!, ut bomines confidentius ad con-
ut videtur, peccat, si confessionemrevelet.
Ergo non solum sacerdos sigillum con-
fessionis habet.
Sed contra cst quod sohis sacerdos
ministcr cst hujus sacramcnti. Sed sigil-
lum confesslonis est annexum liuic sa-
cramento. Ergo solus sacerdos habet si-
gillum confessionis.
Preeterea, ideo aUquis tenetur ea quae
in confessione audit, celare, quia non
scit ea ut homo, sed ut Deus. Sed solus
sacerdos est minister Dei. Ergo ipse so-
lus tenetur occultarc.
Respondeo dicendum, quod sigiHum
confessionis competit sacerdoti, inquan-
tum est minister hujus sacramenti; quod
nihil aliud est quam debitum confessio-
nem celandi, sicut ciavis est potestas ab-
solvendi. Tamen sicut aUquis qui non est
sacerdos, in aliquocasu participataliquid
de actu clavis, dum confessionem audit
propter necessitatem, ita etiam participat
de actu sigiUi confessionis, ettenetur ce-
lare, quamvis, proprie loquendo, sigiUum
confessionis non habeat.
Et per hoc patet solutio ad objccta.
CoNCLUsio. — Quamvis proprie sigillum con-
fessionis soli sacerdoti , ut ministro
competat; attamen sicut laicus propter necessi-
tatcm, confossionem aiidiens, aliquid de actu
clavis participat, ita et de actii sigilli conlcs-
sionis.
ARTICULUS IV.
Utrum de licentia coiifitentis possit sacer-
dos ejus peccatum quod habet sub
gillo confessionis , alteri prodere.
Ad quartum sic proceditur. 1.
quod de licentia confitentis non
XI, ART. III ET IV 623
sacerdospeccatum quod habet sub sigillo
confessionis alteri prodere. Quod enim
non potest superior, non potest inferior.
Sed Papa non jiosset ;di(jucm licentiare
utpeccatum quod scit «in (;oiifcssionc, al-
teri diceret '. Ergo nec illc (jui confitetur
potcst ipsnm liccntiare.
2. Pra^terea, ilbid quod est institutum
propter bonum communc* non potcst ex
arbitriounius^^mutari. Sed celatio confes-
sionis est instituta propter bonum totius
fessionem acccdant. Ergo iUc qui confi-
tetur, non potest Ucentiare sacerdotemad
dicendum.
3. Prseterea, si possct iiccntiari sacer-
dos, videretur dari paUiummalitiaemalis
sacerdotibus, quia possent praetendere
sibi licentiam datam, et sic impune pec-
carent, quod est inconveniens. Et sic vi-
detur quod non possint a confitente li-
centiari.
4. Pra^terea, iUe cui istc revelabit,non
habebit lioc sub sigiUo confessionis, et
sic poterit peccatum publicari, quod jam
dclctum est, quod estinconveniens. Ergo
non potest licentiari.
Sed contra, superior potest remittere
peccatorem cum litteris ad inferiorem sa-
cerdotem de vohintate ipsius. Ergo de
voluntate confitentis potest alteri pecca-
tum revelare.
Praeterea, qui potest aliquid facere per
se, potest etiam per alterum facere. Sed
confitcns potest per se peccatum suuni
quod fecit alteri revelare. Ergo potest sa-
cerdotem internuntium facere.
Respondeo dicendum, quod duo sunt
propter quae tenetur sacerdos peccatum
occultare primo et principaliter, quia
:
clavium,
ipsaoccultatio est deessentia sacramenti,
inquantum scit illud ut Deus, cujus vicem
gerit in confessione; alio modo propter
scandalum vitandum. Potest autem con-
fitens facere ut sacerdos iUud quod sciebat
tantum ut Deus, sciat ctiam ut homo,
quod facit dum licentiat («)eumaddicen-
si-
dum; et ideo si dicat non frangit sigiUum
confessionis; tamen debet cavere scan-
Videtur dahim dicendo, ne fractor sigiUi pra^dicti
possit reputetur.

'
Parm. « ut vidctm". aliocjuin audita in confessione nosceret (piicum-
* Parm. (( habet. » que licentiam loquendi a confitente concessam
3 Parm. (( prodoret. » audiret. Sed nccessaria est nova notitia de con-
* Parm. (( Ecclesise. » fessis ut ea sciat sacerdos ut homo et sic ea
' Parm. (( irritari. » prodere possit. Ilnde licentia confitentis non
Juxta Durandum, per licentiam sacerdos
(rt) suflicit.
non accipit notitiam de auditis in confessione,
624 SUMMA THEOLOGICA.
Ad primum ergo dicendum,quodPapa scientia qua quis
peccatum ut Deus,
scit
noii potest licentiare sacerdotem ad di- est potentior et digniorscientia qua scit
cendum^ quia non potest facere quod ut homo. Ergo trahit ad se eam;etita
illud sciat ut homo, quod potest qui non poterit revelare, secundum quod
confitetur. scientia qua scit ut Deus exigit.
Ad secundum dicendum, quod non 4. Praeterea, secretum confessionis ins-
tollitur * illud quod est institutum projjter titutum est ad vitandum scandalum, et
bonum communc, quia sigillum conies- ut homines a confcssionibus non retra-
sionis non frangimr, cum dicitur quod herentur. Sed si aliquis posset dicere il-
alio modo scitur. lud quod in confessione audivit, etiamsi
Ad tertium dicendum, quod ex hoc aliter sciret, nihilominus scandalum se-
non datur aliqua impunitas malis sacer- queretur. Ergo nuUo modo potest di-
dotibus, quia imminet eis probatio, si cere.
accusantur, quod de Ucentia confitentis Sed contra, nuUus potest alium obli-
revclaverunt. gare ad quod non eratobligatus, nisi sit
Ad quartum d icendum quo d ille ad quem ,
suus praelatus, qui obliget eum praecepto.
notitiapeccatidcvenitmediante sacerdote, Sed ille qui sciebat alicujus peccatum
de voluntate confitentis participat in ali- per visum, non erat obligatus ad celan-
quo actu sacerdotis, et ideo simile est de dum. Ergo iUe qui ei confitetur, cum non
eo et de interprete, nisi forte peccator sit pra-latus suus, non potest eum obli-
veht quod ihe absolute sciat et Ubere. gare ad celandumMioc quodsibi confi-
CoNCLUsio. —
Cmn confitens efticere possit ut
tetur.
Praeterea, secundum hoc posset impc-
sacerdos sciat illud ut liomo, quod sciebat ut
Deus, dum detegendffi confessionis facultatem dirijustitia Ecclesiae, si aliquis, ut eva-
tribuit, si iliam revelet, non violat sigillum con- deret sententiam excommunicationis,
fessionis ; illud tamen citra scandalum tieri debet,
quae in ipsum ferenda esset propter ali-
ne fi'actor sigilli putetiu".
quod peccatum, de quo convictus est,
confiteretur ei qui sententiam ferre de-
ARTICULUS V. buisset. Scd justitiae executio est in prae-
cepto. Ergo non teuetur quis celare
Utrum illudquodquis scitper confessionem, peccatum quod in confessione audivit si
et etiam aliquo alio modo, possit alteri alias scit.
revelare. Respondeo dicendum, quod circa hoc
est triplex opinio ; quidam enim diount
Ad quintum sic proceditur. 1. Yidetur quod iUudquodin confessione aliquisau-
quodillud quodquisscitperconfessionem, divit, non potest aliquo modo dicere alii,
et modo nullo modo possit^
aho , alias sciat sive ante, sive post; quidam
revelare Non enim frangitur sigil-
. vero dicunt quod per confessionem prae-
lum confessionis nisi dum peccatum cluditur sibi via ne possit aliquid dicere
quodhabetur^ in confessione, revelatur. de hoc quod prius scivit nou autem quiu
Si ergo ihe revelet peccatum quod in con- si postea alio modo sciat.
possit dicere,
fessione audivit qualitercumque aliter
,
Utraque autem opinio, dum nimium si-
sciat sigiUum coufessiouis frangere
,
giUo confessiouis attribuit, pra-judicium
videtur. veritati et justitiae servandae facit. Posset
2. Praeterea, quicumque confessiouem enim aliquis ad peccandum esse procli-
alicujus audit,ei obligatur ad hoc quod vior", si non timeret ab iUo accusari cui
peccata ipsius non revelet. Sed si aliquis confessus est, si coram ipso peccalum
promitteret ahcui tenere privatum quod iteraret. Similiter etiam multum justitiie
ei diceretur, quantumcumque postea * sci- perire poterit, si testimonium ferre ali-
ret, deberct privatum tenere. Ergo quod quis nonpossetde eo quod vidit propter''
quis in confessione audivit, quantumcum- confessionem de hoc factam. Nec obstat
que ahas sciatur, dcbct privatum habori. quod quidamdicunt quod debet protestari
3. Praetcrea, duorum quod est altero se nou tenere privatum lioc, quia hoc
potentius, trahit ad se reliquum. Sed non posset protcstari uisipostquam pec-
* Parni. : « irritatvir. » ' Parai. : « per hoc quod oi. »
* I*.iiiu. : « noii possit alteri. » **
I\iiiii. : « juoiiior. »
^
' l'aiiii. : « scilur. » PiU'm. : « post. »
" Parin. : « alias. »
 :;

QUiE T. XI, ART. V, ET OHiEST. XII, ART. I. 625

catum esset sibi dictum ; et tunc quilibet

sacerdos posset, cum vellet, revelare pec-
catum, protcstationcm faciendo, si boc
ipsum ad rcvelandum liberum redderet. QU^STIO XII(«).
Et idco alia opinio est etverior*, quod
homo abas scit sive ante confessionem, DE SATISFACTIONE QUOAD EJUS
sive post, non tenctur celare quantum ad QUIDDITATEM.
id quod scit ut homo potest cnim dicere
;

Scio ilhid, quia vidi. Tenctur tamen ce- ( In tres articulos divisa.)
lare illud, in quantum scit ut Deus non ;

enim potest dicere Ego audivi hoc in

:
confessione. Tamen propter scandalum
vitandum debet abstinere ne de hoc lo-
Dcinde considerandum est de "satis-
factione, de qua quatuor consideranda
sunt primo de cjus quidditate secundo
: ;

quatur, nisi immineat necessitas, de ipsius possibilitate tertio de ejus ;

Ad primum ergo dicendum, quod qualitate quarto;

de his per quee homo
quando aliquis dicit se vidisse quo in Deo satisfacit.
confcssione audivit, non rcvelat quod in Circaprimum quseruntur tria: 1" utrum
confessione audivit, nisi per accidens satisfactio sit virtus vel actus virtutis;
sicut qui scitaliquidperauditum etvisum, 2° utrum sit actus justitiae 3° utrum de- ;

non revelat quod vidit per se loquendo, si fmitio satisfactionis quae in littera poni-
dicat se audivisse, sed peraccidens, quia tm% convenienter assignetur.
dicit auditum, cui accidit visum esse. Et
ideo talis sigillum confessionis non fran-
git. ARTICULUS PRIMUS.
Ad secundum dicendum, quod non
obligatur audiens confessionem ad hoc Utrnm satisfactio sit virtus vel actus
quod non revelet peccatum simpliciter, virtutis.
sed prout est in confessione auditum;
nullo enim casu dicere debet se audivisse Ad primum sic proceditur. 1 Yidetur .

in confessione. quod satisfactionon sitneque virtusneque

Ad tertium dicendum, quod hoc intel- actus virtutis. Omnis enim virtutis actus
ligendum est de duobus quae habent op- est meritorius. Sed non est me-
satisfactio
positionem sed scientia qua scit aliquis
: ritoria, ut videtur, quia meritum gratui-
peccatum ut Deus, et illa qua scit ut tum est sed satisfactio debitum attendit.
;

homo, non sunt opposita et ideo ratio : Ergo satisfactio non est actus virtutis.
non procedit.
Ad quartum dicendum, quod non
bet ita vitari scandalum exunaparte, quod
ex alia justitia relinquatur. Yeritas enim
non est propter scandalum dimittenda.
Et ideo quando imminet periculum jus-
titise etveritatis, non debet dimitti reve-
latio ejus quod quis in confessione au-
divit, si alias scit, propter scandalum
dum tamen scandalum, quantum in se
est, evitare nitatur ^.
CoNCLUsio. — Si immineat necessitas, potest
confessor prodere quse sibi in confessione dicta
fuerunt, modo ante aut post confessionem ea
rescivei'it, ita tamen ut ea dicat ut liomo non ut
Deus.
2. Praeterea, omnis actus virtutis est
de- voluntarius. Sed aliquando fit ahcui sa-
tisfactio de ahquo, eo invito; ut quando
aliquis pro oflensa in aherum commissa
a judice punitur. Ergo satisfactio nonest
virtutis actus.
3. Praeterea, secundum Philosophum,
in YIII Ethic, cap. xiii, in fin., a in
virtute moris principale est electio. »
Sed satisfactio non fitper electionem, sed
respicit principaliter exteriora opera.
Ergo non est virtutis actus.
Sed contra, satisfactio ad pcenitentiam
pertinet. Sed poeiiitentia est virtus. Ergo
et satisfactio est actus virtutis.
Praeterea, nuUus actus operatur ad de-
letionem peccati, iiisi actus virtutis^

avertendi. Aliqui sustinuerunt posse rcvelari

* Parm. « communior. »
:

^ Parm. :« ^eriimtamcn... evitare tenetur. » liajrcsim, crimcn l*s« majestatis, et impedi-

(o) Dubia olim circa sigillum confessionis menta matrimonii.Erasmus aiebat: jam sunt ca-
exorta srmt: non pro poenitentium peccatis, sed sus quidam excepti, in quibus fas est proderc
pro poenitentium complicibus sub prsetextu cor- contilentem.JoanncsDenison liljruui scripseit de
rectionis fraternffi, aut gravis cujusdam mali impietatc sigilli confessionis.

V. 40
 .

626 SUMMA THEOLOGICA.

quia contrarium dcstruitur per suum cipaUus in ipsa quo determina-
est ex
coiitrarium scd pcr satisfaotiouem pec-
; tioncm Actus autcm interiores,
recipit ^ .

catum totaliter amiihilatur. Ergo satis- in aliquibus virtutibus determinantur

factio cst virtutis actus. per actus exteriores, quia electio, quae
Respondeo dicendum, quod aliquis est communis omnibus virtutibus, ex
actus dicitur csse actus virtutis dupli- hoc qiiod est electio talis actus, cfficitur
citer uno modo materialiter
: et sic : propria hujus virtutis. Et sic actus exte-
quilibet actus qui malitiam non habet riores in aliquibus virtutibus sunt prin-
impUcitam vel defectum debitae circums- cipaliores; et ita etiam est in satisfac-
tantiee, actus virtutis dici potest, quia tione.
quoUbettaU actupotest utivirtus insuum
fmcm, sicut est ambulare, loqui, et hu-
CoNCLUsio. —
Satisfactio dicitur esse non so-
lum actus virtutis materialiter, cimi maUtiam
jusmodi. Alio modo dicitur actus aliquis implicitam vel defectiim debitaj ciixumstantia?
esse actus virtutis formaliter, quia ipse non habcat, sed ctiam formaliter, cum in suo
in suo nomine formam et rationem vir-
nomine formam et rationem virtutis implicitam
habere dicatur.
tutis impUcitam habet sicut fortiter sus-;

tinere dicitur actus fortitudinis. Formale

autem cujuslibet virtutis moraUs est
ratio medii. Undo omnis actus qui ratio-
ARTICULUS II.

nem medii importat actus virtutis forma-

Uter dicitur. Et quia sequalitas medium Utrum satisfactio sit actus justitise
est, quod suo nomine satisfactio impor-
tat, non enim dicitur aUquid satisfieri Ad secundum sic proceditur. 1 Videtur .

nisi secundum proportionem sequaUtatis quod satisfactio non sit actus justitiae,
ad aliquid, constat quod satisfactio etiam quia satisfactio fit ad hoc quod reconci-
formaUter est actus virtutis. lietur Uomo ei quem offendit. Sed recon-
Ad primum ergo dicendum quod ,
ciUatio, cum sit amoris, ad charitatem
quamvis satisfacere in se sit debitum, ta- pertinet. Ergo satisfactio est actus cha-
men inquantum satisfaciens voluntario ritatis, et non justitiae.
hoc opus cxequitur, rationem gratuiti 2. Praeterea,causae peccatorum in
accipit ex parte operantis, et sic operans nobis sunt passiones animae, quibus ad
facit de necessitate virtutem ex hoc ; malum incitamur. Sedjustitia, secundum
enimdebitum diminuere habet meritum, Philosophum, Ub. II Ethic, cap. ii et ni,
quod necessitatem importat, quae volun- non est circa passiones, sed circa ope-
tati contrariatur uncle si voluntas ne-
; rationes. Cum ergo ad satisfactionem
cessitati consentiat, ratio meriti non tol- pertineat peccatorum causas excidere,
letur. ut \i\ Littera 6.\Q\im\ IV, dist. xv, videtur
Ad secundum diccndum, quod actus quod non sit actus justitiae.
virtutis non rcquirit vohmtarium in eo 3. Praeterea, cavere iii futurum nonest
qui patitur, sed in eo qui facit, quiaiUius actus justitiae, sed magis prudentiae, cu-
actus est. Et ideo cum iUe in quem judcx jus pars ponitur cautela. Sed hoc pertinet
vindictam exercet, se habeat ut patiens ad satisfactionem, quia ipsius est sug-
ad satisfactionem_, non ut agens, non gestionibus peccatorum aditum non in-
oportet quod in eo voluntarie sit satis- dulgere. Ergo satisfactio non est actus
factio, sed in judice faciente. justitiae.
Ad tertium dicendum, quod principalc Sed contra, nuUa virtus attendit ratio-
in virtute potest accipi duplicitcr uno : nem debiti nisi justitia. Sed satisfactio
modo principalc in ipsa, inquantum cst honorcm dcbitum Dco impcndit, ut An-
virtus; et sic ea qua^ ad rationcm * per- schnus ait in Ub. I Cur Dcus homo,
tinent, velmagis ei propinquasunt, prin- cap. XI, col. 377, t. 1. Ergo satisfactio
cipaUora sunt in virtute, et sic electio et est actiis justitia\
interiores actus in virtute, inquantum PraMerea, nuUa virtiis habct rerum
bujusmodi ^, principaliores sunt aUo : extcriorum ada^quationcm perficciv nisi
modo i)otcst accipi principale in virtute justitia.Sed hocfitpcrsatisfaclionem, qua
inquantum cst taUs virtus et sic priii- ; constituitur lequalitas cmcndai ad oflcn-

'
Parni. : « ratioiiom ejiis. » ^ Parm. : « accipit actus inlcrior, qui in aii-
'^
l'arni. : « virlus osl. » (luibus... determinatur. »
 QU^ST.
sam praecedeiitem. Krgo salisfactio
justitia^ actus.
Uespondeo diccndum, quod secundum
Philosophum, in Y J'J//i/c., cap. m ct iv,
medium justitiai accipitur secundum
adaujuationem rei ad rem in proportio-
nalitate ahqua. Unde cum talem adajqua-
tionem ipsum nomcn satisfactionis im-
portet, quia hoc adverbium, satis, a^qua-
litatem proportionis constat
designat,
quod satisfactio formahter justitiae actus
est. Sed justitiae actus, secundum
sophum, hb. \ Ethic., cap. ii et iv, est
vel sui ad aherurr, ut quando ahquis
reddit aUeri quod ei debet, vel aUerius
ad aherum, sicut quando judex facit
justitiam iiiter duos. Quando autem est
actus justitise sui ad alterum, aequahtas
in ipso faciente constituitur quando au- ; tamen etiam ex consequcnti est circa pas-
temalterius adaherum, aequahtas consti-
tuitur injustum passo. Et quia satisfactio
aequahtatem in ipso faciente exprimit,
dicit actum justitise qui est sui ad ahe-
rum, proprie loqueiido. Sed sui ad ahe-
rum potest ahquis facere justitiam vel in
actionibus et passionibus, vel iii rebus
exterioribus sicut etiam injuria fit aheri
; virtusmorahs participatact.umprudentiae,
subtraheiido res, vel per aliquam actio-
nem laedendo. Et quia usus rerum exte-
riorum est dare, ideo actus justitiae se-
cundum quod aequahtatem in rebus
exterioribus constituit, proprie dicit hoc
quod est reddere sed satisfacere mani-
:
feste aequahtatem in actionibus demons-
trat, quamvis quandoque unum pro
ahero ponatur. Et quia adaequatio non
inaequahum, ideo satisfactio ina>-
est nisi
quahtatem actionum praesupponit, quae
quidem offensam constituit; etideohabet
respectum ad offensam praecedentem.
NuUa autem pars justitiae respicit ofTeii-
sam praecedentem, nisi justitia vindica-
tiva, quae aequahtatem constituit in eo
qui justumpatitur, indifrereiiter; sive sit
patiens idem quod agens, ut quando
ahquis sibi ipsi poenam infert, sive non
sit idem, ut quando judex ahum punit,
ad utrumque vindicativa justitia se Iia-
bento. Similiter etpoenitentia, quse aL'qua-
litatem tantum in faciente importat, quia
ipsemet poenitens pcenam tenet,ut sic
quodammodo pcenitentia vindicativae jus-
titiae species sit. Et per hoc constat quod
satisfactio, quae aequahtatem respectu
ofTensae praecedentis infaciente importat.
* Parm. ultimo. »
: ((
^ Liber De ecclesiasticis dogmatibus Gennadio
XII, ART. II ET U\. «27
est opus justitiae est quantum ad iilam par-
tem quae pcenitcntia dicitur.
Ad primum ergo dicendum, quod sa-
tisfactio, iit cx diclis patet, est quaedam
injiirice ihatae recompensatio, Unde sifut
injuria illataimmediatc ad inaequahtatcm
justitiae pertingebat, et per conscquens
ad inaequalitatemamicitise oppositam, ita
et satisfactio directe ad aequahtatem jus-
titiae perducit, et ad aequalitatem amici-
tise ex consequenti. Et quia actus aliquis
Philo- chcitive ab iUo habitu procedit ad cujus
finem immediate ordinatur, imperative
autem ab iUo ad cujus finem uUerius '
tendit, ideo satisfactio elicitive est a jiis-
titia, sed imperative a charitate.
Ad secundum dicendum, quod quamvis
justitia sit principahter circa operationes,
siones, inquantum sunt operationum
causse. Quare sicut justitia coliibet iram,
ne aUeri Isesioneminjusteinferat, etcon-
cupiscentiam, ne ad ahorum torum ac-
cedat, sic etiam satisfactio potest pecca-
torum causas excidere.
Ad tertium dicendum, quod qusehbet
eo quod formahter ipsa complet in eis ra-
tionem virtutis, cum secundum eam me-
dium accipiaturinsinguhs virtutibus mo-
ralibus, ut patetper definitionem virtutis
positam iii III Ethic, cap. ii et xvi.
Co.NCLUsio. — Cum nomon satisfactionis ados-
quationem proportionis designet, nempe «qua-
litatem respectu offensce pra^cedentis in faciente,
ct medium justitise accipiatur secundum ada?.-
quationem rei ad rem aliqua proportione, cons-
tat quod satisfactio formaliter actus justitia>
est.
ARTICULUS III.
Utnim definitio mtisfactionis in littera
convenienter jjonatur.
Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur
quod deflnitio satisfactionis in Littera,
IV, dist. XV, inconvenienter ponatur^ab
Augustino dicentes in lib. De ecclesiastic.
clogmat., cap. xxiv, col. 1218, t. 8 quod
(( satisfactio est peccatorum causas exci-
dere, nec dicit enim eorumsuggestionibus
aditum indulgere. » Causa enim actua-
lis peccati fomes est. Sed in hac vita non
Massihensi restitueudus cst.
628
possiimiis fomitem excidere. Ergo satis-
lactio 11011 cst pcccatorumcausas excidere.
2. Praiterea, causa peccati est fortior
quam peccatum. Sed homo per se non
polcst peccatum cxcidere. Ergo multo
miiius causas peccati et sic idcm quod ; in
prius.
3. Praeterca, satisfactio, cum sit pars
poenitentiffi, pra^tcritum respicit, non fu-
turum. Sed noii indulgere aditum sug-
gestionibus pcccatorum respicitfuturum.
Erg-onon dcbet poni in deflnitione satis-
factionis.
-4. Pratterea, satisfactiodiciturrespectu
offcnsae pra^.tcrita?. Sed de oirensa pra^ce-
denti nulla flt mentio. Ergo inconvenien-
ter assignatur definitio satisfactionis.
5. Praeterea, Anselmus ponit aliam de-
flnitionem in lib. I Cur Deus Jiomo, cap.
XI, col. 277, t. 1, scilicet « Satisfactio : liter in
esthonorem debitum Deo impendere » in
qua nuUa fit mentio horum quee Augus-
tinus hic ponit. Ergo altcra earum videtur
1 causa maU vel privationis eo modo quo
esse incompetens.
6. Praeterea, honorem debitum Deo
potest innocens impendcre. Sed satisfa-
cere non competit innocenti. Ergo defl-
nitio Ansclmi est male assignata.
Respondeo dicendum, quodjustitianon
adhoc tantum tendit ut inaequaUtatem
prsecedentem auferat puniendo culpam
prseteritam, sed etiam ut in futurum
aequaUtatem custodiat, quia secundum
Philosophum, in II Ethic, cap. iii, a
princ, « poenae medicinae sunt. » Unde
et satisfactio, quae est justitiae actus poc-
nam inferentis, est medicina curans pcc-
catapraBterita, et praeservans a futuris. Et
ideo quando homo homini
praetcritarecompensat, et de futuris ca-
vct. Et secundum hoc dupliciter potest
satisfactio deflniri : uno modo respectu
culpae praeterita^, quam recompensando
curat, et sic dicitur quod satisfactio est
iUatae injuriae recompensatio sccundum
SUMMA TITEOLOGICA.
non potest morbus sequi. Sed in morbo
spirituali non est ita^ ({uia Uberiim arbi-
trium iion cogitur; unde causis praece-
dentibus potest vitari, quamvis difficul-
ter, causis amotis pofcst incurri. Et ideo
satisfacfionis defiiiitioiic duo ponit,
scilicet abscissionem causarum quantum
adprimum,etremiteiitiamliberiarbitriiad
ipsum peccatum quantum ad secundum.
Ad primum ergo dicendum, quod acci-
piendae sunt causa? proximae peccati
actualis, quae dicuntur duo, scilicetlibido
ex coiisuetudine velactu peccafi relicta,
et aliquae reliquiae peccaf i praeterifi ; et ex-
teriores occasiones ad pcccandum, ut lo-
cus, malasocietas, ethujusmodi. Et tales
causae in hac vita per satisfacfionem tol-
luntur, quamvis fomes, qui est causa
remota peccati acfuaUs, non foUafur tota-
hac vita per satisfactionem, etsi
; debilitetur.
Ad secundum dicendum, quod quia
causam habct, non est nisi bonum defi-
^
ciens, boniim autem facilius foUifur quam
construafur, ideo facilius est causas pri-
vationis et maU abscindere quam ipsiim
malum removere, quod non removefur
nisiper constructionem boni, ut patet
in caecitate et causis ejus. Et tamen
causae peccati praedictae iion sunt suffl-
cientes causas, cum ex eis non de iieces-
sitate sequatur peccatum, sed sunt
occasionesquaedam. Neciferum safisfactio
sine Dei auxiUo fit, quia sine charifate
esse non potest, uf dicifur.
Ad tertium dicendum, quod quamvis
pcenifentia ex prima sui intentione respi-
satisfacit, ct ciaf pra^feritiim, tameii efiam ex conse-
queiifi fufurum respicif, inquanfum est
medicina praeservans, et sic etiam satis-
facfio.
Ad quartiim dicendum, quod Augusti-
nus^definifsafisfacfioncm^secundumquod
fif Dco, cui secundum rei verifatem nihil

justitiae a^quaUtatem et in idem dicitur : subtrahi pofest, quamvis peccator, quan-

redire deflnitio Anselmi, qui dicit quod tum in se est, aliquid subtrahat. Ef ideo in
« satisfacerc est honorem debitum Deo safisfactione fali ]iriiicipalius requiritur
impendero^ » ut considerctur dcliitum ra- cmendafio iii futurum, quam recompen-
tionc culpae commissae. Aliomodo potest satio pneferitorum ef proptor hoc ex
;

dcfiniri, secundum quod pra»servat a culpa parte ista Augustinus * deflnit satisfactio-
fiitura ; et sicdctinit cam liic Augustiiius'. ncm. Nihilominusfamen ex cautela fufu-
Pra'servatio autcm a moiix) corpoiali rorum cogiiosci potesf recom[)eiisatio
flt per ai)lationeni causanim quil)us mor- piiclcritoruni, qiiia fit circa eadcm coii-
bus conseqiii pofcst ; eis enini abiatis, verso modo. lii pra^terifa enim respicien
* (loniiadius. " Parm. : « (icnnadius.»
* Piiini. oniillit « Dco. » *
l*iu-iii. : « Genaiius. »
* licunudius.
 0UJ:ST. XII, AIIT. III, ET QUJIST. XIII, ART. I. 629

tes, causas peccatorum proptcr pcccata

*
detestamur, a peccatis incipicntes detos-
tationis motum; sed in cautela a causis
incipimus, ut causis subtractis, facilius
peccata vitcmus.
Ad quintum diccndum, quod non cst
inconveniens quod de eodem dentur
diversae assignationes secundum diversa
quae in ipso inveniuntur; et sic cst in
proposito, ut ex dictis patet.
Ad sextum dicendum, quod
debitum quod debemus Deo ratione culpae
commissae, quia debitum pcEnitentia res-
picit, ut prius dictum est.
2. Praeterea, servus, quia totum quod
habet domini est, non potest pro aliquo
debito rccompcnsare. Sed nos servi Dei
sumus, ct quidcpiid boni habemus, ab
ipso habcmus. Cum crgo satisfactio sit
recompcnsatio offensaB praeteritae, vi-
detur quod Deo satisfacere non possi-
mus.
3. Praeterea, ille cujus totum quod
habet non proficit ad unum dcbitum
intclligitur exsolvendum, non potest pro alio debito
satisfacere. Sed quidquid homo cst, et
potest, et habet, non sufiicit ad solvcn-
dum debitum pro beneficio conditionis ;

— unde Isa., xl, 1G, dicitur quod ligna

CoNCLUsio. Cum satisfactio respectu culpse
prseteritse, quam recompensando curat, dicatur
Lihani *
non sufficient ad holocaustum. * Libanus
illata^, injurijB rccompensatio, secundum justitiaj Ergo nullo modo potest satisfacere f"^" pro"?'*
eequalitatem, necesse est fateri delinitionem An- debito ofiensae commissae. cedcndum
selmi bonam esse scilicet quod « satisfacere est
4. Praeterea, homo totumtempus suumg^ anima-
:

lionorem debitum Deo impendere » ut et Au- ;

gustinus recte satisfactionem detinit, respectu debet in Dei servitium expendere. '^QAUaejusnon
prseservationis a culpa futura. tempus amissum non potest recuperari «"//tcien^ ;

propter quod est gravis jactura tcmpo- '

ris,utSenecadicit, impUc.lib. IV, epist.i.

Ergo non potest homo recompensatio-
QUJ5STI0 XIII. nem Deo facere et sic idem quod prius.
;

5. Praeterea, pcccatum actuale mor-

DE SATISFACTIONIS POSSIBILITATE(a). tale estgravius quam originale. Sedpro
originali nemo potuit satisfacere, nisi
(In duos articulos divisa.) Deus et homo esset. Ergo neque pro
actuali.
Deinde considerandum est de possibi- Sed contra, sicut Hieronymus ^ dicit,
litate saiisfactionis. « qui dicit Deum aliquid impossibile ho-
Circa quod duo quseruntur: 1° utrum mini praecepisse, anathema sit. » Sed
homo possit Deo satisfacere 2° ; utrum satisfactio est in praecepto, Luc, iii, 8:
aliquis pro alio satisfacere possit. Facite dif/nos fructus * pamitentiee . Ergo * Fructus
possibile est Deo satisfaccre. dignos.

Praeterea, Deus est magis misericors

ARTICULUS PRIMUS. quam aliquis homo. Sed homini est pos-
sibile satisfacere. Ergo et Dco.
Utrum homo possit Deo satisfacere. Praeterea, debita satisfactio est cum
poena culpae aequatur; quia justitia est
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur idem quod contrapassum, ut Pythagorici
quod liomo non possit Deo satisfacere. dixerunt. Sed coiitingit aequalem poenam
Satisfactio enim debet a^quari offens», assumere delectationi quae fuit in pec-
ut ex dictis patet. Sed offensa in Dcum cando. Ergo contingit Dco satisfacere.
commissa est infmita, quia quantitatem Respondeo dicendum, quod homoDeo
recipit ab eo in quem committitur, cum dupliciter debitor efficitur : iino modo
plus offendat qui principem percutit quam ratione beiieficii accepti ; alio modo
alium quemcumque. Cum ergo actio bo- ratione peccati commissi^. Et sicut gra-
minis non possit esse infinita, videtur tiarum actio, vel latria, vel si quid est
quod homo Deo satisfacere non possit. aliquid hujusmodi, respicit debitum ac-

* AI. : « In prseterito enim respicientes cau- opere Doctoris veiitatis auctoritatem hairetici
sas, etc. » magistraliter afferri.
Hieronymus dicit, Pelagius in Ex- ^ In exemplo an. 1486 desunt sequentia usque
^ Parm. : «
positionc fidei ad Damasum. » Sa^pius dictum cst ad verba : « in his autem. »
hanc expositionem non esse Hieronymi, sed Pe- Satisfactionis Lutherani et Calvinistae om-
(fl)

lagii ha;retici servatum tamen est in textu no-

; nomnccessitatem, ut Christo injm-iosam, uegant.
men Hicronymi, cum inconveniens videatm' in
 »

630 SUMMA TIIEOLOGICA.

cepti beneficii, ita satisfactio respicit trium ; et ideo ex hoc quod per Uberum
debitum peccati commissi. In his autem arbitrium agit, Deo satisfacere potest,
honoribus qui sunt ad parenteset Deum, quia quamvis Dei sit, prout a Deo est
cliam secundum Philosophum, hb. VIII sil}i conccssum, tamen libijre ci Iradi-
EtJiic, subfin. lib.,impossibile estaiqui- tum cst ut ejus dominus sit, quod servo
valens reddere secundum quantitatem, non competit.
sed sufficit ut homo reddat quod potest, Ad dicendum, quod ratio illa
tertium
quiaamicitia non exigit aequivalens, sed concludit quod Deo aiquivalens satisfac-
quod possibile est ; et lioc etiam est tio fieri non non autem quod uon
possit,
ajquale aliqualiter, scilicet secundum possit ei sufflciens fieri. Quamvis enim
proportionalitatem, quia sicut se habet posse suum totum homo Deo debeat,
hoc quod Deo est debitum^ ad ipsum non tamen ab eo exigitur de necessitate
Deum, ita hoc quod iste potest reddere uttotum quod possit faciat, quia hoc est
ad ipsum et sic aliquo modo forma
; ei impossibile secundum statum praesen-
justitiai conservatur. Et similiter est cx tis vitee, ut totum posse suum in aliquid
parte satisfactionis. Unde nonpotesthomo unum expendat, cum oporteat eum circa
Deo satisfacere, si ly « satis » aiqualitatem multa esse soUicitum scd est qua}-
;

quantitatis importet contingit autom si

; dam mensura homini adhibita, quae ab
importet sequalitatem proportionis, ut eo requiritur, scilicet impletio mandato-
dictum est et hoc sicut sufficit ad ra-
;
rumDei; et super ea potest aliquid ero-
tionem justitia?, ita sufficit ad rationem gare ut satisfaciat.
satisfactionis (a). Ad quartum diccndum, quod quamvis
Ad primum ergo dicendum, quod, homo non possit tcmpus praeteritum re-
sicut olfensa habuit quamdaminfmitatem cuperare, potest tamen in futuro recom-
ex infmitate divinse majestatis, ita etiam pensare iUud quod in praeterito facere
satisfactio accipit quamdam infmitatem debuisset, quia non debuit debito prae-
cx infinitatc divinae misericordiffi, prout ceptitotum quod potuit, ut dictum est.
est gratia informata, per quam acceptum Ad quintum dicendum, quod originalc
redditur quod homo reddere potest. peccatum, etsi minus habeat de ratione
Quidam tamen dicunt quod habet infmi- peccati quam actuale, tamen est gravius
tatemex parte aversionis, et sic gratis malum, quia cst ipsius liumana? nalune
dimittitur : ex parte conversionis
sed infectio et ideo per unius hominis puri
;

fmita est ; pro ea satisfieri potest.

et sic satisfactionem expiari non potuit, sicut
Sed hoc nihil est, quia satisfactio non actuale.
respondet peccato, nisi secundum quod —
CoxcLisio. Potcst bomo Deo satisfaccre,
estoffensa Dei, quod non liabet ex parte cum quod potest, Deo rcddit vidctui" euim esse
:

conversionis, sed solum ex parte aver- aliquo modo eequalis proportio iuter bominis
sionis. Aliivero dicuntquod etiam quan- couatumctDcigratiara;sivcrobfec dictio «satis,
importct propric a>(]ualitatem (juantitatis, satis-
tum ad avcrsionem pro peccato satisficri facere minime potest.
potest virtute meriti Christi, quod quo-
dammodo infmitum fuit. Et hoc in idem
redit quod prius dictum est, quia per ARTICULUS II.

fidem Mediatoris gratia data credentibus

est. Si tamen alio modo gratiam daret, Vtrum iimis pro alio possit poenam
sufficeret satisfactio per modum pradic- satisfactoriam explere.
tum.
Ad secundum dicendum, quod homo, Ad secundum proceditur. \ Vide-
sic .

qui ad imaginem Dei faetus est, ali([uid tiu" quod pcenam satisfactoriam non pos-

libertatis incpiantum est do-

participat, sit unus pro alio explere quia ad sa- ;

minus suorum actuum per liberum arbi- lisfactionem meritum requiritur. Sed

(«) Scotus docet quod possibile cst de potoutia t(nidit quod quidcfuid erat in Christo secundum
Dci absolula Dciun acci[)or(! ali^iucin acliun \\w- bumauam uaturam uon potuit cssesatisfactio de
uitcntis lan(|uain satisfactioucui Justaiu \mi pcc- coiuiigno pro (piocunupic jtcccalo coiisidcrando
cato, nou coiijiuicto mcrito passiouis Clu'isti. .\.u- natuiam oi^cris vcl rci, sed soUun sccuudum ac-
rcolus vcro dicit (iuo(i orif;;o Ju-^lilia> cxi!j;it (piod ccpt;ilioiicin Ljratuitain Dci. —
Alii dicuut quod
actus satisiaclorius sit aMiuivahMis iu bouitato dctcrmiuatio S'' Tiioina' tolUt oiiuk" iiierituiu,ct
uialitiffi actus pcccati, ct vult possibile esse ba- omuem possibilitatcm satisfaciendi. Scotus —
acluni f^ralia iiiformatinn aNjuivalcntcm iu
bi-ri' iusupcr ]u"obarc intcndit (juod aliquis mancn'^
bouilatc malitia' pcccali. Itiuandu-^ autcm cou- iu imo pcccato possit satisfaccrc pro alio.
 QU.EST. XIII, ART. II. 631

unus pro altoro non potest moreri vel a])paret in hoc quod aliquis pro altero
demereri, cum sit scriptum, psalmo salisfacit, quam si ipse salisfaceret, ideo
Lxi, 12: Reddes tu unicuique secwiduui minor prjena requiritur iii oo qui pro
opera sua. Ergo unus pro alio non po- aho satisfacit, quam in principali requi-
test satisfacere. reretur; unde dicitur in Viis Patrum,
2. Praeterea, satisfactio contra con- hb. V, libello v, §27, col. 880, t. 1, quod
tritionem ot confcssionem dividitur. Sed propter charitatem unius qui altcrius
unus pro alio non potest conteri nec fratris sui charitatc ductus poenitentiam
confiteri. Ergo nec satisfacere. fecit pro peccato quod non commisorat,
3. Prseterea, unus pro alio orando ahcri poccatum quod commiserat di-
etiam sibi meretur, ergo aliquis pro
Si missum etiam oxigitur quantum
ost. JNec
alio satisfacore potest, satisfaciendo pro ad solutionem debiti quod illo pro quo fit
alio pro so satisfacit et ita ab eo qui
; satisfactio, sit impotons ad satisfacien-
pro altoro satisfacit, non exigitur alia dum; quia otiamsiessetpotens, alio satis-
satisfactio pro peccatis propriis. faciento pro ipso, ipseadebito immunis
4. Praeterea, si unus pro alio satisfa- esset. Sed hoc requiriturinquantum poena
cere potost, ergo ex quo unus sibi sus- satisfactoria est inremedium. Unde non
cipitdebitum poense, alius statim a debito est permittendum quod ahquis pro aho
liboratur. Ergo si moriatur postquam poenitentiam agat, nisi defectus ahquis
tota poena sibi debita ab alio suscepta appareat in poenitente; vel corporalis,
est, statim ovolabit vel si adhuc puniatur,
; por quem sit impotens ad sustinendum ;

duplex poena reddotur pro eodem pec-
cato, scilicet illius qui satisfacere incipit,
etillius qui punitur in purgatorio.
Sedcontra, Galat., vi, 2, dicitur ^/^e/*
alterius onera portate. Ergo videtur quod
unus possit onus poenitentiae impositae
pro alio portare.
Praetorea, charitas magis potest apud
Deum quam apud hominos. Sod unus
potest apud homines pro alterius amore
debitum ejussolvere. Ergo multo fortius
hoc in divinojudicio fleri potest.
Respondeo dicendum, quod poena sa-
duo ordinata, scilicet ad
tisfactoria est ad
solutionem debiti ot ad modicinam pro
peccato vitando. Inquantum ergo est ad
medicinam sequentis peccati, sic satis-
factio unius non prodest alteri, quia ex
jejunio uniuscaro alteriusnon domatur
vel spirituahs, per quem non sit promp-
tus ad portandumpoenam.
Ad primum ergo dicendum, quod prae-
: mium essentiale rodditur secundum dis-
positionem hominis, quia socundum ca-
pacitatemvidentiumeritplenitudovisionis
divinse. Et ideo sicutunus non disponitur
per actum alterius, ita unus aheri non
morotur praemium esseiitiale, nisi meri-
tum ejus habeat efficaciam iiifinitam,
sicut Christi, cujus merito solo pueri por
baptismum ad vitam aetornam perveniuiit.
Sed poena temporahs pro peccato debita
post culpae remissionem non taxatur se-
cundum dispositionem ejus cui debetur,
quia quandoque ihe qui est mehor habet
majoris pcenae reatum. Et ideo quantum
ad poenae remissionem unus aheri potest
;
mereri et actus unius efficitur aherius,
;

nec ox actibus unius aUus bene agere charitatomedianto, por quam omnes unum
consuovit, iiisi secundum accidons, in- sumus in Christo, GaL, iii, 29.
quantum scihcet ahquis per bona opora Ad secundum dicendum, quod contritio
potest altori mereri augmontum gratiae, ordinatur contra culpam, quae ad disposi-
quae officacissimum remedium ost ad vi- tionem bonitatis vel mahtiae hominis por-
tandumpeccatum. Sedhoc ost por modum tinet et idoo per contritionem unius
;

meriti magis quam per modum satisfac- ahus a culpa non hberatur. Similiter per
tionis. Sed quantum ad solutionomdebiti confessionem homo se sacramentis Eccle-
unus potest pro alio satisfacore, dum- siae subjicit. potest unus sa-
Non autem
modo sit in charitate, ut opera ejus sa- cramentum pro accipere, quia in
alio
tisfactoria esso possint. Noc oportot quod sacramento gratia suscipienti datm', non
major poena imponatur ei qui pro altero alii. Etideo non ost simihs ratio de satis-
satisfacit, quam principali imponeretur, factione, contritiono ot confessione.
ut quidam dicunt,hac rationemoti, quod Ad tertium dicendum, quodin sohitione
poena propria magis satisfaciat quam debiti attenditur quantitas poenee, sed in
ahena, quia poena habet vim maximo sa- merito attenditur charitatis radix et ideo :

tisfaciendi ratione charitatis, qua homo ihe qui ox charitato pro alio meretur sal-
ipsam sustinet. Et quia major charitas tem merito congrui, etiam sibi magis
632 SUMMA THEOLOGTCA.
meretur ; non autem qui pro alio satis- qui haberet unum, haberet omnia. Ergo
facit, etiam pro se sutisfacit, quia illa unum potest expiari sine alio per satis-
quantitas poenge non sufficit ad utrumque factionom.
poccatum : tamcn satisfaciendo pro alio 2. Pra^torea, Deusestmagis misericors
sibi meretur aliquid mfijus quam sit di- quam homo. Sed homo recipit unius
missio pcenae, scilicet vitam aeternam. dcbitisolutionem sine alio. Ergo et Deus
Ad quartum dicendum, quod si ipsemet satisfactioncm unius peccati sine alio.
ad aliquam poenam se obiigasset, non 3. Prseterea, « satisfactio, » utin Littera
prius a dcbito esset immunis, quam eam dicitur, lY, dist. xv, « est peccatorum
solvisset; et ideo poenam ipse patietur, causas excidere, nec eorum suggestioni-
quamdiu ille satisfactionem pro eo fece- busauditumindulgere. » Sedcontingithoc
rit; quamsi non fecerit, tunc uterque est ficri de uno poccato sine alio, ut si aliquis
debitor illius poenae, unus pro commisso, luxuriam refrenet et avaritia? insistat.
alius pro omisso; et ita non sequitur Ergo de uno peccato potest fieri satis-
quod peccatum unum bis puniatur. factio sine alio.
Sed contra, Isa., lviii, jejunium eo-
CoNCLusio. —
Potest quidora aliquis charitate
rum qui ad contentiones ct litcs jojuna-
pra^ditus pro alio pffiiiam satisfactoriam, quate-
nus ipsa ad debiti solutionem ordinatur, explere :
bant, Deo acceptum non erat, licet jeju-
Non autem quatenus in sequentis peccatisreme- nium sit satisfactionis opus. Sed non po-
dium est, nisi secundum accidens. tost fiori satisfactio nisi per opus Dco
acceptum. Ergo non potest qui habet ali-
quod peccatum Doo satisfacere.
QU^STIO XIV. Praiterea, satisfactio est medicina cu-
rans peccata praeterita, pra?servans a et
DE QUALITATE SATISFACTIONIS. futuris, ut dictum est. Sed peccata non
possunt sine gratia curari i. Ergo cum
(In quinque articulos divisa.) quodlibet peccatum gratiam auferat, non
potestdeuno peccato sine alio fieri satis-
Deinde considerandum est de qualitate factio.
satisfactionis et circa hoc quaeruntur
; Respondoo dicendum ,
quod quidam
quinque i" utrum homo possit de uno
: dixerunt quod potest de uno pcccato satis-
peccato satisfacere sinc alio 2" utrum ; fieri, sine alio, ut Magister in Littera dicit
illo qui de omnibus peccatis prius contri- lY, XV. Sed hoc non potost esse.
dist.
tus fuit et postoa in peccatum incidit, de Cum enim per satisfactionom tolli debeat
aliis pcccatis, qua^ sibi per contritionom ofTensa praecedens, oportet quod talis sit
dimissa fuerunt, satisfacere possit extra modus satisfactionis qui competat ad tol-
charilatem existens; 3° utrum liomini lendam offonsam. OfTonsae aiitom ablatio
postquam charitatom habuit, valore inci- cstainiciti;e rcstitutio. Et idoo si aliquid
piat satisfactio prajcodens V utrum ; sit quod amicitiaj rostitutionomimpediat,
opera extra charitatom facta sint alicujus etiam apud homines, satisfactioesse non
boni meritoria; 5° utrum opcra pra^dicta potest. Cum ergo quodlibet peccatum ami-
valoant ad poenae infernalis mitigatio- citiamcharitatis impodiat, quae cst homi-
nem. nis ad Dcum, impossibile ostut homo do
uno poccato satisfaciat, aliorotento; sicut
nec homini satisfaceret qui pro alapa ei
ARTICULUS PRIMUS. dala se ei prosterneret, et aliam simul '
daret.
Uti^um homo possit de uno peccato Ad primumorgo dicondum, quod quia
satisfacei^e sine alio. peccata non habent connexionem ad iu-
vicem in aliquo uno, uiinm pot(>st quis
Ad primum proccditur. 1. Yidetur
sic incurrere sino alio sod uinim ot idom
:

quod hoino possit de uno poccato sino
alio satisfacere. Eorum enim qua^ non
liabontconnoxioncm ad invicem, uiunn
potcst anforri sino alio. Sod iu>coata
non
babent ad invicom connoxionom; ahas
est, socuiKhim quod omnia poccata re-
miftuntur, ot ideo romissioiies divorso-
niiu poccatorum connoxio sunt. Et ideo
do uno siiie alio satisfactio (lori luui po-
test.

' Parm. : « evilai'i. » ' Paiuu. : « similem. »

 OU.^ST. XIV
Ad secundiim dicendum, quod in ol)li-
gatione dcbiti non cst nisi insRqualitas
justitia3 opposila, quia unus rcm altcrius
liabet; et ideo ad restitutioncm non exigi-
tur, nisiquod restituatur a^qualitas justi-
tiac, qiiod quidem potcst fieri de uno de-
bito, et non de alio. Sed ubi est oircnsa,
ibi est insequalitas non tantum justitia^
opposita, sed etiam amicitise; et ideo ad
hoc quod per satisfactionem offcnsa tol-
latur, non solum oportct quod sequalitas
justitige restituatur per recompcnsatio-
nem sequalis poena^, sed etiam quodres-
tituatur amicitiae sequalitas, quodnon po-
test fieridum aliquid est quodamicitiam
impediat.
Ad tcrtium dicendum, quod « unum
peccatum suo pondere ad aliud trahit, »
ut Gregorius dicit XXV Moral. cap. ix, col.
,
334, t. 2. Et idco qui unum peccatum re-
tinet, nonsufficientercausas alterius pec-
cati excidit.
CoNCLUsio. — Cum per satisfactionem tolli de-
beat offensa prsecedentis peccati, offensa? autem
ablatio sit amicitia? divinae restitutio, qiise pcr
quodvis peccatum impcditur ; tieri non potest,
ut homo de uno peccato satisfaciat, alio retento.
ARTICULUS II.
Utrum quis extra charitatem existens
possit satisfacere de peccatis ante con-
tritis^.
Ad secundum sic proceditur. \ Vide- . etiamsi jam offensa sit dimissa per praece-
tur quod qui de omnibus peccatis contri-
tus fuerit prius, et postea in peccatum in-
cidit, de aliis peccatis quae sibi per con-
tritionemdimissa fuerunt satisfacere pos-
sit extra charitatem existens. Dicit cnim
Daniel Nabuchodonosori, cap. iv, v. 24
Peccala tiia eleemosynis redime. Sed ipse
adhuc peccator erat, quod sequens poena
demonstrat. Ergo potest in peccato exis-
tens satisfacere.
'NesrAtho- 2. Praeterea, nemo* scit ntrum sit di-
mo utrumgnus odio vel amore, Eccle., ix, 1. Si
^^•'^'^ ergo non possit fieri satisfactio nisi ab eo
rT^
'^^^ estin charitate, nullus sciret se satis-
7TOS sit
fecisse, et hoc est inconveniens.
3. Prseterea, ex intentione quamhomo
habet in principio actus, totus actus in-
formatur. Sedpoenitens, quando poeniten-
tiam inchoavit, in charitate erat. Ergo tota
' Ita cum veteribus edit. Patav. Nicolai lUtrum
aliquis de ilhs peccatis quae sibi per contritionem
dimissa fuerunt satisfacerc possit extra charitatem
existens.
, ART. I ET II. 633
sequens ex illa charitate inten-
satisfactio
tionem ojus informante efficaciam ha-
bebit.
4. Praeterea, satisfactio consistit in
quadam adaequatione poenae ad culpam^.
Sed talis adaequatio potest fieri in eo qui
charitatem non habet. Ergo, etc.
Sed contra Proverb., x, 12 Universa :
delicta operit charitas. Sed satisfactionis
virtus est delerc delicta. Ergo sine cha-
ritate non habet suam virtutem.
Praeterea,prstcipuumopusinsatisfactio-
ne est eleemosyna. Sedeleemosynaextra
charitatem facta non valet, ut patet I Co-
rinth., xiii, 3Sidistribueroin cibos pau-
—mihi
:
perum omnes facultates meas , charita-
tem autem non habuero, nihil pro-
dest. Ergo nec satisfactioaliquaest^.
Respondeo dicendum, quod quidam
dixerunt quod postquam omnia peccata
per praecedentem contritionem remissa
sunt, si aliquis ante satisfactionem per-
actam in peccatum decidat, et in peccato
existens satisfaciat, satisfactio* ei valeat,
ita quod si in peccato illo moreretur, in
inferno de illis peccatis non puniretur.
Sed hocnonpotestesse, quiainsatisfac-
tione oportet quod amicitia restituta, eti am
justitiae aequalitas restituatur, cujus con-
trarium amicitiam tolUt, ut Philosophus
in IXEthic, dicit, cap. iv. ^qualitas autem
in satisfactione ad Deumnon est secun-
dumapquivalentiam, sed magis secundum
acceptationem ipsius. Etideo oportetquod
dentemcontritionem, opera satisfactoria
sint Deo accepta, quod dat eis charitas.
Et ideo sine charitate opera facta non sunt
satisfactoria.
Ad primum ergo dicendum, quod con-
: silium Daiiichs intelligitur, quod a peccato
cessaretet pceniteret, et sicper eleemosy-
nas satisfaceret.
Ad secundum dicendum, quod sicut
homo nescit pro certo utrum charitatem
ha])uerit in satisfaciendo vel habeat, ita
etiam iiescit pro certo utrum plene satis-
fecerit; et ideo dicitur Eccli., v, 4 Z)e :
propitiatu * peccatorum noli esse siiiemetu. "Propitia-
Non tamen exigitur quod propter hunc ° ^^*^^"
"^'
metum homo satisfactionem expletam
iteret, siconscientiampeccatimortahsnon
habet. Quamvis enim poenam non expiet
per hujusmodi satisfactionem, tamen uno
2 Parm. « culpse adpoenam. «
:
=•
Parm. addit « cum peccato mortali.
: »
**
Parm. « talis ci. »
:

634 SUMMA THEOLOGICA.
incurrit reatum omi ssionis ex satisfactione
neglccta, sicut nec ille qui accedit ad eu-
charistiam sincconscientia peccati morta-
lis cuisubjacct, reatumindign* sumptio-
nis incurrit.
Ad
tertium dicendum, quod intentio
illainterrupta est per peccatum sequens,
et idco non dat vim aliquam oporibus
post peccatum factis.
Ad quartum dicendum, quod non po-
test fieri adaequatio sufficiens nec secun-
dum divinam acceptationem, nec sccun-
dumsequivalentiam. Ideo ratio illa non
sequitur.
CoNCLUsio. — opera extra charitatem
Ciim
facta, Deo acceptanonnonpotcstquispiam,
sint,
extra charitatem Dei existcns, pro peccatis ante
per contritionem dimissis satisfacerc.
ARTICULUS III.
Utrumvalere incipiat satisfactio prxcedens
homini postquam charitatem hahuerit.
Ad tertium sic proceditur. 1.
quod postquam liomo
cliaritatem ha-
buerit, valere incipiat satisfactio praece-
dens. Super illud Levit., xxv: Si attenua-
tus frater tuus, etc, dicit Glossa quod
« fructus honse. conversationis debent com-
putari ex eo tempore quo peccavit. »
Sed non computarentur, nisi
efficaciam acciperent ex charitate se-
quente. Ergo post charitatem recupera-
tam valere incipiunt.
2. Praiterea, sicut efficacia satisfactionis
impeditur pcrpeccatum, itaefficaciabap-
tismi impeditur per fictionem. Sed bap-
tismus incipit valere recedente fictione.
Ergo et satisfactio recedente peccato.
3. Praitcrea, si alicui propeccatis com-
missis injunctafuerint multa\jejunia, et
iu peccatum cadens ea perfecerit, non
injungitur cum iterum coniitetur, ut je-
junia illa iteret. Injungcretur autem si
per ea satisfactio non implerelur. Ergo
per poenitentiam sequentem opera pra?-
cedentia satisfaciendi efficaciam acci -
piunt.
Scd contra, opcraextracharitatem facfa
ideo iion erant satisfactoria, (luia fuerunt
mortua. Scd per pcenitentiam uon vivifi-
cantur, Ergo nec incipiunt esse satisfac-
l(»i'ia.
Praiterea, charilas non informal aclnm.
'
Pann. omittit : « multa. »
;
nisi qui ab ipsa aliqualiter procedit. Sed
opera non possunt esse Deo accepta, ac
por hoc nec satisfactoria, nisi sint cha-
ritatc informata. Ergo cum opera facta
extra charitatem nullo modo ex charitate
processerint vel de caetero procedere
,
possint, nullo modo poterunt in satisfac-
tione computari.
Respondeo dicendum ,
quod quidam
dixerunt quod opera in charitate facta,
quae viva dicuntur, sunt meritoria vitae
aiternae, et satisfactoria respectu prpnae
dimittendae et quod per charitatem se-
;
quentem opera extra charitatem facta
vivificantur quantum ad hoc quod sunt
satisfactoria, sed non quantum ad hoc
quod sunt meritoria vitae aetcrna^ Sed hoc
non potest esse, quia utrumque habent
ex eadem ratione opera ex charitate facta
scilicet ex hoc quod sunt Deo grata :
unde sicut charitas adveniens non potest
opera extra charitatem facta gratificare
quantum ad unum, ita nec quautum ad
aliud.
Ad primum ergo dicendum, quod non
Videtur debet intcliigi quod fructus computentur
a tempore quo primo in peccato fuit,
sed a tempore in quo peccare cessavit,
quo scilicet ultimo in peccato fuit vel ;
intelligitur, quando statim post peccatum
contritus fuit, et fecit multa bona, ante-
quam confiteretur.
aliquam Vel dicendum, quod quanto cst major
contritio, tanto magis diminuit de poena,
et quanto aliquis plura bona facit in pec-
cato existens, magis se ad gratiam con-
tritionis disponit, et ideo probabile est
(piod minoris p(Bnae sit debitor et prop-;
ter hoc deberet a sacerdote discrete com-
putari, ut ei minorem poenam injungat
in quantum invenit eum melius disposi-
tum.
Ad secundum dicendum, quod baptis-
mus imprimit characterem in anima, non
autem satisfactio. Et ideo adveniens cha-
ritas, qua^ fictionem tollit ct peccatum,
facit quod baptismus cfTectum suum ha-
bcat non autem facit hoc de satisfac-
:
tione. Et pra?terea baptismus ex ipso
operc operato justificat, quod non est ho-
minis, sed Doi; et ideo nou oodcm modo
mortificatur sicut ct satisfactio, i|ua' ost
opus hominis.
Ad tertium dicendum, quod aliqua^ sa-
tisfacfionos siinf ox (|uil»ns nuuiof oliquis
olloctus in satisfaciontibus otiam post-
 QU^ST. XIV, ART.
qiiam actus satisfactioiiis transiit: sicut
ex jojunio manet corporisdebilitatio, et
ex eleemosynarum largitione substantiuB
diminutio; et sic de similibus. Et tales
satisfactiones inpeccatisfactai non opor-
tct quod iterentur, quia quantum ad lioc
quod de eis manet, pcr painitentiam Doo
acceptae sunt. Satisiactionos
non rolinquunt aliquom efToctum in satis-
faciente, postquam actus transiit, opor-
tet quod iterentur, sicut est de oratione,
et similibus. Actus autem interior, quia
totaliter transit, nullo modo
sed oportet quod iteretur.
CoNCLUsio. —
Opera extra charitatem facta, per
charitatem sequentem non viviticantur ac per
hoc non valct satisfactio pra^cedens etiamsi cha-
ritas sequatur.
ARTICULUS IV.
Utrum opera extra charitatem facta sint
alicujiis boni meritoria.
Ad quartum sic proceditur.
quod opera extra charitatem
alicujus boni meritoria, saltom tempora-
lis,quia sicut se habet pojna ad malum
actum, ita se habet prgemiumad bonum.
Sed nullum malum factum apud Deum
justum judicem estimpunitum. Ergo nec
aliquod bonumirromuneratum, et sic per
illud bonum
aliquid morotur.
2. PraBterea, merces non datur nisi
merito. Sed operibus extra cliaritatem
factis merces datur; unde dicitur Matth. v,
de qui propter gloriam humanam
illis
operabona faciunt, quod receperunt mer-
cedem siiam. Ergo opera illa fuerunt ali-
cujus boni meritoria.
3. Praeterea, duo existentes inpeccato,
quorum unus multa bona facit
etcircumstantia, alius autem
liter propinque non se habent ad reci-
piendum bona a Deo: alias non esset
ei consulendum ut aliquid boni faceret.
Sed qui magis appropinquat Deo, magis
de bonis percipit. Ergo iste per opera
bona quae facit, aliquid boni a Deo me-
retur.
Sed contra est quod Augustinus dicit
« quod peccator non est dignus pane quo
vescitur. » Ergo non potest aliquid a Deo
mereri.
' Parm. : « cum non habeal. »
* Parm. : « proprie. »
III ET IV. 035
Praeterea, qui nihil est,non potest ali-
^
quid mereri. Sed peccator non habens
charitatem nihil est sccundum esse spi-
rituale, ut patet I Cor., xui. Ergo non
potest aliquid mereri.
Rospondeo dicendum, quod meritum
proprie dicitur actio qiia eflicitur ut ei
autem quai qui agit, sit justum aliquid dari. Sed
justitia dupliciter dicitur: uno modo pro-
prie, qusB scilicet respicit debitum ex
parte recipiontis; alio modo quasi simi-
litudinarie, quae respicitdebitum ex parte
vivificatur, dantis aliquid enim decet dantem darc,
;
quod tamen uon habet recipiens dobitum
recipiendi. Et sic justitia est do essentia
«divinae bonitatis, » sicut Ansolmus dicit
:
in Proslogio^ cap. x, col. 233, t. 1, quod
« Dous justus est, cum pcccatoribus par-
cit,quia eum decet. » Et socundum hoc
etiam meritum dupliciter dicitur uno :
modo actus ille per quem efficitur ut ipse
agens habeat debitum recipiendi, et hoc
vocatur meritum condigni aUo modo ille ;
per quem efficitur ut sit dobilum dandi
in dante secundum decontiam ipsius et :
1 . Videtur ideo hoc meritum dicitur moritum con-
facta sint grui. Cum autem in omnibus illis quai
gratis dantur, prima ratio dandi sit amor,
impossibile est quod aUquis tale^sibi de-
bitum faciat qui amicitia caret. Et ideo
cum omnia ot temporaUa et aeterna ex
divina liberalitate nobis donentur, nuUus
acquiroro potest dobitum recipiendi ali-
quod illorum, nisi porcliaritatemad Deurn.
Et ideo opera extra charitatem facta non
sunt meritoria ex condigno nequo aeterni
,
nequetomporalisaUcujusboniapudDeum.
Sed quiadivinam bonitatom decet ut ubi-
cumquo dispositionem invenit perfectio-
nem ex merito congrui di-
adjiciat, ideo
citur aUquis mereri aUquod bonum per
opora bona extra charitatem facta. Et
ex genere secundumhoc opera ista ad triplex bo-
nulla, aequa- num valent, scilicet ad temporalium coii-
secutionem, addispositionem adgratiam,
et ad assuetudinem ^ bonorum operum.
Quia tamen hoc meritum non proprie di-
citur moritum, ideo magis concedendum
est quod hujusmodi opera non sint ali-
cujus boni meritoria, quam quod sint.
Ad primum ergo dicondum, quod, si-
cut Philosophus dicit \\y^\\\ Ethic cap. .
,
uU., quia fdius por omnia quae facere po-
tost, nihiJ «quale reddere patri potest his
quae a patre recipit, ideo nunquam pater
3 Parm. : « assuefactionem. »
636 SUMMA THEOLOGICA.
debitor filii efficitur; et multo minus liomo Ecclesiae. » Ergo multo minus opera ex-
potest propter sequivalentiam operis Deum tra charitatem facta.
sibi constituere debitorem. Et ideo nul- Sed contra est quod idem Augustinus
lum opus nostrum ex quantitate sua? dicit in Enchirid. ibid. « Quibus prosunt,
, :

bonitatis habct quod aliquid mereatur;
sed habet ex vi charitatis, quse facit ea
qua3 sunt amicorum, esse communia.
IJnde quantumcumque sit opus bonum
extra charitatem factum, non facit, pro-
prie loquendo*, quod aliquid a Deo reci-
piendi faciens debitum habeat. Sed opus
malum ex quantitate suse malitiae secun-
dum aequivalentiam pcenam meretur,
quia ex parte Dei non sunt nobis aliqua
mala facta, sicut bona. Et ideo quamvis
opus malum mereatur pcenam ex condi-
gno, non tamen opus bonum sine clia-
meretur ex condigno prsemium.
ritate
Ad secundum et tertium dicendum^
quod procedunt de merito congrui. Alise
autem rationes proccdunt de merito con-
digni.
— pediatur: sic hujusmodi opera minuunt
CoNCLUsio. Cum omnia tam tempoi^alia
quam seterna ex divina liberalitate nobis donen-
aut ad hoc prosunt ut sit plena remissio,
aut tolerabilior fiat vel damnatio. »
Praeterea, magis est facere bonum
quam dimittere malum. Sed dimittere
malum semper pcenam, etiam in eo
vitat
qui charitate caret. Ergo multo fortius fa-
cere bonum.
Respondeo dicendum, quod diminuere
poenam infernalem potest intelligi dupli-
citer: uno modo ita quod quis liberetur
apoena, quam jam meruit; etsiccum nul-
lus libcretur a poena nisi absolutus a sit
eulpa, quia elfectus non diminuuntur ne-
que toUuntur, nisi diminuta vel ablata
causa, per opera extra caritatem facta, quae
neque culpam tollere, neque diminuere
possunt, poenainfernimitigari nonpotest.
Alio modo ita quod meritum poenae im-
poenam inferni primo, quia homoreatum
;

tur, opera bona extra charitatem iacta ex con-
digno, nullius boni meritoria sunt ; ex congi'uo
vero alicujus boni meritoria dici possunt.
ARTICULUS V.
Utrum opera pr^edicta valeant ad mitiga-
tionem poenarum infernalium.
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
quod opera praedicta non valeant ad poenae
infernalis mitigationem, quia secundum
quantitatem culpae erit quantitas poenai in
inferno. Sed opera extra charitatem facta
non minuunt quantitatem peccati. Ergo
omissionis evadit^, dum hujusmodi opera
perficit: secundo, quia hujusmodi opera
aliquo modo ad bonum disponunt, ut
homo ex minori contemptu etiam pec-
cata faciat, ut etiam a multis peccatis
per hujusmodi opera retrahatur. Yerum-
tamen diminutionem vel dilationem tem-
poralis poenaj merentur hujusmodiopera,
sicut dicitur ^ de Achab, III Reg., xxi,
eodem modo sieut et bonorum tempora-
lium consecutionem.
Quidam autem dicunt quod diminuunt
poenam subtrahendo aliquid
inferni, iion
de ipsa quantum ad substantiam, sed
fortificando subjectum, ut melius susti-
nere possit. Sed hoc non potest esse ;

nec infernalis pcenae. quia fortificatio non est nisi ex ablatione

2. Praeterea, poena infernalis, quamvis passibilitatis. Passibilitas autem est se-
sit duratione infinita, tamen intensione cundum mensuram culps; et ideo si
fmita est. Sed quodlibet fmitum consu- culpa non dimiuuitur, nec subjectum
mitur, aliqua finita subtractione facta. Si fortiflcari potest.
crgo opera extra charitatcm facta aliquid Quidam etiam dicunt quod diminuitur
subtraherent de ptena debita pro peccatis, l)0cna qiiantum ad vermcm couscienlia?,
contingeret tantum multiplicari illa opera licet iion quautum ad ignem. Sed hoc
quod totaliter tohcretur poena iuferui, etiam iiihil quia sicut poena ignis
est,
quod falsum est. aujuatur culpa', ita etiam poena romor-
3. Praiterca, suffragia Ecclesiae sunt sionis conscientiie. Unde similis ratio est
magis cfficacia quam opera cxtra chari- de utroque.
tatem facta. Sed, sicut ait Augustinus in Et per hoc patet solutio ad objecta.
Enchir., cap. cx, col. 283, t. 6, « dam-
natis in inrcrno non prosunt suffragia CoNCLUsio. — Quamquam opera bona, oxtra

' l*arin. : « in liominc dobilum aiiquid. » ' l'arni. : « patel. »

* Parin. : « (lui. »
 QTW.ST. XY, ART. I. 637
charitatom facta, neminem a pcena 8eterna libe- Sed contra est quod Gregorius dicit,
rare ])ossint, eara tamen diminuere, quatenns
per ea meritum ejus puma^ impediiur, (lici pos-
Hom.xx in Evang., § 8, col. 1164, t. 2:
« .lustum est ut peccfitor tanto majora
sunt temporalis quixpu! poen« dimiuutionem
:

vel dilationcm Imjusmodi opera merentur. sibi inierat lamenta per pcenitentiam,
quanto majora sibi intulit damna per
culpam. ))

QU^STIO XV. Pr»terea, per satisfactionem oportet

peccati vulnus sanari perfecte. Sed pec-
DE HIS PER QU.E FIT SATISFACTIO. catorum medicina? sunt poenae, ut Philo-
sophus dicit in II Ethic, cap. iii, ante
(In tres articulos divisa.) med. Ergo oportet quod per poenalia
opera satisfactio fiat.
Deinde considerandum est de his per Respondeo dicendum, quod satisfactio,
quae satisfactio fit. ut dictum est, respectum habet et ad
Circa quod qua*runtur tria: 1° utrum prseteritam ofTcnsam, proqua recompen-
satisfactionem oporteat fieri per opera satio fit per satisfactionem, et etiam ad
poenalia; 2° utrum flagella quibus a Deo futuram culpam, a qua per eam pra^ser-
in hac vita homo punitur, sint satisfac- vamur. Et quantum ad utrumque exi-
toria ;utrum convenienter enumeren-
3° gitiir quod satisfactio per opera poenaha
tur opera satisfactoria, cum dicitur quod fiat. Recompensatio enim offensce impor-
sunt tria, scihcet eleemosyna, jejunium tat adffiquationem, quam oportet esse
et oratio. ejus qui offendit ad eum in qucm ofTensa
commissa est. Adaequatio autem in hii-
mana justitia attenditur per subtractio-
ARTICULUS PRIMUS. nem ab uno qui plus habet justo, et ad-
ditioiiem ad alterum cui sut)tractum est
Utrum oporteat satisfactionem pcr
fieri ahquid. Quamvis autem Deo, quantum
opera poenalia. est ex parte ejus, nihil subtrahi possit,
tamen peccator, quantum in ipso est,
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur aliquid ei subtraxit pcccando, ut dictum
quod satisfactionem non oporteat fieri est. Unde oportet ad hoc quodrecompen-
per opera poenaha, quia per satisfactio- satio fiat, quod aliquid subtrahatur a
nem oportet fieri recompensationem ad peccante per satisfactionem, quod in
divinam ofTensam. Sed nuUa recompen- honorem Dei cedat. Opus autem bonum,
satio videtur fieriper opera pcenalia, quia ex hoc quod est hujusmodi non subtra-
Deus non delectatur in pcenis nostris. hit aiiquid ab operante, sed magis
Ergo non oportet satisfactionem per perficit ipsum. Unde subtractio non po-
opera pcenaha fieri. test fieri per opus bonum, nisi pcenale
2. Praeterea, quanto aliquod opus ex sit. Et ideo ad hoc quod ahquod opus
majori charitate procedit, tanto minus sit satisfactorium*, oportet quod sit bo-
est pcenale, quia charitas pcenam non num, ut in lionorem Dei sit; et poenale,
habet, ut dicitur IJoan., iv. Si ergo opor- ut per hoc aliquid peccatori subtrahatiir.
teat opera satisfactoria esse poenalia, Similiter etiam poena a ciilpa futura prae-
quanto magis sunt ex charitate facta, servat, quia noii facile homo ad peccata
tanto minus erunt satisfactoria quod ;
reditex quo poenam expertus est. Unde
falsum est. secimdiim Pliilosoplmm, loc. sup. cit.,
3. Prgeterea, « satisfacere, » ut dicit poenae medicinae sunt {a).
Anselmus, Ub. homo, cap. xi,
I Ciir Deiis Ad primum ergo dicendum, quod
col. 377, t. 1, « est honorem debitum quamvis Deus non delectetur in poenis,
Deo impendere. » Sed hoc etiam ahis ut sunt poenae, delectatur tamen in eis,
quam operibus poenalibus fieri potest. ut sunt justffi^ et sic satisfactoriae esse
Ergo satisfactionem non oportet poenah- possunt.
bus operibus fieri. Ad secundum dicendum, quod sicut in

* Parm. : « omnino. » Nec est in potcstate poenitontis commutare sa-

Medina, Reginaldus, Armilla, et alii
(fl) quibus tisfactionem a confessario sibiimpositam, nequi-
falso adnumeraretur Scotus, contra tiieoiogos dem in aliam diffioiliorem, quidquid dixerint
communiter, dLxcrunt poenitentem non obligari Portel, Villalobos, et alii.

ad acceptandam rationabilem pcenitentiam. —

 ;

638 SUMMA THEOLOr.ICA.

satisfactione consideratur poenalitas, ita fit ab recompensatio vindica-

alio, talis
et in merito consideratur difficultas. tionis magis quam satisfactionis rationem
Diminutio autcm diffioultatis quae cst habet; quando autem fit ab ipso qui
ex parte ipsius actus, diminuit, ca^teris offendit, etiam rationem satisfactionis
paribus, meritum; sed diminutio diffi- habet. Unde si flagella, quae pro peccatis
cultatis qu« est ex promptitudine volun- a Deo infliguntur,fiant aliquomodo ipsius
tatis, non diminuit meritum, sed auget; patientis rationem satisfactionis acci-
,

et similiter diminutio prenalitatis ex piunt. Fiunt autem ipsius, inquantumea

promptitudine voluntatis, quam facit acceptat ad purgationem peccatorum, eis
charitas, non diminuit efficaciam satis- utens patienter. Si autem ratio eis
factionis sed auget. per impatientiam dissentiat, tuncnon ef-
Ad tertium dicendum, quod debitum ficiuntur aliquo modo ipsius, et ideo non
pro peccato est recompensatio ofTensa?, habent rationem satisfactionis, sed vin-
quae sine poena peccantis non fit. Et de dicationis tantum.
tali debito Anselmus intelligit. Ad primum ergo dicendum, quod
— quamvis illa flagella non sint omnino in
CoNCLUsio. Satisfactio, sive referalur ad
preeleritam oironsam, sive ad futm-am culpam, potestate nostra, tamen quantum ad
per pcenalia opera lieri asseritm'. aliquid sunt, prout scilicet eis patienter
utimur; et sic homo facit de necessitate
virtutem unde etmeritoriaet satisfactoria
;

ARTICULUS II. esse possunt.

Ad secundum dicendum, quod sicut
Utrum flagella praesentis vitse sitit « sub uno igne, » ut Augustinus dicit
satisfacturia. lib. I Be civit. Dei, cap. viii, col. 21, t. 7,
« aurum rutilat etpaleafumat, » sicetiam
Ad secundum proceditur. 1. Yi-
sic eisdem flageUis et boni purgantur, et
detur quod flagella quibus a Deo in hac mali magis inficiuntur per impatientiam.
vita punimur, non possint satisfactoria Et ideo quamvis flagella sint communia,
esse. Nihil enim potest esse satisfac- tamen satisfactio tantum est bonorum.
torium, nisi quod est meritorium, ut ex Ad tertium dicendum, quod flagella
dictis patet. Sed non meremur nisi pcr respectum habent ad culpam praeteritam
ea quae in nobis sunt. Cum ergo flagella semper, sed non semper ad cnlpam
quibus a Deo punimur non sint in nobis, personae, sed ad culpam naturae. Si enim
videtur quod satisfactoria esse non in humana natura nuUa culpa praecessis-
possint. set, nullapoena fuisset. Sed qiiia culpa in
Pr«terea satisfactiotantumbonorum
2. , natura praecessit, personae alicui divi-
est. Sed hujusmodi flagella etiam malis nitus poena infertur sine culpa personae,
inducuntur, et praecipue eis debentur. ad meritum virtutis et cautelam peccati
Ergo non possunt csse satisfactoria. sequentis. Et ha^c etiam duo necessaria
3. Praeterea, satisfactio respicitpeccata sunt in satisfactione. Oportet enim esse
praeterita. Sed aliquando ista flagella opus meritorium, ut honor Deo exhi-
infliguntur illis ([uipeccata non habent, beatur et oportet esse virtutum cus-
;

sicut de Job patet. Ergo videtur quod todiam, ut a futuris peccatis praeser-
non sint satisfactoria. vemur.
Sed contra est quod dicitur Rom., v,
3 Tribidatio patientiam operatur patieii-
:
CoNCLusio. — Flagella et castigationes liujiis
,
vitse, quffi a Dco peccatori intliguntm", si aliquo
tia autem probationem, « a peccato pur- modofiant illius pationlis, rationem satisfactionis
gationem, » ut Glossam/er/., ibidem dicit. acoipiunt sin minus, lioc ost, si eis omnino por
:

Ergo flagella hujus vitae peccata purgant impatiei)tiam dissontiat, cum non illius esse di-
cantur, nonsatisfactionissed vindicationisnomen
et sic sunt satisfactoria. tiabent.
Praeterea,Ambrosiusdicit5'?/;?./«.cxviii,
octonar. 17, parumaprinc. «Et si fides, » :

idest, peccati conscicntia, « desit, poena ARTICULUS III.

satisfacit. » Ergo hujus vitae flagella sunt
satisfactoria. Utrttm convenientcr enumcrcntur opera
Ke.spoiideo dicenihim, quod rccompcn- satisfactoria.
satio offcnsa' praeterita* potest fieri ab co
qui oflcndit, et al) alio. Onando autem Ad lertium sic proccilitur. l. Vidotur

quocl iiiconveniciiter enumerentur opera
satisfactoria cum dicitur quod sint tria,
eleemosyna, jejunium et oratio: quia
opus satisfactorium debet esse poenale.
Sed oratio pcenam non habet, cum sit
contra pcenai tristitiam medicina, sed
delectationem; unde dicitur Jacobi, v,
13: Tristatur aliquisveslrum? oret. JEquo
animo est? psallat. Ergo non debet com-
putari inter opera satisfactoria.
2. Praeterea, omne peccatum vel est
carnale, vel spirituale. Sed sicut Hiero-
nymus dicit * in illud Marc, ix, IIoc ge-
nus dffimoniorum in nullo potest exire,
nisi in oratione et jejunio col. 616 « Je-
junio sanantur passiones corporis, ora-
tione pestes mentis. » Ergo non debet
esse aliquod aliud opus satisfactorium.
3. Praeterea, satisfactio est necessaria
ad emundationempeccatorum. Scd elee-
mosyna ab omnibus peccatis emundat
Luc, XI, 41: Date eleemosynam et ecce
omniamunda sunt vobis. Ergo alia duo
sunt superflua.
4. Sed videtur quod debeant
coiitra,
esse plura, quia contraria contrariis cu-
rantur, ut dicitur H Ethic, cap. ii, vcl
III. Sed multo plura sunt peccatorum
genera quam tria. Ergo debent plura
satisfactionis opera computari.
5. Praeterea, peregrinationes etiam
injunguntur pro satisfactione et disci-
plinse sive flagcllationes, quse non com-
putantur sub aliquo horum. Ergo insuf-
enumerantur.
ficienter
Respondeo dicendum, quod
debet esse tahs per quam aliquid nobis
subtrahamus ad honorem Dei. Nos autem
nonhabemus nisi triabona, scihcet bona
animae, etbonacorporis etbona fortunae,
scihcet exteriora. Ex bonis quidem fortu-
nae subtrahimus nobis ahquid per eleemo-
synam; sed ex bonis corporis per jejii-
nium; exbonis autem animaenon oportet
quod ahquid subtrahamus nobis quantum
ad essentiam, vel quantum ad diminu-
tionem ipsorum, quia per ea efficimur
Deo accepti, sed per hoc quod ea submit-
timus Deo totaliter: et hoc fit per ora-
tionem.
Competit etiam iste numerus ex parte
iha qua satisfactio peccatorum causas
excidit, ut dictum est, quia radices pec-
catorum tres ponuntur
Joan., ii, 16,
I quantum aha satisfactionis opera per
scihcet concupiscentia carnis^ concupis-
centia oculorum, et superbia vitas. Contra
* Opus istud non est Hicronj mi.
;
QU^.ST. XV, ART. HT. 039
concupiscentiam carnis ordinatur « jeju-
nium » contra concupisccntiam oculo-
;
rum ordinatur « eleemosyna » contra ;
superi)iam vita; ordinatur « oratio, » ut
Augustinus dicit Super Matthseum.
Compctit etiam (luantum ad hoc quod
satisfactio est peccatorum suggcstionibus
aditum non indulgere, quia omne pec-
catumvel.in Deum committimus, etcontra
hoc ordinatur « oratio; » vel in proxi-
mum, et contra hoc ordinatur « eleemo-
syna; » vel in nos ipsos, et contra hoc
ordinatur jejunium. » «
Ad primum ergo dicendum, quod se-
: cimdum quosdam duplexest oratio; quae-
dam quae est contemplativorum, quorum
conversatio in cselis est; et tahs, quia to-
tahter est delectabihs, non est satisfac-
toria; aha est quae pro peccatis gemitus
fundit, et tahs habet poenam, et est sa-
tisfactionis pars.
Vel dicendum, et mehus, quod quaehbet
oratio habet rationem satisfactionis, quia
quamvishabeatsuavitatem spiritus, habet
tamen afflictionem carnis, quia, ut dicit
Gr c goniia Super Ezech., hom. ii, hb. H,
§ 13, col. 955, t. 2, « dumcrescit in nobis
fortitudo amoris irrtimi, infirmatur pro-
culdubio fortitudo carnis; » unde et ner-
vus femoris Jacob ex lucta angeh emar-
cuisse legitur Gen., xxxii.
Ad secundum dicendum, quod pecca-
tum carnale dicitur duphciter: uno modo
quod in ipsa delectatione carnis cornple-
tur, utgula et luxuria: aho modo quod
satisfactio completur in his quae ad carnem ordinan-
tur, quamvis non in delectatione carnis,
sed in delectatione animse magis, ut ava-
ritia.Unde taha peccata suntquasimedia
intcr spirituaha et carnaha et ideo opor- ;
tet quod eis etiam ahqua satisfactio res-
pondeat propria, scihcet eleemosyna.
Ad tertium dicendum, quod quamvis
singula istorum trium per quamdam
convenientiam singuhs peccatis appro-
prientur, quia congruum est ut in quo
quis peccavit, in hoc puniatur, et quod
peccati commissi per satisfactionem radix
abscindatur, tamen quodhbet horum pro
quohbet peccato satisfaccre potest. Unde
ei qui non potest unum ex his perficere,
injungaturahud, et praecipue eleemosyna
quae ahorum vices supplere potest, in-
eleemosynam quisque sibi mereatur^quo-
dammodo in illis quibus eleemosynam
2 Al. : « meretur. »
 . ;

640 SUMMA THEOLOr,ICA.

Unde non oportet quod si elee-
tribuit.
mosyna omnia mundet peccata, propter
hoc aliae satisfactiones superfluant.
Ad quartum dicendum, quod quamvis
sint multa peccata in specie, tamen omnia
ad illas tres radices vel ad illa tria
torum quibus diximus dictas
genera,
satisfactiones respondere, reducuntur.
Ad quintum dicendum, quod quidquid
ad afflictionem corporis pertinet, totum
ad jejunium refertur et quidquid in
,
proximi utilitatem expenditur totum
eleemosvna^ rationem habet, et similiter
qua^cumque latria exhibetur Deo oralionis
accipit rationem, et ideo etiam unum
opus potest habcre plures rationcs satis-
faciendi.
CoNCLUsio. — Cum dedivinis offensis aliter sa-
tisfacere non possimus, quam ut dc tribus illis
qu8p, sola habemus bonis, animse scilicet, cor-
poris, ac fortunse, aliquid ad honorem Dei no-
bis subtrahamus,hocautem velperolecmosynam,
jejunium,aut orationem liat; rectetria hsec
gnari opera satisfactionis manifestum est.
bus existenlibus innocentibus vindicativa
justitialocum non haberet. Ergo nec poe-
nitentia; et ita non est in innocentibus.
Sed contra, omnes virtutes simul in-
funduntur. Sedpoenitentiaest virtus. Cum
pecca- ergo in baptismo innocentibus infundan-
tur aUse virtutes, infunditur etiam et pce-
nitcntia.
Praeterea, ille qui nunquam fuit infir-
mus corporaUter, dieitur sanabiUs. Ergo
et similiter iUe quinuncjuam fuit infirmus
,
spirituaUter. Sed sicut sanatio in actu a
vulnere peccati non est nisi per actum
poenitentise, ita nec sanabiUtas nisi per
habitum. Ergo iUe qui nunquam habuit
infirmitatem peccati, habet habitum pce-
nitentise.
Respondeo dicendum, quod habitus
medius est inter potentiam et actum. Et
quia remoto priori, removetur posterius,
non autem e converso, ideo remota po-
tentia ad actum, removetur habitus, nou
assi-
autem remoto actu. Et quia subtractio
materiae toUit actum, propter hoc quod
actus non potest esse sine materia in
quam transitideo habitus aUcujus vir-
;

QU^STIO XVI. tutis competit aUcui cui non suppetit ma-

DE SUSCIPIENTIBUS SACRAMENTUM
PCENITENTIiE.
(In tres articulos divisa.)
Deinde considerandum est de susci-
pientibus sacramentum poenitentiae.
Circa quod tria quairuntur: 1° utrum
poenitentia possit esse in innocentibus
2° utrum in sanctis qui sunt in gloria;
teria, propter hocquodsuppetere potest,
et ita inactum exire, sicut pauper homo
potest habere habltum magnificentiae,
sed non actum, quia non habet magni-
tudinem divitiarum, quae sunt materia
magnificentiae, sed potest habere. Et
ideo cum innocentes in statu innocentiai
nonliabeant peccata commissa, quaj sunt
materia pocnitentiae, sed possint habere,
actus poenitentiae in eis esse non potest,
sed liabitus potest et hoc, si gratiam
;

S^utrum in angelis seubonis, seu malis. habcant, cum qua omues virtutes infun-
duntur.
Ad primum ergo dicendum, quod
ARTICULUS PRIMUS. quamvisnoncommiserint, possunt tamen
committcrc, et ideo eis habitum paMji-
Utrum pcenitentia possit esse in tentiaB habere compctit. Sed tamen ha-
imiocentihus bitus iste nunquam in actum exire
potest, nisi forte respectu veniaUum
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur peccatorum, quia peccata mortaUa toUunt
quod in innocentibuspffuitentia esse non ipsum. Nec tamcn cst Iruslra, quia est
possit, quia pcenitentia est commissa perfcctio potentia; uaturalis.
mala plangere. Sed innocentes nuUum Ad secundum dicendum, quod quamvis
malum commiserunt. Ergo in eis paMii- non sit debita eis pana actu, tamen in
tentia non cst. eis possibile est aliquid esse pro quo eis
pcenitentiaex suo nomine
2. Prffitcrca, poena debcatur.
importat pcenam. Sed innocentibus non Ad tertium dicendum, quod remanente
dcltetnr puMui. Ergo in eis non est pceni- potentla ad pcccaiKium, adiuic haberet
tentia. locum vindicati^a justitia secunduni ha-
3. Pra'terea, pa^nitentia in idem coin- bilum, quamvis non sccunduni acluni, si
cidil cum vindicativa justitia. Sed omni- peccata actu non esseut.
 .

QUiEST. XYI, ART. II ET III. 641

CoNCLUsio. — Cum innoccnlcs in stalii inno- non potuit peccare, etideo matcria hujus
centitc peccata nulla coniniiscrint, committcre
virtutis non competit ei nec actu nec
autcm possint; licet in cis non sit actus pcjeni-
tentiap,habitus tamenconstilui debet; si gratiam potentia. Et proptcrhoc non cst simile de
scilicct habeant, cum qua omncs virtutes iniun- ipso et de aUis.
duntur. Ad tertium dicendum, quod poenitere,
proprio loquendo, prout dicit actum
poenitentiae qui nunc est, non crit in
ARTICULUS II. patria; nec tamen hal>itus frustra erit,
quia alium actum habebit.
Utrum. aancti homines qui sunt ingloria Quartum concedimus. Sed quia quinta
habeant poenitentiam. ratio probat quod etiam idem actus poeni-
modo est, ideo.
tentiae erit in patria qui
Ad secundiim sic proceditur. 1 . Yidetur Ad quintum dicendum, quod voluntas
quod sancti homines qui sunt in gloria, nostra in patria omnino erit conformis
non habeant poenitontiam quia, sicut: voluntati Dei. Unde sicut Deus voluntate
dicit Gregorius in MoraL, lib. lY, cap. antecedente vult omnia esse bona, et
678, t. 1, « beati peccato-
ult., § 72, col. per consequens nihil esse mah, non
rum recordantur, sicut nos sani sine autem voluntate consequente, iia etiam
dolore dolorum memoramur. » Sed pceni- est de beatis. Et talis voluntas improprie
tentia est dolor cordis. Ergo sancti in dicitur ab illo sancto Patre poenitentia.
patria non habcnt poenitentiam.
sanctiinpatriasuntChristo
2. Praeterea,
CoNCLUsio. —
Sicut Tirtutes cardinales rema-
nebunt in patria, ita otiam pcenitentiam, quaj
conformes. Sed inChristo non fuit poeni- est pars virtutis cardinalis, scilicet justitia;, ha-
tentia, quianec fides, quae est principium bcbunt sancti qui sunt in gloria.
poenitentiai. Ergo nec in sanctis in patria
erit poenitentia.
3. Preeterea^ frustra est habitus qui
ARTICULUS III.
ad actum non reducitur. Sed sancti in
patria non poenitebunt actu, quia sic eis
esset aliquid contra votum. Ergo non erit Utrum angelussit susceptivus poenitejitix
in eis habitus poenitentiae.
Sed contra, poenitentia est pars
4. Ad tertium sic proceditur. 1. Yidetur
Sed justitia est perpetua et im-
justitiae. quod etiam angelus seu bonus, seu ma-
mortaUs, etinpatria remanebit. Ergo et lus, sit susceptivus pcenitentiae. Sed in
poenitentia. eis est timor, Jacobi, ii, 19 : Dsemones
5. Prseterea, inPatrum legitur a
Vitis credunt et contremiscunt. Ergo in eis po-
quodam Patre dictum quod etiam Abra- testesse poeiiitentia.
ham poenitebit de hoc quod non plura 2. Praeterea, Philosophus dicit in IX
bona fecerit. Sed magis debet homo Ethic, cap. iv,ad fm., quod « poenitudine
poenitere de malo commisso, quam dc replentur maU et haec est maxima poena
;

bono omisso, ad quod non tenebatur, eis. Sed daemones maxime sunt pravi,
))

quia de bono tali loquitur. Ergo erit
ibi poenitentia de malis commissis.
Respondeo dicendum, quod virtutes
cardinales remanebunt in patria, sed se-
cundum actus quos liabent in fme suo.
Et ideo cum poenitentiai virtus sit pars
justitiae, quse est virtus cardinalis, qui-
cumque habet habitum poenitentiae in liac
vita,habebit in futura, sed non habebit
eumdem actum quem nunc habet, sed
ahum, sciUcet gratias agere Deo pro mi-
sericordia relaxante peccala.
Ad primum ergo dicendum, quod illa
auctoritas probat quod nonhabent eum-
dem actum quem hic habet poenitentia,
nec aliqua poenaeis deest. Ergo daemones
possunt poenitere.
3. Praeterea, faciUus movetur aliquid
in idquod est secundum naturam quam
inidquod estcontranaturam, sicut aqua,
quae per violentiam calefacta est, etiam
per seipsam ad naturalem proprietatem
redit. Sed angeli possunt mutari in pec-
catum, quod est contra communem na-
turam eorum. Ergo multo fortius pos-
sunt revocari in id quod est secundum
naturam. Et hoc facit pcenitentia. Ergo
sunt susceptibiles poenitentiae.
idem judicium est, secun-
4. Praeterea,
dum Damascenum, lib. II Orth. fid.^ cap.

et hoc concedimus. xii, col. 926, t. 1, de angelis et de ani-

Ad secundum dicendum, quod Christus mabus separatis. Sed in animabus sepa-
V. 41
642
ratis potest esse poenitentia,
dicunt, sicut in animabus beatis, quae
sunt in patria. Ergo et in angelis potest
esse poenitentia.
Sed contra, per poenitentiam homo
reparatur^ad vitam peccato dimisso. Sed
hoc est impossibile in angelis. Ergo non
sunt susceptibiles poenitentiie.
Preeterea, Damascenus dicit, loc.
quod homo fungiturpcenitentia proptcr
« hbcri arbitrii, idco non oportet quod
corporis infirmitatem. » Sed angeli sunt
incorporei^. Ergo ineis non potest esse
poenitentia.
Respondeo dicendum, quod poenitentia
in nobis dupUciter accipitui' uno modo:
secundum quod est passio sic autem ni-
; pra?cessit vel praecedere potuit peccatum
hil aUud est quam dolor vel tristitia de
malo commisso. Et quamvis, secundum
quod est passio, non sit nisi in concupis-
cibili, tamen aliquis actus voluntatis si-
militudinarie poenitentia dicitur, quo quis
scilicet detestatur quod facit; sicutetiam
amor ct alise passiones dicuntur in
modo accipitur se-
lectivo appetitu. Alio
cundum quod est virtus et hoc modo
;
detestari malum commissum cum emen-
dationis proposito et intentione expiandi
vel Dcum placandi de ofTensa commissa,
est actus ejus. Detestatio autem mali
competit aUcui secundum quod habet or-
dinem naturalem ad bonum. Et quia in
nulla creatura talis ordo vel incUnatio to-
taUter tolhtur, ideo etiam in damnatis
tahs detestatio manet, et per consequens
poenitentise passiovelsimihs ei: utdicitur
Sapientiee, v, 3 Inti^a se pcenitentiam
:
agentes, etc. Et quidem poenitentia, cum
non habitus, sed passio vel actus,
sit
nullo modo in bcatis angeUs esse potest,
in quil)us peccata commissa non pree-
cesserunt; sed in mahs angehs est, cum
sit eadem animabus
ratio de ipsis et de
damnatorum, quia secundum Damasce-
num, loc. sup. cit., quod hominibus est
mors, hoc est angehs casus. Sed pecca-
tum angeh est irremissibile. Et quia pec-
catum ut remissibile est vel expiabile,
est propria materia ipsius virtutis, quee
pocnitcntia dicitur, ideo cum materia non
possit eis competere, non adest eis po-
tentia exeundi in actum, et ideo nec ha-
bitus eis convenit. Et ideo angeh sus-
ceptivi virtutis poenitentiaBesse non pos-
sunt.
Ad primum crgo dicendum, quod ex
* Cod. Mazarin. « ab alio. »
: —
Parm.
sequilm" veniam de peccalo commisso. »
SUMMA THEOLOGICA.
iit quidam timore in eis generatur ahquis poenitcn-
tise motus, sed non quae sit virtus.
Et simihter dicendum ad secundum.
Ad tertium dicendum, quod quidquid
in eis est naturale totum est bonum, et
ad bonum inchnans sed hberum arbi- ;
trium est in eis inmahtia^obstinatum. Et
quia motus virtutis et vitii non sequitur
cit., inchnationem naturaj, sed magis motum
quamvisnaturahterinchnenturadbonum,
motus virtutis in eis sit vel esse possit.
Ad quartum dicendum, quod non est
eadem ratio dc angehs sanctis et de ani-
malms sanctis, quia in auimabus sanctis
remissibile, non autcm in angehs; et ita
quamvis sint similes quantum ad statum
praesentem, non tamen quantum ad sta-
tum praeteritum, quem poenitentia respi-
cit directe.
intel- CoNCLUsio. —
Pffinitentia , secimdum qiiod est
passio, competit malis angelis : nullo modo au-
tcm in angelis bcatis esse potest. Secundum vero
quod ost virtus, non potest csse in malis angelis;
cum peccatum illorum sit irremissibile.
QU^STIO XVII.
DE POTESTATE CLAVIUM.
(In tres articulos divisa.)
Consequenter considerandum est de
potestate ministrorum hujus sacramenti,
quae ad claves pertinet. Circa quod primo
videndum est de clavibus; secundo de
excommunicatione tertio de indulgentia; ;
haec enim duo sunt annexa potestati cla-
vium. Circa primum consideranda sunt
quatuor primo de entitate et quidditate
:
clavium, ct usu earum; secundo de ef-
fectu earum; tertio de ministris clavium,
quarto de his in quibus potest exerceri
usus clavium.
Circa primimi quaeruntur tria l°utrum :
claves in Ecclesia csse debeant; 2° utrum
clavis sit potestas ligandi atque solvendi,
etc. 3°utrum sint duae clavesvel tantum
;
una.
: « con-
' Pnrm. : « non suntin corpore. »
' Parm. : « malo. »

ARTICULUS PRIMUS.
Utriim claves in Ecclesia esse debeant.
Ad primum sic proccditm-. 4.
quod claves in Ecclesia
beant. Non enim rcquiruntur
intrandum domum cujus ostium estaper-
tum. Sed Apocalyp., iv, 1,
* Ostiumet ecce in cselo ostium apertum: quod
*
in cxlo. Christus est qui de seipso dicit, Joan., x,
7 :Ego sum ostium. Ergo ad introitum
ceeli Ecclesia clavibus non indiget.
2. Prseterea, clavis est ad aperiendum
et claudendum. Sed hoc solius Christi
est, nemo claudit^ claudit^
qui aperit, et
etnemo aperit, Apoc, iii, 7. Ergo Ecclesia
in ministris suisclaves non habet.
cuicumque clauditur cae-
3. Praiterea,
lum, aperitur infernus, et e contrario.
Ergo quicumque habet claves caeh, habet
claves inferni. Sed Ecclesia non dicitur
habere claves inferni. Ergo nec claves
cffili habet.
Sed contra est quod diciturMatth., xvi,
19 Tibi dabo clavcsrecjni cselorum.
: educatur, quod est inferni porta et clau-
Praeterea, omnis dispensator debet ha-
bere claves eorum quae dispensat. Sed
ministri Ecclesiae sunt dispensatores di-
vinorum mysteriorum,utpatetI Corinth.,
IV. Ergo debent habere claves.
Respondeo dicendum, quod in corpo-
ralibus dicitur clavis instrumentum quo
ostium aperitur. Regni autem ostium no-
bis per peccatum clauditur et quantum ad
maculam, et quantum ad reatuin poenae.
Et ideo potestas qua tale obstaculum re-
movetur, dicitur clavis. Haoc autem po-
testas est in divina Trinitate per auctori-
tatem; et ideo dicitur a quibusdam quod
habeat clavem auctoritatis. Sed inChristo
homine fuit haec potestas ad removendum
praedictum obstaculum per meritum pas-
sionis, quae etiam dicitur januamaperire:
et ideo dicitur habere secundum quos-
dam claves excellentiae. Et quia ex latere
Christi dormientis in cruce sacramenta
fluxerunt, ex quibus Ecclesia fabricatur,
ideo in sacramentis Ecclesiae efficacia
passionis manet. Et propter hoc etiam in
ministris Ecclesiae, qui sunt dispensato-
res sacramentorum, potestas aliqua
net ad praedictum obstaculum removen-
dum'non propria, sed virtute divina et
^ Parm. : « est collata. »
QUiEST. XVII, ART. I. 643
passionis Christi et haec potestas meta-
;
phorice clavis Ecclesiae dicitur, quae est
clavis ministerii.
Ad primum crgo dicendum, quod os-
tium caeli, quanlum est de se, semper
est apcrtum : sed alicui clausum dicitur
Videtm propter impedimentum intrandi in cae-
csse non dc- him, quod in ipso est. Impcdimentum
clavcs ad autem totius humanae naturae ex peccato
primi hominis consecutum perpassionum
dicitur : Vidi, Christi amotum est : et idco .loannes
post passioncm vidit ih caelo ostiumapcr-
tum. Sed adhuc quotidie alicui manet
clausumpropter peccatum originale quod
contraxit, vel actuale, quodcommisit; et
propter hoc indigemus sacramentis et
clavibus Ecclesiae.
Ad secundum dicendum, quod hoc in-
telligitur de clausione qua limbum clau-
sit, iie aliquis ultra in illum descendat et ;
de apertione, qua paradisum aperuit,
remoto impedimento naturae per suam
passionem.
Ad tertium diccndum, quod clavis
inferni, qua aperitur et clauditur, est
potestas gratiam conferendi per quam
homini aperitur infernus, ut de peccato
;
ditur, ne ultra homo iii peccatum labatur
gratia sustcntatus. Potestas autem gra-
tiam conferendi solius Dei est, et ideo
clavem inferni sibi soli retinuit. Scd
clavis inferni est, potestas etiam dimit-
tendi reatum poense tcmporalis, qui ma-
net, per quem homo a regno prohibetur.
Et ideo magis potest homini dari clavis
regni quam clavis inferni; non enim
idem sunt, ut ex dictis patet. Aliquis
enim de inferno educitur per remissio-
nem seternae poenae, qui non statim in re-
gnum introducitur propter reatum tem-
poralis poeuffi, quimanet.
Vel dicendum, ut quidam diciint, quod
etiam est clavis inferni et caeli, quia ex
hoc ipso quod alicui aperiturunum, clau-
ditur alterum ; sed denominatur a di-
gniori.
CoNCLUsio. —Cum Christus claves i-egni cselo-
rurn liabuerit, hoc est, potestatem apei-iendi et
claudendi regna caelorum, potuit cas dare Eccle-
sice :quod revera effectum est, cum ex latere
illius dormientis in cruce sacramenta fluxerunt,
quibus Ecclesia fabiicata est.
ma-
644
ARTICULUS 11.
Utrum clavis sit potestas
solvendi, etc.
Ad secundum sic proceditur.
quod non sit potestas ligandi et
clavis
solvendi, qua « ecclesiasticusjudexdignos
reciperc, indignos excludere debet a
reg-no, » ut Q^Littera, IV, dist. xvni, ha-
betur, et ex Glossa Hieronymi *, Matth.,
XVI. Potestas enim spiritualis in sacra-
mento collata est idcm quod character.
Sedclavis et character non videntur idem
esse, quia per characterem homo ad
Deum comparatur, per claves autem ad
subditos. Ergo clavis non est potestas,
2. Prseterea, judex ecclesiasticus non
dicitur nisiillc qui habet jurisdictionem,
qua3 simul cum ordine non datur. Sed
claves iii ordinis susceptione conferun-
tur. Ergo non debuit de ecclesiastico
judice in definitione clavium mentio
fieri.
3. Praeterea, ad id quod aliquis habet
ex seipso, non indiget aliqua potestate
activa, per quam inducatur ad actum.
Sed eo ipso quo aliquis est dignus, ad
regnum admittitur. Ergo non pertinet
ad potestatem clavium dignos adregimm
admittere.
4. Pra^terea, peccatores indigni suiit
regno. Sed Ecclesia pro peccatoribus
orat, ut ad regnum perveniant. Ergo
nonexcludit indignos, scdmagisadmittit,
quantum in se est.
5. Pra^terea, in omnibus
ordinatis
agcntibus ultimus finis pcrtinet ad prin-
cipale agciis,nonadagcns instrumentale.
Sed principale agens ad salutcm hominis
est Deus. Ergo ad eum pertinet ad rcgnum
admittcre, quod est ultimus finis et
non ad habentem claves, qui est sicut
instrumentum, vel minister.
Respondeo dicendum, quod secundum
Philosophum, in II De anima, text. 33,
« poteiitia? peractus dcfiniuntur. » Unde
cum clavis sit potentia qua^dam, oportet
quod per actum sive usum suum dcfi-
niatur, et quod in actu objectum expri-
matur a quo speciem recipit actus ct
modus agendi, ex quo apparct potentia
ordiiiata. Actus autem potcstatis spiri-
tualis non est ut cadum aperiat absolutc,
* HitM-on., col. IIH, t. 7.
SUMMA TIIEOLOGICA.
quia jam apertum est, ut dictum est, sed
ut quantum ad hunc apcriat quod qui- ;
dem ordinate fieri non potest, nisi cjus
idoneitate cui aperiendum est cselum,
ligandi et pensata. Et ideo in praedicta definitione
clavis, ponitur genus, scilicet « potestas; »
et subjectum potestatis, scilicet « judex
1. Videtur ecclesiasticus; » et actus, scilicet « exclu-
dere et recipere, » secundum duos actus
materialis clavis, qui sunt aperire et
claudere; cujus objectum tangitur in hoc
quod dicit, « a regno » modus autem ;
in hoc quod dignitas et indignitas in illis
in quos actus exercetur, pcnsatur.
Ad primum ergo dicendum, quod ad
duo, quorum unum est causa alterius,
una potestas ordinatur; sicut in igne
calor ad calefaciendum et dissolvendum.
Et quia omnis gratia et remissio in cor-
pore mystico ex capite suo provenit, ideo
eadem potestas esse videtur per essen-
tiam, qua sacerdos conficere potest, et
qiia potest solvere etligare, si jurisdictio
adsit; nec difTcrt nisi ratione, secundum
quod ad diversos effectus comparatur;
sicut etiam ignis dicitur secundum aliam
rationem calefactivus et liquefactivus. Et
quia nihil est aliud character ordinis
sacerdotalis quam potestas exercendi
illud ad quod principaliterordo sacerdotii
ordinatur, sustinendo oportet * quod sit
idem quod spiritualis potestas, ideo cha-
racter et potestas conficiendi et potestas
clavium est unum et idem per essentiam,
sed diircrtratione.
Ad secundum dicendum,quod omnis po-
testas spirituaUs datur cum aliqua coiise-
cratione. Et ideo clavis cum ordine da-
tur; sed executio clavis indiget materia
debita, qua3 est plebs subjecta per juris-
dictionem et ideo antequam jurisdictio-
;
nem liabeat, habet claves, sed non habet
actum clavium. Et quia clavis per actum
: definitur, ideo in definitione clavis po-
nitur aliquid ad jurisdictionem perti-
neiis.
Ad tertium dicendum, quod aliquis
potest esse dignus aliquo dupliciter aut :
ita quod ipsiim habcndi jiis habeat, ct
sic quiUbct dignus jam habet cadum
apcrtum aut ita quod insit ei aliqua con-
;
gruitas ad hoc quod ei detur, et sic di-
gnos, quibus nondum totaliter apertum
est caihim, potcstas clavium rccipit.
Ad quarliim dicendiim (juod sicut ,
Dcus non obduratimpartiendo malitiam.
* P;irm. omitlit : « oportPt. »
 ;

quj:st. xvji, art. ii et iii. 645

sed non conforendo gratiam, itasacordos
dicitur excliidere, non quod impedimen-
tum ad intrandum ponat, sed quia impe-
dimentum positum non amovet quia ipsc
amoverenonpotest,nisipriusDeusamove-
rit.EtideorogaturDcusutipseal)solvat,ut
sic sacerdotis absolutio locum habeat.
Ad quintum diccndum, quod
nonestimmediate super regnum,
cerdotis
sed super sacramenta, quibus liomo ad
regnum pervenit.
— Cum
CoNCLUsio. cfclum jam per
passionera
Christi apertum sit, non absolute scd juxla di-
gnitatem ycI indignitatem eorum quibus ca^lum
aut aperitur aut clauditur, clavis dicitm' potestas
nister remissionis pcccatorum. Ergo dc-
bet habere tres claves, ut Trinitati confi-
guretur.
; Rcspondeo dicendum, quod in omni
actu qui requirit idoncitatem ex parte re-
cipientis duo sunt necessaria ci qui de-
bet actum illum cxercere, scilicet judi-
actus sa- cium de idoneitatc recipientis, et expletio
actus. Et ideo etiam in actu justitise, per
quem redditur alicui hoc quo dignus est,
oportet esse judicium quo discernatur an
sitdignus,etipsaredditio^;etadutrumquc
horum auctoritas qusedam sive potcstas
exigitur; non enim dare possumus nisi
quod in potestate habemus nec judicium :

ligandi et solvendi.
dicipotest, nisi vim coactivam habeat, eo
quod judicium ad unum jam determina-
tur; quse quidem determinatio in specu-
ARTICULUS III. lativis fit pcr virtutcm primorum princi-
piorum, quibus resisti non potest, et in
Vtrum sint duse claves , vel tantum una. rcbus practicis pcr vim imperativam in
judicante existentem. Et quia actus cla-
Ad tertium Videtur
sic proceditur. 1. vis requirit idoneitatem ineo in quem
quod non sint duaB claves, sed tantum una. exercetur, quia « recipit » per clavem
Ad unam enim seram non requiritur nisi judex ecclesiasticus « clignos, etexcludit
una clavis. Sed sera, ad quam amoven- indignos, » ut ex dicta definitione patet,
dam ordinantur Ecclesise claves, est pec- ideo indiget judicio discretionis quo ido-
catum. Ergo contra unum peccatum non ncitatem judicat^, et ipso receptionis actu
indiget Ecclesia duabus clavibus. et ad utrumque horum potestas qusedam
2. Praeterea, claves incollatione ordinis sive auctoritas requiritur. Et secundum
conferuntur. Sed scientia non est semper hoc distinguuntur duse claves, quarum
ex infasione, scd quandoque ex acquisi- una pertinct ad judicium de idoneitate
tione nec ab omnibus ordinatis habetur,
: cjus qui absolvendus cst et alia ad ip-
;

et a quibusdam non ordinatis habetur. sam absolutionem. Et hse duse claves non
Ergo scientia non est clavis, et sic est distinguuntur in essentia auctoritatis,
una tantum clavis, scilicet potestas judi- qua** utrumque ex officio sibi competit;
candi. sed ex comparatione ad actus quorum
3. Prseterea, potestas quam habet sa- unus alium prsesupponit.
cerdos super corpus Christi mysticum, Ad primum ergo dicendum, quod ad
dependet ex potestate quam habet super unam seram aperiendam una clavis im-
corpus Christi verum. Sed potestas confi- mediate ordinatur; scd non est inconve-
ciendi corpus Christi verum est una tan- niens quod una ad actum alterius ordi-
tum. Ergo clavis quse est potestas respi- netur. Et sic est in proposito. Secunda
ciens corpus Christi mysticum, est una enim clavis, quse dicitur potestas hgandi
tantum*. et solvendi, est quse immediate seram
4. Sed contra, videturquod
sint phu^es aperit peccati; sed clavis quse dicitur
quam duae quia sicut ad actum hominis
: scicntia, ostendit cui aperienda sit sera
requiritur scientia et potentia, ita et vo- illa.

luntas. Sed scientia discernendi ponitur Ad secundum dicendum, quod circa

clavis, et similiter potentia judicandi. clavem scientiae duplex est opinio qui- :

Ergo et voluntas absolvendi debet dici dam enim dixerunt quod scientia, secun-
clavis. dum quod est habitus acquisitus vel ih-
5. Prseterea, tota Trinitas peccatum re- fusus, dicitur hsec^clavis, et quod non est
mittit. Sed sacerdos per claves est mi- principaUs clavis, scd in ordine ad aliam

* Parm. : « Ergo etiam potestas qua? respicit 3 Parm. « jiulicet ex. w

corpus Christi... sed ha?c est clavis. Ergo, etc. » " Pai-m. « quia utrimique. eis. »
»Parm. : « iste sit dignus ad ipsam redditio- ^ Parm. « hic. »
nem. »
 ^

646 SUMMA THEOLOGICA.

clavem dicitur clavis ; et ideo quando est CoNCLUSio. — Cum actus clavis requirat ido-
neitatem ex parte recipientis, duplex clavi» esse
sine alia clavi, non dicitur clavis; sicut
dicitur quarum una ad judicium de idoneitate
:

inviro litterato qui non est saccrdos. Et ejus qui absolvendus est, quaj « scientia dis-
similiter * etiam hac clavi quandoque ali- cernendi » dicitur ; altera ad absolutionem
qui sacerdotes carent, quia ncque liabcnt ipsam pertinct, quaj potestas judicandi appel-
latur.
scientiam acquisitam neque infusam,
qua absolvere et ligare possint, sed ^
quandoque industria naturali ad hoc
utuntur quae secundum eos clavicula di- QU^STIO XVIII.
quamvis cum
citur, et sic clavis scientise^
ordine non tradatur, traditur tamen or- DE EFFECTU CLAVIUM.
dine quod sit clavis id quod prius non
erat. Et haec videtur opinio Magistri (In quatuor articulos divisa.)
fuisse, VI, dist. xix.
Sed haic non videtur vcrbis Evangelii Deinde considerandum est de efPectu
concordare, qua? claves Petro dandas clavium circa quod quseruntur quatuor
; :

promittunt, Matth. xvi, et ita non sohim 1° utrum potestas clavium se extendat

una, scd duae in ordine dantur. Et prop- ad remissionem culpae 2" utrum sacer- ;

ter hoc aUa opinio est, quod scientiaquae dos possit remittere peccatum quoad poe-
est habitus, non est clavis, sed auctoritas nam; 3° utrum sacerdos per potestatem
actum scientiae exercendi; qua3 quando- clavium ligare possit 4" utrum possit ;

que sine scientia est, quandoque autem solvere et Ugare secundum proprium ar-
scientia sine ipsa; sicut patet etiam in bitrium.
judiciis saecularibus ahquis enim judex :

saecularis liabet auctoritatem judicandi,

qui non habet juris scieiitiam; et ahquis ARTICULUS PRIMUS.
e contrario habet juris scientiam, qui non
habet auctoritatem judicandi. Et quia ac- Utrum potestas clavium se extendat ad
tus judicii, ad quem aliquis ex auctoritate remissionem culpx.
suscepta obhgatur, non autem ex scien-
tia habita, sine utroque bene fieri non Ad primum Yidetur
sic proceditur. 1 .

potest, ideo auctoritas judicaniU, quae quod potestas clavium se extendat ad re-
clavis est scientiae, sine scientia non po- missionem culpae. Dicitur enim discipulis,
tcst sine peccato accipi sed scientia sine ; Joan.,xx, 27 Quorumremiseritis peccata
:

peccato haberi potest. remittuntur eis. Scd lioc non dicitur quan-
Ad tertium dicendum, quod potestas tum ad manifestationem tantum ut Ma- ;

conficicndi est ad unum tantum actum gister in Littera dicit IV, dist. xviii quia ;

altcrius gcneris, et ideo iion connume- sic sacerdos noviTestamcnti non haberet
ratur clavibus, nec multiphcatur, sicut majorem potestatem quam sacerdos ve-
potestas clavium, quae est ad diversos teris Testamenti. Ergo exercct potesta-
actus, quamvis secundumpotestatis sive tem in culpae remissionem.
auctoritatis cssentiam sit una, ut dictum 2. Praeterea, in ptenitentia datur gratia
est. ad remissionem peccati. Sed hujiis sa-
Ad quartum dicendum, qiiod velleuni- cramenti dispensator cst sacerdos cx vi
cuique est liberum ct ideo ad volendum ; clavium. Ergo cum gratia non opponatur
non exigitur auctoritas, et propter hoc peccato ex parte poenae, sed ex parte cul-
voluntas non ponitur clavis. pae, videtur quod sacerdos ad remissio-
Ad quintum diccndum, quod tota Tri- nem culpae operetur ex vi clavium.
nitas eodem modo remittit peccata, si- 3. Prwterea, majorem virtutcm reci-
cut una persona ideo non oportet
: et pit sacerdos ex sua consccratione quam
quod sacerdos (iui minister
, est Trini- aqua baptismi ex sua sanctificationc. Scd
tatis , tres claves habeat et praecipue ; aqiia baptismi lianc vim accipit, « iit cor-
rum voluntas,quae Spiritui sancto appro- pus tangat ctcor al)luat, » sccundum Au-
prialur, clavem non requirat, ut dictuin gustinum, Tract. lxxx in Joa)i., § 3, col.
est. 1840, t. 3. Ergo multo fortius sacerdos

*?Parm. : « licct. » ' Pai'm. : « sic scientia. »

' Parm. : « tamen. »

in siii consecratione hanc potestatem ac-
cipit, ut cor a culpa3 macula abluere
possit.
Sed contra, supra, Magister dixit, IV,
quod Deus hanc potesta-
distinct. xviii,
tem non contulit ministro, cjuod ad inte-
riorem mundationem cooperaretur ei.
Sed si peccata quoad culpam rcmitteret,
cooperaretur ei in mundatione intcriori.
Ergo potestas clavium non extendit se ad
culpae dimissionem.
Praeterea, peccatumnon
per Spiritum sanctum. Sed dare Spiritum
sanctum non est alicujus hominis, ut in
lib. IV, dist. XIV, Magister dixit. Ergonec
peccata remittere quoad culpam.
Respondeo, dicendum, quod « sacra-
menta, » secundum Hugonem, lib. I
De sac7'am., ipart. ix, cap.
« ex sanctificatione invisibilem gratiam
continent. » Sedquandoque
adnecessitatem sacramenti requiriturtam
in materia quam in ministro, sicut patet in
confirmatione et tunc vis sacramentalis
; taliter baptismus, ut instrumentum ina-
estin utroqueconjunctim. Quandoqueau-
tem ex necessitate sacramenti non requi-
ritur nisi sanctificatio materise,
baptismo, quia non habet ministrum de-
terminatumquantumad sui necessitatem;
et tunc tota vis sacramentalis consistit in
materia. Quandoque vero de necessitate
sacramenti requiritur consecratio vcl
sanctificatio ministri, sine
catione materia? : et tuiic tota vis sacra-
mentaUs consistit in ministro,
in po^nitentia Unde eodem modo se ha-
. retur, si obicem non poneret. Si enim
bet potestas clavium quae est in sacer-
dote, adeffectum sacramenti poenitentise,
sicut se habet virtus quae est in aqua
baptismi, adeffectum baptismi. Raptismus
autem et sacramentum poenitentiee con-
veniunt quodammodo
utrumque culpam ordinatur
contra
directe quod ,
non ita est de aliis
sacramentis sed in hoc difTerunt quia
; quod nonordinantur' adculp» dimissio-
sacramentum poenitentiae, eo quod habet
actus suscipientis quasi materiales, non
potest dari nisi adultis in quibus requiri-
tur prseparatio ad suscipiendum effectum
sacramentorum sed baptismus quando- ; si
que datur adultis^ et quandoque pueris
et aliis carentibus usu rationis et ideo
per baptismum datur gratia et remissio
peccatorum pueris sine aliqua sui prae-
paratione praecedente,nonautem adultis,
inquibus prseexigitur preeparatio remo-
* Parm. : « ordinetur. »
QUiEST. XVIII, ART. I. 647
vcns fictionem. Quae qiiidem pra^paratio
quandoque praecedit tempore, sufficicns
ad gratiae susceptionem, antequam bap-
tismus actu percipiatur, sed non antevo-
tum baptismi post tempus propalatae veri-
tatis; quandoque autem talis pra;j)aratio
tempore non prsecedit, sed est simul cum
baptismi susceptione; et tunc per bap-
tismi susceptionem gratia remissionis
culpce confertur. Sed pcr poenitentia3 sa-
cramentum nunquam datur gratia, nisi
remittiturnisi prseparatio adsit, vel prius fuerit. Unde
virtus clavium operatur ad culpse remis-
sionem vel in voto existcns, vel in actu
se exercens, sicut et aqua baptismi. Sed
sicut baptismus non agit sicut principale
agens, sed sicut instrumentum, non qui-
dem pertingens ad ipsam gratise suscep-
ii^ 317, t. 2,
col. tionem causandam, etiam instrumentali-
ter, sed disponens ad gratiam, per quam
sanctificatio fit remissio culpae, ita est de potestate
clavium. Unde solus Deus remittit per se
culpam etin virtute ejusagitinstrumen-
;
nimatum, et sacerdos ut instrumentum
animatum quoddicitur servus, secundum
sicut in Philosophum in VIII Ethic, cap. xi, ad
fin., etideo sacerdos agit ut minister. Et
sic patet quod potestas clavium ordinatur
aliquo modo ad remissionem culpae, non
sicut causans, sed sicut disponens ad
eam. Unde si ante absolutionem aliquis
ahqua sanctifi- non fuisset perfecte dispositus ad gratiam
suscipiendam in ipsa confessione et ab-
sicut est solutione sacramentaligratiam conseque-
clavis nullo modo ad culpse remissionem
ordinaretur, sed ad remissionem pcense
tantum, ut quidam dicunt, non exigere-
tur votum suscipiendi effectum clavium
ad culpseremissionem, sicut non exigitur
in effectu, quia votum suscipiendi alia sacramenta quse
non ordinantur ad culp» demissionem
sed contra poenam. Sed hoc facit videri
nem, quia semper usus clavium ad hoc
quod effectum habeat^ requirit praepara-
tionem ex parte recipientis sacramen-
tum. Et similiter videretur de baptismo,
nunquam daretur nisi adultis.
Ad primum ergo dicendum, qiiod, si-
; cut Magister dicit in Littera, IV, dist. xviii,
sacerdotibus commissa est potcstas re-
mittendi peccata non ut propria virtute
remittant, quia hoc Dci est, sed ut opera-
tionem Dei remittentis ostendant, tam-
648 SUMMA THEOLOGICA.
qiiam ministri. Sed hoc contingit tribus
modis uno modo ut ostendant cam non
: catum quoad poenam. l*eccato enim debe-
praisentem, scd promittant eam futuram,
sine hoc quod aliquid operarentur ad ip-
sam: et sic sacramenta veteris legis ope-
rationem Dei significabant unde ct sa- ; in purgatorio vel in hoc mundo facien-
cerdos vcteris legis ostendcbat tantum^
et nihil operabatur. Alio modo ut signi-
ficent praisentem^ et nihil ad eam operen-
tur; et sic quidam dicunt quod sacramenta
novaj legis significant collationem gratia»,
quam Deus in ipsa sacramentorum colla-
tione dat, sine hoc quod in sacramentis
sit aliqua virtus operans ad gratiam et ; 3. Praeterea, ille qui parvum peccatum
secundum hanc opinionem etiam potes-
tas clavium esset tantum ostendens divi-
nam opcrationem in culpse remissione in
ipsa sacramentali collatione factam. Ter-
tio modo ut significcnt divinam opera-
tionem adremissionem culpa^ prsesentem,
et ad ipsam ahquid dispositive et instru-
mentahter operentur et sic secundum : majori peccato dimissum est. Ergo pote-
aUamopinionem, qua» sustinetur commu-
sacramenta nova? legis emundatio-
niuS;,
nem ostendunt divinitus factam. Et hoc
modo etiam sacerdos novi Testamenti os-
tendit absohitos a culpa, quia proportio-
naliter oportet loqui de sacramcntis et
de potestate ministrorum. Ncc obstat quin
claves Ecclesise ad remissionem culpae
disponant, quia culpajam est remissa,
sicut nec quod baptismus disponat quan-
tum in se est, in eo qui jam sanctificatus
est.
Ad secundum dicendum, quod neque
sacramentum poenitentiae, nequc sacra-
mentum baptismi, opcrando pcrtingit di-
recte ad gratiam, nec ad culpa^ remissio-
nem, sed dispositive.
Unde etiam patet rcsponsio ad tcr-
tium.
Aliai rationes ostcndunt quod ad rcmis-
sionem culpa? dirccte clavium potestas
non operctur, quod concedendum cst.
— poenam temporalcm, nullo modo remit-
CoNCLUsio. Solus Dciis rcmiltit per so cul-
pam :Saccrdos vero miiiistciualilor virtuto po-
testalis clavium, quai quodammodo ordiualur
ad culpae remissioncm.
ARTICULUS II.
Utrum sacerdos possit remitterc peccntwn
qiioad pcenam.
Ad sccundum sic proccditur. 1 . Videtur
' Parm. : (( adeo parvum. »
quod saccrdos non possit remitterc pec-
turpceaa ffiterna ettemporalis. Sed adhuc
post absolutionem sacerdotis manet pce-
nitens obligatus ad poenamtemporalem
dam. Ergo non dimittit ahquo modo
poenam.
2. Prseterea, sacerdos non potest
prffijudicare justitiae divinae. Sed ex di-
vina justitia taxata p(cnitentibus
est
poena, quam habent sul)ire. Ergo saccr-
dos non potest de ea aliquid remittere.
commissit non cst minus susceptivus ef-
foctus clavium, quam ille qui commisit
majus peccatum. Sed si aliquid de poena
per officium sacerdotis de majori pec-
cato dimittitur, possibile est esse ali-
quod* parvum peccatum, cui non debea-
tur plus dc poena quam illud quod de
rit totam pocnam illius peccati parvi di-
mitterc, quod falsum cst.
4. Praetcrea, tota poena temporalis
peccato debita est unius rationis. Si ergo
per primam absolutionem dimittatur ali-
quid dc poena, etiam per secundam ab
codcm peccato absolutioncm poterit ali-
quid remitti; et sic tantum poterit mul-
tiplicari absolutio, quod vi clavium tota
poena tollatur, cum secunda absohitio non
sitminoris cfficaciae quam prima et sic ;
peccatum remancbit omnino impunitum,
quod est inconvcniens.
Scd contra, clavis est potestas ad li-
gandum et solvcndum. Sed potest saccr-
dos injungcrc pocnam temporalem. Ergo
et potest absolvere a poena.
Praeterea, sacerdos non potest dimit-
tere peccatum quantum ad culpam, uf in
Littera dicitur, IV, dist. xvm, ncc quan-
tum ad poenam aeternam pari ratione.
Si ergonon potestrcmittere quantum ad
tere potcrit, quod est omnino contrarium
dictis Evangclii.
Respondeo dicendum, quod idem judi-
cium est dc cfrcctu qucm potcstas cla-
vium cxcrcita actualitcr complct in eo in
quo contritio tcm[)orc pricccssit, ct de
effcctu baptismi, qui jam habenti gratiam
datur. Alijpiis enim per lidem ct contri-
tioncm pra'ccdcnfcm liaptismum. gra-
fiam rcmissionis [)cccaforum, (juantum
ad culpam, consecutus est ; sed quando
 QU.EST. XVIII, ART.
actualiter postea baptismum
gratia augetur et a rcatu pcBua^ totalitor
absolvitur eo quod sit particcps passionis
Christi; et similiter illi qui per contri-
tionem consccutus est remissionem pec-
catorum quantum ad culpam, et per
consequcns quantum ad reatum paina:',
aeterna?, quaesimul cum culpa dimittitur
ex vi clavium ex passione Christi effica-
ciam habentium, augetur gratia, et
remittitur temporalis pcena, cujus reatus
adhuc remanserat post culpae remissio-
nem; nontamentotus^, sicutinbaptismo,
sed pars ejus, eo quod in baptismo re-
generatus homo configuratur passioni
Christi, totahter efficaciam
Christi, quee sufficit ad omnem poenam
delendam, in se suscipiens, ut nihil de
prioris peccati actuahs pcena rcmaneat,
quia non dcbet aUcui imputari ad pcenam
nisi quod ipsemet fecit. In baptismo au-
tem homo novam vitam accipiens, fit per
gratiam baptismalem novus homo et
ideo nullus reatus poenee in eo remanet
pro praecedenti peccato. Sed in poenitentia
non mutatur liomo in aUam vitam, quia
non estregeneratio, sed sanatio quaedam.
Et ideo ex vi clavium, quae opcratur in
sacramento poenitentiae, non tota pa?na
remittitur, sed aliquid de poena tempo-
rali, cujus reatus post absolutionem a
pcena aeterna remanere potuit nec solum ; claves iUe cui fit confessio, si nihil ibi
de poena illa quam poenitens habet in
confitendo, ut quidam dicunt, quia sic
confessio et sacramentahs absolutio non
essent nisi in onus, quod non competit
sacramentis novae legis sed etiam de
; confertur augmentum et quanto major
illa poena quae in purgatorio debetur, aU-
quid remittitur, ut minus in purgatorio
puniatur absolutus ante satisfactionem
decedens, quam si ante absolutionem de-
cederet.
Ad primum ergo dicendum, quod
cerdos non remittit totam poenam tempo-
ralem, sedpartem; et ideo adhuc manet
obligatiis ad poenam satisfactoriam.
Ad secundum dicendum, quod passio
Christi sufficienter satisfecit pro peccatis
totius mundi; et ideo sine praejudicio
divinae justitiae aliquid de poena debita sibi
remitti potest, secundum quod cffectus
passionis Christi ad ipsum per sacramenta
Ecclesiae pertingit.
Ad tertium dicendum, quod pro quo-
libet pe(^cato oportet ahquam poenam sa-
tisfactoriam remanere, per quam medi-
* Parm. : « tota. »
II. 649
suscipit, cina contra peccatum praestctur. Et ideo
quamvis virtute absolutionis dimittatur
ahqua quantitas ptenai debitae pro ahquo
magno peccato, non oportet quod tauta
quantitas pocnae dimittalur respectu cu-
jushbet pcccati, quia secundum hoc ali-
quod pcccatum remaneret omnino sine
poona sed virtute clavium de poenis sin-
;
gulorum peccatorum proportionahter di-
miftitur.
Ad quartum dicendum, quod quidam
dicunt quod in prima absolutione tantum
dimittitur vi clavium, quantum dimitti
potcst sed tamen valet iterata confes-
;
sio, tum propter
instructionem, tum
passionis proptermajorem certitudinem, tumprop-
ter intercessionem confessoris, tum prop-
ter verecundiae meritum.
Sed hoc non videtur vcrum, quia etsi
esset confessionem iterandi non
ratio ,
tamen esset ratio iterandi absolutionem,
praecipue in eo qui non habet aUquam
; causam dubitationis de praecedenti abso-
lutione ita enim poterit dubitare post
;
secundam absoUitionem, sicut post pri-
mam; sicut videmus quod sacramentum
extremae unctionis non iteratur super
eumdem morbum, eo quod totum quod
per sacramentum fieri potuit, semel fac-
tum est. Et praeterea in secunda confes-
sionc non requireretur quod hal)eret
vis clavium operatur.
Et ideo dicunt quod etiam in secunda
absolutione viclavium^de poena remitti-
tur quia in secunda absolutione gratiae
:
;
gratia recipitur, tanto minus de impuri-
tate praecedentis peccati manet, et ideo
minorpoena purgansdebetur. Unde etiam
in prima absolutione alicuiplus etminus
dimittitur vi clavium de poena, secundum
sa- quod plus se vel minus ad gratiam dis-
ponit et potest esse tanta dispositio,
;
quod etiam ex vi contritionis tota poena
toUatur, ut praedictum est. Unde etiam
non est inconveniens, si per frequentem
confessionem etiam tota poena toUatur, ut
peccatum omnino remaneat impunitum,
pro quo poena Christi satisfecit.
CoxcLUsio. — Etsi exvi clavium non tota pcBna
remittitur, aliquid tamen de poeua temporali
sacerdos remittere potest.
' Pax'm. : « aliquid dimitti de poena. -»

650 SUMMA THEOLOGICA.
ARTICULUS III.
Utrum sacerdos per potestatem clavium
possit ligare.
Ad tertium sic proceditur.
Videtur 1.
quod sacerdos per potestatem clavium
ligare non possit. Yirtus enim sacramen-
talis ordinatur contra peccatum, ut medi-
cina. Sed ligarenon estmedicinapeccati,
sed magis aggravatio morbi, ut videtur.
Ergo sacerdos per vim clavium, quae est
vis sacramentalis, non potest ligare.
2. Praeterea, sicut absolvere vel ape-
rire est amovere obstaculum, ita ligare
est obstaculum ponere. Sed obstaculum
regni peccatum est, quod nobis ex alio
imponi non potest, quia nonnisi volun-
tate peccatur. Ergo sacerdos ligare non
potest.
3. Praeterea, claves expassione Christi
efficaciam habent. Sed hgare non est
effectus passionis. Ergo ex clavium po-
testate non potest sacerdos ligare.
Sed contra est quod dicitur Matth.,
XVI, 19: Qiiodcumque ligaveris super
terram, erit ligatum et in cselis.
Praeterea, potestates rationales sunt
ad opposita. Sed potestas clavium est
potestas rationalis, cum habeat discre-
tionem adjunctam. Ergo habet se ad
opposita. Ergo si potest solvere, potest
et ligare.
Respondeo dicendum, quod operatio
sacerdotis in usu clavium est conformis
Dei operationi, cujus minister est. Dcus
autem habet operationem et in culpam
etinpoenam sed in culpam ad solvendum
; sedmagisarbitrio sacerdotis intehigentis
quidem directe, ad ligandum autem in-
directe, inquan'umobdurare dicitur, dum
gratiam non largitur sed in poenam ;
habet operatiouem directe quantum ad
utrumque,quia ctpcenaeparcit, et poenam
infligit. Similiter ergo et sacerdos, etsi
in absolvendo ex clavium habeat ali-
vi
quam operationem ordinatam ad culpa».
dimissionem modo jam praecUcto, non
tamen ligando aliquani operationcm ha-
bet in culpam ; nisi ligare dicatur, in-
quantum non absolvit, sed ligatos osten-
dit ;sed in prenam liabct potcstatcm ot
ligandi ct solvcndi. Solvit enim a ptena
quam dimittit sed ligat quantum ad
; solum emendalionem vita^ ut patet de
pnenamqua^ remanet. Sed ad hanc ligare
dupliciter dicitur uno modo conside-
: secuiitiumarbitrium suumpossit etiamsa-
;
rando ipsam quantitatem poena^. in com-
muni, et sic non ligat, nisi inquantum
nonsolvitsedligatQmostendit ;aHomodo
considerando pcjcnam hanc vel illam de-
terminate, et sic ligat ad poenam impo-
nendo eam.
Ad primum ergo dicendum, quod illud
residuum poenae ad quod obligat, est me-
dicina purgans peccati impuritatem.
Ad secundum dicendum, quod obsta-
culumregni non solum estpeccatum, sed
etiam poena quam qualiter sacerdos im-
;
ponat, dictum est.
Ad tertium dicendum, quod etiam
passio Christi obligat nos ad poenam ali-
quam, per quam ei conformemus.
CoNCLUsio. —Cum sacerdos in usu clavium
operationi Dei, cujus minister est, sit conformis,
dimittit quodammodo culpam non vero ligat,
:
nisi improprie, quatenus scilicet non absolvit :
in poenam autem Iiabet potestatem et solvendi et
ligandi, solvendo a poena qiiam remittit, et li-
gando ad poenam quee remanet.
ARTICULUS IV.
Utrum sacerdos possit ligare et solvere
secundum proprium arhitrium.
Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur
quod sacerdos possit ligare et solvere
secundum proprium arbitrium. Hierony-
mus enim dicit, Decr., i De pcenitent., c.
Lxxxvi, col. 155 4: « Mensuram tempo-
ris in agenda poenitentia idcirco non
satis aperte pra^figunt canones pro uno-
quoque crimine, ut de singulis dicant
qualiter unumquodque emendandum sit
relinquendum statuunt. » Ergo videtur
quod ipse secundum suum arbitrium
possit ligare et solvere.
2. Praeterea Dominiis* laudavit viliicum * Laii(Uti
quod* prudcnter fecisset, quia^
i?iiguitatis, ^**
dcbitoribus domini suiremisisset largiter, ^""^
Luc, XVI, 8. Sed Deus est magis pronus
ad miserendum quam aliquis dominus
tcmporalis. Ergovidcturquod laudabiUor
sil sacerdos, quauto plus de paMia di-
miserit.
3. Pra*terea, omnis actio Christi iios-
tra cst instructio. Sed ipsc quibusdam
pcccaiitibus miilam paMiam imposuit,scd
adultera, Joan.,Ergo videtur quod
viii.
 .

QUJIST. XVIII, ART. IV, ET QTmST. XIX, ART. I. 651

cerdos, qui estvicariiis Christi, dimittcrc Ad primum ergo dicendum, quod ar-
totam poenam vel partcm. bitrium illud debct essc divino instinctu
Scd contra, Grcgorius VII *dicit, Decr.^ regulatum.
cap. VI, De paojiit., dist. v, col. tC)36 : Ad secundum dicendum, quod etiam
« Falsam poenitentiam dicimus qu» non de hoc laudatur vilhcus, quod prudenter
secundum auctoritatcm sanctorum Pa- fecit. Et idco in rcmissione pcenai debitae
trum pro qualitate criminis imponitur. » discrotio adhibenda est.
Ergo videtur quod non omnino sit in Ad tcrtium dicendum, quod Christus
arbitrio sacerdotis. habuit potestatem excellentiae in sacra-
Praeterea, ad actum clavium requiritur mentis unde ipse ex auctoritate poenam
;

discretio. Sed si essct omnino in volun- totam vel partempoteratdimittere, sicut

tate sacerdotis dimittere et
pcena quantum vellet, non
cessaria discretio, quia nunquam ibi in-
discretio posset accidere. Ergo non est
omnino in arbitrio saccrdotis.
Respondeo dicendum, quod sacerdos
operatur in usu clavium sicut instru-
mentum et minister Dei. NuUum autem
instrumentumhabet efficacem actum, nisi
secundum quod movetur a principali
agente. Et ideo dicit Dionysius in fme
Eccl. hierarch., § 7, col. 563, t. 1, quod
« sacerdotibus utendum est virtutibus
hierarchicis, quomodo Divinitas eos mo-
verit. » Incujus signum, Matth.,xvi, ante
potestatem clavium Petro traditam, fit
mentio de revelationeDivinitatis eifacta;
imponere de volebat. Non est ergo simile de his qui
esset ibi ne- operantur tantum ut ministri.
—
CoNCLUsio. Cum sacerdos operetui' iu usu
clavium sicut minister et instrumentum Dei tan-
quam principalis agcntis, non potest solvere et
ligare ad arbitrium suum simpliciter, sed ad ar-
bitrium suum divino instinctu regulatum.
QU^STIO XIX.
DE MINISTRIS GLAVIUM.
(In sex articulos divisa.)
Deinde considerandum est de ministris
clavium et usu earum.
Circa quod quaeruntur sex V utrum :

et Joan., xx, prsemittitur potestati remis- sacerdos legahs claveshabuerit a^utrum ;

sionis apostoUs datae Spiritus sancti do- Christus claves habuerit 3° utrum soh
;

num, quo fdii Dei agimtur Rom., viii. , sacerdotes claves habeant 4° utrum ;

Unde quis praeter illum motum divi-

si homines non sacerdotes claves,
sancti
num uti sua potestate praesumeret, non vel usum earum habeant 5" utrum ;

consequeretur effectum, ut Dionysius mah sacerdotes usum clavium habeant

dicit, ibid., et praeter hoc a divino or- efficacem;6°utrum schismatici, haeretici,
dine averteretur; et sic culpam incurre- excommunicati, suspensi et degradati
ret. Et quia poenae satisfactoriae infligen- usum clavium habeant.
dae, medicinae sunt, sicut medicinae in
arte determinatae non omnibus com-
petunt, sed variandae sunt secundum ar- ARTICULUS PRIMUS.
bitrium medici non propriam vokintatem
sequentis, sed scientiam medicinae, ita Utrum sacerdos legalis claves habuerit
poenae satisfactoriae in canonibus deter-
minatae non competunt omnibus sed ; Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
variandae sunt secundum arbitrium sa- quod sacerdos legahs claves habuerit.
cerdotis divino instinctu regulatum. Clavis enim est sequela ordinis. Sed ipsi
Sicut ergo medicus ahquando prudenter habuerunt ordinem, ex quo sacerdotes
nondat medicinam ita efficacem quae ad dicebantur. Ergo etiam habuerunt claves
morbi curationem sufficiat, ne proptor sacerdotes legales.
debihtatem naturaemajus periculum oria- 2. Prseterea, sicut Magister dicit, IV,
tur, ita sacerdos divino instinctu motus dist. claves sunt duae, scilicet
xviii,
non semper totam poenam quae uni pec- scientia discernendi, et potentia judi-
cato debetur, injungit, iie infirmus aU- candi. Sed ad utraque sacerdotes legales
quis ex magnitudinepoenaedesperet, et a habebant auctoritatem. Ergo habebant
poenitentia totahter recedat (a). claves.

' In Concil. Romano V, a. D. 1078, can. 5. tatem arbitrandi, quia Deus hanc Ecclesia? suee
(a) Sacerdos, juxta Scotum, nonhaberetpotes- non dedit.
6o2
3. Praeterea, sacerdotcs legalcs habe-
bant aliquam potestatem supcr rcliquum
populum, non tcmporalem quia sic po-
testas rcgia non fuisset distincta a sa-
cerdotali; ergo spiritualcm, et haec est
clavis. Ergo habuerunt clavcm.
Sed contra, claves ordinantur ad ape-
riendum rcgnum caelorum, quod apcriri
non potuit ante Christi passionem. Ergo
sacerdos legaUs claves non habuit.
Praeterca, sacramenta vetcris legis
gratiam non conferebant. Sed aditus re-
gni cselestis aperiri non potuit nisi per
gratiam. Ergo per illa sacramenta non
potcrat apcriri; et sic etiam saccrdos,
qui ministcr corum erat claves regni
caelestis non habcbat.
Respondeo diccndum,
dixerunt quod in veteri lege erant clavcs
regni apud sacerdotes, quia eis erat com-
missum imponere poenam pro dehctis,
ut dicitur Levit., v, quod ad clavesperti-
nere vidctur sed fucrunt tunc incom-
; tum sacramenti sine sacramentalibus
plctae, nunc autem pcr Christum in sa-
cerdotibus novae legis perfcctae sunt.
Sed hoc vidctur esse contra intcntio-
ncm ApostoU in Epistola ad Ilcbr.,
cap. IX. Ibi enim saccrdotium Christi prae-
fertur sacerdotio lcgali, per hoc quod
Christus assistit Pontifex futurorum bo-
norum, introducens pcr proprium san-
guincm in tabcrnaculum non manufac-
tum \ in quod introducebat sacerdotium
veteris legis per sanguincm hircorum
et taurorum. Unde patct quod sacerdoti
ilUus potestas non se extendebat ad cae-
lcstia sed ad figuras caelcstium. Et idco
sccundum aUos diccndum quod non ha-
bebaut claves, sed in eis
praecessit.
Ad primum ergo diccndum, quod
vcs regni caelestis conscquuntur ad sa-
ccrdotium, per quod homo in caelcstia
introducitur; non autcm
tale erat sacer-
dotium Leviticum; idco clavcs caeU
et
non habuerunt, sed clavesterreni taber-
naculi.
Ad secundum diccndum, quod
dotes veterislegis habebant auctoritatcm
disccrnendi et judican(U, sed non ut ad-
mitterctur homo judicatus ab eis in cae-
lestia, scd in figuras ca'lestium.
Ad tertium dicendum, quod non habe-
bant spiritualem potestatem, quia per
' Ita edit. ])assim. McUusvf^tus exomphnn nnn.
1480 : « A(l taboniaciiiiiin ("oloslo
proprium sangnincm, iioii iii
SUMMA THEOLOGICA.
sacramenta legalia ' non a culpis sed ah
irregularitatibus purgabant homines, ut
ad manufactum tabernaculum aditus pur-
gatis per ea ^ pateret.
CoNCLUsio. —
Cum potestas sacerdotum lega-
Hiun non se extcnderit ad caelestia, sed solum ad
iiguras ca^lestium, non habuerimt claves, sed in
eis clavium ligm'a prseccssit.
ARTICULUS II.
Utjmm Christus clavem habuerit.
, Ad secundum sic proceditur. 1 Vidctur .
quod Christus non habuerit clavem. Cla-
quod quidam vis enim characterem ordinis consequi-
tur. Sed Christus non habuit characte-
rem. Ergo non habuit clavcm.
Christus habuit in sacra-
2. Praeterea,
mentis potestatem excellentiae, ut effec-
possct conferre. Sed clavis est quoddam
sacramentale. Ergo non indigebat clavi;
et sic frustra eam habuisset.
Sed contraestquod dicitur Apoc.,iii,7 :
Hxc dicit qui habet clavem David, etc.
Respondeo dicendum, quod virtus ali-
quid agendi est in instrumento, et in
per se agente, non codem modo, sed
in per se agente est pcrfectius. Potestas
autem clavium quam nos habcmus, et
aUorum sacramentorum virtus estiustru-
mentalis; sed in Cliristo est ut in perse
agente ad salutem nostram, et per auc-
toritatem quidcm, in quantum est Deus,
sed per meritum, inquantum est homo.
clavium figura Clavis autem dc ratione sua exprimit po-
testatem apcriendi et claudeudi, sive
cla- aliquis aperiat, quasi principale agens,
sivc quasi ministcr. Et ideo in Christo
oportct poncrc clavem; sed altiori modo
quam sit in ejusministris; et ideo dicitur
quod habeat clavcm cxccUcntiae.
Ad primum ergo diccnchmi, quod cha-
ractcr dc sua rationc (Ucit aUquid al) ali-
saccr- quo derivatum et idco potestas clavium,
;
quae in nobis a Christo dcrivata est, se-
quitur charactcrcm, quo Christo confor-
mamur scd in Christo non scquilur dia-
:
ractcrem, scd principalcm formam.
Ad secun(bim diccndum, quod clavis
iUa quamChristus habuit, nouerat sacra-
* Al. : « ))or sacramontalia. »
iiitni(lii(.'oiisj)('r
''
Parm. : « per eos. »
manufactum,etc. »
 QUiEST. XIX, ART.
mentalis, sed sacramentalis clavis prin-
cipium.
CoNCLUsio, —
Cliristus cum in actu claviuni,
scilicet in aperiendo vel claudendo cailo, sit
principalc agens, ut Deus per auctoritatem, et
ut liomo per meritum, clavem excellentise ha-
berc dicitur.
ARTICULUS III.
Utrum soli sacerdotes claves
Ad tcrtiumproceditur. 1. Yidetur
sic
quod non soli sacerdotes claves habeant.
Dicit enim* Isidorus, lili. Wl Et//?ii., cap.
XII, col. 293, t. 3, et lib. II De
of/ic., cap. XV, col. 794, t. 6, quod « ostia-
rii inter bonos et malos habent judicium,
dignos recipiunt, indigiios rejiciunt. »
Sed haic est definitio clavium, ut ex dictis
patet. Ergo non solum sacerdotes, sed
etiam ostiarii claves habent.
2. Praeterea, claves saccrdotibus dan-
tur dum per unctionem potestatem divi-
nitus accipiunt. Sed reges etiam potesta-
tem in populum fidelem divinitus habent,
et unctione sanctificantur. Ergo iion soli
sacerdotes habent claves.
3. Prseterea, sacerdotium est ordo uni
singulari personse conveniens. Sed cla-
vem aliquando videtur habere tota una
congregatio, quia qusedam capitula ex-
communicationem inferre possunt, quod
adpotestatem claviumpertinet. Ergo non
soli sacerdotes claves habeiit.
4. Prafterea, muliernon estsacerdotalis
ordinis susceptiva, quia ei in ecclesiis
docere non competit, secundum Aposto-
lum, I Cor., XIV. Sed aUquse mulieres vi-
dentur habere clavem, sicut abbatissse
habent spiritualem potestatem in subdi-
tas. Ergo non solum sacerdotes claves
habent.
Sed contra est quod Ambrosius dicit,
lib. IDe poenit., cn]). ii,§7^ col. 488, t. 3
« Hoc jus, » scilicet ligandi et solvendi
« solis permissum sacerdotibus est. »
Prseterea, per potestatem clavium effici-
tur aliquismedius inter populum et Deum.
Sed hoc tantum sacerdotibus competit,
qui constituunturin hisquse suntadDeum,
ut offerant dona et sacrificia pro peccatis,
ut dicitur Hebr., v, 1. Ergo soli sacerdo-
tes claves habent.
^ Sic enimin lib. VII Etymol. : « Inter bonos
et nialos habentes judicium, lideles recipiunt,
respuunt infideles, » et in I. II De
II ET III. 65!}
Respondeo dicendum, quod clavis est
duplex una quse se extendit ad ipsum
:
cffilum immediate, removendo impedi-
menta introitus in cselum pcr remissionem
peccati, et lisec vocatur clavis ordinis ; et
hanc sacerdotcs habent, quia ipsi soli
soli
ordinanturpopulo in his quse directe sunt
ad Deum. Alia clavisestquse non directe
se extendit ad ipsum cselum, sed me-
diante militante Ecclesia, per quam
aliquis ad caelum vadit, dumper eam ali-
habeant.
quis excluditur vel admittitur ad consor-
tium EcclesisemiUtantis, per excommu-
nicationem et absolutionem; ethsecvoca-
turclavisjurisdictionis in foro causarum:
ecclesiast. et ideohanc etiam non sacerdotes habere
possunt, sicutarchidiaconi et electi, et alii
qui excommunicare possunt. Sed noiipro-
prie dicitur clavis cseh, sed qusedam dis-
positio ad ipsam ^.
Adprimum ergo dicendum, quod ostia-
rii habent clavem custodiendi ea quse in
templo materiali continentur et liabent ;
judicium a tali templo excludendi et ad-
mittendi, non quidem sua auctoritate ju-
dicantes qui siiit digni vel indigni sed ;
judicium sacerdotum exequentes, ut sic
quodammodo executores potestatis sacer-
dotalis videantur.
Ad secundum dicendum, quod reges
non habent aliquam potestatem in spiri-
tualibus et ideo clavem regni ca^lestis
:
non accipiunt, sedsolum intemporalibus,
quse etiam non nisi a Deo esse potest, ut
patetRom., xiii. Nec per unctionem in
aliquo sacro ordine consecrantur sed ex- ;
cellentiapotestatis ipsorum aChristo des-
cendere significatur, ut et ipsi sub
Christo in populo christiano regnent.
Ad tertium diceiidum, quod sicut in
politicis quandoque judex habet potesta-
tem, sicut est in regno; quandoque au-
tem multi in diversis officiis constituti
etiam ex aequo, ut patet in YIII Ethic,
: cap. X etxi, ita etiam spiritualis jurisdictio
potest haberi ab uno solo, sicut ab epis-
copo, et a pliiribus simul, sicut a capitulo ;
et sic habent clavem jurisdictionis, non
tamen clavem ordinis simul omnes.
Ad quartum dicendum, quod mulier,
secundum Apostolum, est in statu sub-
jectionis. Et ideo non potest habere
aliquam spiritualem jurisdictionem quia ;
etiam secundum Philosophum, in VIII
« Habent potestatemtambonos recipiendi quam
rejiciendi indignos. »
Eccl. officus :
^ Parm. : « ipsmn. »
 654 SUMMA THEOLOGICA.
Ethic, cup. X, a med., corruptio est agens instrumentale, sed ex hoc quod
urbanitatis,quando ad mulierem domi- est applicatum a principali agente
nium pervenit. Undc mulier non habet ad efTectum ahquem' inducendum. Cum
neque clavem ordinis, ncque clavcm ju- ergo in actu clavium principale agens
Sed committitur mulieri ali-
risdictionis. sit Christus, ut Deus pcr auctoritatem, et
quis usus clavium, sicut habcre correc- ut homo per meritum, ex ipsa plenitudine
tionem in subditas muheres propter ,
divinai bonitatis in eo, et ex perfectione
periculum quod imminere possct, si viri gratiai consequitur quod possit in actum
muheribus cohabitarent. clavium. Sed homo alius non potest in
— actum clavium sicut per se agens, quia
CoNCLusto. Clavis ordiuis, quse immcdiatc
removct impedimcntmn iutroitus inregnum cie- nec ipse alteri gratiam qua remittuntur
lorum, compctit solis sacerdotibus clavis vero : peccata, dare potest, nec sufficienter me-
jiunsdictiouis quee uou clavis Cceli scd qusedam reri et ideo non est nisi sicut agcns ins-
;

dispositio ad ipsam dicitm", ctiam aliis ministris

trumentale. Unde et ille qui effcctum
Ecclesiee competit.
clavium consequitur non assimilatur
,

utenti clavibus, sed Christo. Et propter

ARTICULUS IV. hoc quatumcumque aliquis habeat de
gratia, non potest pertingere ad efTectum
Utrum etiam sancti homines non sacerdotes clavium, nisi appliceturadhocut minister
claves habeant. per ordinis susceptionem.
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur . inter instrumentum et efTectum non exi-
quod etiam sancti homines non saccr- gitursimilitudo secundum convenientiam
dotes usum clavium
habeant. Absolutio in forma, sed secundum proportionem
enim et ligatio, quae fit per claves, effi- instrumenti ad effectum, ita etiam nec
caciam habet ex merito passionis Christi. iiiter instrumentum et principale agens;
Sed illi maxime passioni Cliristi confor- ettalis similitudoestin sanctis hominibus
mantur qui per patientiam et alias vir- ad Christum passum: et talis similitudo
tutes Christum passum sequuntur. Ergo eis usum clavium non eonfert.
videtur quod etiamsi non habeant sacer- Ad secundum dicendum, quod quamvis
dotalem ordinem possint hgare et sol- purus homo nonpossit altcri excondigno
vere. mereri gratiam, tamen unius meritum
2. Praiterea, Heb., vii, 7, dicitur : Sine potest cooperari ad salutem alterius. Et
ulla contradictione quodminus esta majo- ideo duplex est benedictio una quae est :

• Meliore. ff, *
(jenedicitur. Sed « in spiritualibus, » se- ab ipso homine puro sicut merente per
cundum Augustinum, hb. \i De Trifiit., proprium actum; a
et talis potest fieri
cap. VIII, col. 929, t. 8, « hoc est majus quolibet sancto, quo Christus
in habitat
esse quod est melius esse. » Ergo me- pcr gratiam, et haec requirit majoritatem
liores, qui scilicet plus decharitate ha- bonitatis ad minus, inquaiitum hujus-
bent, possunt ahos benedicere absol- modi. Alia est beiiedictio qua homo bene-
vendo; et sic idem quod prius. dicit, ut bencdictionem,' qua? est ex merito
Sed contra, « cujus est potentia, ejus Christi, instrumentaliter alicui applicans,
est actio, secundum Philosophum, lib.
» et quantum ad hanc requiritur majoritas
De somn. et vigiL, cap. ii, parum a princ. ordinis, et non virtutis.
Sed clavis quai est potestas spirituahs, — Cum purus liomo in actu
CoNCLisio. cla-
est tantum sacerdotum. Ergo et usus vium sit solum agcns instrumcntalc, quantimi-
ejus nonnisi sacerdotibus convenire cumque gratiam aliquis habeat, ad ellectura
potest. clavis pcrtiugorc nou potost nisi ad lioc, ut mi-
;

nister, pcr ordinis susccptioucm applicetur.

Rcspondeo dicendum, quod agens per
seet agens instrumcntalein hoc ditrerunt
quod ageus instrumcntalc iion inducit
in efFectum simililudinem siiam, sed
ARTICULUS V.
similitu(hnem principalis agentis; prin-
cipale autem agens inducit similitudiiiem Utrum mali sacerdotes usum clavium
suam. Et ideo ex hoc aliquid constiUiitur habeant.
principale agens, quod Iiabet aliquam
formam, qunm in alterum transfiiuderc Ad (]uinfum sic proceditiir. 1. Vidotur
potesl; uon auluin ex hoc coustiluitur quod mah sacordolos usum claviuin iiuii
 QUiEST. XIX, ART. V
habeant. Joan., enimxx,ubi usus clavium
apostolis traditur, Spiritus sancti donum
praemitlitnr. Sed mali non habent Spiri-
ritum sanctum. Ergo non habent usum
clavium.
nullus sapiens rexdispen-
2. Praeterea,
sationem sui thesauri suo inimico com-
mittit. Sed usus clavium in dispcnsatione
consistit thesauri ca^lestis Regis qui est
ipsa Sapientia. Ergo mah, qui per pecca-
tum sunt ejus hostes, non habent usum
clavium.
3. Praeterea, Angustinus dicit, lib. V De
baptismo contra Donatistas^ cap. xxi,
col, 191,t. 9, quod « sacramentum gratiae
dat Deus etiam per malos, ipsam vero
gratiam nonnisi per seipsum vel per
sanctos suos et ideo remissionem pec-
; aUa sacramenta etiam absolutio, quae est
catorum per seipsum facit, vel per ipsius
columbae membra. » Sed remissio pecca-
torum est usus clavium. Ergo peccatores,
qui non sunt columbae membra , usum
clavium non habent.
4. Praeterea, intercessio mah sacerdo-
tis non habet ahquam efficaciam ad re-
conciliandum, quia, secundumGregorium
mPastorali, part. I, cap. x, col. 23, t. 3,
(ccum is qui dispUcet, ad intercedendum
mittitur, irati animus ad deteriora pro-
vocatur. » Sed usus clavium fit per
quamdam intercessionem ut patet in ,
formaabsokitionis. Ergo pravi sacerdotes
non habent efficacem clavium usum.
Sed contra, nullus potest scire de aUo
an sit in statu salutis. Si ergo nuUus
posset uti clavibus in absolvendo, nisi
existens in statu sahitis, nuUus sciret se
esse absolutum, quod est valde incon-
veniens.
Praeterea, iniquitas ministri non potest
auferre liberaUtatem domini. Sed sacer-
dos est solum minister. Ergo non potest
sua maUtia donum a Deo transmissum
per eum nobis auferre.
Respondeo dicendum, quod sicut par-
ticipatioformae quae est inducenda in
effectum, non facit instrumentum, ita
nec subtractio taUs formae toUit usum
instrumenti. Et ideo cum homo sit tantum
instrumentaUter agens in usu clavium,
quantumcumque sit gratia per peccatum
privatus per quam gratiam fit remissio
peccatorum, nuUo tamen modo privatur
usu clavium.
Ad primum ergo dicendum, quod do-
num Spiritus sancti exigitur ad usum
clavium, non ut sine quo fieri non pos-
sit, sed quia sine eo incongrue fit ex parte
ET YI. 655
utentis, quamvis subjiciens se clavibus
etlectum clavium consequatur.
Ad secundum dicendum, quod rex
terrenus in thesauro suo defraudari et
decipi potest et ideo dispensationem
;
ejus hosti non committit. Sed rex caeles-
tis defraudari non potest, quia totum ad
ipsius honorem cedit, etiam quod aUqui
clavibus male utantur, quia novit ex malis
eUcere bona, et per malos etiam muUa
bona facere. Et ideo non est simile.
Ad tertium dicendum quod Augustinus
loquitur de remissione peccatorum, se-
cundum quod sancti homines cooperan-
tur ad ipsam, non exvi clavium, sed ex
merito congrui. Et ideo dicit quod etiam
per malos sacramenta ministrat, et inter
usus clavium, computari debet; sed per
membra columbae, id est, per sanctos
homines facit remissionem peccatorum,
inquantum eorum intercessionibus pec-
cata remittit.
Yel potest dici quod membra columbae
nominat omnes ab Ecclesia non praeci-
sos :qui enim ab eis sacramenta reci-
piuiit, gratiam consequuntur, non autem
qui recipiunt ab iUis qui sunt ab Ecclesia
praecisi, quia hoc ipso peccant; excepto
baptismo, quem in casu necessitatis Ucet
etiam ab excommunicato recipere.
Ad quartum dicendum, quod interces-
sio, quam
sacerdos malus ex propria
persona facit, non habet efficaciam sed ;
iUa quam facit utminister Ecclesiae habet
efficaciam ex merito Clu'isti. Utroque
tamen modo debet intercessio sacerdotis
populo subjecto prodesse.
CoNCLUsio. —
Saccrdos malus, etsi gratia pri-
vetur, nullo modo privatm' usu clavium cum ;
sicut participatio formse non facit instrumentum,
ita nec subtractio talis formai tollat usmn ins-
trumenti.
ARTICULUS YI.
JJtrum schismatici, hgeretici, excommuni-
cati, suspensi et degraclati uswn clavium
habeant.
Ad sextum sic proceditur. 1. Yidetur
quod schismatici, haeretici, excommuni-
cati, suspensi et degradati usum clavium
habeant. Sicut enim potestas clavium
dependet ab ordine, ita et potestas con-
ficiendi. Sed non possunt amittere usum
potestatis conficiendi, quia si conficiunt

656 SUMMA THEOLOGICA.
confectum est, qiiamvis peccerit confi-
cientes. Ergo etiamnon possunt amittere
usum clavium.
2. Praeterea, omnis potestas spiritualis
activa in eo qui liabet usum liberi arbi-
trii, exit inactum, quando vult. Sed po-
testas clavium, adbuc remanet in prae-
dictisquia cum non detur nisi in ordine,
oporteretreordinarieos, quando adEccle-
siam redeunt. Ergo cum sit potentia ac
tiva, possunt in actum ejus exire
voluerint.
3. Prffiterea, spiritualis gratia
impeditur perculpam quam
per poinam.
Sed excommunicatio, et suspensio, et
degradatiosuntpoenae qua>dam. Cumergo
propier culpamnon amittat aUquis usum
clavium, videtur quod nec propter ista.
Sed contra, Augustinus dicit,
cxxi, in Joan, § -i, col. 1938, t. 3, quod
« P]cclesise cbaritas peccata dimittit; »
cbaritas autem est quai facit Ecclesiai! unio-
nem. Cum ergo praedicti sint ab
unione videtur qnod usum cla-
divisi,
vium non babeant in remittendis peccatis.
Praeterea, nullus absolvitur a peccato
secundum boc quod peccat. Sed aliquis a
praidictis absolutionem peccatorum pe-
tens peccat, contra praeceptum Ecclesise
faciens. Ergo per eos a peccato absolvi
non potest, et sic idem quod prius.
Respondeo dicendum, quodinomnibus
prffidictis manet clavium potestas quan-
tum ad essentiam : sed usus impeditur
ex defectu materiae. Cum enim usus
vium in utente praelationem requirat res-
pectu ejus in quem utitur, ut supra dictum
est, propria materia in quam cxercetur
usus clavium, est bomosubditus. Etquia
per ordinationemEcclcsiai unus subditur
alteri, ideo etiam per Ecclesiae praelatos
potest subtrabi aUcui ilie qui erat ei sub-
jectus. Unde cum Ecclesia
baereticos et
scbismaticos, ct abos bujusmodi privet,
subtrabendo subditos vel simpliciter, vel
quantum ad aliquid, quantum ad hoc
quod privati sunt non possunt usum cla-
vium liabere.
Ad primum ergo dicendum, quod ma-
teriasacramenti eucbaristiae, in quam
suam potestatem exercet sacerdos, non
estbomo, sed panis triticeus, et in bap-
tismobomo simpliciter. Undo sicutsisub-
tralieretur bairetico panis triticeus, con-
fieere non posset, ita nec si subtrabatur
pra^lato prielatio absolvere poterit
' In .Niool. : « quando noa adest. »
,
test baptizare et conficcre, qiiamvis ad
sui damnationem.
Ad secundum dicendum, quod propo-
sitio babet veritatem, quando non deest *
materia, sicut cstin proposito.
Ad tertium dicendum, quod ex ipsa
culpa non subtrabitur materia, sicut per
aUquampoenam undepoenanon impedit
:
per contrarietatem ad effectum inducen-
dum, sed ratione praedicta.
cum —
CoNCLLsio. Heeretici, schismatici, etexcom-
mimicati, habent quidom potcstatem ffuantum
magis ad essentiam sed usus in eis impeditur cx de-
;
fectu materiffi; quia eos Ecclesia tali usu privat,
subtraheiido illis subditos.
QU^STIO XX.
Tract.
DE HIS IN QUOS USUS GLAVIUM
EXERCERI POTEST.
Ecclesiffi (In ti'Os articulos divisa.)
Deinde considerandum est de his in
quos usus clavium exerceri potest.
Circaquodquapruntur tria: l^utrum sa-
cerdos possit in quemlibct liominem uti
clave quam babet 2°utrum sacerdos pos-
;
sit semper suum subditum absolvere;
3°utrumabquis possituticlavibus in suum
superiorem.
ARTICULUS PRIMUS.
cla-
Utrum sacerdos possit iiti clave quam
habet in qucniUbet hominem.
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quod sacerdos possit uti clave quam ba-
bet,inquembbetliominem. Potestas enim
clavium in sacerdotes descendit ex iila
divina auctoritate qua dixit Accipite Spi- :
ritum sanctum quonim remiseritispeccata
,
remittuntur eis, Joan., xx, 22. Sed illud
indeterminate dictum est. Ergo liabens
clavem, indeterminate potest ea uti in
quoslibet.
2. Praeterea, clavis corporalis quae ape-
rit unam seram, aperit omnes alias ejus-
dem modi. SQd omne peccatum cujus-
cumquebominis est ejusdcm rationis obs-
taculum rospectu introitus oaHi. Ergo si
potest unum liomincm saoertios por ola-
vem (]uani habet, solvere, poterit et quos-
;
po- libet alios.
 OUiEST. XX, ART.
3.Praeterea, sacerdotium novi Testa-
menti est perfectius quam veteris. Scd
sacerdos veteris Testamenti poterat uti
sua potestate quam liabebat discernendi
inter lepram lepram inditrerenter in
et
omnes. Ergo multo fortiussacerdosevan-
gelicus potest uti potestate suain omnes.
SedcontracstquoddiciturXYI, qusest. i,
in appcndice Grat.adcap. « Adjicimus^ »
col. 996 « j\ulli
: sacerdotum licet alte-
rius parochianum ligare vel solvere.
Ergo non quilibet potest quemlibet ab-
solvere.
Praeterea, judicium spirituale debet
esse ordinatius quam temporale. Sed in
judicio temporali non potest quilibet
judexquemlibetjudicare. Ergo cum usus
clavium sit judicium quoddam, non po-
test sacerdos quilibet sua clavi in quem-
libet uti.
Respondeo dicendum, quod ea quae
non eo-
circa singularia operari oportet,
dem modo omnibus competunt. Unde si-
cut post generalia medicinse praecepta
oportet adliiberi medicos, quilius prae-
cepta universalia medicinae singulis in-
firmis secundum quod debent, aptentur,
ita in quolibet principatu praeter illum qui
in universaliaprseceptalegis tradit, opor-
tet esse aliquos qui ea singulis, secun-
dum quod debent, adaptent. Et propter
hoc etiam in caelesti hierarchia sub po-
testatibus quae indistincte praesunt, po-
nuntur principatus, qui singulis provin-
ciis distribuuntur, et sub his angeli, qui
singuhs hominibus in custodiam depu-
tantm', ut patet ex his quae dicta sunt.
Unde et ita debet esse in praelatione
Ecclesiae militantis, ut apud aliquem
esset praelatio indistincte in ©mnes,
et sub hoc essent alii, qui super diversos
potestatem distinctam acciperent. Et quia
usus clavium requirit aliquam praelatio-
nis potestatem, per quam ille in quem
usus clavium communicatur, efficitur
materia propria illius actus; ideo ille
qui habet indistinctam potestatem super
omnes, potest uti clavilous in quemlibet;
illi autemqui sub eo distinctas potestates
acceperunt, non in quoslibet uti possunt
clavibus, sed in eos tantum qui eis in
sortem venerunt, nisi in necessitatis ar-
ticulo, ubi nemini sacramenta sunt dene-
ganda («).
* Ex libro De vera et falsa poenitentia,
col. 1129, t. 6.
(a) Juxta Diu-andum, absolute
Y.
I ET 11. 6.57
Ad primum ergo dicendum, quod ad
absolutionem a peccato requiritur dupbix
potestas,- scilicet potestas ordinis et po-
testas jurisdictionis. Primaquidem potes-
tas a^quahterestin omnii)us sacerdotibus,
non autem secunda. Et ideo ubi Dominus,
•loan., XX, dedit omnibus apostolis com-
muniter potestatem remittendi peccata,
intelUgitur de potestate quae consequitur
ordinem unde et sacerdotibus, quando
;
ordinantur, illa verba dicuntur. Sed Petro
singulariter dcdit potestatem dimittendi
peccata, Matth., xvi, ut intelligatur quod
ipse prae aliisliabetpotestatem jurisdictio-
nis. Potestas autem ordinis, quantum est
de se, se extendit adomnes absolvendos.
Et ideo indeterminate Dominus dicit :
Quorum remiseritis peccata, intelligens
tamen quod usus iUius potestatis esse
deberet, praesupposita potestate Petro
coUata, secundum ipsius ordinationem.
Ad secundum dicendum, quod clavis
materialis non potest aperire nisi seram
propriam nec aliqua virtus activa potest
;
agere nisi in propriam materiam. Mate-
ria autem propriapotestatis ordinis effi-
citur aliquis per jurisdictionem. Et ideo
non potest aliquis clave uti in eum in
quem jurisdictio non datur.
Ad tertium dicendum, quod populus
Israel uniis populus erat, et unum tan-
tummodo templum habebat; unde non
oportebat sacerdotum jurisdictiones dis-
tingui, sicut nunc in Ecclesia, in qua
congregantur diversi populi et nationes.
—
CoNCLUsio. Prselatus qiii habet indistinctam
potestatem in omnos, potest uti potestate cla-
viiun in omnes at qui sub eo distinctas potes-
:
testates acceperunt, in eos solum qui sibi coni-
missi sunt, clavibus uti possuut, nisi in ai-ticulo
necessitatis.
ARTICULUS II.
semper unum
Utrum sacerdos possit
subditum absolvere.
Ad secundum sic proceditur. 1. Yide-
tur quod sacerdos non possit semper
suum subditum absolvere. Sicut enim
Augustinus dicit Hn Littera, lY, dist. xix,
« nuUus officio sacerdotis uti debet, nisi
immunis ab aliis sit quae in aliis judi-
cat. »Sed quandoque contingit quod sa-
cerdos est particeps criminis quod subdi-
cap. xx, sacramento pcenitentise circumscribcndo omnem
ordinationem Ecclesiae quilibet sacerdos potest
locpiendo de quemlibet absolvere.
42

658 SUMMA THEOLOGICA.
tus suus commisit, sicut cum mulicrem
subditam cognovit. Ergo videtur quod
non semper possit in suos subditos po-
testate clavium uti.
2. Prseterea, per potestatem clavium
homo ab omnibus defectibus curatur. Sed
quandoque alicui peccato annexus est
irregularitatis defectus, vel excommu-
nicationis sententia, a qua simplex sa-
cerdos absolvere non potest. Ergo vide-
tur quod nonpossituti clavium potestate
in illos qui talibus irretiti sunt.
3. Prseterea, sacerdotii nostri judicium
et potestas per judicium veteris sacerdotii
figuratumest. Sedminoribus judicibus se-
cundum legem nonomnia competebatdis-
cutere, sed ad superiores recurrebant, ut
dicitur Exodi, xxiv, 14: Si quid ortum
* Natum
fuorit * inter vos quaestionis rcferetis adeos.
fiicrit Ergo videtur quod nec sacerdos de gra-
^"^^^*^"^*vioribus peccatis possit subditum suum
absolvere, sed debeat ad superiorem re-
mittere.
Sed contra cuicumque committitur
, berat, non autem ab omnibus defectibus
principale, committitur et accessorium.
Sedsacerdotibus committitur quod subdi-
tis suis eucharistiam dispensent, ad quam
ordinatur absolutio a peccatis quibus-
cumque. Ergo sacerdos ab omnibus pec-
catis potest subditum suum solvere, quan-
tum est de clavium potestate.
Prffiterea, gratia omne peccatum toUit,
quantumcumque sit parva. Sed sacerdos
sacramenta dispensat, quibus gratia da-
tur. Ergo quantum est de potestate cla-
vium, de omnibus peccatis absolvere p'o-
test.
Respondeo dicendum, quod potestas
quantum est de se, extendit se
ordinis,
ad omnia peccata remittcnda. Sed quia
ad usum hujusmodi utdictum
potcstatis,
est, rcquiritur jurisdictio, qusea majori-
bus in inferiores descendit; ideo potest
superior ahqua sibi reservare, in quibus
judicium inferiori non committat: alias
de quolibct potest simplex sacerdos ha-
bens jurisdictionem absolvere. Sunt
,
autcm quinque casus in quibus oportet
quod simplex saccrdos pcenitcntem ad
supcriorem remittat prinius est quando
: Ad
est solemnis pocnitentia imponenda, quia
ejus minister proprius est episcopus ; se-
cundus cst dc excommunicatis, quando
infcrior saccrdos non potcst absolvere;
tertio quandoinvenit irregularitatcmcon-
* Yide conslitutionos duas Bonodicti XIV, al-
trrani an. 17 il, cujus inilium Sacramontum
: Aj^ostolici
. ;
tractam, pro cujus dispensatione debet
ad superiorem remittere quartus de;
incendiariis quintus quando est consue-
;
tudo in ahquo episcopatu quod enormia
crimina ad terrorem reserventur epis-
copo: quia consuetudo dat vel aufert in
tahbus potestatem.
Adprimum ergo dicendum, quod in
tah casunec sacerdos debet audire con-
fessionem muheris cum qua peccavit, de
iho peccato, sed dcbet ad ahum mittere
nec iUa debet ei confiteri, sed debet pe-
tere hcentiam ad ahum eundi, vel adsu-
periorem recurrere, si iUe licentiamdene-
garct, tum proptcr pcriculum, tum quia
est minor verecundia. Si tamen absolve-
ret absoluta esset. Quod enim Augus-
tinus dicit quod non debet esse in eodem
crimine, inteUigendum est secundum con-
gruitatem, non secundum necessitatem
sacramenii.
Ad secundum dicendum, quod pceni-
tentia ab omnibus defectibus culpae li-
poenae, quia adhuc post peractam poeni-
tentiam de homicidio aliquis remanet ir-
regularis. Unde sacerdos potest de cri-
mine absolvere, et pro poena amovenda
debet ad superiorem remittere, nisi in ex-
communicatione, quia absolutio ab ipsa
debet praecedereabsolutionem a peccato ;
quia quamdiu aliquis est excommunica-
tus, non potest recipere aliquod Ecclesi^
sacramentum.
Ad tertium dicendum, quod ratio iUa
procedit quantum ad hsec in quibus sibi
superiores potestate jurisdictionem reser-
vant.
CoNCLUsio. — Potest simplex sacerdos potes-
tate ordinis remittere omnia peccata : aliqiia per
defectiim jm-isdictionis, quam illi supcrior nou
committit, remittere non potest.
ARTICULUS III.
Utrum aliquis uti possit clavibus in siium
superiorem
tertium sic proceditur, 1 .Videtur
quod aliquis non possit uti clavibus in
suum superiorem. Actus enim sacramen-
propriammatoriam.
talis quilibet rcquirit
Sed propria matoria usiis clavium osl
persona subjecla, ut diotum est. Ergo iu
pnonitontia^; altoram vero an. 1743, quce incipit :
mmieris.
 ,

QUiEST. XX, ART. III, ET QUiEST. XXI, AIIT. I. G59

eiimqiii nonest subditus, non potest
vibus sacerdos uti.
2. Pra3terea, Ecclesia militans imitatur
triumphautem. Sed in ca^lesti Ecclesia in-
ferior aug-elus nun(|uam purgat, aut il-
luminat, aut perficit supcriorem. Ergo
nec aliquis inferior sacerdos potest uti
actione hierarchica, quaj est per absolu-
tionem, in superiorem.
3. Pra^terea, judicium pccnitentiae debet
cla- lationes. Et ideo inexteriori judicio sicut
nullus in seipsum sententiam dare potest
excommunicationis, ita nec alteri com-
mittere ut sc excommunicet. Sed in foro
conscientiaepotest alteri committere suam
absolutionem, qua ipse uti non possit.
Vel dicendum, quod absolutio in foro
confessionis est principaliter potestatis
clavium et ex consequenti respicit juris-
dictionem sed excommunicatio respicit
;

esse ordinatius quam judicium exterioris Quantum autem

totaliter jurisdictionem.
fori. in exteriori foro inferior non
Sed ad potestatem ordinis omnes sunt a^qua-
potestexcommunicare aut absolvere su- les, non autem quantum ad jurisdictio-
periorem. Ergo videtur quodnec in foro nem. Et ideo non est simile.
poenitentiali.
Sed contra, superior praelalus etiam
CoNCLUsio. — Cum superior praplatus non pos-
sit in seipsum clave
uti, ct possit inferioris po-
circumdatus est infirmitate, et contingit tcstatem limitatam extendere in se et in alios,
ipsumpeccare. Sed remedium contrapec- consequens est quod iiiferioi' in superiorem uti
possit claviimi potestate sic extensa.
catum est potestas clavium. Ergo cum
ipse non possit in seipsum clave uti, quia
non potest esse simul judex et reus, vi-
deturquod possit inferior in ipsum clavis QUyESTIO XXI.
potestate uti.
Prseterea, absolutio, quae fit per virtu- DE EXCOMMUNICATIONIS DEFINITIONE
tem clavium, ordinatur ad perceptionem ET CONGRUITATE ET CAUSA.
eucharistiee. Sed inferior potest superiori
eucharistiam dispensare, si petat. Ergo (Tn quatuor articulos divisa.)
et clavium potestate in ipsum uti, si se
ei subjecerit. Consequenter videndum est de excom-
Respondeo dicendum ,
quod potestas municatione. De qua primo consideran-
clavium, quantum est de se, extendit se dum est de defmitione excommunicatio-
ad omnes, ut dictum est. Sed quod in nis, et congruitate, et causa secundo de ;

aliquem sacerdos non possit potestate eo qui potest excommunicare et excom-

clavium uti, contingit ex hoc quod ejus municari tertio de participatione cum
;

potestasestad aliquos specialiter Umitata. excommunicatis quarto de absolutione

;

Unde ille qui limitavit potest extendere ab excommunicatione.

in quem voluerit et propter hoc etiam
; Circa primum queeruntur quatuor :

potestatem ei dare potest in seipsum 1° utrum convenienter excommunicatio

;

quamvis ipse in seipsum uti clavium po- defmiatur; 2° utrum Ecclesia debeat ali-

testate non possit, quia potestas clavium quem excommunicare ;

3° utrum aliquis
requirit pro materia aliquem subjectum pro aliquo temporali damno sit excom-
et ita alium; sibi ipsi enim aliquis sub- municandus; 4° utrum excommunicatio
jectus esse nonpotest. injuste lata aliquem effectum habeat.
Adprimumergo dicendum, quodquam-
vis episcopus, quem simplex sacerdos ARTICULUS PRIMUS.
absolvit, sit superior eo simpliciter, est
tamen inferior eo inquantum ei se ut Utrum competens sit hasc definitio excom-
peccatorem subjicit. • mimicationis Excommunicatio est sepa-
:

Ad secundum dicendum, quod in an- ratio a communione Ecclesise, etc.

gelis non potest accidere aliquis defectus
ratione cujus inferioribus suis superiores Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur
subdantur, sicut accidit in hominibus. Et quod incompetens sit haec defmitio ex-
ideo non est simile. communicationis a quibusdam posita :

Ad tertium dicendum, quod judicium « Excommunicatio est separatio a commu-

exterius estsecundumhomines, sed judi- nione Ecclesiae, quoad fructum, etsufTra-
cium confessionis est quoad Deum, apud gia generalia. » SufTragia enim Ecclesiae
quem aliquis redditur minor ex hoc quod valent eis pro quibus fmnt. Sed Ecclesia
peccat, non autem apud hominum prse- orat pro eis qui extraEcclesiam sunt, sicut
 : »;
660
pro haereticis et pagaiiis. Ergo etiam pro
excommiinicatis qiii extra Ecclesiam
smit: et sic eis suffragia Ecclesiae valent.
2. Praeterea,nullus amittit suffragiaEc-
clesia? nisiper culpam. Sed excommuni-
cationon est culpa, sed poBna. Ergo per
excommunicationem non separatur ali-
quis a suffragiis Ecclesiai communibus.
3. Prffiterea, fructus Ecclesiae non vi-
detur esse aliud quam sufFragia non
enim potest intelligi de fructu bonorum
temporalium, quia haec excommunicatis
non auferuntur. Ergo inconvenienter
utrumque ponitur.
4. Praeterea excommunicatio minor
quaedam excommunicatio est; sed per
eam homo non perdit suffragia Ecclesiae.
Ergo defmitio non est conveniens.
Respondeo dicendum, quod ille qui
per baptismum in Ecclesia ponitur, ad
duo adscribitur, ad coetum fide-
lium, et ad participationem sacramento-
rum, et hoc secundum praesupponit pri-
mum, quia in sacramentis participandis
etiam fideles communicant. Et ideo ah-
quis potest extra Ecclesiam fieri per ex-
communicationem dupliciter. Uno modo
ita quodsepareturtantum aparticipatione
sacramentorum et haec crit excommu- ; communicatio charitatem alicui auferre
nicatio minor. Alio modo ita quod exclu-
datur ab utroque; et sic erit excommu-
nicatio major, quae hic defmitur. Non
potest esse tertium, sciUcet quod exclu-
datur a communione fideUum, et non a
participatione sacramentorum, ratione
jam dicta : quia
mentis communicant. Sed communicatio
fidehum est duplcx, quaedam in spiritua-
libus, sicut sunt mutuae orationes, etcon-
ventus ad sacra percipienda quaedam in
corporaUbus actibus legitimis quae qui-
dem communicationes his versibus con-
tinentur
« Si pro delictis anatliema quis efliciatur,
Os, orare, vale, coramunio,
(( Os, » scilicet
(( orare, » ne cum
mus vale,»ne salutentur
; (( communio,
ne sciUcet in sacramentis cum ipsis aU-
quis communicet; mensanegatur, » ne
aliquis cum eis in mensa comedat. Prae-
missa ergo defmitio importat separatio-
ncm a sacramentis, in hoc quod dicit,
(( quoad fructnm » et a oommuniono
fidelium quanlum ad
quod dicit, (( et sullragia Ecclcsiae com-
munia. » tum et suffragia generalia » liic euim continetur
;
SUMMA THEOLOGICA.
Alia autem definitio invenitur, quae da-
,
tur secundum separationem ab utrisque
actibus, quae talis est Excommunica-
: ((
tio est a qualibet licita communione ac
legitimo actu separatio. »
Ad primum ergo dicendum, quod pro
infideUbus oratur, scd ipsi orationis fruc-
tum non percipiunt, nisi ad lidem con-
vertantur. Similiter et pro excommunica-
: tfsorari potest, quamvis non interoratio-
nes, quae pro mcmbris Ecclesiae iiunt
et tamcnfructumnonpercipiunt quam.diu
in excommunicatione manent sed ora- ;
tur, ut detur eis spiritus pcenitentiae, ut
ab excommunicatione solvantur.
Ad secundum dicendum, quod suffragia
aUcujus valent alicui secundum quod ei
continuantur. Potest autem actio unius
alteri continuari dupUciter uno modo ex :
vi charitatis, quae omnes fideles connec-
scilicet tit, ut sint unum in Deo, sicut dicitur in
psal. cxvin, 63 Particeps ego sum om-
:
nium timentiiim te, etc. Et hanc conti-
nuationem excommunicatio non interci-
pit quia juste quis excommunicari non
:
potest nisi pro culpa mortali, per quam
quis a charitate jam divisus est, etiamsi
non excommunicetur. Injusta autem ex-
non potest; cum sit de maximis bonis,
quae non possunt alicui invito auferri.
AUo modo per intentionem suffragia fa-
cientis, quae in aUquem fertur, pro quo
fiunt : et hanc continuationem excommu-
nicatio intercipit ;
quia Ecclesia per ex-
scilicet fideles in sacra- communicationis sententiam separat ex-
communicatos ab universitate fideJium,
pro quibus suffragia facit. Unde suffragia
Ecclesiae eis non prosunt, quae pro tofa
;
Ecclesia fiunt; nec ex persona Ecclesiae
: oratio pro eis inter membra Eccclesiae
fieri potest quamvis aliqua persona pri-
;
vata possit acl eorum conversionem ali-
quod suflragium per intentionem dirigere.
mensa negatm-.
Ad tertium dicendum, quod fructus
»
spiritualis Ecclesiae non solum est ex
ne oscuhnn detur suflragiis, sed etiam ex perceptione sa-
excommunicatis ore- cramentorum, et ex convictu fidelium.
; (( Ad quartum dicendum, quod minor
excommunicatio non liabet perfoctam
(( rationem excommunicationis, sedaliquid
ipsiusparticipat ct ideo nonoportet quod
:
totaliter excommunicationis definitio con-
veniat, sedsolum quoad aliquid.
;
spirihudia in iioc CoNCLUsio. —
Cum hic agatur de excomuiuca-
tione majore, bona est lia^c (ioliiiitio v^ excommu- :
nicatio est separatio a eommunione, (juoad fruc-
:
 OUiEST. XXI, ART. II. 661
et communionis fidelium et sacramentorum in- imitatur divinum judicium quo hominem
terdictio.
sibi relinquit, ut per humilitatem seip-
sum coguoscens ad Deum redeat.
Ad primum ergo dicendum, quod ma-
ARTICULUS II. ledictio potest esse dupliciter: uno modo
ita quod in malo quod irrogat vel dicit,
Utrum Ecclesia debeat aliquem per intentionem sistat: et sic maledictio
excommunicare. omnibus modis est prohibita. Allo modo
ita quod malum quod quis malediccndo
Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur imprecatur, ad bonum illius ordinet qui
quod Ecclesia nullum debeat excommu- maledicitur : et sic maledictio quandoquc
nicare, quia excommunicatio maledictio est licita et salutifera; sicut etiam medi-
quaedam est. SedRom., xii, 14,proliibe- cus aliquod nocumentum infert infirmo,
mur maledicere. ErgoEcclesiaexcommu- ut sectionem, per quam ab infirmitate
nicarenon debet. liberetur.
2. Ecclesia militans debet
Praeterea, Ad secundum dicendum, quod diabo-
imitari triumphantem. Sed, ut in Epist. lus incorrigibilis est; et ideo non est sus-
Judae legitur, v. 9, cum Michael archan- ceptibilis alicujus boni per excommuni-
gelus cum diabolo altercaretur de Moysi cationis poeiiam.
corpore, non est ausiis judicium inferre Ad tertium dicendum, quod ex hoc
blasphemise ; sed dixit: bnperet tibi Do- ipso quod aliquis suffragiis Ecclesia? pri-
minus. Ergo nec Ecclesia militans debet vatur, triplex incommodum incurrit, pcr
alicui judicium maledictionis, velexcom- oppositum^ ad tria qua? quis ex suffragiis
municationis inferre. Ecclesiae consequitur. Yalent enim ad
nullus est in manu hostis
3. Praeterea, augmentum gratiaj eis qui eam habent,
tradendus, nisi omnino desperatus. Sed vel ad merendum eis qui non habent et :

per excommunicationem traditur aliquis quantum ad hoc Magister Sententiarum

inmanu Satanse, ut patet I Corinth,, v ; dicit, IV, dist. xviii : « Gratia Dei pcr
cum ergo de nemine sit desperandum in excommunicationemsubtrahitur. » Valent
vita ista, Ecclesia nullum debet excom- etiam ad custodiam virtutis ct quantum :

municare. ad hoc dicitquod « protectio subtrahitur, »

Sed contraestquod ApostoluSjI Cor.,
mandat quemdam excommunicari.
Praeterea, Matth., xviii, 17, dicitur de
illo qui Ecclesiam audire contemnit Sit
tibi sicut ethnicus et publicanus. Sed
ethnici sunt extra Ecclesiam. Ergo el illi
qui Ecclesiam audire contemnunt, per
excommunicationem extraEcclesiam sunt
ponendi.
Respondeo dicendum, quod judicium
Ecclesiae conforme debet esse judicio Dei.
Deus autem peccatores multipliciter pu-
nit, ut ad bonum eos trahat uno modo
flagellis castigando, alio modo hominem
sibi relinquendo ut, auxiliis subtractis,
quibus a malo praipediebatur, suam in-
firmitatem cognoscat, et humilis ad Deum
redeat, a quo superbus abscessit*. Et
quantum ad utrumqueEcclesiain excom-
municationis sententia divinum judicium
imitatur. Inquantum enim aliquem a
v, iion quod omnino a Dei providentia exclu-
datur excommunicatus, sed ab iUa pro-
tectione qua fihos Ecclesiae specialiori
: modo custodit. Valcnt ctiam ad defen-
sionem ab hoste: et quantum ad hoc di-
cit quod «diabolo major potestas sse-
viendi in ipsum datur et spiritualiter et
corporaliter. » Unde et in primitiva Ec-
clesia, quando oportebat per signa ho-
mines ad fidem invitarc, sicut Spiritus
sancti donum visibili signo manifestaba-
tur, ita excommunicatio corporali
et
; vexatione a diabolo innotescebat. Nec est
inconveniens, si ille qui non est despe-
ratus hosti detur, quianon datur ei quasi
damnandus, sed quasi corrigendus ;cum
in potestate Ecclesiffi sit ex ejus manu
ipsum, cum voluerit, eripere.
CoNCLusio. — Cum Ecclesia interris Dei vicem
gerat, illiusque judicium Dei judicio conforme
sit, rite excommunicare potest ; sive peccatorem

communione fidelium separat, ut eru- a commmiione Ecclesiae, sive a sufTragiis et aliis

spiiitualibus separet.
bescat, imitatur diviuum judicium quo
per flagella castigat; inquantum autem
asuffragiis, et aliis spiritualibus separat.

* Parm, : « discesserat. » « Pai'm. omittit : « oppositum ad. »

 ;

662 SUMMA THEOLOGICA.

Ad primum crgo dicendum, quod
culpai quantitas non mensuratur ex nocu-
ARTICULUS III. mento quod quis facit, scd ex voluntate
Utrum aliquispro aliquo temporali damno qua facit, contra charitatcm agens. Et ideo
debeat excommunicari.
quamvis poena excommunicationis cxcc-
dat nocumentum, non tamen excedit
Ad tcrtium sic proceditur. 1. Yidetur quantitatem culpae.
quod nullus pro aliquo temporali damno Ad secundum dicendum, quod cum ah-
debeat excommunicari quia poena non : quis per poenam corrigitur, non reddilur
debet excedere culpam. Sed poena cx- ei malum, sed bonum quia poense me- :

communicationis est privatio alicujus dicinae sunt, ut dictum est.

boni spiritualis quod omnibus bonis
,
— Cum per peccatum mortale rcd-
CoNCLusio.
temporalibus praecminet. Ergo pro tem- datui" homo regno indignus, potest quis mortali-
poralibus nullus est excommunicandus. ter peccans damnum temporale inferondo, pro
2. Prseterea, nulli malum pro malo illo, praisertim si contumax sit, ab Ecclcsia ex-
communicari.
reddere debemus, secundum Apostoli
prajceptum, Rom., xn. Sed hoc esset ma-
lum pro malo reddcre si pro tali damno ARTICULUS IV.
quis excommunicaretur. Ergo nuUo modo
Utrum excommunicatio injuste lata
hoc debet fieri. aliquem effectum haheat.
Sed contra est quod Petrus Ananiam et
Saphiram pro defraudatione pretii agri Ad quartum sic proceditur. 1 . Yidetur
sententia mortis damnavit, Act., v. Ergo quod excommunicatio injustc nuUo lata
et Ecclesise licetpro temporalibus damnis modo efTectum habeat, quia per excom-
excommunicare. municationem protectio et gratia Dei
Respondeo dicendum, quod perexcom- subtrahitur quae non injuste subtrahi
:

municationem judex ecclesiasticus ex- potest. Ergo excommunicatio injustelata

communicatos exchidit a regno quodam- non habet effectum.
modo. Unde cum non debeat a regno 2. Praetcrea^ Hieronymus dicit, Sup.
excludere nisi indignos, utex defmitione iUud Matth., xvi Tibidabo claves, col.
:
8, H
clavis patuit;nec ahquis reddatur indi- t.7, quod « est de supercilio* Pharisseo-
gnus nisi per peccatum mortale charita- rum aestimare esse ligatum^ vel solutum,
tem amiserit, qua est via ducens ad re- qui ligatur vel solvitur injuste. » Sed
gnum ; ideo nuUus excommunicari debet eorum supercilium erat superbum et cr-
nisi pro peccato mortah. Et quia in dam- roneum. Ergo excommunicatio injusta
nificando ahquem coi-porahter, vel in nuUum habet effcctum.
rebus temporahbus aliquis mortahter Sed contra secundum Gregorium,
,

peccat, ct contra charitatem facit ideo ; Hom. xxwinEvang., § 6, col. 1201, t. 2,

pro damno temporah iUato Ecclesia ah- « prsecepta pastoris , sive justa, sive in-
quem cxcommunicare potest. Scd quia justa, timenda sunt. » Nou autem essent
cxcommunicatio est gravissima pojna- timenda, iiisi aliquid nocerent etiam in-
rum, pcBna3 autem medicinae sunt secun- justa. Ergo, etc.
dum PhUosophum in II Ethic, cap. ii, Rcspondeo dicendum, quod excommu-
vel a princ, sapicntis autem medici
III, nicatio potest dici injusta dupliciter uno :

cst a levioribus incipcre medicinis, et modo ex parte excommunicantis sicut ;

minus periculosis; ideo cxcommunicatio cum ex odio, vel ex ira cxcommunicat

infligi non debet etiam pro peccato mor- et tunc excommunicatio iiihUominus ha-
tali, nisi contumax fuerit, vel non ve- bet effectum suum, quamvis iUe qui ex-
nicndo ad judicium, vel ante terminatio- communicat pcccet, quia istc justc pati-
nem judicii sine hcenlia recedendo, vel tur, quamvis illc iiijustc faoiat. Ahomodo
dctcrminationi non paiendo. Tunc cnim, cx parte ipsius cxcommunicationis, vcl
postquam monitus fuerit si obedire , quia causa excommuuicationis est inde-
contempserit contumax reputatur; et
, bita,vcl quia fertur scntcntia, jurisordinc
cxcommunicari debct a judicc jam iion pra^tcrmisso ct tunc si sit tahs crror cx
:

ha])ciile quid contra ipsum faciat am- parte sententia', qui scntcntiam iiuilam
plius. csse faciat , non habet effcctum ,
quia

Pleuius in textu.

QUJEST. XXI, ART.
non est excommunicatio ; si
annullet sententiam ,liabct cffectum suum
et debet excommunicatus humiliter obe-
dire, et erit ei ad meritum, vel ad supe-
riorem judicem recurrere, vcl peterc ab
excommunicante absolutionem.
contemncret, eo ipso mortaliter peccaret.
Contingit autem quandoquc quod sit de-
bita causa ex parte excommunicationis,
quae non est debita ex parte excommuni-
cati, sicut cum aliquis pro falso crimine
in judicio privato excommunicatur et
tunc si humiliter sustinet, humilitatis me-
ritum recompensat excommunicationis
damnum.
Ad primum ergo dicendum, quod
quamvis homo gratiam Dei injuste amit-
tere non possit potest tamen amittere
,
illa injuste quae ex parte nostra sunt, quae
ad gratiam Dei disponunt sicut patet si :
subtrahaturaUcui doctrinae verbum, quod
eidebetur. Et hoc modo excommunicatio
gratiam Dei subtraliere dicitur, ut ex
praedictis patet.
Ad secundum dicendum, quod Hiero-
nymus loquitur quantum ad culpam, et
non quantum ad poenas, quae possunt
etiam injuste infligi a rectoribus Eccle-
siarum.
CoNCLUSio. —
Si excommunicatio injuste lata
sit ex parte excommunicantis, scilicet vel ex ira
aut ex odio, nihilominus ellectum sortitur at si
ex parte excommunicationis, ita ut error ille
irritam faciat sententiam, nullus cst effectus.
QUJ3STI0 XXII.
DE HIS QUI POSSUNT EXCOMMUNIGARE
ET EXGOMMUNIGARl.
(Insex articulos divisa.)
Deinde considerandum est de his qui
possunt excommunicare et excommuni-
cari.
quod quaeruntur sex 1° utrum
Circa
quihbet sacerdos possit excommunicare
2" utrum non sacerdos excommunicare
possit; 3° utrum excommunicatus, vel
suspensus possit ahum excommunicare
4° utrum ahquis seipsum, vel aequalem,
vel superiorem possit excommunicare
5° utrum ahqua universitas excommuni-
cari possit 6° utrum excommunicatus ex-
;
communicari possit ulterius.
;;
IV, ET QUJ:ST. XXII, ART. I. 663
autem non
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum quilibet sacerdos possit
Si autem excommunicare,
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
quod quihbet sacerdos possit excommu-
nicare. Excommunicatio cnim est actus
clavium. Sed quilibet sacerdos habet
: claves. Ergo quihbet sacerdos potest ex-
communicare.
2. Praeterea, majus est absolvere et li-
gare in foro poenitentiae quam in foro ju-
dicii.Sed quihbet sacerdos potest sibi
subditos in foro poenitentiah absolvere et
hgare. Ergo etiam potest sibi subditos
quihbet sacerdos excommunicare.
Sed contra, eain quibus imminct peri-
cuhim sunt majoribus rcservanda. Sed
poena excommunicationis est valde peri-
culosa, nisi cum moderamine fiat. Ergo
non debet cuihbet sacerdoti committi.
Respondeo dicendum, quod in foro
conscientiae causa agitur inter hominem
et Deum in foro autem exterioris judi-
:
cii causa agitur hominis ad hominem.
Et ideo absolutio vel hgatio quae unum
hominem obhgat quoad Deum tantum,
pertinet ad forum pcenitentiae sed iha ;
:
quse hominem obhgat in comparatione
ad ahos homines, ad forum pubhcum ex-
terioris judicii pertinet. Et quiahomo per
excommunicationem a communione fide-
hum separatur, ideo excommunicatio ad
forum exterius pertinet, et ihi soh pos-
sunt excommunicare qui habent jurisdic-
tionem inforo judiciali. Etpropterhocsoh
episcopi propria auctoritate, et majores
secundum communiorem opinio-
praelati
nempossuntexcommunicarc sedpresby- ;
teri parochiales nonnisi ex commissione
eis facta, vel in certis casibus, sicut in
furto, et rapina, et hujusmodi, in quibus
est eis a jure concessum quod excommu-
: nicare possint. Alii autem dixerunt quod
etiam sacerdotes parochiales possunt ex-
communicare. Sedpraedicta opinio est ra-
tionabilior.
Ad primum ergo dicendum, quod ex-
communicatio non est actus clavis directe,
sed magis respectu exterioris judicii.
Sed sententia excommunicationis, quam-
vis promulgetur, quia
exteriori judicio
tamen ahquo modo pertinet ad aditum
regni, secundum quod Ecclesia mihtans
est via ad triumphantem, ideo etiam

664 SUMMA THEOLOGICA.
talis jurisdictio per quam homo excom-
municare potest, clavis potest dici. Et
secundum hoc a quibusdam distinguitur
quod est clavis ordinis, quam omnes sa-
cerdotes habent; ct clavis jurisdictionis
in foro judiciah, quam habent soU judi-
ces exterioris fori, Utrumquc tamen
Deus Petro contuht, Matth., xvi, et ab
ipso in ahos descendit, qui utramvis
habent.
Ad secundum diccndum, quod sacer-
dotes parochiales habent quidem juris-
dictionem in subditos suos quantum ad
forum conscientise, sed non quantum ad
forum judiciale, quia non possunt conve-
niri coram eis in causis contentiosis. Et
ideo excommunicare non possunt, sed
absolvcre possunt in foro pcjonitentiah.
Et quamvis forum poehitentiale sit dig-
nius, tamen foro judiciah major so-
in
lcmnitas requiritur, quia in eo oportet
quod non solum Deo, sed etiam homini
satisfiat.
CoxcLusio. — Soli episcopi et majores prselati
excommunicare possunt, qui habent jurisdictio-
nem in foro judiciali, ad quod spectat causa qu»
obligat hominem in comparatione ad alios
mines.
ARTICULUS II.
Utrumnon sacerdotes excommunicare
possint.
Ad secundum sic proceditur. 1. Vide-
turquod non sacerdotes excommunicare
non possint. Quia excommunicatio est
actus clavium, ut IV Sententiarum, dist.
xviii, dicitur. Sed non sacerdotes non
habent claves. Ergo excommunicare non
possunt.
2. Preeterea, plus requiriturad excom-
municationem quamad absolutionem in
foro pocnitentiai. Sed non sacerdos in
foro poenitentia3 absolvere non potest.
Ergo nec excommunicationem inferre.
Sed contra est quod archidiaconi, le-
gati et electi cxcommunicant, qui quan-
doque non suiit sacerdotes. Ergo non
solum sacerdotes excommunicare pos-
sunt.
Rcspondeo dicendum, quod sacramentn
in quibus gratia confcrlur, dispensare
ad solos sacerdotes pcrtiiict: ct ideo ipsi
soli possunt absolvere et ligare iii foro
poMiitentiali. Scd excommuiiicatio non
dircctc respicit gratiam, sed ex con-
.
sequenti, inquantum homo suffragiis
Ecclesiai privatur, quae ad g-ratiam dispo-
iiunt, vel in gratia conservant. Et ideo
etiam non sacerdotes, dummodo juris-
dictionem habeant in foro contentioso,
possunt excommunicare.
Ad primum ergo dicendum, quod
quamvis non habeant clavem ordinis,
Iiabent tamen clavem jurisdictionis.
Ad sccundum dicendum, quod ista duo
se habent sicut excedentia, et excessa:
et ideo alicui competit unum cui non
competit aliud.
CoNCLUsio. — Cum excommunicatio non di-
recte respiciatgratiam, etiam non sacerdotes
modo jurisdictionem in foro contentioso liabeant,
cxcommunicare possunt.
ARTICULUS III.
Utrum excommunicatus vel siispensus
possit alium excommunicare
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
quod excommunicatus, vel suspensus
ho- possit alium excommunicare. Ille enim
qui est excommunicatus, vel suspensus,
neque ordiiiem, neque jurisdictionem
amittit, quia neque reordinatur, cum ab-
solvitur, neque cura iterum ei committi-
tur. Sed excommunicatio non requirit
iiisi ordinem vel jurisdictiouem. Ergo
etiam excommunicatus et suspensus ex-
communicare possunt.
2. Prseterea, majus est conficere cor-
pus Christi quam excommuuicare. Sed
tales conflcere possunt. Ergo et excom-
municare.
Sed contra, ligatus corporaliter noii
potest ahum ligare. Sed vinculum spiri-
tuale est fortius quam corporale. Ergo
excommunicatus non potest alium ex-
communicare, cum excommunicatio sit
vinculum spiritualc.
Respondeo dicendum, quodusus juris-
dictionis est in comparatione ad alium
hominem. Et ideo cum omnis excommu-
nicatus a communionc fidclium separctur,
quihl)et excommunicatus usu jurisdic-
tioiiis privatur. Et quia excommunicatio
est jurisdictionis, ideo excommunicatus
cxcommunicarc iioii potest ct «>adcm
:
ratio est de susi^cnso a jurisdictione. Si
cnim sit suspcnsus ab ordiiie taiitmu,
tunc iion potest ea qiia? sunt ordinis, sed
potest ea qua^ sunt iiirisdictionis; et e
coiitra si sit siispcnsus a jurisdiotionc ct
 .

OU^ST. XXII, ART. III ET IV. 665

non ab ordinc; si autcm abutroque, tunc vcniaha confitetur. Ergo videtur quod
ncutrum potcst *. etiam excommunicare aliquis superiorem
Ad primum dicendum, quod quamvis vel aequalem possit.
cxcommunicatusvcl suspcnsusnon amit- Sed contra, excommunicatio est actus
tamcn juris-
tat jurisdictioncm, amittit jurisdictionis. Sed aliquis non habet in
dictionis usum. se jurisdictionem, quia in eadem causa
Ad sccundum dicendum, quod confi- non potest quis essc judex et reus nec :

cerc conscquitur potestatem characteris, itcrum in supcriorem vel aequalcm. Ergo

qui indelcbilis est; et ideo homo ex quo non potcst aliquis supcriorem, vel aequa-
charactcrem ordinis habet, sempcr po- lcm, aut sc, excommunicare.
test conficerc, hcct non semper ei hceat. Respondco dicendum, quod cum per
Secus autem est de excommunicatione, jurisdictionem aliquis constituatur in
qusejurisdictioncm sequitur, quae auferri gradu superioritatis respcctu ejus in
potest et Ugari. quem
habet jurisdictioncm, quia judex
est ejus; ideo nuhus habet in seipsum,
CoNCLUSio. —
Cum excommiinicatus a commu-
vel in superiorem, vel aequalem, juris-
nione fidelium separetur, et usu jurisdictionis
privetur, et suspensus a jurisdictione non possit dictionem et per consequens nullus po-
:

ea quse jurisdictionis sunt, exequi, neuter ex- test seipsum excommuiiicarc, vel supe-
communicare jDotest.
riorem, aut aequalcm.
Adprimum ergo dicendum, quod Apos-
tolus loquitur sub hypothesi, id est si
ARTICULUS IV.
ponerctur angclus peccare sic enim :

Utrum aliquis possit seipsum^vel SRqualem^ non essct Apostolo supcrior, sed infe-
vel supeiHorem , excommunicare rior. Nec est iiiconvenieiis quod in con-
ditionalibus quarum antecedentia impos-
Ad quartum Videtur
sic proceditur. l . sibilia sunt, et consequentia impossii^ilia
quod ahquispossitseipsum, velaequalem, sint.
vel supcriorem, excommunicare. Quia Ad secundum dicendum, quod in tali
angelus Dei major erat Paulo, Matth., casu nullus excommunicatur, quia par
XI, 2 Qui minor est i)i regno cselorum,
: in parem nuhum habet imperium.
major est illo^ quo nemo intcr natos mu- Ad tertium diccndum, quod absolutio
herum major. Sed Paulus excommuni- et ligatio in foro confessioiiis est quoad
cavit angelumde cselo, ut patet Galat., i. Dcum tantum, apud qucm ahquis alio
Ergo homo potest superiorem excommu- superior redditur inferior pro peccato :

nicare. sed excommunicatio est in judicio ex-

2. Preeterca sacerdos ahquando ex- tcriori, in quo ahquis non amittit supe-
communicat in generah pro furto^ vel rioritatem exhoc peccat. Unde
ipso quod
pro ahquo hujusmodi; scd potest con- non est similis ratio de utroque foro. Et
tingere quod ipsemet fccit vcl supcrior tamen etiam in foro confessionis aliquis
aut «quahs. Ergo aliquis potest se, vel noii potest seipsum absolvere, nec supe-
aequalem, vel superiorem, excommuni- riorem, aut aequalem, de mortali, nisi ex
carc. commissione sibi facta. De vcnialibus
3. Praetcrca ,ahquis potcst superiorcm autem potest, quia venialia ex quibus-
absolvere in foro poenitentiah, vel aequa- libctsacramentis gratiam conferentibus
lem; sicut cum episcopi suis subditis rcmittuntur unde remissio venialium
:

confitcntur, et cum unus sacerdos alteri sequitur potestatem ordinis.

* Nicolai heec addit in textu « Hinc Ca^.lesti-

: « communione sola sine commendatiis htteris
nus Papa, scribens ad Episcopos Orientales, ut « recipi prohibeantm'. Absm'dum enim est ut cui
in Decret., caus. XXIV, qua?st. i, cap. « Ait, » re- « non licet etiam cum minimis juxta sacras re-
fei't Nicolaus I decernit
,
« Si quis ab episcopo
: « gulas communicare, liceat penes vos etiam de
« Nestorio excommunicatus est, vel exutus clerici « majoribus judicare. » Ut et cap. « Audivimus, »
« aut antistitis dignitate, hunc in nostra comniu- « ibidem, Adi'ianus II Valeriano episcopo et
« nione durare manifestum est, nec judicamus « postea martyri scribens « Audivimus, inquit,
:

« eum remotum, quia non poterat quemquam « f£Uod Henricus dictus Ravennas archiepiscopus
« ejus removere sententia qui se jam praibuerat « visus sit te excommunicare. Verum quia ex-
« ipse removendum. » Et cap. « Miramur, » Ni- « communicatus excommmiicai'e te non potuit
« colaus prsedictus paulo infra « Miramur quo-
: « apostolica auctoritate te tuosque absolvendo
« modo excommunicati, ad judicandum recepti « mandamus exinde nuncpiam cm-are. » etc.
« sint, cum secvmdum apostolicos canones in
 .

666 SUMMA THEOLOGICA.

CoNCLUsio. —
Cum pcr jui'isdictioncm, cujus suspenditur sicut ct totum rcgnum po-
;

actus est excommunicatio, eo quiscjuo superior nitur sub intcrdicto pro pcccato rcgis.
fiat in quem illam exercot, nuUus potcst soipsum
vel a^qualem vel superiorem excommunicare. Et idco non est similc de excommunica-
tione et suspensionc.

CoNCLUSio. — Cum Deus, cujus judicium Ec-

ARTICULUS Y. clesia imitari debet, justum cum inij)io non con-
demnet, et probabile sil in nulla communitate
Utrum in aliquam universitatemsententia omnos ad malum consontire, nunquam tota com-
munitas cxcommunicari debet, licel singuli ex-
excommunicationis ferri possit. communicari possint.

Ad quintum sic proceditur. 1 . Videtur

quod aliquam universitatem sententia
in
ARTICULUS VI.
excommunicationisferri possit. Contingit
enim quod aliqua universitas ma- sibi in Utrum ille qui semel est excommunicatus
litia coUigatur. Sed pro malitia in qua excommunicari possit ulterius
aliquis contumax extiterit, debet excom-
municatio ferri. Ergo potest in aliquam Ad scxtum sic proceditur. i Videtur .

universitatem ferri excommunicatio, quod ille qui semel est cxcommunicatus,

2. Praeterea, illud quod est gravissi- ulterius excommunicari non possit. Nam
mum in excommunicatione, est separatio ICor., v, 12, dicit Apostolus Quid enim :

a sacramentis Ecclesiae. Sed aliquando
tota civitas intcrdicitur a divinis. Ergo
et excommunicari universitas aliqua po-
test.
SedcontraestGlossa*Augustini,Matth.,
XIII,quaedicit quod « princeps, et mul-
titudo non est excommunicanda. »
Respondeo dicendum, quod excommu-
nicari non debet aliquis nisi pro peccato
mortali. Peccatum autem in actu consis-
tit: actus autem non est communitatis,
scd singularium personarum ut frequen-
ter. Et ideo singuli de communitate ex-
communicari possunt, non autem ipsa
communitas.Et si quandoquectiam actus
iit qiiando
est alicujus totius multitudinis,
multi iiavem trahunt, quam iiullus per
se trahere posset, tamennon cst probabile
quod aliqua communitas ita tota ad ma-
lum conscntiat, quin aliqui siiit dissen-
tientes. Et quia non est Dci, qui judicat
omnem tcrram, ut condcmnet justum
cum impio, ut dicitur Gcnes., xviii, ideo
mihi de iis qui foris sunt, judicare ? Sed
cxcommunicatijam suntextra Ecclesiam.
Ergo super eos Ecclcsia judicium non ha-
bet, ut possit eos iterum excommuni-
carc.
2. Praeterea, excommunicatio cst sepa-
ratio quaedam adivinis eta communionc
fidelium. Sed postquam est aliquis priva-
tus aliquo non potest itcrum illo privari.
Ergo unus excommunicatus non potest
itcrum excommunicari.
Sed contra excommunicatio quaidam
poena est et medicinalc rcmedium. Sed
poenaeomnes etmcdicinae itcrantur, cum
causa exigit. Ergo excommunicatio ite-
rari potcst.
Respondeo diccndum, quodillc qui cx-
communicatus est una excommunica-
tione, potest iterum excommunicari vel
per ejusdem excommunicationis itera-
tioncm ad majorcm sui confusioncm ut
sic apeccato rcsiliat, vel propter alias
causas et tunc tot sunt principales ex-
:

Ecclcsia, quaiDcijudicium imitari debet, communicationes,quot causa^pro quibiis

satis providc statuit iit communitas noii aliquis cxcommunicatur.
cxcommunicetur^, nc coUcclis zizaniis si- Adprimum crgo dicendum, quod Apos-
mul eradicctur ct triticum. tolus loquitur de paganis, ct aliis iiifidc-
Ad primum crgo patct solutio ex dic- non habcnt charactcrem, per
libiis, qiii

tis. qucm animmerati siiit populo Dei. Sed

Ad sccundum dicendum, quod suspcn- quia charactcr baptisinalis, quo quis po-
sio iion tanta poena cst, quanta excom- pulo Dei annumcratur, cst indelebilis,
municatio, quia suspcnsi noii fraudantur ideo scmper rcmanet baptizatus alicjuo
EcclesiaBsufTragiis, sicut cxcommunicati. modo do Ecclesia ct sicEcclesia semper:

Undc ctiam aliquis sinc pcccato proprio de ipso judicarc potest.

* Sul) Augustini nomine refertur in Cilossa in- « si iiabcs, » ex Epistohi ccl Auguslini, col. 1066,
terlin.manuscripta super illud Vis imus ct col-
: t. 2.
lujimus ca. PleniusinDecr., c. xxiv, qu. ui, cap. ' Parm. : « ne cmn loliis ct zizaniis. »
 OUM^T. XXII, ART. VI, ET QU^ST. XXIII, AKT.
Ad secundum dicendum, quod privatio
quamvis non recipiat magis ct minus se-
cundum se, recipittamenmagis et minus
secundum causam suam: et secundum
hocexcommunicatio potest iterari et ma-
gis est elongatus a suffragiis Ecclesiic
qui pluries est excommunicatus quam qui
semel tantum.
CoNCLUsio. — Totics
qiiis excommunicari po-
lest, quotiesexcommunicationis aliqua adfuerit
causa, qua iit ut magis ab Ecclesise suiiragiis
elongetur.
QU^STIO XXIII.
DE PARTICIPATIONE CUM
EXCOMMUNICATIS.
(In tres articulos divisa.)
Deinde considerandum est de partici-
patione cum excommunicatis.
Circa quod qua^runtur tria 1° utrum : cipatis aUas tenerentur vitare patrem.
liceat excommunicato participare in pure
corporalibus ^S^utrumparticipans excom-
municato excommunicatus 3° utrum
sit
participare excommunicato in casibus non
concessis semper sit peccatum mortale.
ARTICULUS PRIMUS.
Utrum excommunicato liceat
nicare in pure corporalibus.
Ad primum Videtur
sic proceditur.
1 .
quodliceat excommunicato communicare
in purecorporalibus. Excommunica-
tio enim est actus clavium. Sed potestas
clavium se extendit ad spiritualia tantum.
Ergo per excommunicationem non pro-
hibetur quin unus alii in corporahbus
communicare possit.
2. Praeterea, « quod est institutum pro
charitate contra charitatem non militat. »
Sed ex praecepto charitatis tenemur ini-
micis subvenire, quod sine aUqua com-
municatione non potest. Ergo hcet
fieri
alicui excommuuicato in corporaUbus
communicare.
Sed contra est quod dicitur I Corinth.,
V, 2 : Cum
ejusmodi nec cibum sumerc.
Respondeo dicendum, quod duplexest
^ Hsec in textu addit Nicolai « Nempe « res
: «
ignorata, » et « nccesse. » Hinc in Decretis,
causa XI, qu. lu, Grcgorius VII, ut cap. « Quo-
niam » ex concilio Romse liabito videre est.
« Quoniam, inquit, multos peccatis nostris exigen-
« tibus pro causa excommunicationis perii'e quo-
I. 667
excommunicatio: una est minor, quae sc-
parat tantum a participationc sacramen-
torum, sed non a communione fidelium.
Et ideo tali excommunicato licet commu-
; nicaro scd non licct ei sacramenta con-
;
ferre. Alia est major excommuiiicatio, ct
ha3c separat hominem a sacramentis Ec-
clesiae, eta communione fidelium. Et ideo
taU excommunicatione excommunicato
communicare nonUcet. Sedquia Ecclesia
excommunicationem ad medelam, et non
ad interitum, inducit ideo excipiuntur ,
ab hac generaUtate quaedam, in quibus
communicare licet, sciUcet in his quaj
pertinent ad salutem, quia de taUbus
homo Ucite potest cum excommunicato
loqui; potestetiam et alia verbo interse-
rere, ut faciUus salutis verba ex famiUa-
ritate recipiantur. Excipiuntur etiam quae-
dampersonae, ad quas speciaUterpertinet
provisio excommunicati; scilicet uxor,
filius, servus, rusticus et serviens. Sed
lioc intelUgendum est de fiUis non man-
;
De aUis autem inteUigitur quod Ucet ex-
communicato communicare, si ante ex-
; communicationem se ei subdiderunt, non
autem si post. Quidam autem inteUiguiit
e converso, sciUcet,quod superiorespos-
sunt licite communicare inferioribus. Alii
vero contra dicunt. Sed ad minus in his
communicare eis debent in quibus sunt
commu-
eis obUgati, quia sicut inferiores obU-
gantur ad obsequium superiorum, ita
superiores ad providentiam inferiorum.
Sunt etiam quidam casus excepti sicut ;
quando ignoratur excommunicatio et ;
quando aUqui sunt peregrini et viatores
in terra excommunicatorum, qui licite
possunt ab eis emere, vel etiam accipere
eleemosynam. Et simiUtersi aUquisvideat
excommunicatum in necessitate, quia
tunc ex prsecepto charitatis tcnetur ei
providere. Etista hocversu continentur :
« Utile, lex, humile, res ignorata, necesse. »
Ut (( utile )) referatur adverba salutis,
(( lexad matrimonium,
)) humile ad (( ))
subjectionem csetera patent*. ;
Ad primum ergo dicendum, quod cor-
poralia ad spirituaUa ordinantur. Et ideo
potestas quae se extendit ad spirituaUa,
tidie cernimus, partim igorantia, partim ni-
« mia simplicitate,partim timore, partim ctiam
« necessitate devicti misericordia sententiam ,
« anathematis ad tempus prout possumus, oj)-
« portune tcmperamus. Apostolica itaque auc-
« toritatc ab anathematis vinculo subtrahimus
 . , . ,

668 SUMMA THEOLOGICA.

etiam ad corporalia se extendere potest; 2. Prseterea, si ille qui participat alicui
sicut ars quae est de fine imperat de his excommunicato est excommunicatus,
quae sunt ad fmem. eadem ratione qui participat parti-
Ad secundum dicendum, quod in illo cipanti, erit excommunicatus et sic in ;

casu in quo aliquis ex praecepto charitatis infmitum procedetur quod videtur ab- :

communicare tenetur, non prohibetur, surdum. Ergo non est excommunicatus

ut ex dictis patet. qui excommunicato participat.
CoNCLUsio. —
In pure corporalibus excommu-
Sed contra est quod excommunicatus
nicato minori excommunicatione fidelibus com- est positus extra communionem. Ergo
municare licet majori vero minime nisi vel
: ; qui ei communicat a communione Ec-
hoc ipsum vinculum ignoretur, vel aliqua spiri- clesiae recedit et sic videtur quod sit
:

tualis commodi vel legis aut necessitatis ratio

ad hoc impulerit.
excommunicatus
Respondeo dicendum, quod excom-
municatio potest in aUquem ferri dupli-
citer aut ita quod ipse sitexcommunica-
:

ARTICULUS II.
tus cum omnibus ei participantibus et ;

Utrum participans excommunicato sit tunc non est dubium quod quicumque
excommunicatus participat ei, est excommunicatus majori
excommunicatione aut est excommu- :

Ad secundum sic proceditur. 1. Yidetur nicatus simpUciter; et tunc aut participat

quod participans excommunicato non sit ahquis ei incrimine ei praebendo consilium
excommunicatus. Phis enim separatus et auxilium et favorem; et sic iterum est
est ab Ecclesia gentihs quam excommu- excommunicatus majori excommunica-
nicatus. Sed ille qui participat gentili, tione : aut participat in aliis sicut in
aut Judaeo, non est excommunicatus. verbo,vel in osculo, vel in mensa, et sic
Ergo nec ille qui participat excommuni- est excommunicatus minori excommu-
cato christiano. nicatione*.

« uxores, liberos, idest filios, servos,ancillas,seu 1 Hucusque S. Thomas ; tum haec Nicolai :

« mancipia, necnon rusticos servientes et omnes ; « Hinc in Decretis, causa XI, quajst. iii, cap. « Si-
« alios qui non adeo curiales sunt ut eorum cut Apostoli, » cx Fabiano Papa, et ex can. 1 i
« consilio scelera perpetrentur, et eos qui igno- a]iostolorum. « Si quis cum excommunicatis
« ranter excommunicatis communicant. Qui- « aversando regulas, scienter (saltem in domo),
« cumque autem orator sive peregrinus aut
, , « simul locutus fuerit, aut oraverit,ille commu-
« terram excommunicatorum devene-
viator, in « nione privetur. » Et ex Calixto Papa,ep<s^ii :

« rit,ubi non possit emere,velnon habeat undc « Excommunicatos quoscumque nullus recipiat,
« emat, ab excommunicatis accipiendi licentiam « nec cum eis in oratione, cibo, aut potu, aul
« damus. Et si quis excommunicatis non in sus- « osculo communicet, nec eis ave dicat qiiia :

« tentationem superlnai, sed humanitatis causa, « quicumque in liis vel in aliis prohibitis scion-
« dare aliquid volucTit, non ])rohibemus. » Per « ter excommunicalis communicaverit juxta ,

oratorem porro supra subuitelligi potcst ille « institutionem apostolorum ipse simili excom-
qui piam peregrinationcm suscipiens ad quem- « municationi subjacebit. » Et mox ex Isidoro,
vis locum sanctum, vel speciali devotione dei)u- in Regula, cap. xviu «Cumexcommunicato ne-
:

tatum, orationis causa vcnit; quamvis apud Ivo-
nem, part. xiv, cap. xliii, habeatur arator, non
orator; quasi subintelligat eum qui ob necessi-
tatem quamdam ad excolendam terram in alie-
nas oras velregionespergit. hmocentius itein III,
ad doctores Bononienses Decrctorum extra de
M quc orare ncquo loqui, nisi qua^ ad eamdem ox-
« communicationem pertinent, neque vesci liceat.
« Si quis enim cum eo aut palam, aut absconse
« locutus fuerit, statim cum eo communem ex-
« communicationis contrahet poenam. » Ut et ex
concilio Carthaginensi IV cap. lxxiii : « Qui ,

sententiaexcoininunicationis,cap.«Interalia,»sic « communicavorit, vel oraverit cum excommu-

explicat prtcdictum (jregorii canonem , quoad
servos, ut si jam servi erant ante prolatam sen-
tenliam excommunicationis in dominos, ad idom
obsequium postmodum teneantur; sin minus
addicere se illorum obscquio ac servituti non
debeant, quamdiu excommunicatio perseverat.
« nicato,si laicus est, excoinmimicetur; si cle-
« ricus,doponatur. » Sed enucleatius infra, cap.
« Sanctus, » ex Irhano 11, Ad cpisciipum Cons-
tanticiiscm : « Sanctis canonibus cautum ost ut
« qui excommunicatis communicaverit, excom-
« nninicotur eo tainon modoramino, ut quicum-
;

Quod explicare sc dicit proi^ter quosdamvarie

sic
super ea re disceptantes, « ut unde jus procedit,
inde interprctatio quoque procedat » etc. Et
cap. « Si vere, » (est autem ad universos cruce
signatos,) « cautum iii jure, » ait, « ut si ([uis-
(piam ])er terram quoruinlibet excommunicato-
rum transierit, necessaina emere ac recipere pos-
sit ab iisdem » et quod « si patcrfamilias ex-
: «
communicatione fuorit innodatus
tione illius familia excusolm'. »
« (juo ignorantia, sou tiinoro, sou nocossitato
« cujuscuniquo maximi nogotii eorimi so con-
, « victu contaminavorit; cum minorispaMiitontia'
« medicina sociotatis nostru? participationom
« sortiatur, eos vero (lui aut spontanoo aut iio-
M gligentor incidorint, sub oa voliunus disci-
« plinae coercitione suscipi, ut caHeris metus
incutiatur. » etc.
, a j^articii^a-
 QMMST. XXin , ART. II ET III. 669
Ad primum ergo dicendum, quod Ec- Sed contra, a peccato mortali nuUus
clesianon ita intendit corrigere infideles, potest absolvere nisi super eum habeat
sicut fideles,quorum curasibi incumbit, jurisdictionem. Sed qiiilibet sacerdos po-
et ideo non ita arcet a communiono iiifi- test absolverc a participatione cum ex-
delium, sicut a communione lidelium communicatis. Ergo non est peccatum
illosquos excommunicat, super quos mortale.
habet aliquam poteslatem. Prseterea, pro mensura peccati debet
Ad secundum dicendum, quod excom- esse poenaemodus. Sed pro participatione
municato minori excommunicatione licet cum excommunicatis secimdum commu-
communicare et sic cxcommunicatio
: nem consuetudinem non ponitur pcena
non transit in tertiam personam. debita mortali peccato, sed mag-is debita
— veniali.Ergo est peccatum veniale *.
CoNCLUsio-. Participans cum cxcommuni-
cato, exconimimicatus quoquc est, aliquando
Respondeo dicendum, quod quidam
majori, nonnunquam minori excommunicatione. dicunt, quod quandocumque aliquis
participat excommunicato vel verbo,
vel quocumque dictorum modorum,
secundum quos ei communicare non
ARTICULUS III.
licet, peccat mortaliter, nisi in casi
Ut)'iim participare cum excommimicato in bus exceptis a jure, XI, qu. iii, col. 877.
casibus non concessis semper sit pecca- Sed quia hoc videtur valde grave quod
tum mortale. homo pro uno vcrbo levi quo excom-
municatum alloquitur, mortaliter peccet
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur et multis excommimicantes laqueum dam-
quod participare cum excommunicato in nationis injicerent, quod in eos retorque
casibus non concessis semper sit pecca- retur; ideo aliis probabilius videtur quod
tum mortale, quia decretalis qusedam, non semper peccet mortaliter sed solum
cap. H De his qusR vi metuque^
Sacris, » quando in crimine illi participat vel iii
etc, respondet quod « propter metum divinis vel in contemptum Ecclesiae.
mortis non debet quis excommunicato Ad primum ergo dicendum, quod de-
communicare, quia aliquis debet prius cretaUs illa loquitur de participatione in
subire mortem quam
mortaliter peccet. » divinis.
Sed haec ratio nullaesset, nisiparticipare Vel dicendum est quod similis ratio est
cum excommunicato semper esset pecca- de peccato mortali et de veniali, quantum
tum mortale. Ergo, etc. ad hoc quia sicut peccatum mortale non
2. Praeterea, facere contra praeceptum potest bene fieri, itanec veniale et ideo :

Ecclesiae est peccatum mortale. Sed Ec- sicut homo debet prius sustinere mortem
clesia praecipit quod excommunicato nul- quam peccet mortaliter ita etiam quam ;

lus communicet. Ergo participare cum peccet venialiter, illo modo debiti quo
excommunicato est peccatum mortale. debet venialia vitare.
3. Praeterea, nullus arcetur a percep- Ad secundum dicendum, quod praecep-
tione eucharistiae pro peccato veniah. tum Ecclesiae directe respicit spiritualia,
Sed ille qui participat excommunicato in et ex consequenti legitimos actus : et
casibus non concessis, arcetur a percep- ideo qui communicat ei in divinis, facit
tione eucharistiae, quia incurrit minorem contra praeceptum et mortahter peccat :

excommunicationem. Ergo participans qui autem participat ei in aliis, facitprae-

excommunicato in casibus non concessis ter praeceptum, et peccat venialiter.
peccat mortaliter. Ad tertium dicendum, quod aliquis
4. Prseterea, nuUus debet excommu- etiam sine culpa quandoque ab eucharis-
nicari majori excommunicatione, nisi pro tia arcetur; sicut patet in suspensis, vel
peccato mortali. Sed aliquis secundum interdictis quia tales poenae quandoque
:

jura, cap. in, iv, xvi et seq., XI quaest. alicui pro culpa alterius, quae in eis pu-
III col. 839, etc, potest excommunicari
,
nitur, inferuntur.
majori excommunicatione propter hoc Ad quartum dicendum, quod quamvis
quod excommunicato participat. Ergo participare excommunicato sit peccatum
participare excommunicato est peccatum veniale tamen participare ei pertinaciter
;

mortale. est peccatum mortale. Etpropter hoc po-

* Parm. : « non est mortalc. »

 :

670 SUMMA THEOLOGICA.

test aliquis cxcommunicari sccundum possunt suos subditos cxcommunicare.
jura. Ergo nec absolvorc.
Respondco dicendum, quod a minori
CoNCLUsio. —
Tantum participans excommu-
excommunicationc quibbet potest absol-
nicato in crimine vel in divinis vel in Ecclesia^
contemptum, peccat mortaliter. vere qui potcst a pcccato participationis
absolvere. Si autem sit major, aut est
lata a judice et sic ille qui tulit , vel
;

ejus supcrior potest absolvere vel est :

QU^STIO XXIV. lata a jurc ct tuncepiscopus, vel etiam

;

sacerdos potcst absolvere; cxccptis sex

DE ABSOLUTIONE casibus quos sibi juris conditor, scilicet
AB EXGOMMUNICATIONE. Papa, reservavit primus cst quando ali-
:

quis injicit manusin clcricum, vcl in re-

(In tres articulos divisa.) ligiosum; sccundus est de illo qui incen-
dit 'ecclesiam, ct estdenuntiatus; tertius
Deinde considcrandum est de absolu- est de illo qui frangit^ecclesiam et dcnun-
tione ab cxcommunicatione. tiatus cst; quartus est de iUo qui in di-
Circa quod tria quseruntur V utrum : vinis communicat scicnter excommuni-
quilibet sacerdos possit subditum suum catis nominaliter a Papa quintus de illo ;

ab excommunicatione absolvere 2° utrum ; qui falsificat litteras Sedis apostolicae :

aliquis possit invitus ab excommunica- sextus de illo qui excommunicatis in
tione absolvi; 3° utrum aliquis possit crimine communicat non enim debct ;

absolvi ab unaexcommunicatione, etnon absolvi nisi ab eo qui cxcommunicavit

ab alia. ctiamsi non sit cjus subditus nisi prop- ;

ter difficultatem accedendi ad ipsum ab-

solveretur ab episcopo, vcl a sacerdote
proprio, praestita juratoria cautione quod
ARTICULUS PRIMUS.
parcbit mandato illius judicis qui senten-
tiam tulit.
Utnim quilihet sacerdos possit subditum A primo autem casu octo excipiuntur
suum ab excommunicatione absolvere. primus est in articulo mortis, in quo a
qualibet excommunicatione potest quis a
Ad primum sic proceditur. 1 . Yidetur quolibet sacerdote absolvi; secundus, si
quod subditum suum
quilibet sacerdos sit ostiarius alicujus potentis, ct non ex
possit ab excommunicatione absolvere. odio, vel proposito percussit; tcrtius, si
Majus enim est vinculum peccati quam percuticns sit mulicr (a) quartus, si sit ;

excommunicationis. Scd quilibet sacer- servus, et dominus laedcretur de ejus

dos potest suum subditum a peccato absentia, qui non est in culpa; quintus,
absolvcre. Ergo multo fortius ab cxcom- si regularis rcgularem pcrcutiat, nisi sit
municatione. cnormis exccssus sextus si sit pauper :
;

remota causa removetur

2. Prffiterca, scptimus si sit impubes, vel senex, vel
effectus. Sed excommunicationis causa valctudinarius ; octavus, si habeat inimi-
est peccatum mortalc. Ergo cum possit citias capitalcs.
quibbct sacerdos a peccato illo mortali Sunt etiam alii septcm casus, in qui-
absolvere, poterit ab cxcommunicationc bus pcrcuticns clericum excommunica-
similitcr. tionem non incurrit primo, si causa :

Sed contra, ejusdem potcstatis cst ex- disciplinae, ut magister, vel pra?latus,
communicare, et cxcommunicatum al)- pcrcusscrit ((5) ; sccundo, si jocosa levi-
solvcrc. Scd saccrdotcs inferiorcs non tate (c) ; tertio, si invenerit eum turpiter

* Parm. : « frangit. » culpatae tutela' eum percutiat, non credo quod

^ Parm. :incendit. »
« incidat. Secm'ius se faciat absoh
tamenest quod i

(a) Non sic omnos canonist.T. Dicit onim Bar- ad cautolam.

tholomaius l*isanus : « Quid de umlioie quic [b) Vol per sc, vol pcr idium dunmiodo non

pcrcutit saccrdotcm impetentem eam de turpi- per laicum percussio liat. Si autem non causa
tiidiiio?R('sp()ndoo sccundumVilliclnmni, S. Ray- disciplina» ])orcussio fiat, tain vorborans quam
nuiiidi scilicot plossatoi-oiii Si solis vorliis oam
: pivocijiions oxoomiiiunicationoiu incurrit.
imiiotit inridit in oanononi. Si autoiii laiiiirit in- (c) Etiam graviter, si cum jocosa lovilate.

vitam et illa se dofendens cum niodcrainine in-

 ;

QU.EST. XXIV, ART. I, II ET III. 671

agentcm cum uxore^ vel matre, vel so-
rore, vel filia («); quarto, si statim vim
vi repellat; quinto, si ignoret eum esse
clericum sexto, si inveniat eum in
: de bonis fortuna^. Ergo excommunicatio
apostasia, post trinam admonitionem
septimo, si transferat se clericus ad ac-
tum penitus contrarium, ut si fiatmiles,
vel ad bigamiam {b) transeat {c).
Ad primum ergo dicendum,
quamvis vinculum peccati sit majus sim-
voluntatem alicui potcst inferri. Scd quai
contra voluntatem eveniunt, etiam contra
voluntatem amoveri possunt, sicut patet
potcst tolli ab aliquo invito.
Respondeo dicendum, quod malum
culpae et pcenae in hoc differunt quod
culpae principium est in nobis, quia omne
quod peccatum voluntarium est, poenae autem
principium quandoque extra nos est :

pliciterquam excommunicationis tamen ; non enim requiritur ad poenam quod sit

quoad aliquid vinculum excommunica- voluntaria imo magis de ratione poenae
:

tionis est majus, inquantum non solum
obligat quoad Deum, sed etiam in facie
Ecclesiae. Et ideo in absolvendo ab ex-
communicationc requiritur jurisdictio in
exteriori foro, non autem in absolutionc
apeccato ncc exigitur cautio juramcnti,
: solvi poterit.
sicut exigitur in absolutione ab excom-
municatione ;
juramentum enim
per
controversise inter homines
quae sunt
terminantur, secundum Apostolum.
Ad secundum dicendum, quod cum
est contra voluntatem esse. Et ideo sicut
peccatanon committuntur nisi voluntate,
ita non remittuntur alicui invito. Sed ex-
communicatio sicut in aliquem invitum
ferri potest, ita etiam invitus ab ea ab-
Ad primum crgo diccndum, quod pro-
positio habet veritatem de illis bonis spi-
rituaUbus quae in voluntate nostra con-
sistunt, sicut sunt virtutes quae non
possunt a nolcntibus pcrdi scientia :

excommunicatus non sit particeps sa-
cramentorum Ecclesise, sacerdosnon po-
test absolvere excommunicatum a culpa,
nisi sit prius absolutus ab excommuni-
catione.
CoNCLUsio. — Sicut a minori excommunica-
tione, sic et a majori, si modo ajure intlicta sit,
et nulli reservata, omnis sacerdos suum subdi-
tum absolvere potest solus verojudex qui irro-
:
gavit, aut ejus superior, si a judice illata sit,
extra mortis necessitatem, potest absolvere.
ARTICULUS II.
enim, quamvis sit spirituale bonum, ta-
mcn potcst a nolcnte per inflrmitatcm
amitti. Et ideo ratio non cst ad propo-
situm.
Ad sccundum dicendum, quod etiam
manente contumacia, potest aliquis dis-
crete excommunicationcm juste latam
rcmittcre, si videat saluti illius expedire
in cujus medicinam excommunicatio lata
est.
CoNCLUsio. — Excoramunicatio , cum poena
queedam sit, ad quam impertinens est volimtarimn,
sicut in invitum ferri, sic et invitus aliquis ab-
solvi ab ea potest.

Utrum aliquis possit absolvi invitus.

ARTICULUS III.
Ad sccundumsicproceditur. l.Yidctur
quod nullus possit absolvi invitus. Spi- Utrum aliquis possit absolvi ab una
ritualiacnim non conferuntur alicui in- excommunicatione nisi absolvatur ab
vito. Sed absolutio ab excommunicatione omnibus.
est bcneficium spirituale. Ergo non po-
test prastari invito. Ad tertium Videtur
sic proceditur. 1.
excommunicationis causa
2. Prseterea, quod aliquis non ab una
possit absolvi
est contumacia. Scd quando aliquis non excommunicatione, nisi absolvatur ab
vult absolvi,excommunicationcm con- omnibus. Effectus enim debet propor-
temnens, tunc est maxime contumax. tionari suae causae. Sed causa excommu-
Ergo non potest absolvi. nicationis est peccatum. Cum ergo ali-
Sed contra, excommunicatio contra quis non possit absolvi ab uno peccato,

(a) Etiamsi, quamvis hoc non liceat, clericum privatm". Militia autem vocatm' vita contraria
tunc mutilaverit vel occiderit. quia specialiter clericis interdicitm-,
(6) V. g. aliquis in minoribus constitutus ad (c) Juxta Raymundum, si clericus volens alicui

aliam vitam in steculo se transfert. Nota tamen satisfacere sponte sc verberibus subjiceret, de-
quod exigitm- alia vita contraria. Unde, quoad beret excommmaicari,et verberans esset excom-
matrimonium, absque bigamia clericus in mino- municatus.
ribus constitutus suo jm'c in hoc puncto non
 : ;

672 SUMMA THEOLOGICA.

nisi absolvatur ab omnibus, nec in cx-
communicatione hoc esse poterit.
2. Praeterea, excommunicationis ab-
solutio in Ecclesia fit. Scd ille qui una
QU^STIO XXV.
excommunicatione est irretitus extra Ec- DE INDULGENTIA SEGUNDUM SE (a).
clesiam est. Ergo quamdiu una manet,
ab alia absolvi non potest. (In tres articulos divisa.)
Sed contra, excommunicatio quaedam
pccna est. Sed ab una poena aliquis libe- Conscquenter considcrandum est de
ratur, alia remancnte. Ergo ab una ex- indulgentia et primo de ea secundum
:

communicatione, alia remancnte, aliquis se sccundo defacientibus indulgcntiam

;

absolvi potcst. tertio de recipientibus eam.

Respondeo dicendum," quod excom- Circa primum quceruntur tria l°utrum :

municationes non habent connexionem per indulgentiam possit aliquid romitti

in ahquo et ideo possibilc est quod ahquis
:
dc poena satisfactoria; 2° utrum indul-
ab una absolvatur, et in ahera remaneat. gentiae tantum valcant, quantum pro-
Sed circa hoc sciendum est quod ah- nuntiantur 3° utrum pro temporali sub-
;

quis quandoque est excommunicatus sidio sit indulgentia facienda.

pluribus excommunicationibus ab uno
judice et tunc quando absolvitur ab
:

una, intehigitur ab omnibus absolvi, nisi ARTICULUS PRIMUS.

contrarium exprimatur vel nisi cum quis
;

absolutionem impetrat de una tantum Utimm per indulgentiam possit aliquid

causa excommunicationis, cum pro plu- remitti de pcena satisfactoria.
ribus excommunicatus sit. Quandoque
autem excommunicatus pluribus ex-
est Ad primum sic proceditur. 1 Yidctur .

communicationibus a diversis judicibus : quod pcr indulgcntiam non possit aliquid

et tunc absolutus ab una excommuni-
^ remitti de poena satisfactoria. Quia super
catione, non propter hoc est absolutus ihud II Timoth., n: Negare se ipsum non
ab ahcra; nisi omnes ahi ad petitionem potest dicit Glossa
,
« Quod faccret: si ,

ejus absohitionemipsius confirmaverint, dicta sua non impleret. » Sed ipse dicit
vel nisi omncs demandent uni absolu- Dcut., XXV, 5 Pro mensura peccati erit
:

tionem. et plagarum modus. Ergo uon potcst ali-

Ad primum ergo dicendum, quod om- quid remitti de poena satisfactionistaxata

nia peccata habent conncxionemin aver- secundum quantitatcm culpaj.
sione voluntatis a Deo, cum qua non 2. Praetcrca, infcrior non potcst absol-
potest cssc pcccatorum remissio et idco :
vere ab eo ad quod supcrior obligavit.
unum peccatum sinc altero remitti non Sed Deus in absolvendo a culpa obligat
potest. Sed cxcommunicationcs non ha- ad poenam temporalem, ut dicit Hugo dc
bcnt ahquam talem connexioncm. Nec S. Victorc, 7rac^. wSum.
cap. xi, se?it.,

iterum absohitio ab excommunicatione col. 148, t. 2. Ergo nuhus homo potest

impeditur propter voluntatis contraric- absolvere a poena iha, aliquid inde dimit-
tatcm, ut dictum est. Et ideo ratio non tcndo.
scquitur. 3. Praeterea, hoc ad potestatem cxcel-
Ad sccundum dicendum, quod sicut lentiae pertinet ut sinesacramentis efTcc-
pluribus de causis erat ahquis extra Ec- tus sacramcntorum Sed nuhus
tradatur.
clesiam, ita possibile est quod ista sepa- habctpotcstatemexcellentia^ insacramen-
ratio removeatur quantum ad unam cau- tis nisi Christus. Cum crgo satisfactio sit

sam, et maneat quantum ad aheram. pars sacramcnti pa*nitentiae, operans ail

dimissionem pauiae debitae, videtur quod
CoNr.Msio. —
Cuni poRna> quoad rcmissionrm
nuUus homo purus possit dimittcre debi-
nuUam liaboant connoxiononi, cxcomniunicatio-
nes autcm poenae tantum siiit, potcsl (juis ah tum ptvna^ sinc satisfactione.
una absolvi cxcommiuiicationo, alia rcmancnlc, A. PraMerca, potcstas ministris Ecclo-
pru^scrtim si a divcrsis inllictai sintjudicibus. sise non est tradita iu deslructioneni, scd

'
Ita cumMss. S. Ghissoni, et vetustissimo absolutus, etc. »
exemph) a Thoologis adliibilo cditi passim. Al. [a] l.uthorus ot Protestantes indulgontias res-

« Cum pluril)us cxcommunicatus sit. Ouaiulofpic puiuit Janscnista^ autom ot (piidaiu alii falsarii
:

esl cxconuiuinicalus a diversis judicibus: et tunc crroneam indulgcntiarum nolioncm li-adunl.

 QU^ST. XXY, ART. II. 673

in aedificationem. Sed hoc ad destructio- injuncta, sive non. Ratio autem quare
ncm pertineret, si satisfactio, qua? ad uti- valere possint, est unitas corporis mys-
litatem nostram inducta est, inquantum tici, in quamulti in operibus poenitentiae
remedium pr«bet, tolleretur. Ergo po- supererogaverunt ad mensuram debi-
testas ministrorum Ecclcsiai ad hoc se torum suorum et multi etiam tribiila-
:

non extendit. tiones injustas sustinuerunt patienler^

Sed contra, II Corinth., ii, 10 Nam : per quas multitudo poenarum poterat ex-
et ego quod donavi, si quid donavi propter piari, sieis deberetur quorummeritorum
:

vos in personaChristi; Glossa « Idest ac : tanta est copia quod omnem poenam dc-
si Christus donasset. » Sed Cliristus po- bitam nuric viventibus excedunt et :

terat relaxare absque omni satisfactione praecipue propter meritum Christi quod ;

poenam peccati, ut patet Joan. viii, de mu- , etsi in sacramentis operatur, non tamen
liere adultera. Ergo et Paukis potiiit. efficacia ejus in sacramentis includitur,
Ergo et Papa potest, qui non est minoris sed sua infmitate excedit efficaciam sa-
potestatis in Ecclesia quam Paulus fuit. cramentorum. Dictum est autem supra,
Praeterea, Ecclesia universalis non po- quod uiius pro alio satisfacere potest,
test errare quia ille qui in omnibus ex-
: Sancti autem, in quibussuperabundantia
auditus est pro sua reverentia^ Hebr., v, operum satisfactionis invenitur, non de-
dixit Pctro, super cujus confessione Ec- terminate pro isto, qui remissione indi-
clesia fundata est Ego rogavi pro te, ut
: get, hujusmodi opera fecerunt, alias
non deficiat fides tua, Luc, xxii, 32. Sed absque omni indulgentia consequeretur
Ecclesia universaUs