Alberti Magni - Commentarii in I Sententiarum (26-48) .

VERI
TAS
HARVARD
COLLEGE
LIBRARY
B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM
OPERA OMNIA
EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE
PATROI OGIÆ TEXTUUM REVOCATA , AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA
OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA
CURA AC LABORE
AUGUSTI BORGNET,
Sacerdotis diœcesis Remensis
ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEOne XIII
VOLUMEN VICESIMUM SEXTUM
COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. XXVI-XLVIII)
L.V.
PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVÈS , BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, via vulgo dicta delambre , 13
MDCCCXCIII
!
D. ALBERTI MAGNI ,
RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,
COMMENTARII
IN I SENTENTIARUM
(DIST. XXVI-XLVIII)
་་
B. ALBERTI MAGNI.
OPERA OMNIA ,
EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE
PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, auctaque b. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM
OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA
CURA AC LABORE
STEPH. CES. AUG. BORGNET,
Sacerdotis diœcesis Remensis.
ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII .
1126 11
VOLUMEN VICESIMUM SEXTUM
COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. XXVI-XLVIII)
LV
PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13
-
MDCCCXCIII
2-5
D
VAR COLL
HAR EGE
C 602.5 ( 26) DEC 29 1919

LIBRARY
Treatfund.
D. ALBERTI MAGNI.
COMMENTARII
IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM.
DISTINCTIO XXVI .
De his quæ proprie et æternaliter dicuntur de Deo secundum re-

Intionem sive proprietatem personalem, secundum quod ipsis
personis assignantur.
A. De proprietatibus personarum , sed prius de hoc nomine hypostasis ' .
Nunc de proprietatibus personarum , quas frequenter in hoc tractatu

commemoravimus , aliquid loqui nos oportet . Sed primum audiamus quid
de hoc nomine hypostasis Hieronymus dicit : Ait enim sub hoc nomine ve-
nenum latere : sed hoc dicit secundum quod hæretici eo utebantur ut sim-
plices seducerent, scilicet pro persona et pro essentia : ut sive diceretur
una tantum hypostasis, sive tres, minus peritos ad inconveniens deduce-
ι Υπόστασις, persona.
XXVI 1
2 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD .
rent, cum non erat hoc nomen ita apud Catholicos vulgatum , nec ita ejus
significatio determinata ut modo . Et ideo Hieronymus dicit hoc nomine
non utendum fore sine distinctione vel expositione , tunc scilicet quando
cum hæreticis contendebatur, ita scribens de Fide Catholica ad Damasum
Papam Ab Arianorum præsule , hypostasion novellum nomen a me ho-

mine Romano exigitur. Interrogamus , quid tres hypostases arbitrentur in-
telligi ? Tres personas subsistentes aiunt. Respondemus nos ita credere .
Non sufficit eis sensus : ipsum nomen efflagitant : quia nescio quid veneni
in syllabis latet . Clamamus , Si quis tres hypostases , id est , tres subsisten-
tes personas non confitetur, anathema sit. Si quis autem hypostasim cùciav
intelligens, non tribus personis unam hypostasim indicit , alienus a Christo
est qui scilicet tres hypostases dicens, sub nomine pietatis tres naturas
conatur asserere . Sufficiat nobis dicere unam substantiam et tres personas
perfectas æquales : taceamus tres hypostases , si placet. Nomen hoc non

bonæ suspicionis est, cum in eodem verbo sensus dissentiunt . Aut si re-
ctum putatis , tres hypostases cum interpretationibus suis debere nos dice-
re, non negamus. Sed mihi credite , venenum sub melle latet. Transfigu-
rat enim se Angelus Satanæ in Angelum lucis . His verbis non negat uten-
dum esse nomine hypostasis , sed hæreticos eo prave usos ostendit : contra
quos cautela opus erat in distinctione significationis : alioquin sibi contra-
diceret, qui supra tres hypostases confitetur.
cla . In tertia, agit de comparatione

proprietatum ad essentiam et personam ,
ibi , Dist. XXXIII , A, « Post supradicta
DIVISIO TEXTUS. interius considerari atque inquiri oportet,
etc. »
Prima harum adhuc subdivitur in tres .
Nunc de proprietatibus personarum, Sunt enim proprietates appropriatæ ab
quas frequenter, etc. » æterno personis convenientes et de his
Hie incipit pars illa quæ est de proprie agit primo . Sunt etiam proprietates ap-
tatibus distinguentibus personas . propriatæ ex tempore Deo convenientes :
Et dividitur in tres partes. In prima et de his agit secundo, infra , Dist. XXX,
determinat Magister de proprietatibus ibi , A, « Sunt enim quædam quæ ex
omnibus sive propriis, sive appropriatis , tempore de Deo, etc. » Sunt etiam pro-
sive ab æterno , sive ex tempore Deo con- prietates personis appropriatæ non pro
venientibus . In secunda , determinat de prie , tamen ab æterno convenientes de
comparatione personarum ad invicem quibus agit tertio , ibi, Dist. XXXI, A ,
secundum hujusmodi proprietates : et hæc « Præterea considerari oportet, cum tres
incipit infra , Dist. XXXII , ibi, A, personæ coæquales sibi sint, etc. »
« Hic oritur quæstio ex prædictis dedu- Harum prior subdividitur adhuc in
1 In edit. Joan. Alleaume deest verbum tres.

IN I SENTENT. DIST . XXVI , A, ART. 1 . 3
tres in quarum prima determinat tres tres hypostases , est subsistens persona
proprietates personales in communi . In perfecta : hoc enim colligitur ex Littera.
secunda determinat proprietatem Patris 2. Hoc etiam videtur dicere Boetius in
quæ est personæ non personalis : et hæc libro de Duabus naturis in una persona
incipit in Distinct. XXVIII , ibi , A, « Præ- Christi sic : « Longe significantius naturæ
terea considerari oportet, quod non tan- rationalis individuam substantiam ὑποστά-
tum tres, etc. » Tertio , determinat pro- σε nomine vocantes. » Ergo secundum
prietatem personæ non personalem , quæ usum Græcorum únistas est individual
est communiter Patris et Filii , sed non substantia rationalis naturæ : ergo idem
Spiritus sancti et hæc incipit, infra , quod persona . SED CONTRA : Hypostasis
Distinct. XXIX , ibi, A, « Est præterea cadit in diffinitione persona : quia supra
aliud nomen, multiplicem notans rela- est posita diffinitio personæ , quod est
tionem , etc. » hypostasis distincta proprietate ad digni-
Adhuc prior istarum subdividitur in tatem pertinente .
duas . In prima determinat de tribus pro- 3. Præterea objicitur fortius , Hypo-
prietatibus personalibus prout propriis stasis aut quid absolutum dicit in divinis ,
nominibus significantur. In secunda aut respectivum . Si absolutum : ergo di-
prout significantur aliis nominibus , ibi, cit essentiam : sed hæc non distinguitur :
Dist. XXVII, A, « Ilic quæri potest, ergo hypostasis non distinguitur , quod
Utrum proprietates quas Hilarius posuit, falsum est : quia etiam secundum San-
etc. » ctos et Magistros hypostasis distinguitur
Distinctio autem ista dividitur in duas proprietate . Si autem dicit relationem .
partes : in quarum prima determinat de CONTRA: Relatio in divinis est distinguens :
nomine hypostasis, co quod proprietates ergo hypostasis est distinguens, non di-
ad hypostasim referuntur. In secunda, stincta, quod iterum est falsum , ut dicit
determinat de proprietatibus, ibi, B, Magister infra , quia Pater non dicit
« Jam de proprietatibus personarum, tantum proprietatem , sed hypostasim di-
etc. » stinctam proprietate : ergo videtur, quod
hypostasis nullo modo possit aliquid si-
gnificare in divinis.
4. Si forte dicas, quod dicit substan-
ARTICULUS I. tiam primam : unde etiam idem est
Szóstang apud Græcos , et substantia pri-
Quid sit hypostasis ? ma apud Latinos, ut dicit Boetius. Cox-
TRA : Illa substantia prima est ens abso-
lutum : in nullo autem absoluto distin-
Hic quæritur, Quid sit hypostasis, et guuntur Pater et Filius : ergo in hypo-
utrum sit in divinis eadem ratione qua in stasi non distinguuntur, quod est contra
inferioribus , et quomodo se habeat ad Sanctos.
essentiam, et etiam qualiter se habeat ad 3. Item , Si in aliquo substantiali di-
personam , et utrum ipsa per intellectum stinguerentur, aliquid substantialiter esset
remancat, abstracta personalitate a per- in uno, quod non esset in alio , quod
sona vel non ? hæresis est.
6. Item , Magis separantur in inferiori-
AD PRIMUM proceditur sic : bus, quæ separantur per totam hyposta-
1. Hic in Littera dicit Hieronymus, sim, quam illa quæ per quo est tantum ,
quod hypostasis, secundum quod dicimus vel per quod est tantum separantur. PRO-
1 Cf. Infra , Dist. XXXIII.

4 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
BATIO. Sit, quod aliqui uniantur in quo in hypostasibus personæ non unum , sed
est, et non in quod est : isti separantur in potius in essentia. Et si quæratur ratio
parte suæ essentiæ, et non in toto . Sit hujus , dico sine præjudicio , quod in di-
etiam , quod aliqui uniantur in quod est, vinis aliter est quam in inferioribus : quia
et non in quo est : isti etiam non sepa- in inferioribus relatio est accidens , et
rantur nisi in parte suæ essentiæ . Sed utriusque naturam servat : et secundum
qui separatas habent hypostases , in toto quod est relatio , est ad alterum secun-
separantur. Ergo videtur, quod si alia est dum autem quod est accidens , sic est in
hypostasis Patris et Filii in divinis , quod relativo tantum . In divinis autem relatio
hæc sit major alietas , quam si essent alii est relatio , et non accidens , sed potius
in natura sola et hoc argumentum substantia : et ideo ibi non est accidens
procedit, si hypostasis dicit substantiam relativum , sed ipsum suppositum relativi
individuam : ergo videtur, quod Pater et realiter seipso relativum : et tamen sub-
Filius non distinguantur in hypostasibus, stantia ens per seipsam, hoc modo quo
nisi hypostasis dicat proprietatem solam. substantiam dicimus suppositum . Hoc
autem modo substantiam accipiendo , sci-
Solutio. SOLUTIO . Difficile est hic vitare incon- licet pro supposito perfecto , quod quis
veniens . Potest tamen dici , quod dupli- est , vel aliquis in divinis personæ non
citer potest considerari nomen hypostasis, communicant in substantia , sed distin-
scilicet secundum id quod est hypostasis , guuntur : et suppositum hoc modo est ad
et secundum quod significatur per nomen . aliquid, et substantia in se perfecta et
Et si consideratur secundum id quod hæc non repugnant in divinis, ut jam os-
est hypostasis , tunc verum est quod tensum est . Unde bene concedo, quod in
idem est quod persona . Si autem consi- omnibus quæ simpliciter absoluta sunt,
deretur secundum quod significatur per conveniunt personæ, et sunt unum : ex
nomen, tunc dicit distinctum non deter- hoc tamen non sequitur, quod in hujus-
minans rationem distinctionis : persona modi substantia quæ suppositum est ,
autem dicit distinctum determinando ra- sint unum quia non video qualiter ex
tionem distinctionis in communi : Pater hoc non sequitur hæresis Sabellii .
autem et Filius dicunt distinctum deter- AD ALIUD dicendum, quod hoc verum Ad 4.
minando rationem distinctionis in spe- est, quod id quod dicit hypostasis , dicit
cie.
per modum substantiæ primæ non deter-
Ad 1. DICENDUM igitur ad primum, quod Hie- minans proprietatem distinguentem ex
ronymus hic attendit rem, et non nomi- nomine suo : sed hæc substantia est sub-
nis rationem . stantia relativi, licet non dicat eam per
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Boetius lo- modum relativi vel relationis : et non est
quitur de usu nominis apud Græcos , cujus secundum modum intelligendi substantia
usus ratio assignata est supra distinctione quæ communis est tribus, licet realiter
præcedenti ' . sit illa et ideo illa substantia distingui-
Ad id quod contra objicitur , dicendum tur.
quod hypostasis cadit in diffinitione per- Et quod objicitur , quod idem secundum
sonæ non quod minus sit secundum modum intelligendi non potest esse di-
rem , sed quia minus dicit secundum mo- stinguens et distinctum . Dicendum , quod
dum significandi per nomen . hoc verum est : tamen idem re potest
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hypostasis esse distinguens, et distinctum , et non

dicit suppositum relative : et ideo hypo- distinctum : quia essentia et persona et
stasis relativum est et ad alterum : et ideo relatio sunt idem re, et relatio est distin-
¹ Cf. præcipue, Dist XXV, Art. 1. Tom. XXV hujusce editionis.

IN I SENTENT . DIST. XXVI , A, ART. 2 . 5
guens , et persona distincta , et essentia movetur, est materia unum materia au-
non distincta. tem et forma sunt principia substantiæ :
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod si in aliquo et hoc aliquid est substantia composita .
substantiali simpliciter absoluto distin- In divinis autem non sic causatur distin-
guerentur personæ, tunc verum esset ctio hypostasum : quia dicit Damascenus
quod non in omnibus essent unum sed quod in omnibus idem sunt tres perso-
substantiale quod est hypostasis , non est næ, præter ingenerationem , et genera-
simpliciter absolutum : est enim relatum tionem , et processionem et Augustinus
per modum absoluti dictum , et ideo non dicit, quod in omnibus idem sunt , præter
potest illud impedire unitatem persona- id quod ad alterum est. Ergo distinctio.
rum in essentia. in superioribus causatur a proprietatibus.
3 Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod in inferiori- SED CONTRA : Omnis proprietas secun- Sed contra.
bus secus est quam in superioribus : quia dum intellectum est consequens subje-
hypostases in inferioribus differunt per ctum cujus est proprietas : relationes in
materiam et formam et per substantiam divinis sunt proprietates hypostasum :
compositam : hypostases autem in supe- ergo secundum intellectum consequuntur
rioribus distinguuntur per existentiæ mo- eas ergo hypostases secundum intelle-
dum , ut supra dictum est : et ille modus ctum distinctæ sunt ante proprietates.
existentiæ significatur ut relatio , et ut in PRIMA probatur ex dicto Boetii in com-
relativo et secundum quod significatur mento super Porphyrium , qui dicit , quod
ut relatio , sic causat in divinis notiones : licet proprietas semper sequatur subje-
secundum autem quod significatur in rectum tamen quia non est de constituen-
lativo , sic est distinctivus hypostasum . tibus esse , est de generatione acciden-
tium sed verum est , quod est accidens
Si autem quæras , Unde venit distinctio fluens de principiis speciei, et ideo sem-
hypostasum in quibus sunt relationes, per et ubique sequitur speciem . SECUNDA
utrum scilicet illæ habeant distinctionem autem supponitur a sanctis .
aliam, quam per relationes, infra in hac
quæstione determinabitur . ULTERIUS quæritur, Utrum verius sit Quæst.
hypostasis in superioribus , vel in inferio-
ribus ?
ARTICULUS II . Videtur, quod in inferioribus : quia
ubi verior est distinctio, ibi verior salva-
tur ratio hypostasis , dummodo sit in ra-
Utrum hypostasis sit in divinis eadem
tionali natura : sed verior est distinctio
ratione qua in inferioribus ? el, An
verius sit in inferioribus quam supe- per substantiam quam per proprietatem :
rioribus ? ergo verior est ratio hypostasis in in-
ferioribus, quam in superioribus.
CONTRA : Ad Ephes. 1 , 13 : Ex quo om- Sed contra .
Secundo quæritur, Utrum in divinis nis paternitas in cælis et in terra nomi-

sit eadem ratione qua in inferioribus ? natur. Ergo inde huc venit nomen hypo-
stasis et personæ : ergo verius est ibi et
Videtur autem quod non : quia in in-
ferioribus licet hypostasis distinctio co- hoc supra ostensum est in quæstione de
gnoscatur proprietatibus quæ in alia non generatione Filii ' .
inveniuntur, non tamen causatur ab illis ,
sed potius ab hac materia et hac forma , SOLUTIO. Dico sine præjudicio , quod Solutio.
secundum quod dicitur , Per quod unum hypostasis ab alio habet distinctionem
1 Cf. I Sententiarum , Dist. IV. Tom . XXV.

6 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
in superioribus , et ab alio in inferiori- Videtur autem , quod essentia sit de

bus, sicut probat objectio : quia in su- intellectu ejus :
perioribus non est distinctio nisi in pro- 1. Prædicatum enim essentiale est de
prietatibus, et non essentia quæ signifi- intellectu subjecti, sicut animal de intel-
cabilis sit ut quo est , nec etiam ut quod lectu hominis, et homo de intellectu hu-
est tres enim sunt una essentia, et tres jus hominis : sed cum dicitur , hæc
sunt unus Deus : sed verum est , quod tres hypostasis est Deus , vel essentia divi-
non sunt unus quis , vel unus aliquis na , est prædicatio essentialis et in recto :
quia quis et aliquis dicunt supposita. ergo hæc est de intellectu hypostasis .
Ad object. AD ID autem quod contra objicitur, 2. Præterea , Yós dicitur ab ipso
dico quod licet proprietas secundum se , ύπο quod est sub , et σήτις , quod est posi-
secundum intellectum sit post id cujus tio : ergo est alicui suppositum est
est proprietas tamen in divinis non est autem eadem ratio subjecti et supposi-
ita et hoc contingit ideo , quia in di- ti , quantum ad ly óñɔ sub : ergo hyposta-
vinis non est proprietas tantum in ratio- sis dicit id quod positum est sub natura
ne proprietatis, imo habet aliquo modo communi : ergo natura communis est
actum differentiæ constitutivæ respectu in ipso ergo se habet ad naturam , sic-
personæ est enim proprietas constituens ut id in quo natura est et intelligitur.
personam : non dico , quod sit differen- 3. Item, Philosophus dicit, quod di-
tia, sed quoad hoc habet actum similem cens unum quodammodo dicit multa :
sibi, et ideo per intellectum est ante ; quia dicit ea quæ per intellectum sunt in
et ideo distinctio hypostasis secundum illo actu superiora autem actu sunt in
modum intelligendi, est ante omnem inferioribus , et inferiora potentia in su-
generationem, ut causa ante causatum . perioribus : cum ergo hypostasis sit in-
Motus autem localis in isto vel illo quod communicabile , in ipso autem actu in-
habet motum processivum , est post ge- telligitur natura communis, et eædem
nerationem istius vel illius . rationes sunt de persona : ergo videtur,
quod tam hypostasis quam persona hoc
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, facile modo significent commune .
est respondere : quia res verius est in SED CONTRA :
Sed contra.
superioribus, nomen autem verius saiva- 1. Omne inferius in quo actualiter in-
tur in inferioribus : sicut etiam diximus telligitur suum superius , ex additione se
de persona . habet ad suum superius , et est majoris
Ad object. AD OBJECTUM dicendum , quod divisio compositionis quam illud : hypostasis

non est de ratione hypostasis , sed potius et persona non se habent ex additione
existentiæ modus sive in unitate sub- ad superius ergo non sunt majoris
stantiæ, sive in diversitate , sicut supra compositionis quam illud : ergo non se
dictum est. habent ut inferius incommunicabile ad
essentiam .
2. Item, Si hypostasis aliquid adde-
ret aut hoc esset idem ei cui additur,
ARTICULUS III. aut diversum . Si idem : ergo non adde-
retur, quia idem non additur sibi. Si
Quomodo hypostasis se habet ad essen- diversum : tunc necessario induceret
tiam ? compositionem , quod est hæresis , quia
nihil compositum est in Deo . Si forte
dicas , sicut communiter dicitur, quod
Tertio quæritur, Quomodo hypostasis additum est idem re , sed diversum in
se habet ad essentiam ? modo intelligendi. CONTRA : Huic modo
IN I SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4. 7
intelligendi , aut aliquid respondet in re , AD HOC autem quod quæritur, Utrum Ad quæst.
aut nihil . Si nihil : tunc est cassus et aliquid addat ? Videtur mihi quod non.
vanus, ut dicit Boetius . Si autem ali- addat re , sed modo intelligendi , qui
quid respondet in re, tunc sequitur modus intelligendi realiter significatur,
idem quod prius. Si dicas , quod non cum dicitur, hypostasis est distincta ,
vel hypostasis est incommunicabilis .
est cassus et vanus , quia ad esse non
refertur sicut dicit Philosophus, quod Unde dicendum , quod licet non omni
abstrahentium non est mendacium , quia modo ad rem retorqueri possit, tamen
non refertur ad esse et sic dicit, quod retorquetur ad rem aliquo modo. Et hoc
non est mendacium demonstrando li- ut intelligi possit , nolanda est sententia
neam esse monopedalem, quæ non est antiquorum Doctorum de hoc, quia ali-
monopedalis. Hoc nihil est iste enim quid addi alii , duobus modis cognoscitur,
non est intellectus Philosophi : nec enim scilicet quia facit compositionem , vel
hoc umquam intellexit aliquis Phi- quia convenit ei quod alii non convenit,
losophus, quod intellectus rei qui nul- et in inferioribus est utroque modo :
lo modo potest referri ad rem, non sit hoc enim et hoc faciunt compositionem ,
cassus et vanus : licet enim demon- et huic convenit incommunicabile esse
qua demonstro quod rectum et distinctum in individuantibus , quod

stratio
non convenit homini secundum se : in
tangit sphæram , non possit referri ad
esse rei quantæ quæ lignea est vel divinis autem alterum tantum est, quia
plumbea tamen refero ad rem quæ additum non inducit compositionem , eo

est natura quantitatis : et licet demon- quod realiter est idem, sed inducit di-
versam suppositionem , ut dicunt anti-
strarem de linea non monopedali , quod
sit monopedalis, tamen refero ad rem qui et bene, ut mihi videtur : quia sup-
quæ est linea intellecta per istam quam posito uno non supponitur alterum , eo
protraxi in continuo iste autem mo- quod aliquid convenit uni quod non
dus intelligendi nullo modo potest ad alii : convenit enim hypostasi distingui ,
rem de qua est, referri . Si forte di- et generare , et esse numerabilem nu-
cas, ut quidam dicunt, quod iste est mero tali, qualis est in divinis : quorum
modus intelligendi pro nomen : hoc nullum convenit essentiæ. Et hujus
nihil est quia de communi significa- inventionis auctor fuit Præpositivus .

Per hoc ergo patet solutio ad totum .
tione nominis non quæritur hic, sed
potius de re divina quæ significatur in
nomine.
Quæst. Si forte propter hoc dicatur, quod

nihil addit essentiæ . CONTRA : Quæcum- ARTICULUS IV .
que omnino sunt idem , quidquid dici-

tur de uno, dicitur etiam de altero : sed Qualiter se habet hypostasis ad perso-
de essentia dicitur, quod unum est re : nam ?

ergo de hypostasi dicetur idem .
SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur , Qualiter se habeat

Solutio.
quod in hypostasi significatur essentia, hypostasis ad personam ?
ut natura communis significatur et di- 1. Videtur autem , quod sicut distin-
citur in suo inferiori : non quod in guibile ad distinctum : quia
1. Supra positam diffinitio claudit in
divinis sit universale et particulare , sed
se distinctionem , cum dicitur, Persona est
quia est ibi communicabile , sicut pro-
individua substantia rationalis naturæ :
bant rationes primo inductæ .

bus , sicut probat objectio : quia in su- intellectu ejus :
prietatibus, et non essentia quæ signifi- intellectu subjecti , sicut animal de intel-
cabilis sit ut quo est, nec etiam ut quod lectu hominis , et homo de intellectu hu-
est tres enim sunt una essentia , et tres jus hominis : sed cum dicitur, hæc
non sunt unus quis , vel unus aliquis : na, est prædicatio essentialis et in recto :
quia quis et aliquis dicunt supposita . ergo hæc est de intellectu hypostasis .
Ad object. AD ID autem quod contra objicitur, 2. Præterea , Tósta dicitur ab ipso
dico quod licet proprietas secundum se , úno quod est sub , et 055 , quod est posi-
ita et hoc contingit ideo , quia in di- ti, quantum ad ly óñ sub : ergo hyposta-
personam : non dico , quod sit differen 3. Item, Philosophus dicit, quod di-
et ideo distinctio hypostasis secundum illo actu : superiora autem actu sunt in
modum intelligendi, est ante omnem inferioribus , et inferiora potentia in su-
Motus autem localis in isto vel illo quod communicabile, in ipso autem actu in-
habet motum processivum , est post ge- telligitur natura communis, et eædem
nerationem istius vel illius. rationes sunt de persona : ergo videtur ,
Sed contra.
superioribus , nomen autem verius saiva- 1. Omne inferius in quo actualiter in-
de persona. habet ad suum superius , et est majoris
Ad object. AD OBJECTUM dicendum , quod divisio compositionis

compositionis quam illud : hypostasis
non est de ratione hypostasis , sed potius et persona non se habent ex additione
stantiæ, sive in diversitate, sicut supra compositionis quam illud : ergo non se
essentiam .
ret aut hoc esset idem ei cui additur ,
retur, quia idem non additur sibi . Si
tiam ? compositionem, quod est hæresis , quia
nihil compositum est in Deo. Si forte
dicas, sicut communiter dicitur, quod
Tertio quæritur, Quomodo hypostasis additum est idem re , sed diversum in
IN I SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4. 7
intelligendi , aut aliquid respondet in re , AD HOC autem quod quæritur , Utrum Ad quæst,
aut nihil . Si nihil : tunc est cassus et aliquid addat ? Videtur mihi quod non
vanus , ut dicit Boetius . Si autem ali- addat re , sed modo intelligendi , qui
quid respondet in re, tunc sequitur modus intelligendi realiter significatur ,
idem quod prius . Si dicas , quod non cum dicitur , hypostasis est distincta ,
est cassus et vanus , quia ad esse non vel hypostasis est incommunicabilis .
refertur : sicut dicit Philosophus , quod Unde dicendum , quod licet non omni
abstrahentium non est mendacium , quia modo ad rem retorqueri possit , tamen
non refertur ad esse et sic dicit , quod retorquetur ad rem aliquo modo . Et hoc
non est mendacium demonstrando li- ut intelligi possit , notanda est sententia
neam esse monopcdalem, quæ non est antiquorum Doctorum de hoc , quia ali-
monopedalis . Hoc nihil est iste enim quid addi alii , duobus modis cognoscitur,
hoc umquam intellexit aliquis Phi- quia convenit ei quod alii non convenit,
losophus, quod intellectus rei qui nul- et in inferioribus est utroque modo :
lo modo potest referri ad rem , non sit hoc enim et hoc faciunt compositionem ,
cassus et vanus : licet enim demon- et huic convenit incommunicabile esse
stratio qua demonstro quod rectum et distinctum in individuantibus , quod

non convenit homini secundum se in
plumbea tamen refero ad rem quæ additum non inducit compositionem , eo
strarem de linea non monopedali , quod versam suppositionem , ut dicunt anti-
quæ est linea intellecta per istam quam posito uno non supponitur alterum , co
rem de qua est, referri. Si forte di- et generare , et esse numerabilem nu-
cas, ut quidam dicunt, quod iste est mero tali, qualis est in divinis : quorum
modus intelligendi pro nomen : hoc nullum convenit essentiæ. Et hujus
nihil est quia de communi significa inventionis auctor fuit Præpositivus .
tione nominis non quæritur hic, sed Per hoc ergo patet solutio ad totum .

nomine.
Quæst. Si forte propter hoc dicatur , quod

nihil addit essentiæ. CONTRA : Quæcum- ARTICULUS IV.

tur de uno, dicitur etiam de altero : sed Qualiter se habet hypostasis ad perso-
de essentia dicitur, quod unum est re : nam
SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur, Qualiter se habeat

Solutio.
quod in hypostasi significatur essentia , hypostasis ad personam ?
divinis sit universale et particulare , sed 1. Supra positam diffinitio claudit in
quia est ibi communicabile , sicut pro- se distinctionem , cum dicitur , Persona est
bant rationes primo inductæ . individua substantia rationalis naturæ :


prietatibus, et non essentia quæ signifi- intellectu subjecti , sicut animal de intel-
cabilis sit ut quo est , nec etiam ut quod lectu hominis , et homo de intellectu hu-
est tres enim sunt una essentia, et tres jus hominis : sed cum dicitur, hæc
sunt unus Deus : sed verum est, quod tres hypostasis est Deus , vel essentia divi-
quia quis et aliquis dicunt supposita . ergo hæc est de intellectu hypostasis.
Ad object. AD ID autem quod contra objicitur, 2. Præterea, Tóc dicitur ab ipso
dico quod licet proprietas secundum se , ino quod est sub , et o , quod est posi-
ita et hoc contingit ideo , quia in di- ti, quantum ad ly in sub : ergo hyposta-
personam : non dico, quod sit differen- 3. Item, Philosophus dicit, quod di-
et ideo distinctio hypostasis secundum illo actu superiora autem actu sunt in
modum intelligendi , est ante omnem inferioribus , et inferiora potentia in su-
generationem , ut causa ante causatum . perioribus : cum ergo hypostasis sit in-
habet motum processivum , est post ge- telligitur natura communis, et cædem
nerationem istius vel illius . rationes sunt de persona : ergo videtur ,
Sed contra.
tur in inferioribus : sicut etiam diximus telligitur suum superius, ex additione se

non est de ratione hypostasis, sed potius et persona non se habent ex additione
existentiæ modus sive in unitate sub- ad superius : ergo non sunt majoris
stantiæ, sive in diversitate, sicut supra compositionis quam illud ergo non se
essentiam .
tiam ?
compositionem, quod est hæresis , quia
nihil compositum est in Deo . Si forte
dicas , sicut communiter dicitur, quod
Tertio quæritur, Quomodo hypostasis additum est idem re, sed diversum in
7
IN I SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4 .
AD HOC autem quod quæritur , Utrum Ad quæst.

intelligendi , aut aliquid respondet in re ,
vanus, ut dicit Boetius . Si autem ali- addat re, sed modo intelligendi , qui
quid respondet in re , tunc sequitur modus intelligendi realiter significatur,
cum dicitur , hypostasis est distincta ,
idem quod prius . Si dicas , quod non
est cassus et vanus , quia ad esse non vel hypostasis est incommunicabilis .
refertur sicut dicit Philosophus , quod Unde dicendum , quod licet non omni
abstrahentium non est mendacium , quia modo ad rem retorqueri possit, tamen
non refertur ad esse : et sic dicit, quod retorquetur ad rem aliquo modo . Et hoc
non est mendacium demonstrando li- ut intelligi possit , nolanda est sententia
neam esse monopedalem , quæ non est antiquorum Doctorum de hoc, quia ali-
monopedalis. Hoc nihil est iste enim quid addi alii , duobus modis cognoscitur ,
scilicet quia facit compositionem , vel
non est intellectus Philosophi : nec enim
aliquis Phi- quia convenit ei quod alii non convenit,
hoc umquam intellexit
et in inferioribus est utroque modo :
losophus, quod intellectus rei qui nul-
hoc enim et hoc faciunt compositionem ,
lo modo potest referri ad rem, non sit
licet enim demon- et huic convenit incommunicabile esse
cassus et vanus
et distinctum in individuantibus , quod
stratio qua demonstro quod rectum
non convenit homini secundum se : in
additum non inducit compositionem , eo
plumbea tamen refero ad rem quæ
quod realiter est idem, sed inducit di-
est natura quantitatis : et licet demon-
posito uno non supponitur alterum , eo
quæ est linea intellecta per istam quam
iste autem mo- quod aliquid convenit uni quod non
protraxi in continuo
et generare , et esse numerabilem nu-
rem de qua est , referri. Si forte di-
cas , ut quidam dicunt, quod iste est mero tali, qualis est in divinis : quorum
modus intelligendi pro nomen : hoc nullum convenit essentiæ . Et hujus
nihil est quia de communi significa- inventionis auctor fuit Præpositivus .

tione nominis non quæritur hic , sed
nomine.
Si forte propter hoc dicatur, quod

Quæst.
nihil addit essentiæ. CONTRA : Quæcum- ARTICULUS IV.

tur de uno , dicitur etiam de altero : sed Qualiter se habet hypostasis ad perso-
nam ?
de essentia dicitur, quod unum est re :
SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur , Qualiter se habeat

Solutio.

se distinctionem , cum dicitur, Persona est
quia est ibi communicabile, sicut pro-

prietatibus , et non essentia quæ signifi- intellectu subjecti , sicut animal de intel-
cabilis sit ut quo est, nec etiam ut quod lectu hominis , et homo de intellectu hu-
est tres enim sunt una essentia , et tres jus hominis sed cum dicitur, hæc
quia quis et aliquis dicunt supposita . ergo hæc est de intellectu hypostasis.
Ad object. AD ID autem quod contra objicitur , 2. Præterea , Tósta dicitur ab ipso
dico quod licet proprietas secundum se , úno quod est sub, et o , quod est posi-
secundum intellectum sit post id cujus tio ergo est alicui suppositum est
est proprietas : tamen in divinis non est autem eadem ratio subjecti et supposi-
ita et hoc contingit ideo, quia in di- ti , quantum ad ly in sub : ergo hyposta-
personam : non dico , quod sit differen- 3. Jtem, Philosophus dicit, quod di-
et ideo distinctio hypostasis secundum illo actu : superiora autem actu sunt in
modum intelligendi, est ante omnem inferioribus, et inferiora potentia in su-
habet motum processivum , est post ge- telligitur natura communis , et eædem
nerationem istius vel illius . rationes sunt de persona : ergo videtur,
Sed contra.

non est de ratione hypostasis, sed potius et persona non se habent ex additione
stantiæ , sive in diversitate, sicut supra compositionis quam illud : ergo non se
essentiam .
ARTICULUS III . aut diversum . Si idem : ergo non adde-
tiam ? compositionem, quod est hæresis , quia
nihil compositum est in Deo. Si forte
dicas, sicut communiter dicitur , quod
Tertio quæritur, Quomodo hypostasis additum est idem re, sed diversum in
se habet ad essentiam ? modo intelligendi . CONTRA : Huic modo
7
IN I SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4 .
AD HOC autem quod quæritur , Utrum Ad quæst.

intelligendi , aut aliquid respondet in re ,
vanus , ut dicit Boetius . Si autem ali- addat re , sed modo intelligendi , qui
quid respondet in re , tunc sequitur modus intelligendi realiter significatur ,

cum dicitur , hypostasis est distincta ,
idem quod prius. Si dicas , quod non
vel hypostasis est incommunicabilis .
est cassus et vanus , quia ad esse non
refertur : sicut dicit Philosophus , quod Unde dicendum , quod licet non omni
abstrahentium non est mendacium , quia modo ad rem retorqueri possit , tamen
non refertur ad esse : et sic dicit, quod retorquetur ad rem aliquo modo . Et hoc
non est mendacium demonstrando li- ut intelligi possit , notanda est sententia
neam esse monopedalem , quæ non est antiquorum Doctorum de hoc , quia ali-
monopedalis . Hoc nihil est iste enim quid addi alii , duobus modis cognoscitur ,
hoc umquam intellexit aliquis Phi- quia convenit ei quod alii non convenit ,
losophus , quod intellectus rei qui nul- et in inferioribus est utroque modo :
lo modo potest referri ad rem , non sit hoc enim et hoc faciunt compositionem ,
et huic convenit incommunicabile esse
cassus et vanus : licet enim demon-
et distinctum in individuantibus , quod
stratio qua demonstro quod rectum
non convenit homini secundum se in
esse rei quantæ quæ lignea est vel divinis autem alterum tantum est , quia
additum non inducit compositionem , eo
plumbea tamen refero ad rem quæ
sit monopedalis , tamen refero ad rem qui et bene , ut mihi videtur : quia sup-
quæ est linea intellecta per istam quam posito uno non supponitur alterum , eo
et generare , et esse numerabilem nu-
rem de qua est , referri . Si forte di-
cas, ut quidam dicunt, quod iste est mero tali , qualis est in divinis : quorum
modus intelligendi pro nomen : hoc nullum convenit essentiæ . Et hujus
nihil est : quia de communi significa inventionis auctor fuit Præpositivus .

tione nominis non quæritur hic , sed
nomine.
Si forte propter hoc dicatur , quod

Quæst.
nihil addit essentiæ. CONTRA : Quæcum- ARTICULUS IV .

tur de uno , dicitur etiam de altero : sed Qualiter se habet hypostasis ad perso-
nam ?
de essentia dicitur, quod unum est re :
Quarto quæritur, Qualiter se habeat

SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio ,
Solutio.

se distinctionem , cum dicitur , Persona est
quia est ibi communicabile, sicut pro-
hypostasis´ autem non claudit in se fa- dicit Philosophus , est ens in se com-
ctam distinctionem . pletum , occasio alteri existendi in eo :
2. Præterea, Magister dicit sæpe , quod et hoc habet respectum ad accidens , licet
proprietates sunt in hypostasibus : non non sit in intellectu sui nominis habitus
autem sunt in ipsis nisi sicut in distin- accidentis et hoc vocatur ab Aristo-
ctis ergo hypostases sine proprietati tele substantia , et a Græcis imóotacıç . In-
bus sunt distinguibiles . dividuum autem est habens accidentia
Sed contra. SED CONTRA : individuantia . Persona autem in ratio-
1. In divinis nihil est in posse : ergo nali natura dicit incommunicabile se-
idem est ibi distinguibile et distinctum : cundum modum , præter solum intelle-
ergo idem est hypostasis et persona . ctum compositionis , qui in divinis non
2. Item, Damascenus dicit , quod in est. A Sanctis autem inveniuntur posita
omnibus idem sunt præter ingeneratio- quatuor, scilicet res naturæ quam ponit
nem , et generationem, et processionem : Hilarius, et suppositum , et hypostasim ,
ergo quidquid est ante hoc, est de uni- et personam individuum enim et singu-
tate essentiæ ergo si hypostasis est lare non proprie sunt in divinis . Et
ante hoc, est de unitate essentia : sed res naturæ erit in divinis hic, quis,
hoc falsum est : ergo hypostasis habet vel aliquis in natura divina : supposi-
intellectum proprietatis : ergo idem tum autem per habitudinem ad naturam Ad I et 2.
est quod persona. communem hypostasis autem per ha-
bitudinem ad proprietatem sed perso-
Solutio, SOLUTIO. Dicendum , quod in divinis na hypostasis distincta proprietate .
nihil est in potentia sicut probat ob- AD HOC ergo quod objicitur primo ,
jectio et ideo hypostasis secundum
secundum dicendum quod non sequitur ex hoc
rem est persona : et bene concedo ulte- quod sint distinguibiles : sed sequitur
rius, quod supposita hypostasi supponi- ex hoc quod important in nomine habi-
tudinem distincti ad distinguens , quam
tur persona : quia hypostasi convenit
quidquid convenit personæ, scilicet dis- habitudinem non importat nomen per-
tingui, generari , generare, procedere , sonæ, sed potius importat ipsum dis-
et omnia hujusmodi. tinctum secundum quod est distinctum :
Verum est tamen quod aliter signi- sicut cum dico, hoc cœlum est cœlum ,
ficatur per nomen hypostasis, et aliter ly hoc cœlum importat habitudinem
per nomen personæ. Et ad hoc intelli- materiæ ad formam, ut dicit Philoso-
Ad olject. 1 .
gendum , notandum quod in inferiori- phus non tamen sequitur, quod mate-
bus sunt quatuor, scilicet res naturæ , ria illa umquam fuerit sine forma se- Adobject.2 .
subjectum , suppositum , individuum , cundum naturam .
quibus etiam in natura rationali adji- AD ID quod contra objicitur, jam re-
citur quintum quod est persona : et rem sponsum est.
naturæ intelligimus compositum ex ma- AD ALIUD dicendum , quod (ut dictum
teria et forma, vel quod est et quo est , est) distinctum in divinis meo judicio
in natura et sub natura communi, et hoc secundum intellectum est post distin-
est hoc aliquid in natura . Suppositum guens ideo non procedit illa objectio :
autem addit rei naturæ respectum ad et tamen non habet in se intellectum
naturam communem , cui supponitur ut proprietatis, sed potius habitudinis ad
incommunicabile . Subjectum autem , ut proprietatem distinguentem .
IN I SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 5 . 9
ergo hypostasis, quia hypostasis nume-

ratur in divinis . PRIMA probatur per
ARTICULUS V. Boetium , qui dicit , quod essentia conti-
net unitatem , sola autem relatio multi-
An per intellectum remaneat hypostasis plicat trinitatem . Et per Anselmum in
subtracta proprietate ? libro de Processione Spiritus sancti , qui

dicit, quod tres in omnibus ibi idem
sunt, ubi non distinguit oppositionis re-
Quinto quæritur, Utrum per intel- latio : et ergo conclusio sequitur .
lectum remaneat hypostasis subtracta 2. Item, Nullus intellectus aliquid di-
proprietate ? stinguit in natura aliqua , nisi habeat
Videtur autem quod sic : principium aliquod diversitatis , vel di-
1. Pater enim ab eodem habet quod visionis, vel distinctionis : sed in divinis
est quis, et quod est Pater : aut non non est principium distinctionis nisi op-
ab eodem. Si ab eodem : sed Filius positionis relatio ergo cessante illo
etiam est quis : ergo ab eodem habet principio , nihil distinguitur in divinis. Si
quo Pater : quis enim et quis in eo forte dicas, quod remanet hypostasis se-
quod hujusmodi , non habent differen- ipsa distincta ab alia : hoc est hæresis
tiam sed Pater paternitate habet quod Arii apertissima : quia tunc essent tres
est quis ergo et Filius, quod falsum substantiæ divisæ per id quod substan-
est ergo non ab eodem habet : ergo tiæ sunt, et per hoc tres dii essent. Si au-
separata per intellectum paternitate a tem dicas, quod remanet hypostasis, sed
Patre, adhuc est Pater quis, et Filius quis non potest numerari, sed remanet in rati-
et Spiritus sanctus similiter : sed non one alicujus unius. CONTRA : Illud unum ,
est quis, nisi hypostasis : ergo hyposta- aut idem numero erit in omnibus per-
ses remanent abstracta personalitate . sonis, aut diversum. Si idem : tunc tres
2. Item , Omne quod cadit in diffini- essent una hypostasis, quod falsum est .
nitione alterius , potest remanere illo Si diversum ergo proprietas essen-
separato ab eo quod addit id in cujus tialiter dividit ipsum , sicut fit divisio in
diffinitione cadit : hypostasis cadit in inferioribus, quod falsum est.
diffinitione personæ : ergo separato illo
quod addit persona, adhuc remanet hy- SOLUTIO. Sine præjudicio loquendo di- Solutio,
postasis sed non addit nisi proprieta- co , quod non potest abstrahi proprietas
tem ergo separata proprietate, adhuc personalis a persona, ita quod aliquid
remanet hypostasis . remaneat : nec natura enim manet, nec
3. Item, Cum dico distinguens et di- hypostasis : et hoc sic probatur : Abstra-
stinctum , duo dico : sed duorum quod- ctio non potest esse nisi duobus modis ,
libet unum separabile est a reliquo, quod scilicet universalis a particulari , vel for-
non est in ratione ejus : distinguens autem mæ a materia in qua est , vel ab eo in
non est in ratione distincti secundum id
quo est ut in materia . Si primo modo
quod est , licet forte sit in ratione ejus loquamur de abstractione, tunc commu.
secundum quod distinctum est : cum er- ne abstrahitur ab incommunicabili, et
go hypostasis dicat distinctum secundum non e converso : quia abstractum sim-
id quod est , videtur per intellectum re- plicius est quam id a quo fit abstractio ,
manere si proprietates separentur . et etiam non potest abstrahi aliquid ab
SED CONTRA :
alio in quo est per potentiam tantum ,
1. Personæ non habent numerum nisi sed in quo est per actum : unde cum su-
factum per relationes : ergo remotis re- periora sint in inferioribus actu , et sint
lationibus non remanet nisi unitas : non simpliciora eis, abstrahuntur ab eis, et
10 D. ALB . MAG . ORD. PRÆED.
non è converso : et ideo individuatione ctam una personarum distingueretur ab

vel singularitate abstracta ab hoc homi- alia , sicut in inferioribus et hoc fuit
ne, nihil remanet de isto homine. Et hoc hæresis Arii . Unde oportet dicere , quod
modo non potest fieri abstractio naturæ ab eodem habet esse hypostasis et esse
communis a personis divinis : quia nihil distincti.
simplicius est natura quam persona , nec DICENDUM ergo ad primum, quod ab Ad 1.
est universalis ad illam, sed ut idem , ni- eodem habet Pater quod est Pater, et
si forte velis large loqui de abstractione, quod est quis. Et si dicas , quod Filius
ut dicas eam abstrahi : quia sine perso- est quis, dico quod ly quis non est eis
nis intelligi potest, ut Judæi et Pagani commune per intentionem unam , sed
eam intelligunt. Si autem loquamur de potius per proportionem habitudinis
abstractione formæ a subjecto in quo est, unam ad diversa : quia Pater est quis
iterum non potest hæc fieri in divinis : habitudine hypostasis ad suam proprie-
quia proprietates in divinis non habent tatem, et Filius est quis habitudine suæ
ante se subjectum vel suppositum , sed po- hypostasis ad suam proprietatem : et hæ
tius ipsæ sunt suppositum , ut paternitas habitudines faciunt commune proportio-
et Pater, et sic de aliis : licet enim suppo- nis , vel proportionabilitatis , quæ adhuc
minor communitas est.
sito Patre supponatur paternitas, tamen
proprietas proprie loquendo nihil est in AD ALIUD dicendum , quod hypostasis Ad 2.
Patre , ita quod ly in notet diversitatem cadit in intellectu persona, non ut di-
versum in re, ut dictum est , sed ut idem
proprietatis ad substantiam ejusdem .
Sed hoc verum est, quod aliquid conve- non eodem modo significatum per no-
men et ideo illa objectio non proce-
nit proprietati , quod non hypostasi , sci-
licet distinguere et aliquid convenit dit.
hypostasi quod non convenit proprie- AD ALIUD dicendum , quod cum dici- Ad 3.
tati, scilicet distinctum esse : unde pro- tur, distinguens et distinctum , secundum
prietates secundum quod per se signi- rationem intelligendi duo dicuntur, nec
ficantur, non significantur ut res , sed tamen unum separabile est a reliquo :
potius ut rationes personarum : personæ quia distinctum non habet esse distincti
autem secundum quod in se signifi- nisi a distinguente : et hoc jam dictum
cantur ut res paternitas enim in divi- est : quia hoc est suum esse secundum
nis potius est ratio Patris quam res : et hypostasim , licet non sit suum esse se-
hoc dico, ut sumuntur vocabulis abstra- cundum naturam : quia in natura non
ctivis cum ergo per intellectum (ut numeratur, nec numerabilis est hypo-
probat objectio) proprietas sit ante hy- stasis : unde hypostasis ut hypostasis est
postasim, ut distinguens eam , et suum in divinis, et distincti esse , licet in no-
esse est esse distinctum , et nihil aliud , mine habitudinem ad distinguens im-
oportet quod remota proprietate, nihil portet, et non distinctionem .
remaneat de hypostasi. Sed non est ita
in inferioribus : quia esse in hypostasi- Si autem objicias, quod non intelle-
bus inferioribus non est esse distincti cta paternitate , adhuc Pater est quis ,
tantum , imo est esse cujusdam naturæ quia innascibilis : hoc nihil est quia in-
et substantiæ in se subsistentis , non infra ostendetur, quod innascibilitas non
indigentis proprietate ad hoc quod sit, est proprietas personalis, sed persona
sed ad hoc ut cognoscatur. Sic autem potius : et non est quis in aliqua natura
non est in divinis : quia si hypostasis nisi a distinguente personalitatem, id
haberet ab aliquo esse hypostasis, et ab est, personalitatem faciendo . Unde Pa-
alio esse distincti , oporteret quod in esse ter tunc esset innascibilis , sicut natura
hypostasis per substantiam absolute di- divina est innascibilis , et non a proprie-
IN I SENTENT. DIST. XXVI , .B . 11
tate distinguente ab alia persona ejus- Rationes autem adductæ in contra-
dem naturæ , sed potius sicut attributo rium , videntur mihi necessariæ licet.
naturæ suæ distinguente ab aliis rebus quidam in hoc articulo aliter dicant, ut
quæ non sunt secum in eadem essen- patet inspicienti scripta eorum .
tia.
B. De proprietatibus personarum, et de nominibus earum relativis.
Jam de proprietatibus personarum videamus (quæ etiam notiones sive
relationes in Scriptura plerumque dicuntur) in illa sancta Trinitate , quæ

ideo a nobis repetitur, ut cordi nostro tenacius infigatur. Ait Augustinus
in libro de Fide ad Petrum : Aliud est genuisse , quam natum esse : aliud-
que est procedere , quam genuisse , vel natum esse . Unde manifestum
est, quod alius est Pater , alius Filius, alius Spiritus sanctus . Et est pro-
prium solius Patris , non quia non est natus ipse , sed quia unum Filium
genuerit, propriumque solius Filii, non quia ipse non genuit , sed quia
de Patris essentia natus est : proprium vero Spiritus sancti est , non quia
nec natus est ipse , nec genuit , sed quia solus de Patre Filioque proce-
dit ' . Ecce breviter assignavit tres proprietates trium personarum : qua-
rum una non est alia. Hoc enim significavit cum dixit, Aliud est genuisse ,
quam natum esse : aliudque procedere , id est, alia proprietas sive notio
est generatio, alia nativitas, alia processio, quæ aliis nominibus dicuntur
paternitas, filiatio . Has proprietates designant nomina personarum , scili-
cet Pater, Filius, et Spiritus sanctus : quæ relativa sunt, et ad se invicem
dicuntur, quia notant relationes quæ non sunt Deo accidentales, sed in
ipsis personis ab æterno sunt immutabiliter ut non modo appellationes
sint relativæ , sed etiam relationes sive notiones in rebus ipsis , scilicet in
personis sint.
in quarum prima ostendit Magister tres

proprietates personales tribus personis
DIVISIO TEXTUS . inesse. In secunda ostendit proprietates
illas non inesse per accidens, ibi , C ,
« Quocirca sciendum est, non отпе
« Jam de proprietatibus personarum quod, etc. » In tertia ostendit Magister
videamus, etc. »
> secundum quem sensum filiatio et pro-
Ista pars in qua Magister agit de processio sive donum dicuntur esse perso-
prietatibus , dividitur in quatuor partes : nales proprietates Filii et Spiritus san-
1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Fide ad Petrum, cap . 10.

D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
12
cti , ibi , D , « Hic quæritur , Quomo- dens et aliud est quod est respectus .
Aut ergo quoad neutrum , aut quoad al-
do dicatur proprium nato Deo, etc. »
terum . Si quoad utrumque manet in di-
In quarta determinat quædam dubia
vinis , aut quoad neutrum, aut quoad al-
circa hoc, ibi G, « Ilic quæri potest ,
Utrum Pater, vel Filius. » terum . Si quoad utrumque sed omne
Ex hoc patet sententia , quia Littera accidens exigit subjectum ergo oportet
ponere subjectum esse in divinis , quod
explicabitur in disputatione .
supra improbatum est ' . Si quoad neu-
trum tunc non erit in divinis nisi ratio ,
et ex hoc sequitur hæresis Sabellii ut
prius . Si quantum ad alterum : aut
ARTICULUS VI .
quoad accidens , aut quoad respectum .
An in divinis sit relatio ? : Si quoad accidens , sequitur iterum
quod compositio sit in divinis . Si quoad
respectum sed hoc modo (ut dicit Boe-
tius) est assistens : ergo in divinis sunt
Hic autem incidunt tria quærenda ,
relationes assistentes extrinsecus : et sic
quorum primum est de relationibus .
relationes non erunt Deus : ergo videtur,
Secundum , de notione . Tertium , de
quod relationes non sunt in divinis .
proprietate .
3. Item , In inferioribus videmus , quod
Circa relationem incidunt hic duo du- per se simplicissima seipsis distinguun-
bitabilia ante Litteram, scilicet utrum tur et denominantur : sicut unitas seipsa
sit in divinis relatio ? Et est una, et differt a puncto cum igitur

secundum ,
Utrum ipsa sola multiplicet Trinitatem ? in infinitum simplicior sit quælibet per-
sona quam unitas, videtur quod seipsa
referatur ad aliam , et non per relatio-
AD PRIMUM proceditur sic :
1. Relatio aut dicit aliquis ens, aut ra- nem .
tionem solam . Si dicit aliquid ens in di- 4. Item, Relationes licet non sint pro-
vinis aut illud est idem quod substantia, prie termini motus, tamen non innascun-
et nihil amplius aut est aliquid plus . tur nisi per motum, non enim est pater
Si est sola substantia : ergo idem est nisi qui genuit de sua substantia : in Deo
esse relativum quod est esse substan- autem nec in personis est motus ali-
tiam ergo ad distinctionem relativi se- quis : ergo videtur, quod nec relationes .
quitur distinctio substantiæ, quod est 5. Item , Plus distat Deus a creatura ,
hæresis Arii . Si autem est aliquid plus, quam una persona ab alia : sed seipso
et in illo plus distinguuntur personæ : sine relatione reali distinguitur a crea-
ergo persona majoris compositionis est tura : ergo videtur, quod etiam seipsa
quam substantia , quod iterum est hære- una persona distinguatur ab alia.
sis. Si autem est relatio solum ens in 6. Item , In inferioribus invenitur ali--
ratione : tunc tantum secundum ratio- quando , quod relativum secundum suam
nem differunt , quæ relatione distinguun- substantiam est relativum . Creatura enim
tur. Personæ divinæ sola relatione distin- refertur ad Creatorem aut seipsa , aut
guuntur. Ergo non distinguuntur nisi relatione quæ non est ipsa . Si primo
secundum rationem, quod est hæresis modo : habetur propositum . Si secundo
Sabellii . modo ergo separata relatione a sub-
2. Item, Duo sunt in relatione si res stantia creaturæ , jam non refertur ad
esse ponatur. Unum est quod est acci- Creatorem , quod videtur falsum ergo
1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV.

IN I SENTENT. DIST. XXVI , B , ART. 6 . 13
in ipsa substantia adhuc est relatio , aut Pater seipso habet se ad Spiritum san-
eadem cum substantia , aut alia : et sic ctum per eamdem rationem : ergo co-
ibitur in infinitum ergo necesse est , dem modo Pater generat Filium , et spi-
quod secundum substantiam referatur. rat Spiritum sanctum : ergo Spiritus
7. Item , Illa relatio qua creatura ad sanctus est Filius : quia eadem sunt se-
Creatorem refertur, est creatura : ergo cundum rationem , quæ eodem modo
et ipsa refertur : aut eadem relatione sunt ab eodem : sed hoc est inconve-
quæ ipsa est, aut alia et sic procedi- niens : ergo oportet ponere relationes
tur in infinitum , ut prius : ergo aliquid etiam præter intellectum personarum in
refertur substantialiter in inferioribus : divinis.
ergo multo magis hoc convenit personis 2. Præterea, Generatio est in divinis ,
divinis propter majorem simplicitatem . et solum spiratio . Aut ergo ista eadem
8. Item, Materia seipsa (ut quidam ratione referuntur ad hypostasim , aut
dicunt) refertur ad formam . Si enim di- diversa . Si eadem ergo generatio est
cas, quod mediante potentia refertur : spiratio : quia illi actus idem sunt , sup-
illa potentia, aut est materia, aut forma , ple, ad minus , qui eadem ratione re-
aut compositum, aut substantia , aut ac- feruntur ad agentem sed hoc falsum
cidens. Constat quod non materia : quia est ergo diversa ratione referuntur
sic materia esset materiæ. Nec forma ad Patrem : ergo necesse est ponere
quia sic forma esset ante primam for diversas relationes istis actibus respon-
mam . Nec compositum , ut patet per dentes .
se : quia primum compositum est a pri- 3. Item, Ut dicit Richardus , personæ
ma materia et prima forma. Nec suban- distinguuntur proprietate originis, et

tia, ut patet per se : quia esset forma, proprietate sola, et proprietate et origi-
vel materia, vel compositum : et hoc ne in Deo autem distinguuntur origi-
improbatur ut prius. Nec accidens : quia nis proprietate : originis autem proprie-
materia non est susceptibilis accidentis, tas est illa quæ determinat existentiæ
nisi per formam substantialem , modum sed illa non est nisi relatio
ut in
multis locis probatur in Philosophia : originis : ergo in divinis necesse est po-
accidentis enim adventus est motus sub- nere relationes , ut videtur.
jecti ad subjectum : et ideo quod move-

tur secundum accidens, oportet quod sit SOLUTIO. Dico relationes esse in divi- Solutio.
actu ens : ergo ipsa materia per seipsam nis , sicut probant ultimæ rationes, et
est potentia ad formam aliter etiam modo loquor de relationibus quæ sunt
forma non esset immediata materiæ , et personæ, et in personis secundum mo-
sic ex materia prima et forma prima non dum intelligendi : quia licet realiter lo-
esset vere unum quæ omnia cum in- quendo relatio nihil sit in persona in
convenientia sint, videtur quod seipsa divinis , tamen secundum modum intelli-
materia referatur ad formam : ergo gendi distinguens est in distincto , et
multo magis persona ad personam refer- supposita persona, relatio non supponi-
tur propter majorem simplicitatem. tur et sic ponimus in una persona plu-
Sed contra.
SED CONTRA hoc multipliciter opponitur res relationes.
sic : AD ID ergo quod primo objicitur, di- Ad I.
1. Pater habet se ad Filium aut seipso cendum quod relatio dicit ens respecti-
aut aliquo alio secundum modum intel- vum quod ad alterum est, et id est idem
ligendi. Si aliquo alio : tunc habeo pro- cum substantia : tamen non supponitur,
positum : quia hoc erit relatio in Patre. supposita substantia : et ideo ad distin-
Si seipso tantum : sed cum dicitur , Pa- ctionem ejus non sequitur distinctio sub-
ter spirat Spiritum sanctum , ibi etiam stantiæ quod enim in inferioribus facit
diversitas rei, hoc in divinis facit diversi- nes existentiæ modi , sed in inferioribus
tas supponendi. Et est instantia ad argu- causantur ex modis existentiæ et hoc
mentum persona est idem omnino cum ideo est , quia relationes sunt distinguen-
natura sed personæ sunt plures ergo tes, et secundum intellectum ante rela-
naturæ plures mutatur enim prædica- tiva : et hoc patuit in præcedenti quæ-
mentum theologicum , et sic incidit falla- tione de hypostasi : sed tamen adhuc in
cia figuræ dictionis , vel etiam acciden- sequenti distinctione erit de hoc quæ-
tis quia licet idem sint, non tamen stio et ideo non est substantiale relatio-
quidquid convenit uni et alii . ni quod constituatur ex motu , sed acci-
Ad. 2. AD ALIUD dicendum , quod relatio in dit huic relationi vel illi .
divinis non servat naturam accidentis , AD ALIUD dicendum, quod major dif- Ad 5.
sicut Magister probat in sequenti parte ferentia causat majorem distinctionem :
istius lectionis et hujus ratio dicta est et ideo essentialiter distinguitur Deus a
supra : quia non transsumitur in divina creaturis sed a supposito ejusdem natu-
ratione generis , sed ratione differentiæ ræ divinæ non potest distingui suppo-
quam superaddit generationi : nec ta- situm ejusdem naturæ , nisi distinctione
men sequitur, quod sit assistens : quia minima et hæc non est essentialis ,
cum in inferioribus relatio habeat duo , quia illa maxima est , sed potius distin-
scilicet accidentis naturam, et quod est ctio relationis et ideo per relationem
ad alterum : in divinis vertitur in sub- necesse est distingui .
stantiam quoad naturam accidentis , sic- AD ALIUD dicendum , quod bene conce- Ad 6 et .
ut omnia alia quæ nominant accidens, et do , quod aliquid seipso refertur ad aliud ,
de Deo prædicantur : et ideo relatio quæ sicut Creator et ipsa relatio creata : sed
est in inferioribus inest relativo , et ad non concedo hoc de substantia, vel alia
alterum referri facit , in divinis est relati- creatura. Et ad objectum dicendum ,
vum secundum substantiam , et facit ip- quod si separctur relatio creaturæ ab
sum referri ad aliud : et ideo non est ex- ipsa substantia creaturæ , quod non erit
trinsecus assistens tantum . jam creatura, nec referetur ad aliud : et
Ad 3. hoc non est inconveniens secundum in-
AD ALIUD dicendum, quod simplicissi-
ma distinguuntur distinctione essentiali tellectum dicit enim Boetius in libro
sive substantiali : sed relatio non impor- de Ilebdomadibus, quod ea quæ non se-
tat talem distinctionem in divinis , sed parantur actu , bene seperantur intelle-
potius tres sunt unum in essentia. Unde ctu : bene enim intelligitur lapis esse non
si dicamus punctum a puncto differre in creatus. Et si objicis, quod primo non
hoc quod unum est principium, et alte intellecto , non intelligitur secundum :
rum finis , et unitatem ab unitate ejus dicendum quod hoc verum est de primo
dem generis in simplicissimo , ponemus ut primo et secundo ut secundo : et non
adhuc distinctionem penes relationes. est verum de secundo secundum id quod
Ita est in divinis : quia , sicut in sequen- est hoc enim bene intelligibile est sine
ti articulo patebit , nihil componitur ex dependentia ad primum .
hoc quod additur ei respectus relationis , AD ALIUD dicendum , quod hoc non Ad 8.
sed adhuc manet simplex sicut prius , credo esse verum , quod materia seipsa
dummodo tantum respectus relationis secundum id quod est, referatur ad for-
addatur ei. mam : quia non dico potentiam quæ pri-
Ad 4.
AD ALIUD dicendum , quod relationes vatio est, esse idem omnino cum mate-
aliter sunt in divinis , et aliter in inferio- ria : sed dico eam esse ordinem mate-
ribus : in divinis enim sunt ipsæ relatio- riæ ad formam . Et si dicas : Aut est ma-
¹ Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom . XXV.

teria, aut forma , etc. Dicendum , quod 3. Item , Substantia non causatur ab
hoc non valet : quia potentia est ens scente quod ad ipsam reducitur ut ad sub-
cundum quid , et non simpliciter : unde jectumn , sed potius causat ipsum sed
sicut motus, qui est exitus de potentia relatio in divinis reducitur ad personam
ad actum , diffinitur per potentiam ad sicut cujus est ergo non distinguit eam ,
actum, eo quod est existens in potentia nec facit secundum modum intelligendi
et in actu : ita dico , quod potentia habet in esse personali .
aliquid rationis materiæ si referatur ad Item , Si relatio multiplicat Trinitatem ,
id cujus est, et aliquid formæ si referatur ut dicit Boetius , multiplicat eam per
ad id quod est. Et ideo etiam non sequi- esse quod habet : non habet autem nis
tur, quod non immediate uniatur forma esse respectivum ergo non dat ei nisi
materiæ quia potentia non reducitur esse respectivum : per hoc autem non est
nisi ad esse materiæ et formæ. Licet au- substantialiter : ergo personaæ divinæ non
tem omnia hæc concederentur, adhuc crunt substantialiter subsistentes , quod
non sequitur quod persona seipsa refer- est hæresis Sabellii : ergo videtur, quod
retur ad personam aliam, propter cau- non sola relatione distinguatur Trinitas.
sam jam dictam quia seipsis possunt SED CONTRA : Sed contra
aliqua essentialiter distingui , sed non 1. Entium aliud est substantia, aliud
personaliter in eadem natura existentia : accidens et substantia verius est quam
quia illa habent minorem distinctionem, accidens.

quam essentialem . Item, Accidentium aliud est ens abso-
lutum , et aliud ens respectivum et re-
spectivum minus est quam absolutum :
quia innascitur et aufertur sine mutatione
ARTICULUS VII. aliqua subjecti, sicut patet ex Boetio :
puer enim qui nascitur, per annum se-
Utrum relatio sola multiplicet cundum diversitatem sui incrementi , in
Trinitatem ? multis faciet similitudinem , disparitatem ,
æqualitatem ,
inæqualitatem, quæ ullo
modo mutantur secundum illud genus
Secundo quæritur, Utrum relatio sola mutationis ergo relatio minime habet
multiplicet Trinitatem ? de ente ergo sua multiplicatio maxime
Videtur, quod non : quia competit multiplicationi simplicissimi :
1. Summæ perfectionis sunt persona hoc autem est Deus : ergo inter omnia
divinæ relatio autem inter entia non prædicamenta nihil ita convenienter mul-
est summe perfectum ens , sed potius tiplicat Trinitatem sicut relatio .
minus quolibet alio ente habens de ente : 2. Item, Avicenna in prima Philoso-
ergo videtur, quod relatio non debeat phia dicit , quod relationis appositio ni-
distinguere Trinitatem . hil facit compositum .
2. Item, Ens cujus esse est ad alterum , 3. Item, Detur aliquod simplex , sicut
posterius est ente cujus esse est ad se- est Deus, illud habet relationem primi ad
ipsum. PROBATIO . Dato quod nihil sit ad secunda , et relationem causæ , et multas
seipsum , nihil erit ad alterum : sed non alias relationes .
convertitur : ergo ens in seipso prius est 4. Item , Hoc patet in unitate et pun-
ente ad alterum : sed ente primo debet cto quæ licet simplicia sint , tamen sunt
distingui primum omnium , si aliquo en- in eis diversæ rationes relationum : ergo
te distinguitur : cum ergo personæ sint relatio nihil reddit compositum : ergo
in primo, videtur quod ente absoluto de- sua multiplicatio maxime competit sim-
beant distingui . plicissimo .
16
5. Item ; Inter relationes quædam sunt

simpliciores aliis : quædam enim imme-
diatæ sunt relativis , ut illæ quæ sunt se-
cundum modum originis , ut causa re- ARTICULUS VIII .
fertur ad causatum , et e converso : sed

non sic similis , et æqualis : quia illæ Quid sit notio, et in quo differt a
relatione ?
fundantur super ens absolutum , sicut su-
per qualitatem et eodem modo diffe-
rens sunt dissimilis , et inæqualis er-
go cum relationes originis super nihil Deinde quæritur de notione, scilicet
fundentur , nisi super ipsum existens , quid sit notio , et in quo differat a rela-
simpliciores sunt aliis : ergo illæ maxime tione ?
competunt personis divinis propter sum- 1. Dicit autem Boetius , quod nolio est
simplex conceptus mentis : talis autem
mam simplicitatem .
non est nisi universale depuratum a ma-
Solutio. ET HOC est concedendum , quod in nu- teria et appenditiis materiæ : ergo vide-
mero generum nihil ita competit sicut tur, quod notio sit idem quod univer-
relatio , et in speciebus relationis nihil sale .
ita competit sicut relatio originis , qua 2. Item , Magister vult, quod notio sit
qua persona cognoscitur : sed relatione
alius est ab alio , et per hoc distin-
cognoscitur persona : ergo videtur, quod
guitur ab eo.
DICENDUM ergo ad primum, quod quid- relatio sit notio.
Ad 1. Sed contra
quid est in divinis , est perfectissimum : SED CONTRA :
cum enim prædicationes inferiorum in 1. Relativum est cujus esse est aliud se
divina referimus , omnia imperfecta reji- habere : ergo non diffinite est relatio
cimus et ideo quod relatio est ens im- unius personæ : notio autem datur per-
perfectum , non refertur ad superiora , sonæ uni : ergo relatio non est notio .
sed potius quod est non varians in essen- 2. Item, Aliqua est notio quæ non est
tia simplicissimum , et ipsum est perfectis- relatio , sicut ingenitus , quod negationem
simum in quantum est in divinis , licet sonare videtur : ergo videtur, quod non
omnis notio sit relatio in divinis.
imperfectum sit in se .
Ad 2 AD ALIUD dicendum , quod hoc est ve- 3. Item , In inferioribus notio rei non
rum , ubi esse ad alterum est ut natura abstrahitur ab co quo res est id quod
accidentis : hoc autem non est in divinis , est : id enim quod est principium formale
sicut prius habitum est : imo relatio in essendi rem , est etiam principium intel-
illa parte accipit substantiæ prædicatio- ligendi eam ergo videtur, quod notio-
nem . nes in divinis magis debeant sumi a par-
Ad 3 AD ALIUD dicendum, quod oportet te essentiæ, quam a parte personarum .
concedere quod dicit Augustinus, quod in
omnibus Pater et Filius sunt unum , SOLUTIO . Dicendum , quod relatio et Solutio.
Ad object.
præter id quod ad alterum est : tamen notio secundum nominum intentiones I et 3.
illud esse ad alterum complectitur illud differunt quia , sicut probat objectio ,
quod est esse verum suppositum , et ve- notio est quo cognoscitur res relatio
ram esse personam : quia hæc in divinis autem quo refertur ad aliud . Sed tamen
non repugnant. in divinis non accipitur omnino secun-

dum diffinitionem Boetii : quia in divinis
non est universale. Et præterea a com-
muni personarum non accipitur notio
personarum , sed potius a proprio : et hoc
IN I SENTENT. DIST. XXVI , B , ART. 9. 17
ideo fit , quia commune non est princi- et Filio : ergo illa magis est commune
pium intelligendi proprium . Unde cum quam proprium .
personæ in ratione personarum, cogno-
scantur propriis suis , oportuit accipere Item quæritur, In quo differant pro- Quæst.
notiones facientes cognoscere ex parte prietates a relationibus , et notionibus ?
propriorum, et non ex parte communis : Et videtur, quod in nullo .
et per hoc patet solutio ad primum, et 1. In divinis enim non ponuntur a Do-
ultimum . ctoribus nisi tria, scilicet notio , persona ,
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod relatio et et essentia ergo ad aliquod istorum re-
notio quandoque sunt idem in supposito, ducitur omne quod est in divinis sed
sed tamen secundum nominum intentio- proprietates non possunt reduci ad per-
nes non sunt idem : et ideo secundum sonas, nec ad essentiam : ergo reducun-
supposita non convertuntur : quia inge- tur ad notiones : ergo videtur , quod idem
neratio non dicit relationem nisi large sit proprietas et notio .
loquendo, prout dicit Augustinus infra 1 , 2. Item , Quædam sunt quæ inveniun-
quod negatio est in codem genere cum tur in personis non constituentes ipsas
sua affirmatione : et per hoc patet solutio personas, sicut innascibilitas non facit
ad totum . Patrem esse Patrem cum ergo proprie-
tates constituant numerum personarum ,
videtur quod hujusmodi non sint pro-
prietates.
ARTICULUS IX .
SOLUTIO. Dicendum , quod intellectus Solutio.
Quæ sint veræ proprietates in divinis, proprietatis est uni soli convenire et
et quomodo differant a relationibus et semper : et ideo quidquid invenitur in
notionibus? persona quod uni soli convenit et sem-
per, hoc est personæ proprietas . Et ex
hoc patet, quod nulla proprietatum es-
Deinde quæritur de proprietate. sentialis est : quia quod essentiale est,
1. Dicit enim Philosophus, quod pro- commune est , et omnibus convenit.
prium est quod convenit omni et soli et AD PRIMUM ergo dicendum , quod Phi- Ad 1.
semper. Hic autem proprium non convenit losophus assignat proprium speciei : et
omni : quia quod convenit Patri , non con- quia species est de multis et in multis ,
venit Filio : ergo videtur, quod non sint ideo necesse est, quod illud proprium
veræ proprietates quæ hic assignantur. omnibus suppositis speciei conveniat, et
2. Præterea, Dicit Boetius, quod pro- soli speciei , et semper, eo quod semper
prium est de consequentibus speciem : sequitur essentialia principia speciei : et
supra autem probatum est in quæstione sicut essentialia non relinquunt rem cujus
de hypostasi, quod proprietates persona- sunt essentialia, ita nec illud quod imme-
rum per intellectum sunt ante hyposta- diate sequitur ex illis. Sed Sancti assi-
ses, licet realiter sint semper simul er- gnant proprium personarum , et non na-
go videtur, quod non sint proprietates, turæ communis : et ideo non est necesse,
sed potius formæ substantiales. quod ista propria omnibus conveniant .
3. Præterea, Videtur quod non omnes AD ALIUD dicendum , quod licet Philo- Ad 2.
sunt proprietates : quia quædam sunt sophus in Topicis dicere videatur, quod
quæ conveniunt pluribus, ut principium, proprium aliquando est de prioribus na-
sive spiratio activa quæ convenit Patri tura , tamen in veritate essentia proprii
1 Cf. Infra, Dist. XXVIII.

XXVI 2
18 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD.
semper est de posterioribus : quia -si di proprietas est, et non relatio , nisi large
catur, homo est animal disciplinae perce- sumendo relationem , sicut infra deter-
ptibile , id quod est ibi prius natura minabitur ,
quam homo , magis facit ad proprii bo- AD ALIUD dicendum , quod differentia Ad 2.
nitatem quam ad essentiam ipsius : quia est in proprietatibus : quia quædam a
dicit Boetius , quod licet proprium sem- Præpositivo dicuntur personales , quæ-
per comitetur subjectum et ubique , ta- dam proprietates personæ tantum . Per-
men quia non est de constituentibus ip- 'sonales sunt illæ , a quibus secundum
sum , est de genere accidentium . Sed hoc rationem intelligendi constituuntur et
modo non accipitur proprium in divinis : denominantur personæ, ut paternitas ,
et est dissimilitudo in duobus : quia a filiatio , spiratio passiva. Proprietates au-
Philosophis assignatur proprium naturæ tem personæ sunt, quæ inveniuntur in
communis , quæ est species, et non hy- personis , ita quod uni soli conveniunt ,
postasis incommunicabilis in divinis ut innascibilitas in Patre .
autem assignatur proprium incommuni-
cabilis, et non naturæ communis . Alia Et ex his patet, quod proprietas per-
dissimilitudo est, quod proprium in infe- sonalis et proprietas personæ se habent
rioribus non constituit id cujus est pro- sicut superius et inferius : quia omnis
prium , sed potius constituitur ab illo proprietas personalis est etiam proprietas
in divinis autem secundum rationem in- personæ, sed non convertitur. Proprietas
telligendi est e converso : et ideo non autem personæ et relatio se habent sicut
est ejusdem rationis in toto proprium excedentia et excessa : quia quædam re-
Creatoris, et creaturæ. latio est proprietas personæ, ut paterni-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod in divinis tas : et quædam non , ut communis spi-
non ponimus formas substantiales, dua- ratio : et e converso quædam proprietas
bus rationibus : quarum una est, quia personæ etiam est relatio, ut filiatio : et
forma componit : proprium autem non quædam non, ut innascibilitas .
facit essentialem compositionem , quia Ulterius patet, quod proprietas perso-
non est de essentia : unde transsumptum nalis et relatio se habent sicut inferius et
nomen proprii in divina , non indicat superius : quia omnis proprietas perso-
compositionem essentialem. Alia ratio nalis est relatio, sed non convertitur :
est, quia forma substantialis est forma quia communis spiratio est relatio, non
partis quæ est materia : proprium autem tamen proprietas personalis.
nomen perfecti : et ideo magis competit Item , Ulterius patet, quod tam pro-
divinis nomen proprietatis, quam nomen prietas personæ quam personalis se ha-
formæ. bent ad notionem, ut superius et infe-
rius : quia omnis proprietas, sive perso-
Ad quæst.
Ad 1. AD ALIUD dicendum, quod proprietates næ, sive personalis , est notio : sed non
a relatione differunt secundum nomen, convertitur quia communis spiratio
et quandoque etiam secundum supposi est notio, et non proprietas. Relatio au-
tum . Secundum nomen , quia relatio est tem ad notionem sicut inferius ad suum
ad alterum proprietas autem non respi- superius se habet : quia omnis relatio est
cit nisi id cujus est proprietas. Secundum notio , et non convertitur , eo quod inna-
suppositum, quia commune pluribus be- scibilitas est notio, et non relatio, nisi
ne potest esse relatio , non tamen potest large sumendo relationem , ut dictum
esse proprietas proprie loquendo : sicut est.
est communis spiratio relatio Patris et Item , Ulterius ex hoc patet secundum
Filii ad Spiritum sanctum , non tamen communiorem opinionem, quæ fere ab
est proprietas : et similiter innascibilitas omnibus defenditur hodie , quod quinque
sunt notiones , scilicet innascibilitas , pa- et vadunt et veniunt continue : ergo in-
ternitas , filiatio , communis spiratio acti- finitæ sunt relationes in quolibet ente :
va , et spiratio passiva . Quatuor autem ergo multo magis in Deo qui se imme-
relationes : paternitas , filiatio , communis diatius habet ad quodlibet ens , quam ali-
spiratio , et spiratio passiva . Quatuor quod ens creatum ad aliud .
etiam proprietates personæ : innascibili- 3. Item , Videntur etiam ab æterno re-
tas , paternitas, filiatio , et spiratio passi- lationes infinitæ in Deo fuisse habitudo
va. Tres autem tantum proprietates per- enim unius ad alterum facit relationem :
sonales , scilicet paternitas, filiatio , et sed secundum quodlibet attributum se

spiratio passiva. habet unus ad alium ab æterno : propter
quod dicuntur æquales , similes, idem , et
hujusmodi ergo cum hujusmodi attri-
buta infinita sint, videntur hujusmodi
ARTICULUS X. habitudines esse infinitæ : et sic ab æter-
no multæ fuerunt relationes.
Utrum in divinis sint finitæ vel infinitæ 4. Item, Ab æterno fuerunt in Deo
relationes, et omnes assistentes ? omnium rerum rationes, quæ non æqua-
liter possunt dici rationes nisi per respe-
ctum ad res creandas. Ergo illæ rationes.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in ab æterno fuerunt in ipso et infinitæ :
Littera , cap . B, « Est proprium solius non ergo sunt tantum tres.
Patris, non quia non est natus ipse, 3. Si dicas , quod illæ non constituunt
etc. > personas, sed istæ. CONTRA : Majoris di-
1. Hoc enim videtur falsum : quia in versitatis respectus est ad res diversas in
fra dicet quod innascibilitas est proprie. hypostasi et natura , quam respectus ad
tas Patris, eo quod soli Patri convenit : res distinctas in hypostasi tantum et non
ergo proprium est Patris, quod soli Pa- natura : sed non distinguit personas re-
tri convenit : ergo proprium est Patris, spectus primus : ergo nec secundus .
quia non est natus ipse et hoc negat
hic. PRÆTEREA, Videtur quod hujusmodi Quest.
2. Item, Ex hoc quod hic dicit , vide- relationes infinitæ ab æterno existentes
tur accipi, quod proprietates sunt tres, et in Deo, fuerint assistentes , et non Deus :
non plures. Et si dicas , quod intelligitur et sunt objectiones Gilberti Porretani, et
de proprietatibus personalibus tantum , Simonis Tornacensis .
quas Magister hic et in sequenti distin- 1. Aut enim eo Pater Deus est quo
ctione tantum determinat, videtur saltem Pater est, aut alio. Si eodem : sed essen-
quod relationes sint infinitæ, sic : Qui- tia Deus est, qua etiam Filius est Deus :
quid sine omni mutatione personæ et ergo Filius est Pater. Vel sic : Paternita-
per accidens innascitur et ex habitudine te Pater est : ergo paternitate Deus est :
alterius ad ipsum, hoc multiplicatur se- et cum Filius sit Deus, Filius paternitate
cundum illas habitudines relatio sic Deus est, quod est inconveniens. Si alio :
innascitur ergo multiplicatur secundum ergo aliquid est in Deo quod non est
habitudines aliorum ad ipsum. Prima Deus, sed aliud : et tunc habeo proposi-
supponitur a Boetio in libro de Trinitate, tum , quod relatio Deo assistit, et nihil
et ab Avicenna in prima philosophia. est in ipso.
Inde procedo ulterius : Habitudines alio- 2. Item, In Posterioribus, supponitur
rum ad quodlibet entium sunt infinitæ, ista ut immediata : Substantia non est
¹ Cf. Infra, Dist. XXVIII.

20 ` D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
quantitas : ergo a simili , et hæc , Sub- 3. Item , Quidquid distinguitur per as-
stantia non est relatio , quia generalissi- sistens extrinsecus tantum, illud non
mum in utraque gratia sui et non alterius distinguitur ab alio seipso personæ
removetur a generalissimo primo ergo divinæ distinguuntur relatione assistente
relationes etiam in divinis nihil prædi- extrinsecus tantum suis hypostasibus , et
cant in divinis . seipsis et hoc iterum vicinum est hæresi
3. Item, Hoc expresse dicit Boetius , Sabellii .
quod relatio nihil prædicat in eo cujus 4. Item , Illud assistens ab æterno Deo ,
est relatio , sed assistit ei : et dicit qualiter aut est ens creatum , aut increatum . Si
se habeat ad aliud : ergo videtur, quod creatum : ergo creatum est ab æterno ,
relationes assistant , et non sint Deus. quod est repugnantia intellectus , quia
4. Item, Richardus de sancto Victore di- creatum oppositam rationem habet
cit , quod relatio non tam genus est entis , æterno . Si increatum : ergo est Deus ,
quam ens in omni genere entium resper- vel duo dii , vel etiam creati , vel infiniti
sum ergo videtur, quod ipsum sit magis erant , quod falsum est .
ratio , quam natura aliqua : quia nihil in Si autem dicas, sicut dicunt quidam
re est respersum in omni genere entis. modernorum , quod relatio est medium
Sed contra. SED CONTRA : entis, et non entis eo quod ipsa est
1. Augustinus supra dixit ' , quod si ratio rei , et non res : nec est etiam ratio
Deus non ea magnitudine est magnus rei absolute , sed est ratio comparationis
quæ ipse est, sed participatione, quod rei ad aliam rem. CONTRA : Ista ratio
major est sua magnitudo quam ipse : aut aliquid ponit in re extra mentem
ergo a simili , si non ea paternitate Pater ratiocinantis, aut nihil . Si aliquid ponit :
est quæ ipse est , paternitas sua major tunc habeo propositum, quia tunc erit
est quam ipse. genus entis, et non ratio sola. Si nihil :
2. Item objicitur fortius : Aut Porreta- ergo ratio ejus est cassa et vana : et quod
nus ponit relationem suam aliquid esse magis difficile est, ex hoc sequitur, quod
ens in divinis, aut nihil. Si aliquid : tunc personæ divinæ quæ non nisi eo quod ad
oportet, quod sit substantia, vel acci- alterum est distinguuntur, non differunt
dens si accidens , erit in aliquo subje- nisi ratione sola, et non realiter distin-
cto, et illud erit compositum variatum guuntur : quod quia dixit Sabellius, con-
per accidens quæ omnia absurde de demnatus est pro hæretico.
Deo intelliguntur. Si est substantia , tunc 5. Præterea, In præfatione cantat Ec-
habeo propositum , quod non assistit, clesia : « Et in personis proprietas, et in
sed est substantia ipsum relativum . Si « essentia unitas, et in majestate adore-
autem nihil est : ergo cum personæ non < tur æqualitas .
« Si ergo proprietas in
distinguantur nisi solo eo quod ad alte personis adoranda est ut Deus, non erit
rum est, ut dicit Augustinus et fides assistens ut extrinsecus adhærens tantum.
Catholica, personæ nullo distinguuntur :
quod autem nullo distinguitur, omnino SOLUTIO . Dicendum , quod opinio Por- Solutio.
nihil est ergo personæ omnino nihil retanorum et falsa et hæretica est , et ab
sunt , nisi nomina sola, quod est hæresis Alexandro Papa in concilio Remensi con-
Sabellii. demnata . Unde dicimus nec infinitas
¹ Cf. I Sententiarum, Dist. XXI . Tom . XXV. Pictaviensis Episc. , de SS. Trinitate. Huic con-
Præfatio de SS. Trinitate. cilio præfuit S. Bernardus. In concilio Turo-
3 Videtur hic agi de concilio Romensi habito nensi (1163 ) habito sub Alexandro III , renova-
die xx11 Martii anni 1148 , sub Eugenio III, tæ fuerunt condemnationes adversus Porreta-
ubi damnati fuerunt errores Gilberti Porretani , nos (Acta, apud Baron. 1163).
IN I SENTENT. DIST . XXVI, B , ART. 10. 21 :
relationes ab æterno esse , nec etiam ri in alio ente, sed potius fundari in alio
relationes assistere , nec relationes nihil sicut in causa non in subjecto : sicut dicit
esse sed confitemur relationes quatuor Philosophus , quod unum in substantia
ab æterno, et has Deum esse : et relatio- facit idem, et unum in quantitate æquale ,
nes etiam in inferioribus aliquid esse, et et unum in qualitate simile : cum tamen
inesse , et adesse in superioribus autem
. utrumque , scilicet et æqualitas et quan-
nec adesse , nec inesse , proprie loquen- titas in uno fundentur subjecto quod est
do, sed esse ipsa relativa , ut supra deter- substantia ita autem non substernitur
minatum est. aliquid in quo sit paternitas , vel filiatio ,
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod sunt vel aliqua relatio originis : quia origo
quædam relationes secundum rem exi- est secundum substantiam hypostasis : et
stentes in utroque relativorum in inferio- ideo relatio talis immediatum habet or-
ribus, ut illæ quæ innascuntur mutatione dinem ad hypostasim originantem vel
utriusque, sicut omnes relationes origi- originatam.
nis, et hæ relationes verissimum dicunt DICENDUM ergo ad primum , quod Ma-
correspectum ad se invicem , et semper gister Hugo non quærit nisi personales
exigunt diversas hypostases in quibus proprietates tantum, quæ sunt relationes ,
sint, sicut pater et filius : numquam licet non solæ.
enim est pater in inferioribus nisi sui AD ALIUD dicendum, quod relationes Ad 2.
mutatione, nec umquam filius alterius quæ realiter existunt in relativo , secun-
mutatione sed propria . Sed quædam aliæ dum originem non sunt infinitæ, ut jam
sunt dictæ quidem semper ad converten- patuit : sed relationes quæ non surgunt
tiam et ad se invicem , sed non innascun- ex origine , sed ex mutatione alterius ,
tur ex utriusque mutatione necessario , meo judicio non sunt relationes reales in
sed alterius tantum et illæ sunt quæ utroque, sed in uno tantum , et in altero
non sunt simplices, sed fundantur super ratio correspectus et non res relationis :
aliud ens quantitatis, vel qualitatis , vel et hæc ratio non est vana, quia fundatur
aliud hujusmodi , sicut similis , æqualis , in habitudine respectus realis in altero
dexter, sinister, et hujusmodi . Et quæ- relativorum .
dam sunt relativa, quæ nec utriusque AD ALIUD dicendum , quod habitudo Ad 3.
relatione ad convertentiam dicuntur, nec unius ad alium secundum attributa, non
utriusque mutatione innascuntur , ut est habitudo proprie, sed unitas distin-
scientia et scibile , et unum et multum , ctorum : et illa non importat aliam rea-
ut dicit Dionysius et Philosophus , ut lem relationem , nisi distinctorum sub
Creator et creatura . Non enim sequitur, illo uno : et ideo cum non sit relatio di-
si scientia ad alterum est , quod et scibile stinguens nisi quadruplex, non erunt
secundum id quod est ad alterum sit : nec plures relationes quam quatuor ab æter-
etiam sequitur , si mutatus est sciens , no . Similiter et æqualis , et similis , ratio-
quod mutatum sit scibile . Unde quia ne ejus in quo est similitudo et æquali-
primo modo dicta relatio verissimum tas , non dicunt relationem , sed rationem
habet esse relationis et simplicissimum æqualium et similium , et tunc important
solum , illa ablata mutatione a relativis , casdem quatuor relationes distinguendo,
transsumitur in divina, ut prius diximus. sicut supra dictum est ' .
Et si objicias mihi , quod in inferioribus AD ALIUD dicendum, quod respectus Ad 4.
omnis relatio fundatur in alio ente, cum rationum æternarum est ratio , et non res
sit accidens, et accidentis esse est inesse . diversa a Deo . Et si quæras, In quo fuerit
RESPONDEO, quod non sic intelligo funda- illa ratio ? Dico , quod ratio tribus modis
1 Cf. Sententiarum , Dist. XVIII . Tom . XXV.

22 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD.
dicitur, scilicet in aptitudine rei de qua in relativo in inferioribus , et est ipsum

est et sic est in potentia , et in ratione relativum in superioribus.
AD ALIUD dicendum , quod Richardus Ad 4.
ratiocinantis creati , et in ratione Creato-
ris . Primo autem et ultimo modo ratio non loquitur secundum quod est natura
potuit esse ab æterno : quia nihil aliud quædam divisa contra alia entia , sed se-
ponit quam Deum medio vero modo cundum suppositum suum et causam :
non . Unde ex hoc nihil potest probari . causatur enim aliquo modo ab omnibus
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod quoad quid , generibus entium : sed tamen est natura
est major distinctio in relatione respi- quædam divisa contra omne ens .
ciente diversum esse in natura et hypo-
stasi , quam Į ad distinctum in hypostasi
tantum et quoad quid, non est verum .
Si enim major est distinctio quæ funda- ARTICULUS XI.
tur super majorem , id est , magis distin-
cta : sic verum est : sed non facit relatio , Quomodo et penes quid differant notio-
sed potius fit ex illa. Si autem dicatur nes in divinis ? et , An proprietates plu-
major distinctio a magis distinguente res quæ sunt in una persona, diffe-
"
relatione, non est verum : quia nulla ita rant in illa ?
distinguit, sicut illa quæ est secundum
originem : quia de illa dicit Anselmus , {
quod nec intellectus capit, nec ratio per- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
mittit, quod in eodem supposito oppositi ibi, B, Ecce breviter assignavit tres
respectus esse possint. proprietates trium personarum, etc. »
Ex hoc enim videtur, quod notiones
Ad quæst.1. AL ALIUD dicendum, quod ea re Pater secundum proprietates differant.
Ad 1.
est, qua Deus est, sed non ea ratione et Et quæritur, Qua differentia ?
1. In divinis enim non est differentia ,
modo intelligendi : qui modus intelligen-
di in divinis non nihil est, sed potius nisi quæ est secundum originem , quod
unum est ex alio : talis autem differentia
realiter significabilis , cum supposita dei-
tate non supponatur paternitas : ut cum non est in notionibus, quia una non est
realiter loquentes dicimus, paternitas ex alia paternitas enim numquam pro-
ducit filiationem .
distinguit, et deitas non distinguit : et
tunc non procedit objectio, ut patet per 2. Præterea, Hæc est falsa, Paternitas
se cuilibet . generat, sed hæc est vera , Paternitas dis
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod sicut supra tinguit : ergo videtur, quod non difle-
habitum est , Deus sine quantitate ma- rant in divinis.
gnus est, non tamen sine relatione rela-
tus : secundum aliquid enim potest trans. ULTERIUS quæritur quod magis est Quæst.
ferri relatio, secundum quod transferri difficile, Utrum proprietates plures quæ
non potest in divinam prædicationem sunt in una persona, differant in illa ?
quantitas : et hujus ratio ibi dicta est , et 1. Videtur quod sic : quia cum non sint
ibi quæratur. nisi in persona illa , si in illa non habe-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Boetius in- rent differentiam , simpliciter nullam ha-
tendit, quod nihil prædicat absolutum berent.
secundum quod relatio : quia sic est ha- 2. Præterea, Hæc est falsa , Innascibi-
bitudo quædam ad alterum . Tamen se- litas in Patre est paternitas in Patre :
cundum id quod est, aliquid prædicat ergo cum non fiat remotio vel negatio
1 Cf. I Sententiarum . Dist. VIII. Tom. XXV.

unius ab alia nisi ratione diversitatis , vi- propter personam , sed propter essentiæ
detur quod illæ proprietates in persona simplicitatem a persona autem non ha-
in qua sunt, habeant diversitatem . bent distinctionem , nec etiam unitatem :
3. Item , Quidquid in aliquo habet quia seipsis distinguuntur, et in quantum
numerum , necesse est ut in eodem ha- referuntur ad actus notionales .
beat distinctionem : sed dicimus , quod
tres proprietates vel relationes vel notio-
nes sunt in Patre , duæ notiones sunt in
ARTICULUS XII .
Filio ergo in Patre et Filio notiones.
illæ distinguuntur .
Sed contra . An supposita persona supponitur notio ?
SED CONTRA : Sicut se habent personæ
ad essentiam , ita notiones ad personam :
sed personæ in essentia non distinguun- Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi,
tur , sed unum sunt : ergo notiones in B, « Notant relationes quæ non sunt Deo
persona non distinguuntur, sed unum accidentales, sed in ipsis personis ab
sunt , ut videtur. æterno sunt, etc. »
1. Videtur enim , quod ex hoc sequatur,
Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod notiones quod supposita persona supponatur no-
distinguuntur seipsis : principia enim tio : quæcumque enim penitus idem sunt
quibus distinguuntur res , ab invicem in re, supposito uno, supponitur et alte-
seipsis distinguuntur, ut homo et asinus rum .
differunt differentiis specificis, et ipsæ 2. Præterea hoc dicit, quod notio est
differentiæ non aliis differentiis , sed seip- substantia , sed immediatius notio ordi-
sis differunt. natur ad hypostasim quam ad essentiam :
Ad I et 2. AD ID quod contra objicitur, dicendum ergo videtur, quod propria et immediata
quod distinctio secundum originem est sit ista notio in persona : sed persona
duplex , scilicet ad id quod est ab origine generat : ergo et notio et sic videtur,
vel origo, et ad id quod est originis ra- quod supposita persona supponatur no-
tio : et hoc secundo modo distinctio se- tio .
cundum originem retorquetur ad distin- 3. Item, Non est ita fides determinata
ctionem notionum et per hoc patet in numero notionum sicut in numero
solutio etiam ad secundum . personarum , et non condemnantur qui
dicunt notiones in divinis nihil esse
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- præter personas : ergo videtur, quod se-
dum quod notiones non sunt nisi in per- cundum fidem Catholicam notiones nihil
sonis, et in ipsis habent distinctionem . sint præter personas : ergo supposita
Ad object. AD ID quod contra objicitur, dicendum persona, supponitur notio .
quod personæ non ita uniuntur in essen- SED CONTRA : Quæcumque ita se ha- Sed contra.
tia, quod sint una persona, sed potius bent , quod supposito uno, supponitur re-
sunt una essentia et ideo dicuntur liquum , in illis quidquid attribuitur uni ,
unum , non unus . Ita etiam notiones non attribuitur et alii : sed non sic est de no-
ita uniuntur in persona , quod efficiantur tione , et persona : quia notio distinguit ,
una notio : sed efficiuntur una persona, et non distinguitur : persona autem dis-
quæ tamen non componitur ex eis , sicut tinguitur, et non distinguit : ergo suppo-
nec essentia ex personis. Sed verum est , sita persona, non supponitur notio.
quod notiones non dicuntur unum pro-
pter unitatem personæ in qua sunt : quia QUOD CONCEDIMUS : dicentes ad primum , Solutio.
.
ly unum in neutro genere retorquetur ad quod licet persona et notio non differant Ad 1 .
essentiam : unde notiones non sunt unum re , differunt tamen in modo intelligendi :
qui modus realiter significatur, cum di- sentiæ . Et ideo cum sic proceditur : no-
citur, notio distinguit, persona distin- tio est persona : persona generat : ergo
guitur : unde nec sufficit ad hoc quod notio generat : incidit fallacia accidentis :
supposito uno supponatur et reliquum , eo quod sumitur extraneum , quod non
convenit secundum rationem intelli-
identitas rei sed oportet insuper etiam
adesse hoc, quod quidquid convenit uni, gendi .
conveniat et alteri. AD ALIUD dicendum , quod licet notio- Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod licet notio nes aliqui dicant non esse, hoc referunt
Ad 2.
sit immediata personæ, et persona sub- ad hoc secundum quod abstractive si-
stantiæ , ita quod nullum est medium præ- gnificantur : sed si dicerent nihil distin-
dicatum quo personæ participent notio- guere personas divinas , hoc non esset
nem vel essentiam, non tamen hoc suf- Catholicum : et ideo oportet, quod notio-
ficit ad hoc quod supposito uno, suppo- nes aliquo modo ponantur vel implicite
natur et reliquum : sed oportet unum vel explicite et tunc non omne quod
immediatum esse ad actum et attributum convenit notioni , convenit personæ : et
alterius : sicut generare est actus perso- ita supposito uno , non supponitur reli-
næ et hoc non convenit notioni vel es- quum .
C. Quod non omnia quæ de Deo dicuntur, secundum substantiam dicuntur : quæ-
dam enim secundum relationem dicuntur, nihil tamen secundum accidens.
Quocirca sciendum est, non omne quod dicitur de Deo, dici secundum
substantiam : quia quædam dicuntur secundum relationem, quæ non est

accidens, quia non est mutabilis . Unde Augustinus in libro V de Trinitate '
ait : Nihil in Deo secundum accidens dicitur, quia nihil ei accidit. Nec
tamen omne quod dicitur, secundum substantiam de Deo dicitur. In rebus
creatis atque mutabilibus quod non secundum substantiam dicitur, restat

ut secunduin accidens dicatur. In Deo autem nihil quidem secundum acci-
dens dicitur, quia nihil in eo mutabile est aut amissibile . Nec tamen
omne quod dicitur de Deo , secundum substantiam dicitur '. Dicitur enim ad
aliquid, sicut Pater ad Filium , et Filius ad Patrem , quod non est accidens :
quia et ille semper est Pater, et ille semper est Filius, et ita semper : quia
semper natus est Filius, nec cœpit umquam esse Filius. Quod si aliquando
esse cœpisset, aut aliquando desineret esse Filius, secundum accidens di-
ceretur. Et quia Pater non dicitur pater nisi ex eo quod est ei filius , et
Filius non dicitur filius nisi ex eo quod habet patrem , non secundum
substantiam hæc dicuntur, sed ad invicem ista dicuntur : neque tamen se-
cundum accidens, quia et quod dicitur Pater et quod dicitur Filius , et æter-
' S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 9.

* IDEM, Ibidem, cap. 4.
IN I SENTENT. DIST. XXVI , C, ART. 13 . 25
num atque incommutabile est eis ' . Ecce aperte his verbis ostenditur, quæ-
dam dici de Deo secundum substantiam , quædam secundum relationem , ni-
hil tamen secundum accidens . Ostenditur etiam proprietas Patris esse , quod
habet Filium et proprietas Filii , quod habet Patrem . Ideoque cum dixit
æternum et incommutabile esse quod Pater dicitur, et quod Filius dicitur ,
ita intelligi voluit , id est, proprietas qua Pater est Pater , et proprietas qua
Filius est Filius , æterna est et incommutabilis : quia et Pater semper Pa-
ter, et Filius semper Filius . Unde et Hilarius proprietates personarum as-
signans in libro XII de Trinitate ait : Si semper Patri proprium est quod
semper est Pater, necesse est semper Filio proprium esse quod semper
est Filius . Ubi enim semper Pater est, semper et Filius est. Ergo qui non
semper Pater est, non semper genuit. Item, in eodem : Nato Deo manife-
stum est proprium esse quod Filius est.
tur ergo cognoscitur originis proprie-

tate seu originis proprietas in divinis.
ARTICULUS XIII. non nisi triplex est, scilicet qui non ab
alio, a quo alius per generationem , et
Utrum tantum tres sunt notiones in qui ab alio per spirationem : ergo vide-
divinis ? tur, quod non sint nisi tres.
VIDETUR autem , quod sint sex : quia

Deinde quæritur de hoc quod dicit : 4. Ita dicit Anselmus in libro de Pro-
« Ostenditur etiam proprietas Patris cessione Spiritus sancti : « Porro sex sunt
esse, quod habet Filium, etc. » differentiæ Patris et Filii ex his nascen-
Hic enim incidit quæstio de numero tes nominibus, scilicet habere patrem ,
notionum . Supra enim probatum est, non habere patrem , habere filium , non
quod sint finitæ, et in personis sunt, et habere filium, habere Spiritum sanctum
non assistentes. Videtur autem , quod sint de se procedentem , non habere Spiritum
tantum tres , et est communis objectio : sanctum de se procedentem : » cum igitur
1. Omnis enim notio est aliqua trium hic enuinerentur sex, et insuper sit inna-
personarum : sed personæ non multipli- scibilitas quæ hic non tangitur, videtur
cantur nisi per tres : ergo nec notio- quod septem sint notiones.
nes. 5. Item , Nos habemus notionem unam
2. Item , Persona una ut persona, non quæ non est ab alio : ergo habebimus
potest cognosci nisi uno modo , sicut aliam quæ est ab alio, et a quo alius ,
ipsa non nisi uno modo est : cum ergo et a quo nullus , et qui ab alio , a quo
notio sit ad personæ cognitionem , vide- alius : ergo videtur, ad minus sunt sex
tur quod notiones non sint nisi tres. notiones.
3. Item , Originis proprietas in divinis 6. Item , Videtur quod non sunt nisi
facit personas : sed unumquodque co- tres : quia innascibilitas est in uno : sed
gnoscitur eodem modo quo in esse se- videtur, quod paternitas et filiatio sint
cundum rationem intelligendi constitui- una eadem enim est via a Thebis ad
1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 5. Edit. Joan. Alleaume, dixerit.

Athenas , quæ est de Athenis ad The pium cognoscendi , et ideo illa etiam di-
bas ergo a simili , eadem in essentia est gnitatem important. Notiones igitur sunt
comparatio Patris ad Filium , et Filii ad quinque tantum , scilicet qui non ab alio
Patrem sed Patris ad Filium compara- quod dicit innascibilitatem , a quo alius
tionem nominat paternitas, filiatio au- per generationem , et a quo alius per spi-
tem e converso : ergo eadem est pater- rationem, et qui ab alio per generatio-
nitas et filiatio . Eadem ratione eadem est nem , et qui ab alio per spirationem .
spiratio activa , et passiva : ergo non sunt AD PRIMUM ergo dicendum , quod licet Ad 1 et 2.
nisi tres notiones . quælibet notio sit aliqua trium perso-
7. Item, Videtur quod non sint nisi narum , non tamen sequitur quod non
duæ : quia negatio nihil facit cognosci : sint nisi très : quia non accipiunt nume-
cum igitur innascibilitas sit negatio , virum a personis , sed potius a seipsis , sc-
detur quod non sit notio : et paternitas cundum quod per ipsas personæ dividun-
et filiatio et spiratio activa et passiva sunt tur diversimode in esse personali , et di-
duæ ut jam probatum est , videtur quod gnitates cognoscuntur .
non sint nisi duæ. AD ALIUD dicendum , quod originis pro- Ad 3.
prietas multiplex est, secundum compa-
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc leve est respondere, rationem ad ante et post, et non est tan-
supponendo quod tria exiguntur ad hoc tum secundum numerum eorum quæ..
quod ipsum sit notio persona. Persona originantur illis proprietatibus .

enim est nomen pertinens ad dignitatem, AD ALIUD dicendum, quod Anselmus Ad 4.
sicut supra determinatum est : ergo non vocat differentias , distinctiones persona-
cognoscitur nisi proprietate ad dignita- rum , penes ea quæ communiter vel pro-
tem pertinente . Dico igitur quod opor- prie personas consequuntur : sicut non
tet quod pertineat ad dignitatem , et illam habere filium est commune quoddam ,
dignitatem in specie exprimat, et quod ex quo non cognoscitur aliqua dignitas :
sit principium cognitionis personæ : cum unde ibi non intendit probare numerum
ergo non esse ab alio non conveniat nisi notionum .
uni soli, patet quod hoc quod in specie AD ALIUD dicendum, quod non esse Ad 5.
dicit, dicit etiam dignitatem : quia non ab alio dicit dignitatem et in speciali ,
esse ab alio dignitas est, et dicit ratio- esse autem ab alio non sic dicit : et ideo
nem cognoscendi et ideo innascibilitas non est est simile .
notio et dignitas est Patris , quia in or- AD ALIUD dicendum , quod illud argu- Ad 6.
dine naturæ duæ personæ non esse ab mentum quidam concedunt. Sed aliter
alio non possunt . Esse autem ab alio , est dicendum , quod sicut in actione et
non determinat in specie, et in genere, est id quod accidens est, et est secundum
non dicit dignitatem : et ideo non est hoc in agente : et est id quod est actio,
notio sed consequens notionem . Simili- et secundum hoc est ab agente in pa-
ter a quo alius , licet dicat vel dicere vi- tiente : ita in relatione : unde paternitas
deatur quamdam dignitatem, tamen quia est in Patre, et secundum quod est ad
in specie non determinat, non diffinit Filium , sic est adhuc in Patre respectu
notionem dignitatis : et ideo {non est no- Filii, et e converso de filiatione : et ideo
tio. Sed esse ab alio per generationem relatio secundum id quod est, non est
est dignitatis quod importat naturæ nisi in relativo quod denominat , licet per
æqualitatem et communicationem , et respectum cointelligatur suum correlati-
similiter esse ab alio per spirationem : vum et ideo relatio secundum id quod
et ideo illa dicunt notiones. ( Similiter a est, non est in medio . Unde non est si-
quo alius per generationem , et a quo mile via ab Athenis ad Thebas : quia illa
alius per spirationem specificant princi- secundum id quod est , in medio est sed
IN I SENTENT. DIST. XXVI, D. 27
est Ad 7.
est simile de comparatione Thebarum ad AD ALIUD dicendum , quod non
Athenas, et e couverso : quia termini absolute negatio , sed ponit aliquid in
via licet ad se invicem comparentur , Patre , ut infra patebit ' . Vel dicatur , quod
tamen differunt secundum id quod sunt : negationes notum faciunt, sicut supra
et idem est de paternitate et filiatione . probatum est. Sed prima solutio verior
De processione activa et passiva omnino est.
eadem est ratio : et ideo differunt illæ
relationes.
D. Quare dicatur esse proprium unigeniti quod est Filius Dei, cum etiam homines
sint ' filii Dei ?
Hic quæritur, Quomodo dicatur proprium nato Deo quod est Dei Filius ,
vel genitus ex Deo : cum etiam homines filii Dei dicantur et sint , secundum
illud , Filii Excelsi omnes . Et ad Moysen de populo Israel Dominus ait :
Filius meus primogenitus Israel ' . Sed magna est distantia . Homines enim
filii Dei sunt factura , non nativitatis proprietate : Deus autem Filius ori-
ginis proprietate Filius est, et veritate nativitatis, non factura vel adop-
tione : et illi quidem ante sunt, quam filii Dei sunt . Fiunt enim filii , non
nascuntur filii Dei . Unde Hilarius solum Deum natum originis proprieta-
te Dei Filium ostendens , inter ipsum et homines filios Dei evidentissime
distinguit in libro XII de Trinitale ita dicens : Vero Patri solus qui ex co
nascitur, vere Filius est et nos quidem filii Dei sumus sed per factu-
ram . Fuimus aliquando filii iracundiæ ' , sed filii Dei per adoptionem effecti
sumus potius quam nascimur : et quia omne quod sit, antequam fiat non
fuit, nos cum filii non fuissemus , efficimur. Ante enim filii non eramus ,
sed per gratiam facti sumus, non nati , neque generati , sed acquisiti . Ac-
quisivit enim nos Deus sibi , et per hoc dicitur nos genuisse. Genuisse enim
Deum filios , numquam cum proprietatis significatione cognoscimus dici .

Ex adoptione enim homo factus est filius Dei , non ex generatione : neque
ei proprietas est , sed nuncupatio : ac per id non vere filius est, quia nec
proprie natus dicitur , nec semper fuit filius. Unigenitus autem Deus nec
fuit aliquando non Filius , nec fuit aliquid antequam Filius , nec quidquam
¹ Cf. Infra, Dist. XXVIII .

Edit. Joan. Alleaume , sunt.
• Psal. LXXXI, 6.
4 Exod. IV , 22.
Ad Ephes. 11, 3 et seq.: Eramus natura filii iræ, etc. Ipsius (scilicet Dei) sumus factura, etc.
28 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD..
ipse nisi Filius . Atque ita semper est Filius , nascibilitatis proprietate ac
veritate Filius est solius qui genuit , et ille tantum qui genuit Pater ipsius
est : quia sicut ille Filius origine, ita ille Pater generatione .
E. Quod homo dicitur filius Trinitatis , et Trinitas potest dici pater hominum .
Homo vero , qui filius Dei est factura , non tantum Patris, sed et Filii , et
Spiritus sancti filius est, id est , totius Trinitatis : et Trinitas ipsa pater ejus
dici potest. Unde Augustinus in libro V de Trinitate dicit : Non potest dici
Trinitas Pater, nisi forte translative ad creaturam, propter adoptionem
filiorum ' . Quod enim scriptum est, Audi, Israel, Dominus Deus noster,
Dominus unus est, non utique excepto Filio aut Spiritu sancto oportet in-
telligi : quem unum Dominum Deum nostrum recte dicimus : etiam Patrem
nostrum , per gratiam suam nos regenerantem . De hoc etiam Hilarius in
libro VI de Trinitate ait : Omnibus per fidem Deus Pater est, quibus est
Pater per eam fidem, qua Jesum Christum Dei Filium confitemur. Ecce
ostensum est, quare proprium dicatur esse Dei nati , quod Filius est :
quia scilicet ipse solus natus proprie dicitur. Unde Hilarius in libro III
de Trinitate ait : Dominus dicens , Clarifica Filium tuum , non solo nomine
contestatus'est se esse Filium , sed et proprietate . Nos filii Dei sumus,
sed non talis hic Filius. Hic enim verus et proprius est Filius origine ,
non adoptione, veritate non nuncupatione, nativitate non creatione .
F. Quod Spiritus sanctus dicitur proprie donum Dei, quia proprietate est donum,
ut Filius nativitate : et utroque modo dicitur relative, et secundum eamdem rela-
tionem .
Ita etiam de Spiritu sancto dicendum est, qui proprie dicitur donum
Dei, cum tamen et alia plura sint dona Dei . Sed Spiritus sanctus ita pro-
prietate immutabili et æterna donum est, sicut Filius proprietate est Fi-
lius . Eo enim dicitur donum , quo Spiritus sanctus et utroque utique no-
1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate , cap. 11 .

Joan . xvII , 1 .
› Edit. Joan. Alleaume, contestans.
IN I SENTENT. DIST. XXVI , G. 29
mine relative dicitur , eademque relatione dicitur Spiritus sanctus et
donum , licet ipsa relatio non ita appareat in hoc nomine , Spiritus san-
ctus, sicut in hoc nomine , donum . Unde Augustinus in libro de Trinitale
ait : Spiritus sanctus qui non est Trinitas , sed in Trinitate intelligitur, in
eo quod proprie dicitur Spiritus sanctus , relative dicitur , cum et ad Patrem

et ad Filium refertur : quia Spiritus sanctus et Patris et Filii spiritus est.
Sed ipsa relatio non apparet in hoc nomine : apparet autem cum dicitur
2
donum Dei . Donum enim est Patris et Filii , quia a Patre procedit, et a
Filio : ergo Spiritus sanctus , ineffabilis quædam Patris Filiique communio
est. Et ideo fortasse sic appellatur, ut jam diximus , nec iterare piget, quia
Patri et Filio potest eadem appellatio convenire . Nam hoc ipse proprie
dicitur, quod illi communiter : quia etiam Pater spiritus , et Filius spiritus ,
et Pater sanctus, et Filius sanctus. Ut ergo ex nomine quod utrique con-
venit, utriusque communio significetur , vocatur donum amborum Spiritus
sanctus. Ecce habes quare Spiritus sanctus proprie dicatur donum , et quod
relative dicitur, sive donum sive Spiritus sanctus : et quod nomen sibi pro-
prium tenet, quod communiter Patri et Filio convenit, sed divisim . Et est
sciendum , quod cum Pater vel Filius dicitur spiritus sive sanctus , neu-
trum relative dicitur, sed secundum substantiam .
G. An Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsa possit dici Spiritus sanctus ?
Hic quæri potest, Utrum Pater, vel Filius, vel etiam ipsa Trinitas possit
dici Spiritus sanctus , sicut disjunctim dicitur et spiritus et sanctus ? De
hoc Augustinus in libro V de Trinitate sic ait : Trinitas nullo modo pot-
est dici Filius : Spiritus vero sanctus potest quidem universaliter dici , se-
cundum id quod scriptum est, Quoniam Deus spiritus est . Itaque Pater et
Filius et Spiritus sanctus , quoniam unus Deus est , et utique Deus sanctus
est, et Deus spiritus est, potest appellari Trinitas et Spiritus sanctus. Sed
5
tamen tunc Spiritus sanctus relative non dicetur secundum essentiam :
quia proprie Spiritus sanctus, qui non est Trinitas, sed in Trinitate , dici-
tur relative .
1 S. AUGUSTINUs, Lib. V de Trinitate , cap. 11 .

• Edit. Joan. Alleaume, qui.
' S. AUGUSTINUs , Lib. V de Trinitate , cap . 11 .
Joan. iv, 24 : Spiritus est Deus.
' Edit. Joannis Alleaume, dicitur.
H. Quidam putant Spiritum sanctum non dici relative ad Patrem et Filium, quia
non vicissim respondent sibi vocabula , sed falso .
Quidam tamen putant Spiritum sanctum vel donum , non dici relative
ad Patrem vel ad Filium . Si enim , inquiunt, hæc relative ad se dicuntur,
suis invicem sibi respondent vocabulis : ut sicut dicitur Pater Filii Pater,
et Filius Patris Filius : ita dicatur, Pater Spiritus sancti vel doni Pater, ' et
Spiritus sanctus vel donum Patris spiritus vel donum . Sed non ita est in
omnibus relativis. Non enim omnia quæ relative dicuntur, suis ad se invi-
cem respondent vocabulis . Unde Augustinus horum elidens ' opinionem in
quinto libro de Trinitate ' : Non te moveat, inquit, quoniam diximus Spi-
ritum sanctum non ipsam Trinitatem , sed eum qui est in Trinitate, rela-
tive dici, licet non ei respondeat vicissim vocabulum ejus ad quem refer-
tur . Dicimus enim Spiritum sanctum Patris, sed non vicissim dicimus
Patrem Spiritus sancti , ne filius ejus intelligatur Spiritus sanctus . Item , Di-
cimus Spiritum sanctum Filii , sed non dicimus Filium Spiritus sancti , ne
pater ejus intelligatur Spiritus sanctus. In multis enim relativis hoc con-
tingit, ut non inveniatur vocabulum quo sibi vicissim respondeant. Cum

ergo dicimus donum Patris et Filii , non quidem possumus dicere Patrem
doni aut Filium doni : sed ut hæc vicissim respondeant, dicimus donum
donatoris, et donatorem doni : quia hic potuit inveniri usitatum vocabu-

lum , illic non potuit. Donum ergo donatoris , et donator doni cum dicimus ,
relative utrumque ad invicem dicimus : donator tamen non fuit Deus, nisi
ex tempore, cum Spiritus sanctus sit donum , etiam ab æterno .
Edit. Joan. Alleaume, eludens.

› S. AUGUSTINUs, Lib. V de Trinitate, cap. 12 .
1 Edit . J. Alleaume, et.
IN I SENTENT. DIST. XXVI , H, ART. 14 . 31
sunt esse diversæ opiniones : quod fal-

sum est quia hæreticus reputaretur,
qui assereret non esse tres personas . Si
ARTICULUS XIV. autem canon Patrum dicitur scriptura ,
plane falsum videtur : quia infra habebi-
An liceat in divinis sine peccato diversi- mus , quod Augustinus nominat, et po-
mode opinari et loqui de notionibus , nit notiones ' .
cum quidam ponunt plures, quidam
pauciores ? et, An falsa opinio facial AD HOC dicendum, quod propter diffi- Solutio.
hæreticum ? cultatem materiæ non ex præsumptione,
sed ex ratione hic diversa opinantes , ex-
cusantur : quia falsa opinio non facit
Deinde quæritur de hoc quod dicit , hæreticum , sed potius præsumptio as-
ibi , D , « Hic quæritur, quomodo dicatur sertionis et defensionis, ut dicit Magister
proprium nato Deo, etc. » infra 3.
Ilic enim oportet duo determinare , AD PRIMUM ergo dicendum , quod non Ad 1.
scilicet qualiter ausus est aliquis in divi- contradicunt in re nullam dicentes esse
nis notiones ponere , præcipue cum sibi , notionem, et aliquas dicentes notiones
ut videtur, in materia fidei Doctores con- esse : quia illi qui nullam dicunt, ponunt
tradicant ? Et secundo , Quid exigitur ad quod personæ seipsis distinguuntur , et
gratuitam filiationem ? ita implicite ponunt notiones , sed non
distinctas a personis nisi secundum in-
AD PRIMUM proceditur sic : tentionem : quia impossibile est ponere
1. Alius dicit nullam proprietatem sive distinguens et distinctum per intentionem
notionem , alius ponit infinitas , alius esse idem . Illi autem qui ponunt notio-
quinque, alius tres : quædam autem is- nes , non dicunt eas re differre a personis ,
tarum contradictorie opponuntur, scili- sed suppositione et modo intelligendi .
cet nullam esse notionem, et aliquam Nec est mendacium : quia non dicunt in-
esse notionem : ergo altera erit falsa : tentione fallendi , sed potius id opinantur
mendacium autem, ut dicit Augustinus, quod verum esse credunt . Qui autem di-
quod est in doctrina fidei , maximum est cit, quod non est verum et putat esse ve-
omnium mendaciorum ergo videtur, rum , non mentitur, ut dicit Augustinus .
quod talis diversitas opinionum non pos- AD ALIUD dicendum, quod numerus Ad 2.
sit esse sine peccato mortali . notionum refertur ad numerum persona-
2. Item , Supra ' habitum est, quod rum et ideo non habet articulum sym-
nusquam periculosius erratur , quam in boli specialem , et ideo non est ibi tan-
materia de Trinitate : cum ergo iste error
tum periculum , sicut in alio quod ex-
sit in materia de Trinitate , videtur esse presse a Patribus est determinatum .
periculosissimus . AD ALIUD dicendum , quod licet Augu- Ad 3.
3. Si dicas, quod Scriptura non deter- stinus nominet notiones et proprietates ,
minavit et ideo opiniones circa hoc non tamen ostendit qualiter distinguun-
esse poterunt . Quæratur, Quid vocatur tur a personis : et non determinat ,
Scriptura ? Si canon Bibliæ scriptura utrum sint ut notiones, vel in noto per
vocatur sicut non determinat quinque eas tantum , vel utrum ponendæ sint
notiones, ita etiam non determinat tres
per se et ideo circa illud possunt esse
esse personas ergo etiam de hoc pos- opiniones .
Cf. I Sententiarum, Dist. II . Tom . XXV. 3 Cf. Infra, IV Sententiarum , in tractatu de

Cf. Infra, Dist. XXVIII . Eucharistia, Dist . XIII, cap . ultimo.
32 D. ALB . MAG. ORD. PRÆD.
Sed quia de hoc alibi plurima dicta Solutio.

sunt ibi requirantur : quia ibi disputa-
tum est de filiatione adoptionis , et filia-
ARTICULUS XV. tione per naturam et gratiam unionis ,
et factura . Hoc solum hic notandum
est , quod licet aliæ res sint factæ ad
Quid exigatur ad gratuitam
filiationem ? exemplar quod habent in mente divi-
na, non tamen Deus proprie dicitur
pater earum , nec illæ filii : quia filius
Deinde quæritur , Quid exigatur ad est qui alio modo habet imaginem fa-
gratuitam filiationem in communi , quam cientis , ut homo , et Angelus .
Magister videtur hic tangere triplicem , Quæ autem in sequenti parte dicuntur
scilicet factura sive creatione, et recrea- a Magistro , satis plana sunt per ea quæ
tione, et æterna generatione, etc. tractata sunt de Spiritu sancto.
1 Vide III Sententiarum, Dist. X.

IN I SENTENT. DIST. XXVII , A. 33
DISTINCTIO XXVII .
De proprietatibus personarum , secundum quod diversis nominibus

exprimuntur per vocabula magis usitata.
A. An easdem proprietates assignent Augustinus et Hilarius ? et, An istæ sint quæ

dicuntur paternitas, filiatio, et processio ?
Ilic quæri potest, Utrum proprietates quas Hilarius supra assignavit ,
scilicet quod Pater semper est Pater , et Filius semper est Filius : sint illæ
eædem proprietates quas Augustinus superius distinxit, dicens proprium

esse Patris , quod genuit Filium : et proprium Filii , quod genitus est a Pa-
tre et proprium Spiritus sancti, quod ab utroque procedit ? Ac deinde,
utrum et istæ sint illæ quæ dicuntur paternitas, filiatio, processio ? Videtur
quod non sint eædem proprietates quas ponit Hilarius , et illæ quas ponit
Augustinus . Si enim eædem sunt, idem est ergo Patri esse Patrem , et ge-
nuisse Filium , quod utique quidam concedunt . Si autem hoc est, cui ergo
convenit ut sit Pater, ei convenit genuisse Filium . Natura ergo divina si
Pater est, genuit Filium : si vero non genuit, Pater non est . Sed quis au-
deat dicere, aut quod ipsa genuit Filium , aut quod ipsa Pater non sit ? Si
autem ipsa Pater est, nec Filium genuit : non est ergo idem dicere aliquid
esse Patrem , et gignere Filium . Et ita non videtur ' una eademque esse
proprietas.
bus personalibus, de quibus habitum

est, prout significantur aliis nominibus.
DIVISIO TEXTUS . Et dividitur in quatuor partes : in
quarum prima tangit Magister alia verba
in quibus significantur eædem proprieta-
« Hic quæri potest, Utrum proprietates sub alio modo significandi . In se-
tes quas Ililarius, etc. » cunda tangit, qualiter istæ proprietates
Hic incipit pars illa in qua Magister distinguunt personas insecessibiliter ,
determinat de eisdem tribus proprietati ibi , D , « Illæ enim proprietates singulæ
1 Edit. Joan. Alleaume, videbitur.

XXVI 3
34 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD .
singulis, etc. In tertia tangit, qualiter prietas : ergo non idem significatur ; ut
aliis nominibus significantur quædam videtur .
personæ cum eisdem relationibus , præ- 1. SED CONTRA videtur, quod hæc sit Sed contra.
cipue persona Filii , ibi , E , « Hic non est falsa , essentia est Pater , sicut hæc , es-
prætermittendum, quod sicut Pater et sentia genuit si enim essentia est Pa-
Filius, etc. » In quarta tangit, qualiter ter , non est Pater nisi Filii : ergo hæc
nominibus essentialibus positis pro per- est vera, essentia est Pater Filii : ergo
sonalibus, etiam exprimuntur personæ sequitur ulterius , quod essentia genuit
et proprietates eædem, ibi , H , « Hic Filium , et quod essentia dicitur relative ,
quæritur, Cum dicitur Deus de Deo , et quod distinguitur : quæ omnia supra
etc. >> negata sunt ergo videtur, quod proba-
In prima harum sunt tria capitula in tio Magistri nihil valeat .
quorum primo movet quæstionem . In 2. Item , Si aliæ sunt istæ proprietates
secundo solvit, ibi , B, « Ad quod sine quam illæ, tunc eadem ratione etiam
præjudicio, etc. » In tertio assignat ra- aliæ sunt , cum dicitur, Pater distingui-
tionem solutionis , ibi , C , « Nec tamen tur a Filio , et refertur ad Filium , et pro-
videtur nobis omnino idem esse, etc. » ducit Filium : ergo multæ valde essent
relationes ergo videtur, quod sint peni-
tus eædem .
SOLUTIO . Dicendum ad hoc, quod sunt Solutio.

ARTICULUS I. eædem re sub alio modo significandi .
Iste autem modus significandi diversus
An idem sit genuisse Filium, el esse est, propter tria : quorum primum et
Patrem ? præcipuum est quod Magister tangit in
Littera, quod Pater et Filius et Spiritus
sanctus sunt nomina hypostasum et pro-
Incidit autem hic quæstio primo de prietatum generari autem et generare
intentione Magistri, Utrum idem sit ge- sunt nomina proprietatum tantum . Se-
nuisse Filium, et esse Patrem ? cunda ratio est : quia cum pater signifi-
1. Et inducit unam rationem Magister in cet proprietatem concretive, et generare
Littera, quod non sit idem : quia si esset concretive, diversus est modus concre-
idem , cui conveniret unum , conveniret tionis : cum enim dicitur album , signifi-
et aliud : sed essentiæ divinæ convenit catur subjectum cum albedine , eo quod
esse Patrem : ergo essentiæ divinæ con- ipsum est substantia nominis cum au-
venit genuisse Filium , quod falsum est. tem dicitur albescere ,significatur acci-
2. Ad idem potest objici sic : Non dens inhærens sine subjecto et hoc
idem est si baptismus fiat in nomine ge- ideo est quia actus habet in se substan-
nitoris et geniti, et in nomine Patris et tiam , sicut a qua sit : et licet sit in ali-
Filii si enim fiat in nomine genitoris et qua substantia secundum quod est acci-
geniti et doni, non reputatur baptismus : dens , tamen quia significatur ut actus ,
sed si fiat in nomine Patris, et Filii , et non significatur in ipso hujusmodi sub-
Spiritus sancti, baptismus reputatur : stantia in qua sit : et ideo significatur ut
ergo videtur, quod non idem significent. non claudens in suo significato subje-
3. Præterea, Magister dicit in tertio ctum et substantiam . Tertium est : quia
capitulo istius partis, quod cum dicitur generare et hujusmodi significant pro-
pater, significatur hypostasis cum proprietates in genere, et non in specie :
prietate (alias , paternitate) : cum autem non enim sequitur si aliquid generat
dicitur genuit, non significatur nisi pro- aliquid , quod sit pater ejus nec si ali-
IN I SENTENT. DIST. XXVII , B, C. 35
quid generatur, quod sit filius ejus , sicut AD ALIUD dicendum , quod non potest Ad object.2.
habemus ab Augustino determinatum ' . multiplicatio fieri ultra tres proprietates
His habitis , concedendæ sunt rationes personales : quia hujusmodi verba, di-
primo inductæ. stinguere, et referre , et hujusmodi , si-
Ad object. 1. AD ID autem quod contra objicitur, di- gnificant potius id quod consequitur ex
cendum quod cum dicitur, essentia est proprietatibus , quam proprietates , et non
Pater, duplex est locutio ex eo quod ly specificant eas. Ergo cum genus nihil
Pater potest teneri adjective , et sic est addat supra speciem , et non connumere-
falsa , et in hoc sensu improbatur : vel tur ei , non dicuntur notiones speciales
substantive , et in hoc sensu conceditur hujusmodi verba : tamen nota quod Por-
a Magistro, hoc est , essentia est ille qui retani infinitas ponentes notiones, illas
est Pater. concesserunt objectiones.
B. Responsio, ubi ostendit easdem esse proprietates.
Ad quod sine præjudicio aliorum dicimus, quod eadem proprietates

notavit uterque , licet diversis verbis . Quod enim Hilarius ait, ita intel-
ligi debet, Proprium Patris est quod semper Pater est, id est, proprie-
tas Patris est, qua semper Pater est . Semper vero Pater est, quia sem-
per genuit Filium . Ita et proprium Filii est, quod semper Filius est , id
est, proprietas Filii est, qua semper Filius est . Filius vero semper est, quia
semper genitus est . Ergo proprietas qua Pater pater est, est quia sem-
per genuit et hæc eadem dicitur paternitas , vel generatio. Et proprie-
tas qua Filius semper est filius , est quia semper genitus est a Patre :
et hæc eadem dicitur filiatio , vel genitura , vel nativitas , vel origo, vel na-
scibilitas. Sic et proprietas qua Spiritus sanctus est Spiritus sanctus vel do-
num , est quia procedit ab utroque : et hæc eadem dicitur processio . In
præmissis ergo locutionibus eædem significatæ sunt proprietates.
C. Quomodo non est omnino idem dicere, esse patrem , et genuisse vel habere filium,
ita et de aliis ?
Nec tamen videtur nobis omnino esse idem dicere aliquid esse Patrem ,
et genuisse Filium : vel aliquid esse Filium , et habere Patrem vel esse
Spiritum sanctum , et procedere ab utroque : alioquin Pater non esset no-
1 Cf. III Sententiarum, Dist. V.

men hypostasis, id est, personæ, sed proprietatis tantum : similiter Filius ,
et Spiritus sanctus : et ita non per tria nomina significarentur tres personæ .
Ideoque dicimus , quia Patris nomen non tantum relationem notat, sed
etiam hypostasim , id est, subsistentiam significat : ita et Filius , et Spiritus
sanctus . Relationum vero vocabula , scilicet paternitas , filiatio, processio :

vel gignere , gigni , procedere , ipsas tantum relationes , non hypostases si-
gnificant, sive habere Filium et habere Patrem : ut verbi gratia , cum di-
cimus , Deus est Pater, nomine Patris et relationem notamus , et divinam
hypostasim significamus : ut sit intelligentia talis, Deus vel divina essentia
est Pater, id est , ille qui genuit , id est, hypostasis quæ habet Filium . Simi-
liter, Deus est Filius , id est, hypostasis genita , vel habens Patrem . Ita
etiam , Deus est Spiritus sanctus, id est, hypostasis procedens ab utroque ,
sive ille qui procedit. Cum vero nomina relationum ponimus in prædicatis ,
notiones ipsas tantum significamus, non hypostases : ut cum dicimus , Deus

genuit, id est, habet Filium : et Deus genitus est , id est, habet Patrem . Et
tunc oportet intelligi in subjectis hypostases tantum, non essentiam, quæ

illis proprietatibus determinantur.
et ita non Pater est, quia genuit : sed

potius genuit, quia Pater est.
2. Item, Separemus per intellectum
ARTICULUS II. proprietatem a personis : aut igitur ali-
quid remanet, aut nihil. Si nihil : tunc
Utrum Pater est Pater, quia genuit , habeo propositum, quod proprietates
vel genuit quia est Pater ? et, An faciunt personas : et sic genuit, quia est
proprietates determinent personas , el Pater. Si aliquid : aut illud est essentia

unde venit determinatum ? sola, aut aliquid aliud . Si essentia sola :
ergo proprietas adveniens determinat es-
sentiam , et ponitur circa eam, quod su-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in pra est improbatum , et iterum infra im-
secundo capitulo B , « Semper Pater est, probabitur. Si aliquid aliud aut hoc est
quia semper genuit Filium, etc. » distinctum in personis, aut non . Si dis-
Videtur enim ex hoc, quod sit Pater, tinctum : ergo in divinis aliquid est dis-
quia genuit : ergo secundum rationem tinctum ante distinguens secundum ra-
intelligendi, prius est generare quam tionem : quia nihil distinguit nisi pro-
esse Patrem . prietas , et illam posuimus non esse. Si
Sed contra. SED CONTRA : illud non est distinctum : ergo est essen-
1. Non generat nisi persona distincta : tia : quia nihil est indistinctum in per-
non enim sunt actus nisi particularium sonis nisi essentia, et ex illo sequitur , ut
distinctorum ergo generans est persona prius , quod circa essentiam ponuntur
distincta non autem distinguitur nisi notiones, et quod determinant eam, quod
falsum est.
paternitate : ergo Pater est ante genera-
tionem secundum modum intelligendi :
1
IN I SENTENT. DIST. XXVII , C , ART. 2 . 37
Quæst. 1. ITEM, In secunda parte hujus distin- quam in inferioribus : quia in inferiori-
ctionis dicit Magister, quod proprietates bus relationes sunt tantum relationes , et
determinant personas : et quæritur, Unde ex mutationibus innascuntur. In divinis
veniat determinatum ? Bene enim vide- autem non tantum sunt relationes, sed
mus unde veniat indeterminatum in per- etiam proprietates , et etiam habent actum
sonis , scilicet essentiam et bene vide- quemdam similem differentiæ constitu-
mus unde veniat determinans, quia hoc tivæ in hoc quod constituunt personas :
est proprietas. Tertium autem quod est et ideo in superioribus relationes sunt
determinatum , cum illud manere non ante actus notionales secundum intelle-
possit sublata proprietate , quæritur, unde ctum , ut probant objectiones : et Au-
veniat ? Non enim potest dici , quod hoc gustini dictum quod hic dicit, referen-
secundum modum intelligendi sit pro- dum est ad relationes secundum quod
prietas : quia tunc idem esset secundum relationes tantum sunt : quia verum est ,
intellectum determinans, et determina- quod Pater non refertur ad Filium in
tum, quod esse non potest. quantum persona constituta in seipso ,
sed potius quia genuit ipsum .
Quæst. 2. ITEM, Objiciunt quidam : Aut generat AD HOC quod ulterius quæritur, Si se- Ad object . 2.
quia Pater, aut quia Deus , aut quia Deus parentur notiones sive proprietates ,
Pater, aut quia innascibilis , aut quia utrum aliquid remaneat , vel nihil ? Di-
principium spirativum : non enim plu- cendum meo judicio, quia nihil manet
ribus modis potest considerari . Si gene- nisi essentia forte quæ commune est in
raret, quia Deus : cum ergo Filius sit personis , non ut determinatum a pro-
Deus , et ipse generaret , quod falsum est. prictatibus .
Si generaret, quia Pater : hoc est contra
Anselmum in libro de Processione Spi- ET QUOD ulterius quæritur, Unde ve- Ad quæst. 1 .
ritus sancti : quia dicit , quod ridiculum nit id quod distinguitur ex quo non ma-
est dicere, quod propter relationem Pa- net ? Dicendum, ut supra, quod distin-
tris tota essentia divina sit in Filio . guens secundum quod distinguens , non
Unde Anselmus ibidem dicit , quod gene- est nisi in distincto : et distinctum se-
rat, quia Deus : et spirat, quia Deus. Si cundum quod distinctum , non est
quia Deus Pater : hoc esse non potest, nisi in distinguente. In divinis autem
cum gratia neutrius conveniat ei, ut non accipiuntur proprietates ut entia
jam probatum est . quædam , sed tantum secundum actum
Item, in Littera videtur dici , quod distinguendi : nec hypostases ut entes
potius ipse est Deus Pater, quia generat, quidam absolute per substantiam divisi ,
quam e converso generat, quia Deus sed tantum ut per ad aliquid divisi : quod
Pater est. Si autem quia innascibilis : tamen in divinis non est accidens se-
hoc non videtur : quia sic non compara- cundum rem , sed substantiale : et ideo
tur ad Filium , sed potius ad principium uno posito, ponitur utrumque : et altero
ante se per privationem. Si autem quia sublato , aufertur utrumque : et ita patet so-
est principium spirativum : tunc potius lutio ad totum quod de hoc est quæsitum .
spirat , quam generet.
Præterea, Cum idem principium sit AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad quæst. 2,
Filius , et Filius generaret. Ergo videtur, generat quia Pater, etc. Dico , quod ge-
quod nullo modo conveniat ei generare. nerat quia Deus Pater : et Anselmus cum
dicit, quod generat quia Deus, non tan-
Solutio.
Ad object. 1. SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio , git nisi partem causæ : quia virtus gene-
sicut etiam supra diximus in quæstione randi est a natura in Patre , sed actus et
de hypostasi, quod in divinis aliter est proprietas est Patris .
AD ID quod contra objicitur, jam pa- delicias suas . Sed illi , salva pace eorum ,
tet solutio : quia ostensum est, quod non intelligunt quæstionem : quia cum
quia Pater, generat : et non quia gene- quæritur, Utrum quia Pater, vel e con-
rat , est Pater . Sunt tamen quidam qui verso , quæritur de ratione generantis, ut
dicunt, quod generat, quia innascibilis , est generans , et non quare generet .
quia sic quærit socium cui communicet
D. Quod proprietates determinant hypostases, non substantiam , id est, naturam .
Illæ enim proprietates singulæ singulis proprie conveniunt personis : et

per eas personæ determinantur , et a se invicem differunt, sed a se non se-
cedunt. Unde Joannes Damascenus : Non differunt ab invicem hypostases
secundum substantiam , sed secundum characteristica idiomata, id est, de-
terminativas proprietates . Characteristica vero, id est, determinativa ,

sunt hypostaseon . et non naturæ : etenim hypostases determinant . Item ,
esse quidem intemporaliter et æternaliter dicimus divinam Verbi hyposta-
sim, simplicem , omnia habentem quæ hatet Pater, ut ejus poovaiov, id est,
consubstantialem : nativitatis modo et habitudine a paternali hypostasi
differentem , numquam vero a paternali hypostasi secedentem . Idem aper-
tius exprimens personales proprietates , in eodem ait : Differentiam hyposta-

seon, id est, personarum in tribus proprietatibus , id est, paternali , et filia-
li, et processibili recognoscimus. Insecessibiles autem ipsas hypostases et
indistabiles invicem et unitas quidem inconfusibiliter : tres enim sunt etsi

unitæ : divisas autem indistanter. Etenim singula perfecta est hypostasis ,
et propriam proprietatem , scilicet existentiæ modum proprium possidet :
sed unitæ sunt substantia, et non distant neque secedunt a paternali hy-
postasi.
Ecce hic habes distinctas tres illas proprietates , quæ supra diversis si-
gnificatæ sunt modis.
ctionis, ibi , « Illæ enim proprietate sin-

gulæ singulis, etc. »
Hoc enim videtur falsum : quia in-
Expositio textus. communicabile non habet determinari,
sed potius commune et universale : ergo
videtur, quod cum nihil sit commune
DEINDE quæritur de hoc quod dicit nisi essentia, quod illa habeat distingui
Magister in secunda parte istius distin- et derterminari .
' S. JOANNES DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodoxa, cap. 8.

IN I SENTENT. DIST. XXVII , E, ART. 3. 39
Solutio, AD HOC dicendum , quod est commu- convenit singulis suis suppositis , et hoc
ne ut universale, et hoc habet deter- non habet determinari , sed est potius.
minari et distingui secundum quod con- hypostasis , quæ non est commune nisi
trahitur ad hoc vel ad illud : est etiam ratione , ut supra probatum est .
commune re tota, id est, quod totum
E. Quod sunt alia nomina personarum easdem proprietates notantia , scilicet geni-
tus, genitor, verbum, imago.
Hic non est prætermittendum , quod sicut Pater et Filius et Spiritus san-
ctus nomina personarum sunt, et proprietates personales designant, ita

etiam sunt et alia nomina personarum , id est, quæ ipsas personas signifi-
cant, et earum proprietates denotant, et easdem quas et nomina prædicta .
Unde et relative dicuntur, scilicet genitor, genitus, verbum, imago . Unde
Augustinus in libro V de Trinitate ait : Videndum est, inquit , hoc signi-

ficari cum dicitur genitus, quod significatur cum dicitur filius. Ideo enim
filius , quia genitus : et quia filius, utique genitus. Sicut autem filius ad pa-
trem , sic genitus ad genitorem refertur : et sicut Pater ad Filium , ita geni-
tor ad genitum ' . Idem, in libro VI de Trinitate : Verbum quidem solus
Filius accipitur, non simul Pater et Filius, tamquam ambo sint unum ver-
bum . Sic enim verbum dicitur, quomodo imago, non autem Pater et Filius
simul ambo imago : sed Filius solus est imago Patris, quemadmodum et
Filius . Idem , in libro VII de Trinitate : Verbum secundum quod sapientia

est et essentia, hoc est quod Pater : secundum quod verbum, non hoc est
quod Pater, quia verbum non est Pater, et verbum relative dicitur, sicut
Filius ' . Idem , in eodem : Sicut Filius ad Patrem refertur, ita et verbum ad
cum cujus est verbum refertur, cum dicitur verbum. Et propterea non eo
verbum , quo sapientia dicitur : quia verbum non ad se dicitur, sed tantum
relative dicitur ad eum cujus est verbum , sicut filius ad patrem. Eo quippe
est Flius , quo verbum : et eo est verbum , quo Filius : sapientia vero , quo
essentia, et ideo quia Pater et Filius sunt una essentia et una sapientia .
Item , in eodem : Non est Pater ipse verbum , sicut nec filius, nec imago .
Quid autem absurdius quam imaginem ad se dici ? Idem, in libro V de Tri-
1 S. AUGUSTINUS , Lib. V de Trinitate, cap . 6.

IDEM, Ibidem , Lib. VI , cap. 2.
3 IDEM, Ibidem, Lib. VII, cap. 2.
nitate : Dicitur relative filius , relative etiam dicitur verbum et imago : et in

omnibus his vocabulis ad Patrem refertur, nihil autem horum Pater di-
citur '.
F. Breviter summam colligit intelligentiæ prædictorum.
Aperte ostensum est, quod sicut Filius vel genitus relative dicitur ad
Patrem , ita verbum et imago : et quod eo dicitur verbum sive imago quo
Filius , id est, eadem proprietate sive notione dicitur verbum et imago qua
Filius : sed non eo quo verbum, dicitur sapientia vel essentia , quia non no-
tione qua dicitur verbum , dicitur sapientia . Nam sapientia dicitur secun-
dum essentiam , non secundum relationem .
G. Generalis regula eorum quæ ad se , et eorum quæ relative dicuntur : quidquid

enim ad se, simul ambo dicuntur : sed non ita in prædictis relativis.
Et est hic advertenda quædam generalis regula corum quæ ad se , et eo-
rum quæ relative dicuntur de Patre et Filio . Quicquid enim ad se dicitur

(ut ait Augustinus in libro VI de Trinitate) non dicitur alter sine altero , id
est, quidquid dicuntur quod substantiam eorum ostendat, ambo simul
dicuntur. Ergo nec Pater est Deus sine Filio , nec Filius sine Patre, sed
ambo simul Deus : sed non ambo simul Pater , non ambo simul Filius vel
verbum , vel imago .
tendum, etc. , » ubi dicit , quod verbum, et

imago, et genitor, et hujusmodi , easdem
dicunt hypostases et notiones , quas di-
ARTICULUS III. cunt Pater et Filius et Spiritus sanctus.
Sed quia de genitore satis dictum est
Quid sit verbum? supra , et de imagine infra habebitur tra-
clatus, quærantur hic de verbo quinque,
scilicet, Quid sit verbum , et, Quæ conve-
Deinde quæritur de tertia parte distin- niant verbo ? Quid sit summo spiritui di-
ctionis, ibi, E, « Ilic non est prætermil- cere ? Utrum sit verbum essentiale sicut
S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 1 . 2 Cf. I Sententiarum, Dist. IV. Tom . XXV.
IN I SENTENT. DIST. XXVII, E, ART. 3. 41
dicere quandoque ? et , Ad cujus verbi si- bum a mente , sicut Filius a Patre , sicut
militudinem in inferioribus dicatur ? dicitur in Psalmo XLIV, 2 : Eructavit cor
meum verbum bonum . Et quia non per-
CIRCA PRIMUM proceditur sic fecte est æqualitas , ut dicit Augustinus ,
1. Dicit Augustinus in libro X de Tri- nisi cum mens dicit se , et tunc semper
nitate : « Verbum quod nunc discernere est notitia cum amore : quia tantam di-
et insinuare intendimus , est cum amore cit se , quanta est : et tantam se amat,
notitia . Ergo verbum est notitia ama- quanta est et ideo tunc semper ver-
ta : sed notitia non dicitur personaliter : bum est cum amore .
ergo videtur, quod nec verbum : hoc est AD PRIMUM ergo dicendum , quod no- Ad 1.
contra ea quæ hic determinantur. titia dicitur dupliciter, scilicet ars sive
2. Item , Augustinus, in libro LXXXIII sapientia , et hæc essentialiter convenit
Quæstionum dicit, quod Græce Xoyos et tribus : sed appropriatur Filio . Notitia
verbum et rationem Latine significat : sed etiam dicitur dicentis , ut procedens a di-
hoc loco, In principio erat Verbum , me- cente quæ est ut manifestativa dicentis ,
lius interpretamur ut significetur non so- et non ut habita ab ipso dicente ut forma
lum respectus ad Patrem , sed etiam ad illa rei scibilis : et hæc dicitur personaliter,
quæ per Verbum facta sunt operativa quia illud est verbum quod relative di-
potentia. Cum ergo operativa potentia citur : et de hac Augustinus intendit.
sit essentalis , et non tantum personalis , AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 2.
videtur quod verbum non semper sit in libro LXXXIII Quæstionum accipit
Filius. verbum secundum quod notat effectum
3. Præterea , Verbum dicitur expressio in creatura , et per consequens significat
conceptus in corde dicentis , id est, per essentialiter et personaliter, vel essen-
intellectum intuentis : et hoc nons em- tiam in persona : et ideo non est ad
per est notitia amata , sicut ibidem , in propositum : quia Augustinus intendit,
libro IX de Trinitates dicit Augustinus : quod in Evangelio significat utroque
ergo videtur, quod male diffinitur per modo, scilicet personaliter cum dicitur,
notitiam amatam . Dicit enim Augusti- In principio erat Verbum : essentialiter
nus quod quorumdam notitiam impro- autem connotando notionem, cum dici-
bamus. tur, Omnia per ipsum, scilicet Verbum,
4. Item, Verbum est de re de qua est, facta sunt , et sine ipso factum est nihil
et manifestivum illius : cum ergo dicens quod factum est *.
se manifestet , non videtur idem dicere AD ALIUD patet solutio per ante dicta . Ad 3.
distinctionem personalem : et ita non AD ALIUD dicendum, quod dicens non Ad 4.
convenit Filio . manifestat se nisi eo quod procedit ab
5. Item , Quare est hoc, quod Filius ipso : et ipse processus dicit distinctio-
natus exprimitur in canone per Verbum : nem personalem . In hoc enim , ut dicit
cum Filius magis dicat distinctionem et Damascenus , abundat Dei verbum a
personalem perfectionem in natura com- nostro verbo, sicut Dei spiritus a nostro
muni, quam Verbum ? spiritu.
AD ALIUD respondendum est per ver- Ad 5.
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod Augustinus bum Chrysostomi in secunda homilia su-
diffinit verbum secundum quod manife- per Joannem , ubi dicit sic : « Verbum
statur in imagine in qua procedit ver- vocavit Evangelista : quia enim debet do
1 S. Augustinus , Lib. X de Trinitate, cap. 9 . 10.

* Joan . 1, 1. 4 Joan. 1, 3.
S. AUGUSTINU's, Lib. IX de Trinitate, cap.
cere , quod hoc Verbum unigenitus est « gitor , ut omnium habens causas in se ,
Filius Dei ut non passibilem quis exi- << ut per omnia capiens et incedens , ut
stimet generationem , præveniens Verbi << omni simplicitate simplicior ³ . » Cum
nuncupatione omnem destruit pernicio- igitur sunt tot diversitates Sanctorum
sam suspicionem , et esse ex eo Filium circa attributa Filii, quæ omnia conve-
ostendens et impassibiliter . >> niunt ei secundum quod verbum , et
Ex hoc colligitur, quod Sancti volunt non secundum quod Filius : quæritur,
verbum esse id quod immaterialiter pro- penes quid accipiantur.
cedit a dicente, manifestans complete di-
centem , in eo quod in se non habet plus 1. ITEM, Cum Filius eo dicatur Ver- Quæst.
nec minus quam dicens . bum , quo Filius, ut infra patebit , quæ-
-ritur, Utrum ipse dici possit verba plu-
ra, sicut bene dicitur rationes plures , et
ideæ plures ?
2. Præterea , Cum ratio dicatur hic
ARTICULUS IV. ratio rei, et non ratio ratiocinantis actus,
quia ille non convenit Deo , eo quod
Quæ sunt quæ a Sanctis attribuuni ver- compositus sit ab uno procedens in
bo, et penes quid accipiuntur ? alium , secundum quem modum convenit
ei supputatio ? Illa enim videtur consiste-
re in multiplicatione quadam actuali fini-
Secundo quæritur, Quæ conveniant ta , et ita repugnat simplicitati verbi , ut
verbo ? videtur.
Et accipiantur de hoc quatuor au- 3. Præterea, Quod sit causa uniuscu-
ctoritates , scilicet Hieronymi in Proce- jusque , hoc non videtur esse appropria-
Λόγος Græce
mio galeato, ubi dicit sic : « Adyos tum Filio , sed potius Patri cui attribui-
multa significat : nam et verbum est, tur potentia, cum omnis causa magis
«< et ratio , et supputatio , et causa unius- sonet potentiam quam verbum .
<< cujusque rei, per quam singula sunt 4. Item, Ea quæ dicit Damascenus
< quæ subsistunt : quæ universa recte non videntur esse propria, sed essentia-
" intelligimus in Christo ' . »
lia omnibus personis , vel nulli posse
Item , Damnascenus dicit , quod « Ver- convenire : subsistere enim in se, et
« bum Dei est subsistens in se , electi- esse operativum, et omnipotens , non
< vum, et operativum, et omnipotens . »
> magis convenit uni quam alii , et sic non
Basilius autem dicit sic : « Filio Dei sunt propria Filii. Electivum autem esse ,
<< attribuuntur sensus, sapientia, virtus , cum non sit electio nisi ignorati , ut
« lumen , verbum sensus, quo omnia idem Damascenus dicit, non videtur
« cognoscuntur : sapientia , qua omnia alicui competere : non enim eligitur nisi
« disponuntur : virtus, qua omnia per- de quo ante fuit inquisitio et consilium :
« ficiuntur lumen, quo omuia decla- et consilium habetur de dubio vel igno-
« rantur : verbum , quo omnia enuntian- rato .
« tur. » 5. Eodem modo omnia quæ dicit Dio-
Dionysius in libro de Divinis nomi- nysius videntur æqualitater omnibus
nibus, dicit, quod Deus dicitur ver- convenire .
bum : quia sapientiæ et intellectus lar-
1 S. HIERONYMUs, Prooemium galeatum, circa S. DIONYSIUS , Lib. de Divinis nominibus,

medium . сар . 7.
2 S. J. DAMASCENUS, Lib. I , cap. 7.
IN I SENTENT. DIST. XXVII , E, ART. 4 . 43
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod dictum Hie- convenit cuilibet personæ divinæ, ut os-
ronymi explanat multiplicitatem nomi- tendens perfectionem personalem in ipsa .
nis apud usum Græcorum , licet omnia Hoc autem quod dicit Basilius , ad Fi-
ad Filium possunt retorqueri : et hoc lium retorquetur secundum quod est
verum est , quod revertuntur ad ipsum, Verbum connotans respectum ad creatu-
secundum quod ipse est Verbum. Et du- ras, et effectum in creaturis : et ideo non
plex est consideratio Filii in quantum est convenit ab æterno Filio , nisi secundum
Verbum, scilicet secundum quod accipi- habitum , et non secundum actum . No-
tur notionaliter tantum vel secundum tandum igitur, quod verbum est intelle-
quod accipitur notionaliter, connotando ctus practici , secundum quod a Basilio
essentiam per respectum ad creaturas. accipitur et sic habet aliquid cognitio-
Primo modo dicitur verbum . Secundo nis, et aliquid operis . Secundum autem
modo potest accipi tribus modis , scili- quod habet aliquid cognitionis , illa est
cet in ratione finis qui est forma exem- dupliciter, scilicet absolute , aut ordinata
plaris , et sic dicitur ratio rei . Secundo ad alium . Si ad alium : tunc est verbum
modo, in ratione formalis exemplaris , quo fit enuntiatio : quia hoc operatur
et sic dicitur supputatio propter respe- in nobis. Si absolute : aut est per modum
ctum exemplarium ad numerum propor- principii ad cognoscendum , et sic est lu-
tionis existentiæ rerum. Tertio modo , men, quo omnia nobis declarantur. Aut
secundum causam efficientem per for- per modum cogniti : et hoc est duobus
mam exemplarem , et sic dicitur causa modis , scilicet simpliciter, vel in ordine
per quam subsistunt res. Nec hoc est ad Deum et primo modo est sensus ,
inconveniens : quia exemplar extra ha- secundo modo sapientia : quia , ut ipse
bet hæc tria in se, scilicet quod finis est, dicit , sapientia consistit in ordine. Si au-
et quod exemplar, et quod est operati- tem habet opus : tunc est potentia ulti-
vum , in quantum est intellectus pratici : mata quæ summa est .
et sic se habet exemplar arcæ in ar- Divisio autem Dionysii accipitur tota
tifice qui facit arcam . secundum quod verbum connotat respe-
Damascenus autem , ut mihi videtur, ctum ad creaturas, et connotat effectum
non intendit assignare proprietatem Ver- in eis. Ille autem effectus attenditur du-
bi in quantum est Verbum, sed ea quæ pliciter,scilicet secundum actum pro-
ostendunt in eo perfectionem personæ in prium verbi et immediatum : vel secun-
comparatione ad nostrum verbum, quod dum id cujus vel de quo est verbum : pro-
est imperfectum, et accidens intellectus. prius enim actus verbi est dare sapien-
llæc autem perfectio est in duobus , sci- tiam et intellectum per auditum inte-
licet in substantia, et potestate . In sub- riorem , sicut dicit Psalmus Lxxxiv, 9 :
stantia tangit, cum dicit subsistens per Audiam quid loquatur in me Dominus
se, sicut convenit personæ subsistere . Deus et sic est sapientiæ et intellectus
Dicit enim Boetius, quod subsistentia largitor. Si autem accipitur per compa-
est id quod in se et per se est , et nullo rationem ad rem de qua est : hoc con-
indiget ad hoc ut sit. In potestate autem tingit tribus modis, scilicet ut in causa ,
dupliciter, scilicet naturali , et illa quæ est ut in effectu , ut in proprietate primæ
ad opus extra . Naturalis exprimitur per causæ regentis effectum. Primo mo-
hoc quod dicit electivum, quasi potens do est omnium habens in se causas exem .
ex propria electione voluntatis ab libi- plares. Secundo modo omnia videns .
tum . Ad extra autem est potestas , vel Tertio modo est omni simplicitate sim-
ante opus indeterminate completa , et sic plicius : quia , ut dicit Philosophus , omnia
est omnipotens vel in opere, et sic est regit penetrando , præterquam quod
operativum . Et bene concedo, quod hoc commisceatur eis.
44 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD.
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod Filius non processum verbi a dicente . Ergo videtur ,
Ad 1.
potest dici verba plura : quia verbum quod hoc loqui non conveniat Patri di-
est proprie dicentis verbum ut principa- centi et generanti verbum , proprius enim
liter principii : sed ratio habet intentio- actus verbi est dare sapientiam : sed po-
nem suam non ab eo a quo est , sed potius sumatur ad similitudinem locutionis
tius a parte ejus de quo est : et cum hoc exterioris .
multiplex sit, admittit pluralitatem. Ta- 2. Præterea , Summi spiritus non vi-
men non proprie Filius dicitur esse ra- detur esse excogitatio proprie : quia co-
tiones plures, sed habere rationes plu- gitatio est coagitatio , et habet quamdam
res et licet ipse sit hoc quod habet, collationem et compositionem : ergo non
tamen diversus modus est intelligendi . convenit ei .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod supputatio Si autem dicas, quod hoc loqui est
non habet multitudinem ex parte suppu- videndo intueri, videtur quod hoc loqui
tantis , sed ex parte creaturæ et ideo conveniat ei etiam sine Filio . Ponamus
illa multiplicitas non impedit simplicita- enim non esse personas hoc modo quo
tem, sicut nec multiplicitas idearum. distinguit cas Ecclesia, adhuc Deus vi-
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod est causa dendo per intellectum intuetur se ergo
per quam res subsistunt, et hæc est for- loquitur se secundum istas diffinitiones.
malis, quæ convenit exemplari : et est dicendi.
causa per quam sunt, et hæc efficiens Si forte dicas , quod habet similitudi-
quæ attribuitur Patri. nemad loqui nostrum exterius : sicut
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod electivum videtur velle Damascenus, quod verbum
non dicitur ab electione secundum quod manifestatur in spiritu attracto, qui fit
est rei exquisitæ ex consilio, sed potius a vehiculum ejus , et materia in qua for-
libertate eligentis , scilicet quia facit et matur et figuratur. CONTRA hoc est quod
ponit hoc quod vult. dicitur in Glossa Bedæ super Joannem
Ad 5. AD ALIUD per divisionem patet respon- in principio, et in libro XV de Trinitate
sio. ab Augustino, qui volunt, quod qui pot-
est videre verbum mentis , non solum
ante vocem corpoream , sed etiam ante
imagines vocum interius , quod ille potest
perpendere aliquamn similitudinem Verbi
ARTICULUS V. increati.
Quid est dicere summo spiritui ? SOLUTIO . Secundum intentiones San- Solutio,
Ad I.
clorum, dicere Dei est ad similitudinem
dictionis interioris , et est cogitando vel
Tertio quæritur, Quid sit dicere summo videndo se intueri : sed tamen differt di-
spiritui ? cere ab intelligere se , et cognoscere se :
1. Dicit autem Anselmus , quod dicere in intelligere enim se, non dicit nisi con-
corde nihil aliud est quam cogitando in- versionem intellectus supra se cogno-
tueri . Et Damascenus dicit, quod ratio- scere se , est notitiam sui apud se tenere
nale dividitur in interius dispositum ser- vel habere : dicere autem se , est mani-
monem, et prolatum : et quod interius festare se per aliquid procedens ab ipso ,

dispositus sermo est motus animæ in ex- quod simile est sibi intelligenti se : sicut
cogitatione fiens sine aliqua enuntiatio- verbum nostrum manifestat nostrum con-
ne ' . Hujusmodi autem loqui non dicit ceptum.-
1 S. JOANNES DAMASCENUS , Lib. II , cap . 21 .

IN I SENTENT . DIST. XXVII , E, ART. 6 . 45
Ad 2. Ad hoc autem quod objicitur de co- fecte manifestans dicentem in eo quod

gitatione, dicendum quod cogitatio pro- dicens. Si non : tunc erit impotentior no-
prie non est in Deo : sed ponitur cogita- bis.
tio pro conversione sui supra se : non 3. Item , In inferioribus nos possumus
quod etiam ibi proprie sit conversio , omnia diccre, ita quod quolibet verbo
quia etiam conversio dicit compositio- manifestamus conceptum nostrum : ergo
nem sed quod cognoscatur videndo se hoc magis competit summo spiritui : er-
ut ipse est. go videtur, quod verbum non uno modo
AD ALIUD dicendum , quod meo judicio, dicatur.
dicere est æquivocum ad esse naturale , 4. Item, Ponamus personas quas ponit
et esse personale : non enim video , qua- fides non esse , quæro , An Deus adhuc
liter posset dici , quod Deus , non intelle- dicat se, vel dicere possit ? Si dicit : aut
ctis personis , non possit dicere se, et perfecte potest manifestare se dictione
manifestare se : imo etiam videtur impo- quantum est de se aut non . Et inde
tentia si non potest : sed hoc dicere erit proceditur ut prius .
essentiale, et non respondet ei verbum SED CONTRA : Sed contra.
personaliter procedens ab ipso dicere 1. Augustinus hic in Littera sæpius di-
autem quod est manifestare se in verbo cit, quod eo dicitur Verbum quo Filius :
personali simili sibi , non convenit nisi sed esse Filium non convenit essentiæ :
Patri, et verbum non nisi Filio. ergo nec esse Verbum.
2. Item, Anselmus dicit, quod mirum
quiddam et inexplicabile video, quod
unusquisque dicit se, et quemlibet alio-
rum et tamen non est nisi unum ver-
ARTICULUS VI. buni .
Utrum verbum quandoque dicatur SOLUTIO. Ad hoc prænotandum est Solutio.

essentialiter sicut dicere ? dictum Anselmi ante finem Monologii,
ubi sic dicit : « Certe Pater et Filius et eo-
rum Spiritus, non sunt tres dicentes ,
Quarto quæritur id propter quod tota quamvis singulus quisque sit dicens :
quæstio mota est , Utrum verbum quan- nec sunt plura quæ dicuntur, cum unus-
doque essentialiter dicatur, sicut dicere ? quisque seipsum et alios duos dicat. » Et
Videtur autem quod sic quia infra : Sicut ejus est scientia et intelli-
1. Dicit Anselmus quod Pater dicit se , gentia : ita enim est scire et intelligere ,
et unumquemque aliorum et Filius et quod nihil aliud est quam dicere , id est ,
Spiritus dicunt se, et unumquemque alio- præsens intueri quod scit et intelligit :
rum :aut ergo perfecte dicunt se, aut imper- necesse est enim quod quemadmodum
fecte. Si imperfecte : tunc sunt impoten- singulus Pater, et singulus Filius , et
tes ad dicendum se. Si perfecte : cum per- singulus eorum Spiritus est sciens et
fectæ dictioni respondeat verbum, erit ali- intelligens, et tamen simul hi tres non
quod verbum dictum ab unoquoque eo- sunt plures intelligentes et scientes , sed
rum : hoc autem non erit nisi essentia , vel unus sciens et unus intelligens : ita sin-
quæcumque persona : ergo verbum pot- gulus quisque sit dicens , nec tamen
est dici essentia , et quæcumque persona . omnes simul tres dicentes , sed unus di-
2. Item, Aut Pater potest dicere Spi- cens. Hic liquide constat, quod cum hi
ritum in eo quod Spiritus sanctus, aut tres dicuntur a semetipsis et a se invi-
non . Si sic habeo propositum , quod cem , non sunt plura quæ dicuntur. Quid-
Spiritus sanctus erit verbum Patris per- nam ibi dicitur nisi eorum essentia ? Si
ergo illa una sola est, unum solum est cens : « Aliter enim dicuntur verba quæ
quod dicitur.: spatia temporum syllabis tenent sive
Ex Hос рatet, quod dicere dicitur es- pronuntientur , sive cogitentur : aliter
sentialiter, et personaliter : et ideo dico omne quod notum est, verbum dicitur,
sine præjudicio , quod verbum accipitur animo impressum quamdiu de memoria
tribus modis . Uno modo, secundum quod proferri et diffiniri potest, quamvis res
convertitur cum dicto manifestante in- ipsa displiceat aliter cum placet quod
tellectum dicentis : et sic dicetur genera- mente concipitur . » Ergo quadruplex est
liter respectu cujuscumque dicentis. Alio verbum , scilicet duplex cum syllabis,
modo , secundum quod addit super hoc scilicet cogitatum, et pronuntiatum : et
processionem et distinctionem persona- duplex animæ impressum placitæ rei , et
lem a dicente : et sic dicere non non placitæ. Damascenus autem : « Ver-
bum est naturalis intellectus motus se-
convenit nisi Patri, et verbum esse non
convenit nisi Filio : et sic accipitur pro- cundum quem movetur, et intelligit, et
prie a Sanctis. Tertio modo, secundum cogitat , velut lux ejus et splendor . Ver-
quod addit super hæc duo respectum ad bum rursus est, quod internum et in
creaturas et sic significat personas , et mente promitur. Et rursus verbum est
notat essentiam . Et primo modo unus- angelus intelligentiæ . » Super Joannem
quisque dicit se, et quilibet alium . Se- autem innuitur triplex verbum , scilicet
cundo modo solus Pater dicit solum Fi- cordis quod est in ipso conceptu ante-
lium . Tertio modo Deus dicit omnes quam imagines vocum meditentur , et
creaturas, secundum quod dicitur, Dixit, verbum quod habet imaginem vocis, et
et facta sunt ' , id est, verbum genuit in verbum vocis . Magistri distinguunt etiam
quo erant ut fierent . triplex verbum , scilicet rei , vocis , et
Ad object.1 . Per hoc patet solutio ad ea quæ obji- speciei vocis.

ciuntur primo .
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod unum so- Est etiam verbum intellectus specula- quæst.
lum est verbum : quia essentia divina tivi , et intellectus practici .
non facit numerum cum aliquo quod sit Et quæritur, Cum quo istorum ver-
in divinis sed tamen non est uno mo- borum magis conveniat ?
do dictum , sed tribus modis, ut jam pa-
tet. AD HOC dicendum , quod fere omnes Solutio.
istæ divisiones referuntur ad idem : quod
enim dicit Augustinus, verbum cum
syllabis non pronuntiatum, hoc est
idem ei quod Damascenus in secunda
ARTICULUS VII. divisione ponit in corde enuntiatum ,
et quod in tertia divisione ponitur
Ad cujus verbi similitudinem in infe- habere imaginem vocis , et in quarta

rioribus dicatur verbum in divinis ? dicitur esse speciei vocis , et non vo-
cis, quando scilicet meditatur cor spe-
cies vocum in quibus exprimit suam in-
Quinto et ultimo quæritur, Ad cujus tentionem . Quod autem Augustinus vo-
verbi similitudinem dicatur ? cat verbum enuntiatum , hoc est idem
Distinguit enim Augustinus in libro IX quod Damascenus in secunda divisione

de Trinitate quadruplex verbum sic di- vocat angelum , id est, nuntium intelli-
1 Psal. XXXII , 9. 3 S. J. DAMASOENUS. Lib. I , cap . penultimo.

S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Trinitate, cap. 10.
IN I SENTENT. DIST. XXVII , E, ART . 8 ... 47
gentiæ, et quod in tertia divisione dicitur

verbum vocis , et similiter in quarta .
Quod autem Augustinus vocat verbum
animo impressum , id est , notitiam pro-
ARTICULUS VIII.
nuntiabilem sine specie vocis , et sine vo-
ce, id est, quod antequam vox profera-
tur, sit apud meditantem vel cogitantem, Utrum Filius dicitur imago Patris ? et,
hoc est quod Damascenus in secunda di- An Spiritus sanctus sit imago Filii ?
visione vocat motum, vel lucem intelli- et, Quid dicatur imago ?
gentiæ et in tertia divisione dicitur ver-
bum cordis , et in quarta dicitur verbum
rei, quia nihil est plus in verbo illo quam Deinde quæritur de hoc quod dicit , in
res dicta : sic autem non est in aliis , ubi fine cap . E, « Dicitur relative filius, re-
plus est quam res dicta : quia vel species lative etiam dicitur verbum et imago ,
vocis, vel vox ipsa . Sed verum est quod etc. »

Augustinus hoc subdividit in notitiam 1. Imago enim convenit toti Trinitati :
ergo non dicitur relative.
placidam, et in notitiam non placidam :
quod non faciunt alii . 2. Item, Eo dicitur verbum quo filius :
Dicendum ergo , quod Verbum æter- ergo eadem est , ratio verbi , filii , et ima-
num tripliciter potest considerari , scilicet ginis . Et hoc falsum est, cum Damasce-
1
secundum processionem æternam , et sic nus dicat , quod Filius est imago Patris,
maxime convenit cum verbo cordis : et Spiritus sanctus est imago Filii et
quod patet, quia de illo dicit Damasce- tota Trinitas dicatur imago.
nus, ibidem : « Primum quidem verbum

intellectus , naturale est germen , ex ipso AD HOC dicendum , quod imago quan- Solutio.
semper naturaliter scaturiens . » Verbum doque dicit repræsentationem principii

autem in carne, hoc est verbum habens operantis in diversitate essentiæ : sicut
similitudinem cum verbo vocis : quia imago imperatoris est in solido aureo , ut
sicut illud habet plus quam res dicta , ita dicit Augustinus et sic dicit essentiam
Filius plus quam Pater de carne assum- unam in tribus personis . Quandoque au-
pla, in qua manife status est nobis. Et hoc tem dicitur imago principii in eadem es-
dicit Augustinus in libro XVI de Trini- sentia exprimentis se in simili secundum
tate et super Joannem . natur am , et illa imago in omnibus æquat

id cujus est imago, et sic dicitur imago
Ad quæst. AD ULTIMUM autem dicendum , quod Patris solus Filius .
verbum illuminat et operatur et quan-
tum ad actum illuminandi convenit cum AD PRIMUM dicendum , quod eadem ra- Ad I.
verbo speculativo : unde , Eccli . 1,5 : Fons tione qua est relatio personalis, dicitur
sapientiæ verbum Dei in excelsis . Sed Filius verbum et imago , sed non eadem
quantum ad actum operativum magis ratione nominis et modi significandi : di-
convenit cum verbo intellectus practici . citur enim filius in quantum est res na-
Quantum vero ad utrumque simul con- turæ per actum naturæ qui est genera-
venit cum verbo intelligentiæ extendente tio : verbum autem dicitur in quantum
est manifestatio omnium interiorum Pa-
se de speculatione in praxim , id est ,
tris, quæ sunt intima cordis , et ideo
operationem .
eructari dicitur verbum ex corde : imago
autem dicitur in repræsentatione quasi
1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 18.

48 ` . D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
exteriorum quia alius ab ipso , sicut tialem secundum quam quilibet dicitur
ipse a Patre, ut dicit Richardus . imago alterius . Damascenus autem non
Ad 2 AD ALIUD dicendum, quod Spiritus di- facit vim in hoc quod imago dicitur ab
citur imago , non quia procedat ut imago , alio quasi exemplata , sed tantum in si-
sed potius ut donum , sed secundum militudine essentiali et æqualitate .
quod imago dicit similitudinem essen-
H. An secundum substantiam dicatur Deus de Deo , et hujusmodi ?
Hic quæritur , Cum dicitur Deus de Deo , lumen de lumine, et hujusmodi,

utrum dicantur secundum substantiam ? Nam secundum relationem con-
stat ista non dici . Si vero secundum substantiam dicuntur simul ambo , sci-
licet Pater et Filius , possunt dici Deus de Deo , lumen de lumine, secun-
dum prædictam regulam . Ad quod dicimus , quia licet Deus secundum

substantiam dicatur et lumen , et sapientia, et hujusmodi , et numquam re-
lative accipiantur : aliquando tamen pro relativis, id est , pro personis , sed
non relative , accipiuntur : ut cum dicitur, Deus genuit Deum , alterum pro
Patre , alterum pro Filio ponimus : similiter cum dicitur, Deus de Deo, lu-
men de lumine . In aliis quoque locutionibus sæpe reperiuntur nomina

essentiæ ad significationem personarum deducta : ut cum dicitur, Deus na-
tus , Deus mortuus , Deus passus, ubi Filius tantum significatur. Ita et de solo
Filio intelligitur, cum dicitur, Deus de Deo , et hujusmodi . Unde Augustinus

quærens quomodo hujusmodi dicantur, in libro VII de Trinitate ait : Quo-
modo Deus de Deo , lumen de lumine dicitur ? Non enim simul ambo Deus
de Deo , sed solus Filius de Deo , scilicet Patre : nec ambo simul lumen de lu-
mine , sed solus Filius de lumine Patre '.
I. Quod tantum secundum nomen substantiæ dicitur illud de illo, non secundum
nomina personarum .
Et est sciendum , quod secundum nomina substantiæ tantum dicitur illud
de illo , licet ibi illa nomina substantiam non significent. Secundum vero
eadem nomina personarum numquam dicitur illud de illo , sicut verbum de
S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate , cap. 2 .

IN I SENTENT. DIST. XXVII , I, ART. 9 . 49
verbo, vel filius de filio : quia hujusmodi nomina diversis personis conve-
nire non possunt. Quod Augustinus licet obscure , in eodem libro¹ita di-
cit : Hoc solum de eis dici non potest illud de illo , quod simul ambo non
sunt, id est, illo solo nomine non possumus uti ad ostendendum unum de
uno, quod simul ambobus non convenit : sicut Verbum de verbo dici non
potest, quia non simul ambo verbum , nec imago de imagine , nec filius de
filio , quia non simul ambo filius vel imago . Et sicut nomina substantiæ ali-
quando intelligentiam personarum distincte faciunt , ita etiam interdum
totius Trinitatis simul . Unde Augustinus in codem libro ait : In Patris no-
mine ipse Pater per se pronuntiatur : in Dei vero nomine , et ipse Pater ,
et Filius , et Spiritus sanctus : ut cum dicitur , Nemo bonus nisi solus
Deus : quia Trinitas est unus solus Deus ' .
Deo aut sunt idem Deus de Deo , aut

alius Deus de Deo . Si idem : ergo Filius
et Spiritus sanctus non sunt alius et alius .
ARTICULUS IX . Si diversi : ergo non sunt unus Deus :
quorum utrumque falsum est.
An solus Filius dicatur Deus de Deo ?
AD HOC dicendum , quod Spiritus san- Solutio.
Ad I.
ctus est Deus de Deo sicut et Fiiius : et
Deinde quæritur de ultima parte ubi ly solus non excludit nisi respectum Pa-
dicit : « Non enim simul ambo Deus de tris : et hujus ratio est , quia exclusio est
Deo, sed solus Filius Deus de Deo, sci- oppositi : cum autem dicitur Deus de Deo,
licel Patre, etc. » non significatur propria notio Filii, sed
1. Secundum hoc enim videtur, quod potius communis , quæ est esse ab alio :
Spiritus sanctus non sit Deus de Deo, in hac autem non opponitur Spiritu
quod falsum est : et contradicit Augusti- sancto , sed Patri tantum : ergo non ex-
nus supra , ubi expresse dicit , quod cluditur nisi Pater.
Spiritus sanctus est Deus de Deo, et Fi- AD ALIUD jam supra responsum est. Ad 1.
lius est Deus de Deo. quod nec idem , nec alius, sed idem in
2. Item, Cum dicitur , Spiritus sanctus essentia, et distinctus in persona : et

est Deus de Deo , et Filius est Deus de hujus ratio dicta est ibi ' .
1 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap . 2 . Cf. Sententiarum , Dist. X.

* Luc. xvi , 19 . Cf. Ibidem , Dist. IV.
3 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 8.
XXVI 4
DISTINCTIO XXVIII.

lationem , seu proprietatem non personalem , quæ est innascibi-
litas.
A. Quod non tantum tres prædictæ proprietates sunt in personis , sed etiam quæ aliis1
significantur nominibus, ut ingenitus .
Præterea considerari oportet, quod non tantum tres prædictæ proprieta-
tes sive notiones in personis sunt, verum etiam aliæ, quæ aliis notantur
nominibus . Nam etiam hoc nomen , ingenitus, relative dicitur de Patre
tantum : et aliam designat notionem quam Pater vel genitor. Non est enim
idem esse Patrem et esse ingenitum , id est, non ea notione Pater dicitur
quia ingenitus . Pater enim (ut prædictum est) dicitur secundum pro-
prietatem generationis, ingenitus autem secundum proprietatem innascibi-

litatis . Differt ergo Pater a Filio auctoritate generationis , differt etiam pro-
prietate innascibilitatis , id est , quia ingenitus . Unde Augustinus distinguens
inter proprietatem qua Pater dicitur, et illam qua dicitur ingenitus in

libro VI de Trinitate sic ait : Non est hoc dicere ingenitum , quod est
Patrem dicere : quia etsi Filium non genuisset, nihil prohiberet dicere
eum ingenitum . Et si signat ' quisque Filium , non ex eo ipse est ingenitus :
quia geniti homines gignunt alios . Non ergo ideo dicitur Pater, quia in-
genitus. Ideo cum de Deo Patre utrumque dicatur, alia notio est qua intel-
ligitur genitor, alia qua ingenitus . Genitor enim dicitur ad genitum , id
est , Filium . Cum vero ingenitus dicitur, non quid sit, sed quid non sit
ostenditur. Hoc exemplis planum faciendum est . Quod dicitur ingenitus,
hic ostenditur quod non sit filius : sed genitus et ingenitus commode di-
cuntur , filius autem latine dicitur : sed ut dicatur infilius non admittit
loquendi consuetudo , nihil tamen intellectui demitur si dicatur non filius :
Edit. Joan. Alleaume, qua.

S. AUGUSTINUS , Lib. VI de Trinitate, cap . 6 .
3 Edit . Joan . Alleaume, gignat.
Ibidem , dicitur.
IN I SENTENT. DIST. XXVIII , B. 51
quemadmodum etiam si dicatur non genitus , pro eo quod dicitur ingeni-

tus, nihil aliud dicitur. Ideo non est in rebus considerandum quid vel si-
nat, vel non sinat dici usus sermonis nostri, sed quis rerum ipsarum intel-
lectus eluceat. Non ergo jam tantum dicamus ingenitum , sed etiam non
genitum , quod tantum valet . Numquid ergo aliud dicimus , quam non
filium ? Negativa porro particula non id efficit , ut quod sine illa relative
1
dicitur, eadem proposita substantialiter dicatur, sed id tantum negatur
quod sine illa aiebatur : sicut in aliis prædicamentis cum dicimus , homo
est , substantiam designamus . Qui ergo dicit , non homo est , non aliud
genus prædicamenti enuntiat , sed tantum illud negat . Sicut ergo secun-
dum substantiam aio, homo est : sic secundum substantiam nego , cum
dico , non homo est . At si tantum valet quod dicitur genitus , quantum valet
quod dicitur filius : tantumdem ergo valet quod dicitur non genitus , quan-
tum valet quod dicitur non filius . Relative autem negamus dicendo , non
genitus. Ingenitus porro quid est, nisi non genitus ? Non ergo receditur
a relativo prædicamento , cum ingenitus dicitur. Sicut enim genitus non
ad se dicitur, sed quod ex genitore sit : ita cum dicitur ingenitus, non ad
se dicitur, sed quod ex genitore non sit ostenditur : utrumque tamen re-
lative dicitur. Quod autem relative pronuntiatur, non indicat substantiam .
Quamvis ergo diversum sit genitus et ingenitus, non tamen indicat diver-
sam substantiam ; quia sicut filius ad patrem , et non filius ad non patrem
refertur : ita genitus ad genitorem , et non genitus ad non genitorem refe-
ratur necesse est. Ecce evidenter ostendit quod ingenitus relative dicitur,
et de solo Patre accipitur . Alia notio est qua dicitur ingenitus , alia qua
Pater. Atque tantum valet cum dicitur ingenitus , quantum , non genitus,
vel non filius.
B. An sicut solus Pater dicitur ingenitus, dici debeat non genitus, vel non filius ?
Ideo solet quæri , Utrum sicut solus Pater dicitur ingenitus , ita ipse so-
lus debeat dici non genitus , vel non filius : ut nec etiam Spiritus sanctus
possit dici non filius , vel non genitus ? Quibusdam videtur quod Pater so-
lus debeat dici non genitus , vel non filius : Spiritus vero sanctus sicut non
dicitur ingenitus , ita (inquiunt) non est dicendus non genitus , vel non
filius. Debet quidem dici et credi Spiritus sanctus non esse genitus , vel
Edit. Joan. Alleaume, præposita.

non esse filius : sed non debet dici esse non genitus , vel non filius . Aliis
autem videtur , quod cum Spiritus sanctus non possit dici ingenitus , potest
tamen dici non genitus , vel non filius . Quod autem Augustinus supra ait,
tantum valere cum dicitur ingenitus, quantum cum dicitur non genitus vel
non filius , etymologiam nominis ostendendo eum hoc dixisse dicunt, non
• rationem prædicationis
.
est quod non genitus , sive non filius .

In secunda quæritur , Utrum solus Pater
DIVISIO TEXTUS . dicitur non genitus , sicut solus Pater di-
citur ingenitus ? ibi , B , « Ideo solet
quæri, etc. In tertia, determinatur no-
« Præterea considerari oportet, etc. » men notionis qua Pater dicitur ingeni-
Hic Magister incipit tractare de pro- tus , ibi , C, « Si autem vis scire, etc. >»
prietatibus personarum non persona- Nota autem hic, quod supra, Dist.
lium , quæ sunt duæ, scilicet innascibi- XIII , cap . E, « Nunc considerandum est,
litas , quæ est unius personæ : et ideo cum Spiritus sanctus non sit genitus,
de illa agit primo in hac distinctione : et etc. , » determinatæ sunt quæstiones tres
de communi principio , scilicet spiratione de innascibilitate, quæ adduci possunt
activa, quo Pater et Filius sunt princi- hic, scilicet quot modis dicatur, et quali-
pium Spiritus sancti , quæ est proprie- ter est notio solius Patris , et qualiter
tas duarum personarum : et de hac agit convenit Patri et Filio et etiam essentiæ
in secunda parte, ibi, « Est præterea divinæ. Quod ergo ibi determinatum est ',
aliud nomen, etc. , in distinctione se- hic supponatur .
quenti.
Ista autem distinctio dividitur in qua
tuor partes : in quarum prima Magister
investigat rationem innascibilitatis . In ARTICULUS I.
secunda , inducit Ambrosium arguentem
novitatem nominis , cum in Scripturis An si ingenitum sit notio, plures sint
non legatur, ibi , D, « Illud autem ta- notiones quam quinque ?
cere non oportel, etc. » In tertia quærit,
Utrum eodem intellectu dici possit
Pater non esse Filius , quo dicitur aliud Incidunt autem hic duæ aliæ quæstio-
esse ingenitum et aliud genitum ? ibi , E , nes ante Litteram , scilicet, Si ingenitum
« Præterea quæri solet etc. » In quarta sit notio , utrum sint eadem ratione plu-
et ultima quærit, Utrum solus Filius res notiones, quam quinque ?
dicatur nata sapientia sicut solus dici- Et secundo , An ingenitum posset esse
tur imago et verbum ? ibi , F, « Scien- notio, etsi non sint plures notiones ,
dum quoque est, quod sicut solus Filius, quam quinque ?
etc. »
Prima harum subdividitur in tres . In AD PRIMUM proceditur sic :
prima probatur, quod ingenitus est in 1. Si tam negatio quam affirmatio faciunt
prædicamento relationis , et quod idem notionem , cum quælibet persona possit
Edit Joan . Alleaume , ratione. 2 Cf. I Sententiarum , Dist. XIII, cap . E.

IN I SENTENT. DIST. XXVIII , B , ART. 1 . 53
innotescere quatuor modis, videbuntur 3. Item , Relationes in divinis sunt ra-

esse duodecim notiones trium persona- tiones vel proprietates distinguentes per-
rum . PROBATIO . Convenit enim Patri non sonam a persona : ergo quæ tales dicunt
esse ab alio per generationem , et non oppositiones , et possunt convenire Tri-
esse ab alio per spirationem . Similiter nitati , illa sunt proprietates : sed non
Filio convenit non esse ab alio per spi- esse ab alio , et esse ab alio , talem ha-
rationem , et esse ab alio per generatio- bent oppositionem in divinis : ergo fa-
nem a quo alius per spirationem, et non ciunt duas proprietates .
a quo alius per generationem. Similiter 4. Item , Esse ab alio per generatio-
Spiritui sancto convenit esse ab alio per nem , et non esse ab alio per generatio-
spirationem, et non esse ab alio per ge- nem , iterum talem faciunt oppositio-
nerationem a quo non est alius per spi- nem ergo illa etiam faciunt duas et sic
rationem, et a quo non alius per ge- erunt quatuor.
nerationem . Ergo videtur, quod notiones 5. Item, Esse ab alio per spirationem ,
sint duodecim, si non esse ab alio per et non esse ab alio per spirationem fa-
generationem vel spirationem est notio ciunt etiam duas : et sic erunt sex ad
Patris . minus. Si dicas, quod superiori negato ,
2. Item in prima littera primi capituli negatur etiam inferius : et ita non esse
habemus , quod « differt Pater a Filio ab alio , negat etiam non esse ab alio per
<< auctoritate generationis, differt etiam spirationem, et non esse ab alio per ge-
< proprietate innascibilitatis . » Ex hoc nerationem : et sic illa non faciunt notio-
concludo duas conclusiones : quarum nes. Hoc nihil videtur esse : quia secun-
prima est , quod per se facere differre dum hoc non esse ab alio erit notio Pa-
personam a persona est ratio quare po- tris et hoc a nullo ponitur, sed potius
natur in divinis notio et proprietas : cum innascibilitas ponitur sibi notio . Constat
ergo differat Pater a Spiritu sancto, autem , quod una specie emanationis ne-
quia non est ab alio per spirationem, gata ab aliquo, non necessario negatur
oportet quod etiam inspirabilitas sit no- alia unde cum innascibilis vel ingenitus
tio Patris respectu Spiritus sancti. Se- neget tantum esse ab alio per generatio .
cunda est, quia cum in divinis non sit nem , oportet Patrem adhuc alio modo
differentia nisi penes oppositionem re- innotescere, quo ipse etiam ab alio non
lationis, si differt Pater a Filio innasci- est per spirationem .
bilitate, in Filio est relatio opposita re- 6. Præterea, Secundum hanc respon-
spondens illi quæ est innascibilitas : et sionem licet superiori negato, negetur
sic Filius habet tres notiones, scilicet in- inferius : non tantum superiori posito po-
nascibilitatem , filiationem , et spiratio- nitur inferius : ergo videtur , quod in
nem activam . Si forte dicas, quod in aliis personis debent esse notiones affir-
Filio sequitur una ad aliam : quia sequi- mativæ , scilicet esse ab alio : et sic Filio
tur est Filius : ergo est natus , sed non et Spiritui sancto convenit una notio in
convertitur : genus autem cum specie in communi .
eodem non facit numerum . Hoc nihil 7. Item , Dicit Boetius, quod sola rela-
est : quia aliquid innotescit per modum tio multiplicat trinitatem, essentia autem
nati , quod non innotescit per modum continet unitatem
continet ergo inter quæ op-
unitatem : ergo
filii, sicut innuit Augustinus in libro III positio relationis non est , illa erunt idem ,
istius voluminis . Cum ergo hoc sit no- vel in codem : sed esse ab alio per gene-
tio in divinis, quod innotescere facit, rationem , et esse ab alio per spirationem ,
erit notio Filii nascibilitas . nullam habent oppositionis relationem :
¹ Cf. Supra, in principio hujus dist. XXVIII. 2 Cf. Lib. III Sententiarum, Dist. V.
ergo conveniunt eidem : et sic Fifius qui tia. Persona autem non convenit nisi rei
est ab alio per generationem , est etiam naturæ dignioris et ideo persona ut
ab alio per spirationem : et similiter Spi- persona , nou innotescit nisi proprietate
ritus sanctus ergo plures sunt notiones . dignitatis vel habitudine .
8. Item, Una notio est in qua Pater DICIMUS ergo ad primum , quod non Ad 1.
convenit cum Filio, licet Filius sit a Pa- esse ab alio per generationem , non ponit
tre : ergo alia notio debet esse in qua Pa- absolutam dignitatem secundum ordi-
ter convenit cum Spiritu sancto et alia nem naturæ qui est in divinis : et ad hoc
in qua Filius cum Spiritu sancto : aliter intelligendum , notandum quod in omni
enim non viderentur esse sufficienter natura in qua ponitur ordo naturæ quo
distincti : distinguitur enim Pater solus alter sit ex altero , et non alter prior al-
a Filio solo , et Filius solus a Spiritu tero, necesse est ponere principium il-
sancto solo , et Pater et Filius simul a lius ordinis . Non dico initium : quia
Spiritu sancto solo : ergo et Pater et initium magis respicit durationis princi-
Spiritus sanctus simul a Filio solo , et pium quam ordinem naturæ. Ergo si
Filius et Spiritus sanctus simul a Patre principium necesse est ponere , oportet
solo : et sic videtur, quod multæ debeant quod illud principium aliqua notione in-
esse notiones , si aliæ sunt notiones quam notescat principium autem cum non
personales, ut Magister dicit hic . habeat prius, non potest innotescere per
affirmationem priorem se : ergo necesse
Solutio. SOLUTIO. Dicendum, ut supra supposi est, quod innotescat per negationem :
tum est, quod notiones non sunt nisi ergo innotescet per non esse ab alio se-
quinque, et relationes quatuor , et pro- cundum ordinem naturæ . Utrum autem
prietates personæ quatuor, et proprieta- nihil ponat , vel aliquid ponat , non esse
tes personales tres , sicut supra proba- ab alio , in sequenti articulo quæstionis
tum est. Persona enim ut persona, non determinabitur. Ergo patet, quod qua-
innotescit nisi per illud quod sonat na- cumque speciali negatione posita , non
turæ dignitatem : aliter enim innotescit innotescet principium totius divinitatis
res naturæ, et aliter innotescit indivi- secundum ordinem naturæ hoc modo ut
duum, et aliter innotescit persona. Res principium : et sic patet, quod non esse
enim naturæ ut res naturæ per actum et ab alio per generationem , et non esse ab
rationem naturæ habet dignosci , secun- alio per spirationem , non sunt notiones
dum quod dicimus, quod res naturæ Patris, nec possunt esse . Illud autem
est , quæ actu naturæ producitur, hoc idem principium , quod est principium
est, actu quo communicatur natura hy- hujus ordinis naturæ , oportet quod inno-
postasibus sive suppositis suis et ille tescat : non dico ex parte posteriori,
actus in divinis est duplex, scilicet gene- quia non est ibi prius et posterius, sed
rare , et spirare : sed per utrumque ex parte illa qua alter est ex ipso et
actum innotescit res naturæ dupliciter : hoc secundum genus non ponit dignita-
quia res naturæ est genita , et res natu- tem , sed quandoque indignitatem : sed
ræ est generans et res naturæ est spi- in specie ponit dignitatem in actu in quo
rata, et res naturæ est spirans : tamen natura communicatur, sicut est genera-
non sunt quatuor res naturæ divinæ, tio , et sicut est spiratio : ergo ab illa
quia spirantem esse non habent opposi- parte erunt notiones Patris, paternitas,
tionem ad generantem esse , nec ad ge- et spiratio activa . Sed supposito eodem
nitum esse et ideo necessario generans ordine naturæ, id quod est a principio
et genitus sunt unum principium spiran- secundum generalem modum essendi ab
di. Individuum autem proprie non est alio , non innotescit ut persona, sed in
in divinis, sed innotescit per individuan- speciali modo in quo virtute specifica
IN I SENTENT. DIST . XXVIII , B , ART. 1 . 55
differentiæ ostenditur sibi dari natura dicit. Et ideo nascibilitas non est notio :
gnior et illi actus sunt generatio , et et per hoc patet solutio ad sequens.
spiratio ergo esse ab alio per genera- AD ALIUD dicendum , quod non esse ab Ad 4.
tionem, et esse ab alio per spirationem alio idem est quod esse ingenitum, ut
sunt notiones Filii et Spiritus sancti : supra probatum est : et ideo illæ sex
sicut in inferioribus esse ab homine non revertuntur ad quinque : quia non esse
communicat naturam dignam ad consti- ab alio per generationem , non ponit ra-
tuendam personam , quia ab homine est tionem principii in ordine naturæ nec
quandoque res indigna : sed esse ab ho- etiam non esse ab alio per spirationem :
mine per generationem hominis naturam sed non esse ab alio simpliciter. Et ideo
communicantem . Non esse autem ab non possunt esse notiones alicujus non
alio per generationem , et non esse ab enim dicunt rationem principii in ordine
alio per spirationem (sicut jam probatum naturæ, nec rationem acceptionis natu-
est) non constituunt , nec innotescere fa- ræ dignæ, quemadmodum generatio et
ciunt aliquam naturæ dignitatem . Et sic spiratio .
patet quare non duodecim , sed tantum AD ALIUD dicendum , quod innascibili- Ad 5.
quinque esse possunt notiones personæ tas secundum quod soli Patri convenit,
ut personæ . et non Spiritui sancto , est idem quod
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod differentia non esse ab alio, hoc modo quo non esse
distinctionis non simpliciter facit notio- ab alio facit innotescere principium to-
nem personæ, sed differentia distinctio- tius divinitatis .
nis personæ ut personæ. Principium au- Ad 6.
AD ALIUD patet solutio per dicta , et
tem non de principio per modum perso- similiter ad sequens .
næ potest innotescere tribus modis , sci- AD ALIUD dicendum , quod licet gene- Ad 7.
licet ad ante per negationem et bene rari et spirari non opponantur relative,
concedo, quod ingenitus non dicit ibi tamen spiratus et genitus relative oppo-
negationem emanationis specialis , sed nuntur quia hoc bene concedo secun-
generalis non esse ab alio : cujus ratio dum supra dicta ' , quod Græci errant ,
supra determinata est et sic cessat et ideo qualiter ipsi Spiritum sanctum
prima quæstio . Alio modo innotescit a Filio distinguant, non laboro hic de-
respectu eorum quibus est principium , terminare : quia videtur mihi impossi-
et una notione ad unum , et alia ad bile esse quod unus non sit alius, si inter
alium , secundum quod sunt duo actus eos non est oppositio relationis , sicut
communicationis naturæ dignæ, scilicet supra est determinatum : et ideo Pater
generatio, et spiratio : et hoc supra de- et Filius sunt unum in spirando , et Spi-
terminatum est. ritus sanctus distinguitur ab utroque .
AD ALIUD dicendum , quod non potest Ad 2.
Ad 3. AD ALIAM quæstionem patet jam so-
lutio : quia nascibilitas , vel esse ab alio, esse notio in qua Pater conveniat cum
de se non dicit notionem personæ ut per- Spiritu sancto , et alia in qua Filius con-
sonæ : quia non omne quod nascitur de veniat cum Spiritu sancto : quia illa in
aliquo , accipit naturam dignitatis ab eo : qua Pater communicaret Spiritui san-
nec omne quod est ab aliquo , accipit cto, notaretur ordo naturæ , et sic opor-
naturam dignitatis : sed omne quod na- teret a Patre et Spiritu sancto esse
turaliter filius est, naturam dignitatis quemdam quartum, quod supra impro-
generantis accipit. Sic etiam vis spirati- batum est , et sic fieret multitudo in infi-
va nihil nisi sibi simile in natura produ- nitum : et similiter alium oporteret esse
¹ Cf. I Sententiarum , Dist. XIII. Tom . XXV. 3 Cf. I Sententiarum, Dist. X. Tom . XXV.
Ibidem.
secundum illam notionem in qua conve- Si forte dicas, quod negatio facit in-
niret Filius cum Spiritu sancto : et sic notescere , ut dicit Rabbi Moyses Ægyp-
duo essent procedentes a Spiritu sancto . tius in libro qui dicitur Dux neutrorum :
Præterea, Illa in qua Pater conveniret præcipue in divinis . Et Augustinus con-
cum Spiritu sancto non haberet opposi- firmat dictum suum , dicens quod si non
tionem ad Filium : ergo in illa conveni- potes cognoscere quid est Deus , non pa-
ret cum eis et Filius : ergo illa notio jam rum tamen perfecisti in cognitione si
conveniret tribus, et sic esset communis cognoscas quid non est . CONTRA : Secun-
tribus et nihil est eis commune nisi es- dum hoc unȧ negatio non sufficienter
sentia ergo illa notio jam diceretur se- notificat. Si enim dicam, Deus non est
cundum essentiam de ipsis : et ideo illa elementum , relinquendo quod Deus sit
argumentatio non procedit. Unde patet, aliquid, non facit hæc negatio secundum
quod innascibilitas est notio , et quod doctrinam illius Philosophi notitiam
non sint nisi quinque notiones . Dei : quia adhuc multa alia sunt , quæ
non sunt elementum, et etiam non sunt
Deus ergo oportet addere plures nega-
tiones restringentes : quanto enim uni-
ARTICULUS II. versalius est quod negatur , tanto nega-
tio est minus communis et quanto par-
An innascibilitas sit notio Patris ? ticularius est quod negatur, tanto nega-
tio est magis communis : non enim So-
crates de pluribus verificatur, quam non
Secundo quæritur, Utrum innascibili- homo, vel non animal . Ergo videtur,
tas sit notio Patris ? quod etiam hic oportet addere plures
Videtur autem quod non aut enim negationes , antequam sufficiens notitia
innascibilitas exponitur negative, aut principii ordinis naturæ habeatur.
privative. Si negative . CONTRA : Negatio
de se nihil certificat : ergo negatio non ULTERIUS quæritur quod magis tangit Quæst.
potest esse notio : quia notio est quæ propositum , Cum notio principii non de
facit innotescere. Si autem exponatur principio sit non esse ab alio absolute ,
privative, sequitur multiplex inconve- sicut probatum est in quæstione præce-
niens : quorum unum est, quod privatio denti , quare non dicitur generali no-
dicit imperfectionein et secundum hoc mine Patris notio esse non ens ab alio ,
persona dignitatis innotesceret per im- sed speciali quod est ingenitus , quod
perfectionem , quod est inconveniens. sonat idem quod non ens ab alio per
Secundum est, quia privatio relinquit generationem ? Si forte dicas , .quod ge-
aptitudinem et sic Pater innascibilis neratio et spiratio ordinata sunt, et se-
aptus esset ad nascendum , non autem cundum ordinem naturæ generatio est
natus esset, quod iterum falsum est . ante spirationem , et negato priore , ne-
Tertium est, quia opposita privative ha- gatur secundum, sed non convertitur :
bent fieri circa idem : ergo nascibilis et hoc nihil est quia hoc supra est impro-
innascibilis habent fieri circa
. personam batum , ubi ostensum est, quod Spritus
eamdem secundum naturæ ordinem : sed sanctus non processit Filio jam nato , nec
nascibilitas convenit Filio : ergo et in- non nato : quia utrumque æternum est ,
nascibilitas haberet fieri circa Filium, et et neutrum ponit ordinem prioris ad
non circa . Patrem ergo videtur, quod aliud , nec etiam ordinem causæ : ergo
innascibilitas non sit notio Patris . per hoc quod dicitur Pater ingenitus,
' Cf. I Sententiarum , Dist. XII . Tom . XXV.

IN I SENTENT. DIST . XXVIII , B , ART. 2 . 57
non intelligitur improcessibilis , vel alio mationem quæ prior est quam negatio ,
modo non ens ab alio . et prior est negatis . Si autem dicam pri-
Si forte dicas , quod generatio est ad mum ante quod nihil est , tu dices quod
esse , et spiratio ad bene esse , et emana- hoc verum est. Si autem quæram , Quare
tione secundum esse negata, negatur hoc est verum ? tu dicis , quia primum
emanatio secundum benè esse : hoc est primum et ponis quidem affirmatio-
etiam hæreticum et falsum est : quia spi- nem quæ prior est negatione, sed non
ratio in divinis accipit Spiritus sancti ponis affirmationem priorem eo de quo
substantiam , et esse , et bene esse : et fuit negatio , quia negatio fuit de primo :
idem est ibi bene esse , quod esse . Falsum ergo illud per affirmationem innotescere
autem est , quia nihil prohibet me non non potest et ita innotescit per nega-
esse ab aliquo per esse, et tamen bene tionem , ut dicit hic Augustinus .
esse meum dependere ab ipso sicut a Dico ergo, quod innascibilitas non pri-
rege potest esse bene esse meum , cum vative, sed negative habet exponi : sed est
tamen ego non sim filius regis . Ergo duplex, scilicet in genere , et extra genus.
videtur, quod hæc solutio non conve- Si ergo negatio negat totum quod est in
niat. genere principii, tunc innascibile idem
erit quod non ens ab alio principio se-
Solutio. SOLUTIO. Sine præjudicio dico , quod cundum naturæ ordinem . Si autem tan-
innascibilitas est notio principii non exitum negaret quod est in suo opposito in
stentis de principio . Unde intelligendum , genere , tunc supra dictum est , quod con-
quod est negatio fundata super ens ali- veniret etiam Spiritui sancto secun-
ter enim est negatio de primis , et ali- dum verba Hieronymi a Magistro posita
ter de posterioribus : sicut si dicam , ho- ibi , et a nobis exposita .
Ino non est animal , homo non est QUOD AUTEM objicitur, quod negatio
asinus negatio sequens causatur ab non facit aliquid innotescere dicendum
oppositione vel disparatione prædicati quod hoc verum est per se , et de nega-
et subjecti : quæ disparatio causatur ab tione extra genus : talis autem negatio
oppositis differentiis constituentibus præ- non est quæ cadit in ratione primi , et
dicatum et subjectum et ideo illa principii .
negatio habet aliquid prius se in quo
fundatur, quod non est omnino idem AD ID quod ulterius quæritur, Quare Ad quæst.
cum illis de quibus est negatio , sed dicitur innascibilitas , et non existentia ab
est prius eis . Cum autem dico primum alio ? potest dici si placet, quod licet ge-
quod ante se nihil habet , negatio funda- neratio et processio non habeant ordinem
tur super naturam primi , quæ non est prioris et posterioris , vel immediati et
prius primo, quia prius primo nihil est, mediati , ut supra probatum est, tamen
sed est ipsum primum et ideo non habent ordinem naturæ, quo procedens
potest exponi per affirmationem , sicut sit ex genito : et hoc patet in imagine :
alia negatio . Si enim quæram et dicam quia amor non procedit a mente , nisi
sic : homo non est asinus , tu dices, quod supposita notitia, quæ ametur, et amet :
verum est. Si quæram ulterius. Quare et ideo dicit Richardus quod amor in al-
hoc ? tu dices, quia ipse est animal ra- terum tendit . Et Gregorius quod chari-
tionale, et rationale animal et irrationale tas minus quam inter duos esse non pot-
a se per oppositas differentias removen- test ' . Et ideo sublata generatione secun-
tur et sic causas negationem per affir- dum principium , aufertur etiam spiratio :
1 S. GREGORIUS, Homilia XVII in Evangel. : « amor et proximi : et minus , quam inter

<
« Duo sunt præcepta charitatis , Dei videlicet " duos, charitas haberi non potest. »
*
et ideo non ens ab alio per generatio-
nem , cum tollit principium generativum ,
tollit etiam principium spirativum , quia
non spiraret amorem , nisi cum eo quem ARTICULUS III .
genuit : non autem est e converso : et
hoc est valde contra Græcos . Ex hoc Utrum innascibilitas et paternitas sint
enim necessario concluditur, quod Spi- una notio, vel duæ ?
ritus sanctus est a Filio , et quod Filius
habet hoc a Patre, sicut Pater si ab alio
esset spiratus , necessario oporteret quod Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
ille alius alium genuisset cum quo Pa- A, « Aliam designat notionem quam Pa-
trem spiraret. genitor.ter vel » Hoc enim falsum vide-
:
Et per hoc patet , solutio ad totum : tur : quia
1. Innascibilitas in Patre idem videtur
quia licet spiratio et generatio non
habeant ordinem prioris et posterio- quod paternitas : proprietas enim aut
ris , 道 causa, vel natura, vel dignitate, constituit personam , aut persona inno-
vel tempore , tamen habent ordinem na- tescit per ipsam : sed sufficienter innote-
turæ, qui est in divinis , ut scilicet geni- scit et constituitur persona Patris a pro-
tus sit principium spirati : et ita spiratus prietate quæ est paternitas : ergo innasci-
secundum hunc ordinem ponit genitum bilitas aut eadem est in Patre , aut
spirantem si ergo Pater esset spiralus , superfluit.
oporteret alium genitum esse a patre alio . 2. Item , In divinis non distinguit nisi
Cum ergo per oppositum ingenitum ne- relationis oppositio : non autem est rela-
get esse spiratum eumdem , et non e con- tionis oppositio inter paternitatem et in-
verso : hæc est ratio quare dicitur inna- nascibilitatem : ergo sunt eadem notio
scibilis , et non inspirabilis . secundum rem.
3. Item , Nihil videtur dicere innasci-
SI AUTEM quæratur, Quare non dicit bilitas nisi comparationem quamdam Pa-
generali nomine improcessibilis, ut tris ad privationem principii ante : com-
utrumque simpliciter tollatur ? Dicen- paratio autem talis nihil addit nisi ne-
dum , quod Pater est principium non de gationem : ergo cum negatio nihil faciat
principio secundum ordinem naturæ : et differre, videtur quod non dicat aliam
ideo in sua notione oportet exprimere notionem quam paternitas.
rationem hujus ordinis , secundum quam 4. Item In divinis non est numerus ni-
sit non de principio : non autem ratio si ex hypostasi : ergo proprietates non
hujus ordinis exprimitur nomine genera- numerantur nisi ex numero hypostasis :
li, sed speciali : ergo negatio debuit esse ergo omnes proprietates ejusdem persona
in speciali, quod tamen secundum ordi- sunt una secundum quod sunt in ipsa :
nem naturæ est principium alterius actus , ergo innascibilitas in Patre non differt a
sicut genitus spirati . paternitate in Patre.
5. Item , In Filio nascibilitas non est
SI AUTEM quæritur, Utrum Pater pos- alia proprietas a filiatione : ergo videtur,
set spirare Spiritum sine Filio ? hoc su- quod nec in Patre innascibilitas sit alia
pra solutum est ' . a paternitate .
SOLUTIO. Dicendum , quod alia est no- Solutio.

tio in Patre innascibilitas , et paternitas
1 Cf. I Sententiarum , Dist. X. Tom . XXV.

IN I SENTENT. DIST. XXVIII, B , ART. 4. 59
alia quia distinctio notionum est secun- sed diversitas ejus innotescit secundum
dum modum innotescendi personam ut diversitatem modi significandi in attri-
personam , hoc est, secundum rationem buendo , ut superius dictum est.
dignitatis sicut autem supra dictum est , AD ALIUD dicendum , quod nascibilitas Ad 5.
in ordine naturæ oportet principium esse secundum idem in ratione facit innote-
non de principio : et illud innotescit in scere Filium , secundum quod facit eum
omni re qua est principium non de prin- innotescere filiatio , secundum scilicet
cipio erit ergo unus modus innotescen- quod est de principio in ordine naturæ :
di ipsum ex parte illa qua non est de et ideo non est diversa notio in Filio na-
principio, et alius ex parte illa qua est scibilitas et filiatio : sed non secundum
principium , et unus modus non est alius . idem facit innotescere Patrem innascibi-
Ex parte illa qua innotescit ut non de litas et paternitas, secundum quod in
principio, est innascibilitas notio . Ex ordine naturæ est principium non de
parte altera innotescit secundum rationes principio : et ideo in Patre est alio modo
quibus est principium totius divinitatis : notio innascibilitas , et paternitas : sicut
hoc autem est generando, et spirando : et in Filio alia notio est filiatio , et com-
et ideo erunt due notiones Patris , una munis spiratio : quia non secundum
paternitas, et alia communis spiratio. unam rationem innotescit Filius per eas,
AD PRIMUM ergo dicendum , quod inna- secundum quod refertur ad ordinem na-
Ad 1.
scibilitas non superfluit : quia paternitate turæ , ut principium de principio .
sufficienter innotescit Pater in ratione
principii non tamen ipse sufficienter in-
notescit in quantum est non de princi-
pio et hoc convenit ei personaliter, et ARTICULUS IV.
pertinet ad dignitatem personæ , secun-
dum quod in ordine naturæ ipse Pater Utrum non intellecta paternitate Paler
ponitur principium non de principio . esset quis, quia ingenitus ?
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod realiter non
distinguit in divinis nisi relationis oppo-
sitio , id est, quod distinctio faciat rem Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
per se entem et subsistentem : et sic non ibi, A, Non est hoc dicere ingenitum,
distinguitur notio a notione, sed potius quod est Patrem dicere, etc. »
secundum modum supponendi et attri- 1. Ergo videtur, quod non intellecta pa-
buendi , ut superius dictum est . ternitate, adhuc Pater esset quis, quia
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non dicit ingenitus : ergo hoc est falsum quod su-
comparationem paternitatis , sed ejus qui perius videtur probari ' , quod abstracta
est Pater secundum illam rationem qua personalitate a persona, non remanet hy-
est principium non de principio : unde postasis.
illa ratio ex falsis procedit. 2. Si forte dicas , quod ita est in Patre ,
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod non est nu- sed non est ita in aliis. CONTRA : Quia ea-
merus rerum distinctarum in divinis, ni- dem ratione non est idem dicere Filium,
si personarum tantum : nec notio in divi- et spirantem ergo non intellecta filia-
nis habet esse distinctum extra personas , tione , adhuc Filius erit quis, et ita rema-
et numeratur secundum rationes inno- net hypostasis Filii.
tescendi et attribuendi. Tamen bene di- 3. Item , Hoc probatur alia ratione .
co , quod relatio et notio est res in divi- Bene conceditur, Iste est genitus : ergo
nis, licet non numeretur extra personam : est ab alio sed non convertitur : ergo
Cf. Supra, Dist . XXVI.

60 D. 'ALB . MAG. ORD . PRÆD.
esse ab alio per intellectum, cst prius naturæ : ordinem enim naturæ non ha-
quam generari : ergo potest intelligi sine bet Pater ad Filium nisi paternitatis ra-
illo ergo non intellecta filiatione , adhuc tione . Unde sic non intellecta paternitate
intelligitur ens ab alio : hoc autem non verum est, quod remanet hypostasis Pa-
convenit nisi hypostasi : ergo abstracta tris , et non Filii : quia ordo naturæ de-
personalitate intelligitur hypostasis , quod struitur quo alter sit ex altero . Alio mo-
supra negatum est. do est proprietas constituens personam
4. Item , Augustinus dicit, et habetur in esse personali et cum negatio non
in Littera, quod aliud est Patrem esse , constituat, intellectus innascibilitatis non
et aliud est esse Patrem : non enim ea- constituet Patrem : et hoc modo non in-
dem est, est Pater , et Pater est et est tellecta paternitate, non erit Pater quis :
Filius , et Filius est : sed eodem Pater et tollitur hypostasis , proprietate sub-
est quo Filius est , quia Pater est essen- lata .
tia et Filius eodem est , quia in divinis AD ALIUD dicendum, quod licet spiratio Ad 2.
quidquid est, essentia est : ergo videtur, sit notio Filii, tamen non est personalis
quod esse hypostasim secundum intelle- proprietas ejus : et ideo spiratio secun-
ctum dependet ab essentia : et non intel- dum rationem intelligendi præsupponit
lecta notione , adhuc essentia est : ergo sibi filiationem , ut est proprietas perso-
cum hypostasis esse sit ab essentia, hy- nalis : non enim potest spirare nisi per-
postasis in divinis potest esse non exi- sona constituta et hoc fit per filiatio-
stente notione . nem .
5. Item , Absolutum est in omnibus AD ALIUD dicendum , quod hoc sequitur Ad 3.
ante respectivum : supra autem habitum in his in quibus universale abstrahitur a
est sæpe, quod persona absolutum est : particulari, et simplicius a minus simpli-
ergo et hypostasis : quia cum duo sint de ci et tamen secundum esse est e con-
intellectu personæ, scilicet hypostasis et verso . Unde cum dicitur, iste est geni-
proprietas, esse absoluti non potest ha- tus : ergo est ab alio intellectus noster
bere persona a proprietate : ergo relin- non sistitur super esse ab alio, sed transit
quitur, quod habeat ab hypostasi : ergo usque ad generationem , eo quod illa de-
hypostasis est absolutum : ergo per in- terminate figit intellectum : non enim
tellectum est ante respectivum . sumitur res in universali nisi in poten-
tia unde intellectus quærens naturam
Solutio. SOLUTIO. Adhuc persistimus in hoc rei et esse, non quiescit in universali :
quod non intellecta proprietate , non in- et ideo secundum esse personæ , esse ab
telligatur nec remanet hypostasis : quia alio , est post esse ab alio per generatio-
non videmus, qualiter declinetur hæresis nem , et post esse ab alio per spiratio-
Arii, vel hæresis Sabellii , si per intelle- nem : et secundum rem est idem , et non
ctum ponitur hypostasis ante proprieta- simplicius illis : quia abstractio talis in
tem et hoc supra satis probatum est ' . divinis fieri non potest , ut supra proba-
Ad 1. UNDE DICIMUS ad primum , quod non tum est et si esset in divinis , non esset
intellecta paternitate, etc., quod hoc pot- nisi secundum rationem , et secundum
est esse duobus modis : est enim pater- esse esset e converso .
nitas relatio , et proprietas personalis : et AD ALIUD dicendum , quod bene vide- id 4.
potest non intelligi paternitas ut relatio tur mihi esse concedendum , quod hy-
est, quia potest intelligi non genitus non postasis habet habitudinem ad essen-
kabens Filium : et sic verum est quod tiam, et habitudinem ad proprietatem :
dicit Augustinus . Sed destruitur ordo et ab habitudine ad essentiam habet esse,
' Cf. I Sententiarum , Dist. XXI et XXVI.

IN I SENTENT . DIST. XXVIII , B, ART . 5 .. 61
et similiter proprietas : quia omne esse

in divinis , est essentiæ , et ab essentia :
sed tamen numerum et esse hypostasis ,
id est , quod hypostasis est hypostasis , ex
parte post habet a proprietate : quia per ARTICULUS V.
numerum et per esse hypostasis ut hy-
postasis pendet a proprietate. An genitum et ingenitum dicant ens in
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod hypostasis codem genere prædicamenti ?
non est absolutum , ut supra probatum
1
est quia si ponatur absolutum , se-
quitur hæresis Sabellii , vel Arii ine- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
vitabiliter, ut mihi videtur : sed respe- ibi , A, circa medium : « Negativa porro
ctivum dicitur duobus modis , scilicet particula non id efficit, ut quod sine illa
ut ratio respectus , et sic respectivum relative dicitur, etc. »
est notio, et relatio sive proprietas et 1. Hoc enim videtur falsum : cum
ut id quod dicitur ad aliquid, et hoc enim non habeat ordinem ad prædica-
est suppositum relationis , quod est hy- mentum nisi per coordinationem præ-
postasis . Et si quæratur, Unde veniat dicabilium , si negatur ab eo coordinatio
hoc suppositum , ex quo non manet prædicabilium , negatur ab eo (ut videtur)
sublata relatione ? Respondendum est, prædicamentum sed coordinatio præ-
quia ponitur posita relatione ut est dis- dicabilium negatur ab eo , quia negatur
tinguens aliter enim relatio in divinis ab eo prædicatum proprium prædica-
non ponitur. Tamen argumentum non menti, sicut est genitum , vel subjectum
valet quia multiplex est relatio , ut su- proprium genus alicujus ergo videtur ,
pra dictum est, scilicet simplex , et quod genitum et ingenitum non dicant.
composita. Et simplex est secundum ens in eodem genere prædicamenti .
originem et quædam illarum nascun- 2. Item , Quidquid est in prædicamen-
tur ex mutatione , ut causa et causatum , to , est in ipso sicut generalissimum , vel
. et pater et filius in inferioribus : et hæc sicut subalternum , vel sicut specialissi-
præponunt sibi secundum intellectum mum , vel sicut individuum . Ingenitum
supposita sua. Quædam sunt ad esse autem nihil talium dicit, quia nihil ho-
suppositi constituendo ipsum , quibus rum perficit per negationem : ergo fal-
positis ponitur suppositum : et ideo qui- sum videtur esse, quod genitum et in-
dam dicunt non male , ut videtur mihi, genitum sint in eodem genere .
quod proprietates ista secum ferunt 3. Item, Nihil uno et eodem modo
supposita et ideo ista relationes sunt ordinem habet ad diversa genera : sed
secundum rationem intelligendi

intelligendi ante ingenitum dicitur de relatione, et non
supposita sua. relatione ergo ingenitum non dicit ens
in prædicamento determinato .
4. Item, Relatio et non relatio non dif-
ferunt nisi per negativam particulam
quæ apponitur alteri : ergo per ratio-
nem Augustini hic positam, sunt in co-
dem genere quidquid autem est in
genere, de illo prædicatur generalissi-
mum ergo de non relatione prædi-
catur genus relationis ergo non relatio
¹ Cf. Supra , Dist. XXVI.

est relatio , quod est impossibile : ergo AD ALIUD dicendum , quod illa pro- Ad 2.
falsum est quod hic dicit Augutinus. positio est falsa , sed vera est de directe.
5. Item , Secundum hoc essent duo ordinatis in prædicamento : sunt enim
generalissima in quolibet prædicamen- quædam in prædicamento ut prædicata
to non enim minoris communitatis et subjecta ejusdem prædicamenti , et
est non relatio , quam relatio : et hoc quædam sunt in ipso secundum redu-
iterum ridiculosum videtur, et contra ctionem et hoc dupliciter , scilicet sicut
auctoritatem artis prædicamentorum . principia , ut materia et forma ad sub-
Si forte dicas, quod hoc verum est , stantiam, et punctum et unitas ad quan-
quod nomen prædicamenti negetur, cum titatem , et hujusmodi . Quædam autem
dicitur substantia non substantia , relatio sunt reducta, sicut de quibus habetur
non relatio , qualitas non qualitas, et judicium per illa et sic privationes et
hujusmodi. CONTRA : Quia negatio quan- negationes reducuntur ad genus : quia
to adjungitur ad minus commune, tanto per habitum generis cognoscuntur .
est communior si ergo negatio magis *
AD ALIUD dicendum , quod ratio illa Ad 3.
communis secundum ambitum prædica- procedit ex parte negationis , et non .
tionis, facit ipsum cum affirmatione non ex parte rei negatæ .
posse manere in eodem prædicamento , AD ALIUD dicendum, quod non oportet, Ad 4.
multo magis facit hoc negatio minus quod genus prædicamenti prædicetur de
communis, ut videtur. his quæ quocumque modo sunt in præ-
dicamento per reductionem ad illud , sed
Solutio. SOLUTIO Vere una est ad omnia hæc tantum de directe contentis in eo.
argumenta : quia cum dicitur non geni- PER IDEM patet etiam solutio ad se- Ad 5.
tus, vel non substantia , vel quælibet quens : quia non facit generalissimum,
alia negatio , potest considerari negatio sed reducitur ad idem quod est habitus
gratia negationis et sic cum negatio sit affirmationis .
non ens , non cadit in aliquod genus, nec

ordinatur ad genus aliquod. Vel potest
considerari ratione rei negatæ et sic
negatio necessario ordinatur ad affirma- ARTICULUS VI .
tionem præcedentem ipsam secundum
intellectum , ut diximus in primo articu- Utrum innascibilitas potest prædicari de
lo quæstionis ' , et sic non substantia re-
paternitate ? el, Utrum paternitas est
ducitur ad substantiam , ut ad genus , et innascibilis? et, An essentia est inna-
non relatio ad relationem ut ad genus : scibilis ?
sicut enim non cognoscitur privatio
nisi per habitum , et divisio per com-
positionem ita negatio hoc modo in- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
telligitur per affirmationem . Unde dicit ibi, A, sub finem : « Sicut filius ad pa-
Philosophus, quod in non esse intelli- trem, et non filius ad non patrem refer-
gitur esse, et omnino in affirmatione ne- tur : ita genitus ad genitorem , et non
gatio et hoc modo dicit, quod rectum genitus ad non genitorem referatur ne-
est judex sui et obliqui : recto enim cog- cesse est. »
noscimus et ipsum et obliquu m. 1. Videtur enim , quod licet paternitas
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod gra- non sit eadem notio , quæ est innascibi-
tia rei negatæ relinquitur ordo , licet litas, ut dicit Augustinus hic, eo quod
non gratia negationis . paternitate refertur Pater ad Filium , in-
1 Cf. Artic. 1 et 2 istius distinctionis.

IN I SENTENT . DIST. XXVIII , B , ART . 6 . 63
genito autem ad non patrem tamen gnoscendi Patrem in quantum non est
videtur, quod una prædicetur de alia, de principio , est ratio cognoscendi in
ut dicatur , paternitas est innascibilitas . quantum est principium Filii : et sicut
Quæcumque enim uniuntur in eodem in non potest dici , relatio qua refertur
divinis , de se habere non possunt oppo- Pater in quantum Pater non est de
sitionem paternitas et innascibilitas principio , est relatio qua Pater refertur
uniuntur in una hypostasi : ergo non ad Filium notio enim accipit esse no-
habent oppositionem : ergo unum pot- tionis a ratione innotescendi , et relatio
est prædicari de altero , ut dicatur, pa- accipit esse relationis a ratione refe-
ternitas est innascibilitas . rendi.
- 2. Item , Licet attributa divinæ natu- DICENDUM ergo ad primum , quod pa- Ad 1.
ræ differant secundum rationem intelli- ternitas et innascibilitas non habent op-
gendi , cum dicitur bonitas, et divina sa- positionem aliquam secundum aliquod
pientia tamen propter simplicitatem genus oppositionis, sed disparationem
ejus in quo sunt , unum prædicatur de habent , secundum quod accipiuntur ut
alio et dicimus, divina sapientia est notiones et relationes, non secundum
divina bonitas : ergo a simili cum pa- quod accipiuntur ut res quæ est res Pater ,
1 vel persona Patris, vel essentia divina :
ternitas et innascibilitas uniantur in
Patre, non ut diversæ res , sed secundum hoc enim quod uniuntur in persona una ,
modum intelligendi , videtur quod pro- non confert eis rationem notionis unam ,
pter personæ simplicitatem unum præ- nec ratio relationis unam : sicut in in-
dicetur de alio et possumus dicere, pa- ferioribus ex hoc quod albedo et musica
ternitas est innascibilitas . uniuntur in Socrate , non confertur eis
3. Item , Bene sequitur, Pater non esse qualitatem unam , sed quale unum .
est Filius : ergo paternitas non est filia- AD ALIUD dicendum , quod aliud est Ad .
tio : ergo a simili per oppositum , inna- de attributis : quia illa non retinent pro-
scibilis est Pater : ergo innascibilitas est prium modum prædicandi , sed accipiunt
paternitas. prædicationem substantiæ : relationes
autem retinent proprium modum præ-
Quæst. 1 ITEM quæritur ulterius , Utrum posset dicandi , et ideo per illos proprios modos
dici, Paternitas est innascibilis ? referendi et prædicandi differunt ab in-
Videtur quod sic : quia paternitas est vicem .
Pater et Pater est innascibilis : ergo AD ALIUD dicendum , quod bene sequi- Ad 3.
paternitas est innascibilis. tur : sed duplex est causa : non enim tan .
Item, Pater est non nascibilis et non
tum hujus causa est distinctio supposito-
nascibilis est idem quod innascibilis , ut rum , sed etiam diversitas relationum : et
patet haberi ex Littera : ergo paternitas altera illarum causarum salvatur in pro-
est innascibilis. prietatibus quæ sunt in eadem persona :
non enim sequitur, si concretum de con-
Quæst. 2. ITEM quæritur, Utrum posset dici creto prædicatur gratia subjecti , quod
essentia innascibilis ? abstractum prædicetur de abstracto :
Videtur quod sic : quia essentia est unde non sequitur, album est musicum :
non nata , nec ab alio : ergo est innasci- ergo albedo est musica .
bilis.
AD HOC quod ulterius quæritur, Utrum stiuncul
Ad queas.
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod una ista- paternitas sitinnascibilis , et essentia
rum notionum prædicatur de alia et innascibilis ? Dicendum quod utraque
non potest dici , Paternitas est innasci- duplex est, ex eo quod ly innascibilis
bilitas : sicut non potest dici , ratio co- potest teneri adjective, et sic non est
concedendum , quia sic inhærenter præ- nascibilis est Pater : et sic utraque est
dicaretur innascibilis de utroque vel concedenda.
potest teneri substantive , hoc est , in-
C. Quæ sit proprietas secundum quam dicitur Pater ingenitus ?
Si autem vis scire quæ sit proprietas secundum quam dicitur Pater in-
genitus, audi Hilarium ipsam vocantem innascibilitatem in libro IV de
Trinitate, ita aientem : Est unus ab uno , scilicet ab ingenito genitus, pro-
prietate videlicet in unoquoque et originis et innascibilitatis . Significata

ergo in Scripturis personarum intelligentia, et distincto innascibilitatis
nativitatisque sensu , solitarius Deus non est opinandus . Discretio ergo vel
distinctio personarum in Scripturis posita est, in nullo autem naturæ di-

stinctio .
D. Ariani nitebantur probare alterius substantiæ Patrem , alterius Filium, quia ille
ingenitus, iste genitus : quibus respondens Ambrosius dixit se hoc nomen in Scri-
pturis non legisse divinis.
Illud etiam taceri non oportet, quod Ariani ex eo probare nitebantur al-
terius substantia esse Patrem , alterius Filium : quia ille ingenitus , et
iste genitus dicitur cum diversum sit esse ingenitum , et esse genitum .
Unde Ambrosius eorum quæstioni respondens, dicit se in divinis Scriptu-

ris hoc nomen , scilicet ingenitus, non legisse , ita inquiens in libro IV de
Spiritu sancto ' : Cum dudum audierint quidam dicentibus nobis Filium Dei
qui generatus est , Patri qui generavit, inæqualem esse non posse , quam-
vis ille generatus sit, iste generavit : quia essentia vel generatio est na-
turæ adversus quidem illam quæstionem vocem sibi arbitrantur acclusam :
sed tergiversatione damnabili in eodem loco vestigium vertunt, ut putent
mutationem fieri quæstionis mutatione sermonis , dicentes : Quomodo pos-

sunt esse ingenitus et genitus unius naturæ atque substantiæ ? Ergo ut
respondeam mihi propositæ quæstioni , primo omnium in divinis Scriptu-

ris ingenitus nusquam invenio, non legi , non audivi . Cujus ergo mutabili-
Edit. Joan. Alleaume , In libro de Incarnationis Dominicæ sacramento.

IN I SENTENT. DIST. XXVIII , E, 65
tatis sunt homines hujusmodi , ut nos dicant ea usurpare quæ non sunt
scripta : cum ea quæ sunt scripta dicamus, et ipsi objiciant quod scriptum
non sit ? Nonne ipsi sibi adversantur, et auctoritatem calumniæ suæ de-
rogant ? Attende , lector , quoniam hoc nomine, ingenitus, nolebat uti Am-
brosius propter hæreticos . Ita et nos subjicere ' quædam oportet propter
calumniantium insidias , quæ catholicis ac piis lectoribus secure credi pos-

sunt. Sunt etenim quædam quæ non tantæ sunt religionis et auctori-
2
tatis , ut eis nos oporteat semper confitendo ac recipiendo inservire , ve-
rum silentio alioquin 3 præteriri queunt : nec illius tamen sunt perversita-
tis , quin cum opportunum fuerit eis uti liberum habeamus .
tatem : non autem dicit filiationem , quia

ab origine est etiam Spiritus sanctus et
ARTICULUS VII. habet originem : ergo videtur, quod sint
plures notiones quam quinque.
An origo etiam possit dici notio ? •
SOLUTIO. Origo simpliciter intelligitur Solutio.

secundum emanationem ad esse : talem
Deinde quæritur de hoc quod dicit in autem originem dicit generatio secun-
verbis Hilarii , cap. C, « Proprietate vi- dum nominis rationem : et ideo pro ge-
delicet in unoquoque originis et innasci- neratione passiva Filii hic ponitur, licet
bilitatis, etc. » secundum nomen aliquid communius
Ergo videtur, quod origo dicat proprie dicat quam generatio.
E. An diversum sit esse Patrem et esse Filium ?
Præterea quæri solet, Cum supra dictum sit, quia aliud est dicere inge-
nitum , aliud Patrem , et quod diversum sit genitus et ingenitus : utrum si-
militer diversum sit esse Patrem et esse Filium , an idem ? Ad quod dici-
mus, quia ex eodem sensu quo dicitur diversum genitus et ingenitus , et

quo dicitur non esse idem dicere genitum et ingenitum, potest dici non
esse idem , sed diversum, esse Patrem, et esse Filium , vel esse Spiritum
sanctum quia non ea notione Pater est Pater, qua Filius est Filius , vel
qua Spiritus sanctus est Spiritus sanctus. Ideoque ex hoc sensu concedi-
mus , quod aliud est esse Patrem , et aliud est esse Filium : quia alia notio
Edit. Joan. Alleaume, subticere.

? Ibidem , non.
3 Ibidem, aliquando.
XXVI 5
est , qua Pater est Pater, alia qua Filius est Filius . Sed si transponas ut di-
cas, aliud est Patrem esse , aliud Filium esse , variatur intelligentia : et
ideo non conceditur . Est enim sensus talis ac si dicatur, aliud est quo Pater
est non quidem Pater, sed est , aliud quo Filius est, non quidem Filius , sed
est : quod penitus falsum est . Eo enim Pater est , quo Pater Deus est, id est,
per essentiam vel naturam . Ac Filius eo Deus est, quo Pater Deus est . Eo
ergo Filius est, quo Pater est : et ita idem est Patrem esse quo Filium esse :
sed non est idem esse Patrem , et esse Filium. Unde Augustinus in li-
bro V de Trinitate ait : Quamvis diversum sit esse Patrem et esse Filium ,
non est tamen diversa substantia : quia non hoc secundum substantiam
dicitur , sed secundum relativum : quod tamen relativum non est accidens ,
quia non est mutabile ' . Ecce diversum esse dicit esse Patrem et esse Fi-
lium , quod juxta rationem prædictam accipi oportet : quia scilicet alia no-
tio est qua est Pater, alia qua est Filius . Non enim secundum essentiam
Pater dicitur Pater, vel Filius Filius , sed secundum relationem.
1 ; et licet quandoque sit separabile a pro-

pinquo et immediato, tamen separabile
ARTICULUS VIII . est a remoto : ut habere tres angulos
æquales duobus rectis, licet non separe-
An accidens possit separari a suo tur a triangulo rectilineo, separatur ta-
subjecto ? men a figura vel triangulo simpliciter :
quia triangulus qui habet unum latus ar-
cuale , potest habere tres majores duobus
Deinde quæritur de hoc quod dicit : rectis .
« Quod tamen relativum non est acci- Aliter potest dici, et forte melius , quod
dens, quia non est mutabile, etc. » accidens comparatur ad aliquid sicut ad
Hoc autem non videtur sequi : quia subjectum tantum , et ab illo semper se-
multa sunt in inferioribus accidentia quæ parari potest : comparatur etiam ad ali-
non mutantur, ut accidens inseparabile . quid sicut ad subjectum et causam , et
ad id quod cadit in diffinitione ipsius, et
Solutio. AD Hоc autem dicunt quidam, quod ab illo non separatur : sed hoc non est
accidens dupliciter comparatur ad sub- ex ratione subjecti , sed potius ex ratione
jectum, scilicet propinquum et remotum : esse et diffinitionis.
1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 5.

IN I SENTENT. DIST. XXVIII , F. 67
F. Quomodo dicatur sapientia genita vel nata : an secundum relationem , an sub-

stantiam ?
Sciendum quoque est, quod sicut solus Filius dicitur verbum vel ima-
go, ita etiam ipse solus dicitur sapientia nata vel genita . Et ideo quæritur,
Utrum hoc relative dicatur ? et si relative dicitur, an secundum eamdem
relationem quæ ' dicitur verbum et imago ? De hoc Augustinus in libro VII
de Trinitate ita ait1 : Id dici accipiamus cum dicitur verbum , ac si dicatur
nata sapientia , ut sit Filius et imago . Et hæc duo cum dicuntur , id est , nata
sapientia in uno eorum, eo quod est nata, et verbum et imago et Filius
intelligatur. Et in his omnibus nominibus non ostendatur essentia, quia
relative dicuntur . At in altero quod est sapientia etiam essentia demonstre-
tur, quoniam et ad se dicitur : seipsa enim est sapiens , et hoc est ejus esse
quod sapere : unde Pater et Filius simul una sapientia, quia una essen-
tia . Cave, lector, qualiter hoc intelligas, quod hic dicit Augustinus. Vi-
detur enim dicere , quod cum dicitur nata sapientia , ibi sapientia essentiam
significet, et nata relationem notet. Quod si ita est, cogimur dicere essen-
tiam divinam esse natam : quod superioribus repugnat. Sed ad hoc dici-
mus, quod in altero, id est, in eo quod nata est, eadem notio intelligatur,
quæ notatur cum dicitur verbum et imago . In altero vero scilicet sapientia ,
demonstratur essentia , id est , demonstratur quod Filius sit essentia, quia
sapientia secundum essentiam dicitur. Et ideo cum dicitur nata sapientia,

intelligatur quod ipse qui natus est, essentia est, ibi tamen sapientia non
pro essentia, sed pro hypostasi facit intelligentiam : ut sicut quando dici-
tur verbum vel Filius, intelligitur hypostasis cum sua proprietate. Item,
cum dicitur nata sapientia , idem intelligitur , id est, genita hypostasis . Ideo
vigilanter ait idem esse intelligendum cum dicitur verbum , et cum dicitur
nata sapientia, id est , eadem relatio , eademque hypostatis cui inest illa
proprietas. Et ex hoc adjuvatur illud quod superius diximus, scilicet cum
dicitur Pater vel Filius vel Spiritus sanctus, non tantum illæ proprietates
significantur, ut cum dicitur paternitas , filiatio : sed etiam hypostasis cum

suis proprietatibus .
1 Edit. Joan. Alleaume, qua.

2 S. AUGUSTINU's, Lib. VII de Trinitate , cap. 2.
G. Quod imago aliquando dicitur secundum essentiam .
Illud etiam sciri oportet , quia cum supra dictum sit imaginem relative
dici de Filio , sicut verbum vel Filius , interdum tamen reperitur secundum
substantiam dici . Unde Augustinus in libro de Fide ad Petrum dicit , quod
una est sanctæ Trinitatis essentialiter divinitas et imago, ad quam factus

est homo . Hilarius etiam in libro V de Trinitate ait : Homo fit ad commu-
nem imaginem . Nomen non discrepat , natura non differt . Una est enim
ad quam homo creatus est , species . Ex his verbis ostenditur , quod imago
aliquando essentiæ intelligentiam facit : et tunc ad se dicitur , et non rela-
tive.
æqualium utrumque est æquale alteri , et

simile est alteri : cum ergo imago non
1 ARTICULUS IX. ponat nisi similitudinem et æqualitatem ,
videtur tam ad unum , quam ad alium
referri : et sic tam Pater est imago Filii ,
Utrum imago dicatur relative ? et, Utrum quam Filius Patris . Forte dices, quod
solus Filius dicatur imago ? Filius est imago , quia procedit ut na-
tus : Spiritus autem sanctus non procedit
ut natus, sed quomodo datus : quod au-
tem datur ab aliquo , non habet similitu-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in
dinis rationem ex hoc quod donum : sed
ultima parte, ibi , F, « Sciendum quoque
est, quod sicut solus Filius dicitur ver- quod nascitur , ex ipsa ratione processio-
nis suæ habet rationem similitudinis .
bum et imago, etc. »
Ex hoc enim videtur , quod imago di- CONTRA : Supra habuimus, quod magnus
citur relative . Et hoc non videtur : est qui dat tale donum sicut ipse.
Præterea, Non licet nobis dicere , quod
1. Imago enim, ut dicit Hilarius (et
Spiritus sanctus non sit æqualis Patri :
ponitur infra , est rei ad rem coæquan-
dam et imaginandam indiscreta et unica nec licet nobis dicere, quod Spiritus
similitudo : hoc autem videtur conve- sanctus non sit similis Patri : cum ergo
ex his duobus conficiatur imago, videtur
nire tam Filio, quam Spiritui sancto :
cum tamen Filius et Spiritus sanctus in quod non liceat nobis dicere , quod Spi-
ritus sanctus non sit imago Patris et
nulla notione conveniant : ergo non pot-
est dicere relationem . Filii.
4. Item, Dicere , quod Filius ex ratione
2. Item, Damascenus dicit , quod Spi-
ritus est imago Filii : ergo videtur , quod processionis habet quod sit imago, et
non dicat relationem . non Spiritus sanctus : aut intelligitur se-
3. Item , Duorum similium et duorum cundum processionis intellectum gene-
1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Fide ad Petrum , Cf. Infra, Dist. XXXI .

cap. 1 .
IN I SENTENT. DIST. XXVIII, G, ART. 9 . 69
rali nomine, aut specialiter in divinis . Si ductio imaginata in duos , ut duo sunt :
primo modo : hoc nihil est : quia sic sed mediata potest, scilicet quod primo
non quæritur de personis , quia eadem ducat in unum , et per consequens in
ratione posses dicere , quod Spiritus alium : unde Pater ut est alius a Filio in
sanctus ratione processionis est accidens : persona, non potest habere imaginem
quia quod procedit generaliter per mo- quæ ex æquo ducat in suam personam,
dum amoris, est accidens , et non perso- et in personam Filii : et ideo non potest
na. Si autem attenditur processio in Spiritus sanctus esse imago , qui secun-
divinis tunc nihil valet ratio : quia per- dum ordinem naturæ refertur ex æquo
fecta unitas et similitudo naturæ commu- ad utrumque nec potest etiam habere
nicatur . Spiritui sancto spirando , sicut duas imagines , etiamsi poneretur Spiri-
Filio generando . tus sanctus ab eo solo procedere , ut di-
Præterea, Illa ratio non est nisi secun- cunt Græci : quia illæ imagines secun-
dum rationem , cum nos rem et rei ratio- dum unam rationem assimilarentur, et
nem quæramus : ergo videtur, quod hoc sic in se nullam haberent distinctionem .
nihil sit. Tertium est, quod perfecte impleat : et
hoc convenit Filio et Spiritui sancto
Quæst. Si propter hoc velis dicere quod supra æqualiter, licet non cadem ratione : quia
diximus, quod imago ponit convenien- Filio ratione filiationis, quæ in sua ra-
tiam cum exterioribus , scilicet figura , et tione ponit impletionem istam per actum
colore et ideo refertur ad Filium se- naturæ, quia est generatio : Spiritui
cundum proprietatem quæ quasi extrin- sancto autem convenit per spirationem
secus adest in hoc quod a Filio alius est, quæ habet in sui ratione actum spirati-
sicut a Patre , non autem a Spiritu sanc- vum qui est actus amoris : et per hoc
to, et illa est ratio Richardi. CONTRA : patet qualiter solus Filius imago dicatur.
DICENDUM ergo ad primum , quod ima- Ad
Secundum hoc apud Græcos non esset et 3.
Filius imago Patris : quia illi non ponunt go secundum modum intelligendi plus
Spiritum sanctum a Filio procedere . ponit quam similitudinem et æqualita-
tem , ut dictum est : et per hoc patet
Solutio. SOLUTIO. Augustinus dicit in libro de etiam ad tertium .
Decem chordis, quod aliter est imago AD ALIUD dicendum, quod Damasce- Ad 2.
regis in filio , et aliter in solido aureo : nus non attendit in imagine nisi id in
quia in filio est per naturam , in solido quo notatur impletio imaginis et hoc
aureo in extranea natura impressa : et est unitas substantiæ : et ideo vocat
vult distinguere inter hoc quod Filius Spiritum sanctum imaginem .
Dei dicitur imago , et quod homo dicitur AD ALIUD dicendum, quod nihil prohi- Ad 4.
ad imaginem. Et ideo videtur mihi , bet dicere , quod Filius ratione processio-
quod ad intellectum imaginis tria con- nis habeat similitudinem naturæ, et Spi-
currunt, scilicet primum quod sit in al- ritus sanctus habet eamdem, sed non
tero, quia nihil sibi imago est : et ideo cadit in ratione suæ processionis , quia
cum Pater ad nihil ante se secundum or- non procedit ut natus , ut supra dictum
dinem naturæ referatur, non potest dici est ex verbis Augustini.
imago et ideo dicit Hilarius infra ' ,
quod Filius refertur ad innascibilem , et AD ALIUD dicendum, quod Richardus Ad quæst.
quod hoc modo dicitur Pater caput Filii . attendit signum imaginis : quia scilicet
Secundum est, quod ducat in unum Filius est unus ab uno : et hujus signum
tantum : non potest enim esse immediata est, quod ab ipso et a Patre est alius : et
¹ Cf. Infra, Dist. XXXI.

70 .D . ALB . MAG . ORD . PRÆD.
tunc ratio sua attendit per signum illlud 2. Ítem , Verbum est ars Patris : ars
secundum quod est de imaginis in- auteni (ut dicit Augustinus) est plena ra-
tellectu . tionum omnium viventium . Cum ergo
illæ rationes ponant respectum ad crea-
turam , videtur quod et verbum in quo
sunt rationes illæ .
ARTICULUS X. 3. Item, Anselmus dicit, quod eodem
verbo dicit se Pater et omnem creaturam :
Utrum verbum et sapientia nata sint ergo videtur, quod respectus creaturarum
idem ? et, Utrum in verbo semper intel- sit in verbo .
ligitur respectus ad creaturam ? et, 4. Item , Dixit et facta sunt . Super
Quid addit dicere super intelligere ? illud dicit Augustinus, id est, Verbum
genuit in quo erant ut fierent. Et dicit
super Genesim, quod non est credendum ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit, quod Pater toties dixerit quoties ponitur,
ibi, F, Id dici accipiamus cum dicitur dixit Deus, in textu litteræ : quia unum
verbum, ac si dicatur nata sapientia, solum verbum ille genuit, per quod om-
etc. ' D nia fecit. Sicut etiam dixit Job, xxx ,
Ergo videtur, quod verbum et sapientia 14 : Semel loquitur Deus , et secundo

nata sint idem. idipsum non repetit.
CONTRA : Verbum ordinatum et perfe SED CONTRA : Cum dicitur , Pater dicit sed contra.
ctum non procedit nisi a sapiente secun- se, non ponitur respectus nisi ad Patrem
dum sapientiam : Filius autem verbum tantum cum ergo ibi generatio verbi
est cui nihil deest : ergo ipse procedit a exprimatur, videtur quod verbum non
sapientia : ergo procedendo a dicente ac- necessario ponat respectum ad creatu-
cipit sapientiam a sapientia dicentis. Ha- ram .
buimus enim supra ' , quod bonus bonum
genuit, et sapiens sapientem genuit : er- ULTERIUS hic quæritur, quid dicere ad- Quest, ?.
go videtur secundum ordinem naturæ dat super intelligere ?
verbum sibi sapientiam præponere. Et videtur, quod nihil. Dicit enim An-
Sed contra. SED CONTRA hoc est quod dicitur , Eccli. selmus , quod summo spiritui hoc est di-
1, 5 : Fons sapientiæ verbum Dei in ex- cere, quod est cogitando intueri : hoc
celsis. Ergo verbum est fundens sapien autem totum fit actu intellectus : ergo
tiam sed quidquid funditur ab aliquo , videtur, quod nihil addat : et sic idem
est posterius illo per intellectum : ergo est dicere et intelligere .
sapientia est posterior verbo . Item, Si vis cogitativa Deo non conve
nit : hoc nihil est : quia tunc ponam ibi
Quæst. 1. ULTERIUS hic quæritur, Utrum in ver- videndo, et tunc habeo propositum .
bo semper intelligatur respectus ad crea-
turam ? ITEM tunc quæro , Quid differens dicat Quæst. 3.
Hoc enim videtur , quia ly videndo ad intueri ? Si enim idem di-
1. Omnia per ipsum facta sunt : cunt, tunc alterum superfluit in diffini-
ergo omnia fuerunt in ipso ab æterno vi- tione dictionis quam ponit Anselmus . Si
ta et lux : ergo cum vita et lux ponunt autem non idem dicunt : aut referuntur
respectus ad creaturas, verbum etiam ad camdem potentiam intellectivam , aut
ponet eundem . ad aliam . Si ad eamdem : tunc videtur,
1 Cf. I Sententiarum , Dist. IX . Tom. XXV. Psal. xxx11 , 9 et CXLVIII, 5.

• Joan . 1 , 3.
IN I SENTENT. DIST. XXVIII , G , ART. 10 . 71
quod unum actum dicant : et sic super- etiam solutio per distinctionem prius fa-
fluit alterum . Hoc etiam videtur per no- ctam .
minis rationem : quia intuitus est idem
quod visus ergo idem est videndo in- AD ID quod ulterius quæritur , dicen- Ad quæst. 2.
tueri, quod est videndo videre et ibi est dum secundum quosdam, qui (ut puto)
abundantia hujus dictionis , intuitus, ut bene dicunt, quod dicere addit secundum
videtur . Si autem dicas , quod referuntur rationem intelligendi super intelligere
ad aliam potentiam : ergo dicere non est tria quorum unum est , quod intelligere
solius intellectus actus , nec est simplex non dicit nisi assimilationem intelligibilis
actus, sed compositus. ad intelligentem, et ideo non habet nisi
Sed contra. SI PROPTER hoc dicatur , quod idem est comparationem ad objectum quod est
dicere quod intelligere . non ab ipso intelligente procedens , sed
CONTRA Intelligere actus essentialis potius manens in ipso et unitum ei : sed
est : ergo et dicere, quod falsum est. Præ- dicere dicit comparationem ad objectum
terea, videtur quod dicere in divinis non quod dictum est, et ad effectum quem-
conveniat intellectui : quia intellectus in dam quem efficit : et ille est verbum sive
imagine refertur ad Filium : cum ergo dictio quæ procedit a dicente . Secundum
Filius verbum dicatur , oportet quod mens est, quod utrumque quidem, scilicet in-
in divinis, quæ Patri attribuitur, dicat et telligere, et dicere, sonat manifestatio-
non intellectus. nem quamdam intellecti et dicti : sed est
differentia in modo quia intelligere ma-
nifestat sibi et intra, sed dicere manife-
Solutio. SOLUTIO. Ad primum dicendum vide- stat quasi alii et extra : et ideo in dicere
tur, quod verbum non semper ponat re- magis notatur distinctio personalis : unde
spectum ad creaturas , sed quandoque dicimus , quod dicere notat actum notio-
ponit respectum ad solum dicentem , se- nalem , intelligere autem numquam , sed
cundum quod tantum notionaliter sumi- est semper essentiale. Tertium est , quod
tur non consignificando essentiam divi- dicere notat etiam quandoque operativam
nam per respectum ad creaturam , ut su- potentiam ad ea quæ fiunt in verbo, sed
pra in præcedenti distinctione habitum intelligere numquam : et ideo non dici-
est . Unde quando quæritur, Utrum se- tur, Intellexit, et facta sunt : sed Dixit,
cundum intellectum præponat sibi sa- et facta sunt ¹.
pientiam ? Distinguendum est , quod est
duplex sapientia : æterna , et creata : et AD ID autem quod quæritur de diffini- Ad quæst. 3.
constat, quod ipsam sapientiam creatam tione Anselmi , bene puto quod cogitando
fundit per respectus ad creaturas, secun- intueri non est adeo proprie dictum sicut
dum quod est ars plena rationum om- videndo. Et quod quæritur, utrum dicant
nium viventium . Sapientia autem æterna eumdem actum ? Dicendum , quod sic :
essentialis est. Et bene puto , quod secun- sed secundum hunc modum quo diffini-
dum rationem intelligendi illa est ante , vimus dicere per illa duo , dicemus quod
hoc modo quo dicimus essentiale ante licet dicant eumdem actum , non tamen
notionale et personale in divinis , non re , eodem modo significandi : et ideo non est
sed ratione quadam . nugatio et videndo accipitur ibi prout
Et per hoc patet solutio ad omnia ob- competit agenti intellectui qui non videt
jecta primi articuli . recipiendo aliquid , sed potius lumen de
se emittendo hoc enim competit pro-
Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur, patet cessioni et generationi Filii. Emissionem
Psal. xxx11 , 9 et CXLVIII , 5 .

72 D. ALB. MAG. ORD . PRÆD.
igitur istam luminis dicit ly videndo : in- ibidem , F, « Filius verbum est idem quod
tueri autem est visum figere cum dili- nata sapientia, etc. »
genti consideratione : et hoc competit as- 1. Eadem enim ratione videtur posse
similationi perfectæ verbi ad dicentem , ut dici, quod Spiritus sanctus est procedens
scilicet omnia sint in verbo, quæ sunt in bonitas .
dicente, in tantum ut videatur se alterum 2. Item , Si ly nata dicit notionem, ut
dixisse , sicut dicit Anselmus in Monolo- dicit Augustinus , et sapientia essentiam ,
gio, et Augustinus in principio septimi sicut Pater est essentia quam habet Fi-
de Trinitate, quod Pater dicens verbum , lius natus , ita videtur Pater esse sapiens
se alterum dixit : non enim perfecte se sapientia nata vel genita, cum sapientia
dixisset, si aliquid minus esset in verbo essentiam notat , ut dicit Augustinus : et
quam in ipso, non quod se personaliter hoc falsum est.
genuit, sed quia dicendo genuerit similli-
.mum sibi. SOLUTIO . De hoc infra tractatus habe- Solutio.
Ad 1.
Ad object. AD ALIUD dicendum , quod licet in ima- tur in Littera : et ideo hic breviter po-
gine ita sit, quod est mens, intellectus, test dici ad primum, quod non est eadem
et voluntas , tamen in divinis hæc ita non ratio de bonitate et de sapientia : quia
sunt quia Pater non est mens trium bonitas non dicit nisi objectum charitatis,
vel memoria, nec Filius intelligentia sed sapientia .1dicit aliquo modo secun-
trium , nec Spiritus sanctus voluntas dum rationem nominis id quod est Ver-
trium sed ista sunt essentialia in divi- bum , ut est dicens Patrem , et omnia
nis et ideo dicere proprie convenit pa- creata et ideo sapientia magis potest
terno intellectui , secundum quod dicere recipere notionem Verbi , quam bonitas
notionaliter sumitur. Spiritus sancti .
AD ALIUD dicendum , quod licet sapien- Ad 2.
tia sit essentialis , tamen nata sapientia
simul, est tractum ad notionale : sicut
ARTICULUS XI .
etiam Magister exponit in Littera, quod
idem est nata sapientia et natus sapiens :
Utrum sicut dicitur, Verbum est idem et idco Pater non potest dici sapiens sa-
quod nata sapientia : ita dici possit, pientia genita : nec hoc sequitur : est sa-
quod Spiritus sanctus est procedens piens sapientia quæ est Filius : ergo sa-
bonitas ? piens est sapientia genita : quia mutatur
quid in ad aliquid.
Deinde quæritur de hoc quod dicit,
1 Cf. Infra. Dist. XXXI.

IN I SENTENT.. DIST. XXIX , A. 73
DISTINCTIO XXIX .

lationem seu proprietatem non personalem, quæ est communis
spiratio significata per hoc nomen , principium.
A. De principio quod relative dicitur, et multiplicem notat relationem.
Est præterea aliud nomen , multiplicem notans relationem , scilicet prin-
cipium. Dicitur enim principium semper ad aliquid : et dicitur Pater prin-

cipium , et Filius principium , et Spiritus sanctus principium : sed differen-
ter. Nam Pater dicitur principium ad Filium , et ad Spiritum sanctum . Unde
Augustinus in libro IV de Trinitate ' ait : Pater est principium totius di-
vinitatis, vel si melius dicitur , deitatis : quia ipse a nullo est. Non enim ha-
bet de quo sit vel de quo procedat, sed ab eo et Filius est genitus , et Spiri-
tus sanctus procedit. Non ergo dicitur principium totius deitatis , quod vel
sui, vel divinæ essentiæ principium sit : sed quia principium est Filii, et
Spiritus sancti , in quibus singulis tota divinitas est . Filius ad Spiritum
sanctum dicitur principium . Spiritus vero sanctus non dicitur principium
nisi ad creaturas , ad quas Pater etiam dicitur principium , et Filius , et Tri-
nitas ipsa simul , et singula personarum principium dicitur creaturarum .
Pater ergo principium est sine principio : Filius principium de principio :
Spiritus sanctus principium de utroque , id est , de Patre et Filio .
spiratione quæ nec proprietas personæ,

nec personalis est , sed notio et relatio .
Dividitur autem distinctio ista in tres
DIVISIO TEXTUS . partes : in quarum prima ostendit com-
munitatem hujus nominis , principium.
In secunda , qualiter Pater et Filius sunt
« Est præterea aliud nomen, multipli- principium Spiritus sancti , ibi , C , « Dein-
cem notans relationem , etc. >> de in eodem libro continue ostendit, etc. »
Hic determinat Magister de communi In tertia quærit, Utrum sint una notione
1 S. AUGUSTINUS , Lib. IV de Trinitate , cap . 20.

74 D. ALB . MAG. ORD. PRÆD .
principium , vel diversa ? ibi , D, « Unum teret quod in aliquo unirentur ad unam
autem principium sunt Pater et Filius , naturam existentem in eis : et hoc non
etc. >> est verum , quia essentia non est princi-
Prima habet tria capitula : in quorum pium Spiritus sancti, cum tamen essen-
primo dicit, quod tripliciter dicitur prin- tia sit principium creaturarum .
cipium , ut patet in Littera. In secundo 4. Item , Diversi actus per rationem
ostendit quod personaliter dicitur ab sunt creare, et spirare, et generare : er-
æterno , essentialiter vero ad creaturam go videtur, quod principio in una ratio-
dicitur ex tempore , ibi , B , « Et Pater ab ne non conveniant : quia ratio principii
æterno principium est Filii, etc. » In ter- ' sumitur ab hujusmodi actibus .
tio determinat, ex quo sensu omnia di- 4 ori * - ཎྞ ? ;
cuntur esse a Deo sicut a principio , ibi ULTERIUS quæritur gratia primæ partis, Quæstiune.
in medio cap . B, « Cum ergo omnia au- scilicet quod dicitur Pater principium
divimus esse ex Deo , etc. » Filii, et Pater et Filius principium Spiri-
tus sancti , utrum dicatur univoce ?
Et videtur, quod non : quia
1. Generare et spirare non sunt actus
ARTICULUS I. univoci : ergo nec ratio principii quæ su-
mitur ab hujusmodi actibus. sa
An principium sit univocum in triplici 2. Item, Principium Filii et principium
ratione sua, scilicet notionali , perso- quod est Filius , impossibile est quod sint 1
nali, et essentiali ? el, An Pater dica- ejusdem rationis in divinis : quia princi
tur principium Filii, et Pater et Fi- pium Filii numquam potest esse Filius,
lius principium Spiritus sancti uni- sed ipse est principium Spiritus sancti :
voce ? ergo non sunt ejusdem rationis .
3. Item , Eamdem notionem non nomi-
nant ergo ejusdem rationis non sunt,
Hic autem ante Lilleram sunt duo ut videtur.
quærenda : quorum primum est, Utrum SED CONTRA : Sed contra.
principium sit univocum in triplici sua 1. Basilius dicit , quod accipere Filio
ratione ? cum omni creatura est commune , habere
Secundum, Utrum prius per intellectum autem per essentiam proprium : sed quod
sit essentialiter dictum vel personaliter ? accipit, causat rationem principii : ergo
ratio principii Filii et creaturæ est secun-
AD PRIMUM proceditur sic : dum commune aliquid : ergo univocum .
1. Eternum et temporale non univo- Eadem ratione erit etiam univocum prin-
cantur in uno sed in Littera habemus , cipium , quo Pater et Filius sunt princi-
quod principium creaturarum ex tempore pium Spiritus sancti.
est , personarum autem ab æterno : ergo 2. Item, Multitudo et paucitas suppo-
in uno non univocantur : ergo princi- sitorum non faciunt terminum æquivo-
pium notionaliter, et personaliter, et es- cum sed principium creaturarum con-
sentialiter dictum , non sunt univoca. venit tribus, principium autem Spiritus
2. Item , Principium ad creaturas et ad sancti duobus, et principium Filii uni :
personas dictum , non fundatur super ergo videtur, quod non differant nisi pe-
respectum cumdem , vel unius rationis : nes plura et pauciora supposita : ergo
quia unus est essentiæ, et alter non nisi non est principium æquivocum in signi-
personæ ergo principium quod causatur ficationibus illis.
a talibus non est unius rationis . 3. Item, Species cum genere non facit
3. Item , Si essent unius rationis, opor- æquivocationem : cum igitur principium
IN I SENTENT. DIST. XXIX, A , ART. 2 . 75
dicatur communiter, et specificetur ge- acceptione communi per analogiam di-

nerando , spirando , creando , non habebit ctam .
æquivocationem in speciebus illis . AD ALIUD dicendum , quod ratio illa Ad 4.

4. Item, Gratia principii notionalis ob- procedit de ratione principii a speciali
jicitur, quod relatio non erit æquivoca , modo accipiendi dicto , et illud non est
ut videtur, dummodo illud univocum sit univocum .
super quod fundatur : principium autem
quo Pater est principium Filii , fundatur AD ID quod ulterius quæritur , dicen- Ad quæst.
super actum naturæ quo Filius accipit es- dum quod illæ rationes inductæ omnes
sentiam a Patre , et eodem modo accipit procedunt de principio a specie dicto , et
Spiritus sanctus essentiam totam sicut non a communi in genere, vel propor-
Filius ergo principium videtur dici uni- tione et verum est , quod illud non est
voce . unius rationis ad Filium et ad Spiritum
sanctum .
SOLUTIO . Dicendum , quod principium AD EA autem quæ in contrarium obji- Ad object.1.
Solutio.
dupliciter potest accipi , scilicet a com- ciuntur, dicendum quod Basilius non
muni ratione accipiendi ab alio et hoc attendit accipere nisi in communitate
commune est æterno principio, et tem- analogiæ , et non in communitate univo-
porali per prius et per posterius, ut in- cationis .
nuit Basilius : et illud est univocum ad AD ALIUD dicendum, quod non est tan- Ad object.2 .
generationem et spirationem , univoca- tum multitudo et paucitas suppositorum ,
tione non generis , vel speciei , sed pro- sed etiam alia et alia ratione dici de illis ,
portionis hæc autem proportio fundatur secundum quod sumitur ab actu speciali
super hoc commune, quod sicut Filius ratio ipsius principii .
ab alio et non a se habet essentiam , ita ad object.3.
AD ALIUD jam patet solutio per dicta Ad
nec Spiritus sanctus, et e converso . Si in principio solutionis istius.
autem accipiatur ratio principii a speciali AD ULTIMUM dicendum , quod licet uter- Ad object. 4.
modo accipiendi , scilicet per generatio- que accipiat, non tamen accipiunt ea-
nem , spirationem, creationem , tunc in dem ratione , nec eodem actu et super
tribus rationibus dicetur de tribus et illo fundatur relatio principaliter, et non
per hoc jam patet solutio ad totum . super naturam , sicut supponit objectio .
Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum , quod li-
cet nihil sit univocum temporali et æter-
no , tamen aliquid est analogum analogia
superius sæpe determinata : et hoc est ARTICULUS II.
æquivocum in hoc quod potest inducere
locum sophisticum , qui est æquivocatio : Utrum secundum rationem intelligendi
sed non est æquivocum per casum et principium secundum essentiam di-
fortunam , sed secundum prius et poste- ctum, sit ante principium notionaliter
rius dictum et hoc innuit Basilii dictum dictum, vel e converso ?
dicentis quod accipere Filio cum omni
creatura est commune, habere autem per
naturam proprium est , qui solus ex na- Secundo quæritur, Utrum secundum
tura est Patris . rationem intelligentiæ principium secun-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod respectus dum essentiam dictum, sit ante princi-
in communi analogiæ est unus , ut jam pium dictum notionaliter, vel e con-
dictum est, quo determinatur accipere verso ?
hoc et illud in communi. Et videtur, quod essentialiter dictum
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod uniuntur in sit ante : quia
1. Secundum rationem intelligentiæ es- Deus est principium creaturarum , et hoc

sentia est ante personam ergo dictum est principium secundum quid et non
essentialiter est ante dictum personaliter . actu et ita procedunt rationes primæ.
PRIMA probatur per id quod supra habi- Si autem accipiatur in vera ratione prin-
tum est , quod persona est ab essentia cipii , sumetur ab actu : et sic procedunt.
quasi formaliter, et non e converso . rationes factæ in contrarium .
2. Item, In omni natura in qua est or-
do naturæ , natura est ante illum ordi-
nem secundum rationem intelligentiæ :
sed principium creationis est naturæ, et
principium notionale est ordinis naturæ : ARTICULUS III.
ergo principium creaturarum est ante
principium personaliter dictum . Secundum quam rationem sumatur prin-
3. Item , Absolutum est ante respecti- cipium, cum dicitur, Pater est princi-
vum quia , ut supra dictum est ab Au- pium sine principio : aut essentialiter ,
gustino, omne relativum est etiam aliquid aut notionaliter ?
aliud, et aliter nec relativum esset , quia
oporteret aliter quod relatio in nihilo
fundaretur ergo cum principium crea- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
turarum sit de dictis absolute , quia de ibi , in fine cap . A, « Pater ergo princi-
essentia , et principium personaliter di- pium est sine principio, etc. »
ctum sit de respectivis , erit principium 1. Quæritur, Secundum quam rationem
essentialiter dictum ad creaturas ante sumatur principium , cum dicitur, Pater
personaliter dictum ad personam Filii et est principium sine principio : aut essen-
Spiritus sancti . tialiter, aut notionaliter ? Si essentiali-
Sed contra SED CONTRA : ter ergo in eadem ratione sumetur,
1. Ab æterno Pater est principium Fi- cum dicitur , Filius est principium de
lii, et Spiritus sancti , ex tempore autem principio et sic habebit principium es-
est principium creaturarum : et æternum sentiale ergo aut sic quod ipse sit ab
est ante temporale ergo principium essentia , sive sic quod sua essentia ha-
dictum notionaliter, est ante principium beat initium sicut creatura : et utrumque
dictum essentialiter. hæreticum est ergo non sumitur princi-
2. Item , Anselmus vult , quod proces- pium essentialiter. Si autem sumitur
sio personarum causa sit processionis personaliter ergo eodem modo sume-
creaturarum : et hoc etiam innuit Augu- tur, cum dicitur, quod Spiritus sanctus
stinus, cum illud, Dixit Deus, fiat hoc est principium de utroque principio et
vel illud, sic exponit , id est, verbum ge- hoc iterum falsum est, quia Spiritus
nuit in quo erat ut fieret . sanctus nullius personæ est principium .
Si autem dicas , quod aliter sumitur ,
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc facile est solvere : quando dicitur de Patre , quod ipse est
quia similis quæstio supra habita est de principium non de principio et aliter
potentia generandi , et de potentia crean- de Filio , cum dicitur , quod ipse est prin-
di. Et dicendum , quod principium di- cipium de principio et aliter de Spiritu
ctum notionaliter, est ante principium sancto, quando dicitur , quod ipse est
dictum essentialiter ad creaturam sim- principium de utroque principio hoc
pliciter, sed secundum quid est e con- nihil est quia cum ista sit assignatio di-
verso quia si sumatur principium ab visionis cujusdam , nulla erit divisio
habitudine sola, vel ab eo in quo est ha- nisi principium in una ratione acci-
bitudo , scilicet essentia, tunc ab æterno piatur .
IN I SENTENT. DIST. XXIX , B. 77
2. Item , Cum Pater dicitur princi- analogiæ . Unde cum dicitur , Pater est
pium non de principio : aut eodem mo- principium sine principio , accipitur sine
do sumitur principium negatum et affir- principio in communi quocumque modo ,
matum , aut non . Si eodem modo : ergo et principium esse in communi quocum-
sicut ipse est non de principio generando que modo et similiter de Filio : sufli-
et spirando , ita erit principium et Filii et cit enim veritati propositionis , quod uno
Spiritus sancti, quia dictione semel posi- modo verificetur de ipso sicut si uno
ta non est utendum æquivoce et hoc modo homo est albus, ipse est albus . Ita
falsum est . Si autem diversis modis : uno modo ens a principio , est de princi-
tunc sine arte loquitur . pio et non sine principio : et uno modo
Eodem penitus modo objicitur de ista , ens principium est principium sed non
Filius est principium de principio et sic est in negativis et ideo non valet
ista , Spiritus sanctus est principium de argumentatio quam quidam faciunt , Fi-
utroque principio. lius uno modo non est de principio, quia
non est de principio creando , et alio mo-
Solutio. SOLUTIO autem ad hoc est levis, si do est de principio generando : ergo
prædicta in duabus quæstionibus priori- tantum dici potest non de principio sicut
bus advertantur. Et dicendum est, quod de principio .
principium accipiatur in communi ratione Et per hoc patet solutio ad totum .
B. Quod ab æterno Pater est principium, el Filius sed Spiritus sanctus non ; imo
cœpit esse principium .
Et Pater ab æterno principium est Filii , et Pater et Filius principium
Spiritus sancti : quia Filius est a Patre , et Spiritus sanctus ab utroque .
Spiritus vero sanctus non ab æterno principium est, sed esse cœpit, quia
non dicitur principium nisi ad creaturas . Cum ergo creaturæ esse cœpe-
runt , et Spiritus sanctus esse cœpit principium earum : ita etiam Pater et
Filius esse cœpit cum Spiritu sancto , unum principium creaturarum , quia
creaturæ esse cœperunt a Patre et Filio et Spiritu sancto ; et dicuntur hi
tres, non tria, sed unum principium omnium creaturarum , quia uno eo-
demque modo principium rerum sunt. Non enim aliter sunt res a Patre ,
et aliter a Filio , sed penitus eodem modo . Ideo Apostolus intelligens hane
Trinitatem esse unum principium rerum ait : Ex ipso, el per ipsum, et in

ipso sunt omnia '.
Cum vero audimus omnia esse ex Deo, ut ait Augustinus in libro de Na-
tura boni ', omnes utique naturas intelligere debemus, et omnia quæ na-
Ad Roman . xi , 36.
2 S. AUGUSTINUS, De natura boni, cap. 26 .
turalia sunt . Non enim ex ipso sunt peccata quæ naturam non servant, sed
vitiant, quæ ex voluntate peccantium nascuntur . Omnium ergo quæ na-
turaliter sunt, unum principium est Pater cum Filio et Spiritu sancto : et
hoc esse cœpit . Ab æterno autem Pater principium est Filii generatione ,
et Pater et Filius unum principium Spiritus sancti . Unde Augustinus in
libro V de Trinitate ita ait : Dicitur relative Pater , idemque relative dicitur
principium . Sed Pater ad Filium dicitur , principium vero ad omnia quæ

ab ipso sunt. Et principium dicitur Filius . Cum enim diceretur ei , Tu quis
es ? Respondit, Principium, qui et loquor vobis . Sed numquid Patris
principium est ? imo creatorem se voluit ostendere , cum se dixit esse prin-
cipium : sicut et Pater principium est creaturæ, quia ab illo sunt omnia.
Cum vero dicimus et Patrem principium , et Filium principium , non duo
principia creaturæ dicimus : quia Pater et Filius simul ad creaturam unum
principium est , sicut unus creator. Si autem quidquid in se manet et gi-
gnit vel operatur aliquid , principium est ejus rei quam gignit, vel ejus
quam operatur , non possumus negare etiam Spiritum sanctum recte dici
principium , quia non eum separamus ab appellatione creatoris : quia scri-
ptum est de illo, quod operetur : et utique in se manens operatur ' . Non
enim in aliquid eorum quæ operatur ipse , mutatur et vertitur. Unum ergo
principium ad creaturam cum Patre et Filio est Spiritus sanctus , non duo
vel tria principia³ . Ecce aperte ostendit Augustinus Patrem et Filium et
Spiritum sanctum esse unum principium rerum creatarum , id est , uno co-
demque modo esse principium : et illum modum satis aperuit : quia scilicet
operantur omnia , et quia similiter operantur hi tres, ideo unum principium

esse dicuntur.
aut plura. Si plura principia : hoc ne-

gatur in Littera capitulo ultimo et pen-
ARTICULUS IV. ultimo istius distinctionis . Si autem
unum sunt principium .
An Pater et Filius sint unum princi- CONTRA :
pium Spiritus sancti, vel plura? 1. Quæcumque numerantur, accipiunt
numerum a suppositis : sed Pater et Fi-
lius dicuntur plura supposita , ergo cum
Deinde quæritur de hoc quod dicit : ly principium ponatur in suppositis illis ,
« Pater et Filius principium sunt Spiri- necessario accipit pluralitatem et sic
tus sancti, etc. »> Pater et Filius sunt plura principia Spi-
Aut igitur sunt unum principium, ritus sancti .
1 Joan. VII , 25. nibus.

I ad Corinth . x11 , 6 : Divisiones operationum 3 S. AUGUSTINUs, Lib. V de Trinitate , cap. 14.
sunt, idem vero Deus, qui operatur omnia in om-
IN I SENTENT. DIST. XXIX, B , ART . 4 . 79
2. Item , Si sunt unum principium : Patre et Filio , et unum sunt in essentia.

aut unum quod est Pater, aut unum Et hæc opinio non est multum irrationa-
quod non est Pater. Si unum quod est bilis, licet quidam reprobent eam ex hoc
Pater ergo Pater et Filius sunt Pater, quod non videtur bene esse intellecta in
quod falsum est . Si unum quod non est expositione, qua hic exposita est .
Pater : ergo Pater non est principium Spi- Alii dicunt , quod ly unum dicit hic uni-
ritus sancti, quod iterum falsum est er- tatem convenientiæ, et non unitatem es-
go in illo sunt unum Spiritus sancti sentiæ, vel personæ, vel notionis : et ideo
principium . sensus est, Pater et Filius sunt unum
3. Item , Aut principium dicit essen- principium , hoc est , sunt uno principium :
tiam , aut notionem , aut personam . Si ut sumatur unum quasi adverbialiter. Et
essentiam : ergo conveniret etiam Spiri- hoc nihil est : quia unitas convenientiæ
tui sancto , quod falsum est . Si notio- non facit notionem unam numero : con-
nem . CONTRA : Proprietas una numero stat autem , quod una notio numero est
non convenit distinctis suppositis : Pater qua Pater et Filius spirant Spiritum san-
autem et Filius sunt distincta supposita : ctum , sicut in tractatu de Spiritu sancto
ergo non determinantur notione una . Si est ostensum.
personam tunc Pater et Filius erunt Alii dicunt , quod unum notat tan-
persona una, quod iterum falsum est : tum signum unionis in amore , ut sit
ergo nullo modo Pater et Filius sunt sensus , Pater et Filius sunt unum prin-
principium unum . cipium Spiritus sancti, hoc est , Spiri-
Præterea, Si unum sunt principium , tus sanctus signum est, quod sit ab eis
quid unit eos in ratione principii ? nihil in quantum unum sunt : quia sicut
enim uniens est personas in divinis nisi ab eodem in quantum idem , non est nisi
essentia ergo videtur, quod spirant unum : ita unum in quantum unum , non
Spiritum sanctum , in quantum sunt est a diversis in quantum diversa sunt :
unum in essentia et hoc expresse dicit et hanc introduxit Simon Tornacensis .
Anselmus . Sed cum unum essentia cum Quarti dicunt, quod unum princi-
eis sit Spiritus sanctus, sequitur ex hoc pium est nomen ad hoc specialiter in-
quod ipse spiret Spiritum sanctum : et ventum , ut ipso exprimatur modus exi-
hoc falsum est. stentiæ Spiritus sancti a Patre et Filio :
et ideo non requirit numerum pluralem
Solutio. SOLUTIO . Notandum , quod circa istud propter distinctionem suppositorum :
quinque sunt opiniones diversa . quia est inventum ut ipso exprimatur
Quidam dicunt, quod cum dicitur , Pa- modus existentiæ Spiritus sancti a Patre
ter et Filius sunt unum principium Spiri- et Filio : et ideo non requirit numerum
tus sancti, quod ly unum dicit unitatem pluralem propter distinctionem supposi-
essentiæ. Et illi innituntur auctoritati torum , quia est inventum ad hoc quod
Anselmi . Et ad argumentum quod con- dicat unitatem notionis in duobus sup-
tra est factum , respondent quod dicit positis . Sed si ab istis quæratur ratio in-
unitatem essentiæ non simpliciter, sed ventionis hujus nominis potius quam
in personis Patris et Filii prout se habent alterius , tunc oportet eos redire ad quæ-
uno modo ad Spiritum sanctum quem stionem et ideo inter omnes ista opinio
spirant et licet sit eadem essentia in minus probabilis est.
Spiritu sancto , non tamen comparatur Quinti dicunt, et hoc mihi magis placet ,
ad idem , quia non ad eamdem rationem quod dicit unitatem notionis in duobus
principii et illi necesse habent dicere , suppositis unitis in natura , et in vi spira
quod principium dicat rationem quæ est tiva vel principiativa Spiritus sancti .
ratio actus spirandi secundum quod est in Et SECUNDUM hanc respondendum est Ad 1.
ad primum , quod ly principium deter- AD ALIUD dicendum , quod dicit unita- Ad 3.

minat personam Patris et Filii , non in eo tem notionis. Ad objectum contra , dicen-
quod distinctæ sunt, eo quod ratio dis- dum quod una notio non convenit dis-
tinctionis earum non est ratio quare sit tinctis ut distincta sunt, sed in quantum
ab eis Spiritus sanctus : quia paternitas sunt unum in vi spirativa, et illa est
dicit rationem communem qua Filius est una numero in eis : potentia enim spi-
a Patre, et filiatio dicit rationem quare randi dicit naturam in Patre et Filio
se habet Filius ad Patrem : sed in eo de- ut virtute cujus habent quod spirant,
terminatur a principio quod est in eis et principium dicit rationem actus :
vis spirativa : et quia in illo unum sunt sicut etiam potentia generandi et Pater ,
Pater et Filius , ideo non potest trahere ut supra diximus.
numerum principium denotans illud a
pluralitate suppositorum . Et est simile ,
sicut si ponamus Paulum et Joannem
esse unum in essentia , et diversos in per- ARTICULUS V.
sonis, at esse aliquid ab eis in quantum
unum : illud enim non pluraliter prædi- Utrum sicut Pater et Filius et Spiri-
cabitur de ipsis : quia licet conveniat sup- tus sanctus dicuntur unus creator, ita
positis illorum facere illud et non essen- Pater et Filius possunt dici unus spi-
tiæ , ratio tamen illius non sumitur a ra- rator ?
tione distinctionis eorum . Et ita est hic :
quia Patri et Filio convenit spirare Spi-
ritum sanctum , et actus ipse quod spi- Deinde quæritur de hoc quod dicit in
rant non est nisi suppositorum : tamen secunda parte distinctionis , ibi , « Ad
quia ratio actus non sumitur a ratione creaturam unum principium est, sicul
distinctionis eorum , ideo non oportet unus creator. »
quod illud nomen quod notat rationem 1. A simili enim videtur. quod etiam
illius habitudinis, accipiat pluralitatem a Pater et Filius ad Spiritum sanctum sunt
pluralitate suppositorum . unus spirator.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod sunt unum Item , Unum sunt in spirando : ergo
principium quod divisim est Pater, et unus spirator .
quod est Filius : quia ratio principii non 2. Item, Non dicuntur unum princi-
est a distinctione Patris et Filii . Et si ul- pium nisi gratia spirationis : ergo vide-
terius inferat : ergo Pater est Filius : tur, quod potius sint unus spirator quam
dicendum , quod hoc non valet : sed se- unum principium .
quitur : ergo Pater et Filius sunt unum 3. Item, Principium dicit ordinem ad
principium , vel Pater et Filius sunt in actum et rationem actus : ergo si dicun-
eadem ratione principium , vel Pater est tur sicut et spirator : ergo sicut dicuntur
principium in eadem ratione in qua Filius , unum principium , ita debent dici unus
et e converso . Cum enim dicitur princi- spirator.
pium quod est Pater, articulare notat im- . 4. Item , Actus spirandi est in eis
plicationem et determinationem supposi- unus : ergo cum spirator nomen verbale
ti, et suppositum Patris non est supposit , denotans exercitium illius actus, ipsi
situm Filii . Sed cum dicitur unum prin- sunt et dicentur spirator unus.
cipium , non notatur nisi unitas rationis SED CONTRA : Sed contr
actus in eis , secundum quam procedit Sunt duo qui spirant : ergo duo sunt
ab eis Spiritus sanctus, sine hujusmodi spiratores : non autem sequitur , sunt
determinatione istius vel illius suppositi duo qui sunt principium : ergo duo sunt
in quo distincta sunt . principia .
IN I SENTENT. DIST. XXIX , C. 81
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Pater et tamen quia spirator nomen verbale est,
Filius non sunt unus spirans , nec unus ideo etiam prædicatum de diversis sup-
spirator, sed duo spirantes et duo spira- positis agitur in pluralitate .
tores . Et hujus causa est : quia partici- DICENDUM ergo ad primum , quod non Ad 1.
pium et verba et nomina verbalia omnia est simile quia creator dicit actum es-
accipiunt modum significandi ab actu sentiæ vel substantiæ, et non suppositi
verbali , vel cum tempore vel sine tem- quod est persona, hoc modo accipiendi
pore significato , et quantumcumque es- personam quo fides distinguit personas :
sentialia sint aliqua , quando significan- sed spirator dicit actum personalem .
tur in modo actus cum tempore , acci- AD SECUNDUM patet solutio per ante Ad 2.
piunt pluralitatem a suppositis , ut patet dicta.
cum dicitur Ego et Pater unum su- AD ALIUD dicendum , quod principium Ad 3.
mus ¹ , ubi verbum substantivum signi- dicit ordinem ad actum per hoc quod
ficans essentiam cadit in pluralitatem : dicit rationem actus quæ est notio : sed
quia non potest intelligi quomodo a tri- spirator dicit exercitium actus illius.
bus suppositis egrediatur actus unus cum AD ULTIMUM dicendum , quod licet actus Ad 4.
tempore significatus ut in verbo signifi- unus sit , non tamen significatur ut unus ,
catur vel participio . Et ideo dicimus, quod quando refertur ad plura supposita : et
Pater et Filius sunt plures qui spirant, hoc fit in verbo et participio plus : et in
et plures spirantes, et plures spiratores. nomine verbali etiam fit, licet minus
Sed verum est quod hæc ultima minus per hoc quod abstrahatur a tempore.
habet de proprietate quam primæ duæ :
C. Hic ostendit quomodo Pater sit principium Filii, et ipse et Filius principium
Spiritus sancti.
Deinde in eodem libro continue ostendit, quomodo Pater dicatur princi-
pium ad Filium , et ad Spiritum sanctum ipse et Filius , dicens ideo esse

Patrem principium Filii , quia genuit eum : et Patrem et Filium esse princi-
pium Spiritus sancti , quia Spiritus sanctus procedit vel datur ab utroque :
ait enim ita : Si gignens ad id quod gignitur principium est, Pater ad Filium
principium est, quia genuit eum . Utrum autem et ad Spiritum sanctum
principium sit Pater, quia dictum est , de Patri procedit, non parva quæ-
stio est. Quod si ita est , non jam principium ejus tantum erit rei quam gi-
gnit vel facit, sed et ejus quam dat , et quæ procedit ab ipso . Si ergo quod
datur vel quod procedit, principium habet a quo datur vel procedit , faten-
dum est Patrem vel Filium unum principium esse Spiritus sancti , non duo
principia. Sed sicut Pater et Filius ad creaturam relative unus creator et
1 Joan. x, 30.
XXVI 6
82 D. ALB. MAG . ORD . PRÆD .
unus dominus dicitur , sic relative ad Spiritum sanctum unum principium .

Ad creaturam vero Pater et Filius et Spiritus sanctus unum principium sunt,
sicut unus creator et unus dominus ' . Ecce habes quod Pater principium
Filii dicitur, quia genuit eum . Qua ergo notione est Pater, ea principium
Filii dicitur , id est, generatione : secundum quam etiam dicitur auctor Filii .
Unde Hilarius in libro IV de Trinitate ita ait : Ipso quo Pater dicitur , ejus
quem genuit auctor ostenditur : id nomen habens quod neque ex alio

profectum intelligatur , et ex quo is qui genitus est substitisse doceatur.Novit
Ecclesia unum innascibilem Deum : novit unigenitum Dei Filium . Confite-
tur Patrem ab origine liberum : confitetur et Filii originem ab initio , non
ipsum ab initio , sed ab initiabili : non per seipsum , sed ab eo qui a nemine
est, natum ab æterno , nativitatem scilicet ex paterna æternitate sumentem .
Edita est hic fidei professio , sed professionis ratio nondum exposita est : et
ideo quærenda, scilicet quomodo intelligendum sit quod ait, Filii originem
esse ab initio , et non ipsum esse ab initio, sed ab initiabili . Hoc utique sub-
dens determinavit quomodo acceperit initium , inquiens originem Filii esse
ab initio ac si diceret, Non ita intelligas originem Filii esse ab initio ,
quasi ipse Filius habeat initium : sed quia ipse est ab initiabili , id est , a Patre
a quo sunt omnia . Nam licet Filius sit principium de principio , non est
tamen concedendum quod Filius habeat principium . Cumque Filius sit prin-
cipium de principio , et Pater principium non de principio, non est princi-

pium de principio principium sine principio : sicut Filius non est pater, ne-
que tamen duo principia , sed unum : sicut Pater et Filius non duo crea-
tores, sed unus creator .
1. Unum in substantialibus facit idem :

cum ergo principium Patri et Filio non
ARTICULUS VI.
conveniat accidentaliter , ut supra sæ-
pe probatur , videtur quod cum Pater

An Pater et Filius sint idem principium
Spiritus sancti ? et Filius sint unum principium, quod
sint idem principium Spiritus sancti .
2. Item, Unitas non multiplicata facit
Deinde quæritur de hoc quod dicit in idem sed hic non multiplicatur unitas
tertia parte, ibi in medio cap . C , « Relati- principii in Patre et Filio : ergo facit
ve ad Spiritum sanctum unum princi- idem : ergo sunt idem principium Spi-
pium sunt. » ritus sancti .
Quæritur enim hic juxta hoc, Utrum 3. Item , Idem et diversum divi-
Pater et Filius sint idem principium dunt ens aut igitur sunt idem prin-
Spiritus sancti ? cipium , aut diversum : constat autem ,
Videtur autem , quod sic : quia quod non diversum ergo idem .
1 S. AUGUSTINUS , Lib . V. de Trinitate , cap. 14 . Cf. supra, Dist . XXVII et XXVIII.

IN I SENTENT. DIST . XXIX, D. 83
Sed contra. SED CONTRA : AD PRIMUM ergo dicendum , quod in Ad 1.

Illa identitas aut erit substantialis , aut substantialibus in quibus per omnia est
notionalis , aut personalis . Constat , quod unitas in supposito , et essentia, et no-
non notionalis : quia si faceret identita- tione , unitas illa causat idem , sed non in
tem in personis distinctis , tunc etiam illis in quibus non per omnia est unitas . Ad 2.
diversitas notionalis faceret diversitatem AD ALIUD dicendum eodem modo ,
in eadem persona, et sic Pater esset di- quod licet illa unitas non multiplicetur
versus a Patre tribus modis , et Filius ratione notionis , tamen supponit plura
esset diversus a se propter duas notio- in suppositis : et ideo non potest causa-
nes quas habet : quorum utrumque fal- re idem .
sum est. Si autem notat identitatem AD ALIUD dicendum, quod idem et Ad 3.
personalem tunc principium poneret diversum ens sequuntur , et dividunt ubi
personas et non possemus dicere, quod gratia ejusdem attribuuntur : sed hic
Pater et Filius essent unum principium , non est ita idem enim respicit supposi-
quod negatur in Littera : quia secundum tum , et ideo non convenit : et in hoc
hoc Pater et Filius essent eadem perso- sensu bene esset diversum : sed diver-
na. Si autem notat identitatem essentiæ , sum respicit essentiam proprie : et ideo
tunc etiam Spiritui sancto conveniret. iterum non convenit, ut habitum est
supra . Sed in inferioribus in quibus
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod non conce- unitatem suppositi sequitur unitas essen-
ditur a Magistris, quod Pater et Filius tiæ, et e converso , et diversitatem essen-
sint idem principium Spiritus sancti : quia tiæ diversitas suppositorum, et e con-
hoc nomen idem propter articulum inclu- verso, in respectu ejusdem possunt attri-
sum , discretivum est suppositi, et notaret bui et ideo ibi dividunt ens.
identitatem suppositi in Patre et Filio.
D. Cum Pater et Filius sint unum principium Spiritus sancti, quæritur an eadem
notione ?
Unum autem principium sunt Pater et Filius, non tantum creaturarum ,
ut dictum est supra , sed etiam Spiritus sancti : ideo quæri solet, Utrum
cadem notione Pater sit principium Spiritus sancti , et Filius , an sit alia
notio qua Pater dicatur principium Spiritus sancti , et alia qua Filius ? Ad
quod dicimus, cum Pater dicatur principium Spiritus sancti , et Filius , quia
Spiritus sanctus procedit vel datur ab utroque nec aliter procedit vel da-
tur a Patre quam a Filio : sane intelligi potest Patrem et Filium eadem re-
latione vel notione principium dici Spiritus sancti . Si vero quæritur, Quæ
sit illa notio quam ibi notat principium ? Nomen ejus non habemus : sed
non est ipsa paternitas vel filiatio : imo notio quædam quæ Patris est et
1 Cf. I Sententiarum , Dist. IV. Tom . XXV.

84
Filii , quia ab æterno Pater et Filius unum principium est Spiritus sancti .
Donator autem (ut prædictum est) dicitur Pater vel Filius ex tempore , sicut
Spiritus sanctus donum vel donatum .
ARTICULUS VII . ARTICULUS VIII.
An si principium dicit notionem , utrum

Utrum notionis qua Pater et Filius di-
possumus dicere principium de prin-
cuntur principium Spiritus sancti,
non habeamus nomen proprium ? cipio ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit :
ultima parte ubi dicit : « Si vero quæri- « Non est ipsa paternitas vel filiatio :
tur, Quæ sit illa notio quam ibi notat imo notio quædam quæ Patris est, etc. »
principium ? Nomen ejus non habe- Hic quæruntur duo, quorum primum
est, Si principium dicit notionem , utrum
mus, elc. ».
Videtur, quod falsum dicat : quia possimus dicere principium de principio .
vocamus eam communem spiritationem . Secundum est, Quare Deus a quinque
Præterea, Quare est hoc quod non notionibus non dicatur quinus, et Pater a
est nomen proprium illius notionis , ut tribus notionibus non dicatur trinus, et
sunt aliarum nomina ? Filius binus a duabus : sicut Deus dici-
tur trinus propter tres personas ?

SOLUTIO. Dicendum, quod proprietatis
Solutio
nomen habere non potuit , quia non con- AD PRIMUM proceditur sic :
venit uni soli . Similiter relationis no- Supra habitum est, quod non nisi
men habere non potuit , quia relatio fun- nominibus essentialibus possumus dicere
datur super unum suppositum : ista au- hoc de illo : sed possumus dicere prin-
tem super duo : et cum omnis notio sit cipium de principio : ergo principium non
modum formæ adhærentis, licet in significat notionem , ut hic expresse di-
per
re substantialis sit, ideo nomen proprie cit Magister.
tatis , ut est in duobus , cum omnis forma
sit in uno, repugnabit impositioni no- SOLUTIO. Dicendum , quod principium Solutio
minum et ideo ista in ambobus non est accipitur tribus modis , scilicet communi .
ter ad essentiale et personale . Item ,
nominata .
Item, possumus dicere , quod sicut communiter ad processionem Filii et
Spiritus sanctus , quia communis est Spiritus sancti. Et specialiter ad proces-

Patri et Filio , habet proprium nomen sionem specialem Spiritus sancti . Et
quod est ambobus commune , ita etiam in solo primo modo potest dici princi-
quia procedit ab utroque , processio pium de principio, et non in secundo :
notione communi debuit assignari . quia sic essentiale est quando commu-
niter sumitur . Unde illa objectio non
procedit.
3 Cf. supra , Dist. XXVII .

1 Edit. Joan. Alleaume, quam .
' Ibidem , datum.
IN I SENTENT. DIST. XXIX , D , ART. 9 . 85
Ulterius dicatur , quod principium di- SOLUTIO . Dicendum , quod in nulla Solutio .
citur respectu creaturæ , et hoc est essen- natura numerum simpliciter qui est sup-
tiale et respectu personæ, et hoc est positorum , facit proprietas ut proprietas
notionale et secundum primum dicitur est, nisi effective constituendo personas :
hic principium de principio , et non se- et hoc non facit nisi proprietas persona-
cundo modo . lis et ideo tres proprietates in divinis
tantum faciunt numerum et tres hy-
postases sunt numeratæ eo modo quo
numerus potest esse in divinis .
ARTICULUS IX . Ad 1.
AD PRIMUM autem respondent quidam ,
quod innascibilitas et principium sunt
Quare a quinario notionum Deus non quasi paternitatis partes , et sunt unum
dicitur quinus ? in Patre. Et hoc absurdum est , quod una
notio sit alterius pars, cum numerus
earum accipiatur a modis innotescendi ,
Secundo quæritur, Quare a quinario vel referendi , ut supra est habitum . Li-
notionum Deus non dicatur quinus ? cet autem omnes quinque notiones in
Videtur, quod sic esse debeat : quia essentia unum sint quod est essentia,
1. Sicut se habet numerus persona- non tamen sunt una notio : unde hoc
rum ad essentiam , ita numerus notio- nihil est . Sed dicendum , quod distinctæ
num ad personam : sed unitas essentiæ sunt notiones : tamen non ab eis dicitur
non excludit quin dicatur Deus trinus persona trina, vel bina : quia notio
propter tres personas : ergo unitas per- non facit numerum nisi sit personalis,
sonæ Patris non excludit quin persona et non numeratur, sed potius hypostasis :
Patris dicatur trina, et persona Filii bi- et ideo numerus notionis minus habet de
na , et Deus quinus. ratione numeri , quam personarum .
2. Item, Quinque notiones sunt : ergo AD ALIUD dicendum , quod quinque no- Ad 2.
quinarius notionum est et est etiam tiones non faciunt quinque personas
unitas essentiæ. Cum igitur unitas essen- quas competit numerari sub essentia :
tiæ et ternarius personarum sufficiant quia notio non dicit existens per se perfe-
ad rationem trini , unitas eadem cum ctum , et in se distinctum , sicut persona,
quinario notionum sufficiet ad ratio- sed potius dicit existens in alio secun-
nem quini . dum modum , quo illud in quo est, inno-
3. Item , Bene sequitur, quinarius lapi- nescit : et tales multi modi possunt con-
dum est ergo quinque lapides sunt. venire uni supposito.
Ergo similiter sequi videtur, quinarius AD ALIUD dicendum , quod non sequi- Ad 3.
notionum in divinis est ergo quinque tur : sicut non sequitur, quinarius mo-
:
noti sunt sed quinque noti sunt quin- dorum innotescendi lapides est : ergo
que personæ ergo quinque persona quinque lapides sunt. Nec sequitur, quin-
sunt in divinis. que sunt modi quibus iste innotescit vel
4. Item , Nihil est numerabile in divi- refertur : ergo quinque noti sunt : quia
nis, nisi quod consistit in pluralitate : multis modis potest unum et idem co-
sed id quod est absolutum , non con- gnosci et referri .
sistit in pluralitate : ergo solum numera- AD ULTIMUM dicendum , quod procedit Ad 4.
tur quod est ad alterum : hoc autem sola ex falsis : quia hypostasis quæ non est
notio est ergo solæ notiones numeran- absolutum , enumeratur in divinis et
tur ergo videtur, quod magis dici huic numerus attribuitur proprie, et non
debeat quinus , quam trinus . proprietati, vel notioni,
86
DISTINCTIO XXX .
De his quæ proprie et temporaliter dicuntur de Deo.
A. De his quæ temporaliter de Deo dicuntur et relative secundum accidens , quod

non Deo sed creaturis accidit.
!
"
Sunt enim quædam quæ ex tempore de Deo dicuntur, eique temporaliter

conveniunt sine sui mutatione et relative dicuntur secundum accidens ,
non quod accidit Deo, sed quod accidit creaturis : ut creator, dominus , re-
fugium, datum, vel donatum , et hujusmodi . De his Augustinus in libro de
Trinitate ait : Creator relative dicitur ad creaturam , sicut dominus ad ser-
vum ' . Item, Non aliquem moveat, quod Spiritus sanctus cum sit coæter-
nus Patri et Filio , dicitur tamen aliquid ex tempore veluti hoc ipsum
quod donatum diximus. Nam sempiternus Spiritus sanctus est donum ,
temporaliter autem donatum . Et si dominus non dicitur , nisi cum habere

incipit servum, etiam ista appellatio relativa ex tempore , est Deo . Non
enim sempiterna ereatura est, cujus ille dominus est : ergo dominum esse
non sempiternum habet, ne cogamur etiam creaturam sempiternam dicere ,
quia ille sempiterne non dominaretur, nisi etiam ista sempiterne famula-
retur. Sicut autem non potest esse servus qui non habet dominum , sic
nec dominus qui non habet servum .
illis relativis, quæ ex tempore Deo con-

veniunt.
Dividitur autem hæc pars in duas par-
DIVISIO TEXTUS. tes : in quarum prima determinat de his
quæ temporaliter Deo conveniunt . In
secunda autem solvit quæstionem quam
« Sunt enim quædam quæ ex tempore distinct. XVIII , cap . ult . distulit, Utrum
de Deo dicuntur, eique temporaliter con- Spiritus sanctus cum temporaliter datus
veniunt, etc. »
dicitur, ipse referatur ad seipsum : et
Hic incipit pars illa in qua agit de hæc incipit in ultimo capitulo istius di-
1 S. AUGUSTINUS, Lib . V de Trinitate, cap. 15.

IN I SENTENT. DIST. XXX , A, ART . 1 . 87
stinctionis , ibi , C, « Hic potest solvi compositus , quia accidens non inest ni-
quæstio superius proposita, etc. >> si composito. Secundo , quod ipse est
In prima parte determinantur quatuor mutatus per accidens . Tertio , quod ali-
secundum quatuor capitula quæ hic in- quid est in ipso , quod non est ipse . Quar-
troducuntur : quorum primum est , quod to , quod ipse non est primum quia
primum est omnino immobile : et multa
quædam temporaliter Deo conveniunt .
Secundum autem est solutio objectionis, alia quæ facile est ex hoc concludere .
utrum sit dominus temporis ex tempore , Si forte propter hoc dicatur , quod
ibi , B , « Sed hic aliquis dicet, etc. » In prædicantur per accidens, secundum
tertio solvit quæstionem , Utrum secun- quod accidens per aliud conveniens est :
dum hoc quod aliquid dicitur tempora- illud aliud aut erit inferius , aut supe-
liter de Deo , aliquid accidat Deo ? ibi , rius : sicut video , quod habere tres an-
B, §2 : « Quomodo ergo obtinebimus , etc. » gulos æquos duobus rectis accidit figu-
In quarto specificat de quibusdam tem- ræ , et accidit isosceli isosceli quidem ,
poraliter Deo convenientibus , ut refu- quia non convenit ei gratia sui , sed gra-
tia superioris quod est triangulus rectili-
gium , salus, pater, dominus , et hujusmo-
di , secundum quæ noster dicitur, ut su- neus figuræ autem, quia convenit gra-
minatum est : et hæc incipit ibi, tia inferioris et quodcumque dicetur,
pra deter
in medio cap . B , §3 : « Qualiter etiam re- absurdum erit : quia genus et species et
fugium nostrum dicitur ? etc. » hujusmodi non sunt in Deo. Nec poteris
dicere, quod gratia unius attributi con-
veniat, et non gratia alterius : quia gra-
ARTICULUS 1. tia essentiæ convenit ei creare.
2. Si forte propter hoc velles dicere,
An aliquid dicatur de Deo temporaliter ? quod prædicatur per causam. CONTRA :
Alia est prædicatio cum dicitur , dies est
sol lucens super terram : et alia cum di-
Incidit autem hic primo quæstio, An citur, sol lucendo facit diem : quia cum
aliquid temporaliter dicatur de Deo , aut dicitur sol lucens super terram , ibi non
sequitur : ergo sol est dies : cum autem
non ?
dicitur, sol lucendo facit diem , prædica-
Videtur enim , quod non :
tur actus solis . Similiter cum dicitur ,
1. Omnis enim prædicatio aut per se,
aut per accidens est : prædicatum Deus est creator , prædicari videtur hic
au-
quod non est nisi in Deo , et actus ejus
tem per accidens est duobus modis , sci-
licet aut quia natura prædicati accidens proprius alteri nulli conveniens ergo
est, aut quia gratia alterius convenit, non prædicatur secundum causam .
sicut figuræ convenit habere tres an- Item , Cum dicitur, dies est , etc. , pos-
gulos æquales duobus rectis , vel isos- sum inferre ergo dies est a sole lucente
celi . Si ergo temporale prædicatur de super terram : si ergo est similis prædi-
Deo aut prædicatur per se et tunc catio , cum dicitur, Deus est creator ,
semper convenit : quia

quæcumque videtur quod possum inferre : ergo crea-
- tor est a Deo et hicc falsum est : ergo
per se conveniunt , semper conve
niunt ergo ista prædicantur ab æterno : illa non prædicantur de Deo per causam .
ergo quod etiam ex tempore tantum 3. Item etiam, secundum grammati-
cum verbalia nomina in or desinentia ,
prædicatur, ab æterno prædicatur, quod
m
significant habitudine substantiæ agen-
falsum est . Si autem prædicantur per ac-
cidens : aut primo modo , et tunc accidens tis ad actum cum ergo creare proprius
est in Deo , et ex hoc sequuntur multa actus sit Dei , qui nec etiam ab aliqua
inconvenientia , scilicet primo, quod est creatura communicari potest, non prædi-
catur per causam tantum de Deo crea- bitudinem ad ea a quibus distinguuntur ,

tor, sed potius per essentiam . sicut creator, pastor , pater, et hujusmodi :
4. Item , Quod per causam prædicatur , ex quo enim auctoritas dicit nobis quid
significat id quod non convenit eidem de prædicant hujusmodi , quia habitudinem
quo prædicatur per essentiam suam ut ad ea a quibus distinguuntur , et hic ha-
si dico sic , digestio est completio a na- bemus quoniam secundum relationem de
turali et proprio calore ex contrajacenti- Deo dicuntur, non possumus negare quin
bus passionibus , non possum inferre , prædicentur de eo , et non secundum cau-
quod naturalis calor sit digestio : ergo sam. Et hoc absurdum videtur mihi ,
si similiter prædicatio esset per causam,. quod dicatur eodem modo Deus creator
non possemus inferre , quod Deus esset noster, et salus nostra , vel spes nostra.
creator. AD HOC ergo quod primo objicitur , Ad 1.
5. Item , In aliis efficientibus omnibus dicendum quod hujusmodi prædicatum
video , quod non est prædicatio secun- quantum ad id quod prædicat, est de per
dum causam , sed potius per inhæren- se convenientibus , id est , substantialiter ,
tiam , quando dicuntur de eis quæ actum quia prædicat substantiam Dei : quan-
proprium illius causæ denotant : ergo et tum autem ad modum significandi vel
hic prædicatio per identitatem secundum prædicandi , prædicat eam ut habentem se
inhærentiam cum ergo sic non possunt ad aliud quod eduxit in esse , et hic non
convenire, patet quod nihil videtur ex ponitur in ipsa substantia Dei , sed potius
tempore de Deo dici. in dependentia rei quam eduxit in esse
6. Item, Quod prædicatur de aliquo , ad ipsam : quia enim hujusmodi depen-
aut est convertibile cum subjecto , aut de dentiam non est intelligere a nostro in-
ratione subjecti, aut conveniens per acci- tellectu , nisi intelligamus etiam habitu-
dens : ista igitur si de Deo prædicantur , dinem Dei ad creaturam, ideo secundum
aut convertibiliter prædicantur, et hoc intellectum nominamus essentiam in ha-
falsum est, cum non ab æterno conve- bitudine illa . Si quæris, an aliquid re-
niant : aut ut entia de ratione subjecti , spondet in re ? dicendum quod sic, veris-
id est, Dei de quo prædicantur, et hoc sima scilicet actio illa , qua eduxit creatu-
iterum falsum est, quia sic essent priora : ram in esse : quæ licet sit substantia illa,
et hoc falsum est, quia posteriora sunt, non tamen eodem modo significatur : et
ex quo non conveniunt ab æterno : aut ille modus significandi importatur in
per accidens, et hoc iterum falsum est, nomine.
cum nihil accidat Deo. Ad hoc autem quod quæritur, Utrum
Si propter hoc dicatur, quod nihil ex sit prædicatum per se conveniens, etc.
tempore Deo convenit. CONTRA hoc est Dico , quod illud convenit per se, quod
totum quod habetur in Littera. ipse sit creator : quia convenit ei soli :
non tamen oportet, quod semper conve-
Solutio, SOLUTIO. Dicendum , quod multa ex niat et hoc ideo est , quia nominat cau .
tempore Deo conveniunt, ut dicitur in sam agentem per intellectum et volun-
Littera nec prædicantur uno modo : tatem et ideo licet illi soli conveniat , et
sed quædam prædicantur per causam , ut gratia suæ essentiæ et omnipotentiæ,
salus , quod exponendum est secundum non tamen oportet quod conveniat sem-
Augustinum , id est , ab ipso est salus per.
mea et sic etiam dicitur spes mea, et Quidam tamen dicunt, quod convenit
patientia mea . Quædam autem , sicut dicit per accidens, et distinguunt duplex per
Damascenus , dicuntur, quæ prædicant ha- accidens , scilicet quod accidens est in-
1 Cf. Act. iv, 12 : Non est in alio aliquo salus, etc. , et in multis aliis Scripturæ locis.
IN I SENTENT. DIST. XXX , A , ART. 2 . 89
hærens, et quod gratia alterius convenit conversionem quoad soli : quia soli Deo
convenit esse creatorem. Si autem quæ-
quod est extraneum , quia non propter se
inest et ita dicunt, quod convenit Deo ritur, Quare non semper ? Dicendum ,
esse creatorem gratia connotati in crea- quod opus Dei est voluntas Dei secun-
tura, et non gratia sui . Sed hoc ego non dum actum producentem volitum : et il-
audeo dicere , quod Deo aliquid conve- la quidem ab æterno est , ut tunc produ-
niat non gratia sui : quia potius conno- catur , licet non ab æterno producatur
res et cum hoc nomen creator nominet
tato convenit esse gratia essentiæ divinæ ,
quam e converso . Unde primo modo di- ipsum producentem actum , ideo non
cendum videtur mihi, quod significant convenit ab æterno , et nihil addit nisi
hujusmodi verba essentiam divinam cum habitudinem ad effectum , quæ quidem
habitudine in modo significandi cui sub- habitudo Dei est in intellectu nostro , fun-
est actus agentis primi : qui licet sit data super virtutem agentem vel actum :
idem in substantia cum Deo, tamen est et ideo intellectus non est cassus. Unde
aliud in modo significandi, et convenit non valet, prædicat essentiam Dei : ergo
ei gratia potentiæ agentis . Nec tamen se- convenit ab æterno : quia non prædicat
quitur, quod conveniat ab æterno : quia essentiam absolute , sed in habitudine
causæ agentis secundum actum , ut di-
illam habitudinem quam cum essentia
importat, non finit noster intellectus sine ctum est .
creatura ad quam se habet . Unde licet

! ipsum uno modo se habeat ab æterno ,
et non modo creet quantum ad se , tamen
ARTICULUS II.
creatura modo creatur, et ante non crea-
tur et hoc contingit propter sapientiam
prædestinantem et præordinantem exi- Utrum ista nomina , creator, dominus,
tum creaturarum in esse. l'nde non se- rex, etc., prædicent in Deo aliquod ac-
quitur, quod semper conveniat : quia cidens ?
aliter est in voluntariis, et aliter in his
quæ agunt præter intentionem et volun-
tatem per naturam solam . Deinde quæritur de hoc quod dicit :
Ad 2 et3. Relative dicuntur secundum accidens,
ID AUTEM quod dicitur, quod prædican-
non quod accidit Deo , sed quod accidit
tur hujusmodi secundum causam , licet
quidam hoc dicant, tamen non videtur creaturis, etc. »
hoc mihi rationabile : et ideo concedo ea Videtur enim , quod prædicent accidens
quæ inducta sunt ad hoc improbandum . quod accidit Deo : quia
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod licet in aliis 1. Accidens est , ut dicit Philosophus,
prædicetur inhærenter id
efficientibus quod contingit eidem inesse et non ines-
se : sed esse creatorem contingit Deum
quod denotat actum causæ , non tamen
ita est in causa prima : quia illius actus esse et non esse : ergo videtur , quod ista
est sua substantia, licet illo modo non si- Deo conveniant per accidens .
2. Item , Cum dicitur creator vel domi-
gnificatur, sed in habitudine ad effectum :
nus, istud accidens habitudinis causæ ,
quæ habitude non dicit mutationem in
causa, sed in effectu , ut infra patebit : vel suppositionis dominii est in aliquo :
aut in Deo , aut in creatura. Si in Deo ,
et in causa nihil notat, quia notat actum
qui personæ convenit, ut creare, quod habeo propositum , quod aliquod acci-
non convenit alicui creato . dens est in Deo . Si in creatura : sed
Ad 5 et 6. AD ALIUD dicendum, quod non prædi- cuicumque convenit habitudo quam im-
catur secundum conversionem quoad portat hoc nomen creator et quam im-
semper, sed prædicatur bene secundum portat ly dominus , illi convenit creatorem
et dominum esse : ergo creatura est crea- Deo essentiam tali modo significatam ,
tor et dominus creaturæ , quod falsum non tamen ponit aliquid novum : quæ-
est : ergo videtur, quod necesse sit quod dam enim relativa sunt, quorum adven-
ponatur esse in creatore. tui et recessioni sufficit mutatio alterius
Sed contra. SED CONTRA : extremorum, ut supra diximus : et si illa
1. Simplex forma subjectum esse non nominantur ab habitudine qua se habent
potest Deus autem simplex forma est : ad sua correlativa , relatio nihil ponit in
ergo non potest esse subjectum : ergo in eis nisi habitudinem in ratione sola exi-
ipso non est accidens . stentem tamen plus adhuc est hic , quia
2. Item , Accidens non convenit nisi actus divinus : qui licet sit essentia, ut
composito ergo si accidens est in Deo , dictum est, tamen non eodem modo si-
ipse est compositus : et sequuntur ex gnificatur, sicut etiam prædestinatio
hoc omnia absurda , quæ etiam in primo quæ non est nisi de futuris propter ha-
articulo istius distinctionis conclusa bitudinem importatam per præpositio-
sunt. nem .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod ista nomina

non prædicant accidens propria prædi-
catione , sed ex consequenti : dictum est ARTICULUS III.
enim supra, quod prædicant essentiam in
habitudine ad effectum in creatura : unde An prædicta nomina significent essen-
illa habitudo addita consequenter ducit in tiam aut aliquid aliud?
effectum . Et hoc est accidens quod con-
sequenter ex relatione eorum intelligi-
tur, scilicet dependentia creaturæ a Deo Deinde quæritur de hoc quod dicit,
secundum exitum in esse : vel secundum ibi , « Ista appellatio relativa ex tem-
suppositionem , ut dominus : vel secun- pore, est Deo. »
dum regnum , ut rex : hæc enim depen- Adhuc quæritur hic, quid hujusmodi
dentia est in effectu , et non in Deo, licet nomina significent ? Aut enim significant
significetur in habitudine quadam ad id essentiam, aut ad aliquid . Si essentiam
quod dependet ad ipsum : et ideo varia- solam : ergo ab æterno conveniunt sibi.
tio creaturæ ex non esse in esse adducit Si ad aliquid , cum non conveniant hæc
nomen et ideo dicit Magister, quod ab æterno , ut relationes personarum,
nominat accidens , quia accidit creaturæ , aliquid advenit Deo .
et non Deo. Item , Hæc regula vera est quam dant
AD PRIMUM Doctores : Omnes nomen significans ef-
Ad 1. convenit Deodicendum
inesse, ,vel
quod illud
non non:
inesse
fectum in creatura , significat essentiam
quia implicatur ibi quod insit ut acci- divinam ergo videtur, quod essentiam
dens : sed contingit ipsum significari in significent, et nihil amplius .
habitudine ad id quod aliquando est, et
aliquando non est , propter dependentiam SOLUTIO. Dicendum , quod hic Docto- Solutio.
creati ad ipsum, et propter actum quo res tribus modis diversificantur. Quidam
educit in esse et ex hoc non ipse muta- dicunt, quod in nomine duo sunt, scilicet
tur qui ab æterno se habet eodem mo- cui imponitur, et a quo imponitur : et
do : sed potius id quod habet se ad ipsum hujusmodi nomina quoad id cui impo-
ad quod ipsum est , ut ad se dependens , nuntur , significant essentiam : sed quoad
tali nomine nominatur. id a quo imponuntur, significant habitu-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod ista habitudinem ad ea a quibus distinguitur Deus ,

do est in intellectu nostro , et ponit in vel essentia divina : et ideo gratia illius
IN I SENTENT. DIST. XXX , B 91
non dicuntur ab æterno . Sed contra hos nem eorum a quibus distinguitur essentia
objicitur quia a quo imponitur hoc no- et Deus. Et ideo placet mihi sententia
men creator , est actus creantis : et ille Damasceni , quod significant essentiam
non convenit nisi creanti Deo : et si crea- sub tali habitudine ad inferiora : quæ ha-
tor sonat in habitum vel potestatem , et bitudo fundatur in habitudine rei ad ip-
non in actum , facilius habetur proposi- sam, et in actu quo educit vel regit ea .
tum quia potestas et hujusmodi habitus Unde creatio tenet se ex parte creaturæ :
non convenit nisi Deo . Ideo volunt qui- sed actus creantis est in Deo, et est idem
dam emendare solutionem istorum et ipsi , quia est voluntas ejus ut tunc fiat :
dicunt, quod hujusmodi nomina et quoad et in tali habitudine imponitur nomen :
id cui imponuntur , et quoad id a quo et ideo licet significet essentiam , non ta-
imponuntur, significant essentiam divi- men convenit ab æterno , quia talis ha-
nam, sed propter connotatum non con- bitudo ut habitudo non fuit ab æterno ,
veniunt ab æterno : et hoc derisibile licet fuerit essentia sic se habens ab
est, quod creator, rex, et hujusmodi , æterno : et ideo bene conceditur, quod
imponantur ab essentia divina , cum hæc dicunt ad aliquid talia nomina quoad id
nomina omnino aliud innuant, ut Dama- a quoimponuntur.
scenus dicit, quod significant habitudi-
B. Oppositio quod non ex tempore sit dominus , quia est Dominus ' temporis quod
non est ex tempore.
Sed hic aliquis dicet, quod non ex tempore competit Deo hæc appellatio
qua dicitur Dominus rerum , quia non est tantum dominus rerum quæ
ex tempore cœperunt, sed etiam illius rei quæ non cœpit ex tempore , id
est, ipsius temporis, quod non cœpit ex tempore , quia non erat
ante tempus quam inciperet : et ideo non cæpit esse dominus ex

tempore. Ad quod dici potest, quia licet non caperit ex tempore dominus
esse temporis , cœpit tamen esse dominus temporis quia non
semper fuit tempus et ipsius hominis ex tempore cœpit esse domi-

3
nus. De hoc Augustinus in codem libro continue ita ait : Quisquis
exstiterit qui æternum Deum solum dicat, tempora vero non esse
æterna propter varietatem et mutabilitatem , sed tamen ipsa tempora
non in tempore esse cœpisse , quia non erat tempus antequam tempora in-
ciperent et ideo non in tempore accidere Deo ut dominus esset, quia

ipsorum temporum dominus erat, quæ utique non in tempore esse cœpe-
runt : quid respondebit de homine qui in tempore factus est ? cujus uti-
que dominus non erat antequam esset. Certe ut dominus hominis esset , ex
In edit. J. Alleaume desunt hæc verba, quia est dominus.

* Ibidem deest, rerum.
* S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap . 15 .
tempore accidit Deo et ut omnis amoveatur controversia, certe ut tuus
dominus esset vel meus , qui modo esse cœpimus , ex tempore habuit .
Quomodo ergo obtinemus nihil secundum accidens dici Deum , nisi quia
ipsius naturæ nihil accidit quo mutetur ut ea sint accidentia relativa ,

quæ cum aliqua mutatione rerum de quibus dicuntur, accidunt : sicut ami-
cus relative dicitur . Non enim amicus esse incipit , nisi cum amare cœpe-
rit . Fit ergo aliqua mutatio voluntatis , ut amicus dicatur . Nummus vero
cum dicitur pretium , relative dicitur : nec tamen mutatus est cum esse
cœperit pretium , nec cum dicitur pignus , et hujusmodi . Si ergo nummus
potest nulla sui mutatione toties dici relative , ut neque cum incipit dici ,
neque cum desinit, aliquid in ejus natura vel forma qua nummus est , mu-
tationis fiat quanto facilius de illa incommutabili Dei substantia debemus
accipere, quod ita dicatur relative aliquid ad creaturam , ut quamvis tem-

poraliter incipiat dici , non tamen ipsi substantiæ Dei accidisse intelliga-
tur, sed illi creaturæ ad quam dicitur.
Qualiter etiam refugium nostrum dicitur ? Refugium enim nostrum dici-
tur Deus relative , ad nos enim refertur et tunc refugium nostrum fit ,
1
cum ad eum refugimus . Numquid tunc fit aliquid in ejus natura , quod
antequam refugeremus ad eum , non erat ? In nobis ergo fit aliqua muta-
tio , qui ad eum refugiendo efficimur meliores : in illo autem nulla. Sic et
pater noster esse incipit, cum per ejus gratiam regeneramur , qui dedit no-
bis potestatem filios Dei fieri * . Substantia ergo nostra mutatur in melius ,
cum filii ejus efficimur. Similiter et ille pater noster esse incipit, sed nulla
3
sui commutatione substantiæ . Quod ergo temporaliter dici incipit Deus,
quod antea non dicebatur, manifestum est relative dici : non tamen se-
cundum accidens Dei , quod aliquid ei acciderit : sed plane secundum ac-
cidens ejus, ad quod dici aliquid Deus incipit relative .
Ex his aperte ostenditur, quod quædam de Deo temporaliter dicuntur

relative ad creaturas sine mutatione deitatis , sed non sine mutatione crea-
turæ et ita accidens est in creatura non in creatore et appellatio qua
creatura dicitur relative , ad creatorem relativa est, et relationem notat
quæ est in ipsa creatura . Appellatio vero illa qua creator relative dicitur
ad creaturam , relativa quidem est , sed nullam notat relationem quæ fit in
creatore .
1 Edit. Joan . Alleaume, sit.

* Joan. 1 , 12 : Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc.
3 Edit. J. Alleaume , quid.
IN I SENTENT. DIST. XXX, B, ART. 4. 93
non potest intelligi . Si autem dicas ,

quod temporis inceptio fuit inceptio ip-
sius nunc. CONTRA : Aut enim cœpit in
ARTICULUS IV . se , aut in alio . Si in alio tune fuit in
alio et hoc aut est temporis , aut æter-
An tempus potest dici incepisse ? nitatis, quia ævum ante tempus non fuit.
Si temporis : tunc tempus fuit ante.
primum tempus . Si æternitatis : ergo
Deinde quæritur de hoc quod dicit in tempus fuit in æternitate sicut mensu-
secunda parte, ibi , B, « Non cæpit ex rante inceptionem ejus : et hoc falsum
tempore esse dominus temporis . » est, quia æternitas nihil variabile men-
Ex hoc videtur tempus cœpisse : et hoc surat : ergo videtur , quod nullo modo
videtur esse contra quosdam philosophos . cœperit tempus .
Dicit enim Philosophus in VIII Physi-
corum, quod Plato genuit tempus solus , SOLUTIO . Dico ultimæ rationi consen- Solutio.
et dicit ipsum cœpisse cum cœlo : et dicit tiendo , quod temporis inceptio fuit in
hoc reprehendendo Platonem . Et si di- indivisibili suo quod est nunc.
catur, quod ipse dicit falsum , quid re- • AD HOC autem quod objicitur, quod Ad 3.
spondebitur rationibus ejus sic ? tunc fuit in indivisibili : dicendum , quod
1. Quidquid semper accipitur in prin- non sequitur, cum sit successivum : sed
cipio sui et fine secundum substantiam, sequitur, quod continue fuit post hoc, et
ipsum numquam incipit , nec desinit : ex hoc unum est : quia continuatio ejus
tempus vel tempora semper accipitur in cœpit ex illo : licet enim tempus non sit
principio sui et fine secundum substan- in nunc, tamen bene continuatur ad nunc
tiam : ergo ipsum numquam incipit, nec et ex nunc, sicut linea ex puncto et ad
desinit. PRIMA patet per se : quia res in- punctum .
cipiens non accipitur in fine suo, res au- AD PRIMUM autem quod videtur pro- Ad 1.
tem desinens non accipitur in sui prin- bare quod tempus non inceperit esse :
cipio. SECUNDA probatur ex hoc , quod de dicendum , quod Philosophus loquitur de
tempore nihil est accipere nisi nunc quod tempore quod adjacet primo mobili :
est substantia ejus : et illud est princi- quia hoc est passio motus circularis : et
pium , et finis secundum præteritum ideo in illo non est accipere aliquid , quod
quidem finis, et secundum futurum non est principium et finis : sed in illo
principium ergo ante quodlibet nunc quod adjacet mutationi recta, est acci-
fuit tempus, et post quodlibet nunc erit pere nunc quod est principium et non
tempus. finis et sic ponimus nos tempora ince-
2. Item, Si cœpit : aut cœpit in seip- pisse : et illi non est contrarium dictum
so, aut in alio . Si in seipso : ergo fuit Philosophi. Qualiter autem tempus di-
antequam inciperet. Si in alio : ergo fuit catur multipliciter, supra est notatum ' .
in illo , quod iterum absurdum est . AD ALIUD dicendum , quod cœpit in Ad 2.
3. Item, Aut cæpit in divisibili , aut in nunc suo , ut jam patuit , eo quod accipi-
indivisibili . Si in divisibili : ergo cum mus ipsum adjacere motui vel mutationi
ante illud fuerit pars divisibilis, et ipsum quasi recta et licet ævum sit simplicius.
non , ante principium temporis, scilicet tempore, tamen ævum incepit ex tem-
tempus incipiens, fuit tempus , quod fal- pore, quia exitus ævi in esse temporalis
sum est. Si cœpit in indivisibili : ergo et variabilis est secundum rationem .
tempus divisibile fuit in indivisibili quod
1 Cf. I Sententiarum , Dist . VIII . Tom . XXV.

: Item , Secundum hoc oppositi respe-

ctus secundum idem sunt in eodem , quod
magis impossibile est : quia opposita
actu ut opposita , nullo modo sunt vel
ARTICULUS V.
possunt esse in eodem. Si secundo mo-
Cum nomina, do , sequitur idem et præterea habetur

hæc servus
servus,, creatura,
propositum, quod aliquis respectus ex
et similia, dicant respectum realem ,
tempore est in Deo . Ergo relinquitur,
utrum in creatore aliquis realis re-
quod tertio modo sit et sic respectui
spectus eis respondeat ?
creaturæ in creatore aliquid respondet
secundum rem.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in 3. Item, Quorum neutrum est intelli-
tertia particula, ibi in § 2 cap . B , « Quo- gibile sive altero , uno eorum posito in
modo igitur obtinebimus nihil secundum uno , necesse est alterum poni in altero ,
accidens dici Deum , etc. D si sunt opposita sic autem se habent
Hic enim ad intellectum omnium quæ omnia relativa dicta ad convertentiam :
dicta sunt, quærendum est, cum hujus ergo si respectus creaturæ ponitur in
modi nomina , servus , et creatura, dicant creatura , necesse est respectum creatoris
respectum realem : utrum aliquis realis poni in Deo.
respectus respondeat eis in creatore , vel 4. Item, Numquid non agit Deus ve-
nihil ? rius quam aliqua creatura , ut dicit Au-
Videtur enim , quod respondeat. gustinus ? quod enim ad actionis prædi-
1. Dicit enim Philosophus in Prædicamentum pertinet, sibi soli proprium
camentis et in V primæ Philosophiæ, est : ergo ipsum agentem contingit signi-
quod relativa sunt duorum modorum : ficare sub respectu ad actum.
quædam enim sunt ad aliquid, quibus 5. Item , Deus creat hanc rem : omnis
hoc ipsum esse quod sunt ad aliud sunt : autem actio est in actu, ut in materia :
quædam autem dicuntur ad aliquid, et ergo videtur, quod res subjacens actui
quandoque non sunt ita ad aliquid , ut et sustinens actum, habeat respectum
utrumque sit ad alterum : sed unum est realem , et eadem ratione agens.
ad alterum , et non e converso nisi se- SED CONTRA : Sed contra
cundum dici , ut unum et multum , et 1. Omnes hujusmodi relationes ad con-
scientia et scitum , et mensura et mensu- vertentiam dictæ , et non semper conve-
ratum, et hujusmodi . Illa quæ sunt ad nientes, ex mutatione causantur : Deus
aliquid primo modo, in utroque relati- autem immutabilis est : ergo in ipso non
vorum ponunt respectum realem et dicunt relationes reales hujusmodi no-
ideo dicuntur ad convertentiam, et posi- mina .
ta se ponunt, et perempta se perimunt 2. Item, Omnis talis relatio est acci-
æqualiter. Cum igitur sint talia , domi- dens : ergo inhærendo facit compositio-
nus servus , rex rectum , creator creatu- nem et hoc iterum Deo non convenit :
ra, videtur quod in utroque hujusmodi ergo relationem realem hujusmodi no-
respectus significetur. mina non dicunt.
2. Item , Aut uterque respectus poni- 3. Item, Omnis talis relatio dependen-
tur in creatura, cum dicitur , creator tiam facit in relativo : sed absurdum est,
creatura, aut uterque in Deo , aut alter quod Deus ad creaturam dependeat :
in Deo, et alter in creatura. Si primo ergo relationem in ipso non dicit .
modo : tunc videtur, quod creatura du- 4. Item, Omne tale relativum deter-
plici respectu se habeat ad idem , quod minari convenit extra : sed absurdum
est impossibile . est, quod dicamus Deum determinari
IN I SENTENT. DIST. XXX, B , ART . 5 . 95
posse a creatura , etiam quoad ad ali- tia sine fieri aliquo creato dicitur et
quid. ideo licet verbum denotans actum , mate-
5. Item Dionysius dicit , quod in cau- riam habeat in locutione et subjectum ,
sativis et causatis non recipimus recipro- ut cum dicitur, anima creatur , tamen
cationem ergo ad se invicem non di- secunduin rem nullum habet omnino ,
cuntur, ut videtur, quia nihil est ibi fieri : actus autem se-
cundum quod est in agente , nihil aliud
Solutio. SOLUTIO. Ad hoc dico , ut prius , quod est quam voluntas secundum actum
talia nomina nominant essentiam divi- existendi rem modo, quæ voluntas ab
nam sub habitudine ad creaturam , quæ æterno se habet secundum unum mo-
habitudo in Deo non ponit nisi actum , dum .
qui est idem cum voluntate et substan- AD ID autem quod objicitur contra , Ad object . 1
tia agentis et dependentia quæ addi- dicendum quod talia relativa non sem-
tur, est in nostro intellectu , et non in per quærunt mutationem et realem re-
Deo. Et hoc fit ideo , quia noster intel- spectum in utroque relativorum , ut pa-
lectus accipit dependentiam realem in tet in duplo et dimidio . Sint enim duo
creatura, quam ut dependentiam realem bicubita et alterum mutetur in abscis-
non potest intelligere, nisi etiam ponat sione unius cubiti , jam factum est di-
habitudinem in causa, quæ non erit om- midium, et erit subduplum , et alterum
nino frustra, quia fulcitur actu causæ, duplum , sine mutatione sui : cum tamen
licet non dicat accidens in Deo : et gra- duplum et subduplum dicantur ad con-
tia illius habitudinis nomina habent sua vertentiam , et ita possumus dicere de crea-
connotata in creatura. tore et creatura : et illæ relationes quæ
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod in sic notant habitudinem secundum in-
veritate hujusmodi relativa dicuntur ad tellectum tantum , ex eo quod aliquid
convertentiam , non quod in utroque sit sese habet ad aliquid non mutatum , a
relatio realis , sed quia est secundum mo- Gilberto Porretano dicebantur assisten-
dum intelligendi prædictum. tes, et nihil prædicare in eo de quo di-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod realiter in cebantur. Tamen possumus dicere , quod
Deo ponitur respectus gratia actus , licet fulcitur intellectus ponens eas in Deo
non realiter dicat accidens in eo, sed ali- actu creantis , et gubernantis , et regen-
quid esse ab ipso quod pendet ab ipsum tis.
secundum rem, et non e converso nisi AD ALIUD dicendum, quod non omnis Ad object 2.
secundum modum intelligendi . talis relatio est accidens inhærens , ut di-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod ponimus ctum est : nec etiam in creatura est hoc
respectum per modum intelligendi in verum , ut patuit in exemplo dupli et di-
Deo, qui tamen nihil adveniens dicit, et midii.
in modo intelligendi est secundum quod AD ALIUD dicendum, quod creator de Ad object.3.
aliquid se habet ad Deum agentem sic se non habet dependentiam , sed potius
vel sic . tali nomine significatur alterius depen-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod Deus agit dentia ad ipsum : ut rex relativum est,
sine mutatione sui per se , et per acci- et tamen significat quod dependent alii
dens et ideo realiter non innascitur si- realiter ad ipsum , et similiter dominus.
gnificatum propter alterius habitudinem AD ULTIMUM dicendum , quod deter- Ad object.
et 5. 4.
ad ipsum, ut dictum est. minari secundum nomen, est determina-
Ad 5.
AD ALIUD dicendum , quod cum dici- tio qua indiget noster intellectus, non
tur, Deus creat, non est accidens secun- res nominata : quia noster intellectus
dum rem medians inter agentem et imponit nomen sub hujusmodi habitu-
actum, sed potius ipsa nova rei existen- dine.
notent effectum in creatura , non conve-

niunt ab æterno , sed conveniunt in æter-
num .
ARTICULUS VI.
Utrum hæc nomina , dominus , rex, etc. ,

conveniant Deo ab æterno ? ARTICULUS VII .
An Deus dicatur dominus temporis ex

Deinde quæritur de hoc quod dicit in tempore ?
ultima parte istius partis, ibi, in § 3 cap.
B, Sic et pater noster esse incipit,
etc. » Deinde quæritur de hoc quod dicit,
1..Videtur enim , quod talia nomina ibi , in § 4 cap . B, « Ex his aperte osten-
possint convenire ab æterno : dicitur ditur, etc. »
enim dominus, ut dicit Ambrosius, po- 1. Videtur enim, quod etiam dominus
testate coercendi subditam creaturam : et temporis sit ex tempore : quia tempus
hoc convenit ab æterno . est unum de coævis : ergo sicut est do-
2. Item quæritur, Quare non distingui- minus aliorum ex tempore , ita etiam
tur in hujusmodi , quod significent in temporis et hoc est contra supra dicta.
actu et habitu, sicut in aliis , ut est do- 2. Item , Si cuilibet exitui creaturæ in
num , et hujusmodi ? Ab æterno enim esse respondet tempus, tunc etiam exi-
Deus habet aptitudinem creandi, et tui temporis in esse respondet tempus :
habitum donandi : ergo videtur, quod et sic temporis erit tempus : et hoc nihil
in aliquo sensu ab æterno conveniant. est dictu .
3. Præterea, Hæc conveniunt in æter- 3. Item, Videtur esse dominus tempo-
num , sicut ipse dicit , Exod. 1 , 15 : Deus ris ex ævo : quia ita dicit Boetius in libro
Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob :... de Consolatione philosophiæ : « Qui tem-
hoc nomen mihi est in æternum . Et quare pus ab ævo ire jubes . »
non ita conveniunt ab æterno sicut in SED CONTRA : Sed contri
æternum ? Ævum est creatum : ergo suum exi-
tum in esse mensuravit tempus : ergo
Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad hoc meo judi- ævum est ex tempore , et non tempus ab
Ad 1 et 2.
cio, sicut hic dicit Augustinus, quod hæc ævo , ut videtur dicere Boetius.
non conveniunt nisi ex tempore : quia
non respiciunt habitum , sed actum : re- SOLUTIO. Dicendum, quod temporis Solutio.
Ad 1.
lationes enim in quantum hujusmodi , non est tempus , nec mensura mensuræ :
consequuntur actus, non aptitudines , ut et ideo licet tempus prout adjacet muta-
patet ex hoc enim non dicitur res sub- tioni, sit coævum secundum rem , tamen
dupla ad alteram , quod potest esse subest mensura aliorum et sic est ante se-
dupla . Et si quandoque invenitur quod cundum rationem : quia exitus etiam ille
dominus ab æterno convenit, credo non fuit in fieri umquam , sed in de-
quod improprie sumitur. Creator autem monstratione creaturæ nunc primo , ante
cum hoc sit nomen agentis secundum quod nunc de creatura nihil fuit .
actum , non nisi ex tempore convenit : AD ALIUD dicendum , quod exitus tem- Ad ?.
et per hoc patet solutio ad prima duo. poris in esse non habuit mensuram : quia
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod creatura realiter non fuit ante tempus .
bene manebit sine fine, licet non manse- AD ALIUD dicendum , quod ævum ince- Ad 3.
rit sine principio : et ideo cum talia con- pit in æviternis , scilicet in cœlo empyreo
;
IN I SENTENT. DIST . XXX , C , ART. 8 . 97
et in angelis : et ideo secundum ratio- et præpositionem notare ordinem et

nem est ex tempore exitum ejus in esse causam ut sit sensus , «< Qui tempus ab
mensurare. Quod autem dicit Boetius, ævo ire jubes, » id est, post ævum : et
intelligendum est de tempore et ævo , creare exemplariter ab ipso : quia sicut
prout jam sunt : quia sic ævum mensurat dicit Philosophus , quod est æternum
temporalia : et tempus vadit, id est , fluit æterno, hoc est æviternum æviterno , et
ab ævo et hoc notat ab ævo . Ved dica- tempus temporali .
tur levius , ævum ponere pro æternitate ,
C. Hic solvitur quæstio qua quærebatur , Utrum Spiritus sanctus dicatur datum re-
lative ad se, cum ipse det se ?
Hic potest solvi quæstio superius proposita, ubi quærebatur, cum Spiri-
tus sanctus datum dicatur vel donatum (quod autem datur, refertur et ad
eum qui dat, et ad illum cui datur ) , et cum Spiritus sanctus det seipsum ,
utrum ad seipsum relative dicatur, cum dicitur dari vel donari ? Cui quæ-
stioni respondentes , dicimus Spiritum sanctum dici datum vel donatum re-
lative , et ad dantem , et ad illum cui datur. Dans autem sive donator, est
Pater cum Filio et Spiritu sancto . Nec tamen dicimus Spiritum sanctum
referri ad se , sed appellatio dati vel donati refertur et ad dantem et ad re-
cipientem, quia non potest aliquid dici datum , nisi ab aliquo, et alicui de-
tur. Cum autem Spiritus sanctus dari a se vel datus a se dicitur, relative
quidem dicitur ad illum cui datur , et est appellatio relativa : et in illo cui
datur mutatio fit, non in dante .
et tamen non refertur ad se : et concedit,

quod appellatio dati refertur ad dantem :
et ipse est dans : ergo refertur ad se, ut
ARTICULUS VIII . videtur.
An Spiritus sanctus referatur ad se, SOLUTIO. Dicendum , quod referri se- Solutio
cum datum ad dantem refertur ? cundum appellationem donum non sim-
pliciter, sed ad dantem , est referri secun-
dum quid et bene concedit Magister,
Deinde quæritur de ultima parte distin- quod taliter secundum quid refertur Spi-
ctionis , ibi, « Ilic potest solvi quæstio ritus sanctus ad se : sed referri ad se, est
superius proposita, etc. » simpliciter referri ad se : et hoc intendit
Videtur enim falsum dicere in Littera : negare in Littera, ut patet inspicienti
concedit enim , quod datum refertur ad diligenter.
dantem , et quod Spiritus sanctus dat se ,
Edit. J. Alleaume, relatione.

XXVI 7
DISTINCTIO XXXI.
De significatione relativorum quæ communiter et æternaliter de

Deo dicuntur, ut similis, et æqualis.
A. Quomodo dicatur Filius æqualis Patri ? an secundum substantiam , an secundum

relationem : ita et similis ?
Præterea considerari oportet, cum tres personæ coæquales sibi sint,
utrum relative hoc dicatur, an secundum substantiam : et si relative ,
utrum secundum relationem, an secundum essentiam consideranda sit
æqualitas ? Deinde , quid sit ipsa æqualitas ? Ad quod dicimus quia sicut si-
mile nihil sibi est, similitudo enim (ut ait Hilarius) sibiipsi non est ita et
æquale aliquid sibi non dicitur : ac per hoc sicut simile , ita et æquale rela-
tive dicitur. Dicitur ergo relative Filius æqualis Patri , et utrique Spiritus
sanctus . Est tamen æqualis Patri Filius , et utrique Spiritus sanctus, propter
summam simplicitatem essentiæ et unitatem . Equalis est ergo Filius Patri
secundum substantiam , non secundum relationem . Unde Augustinus
in libro V de Trinitate ¹ ait : Quærimus ' secundum quid æqualis sit Patri
Filius ? non secundum hoc quod ad Patrem dicitur Filius , æqualis est Pa-
tri. Restat ergo ut secundum id æqualis sit , quod ad se dicitur. Quidquid

autem ad se dicitur, secundum substantiam dicitur . Restat ergo ut secun-
dum substantiam sit æqualis . Eadem ergo est utriusque substantia . Item ,
in libro VI : Satis est videre nullo modo Filium æqualem esse Patri , si in
aliquo , scilicet quod pertineat ad significandam ejus substantiam, inæqua-

lis invenitur. In omnibus ergo æqualis est Patri Filius, et est ejusdem sub-
stantiæ . Equalis est etiam Spiritus sanctus Patri et Filio , et in omnibus
æqualis propter summam simplicitatem illius substantiæ . Ex his perspi-

cuum fit, quod secundum substantiam Filius est æqualis Patri, et utrique
Spiritus sanctus , et appellatio tantum relativa est. Æqualitas ergo Patris et

Filii non est relatio vel notio , sed naturalis unitas et identitas.
1 Edit. Joan. Alleaume, essentiam .

S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate , cap . 6.
3 Edit. J. Alleaume , quæramus.
S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate , cap. 4 . <
IN I SENTENT. DIST. XXXI, A, ART. 1 . 99
Videtur autem non debere hic poni .

1. Omnia enim ista nomina essentialia
sunt ergo inter essentialia deberent de-
terminari.
DIVISIO TEXTUS . 2. Præterea , De æqualitate supra ha-
bitum est ergo superflue videtur hic
repeti.
« Præterea considerari oportet, cum 3. Item, Equalis et similis non po-
tres personæ, etc. » nuntur hic inter appropriata : ergo vide-
Hic incipit pars illa , in qua Magister tur, quod non debet de eis agi in tractatu
tangit non propria , sed appropriata. Et isto , qui est de appropriatis.
continetur tota in ista distinctione , quæ
dividitur in tres partes : in quarum prima SOLUTIO . Appropriata rationem trahunt Solutie.
Magister tangit quid significent hujusmo- ex propriis sicut per accidens rationem
di dictiones, similis , æqualis , penes quas ab eo trahit quod est per se et sicut il-
quædam appropriata sumuntur. In se- lud quod est propter alterum , trahit ra-
cunda tangit tria appropriata personis tionem cognitionis ab eo quod est propter
secundum assignationem Hilarii , ibi , C , se et ideo immediate ponendus est
« Non est igitur hic prætermittendum, tractatus de appropriatis post tractatum
quod vir illustris, etc. » In tertia tangit propriorum .
appropriata secundum assignationem AD ARGUMENTUM autem dicendum , Ad 1.
Augustini, ibi , G, « Illud etiam sciri quod non sunt ita essentialia quin per
oportel, etc. rationes suorum nominum accessum et
Ipse autem Magister in Littera dividit vicinitatem ponant ad propria, et ideo

primam partem in duas : in quarum prima cum eis conjunguntur .
quærit, Utrum similis , æqualis, et hujus- AD ALIUD dicendum , quod similitudo Ad 2 et 3.
modi, relative vel secundum essentiam et æqualitas dupliciter accipiuntur , scili-
dicantur ? In secunda autem determinat cet secundum id in quo est æqualitas et
quid significet similitudo , et æqualitas , similitudo : et hoc est essentia, sicut su-
ibi, B , « Hoc idem etiam dicimus de si- pra dictum est et secundum nominis
militudine, etc. » rationem quæ magis accedit ad rationem
Et per hoc patet sententia . unius personæ, quam alterius : sicut
infra dicet , quod æqualitas est in Filio et

similitudo. Et dicunt quidam Sancti,
quod secundum aliquid est in Filio , et
secundum aliquid in Spiritu sancto : et
ARTICULUS I. hoc modo sumitur hic in tractatu appro-
priatorum .
An Magister hic bene determinat de Per hoc etiam patet solutio ad sequens :
appropriatis ? quia primo modo egit de eis supra, et
secundo modo agit de eis hic.
Incidunt autem hic duæ quæstiones ante

Litteram : quarum una est, Quare Magi-
ster ponit hic tractatum de appropriatis ?
Secundo , Secundum quid attenditur
ratio appropriationis ?
Cf. I Sententiarum , Dist. XVIII et XIX , Tom . XXV.

100
ista sint appropriata , videtur quod non

existentibus propriis , adhuc maneant ap-
propriata.
2. Item, Hæc appropriata non sunt a
nobis appropriata : non enim hæc appro-
ARTICULUS II. priatio fit quoad nostrum intellectum tan-
tum , sed etiam in ipsis significatis is-
Penes quid attenditur ratio in appro- torum importatur ratio appropriationis :
priatis ? el, Utrum non existente pro- quia aliter unum non appropriaretur
prio, possit esse aliquid appropria- magis uni quam alteri : ergo cum sem-
tum ? per fuerint in Deo hujusmodi appropria-
ta, etiam non existentibus propriis, ad-
huc remanerent , ut videtur.
SED CONTRA : Sed contra.
Deinde quæritur, Secundum quem mo-
Proprium cadit in ratione appropria-
dum fiat appropriatio ?
ti : ergo non existente proprio, non erit
Videtur enim , quod nulla sit.
1. Æternitas enim, imago et usus sunt appropriatum .
essentialia æqualiter pertinentia ad unum , Præterea, Si appropriatum est quod
et ad alium ergo non fit appropriatio accedit ad rationem proprii , oportet præ-
supponere rationem illam secundum quam
aliqua circa illa.
2. Item, Quæcumque conveniunt se- est accessus hæc autem est ratio pro-
cundum proprietatem , non dicuntur de prii : erga oportet semper proprium sup-
omnibus ; ista autem dicuntur de omni- ponere ante appropriatum .
bus ergo non appropriantur .
3. Item , Appropriatum est alicui, quod SOLUTIO. Dicendum , quod dupliciter Solutio.
Ad I.
semper convenit ei et non alii , sed ista contingit accipere appropriatum , scilicet
conveniunt omnibus : et similiter unitas , secundum materiam , et hoc est secun-
æqualitas, et concordia : ergo non sunt dum id quod est appropriatum : et se-
appropriata. cundum formam, id est , secundum ratio-
4. Item, Videtur, quod per contrarium nem appropriati in quantum hujusmodi .
propria debent recipere appropriata : sic- Primo modo dico, quod est sine intellectu
ut dicit Augustinus , quod potentia Patri, proprii . Secundo autem modo numquam :
quia seniores deficiunt, ne credatur defi- quia appropriatum nihil aliud est, quam
cere sapientia Filio , quia minores stulti secundum rei et nominis convenientiam
sunt, ne credatur Filius esse insipiens : accessum aliquem habere magis ad pro-
bonitas Spiritui sancto, ne credatur esse prium unius personæ, quam alterius et
spiritus iræ ergo videtur , quod æterni- ideo dicit Magister infra, quod æternitas
tas convenit non Patri, sed ei qui est a dicit notionem Patris quæ est innascibi-
principio, et imago ei qui minus conve- litas non quia res æternitatis soli Patri
nit, et usus ei qui minus est ad usum : convenit, sed quia secundum convenien-
et sic videntur omnia appropriata male tiam rationis accedit ad Patrem , sicut in-
assignari . fra patebit cum de singulis quæretur. Et
per hoc patet solutio ad primum .
Item quæritur, Si non existente pro- AD ALIUD dicendum, quod non est idem Ad 2.
Quest.
prio, sit vel possit esse aliquid appropria- proprium et appropriatum : sicut non est
tum ? idem imago et ad imaginem et non est
Videtur, quod sic : quia idem propter se et propter alterum :
1. Adhuc erit Deus æternus , et unus , et præpositio enim notat ejus quod remotum
sapiens, et potens, et bonus : ergo cum est, accessum quemdam : unde remotio
IN I SENTENT. DIST. XXXĮ , A , ART. 3 . 101
notat , quod non sunt vere propria sed ergo videtur, quod similitudo et æqua-
accessus notat, quod per aliquam ratio- litas ad se dicantur.
nem non rei , sed proprietatis rei conve- 2. Præterea , Si dicunt relationem ista ,
niunt cum proprio unius personæ plus quam relationem dicunt ? Si aliquam de
quam cum proprio alterius. personalibus , oporteret quod illi soli
Ad 3. AD ALIUD dicendum eodem modo, quod personæ convenirent et hoc non est
secundum rei naturam commune quidem verum , ut supra habitum est, et hic ha-
est, sed gratia proprietatis est convenien- betur, quod una est similitudo et æqua-
tia cum proprio : sicut æternitas commu- litas trium .
nis quidem est tribus : tamen quia æter-

num est sine principio principium alio- SOLUTIO . Supra de hoc plura quæsita Solutio.
rum , per hoc convenit cum eo qui est sunt. Et dicendum sicut ibi , quod ista
principium non de principio plus quam nomina , similis, et æqualis , dicuntur
cum eo qui est principium de principio . relative, connotando essentiam quando
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod non fit ap- sumuntur concretive et notant in suis
propriatio simpliciter per contrarium : suppositis relationes indeterminatas suo-
sed explanatio appropriationis quandoque rum relativorum : et hoc patet cum ex-
fit per contrarium per accidens , et ad ponuntur . Similes enim sunt personæ
exclusionem erroris et hoc innuit Au- distinctæ , eamdem habentes essentiam
gustinus in ipsis verbis, et infra habebi- secundum attributa qualitatem dicentia
tur. secundum modum intelligendi : ut sa-
pientia, bonitas , et hujusmodi. Æquales
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod non exi- autem sunt personæ distinctæ , eamdem
stente proprio non esset appropriatum habentes essentiam secundum rationem
secundum rationem appropriati licet quantitatis virtualis , ut potentia, virtus,
forte esset adhuc in ratione attributi es- et esse ubique , et hujusmodi . Cum au-
sentialis , ut patet ex distinctione prius tem significantur abstracte , tunc signi-
posita. ficant essentiam prædicto modo consi-
Et per hoc patet solutio ad ultimum . deratam , et connotant personas oblique :
similitudo enim est indifferens essentia
secundum attributa qualitatem dicentia
in tribus, et æqualitas indifferens essen-
tia secundum attributa quantitatis in tri-
ARTICULUS III. bus et per hoc patet de facili solutio ad
omnia quæ quæri possunt .
Utrum similitudo et æqualitas dicuntur AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum Ad 1.
relative, vel ad se ? dicitur indifferens essentia, duo dicun-
tur, scilicet essentia quæ non dicit rela-
tionem , et indifferens quod supponit re-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in latas ad invicem personas , in quibus
Littera : Sicut simile, ita et æquale essentia indifferens est .
relative dicitur. »
AD ALIUD dicendum , quod dicunt re- Ad 2.
1. Hoc enim non videtur, cum similitu- lationem indeterminate : et per hoc exi-
do, ut dicit in Littera, nihil aliud sit gunt distincta supposita quæ ad invicem
quam indifferens essentia in tribus . In- referuntur.
differens autem essentia ad se dicitur :
1 Cf. I Sententiarum Dist. XVIII. Tom. XXV.

B. Hic quæritur quomodo dicatur similis , et quid sit similitudo ?
Hoc idem etiam dicimus de simili et similitudine . Cum enim dicitur
Filius similis Patri , relative quidem dicitur : sed similis est Patri propter
unitatem essentiæ . Est ergo appellatio tantum relativa , similitudo vero in-
differens essentia . Unde quibusdam non indocte videtur nomine æqualitatis
vel similitudinis non aliquid poni, sed removeri : ut ea ratione dicatur Fi-
lius æqualis Patri, quia nec major est eo , nec minor : et hoc propter uni-
tatem essentiæ . Ita et similis dicitur, quia nec diversus , nec alienus , nec in
aliquo dissimilis : et hoc propter essentiæ simplicitatem . Non ergo secun-

dum quod Filius est genitus a Patre, æqualis vel inæqualis est Patri , nec
similis vel dissimilis , sed æqualis et similis secundum substantiam .
est æqualis Patri , quia nec major , nec

minor : tunc eadem ratione omne præ-
ARTICULUS IV . dicatum quod de aliquo dicitur per es-
sentiam vel per accidens, nihil ponit,
An nomen similitudinis aliquid in divi- quia sequuntur ex illo remotiones op-
nis ponat ? positorum prædicatorum et disparatorum
ab eodem subjecto : ut cum dicitur, ho-
mo est animal, sequitur, ergo non est
Deinde quæritur de hoc quod dicit, lapis : et cum dicitur, homo est albus :
ibi, « Unde quibusdam non indocte vide- ergo non est niger : et hoc est falsum :
tur nomine æqualitatis vel similitudinis ergo oportet, quod aliquid ponant.
´non aliquid poni, etc. ▾ 4. Item , Notum est per se, quod ne-
1. Hoc enim videtur expresse falsum : gatio non est primo in intellectu : ergo
quia si similitudo est indifferens essen- illa negatio qua dicitur, Filius nec ma-
tia, tunc ponit essentiam indifferentem : jor, nec minor est, in aliqua affirmatione
et hoc est aliquid ponere . fundatur priori : ergo in illa affirmatio-
2. Item, In inferioribus hæc nomina ne aliquid ponunt .
aliquid ponunt : ergo cum in superiori- 5. Item , Videtur esse idem similitudo
bus ponant substantiam , in inferioribus et æqualitas in divinis : quia utrumque
qualitatem , vel quantitatem et sub- exponitur pro indifferenti essentia in tri-
stantia verius sit ens quam qualitas, vel bus ergo cum eadem sint quæ sunt
quantitas : ergo videtur quod verius po- unius diffinitionis, erunt idem similitudo
nant in superioribus quam in inferiori- et æqualitas .
bus. 6. Præterea, dixit Augustinus ' , quod
3. Præterea, Si dicas, quod dicunt ad æqualitatem pertinet quæstio qua quæ-
negationem : quia sic exponitur, Filius ritur, quare, qualis, vel quantus sit ?
Cf. I Sententiarum , Dist. XX. Tom. XXV.

IN I SENTENT. DIST. XXXI , B , ART. 4 . 103
ad originem vero quis, de quo sit gandi : quia in similitudine considera-

ergo ad idem pertinet quale et quantum tur secundum indifferentiam attributo-
in divinis sed quale indifferens causat rum sapientiæ , et bonitatis, et aliorum ,
similitudinem : ergo in divinis idem sunt quæ secundum modum dicendi dicunt
similitudo et æqualitas . qualitatem . In æqualitate autem conside-
7. Item, Videtur, quod hæc duo idem ratur secundum attributa dicentia quan-
sint quod identitas : quia unum in sub- titatem virtualem in æternitate duratio-
stantia facit idem omne autem quod nis, et magnitudine existendi ubique , et
de se dicit qualitatem vel quantitatem in potestate operandi .
inferioribus , vertitur in divinis in præ- AD ALIUD dicendum , quod qualis non Ad 6.
dicationem substantiæ , ut dicit Boetius : simpliciter , sed secundum aliquid consi-
ergo illa prædicant substantiam , et sic deratum , pertinet ad quæstionem de qua-
faciunt in divinis identitatem , et non litate, secundum quod attributum dicens
similitudinem , vel æqualitatem . qualitatem est virtus ordinata ad actum ,
sicut scientia virtute sua facit considera-
Solutio . SOLUTIO . Dicendum , quod ponunt in re , et secundum potestatem scire est
Ad 1, 2,
3, et divinis, et positive habent exponi. Et illa facultas considerandi bene vel male et
quæ dicit Magister in Littera , sunt ne- quoad hoc facit æqualitatem , sed in se
gationes consequentes oppositæ compa- facit similitudinem.
rationis quæ est secundum majus et ini- AD ALIUD dicendum , quod omnia illa Ad 7.
nus et non intendit Mag isterdi cere, attributa sunt substantia : sed secundum
nisi quod non ponunt aliquid diversum a hoc non accipitur ratio distinguendi inter
substantia , sicut faciunt in inferioribus : attributa, ut supra probatum est : sed
sicut enim dicitur in primo Euclidis : potius penes modum intelligendi : sic
Æquale est, quod suppositum alicui , enim in inferioribus dicit Philosophus ,
non excedit, nec exceditur . Et ista ex- quod si quis bicubitali magnitudine
positio per negationem accidit æquali in posita , dixerit quod positum est esse
quantum est primum in genere propor- quantum , quid est dicit, et quantum
tionum , eo quod sicut docet Boetius, quid significat : ita etiam in superiori-
omnis inæqualitas oritur ab æqualitate, bus cum dicitur , Deus substantia ,
et reducitur ad ipsam : quia æquale acci- Deus sapiens , dicitur quidem quid
pitur penes unum in proportionibus in utroque, non tamen significatur in
quantitatis, et ita est de simili in compa- modo intelligendi : et ideo gratia quo-
ratione qualium licet proprie in illis rumdam attributorum dicuntur persona
non sint signabiles species comparatio- unum , et gratia quorumdam similes, et
nis , quemadmodum significantur species gratia quorumdam æquales : et puto ,
proportionum in quantitate. Et per hoc quod non debent dici idem : quia supra
patet solutio ad quatuor prima : osten- habitum est , quod Pater et Filius non
sum enim est quid intendit Magister in sunt idem Deus et hoc ideo , quia
Littera, et unde venit negatio conse- idem est habens in se articulum , qui
quens magis in his quam in aliis . determinat suppositum quod est perso-
AD ID autem quod ulterius videtur pro- na et ideo cum non sint idem suppo-
Ad 5.
bare, quod in divinis similitudo sit æqua- situm , non erunt idem Deus habet
etiam in se unitatem substantiæ , et gra-
litas, et e converso : dicendum , quod
licet indifferens essentia causet utrum- tia hujus bene posset dici : sed non pot-
que, non tamen considerata est in utro- est dici , quod sunt alius, vel diversus
que secundum eumdem modum interro- Deus.
1 Cf. I Sententiarum, Dist . VIII . Tom. XXV. Cf. Ibid. Dist. IV. Tom . XXV.
104 . D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
Et ex hoc patet etiam ulterius solutio et sic vera sed hæc distinctio non habet
quæstionis, qua posset quæri , quare artem, nec rationem : quia idem nec vo-
unum in substantialibus attributis in dice , nec significatione adjectivum est , sed
vinis personis non facit idem , sicut unum significativum et discretivum substan-
in qualitativis facit simile , et in quanti- tiæ .
tativis facit æquale ? Sunt tamen qui Præterea, Si esset neutri generis , in-
distinguunt istam , Pater et Filius sunt congrue adderetur cum hoc nomine ,
idem Deus, ex eo quod ly idem potest Deus , quod est masculinum sicut in-
esse masculinum et substantivum , et sic congrue dicitur, Pater et Filius sunt istud
falsa vel neutrum et quasi adjectivum , Deus .
C. De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate personarum propria ostendit.
Non est igitur hic prætermittendum, quod vir illustris Hilarius proprie-
tates personarum assignans, dicit in Patre esse æternitatem , speciem in

imagine, usum in munere : quæ tantæ difficultatis sunt verba, ut in eorum
intelligentia atque explanatione vehementer laboraverit Augustinus, ut ipse

ostendit in libro VI de Trinitate ' , ita dicens : Quidam cum vellet brevis-
sime singularum in Trinitate personarum insinuare propria : Æternitas est,
inquit, in Patre , species in imagine, usus in munere . Et quia non medio-
cris auctoritatis in tractatione Scripturarum et assertione fidei vir exstitit
(hæc enim Hilarius in libris suis posuit) , horum verborum , id est , Patris ,
et imaginis , et muneris, æternitatis , speciei, et usus, abditam scrutatus in-
telligentiam , quantum valeo , non eum secutum arbitor in æternitatis vo-
cabulo , nisi quod Pater non habet Patrem de quo sit : Filius autem de Pa-
tre est, ut sit, atque ut illi coæternus sit . Imago enim si perfecte implet
illud cujus imago est, ipsa coæquatur ei, non illud imagini suæ : in qua
imagine speciem nominavit. Credo propter pulchritudinem , ubi tanta est
congruentia et prima æqualitas , et prima similitudo nulla in re dissidens ,

et nullo modo inæqualis, et nulla ex parte dissimilis : sed ad identitatem
respondens ei cujus imago est : ubi est prima et summa vita, cui non est
aliud vivere , et aliud esse : sed idem et primus ac summus intellectus , cui
non est aliud vivere et aliud intelligere, sed idem hoc est unum tamquam
verbum perfectum , cui non desit aliquid : et ars quædam omnipotentis et
1 S. AUGUSTINUS , Lib. VI de Trinitate, cap . 10.

S. HILARIUS, Lib . de Synodis.
IN I SENTENT . DIST. XXXI , D , E. 105
sapientis Dei , plena omnium rationum viventium et incommutabilium : et
omnes unum in ea, sicut ipsa unum de uno , cum quo unum : ibi novit
omnia Deus quæ fecit per ipsam.
D. Hic de Spiritu sancto quare usus dicatur ?
Est autem ineffabilis quidam complexus Patris et imaginis , qui non est
sine perfruitione , sine charitate , sine gaudio. Illa ergo dilectio , delectatio ,
felicitas, vel beatitudo (si tamen aliqua humana voce digne dicitur) usus ab
illo appellata est breviter, et est in Trinitate Spiritus sanctus non genitus , sed
genitoris genitique suavitas, ingeniti largitate atque ubertate profundens '

omnes creaturas pro captu earum . Itaque illa tria et a se invicem determi-
nari videntur, et in se infinita sunt. Qui videt hoc vel ex parte , vel per spe-
culum in ænigmate , gaudeat cognoscens Deum , et gratias agat. Qui vero
non videt, tendat per pietatem fidei ad videndum, non per cæcitatem ad ca-
lumniandum : quoniam unus est Deus, sed tamen Trinitas . Ecce habes
qualiter verba Iilarii præmissa accipienda sint , licet tantæ sint profundi-
tatis, ut etiam adhibita expositione vix aliquatenus ea intelligere valeat
humanus sensus : cum et ipsa corum explanatio , quam hic Augustinus edi-
dit, plurimum in se habeat difficultatis et ambiguitatis.
E. Quod secundum hanc expositionem non distinguuntur ibi proprietates

personarum tres.
Non enim secundum præmissam expositionem distinguuntur hic tres illæ

proprietates superius assignatæ , sed ipsæ hypostases distinctæ ab invicem
monstrantur. Eternitatis tamen nomine eadem videtur designata proprie-

tas , quam notat hoc nomen, ingenitus . Sed videamus quid sit quod ait :
« Imago si perfecte implet illud cujus imago est , ipsa coæquatur ei , non
illud suæ imagini . » Videtur enim dicere , quod Filius qui est imago Patris ,
Patri coæquatur, non Pater Filio : cum et Filius dicatur æqualis Patri in
Edit. J. Alleaume , perfundens.

2 S. AUGUSTINUS, Lib VI de Trinitate cap . 12.
Scriptura, et Pater Filio : sed Filius hoc habet a Patre ut sit ei æqualis ,
Pater autem non habet a Filio et tamen Filius plene ac perfecte æqualis
est Patri , id est, imago ei cujus est imago .
F. Quare dicatur Hilarius propria personarum assignasse in verbis prædictis , cum

ibi non sint expressæ proprietates ?
Propria ergo personarum in prædictis verbis assignasse dicitur Hilarius,
quia relativa nomina personarum posuit, scilicet Patris , imaginis , et mu-

neris, quæ relative dicuntur de personis , et proprietates notant quibus dis-
tinguuntur persona . Ita enim dicitur Spiritus sanctus munus relative , sicut
donum . Verumtamen ipsas proprietates aliis tribus nominibus non signifi-

cavit, juxta prædictam Augustini expositionem , nisi solo nomine æternita-
tis, quo non ipsam paternitatem, sed eam voluit intelligi notionem qua
dicitur ingenitus.
2. Item, Supra ' probata est coæterni-

tas personarum æqualiter et ibidem ,
quod si Pater est æternus , quod etiam
Filius est æternus : ergo non debet spe-
ARTICULUS V. cialiter referri ad Patrem .
3. Item, Coæternitas secundum mo-
Quare æternitas appropriatur Patri? dum intelligendi dicit spatium non inter-
sectum , ut dicit Isaac , quod est mensu-
ra extrinsecus adjacens esse duranti sine
Deinde quæritur de secunda parte ubi variatione et termino . Sic etiam dicit
dicit , ibi , C, « Non est igitur hic præ- Dionysius , quod æternitas est antiquum
termittendum, quod vir illustris, etc. » et invariabile et universale in metiendo :
Et quæruntur tria : quorum primum, hoc autem æqualiter omnibus convenit :
Quare æternitas attribuitur Patri ? ergo non specialiter attribuitur Patri .
Secundo , Quare imago Filio ? 4. Item, Si accipiamus secundum dif-
Et tertio, Quare usus Spiritui sancto ? finitionem Boetii , quod æternitas est in-
terminabilis vitæ possessio tota simul :
AD PRIMUM proceditur sic : iterum æqualiter convenit tribus ergo
1. Quodcumque nomen æqualiter dici- male attribuitur uni , scilicet Patri.
tur de tribus, non attribuitur specialiter 5. Item, Quæritur de solutione quam
alicui sed dicimus in symbolo Athana- ponunt quidam , quod significet essen-
sii Æternus Pater, æternus Filius , tiam quæ communis est tribus : sed
æternus Spiritus sanctus : ergo æter- connotat notionem Patris , et ideo attri-
nitas non attribuitur specialiter alicui . buitur Patri. Et hoc volunt habere ex
1 Cr I Sententiarum, Dist. IX. Tom. XXV.

IN 1 SENTENT. DIST. XXXI , F, ART . 6 . 107
verbis Magistri infra , ubi dicit , quod

eamdem notionem dicit quam dicit inge-
nitus .
I contra, SED CONTRA : ARTICULUS VI.
1. Quidquid dicit essentiam et conno-
tat notionem unius personæ , propter hoc Quare imago appropriatur Filio ? et ,
quod significat utrumque, non potest Quare Filius dicatur species Patris ?
dici de omnibus : sicut mittitur, et pro-
cedit temporaliter , et hujusmodi : ergo
si æternitas in intellectu suo claudit no- Secundo quæritur de imagine quæ
tionem Patris , non dicetur de aliis per- appropriatur Filio : et quia supra¹ satis
sonis, quod sint æternæ. aperte ostensa est ratio , quare imago
2. Item , Non possum dicere , quod proprie convenit Filio , ex illa etiam satis
Filius sit essentia divina , et ingenitus : potest elici quare imago essentialiter di-
cum ergo tantum valeat æternitas, quan- cta , appropriatur eidem : quia scilicet
tum essentia et ingenitus, non potero rationem habet accedentem ad id quod
dicere, quod Filius sit æternitas vel proprium est Filio .
æternus. Hic autem relinquitur quæstio de dua-
bus diffinitionibus imaginis , quæ tan-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod æternitas guntur in notula Hilarii , quæ assignatur
non est proprium Patris , nec per se, nec hic in quibusdam libris : quarum prima
per connotationem notionis suæ sed est hæc est :
appropriatum , eo quod in sua ratione 1. Imago est ejus rei ad quam imagi-
plus accedit ad Patris proprium quod est natur species indifferens : sed species in-
innascibilitas, quam ad proprium alte- differens est Patris ergo imago est
rius personæ et hoc sic patet : Æterni- Patris non ergo Filii, Filius enim est
tas est interminabilis vitæ possessio . indifferens species Patris.
Quod autem est interminabile , est prin- 2. Item , Quid dicit ly imaginatur ? Si
cipium non de principio : quod licet es- actum imitandi , sicut dicitur communi-
sentialiter conveniat omnibus personis, ter : ergo imago est rei quam imitatur
tamen secundum aliquam rationem prin- imago : hoc autem est prototypus, ut
cipium habet Filius, et principium habet dicit Damascenus , vel exemplar, ut dici-
Spiritus sanctus sed Pater secundum tur communiter. Ergo videtur, quod
nullum modum : ergo ratio æternitatis proprium Patris debeat poni exemplar,
plus accedit ad proprium Patris , quam et non æternitas in isto ternario quem
alterius .
ponit Hilarius quia aliter non respon-
Et per hoc patet solutio ad omnia deret sibi .
objecta. Errant enim qui dicunt ipsam 3. Item , Quare Filius dicitur species ?
connotare notionem Patris : quia dictio Specics enim aut sumitur ut in logicis,
connotat illud quod claudit in suo intel- aut sicut in naturalibus, aut sicut in spi-
lectu cum principali significato : et per ritualibus . Si primo modo : tunc species
hunc modum non distinguuntur attri- est prædicatum de pluribus differentibus
buta personarum , ut dictum est . numero et hoc non convenit Filio . Si
autem secundo modo : tunc species est
forma dans esse et rationem : et hoc ite-
rum Filio non convenit . Si tertio modo :
tunc Filius esset ratio secundum quam
Cf. Supra, Dist. XXVII et XXVIII.

formaliter cognosceret Pater, et sic esset gillo . Alia autem datur de imagine , se-
sapiens sapientia genita : quod iterum cundum quod est ad exemplar in quod
falsum est , ut probabitur in sequenti ducit : ducit enim in illud per hoc quod
distinctione . Si dicas , quod vocatur hic est imaginata et æquata sibi similitudo .
species speciositas , ut videtur dicere AD PRIMUM autem dicendum , quod Ad 1.
Augustinus in Littera . CONTRA : Specio- cum dicitur, « Imago est ejus rei , etc. , »
sitas imaginis est potius a superlinitis construitur ly imago cum ly ejus rei, in
imagini, ut est venustas coloris in com- habitudine efficientis et termini simul :
mensuratione partium in membris et quia imago est ab illa re , et ad illam de-
colore, quam in ipsa imaginis figura : monstrandam et ideo non sequitur,
cum igitur ista sint bonitatis et gratiæ quod sit illa res : quia non est ibi con-
quæ imagini spirituali superinducuntur structio in habitudine subjecti ad for-
a Spiritu sancto, videtur quod speciosi- mam sicut cum dicitur , imago statuæ
tas magis convenit Spiritui sancto , vel æris .
quam Filio. AD ALIUD dicendum , quod ly imagina- Ad 2.
4. Præterea , Totum quod ponitur in tur, dicit actum imitandi : et tamen Pa-
diffinitione ista, convenit Spiritui san- tri non attribuitur ratio exemplaris , quia
clo est enim Spiritus sanctus indiffe- non convenit sed ratio principii ad
rens species Patris et Filii : ergo est ima- imaginem . Imago enim non necessario
go, et sibi species debet appropriari. fit ab exemplari primo efficienter , sicut
idolum Petri vel Esculapii fit ab arti-
Quæst. 1. ULTERIUS quæritur de secunda diffini- fice : sed imago in divinis est ab co cu-
tione Imago est rei ad rem coæquan- jus est imago , sicut a principio : et quia
dam imaginata et indiscreta similitudo . ratio principii non importatur in exem-
1. Cum enim imago quandoque sit plari , sed in æternitate , ut prius habi-
minor, et quandoque major, ut patet in tum est ideo attribuitur Patri æternitas.
statuis idolorum et sanctorum , non vi- Si autem objiciatur , quod ratio prin-
detur esse rei ad rem coæquandam . cipii etiam diminuta est, quia non im-
2. Præterea, Cum discretio sit in om- portat imitationem : sicut exemplar di-
nibus illis in quibus est imago et exem- cens imitationem , non dicit principium :
plar, non enim sibi imago est , videtur et ita neutrum convenit Patri per com-
quod male dicat indiscreta . parationem ad imaginem . Dicendum ,
3. Item , Imago cum sit ad rem coæ- quod non est verum : ratio enim princi-
quandam, potius videtur esse æqualitas , pii importatur per æternitatem , et mo-
quam similitudo. dus principiandi per imaginem , eo quod
imago non habet absolutum intellectum ,
Quæst. ?, ULTERIUS quæritur , Qua ratione ei qui sed respectivum : et ideo ex imagine in-
sic est imago, appropriatur species ? Non telligitur exemplar, sed non intelligitur
enim est speciositas nisi ex substantia : principium : ut ergo utrumque intelliga-
et ita videtur una esse species trium , sic- tur in Patre, exprimitur æternitas in
ut una est essentia trium . Patre, et cointelligitur exemplar in ima-
gine.
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod duæ diffini- AD ALIUD dicendum , quod species quæ Ad 3.
tiones quas tangit in Littera, diversifi- appropriatur Filio ( ut Augustinus dicit)
cantur in eo quod una est imaginis se- est idem quod speciositas : et secundum
cundum quod est ab exemplari : sic enim rationem convenientiæ non est nisi in
habet indifferentem speciem cum illo : Filio et hoc propter rationem suæ ema-
sicut cera cum figura sigilli , ex hoc nationis quæ est generatio : quia ipse
quod secundum impressionem est a si- accipit speciem et formam Patris, ut
IN I SENTENT. DIST. XXXI , ART . 7 ET 8 . 109
formam naturæ et substantiæ . Spiritus quod convenit ei per effectum : quia

autem sanctus accipit essentiam proce- bene facit uti cæteris donis : hoc nihil
dendo quomodo donum , quod de sua ra- est cum enim appropriatum Patris et
tione non dicit formam, et speciem ejus Filii conveniat eis ab æterno, non re-
a quo procedit et ideo licet id quod spondebit directe appropriatum Spiritus
est species sit in tribus, tamen ratio spe- sancti , nisi etiam ab æterno conveniat.
ciei et speciositas dicit magis accessum 2. Præterea , In Littera dicit Augusti-
et convenientiam ad proprium Filii , nus , quod dilectio Patris et Filii , sive
quam alicujus aliorum . delectatio , vel felicitas, sive beatitudo ,
Ad 4. AD ALIUD patet solutio per dicta. vocata est usus ab Hilario : hæc autem
ab æterno conveniunt : ergo et usus .
1 quæst. 1 . AD ID quod objicitur de secunda diffi-
Ad 1. SOLUTIO . Leve est hic solvere : quia
nitione , dicendum quod in statuis pro Solutio .
tanto non est perfecta repræsentatio , uti dupliciter superius est diffinitum ,
quod non est proportionata quantitas : scilicet ad uti viæ, et uti patriæ. Uti
hic autem diffinitur imago implens et enim viæ est id quod in usum venerit, ad
repræsentans perfecte id cujus est imago . aliud referre quo fruendum est . Uti au-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non intelli- tem patriæ quod cadit in diffinitione
gitur hic de indiscretione personæ, sed frui, sicut supra dixit Augustinus , quod
potius de indiscretione convenientiæ in frui est uti cum gaudio , non adhuc spei,
co in quo est imago si enim in illa sed jam rei et secundum hoc utuntur
convenientia discerneretur , tunc discon- se Pater et Filius : et usus in ratione ad
veniret, et non esset imago . amorem appropinquat et delectationem
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod imago dicit quæ est Spiritus sanctus : quia talem
qualitatem circa quantitatem dictam : usum non facit nisi amor et delectatio .
et ideo potius dicitur similitudo quam Et per hoc patet solutio ad totum .
æqualitas, ut ratione ejus quod est quan-

titas, æquet et ratione ejus quod ponit
circa quantitatem , assimilet .
ARTICULUS VIII.
.d quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, Quare
species Filio sive imagini attribuitur, Utrum Filius bene dicatur ars Patri ?
jam in præhabitis solutum est .

ibi , in fine cap. C, « Ars quædam omni-
ARTICULUS VII. potentis el sapientis Dei plena omnium
rationum viventium , etc. »
Quare usus attribuitur muneri sive 1. Quidquid enim aliquis cognoscit ,
Spiritui sancto ? arte sua cognoscit si ergo Filius est
ars Patris , Pater cognoscit Filio .
2. Item , In Littera dicit : • Novit
Tertio quæritur, Quare usus attribui- omnia Deus quæ ipse fecit per artem ip-
tur muneri? sam : ergo l'ater est sapiens Filio quem
1. Usus enim est quod in facultatem genuit, ut videtur.
voluntatis assumitur , ad aliud referre :
munus autem sive donum Spiritus sancti SOLUTIO . Iste rationes bene conclude-
Solutio.
non refertur ad aliud ergo videtur, rent si ars et intellectus et sapientia pro-
quod non convenit ci usus. Si dicas , prie dicerentur de Filio , et non appro-
priate . Unde verum est, quod Pater om- convenientiam et accessum dicunt ad
nia cognoscit in arte sua et in intellectu Filium , secundum quod ipse verbum ,
suo non tamen sequitur, quod cogno- magis quam ad Patrem vel Spiritum
scat Filio quia una est ars trium , et sanctum et ideo Filio plus quam aliis
unus intellectus trium, sicut una essentia appropriatur.
trium sed intellectus et ars et sapientia
G. Quod earumdem personarum distinctionem notat Augustinus aliis verbis sine
expressione trium personarum ?
Illud etiam sciri oportet, quod earumdem trium personarum distinctio-

nem Augustinus ostendere volens sine expressione illarum trium proprie-
tatum superius commemoratarum , in libro I de Doctrina Christiana sic ait :
In Patre est unitas, in Filio æqualitas, in Spiritu sancto unitatis æqualita-
tisque concordia . Et hæc tria unum omnia propter Patrem , æqualia omnia
propter Filium , connexa omnia propter Spiritum sanctum . Itaque Pater et
Filius et Spiritus sanctus et singulus quisque horum Deus est, et simul
omnes unus Deus : et singulus quisque horum plena substantia est, et

simul omnes una substantia Pater nec Filius est, nec Spiritus sanctus : et
Filius nec Pater est, nec Spiritus sanctus : Spiritus sanctus nec Pater
est, nec Filius : sed Pater tantum Pater, et Filius tantum Filius , et Spiri-
tus sanctus tantum Spiritus sanctus. Eadem tribus æternitas, eadem in-
commutabilitas, eadem majestas, eadem potestas . In his verbis aperte

insinuatur personarum trium distinctio .
H. Quare Patri attribuatur unitas, et Filio æqualitas ?
Sed plurimos movet , quod Patri attribuit unitatem, Filio æqualitatem .

Cum enim unitas dicatur secundum substantiam , non tantum in Patre est ,
sed etiam in Filio et in Spiritu sancto : et æqualitas una est Patris et Filii
et Spiritus sancti . Cur ergo Patri attribuitur unitas, et Filio æqualitas ?

Forte eadem ratione attribuitur Patri unitas secundum Augustinum , qua
supra eidem æternitas secundum Hilarium : quia videlicet Pater ita est ut
ab alio non sit : et quia Filium genuit unum secum Deum , et Spiritus san-
ctus ab eo procedit unus cum eo Deus . Unitas ergo in Patre esse dicitur,
quia nec est aliquid aliud à quo sit. Non enim ab alio est, nec ab eo aliquis
IN I SENTENT. DIST. XXXI , H, ART. 9 . 111
vel aliquid est ab æterno , quod unum cum eo non sit : Filius enim et Spi-
ritus sanctus unum sunt cum Patre . Unde veritas ait : Ego et Pater unum
sumus ¹.
aliquo modo semper dicitur forma . Alium

modum septimum ponit unius qui est
ARTICULUS IX . secundum causam efficientem, sic dicens :
Quæ sunt multa processibus , sunt unum
Quare Patri attribuitur unitas ? principio . Alium iterum , scilicet octa-
vum ponit modum secundum universa-
lem omnium causam , sic dicens : Non
Deinde quæritur de hoc quod dicit in est quod omnium est causa unum mul-
tertia parte, ibi , G , « Illud etiam sciri torum unum : sed ante omne unum et
oportet, quod earumdem, etc. » multitudinem , determinans . Ad hos ergo
Et quæruntur tria : quorum primum modos reducuntur modi unius : ita quod
est, Quare Patri attribuitur unitas ? sex accipiantur a forma, et duo a causa
Secundum , Quare Filio æqualitas ? efficiente in genere vel universali , quæ
Tertium , Quare Spiritui sancto æqua- est causa prima . Constat autem , quod
litatis et unitatis connexio ? unitas non convenit Deo nisi ultimo modo.
Cum igitur ille modus conveniat æqua-
AD PRIMUM proceditur sic : liter tribus personis , non dicit specialiter
Innuit enim Dionysius in libro de Di- appropriatum Patris .
vinis nominibus , unum dici sex modis.
Dicit enim sic de uno : Unum est omnium PRÆTEREA, Ulterius quæritur de divi- Qumstiuno.
inegressibiliter causa : nihil enim existen- sione Dionysii , Quare non ponit unum
tium est non participans uno . Et per hoc penes materiam , sicut ipse ponit penes
innuit unum quod est principium entium , efficientem et formam ?
et convertitur cum ente , secundum quod Item , Efficiens non causat unum , nec
dicimus, quod unum et ens sunt princi- multum in re : quia ipse est extra rem :
pia transcendentia omne genus . Et sub- ergo videtur, quod penes efficientem ni-
jungit iterum de unitate , dicens : Omnis hil dicatur unum .
numerus unitate participat : et per hoc Item, Philosophus ponit unum perfe-
videtur innuere unitatem quæ est princi- ctum : et hoc non tangit hic .
pium numeri , quia unitas est potentia Item , Ponitur unum per accidens tri-
omnis numerus . Deinde per ordinem bus modis , scilicet accidens et subjectum :
ponit quatuor modos alios, sic dicens : vel duo accidentia in subjecto , sicut
Neque enim est multitudo non partici- grammaticum et album in Socrate sunt
pans uno : sed ea quæ sunt multa parti- unum : vel duo accidentia in accidente
bus, sunt unum toto et quæ sunt mul- tertio , sicut musicum et album in ve-
ta accidentibus, sunt unum subjecto : niente sunt unum et hoc non tangitur
et quæ sunt multa numero et virtutibus, hic.
sunt unum specie : et quæ sunt multa
speciebus , sunt unum genere . His ergo SOLUTIO . Dicendum , quod de uno et Solutio.
sex modis dicitur unum : ita quod unum unitate non est hic intentio principalis :
1 Joan. x, 30. cap. 13.

S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus ,
sed quantum hic sufficit ad intelligen- unum subjecto , non enim est accidens
dum , quare unitas attribuitur Patri , no- accidenti nisi subjecto : et licet materiali-
tandum quod unitas de se habet tria , ter possit variari hoc multis modis , ta-
quando proprie accipitur, scilicet indivi- men omnes reducuntur ad unum subje-
sibilitatem , et privationem , et rationem cto . Similiter unum continuitate reduci-
principii . Est enim unitas et indivisibilis , tur ad unum toto : quia utrumque
et est prima, et est principium numeri : illorum multitudinem habet in potentia

et in his tribus notiones Patris vicinantur divisionis partium .
ei : quia duplex est divisio , scilicet in se , Quod autem objicitur de causis , di-
et ex alio exire per divisionem in se , cendum quod licet res non sit una, vel
sicut quantum dividitur : exire ab alio multa ex causa efficiente : dico tamen,
per divisionem , sicut causatum dividitur quod prima multitudo causatur a distin-
a causa et secundum rationem appro- ctione causæ efficientis et effectus et
ximandi Patri non convenit in se dividi , ideo etiam in aliquibus non potest inve-
nec alicui persona : sed quodammodo niri numerus, nisi per distinctionem cau-
Filius et Spiritus sanctus exeunt a Patre , sæ et causati , sicut in intelligentiis se-
non per divisionem , sed per distinctio- cundum eos qui ponunt intelligentias
nem . Pater autem non est ex alio : et substantias separatas, et unam sub alia
ideo per hoc quod non est de principio , secundum ordines motorum sphærarum .
ponit convenientiam ad rationem unius . Vel dicatur, quod est causa efficiens ut
Item , Unitas est prima : et primum est efficiens tantum , et est causa efficiens
ante quod nihil : et ideo attribuitur Patri cum ratione exemplaris : et illa secunda
gratia innascibilitatis . aliquando est in qua uniuntur ea quæ
Item , Unitas est principium faciens sunt unius exemplaris sed hoc non est
numerum ex sua substantia iterata : et intentio Dionysii, sed primum : quia
per hoc competit Patri gratia auctoritatis unitas principii secundum eum minor est
generandi et spirandi , qui de substantia quam unitas generis.
sua non iterata , sed eadem manente , Si autem quæritur, Penes quid accipi-
producit Filium et Spiritum sanctum : tur divisio ? Potest dici , quod unum di-
et per hoc patet , quod juxta secundum citur simpliciter, et secundum quid : et
modum sumitur unitas quæ appropriatur si dicatur secundum quid , quod tunc erit
Patri. Potest etiam sumi juxta primum unum per id quod est extra unum : et
modum : quia principium non de princi- hoc est causa efficiens in genere , vel uni-
pio est , in quo omnia uniuntur quæ egre- versalis et sic accipiuntur duo modi ,
diuntur ex ipso sicut est Pater , ut pro- scilicet octavus, et septimus. Si autem
batur in nota quæ hic ponitur, et incipit : dicitur simpliciter unum aut
aut per se ,
Si quis innascibilem , etc. » per accidens. Si per accidens : tunc est
Et per hoc patet solutio omnium quæ quartus modus . Si autem dicitur per se :
objecta sunt de hoc quod Patri non debet aut a forma quæ dat esse, aut a forma
attribui unitas. quæ est unitas ipsa . Et si a forma quæ
est ipsa unitas secundum quod denomi-
Ad quæst. AD ID quod quæritur de divisione Dio- native prædicatur de numero , sic est mo-
nysii, dicendum quod optima est : quia dus secundus . Si autem a forma quæ dat
ipse specialem tractatum in eodem capi- esse : aut illa accipitur ut principium ,
tulo facit de perfecto tamen potest re- aut ut determinans et distinguens in hoc
duci ad unum tertio modo dictum , quod ens vel iHud. Si primo modo : tunc est
est unum toto : quia dicit Philosophus , unum conversum cum ente : et sic est
« Totum et perfectum idem dico . » Omne modus primus. Si secundo modo aut
autem unum per accidens reducitur ad dat esse naturæ : et sic est modus ter-
IN I SENTENT. DIST. XXXI , II, ART. 10, 113
tius : quia in illo comparatur forma to- cum supra determinatum sit quod con-
tius ad partes materiales, quibus datur venit æqualiter tribus ?
esse secundum naturam ab ipsa forma. 2. Item, Si ego sum æqualis tibi , be-
Aut ut dat esse rationis et hoc aut est ne sequitur, quod tu etiam es æqualis
totum esse, et sic est unum specie aut mihi ergo a simili Filius est æqualis
est ut pars esse, et sic est unum genere . Patri , et Pater est æqualis Filio .
Si autem quæritur, Quare Dionysius , 3. Forte dices, sicut communiter dici-
cum tangit unum specie, dicit quod sunt tur, quod ratio æqualitatis incipit in se-
multa in Deo numero , aut virtute ? mul- cundo , et non in primo : quia omnis pro-
titudo enim cujus unitas est species , non portio et comparatio præponit sibi id ad
est differens virtute tantum , sed numero , quod est proportio et comparatio : et
ut videtur : quod patet etiam per speciei ideo cum Pater sit non ab alio , non ex-
diffinitionem quam dat Porphyrius , quod cedit ratio æqualitatis ad rationem pro-
species est, quod prædicatur de pluribus prii Patris . CONTRA , quia secundum hoc
differentibus solo numero . Dicendum , et Spiritui sancto approprianda est æqua-
quod magis simpliciter et absolute cau- litas , sicut Filio .
satur a materiæ divisione , ut supra dixi- 4. Præterea, Falsum videris dicere : in
mus sed multitudo in substantiis sepa- geometricis enim sæpe facis demonstra-
ratis et Angelis cst per numerum ejus tiones supponentes, quod idem angulus
quod est, et numerus illius cognoscitur est æqualis sibi : ergo æqualitas videtur
distinctione virtutum . Cum igitur in tria esse in uno .
dividantur supercolestes essentiæ, scili- 5. Præterea, Cum similitudo etiam in-
cet in substantiam, et virtutem, et ope- cipiat in secundo, præponendo sibi cum
rationem , cognoscimus nos numerum cui est similis, quare non appropriatur
per operationem et virtutem in alia pro- Filio similitudo sicut æqualitas ?
portione potestatis se habentem ad sub-
stantiam in illo et in illo Angelo : et ideo SOLUTIO . Dicendum , quod æqualitas Solutio.
ponit multitudinem virtutis cum multi- attribuitur Filio gratia imaginis , ad cu-
tudine materiali. Utrum autem Angeli jus notionem accedit propinqua ratio
differant specie , vel non , alia est quæstio. æqualitatis : sequitur enim , si est imago,
AD HOC quod objicitur de causa mate- quod est æqualis , et non convertitur .
riali et finali , dicendum quod finalis est AD PRIMUM ergo dicendum , quod com- Ad 1 .
consequens rem perfectam et ideo munis æqualitas determinata est supra ,
unum non accipitur ab ipsa . In materiali ratione ejus in quo est æqualitas : et hæc
autem unum et multum est in potentia . est indifferens essentia, et sic attribuitur
Cum igitur unum sequatur esse, sequitur tribus æqualiter. Si autem consideretur
formam ut dantem esse , et efficientem ut ratio nominis , vicinius se habet ad ima-
facientem esse . ginem quam ad alterum .
AD ALIUD dicendum , quod hoc sequitur Ad 2.
gratia ejus in quo est æqualitas , quod
inest mihi , et tibi : sed tamen ratio
ARTICULUS X. æqualitatis incipit in eo in quo æquali-
tas est facta, non in illo in quo est primo
Quare æqualitas attribuitur Filio, et tanta quantitas ; et ideo cum Filius in-
etiam similitudo ? differentem quantitatem virtualem habeat.
a Patre , Pater autem non ab alio , vi-
cinius se habet æqualitas ad Filium , quam
Secundo quæritur , ad Patrem.
1. Quare æqualitas attribuitur Filio , AD ALIUD dicendum , quod solutio est Ad 3.
XXVI 8
bona . Ad id quod contra objicitur , ditur Spiritui sancto æqualitatis et unitatis
cendum quod Spiritus sanctus est qui- concordia vel connexio . Nexus enim est
dem æqualis , sed hic rationem æqualita- inter nexa Spiritus autem sanctus se-
tis non habet a ratione emanationis : quia cundum ordinem naturæ est ex Patre et
nomine doni non necessario significatur Filio : et ideo in nominando exprimi-
aliquid æquale donatori, sicut nomine tur.
imaginis et filii significatur æquale per

naturam. SOLUTIO . Sicut supra patuit, Spiritus Solutio.
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod angulo uni sanctus est nexus procedens a Patre et
ut uni non accidit æqualitas, sed potius Filio , per hoc quod est amor utriusque ,
ut refertur ad diversos quibus intelligi- id est , ab utroque : non enim amor pro-
tur addi , vel subtrahi : et gratia illorum cedit tantum ab amante , sed etiam unit
diversorum dicitur æquale addi , vel sub- amantem cum amato : et gratia illius
trahi. unionis dicitur nexus ab Augustino .
Ad 5. AD ULTIMUM dicendum , quod similitudo AD OBJECTUM Contra, dicendum quod
diminute dicit convenientiam . Quan- est nexus quasi vi vinciens, et ille pot-
tumcumque enim conveniat cum altero , est super connexa, et est inter ea quæ
simile erit : sed non æquale erit , nisi con- connectit quasi medium sed nexus quo
veniat in tanta quantitate virtutis et Spiritus sanctus dicitur nexus, non vi
per consequens oportet convenire in tota sed dulcedine quæ emanat ab amantibus ,
essentia . dulciter nectit et ideo per ordinem na-
turæ est ab utroque connexorum : et in
nominatione personarum ab Ecclesia
exprimitur post utrumque.
ARTICULUS XI.
Utrum Spiritui sancto debeat attribui

unitatis et æqualitatis concordia sive
connexio ?
Deinde quæritur de hoc quod attribui-
1. Quare Pater et Filius dicantur esse unum vel unus Deus, sed non unus ? quia res
ejusdem naturæ recte possunt dici unum simpliciter esse , et cum adjectione : res
vero diversæ naturæ non possunt dici unum, nisi dicatur quid unum.
Ilic dici oportet, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus recte dicuntur
esse unum , et unus Deus, sed non unus . Res enim duæ vel plures recte
possunt dici unum esse , si sint unius essentiæ, et earum una sit natura :
unus autem vel una non potest dici de diversis rebus, nisi addatur quid
unus vel una : quo addito , recte potest dici de rebus et unius et diversæ
1 415
IN 1 SENTENT. DIST. XXXI , I.
substantiæ . Unde Augustinus in libro VI de Trinitate ' sic ait : Nescio
utrum inveniatur in Scripturis dictum , unum sunt, quorum est diversa na-
tura. Si autem et aliqua plura sunt ejusdem naturæ et diversa sentiant,
non sunt unum in quantum diversa sentiunt. Cum ergo sic dicitur unum ,
ut non addatur quid unum, et plura unum dicuntur eadem natura atque
essentia non dissidens neque dissentiens significatur. Unde Paulus et
Apollo , qui et ambo homines erant, et idem sentiebant , unum esse dicun-
tur, cum dicitur : Qui autem plantat et qui rigat, unum sunt . Cum vero
additur quid unum , potest significari aliquid ex pluribus unum factum ,
quamvis diversa natura : sicut anima et corpus non possunt utique dici
unum (quid enim tam diversum ?) nisi addatur vel subintelligatur quid
unum , scilicet unus homo . Unde Apostolus , Qui adhæret, inquit, Domino ,
unus spiritus est . Non dixit, unus est vel unum sunt, sed addidit spiritus.
Diversi sunt enim natura spiritus hominis et spiritus Dei : sed in hærendo
fit spiritus hominis unus spiritus cum Deo , quia particeps fit veritatis et
beatitudinis illius . Si ergo de his quæ diversæ substantiæ sunt, recte dicitur
quod sint unus spiritus : quanto magis qui unius substantiæ sunt, recte
dicuntur unus Deus esse ? Pater ergo et Filius unum sunt , utique secun-
dum unitatem essentiæ , et unus Deus in quo et Ariana hæresis damna-
tur, quæ Patrem et Filium et Spiritum sanctum ( ut ait Augustinus in libro

de læresibus ) non vult esse unius ejusdemque substantiæ atque naturæ ,
vel ut ex expressius dicatur , essentia : quæ Græce dicitur coix : sed Fi-
lium esse creaturam . Nec non et Sabelliana, quæ (ut ait Augustinus in
eodem libro ) dicebat Christum eumdem ipsum et Patrem et Spiritum
sanctum esse ut esset Trinitas nominum sine substantia personarum.
Utramque pestem (ut ait Augustinus super Joannem ) elidit veritas dicens,
Ego et Pater unum sumus . Utrumque audi et adverte, et unum, et su-
mus et a Charybdi et a Scylla liberaberis . Quod enim dixit unum, liberat
te ab Ario : quod dixit sumus, liberat a Sabellio . Si unum, ergo non di-
versum : si sumus , ergo Pater et Filius . Sumus enim non diceret de uno :
nec unum de diverso . Erubescant ergo Sabelliani , qui dicunt ipsum esse
Patrem qui est Filius , confundentes personas : qui et dicti sunt Patripas-
siani , quia ' dicunt Patrem fuisse passum . Ariani vero dicunt aliud Patrem
1 S. AUGUSTINU's Lib. VI de ' Trinitate , cap. 3.

I ad Corinth. m, 8.
I ad Corinth. vi , 17 .
' S. AUGUSTINUS, Lib. de Hæresibus , Art . 49 .
8 IDEM, Ibidem , Art . 41 .
• Joan. x, 30.
7 Edit . J. Alleaume , qui.
esse , aliud Filium , non unam substantiam , sed duas : Patrem majorem ,
Filium minorem . Noli hoc dicere tu , Catholice . In medio ergo naviga ,
utrumque periculosum littus ' devita : et dic , Pater pater est, et Filius filius
est . Alius Pater , alius Filius : sed non aliud , imo hoc ipsum , quia unus
2
Deus . Ecce responsum est quare unitas in Patre esse dicatur, cum tres illi
unum sint.
K. Quare dicatur esse æqualitas in Filio , cum sit una æqualitas trium ?
Nunc videamus quare æqualitas dicatur esse in Filio , cum una et summa
æqualitas sit trium . Hoc ideo forte dictum est , quia Filius genitus est a
Patre æqualis gignenti , et dono quod ab utroque procedit : et ideo illa tria
dicuntur esse æqualia propter Filium . Filius enim habet a Patre , ut sit ei
æqualis et Spiritui sancto : et Spiritus sanctus ab utroque habet , ut sit
æqualis utrique . Hoc autem sine assertionis supercilio et majoris intelli-
gentiæ præjudicio dicimus , malentes in apertione tam clausorum sermo-
num peritiores audire , quam aliquid aliis influere .
L. Quare in Spiritu sancto dicatur esse utriusque concordia vel connexio ?
Quod autem in Spiritu sancto dicitur esse utriusque concordia, et per
eum omnia connexa, facilior est intelligentia nobis præmissa ad mentem

revocantibus . Supra enim secundum auctoritates Sanctorum dictum est ,
quod Spiritus sanctus amor est quo Pater diligit Filium , et Filius Patrem.
Recte ergo Spiritus sanctus dicitur connexio vel concordia Patris et Filii ,
et per cum omnia connexa. Unde Augustinus in libro V de Trinitate :
Communio quædam consubstantialis Patris et Filii est amborum Spiritus

sanctus . Idem , in libro VII de Trinitate : Spiritus sanctus est summa cha-
ritas , utrumque conjungens , nosque subjungens ' .
Edit. J. Alleaume, latus.

Ibidem , ostensum.
3 S. AUGUSTINUs, libro V de Trinitate , cap . 11 .
IDEM, Lib. VII de Trinitate, cap. 3.
IN I SENTENT. DIST. XXXI , L , ART. 12 ET 13. 117
de negatione, cum dicitur nego , gas, si-

gnificatur negatio ut concepta , quæ non
habet actum negationis : et ideo propo-
ARTICULUS XII . sitio in qua ponitur, est affirmativa : ut
cum dicitur, nego mundum fuisse ab
An Pater et Filius dici possunt unus ? æterno . Est autem negatio significata ut
exercita, quæ habet negationis actum , et
ideo facit orationem negativam , quæ si-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in gnificatur cum dicitur, ego non sum asi-
Littera, ibi , I , « Hic dici oportet, quod nus, nemo est leo , nullus homo est lapis,
Pater et Filius et Spiritus sanctus recte et hujusmodi . Similiter in divinis quæ-
dicuntur esse unum , etc. » dam nomina significant distinctionem
Videtur enim , quod unus absolute de- implicite , ut termini numerales : quædam
beant dici : quia autem ut conceptam , sicut distinctum ,
1. Unus est unum essentiale , cum relatum , et hujusmodi : quædam autem
omne unum sit a forma : ergo Pater et ut exercitam : ut cum dicitur generans,
Filius sunt unus , sicut una natura . vel genitus , et hujusmodi. Et illa sola
2. Item , Cum dico , unus Deus, si trahunt hunc terminum, Deus, et quos-
unus notat distinctionem , ut dicit Ma- dam alios substantiam significantes ad
gister, tunc trahet hunc terminum , Deus, standum pro persona : et ideo non pos-
ad standum pro persona : et tunc erit sumus dicere , Pater est alius Deus quam
pro qualibet persona locutio falsa : ergo Filius , vel distinctus Deus a Filio, sed
videtur, quod Pater et Filius non sunt unus Deus cum Filio , et Deus generans
unus Deus . Deum Filium : cum enim alius et distin-
3. Item , Plus differunt hoc album et clus non significent nisi conceptum dis-
hoc musicum in Socrate , quam Pater et tinctionis , conceptum illum ponent circa
Filius. PROBATIO. Differunt enim per al- formam significatam in hoc nomine ,
bedinem et musicam , quæ sunt entia Deus : et ideo falsificatur locutio .
absoluta licet conveniant in subjecto .
Pater autem et Filius non distinguuntur
per aliquid absolutum : ergo cum possum
dicere, hoc album et hoc musicum So- ARTICULUS XIII.
crate demonstrato, est unus , ita quod
unus substantivetur, videtur quod multo An Paulus et Apollo, et qui plantat et
magis possim dicere, Pater et Filius sunt qui rigat, possunt dici unum ?
unus et hoc negat in Littera.
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod non potest Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi,
Ad 1 et 2.
dici, Pater et Filius sunt unus : et ratio in medio cap . I , « Paulus et Apollo ,
sæpe dicta est, quia unus in masculino qui el ambo homines erant, et idem sen-
signat ens formatum , quod convenit ra- tiebant, etc. »
tioni personæ : in neutro autem ens in- 1. Non enim videtur sufficere ad hoc
forme, quod convenit essentiæ : et ideo quod dicantur unum, quia homines sunt,
nec adjective nec substantive potest dici , et unum subjiciunt : quia talis unitas
Pater et Filius sunt unus : et per hoc simpliciter relinquit pluralitatem : ergo
patet solutio ad primum et secundum . non dicuntur simpliciter unum .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod dupliciter Item , Si dicas, quod uniuntur in indi-
significatur distinctio , scilicet ut conce- visibili spiritu : hoc nihil est : quia hoc
pta , et ut exercita : sicut Sophistæ dicunt facit esse unum Spiritum, ut dicit in
118 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD
Littera , et non absolute est unum . Hic

autem dicitur simpliciter, quod qui plan-
tat et qui rigat, unum sunt .
2. Præterea, Videtur esse convenientia ARTICULUS XIV .
etiam in placentia mali : numquid a tali
placentia possumus illos dicere unum ? Utrum positis duobus innascibilibus, se-
Constat, quod non : ergo nec hic Paulus queretur duos esse Deos ? et, An Filius
et Apollo sunt unum . capul omnium est , et caput Christi
3. Item, Quandoque dissentiunt boni Deus ? et, An universæ creaturæ refe-
inter se, et uterque bene et meritorie. rantur ad Deum ?
movetur : ergo videtur, quod non a con-

sensu possint dici unum .
Deinde quæritur de notulis hic ab Hi-
Solutio, SOLUTIO . Dicendum , quod Paulus et lario positis et primo de illa : « Si quis
Ad 1.
Apollo dicuntur unum in natura , natura innascibilem , etc. »
quodammodo sumpta, et non simpli- Hæc enim inducitur ad hoc quod per
citer. Est enim natura ex qua pullulat eam probatur, quod innascibili proprie
pullulans primum , et sic fides in primis convenit unum esse .
fundatoribus Ecclesiæ fuit in ratione na- 1. Quod autem dicit, quod positis duo-
turæ et est adhuc in prædicantibus bus innascibilibus , sequitur duos deos
fidem , ut natura talis : et in illa natura esse, videtur non sequi : quia relationes
uniti erant Paulus et Apollo : et iste in- non distinguunt essentiam, sed personas
tellectus accipitur ex Glossa ibidem : tantum : cum autem dicuntur duo dii ,
quia vult, quod fuerint unum natura in hoc esset per divisionem essentiæ.
plantando et rigando et bene con- 2. Item, Innascibilitas est negatio po-
cedo, quod illa solutio nulla est, quæ tius quam affirmatio, ut supra habitum
dicit illa esse unum quæ uniuntur in indi- est : ergo ex multitudine illius non se-
visibili primo per consensum et amo- quitur multitudo deorum .
rem : non enim sunt unum nisi quid ad-
datur, scilicet unum, sicut spiritus unus, PRETEREA quæritur de hoc quod dicit Quæst. 1.
vel cor unum , et anima una , et hujus in hac eadem nota , quod « caput om-
modi. nium est Filius, et caput Christi Deus ? »
Ad 2. AD ID autem quod quæritur, Utrum 1. Aut enim cum dicitur caput omnium
consentientes in aliquo , possint dici Filius , intelligitur caput per naturæ con-
unum , vel aliquid unum , ut spiritus, vel formitatem , aut per deitatem . Si primo
cor, et hujusmodi ? Dicendum, quod non . modo : tunc Filius non est caput om-
Consensus enim illorum in eo est quod nium .
non unit in aliquo , sed potius dividitur 2. Præterea, Tunc caput acciperetur
secundum quod habetur ab illis . æquivoce in verbo sequenti : quia per
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod bene pos- humanitatem Christus est caput omnium
sunt Sancti dissentire in volito, sed in hominum , vel ad minus in humanitate :
forma et fine volendi non dissentiunt : et hoc modo suum caput non est Deus
quia quilibet vult hoc quod vult ex cha- Pater. Si autem intelligitur per deita-
ritate, et propter Deum , etiam si diversa tem, hoc modo Pater non videtur esse
velint interdum , sicut et Angeli in cœlo . caput Filii : quia non est major ipso :
caput autem dicit rationem altitudinis et
gradus . Si dicas, quod non dicit gra-
Cf. Supra, Dist. XXVIII.

IN I SENTENT. DIST. XXXI, L, ART. 14. 119
dum , sed principium . CONTRA hoc est AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst.2 .
quod habetur in Littera in fine ejusdem dum meo judicio , quod non est imme-
notulæ, ubi dicit, quod ad unum Deum diata relatio duorum in unum secundum
omnia hoc gradu et hac confessione re- ordinem naturæ, et ideo constat errare
feruntur.
Græcos : unde Spiritus missus convertit
in se et in Filium, et Filius in se et in
uæst. 2. ULTERIUS quæritur adhuc de hoc quod Patrem : et ibi cessat relatio ad alium .
dicit in eadem nota : « Sic enim ad unum Sed tamen una conversio est in tres ,
initiabilem , omnium initium per Filium secundum quod primum sumitur in or-
universa referimus . » dine essentiarum et sic non loquitur
Videtur enim , quod immediata relatio Hilarius , sed communiter secundum quod
creaturæ sit in duos , scilicet Filium , fit conversio tam in essentiam primam ,
et Spiritum sanctum : quia illi ambo quam in relationem personarum ad invi-
missi sunt ad reducendam rationalem cem . Persona enim quæ est ab alia , re-
creaturam , et sic immediata relatio duo- fert in eam per naturæ ordinem quod
rum est in unum ergo non salvatur habet ab ea.
ordo naturæ : quia in nullo ordine duo Alia notula Hilarii incipit infra , « Mi-
ex æquo referuntur ad unum : quia con- nus forte expresse videtur , etc. : » et illa
tingeret, quod illa duo in se non habe- deberet cadere in principio istius distin-
rent ordinem : et hoc esse non potest ctionis in qua agitur de simili et æquali .
in aliquo in quo ponitur ordo naturæ . Est autem intentio Hilarii loqui contra
hæreticos Sabellianos , qui etiam Patri-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod Hilarius passiani dicuntur, quia Patrem in Filio
subtiliter et bene locutus est hic. Sicut passum fuisse dicunt : et dicit, quod Sin-
enim supra diximus, in omni ordine na- deus primo dixerat, quod tres personæ
turæ est ponere principium illius ordinis , tres erant per substantiam, et per con-
ex quo alii , et ipse non ex alio , et ex sonantiam unum : et ideo Ariani dixe-
quo alius qui ex alio, et qui ex alio ex runt tres substantias , et non esse unum
quo nullus : quia aliter non staret ordo ens nisi in consonantia voluntatis : et
naturæ, et esset inordinatio : et ideo si dicit , quod hoc non fuit intentionis Pa-
duo innascibiles ponerentur, essent duo trum ut adstruerent hæresim , sed exclu-
qui non ab alio ex quibus alii . Cum igi- derent errorem Sabellii , qui numero no-
tur illi non distinguerentur in proprieta- tionum eludit , id est, falsificat nume-
tibus, cum uterque esset principium non rum personarum, dicens eumdem in
de principio , oporteret quod differrent substantia et persona esse Patrem cum
per essentiam, et sic essent duo dii : et vellet, et cum vellet Filium , et cum
hæc est intentio Hilarii. vellet Spiritum sanctum. Unde intende-
d 1 et 2. DICENDUM ergo ad primum, quod no- runt, quod acciperetur substantia ab
tiones non dividunt : sed ordo naturæ actu substanti pro subsistentia et per-
exigeret hoc, ut jam patuit. Per hoc etiam sona et consonantia non diceret tantum
patet solutio ad sequens , conformitatem voluntatum , sed unitatem
essentiæ et connexionem, quæ est Spi-
d quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- ritus sanctus : et ideo consonantia quæ
dum quod caput accipitur secundum dei- importat utrumque, convenientius di-
tatem utrobique, et non dicit gradum in cebatur, quam unitas essentiæ, quæ tan-
Patre respectu Filii , sed principium tantum alterum importabat.
tum sed ponit principium et gradum In aliis autem Littera est manifesta
respectu naturæ : et hunc gradum intelli- per se.
git Hilarius .
DISTINCTIO XXXII .
Movet et solvit dubitationem ortam ex appropriatione qua Spiritui

sancto appropriatur concordia in fine præcedentis distinctionis,
ibi, « Quod autem in Spiritu sancto . »
A. Utrum Pater vel Filius Spiritu sancto ' diligat, cum diligere idem Deo sit
quod esse ?
Hic oritur quæstio ex prædictis deducta. Dictum est enim supra, atque
Sanctorum auctoritatibus ostensum , quod Spiritus sanctus est communio
Patris et Filii , et amor quo Pater et Filius se invicem diligunt. Ideo quæ-
ritur, Utrum Pater vel Fillus per Spiritum sanctum diligat. Quod utique
videtur oportere dici secundum auctoritates supra positas , quibus ostendi-
tur Spiritum sanctum esse , quo genitus a gignente diligatur , genitoremque

suum diligat. Sed e contra , si Pater vel Filius dicatur diligere per Spiri
tum sanctum , videtur esse per Spiritum sanctum : quia non est aliud Deo
esse, et aliud diligere, sed idem : quia, ut ait Augustinus in libro XV de
Trinitate : Quidquid secundum qualitates in illa simplici natura dici vide-

tur , secundum essentiam est intelligendum, ut bonus, magnus, immortalis ,
sapiens, diligens , et hujusmodi ' . Ideoque si Pater vel Filius diligit per
Spiritum sanctum , per ipsum Spiritum esse videtur : neque tantum essen-
tia sua diligit, sed etiam dono.
B. Ilæc quæstio insolubilis est, humanum superans sensum : in qua auctoritates sibi
occurrunl .
Huic quæstioni, cum multitudinem ' nimiæ profunditatis contineat, id so-
lum respondemus , quod Augustinus significare videtur, scilicet quod Pa-

ter et Filius se diligant, et unitatem servent, non solum essentia sua , sed
' Edit. J. Alleaume , per Spiritum sanctum.

S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 5.
3 Edit. J. Alleaume, altitudinem .
IN I SENTENT. DIST. XXXII , A , ART. 1 . 121
suo dono proprio : quod licet supra positum sit , iterare tamen non piget ,
quia sic expedit . Ait ergo Augustinus in libro VI de Trinitate , ita : Manife-
stum est, quod non aliquis duorum est quo uterque conjungitur , quo geni-
tus a gignente diligatur, genitoremque suum diligat, sintque non partici-
patione, sed esseutia sua, neque dono superioris alicujus , sed suo proprio
servantes unitatem pacis ' . Ecce hic dicit, quod essentia sua et dono suo
servant unitatem . Idem in libro XV de Trinitate ait : In illa Trinitate quis
audeat dicere Patrem nec se , nec Filium , nec Spiritum sanctum diligere ,
2
nisi per Spiritum sanctum ? Hic aperte ostendit Patrem non tantum per
Spiritum sanctum diligere : non autem simpliciter dicit Patrem non dili-
gere per Spiritum sanctum .
terea diligenter investigari oportet etc. »

Quia vero hoc non conceditur , ideo in
DIVISIO TEXTUS . tertia quæritur, Utrum una tantum sa-
pientia sit in divinis vel plures ? ibi , F,
« Post hæc quæri solet a quibusdam ,
« Ilic oritur quæstio ex prædictis de- Utrum una tantum , etc. » In quarta au-
ducta, etc. » tem , revertitur ad quæstionem primam ,
Habito in præcedenti tractatu de pro- ostendens eam insolubilem esse , ibi, II,
prietatibus, agitur hic de comparatione « Præterea diligenter notandum est,
personarum ad invicem secundum pro- etc. »
prietates illas, et de comparatione pro- Ex his patet sententia.
prietatum ad personas et essentiam . Et
ideo dividitur in partes duas : in quarum
prima ostenditur comparatio personarum
ad invicem secundum illas proprietates . ARTICULUS I.
In secunda autem quæritur, qualiter pro-
prietates se habeant ad personas, et ad An istæ sunt veræ, Pater diligit Filium
essentiam et hæc incipit in sequenti Spiritu sancto, et Pater et Filius dili-
distinctione XXXIII , ibi , A, « Post gunt se Spiritu sancto ?
supradicta interius considerari, etc. »
Distinctio autem ista dividitur in qua-
tuor partes : quia enim in præhabitis Incidit autem quæstio de hac locutione :
dictum est, quod Spiritus est connexio Pater diligit Filium Spiritu sancto , vel
Patris et Filii , ideo quæritur hic in pri- Pater et Filius diligunt se Spiritu san-
ma parte, Utrum Pater et Filius diligant cto : quæ licet supra disputata sit , tamen
se Spiritu sancto, vel per Spiritum . propter diversitatem opinionum , hic
Quia autem hoc conceditur , videtur a tangenda est aliter quam supra .
simili esse concedendum , quod Pater Videtur autem esse vera : quia ,
sapit sapientia genita : et ideo in secun- 1. In quadam epistola ad beatum Ber-

da parte quæritur de hoc, ibi , C, « Præ- nardum ita dicit Hugo de sancto Victore :
1 S. AUGUSTINUs , Lib. VI de Trinitate, cap. 5. 3 Cf. I Sententiarum , Dist. X. Tom . XXV .

IDEM, Lib. XV de Trinitate, cap . 7 .
<< Si Spiritus sanctus diceretur amor lius diligunt se Spiritu sancto ? Si prop-
cordis tui , sicut Spiritus sanctus dicitur ter hoc quod sequitur , quod sint Spiritu
amor Patris et Filii , quis, quæso , posset sancto hoc non sequitur : quia nec in
negare te Spiritu sancto , hoc est, amore inferioribus, nec in aliqua natura , dili-
tuo diligere ? » Ergo a simili (sicut etiam gens esse , vel dilectionem accipit ab ipso
idem intendit) Pater et Filius diligunt se amore quo diligit : sed potius diligendo
Spiritu sancto , qui est amor eorum . amor ab ipso procedit , et esse a diligente
2. Item, ibidem : « Si recte diligere di- accipit : ergo videtur, quod propriissime
ceris amore qui de te procedit , cur Pater concedi debeat.
et Filius non recte dicantur diligere amo- Et si dicas, quod timetur propter si-
re qui ab eis procedit ? » Ergo Pater et mile : quia sequitur, quod esset sapiens
Filius diligunt Spiritu sancto . Unde Ma- sapientia genita : hoc nihil est : quia
gister Hugo subdit , ibidem : « Hæccine hoc constat, quod sapientia secundum
soluta est illa quæstio , quam insolubilem modum intelligendi non procedit a sa-
putant, quam insolubilem dicunt et scri- piente , sed in sapientem a re de qua est
bunt . » Et videtur hoc dicere propter Au- sapientia : dilectio autem omnis a dili-
ctorem istius libri in ultimo capitulo is- gente procedit, sicut etiam supra est
tius distinctionis ' . ostensum : ergo trepidatur timore , ubi
3. Item , ibidem : « Si Spiritus sanctus non est timor , ut videtur.
est amor utriusque , cur non Pater dici- 8. Item , Spiritus sanctus est amor et
tur Spiritu sancto, hoc est , suo amore dilectio non tantum proprie, ut dicit Au-
diligere ? cur etiam Filius non dicitur gustinus , sed etiam appropriate. Accipia-
recte Spiritu sancto , hoc est , sua dile- mus ergo secundum quod ipse est cha-
ctione amare ? » ritas vel amor proprie : quæro, si hæc
4. Item, ibidem : « Animus humanus charitas sit perfecta, vel non ? Constat,
amor non est , sed ab ipso amor proce- quod sic : ergo elicit actum perfectissi-
dit et ideo seipso non diligit, sed amore mum diligendi : non nisi in eo cujus est
qui a seipso procedit . Pater vero amor charitas ergo Spiritus sanctus in Patre
est, et Spiritus sanctus ejus amor est : et Filio dilectionis actum elicit : sicut
et ideo Pater diligit seipso , diligit et ergo tu diligis dilectione virtutem , ita
Spiritu sancto : diligit seipso amore , di- videtur, quod Pater et Filius diligunt
ligit suo amore. » dilectione quæ est Spiritus sanctus .
5. Ad hoc sunt etiam auctoritates Au- Si forte dicas, quod duplex est chari-
gustini hic, et supra , distinctione X, in- tas in divinis , scilicet essentialis , et per-
ductæ , et auctoritates Hieronymi , quæ sonalis. Essentialis facit diligere in Patre
supra in Littera jacent ' . et Filio , personalis autem non . Contra :
6. Hoc etiam videtur per rationem : Non est imperfectior personalis , quam
quia omni amore aliquis diligit, et ali- essentialis cum igitur perfectio dile-
quid diligitur : sed Spiritus sanctus ve- ctionis sit in hoc quod elicit actum , potest
rissime est amor : ergo ipso aliquis dili- personalis illum actum elicere , sicut es-
git, et aliquid diligitur : non est autem sentialis , ut videtur.
amor , nisi Patris et Filii : ergo Spiritu 9. Item , In imagine sicut notitia dis-
sancto diligunt Pater et Filius . tinguitur a mente, ita amor ab utraque :
7. Item , Sicut Magister Hugo dicit , et tamen possum dicere, mens notitia.
quare timetur ista concedi : Pater et Fi- quam gignit, novit : et amore qui ab ea
1 Cf. Infra , Dist. XXXII , cap . I. Psal . x , 5 : Illic trepidaverunt timore, ubi
2 Cf. I Sententiarum , Dist X. Tom . XXV. non erat timor.
3 Ibidem .
IN I SENTENT . DIST . XXXII , A, ART. 1 . 123
procedit, diligit : ergo videtur quod si- SOLUTIO . Dicendum , quod hic sunt Solutio.
militer debeat concedi in divinis . multæ opiniones , sicut colligitur ex scrip-
10. Item, Pater in verbo suo persona- tis Doctorum . Sunt quidam qui dicunt
li dicit Filium , et dicit omnia , ut dicit. omnes hujusmodi locutiones esse falsas ,
Anselmus ergo videtur , quod sicut et in suo simili retractatas . Unde sicut
verbo dicit omnia , ita possit concedi , Pater non est sapiens sapientia quam ge-
Pater et Filius diligunt Spiritu sancto . nuit, ita non diligit dilectione quæ ab
Si forte dicas, quod cum dicitur, Pa ipso procedit. Secundi dicunt , quod est
ter dicit verbo suo omnia, ly verbum vera, sed non propria, et reducunt ad
connotat effectum in creatura , ratione proprietatem Pater et Filius diligunt ,
cujus ipsum potest esse principium di- etc. , id est , dilectione quæ est essentia-
cendi : sed cum dicitur, Pater diligit, liter dicta, sed appropriabilis est Spiritui
nihil connotatur : et ideo non potest sancto . Unde ablativus, Spiritu sancto,
apponi Spiritu sancto , quia notaretur secundum ipsos stat ibi ut proprium ,
auctoritas et ratio principii respectu sui- ratione cujus fit appropriatio : sicut
ipsius. CONTRA : Secundum hoc enim impropria est ista , Pater cognoscit Filio ,
hæc erit vera , Pater et Filius diligunt quia cognoscit cognitione quæ appro-
nos Spiritu sancto : et cum illud diligere priabilis est Filio .
sit esse, sicut et illud quo se invicem Contra has duas opiniones objicitur
diligunt, videtur sequi idem inconveniens sic, quod non tantum Augustinus , sed
ex illo et ex isto : ergo videtur, quod et alii Auctores non tantum ponunt hoc
proprie et ab æterno vera sit illa , Pater quod Pater et Filius diligunt se Spiritu
et Filius diligunt se Spiritu sancto. sancto, sed etiam multi Philosophi pro-
ied contra. SED CONTRA : bant et Augustinus rationem inducit
SI PROPTER hoc dicatur, quod vera est , quæ hic habetur in Littera, et supra ' .
sunt multæ rationes in oppositum, qua- Præterea , Si secundum appropriatio-
rum una est in Littera , scilicet quod nem conveniret tantum Spiritui sancto
1. Diligere est esse : si ergo diligit Spi- dilectio qua se diligunt Pater et Filius,
ritu sancto, ipse est , vel ipsi sunt Spiritu tunc non deberet removeri a Patre et
sancto et hoc est absurdum . Filio dicit autem hic , « quod non ali-
2. Item, Diligere est velle bonum , et quis duorum est dilectio qua uterque
unum est velle trium , et unum bonum conjungitur : » et similiter , quod suo
trium : ergo una dilectio trium : illa autem proprio dono servant unitatem , sicut in
non est a Spiritu sancto : ergo non potest vinculo pacis : » ergo quia istæ opiniones
dici, quod diligant se Spiritu sancto. directe Sanctorum verbis contrariantur,
3. Item , Bonitas attribuitur Spiritui ideo plures et doctiores istas opiniones
sancto : ergo cum Pater et Filius non sint non tenent.
boni bonitate Spiritus sancti , videtur Sunt autem tertii qui sequuntur Simo-
quod a simili non diligant etiam dile- nem Tornacensem, qui dicunt quod est
ctione quæ est Spiritus sanctus . vera et propria sed cum dicitur, Pater
4. Hem , In nulla alia notione denomi- et Filius diligunt se Spiritu sancto , abla-
natur una persona a proprietate alterius : tivus construitur in designatione signi ,
cum autem dicitur , Pater et Filius dili- ut sit sensus, Pater et Filius diligunt se :
gunt, etc. , ly diligunt determinat Patrem et hujus signum est , quod unus Spiritus
et Filium , cum sit notio Spiritus sancti : ab eis communiter procedit . CONTRA hos
ergo videtur, quod falso : necesse est ergo , autem iterum objicitur : Cum dicitur ,
quod stet essentialiter lydiligunt. isti duo amici diligunt se amore qui ab
1 Cf. I Sententiarum , Dist. X. Tom . XXV.

eis procedit, construitur ablativus amore Patrem et Filium diligentem se habet :

formaliter , et in habitudine causæ forma- quasi forma , ipse est quiescens vel quasi
lis ergo a simili et hic cum dicitur, quiescens in Patre et Filio , et non habet
Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto , esse distinctum per semetipsum : hoc
vel amore qui est Spiritus sanctus, con- autem falsum et hæreticum est , quia
struitur in habitudine quasi causæ for- Spiritus sanctus est persona distincta ens
malis . per seipsam .
Ad hoc autem illi dicunt, quod non 2. Item , Si est quasi forma , tunc est
est simile in inferioribus et in divinis : quasi perfectio diligentis Patris et dili-
quia in amore creato secundum intel- gentis Filii : ergo diligendi actum Pater
lectum duo sunt , scilicet quod amor et Filius habent a Spiritu sancto : sicut
est, et quod est forma voluntatis non per actus consequens formam , habetur a for-
se existens . Quantum ad primum proce- ma cujus est ille actus et hoc iterum
dit amor in amatum , et quoad hoc tenet impossibile
impossibile est , cum nihil habeant a
similitudo . Quoad secundum habet habi- Spiritu sancto Pater et Filius .
tudinem formæ ad amantem, et quoad 3. Item , Forma secundum rationem
hoc non habet similitudinem , quia Spi- est ante actum illum cujus ipsa est prin-
ritus sanctus non informat Patrem et cipium : ergo amor est ante diligere
Filium sed est persona in se et secun- amore : sed hoc falsum est, quia diligendo
dum se una et distincta. Sic autem sol- procedit amor qui est Spiritus sanctus ,
vunt objectionem supra factam , scilicet sicut generando procedit Filius : ergo
quod omni amore aliquis diligit et ali- videtur impossibile , quod construatur in
quid diligitur et si Spiritus sanctus est habitudine quasi causæ formalis .
amor, quod Pater et Filius diligunt Ad hoc autem , salvando illam opinio-
Spiritu sancto. Dicunt enim , quod intel- nem , potest dici , quod est forma interior,
ligitur de amore qui est forma amantis, et forma exterior. Interior sicut illa quæ
et amor procedens , sed non de amore confert esse si est substantialis , vel quæ
distincto personaliter ab amante : unde confert bene esse vel aliquo modo esse
dicunt, quod Spiritu sancto Pater nihil si est accidentalis . Exterior autem du-
diligit formaliter. Sic etiam solvunt ad plex est , scilicet continens et terminans
aliud, scilicet quod charitas si sit perfe- rem, ut locus et ad quam fit res ut
cta, elicit actum diligendi in eo cujus paradigma sive exemplar . Et nullo illo-
dicitur esse charitas vel dilectio . Dicunt rum modorum dicitur ille ablativus con-
enim , quod hoc est verum de charitate strui in habitudine quasi causæ formalis ,
quæ est perfecta ut forma, non de illa sed est quasi forma quæ habet actum
quæ est perfecta ut persona, hac enim formæ , et cadit ab actu causa : cum
non diligit Pater et Filius, nisi ut signo enim dico , causa formalis, duo dico ,
dilectionis , et non formaliter et sic scilicet causalitatem , et hæc habet in-
ergo patet qualiter salvatur opinio Tor- fluentiam super illud quod est causatum :
nacensis. et dico insuper formam, et hæc habet
Sed quarta opinio est Antisiodorensis , multos actus , scilicet dare esse , dare
et concedit omnes illas objectiones , di- rationem , terminare, unire et hoc ul-
cens quod ablativus construitur in habi- timo actu Spiritus sanctus est quasi forma
tudine causæ quasi formalis . Et contra Patris et Filii, scilicet quia unit Patrem
illius opinionem sic objicitur : et Filium , non effective (hoc enim im-
1. Omne quod est quasi forma , est quie- possibile est), sed sicut id in quo uniun-
scens in eo cujus est forma vel quasi tur, et hoc importatur per ablativum .
forma, et non habet esse distinctum per Et per hoc patet solutio ad omnia
seipsum ergo si Spiritus sanctus ad illa objecta : quia illa accipiuntur ex par-
IN I SENTENT. DIST. XXXII , A, ART. 1 . 125
te formæ secundum quod actus habet Spiritu sancto est terminus illius actus :
alios , et secundum quod causa est , et eo quod duplex sit communicabilitas su-
non ab actu illo tantum qui est unire in perioris naturæ , ut supra dictum est ,
aliquo . scilicet per generationem , et spirationem
Sed sunt alii qui hæc omnia conce- quæ importatur per dilectionem et ideo
dunt , et inducunt quintam opinionem , sicut cum dicitur , Pater dicit verbo , no-
scilicet quod in veritate cum dicitur , tatur per verbo non ratio dicti ex parte
Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto , dicendi , sed potius quasi effectus actus :
construitur ablativus in ratione effectus , Ita cum dicitur, Pater et Filius diligunt
et non formæ, vel signi : et hæc videtur se Spiritu sancto, notatur materia verbi
esse opinio Magistri Hugonis de sancto quasi effectus per ly Spiritu sancto .
Victore in epistola de processione Spiritus Sed quia iste loquendi modus extraneis-
sancti ad beatum Bernardum , ubi sic di- simus est ,ideo puto , quod sicut supra
cit : « Quod Pater diligere dicitur Spiritu dictum est , quod ablativus construitur
sancto, non sic intelligitur, quod Spiritus in habitudine existentis de principio
sanctus auctor et origo existat dilectionis quod habet actum quasi formæ in unien-
quæ Pater est , et pro arbitrio amat quod do , et hæc opinio tunc sexta est, et com-
amat sed quod Pater eam dilectionem plectitur duas, scilicet quartam et quin-
qua Filius diligitur, et Spiritus sanctus tam . Et est simile cum dicitur , Pater
est , spiret et illius auctor et origo existat. dicit omnia verbo ly verbo enim dicit
Dicitur ergo Pater Spiritu sancto dilige existens a principio per actum dicendi ,
re non quod per eum dilectionem ha- id est, quasi effectum dictionis et insu-
beat, sed quod exhibeat : non quod ab per dicit rationem eorum quæ dicuntur
eo amorem accipiat, sed quod ipse im- in verbo , quæ tamen non dicuntur in
pendat. » Et inducit Magister Hugo hoc verbo , nisi dictione verbi . Ita hic dicen-
quod hic dicunt Hilarius et Augustinus , dum est , quod Pater et Filius diligunt se ,
quod Pater operatur per Filium : non ita quod ly se teneatur retransitive : tunc
quod a Filio aliquid accipiat , sed quod enim considerando verbum in quantum
auctor et origo sit potentiæ operantis in notionale est , principiatum est id quod
Filio. supponitur in re ablativi , et est quasi
Sed contra esse videtur , quod cum di- effectus Patris et Filii diligentium . Quia
citur, Pater operatur per Filium , vel Fi- autem considerandus est etiam modus
lio , notatur effectus in creatura in quam processionis , quia procedit ut vere amor
transit opus cum autem dicitur , Pater connectens , ideo tunc accusativus se cf-
diligit Filium Spiritu sancto, vel e con- ficitur materia verbi in quam transit. Et
verso , non notatur aliquis effectus quo hoc supra est explanatum² , et alia omnia ,
transeat dilectio , sed potius transire si- scilicet quid dicat verbum, utrum essen-
gnificatur in Filium , vel e converso in tiam, vel notionem et si notionem ,
Patrem , cum dicitur Filius diligere Pa- quam notionem : et si dicat spirationem ,
trem Spiritu sancto. Sed ad hoc dicunt quare loco ejus non potest poni hoc ver-
illi, qui tenent hanc opinionem, quod li- bum spirat, ut diceretur, Pater et Filius
cet in hac locutione , Pater diligit Filium spirant Spiritum sanctum Spiritu san-
Spiritu sancto , ly Filium sit materia cto : et cætera plurima quæ supra tacta
dilectionis in locutione, non tamen sic sunt.
est in re, sed potius ly Filium sicut et ly SECUNDUM hanc igitur opinionem quæ 3.Ad 1,et2
4,
Pater dicit substantiam vel personam a magis concordat Sanctis , dicendum ad
qua egreditur actus et ideo in re ly primum, quod bene concedimus omnes
1 Cf. I Sententiarum , Dist X. Tom. XXV. 2 Cf. Ibidem.

:
illas rationes quæ probant eam quæ si- dictæ, licet non habeat rationem prin-
ne dubio a Sanctis ponitur , et proba- cipii ex parte dicentis . Non tamen omni-
tur, et exponitur, ut patet ex verbis Ma- no simile est in dilectione , sicut etiam
.
gistri Hugonis . Sed tamen cavendum tactum est objiciendo in contrarium .
est ne nimis eliciatur ex rationibus il- AD ID quod contra objicitur, dicendum Adobject.
lis . Cum enim objicitur , quod omni eo quod licet diligere sit esse , tamen alio
quod vere amor est, aliquis aliquid dili- modo significatur, scilicet ut actus
git, Dicendum , quod illo sicut forma notionalis : nec ablativus habet se ad
quiescente in subjecto , non oportet, sed verbum ex habitudine eadem qua se habet
sicut effectu habente actum quasi formæ, ad nominativum præcedentem et accusa-
bene convenit in divinis . tivum sequentem : quia ad verbum se
Ad 6 et 7. AD ALIUD dicendum , quod non est con- habet ut effectus , vel quasi effectus : ad
cedendum, quod amor qui est Spiritus , extrema autem verbi quæ significantur
eliciat actum dilectionis in Patre : illa per respectum ad obliquum , se habet
enim propositio non tenet, nisi in his in habitudine nexus , ut prius dictum est :
quorum natura ad actum in seipsa est et ideo non sequitur, quod sint a Spiri-
perfecta , quia illa indigent habitu perfi- tu sancto : sed sequeretur , si ablativus
ciente actum : sed non est ita in divi- construeretur in habitudine causæ effi-
nis et ideo amor personalis producitur cientis cum verbo .
actu dilectionis notionalis Patris et Filii , AD ALIUD dicendum , quod una est vo- Adobject.
et secundum rationem intelligendi non luntas sed diligere notionale addit su-
elicit actum illum, sed emanat actu pra voluntatem actum notionalem per-
illo . sonæ : unde hoc diligere non est idem
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod amor es- quod velle alicui bonum .
sentialis etiam non proprie elicit in Deo , AD ALIUD dicendum , quod bonitas attri- Ad object. 3
sed est idem cum Deo . Quod autem amor buitur Spiritui sancto : sed non est actus
personalis non etiam eliciat, non est ex notionalis quo Spiritus sanctus signifi-
imperfectione, sed potius ex perfectione, catur ut procedens et nectens : et hoc to-
quia est persona distincta , et non forma tum patet supra ' .
perficiens potentiam operativam quæ est AD ALIUD dicendum , quod hoc verbum , Ad object . 4 .
voluntas. diligit, non dicit denominationem a pro-
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod non per prietate Spiritus sancti : sed potius, cum
omnia est simile de imagine : quia notitia quinque modis significari possit dilectio ,
et amor sunt accidentia : et ideo mens ut habitum est supra , dicit hic actum
amat amore qui est forma et accidens . notionalem qui est respectu Spiritus
In divinis autem non sic est : sed quæ- sancti, et non denominat Patrem et Fi-
libet persona est distincta , nullo indigens, lium notio Spiritus sancti ,
sed potius
licet unum omnes sint personæ in es- dicit communem spirationem , sub alia
sentia. tamen ratione dicenda.
Ad 10. AD ALIUD dicendum, quod Pater dicit

verbo, ut supra dictum est : quia con-
significatum est creatura respectu cujus
verbum est ratio dictionis ex parte rei
Cf. I Sententiarum , Dist. X. Tom . XXV .

IN I SENTENT. DIST. XXXII , A, ART . 2 . 127
quod ablativus cadit in ratione causali-

tatis : tamen nullo modo conceditur , quod
Pater et Filius diligunt se a Spiritu san-
ARTICULUS II. cto quia præpositio a causam notat ut
principium quasi efficiens : sed hæc re-
cipitur et ponitur in Littera, Pater et
Quæ istarum sunt magis propriæ, Pater Filius diligunt se per Spiritum , licet mi-
et Filius diligunt Spiritu sancto , vel nus propria sit quam hæc , Pater et Fi-
per Spiritum sanctum , vel amore qui lius diligunt se Spiritu sancto : quia ly
est Spiritus sanctus, vel amore qui per quando adjungitur casuali , quod est
procedit ab ipso ? distincti vel diversi suppositi a recto, qui
ponitur in eadem locutione , ut dicit Præ-
positivus , notat rationem principii in re
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , casualis, ut , Pater operatur per Filium ,
A, « Si Pater vel Filius dicatur diligere et similiter hæc, Diligunt per Spiritum
per Spiritum sanctum , etc. » sanctum . Sed hæc propriissima est, Pater
Hic enim videtur concedere , quod et Filius diligunt se in Spiritu sancto :
Pater et Filius diligunt Spiritu sancto , quia illa præpositio in notat unionem ne-
et per Spiritum sanctum, et amore qui xus, et convenientiam vinculi. Hæc au-
est Spiritus sanctus , et amore qui proce- tem magis propria, Diligunt se amore
dit ab ipsis. Et quæritur, Quæ istarum qui est Spiritus sanctus : quia amor di-
sint magis et minus propriæ ? cit magis rem nectentis , quam Spiritus
sanctus et ideo hæc, Diligunt se amore
Quæst, 1. ITEM, Cum dicitur, Pater et Filius di- procedente, est minus propria, quia ly
et 2.
ligunt se Spiritu sancto, et non potest procedente trahit amorem , ut dicat ut
dici , referuntur Spiritu sancto , vel spi- ab ipsis esse, et non ut uniens esse .
rant Spiritu sancto : quæritur, Cum qui-
bus verbis recipiatur ablativus solus , AD ALIUD dicendum , quod ly diligunt.Ad quæst. 1.
vel præpositio cum casuali ? Dicimus dicit quidem eamdem notionem quam
enim , quod Pater et Filius uniuntur et spirant, sed dicit in alio modo significan-
connectuntur Spiritu sancto, et hujus- di. Referuntur autem, dicit relationem ad
modi. alterum et ideo non recipit determina-
tionem ablativi , sicut ly diligunt : et hu-
Quæst. 3. ITEM, Cum concedatur a Sanctis , quod jus plena satis ratio habetur notata su-
Pater et Filius connectuntur et uniuntur pra ' .
Spiritu sancto, et hujusmodi : quæritur ,
Utrum concedendum sit, quod Spiritus AD ALIUD dicendum, quod omnia verba
Ad quæst. 2.
sanctus connectit et unit Patrem et Fi- notantia unionem in principali signifi-
lium ? Hoc enim videtur concedi debere candi modo , ut diligunt , connectuntur ,
ex conversione passivarum in activas. uniuntur , delectantur , et hujusmodi , re-
cipiunt determinationem ablativi , qui
Solutio. AD HOс sine præjudicio dici potest, importat illam unionem : sed non alia ,
quod ille ablativus quando per se poni- ut referuntur , et distinguuntur , et hujus
tur, minus habet de improprietate , quam ratio patet ex ante dictis ' .
quando ponitur cum præpositione : quia
præpositio aliquem modum causalitatis AD ALIUD dicendum meo judicio quod Ad quæst. 3
importat, cum supra satis probatum sit, activæ non sunt concedendae : quia tunc
¹ Cf. I Sententiarum , Dist. X. Tom . XXV . 2 Cf. ibidem .

portaretur causalitas in subjecto verbi ablativi simpliciter , sed quodam modo ,

activi : sed passivæ conceduntur, et scilicet per actum uniendi , ut dictum est.
actio illius passionis non ponitur in re
C. Utrum Pater sit sapiens sapientia quam genuit, sicut diligit amore qui ab ipso
procedit ?
Præterea diligenter investigari oportet, utrum Pater sapiens sit sapien-
tia quam genuit, quæ tantum Filius est . Quod videtur a simili posse pro-
bari . Si enim Pater diligit amore qui ab ipso procedit, cur non et sapientia
vel intelligentia quam ipse genuit , sapit, vel intelligit ? Hanc quæstionem
urgere videtur , ut ait Augustinus in libro VI de Trinitate ' , quod scripsit
Apostolus, dicens , Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam ¹ . Ubi quæri-
tur, Utrum ita sit Pater sapientiæ et virtutis suæ , ut hac sapientia sapiens
sit quam genuit, et hac virtute potens quam genuit . Sed absit ut ita sit :
quia si hoc est ibi esse quod sapere , non per illam sapientiam quam genuit
sapiens dicitur Pater : alioquin non ipsa ab illo , sed ille ab ipsa est . Si
enim sapientia quam genuit, causa est illi ut sapiens sit , etiam ut sit ipsa illi
causa est : quod fieri non potest , nisi gignendo eum aut faciendo : sed nec
genitricem, nec conditricem Patris ullo modo quisquam dixerit sapientiam .
Quid enim est insanius ? Ergo Pater ipsa sapientia est , qua sapiens est . Fi-
lius vero dicitur sapientia Patris, et virtus Patris : non quia Pater per eum
sit sapiens vel potens , sed quia Filius sapientia et virtus est de Patre sa-
pientia et virtute . Ex his ergo patet, quod Pater non est sapiens sapientia
genita, sed seipso sapientina ingeita.
Videtur enim , quod later sit sapiens

sapientia genita .
3
1. Supra enim habita est probatio
ARTICULUS III .
coæternitatis Patris et Filii per hoc ver-
bum Apostoli, I ad Corinth. 1 , 24 :
Utrum Pater sit sapiens sapientia geni- Christum Dei virtutem , et Dei sapien-
ta ? et, Utrum Pater novit se in Filio
tiam. Numquam , inquit Augustinus
vel in verbo ?
fuit Deus Pater sine virtute , et sine
sapientia coæternus est ergo Patri Fi-
lius. Ex hoc accipitur, quod Filius est
Deinde quæritur de hoc quod dicit in sapientia Patris : omnis autem sapiens
secunda parte, ibi, C, « Præterea dili- sapit sapientia sua : ergo Pater est sapiens
genter investigari oportet, etc. » sapientia genita, cum Filius sit genitus.
↑ S. AUGUSTINUs, Lib. VI de Trinitate, cap. 4 . 3 Cf. I Sententiarum , Dist. IX . Tom . XXV.

I ad Corinth . 1, 24 .
IN 1 SENTENT. DIST. XXXII , C , ART. 3 . 129
1
2. Item, Supra in verbis Augustini , tiæ habeat in Filio : et hoc iterum non
ubi probat Trinitatem personarum , dicit , est verum : unde etiam illa falsa est.
<
«
< Vidit quia absque sapientia non sit , qua- Cum autem dicitur , Pater scit omnia in
<
« si res fatua : » et ideo intellexit eum ha- Filio : et cum dicitur , Pater novit omnia
bere sapientiam , quæ ex ipso genita est. in Filio , ita quod sub distributione non
Ergo sapiens est Pater sapientia genita . cadat Pater, sed Spiritus sanctus , et Fi-
3. Item , Ante hanc lectionem imme- lius , et creata , respectu quorum Filius
diate , in verbis Augustini ubi dicit : est principium : videtur mihi, quod con-
«< Hoc est unum tamquam verbum per-
< cedi potest quia dupliciter aliquid no-
<«< fectum , cui non desit aliquid et ars scitur in aliquo , scilicet sicut in habitu
«< quædam omnipotentis et sapientis cognoscibilium, qui , inquam , habitus
« Dei , plena omnium rationum viven- informat sapientem et sic non conce-
« tium et incommutabilium : et om- ditur. Alio modo habendo notitiam ali-
« nes unum in ea, sicut ipsa unum de cujus principii secundum omnem mo-
<< uno , cum quo unum : ibi novit omnia dum quo potest influere super ea quo-
« Deus quæ fecit per ipsam
ipsam.. » Ergo Pa- ruin ipsum est principium , dicimus nos
ter novit in Filio omnia quæ fecit : ergo omnia noscere in principio illo ad quæ
novit per Filium , et sapiens est sapien- vel quorum ipsum est principium et
tia genita, ut videtur . tamen non sequitur, quod aliquid acci-
4. Item , Augustinus in libro XV de piamus a principio illo . PROBATIO. Sup-
Trinitate : « Novit itaque Deus Pater om- ponatur vera esse sententia Philosopho-
nia in seipso , novit et in verbo suo sed rum , qui ponunt motores orbium , et sit
in seipso tamquam seipsum, in verbo au- primus motor influens super motorem
tem suo tamquam quod est de his omni- cœli solis : motor autem solis influat
bus quæ sunt in seipso . » Idem , ibidem : super generata et corrupta omnia , et suf-
« Sciunt invicem Pater et Filius : sed ille ficienter : tunc erit verum , quod primus
gignendo . iste nascendo. Et omnia quæ motor novit omnia , quæ sicut in prin-
in eorum essentia , et in eorum scientia, cipio sunt in motore solis in seipso , et
et in eorum sapientia, unusquisque co- omnia creata novit etiam in motore so-
rum simul videt . » Ergo videtur, quod lis : et tamen nihil accipit ab eo , sed
Pater scit sapientia genita : et sic habe- potius sic noscendo confert : omnis enim
tur propositum . intelligentia, ut dicit Philosophus , novit
ied contra.
SED CONTRA Objicit Magister in Littera. id quod est intra eam, per hoc quod est
causa ejus, non per hoc quod aliquid
Solutio.
SOLUTIO . Dicendum, quod Pater non accipiat ab eo . Sic ergo dicimus Patrem
est sapiens sapientia genita, nec in sa- omnia nosse in Filio , quorum Filius est
pientia genita. Cum enim dicitur, Pater sufficiens principium , per hoc quod ge-
est sapiens sapientia genita , per ablati- nuit eum in ratione talis principii . Et
vos illos importatur habitudo formæ ad hic est intellectus trium auctoritatum
Patrem sapientem , et sic importatur esse : ultimo inductarum . Et hoc voluerunt
quia idem est esse sapientia, et esse dicere quidam antiqui Doctores istius
essentia in divinis : et ideo illa falsa est. villæ dicentes, quod hoc verbum Au-
Similiter cum dicitur, Pater est sapiens gustini , Pater novit omnia in verbo , de
in sapientia genita , ita quod determina- quibus est verbum : duplex est , ex eo
tio in sapientia genita referatur ad par- quod hæc determinatio in verbo, deter-
ticipium sapiens , et non ad ly Pater, minat verbum novit, vel scit, ex parte
tunc notatur quod rationem suæ sapien scientis, et sic est falsa : vel ex parte
Cf. I Sententiarum , Dist. III . Tom. XXV. 2 Cf. Supra, Dist. XXXI, cap. C, in fine.
XXVI 9
eorum de quibus est notitia , vel scientia , priata , concludit, quod non existente
quæ sunt materia actus verbi in quam proprio, non erit aliquid appropriatum :
transit, et sic est vera, quia scitorum Fi- ergo a destructione consequentis , posito
lius sufficiens principium est , non ta- appropriato ponetur proprium .
men scientie principium . Per hoc etiam patet solutio ad totum .
Quæst. Si autem quæras, Utrum conceden-

dum est, quod Pater novit se in Filio ,
vel in verbo ? Videtur enim, quod sic :
quia in eo quod est manifestativum ali- ARTICULUS IV .
cujus, noscitur id quod manifestatur in
illo sed verbum est manifestativum An Pater sit sapiens sapientia genita ?
dicentis ergo noscitur Pater dicens in et, Utrum potest concedi, quod Pater
verbo dicto ergo videtur, quod Pater sapit Filio , vel sapit per Filium :
noverit in Filio . sicut conceditur, Pater novit in Filio ?
Ad quæst. Ad hoc dicendum quod puto non
esse concedendum . Licet enim Augu-
stinus dicat, quod Pater generando Fi- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
lium , se alterum dixit : tamen glossa- ibi , C, in fine : « Ex his patet, quod
tur communiter, quod se alterum stat Pater non est sapiens sapientia genita,
ibi pro simillimo sibi : Filius enim non etc. »
potest esse ratio ut cognoscat Pater, licet Hoc enim videtur falsum : quia nota-
sit ratio ut cognoscatur ab aliquo , sicut tur constructio causæ formalis in ablati-
ipse dicit : Pater, manifestavi nomen vo : et Pater nullam habet causam .
tuum hominibus . Et per hoc solvitur
objectum : quia verbum non manifestat SOLUTIO . Hæc objectio vilis est : quia Solutio.
sic ut det notitiam Patri, sed potius ac- per hujusmodi constructionem non no-
cipiendo ab ipso, manifestavit aliis . Est tatur modus causalitatis , nisi in modo
ergo considerandum in omnibus hujus- intelligendi per nomen, et non in re.
modi, quod respectu eorum quorum Sed nota , quod hæc utilis est quæstio ,
Filius sit principium , et sufficiens ratio Quare secundum Augustinum , in omni
cognoscendi , concedantur tales locutio- constructione quasi formali refertur esse ?
nes, Pater novit omnia in Filio , de qui- Quia illa constructio dicit relationem for-
bus est verbum , et hujusmodi . mæ ad subjectum tantum et cum for-
Et nota, quod quidam has locationes ma det esse aliquo modo simpliciter,
simpliciter negant : et dicunt retractatas in vel secundum quid, in divinis semper.
simili sibi, quando Augustinus retracta- accipitur esse simpliciter, quia omnis
vit hanc, Pater est sapiens sapientia ge- talis modus prædicandi convertitur in
nita. Sed præsumptio videtur sic im- substantiam sed in constructione quæ
ponere silentium verbis Sanctorum . est causæ efficientis non sic est , quia
AD ID ergo quod primo objicitur , di- illa quandoque habet prædicationem rela-
cendum quod Augustinus loquitur ibi tivam .
de sapientia quæ appropriate convenit
Filio : hæc autem est ingenita , vel non SED QUÆRITUR, Utrum possit concedi, Quæst.
genita, et essentialis : ista enim licet in Pater sapit Filio , vel sapit a Filio , vel
eo quod est sapientia, non concludat sapit per Filium sicut conceditur, Pa-
Filium esse , tamen in eo quod est appro- ter novit in Filio ?
1 Joan. xvII, 6.
IN I SENTENT . DIST. XXXII , D. 131
Ad hoc dicendum , quod non : quia spectu Patris et cum Filius non sit prin-
non est similis habitudo constructionis , cipium alicujus eorum quæ sunt in Pa-
sed potius importatur causa notitiæ re- tre, non est concedendum.
D. Utrum Filius sit sapiens sapientia genita , vel ingenita ?
Post hæc quæri solet a quibusdam , Utrum Filius sit sapiens sapientia
genita, vel ingenita ? Si enim non est sapiens sapientia genita , nec seipso
sapiens est. Si vero sapientia genita sapiens est, non videtur sapiens esse
sapientia ingenita : et ita non videtur esse sapiens a Patre , cum a Patre ha-
1
beat omnia . Ad quod dicimus , quia una est sapientia Patris et Filii et
Spiritus sancti , sicut una essentia : quia sapientia in illius naturæ simplici-
tate est essentia : et tamen Filius tantum est sapientia genita , et Pater tan-
tum est sapientia ingenita : et sapientia genita est de sapientia ingenita ,
vel a sapientia ingenita . Et cum idem sit ibi esse quod sapientem esse, re-
linquitur ut sapientia genita sit sapiens de sapientia ingenita. Non ergo

Filius dicitur sapientia Dei , tamquam ipse solus intelligens sit vel sapiens
sibi et Patri et Spiritui sancto : quia , ut ait Augustinus in libro XV de Tri-
nitate : Si solus ibi Filius intelligit et sibi et Patri et Spiritui sancto , ad
illam reditur absurditatem , ut Pater non sit sapiens de seipso , sed de Filio :
nec sapientia sapientiam genuerit , sed ea sapientia Pater dicatur sapiens
esse qua genuit. Ubi enim non est intelligentia, nec sapientia potest esse .
Ideoque si Pater non intelligit ipse sibi , sed Filius intelligit Patri , profecto
Filius Patrem sapientem facit . Et si hoc est Deo esse quod sapere , et ea illi
est essentia quæ sapientia, non Filius a Patre , quod verum est , sed a Filio
potius Pater habet essentiam , quod absurdissimum atque falsissimum est .

Est ergo Deus Pater sapiens ea , quæ ipse est , sua sapientia et Filius sa-
pientia Patris , est sapiens de sapientia quæ est Pater, de quo est genitus
Filius. Ita et Pater est intelligens ea, quæ ipse est , sua intelligentia . Non
enim esset sapiens , qui non esset intelligens . Filius autem intelligentia Pa-
tris , de intelligentia genitus est, quæ est Pater : de qua et intelligens est .
Proinde Pater est sapientia , et Filius sapientia , et uterque una est sapientia :
et tamen solus Pater est ingenita sapientia, et Filius solus genita sapien-
tia nec tamen alia sapientia Pater , alia sapientia Filius , sed una eademque
est : sicut Pater est Deus ingenitus, et Filius est Deus genitus : neque Deus
1 Edit. Joan. Alleaume, quod.

2 S. AUGUSTINUS , Lib . XV de Trinitate, cap. 7.
genitus est Deus ingenitus : non ideo tamen alius Deus est Pater , alius
Deus Filius, sed unus Deus uterque , non autem unus . Alius est enim ge-
nitus , alius ingenitus , sed non alius Deus imo uterque unum , sive unus
Deus. Ita non est sapientia genita , sapientia ingenita : sed alia est sapien-
tia genita, alia ingenita : non tamen est alia sapientia, sed una eademque
sapientia.
Item , Ingenita est proprietas Patris :

ergo non convenit Filio .
ARTICULUS V. SOLUTIO . Dicendum , quod licet inge- Solutio.

nitum multis modis dicatur : et uno mo-
An Filius sit sapiens sapientia inge- do conveniat essentiæ, et essentialibus :

nita ? tamen in usu Sanctorum accipitur pro
proprietate Patris : et ideo supra habui-
mus, quod non convenit Spiritui sancto ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit : nec etiam essentiæ : et ideo non est con-
« Post hæc quæri solet a quibusdam , cedendum , quod Filius sit sapiens sa-
etc. D pientia ingenita. Sicut enim supra habi-
Videtur enim, quod etiam Filius sit tum est , sapientia licet nomen essentiale
sapiens sapientia ingenita : sit, tamen potest supponere personam ex
1. Est enim sapiens sapientia essentiali : adjuncto sibi notionaliter : et ideo sa-
et sapientia essentialis est sapientia inge- pientia ingenita est Pater, et sapientia
nita : ergo est sapiens sapientia ingenita . genita est Filius .
2. Item, Filius est essentia ingenita :
et esse est sapere : ergo est sapiens sa- AD PRIMUM ergo dicendum , quod sa- Ad 1.
pientia ingenita. pientia per se est essentialis : sed cum
Sed contra. SED CONTRA : adjuncto est essentiale tractum ad suppo-
Hilarius dicit : «Nihil nisi natum habet nendum pro persona.
Filius et geniti honoris admiratio in AD ALIUD patet solutio eodem modo Ad 2.
honore generantis est : ergo non habet dicendo ibi.
sapientiam ingenitam .
E. An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum ?
Ex prædictis constat , quod Filius non est sapiens a se , neque de se , sed

de Patre, et a Patre . Quæri autem solet, Utrum Filius sit sapiens seipso ,
vel per seipsum ? Quidam dicunt multiplicem hic fieri intelligentiam , et
ideo distinguendum fore : ita ut cum dicis Filium esse sapientem seipso
vel per seipsum , si sui natura et essentia sapientem intelligas, verus sit in-
tellectus : si vero a seipso sapientem esse intelligas , falsitati subjectam

habeas intelligentiam . Alii vero simpliciter et absque determinatione con-
IN I SENTENT. DIST. XXXII , E. ART. VII . 133
:
cedunt hujusmodi locutiones , Filius est sapiens per se , sed non a se, vel
de se et Filius est Deus per se, et est per se , sed non a se , vel de se . Hoc
confirmantes verbis Hilarii , qui Filium non a se , sed per se agere , in li-
bro IX de Trinitate ait : Naturæ , inquit, cui contradicis , hæretice , hæc
unitas est, ut ita per se agat Filius, ne a se agat : et ita non a se agat . Intel-
lige Filium agentem , et per eum Patrem agentem . Non a se agit, cum Pa-
ter in eo manere monstratur. Per se agit, cum secundum nativitatem Filii
agit ipse quæ placita sunt. Infirmus sit non a se agendo , nisi a Deo ipse
agit : non sit vero in unitate naturæ , si quæ agit, et in quibus placet, non
per se agit. Sicut ergo , inquiunt , Filius per se agit , sed non a se : ita et
Filius debet dici sapiens per se , sed non a se . Sic et ipse per se Deus est ,
vel esse dicendus est ( ut aiunt) sed non a se , vel de se .
quod est per accidens : non autem per se

sapiens, secundum quod lyper se opponi-
ARTICULUS VI.
tur ei quod est per alium ut principium
sui. Sed nullo modo debet concedi, Fi-
An Filius sit sapiens seipso, vel per lius a se est sapiens, vel a se operatur :
seipsum ? quia a se non opponitur ei quod est per
accidens , sed tantum ei quod est ab
alio .
Deinde quæritur de hoc quod dicit
ibi : « Quæri solet, Utrum Filius sit sa-
piens seipso, vel per seipsum ? etc. »
Videtur, quod nulla istarum debeat ARTICULUS VII.
concedi : quia omnia quæ habet Filius ,
habet a Patre, et per Patrem : ergo non Utrum possumus concedere, quod Filius
per seipsum . operatur per Patrem , et una persona
per aliam, et omne agens citra Deum
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod rationabilis est infirmum ?
est distinctio quæ datur in Littera. Id
enim quod est per se , opponitur duobus
modis, ut colligitur ex duabus considera- Deinde quæritur de hoc quod dicit :
tionibus tertii libri Topicorum : dicit enim « Infirmus sit non a se agendo, nisi a
Philosophus, quod id quod est per se , Deo ipse agit. »
magis est diligendum , quam id quod est 1. Ex hoc enim videtur, quod omne
per alterum . Et ex hoc accipitur, quod quod non agit a Deo sicut idem essential
per se, et per alterum opponuntur . Dicit sibi, sit agens infirmum .
etiam idem , quod id quod est per se, ma- 2. Præterea, Cum dicitur : Pater agit
gis est diligendum quam id quod est vel operatur per Filium , consuevit dici
per accidens. Et ex hoc accipitur, quod quod ly per notat in Filio existere a prin-
per se opponitur ei quod est per acci- cipio illo quod per ipsum operatur et
dens et secundum hoc procedit ista di- hoc quidam vocant subauctoritatem . Et
stinctio , quod Filius per se sapiens est, quæritur ratio hujus .
secundum quod ly per se opponitur ci Item , Tres æque immediate referuntur
ad opus ergo videtur, quod nullus ope- fluere non possunt nisi per corpus , et .
ratur per alium . per motum illius vel quia etiam sunt
3. Item , Si sufficiens ratio est, quod in se deficientia, ut elementa , et elemen-
Pater operetur per Filium , quia Filius tata quæ generantur et corrumpuntur
est ab eo tunc etiam eadem ratione agendo in se invicem. Deus autem vir-
possumus dicere , quod Pater et Filius tute sua stabilis manens agit omnia :
operantur per Spiritum sanctum , quia et ideo ipse solus agens perfectum est .
Spiritus sanctus est ab utroque et hoc AD ALIUD dicendum, quod ly per notat Ad 2.
non invenitur. causam motam ab alia causa, et præci-
4. Item , Sicut præpositio in inferiori- pue in genere causæ efficientis , vel for-
bus quandoque notat subauctoritatem in mæ, et non materiæ vel finis , ut percus-
casuali sibi adjuncto , ut cum dicitur, sio per baculum , et hujusmodi . Sol etiam
rex operatur per balivum : ita e converso facit per calorem , et universale per for-
quandoque notat auctoritatem , ut cum mam magis particularem : et ideo quia
dicitur, balivus hoc operatur per regem , Filius per appropriationem est virtus et
quia per se facere non potest : ergo vi- sapientia exemplaris factorum , magis
detur, quod in aliquo sensu etiam in di- convenit ei habitudo ejus præpositionis
vinis possumus concedere , quod Filius in opere trium , quam alteri .
operatur per Patrem et hoc non inve- AD ALIUD dicendum , quod de Spiritu Ad 3.
nitur. sancto non dicitur : quia licet potentiam
operantem habeat a Patre et Filio , non
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Pater opera- tamen appropriatur ei , sed magis finis et
tur per Filium, sicut dicit Magister Hugo bonum quod est contentivum operis in
de sancto Victore , sic dicens in epistola esse, et bono : et ideo magis operantur
quadam ad Bernardum : « Procul dubio Pater et Filius in Spiritu sancto conti-
quod Filius agit, Pater agit, a quo acci- nendo opus suum , quam per Spiritum
pit ut agat et agere possit . Quod autem sanctum .
per Filium operari dicitur, non sic in- AD ALIUD dicendum , quod numquam Ad 4.
telligitur, quasi Filius sit auctor et origo præpositio per notat auctoritatem in
suo casuali , si est diversum a re nomina-
potentiæ quæ Pater est, et quæ vult
operatur : sed quod Pater sit origo po- tivi præcedentis, nisi improprie . Unde
tentiæ, quæ Filius est, et quæ pro bene- cum dicitur, balivus facit per regem , re-
placito operatur . Sic ergo Pater operatur solvitur, id est, per regis potestatem quæ
per Filium , quia ad ipsum ut ad princi- est in eo . Unde non notatur ibi relatio
pium refertur potentia et opus quo Filius regis ad opus per hoc quod habeat a ba-
operatur. >> livo, vel per seipsum , sed potius conjun-
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod bene ctio potestatis suæ cum balivo operante :
conceditur , quod omne aliud agens a et cum tales sint impropriæ, non exten-
Deo, est agens infirmum , vel quia indi- duntur in prædicationes divinas , et ideo
get instrumento et motu , ut motores cœ- non recipitur hæc, Filius operatur per
lorum quos ponunt Philosophi , qui in- Patrem .
F. An una tantum sit sapientia Patris ?
Post hæc a quibusdam solet quæri , Utrum una tantum sit sapientia Pa-
tris ? Quod non esse nituntur probare hoc modo : Filius , inquiunt, est sa-
IN I SENTENT. DIST. XXXII , G , ART. 7 . 135
pientia Patris genita, qua Pater sapiens non est. Est igitur aliqua sapien-
tia Patris , qua sapiens non est . Est autem et sapientia Patris ingenita , et
ea Pater sapiens est . Est ergo quædam sapientia Patris , qua sapiens est :
et ipsa non est illa sapientia Patris, qua Pater sapiens non est . Non est
ergo una tantum sapientia Patris . Item , sapientia ingenita est sapientia
Patris , et sapientia genita est sapientia Patris : non est autem sapientia in-
genita, sapientia genita . Non est igitur una tantum Patris sapientia . Hæc
et his similia , tamquam sophistica et a veritate longinqua , cunctisque in
theologia peritis patentia abjicimus , responso indigna advertentes : id ta-
men adjicientes , quia una est tantum sapientia Patris , sed non uno modo
dicitur . Nam sapientia Patris dicitur illa quam genuit , et sapientia Patris
dicitur ea qua sapiens est. Diversa est ergo ratio dicti . Illa enim dicitur
Patris, quia eam genuit : et ea dicitur sapientia Patris , quia ea sapit . Una
est tamen sapientia Patris , quia sapientia genita est eadem sapientia , et ea
qua sapiens est : sive ea qua sapiens est, intelligatur persona Patris , sive
essentia Patris : quia persona Patris quæ intelligitur cum dicitur sapien-
tia ingenita , et persona Filii quæ significatur cum dicitur sapientia genita ,
una eademque sapientia est : quæ essentia divina intelligitur communis

tribus personis .
G. Quod in Trinitate est dilectio quæ est Trinitas : et tamen Spiritus sanctus est di-
lectio, quæ non est Trinitas : nec ideo duæ sunt dilectiones : ita et de
sapientia.
Et sicut in Trinitate dilectio est , quæ est Pater, Filius, et Spiritus san-
ctus, quæ est ipsa essentia deitatis : et tamen Spiritus sanctus dilectio est,
quæ non est Pater vel Filius : nec ideo dua dilectiones sunt in Trinitate :
quia dilectio quæ proprie Spiritus sanctus est, est dilectio quæ Trinitas est,
non tamen ipsa Trinitas est : sicut Spiritus sanctus est essentia quæ Trini-
tas est, non tamen ipsa Trinitas est : ita in Trinitate sapientia est quæ est
Pater et Filius et Spiritus sanctus, quæ est essentia divina : et tamen Fi-
lius est sapientia quæ non est Pater vel Spiritus sanctus . Nec ideo duæ sa-
pientiæ ibi sunt : quia sapientia quæ proprie est Filius , est sapientia quæ
1
est Trinitas , ipsa tamen non est Trinitas : sicut Filius est essentia quæ est
trinitas, ipse tamen non est Trinitas .
1 In edit . J. Alleaume additur non est, sed falso , ut nobis videtur.

H. Qua ratione Pater non dicitur sapiens ea sapientia quam genuit , eadem videtur
debere dici quod non sit diligens Pater vel Filius dilectione quæ ab utroque
procedit.
Præterea diligenter notandum est , quod ea ratione qua Pater non dici-
tur sapiens ea sapientia quam genuit, videtur fore dicendum , quod Pater
non diligat Filium , vel Filius Patrem ea dilectione quæ ab utroque proce-
dit, scilicet quæ proprie Spiritus sanctus est . Sicut enim idem est Deo sa-
pere quod esse , ita est ei idem diligere quod esse . Ideoque sicut negatur
Pater esse sapiens sapientia quam genuit : qui si ea diceretur sapiens,

non ipsa ab eo , sed ipse ab ea intelligeretur esse : ita videtur non debere
concedi , quod Pater vel Filius diligat dilectione quæ tantum Spiritus san-
ctus est : qui si ea diligit Pater vel Filius, non Spiritus sanctus videtur esse
a Patre et Filio , sed Pater et Filius a Spiritu sancto : quia idem est ibi dili-
gere quod esse . At supra dictum est, atque auctoritate Augustini sanci-
tum , quod in Trinitate tria sunt , unus diligens eum qui de illo est , et unus
diligens eum de quo est , et ipsa dilectio et non est aliquis duorum quo
genitus a gignente diligitur, et genitorem suum diligit . Quibus verbis

aperte significatur Patrem Filium , et Filium Patrem diligere ea scilicet
dilectione quæ non est aliquis eorum , sed tantum Spiritus sanctus. Cum
idem ergo sit ibi diligere quod esse, quomodo dicitur Pater vel Filius non
esse ea dilectione qua alter alterum diligit, cum ideo Pater negetur sape-
re sapientia quam genuit, ne ea esse intelligatur ?
I. Quod et hæc quæstio inexplicabilis est, quæ ' ercellit infirmitatem hominis.
Difficilem mihi fateor hanc quæstionem, præcipue cum ex prædictis oria-
tur quæ similem videntur habere rationem : quod meæ intelligentiæ atten-
dens infirmitas turbatur, cupiens magis ex dictis Sanctorum referre , quam
afferre . Optimus enim lector est , inquit Hilarius in primo libro de Trinitate ,
qui dictorum intelligentiam exspectat ex dictis potius, quam imponat et
retulerit magis quam attulerit : neque cogatur id videri dictis contineri,
¹ Edit. J. Alleaume, qua.

Ibidem , cogat.
IN I SENTENT. DIST. XXXII , I , ART. 8 . 137
quod ante lectionem præsumpserit intelligendum . Cum ergo de rebus Dei

1
sermo est, concedamus Deo sui cognitionem , dictisque ejus pia venera-
tione famulemur . Investiget ergo diligenter pius lector rationem dictorum ,

si forte dictorum aliquam valeat reperire causam qua nota , ipsa præmis-
sa quæstio aliquatenus explicari valeat . Ego autem hanc quæstionem non

absolvens , sed errorem excludens , profiteor non esse dictum Patrem dili-
gere Filium , vel Filium Patrem , ea dilectione quæ ab utroque procedit :
quæ non est aliquis eorum , sed tantum Spiritus sanctus , tamquam ea di-
lectione Pater sit vel Filius . Sed sic ea Pater diligit Filium , et Filius Pa-
trem , ut etiam Pater per se ea , quæ ipse est, dilectione diligat, sic et Fi-
lius non autem sic , ut Pater per se non diligat , sic et Filius : non autem
sic , ut Pater per se non diligat, et Filius , sed per eam tantum . Quis hæc
in illa Trinitate (inquit Augustinus) opinari vel affirmare præsumat ?
Eam tamen quæstionem lectorum diligentiæ plenius dijudicandam atque
absolvendam relinquimus, ad hoc minus sufficientes.
SOLUTIO. Dicendum , quod sicut dicit. Solutio.

Magister in Littera, objectiones istæ pa- Ad 2.
tent omnibus, et non valent in divinis :
ARTICULUS VIII.
quia hujusmodi nomina, sapientia , Deus ,
et alia quædam significant quidem essen-
Utrum una tantum sit sapientia Patris ? tiam divinam , sed gratia adjuncti suppo-
nunt pro persona : et ideo distinctio ca-
dit ibi gratia suppositi, et non gratia si-
Deinde quæritur de hoc quod dicit ibi , gnificati et ideo sicut non sequitur,
F, « Post hæc quæri solet a quibusdam , Deus de Deo : ergo diversi vel duo sunt
etc. »
dii ita non sequitur, sapientia de sa-
Videtur enim , quod non : quia
pientia ergo duæ vel diversæ sunt sa-
1. Eadem ratione qua Filius est sapiens pientiæ : sed sequitur : ergo in divinis
sapientiagenita, eadem etiam Spiritus san- sunt duo vel plures qui sunt una sapien-
ctus est sapiens sapientia procedente , et tia , et unus Deus : et per hoc patet solu-
sic est sapientia ingenita, et sapientia ge- tio ad secundum .
nita, et sapientia procedens, et sapientia AD PRIMUM dicendum , quod Spiritus Ad 1.
essentialis .
est sapientia : sed non conceditur, quod
2. Præterea, Dicitur sapientia de sa- sit procedens sapientia : quia sapientia
pientia ergo videtur , quod distinctio non est appropriabile amori , sed potius
cadat inter sapientiam et sapientiam : et dicenti et verbo : sicut et in imagine re-
sic plures sunt sapientiæ . fertur sapientia ad notitiam et mentem ,
et non ad voluntatem .
↑ Edit. Joan. Alleaume, dictique.

318 D. ALB . MAG . ORD . PRÆED.
DISTINCTIO XXXIII .
De nominibus substantialibus et proprietatibus in comparatione

secundum convenientiam et differentiam ad essentiam et per-
sonas.
A. Utrum proprietates personarum sint ipsæ personæ vel Deus , id est, divina
essentia ?
Post supradicta interius considerari atque subtiliter inquiri oportet ,
Utrum proprietates personarum quibus ipsæ personæ determinantur, sint

ipsæ personæ, et sint Deus , in est, divina essentia : an ita sint in personis ,
ut non sint personæ, ac per hoc nec divina essentia ? Quod enim in per-
sonis sint proprietates , nemo inficiari audet, cum aperte clamet auctoritas ,
quod in personis est proprietas, et in essentia unitas . Superius quoque

multis Sanctorum testimoniis adstruximus personas per proprietates dis-
tingui atque determinari : ipsasque proprietates , tres scilicet, propriis ex-

.
pressimus vocabulis. Cum ergo proprietates ipsæ ab æterno fuerint, qui-
bus ipsæ persone determinantur et differunt, quomodo essent, si in eis

non essent ? et quomodo in eis essent , et ipsæ personæ non essent , quin
ibi esset multiplicitas ? Quocirca sicut proprietates esse in personis , ita
et eas personas ' esse confitemur : sicut supra auctoritate Hieronymi (ut
non pigeat revocare ad mentem) protestati sumus, in expositione fidei ita

dicentis : Sabellii hæresim declinantes, tres personas expressas sub pro-
prietate distinguimus . Non enim nomina tantummodo, sed etiam nomi-
num proprietates, id est, personas, vel ut Græci exprimunt , vniorasus , hoc

est , subsistententias confitemur . Ecce aperte dicit personas proprietatibus
distingui, et ipsas proprietates esse personas : cujus hic verba perstringi-

mus, quia supra latius posuimus .
1 Edit . J. Alleaume, personæ.

S. HIERONYMUS , In explanatione symboli ad Damasum.
IN I SENTENT. DIST. XXXIII , A , ART. 1 . 139
:
B. Quod proprietates sint divina essentia.
Cumque de simplicitate deitatis supra dissereremus auctoritatibus San-
ctorum , scilicet Augustini , Hilarii , Isidori , necnon et Boetii , evidenter mon-
stravimus Deum hoc esse omnino quod in se habet : excepto quod Pater
habet Filium , nec est Filius : et Filius habet Patrem , nec est Pater et sic
esse in natura trium , ut qui habet hoc sit quod habet : et totum quod ibi
est, unum esse , unam vitam esse : quæ modo non iteramus, ne fastidium
lectori ingeramus . Si ergo proprietates ibi sunt , singula earum est id in
quo est, et unum , eademque vita singulæ sunt . Fateamur ergo et proprie-
tates esse in tribus personis , et ipsas esse personas atque divinam essen-
tiam .
personis esse , et esse personas . Secun-

do , ostendit hoc idem ex natura simpli-
citatis divinæ , ibi, B , « Cumque de sim-
DIVISIO TEXTUS . plicitate, etc. Tertio, concludit ex illis ,
quod etiam proprietates sunt essentia
divina , ibi, C, Quod enim proprietas
« Post supradicta interius considerari etiam divina natura sit, etc. »
atque subtiliter, etc. »
Hic comparat Magister notiones et
personas ad essentiam in qua sunt . Et
dividitur in duas partes : in quarum pri- ARTICULUS I.
ma ostendit Magister notiones per iden-
titatem esse in personis et essentia. In
An liceat proprietates abstracto nomine
secunda autem ostendit personas per
significari, ut paternitas ?
identitatem essentiæ comparari ad essen-
tiam , et hoc in sequenti distinctione
XXXIV, ibi, A, « Prædictis est adji- Incidit autem hic primo quæstio ,
ciendum , etc. »
Utrum liceat proprietates abstracto no-
Hæc distinctio dividitur in duas par-
mine significari, ut paternitas, et hujus-
tes in quarum prima Magister ostendit modi ?
notiones esse personas in quibus sunt, et Videtur autem quod sic quia
notiones etiam esse essentiam divinam.
1. Quod significatur in genere abstracto
In secunda inducit hæreticorum quorum- modo , etiam in specie sic potest signifi-
dam rationem in oppositum , et solvit, cari : dicitur autem in præfatione Trini-
ibi, D, « Iloc autem aliqui negant, etc. » tatis : « Et in personis proprietas , » cum
In prima parte facit tria : quorum pri- proprietas sit nomen rem suam dicens
mum est , quod probat proprietates in in abstracto ergo hoc licet in speciali-
bus notionibus fieri , ut dicatur paterni- refertur ad Filium , et refertur ad Spiri-

tum sanctum nisi diceremus relatio-
tas , filiatio , et hujusmodi .
2. Item , In divinis proprietates sunt per nem aliquid esse , oporteret quod eodem
modum accidentium in inferioribus : ta- modo Pater se haberet ad Filium et Spi-
lia autem abstracte significantur : ergo ritum sanctum : et hoc non est verum .
et in divinis abstracte significari possunt . Et similiter cum dicitur, hypostatis di-
3. Præterea, Quædam conveniunt eis stinguitur, et proprietas distinguit, at-
secundum quod per se intelliguntur, ut tribuimus hypostasi quod non attribui-
distinguere, et relativa facere , et hujus- mus proprietati : hæc enim ratio aliquo
modi ergo in hoc modo sine hyposta- modo cogit significare proprietatem , quo
sibus in quibus sunt, significari possunt : non significatur persona : et hoc non pot-
cum ergo sine hypostasibus significatæ , est esse nisi abstrahendo .
Alia ratio est instantia hæreticorum in
non possint significari nisi abstractive , vi-
detur quod liceat nobis abstracto modo disputatione : quia compellunt nos dis-
cernere in nominum intentionibus : ct
loqui de proprietatibus .
Sed contra . SED CONTRA : cum noster intellectus sit materialis , et
1. In inferioribus id quod non prædica- non valeat accipere simplex nisi per mo-
tur denominative, sed secundum sub- dum compositionis , sicut consuevit in
stantiam , non habet abstractum , ut ho- inferioribus , accipit eodem modo in su-
mo, et animal , et rationale , et hujusmo- perioribus, non dicens quidem rem com-
di : sed id quod prædicatur denominati- positam, sed discernens inter ea quæ
ve tantum , ut album, albedo , et hujus- sunt eadem res , secundum modos attri-
modi : sed in divinis nihil prædicatur se- buendi et supponendi : quia bene conce-
cundum denominationem et accidens : derem hoc, quod nisi esset aliquid in
ergo nihil licet ibi significare modo abs- quo fundaretur noster intellectus signifi-
tracto . cans unum sine alio , quod ipse esset
cassus et vanus : fundatur autem in di-
2. Item, Abstracto modo significa-
tum dicitur modo simpliciori , quam versis attributis, quæ referuntur ad hy-
quod sumitur concrete : nihil autem in postasim et proprietatem , ut dictum est .
Dico ergo ad primum , quod in divinis Ad 1.
divinis est simplicius unum , quam aliud :
totum esse est ab esse essentiæ : et licet
ergo unum non debet significari ut ab-
stractum , et alterum ut concretum . non sit accidens in divinis, tamen pro-
3. Item , Abstractum notat compositio- prietas in hoc quod est in alio, non per
nem fuisse in concreto a quo abstra- se ens , significatur ut potens intelligi sine
ctum est : sed in divinis nihil composi- illo : et ideo abstrahitur . Sic autem non
tum est ergo nihil abstrahere licet. est in substantialibus : quia ab illis est
esse substantiale : et ideo abstrahi ut de-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum videtur, quod se- nominativa non possunt : quia abstractis
cundum rem nihil abstractum est in di- eis, subjectum non remaneret .
AD ALIUD dicendum , quod nihil est ibi Ad 2.
vinis. Duplex enim necessitas cogit nos
abstracto modo et in essentialibus et no- simplicius abstractum , quam concretum :
tionalibus aliquid significare . In essen- nec ideo fit abstractio , sed potius ut si-
tialibus, sicut quando dicimus, essentia, gnificatur habere diversam ab eo a quo
sapientia, deitas , divinitas, substantia, et abstrahitur, suppositionem : et hoc quoad
hujusmodi . In notionalibus , ut quando modum intelligendi , qui in re non ponit
dicimus paternitas, filiatio , relatio , pro- nisi tantum quantum dictum est , scilicet
prietas, et hujusmodi . Una autem illa- supponendo diversimode cum diversis
rum necessitatum præcipua est modus adjunctis.
AD ALIUD dicendum, quod non notatur Ad 3.
attribuendi quia cum dicimus , Pater
IN I SENTENT . DIST . XXXIII , A, ART. 2 . 141
compositio fuisse, sed potius alio modo personam , ut supra probatum est . SED
significabile quia in divinis, ut jam di- CONTRA : Forma aut est substantialis , aut
ctum est , non separatur unum ab alio accidentalis. Non substantialis : quia illa
tamquam ens unius naturæ ab ente alte- non est in subjecto secundum quod sub-
rius naturæ, ut accidens a subjecto : sed jectum quia subjectum , ut dicit Philo-
fit ad indicium diversæ attributionis , sophus , est ens in se completum , occasio
scilicet quod aliquid dicitur de uno , alteri existendi in eo : sed potius est in
quod non dicitur de alio , et e converso . materia ut actus et perfectio ipsius sic
autem non est proprietas in persona . Si
autem est ut forma accidentalis : tunc
erit secundum intellectum post hyposta-
ARTICULUS II. sim , et non ante : hoc autem reprobatum
est .
An notio sit aliquid in persona, et an Si propter hoc diceretur , ut Præpositi-

sit ipsa persona ? vus dicebat, quod proprietas non est in
persona, sed est persona . Contra videtur
esse quod in Littera hic dicitur, quod in
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , personis sint proprietates , nemo inficiari
in medio cap . A, « Quomodo essent, si audeat, cum aperte clamet auctoritas :
in eis non essent ? et quomodo in eis es- « Et in personis proprietas , et in essentia
sent, si ipsæ personæ non essent ? etc. » unitas ' . »
Ex hoc enim videntur haberi duo , sci-
licet quod notio sit aliquid in persona, et CONTRA aliam partem , scilicet quod
quod sit ipsa persona . proprietas sit persona, objicitur sic :
CONTRA PRIMUM autem videtur sic obji- 1. Si proprietas est persona : tunc
ciendum : quælibet proprietas quæ est in persona,
1. Proprietas relationis causatur ex prædicatur de illa : cum igitur commu-
motu in divinis autem personis non est nis spiratio sit relatio quædam , ipsa præ-
motus ergo in divinis personis non est dicatur de persona : igitur et communis
relatio . spiratio est persona . Aut igitur est per
2. Præterea, Per quem modum dicendi sona ens ab alia , aut non ens ab alia. Si
indicatur proprietas esse in persona , vel primo modo : tunc ipsa non est Pater,
hypostasi ? Constat , quod non nisi sicut quod falsum est. Si secundo modo : tunc
accidens in subjecto, secundum rationem ipsa non est Filius , quod iterum falsum
intelligendi. est ergo videtur, quod aliqua notio sit
ied contra. 1. SED CONTRA : persona et eadem ratio est de omnibus :
Subjectum secundum rationem intel- ergo nulla notio est persona, ut videtur.
ligendi est ante accidens vel proprietatem : 2. Item , In inferioribus simplicissima
quia cadit in diffinitione ejus, ut dicit distinguuntur seipsis : cum ergo personæ
Philosophus in VII primæ Philosophiæ divinæ sunt simplicissimæ , videtur quod
supra autem probatum est, quod proprie seipsis distinguantur : et ex hoc conclu-
tas personalis secundum modum intelli- ditur, quod non tantum notiones non
gendi est ante hypostasim : ergo non est sunt personæ , sed quod notiones nihil
in persona sicut proprietas in subjecto . sunt omnino .
Præterea videtur, quod sit in ea sicut 3. Et hoc concessit Præpositivus , et di-
forma in subjecto : quia forma dat esse : cebat quod non erant notiones nisi in modo
et similiter proprietas personalis facit loquendi : ut cum dicitur, rogo clemen-
1 Cf. Præfationem in die SS. Trinitatis.

tiam tuam , id est, rogo te clementem : ita proprietas est in eo cujus est proprietas ,
dicebat, adoretur in personis proprietas , cui confert esse distinctum : et ideo par-
id est, persona quæ proprie est Pater, vel tim est ut forma , partim ut proprietas, et
Filius , vel Spiritus sanctus . Sed contra partim ut idem alio modo significatum :
hoc sunt quædam rationes jam in parte ut forma , quia confert esse personale : ut
tactæ, et supra solutæ : quia ex hoc vi- proprietas , quia distinguit : ut idem alio
detur sequi , quod cum Pater sit simplex modo significatum , quia ipsa est perso-
persona , et nulla proprietas sit in ipso , na , et tamen ut ratio distinctionis ejus
quod eodem modo se habeat ad Filium aba lia persona ejusdem naturæ : et ideo
et ad Spiritum sanctum : et idem erit di- iste modus dicendi in , ad unum modum
clum , Pater generat , et Pater spirat . Sed perfecte non potest reduci : quia terreno-
ad hoc dicebat, quod idem est, sed diffe- rum comparatio ad Deum , ut dicit Hila-
runt connotata : dicebat enim , quod Pa- rius , nulla est sed ex multis oportet
ter licet significet solam personam , ta- colligere id quod est in uno et cum
men connotat aliquid , scilicet existentiam multa collecta fuerint , non adhuc perfe-
Filii et similiter donator . Sed quia hu- cte repræsentabunt.
jusmodi positio abolita est , et videtur Et per hoc patet solutio ad totum quod
non concordare verbis Sanctorum, ideo objicitur de prima parte.
ipsi non videtur esse consentiendum .
AD ID quod objicitur de secunda parte ,
Solutio. SOLUTIO igitur erit , quod dicemus pro- dicendum quod proprietas est persona :
prietates esse in personis, et personas , et hoc est propter simplicitatem quæ exi-
sicut Magister hic dicit : in personis au- git hoc, quod quidquid est in persona,
tem, ut diversas ab ipsis in modo intel- sit ipsa persona : sicut quidquid est in
ligendi et attribuendi : ipsas autem per- Deo , Deus est, ut dicit Magister in Lit-
sonas, ut idem in re existentes cum eis , tera.
sicut et cum essentia : quia quidquid est AD ID autem quod contra objicitur , di- Ad object
in Deo, Deus est . cendum quod communis spiratio est per-
Ad 1. AD PRIMUM igitur dicendum , quod aliter sona ens ab alia , quia est Filius : et est
est de relationibus quæ sunt secundum persona non ens ab alia, quia est Pater :
existendi modum et ordinem naturæ , et et hoc non est inconveniens.
de illis quæ sunt accidentales : quia pri- Si autem ex hoc aliquis objiceret : er-
mæ in divinis sunt ante rem, ut plene go est ens ab alio, et non ens ab alio :
satis notatum est supra , et illæ non cau- ergo affirmatio et negatio verificantur de
santur a motu et mutatione nisi per ac- eodem . Dicendum secundum Doctores ,
cidens : quia si mutatio in inferioribus quod hæc est duplex , spiratio est ens ab
posset abstrahi a modo existendi quo alio, ex eo quod ly ens potest teneri ad-
unus ab alio est, ab ipso modo existendi jective , et ut ad suum substantivum rc-
sine motu causarentur : et ideo hoc acci- ferri ad hoc quod dico spiratio : et sic est
dit , quod a motu causentur. In divinis falsa utraque , scilicet , spiratio est ens ab
ergo, ubi non est motus , causantur a so- alio, et spiratio est non ens ab alio et
lo modo existendi, vel potius faciunt di- non distant per affirmationem et negatio-
stinguendo existendi modum, ut supra nem , cum ambæ sint affirmativæ : et si-
habitum est, in quantum sunt proprieta- gnificatur in affirmativa , quod spiratio sit
tes personales . procedens ab alio , et hoc non contingit, ut
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod modus di infra probabitur : quia licet proprietas sit
cendi in , reducitur ad illum modum quo persona, non tamen supposita persona,
1 Cf. Supra, Dist. XXVI. Cf. Ibidem.

IN I SENTENT . DIST. XXXIII , C. 143
supponitur proprietas . In negativa autem plex : et sic licet personæ divinæ sim-
significatur spiratio ut distincta proprieta- plicissimæ sint , tamen nihil prohibet se-
te innascibilitatis : et hoc iterum non con- cundum modum intelligendi et attribuendi
venit : quia proprietas distinguit, et non accipere rationem distinctionis earum , et
distinguitur, Si autem ly ens est substan- illa est notio , quia notio ut distinguens
tivum : tunc affirmativa vera est , hæc sci- significata , intelligitur ut ratio personæ
licet, spiratio est ens ab alio , id est, ille potius , quam intelligatur ut res aliqua .
qui est ab alio, quia est Filius : et nega- AD ID quod ulterius objicitur de opi- Ad object . 3.
tiva est similiter vera , spiratio est non nione Præpositivi , et aliorum quorum-
ens ab alio , id est , ille qui non est ab dam , videtur concedendum . Contra Au-
alio , quia est Pater qui non est ab alio : gustinum enim expresse est , quod Pater
et non opponuntur per affirmationem et non significet nisi hypostasim, sed Fi-
negationem , ut patet per se . lium connotet : sicut creator non signi-
.d object.2. AD ALIUD dicendum , quod licet simpli- ficat nisi essentiam, sed connotat effe-
cissima sint distincta , per se tamen nihil ctum quia supra habuimus , quod ista
prohibet in eis esse rationes distinguendi : nomina , Pater et Filius , non significant
sicut in omni simplici præter primum , tantum hypostases, sed etiam proprieta-
aliud est simplicitas , et aliud ipsum sim- tes ' .
C. Auctoritate adstruit , quod proprietas sit natura.
Quod enim proprietas etiam divina natura sit, ostendit Hilarius dicens
.
nativitatem Filii esse naturam . Unde in libro VII de Trinitate ait : Utriusque
natura non differt : unum sunt Pater et Filius . Habet ergo hoc sacramenti na-
tivitas, ut complectatur in se et nomen et naturam et potestatem : quia na-
tivitas non potest non esse ea natura, unde nascatur filius . Idem, in li-
bro VI : Nativitas proprietas est, veritas est. Idem , in libro VII dicit, quod
naturæ nativitas sit intelligenda esse in natura Dei . Supra enim dixit, quod
proprium Patris est , quod semper Pater est : et proprium Filii est , quod
semper Filius est : significans, quod proprietas Patris est Pater, et pro-
prietas Filii est Filius . His aliisque pluribus auctoritatibus aperte signifi-
cari videtur, quod proprietas Filii Filius sit , sic et Deus : ita et proprietas
Spiritus sancti .
' Cf. Supra, Dist. XXVII.

retur adorari ut Deus : quod est contra

canticum Ecclesiæ, cum dicit : « Et in
<< personis proprietas , et in essentia uni-
ARTICULUS III. « tas, et in majestate adoretur æquali-
« tas ' . » Ergo relinquitur, quod proprie-
An proprietates sunt essentia divina ? tates sint essentia divina.
SED CONTRA : Sed contri
1. Distinguere et non distinguere sunt

Deinde quæritur de hoc quod dicit, contradictorie opposita ergo non con-
ibi, « Quod enim proprietas etiam divina veniunt ei quod penitus est idem secun-
natura sit, etc. » dum rem sed unum convenit notioni ,
Et quæruntur hic duo quorum pri- alterum essentia : ergo essentia et notio
mum est , Utrum proprietates sint essen- non sunt penitus idem secundum rem .
tia divina ? 2. Item , Si essentia est proprietas :
Secundum est, Utrum essentialia ad- aut in eo quod est essentia, aut per aliud .
jectiva quocumque modo dicta, dicantur Si in eo quod est essentia : ergo quid-
de notionibus , vel non ? quid convenit proprietati, convenit et
essentiæ, quod falsum est. Si per aliud
AD PRIMUM proceditur sic : detur illud Si dicas , quod in eo quod
1. Quidquid est in Deo , Deus est : sed est persona . CONTRA : In sequenti distin-
proprietas est in Deo : ergo Deus est : ctione probabitur, quod persona non est
ergo proprietas est divina essentia . aliud ab essentia.
2. Item, Si non esset divina essentia, 3. Præterea, Secundum hoc videretur
et tamen aliquo modo esset in divina es- persona immediatior essentiæ quam pro-
sentia, tunc faceret compositionem diver- prietas : et sic persona secundum intel-
sorum : et hoc non convenit simplicissi- lectum esset ante proprietatem , quod
mo : ergo oportet , quod sit divina essen- supra est improbatum .
tia.
3. Item , Omnis modus prædicandi per SOLUTIO. Dicendum absque dubio , quod Solutio.
accidens in divinis mutatur in substan- proprietas est natura divina et essentia ,
tialem , etiam in relatione , ut supra habi- sicut probant rationes primo inductæ.
tum est : quia licet relatio in eo quod re- AD ID autem quod objicitur primo in Ad object . I
latio , modum prædicandi proprium reti contrarium , dicendum quod distinguere
neat , tamen relatio ut accidens non ma- et non distinguere opponuntur contradi-
net in divinis cum igitur in compara- ctorie secundum modum , sed non quod
tione ad essentiam et personam proprie exigant rem diversam , sed sufficit ei di-
tas non habeat comparationem nisi acci- versus modus significandi : et ille modus
dentis , ex illa parte accipit prædicatio- realiter significatur, ut cum dicitur, pro-
nem substantiæ , et ita proprietas erit sub- prietas distinguit, essentia non distingui-
stantia. tur in divinis, ut sæpe supra dictum est.
4. Item, Si proprietas non esset Deus, AD ALIUD dicendum , quod essentia est Ad object.2.
nec Deus esset proprietas per simplicem proprietas, non in quantum essentia , sed
conversam : ergo esset melius, vel pejus in quantum est simplicissima et bene
eo : sed melius non , quia nihil est melius tamen concedo, quod non est ponere
Deo nec pejus , quia nihil pejus Deo mediatum et immediatum in divinis , nisi
potest esse in ipso . secundum modum intelligendi et tunc
5. Item, Si non esset Deus , non dice- secundum illum modum licet propinquior
1 Præfatio SS . Trinitatis .
IN I SENTENT. DIST . XXXIII , C , ART. 4. 145
sit persona essentiæ quam proprietas , e converso ergo essentialia de notiona-
non tamen ex hoc contingit, quod essen- libus .
tia est proprietas , quia ipsa est persona :

sed potius ex hoc quod est simplicissima , SOLUTIO. Dicendum , quod quatuor mo- Solutio.
ut dicit in Littera. dis possunt se habere essentialia adjecti-
d object. 3. AD HOC autem quod objicitur , quod si va, quibus de notione non prædicantur ,
convenit gratia alterius, quod convenit scilicet si sunt essentialia per modum es-
per accidens, dicendum quod non sequi- sentiæ, si sunt essentialia appropriata
tur : quia non dicimus , quod conveniat personæ , si sunt essentialia cointellecta
per aliud, sed potius per idem alio modo persona , et quarto , si sunt essentialia
significatum et tale per aliud est in di- per modum actus divini . Essentialia per
vinis dictum aliud per modum suppo- modum essentiæ sunt, ut non distingui ,
nendi et attribuendi , et non aliud secun- relationem non significare , et hujusmodi .
dum rem. Essentialia attributa personis, sunt ca
quæ concretive dicuntur : quia illa signi-
ficant essentiam . in personis, ut sapiens ,
potens, et hujusmodi . Unde stultum est
dicere, quod paternitas sapiens est . Es-
ARTICULUS IV. sentialia autem cointellecta persona, sunt
ut trinus , incarnatus et ideo non dici-
Utrum in divinis essentialia quocumque mus, paternitas est trina , id est, trium
modo significata, prædicentur de no- una sicut dicimus, essentia est trina ,
tionibus ? id est, trium . Essentialia autem per mo-
dum actus, sunt ut creat, gubernat , et
hujusmodi : quia nihil est dictu , pater-
Secundo quæritur , Utrum essentialia nitas creat, vel gubernat mundum . Alia
quocumque modo significata , prædicen- autem omnia possunt dici , et præcipue
tur de notionibus ? negativa, ut immensa, increata , et hujus-
Videtur autem , quod non quia non modi.
dicimus, quod paternitas creat : cum ta- Et per hoc patet solutio ad omnia ob-
men dicamus, quod paternitas est essen- jecta præter ultimum .
tia divina. Item , Non dicimus , Paterni- ET AD ULTIMUM dicendum, quod propor- Ad object.2.
tas est sapiens . Item , Non dicimus, non tio transmutata non tenet in omnibus ,
distinguit nec dicimus , Paternitas est sed in proportionalibus tantum et illa
incarnata nec dicimus, Paternitas est sunt diversa et ideo quando mutatur
trina cum omnia hujusmodi dicant ad- proportio , tunc non valet in isto proces-
jectiva essentialia. su quia notio se habet ad essentiam ut
Sed contra. SED CONTRA : idem illi, sed notionale non sic se habet
1. Video quod notionalia quædam , ut ad essentiale, quia differt ab co in modo
paternitas, dicuntur immensa , increata, attribuendi . Et est instantia sicut se ha-
et hujusmodi et hæc adjectiva sunt es- bet animal ad aliquod animal, sic se ha-
sentialia ergo adjectiva essentialia di- bet homo ad aliquem hominem ergo
cuntur de notionibus . permutatim sicut se habet animal ad ho-
2. Item , Sicut se habent adjectiva no- minem , ita se habet aliquis homo ad ali-
tionalia ad notiones, sic essentialia ad quod animal : hoc autem falsum est :
essentiam ergo secundum transmuta- quia animal et homo se habent sicut su-
tam proportionem , sicut notiones ad es- perius et inferius , sed aliquis homo non
sentiam , sic essentialia ad notionalia : ut superius se habet ad aliquod animal ,
sed notiones prædicantur de essentia , et sed potius e converso : quia sequitur
XXVI 10
aliquis homo est ergo aliquod animal tionem quamdam habent : et inde venit
est et non valet e converso . Proportio conditio prima .
ergo hujusmodi non tenet in his quæ Similiter, supposita persona , non suppo-
simpliciter diversa sunt , ita quod unum nitur notio : et inde trahitur tertia : quia
non sit pars alterius. tunc convenit aliquid uni , quod non alii .
Item, notio significatur in abstracto , et
ut ens in alio et ideo non conveniunt
Quaest. SI AUTEM quæritur de illis quatuor con- ei ea quæ ut per se existens personaliter
ditionibus , quare faciunt exceptionem in dicunt , ut sapiens, bonus , et hujusmodi :
adjectivis substantialibus ? et inde trahitur tertia . Notionis etiam non
Dicendum , quod licet essentia sit pro- est agere, sed personæ et inde venit
prietas, tamen modi significandi opposi- quarta exceptionis ratio .
D. Quidam negant, scilicet proprietates esse personas et divinam naturam , el

quare ?
Hoc autem aliqui negant, dicentes quidem proprietates in personis esse ,

sed non esse personas ipsas : quia ita dicunt esse in personis vel in essen-
tia divina, ut non sint interius , sicut ea sunt quæ secundum substantiam
dicuntur de Deo, ut bonitas, justitia : sed extrinsecus affixæ sunt : atque
ita esse rationibus probare contendunt . Si enim , inquiunt, proprietates

sunt personæ, non eis personæ determinantur. Contra quod dicimus, quia
etiam seipsis personæ differunt, sicut supra Hieronymus loquens de Patre

et Filio et Spiritu sancto dicit : Substantia unum sunt, sed personis ac no-
minibus distinguuntur . Sed iterum addunt, Si proprietates ipsæ divina es-

1
sentia sunt, cum essentia non differant tres personæ , nec proprietates
differunt. Quomodo enim differt Pater a Filio , eo quod divina essentia est ,
cum in essentia unum sunt ?
E. Responsio ad præmissa auctoritate nitens.
Horum doctrinis novis et humanis commentis , verbo Hilarii ' respondeo :
Immensum est quod exigitur et incomprehensibile : extra significantiam

est sermonis, extra sensus intentionem : non enuntiatur, non attingitur, non
Edit . Joan. Alleaume, proprietatibus.

S. HILARIUS, Lib. I de Trinitate.
IN I SENTENT. DIST. XXXIII , E , ART. 5. 147
tenetur verborum significantiam rei ipsius natura consumit sensus
contemplationem imperspicabile lumen obcæcat, intelligentiæ capacitatem

.
quod fine nullo continetur excedit . Mihi ergo in sensu labes est, in intelli-
gentia stupor est : in sermone vero non jam infirmitatem , sed silentium con-
fitebor periculosum nimis est de rebus tantis ac tam reconditis aliquid ultra
præscriptum cœleste proferre, ut ultra præfinitionem Dei sermo de Deo sit.

Forma fidei certa est . Non ergo aliquid addendum est, sed motus consti-
tuendus audaciæ : quidquid ultra quæritur, non intelligitur .
ARTICULUS V.
DIVISIO TEXTUS.
Utrum relationes divinæ sunt assistentes,
sicut dixit Gilbertus Porretanus ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
D, Extrinsecus affixæ sunt : atque ita
esse rationibus probare, etc. » Quia vero iste error dicitur fuisse
Hic enim ponuntur quatuor rationes Gilberti Porretani , quem tamen , sicut
hæreticorum , ut Magister dicit : quarum
dicit sanctus Bernardus, in concilio Re-
duæ ponuntur in isto capitulo , et in se- mensi retractavit et damnavit , consiliis
quenti capitulo ponitur responsio . Tertia Episcoporum humiliter acquiescens 1 :
autem ponitur in illo capitulo , ibi , F, ideo diligentius considerandæ sunt istæ
« Cæterum hæreticorum , etc. » et respon- rationes .
detur ei in illo , ibi , G, « Quorum audaciæ Duæ ergo quæ sunt in isto capitulo ,
resistentes, etc. » Quarta ponitur in illo , sunt fundatæ super hoc quod relationes
ibi , H , « Sed forte quæras, Cum hæ sive proprietates in divinis non prædi-
proprietates, etc. » Et in eodem ponitur cant aliquid quod insit, sed quod extrin-
responsio . Postea, his quatuor aucto- secus in comparatione ad alterum sit
ritatem adhibent, ibi, I , « Verumtamen
affixum et hoc probatur duabus rationi-
nondum desistunt, etc. » Et ponitur rebus ducentibus ad impossibile .
sponsio, ibi , sub finem ejusdem capitis : Prima est hæc : Detur, quod proprie-
Nos autem aliter ista intelligenda, etc.»
tas insit personæ cum igitur nihil insit
personæ nisi quod est idem omnino ipsi
Et in hoc est finis istius distinctionis .
personæ secundum rem , ipsa proprietas
erit idem omnino cum persona secun-
dum rem : quidquid autem omnino idem
est determinato , non determinat illud,
sed determinatur cum ipso : ergo pro-
prietas non determinat personam , sed
determinatur cum ipsa. Et hæc est ratio
prima . Sed proprietas determinat perso
1 Vide supra notam de Gilberto Porretano et pag. 20 hujus voluminis:

conc. Remensi , Dist . XXVI , B, Art. 11 ad solut.
nam : ergo non est idem cum persona : hoc quod non insint, sed non quod as-
cum igitur nihil insit personæ, nisi quod sistant ut affixæ extrinsecus . CONTRA :
est ipsa persona , quia aliter esset compo- Quidquid nullo modo est de intrinsecis
sita, non potest proprietas inesse per- essentialiter, vel accidentaliter , et tamen
sonæ ergo adhæret tantum ut extrinse- accipitur in aliquo , alio accepto in alio ,
cus affixa. illud necesse est esse assistens extrinse-
Secunda ratio est etiam ducens ad im- cus relatio nullo modo est de intrinsecis
possibile, et fundatur super hoc quod non essentialiter, vel accidentaliter , et tamen
est idem principium uniendi et distin- accipitur in isto , alio quodam accepto in
guendi : sed essentia est quo uniuntur alio ergo est affixa , vel assistens , vel
personæ divinæ proprietas autem est adhærens extrinsecus . PROBATIO primæ.
essentia, ut tu dicis : ergo proprietas est Prima pars primæ jam supra probata
quo uniuntur persona : ergo non erit est, scilicet quod relatio quantum est de
proprietas distinguens , quod falsum est : natura sua , nullo modo est de intrinsecis
ergo proprietas non est essentia , sed af- essentialiter, vel accidentaliter : quia si
fixa extrinsecus. Nec potest dici , quod una esset de intrinsecis , omnes essent.
hic est accidens : quia nihil est ibi extra- SECUNDA autem pars probatur per hanc
neum alteri, nec aliquo modo differens regulam relativorum , quod non contin-
secundum rem . Ex hoc patet super quid git unum relativorum diffinite accipere
fundantur rationes istæ Gilberti. sine reliquo ergo relatio semper accipi-
Si autem forte velles dicere, quod tur inesse isti, aliquo modo extrinsecus
fundamentum istud falsum est, scilicet accepto : ergo nihil ponit in isto , sed
quod sint relationes distinguentes affixæ potius in alio comparationem illius ad
tantum . CONTRA hoc potest objici per istum , et in isto comparationem istius
hunc modum primo : quia Boetius hoc ad alterum . Secunda constat per antece-
dicit, quod relationes sunt affixæ , et nihil dentia.
prædicant in relativo : ergo per locum ab Si forte velles dicere, quod ista rela-
auctoritate ita est . Præterea , probatur tio secundum hoc non sufficit distinctioni
auctoritas hoc modo : Quidquid nulla personarum , quia sic in se nihil essent
mutatione subjecti potest advenire sub- personæ : iterum potest objici de Gil-
jecto , et removeri ab ipso , ex compara- berto sic : Quidquid non distinguitur per
tione alterius ad ipsum : ipsum nihil est aliquid absolutum , sed per id quod ad
in subjecto, sed assistit ei in compara- alterum est, tantum illi sufficit distinctio
tione ad alterum : taliter advenit relatio relativorum personæ divinæ sic distin-
subjecto ergo assistit in comparatione guuntur : ergo sufficit eis distinctio re-
ad alterum , et non prædicat aliquid in lativorum . Prima est per se nota. Se-
subjecto. PROBATUR autem prima sic : cunda autem sæpius habita est supra ah
Detur, quod aliquid adveniat subjecto Augustino.
quod insit ei sine sui mutatione : ergo llæc ergo quantum existimare pos-
subjectum illud habet quod ante non ha- sum , sunt quæ magis movebant Gilber-
buit : ergo aliter se habet informis , quam tum in prima ratione hic inducta .
prius, subjecto manente actu ente : ergo In secunda autem ratione videtur sup-
est alteratum : positum autem erat quod ponere duas propositiones, sine quibus
non mutaretur. SECUNDA autem probatur nihil valet ratio, scilicet quod non idem
sic : Eodem modo se habente homine, sit omnino uniens et distinguens , sed
efficitur ei aliquis modo dexter, modo differunt in aliquo : et quod id quod dici-
sinister et ista dicuntur relationes , ergo, tur secundum intellectum solum , non sit
etc. causa distinctionis rei . Et primam pro-
Si forte dicas, quod bene probatur ex positionem vult habere pro per se nota :
IN I SENTENT. DIST. XXXIII , ART. 5 . 149
quia si tu velles eam improbare , sicut cientes latitudinem , angulos circa se po-
quidam modernorum laboraverunt , de sitos facient rectos, aut æquales duobus
facili ostenditur absurditas : ferunt et- rectis ergo duæ lineæ illæ a puncto uno
enim tria nobis exempla, quorum pri- protractæ , duos circa se angulos rectos,
mum est , quod differentiæ quæ in se aut duobus rectis æquales facientes , sunt
diversæ sunt, uniuntur tamen in indivi- diversæ et hujus contrarium dicit Theo-
sibili potentia generis : et hoc statim pa- rema : Si duæ recta linea a puncto unius
tet nihil esse tribus rationibus : quia li- lineæ quam secant , in diversas partes
cet genus in natura simplicis universalis exierint , quæ duos circa se angulos aut
indivisibile sit , tamen potestate divisi- rectos aut duobus rectis æquales fece-
bile est essentia autem quæ unit per- rint : illæ duæ lineæ sunt sibi invicem
sonas , nullo modo divisibilis est . Se- directe conjunctæ, et linea una : et gra-
cunda ratio est , quod differentiæ non tia exempli sit linea divisa A B, secta
sunt unum in genere , nisi potentia entes , autem C D.
actu autem non : personæ autem sunt Item , Gilbertus hoc alio modo de-
secundum actum existentes in una essen- struere posset sic : Linea prædicto modo
tia. Tertia ratio est, quia differentiæ ad- dividatur, et tamen ad eadem puncta
venientes generi, dividunt ipsum secun- concurrat et protrahatur a puncto primo
dum esse personæ autem advenientes ejus alia linea in continuum , et a puncto
essentiæ, non dividunt ipsam secundum illius protrahatur alia divisa , sicut prima
esse : ergo nihil est quod dicis . ad terminum prioris lineæ divisæ : ita ut
Ideo alii dicunt , quod unio ista est claudatur triangulus : ergo secundum
sicut uniuntur radii diversarum stella- hoc a puncto unius lineæ non divisæ quæ
rum in eodem puncto terræ vel aeris : sit E F, ad idem punctum A protrahi
vel lineæ terminatæ ad idem punctum . possunt quatuor lineæ rectæ : quod est
Sed hoc nihil est : quia terminari ad idem impossibile : quia sic linea esset in linea ,
punctum non confert unum esse lineis , et indivisibile in indivisibili.
nec etiam radiis . Præterea, Secundum naturam etiam
Item, Alii quærunt subtiliare , et dicunt probatur : quia sicut inter duo puncta est
impossibilia sic : Ponamus unam lineam linea, ita inter quaslibet duas lineas est su-
dividi in duas istæ duæ lineæ simul perficies : ergo inter lineas illas contermi-
sunt : ergo ultima habent simul : ergo in nales divisas esset superficies : et duæ li-
eodem ergo terminantur ad idem pun- neæ recta continebunt superficiem , quod
ctum : ergo uniuntur in illo : et tamen est contra ultimam propositionem pri-
sunt distinctæ. Vel, si diceres quod una mi Euclidis , quæ hæc est : Duas lineas
terminatur ad aliud punctum quam alia : rectas superficiem nullam concludere .
ergo punctum contiguum et continuum Si autem quæratur, Quomodo ergo
et consequenter esset puncto, quod est solvitur impossibile per quod probatur ?
reprobatum in principio sexti Physico- Dicendum est secundum eum , quod li-
rum : sed hoc absurdum est. Ex hoc enim nea ex parte illa quæ est terminus , non
sequuntur multa inconvenientia : Detur est simul : quia terminus cum termino .
enim lineam sic dividi : ergo duæ lineæ numquam est simul , eo quod simul esse
egrediuntur ab eodem puncto in eamdem est ultima habere in eodem linea autem
partem protractæ , quæ sunt diversæ et terminus est superficiei , non per hoc
hoc est contra quartamdecimam propo- quod terminatur ad punctum , sed secun-
sitionem primi Euclidis . Ponamus enim , dum hoc quod est indivisibilis secun-
quod illæ duæ lineæ antequam ad aliud dum latitudinem : unde non potest esse
punctum protrahantur, secent lineam in longitudine simul cum alia linea : sed
tertiam : ergo cum simul sint , nullam fa- ex parte illa qua est terminata , habet
ultimum et ideo potest esse simul cum quid esse dicas : aut erit substantia , aut ac-
alia : quia duæ lineæ terminantur ad cidens non substantia : ergo accidens :
idem punctum , et sunt simul in illo : et ergo inhæret alicui , ut subjecto , et sic
ideo patet, quod falsum assumpsit quando oportet ponere quod insit : et cum in di-
dixit : Si dividatur linea , quod illæ duæ vinis nihil insit secundum accidens ,
lineæ essent simul per longitudinem : oportet ponere quod in divinis substantia
quia hoc est impossibile : sed potius non et essentia sit quantum ad hoc quod ha-
erunt simul , sed intercipient superficiem bet de natura accidentis ,, et habeat alium
finitam si sunt cum tertia , vel infinitam modum prædicandi quoad hoc quod ad-
si in se accipiantur. His habitis , patet dit super accidens respectum : et hoc est
super quid sustentatus est Gilbertus in contra Gilbertum. De hoc supra multum
positione prima. est disputatum : et ideo illud sufficiat.
Secunda positio sua est hæc : Quod
dicitur secundum intellectum solum , non SOLUTIO . Plane potest responderi ob-
est causa differentiæ in re . Et ex hoc vult jectis Gilberti : dicendo ad primum , quod
habere, quod si proprietas et essentia dif- hoc est falsum , quod relationes in divinis
ferunt in modo intelligendi solum , quod non prædicent aliquid quod insit, sed
personæ distinctæ non erunt nisi secun- quod sit affixum in comparatione ad al-
dum intellectum : et hoc est hæresis Sa- terum nisi vis fiat in hoc quod est
bellii . PROBARI autem potest per hunc inesse, quia præpositio notat diversita-
modum : quia illa differentia quæ est se- tem sed nos accipimus inesse per mo-
cundum modum intelligendi solum, aut dum intelligendi , et non per diversita-
potest poni in re aliquo modo , aut non . tem rei est enim in relatione conside-
Si non, habeo propositum : quia nihil rare naturam accidentis, et secundum
facit realiter differre. Si autem potest illam non ponit respectum nisi ad sub-
poni, ponatur, et tunc erit differentia stantiam quæ est subjectum generum
realis, et habetur propositum Gilberti , aliorum : et quoad hoc relatio , sicut alia
quia proprietates realiter differunt a di- genera , mutat modum prædicandi et
vina essentia. sic ipsa proprietas est persona in qua est,
Iloc considerantes quidam moderno- et per consequens essentia in qua est ipsa
rum , dicunt tam peritum virum non er- persona. Est etiam in eadem considerare
rasse et inducunt rationes quibus pro- quod ad alterum est : et sic retinet mo-
bant quod licet diversa opinari in divi- dum prædicandi proprium : et est qui-
nis. Sed quia hæresis hæc ab ore aucto- dem tunc per id quod est substantia, sed
ris sui in concilio Remensi damnata est : non prædicat neque significat substan-
ideo contra objicitur sic : Relatio aut est tiam : quia , ut dicit Augustinus , et ha-
aliquid in relativo , aut nihil . Si dicat, bitum est supra , quod significat sub-
quod aliquid : ergo in omni relativo est stantiam, non dicitur relative ad alte-
aliquid, quod vere relativum est : quia rum et hoc attendens solum Boetius ,
loquor de illis relationibus quæ secun- dicit affixam esse extrinsecus.
dum esse ad aliud sunt in utroque rela- AD ALIUD dicendum, quod proprietas
tivorum : ergo habetur propositum , quod est idem cum persona quam determinat
relatio inest, non adest . Si autem dicas, quantum ad comparationem subjecti , et
quod nihil. CONTRA : aut est aliquid , aut ni- ejus quod inest, ut dictum est jam : quia
hil. Si nihil ergo nec absolutum , nec autem proprietas in re habuit plus quam
respectivum ergo personæ distinctæ inesse, quia habuit ad alterum esse quod
proprietatibus, nullo sunt distinctæ. Si ali- faciebat ipsam esse relationem , et hoc re-
1 Cf. Supra, Dist. XXVI et XXVII. Cf. Dist. V, Tom . XXV.

. IN I SENTENT. DIST. XXXIII , ART. 5 . 151
tinet realiter in divinis : ideo supposita insufficienter consideratur per hoc natu-
persona, non supponitur proprietas et ra relationis.
ideo distinguitur proprietas, et distin- AD ALIUD dicendum , quod personæ
guitur hypostasis sive persona . Et si ob- distinguuntur eo quod ad alterum est :

jicias ergo composita est persona , jam ita tamen , quod etiam hypostasis quæ
patet nihil esse quod dicis : quia non substantia est, ad alterum sit : hæc enim
componitur in eo quod ad alterum est , duo non repugnant in divinis , ut habi-
sed in eo quod inest sed ex illa parte tum est supra in quæstione de hypostasi ,
qua inest, convertitur modus suus præ- in principio distinctionis XXVI .
dicandi in substantiam, et efficitur idem AD ID quod ulterius objicitur de sup-
illi : et ideo non inducit compositionem : positionibus , dicendum quod uniens et
cum tamen realiter significetur esse in distinguens sunt idem secundum rem
persona, cum dicitur, Pater sua proprie- quæ est substantia , et non sunt idem in
tate distinguitur a Filio et est notabilis modo prædicandi quem habet relatio ex
illa consideratio valde, quod nihil facit illa parte qua non comparatur ad sub-
cum alio compositionem , nisi per hoc stantiam , sed ad extra, ut dictum est :
quod est inesse, et non per hoc quod est et ideo patet ex hoc solutio omnium eo-
ad aliud esse. Et ideo dicentes relationes rum quæ objecta sunt de prima supposi-
in substantiam converti quantum ad in- tione .
esse, et permanere quantum ad aliud es- AD SIMILIA autem inducta bene conce-
se , veritate rei salvant relationes : et ta- do , quod nihil valent : nec enim osten-
men nullam inducunt compositionem : et dunt qualiter proprietates et personæ
hoc ignoravit Gilbertus , non considerans uniantur in uno , nec qualiter sint unum .
nisi secundum , et non primum . AD ID quod objicitur de secunda sup-
AD ALIUD dicendum, quod relationes positione, dicendum quod differentia is-
non sunt tantum affixæ, ut dictum est , ta non est ita intellecta quin in re signifi-
sed entes ipsa substantia. cabilis sit sed non est significabilis hoc
AD DICTUM autem Boetii jam respon- modo quo non facit differentiam per id
sum est. autem quod est inesse, nullam facit dif-
AD ALIUD dicendum , quod multa sunt ferentiam , ut jam habitum est : ergo ex
genera relationum ut supra habitum est : parte illa realiter non significatur : sed ex
sed relationes quæ sunt in divinis secun- parte illa qua ad alterum est relative,
dum modum existendi faciunt ipsum di- possum dicere , quod essentia realiter ad
stinctum : et ideo ibi habent etiam soli- alterum non est, et persona realiter ad
dius esse , quam in inferioribus, ut supra alterum est : ergo intellectus fundatus in
est ostensum '. illo , et aliquid attribuens uni quod non
AD ID autem quod ulterius objicitur, convenit alteri , non erit cassus et vanus.
dicendum, quod relatio accipitur, altero Et sic patet solutio ad totam difficulta-
quodam quod extra est , accepto sed re- tem quæ objicitur ex positionibus Picta-
latio per id quod est accidens et in divi- viensis.
nis substantia , non sic accipitur : et ideo
Cf. Supra, Dist. XXVIII.

F. Quomodo improbi hæretici insistant alia addentes ?
Cæterum hæreticorum improbitas instinctu diabolicæ fraudulentiæ exci-

tata , nondum quiescit : sed in tanta rerum quæstione addit : Si paternitas
et filiatio in Deo sive in divina essentia sunt, eadem ergo res sibi Pater et
Filius ' . Nam in quo paternitas est, pater est : et in quo filiatio est , filius est .
Si ergo una eademque res habet in se paternitatem et filiationem , ipsa gene-
rat et generatur : quod dicentes in Sabellianam hæresim pertrahuntur , ex-
tendentes Patrem in Filium , cum ipsum sibi Filium proponant et Patrem . Si
vero negaverint in una Dei essentia paternitatem esse et filiationem , quo-

modo ergo
dicunt esse Deum ? His atque aliis argumentorum aculeis utun-
tur in suæ opinionis assertionem , ut veritatis formam dissecent .
3. Item , Quo modo dicendi in diceren-

tur inesse ? non sicut in subjecto , quia
sic facerent compositionem : nec alio , ut
ARTICULUS VI. videtur : ergo non insunt.
Qualiter proprietates sunt in essentia ? SOLUTIO . Leve est solvere secundum Solutio.
Ad 1.
quæ determinata sunt. Dicendum ergo ad
primum , quod extrahitur de Littera ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit in quod non sit denominatio , nisi ubi sal-
illo capitulo « Cæterum hæreticorum vatur accidentis natura . Illa autem non
improbitas , etc. » salvatur in divinis quinimo vertuntur
1. In quo ponitur alia ratio Gilberti , in substantiam in comparatione illa qua
quod si proprietas est in essentia , et om- habent in inferioribus naturam acciden-
nis proprietas est in una eademque estis.
sentia, et in quocumque est proprietas AD ALIUD dicendum , quod non deter- Ad ?.
illud denominat : ergo cadern res est Pa- minant nisi per hoc quod habent : oppo-
ter et Filius et Spiritus sanctus. sitionem autem non habent, nisi per hoc
Ratione ergo hujus argumentationis quod ad alterum sunt et cum illa com-
quæritur, Qualiter proprietates sint in paratione non referantur ad essentiam ,
essentia ?
sed ad extra, patet quod non determinant
Videtur autem , quod non insint : quia essentiam , sed personam quæ compara-
2. In quocumque sunt ipsæ, illud detur ad illam personam quæ distinguitur
terminant et distinguunt : sed essentia ab ipsa.
nec distinguitur, nec determinatur : ergo AD ALIUD dicendum , quod modus di- Ad 3.
proprietates non sunt in ea. cendi in est secundum rationem solam :
Edit. Joannis Alleaume habet : Si paternitas ergo res est sibi Pater et Filius.
et filiatio in Deo sive in divina essentia sunt eadem,
IN I SENTENT. DIST. XXXIII, G ET H. 153
quia re est idem, sed ratione nominis est substantia autem secundum rationem no-
ut existens in alio, et non per seipsum : minis est e converso .
G. Responsio contra hanc eorum oppositionem, ubi traditur proprietates non

penitus ita esse in Dei essentia, sicut in hypostasibus dicuntur.
Quorum audaciæ resistentes atque ignorantiæ providentes , audebimus

aliquid super hoc loqui . Paternitas et filiatio non ita esse omnino in di-
vina substantia dicuntur, sicut in ipsis hypostatibus : in quibus ita sunt,

quod eas determinant, utait Joannes Damascenus : Characteristica idiomata
sunt, id est determinativæ proprietates hypostascos et non naturæ :

etenim hypostasim determinant, et non naturam . Ideoque licet paternitas
et filiatio sint in divina essentia, cum eam non determinent , non ideo pot-
est dici, quod divina essentia et generet et generetur, vel quod eadem res
sibi sit Pater et Filius. Ita enim proprietas determinat personam , ut hac
proprietate hypostasis sit generans , et illa alia hypostasis sit genita et ita
non idem generat et generatur, sed alter alterum .
H. Quæritur, Quomodo proprietates possunt esse in natura , ut tamen eam non de-
terminent ?
Sed forte quæres, Cum hæ proprietates non possunt esse in personis
quin eas determinent , quomodo in divina essentia esse possint , ita ut eam
non determinent ? Respondeo tibi et hic cum Hilario : Ego nescio , non re-
quiro , sed consolabor me tamen : Archangeli nesciunt , Angeli non audie-

runt , sæcula non tenent, Propheta non sensit, Apostolus non interrogavit,
Filius ipse non edidit . Cesset ergo dolor querelarum : non putet homo sua
intelligentia generationis sacramentum posse consequi . Absolute tamen
intelligendus est Pater et Filius et Spiritus sanctus. Stat in hoc fine in-
gentia verborum . Est Filius a Patre , qui est unigenitus ab ingenito , pro-
genies a parente , unus ab uno : non natura deitatis alia et alia, quia ambo
1 S. J. DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodoxa, cap. 6.

S. HILARIUS , Lib . I de Trinitate.
D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
134
unum . Hoc credendo incipe , percurre , persiste et si non perventurum

sciam , tamen gratulabor profecturum . Qui enim pie infinita prosequitur ,
etsi non contingat , aliquando tamen proficiet prodeundo . Sed ne te inferas
in illud secretum et arcanum inopinabilis nativitatis , ne te immergas , sum-
mam intelligentiæ comprehendere præsumens : sed intellige incomprehen-

sibilia esse . His aliisque multis evidenter ostenditur nobis nullatenus licere
majestatem perscrutari , jus ponere potestati ' , modum circumscribere infi-
nito .
immediate secundum intellectum : ergo

quod convenit uni , convenit alii .
Sed contra
ARTICULUS VII. SED CONTRA :
1. Pater generat et spirat : ergo si per-
sonalia de notionalibus dicuntur , pater-
Utrum notionalia secundum modum in-
nitas generat, et spirat , quod nihil est
telligendi vicinius se habeant ad hy-
postases sive personas , quam ad ipsam dictu .
essentiam ? et, Utrum ratione hujus 2. Item, Persona distinguitur : ergo
vicinitatis personalia adjectiva dican- notio distinguitur.

tur de notionibus ? Solutio.
SOLUTIO. Ad hoc dicendum , quod
personalia non dicuntur de notionibus :
Deinde quæritur de hoc quod dicit quia personalia adjectiva ut hujusmodi ,
Magister in sequenti capitulo , ubi solvit aut conveniunt personæ in se, ut dis-
istam rationem, ibi, G, « Non ita esse tinctum esse et tunc non possunt con-
omnino in divina substantia dicuntur, venire notioni propter oppositum mo-
dum significandi , quia notio significatur
sicut in ipsis hypostasibus , etc. »
Ex hoc enim videtur relinqui , quod ut ratio distinguens , non ut res distincta
ens per seipsam aut personalia sunt
notionalia secundum modum intelligendi
vicinius se habeant ad hypostases sive quibus persona emanat a persona , ut ge-
personas, quam ad ipsam essentiam. nerat, spirat, quæ significant actum
Quæratur , Utrum ratione hujus affini- personalem : vel adjective dicuntur de
tatis personalia adjectiva dicantur de personis, ut sunt generans, spirans, se-

notion ibus ? cundum quod adjective tenentur illa
Videtur autem , quod sic : quia. participia : et tunc non possunt conve-
1. Quædam essentialia dicuntur de nire notionibus : quia notio non signi-
notionibus , quæ magis distant ab eis , ut ficatur ut agens, sed potius ut ratio
prius probatum est : ergo videtur , quod agentis actu illo : actus enim hyposta-
sum sunt et individuorum et tali modo
multo magis dicuntur de eis personalia .
non significatur notio . Si autem sunt
2. Item Utrumque, scilicet persona et
notio , est incommunicabile : ergo quod adjectiva notionaliter significata , iterum
dicitur de uno, dicitur etiam de alio . non conveniunt : quia tunc dicunt ratio-
3. Item, Persona et notio sunt idem nem , qualiter una persona exit ab alia.
In edit. J. Alleaume desunt hæc verba, jus ponere potestati.

IN I SENTENT. DIST. XXXIII , H. ART. 8 . 155
Una paternitas non est Pater, si ly Pater

teneatur adjective : quia sequitur, quod
genuisset Filium : nec filiatio est Filius
eadem ratione, sicut supra dictum est ¹ , ARTICULUS VIII .
quod hæc est falsa , essentia est Pater, si
adjective teneatur : prædicatur tamen An personalia adjectiva vicinius aliquo
persona de proprietate, quando nomen modo se habent ad notiones quæ con-
personæ substantive tenetur, sicut et veniunt cum ipsis, quam ad alias ?
prædicatur de essentia : et sicut hæc est
vera, essentia est Pater, hoc est , essentia
est ille qui est Pater : ita hæc est vera , Deinde quæritur de hoc quod dicit,
paternitas est Pater, hoc est , paternitas ibi , G , « Ideoque licet paternitas et filia-
est ille qui est Pater : sed non prædica- tio sint in divina essentia, etc. »
tur persona nisi de sua notione , ut prius 1. Potest enim dubium esse , Utrum
habitum est. personalia adjectiva vicinius aliquo modo
AD ID quod contra objicitur, dicendum se habeant ad notiones quæ conveniunt
d 1.
quod essentialia prædicantur de eis propter cum ipsis secundum rationem , ut gene-
identitatem subjecti , et ejus quod signi- ratio ad paternitatem , quam ad filiatio-
ficatur in eo : sed personalia non dicunt nem vel spirationem ? tunc enim vide-
habitudinem subjecti , sed potius habitu- tur, quod illa personalia talibus notioni-
dinem distincti , et agentis : et ideo illa bus possunt convenire.
non prædicantur : sed personæ prædi- 2. Item , Paternitas, et hoc verbum ,
cantur, quæ eamdem habitudinem sub- generat, dicunt idem, ut omnes Doctores
jecti important. tradunt : ergo cum idem prædicetur de
AD ALIUD dicendum , quod licet conse, videtur quod possum dicere, paterni-
.d 2.
veniant in hoc quod utrumque est in- tas generat .
communicabile, tamen in ratione incom- Item , Paternitas est Pater : Pater ge-
municabilitatis differunt : sicut Socrates nerat ergo paternitas generat , videtur
et individantia Socratis incommunicabi- quod procedit ex immediatis : quia pro-
lia sunt : unum ut id quod est incommu- prietas immediata est personæ, et actus
nicabile, reliquum ut faciens ipsam in- notionalis immediatus est personæ : ergo
communicabilitatem in eo : et ideo non persona potest esse medium concludendi
oportet ut conveniens uni, conveniat et actum notionalem de notione .
alteri. 3. Item, Cum dicitur, generat, nihil
AD ALIUD dicendum , quod immediata est de intellectu verbi nisi suppositum et
d 3.
sunt persona et proprietas secundum actus suppositum potest prædicari de
rem , sed secundum modum significandi notione , actus autem est idem cum no-
non : et ideo realiter de se prædicantur : tione : ergo ex neutra parte impeditur :
sed non oportet , quod quidquid convenit ergo possum dicere, quod paternitas ge-
uni , conveniat et alteri : sed verum est, nerat , ut videtur.
SED CONTRA :
quod quidquid convenit uni per hoc
quod habet comparationem ad ipsum ut 1. Si paternitas generat, ideo quia Sed contra.
ad subjectum tantum, hoc convenit ipsa est Pater : tunc multo magis essen-
etiam alteri hoc autem non est referri , tia generat, quia ipsa est Pater, et ab
distingui, generari , et hujusmodi. ipsa habet Pater virtutem generandi , hoc
modo quo dicitur causa sine qua non ,
quia nisi essentia divina esset , virtutem
1 Cf. I Sententiarum, Dist. V. Tom. XXV.

generandi non haberet : sed hoc falsum non habet notio ad actum , sed potius
est : ergo et illud. notio dicit rationem secundum quam ta-
2. Præterea , Generatio est actu's natu- lis actus convenit personæ agenti , ut
ræ et substantiæ , ut dicit Damascenus et paternitas est ratio quare Pater generat .
Hilarius notio autem non dicit ut sub- AD ALIUD dicendum , quod licet sit Ad
stantiam , sed ut in alio ens . idem re, non tamen significatur ut idem :
et ideo non est idem attribuendo et sup-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum, quod
Ad 1. ponendo .
nullus actus distinctivus personæ conve- Ad
AD ALIUD dicendum , quod licet gene-
nit notioni, nec aliquod adjectivum quo- rat non dicat plus in re dicta, dicit ta-
cumque modo significatum , dummodo men plus in modo dicendi : quia dicit
sit adjectivum personale , ut prius habi- suppositum , non ut ens per se tantum,
tum est et vicinitas rationis illius non sed ut substantiam a qua egreditur actus ,
potest hoc causare , quia illa non est et in illa comparatione non convenit no-
causa identitatis, sed potius habitudo tioni omnino. Similiter dicit notionem ut
subjecti ad hoc quod inest, ut prius di- actum , et non ut dispositionem quiescen-
ctum est : quia in illa habitudine simpli- tem in agente, ut sit ratio actus et ideo
citas causat identitatem illam autem
iterum ex parte illa non omnino convenit.
I. Quibus auctoritatibus opinionem suam , scilicet quod proprietas Patris vel Filii
non sit Deus, muniant.
Verumtamen nondum desistunt impatientiæ spiritu agitati, sed opinio-

nem suam etiam Sanctorum auctoritatibus munire conantur : quibus os-
tendere volunt proprietatem qua Pater est Pater, et proprietatem qua Filius
est Filius , non esse Deum ad hoc inducentes verba Augustini super illum
locum Psalmi, Et non est substantia ' , ita dicentis : Deus enim quædam
substantia est . Unde etiam in fide Catholica sic ædificamur , ut dicamus
Patrem et Filium et Spiritum sanctum unius esse substantiæ . Quid est
unius substantiæ ? Quidquid est Pater quod Deus est , hoc est Filius , hoc
est Spiritus sanctus . Cum autem Pater est , non illud est quod vel quo est.
Pater enim non ad se , sed ad Filium dicitur : ad se autem Deus dicitur.
Eo igitur quod vel quo Deus est , substantia est . Et quia ejusdem substantiæ
est Filius, procul dubio et Filius est Deus . At vero quod Pater est , quia
non substantiæ est, sed refertur ad Filium , non sic dicimus Filium Patrem
esse, sicut dicimus Filium Deum esse . Ex his verbis significari dicunt , quod
proprietas Patris vel proprietas Filii non sit Deus vel essentia divina. Cum
enim dicit, eo quod Deus est , substantia est : sed quod Pater est , substantia
1 Psal. LXVIII , 3.
IN I SENTENT. DIST. XXXIII , K. 157
non est : aperte , inquiunt , ostendit id esse substantiam , quo Deus est : id
vero quo Pater est, non esse substantiam . Item , cum ait : Pater non illud
est quod est, ostendit eum non esse Patrem eo quod substantia est. Non
enim simpliciter dixit, Pater non est illud quod est : sed ait, cum Pater est ,
non est illud quod est, significans quo Pater est non esse illud quo est, id
est , essentiam . Hæc illi ita exponentes sua commenta simplicibus et incau-
tis vera videri faciunt.
Nos autem aliter fore ista intelligenda dicimus . Dicens enim , Eo quod Deus
est, substantia est sed quod Pater est, substantia non est : hoc intelligi vo-
luit, quia essentia Deus est , et deitate substantia est. Eo enim substantia
est, quo Deus est : et e converso , cujus ea est deitas quæ est substantia, et
substantia quæ deitas : sed quod Pater est, non est substantia , id est, non
quo Pater est eo substantia est , quia proprietate generationis Pater est,
qua substantia non est. Ipsam tamen proprietatem substantiam esse non
negavit. Ita etiam illud intelligendum est quod ait, Cum Pater est, non illud
est quod est , id est , non illo Pater est quod vel quo ipse est , id est , essen-
tia, sed notione.
K. Aliis etiam verbis Augustini utuntur ut asserant quod dicunt, scilicet proprieta-
Les personarum non esse Dei substantiam .
Item , illis verbis Augustini vehementer insistunt superius positis , scilicet
quod verbum secundum quod sapientia est et essentia, hoc est quod Pater :
secundum quod verbum non hoc est quod Pater . Si, inquiunt, verbum non
est hoc quod Pater, secundum hoc quod est verbum : id ergo quo verbum
ést, non est illud quod Pater est : proprietas ergo qua verbum est, non est
quod Pater est : non est igitur divina essentia . Ad quod dicimus , quia licet
secundum quod verbum , non sit hoc quod Pater est, ea tamen proprietas
quæ verbum est, est id quod Pater est, id est, divina essentia , sed non est
hypostasis Patris.
Edit. J. Alleaume, qua..

Cum igitur dicitur : « Non quo Pater est ,

substantia est, » potest esse negatio causæ
quasi formalis et sic est vera propo-
ARTICULUS IX . sitio , et tenet intellectus Magistri qui est
verus , et est Augustini . Vel, potest esse
Quomodo accipiantur hæc verba Augu- negatio sub causalitate, ut causalitas
stini, Non quo Pater est, substantia sit negationis , ut dicunt sophistæ et sic
est .
falsa est propositio , et patrocinatur Picta-
viensis . Et primo modo sensus est , Non
quo Pater est, Deus est, id est , paternitas
Deinde nota circa ultimam solutionem non est causa quasi formalis qua Pater est
qua magister solvit auctoritatem Augu- Deus , sed deitas : et hoc verum est se-
stini ab eis inductam , hanc scilicet, «< Non
cundum intelligendi rationem. Secundo
quo Pater est, substantia est : non quo
modo sensus est, Quo Pater est, hoc est
verbum est, substantia est. >
causa quod non est Deus : quia tunc se-
Fundatur enim objectio Pictaviensis , et paratio cadit inter id quo Pater est et
solutio Magistri supra duplicitatem illius Deus : et sic paternitas non esset Deus,
propositionis . Quo enim dicit causam ut dixit Gilbertus ..
quasi formalem , ut dicit Augustinus.
IN I SENTENT. DIST. XXXIV, A. 159
DISTINCTIO XXXIV.
De comparatione personæ sine rei naturam, vel de comparatione

personarum ad essentiam.
A. Opinio quorumdam non idem esse personam et essentiam vel naturam dicentium ,
et eamdem essentiam non posse esse Patrem et Filium et Spiritum sanctum.
Prædictis autem adjciendum est , quod quidam perversi sensus homines
in tantum prosiluerunt insaniam , ut dicerent non idem esse naturam Dei
et personam sive hypostasim dicentes eamdem essentiam non posse esse
Patrem et Filium sine personarum confusione . Si enim , inquiunt , ea essen-

tia qua ' Pater est, est Filius, idem sibi Pater est et Filius . Si hanc rem
dicis esse Patrem, aliam quære quam dicas esse Filium . Si vero aliam
non quæsieris , sed eamdem dixeris, idem genuit et genitus est . Propter
hæc et hujusmodi, inter naturam et personam dividunt, ita ut non reci-

piant unam deitatis naturam et simplicem esse tres personas .
Idque testimonio Hilarii defendere nituntur : qui in libro VII de Trinitate

quærens, utrum Apostolus spiritum Dei nominans et spiritum Christi, idem
significaverit utroque verbo, inquit : Ita , Gentium prædicator volens natu-

ræ unitatem in Patre et Filio docere , ait : Spiritus Dei in vobis est. Si
quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus ...... Si autem spiri-
tus ejus qui suscilavil Jesum , etc. . Spirituales omnes sumus , si in nobis est
Dei spiritus : sed et hic spiritus Dei est, et spiritus Christi . Et cum Christi
spiritus in nobis est , ejus spiritus in nobis est qui suscitavit Christum . Et
cum ejus qui suscitavit Christum in nobis est spiritus , et spiritus in nobis
est Christi nec tamen non Dei est spiritus qui in nobis est . Discerne ergo ,
o hæretice , spiritum Christi a spiritu Dei , et excitati a mortuis spiritum
Christi a spiritu Dei Christum a mortuis excitantis : cum qui habitat in
nobis spiritus Christi , spiritus Dei sit, et spiritus Christi a mortuis excitati ,
spiritus Dei tantum sit Christum a mortuis excitantis. Et quæro nunc, in
¹ Edit . J. Alleaume , quæ.

2 Vulgata habet, Ad Roman . vii, 9 et seq : Vos autem in carne non estis, sed in spiritu : si tamen
Spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus, etc..
ultimum et ideo potest esse simul cum quid esse dicas : aut erit substantia , aut ac-
alia : quia duæ lineæ terminantur ad cidens : non substantia : ergo accidens :
idem punctum , et sunt simul in illo : et ergo inhæret alicui , ut subjecto , et sic
ideo patet, quod falsum assumpsit quando oportet ponere quod insit : et cum in di-
dixit : Si dividatur linea , quod illæ duæ vinis nihil insit secundum accidens ,
lineæ essent simul per longitudinem : oportet ponere quod in divinis substantia
quia hoc est impossibile : sed potius non et essentia sit quantum ad hoc quod ha-
erunt simul, sed intercipient superficiem bet de natura accidentis ,, et habeat alium
finitam si sunt cum tertia, vel infinitam modum prædicandi quoad hoc quod ad-
si in se accipiantur. His habitis , patet dit super accidens respectum : et hoc est
super quid sustentatus est Gilbertus in contra Gilbertum . De hoc supra multum
positione prima. est disputatum : et ideo illud sufficiat .
Secunda positio sua est hæc : Quod
dicitur secundum intellectum solum , non SOLUTIO. Plane potest responderi ob-
est causa differentiæ in re . Et ex hoc vult jectis Gilberti : dicendo ad primum , quod
habere, quod si proprietas et essentia dif- hoc est falsum , quod relationes in divinis
ferunt in modo intelligendi solum , quod non prædicent aliquid quod insit, sed
personæ distinctæ non erunt nisi secun- quod sit affixum in comparatione ad al-
dum intellectum : et hoc est hæresis Sa- terum nisi vis fiat in hoc quod est
bellii . PROBARI autem potest per hunc inesse, quia præpositio notat diversita-
modum : quia illa differentia quæ est se- tem sed nos accipimus inesse per mo-
cundum modum intelligendi solum , aut dum intelligendi , et non per diversita-
potest poni in re aliquo modo , aut non . tem rei est enim in relatione conside-
Si non, habeo propositum : quia nihil rare naturam accidentis, et secundum
facit realiter differre. Si autem potest illam non ponit respectum nisi ad sub-
poni, ponatur, et tunc erit differentia stantiam quæ est subjectum generum
realis , et habetur propositum Gilberti , aliorum : et quoad hoc relatio , sicut alia
quia proprietates realiter differunt a di- genera, mutat modum prædicandi : et
vina essentia. sic ipsa proprietas est persona in qua est,
Iloc considerantes quidam moderno- et per consequens essentia in qua est ipsa
rum , dicunt tam peritum virum non er- persona. Est etiam in eadem considerare
rasse et inducunt rationes quibus pro- quod ad alterum est : et sic retinet mo-
bant quod licet diversa opinari in divi- dum prædicandi proprium : et est qui-
nis . Sed quia hæresis hæc ab ore aucto- dem tunc per id quod est substantia , sed
ris sui in concilio Remensi damnata est : non prædicat neque significat substan-
ideo contra objicitur sic : Relatio aut est tiam : quia , ut dicit Augustinus, et ha-
aliquid in relativo , aut nihil . Si dicat, bitum est supra , quod significat sub-
quod aliquid : ergo in omni relativo est stantiam , non dicitur relative ad alte-
aliquid, quod vere relativum est : quia rum et hoc attendens solum Boetius ,
loquor de illis relationibus quæ secun- dicit affixam esse extrinsecus.
dum esse ad aliud sunt in utroque rela- AD ALIUD dicendum , quod proprietas
tivorum : ergo habetur propositum, quod est idem cum persona quam determinat
relatio inest, non adest . Si autem dicas , quantum ad comparationem subjecti , et
quod nihil. CONTRA : aut est aliquid , aut ni- ejus quod inest , ut dictum est jam : quia
hil. Si nihil ergo nec absolutum , nec autem proprietas in re habuit plus quam
respectivum ergo personæ distinctæ inesse , quia habuit ad alterum esse quod
proprietatibus, nullo sunt distinctæ . Si ali- faciebat ipsam esse relationem , et hoc re-
Cf. Supra, Dist. XXVI et XXVII. Cf. Dist. V, Tom . XXV.

. IN I SENTENT. DIST. XXXIII , ART. 5 . 151
tinet realiter in divinis ideo supposita insufficienter consideratur per hoc natu-
persona, non supponitur proprietas et ra relationis.
ideo distinguitur proprietas , et distin- AD ALIUD dicendum , quod personæ
guitur hypostasis sive persona . Et si ob- distinguuntur eo quod ad alterum est :
jicias : ergo composita est persona , jam ita tamen , quod etiam hypostasis quæ
patet nihil esse quod dicis : quia non substantia est, ad alterum sit : hæc enim
componitur in eo quod ad alterum est, duo non repugnant in divinis, ut habi-
sed in eo quod inest sed ex illa parte tum est supra in quæstione de hypostasi ,
qua inest, convertitur modus suus præ- in principio distinctionis XXVI .
dicandi in substantiam, et efficitur idem AD ID quod ulterius objicitur de sup-
illi : et ideo non inducit compositionem : positionibus , dicendum quod uniens et
cum tamen realiter significetur esse in distinguens sunt idem secundum
persona, cum dicitur, Pater sua proprie- quæ est substantia , et non sunt idem in
tate distinguitur a Filio et est notabilis modo prædicandi quem habet relatio ex
illa consideratio valde , quod nihil facit illa parte qua non comparatur ad sub-
cum alio compositionem , nisi per hoc stantiam , sed ad extra, ut dictum est :
quod est inesse , et non per hoc quod est et ideo patet ex hoc solutio omnium co-
ad aliud esse . Et ideo dicentes relationes rum quæ objecta sunt de prima supposi-
in substantiam converti quantum ad in- tione.
esse, et permanere quantum ad aliud es- AD SIMILIA autem inducta bene conce-
se, veritate rei salvant relationes : et ta- do , quod nihil valent : nec enim osten-
men nullam inducunt compositionem : et dunt qualiter proprietates et personæ
hoc ignoravit Gilbertus, non considerans uniantur in uno , nec qualiter sint unum.
nisi secundum , et non primum . AD ID quod objicitur de secunda sup-
AD ALIUD dicendum , quod relationes positione , dicendum quod differentia is-
non sunt tantum affixæ, ut dictum est, ta non est ita intellecta quin in re signifi-
sed entes ipsa substantia . cabilis sit sed non est significabilis hoc
AD DICTUM autem Boetii jam respon- modo quo non facit differentiam : per id
sum est . autem quod est inesse , nullam facit dif-
AD ALIUD dicendum, quod multa sunt ferentiam , ut jam habitum est : ergo ex
genera relationum ut supra habitum est : parte illa realiter non significatur : sed ex
sed relationes quæ sunt in divinis secun- parte illa qua ad alterum est relative ,
dum modum existendi faciunt ipsum di- possum dicere , quod essentia realiter ad
stinctum et ideo ibi habent etiam soli- alterum non est, et persona realiter ad
dius esse , quam in inferioribus, ut supra alterum est ergo intellectus fundatus in
est ostensum ' . illo, et aliquid attribuens uni quod non
AD ID autem quod ulterius objicitur, convenit alteri , non erit cassus et vanus.
dicendum , quod relatio accipitur, altero Et sic patet solutio ad totam difficulta-
quodam quod extra est, accepto : sed re- tem quæ objicitur ex positionibus Picta-
latio per id quod est accidens et in divi- viensis .
nis substantia, non sic accipitur : et ideo
' Cf. Supra, Dist. XXVIII .

F. Quomodo improbi hæretici insistant alia addentes ?
Cæterum hæreticorum improbitas instinctu diabolicæ fraudulentiæ exci-

tata , nondum quiescit : sed in tanta rerum quæstione addit : Si paternitas
et filiatio in Deo sive in divina essentia sunt, eadem ergo res sibi Pater el
Filius ' . Nam in quo paternitas est, pater est : et in quo filiatio est , filius est .
Si ergo una eademque res habet in se paternitatem et filiationem , ipsa gene-
rat et generatur : quod dicentes in Sabellianam hæresim pertrahuntur , ex-

tendentes Patrem in Filium , cum ipsum sibi Filium proponant et Patrem . Si
vero negaverint in una Dei essentia paternitatem esse et filiationem , quo-
modo ergo dicunt esse Deum ? His atque aliis argumentorum aculeis utun-
tur in suæ opinionis assertionem , ut veritatis formam dissecent .
3. Item , Quo modo dicendi in diceren-

tur inesse ? non sicut in subjecto , quia
sic facerent compositionem : nec alio , ut
ARTICULUS VI . videtur : ergo non insunt.
Qualiter proprietates sunt in essentia ? SOLUTIO . Leve est solvere secundum Solutio.
Ad 1.
quæ determinata sunt. Dicendum ergo ad
primum , quod extrahitur de Littera,
Deinde quæritur de hoc quod dicit in quod non sit denominatio , nisi ubi sal-
illo capitulo : « Cæterum hæreticorum vatur accidentis natura . Illa autem non
improbitas, etc. » salvatur in divinis quinimo vertuntur
1. In quo ponitur alia ratio Gilberti , in substantiam in comparatione illa qua
quod si proprietas est in essentia , et om- habent in inferioribus naturam acciden-
nis proprietas est in una eademque estis.
sentia, et in quocumque est proprietas AD ALIUD dicendum , quod non deter- Ad ?.
illud denominat : ergo eadem res est Pa- minant nisi per hoc quod habent : oppo-
ter et Filius et Spiritus sanctus. sitionem autem non habent , nisi per hoc
Ratione ergo hujus argumentationis quod ad alterum sunt et cum illa com-
quæritur, Qualiter proprietates sint in paratione non referantur ad essentiam ,
essentia ?
sed ad extra, patet quod non determinant
Videtur autem , quod non insint : quia essentiam , sed personam quæ compara-
2. In quocumque sunt ipsæ, illud detur ad illam personam quæ distinguitur
terminant et distinguunt : sed essentia ab ipsa.
nec distinguitur, nec determinatur : ergo AD ALIUD dicendum , quod modus di- Ad 3.
proprietates non sunt in ea . cendi in est secundum rationem solam :
Edit. Joannis Alleaume habet : Si paternitas ergo res est sibi Pater et Filius.
et filiatio in Deo sive in divina essentia sunt eadem,
IN I SENTENT. DIST. XXXIII , G ET H. 153
quia re est idem, sed ratione nominis est substantia autem secundum rationem no-
ut existens in alio , et non per seipsum : minis est e converso .
G. Responsio contra hanc eorum oppositionem , ubi traditur proprietates non

penitus ita esse in Dei essentia, sicut in hypostasibus dicuntur.
Quorum audaciæ resistentes atque ignorantiæ providentes, audebimus

aliquid super hoc loqui . Paternitas et filiatio non ita esse omnino in di-
vina substantia dicuntur, sicut in ipsis hypostatibus : in quibus ita sunt,

quod eas determinant, utait Joannes Damascenus : Characteristica idiomata
sunt, id est determinativæ proprietates hypostascos et non naturæ :
etenim hypostasim determinant , et non naturam . Ideoque licet paternitas
et filiatio sint in divina essentia, cum eam non determinent, non ideo pot-
est dici, quod divina essentia et generet et generetur , vel quod eadem res
sibi sit Pater et Filius. Ita enim proprietas determinat personam , ut hac
proprietate hypostasis sit generans, et illa alia hypostasis sit genita : et ita
non idem generat et generatur, sed alter alterum .
H. Quæritur, Quomodo proprietates possunt esse in natura, ut tamen eam non de-
terminent ?
Sed forte quæres, Cum hæ proprietates non possunt esse in personis
quin eas determinent, quomodo in divina essentia esse possint , ita ut eam
non determinent ? Respondeo tibi et hic cum Hilario : Ego nescio , non re-
quiro, sed consolabor me tamen : Archangeli nesciunt , Angeli non audie-

runt, sæcula non tenent, Propheta non sensit , Apostolus non interrogavit,
Filius ipse non edidit . Cesset ergo dolor querelarum : non putet homo sua
intelligentia generationis sacramentum posse consequi. Absolute tamen
.
intelligendus est Pater et Filius et Spiritus sanctus . Stat in hoc fine in-
gentia verborum . Est Filius a Patre , qui est unigenitus ab ingenito , pro-
genies a parente , unus ab uno : non natura deitatis alia et alia , quia ambo
¹ S. J. Damascenus, Lib. III de Fide orthodoxa, cap. 6.

2 S. HILARIUS, Lib. I de Trinitate .
unum . Hoc credendo incipe , percurre , persiste et si non perventurum

sciam , tamen gratulabor profecturum . Qui enim pie infinita prosequitur ,
etsi non contingat, aliquando tamen proficiet prodeundo . Sed ne te inferas
in illud secretum et arcanum inopinabilis nativitatis , ne te immergas, sum-
mam intelligentiæ comprehendere præsumens : sed intellige incomprehen-

sibilia esse . His aliisque multis evidenter ostenditur nobis nullatenus licere
majestatem perscrutari , jus ponere potestati ' , modum circumscribere infi-
nito .
immediate secundum intellectum : ergo

quod convenit uni, convenit alii .
Sed contra
ARTICULUS VII. SED CONTRA :
1. Pater generat et spirat : ergo si per-
Utrum notionalia secundum modum in- sonalia de notionalibus dicuntur , pater-
telligendi vicinius se habeant ad hy- nitas generat, et spirat, quod nihil est
poslases sive personas , quam ad ipsam dictu .
essentiam ? et, Utrum ralione hujus 2. Item , Persona distinguitur : ergo
vicinitatis personalia adjectiva dican- notio distinguitur.

tur de notionibus ?
Solutio.
SOLUTIO. Ad hoc dicendum , quod
personalia non dicuntur de notionibus :
Deinde quæritur de hoc quod dicit quia personalia adjectiva ut hujusmodi ,

Magister in sequenti capitulo, ubi solvit aut conveniunt personæ in se, ut dis-
istam rationem, ibi, G , « Non ita esse tinctum esse et tunc non possunt con-
omnino in divina substantia dicuntur, venire notioni propter oppositum mo-
sicut in ipsis hypostasibus , etc. » dum significandi , quia notio significatur
Ex hoc enim videtur relinqui , quod ut ratio distinguens, non ut res distincta
notionalia secundum modum intelligendi ens per seipsam : aut personalia sunt
vicinius se habeant ad hypostases sive quibus persona emanat a persona , ut ge-
personas, quam ad ipsam essentiam . nerat, spirat, quæ significant actum
Quæratur, Utrum ratione hujus affini- personalem : vel adjective dicuntur de
tatis personalia adjectiva dicantur de personis , ut sunt generans, spirans , se-
notionibus ? cundum quod adjective tenentur illa
Videtur autem , quod sic : quia. participia et tunc non possunt conve-
1. Quædam essentialia dicuntur de nire notionibus : quia notio non signi-
notionibus , quæ magis distant ab eis , ut ficatur ut agens, sed potius ut ratio
prius probatum est : ergo videtur, quod agentis actu illo : actus enim hyposta-
sum sunt et individuorum et tali modo
multo magis dicuntur de eis personalia.
non significatur notio . Si autem sunt
2. Item Utrumque , scilicet persona et
notio , est incommunicabile : ergo quod adjectiva notionaliter significata , iterum
dicitur de uno , dicitur etiam de alio . non conveniunt : quia tunc dicunt ratio-
3. Item, Persona et notio sunt idem nem , qualiter una persona exit ab alia.
In edit. J. Alleaume desunt hæc verba, jus ponere potestati.

IN I SENTENT. DIST. XXXIII , H. ART. 8 . 155
Una paternitas non est Pater, si ly Pater

teneatur adjective : quia sequitur , quod
genuisset Filium : nec filiatio est Filius.
eadem ratione , sicut supra dictum est ' , ARTICULUS VIII .
quod hæc est falsa , essentia est Pater, si
adjective teneatur :
prædicatur tamen An personalia adjectiva vicinius aliquo
persona de proprietate, quando nomen modo se habent ad notiones quæ con-
personæ substantive tenetur , sicut et veniunt cum ipsis, quam ad alias ?
prædicatur de essentia : et sicut hæc est
vera, essentia est Pater, hoc est , essentia
est ille qui est Pater : ita hæc est vera , Deinde quæritur de hoc quod dicit,
paternitas est Pater , hoc est, paternitas ibi , G , « Ideoque licet paternitas et filia-
est ille qui est Pater : sed non prædica- tio sint in divina essentia , etc. »
tur persona nisi de sua notione , ut prius 1. Potest enim dubium esse , Utrum
habitum est. personalia adjectiva vicinius aliquo modo
AD ID quod contra objicitur , dicendum se habeant ad notiones quæ conveniunt
d 1.
quod essentialia prædicantur de eis propter cum ipsis secundum rationem, ut gene-
identitatem subjecti , et ejus quod signi- ratio ad paternitatem , quam ad filiatio-
ficatur in eo sed personalia non dicunt nem vel spirationem ? tunc enim vide-
habitudinem subjecti , sed potius habitu- tur , quod illa personalia talibus notioni-
dinem distincti , et agentis : et ideo illa bus possunt convenire.
non prædicantur : sed personæ prædi- 2. Item, Paternitas, et hoc verbum ,
cantur , quæ eamdem habitudinem sub- generat , dicunt idem, ut omnes Doctores
jecti important. tradunt : ergo cum idem prædicetur de
AD ALIUD dicendum , quod licet conse, videtur quod possum dicere, paterni-
.d 2.
veniant in hoc quod utrumque est in- tas generat .
communicabile, tamen in ratione incom- Item , Paternitas est Pater : Pater ge-
municabilitatis differunt : sicut Socrates nerat ergo paternitas generat , videtur
et individantia Socratis incommunicabi- quod procedit ex immediatis : quia pro-
lia sunt : unum ut id quod est incommu- prietas immediata est personæ , et actus
nicabile, reliquum ut faciens ipsam in- notionalis immediatus est personæ : ergo
communicabilitatem in eo : et ideo non persona potest esse medium concludendi
oportet ut conveniens uni , conveniat et actum notionalem de notione.
alteri. 3. Item, Cum dicitur, generat, nihil
AD ALIUD dicendum , quod immediata est de intellectu verbi nisi suppositum et
d 3.
sunt persona et proprietas secundum actus : suppositum potest prædicari de
rem , sed secundum modum significandi notione, actus autem est idem cum no-
non et ideo realiter de se prædicantur : tione : ergo ex neutra parte impeditur :
sed non oportet, quod quidquid convenit ergo possum dicere, quod paternitas ge-
uni , conveniat et alteri : sed verum est , nerat , ut videtur.
SED CONTRA :
quod quidquid convenit uni per hoc
quod habet comparationem ad ipsum ut 1. Si paternitas generat , ideo quia Sed contra
.
ad subjectum tantum , hoc convenit ipsa est Pater : tunc multo magis essen-
etiam alteri : hoc autem non est referri , tia generat , quia ipsa est Pater, et ab
distingui, generari , et hujusmodi . ipsa habet Pater virtutem generandi , hoc
modo quo dicitur causa sine qua non ,
quia nisi essentia divina esset, virtutem
1 Cf. I Sententiarum, Dist. V. Tom. XXV.

generandi non haberet : sed hoc`falsum non habet notio ad actum , sed potius
est : ergo et illud . notio dicit rationem secundum quam ta-
2. Præterea , Generatio est actus natu- lis actus convenit personæ agenti , ut
ræ et substantiæ , ut dicit Damascenus et paternitas est ratio quare Pater generat .
Hilarius notio autem non dicit ut sub- AD ALIUD dicendum , quod licet sit Ad
stantiam , sed ut in alio ens . idem re, non tamen significatur ut idem :
et ideo non est idem attribuendo et sup-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod
Ad 1. ponendo.
nullus actus distinctivus personæ conve- AD ALIUD dicendum , quod licet gene- Ad
nit notioni, nec aliquod adjectivum quo- rat non dicat plus in re dicta , dicit ta-
cumque modo significatum , dummodo men plus in modo dicendi : quia dicit
sit adjectivum personale , ut prius habi- suppositum , non ut ens per se tantum ,
tum est et vicinitas rationis illius non sed ut substantiam a qua egreditur actus ,
potest hoc causare , quia illa non est et in illa comparatione non convenit no-
causa identitatis, sed potius habitudo tioni omnino . Similiter dicit notionem ut
subjecti ad hoc quod inest, ut prius di- actum , et non ut dispositionem quiescen-
ctum est : quia in illa habitudine simpli- tem in agente , ut sit ratio actus : et ideo
citas causat identitatem : illam autem iterum ex parte illa non omnino convenit.
I. Quibus auctoritatibus opinionem suam , scilicet quod proprietas Patris vel Filii
non sit Deus, muniant.
Verumtamen nondum desistunt impatientiæ spiritu agitati , sed opinio-

nem suam etiam Sanctorum auctoritatibus munire conantur : quibus os-
tendere volunt proprietatem qua Pater est Pater, et proprietatem qua Filius
est Filius, non esse Deum ad hoc inducentes verba Augustini super illum
locum Psalmi , El non est substantia ' , ita dicentis : Deus enim quædam
substantia est . Unde etiam in fide Catholica sic ædificamur, ut dicamus
Patrem et Filium et Spiritum sanctum unius esse substantiæ . Quid est
unius substantiæ ? Quidquid est Pater quod Deus est , hoc est Filius , hoc
est Spiritus sanctus. Cum autem Pater est, non illud est quod vel quo est.
Pater enim non ad se , sed ad Filium dicitur : ad se autem Deus dicitur .
Eo igitur quod vel quo Deus est , substantia est . Et quia ejusdem substantiæ
est Filius, procul dubio et Filius est Deus . At vero quod Pater est , quia
non substantiæ est , sed refertur ad Filium , non sic dicimus Filium Patrem
esse , sicut dicimus Filium Deum esse . Ex his verbis significari dicunt , quod
proprietas Patris vel proprietas Filii non sit Deus vel essentia divina . Cum
enim dicit, eo quod Deus est , substantia est : sed quod Pater est , substantia
1 Psal. LXVIII , 3.
IN I SENTENT. DIST . XXXIII , K. 157
non est : aperte , inquiunt , ostendit id esse substantiam , quo Deus est : id
vero quo Pater est, non esse substantiam . Item , cum ait : Pater non illud
est quod est, ostendit eum non esse Patrem eo quod substantia est. Non
enim simpliciter dixit , Pater non est illud quod est : sed ait, cum Pater est ,
non est illud quod est, significans quo Pater est non esse illud quo est, id
est , essentiam . Hæc illi ita exponentes sua commenta simplicibus et incau-
tis vera videri faciunt.
Nos autem aliter fore ista intelligenda dicimus . Dicens enim , Eo quod Deus
est, substantia est : sed quod Pater est, substantia non est : hoc intelligi vo-
luit, quia essentia Deus est , et deitate substantia est. Eo enim substantia
est, quo Deus est : et e converso , cujus ea est deitas quæ est substantia, et
substantia quæ deitas : sed quod Pater est , non est substantia , id est , non
quo Pater est eo substantia est, quia proprietate generationis Pater est,
qua substantia non est. Ipsam tamen proprietatem substantiam esse non
negavit . Ita etiam illud intelligendum est quod ait, Cum Pater est , non illud
est quod est, id est , non illo Pater est quod vel quo ipse est , id est, essen-
tia , sed notione.
K. Aliis etiam verbis Augustini utuntur ut asserant quod dicunt, scilicet proprieta-
Les personarum non esse Dci substantiam.
Item , illis verbis Augustini vehementer insistunt superius positis , scilicet
quod verbum secundum quod sapientia est et essentia, hoc est quod Pater :
secundum quod verbum non hoc est quod Pater . Si , inquiunt , verbum non
est hoc quod Pater, secundum hoc quod est verbum : id ergo quo verbum
ést, non est illud quod Pater est : proprietas ergo qua verbum est, non est
quod Pater est : non est igitur divina essentia . Ad quod dicimus , quia licet
secundum quod verbum , non sit hoc quod Pater est, ea tamen proprietas
quæ ' verbum est, est id quod Pater est, id est , divina essentia , sed non est
hypostasis Patris .
Edit. J. Alleaume , qua..

Cum igitur dicitur : « Non quo Pater est,

substantia est, » potest esse negatio causæ
quasi formalis et sic est vera propo-
ARTICULUS IX . sitio , et tenet intellectus Magistri qui est
verus , et est Augustini . Vel, potest esse
Quomodo accipiantur hæc verba Augu- negatio sub causalitate , ut causalitas
stini, Non quo Pater est, substantia sit negationis , ut dicunt sophistæ et sic
est. falsa est propositio , et patrocinatur Picta-
viensis. Et primo modo sensus est , Non
quo Pater est, Deus est, id est , paternitas
Deinde nota circa ultimam solutionem non est causa quasi formalis qua Pater est
qua magister solvit auctoritatem Augu- Deus , sed deitas : et hoc verum est se-
stini ab eis inductam , hanc scilicet, <« Non cundum intelligendi rationem. Secundo
quo Pater est, substantia est : non quo modo sensus est, Quo Pater est, hoc est
verbum est, substantia est. » causa quod non est Deus : quia tunc se-
Fundatur enim objectio Pictaviensis , et paratio cadit inter id quo Pater est et
solutio Magistri supra duplicitatem illius Deus : et sic paternitas non esset Deus,
propositionis . Quo enim dicit causam ut dixit Gilbertus . ·
quasi formalem , ut dicit Augustinus.
IN I SENTENT. DIST. XXXIV, A. 159
DISTINCTIO XXXIV .
De comparatione personæ sine rei naturam, vel de comparatione

personarum ad essentiam.
A. Opinio quorumdam non idem esse personam et essentiam vel naturam dicentium ,
et eamdem essentiam non posse esse Patrem et Filium et Spiritum sanctum.
Prædictis autem adjciendum est, quod quidam perversi sensus homines

in tantum prosiluerunt insaniam , ut dicerent non idem esse naturam Dei
et personam sive hypostasim : dicentes eamdem essentiam non posse esse
Patrem et Filium sine personarum confusione . Si enim , inquiunt , ea essen-

tia qua ' Pater est, est Filius, idem sibi Pater est et Filius . Si hanc rem
dicis esse Patrem , aliam quære quam dicas esse Filium . Si vero aliam
non quæsieris , sed eamdem dixeris, idem genuit et genitus est. Propter
hæc et hujusmodi , inter naturam et personam dividunt, ita ut non reci-

piant unam deitatis naturam et simplicem esse tres personas .
Idque testimonio Hilarii defendere nituntur : qui in libro VII de Trinitate

quærens , utrum Apostolus spiritum Dei nominans et spiritum Christi, idem
significaverit utroque verbo, inquit : Ita , Gentium prædicator volens natu-

ræ unitatem in Patre et Filio docere , ait : Spiritus Dei in vobis est . Si
quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus ...... Si autem spiri-
tus ejus qui suscitavit Jesum, etc. ' . Spirituales omnes sumus, si in nobis est
Dei spiritus : sed et hic spiritus Dei est, et spiritus Christi . Et cum Christi
spiritus in nobis est, ejus spiritus in nobis est qui suscitavit Christum . Et
cum ejus qui suscitavit Christum in nobis est spiritus, et spiritus in nobis
est Christi nec tamen non Dei est spiritus qui in nobis est. Discerne ergo ,
o hæretice, spiritum Christi a spiritu Dei , et excitati a mortuis spiritum
Christi a spiritu Dei Christum a mortuis excitantis : cum qui habitat in
nobis spiritus Christi , spiritus Dei sit, et spiritus Christi a mortuis excitati ,
spiritus Dei tantum sit Christum a mortuis excitantis . Et quæro nunc , in
1 Edit. J. Alleaume, quæ.

2 Vulgata habet, Ad Roman . vii , 9 et seq : Vos autem in carne non estis, sed in spirilu ; si tamen
Spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus, etc..
spiritu Dei utrum naturam aut ' rem naturæ significatam existimes ? Non
est enim idem natura quod res naturæ : sicut non idem est homo et quod
hominis est, nec idem est ignis et quod ipsius ignis est : et secundum hoc
non est idem Deus et quod Dei est . Hujus dicti occasione præfati hæretici
dogmatizaverunt non idem esse personam et naturam Dei, asserentes natu-
ram Dei non esse tres personas, intelligentes in his præmissis verbis Hila-
rii per rem naturæ personam , et nomine naturæ divinam naturam . Et ideo
dicunt Hilarium interrogasse hæreticum, utrum per spiritum Dei putaret

significatam esse naturam , an rem naturæ : ut sic ostenderet distinguen-
dum esse inter naturam et rem naturæ , id est, personam .
B. Hic docet quomodo eis obviat ipsius Scripturæ circumstantia , et qualiter prædicta
intelligi debeant : et quod Spiritus sanctus est res unius naturæ Patris, et Filii,
el est ipsa natura.
Hoc quidam dicunt, non intelligentes pia diligentia Scripturæ circum-

stantiam : qua considerata percipi potest quomodo præmissa dixerit Hila-
rius . Subsequenter enim in eadem serie ostendit in spiritu Dei aliquando

significari Patrem ut cum dicitur, Spiritus Domini super me 1. Aliquan-
do significari Filium : ut cum dicitur, In spiritu Dei ejicio dæmonia³ , na-

turæ suæ potestate se dæmones ejicere demonstrans . Aliquando Spiritum
sanctum : ut ibi , Effundam de spiritu meo super omnem carnem ‘ . Quod

dicit consummatum fuisse, cum Apostoli Spiritu sancto misso , omnibus
linguis locuti sunt . Deinde quare hanc distinctionem fecerit , et quod in
superioribus per verba Apostoli idem Spiritus sanctus significatus sit, et
quod ipse sit res unius naturæ Patris et Filii , aperte ostendit, inquiens ita :
Hæc idcirco sunt demonstrata , ut quacumque parte hæretica falsitas se
contulisset, finibus veritatis concluderetur. Habitat enim in nobis Christus,
quo habitante habitat Deus : et cum habitat in nobis spiritus Christi, non
aliud habitat quam spiritus Dei . Quod si per Spiritum sanctum Christus
in nobis intelligitur esse , hunc tamen ita spiritum Dei ut spiritum Christi
esse noscendum est : et cum per naturam Dei natura ipsa habitat in nobis ,
indifferens natura Filii creditur esse a Patre , cum Spiritus sanctus qui est
Edit. J. Alleaume , an.

? Isa . LXI , 1 .
* Matth. x11, 28.
• Vulg. habet , Joel , 11, 28 : Effundam spiritum meum super omnem carnem.
Act. 11, 4.
IN I SENTENT. DIST. XXXIV, C. 161
spiritus Christi et spiritus Dei, res naturæ demonstretur unius . Quæro
nunc ergo , quomodo non ex natura unum sunt ? A Patre procedit spiritus
veritatis, a Filio mittitur, et a Filio accipit. Sed omnia quæ habet Pater,
Filii sunt ' . Idcirco qui ab eo accipit, Dei spiritus est, et idem spiritus
Christi est. Res naturæ Filii est, sed et eadem res naturæ Patris est, et Dei
excitantis Christum a mortuis spiritus est et idem spiritus Christi est a

mortuis excitati . In aliquo differt Christi et Dei natura , ne eadem sit , si
præstari potest, ut spiritus qui Dei est, non sit etiam Christi . Est ergo in
nobis spiritus Dei , et est in nobis spiritus Christi : et cum spiritus Christi
inest, inest spiritus Dei . Ita cum quod Dei est, et Christi est : et quod
Christi est, Dei est : non potest quid aliud diversum Christus esse, quam
Deus est. Deus igitur Christus est unus cum Deo spiritus : secundum illud ,
Ego et Pater unum sumus . In quo docet veritas unitatem esse naturæ ,
non solitudinem unionis .
Ecce si hæc verba diligenter attendas , invenies Spiritum sanctum rem
naturæ dici Patris et Filii et ejusdem dici esse naturam Dei , ubi dici-
tur , per naturam Dei natura ipsa habitat in nobis, si per Spiritum sanctum
Christus est in nobis . Itaque in Trinitate non ita distinguendum est inter
naturam et rem naturæ , sicut in rebus creatis : quia, ut ait Hilarius" ,
comparatio terrenorum ad Deum nulla est et si qua comparationum

exempla interdum afferuntur, nemo ea existimet absolute in se rationis
perfectionem continere . Non enim humano sensu de Deo loquendum est .
C. Quod propter res creatas illud dixerit, non idem est natura el res naturæ.
Ad naturam ergo rerum creatarum respiciens inquit : Non idem est na-
tura quod res naturæ, subjiciens exempla de ipsis creaturis . Inde ostendens
erroris esse sub mensura creaturarum metiri Creatorem , addit : Et secun-
dum hoc non idem est Deus , et quod Dei est . Ac si diceret : Si ad instar
creaturarum de Creatore sentis , cogeris fateri quia non idem est Deus, et
quod Dei est quod dicere impium est, cum spiritus Dei Deus sit , et Dei
Filius sit Deus .
↑ Joan . xvi , 15 : Omnia quæcumque habet Pater, mea sunt .

Joan. x, 30.
Edit . J. Alleaume,invenis.
S. HILARIUS, Lib. I de Trinitate.
XXVI 11
Porretani , cui iste error imponitur, licet

postea se correxerit, Utrum persona sit
DIVISIO TEXTUS . essentia ?
Videtur autem , quod non : quia
1. In nulla natura affirmatio et nega-
« Prædictis autem adjiciendum est, tio simul verificantur de eodem : si ergo
quod quidam perversi sensus homines, persona est essentia , persona et essential
etc. >
» sunt idem in re sed persona est in-
Hic incipit secunda pars , in qua fit communicabilis , essentia autem est com-
comparatio personæ ad essentiam , utrum municabilis ergo de eodem in re verum
scilicet sint idem vel diversa ? est dicere, quod ipsum est communicabile
Et dividitur in quatuor partes : in et non communicabile, et commune et
quarum prima ostendit Magister non non commune , et proprium et non pro-
esse diversitatem inter personam et na- prium , et distinctum et non distinctum , et
turam . In secunda autem ponit rationem relatum et non relatum , et hujusmodi om-
qualiter potentia, sapientia , bonitas , ap- nia : cum igitur hoc sit impossibile , vide-
propriantur tribus personis , ibi , F, « Ex tur quod impossibile sit personam et es-
prædictis constat, etc. » In tertia autem sentiam omnino esse idem in re . Si forte
όμοούσιος ,,
ponit rationem hujus nominis ouooos dicas , quod secundum aliquid convenit ei
ibi, I, « Hic non est prætermittendum, unum , et secundum aliquid alterum : tunc
etc. In quarta et ultima ponit ratio- sequitur, quod idem ibi sit unum et
nem translative dictorum de Deo, et po- alterum , et sic non esset penitus idem .
nit epilogum istius tractatus de Trini- 2. Item , In divinis remanent duo præ-
tate. dicamenta, quorum neutrum transit in
Prima harum dividitur in duas. In alterum , scilicet substantia , et ad ali-
prima , ostendit personam esse essentiam . quid : nulla autem duo prædicamenta
In secunda, ponit rationem quare dicun- sunt nisi per hoc quod unum non est al-
tur tres personæ unius essentiæ, et non terum ergo ad aliquid non est substan-
unius Dei , ibi , E, « Ilic considerandum tia persona est ad aliquid, quia Pater
est, cum Deus sit, etc. » ad Filium : ergo Pater non est substantia
In prima parte sunt tria , scilicet quæ- divina.
stionis probatio, et ad eamdem solven- 3. Item, Essentia in aliqua habitudine
dam erroris per auctoritatem Hilarii inse habet ad personam aut ergo ut idem
troductio , ibi , § 2 cap. A, « Idque testi- omnino , aut ut aliquo modo differens .
monio Hilarii, etc. Tertio, ponitur ejus- Si ut idem omnino : ergo Pater omnino
dem auctoritatis solutio , et veritatis osten- idem est quod essentia , et Filius omnino
sio, ibi, B, « Hoc quidam dicunt non in- idem est quod essentia : sed quæcumque
telligentes, etc. » uni et eidem omnino sunt eadem , ipsa
Et ex his patet sententia. inter se sunt eadem , ut dicit Philoso-
phus ergo Pater est Filius : et hæc ra-
tio videtur innui in Littera, quod scilicet
ista induxit Gilbertum ad hoc quod hoc
ARTICULUS I. diceret.
4. Item, Philosophus dicit , quod
Utrum persona sit essentia, vel non, si- quantulamcumque differentiam attuleri-
cut dixit Gilbertus Porretanus ?
mus, ostendentes erimus quod non idem ,
ad minus ostendemus quod non omnino
idem sed dicimus essentiam commu-
Incidit autem hic quæstio Gilberti nem re , proprium autem re dicimus esse
IN I SENTENT. DIST. XXXIV , C , ART. 9. 163
Patrem ergo differentia realis inveni- jus est, aut æquale , aut minus Deo . Patet,
tur : ergo non sunt omnino idem perso- quod non est majus . Si autem æquale .
na et essentia. CONTRA : Æquale non facit sibi æquale :
5. Item , Communis animi conceptio quia non est potens in ipsum : ergo hæc
est, differentes hypostases omnino idem deitas non facit Deum . Si minus ergo
sibi realiter non posse participare : quia , Deus degenerat, fiendo Deus per illud ,
detur quod omnino idem : ergo conve- quod iterum absurdum est : ergo deitas
niunt in eo quod est omnino idem : ergo est ipse qui Deus est : ergo est hyposta-
cum hoc in omnibus sit, facit omnino sis et persona .
idem et sic non essent plures hyposta- 2. Item , Si non est idem : ergo perso-
ses ergo hæc est vera, quod differentes. na est composita ex illo , et alio quodam :
hypostases omnino idem sibi non parti- ergo non est simplex, quod hæreticum .
cipabunt habent autem naturam vel 3. Item , Omne compositum resolubile
essentiam unam tres divinæ hypostases : est in sua componentia ut priora se et
ergo essentia non est idem sibi . simpliciora : ergo Deus esset resolubilis
6. Item , Philosophus dicit, quod a pri- in alia priora se et simpliciora , et sic nec
ma substantia nulla omnino erit prædi- primum esset nec simplex , quod absur-
catio sed, sicut habitum est supra ' , per- dum est.
sona est ut prima substantia : ergo non 4. Item , Omne compositum esse suum
prædicatur de aliquo : ergo nec de es habet ab alio vel ab aliis : ergo Deus es-
sentia prædicabitur, ut dicatur, Essentia set jam factura alterius Dei prioris se ,
divina est Pater. quod falsum est.
7. Item, Sæpe habuimus, quod Pater
divina essentia est , et quod est ibi con- SOLUTIO . Patet cuilibet, quod ultimæ Solutio.
structio secundum causam formalem : er-
rationes necessariæ sunt, et prius indu-
go essentia divina se habet ad hyposta- ctæ sophistica : et hoc postea videns
sim, sicut forma ad formatum . Inter illa Gilbertus correxit dictum suum , in quo
autem oppositio est causæ et causati : etiam , ut dicetur, prius sensum sanum
cum igitur causa et causatum numquam habuit , licet incauta verba protulerit .
sint idem , essentia et hypostatis num- Dicendum ergo et credendum simpli-
quam erunt idem . Hic autem inducit citer, quod propter finem simplicitatis
Gilbertus, vel potest inducere sophismata Dei, non differunt in eo esse et quod est ,
Præpositivi, quæ supra posuimus . Detur et essentia et persona re : differunt tamen
enim , quod essentia sit persona : tunc in modo supponendi et attribuendi .
hæc erit vera, essentia est Pater : Pater Si autem quæras , Unde hoc fiat, cum
autem alicujus est Pater et non nisi omnino idem sit re , quod diversa attri-
Filii ergo essentia est Pater Filii er- buuntur ? Dicendum , quod illa simplici-
go genuit Filium. tas privat compositionem per hoc quod
Item, Aliquo est Pater non nisi pa- tollit diversitatem ab eis quæ sibi in eo-
ternitate ergo paternitas inest essen- dem uniuntur : et si illa diversa remane-
tiæ ergo determinat cam . rent , tunc facerent compositionem sicut
Jed contra. SED CONTRA objicitur secundum dicta forma et materia in compositione sed
beati Bernardi super Cantica. licet sic tollat compositionem , tamen ve-
1. Dicit enim Gilbertus super librum ritatem uniuscujusque corum non tollit,
Boctii de Trinitate : Deitate qua Deus est, sicut supra diximus de attributis . Licet
non quæ Deus est. Aut ergo aliquid ma- enim sapientia Dei sit idem cum sub-
1 Cf. I Sententiarum, Dist. XVIII . Tom . XXV. Cf. Ibidem, Dist. VIII.
2 Cf. Ibidem , Dist. V.
stantia propter simplicitatem , tamen satione ad continuum : quia unitas habet
pientia Dei verissime sapientia est : ali- relationem ad discretum et tunc sequi-
ter enim non aliquid esset in Dei sapien- tur, quod habens relationem ad conti-
tia, quod non esset in Dei essentia . Ita nuum , omnino idem sit in substantia ha-
et hæc simplicitas personæ non tollit benti relationem ad discretum secundum
veritatem hypostasis , nec veritatem na- quod hujusmodi . Simile tamen illud de-
turæ et ideo remanet illa communica- ficit , sicut omnia similia terrena .
bilis . AD ALIUD dicendum , quod vim facien- Ad 4.
Ad 1. Et per hoc patet solutio ad PRIMUM : do in differentia, vera est propositio sed
quia licet persona et essentia sint idem , per hoc quod essentia est communis , po-
tamen utrumque retinet ea quæ sunt de nitur potius convenientia quam differen-
ratione sua propria et ita contradicto- tia : sicut si probamus animal esse ge-
ria non referuntur ad idem in ratione nus , et esse genus hominis , per hoc ma-
illa qua realiter ratio est, quia realiter in-
gis probamus quod sit homo, quam quod
communicabile convenit personæ , et differat ab homine et si esset simplex ,
realiter communicabile convenit naturæ , probaremus per hoc quod est commune
et sic de aliis . ad hominem , etiam quod esset idem ho-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non rema- mini : unde naturam esse communicabi-
nent ibi modi prædicandi per hoc quod lem non ponit causam differentiæ , sed
relatio est accidens, quia quoad hoc trans- potius unitatis et convenientiæ cum om-
it in substantiam : sed per hoc quod ad nibus personis in quibus est.
alterum est, et hoc est proprium personæ , AD ALIUD dicendum , quod non est Ad 5.
non impediente simplicitate : quia sim- communis animi conceptio, nisi in natu-
plicitas veritatem naturæ non tollit , sed ra in qua quo est differt a quod est : et
tantum diversitatem communicabilis et in illa necesse est multiplicari quo est se-
incommunicabilis quæ sunt in eodem. cundum esse , secundum quod multipli-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc argu- cantur hypostases sive quod est : sed in
mentum teneret, si essent idem omnino : divinis non est ita : ergo non oportet ibi
ita quod unum virtute suæ naturæ et illud concipere . Ad id per quod probat,
identitate rationis esset idem cum altero : patet solutio per ante dicta : quia licet
sed hæc retinent rationes diversas , eo simplicitas faciat identitatem personæ et
quod vere incommunicabile est unum , essentiæ non tamen tollit veritatem
et vere communicabile est alterum : et utriusque et ideo quoad rationem per-
ideo cum ratione ejus quod incommuni- sonæ quæ realis est, eo quod est veræ
cabile est, Pater opponatur Filio relati- proprietatis et hypostasis, adhuc illæ
ve et similiter Filius ratione ejus quod hypostases sunt plures.
est incommunicabile, opponatur Patri AD ALIUD dicendum , quod hoc nihil Ad 6.
relative non sequitur, quod unus sit est quia a prima substantia non erit
alius , sed tantum quod sit idem sibi in prædicatio secundum coordinationem
substantia. Et huic aliquod simile imagi- prædicabilium in genere et hoc intendit
nari possumus in puncto et unitate po- Philosophus dicere : sed quod ipsa de
namus enim punctum per id quod est, nullo vere prædicetur , non intendit : in
uniri unitati per id quod est : et tamen divinis autem etiam de communi potest
retinere utrumque proprietatem naturæ prædicari , sicut supra ubi hæc quæstio
suæ dicimus , quod punctum cum uni- tractata est, ostendimus ' .
tate omnino idem est in substantia et es- Ad 7.
AD ALIA jam sæpius supra solutum
sentia et tamen opponetur ei in rela- est 2.
1 Cf. I Sententiarum , Dist. IV. Tom . XXV. Cf. Ibidem, præcipue Dist. V.
165
[IN I SENTENT. DIST. XXXIV, D.
D. Quod non aliud est Deus et quæ sua sunt , ita ut insint : alia enim sunt quæ
insunt , alia quæ non insunt.
Non ergo secundum corporales modos ( ut in eadem subdit ' serie) acci-
pienda sunt hæc quæ de Deo dicuntur : ubi evacuans opinionem eorum
qui ita putant aliud Deum esse , et aliud quod Dei est : aliudque naturam
Dei , et rem naturæ , ut est in creaturis , aperte docet non aliud esse Deum ,
et aliud quod Dei est : aliudque naturam Dei, et quæ sua sunt, ita ut in-
sint illi , sic dicens : Homo aut aliquid ei simile cum alicubi erit, alibi non
erit : quia id quod est, illic continetur ubi fuerit in forma , ut non ubique
sit qui insistens alicubi sit ' . Deus autem immensæ virtutis , vivens potestas ,
quæ nusquam non adsit, nec desit usquam : quæ se omnem per sua edocet ,
et sua non aliud quam se esse significat : ut ubi sua insint, ipse esse per
sua intelligatur . Non autem corporali modo cum alicubi sit , non etiam
ubique esse credatur , cum per sua in omnibus esse non desinat . Non au-
tem aliud sunt quam quod ipse est, quæ sua sunt. Et hæc propter naturæ
intelligentiam dicta sunt. His verbis aperte significatur, si tamen intelligis ,
hæretice , quia divina natura non aliud est ab his quæ sua sunt , ita ut in-
sint et per illa in omnibus suis est quæ non insunt. Sua enim sunt etiam
quæ non insunt, id est, omnes creaturæ et sua sunt quæ insunt , ut tres
personæ, quæ sunt ejusdem naturæ et eadem natura : sicut supra Augu-
stini testimonio firmavimus dicentis , tres personas esse ejusdem essentiæ
vel eamdem essentiam , sed non ex eadem essentia : ne aliud intelligatur
essentia, aliud persona . Non tamen diffitemur aliquam distinctionem ha-

bendam fore secundum intelligentiæ rationem , cum dicitur hypostasis, et
cum dicitur essentia : quia ibi significatur quod est commune tribus, hic
vero non. Est tamen hypostasis essentia , et e converso . Fateamur ergo

unum atque idem esse tres personas secundum essentiam , differentes au-
3
tem proprietatibus. Unde Augustinus super locum prætaxatum Psalmi
ait : Quæris quid sit Pater ? Respondetur, Deus . Quæris quid sit Filius ?
Respondetur, Deus. Quæris quid sit Pater et Filius ? Respondetur, Deus .

De singulis interrogatus, Deum responde . De utroque interrogatus , non
1 S. HILARIUS , Lib. VIII de Trinitate.

2 Edit. J. alliaume satis differt, et habet : Illic continetur ubi fuerit in forma ad id natura
ejus, ut ubique sit qui insistens alicubi sit.
³ S. AUGUSTINUS, In explanatione Psal. LXVI .
Deos, sed Deum responde . Non sic in hominibus . Tanta enim est ibi sub-
stantiæ unitas , ut æqualitatem admittat, pluralitatem non admittat . Si
ergo tibi dictum fuerit , cum dicis Filium Dei esse quod Pater est, profecto
Filius Pater est. Responde, secundum substantiam tibi dixi hoc esse Fi-
lium quod Pater est , et non secundum id quod ad aliud dicitur . Ad se
enim dicitur Deus, ad Patrem dicitur Filius . Rursumque Pater ad se dici-

tur Deus , ad Filium dicitur Pater. Quod Pater ad Filium dicitur , non est
Filius quod dicitur Filius ad Patrem , non est Pater. Quod dicitur Pater
ad se, et Filius ad se , hoc est Pater et Filius , id est , Deus.
spondet in re . Unde notandum, quod in

inferioribus cum natura communis est in
supposito , dupliciter significatur secun-
ARTICULUS II . dum rem , scilicet ut diversa quando
dicitur, natura est simplex , et Socrates
Ulrum persona differat a natura secun· est compositus et significatur ut aliquid
dum intelligentiæ rationem ? sibi conveniens quod non convenit So-
crati, ut cum dicitur, quod prædicatur de
pluribus, Socrates autem de uno vel de
Deinde quæritur de hoc quod dicit, nullo. In divinis autem natura non pot-
ibi, D, circa medium : « Non tamen dif- est significari ut diversa a persona, quia
fitemur aliquam distinctionem habendam idem est : tamen realiter aliquid conve-
fore per intelligentiæ rationem. etc. » nit ei , quod non convenit personæ , et e
Aut enim aliquid subest huic intelli- converso : et ideo dicunt Doctores , quod
gentiæ rationi, aut nihil. Si nihil : tunc supposita natura, non supponitur perso-
erit cassa et vana. Si aliquid tunc est dif- na, et super illud fundatur intelligentiæ
ferentia secundum rem, et non secundum ratio.
rationem tantum .
Et nota, quod ab hoc loco trahitur
illud multum vulgatum , quod distingui-
Solutio. AD HOC dicendum , quod aliquid retur secundum intelligentiæ rationem .
E. Utrum ita possit dici , unus Deus triumpersonarum, vel tres personæ unius Dei :
ut dicitur, una essentia trium personarum , el tres personæ unius essentiæ ?
Ilic considerandum est, cum Deus sit divina essentia, et ita dicatur
unus Deus esse tres personæ , sicut una essentia dicitur tres personæ :
utrum ita valeat sane dici, unus Deus trium personarum , vel tres personæ
unius Dei : sicut dicitur, una essentia trium personarum , et tres personæ
unius essentiæ ? In hic locutionibus Scripturæ usus nobis æmulandus vi-

detur , ubi frequenter reperitur ita dictum , Una est essentia trium persona-
IN I SENTENT . DIST. XXXIV, E , ART. 3 . 167
rum , et tres sunt personæ unius essentiæ : nusquam autem occurrit le-
gisse, unum Deum trium personarum , vel tres personæ unius Dei . Quod
ideo puto sanctos Doctores vitasse , ne ita forte acciperetur in divinis per-
sonis, ut accipitur cum de creaturis simile quid dicitur. Dicitur enim Deus.
Abraham, Isaac , et Jacob : et Deus omnis creaturæ . Quod utique dicitur

propter principium creationis , vel gratiæ privilegium , et creaturæ subje-
ctionem vel servitutem . Cum ergo in Trinitate nihil sit creatum vel serviens
vel subjectum , non admisit fides in Trinitate talem locutionis modum . Ita
etiam e converso non dicitur de Dei essentia , quod ipsa sit essentia Abra-
ham , Isaac , et Jacob , vel alicujus creaturæ : ne Creatoris vel ' creaturæ
naturam confundere videamur.
est trium personarum , vel essentia trium

personarum sicut dicitur , tres persona
unius essentiæ ?
ARTICULUS III. Videtur, quod sic : quia sicut est com-
parare personam ad naturam , ita e con-
Utrum liceat dicere, tres personæ sunt verso naturam ad personam : et sic unum
unius essentiæ et tres personæ sunt potest dici in eadem habitudine in qua di-
essentiæ, sicut unius essentiæ, et una citur reliquum .
essentia trium personarum ?
ITEM, Videtur quod nullum illorum Quæst. 4.
possit dici quia obliqui transitivi sunt
Quæst. 1. Deinde quæritur de hoc quod dicit , et diversitatem notant et cum non sit
ibi, allic considerandum est, cum Deus diversitas aliqua inter essentiam et per-
sit divina essentia etc. » sonam, videtur quod non debeat fieri
Cum enim dicitur, tres personæ sunt comparatio illa nisi in recto, ut dicatur,
unius essentiæ , videtur notari indivisibi- tres personæ sunt una essentia.
litas esse naturæ in tribus personis cum
igitur Deus et deitas idem sint in divinis , SOLUTIO. Dicendum , quod bene potest Solutio.
Ad quest. 1.
videtur quod eadem ratione possit dici , dici, tres personæ unius essentiæ, ut con-
quod sit unius Dei : et hoc negat in Lit- structio obliqui cum recto sit in designa-
tera . tione essentiæ vel melius ut ex propriis
loquamur, in designatione simplicitatis
Quæst. 2. 2. ITEM, Potestne dici, tres personæ essentiæ in tribus . Nec tamen potest dici,
sunt essentiæ , sicut unius essentiæ ? unius Dei propter diversum modum si-
Videtur, quod sic : quia ibi fit compa- gnificandi essentiæ in hoc nomine, Deus,
ratio formati secundum rationem intel- et in hoc nomine , essentia : quia in abs-
ligendi ad formam , sicut et in illa cum tracto significatur ut natura quæ est
dicitur, tres personæ sunt unius essen- forma alicujus , in concreto autem signi-
tiæ. ficatur ut stans per seipsam , et non ut
forma alicujus et ideo transitio obliqui
Quæst. 3. 3. ITEM, Potestne dici , una essentia non salvatur secundum rationem intelli-
1 Edit. J. Alleaume, et.

gendi, cum dicitur tres personæ unius formatum , et designationem simplicitatis

Dei : sicut etiam in inferioribus dicitur, formæ : cum autem dicitur, una essentia
tres personæ unius naturæ humanæ , non trium , vel essentia trium, non importa-
tamen dicitur unius hominis , nisi posses- tur nisi alterum : et ideo etiam sufficit
siva constructione . unus rectus , ubi prius exigebantur duo
obliqui , quorum unus importaret desi-
AD ALIUD dicendum , quod quando obli- gnationem , et alter formam : sicut gram-
Ad quæst. 2.
quus construitur in designatione essen- matici dicunt de istis duabus, mulier
tiæ , oportet esse duos genitivos , vel egregiæ formæ , et egregia forma mulie-
unum habentem vim duorum , ut mulier ris quia variatur habitudo : et ideo
egregiæ formæ, vel vir sanguinum , vel mutando obliquum in rectum , et e con-
homo turpitudinis : et ideo non bene diverso , mutatur constructio , ut possum
citur, tres personæ essentiæ : quia non dicere, egregia forma mulieris et forma
salvatur eadem habitudo constructionis . mulieris et non tamen ita dicimus , mu-
lier egregiæ formæ, et mulier formæ.
Ad quæst. 3. AD ALIUD dicendum , quod bene dicitur,

una essentia trium personarum , et es- AD ULTIMUM dicendum : quod notatur Ad quæst..
sentia trium personarum : sed non in to- per obliquum transitio secundum ratio-
to salvatur eadem habitudo constructionem intelligentiæ, quæ non ponit diver-
nis cum enim dicitur, tres personæ sitatem personæ et naturæ, sed potius
unius essentiæ, constructio obliqui duo veritatem utriusque .
importat, scilicet habitudinem formæ ad
F. Quod licet polentia , sapientia, bonitas de Deo secundum substantiam dicantur
in Scriptura, tamen solent hæc nomina distincte ad personas interdum referri.
Ex prædictis constat, quod sicut essentia , ita potentia , sapientia , bonitas

de Deo dicuntur secundum substantiam . Quæ autem secundum substan-
tiam de Deo dicuntur, tribus personis pariter conveniunt. Una est ergo
potentia, sapientia , bonitas Patris et Filii et Spiritus sancti : et hi tres ea-
dem potentia, eadem sapientia , eadem bonitas . Unde aperitur in Trinitate
summa esse perfectio . Si enim ibi deesset potentia, vel sapientia , vel bo-
nitas, non esset summum bonum . Sed quia ibi est perfecta potentia , infini-
ta sapientia , incomprehensibilis bonitas, recte dicitur et creditur summum
bonum. Cumque unum et idem penitus sit in Deo potentia , sapientia, bo-
nitas , in sacra tamen Scriptura frequenter solent hæc nomina distincte
ad personas referri , ut Patri potentia, Filio sapientia, Spiritui sancto bo-

nitas attribuatur : quod quare fiat , non est otiosum inquirere .
IN I SENTENT. DIST. XXXIV, G ET II . 169
omnis ratio boni comprehendatur sub

his tribus .
ARTICULUS IV . SOLUTIO. Dicendum , quod in perfectio- Solutio.

ne horum trium omne bonum continetur :
Utrum potentia, sapientia, et bonitas fa- omne enim bonum , aut est naturæ , aut
ciant summum bonum ? superadditum . Potentia autem perfecta.
et omnipotens numquam est nisi in na-
tura perfecta et omnipotente . Superad-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, dita autem , aut sunt secundum intelle-
ibi, « Ex prædictis constat, etc. » ctum , et tunc reducuntur ad verum aut
Ibi enim dicit , quod potentia , sapien- secundum affectum , et tunc reducuntur
tia, bonitas faciunt summum bonum et ad bonum . Alia autem non simpliciter
hoc non videtur : quia summum bonum sunt bona, ut corporalia , et sensibilia :
est, cui nihil deest quod habet boni ra- et ideo in horum trium perfectione con-
tionem non autem verum est, quod stat summa beatitudo.
G. Quare id fiat, scilicet quod Patri potentia, Filio sapientia attribuatur ?
Id ergo sacri eloquii prudentia facere curavit, ne Dei immensitatem si-
militudine creaturæ metiremur. Dixerat enim Scriptura sacra, quia Deus
Pater est, et quia Deus Filius est : et audivit hoc homo qui hominem pa-
rem viderat, Deum Patrem non viderat : cogitare cœpit ita esse in Creatore
ut viderat esse in creaturis , a quibus hæc nomina translata sunt ad Crea-
torem in quibus pater est prior filio, filius est posterior patre : et ex an-
tiquitate in patre defectus , ex posteritate in filio imperfectio sensus solet

notari . Ideo occurrit Scriptura dicens Patrem potentem , ne videatur prior
Filio , et ideo minus potens et Filium sapientem , ne videatur posterior

Patre , et ideo minus sapiens .
H. Quare Spiritui sancto bonitas attribuatur ?
Dictus est etiam Spiritus sanctus Deus, et dictus est habere Spiritum
Deus et videbatur hoc quasi nomen inflationis et tumoris . Unde humana
conscientia ad Deum pro rigore et crudelitate accedere metuit . Ideo
Scriptura temperavit sermonem suum , Spiritum bonum nominans, ne
crudelis putaretur qui mitis erat : non quod Pater solus sit potens vel
magis potens, et Filius solus sapiens vel magis sapiens , et Spiritus sanctus
solus bonus vel magis bonus . Una est ergo potentia , sapientia , bonitas
trium , sicut una essentia . Ideoque sicut dicitur Filius poovaios , id est ,
consubstantialis Patri, ita et coomnipotens .
I. De hoc nomine, óµooścɩov , ubi in auctoritatem receptum sit , et quid significet ?
Hic non est prætermittendum quod Augustinus in libro III contra Maxi-
minum dicit de hoc nomine , poovatov , quo Latini tractatores frequenter
utuntur : Pater , inquit , et Filius unius sunt ejusdemque substantiæ . Hoc
est illud poovaiov, quod in concilio Nicæno adversus hæreticos Arianos a
Catholicis patribus veritatis auctoritate firmatum est. Quod postea in Con-
cilio Ariminensi , propter novitatem verbi minus quam oportuit intelle-
ctam (quam tamen fides antiqua pepererat) multis paucorum fraude de-
ceptis , hæretica impietas sub hæretico Imperatore Constantino labefactare
tentavit . Sed post non longum tempus libertate fidei Catholicæ prævalente ,
postquam vis verbi sicut debuit intellecta est, poovaiov illud Catholicæ fidei
sanitate longe lateque distensum est et diffusum . Quid enim est povolov ,
nisi unius ejusdemque substantiæ ? Quid est, inquam , povolov, nisi Ego
et Pater unum sumus ? Non ergo inter profanas vocum novitates hoc vi-
tandum est.
non essemus , adhuc sapientia appropria-

retur Filio : ergo videtur, quod non dicat
verum , quod hoc fecit sacri eloquii pru-
ARTICULUS V. dentia .
2. Item , Si non est alia ratio appro-
An appropriatio qua Deo attribuuntur priationis nisi per connotatum ad crea-
appropriata, tantummodo fiat per nos ta tunc æternitas et unitas supra Patri
et a nobis ? appropriari non debebatur : quia illa
conveniunt ab æterno, et per connota.
tum non conveniunt.
Deinde quæritur de hoc quod dicitur, 3. Item, I ad Corinth . 1 , 24, dicitur,
ibi, G, « Id ergo sacri eloquii prudentia Christum Dei virtutem , et Dei sapien-
facere curavit, etc. » tiam . Ergo Filio appropriatur virtus :
1. Ex hoc enim videtur, quod appro- virtus autem est ultimum potentiæ : ergo
priatio non fiat nisi per nos, et a nobis : potentia Filio appropriatur non ergo
sed hoc est inconveniens : quia si nos Patri cujus contrarium dicit in Littera.
1 S. AUGUSTINUS , Lib. III contra Maximinum , Edit . J. Alleaume, intellectum.

cap. 14. 3 Joan . x , 30.
IN I SENTENT. DIST. XXXIV, K. : 171
ITEM, Quæritur de hoc quod dicunt qui- AD ALIUD dicendum , quod potentia tri- Ad 3.
estiunc.
dam , quod appropriationes hujusmodi plici ratione attribuitur Patri : quarum
non fiunt a nobis et duabus de causis , duæ sunt ex parte proprii Patris , et una
scilicet ad erroris evitationem , et verita- ex parte nostra . Una est , quia potentia
tis expressionem : et dicunt , quod Patri principium est, ut dicit Philosophus . Po-
attribuitur potentia ad erroris evitatio- tentia enim activa est principium trans-
nem . mutationis in aliud , secundum quod est
SED CONTRA : Si nulla accidit diversi- aliud principium autem secundum ra-
tas in modo intelligendi nisi erroris evi- tionem primam magis accedit ad princi
tatio tunc videtur, quod apud non er- pium non de principio , quam ad princi-
rantes possumus dicere , quod Patri non pium de principio . Secunda ratio est ,
attribuitur potentia, nec appropriatur : quia non est sapientia nisi præexistat
sed hoc falsum est : ergo aliquid est ex potentia, et non est bonitas perfecta nisi
parte rei quare appropriatur. præsupponat sapientiam et potentiam :
sicut a Patre Filius , et ab utroque Spiri-
olutio. SOLUTIO . Dicendum , quod appropriatio tus sanctus . Tertia ratio est in Littera
potest considerari dupliciter : secundum sumpta ex parte nostra : virtus enim li-
aptitudinem , et secundum actum . Se- cet sit in genere potentiæ, tamen addit
cundum aptitudinem est ex parte rei , ut aliquid ratione cujus convenit Filio , sci-
supra dictum est : unum enim attribu- licet ultimum potentiæ : et quia Pater
tum viciniorem habet rationem uni per- per Filium operatur mundum , et per Fi-
sonæ, quam alteri : et ideo illi est ap- lium redemit mundum , ipse Filius est in
propriabile. Secundum actum autem ap- quo maxima quæ fuerunt potentia Pa-
propriatio fit a viris peritis in sacra tris, sunt expleta : et ideo sibi attribui-
Scriptura, diversis de causis, scilicet tur virtus .
propter errorem evitandum , vel verita-
tem exprimendam , et propter hoc ut os- AD ID quod ulterius quæritur de cau- Ad quest.
tendatur magis ratio distinctionis in pro- Sis appropriationis , quas ponunt qui-
priis et duæ præcedentes causæ necesse dam , jam patet responsio : quia supra
est ut semper supponant tertiam : quia ostensum est, quod vera causa appro-
nisi sit unitas in re, non bene fieret ap- priationis est , quod attributum hoc vel
propriatio. illud magis accedit ad proprium unius
d 1 et 2. Et per hoc patet solutio ad duo prima : personæ , quam alterius . Alia autem
quia Magister supponit convenientiam quæ possent objici , supra distinctione
majorem rationis potentiæ ad proprium XXXI tacta sunt .
Patris , quam alterius persona.
K. De nominibus quæ translative et per similitudinem de Deo dicuntur.
Præterea sciendum est, quod in assignatione distinctionis nominum ,
inter alia quæ supra diligenter exsecuti sumus , quædam diximus transla-
tive et per similitudinem de Deo dici : ut speculum , splendor, character,
1 Cf. Supra, Dist. XXXI.

figura, et hujusmodi : de quibus pio lectori breviter trado quod sentio ,

ut scilicet ratione similitudinis considerata ex causis dicendi , dictorum in-
telligentiam assumat , sed Catholicam .
L. Nihil dignum excellentia ineffabilis Trinitatis se tradidisse dicit, ad alia trans-

iturus.
De sacramento unitatis atque Trinitatis summæ et ineffabilis multa jam
diximus. Nihil tamen ejus ineffabilitate diguum tradidisse profitemur, sed

potius ex nobis mirificatam ejus scientiam , nec potuisse nos ad illam .
est vita , et anima vita : ergo per trans-

lationem .
5. Item quæritur, Utrum a nobiliori-
ARTICULUS VI. bus creaturis fiat translatio , ut dicatur
Deus seraphin et cherubin ? Hoc non
Utrum per translationem omnia nomina videtur : quia nusquam legitur in sacra
creaturarum possunt attribui Deo ? et Scriptura .
e contra, An nomina Dei possint attri- 6. Præterea, Videtur etiam , quod
bui creaturis ? translatio fiat e converso a Deo ad crea-
turas, sicut dicit Psalmus LXXXI , 6 : Ego
dixi : Dii estis , etc.
ibi, K, Præterea sciendum est, quod in SOLUTIO. Dicendum , quod ista quæstio Solutio
assignatione, etc. » ex maxima parte determinata est su-
Ibi enim tangendo rationem transla- pra ' . Dicendum ergo ; quod translatio
tionis docet attendere similitudines : fit ab omnibus quæ naturam sine vitio et
1. Cum autem omnis creatura sit vesti- nocumento deformitatis servant et ex-
gium , videtur per hoc ab omni creatura primunt unde a diabolo non potest ,
fieri translatio ad Deum , ut dicatur Deus quia est nomen naturæ deformatæ : et
nomine omnium creaturarum . similiter a rana , et bufone , quia est no-
2. Item , Dionysius dicit eum esse om- men naturæ cum proprietatibus defor-
ninominabilem . mitatis et nocumenti.
3. Item , Dionysius : « In ipso oportet Et si objicias, quod Deus dicitur signi-
affirmare omnium positiones . Ergo ab ficari per serpentem ? Dicendum quod
omnibus fit translatio in Deum. Sed hoc serpens aliquid boni importat per astu-
nihil esse videtur , ut dicatur Deus dia- tiam et sapientiam : et etiam serpens in
bolus , lupus, bufo , et hujusmodi . se habet medicinam veneni , ejus enim
4. Item , Videtur quod omnia nomina carnes contra venenum valent : sed non
de Deo dicantur translative quia non sic bufo, vel aliud vile immundum . Un-
proprie univocum est, cum dicitur, Deus de Augustinus dicit , quod vulpes num-
Cf. I Sententiarum, Dist . XXI . Tom . XXV.

IN I SENTENT. DIST . XXXIV, L, ART. 6. 173
quam in bona significatione accipitur , ne putentur illa nobilia per proprietatem

quia exprimit astutiam deceptoriam : sed convenire et etiam quia non ita nota
lupus quandoque accipitur in bona si- sunt nobis translatio autem fit a magis
gnificatione, ut Benjamin lupus rapax notis , et illa sunt sensibilia apud nos .
dicitur esse ¹ . AD ALIUD dicendum , quod translatio Ad 6.
1,2 et 3. Et ex hoc patet solutio ad tria prima : non est in his quæ per prius et posterius
quia verbum Dionysii de his intelligitur participant idem unde a Deo non fit
quæ non deformitatem de se sonant. translatio ad nos, sed potius id quod est
Ad 1. AD ALIUD dicendum , quod non omnia in Deo prius , hoc est in nobis posterius
dicuntur translative et ratio supra di- simile illius, et proprie est in nobis :
cta est 2. sed similitudo quæ requiritur in trans-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod a nobiliori- latione , est similitudo non secundum
bus et ab inferioribus potest fieri transla- rem , sed secundum convenientiam pro-
tio sed non fit , ut dicit Dionysius , a no- prietatum rei .
bilioribus, ne sit occasio erroris , scilicet
1 Genes. XLIX , 27 : Benjamin lupus rapax, ' Cf. I Sententiarum, Dist. XXI. Tom . XXV.
mane comedet prædam, et vespere dividet spolia
DISTINCTIO XXXV .
De scientia Dei in generali secundum se.
A. De quibusdam quæ secundum substantiam de Deo dicuntur, quæ specialem

efflagitant tractatum , scilicet de scientia , et præscientia, et providentia , et dispo-
silione, prædestinatione, voluntate, et potentia.
communi-
Cumque supra disseruerimus ac plura dixerimus de his quæ
ter secundum substantiam de Deo dicuntur, eorum tamen quædam spe-
cialem efflagitant tractatum : de quibus modo tractandum est, id est, de
scientia, præscientia, providentia, dispositione , prædestinatione , voluntate ,

et potentia.
Sciendum ergo est , quod sapientia et scientia Dei cum sit una et
simplex, tamen propter varios rerum status et diversos effectus, plura

ac diversa sortitur nomina . Dicitur enim non tantum scientia , sed
etiam præscientia vel providentia, dispositio, prædestinatio , et providen-
tia . Et est præscientia sive providentia non de futuris tantum , sed de

omnibus, de bonis scilicet, et de malis . Dispositio vero , de faciendis . Præ-
destinatio , de omnibus salvandis , et de omnibus bonis : quibus ' et hic

liberantur, et in futuro coronabuntur. Prædestinavit enim Deus ab æterno
homines , ad bona eligendo : et prædestinavit, eis bona præparando . Quod

homines prædestinavit, Apostolus ostendit dicens : Prædestinavit quos
præscivit fieri conformes imaginis Filii sui . Et alibi : Elegit nos ante
mundi constitutionem , ut essemus sancti, et immaculati . Quod autem
bona eis præparaverit , Propheta Isaias ostendit dicens : Oculus non vidit,
Deus, absque te, quæ præparasti diligentibus vel erspectantibus te ' . Ergo
1 Edit. J. Alleaume, vel.

Ibid., qui.
9 Ad Roman. viii , 29 : Nam quos præscivit, et prædestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, etc.
Ad Ephes. 1, 4 : Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem , ut essemus sancti et immaculati in
conspectu ejus in charitate.
5 Isa. LXIV, 4. Item, I ad Corinth . 11, 9 : Sicut scriptum est : Quod oculus non vidit, nec auris
audivit, nec in cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus iis qui diligunt illum.
IN I SENTENT. DIST. XXXV, A. 175
ab æterno prædestinavit quosdam futuros bonos et beatos , id est, elegit ut

essent boni et beati : et bona eis prædestinavit, id est, præparavit. Provi-
dentia autem est gubernandorum : quæ utique eodem modo videtur accipi ,
quo dispositio . Interdum tamen providentia accipitur pro præscientia . Sa-

pientia vero vel scientia de omnibus est, scilicet bonis et malis : et de præ-
sentibus, præteritis et futuris : et non tantum de temporalibus , sed etiam

de æternis . Non enim ita scit Deus ista temporalia , ut seipsum nesciat : sed
ipse solus seipsum perfecte novit: cujus scientiæ comparatione omnis crea-
turæ scientia imperfecta est .
bus a se factis et creatis et hæc incipit

in distinctione XXXVII , ibi , A, « Et
quoniam demonstratum est ex parte,
DIVISIO TEXTUS . etc. » In tertia autem ostendit Magister
dispositiones scientiæ magis quam ipsam
scientiam , scilicet utrum necessitatem
« Cumque supra disseruerimus , etc. » imponat rebus , vel falli possit, vel au-
Hic incipit pars illa quæ est de cogni- geri , et hujusmodi ? et incipit in distin-
tione Trinitatis et unitatis , prout consi- tinctione XXXVII , ibi , A, « Nunc ergo
deratur in his quæ faciunt sufficientiam ad propositum revertentes, etc. »
causæ ad processum creaturarum ex ipsa, Adhuc, prima ulterius dividitur in
quæ sunt scientia , potentia , voluntas : duas. In prima ostendit intentiones no-
ad operari enim non exigitur amplius minum , et in genere, qualiter est de ob-
quam scire , et velle , et posse . jectis , quia de omnibus æternis et tem-
Dividitur autem in tres partes secun- poralibus. In secunda autem ostendit ,
dum tria prædicta. In prima agit de qualiter aliud est esse in scientia Dei , et
scientia . In secunda , de potentia quæ in- aliud est esse in natura , et qualiter diffe-
cipit in distinctione XLII, ibi , A, « Nunc renter est de objectis bonis et malis :
de omnipotentia , etc. » In tertia, agit de et hæc incipit in sequenti distinctio-
voluntate quæ incipit in distinctione XXXVI , ibi , A , « Solet hic quæri,
ne XLV, ibi, A, « Jam de voluntate, etc. »
etc. » Hæc autem distinctio dividitur in tres
Prima harum dividitur in duas par- partes. In prima determinat generaliter
tes. In prima agit de scientia in genera- de omnibus nominibus quibus significari
li . In secunda autem descendit ad species consuevit scientia divina. In secunda au-
scientiæ divinæ, quæ sunt prædestina- tem movet quæstionem quæ ex determi-
tio , et reprobatio et hæc incipit in di- natione et distinctione nominum oritur,
stinctione XL, ibi , A, « Prædestinatio scilicet utrum scientia Dei esset in Deo ,
vero de bonis salutaribus est, etc. » si nulla fuissent futura ? ibi , B , « Hic
Prima autem quæ est de scientia in considerari oportet, Utrum scientia,
genere, subdividitur in tres . In prima etc. » In tertia, principaliter ostendit ob-
ostenditur scientia et secundum distin- jecta scientiæ secundum generalem de-
ctionem et proprietatem nominum , et clarationem, ibi , D, « Scientia vero vel
quantum ad ea quæ sunt in ipsa , ut de sapientia non tantum , etc. »
quibus est. In secunda autem ostenditur Ex his satis patet sententia ; alia in
e converso, qualiter Deus est in omni- disputatione patebunt.
176
excedenter laudantes dicimus , quod om-

nis est et mentis et rationis et omnis sa-
pientiæ et prudentiæ causa ¹ . »
ARTICULUS I.
3. Item , Hoc videtur per simile : sigil-
Utrum scientia Dei sit univoca scientiæ lum enim nihil imprimit nisi quod se-
cundum speciem figuræ est in ipso , et
nostræ, vel scientiæ Angelorum ?
non aliud recipitur à cera : cum igitur
mens creata sit sicut cera , et sapientia
Incidit autem hic ante Litteram du- Dei sit sigillum , videtur quod recipimus
plex dubium. Unum est, Utrum scientia sapientiam ejusdem speciei cum sua ,
Dei sit univoca scientiæ nostræ, vel An- licet subjectum non sit ejusdem ratio-
gelorum ? nis sicut nec cera in qua fit impressio ,

Secundum est , Utrum scientia Dei sit et cuprum imprimens .
universalis vel particularis , vel in actu SÉD CONTRA :
vel in habitu ? 1. Nihil est univocum Creatori et crea-
turæ ergo nec scientia . PRIMA sæpius
Quod enim sit univoca , non per prius probata est.

vel posterius dicta , videtur sic : 2. Item , Scientia Dei est causa rerum ,
1. Causa efficiens agens secundum for- ut infra ostendetur : nostra autem scien-
mam efficientis , producit effectum univo tia causatur a rebus scitis : ergo non sunt
cum causæ , ut ignis ignem, homo ho- ista scientiæ unius rationis .
minem , et hujusmodi : sed scientia Dei 3. Item , Scientia , sicut omnis alia for-
est causa efficiens nostræ scientiæ , et ma, inest secundum potestatem subjecti :
agens secundum formam : ergo videtur, quia subjectum nobilius nobilioris est.
quod nostra scientia quæ est effecta a scientiæ, etiam inter homines : ergo cum
sua, suæ scientiæ sit univoca. PRIMA Deus in infinitum excedat omnem men-
patet per se . SECUNDA probatur per auc- tem creatam , in infinitum etiam sua
toritatem Origenis dicentis : « Deus sa- scientia excedit nostram : ergo non erit
piens et sciens dicitur, secundum quod unius rationis .
nos sapientia et scientia implet . »
2. Item , Exemplatum nullum æqui- SOLUTIO. Dicendum secundum beatum Solutio.
vocum est exemplari in forma exempla Dionysum in libro de Divinis nomini-
ris scientia Dei exemplar est nostræ bus , quod scientia Dei non est univoca
scientiæ, et nostra scientia exemplata : nostræ scientiæ, nec etiam scientiæ An-
ergo videtur, quod nostra scientia non gelorum : quod qualiter sit, accipiatur à
sit æquivoca cum sua . PROBATIO primæ verbis ejus . Dicit enim sic de scientia
est : quia si detur, quod sit æquivocum Dei : Supersapiens et omnisapiens
in forma, cum etiam in materia discor- causa, et ipsius per se sapientiæ , et lotius
det, tunc exemplatum non erit in aliquo et particularis substantificatrix . » Sensus

similis speciei cum exemplari , et ita non est, quod scientia Dei est de rebus ut
est magis exemplatum ab ipso , quam a substantificatrix et sapientia et causa om-

disparato sibi : ergo oportet, quod sit nium de quibus est, sive illud sit totum
univocum in forma . SECUNDA autem pa- vel universale, sive pars sive particulare .
tet per hoc quod dicit Dionysius in libro Ergo patet , quod sciendo se ut est causa
de Divinis nominibus : « Sapientiam Dei omnium , novit et se et omnia alia uni-
1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus , 3S DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus ,

cap. 8. cap. 7.
Cf. Infra, Dist. XXXVIII .
IN I SENTENT . DIST. XXXV, A, ART. 1 . 177
versaliter vel particulariter existentia . Ex his patet, quod neutra scientiarum

De scientia autem Angeli dicit sic , ibi- creaturarum univoca est scientiæ Crea-
dem « Angelicarum mentium virtutes , toris : sed utraque imitatur eam quantum
simplices et bonos habent intellectus non potest : et ideo est per prius et posterius
in divisibilibus partibus aut a divisibili- dicta , eo modo quo dictum est supra,
bus , aut sensibilibus aut rationibus di- quod primo est in Deo, et ab ipso, et
versis congregantes divinam cognitio- ad ipsum , quantum possibile est in An- A.d 1.
nem , neque ab aliquo communi ad ista gelo et in homine.
simul actæ. Ab omni autem materiali DICENDUM ergo ad primum, quod est
multitudine mundæ existentes , intelle- causa agens secundum speciem duobus
ctualiter et immaterialiter uniformiter in- modis, scilicet ad materiam proportio-
telligibilia divinorum intelligunt . » Sen- natam eidem speciei , ut agens et gene-
sus horum verborum est, quod Angeli rans univoce , sicut ignis ignem , et homo
non accipiunt scientiam incipiendo a hominem et sic non causat Deus : quia
creatis , quæ multa et divisa et materia- essentiæ divinæ nulla materia recipiens
lia sunt : neque accipiunt diversis virtu- potest esse proportionata . Est etiam causa
tibus, ut sensu proprio , et communi , et agens secundum formam et speciem ad
imaginatione , et memoria, et hujus- naturam non proportionatam eidem spe-
modi : neque a quodam communi ut ciei , ut sol agit in aerem, vel aliud dia-
universali deveniunt in cognitionem illo- phanum receptivum luminis : et tamen
rum sensibilium quæ sunt apud nos , sed lumen receptum non est ejusdem ratio-
deiformiter per simile aliquid menti dinis in sole, et in aere, sed ignobilius et
vinæ sibi a creatione datum et impres- diffusius et obscurius est in aere quam in
sum . Sed tamen scientia illa non est sole : et hoc modo agit Deus in hujus-
causa entis, neque cognoscit per hoc modi attributis quæ communicabilia sunt
quod sit causa, cum nullius causa creans creaturis, ut sapientia, vita, essentia, et
sit Angelus . hujusmodi . Unde non sequitur , quod sit Ad 2.
De hominis autem scientia dicit ibi- univocum receptum ei a quo recipitur.
dem , sic « Animæ rationale habent AD ALIUD dicendum , quod exemplatum
diffusive quidem et circulo circa exis- imitatur quantum potest, plus in Angelo ,
tentium veritatem circumeuntes , et divi- et minus in homine quamdiu est in via :
sibili et largissimo varietatis deficien- et quia accedit plus ad hoc quam ad aliud,
tes ab unitivis virtutibus . » Sensus hu- non dicitur magis exemplatum illius Ad 3.
jus est, quod anima rationalis accipit quam alterius .
scientiam rationale autem collativum AD ALIUD dicendum , quod non est si-
est : et ideo incipit a multis in quibus mile de sigillo et cera : quia licet cera non
conferendo diffunditur , et circulo circum- sit materia proportionata formæ naturali
ducitur circa veritatem existentium . Et æris, tamen est materia proportionata for-
hoc potest intelligi sic : quia primum lu- mæ artis quæ est exarata in ære, et ideo
men ad quod fit examinatio veri , est in formam ejusdem figuræ potest recipere :
ipsa anima intellectus agens , et ab illo sed mens Angeli et animæ non propor-
incipit ponendo ipsum circa signa et tionatur essentiæ divinæ, nec scientiæ
causas rerum , ut accipiat probabile , vel secundum quod est divina et ideo
necessarium, et ipsum acceptum reducit oportet, quod recipiat inferiori modo,
ad intellectum : et sic in intellectu con-
prout exigit naturæ suæ inferior status .
cluditur circulus , secundum quod ex cau-
sa quandoque accipit causatum , et quan-
doque e converso : ideo dicit circulum .
XXVI 12
ditur a proprio medio , tanto magis scitur

res in universali : sed maxime recedi-
tur a proprio medio in illo per quod non
ARTICULUS II . potest aliquid quantumcumque commune
causatum concludi de necessitate ergo
An scientia divina sit universalis vel scire per illud, est maxime scire in uni-
particularis ? in actu, vel in potentia, versali : hoc autem est Deus . Deus enim
vel in habitu ? causa quædam omnium est , sed nihil
causatum necessario concluditur per
ipsum ergo scire per ipsum , est maxime
Secundo quæritur , Utrum scientia di- scire in universali : sed ipse scit per se-
vina sit universalis vel particularis , vel ipsum : ergo , etc.
in actu , vel in potentia , vel in habitu ? SED CONTRA : Sed contra.
1. Scientia in universali est scientia im-
Quæst. 1. Videtur autem , quod sit universalis ,
vel in universali . perfecta, in qua non scitur res nisi im-
1. Dicitur enim scientia in universali, perfecte et in potentia : scientia autem

quæ est de aliquo prout est in suo uni- Dei perfectissima est omnium scientia-
rum ergo sua scientia non est scientia
versali, non comparato ad hoc particu-
lare vel illud : nulla autem causarum in universali . PROBATIO primæ. Res in
universalior est quam illa quæ est causa suis universalibus non sunt nisi in po-
omnium ergo scire per illam, est scire tentia , posito enim animali non necessa-
per maxime universale : Deus autem scit rio ponitur homo : ergo non possunt in
sciendo illam : ergo sua scientia est ma- suis universalibus sciri nisi in potentia :
xime universalis . et sic constat prima . SECUNDA autem per
2. Item , Illa scientia maxime est in se patet.
universali, quæ est per illud in quo nihil 2. Item, Scire in universali , est scire
invenitur de propriis rei : Deus autem est quod determinabile est per aliquid addi-
causa in qua nihil invenitur de propriis tum , ut efficiatur scire in natura propria:
rei ergo ipse maxime scit in universali . scientia autem Dei in nullo determina-
PRIMA patet per se . SECUNDA probatur bilis est : ergo sua scientia non est in
per hoc quod propria unius rei non pos- universali .
sunt inveniri in eadem cum propriis al-
terius rei cum igitur Deus sit causa DEINDE quæratur, Utrum sit scientia in quæst. 2.
omnium aut oporteret in ipso esse pro- particulari ?
pria omnium , quod absurdum est : aut Videtur autem quod sic : quia
nullum proprium alicujus , quod verum 1. Scire in particulari , est scire natu-
est, et tunc habetur propositum . ram propriam rei : Deus autem omnium
3. Item, Scire in specie, est scire in naturas proprias scit : ergo sua scientia
universali et scire in genere, est scire est scientia particularis , ut videtur.
magis in universali : et scire in genera- 2. Item , Si scire in particulari est scire
lissimo, adhuc magis et scire in ente per immediatum relatum ad naturam
quod est principium generalissimorum , propriam rei, cum Deus sit immediatior
adhuc magis ergo scire in eo quod in omni rei quam aliquid aliud, videtur
simplicitate excedit omnia dicta , est ma- quod sciendo per se, ipse scit in particu-
xime scire in universali : Deus autem lari.
scit per illud, quia per se : ergo, etc. SED CONTRA : Sed contra.
4. Item , Scire in universali , est scire Scientia in particulari et propria na-
in hoc quod non est medium proprium tura , variatur secundum diversitatem
ad concludendum illud : et quanto rece- eorum ex quibus est propria natura
IN I SENTENT. DIST. XXXV , A , ART. 2 . 179
uniuscujusque scientia autem Dei in- centem , quod Deus est melius bonum et
variabilis est : ergo ipsa non est scientia majus quam cogitari possit.
in particulari , ut videtur . 4. Item, Sunt contra hoc rationes Phi-
losophi quia si esset in potentia , cum
nihil ens in potentia educat seipsum in
Quæst. 3. ULTERIUS quæratur, Utrum sua scientia actum , oporteret quod intellectus suus
sit in potentia , vel in habitu , vel in haberet alium intellectum se diviniorem ,
actu ? id est , nobiliorem ,
1. Videtur autem , quod sit in potentia 5. Item, Cum nihil ens in potentia
quandoque ita enim dicit Gregorius Na- exeat in actum nisi compositum sibi ,
zianzenus , quod excogitatio Dei est opus oporteret quod esset compositus .
Dei : ergo ante opus non est excogitatio 6. Item, Cum omne motum lassetur
in actu, et post in actu est quando opus ex labore motus , nisi motum circulariter
est ergo fuit in potentia , ut videtur : et per naturam aliquo modo , oporte-
et cum idem sit in Deo excogitatio et ret quod doctrina et disciplina et consi-
scientia, videtur quod scientia Dei ali- deratio induceret ei lassitudinem et cor-
quando sit in potentia . ruptionem , quod absurdissimum est :
2. Item , Non dicimus , quod Deus om- ergo scientia sua numquam est in poten-
nia faciat quæ potest facere : ergo po- tia . Si forte dicas, quod hæc ultima
tentia operativa Dei est in potentia ad ratio Philosophi non est necessaria.
alia ad quæ numquam exibit in actum : CONTRA : Excipiatur motus localis , et lo-
ergo a simili a parte potentiæ intelle- quamur de alteratione tantum constat ,
ctivæ potest poni in potentia respectu quod forma alterans inest secundum sub-
alicujus cognoscibilis , quod numquam jecti potestatem et naturam : ergo si non
sciet Deus et sic nihil est inconveniens , inest hæc forma et debeat inesse , oportet
ut videtur, divinum intellectum ponere quod aliter se habeant illa principia sub-
esse in potentia aliquando . jecti : quia non potest esse , quod idem
Sed contra. SED CONTRA : eodem modo se habens, sit natum sus-
Si possibile est, quod sit in potentia , cipere aliquid , et sine illo esse in pro-
et exeat in actum : ergo exibit de poten- pinqua dispositione : ergo necesse est ,
tia ad actum hoc autem est quoddam quod talis alteratio aliquo modo sit va-
genus alterationis : ergo videtur, quod rians principia substantiæ : ergo inducit
Deus quodam genere alterationis possit lassitudinem et pœnam : quia quidquid
alterari.
removet principia distantiæ, et facit ea
2. Item, Quidquid in potentia est, per distare aliter et aliter, hoc est laboriosum
hoc quod in potentia est , deficit a per- et pœnale .
fecto ergo si divinus intellectus secun-
dum scientiam est in potentia , deficit a QUERATUR ulterius , Ex quo non potest Quest. 4.
perfecto et non erit sumine perfectum . esse in potentia, utrum sit in habitu ?
3. Item , Quidquid in potentia est , ipso Videtur autem , quod sic : quia
potest cogitari aliquid nobilius et melius : 1. Infra habebimus, quod scientia sua
ergo si divinus intellectus respectu ali- est causa rerum ergo si semper esset
cujus in potentia est, ipso potest cogitari in actu, semper causaret res non au-
aliquid nobilius et melius . Prima proba- tem semper causat res : ergo quandoque
tur per verbum Philosophi in IX primæ est in habitu .
Philosophiæ, ubi dicit , quod nobilior et 2. Item , Omnis scientia quæ est per
melior est actus quam potentia . Quod speciem cognoscibilium , scientia habi-
autem conclusio sit inconveniens, pro- tualis est scientia Dei est talis ergo
batur per Anselmum in Prosologio di- est habitualis
habitualis . PRIMA autem probatur
180 D. ALB . MAG . ORD. PRÆED.
sic Habitus nihil aliud est quam ordo " SED CONTRA : Sad contra.
specierum rerum cognoscibilium apud Posita causa efficiente, semper sequi-
cognoscentem : Deus autem sicut hic et tur effectus scientia autem Dei causa
in sequenti distinctione dicitur, habet in efficiens est creaturarum ergo ad scien-
se species omnium cognoscibilium. tiam Dei in actu semper sequitur produ-
3. Item, Augustinus in libro de Bono ctio sciti in actu . PRIMA est nota per se.
conjugali dicit, quod habitus est , quo SECUNDA probatur ex hoc quod scientia
quis agere potest cum tempus sit ergo . Dei non est speculativa, sed practica :
cum Deus semper possit considerare illa autem existens in actu , semper est
quando vult, ipse habet habitum scien- conjuncta operi ergo constat proposi-
tiæ ergo scientia sua est scientia in ha- tum . Cum igitur in actu non sciverit ab
bitu . æterno omnes res (ut habetur in fine
4. Item, Frequenter utuntur Doctores istius distinctionis), videtur quod omnis
dictione ista, quod dominus potest diceres, non tantum mundus, ab æterno
re dominium in habitu , vel in actu et fuerint, quod falsum esse ad oculum cer-
in habitu convenit ei ab æterno esse do- nimus, quia ego et tu ab æterno non
minum , in actu autem ex tempore : ergo fuimus. Ergo videtur, quod Deus nullo
scientiam in habitu ponere in Deo non modo habeat scientiam , ex quo nec scit
videtur esse inconveniens . in universali , nec in particulari , nec in
SED CONTRA : potentia, nec in habitu , nec in actu .
Sed contra.
1. Exiens de habitu ad actum , ut dicit
Philosophus in II de Anima, alteratur SOLUTIO. Dicendum , quod sicut Com- Solutio.
Ad quæst. 1.
quodammodo : Deus autem nullo modo mentator dicit super XI Metaphysicæ :
alteratur : ergo sua scientia non exit de Scientia Dei neque est scientia in uni-
habitu in actum : ergo non est in ha- versali , neque in particulari , nec in age-
bitu . re : quia istæ differentiæ scientiæ sunt
2. Item, Habitus est diversum aliquid illius scientiæ quæ accipit scientiam
ab habente ergo non convenit Deo : unius ex præcognitione alterius , quod
quia in Deo nihil est diversum ab est tamquam principium et signum il-
ipso. lius : et hoc non competit divinæ scien-
3. Item , Habitus est ad perfectionem tia : et ideo non conveniunt ei hujus-
potentiæ quæ de se non potest vel non modi differentiæ universalis et parti-
expedite potest in actum talis autern cularis.
potentia non est intellectus divinus : ergo AD ID ergo quod primo objicitur ad Ad 1.
non habet habitum : ergo nec scientiam probandum , quod ipse habet scientiam
in habitu . in universali, dicendum quod Deus est
universalis causa efficiens , non autem
Quæst. 5. QUÆRATUR ergo ulterius , Si sciat in prædicabilis et determinabilis ad essen-
actu semper ? tiam et a tali universali non dicitur
Videtur autem quod sic : quia scire in universali : quia in efficiente
1. Perfectissimum in quolibet est Deo universaliter agente, quod non est pro-
attribuendum : scientia autem in actu portionatum facto, neque scitur res in
est perfectissima omnium scientiarum : universali, neque in particulari : sicut
ergo ipsa est Deo attribuenda . ipsa causa neque est pars essentiæ rei
2. Item, Scientia in actu est per id sicut genus, nec propria essentia vel na-
quod actu est præsens intellectui : sed tura.
Deus semper est sibi præsens : ergo scit AD ALIUD dicendum , quod scire per Ad 2.
semper in actu , quia ipse non scit nisi id in quo nihil est de propriis rei , non
per seipsum . est scire in universali, sed potius scire
IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 2 . 181
per illud in quo nihil est de propriis est immediatus naturis rerum ut existens
actu , sed potestate habet omnia propria : de propria natura aliquid , sed incommi-
et hoc universale non est Deus et ideo scibiliter et immaterialiter, ut dicit Dio-
patet, quod Dei scientia non est in uni- nysius , et discretus ab omni natura re-
versali . rum .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod verum qui-
dem est, quod Deus non cadit sub prin- AD ID quod ulterius quæritur de alia Ad quæst. 3.
cipio , neque sub genere : sed hoc non divisione , scilicet utrum scientia sit in
fit ideo , quod ipse sit universalius ali- potentia , vel in habitu , vel in actu ? Di-
quid quam ens vel genus , hoc enim im- cendum , quod Dei scientia nullo modo
possibile est , quia ente universalius nihil est in potentia, vel in habitu , sed semper
cogitari potest : sed hoc est ex simplici- in actu , sicut objectiones ad hoc indu-
tate sua, ut probatum est supra ' . Obje- ctæ necessario probant . Ad hoc enim
ctio autem illa procedit, ac si Deus sit quod scientia sit in potentia, oportet
extra entis communitatem per modum quod intelligens habeat possibilem intel-
ambitus universalis . lectum , et ille materialis et imperfectus
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod Deus non est de se, et naturæ divinæ nullo modo .
est medium ad aliquid concludendum ex conveniens . Similiter non est habitus.

necessitate quoad nos qui nescimus pro- nisi possibilis intellectus intellectus
portionem causati ad ipsum sibi autem enim quo est omnia fieri, se habet ad
ipse sufficiens medium cognoscendi est , habitum scire sicut materia ad formam :
qui novit omnem influentiam quam in- et cum possibilis in Deo nullo modo esse
fluit in causatum quocumque modo quo possit, habitualis scientia nullo modo in
est ab ipso si autem aliquid non est ab Deo esse poterit . Unde relinquitur, quod
ipso , hoc erit privatio : et illud scitur ab in actu sit, et agens semper, nihil re-
ipso habitu , ut infra patebit : nec illud cipiens , et nihil habens quod ipse non
est ens , licet relinquat ens quod est sub- sit.
jectum cum aptitudine ad habitum : ta- AD PRIMUM ergo quod inducitur ad pro- Ad 1.
men hoc non facit in universali : quia bandum , quod intellectus suus sit in po-
sicut habitum est , scire rem in universa- tentia, dicendum quod excogitatio Dei
li , est scire rem in illo in quo est in improprie sumitur : quia excogitare ra-
universali sicut species in genere, vel tiocinativæ potentiæ est , et causat scien-
causatum in causa remota , non coarcta- tiam collativam quam Dionysius vocat
ta , sed coarctabili . discursam disciplinam : sed a Gregorio po
nitur excogitatio pro intelligentia simpli-
Ad quæst.2. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum ci practica : et verum est quod hæc suffi-
sua scientia sit scientia in particulari ? cit ad opus , secundum quod opus est : ab
Dicendum quod non quia scientia in æterno autem hæc intelligentia secun-
particulari est scientia rei ex his quæ dum actum stat in hoc quod non ab
sunt de natura propria rei : Deus autem æterno, sed tunc cum mundus incepit ,
non sic scit, sed per seipsum . Angeli et alia educerentur : et ideo ante
AD PRIMUM ergo dicendum , quod non opus operatum , et post , et in ipso , habet
Ad I.
sufficit ad scire in particulari scire na- se eodem modo : ergo numquam de po-
turam propriam rei, sed oportet ut ex tentia mutatur ad actum .
propriis rei sciat et hoc non convenit Si autem dicas objectionem procedere
Deo. de opere operante , et non operato di-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Deus non cendum quod falsum est : quia illud est
1 Cf. I Sententiarum , Dist. VIII . Tom. XXV.

182 D. ALB. MAG . ORD . PRÆD.
essentia Dei essentia enim et potentia quitur aliud : ergo necesse est causatum
et operatio in Deo idem sunt et ideo sequi ergo non erit coæternum causæ
ante illud non potest poni potentia ali- in esse quia ipsum secundum suum
qua et hoc qualiter sit, patebit in so- esse causatum est.
Ad argum.
lutione ultimi articuli . • Unde ad argumentum dicendum , quod
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod in Deo non causa prima uno modo se habet in om-
est nisi potentia activa : et illa non est nibus scitis suis ab æterno , et ipsa ab
in potentia respectu operati , sed potius æterno est ordinans exitum scitorum : et
operatum est in potentia respectu ipsius , ab æterno idea tua et mea ordinatæ sunt
et ipsa in actu operatio autem poten- et determinatæ ad hoc ut nunc exeas in
tiæ ab ipsa potentia, nec distat in Deo esse, et similiter ego . Non autem est
nec differt : et ideo nullo modo est in determinatio divini intellectus ad hoc
potentia ad illam . quod fiat ab æterno : sed ipse in se ab
æterno determinavit ut tunc vel tunc
Ad quæst.4. AD ID quod ulterius inducitur, quod fiat . Ergo non sequitur, si scientia sua
Ad 1.
sciat in habitu , Dicendum quod hoc non est causa rei , et scientia sua est ab æter-
sequitur, ut infra patebit, ex hoc quod no actu , quod creaturæ fiant ab æterno .
scientia est causa rerum , quod scientia Et est simile :: sicut si ponamus determi-
in actu faciat quod res causata sit cum nationem mei intellectus practici jam
causa, imo sequitur oppositum . esse ad opus aliquod quod fiet a me post
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod scire per tres annos , et stet meus intellectus con-
species vel ideas, non facit scientiam tinue, quod tunc fiet et non prius : et
habitualem, nisi illæ formæ vel ideæ sint intelligere meum ut tunc fiat, sit suffi-
formæ perficientes intellectum ad actum : ciens causa ad productionem rei : tunc
sicut bene probat objectio facta in con- enim meus intellectus in omni priori
trarium et ideo illa ratio procedit ab tempore erit in actu sufficienter causante
insufficienti quia addi deberet , est rem illam , et tamen res non erit nisi tri-
scientia per speciem diversam ab ipso bus annis prius expletis.

sciente quæ perficit intellectum ejus ad Et per hoc patet solutio ad totum .
actum .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Augustinus

diffinit habitum perficientem potentiam
et expedientem ad operandum Deus
autem in omni potentia sua per seipsum ARTICULUS III.
perfectus et expeditus est.
A1 4 AD ALIUD dicendum , quod habituale An de scientia , potentia , et voluntate
in sermonibus Doctorum non sonat ha- debet esse tractatus proprius ? et, Penes
bitum , sed potius aliquid simile habitui , quid illa tria sumuntur ?
scilicet non connotans actum effectum
in creatura, sicut habitum habens non
necessario agit, sed agit cum voluerit . Deinde quæritur de his quæ sunt circa
Litteram, et primo de hoc quod dicit,
Ad quæst.5. AD ID quod contra ultimum objicitur , ibi , A, « Eorum tamen quædam specia-
Ad object.
dicendum quod non sequitur hoc in cau- lem efflagitant tractatum , etc. »>
sa prima quod patet hoc modo : causa Videtur enim hoc non esse verum :
enim prima sine mensura distat a causa- 1. Ista enim sunt essentialia appropria-
to ergo causatum in nullo potest assi- bilia personis : ergo cum aliis inter es-
milari sibi ergo nec in æternitate . sentialia appropriabilia determinanda
Præterea, Causa est ad cujus esse se- sunt, et non in tractatu speciali .
IN I SENTENT . DIST. XXXV, A, ART. 3 . 183
2. Item, Cum cognitio causæ pertineat posse , et non scire , et velle : ergo tracta-
ad cognitionem causati : et ista sint cau- tus de scientia et voluntate non pertinet
sæ creaturarum , videtur si specialem ad hunc tractatum , ut videtur.
efflagitant tractatum , quod cum creatu-
ris essent determinanda in secundo libro SOLUTIO. Dicendum , quod licet sint es- Solutio .
Ad 1.
Sententiarum , quod non facit Magister. sentialia appropriabilia , tamen scientia
3. Item, Quid vocatur tractatus ? non eorum non potest determinari ex eisdem
enim , ut ipse in suo Prologo dicit, dividit omnino principiis, ex quibus determina-
hunc librum totum nisi in quatuor tra- tur scientia aliorum : alia enim determi-
ctatus cum igitur istud secundum cum nata sunt per relationes personarum ad
contineatur in primo libro , continetur in invicem, vel per essentiæ unitatem vel
primo tractatu : ergo non habet tracta simplicitatem : hæc autem habent deter-
tum specialem . minari per intentionem causæ : quia ista
4. Ulterius, Videtur peccare Magister dicunt dispositiones ex quibus inclinatur
in exsecutione horum trium : cum enim ad causandum creaturam. Et si objicias ,
potentia sit ante sapientiam et volunta- quod secundum hoc , supra 1 debebant
tem , prius debebat exsequi de potentia poni inter ea quæ conveniunt ex tempo-
quam de sapientia et ipse facit contra- re, dicendum quod non est verum : quia
rium . ista non conveniunt ex tempore , sed
5. Item , Potentia est attributum Pa- potius dicunt illa attributa quibus exeunt
tris, et sapientia Filii , ut habitum est in a Deo ea quæ sunt ex tempore et ita
distinctione præcedenti ergo secundum sunt ante tempus et ea quæ conve-
ordinem naturæ qui est in personis , de- niunt ex tempore non sunt ante tem-
buit prius determinari de potentia , quam pus, sed post secundum rationem intel-
de sapientia. ligendi.
AD ALIUD dicendum , quod cum creatu- Ad 2.
ADHUC quæritur de sufficientia horum ris non incidunt in eumdem tractatum :
Quæst.
trium . quia ex principiis creationis et creaturæ
1. Videtur enim, quod numerus abun- non possunt determinari, sed habent
det super ea quæ exiguntur ad causan- proprias determinationes convenientes ab
dum quia ista tria sufficiunt agenti æterno : nec omnis causa cum causato
imperfecto qui est artifex homo : ergo ad incidit in determinationem ejusdem scien-
agens perfectissimum pauciora requirun- tiæ vel libri , sed tantum ea quæ proxima
tur ergo videtur, quod ternarius iste est.
abundet superflue . AD ALIUD dicendum , quod tractatus Ad 8.
2. Item, Nos videmus , quod natura vocatur hic pars specialis de eodem sci-
perfectius agit, quam intellectus practi- bili per alia principia determinabilis :
cus et hoc patet in operibus alchimia : sicut Deus secundum ea quæ ab æterno
quia aurum alchimicum non lætificat conveniunt sibi et temporaliter, est ma-
cor, nec etiam ita est productibile mal- teria hujus primi libri et ideo illud
leis sine scissura , sicut aurum quod pro quod est de convenientibus sibi ab æter-
ducit natura. no, est de scientia primi libri : sed ta-
Præterea , In multis deficit ars a natu- men dicitur pars specialis , eo quod prin-
ra cum igitur Deus sit perfectissimum cipiis prius habitis determinari non pot-
agens, magis similis erit ejus actio po- est .
tentiæ naturæ , quam artis ad operatio- AD ID quod ulterius objicitur de ordine Ad 4 et 5.
nem autem naturæ non requiritur nisi exsecutionis , dicendum quod ista tria
Ad Dist. XXX supra datam .

quæ hic tangit dupliciter considerantur, habet ista tria ut diversa in se , et a se,
scilicet in se , vel in relatione ad opus. et quod agit per instrumentum : Deus
In se considerata verum est , quod poten- autem habet ista tria eadem in se : quia
tia est ante scientiam et voluntatem : scientia est potentia , et e converso : et
sed in relatione ad opus est scientia ut sibi eadem , quia ipse est sua potentia et
dirigens, et potentia ut exsequens et sic sua sapientia et agit sine instrumento
potentia est operans post scientiam et vo- per seipsum. Unde ipse perfectissimum
luntatem . agens est.
Si autem quæritur , Quare de voluntate AD ALIUD dicendum , quod licet natura Ad 2.
exsequitur post potentiam ? Dicendum , perfectior causa sit in agendo quam
quod potentia operans non in omni- ars, hoc tamen non habet natura in
bus modis conjungitur voluntati , licet in quantum est proxima , sed ab influentia
nullo sit contra voluntatem quia vo- primi motoris : formæ enim specifica
luntas Dei dicit inclinationem ad bonum (ut videtur Philosophus velle ) sunt ab
quod est ab ipso potentia vero est ef- influentia cæli super proximas causas
ficiens ad ens et cum ens per suam in- moventes et agentes . Influentia cœli est
tentionem sit ante bonum , determinatur ab influentia primi motoris . Et ideo ne-
de potentia ante voluntatem . Alii dicunt, cesse est, quod natura recipiens deficiat
quod respectu objectorum communior ab ipso . Accipit ergo potentiam operan-
est scientia quam potentia : quia sciendi , et non scientiam et voluntatem , eo
tia est de bonis et malis, potentia autem quod non sit natura rationalis et spiritua-
de bonis tantum : sed illi non dant causam lis unde quod natura non habet hæc
quare potentia est ante voluntatem . Per tria , non est perfectionis , sed defectus a
hoc etiam patet solutio ad sequens. motore primo.
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen-

dum quod numerus istorum trium est
abundans : ista enim sunt de perfectione ARTICULUS IV .
causæ primæ : quod sic probatur : Causa
prima aut agit per necessitatem , aut An Magister bene et sufficienter enu-
per intentionem , habendo rationes ope- meret partes scientiæ, el penes quid
rum suorum . Si per necessitatem : tunc sumantur ?
erit obligata per naturæ necessitatem ad
agere, et erit imperfecta, rationes sui
operis ignorans , quod absurdum est. Si Deinde quæritur de divisione nominum
autem agit per libertatem voluntatis : quam ponit, ibi, A, « De scientia, præ-
aut habebit rationes operis, aut non . Si scientia, providentia, dispositione, præ-
non tunc agit imperfecte : quia Philo- destinatione, voluntate, el potentia, etc. »
sophus dicit, quod etiam ars ignorans Videtur enim diminute enumerare ,
rationes operis, sed operans tantum , mi- cum infra exsequatur etiam de reproba-
nus est honorabilis quam illa quæ scit tione.
rationes sicut architectonica honora- Præterea quæritur, Penes quid su-
bilior est usuali ergo oportet, quod mitur multiplicatio istorum nominum ?
sciat et velit . Quod autem possit , nemo
dubitat. SOLUTIO . Ad hoc dicendum, quod ex Solutio.
Ad 1. DICENDUM ad primum contra hoc ob- habitis satis habetur qualiter accipitur
jectum, quod in his non consideratur scientia, potentia , voluntas . De aliis
distantia perfecti agentis ab imperfecto, autem potest esse triplex multiplicatio :
sed potius in hoc quod inferius agens quarum una et prima est secundum quod
IN I SENTENT . DIST . XXXV, B. 185
se habent ad invicem, et unum addit su- aut per speciem entis. Si primo modo :
per alterum . Potest igitur considerari aut communiter , aut spécialiter. Si
habitus intellectus practici in se , vel in specialiter : tunc est prædestinatio
comparatione ad aliud . Si in se tunc respectu bonorum gratiæ et gloriæ ,
dicitur scientia. Si autem in compara- et creaturæ ad gratiam et gloriam
tione ad aliud , quod additur ei ut con- ordinatæ. Si communiter : aut respectu
trahens ipsum aut illud est secundum rei in se , et sic est præscientia aut re-
rationem medii per quod est in quantum spectu ordinis rerum, et sic est disposi-
est scientia, et tunc dicetur idem quod tio æterna de rebus futuris . Si autem est
sapientia, quia sapientia est scientia per per speciem entis contractio : tunc est
causam altissimam quam difficile est ho- providentia , quæ prædeterminat perfe-
mini scire, ut dicit Philosophus et de ctionem secundum esse et permanere .
sapientia infra exsequetur. Potest etiam Vel sic : Scientia aut est respectu scibilis
contrahi per dispositionem ad actum : ut est apud scientem tantum , aut ut est
hæc autem dispositio aut notat ordinem aliquid ponens circa scitum. Si primo
esse ad actum , et tunc est præscientia modo : aut cum ordine scientis ad sci-
vel providentia, quod idem est, quæ tum, aut absolute . Si absolute : tunc est
notant ordinem esse secundum anteces- scientia . Si cum ordine tunc est præ-
sionem ad effectum aut dispositio pot- scientia Si autem aliquid ponitur circa
est esse ex parte illa qua conjungitur scitum : aut communiter, aut specialiter
actui : et hoc penes ordinem rerum ad respectu creaturæ dignioris. Si commu-
finem, vel ad invicem , et tunc est dispo- niter : aut est respectu esse , et tunc est
sitio aut penes conservantia ipsam dispositio : aut respectu bene esse, et
rem , et tunc est providentia : aut spe- tunc est providentia , quæ dicit curam de
cialiter ad ea quæ rationalia sunt , et bene esse rerum in gubernatione Dei .
tunc est prædestinatio . Si autem est specialiter respectu creatu-
Potest etiam fieri multiplicatio penes ræ dignioris tunc est prædestinatio .
objecta illa quæ sunt simpliciter scibilia , Alii etiam modi inveniri possunt, sed
aut determinata in aliqua differentia non necessarii.
temporis vel entis . Si primo modo : AD OBJECTUM autem dicendum , quod
tunc de ipsis est scientia quæ est de reprobatio aliquid habet , respectu cujus
æternis, et temporalibus, et præsenti- non est operatio divina, ut culpa repro-
bus, et præteritis, et futuris . Si autem bati : et ideo inter illa in quibus determi-
sunt scibilia contracta : aut hæc con- natur scientia practica Dei, non debet
tractio est per differentiam temporis, enumerari.
B. Utrum scientia, vel præscientia , vel dispositio, vel prædestinatio potuerit esse in
Deo , si nulla fuissent futura ?
Hic considerari oportet, utrum scientia , vel præscientia , vel dispositio ,
vel prædestinatio potuerit esse in Deo , si nulla fuissent futura ? Cum enim
præscientia sit futurorum , et dispositio faciendorum, et prædestinatio sal-

vandorum : si nulla essent futura , si nihil esset facturus Deus , vel aliquos
salvaturus, non videtur potuisse in Deo esse præscientia, vel dispositio ,

vel prædestinatio : potuit autem Deus nulla præscire futura , potuit non
creare aliquid vel non salvare aliquos potuit ergo in Deo non esse præ-
scientia, vel dispositio , vel prædestinatio . Ad hoc autem ita a quibusdam
opponitur : Si , inquiunt, potuit præscientia Dei non esse in Deo ab æter-
no , et potuit non esse . Si vero potuit non esse , cum præscientia Dei sit
ejus scientia, et scientia sit ejus essentia : potuit ergo non esse ab æterno
id quod est divina essentia . Ita et de dispositione et prædestinatione , quæ
est divina essentia , objiciunt. Addunt quoque et alia , ita loquentes : Si
potuit Deus non præscire aliqua, cum idem sit Deo præscire quod scire , et
scire quod esse potuit ergo non esse . Item , Cum idem sit Deum præscium
esse, et Deum esse : si potuit non esse præscius , potuit non esse Deus . Po-
tuit autem non esse præscius , si potuit nulla præscire . At potuit nulla
præscire, quia potuit nulla facere .
scit, debet scientia sua etiam aliquo spe-

ciali nomine significari respectu præter-
itorum , et aliquo respectu præsentium ,
ARTICULUS V. et sic dicetur habere memoriam præter-
itorum , et speculationem præsentium , ut
Utrum Dei scientia sit æterna et immu- videtur, quod falsum est : ergo non
tabilis ? debet dici præscius .
4. Item, In nostro intellectu incom-
parabiliter minor est simplicitas , quam
Deinde quæritur de hoc quod dicit : in intellectu divino : sed intelligibile
« Ilic considerari oportet etc. » nostri intellectus propter simplicitatem
1. Quidquid enim est in Deo, æter- non est hic et nunc, sed ubique et sem-
num est : æternum autem est immuta-
per, ut dicit Philosophus : ergo intelligi-
bile et necessarium : ergo nulla posi- bile divinum erit etiam abstractum ab
tione facta videtur posse mutari : et ita po- omni differentia temporis ergo non
sito quod nihil sit futurum , si ante posi- debet significari nomine importante dif-
tionem fuit præscius, etiam postea ferentiam temporis futuri, ut videtur .
præscius erit.
2. Item , Scientia pendet ex scibili , et SOLUTIO. Dicendum ad primum , quod solutio.
dicitur relative ad ipsum : posito ergo
id quod est in Deo , est æternum et
quod nullum sit scibile , sequitur nul- immutabile sed nihil prohibet ipsum
lam esse scientiam : ergo nihil dicit Ma- in alia et alia relatione et ratione esse ,
gister solvendo hanc quæstionem , quod secundum quod aliquid aliter se habet
dato quod nihil sit futurum, quod tunc ad ipsum uno modo quam alio : sicut
non erit præscientia , sed manet adhuc enim dicit Avicenna in prima Philoso-
scientia qua Deus præscit futura ante- phia, ex hoc quod aliquid refertur ad
quam fiant.
aliquid, nihil componitur, neque muta-
3. Item, Sicut est scientia de futuris , tur : quia quantumcumque aliquid acci-
ita est de præsentibus et præteritis : cum piatur simplex et immutabile, per hoc
igitur significetur specialiter Deus re ipsum quod primum dicitur , ponitur re-
spectu futurorum secundum quod præ- lativum , et tamen ex hoc non est com-
IN I SENTENT. DIST . XXXV , C. 187
positum neque mutatum . Unde licet vel etiam non futuro, non destruitur
scientia Dei secundum id quod est, im- scientia Dei : quia nihil accipit a scibili ,
mutabilis est : nihilominus tamen alia sed e converso potius causat scibile.
et alia ratione relationis significatur , se- AD ALIUD dicendum , quod scientia de Ad 3.
cundum quod se habet ad futurum , vel præsenti est concomitans rem , et scien-
non habet se ad illud : et ideo Magister tia de præterito ut hujusmodi , est sequens
bene dicit. rem : et nulla illarum competit Deo , sed
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod scientia Dei tantum competit ei scientia rem antece-
non pendet ex scibili : sed potius scibile dens, sicut causa æterna antecedit cau-
quod est creatura , pendet ex scientia satum temporale : et ideo non dicitur
Dei , ut ex causa : et ideo in divinis acci- memoria Dei vel contemplatio præsens,
dit contrarium dicto Philosophi . Dicit sed tantum præscientia.
enim Philosophus , quod scientia refertur AD ALIUD dicendum , quod scitum a Deo Ad 4.
ad scibile , sed non e converso de neces- omnino intemporale est , nec differentia
sitate scientia enim ponit scibile , sed temporis ponitur circa scitum , secun-
non convertitur : sed in Dei scientia sci- dum quod est in scientia Dei , sed poni-
bibile refertur ad scientiam , et non e tur circa esse rei scitæ : quia hoc habet
converso quia in inferioribus scientia se ut sequens scientiam, secundum quod
causatur a scibili , in Deo autem e conver- causatum sequitur causam et ideo re-
so : et ideo non existente scibili creato , spectu illius dicitur præscientia.
C. Responsio quod præscientia , et dispositio , et prædestinatio quasi relative dicun-

tur ad futuras res vel ad faciendas.
Ad hoc juxta modulum nostræ intelligentiæ ita dicimus : Præscientia et
dispositio vel prædestinatio ad aliquid dici videntur . Sicut enim creator
ad creaturam relative dicitur, ita præscientia vel præscius ad futura referri
videtur, et dispositio ad facienda , ac prædestinatio ad salvanda. Verumta-

men creator ita relative dicitur, ut essentiam non significet. Præscientia
vero vel præscius et in respectu futurorum dicitur, et essentiam designat :
ita etiam dispositio , et prædestinatio . Ideoque cum dicitur, Si nulla essent
futura, non esset in Deo præscientia , vel non esset Deus præscius : quia
varia est ibi causa dicendi , distingui oportet rationem dicti . Cum ergo
dicis , Si nulla essent futura , non esset in Deo præscientia, vel non esset
præscius : si in dicendo hanc causam attendis , scilicet quia nulla essent
subjecta ejus præscientiæ , unde ipsa possit dici præscientia, vel ipse
præscius : quod utrumque dicitur propter futura : verus est intelle-

ctus. Sin autem ea ratione id dicis , quod non sit in eo scientia qua
præscit futura , vel quod ipse non sit Deus qui est futurorum præscius ,
falsa est intelligentia . Similiter et illæ locutiones determinandæ sunt :
Potuit non esse præscientia Dei , vel potuit non esse præscius , et potuit
Deus non præscire aliqua , id est, potuit esse , quod nulla futura sub-
jecta essent ejus scientiæ : et ita non posset dici præscius vel præscire ,
vel scientia ' præscia : non tamen eo minus ipse esset, vel ejus scientia .
Sed non posset dici præscius , vel præscire , vel præscientia , si ejus
scientiæ futura nulla forent subjecta. Similiter de dispositione , et præ-
destinatione , vel providentia . Hæc enim ( ut dictum est) ad temporalia

referuntur , et de temporalibus tantum sunt.
D. Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus , sed etiam de æternis.
Scientia vero vel sapientia non tantum de temporalibus , sed etiam de
æternis est. Ideoque etsi nulla fuissent futura , esset tamen in Deo scientia
eadem quæ modo est nec minor esset quam modo , nec major esset quam
est. Scivit ergo Deus ab æterno æternum , et omne quod futurum erat, et
scivit immutabiliter. Scit quoque non minus præterita et futura quam præ-
sentia, et sua æterna sapientia et immutabili scit ipse omnia quæ sciun-
tur. Omnis enim ratio supernæ et æternæ sapientiæ , ut ait Ambrosius ,
in eo est, quia omnem sapientiam et essentiam capit immensa scientia.
ad creaturas etiam significat præscien-

tia ergo si unum non significat essen-
tiam , nec reliquum : vel si unum signifi-
ARTICULUS VI. cat, et reliquum .
An hoc nomen, creator, significat divi- SOLUTIO. Dicendum, ut supra , quod

Solutio.
nam essentiam ? creator, ut dicit Damascenus, significat Ad 1.
habitudinem Dei ad ea a quibus distin-

guitur et illa habitudo supponit essen-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , tiam, ut circa quam ponitur : et non est
ibi , C, Verumtamen creator ita relati- falsus intellectus propter actum creatio-
ve dicitur, ut essentiam non significet, nis, licet non significet relationem reali-
etc. » ter inhærentem ex tempore : et ideo di-
1. Hoc enim videtur esse contra regu- cit Magister quod non significat essen-
lam Doctorum , quod omne nomen di- tiam .
ctum de Deo connotans effectum in crea- AD ALIUD dicendum , quod præscientia Ad 2.
tura, significat divinam essentiam . in principali significato a quo imponitur
2. Si forte dicas, quod significat re- nomen, dat intelligere essentiam divi-
spectum ad creaturas . CONTRA : Respectum nam : quia essentiam importat et non ha-
In edit. J. Alleaume additur, ejus vel præ- Cf. Supra, Dist . XXX.
scientia.
IN I SENTENT. DIST. XXXV, E, ART. 7. 189
bitudinem relationis , nisi ex compositio- quod significat essentiam , et non crea-

ne præpositionis et ideo dicit Magister tor.
E. Quare omnia dicantur esse in Deo, et quod factum est habet vitam
esse in eo ?
Propterea omnia dicuntur esse in Deo et fuisse ab æterno . Unde Augu-

stinus super Genesim Hæc visibilia , inquit , antequam fierent , non erant :
quomodo ergo nota Deo erant quæ non erant ? Et rursus : Quomodo ea
faceret quæ sibi nota non erant ? non enim quidquam fecit ignorans . Nota
ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et erant, et non
erant. Erant in Dei scientia, non erant in sua natura . Ipsi autem Deo non
audeo dicere alio modo innotuisse cum ea fecisset , quam illo quo ea no-
verat ut faceret apud quem non est transmutatio , nec vicissitudinis
obumbratio . Ecce hic habes, quod hæc visibilia antequam fierent, in Dei
scientia erant . Ex hoc ergo sensu omnia dicuntur esse in Deo , et omne
quod factum est dicitur vita esse in ipso non ideo quod creatura sit crea-
tor, vel quia ista temporalia essentialiter sunt in Deo : sed quia in ejus
scientia semper sunt ' quæ vita est.
remus quatuor : quorum primum est .

An sint ideæ in mente divina ?
Secundum , An in ratione scilibilis
ARTICULUS VII. speculativi vel practici ?
Tertium, Utrum sit idea una , vel plures ?
An in mente divina sunt ideæ ? Quartum , Utrum omnium sint in Deo
ideæ , vel non omnium ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit, AD PRIMUM proceditur sic :

ibi, « Propterea omnia dicuntur esse in 1. Dicit Augustinus in libro LXXXIII
Deo, etc. >» Quæstionum : « Ideæ sunt rationes rerum
Incidit enim hic quæstio de ideis , de stabiles et immutabiles , quæ in divina in-
quibus ad intellectum sequentium quæ- telligentia continentur . Et cum ipsæ nec
1 S. AUGUSTINUs, Super Genesim , Lib. V, cap. nec vicissitudinis obumbratio.

16. Edit. J. Alleaume , sint.
Edit. J. Alleaume, sui. Ibidem , sint.
3 Jacob. 1 , 17 : Omne datum optimum et omne • Cf. 1 Partem Summa theologia B. Alberti ,
donum perfectum desursum est , descendens a Pa- Q. 55, et II P. Q. 4. memb . 1 et 2.
tre luminum, apud quem non est transmutatio,
190 ' D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
oriantur, nec intereant, secundum eas tatur ideæ ergo apud se habet ideas .
Sed contr
men forma ridicitur, omne illud quod oriri SED CONTRA :
et interire potest ¹ . » Ex hoc accipitur, quod 1. Plus opponitur id quod est in diversa
ideæ sunt , et ad quid sunt, et ubi sunt : essentia, quam id quod distinctum est,
et ideo hæc auctoritas valde est notabilis . in eadem tamen essentia manens : ergo
2. Item , ibidem : « Omnia ratione sunt respectus ad id quod est in diversa essen-
condita nec eadem ratione homo , qua tia , majoris est oppositionis in Deo ,
equus hoc enim absurdum est existi- quam ille qui est in Deo inter ea quæ
mare . Singula ergo propriis sunt creata. sunt ejusdem essentiæ : sed respectus in-
rationibus. Has autem rationes non est ter ea quæ sunt ejusdem essentiæ , facit
arbitrandum esse nisi in mente condito- in divinis distinctionem personarum : er-
ris : non enim extra se positum quidquam go respectus ad id quod est diversæ essen-
intuebatur. »> tiæ, faciet diversitatem essentiarum , cum
3. Item, Augustinus in libro Retracta- sit majoris oppositionis talis autem est
tionum : « Nec Plato in hoc erravit, quia respectus idearum : ergo ideæ in Deo fa-
esse mundum intelligibilem dicit , etc. cient diversitatem essentiarum , quod esse
Mundum quippe intelligibilem nuncupa- non potest : ergo non sunt ideæ in Deo.
vit Plato ipsam rationem sempiternam , 2. Item , Omnis diversitas quæ est in
qua fecit Deus mundum : quam qui esse causis et causatis, necesse est quod re-
negat, sequitur ut dicat Deum irrationa- ducatur in unum universitatis princi-
biliter fecisse quod fecit '. » pium , quia aliter plura essent principia :
4. Item , in libro de Civitate Dei dicit : sed magis unum principium est id quod
Plato ideas ponit : et eas qui negat, inest unum essentia et ratione , quam id
fidelem esse non ambigit : quia Filium quod unum quidem est essentia, sed
Dei negat . plura ratione : ergo necesse est , quod hoc
5. Item , Boetius in libro de Consolatio- accipiatur ut unum essentia et ratione :
ne Philosophiæ dicit : ergo in ipso non sunt rationes ideales .
3. Item nos videmus hoc in principiis
Tu cuncta superno
naturæ omnis enim diversitas quæ est
Ducis ab exemplo , pulchrum pulcherrimus
[ipse in qualitatibus propriis naturalibus, re-
Mundum mente gerens …... ducitur ad qualitates primas agentes et
patientes, scilicet differentias elemento-
6. Item , ad Hebr . x1, 3 : Fide intelli- rum , calidum , frigidum , humidum , sic-
gimus aplata esse sæcula verbo Dei, ut cum actionis autem illarum qualitatum
ex invisibilibus visibilia fierent. Invisibi- multiplex diversitas reducitur ad diver-
lia autem ibi dicuntur ideæ et rationes sum motum cœli , minus tamen diversum ,
mundi archetypi in mente Dei. quam sit actio elementorum : diversi-
7. Hoc etiam probatur sic ratione : tas autem motus cœli cum sit multiplex,
Constat, quod Deus non agit per naturæ reducitur ad numerum mobilium quæ
necessitatem , ut habitum est prius : ergo sunt octo vel novem , et istorum iterum
agit per intellectum omnis autem agens diversitas reducitur in motorem primum :
per intellectum , apud se habet rationem ergo necesse est, quod primum in quod
operis et exemplar, aut ignorat quid fit omnium reductio , sit ratione unum ,
agat : ergo cum Deus sciat quid agat , et secundum diversitatem rationum mo-
ipse apud se habet rationes omnium veat : et hoc dato non erunt ideæ : ergo
operabilium suorum et illæ vocan- ideæ non sunt , ut videtur.
1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum , IDEM, Lib. I Retractationum, cap. 3.

· Q. 44.
IN I SENTENT. DIST. XXXV, E , ART. 7. 191
4. Item , Si sunt ideæ , ad quid sunt ? et a se removentur . Sed intellectus Dei

ad res creatas est relatio secundum ratio-
Superfluum enim est in causa , quod non
est ad productionem causati , ut videtur : nem , sed creatorum ad ipsum secundum
sed diversitas generatorum et corrupto- rem : et ideo creator essentialiter quidem
rum aliunde potest causari , secundum differt a creatis, sed respectus a respectu
quod dicunt Philosophi , quod natura non quia inter respectum et respectum
sphæræ nonæ est facere uniformitatem in non est oppositio : et ideo relatione illa
his quæ sunt in una natura et unius ratio- non est Deus nisi unum principium , ut
nis . Naturæ autem sphæræ habentis mul- infra patebit : et respectus illi in ipso non
tas stellas , est facere diversitatem figu- habent distantiam , vel oppositionem, vel
ræ et formæ in generatis et corruptis . diversitatem, licet pluraliter significen-
Naturæ autem spheræ lunæ est movere tur eo quod sunt ad res diversas.
aquam secundum diversum situm in di- AD ALIUD dicendum , quod diversitas Ad object. 2.
versam mixtionem , ut mixtum fiat con- omnis absque dubio reducitur in unum
tinuum : quia terra pura continuationem essentialiter et ratione quoad ipsum sed
non facit , sed comminutionem . Naturæ non est universitatis et diversitatis prin-
autem sphæræ solis est movere ignem ad cipium , nisi referatur ad diversa : et ideo
immissionem caloris moventis et dige- illæ rationes quoad respectus multipli-
rentis et maturantis commixtum conti- cantur ex parte posteriori, scilicet secun-
nuum . Naturæ autem sphærarum quinque dum quod sunt a parte creaturarum ordi-
aliorum planetarum est movere aerem , natarum ad ipsum , sed ex parte sui non,
propter quod sunt in aere motus multi, quia ipsum per seipsum causa est unius-
eo quod illi planetæ multarum sunt diver- cujusque causati : et ita adhuc relinquitur
sitatum in motibus declinationis , et invo- esse idea in ratione illorum respectuum
lutionum , et descensus, et ascensus , et ad res creatas.
stationis, directionis, retrogradationis , et AD ALIUD dicendum , quod bene conce- Ad object. 3.
hujusmodi. Cum ergo ex illa diversitate do hoc , quod talis reductio est in causis
sufficienter causetur diversitas formarum, naturalibus sed illa non tollit immedia-
ut videtur, superfluit positio idearum . tum respectum uniuscujusque ad pri-
mum : non enim primum ita est , ut dice-
Solutio SOLUTIO . Dicendum , quod absque du- bant quidam errantes Philosophi , quod
bio etiam philosophice loquendo necesse habeat immediatam influentiam super
est ponere ideas, ut dicit Augustinus : mobile primum, et non super alia sed
quia aliter sequeretur, quod Deus sine immediate influit omnibus , et etiam per
ratione qua mundum cognosceret , mun- alia influit et ex parte respectus illius
dum creasset . quo influit esse uniuscujusque , ponitur
d object. 1 DICENDUM ergo ad primum quod con- ratio idealis.
tra objicitur, quod relatio non diversifi- AD ALIUD dicendum, quod necessitas Ad object. 4.
cat, nisi per hoc quod habet de natura idearum est : quia diversitas stellarum et
oppositionis dicunt enim logici , et ve- imaginum et proportionis situum ex mo
rum est, quod aliter arguitur a relativis tu sphærarum , diversam numquam face-
in quantum relativa sunt , et aliter a re- rent formam , nisi influeretur eis a Deo
lativis oppositis secundum quod opposita qui est universitatis principium : et etiam
sunt secundum enim quod relativa sunt, acceptam rationem formæ non possent
posita se ponunt, et perempta se peri- influere , nisi Deus immediatius influeret ,
munt per hoc autem quod opposita sicut habetur, Joan . v, 17 : Pater meus
sunt , sequitur quod unum non sit aliud : usque modo operatur, et ego operor. Et
et ideo in personis in quibus est relatio ideo necesse est ponere ideas , quæ sunt
realiter, verum est quod distinguuntur, rationes istarum formarum .
eorum quæ ab ipso formantur. Si dicas ,

quod licet speculativus intellectus nihil
ponat circa rem , tamen accipit a re et
ARTICULUS VIII. ideo ex parte illa habet ideas : hoc fal-
sum est in Deo : sed in nobis verum
An ideæ sunt in mente divina in ratione est : quia nostra scientia causatur a re-
scibilis speculativi, vel practici ? bus, ut supra habitum est : Deus autem
intelligendo se , intelligit omnia : et
multitudo idearum non est ex parte sui ,
Secundo quæritur, Utrum sunt idea sicut posterius patebit , sed tantum in-
in ratione scibilis speculativi, vel pra- telligitur ex relatione ideatorum ad ip-
ctici ? sum et non ita proprie idealis est in-
Videtur autem , quod practici tantum : tellectus speculativus in Deo ut specula-
quia tivus.est , sicut practicus secundum quod

1. Ideæ sunt ad facienda : ergo sunt practicus est. Est tamen verum , quod
exemplaria operabilium talia autem speculatur se Deus ut est principium
sunt intellectus practici : ergo ideæ sunt omnium , et sic quodammodo ut exem-
secundum rationem intelligibilis practici . plar et causam : et ideo dicunt quidam ,
2. Item, Augustinus supra vocavit eas quod intelligit se ut ideam .
rationes, dicens quod alia ratione for-
matur homo, et alia equus : ergo sunt
in Deo ut practicæ, et non ut speculati-
ARTICULUS IX.
væ .
Sed contra. SED CONTRA :
Deus speculativam scientiam habet An in Deo sit una idea , vel plures ?
mundi : non enim sufficit ut sciat mun-
dum facere, nisi etiam ut sciat omnem
naturam mundi : ergo videtur, quod ne- Tertio quæritur , Utrum in Deo una
cesse est in illa ratione etiam ponere idea vel plures sint?
rationes ideales . 1. Et arguitur a quadam considera-
tione quæ est in secundo Topicorum , et
SOLUTIO . Dicendum , quod ideæ dicunt una sola quæ est hæc : Si aliquis dixerit
S-lutio.
respectum ad rem , et ideo sunt proprie scire esse intelligere , considerandum in
loquendo secundum intellectum practi- uno et pluribus si dissonant : nam si
cum . dissonant , non est hoc illud . Constat au-
AD HOC autem quod objicitur in contem , quod idea est essentia divina, quia
Ad object.
trarium , dicendum quod Deus omnem nihil est in Deo nisi Deus : ergo cum
scientiam et sui et mundi habet : sed idem sit essentia et idea : et essentia est
tamen quia intellectus speculativus in una , erit tantum una idea : nam si es-
quantum est speculativus , nihil ponit sent plures ideæ, secundum inductam
circa rem , ideo ex parte illa non habet considerationem non esset essentia idea.
respectum idealem . Practicus autem ra- 2. Item , In anima sic est , quod poten-
tionem habitam in se ponit circa opus , tia intelligendi non est omnino simplex ,
secundum quod dicit Philosophus, quod quia nata est habere rationes plures :
sanitas quæ est in animali, vel in ho- ergo si intellectus Dei haberet ideas
mine, est sanitas quæ est a sanitate quæ plures, non esset omnino simplex, quod
est in anima medici volens per hoc falsum est : ergo non sunt ideæ plures.
probare, ut dicit Commentator , moto- 3. Item, Si sunt multæ aut re, aut
rem primum esse quodammodo formam ratione . Sire : tunc sequitur, quod plu-
res res quam tres fuerunt ab æterno, compositio et necessitas et contingentia

quod est hæreticum : quia non fuerunt sint etiam consequentia res , videtur
res ab æterno , nisi Pater et Filius et quod a rebus etiam accipiant ideæ unita-
Spiritus sanctus, qui sunt tres res , ut tem et compositionem , etc. : quod falsum
dicit Augustinus in libro de Doctrina est, cum dicat Augustinus quod nec
Christiana . Si autem ratione sola sunt oriuntur, nec intereunt, nec mutantur ,
plures sed dicit Boetius, quod ratio sed sunt stabiles.
cassa et vana est, quæ non potest poni 7. Item, Si multitudo rerum creata-
circa rem ergo illa ratio erit cassa et rum est causa multitudinis idearum :
vana. Et si dicas , quod dictum Boetii est ergo multitudo ex parte rerum præin-
contrarium dicto Philosophi, qui dicit, telligitur multitudini idearum ; sed mul-
quod abstrahentium non est menda- tudo rerum creatarum est ex ten -pore , et
cium et glossant quidam , eo quod abs- multitudo idearum ab æterno : ergo illud
tractio non ponatur circa rem , et ita quod est ex tempore, præintelligitur ei
possumus aliquid intelligere quod in re quod est ab æterno , quod est impossi-
non est. CONTRA : Abstrahentium esset bile ergo videtur, quod ideæ nullo
mendacium , si abstraherent quod nec modo sint plures .
esse nec diffinitiva ratione abstrahi pot- SED CONTRA : Sed contra.
est, ut carnem a plumbo , vel ære : non 1. Si concedatur hoc, erit contra
enim caro unquam invenitur in plumbo, dictum Augustini supra inductum , quod
vel in ære : sed circulus et rectum inve- non una ratione format Deus hominem ,
nitur in una ratione in diversis materiis et equum .
specie : et ideo potest abstrahi ab una- 2. Item, Rationes rei sunt propriæ
quaque illarum , quia nulla illarum ma- ipsius rei in propriis autem est diffe-
teriarum cadit in diffinitione sua. Sed sic rentia et multitudo : ergo videtur , quod
non est hic quia nihil poterit dari circa ideæ propriæ et rationes sunt multæ. Si
cujus diffinitionem vel esse ponas ratio- dicas, quod Deus non habet ideas nisi
nes idearum plurium. universalium , ut quidam dixerunt , et
4. Si dicas, quod pluralitas causatur a non habet ideas proprias : ex hoc sequi-
rebus relatis ad ipsum Deum, ut causantur hæresis, quod non cognoscit res
tem per intellectum . CONTRA : Res tem- proprie, sed communiter tantum : quod
porales sunt : temporale autem non est in principio distinctionis istius est im-
causa æterni : ergo res non causant ra- probatum quia Deus cognoscit per
tiones plures esse in Deo. ideam : et cujus non est idea , non habet
5. Item, Antequam res essent , non cognitionem in mente divina , vel co-
erat relatio plurium ad Deum : ergo gnoscitur ut privatio, sicut infra dicet
tunc non causabant hujusmodi plurali- Magister de cognitione mali.
tatem rationum : et sic non ab æterno
fuerunt istæ rationes plures, ut videtur, SOLUTIO. Dicendum sine prejudicio, Solutio.
sed una tantum idea : ergo pluralitas es- quod idea tripliciter consideratur , scilicet
set magis in rebus, quam in ideis , quod secundum id quod est, et sic est essen-
est contra Augustinum in libro LXXXIII tia divina et intellectus divinus , et est
Quæstionum, qui dicit : « Absit ut ratio- una sola. Item, consideratur in compa-
nes illas extra Deum ponamus ' . » Unde ratione ad intelligentem per ideam, vel
significat ea pluraliter esse in Deo . operantem , et sic iterum non est plures ,
6. Item , Si res causant unitatem et sed una tantum : quia intelligens est
multitudinem in ideis : cum unitas et unum indivisibile. Tertio, consideratur
' S. AUGUSTINUS, Lib . LXXXIII Quæstionum , Q. 44.

1133
XXVI
in relatione ad opera ipsa quorum est absolutum (quod ad librum de accidente

idea , et sic habet pluralitatem ex parte pertinet) significetur : ut si dicatur homo
respectus ad illa . Unde meo judicio me- esse animal, sequitur quod plures homi-
lius dicitur multorum idea, quam multæ nes sint plura animalia et si dicatur
ideæ. Hujus ponit exemplum Dionysius homo esse albus, sequitur quod plures
in centro circuli , quod est principium homines sint plures albi . Sed in relatione
linearum egredientium ad circumferen- secus est : quia illa multiplicatur per id
tiam , et etiam circumferentiæ, quia cir- quod est extra relativum quantum ad re-
cumferentia tota generatur ex ipso , et spectum in quem necesse est colligi illud
movetur ex ipso , ut dicunt sapientes : quod refertur ad ipsum : et ideo non
et ipsum quidem est unum secundum id sequitur , quod si essentia est idea, quod
quod est et si ponamus in ipso esse et sicut est una tantum essentia , ita sit una
motorem circumferentiæ, et movere per tantum idea .
lineas egredientes , sicut ab axe radii AD ALIUD dicendum , quod secus est in Ad 2.
circumferentiam movent in rota, erit anima : quia anima habet formas ac-
centrum in comparatione totius motus ceptas, quæ causatæ sunt a pluribus , et
unum sed in comparatione ad lineas ideo plures facientes in ea comparatio-
quibus fit motus totius, erit ipsum in ra- nes . Sed in Deo non est sic , ut jam vi-
tione multorum , et est potius multorum sum est : quia ipse per suam scientiam
unum quam sit multa : sed tamen respe- est causa, et per suum intellectum : et
ctus erunt in eo secundum habitudine. m ideo non est nisi diversitas respectuum ,
multorum ad ipsum . Unde proprie signi- et non specierum , vel formarum et
ficatur cum dicitur, quod est in se unum ideo non inducitur in eo compositio ali-
unius motoris multa recipiens diversi- qua : quia, sicut supra ostensum est, ex
mode : ista autem multiplicitas respe- relatione sola nihil efficitur magis com-
ctuum causatur ab his quæ sunt extra positum quam prius erat, præcipue in
ipsum , et ideo ipsum in se non multipli- his relativis in quibus dependentia rea-
catur. Per simile hujusmodi intelliga- lis non est in utroque relativorum , sed in
mus immobilem naturam Dei causantem altero tantum , sicut est in idea et ideato.
et moventem totam rotam mundi : per AD ALIUD dicendum , quod est multi- Ad 3.
lineas egredientes intelligamus creata tudo ratione sola, et adhuc minor, si
singula, quibus successione rerum creata- potest esse minor : quia est multitudo
rum , quasi circulari generatione move- ratione , et multitudo re , et est multitudo
tur mundus et dicamus tunc, quod rationis supra rem. Multitudo ratione
illud immobile primum , unum est prin- sola est multitudo consignificati ex si-
cipium, tamen multorum a se egredien- gnificatione alterius : sicut verbi gratia,
tium et dicamus , quod idea nominat, si ego sum albus , et tu niger, et efticia-
non ipsum secundum rem quod est, sed ris albus , nulla mutatione facta in me,
potius respectum ipsius ad id cujus est sunt hic plures similes : et pluralitas quæ
principium et cum ille respectus pluri- importatur per ly similes , consignificata
ficetur secundum multitudinem princi- est per relationem tui ad me , non per
piatorum , sequitur quod ideæ sunt multæ relationem mei sed per correlationem
et rationes : sed tamen quod non sint mei ad te quia una similitudine in te
multi intellectus , vel principia moven- posita , necesse est consignificari alteram
tia. in me : quæ tamen non est causata per
Ad. 1. DICATUR ergo ad primum , quod illa aliquid quod mihi advenerit . Ista multi-
consideratio intelligitur de his in quibus tudo adhuc directius est in centro cir-
unum ponitur alteri idem absolute , sive culi, quod est principium linearum :
essentialiter, sive accidentaliter inesse significatis enim lineis pluraliter, neces-
se est consignificari pluralitatem respe- sequuntur res secundum quod sunt in se

ctuum centri ad ipsas : et ita est multi- quocumque modo , sed potius secundum
tudo rationis consignificata in ideis : et quod sunt creatæ post non esse : quia
ideo forte frequenter invenitur apud creabile vertibile est, et vertibile compo-
Sanctos, quod dicunt ideas pluralitatem situm , et diversum , et alii oppositum , et
tantum consignificando , et non dicunt, sic de aliis : et ideo non ita possunt
vel raro dicunt plures ideas , pluralitatem transferri ad res significatas in causa , sic-
importando per principale significatum ut unum et multum : tamen non videtur
dictionis hujus quæ est plures . Pluralitas mihi esse dicendum, quod sint multæ
autem rei patet satis . Similiter et plura- ideæ , licet dicamus ideas consignificando
litas rationis quæ ponitur circa rem . pluralitatem et si concederemus esse
Ad 4. AD ID ergo quod contra objicitur, di- plures ideas, non oporteret nos propter
cendum quod temporale non est causa hoc concedere multas vel diversas ideas :
æterni, quia creaturæ non causant æter- quia pluralitati sufficit quæcumque diffe-
num sed tamen æternum potest consi- rentia , sed non multitudini : cujus si-
gnificari aliquo modo cum temporali , et gnum est, quod dicimus in divinis per-
innotescere in aliqua ratione cum tem- sonas plures , non tamen multas proprie
porali , in qua non significatur vel inno- loquendo .
tescit ut est æternum : et ideo ratio illa AD ALIUD dicendum , quod præintelligi Ad 7.
non est cassa et vana , cum aliquo modo multitudinem creaturarum contingit
ponatur circa rem, scilicet non in se duobus modis , scilicet ut existentium , et
consideratam , sed prout innotescit per sic falsum est : vel exiturarum a causa,
comparationem temporalis ad ipsum : et sic verum est , quod præintelligitur
hoc enim sufficit ad hoc quod intellectus temporale non ut temporale æterno :
salvetur. quia æternum quidem a temporali cau-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod licet res in sari non potest, sed in quantum signifi-
se et in proprio esse , non sint ab æterno : catur cum ipso , potest accipere aliquam
in potentia tamen sunt ab æterno . Et si rationem consignificandi , quæ sine ipso
quæras , In qua potentia ? Dico quod in non significatur .
potentia causæ efficientis. Si autem ob-
jicias, quod secundum hoc non sunt
multæ, et ideo non referuntur ut multæ
ad ideas. Dicendum , quod res secundum
quod ibi sunt , non sunt multæ : tamen ARTICULUS X.
ut significantur exituræ, sunt ut multæ,

et sic ut multæ referuntur ad suas ideas An in Deo sunt ideæ omnium , et maxime
secundum quas exeunt et in hoc cau- materiæ primæ ?
satur multitudo significata secundum ra-
tionem quæ minima est omnium plura-
litatum quia res ipsæ in potentia sunt, Deinde quæritur, Si in Deo omnium
et respectus in potentia : et consignifi- sit idea , et hoc præcipue propter mate-
cata pluralitas est consignificatæ ratio- riam primam : quia
nis tantum , et non rei significatæ . 1. Si idea est ratio formæ , non vide-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod unum et tur habere relationem nisi ad formam :
multum sequuntur ens in se , sive in cau- non ergo ad materiam , ut videtur.
sa, sive in potentia , sive in effectu signi- 2. Item , Idea est principium cogno-
ficetur et diversitas , et oppositio , et scendi : omne autem quod cognoscitur ,
compositio , et mutabilitas, et materiali- scitur a forma : ergo videtur, quod nulla
tas, et necessitas , et contingentia , non idea sit materiæ .
Sed contra. SED CONTRA : successione , ut motus , et tempus vel

Quidquid creatum est , rationem idea- in quiete , ut vacuum , vel infinitum : quæ-
lem habet in mente divina, sive Creato- dam autem pertingendo ad formam de-
ris materia prima creata est : ergo ha- terminatam in actu non permixto nobi-
bet ideam in mente Creatoris. Si forte liori vel ignobiliori , ut creaturæ quæ
dicas , quod materia prima cognoscitur modo , specie et ordine propriæ naturæ
per formam : hoc nihil est, quia nos quæ- determinantur .
rimus de ea cognitione qua cognoscitur . Et per hoc patet solutio ad totum.
per seipsam.
Præterea, Absurdum est dicere , quod
tu dicas Deum accipere cognitionem
unius per alterum , sicut nos accipimus : ARTICULUS XI.
quia tunc aliquid esset cujus cognitio-
nem non haberet nisi per accidens , et Utrum creaturæ alio modo innotuerint
non per seipsum , quod falsum est : ergo Deo factæ, quam fuerint notæ facien-
materiam primam cognoscit per seipsam . dæ?
Si forte velis dicere, quod privatio
non est separabilis a materia : quia per
seipsam ipsa est potentia ad formam , ut Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
quidam dicunt. CONTRA hoc videntur esse E, « Ipsi autem Deo non audeo dicere
tria inconvenientia : quorum
quorum primum
primum alio modo innotuisse , cum ea fecissel,
est, quod aliquid citra primum est sua quam illo quo ea noverat ut facerel,
potentia. Secundum est , quod privatio etc. »
>
<
non cognoscitur a Deo, nisi per habi- Videtur enim hoc esse falsum : quia
tum , ut dicet Magister infra. Cum ergo 1. Unumquodque sicut se habet ad
potentia materiæ sit privatio, non habet esse, ita se habet ad verum . Verum autem
ideam propriam in qua formetur idea . simpliciter alio modo scitur et melius
Tertium inconveniens est ut prius , quod scitur, quam verum secundum quid :
materia a Deo cognoscitur per alterum , ergo ens simpliciter melius et alio modo
et non per seipsam in propria natura . scitur, quam ens secundum quid : sed
creaturæ ab æterno antequam fierent non
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod fuerunt nisi secundum quid , scilicet in
Deus cognoscit materiam et facit imme- potentia causæ efficientis et exemplaris :
diate per ideam materiæ. Licet enim se- ergo non noscebantur nisi secundum .
cundum Boetium et Avicennam , illa quid : et post notæ sunt simpliciter : ergo
quæ sunt tantum in potentia , ut mate- alio modo innotuerunt factæ, quam notæ
ria, vel semper permixta potentiæ secun- fuerunt faciendæ .
dum successionem sui de potentia in ac- 2. Item , Aut Deus novit ca quæ sunt
tum , ut motus, et tempus , vel permixta ab æterno simpliciter, aut secundum
potentiæ ad id quod contrarium est actui quid tantum . Si secundum quid ergo
in quo sunt, ut vacuum , et infinitum , notitia sua fuit imperfecta , et postea
sint a nobis non pleno intellectu intelli- perficiebatur. Si simpliciter, et res non
gibilia : tamen a Deo pleno intellectu fuerunt nisi secundum quid : ergo novit
cognoscuntur : et ideo dico esse ideam aliter, quam fuerunt : ergo decipieba-
speciem efficientis, quam imitatur quan- tur, quod falsum est.
tum potest effectum. Quædam autem 3. Si forte dicas , quod Augustinus et
imitantur illam , secundum potentiam ens Anselmus dicunt, quod res verius sunt
tantum , ut materia prima : et quædam in Deo quam in seipsis : quia in ipso
secundum actum permixtum potentiæ in sunt vita et lux, ut dicit Augustinus , et
IN I SENTENT. DIST . XXXV , E, ART. 11 . 197
creatrix essentia, ut dicit Anselmus : in tia , tanto verius est in verbo , id est , in-
seipsis autem sunt vespera vel tenebra , telligentia Creatoris quam in seipsa ,
et mutabiles et ideo verius cognoscun- quanto verius existit creatrix quam
tur, ubi verius sunt. CONTRA : Veritas rei creata essentia , quomodo comprehendet
est a forma rei : forma autem dans esse mens humana cujusmodi sit illud dicere
rei proprium , numquam fuit in Deo : Dei, et illa scientia Dei , quæ sic longe
ergo veritates rerum numquam fuerunt superior est creatis substantiis , si nostra
in Deo ergo res non est verius in Deo scientia tam longe superatur ab illis ,
quam in se. quantum earum similitudo differt ab
4. Item, Veritas naturæ hujus rei non earum essentia ? Ex hoc accipitur, quod
est ab eo quod est commune scilicet sibi, verius sunt res in Deo quam in seipsis ,
et alii, sed a forma propria sibi : quia in quod videtur esse contra prius probata .
communi non est nisi in potentia, in ve- Sed adhuc contra hoc objici potest ,
ritate autem sua est in actu . Cum igitur 2. Cum dicitur, Creatura est in Deo :
in Deo non sit in proprio sibi , sed in aut intelligitur de creatura quæ est , aut
communi sibi, et alii : et non sit in ipso de creatura quæ non est. Si de creatura
in actu, sed in potentia tantum : non erit quæ est cum illa nihil habeat in genere
vere in ipso ergo non erit in ipso verius quod non sit in aliqua specierum , pos-
quem in se. sent inferri universaliter omnes species
Sed contra. 1. Et quia circa hoc est dubium , acci- creaturarum , quia ratione omnium
piantur ipsa verba Auctoris ut jacent . æqualiter redditur prædicatum subjecto :

Dicit autem Augustinus in libro XI de Ci- ergo asinus est in Deo, et homo est in
vitate Dei, sic : Angeli ipsam creaturam Deo, quod falsum est . Si autem de crea-
melius ibi , hoc est, in sapientia Dei , tura quæ non est . CONTRA : Cum dicitur,
tamquam in arte qua facta est , quam in Creatura est in Deo, ly creatura suppo-
ea ipsa sciunt ac per hoc et seipsos nit verbo præsentis temporis : ergo re-
melius ibi quam in seipsis . Facti sunt stringitur ad standum pro præsentibus :
enim, et aliud sunt quam ille qui fecit. ergo creatura supponit ibi pro eo quod
Ibi ergo tamquam in cognitione diutur- præsentialiter prædicatur et dictum
na, in seipsis autem tamquam in ve- erat, quod supponeret pro eo quod non
spertina ' . Ex hoc accipitur, quod melius est ergo illa simpliciter est falsa, Crea-
etiam seipsos cognoscunt Angeli in Deo tura est in Deo.
quam in se et non cognoscunt se me- 3. Item , Verbum Augustini videtur
lius, nisi ubi melius et verius sunt : ergo impossibile implicare, scilicet quod æqua-
melius et verius videntur esse in Deo liter et eodem modo novit ea quæ sunt,
quam in seipsis . Anselmus autem in et ea quæ non sunt. PROBATIO . Deus enim
Monologio dicit sic : Nulli dubium est novit ca esse quæ sunt : et eodem modo
creatas substantias multo aliter esse in novit ea quæ non sunt : ergo novit esse
seipsis quam in nostra scientia : in seip- ea quæ non sunt : quod est impossibile :
sis namque sunt per ipsam suam essen- quia si novit, tunc est verum quod novit :
tiam , in nostra vero scientia nondum ea- et sic verum est esse ea quæ non sunt :
rum essentiæ, sed earum similitudines. ergo ea quæ non sunt , sunt et hoc est
Restat ergo ut tanto verius sint in seipsis contradictoria simul verificari de eodem .
quam in nostra scientia , quanto verius.
alicubi sunt per suam essentiam quam SOLUTIO . Sine præjudicio potest dici , Solurio.
Ad 1.
per suam similitudinem . Cum ergo et quod cum dicitur , Creaturæ melius et
hoc constet, quod omnis creata substan- verius sunt in Deo quam in seipsis , quod
1 S. AUGUSTINUS, Lib . XI de Civitate Dei, cap . 29.

ibi comparatio fit duplicis esse creaturæ: et esse rem ipsius. Unde oportet redire
et hoc necesse est simpliciter accipere ad superiorem solutionem , ut mihi vi-
abstractum ab hoc esse et illo , in quo detur.
fit comparatio . Et ut hoc intelligatur, Si autem vellemus solvere ad homi-
distinguamus quadruplex esse creaturæ, nem , et non ad intentionem Sanctorum ,

scilicet primum in natura sua . Secun- diceremus quod cum dicitur res esse me-
dum in ratione naturæ quod abstrahitur lius et verius in Deo quam in se , quod
ab illo quod est in natura propria . Ter- duplex est locutio ex æquivocatione ejus
tium quod est naturæ in exemplari pri- quod est esse melius et verius : si enim
mæ causæ existentis, et non simpliciter. sit adverbium ly melius , falsa est oratio .
Quartum est quod est commune ad om- Si autem nomen , vera est : quia res in
nia ista, quod est esse creaturæ quocum- Deo est Deus, qui est verius quam crea-
que modo existens . Dico ergo, quod in tura et tunc cessaret objectio : sed ta-
dictis Sanctorum comparatur tertium esse men hæc non est intentio Sanctorum .
ad primum, et secundum secundum ra- AD ALIUD dicendum , quod Deus ab Ad 2.
tionem quarti : quia omnis comparatio æterno omnia simpliciter novit, et non
est in aliquo communi utrique compara- secundum quid : sed non omnia novit
torum : est autem excessus comparatio- ab æterno esse simpliciter cum enim
nis , non secundum idem in quo est com- dicitur, novit omnia simpliciter ab æter-
paratio , sed secundum comparata : et no, ly simpliciter refertur ad actum ver-
ideo tertium esse secundum id quod est bi prout refertur ad suppositum , non
illa, excedit primum et secundum : et prout transit super appositum unde
hoc planum est quod intendunt Sancti, in objecto fit sophisma ex compositione
cum ipsi probent pro tanto ibi verius et divisione .
esse , quia ibi est creatrix essentia. Non AD ALIUD dicendum, quod veritas rei Ad 3.
autem fit comparatio , ita quod utrum- duplex est, scilicet absoluta quæ est in
que comparatorum referatur ad creaturæ re ipsa, et illa est indivisio actus a po-
esse in natura, sicut refertur id quod est tentia et est veritas quam diffinit An-
secundum quid et simpliciter : oportet selmus, quod est rectitudo sola mente
enim illud ad idem referri si debeat fieri perceptibilis, et illa est in re in compa-
comparatio in illo : et ideo hoc non atten- ratione ad summe rectum , quod est
ditur. Unde quod creatura in se est sim- mensura aliorum et hoc verum est
pliciter, et in Deo secundum quid , hoc quando res est ad hoc, ad quod est in
non facit ad propositum secundum in- mente sapientiæ creatricis : quo vero
tentionem Sanctorum : quia comparatio nusquam ita vera est sicut ibidem . Et
fit hic in ratione communi quod est ex hoc non sequitur rem esse in natura ,
quartum esse, quod se extendit ad esse sed tantum esse quocumque modo .
simpliciter et secundum quid : et ex- AD ALIUD patet solutio ex habitis in
Ad 4.
cessus notatur secundum veritatem et præcedenti quæstione : quia ibi osten-
nobilitatem comparatorum ad invicem , sum est, quod idea appropriatur ex re-
ut prius diximus . latione et ideo quælibet res est in
Alii dicunt sic, quod aliud est esse rei , mente divina sicut in idea propria, licet
et aliud esse rem et concedunt, quod mens ipsa omnibus communis sit.
esse rei verius est in Deo quam in se , An AUGUSTIST latem inductam
Ad object.1
sed non res. Sed tunc adhuc eadem er ndum quod abs-
quæstio de esse rei : esse enim rei livina, in qua res
nullum umquam vocatur nisi id est , melius co-
est id quod est et sic ad esse ipsa. Et ad hoc intel-
tur esse rem, licet non idem , quod duplex est se-
IN SENTENT IST. DAY 1 LAN
PII.
Quem si. Pported
The mit nam
141L
2 100 Dia Dud atened !!!
11 est .1 .ienet ! I si 111- : ‫لا‬
cen 'TGT UN
1- Tint ' '.
-t 42 ) .1
15.
oznoscitur.
འཁམས་ ་ཚན་ ‫רזייוו‬
d. mod nest i ecundam
PORI TIL
secundum partem , ei seun-
tom rotentiam : talo on ( ognosci- 蕊
artisi secundum : uod sum on st

rako et latento e perfectæ, ed artis Trum mna
tile, run C
Tactenue rel. Sicuratet quanter
nel !
res st secundum quid in dea, quæ um
12111 .
Sitta et lux penetrans .ntima rei , ne-
Resuminat id ognoscendum uam
Deinde quæritur le
ሳ 7454
aldua intentio possit facere , inæ iustra-
Litur ab ipsa re et hæc est intentio .bi , E, ‹ mne quoa
" งา
versorum Augustini, et Anselmi t esse rilan psa, c.
ideo Mlam diurnam a luce stena, rei na- Hoc enim etiam " star ནས ཅ་
tutinam a .uce crescente lenominant lient Augusunus supra l
cognitionem . llam autem quæ st n nis : « Ecce quomodo Dessau ,
natura propria. just per formam ritati vestræ : area in «pers cou
materiæ et privationi et jotentiæ er arca in arte 284 via, jura Teras
mixtam , et per consequens enebris - articis in qua suns
volutam , vocant cognitionem resperti- quam proierantur. Sc
nam. cundum quam lacta suns lankto sha
Ad object. 2, AD D quod secundo contra dictum ommia antequam "actices

Sanctorum objicitur, dicendum quod detur Augustinus, din eg
cum dicitur, creatura in Creatore vei n suo simili nducio species
Deo, est Deus vei creatrix essentia, re- tellectu nec vivit, 66
fertur hæc determinatio , in Deo rel in dens psius atelective
Creatore, ad suppositum antequam præ-
stet suppositum verbo : et ideo ante ITEM quæritur, ' 'tw
dilferentiam præsentis consignificatam ratione meilecus you

in verbo, extrahitur extra propriam ra- ctici?
tionem ad standum pro eo quod secun- Videtur edalia, pus
dum quid et non simpliciter est : et tunc vi : quia iftus 4xp

verbum adveniens habet præsens coníu- cum ux Coaljškių Mys
sum prout illi supposito competit : et que послений
ideo non procedit illa divisio , aut pro SUD COSTIGA
creatura quæ est , aut pro creatura quæ quod

1. Maia si qu
CD dicendum , quod cum Au- lauvum a a
› dicit, quod eodem modo scit ea sime vila i jest

it, et ea quæ non sunt, non in- 2. Praccor
quod scientia sua eodem modo voitidas, s
it super seita cum sunt et cum nou ‫ןיייזיויוריכ‬

ibi comparatio fit duplicis esse creaturæ : et esse rem ipsius. Unde oportet redire
fit comparatio . Et ut hoc intelligatur , Si autem vellemus solvere ad homi-
distinguamus quadruplex esse creaturæ, nem , et non ad intentionem Sanctorum ,

ab illo quod est in natura propria . Ter- duplex est locutio ex æquivocatione ejus.
mæ causæ existentis, et non simpliciter. sit adverbium ly melius, falsa est oratio .
nia ista, quod est esse creaturæ quocum- Deo est Deus , qui est verius quam crea-
que modo existens . Dico ergo , quod in tura et tunc cessaret objectio : sed ta-
ad primum, et secundum secundum ra- AD ALIUD dicendum , quod Deus ab Ad 2.
tionem quarti : quia omnis comparatio æterno omnia simpliciter novit , et non
est in aliquo communi utrique compara- secundum quid sed non omnia novit
nis, non secundum idem in quo est com- dicitur, novit omnia simpliciter ab æter-
paratio , sed secundum comparata : et no , ly simpliciter refertur ad actum ver-
illa , excedit primum et secundum : et prout transit super appositum : unde
cum ipsi probent pro tanto ibi verius et divisione.
esse, quia ibi est creatrix essentia . Non AD ALIUD dicendum , quod veritas rei Ad 3.
autem fit comparatio, ita quod utrum- duplex est , scilicet absoluta quæ est in
que comparatorum referatur ad creaturæ re ipsa , et illa est indivisio actus a po-
esse in natura, sicut refertur id quod est tentia et est veritas quam diffinit An-
enim illud ad idem referri si debeat fieri perceptibilis, et illa est in re in compa-
comparatio in illo : et ideo hoc non atten- ratione ad summe rectum , quod est
ditur. Unde quod creatura in se est sim- mensura aliorum : et hoc verum est
pliciter, et in Deo secundum quid, hoc quando res est ad hoc, ad quod est in
tentionem Sanctorum : quia comparatio nusquam ita vera est sicut ibidem . Et
quartum esse , quod se extendit ad esse sed tantum esse quocumque modo .
simpliciter et secundum quid : et ex- AD ALIUD patet solutio ex habitis in Ad 4.
cessus notatur secundum veritatem et præcedenti quæstione quia ibi osten-
nobilitatem comparatorum ad invicem , sum est , quod idea appropriatur ex re-
ut prius diximus. latione et ideo quælibet res est in
Alii dicunt sic, quod aliud est esse rei , mente divina sicut in idea propria , licet
et aliud esse rem et concedunt, quod mens ipsa omnibus communis sit .
esse rei verius est in Deo quam in se, AD AUGUSTINI auctoritatem inductam
Ad object.I
sed non res. Sed tunc adhuc eadem erit pro opposita parte, dicendum quod abs-
quæstio de esse rei esse enim rei apud que dubio in mente divina, in qua res
nullum umquam vocatur nisi quo res non nisi secundum quid est , melius co-
est id quod est et sic ad esse rei sequi- gnoscitur quam in seipsa . Et ad hoc intel-
tur esse rem , licet non idem sit esse rei , ligendum notandum , quod duplex est se-
IN I SENTENT . DIST. XXXV, E, ART. 12 . 199
cundum quid. Unum est in quo res secun- sunt, quia hoc est impossibile, cum sic
dum quid quidem est , sed ipsum tamen opposita ponantur circa idem , ut probat
est tota et perfecta intentio rei , sicut est objectio sed intendit, quod ex parte
species a re accepta apud intellectum : scientis est idem modus , quia nihil acci-
res enim non est in intellectu nisi secun- pit ab eis et ideo sive subsint suæ scien-
dum quid , et tamen illud est perfe- tiæ, sive non , per esse proprium creatu-
cta intentio et ratio rei : et ideo in il- ræ nihil mutatur in ipso .
lo perfecte cognoscitur. Aliud est se-
cundum quid, quod inest ei secundum
quid, ut secundum partem , vel secun-
dum potentiam : et in illo non cognosci- ARTICULUS XII .
tur nisi secundum quod ipsum non est
ratio et intentio rei perfectæ, sed partis Utrum omnia sunt in Deo vita et lux ?
vel potentiæ rei. Sic igitur patet qualiter et si sic, Utrum in ratione speculativi
res est secundum quid in idea , quæ cum vel practici ?
sit vita et lux penetrans intima rei , me-
lius illuminat ad cognoscendum quam
aliqua intentio possit facere, qnæ abstra- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
hitur ab ipsa re et hæc est intentio ibi, E, « Omne quod factum est, dicitur
verborum Augustini , et Anselmi et esse vila in ipso , etc. »
ideo illam diurnam a luce plena, vel ma- Hoc enim etiam videtur per id quod
tutinam a luce crescente denominant dicit Augustinus supra principium Joan-
cognitionem. Illam autem quæ est in nis : « Ecce quomodo possum , dico cha-
natura propria, quæ est per formam ritati vestræ arca in opere non est vita ,
materiæ et privationi et potentiæ per- arca in arte est vita, quia vivit anima
mixtam , et per consequens tenebris ob- artificis in qua sunt omnia ista ante-
volutam, vocant cognitionem vesperti- quam proferantur. Sic sapientia Dei se-
nam . cundum quam facta sunt omnia, continet
Ad object. 2. AD ID quod sccundo contra dictum omnia antequam fabricet. » Sed hic vi-
Sanctorum objicitur, dicendum quod detur Augustinus , falsum supponere in
cum dicitur, creatura in Creatore vel in suo simili inducto : species enim in in-
Deo , est Deus vel creatrix essentia , re- tellectu nec vivit, nec vita est , sed acci-
fertur hæc determinatio, in Deo vel in dens ipsius intellectus .
stet suppositum verbo et ideo ante. ITEM quæritur, Utrum sint vita et lux Quest, 1.
differentiam præsentis consignificatam ratione intellectus speculativi , vel pra-
in verbo , extrahitur extra propriam ra- clici ?
tionem ad standum pro eo quod secun- Videtur enim, quod ratione speculati-
dum quid et non simpliciter est : et tunc vi quia illius proprie est lux : ergo
verbum adveniens habet præsens confu- cum ux conjungatur cum vita , utrum-
sum prout illi supposito competit et que referendum est ad speculativum .
ideo non procedit illa divisio, aut pro SED CONTRA hoc iterum videtur esse, sed contra.
creatura quæ est, aut pro creatura quæ quod
non est . 1. Mala sequuntur ad intellectum specu-
Ad object. 3. AD ALIUD dicendum, quod cum Au- lativum in Deo, nec tamen dicitur, quod
gustinus dicit, quod eodem modo scit ea sint vita in ipso .
quæ sunt, et ea quæ non sunt , non in- 2. Præterea, Cum sapientia, potentia,
tendit, quod scientia sua eodem modo voluntas , dicunt ea quæ exiguuntur ad
transcat super scita cum sunt et cum non creandum creaturam videtur quod res
190 いね ALB
'D. . MAG . ORD . PRÆD .
oriantur, nec intereant, secundum eas tatur ideæ ergo apud se habet ideas.
Sed contr
men forma ridicitur, omne illud quod oriri SED CONTRA :
et interire potest ¹ . » Ex hoc accipitur, quod 1. Plus opponitur id quod est in diversa
ideæ sunt, et ad quid sunt, et ubi sunt : essentia, quam id quod distinctum est ,
et ideo hæc auctoritas valde est notabilis . in eadem tamen essentia manens : ergo
2. Item , ibidem : « Omnia ratione sunt respectus ad id quod est in diversa essen-
condita nec eadem ratione homo , qua tia , majoris est oppositionis in Deo ,
equus hoc enim absurdum est existi- quam ille qui est in Deo inter ea quæ
mare . Singula ergo propriis sunt creata sunt ejusdem essentiæ : sed respectus in-
rationibus . Has autem rationes non est ter ea quæ sunt ejusdem essentiæ , facit.
arbitrandum esse nisi in mente condito in divinis distinctionem personarum : er-
ris : non enim extra se positum quidquam go respectus ad id quod est diversæ essen-
intuebatur. » tiæ , faciet diversitatem essentiarum , cum
3. Item, Augustinus in libro Retracta- sit majoris oppositionis : talis autem est
tionum : « Nec Plato in hoc erravit, quia respectus idearum : ergo ideæ in Deo fa-
esse mundum intelligibilem dicit, etc. cient diversitatem essentiarum , quod esse
Mundum quippe intelligibilem nuncupa- non potest : ergo non sunt ideæ in Deo.
vit Plato ipsam rationem sempiternam , 2. Item, Omnis diversitas quæ est in
qua fecit Deus mundum : quam qui esse causis et causatis , necesse est quod re-
negat , sequitur ut dicat Deum irrationa- ducatur in unum universitatis princi-
biliter fecisse quod fecit . » pium , quia aliter plura essent principia :
4. Item , in libro de Civitate Dei dicit : sed magis unum principium est id quod
Plato ideas ponit : et eas qui negat, inest unum essentia et ratione, quam id
fidelem esse non ambigit : quia Filium quod unum quidem est essentia, sed
Dei negat . plura ratione : ergo necesse est , quod hoc
5. Item , Boetius in libro de Consolatio- accipiatur ut unum essentia et ratione :
ne Philosophiæ dicit : ergo in ipso non sunt rationes ideales .
3. Item nos videmus hoc in principiis
Tu cuncta superno
naturæ omnis enim diversitas quæ est
[ipse in qualitatibus propriis naturalibus, re-
Mundum mente gerens.... ducitur ad qualitates primas agentes et
patientes , scilicet differentias elemento-
6. Item , ad Hebr. x1, 3 : Fide intelli- rum , calidum , frigidum, humidum , sic-
gimus aptala esse sæcula verbo Dei, ut cum actionis autem illarum qualitatum
ex invisibilibus visibilia fierent. Invisibi- multiplex diversitas reducitur ad diver-
lia autem ibi dicuntur ideæ et rationes sum motum cæli , minus tamen diversum ,
mundi archetypi in mente Dei . quam sit actio elementorum : diversi-
7. Hoc etiam probatur sic ratione : tas autem motus cœli cum sit multiplex,
Constat , quod Deus non agit per naturæ reducitur ad numerum mobilium quæ
necessitatem , ut habitum est prius : ergo sunt octo vel novem, et istorum iterum
agit per intellectum omnis autem agens diversitas reducitur in motorem primum :
per intellectum , apud se habet rationem ergo necesse est , quod primum in quod
operis et exemplar, aut ignorat quid fit omnium reductio , sit ratione unum ,
agat : ergo cum Deus sciat quid agat , et secundum diversitatem rationum mo-
ipse apud se habet rationes omnium veat : et hoc dato non erunt ideæ : ergo
operabilium suorum et illæ vocan- ideæ non sunt, ut videtur.
1 S. AUGUSTINUS, Lib . LXXXIII Quæstionum , * IDEM, Lib. I Retractationum, cap . 3.

· Q.44.
IN I SENTENT. DIST. XXXV, E, ART. 7 . 191
4. Item , Si sunt ideæ , ad quid sunt ? et a se removentur . Sed intellectus Dei

Superfluum enim est in causa, quod non ad res creatas est relatio secundum ratio-
est ad productionem causati, ut videtur : nem , sed creatorum ad ipsum secundum
sed diversitas generatorum et corrupto- rem et ideo creator essentialiter quidem
rum aliunde potest causari , secundum differt a creatis, sed respectus a respectu
quod dicunt Philosophi , quod natura non quia inter respectum et respectum
.
sphæræ nonæ est facere uniformitatem in non est oppositio : et ideo relatione illa
his quæ sunt in una natura et unius ratio- non est Deus nisi unum principium , ut
nis . Naturæ autem sphæræ habentis mul- infra patebit : et respectus illi in ipso non
tas stellas , est facere diversitatem figu- habent distantiam , vel oppositionem , vel
ræ et formæ in generatis et corruptis. diversitatem, licet pluraliter significen-
Naturæ autem spheræ lunæ est movere tur eo quod sunt ad res diversas.
aquam secundum diversum situm in di- AD ALIUD dicendum , quod diversitas Ad object . 2.
versam mixtionem , ut mixtum fiat con- omnis absque dubio reducitur in unum
tinuum quia terra pura continuationem essentialiter et ratione quoad ipsum : sed
non facit, sed comminutionem . Naturæ non est universitatis et diversitatis prin-
autem sphæræ solis est movere ignem ad cipium , nisi referatur ad diversa : et ideo
immissionem caloris moventis et dige- illæ rationes quoad respectus multipli-
rentis et maturantis commixtum conti- cantur ex parte posteriori , scilicet secun-
nuum . Naturæ autem sphærarum quinque dum quod sunt a parte creaturarum ordi-
aliorum planetarum est movere aerem , natarum ad ipsum , sed ex parte sui non,
propter quod sunt in aere motus multi, quia ipsum per seipsum causa est unius-
eo quod illi planetæ multarum sunt diver- cujusque causati : et ita adhuc relinquitur
sitatum in motibus declinationis , et invo- esse idea in ratione illorum respectuum
lutionum , et descensus, et ascensus , et ad res creatas .
stationis, directionis , retrogradationis , et AD ALIUD dicendum , quod bene conce- Ad object. 3.
hujusmodi . Cum ergo ex illa diversitate do hoc , quod talis reductio est in causis
sufficienter causetur diversitas formarum, naturalibus : sed illa non tollit immedia-
ut videtur, superfluit positio idearum . tum respectum uniuscujusque ad pri-
mum : non enim primum ita est , ut dice-
Solutio SOLUTIO . Dicendum , quod absque du- bant quidam errantes Philosophi , quod
bio etiam philosophice loquendo necesse habeat immediatam influentiam super
est ponere ideas, ut dicit Augustinus : mobile primum, et non super alia : sed
quia aliter sequeretur, quod Deus sine immediate influit omnibus , et etiam per
ratione qua mundum cognosceret, mun- alia influit et ex parte respectus illius
dum creasset .
quo influit esse uniuscujusque , ponitur
d object. 1 DICENDUM ergo ad primum quod con- ratio idealis.
tra objicitur, quod relatio non diversifi- AD ALIUD dicendum , quod necessitas Ad object.4.
cat, nisi per hoc quod habet de natura idearum est : quia diversitas stellarum et
oppositionis dicunt enim logici , et ve- imaginum et proportionis situum ex mo-
rum est, quod aliter arguitur a relativis tu sphærarum , diversam numquam face-
in quantum relativa sunt , et aliter a re- rent formam , nisi influeretur eis a Deo
lativis oppositis secundum quod opposita qui est universitatis principium et etiam
sunt secundum enim quod relativa sunt, acceptam rationem formæ non possent
posita se ponunt, et perempta se peri- influere , nisi Deus immediatius influeret ,
munt per hoc autem quod opposita sicut habetur, Joan . v , 17 : Pater meus
sunt, sequitur quod unum non sit aliud : usque modo operatur , et ego operor. Et
et ideo in personis in quibus est relatio ideo necesse est ponere ideas, quæ sunt
realiter, verum est quod distinguuntur, rationes istarum formarum .
eorum quæ ab ipso formantur. Si dicas ,

quod licet speculativus intellectus nihil
ponat circa rem , tamen accipit a re et
ARTICULUS VIII . ideo ex parte illa habet ideas : hoc fal-
sum est in Deo : sed in nobis verum
An ideæ sunt in mente divina in ratione est : quia nostra scientia causatur a re-
scibilis speculativi, vel practici ? bus, ut supra habitum est : Deus autem
intelligendo se , intelligit omnia : et
multitudo idearum non est ex parte sui ,
Secundo quæritur, Utrum sunt idea sicut posterius patebit , sed tantum in-
in ratione scibilis speculativi, vel pra- telligitur ex relatione ideatorum ad ip-
ctici ? sum et non ita proprie idealis est in-
Videtur autem , quod practici tantum : tellectus speculativus in Deo ut specula-
quia tivus est , sicut practicus secundum quod
1. Ideæ sunt ad facienda : ergo sunt practicus est. Est tamen verum , quod
exemplaria operabilium talia autem speculatur se Deus ut est principium.
sunt intellectus practici : ergo ideæ sunt omnium , et sic quodammodo ut exem-
secundum rationem intelligibilis practici . plar et causam et ideo dicunt quidam ,
2. Item, Augustinus supra vocavit eas quod intelligit se ut ideam .
rationes, dicens quod alia ratione for-
matur homo, et alia equus : ergo sunt
in Deo ut practicæ, et non ut speculati-
væ . ARTICULUS IX .

Deus speculativam scientiam habet An in Deo sit una idea , vel plures ?
mundi non enim sufficit ut sciat mun-
dum facere , nisi etiam ut sciat omnem
naturam mundi : ergo videtur , quod ne- Tertio quæritur, Utrum in Deo una
cesse est in illa ratione etiam ponere idea vel plures sint?
rationes ideales . 1. Et arguitur a quadam considera-
tione quæ est in secundo Topicorum, et
S-lutio. SOLUTIO . Dicendum , quod ideæ dicunt una sola quæ est hæc : Si aliquis dixerit
respectum ad rem , et ideo sunt proprie scire esse intelligere , considerandum in
loquendo secundum intellectum practi- uno et pluribus si dissonant : nam si
cum . dissonant , non est hoc illud . Constat au-
Ad object. AD HOC autem quod objicitur in contem , quod idea est essentia divina , quia
trarium , dicendum quod Deus omnem nihil est in Deo nisi Deus : ergo cum
scientiam et sui et mundi habet : sed idem sit essentia et idea : et essentia est
tamen quia intellectus speculativus in una, erit tantum una idea : nam si es-
quantum est speculativus, nihil ponit sent plures ideæ , secundum inductam
circa rem , ideo ex parte illa non habet considerationem non esset essentia idea.
respectum idealem . Practicus autem ra- 2. Item , In anima sic est , quod poten-
tionem habitam in se ponit circa opus , tia intelligendi non est omnino simplex,
secundum quod dicit Philosophus , quod quia nata est habere rationes plures :
sanitas quæ est in animali , vel in ho- ergo si intellectus Dei haberet ideas
mine, est sanitas quæ est a sanitate quæ plures , non esset omnino simplex, quod
est in anima medici volens per hoc falsum est : ergo non sunt ideæ plures .
probare, ut dicit Commentator, moto- 3. Item , Si sunt multæ aut re , aut
rem primum esse quodammodo formam ratione . Si re : tunc sequitur, quod plu-
IN I SENTENT. DIST. XXXV , E, ART. 9. 193
res res quam tres fuerunt ab æterno , compositio et necessitas et contingentia

quod est hæreticum : quia non fuerunt sint etiam consequentia res, videtur
res ab æterno , nisi Pater et Filius et quod a rebus etiam accipiant ideæ unita-
Spiritus sanctus , qui sunt tres res , ut tem et compositionem , etc . : quod falsum
dicit Augustinus in libro de Doctrina est, cum dicat Augustinus quod nec
Christiana. Si autem ratione sola sunt oriuntur, nec intereunt, nec mutantur ,
plures sed dicit Boetius, quod ratio sed sunt stabiles.
cassa et vana est, quæ non potest poni 7. Item , Si multitudo rerum creata-
circa rem : ergo illa ratio erit cassa et rum est causa multitudinis idearum :
vana. Et si dicas, quod dictum Boetii est ergo multitudo ex parte rerum præin-
contrarium dicto Philosophi , qui dicit, telligitur multitudini idearum : sed mul-
quod abstrahentium non est menda- tudo rerum creatarum est ex ten pore , et
cium et glossant quidam , eo quod abs- multitudo idearum ab æterno : ergo illud
tractio non ponatur circa rem , et ita quod est ex tempore , præintelligitur ei
possumus aliquid intelligere quod in re quod est ab æterno , quod est impossi-
non est. CONTRA : Abstrahentium esset bile ergo videtur, quod ideæ nullo
mendacium , si abstraherent quod nec modo sint plures .
esse nec diffinitiva ratione abstrahi pot- SED CONTRA : Sed contra.
est, ut carnem a plumbo, vel ære : non 1. Si concedatur hoc, erit contra
enim caro unquam invenitur in plumbo, dictum Augustini supra inducturi, quod
vel in ære : sed circulus et rectum inve- non una ratione format Deus hominem ,
nitur in una ratione in diversis materiis et equum .
specie et ideo potest abstrahi ab una- 2. Item , Rationes rei sunt propriæ
quaque illarum , quia nulla illarum ma- ipsius rei in propriis autem est diffe-
teriarum cadit in diffinitione sua . Sed sic rentia et multitudo : ergo videtur, quod
non est hic quia nihil poterit dari circa ideæ propriæ et rationes sunt multæ. Si
cujus diffinitionem vel esse ponas ratio- dicas, quod Deus non habet ideas nisi
nes idearum plurium . universalium , ut quidam dixerunt, et
4. Si dicas, quod pluralitas causatur a non habet ideas proprias : ex hoc sequi-
rebus relatis ad ipsum Deum, ut causantur hæresis , quod non cognoscit res
tem per intellectum . CONTRA : Res tem- proprie, sed communiter tantum : quod
porales sunt : temporale autem non est in principio distinctionis istius est im-
causa æterni : ergo res non causant ra- probatum quia Deus cognoscit per
tiones plures esse in Deo. ideam : et cujus non est idea , non habet
5. Item , Antequam res essent, non cognitionem in mente divina , vel co-
erat relatio plurium ad Deum : ergo gnoscitur ut privatio, sicut infra dicet
tunc non causabant hujusmodi plurali- Magister de cognitione mali.
tatem rationum : et sic non ab æterno
fuerunt istæ rationes plures, ut videtur, SOLUTIO. Dicendum sine prejudicio, Solutio.
sed una tantum idea : ergo pluralitas es- quod idea tripliciter consideratur , scilicet
set magis in rebus, quam in ideis , quod secundum id quod est, et sic est essen-
est contra Augustinum in libro LXXXIII tia divina et intellectus divinus , et est
Quæstionum, qui dicit : « Absit ut ratio- una sola. Item , consideratur in compa-
nes illas extra Deum ponamus ' . » Unde ratione ad intelligentem per ideam, vel
significat ea pluraliter esse in Deo. operantem , et sic iterum non est plures ,
6. Item , Si res causant unitatem et sed una tantum : quia intelligens est
multitudinem in ideis : cum unitas et unum indivisibile. Tertio, consideratur
1 S. AUGUSTINUS, Lib . LXXXIII Quæstionum , Q. 44.

XXVI 13
in relatione ad opera ipsa quorum est absolutum (quod ad librum de accidente

idea , et sic habet pluralitatem ex parte pertinet) significetur : ut si dicatur homo
respectus ad illa . Unde meo judicio me- esse animal, sequitur quod plures homi-
lius dicitur multorum idea , quam multæ nes sint plura animalia et si dicatur
ideæ. Hujus ponit exemplum Dionysius homo esse albus, sequitur quod plures
in centro circuli , quod est principium homines sint plures albi . Sed in relatione
linearum egredientium ad circumferen- secus est : quia illa multiplicatur per id
tiam , et etiam circumferentiæ , quia cir- quod est extra relativum quantum ad re-
cumferentia tota generatur ex ipso , et spectum in quem necesse est colligi illud
movetur ex ipso , ut dicunt sapientes : quod refertur ad ipsum : et ideo non
et ipsum quidem est unum secundum id sequitur , quod si essentia est idea , quod
quod est et si ponamus in ipso esse et sicut est una tantum essentia, ita sit una
motorem circumferentiæ , et movere per tantum idea.
lineas egredientes , sicut ab axe radii AD ALIUD dicendum , quod secus est in Ad 2.
circumferentiam movent in rota , erit anima quia anima habet formas ac-
centrum in comparatione totius motus ceptas, quæ causatæ sunt a pluribus , et
unum sed in comparatione ad lineas ideo plures facientes in ea comparatio-
quibus fit motus totius , erit ipsum in ra- nes. Sed in Deo non est sic, ut jam vi-
tione multorum , et est potius multorum sum est : quia ipse per suam scientiam
unum quam sit multa : sed tamen respe- est causa, et per suum intellectum : et
ctus erunt in eo secundum habitudinem ideo non est nisi diversitas respectuum ,
multorum ad ipsum. Unde proprie signi- et non specierum , vel formarum et
ficatur cum dicitur, quod est in se unum ideo non inducitur in eo compositio ali-
unius motoris multa recipiens diversi- qua : quia, sicut supra ostensum est , ex
mode : ista autem multiplicitas respe- relatione sola nihil efficitur magis com-
ctuum causatur ab his quæ sunt extra positum quam prius erat , præcipue in
ipsum , et ideo ipsum in se non multipli- his relativis in quibus dependentia rea-
catur. Per simile hujusmodi intelliga- lis non est in utroque relativorum , sed in
mus immobilem naturam Dei causantem altero tantum , sicut est in idea et ideato.
et moventem totam rotam mundi : per AD ALIUD dicendum, quod est multi- Ad 3.
lineas egredientes intelligamus creata tudo ratione sola, et adhuc minor, si
singula, quibus successione rerum creata- potest esse minor : quia est multitudo
rum , quasi circulari generatione move- ratione , et multitudo re , et est multitudo
tur mundus et dicamus tunc, quod rationis supra rem. Multitudo ratione
illud immobile primum, unum est prin- sola est multitudo consignificati ex si-
cipium , tamen multorum a se egredien- gnificatione alterius : sicut verbi gratia,
tium et dicamus , quod idea nominat , si ego sum albus , et tu niger, et efticia-
non ipsum secundum rem quod est , sed ris albus , nulla mutatione facta in me ,
potius respectum ipsius ad id cujus est sunt hic plures similes : et pluralitas quæ
principium et cum ille respectus pluri- importatur per ly similes , consignificata
ficetur secundum multitudinem princi- est per relationem tui ad me , non per
piatorum , sequitur quod ideæ sunt multæ relationem mei sed per correlationem
et rationes : sed tamen quod non sint mei ad te quia una similitudine in te
multi intellectus , vel principia moven- posita, necesse est consignificari alteram
tia. in me quæ tamen non est causata per
Ad. 1. DICATUR ergo ad primum, quod illa aliquid quod mihi advenerit . Ista multi-
consideratio intelligitur de his in quibus tudo adhuc directius est in centro cir-
unum ponitur alteri idem absolute , sive culi, quod est principium linearum :
essentialiter, sive accidentaliter inesse significatis enim lineis pluraliter, neces-
IN I SENTENT. DIST. XXXV, E , ART. 10 . 195 .
se est consignificari pluralitatem respe- sequuntur res secundum quod sunt in se

ctuum centri ad ipsas : et ita est multi- quocumque modo , sed potius secundum
tudo rationis consignificata in ideis : et quod sunt creatæ post non esse : quia
ideo forte frequenter invenitur apud creabile vertibile est, et vertibile compo-
Sanctos , quod dicunt ideas pluralitatem situm , et diversum , et alii oppositum , et
tantum consignificando , et non dicunt, sic de aliis : et ideo non ita possunt
vel raro dicunt plures ideas , pluralitatem transferri ad res significatas in causa , sic-
importando per principale significatum ut unum et multum : tamen non videtur
dictionis hujus quæ est plures. Pluralitas mihi esse dicendum, quod sint multæ
autem rei patet satis . Similiter et plura- ideæ , licet dicamus ideas consignificando
litas rationis quæ ponitur circa rem . pluralitatem et si concederemus esse
Ad 4. AD ID ergo quod contra objicitur , di- plures ideas, non oporteret nos propter
cendum quod temporale non est causa hoc concedere multas vel diversas ideas :
æterni, quia creaturæ non causant æter- quia pluralitati sufficit quæcumque diffe-
num : sed tamen æternum potest consi- rentia , sed non multitudini : cujus si-
gnificari aliquo modo cum temporali , et gnum est, quod dicimus in divinis per-
innotescere in aliqua ratione cum tem- sonas plures , non tamen multas proprie
porali , in qua non significatur vel inno- loquendo .
tescit ut est æternum : et ideo ratio illa AD ALIUD dicendum , quod præintelligi Ad 7.
non est cassa et vana , cum aliquo modo multitudinem creaturarum contingit
ponatur circa rem, scilicet non in se duobus modis , scilicet ut existentium , et
consideratam , sed prout innotescit per sic falsum est : vel exiturarum a causa ,
comparationem temporalis ad ipsum : et sic verum est , quod præintelligitur
hoc enim sufficit ad hoc quod intellectus temporale non ut temporale æterno :
salvetur. quia æternum quidem a temporali cau-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod licet res in sari non potest, sed in quantum signifi-
se et in proprio esse , non sint ab æterno : catur cum ipso, potest accipere aliquam
in potentia tamen sunt ab æterno . Et si rationem consignificandi, quæ sine ipso
quæras, In qua potentia ? Dico quod in non significatur.
potentia causæ efficientis. Si autem ob-
jicias, quod secundum hoc non sunt
multæ, et ideo non referuntur ut multæ
ad ideas . Dicendum , quod res secundum
ARTICULUS X.
quod ibi sunt , non sunt multæ : tamen
ut significantur exituræ , sunt ut multæ,
et sic ut multæ referuntur ad suas ideas An in Deo sunt ideæ omnium , et maxime
secundum quas exeunt : et in hoc cau- materiæ primæ ?
satur multitudo significata secundum ra-
tionem quæ minima est omnium plura-
litatum quia res ipsæ in potentia sunt, Deinde quæritur, Si in Deo omnium
et respectus in potentia : et consignifi- sit idea, et hoc præcipue propter mate-
cata pluralitas est consignificatæ ratio- riam primam : quia
nis tantum , et non rei significatæ . 1. Si idea est ratio formæ, non vide-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod unum et tur habere relationem nisi ad formam :
multum sequuntur ens in se , sive in cau- non ergo ad materiam , ut videtur.
sa, sive in potentia, sive in effectu signi- 2. Item , Idea est principium cogno-
ficetur et diversitas , et oppositio , et scendi : omne autem quod cognoscitur,
compositio , et mutabilitas , et materiali- scitur a forma : ergo videtur, quod nulla
tas, et necessitas, et contingentia , non idea sit materiæ .
Sed contra. SED CONTRA : successione , ut motus , et tempus vel

Quidquid creatum est, rationem idea- in quiete, ut vacuum , vel infinitum : quæ-
lem habet in mente divina , sive Creato- dam autem pertingendo ad formam de-
ris materia prima creata est : ergo ha- terminatam in actu non permixto nobi-
bet ideam in mente Creatoris . Si forte liori vel ignobiliori , ut creaturæ quæ
dicas, quod materia prima cognoscitur modo , specie et ordine propriæ naturæ
per formam : hoc nihil est, quia nos quæ- determinantur .
rimus de ea cognitione qua cognoscitur . Et per hoc patet solutio ad totum .
per seipsam .
Præterea, Absurdum est dicere , quod
tu dicas Deum accipere cognitionem
unius per alterum, sicut nos accipimus : ARTICULUS XI.
quia tunc aliquid esset cujus cognitio-
nem non haberet nisi per accidens , et Utrum creaturæ alio modo innotuerint
non per seipsum , quod falsum est : ergo Deo factæ, quam fuerint notæ facien-
materiam primam cognoscit per seipsam . dæ?
Si forte velis dicere , quod privatio
non est separabilis a materia : quia per
seipsam ipsa est potentia ad formam , ut Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
quidam dicunt. CONTRA hoc videntur esse E, « Ipsi autem Deo non audeo dicere
tria inconvenientia : quorum primum alio modo innotuisse, cum ea fecissel,
est, quod aliquid citra primum est sua quam illo quo ea noverat ut facerel,
potentia. Secundum est, quod privatio etc. »
non cognoscitur a Deo , nisi per habi- Videtur enim hoc esse falsum : quia
tum , ut dicet Magister infra. Cum ergo 1. Unumquodque sicut se habet ad
potentia materiæ sit privatio, non habet esse, ita se habet ad verum . Verum autem
ideam propriam in qua formetur idea. simpliciter alio modo scitur et melius
Tertium inconveniens est ut prius , quod scitur, quam verum secundum quid :
materia a Deo cognoscitur per alterum , ergo ens simpliciter melius et alio modo
et non per seipsam in propria natura . scitur, quam ens secundum quid sed
creaturæ ab æterno antequam fierent non
Solutio. SOLUTIO. Sine præjudicio dico , quod fuerunt nisi secundum quid , scilicet in
Deus cognoscit materiam et facit imme- potentia causæ efficientis et exemplaris :
diate per ideam materiæ. Licet enim se- ergo non noscebantur nisi secundum
cundum Boetium et Avicennam , illa quid : et post notæ sunt simpliciter : ergo
quæ sunt tantum in potentia , ut mate- alio modo innotuerunt factæ, quam notæ
ria, vel semper permixta potentiæ secun- fuerunt faciendæ .
dum successionem sui de potentia in ac- 2. Item , Aut Deus novit ea quæ sunt
tum , ut motus , et tempus , vel permixta ab æterno simpliciter, aut secundum
potentiæ ad id quod contrarium est actui quid tantum . Si secundum quid ergo
in quo sunt, ut vacuum , et infinitum , notitia sua fuit imperfecta , et postea
sint a nobis non pleno intellectu intelli- perficiebatur. Si simpliciter, et res non
gibilia tamen a Deo pleno intellectu fuerunt nisi secundum quid : ergo novit
cognoscuntur : et ideo dico esse ideam aliter, quam fuerunt : ergo decipieba-
speciem efficientis, quam imitatur quan- tur, quod falsum est.
tum potest effectum . Quædam autem 3. Si forte dicas , quod Augustinus et
imitantur illam, secundum potentiam ens Anselmus dicunt, quod res verius sunt
tantum , ut materia prima : et quædam in Deo quam in seipsis : quia in ipso
secundum actum permixtum potentiæ in sunt vita et lux, ut dicit Augustinus , et
IN I SENTENT. DIST. XXXV, E, ART . 11 . 197
creatrix essentia , ut dicit Anselmus : in tia, tanto verius est in verbo , id est , in-
seipsis autem sunt vespera vel tenebra , telligentia Creatoris quam in seipsa ,
et mutabiles et ideo verius cognoscun- quanto verius existit creatrix quam
tur , ubi verius sunt. CONTRA : Veritas rei creata essentia , quomodo comprehendet
est a forma rei : forma autem dans esse mens humana cujusmodi sit illud dicere
rei proprium , numquam fuit in Deo : Dei , et illa scientia Dei , quæ sic longe
ergo veritates rerum numquam fuerunt superior est creatis substantiis , si nostra
in Deo ergo res non est verius in Deo scientia tam longe superatur ab illis ,
quam in se. quantum earum similitudo differt ab
4. Item, Veritas naturæ hujus rei non earum essentia ? Ex hoc accipitur, quod
est ab eo quod est commune scilicet sibi , verius sunt res in Deo quam in seipsis ,
et alii, sed a forma propria sibi : quia in quod videtur esse contra prius probata .
communi non est nisi in potentia , in ve- Sed adhuc contra hoc objici potest ,
ritate autem sua est in actu . Cum igitur 2. Cum dicitur, Creatura est in Deo :
in Deo non sit in proprio sibi , sed in aut intelligitur de creatura quæ est , aut
communi sibi, et alii : et non sit in ipso de creatura quæ non est. Si de creatura
in actu, sed in potentia tantum : non erit quæ est cum illa nihil habeat in genere
vere in ipso ergo non erit in ipso verius quod non sit in aliqua specierum , pos-
quem in se. sent inferri universaliter omnes species
jed contra. 1. Et quia circa hoc est dubium, acci- creaturarum , quia ratione omnium
piantur ipsa verba Auctoris ut jacent . æqualiter redditur prædicatum subjecto :
Dicit autem Augustinus in libro XI de Ci- ergo asinus est in Deo, et homo est in
vitate Dei, sic : Angeli ipsam creaturam Deo, quod falsum est . Si autem de crea-
melius ibi , hoc est , in sapientia Dei , tura quæ non est. CONTRA : Cum dicitur,
tamquam in arte qua facta est , quam in Creatura est in Deo , ly creatura suppo-
ea ipsa sciunt : ac per hoc et seipsos nit verbo præsentis temporis ergo re-
melius ibi quam in seipsis. Facti sunt stringitur ad standum pro præsentibus :
enim, et aliud sunt quam ille qui fecit. ergo creatura supponit ibi pro eo quod
Ibi ergo tamquam in cognitione diutur- præsentialiter prædicatur : et dictum
na, in scipsis autem tamquam in ve- erat , quod supponeret pro eo quod non
spertina ' . Ex hoc accipitur , quod melius est ergo illa simpliciter est falsa, Crea-
etiam seipsos cognoscunt Angeli in Deo tura est in Deo.
quam in se et non cognoscunt se me- 3. Item , Verbum Augustini videtur
lius, nisi ubi melius et verius sunt : ergo impossibile implicare, scilicet quod æqua
melius et verius videntur esse in Deo liter et eodem modo novit ea quæ sunt ,
quam in seipsis. Anselmus autem in et ea quæ non sunt. PROBATIO . Deus enim
Monologio dicit sic : Nulli dubium est novit ca esse quæ sunt : et eodem modo
creatas substantias multo aliter esse in novit ea quæ non sunt : ergo novit esse
seipsis quam in nostra scientia in seip- ea quæ non sunt : quod est impossibile :
sis namque sunt per ipsam suam essen- quia si novit, tunc est verum quod novit :
tiam , in nostra vero scientia nondum ea- et sic verum est esse ea quæ non sunt :
rum essentiæ, sed earum similitudines . ergo ea quæ non sunt, sunt : et hoc est
Restat ergo ut tanto verius sint in seipsis contradictoria simul verificari de eodem .
quam in nostra scientia , quanto verius
alicubi sunt per suam essentiam quam SOLUTIO. Sine præjudicio potest dici , Solutio.
Ad 1.
per suam similitudinem . Cum ergo et quod cum dicitur, Creaturæ melius et
hoc constet , quod omnis creata substan- verius sunt in Deo quam in seipsis, quod
1 S. AUGUSTINUS , Lib. XI de Civitate Dei , cap . 29.

198 D. ALB. MAG. ORD . PRÆD .
ibi comparatio fit duplicis esse creaturæ : et esse rem ipsius . Unde oportet redire
fit comparatio . Et ut hoc intelligatur , Si autem vellemus solvere ad homi-
distinguamus quadruplex esse creaturæ , nem , et non ad intentionem Sanctorum ,

ab illo quod est in natura propria . Ter- duplex est locutio ex æquivocatione ejus
mæ causæ existentis, et non simpliciter. sit adverbium ly melius , falsa est oratio .
nia ista, quod est esse creaturæ quocum Deo est Deus , qui est verius quam crea-
que modo existens . Dico ergo , quod in tura et tunc cessaret objectio : sed ta-
ad primum , et secundum secundum ra- AD ALIUD dicendum , quod Deus ab Ad 2.
tionem quarti : quia omnis comparatio æterno omnia simpliciter novit, et non
est in aliquo communi utrique compara- secundum quid : sed non omnia novit
nis, non secundum idem in quo est com- dicitur , novit omnia simpliciter ab æter-
paratio , sed secundum comparata : et no, ly simpliciter refertur ad actum ver-
illa , excedit primum et secundum : et prout transit super appositum unde
cum ipsi probent pro tanto ibi verius et divisione .
esse , quia ibi est creatrix essentia . Non AD ALIUD dicendum , quod veritas rei Ad 3.
autem fit comparatio , ita quod utrum- duplex est , scilicet absoluta quæ est in
que comparatorum referatur ad creaturæ re ipsa, et illa est indivisio actus a po-
esse in natura, sicut refertur id quod est tentia : et est veritas quam diffinit An-
enim illud ad idem referri si debeat fieri perceptibilis , et illa est in re in compa-
comparatio in illo : et ideo hoc non atten- ratione ad summe rectum, quod est
ditur. Unde quod creatura in se est sim- mensura aliorum et hoc verum est
pliciter, et in Deo secundum quid , hoc quando res est ad hoc, ad quod est in
tentionem Sanctorum : quia comparatio nusquam ita vera est sicut ibidem. Et
quartum esse, quod se extendit ad esse sed tantum esse quocumque modo.
simpliciter et secundum quid : et ex- AD ALIUD patet solutio ex habitis in
Ad 4.
cessus notatur secundum veritatem et præcedenti quæstione : quia ibi osten-
nobilitatem comparatorum ad invicem , sum est, quod idea appropriatur ex re-
ut prius diximus. latione et ideo quælibet res est in
Alii dicunt sic , quod aliud est esse rei, mente divina sicut in idea propria , licet
et aliud esse rem et concedunt, quod mens ipsa omnibus communis sit.
esse rei verius est in Deo quam in se , AD AUGUSTINI auctoritatem inductam
Ad object.1
sed non res. Sed tunc adhuc eadem erit pro opposita parte, dicendum quod abs-
quæstio de esse rei : esse enim rei apud que dubio in mente divina, in qua res
nullum umquam vocatur nisi quo res non nisi secundum quid est , melius co-
est id quod est et sic ad esse rei sequi- gnoscitur quam in seipsa . Et ad hoc intel-
tur esse rem , licet non idem sit esse rei , ligendum notandum, quod duplex cst se-
IN I SENTENT . DIST. XXXV, E , ART. 12 . 199
cundum quid. Unum est in quo res secun- sunt, quia hoc est impossibile , cum sic
dum quid quidem est, sed ipsum tamen opposita ponantur circa idem, ut probat
est tota et perfecta intentio rei , sicut est objectio : sed intendit , quod ex parte
species a re accepta apud intellectum : scientis est idem modus , quia nihil acci-
res enim non est in intellectu nisi secun- pit ab eis et ideo sive subsint suæ scien-
dum quid , et tamen illud est perfe- tiæ, sive non, per esse proprium creatu-
cta intentio et ratio rei : et ideo in il- ræ nihil mutatur in ipso .
lo perfecte cognoscitur. Aliud est se-
cundum quid, quod inest ei secundum
quid, ut secundum partem, vel secun-
dum potentiam : et in illo non cognosci- ARTICULUS XII.
tur nisi secundum quod ipsum non est

ratio et intentio rei perfectæ, sed partis Utrum omnia sunt in Deo vita et lux ?
vel potentiæ rei. Sic igitur patet qualiter et si sic, Utrum in ratione speculativi
res est secundum quid in idea , quæ cum vel practici ?
sit vita et lux penetrans intima rei , me-
lius illuminat ad cognoscendum quam
aliqua intentio possit facere, qnæ abstra- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
hitur ab ipsa re et hæc est intentio ibi , E , « Omne quod factum est, dicitur
verborum Augustini, et Anselmi et esse vita in ipso , etc. »
ideo illam diurnam a luce plena , vel ma- Hoc enim etiam videtur per id quod
tutinam a luce crescente denominant dicit Augustinus supra principium Joan-
cognitionem. Illam autem quæ est in nis : « Ecce quomodo possum , dico cha-
natura propria, quæ est per formam ritati vestræ arca in opere non est vita,
materiæ et privationi et potentiæ per- arca in arte est vita, quia vivit anima
mixtam, et per consequens tenebris ob- artificis in qua sunt omnia ista ante-
volutam, vocant cognitionem vesperti- quam proferantur. Sic sapientia Dei se-
nam . cundum quam facta sunt omnia, continet
Ad object. 2. AD ID quod sccundo contra dictum omnia antequam fabricet. » Sed hic vi-
Sanctorum objicitur, dicendum quod detur Augustinus , falsum supponere in
cum dicitur, creatura in Creatore vel in suo simili inducto : species enim in in-
Deo , est Deus vel creatrix essentia , re- tellectu nec vivit , nec vita est , sed acci-
fertur hæc determinatio, in Deo vel in dens ipsius intellectus .
stet suppositum verbo et ideo ante ITEM quæritur, Utrum sint vita et lux Quæst. 1.
differentiam præsentis consignificatam ratione intellectus speculativi , vel pra-
in verbo , extrahitur extra propriam ra- ctici?
tionem ad standum pro eo quod secun- Videtur enim , quod ratione speculati-
dum quid et non simpliciter est et tunc vi quia illius proprie est lux : ergo
verbum adveniens habet præsens confu- cuin ux conjungatur cum vita , utrum-
sum prout illi supposito competit et que referendum est ad speculativum .
ideo non procedit illa divisio , aut pro SED CONTRA hoc iterum videtur esse, sed contra.
creatura quæ est, aut pro creatura quæ quod
non est. 1. Mala sequuntur ad intellectum specu-
Ad object. 3. AD ALIUD dicendum , quod cum Au- lativum in Deo, nec tamen dicitur, quod
gustinus dicit, quod eodem modo scit ea sint vita in ipso .
quæ sunt, et ea quæ non sunt , non in- 2. Præterea, Cum sapientia, potentia ,
tendit, quod scientia sua eodem modo voluntas , dicunt ea quæ exiguuntur ad
transeat super scita cum sunt et cum non creandum creaturam videtur quod res
existentes in causa , potius :

sint in ea est immortale quoddam et sine quiete ,
potentia , sapientia, voluntas , quam vita ut vita quædam natura existentibus om-
et lux . Si dicas secundum quod communibus et ideo convenit hoc esse se-
niter dici consuevit, quod potentia , sa- cundum relationem ad causam omnium ,
pientia, voluntas, non communicantur secundum quod ipsa est causa creando
creaturis exeuntibus , sed lux et vita : et disponendo per ideas continuationem
hoc patet esse falsum , totius naturæ non enim motum cœli
quia non omnia
creata vivunt et lucent . Si dicas , quod nos ponimus primam causam continui-
ista communicantur creaturis secundum tatis esse et diversitatis specierum , sed
genera sua quæ sunt corporale et spiri- potius perpetuitatem Dei per scientiam
tuale : quia corporalia aliqua vivunt, et practicam causantis et esse et diversita-
spiritualia omnia et corporalia aliqua tem et continuitatem in ipso et quoad
lucent, et spiritualia quædam . CONTRA : hoc ipse dicitur vita totius naturæ . Ideo ,
Cum omnia dicuntur esse in Deo vita et ut dicit Augustinus in libro de Civitate
lux, non intelligitur hoc secundum ge- Dei, Philosophi quidam vocabant eum
nera, sed etiam secundum species et in- animam mundi , motu et ratione mun-
dividua : ergo videtur, quod in specie et dum gubernantem et moventem licet
individuo debet participare illa. in hoc reprehensibiles fuerint , quod
Creatorem qui vita naturæ est (quia mo-
ITEM quæritur, Si omnia sunt in Deo vet continue et continet) animam et non
Quæst. 2.
vita et lux , utrum concedendum sit, animæ Creatorem vocabant. Per hunc
quod omnia in Deo vivunt et lucent ? ergo modum creatura in ipso dicitur
1. Videtur, quod sic : quia per se vita vita , quia est idea motu et ratione mun-
semper influit vitam , et per se lux sem- dum movens in continuitatem generatio-
per lucem : cum igitur in Deo non possit nis. Lux autem est quoad rationem ideæ,
esse nisi per se vita et per se lux, vide- secundum quod etiam Philosophi duo
tur quod vivant et luceant . ponebant, scilicet quod moveret motu ,
2. Item videtur, quod potius debeant et quoad hoc convenit ei vitam naturæ
dici ens et verum et bonum in prima esse : et ratione, et quoad hoc convenit
causa, quam vita et lux : quia ens et ei lux. Creatura autem egrediens ab ipso
bonum et verum et unum sunt de primis non participat ista : quia non conveniunt
participatis a Deo : vita autem et lux secundum quod egreditur, sed secundum
non generaliter participantur, cum dicat quod est in ratione manentis in ipso, ut
Dionysius in libro de Divinis nominibus , dictum est.
quod vita non extenditur ultra vitam AD PRIMUM ergo dicendum , quod ve-
plantarum . rum est quod dicit Augustinus , quia
idea arcæ in mente artificis vita est hoc
modo , quia est movens et lux ad facien-
SOLUTIO. Dicendum , quod omnia sunt dum arcam nec est accidens idea, quia
Solutio.
in Deo vita et lux, et hoc secundum in omni intellectu duplex est species,
proprietatem causæ, et non secundum scilicet rei , et speciei . Intellectus enim ,
proprietatem causati : convenit enim hoc ut dicit Philosophus , species est specie
creaturæ non in se , sed secundum quod rum , sicut manus organum organorum :
est in causa prima . Vita autem est actus et hoc præcipue verum est de agente
et spiritus continuus in quod est vel in cujus lumen species est omnium intelli-
corpus . In causa autem accipitur vita , se- gibilium , quia per ipsum simplicia in-
cundum quod est actus continuus , qui est telligibilia fiunt : et hæc species non est
causa continuitatis esse , secundum quod accidens , sed vita movens in practico
dixerunt Philosophi de motu cæli , quod intellectu , et contemplatio in specula-
IN I SENTENT. DIST. XXXV , F. 201
tivo . Et quoad hoc verum dicit Augu- lux , quæ sunt convenientia ideæ , ut di-
stinus. ctum est.
quæst. 1. AD ID autem quod ulterius quæritur , AD ALIUD dicendum , quod non est Ad A4 1. 2.
quest.
dicendum quod prima et proxima relatio concedendum , quod omnia vivant et lu-
creaturæ , ut vita et lux , est in intelle- ceant quia cum verbaliter significatur
ctum practicum , quia ille vita et lux ens , vita et lux, tunc notatur creatura ut sub-
est causa continuitatis in tota natura per stantia a qua egreditur actus vitæ et
hoc quod ipsum est principium universi lucis et hoc non convenit : quia sicut
esse creati sed tamen etiam intelligit jam dictum est, ista conveniunt creaturæ
speculative res sed hoc modo non pro- secundum quod ipsa est idea creans, non
prie dicitur esse vita et lux , sed lux tan- secundum quod actu esse significatur :
tum potest dici . nihil enim agit nisi quod actu est et
.d object. 1. AD ID autem quod objicitur , dicendum ideo non potest creatura tunc dici vivere
quod lux est regitiva operis in practico : et lucere .
et hoc convenit ideæ operativæ et ideo AD ALIUD dicendum , quod ens et bo- Ad 2.
lux pertinet ad practicum , sicut ad spe- num et verum et unum efflunt a Creato-
culativum . re super creaturam universaliter : et ideo
■dobject. 2. AD ALIUD dicendum , quod potentia , non tantum conveniunt creaturæ secun-
sapientia, et voluntas, non dicunt id dum quod est in Creatore manens , sed
quod proximum est exitui creaturarum : etiam secundum quod est in seipsa : et
quia id quod proximum est, aliquo ideo non dicunt sic.
modo est ratio creaturæ, sicut est idea : Præterea , Ens licet sit indistinctum ,
et ideo cum omnis relatio semper sit in tamen verum , unum , et bonum , quasdam
proximum secundum rationem creaturæ dicunt distinctiones : et quia creatura in
relatæ ad causam , non dicuntur potentia , Creatore non est in esse distincto , ideo
iterum non convenit.
sapientia, et voluntas, sed potius vita et
F. Quod eadem ratione dicuntur omnia ei præsentia .
Inde est etiam , quod omnia dicuntur ei præsentia esse , non solum ea quæ
sunt, sed etiam ea quæ præterierunt , et ea quæ futura sunt : secundum illud ,
Qui vocat ea quæ non sunt, tamquam ea quæ sunt ' . Quia , ut ait Augustinus
in libro de Trinitate : Ita cognoscit ea quæ non sunt, ut ea quæ sunt . Et hac
ratione omnia dicuntur esse in co , vel apud eum , sive ei præsentia ' Unde
Augustinus super illum locum Psalmi : Et pulchritudo agri mecum est³:

Ideo, inquit, mecum est, quia apud Deum nihil præteriit, nihil futu-
rum est. Cum illo sunt omnia futura , et ei non detrahuntur jam prærerita .
Cum illo sunt omnia cognitione quadam ineffabili sapientiæ Dei . Ecce hic
1 Ad Roman . iv, 17.

2 S. AUGUSTINUs, Lib. V de Trinitate, cap . 8.
3 Psal. XLIX, 11 .
D. ALB . MAG . ORD. PRÆD .
1 hujusmodi verba,
aperit Augustinus ex qua intelligentia accipienda sunt
omnia sunt Deo præsentia, in Deo sunt omnia, vel cum Deo , vel apud
Deum , vel in eo vita : quia ineffabilis omnium cognitio in eo est.
essent a Deo tenebrarum. Quod autem

ita sit ut dictum est, accipitur a Boe-
tio in libro de Consolatione philosophiæ ,
ARTICULUS XIII . qui sic dicit :
Tu cuncta superno
An creaturæ dicuntur pulchræ secun-
dum quod sunt in actu existendi, vel [ipse
secundum quod sunt in divina mente ? Mundum mente gerens, similique imagine
[formans .

ibi, « Pulchritudo agri mecum est,
etc. >> ARTICULUS XIV.
Sicut enim dicit Tullius, Pulchritudo
consistit in commensuratione : constat An in Deo esse est in Dei cognitione
autem, quod commensurari et propor- esse ? et, Quare sicut dicuntur ideæ
tionari non convenit creaturæ nisi in actu plures, vel rationes, non dicuntur
existenti : ergo non convenit ei secun- scientiæ, vel sapientiæ plures, vel
dum quod est in mente Creatoris. verba plura ? et, Quomodo differunt
paradigma, exemplaria, ideæ, et ra-
AD HOC dicendum, quod pulchritudo tiones ?
Solutio
dicitur proportio exemplaris , non ita
quod dicam proportionari Creatorem
creaturæ, sed quia propriis unumquod- Deinde quæritur de hoc quod dicit :
que exit rationibus idealibus : et ideo di- « In Deo sunt omnia , vel cum Deo , vel
cuntur tunc pulchræ res in Creatore apud Deum, vel in eo vita, etc. »
propter remotionem ab his quæ detur- Est autem dubium si in Deo esse, est
pant, sicut privationes duæ, scilicet quia in Dei cognitione esse, ut hic innuit.
est post nihil, et ideo vertibilis creatura ·
et illa privatio quæ est in materia et ma- ITEM quæritur, Quare dicuntur ideæ quæstiune .
terialitas et mutabilitas et compositio : plures vel rationes , et non sapientiæ, vel
ista enim omnia deturpant esse crea- scientiæ plures, vel plura verba ?
turæ , et consequuntur ex privatione , Item, Cum dicam paradigmata , et
sicut diversitates negationem consequun- exemplaria , et ideas, et rationes plures ?
tur, et diversitatem compositio , et muta- Penes quid attenditur differentia horum
bilitas unius ad aliud : hæc enim crea- quantum ad nomen ?
tura non accipit a Creatore , sed incidunt
in eam , ex eo quod educitur in esse SOLUTIO . Dicendum , ut supra habitum Solutio.
postquam nihil fuit . Unde etiam Mani- est, quod pluralitas idearum vel ratio-
chæus non videns qualiter ista conse- num potius est consignificata per re-
quuntur ex privatione , posuit quod ista spectum ad res, quam significata in hoc
1 Edit. Joan. Alleaume, sint

IN I SENTENT. DIST. XXXV , F, ART. 14 . 203
quod est idea , vel in hoc in quo est idea. tur : ergo illas formas vocat , quia foris
Sapientia ergo , et ars , et scientia , cum manent, et formantes sunt . Species etiam
magis se teneant ex parte sapientis et vocantur quandoque secundum quod
essentiæ divinæ, quam ex parte rerum referuntur ad cognitionem . Exemplar
de quibus sunt, quia sapientia , ars , et autem est proprie ad cujus similitudi-
scientia , dicunt habitus quiescentes vel nem aliquid fit per respectum ad ipsum ,
sitos in anima : patet , quod non possunt et non per extensionem super ipsum :
pluraliter significari . Et similiter ver- unde ideæ dicuntur exemplaria secun-
bum non dicit relationem nisi ad eum dum quod ad ipsas in se respicit artifex
cujus est verbum : idea autem et ratio et naturæ, quando formas naturæ producit.
exemplar non sic : et ideo consignifica- Idea vero dicitur ab idos Græce , quod
tam habent pluralitatem . sonat primam formam, sicut hyle sonat
primam materiam : et quia illæ potentiæ
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod paradigma sunt et foris manent, idco ideæ per re-
dicitur a
8 παρά quod est juxta, et δειγμα spectum ad formam dicuntur. Ratio au-
quod est docens , quasi docens per illud tem pertinet ad finem : quia a fine sumi-
quod juxta est, sicut est forma ligni in tur nomen et ratio rei, ut dicit Philoso-
calcei figura : et ideo quia extra sunt phus. Et ideo per respectum ad finem
ideæ, dicuntur paradigmata : et ideo operis dicuntur rationes ea quæ sunt in
Boetius vocat formas quæ sunt in mate- mente divina.
ria, imagines illarum, quia imago imita-
1 'Idia, species, forma ['I▲, r] .

DISTINCTIO XXXVI .
Quomodo res sunt in Deo ?
A. Utrum concedendum sit, omnia esse in Dei essentia, vel in eo per essentiam : ut
omnia dicuntur esse in Dei cognitione vel præscientia ?
Solet hic quæri , Cum omnia dicantur esse in Dei cognitione seu præ-
scientia, vel in Deo per cognitionem , et ejus cognitio vel præscientia sit di-
vina essentia : utrum concedendum sit omnia esse in divina essentia , vel in
Deo per essentiam ? Ad quod dicimus , quia Dei cognitio ejus utique essen-
tia est : et ejus præscientia , in qua sunt omnia , ipsius cognitio est : nec ta-
men omnia quæ sunt in ejus præscientia vel cognitione , in ejus essentia
esse dici debent . Si enim hoc diceretur, intelligerentur esse ejusdem cum
Deo essentiæ. In Deo enim dicitur esse per essentiam, quod est divina es-
sentia, quod est Deus . Habet ergo Deus apud se in præscientia sua , quæ
non habet in sui natura . Unde Augustinus de verbis Apostoli ita ait, Ele-
git nos... ante mundi constitutionem ' : Quis sufficit hoc explicare ? Eliguntur
qui non sunt : nec errat qui elegit, nec vane eligit ' . Eligit tamen , et ha-
bet electos quos creaturus est eligendos : quos habuit apud semetipsum
non in natura sua , sed in præscientia sua . Nondum erat quibus promitteba-
tur : sed et ipsi promissi sunt, quibus promittebatur . Ecce hic aperte dicit
Deum apud semetipsum habere electos ante mundi constitutionem, non in
natura sua , sed in præscientia sua cum tamen ejus præscientia non aliud
sit quam qua ejus natura , quia ipsius præscientia , ejus est notitia . Potest
tamen ad electos referri cum ait : In natura sua , id est, illorum . Illos quip-
pe habuit ab æterno apud se , non in natura sui , id est , illorum qui non-
dum erant : sed in sua præscientia, quia eos ita novit ac si essent .
1 Ad Ephes. 1, 4.
Edit . J. Alleaume , elegit.
3 S. AUGUSTINUS , Serm . 11 .
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , A, ART. 1 . 205
propriam nisi ipse Deus. Aut

Aut ergo re-
linquitur, quod nihil sit in Deo abso-
lute, aut quod secundum potentiam in-
DIVISIO TEXTUS . sit : non autem secundum potentiam
materiæ, quia ipse non est materia ali-
cujus ergo secundum potentiam causæ
« Solet hic quæri , Cum omnia dican- efficientis inerit ei omne quod inesse
tur esse in Dei cognitione , etc. » dicitur ergo non secundum sapientiam ,
Hic incipit pars illa in qua quæritur , et voluntatem .
Utrum idem sit esse in scientia, quod in 2. Item, Est accipere causam actu
essentia Dei , vel in Deo ? Et ibi quæritur agentem , et illi respondet effectus in
de diversitate objectorum scientiæ di- actu et est accipere causam potentem
vinæ. agere, et illi respondet posse fieri cau-
Dividitur autem in tres partes . In satum . Cum igitur ab æterno res fuerint
prima tangit, qualiter sit esse in Dei in Deo , non secundum actuale esse ,
scientia, vel præscientia . In secunda tan- sed secundum hoc quod poterant fieri ,
git, qualiter bona et mala a Deo sciun- fuerunt in Deo : sed illi respondet po-
tur, ibi, B, < Post prædicta quæritur,
« tentia causa : ergo quoad potentiam res
etc. » In tertia vero , quia scientia Dei in Deo sunt, ut videtur .
est causativa rerum, ostendit qualiter
idem est esse in Deo et in scientia Dei , SED CONTRA videtur, quod quoad sa-
quod esse ex ipso et per ipsum et in pientiam : quia
ipso et qualiter diversum , ibi , D , 1. Res in Deo sunt per ideam et ra-
« Proinde si diligenter inspiciamus , tiones : ideæ autem et rationes ad sa-
etc. » pientiam et intellectum ordinantur : er-
go res sunt in Deo secundum sapien-
tiam .
2. Item , Augustinus supra dixit , quod
ARTICULUS I. Filius est verbum Patris , et ars plena
rationum omnium viventium. Cum igi-
An omnia esse in Deo, conveniat poten- tur rationes vivæ et quæ vita sunt et
tiæ vel sapientiæ vel voluntati, vel lux , ordinem habeant ad intellectum
omnibus his ?
et ad sapientiam , videtur quod res sint
in Deo quoad sapientiam .
3. Item, hoc videtur ex intentione
AD intellectum autem solutionis Magi- Magistri : quia hic in tractatu de scientia
stri quam ponit in primo capitulo quod divina, ipse determinat qualiter res sunt
continet primam partem, oportet inqui- in Deo : ergo videtur, quod gratia scien-
rere duo , scilicet utrum omnia esse in tiæ sint in Deo.
Deo conveniat potentiæ, vel sapientiæ ,
vel voluntati, vel omnibus his ? Sed videtur iterum , quod ratione
Secundo , In quo differant hæc tria, voluntatis :
esse in Dei scientia, et esse in Deo 1. Dicit enim Damascenus, quod crea-
cognoscente, et esse in Deo ? cum igitur
tio est opus voluntatis
illius sit producere creaturam , in quo
AD PRIMUM proceditur sic : ipsa est creatura, videtur quod creatu-
1. Nihil est in Deo secundum naturam ra sit in voluntate.
¹ Cf. Supra, Dist . XXXI .

2. Item, In omni motu voluntario et voluntatem , sed de potentia in com-

et opere principium est voluntas : cum muni et ideo illa objectio soluta est .
igitur res sint in Deo sicut in suo prin- AD ALIUD dicendum , quod potentia Ad 2.
cipio , videtur quod magis sint in Deo respondet ei quod potest esse quantum
ratione voluntatis , quam sapientiæ , vel ad fieri rei sed non quoad rationem se-
potentiæ . cundum quam creatura fuit ab æterno
in Creatore .
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod cum res
sint in Deo vita , et lux, et hoc ratio- AD EA quæ objiciuntur de sapientia,
ne intellectus practici , necessario sup- concedendum est.
ponuntur tria , scilicet scientia operabi-
lium , et potentia ordinata ad opus , et AD ID quod objicitur de voluntate , Ad 1.
voluntas operis . Et ideo dicendum , quod dicendum quod voluntas secundum ra-
proprie loquendo res sunt in Deo scien- tionem intelligendi, primus motor est :
te, potente , et volente productionem non tamen in ipsa voluntate est ratio
earum formalem tamen respectum non operis secundum quam creatura dicitur
ponunt nisi ad scientiam et ideo Ma- esse in Deo. Unde Damascenus intendit,
gister innuit, quod sunt in Deo quoad quod creatio sit opus voluntatis, ad
scientiam . Sunt enim tria in re secun- quam movet voluntas, et non natura
dum quod exit ab artifice , scilicet ope- sicut ad generationem Filii .
ratio sive productio rei , et esse, et AD ALIUD dicendum eodem modo , Ad 2.
ratio rei operatæ vel operandæ. Et cum quod creatura potest referri ad volun-
res quoad operationem referatur in ar- tatem sicut ad principium motivum ad
tificem , refertur tunc proximus secun- hoc ut educatur et sit : sed non sicut
dum rationem ad potentiam, et quoad ad id in quo sit proprie ratio exem-
esse rei proxime refertur ad volunta- plaris creaturæ .
tem quæ contentiva est esse et dativa,
quia ut dicit Dionysius in libro de
Divinis nominibus : Bonum est diffusi-
vum sui et esse . Si autem conside- ARTICULUS II.
ratur quoad rationem, tunc ipsum est
exemplatum ab arte artificis , et relatio An idem sit esse in Deo cognoscente, et
ejus erit ad sapientiam. Magister ergo ejus scientia ?
videns, quod operatio rei et esse nec

sunt in Deo, nec ab æterno, sed ra-
tio tantum : dicit in Deo esse res quoad Secundo quæritur, Utrum idem sit
sapientiam , quæ respondet rationi rei. esse in Deo , et in Deo cognoscente, et
Si tamen totum consideretur quod exi- in scientia :
gitur ad rei productionem, et esse , et Videtur autem quod sic : quia (ut
rationem , tunc res sunt in Deo cogno- volunt omnes Philosophi)
scente, et potente, et volente : et sic pla- 1. Scientia nihil aliud est quam assi-
num est respondere objectis salvando milatio scientis ad rem scitam per ratio-
intentionem Magistri . nem sciti et speciem ergo nihil est in
Ad 1.
AD PRIMUM ergo dicendum , quod cum scientia Dei, cujus ratio non sit in Deo
dicimus Deum non actu agere , sed po- sciente et hoc est esse in Deo ergo
tentia ab æterno , non intelligitur de hæc tria idem sunt , scilicet esse in scien-
potentia quæ dividitur contra scientiam tia Dei , et in Deo sciente , et in Deo.
1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus , cap . 4.

IN I SENTENT. DIST. XXXVI , A , ART. 2 . 207
2. Item , Dicit Augustinus in libro XV AD PRIMUM ergo dicendum , quod Ad 1.

de Trinitate quod nosse est notitiam scientia rei est duobus modis , scilicet
rei apud se tenere ergo a simili scire ejus quod est per se scitum et de hoc
est scientiam rei apud se tenere sed verum est quod objicit . Est etiam sci-
idem est esse in scientia Dei, quod tum per accidens, ut privatio , et illi
Deum scire rem aliquam : sicut idem non est assimilatio , sed cognoscitur per
est esse in scientia mea , quod me scire suum oppositum : sicut dicit Philoso-
rem aliquam ergo esse in scientia, phus , quod rectum est judex sui et
est notitiam rei apud se habere : sed obliqui rectum recto cognoscimus et
cujuscumque notitia est apud scientem, ipsum obliquum et ideo non est idem
.
illud secundum illam notitiam est in omnino esse in scientia quocumque
sciente ergo idem sunt hæc duo , esse modo , et esse in Deo sciente : quia ad .
in scientia, et esse in sciente : ergo idem esse in scientia non exigitur assimilatio
sunt si referantur ad Deum ut dica- scibilis ad scientem , sed ad esse in scien-
tur esse in scientia Dei, et esse in Deo te exigitur .
sciente . AD ID autem quod ulterius objicitur, A& 2.
3. Item, Nihil est esse in Deo , nisi ra- quod ea sunt in Deo , quorum rationes
tionem notitiæ rei esse in ipso et hoc sunt in sciente : dicendum , quod non
fuit esse in sciente : ergo idem est etiam est verum sed potius ea sunt in ipso ,
tertium cum illis duobus . quorum ipse causa operativa est. Non
ǝd contra. SED CONTRA : autem omnia operatur quorum habet
1. Mala sunt in scientia Dei , ut hic in scientiam : quia multorum æternorum
Littera dicitur : non tamen sunt in Deo : habet scientiam quæ non operatur, et
ergo non est idem esse in Deo , et in multorum habet scientiam quæ num-
scientia Dei esse. quam operabitur, ita ut multitudo ad
2. Item , Quidquid quocumque mo- attributa referatur : hæc enim si dican-
do habet rationem in sciente speculatur esse in Deo, erit æquivoce modus
tive vel practice, hoc est in sciente : ad esse creaturam in Deo , ut patet per
sed non sunt in Deo (ut habetur in fine se cuilibet.
istius distinctionis) nisi quorum est au- Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod nosse est
ctor : ergo non est idem esse in Deo , apud se notitiam tenere quocumque mo-
quod esse in Deo cognoscente : quia do vel per se , vel per aliud : et ideo non
non omnia quæ speculative scit, ope- sequitur quod postea infertur, quod illius
rabitur Deus , vel erit eorum auctor. ratio sit in ipso quod novit : quia quan-
doque non habet rationem, sed per op-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hæc tria positum cognoscitur : et ideo Deus
se habent sicut superius et inferius : bene scit mala, et sunt in sua scientia
quia quæcumque sunt in Deo , sunt in mala non tamen videtur conceden-
Deo cognoscente , et in scientia Dei : dum , quod sint in ipso cognoscente , vel
sed non convertitur. Dicuntur enim pro- in ipso.
prie esse in Deo , quæ sunt in eo vita et
lux, eo modo quo supra expositum est :
sed in Deo cognoscente sunt quæ specu-
lative vel practice scit . In scientia au-
tem sua sunt quæ per se vel per accidens
scit , sicut mala quæ cognoscit, ut dicit
Augustinus , quia ea in se non invenit :
et quia ab arte quæ ipse est, defor-
mantur.
Præterea, Hæresis est dicere, quod

Deus sit ratio omnium : quia ratio rei
aliquid est de re. Unde Deus secundum
ARTICULUS III . hoc aliquid esset de omnibus , quod
falsum est ergo non sic intelligitur
An Deus scit et cognoscit uno , vel plu- ratio omnium , quod ipsum quo intel-
ribus ? ligit, sit ratio omnium .
3. Si igitur sic accipiatur, quod in ipso
est ratio omnium . CONTRA : Illa ratio om-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , nium , aut est una , aut est multæ . Si mul-
ibi, A, « Elegit nos ante mundi con- tæ tunc iterum habeo propositum , quod
stitutionem. » non intelligit illo uno omnia vel plura ,
Hoc enim videtur importare in ipso Si au-
sed potius illis multis rationibus .
rerum distinctionem et multitudinem : tem est una, sequitur idem impossibile
et ideo quærenda est hic gravissima quod prius , quod una aliqua sit ratio
quæstio , de qua fere hæsitaverunt om- omnium , quod non concedit aliquis sa-
nes antiqui Philosophi contra intellectum piens .
divinum . Cum enim electio sit electio Si autem dicas , quod ipsum quo in-
aliquorum ex aliis , videntur esse di- telligit, est unum quidem in se , sed
versa in intellectu divino : et ideo quæ- relatione plura, ut supra dictum est de
rendum est, Utrum ipse uno vel plu- pluralitate idearum . CONTRA : Cum igi-
ribus scit ? et si ipse scit uno , Utrum tur ab æterno Deus illo uno intelligat ,
ipse unum tantum vel plura scit ? et ab æterno stabit talis relatio : ergo ne-
si ipse scit plura , Utrum intellectus suus cesse aliquo modo ab æterno esse extrema
transit super illa plura vel non ? rationis . Extrema autem illarum relatio-
Alios autem articulos istius quæstio- num aut sunt res in potentia causæ
nis, scilicet utrum sciat particularia , efficientis existentes , aut in propriis for-
vel infinita, et universalia, et composita , mis existentes . Si primo modo . CONTRA :
infra propriis locis ponemus . Secundum illam potentiam res sunt in-
distinctæ ergo relatio ad eas sic exi-
AD PRIMUM horum proceditur sic : stentes, est relatio ad indistinctum : ergo
1. Unum in ratione unius non est prin- non causabit distinctam rei cognitio-
cipium cognoscendi nisi unum : ergo nem ergo Deus non novit res distin-
si Deus scit uno, videtur quod non sciat cte, sed in potentia causæ tantum , quod
nisi unum, quod falsum esse infra pro- est error, quia sic esset imperfectissima
babitur. scientia sua . Si autem ab æterno sunt
2. Si forte dicas , quod illud unum est in propriis formis, ad quas fit relatio :
ratio multorum et omnium : ergo fal- hoc non potest esse nisi altero duorum
sum est, quod sciat uno et in ratione modorum , scilicet aut quod sint res in
unius : sed scit unum uno quod est in natura ab æterno : et hoc esse non
ratione plurium . SED CONTRA : Illa ratio potest secundum fidem Catholicam :
quæ est ratio plurium : aut ita intelli- quia sic mundum fuisse ab æterno fuis-
gitur, quod ipum idem sit ratio omnium : set verum aut quod formæ rerum sint
aut quod in ipso est ratio omnium . Si sine rebus ipsis ad quas fit respectus
primo modo : tunc illud quo intelligit, ipse et tunc cum non possint esse nisi
est ratio omnium : ergo unum et idem in Deo , nec ad ipsas possunt plures esse
est ratio omnium , quod non est intel- relationes nisi plures sint, sequuntur
ligibile, quia omnia quæ sunt, sunt di- tria inconvenientia : quorum unum est,
stantium valde rationum . quod formæ rerum sint in Deo , et non
IN I SENTENT. DIST . XXXVI , A, ART. 3 . 209
sunt illud medium quo cognoscuntur a possibile est centro convenire : ergo si-
Deo .Secundum est , quod pluralitas sit mile inductum nihil valet, ut videtur .
in Deo præter pluralitatem respectuum . 7. Item videtur, quod nihil prohibet
Tertium est, quod idea rerum sint in intellectum divinum esse quidem unum ,
Deo ut cognitæ, et inter ideas et cog- et non tamen intelligere uno : ita scilicet ,
noscentem sit aliquid medium quo co- quod in ipso resultent omnium rationes ,
gnoscat Deus , quod per relationem ad et sint in eo sicut nos videmus , quod in
ideas multiplicetur in rebus . Ergo vide- speculo resultant imagines rerum diver-
tur impossibile esse , quod Deuscogno- sarum , et ipsum speculum nullam per
scat uno , quod sit in ratione multorum : hoc recipit multitudinem aut composi-
nec iterum cognoscit uno in ratione tionem : ergo videtur , quod sine ratione
unius ergo nullo modo cognoscit uno . ponatur, quod intelligit uno .
4. Item, Aliud est cognoscere quia est Si propter hoc dicatur, quod intelligit
res , et aliud quid est res : sicut alia est pluribus, et non uno . CONTRA : Plura in
quæstio quia, et alia quæstio quid. Aut uno intellectu non possunt intelligi esse
ergo Deus ab æterno cognoscit quid est sine diversitate ab ipso intellectu , et sine
res, aut non. Si non , et modo cognoscit : compositione . Si ergo Deus intelligit
ergo videtur sua scientia accepta esse a pluribus, ipse habet in se, et a se diversa ,
rebus , quod absurdum est apud omnes et in suo intellectu inducentia composi-
etiam gentiles Philosophos. Si autem ab tionem . PROBATUR autem prima per pro-
æterno cognoscit quid est res , et hoc non positionem per se notam , quod quæcum-
scitur nisi propria ratione rei scitæ, ipse que inter se diversa sunt nulli uni sunt
habet penes se propriam rei rationem : eadem si ergo plura quæ sunt in intel-
sed propriæ rerum rationes sunt multæ : lectu divino, diversa sunt et plura, non
ergo ipse non scit uno, sed multis, ut vi- sunt idem cum ipso intellectu primi , id
detur. est, Dei , et faciunt in ipso compositio-
5. Nec poteris hic evadere ut quidam nem, quod est absurdum.
evadere volunt, quod tu dicas, quod ipse 8. Si forte velis dicere, quod istæ ra-
sciendo se esse principium omnium et tiones procedunt, ac si ipse intelligat alio,
singulorum scit omnia : sciendo enim cum nullo nisi seipso intelligat . Unde
principium efficiens rei, adhuc possum nihil est quærere , utrum ipse intelligat
ignorare propriam rei rationem : quia il- uno , vel pluribus ? quia nec uno , nec
la non accipitur ab efficiente, cum effi- pluribus : quia intelligit seipso : et non
ciens nihil sit de esse rei , et ratio propria est in eo aliquid medium intelligendi .
dicat esse rei . Unde ipse potest sic scien- CONTRA : Puncto quocumque signato in
do se , scire rem fore : sed non poterit ha- linea contingit uti ut duobus , scilicet ut
bere rei propriam notitiam ex illo . principio, et ut fine. Deus ergo cum sit
6. Item , Non videntur valere similia simplex , aut ita intelligit ut utatur se ut
inducta a Sanctis . Ponamus enim cen- uno, aut ut duobus. Si ut uno aut hoc
trum in circulo habere rationem princi- est intelligens tantum , aut quo intelligit
pii ad circumferentiam totam , et ad om- tantum , aut intellectum tantum : et quod-
nes lineas egredientes ad quodlibet pun- cumque detur, erit in intellectu ejus
ctum : per hoc adhuc non habes, quod privatio aliorum duorum . Si enim utitur
centrum sciat quid est circumferentia in se sicut est intellectus consideratus in se,
propria ratione, vel quid sint lineæ : sed tunc non intelligit nisi in potentia, et sic
sciet tantum lineas esse et circumferen- erit (ut dicit Philosophus ) sicut si dormi-
tiam , sed nesciet quid sunt, nisi ipsum in ret, quia dormiens intelligit in potentia :
se habeat rationes circumferentiæ et li- et non erit nobilissimum . Si autem ut
nearum proprias : quorum utrumque im- quo intelligit, hoc nihil est : quia quo
XXVI 14
210
ris. Ponamus ergo lumen intellectus
intelligit, non contingit accipere ut in
agentis esse infinitæ virtutis : tunc sequi-
se tantum , sed in relatione ad intelligen--
tem et intellectum . Idem sequitur si utitur, quod nullo sumpto sibi perficiet pos-
tur se ut quod intelligit , quia tunc intel- sibilem in omni actu intelligibilium , et
præterquam quod accipiat aliquam spe-
ligit alia.
Item , Cum dico , Deus intelligit seipso , ciem qua perficiat ipsum : quia ipse agens
ibi necessario tria significantur secundum tunc in possibili , agens erit speciem se-
rationem intelligentiæ : aliter enim si- cundum id quod est , et actum simplicita-
tis et intelligibilitatis in ipso . Sic autem
gnificatur tunc ut supponens verbo , et
aliter per ablativum se , et aliter ut in intellectum divinum ponimus , non solum
quod transit actus intelligendi : ergo in agentem in rebus aliquid , ut formam , sed
agentem res ipsas secundum substan-
divino intellectu accipitur medium intel-
ligendi secundum rationem : et hoc sive tiam : ergo ipse est species omnis rei : et
sit idem , sive diversum , tenent de ipso ita se cognoscendo , cognoscet omne quod
superius inductæ rationes . Videtur au- est, ut dicunt sancti .
tem , quod illud necessario sit diversum : DICENDUM ergo ad quæstionem primam , Ad 1.
numquam enim materia coincidit in idem quod ipse cognoscit uno tantum quod est
cum efficiente, et forma : cum igitur in- ipse , et ipsum est ratio et species idealis
tellectus ipse ad id quo intelligit, sit sicut omnium . Unde bene concedo , quod ip-
materia ad perfectionem, videtur quod sum est ratio multorum .
numquam sit idem illi : ergo si est in AD ID autem quod contra objicitur, di- Ad 2.
Deo aliquid quo intelligit, non erit idem cendum quod nihil prohibet unum uno
cum intellectu suo , ut videtur. modo ad omnia se habens , licet non uno
Item , Hæc fuit causa quare Philosophi modo omnia se habeant ad ipsum , esse
coacti sunt ponere intellectum agentem : rationem omnia cognoscendi : sed non
quia non potest idem esse intellectus , et est una ratio omnium , dicens quid res est :
quo intelligit, nihil enim agit seipsum ad et hoc non est negative : quia nos po-
perfectionem ergo videtur, quod quo nimus , quod Deus est immediatus per
intelligit Deus, non sit idem cum intelle- essentiam, præsentiam , et potentiam , rei ,
ctu suo. et omni parti rei . Hoc autem quod obji-
citur, quod non sit ratio quod quid erat
esse demonstrans , bene concedo , et dico ,
SOLUTIO. Sine præjudicio dicendum , quod multitudo est per relationem , ut
Solutio.
quod Deus intelligit seipso, prout ipse supra suppositum est.
est species , et idea omnis intelligibilis, et AD ID quod objicitur in contrarium , Ad 3.
omnis ratio cogniti et lux. Et hoc sic dicendum quod non oportet, quod extre-
probatur : In nobis est duplex intellectus , ma relationis sint actu : aliter enim est
scilicet agens , et possibilis , et tertius fit de relatione significata in eo quod est se-
cum possibilis ducitur in actum . Si au- cundum rationem tantum , et aliter est de
tem quæram , Quid educit eum ? Tu dices , relatione ejus quod est in natura. Si enim
quod agens. Et si quæram, Per quid dico , Ista sunt contradictoria, impossibile
educit ? Tu dices , quod per speciem rei . est quod relatio ponatur inter extrema
Si vero quæram, Quid facit speciem rei entia apud naturam , quia alterum con-
esse in ratione simplicis, et abstracti, et tradictoriorum est non ens. Similiter
intelligibiiis ? Tu dices, quod lumen agen- cum dico, Hæc est ratio cognoscendi , po-
tis sicut lumen solis agit colores ad vi- nit ratio relationem ad id quod est , vel
sum ergo relinquitur, quod lumen in- fuit, vel erit : et ideo non oportet , quod
tellectus agentis sit actus omnis intelligi- illa ratio relationis ponatur circa exi-
bilis : sicut lumen solis, actus omnis colo- stens , nisi in potentia ordinata ad produ-
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , A, ART. 3. 211
ctionem rerum in futuro : et illa bene est patet, quod bene dicunt illi qui dicunt ,
in Deo . quod sciendo se esse principium omnium
Ad object. AD Hос quod objicitur, quod illa po- scit omnia.
tentia est indistincta : dicendum , quod AD ALIUD dicendum , quod nullum si- Ad 6.
verum est, quod res non sunt distincte mile in toto potest repræsentare divina.
existentes in potentia : quia non distin- Unde simile inductum a Dionysio , repræ-
guuntur nisi propriis : sed sicut ratio sentat secundum partem sed per emi-
distinguitur, ita et potentia , scilicet ad nentiam referendum est ad Creatorem :
futurum et hoc et illud , cujus ratio est quia et principium et ratio et finis est
Deus et hoc non cogit , quod hoc et il- omnium quæ sunt ab ipso .
lud sit , nisi secundum potentiam futuri : AD ALIUD dicendum , quod non potest Ad 7.
quia non est in Deo potentia tantum , divinus intellectus sic poni in quo resul-
sed potentia hujus et illius quæ sunt fu- tent res diversæ ut in speculo : quia in
tura ad quæ est ab æterno relatio ideæ, speculo ad hoc quod resultent in eo , di-
eo quod Deus ea prævidit in se , secun- versa exiguntur, ad minus quatuor :
dum quod ipse est ratio earum rerum quorum unum est receptibilitas , et illa
quas facturus erat et hoc non facit subest a vitro vel metallo posito terso in quo
stantialiter esse distinctas res , sed distin- fit æqualis superficies et lenis . Aliud est
ctas in cognitione tantum , ex eo quod quod ipsum sit terminatum sicut vitrum
ratio cognitionis refertur ad eas. exstinctum plumbo in altera superficie ,
Ad hoc autem quod objicitur contra et metallum vel lapis ex mixto terrestri
hoc quod non intelligit multis, bene con- solido et spisso . Tertium autem est pro-
cedo sed intelligit uno relato ad multa cessus luminis in ipsum : quia aliter non
quæ sunt secundum quid, scilicet secun- imprimeretur forma secundum naturales ,
dum potentiam et prævisionem, ut dic- vel non reflecteretur radius secundum
tum est. perspectivos. Quartum autem est oppo-
Ad 4. AD HOC quod objicitur, quod aliud est sitio directa et proportionalis speculi ad
: •
scire quia res est , vel quia futura est et id quod imprimitur. Unde patet , quod
aliud scire quid est res : dicendum , quod compositio multiplicabilis est in speculo ,
Deus scit utrumque nec tamen est ratio nulla autem in Deo : unde non potest sic
quæ dicat quid est res : quia ipse est ut poni.

paradigma, penes quod exemplatur quid AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad 8.
est esse rei et ideo ipso cognoscitur quid dum quod intelligit seipso : sed bene
est res , sicut per rei formam, et diffinitio- concedo, quod est in ratione duplici , sci-
nem , et certius pro tanto : quia ipse est licet intelligentis , et ejus quo intelligit
magis intimus rei quam etiam forma sit quasi formaliter.
intima formato : non enim habet tantum AD ID autem quod objicitur, quod quo
relationem ad rem ut efficiens , sed sicut fit intelligere non est idem cum intelle-
efficiens, et paradigma , et finis et sic ctu dicendum quod hoc necessario con-
ipse est principium efficiens cognoscendi cludit quoad intellectum possibilem . In
quamlibet rem . Deo autem nullum talem ponimus , sed
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod verum qui- universaliter agentem et ideo seipso
dem est, quod sciendo se esse efficientem, intelligit ipse enim intelligit ut agens,
non est sufficiens ratio quare sciat rem : et in se intelligit ut est species exempla-
sed sciendo se esse efficiens , et exemplar, ris omnium rerum .
et finem ab his enim sumitur omnis ra- Et per hoc patet solutio ad totum.
tio cognoscendi, quia ipse non est ma-
teria : et a materia nulla est ratio cogno-
scendi, nisi accipiatur cum forma : et sic
212 D, ALB. MAG. ORD. PRÆD .
sed potius intelligendo causare omnia.

secundum esse naturæ et rationis .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod intel- Ad 1.
ARTICULUS IV . ligit se tantum , si ly se est ablativi casus :
si autem sit accusativi casus , tunc in-
Utrum Deus intelligat unum tantum , telligit se et omnia alia per hoc quod sunt
vel plura, vel omnia ? in ipso vita et lux.
AD ALIUD dicendum , quod Deus non Ad 2.
potest esse medium in syllogismo : quia
Secundo quæritur, Utrum ipse intelli- illud est de essentia conclusionis si est
gat unum tantum , vel plura , vel omnia ? propter quid dicens , et est proportiona-
Videtur autem , quod unum tantum : tum rei conclusæ, et ratio rei intrans in
quia substantiam conclusionis , quorum nihil
1. Non intelligit nisi se , ut dicunt convenit Deo tamen ipse est sufficiens
Sancti cum igitur ipse non sit plura, ratio cognoscendi quoad se , non nobis ,
videtur quod non intelligat plura . per hoc quod est ratio exemplaris rei , et
2. Item , Si intelligit multa, ipse erit immediatus , et præsens omni rei .
ratio multorum aut sufficiens , aut non AD ALIUD dicendum , quod hoc non te- Ad 3.
sufficiens . Si sufficiens : ergo potest esse net nisi in intellectu recipiente a re, qui
medium in demonstratione ad concluden- non est agens rem, sed actus a re ipsa :
dum omnia, quod falsum est : quia ni- talis autem non est intellectus divinus , ut
hil concludi potest posito Deo ut medio dictum est sed ipse est agens omnes
in syllogismo demonstrativo . Si autem res , et ratio exemplaris earum .
est insufficiens ratio cognoscendi : ergo AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi- Ad 4.
ipse in se cognoscendo imperfecte cog- bet a nobiliori intelligi vilius , dummodo
noscit res , quod iterum falsum est : ergo nihil recipiat ab ipso , sed conferat ipsi
videtur, quod non cognoscit plura, vel etiam hoc ipsum quod est : sic enim nul-
omnia, sed se tantum. la pollutio sequitur in nobili . Sed in no-
3. Item, Si cognosceret alia a se , cum bis secus est : quia nos intelligimus re-
cognito perficiatur cognoscens , ipse per- cipiendo a re : et ideo frequenter pollui-
ficeretur aliis a se, et sic haberet alium mur ab intellectu vilium , quia pronita-
intellectum diviniorem se : quod etiam tem movendi nos ad concupiscentiam
Philosophus in II primæ philosophiæ re- talia intellecta habent adjunctam sibi in
putat inconveniens . nobis, quod non facerent si nos ea intel-
4. Item, Cum omnia præter ipsum sint ligendo ageremus , et non ipsa nos age-
vanitas, si cognosceret alia a se, ipse rent quodammodo ad intelligendum in
cognosceret viliora se et hoc etiam sc- actu .
cundum vulgus est vile , quia viliora ma-
gis expedit nescire quam scire.
Solutio. SOLUTIO. Hic est error valde vicinus : ARTICULUS V.

quia si intelligamus Deum non intellige-
re nisi se, erit imperfectior nobis, quia An intellectus Dei habeat aliquem trans-
intelligimus nos et alia. Si autem dica- itum super res de uno in aliud ?
mus eum intelligere omnia , videtur com-
poni intellectus ejus ex diversis : et ideo
media via eligenda est, ut dicamus quod Tertio quæritur, Utrum intellectus Dei
intelligit omnia, sed seipso , non acci- habeat aliquem transitum super res de
piendo aliquid ab omnibus vel ab aliquo : uno in aliud ?
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , B. 213
Videtur enim , quod sic : Dei ergo intellectus divinus non trans-
1. Omne enim quod aliquo ut medio in- it de uno in aliud.
telligit aliquod extremum, necesse est ut
a medio veniat in extremum illud : Deus SOLUTIO. Hoc ultimum absque omni Solutio.
Ad 3 et
autem se medio vel ut medio intelligit ambiguitate concedendum est et licet object.
omnia : ergo de se transit in intellecta nos non possumus sermone significare
creata, ut videtur . propter compositionem nostri intellectus ,
2. Item, Hoc videtur significari in lo- tamen intellectus Dei indivisibilis est , et
cutione, ubi dicitur : Deus seipso intelli- indivisibiliter est sui , et aliorum, et plu-
git omnia aliter enim construitur cum rium , et omnium , et uniuscujusque sin-
verbo ly omnia , et aliter ly seipso . gulariter et hoc est propter universa-
3. Item, Non intelligit omnia quin in- litatem et infinitatem virtutis suæ in
telligat hoc et illud : ergo videtur , quod intelligendo : et ideo etiam a nobis non
transit de uno in aliud secundum ordi- potest significari sermone.
nem et numerum intellectorum : ergo Et per hoc patet solutio ad duo prima : Ad 1 et 2.
transitus quidam est in intellectu divino . quia illa procedunt , ac si ponamus intel-
SED CONTRA :
Sed contra. lectum Dei ut nostrum , quod non inten-
Omnis intellectus transiens habet ali- dimus, sed quia aliter non possumus lo-
quid prius et posterius nihil autem qui de ipso .
prius et posterius est in intellectu æterni
B. Utrum mala debeant dici esse in Deo , ubi sunt omnia bona , cum utraque sint in
ejus cognitione et præscientia : omnia enim cognoscit.
Post prædicta quæritur , Cum omnia dicantur esse in Deo non per essen-
tiam naturæ , sed per cognitionem scientiæ , et Deus sciat et bona et mala :
utrum concedendum sit simpliciter mala esse in Deo , sive esse in Deo per
cognitionem ? Scit enim Deus et scivit semper omnia, tam bona quam ma-
la , etiam antequam fierent, et præscivit ab æterno ea futura . Ideoque cum
omnia bona diximus esse in Deo propter præscientiam cognitionis, eadem

ratione videtur dicendum omnia mala esse in co , cum ea semper noverit,
et per cognitionem ei præsentia fuerint . Præcognovit enim Deus ab æterno
quosdam futuros malos , et eorum malitiam , ut ait Augustinus, præscivit,
sed non præparavit . Cum ergo peccata omnium sciat, numquid intelligen-
dum est ea includi in illa generalitate locutionis , qua dixit Apostolus , om-
nia esse in Deo ? Er ipso , inquit, et per ipsum , et in ipso sunt omnia
Sed quis , nisi insanus , dixerit mala esse in Deo ? Illa enim esse in Deo in-
telliguntur , quæ ex ipso , et per ipsum sunt : ea vero per ipsum sunt et ex
1 Ad Roman . x1 , 36 .
214 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD
ipso , quorum auctor est : sed non est auctor nisi bonorum . Non ergo ex
ipso , et per ipsum sunt, nisi bona : ita ergo non in ipso sunt nisi bona. Non
ergo mala in Deo sunt : quia licet ea noscat , non tamen ita omnino no-
scit ut bona. Mala ergo quasi de longe cognoscit , ut ait Propheta : Et alta
a longe cognoscit , id est , superbiam . Et alibi ad Deum loquens de malis ,

ait : De absconditis tuis adimpletus est venter eorum . Quod exponens
Augustinus : Abscondita , inquit, peccata sunt, quæ a lumine tuæ veritatis
absconduntur. Sed quomodo peccata a lumine veritatis divinæ abscondun-
tur, cum a Deo sciantur ? Si enim non sciret, quomodo de illis judicaret,
et pro illis malos damnaret ? Alibi Propheta , Quia neque ab Oriente, neque
ab Occidente deest . Quod exponens Cassiodorus , inquit : Neque a bo-

nis, neque a malis deest Deus , sed omnibus præsens et cognitor est . Cogno-
scit ergo Deus et bona et mala per scientiam, sed bona cognoscit etiam per
approbationem et per beneplacitum , mala vero non . Unde Cassiodorus su-
per Psalmum xvi dicit : Peccata abscondita Deo sunt, quia non novit, id
est, approbat. Et ex eo sensu Augustinus dixit ea abscondita a lumine Dei :
qui etiam in libro ad Helvidium insinuat cognitionem Dei variis modis

accipiendam , inquiens : Si ad scientiam referas, non ignorat Deus aliquos
vel aliqua : qui tamen in judicio quibusdam dicet : Non novi vos ' , sed eo-
rum improbatio hoc verbo insinuata est . Ecce non cognoscere dicitur Deus,
quæ non approbat, quæ ei non placent . Apparet itaque verum esse quod
diximus, scilicet quia quodam modo cognoscit Deus bona , quo non co-
gnoscit mala . Pariter quidem utraque eodem modo noscit, quantum ad
notitiam : sed bona , etiam approbatione et beneplacito cognoscit .
1 Psal. CXXXVII, 6.
• Psal. xvi , 14.
S. AUGUSTINUS , In explanatione super Psal . xvI.
Psal. LXXIV, 7.
5 Matth. vii, 23 : Et tunc confitebor illis : Quia numquam novi vos, etc.
• S. AUGUSTINUS, Lib . contra Helvidium .
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , B, ART. 6 . 215
SED TUNC quæritur, Utrum ille actus Quest. I.

sit vita et lux in Deo ?
Videtur autem , quod non quia in se
ARTICULUS VI . nihil habet de dispositionibus vitæ et lu-
cis . SED CONTRA : Res non sunt vita in
An mala habeant in Deo speciem vel Deo nisi propter ideam ista autem ha-
ideam , vel cognoscantur in quantum bent ideam : ergo sunt vita et lux in
ab arte discordant ? et, Utrum cogno- Deo .
scantur a Deo secundum intellectum
speculativum vel practicum ? et, An ULTERIUS quæritur de solutione quo- Quest 2.

malum sit in Deo vita et lux ? rumdam hic dicentium , quod malum co-
gnoscitur a Deo secundum intellectum
speculativum , et non practicum . Hoc
Deinde quæritur de hoc quod dicit : enim videtur esse contra rationem :
« Post prædicta quæritur, Cum omnia quia

dicantur esse in Deo, etc. » 1. Oppositorum est una scientia, et
Et specialiter quærit hic Magister de potentia una si igitur bonum a Deo co-
malis : et sua solutio est, quod mala gnoscitur secundum practicum , secun-
non habeant in Deo speciem vel ideam , dum eumdem cognoscetur et malum .
sed cognoscantur in quantum ab arte dis- 2. Item, Verum abstrahit a bono et
cordant et acquieverunt solutioni Ma- malo est enim verum bonum , ut Deum
gistri omnes Doctores. esse et est verum malum, ut te pecca-
Sed contra objicitur sic : torem esse sed omne verum cognosci-
1. Cognoscere aliquid per suum oppo- tur a Deo per se, non per accidens : ergo
situm , et non per se , est cognoscere per malum verum cognoscetur a Deo per se ,
accidens cognitio autem per accidens , non per accidens : et sic nihil est quod
debilis et infirma cognitio est : ergo non dicunt Doctores , quod mala cognoscantur
debet Deo attribui , cui omne melius est a Deo per accidens .
reponendum .
2. Item, Malum non est privatio pura, SOLUTIO. Ad hoc dici potest secundum So'utio.
sed habet aliquid boni : sicut dicit Dio- communem solutionem , quod malum
nysius , quod malum nihil aliud est quam scitur a Deo per accidens, et secundum
particulare bonum ergo videtur, quod intellectum speculativum et non practi-
illud quod habet de ente , aut non sit a cum . Et hoc sic probatur quoad primam
Deo, quod temerarium est dicere : aut si partem : Licet enim malum habeat subje-
est, habebit ideam in Deo : ergo id quod ctum, tamen illud subjectum non est sc-
est malum , habet ideam in Deo : ergo parabile ab eo nisi secundum intellectum
non cognoscitur per oppositum tantum . solum et ideo subjectum ejus non re-
3. Item , Cum dico fornicantem , non fertur ad causam nisi conjunctum cum
tantum dico defectum, sed etiam actum deformitate : sed conjunctum cum defor-
egredientem a potentia liberi arbitrii : mitate non potest referri nisi ad liberum
ille autem actus aliquid est aut igitur arbitrium ut ad causam, et non ulterius
est a Deo , aut ab alio principio : non ab in Deum ergo malum non habet ideam .
alio principio , quia non est aliud princi- in Deo : non enim influit Deus actum
pium ergo a Deo : ergo habet ideam in cum deformitate , sed actum solum , et
Deo , quia habebimus in ultima parte incidit in eum deformitas ex defectu libe-
istius distinctionis , quod omne quod est ri arbitrii. Quantum ad aliam partem
a Deo , habet ideam in Deo . probatur sic quia (ut dicit Priscianus)
verba prohæretica desiderant infiniti-
vum , ut scio facere domum, et non scio trahit a bono et malo : et hanc bene
domum . Unde si sciret Deus malum cognoscit Deus per se et hæc habet
scientia operativa , ipse sciret facere ma- ideam in Deo : sed veritate rei non est
lum , et posset facere malum , et faceret malum verum , cum sit corruptio ipsius
malum quæ omnia falsa sunt . Patet speciei a qua deberet esse verum in re :
ergo , quod cum non possint dicere , scit unde potius deficit a forma quam habeat
facere malum , sed tantum quod scit ma- formam et ideo non est verum .
lum , quod hæc scientia speculativa est,
et non practica , quia verba speculativa
non desiderant infinitivum notantem
opus , sed potius activum in quem trans- ARTICULUS VII .
eat actus verbi et sic probata est so-
lutio Doctorum quoad utramque partem .
An Deus sciat diversa , composita, ma-
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod cum
terialia, contingentia, et
dicitur, Deus cognoscit malum per acci-
temporalia ?
dens, ly per accidens refertur ad verbum
ex parte materiæ actus : et hoc est ex
parte cogniti , et non ex parte cognoscen-
tis et ideo notat defectum in cognito , Deinde quæritur de hoc quod dicit :
et non in cognoscente . « Scivit semper omnia , tam bona quam
Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum , quod actus in eo mala, etiam antequam fierent, etc. »
quod actus , est a Deo , et habet ideam : Potest enim hic quæri, Utrum sciat
sed non malus actus in eo quod malus , diversa , et composita, et materialia , et
sed in specie ipsius actus cognoscitur contingentia, et temporalia ?
malum : quia est actus voluntarius defi- 1. Simplicis enim ut simplex est, non
ciens a bono. Et per hoc etiam patet so- est cognoscere diversa ut diversa : Deus
lutio ad sequens . autem uno simplici cognoscit : ergo vi-
detur, quod non cognoscit diversa , et
AD ALIUD dicendum , quod non est multa.
Ad quæst.1 .
concedendum , quod malum habeat ideam 2. Item, Compositionem non est in-
in Deo, nec quod sit vita in Deo , nec telligere sine compositis , nec complexio-
quod sit a Deo sed actus secundum in- nem sine complexis : unde igitur Deus
tellectum separatus a deformitate, jam cognoscit composita et complexa ?
non erit malus : et ideo secundum id 3. Item, Materialitas causa est cogno-
quod est sic, potest esse in Deo vita et scibilitatis, non cognitionis intellectivæ :
habere ideam : sed ex hoc non sequitur, cum igitur sensus non habeat quibus ac-
quod malum sit in Deo , sicut jam patuit. cipiat principia materialia , unde sciet ea
Deus ?
Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius objicitur de solu- 4. Item, Hominis scientia imperfectior

Ad 1.
tione Doctorum , dicendum quod malum est quam Dei : et cum in ipsa non sint nisi
et bonum quæ ordinantur ad facere co- necessaria, non contingentia : ergo mul-
gnoscentis, sunt in ipso secundum pra- to minus in cognitione Dei : ergo Deus
cticum et hoc quidem est in nobis , sed nec temporalia, nec contingentia cogno-
non in Deo et ideo malum non habet scit, ut videtur.
praxim in cognitione Dei, nisi diceremus,
quod reprobatio est respectu mali : sed SOLUTIO . Dicendum cum Dionysio, AdSolutio.
1, 2 et 3.
de hoc infra quæretur . quod composita cognoscit simpliciter, et
AD ALIUD dicendum , quod est veritas diversa unitate, et materialia immateria-
Ad 2.
signi et est veritas rei . Veritas signi abs- liter , et contingentia scientia necessaria ,
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , B, ART. 7 .. 217
et temporalia intemporaliter, sed scien- ut dictum est, cognoscuntur quidem

tia stante semper : et hoc qualiter sit, perfectissime omnia : et tamen simplici-
præintelligatur in nobis duplicem esse ter, composite , immaterialiter, intempo-
formam in qua cognoscitur res , scilicet raliter, et necessitatis modo .
abstractionis qua utitur intellectus spe- Si autem tu objicias , quod idea una
culativus , et compositionis qua in co- est in se, et nihil post quod in esse fluxe-
gnoscendo utitur practicus : cum enim runt res , omnino nihil causat : sed de-
(ut dicit Avicenna in prima Philosophia) fectus a perfecto qui nihil est , incidit in
speculativus tantum sit intellectus acci- ea quæ sunt post ipsum sed nos vide-
piens, et a corpore a et a rebus cognitis , mus diversa formata et perfecta, et mul-
non potest ipse uti in cognoscendo nisi tas creaturas : quid ergo causat illam
forma abstractionis : quia res non scitur multitudinem ? Dico , quod duo causant
nisi per id quod est natura rei : et hoc eam unum ut fiens, alterum ut faciens .
non est in nobis, sed oportet a re acci- Fiens est materia juxta nihil , et post ni-
pere : ideo est quod abstrahit a re ipsa . hil flucns in esse, ut dicit Augustinus :
Cum autem rei non conjungatur nisi me- et ideo quia multipliciter est imperfecta ,
diantibus corporalibus organis , in quibus non est ipsa secundum unum sui partem
primum imprimitur forma rei , ideo opor- receptibilis omnis perfectionis : et ideo
tet ipsum etiam posterius accipere a ut rationem quam habere simul potest,
corpore : et sic patet ratio dicti Avicen- habeat , necesse fuit eam dividi secun-
næ , quod speculativus accipit a rebus et dum actus et sic introducta est multi-
a corpore, nihil ponens circa aliquod illo- tudo ex parte fientis.

rum . Formis autem compositionis utitur Item , Secundum omnem partem sui
practicus et hujus causa est , quod pra- non est ipsa susceptibilis omnis perfe-
cticus factivus est rei : res autem non fit clionis quam habere est nata : ergo opor-
per id quod jam habet, sed potius per tuit habere successionem in formis et
formam quam non habet : et cum non sic introducta est mutabilitas et contin-
sit in re, erit in faciente : ergo ipse ponet gentia . Et sic plane patet, qualiter di-
eam circa rem, et non accipiet aliquid a versitas et mutabilitas et compositio cau-
re ipsa. Sic etiam videtur a corpore non sentur ex nihilo, post quod materia quæ
accipiendo , sed ponendo vim motivam in prope nihil est , et ad aliquid esse con-
nervis et musculis ad operationem edu- tendit, fluxit in esse . Ex parte autem fa-
centem formam artis in materia exterio- cientis est sapientia in numero , ponde-
ri. Et ad hujus formæ compositionis sire , et mensura, omnia disponens co
militudinem sunt ideæ in mente divina , quod ipsa ordine et proportione materiæ
non acceptæ a rebus, sed facientes res : et partium materiæ dat formam : et hoc
faciunt autem res educendo ipsas de ni- est quod dixit Plato, quod secundum
hilo : et ideo ex nihilo illo omne quod materiæ meritum a datore formarum
est defectus, incidit, et hæc negatio dantur omnes formæ.
unius de alio , ex qua causatur diversi- Et per hoc patet solutio ad omnia
tas, et per consequens compositio, et quæsita præter ultimum . Ad 4.
contingentia, quæ fundantur in mutabi- ET AD hoc dicendum est , quod nostra
litate et materialitate. Sic igitur tempo- scientia causatur a re , et ideo variatur
ralia in sua idea sunt intemporalia , sed secundum rem : quæ si est necessaria , et
accipiunt temporalitatem a nihilo et necessario modo , id est , per medium ne-
composita in sua idea sunt simpliciter cessarium, est ipsa scientia : aliter autem
unum , et complexa similiter , et sic de se habens, aut est opinio , aut dubitatio .
aliis : ergo relata in illam ideam , quæ Sed scientia Dei est per ideas facientes
sufficiens ratio est cognoscendi omnia, res et ideo sequitur conditiones scientis
et non sciti, ut prius dictum est : et cum erit sua scientia semper necessaria , etiam
ipse sciens non subjaceat contingentiæ, de contingentibus .
C. Hic aperit quare bona tantum dicantur esse in Deo , el non mala.
Et inde est, quod bona tantum dicuntur esse in Deo , non mala , et illa
proprie , hæc longe : quia licet in Deo aliqua dicantur esse propter
cognitionis præsentiam , et Deus bona et mala cognoscat, mala tamen non
cognoscit nisi per notitiam , bona vero non solum per scientiam, sed per
approbationem, et beneplacitum . Et ob talem cognitionem aliqua dicuntur

esse in Deo , scilicet quia ita ea scit , ut etiam approbet, et placeant , id est ,
ita scit, ut eorum sit auctor .
cunt Sancti , idea est respectu ideati :

ergo quod numquam ideabitur, ideam
in mente divina non habet.
ARTICULUS VIII.
2. Item , Sua scientia (ut infra habebi-
tur) est causa rerum : ergo si alicujus
Utrum Deus sciat quæ facturus est, quæ habet ideam , illud causabitur, et erit futu-
fecit, quæ facere potest et numquam rum : ergo a destructione consequentis,
faciel, et tandem infinita actu ? si aliquid non erit , illud non erit scitum
a Deo, ut videtur.
SED CONTRA : Sed contra
Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deum plura posse facere quam facit,
ibi, Et inde est, quod bona tantum di- est verum ergo scit , quod ipse plura
cuntur esse in Deo , non mala , etc. » potest facere : sed omnia quæ potest fa-
Quæritur enim , Si ea sunt in eo vita. cere, cognoscit , quia scit totum infinitum
quæ ipse est facturus ? Si hoc dicitur : posse suum ergo plura scit quam facit :
tunc præterita non videntur esse in eo et non nisi idea : ergo aliqua habent eam
vita, quæ ipse non est facturus , sed fecit . in mente sua quæ nunquam fient.
Si hoc concedatur, erit contra, quod se-
cundum hoc aliter in cognoscendo se ha- HIC ETIAM locum habet quæstio illa qua Quæst . 2.
bet ad præteritum et præsens , quod su- quæritur, Utrum Deus sciat infinita actu ?
pra negatum est, Videtur, quod sic : quia
1. Dicit Augustinus in libro de Civitate
Quæst. 1. ULTERIUS etiam quæritur de his quæ Dei , quod Philosophi probaverunt nu-
numquam faciet, sed tamen potest facere, merorum species esse infinitas : et dicit ,
utrum sint in Deo vita et idea ? quod numeri quantumlibet infiniti , tamen
1. Et videtur, quod non : quia ut di- illius scientiæ infinitæ noti sunt, de quo
Edit. J. Alleaume , prope. * S. AUGUSTINUS , Lib. XII de Civitate Dei, cap. 18.
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , C , ART. 8 . 219
dicit Prophetia , quod scientiæ ejus non sed potentia solum , scilicet quia non est
est numerus . Ergo videtur , quod sciat assignare quod in tantum potest , quin
actu infinita : actu autem infinita num- sit accipere amplius in quod potest : et
quam faciet ergo scit ea quæ numquam illud accipiendum non est acceptum actu ,
faciet. sed potentia . Si autem accipiatur infini-
2. Item, Sua potentia non limitatur : tum in continuo, non possum accipere
ergo semper est ad plura , quam aliqua per additionem , quoniam est accipere
summa accipi possit : et ipse scit totam quantitatem cui non potest aliquid addi
suam potentiam : ergo scit actu infinita . secundum rationem : sicut est circulus .
SED CONTRA : Ergo oportet, quod accipiatur secundum
contra.
Cum dico actu infinita , penes rationem divisionem infinitum in illo , ita scilicet
infiniti accipiendo intelligitur dupliciter, quod pars divisa non ut pars aliquota ,
scilicet actu infinita intellectui creato , vel sed secundum rationem totius divisibilis
actu infinita simpliciter. Si nobis infinita : accipiatur : tunc enim nihil ita parvum
tunc non est quæstio : quia plura scit , accipitur , quod non sit divisibile in duo
quam nos cogitare possumus. Si autem æqualia : ergo etiam hoc infinitum est
infinita simpliciter. CONTRA : Actu infini- respectu accipiendi divisibile : et hoc est
tum simpliciter semper secundum majus in potentia : ergo est in potentia tantum .
sui est extra accipientem ipsum : ergo Item , accipiam in numero in quo est in-
Deus accipiens ipsum actu infinitum , finitum additione non divisione : quia est
semper relinquit ipsum secundum majus accipere in eo indivisibile in actu, ut est
sui extra se esse, quod est absurditas, unitas , sed non est accipere summam cui
quia sic Deus scitum suum non compre- unitas non possit addi, constituendo aliam
henderet . speciem numeri : sed unitas addibilis est
Si autem tu dicas, quod intellectus Dei in potentia tantum : ergo et infinitum po-
est actu infinitus, et ideo comprehendit tentia tantum : ergo nihil actu est infini-
illud infinitum . CONTRA : Si intellectus tum ergo Deus non scit actu infinitum .
Dei in se infinitus est, imperfectissimus
est, quod est absurdum : non enim Deo SOLUTIO. Dicendum ad primum , quod Solutio.
infinitus est, sed creaturæ , quia non fini- Deus scit præteritum eodem modo quan-
tur creatura . do præteriit, sicut scivit quando futurum
Præterea, Detur hoc, quod sit infinitus erat et est vita in ipso : non enim ob
simpliciter, adhuc non potest dici , quod hoc dicitur vita in ipso , quod ipsum sit
infinitum includat infinitum : quia quod- vel non sit : sed quia est idea movens ad
cumque erit inclusum et comprehensum, continentiam et permanentiam universi
illud statim finietur, et alterum excedet esse, ut prius expositum est in præce-
ipsum : ergo nihil est quod dicitur, quod denti distinctione . Licet enim non sit
Deus sciat actu infinitum , quia actu infi- facturus præteritum, tamen est auctor
nitum nihil est. ejus et hoc sufficit ad ideam .
Item , infinitum non invenitur nisi se-
cundum modum quanti . Accipiatur ergo AD ALIUD dicendum , quod Deus scit Ad Adest
I. 1.
infinitum in quantitate virtuali sive po- quod numquam est facturus : quia scit
tentiali , et in quantitate dimensionali seipsum, et seipsum numquam faciet :
quæ est continua, et in quantitate discreta sed aliquid quod non sit ipse, quod ipse
quæ est numerus . non est facturus , ipse non scit , nisi hoc
Redeo ergo ad primum . Si dicam vir- modo quo dicimus ipsum scire mala .
tute infinitum , non dixi actu infinitum , ET IDEO jam solvitur ad sequens di- Ad 2.
1 Psal. CXLVI, 5 : Et sapientiæ ejus non est numerus.

cendo , quod talia non habent ideam in quod est facturus, et hoc habet ideam .
ipso : quia non est exemplar nisi ad ali- Per hoc patet solutio ad totum .
quid exemplatum relatum : et talia non
habent hujusmodi relationem , sed tantum
cognoscuntur in potentia operantis .
AD OBJECTUM Contra, dicendum, quod
Deus scit universum suum posse, et scit ARTICULUS XI.
quod plura potest facere quam facit : sed

per hoc nihil scit nisi seipsum secundum An scientia Dei bene dividatur in scien-
posse illud. tiam approbationis , et simplicis no-
Et si tu objicis , quod scit quæ possit titiæ ?
facere dico quod illa scit, sicut sunt,
scilicet in possibilitate sua , et non in
exsecutione ad opus et ex illa parte Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
qua sunt in potentia , non sunt aliud ab ibi , a Quia ita ea scit ut etiam approbet,
ipso, sed ex illa parte qua se habent ad et placeant, etc. »
explicationem ad opus : tamen bene con- Hic videtur Magister innuere duplicem
cedo, quod scit se posse aliqua quæ si acceptionem scientiæ , scilicet simplicis
faceret, non essent idem cum ipso sed notitiæ, et scientiæ approbationis .
non est in illis quæ non faciet, accipere Videtur autem falsum : quia
scitum quod non sit ipse. 1. Scientia approbationis addit supra
scientiam simplicis notitiæ : ergo signi-
Ad quæst. 2. AD ID quod quæritur de scientia infi- ficatur in Deo esse compositio , quod
niti dico sine præjudicio quorumdam falsum est.
aliter dicentium , quod non possum vi- 2. Item , Videtur esse diminutus : quia
dere qualiter infinitum actu sit : vel si est scientia reprobationis qua malum co-
ponitur esse , non video qualiter compre- gnoscitur : ergo videtur illam etiam de-
hendi possit etiam ab infinito : tamen non buisse posuisse .
dico , quod Deus sibi sit infinitus . Unde 3. Item, Videtur non esse solutio quam
dico, quod Deus scit rationem infiniti quidam dant , quod hoc ideo fecit , quia
hoc modo quo est in potentia , et non malum non est in Deo : hoc enim falsum
illlo quo est in actu : quia sic nihil est : videtur : Prophetæ enim legebant in li-
et hoc modo infinitum secundum theolo- bro æternitatis, et legebant mala et pcc-
giam quidem est in tribus, ut probatum cata populorum : cum igitur non legatur
est, licet secundum Philosophum natura- nisi scriptum , videtur malum esse in
lem sit in duobus tantum : quia nulla po- Deo .
tentia naturalis est infinita nisi forte se-
cundum successionem in movendo : et SOLUTIO . Ad hoc leve est solvere : licet Solutio.
A4 1.
hoc etiam secundum naturam tantum : enim scientia approbationis aliquid addat,
licet imperium Dei finem imponere pos- quia affectum secundum modum, tamen
sit motori , et motui, et tempori . nihil addit secundum rem : quia affectus
Aliter dicunt quidam distinguentes in in Deo re est idem cum adspectu .
Deo triplicem cognitionem, scilicet sim- Sed cavendum est hic a solutione quo-
plicis notitiæ , visionis , et approbationis : rumdam quæ falsa est , dicentium quod
et dicunt, quod simplici notitia scit quod nihil addit quod sit in Deo , sed quod sit
non est facturus sicut infinitum : visionis a Deo addit : cum malum non sit Deo .
autem speculativæ scientia scit quod non Hoc enim fatsum est , et contra illud quod
est facturus , tamen cujus species est apud dicitur, Genes . 1 , 31 : Vidit Deus cuncta
eum approbationis autem scientia scit quæ fecerat, etc. Ubi dicit Augustinus ,
IN I SENTENT. DIST. XXXVI , D. 221
quod ibi significatur visio approbationis , tatis in quo legunt Prophetæ , sit Deus
qua placuit ut faceret, placuit ut mane- ipse, licet quidam hoc dicant , et forte
rent. Placentia autem in operatione est, falso . Et si concedatur hoc gratia dispu-
et non ab ipso . tationis , tunc dicendum , quod non co-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod notitia re- gnoverunt mala ut ibi scripta, sed ut a
probationis nihil addit quod sit in Deo libro discordantia. Unde per hoc quod
supra scientiam simplicis notitiæ, et ideo non invenerunt virtutes singulas et opera,
non enumeratur ut diversa cum illa : cau- acceperunt revelationem virtute speculi ,
sa autem reprobationis extra Deum et quod inessent eis contraria : tamen ma-
non in Deo est. gis credo, quod non videbant Deum , sed
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non est a Deo acceperunt revelationem factorum
adhuc probatum , quod speculum æterni- bonorum et malorum .
D. Quod idem est omnia esse ex Deo , et per ipsum, et in ipso .
Proinde si diligenter inspiciamus , idem videtur esse omnia esse ex Deo ,
et per ipsum , et in ipso . Unde Ambrosius in libro II de Spiritu sancto : Hæc
tria, Ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia , unum esse supra diximus.
Cum dicitper ipsum esse omnia, non negavit in ipso esse omnia. Eamdem
vim habent omnia hæc , scilicet cum ipso , et in ipso , et per ipsum, et unum
in his atque consimile , non contrarium intelligitur ' . Ecce habes, quia ex
eadem intelligentia Scriptura dicit esse omnia in ipso , et per ipsum , et ex
ipso , et cum ipso . Cum ergo ex eadem ratione omnia dicantur esse ex Deo ,
vel per ipsum , non solum quia scit, sed etiam quia eorum auctor est : con-
sequitur ut eadem ratione ea esse in Deo dicantur , scilicet quia scit , et eo-
rum auctor esse dicitur : quia in ipso vivimus, et movemur, et sumus ' . Cum
ergo non sit auctor nisi bonorum , merito sola bona in eo esse dicuntur , sic-
ut ex ipso , et per ipsum . Cum ergo in ejus cognitione vel præscientia sint
omnia , scilicet bona et mala, in eo tamen non dicuntur esse , nisi bona ,
quorum auctor est . Unde Augustinus in libro de Natura boni : Cum audi-
mus , inquit, ex Deo , et per ipsum, et in ipso esse omnia , omnes utique na-
turas intelligere debemus, et omnia quæ naturaliter sunt. Neque enim ex
ipso sunt peccata , quæ naturam non servant, sed vitiant : quæ ex volunta-
te peccantium nascuntur omnia³ . Hic aperte dicitur, quod in illa generali-

tate locutionis bona tantum continentur.
1 S. AMBROSIUS, Lib . II de Spiritu sancto, cap. 10.

Act. xv , 28.
3 S. AUGUSTINUS, Lib . de Natura boni , cap. 18.
SOLUTIO. Dicendum , quod in parte si- Solutio.

Ad I.
gnificationis idem est esse in Deo et in
ipso , prout enumeratur cum ex ipso , et
ARTICULUS X.
per ipsum esse enim in Deo dicit duo
secundum rationem intelligentiæ, scilicet
An idem sunt esse in Deo , et ex Deo , habere ideam , et esse Deum auctorem
et per ipsum : et in ipso esse , vivere, ideati illius ideæ : et quoad hoc ultimum
et moveri ?
accipitur ly in.
EODEM modo ad aliud dicendum , quod Ad 2.
Deus in comparatione ad creata, accipi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : tur tribus modis , quorum quilibet in se
« Proinde si diligenter inspiciamus , etc. » supponit præcedentem . Primus est esse
Videtur enim , quod hoc non sit ve- in Deo , ut in causa tantum . Secundus est
rum : quia esse in Deo , ut in causa actualiter cau-
1. Glossa exponit ad Roman . xi, 36 : sante. Tertius est esse in Deo , ut causa
Ex ipso, et per ipsum, et in ipso, prout actualiter causante et regente et conti-
competit personis actualiter causantibus nente. Et primus modus non ponit crea-
creaturam . Unde dicit, quod in ipso at- turam esse sed secundus ponit crea-
tribuitur Spiritui sancto propter bonita- turam esse nunc primo tertius autem
tem continentem . Cum autem dicitur, supponit existentem in perfectione . Unde
Omnia sunt in Deo : hoc non dicitur ra- primo modo dicitur, Quod factum est, in
tione continentiæ qua sunt creaturæ actu ipso vita erat et lux ' . Secundo modo ,
existentes , sed ratione ideæ qua ab Ex ipso, et per ipsum , et in ipso sunt
æterno sunt in Deo : ergo videtur æqui- omnia¹ . Tertio modo dicitur, In ipso
voce sumi ly in : et ita non est idem di- vivimus, et movemur, et sumus . Et sic
cere . patet qualiter isti modi enumerati hic
2. Item, Act . xvn , 28 , dicit, quod in differunt.
ipso vivimus, el movemur, et sumus. AD ALIUD dicendum , quod hæc est fal- Ad 3.
Ergo cum ab æterno sumus in ipso, ab sa , quod in ipso vita dicamur , quia in
æterno movemur et vivimus in ipso , ipso vivimus : sed potius cum omnis sub-
quod falsum est . stantia dividatur in tria, scilicet esse ,
3. Item , Si dicimur ab æterno vita in posse, et operari , illa tria tanguntur
ipso , quia in ipso vivimus : tunc videtur, esse in Deo regente et continente , cum
quod ab æterno dicamur motus in ipso , dicitur : Vivimus secundum potentiam
quia in ipso movemur et essentialiter vitæ , el movemur in opere, et sumus
in ipso , quia in ipso sumus , quod falsum secundum essentiam : ex ipso autem di-
est : ergo videtur quod non sint idem citur propter potentiam Patris , per
hæc tria, scilicet esse in Deo , et esse ex ipsum propter sapientiam Filii , et in
ipso, et per ipsum , et in ipso esse , vive- ipso propter bonitatem Spiritus sancti .
re, et moveri .
1 Joan. 1, 3 et 4 : Omnia per ipsum facta sunt, Ad Roman. xı, 36 .

et sine ipso factum est nihil quod factum est. Act . xvii , 28.
In ipso vita era, et vita erat lux hominum , etc.
· IN I SENTENT. DIST. XXXVI , E , ART. 11 . 223
E. Quod omnia ex Patre, et per Patrem, et in Patre sunt : ita et de Filio , et de

Spiritu sancto est dicendum, licet propter personas fiat distinctio .
Præterea sciendum est, quod licet ibi indicetur distinctio personarum
cum dicitur, Ex ipso , et per ipsum, et in ipso : omnia tamen ex Patre , et

per Patrem, et in Patre sunt. Similiter de Filio , et de Spiritu sancto acci-
piendum est. Unde Augustinus in libro I de Trinitate ' : Non confuse , inquit,
accipiendum est quod ait Apostolus, Ex ipso, et per ipsum, et in ipso ' . Ex
ipso dicens, propter Patrem : per ipsum, propter Filium : in ipso , propter
Spiritum sanctum . Vigilanter autem attende , ne quia Patrem volens intel-

3
ligi dixit ex ipso , sic intelligas omnia esse ex Patre , ut neges omnia esse
ex Filio , vel ex Spiritu sancto : cum ex Patre , et per Patrem, et in Patre
omnia esse sane dici possunt . Similiter et de Filio , et de Spiritu sancto di-
cendum est.
cognoscat omnia quæ operatur , in ipso

erunt omnes rationes operum suorum :
ergo hoc convenit ratione naturæ, et non
ARTICULUS XI. ratione personæ .
2. Ulterius videtur, quod hoc conve-
An res sunt in Deo ratione personæ, et niat ratione notionis : quia Augustinus
non essentiæ, vel notionis ? et Anselmus dicunt , quod suo verbo
omnia dicit quæ facit. Verbum autem est
solus Filius. Ergo cum in verbo sint ra-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : tiones creaturarum , videtur hoc esse ra-
• Præterea sciendum est, quod licet ibi tione notionis , et non naturæ.
indicetur distinctio personarum , etc. »
Ex hoc enim videtur accipi, quod res SOLUTIO. Dicendum , quod ratione na- Solutio.
sunt in Deo ratione personæ , et non ra- turæ insunt rationes rerum in Deo .
tione essentiæ , vel notionis . Hoc etiam Ad primum autem dicendum , quod Ad object. 1 .
alia ratione probatur : quia illud est in creare personæ actus est , prout persona
Deo, cujus ipse est auctor auctoritas est rationalis naturæ individua substan-
autem et opus non convenit nisi perso- tia et hæc persona adhuc esset Deus ,
næ, quia omnes actus particularium sunt, etiamsi non esset Pater et Filius et Spi-
et non naturæ . ritus sanctus . Unde illa objectio non pro-
1 contra. SED CONTRA : bat, quod conveniat personis sic distin-
1. Ponamus personas non esse , adhuc ctis ut fides distinguit.
Deus erit auctor creaturæ : ergo cum AD ULTIMUM dicendum , quod hoc con- Ad object. 2,
1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate , cap. ↑ Ad Roman. xi , 36.

10. 3 Edit. Joan. Alleaume , a.
venit Filio appropriate , et non proprie , supra ostensum est : et ideo non remo-
sicut esse sapientiam et artem Patris, ut vet quin conveniat substantiæ per se.
F. Quod non omnia quæ ex Deo sunt, etiam de ipso sunt : sed e converso .
Illud etiam hic annectendum est, quod non omnia quæ dicuntur esse ex
Deo , etiam de ipso esse dici debeant . Quia, ut ait Augustinus in libro de
Natura boni : Non hoc significat penitus ex ipso , quod de ipso . Quod enim
de ipso est, potest dici esse ex ipso : sed non omne quod ex ipso est, pot-
est dici esse de ipso , quia non est de sua substantia . Ex ipso enim sunt
cœlum et terra, quia ipse fecit ea : non autem de ipso, quia non de sub-
stantia sua . Sicut aliquis homo si generat filium , et faciat domum, ex ipso
est filius , ex ipso est et domus : sed filius de ipso , domus vero de terra et
ligno , non de ipso ' .
G. Quæ dicta sunt summatim colligit .
Ex præmissis apertum est, quod in Dei cognitione sive præscientia sunt

omnia, scilicet bona et mala : sed non omni modo sunt ibi mala , quo bo-
na : et quia in Deo bona tantum sunt, sicut ex ipso , et per ipsum , non ma-
la . Et ex quo sensu hæc accipienda sint, assignatum est . Et quod de ipso

non dicitur esse proprie , quod aliud est ab ipso . Ex ipso autem esse dicun-
tur omnia, quæ eo auctore sunt .
Dubitari enim potest unde hoc contin-

gat, cum ex et de videantur notare ha-
bitudinem causæ semper ?
ARTICULUS XII.
SOLUTIO . Dicendum , quod hæc præpo- Solutio.
An sit idem dicere, ex ipso , et de ipso ? sitio ex generalior est in significando ori-
ginem, quam præpositio de : ex enim
notat quandoque originem et non coes-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, sentialitatem , ut dicimus , pacem habemus
ibi, F, Non hoc significat penitus ex ex rege quandoque notat in eadem sub-
ipso , quod de ipso, etc. » stantia ordinem, ut cum dicitur , ex mane
1 S. AUGUSTINUS. Lib. de Natura boni, cap . 2.

IN I SENTENT. DIST. XXXVI , G , ART. 12 . 225
fit meridies idem enim nunc quod fuit. ex agonibus fit Olympia, id est , post
substantialiter mane , fit meridies , licet illud. De autem semper notat originem
transeat in ratione mane , et maneat in cum consubstantialitate : et hæc est causa
ratione nunc et substantia : quandoque dicti .
notat ordinem tantum , ut cum dicitur ,
XXVI 15
DISTINCTIO XXXVII .
Quomodo Deus est in rebus et locis corporalibus ?
A. Quibus modis dicatur Deus esse in rebus ?
Et quoniam demonstratum est ex parte , quomodo omnia dicantur esse

in Dec addendum videtur hic, quibus modis dicatur Deus esse in rebus :
si tam nid humana mens vel ex parte digne valet ' cogitare , vel lingua
sufficit eloqui . Sciendum ergo est, quod Deus incommutabiliter semper
in se existens , præsentialiter , potentialiter , essentialiter, est in omni natu-
ra sive essentia sive sui diffinitione , et in omni loco sine circumscriptione ,
et in omni tempore sine mutabilitate . Et præterea in sanctis spiritibus et

animabus est excellentius, scilicet per gratiam inhabitans : et in homine
Christo excellentissime , in quo plenitudo divinitatis corporaliter inhabitat,

ut ait Apostolus . In eo enim Deus habitavit, non per gratiam adoptionis ,
sed per gratiam unionis . Ne autem ista ( quia capacitatem humanæ intelli-
gentiæ excedunt) falsitatis arguere aliqui præsumant , Sanctorum auctori-
tatibus munienda mihi videntur. B. Gregorius super Cantica canticorum
inquit : Licet Deus communi modo omnibus rebus insit præsentia, poten-
tia , substantia : tamen familiariori modo per gratiam dicitur esse in illis ,
qui mirificentiam operum Dei acutius et fidelius considerant. De hoc eodem

Augustinus ad Dardanum in libro de Præsentia Dei ait : Cum Deus sit na-
tura incorporea et incommunicabiliter viva, æterna stabilitate in seipso
manens , totus adest rebus omnibus , et singulis totus : sed in quibus habitat,
habent cum pro suæ capacitatis diversitate , alii amplius, alii minus : quos
1 Edit. J. Alleaume , valeat.

Ibidem , sufficiat.
' Ad Coloss. 11 , 9 : In ipso (Christo) inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter.
Edit. J. Alleaume, aliquis præsumat.
Non invenitur super Cantica , sed ad sensum , Ezechiel . Homil. 8 circa medium .
Edit. J. Alleaume , incommutabiliter.
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , A. 227
ipse sibi dilectissimum templum gratia suæ bonitatis ædificat ' . Hilarius
quoque in libro VIII de Trinitate apertissime docet Deum ubique esse : Deus ,
inquit , immensæ virtutis vivens potestas , quæ nusquam non adsit , non de-
sit usquam , se omnem per sua edocet, ut ubi sua sint , ipse esse intelliga-
tur . Non autem corporali modo cum alicubi sit , non etiam ubique esse cre-
datur , cum et in omnibus esse non desinat. Ambrosius in libro I de Spiri-
tu sancto, Spiritum sanctum probat non esse creaturam : quia ubique est,
quod est proprium divinitatis , ita dicens : Cum omnis creatura certis naturæ
suæ sit circumscripta limitibus , quomodo quis audeat creaturam appellare

Spiritum sanctum , qui non habet circumscriptam determinatamque virtu-
tem , quæ et in omnibus, et ubique semper est : quod utique divinitatis et
damnationis ' est proprium ? Idem , in eodem : Domini est omnia complere ,
qui dicit, Cœlum et terram ego compleo . Si ergo Dominus est qui cœlum
complet et terram , quis ergo potest Spiritum sanctum judicare damnationis
et divinæ potestatis exsortem , qui replevit orbem ‘ ? Et quod plus est , re-
plevit et Jesum , totius mundi redemptorem ? Ex his aliisque pluribus au-
ctoritatibus aperte monstratur , quod Deus ubique in omni creatura essen-
tialiter, præsentialiter, et potentialiter est .
secundum rem ideo in secunda ostendit

Deum esse immutabilem loco vel re mu-
tata, ibi scilicet, I, « Cumque divina na-
DIVISIO TEXTUS . tura veraciter et essentialiter sit in omni
loco, etc. »
Prima dividitur in tres. In prima de-
« Et quoniam demonstratum est ex terminat modos quibus Deus est ubique ,
parle, etc. et explanat illos qui explanari possunt.
Hic incipit pars illa in qua Magister In secunda movet quæstiones ex sua de-
ostendit qualiter Deus est in creaturis ut terminatione sequentes, ibi , C, « Si au-
causa in causato essentialiter, præsentia- tem quæris, ubi habitabat Deus, etc. »
liter, et potentialiter. Tertio , redit ad explanationem primi mo-
Dividitur autem in duas partes : in di secundum opinionem quorumdam , qui
quarum prima Magister ostendit Deum verum quidem dicebant, sed tamen in-
esse ubique et in omni re. Quia autem sufficienter, ibi, F, « Ex prædictis palet,
ad esse in loco, sequitur moveri per lo- quod Deus ubique totus est per essen-
cum et ad esse in re , sequitur mutari tiam , etc. »
¹ S. AUGUSTINUS, Epist. 57 ad Dardanum. 5 Edit. Joan . Alleaume habet : Quis ergo

2 Edit. Joan . Alleaume , dominationis. potest Spiritum sanctum indicare dominationis et
3 S. AMBROSIUS , Libro I de Spiritu sancto, divinæ potestatis exortum, qui replevit orbem ?
cap. 7. Cf. Sapient . 1 , 5 : Spiritus sanctus disciplinæ
Jerem. XXIII , 24 : Numquid non cælum et ter- effugiet fictum, etc. Cf. etiam , Isa . 1 , passim .
ram ego compleo ? dicit Dominus.
D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
228
In prima adhuc sunt quatuor capitula , Forte dices , quod conservat per in-
in quorum primo simplici dicto dicit mo- fluentiam alicujus virtutis quæ non est
dos quibus Deus est in rebus . In secun- ipse sicut enim videmus, quod generans
do , per auctoritatem probat Deum esse non tantum influit generato speciem ,
sed influit etiam dispositiones materiæ
in omnibus essentialiter , præsentialiter ,
potentialiter . In tertio , probat eum in quibus resistit alterationibus consequen-
Sanctis specialiter habitare . Quarto , ad tibus ita potest facere Deus . CONTRA :
sciendum modum inhabitationis mittit Ejusdem ergo erit dare esse , et con-
ad ea quæ determinata sunt supra de servationem in esse : quia quod dat esse ,
dat etiam consequentia esse illud . Quæro
missione Spiritus sancti ¹ .
ergo de illa virtute influxa a primo : con-
Ex his patet sententia primæ partis.
stat enim , quod illa habet esse in con-
servatis et a primo : ergo aut conservat
ipsa seipsam , aut conservatur ab alio.
Constat, quod non a seipsa : quia sic
ARTICULUS I. idem esset causa et causatum : ergo ab
alio . Aut ergo illud est creatum , aut non .
Si creatum : tunc ibitur in infinitum :
An Deus sit ubique , et in omni re ?
ergo oportet dicere , quod illud conser-
vans sit Deus : cum igitur conversatio sit
Ante Litteram incidunt hic quatuor ubique, et conservans Deus erit ubique.
quærenda , scilicet an Deus sit ubique , et 2. Item , Ab omni qui scit quid est
in omni re ? Deus (ut dicit Anselmus) ponitur Deus
Secundo, Utrum idem sit esse ubique, esse majus aliquid quam excogitari pos-
et in omni re ? sit aut ergo ponetur intra omnem rem
esse tantum , aut extra tantum, aut intra
Tertio, Utrum idem sit esse ubique, et
et extra simul . Si intra tantum , vel extra
in omni loco , et esse ubicumque ?
Quarto, Utrum ab æterno conveniat ei tantum , sequitur quod ipse sit termina-
esse ubique , vel non ? tum aliquid ergo non est majus quam
cogitari possit : quia potest cogitari ali-
AD PRIMUM proceditur sic : quid majus eo : ergo relinquitur, quod
Mundus est : ergo Deus est ubique sit intra omnia , el extra omnia , et supra
conservans mundum . PROBATIO quod omnia , et infra omnia : ergo est ubique.
sequitur. Sumatur mundus pro tota 3. Item, Gregorius dicit , quod cuncta
universitate creaturarum , ita quod nulla quæ facta sunt , ex nihilo facta sunt , et
excipiatur. Inde sic : Conservatur in ad nihil tenderent nisi ea manus Omni-
esse : ergo conservans mundum erit potentis contineret . Constat autem, quod
omne autem conservans est in ha- ex nihilo ubique facta sunt : ergo ubi-
bitudine causæ ad conservatum : cum que oportet adesse continentem : ergo
ergo causa et causatum non sunt idem , ipse continens est ubique .
mundus et conservans mundum non 4. Item , Damascenus : Sive secun-
erunt idem ergo conservans mundum dum virtutem , sive secundum bonitatem ,
non erit mundus , nec aliquid de mundo : sive secundum sapientiam , sive secun-
conservatur autem ubique : ergo conser- dum tempus, sive secundum locum defi-
vans mundum quod nec mundus est , ciat a perfectione , numquam erit Deus : »
nec de mundo , erit ubique : hoc aut non secundum locum autem a perfectione
est nisi Deus ergo Deus erit ubique . deficere, est non ubique esse : ergo Deus
¹ Cf. Dist. XIV, Tom. XXV.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 1 . 229
cum in nulla perfectione deficiat, ubique 8. Item , Consideremus esse universa-

erit. lis , et illud universale quod maxime est
5. Item , Potestas conservandi se in es- universale, est enim universale essentialis
se, est potestas nullius indigentiæ : ergo similitudo multorum hæc autem potest
illa est solius Dei cum ergo omnis res esse secundum speciem secundum redu-
sit ab aliquo , et indigeat illo a quo est , ctionem ad unum eorum quæ differunt
non potest illa potestas conservandi se per materiam tantum, et potest esse se-
dari alicui creato : ergo nulli loco , nec cundum genus unum in reductione ad
parti mundi ergo est ab ipso Deo im- unum eorum quæ differunt specie et
mediate ergo Deus est ubique mundum esse , et secundum analogiam et propor-
conservans . tionem ad unum in reductione effectuum
6. Item, Detur, quod Deus det mundo ad unam causam quæ habet illud secun-
potestatem conservandi se , adhuc neces- dum se, alia autem ab illa : constat au-
se est quod illa potestas habitualis reci- tem, quod hoc ultimum maxime univer-
piatur a mundo et a Deo sed inter sale est constat igitur, quod omne uni-
omne accipiens et acceptum est contra- versale est in multis et de multis : quæro
ctus quidam essentialis , nisi sit recipiens igitur , Quid illorum sit nobilitatis , et
per influentiam quæ deferatur per me- quid ignobilitatis ? PROBATIO , quod igno-
dium aliquid ergo necesse est , quod bilitatis est esse in multis . Per hoc enim
ubique pars mundi conservata spirituali- universale contrahitur et moritur et cor-
ter attingat Deum , vel aliquod medium rumpitur secundum esse contrahitur
erit constat autem , quod nihil est me- ad esse particularis , et destruitur, quia
dium , quia inter educens rem de nihilo destructis primis, impossibile est aliquod
et eductum non potest esse medium aliorum remanere . PROBATIO autem , quod
deferens vel agens : ergo necesse est , esse de multis est nobilitatis : quia uni-
quod Deus adsit ubique. versale per illud habet ambitum prædica-
7. Item , Ab omnibus supponitur, et tionis , et quod ubique sit et semper ,
probatum est in præmissis, quod omnis præcipue tertio modo sumptum, quia hoc
creatura habet exemplar in Deo , et quod commune est Deo et creaturæ : ergo
omne nobilius attribuendum est Deo : universale secundum hoc est exempla-
quia illud habetur secundum rationem tum ab esse divino : cum igitur secundum
imitationis ad exemplar æternum . Inde hoc aliquod universale sit in omni re et
procedo sic : Hæc creatura est hic ergo ubique, multo magis Deus, quia necesse
hic est accipere locum et locatum et re- est omne excmplatum ab exemplari pri-
pletionem loci et salvationem et conti- mo deficere.
nentiam locati : et alia creatura est alibi , 9. Item, Prima omnium causarum ma.
et accipiantur cadem in ea, et sic de gis influit omnibus aliis quæ simpliciter
singulis . Videamus ergo quid sit nobili- secundæ sunt, licet in ordine naturæ ali-
tatis in singulis sic acceptis constat, cujus sint primæ video autem , quod
quod non est nobilitatis distinctio , quia primaria in ordine naturæ essentialiter et
illa consequitur diversitatem et materiæ præsentialiter et potentialiter manet in
partibilitatem continentia autem et re- omnibus secundis , licet contrahatur et
pletio et salvatio in omni loco et locato determinetur in eis , et hoc est ignobi-
nobilitatis sunt : ergo ista habentur ab litatis : et ideo etiam quidam Philosophi
exemplari . Removeatur ergo distinctio dixerunt , quod unitas est forma prima
quæ ignobilitatis est, et attribuatur Deo quæ iteratione sui constituit omnes alias
quod est nobilitatis, sequitur quod Deus formas : ergo sublato quod est ignobili-
sit ubique in omni loco et locato replens et tatis , prima omnium causarum erit in
continens et salvans : ergo Deus est ubique . omnibus aliis essentialiter, præsentiali-
ter, potentialiter . Si forte dicas , quod hoc qui dicit quod quælibet natura propriam
non est verum . quod prima causa in or- habet operationem . Et hoc est etiam .
dine causarum naturalium sit in secun- contra omnes scientias Philosopho-
da patet, quod tu falsum dicis : quia rum.
esse, vivere , sentire, sunt causæ forma- 7. Item , Quod objectum est de ordine
les ordinatæ in natura : et esse est in vita, causarum , non videtur valere , quia non
et vita in sensu , et sensitivum in intelle- tenet nisi in causis essentialibus : sed in
ctivo omnibus illis modis : et sic materia efficientibus non tenet , in his enim causa
continua est in materia habente contra- efficiens prima non est in secunda per
rietatem , et hæc in mixta, et hæc in essentiam vel per præsentiam , sed per
complexionata , hæc iterum in composita potentiam tantum sed tamen verum
membris distinctis organicis . est , quod non movente primo tolletur
Sed contra. Hæ autem rationes sufficiant ad pro- motus ab omnibus aliis , Deus autem est
bationem, quod Deus sit ubique , eo quod causa efficiens rerum non formalis , nec
quidam hoc negant , qui philosophi di- materialis .
cuntur et ferunt in contrarium istas ra-
tiones : SOLUTIO . Dicendum , quod primæ ratio- Solutio.
1. Nobilius est facere opera permanen- nes veritatem concludunt.
tia sine artifice , quam permanentia in Et ad istas ultimas dicendum est , Ad object. 1 .
præsentia tantum artificis : dicitur enim , quod hoc quod dicit , « Nobilius est fa-
Deuter . xxx11 , 3 et 4 : Date magnificen- cere , etc. , » falsum est simpliciter et
tiam Deo nostro . Dei perfecta sunt ope- hoc necessario probatur sic : Omne con-
ra, etc. Ergo sua opera permanent , etiam servans rem , est ab aliqua causarum quæ
eo separato ab ipsis. est ante rem ipsam , sive illa sit efficiens ,
2. Item , Hoc potest facere inferior ar- sive formalis , sive materialis sed in
tifex, ut lignarius faber : ergo multo am- opere Dei, quando facit res, nihil præja-
plius superior. cet operi nisi ipse solus ergo opus
3. Item, Videmus hoc facere naturam : suum quod conservatur, non habebit
quia generans non tantum influit spe- conservationem nisi ab ipso : et quidquid
ciem vel facit, sed etiam dispositiones in ipso est, est ipse ergo non habebit
quibus conservetur ab alterantibus ad conservationem nisi ab ipso essentialiter
corruptionem speciei : ergo et Deus facit conservante, id est , quod essentialiter
hoc. adsit conservans .
4. Item , Intirmus est in regno qui non Unde quod inferior artifex facit aliquid Ad3object.2,
et 4.
potest gubernare nisi præsens : ergo hoc in esse conservatum, est ideo quia est
etiam in Deo magis erit infirmitatis indi- aliquid præjacens operi suo , quod de se
cium , si non nisi præsens valet creaturas conservat formam impressam ab artifi-
continere. ce et si ita non esset , non conservare-
5. Potest etiam objici fortius sic : Vir- tur. Et hujus exemplum est si imprimat
tutes cœlestes quæ efficacissimæ sunt non sigillum formam in aliqua materia non
immediate conservant, nec agunt, sed habente ante potentiam conservandi ,
mediantibus elementis : ergo videtur cum sicut si sigillum imprimatur aquæ, non
Deus magis similis sit nobilitati quam conservatur forma nisi in præsentia si-
ignobilitati , quod etiam sic agat . gillantis , et remoto sigillante destruitur :
6. Item , Si Deus ubique est essentiali- et sic etiam est de natura , cujus operi
ter, præsentialiter, potentialiter : ergo præjacet materia, licet diversimode ars
ipse omnia operatur : ergo videtur, quod et natura formam in materia operantur :
nulla natura propriam habet operatio- quia sicut dicit Commentator super
nem et hoc est contra Damascenum , IX Metaphysicæ, natura facit formam ex
IN I SENTENT. DIST. XXXVII, A, ART. 2 . 231
materia, per hoc quod transmutat mate- entiam quam habet una super aliam : et
riam a forma quam prius habebat ars hoc est imperfectionis, ut jam dictum
autem non proprie facit ex materia , sed est quia essentia habet minorationem a
in materia , quia removet formam a ma- potentia et ideo Deo non est hoc attri-
teria quam prius habuit et per hoc buendum .
patet solutio ad tria objecta sequentia .
Ad object. 5. AD ALIUD dicendum , quod virtutes cœ .
lestes movent secundum diversitatem
sui situs ad diversa : et ideo habent mo-
tus declinationum , ascensionum , et de- ARTICULUS II.
scensionum , et occultationum , et præ-
ventionum , et oppositionum , et similia : An sit idem Deum esse ubique, et esse
et ideo oportuit ipsas elongari a materia in omni re ?
generabilium et corruptibilium , ut totam
sic diversimode possent movere et hæc
omnia præter solum movere sunt imper- Secundo quæritur, Utrum idem sit
fectionis . Si enim uno modo , et non tot Deum esse ubique quod esse in omni re ?
motibus possent facere, nobiliores es-. Videtur autem , quod non : quia
sent : cum dicat Philosophus , quod res 1. Dicit Philosophus , quod natura loci
melior est quæ habet bonitatem uno mirabilis est ergo mirabilius est aliquid
motu , quam illa quæ motibus pluribus : esse in loco , quam esse in re : ergo in
unde non oportet , quod Deus quoad hoc Deo non est idem esse in loco , et Deum
assimiletur eis . esse in re.
Ad object. 6. AD ALIUD dicendum , quod hoc verum 2. Item , Non omnis res est locus er-
esset si nos poneremus tantum unam go esse in loco, et esse in re sunt diver-
causam nos autem dicimus primam sa : ergo etiam in Deo non est idem di-
causam omnibus adesse immediate , ad cere Deum esse in loco , et Deum esse in
hoc quod possint habere propria opera et re .
proprias causas. Et si objicis, quod in 3. Item, Cum dicitur Deus esse in re-
eodem genere causalitatis non sint duæ bus, non importatur nisi habitudo cau-
causæ immediatæ unius , Dicendum , quod sæ cum autem dicitur Deus esse in lo-
istæ non sunt ejusdem generis : quia co , importatur plus , quia natura con-
Deus non est commiscibilis cum re, et tinentiæ : ergo non sunt idem , ut vide-
ideo non tollit ab ea propriam naturam . tur.
Ad hoc autem quod objicitur de rege , 4. Item , Ponamus nullum locum esse,
dicendum quod hoc verum est in his quæ et tamen esse spiritus cœlestes : tunc
situalia sunt quia per hoc cognoscitur verum erit Deum esse in omni re nec
potentia ipsius extra essentiam protendi : tamen verum erit, quod Deus sit in om-
unde quanto in eis ex hoc probatur mani loco : ergo non sunt idem .
jor et nobilior potentia, tanto probatur 5. Item , Isti duo modi convertuntur
esse contractior et ignobilior essentia, super se, Deus est in rebus , et res om-
quæ suam potentiam non consequitur . nes sunt in Deo , sicut habetur ex præ-
Sed Deus omnia nobilissima habet : et missis , et ex istis quæ hic dicuntur :
ideo necesse est , quod essentia potentiæ omnis enim res quæ est a Deo , est in
commensuretur, cum neutrum situ ali- Deo , et Deus est in ea re quæ est ab eo :
quo limitetur. sed non sic possum dicere , Deus est in
Ad object. 7. AD ALIUD dicendum , quod verum est , omni loco ergo omnis locus est in eo :
quod causæ efficientes in natura ordina- ergo non est idem modus intelligendi , et
tæ sunt : et non tangunt se nisi per influ- idem connotatum hinc inde, ut videtur.
232 D. ALB . MAG, ORD . PRÆD .
SED CONTRA :
Sed contra.
1. In Littera habetur, quod idem est
Deum esse ubique , quod esse in omni
re locata. ARTICULUS III.
2. Item , Pro quanto dicitur Deus esse
ubique ? Aut enim dicitur hoc proprie , An sit idem Deum esse in omni loco , et
aut per causam . Si proprie, tunc pro- ubique, et ubicumque ?
prietates loci referuntur ad ipsum . Sunt
autem istæ proprietates loci, continere ,
terminare, salvare quarum nulla con- Tertio quæritur, Utrum idem sit Deum
venit loco in comparatione ad Deum . esse in omni loco , et ubique , et ubicum-
Ergo hoc non dicitur nisi per causam que ?
causantem et conservantem eodem au- Videtur autem , quod sic : quia
tem modo dicitur esse in omni re : ergo 1. Unumquodque istorum dicit totum
idem est Deum esse in omni loco , et in in loco : ergo idem est quod dicitur per
omni rė . unumquodque istorum .
2. Item , Per unumquodque istorum
Solutio. SOLUTIO. Meo judicio non idem est connotatur idem , quia quod locus a Deo
Deum esse ubique , et Deum esse in om- in se existente habeat esse et virtutem
ni re sicut non est idem habitudo cau- continendi ergo videtur, quod in om-
sæ per essentiam causantis et conservan- nibus illis idem dicatur.
tis rem ad conservatum, et habitudo lo- SED CONTRA :
Sed contra.
ci ad id a quo habet virtutem continendi 1. Dicit Anselmus , quod in omni loco
locatum cum enim dicitur, est ubique , est , quod cuilibet loco commetitur :
vel in omni loco , notatur Deus esse in Deus autem cum impartibilis sit, non
loco ut tenens locum in esse, et dans ei commetitur omni loco , et tamen est ubi-
virtutem conteutivam virtutem autem que, ut dicit Augustinus ergo non est
contentivam non dat Deus cuilibet rei idem esse ubique, et esse in omni loco .
cui inest, sed dat ei ea quæ sunt propria 2. Item , Deus totus est ubique : non
conservationi suæ. tamen totus proprie dicetur esse in omni
Ad 1 et 2. DICENDUM ergo ad PRIMUM et SECUNDUM, loco, quia non spatiosa magnitudine dis-
quod Magister non intendit, quod idem tenditur, ut dicit Augustinus : ergo pa-
sint illa duo, sed quod unum sequitur ex let, quod hæc duo non sint idem , ut vi-
alio : quia si est in omni re, cum locus detur.
sit res, sequitur quod sit in omni loco :
sed tamen alia et alia habitudo importa- SOLUTIO . Ad hoc sine præjudicio di- Solutio.
tur in præpositione hinc inde. cendum est, quod subtiliter consideran-
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod Deus dicitur do non sunt idem. Alicujus enim est
esse in rebus ut causans et conservans comparatio ad ubi , cujus non est compa-
per præsentiam essentiæ et potentiæ ratio ad locum proprie loquendo : sicut
suæ sed ultra hoc additur effectus spe- primi mobilis comparatio est ad ubi per
cialis, cum dicitur esse in loco , scilicet motum , licet non comparetur ad locum :
quia dat loco continere locatum et sal- quia nec est in loco , nec movetur in loco
vare . proprie loquendo , nisi sicut dicit Philo-
Ad 4 et 5. AL ALIUD dicendum , quod proprietates sophus circa finem sexti Physicorum ,

loci non referuntur ad ipsum nisi sicut quod movetur in loco secundum for-
ad causam et tamen , ut jam dictum mam, et non secundum subjectum : et
est, aliud connotatur cum dicitur, Deus hoc magis dicit relationem ad ubi , quam
est in loco , et Deus est in re. ad locum . Unde in omni loco esse dicit
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 4. 233
universum loci cum distinctione loci et tur omnes res ab æterno esse in Deo :
habitudine locati ad locum . Ubique au- ergo multo magis propter relationem
.
tem dicit universum ipsius ubi , non ita causæ ad causatum dicetur Deus ab
expresse importando distinctionem par- æterno ubique , et in omni re , ut vide-
tium ubi, et ejus quod est in loco ad lo- tur.
catum . Et hujus possumus accipere si- 2. Item, Si esse ubique non dicit nisi
mile . Sicut enim est in distributis uni- dare virtutem continendi in omni loco ,
versalibus , sic etiam est in signis distri- cum ab æterno sit potens dare hujusmo-
butivis . Universale autem possum consi- di virtutem, ab æterno dicetur esse ubi-
derare ut essentiam simplicem, sive ut que.
naturam multiplicabilem, vel ut natu- 3. Item , Si propter potestatem con-
ram jam actu communicatam , multipli- servandi dicitur esse in omni re, cum ab
catam , et distinctam : ubi ergo dicit sim- æterno habeat hujusmodi potestatem ,
plicem essentiam ipsius ubi sive natu- videtur quod ab æterno sit in omni
ram syllabica autem adjectio quæ addi- re.
tur, addit communicabilitatem : sed di- 4. Item , Ab æterno est in omni re quæ
cendo ubicumque, additur multiplicatio est, quia est in seipso ergo ab æterno
distincta per partes, et sic dicit etiam est ubique, quia ubique esse est esse in
esse in omni loco . Unde minus est im- omni re quæ est. Si forte dicas, quod
propria ista, Deus est ubique, quam is æquivocum est Deum esse in omni re
ta, Deus est ubicumque , vel in omni lo- quæ est ab æterno, et Deum esse in
co tamen utraque invenitur a Sanctis . omni re . Hoc nihil est : quia una ratio
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod licet est universalis in omnibus præteritis ,
unumquodque istorum dicat totum in præsentibus, et futuris et esset una
loco tamen non dicitur in eodem modo etiam in æternis, si ab æterno fuisset
significandi et ideo non sunt locutiones aliud : ergo esse ubique vel in omni re
æque impropriæ. non dicitur æquivoce in illis .
SED CONTRA :
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod notatur Sed contra.
idem in omnibus, sed cum majori et mi- Cum dicitur, Deus est in omni re , si-
nori distinctione . gnificatur ambitus divinæ essentiæ, qui
est magnitudo ipsius, ut supra habitum
1
est et significatur effectus conservatio-
nis in esse effectus autem ille non fuit
ARTICULUS IV. ab æterno : ergo nec Deus fuit in omni
re ab æterno. Si forte dicas , ut quidam
An ab æterno conveniat Deo esse ubique, volunt defendere , quod hæc est vera,
et in omni re? Deus ab æterno est ubique : sed non
hæc, Deus ab æterno est in omni re .
CONTRA : Cum dicitur, Deus est ubique,
Quarto restat quærendum , Utrum ab hic similiter connotatur effectus qui est
æterno conveniat ei esse ubique , et in collatio loci , ut habeat virtutem conti-
omni re ? nendi hic autem effectus non fuit ab
Videtur autem , quod sic : quia æterno ergo hæc est falsa , Deus fuit
1. Quandocumque est relatio causati ubique ab æterno .
ad causam , tunc etiam est relatio causæ
ad causatum , vel forte prius : sed prop- SOLUTIO. Meo judicio ambæ falsæ Solutio.
ter relationem causati ad causam dicun- sunt et hæc scilicet , Deus est in omni
1 Cf. I Sententiarum , Dist. XVIII . Tom . XXV.

re ab æterno : et hæc, Deus est ubique quia id quod operatur in una creatura ,
ab æterno , sicut probant ultimæ ratio- non operatur in alia : et sic erunt modi
nes . infiniti, et non tantum quinque, ut hic
Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Deus tangit .
non dicitur eodem modo esse in rebus , 2. Item , Cum dicitur , Deus inest per
et res in ipso : quia cum dicuntur res gratiam aut hoc aliquid addit ex parte
esse in ipso Deo, per hoc non ponitur Dei, aut dicit tantum effectum connota-
res esse sed quando dicitur esse in re- tum ex parte nostra . Si primo modo :
bus , res ponuntur actu esse propter effe- ergo Deus deformiter se habet ad res ,
ctum connotatum : unde hæc propositio , quod est hæreticum : quia sic ipse esset
quandocumque est relatio causati ad cau- multiformis. Si secundo modo ergo
sam , etc., intelligitur de causato exi- quoad eum idem est inesse per essen-
stente in ratione causati , et non in ratione. tiam et per gratiam : et sic non est mo-
causæ aliter enim falsa est. dus specialis .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non dicitur 3. Item , Relatio est causati ad cau-
Deus esse ubique vel in rebus a potentia sam , sicut causæ ad causatum : cum ergo
conservandi, sed ab actu. uno modo res sint in Deo tantum , vide-
Ad 4. AD ULTIMUM dicendum , quod hæc est tur quod uno modo et non quinque Deus
vera, quod ab æterno est in omni re quæ sit in rebus.
est, quia est in seipso : sed non sequi- 4. Præterea, Quid est præsentialiter ,
tur : ergo ab æterno est in omni re et potentialiter, essentialiter Deum esse in
est ibi fallacia secundum quid ad simpli- rebus ? Si dicas , ut videtur innuere in
citer restringitur enim in primo ly res Littera, quod hoc est, quia essentia est a
per implicationem positam circa ipsam sua essentia, et potentia rei a sua po-
ad standum pro æternis tantum , et post- tentia : tunc tertium adaptari non pote-
ea infertur ac si teneretur absolute pro rit , nisi dicas quod præsentia rei est a sua
omnibus .
præsentia : sed hoc nihil est : quia non
omnis res est sibi præsens, cum sibi
præsentem esse dicat cognitionem sui a
seipsa.
ARTICULUS V. Item , Circumscribamus potentiam rei
et præsentiam tunc potentia rei non
An Deus bene dicatur esse in rebus quin- erit a potentia Dei , nec præsentia a præ-
que modis ? sentia et tamen adhuc erit Deus in es-
sentia rei essentialiter, præsentialiter ,
potentialiter ergo nulla est illa solutio ,
Deinde quæritur de his quæ dicit in ut videtur.
Littera : et primo de hoc quod dicit , ibi , 3. Si autem dicas , quod hæc accipiun-
A, « Præsentialiter, potentialiter, essen- tur penes attributa personarum : hoc ite-
tialiter est in omni natura, etc. » rum nihil esse videtur. Considerentur
Videtur, quod istud nihil sit dictu : ipsa attributa tunc essentialiter nulli
quia personæ potest appropriari. Et si dicas ,
1. Aut isti modi sumuntur ex parte quod potentia attribuatur Patri , et præ-
Dei qui inest aut sumuntur ex parte sentia Filio ratione cognitionis tunc
creaturæ cui inest . Si ex parte Dei : non invenitur attributum Spiritus san-
cum ipse uno modo se habeat ad omne cli.
quod est, videtur quod non sint quinque Item , Circumscriptis personis , adhuc
modi sicut determinat . Si autem ex par- Deus esset in omnibus essentialiter, præ-
te creaturæ hoc videtur non sufficere : sentialiter, potentialiter.
IN 1 SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 5 . 235
Item , Pater est in omnibus essentiali- quod quanto aliquid simplicius est , tanto
ter, præsentialiter, potentialiter et si ipsum est majoris ambitus : et id quod
militer Filius , et similiter Spiritus san- est in fine simplicitatis , ambit omnia :
ctus ergo ista non conveniunt per- ergo esse Deum ubique essentialiter cau-
sonis , ut distinguuntur propriis vel ap- satur a simplicitate et hoc dicit Augu-
propriatis , sed in quantum communicant stinus in Littera. Dicit autem Philoso-
in essentia divina. phus, quod subtile est penetrativum par-
tium , et partis partium . Nihil autem
Solutio. SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , subtilius est quam simplicissimum : unde
quod isti modi quibus Deus est in crea- dicit Apostolus ad Hebr . iv , 12, quod vi-
tura, tripliciter possunt variari . Uno mo- vus est sermo Dei , et efficax, el penetra-
do ex parte rei connotatæ : quia secun- bilior omni gladio ancipiti : et pertin-
dum quod est in exemplari, ita fluit in gens usque ad divisionem animæ ac spi-
exemplatum , ut scilicet essentia rei sit ritus , compagum quoque ac medulla-
ab essentia , et species rei a præsentia : rum, et discretor cogitationum et inten-
quæ species fluit ab idea quæ est species tionum cordis. Et sequitur, . 13 : Om-
in mente divina , et posse rei fit a poten- nia nuda et aperta sunt oculis ejus.
tia , sicut innuitur in Littera infra . Alio Ergo præsentia est a subtilitate pene-
modo possumus dicere, quod in Deo trante, ut nec intrinsecus nec extrinsecus
quinque accipiuntur, scilicet substantia : aliquid lateat de re. Similiter, primum

sive essentia præter intellectum persona- habet influere omne posse super omne
rum , et tres persona , et quintum quod sequens et abstracto posse primi, abs-
est essentia in persona. Possumus ergo trahitur ab omnibus aliis : quoniam dicit
dicere, quod esse in rebus essentialiter, Philosophus , quod non movente primo
.
accipitur penes essentiam in se conside- nullum secundorum movet. Dicamus
ratam . Esse autem in rebus per poten- ergo, quoniam duo agunt sub Deo pro-
tiam , accipitur penes attributum Patris, positum sive liberum arbitrium , et na-
quod est potentia . Esse autem in rebus tura et per comparationem ad natu-
præsentialiter, accipitur penes attribu- ram inest essentialiter, potentialiter,
tum Filii , quod est scientia . Esse autem præsentialiter : et reducuntur ad simpli-
in Sanctis per inhabitantem gratiam , ac- citatem, subtilitatem , et puram ratio-
cipitur penes attributum Spiritus sancti , nem movendi secundum causam penes
quod est bonitas . Esse vero in homine rationem intelligendi sumptam. Ad pro-
Christo per unionem , accipitur penes positum autem comparatur ut elevans
essentiam in persona , quia essentia in ipsum supra naturam : et hoc non con-
persona est incarnata. tingit nisi per gratiam , et ideo in illo est
Si autem tu objicias , quod si non in- per habitantem gratiam et quia pro-
telligantur personæ, adhuc erit Deus in positum etiam est natura , ideo habet
rebus essentialiter, præsentialiter, poten- præsuppositos tres modos quibus est
tialiter. Dicendum, quod si non intelli- in natura . Modus autem per quem est in
gantur personæ, adhuc remanebunt at- homine Christo, est specialis et miracu-
tributa personarum : et per illa erit idem : losus .
quia essentia est adhuc ante potentiam , HIS HABITIS, Ad 1..
respondendum est ad
et tria, scilicet sapientia , et potentia , et primum , quod isti modi sumuntur ex
bonitas facient essentiam creare creatu- parte utriusque , scilicet Dei , et creaturæ .
ras, et gratificare rationales : et sic ad- Et quod objicitur, quod Deus uno modo
hue salvatur illa acceptio. se habet ad omne quod est, Dicendum
Si autem adhuc subtilius velimus di- quod hoc sic intelligitur, quod se habet
cere et magis ad propositum , dicemus modo non variato per essentiam , vel per
aliquid additum sibi : non tamen se

habet in eadem ratione exemplaris ad
omne quod est, sicut de facili patet uni-
Ad 2. cuique. ARTICULUS VI.
AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur,

quod inest per inhabitantem gratiam , An Deus multis modis sit in rebus, ut
notatur aliud connotatum quod magis aliter in templo , aliter in cælo , aliter
elevat naturam, et notatur alia ratione in anima ?
exemplaris, quia scilicet voluntatis bo-
næ , eo quod Spiritus datur cum donis
suis , licet non alius quam prius erat, ta- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
men ad aliud datur quam prius habeba- ibi , A , versus medium : « Quos ipse sibi
tur : si tamen concedendum sit, quod dilectissimum templum , etc. »
prius habebatur : non enim habent Spiri- Videtur enim , quod multis modis
tum sanctum in quibus est essentialiter, Deus insit rebus, et in cœlo aliter quam
præsentialiter, potentialiter : et licet non in templo, et in hoc aliter quam in aliis
addat unum supra alterum aliam rem , locis, et anima justa aliter quam in aliis .
addit tamen alium modum significandi,
qui sufficit in divinis , sicut sæpius di- SOLUTIO . Bene concedo , quod multis Solutic
Ad 3. ctum est. modis Deus est in diversis, et potest sic
AD ALIUD dicendum , quod licet relatio dici (ut dicunt Sancti) quod Deus est in
causati ad causam quantum ad inesse sit cœlo, ut in quo relucent opera gloriæ
uno modo, non tamen sic est e conver- ipsius : in mundo autem , ut creator et
so : et hoc contingit, quia causa non in- gubernator : in Angelo, ut sapor el de-
diget causato : et ideo sufficit significare cor : in Ecclesia, ut paterfamilias in do-
causatum fuisse in causa tantum : sed mo : in anima fideli, ut sponsus in tha-
causatum indiget causa multo magis , et lamo : ubique autem essentialiter conser-
ideo ille respectus reducitur ad modos vando et sustinendo, potentialiter præsi-
plures quibus causa est in causato prop dendo et gubernando, præsentialiter co-
Ad 4. ter causati indigentiam . gnoscendo per gratiam autem inhabi-
AD ALIUD dicendum , quod bene con- tantem in justis : per efficaciam in sacra-
cedo, quod illa solutio minus bene sol- mentis : per mysterium et signum in
Ad 5. vit. columba, et flatu , et linguis igneis :
AD ALIUD dicendum , quod si penes tamquam in loco propitiationis in tem-
attributa personarum debent accipi , vi- plo : unde, Genes. xxvi , 16 : Vere Do-
detur mihi, quod procedendum sit sicut minus est in loco isto. Et , ibidem , §. 17 :
diximus in principio solutionis : quia ni- Quam terribilis est locus iste ! non est
si aliquis velit extorte exponere , non po- hic aliud nisi domus Dei, et porta cæli.
terit reducere modum qui est essentiali- Per unionem autem in toto Christo sed
ter inesse , ad aliam personam. ad animam solam in inferno , ad corpus
Et per hoc patet solutio ad totum . solum in sepulcro . Et pluribus aliis mo-
dis quos quilibet per seipsum si cogitat,
invenire potest .
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 7 . 237
3. Item , Si dicatur esse ubique , vel in

loco , quia locus ei præsens est , ut dicit
Anselmus , et in omni loco adest : tunc
videtur etiam hoc convenire aliis , sicut
ARTICULUS VII . materia nulli loco deest, sed adest omni-
bus locis præsens et ita non erit hoc
An Deus est ubique , et in omni Tempore ? conveniens soli Deo .
et , An concedendum sit quod Deus est 4. Item, Philosophus dicit in quarto
hic , vel ibi, vel alibi quam hic ? Physicorum, quod non quæreremus lo-
cum , nisi esset motus : cum ergo nullus
motus conveniat Deo , videtur quod nul-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , lus locus conveniat ei.
A, versus medium : « Hilarius apertis- 5. Item , Cuicumque repugnat natura
sime docet Deum ubique esse ¹. » alicujus , eidem repugnat universitas il-
Videtur enim hoc esse falsum : quia lius naturæ ut homo si non est asinus ,
1. Aut intelligitur proprie Deus esse non potest esse omnis asinus , licet forte
ubique, aut per translationem . Si dica- conversa propositionis non sit vera , quod
tur proprie, videtur non convenire : quia cuicumque repugnat universitas alicu-
dicit Anselmus in Monologio quod nihil jus , quod eidem repugnat natura illius
est in loco et tempore , nisi quod sequi- quod distribuitur : Deo autem ( ut jam
tur leges loci et temporis : Deus autem ostensum est) natura loci repugnat : ergo
non sequitur leges loci et temporis, et ubique , quod dicit universum in loco,
cum non mensuretur aliquo ut in quiete repugnabit ei, ut videtur.
ens , nec ut in motu : ergo Deus nec est 6. Item , Cum duplex sit locus , ut dicit
in loco , nec in tempore . Philosophus, scilicet locus ut vas, et
2. Item , Anselmus, ibidem : In nullo locus ut locus. Locus ut vas , sicut est
itaque loco vel tempore dicitur esse navis locus nautæ . Locus ut locus , sicut
summa essentia : quia omnino a nullo fluvius locus est navigationis nautæ :
alio continetur : ergo patet , quod non numquid utrumque transferetur in Deum ,
comparatur ad locum proprie. Si autem ut dicatur esse ubique , quia est in loco
dicas, quod per translationem compara- utroque modo dicto ? Si dicatur, quod
tur ad locum . CONTRA : Accipiantur pro- sic. CONTRA : Locus ut vas movetur, et
prietates loci , quæ sunt continere, sal- locatum in ipso transfertur, ut vinum in
vare , circumscribere , terminare , immo- urna : ergo Deus transfertur de loco ad
bilem esse in se , sed ad ipsum et ab ipso locum , et in ipso transferuntur creatu-

fieri motum localem : nulla istarum con- ræ. Si autem est in loco qui est locus ut
venire potest ergo videtur, quod per locus : tunc ipse movetur de loco ad
translationem non conveniat Deo natura locum , quod est hæresis , quæ in sequen-
loci. ti parte istius distinctionis improbatur.
Item , Anselmus in Monologio : Si usus Si autem dicas, quod ipse nec est talis
loquendi admitteret , convenientius dice- locus , nec est in tali loco tunc sequitur
retur esse cum loco , vel cum tempore , inevitabiliter, quod ipse non sit ubique :
quam in loco vel in tempore : plus enim et hoc negatur a Sanctis in Littera.
significatur contineri aliquid , cum dicitur
esse in alio , quam cum dicitur esse cum ULTERIUS quæritur, Utrum conceden- Quæst.
alio ergo patet, quod loci proprietates dum sit, quod Deus est hic vel ibi , vel
tranferri non possunt in Deum . hic vel alibi , vel alibi quam hic ?
1 Cf. I Part. Summ. theol. B. Alberti, Q. 70, memb . 4 .

Videtur autem , quod sic ; quia liter ergo cum Deus dicitur esse ubique
1. Sicut dicit Anselmus in Monologio , vel in omni loco (quia modo non facio
non quia huic loco præsens est, idcirco vim inter illa duo , quia supra est ostensa
prohibetur illi vel illi loco vel tempori differentia) fit hic comparatio spiritualis
simul et similiter præsens esse . Ergo ad corporale : ergo spirituale erit conti-
videtur, quod sit hic et alibi , et alibi nens , et tamen inesse dicetur et corpo-
quam hic. rale erit contentum , et tamen dicetur
2. Item , Anselmus , ibidem : Nullate- quod illi aliquid insit . Si autem tu quæ-
nus enim prohibetur vel cogitur lege ris , Quæ sit ratio, quod continens dica-
locorum vel temporum alicubi vel ali- tur inesse, et contentum dicatur cui
quando esse vel non esse , quod nullo inest aliud ? Dico, quod omne continens
modo intra locum et tempus claudit in esse est intrinsecum , quia non conti-
suum esse : sed Deus intra locum non nent in esse exteriora rei nisi per intrin-
claudit suum esse : ergo non cogitur seca continentia in esse et ideo cum
cum hic est, alibi non esse : ergo est hic , spirituale contineat in esse , necesse est
et alibi quam hic , ut videtur . quod ipsum intus esse significetur . Sic
SED CONTRA : ergo dicimus Deum esse ubique , et in
Sed contra.
Hic et alibi dicunt loci distinctionem , omni loco , per hoc quod dat esse loco et
et alibi quam hic dicit loci comparatio- virtutem contentivam et ideo Boetius
nem distinctio autem locorum ponit et Anselmus qui sic exponunt, quod est
distinctionem locatorum , cum in nullo ubique, quia adest omni loco , non di-
genere duo loca simpliciter simul et cunt totum , sed partem prædicationis
semel sint unius numero rei talis au- istius, Deus est ubique.
tem distinctio non cadit in Deum : ergo SECUNDUM hoc ergo responderi potest Ad I.
videtur, quod tales non sint conce- ad prima objecta : quia possumus dicere ,
dendæ . quod propriissime et magis quam pro-
prie hoc modo dicitur Deus esse in omni
Solutio. SOLUTIO . Dico sine præjudicio, quia loco , et etiam translative quia in hoc
cum dicitur Deus inesse in loco , et loca- convenit cum locato quod inest, quia
tum in loco, sumitur æquivoce habitudo replet locum hujusmodi vi contentiva
hujus præpositionis in : quod sic proba- et natura loci : sed non sicut locatum ,
tur. Alia est comparatio spiritualium quia tunc non esset translatio , sed pro-
ad corporalia secundum inesse , et alia prietas.
corporalium ad corporalia. Si enim di- AD ALIUD dicendum , quod Anselmus
Ad 2.
co, vinum est in lagena , est compara- intendit, quod loco et tempore non inclu-
tio coproralis ad corporale per inesse : ditur nec mensuratur.
et ideo cum in talibus propriissime di- AD ALIUD dicendum , quod materia non Ad 3
cantur inesse quæ insunt ut locatum in sic adest loco quia non habet esse dis-
loco , intelligitur ibi habitudo loci ad lo- tinctum in loco : sed prima terminatio
catum et ponitur continentia quam im- est per formam , et per illam refertur ad
portat præpositio circa illud cui inest locum quia dicit Philosophus , quod
aliquid et contineri et terminari poni- idem est motus ad formam , et ad locum .
tur circa id quod inest . Cum autem fit AD ALIUD dicendum , quod locus ut im- Ad 4.
comparatio spiritualium ad corporalia , fit mobilis ad quem et a quo fit motus ,
totum contrarium ut cum dicitur, ani- quæritur propter motum sed locus´ ut
ma est in corpore ponitur eniin tunc ambiens et diffiniens tantum , non quæ-
continentia quam notat præpositio circa ritur propter motum : quia dicit Philo-
id quod inest , et contineri et terminari sophus , quod etiam mathematicis dan-
ponitur circa id cui dicitur inesse . Simi- dus est locus, quæ tamen abstracta sunt
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 8. 239
a motu et a materia : et ideo illa ratio 1. Videtur enim hoc esse falsum per
non cogit . hoc quod habetur in primo Posteriorum
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod cuicumque de universali , quod cum sit de omni , et
repugnat natura alicujus , secundum semper, et ubique est ergo non est
quod natura sua repugnat ei , secundum proprium Dei : quia proprium est , quod
eumdem modum universitas illius na- convenit uni et soli.
turæ repugnat ipsi . Esse autem in loco 2. Item Glossa super illud Psalmi
secundum inhærentiam ubi , quod signi- CXLVII, 15 : Velociter currit sermo ejus :
ficatur cum dicitur esse in loco , repu- dicit quod velocitas ubique est , non in
gnat Deo , quia non circumscribitur
non circumscrib itur equis , vel hominibus tantum . Si autem
loco : sed esse in loco causaliter conve- dicas , quod universale est ubique non
nit Deo, et hoc modo convenit etiam simpliciter, sed in quolibet suo particu-
Deo esse ubique. lari et hoc est esse ubique quoad suum
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi- ambitum , qui tamen non ambit omnia.
bet, quod Deus sit in utroque loco modo CONTRA Accipiamus ergo universale
prædicto : quia ex hoc non sequitur , quod quod est ex reductione effectivum om-
ipse mutetur, ut per ante dicta patet . nium ad causam primam : hoc enim uni-
versale erit ubique , et semper : quia est
.d quæst. AD ID quod ulterius quæritur , meo jude Deo et creatura omni ergo non est
dicio dici potest, quod minus propriæ proprium Deo.
sunt istæ locutiones, ut probat objectio : 3. Item, Ponamus unam solam sub-
sed quia hoc in Littera infra habetur, stantiam esse ergo illa substantia erit
quod totus est alibi , et Anselmus hoc in omnibus in quibus est Deus : ergo
dicit, oportet istas locutiones recipi : sed non est proprium Deo .
tunc quod ignobile est , separandum est , 4. Item , Ponamus unum solum homi-
ut distinctio , et discretio significata in nem esse anima ejus erit in toto corpo-
Deum non referantur. Illa autem im- re tota et non est locus nisi corporis :
propriissima est, Deus est alibi quam ergo ipsa est ubique sicut Deus : quia ta-
hic, quia in tali comparatione , adver- li positione facta , Deus etiam tunc non
bium consuevit notare relationem inter erit in pluribus .
affirmationem rei in alio loco , et nega- 5. Item, Ponamus , quod unum corpus
tionem in isto loco : unde de absente sit tantæ dimensionis, quod repleat to-
dicimus , quod est alibi et non hic , nisi tum concavum circuli mundi , illud cor-
adderetur conjunctio copulans sic, Deus pus erit ubique , ut videtur : ergo non
est alibi etiam quam hic : tunc enim est hoc proprium Deo .
gratia copulationis quæ vult notare co-
pulationem inter similia, notaretur esse SOLUTIO . Dicendum, quod hæc et om- Solutio.
in utroque loco , et neutro deesse . nia alia hujusmondi sophismata solvun-
tur per hoc quod æquivoce sumitur ly
ubique, quando dicitur universale vel
commune aliquod esse ubique , et Deus
ARTICULUS VIII. ubique . Id enim quod refertur ad locum ,
est distinctum . Id autem quod refertur
An soli Deo conveniat esse ubique ? ut ad subjectum vel suppositum , refertur
ad id in quo habet esse in natura et in-
divisum ab illo : et hoc modo universa-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , le est ubique, et semper : Deus autem
A, sub finem : « Quia ubique est, quod primo modo , quia ipse distinctus ab
est proprium divinitatis, etc. >> omnibus est in omnibus, dans loco vir-
tutem continendi qua locus est , et loca- est in toto loco , et in qualibet parte lo-
to virtutem replendi qua locatum est . ci Deus autem sic est ubique .
Ad 3. AD ID quod objicitur, quod ponatur AD ALIUD dicendum , quod anima non Ad 4.
una sola substantia esse dicendum , habet comparationem ad corpus ut ad
quod illa non dicetur esse ubique , sed in locum , sed sicut ad materiam et mobile :
uno solo loco quia licet non sit locus et ideo suppositio falsa est in argu-
plusquam iste, possunt tamen esse plura mento .
in quibus non est : sed non possunt esse AD ALIUD dicendum , quod etsi sit Ad 5.
in quibus Deus non sit et hæc est ve- unum corpus tale , hoc non erit totum
ra solutio . Potest etiam dici , quod etiam in qualibet loci particula : et ideo non
tunc non est tota ubique : quia non tota tenet instantia .
B. Quod in Sanctis non modo est, sed etiam habitat, qui non ubicumque est, ibi
habitat.
In sanctis vero etiam habitat , in quibus est per gratiam : non enim ubi-
cumque est , ibi habitat : ubi vero habitat , ibi est . In solis bonis habitat ,
qui sunt templum ejus , et sedes ejus . Unde per Isaiam Dominus ait : Cœ-
lum sedes mea est , terra autem scabellum pedum meorum ' . Quia in electis
qui sunt cœlum , habitat Deus et regnat , qui ejus voluntati devoti obtem-
perant : malos vero qui sunt terra , judicii districtione calcat. Unde in libro
Sapientiæ dicitur : Thronus sapientiæ anima justi ' , quia in justis specia-
lius est quam in aliis rebus : in quibus tamen omnibus totus est, quemad-
modum anima , ut ait Augustinus in epistola ad Hieronymum de Origine

animæ, per omnes particulas corporis tota adest simul , nec minor in mi-
noribus, nec major in majoribus : sed tamen in aliis intensius , et in aliis
remissius operatur, cum in singulis particulis corporis essentialiter tota

sit . Ita et Deus cum sit in omnibus essentialiter ac totus , in illis tamen
plenius esse dicitur quos inhabitat , id est , in quibus ita est, ut faciat eos
templum suum : et hi ' tales cum eo sunt jam ex parte , sed in beatitudine
perfecte. Mali vero, etsi sint ubi ipse est , qui nusquam deest, non tamen
sunt cum eo . Unde Augustinus super Joannem : Non satis fuit dicere , Ubi
ego sum , et illi sint : sed addit , mecum : quia et ibi miseri possunt esse
ubi et ille est, qui nusquam deest . Sed beati sunt cum illo , quia non sunt
1 Isa. LXVI , 1.
Cf. Sapient. vii, 27.
Edit. J. Alleaume , ibi.
Joan. xvii, 24.
IN I SENTENT. DIST . XXXVII , B , ART . 9 . 241
beati nisi ex eo quod cum illo sunt : qui fruuntur eo , et vident illum sicut
est. Mali vero non sunt cum illo , ut cæci in luce non sunt cum luce nec
.
boni ita nunc sunt cum eo ut videant per speciem , etsi sunt aliquo modo
cum eo per fidem . Quomodo autem Deus habitet in nobis, ex illis aliquate-
nus intelligere valebis , quæ supra dicta sunt, cum de Spiritus sancti pro-
cessione temporali ageretur : ubi licet ex parte , exponitur (ex parte enim
cognoscimus, et ex parte prophetamus ' ) quomodo Spiritus sanctus habitet 2
in nobis , qui non sine Patre et Filio inhabitat.
inesse essentialiter , præsentialiter , po-

tentialiter, sit inesse simpliciter : inesse
autem per gratiam , sit inesse secundum
quid tantum .
ARTICULUS IX .
SOLUTIO. Dicendum , quod inesse per Solutio.
Utrum inesse per gratiam sit inesse sim- gratiam , dicit simpliciter , et nobiliter in-
esse .
pliciter, vel secundum quid tantum ?
AD PRIMUM autem dicendum, quod Ad 1.
inesse per gratiam supponit inesse com-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , muniter et est perfectio respectu ipsius
In Sanctis vero habitat , in quibus ex parte creaturæ perficiendæ, licet non
est per gratiam . » ex parte Dei perficientis .
1. Videtur enim ex hoc quod sim- AD ALIUD dicendum , quod habitatio Ad 2.
pliciter inesse, dicitur inesse per gra · illa quæ importatur per gratiam non op-
tiam et essentialiter inesse , dicitur se- ponitur transitivi , sed dicitur a quiete
cundum quid inesse Deum est enim voluntatis effective : quia scilicet facit
aliquem inhabitare , ubi manet simpli- voluntatem Sanctorum per gratiam in se
citer non habitare autem , ubi non ma- manere et quiescere et hoc non facit.
net , nisi secundum quid . inesse communi modo .
2. Item , Ubi aliquis inhabitat , aliquis AD ALIUD dicendum , quod licet inesse Ad 3.
ibi manet ergo videtur , quod si non communi modo det esse , tamen non dat
habitat, quod transit : et sic Deus trans- esse nisi naturale et hoc non est com-
iret de his in quibus est communiter pletivum optima completione et ideo
per essentiam , præsentiam, et poten- melius est inesse per gratiam quam com-
tiam . muni modo tantum tamen non dico,
3. SED CONTRA : Esse rei et bene esse , quod in communi modo inesse , dicat
sunt ut simpliciter et secundum quid : inesse secundum quid : quia utrumque
cum igitur per hoc quod inest Deus es- est inesse simpliciter, licet non æque bo-
sentialiter, præsentialiter , potentialiter, nos connotent effectus .
dat esse per hoc autem quod inest per
gratiam , dat bene esse, videtur quod
1 I ad Corinth . xu , 9. Edit. J. Alleaume, inhabitet.

XXVI 16
ponunt unum per aliud , per hoc quod

sequitur unum ad aliud : ad inesse enim
præsentialiter et potentialiter , sequitur
ARTICULUS X. inesse essentialiter : quia aliter in Deo
esset contractior natura quam potentia ,
An idem sit essentialiter, præsentialiter, ut supra expeditum est.
et potentialiter inesse ?
AD ALIUD dicendum , quod comparatio Ad quæst.
nulla est quia inesse dicitur æquivoce :
Deinde quæritur de hoc quod dicit , quia creatura est in Creatore secundum
ibi, B , circa medium : « Ita et Deus quid tantum , scilicet secundum ideam,
cum sit in omnibus essentialiter et totus, ut causam in causa operante per intelle-
etc. »
> ctum : Creator autem est in creatura con-
Potest enim quæri , Utrum idem sit es- tinens et salvans et replens et ideo ni-
sentialiter inesse quod præsentialiter hil valet.
inesse , et potentialiter inesse ?
Si enim idem est : tunc videtur , quod Si autem tu quæras , Quod sit melius
sufficiebat dicere essentialiter inesse , et et verius esse creaturæ ?
non oportebat addere præsentialiter et Ad hoc solutum est supra distinctione
potentialiter. Videtur autem quod sit XXXV.
idem per Boetium , Anselmum et Augu-
stinum , qui exponunt unum pro alio, et
per aliud.
ARTICULUS XI .
ULTERIUS quæritur, Utrum melius est

Quæst.
creaturam esse in Deo, vel Deum in An Deus et Spiritus sanctus sint in dia-
creatura esse ? bolo et damnatis , et possint esse cum
1. Videtur autem , quod melius est crea- malis et justis ?
turam esse in Deo : quia hoc est æter-
num , aliud autem ex tempore.
2. Item , Creatura in Deo est creatrix Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
essentia, creator autem in creatura re- B, circa medium : « Mali vero , etsi ibi
linquit essentiam creatam : ergo nobilius sunt ubi ipse est, qui nusquam deest,
et melius est creaturam esse in Creatore, etc. »
1. Si enim Deus in omnibus est : ergo
quam e converso .
SED CONTRA : est in diabolo et in damnatis et cum Spi-
Sed contra,
Omne simpliciter melius est , quam est ritus sanctus sit ubique et in omnibus,
secundum quid : creatura autem in Crea- Spiritus sanctus erit in diabolo et in dam-
tore non est nisi secundum quid cum natis, quod abhorret etiam auditus fide-
autem Creator est in creatura, habet es- lium .
se simpliciter ergo melius est Creato- 2. Præterea videtur , quod Deus sit
rem esse in creatura , quam e converso . cum malis : quia ita dicit Augustinus in
libro Confessionum : « Mecum eras, et
SOLUTIO dicendum , quod hujusmodi «< ego tecum non eram : » et loquitur de
Solutio.
quæstiones parum valent. se prout erat in statu malitiæ.
AD PRIMUM bene concedo , quod non 3. Item , Secundum consuetum modum
.
est idem et qualiter variantur hujus habitudinis hujus propositionis , cum , vi-
modi modi, satis patet . Ad id quod con- detur quod non possit dici Deus esse cum
tra objicitur , dicendum quod Sancti ex- justis : quia ita datur pro regula, quod
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , C. 243
præpositio, cum , notat associationem ta- spirationem et sanctitatem : et ideo pro-

lem et ponit principalitatem in ablativo prie convenit ei inesse per gratiam et
cui deservit unde dicimus, quod miles si dicatur inesse aliis , debet addi determi-
est cum rege , et non e converso ergo natio , quod Spiritus sanctus ut Deus est
videtur, quod Sancti sunt cum Deo , et in omnibus .
non ipse cum Sanctis, nec ipse cum im- AD ALIUD dicendum , quod cum illo Ad 3.
piis. multipliciter dicitur : quandoque enim

notat associationem simplicem, et sic
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum, quod Deus est in omnibus, et omnia cum ipso ,
Ad 1 et 2.
Deus est in omnibus rebus tamen sunt nisi nomine ipso dicant separationem
quædam nomina quæ dicunt rem secun- societatis , ut dæmon , et fornicatio , et
dum quod substantialiter est, sed sub de- hujusmodi quandoque autem notat as- .
formitate , ut diabolus , fornicatio , et dam- sociationem et principalitatem in ablati-
natus et in hujusmodi non debet dici , vo, et tunc Sancti dicuntur esse cum ip-
Deus est, nisi addatur determinatio , sci- so, et non e converso , ut probat objectio .
licet quod Deus est in dæmone quoad hoc Quandoque autem notat associationem
quod per naturam est, et similiter in et cooperationem : et sic Deus dicitur esse
aliis . Licet autem aliquo modo dicatur cum malis propter præsentiam , et non
Deus in dæmone , tainen non debet con- mali cum ipso , quia non cooperantur ip-
cedi, quod Spiritus sanctus est in dæmo- si : sed sic dicitur esse cum Sanctis , et
ne : quia Spiritus sanctus inest per ad- Sancti cum ipso.
C. Ubi erat vel habitabat Deus antequam essel creatura .
Si autem quæris, ubi habitabat Deus antequam Sancti essent ? Dicimus

quia in se habitabat. Unde Augustinus in libro III contra Maximinum : In
templo , inquit, suo habitat Deus, scilicet in Sanctis qui sunt templum Dei ,
modo secundum fidem ambulantes : et templum Dei erunt aliquando secun-
dum speciem , qualiter etiam nunc templum Dei sunt Angeli ' . Sed dicet
aliquis : Antequam faceret Deus cœlum et terram , antequam faceret Sanctos ,

ubi habitabat ? In se habitabat Deus : apud te habitat , et apud se est . Non
ergo Sancti sic sunt domus Dei , ut ea subtracta cadat Deus . Imo sic habi-
tat Deus in Sanctis , ut si ipse discesserit , cadant .
¹ S. Augustinus , Lib . III contra Maximinum, cap. 2 .

ULTERIUS quæritur, Utrum hoc conce- Quæst. 1

dendum sit, quod Deus nusquam est ?
Videtur, quod non quia contrarium
DIVISIO TEXTUS . est in Littera , ubi dicit Augustinus , quod
nullus audet dicere , quod Deus nusquam
sit . SED CONTRA : Quod non proprie est
« Si autem quæris , ubi habitabat Deus in aliquo loco , id nusquam est proprie :
antequam essent Sancti ? » Deus non proprie est in loco aliquo : er-
Hic incipit secunda pars primæ partis go nusquam est proprie .
hujus distinctionis : in qua Magister con-
tra determinata movet tres quæstiones ITEM quæritur ulterius, Utrum conce- Quæst. 2.
per ordinem in tribus capitulis : quarum dendum sit, quod Deus est alibi quam in
una est , ubi habitabat ante mundum ? seipso ?
Secundo , excludit errorem dicentium , Videtur, quod sic : quia est in crea-
quod anima ita repleret corpus, quod turis omnibus , quæ non sunt ipse : ergo
Deo non pateret introitus et fuerunt est in aliis quam in se ergo est alibi
Tertulliani hæretici , qui dicebant Deum quam in se.
esse humanæ formæ, et animam etiam
humanæ formæ : et caput habere in ca- ULTERIUS quæritur, Utrum conceden- Quæst. 3.
pite corporis, et pedes in pedibus , et sic dum sit, quod est in alio quam in se ?
de aliis et hæc incipit , ibi , D , « Sciendum Et videtur, quod sic : quia est in la-
est etiam , quia ut ait Augustinus , etc. » pide ergo est in alio quam in se.
In tertia quærit , Qualiter habitet in qui-
Solutio.
busdam non cognoscentibus eum , et in SOLUTIO . Dicendum est , quod Deus est
quibusdam cognoscentibus non habitet , in seipso .
Ad 1.
ibi, E, « Illud quoque mirabile est, etc. Ad id autem quod contra objicitur,
dicendum quod transitioni præpositionis
sufficit diversitas modi intelligendi secun-
dum attributa , ut dicatur in se esse, se-
cundum quod ipse dicitur cælum Dei , et
ARTICULUS XII. Deus complens cœlum : sic enim est cœ-
lum secundum quod continet se , ita quod
An Deus sit in se et habitet in se ? et, nihil sui est extra ipsum : contentum au-
Utrum potest concedi, quod Deus nus- tem est id quod est Deus, quod est intra
quam est, et quod est alibi quam in suam majestatem , et essentiæ ambitum
seipso ? adæquatum ei .
AD ALIUD dicendum , quod nihil est in Ad 2.
seipso uno et eodem modo acceptum :

Incidit autem dubium , Utrum Deus sit quia sic idem esset continens , et conten-
in se, vel habitet in se ? tum , et eadem ratione .
1. Videtur autem, quod non : præposi-
tiones enim transitivæ sunt ergo quæ- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 1
runt diversitatem : Deus autem ad se
dum quod hæc non videtur esse conce-
nullam habet diversitatem : ergo non est denda , Deus nusquam est : quia sicut
in seipso, dictum est supra, proprium Dei'est esse
2. Item , Philosophus dicit , quod om- ubique et ideo hoc modo non convenit
nes ponebant hoc quod nihil est in seip- ei per translationem quod est adesse et
so ergo nec Deus est in seipso . inesse loco et locato , dando loco esse et
continere, et locato replere et esse : un-
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , D. 245
de objectio supra facta supponit falsum :

sed hoc verum est, quod non convenit ei
in loco esse ut locatum corpus quærit lo-
cum . ARTICULUS XIII .
Ad quæst.2. AD ALIUD dicendum , quod illa est con- An Deus bene dicatur habitare apud se,
cedenda : quia comparativum adverbium et esse apud se ?
ponit comparationem inter ea quæ æqui-
voca sunt : quia non est habitudo eadem
præpositionis cum dicitur Deus esse in Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
seipso , et cum dicitur esse in omnibus C, sub finem : « Apud se habitat, et
rebus, ut patet ex prædictis . Et si esset apud se est. »
eadem habitudo, videretur notari , quod Dicit enim Glossa super principium
esset alibi , et non in seipso et hoc est Joannis, 1 , 1 : Verbum erat apud Deum ,
falsum . ut alius apud alium : ergo videtur, quod
ly apud notet distinctionem personalem
d quæst. 3. AD ALIUD dicendum , quod hanc bene vel substantialem : non autem Deus a se
concederem , Deus est in alio et in seip- sic distinguitur : ergo apud se non dici-
so sed non hanc, Deus est in alio quam tur esse proprie .
in seipso et hujus causa dicta est : quia
comparatio quærit univocam rationem in SOLUTIO. Ad hoc dici potest, quod Solutio.
comparatis et illa non est hic . Præter- Glossa in principio Joannis non accipit
ea, quærit unam negativam , et aliam distinctionem personalem a virtute præ-
affirmativam . Unde videtur sequi , quod positionis, sed a proprietate Filii quæ
non esset in seipso , si diceretur esse in ibi significatur , cum dicitur, Verbum :
alio quam in seipso sicut est in aliis , et ideo quando præpositio sine illis acci-
cum dicitur , Socrates est alibi quam Pa- pitur in divinis, non notat talem distin-
risiis, vel Socrates est in alia re quam in ctionem unde exponi habet hic quasi
Ecclesia, vel quam sit ipse. negative sic , apud se , id est , non extra
se, vel apud alium .
D. Mulla hic breviter docet quæ confirmant prædicta.
Sciendum est etiam , quia ut ait Augustinus in libro ad Dardanum ' : Dici
nisi stultissime nequit , Spiritum sanctum non habere locum in nostro cor-
pore , quod totum anima nostra impleverit. Stultius etiam dicitur angustiis
alicubi impediri Trinitatem , ut Pater et Filius et Spiritus sanctus alicubi si-
mul esse non possunt. Verum illud est multo mirabilius, quod cum Deus
ubique sit totus , non tamen in omnibus habitat . Quis porro audeat opinari ,
nisi inseparabilitatem Trinitatis penitus ignoret, quod in aliquo possit ha-
' S. AUGUSTINUS, Epist. 5 ad Dardanum .

bitare Pater et Filius, in quo non habitaret ' Spiritus sanctus ? aut in aliquo
Spiritus sanctus , in quo non habitet Pater et Filius ? Fatendum est ergo
ubique esse Deum per divinitatis præsentiam , sed non ubique per inhabi-
tationis gratiam . Propter hanc enim inhabitationem gratiæ non dicimus ,
Pater noster qui es ubique , cum et hoc verum sit : sed , qui es in cœlis , id
est, in sanctis : in quibus est quodam excellentiori modo .
duo spiritus creati poterunt esse in eo-

dem loco , ut videtur. Si dicatur, quod
Deus et spiritus creatus sunt in eodem
ARTICULUS XIV . loco , spiritus autem duo creati non pos-
sunt esse in eodem loco propter confu-
An Spiritus tam creatus quam increatus sionem hoc irrationabile est : quia ma-
potest dici esse in loco ? et , Utrum duo jor exigitur distinctio creati ad increa-
spiritus possunt esse in eodem loco ? tum , quam creati ad creatum . Si ergo
creatus cum creato non potest esse in
eodem loco propter confusionem , multo
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, minus creatus poterit esse cum increato
« Dici, nisi stultissime nequit, Spiritum in eodem .
sanctum non habere locum , etc. »
1. Videtur enim ex hoc quod hic dici- PRÆTEREA, Nihil videtur esse dictu ,
tur, quod non obsistat ad essendum in quod spiritus sit in loco :
eodem loco nisi corpus corpori , eo quod 1. Dicit enim Philosophus in quarto
duo corpora non possint esse in eodem Physicorum , quod neque unam diſſe-
loco, ut probant Philosophi : ergo se- rentiam habemus puncti , et loci puncti :
cundum hoc duo spiritus creati possunt cum igitur Angelus , vel quilibet alius
in eodem loco . Et si duo : ergo infiniti , spiritus, sit indivisibilior quam pun-
vel omnes , quia non est major ratio de ctum , eo quod non habet positionem in
duobus, quam de infinitis : hoc autem continuo quam habet punctum , videtur
negatur ab omnibus communiter. quod nullus Angelus sit in loco .
2. Item , Si duo spiritus creati non 2. Item , Locus et tempus sunt quan-
possunt esse in eodem loco : aut hoc est titates ergo locus est terminus locati,
quia sunt spiritus , aut quia sunt creati . et non intra, ut patet per se : ergo extra :
Si quia spiritus : ergo spiritus qui est ergo necesse est , quod aliquid terminetur
Deus, et spiritus qui est anima , non pos- ad ipsum intra se contentum : ergo con-
sunt esse in eodem loco , quod falsum est . tentum habebit terminum ejusdem ra-
Si autem quia creati : ergo anima et cor- tionis et quantitatis cum ipso talis au-
pus cum ambo sunt creata, non poterunt tem terminus non est nisi quanti corpo-
esse in eodem loco , ut videtur , quod ite- ris ergo nihil est in loco nisi quantum
rum falsum est : ergo duo spiritus pos- corpus : non ergo Angelus .
sunt esse in eodem loco . 3. Item, Nos possumus loqui de loco
3. Item, Majoris compositionis sunt dupliciter, scilicet mathematice , et na-
spiritus et corpus, quam spiritus et spiri- turaliter. Si loquamur mathematice , tunc
tus : si ergo spiritus et corpus possunt erit centrum loci et locati , et copulantur
esse in eodem loco ergo multo magis ad communem terminum particulæ lo-
Edit. Joan . Alleaume , habitet. 2 Matth . vi , 9 ; Luc . xı , 2.

! IN I SENTENT . DIST. XXXVII , D , ART. 14 . 247
cati, ad quem etiam particulæ loci copu- cum etiam ultimum locantis corporis sit
lantur , ut dicit Boetius in commento li- habens contrarietatem , et ita magis pug-
bri Prædicamentorum . Sic autem non. nando videatur corrumpere , quam salva-
possumus dicere Angelum vel spiritum re ? Dicendum , quod locus ille qui est
esse in loco . Si autem nos loquamur de ut vas locans , habet hoc ab influentia
loco physice, tunc locus erit locans in se loci simpliciter : locus autem simpliciter
ratione alicujus naturæ quam habet , per prout est salvans non est nisi duplex ,
quam in se inclinat locatum in motu : scilicet simpliciter sursum in contactu
sicut videmus leve ascendere sursum , circumferentiæ orbis lunæ : et simpliciter
quia ibi generatur et salvatur sua species : deorsum quod est esse in centro, quod
et grave descendere deorsum , propter habet salvandi naturam a toto orbe a quo
hoc quod ibi generatur : et sic iterum de- æqualiter respicitur semper. Alia causa
risorium est dicere , quod spiritus creati est, quod quælibet res debilior est in
sint in loco . extremis , quam sit in intrinsecis sibi : et
4. Item, Omne quod determinat sibi ideo natura in extremis determinat ei
locum , determinat eum ad æqualitatem continens. Hoc modo loquendo de loco ,
sibi nihil autem alii est æquale , nisi in motus est ad locum, et ex ipso : et nihil
quo eadem est ratio quantitatis quæ est est in loco , nisi generabile et corrupti-
in aliosic autem Angelus non habet se bile nec aliquid movetur ex ipso , nec ad
ad locum corporalem : ergo , etc. ipsum , nisi mobile motu recto : et orbis
5. Item, Quantus est locus Angeli ? Si lunæ et omnia superiora hoc modo in
enim est alicujus quantitatis , tunc non pot- nullo loco sunt.
est esse in minori , quod falsum est : er- Alio modo possumus loqui de loco
go videtur, quod non sit in loco . Si forte prout est spatium mathematicum , ut
dicas, quod est in loco per accidens , sci- videtur velle Boetius : et sic habet con-
licet assumpto corpore , sicut et anima : tinere , sed non salvare : quia suum con-
de hoc nos non quærimus hic. Si autem tinere non erit nisi extrinsecus ambire :
dicas, quod est in loco per diffinitionem et hoc modo dicimus omnia corpora
operis sui, scilicet quod opus suum est loco circumscribi præter sphæram ulti-
in hoc loco, et non in alio : secundum mam .
hoc etiam Deus est diffinitus in loco : Tertio modo loquimur de loco prout in
quia opus ejus est hic, et non alibi , quod ipso est distantia situs, licet non inclu-
falsum est ergo hæc non est causa , dat et hoc modo dicimus etiam ultimam
quod Angelus dicitur esse in loco. sphæram esse et moveri in loco secun-
dum formam , et non subjecto , ut dicit
Solutio SOLUTIO . Dicendum , quod aliqua mul- Philosophus in fine sexti Physicorum .
tipliciter dicuntur esse in loco. Quædam Et exponit commentum , quod hoc est
enim per se et secundum naturam indi- secundum quod signantur in circumfe-
gent loco salvante et continente , sicut rentia circuli altitudinis . In illis enim ac-
omnia generabilia et corruptibilia : et hoc cipitur altitudo diversa secundum situm ,
duabus de causis : quarum una et præci- licet totum subjectum sphæræ semper
pua est : quia talium ultima determina- maneat in eodem loco : sicut enim dicit
ta sunt contrarietate agente et patiente : Philosophus, Non est eadem circulatio
et nisi esset salvativum contentivum ex- secundum formam ab ▲ accepta , ei quæ
trinsecus, propter continentiam passio- accipitur a B, vel a c. Nullo istorum

num ipsarum continuam haberent in ul- modorum dicitur spiritus creatus in loco.
timis defluentiam et deperditionem . Alio modo loquimur de loco per ac-
Et si tu quæras, unde habet locus is- cidens, cum dicimus, Nobis existentibus
tam proprietatem, quod salvat locatum : in loco , sunt in eodem loco accidentia et
formæ quæ in nobis sunt : et sic iterum vel minorem , sed ut diffiniens , hoc est ,
Angelum non dicimus esse in loco : quia distinguens a loco alio.
sic semper assumeret corpus , quando AD ID quod primo quæritur, 1 primæ
Utrum Adpartis.
esset in loco . Sed dicimus Angelum esse duo spiritus possint esse in eodem loco ?
in loco diffinitive , et per diffinitionem Concedo cum Doctoribus quod non et
operis quia scilicet opus nec ex parte hoc propter confusionem operationum ,
efficientis , nec ex parte effecti , refertur non propter obsistentiam naturæ ad lo-
extra locum in quo est per consequens : cum corporalem , quia illum non replent .
igitur intelligitur intra hunc locum esse AD HOC quod objicitur contra hoc, di-
substantia operans : et hoc est quod dicit cendum quod Dei operatio operans , non
Damascenus , quod ita est hic, quod non potest confundi , nec discerni : confundi
alibi. non potest, quia ipsa est essentia ope-
rantis distincta nulli commiscibilis : dis-
Ad 1 , 2, 3 His habitis , patet responsio ad totum cerni autem non potest , quia non refer-
et 4.
hoc quod secundo quæsitum cst de loco tur ad hunc locum , ut distinctio loci po-
Angeli præter ultimum . natur ex parte sui operantis , sicut in aliis
Ad 5. ET AD HOC dicendum est, quod licet quæ creata sunt : sed potius uno modo
opus Dei diffiniatur ex parte operis ope- se habet ad quemlibet locum , licet non
rati , et super quod operatur Deus : ut eodem modo se habeant loca et locata
est homo vel anima : tamen opus ope- ad ipsum in eis operantem et per hoc
rans non diffinitur : quia hoc est sub- patet solutio ad omnia objecta præter-
stantia Dei , et est ubique sicut et ipse : quam ad hoc, utrum impediantur in
Angeli autem opera et ex parte sub- quantum sunt spiritus , vel in quantum
stantiæ operantis , et ex parte operis sunt creati. Et dicendum ad hoc quod Ad 2.
operis operati, et ex parte cjus super impediuntur in quantum sunt spiritus
quod vel circa quod operatur , in loco creati : quia sic habent essentiam limi-
diffiniuntur et non refertur locus ad tatam, quæ non potest referri ad opus in
ipsum secundum quantitatem majorem omni loco .
E. Quod Deus inhabitator est quorumdam nondum cognoscentium Deum, et non

quorumdam cognoscentium .
Illud quoque mirabile est, quia ut ait Augustinus in eodem : Deus est
inhabitatio quorumdam nondum cognoscentium Deum , et non quorumdam

cognoscentium Deum . Illi enim ad templum Dei non pertinent, qui cogno-
scentes Deum , non sicut Deum glorificant. Ad templum Dei pertinent par-
vuli sanctificati sacramento Christi , et regenerati Spiritu sancto , qui non-
dum valent cognoscere Deum . Ergo quem potuerunt illi nosse nec habere ,
isti potuerunt habere antequam nosse . Beatissimi autem sunt illi , quibus
est Deum habere, quod nosse ' . Hic aliquatenus aperit Augustinus quomo-
1 S. AUGUSTINUS, In eadem Epist. 5 ad Dardanum , paulo inferius.

IN I SENTENT. DIST . XXXVII , F. 249
do Deus habitet in aliquo , id est , habeatur : cum videlicet ita est in aliquo ,
ut ab eo cognoscatur et diligatur.
Iloc enim non videtur : quia parvuli Solutio.

non cognoscunt.
ARTICULUS XV.
Et ad hoc dicendum , quod convenit
An parvuli pertinent ad templum Dei ? eis per sacramentum , non ex usu gra-
tiæ , sed ex habitu : et hoc vocat munus
Spiritus sancti, non usum, quia usus es-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : se non potest nisi existente usu liberi
"Adtemplum Dei pertinent parvuli , etc. » arbitrii .
F. Quomodo Deus totus ubique sit per essentiam, non potest intelligi ab humano
sensu.
Ex prædictis patet , quod Deus ubique totus est per essentiam , et in San-
ctis habitat per gratiam . Cumque superius , licet tenuiter, ostensum sit qua
ratione dicatur habitare in quibusdam, nunc efflagitaret ordinis ratio id
etiam assignari, quomodo ubique per essentiam, et totus sit nisi hujus
considerationis sublimitas atque immensitas, humanæ mentis sensum om-
nino excederet : ut enim ait Chrysostonus super epistolam ad Hebræos :
Sicut multa de Deo intelligimus quæ loqui penitus non valemus, ita multa
loquimur quæ intelligere non sumus idonei . Verbi gratia , quod ubique
Deus est scimus et dicimus : quomodo autem ubique sit, intellectu non
capimus . Item quod est incorporea quædam virtus quæ est omnium causa
bonorum scimus , quomodo autem vel quæ ista sit, penitus ignoramus ' .
in verbis istis et hoc intelligitur quoad

spiritualia quæ Deus in qualibet creatura
DIVISIO TEXTUS . operatur, quæ superant vires humanas.
ad cognoscendum . In secundo , ponit di-
minutam expositionem quorumdam , ibi,
« Ex prædictis patet, quod Deus ubi- _G, « Quidam tamen immensa, etc. » In
que, etc. D tertio , facit quamdam quæstionem, Utrum
Hæc est tertia pars istius primæ partis, inquinari possit sordibus eorum in qui-
et habet tria capitula : in quorum primo bus est ? ibi , II , « Solet etiam ab eisdem
ostendit quoddam inintelligibile contineri quæri, etc. »
1 S. JOANNES CHRYSOSTOMUS , Homilia 2 super epist. ad Hebræos .

G. Quorumdam opinio , qui præsumunt ostendere quomodo Deus ubique sit per
essentiam, potentiam , præsentiam.
Quidam tamen immensa ingenio suo meriti præsumentes, hoc ita fore
intelligendum tradiderunt , quod Deus ubique per essentiam esse dicitur :

non quod Dei essentia proprie sit in omni loco , et in omni creatura sed
quia omnis natura atque omne quod naturaliter est, in quocumque loco
sit, per eum habet esse : et omnis locus , in quo illud est . Iidem etiam di-
cunt ideo Deum ubique dici esse per præsentiam vel per potentiam , quia
cuncta loca sunt ei præsentia , et quæ in eis sunt , nec in eis aliquid operari
cessat. Nam et ipsa loca, et quidquid in eis est , nisi ipse conservet, mane-
re non possunt. In eis ergo per substantiam Deus esse dicitur, ut aiunt,
quia per virtutem propriæ substantiæ suæ facit ut etiam loca sint, et omnia
quæ in eis sunt. Sed licet hæc vera sint quæ asserunt in explanandis intel-
ligentiis prædictorum , in illis tamen verbis quibus dicitur Deus ubique esse
per essentiam , plus contineri credendum est, quod homo vivens capere non
valet.
II. Quod Deus cum sit in omnibus rebus, non tamen sordibus rerum inquinatur.
Solet etiam ab eisdem quæri, Quomodo Deus substantialiter insit omni-
bus rebus , et corporalium sordium inquinationibus non contingatur ?

Quod tam frivolum est , ut nec responsione sit dignum , cum etiam spiritus
creatus sordibus corporeis etiam leprosi vel quantumcumque polluti inqui-
nari non possit. Sol quoque radios suos sine sui pollutione effundit super
loca et corpora non solum munda , sed etiam immunda ac sordibus fœtentia ,
quorum contactu homines et aliæ quædam res inficiuntur : solis vero radii
impolluti et incontaminati ea contingentes existunt. Non est ergo miran-
dum si essentia divina omnino simplex et incommutabilis omnia replet lo-
ca, et omnibus creaturis essentialiter inest : nec tamen cujusquam rei ' sor-
dibus contaminatur vel contingitur . Unde Augustinus in libro de
1 Edit . Joan . Alleaume, res.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII , H,. ART. 16 ET 17 . 231
Natura boni : Cum in Deo , inquit , sint omnia quæ condidit, non
tamen inquinant eum illi qui peccant . De cujus etiam sapientia

quæ attingit a fine usque ad finem fortiter, dicitur : Attingit omnia
propter suam munditiam, et nihil inquinatum in eam incurrit . Ti-
ment quidam quod fieri non potest, scilicet ne humana carne veritas et sub-
stantia Dei inquinetur , et tamen prædicant istum visibilem solem radios

suos per omnes fæces et sordes spargere, et eos mundos et sinceros ser-
vari . Si ergo visibilia nonnulla a visibilibus immundis contingi possunt,

et non coinquinari, quanto magis invisibilis et incommutabilis veritas ! Po-
stremo respondeant , quid potius de Deo respondendum existiment vel

quod nusquam per essentiam sit, vel quod ubique , vel quod alicubi, ita
quod non ubique ? Sed quis audeat dicere , quod nusquam divina essentia
sit, vel quod alicubi , et non ubique sit . Si enim ita est alicubi , quod non
ubique : ergo localis est . Est ergo ubique tota quæ continet totum , et pe-
netrat totum : quæ nec pro sui simplicitate dividi , nec pro sui puritate
maculari, nec pro sui immensitate ullo modo comprehendi potest. Unde
Augustinus : Deus ubique est, cui non locis, sed actionibus propinqua-
mus ".
ARTICULUS XVI. ARTICULUS XVII.
An Deus potest dici esse in loco ? Quomodo Deus inest omnibus et non
inquinatur ?
Incidit autem dubium circa primum ,

quia Deus non videtur esse in loco , sed Posset etiam quæri , quæ sit causa ,
potius esse locus, per hoc quod continet quod afficitur anima a passionibus cor-
et salvat, et ad ipsum est motus cordium poris sibi conjuncti , sed non inquinatur :
et Angelorum . radii autem solares non afficiuntur, nec
inquinantur, sed tantum situaliter tan-
Solutio. SED AD hoc est dicendum , quod ipse gunt : Deus autem nec afficitur, nec in-
dicitur locus spiritualis ratione illarum quinatur , nec situaliter tangit , sed omni-
proprietatum sed dicitur esse in loco bus inest ?
corporali in alia comparatione , quæ su-
pra dicta est . ET AD hoc dicendum , quod unio natu-
Solutio.
1 S. AUGUSTINUS, Lib . de Natura boni, cap. fine ad finem fortiter, et disponit omnia suavi-
29 . ter.
Sapient vi , 24 et seq. : Omnibus mobilibus Edit . J. Alleaume, munda.
mobilior est sapientia : attingit autem ubique S. AUGUSTINUS , Lib . de Agone christiano,
propter suam munditiam…… ... N hil inquinatum in cap . 18.
eam incurrit... Ibidem, vi , 1 : Attingit ergo a Б IDEM, Lib. de Doctrina christiana , cap . 10.
ralis inter animam et corpus est causa ficiuntur, nec inquinantur . Deus autem
affectus quod autem non habet mate- nec unitur per naturam , nec materiam
riam communem cum corpore ex qua habet, nec situm : ergo nec afficitur, nec
sit, hæc est causa , quod non inquinatur . inquinatur , nec tangit situaliter : attingit
Radii autem nec uniti sunt , nec ha- tamen per essentiam , præsentiam, et po-
bent materiam unam in genere potentiæ tentiam a fine usque ad finem fortiter
ad motum et ad mutationem : sed tamen quoad effectum , et disponit omnia suavi-
determinantur situ per se , si sunt corpo- ter quoad boni participationem , et dat
ra : vel per accidens , si non sunt corpo- unicuique secundum suam capacitatem .
ra et ideo tangunt quidem : sed nec af-
I. Quod Deus ubique sit, et in omni tempore : non tamen localis est, non circum-
scriptibilis, nec loco , nec tempore movetur.
Cumque divina natura veraciter et essentialiter sit in omni loco et in
omni tempore , non tamen movetur per loca vel tempora, nec localis nec
temporalis est . Localis non est, quia penitus non circumscribitur loco ,
quia nec ita est in uno loco , quod non sit in alio . Neque dimensionem ha-
bet, sicut corpus , cui secundum locum assignatur principium, medium , et

finis , et ante , et retro , dextra et sinistra, sursum et deorsum : quod sui in-
terpositione facit distantiam circumstantium .
Duobus namque his modis dicitur in Scriptura aliquid locale , sive cir-
cumscriptibile , et e converso, scilicet, vel quia dimensionem capiens longi-

tudinis , altitudinis , et latitudinis , distantiam facit in loco, ut corpus vel
quia loco diffinitur ac determinatur, quoniam cum sit alicubi ,
non ubique invenitur quod non solum corpori, sed etiam omni
creato spiritui congruit. Omne ergo corpus omni modo locale est.
Spiritus vero creatus quodammodo est localis, et quodammodo non

est localis . Localis quidem dicitur , quia diffinitione loci terminatur : quo-
niam cum alicubi præsens sit totus, alibi non invenitur. Non autem ita lo-
calis est ut dimensionem capiens distantiam in loca ' faciat. Divina ergo
sola essentia omnino ilocalis et incircumscriptibilis est : quæ nec locis
movetur aliquo modo, scilicet vel determinatione finita, vel dimensione
suscepta : nec temporibus, sed affectu et cognitione movetur. His enim

duobus modis , scilicet loco vel tempore , fit mutatio creaturæ quæ longe est
a creatore. Unde Augustinus super Genesim : Deus , inquit , omnipotens, in-
Edit. Joan . Alleaume , loco.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII , K. 233
commutabili æternitate , voluntate , veritate semper idem, movet per tem-
pus creaturam spiritualem : movet etiam per tempus et locum creaturam

corporalem , ut eo motu naturas quas condidit administret . Cum ergo tale
aliquid agit, non debemus opinari ejus substantiam quia Deus est , tempo-
ribus locisque mutabilem, sive per tempora et loca mobilem , cum sit ipse
et interior omni re , quia in ipso sunt omnia : et exterior omni re , quia

1
ipse est super omnia : et antiquior omnibus , quia ipse idem est ante om-
nia : et novior omnibus, quia ipse idem post omnia , scilicet post omnium
initia . Ecce hic aperte ostenditur , quod nec locis , nec temporibus muta-
tur vel movetur Deus . Spiritualis autem creatura per tempus movetur,
corporalis vero etiam per tempus et locum .
K. Quid sit mutari secundum tempus ?
Mutari autem per tempus est variari secundum qualitates interiores vel
exteriores , quæ sunt in ipsa re quæ mutatur : ut quando suscipit vicissi-

tudinem gaudii , doloris, scientiæ , oblivionis , vel variationem formæ, sive
alicujus qualitatis exterioris . Hæc enim mutatio quæ fit secundum tempus,
variatio est qualitatum , quæ fit in corporali vel spirituali creatura : et ideo
vocatur tempus .
naturam , etc. » In tertia , quædam objicit

contra et solvit, ibi, P, « Ad hoc autem
solet opponi , etc. »
DIVISIO TEXTUS. In prima tangit tria, scilicet in genere,
quod Deus stabilis manens creaturam
movet per tempus et locum. Secundo ,
« Cumque divina natura veraciter et quibus modis fit mutatio, ibi , I , § 2 :
essentialiter sit in omni loco , etc. » « Duobus namque his modis , etc. » Ter-
Hic incipit secunda pars istius distin- tio , specialiter tangit de motibus Ange-
ctionis, in qua ostendit Deum esse im- lorum, ibi , L, « De mutatione vero loci
mutabilem motu eorum in quibus est. magna inter conquirentes disceptatio
Et dividitur in tres partes. In prima versatur, etc. »
ostendit quid sit movens per tempus et
locum . In secunda autem ostendit Deum
secundum tempus et locum esse immobi.
lem , ibi , 0 , « Fateamur utique divinam
1 In editione J. Alleaume deest idem. 26.

2 S. AUGUSTINU's, Lib. III super Genesim , cap.
loco per prius et posterius et æquivoce

convenit tribus , scilicet Deo , et spiritui
creato , et corpori si enim dicamus
Deum esse in loco sumendo rationem
ARTICULUS XVIII . dicti a proprietate loci , tunc Deus erit
æquivoce in loco , et Angelus , et cor-
Utrum idem sit esse in loco , et esse locale ? pus : quia Deus est in loco dando esse
et, Quomodo conveniant Deo , spiritui loco et virtutem continendi : spiritus au-
creato, el corpori ? tem creatus erit in loco per posterius ,
quia scilicet ita est in uno quod non in
aliis corpus autem per se erit in loco.
Incidit dubium , Utrum idem sit esse in cui assignamus principium, medium , et
loco , et esse locale ? finem secundum locum . Si autem suma-
Videtur autem, quod sic : quia mus proprietatem locati , cum dicimus
1. Locale esse non est nisi relatione loci Deum esse in loco : tunc non convenit
ad locatum et hæc relatio importatur, Deo proprie esse in loco , sed per trans-
cum dicitur, hoc est in loco : ergo vide- lationem, quæ translatio fit a proprie-
tur, quod sint idem hæc duo. tate locati qua replet locum quia Deus
2. Item , In tempore esse , est temporale replet spiritualiter, non faciendo distan-
esse ergo cum locus sit quantitas men- tiam ut corpus, nec distinctus in loco ut
surans extra , in loco esse non est nisi spiritus sed per hoc quod non deest
locale esse . influendo esse loco et locato et omnes
Item , In tempore esse est quædam virtutes utriusque. Locale autem esse se-
parte temporis mensurari , ut dicit Philo- cundum Anselmum in Monologio , est leges
sophus ergo in loco esse , erit loco loci sequi : leges autem loci sunt termi-
mensurari : similiter ergo cum omne ta- nare locatum distinguendo et continendo
le locale sit quod loco mensuratur, erit extra , ita quod de locato nihil sit extra
idem locale esse et in loco esse . locum et hanc legem sequitur et spi-
3. Item, Locus cum non sit substantia , ritus creatus et corpus . Alia lex est cir-
erit accidens : accidens autem denominat cumscribere secundum partes distantiæ
id cujus est accidens : cum igitur locus et potestatis ut pars locati sit in parte
non sit accidens nisi locati , ut videtur, loci , et totum in toto et hanc legem
denominabit ipsum : denominativum au- sequitur tantum corpus, sed tamen dif-
tem illud importatur per locale : ergo vi- ferenter, ut supra per distinctionem ha-
detur, quod idem sit esse in loco et esse bitum est . Alias autem leges adhuc ha-
locale . bet locus, scilicet salvare , immobile esse
4. Item, Quidquid est in loco, loca- nisi forte per accidens, connaturalitatem
tum est in loco : sed quidquid est loca habere ad locatum , et hujusmodi de
tum in loco, locale est ergo quidquid quibus legibus hic non indigemus.
est in loco, locale est . PRIMA patet per AD PRIMUM ergo dicendum , quod hoc Ad 1.
se . SECUNDA probatur : quia locale esse verum est, quod leges localitatis , ut ita
nulli attribuitur nisi per hoc quod lo- dicam , non sint nisi ex relatione loci ad
catur in loco . In contrarium autem est locatum sed non est eadem relatio loci ,
totum quod habetur in Littera : quia ut habitum est , ad omne quod dicitur
Deus est in loco, et tamen non est localis esse in ipso nec hoc verum est, quod
in loco. omne quod sit in loco , sit ut locatum in
loco : locatum enim proprie non est nisi
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod non est idem corpus cum tamen spiritus creatus dif-
in loco esse , et locale esse : quia esse in finitive sit in loco , et non locatus , nec
IN I SENTENT . DIST . XXXVII , K, ART. 19 ET 20 . 255
localis, nisi secundum quid , ut dicit in Item, Dionysius , in libro de Divinis

Littera .
nominibus, loquitur de processionibus
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hæc est
bono convenientibus , quibus movet se et
falsa, quod in tempore esse sit tempo- procedit Deus in omne quod est, secun-
rale esse : quia dicit Philosophus , quod dum uniuscujusque analogiam ad boni-
in tempore esse dicitur multis modis : tatem suam participandam 1 .
est enim nunc in tempore , ut substantia Item , Habacuc , 1 , 13 : Egressus es in
temporis et prius et posterius in tem- salutem populi tui. Et hujusmodi sæpe
pore, ut partes temporis et multum et inveniuntur in sacra Scriptura , quod
paucum in tempore, ut passiones : sed egreditur in Sanctis, et ambulat in San-
hoc verum est, quod in tempore esse ctis et alia plura objecta de hoc inveniri
sicut in mensurante , est temporale esse : possunt supra ubi de incommutabilitate
et similiter bene concedo , quod in loco est disputatum 2.
esse sicut in mensurante , est locale esse :
sed per hoc non habebitur , quod esse SOLUTIO. Dicendum cum Boetio , quod Solutio .
quocumque modo in loco , sit esse locale . ipse stabilis manens dat cuncta moveri :
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod locus est et ubique ubi legitur, quod movet se ,
accidens non per essentiam existens in vel procedit, vel ambulat, referendum
locato , sed in locante est enim locus est ad effectum , quia Sanctos facit pro-
secundum essentiam suam superficies cedere in se , vel creaturas proficere,
corporis ambientis et includentis aliud vel ambulare : aut ad assumptam crea-
corpus sed etsi denominaret locatum , turam .
non oporteret , quod denominaret esse
quod est in loco : quia non est idem
esse in loco , et esse locatum , ut habitum
est. ARTICULUS XX .
Ad 4 AD ALIUD dicendum, quod hæc propo-
sitio falsa est, Quidquid est in loco , est
locatum in loco , nisi intelligatur de eo An omnis mutatio fit in loco, vel
quod est in illo primo et per se. tempore ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,

ARTICULUS XIX. « His duobus modis, scilicet loco vel
tempore, fil mutatio, etc. »
An divina essentia omnino illocalis et Isti enim duo modi omnino sine arte
incircumscriptibilis est et immobilis ? videntur accepti : quia
1. Temporis motus nullus est : quia

tempus non est motus, nec subjectum
Deinde quæritur de hoc quod dicit, motus , sed potius proprietas non er-
ibi, I , § 2 : « Divina ergo sola essentia go omne quod movetur, in tempore mo-
omnino illocalis et incircumscriptibilis vetur.
est, etc. » 2. Item, Tempus per se est passio mo-
Hoc enim videtur falsum . Dicit enim tus localis , ad quem refertur ut accidens
Augustinus ad Orosium , quod Deus mo- sive proprietas, et ut numerus et mensu-
vet se sine loco et tempore . ra ad alios autem motus non refertur ,
1 S. DIONYSIUS, Lib de Divinis nominibus, Cf. I Sententiarum , Dist. VIII.

cap. 5.
nisi sicut numerus et mensura ergo intellectum ante motum localèm et ante
non debet dividi contra motum localem . tempus quod est mensura ipsius , sicut
1
3. Item, Tempus dividitur in partes probavimus supra et sic cessant om-
quæ accipiuntur in motu locali , ut men- nes objectiones . Quale autem sit illud
ses, et dies , et annos non autem dividi- tempus , et utrum continuum aut non,
tur in partes quæ sint acceptæ secun- ibi requiratur .
dum partes motus alterationis , ut di-
catur una pars temporis tanta , quanta
hæc pars alterationis vel augmenti :
ergo videtur, quod nihil dicat.
ARTICULUS XXI.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Augustinus

hic large accipit motum , secundum quod An Deus est in omnibus non inclusus ,
distinguitur motus ex potentia mobilis, et extra omnia non exclusus ? et, Quo-
quæ se habet ad motum quocumque modo dicitur Deus novus et an-
modo . tiqu ?
Et ut hoc melius intelligi possit , di-
cendum quod dupliciter distinguitur mo-
tus, scilicet ex parte mobilis, secundum Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
quod nos dicimus , quod motus alius de ibi, 1 , sub finem : « Ipse est interior
non subjecto ad subjectum est , et alius omni re, quia in ipso sunt omnia , etc. »
de subjecto ad subjectum est : quando- Ab hoc enim loco accipitur illud di-
que distinguitur penes terminum ad ctum , quod est intra non inclusus, et
quem est motus , et in quo nihil plus est quod est extra non exclusus. Et videtur
de motu ut cum dicimus , quod motus esse impossibile , quod simul sit intra ,
species sunt sex , scilicet generatio , cor- et non inclusus , et hujusmodi.
ruptio, alteratio , augmentatio , diminu-
tio , et secundum locum mutatio . Ex SED DICENDUM, quod hoc dicitur ideo , Solutio.
parte autem subjecti distinguitur adhuc quia ipse non sequitur leges loci , nec
dupliciter sicut cum dicimus, quod est est in loco ut locatum, sed potius ut
motus secundum potentiam ad ubi tan- præsentia suæ substantiæ influens om-
tum , et est motus secundum potentiam nibus esse et posse et operari : et cum
ad ubi et ad formam ad ubi tantum ut nullam rem sit accipere extra quam non
in cœlo, ad ubi et ad formam ut in ele sit alia , ideo non sic erit intra , quin sit
mentis et elementatis. Hoc modo dis- extra , et sic de aliis .
tinguitur hic motus, quando dicitur Antiquior autem dicit durationem æter-
mobile aliquid secundum locum , et aliquid nitatis , novior autem novitatem effe-
secundum, tempus quia aliquid est ctuum et influentiarum quia in se non
quod habet potentiam ad ubi , sicut om- est dicendus novus , quia novum est
ne corpus quantum est de se et hoc quod quantum ad suum initium est pro-
dico propter cælum empyreum, quod pinquum et Scriptura dicit, quod non
quidam ponunt immobile : quoddam au- erit in te Deus recens et supra habui-
tem mobile est secundum solam poten- mus , quod non est novus ' . Vel potest
tiam vicissitudinis alicujus formæ in dici novus propter novitatem et recen-
ipso et illud tempus quod est mensura tiam suæ virtutis, quam ab æterno
hujus vicissitudinis , est per naturam et habuit.
1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. ' Cf. I Sententiarum, Dist. IX.

? Psal. LXXX, 10.
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , L, ART. 22 . 257
L. Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non moveri loco , nec esse
locales.
De mutatione vero loci magna inter conquirentes disceptatio versatur . ·
Sunt enim qui dicunt nullum spiritum aliquo modo posse mutari loco , ab
omni spiritu locum universaliter removere volentes : quoniam secundum
dimensionem tantum et circumscriptionem locum constare asserunt, atque
id solum esse locale , vel in loco esse dicunt, quod dimensionem recipit, et
distantiam in loco facit . Et hoc dicunt Augustinum sensisse , mutationem
temporis tantum spirituali creaturæ tribuentem : loci vero et temporis, cor-

poreæ .
veatur, quarum una est hæc : Nihil

motum per locum transit in spatio prius
majus se, quam minus , vel æquale :
ergo si indivisibile movetur per spatium ,
ARTICULUS XXII. transit prius minus , vel æquale, quam
majus sed impossibile est transire mi-
Utrum Angelus moveatur secundum nus, quia sic aliquid esset minus indivi-
locum ? sibili ergo transibit æquale : sed aquale
est indivisibile : ergo accipit spatium per
indivisibilia sunt autem in quanto-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : cumque spatio infinita indivisibilia : et
«De mutatione vero loci, seu secundum infinita in tempore finito non contingit
locum , magna inter conquirentes, etc. » transire : ergo in quantumcumque longo
Hic enim cadit quæstio de motu An- tempore finito non movebitur per spa-
geli, quam divido in tres partes , ut ma- tium unius palmi , vel medietatis pal-
gis difficultates ejus elucidentur. mi cum igitur Angelus sit indivisi-
Primum erit, An movetur secundum bilis , videtur esse immobilis secundum
locum ? locum .
Secundum , Qualiter movetur secun- 2. Item , Moveatur Angelus ex A in B :
dum locum ? transibit ergo spatium quod est in medio :
Tertium , Utrum motus ejus sit in quidquid autem movetur, partim est in
tempore, vel in nunc ? termino a quo, et partim in termino ad
quem : quod autem est partim et partim ,
AD PRIMUM proceditur sic : est divisibile secundum quantitatem : ergo
1. Philosophus ante finem sexti Physi- Angelus jam esset divisibilis secundum
corum , ponit rationes ad hoc quod indi- quantitatem , quod falsum est : ergo est
visibile secundum quantitatem non mo- immobilis.
XXVI 17
3. Item , Dicit Philosophus , quod so- betur alicui , nisi penes se habeat poten-
lum esset indivisibilis motus , si tempus tiam ad illum actum : motus autem actus
esset ex ipsis nunc : sed non est tempus quidam est : ergo non debetur alicui ,
ex ipsis nunc ergo motus non est indi- nisi penes quod est potentia ad actum
visibilis alicujus . illum non autem possumus dicere ,

4. Item, Detur moveri per spatium : qualiter penes Angelum sit potentia ad
ergo in minori erit in parte spatii , quam motum naturalem rectum : quia sic esset
in toto ergo quantumcumque parvum : gravis , vel levis : ergo si penes eum est
spatium accipiatur , in minori spatio erit, potentia ad motum , ille erit processivus :
quod movetur tardius illo : sed omni mo- potentia autem ad motum illum comple-
bili secundum locum est determinare in tur in organis quæ sunt pedes , vel alæ,
spatio æquale sibi : ergo in spatio indi- vel pennulæ in natatilibus , vel annuli in
visibili quod est æquale in divisibili, pos- reptibilibus, quæ omnia abusio est po-
nere in Angelo : ergo ipse non movetur.
sibile est aliquid in parte spatii esse ,
quando illud est in toto : ergo indivisibile 7. Item , in omni eo quod movetur ,
dividitur, quod est impossibile : ergo in- aliud est movens , et aliud motum ; ergo
divisibile non movetur. si Angelus movetur, aliud erit movens ,
" Si forte tu dicas, sicut communiter hoc et aliud motum : et hæc duo vel impossi
volunt evadere, quod Philosophus loqui- bile vel difficile est invenire in Angelo :
- tur de indivisibili quod habet positionem ergo videtur, quod non movetur.
in continuo : quia hoc connaturale est 8. Item , In omni eo quod mobile est
quodammodo spatio : et ideo de illo te- localiter præter solum motum circula-
nent istæ rationes : Angelus autem non rem , est etiam potentia ad alios motus
sic est indivisibilis : et ideo non tenent omnes vel quosdam , et præcipue ad gene-
de ipso . CONTRA : Aut istæ rationes con- rationem sed in Angelo non est sic :
cludunt de indivisibili secundum quod ergo non est mobilis secundum rectum
habet positionem in continuo , aut secun- motum , qui est descendere de cœlo , et
dum quod est indivisibile tantum, aut ascendere , et hujusmodi .
secundum utrumque . Si primo , vel ultimo 9. Item , Nullum mobile per naturam
modo : ergo secundum hoc posset moveri est mobile ad loca contraria , et locum
unitas : quia illa non habet positionem incorruptibilium et corruptibilium corpo-
in continuo, nec est indivisibile habens rum. Veritas hujus patet : quia nihil mo-
positionem in continuo : et hoc negatum bile per naturam movetur sursum et deor-
est adhuc plus a Philosophis , quam quod sum , et nihil immobile motu voluntario
mobile sit punctum : ergo patet , quod movetur ad locum contrarium naturæ
illa solutio nulla est. suæ, sed ad locum in quo natura sua con-
Item , Mirum est , si vis est in hoc quod servatur : unde volatilia non moventur
punctum habet positionem in continuo , sursum in ignem , vel ad locum solis nec
quod Philosophi nullam rationem accepe- natatilia egrediuntur in siccum : ergo si
runt penes hoc probandi, quod indivisi- Angelus est mobilis, ipse non movebitur
bile non movetur : sed omnes rationes nisi ad locum suæ naturæ congruentem
adducuntur penes rationem indivisibilita- et ille est cælum empyreum in genere
tis. corporum : ergo numquam movetur ad
5. Hoc idem rationibus communibus nos in terram .
1. SED CONTRA hoc sunt auctoritates sed contra.
probatur sic : Omnis motus est propter
indigentiam : Angelus autem , beatus præ- omnium Sanctorum, præcipue Dama-
cipue , nullam habet indigentiam : ergo sceni libro I , cap . 17, ubi sic dicit : Ange-
non movetur. lus quidem velocitate naturæ, et quia pa-
6. Item, Nullus actus per naturam de- rate et cito pertransit , diversis in locis
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , L , ART. 22 . 259
operari dicitur. Si ergo pertransit : ergo bilium : ut cum dicitur, punctum est cui
movetur. pars non est : Angelus autem licet sit in-
Item , idem Ubique confestim inve- divisibilis secundum quantitatem, tamen
niuntur ubicumque divinus jusserit nu- illa indivisibilitas est consequens esse
tus, naturæ agilitate . Multa etiam alia suum , et non dicitur essentia : et ideo
facile est inducere , et hic habentur quæ- potest habere motum secundum aliam
dam satis expressa . considerationem sui esse , scilicet in quan-
2. Per rationem autem objicitur sic : tum est ipse substantia spiritualis , cujus
Nihil habens potentiam nullo modo potentia vincit omne prohibens et hoc
multiplicabilem in medio et secundum vocat Damascenus « velocitatem naturæ
essentiam non existens ubique, operari ejus : » vincit enim distantiam spatii, ita
potest nisi ubi ipsum est : Angelus est quod motus suus non est proportionatus
talis substantia : ergo non operatur nisi spatio : et vincit distantiam temporis , ita
ubi ipse est. PROBATIO Secundæ : quia quod motus suus non est proportionatus
prima per se nota est : Angelus est sub- tempori , nec mensuratur tempore : et
stantia definita in loco , ut probatur hic vincit obsistens spissum et rarum , ita
in Littera. quod motus suus est per omne plenum
Item , Angelus habet potentiam sub- sive rarum sive densum , ac si esset va-
stantiæ intellectualis cujus non suscepti- cuum , nihil resistens moventi , vel moto ,
bile est medium quod est inter cœlum et et hunc motum dicimus esse supra na-
terram , quia hoc est corpus inanimatum . turam , non contra, vel infra naturam :
Inde proceditur sic : Angelus non opera- et per hoc patet solutio ad tres primas
tur nisi ubi est : sed in diversis locis operationes.
ratur non simul , sed sucessive , ut dicit AD ALIUD dicendum , quod videtur Ad 4.
Damascenus : ergo in diversis locis suc- mihi quod solutio illa non solvit : quia
cessive est hoc autem est moveri per absque dubio non est illa intentio Philo-
locum , vel consequens motum localem : sophi, quam illa solutio prætendit.
ergo Angelus movetur localiter. AD ALIUD dicendum , quod non semper
Ad 5.
motus est propter indigentiam , sed quan-
SOLUTIO. Dicendum , quod Angeli mo- doque est ad potentiæ demonstrationem ,
Solutio.
ventur localiter, ut dicunt Sancti, etiam sicut frequenter currunt cursores : et
quidquid contingat de dictis Philosopho- quandoque est ad obsequii ostensionem ,
rum . sicut miles nullo modo indigens, lætam
Ad 1, 2 et 3. AD PRIMUM autem quod contra objici- accipit occasionem movendi se in servitio

tur, dico quod bene verum est , quod in- regis, in quo nec est indigentia regis
divisibile de cujus esse est indivisibilitas quandoque nec militis, sed rex occasio-
ipsa, est immobile secundum locum, nec nem dat militi, et miles ostendit obse-
ipsius est locus : quia , sicut dicit Philoso- quium. Possemus tamen dicere, quod
phus, neque unam differentiam inveni- est propter indigentiam nostram , vel ad
mus loci puncti et ipsius puncti . Quod merendam gloriam quam ante meritum
etiam de esse unitatis et puncti sit indi- acceperunt .
visibilitas , patet ex hoc quod utrumque Ad dictum autem Philosophi dicen-
secundum esse suum, principium est dum , quod ipse non intendit de motu su-
quanti et terminus et hoc non posset permundano , sed naturali , et processivo .
esse nisi indivisibilitas esset de consti- AD ALIUD dicendum , quod potentia ta-
Ad 6.
tuentibus ea secundum rationem , et ideo lis data est Angelo in creatione naturæ
etiam diffiniuntur per rationem indivisi- suæ.
1 S. J. DAMASCENUS, Lib . II , cap. 3.

Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod verum est

de motu naturali et processivo , et non de
isto qui supermundanarum est substan-
tiarum . ARTICULUS XXIII .
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod in Angelo
est voluntas movens : et id quod est An- An Angelus moveatur secundum locum
gelus , est motum : sicut in animali est transeundo spatium ?
anima movens , et corpus motum : et
ideo habet diversitatem moventis et
moti potest enim esse movens forma, 1. Secundo quæritur qualiter movelur
et motum materia , ut in igne ascendente : secundum locum utrum scilicet trans-
1
et hoc per accidens : quia ignis actu eundo spatium , vel non ¹ ?
ignis existens, non est extra locum nisi Et opponitur sic :
per accidens : et hanc potentiam com- 1. Omne quod transit de extremo
plere ascendendo potest forma substan- ad extremum : aut transit per medium ,
tialis ad quod potentia datur propter aut manet in uno extremo et generat se
indigentiam , licet actus sine indigentia alio in vel simile sibi , aut est simul in
quandoque exerceatur. extremo et extremo . Constat autem , qued
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod intelligitur secundus modus et ultimus sunt impossi-
in his in quibus idem motus est ad for- biles Angelus enim non generat alium
mam et ad locum, sicut in gravibus vel Angelum , nec Angelus est hic et ibi , quia
levibus quia in illis movens est genesi id quod est ibi sit extra quia est hic ,
rans, vel non prohibens sive non remo- Angelus esset extra seipsum , quod im-
vens impedimentum : sicut lapis descen- possibile est : nec potest dici quod
dit, qui est super columnam remota co- sit ubique, quia hoc jam improbatum
lumna. Sed in Angelo non est talis mo- est, et in Littera dicitur contrarium :
tus, sicut patet ex prius dictis : quoniam ergo de hoc loco non venit illuc nisi per-
sicut potest haberi a Philosopho in VIII transeundo spatium .
Physicorum, idem est generans et mo- 2. Item, Damascenus dicit, quod cum
vens secundum locum per hoc enim est in terra , non est in cœlo . Aut ergo
quod generans dat generato formam venit transeundo , aut non . Si non trans-
suam, dat ei etiam omnia accidentia for- eundo : et cum est hic , non est ibi :
mam illam consequentia : et præcipuum oportet quod generetur hic. Si autem
inter illa accidentia est motus localis : et transeundo : tunc habeo propositum ,
ideo si genita est aliqua res extra locum quod petransit medium .
suum , propter aliquid detinens eam , re- Si forte tu dicas , quod movetur ad mo-
moto detinente , movetur per se ad lo- dum nostri intellectus : quia est de hoc
cum , qui tamen motus est a generante quod est ultra mare , et statim de hoc
primo, quod dedit ei speciem et acciden- quod est in Colonia , vel alia civitate ,
tia speciem consequentia . præter hoc quod transeat per omnia me-
dia : hoc nihil est : quia nos non quæri-
mus de motu intelligentiæ per intelligi-
bilia, qui non est motus substantiæ , sed
conversio intellectus super id quod habet
apud se et quia utrumque conjungitur
intellectui sine medio, scilicet id de quo
cogitat ultra mare existente , et id quod
1 Cf.J P. Summ. theol . B. Alberti , Q.74, Art . 1.

IN I. SENTENT. DIST. XXXVII, L , ART. 23 . 261
cogitat in Teutonia existens , ideo potest est in termino ad quem : Angelus move-
se convertere super hoc et illud , præter tur per medium , ut tu dicis : ergo par-
hoc quod pertranseat media : sed nos tim est in termino a quo , et partim in
quærimus de motu angelicæ substantiæ , termino ad quem : sed omne tale est di-
quæ venit de loco ad locum : unde patet , visibile ergo Angelus est divisibilis ,
quod nulla est ista responsio . quod aperte falsum est .
Si forte velles dicere, quod distantia 2. Item , Omne quod movetur per me-
quidem distantia est, sed non est ei di- dium , citius esset in medio , quam in ex-
stantia, sicut quidam dicunt , et ponunt tremo : ergo Angelus citius esset in me-
exemplum : sicut si inter cœlum et terram dio , quam in extremo , quod falsum est :
esset vacuum , tunc centrum esset imme- quia dicit Damascenus , quod confestim
diatum circumferentiæ . CONTRA : Vacuum inveniuntur ubicumque divinus jusserit
illud : aut relinquit distantiam loci sed nutus .
privatam omni locato : aut nihil ponit.

Si dicas , quod nihil , tunc nihil est quod SOLUTIO. Sine præjudicio loquendo di- Solutio
dicis quia nec erit distantia , nec circum- co, quod transit medium , et quod me-
ferentia, nec centrum , nec aliquid : si au- dium est distantia , sed non sibi , eo quod
tem relinquit distantiam inter extrema , virtute movendi vincat eam . Et hoc
tunc falsum tu ponis , quod centrum esset possumus videre per simile . Dicit enim
immediatum circumferentiæ . Philosophus ante finem VIII Physico-
. 3. Item, Videtur impossibile quod rum , quod infinita omnis potentia, sicut
distantia sit, et non sit sibi distantia : quia magnitudino et multitudo , excellens est
quod simpliciter est, ad nihil potest com- omne finitum et ideo demonstrat ibi ,
parari respectu cujus non sit : dicit enim quod si esset potentia movens infinita ,
Philosophus , Quod in se est substantia , quod moveret motum quem influit ipsi
respectu nullius et in nullo potest esse mobili in nunc : nos autem non possu-
accidens : et quod est aliquid in actu , remus dicere potentiam Angeli infinitam
spectu nullius potest esse nihil in actu esse simpliciter, sicut nec essentiam ejus
illo. dicimus infinitam : sed dicimus eam non
4. Item , Sint duo termini, scilicet a et finitam proportione alicujus corporalis
B, et moveatur Angelus ex A in B. Divi- potentiæ moventis : et ideo si corporalis
datur autem A B in c . Inde procedo sic : infinita vinceret spatii distantiam, multo
Angeli motus est in B: ergo in toto B magis dicemus vincere ipsam potentiam
quiescet post motum , et erit in motum Angeli et ideo dico, quod transit spa-
esse : ergo necessarium est si movetur, tium indivisibiliter : et sibi efficitur totum
quod moveatur in c : c autem est medium spatium sicut unum indivisibile : quia
spatium ergo movetur in medio : ergo motus ejus est ad voluntatem : dictum
falsum est quod dicis, quod distantia non est enim supra, quod ipse mobilis est qui
sit sibi distantia . habet in voluntate transitum sui motus ,
5. Item , Quidquid in aliquo in quo et in potestate ad remotum vel ad pro-
primo est in motum esse , necessario ac- pinquum æqualiter. Concedimus igitur
cipitur ante hoc in moveri , sed Angelus primas rationes probantes , quod transit
cum est in terra, accipitur ut in quo pri- medium : licet transeat ipsum ut indivi-
mum est in motum esse : ergo quidquid sibile unum respectu potentiæ moventis .
est de spatio ante hoc in illo , est ut in AD HOс autem quod contra hoc objici- Ad 2 et 3,.
ad object
moveri : ergo movetur per medium . tur, quod non sit sibi distantia respon-
Sed contra. SED CONTRA : deo, quod est distantia quidem semper,
1. Omne quod movetur per medium , sed non facit eum distare de motu , pro-
partim est in termino a quo , et partim pter victoriam potentiæ moventis : et hoc
262. D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
bene contingit in multis , sicut jam di-

ctum est de virtute infinita movente per
distans , quæ necessario vincit medium
velocitate motus . ARTICULUS XXIV .
Ad 4 et 5. AD HOC autem quod objicitur, quod
est motus ex A in B, et dividatur in c An motus Angeli sit in tempore, vel

dico , quod non habet locum hic : quia in nunc ?
tales demonstrationes non habent locum
nisi in his motibus tantum , in quibus
potestas moventis et quantitas mobilis Tertio quæritur , Utrum motus Angeli
et distantia spatii sunt proportionata : sit in tempore, vel in nunc ?
hoc autem non est hic , et ideo non habet Et videtur , quod in tempore : quia
locum . 1. Omnis motus habet prius et poste-
Ad object.
1 et 2. Si autem tu objicias fortem objectio- rius, ut partes essentiales sibi omne
nem , quod secundum hoc erit simul in prius et posterius est in tempore : ergo
motum esse, et a quo movetur, et in motus Angeli est in tempore.
moveri, sicut probat secunda objectio 2. Item, Omnis motus est de numero
dico sine præjudicio hoc non esse verum : successivorum : omne autem successivum
quoniam simul accipitur secundum ra- habet esse in partibus, quarum una est
tionem eorum quæ dicuntur esse simul : post aliam : ergo motus Angeli tale ha-
aliter enim dicuntur esse simul mathe- bet esse : omne autem quod habet tale
matica secundum locum , inter quorum esse, est in tempore : ergo motus Angeli
ultima nihil est medium : et aliter dicun- est in tempore .
tur esse simul naturalia, ut quorum ul- 3. Item , Dicit Avicenna in Sufficientia
tima agunt et patiuntur ad invicem . Si- sua, quod motus est exitus de potentia
militer etiam dicitur in tempore vel men- ad actum in tempore continuo , non su-
sura aliter simul : et ideo non dico , quod bito : ergo et motus Angeli est hujusmo-
Angelus moveatur in tempore, ut patebit di : ergo est in tempore.
in sequenti articulo , sed motus est in 4. Item , Aristoteles in tertio Physico-
nunc et possum dicere, quod probabi- rum : Motus est endelechia existentis in
lius mihi videtur, quod a quo est motus , potentia secundum quod in potentia est ;
et per quod est motus , et in quo est in ergo motus habet esse permixtum cum
motum esse, sunt tria nunc sese conse- potentia. Aut igitur respectu ejusdem ha-
quentia : et tunc non sequitur aliquod in- bet actum et potentiam, aut respectu di-
conveniens : quia tunc non erit simul versorum . Si respectu ejusdem : ergo se-
moveri et motum esse : et est tunc dare cundum idem est potentia et actus, quod
nunc in quo movetur, et nunc in quo non potest esse : ergo relinquitur, quod
quiescit et tamen illa tria non faciunt sit hæc duo respectu diversorum : actus
quantitatem nisi forte discretam , quæ ni- igitur erit secundum quod est via in
hil habet medium : et non exigitur ali- actum , quia via in aliquid, attingit illud
quid probandum , nisi hoc forte tantum , in quod est via : et hoc dicit Commenta-
quod nunc possint se consequi in motu tor super III Metaphysicæ, quod motus
Angeli, ut probabitur in sequenti quæ- dicitur ens, quia est via ad verum ens :
stione. Et per hoc patet solutio ad prima et potentia erit secundum quod est ex
objecta. alio quodam quod abjicit : abjicere au-
AD ID quod contra objicitur, respondeo tem et accipere non sunt simul , sed re-
quod illa objectio et sequentes non te- spectu diversarum partium temporis :
nent in eo quod virtute movendi vincit ergo videtur, quod nullus motus possit
distantiam medii. esse in nunc .
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , L, ART. 24 . 263
5. Item, Detur, quod sit in nunc : con- per contradictionem in quibus non est
tingat autem alium Angelum fortiorem medium et hoc dicunt quidem , sed non
moveri super idem spatium : ergo cum probant tamen pro simili adducunt, ut
velox dividat tempus , in minori quam probent simul Angelum moveri et motum
in nunc movebitur ille per spatium esse .
illud : ergo est accipere minus indivisi- Pro eis autem potest objici sic : Sicut
bili, quod est impossibile : ergo ut prius . se habet ens simpliciter ad ens secundum
6. Item, Contra hoc quod suppositum quid, ita se habet generari simpliciter
est supra, objicitur sic : Dicit Philoso- ad generari secundum quid : sed ens
phus , quod inter quælibet duo indivisibi- simpliciter opponitur non enti simpliciter ,
lia alicujus generis est accipere composi- et ens secundum quid opponitur non enti
tum in eodem genere : et hoc est scri- secundum quid : ergo cum generatio se-
ptum in commento super VI Physico- cundum quid sit ex non ente secundum.
rum : licet etiam innuatur ex littera libri, quid , ut album ex non albo , quod tamen
quod inter duo puncta est linea, et inter est aliquid generatio simpliciter erit ex
duas lineas superficies, et inter duas su- non ente simpliciter, et sic generatio est
perficies corpus cum enim non sit ter- mutatio ex nihilo : inter nihil autem et
minus sine terminato , necesse est hoc aliquid nihil est medium : et non distat
esse verum . fieri a factum esse nisi per medium : ergo
7. Item , Inter duo nunc tempus est : in omni transmutatione substantiæ simul
et sic est in omni continuo : ergo impos- est fieri et factum esse , id est , in eodem
sibile est accipere tria nunc , in quibus nunc : multo ergo magis hoc potest esse
nihil intercidat medium , ut videtur. in motu substantiæ spiritualis .
8. Item , Subtiliter probat Commenta- Sed hæc videtur mirabilis philosophia
tor in VI Physicorum, quod in omni quæ nulli concordat Philosopho , quinimo
motu est divisio quædam mobilis et spa- omnes concorditer dicunt duo his oppo-
tii, sic : Detur motus esse ex a : ergo in sita quorum unum est , quod nihil per
toto A quiescet : et accipiatur locus proxi- naturam fit ex simpliciter nihilo. Aliud
mus ad A qui sit в : ergo in в movetur est in VI Physicorum , quod fieri et fa-
id quod per spatium fertur : omne auctum esse numquam sunt simul : quod
tem quod movetur, partim est a quo , et enim fit, non est : et quod factum est,
partim in quod ergo id quod fertur, est : sequitur ideo , quod idem est , et non
partim est in a : ergo intercipit movendo est nisi forte tam absurde respondeas ,
in в partim de loco A, a quo est motus : quod dicas, quod in substantiis quod fit
ergo inter A et B locus est : et sic semper est : quod penitus est ridiculosum quia
est accipere : ergo necesse est motum in substantiis magis hæc est vera, Quod
omnem divisibilem esse divisione spatii : fit non est, quam in accidentibus , cum
ergo et tempus mensurans ipsum est di- in accidentibus aliquid de extremo sit
visibile : et sic nullum motum contingit in ipso fieri, in substantiis omnino ni-
esse in nunc, nec aliqua nunc se conse- hil quia forma substantialis non est
qui, ut videtur. magis et minus , sicut accidentalis . Ideo
ed contra. SED CONTRA objiciunt quidam sic : dicunt alii, quod differentia est inter
In quibus nullum est medium , in his nunc et instans : quia nunc est indi-
simul est fieri et factum esse : sed in ge- visibile temporis quod est substantia
neratione simplici nullum est medium : ipsius . Instans autem est quod accipitur
ergo simul contingit in ipsa fieri et fa- inter duo tempora , quasi quod instat a
ctum esse, et mutari et mutatum esse : et parte nostræ significationis . Et verum est
vocant generationem simplicem genera- quod dicunt, quod inter quælibet duo
tionem substantiæ , quæ est inter opposita nunc est tempus , sed non inter quælibet
duo instantia : quia si ego signo tempus discretionem et substantiam in illo quod
ad unum instans, nihil prohibet quin tu est proprietas motus cœli : discretionem ,
possis significare ad proximum instans quia numerat per duo quæ sunt prius et
consequens illud in tempore : et ideo di- posterius : continuitatem a spatio per
cunt Angelum moveri in instanti , et non quod est motus, eo quod in nullo loco
in nunc. Sed hoc non concordat veritati : discreto accipitur mobile , sed ut per
quia sic accipiendo nunc, non sunt duo quodlibet in quo est quasi locus fluens
nunc in toto tempore, sed unum solum ; renovando situm continentiæ et substan-
sicut illud quod fertur, est unum in toto tiam , per hoc quod id quod fertur , est
tempore, et unum in toto motu . unum in toto motu : ita oportet nos
Præterea, Philosophus Averroes assig- considerare in ista parte naturam ipsius
nans differentiam inter continuum lineæ, temporis secundum naturam motus et
et inter continuum temporis, dicit, quod mobilis . Constat autem , quod Angelus
est accipere duo puncta in lineæ conti- motus, id est , qui fertur , est indivisi-
nuo , sed non in continuo temporis , quod bilis : et sic idem quod adjacet ei , est
non permanet, nec habet positionem in indivisibile : loco autem per quem est
partibus : et ideo si hoc esset verum quod motus non commetitur : ergo non acci-
dicunt, nihil esset quod dicit Philoso- pitur ante et post in loco : cum igitur ab
phus ergo relinquitur, quod Philoso- illis fuerit prius et posterius in motu , non
phus intendat inter quælibet duo nunc habebit motus suus prius et posterius.
esse tempus, secundum quod nunc est Spatii etiam distantia vincitur a vi mo-
terminans motum : sed etiam inter quæ- ventis potentiæ : ergo spatium non faciet
libet duo momenta vel mutata motus sibi continuum motum . Remanet igitur
est et sic accipitur in significatione in- (ut diximus ) quod tantum sunt tamquam
stantis prædicta ab eis : ergo solutio non tria indivisibilia motus ejus vel unum
valet.
adjacens ei , ter tamen acceptum , quod
idem est, scilicet, secundum quod est in
Solutio. SOLUTIO. Mihi videtur quod supra di- loco a quo , et in loco per quem , et in lo-
ctum est , quod tempus in sacra Scri- co ad quem est motus : et nihil continua-
ptura multipliciter sit dictum : et videtur, bit hunc numerum ipsorum nunc : jam
quod id quod non habet relationem ad ergo planum est respondere objectis.
motum cœli, sicut ad causam sui motus AD PRIMA enim quinque dicendum , Ad 1, 2, 3,
4 et 5.
et quietis, quod illud non sit in tempore quod illæ propositiones non tenent , nisi
motus cœli, sicut numeratum in numero , in motu physico motus autem Angeli
vel mensuratum in mensura . Dicit enim non est physicus , ut jam patet , nec or-
Philosophus Rabbi Moyses, quod omnis dinatus ad physicum .
motus hujus naturæ reducitur ad motum AD ALIUD dicendum , quod si motus Ad 6.
cœli, qui fecit moveri hanc naturam : Angeli est ab ▲ in в, impossibile est
constat autem , quod motus Angeli ad quod A et B dividantur per motum in
motum cœli ut ad causam reduci non c quia totum spatium interjacens mo-
potest : ergo non erit in tempore cœli tui indivisibili , est ut unum indivisibile :
sicut in numero et mensura . Aliud autem in indivisibili autem non dividuntur in-
tempus quod accipitur præter ordinem divisibilia , sed divisibilia quorum termini
mobilium ad causam unam motus , est sunt indivisibilia : et ideo illa ratio de
in ipso mobili ut in subjecto , et dif- motu Angeli non tenet .
fert unumquodque mobile . Et ideo , sicut AD DUO sequentia dicendum , quod hoc Ad 7 et 8.
nos accipimus continuitatem temporis et non est verum nisi in motu qui continui-
1 Cf. I Sententiarum , Dist. III.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII , L , ART. 24 . 265
tatem habet a spatio , et continuat tem- AD ARGUMENTUM ergo primum dicen-

pus sua continuitate : et jam ostensum dum , quod generatio simpliciter non est
est, quod hoc non convenit motui An- entis in universali, sed est entis simplici-
geli. ter , id est, substantiæ cui subjicitur non
Ad object. Ad solutionem aliorum qui dicunt , ens simpliciter, id est, non ens, quod non
quod simul est moveri Angeli et motum est simpliciter apud naturam apud quam
esse, dicendum quod si verum dicunt compositum est ens simpliciter , et poten-
non est intelligibile illud verum : licet tia non ens simpliciter, sed secundum
enim dicant unum esse simplex , est ta- quid : sed in generatione secundum quid ,
men in ratione duplici : et in quantum subjicitur ens simpliciter per formam
est finis præteriti , dicunt ipsum adjacere substantialem , et non ens secundum quid ,
motui Angeli : et in quantum est princi- id est, secundum privationem ejus in
pium futuri, dicunt ipsum adjacere ei quod est generatio secundum quid : cum
quod est motum esse . Sed contra hoc est , enim in tota natura generatio unius sit
quod licet sit in ratione duplici, non ta- corruptio alterius , oportet corrupto dare
men est in ratione triplici et nos acci- esse per formam substantialem et acci-
pimus in Angelo terminum a quo , et per dentalem, et hoc subjicitur generationi

quem , et in quem : unde illa solutio non physicæ , secundum quod omnis genera-
bene est intelligibilis . Probatio autem tio est cum actione et passione , et ex con-
qua probant dictum suum , omnino falsa trario in contrarium : unde secundum
et absurda est : quia hoc est impossibile, quod est generatio substantiæ tantum ,
quod fieri sit cum factum esse , et mutari sic secundum intellectum supponitur mu-
cum mutatum esse cujus rationem red- tationi ipsa materia tantum secundum
dit Commentator super VI Physicorum , autem quod generatio unius est corru-
dicens quod generatio et corruptio non ptio alterius , supponitur materia cum
sunt mutationes factæ per se acceptæ in forma substantiali ut recedente : secun-
natura nec umquam separantur ab alte- dum autem quod est generatio cum ac-
rationem et ideo generatio finis motus tione et passione , supponitur materia
est qui est alteratio et corruptio similiter. cum forma recedente, et contrariis acci-
Dicitur enim , et verum est, quod motus dentibus et proprietatibus illius formæ :
habet duplicem finem , scilicet ejusdem et sic semper est in natura : et ideo non
generis qui est motum esse , et alterius oportet nos dicere, quod fieri et factum
generis qui in alteratione est : sicut gene- esse sint simul, et corrumpi et corruptum
ratio est corruptio : et in motu locali esse simul : sed corruptum esse et genera-
luminosi corporis illuminatio diaphani tum esse possunt esse simul respectu di-
directe oppositi sequitur enim motum versorum, scilicet secundum rationem
candelæ illuminatio domus ad omnem finis et principii , et corrumpi et generari
partem oppositam candele , et motum simul respectu diversarum formarum ,
solis secundum circulos altitudinis illumi- scilicet recedentis, et advenientis .
natio horizontis illius, cujus ascendens
est gradus, in quo significatur circulus NOTANDUM autem , quod circa hanc quæ-
illius altitudinis . Unde dicendum , quod stionem propter difficultatem suam sunt
cum generatio sit corruptio , conjuncta est multæ opiniones, quarum quædam sunt
alterationi, et corrupta est res ad instans hæreticæ habite nunc a modernis . Philo
quo est generatum esse : quia hoc est finis sophi enim quidam explicantes Vetus
motus et mutationis illius et hoc bene Testamentum de missionibus Angelorum ,
contingit, quod motus est ad nunc , licet sicut Rabbi Moyses , et Rabbi Elieser , et
non in nunc : sicut linea est ad punctum , Rabbi Joanna, dixerunt Angelos moveri ,
licet non in puncto vel ex punctis . sed obedire eis omnes virtutes quoad nu-
tum et ideo per effectum illarum virtu- per suam voluntatem , et movetur in nunc
tum obedientium dicunt eos moveri , et si vult, et movetur in tempore si vult .
non aliter et hoc (quia sacræ Scripturæ Alii dicunt , quod non in nunc , sed in
contrarium est) hæresis est . Alii fuerunt, tempore imperceptibili , quod est repente
qui dixerunt Angelum simul esse in plu- moveri : et ideo videtur nobis , quod in
ribus locis , hoc esse ejus moveri , et etiam nunc movetur. Alii dicunt, quod move-
in omnibus si velit et hoc etiam pro tur in nunc uno secundum duas rationes :
hæresi habitum est, cum habeat definitam et ideo moveri suum et motum esse sunt
substantiam secundum dicta Sanctorum , simul. Et alii dicunt aliter, ita quod non
et non possit in pluribus locis simul esse . sunt duo perfecte concordantes in hac
Alii sunt qui dicunt , quod motus ejus est quæstione .
M. Hic respondetur eis .
Sed , ut supra diximus , dupliciter dicitur esse res localis vel circumscrip-
tibilis , scilicet vel quia dimensionem recipit et distantiam facit, vel quia
loci termino finitur : quorum útrumque convenit corporeæ creaturæ , alte-
rum vero tantum spirituali. Nam , ut supra diximus , corporalis creatura ita
est localis vel circumscriptibilis , quod determinatur diffinitione loci , et
quod dimensionem recipiens , distantiam facit : spiritualis vero tantum dif-

finitione loci concluditur, cum ita sit alicubi , quod non alibi : sed nec di-
mensionem recipit, nec distantiam in loco facit : quia si multi essent spi-
ritus hic, eo non coangustarent locum quo minus de corporibus contine-
ret . Ideoque Augustinus attribuit mutationem loci corpori , non spiritui :

quia licet spiritus transeat de loco ad locum , non tamen ita ut dimensioni-
bus circumscriptus, interpositione sui faciat distantiam circumstantium ,
sicut corpus .
« Si multi essent spiritus hic , non eo

coangustarent locum, etc. »
Istud enim videtur esse contra Dama-
ARTICULUS XXV. scenum dicentem sic : Est autem intelli-
gibilis locus, ubi intelligitur, et est incor-
An in uno loco spirituali possunt esse porea natura, ubi nimirum est , et opera-
duo spiritus sine coangustatione sui? tur, et non corporaliter continetur, sed
intelligitur . Inde procedo sic : Sicut se
habet locus corporalis ad corpus , ita se
Deinde quæritur de hoc quod dicit : habet locus intelligibilis ad spiritum : in
1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I, cap . 16.

IN I SENTENT . DIST . XXXVII , M, ART. 25 . 267
dum in natura corporali res in proprio

uno loco corporali non possunt esse di-
versa corpora sine coangustatione : ergo loco salvatur : et quia specierum motus
in uno loco spirituali non possunt esse est ad intellectum possibilem, et quie-
diversi spiritus sine coangustatione sui scunt in ipso , et moventur ab ipso immo-
ut videtur. bili existenti . Similiter possumus dicere ,
Præterea quæritur juxta hoc , Quid di- quod Deus locus intelligibilis est Angeli :
catur locus intelligibilis a Damasceno ? et in sequenti capitulo dicit Beda , quod
Si enim dicatur natura aliqua intelligibi- intra Deum currunt Angeli , quocumque
lis , ut est Deus , vel Angelus . Illud non mittuntur , eo quod continet eos et am-
videtur : quia unus Angelus non est lo- bit ambitu virtutis continentis . Locus au-
cus alterius Angeli , cum non sit terminus tem proprie dicitur duobus modis , scilicet
includens ipsum : similiter Magister ne- diffinitive , et circumscriptive : et de utro-
gabit infra, quod Deus sit locus , et in lo- que supra dictum est . Diffinitivus autem
co proprie, cum non sit corporalis natu- dicitur a Damasceno intellectualis locus
ra . Si vero dicatur locus intelligibilis, lo- ex relatione ad naturam intellectualem ,

cus in quo est intellectualis natura : tunc quæ est Angelus : et ideo dividitur contra
videtur idem esse locus intelligibilis, et corporalem , quia corporalis dicitur ex re-
locus corporalis , et non esse distinctio latione ad corporalem naturam conten-
inter locum corporalem, et locum spiri- tam per se vel per accidens in illo : sic-
tualem , ut videtur . ut accidentia dicimus in loco , quæ si-
tualia sunt in loco . Et per hoc patet so-
olutio. SOLUTIO. Dici potest, ut supra habitum lutio ad totum præter primum .
est , quod res multipliciter sunt in loco : AD QUOD dicendum , quod Magister ac-
et quod locus dicitur multipliciter cipit hic locum qui habet corporalem
est
enim locus proprie, et est locus per trans- continentiam cum enim spiritus non re-
lationem aliquam a proprietate loci di- pleat, cum quolibet corpore potest esse
ctus . Locus per translationem a proprie in eodem loco : et unus alium non coan-
gustabit : sed non sic est de loco intelli-
tate loci dictus, potest esse spiritualis na-
gibili , qui accipitur ex relatione loci ad
tura , sicut dicit Philosophus in III de
Anima. Bene jam dicentes sunt , scilicet intellectualem naturam diffinitam in ip-
so , quæ determinatur ad locum per
Philosophi , animam esse locum specie-
opus : unam enim talem relationem im-
rum rei , quod non tota sit intellectiva ,
possibile est fieri ad duos Angelos : et
et non actu , sed potentia est species . Et
sumitur ibi locus a proprietate loci , quæ ideo impossibile est duos Angelos esse
est salvare , eo quod species esse habent in eodem loco .
incorruptibile in intellectu : quemadmo-
Vide infra, cap . N, verba Ven . Bedæ : « In- que mittatur.

tra quem, scilicet Deum, currit Angelus quocum-
N. Conclusio ex prædictis , quod spiritus creati sunt locales et circumscriptibiles

quodammodo, Spiritus vero Dei omnino incircumscriptibilis .
Sunt ergo spiritus creati in loco , et transeunt de loco ad locum : et quo-
dammodo locales et circumscriptibiles , sed non omni eo modo quo crea-

turæ corporeæ . Spiritus autem increatus qui Deus est , in loco quidem est,
et in omni loco , sed omnino ilocalis est et incircumscriptibilis . Unde

Beda super Lucam ait : Cum ad nos Angeli veniunt, sic exterius implent
ministerium , ut tamen ante Deum interius per contemplationem assistant :
quia etsi Angelus est spiritus circumscriptus , summus tamen Spiritus qui
Deus est, incircumscriptus est, intra quem currit Angelus quocumque mit-
tatur . Ecce hic dicitur quia spiritus angelicus circumscriptus est , Spiritus
autem qui Deus est , incircumscriptus. Alibi etiam Ambrosius distantiam
ostendens inter spiritum increatum , et spiritum creatum, dicit Seraphin de

loco ad locum transire , inquiens ita in libro de Trinitate : Dixit Isaias ,
quia missus est ad me unus de Seraphin . Et Spiritus quidem sanctus di-
citur missus, sed Seraphin ad unum , Spiritus vero ad omnes . Seraphin
mittitur in ministerio , Spiritus operatur mysterium . Seraphin de loco ad
locum transit : non enim complet omnia , sed ipse repletur a Spiritu ' . Ilic
aperte ostenditur, quod Angeli quodammodo locales sunt.
1. Videtur enim sibi esse contrarius :

quia supra dixerat non esse circumscri-
ptibiles.
ARTICULUS XXVI. 2. Præterea, Circumscribi dicitur in
loco , cujus partes copulantur ad termi-
An Angeli sunt circumscriptibiles ? num loci , ut ei principium sit in prima
parte loci , et medium in media , et ulti-
mum in ultima : hoc autem modo An-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in geli non sunt in loco . Si forte velles di-
sequenti capitulo N, « Spiritus creati in cere cum Gregorio et Damasceno, quod
loco... sunt quodammodo locales et cir- spiritus creati in comparatione incircum-
cumscriptibiles, etc. » scripti spiritus corporales sunt, et ideo
1 VEN. BEDA Super Lucam, ad cap . 1 . S. AMBROSIUS, Lib. I. de Spiritu sancto,

2 Isa. vi, 6 : Et volavit ad me unus de Sera- cap . 10.
phim , etc.
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , 0. 269
circumscribuntur loco . Hoc non vide- hensio accipitur ab Augustino in libro de

tur : quia sicut quod in se substantia est, Videndo Deo ad Probam, quod compre-
respectu nullius potest esse accidens , ut hendimus illud , cujus fines circumspici-
dicit Commentator super librum Physi- mus : sicut omne diffinitæ essentiæ exi-
corum ita quod in se spiritus est , re- stens comprehenditur . Et nullo illorum
spectu nullius potest esse corpus . trium modorum dicitur Deus circumscri-
ptibilis.
Solutio. SOLUTIO. Ad hoc dici potest cum Da- AD ALIUD dicendum , quod spiritus in Ad ?.
Ad 1.
masceno , quod Angeli dicuntur et sunt nulla comparatione dicitur corpus sed
circumscriptibiles quodammodo , et non non omne corporale est corpus : quia di-
simpliciter. Sic enim dicit Damascenus : citur corporale a proprietate corporis, et
«< Circumscriptibiles sunt Angeli : cum dicitur corporale a natura corporis :
enim sunt in cœlo , non sunt in terra et corporale quidem a proprietate corporis ,
cum ad terram a Deo mittuntur , non potest esse Angelus , quia convenit cum
remanent in cœlo ' . » Unde circumscribi corpore in diffinitione loci , scilicet esse
ponitur hic pro loco diffiniri . Posset hic et non alibi , et in circumscriptione
etiam dici , sicut Damascenus , quod cir- per comprehensionem : non autem est
cumscriptibile dicitur tribus modis , sci- corporalis a natura corporis et quia
licet quod loco vel tempore vel compre- proprietates illæ corporis magis eviden-
hensione comprehenditur et sic dicitur tes sunt comparato Angelo ad Deum ,
Angelus circumscribi , non loco , vel tem- ideo dicunt Sancti , quod in compara-
pore, quia non excellitur a tempore , sed tione ad Deum , corporales sunt An-
comprehenditur secundum quod compre- geli .
0. Cum repetitione superiorum confirmat auctoritatibus Deum esse ubique sine

locali motu.
Fateamur itaque divinam naturam pro immensitate sui nusquam deesse ,
eamque solam omnino illocalem , et omnino incircumscriptibilem nullo

concludi loco , sed a fine usque ad finem attingere , non tamen spatiosa
magnitudine , nec locali motu , sed immensitate atque immobilitate suæ es-
sentiæ . Unde Augustinus ad Dardanum ait : Non quasi spatiosa magnitu-
dine opinemur Deum per cuncta diffundi , sicut fumus aut lux ista diffun-
ditur, sed potius sicut in duobus sapientibus , quorum alter altero corpore
grandior est , sed sapientior non est : una sapientia est, nec est in majore
major, nec in minore minor , nec minor in uno quam in duobus : ita Deus
sine labore regens et continens mundum , in cœlo totus est , in terra totus ,
1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib . II, cap . 3.

2 IDEM, Lib. I , cap. 17.
et in utroque totus , et nullo contentus loco , sed in seipso ubique totus .

Idem quoque super Psalmum ait : Ad verbum Dei pertinet non esse in
parte, sed ubique per seipsum . Hæc enim est sapientia Dei , quæ attingit a
fine usque ad finem fortiter , non tamen motu locali , sed immobilitate sui :
veluti si moles aliqua saxea impleat aliquem locum , dicitur quod attingit
a fine illius loci usque ad finem, cum tamen alterum non deserat alterum
occupando non ergo habet motum localem verbum illud , et sapientia illa
solida est et ubique ' . Ex prædictis innotescit, quod Deus est ita ubique per
essentiam , quod nec spatiosa magnitudine diffunditur , nec uno deserto
loco alium occupat , quia localem motum non habet . Ideoque Augustinus
volens præscindere a Dei puritate omnem localem motum et localem cir-
cumscriptionem , potius dicit omnia esse in illo quam ipsum esse alicubi ,
nec tamen ipsum esse locum, qui non est in loco , in libro LXXXIII Quæ-
stionum ita inquiens : Deus non alicubi est : quod alicubi est, continetur
loco quod continetur loco , corpus est : Deus autem non est corpus, non
ergo alicubi est et tamen quia est, et in loco non est , in illo sunt potius
omnia quam ille alicubi : nec tamen ita in illo , ut ipse sit locus . Locus
enim in spatio est quod longitudine et latitudine et altitudine corporis oc-
cupatur nec Deus tale aliquid est , et omnia ergo in ipso sunt et locus
non est , nec in loco est : locus tamen Dei , sed improprie dicitur templum
Dei, non quod eo contineatur. Id autem nihil melius quam anima munda
intelligitur . Ecce hic dicit Deum non esse in loco, sed intelligendum est
eum non esse in loco localiter, scilicet quia nec circumscriptionem nec
localem motum habet.
Ex hoc enim quidam volunt habere

unam numero sapientiam esse in men-
ARTICULUS XXVII. tibus diversorum . Et ideo rationes eo-
rum ponendæ sunt , ut videatur an hoc
An una sapientia numero potest esse in sit verum .
mentibus diversorum ? 1. Prima est hæc Si non est una
numero , sed specie : tunc non valet
exemplum Augustini, quia Deus idem
Deinde quæritur de hoc quod dicit in numero existens, est in omnibus locis .
sequenti parte, O, ibi , « Sed potius sicut 2. Item, Si sunt idem specie tantum ,
in duobus sapientibus , quorum alter et diversa secundum numerum cum duo
secundum numerum sint aliquid plus-
altero corpore grandior est, etc. »
1 S. AUGUSTINUs, Epist . 57 ad Dardanum . currit.

2 IDEM, Super illud Psal. CXLVII , 15 : Velociter 3 IDEM, Lib. LXXXIII Quæstionum , Q. 20.
IN I SENTENT. DIST. XXXVII , O , ART. 27 . 271
quam unum , videtur falsum dicere Au- Hæ sunt rationes eorum .

gustinus , qui dicit in Littera duas sa- " Pro eis autem potest objici sic :
pientias non esse aliquid plus quam al- 8. Dicit Aristoteles in VII primæ phi-
teram solam . lophiæ, quod si formæ sunt absolutæ a re-
3. Item , Hominem esse animal , est bus quarum sunt (ut dicebat Plato) , tunc
dictum verum scitum a multis aut ergo nihil per eas erit scitum : ergo si forma
est idem verum , aut diversum in men- quæ est in anima, alia est a forma quæ
tibus diversorum . Si idem , habeo pro- est in re, non erit res scita per ipsam :
positum. Si diversum : ergo erit com- sed res una est a quocumque sciatur :
mune ad omnia illa vera : et sic est di- ergo id per quod scitur, erit idem sibi :
ctum commune , et non singulare : et sic sed quæcumque uni et eidem sunt ea-
propositio in qua subjicit hominem esse dem , ipsa sunt eadem : ergo etiam spe-
animal , necessario est communis , et non cies existentes in animabus omnium
singularis , quod falsum est. quæ sunt earumdem rerum , erunt ex-
4. Item, Cum homo dicitur et intelli- dem et hoc est propositum : quia scien-
gitur a diversis : aut est idem intelle- tia constat ex illis speciebus .
ctum , aut diversum . Si idem , habeo 9. Item . In his quidem quæ sunt siņe
propositum quia cum veritas comple- materia , idem est intellectus et quod in-
xorum sit ex intellectu incomplexorum , telligitur : scientia namque speculativa ,
erit etiam idem verum in complexis pro- et quod speculatum est, idem est : sed in
positionibus et dictis apud omnes . Si omni intelligibili (ut exponit commen-
non est idem : ergo hoc quod dico, tum) idem est intellectus, sive materia :
homo, commune est ad illa : et sic non ergo in omni intelligibili idem est in-
erit species specialissima , sed subalter- tellectus et quod intelligitur, et scientia
num genus . speculativa idem cum eo quod specula-
5. Item, Quanto agens est potentius , tum est . Inde sequitur, quod species in
tanto suum effectum erit sibi similius : anima idem est speciei extra in mate-
si ergo forma existens in materia in qua ria : sed quæcumque uni et eidem sunt
ignobilius esse habet, quam in intelle- cadem , ipsa sunt eadem ergo etiam
ctu, potest generare sibi similem, sic apud omnium mentes scientia specula-
tiva est eadem numero .
quod est eadem ei secundum existen-
tiam multo magis forma existens in 10. Item, in III de Anima, Omnino
intellectu in quo habet esse nobilius , autem intelligens secundum actum est
generabit aliquid existens ex se idem ei : res intellecta. Ex hac positione deducta
ut si possim videre cogitationes tuas, ge- ut prius , videtur sequi idem .
nerarent se in mente mea eodem numero . 11. Item, Quæcumque potentia est
6. Item, Magis conveniunt esse in ad actum aliquem, ipsa reducta in
intellectu et intellectu , quam esse in ma- actum , habet illum actum eumdem nu-
teria et intellectu : sed eadem numero mero ad quem erat, et non specie : in-
potest esse in materia, et in intellectu : tellectus autem est potentia ad species
ergo multo magis eadem numero potest rerum intellectarum : ergo ipse reductus
esse in intellectu, et intellectu . in actum , habet actum rei eumdem nu-
7. Item , Si non sunt unum numero , mero, non specie : ergo eadem forma
continget quod Angeli multo plures ve- numero est in intellectu et in materia :
ritates ignorabunt , quam scient : sciet et deducendo ut prius, sequitur omnium
enim quilibet illas quæ sunt in mente scientiam esse unam numero . Prima au-
sua, et ignorabit omnes quotquot sunt tem ultimæ rationis patet per se . Secunda
in mentibus aliorum , quæ multo plures scribitur in III de Anima , ubi sic dicit
sunt et hoc est inconveniens . Aristoteles Sensitivum autem animæ,
et id quod scientiis affici potest, hæc po- aut enim sicut in materia , aut potentia
tentia sunt : hoc quidem, id quod sub perfectibili , aut aliter quocumque modo .
scientiam cadit : illud vero , sensibile . Si dicas primo modo , ut videtur velle
Atqui necesse est aut res ipsas , aut for- Philosophus . CONTRA : Omnis forma dat
mas in anima esse : at non sunt in ea esse et actum et rationem potentiæ quam
res ipsæ profecto , non enim ipse lapis perficit : ergo intellectus accipit esse et
est in anima , sed species . Quare anima rationem a forma asini vel capræ , quod
sicut manus est : manus enim est orga- absurdum est . Si vero dicas, quod aliter
num organorum : et intellectus est spe- est in ipso
cum igitur nulla forma sine.
cies specierum , et sensus est species sen- subjecto esse possit , ipsa erit in aliquo ut
sibilium . Et intendit, quod res secun- in materia : quia dicit Aristoteles in VIII
dum naturam non sint in anima , sed Metaphysicæ, quod per hoc Philosophi
formæ et secundum intellectum et secun- materiam maxime putabant esse sub-
dum sensum , ut patet in expositione stantiam et solam , quia non substante
commenti. ipsa, nihil subsistit aliorum : ergo opor-
12. Item, objectio est commenti ad tet ponere, quod asinus per materiam et
idem sic : Quidquid separatum est ab formam sit in anima , quod negatum est
hic et nunc , et aliis contrahentibus ad a Philosopho .
individuum , est idem apud omnes , quia 4. Item , Duorum actuum vel plurium
est ubique et semper : omne autem in- diversorum specie vel genere , non est
telligibile separatum est ab hic et nunc , aliquid susceptibile simul : sed intelle-
et cæteris individuantibus : ergo est idem ctus simul susceptibilis est omnium for-
apud omnes, et ubique et semper : ergo marum : ergo non recipit ipsas ut sunt
est idem intellectus speculativus in om- substantiales eædem numero quæ sunt
nibus animabus. in re.
Ecce rationes quæ sunt additæ ratio- 5. Item , Omnis forma inest , sive sit
nibus istorum , et videntur fortiores quam substantialis , sive accidentalis : et si non
prius positæ . insit , non est : ergo si eadem forma sit
Sed contra. SED IN CONTRARIUM objicitur sic : in anima quæ est in re ipsa , inest animæ
1. Dicit Philosophus, quod scientia est utforma : sed a materia et accidentibus
actus et qualitas animæ, et habitus de- non habet , quod materiæ extra dat esse
nominans animam : et Augustinus hoc et rationem, sed a seipsa : ergo cum ipsa
confirmat supra ' , ubi probat mutabilem per seipsam sit in anima , ipsa dat ei
esse naturam animæ , dicens quod aliud esse et rationem : ergo intellectus in-
est sapientem, aliud inertem esse : sed telligens asinum , est asinus , et sic de
accidens unum non potest esse in diver- aliis, quæ ridiculosa sunt .
sis subjectis : ergo non potest esse , quod 6. Item, Omnes Philosophi concordi-
una scientia numero sit in animabus di-
ter in suis metaphysicis ponunt scien-
versorum . tiam in prædicamento qualitatis , scilicet
2. Item, Continget secundum hoc Avicenna, Algazel , et Aristoteles, ma-
eamdem numero veritatem esse scitam et gister eorum, et etiam Augustinus in
oblitam , quod reputari potest inconve- suis Prædicamentis.
niens .
3. Fortius potest objici sic : Detur, SOLUTIO. Dicendum meo judicio, quod Solutio.
quod forma substantialis rei eadem quæ species quæ sunt in anima , non sunt
est in anima, sit in re, et e converso : cædem numero cum formis rerum extra :
quæro, per quem modum sit in ipsa : nec una scientia est eadem cum scientiis
' I Sententiarum , Dist. VIII . Tom . XXV.

IN I SENTENT. DIST . XXXVII , O , ART. 28 . 273
aliorum . Unde deceptio est in rationi- scilicet, quod eadem numero species sit
bus prius inductis . Est enim considerare in anima et in materia extra : et hoc
speciem in anima duobus modis , scilicet qualiter sit, infra patebit .
in comparatione ad animam in qua est : AD OMNIA illa quæ objiciuntur ex ver-
et sic est accidens et passio existens in bis Philosophi , quod dicitur intellectus
anima , secundum quod dicit Philoso- secundum actum res intellecta , et scien-
phus , quod voces sunt notæ passionum tia et scitum idem secundum actum :
quæ sunt in anima. Est etiam conside- bene verum est hoc quoad hoc quod
rare eam in quantum est intentio rei et utrumque est in actu ab actu uno qui est
sic cum una sit res, est intentio una apud species rei . Si enim quæram a te, quid
omnes et si illa intentio numeretur a facit materiam rei in actu , tu dices quod
parte intendentium per eam ad rem, tot species rei . Et si quæram a te, cum ac-
sunt quot sunt intendentes per eam . cipit intellectus rem in intellectu , quid
Ad object. 1. AD ID ergo quod primo objicitur, di- facit eum esse in actu , tu dices iterum ,
cendum quod exemplum Augustini tenet species rei : ergo sunt idem in actu , quia
ex parte intentionis constituentis scien- ab eodem actu qui est in re , est secun-
tiam , secundum quod numeratur a parte dum esse , in intellectu autem secun-
rei, quia sic facit scire rem . dum quod est intentio separata : et sic pa-
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum eodem modo , quod tet , quod non idem est esse ipsius actus ,
hoc modo loquendo duæ scientiæ idem licet sit semper actus ejusdem , scilicet
erunt . rei : sed in uno ut intentio rei , et in alio
Ad object. 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc et se- ut dans esse rei : et ideo non sunt idem
et 4.
quens parum cogunt : non enim dicitur numero : et hoc intendit Philosophus .
singulare dictum ex hoc quod species Alii autem dicunt, quod hoc non intelli-
dicti in anima una sit, sed a parte unius gitur nisi in intellectualibus separatis
intentionis rei in anima hac et illa : sic per esse, ut est Angelus, et hujusmodi :
enim nihil esset singulare : socratitas sed quia illi falsum dicunt , ideo non est
enim non est una in sensibus omnium , et curandum : hæc enim non est intentio Phi-
tamen est singularis singularitate rei losophi : et si esset , falsum diceret : quia
quam determinat . Et per hoc patet solu- in illis minus verum est quam in aliis .
tio etiam ad sequens. Quod autem ve- AD RATIONEM autem Commentatoris
rum sit, patet : quia nihil est genus ad dicendum , quod ipse accipit intentionem
ea quæ nihil addunt super ipsum : et ex parte illa qua comparatur ad rem cu-
similiter nec est species ad ea quæ nihil jus est ratio et intentio : et sic planum
addunt super ipsum. Intentio autem ho- est quod dicit : quia sic numeratur nu-
minis in communi nihil additum sibi mero rei , et non numero intendentium per
recipit in anima mea et tua et illius , et ipsam : ut dictum est prius.
ideo ab istis non efficitur communis , nec
est communis ad eas , sed remanet sin-
gularis , ut prius .
Ad object, AD ALIUD et ad sequens dicendum , ARTICULUS XXVIII .
5 et 6.
quod illæ rationes procedunt ex falsis :
falsum autem supponitur in hac, quod An potius dicendum sit, quod Deus est
forma in materia generet eamdem sibi alicubi, vel alia sunt in ipso ?
per existentiam , cum expresse dicat Phi-
losophus generare eam se in specie si-
mili , eo quod individuo eadem et nu- Postea quæritur de hoc quod dicit,
mero eadem non potest permanere . In ibi , 0 , sub finem : « In illo sunt po-
sequenti etiam supponitur falsum , in hac tius omnia quam ille alicubi, etc. »
XXVI 18
1. Videtur enim sibi esse contrarius : non posset esset in locis aliis , et Deum
quoniam ante concessit Deum esse hic non esse proprie locum, sed per trans-
totum , et in loco esse , et locum esse . lationem ab aliqua loci proprietate .
2. Præterea , Videtur contra Augu- AD ALIUD dicendum, quod Augusti- Ad 2.
stinum ese quod dicit Angelum move- nus (ut in Littera determinatum est)
ri, et non Deum , cum dicat Augusti- dicit Angelum non moveri localiter :
nus Angelum non moveri per locum. quia non commetitur se spatio , ut supra
habitum est sed catholice non potest
Solutio. SED AD hoc solvere leve est secundum negari, quin Angeli moveantur, cum
Ad 1.
prius habita , ut dicatur Deum non esse hoc dicat canonica Scriptura , et non as-
alicubi , secundum quod alicubi partici- sumptis corporibus tantum : sicut dixit
pare potest discretionem loci circa lo- Zacharias : Angelus qui loquebatur in
catum , quia sic removeret ab eo quod me ¹.
P. Oppositio, qua videtur probari quod Deus mutetur loco.
Ad hoc autem solet opponi sic : Quotidie fiunt creaturæ quæ ante non
erant, et in eis Deus est, cum ante non esset in eis : est ergo ubi ante non
erat, ideoque mutabilis esse videtur. Sed licet quotidie incipiat esse in
creaturis , in quibus ante non erat, quia illæ non erant : hoc tamen fit sine
sui mutatione , qualiter in mundo cœpit esse quem fecit, tamen sine sui
mutabilitate et similiter desinit esse in quibus ante erat sine sui muta-
tione : nec tamen ipse deserit locum , sed locus desinit esse .
quod facit quod ante non fecit : actio

ARTICULUS XXIX . enim aliquo modo in agente est et
hæc actio hujus rei non ab æterno fuit.
An Deus faciendo aliquid quod prius
non fecit, mutetur ? SED HOC sæpe solutum est : quia Solutio.
sicut dictum est, in agente est velle ut
hoc modo fiat , et hoc ab æterno immu-
Deinde quæritur de hoc dicit : « Ad tabiliter uno modo permansit.
hoc autem solet opponi , etc. »
Videtur enim mutari Deus per hoc
1 Zachar. 1, 9 , 13 , 14 , 19 ; 1 , 3 et sæpe alibi.

IN I SENTENT. DIST . XXXVII , Q, ART. 30. 275
Q. Epilogus, ubi exponitur quare in prædictam venerit disceptationem .
Jam sufficienter demonstratum esse videtur quomodo omnia dicantur
esse in Deo, et Deus in omnibus : quam disceptationem quasi incidenter
suscepimus , quia id videbatur postulare res circa quam noster versabatur

sermo . Disserebamus enim de scientia sive sapientia Dei : et cum dicere-
mus Deum scire omnia , quæsitum est utrum propter cognitionem quam
de omnibus habet, dicerentur omnia esse in Deo , an alia ratione hoc di-
ceret Scriptura . Hujus ergo quæstionis occasio in præmissam nos deduxit
disputationem .
SED CONTRA : Necesse est quod mate-

ria existente locus sit continens mate-
ARTICULUS XXX . riam propter quod etiam Hesiodus
posuit primam esse repletionem loci :
Utrum res prius concipiatur repleri a ergo repletio locati prior est quam
Deo, quam materia a forma , et locus repletio materiæ.
a locato ? SED CONTRA : Statim posito loco et
materia, ponitur Deus in eis continens
esse et salvans : ergo videtur, quod illa
Postea quæritur de hoc quod dicit, sit prima .
ibi, P, sub finem : « Similiter desinit
esse in quibus ante erat, etc. » SOLUTIO. Concedo ultimam rationem : Solutio.
Materia enim prima est aliquid en- primo enim est repletio Dei, et secun-
tium , et habet se ad formam , et ideo do repletio forma, et tertio repletio
1
dicitur vacua et habet se ad Deum , loci secundum rationem intelligendi :
et quoad hoc iterum nisi in se habeat quod sic patet . Prius est dans esse quod-
Deum , dicetur vacua : et iterum locus cumque et continens, quam dans esse
dicitur vacuus respectu locati nisi habeat hoc distinctum : Deus autem dat esee
ipsum . Quæratur igitur, Quæ istarum quodcumque et continet , forma autem

repletionum sit prior secundum ratio- dat esse distinctum : unde prius res re-
nem intelligendi ? pletur a Deo, et prius dependet magis ad
1. Videtur, quod illa est materiæ ad Deum replentem, quam materia ad for-
formam quia illa est secundum depen- mam . Quod autem repletio materiæ per
dentiam essentialem , aliæ autem non . formam prius sit , quam repletio a loca-
2. Item , Forma replet materiam per to , patet : quia forma est aliquid rei
hoc quod essentialiter unitur ei : alia replens , locus autem nihil est locati.
autem non essentialiter uniuntur ei. Item , Forma tantum est in materia :
1 Genes. 1 , 2 : Terra erat inanis et vacua .

sed res non est in loco nisi per formam dicendum quod nisi spatium dicamus
et materiam. locum , ut quidam dicebant qui pone-
Ad 1 et 2. AD PRIMO ergo objectum , dicendum bant vacuum a corporibus , tamen non
quod illa dependentia non est ad hoc separatum , non necessario præintelligi-
quod materia sit materia , sed ad hoc tur locus intellecto corpore vel materia
quod habeat esse actu et distinctum per corporaliter et ideo illa objectio proce-
formam et licet hoc sit essentiale , ta- dit ex falso . Nec illa opinio est vera,
men non est prius : quia essentiale esse quod locus sit distantia spatii, ut proba-
non facit primum , sed potius primum tur apud Philosophos : sed locus est
esse secundum ordinem causæ præsen- extremitas alicujus corporis ambiens
tis et continentis . Per hoc etiam patet in se aliquod corpus et sic omne cor-
solutio ad secundum . pus est in loco .
Ad object. AD ID autem quod objicitur de loco ,
IN I SENTENT. DIST. XXXVIII , A. 277
DISTINCTIO XXXVIII .
De modis divinæ scientiæ vel cognitionis . Utrum Deus cognoscat

mutabiliter, vel immutabiliter, et quomodo ?
A. Hic redit ad propositum, repetens superius dicta ut addat alia.
Nunc ergo ad propositum revertentes, cœpto insistamus . Supra dictum

est, quod præscientia Dei futurorum tantum est, sed omnium , tam bono-
rum quam malorum . Scientia vero vel sapientia non modo de futuris , sed
etiam de præsentibus et futuris : nec tantum de temporalibus, sed etiam
de æternis, quia seipsum novit Deus. Hic oritur quæstio non dissimulanda ,
utrum scilicet scientia vel præscientia sit causa rerum , an res sint causæ
scientiæ vel præscientiæ Dei ? Videtur enim præscientia Dei causa esse
eorum quæ ei subsistunt ' , ac necessitatem eveniendi eis facere : quia nec
aliqua futura fuissent nisi Deus ea præscisset : nec possunt non evenire ,
cum Deus ea præsciverit. Si autem impossibile est ea non evenire , quia
præscita sunt, videtur ergo ipsa præscientia qua præscita sunt, eis esse
causa eveniendi . Impossibile est autem ea non evenire , cum præscita sint :
quia si non evenirent cum præscita sint , falleretur Dei præscientia . At Dei
præscientia falli non potest. Impossibile est ergo ea non evenire , cum
præscita sint. Sic ergo præscientia causa eorum esse videtur qua ' præscita
sunt. Hoc idem et de scientia dicitur, scilicet quod quia Deus aliqua nove-
rit, ideo sint . Cui sententiæ Augustinus attestari videtur in libro XV de Tri-
nitate ' sic dicens : Non ista ex aliquo tempore cognovit Deus , sed futura
omnia temporalia , atque in eis etiam quid et quando ab illo petituri fuera-
mus, et quos et de quibus rebus vel exauditurus, vel non exauditurus es-
Edit. Joan. Alleaume, subsunt.

Edit. Joan. Alleaume, quæ.
S. AUGUSTINUs, Lib. XV de Trinitate, cap. 13 .
set, sine initio ante præscivit. Universas autem creaturas et spirituales et

corporales , non quia sunt ideo novit , sed ideo sunt quia novit : non enim
nescivit quæ fuerat creaturus : quia ergo scivit , creavit : non quia creavit,
scivit nec aliter scivit creata quam creanda : non enim ejus sapientiæ ali-
quid accessit ex eis : sed illis existentibus sicut oportebat et quando opor-
tebat, illa mansit ut erat. Unde, Eccli . xxIII , 29 : Antequam crearentur ,
omnia nota sunt illi : sic et postquam consummata sunt ' . Ecce his verbis
videtur Augustinus innuere scientiam vel præscientiam Dei causam esse

eorum quæ fiunt : cum dicit ideo ea esse , quia Deus novit . Idem quoque
in libro VI de Trinitate dicere videtur Cum , inquit, decedant et succe-
dant tempora , non decedit aliquid vel succedit scientiæ Dei , in qua novit
omnia quæ fecit per ipsam . Non enim hæc quæ creata sunt ideo sciuntur
a Deo quia facta sunt, sed potius ideo facta sunt quia immutabiliter ab co
sciuntur . Et hic etiam significare videtur Dei scientiam causam eorum esse
quæ fiunt, dicens non ideo Deum ea novisse quia facta sunt : sed ideo
facta sunt, quia novit ea Deus . Ideoque videtur Dei scientia vel præscien-
tia causa esse eorum quæ novit.
B. Inconvenientia ostendit quæ sequerentur , si diceretur scientia vel præscientia

causa omnium rerum quæ ei subsunt .
Quod si ita est, est ergo causa omnium malorum , cum omnia mala
1 sciantur et præsciantur a Deo : quod longe est a veritate . Si enim Dei
scientia vel præscientia causa esset malorum, esset utique Deus auctor
malorum : quod penitus falsum est . Non ergo scientia vel præscientia Dei
causa est omnium quæ ei subsunt.
Hic incipit pars illa, in qua Magister

determinat quasdam proprietates sequen-
DIVISIO TEXTUS . tes scientiam divinam , sicut non posse
falli , et esse causam , et non posse auge-
ri.
« Nunc ergo ad propositum reverten- Et ideo dividitur in duas partes in
tes, cœpto insistamus, etc. » quarum prima Magister determinat ,
1 Vulgata habet, Eccli . xxi , 29 : Domino Deo 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap
antequam crearentur omnia sunt agnita : sic et post 10.
perfectum respicit omnia.
IN I SENTENT. DIST. XXXVIII , A , ART . 1 . 279
Utrum scientia divina sit causa rerum ? ab effectu ad causam sed præscientia
et , Utrum possit falli vel non ? Et in se- Dei penes res in futuro antecedit eas
cunda quærit , Utrum possit augeri ? quæ ergo videtur, quod sit causa earum .
incipit in sequenti distinctione XXXIX , 2. Item, Futurorum omnium productio
ibi , « Præterea solet quæri, Utrum spectat ad naturam large sumptam , ita
scientia Dei, etc. » quod includat etiam causam per acci-
Prima dividitur in duas . In prima in- dens, quæ est casus , vel propositum lar-
quirit, Utrum scientia Dici sit causa rege sumptum , et includat fortunam :
rum ? In secunda, Utrum possit falli ? cum igitur natura nihil operetur , nisi
ibi , E , « Ad hoc autem quod supra di- quod Deus immediatius operetur : nec
ctum est, etc. >> liberum arbitrium nisi Deus immediatius
Prima harum habet tret partes, In pri- operetur idem, erit Deus causa omnium
ma probat , quod sit causa rerum . In se- futurorum non autem est causa per ne-
cunda, objicit in contrarium , ibi , B, cessitatem naturæ operans : ergo per
« Quod si ita est, est ergo causa omnium artem et scientiam : ergo scientia Dei est
malorum , etc. » In tertia vero determi- causa omnium futurorum .
nat, ibi , D , « Hanc igitur quæ videtur 3. Item , In artifice ita est , quod scien-
repugnantiam , etc. » tia practica est causa operis : ergo etiam
in Deo erit ita.
4. Item , Scit hoc futurum : ergo de
necessitate erit : aut sequitur , aut non .
Si non ergo oppositum consequentis
ARTICULUS I: verificari potest cum antecedente , scilicet
aliquid non esse futurum , quod tamen
An præscientia Dei sit causa rerum ? Deus scivit esse futurum : quod non pot-
est esse : quia sicut dicit Boetius in li-
bro de Consolatione Philosophiæ, hæc
Incidit autem hic dubium , Utrum præ- non esset scientia de futuris , sed opinio
scientia Dei sit causa rerum? fallax ergo videtur hoc sequi necessa-
Et videtur quod sic : rio.
1. Quæcumque enim sic se habent, 5. Si vero dicas illud verum esse de

quod unum antecedit aliud , et posito necessitate consequentiæ, et non conse-
ipso ponitur sequens, et sublato aufer- quentis. Hoc nihil videtur esse dictum :
tur illa se habent ut causa et causatum : quia nos videmus in omnibus in quibus
præscientia Dei sic se habet ad hoc quod antecedens de natura sua conjunctum est
scit quod est antecedens ad illud , et po- consequenti semper, et est necessarium
sita ipsa ponitur res in futuro , et ablata in se quod causat non necessitate conse-
aufertur ergo præscientia Dei est causa quentiæ tantum , sed etiam consequentis :
rerum . PRIMA probatur inducendo in sicut cum dicitur, si homo est, animal
omnibus. est sed verum est , quod ubi antecedens
Si forte dicas , quod solvit hoc Augu- in se contingens est , ibi non causatur
stinus per exemplum memoriæ præteri- nisi necessitate consequentiæ . Istud au-
torum sequitur enim , si meministi ali- tem antecedens Deum præscire omnia
cujus , quod illud necessario fuit cum futura necessarium est in se, et semper
tamen memoria tua non sit causa præter- positum . Si ergo habitudo sui ad sequens
iti . Ista solutio nulla est : quia adhuc est necessaria, videtur consequens habe-
illa se habent ut causa et causatum : sed re necessitatem rei, et non habitudinis.
præteritum antecedit memoriam , et cau- tantum .
sat illam , et ideo tenet illa consequentia 6. Item, Ab omuibus conceditur, quod
quam habet Deus, nobilissima scientia- 2. Item, Scit se posse facere quæ
rum, et dea scientiarum est , ut dicit Phi- numquam faciet ergo sua scientia non
losophus nobilissima autem scientiarum est causa necessaria rerum .
est scientia per causam necessariam , et 3. Fortius objicitur sic : Nihil præcc-
præcipue causam simplicissimam et altis- dens aliud , nullam de suis proprietatibus
simam , et quæ scit ipse sciens ergo ponens circa illud , est causa illius præ-
Deus scit per illam : ergo sua scientia est. scientia Dei præcedit res futuras , ita quod
causa sciti ergo sua scientia est causa nullam de proprietatibus suis ponat circa
rei futuræ . futura ergo non est causa necessaria
7. Item, Sicut se habet scitum ad futurorum in quantum futura sunt . Pro-
scientiam , ita futurum ad præscientiam : batur autem prima per hoc quod a ne-
sed scitum in ipsa causatur a scientia, ut cessaria causa est necessarius effectus , et
supra habitum est in Littera : præcipue a contingente contingens : et sic necessi-
quod est scitum per se , sicut quodcum- tas et contingentia ponuntur circa effe-
que quod non est malum : ergo futurum ctum a causa. Secunda probatur ex hoc
se habet hoc modo ad præscientiam : quod præscientiæ est æternum esse et
ergo futurum causatur a præscientia immutabile et intemporale et omnes
sua. oppositas dispositiones circa effectus re-
8. Item, Videtur nihil valere instantia rum futurarum nos videmus.
quam ponit Magister de malis , quia ma-
lorum scientia non est per causam pro-
priam malum enim non habet causam SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod Solutio
et reducitur ad causam per accidens in præscientia sicut etiam scientia Dei , cau-
hoc quod scitur per causam habitus : sa est quarumdam rerum futurarum , et
sicut dicimus medicum scire ægritudi- non est causa quarumdam . Non enim
nem ergo videtur, cum scientia Dei sit placet mihi solutio quorumdam dicen-
scientia omnium habituum futurorum et tium , quod scientia Dei non est causa
scientia per causam, quod debeat conce- aliquorum : quia scientia Dei potest esse
di quod sua scientia sit causa omnium , duplex, scilicet simplicis notitiæ, et ap-
licet non eodem modo , ut videtur. probationis quia simplex notitia non
9. Item, Omnis scientia aut est per dicit ordinem ad futurum , secundum quod
causam , aut per effectum, aut per si- est de his quæ possunt esse , sed non
gnum . Si autem per signum : tunc facit erunt et ideo respectu illorum non pot-
opinionem fallibilem , et ut dicit Boetius , est sumi præscientia. Ilic autem magis
hanc nefas est in Deo ponere . Aut ergo quæritur, si præscientia est causa , quam
erit per causam , aut per effectum . Non si scientia est causa ? Unde videtur mi-
autem per effectum : quia Deus scit per hi, quod quorumdam sit causa , et quo-
seipsum , et ipse non est effectus alicujus rumdam non ad omnia tamen habet
sciti relinquitur igitur, quod sit per ordinem antecessionis et certitudinis , ut
causam . Non autem est causa nisi re- infra patebit : sicut enim dicit Augusti-
spectu sciti ergo præscientia Dei directe nus, Omnium quæ naturaliter sunt et
dicetur causa rei futuræ . naturam servant et non vitiant , præscien-
tia causa operativa et productiva est :
1. Detur, quod sit causa : aut erit mu- malorum autem non est causa : sed ta-
tabilis , aut immutabilis. Si immutabilis men præordinat et prævidet ea : sed hoc
in causando , sequetur quod omne cau- verum est , quod necessarium et contin-
satum ab ipsa immutabiliter eveniat et gens absolutum sive rei in nullo causa-
sic omne contingens necessarium erit , tur ex illa, sed potius ex causis proximis ,
quod falsum est. quarum dispositiones sequitur effectus,
IN I SENTENT . DIST. XXXVIII , A , ART. 1 . 281
eo quod illæ causæ per essentiam sunt in vel obedire artifici in perfectam pulchri-
effectu . tudinem : et ideo scientia divina utrum-
Si autem quæritur , Utrum præscien- que prænovit , sed alterum tantum facit.
tia Dei universaliter sit causa futurorum ? AD ALIUD dicendum , quod cum dicis , Ad 4.
bene concedo cum aliis , quoniam futu- Deus scit hoc vel præscit ergo de ne-
ra sunt mala , quorum præscientia Dei cessitate erit : dico quod si est necessi-
causa non est : sicut nec ars vitii contra tas consequentiæ, bene sequitur propter
artem , quod tamen ars præscit et cor- ordinem præscientiæ ad præscitum . Si
rigit. Sic ergo intellecta quæstione, autem est consequentia necessitatis vel
utrum universaliter sit causa futurorum consequentis vel rei , quod idem est :
responderi potest objectis. dico quod non sequitur , nec in bono cu-
Ad 1. AD PRIMUM dicendo, quod procedit a jus præscientia est causa , nec in malo
diminutione eorum quæ ad causam rei cujus non est causa .
exiguntur exigitur enim antecessio tem- AD HOC autem quod objicitur, quod Ad 5.
pore vel duratione , vel ordine naturæ : antecedens est necessarium necessitate
et exigitur habitudo unius ad alterum , rei , et non positionis tantum , possemus
et exigitur efficientia sive constitutio dicere quod cum dicitur, Deus præscit
sequentis per causalitatem præcedentis : hoc , quod hæc propositio ex parte præ-
et illud ultimum deficit in præscientia et sciti adhuc pendet ex futuro : et ideo non
præscito . Et instantia est, quod si ponas omnia accipit in præsciente tantum , et
me scire futura contingentia : sequitur ideo oportet ipsam habere necessitatem
enim Si scio futurum , illud erit : quia positionis , ut scilicet illud sit futurum
aliter meum scire non esset scire, sed quod præscit : et ita dicunt communiter
opinari et tunc mea scientia antecedit omnes Doctores : et ideo falsum est
et habet ordinem ad illud quod infertur quod ponitur pro vero . Si tamen aliter
ex illa et tamen non omnino erit causa, vellemus dicere, possemus concedere ,
sed potius causatur ab alia causa quæ quod hoc antecedens est necessarium
est liberum arbitrium . Et similiter præ- in se, Deus præscit quod est futurum :
scientia a nullo quod sub ipsa operatur, et tamen in consequente non causatur
tollit rationem causandi : et ideo aliquid nisi necessitas consecutionis , et non rei :
fit ab his quæ sub præscientia operan- et hoc ideo , quia quando consequens
tur, quod non fit ab ipsa. causatur ab antecedente , ita ut det ei
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod nihil exi- causam rei et necessitatem , oportet
stens potest fieri in futuro cujus Deus non ipsum habere non solum ordinem neces-
sit causa et præscius : sed defectus ali- sarium ad ipsum , sed etiam dare ei esse
quis ut malum , potest incidere in futuro et proprietates et dispositiones suas et
cujus quidem ipse est præscius , et non hoc non facit causa prima alicui causa-
causa, co quod incidit ex defectu causæ to et hoc contingit duabus de causis :
secundæ , et non sui, sicut sæpius supra quarum prima est , quia causatum nul-
dictum est.
lum potest suscipere proprietates causæ
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod etiam in primæ propter infinitam ejus distantiam
arte ars non est causa vitii , sed potest et nobilitatem super omne causatum .
prænoscere ipsum : sicut ars operans in Alia causa est : quia illa causata con-
ligno nodoso , scit quod non obedit li- tingentia essentialiter a quibusdam cau-
gnum pulchritudini imaginis imprimen- sis proximis contingentibus causantur ,
dæ et tamen non facit defectum illum , a quibus modum causalitatis non tollit.
sed accidit ex defectu ligni . Sed pro causa prima per suam influentiam super
tanto est differentia, quod in potestate causatum , et ideo in illo non sequitur,
liberi arbitrii est permanere in defectu , quod si causa hujus effectus est necessa-
ria, quod effectus est necessarius et im-

mutabilis . Et est simile ut si accessus
solis in obliquo circulo est causa neces-
saria generationis , non tamen necessa- ARTICULUS II.
rium est generationem fieri : quia potest
esse impedimentum ex parte proxima- An aliqua veritas fuit ab æterno
rum causarum , sicut in loco perpetuæ præter Deum ?
frigiditatis et ideo dicit Philosophus
quoad has causas non proximas , quod
futurus quis incedere non incedet, et Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
Ptolemæus in Centilogio , quod sapiens ibi , A, circa medium : « Non ista ex
homo dominabitur astris : quia contra- aliquo tempore cognovit Deus, etc. »
riis dispositionibus disponuntur causæ 1. Cum enim omne verum sciatur a
proximæ et ideo patet quod causa pri- Deo, et nihil sciatur nisi verum , vide-
ma non ponit necessitatem absolutam , tur posse probari aliquod verum vel
sed ordinis vel non consequentis , sed plura vera fuisse ab æterno : nihil autem
consequentiæ per prævisionem . scitur a Deo nisi omne verum ergo
Ad 6 et 7. AD ALIA duo potest absolute concedi , omne verum scitur ab æterno a Deo :
quod præscitum quod naturaliter est, quidquid autem scitur, est verum et
causatur illo modo causalitatis qui dictus quidquid verum , illud est ergo omne
est, a præscientia. verum est ab æterno , ut videtur. Si forte
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod instantia dicas , quod unumquodque sicut se ha-
Magistri bona est, eo quod supra proba bet ad esse , ita se habet ad verum , et
tum est , quod Deus non scit malum nisi non e converso : unde cum omnia non
scientia speculativa : et ideo non reduci- fuerint ab æterno , non omnia erunt vera
tur ad habitum qui privetur in ipso Deo , etiam ab æterno . CONTRA : Nihil scitur
sed potius qui privetur in causa quæ nisi verum et omnia sciuntur ab æter-
est liberum arbitrium et actus malus , no ergo sunt vera ab æterno : veritati
cujus sic conjunctim Deus non est cau- autem præintelligitur esse sicut causa
sa et ideo nullam Deus efficientiam causato : ergo omnia fuerunt ab æterno ,
habet ad malum sed a longe videt per ut videtur .
accidens, sicut privatio videtur : et ve- 2. Præterea , Augustinus sic videtur
rum est , quod hoc modo per causam in probare animam immortalem : quia si
actu deficientem cognoscitur : sed hæc illud quod inest, est incorruptibile, et
non est Deus, sed potius liberum arbi- non potest esse sine subjecto , erit sub-
trium sed liberum abitrium sie in actu jectum ejus proprium perpetuum : sed
deficiens cognoscit Deus per seipsum. veritas est æterna , et est in anima , sicut
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod scientia Dei in subjecto : ergo anima est immortalis
est per causam quæ est ipse sed non et perpetua. Quod autem veritas sit æter-
oportet propter hoc , quod ipsa sit sciti na, probat sic Aut veritatem esse ab
causa : quia scitum non habet causam æterno est verum , aut non . Si est ve-
quandoque nisi deficientem, ut sæpe di- rum , habeo propositum . Si non : ergo
ctum est. contradictorium est verum , scilicet verita-
tem non fuisse ab æterno . Si contradi-
ctorium est verum , aliquid est verum :
et si aliquid est verum, veritas est : ergo
veritate posita non esse ab æterno , se-
quitur veritatem esse ab æterno . Simi-
liter autem est de destructione verita-
IN I SENTENT. DIST. XXXVIII , B , ART. 2 . 283
tis, si potest destrui aut enim veri- erit ab æterno : materia enim prima sub-
tas durabit sine fine , aut non . Si non jicitur in omni eo quod per se est sub-
detur oppositum , et tunc destructa veri- jectum , ut dicit quidam Philosophus :
tate, erit aliquid verum et non nisi ve- hoc autem est hæresis : ergo et illud ex
ritate ergo ad veritatem non esse , se- quo sequitur, scilicet veritates esse mul-
quitur veritatem esse : ergo est perpe- tas quæ non sunt Deus ab æterno . Nec
tua ante et post : et ita videtur, quod potest aliquis dicere , quod illæ veritates
respectu ipsius præscientia poni non pos- non sunt nisi relationes : relatio enim
sit. oppositionis non est nisi in oppositis :
3. Item , Si in principio mundi , quan- ergo si relatio est, subjectum relationis
do mundus incepit, dico sic mundus erit et ita oportet esse ipsas propositio-
fuit , constat quod falsum est : ergo con- nes ab æterno , quod falsum est.
tradictoria fuit vera , mundus non fuit :
ergo aliquid erat verum ante mundum . SOLUTIO . Non puto esse catholicum , Solutio.
Idem sequitur de instanti inceptionis ut dicatur multas veritates fuisse ab æter-
cujuslibet rei quæ incipit. no , quæ non sunt Deus .
4. Item , Hæc propositio , mundum fo- Unde respondeo ad primum , quod Ad I.

re , vel mundum esse futurum est verum , quidquid scitur est verum , illa proposi-
aut est vera ab æterno , aut non . Si sic, tio est vera de duplici scientia , scilicet
habeo propositum quia tunc sequitur de illa quæ est causa sciti , et de illa
multa vera ab æterno fuisse . Si non : quæ est causata a scito . Et cum conce-
ergo contradictoria est vera , scilicet ditur de illa quæ est causa sciti , quia
mundum non esse futurum : quod autem sciens est agens per intellectum et vo-
non est futurum , non erit umquam in luntatem , non sequitur ulterius, quod
aliquo præsenti vel præterito ergo quidquid est verum , est : quia cum dice-
numquam fuit vera hæc , mundus est, vel batur , quidquid scitur est verum , non
mundus fuit , quod falsum est : ergo ponebatur scitum nisi secundum condi-
constat, quod prima est vera mundum tionem scientis, et non secundum pro-
esse futurum et similiter Socratem esse prietatem naturæ sciti : et ita patet qua-
futurum . Cum autem omnia hæc ab liter impeditur ille processus. Si verum
æterno sint vera , ut videtur , scientia Dei est de scientia quæ causatur a scito , ibi
non erit ante ea, et ita præscientia pro- verum sequitur ad esse, et scire sequitur
prie non vocabitur respectu illorum . Iloc ad verum sicut causatum ad causam : et in
autem concessum est quandoque , quod illo non tenet processus :: quia talis scien-
multæ veritates sint ab æterno quæ non tia non est ab æterno .
sunt Deus. AD OBJECTUM Augustini dicendum , Ad 2.
SED CONTRA : quod unum sophisma est , nec dicit as-
ied contra.
Omnis oppositio est circa aliquod serendo , nisi hoc modo quo ponitur
idem et unum , ad quod reducitur ut ad veritas enuntiabilis in mente divina tan-
subjectum de quo est : ergo si sequitur tum sic enim non est nisi veritas una,
talis reductio , hæc propositio non est quæ tamen est multorum per relationem
.
vera ergo ejus contradictoria est vera : ad ipsa, sicut supra diximus de ideis .
oportet dicere, quod oppositio contra- DICENDUM igitur, quod sicut privatio
dictionis est ab æterno : cum autem non non intelligitur nisi per habitum , ita ne-
possit esse in se , reducitur ad aliquod gatio non intelligitur nisi per affirmatio-
unum , ut materiam : ergo necesse est nem et ideo nulla accepta affirmativa ,
etiam illud ponere ab æterno : nihil au- nulla accipietur negativa. Unde dico ,
tem est circa quod omnis oppositio sit, quod hæc est falsa , veritatem fuisse ab
nisi materia prima : ergo materia prima æterno , duabus de causis , scilicet quia
non fuit propositio : et quia non tenet dum futurum esse est verum , utrum
compositio ratione determinationis et vera fuerit ante mundum ? Dico quod
cum infertur, ergo contradictoria. non quia non fuit propositio : si enim
vera dico , quod non sequitur nisi sup- nihil est ante mundum , non poterit esse
posita propositione illa autem non est , subjicibile aliquid et prædicabile ante
quia impossibile est negativam esse pri- mundum : ergo non potuit esse proposi-
mam et ideo cum ante hanc, veritatem tio : quia ab eo quod res est , vel non est ,
non fuisse ab æterno , nulla potest acci- secundum Aristotelem oratio dicitur ve-
pi affirmativa , ipsa non erit accepta : et ra vel falsa . Tamen si de re et non de
ideo nullam habet contradictoriam , tali veritate propositionis quæratur , bene
facta positione . concedo , quod mundus erat futurus , et
Ad 3. Similiter dico de hac, mundus fuit , et quod mundus potuit esse sed hoc re-
de ejus contradictoria , et eodem modo. fertur ad rationes ideales , et ad poten-
de omnibus aliis . tiam causæ efficientis .
Ad 4. QUOD AUTEM quæritur de hac , mun-
C. Quod res futuræ non sunt causa scientiæ vel præscientiæ Dei.
Neque etiam res futuræ causa sunt Dei præscientiæ licet enim non
essent futuræ nisi præscirentur a Deo, non tamen ideo præsciuntur quia
futuræ sunt . Si enim hoc esset, tunc ejus quod æternum est , aliquid exi-
steret causa , ab eo alienum , ab eo diversum : et ex creaturis dependeret
scientia Creatoris , et creatum causa esset increati . Origenes tamen super
epistolam ad Romanos ait : Non propterea aliquid erit , quia id scit Deus
futurum : sed quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat ' . Hoc vi-
detur præmissis verbis Augustini obviare. Hic enim significari videtur,
quod res futuræ causa sint præscientiæ : ibi vero , quod præscientia causa
sit rerum futurarum .
D. Quid ex prædictis tenendum sit, cum determinatione auctoritatum .
Hanc igitur quæ videtur repugnantiam de medio tollere cupientes , dici-

mus res futuras nullatenus causam esse præscientiæ vel scientiæ Dei : nec
ideo præsciri vel sciri , quia futuræ vel factæ sunt : ita exponentes quod ait
Origenes, quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat, id est, quod
' ORIGENES, Lib. VII super illud Apostoli ad Roman . vii , 30 : Quos. . prædestinavit, hos et
vocavit, et quos vocavit, hos et justificavit... et glorificavit.
IN I SENTENT. DIST . XXXVIII, D. 285
futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat , neque sciretur nisi futurum
esset : ut non uotetur ibi causa , nisi sine qua non fieret . Ita etiam dicimus
scientiam vel præscientiam Dei non esse causam eorum quæ fiunt , nisi
talem sine qua non fiunt : si tamen scientiam ad notitiam tantum refera-
mus . Si vero nomine scientiæ includitur etiam beneplacitum atque dispo-

sitio , tunc recte potest dici causa eorum quæ Deus facit. His enim duobus
modis, ut superius prætaxatum est, accipitur cognitio vel scientia Dei , sci-
licet pro notitia sola, vel pro notitia simul et beneplacito . Hoc modo forte
accepit Augustinus , dicens : Ideo sunt quia novit, id est, quia scienti pla-
cuit, et quia sciens disposuit ' . Ilic sensus ex eo adjuvatur , quia de bonis
ibi tantum agit Augustinus , scilicet de creaturis et de his quæ Deus facit :
quæ omnia novit non solum scientia , sed etiam beneplacito ac disposi-
tione . Sic ergo ibi accipitur Dei cognitio , ut non modo notitiam , sed
etiam beneplacitum Dei significet . Mala vero scit Deus et præscit antequam
fiant, sed sola notitia , non beneplacito . Præscit enim Deus et prædicit
etiam quæ non est ipse facturus, sicut præscivit et prædixit infidelitatem
.
Judæorum , sed non fecit : nec ideo quia præscivit, ad peccatum infidelita-
tis eos coegit : nec præscisset vel prædixisset eorum mala, nisi essent ea
habituri . Unde Augustinus super Joannem : Deus , inquit, futurorum præ-
scius, per Prophetam prædixit infidelitatem Judæorum , sed non fecit : ne-
que præscisset mala eorum , nisi ea haberent . Non enim ideo quemquam
ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata prænovit : illorum
enim præscivit peccata, non sua . Ideoque si ea quæ ille præscivit , ipso-
rum non sunt, non vera ille præscivit : sed quia illius præscientia falli non
potest, sine dubio non alius , sed ipsi peccant, quos Deus peccatores esse
præscivit et ideo si non malum sed bonum facere voluissent, non malum
facturi præviderentur ab eo , qui novit quid sit quisquam facturus³ . His
verbis aperte ostenditur, si diligenter attendamus , præscientiam Dei non
esse causam malorum quæ præscit : quia non ea præscit tamquam factu-
rus nec tamquam sua , sed illorum qui sunt ea facturi vel habituri : præ-
scivit ergo illa sola notitia , sed non beneplacito auctoritatis . Unde datur
intelligi, quod Deus e converso præscit bona tamquam sua , tamquam ea
quæ facturus est : ut illa præsciendo simul fuerit ipsius notitia, et auctori-
tatis beneplacitum .
1 S. AUGUSTINUS , Lib. XV de Trinitate, cap. 13.

Edit. J. Alleaume , Si.
3 Edit. Joan. Alleaume , quemdam .
Edit. J. Alleaume , quisque.
' S. AUGUSTINUs, Homilia 33 in Joannem.
Edit. J. Alleaume , facturum.
scientia non semper sit causa præsciti ,

præscitum aliquando erit causa præ-
scientiæ vel scientiæ , ut videtur.
3. Item, Deus scit me legere , bene se-
ARTICULUS III. quitur ergo ego lego . Quæro ergo, un-
de locus ? Videtur , quod sit non a cau-
An scientia Dei causetur a rebus ¹ ? sa quia etiam sequitur, Deus scit me
mentiri ergo ego mentior et non pot-
est esse locus a causa : ergo erit ab
Postea quæritur de hoc quod dicit, effectu , ut videtur : ergo res est causa
ibi, C, « Origenes tamen super epistolam scientiæ .
ad Romanos , etc. » SED CONTRA : Sed con ti
Hic enim videtur velle Origenes , quod 1. Nobilissima scientia datur Deo :
scientia Dei causetur a rebus ali- sed nobilissima est per causam : ergo
ter enim nullam habitudinem notaret sua scientia non est causata ab ali-
conjunctio causalis quam ponit. quo.
Ad hoc etiam opponitur sic : 2. Item, Si sua scientia esset causata ,
1. Quidquid est , quod nec in se nec in cum sua scientia sit sua essentia , sua
aliqua causarum habet immobilitatem, essentia esset causata , quod falsum est .
illud nec in se nec in aliqua causarum 3. Item, Cum sua scientia sit æter-
scitur, nisi cum est : contingens de futu- na , scitum autem temporale , sequitur
ro est tale ergo non scitur, nisi cum quod in sua scientia temporale esset cau-
est . PROBATUR autem prima sic : Detur, sa æterni , quod falsum est.
quod habeat immobilitatem in aliqua 4. Item, Non potest dici , quod sit
causarum cum ergo causa illa influat causa sine qua non quia etiam illa
super causatum illud , secundum quod nobilior est quam effectus : nihil autem
illud causatum est in ipsa , erit immobi- nobilius est scientia divina.
litas etiam in causato et sic jam non
esset contingens , quod est contra posi- SOLUTIO . Dico , quod Origenes non in- Solutio.
tum . Nec est instantia de generatis flori- tendit de causa rei , sed de causa con-
bus et plantis et sole : quia sol secun- sequentia : et illa sumitur ab effectu ad
dum ordinem immobilem non influit su- causam, sicut e converso .
per ea , sed potius secundum diversum DICENDUM ergo ad primum,
primum , quod Ad 1.
modum actus enim solis antequam ve- scientia Dei vincit omnem scientiam :
niat ad ipsa , permiscetur virtutibus con- artifex enim licet præconcipiat formam
tingentibus et mutabilibus : et illæ in- totius operis , et non accipiat ipsam ex
fluunt contingenter et ideo etiamsi sol opere, tamen multa incidunt contra opus
haberet intellectum , non posset scire ex factura instrumentorum, et inæqua-
causatum nisi causato existente . litate materia, qua ipse non potest cog-
2. Item , Quæcumque sequuntur se in- noscere nisi per effectum : sed summus
vicem necessario , aut ambo sunt ab artifex in hoc omnem scientiam tran-
eadem causa, aut unum est ab alio : scendit , quod ipse præscit omne quod
præscientia autem et præscita res se- faciet, et quidquid illi eveniet ex muta-
quuntur se invicem : ergo aut ambo sunt bilitate et defectu causarum secundarum
ab eadem causa , aut unum est ab alio : quæ operantur sub ipso : quia aliter im-
non autem ambo sunt ab eadem causa : perfecta esset ejus scientia . Unde patet,
ergo unum est ab alio cum ergo præ- quod simile acceptum de sole et aliis
¹ Cf. I P. Summ : theol. B. Alberti , Q. 61 , memb. 3 .

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII , E. 287
agentibus non est simile , quia artifex converso et non gratia causalitatis , ut
non potest scire exitum sui operis in prius dictum est .
actum et eventum ejus sed Deus scit AD ALIUD dicendum, quod in divinis Ad
hoc totum propter infinitam potentiam locus generaliter est a convertibili , sed
in sciendo . in quibusdam est locus a causa : aliter
Ad 2 AD ALIUD dicendum , quod verum est, enim est in divinis , et aliter in humanis ,
quod illa sequuntur se invicem sed hoc propter diversimode dictam scientiam ,
est gratia ordinis scientiæ ad scitum , et e ut supra habitum est.
E. Contra hoc quod dictum est præscientiam Dei non posse falli , oppositio.
Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet præscientiam Dei falli
non posse , solet a quibusdam ita opponi : Deus præscivit hunc lecturum
vel aliquid hujusmodi : sed potest esse ut iste non legat : ergo potest aliter
esse quam Deus præscivit ? ergo potest falli Dei præscientia , quod omnino
falsum est . Potest equidem non fieri aliquid , et illud tamen præscitum est
fieri non ideo tamen potest falli Dei præscientia : quia si illud non fieret,
nec a Deo præscitum esset fieri . Sed adhuc urgent quæstionem dicentes ,
Aut aliter potest fieri quam Deus præscivit, aut non aliter : sed non aliter :
ergo necessario cuncta eveniunt. Si vero aliter : potest ergo Dei præscien-
tia falli vel mutari . Sed potest aliter fieri, quia potest aliter fieri quam fiat :
ita autem fit ut præscitum est : aliter ergo potest fieri quam præscitum
est. Ad quod dicimus illam locutionem multiplicem facere intelligentiam ,
scilicet, Aliter potest fieri quam Deus præscivit, et hujusmodi : ut , potest

non esse quod Deus præscivit : et, impossibile est non esse quod Deus
præscivit et , impossibile est non esse præscita omnia quæ fiunt et
hujusmodi . Possunt enim have conjunctim intelligi , ut conditio sit im-
plicita , et disjunctim . Si enim ita intelligas, Non potest aliter fieri quam
Deus præscivit , id est, non potest utrumque simul esse , scilicet quod
Deus ita præsciverit fieri et aliter fiat, verum intelligis . Si autem per
disjunctionem intelligas , ut dicas hoc aliter non posse evenire quam
evenit, et quomodo futurum Deus præscivit, falsum est . Hoc enim aliter
potest evenire quam evenit , et tamen Deus hoc modo futurum præscivit.
Similiter et alia determinatio , scilicet, Impossibile est illud non evenire
quod Deus præscivit, vel cum Deus præscierit , si conjunctim intelligas ,
verum dicis : si disjunctim, falsum . Ita etiam et illud, Impossibile est non
esse præscitum omne quod fit , id est , non potest esse utrumque simul ,
scilicet ut fiat et non sit præscitum , hic sensus verus est . Si vero dicis
Deum non potuisse non præscire omne quod fit, falsum est . Potuit enim
facere ut non fieret, et ita non esse præscitum .
idem est ac si dicam , Si erit , ex necessi-

tate erit. » Sed hæc, si erit, ex necessitate
erit, est quædam conditionalis vera, cu-
ARTICULUS IV . jus antecedens verificatur sine conse-
quente ergo est necessaria : ergo et
An præscientia Dei imponat rebus hæc , Si præscit Deus aliquid , illud ex
necessitatem¹ ? necessitate erit ergo præscientia infert
necessitatem .
3. Hoc etiam in Littera, habetur ab
Deinde quæritur de hoc quod dicit, Augustino, quod impossibile est falli Dei
ibi , « Ad hoc autem quod supra dictum præscientiam : ergo videtur , quod ipsa
est, scilicet præscientiam Dei falli non rei imponat necessitatem .
posse, etc. >>
Hic est quæstio generalis valde : habet Hoc etiam videtur per rationem posse
enim locum in fide , et prophetia, et præ- probari sic :
scientia, utrum scilicet possint falli ? Et 1. Cum dicitur, Deus præscit hoc fu-
per easdem rationes disputatur. turum ergo illud erit de necessitate :
1. Videtur autem , quod imponat neces- aut sequitur de necessitate consequentis ,
sitatem rebus quia sic dicit Boetius in aut non . Si sequitur, habeo propositum.
ultimo de Consolatione Philosophiæ : « Si Si non sequitur : ergo potest illud non
aliorsum quam prævisæ sunt detorqueri evenire : ergo dari potest, quod non
valent res prævisæ, non jam erit firma eveniet : quia posito falso et non impos-
futuri præscientia , sed opinio potius in- sibili, quod accidit erit falsum , et non
certa quod de Deo credere nefas repu- impossibile. Si autem non eveniet, et
tamus . » Ergo videtur , quod præscientia Deus præscivit illud : ergo fallitur in
rei imponat necessitatem . præsciendo , quod est contra Litteram.
Item , ibidem : « Quod si apud illum 2. Item , Cum dicitur, Deus præscivit
rerum omnium certissimum fontem nihil hoc, hæc est vera ab æterno : sed nihil
incerti esse potest , certus eorum est contingentium est æternum ergo ista
eventus quæ futura firmitur ille præscie- propositio non est contingens . Si ergo
rit . » Et alia plurima sunt ibi de hoc. contingens sequitur ad hoc , poterit con-
2. Item , Anselmus in libro de Concor- tingens sequi ad necessarium : contingat
dia præscientiæ et liberi arbitrii dicit igitur aliter se habere , tunc oppositum
sic « Si quis intellectum verbi proprie verificabitur cum ipso , quod non potest
considerat, hoc ipso quod præsciri qui- esse : ergo antecedens infert necessitatem
dem dicitur, futurum esse pronuntiatur : consequentis .
non enim nisi quod futurum est , præsci- 3. Item , Hæc est vera de præterito ,
tur, quia scientia non est nisi veritatis : Deus præscivit istum peccaturum : ergo
quare cum dico , quod cum præscit Deus est necessaria ergo Deum præscivisse
aliquid , illud necesse est esse futurum : hoc, necessarium est : quod autem scitur
1 Cf. I P. Summ . Theol . B. Alberti , Q. 61 , memb. 5 .

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII , E, ART. 4 . 289
ut necessarium , ipsum est necessarium turum , de necessitate peccabit, et hu-

in se, vel male scietur : ergo istum pec- jusmodi. Si autem intelligatur neces-
caturum est necessarium . sitas absoluta et per se et secundum
4. Item , Istum } peccaturum est ab naturam propriam in se consideratam ,
æterno præscitum sed res non est ab tunc falsa sunt omnia.
æterno ergo si mutatur ista propositio , Hoc intendit etiam dicere Anselmus
illa mutatio non erit a parte rei ergo per alia verba sic dicens : « Necessario
mutabilis erit a parte scientis : hoc au- omne futurum est futurum , sed neces-
tem est impossibile , ut habetur ex Litte- sitate sequente quæ nihil esse cogit, cum
ra : ergo nec ex parte rei , nec ex parte futurum dicitur de re non semper ne-
Dei mutabilis est : ergo habet necessita- cessaria , quamvis sit futura . » Redit ergo
tem , ut videtur . ad hoc quod est quædam necessitas na-
" contra SED CONTRA sunt inconvenientia Boe- turæ rei , et hæc sequitur rem in se :
tii , quod pereunt preces , et efficitur justus quædam autem est positionis quæ est
ut impius quia omnia erunt de necessi- sequens rem ex hoc quod sic vel sic
tate et jam peccata non erunt peccata , ponitur futura , vel non futura : et illa
et perit casus , et perit liberum arbi- quia sequitur habitudinem rei potius
trium , et nihil erit contingens : quæ quam rem , nihil dicitur cogere.
omnia falsa sunt ergo præscientia re- Ad idem redit quod dicunt Magistri ,
bus præscitis non infert necessitatem . quod est necessitas consequentis , et ne-
cessitas consequentiæ et conceditur be-
Solutio. SOLUTIO istius quæstionis sumenda est ne, quod Dei præscientia causat conse-
a Boetio et Anselmo . quentiæ necessitatem , sed non conse-
Boetius determinans eam dicit sic 1 : quentis .
« Respondebo namque idem futurum , Hoc habito, potest responderi ad pri- Ad 2auct.
et 3. 1,
cum ad divinam notionem refertur, ne- mum , quod Deus quidem præscit omnia ,
cessarium cum vero in sua natura per- et operatur etiam ea quæ naturaliter
penditur, liberum prorsus atque absolu- sunt sed quia non accipiunt proprieta-
tum videri. Duæ sunt etenim necessitates . tes suæ causalitatis , ideo nihil prohibet
Una simplex , veluti quod necesse est quin in se sint contingentia et mutabi-
omnes homines esse mortales. Altera lia et quod in illis mutabilibus scientia
conditionis , ut si aliquem ambulare Dei certa potest esse , hoc non est ex hoc
scias , eum ambulare necesse est quod quod auferat eis mutabilitatem , sed po-
enim quis novit, id esse aliter quam tius ex infinita potentia prævidendi quo-
notum est nequit sed hæc conditio mi- cumque se vertat ipsum quod mutabile
nime secum illam simplicem contrahit : est et per hoc patet solutio etiam ad
hanc enim necessitatem non propria facit omnes auctoritates consequenter indu-
natura ,sed conditionis adjectio . » Et ctas.
infra « Hæc igitur futura ad intuitum AD PRIMUM quod objicitur per ratio- Ad 1.
relata divinum , necessaria fiunt per nem , dicendum quod cum dicitur, Deus
conditionem divinæ notionis : per se vero præscit hoc ergo necessario erit : non
considerata ab absoluta naturæ suæ sequitur de necessitate consequentis , et
libertate non desinunt . » Redit ergo solutio causa hujus dicta est sed sequitur de
Boetii ad hoc, quod si intelligitur ne- necessitate consequentiæ , et quia habi-
tudinis antecedentis ad consequens est
cessitas conditionis , quod tunc veræ
sunt istæ quod prævidit , de necessitate necessitas, ideo licet oppositum conse-
eveniet si Deus præscivit hunc pecca- quentis in se sit possibile , tamen antece-
1 BOETIUS, Lib. V de Consolatione Philoso- phiæ.

XXVI 19
denti est impossibile : et ideo si ponitur AD ALIUD dicendum eodem modo , Ad 3.

oppositum jam destruens antecedens , se- quod licet illa quo ad factum præsciendi
quitur, si illud non erit , quod Deus sit de præterito , tamen quoad actum qui
numquam præscivit illud . significatur egressurus a scito, dependet
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hæc quidem ad futurum : et ideo ex parte illa abso-
ab æterno est vera , Deus præscivit hunc lute potest esse contingens , licet condi-
peccaturum si peccabit tamen scitum tionatam habeat necessitatem .
dependet ad futurum : et ideo non sim- AD ALIUD dicendum , quod licet istum Ad 4.
pliciter , sed secundum quid accipit ne- peccaturum sit ab æterno præscitum , ta-
cessitatem, scilicet secundum quod cadit men ex parte rei potest dependere ad
sub scientia : hæc autem non est nisi ne- futurum et ideo ex parte illa potest
cessitas conditionis , et non absoluta et esse contingens , sicut sæpius dictum
hoc modo non verificatur oppositum est.
consequentis cum antecedente . Et hæc de ista distinctione .
IN I SENTENT . DIST. XXXIX , A. 291
DISTINCTIO XXXIX .
De immutabilitate vel perfectione divinæ scientiæ vel cognitione .
A. Utrum scientia Dei possit augeri vel minui, vel aliquo modo mutari ? utrumque
enim videtur posse probari .
Præterea quæri solet , utrum scientia Dei possit augeri vel minui ? utrum-
que enim videtur posse probari. Quod enim divina scientia possit augeri
vel mutari, hoc modo probatur : quia potest Deus scire quod numquam
scit . Est enim aliquis qui non est lecturus hodie , et tamen potest esse ut
legat hodie : potest enim hodie legere . Nihil autem potest fieri , quod non
possit a Deo sciri . Potest ergo Deus scire hunc lecturum hodie : potest ergo
aliquid scire quod non scit : ergo potest ejus scientia augeri vel mutari.
Eademque videtur posse minui est enim aliquis hodie lecturus quem Deus
scit lecturum : at potest esse ut non legat : ergo potest Deus non scire
hunc lecturum potest ergo non scire aliquid quod scit : ergo potest minui
ejus scientia vel mutari .
Ad quod dicimus , quia Dei scientia omnino immutabilis est, nec augeri
potest vel minui . Nam , ut ait Augustinus in libro XV de Trinitate ' : Scien-
tia Dei est ipsa sapientia, et sapientia est ipsa essentia sive substantia Dei :
quia in illius naturæ simplicitate mirabili, non est aliud sapere, et aliud
esse , sed quod est sapere , hoc est et esse . Ideoque novit omnia Verbum,
quæ novit Pater : sed ei nosse de Patre est , sicut esse : nosse enim et esse
ibi unum est. Et ideo Patri sicut esse non est a Filio , ita nec nosse . Proinde
tamquam seipsum dicens, Pater genuit Verbum sibi coæquale per omnia.
Non enim seipsum integre perfecteque dixisset, si aliquid minus aut am-
plius esset in ejus Verbo , quam in seipso . Hoc est ergo omnino Verbum
quod Pater, non tamen est Pater : quia iste Filius , ille Pater . Sciunt ergo
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XV de Trinitate , cap . 13 .

invicem Pater et Filius , sed ille gignendo , iste nascendo . Et omnia quæ
sunt in eorum scientia, in eorum sapientia , in eorum essentia , unusquisque
eorum simul videt, non particulatim aut sigillatim velut alternante con-
spectu hinc illinc , et inde huc , et rursum inde , vel inde in aliud atque
aliud , ut aliqua videre non possit, nisi non videns alia : sed omnia simul
videt, quorum nullum est quod non semper videat et sciat¹ . Ejus itaque
scientia inamissibilis et invariabilis est. Nostra vero scientia , et amissibilis ,
et variabilis, et receptibilis est : quia non hoc est nobis esse , quod sapere
vel scire . Propter hoc , sicut nostra scientia illi scientiæ Dei dissimilis est,
sic et nostrum verbum quod nascitur de scientia nostra , dissimile est illi
verbo quod natum est de Patre scientia . Ex hac auctoritate clare ostendi-
tur scientiam Dei omnino invariabilem esse , sicut ipsa essentia Dei omnino
invariabilis est : et quod Pater et Filius cum Spiritu sancto simul omnia
sciunt et vident. Sicut ergo non potest augeri vel minui divina essentia , ita
nec divina scientia : et tamen conceditur posse scire quod non scit et posse
non scire quod scit : quia posset aliquid esse subjectum ejus scientiæ ,
quod non est, et posset non esse subjectum aliquid quod est, sine permuta-
tione ipsius scientiæ .
ARTICULUS I.
DIVISIO TEXTUS .
An scientia Dei potest augeri ?
« Præterea solet quæri , Utrum scientia

Dei possit augeri vel minui ? » Incidit autem dubium circa primam
Hic incipit pars illa, in qua quærit partem , scilicet. Utrum scientia Dei pos-
Magister, Utrum scientia Dei possit au- sit augeri ?
geri ? Videtur autem , quod sic : quia
Et dividitur in duas partes : in qua-
1. Cujuscumque scientiæ scibilia pos-
rum prima determinat , quod non potest sunt augeri, scientia illa augeri potest, ad
augeri . In secunda autem objicit in minus materialiter : scibilia autem scien-
contrarium , et solvit, ibi , B, etc. « Hic tiæ divinæ possunt augeri : ergo et ipsa
opponitur a quibusdam ita, etc. »> scientia. PRIMA per se patet. SECUNDA
Littera autem primæ partis per se pa- supponitur ex Littera : quia opera Dei
tet.
sunt scibilia, et illa possunt augeri .
2. Item, Scientia Dei est secundum
rationales ideales : ideis autem creantur
ideata , ut supra habitum est ab Augu-
1 S. AUGUSTINUS , Lib. XV de Trinitate, cap. 14. Cf. I P. Summ . theol. B. Alberti , q. 62,
IDEM, In eodem libro , cap . 13. memb. 7.
IN I SENTENT . DIST. XXXIX, A , ART. 1 . 293
stino si ergo nova aliqua possunt creari , et ipsa essentia augeri potest etiam se-
novæ aliquæ ideæ possunt esse in Deo : cundum ideas .
per ideas autem est scientia ergo vi- 2. Item, Nihil æternum augetur vel
detur, quod crescere possit scientia Dei , minuitur ex temporali scibilia autem
etiam ex parte idearum. Si forte tu di- quæ fieri possunt, omnia temporalia
cas, quod una idea cognoscit Deus om- sunt : ergo nec augent nec minuunt
nia quæ sunt ejusdem speciei , et sic scientiam Dei æternam.
multiplicatione facta in individuo , non 3. Item, Numquam potest esse quod
sequitur quod multiplicatio fiat in ideis . causatum augeat vel minuat causam ,
Hoc nihil est quia si ideæ non sunt sed potius e converso : scientia autem
determinatæ ad individua, non cogno- Dei causa est omnium quæ fiunt : ergo
scet Deus singularia nisi in universali et nec augetur, nec minuitur ex eis .
in potentia, et hoc falsum est , ut dice-
tur in ultimo capitulo istius distinctio- SOLUTIO. Mihi videtur sicut Magister Solutio.
nis ' . dicit, quod scientia Dei nec augeri nec
3. Præterea , Non est inconveniens diminui potest.
cere Deum posse facere novas species AD PRIMUM ergo dicendum , quod ea Ad 1.
quas numquam fecit , et novos mundos quæ sciuntur, possunt augeri , sed non
nihil simile habentes cum isto : cum possunt augeri nisi per scientiam ope-
igitur illi non possint fieri sine ideis, rantem illa plura , et sic eo ipso quod
erit idea illorum in mente divina : et ita ponimus scibilia posse fieri plura, nos
penes ideas videtur posse augeri scientia ponimus scientiam ab æterno fuisse plu-
Dei. rium operabilium et sic non augeretur
Si forte dicas, quod eadem arte facit ex hoc quod fierent plura et sic solvet
artifex unam domum , et aliam, et om- Magister infra in sequenti parte lectio-
nes et similiter potest facere Deus per nis : sicut enim non potest intelligi quo-
unam ideam . CONTRA : Licet artifex una modo causatum augeatur quoad nume-
arte possit facere omnes domos , non tarum , et ratio causæ et causalitatis augea-
men una specie domos potest facere exa- tur ex illo : ita non potest intelligi , quod
gonam , et quadratam , et rotundam , nec ex scito augeatur scientia Dei , quia co
una specie domus cognoscit unam do- ipso præsupponitur fuisse de illo ut cau-
mum esse discretam ab alia : cum igitur sa cognoscens et causans .
Ad 2,
Deus faciat differentiam per formam et AD ALIUD dicendum , quod plura idea- 3. et 4.
proprietatem , vel possit facere plura tata possunt fieri quam fiunt : sed eo ipso
lia , et discernere unum ab alio , videtur quod fiunt, ponuntur habere ideas : et
quod sua scientia augeri potest etiam se- ideo ex illis non augetur numerus idea-
cundum ideas. rum , qui non est numerus simpliciter ,
4. Item , Scientia et scitum relativa ut supra dictum est .
sunt, ita quod scientia refertur ad scibi- Si autem tu quaras , Utrum scientia
le ergo cum relativa multiplicentur, Dei possit esse plurium quam est ? Hoc
altero relativorum multiplicato , si scibi- bene concedo : sed non sequitur ex hoc
lia possunt augeri, multo magis et ipsa quod possit augeri : quia esse plurium
scientia . ponit tantum potentiam ad hoc quod sint
Sed contra. SED CONTRA est hoc quod objicitur in plura, quæ tamen plura si essent, vel
Littera : quia esse ponerentur, præsupponerentur fuis-
1. Scientia Dei essentia Dei est : ergo si se in scientia divina , et sic nullam indu-
scientia per illud quod est potest augeri, cerent variationem in ipsa scientia . Cum
1 Cf. Infra, in hac distinctione , cap . D.

autem dicitur, quod augetur scientia , est transmutatio , nec vicissitudinis ob-
significatur quod jam existenti scientiæ umbratio : ergo nulla vicissitudo est in
alicujus quantitatis , secundum scita sit intellectu Dei , nec potest esse : ergo
aliquid novum additum , quod nefas est intelligit uno et eodem multa et simul
dicere de scientia Dei : unde ipsa non et secundum actum : quia supra proba-
augeri potest, sed plurium esse potest , tum est , quod suus intellectus est sem-
ex quibus non augeretur si essent : cum per in actu .
enim præcipuum sit semper Deo repo-
nendum , oportet sibi dare scientiam ma- SOLUTIO . Dicendum , quod nullus trans- Solutio.
jorem etiam quam intelligi possit et itus est in intellectu Dei , sicut probat
hæc est illa quæ non in se nec secundum ultima ratio : sed se intelligit uno et
scita potest augeri . eodem modo habente esse quod est et
simul.
AD PRIMUM et secundum objecta , di- Ad 1 et 2.
cendum quod hoc verum est in omni-
bus illis in quibus actus differunt ab
ARTICULUS II . essentia agentis sed non ita in Deo :
unde suus actus qui est intelligere , est
An Deus simul et eodem sciat et intel- essentia sua et sicut sua essentia est
ligat mulla ? species et causa omnium, uno modo se
habens, ita etiam suus actus et ideo
non valent similia inducta : sed tamen
Deinde quæritur de hoc quod dicit, illud est expressius de centro et lineis
ibi , A, circa medium : « Unusquisque egredientibus ab ipso , sicut supra ex-
eorum simul videt, etc. » posuimus.
Ex his videntur sequi duo , scilicet
quod simul et eodem sciat Deus multa
et intelligat multa , et quod ipse sciat
mutabilia immutabiliter.
Contra primum objicitur sic : ARTICULUS III.
1. Dicit Philosophus : Scire plura pos-
sumus, intelligere vero minime ergo An Deus mutabilia sciat immutabiliter,
videtur, quod unus intellectus secundum et opposita scial eodem modo ?
actum non sit nisi unius .
2. Item , Impossibile est unum actum
ad diversos terminos simul et semel ter- Ad secundum proceditur sic :
minari sed intelligere est actus unus : Mutabilia scire immutabiliter , est sci-
ergo simul et semel terminari non pot- re mutabilia aliter quam sunt : scire
est ad diversos terminos . Nec videtur autem rem aliquam aliter quam est , de-
hoc etiam intelligi posse : quia nihil si- cipi est : ergo videtur, quod si Deus
milium invenitur : una enim linea in sciat mutabilia immutabiliter, quod ipse
una parte non potest terminari ad di- decipitur in eis .
versa puncta : ergo nec potest intelligi ,
qualiter possibile sit fieri : ergo videtur, HIC ETIAM cadit quæstio de scientia Quæst.
quod necessarium sit intellectum trans- oppositorum , utrum illa sciat codem mo-
ire inde huc et hinc illuc , cujus con- do ?
trarium dicitur in Littera. Videtur quod sic : quia
SED CONTRA : 1. Ipse codem modo scit rem quando
Sed contra.
Jacob . 1, 17 , dicitur, Apud quem non est, et quando non est esse autem
7
IN I SENTENT. DIST. XXXIX; A, ART. 3 . 295
rem et non esse , sunt opposita secun- cui accidit mutabilitas . Et hujus causa
dum affirmationem et negationem : ergo est propter hoc quod per hoc quod est
ipse scit simul contradictoria , ut vide- immutabilis , non refertur ad rem , sed
tur ergo multo magis alia opposita. refertur ad ipsam secundum quod est
2. Item , Si ipse scit rem ut est , opor- ratio et intentio rei quæ est mutabilis :
tet quod ipse sciat eam sub differentiis et sic patet, qualiter in omnibus muta-
temporis : ergo scit me lecturum quan- bile scitur immutabiliter .
do lecturus sum , et scit me legisse quan-
do legi , et scit me legere quando lego : AD ALIUD dicendum , quod opposita AdAd
quest.
1.
omne autem quod cadit sub differentia scit Deus uno , quod est ratio rei sive
temporis, est mutabile ergo Deus scit sit, sive non sit : quia sibi res non pot-
mutabile temporaliter et mutabiliter , ut est præterire, sed semper eodem modo
videtur. Si autem tu dicas, quod non manet , non tamen eodem modo transit
scit temporaliter res , sequitur ex hoc ejus scientia super rem : vel ut fidelius
quod nullam haberet scientiam de re dicatur, non uno modo comparatur ad
quando est et quando non est , sed in- ipsum res et ideo scit rem esse cum
distincte et confuse sciret res et hoc est , et scit eam non esse cum non est ,
est imperfectum , et Deo non attribuen- ex hoc quod comparatur res ad esse
dum . vel ad non esse et hoc est magis de
Sed contra. SED CONTRA : scientia complexorum sive enuntiabi-
1. Omnis acceptio est secundum potesta- lium , de quibus posterius quæretur.
tem accipientis , et non accepti : scientia AD ALIUD dicendum , quod ipse intem- Ad 2.
est acceptio quædam , ut dicit Philoso- poraliter scit omnia quæ cadunt sub
phus ergo est secundum potestatem temporis differentia : et hoc ideo est,
accipientis , et non accepti : Deus autem quia differentia temporis accidit rei se-
sciens est immutabilis ergo sua scien- cundum quod est in esse proprio, et non
tia est immutabilis . secundum quod est in Deo per ideam .
2. Præterea, in Littera negatur hoc : Quod autem certus est in sciendo res
ergo videtur, quod sua scientia non sit distincte, hoc est ideo , quia non tantum
de mutabilibus mutabiliter. scit rem , sed etiam quamlibet composi-
tionem et divisionem rei cum qualibet
Solntio. SOLUTIO. Leve est hoc solvere secun- vel a qualibet re et hoc incomplexe et
dum supra dicta, scilicet quod ly muta- incomposite , ut infra dicetur.
biliter potest determinare verbum ex Et si tu objicias , quod noster intelle
parte materiæ super quam transit scien- ctus non sic est de complexo sicut de
tia, et sic scit Deus mutabilia mutabili- incomplexo . RESPONSIO , quod hoc est
ter, et temporalia temporaliter, et oppo- ideo , quia intellectus noster per sub-
sita oppositis modis vel potest referri stantiam non est suum intelligibile, nec
ad verbum per comparationem ad scien- ipse dat modum intelligibili , sed potius
tem , et sic scit mutabilia immutabiliter, accipit ab ipso, et ideo variatur secun-
et temporalia intemporaliter, et opposi- dum illud non autem sic de intellectu.
ta uno modo simplici . divino , qui est id per quod intelligit, et
AD PRIMUM ergo dicendum , quod non dat intelligibili et esse in se , et omnem
decipitur quia etiam apud nos scientia compositionem et divisionem .
mutabilium ex parte scientis immuta-
bilis est, quia ratio mutabilium immu-
tabilis est : sed cum ratio sit intentio rei
mutabilis , scitur rei mutabilitas per in-
tentionem illam quando refertur ad rem
tionis autem scientia est , quæ est de

bonis quorum Deus auctor est . SED CON-
TRA hoc objicitur : Illa scientia quæ di-
citur intelligentia, aut est finita per
ARTICULUS IV .
intelligibilis rationem idealem , aut non.
Si dicas, quod sic : sed unicuique ideæ
An Deus sciat actu infinita ? respondet ideatum, vel potest responde-
re : ergo illi ideæ quæ est infiniti ,
respondet ideatum , vel potest responde-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , re : ergo infinitum potest esse actu :
ibi, A, sub finem : « Pater et Filius quod ego intelligere non possum , si est
cum Spiritu sancto simul omnia sciunt verum .
et vident. »
Item , si dicas quod illa idea (non est
Potest enim adhuc dubium esse, licet ad hoc ut educi possit ideatum sub ipsa,
supra expeditum sit, utrum Deus sciat sed quod Deus illa cognoscat infinitum .
actu infinita ?
CONTRA : Aut cognoscit ut est , aut ali-
Videtur autem quod sic : quia
ter. Si aliter, non habet veram scien-
1. Cuilibet finito possibilis est addi- tiam ipsius . Si autem ut est , cum ipsum
tio sed scientiæ Dei non potest fieri
nec sit nec possit esse nisi in potentia,
additio ergo ipsa est infinita. intelligentia non erit nisi in potentia
2. Item , Augustinus in libro XII de infiniti : et de hoc non contendimus .
Civitate Dei dicit , quod species nume-
rorum infinitæ in se, non sunt infinitæ
SOLUTIO . Mihi videtur, quod actu in- Solutio.
illius scientiæ , cujus scientiæ non est finitum semper est imperfectum , nec
numerus ' . Ergo videtur, quod actu sciat in Deo est, nec in natura : sed infini-
infinita .
tum ut est finitum , bene concedo quod
cognoscit Deus .
1. Quidquid scitur, scientis comprehen- AD PRIMUM ergo dicendum , quod im-
sione finitur, præcipue si perfecte scit : possibile est Deo fieri additionem ali-
ergo si Deus scit infinitum, ipse sciendo quam quia ipse est majus aliquid
finit ipsum ergo non est infinitum sim- quam cogitare possumus : quod non
pliciter. intelligitur dimensive , vel multitudine,
2. Præterea , Infinitum in se non
cum ipse sit unum solum et simplex :
potest intelligi qualiter alii sit finitum : sed quia nihil boni cogitari potest , quin
ergo nec Deo erit finitum . ipse sit illud , et plus quam cogitari
3. Item, Species numerorum non sunt potest infinitum autem nihil boni et
infinitæ actu , sed potentia : si ergo Deus perfectiest , sed potius imperfectum :
scit ipsas esse infinitas, ipse scit quod ideo non intelligitur sic : quia, ut su-
non est, quod est impossibile. pra diximus, etiam intelligi potest qua-
Ad hoc dicunt quidam , quod triplex liter infinitum includat infinitum : tamen
est scientia , scilicet intelligentiæ , et vi- multa sunt quæ cogitamus , quæ non
sionis , et approbationis et scientia insunt Deus : nec hoc est imperfectionis ,
telligentiæ est, qua intelligitur res sim- sed perfectionis : et sua scientia hoc
pliciter. Visionis autem scientia est, modo infinita est : quia nihil potest
quæ transit super res secundum quod cogitari vel esse , quod si esset , non esset
sunt vel non sunt sub differentia hu- in scientia ipsius, et modo secundum
jus compositionis vel illius . Approba- quod est in scientia sua : quia ipse in-
1 S. AUGUSTINUS, Lib . XII de Civitate Dei, cap . 18.

IN I SENTENT. DIST. XXXIX , B. 297
telligendo se infinita posse , intelligit aut intelligentia non dicit nisi relationem
infinita secundum quod sunt infinita in intellectus ad rem , prout est quocum-
potentia. que modo , scilicet in potentia , vel in
ratione ideali comparationem habente ad
Ad solutio- AD SOLUTIONEM autem inductam re- id quod erit in actu , sicut supra est ex-
nem .
spondeo, quod aut non intelligo eam , positum '.
B. Oppositio, an Deus possit noviter vel ex tempore scire vel præscire aliquid ?
Hic opponitur a quibusdam ita , Si Deus potest aliquid scire vel præscire
quod numquam scivit vel præscivit, potest ergo ex tempore aliquid scire
vel præscire . Ad quod dicimus , Potest quidem Deus scire vel præscire omne
quod potest facere , et potest facere quod numquam fiet : potest ergo scire
vel præscire quod numquam fiet, nec est , nec fuit : nec illud scit vel scivit,
neque præscit vel præscivit , quia scientia ejus non est nisi de his quæ sunt
vel fuerunt vel erunt : et præscientia non est nisi de futuris . Et licet possit
scire vel præscire quod numquam est vel erit, non tamen potest aliquid sci-
re vel præscire ex tempore . Potest utique scire vel præscire quod numquam
est nec erit, nec illud scitum vel præscitum est ab æterno : nec tamen potest
incipere scire vel præscire illud , sed ita potest modo scire vel præscire , sic-
ut potest scisse vel præscisse ab æterno . Si enim dicas ' eum modo posse
scire vel præscire quod ab æterno non scivit vel præscivit , id est , ita quod
ab æterno non sciverit vel præsciverit, quasi utrumque simul esse possit,
falsum est. Si vero dicas eum posse modo scire vel præscire quod ab æter-
no non scivit vel præscivit, id est, habere potentiam sciendi vel præscien-
di ab æterno et modo aliquid , nec tamen illud præscitum est vel futurum ,
verum est . Non potest ergo noviter vel ex tempore scire vel præscire ali-
quid : sicut non potest noviter vel ex tempore velle aliquid , et tamen potest
velle quod numquam voluit.
Cf. Supra, Dist. XXXVI .

2 Edit Joan. Alleaume , dicatur.
non tantum esse , sed habitudinum om-

nium , ipse intelligit complexiones omnes
et compositiones .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod aliter Ad 1.
ARTICULUS V. est de intellectu nostro et suo : quia no-
ster intellectus non est causa rei vel
Utrum scientia Dei sit enuntiabilium ? compositionis, rei , sed accipiendo a re-
bus cognoscit res : et ideo cum res sit di-
versa, non potest accipi idem a diversis ,
Postea quæritur de hoc quod dicit in et ideo erit intellectus compositus sed
secunda parte, ibi , B , « Scientia ejus non suus intellectus est causa omnis rei et
est nisi de his quæ sunt, vel fuerunt, vel ratio omnis rei , et ideo per unum quod
erunt, etc. » est causa et ratio potest intelligi res et
Secundum hoc enim videtur , quod rei compositio cum re alia : quia idea
scientia sua sit enuntiabilium . non est ratio rei in se , sed in composi-
Quod etiam aliter probatur : quia tione omnium et divisione quam habere
1. Cum multa sint enuntiabilia, nisi potest per se vel per accidens .
Deus sciret ea, non omnia sciret quæ Et ex hoc patet solutio ad totum .
sunt, vel erunt.
2. Item , Aliter imperfectior esset sua
cognitio quam nostra : quia ego non tan-
tum scio te , sed etiam scio te esse , et
legere si legis , et hujusmodi : ergo vide- ARTICULUS VI.
tur, quod etiam Deus sciat hujusmodi .
3. Item , Deus non tantum scit sub- Utrum modo Deus potest scire vel præ-
jecta, sed etiam scit eis inesse omnia scire, sicut potest scivisse vel præsci-
prædicata, quæ inesse possunt : ergo scit visse ab æterno ?
complexa et enuntiabilia , ut videtur.
4. Item , Aliter sequeretur, quod ipse
nesciret Antichristum futurum , vel Cæ- Deinde quæritur de hoc quod dicit :
sarem fuisse, quod est inconveniens. « Ita potest modo scire vel præscire , sic-
Sed contra. SED CONTRA : ut potest scisse vel præcisse ab æterno . »
1. Non scit nisi per ideam , idea autem 1. Hoc enim videtur falsum : quia in
non est complexorum : quia complexio nostra scientia sequitur , quod si possum .
nulla est in Deo : ergo videtur , quod ipse scire aliquid quod non scio , scientia mea
non habeat notitiam enuntiabilium . variatur.
2. Item, Anima propter sui simplicita- 2. Item, Si possum aliquid modo scire,
tem non est simul nisi unius : ergo cum non sequitur ex hoc quod illud prius
Deus magis simplex sit, ipse non erit se- sciverim : ergo videtur, quod istæ con-
cundum sui intellectum nisi unius : ergo sequentiæ non teneant in Deo.
non erit complexorum, ut videtur .
SOLUTIO . Dicendum , quod non est si- Solutio,
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod intellectus mile : sed sicut se habet scibile ad no-
Dei est complexorum incomplexe : sunt stram scientiam , ita se habet sua scien-
enim complexa referenda ad rem simpli- tia ad scibile . Unde sicut in nobis sequi-
cem, et illa in Deum , quam ipse non tantur, nullum scibile est : ergo nulla scien-
tum novit ut simplex est , sed in omni tia est ita e converso sequitur, in Deo
complexione quæ accidere ei potest ex nulla scientia est : ergo nullum scibile
compositione, et sic uno quod est ratio est et sicut in nobis istæ duæ sunt in-
IN I SENTENT. DIST . XXXIX , C. 299
compossibiles , scilicet quod ego scien- sit Deum posse scire quod ipse prius ne-
tiam alicujus scibilis habeam , et quod scivit ?
illud scibile non sit : quia statim me ha- Et videtur quod sic : quia
bente scientiam, sequitur illud scibile 1. Hoc innuitur in ultima parte se-
esse , quia mea non efficitur nisi ab illo quentis opinionis quam inducit , quod
scibili : ita in Deo istæ duæ sunt incom- Deus plura potest scire quam scivit , quia
possibiles, quod aliquid sit et quod scien- transire potest super plura .
tia illius non sit : quia scientia Dei est 2. Item , Quidam objiciunt : Deus pot-
causa illius et quia non est causa nisi est modo creare quod non creat , et plu-
ab æterno , sequitur quod ab æterno sit ra creare quam creat : ergo similiter plu-
causa illius : et ideo in Deo est idem ra potest scire quam sciat.
posse scire modo et posse ab æterno sci- SED CONTRA : Sed contra.
visse et istæ duæ incompossibiles sunt, Cum scientia referatur ad scibile , si pot-
quod aliquid nunc fiat, et quod ipse ab est scire quod prius nescivit, videtur se-
æterno illud non scivit : licet utraque sequi quod potest habere scientiam quam
cundum se sit possibilis , quia una impli- prius non habuit : et hoc est Deum alte-
catur in alia et quando ponitur aliquid rari ab imperfecta scientia ad perfectam .
esse quod numquam erit, ponitur per
consequens Deum illud semper scivisse , SOLUTIO . Videtur mihi , quod non sit Solutio.
ex hoc, quia sua scientia est æterna cau- concedendum .
sa vel prævisio illius. Et super istum AD ID autem quod objicitur de Littera : Ad 1.
sensum procedit Magister. dico, quod non intendit, quod aliqua
possint fieri supra quæ transeat scientia
Dei novo modo , sed intendit quod aliqua
possint fieri, super quæ ab æterno fuis-
set scientia. Et sic non sciret nisi quod
ARTICULUS VII. prius et ab æterno scivit .
AD ALIUD dicendum, quod non est si- Ad 2.
An concedendum sit Deum posse scire mile de creatione : quia illa nihil ponit
quod ipse prius nescivit ? in Deo , sed in re extra scientia autem
est in sciente ipso, et ideo non potest ei
advenire scientia novæ rei sine sui va-
Postea quæritur de hoc quod dicit : ratione : quia illa nova res poneret ratio-
« Non potest ergo noviter vel ex tempore nem idealem in Deo , quæ nisi ab æterno
scire vel præscire aliquid, etc. » fuerit in ipso , varationem ponit circa
Quæritur enim, Utrum concedendum ipsum .
C. Utrum Deus possit scire plura quam scit?
Item a quibusdam dicitur Deus posse plura scire quam sciat : quia potest
omnia scire quæ scit, et potest aliqua facere quæ numquam erunt, et illa
potest scire : non enim aliqua incognita facere potest . Si vero omnia essent
quæ modo sunt , et alia quædam faceret quæ non sunt nec erunt , et illa
omnia sciret, pro certo plura sciret quam modo sciat : nec tamen ejus scien-
tia augeri potest , quia hoc totum fieri posset sine mutabilitate scientiæ .
Constat ergo Dei scientiam omnino esse immutabilem, nec augeri posse
vel minui sed ei subjecta .
SOLUTIO . Meo judicio ista composita Solutio.

Ad 1.
falsa est , Deus potest plura scire quam
ARTICULUS VIII. scit , sicut Magister ante distinxit. Et
quod dicit ista opinio , quod sua scientia
An Deus potest plura scire quam scit ? potest transire super plura quam transit
sine mutatione : ita intelligo , quod hoc .
ideo, quia posito quod sint plura, sequi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : tur eum plura ab æterno scivisse . Et de
« Item a quibusdam dicitur Deus posse sole quod quidam ponunt pro simili, non
plura scire quam sciat, etc. » est simile quia in sole non est ratio
Videtur autem , quod ista opinio sit cognoscendi ea super quæ fulget : quæ
vera : quia si esset in sole, non esset possibile solem
1. Plura possunt esse quam sunt : scien- effundere lumen intelligentiæ super ea,
tia autem Dei , ut habetur in præcedenti quorum nulla ratio esset apud ipsum ; et
capitulo , non est nisi eorum quæ fuerunt sic est etiam in Deo. Unde cum non ac-
vel erunt vel sunt ergo plura potest cipiat de novo rationes intelligibilium ,
scire quam scit. oportet quod ab æterno habeat apud se .
2. Item, Scit quidquid potest facere : Et per hoc patet solutio ad primum .
potest autem facere plura quam facit : AD SECUNDUM dicendum , quod ipse Ad 2.
ergo potest plura scire quam scit. potest facere plura quam facit , sed non
Sed contra. SED CONTRA : scire plura hoc modo quam scit , nisi sic-
1. Deus scit quidquid potest facere : et ut posse scire et posse scivisse ab æter-
non potest plura scire , quam potest facere : no et si ponuntur plura esse , supponi-
ergo non potest plura scire quam scit. tur per implicationem in suppositione ,
2. Item, In æternis est idem esse et quod illa ab æterno scivit, ut supra di-
posse ergo si potest plura scire quam ctum est.
scit, tunc etiam scit plura quam scit,
quod est impossibile .
D. Quod videtur adversum illi sententiæ qua supra dictum est, Deum semper et
simul scire omnia.
Ei vero quod prædictum est, scilicet quod Deus omnia semper videt et
simul , videtur obviare quod ait Ilieronymus in expositione Habacuc : Ab-

surdum est, inquit, ad hoc deducere Dei majestatem , ut sciat per momenta
singula quot culices nascantur, quotve moriantur, quota pulicum et

IN I SENTENT. DIST. XXXIX, E. 301
:
muscarum sit multitudo , quotve pisces natent in aquis, et similia . Non si-
mus tam fatui adulatores Dei , ut dum providentiam ejus etiam ad ima re-
trudimus , in nosipsos injuriosi simus , eamdem irrationabilium et rationa-
bilium providentiam esse dicentes ' . Hic videtur dicere Hieronymus , quod
Deus illorum minorum scientiam sive providentiam non habeat : quod si

hoc est, tunc non omnia simul scit et semper . Ex tali itaque sensu illud
dictum esse noverimus , ut Deum illa alternatim vel particulatim scire ne-
get, nec per diversa temporum momenta sic illa cognovit, sicut per varia
momenta illorum quædam deficiunt, quædam incipiunt . Neque illis
aliisque irrationabilibus . ita providet, quemadmodum rationabilibus .
Numquid enim (ut ait Apostolus ) cura est Deo de bobus ? et sicut
non est cura Deo de bobus, ita nec de aliis irrationabilibus. Dicit
tamen Scriptura , quia ipsi est de cura de omnibus . Providentiam ergo et
curam universaliter de cunctis quæ condidit habet , ut habeat unumquod-
que quod sibi debetur et convenit . Sed specialem providentiam atque cu-
ram habet de rationabilibus , quibus præcepta tradidit , eisque recte vivendi
legem præscripsit ac præmia promisit. Hanc providentiam et curam de ir-
rationabilibus non habet . Ideoque dicit Apostolus , quia non est cura Deo
de bobus providet tamen omnibus et curat , id est , gubernat omnia , qui
omnibus solem suum facit oriri , et pluviam dat. Scit itaque Deus quanta
sit multitudo pulicum , culicum , et muscarum , et piscium : et quot nascan-
tur, quotve moriantur : sed non scit hoc per momenta singula , imo simul
et semel omnia. Neque ita scit, ut eamdem haboat providentiam irrationa-
bilium et rationabilium , id est , ut eodem penitus modo provideat irrationa-

bilibus et rationabilibus . Rationabilibus enim et præcepta dedit , et Ange-
los ad custodiam delegavit.
E. Brevis summa prædictorum , cum additione quorumdam.
Simul ita et immutabiliter scit Deus omnia quæ fuerunt , et sunt , et
erunt, tam bona quam mala : præscit quoque omnia futura , tam bona quam
mala .
' S. HIERONYMUs, In explan . super cap . 1 Habacuc .

2 I ad Corinth . ix , 9 : Numquid de bobus cura est Deo ?
3 Sapient. vi , 8 : Et æqualiter cura est illi de omnibus . Et , ibidem, x1 , 13 : Non est alius Deus
quam tu, cui cura est de omnibus.
• Edit J. Alleaume , Sicut itaque.
SOLUTIO . Dicendum cum Magistro , Solutio .

quod Deus omnia scit parva et magna.
Et ad id quod contra objicitur, dicen- Ad 1.
ARTICULU
CULUSS IX. dum quod est intellectus abstrahens for-
mam a re , et illam necesse est depurari
An Deus habeat notitiam singularium ?
propter materialitatem quam habet in re
extra , et ille est noster intellectus . Alius
est intellectus habens formas vel ideas
Deinde quæritur de hoc quod dicit ul- componibiles exemplariter cum re , et
timo , ibi , D, « Ei vero quod prædictum illæ sunt universalis vel particularis , ita
est, etc. >> quod a neutro abstrahitur , et ideo non
Videtur enim Deus non habere noti- repugnant simplicitati intellectus : quia
tiam singularium : quia intellectus illas habet apud se , et tales
1. Dicit Boetius , quod universale est sunt ideæ et formæ sub quibus intelli-
dum intelligitur, singulare dum sentitur. gunt Angeli.
2. Item , Omnis intellectus universa- AD ALIUD dicendum , quod Philoso- Ad 2.
lium est , ut dicit Philosophus : quia in- phus intelligit hoc de intellectu abstra-
tellectus simplex est, et necesse est in- hente a rebus : quia necesse est , quod
telligibile simplex esse : nihil autem sin- ille auferat conditiones materiæ ab eo
gularium est simplex : ergo nihil singu- quod abstrahit , et assimilet sibi . Sed
larium est apud intellectum . non sic est de intellectu qui est ad rem
3. Item, Philosophus in XI Metaphy- faciendam per formam compositionis :
sicæ probat, quod non intelligit aliud a ille enim habet formam simplicem apud
se, quia aliter vilesceret ejus intellectus se, quæ non determinatur ad hoc vel
in rebus vilibus, quæ melius est igno- illud conditionibus materiæ , sed per re-
rare quam scire : ergo videtur, quod lationem ad hoc vel illud et per illam
ipse non habeat notitiam singularium . potest intelligi universale et particulare ,
et universale in particulari , secundum
Secundum hoc enim erunt plura igno- diversam relationem rei ad formam il-
rata ab eo quam scita. lam .
Item , Boetius in libro V de Consola- AD ALIUD dicendum , quod Philoso- Ad 3.
tione philosophiæ : phus non intendit , quod non aliud intel-
Huic ex alto cuncta tuenti ligat , quam se , sicut supra expositum
Nulla terræ mole resistunt : est sed intendit, quod non per aliud
Non nox atris nubibus obstat. quam per seipsum intelligit, quia intel-
Quæ sint, quæ fuerint , veniantque
Uno mentis cernit ictu : ligendo nihil accipit a rebus . Qualiter
autem non vilescat intellectus ejus , su-
Quem, quia respicit omnia solus,
Verum possis dicere solem. pra est expeditum .
1 Cf. Supra, Dist. XXXV.

IN I SENTENT. DIST. XL , A. 303
DISTINCTIO XL .
De scientia Dei quantum ad speciales effectus, scilicet de præ-

destinatione et reprobatione.
A. Quid sit prædestinatio , et in quo differat a præscientia ?
Prædestinatio vero de bonis salutaribus est, et de hominibus salvandis :
ut enim ait Augustinus in libro de Prædestinatione sanctorum : Prædesti-
natio est gratiæ præparatio , quæ sine præscientia esse non potest ' . Potest
autem sine prædestinatione esse præscientia . Prædestinatione quippe

Deus ea præscivit , quæ fuerat ipse facturus : sed præscivit Deus etiam
quæ non est ipse facturus , id est , omnia mala . Prædestinavit eos quos ele-
git, reliquos vero reprobavit, id est, ad mortem æternam præscivit pecca-

turos.
genus et secundum speciem considera-

tam , quæ incipit in penultimo capite
DIVISIO TEXTUS . sequentis distinctionis XII , ibi , F,
« Præterea considerari oportet , Utrum
ea omnia quæ semel scit, etc. »
« Prædestinatio vero est de bonis sa- Præcedens autem adhuc dividitur in
lutaribus, etc. » duas. In prima determinat species præ-
Hic incipit pars illa in qua Magister scientiæ , quæ sunt prædestinatio et ob-
determinat de scientia divina secundum duratio . In secunda autem quærit,
suam speciem . Utrum habeant aliquam causam in præ-
Et dividitur in duas. In prima deter- destinato , vel præscito ? Et hæc incipit
minat de speciebus præscientiæ quæ in principio sequentis distinctionis, XLI,
sunt prædestinatio et reprobatio . In se- ibi, A, « Si autem quærimus meritum
cunda autem tangit quasdam quæstiones obdurationis, etc. »
de præscientia et scientia , communiter Ista distinctio dividitur in duas partes.
consequentes scientiam Dei secundum In prima tangit prædestinationem , in se-
1 S. AUGUSTINUS , Lib. de Prædestinatione Sanctorum , cap. 10 .

cunda reprobationem , ibi , D , « Cumque Quæratur ergo primo , Utrum sit po-
prædestinatio sit gratiæ præparatio , tentiæ, vel sapientiæ, vel voluntatis sive
etc. >> bonitatis ?
In prima parte facit quinque : quorum Videtur autem , quod sit scientiæ :
primum est , quod tangit de quibus est quia
prædestinatio . Secundo , ostendit certum 1. Magister supra , in principio distinc-
esse numerum prædestinatorum, ibi , B , tionis XXXV ponit prædestinationem
« Prædestinatorum nullus videtur, etc. » inter nomina quibus significatur scientia :
Tertio , objicitur contra sophistice , ibi , ergo ad scientiam reducitur .
2. Item , Non est destinare , nisi in
B , § 2 : « Ad hoc autem objiciunt qui-
dam, etc. » Quarto , objicit fortius, ibi, animo proponentis : proponere autem est
C, « Verumtamen adhuc instant, etc. »
> præconcipere de faciendo aliquo con-
Quinto et ultimo solvit , ibi , C , § 2: ceptio vero est secundum intellectum
« In hujus quæstionis solutione , etc. »> præscientem opus : cum ergo prædesti-
Sententia autem patet per se, quia natio sit talis præconceptio , videtur
Littera est plana. prædestinatio cadere sub scientia .
3. Item , In quo genere est superius ad
aliquid, in eodem est inferius quod ac-
cipitur sub illo : sed præscientia est in
genere scientiæ : ergo prædestinatio ,
ARTICULUS I. quæ est sub præscientia, ut supra habí-
tum est , erit in genere scientiæ .
Ad quod attributorum debet reduci præ-

destinatio, utrum scilicet ad poten- SED CONTRA Videtur esse in genere po- Sed contra.
tiam , sapientiam , vel voluntatem ? tentiæ :
1. Quia , ut habetur hic, prædestinatio
est præparatio gratiæ : præparatio autem
Sunt autem hic ante Litteram octo actus potentiæ est : ergo et prædestina-
quærenda : quorum primum est , ad quod tio , ut videtur.
trium attributorum possit reduci præde- 2. Item , Prædestinatio est æterna, et
stinatio, utrum ad potentiam, vel ad sa- hic supponatur, quia infra habet pro-
pientiam , vel voluntatem ? bari : prædestinati autem non sunt ab
Secundum , Quid sit re et diffinitione ? æterno, nisi in potentia causæ efficien-
Tertium autem, Utrum sit entis , vel tis : ergo videtur, quod prædestinatio
non entis ? reducatur ad potentiam , quia potentia
Quartum , Utrum sit æterna , vel tem- causæ efficientis est .
poralis ?
Quintum , Utrum sit solius rationalis Similiter videtur, quod ordinetur ad
creaturæ, vel etiam alterius ? voluntatem :
Sextum est, Utrum sit omnis rationa- 1. Quia diffinitur per voluntatem : dicit
lis creaturæ , vel solius hominis . enim Augustinus, quod prædestinatio
Septimum est, Utrum sit omnis homi- est voluntas vel propositum miserendi.
nis, vel quorumdam hominum tantum ? 2. Item, Gratia et gloria quæ sunt
Octavum et ultimum , Utrum sit præ- effectus prædestinationis , sunt indican-
destinatio multiplicata secundum singu- tia bonitatem : bonitas autem est dispo-
los prædestinatos , vel omnes prædesti- sitio voluntatis : ergo et prædestinatio .
nati sint in uno , scilicet in Christo . 3. Item, 1 ad Timoth. 11 , 4 : Qui om-
Cf. Supra, Dist. XXXV.

IN I SENTENT. DIST . XL , A , ART . 2 . 305
nes homines vult salvos fieri, etc. Vo- dico , iste est prædestinatus , dico aliquid
luntas autem salutis est ex prædestina- significando passive : ergo significo illud
esse ab alio in isto : talis autem modus
tione : ergo videtur quod prædestinatio
ordinetur ad voluntatem . significandi non convenit Deo , quia nihil
habet ab alio ergo prædestinatio præ-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod prædestina- destinati non est Deus .
tio est in genere scientiæ effectivæ sive 2. Præterea, Nihil quod est Deus ,
practicæ , et sic aliquid habet scientiæ et denominat hunc prædestinatum : ergo
aliquid voluntatis : et quia hæc inclinant prædestinatio non est Deus .
potentiam ad opus, ideo habet etiam ali- 3. Item , Actio , et passio sunt entia
quid de actu potentiæ . Sed hoc quod est quæ secum habent oppositos respectus :
scientiæ practicæ, dat ei esse : id autem quod patet ex eorum diffinitionibus cum
quod est voluntatis et potentiæ, est in dicitur , actio est secundum quam in id
ipsa per modum proprietatis, secundum quod subjicitur agere dicimur : et pas-
quod voluntas est de scito practice , et sio est effectus illatioque actionis . Ergo
secundum quod potentia operans exten- non conveniunt eidem , nec possunt ei-
dit se per opus ad faciendum id : et ideo dem inesse . Cum ergo Deus sit præde-
concedendæ sunt rationes primæ. stinans, ipse non erit prædestinatio qua
ille vel ille est prædestinatus : ergo cum
AD ID autem quod objicitur de potentia , prædestinatio sit prædestinati , prædesti-
dicendum quod hæc est prædestinationis natio non est Deus .
quasi consequenter secundum intelli- 4. Item , Cum dicitur, Deus creat , res
gentiæ rationem , scilicet quia scientia verbi quæ est creatio , idem est quod
talis est ad opus . eductio de nihilo in aliquid : hæc autem
eductio ut forma est in educto : ergo in
AD ID autem quod objicitur de volun- creatura , et non in Creatore : ergo si-
tate, dicendum quod talis scientia sem- militer prædestinatio erit in prædesti-
per voluntati est conjuncta : sed tamen nato , et non in Deo : ergo realiter non
prædestinatio magis accipit nomen ex est Deus .
parte scientiæ, quam ex parte volunta- 3. Item, Absurdum videtur , quod Deus
tis nihil autem prohibet aliquid sic dicatur damnandorum reprobatio . Cum
quoad diversa quæ sunt in ipso , ordinari ergo non plus ponat prædestinatio in
sub diversis generibus. creatura , quam reprobatio , videtur etiam
prædestinatio non esse Deus .
1. Nihil est ab æterno nisi solus Deus :
ARTICULUS II. prædestinatio autem qua omnes sunt
prædestinati qui salvabuntur , est ab
Quid est prædestinatio in re ? æterno ergo ipsa est Deus .
2. Item, Cum dicitur, prædestinatio
est propositum miserendi , nihil cadit in
Deinde quæritur quid sit ? diffinitione in recto quod non sit Deus.
Et hoc dividitur in duo , scilicet ut Similiter cum dicitur, præparatio gratiæ
quæratur primo, Quid sit re ? et sccundo , in præsenti et gloriæ in futuro : præpa-
Quid sit diffinitione ? ratio enim est Deus præparans , quo-
niam Deus agens est sua actio : gratia
AD PRIMUM proceditur sic : autem et gloria cadunt ibi in obliquo :
1. Videtur , quod prædestinatio sit ergo videtur, quod prædestinatio præ-
aliquid creatum , et non Deus : quia cum destinatorum sit Deus ipse.
XXVI 20
306 D. ALB. MAG. ORD . PRÆD.
AD ALIUD dicendum , quod prædesti- Ad 3.

Solutio . SOLUTIO . Sine præjudicio loquendo ,
consentio ultimis duabus rationibus , quod nans et prædestinatus non se habent ut
prædestinatio secundum id quod est ac- simpliciter activa et passiva secundum
cepta, sive sumatur ex parte prædesti- naturam , sed tantum secundum aliquem
nantis , seu ex parte prædestinati , sem- modum significandi in quo notatur de-
per Deus est. Si enim accipiatur in eo pendentia salvandi ad salvantem secun-
quod est prædestinatio , nihil ponit in dum rationem , id est , causæ efficientis ,
tempore aliquo : et si habeat effectum et non e converso .
AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 4.
quandoque in prædestinato respectu
cujus est, hoc accidit ei ex parte effectus mile : quia cum dicitur, Deus creat, hoc
connotati . Sciendum igitur , quod præ- non convenit Deo , nisi ex tempore :
destinatio est quasi medium inter Deum unde non nominat tantum respectum ad
prædestinantem et hominem prædestina- creaturam, sed etiam effectum in crea-
tum , et prædestinatio ipsa dicit habitudi- tura, et illa potest essentialiter esse res
nem Dei proponentis salvare ad salvan- verbi , licet sit a Deo : sed cum dicitur ,
dum et ideo prædestinatio non ponitur Deus prædestinavit Petrum vel Paulum,
in prædestinato , secundum quod ipse est non notatur nisi respectus ad creaturam ,
diversus a Deo in natura propria exi- qui convenit ab æterno , et ideo nihil
stens , sed secundum quod ipse est in ponit extra Deum .
scientia Creatoris sed secundum hoc AD ALIUD dicendum , quod meo judicio Ad 5.
quod ibi est, probatum est supra, quod non est absurdum , ut dicatur Deus re-
ipse est creatrix essentia, et non natura probatio : in reprobatione enim non di-
creata : ergo quod sic ponit circa ipsum , cuntur nisi duo , scilicet prævisio iniqui-
non distinguitur ab essentia divina , sed tatis , et præparatio pœnæ et utrumque
est ipsa essentia divina, et cointelligitur quod in recto cadit in diffinitione repro-
respectus ad rem quam operabitur Deus bationis, nominat essentiam divinam
in futuro . cum respectu ad id quod oblique cadit in
diffinitione illa, scilicet iniquitatem et
DICENDUM ergo ad primum, quod cum pœnam : quorum primum non ponit in
Ad 1.
dicitur, prædestinatus , non significatur Deo speciem propriam, secundum au-
ibi passive nisi quoad modum quoad nos, tem habet ibi speciem. Unde non reputo
et non secundum rem est enim sensus , absurdum , quod Deus dicatur reprobatio
quod iste est prævisus salvari , et ly præ- ipsa qua reprobantur iniqui .
visus non ponit aliquid secundum rem
extra prævidentem , licet ponat respe-
ctum quoad aliquid , quod in futuro erit
aliud a Deo , circa quod erit effectus
prædestinationis. Unde tali modo signifi-
candi active vel passive sufficit diversi- ARTICULUS III.
tas rationis quæ est inter prævidentem,

et prævisum non in se, sed in ratione Quid est prædestinatio diffinitione?
ideali, in qua fuit ab æterno .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod prædestina-

tio formaliter non est in prædestinato :
quia non dicit formam cujus esse abso- AD SECUNDUM proceditur sic , et ponun-
lute terminetur in eo , sed potius retur multæ diffinitiones prædestinationis :
spectum ad salvandum , cui sufficit ut sit habemus enim unam hic in Littera in
secundum quid, scilicet in idea , ut talis ultimo capite istius distinctionis : « Præ-
forma significetur in ipso . destinatio est præscientia et præparatio
IN I SENTENT. DIST. XL, A, ART. 3. 307
beneficiorum , quibus certissime liberan- libero arbitrio : ergo videtur , quod non
tur quicumque liberantur¹ . »
> certissime liberat prædestinatio .
Alia est Augustini in libro de Fide ad
Petrum hæc : « Prædestinatio est gratuitæ Similiter objicitur de secunda , quod di-
donationis præparatio . » citur, « Gratuitæ donationis præparatio . »
Alia est Augustini in libro de Prædes- 1. Non enim dicitur præparari res
tinatione Sanctorum hæc : « Prædestina- quando non est, nisi in causa efficiente, ut
tio est propositum miserendi . » patet cum enim dicitur, domus præpa-
Item , « Prædestinatio est alicujus in ratur, non intelligitur præparari per hoc
finem destinatio . >> quod habetur artifex sciens et potens , sed
Item , Magistri ponunt aliam : « Præde- potius quando dolantur ligna et eriguntur
stinatio est præparatio gratiæ in præsenti partes domus : ergo similiter gratuitæ
et gloriæ in futuro . » donationis præparatio , non est nisi quan-
do jam præparatur liberum arbitrium ad
Objicitur autem contra primam : quia suscipiendum , et quando infunditur gra-
1. Prædestinatio non videtur ponere tia hæc autem non sunt ab æterno : ergo
præparationem quæ addat aliquid supra præparatio gratuitæ donationis non est
præscientiam cum enim sunt tria , es- ab æterno : sed prædestinatio est ab
sentia divina, et respectus ad creaturam , æterno ergo male per præparationem
et effectus in creatura : præscientia dicit diffinitur.
duo priora, et non tertium : eadem au- 2. Item, Gratuita donatio est id quod
tem duo etiam dicit præparatio , et non datur sine meritis, quia gratuita donatio
tertium , quia cum præparatio sit ab non est nisi id quod datur gratis : ergo
æterno, non dicit effectum in creatura : videtur , quod secundum illam diffini-
ergo videtur, quod unum nihil addat su- tionem non sit nisi gratiæ primæ, et non
per alterum ergo unum superflue con- gloriæ , vel gratiæ subsequentis quæ datur
jungitur alteri . post prævenientem : quod est contra dif-
2. Præterea, Beneficia multiplicia sunt , finitionem ultimam .
quæ non omnia cadunt in ratione gratiæ
gratum facientis : quæ tamen liberant. Similiter objicitur de tertia.
ab aliquibus malis : numquid igitur isto- 1. Prædestinatio enim est ab æterno :
rum est prædestinatio ? Videtur quod ergo videtur, quod non causatur ab
non quia non dicimus flagellatorum aliquo temporali : miseria autem tem-
esse prædestinationem, cum tamen dica- poralis est : ergo videtur, quod præ-
tur, II Machab. vi , 13 : Multo tempore destinatio non respicit statum mise-
non sinere peccatoribus ex sententia riæ , nisi per accidens : ergo non est
agere, sed statim ultiones adhibere, ex- propositum miserendi, ut videtur, nisi
tremi beneficii indicium est. per acccidens : ergo per hoc non erit dif-
3. Item , Damascenus dicit , quod Deus finienda prædestinatio .
non compellit ad virtutem , nec suadet Item , Secundum hoc non omnibus
vitium . Ergo videtur, quod non certis convenit , qui tamen prædestinati sunt ,
sime liberat prædestinatio . ut Angeli et Christus : nulla enim miseria
4. Item, Certissimus modus, est modus sublevata est in eis .
necessitatis demonstrativæ : sed præde- Item , Homo esset prædestinatus etiam-
stinatio non habet hunc modum in libe- si non peccasset : et tamen non esset
rando, eo quod non tollit libertatem a ablata ab eo aliqua miseria .
1 Cf. Dist. XL, cap. D, Cumque prædestinatio S. J. DAMASCENUS , Lib. II , cap. 39.
sit gratiæ præparatio , etc.
2. Præterea quæritur, Utrum intelli- videntia et prædestinatio sunt eorum

gitur de miseria culpæ vel de miseria quæ non sunt in nobis, sive in potestate
pœnæ , vel utraque ? Et videtur, quod de nostra sed gloria aliquo modo est in
miseria culpæ quia consuevit dici , quod potestate nostra per gratiam , cadit enim
prædestinatio necessario ponit gratiam sub merito, quod est in potestate nostra :
finalem, hæc autem non relevat nisi cul- ergo videtur, quod gratiæ et gloriæ non
pam et non pœnam . SED CONTRA : Gratia sit prædestinatio ?
et gloria tollunt pœnam et culpam : præ-
destinatio autem est præparatio gratiæ PRÆTEREA , Cum unius rei unica sit dif- Quæst.
et gloriæ in futuro : ergo videtur , quod finitio , quæritur, Penes quid sumantur
intelligitur de utraque miseria. assignatæ diffinitiones ?
Eodem modo objicitur de sequenti , SOLUTIO. Dicendum , quod prædestina- Solutio.

quod prædestinatio est alicujus in finem tio quoad aliquid sui in omnibus illis dif-
destinatio . » finitionibus diffinitur : et quia plura sunt
1. Si enim ponitur ibi finis in quem est in ipsa, ideo plures dantur diffinitiones.
destinatio , necessario præsupponit prin- Potest enim prædestinatio diffiniri in se,
cipium ejusdem destinationis, et medium vel secundum statum aliquem prædesti-
per quod est destinatio : quæ ergo sunt illa ? nari . Si in se tunc habet in se genus
2. Item , Cum destinare sit æquivocum remotum , et coarctationem illius generis
ad proponere et mitterre , videtur magis per actum causæ operantis , et effectus
sumi pro proposito , quam pro missione . suos . Vel etiam potest attendi nomen
PROBATIO. Non enim mittitur nisi qui est : prædestinationis. Dico ergo quod prima
sed prædestinatur qui non est : ergo præ- datur per genus remotum quod est præ-
destinare non est destinare aliquem, sed scientia , et contrahitur per actum operan-
potius destinare aliquid ante in proposito , tis causa , et effectum proximum qui est
sicut dicitur , II Machab. vi, 20, de Elea- beneficia certissime liberantia . Secunda
zaro, quod destinavit non admittere illi- autem non considerat nisi actum causæ
cita propter vitæ amorem . Hoc etiam vi- operantis et effectum . Ultima autem ef-
detur per Joannem Damascenum , ubi fectum proximum et remotum, qui ef-
vocat prædestinationem , prædetermina- ficitur mediante alio : quia gratia aliquo
tionem prædeterminatio autem potius modo efficit gloriam. Tertia autem datur
est præmeditantis, quam præmittentis secundum statum prædestinati ejusdem
aliquem in aliquid . qui est in miseria , ut homo post pec-
3. Item, Si prædestinatio esset desti- catum . Quarta autem est ratio expla-
natio alicujus in aliud , non diceretur præ- nans nomen prædestinationis . Et per
paratio gratiæ et gloriæ : quia gratia et hoc patet solutio ad ultimum.
gloria non diriguntur ad aliquid sed AD PRIMUM autem dicendum , quod licet Ad 1.
potius diceretur præparatio Angeli vel prædestinatio non dicat effectum in crea-
hominis qui dirigitur . tura, tamen per modum significandi
aliquid addit supra præscientiam : quia
Tandem objicitur etiam contra ulti- præscientia de se non ponit causalitatem
mam : quia ad præscitum , sed præparatio dicit suf-
1. Præsens gratia et gloria in futuro di- ficientiam causalitatis ad actum et ette-
cunt aliquid in tempore , cum tamen præ- ctum .
destinatio nihil dicat in tempore . Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod prædestina-
2. Item, Damascenus dicit , quod pro- tio non est proprie nisi gratiæ, et glo-
1 S. J. DAMASCENUS , Lib. II, cap. 3.

IN I SENTENT. DIST. XL , A, ART. 3 . 309
riæ, et alia sunt indirecte operantia ad dentia composito ex forma illa quæ con-
liberationem , sicut satisfaciendo , vel hu- servant formam in materia. Deus autem
miliando, vel tantum reddendo : directe agit totum , et materiam , et formam , et
autem operatur liberationem gratia, quæ proprietates : et ideo præparatio suffi-
facit dignum vita æterna, et dirigit in re- ciens est in ipso solo sciente, potente , et
gnum unde etiam alia beneficia sunt volente etiam antequam agat : sed non
communia prædestinatis et non præde- sic est in materia, et adhuc minus in
stinatis, sed non gratia gratum faciens fi- arte unde non erat simile quod pro si-
nalis et ideo patet, quod illa est effe- mili inducebatur.
Ad 2.
ctus prædestinationis . AD ALIUD dicendum , quod quidam di-
Ad 3, AD ALIUD dicendum , quod prædestina- cunt cum Damasceno , quod prædestina-
tio non compellit ad virtutem , sed tamen tio per se non est nisi gratiæ , et gloriæ
finaliter facit eam in libere acceptante et per consequens , et non primo , eo quod
volente quia licet non cogatur accipere datur nostro operi quod est in potestate
eam , tamen inevitabiliter inclinabit vo- nostra . Sed melius potest dici , quod ve-
luntatem ad accipiendum eam . rum dicit Damascenus : sed tunc præde-
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod non est in stinatio est trium , scilicet gratiæ, et me-
præscientia et prædestinatione certitudo riti, et gloriæ. Et gratia quidem non est
demonstrationis : quia non sunt causæ in potestate nostra , ita quod sit a nobis
per quas inferri possit salus de necessitate secundum id quod est, licet possimus
rei , sed de necessitate consequentiæ tan- aliquid operari ad ipsam , scilicet faciendo
tum , ut supra diximus de infallibilitate quod in nobis est . Meritum autem non
præscientiæ divinæ ' , et iterum infra os- est in potestate nostra in quantum est
tendetur, cum quæretur de certitudine meritorium, quia hoc est a gratia : sed
numeri prædestinatorum . tamen est a potestate nostra alio modo,
scilicet quia actus meritorius est a nobis :
AD ID quod objicitur de secunda diffi- liberum enim arbitrium dat actum , et
Ad 1.
nitione , dicendum quod aliter est in ar- gratia informat eum . Sed gloria non est
tifice creato, et artifice increato : quia in potestate nostra secundum quod est
artifex creatus non producit materiam, abundans supra meritum est enim re-
sed præparat cam tantum , accipiendo lata ad id quod est in potestate nostra ,
eam ab extrinseco . Deus autem et pro- per hoc quod datur actibus meritoriis :
ducit id quod est necessarium ad opus, et et hoc non in omnibus, quia in parvulis
operatur præparando in ipso . Sunt enim effectus prædestinationis non est opus ,
tria, scilicet ars, natura , et Deus . Ars sed gratia et gloria tantum .
operatur super materiam imprimendo
speciem artis , non dando materiæ virtu- AD ID quod objicitur de tertia dicen- Ad 1.
tem conservativam formæ quam impri- dum, quod bene potest dici, quod hæc
mit, ut patet in figura incisionis , quam diffinitio respicit statum ex parte præde-
lapis continet non ex virtute quam acci- stinati , quem prævidet Deus : et quod hac
pit ab artifice, sed per virtutem quam diffinitione prædestinatio non convenit
habet ex natura . Natura autem dat for- omnibus prædestinatis, sed homini ca-
mam et conservantia formam : cum enim denti tantum. Vel si velimus generaliter
generans dat formam et transmutando extendere prædestinationem, tunc dici-
materiam a forma quam prius habuit, et mus , quod miseria in diffinitione non
ab accidentibus et virtutibus quas prius respicit miseriam quæ sit in prædestinato,
habuit, dando formam , dat omnia acci- sed quæ esset nisi esset effectus præde-
Cf. Supra, Dist. XXXVIII.

stinationis misericordia enim prævenit ex parte præparantis : et ideo non sequi-

miserendo , ne incidat in miseriam : et tur, quod prædestinatio aliquid habeat
hac miseria miser esset Angelus et etiam ex tempore .
natura humana in Christo assumpta , si
AD ALIUD patet solutio per ante di- Ad quæs
a gratia unionis separaretur , vel non tunc t.
fuisset assumpta et nullum dubium ha- cta.
bet diffinitio .
Ad 2. AD ULTIMUM autem quod contra illam
diffinitionem objicitur, dicendum quod
bene potest intelligi de utraque miseria
secundum ordinem , ut primo tollatur
culpa per gratiam, et pœna per gloriam . ARTICULUS IV.
Ad 1. AD ID quod objicitur contra sequentem An prædestinatio sit entis , vel non

diffinitionem , dicendum quod in veritate entis¹?
ibi est finis destinationis et medium et
principium . Principium autem est pro-
positum, et præparatio gratiæ est quasi Tertio quæritur, Utrum prædestinatio
medium quod opponitur in cursu qui est sit entis , vel non entis ?
in tempore, et gloria est ut finis et ideo Videtur autem , quod entis : quia
incipit ista destinatio ab æterno , et diri- 1. Dicitur, ad Roman . 1 , 4 : Qui præ-
destinatus est Filius Dei in virtute . Ibi
gitur per tempus totius cursus , iterum in
æternitatem . ponit Origenes talem litteram : Qui præ-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod utroque destinatus est in virtute : et dicit super il-
modo intelligitur cadere destinatio in ra- lud in Glossa : Destinatio est ejus qui
tione prædestinationis . Uno modo ratione est. Ergo videtur, quod prædestinatio sit
propositi destinantis , et alio modo ratio- entis.
ne directionis. Ad id autem quod contra 2. Item, Prædestinatio est præparatio :
objicitur, dicendum quod licet non de- sed præparatio est entis : ergo et præde-
stinetur nisi qui est, tamen prædestinari stinatio .
potest qui non est in propria natura, licet 2. Item , Electio est propositis duobus ,
sit in Dei notitia : quia præpositio com- unius præoptatio , ut vult Damascenus :
posita verbo, notat antecessionem æter- ergo electio est entis : ergo et prædesti-
nitatis ad tempus . natio : quia prædestinatio non est nisi
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod in utrisque electorum .

intelligitur præparatio : Deus autem præ- 4. Item, Prædestinatio est sciti tantum :
parat eligendo quos dirigit, et præparat scitum autem est ens : ergo et prædesti-
eis bona quibus habiles fiunt directioni : natio est entis .
tamen effectus solius gratiæ et gloriæ SED CONTRA :
Sed contra
exprimitur, quia illa dicunt medium et 1. Ad Ephes. 1 , 4 : Elegit nos in ipso
finem directionis , quam importat præde- ante mundi constitutionem : sed ante
stinatio in abstracto significata . mundi constitutionem non eramus :
ergo prædestinatio non videtur esse
AD ID quod objicitur contra ultimam entis .

diffinitionem , dicendum quod præparatio 2. Item, Prædestinatio est æterna :
gratiæ et gloriæ non ponit gratiam et prædestinati autem non sunt ab æterno :
gloriam secundum actum, sed tantum ergo, etc.
1 Cf. I P. Summ . Theol . B. Alberti , Q. 63, memb. 2.

IN I SENTENT. DIST. XL , A , ART . 5 . 311
3. Item, Supra habitum est ab Augu-

stino , quod eliguntur qui non sunt : nec
1
errat qui elegit, nec vane elegit : ergo
videtur, quod non sit entis .
ARTICULUS V.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod prædestina-
tio ut prædestinatio non est entis simpli- Utrum prædestinatio sit æterna vel tem-
citer, sed secundum quid entis, hoc est, poralis ? et, An ponat aliquid in tem-
in notitia divina , sicut sæpius expositum pore in prædestinato ?
est .
Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum , quod præ-
destinatio quidem non est nisi entis : sed Quarto quæritur, Utrum sit æterna ,
prædestinatio dicit ordinem antecessionis vel temporalis ?
ad prædestinatum , et ideo potest esse non . Videtur autem esse æterna : quia
entis et huic non contradicit Origenes. 1. Est species præscientiæ cum ergo
Si autem tu dicas, quod ipse sumit pro præscientia sit æterna , et ipsa prædesti-
eodem destinationem et prædestinatio- natio erit æterna .
nem tunc respondeo , quod destinatio = 2. Item , Probatum est, quod ipsa est
sic scripta non ponit ens simpliciter, sed Deus prædestinans : nihil autem est Deus
secundum quid in notitia divina . nisi æternum ergo prædestinatio est
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod præparatio æterna .
non ponitur hic nisi secundum habitum 3. Item , Propositum miserendi non
penes sufficientiam præparantis , et non dicit nisi æternum cum igitur prædesti-
penes actum qui ponit gratiam in crea- natio dicat propositum miserendi , ipsa
tura . erit æterna .
Ad 3. SED CONTRA : Sed contra.
AD ALIUD dicendum , quod electio non
ponit hic nisi existentes secundum quid, Nihil æternum diffinitur per tempora-
scilicet in notitia eligentis : et præoptatio le : prædestinatio diffinitur per tempora-
est eorum quos scit bene recepturos gra- le , quia per gratiam et gloriam : ergo
tiam , et bene usuros ea non tamen po- non est pure æterna.
nuntur absolute esse.
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod scitum in no- JUXTA hoc quæritur, Utrum ponat Quest
bis ponit ens prius natura vel tempore : aliquid in tempore in prædestinato ?
sed in Deo est e converso : quia sua . Videtur autem , quod sic : quia , Joan.
scientia non dependet ab ente ut a causa, 1, 47 et seq . , dicit Glossa , quod melius
sed potius e converso ens dependet ab fuit Nathanaeli utramque naturam in
ipsa, quia causatur ab ea. Christo cognoscere , quam esse prædesti-
natum . Cum igitur comparatio sit inter
bona univoca, et cognitio duarum natu-
rarum in Christo fuerit bonum tempora-
le , videtur quod aliquid temporale ponat
in prædestinato .
Item , Videtur falsum quod dicit Glossa,
quia utramque naturam in Christo potest
cognoscere etiam malus et damnatus :
ergo cum prædestinatio non sit nisi sal-
Cf. Supra, Dist . XXXVIII . memb. 1. q. 1 .

2 Cf. I P. Summ. Theol . B. Alberti , Q. 63,
vandorum , ut habetur in Littera , videtur effectum gratiæ conducit ad eam : et ideo

prædestinatio melius aliquid , quam co- comparatur in novæ legis gratia , quæ
gnitio duarum naturarum in Christo . Si ostendit gratiam ad quam prædestinati
forte dicas, quod hoc est ideo , quia sumus , ad statum in quo non eramus nisi
prædestinatio nihil ponit in prædesti- prædestinati ad gratiam , et non habeba-
nato , sed cognitio aliquid ponit. Contra : mus eam , hoc est, gratiam redemptionis ,
Secundum hoc non potest esse compara- per quam valet nostra gratia quidquid
tio quia ejus quod non est , nulla est valere potest, ut dicit Magister in III Sen-
comparatio ad id quod est . tentiarum . Et sic plana est Glossa .
Item , Ad minus ponit gratiam finalem : Et per hoc etiam patet solutio ad se-
et illa aliquid est et melius quam cognitio quentia .
duarum naturarum in Christo .
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod prædestina-

tio nihil ponit in prædestinatio ut nunc,
sed relinquit gratiam finalem ut effectum : ARTICULUS VI.
tamen semper dicit respectum ad præde-
stinatum , licet non necessario connotet An prædestinatio sit solius rationabilis
effectum ut nunc : et ideo de se æterna creaturæ, vel etiam alterius ?
est, et non temporalis : effectus enim qui
est gratia et gloria , cadit in diffinitione
prædestinationis oblique , et nihil sunt de Quinto quæritur, Utrum sit solius ra-
essentia prædestinationis , licet sint ea ad tionalis creaturæ, vel etiam alterius ?
quæ notatur respectus causalitatis ejus . Videtur autem , quod etiam alterius :
Ad object. Et per hoc jam patet solutio ad objec- quia
tionem :quia æternum denotans respectum 1. Hoc dicitur in Littera in principio le-
ad creaturam , potest bene diffiniri per ctionis , quod « prædestinatio est de bo-
illam creaturam , dummodo oblique cadat nis salutaribus , ut sunt virtutes, et
in diffinitione ipsius . gratia, et gloria , quæ non sunt creaturæ
rationales .
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur , dicendum 2. Item , Augustinus dicit, quod malis
quod nihil ponit de se in creatura , nec prædestinatæ sunt pœnæ : ergo videtur
etiam creaturam prædestinatam ponit esse de bonis et malis , rationabilibus et
esse , sed tamen denotat respectum ad ip- irrationabilibus .
sam . SED CONTRA : Sed contra,
Ad hoc autem quod contra objicitur, Non destinatur nisi rationabilis crea-
dicendum quod secundum intentionem tura ergo videtur, quod nec prædesti-
Glossæ comparantur duo ad alterum illo- natur nisi illa.
rum per se acceptum , et hoc secundum Item , Videtur non esse prædestinatio
statum , et non secundum gratiam perso- ad gloriam : quia qui est prædestinatus ,
nalem vel bonum personale : prædesti- semper est prædestinatus : constat autem
natio enim currit in veteri lege , et lege autem, quod destinatus ad aliquid quando
gratiæ, sive lege Christi cognitio au- est in illo, non est amplius prædestinatus ,
tem duarum naturarum in Christo per sicut Sancti in gloria existentes non ha-
præsentiam Redemptoris , non fuit nisi in bent ulterius quo destinentur : ergo si
nova lege : et ideo cognitio naturarum non gloria esset ultimum eorum, non essent
excludit prædestinationem , sed potius per prædestinati , quando jam glorificati sunt ,
¹ III Sententiarum, Dist. XIX .

IN I SENTENT. DIST . XL , A , ART. 7 . 313
quod falsum est , quia semper sunt præ-

destinati ergo videtur , quod prædesti-
natio non sit.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod ARTICULUS VII.

Ad 1. prædestinatio dupliciter sumitur , scilicet
communiter, et proprie . Communiter di- An prædestinatio sit omnis rationabilis
cit prævisionem et præparationem man- creaturæ, vel hominis tantum ? et, An
sionis tantum , non determinando hanc Christus sit prædestinatus ?
mansionem vel illam et sic dicuntur
pœnæ prædestinatæ malis . Proprie dicit
prævisionem et præparationem mansio- Sexto quæritur , Utrum sit omnis ra-
nis, et causam mansionis , sicut gratia est tionabilis creatura , vel tantum hominis ?
causa mansionis . Unde Augustinus super Et videtur, quod non sit Angelorum :
illud, Vado parare vobis locum ¹ : dicit , quia
quod prædestinavit mansiones. Hoc au- 1. Prædestinatio est paræparatio gratiæ
tem modo adhuc dupliciter sumitur . Di- in præsenti et gloriæ in futuro in An-
citur enim prædestinatio ut cujus, sive gelis autem secundum quosdam gratia
quis prædestinatus : et dicitur ut per quid , non præcessit gloriam : ergo videtur ,
et ut ad quid . Primo modo non est nisi quod non sint prædestinati .
rationabilis creaturæ. Secundo modo est 2. Item , Si prædestinatio est proposi-
bonorum quibus liberatur rationabilis tum miserendi , videtur non competere
creatura, et ad quæ dirigitur. Et per hoc Angelis, in quibus aut numquam fuit
patet solutio ad primam partem quæstio- miseria , aut si inest, irremediabilis est , ut
nis. in dæmonibus.
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod prædestina- 3. Item , Destinari est distantis : distans
tus, potest sumi participialiter et nomi- autem quoad actum contemplationis , non
naliter. Si participialiter : tunc etiam est nisi utens speculo et ænigmate : An-
adepta jam gloria dicitur aliquis vere gelus autem non utitur speculo et ænig-
prædestinatus , quia de præterito verum mate, sed videt facie ad faciem : ergo nec
erit dicere, quod Deus prædestinavit il- convenit ei nomen prædestinationis , ut
lum . Si autem sumitur nominaliter, et videtur.
est quasi nomen verbale : tunc adhuc SED CONTRA : Sed contra.
gloria quam adipiscitur, potest conside- 1. Nulla gratia gratum faciens habetur
rari dupliciter, scilicet in se prout est fi- a creatura rationabili , quæ a Deo non sit
nis prædestinationis : et sic non satis præparata et prævisa : cum igitur Angeli
proprie dicetur adhuc prædestinatus. stantes acceperunt gratiam, erat eis præ-
Potest etiam considerari continuatio glo- parata et prævisa : et hæc duo sunt sub
riæ et immensitas ex parte objecti in quo alia prædestinatione : ergo ipsi sunt præ-
est gloria, quod non potest finiri et sic destinati , ut videtur.
continue beati intrant gloriam , et possunt 2. Item , Non accipit mansionem bea-
adhuc dici prædestinati . titudinis , cui ipsa mansio non est prævi-
Et per hoc patet solutio ad sequentem sa et præparata : ergo cum Angelus ac-
partem quæstionis . ceperit mansionem , erat sibi præparata
et prævisa : ergo ipse est in eam præde-
stinatus ab æterno , ut videtur.
1 Joan. XIV, 2.
314 D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
Quæstiunc. ULTERIUS quæritur juxta hoc, Utrum prædestinationem : sed homo habet an-
Christus sit prædestinatus ? tecessionem æternitatis ad personam et
Videtur, quod sic : Ad Rom. 1 , 4 : naturam , et ordinem naturæ ad gra-
Qui prædestinatus est Filius Dei in vir- tiam, et statum viæ in gratia proficien-
tute, secundum spiritum sanctificatio- do ad gloriam . Angelus autem habet
1
nis ¹ , ex resurrectione mortuorum Jesu quidem antecessionem æternitatis ad per-
Christi, Domini nostri. Item, hoc dicunt sonam et naturam , et ordinem naturæ
Augustinus et Ambrosius . Item, Origenes ad gratiam secundum quosdam natura

ibidem dicit , Destinatur qui est . Ergo tantum , secundum quosdam etiam in
videtur , quod non tantum prædestinatus tempore : sed non habuit distantiam viæ
sit, sed etiam persona competat præde- gratiæ ad gloriam : secundum quosdam
stinatio quæ ab æterno fuit . habuit tamen distantiam viæ a confir-
SED CONTRA : matione quæ fuit gloriæ complementum
Sed contra.
1. Ad æternum non potest notari ante- et perfectio beatitudinis. Christus autem
cessio Filius Dei est ab æterno : ergo non habuit antecessionem æternitatis ad
respectu sui non potest notari antecessio : personam , sed ad unam naturarum sua-
prædestinatio autem notat antecessionem rum , nec antecessionem naturæ ad gra-
ad prædestinatum : ergo Filio Dei non tiam unionis vel habitus animæ , etiam
competit. Si forte dicas , quod competat nec distantiam viæ inter gratiam et glo-
ei quoad naturam humanam quæ non riam animæ in se , sed in membris in se
fuit ab æterno : hoc nihil esse videtur : autem habuit distantiam viæ inter gra-
quia prædestinatio personæ proprie est, tiam et gloriam corporis . Et ita patet,
et non naturæ : unde dicimus Petrum et qualiter ea quæ sunt prædestinationis,
Paulum , non animas vel corpora eorum , per prius, et posterius inveniuntur in
prædestinatos . homine prædestinato et Angelo et Chri-

Præterea, Augustinus exponit hoc de sto .
persona, et non de natura . DICENDUM ergo ad primum , quod gra- Ad 1.
2. Item , Detur etiam , quod de natura tia in Angelis secundum omnes præcessit
intelligatur, adhuc videtur non compe- gloriam quoad confirmationem , licet non
2
tere quia in III Sententiarum dicitur quoad habitum gloriæ .
gratia illi homini fuisse naturalis : ergo AD ALIUD dicendum, quod misericor- Ad 2.
videtur, quod natura non habuit anteces- dia præservans a miseria salvatur in An-
sionem ad gratiam , nec ordine , nec tem- gelis et in homine secundum primum
pore ergo non fuit destinatus ad gra- statum , ut dictum est supra .
tiam . AD ALIUD dicendum , quod distantia Ad 3.
3. Item, Ipse semper fuit comprehen- est multiplex , scilicet in modo contem-
sor : ergo semper fuit gloria plenus : plationis et in via proficiendi ad bea-
numquam ergo in illam fuit destinatus. titudinem. Primo modo non habuit di-
stantiam , sed secundo modo , si dicatur
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod prædestina- beatitudo vel beatitudinis pars confirma-
tio omnis creaturæ rationabilis est , tam tio .
hominum quam Angelorum , et est etiam
Christi hominis in quantum est homo : AD ID quod ulterius quæritur de Chri- Ad quæ
st.
ita quod fiat distributio pro generibus sto, dicendum quod prædestinatio con-
singulorum , non pro singulis generum : venit personæ in natura , et non secun-
sed hoc bene concedo, quod non habet dum se et sic salvantur omnia dicta ,
se uno modo creatura rationabilis ad scilicet Origenis , Ambrosii et Augusti-
1 Vulg. habet, mortificationis. 2 III Sententiarum , Dist. IV .

IN I SENTENT . DIST. XL , A, ART. 8. 315
ni quia tunc quoad personam est, et 1. Dicit Apostolus , I ad Timoth. 11 , 4 :

convenit ei quoad personam destinari et Qui omnes homines vult salvos fieri, et
in naturam et gratiam simul et gloriam : ad agnitionem sui nominis ' venire. Er-
non autem convenit ei sic prædestinari : go omnibus paravit gratiam et gloriam :
sed quoad naturam solam convenit ei quia præparatio (ut prius habitum est)
prædestinari in gratiam unionis : quoad est nisi de voluntate præparan-
personam autem in natura convenit ei, tis .
ut dicit Augustinus , præordinari in gra-
2. Item , Anselmus dicit , quod non est
tiam reconciliationis , ut præordinatio
causa quare quidam non habent gratiam ,
referatur ad personam , non gratia per- quia Deus noluit dare : sed potius , quia
sonæ , sed gratia naturæ . illo porrigente , illi nolunt accipere : er-
Ad object. 1. AD OBJECTA autem dicendum , quod go videtur, quod quoad se omnibus
licet prædestinatio sit personæ, non ta- æqualiter paravit.
men oportet quod conveniat ei gratia 3. Item , Jacob . 1. 5 : Si quis vestrum
personæ , sed gratia naturæ . indiget sapientia, postulet a Deo , qui
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod gratia dici-
dat omnibus affluenter, et non impro-
tur illi homini naturalis , non quod sit perat. Ergo omnibus paratus est dare.
natura ejus , sed quia est ad esse perso- Item , ad Rom . x, 12 : Idem Dominus
nam : unde etiam prædestinatio proprie omnium , dives in omnes qui invocant
refertur ad suppositum hominis in quan-
illum .
tum est hic homo .
4. Item , Æternum , ut dicit Anselmus ,
Ad object., 3. AD ALIUD dicendum , quod licet di- claudit in se omne tempus et omnia quæ
stantia viæ non fuerit gratiæ ab habitu sunt in tempore : sicut præsens tempus
gloriæ , fuit tamen secundum aliquid in claudit in se omnem locum , et omnia
corpore et in anima : et in corpore quo- quæ in loco sunt : ergo æqualiter se ha-
ad gloriam corporis, in anima autem bet ad omnia temporalia : cum ergo præ-
quoad hoc quod ante mortem compa- destinatio sit æterna , videtur quod æqua-
tiebatur corpori , post resurrectionem liter se habeat ad omnes.
autem non et in III Sententiarum¹ di-
5. Item , Dionysius dicit et etiam Phi-
cit Magister, quod Christus meruit sibi losophus , quod primum æqualiter se ha-
impassibilitatem in anima et immortali- bet ad omnia : sed non omnia æqualiter
tatem in corpore .
se habent ad ipsum.
6. Item, Apocalyp . 11 , 20 : Ecce sto
ad ostium , et pulso . Ergo videtur, quod
omnibus paravit .
SED CONTRA :
ARTICULUS VIII. Sed contra.
Multi sunt vocati , pauci vero electi '.
Cum ergo electio sit prædestinantis ,
Utrum prædestinatio sit omnium homi- quosdam rejicit, quosdam prædestinat.
num, vel quorumdam tantum ? Item , Baruch, ut, 27 : Non hos elegit
Dominus.
Item , Malach . 1, 2 et 3 : Dilexi Ja-
Septimo quæritur, Utrum prædestina- cob , Esau autem odio habui. Et hic mul-
tio sit omnium hominum , vel quorun-
ta induci possunt de hoc .
dam tantum ?
Videtur autem , quod omnium : quia
SOLUTIO . Dicendum , quod prædestina-
Solutio.
1 III Sententiarum , Dist. XVIII . 3 Matth. xx, 16 et xxi , 14 .

2 Vulg. habet, veritatis.
tio non est omnium , sed quorumdam apponatur relatio ad hoc vel illud, hoc
tantum , scilicet præparatorum ad gratiam modo vel illo , non est verum et idem
et gloriam. Quæ autem sit ratio hujus , modus solvendi est ad sequentia.
in sequenti distinctione habet determi-
nari, ubi quæretur, Utrum prædesti-
natio habeat causam aliquam ?
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod se-
cundum Damascenum , hoc intelligitur ARTICULUS IX .
de voluuntate antecedente , et non con-
sequente . Dicitur autem voluntas antece- An prædestinatio multiplicetur secun-
dens, quæ non habet relationem , nec dum singulos prædestinatos , vel om-
ponit effectum ad nostram causam , hoc nes prædestinati sint in uno ?
est , ad nostra merita : sic enim conside-
rata voluntas nihil producit , nisi ad salu-
tem voluntas autem consequens est, Octavo et ultimo quæritur, Utrum
quæ est ex nostra causa, secundum prædestinatio multiplicetur secundum
quam prævidendo malitiam, quosdam singulos prædestinatos , vel omnes præ-
reprobat, et quosdam eligit, ut bene destinati sint in uno ?
gratia utantur. Videtur autem , quod omnes in Chri-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc verum sto simus prædestinati : quia
est quoad : se quia aliter non essemus 1. Dicit Apostolus ad Ephes . 1 , 4 , quod
culpabiles gratiam non accipiendo : sed elegit nos in ipso , hoc est in christo ,
prædestinatio non dicit tantum volunta- anle mundi constitutionem : cum igitur
tem dandi, sed etiam præparationem electio sit prædestinationis , videtur quod
gratiæ illis quos prævidit quod volent prædestinavit nos in ipso .
accipere unde dicit relationem ad acci- 2. Item, Ad Ephes. 1 , 10, dicit, quod
pientem . Licet ergo voluntas dantis una in ipso restauravit quæ in cœlis et quæ
sit respectu omnium, non tamen una est in terris sunt : et nihil restauravit quod
relatio ipsius ad accipientem et non ac- ab æterno non prævidit et præparavit :
cipie nt em , et hanc relationem nominat ergo videtur, quod in ipso etiam omnia
prædestinatio . Patet igitur, quod nec restaurata prædestinavit : omnes autem
destinatio se habet uno modo . prædestinati sunt restaurati : ergo om-
Ad 3. AD ALIUD dicendum . quod illa auctori- nes prædestinati sunt in ipso , ut vide-
tas loquitur de appositione gratiæ in tur.
præsenti illa enim nulli congrue peten- SED CONTRA : Sed contra.
prææti eam negatur. Prædestinatio est præparatio gratiæ,
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod hoc verum etc. præparatione autem una non præ-
est de æternis quæ accipiuntur ut æter- paratur Christo et Petro : ergo nec præ-
nitas est mensura excellens totum tem- destinatio una . De hoc autem alibi , scili-
pus sed non est verum de æternis rela- cet in III Sententiarum satis dictum
tis ad quædam temporalia : et tale æter- est 3.
num dicit prædestinatio , et ideo non est
uno modo se habens ad omnes . Solutio.
SOLUTIO . Dicendum est , quod non sim-
Ad 5 et 6. AD ALIUD dicendum eodem modo , pliciter, sed quoad aliquid prædestinati
quod non adjuncta relatione primum sumus in Christo : est enim gratia for-
uno modo se habet ad omnia : sed si maliter gratificans, et quoad hanc non
1 S. JOANNES Damascenus , Lib. II , cap. 29 . sto, quæ in cœlis, et quæ in terra sunt, in ipso.
2 Ad Ephes . 1, 10 : Instaurare omnia in Chri- Cf. III Sententiarum , Dist. X.
IN I SENTENT. DIST. XL, B. ` 317
sumus prædestinati in Christo : quia gra- Videtur enim hoc esse falsum quia
tia nostra numquam essentialiter fuit in sunt species scientiæ ex opposito divi-
Christo . Est etiam gratia expediens no- sæ , eo quod præscientia dicitur esse ma-
stram gratiam ad actum quoad hoc ut lorum , prædestinatio vero bonorum .
possit nobis valere, et quoad hanc præ-
destinati sumus in Christo : quia , ut di- PRÆTEREA quæro , Quare nomen ge- Quæstiune,
cit Magister in III Sententiarum ¹ , non neris retinuit potius reprobatio , quam
valeret nobis pœnitentia , nec opera no- prædestinatio ?
stra, nisi Christus satisfecisset pro no-
bis et sic intelliguntur auctoritates in- SOLUTIO . Ad hoc dicendum , quod hic Solutio.
ductæ et per hoc patet solutio ad to- in Littera præscientia sumitur ut genus
tum . ad prædestinationem , et præscientiam
stricte acceptam et sic verum est , quod
prædestinatio non est sine præscientia .
AD ALIUD dicendum , quod reprobatio Ad quest.

ARTICULUS X. respectu iniquitatis prævisæ non dicit
aliquid causalitatis vel effectus in Deo :
An prædestinatio potest esse sine præ- sed prædestinatio addit, et ratio per dif-
scientia ? et, Quare reprobatio potius ferentiam additam contrahit genus : sed
dicitur præscientia, quam prædesti- non reprobatio, et ideo retinet nomen
natio ? generis .
Et si tu objicias , quod addit causalita-
tem ad pœnam , dicendum quod pœna
Deinde quæritur de his quæ dicuntur præparatur non ita ex voluntate sicut
in Littera primi capituli, A, ubi dicit : gloria : sed præparatur per respectum ad
« Quod sine præscientia esse non potest, opus nostrum , et Deus non vult eam nisi
etc. » voluntate consequente .
B. An aliquis prædestinatorum possit damnari, vel reproborum salvari ?
Prædestinatorum nullus videtur posse damnari, nec reproborum aliquis
posse salvari. Unde Augustinus in libro de Correctione el gratia : In Apo-
calypsi , inquit , dicitur, Tene quod habes, ne alius accipiat coronam
tuam ' . Si alius non est accepturus nisi iste perdiderit, certus est electo-
rum numerus , id est , non potest augeri vel minui ‘.
' III Sententiarum , Dist. XVIII .

2 Vulgata habet, ut nemo.
Apocal . I , 11.
4S. AUGUSTINUS, Lib. de Correctione et gratia, cap. 13.
Ad hoc autem objiciunt quidam, nitentes probare numerum electorum
posse augeri vel minui , sic : Posset Deus non apponere gratiam quibus
apponit, et posset subtrahere quibus non subtrahit : quod si faceret, utique
damnarentur. Possent ergo damnari isti , qui tamen salvabuntur : posset
itaque minui electorum numerus : ita etiam posset augeri , quia posset ap-
poni gratia quibus non apponitur , per quam salvarentur . Possent ergo sal-
vari habita gratia , qui tamen sine ea damnabuntur : posset itaque augeri
numerus electorum . Quibus respondemus ex ea ratione dictum esse , et
verum esse numerum electorum non posse augeri vel minui , quia non
potest utrumque simul esse , scilicet ut aliquis salvetur et non sit præde-
stinatus , vel ut aliquis prædestinatus sit et damnetur. Intelligentia enim
conditionis implicitæ veritatem facit in dicto , et impossibilitatem in vero .
Sj vero simpliciter intelligatur, impossibilitas non admittitur : ut cum di-
citur, prædestinatus potest vel non potest damnari , et reprobus potest sal-
vari. In his enim et hujusmodi locutionibus , ex ratione dicti dijudicanda

est sententia dictionis . Alia namque fit intelligentia, si per conjunctionem
hæc accipiantur dicta , atque si per disjunctionem : ut supra cum de præ-
scientia agebatur, prætaxatum est. Si enim cum dicis , prædestinatus non
potest damnari , intelligas ita, id est, non potest esse ut prædestinatus sit
et damnetur, verum dicis, quia conjunctim intelligis : falsum autem si dis-
junctim , ut si intelligas istum non posse damnari quem dico prædestina-

tum potuit enim non esse prædestinatus, et ita damnaretur.
Tertio, Utrum unus possit accipere

coronam alterius ? quia hoc videtur dice-
re in Littera.
ARTICULUS XI.
AD PRIMUM proceditur sic :
Utrum tam numerus numerans quam 1. Super illud Luc. v , 6 : Rumpeba-
numerus numeratus electorum certus tur rete corum : dicit Glossa : « Non tot
sit ? et, Utrum scriptus in libro vitæ intrant de Judæis, quot prædestinati sunt
deleri possit de ipso ? ad vitam . Ergo videtur , quod numerus
numerans et numeratus possit minui .
Ergo eadem ratione potest etiam au-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in geri .
secundo capitulo B : « Prædestinatorum 2. Item, Deuter. 1, 11 : Addat Domi-
nullus videtur posse damnari. » nus ad hunc numerum multa millia.
Ibi enim tangit de numero electorum , Glossa ibidem dicit , « Ad hunc nume-
circa quem primo quærendum est , Utrum rum , scilicet præfinitum in scientia Dei ,
tam numerans quam numeratus nume- qua novit qui sunt ejus . » Ergo illi nu-
rus electorum certus est ? mero præfinito est aliquid addibile : ergo
Secundo , Qua certitudine certus est ? videtur , quod non sit certus .
IN I SENTENT. DIST. XL , B , ART . 11 . 319
xxxiv, 24 : Conteret
3. Item , Job, XXXIV, riam et suppositum Deus ignoret : ergo
multos, et innumerabiles , et stare faciet ipse scit quot et qui salvabuntur : im-
alios pro eis . Glossa Gregorii ibidem di- possibile ergo est , quod numero salvan-
cit « Locum vitæ aliis cadentibus , alii dorum finaliter possit fieri additio vel
sortiuntur. » Ergo videtur, quod ad subtractio ergo impossibile est numero
minus numerus numeratus non sit cer- prædestinatorum posse aliquid adjici vel
tus . subtrahi.
4. Item , Apocal . I , 11 , super illud ,
Tene quod habes, etc , dicit Glossa : PRÆTEREA, Quæramus de opinione Questiunc.
« Aliis cadentibus , alii in locum eorum quorumdam dicentium, quod numero
subinducuntur. »
quo numerat Deus prædestinatos , non
5. Item , Exod . xxxn , 31 et 32 : Aut potest fieri additio vel subtractio , sed
dimitte eis hanc noxam , aut si non fa- numero numerato dicunt enim illi ,
cis, dele me de libro tuo quem scripsisti . quod eodem modo numerat Deus plures
Ergo aliquis est delebilis de numero et pauciores sine variatione ipsius , sic-
prædestinatorum : ergo mutari potest ut unitas numerat multitudinem majo-
numerus. rem vel minorem, secundum quod dicit
6. Item per rationem probatur idem generaliter Philosophus , quod numerus
sic : Pone numerum signatum quem vis, est multitudo mensurata per unum .
et unus illorum sit modo : aut ille est Videtur autem hoc impossibile : quia
liberi arbitrii aut non. Si non : ergo me- 1. Absurdum est Deo dare scientiam
reri non potest, nec demereri : ergo non fallibilem et imperfectam , imperfecta au-
erit in regno cœlorum propter meri- tem est quæ non cognoscit omnia etiam
tum ergo non est de numero prædesti- in suppositis propriis , quibus distinguun .
natorum , et hoc est contra propositum . tur res a se invicem : ergo Deus jam no-
Si autem est in statu liberi arbitrii flexi- vit personaliter omnes salvandos .
bilis ergo potest transgredi . Transgre. 2. Item , Quidquid novit infallibile est,
diatur ergo, quoniam possibili posito ni- ut habitum est in præcedentibus : ergo
hil accidit impossibile : et si transgredi- impossibile est illi fieri additionem et
tur, possibile est eum mori in tali statu . subtractionem , et sic certus est sibi nu-
Moriatur ergo, adhuc nihil debet sequi merans et numeratus numerus , etiam
impossibile sequitur autem tunc dimi- quantum ad personas.
nutum esse numerum prædestinatorum :
ergo possibile est prædestinatorum nu-
numerum diminui . Solutio.
SOLUTIO . Sine præjudicio dicendum
7. Eodem modo penitus probatur, puto , quod numerus apud Deum certus
quod possibile est eum augeri. Ponatur est utroque modo : scilicet et formaliter
ergo aliquis de his qui non includuntur secundum quantitatem discretam , et ma-
in illo numero , esse nunc ille habet li- terialiter quantum ad supposita eorum
berum arbitrium ergo potest facere qui numerati sunt : quia aliter fallibilis
quod in se est faciendo autem hoc , et imperfecta esset divina scientia . Et
Deus inevitabiliter dabit ei gratiam . dico , quod sicut dupliciter est certus
Ponamus ergo eum decedere in gratia quoad numerum , ita etiam dupliciter est
illa constat , quod salvabitur : ergo certus quoad numerantem : quia in
augeri potest numerus prædestinato- prædestinatione duo sunt, scilicet scientia
rum . tot, et voluntas tot : et voluntas respicit
SED CONTRA :
Sed contra. Nihil est omnium futurorum quod se- aliquid in opere nostro , quia vult tot quot
bene usuri sunt gratia danda ab ipso , et
cundum numerum et speciem et mate- non plures et si plures essent bene
320 D. ALB . MAG . ORD) . PRÆD .
usuri gratia, tunc ab æterno voluisset Prædestinatus potest mori in peccato ,

plures, et modo vellet plures . conceditur propter potentiam liberi ar-
Ad 1, DICENDUM ergo ad primum, quod Glos- bitrii : sed tamen hæc potentia numquam
sa illa intelligitur in casu , et non uni- ad actum potest reduci : quia sic verifi-
versaliter et est sensus : Non tot in- carentur contradictoriæ simul , scilicet
trant de Judæis tunc, hoc est , in primi- iste prævisus est mori in gratia finaliter ,
tiva Ecclesia, quot sunt salvandi Judæi et iste non est prævisus mori in gratia
universaliter in toto tempore mundi : finaliter quia Deus prævidet quidquid
quia multi intrabunt in fine temporum , fit et per hoc patet solutio ad sequens ,
quando se videbunt deceptos in Anti- quia simile est isti .
christo.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Glossa illa AD ID quod ulterius quæritur de opi- Ad quæst.
Ad 1 et 2.
intelligitur de præfinitione præsentis ju- nione illa , dicendum quod si bene intel-
stitiæ : ille enim numerus certus est , et ligatur, vera est vocat enim numerum
augetur tamen, et minuitur de die in unum divinam præscientiam præparan-
diem quia possunt esse plures et pau- tem gratiam et hæc quidem est una, et
ciores licet etiam ille certus sit Deo . non recipit variationem a rebus ipsis
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Gregorius quæ prædestinantur , nec iteratur proprie
loquitur de justitia præsenti, quæ facit in omnibus prædestinatis sed potius
locum vitæ, non simpliciter, sed quan- prædestinati per varios effectus gratiæ
tum ad conditionem status ut nunc. referuntur ad ipsum sic numerantem .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod intelligitur Quia tamen ille numerus non dicit essen-
etiam illud de corona temporalis justitiam divinam absolute , sed secundum si-
tiæ infra tamen magis quæretur de gnificationem scientiæ præparantis, et
hoc. hæc ponit respectum ad rem : si res
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non intelli- semper accipiatur sub illo respectu , im-
gitur sic, quod aliquis deleatur de libro possibile est non esse certum illum nu-
qui per prævisionem gratiæ finalis in- merum numeratum : sed si res numera-
scriptus est : sed Moyses loquebatur ex ta consideretur in se, tunc potest esse de
impossibili supposito. Quasi diceret : numero , et potest non esse, propter fle-
Sicut impossibile est ut me deleas , ita xibilitatem liberi arbitrii. Non autem sic
impossibile est ut noxam non dimittas : intelligitur, quod scientia Dei transeat
vel dixit hoc de electione gloriæ quæ de- super aliquem salvandum , et ille non
betur duci, quæ non haberetur, si non salvetur.
fuisset dux populi : et non de electione Et per hoc patet solutio ad totum.
simpliciter.
Ad 6 et 7. AD ID quod objicitur per rationem ,
jam sæpius responsum est : quia si tu po-
nas quemcumque prædestinatum nunc ,
dico quod possibile est eum peccare et ARTICULUS XII.
mori in peccato : sed si moriatur sic ,
numquam fuit prædestinatus : istæ enim Qua certitudine est certus numerus
duæ sunt possibiles , prædestinatus pot- electorum ?
est peccare, et prædestinatus potest mori
in peccato . Tamen istæ duæ sunt impos-
sibiles , iste est prædestinatus , et mortuus Secundo quæritur, Qua certitudine
est in peccato : sicut istæ duæ , iste mo- certus sit numerus electorum ?
ritur sine gratia finali, et prævisus est 1. Certitudo enim est species veritatis
mori in gratia finali . Unde cum dicitur , quæ est immutabilitas vel necessitas in
IN I SENTENT. DIST. XL, B , ART. 12 . 321
veritate : omnis autem veritas est rei ab omnibus , ita quod a nullo : ergo
veritas ergo videtur si certus est nu- videtur hæc tota esse contingens , omnis
merus electorum , quod certus sit certitu- prædestinatus salvabitur. Inde arguo
dine rei, hoc est, quantitate salvando- ulterius : Nullus contingens numerus est
rum . certus numerus electorum est contin-
2. Item , Nos videmus veritatem rei , gens , ut probatum est ergo non est
et videmus veritatem signi : et videmus , certus aliqua certitudine .
quod veritas signi est a veritate rei , et
necessitas signi a necessitate rei : et voca- SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Solutlo
mus rem generaliter, secundum quod est quod numerus electorum certus est cer-
in simplicibus et compositis : sicut etiam titudine aliqua immobilitatis vel necessi-
dicit Philosophus , Ex eo quod res est tatis cujusdam , quam supra vocavimus
vel non est , oratio vera vel falsa est et necessitatem consequentem vel respe-
vocat esse et non esse compositionis vel ctivam : quia eadem ratio est hic, et in
divisionis . Cum igitur scientia sit assi- præscitis .
milatio rei intellectæ, videbitur veritas AD ID autem quod quæritur, Qua cer-
scientiæ sequi veritatem rei ergo et titudine certa sit prædestinatio ? Dico ,
certitudo et necessitas sequitur necessi- quod sicut præscientiæ , ita et prædesti-
tatem rei , et contingentia contingentiam , nationis est certitudo secundum aliquid
ut videtur. habens convenientiam cum certitudine
3. Item , Cum dicitur, Scientia vel principii . Quod sic videri potest : Præ-
prædestinatio Dei vera est aut intelli- destinatio Dei causa est gratiæ in libero
gitur de veritate rei , aut de veritate si- arbitrio, et præscientia Dei aliquo modo
gni. Videtur, quod non de veritate rei est causa et quia utraque est causa
quia veritas rei non refertur ulterius ad æterna , necesse est , quod sit immobilis .
aliud significandum , nec est proprie de Quia vero effectus est temporalis , ideo
alio . Cum autem dicimus, scientia Dei non potest accipere proprietates causæ :
est certa , vel prædestinatio Dei est vera, et ideo remanet causa necessaria , et
illud refertur ad rem ulterius : ergo ha- effectus contingens. Quantum ergo ad
bet veritatem signi , et non veritatem hoc quod causa est , habet veritatem
rei. Inde arguo ulterius : Veritas signi, principii : quantum vero ad habitudinem
in genere veritatis et specie sequitur rei effectus contingentis ad ipsam , habet
veritatem veritas prædestinationis est similitudinem cum veritate signi , quia
veritas signi ergo sequitur veritatem non infert nisi ex suppositione : sicut
rei in genere veritatis et specie . Si hoc signo posito ponitur signatum , et signa-
detur. CONTRA : Res ipsa tota contingens to in quantum hujusmodi posito infer-
est quia tota est sub libero arbitrio . tur signum , et non simpliciter. Unde di-
PROBATIO Quia hoc totum universale cendum , quod aliter est in scientia cau-
quod in singulis particularibus est con- sata a re, et in scientia quæ est causa
tingens gratia quorum attribuitur ei præ- rei : quia in scientia causata a re, scien-
dicatum , etiam in universali est contin-
tia accipit veritatem a re, et speciem
gens : sed hæc universalis , omnes præ- veritatis quæ est contingentia vel neces-
destinatos esse salvandos , in singulis
sitas : unde etiam potest quandoque non
particularibus est contingens , et gratia accipere speciem, licet accipiat genus ve-
singularium redditur prædicatum : ergo ritatis , quia contingenter potest sciri id
ipsa universalis est contingens : iste quod est necessarium . Scientia vero quæ
enim et ille contingenter se habent ad est causa rei nihil accipit a re , sed res a
salutem , et iterum adeptio salutis parti- scientia et accipit quidem veritatem ,
cipatur a singulis , et non in universali sed non speciem veritatis , quia Deus
XXVI
21
immaterialiter et necessario modo scit liter futurum est , quod salvabitur, vel
temporalia et mutabilia et contingentia damnabitur. Si autem est certus , cum
et ideo illæ rationes inductæ non mi- eadem ratio sit de quolibet , concluditur
nuunt certitudinem ex parte Dei præde- propositum , quod ipse certum habet nu-
stinantis, sed ostendunt unumquemque merum numeratum salvandorum : et
prædestinatorum in se contingenter se sic nihil videtur esse quod dicit Augu-

habere ad esse prædestinatum, et ad esse stinus.
de numero electorum .
AD ID autem quod objicitur , quod ITEM , Aut intelligitur de corona præ- Quæst.
veritas scientiæ refertur ad rem , dicen- sentis justitiæ , aut de corona justitiæ
dum quod hoc verum est sed refertur finalis. Et primo modo hoc non vide-
ut ad id de quo est, non ex quo sicut ex tur : quia illa destruitur propter sequens
causa et ideo non sequitur speciem peccatum , et non datur alteri mortua
veritatis rei et si dicatur esse signum , enim justitia præsenti , non est corona
hoc non erit simpliciter, sed quoad con- ejus . Si autem de corona justitiæ fina-
venientiam cum signo : quia posita ponit lis : hoc adhuc minus videtur : quia illa
rem , propter habitudinem scientis ad non datur nisi ei qui meruit , et qui
scitum , eo quod in omnibus scientia et prævisus est habere eam si igitur est
scibile habent aliquam proportionem , hujusmodi , nullus est prævisus eam ha-
quæcumque sit illa . Et per hoc patere bere nisi ille : ergo non datur alteri .
potest responsio ad totum .
SOLUTIO . Ad hoc dici potest , quod Solutio.
Augustinus satis congrue utrumque nu-
merum certum esse probat ex illa au-
ctoritate et est sensus : Si alius non
ARTICULUS XIII . accipit, nisi iste perdiderit, etc. , hoc est ,
si non iste perdiderit alius non accipiet :
Quomodo debet hæc auctoritas intelligi ut notetur in hoc possibilitas ad perdi-
qua dicitur, Tene quod habes, ne alius tionem ex parte prædestinati , non tamen
accipiat coronam tuam ? perditio secundum actum , secundum
quod stat sub prædestinatione et simi-
liter notatur possibilitas accipiendi ex
Tertio , Quæritur de hoc quod dicit in parte non prædestinati , sed non actus
principio capitis B , « Tene quod habes, accipiendi, secundum quod est sub re-
ne alius accipiat coronam tuam . latione præscientiæ sicut enim dictum
Ex hoc arguit Augustinus certum esse est , uterque numerus est certus sed
numerum electorum dicens : « Si alius Dominus loquitur de possibilitate liberi
non accipit nisi iste perdiderit , est certus arbitrii secundum quod in propria facul-
numerus electorum . » Sed secundum tate consideratur.
hoc non videtur esse certus nisi numerus
numerans , et non numerus numeratus : AD HOC autem quod quæritur, Utrum Ad quæst.
et hoc est contra prædicta, quia sic Deus intelligatur de corona præsentis justi-
haberet scientiam imperfectam . tiæ, vel gloriæ beatitudinis ? Dicendum ,
Præterea, Eadem difficultas nascitur quod utrumque satis probabiliter potest
de uno et de omnibus : aut enim certus sustineri sed communiter dicitur, quod
est Deus de isto prædestinato in scientia intelligitur de corona præsentis justitiæ :
sua, quod scit utrum salvabitur , aut et hanc accipit alius, dum alii de corpo-
non. Si non ergo aliquid ignorat futu- re mystico valet opus factum : et iste qui
rorum quia alterum illorum immutabi- peccat, moritur. Si autem de æterna
IN I SENTENT. DIST. XL, B , ART. 14 . 323
corona accipiatur intelligitur sic , quod tur , quod impossibile sit aliquem præ-
alius accipit dum sancti et beati de hoc destinatum damnari , sive accipiatur de
gaudent quia talia opera per illum re , sive de dicto .
Spiritus sanctus est operatus , cui ta- 3. Item , Si hoc esset possibile : tunc
men finaliter nihil contulerunt : sic enim esset possibile , quod prædestinatus fieret
Sancti de omni opere bono in charitate præscitus : ergo prævisus ad vitam æter-
facto per quemcumque gloriabuntur in nam , esset prævisus ad mortem æter-
æternum . nam quod nullo modo potest esse , quia
tunc magna esset deceptio in divina
prævisione .
4. Item , Hoc videtur dicere Glossa su-
per illud Psalini LXVII, 29 : Deleantur
ARTICULUS XIV . de libro viventium : ubi sic dicit : Non
est hoc sic accipiendum, tamquam Deus
An prædestinatus potest damnari, et aliquem scribat quem postea deleat .
præscitus salvari ? Cum igitur non fiat aliqua transmutatio
præscientiæ, videtur omnino impossibile
esse et de re , et de dicto , quod præde-
Deinde quæritur de hoc dicit , ibi , stinatus possit damnari .
B, § 2 : Ad hoc autem objiciunt, etc. » SED CONTRA : Sed contra.
Videtur enim ista objectio non vale- Causa prima non tollit causalitatem ab
re, nec etiam solutio quam postea ponit aliqua secundarum videmus enim ad
distinguendo, quod possit intelligi de re oculum naturam contingenter , tempora-
vel de dicto , cum dicitur, Prædestinatus liter, et materialiter operari, licet Deus
potest damnari : quia operetur ad idem immutabiliter, et im-
1. Si albedo esset inseparabilis a su- materialiter ergo nec in voluntate tollit
bjecto aliquo, non distingueremus hanc , causalitatem voluntatis : ergo effectus
album possibile est esse nigrum , ex co damnationis et salutis adhuc dependet a
quod possit esse de re vel de dicto si- libero arbitrio ergo non necesse est
cut non distinguimus hanc, possibile est alterum determinate fieri.
cygnum esse nigrum : quia sive sit de re ,
sive de dicto , semper est falsa . Eodem SOLUTIO. Dicendum, quod prædestina- Solutio.
modo cum prædestinatio sit forma vel re- tio non infert necessitatem , nisi illam
spectus inseparabilis a prædestinato , non quæ est conditionis , ut prius habitum
erit subjectum prædestinationis possibile est nihil enim prohibet, ut dicit Boe-
umquam ad formam contrariam præ- tius, quod aliquid comparatum diversis ,
destinationi : hæc autem est damnatio : habeat in se possibilitatem et necessita-
ergo videtur, quod hæc omnibus modis tem, non rei , sed consequentiæ .
impossibilis sit; Prædestinatus potest UNDE dicendum ad primum , quod
Ad 1.
damnari. prædestinatio non inest absolute rei , sed
2. Item, Respectus æternus eodem rei comparata ad aliud et præterea co
modo se habet re ad quam est existente , modo quo inest, non tollit potentiam ad
et non existente , et ente in peccato et contrarium : quia non tollit liberi arbitrii
in gratia prædestinatio autem dicit. flexibilitatem : sed sic non est cum dici-
respectum æternum , ut habitum est : tur, cygnus potest esse niger. Iste enim
ergo ille respectus est immobilis , etiam terminus, cygnus, dicit subjectum pari-
quocumque modo varietur res illo au- ter et causam ad albedinem cum impos-
tem respectu immobili existente num- sibilitate ad oppositum, et nullam po-
quam potest esse damnatio ergo vide- tentiam relinquit ad oppositam formam .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod respectus conditionis implicitæ veritatem facit in

æternus se habet eodem modo : sed res dicto, et impossibilitatem in vero . »
multis modis se potest habere ad ipsum : Quid enim vocat conditionem impli-
et ideo cum subjectum sit cum potentia citam ?
contrarii , habet ad contrarium aliquam Item , Non videtur verum quod dicit,
possibilitatem . quia nullum verum est impossibile : er-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illa objectio go nihil facit impossibilitatem in vero .
procedit in sensu compositionis bene
enim conceditur, quod prævisus salvari SOLUTIO . Ad hoc dicendum , quod per Solutio.
in eo quod hujusmodi , non damnabitur, conditionem implicitam intelligit hypo-
alioquin prævisio falleretur. tesim prædestinationis in prædestinato ,
Ad 4. AD ID quod objicitur de Glossa , di- scilicet quod prædestinatio semper impli-
cendum, quod Deus nullum delet . Sed cetur circa istum : ut sit locutio de dicto ,
tamen Scriptura possibilitatem damna- et non de re , cum dicitur, prædestina-

tionis non aufert, ut prius dictum est. tum necesse est salvari : vel , si iste est
prædestinatus , ipse necessario salvabi-
tur : quia tunc intelligentia istius condi-
tionis implicans prædestinationem circa
ARTICULUS XV. istum , et includens modum necessitatis ,
facit veritatem in dicto , id est , in locu-
Quid intelligitur per conditionem impli- tione illa , secundum quod est de dicto ,
citam, cum dicitur, Prædestinatum et non de re , et per consequens facit im-
necesse est salvari ? possibilitatem in vero, quia facit verum
impossibile aliter habere se et hoc est
quod intendit.
Postea quæritur de hoc quod dicit , ibi , Et per hoc patet solutio ad objectum .
B, circa medium : « Intelligentia enim
C. Quomodo adhuc instant quæstioni ?
Verumtamen adhuc instant, et secundum conjunctionem argumentando
ita procedunt : Non enim, inquiunt, potest esse ut aliquis prædestinatus
sit, et damnetur. Utrumque istorum simul esse non potest, sed alterum ho-
rum non potest non esse , scilicet quin iste sit prædestinatus : ab æterno enim
prædestinatus est, et non potest modo non esse prædestinatus . Cum ergo
impossibile sit simul utrumque esse , et impossibile sit alterum non esse,
videtur non posse alterum esse , scilicet ut damnetur . Quod si est, ergo
non potest esse ut non salvetur.
In hujus quæstionis solutione mallem alios audire quam docere . Dicimus

tamen de præscientia similem posse moveri quæstionem . Ideoque tam hic
quam ibi unam facimus responsionem , dicentes determinandum fore illud
IN I SENTENT. DIST. XL , C , ART. 16 . 323
cui innititur tota hæc quæstio , scilicet, impossibile est alterum istorum non
esse , scilicet quin iste modo sit prædestinatus : ab æterno enim iste præ-
destinatus est . Distinguendum enim est cum ait , Iste non potest modo non
esse prædestinatus, vel non potest modo esse quin sit prædestinatus : hoc
enim conjunctim vel disjunctim intelligi potest. Non enim potest esse ut
ab æterno sit prædestinatus , et modo non sit prædestinatus : nec potest esse
simul ut sit prædestinatus , et non sit prædestinatus : sed tamen potuit esse
ab æterno quod non esset prædestinatus , et potuit ab æterno non esse

prædestinatus. Et sicut ab æterno Deus potuit eum non prædestinare , ita
conceditur a quibusdam quod et modo potest Deus eum non prædesti-
nasse ab æterno ergo potest Deus non prædestinasse eum : ergo potest
iste non fuisse prædestinatus : si vero non fuisset prædestinatus , nec modo
esset prædestinatus : ergo modo potest non esse prædestinatus . Ita et de

præscientia et de præscitis dicunt, quod in actionibus vel in operationibus
Dei et hominum nullatenus concedunt . Ex quo enim aliquid factum est vel
2
dictum ' , concedunt quod possit non esse vel non fuisse : imo impossi- .
bile est non esse vel non fuisse , quod factum est vel dictum : referen-
tes possibilitatem vel impossibilitatem ad naturam rei existentis . Cum vero
de præscientia vel de prædestinatione Dei agitur , possibilitas vel impossi-

bilitas ad potentiam Dei refertur, quæ semper eadem fuit et est : quia præ-
destinatio, præscientia, potentia , unum in Deo est .
ter hoc, Omnem prædestinatum necesse

est salvari Petrus est prædestinatus :
ARTICULUS XVI . ergo necesse est Petrum salvari . Si forte
dicatur, quod dictum Philosophi intelli-
Utrum prædestinatum necesse est gitur de inesse simpliciter, et non de
salvari ? inesse ut nunc non enim sequitur, Om-
nem hominem necesse est esse animal :
quoddam album est homo : ergo quod-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , dam album necesse est esse animal : hic
ibi , Verumtamen adhuc instant, etc. » autem minor est de inesse ut nunc.
Videtur enim ratiocinatio esse neces- CONTRA : Minor est ista, Petrus est præ-
saria : quoniam destinatus : hæc autem est de præterito
1. Dicit Philosophus , quod majori exi- vera : ergo est necessaria secundum rem , ·
stente de necessario , et minori de inesse, licet non apponatur modus necessitatis :
sequitur conclusio de necessario sic, ergo est de inesse simpliciter, et non de
Omne a necesse est esse в omne c est inesse ut nunc , ut videtur : ergo sequi-
A, vel quoddam c est A : ergo omne c tur conclusio, quod Petrum necesse est
vel quoddam c necesse est esse B. Simili- salvari.
1 Edit. J. Alleaume addit non. 2

Ibidem , deest non.
2 : Item, Modo prædestinatum necesse 3. Item , Licet potentia Dei in se non

est semper fuisse prædestinatum et sem- habeat aliquid præteritum vel futurum ,
per fore prædestinatum : aliquis est mo- sed eodem modo se habeat : tamen po-
do prædestinatus ergo semper fuit et tentia significata cum connotato , non
erit prædestinatus : sed qui semper fuit eodem modo se habet ad omne tempus ,
et est et erit prædestinatus , non potest nec ad omnia : cum autem dicitur , Deus
damnari ergo qui modo est prædesti- prædestinavit istum , quocumque præde-
natus , non potest damnari : ergo ite- stinato demonstrato , vel indefinite sup-
rum minor fuit de inesse simpliciter et posito , significatur potentia cum deter-
sic sequebatur conclusio . minatione directionis istius in salutem
et prævisionis salutis istius : cum igitur
ITEM , Non videtur esse solutio quam hæc non uno modo se habeat , nihil
Magister ponit in Littera, scilicet quod videtur esse quod dicit Magister in sol-
Deus nunc potuit, et potest quidquid vendo .
potuit ab æterno , et differentiæ temporis Ideo veniunt alii salvantes solutionem
non abjiciunt vel adjiciunt aliquid ad sui Magistri , et dicentes , quod in syllogismo
potentiam : potuit autem ab æterno is- præhabito , scilicet , omnem prædestina-
tum qui modo est prædestinatus , non tum necesse est salvari : iste est præ-
prædestinasse ergo et modo potest fa- destinatus , etc. , minor est de inesse ut
cere, quod numquam fuerit prædestina- nunc et de contingenti, ut dicunt . Unde
tus , et ita ille qui modo est prædestina- sicut Aristoteles dupliciter exponit hanc,
tus potuit non esse prædestinatus , et po- Omne A contingit esse B : sed omne quod
test modo non esse prædestinatus : et si contingit esse a, contingit esse B : et sic
ipse potest modo non esse prædestina- non ponit inesse , sed contingere inesse :
tus, ipse potest damnari : ergo ipse qui et omne quod est A, contingit esse B, et
modo est prædestinatus , potest damnari . sic ponit inesse : ita volunt exponere
Hæc est solutio Magistri in Littera, et istam, Iste est prædestinatus , ita ut sit
ratio solutionis. sensus, istum quem contingit esse præ-
1. Et videtur nihil solvere : quoniam nos destinatum et tunc non sequitur con-
quærimus quid Deus fecerit circa istum clusio , quod iste necessario salvabitur.
quem modo ponimus esse prædestina- Sed illa solutio nihil habet rationis inter
tum , et non quid Deus possit facere. omnes solutiones : quia licet illa de con-
2. Item , Licet Deus potuerit eum ab tingenti ab Aristotele dupliciter expona-
æterno non prædestinasse , quia tunc non tur, non tamen exponitur dupliciter illa
supponebatur in eo prædestinatio , tamen de inesse ista autem, Iste est prædesti-
quia jam supponitur esse , non potest fa- natus est de inesse , et non de contingenti .
cere non fuisse prædestinatum : quia ali- Si forte dicas, quod ipsa est de inesse
ter contradictoria verificarentur de eo- contingenter, adhuc erit contra hanc so-
dem , scilicet istum ab æterno fuisse lutionem , quod non potest dupliciter ex-
prædestinatum , et istum ab æterno non poni.
fuisse prædestinatum et similiter istæ Item , Si ipsa est de inesse contingen-
duæ , istum ab æterno fuisse prævisum ter, contingit non inesse postquam in-
salvari, et non ab æterno fuisse prævi- fuit : ergo istum postquam est prædesti-
sum salvari : et istum ab æterno fore natus, contingit non fore esse prædesti-
salvandum , et istum ab æterno non fore natum quod est impossibile secundum
salvandum : et multa alia inconvenien- omnes quoniam numquam fuit illarum
tia quæ sequuntur : ergo videtur, quod relationum mutatio circa rationes quas
ista solutio nulla sit quam ponit in Lit- important prædestinatus et præscitus :
tera. ergo patet, quod solutio illa non solvit .
IN I SENTENT. DIST. XL, C , ART. 16 . 327
Ideo iterum alii veniunt et instant ra et tamen potest falsificari , quia pot-
probationi minoris supra positæ, scilicet est Antichristus non fore : et si non erit ,
quod cum dicitur , Iste est prædestinatus , non fuit futurus : tunc non erit ista in-
hoc est factum quoddam in præterito stantia ad propositum : quia in ista pro-
verum ergo est necessarium : et dicunt, positione , Antichristus fuit futurus, ni-
quod hoc non sequitur, quia multiplex hil ponitur dictum vel factum in præter-
est instantia illius dicti : si enim sit ne- ito , sed tantum enuntiatur ibi ordo fu-
gativa de præterito , non erit verum : turi ad tempus præteritum . Cum autem
sicut Antichristum non fuisse non est dicitur, Iste est prædestinatus, ibi poni-
necessarium , quia falsificari potest . Item , tur visionem Dei esse directam super sa-
si sit affirmativa et cum signo univer- lutem istius : et si directa est, impossi-
sali, dicunt, quod non est verum : sicut, bile est non esse directam. Sed verum
omne animal fuisse in arca Noe non est est, quod esset instantia, si nihil impor-
necessarium . Item, si sit præteritum de- taretur in ista propositione , Iste est præ-
pendens ad futurum , iterum non est ve- destinatus, nisi ordo futuri ad tempus
rum sicut hic cum dicitur, Iste est præteritum et non est verum, ut jam
prædestinatus, hic est prævisus salvari , patuit .
salus istius est de futuro adhuc et ideo Ideo sunt iterum alii , et dicunt , quod
dicunt , quod illa probatio qua probatur in ista, Iste est prædestinatus , nihil se-
esse de inesse simpliciter et non ut nunc, quitur ratione præteritionis : quia si tolla-
non valuit et ista solutio multos habet mus præteritum, adhuc idem sequitur :
consentientes sibi . Sed quod nulla sit, quod sic patere potest, Deus modo præ-
de facili probatur sic, primo de instantiis videt istum salvandum , vel Deus modo
quas afferunt : quia illæ sophisticæ sunt prædestinat istum : et hoc ponatur esse
et non instant. Prima enim nihil est ad verum , adhuc sequitur idem quod prius :
propositum : quia regula datur de dictis ergo ratione præteriti non potest inferri ,
et factis : et hæc nominantur in Littera : quod illa sit de inesse simpliciter , vel de
negationes autem nec dicta nec facta inesse ex necessitate : unde si ista est
sunt. Secunda autem instantia absolute contingens, Deus prævidet istum salvan-
falsa est : quia si ponatur universalis af- dum , erit etiam ista contingens , Deus
firmativa vera de præterito , ipsa erit ne- prædestinavit istum salvandum : et si
cessaria sicut particularis. Tertia autem ista est contingens , iste prædestinatur,
instantia cui tota innititur solutio , omnino erit etiam ista contingens , iste est præ-
nulla est : quia si dicam sic : Ego cogi- destinatus : cujus ratio est , quia præte-
tavi de Antichristo futuro , ista est de ritio ponitur circa actum divinum æter-
præterito ratione actus importati per num , cui non convenit nisi in modo
verbum , licet objectum vel materia actus significandi quoad nos et ideo sicut
sit dependens ad futurum et cum ve- istæ sunt compossibiles, Deus prædesti-
ritas sit in compositione verbi , veritas nat istum , et potest non prædestinare :
locutionis judicabitur secundum tempus ita istæ duæ sunt compossibiles , Iste est
consideratum (alias , consignificatum) in prædestinatus, et potest non esse præ-
verbo : hoc autem est præteritum : ergo destinatus. SED CONTRA : Licet æternitas
veritas istius locutionis judicabitur de in se nullam ponat antecessionem et fu-
præterito, et erit necessaria propositio : turitionem , tamen ordo æternitatis ad
quoniam si ego cogitavi Antichristum res temporales de necessitate ponit post
futurum, impossibile est me non cogi- et ante , et prius et posterius. Cum au-
tasse illud. Si autem tu aliter velis intem dicitur, Iste est prædestinatus , non
stare et dicere, cum dicitur, Antichristus ponitur æternitas ut in se significatur,
fuit futurus, ista est de præterito et ve- sed potius habitudo ipsius ad rem tempo-
ralem ergo necessario ponit aliquid medii circa ipsum sicut , Omne album
fuisse prius respectu illius temporalis : necessario disgregat visum : equus est
ergo ratione illius causabitur necessitas , albus non sequitur : ergo necessario
sicut et in præterito dicto vel facto , et disgregat visum , nisi in quantum albus
multo amplius . reduplicatur et hoc modo non infert
Præterea, Sit, quod sequatur neces- prædicta argumentatio : unde patet , quod
sitas salutis a præsenti : ut cum dicitur, procedit in sensu divisionis .
Iste prædestinatur, cum hac impossibile
est verificari istam , Iste præscitur , vel iste AD HOC autem quod quæritur de ista ,
non salvabitur : quia cum dicitur, Iste Iste est prædestinatus, utrum sit de inesse
prædestinatur, hoc est idem quod salvan- simpliciter, vel de inesse ut nunc? Vide-
dus prævidetur , et salus sibi præparatur, tur mihi esse dicendum, quod si est
et in finali gratia morietur, et gratia sibi prædestinatus, hoc est, si hoc ponitur,
data bene utetur cum quibus omnibus tunc est de inesse simpliciter : sed tamen
impossibile est verificari suas contradi- non sequitur, quod necessario salvabi-
ctorias : ergo videtur, quod nulla istarum tur : et hujus causa supra determinata
solutionum sit conveniens . est quia licet prædestinatio sit ordo
necessarius ad salutem, non tamen a
Solutio. SOLUTIO. Sine præjudicio dicendum , subjecto tollit potentiam contrarii ordi-
quod hic exclamandum est cum Apostolo , nis quæ radicatur in flexibilitate liberi
ad Roman . xi , 33 : O altitudo divitia- arbitrii sed hoc non faciunt aliæ formæ
rum sapientiæ, et scientiæ Dei ! quam positæ circa subjectum , ut supra dictum
incomprehensibilia sunt judicia ejus, et est.
investigabiles viæ ejus ! Dicimus tamen Notandum tamen , quod quidam Ma-
asserendo duo , scilicet nullum cogi ad gistri dicunt supra improbatas solutio-
peccandum , vel ad faciendum bonum, et nes , quod si possunt defendi, faciliores
Deum in sua scientia non posse falli : et sunt quam ista solutio .
ideo redeundum est ad priorem solutio- Alii etiam dicunt , quod scientia Dei
nem , et dicendum , quod major est du- eodem modo se habet ad plura scita et
plex, scilicet quod potest esse composita, ad pauciora , et ad diversa et opposita :
vel divisa sive de re , vel de dicto , sciet ideo dicunt , quod scientia Dei eodem
licet, omnem prædestinatum necesse est modo invariabilis permanet, si prævisus
salvari : et si in sensu compositionis as- salvari non salvatur, sicut si salvatur :
sumitur minor sic, aliquis est præde- et si plures salvantur quam prævisi sunt
stinatus, vel iste est prædestinatus , non salvari, et si tot, et si pauciores et hanc
valebit illatio, nisi cum reduplicatione solutionem non possum intelligere , eo
sic ergo iste in quantum prædestina- quod præscientia et prædestinatio non
tus , salvabitur de necessitate : quoniam dicunt scientiam ex parte scientis tan-
si aliquod prædicatum per se convenit tum , sed connotant respectum ad hunc et
medio sicut salus prædestinato , et assu- ad illum determinatum in numero . Ta-
mitur sub medio , non sequitur conclusio men quilibet potest eligere sibi opinio-
per se , nisi cum reduplicatione formæ nem ex his quæ sibi magis placent.
IN I SENTENT . DIST. XL, D. 329
D. Quid sit reprobatio Dei, et in quibus consideretur, et quis sit prædestinationis

effectus ?
Cumque prædestinatio sit gratiæ præparatio , id est, divina electio qua
elegit quos voluit ante mundi constitutionem , ut ait Apostolus ' : reproba-
tis e converso intelligenda est præscientia iniquitatis quorumdam , et præ-
paratio damnationis eorumdem . Sicut enim prædestinationis effectus illa
gratia est, qua in præsenti justificamur , atque ad recte vivendum , et in
bono perseverandum adjuvamur , et illa qua in futuro beatificamur : ita
reprobatio Dei , qua ab æterno non eligendo quosdam reprobavit , secun-

dum duo consideratur : quorum alterum præscit et non præparat, id est ,
iniquitatem : alterum præscit et præparat, scilicet æternam pœnam . Unde

Augustinus ad Prosperum et Hilarium : Hæc, inquit, regula inconcusse
tenenda est, peccatores in peccatis præscitos esse, non præparatos , pœnam
autem esse præparatam . Præparavit enim Deus (ut ait Augustinus in libro
de Bono perseverantiæ ' ) in præscientia sua , quibus voluit bona sua et
quibuscumque donat, procul dubio se donaturum esse præscivit . Præpa-

ravit etiam Deus ( ut ait Fulgentius ' ) malis ignem æternum : illis utique
quos juste præparavit ad luenda supplicia, nec tamen præparavit ad fa-

cienda peccata . Præparavit enim Deus quod divina æquitas redderet, non
quod humana iniquitas admitteret. Non enim sicut præparavit Sanctos
ad justitiam percipiendam, sic præparavit iniquos ad justitiama mittendam :

quia pravitatis præparator numquam fuit.
Sicut ergo prædestinatio Dei proprie est præscientia et præparatio be-

neficiorum Dei , quibus certissime liberantur quicumque liberantur : ita re-
probatio Dei est præscientia malitiæ in quibusdam non finiendæ , et præ-
paratio pœnæ non terminandæ . Et sicut prædestinationis effectus est
gratiæ appositio , ita reprobationis æternæ quodammodo effectus esse vi-

detur obduratio . Nec obdurat Deus (ut ait Augustinus ad Sixtum ) impar-
tiendo malitiam , sed non impartiendo gratiam , sicut nec digni sunt . Quibus
1 Ad Ephes. 1 , 4 : Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem , etc.

2 S. AUGUSTINUS , Lib . de Bono perseverantiæ, cap . 17.
Et habetur in Glossa ordinaria ad cap. viii ad Romanos (Nota P. J) .
S. AUGUSTINUS, ad Sixtum , Epist. 105.
enim non impartitur , nec digni sunt , nec merentur : potius ut non impar-
tiatur , hoc digni sunt , hoc merentur . Unde Apostolus ait : Cujus vult mise-
retur Deus, et quem vult indurat ' : misericordiam appellans prædestina-

tionem, et præcipue prædestinationis effectum , id est, gratiæ appositionem :
obdurationem vero gratiæ privationem . Non enim (ut ait Augustinus ad

Simplicianum ) intelligendum est quod Deus ita induret, quasi quemquam
peccare cogat : sed tamen quibusdam peccatoribus misericordiam justifi-
cationis suæ non largitur, et ob hoc eos indurare dicitur , quia non eorum
miseretur, non quia impellit ut peccent . Eorum autem non miseretur ,

quibus gratiam non esse præbendam æquitate occultissima, et ab humanis
sensibus remotissima judicat : quam non aperit, sed miratur Apostolus di-
cens : O altitudo divitiarum sapientiæ, et scientiæ Dei ³ !
Et secundo , Quid sit electio ?

Et tertio , Utrum electio secundum ra-
tionem intelligentiæ sit ante prædestina-
DIVISIO Textus. tionem , vel post ?
Quarto, Ad quid sit ?
Quinto, Cujus sit ?
« Cumque prædestinatio sit gratiæ
præparatio, etc. >> CIRCA PRIMUM proceditur sic :
Hic incipit secunda pars hujus distin- 1. Dicit Damascenus, quod electio non
ctionis , in qua agit de reprobatione et cadit in Deum : quia natura divina non
dividitur in duas partes. In prima tangit est possibilis ad ignorantiam : ergo vi-
causam ejus. In secunda tangit effectus , detur, quod non conveniat eligere.
ibi , D, § 2 : « Sicut ergo prædestinatio 2. Item, Eligere , est duobus vel plu-
Dei proprie est præscientia, etc. » ribus propositis , unum alteri præoptare :
ergo electio est dissimiliter se haben-
Incidit autem dubium primo de hoc tium voluntas autem Dei æterna simi-
quod dicit in principio , ibi , « Cumque liter se habet, qui sicut dicitur , I ad Ti-
prædestinatio sit gratiæ præparatio, id moth . 11 , 4 : Omnes homines vult salvos
est, divina electio, etc. » fieri: ergo electio non convenit ei.
3. Item, Plus elongatur a natura cor-
rupta æternitas , quam aliquod tempo-
rale : sed status innocentiæ si perstitisset ,
ARTICULUS XVII. fecisset omnes bonos : ergo non fuisset
electio ergo cum æternitas plus elonge-
An Deo conveniat eligere ?
tur, æternitati repugnat electio , ut vide-
tur. Quod autem statu innocentiæ per-
severante non esset electio , videtur dice-
Quæritur enim de electione , An Deo
re Augustinus dicens , quod si omnes es-
conveniat eligere ? sent boni vel mali , non esset electio .
1 Ad Roman . ix, 18. 3 Ad Roman . xi , 33.

' S. AUGUSTINUS, Lib. I ad Simplicianum .
IN I SENTENT . DIST. XL , D , ART. 18. 331
4. Item, Ibi nulla est distantia unius AD ALIUD dicendum , quod æternum Ad 3.
ab alio , ubi omnes sunt creatrix essentia : in eo quod æternum , plus elongatur a
ab æterno autem non fuerunt aliquid nisi statu corruptionis quam temporalis sta-
in mente divina , in qua omnes sunt tus innocentiæ : sed quoad prævisionem
creatrix essentia : ergo non fuit electio peccati et meriti , magis certificatur de
ab æterno, quia omnis electio est dissi- differenter se habituris ad gratiam : et
militer se habentium . ideo magis convenit ei eligere : electioni
Sdd contra. SED CONTRA :
enim neutrum conjungitur substantiali-
1. Ad Ephes. 1, 4 : Elegit nos in ipso ter, scilicet nec magis elongatum a statu
ante mundi constitutionem , ut essemus corruptionis , nec minus elongatum : sed
sancti et immaculati. Ergo videtur, quod tantum certificatio eorum quæ dissimili-
electio sit . ter se habituri erant ad gratiam.
2. Item, Joan. xIII , 18 : Non de om- Nec hoc est verum quod si non fuis-
nibus vobis dico : ego scio quos elegerim . set peccatum , quod non fuisset electio :
Et multis aliis locis. licet enim non fuisset electio boni a
3. Item, Distinctio a massa perditio- malo , fuisset tamen magis boni a mi-
nis non fit sine electione : cum ergo nus bono : et hoc est quod dicit Augu-
nullum distinguat quem ab æterno dis- stinus « Si omnia essent æque bona ,
tinguendum fore non prævidit , electio non ostenderetur in optimo divina pul-
convenit Deo ab æterno . chritudo . >>
AD ALIUD dicendum , quod in notitia Ad 4.

Solutio. SOLUTIO . Dicitur electio multis modis. Dei non solum omnes , sed omnia etiani
Ad 1.
Dicitur enim electio actus rationis se- sunt similiter se habentia : sed notitia
quens consilium et inquisitionem et de- Dei non solum est de eis prout ibi sunt :
liberationem de faciendis , et hæc electio quia ut ibi sunt, non est unum melius
non convenit nisi naturæ quæ subjecta alio ,sed omnia unum optimum : sed
est ignorantiæ et hanc electionem re- notitia est etiam de eis prout futura sunt ,
movet Damascenus a Deo .
ut sæpius dictum est supra : et quoad hoc
Alia est electio ponens tantum discre- cadit inter ea electio .
tionem in electis, et non inquisitionem
et dubium in eligente : quæ electio est
separatio ejus quod scitur bonum esse
vel futurum esse, ab alio quod scitur
esse malum vel futurum malum : et hæc
est electio æterna non temporalis quæ ARTICULUS XVIII.
convenit Deo et per hoc patet solutio
ad primum .
Quid est electio?
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod voluntas
Dei antecedens nostrum opus similiter
se habet et hæc voluntas non habet
connotatum in nobis, nisi naturam ra- Secundo quæritur , Quid sit electio ?
tionalem solam quam dedit nobis : et 1. Dicit autem Damascenus, quod eli-
hæc in omnibus ordinatur ad vitam gere est duobus vel pluribus propositis ,
æternam et salutem . Sed est alia volun- hoc illis præoptare . Dicit autem Glossa ,
tas consequens quæ ponit respectum ad Roman . vin, 1 et seq., quod certus
præscientiæ ad meritum futurum bonum , est numerus electorum . Ergo videtur
vel malum et illa est dissimiliter se ha- electio dicere gratiam finalem . SED CON-
bentium , et illi convenit unum alteri TRA hoc videtur esse electio Judæ inter
præoptare . duodecim sicut dicit Dominus , Nonne
ego vos duodecim elegi ? et ex vobis unus non est nisi tripliciter accepta a Sanctis ,
1
diabolus est ¹?
scilicet pro æterna prævisione separatio-
2. Item, Ad Roman. viii, 30 : Quos nis, et pro separatione quæ fit per appo-
prædestinavit , hos et vocavit. Vocare sitionem gratiæ in præsenti sive sit fina-
autem etiam dicit per clamorem interio- lis , sive non : et per electionem ad prin-
rem unius ab alio separationem : quæ cipatum sive apostolatum vel dignita-
est ergo differentia vocationis , et electio- tem . De prima, ad Ephes . 1 , 4 : Elegit
nis ?
nos in ipso ante mundi constitutionem.
3. Si vero tu dicas , quod vocatio est De secunda , Joan . xv, 16 : Non vos me
temporalis : unde Glossa ibidem dicit, elegistis : sed ego elegi vos , et posui vos
quod vocare est cognitionem de fide ut eatis, et fructum afferatis, etc. De
adjuvare . Tunc quæro , Quid sit illud ad- tertia, Joan. vi, 71 : Nonne ego vos duo-
jutorium ? Aut enim est gratia gratis decim elegi, ex vobis unus diabolus est ?
data, aut gratum faciens. Si gratis data : Et patebit, quod unum istorum dividen-
tunc illud multis datur, quod non potest tium est æternum. Potest igitur dici,
esse : quia sequitur, ibidem , ad Roman . quod electio non respicit nisi gratiam
viii , 30 , quod quos vocavit , hos et justi- finalem separantem secundum proposi-
ficavit. Si autem est gratia gratum fa- tum eligentis , et non nostrum vocatio
ciens : hoc non videtur, quia illa jam autem est ad exitum , ut scilicet nos
præcedit justificationem . Ergo videtur,
exeamus de massa perditionis , et sic re-
quod non possit esse nisi electio æterna . spicit gratiam interiorem cum motu no-
4. Item , Inter gratiæ appositionem stræ rationis discernentis fidem et gra-
quæ justificat, et æternam prædestinatio- tiam : et sic in duobus differt, scilicet et
nem non videtur esse nisi electio unius in hoc quod temporalis est , et in hoc
ab alio sive separatio , ut discernatur cui quod conjunctum habet sibi motum ra-
apponenda est gratia , ab alio cui non est tionis , quia non vocatur proprie nisi id
apponenda : cum igitur vocatio præce- quod utitur ratione : in tertio autem con-
dat justificationem , videtur electio esse
venit, scilicet quod ponit gratiam fina-
idem cum vocatione .
lem , sicut et electio quando accipitur
proprie. Posset etiam dici, quod diffe-
Solutio: SOLUTIO. Potest dici, quod electio serunt non in objecto , sed in ratione ob- Ad 3 et 4.
Ad 1 et 2.
cundum rationem non est idem cum vo- jecti : quoniam electio generaliter sumpta
catione . Vocatio enim non dividitur a
est boni finalis vocatio autem est ejus
Sanctis nisi tripliciter, scilicet vocatio quod ratione utitur ad bonum finale .
non entis ad esse : et hæc est creationis , Et per hoc patet solutio ad duo prima .
secundum quod dicitur, ad Roman . iv, AD ALIUD dicendum , quod adjutorium
17 : Qui vocat ea quæ non sunt, tam- illud intelligitur de adjutorio gratiæ
quam ea quæ sunt. Et vocatio per gra- gratum facientis : et est gratia infor-
tiam interiorem , secundum quod dicit mans liberum arbitrium ut citius con-
Glossa , ad Roman . viti , 30, quod vocare sentiat motui fidei, et non præcedit ju-
est cognitionem de fide adjuvare . Et ter- stificationem tempore , sed natura , sicut
tio vocare per prædicationem exterio- etiam motus fidei : et sic patet qualiter
rem, sicut dicitur, Matth. iv, 19 : Voca- est inter electionem æternam, et justifi-
vit eos , scilicet Petrum et Andream dicationem quam præcedit non tempore ,
cens : Venite post me, et faciam vos fieri sed natura.
piscatores hominum . Unde nullus modus Et per hoc patet solutio ad totum.
vocationis competit æterno . Sed electio
1 Joan . vi , 71.
IN I SENTENT. DIST . XL, D , ART. 19 ET 20 . 333
dilectio electionem , et electio prædesti-

nationem ex parte diligentis et eligentis.
et prædestinantis . Similiter dilectio est
boni : electio autem finaliter boni præ-
ARTICULUS XIX. destinatio autem boni finaliter, et in
finem salutis directi : et sic patet quali-
Utrum electio secundum rationem inter objectum unius addit super objectum
telligentiæ sit ante prædestinationem, alterius : et sic iterum dilectio prior et
vel post ? simplicior est electione , et electio præ-
destinationé .
AD ID quod in contrarium objicitur, Ad 1.
Tertio quæritur, Utrum electio secun- dicendum quod illa dilectio de qua ob-
dum rationem intelligentiæ sit ante præ- jicit, est dilectio ex præsenti justitia , non
destinationem , vel post ? dilectio æterna .
Videtur autem , quod ante : quia AD ALIUD dicendum , quod Apostolus Ad 2.
1. Non eligitur in regnum , nisi sepa- non intendit, quod prædestinatio sit
ratus a massa perditionis ergo præde- ratio electionis in se , sed potius e con-
stinatio præsupponit factam electionem . verso : sed vult dicere , quod sit ratio
SED CONTRA : Dilectio secundum rationem electionis ex parte effectus qui est appo-
videtur sequi prædestinationem . PROBA- sitio gratiæ , quia illius non est causa
TIO Dilectio est boni : bonus autem non nisi propositum Dei . Unde , ad Roman. ix ,
est nisi per gratiam : et gratia est ex 11 et 12 , dicit e contra : Ut secundum
prædestinatione : ergo et dilectio : dile electionem propositum Dei maneret, non
ctionem autem sequitur electio , quia non ex operibus, sed ex voluntate dictum
eligit nisi quos diligit : ergo electio etiam est ei : Quia major serviet minori : ubi
sequitur prædestinationem : quod enim expresse innuitur, quod electio propo-
est prius priore, prius est etiam poste- siti sive prædestinationis est ratio.
riore.
2. Item, Ad Ephes. 1 , 4 et 5 : Elegit
nos in ipso ante mundi constitutionem ,
...qui prædestinavit nos in adoptionem
filiorum per Jesum Christum in ipsum, ARTICULUS XX .
secundum propositum voluntatis suæ :

ergo propositum voluntatis , ratio est Ad quid est electio ?
electionis ergo est prius ipsa secundum
rationem intelligentiæ : propositum au-
tem voluntatis est prædestinatio : ergo Quarto quæritur, Ad quid sit electio ?
prædestinatio est prior electione , ut vi- Videtur autem , quod ad manifestan-
detur. dam rationem divinæ bonitatis : quia
ita dicit Augustinus in libro de Civitate
Solutio. SOLUTIO . Dicendum mihi videtur, quod Dei : « Bene dispensavit Deus , ut non
electio absolute sumpta præcedit præ- omnes damnaret , nec omnes liberaret :
destinationem , ut dicit prima ratio , et si enim omnes liberarentur, lateret quid
dilectio simpliciter dicta præcedit utrum- per justitiam deberetur : si omnes dam-
que et hoc sic patet : Dilectio declinat narentur , lateret quid gratia largiretur. »
ad separandum unum ab alio , et ad dili- Ergo videtur, quod optima dispensatio
gendum in finem salutis : ergo præcedit bonitatis Dei manifestetur per electionem .
' Vulgata habet, vocante.

Sed contra. SED CONTRA Quia tunc aliquid com- tionem est ante prædestinationem : ergo
modum videtur creatura rationalis acci- necessitas consequentiæ quæ est ex præ-
pere ex lapsu . destinatione, non infert necessitatem ele-
ctionis et ita videtur esse aliquorum
Solutio. SOLUTIO . Ad hujusmodi quæstiones non finaliter bonorum .
non est difficile respondere , nec utile diu SED CONTRA : Electio ponit gratiam fi- Sed contra.
disputare. Quia electio propter multa nalem : ergo non potest esse nisi finaliter
potest fieri fit tamen meo judicio ad bonorum.
justitiæ ostensionem quæ aperitur in
usu liberi arbitrii sequente , quando ele-. SOLUTIO. Dicendum , quod electio po- Solutio.
•
ctus sponte gratiæ adhæret, et non ele- nit gratiam finalem .
ctus sponte a gratia avertitur. SED AD id quod primo objicitur , dicen- Ad 1.
AD AUCTORITATEM Augustini dicendum, dum quod licet gratia nobis omnibus
quod Augustinus potius ostendit opti- adsit æqualiter, nos tamen non habemus
mum modum sapientiæ ordinantis , quam nos ad ipsam æqualiter, et respectus gra-
bonitatem , licet utrumque ibi appareat. tiæ ad nos non est unus, sicut supra di- .
Ad object. AD ALIUD dicendum , quod ex lapsu ctum est.
personæ non acquiritur commodum , sed AD ALIUD dicendum , quod electio se- Ad 2.
per accidens, in quantum per gratiam cundum rationem intelligentiæ sequitur
lapsus ordinatur in bonum : sicut dicit præscientiam in genere acceptam : quia
Glossa , ad Roman. vii , 28, super illud, aliter nesciret quos vel ad quid eligeret :
Scimus quoniam diligentibus Deum om- sed verum est , quod præcedit prædesti-
nia cooperantur in bonum, iis qui secun- nationem et ex illa accipit necessita-
dum propositum vocati sunt sancti : dicit tem conditionis , ut supra sæpius dispu-
Glossa, Etiam lapsis . tatum est.
ARTICULUS XXI. ARTICULUS XXII .
Cujus est electio ? An prædestinatio sit causa appositionis

gratiæ el, An causa necessaria , con-
tingens, communis, vel propria ?
Quinto et ultimo quæritur, Cujus sit
electio ?
Videtur autem omnium : quia Deinde quæritur de hoc quod dicit in
1. Gratia Dei nulli deest , dummodo hoc capitulo, D) , § 2 : « Prædestinationis
velit eam ergo omnes eligit. effectus est gratiæ appositio, etc. »
2. Item, Saul electus erat, et Judas 1. Si enim prædestinatio est causa ap-
electus . Et si tu dicas, quod illa erat positionis gratiæ : aut erit necessaria cau-
electio præsentis justitiæ. CONTRA : Po- sa, aut contingens, aut communis , aut
namus , quod in gratia mortui fuerint : propria, sive sit necessaria sive contin-
ergo illi habebunt jam gratiam finalem : gens ? Videtur quod sit necessaria et
ergo vere electi sunt . Si autem dicas, propria : sed posita tali causa semper
quod præscientia ponit in eis pecca- ponitur effectus cum igitur prædesti-
tum finale futurum , et hoc non potest natio sit ab æterno , appositio gratiæ
stare cum gratia finali . CONTRA : Jam etiam erit ab æterno , quod falsum est :
habitum est, quod electio secundum ra- ergo non est necessaria et propria.
IN I SENTENT . DIST . XL , D , ART. 22 . 335
Si auteni dicas , quod est necessaria duci habet ad formalem . SED CONTRA : VO-
communis ergo per aliquid additum luntas Dei volitorum est causa efficiens :
potest fieri propria aut ergo illud est prædestinatio autem Dei est secundum
temporale , aut æternum . Si tempo- voluntatem : ergo est causa efficiens .
1ale ergo illud erit creatum a præ-
destinatione et præparatum : et quæro SOLUTIO . Dico , quod est causa neces- Solutio.
Ad 1.
de illo , utrum prædestinatio illius fuerit saria et propria sed hæc duplex est,
causa necessaria et propria , vel non ? scilicet quæ exigit aliquid in altero ut
Si non tunc oportuit iterum aliquid ad- dispositionem et quæ nihil exigit, eo
di et iterum quæro de illo , et hoc ibit quod dispositiones supponantur in ma-
in infinitum ergo illud temporale pri- teria , sicut ignis propria et necessaria
mum habebit prædestinationem causam causa est ignitionis non tamen sequitur
necessariam et propriam. Cum igitur ignitio in glacie , quia contraria dis-
illud intercidat inter prædestinationem et positio est in materia . non tamen dice-
appositionem gratiæ, videtur quod ap- remus quod hoc ideo esset, quod ignis
positio gratiæ sit quando illud additur esset causa contingens vel non propria
prædestinationi : illud autem ab æterno ignitionis : quia causa contingens est
additur, quia illius prædestinatio est cau- cui aliquid deest de necessariis ad cau-
sa necessaria et propria : ergo appositio salitatem : aut cui aliquid deest ad pro-
gratiæ est ab æterno. portionem ad effectum . Ita dici pot-
Item , secundum hoc sequitur , quod est Deum esse causam necessariam vel
temporale esset ab æterno , quod non pot- prædestinationem , non necessitate coa-
est esse : ergo illud additum non est tem- ctionis, sed necessitate indeficientiæ quo-
porale . Si autem est æternum : sed æter- ad se , et hoc secundum habitum : quia
num additum æterno , non facit nisi æter- secundum actum non semper est causa-
num ergo ab æterno prædestinatio est. tum et dispositio necessaria in creatura
causa gratiæ necessaria : ergo appositio rationali ad receptionem gratiæ , quæ est
gratiæ est ab æterno , quod falsum est. effectus prædestinationis. Et per hoc pa-
Si vero dicatur, quod est causa contin- tet solutio ad primum .
gens, sive sit propria, sive communis , AD ALIUD dicendum, quod est causa Ad 2.
sequentur duo inconvenientia , scilicet voluntaria, sed determinata ad volitum :
quod aliquid contingens sit in Deo , et hoc enim non tollit libertatem a volun-
quod nulla necessitate nec consequentia tate. Unde voluntas indisposita est oppo-
nec consequentis causabitur gratia a præ- sitorum , sed disposita per conceptionem
destinatione et hoc falsum est. et determinationem voliti, est ad unum ,
2. Item , Si causa est, non erit causa et potest averti ab illo . Sed non sic est
nisi voluntaria voluntas autem omnis in Deo : quia sua voluntas non mutatur
ad opposita se habet : ergo videtur, quod a volito in volitum contrarium , eo quod
non magis sit causa appositionis gratiæ , hoc est imperfectionis et defectus , sicut
quam non appositionis . in III Sententiarum determinatum est '.
3. Item , Si causa est : aut est causa AD ALIUD dicendum , quod potest redu- Ad 3.
materialis , aut formalis, aut efficiens, ci in tres causas , scilicet efficientem quo-
aut finalis . Constat , quod non materialis : ad voluntatem , et formalem exempla-
quia materia in Deo non est . Si autem rem quoad præscientiam, et finalem quo-
dicatur efficiens. CONTRA : Prædestinatio ad dispositionem voluntatis : quia est sua
non est sine præscientia : præscientia au- voluntas propter quam apponit gratiam .
tem est secundum ideales formas : ergo re- Et per hoc patet solutio ad totum.
¹ Cf. III Sententiarum, Dist. XVIII.

quod Deus omnibus præsens est : sicut

lux etiam cum cæcis est, licet cæci non
sint cum lumine : si autem nauta quantum
est de se semper esset præsens navi , non
ARTICULUS XXIII . diceretur umquam esse causa periclita-
tionis navis, sed semper salutis , et peri-
Utrum obduratio sit effectus reprobatio- clitatio navis causaretur ab alio semper .
nis æternæ ? et , An Deus sit causa re- Si autem tu dicas , quod est causa ob-
probationis ? durationis , sicut natura est causa quietis ,
scilicet non movendo : hoc adhuc absur-
dius est : quia natura est causa quietis per
Deinde quæritur de sequenti verbo se, et motus propter quietem , ut probatur
ubi dicitur : « Reprobationis æternæ quo- in V Physicorum : ergo patet, quod hoc
dammodo effectus videtur esse obdura- hæreticum esset attribuere Deo .
tio . »
. Hoc enim non videtur : omnis enim
SOLUTIO . Dicendum , quod nullo modo , Solutio.
effectus habet aliquid causalitatis a cau- nec per se nec per accidens, est causa
sa ergo jam Deus aliqua causa esset obdurationis : sicut necessario probatum
peccati : et hoc impium reputo. Si au- est, ut mihi videtur.
tem tu dicas, ut videtur in Littera di- Ad dictum autem Augustini quod est
cere, quod Deus est causa non impar in Littera, dicendum quod est de per-
tiendo gratiam : hoc nihil videtur esse : missione glossandum , id est , permittit
quia Anselmus dicit, quod non est causa obdurari , ex eo quod nolunt accipere
quare iste non habet gratiam , quia Deus gratiam eis semper paratam ordinat
eam non vult dare, quia omnibus gra- tamen obdurationem in multa bona, ne
tiam porrigit sed potius quia ille non omnino indecora sit : et quoad hoc dici-
vult accipere : ergo non est causa non tur, Induravit Dominus cor Pharaonis,
impartiendo , cum ipse omnibus impartia etc. , ita quod non notetur causalitas
tur quantum est de se.
ad obdurationem , sed permissio : causa-
Si forte dicas , quod Deus est causa
litas autem retorqueatur ad ordinatio-
sicut absentia nautæ causa est periclita-
nem obdurationis in bona quæ eliciun-
tionis navis , præsentia autem salutis : hoc tur ex obduratione a Deo , nolente etiam
iterum nihil est : quia dicit Augustinus , obdurato .
1 Cf. Exod. ix, 12 ; x, 20 ; x1, 10 , xiv, 8, et pluries alibi .

IN I SENTENT . DIST. XLI , A. 337
DISTINCTIO XLI .
Utrum prædestinatio et reprobatio sint ex meritis nostris ?
A. Utrum aliquod sit meritum obdurationis et misericordiæ ?
Si autem quærimus meritum obdurationis et misericordiæ , obdurationis
meritum invenimus, misericordiæ autem meritum non invenimus : quia

nullum est misericordiæ meritum , ne gratia evacuetur si non gratis done-
tur, sed meritis redditur. Miseretur itaque secundum gratiam, quæ gratis
datur : obdurat autem secundum judicium , quod meritis redditur . Unde
datur intelligi, ut sicut reprobatio Dei est nolle misereri , ita obduratio Dei
sit non misereri : ut non ab illo irrogetur aliquid quo fit homo deterior ,
sed tantum quo fit melior non erogetur. Ex his aperte ostenditur quid
misericordiam , quid obdurationem intellexerit Apostolus ' : et quia miseri-
cordia nullum advocat (alias , admittit) meritum : obduratio vero non est si-
ne merito et misericordiæ verbo . Hic accipitur prædestinatio , et præcipue
prædestinationis effectus : obdurationis vero non ipsa Dei æterna reproba-
tio , quia ejus nullum est meritum , sed gratiæ privatio sive subtractio , quæ
quodammodo est reprobationis effectus . Accipitur tamen aliquando repro-
batio pro obduratione , sicut et prædestinatio pro suo effectu , qui est gratia
apposita. Gratia enim quæ apponitur , effectus est prædestinationis . Cum

ergo gratiæ quæ apponitur homini ad justificationem , nulla sint merita ,
multo minus et ipsius prædestinationis , qua * ab æterno elegit Deus quos vo-
luit, aliqua possunt existere merita . Ita nec reprobationis , qua ab æterno
quosdam præscivit futuros malos et damnandos , sicut elegit Jacob et repro-
Edit. J. Alleaume , sit.

2 Item , Idem .
Ad Romam . ix, 18 : Cujus vult miseretur, scilicet Deus, et quem vult indurat.
• Edit. J. Alleaume , quæ .
XXVI 22
"
bavit Esau : quod non fuit pro meritis eorum quæ tunc habebant , quia
nulla habebant , quoniam nec ipsi existebant : nec propter futura merita
quæ prævideret , vel illum elegit, vel illum reprobavit.
B. Opinio quorumdam in qua fuit aliquando Augustinus, sed postea retractavit
Opinati sunt tamen quidam Deum ideo elegisse Jacob , quia talem futu-
rum præscivit qui in eum crederet , et ei serviret : quod aliquando Augu-

stinus se sensisse dicit in libro Retractationum , ' ubi aperte ostendit, quod
si propter futura merita electus esset , jam non ex gratia esset electio . Non
ergo ideo electus est a Deo , quia talis futurus erat, sed ex tali electione
talis est factus : ita dicens , Disputans ego ' quid elegerit Deus in nondum
nato , cui dixit serviturum esse majorem, et quid in eodem majore simili-
ter nondum nato reprobaverit : ad hoc perduxi ratiocinationem , ut dice-
rem : Non ergo elegit Deus opera cujusquam in præscientia , quæ ipse da-
turus est, sed fidem elegit in præscientia : et quem sibi crediturum esse
præscivit, ipsum elegit cui Spiritum sanctum daret, ut bona operando ,
etiam æternam vitam consequeretur . Ecce hic aperte dicit non propter
opera eum elegisse , sed propter fidem qua eum prævidit crediturum . Sed
quia et in fide meritum est , sicuti et in operibus, hoc retractavit dicens :

Nondum diligentius quæsiveram, nec adhuc inveneram qualis sit electio
gratiæ , de qua dicit Apostolus : Reliquiæ per electionem gratiæ salvæ

5
fient : quæ utique non ex ' gratia , si ex meritis procedit : ut jam quod da-
tur non secundum gratiam , sed secundum debitum reddatur potius meri-
tis quam donetur : perinde quod continue dixi : Dicit enim idem Apostolus ,
Idem Deus qui operatur omnia in omnibus . Nusquam autem dictum est,
Deus credit omnia in omnibus . Ac deinde subjunxi : Quod ergo credimus ,
nostrum est : quod vero bonum operamur, illius est qui credentibus dat
Spiritum sanctum : sed hoc profecto non dicerem , si scirem etiam ipsam
fidem inter Dei munera reperiri, quæ dantur in eodem Spiritu . Utrumque
' Malach. 1 , 2 et 3 : Dilexi Jacob, Esau autem odio habui, etc.

S. AUGUSTINUSs , Lib . I Retractationum , cap . 23.
Edit. J. Alleaume , ergo .
4 Ad Roman 1x, 27. Cf. etiam Isa. x , 22.
Edit. J. Alleaume, est.
6 I ad Corinth. xi , 6.
IN I SENTENT. DIST. XLI , B , ART . 1 . 339
ergo nostrum est propter arbitrium voluntatis , et utrumque datum est

per spiritum fidei et charitatis . Et quod paulo post dixi : Nostrum enim
est credere et velle , illius autem dare credentibus et volentibus facultatem

bene operandi per Spiritum sanctum, per quem charitas Dei diffunditur
in cordibus nostris , verum est quidem , sed eadem regula est. Et utrumque
ipsius est, quia ipse præparat voluntatem et utrumque nostrum, quia
non fit nisi volentibus nobis : ergo et meritum fidei de misericordia Dei
venit . Non ergo propter fidem vel aliqua merita elegit Deus aliquos ab
æterno, vel apposuit gratiam justificationis in tempore, sed gratuita bo-
nitate sua elegit, ut boni essent . Unde Augustinus in libro de Prædestina-
tione Sanctorum : Non quia futuros nos tales esse præscivit, ideo elegit,
sed ut essemus tales per ipsam electionem gratiæ suæ , qua gratificavit nos
in dilecto Filio suo ' .
ARTICULUS I.
DIVISIO TEXTUS .
An prædestinatio possit juvari oratio-
nibus Sanctorum ?
« Si autem quærimus meritum obdu-

rationis et misericordiæ , etc. »> Ad intelligentiam vero primæ partis
In hac parte inquirit Magister , si præ- oportet quærere tria : quorum primum
destinatio habet causam aliquam . Et ha- est, Utrum prædestinatio possit juvari
bet quatuor partes : in quarum prima orationibus Sanctorum ?
ostendit, quod non habet causam in se : Secundum, Utrum prædestinatio cadat
sed obduratio habet causam ex parte ef- sub merito ?
fectus , sed prædestinatio nec in se nec Tertium , Utrum præscientia meritorum
ex parte effectus habet causam. In se- est causa prædestinationis vel reproba-
cunda, ponit objectionem ad hoc, utrum tionis ?
præscientia meritorum possit esse causa

prædestinationis, ibi , B , « Opinati sunt AD PRIMUM proceditur sic :
tamen quidam, etc. » In tertia, ponit ob- 1. Genes. xxv , 21 , dicitur : Depreca-
jectionem contra determinata , et solvit, tus est Isaac Dominum pro uxore sua ,
ibi , C , « llis tamen adversari videtur, eo quod esset sterilis : qui exaudivit eum,
etc. In quarta et ultima ponit hæresim et dedit conceptum Rebecca : cum tamen
quorumdam, quæ ortum habuit ratione prædestinatum esset , quod Isaac semen
inquisitionis hujus profunditatis , ibi , D , habiturus erat per Rebeccam .
« Mulli vero de isto profundo quærentes 2. Item, Ibidem dicit Gregorius , quod
reddere rationem , etc. » prædestinatio juvatur orationibus San-
ctorum .
3. Item, Augustinus monet , ut oretur
pro vocandis, quia sic prædestinatum sit ,
1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Prædestinatione Sanctorum , cap. 18.

ut non vocentur nisi per orationes San- bere gratiam finalem et esse prædestina-
ctorum . Similia multa a Sanctis inve- tum convertantur secundum supposita,
niuntur. non tamen idem significant, nec idem
4. Item per exempla , Videmus Pau- sunt essentialiter, quia perseverare in
lum conversum ad orationem Stephani , gratia finaliter non dicit nisi temporale ,
et Centurionem (ut dicit Bernardus) ad sed prædestinatio dicit aliquid æternum ,
orationein Domini : ergo gratiam pri- scilicet propositum et præparationem
mam potest aliquis aliis mereri : sed mi- gratiæ ab æterno , quod non cadit sub
nus est perseverare in gratia accepta , merito et ideo ratio illa non procedit. Et
quam accipere gratiam : ergo unus alii per hoc patet etiam solutio ad sequens .
potest mereri etiam gratiam finalem : EA AUTEM quæ in contrarium objiciun- Ad object.
habere autem gratiam finalem convertitur, patet quod non concludunt de effectu
tur cum esse prædestinatum : ergo pot- prædestinationis , sed potius de hoc quod
est ei mereri prædestinationem . prædestinationi essentiale est , quod est
5. Item , Jacobi , v, 16 : Orate pro in- æternum .
vicem, ut salvemini : salvari autem et
esse prædestinatum se concomitantur :
ergo per orationem acquiritur prædesti-
natio. ARTICULUS II.
1. Oratio fidelium temporalis est , præde- Utrum prædestinatio cadat sub merito
stinatio autem æterna sed æternum non prædestinati, ita quod aliquis sibi me-
causatur a temporali : ergo prædestinatio reatur prædestinationem ?
non causatur a temporali : ergo præde-
stinatio non causatur ab oratione San-
ctorum . Secundo quæritur , Utrum prædestina-
2. Item , Nihil causatum ab alio essen- tio cadat sub merito prædestinati , ita
tialiter, æqualiter est ante illud quod est quod aliquis sibi mereatur prædestina-
causa sua et post illud prædestinatio tionem ?
alicujus æqualiter est ante orationem Videtur autem , quod sic a simili in
Sanctorum et post , quia est ab æterno : opposito quia , ut dicitur in Littera,
ergo non causatur prædestinatio ab ora- 1. Obdurationis meritum invenimus :
tione Sanctorum . ergo videtur etiam meritum aliquod esse
prædestinationis.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod prædestina- 2. Item , Qui occasionem damni dat,
Ad 1, 2 et 3.
tio potest dupliciter considerari , scilicet damnum dedisse videtur : ergo multo
propositi et præparationis et hoc est magis qui potest aliquid facere unde ha-
prædestinationi essentiale. Et ex parte il- beat gratiam et perseveret in illa, vide-
la non potest juvari orationibus Sancto- tur quod possit etiam mereri et operari
rum . Potest etiam considerari ex parte aliquid ad suam prædestinationem : si au-
effectus, qui est gratia in præsenti appo- tem aliquis facit quod in se est , ipse
sita et hæc potest juvari orationibus habebit gratiam , et potest perseverare in
Sanctorum : et hoc modo procedunt ra- illa ergo potest etiam esse prædestina-
tiones primo inducta . tus.
Adet 5. AD RATIONEM autem inductam , dicen- 3. Item , Habens gratiam in præsen-
dum quod aliquis potest alii mereri pri- ti meretur vitam æternam vita autem
mam gratiam et perseverantiam in illa : æterna majus bonum est, quam esse præ-
sed non sequitur ex hoc quod possit ei destinatum ergo potest etiam mereri ,
mereri prædestinationem : quia licet ha- quod sit prædestinatus .
·
IN I SENTENT. DIST. XLI , B , ART. 2. 341
4. Item , Si prædestinatio repugnat tio nec quoad effectum proprium, nec in

merito aut hoc erit ex parte sui, aut ex se cadit sub merito effectus enim pro-
parte effectus, aut ex parte finis . Non ex prius est gratia data in præsenti finalis :
parte sui : quia ipsa in se est Deus præ- et ante primam gratiam nulla est gratia
destinans , et Deum omnes Sancti me- per quam possit mereri aliquis , sed aug-
rentur. Non etiam ex parte effectus : quia mentum gratiæ potest aliquis mereri :
multi merentur gratiam sibi dari a Do- sed hoc non est effectus essentialis præ-
mino , qua data , crescit gratia eorum . destinationis .
Nec etiam ex parte finis : quia ille est DICENDUM ergo ad primum, quod non Ad 1.
gloria et gloria bene cadit sub merito . est simile : quia per nos possumus pec-
5. Item , Infra dicit Augustinus ' , quod care, et ita esse causa nostræ obduratio-
præcedit quiddam in quibusdam pecca- nis , eo quod hoc sit impotentia potius
toribus quo digni sint justificatione , et quam potentia : sed a nobis non possu-
in aliis quo digni sint obduratione : ergo mus mereri, sed tantum a gratia Dei : et
videtur, quod prædestinatio cadat sub ideo obduratio habet causam in nobis ,
merito. sed non prædestinatio .
6. Item , Joan . 1, 47 et seq . , dicit AD ALIUD dicendum , quod licet homo Ad 2.
Glossa , quia melius fuit Nathanaeli co- possit operari aliquid ad gratiam haben-
gnoscere utramque naturam in Christo, dam, non tamen potest esse causa gra-
quam esse prædestinatum , et manere sub tiæ : quia suum opus non est nisi sicut
umbra mortis vel legis sed cognitio causa disponens in subjecto , quæ etiam
utriusque naturæ in Christo cadit sub dispositio de se non sufficit contrarium
merito ergo et esse prædestinatum , actum tollere, licet habilitet ad bonum
quod est minus bonum . per actus bonos : et ita non est causa, sed
Sed contra . SED CONTRA : Deus solus .
1. Omne meritum est post effectum AD ALIUD dicendum , quod hoc est Ad 3.
prædestinationis, qui est appositio gra- mereri augmentum gratiæ et non gratiam
tiæ effectum autem prædestinationis primam, vel prædestinationem et licet
præcedit prædestinatio ut causa : ergo vitam æternam habere sit majus bonum
omne meritum est post prædestinatio- in genere quam esse prædestinatum , ta-
nem ergo non est prædestinationis men prædestinatio ratione antecessionis
causa. ad opus meritorium , non cadit sub me-
2. Item, Omine meritum est tempora- rito , licet vita æterna cadat sub ipso :
le temporale autem non est causa æter- nec enim est causa illa , quod non cadat
ni : ergo , etc. sub merito , quia sit melius vel minus
3. Item , Gratia cadit sub merito ali- bonum , sed quia non ordinatur ad meri-
quo illud autem meritum erit actus in- tum .
formatus gratia, quia omne meritum est AD ALIUD dicendum , quod ratione
Ad 4.
actus informatus gratia : sed non infor- æterni antecedentis meritum , prædestina-
mat actum nisi habeatur : ergo gratia tio merito repugnat . Licet enim sit Deus ,
habetur ante meritum : ergo non per non tamen est idem modus significandi :
meritum acquiritur, sed habetur ad hoc et ideo non oportet, quod si unum cadat
ut possit inesse meritum . Si igitur effe- sub merito, quod etiam aliud cadat sub
ctus prædestinationis non cadit sub me- merito . Tamen etiam ratione effectus qui
rito, multo minus prædestinatio ipsa. est prima gratia, repugnat, ut probatum
est contra objiciendo .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod prædestina- AD ALIUD dicendum , quod improprie Ad 5.
1 Cf. Infra in eadem dist . XLI, cap . C.

valde accipiuntur verba Augustini quæ est causa prædestinationis . Unde subjun-
infra ponuntur . Loquitur enim Augu- git : « Hoc est dare cui dandum est : non
stinus de operibus in mortali factis , quæ enim dandæ sunt margaritæ porcis , aut
sunt de genere bonorum , et dicit, quod sanctum canibus . »
peccator habilitat se per hoc ad gratiam , 4. Item , ibidem : « Quid oderat in Esau ,
ut citius cor hominis Spiritus sanctus il- nisi originale peccatum ? Quid diligebat
lustret et hoc facit dignos, id est , con- in Jacob, nisi gratuitum misericordiæ do-
gruos quadam congruitate gratiæ gratis num ? » Constat autem , quod non loquitur
datæ, ad gratiæ receptionem : et e conde peccato quod erat, quia in hoc similes
trario qui decidit de vitio in vitium , di- erant Jacob et Esau : et ideo si unum
mittitur, ut qui in sordibus est , sordescat propter hoc odio habuit , et alium odisse
adhuc et ideo dicitur indignus ad gra- debuit quia de similibus (ut dicit Boe-
tiam , id est, minus congruus . tius ) idem est judicium : ergo videtur,
Ad 6. AD ULTIMUM dicendum, ut supra, quod quod illud ad præscientiam est referen-
in Nathanaele fuit comparatio status no- dum et ita præscientia meritorum causa
væ legis ad veterem legem in qua fuit est prædestinationis vel reprobationis.
umbra, ut dictum est. 5. Item, ibidem : « Deus dat gratiam ei
quem sibi scit devote serviturum , et
mandatis ejus obediturum : » constat au-
tem , quod non loquitur de gratia præ-
sentis justificationis , quia illa sæpe datur
ARTICULUS III. abutenti ergo loquitur de gratia præde-
stinationis ergo est ex præscientia me-
ritorum .
An præscientia meritorum sit causa
prædestinationis ? 6. Item, Origenes super Numer. v :
« Deus ex proposito cordis quod sibi pa-
tuit, antequam aliquid boni vel mali egis-
Tertio quæritur, Utrum præscientia sent , dixit , Malach . 1 , 2 et 3 : Dilexi Ja-
meritorum sit causa prædestinationis et cob , Esau autem odio habui. » Ergo vide-
reprobationis ? tur, quod præscitum propositum cordis
Videtur autem , quod sic, primo per illorum geminorum , fuerit causa præde-
auctoritates, postea per rationes . stinationis unius , et reprobationis alte-
1. Dicit enim Glossa : « Esau subtracta rius .
gratia, juste reprobatus est ' . » Justitia 7. Item , Idem videtur, Genes . xvii ,
autem est redditio pro meritis : non au- 17 et seq., ubi dicit Dominus ad Abra-
tem fuerunt merita nisi in præscientia : ham Num celare potero Abraham quæ
ergo merita in præscientia fuerunt causa gesturus sum, præcipue cum futurus sit
reprobationis . in gentem magnam….. ? Scio enim quod
2. Item, Glossa, ibidem : « Esau per præcepturus sit filiis suis, et domui suæ
justitiam reprobatus est : » et ex hoc se- post se, ut custodiant viam Domini,
quitur idem quod prius. etc. Ergo præscientia meritorum est cau-
3. Item, ibidem , Glossa Ambrosii : sa quare quosdam prædestinat , et quos-
<< Dabo illi gratiam quem scio toto corde dam non , ut videtur.
post errorem ad me reversurum . » Ergo
præscientia conversionis est causa colla- Hoc autem probatur per rationem :
tionis et præordinationis gratiæ : ergo quia
1 Vide in IV Sententiarum, Dist. XVII, art. 14 2 Super illud Apostoli ad Roman . ix, 13 :
ad 5. Jacob dilexi, Esau autem odio habui.
1 343
IN I SENTENT . DIST. XLI, B , ART. 3.
1. Voluntas, ut dicit Damascenus , ratio- 6. Item , Objicitur sic fortius : Crudeli-

nabilis est, et si non est rationabilis , non tas videretur esse in Deo , si hominem
est voluntas cum ergo voluntas mise- talem faceret , et statim reprobaret in quo.
rendi et non miserendi sint in Deo, ra- nulla causa reprobationis futuræ videre-
tionabiles erunt illæ voluntates : ergo ex tur cum igitur nulla crudelitas sit in
ratione secundum rationem intelligentiæ Deo , ipse reprobat ex prævisione merito-
procedent. Non autem est ratio , quæ non rum .
discernit, quare dandum sit uni , et non 7. Item , Artifex sapiens non facit vas
alii : ergo videtur, quod Deus discernit. ad nihil utile cum igitur reprobandi ad
hoc sed non potest hoc fieri nisi præ- nihil utiles sint , videtur quod non de-
scitis meritis : ergo præscientia merito- beant fieri a Deo .
rum causa est prædestinationis , vel re- Si forle tu dicas , quod prædestinatio
probationis . non potest esse ex meritis : quia meritum
2. Item , Nulla electio sapientis est eo- omne ex gratia est , et ita gratia quæ est
rum quæ nullam habent distantiam : effectus prædestinationis, præcedit omne
Deus autem sapientissimus ab æterno meritum ergo meritum potius est ex
quosdam elegit, et quosdam reprobavit : prædestinatione, quam e converso . Illud
ergo oportuit, quod aliquo modo dista- nihil videtur esse : cum tamen hæc solu-
rent non autem poterant ab æterno ditio scripta sit in Littera : quia simile
stare, nisi in præscientia meritorum : non potest dici de reprobatione ibi
ergo videtur ut prius. enim non præparatur pœna nisi operi
3. Item , Sapientis est numquam ali- nostro , quod a nobis est , non a Deo .
quid in voluntate determinare , nisi præ- Item , Licet meritum sit a gratia , et
videat quantum potest, quem potest sor- gratia non a nobis , tamen , ut dicit Au-
tiri finem et exitum in re : cum igitur gustinus in Littera, hoc utrumque no-
Deus sit summe sapiens , ipse numquam strum est propter consensum liberi arbi-
determinat voluntatem reprobandi vel trii , et sic ille consensus prævisus potest
miserendi , nisi ex præfinitione merito- esse causa prædestinationis aliquorum ,
rum futurorum quæ prævidet præscien- et dissensus causa reprobationis : unde
tia et sic iterum sequitur quod prius . patet, quod illa solutio non solvit dubi-
4. Item, A simili , rex terrenus si de- tationem quæstionis .
beat eligere satellites et milites , quan- SED CONTRA hoc sic objicitur : Sed contra.
tum potest , inquirit ante cujus consue- 1. Primæ causæ nulla causa est : vo-
tudinis et moris sint , et utrum sint fide- luntas autem Dei prima causa est : ergo
les , vel non, ut ex præteritis discat quid voluntatis Dei nulla causa est : ergo nec
de futuris præsumere debeat : et si posset præscientia alicujus rei causa est volun-
prævidere futura, ex futuris magis eli- tatis. Quod autem voluntas sit prima
geret quam ex præteritis : ergo cum Deus causa , probatur sic : Intellectus practicus
videat futura , videtur quod ipse præde- non est causa nisi per voluntatem : quia
stinet et reprobet ex præscientia merito- non movet nisi per voluntatem : ergo
rum futurorum . penes voluntatem est prima ratio causa-
5. Item , Paterfamilias si sciret quis litatis . Si forte diceres , quod voluntas
filiorum dissipaturus esset hæreditatem , est efficiens, et habent causam finalem
et quis conservaturus, secundum præ- merita futura , sicut quidam dixerunt :
scientiam futurorum actuum distribueret hoc est valde absurdum : quia dignitas
hæreditatem filiis ergo videtur , quod physica est , quod nihil agit aliquid pro-
cum hoc possit facere Deus, quod ipse pter indignius et vilius se merita autem
eligat secundum præscientiam merito- futura sunt indigniora voluntate Dei.
rum . Similiter dicit Scriptura , quod propter
senietipsum creavit omnia : ergo relin- determinabile ad tempus, ut collatio

quitur, quod nulla sit causa voluntatis gratiæ. Et ex parte æterni nec causam
prædestinantis, vel reprobantis . finalem habet nec rationem proprie lo-
2. Item , Merita præscita sunt futura : quendo quia ratio etiam aliquo modo
igitur si essent causa prædestinationis, elicit opus, merita autem futura nullo
aut reprobationis aut hoc est quia præ- modo eliciunt propositum Dei . Ex parte
scita merita, aut quia futura , aut quia autem effectus in quo determinabilis est
præscita futura . Si primo modo : hoc prædestinatio et reprobatio ad tempus ,
non potest esse : quia ut præscita , sunt habent rationem meriti, non tamen cau-
in ideis tantum , et non differunt per dif- sam finalem . Sed quia difficile est re-
ferentias boni et mali : et ideo non fieret spondere Glossis inductis , ideo respon-
discretio voluntatis prædestinantis et re- dendum est ad singulas .
probantis . Si autem quia futura sunt , vel DICENDUM igitur ad primam, quod Ad 1.
quia præscita futura : tunc ratione futu- Esau juste reprobatus est duabus de cau-
ritionis in qua accipere debebant diffe- sis . Una est quam dicit Anselmus, quod
rentiam boni et mali, referrentur ad præ- justum est , quidquid vult Deus unde
destinationem vel reprobationem : ergo possemus dicere, quod justitia ibi dicitur
temporale sub ratione temporali futuri- æquitas divinæ voluntatis . Alia causa est ,
tionis est causa æterni , quod est impossi- ut justitia dicat ibi debitum pœnæ ad
bile ; quia sicut tempus ab æternitate et culpam, et reprobatio ponatur pro obdu-
ævo fluit, ita temporale ab æterno. ratione vel condemnatione , ut dixit Ma-
gister in ult. cap . præhabitæ distinctio-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum cum Augustino nis '.
hic in Littera, quod prædestinatio et re- AD ALIUD dicendum eodem modo . Ad 2.
probatio non habent causam aliquam . AD ALIUD dicendum , quod scientia me- Ad 3.
Sed distinguendum est, quod causa mul- riti dicit ibi rationem collationis gratiæ ,
tiplex est, scilicet efficiens, et formalis , et non causam prædestinationis : nec ibi
finalis, et materialis et efficientem qui- loquitur de prædestinatione secundum se ,
dem causam non habet, nec materialem, sed de effectu determinabili ad tem-
nec formalem , nec finalem. Sed finis est pus.
duplex, scilicet finis intentionis , et finis AD ALIUD dicendum , quod illa Glossa A14.
operis et voco finem intentionis , qui specialem habet difficultatem , et puto
intenditur ab efficiente, sicut beatitudo quod originale peccatum non dicitur ibi
intenditur a bene operante : finem autem habitus solum , quia in illo erant similes
operis voco id ad quod terminatur opus : Esau et Jacob : nec accipitur ibi Esau
et hoc est quandoque temporale : sicut pro parvulo, sed pro gente , et Jacob
ire ad Matutinas , ad accipere oblationes similiter. Unde originale in Esau est fo-
constitutas terminatur : et suscipere sa- mes relatus ad inhiationem ad concupi-
cros ordines , ad habendum præbendam scentiam in gente non liberanda per
terminatur : et tali quid adjunctum fini Christum , eo quod gratiæ redemptionis
potest esse ratio operis, non tamen erit factæ per Christum noluit consentire . In
proprie causa finalis , quia causa finalis Jacob autem inhiatio ad gratiam in fideli
est, quæ quietat intentionem per se et populo consensuro Christo, per cujus
totam . Similiter distinguendum est in redemptionem gratia illius populi expedi-
prædestinatione, quod quiddam est ibi tur ad merendum : et hæc gratia vocatur
æternum, ut propositum et quiddam gratuitum misericordiæ donum . Hæc
1. Proverb. xvi , 4 : Universa propter semetip- Cf. Supra, Dist. XL, cap . D.
sum operatus est Dominus.
IN I SENTENT. DIST. XLI , C. 345
autem sunt ratio odii non ex parte repro- potest esse liberationis quorumdam , et
bationis æternæ , sed ex parte præpara- damnationis aliorum .
tionis pœnæ, et ab alia parte ratio colla- Eadem etiam solutio est ad auctorita-
tionis gratiæ. tem sequentem de Genesi, xvi , 17 et
Ad 5. AD ALIUD dicendum secundum præ- seq.
dicta, quod Glossa illa tangit rationem
. AD ID quod objicitur per rationem , est rationes
Ad omnes ra-
una solutio ad omnes , scilicet quod illæ tionis.
appositionis gratiæ , et non causam per-
destinationis. rationes non tangunt , nisi quod voluntas
Ad 6 et 7. AD ALIUD dicendum , quod Origenes Dei non sit irrationabilis ex parte effectus
tangit statum duorum populorum , et di- et voliti et hoc jam concessum est , licet
versimode se habentium ad gratiam li- in se nullam habeat causam.
berantem : et ille diversus modus , ratio
C. His videtur contrarium quod alibi ait Augustinus .
Ilis tamen adversari videtur quod dicit Augustinus in libro LXXXIII
Quæstionum , super Malachiam Prophetam , ubi scriptum est , Dilexi Jacob ,

Esau autem odio habui : Cui vult, inquit, miseretur Deus , et quem vull
indurat ' : sed hæc voluntas Dei injusta esse non potest : venit enim de
occultissimis meritis : quia et ipsi peccatores cum propter generale pecca-
tum unam massam fecerunt, tamen nonnulla inter eos est diversitas . Præ-
cedit ergo aliquid in peccatoribus , quo quamvis nondum sint justificati ,
digni efficiantur justificatione . Et item præcedit in aliis peccatoribus , quo

digni sunt obtusione . Ecce hic videtur Augustinus dicere , quod et ipsa Dei
voluntas qua alios eligit , alios reprobat, ex meritis proveniat, sed occultis-
simis , id est, quod pro meritis alios voluerit eligere, alios reprobare et
quod pro meritis aliis apponitur gratia justificationis , aliis non , unde ob-
tunduntur. Sed quid intelligere voluerit, ignoratur : nisi forte hoc dicatur
intellexisse , quod supra diximus eum retractasse . Nam ibidem etiam quæ-
dam alia continue subdit , quæ in libro Retractationum aperte retractat * :
quod utrumque legenti patebit . Unde verisimile est in præmissis etiam
hoc retractasse . Quidam tamen ex eo sensu accipiunt fore dictum , non quia
aliquis prædestinetur pro meritis , vel justificationis gratiam mereatur , sed
1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum , Q. 68.

Hæc verba, Super Malachiam prophetam, ubi scriptum est : Dilexi Jacob, Esau autem odio ha-
bui (Malach. 1 , 2 et 3) non inveniuntur in editione J. Alleaume .
Ad Roman . ix, 18.
S. AUGUSTINUS , Lib . I Retractationum , cap. 23.
quia aliqui non adeo mali sunt , ut mereantur sibi gratiam non impartiri .
Nullus enim Dei gratiam mereri potest, per quam justificatur : potest ta-
men mereri ut non apponatur, ut penitus abjiciatur. Et quidem aliqui in

tantum profundum iniquitatis devenerunt, ut hoc mereantur, ut hoc digni
sint alii vero ita vivunt, ut et si non mereantur gratiam justificationis ,
non tamen merentur omnino repelli , et gratiam sibi subtrahi . Ideoque

dixit in quibusdam peccatoribus præcedere quo digni sint justificatione , et
in aliis quo digni sint obtusione : sed hoc frivolum est.
D. Opinio quorumdam falsa de occultis Dei disserentium carnaliter.
Multi vero de isto profundo quærentes reddere rationem , atque secun-

dum conjecturas cordis sui inscrutabilem altitudinem judiciorum Dei cogi-
tare conantes , in fabulas vanitatis abierunt, dicentes, quod animæ sursum
in cœlo peccant , et secundum peccata sua ad corpora pro meritis dirigun-
tur, et dignis sibi quasi carceribus includuntur . Ierunt hi tales post co-
gitationes suas , et volentes disputare de Dei profundo , versi sunt in pro-

fundum dicentes animas in cœlo ante conversatas, et ibi aliquid boni vel
mali egisse, et pro meritis ad corpora terrena detrusas esse . Hoc autem
respuit Catholica fides propter evidentem Apostoli sententiam, qua ait :

Cum nondum nati fuissent, aut aliquid boni egissent, aut mali , etc. ' . Melior
est ergo fidelis ignorantia, quam temeraria scientia . Elegit ergo cos quos
voluit gratuita misericordia , non quia fideles futuri erant, sed ut fideles
essent eisque gratiam dedit, non quia fideles erant, sed ut fierent. Ait
enim Apostolus : Misericordiam consecutus sum , ut fidelis essem : non
ait, quia fidelis eram . Datur quidem et fideli , sed data est etiam prius ut
esset fidelis . Ita etiam reprobavit quos voluit : non propter futura merita
quæ prævideret, veritate tamen rectissima , et a nostris sensibus remota ' .
1 Ad Roman . ix, 11 .
' I ad Corinth. vn , 23 : Consilium do , tamquam misericordiam consecutus a Domino, ut sim fidelis.
9 S. AUGUSTINUS, Sermo 7, de verbis Apostoli.
347
IN I SENTENT. DIST. XLI , E, ART. 4 .
E. Quæstio .
Sed quæritur, Utrum sicut dicitur elegisse quosdam ut boni fierent et

fideles, ita etiam concedi debeat reprobasse quosdam ut mali essent et in-
fideles , et obdurare ut peccent : quod nullatenus concedi oportet . Non

enim reprobatio ita est causa mali , sicut prædestinatio est causa boni : ne-
que obduratio ita facit hominem malum , quemadmodum misericordia facit
bonum .
præscientia Dei non causatur a futuris ,

quia jam temporale esset causa æterni ,
et scientia Dei dependeret ad res futuras,
ARTICULUS IV. quod absurdum est : ergo est locus a
causa ergo Deus est causa iniquitatis
Utrum sicut voluntas Dei habet se ut damnandorum , quod falsum est : ergo
causa in prædestinatione, ita etiam se nulla est ibi habitudo illati ad inferens , et
habeat in reprobatione ? tamen argumentatio tenet, quod est in-
conveniens.
Deinde quæritur de his quæ sunt in SOLUTIO . Dicendum , quod Deus nullo Solutio.
Ad 1.
Littera, ibi, C, « Ilis tamen videtur ad- modo est causa iniquitatis, sed est causa
versari, etc. » damnationis efficiens , non meritoria .
1. Videtur enim sequi ex determina- AD AUCTORITATEM inductam dicendum , Ad 2.
tione Magistri, quod voluntas Dei non quod non habet necessitatem nisi immu-
solum sc habet ut causa in prædestina- tabilitatis consequentiæ, et non necessi-
tione , sed etiam in reprobatione , cum tatis rei , sicut sæpius supra dictum est :
hoc negatum sit in præcedenti distin- quia pra -scientia non tollit liberi arbitrii
ctione, capitulo ultimo . facultatem et ideo semper cum ipsa
2. Item , Videtur etiam præscientia inest potentia ad oppositum .
præscitis esse causa damnationis . Dicit AD ALIUD dicendum , ut supra , quod Ad 3.
enim Augustinus in libro de Civitate Dei, alia est habitudo istius argumentationis ,
quod si aliquos præscitos ad mortem cum dicitur, Iste est præscitus peccare :
æternam sciret Ecclesia , non plus ora- ergo peccabit et alia cum sic infertur,
ret pro illis quam pro diabolo : ergo Iste est præscitus damnari : ergo damna-
videtur, quod necesse sit eos damnari . bitur. In primo enim argumento non est
3. Item, Ego infero sic : Iste est præ- locus a causa vel ab effectu , sed a con-
scitus ergo damnabitur : et quæro unde vertibili supposito per hypothesim se-
locus ? Non potest esse ab effectu : quia quitur enim unum istorum ad aliud , et e
1 S. AUGUSTINUS, Lib . XXI de Civitate Dei.

converso , iste peccabit : ergo præscitus ponit aliud, et quando est unum , est
est peccare : ergo peccabit : et tamen aliud. Dicendum , quod non est verum :
neutrum est causa alterius. In alio au- quia ratio conversionis istorum non est
tem argumento est locus a causa : quia quod unum sit ex alio , sicut ex causa ,
Deus bene est causa efficiens damnatio- sicut homo et risibile : sed tantum , quia
nis. unum ponitur sequi alterum , sicut obje-
Si autem tu objicias , quod si est locus ctum sequitur scientia quæ habetur de
a convertibili, tunc unum secundum esse ipso, et non causatur ab eo .
F. An ea quæ semel scit Deus vel præscit , semper sciat et præsciat, et semper scierit
vel præscierit ?
Præterea considerari oportet, Utrum ea omnia quæ semel scit vel præ-
scit Deus, semper sciat et scierit, ac præsciat et præscierit, an olim scierit
vel præscierit, quod modo non scit vel præscit ?
De præscientia primo respondemus, dicentes multa eum præscisse quæ

modo non præscil : cum enim ejus præscientia non sit nisi de futuris , ex
quo illa quæ futura erant præsentia fiunt vel prætereunt, sub Dei præ-
scientia esse desinunt, sub scientia vero semper sunt . Præscivit ergo Deus
omnia ab æterno quæ futura erant, neque præscire desinit , nisi cum fu-
tura esse desinunt. Neque cum præscire desinit aliqua quæ ante præscie-
bat, minus ea noscit quam ante cognoscebat . Non enim dicitur ex defectu
scientiæ Dei , quod aliqua præscierit aliquando quæ modo non præsciat,
sed ex ratione verbi quod est præscientia . Præscire enim est ante scire ali-
quid , quam fiat . Ideoque non potest dici Deus præscire , nisi ea quæ futura
sunt.
G. Hic de scientia , dicens Deum semper scire quæ semel scil.
De scientia autem aliter dicimus . Scit enim Deus semper omnia quæ
aliquando scit : omnem enim scientiam quam aliquando habet, semper ha-
buit, et habet , et habebit . Ad hoc autem opponitur ita, Olim scivit hunc
hominem nasciturum qui natus est, modo non scit eum nasciturum : scivit
IN I SENTENT . DIST . XLI , G , ART . 5 ET 6. 349
ergo aliquid quod modo non scit . Item , scivit] mundum esse creandum ,
modo non scit eum esse creandum : aliquid ergo scivit quod modo non
scit et alia hujusmodi infinita dici possunt . Sed ad hoc dicimus , quod
idem de nativitate hujus hominis et mundi creatione nunc etiam scit , quod
sciebat antequam fierent, licet tunc et nunc hanc scientiam ejus diversis
exprimi verbis oportet . Nam quod tunc futurum erat, nunc præteritum est .
Ideoque verba commutanda sunt ad ipsum designandum . Sicut diversis
temporibus loquentes , eamdem diem modo per hoc adverbium cras desi-
gnamus , dum adhuc futura est : modo per hodie, dum præsens est : modo
per heri, dum præterita est . Itaque antequam crearetur mundus , sciebat
Deus hunc creandum : postquam creatus est, scit eum creatum : nec est
hoc scire diversa , sed omnino idem de creatione mundi . Sicut antiqui pa-
tres crediderunt Christum nasciturum et moriturum , nos autem credimus
eum natum et mortuum : nec tamen diversa credimus nos et illi , sed
eadem . Tempora enim ( ut ait Augustinus ) variata sunt : et ideo verba sunt
mutata , non fides . Indubitanter ergo teneamus Deum semper omnia scire ,
quæ aliquando scit.
futura hæc autem relatio in aliquo est :

non nisi in scientia Dei : ergo variata re-
latione , aliqua mutatio facta est in scien-
ARTICULUS V. tia, ut videtur.
An scientia Dei sit variabilis ? SED HOC Supra solutum est , osten- Solutio.
dendo quod relatio variatur altero extre-
morum variato , sine aliqua mutatione
Deinde quæritur de ultima parte istius alterius et ideo verum dicit Magister ,
tractatus quæ incipit , ibi, F, « Præterea quod hoc non ponit mutationem nisi in
considerari oportet, Utrum ea omnia, re scita, et non in Deo sciente .
etc. In qua Magister tangit , utrum in
Deo cadat mutatio scientiæ et præscien-
tiæ ?
Et primo determinat de mutatione
præscientiæ , secundo de mutatione scien- ARTICULUS VI.
tiæ , ibi , G , « De scientia autem aliter
An Deus sciat omnia complexa, ut pro-
dicimus , etc. »
Concedit Magister in Littera , quod ali- positiones, et enuntiabilia quæ quan-
quid præscivit Deus quod modo non doque scivit?
præscit et non sequitur , quod sit muta-
tus , sed potius quod res præscita sit mu-
Sed dubium incidit circa secundam
tata .
partem .
Sed de hoc incidit quæstio : quia præ- Et dividitur in tria , quorum primum
scientia dicit relationem scientiæ Dei ad est, Utrum Deus sciat omnia complexa ,
ut propositiones , et enuntiabilia quæ scivit, scit, vel quodcumque enuntiabile :

quandoque scivit ? scivit autem hanc propositionem , Socra
Secundum est, Utrum illa complexa tes nascetur : et hoc enuntiabile, Socra-
sint semper vera , ut quidam dixerunt ? tem esse futurum : ergo ipse scit adhuc :
Tertium est, Utrum prima veritate et quidquid scitur, est verum : ergo ista
sint omnia vera quæ vera sunt, ut qui est vera , Socrates nascetur, et verum est
dam alii dixerunt ? Socratem esse nasciturum , quod falsum
est : ergo non scit quidquid scivit.
AD PRIMUM autem proceditur sic : SED CONTRA : Sed contra..
1. Deus scit quidquid scivit. PROBATIO , : 1. Scientia Dei nihil accipit a rebus :
Quidquid scit per aliquid quod uno mo- ergo variatis rebus non variatur ipsa, sed
do se habet ad ens et ad non ens in toto stabilis manet .
tempore, illud non mutatur in scientia : 2. Item , Nihil æternum variatur se-
Deus autem scit per ideas uno modo se cundum variationem rerum tempora-
habentes ergo ipse non mutatur in lium scientia Dei est æterna : ergo non
sciendo . variatur secundum variationem tempo-
2. Item , Nobilior est scientia quæ uno ralium ergo quidquid scivit Deus , scit
modo se habet , quam illa quæ alio et adhuc.
alio modo se habet : nobilius autem in
quolibet genere Deo est attribuendum : SOLUTIO . Dicendum , quod si vellemus Solutio.
ergo sua scientia est talis : ergo scit quid- parumper sequi antiquam Nominalium
quid scivit. opinionem , diceremus Deum scire quid-
SED CONTRA : quid scivit : et tunc diceremus , quod pro-
1. Aristoteles in libro Posteriorum di- positio vel enuntiabile quod semel est
cit, quod scientia corrumpitur tribus mo- verum , semper erit verum : sed unum
dis, scilicet corruptione scientis , et cor- numero enuntiabile non est resumendum
ruptione scibilis, et oblivione interci- nisi respectu ejusdem temporis, ut cum
dente constat autem , quod scita a Deo dicitur , mundum fore est verum illud
tota die mutantur et corrumpuntur : ergo verum est ratione æternitatis anteceden-
mutatio crit ex parte scientis secundum tis tempus. Si autem modo resumatur,
scientiam . debet resumi ratione ejusdem temporis :
2. Item , Ipse scit quidquid scivit : et hoc autem non significatur nunc ut futu-
quidquid scitur, est verum : ergo quid- rum vel præsens , sed significatur ut præ-
quid scivit Deus , est verum : scivit autem teritum ergo significatur per istam ,
te fore nasciturum : ergo verum est te mundum fuisse est verum, et mundum
fore nasciturum , ut videtur : quod falsum fore tunc, et fuisse modo , etiam enuntia-
est, quia tu es natus . bile unum et ratione ejusdem temporis
3. Item, Transitus in re etiam sine verum est, sed diversis modis significati.
oblivione et mutatione scientis variat Et hoc plane extrahitur de Littera : quia
scientiam , ut vult Philosophus : cum Magister ita solvit et tenendo illam No-
ergo sæpe fiat hujusmodi transitus ex minalium opinionem , planum est re-
parte rerum , videtur variari scientia Dei . spondere objectis. Sed quia hoc non
Si forte dicas, quod in argumentis estprobabile, quod mundum fore et
illis incidit fallacia figuræ dictionis et mundum fuisse sint enuntiabile unum ,
accidentis, Deus scit quidquid scivit : eo quod Philosophus probat in Præ-
sed scivit te nasciturum ergo scit te dicamentis , quod una oratio sine sui
nasciturum ex eo quod mutatur quid mutatione, sed mutatione rei , susce-
in quo modo se habere . CONTRA : Sumo ptibilis est contrariorum : quia ex eo
istain, Quamcumque propositionem Deus quod res est vel non est , oratio vera
IN I SENTENT. DIST. XLI , G , ART . 7 . 351
vel falsa est idcirco videtur mihi , quod Videtur, quod non : quia
sint duo enuntiabilia , mundum fore , et 1. Ex eo quod res est vel non est , ora-
mundum fuisse , et unum verum , et aliud tio vera vel falsa est : ergo non semper
falsum et videtur mihi , quod de com- est vera propositio , vel enuntiabile , quod
plexis loquendo , Deus non scit quidquid aliquando est verum .
scivit , propter transitum et transmutatio- 2. Item, Secundum hoc nihil diceret
nem quæ est ex parte rerum nec facio Aristoteles, quando dicit orationem se-
vim de illa solutione , quod mutetur quid cundum rei mutationem susceptibilem
in quo modo se habere : quia videtur esse contrariorum .
mihi fuga esse. Qualiter autem Deus Sed rationes Anselmi sunt contra hoc . Sed contra.
simplici scientia cognoscat et composita Est enim veritas, rectitudo sola mente
et complexa, supra est determinatum . perceptibilis , scilicet quando res facit
Ad 1. AD HOC autem quod contra objicitur, hoc, quod ut faciat accepit a prima veri-
dicendum quod hoc nullam mutationem tate : ut signum me sedere, sive quod ego
ponit in Deo, sed tantum scibilia aliter se sedeo, hoc significat, sive ego sedeam ,
habere ad suam scientiam , quam prius sive non : ergo videtur , quod quocum-
se habuerunt . Unde sua scientia aliter que modo varietur res, ipsum semper
transit super rem , quando est , et aliter in significando servat rectitudinem sola
quando non est. mente perceptibilem : ergo semper ser-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod nobilissima vat veritatem : ergo quod semel est ve-
est scientia, quæ sine mutatione scientis rum, semper est verum , quia eadem ra-
cognoscit de unoquoque modo sicut est : tio est de omnibus aliis .
quia cognoscere uno modo , sive sit , sive
non sit , ponit confusionem in scientia. SOLUTIO. Secundum Anselmum opor- Solutio.
divina et imperfectionem , et ideo talis tet distinguere , quod in signis est du-
scientia non est danda Deo : et ideo po- plex rectitudo , scilicet facere hoc, quod
nendum , quod ille alius modus trans- ut faciat accepit a prima veritate , et fa-
eundi scientiam super rem cum est et cere hoc propter quod illud accepit a
cum non est, ponit mutationem in sci- prima veritate : sicut hæc oratio , me se-
bili et scito . dere, accepit a prima veritate, ut signi-
Ad object. 1. AD HOC quod ultimo in contrarium ficet me sedere , sive sedeam, sive non :
iterum objicitur, dicendum quod licet et accepit propter hoc, ut significet me
nihil accipiat a rebus , tamen respectum sedere , dum sedeo : et non significet ,
ponit ad cas, et ille respectus variatur re dum non sedeo : quia quodlibet signum
variata. accepit significare propter hoc , ut signi-
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod æternum ficet quod est esse, et quod non est , non
non variatur in se, sed respectum variari esse et non quod significet esse quod
qui est in tempore, nihil est inconve- non est, vel e converso .
niens , sicut sæpius supra visum est. Dicendum ergo, quod prima veritas est
in signo , secundum rectitudinem quam
habet in significando : sed secunda est
in ipso , secundum quod æquatur ei res
ARTICULUS VII. significata : et sic in secunda supponitur
duplex rectitudo , scilicet signi , et rei :
Utrum enuntiabilia semper sint vera ? in prima autem tantum altera . Primam
autem habet signum in eo quod signum
est et ideo illa inseparabilis est ab ipso .
Secundo quæritur, Utrum enuntiabilia Secundam autem habet, in quantum adæ-
semper sint vera? quatum est rei cujus signum est : et ideo
illa mutabilis , sicut res efficitur tamen ergo omnia veritate una vera sunt, ut vi--
secundum Anselmum qui subtiliter con- detur.
siderat, curvitas magis est ex defectu rei , 5. Item , Secundum hoc quod sunt in
quam signi : et ideo dicit Anselmus , prima veritate (sicut dicit Anselmus in
quod veritas est inseparabilis a signo : Monologio) sunt hoc quod veritas ipsa :
sicut comburere vel calefacere est inse- sed ipsa veritas æterna veritate est vera :
ergo omne signum æterna veritate est ve-
parabile ab igne.
His habitis , planum est respondere ad rum , ut videtur.
objecta .
Ad 1 et 2. AD PRIMA enim duo dicendum , quod 1. Veritas signi est in signo, ut forma
procedunt de secunda veritate quæ cau- in subjecto . Si ergo signum verum est
satur a re adæquata cum signo , et bene veritate prima , prima veritas erit forma
conceditur, quod illa mutabilis est . multorum signorum, quod hæreticum
Ad object. AD EA quæ in contrarium objiciuntur , est.
Anselmi,
dicendum quod omnia procedunt secun- 2. Item , In quibus non est una ratio
dum primo modo dictam veritatem . significandi numero vel specie, impossi-
bile est unam rectitudinem numero vel :
specie esse : ergo impossibile est ipsa ha-
bere rectitudinem unam rectitudo au-
tem est veritas, ut dicit Anselmus ergo
impossibile est omnia esse una veritate
ARTICULUS VIII. vera .
SOLUTIO. Anselmus non intendit om- Solutio.

An prima veritate sint omnia vera quæ
vera sunt ? nia esse vera una veritate , nisi secundum
quid, scilicet exemplariter , et effective :
et hoc verum est : quia exemplar recti-
Tertio quæritur, Utrum prima veritate tudinis significandi est unum et Deus
sint omnia vera quæ vera sunt ? Et lo- est causa veritatis ubicumque sit veritas.
quamur de veritate primo modo dicta . Et ideo veritas illa quæ est in signis , pot-
Videtur autem quod sic : quia est attendi dupliciter, scilicet secundum
1. Dicit Anselmus in libro de Veritate : processum ab exemplari in signum : et
« An putas aliquid esse aliquando , aut sic una est veritas in eo a quo procedit,
alicubi , quod non sit in summa veritate , sed non una unitate ejus in quod proce-
et quod inde non acceperit quod est in dit : sicut lineæ procedentes a centro ad
quantum est , aut quod possit aliud esse circumferentiam uniuntur unitate centri,
quam ibi est ? » Et respondet non esse scd discernuntur diversitate arcuum in
putandum . quos incidunt ex parte circumferentiæ :
2. Item , Ibidem : « Quidquid vere est , et ideo formaliter et essentialiter sunt
in quantum est, hoc est quod ibi est : et veritates plures : exemplariter autem et
absolute concludere potes, quoniam om- effective una.
ne quod est, vere est : ideo quoniam non AD AUCTORITATES Anselmi dicendum , Ad 1 et 2.
est aliud, quam quod ibi est . » quod non intelligit res esse primam ve-
3. Item , Nihil est incommutabile nisi ritatem essentialiter, sed exemplariter :
veritas prima veritas ligni est incom- et sic etiam intelligit res esse in prima
mutabilis ergo ipsa est veritas prima. veritate : quoniam ipse loquitur de rebus
4. Item , In eadem veritate est unum. quæ existunt in propriis naturis.
signum in qua aliud, quoniam omnia AD ALIUD dicendum , quod vere incom- Ad 3.
sunt hoc quod sunt in prima veritate : mutabile non est nisi veritas et essentia
..
IN I SENTENT . DIST. XLI , G, ART. 8 . 353.
prima quæ est Deus : sed incommutabili- AD ALIUD dicendum , quod hoc non est Ad 4.
tas contenti in esse est incommutabilitas verum , nisi exemplariter loquendo .
signi, quia signum existens quod a Deo AD ULTIMUM patet solutio per ante Ad 5.
in esse continetur, non potest non si- dicta.
gnificare potest tamen non esse si-
gnum , et sic non significare .
XXVI 23
DISTINCTIO XLII.
De potentia Dei in comparatione ad possibilia quæ potest.
A. De omnipotentia Dei : ubi prius consideratur quare dicatur omnipotens ?
Nunc de omnipotentia Dei agendum est : ubi prima consideratio occur-
rit, quomodo vere Deus dicatur omnipotens : an quia omnia possit, an tan-
tum quia ea possit quæ vult. Quod enim Deus omnia possit, pluribus au-
ctoritatibus comprobatur. Ait enim Augustinus in libro Quæstionum veteris
ac novæ legis : Omnia quidem potest Deus, sed non facit nisi quod conve-
nit veritati ejus et justitiæ ' . Idem , in eodem : Potuit Deus cuncta facere si-
mul, sed ratio prohibuit, id est , voluntas . Rationem nempe ibi voluntatem
Dei appellavit, quia Dei voluntas rationabilis est et æquissima . Fatendum
est ergo Deum omnia posse .
venit ei secundum quod radicatur in es-

sentia divina, quæ est quod limitari et
finiri secundum posse non potest : et sic
DIVISIO TEXTUS. de ea agitur in distinctione sequenti
XLIII , ibi, A , « Quidam tamen de suo
sensu gloriantes , etc. » Potest etiam con-
« Nunc de omnipotentia Dei agendum derari secundum modum per quem exit
est. »
in opus et sic de ea agitur in distin-
Hic incipit pars illa quæ est de omni- ctione XLIV , ibi , A, « Nunc illud restat
potentia. discutiendum , etc. »
Et habet tres partes secundum tripli- Hæc distinctio dividitur in tres partes .
cem omnipotentiæ considerationem .
In prima ponit id ratione cujus dicitur
Potest enim considerari secundum ea
omnipotentia : quia per illud habet diffi-
per quæ habet diffiniri : et sic de ea agi- niri . In secunda removet quædam , quæ
tur in ista distinctione . Consideratur dicunt impotentiam , a potentia divina ,
etiam secundum proprietatem quæ con- ibi, B, « Sed quæritur, Quomodo omnia
1 S. AUGUSTINUS, Lib. Quæstionum veteris ac novæ legis, cap. 6.

- IN I SENTENT. DIST. XLII , A, ART. 1 . 355
posse dicatur , etc. » In tertia circa de- tia : aut illa est conjuncta actui , vel non .
terminata objicit, et solvit, ibi , E , « Hic Si sic, cum potentiam conjunctam actui
ergo diligenter considerantibus , omnipo- concomitetur opus , videtur quod illam
potentiam semper opus concomitetur ::
tentia ejus secundum duo apparet , etc. »
potentia autem Dei est ab æterno : ergo.
et opus erit ab æterno . Si autem dicas ,
quod non est conjuncta actui : ergo ipsa
est conjungibilis alicui , quod non est in
ipsa et sic mutabilis est, et perfectibilis
ARTICULUS I. aliqua perfectione, quod falsum est .
4. Item , In natura nihil est frustra :
An omnipotentia Deo conveniat ? et, An ergo multo minus in Deo . Dicit autem
ipse tota potentia agat in omnipoten- Philosophus , quod si in natura esset
tia sua ? aliqua activa potentia , cui non responde-
ret aliqua passiva quæ compleretur per
ipsam, esset frustra in natura : quia
Incidunt autem circa principium quin- agens aliquod posset , agere actum ali-
que dubitabilia : quorum primum est , quem, quem nihil posset recipere : ergo
An omnipotentia Deo conveniat ? videtur, quod si in Deo est omnipoten-
Secundum est , Utrum sit proprium tia , quod oportet ponere aliquam passi-
Dei esse omnipotentem , vel hoc conve- vam potentiam , quæ recipiat omnem
nire etiam potest aliis ? actum ejus et hoc non potest esse :
Tertium est, Ratione cujus quod sit ergo frustra videtur esse in ipso omnipo-
in essentia, secundum rationem intelli- tentia : nihil autem est frustra in ipso :
gentiæ sequatur hoc propriam divinam ergo, etc.
essentiam ? 5. Item , Nos invenimus in Deo tripli-
Quartum est , Quid respondet ei in cem modum agendi , scilicet naturalem,
creatura ? et animalem , et quasi actum artis dici-
Quintum et ultimum est, Utrum æque- mus enim , quoniam Deus generat , et
tur voluntati et scientiæ, vel sit in plus ? Deus spirat : et est in illis naturæ com-
municabilitas secundum distinctionem
AD PRIMUM proceditur sic : hypostasum et dicimus quoniam Deus
1. Dicit Philosophus in quinto primæ scit, et vult , et hujusmodi : et sunt quasi
philosophiæ, quod potentia activa est animales actus et dicimus quoniam
principium transmutationis in aliud , se- Deus creat, et gubernat : nullus autem
cundum quod est aliud : ergo omnis po- actus inest sine potentia : cum igitur
tentia activa supponit aliquid in quod potentiæ diffiniantur per actus, videbitur
agat : Deus autem qui creat, nihil sup- in Deo triplex esse potentia.
ponit, sed totum facit : ergo non habet 6. Item, In inferioribus quæ exem-
potentiam activam : constat autem , quod plata et regulata sunt a superioribus ,
non passivam : ergo videtur, quod nullam nos invenimus , quod actus naturales cum
habeat. suis potentiis non univocantur , nec ani-
2. Item , Omnis potentia est ad aliud , males actus cum suis potentiis , nec actus
quia ad actum : ergo aliquid est majoris artis cum his duobus : cum igitur infe-
perfectionis, quam aliqua potentia : nihil riora a superioribus exemplata sint, vi-
autem est majoris perfectionis, quam detur quod nec in superioribus potentiæ
Deus vel aliquid quod in Deo est : ergo quæ sunt ad actus illos , univocentur.
in Deo nulla est potentia , ut videtur . 7. Item , In superioribus dicimus,
3. Item , Detur, quod in eo est poten- quod Deus potest generare , et semper
generát , sicut supra habitum est : et pium transmutationis : et secundum hoc

dicimus , quod Deus potest scire , et sem- convenit Deo , cujus potentia transmutat
per actu scit et novit : quare non sic pos- non ens in esse , et ens in potentia in ens
sumus dicere , Deus potest creare , et actu , et ens actu in melius. Unde omnis
semper creat ? Videtur enim , quod de- transmutatio est ab eo quod nullo modo
beat dici quia potentia quæcumque transmutatur et movetur, sicut a poten-
minus perfecta est ante actum quam in tia agente et movente .
actu ipso : unde cum nihil imperfectum AD ALIUD dicendum , quod quædam po- Ad 2.
cadat in ipsum , videtur ipse semper tentia est ad aliud , quod est actus , qui
creare. est in agente actum , licet ut actus sit ab
ipso et de tali potentia verum est, quod
Quæstiunc . ITEM quæritur juxta hoc, Utrum ipse est imperfectior ante actum quam in
tota potentia agat istos triplices actus ? actu ipso , sicut est potentia intelligens
Videtur autem , quod non : quia cum ante actum, et universaliter qui est in
tota potentia agitur, actus æquat po- habitu vel potentia antequam procedat in
tentiam , ita quod tantum est id quod actum . Est etiam quædam potentia , quæ
est objectum potentiæ, sicut ipsa poten- non est in potentia ante actum , nisi se-
tia : Pater enim generat tantuin , quan- cundum quod actus est effectus , non
tus ipse est igitur quanta est potentia aliquid adveniens potentiæ operanti : et
sua et similiter spirat . Similiter quando sic potentia Dei respectu quorumdam est
intelligit se , tantum est intelligibilis , in habitu , scilicet quia non statin se-
quantum potentia intellectiva : ergo cum quitur opus operatum , licet in opere illo
non tantum est creatum, quantum ipsa nihil novi adveniat potentiæ : sicut enim
potentia creans, videtur non agere illa Deus est potentia sua , ita est actio sua,
actione secundum totam potentiam , sed ut probat Philosophus . Unde patet , quod
secundum partem . non est majoris perfectionis post actum ,
SED CONTRA : et quando jam est in actu , quam ante.
Si agit secundum partem, tunc poten- AD ALIUD dicunt quidam , quod poten- Ad 3.
tia est divisibilis : et hoc non potest esse, tia Dei ad duplicem actum potest compa-
cum sit omnino simplex. rari, scilicet ad interiorem, et exterio-
rem . Interiorem vocant sicut intelligere ,
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod Deus sum- et velle et sic semper est in actu . Exte-
me potens est : ita quod ipse solus vere riorem vocant sicut creare : et sic non
potens est, cujus potentia nihil infirmi- semper est in actu . Sed hæc solutio non
tatis habet admixtum . solvit rationem .
Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum , quod sua Præterea, cum Deus creat , non agit
potentia est vere activa, et nulla alia ; actione exteriori : quia sicut dicit Psal-
quia, ut dicit Augustinus, « Actionis mus xxx , 9 : Ipse dixit , et facta sunt :
prædicamentum vere soli Deo convenit, ipse mandavit, et creata sunt . Et Au-
quia sine sui motu et passione agit . » gustinus dicit, quod « verbo suo creat, »>
Quod autem diffinit Philosophus poten- dicendo scilicet verbum . Et Gregorius
tiam activam , ita quod supponit in quod Nazianzenus : « Primum quidem excogi-
agit , dicendum quod illud non est de tavit Deus cœlestes essentias et excogi-
essentia diffinitionis potentiæ , sed accidit tatio ipsius fuit opus ipsius . n Ergo pa-
ei in quantum est in natura imperfecta : tet, quod creatio secundum quod est in
de essentia autem diffinitionis potentiæ , Creatore, nihil extrinsecus ponit.
non est plus quam quod ipsa est princi- Et ideo dicendum , quod omnis poten-
1 Cf. I Sententiarum , Dist . IX. Cf. etiam , Psal . CXLVIII , 5.

IN I SENTENT. DIST. XLII , A, ART. 1. 357
tia sua semper est in actu , sed non in ac- generandi, vel creandi , et alia quædam .
tu qui est effectus : quoniam effectus non AD ALIUD dicendum , quod aliud est Ad 6.
potest simul esse cum potentia agente . in inferioribus : quia non fundantur istæ
Et de hoc sæpe supra positum est exem- potentiæ in essentia una, sicut in supe-
plum quia Dei scientia operativa et rioribus : eo quod omnia quæ procedunt
potentia et voluntas , ut fiat aliquid , a primo , multiplicantur , et componun-
causa efficiens sunt in creatura , cum est tur, et accipiunt exemplatum in multis ,
sapientia ordinans et ponens in creatis quod in primo simplici est in uno. Bene
ordinem temporis et dignitatis et naturæ . enim concedo , quod potentia generandi
Unde ab æterno Deus scivit et voluit et magis respicit naturam , ut natura est
in verbo dixit, ut hoc nunc fiat , et illud principium ex quo pullulat pullulans pri-
tunc , et hoc hujus naturæ , et illud alte- mum , et potentia intelligendi , et volendi
rius . Ex hoc autem nulla mutatio poni- est secundum relationem ad naturam
tur in Deo. spiritualem conversivam supra se , sicut
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod nihil est in facit anima rationalis , quæ exemplata est
Deo frustra sed tamen impossibile est , ab illa potentia . Potentia autem creandi
quod sua potentia activa habeat aliquam quæ ideales rationes quasi producit in
passivam sibi respondentem , quæ tan- ideata, est magis repræsentata in arte
tum possit recipere , sicut illa agere ad mechanica per potentiam operandi arti-
hoc enim non est , sed potius ad osten- ficiata. Sed hæc omnia in divinis unum
sionem perfectionis divinæ : impossibile sunt , licet distinctio sit in ratione attri-
enim est, quod demonstretur in effectu butorum .
creato sed demonstratur, secundum AD ALIUD dicendum, quod non dici- Ad 7.
quod est infinita in generatione Filii , et mus , Deus semper creat secundum
processione Spiritus sancti : et ideo non actum quia actus illius potentiæ effe-
est otiosa . Sed si esset ad creandum, se- clus intelligitur. Tamen bene concedo ,
cundum quod est infinita, et non de- quod illa potentia numquam sit ante
monstraretur in creando , tunc posset actum qui est velle et scire quando et
dici otiosa. quomodo fiat : hæc est enim actio Dei
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod non pro- quæ idem est ipsi, sicut sæpius dictum
prie dicuntur actus generatio , et spira- est .
tio , et intelligere , et velle : quia nihil
ibi agitur. Sed si large sumatur actus et AD ILLUD quod ulterius quæritur , Ad quest.
improprie, tunc dicendum , quod potentia Utrum ipse tota potentia agat in onini-
Dei consideratur duobus modis , scilicet potentia sua ? Dicendum , quod sic : sed
in comparatione ad essentiam in qua est actum non potest agi infinite, et sicut
sicut in radice, et in comparatione ad potentia est infinita et hoc ideo , quia
actum . Et secundum modum non est est quodd am actum in diversitate essen-
potentia, nisi una . Secundo autem modo tiæ ab ipso agente et ideo necesse est
erit variata secundum actum , ut dictum esse essentiæ finitæ : et cum potentia se-
est supra , ubi etiam inveniri possunt quatur essentiam , erit etiam potentia
quædam quæ hic dimittuntur , scilicet finita cum tamen Deus agat tota po-
utrum univoce dicatur potentia de potentia , quantum ad se. Alia etiam ratio
tentia generandi et creandi, et utrum una est quia sapientia limitat actum ipsum ,
sit potentia trium , secundum quod est id est , id quod agitur : et sic, ut sit per-
potentia generandi , et quæ sit prior se- fectior pulchritudo quæ resultat ex gradi.
cundum rationem intelligentiæ potentia bus limitatarum essentiarum .
Cf. I Sententiarum, Dist. VI, VII et XVIII .

358 .D . ALB , MAG, ORD. PRÆD.
4
Utrum autem possit aliquid melius etiam in textu dicitur Matthæi , ix , 22 :
A fieri quam fit, patebit infra ¹ . ergo videtur , quod hoc non soli Deo
conveniat.
ITEM, Cum communicetur fidei mira-

cula facere , et quodammodo omnia posse , Quæst. ?.
ARTICULUS II. quæritur utrum sit hoc potentia increata.
operante propter fidem , vel potentia
An omnipotentia sit proprium solius creata ? Si increata : tunc non videtur
Dei ? esse fidei. Si autem creata tunc quæro,
Quare potius hoc datur fidei , quam cha-
ritati quæ perfectior est fide ?
Secundo quæritur, Utrum omnipo-
tentia sit proprium Dei solius , vel non ? Si propter illas auctoritates dicatur
: Videtur autem , quod non. omnipotentia alii quam Deo posse con sed contra.
1. Ad Coloss . 1, 22, super illud : Nunc venire . CONTRA :
autem reconciliavit in corpore carnis ejus 1. Inter omnipotentiam summa potentia
per mortem, etc. Glossa dicit sic : Si
est de se posse : hoc autem nulli poten-
mortalis et mortuus potest reconciliare, tia est de se posse : hoc autem nulli pot-
jam gloriosus et immortalis potest omnia est convenire quod est ab alio : ergo
facere. Constat autem, quod hoc attri- videtur, quod omnipotentia sit solius
buitur Christo secundum humanam na- Dei.
SIL
turam omnia ergo posse facere non soli 2. Item , Creare est actus educens ali-
convenit divinitati.
quid de nihilo nihil autem ad ens non
2. Item, super illud, ibidem , 1 , 20 : est proportionatum : ergo est actus im-
Reconciliare omnia. Glossa : Omnia pot- proportionabilis omni virtuti creatæ :
est per se, ut nihil exceptum sit quod per ergo non potest convenire creaturæ.
eum non possit præstari . Ex hoc habetur
idem quod prius. SOLUTIO . Dicendum , quod omnipoten-
3. Item. Omniscientia ita est de perfe- tia est proprium solius divinæ naturæ . Solutio.
ctione divina sicut omnipotentia : et cum Et quod objicitur per duas Glossas de Ad 1,2 et 3,
anima Christi habuit omnium scientiam, Christo secundum humanam naturam,
videtur quod etiam habuit omnipoten- dicendum quod intelligitur de persona in
tiam . humana natura : et hæc bene est omni-
$
potens sicut Pater. De hoc autem pluri-
SED QUIA de hoc in III libro Sententia-
Quæst. 1. ma inveniuntur super tertium , ubi etiam
2
rum quæsitum est, ideo quæratur , solutum est , quomodo datur ei scientia
Utrum hoc conveniat fidei ?
omnium , et non potentia omnium.
Videtur autem, quod sic. Matth. xvii,
19 : Si habueritis fidem sicut granum AD ID quod ulterius de fide quæritur,
sinapis, dicelis monti huic : Transi hinc dicendum quod cum dicitur, quod omnia Ad quæst. 1.
illuc, et transibit . Et sequitur : Nihil possibilia sunt credenti , accommoda
impossibile erit vobis : ergo omnia pos- est distributio pro his tantum , quæ su-
sibilia ergo omnia potest fides , sicut pra naturam faciunt ad fidei demonstra-
1 Cf. Infra, Dist. XLIV. transplantare in mare : et obediet vobis.

2 Cf. III Sententiarum , Dist. XIV. Matth . ix, 22 : Confide, filia, fides tua te sal-
Luc. XVII, 6 : Si habueritis fidem sicut granum vam fecit.
Б
sinapis, dicetis huic arbori moro : Eradicare, et Marc. ix, 22.
IN I SENTENT. DIST . XLII , A, ART. 3 . 359
tionem et probationem : quia fides pro- quatur essentiam , in quantum ipsa non
batur quodammodo per miracula. Quæ- est ex nihilo .
dam autem ostendunt ultimam infinita- 1. Defectus enim primus impediens pos-
tem et immensitatem potentiæ , sicut se perfectum, est ex hoc quod creatura est
creare mundum de nihilo , conjungere ex nihilo : ergo videtur , quod oppositum
divinam naturam cum humana in una sit causa oppositi : ergo non esse ex nihi-
persona et hæc non puto fidei subja- lo erit ratio productionis ex nihilo.
cere . 2. Item, Infra habebitur, quod omni-
potentia Deo convenit, in quantum om-
.d quæst. 2. AD ALIUD dicendum , quod fides levat nia potest facere quæ vult , et nihil om-
hominem ad omnipotentiam , quæ est ar- nino pati omnia autem pati , est se-
ticulus fidei, et probans totam fidem : sic cundum vertibilitatem et mutabilitatem :
autem non est de charitate : quia charitas ergo ab oppositis secundum immutabili-
non respicit nisi bonum ut objectum : tatis causam , erit nihil posse pati sed
nec quærit probari, sed potius inhærere : mutabilitatis ratio est omnino esse ex
et ideo istud magis congruit fidei . nihilo , ut dicit Damascenus : ergo nihil
AD ALIUD dicendum , quod hoc modo pati est secundum hoc quod est non esse
quo operatur fides omnia probantia ip- ex nihilo , ut videtur, hoc est esse om-
sam in populo cui necessaria sunt signa , nipotentem : ergo omnipotentia sequitur
potest dici quod hoc facit potentia creata non esse ex nihilo , ut videtur.
fluens in fidem a potentia increata, ita SED CONTRA :
Sed contra.
quod prima potentia operandi sit poten- Omnipotentia determinatur per volun-
tia increata, et sub illa operetur potentia tatem , sicut habetur sæpe in Littera,
creata fidei. quod dicitur omnipotens Dominus , quia
potest omnia facere quæ vult fieri : ergo
sequitur voluntatem non ergo imme-
diate sequitur non esse ex nihilo .
Item , Idem secundum idem in sub-
stantia non possunt consequi duo pro-
ARTICULUS III. pria sed non esse ex nihilo sequitur in-
commutabilitas , ut probatum est supra¹ :
Quæritur, cum omne proprium sit de non ergo sequitur illud omnipotentia.
consequentibus essentiam , ut dicit
Boetius, ratione cujus quod est in es- ULTERIUS quæritur, Utrum istorum Quæstiunc.
sentia, vel substantia divina, an ista immediatius sequitur essentiam divinam ,
omnipotentia sequatur essentiam divi- incommutabilitas, vel omnipotentia ?
nam ? el, An incommutabilitas vel om- Videtur autem , quod incommutabili-
nipotentia immediatius sequatur divi- tas : quia
nam essentiam ? 1. Dicit Augustinus , quod vera incom-
mutabilitas est vera æternitas : ergo in-
commutabilitas sequitur rationem æter-
Tertio quæritur, Cum omne proprium nitatis : hæc autem est ipsius essentiæ
sit de consequentibus essentiam , ut dicit semper durantis : ergo et incommutabi-
Boetius , ratione cujus quod est in essen- litas : omnipotentia autem determinatur ad
tia vel substantia divina, ista omnipoten- actus : ergo non ista immediate sequitur
tia sequatur essentiam divinam ? sicut incommutabilitas .
Videtur autem , quod omnipotentia se- 2. Item, Incommutabilitas refertur ad
1 Cf. I Sententiarum , Dist. VIII .

naturam omnipotentia autem ad actus, vertibilitate quæ immediate illud sequi-

et objecta quæ sunt extra essentiam ditur.
vinam ergo videtur omnipotentia non AD ALIUD dicendum , quod nihil pati se- Ad 2.
esse a Deo immediate , sicut incommuta- quitur perfectionem essentiæ , secundum
bilitas . quod nihil habet de materia vel materiæ
proprietatibus . Et hoc est secundum quod
Incommutabilitas alicui communica- non differt quod est a quo est , et e con-
tur, ut beatis omnipotentia autem nulli , verso et non immediate sequitur hoc
nec etiam homini Christo ergo imme- quod est non esse vertibile , sed remote ,
diatius convenit omnipotentia quam in- sed potius non esse vertibile sequitur
commutabilitas. non incipere a versione.
AD HOC quod objicitur de voluntate , Ad object.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod omnipoten- dicendum quod voluntate non determina-
tia est proprium divinæ substantiæ , et tur omnipotentia , nisi ex parte objecti
sequitur perfectionem essentiæ in qua quod eligitur libere , et hoc etiam conve-
quis est. Licet enim in Deo nihil sit se- nit alii potentiæ , cui objectum proportio-
cundum rem quod est et quo est, diffe- natur , nec potest operari aliud .
rens est tamen ibi quo et quis est , quod
est persona, non quidem secundum . dif- AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad quæst.
ferentiam realem , sed secundum diffe. quod incommutabilitas, ut multis au-
rentiam rationis. Unde sicut dicit Philo- ctoritatibus supra probatum est ' , nulli
sophus in libro de Anima , quod forma est communicabilis : sed incommutabi-
est in ratione triplicis causæ, scilicet for- litas secundum actum , non secundum
malis secundum quod dat esse et ratio- potentiam communicatur , sicut et poten-
nem , et finalis secundum quod est intenta tia , licet non omnipotentia , sicut nec
ab efficiente, et efficientis secundum quod vera incommutabilitas .
post perfectionem in esse convertitur in
principium agendi : ita possumus dicere
secundum rationem intelligentiæ in di-
vinis, quod omnipotentia consequitur
substantiam vel essentiam secundum ARTICULUS IV .
quod ipsa in persona convertitur in prin-

cipium agendi , et hoc consequitur per- Quid respondeat omipotentiæ divinæ a
fectionem in esse quod dat quasi forma- parte rei ?
liter loquendo persona , vel ei quod di-
citur quis est vel quod est et bene con-
cedo, quod non sequitur essentiam ex Quarto quæritur, Quid respondet ei
illa parte qua non est de nihilo , nisi re- ex parte rei ?
mote, sed potius ex illa parte sequitur Et videtur, quod nihil : quia
eam incommutabilitas . Unde bene con-
1. Omne quod est in creatura , videtur
cedo , quod vera incommutabilitas im- esse ens, vel verum , vel bonum : hæc
mediatius sequitur essentiam , quam om- enim sunt de primis : sed potentiæ non
nipotentia . respondet ens , quia potentia est ante ens :
Ad 1. DICENDUM igitur ad primum , quod vc- verum autem respondet scientiæ , et bo-
rum est , quod creaturam sequitur im- num voluntati : ergo videtur, quod po-
perfectio potentiæ ex hoc quod est nihilo , tentiæ nihil respondeat .
sed non immediate, sed potius mediante 2. Item , Sicut se habet actu agens ad
1 Cf. I Sententiarum , Dist. VIII .

361
IN I SENTENT. DIST. XLII , A, ART. 5 .
ens in actu quod producitur, ita se habet Et per hoc patet solutio ad tria prima.
potentia agens ad ens potentia quod pro- AD ID autem quod objicitur in contra- Ad object.
duci potest sed actu agens producit pri- rium , dicendum quod significat quidem
mum ens creatum : ergo potentia agens essentiam , tamen ponit respectum ad ens
nihil creatum producit : ergo potentiæ in potentia ad creandum et ideo non
nihil respondet in creatura . id totum convenit ei quod dicitur de es-
3. Item , Potentia est eorum quæ sentia.
numquam erunt : ergo non necessario
connotat aliquid in creatura.
Sad contra. SI HOC concedatur , quod nihil respon-
det in creatura ad quod referatur.
CONTRA : ARTICULUS V.
1. Omne nomen dictum de Deo nihil
connotans in creatura, dicit solam essen- An potentia divina æquetur scientiæ ?
tiam potentia est tale nomen : ergo dicit
solam essentiam , ut videtur : ergo vide-
tur, quod quidquid potest dici de essentia , Quinto et ultimo quæritur, Utrum po-
possit etiam dici de potentia , quod fal- tentia æquetur scientiæ ?
sum est. Videtur, quod non : quia scientia est
2. Item , Secundum hoc falsum esset boni et mali : potentia autem tantum
quod supra habitum est , ubi Magister boni : ergo scientia est in plus quam po-
dicit, quod ista tria specialem tractatum tentia .
efflagitant : quia de Deo dicuntur respectu
creaturarum . Scientia posita ponit potentiam , et non
e converso : ergo potentia est in plus et
Solutio. SOLUTIO . Dicendum sicut supra , quod prius, quam scientia : sequitur enim ,
Ad 1, 2 at3.
nec potentia, nec scientia, nec voluntas, ipse scit : ergo potest scire : sed non e
connotant effectum in creatura : quia si converso .
hoc esset , non ab æterno Deo conve-
nirent, sed significant essentiam divi- ITEM, Videtur potentia sequi volunta-
nam cum respectu ad creaturam . Et bene tem : quia
concedo, quod potentia respicit ens pos- 1. Sic dicitur, Sapient. xu , 18 : Subest
sibile proportionatum ad potentiam fa- enim tibi, cum volueris, posse . Ergo vo-
cientis, et proportionatum ad fieri : non luntas est ante potentiam .
quod proportionetur potentiæ facientis 2. Item , Anselmus in libro Cur Deus
in quantitate , ut sit tantum quantum po- homo ? dicit, quod in omnibus haben-
tentia : sed proportionatur secundum de- tibus potestatem et voluntatem , potestas
centiam operantis. Et qualiter hoc sit, sequitur voluntatem : ut possum ambu-
infra quæretur in quæstione, Quid possit lare, si volo : possum loqui , si volo , et
Deus, et quid non possit ? Illud autem hujusmodi : ergo sic est etiam in Deo :
ens possibile, non ponitur esse nisi in ergo voluntas est ante potentiam.
potentia facientis , sicut nec scibile poni- 3. Item , Luc.v, 12 , super illud , Domine,
tur esse nisi in idea vel in potentia , et si vis, potes me mundare : dicit Ambro-
volitum non nisi in potentia. Hoc autem sius : a Voluntas Dei est potestas . » Sed
ens potentia non omnino nihil est, licet quia in sequenti distinctione plurima ha-
nihil sit in actu , vel in proxima causa bentur de hoc in Littera, ideo ista suffi-
quæ sit materia vel forma rei. ciant.
1 Cf.Supra, Dist . XXXV. Matth. v , 2 ; Marc. 1, 40.

362 D. ALB . MAG. ORD . PRED .
Solutio.. SOLUTIO. Supra disputatum est de

ordine istorum trium , et illa hic suppo-
nantur.
Dicendum autem , quod potentia consi-
deratur tribus modis. Uno modo prout ARTICULUS VI .
est genus omnium potestatum quocumque
modo dictarum , et sic non est ad actum, An Deus potest facere omne impossibile ,
sed sequitur ad scientiam et voluntatem tam per accidens , quam per se ?
et quamlibet aliam potestatem , ut genus
ad speciem et hoc modo præcedit
potentia voluntatem, et scientiam : et Deinde quæritur de his quæ dicuntur
dicit Richardus , quod ex potentia est in Littera , ibi , A, « Quomodo vere Deus
scientia , et ex scientia et potentia dilectio . dicatur omnipotens : an quia omnia
Alio modo dicitur potentia comparata possit, etc.
ad opus indefinite : et hoc modo dicimus , Videtur enim ex hoc quod possit im-
quod Deus multa potest de potentia abso- possibilia. Quod etiam videtur pluribus
luta, quæ nec facit, nec faciet. Tertio mo- aliis rationibus.
do dicitur potentia regulata ab arte ope- 1. Impossibile enim est apud naturam
rativa; et exsequens præconceptum a aliquid esse de nihilo : et tamen Deus
sapientia et volitum a voluntate : et hæc potest hoc facere : ergo potest impossi-
non est nisi eorum quæ fient , vel fue- bile .
runt, vel sunt. 2. Item , Plus distant nihil et aliquid ,
Item , Scientia accipitur duobus modis, quam aliquid ad aliquid : ergo plus distat
scilicet pro speculativa quæ est tam boni de nihilo fieri aliquid , quam de aliquo
quam mali , et pro scientia approbationis fieri aliquid : sed de nihilo facit aliquid
quæ est boni tantum . tota die in creatione animarum rationa-
Item , Voluntas etiam accipitur du- lium , et fecit in toto mundo : ergo multo
pliciter, scilicet prout est generalis motor magis de quolibet quod est aliquid pot-
omnium virium et potentiarum ad actum , est facere aliquid, ut de contrario con-
sicut dicitur, intelligo, quia volo co- trarium , et de disparato disparatum , et
medo , quia volo : ambulo , quia volo . habitum de privatione , et conjungere re-
Dico ergo, quod potentia primo modo lativa opposita .
dicta, præcedit alia duo : sed secundo 3. Item, Natura successive bene facit
et tertio modo non . Scientia autem pri- unum contrarium ex alio, et oppositum
mo modo dicta, præcedit potentiam se- de opposito : cum igitur Deus in infini-
cundo et tertio modo dictam . Voluntas tum excedat potentiam naturæ, ipse
autem secundo modo dicitur ad volitum potest opposita facere simul esse vera .
quod est bonum et hoc modo dicta , 4. Item , Deus ostendit quædam in
est in æquo cum potentia secundo et ter- opere quæ sunt majoris potentiæ quam
tio modo dicta . Scientia autem secundo illa , sicut unio Dei et hominis : plus enim
modo dicta , est in æquo cum potentia et distant Deus et homo, quam homo et
voluntate ultimo modo acceptis. asinus ergo si potuit facere ut aliquis sit
Et ex hoc patet solutio ad totum . simul Deus et homo , ipse potest facere
ut aliquis sit simul homo et asinus.
5. Item, Plus distant ab eadem materia
duæ formæ substantiales quæ habent con-
trarias proprietates et differentias, quam
1 Cf. Supra. Dist ., XXXV.

IN I SENTENT. DIST. XLII , A, ART. 6 . 363
duæ formæ accidentales : sed conjunxit quam ens oppositum , videtur quod ma-
substantiales , ut creatam et increatam , gis possit impossibile per accidens, quam
et mortalem et immortalem , etc.: ergo impossibile per se .
potest conjungere accidentales , quantum-
cumque distantes , ut album et nigrum , ITEM quæritur de hoc quod dicit Hiero- Quæst. 2.
et cætera opposita , ut videtur. nymus : « Cum Deus omnia possit , non
6. Item , Plus est impossibile , ut con- potest facere de corrupta virginem. »
jungatur actus potentiæ cum habitu con- Hoc enim videtur omnino falsum : quia
trario manente in potentia, quam ut in- 1. Ad virginitatem non exiguntur nisi
sint contrarii actus propter diversos et duo , scilicet integritas corporis, et mun-
contrarios habitus : sed primum Deus ditia mentis . Constat autem , quod Deus
fecit, quando fecit Virginem manentem potest facere primum , sicut etiam ipse
Virginem parere : ergo et secundum pot- Hieronymus dicit : « Pœnitentia autem
est facere, scilicet ut sit aliquis cæcus si- quæ restituit in integrum , potest facere
mul et videns, et videat et non videat . secundum . » Ergo multo magis Deus .
7. Item, Luc. 1 , 37 : Non erit impossi- Ergo potest facere de corrupta virginem :
bile apud Deum omne verbum : constat, et hoc fuit impossibile per accidens : ergo
quod nihil excipit : ergo videtur, quod ipse potest impossibile per accidens.
omnia sint sibi possibilia. 2. Item , Potest impossibile per se, sic-
Item , Marci, xiv , 36 : Abba, Pater, ut de costa facere mulierem , et de trunco
omnia tibi possibilia sunt. vitulum , ut dicit Anselmus , et de virga dra-
8. Item, Nos videmus , quod per San- concm , et e converso : ergo potest impossi-
ctos facit impossibilia naturæ ad facien- bile per accidens , et impossibile per se .
dum , sicut ea quæ vocamus miracula : SED CONTRA : Sed contra.
ergo videtur, quod per seipsum potest 1. Dicit Augustinus super Genesim, quod
ea quæ sunt impossibilia simpliciter. Deus non potest , nec operatur aliquid
Item , Infinitæ potentiæ nullus est ter- contra causales rationes quas naturæ pri-
minus ; ergo non terminatur in impos- mitus inseruit : sed contra has rationes
sibile ergo potest impossibile omne . sunt impossibilia : ergo Deus non potest
facere impossibilia .
Quæst. 1. ULTERIUS quæritur de hoc quod dicitur 2. Item , Nullus artifex ex eadem arte
Deus non posse impossibile per accidens. habet potentiam operandi opposita, quia
Hoc enim non videtur : quia sic idem esset regula oppositorum et uno
1. Impossibile per se magis est impossi- modo , quod esse non potest : ergo nec
bile, quam impossibile per accidens : sed potest facere opposita secundum unam
impossibile per se potest, ut Virginem artem operandi : constat autem , quod
parere, mortuum facere vivere, et hujus- cursus iste naturalis exemplatus est ab
modi : ergo multo magis potest impos- arte divina : ergo contra cursum istum
sibile per accidens . facere, est contra artem æternam ope-
2. Item, In impossibili per accidens rari : contra artem autem operari , est
nihil causat impossibilitatem , nisi præ- contra sapientiam operari : cum igitur
terito : et hæc jam non est, quia dicit Deus non potest facere aliquid contra
Philosophus, quod præteritum non est : suam sapientiam , Deus etiam nihil pot-
in impossibili autem per se causa impos- est contra cursum naturæ .
sibilitatis est oppositio quæ est : ergo 3. Item , Unus ædificans, et alter de-
cum non ens minus resistat operanti , struens, quæ utilitas in utroque ¹ ? Si
1 Vulgata habet, Eccli . xxxiv, 28 : Unus ædi- nisi labor?

ficans, et unus destruens : quid prodest illis,
igitur potentia Dei ordinatissima est, et inveniantur ista in possibili ipso , dicimus
ædificavit mundi machinam utiliter , ipse Deum posse illud : sed proportio ad fieri
sicut non potest habere potentiam inu- est ut oppositionem non simul habeat,
tilem , ita non potest facere contra cur- quoniam bene puto , quod Dei potentia
sum naturalem , ut videtur . quæ infinita est, opposita quidem simul
4. Item, Augustinus contra Faustum : facere possit : non tamen puto , quod
<< Sententia qua dicimus aliquid fuis- simul possint fieri : quoniam fieri pro-
`se, ideo vera est, quia illud de quo di- portionatur potentiæ materiæ et entis
cimus aliquid fuisse , jam non est hanc creati . Facere autem proportionatur po-
sententiam Deus falsam facere non pot- tentiæ infinitæ et sic concedendum vi-
est, quia non est contrarius veritati . » detur , quod Deus multa potest de poten-
Ex hoc accipitur , quod Deus non potest tia, quæ tamen non possunt fieri in
impossibile per accidens . creaturis, impediente oppositione et con-
Item , ibidem : « Deus creator et confusione oppositione, ut in oppositis :
ditor naturarum omnium , nihil facit confusione autem , ut in unionibus for-
contra naturam , sicut non facit contra marum specie differentium , ut quod
seipsum : » ergo videtur, quod Deus idem sit homo et asinus, et hujusmodi .
nihil possit facere contra naturam , sicut HIS VISIS , facile est respondere ad ob-
non facit contra seipsum ergo videtur , jecta .
quod Deus nihil facit contra naturam . Dicendum enim ad primum , quod li- Ad 1.
Item , ibidem : Deus numquam ex cet nihil et aliquid plus distent , quam
potentia aliquid facit ut suæ rationis in- opposita contrarie, vel opposita privati-
stituta evellat » constat autem , quod ve , non tamen magis contrariantur in
evelleret si contra rationes naturæ indi- creatione , quia in illa non ponuntur si-
tas operaretur : ergo nihil potest contra mul in eodem, sed secundum ordinem :
naturam . et ideo nec est ibi contrarietas in fieri ,
nec contrarietas in facere : sed tamen
Solutio. SOLUTIO . Dicendum meo judicio , quod ostenditur hoc impossibile naturæ, et
ens possibile est objectum potentiæ di- non simpliciter.
vinæ cum autem omne objectum de- AD ALIUD dicendum, quod contrarium Ad 2.
beat proportionari potentiæ illi, cujus fieri ex contrario supposito subjecto vel
est objectum , sicut verum in signo pro- materia transmutabili non est magnæ
portionatur opinioni , et verum per cau- potentiæ , quia hoc facit etiam natura :
sam intellectui et scientiæ, et sic est in et ideo hoc non ostendit in Deo omni-
omnibus aliis ita etiam ens possibile potentiam . Quod autem contraria sint
necesse est, quod accipiatur proportiona- in simul eodem secundum idem, hoc con-
tum aliquo modo potentiæ operanti et trariatur ad fieri, et ideo non attribuitur
facienti ipsum . Potest autem proportio- potentiæ operanti.
nari dupliciter, scilicet ad facere facien- AD ALIUD dicendum , quod licet Deus Ad 3.
tis , et ad fieri rei faciendæ , hoc est, in in infinitum potentiam naturæ excedat,
comparatione ad facientem , et in compa- non tamen facit contraria et opposita
ratione ad materiam , et ad rem quæ fit. esse simul non quia hoc impotens sit
Primo modo ponantur circa ipsum con- facere , quia ipse bene habet potentiam
ditiones non infirmantes potentiam effi- simul educendi utrumque sed quia si-
cientis, et non ignobilitantes eam sicut mul non possunt fieri.
est, quod non inducat in eo deteriora- AD ALIUD dicendum , quod Deus et Ad 4.
tionem , ut mori , peccare , comedere, et homo sine proportione distant et ideo
hujusmodi, de quibus habebitur in se- uniens fuit virtus infinita in altero unito-
cunda parte istius lectionis et si non rum, scilicet in natura divina : sed in
:
IN I SENTENT. DIST. XLII , A, ART. 6. 365
aliis quæ unirentur, non posset virtus AD HOC quod ulterius quæritur de im- AdAd
quæst.
1. 2.
infinita poni in altero unitorum , sed po- possibili per accidens , dicendum cum Au-
tius inveniretur repugnantia et ideo gustino et Hieronymo , quod impossibile
alia non sic possunt uniri , licet Deus pos- per accidens non potest fieri : et ideo
set ea unire. Deus non dicitur posse facere .
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod formæ sub- AD ID quod contra objicitur , dicendum
stantiales magis distant secundum com- quod impossibile per se accipitur duobus
parationem ad materiam (quia una ma- modis , scilicet quod non habet poten-
teria non est possibilis simul ad duas tiam ad aliud ex eo quod inest ei forma
substantiales) quam accidentales in ge- repugnans sicut dicimus , quod impossi-
nere : sed non distant magis quam acci- bile est hominem esse asinum , vel fieri
dentales contrariæ in ratione contrarie- asinum et ab hoc non tollitur potentia
tatis : quia inter illas est repugnantia qua quælibet creatura potest fieri quod
et destructio unius per aliam , et ideo Deus vult , ut de trunco vitulus , vel de
non uniuntur, nec possunt uniri. homine asinus : et secundo modo im-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod nonnulla possibile, quod est ex impossibilitate
potentia est in virgine manente virgine duorum oppositorum . Primo modo di-
ad partum , sed est ligata et licet non ctum impossibile , adhuc est duplex ,
solvatur ad actum nisi corrupta virgini- scilicet secundum quod aliquid cum for-
tate per naturalem solutionem , tamen a ma disparata comparatur ad formam
potentia quæ est supra naturam poterat aliam nobiliorem , ut truncus ad vitu-
solvi ad actum manente vinculo , et , ideo lum et hoc non repugnat ordini sapien-
actus ille non contrariatur potentiæ, licet tiæ , licet repugnet naturæ , quia est for-
difformitatem habeat cum vinculo virgi- ma hujus . Et secundum quod aliquid
nitatis. Contraria autem et privative op- comparatur ad formam ignobiliorem , ut
posita perimunt se invicem posita et cum dicitur hominem esse vel fieri asi-
ideo contra rationem eorum est posse num est impossibile : illud enim repu-
simul esse et ideo cæcus manens cæcus gnat ordini naturæ , quia rationale non
etiam per miraculum non potest videre : ordinatur ad irrationale ut ad perfectius ,
sed virgo manens virgo per miraculum sed potius e converso : et repugnat etiam
potest parere : quia in cæco tollitur totus ordini sapientiæ . Unde dico , quod om-
ordo ad visum , sed in virgine ponitur nia hæc impossibilia non est possibile
ordo ad partum , licet ligata sit potentia . fieri : sed cum dicitur Deum posse face-
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod nihil est re , unum magis elongatur a potentia sua
Deo impossibile facere, quod non dicit quam aliud : sed tamen in quolibet eo-
impotentiam sed ad fieri non omnia rum supponitur materia in ratione obe-
sunt possibilia apud Deum . dentiæ sed in impossibili per accidens
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod illud argu- non ponitur materia , quia cedit in non
mentum non valet, si per Sanctos facit esse, et ideo illud magis elongatur a po-
miracula, quod quædam impossibilia , tentia divina .
hoc est , incompossibilia, possit per seip- Unde ad argumentum dicendum , quod
sum , nisi referatur ad facere , et non ad impossibile per se est magis impossibile,
fieri sed sequitur, quod ipse per se non quam per accidens : ista propositio potest
ab alio majora potest facere his impro- tribus modis intelligi , scilicet quoad ra-
portionabilia , dummodo sint compossibi- tionem impossibilis, et sic falsa est : quia
lia incompossibilia enim in fieri sunt ratio impossibilis dicitur a privatione , et
opposita, quorum unum positum peri- privatio non recipit magis et minus : un-
mit alterum , et e converso . de hoc modo omne impossibile est æqua-
liter impossibile . Secundo modo potest
366 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD .
intelligi quoad elongationem a potentia operatur , sed secundum eas operatione

obedientiæ et sic iterum falsa est : supernaturali operatur.
quia impossibile per accidens plus elon- AD ALIUD dicendum , quod potentia Ad object. 2.
gatur quam impossibile per se . Tertio , absolute considerata generalior est , quam
potest intelligi quoad repugnantiam ad est ars vel scientia practica et ideo illa
esse quæ importatur ex eo quod est im- objectio non procedit, nisi de potentia
possibile , et sic vera est : quia impossibi- exsequente , et non de potentia absolute
le , per se magis repugnat ad esse quam considerata . Utrum autem possit operari
impossibile per accidens : quia impossi- contra sapientiam , in sequenti distinctio-
bile per accidens potuit esse impos- ne patebit.
sibile autem per se numquam potuit , AD ALIUD dicendum , quod non de- Ad object. 3.
nec potest, nec poterit esse , licet Deus strueret, si alia operaretur vel opposita
semper illud facere possit . his quia aliis positis non destruuntur
Ad 2. Per hoc etiam patet solutio ad sc- ista oppositis autem positis , sequitur
quens : quia licet præteritum non sit, ex ista non fuisse opera : ergo non erunt
hoc ipso sequitur major elongatio a po- destructa : quia quemcumque ipse de-
tentia obedientiæ . disset cursum naturæ, ille esset natu-
ralis .
Ad qnæst, 2. AD ID quod quæritur de dicto Hiero- Ad sequentia patet responsio per ea Ad object. 4.
Ad 1.
nymi, dicendum , quod Hieronymus quæ dicta sunt.
non negat quin possit reintegrari in
mente et corpore quoad statum immu-
nitatis culpæ sed præteritum non pot-
est non fuisse præteritum , secundum
quod id quod dictum vel factum est , ARTICULUS VII.
amplius sumi non potest : nunc autem
est virgo, quia nunc integra est , sed non An et quomodo Deus potest omnia
quia numquam fuit corrupta. facere ?
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod in costa non
fuit , ut dicit Augustinus , ut de ea fieret
mulier, sed potius ut de ea fieri posset : Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
et in hoc non significatur nisi potentia « Omnia quidem potest Deus , sed non
obedientiæ de qua posterius quæretur. facit nisi quod convenit veritati
Ad object. 1. AD EA autem quæ in contrarium obji- ejus , etc. »
ciuntur, oportet similiter respondere , Quæritur enim , Quid dicatur hic ve- Quæst. 1.
dicendo quod contra rationes quas natu- ritas et justitia ? Veritas enim in dictis.
ræ inseruit, non operatur : sed duplices est et in factis
et quidquid faceret, ve-
inseruit, scilicet seminales quæ explican ritatem haberet ergo videtur, quod
tur per opus naturæ , et etiam per opus hæc non sit ratio , quod hæc facit, et non
Angelorum bonorum et malorum , quan- alia.
doque majori velocitate quam per natu- Item , Justissimum est ut faciat quid-
ram sicut dicit Augustinus , quod ope- quid voluerit : ergo non est magis justum
ratio magorum fuit naturalis quoad se- ut faciat hæc quam alia .
minalem ordinem, sed non quoad actum :
et inseruit etiam quasdam causales ra- ITEM, Quid est quod dicit Augustinus Quæst. 2 .
tiones obedientiæ , quas non explicat in Littera : « Omnia potuit simul facere
nisi in miraculis per tempus exortis, qua Deus , sed ratio prohibuit ? » Videtur
quælibet res habet potentiam obediendi nulla ratio prohibuisse : quia ipse Au-
imperio Creatoris et contra has nihil gustinus super Genesim dicit, quod om-
IN I SENTENT . DIST. XLII , B. 367
nia simul fecit . Et , Eccli. xvm , 1 : Qui dedeceret eum si veniret de una præde-
vivit in æternum , creavit omnia simul. terminatione faciendorum in aliam , tam-
Ergo nulla ratio prohibuit hoc, ut. vi- quam pœnitentia ductus de prima.
detur.
AD ID quod quæritur de ratione, dicen- Ad quæst. 2
Quæst. 3. PRÆTEREA quæritur, Quid sit ratio dum quod ratio dicit hic creatum ordi-
illa ? Aut enim est creata , aut increata . nem naturæ procedentem ab increata ra-
Si creata tunc non potest prohibere tione ordinante ? et iste ordo prohibet
creantem , cujus potentiæ nihil resistit . omnia simul esse.
Si autem est increata ergo videtur ,
quod aliquid increatum prohibet poten- AD ID quod objicitur , quod omnia sunt Ad quæst.3.
tiam operantem, et sic in Deo esset con- simul, dicendum quod non intelligit hic
trarietas, quod falsum est . simul secundum modum quo omnia sunt
simul in principiis formalibus et mate-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod veritas et rialibus naturæ , sed simul simultate in-
Ad quæst. 1.
justitia referendæ sunt hic ad præordi- dividuorum omnium in eodem tempore :
nationem æternam de fiendis : hæc est quia sic periret totum opus naturæ , quod
enim prima veritas in qua omnia facien- est per successionem et generationem ,
da fuerunt vita et lux, antequam essent et inutiles essent qualitates elementorum ,
in seipsis, ut dicatur veritas ars , et sa- cum non agerent ad generationem et cor-
pientia prædeterminans , et justitia id ruptionem , et motus cœli esset inutilis ,
quod condecet prædeterminantem opus : et periret ordo naturæ totus : et hac ra-
quia decet quod non mutet, nec tamen tione non omnia fecit simul , licet hoc
dedeceret si illud faceret : sed mutatio facere potuerit .
B. Quomodo dicatur Deus omnia posse, cum nos multa possimus quæ ipse non
potest?
Sed quæritur , Quomodo omnia posse dicatur, cum nos quædam possi-
mus quæ ipse non potest ? Non potest enim ambulare, loqui , et hujusmodi
quæ a natura divinitatis sunt penitus aliena , cum horum instrumenta
nullatenus habere queat incorporea et simplex substantia . Quibus id re-
spondendum arbitror, quod hujusmodi actiones, ambulatio scilicet, et lo-

cutio , et hujusmodi, a Dei potentia alienæ non sunt, sed ad ipsam perti-
nent. Licet enim hujusmodi actiones in se Deus habere non possit (non
enim potest ambulare vel loqui et hujusmodi ) eas tamen in creaturis potest
operari facit enim ut homo ambulet, et loquatur , et hujusmodi . Non ergo
per istas actiones divinæ potentiæ detrahitur aliquid , quia et hoc potest
facere Omnipotens .
C. De aliis objicitur.
Sed sunt alia quædam quæ Deus nullatenus facere potest, ut peccata .
Non enim potest mentiri , non potest peccare . Sed non ideo omnipotentiæ
Dei in aliquo detrahitur vel derogatur , si peccare non posse dicitur, quia
non esset hoc potentiæ, sed infirmitatis . Si enim hoc posset, omnipotens
non esset. Non ergo impotentiæ sed potentiæ imputandum est , quod ista
non potest . Unde Augustinus in libro XV de Trinitate : Magna , inquit,
Dei potentia est non posse mentiri . Sunt enim quædam quæ in aliis rebus
potentiæ deputanda sunt, in aliis vero minime : et quæ in aliis laudabilia
sunt, in aliis vero reprehensibilia sunt . Non ergo ideo Deus minus potens
est, quia peccare non potest, cum omnipotens nullatenus possit esse qui
hoc potest .
D. Item, de aliis opponit.
Sunt etiam et alia quædam quæ Deus non potest , unde videtur non om-
nia posse : non enim potest mori , vel falli. Unde Augustinus in libro de
Symbolo ' : Deus omnipotens non potest mori , non potest falli , non potest
miser fieri , non potest vinci . Hæc utique et hujusmodi absit ut possit om-
nipotens si enim hujusmodi passionibus atque defectibus subjici posset,
omnipotens minime foret. Et ideo monstratur omnipotens , quia ei hæc
propinquare non valent : potest tamen hæc in aliis operari .
1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Symbolo fidei ad catechumenos , cap . 1 .

Edit. Joan. Alleaume , nec.
1
IN I SENTENT. DIST. XLII, E. 369
ligeretur ille actus comparari ad subje-

ctum hujus verbi , potest , ut cui inest ac-
tio , sicut cum dicitur, ego possum ædi-
ficare : unde cum hic intelligatur hujus-
ARTICULUS VIII. modi comparatio , locutio falsa est.
AD ID quod contra objicitur , dicendum Ad 1.
An Deus potest ambulare , loqui, pecca- quod ambulare et loqui non dicunt qui-
re, mori, falli, miser fieri, et vinci ? dem impotentiam , sed non exercentur
sine impotentia : quia instrumentis cor-
poralibus operari imperfectionis est et
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, ideo dicit Magister, quod ratione ejus
B, « Non enim potest ambulare, vel lo- quod est potentiæ in ipsis non removen-
qui, etc. » tur a divina potentia : quia potest Deus
Infero enim sic : facere ambulationem , et locutionem , id
1. Deus potest omnia : ergo potest am- est , ut aliquis ambulet .
bulare et loqui . Si non sequitur : ergo AD ALIUD responsum est in III Senten- Ad 2.
ambulare et loqui dicunt impotentiam : et tiarum , quia potentia pravorum non
hoc falsum est , quia dicunt potentiam et est cligenda in eo quod pravorum : sed
dignitatem : ergo videtur, quod ista non potentia pravorum in co quod est libera ,
debent excipi . eligenda est et hoc ostenditur, quia
2. Item , Objicitur de sequenti quod est non necessitate naturæ obligatur ad bo-
peccare. Dicit enim Philosophus , quod num , sicut potentia ignis ad comburere .
potestas pravorum eligenda est ergo Et quod dicit Philosophus , quod Deus
ipse potest prava agere, quia nihil eli- potest prava agere intelligendum est
gendorum deficit ei : ergo videtur dice- materialiter, id est , potest agere quæ-'
re falsum . dam quæ modo sunt prava, quæ tamen
3. Item , Ipse in capite C enumerat si ipsc ageret, prava non essent.
quatuor quæ non potest Deus , scilicet AD ALIUD dicendum , quod illorum qua- Ad 3.
mori, falli , miser fieri , et vinci et tuor quædam dicunt defectum in esse ,
quæritur, Penes quid illa sumantur? quædam in bene esse in esse, sicut mo-
ri in bene esse , sicut alia et tunc falli
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Deus non refertur ad defectum potentiæ cognitivæ,
potest ambulare , nec loqui : et hoc ideo , miseria autem ad potentiam affectus ,
quia cum hoc verbum , potest, sit proha- vinci autem ad resistendum alii in utro-
reticum , si conjungeretur cum infinitivo que, scilicet in intellectu , et in affectu .
significante actum illius potentiæ, intel-
E. Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur .
Ilic ergo diligenter considerantibus , omnipotentia ejus secundum duo
apparet, scilicet quod omnia facit quæ vult, et nihil omnino patitur, secun-
Cf. III Sententiarum , Dist . IV.

XSVI 24
dum utrumque Deus omnipotens verissime prædicatur : quia nec aliquid

est quod ei ad patiendum corruptionem inferre valeat, nec aliquid ad fa-
ciendum impedimentum afferre . Manifestum est itaque Deum omnino ni-

hil posse pati , et omnia facere posse , præter ea sola quibus ejus dignitas
læderetur, ejusque excellentiæ derogaretur : in quo tamen non est minus

omnipotens . Hoc enim posse non esset posse, sed non posse . Nemo ergo
Deum impotentem in aliquo dicere præsumat , qui omnia potest quæ
posse potentiæ est : et inde vere dicitur omnipotens.
F. Quibusdam auctoritatibus traditur, quod ideo dicitur omnino omnipotens, quia

potest quidquid vult.
Ex quibusdam tamen auctoritatibus traditur ideo vere dici omnipotens,

quia quidquid vult potest. Unde Augustinus in Enchiridion : Non ob aliud
veraciter vocatur omnipotens, nisi quoniam quidquid vult potest, nec vo-
luntate cujuspiam creaturæ voluntatis omnipotentis impeditur effectus ' .
Idem, in libro de Spiritu et littera : Non potest Deus facere injusta , quia
ipse est summa justitia et bonitas. Omnipotens vero est, non quod possit
omnia facere , sed quia potest efficere quidquid vult, ita ut nihil valeat ejus
voluntati resistere quin compleatur, aut aliquo modo impedire eamdem .
Joannes Chrysostomus in Homilia quadam de Expositione symboli ait :
Omnipotens dicitur Deus, quia posse illius non potest inveniri non posse ,
dicente Propheta : Omnia quæcumque voluit fecit ' . Ipse est ergo omnipo-
tens , ut totum quod vult possit. Unde Apostolus : Ejus, inquit, voluntati
quis resistit ' ? His auctoritatibus videtur ostendi , quod Deus ex eo tantum
dicatur omnipotens , quod omnia potest quæ vult , non quia omnia possit,
1 S. AUGUSTINUs, In Enchiridion , cap . 96 .

2 Psal. cx , 3.
3 Ad Roman. ix, 19.
IN I SENTENT. DIST. XLII, G, ART. 9. 371
G. Determinatio præmissarum auctoritatum .
Sed ad hoc potest dici , quod Augustinus ubi dicit , « Omnipotens non dici-
tur, quod omnia possit, etc. , » tam ample et generaliter accepit omnia, ut
etiam mala includeret , quæ Deus non potest, nec vult . Non ergo negavit
eum posse omnia quæ convenit ei posse . Similiter cum dicit : « Non ob
aliud veraciter dicitur omnipotens , nisi quoniam quidquid vult potest : » non
negat eum posse etiam ea quæ non vult, sed adversus illos qui dicebant
Deum multa velle quæ non poterat, affirmat eum posse quidquid vult, et
ex eo vere dici omnipotentem , non ob aliud , quam quia potest quidquid

vult. Sed cave quomodo intelligas , Potest quidquid vult. An quidquid vult
se posse , an quidquid vult facere, an quidquid vult fieri. Si enim dicas.
ideo omnipotentem vocari, quia potest quidquid vult se posse : ergo et Pe-
trus similiter omnipotens dici potest, vel quilibet sanctorum beatorum ,

quia potest quidquid vult se posse , et potest facere quidquid vult se facere .
Non enim vult facere nisi quod facit , nec posse nisi quod potest : sed non
potest facere quidquid vult fieri . Vult enim salvos fieri qui salvandi sunt ,
verumtamen eos salvare non valet . Deus autem quidquid vult fieri , potest
facere . Si enim vult aliquid fieri per se , potest illud facere per se , et per se
facit : sicut cœlum et terram per se fecit, quia voluit. Si autem vult fieri
per creaturam , et per eam operatur : sicut per homines facit domos , et hu-
jusmodi artificialia . Et Deus quidem ex se , et per se potest : homo autem

vel Angelus, quantumcumque beatus est, non est potens ex se vel per se .
DIVISIO TEXTUS . ARTICULUS IX .
Utrum possibile simpliciter dicatur se-

« Ilic diligenter considerandum est, cundum causas inferiores, vel supe-
etc. » riores?
Hic incipit tertia pars istius distinctio-
nis, in qua Magister recolligit circa quæ
consideratur omnipotentia divina , et ob- Incidit autem hic quæstio, a qua to-
jicit in sequenti capitulo F in contra- tum præcedens dependet , Utrum possi-
rium , et solvit in tertio , cap. G, et in bile simpliciter dicatur secundum causas
hoc finitur distinctio . inferiores, vel superiores ?
Videtur autem , quod secundum infe- habet causam inferiorem . Item , Hæc.
riores : quia non esset possibilis , possibile est istum
1. Possibile sequitur id in quo primo justificari . Item , De cæco illuminato ve-
invenitur potentia ad fieri : hoc autem est rum est, quod modo videt : ergo cum
materia ergo videtur, quod materiam quilibet actus suppositus ut nunc , infe-
et materiæ dispositionem sequatur pos- rat posse ad actum ante hoc nunc, ve-
sibilitas et impossibilitas fiendi aliquid rum erit quod antequam illuminaretur ,
vel non fiendi . possibile fuit eum videre . Item , Virgo
2. Item, Nisi dicatur possibile secun- peperit ergo possibile fuit Virginem
dum causas inferiores , nihil erit impos- parere : aut oportet dicere , quod omnes
sibile quia non erit impossibile apud illæ impossibiles sunt : aut oportet di-
Deum omne verbum¹ . cere, quod possibile dicitur secundum
3. Item, Aristoteles in II Physicorum causas superiores.
reprehendit eos qui casum et fortunam
ponebant in cœlo , eo quod in perpetuis SOLUTIO. Meo judicio dicendum , quod Solutio.
est necessitas ordinata : ergo multo ma- possibile semper ponitur circa aliquid :
gis in æternis cum igitur possibile fieri et secundum formam et materiam illius
sit possibile non fieri , videtur quod pos- circa quod ponitur, judicandum est de
sibile non sit secundum causas superio- ipso : non enim res eodem modo in po-
res , sed inferiores . tentia sunt ergo possibile de ipsis di-
4. Item, Necessarium et contingens ctum , non dicetur eodem modo sed
accipiuntur secundum causas inferiores : possibile est in eo quod fit in compara-
quia aliter omnia essent necessaria : er- tione ad efficiens , quod habet ipsum fa-
go videtur, quod etiam possibile . cere. Quædam autem nominant possibile
5. Item , Commentator super IX pri- materiæ cum dispositione contrariante ad
mæ Philosophiæ dicit : Nihil est in po- id quod dicitur posse fieri : sicut cum
tentia in aliquo , nisi quod uno motore dicitur, cæcus potest videre , et virgo
naturali potest educi de illo : ergo vide- potest parere . Unde videtur mihi , quod
tur, quod impossibile non sit nisi secun- tales non sunt possibiles dicendæ ante
dum causas naturales dictum : non ergo actum quia simul datur eis potentia et
secundum causas superiores . actus. Quædam autem ordinantur secun-
e contra. Si autem hoc concedatur. CONTRA : dum potentiam fiendi tantum sub poten-
1. I ad Corinth. 1 , 20 , super illud , tia divina , sicut mundum possibile est
Nonne stultam fecit Deus sapientiam fieri, et Angelum possibile est fieri, et
hujus mundi ? dicit Glossa : Sapientia omne creatum possibile : et in his non
hujus mundi impossibile judicat , quod supponitur possibilitas nisi obedientia
in naturis rerum non videt. Ilanc Deus voluntati Creatoris non cum aliquo dis-
stultam fecit, possibile declarando , quod ponente in contrarium : et ideo conce-
illa impossibile judicat : ergo possibile duntur illæ possibiles potentiæ efficientis
simpliciter dicitur secundum causas su- tantum , licet minus proprie potentia ef-
periorcs. ficientis dicatur possibilitas, sed magis
2. Item, Si possibile non diceretur nisi proprie dicitur potestas completa, possi-
secundum causas inferiores , tunc non bilitas autem dicitur potentia imperfecta
esset hæc vera , Antequam mundus es- materiæ, et potentia est communis ad
set, possibile fuit mundum fore. Item , utramque .
Impossibilis etiam esset ista, possibile DICENDUM igitur ad prima objecta,
est animam rationalem fieri : quia non quod rationes illæ bene concludunt de
1 Luc. I, 37.
IN I SENTENT. DIST. XLII, D. 373
possibili quod habet potentiam cum dis- quod dicitur posse fieri. Unde talia po-
positione materiæ : quia non sunt in posita in actu non inferunt suas potentias
tentia ad aliquid contrarium dispositioni ante actum in tempore præterito : quia
et formæ quam habent : et si adveniat nullam ante actum potentiam illius actus
simul , confertur eis potentia et actus a habuerunt.
potentia superiori . AD GLOSSAM autem , dicendum quod
AD EA autem quæ objiciuntur in con- sapientia mundana judicavit talia Deo
trarium , dicendum quod in talibus non impossibilia , et in hoc stulta fuit : quia
supponitur aliquid ordinatum in contra- sibi nihil est impossibile . Quidam au-
rium ejus quod fit, cum dicitur, iste pot- tem aliter sentiunt dicentes , quod possi-
est justificari, et cælum et Angelus pot- bile et necessarium variatur secundum
est fieri , vel anima rationalis , licet de scientias : unde dicunt possibile in na-
anima alia ratio sit quam de aliis. Cum tura dici secundum causas inferiores , in
autem dicitur, cæcus potest videre , et theologia autem secundum causas supe-
virgo potest parere videtur mihi , quod riores. Sed hoc non videtur : quia quod
falsæ sunt, quia virtute nominis circa possibile est simpliciter , ubique possibile
quod ponitur potentia , significatur dis- est, et idem est de necessario et impossi-
positio et necessitas ad contrarium ejus bili.
H. Oppositio.
Sed forte dices , Nec Dei Filius potest a se , nec Spiritus sanctus , sed
solus Pater. Ille enim potest a se, qui est a se : Filius autem , quia non est
a se, sed a Patre , non potest a se , sed a Patre : et Spiritus sanctus ab

utroque. Ad quod dicimus , quia licet Filius non possit a se , nec operetur a
se, potest tamen et operatur per se : sic et Spiritus sanctus . Unde Hilarius
in libro IX de Trinitate : Naturæ , inquit, cui contradicis, hæretice , hæc
unitas est , ut ita per se agat Filius , ne a se agat : et ita non a se agit, ut
per se agat . Per se autem dicitur agere et potens esse , quia naturalem ha-
bet potentiam camdem quam et Pater, qua potens est et operatur : sed
quia illam habet a Patre , non a se, ideo a Patre, non a se dicitur posse et
agere . Homo autem vel Angelus gratuitam habet potentiam, qua potens
est. Ideo ergo vere ac proprie Deus Trinitas omnipotens dicitur, quia per
se , id est, naturali potentia potest quidquid vult fieri , et quidquid vult se

posse . Nihil enim vult fieri quod non possit facere per se , vel per creatu-
ras : et nihil vult se posse, quod non possit : et omne quod vult fieri , vult
se posse : sed non omne quod vult se posse , vult fieri : si enim vellet , ſie-
ret : quia voluntati ejus nihil resistere possit.
potentia communis sit tribus personis ,

sicut essentia in qua potentia radicatur ?
Videtur autem quod sic : quia
1. Omnia essentialia communia sunt :
ARTICULUS X.
ergo et potentia.
2. Item, Si non esset una potentia
An omnipotentia possit convenire aliis trium , aliquid de essentialibus haberet
a Deo ? et, An sit communis tribus per-
unus quod non haberet alius , quod tol-
sonis ? et, An potest convenire bea- leret æqualitatem ab eis .
tis ?
SED CONTRA primum objicitur sic : Sed contra.
Perfectio beatitudinis consistit in per-
fecto posse , et perfecto scire , et perfecta
Deinde quæritur de hoc quod dicit in bonitate , quia ad illa omnia bona redu-
ultimo capitulo , ibi, « Sed forte dices, cuntur perfectum autem posse non est
Nec Dei Filius , etc. »
nisi omnipotentia ergo videtur, quod
Ex hoc enim videtur, quod alii possit omnibus beatis omnipotentia communi-
convenire quam Deo omnia posse , licet cetur.
potentiam illam habeat ab alio . ITEM contra secundum quia Pater
SED CONTRA :
potest generare Filium : Filius autem
1. Si aliquod proprium sequitur ali- non potest ergo non quidquid potest
quam substantiam ratione alicujus prin- Pater, potest et Filius , ut videtur.
cipii quod est in substantia illa , si illud
principium est incommunicabile , erit SOLUTIO . Dicendum , quod potentia solutio.
proprium incommunicabile : sed omni- Ad 1 et 2.
communicabilis est : omnipotentia au-
potentia sequitur divinam substantiam tem nullo modo, sicut probant duæ pri-
ratione perfectionis essentiæ in hac hy- mæ rationes .
postasi , ut supra habitum est : ergo nisi AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object.
illa perfectio sit communicabilis , omni- dicendum quod est perfectio in summo,
potentia erit incommunicabilis : sed illa et hæc non competit nisi soli Deo : et
est incommunicabilis : ergo et omnipo- est perfectio secundum modum possibi-
tentia.
lem creaturæ glorificatæ , et hæc perfe-
2. Item , Si omnia posset , tunc etiam ctio est quæ beatificat beatos.
posset creare , quod falsum est, quia
creare est actus potentiæ infinitæ , cum AD ID quod ulterius quæritur, dicen-
Ad quæst.
ens et nihil nullam habeant proportio- dum quod una est potentia trium, et
nem finitam , et quidquid creatur, ex similiter omnipotentia .
nihilo educatur.
ADID autem quod in contrarium ob-
jicitur, supra est disputatum et respon-
Quæstiunc. Item quæritur ulterius, Utrum omni- sum ' .
1 Vide, I Sententiam , Dist . VI. Tom . XXV.

IN I SENTENT. DIST. XLIII , A, B. 375
DISTINCTIO XLIII .
De potentia Dei in comparatione ad quantitatem : ostendens ejus

immensitatem, sive quantum Deus possit.
A. Opinio quorumdam dicentium Deum nihil posse nisi quod facit .
Quidam tamen de suo sensu gloriantes, Dei potentiam sub mensura

coarctare conati sunt. Cum enim dicunt, Hucusque potest Deus , et non
amplius , quid hoc est aliud quam ejus potentiam quæ infinita est, conclu-
dere et restringere ad mensuram ? Aiunt enim , Non potest Deus aliud fa-
cere quam facit, nec melius facere id quod facit , nec aliquid prætermittere
de his quæ facit. Istamque primam suam opinionem verisimilibus argu-

mentis , causisque commentitiis , necnon et sacrarum auctoritatum testi-
moniis munire conantur dicentes : Non potest Deus facere , nisi quod bo-
num et justum est fieri non est autem justum et bonum fieri ab eo, nisi
quod facit. Si enim aliud justum est et bonum eum facere quam facit, non
ergo facit omne quod justum est et bonum eum facere : sed quis audeat
hoc dicere ?
B. Secunda ratio.
Addunt etiam , Non potest facere nisi quod justitia ejus exigit : sed non
exigit ejus justitia , ut faciat nisi quod facit : non ergo potest facere nisi
quod facit. Eademque justitia exigit, ut id non faciat quod non facit : non
autem potest facere contra justitiam suam : non ergo potest aliquid eorum
facere quæ dimittit.
C. Responsio ad prius dictum .
His autem respondemus, duplicem verborum intelligentiam aperientes,

et ab eis involuta evolventes sic : Non potest Deus facere nisi quod bo-
num est et justum , id est, non potest facere nisi illud quod si faceret, bo-
num et justum esset, verum est : sed multa potest facere quæ non bona
sunt nec jusla , quia nec sunt , nec erunt, nec bene fiunt, nec fient, quia
numquam fient.
Item , quod secundo oppositum fuit : Non potest facere nisi quod justitia
sua exigit et, Non potest id facere quod justitia sua exigit ut non fiat. Di-
cimus, quia exactionis verbum de Deo congrue non dicitur, nec proprie
accipitur : et in illis locutionibus duplex est sensus . Si enim intelligas ,
non potest facere nisi quod sua justitia exigit , id est , nisi quod voluntas
sua justa vult, falsum dicis . Justitia enim ipsius Dei æquissima voluntas
accipitur : qualiter accipit Augustinus illa verba Domini in Genesi loquen-
tis ad Lot, Non possum quidquam facere donec illo introeas ' , exponens :
Non posse , inquit , se dixit, quod sine dubio poterat per potentiam , sed non
poterat per justitiam quasi poterat quidem , sed non volebat, et illa vo-
luntas justa erat. Si vero per hæc verba intelligis eum non posse facere ,
nisi illud quod si fieret, justitiæ ejus conveniret, verum dicis . Similiter
distingue illud : Non potest facere quod sua justitia exigit ut non faciat , id
est, non potest facere id quod ipse qui est summa justitia , non vult facere,
falsum est . Si autem his verbis intelligas eum non posse facere id quod
justitiæ ejus convenire non potest , verum dicis.
rit infinitatem potentiæ divinæ, dividi-

tur secundum ea que objiciunt qui in-
DIVISIO ET EXPOSITIO TEXTUS. finitatem potentiæ divinæ improbare ni-
tuntur. Sunt autem tria, ut dicitur in
Littera, scilicet rationes verisimiles ,
« Quidam de suo sensu gloriantes , per quas objiciunt primo . Secundo , po-
etc. » nuntur causæ commentitiæ , per quas
Hæc distinctio in qua Magister inqui- objiciunt , ibi , D , § 3 : « Addunt quo-
1 Vulgata habet , Genes . xix , 22 : Festina et nec ingrediaris illuc.

salvare ibi, quia non potero facere quidquam do-
IN I SENTENT. BIST. XLIII , C, ART. 1 . 377
que illi dicentes , Nihil facit Deus aut to secundo et tertio , quod ponit in eodem
dimittit, nisi optima et rationabili cau- capitulo C , § 2. Et habet duos ramos ,
sa , etc. » Tertio , objiciunt per au- quorum primus est hic : Non potest Deus
ctoritates perverse intellectas, ibi , E , facere , nisi quod decet et non decet
« His autem illi scrutatores qui, etc. » facere , nisi quod facit, quia aliter omit-
Sunt autem in prima parte tria capi- teret ergo non potest facere nisi quod
tula in quorum primo et secundo , sci- facit . Alius ramus est : Aut debet dimit-
licet A et B, inducit Magister duas tere quod dimittit ne faciat, aut non . Si
rationes verisimiles, quarum prima est sic : sed nihil facere potest quod non de-
hæc Non potest Deus facere nisi quod bet : ergo nihil potest facere quod non
justum et bonum est fieri quidquid facit . Si non ergo de debito aliquid
autem justum et bonum est fieri , illud dimittit , quod falsum est . Et applicat
totum facit, quia aliter argueretur omis- Magister camdem solutionem quæ prius
sionis : ergo quidquid potest facere , est posita et addit, quod hoc verbum ,
facit ergo non potest plus facere quam debet, male sonat de Deo quia non
facit. Secunda est hæc : Non potest Deus obligatur nisi forte ex promisso . Dicitur
facere nisi quod justitia exigit : justitia autem iste error fuisse Magistri Petri
autem non exigit facere , nisi quod facit : Abælardi.
ergo non potest facere nisi quod facit. Item, Notandum quod ista objecta
In tertio autem capitulo C, solvit quidam aliter solvunt per æquivocatio-
Magister istas duas rationes : et intentio nem potentiæ, dicentes, quod cum di-
suæ solutionis consistit in distinctione citur : Non potest Deus facere nisi quod
hujus propositionis , non potest Deus fa- facit , si intelligatur de potentia conjun-
cere, nisi quod justum et bonum est cta actui , vera est locutio si autem
fieri . In hac enim locutione ponitur hoc de potentia absoluta, falsa est . Sed
verbum, potest, quod habet vim am- hæc solutio non dissolvit : quia objectio
pliandi, et ponitur circa Deum ut po- procedit de potentia simpliciter.
tentem et hoc quod dico , justum el bo- Per hoc ergo patet dissolutio et sen
num est fieri, cadit sub hoc verbo, pol- tentia primæ partis .
est, sicut materia in qua terminatur actus
illius potentiæ quam copulat verbum
est ergo duplex est locutio , scilicet
quod potest intelligi, quod prius cadat sub
verbo habente vim ampliandi antequam ARTICULUS I.
restringatur a verbo est , ad præsens ju-

stum et bonum : et tunc ly est non copu- An potentia Dei sit infinita ?
labit præsens tempus, sed tempus confu-
sum , respondens potentiæ : et tunc vera
est sub sensu quem ponit Magister, non Incidunt autem hic tria dubia , quo-
potest Deus, etc., id est, non potest rum primum est, An potentia Dei sit
facere nisi quod bonum et justum infinita, sicut videtur supponere in Lit-
esset, si fieret. Si autem e contra justum tera ?
et bonum intelligatur restringi prius a Secundum est , Utrum potest finiri
verbo , est, ad præsens bonum et ju- ad actum , vel non ?
stum tunc falsa est locutio : quia tunc Tertium est de hoc quod dicit in Lit-
sequeretur, quod nihil posset facere tera, Utrum extendat se ad alia , quam
Deus, nisi quod modo justum et bonum bonum et justum sit fieri in opere ? hoc
est fieri. est quærere, Utrum aliqua faciat , quæ
Eadem penitus solutio est in argumen- nec bonum nec justum est fieri ?
Ad PRIMUM proceditur sic : aut est finis , aut a fine constat autem ,
1. Dicit Hilarius : « Quod impossibile quod Deus non habet perfectionem po-
est intelligere homini , Deo possibile est : >> tentiæ ab alio fine : ergo ipse est perfe-
sed impossibile est intelligere infinitum : ctus , quia finis essentialiter est secun-
ergo secundum potentiam ipse est in- dum potentiam finis autem nullus in-
finitus . finitus est , quia nihil finiret si infinitus
2. Item , Hilarius : « Parum est ut esset ergo probatum est, quod infini-
Deus possit facere quod vult , quin etiam tum est imperfectissimum ergo non
possit facere quod dicit : perfectæ enim competit Deo , nec secundum essentiam ,
potestatis est id naturam posse facientis , nec secundum potentiam .
quod significare potest sermo dicentis. » 2. Item , Invenimus in naturis infini-
3. Item , Basilius : « Plus potest Deus tum finibile , et hoc est imperfectum
facere, quam tu possis cogitare . » perfectibile ex illa parte enim qua est
4. Item , Super illud Psalmi cxvin , 81 finibile, est perfectibile : et ex illa parte
et 114 : Et in verbum tuum superspera- qua est infinitum , est imperfectum ut
vi: dicit Glossa : Potentia Dei est super materia prima : ergo si aliquid est infi-
omne quod potest homo intelligere . nitum nullo modo finibile, illud erit im-
5. Item , Damascenus dicit , « quod infi- perfectius imperfectissimo : si igitur Deus
nitum est , quod nec loco , nec tempore , in essentia vel in potentia est infinitum
nec intellectu circumscribitur » : potentia nullo modo finibile, ipse erit imperfe-
autem Dei nullo istorum circumscribi- ctior omnibus .
tur ergo est infinita . 3. Item , Infinitum est passio continui
6. Item, Potentia Dei respondet essen- vel discreti Deo autem nec continuum
tiæ essentia autem infinita est : quia nec discretum est : ergo , etc.
non finitur ad aliquid, eo quod nec 4. Item , Conditio potentiæ materialis
habeat principium, nec finem : ergo et est : ergo non competit Deo , vel poten-
potentia. tiæ ipsius .
7. Item, Omnis virtus (ut dicitur in 5. Item , Nobilius est semper Deo at-
libro Causarum) quanto magis est uni- tribuendum finis autem nobilior est :
ta, tanto magis est infinita : sua autem ergo melius est ut sua potentia dicatur
maxime est unita : ergo , etc. finis, quam ut dicatur infinita.
8. Item , Etiam Philosophi dicunt , quod
motor cœli est infinitæ virtutis , quia SOLUTIO . Dicendum , quod infinitum Solutio.
movet motu infinito et tempore infinito : multipliciter dicitur. Dicitur enim nega-
ergo videtur , quod multo magis Deus tive, ut dicatur non finitum et sic dixi-
erit potentiæ infinitæ. mus supra , quod si vis fiat in verbo ,
9. Item, Si est finitæ potentiæ , finitur Deus est infinitum , id est, non finitum :
ad aliquid istud ergo finitum est : ergo et punctum est infinitum , et forma, et
potest cogitari eo majus : ergo Deus non locus , et omne illud quod est finis , et
est majus quam cogitari possit , quod nullo modo finitur : tamen aliter Deus
improbatum est ab Anselmo : ergo vide- quam alia quoniam Deus non finitur
tur, quod Deus sit infinitæ potentiæ. tripliciter, scilicet intellectu diffiniente ,
SED CONTRA :
Sed contra. cujus est diffinire , eo quod circumspicit
1. Nihil omni modo infinitum est per- totam rem per terminós essentiæ rei :
fectum , ut dicit Philosophus : sed omni et sic solus Deus finit se , quia suum
modo est infinitæ potentiæ : ergo nullo intellectum nihil sui latet et sic com-
modo est potentiæ perfectæ. Si forte di- prehendit se Deus , quia aliter suus in-
ceres, quod dictum Philosophi non esset tellectus esset minor quam ipse : unde
verum , probatur sic : Omnis perfectio sibi non est infinitus . Hoc modo autem
IN I SENTENT. DIST . XLIII , C , ART. 2. 379
non finitur ab aliquo alio intellectu , nec finiri, qua est infinitum habitum autem
loco , quantumcumque sit in expansio sive est potentiam Dei esse infinitam ad ac-
re, sive intellectu , etiamsi ponantur multi tus ergo ad actus finiri non potest .
mundi quotcumque , non finitur illis 2. Item , Magister Hugo de sancto Vi-
Deus , sed magis finit et continet, ut su- ctore dicit : « Sicut æternitatem Dei non
pra dictum est . Nec tempore finitur : æquat tempus, nec immensitatem locus :
quia nunc suæ æternitatis durando ex- sic nec sapientiam sensus , nec bonita-
cellit, tempus ante et post. Sed alio modo tem virtus , nec omnipotentiam opus . »>
dicitur infinitum secundum diffinitionem Ergo non est finibilis ad opus aliquod .
Philosophi in III Physicorum , quod in- 3. Item , Nos videmus quod infini-
finitum est cujus partes accipienti sem- tum secundum quod est in continuo
per est aliquid extra accipere : et hoc numquam finitur, eo quod suus actus
potest dici dupliciter, scilicet secundum semper est permixtus potentiæ ad actum
potentiam passivam , et sic est in conti- ulteriorem ejusdem rationis , ut dicit Phi-
nuo et discreto et secundum potentiam losophus : ergo nec omnipotentia finic-
activam, et sic est in sola potentia Dei : tur, eo quod semper quolibet effectu ac-
ita ut dicatur, quoniam sicut infinitum in cepto ratio potentiæ agentis ulterius ad-
continuo consideratur secundum divisio- huc relinquitur .
nem quæ non stat ad partes intra con- 4. Item , Si finibilis est, finiatur in in-
tinuum , ita infinitum in potentia activa stanti : ergo post illud non est potens :
est , non stare potentiam in aliquo effe- sed potentius esset quod facere posset
ctu supposito secundum magnitudinem et hoc et amplius : ergo Deus non est
et secundum multitudinem. potentior quam cogitari posset, quod fal-
Ad object. DICENDUM ergo ad primum , quod obje- sum est.
1 et alias.
ctio illa non procedit nisi de infinito sc- SED CONTRA : Sed contra.
cundum potentiam passivam , et non ac- 1. Potentia Dei ultra sapientiam Dei se
tivam quia activa potentia non accipit non extendit ergo tanla est potentia ,
aliquam perfectionem ab actu , sed potius quanta est sapientia : sapientia autem est
per actum dat perfectionem aliis . Nec ars plena rationum omnium viventium :
tamen dicimus Deum esse infinitum , ita rationes autem illæ sunt eorum quæ sunt,
quod non sit finis : sed potius finitio- et fuerunt , et futura sunt : ergo sunt fi-
ne qua finis dicitur finitus , finitissimus nitæ ergo et potentia finita, ut videtur.
omnium Deus et potentia sua, et quid- 2. Item, Hugo de sancto Victore di-
quid ipse est et eadem solutio est ad cit , quod potentia est exsequens, et sa-
alia. pientia disponens : non autem disponit.
infinita : ergo nec potentia in exsequend
est ad infinita : ergo stat.
3. Item , Quidquid potest Deus facere ,
illud potest fieri : et detur ista : Quæcum-
ARTICULUS II. que autem possunt fieri , possunt poni
esse, et non erit inconveniens : quia fal-
An potentia Dei possit finiri ad actus so et non impossibili posito , quod acci-
vel non ?
dit, est falsum et non impossibile sit
igitur, quod sint actu : ergo non pos-
sunt tunc fieri plura : ergo nec Deus pot-
Secundo quæritur, Utrum potentia est facere plura : ergo stat potentia ipsius.
Dei finiri possit ad actus, vel non ? 4. Item , Omne creabile potest poni
Videtur autem , quod non : quia creatum ergo tunc non erit aliquid plus
1. Nihil infinitum ex parte illa potest creabile : ergo nec Deus potest tunc ali-
quid plus creare : ergo stabit potentia:

ipsius .
Solutio. SOLUTIO. Ad hoc quidam dicunt , quod

potentia habet duplicem actum, scilicet ARTICULUS III .
qui est facere , et qui est factum esse : po-
tentia igitur quæ est infinita , quocumque An Deus aliqua fecerit vel possit quæ
modo dicatur infinita, potest poni in nec bonum nec justum est fieri ? et,
actum qui est facere , sed non potest An potest facere injustum vel præter
poni in actum qui est factum esse : quia vel contra justitiam ? et, Utrum pol-
est damnare Petrum, et salvare Ju-
infinitum numquam est in esse , nec in
dam ?
factum esse . Sed melius et artificiosius
potest dici, quod est quædam potentia
ad actum qui est simpliciter actus et
cst quædam potentia ad actum semper Tertio quæritur, Utrum aliqua faciat
potentiæ permixtum ad actum eumdem vel possit facere, quæ nec bonum nec
in specie vel in numero . Potentia igitur justum est fieri ¹ ?
quæ est ad actum simpliciter, illa potest Videtur, quod sic : quia
poni in actu illo , ita quod nihil remanet. 1. Super illud Ezechiel . xx, 39 : Quod
de potentia ad actum illum , vel similem si... nomen sanctum meum pollueritis ,
illi in specie : sicut combustibile in com- etc. , dicit Glossa : Quod facere cogitavit
bustum esse, quia combustum non pot- per justitiam , non fecit per clementiam :
est esse amplius combustum vel com- ergo videtur, quod aliquid fecit quod non
buri. Potentia autem quæ est ad actum crat justum fieri .
qui semper est permixtus potentiæ ad 2. Item, Jerem . 11 , 2 : Recordatus sum
actum similem in specie, est potentia tui, miserans adolescentiam tuam, etc.,
quæ est ad actum infinitum , sive passive dicit Glossa : Deus misericors paratus est
dicta sit potentia, sive active. Unde con- salvare per misericordiam , quos non pot
tinuum numquam ponetur tantum divi- est per justitiam : ergo videtur, quod
sum , quin adhuc sit divisibile secundum multa facit quæ non sunt justa .
eamdem rationem divisionis qua divisum SED CONTRA :
Sed contra.
est : ergo Deus numquam potest poni tot 1. II ad Timoth . 1, 13 , super illud : Ne-
egisse vel fecisse, quin adhuc habeat po- gare seipsum non potest : dicit Augusti-
tentiam operandi , sicut prius . nus : « Cum justus sit, negare suam ju-
CONCEDENDO ergo rationes primo indu- stitiam non potest, sic enim seipsum ne-
clas, garet. »
Ad object. Dicendum ad primum quod objectum 2. Item , Idem est justitia in Deo quod
Ad 1.
est in contrarium , quod potentia exse- potentia : ergo si nihil potest facere nisi
quens est illa quæ se commetitur arti fa- de potentia, nihil poterit facere nisi de
ciendorum , sed non potentia absoluta : justitia.
et hoc supra explanatum est. 3. Item, Nihil potest facere nisi juste :
Ad 2. AD ALIUD est eadem solutio . hæc conceditur a magistro in Littera :
Ad 3 et 4. AD DUO Sequentia dicendum , quod crea- ergo idem est juste facere , et posse fa-
bile infinitum est potentia agentis , sicut cere : ergo nihil potest facere, nisi de
et creans : et ideo patet, quod non potest justitia , ut videtur .
poni in actu aliquo , nisi adhuc remaneat 4. Item , Detur quod aliquid faciat
potentia. præter justitiam : ergo factum illud non
1 Cf. I P. Summa theol . B. Alberti, Q. 77 . membr. 2.

IN I SENTENT . DIST . XLIII , C, ART. 3. 381
erit justum sed qui facit quod non est sit in supposito justitia et omnipotentia ,
justum , injustus est : ergo videtur, quod tamen differunt per connotata : et ideo
esset injustus, quod absit. aliquid convenit uni, quod non convenit
alii.
Quæst. 1 . ITEM QUÆRITUR, Si conceditur quod AD ALIUD dicendum , quod secundum Ad object . 3
potest facere quod non est justum fieri, prædicta patet , quare a Magistro conce-
utrum concedendum sit , quod potest ditur, quod Deus nihil potest facere nisi
facere injustum , vel præter vel contra juste : et similiter conclusio illa , ergo
justitiam ? nihil potest facere nisi de justitia , quæ
est duplex eadem duplicitate .
Quæst. 2. ULTERIUS quærunt quidam curiosi , AD ALIUD dicendum , quod si detur ali- Ad object 4.
Utrum potest damnare Petrum , et sal- quid facere Deus quod modo non est ju-
vare Judam ? stum , quia non est, nec erit, non sequi-
Videtur quod sic : quia orationibus tur propter hoc quod illud non sit ju-
beati Gregorii Trajanus revocatus est ad stum quia eo ipso justum est , quod ipse
vitam constat autem damnatum fuisse facit : unde istæ duæ sunt incompossibiles ,
Trajanum , cum fuerit paganus et si Deum facere quod non facit, et illud non
postea vixit, potuit agere pœnitentiam , et esse justum : tamen utraque earum possi-
ita salvari : ergo damnatum potest sal- bilis est per se sumpta : et hoc ideo est,
vare ergo eadem ratione et glorificatum quia in una per intellectum clauditur op-
damnare . positum alterius : in hac enim , Deum fa-
cere quod non facit, clauditur Deum non
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod Deus potest nisi juste facere posse , et eo ipso justum
facere quod non est justum fieri, si ly esse quod ipse facit .
quod non est justum fieri, cadat sub
ampliatione potentiæ importatæ per ly AD ALIUD dicendum, quod injuste vel Ad quæst.1 .
polest, ut supra distinximus . præter justitiam Deus nihil facere pot-
Ad 1.
AD PRIMUM ergo dicendum , quod ju- est : quia hoc ponit indecentiam et con-
stitia dicitur multis modis , ut alibi di- trarietatem honesti : et hoc non cadit in
ctum est sed in Glossa illa dicitur justi- Deum . Negatio autem sola, cum dicitur ,
tia redditio debiti pro meritis : tamen quod non est justum , non ponit aliquid ,
alio modo dicitur justitia de essentia bo- sed tollit id quod in præsenti justum est ,
nitatis divinæ, et sic clementia non est et relinquit ex consequenti potentiam ad
sine justitia unde non sequitur , si in hoc quod sit justum si fiat a Deo , eadem
hoc opere non salvatur justitia secundum ratione qua justum est quod modo facit.
rationem dictam , quod nullo modo sal-
vetur in eo . AD ID quod quæritur, Utrum potest Ad quæst. 2.
Ad 2. AD ALIUD dicendum eodem modo , damnare Petrum , et salvare Judam ?
quod loquitur de justitia debiti pro me- Dicendum quod potest quidem de po-
ritis Ninivitarum , et non de justitia ab- tentia absoluta , sed non de potentia re-
solute quocumque modo dicta . lata ad ordinem sapientiæ.
Adcbject. 1. AD ID quod in contrarium objicitur, di- AD ID quod objicitur de Trajano dicen-
cendum quod ibi dicitur justitia æquitas dum, quod hoc ex dispensatione factum
divinæ voluntatis , quam numquam deest ad manifestandam gloriam Dei : qui
serit vel negat Deus. enim finaliter damnatus est , nullo modo
Ad object. 2.
AD ALIUD dicendum , quod licet idem potest revocari ad statum salvandorum .
D. Tertia illorum ratio..
Addunt quoque et alia dicentes , Non potest Deus facere nisi quod debet :
non autem debet facere nisi quod facit . Si enim debet alia facere, non ergo
facit omne quod debet : si vero facit omne quod debet, nec potest facere
nisi quod debet : non ergo potest facere nisi quod facit.
Item , Aut debet dimittere quod dimittit ne faciat, aut non debet . Si non
debet, non recte dimittit . Si vero debet dimittere : ergo non debet facere .
Si autem non debet, nec decet , non oportet cum facere : et si non decet
nec oportet eum facere , ergo non potest facere : non ergo potest facere ,
nisi quod facit : nec potest illud dimittere quod facit ' , quia debet illud fa-
cere : et quod debet facere, non potest illud dimittere . Sed ut mihi videtur ,
hoc verbum , debet, venenum habet . Multiplicem enim et involutam conti-
net intelligentiam, nec Deo proprie competit , qui non est debitor nobis
nisi forte ex promisso : nos vero ei debitores sumus ex commisso . Ut au-
tem venenum evacuetur, distingue verbi sensum : Non potest Deus facere
nisi quod debet, id est , nisi quod vult, falsum est . Sic enim potest ipse dici
debere aliquid , quia vult illud . Si autem dicatur , non potest nisi quod de-
bet, id est, non potest nisi illud , quod si faceret, ei bene conveniret, ve-
rum est.
Addunt quoque illi dicentes, Nihil facit aut dimittit , nisi optima et ra-
tionabili causa , licet nobis occulta sit : secundum quam oportet eum fa-
cere ac dimittere quæ facit vel dimittit . Ratio enim penes eum est , qua
illa facit et illa dimittit : quæ ratio æterna est , et semper manens, præter
quam non potest aliquid facere vel dimittere . Illa ergo manente, non potest
quod facit dimittere, nec quod dimittit facere et ita non potest facere
nisi quod facit. Et ad hoc respondemus, ambiguitatem locutionis determi-

nantes. Cum enim dicitur , ratio vel causa optima penes Deum est, qua
facit cuncta quæ facit, et dimittit ea quæ dimittit, verum quidem est : quia
in eo voluntas est æquissima et rectissima , qua ' facit et dimittit quæ vult,
contra quam facere non potest , nec præter eam facere potest. Nec utique
↑ In edit. J. Alleaume additur, quin faciat.

Edit. J. Alleaume , quæ.
IN I SENTENT. DIST . XLIII , D. 383
contra eam faceret, nec præter eam , si ea quæ facit dimitteret, vel quæ
dimittit faceret sed eadem manente ratione et causa , alia potuit facere , et
ista dimittere . Licet ergo ratio sit penes eum , qua alia facit et alia dimittit,
potest tamen secundum eamdem rationem et dimittere quæ facit, et facere

quæ dimittit.
Ipsi etiam addunt : Ratio est eum facere quæ facit, et non alia : et non
potest facere nisi quod ratio est eum facere , et ita non potest facere nisi
quod facit . Item , ratio est eum dimittere quæ dimittit, et non potest non
dimittere quod ratio est eum dimittere : et ita Non potest non dimittere
quod dimittit. Et ad hoc dicimus locutiones ambiguas esse , et ideo

determinandas . Si enim cum dicitur, Non potest facere nisi quod ra-
tio est eum facere, intelligas eum non posse facere nisi ea qua rationabilia
sunt, et ea quæ si fierent, rationabilia essent, verus est sensus . Si autem
intelligas eum non posse facere alia rationabilia et bona , nisi ea quæ vult
et facit, falsus est intellectus.
Item , aliud adjungunt dicentes : Si potest Deus aliud facere quam facit ,
potest ergo facere quod non præscivit et si potest facere quod non præ-
scivit , potest sine præscientia operari : quia omne quod facturum se præ-
scivit facit, nec facit aliquid quod non præscivit . Quod si præter scien-
tiam ejus aliquid fieri impossibile est, omne ergo quod præscitum est,
fieri necesse est : ergo aliud fieri quam fit , nulla ratione possibile est :
ergo non potest a Deo fieri nisi quod fit . Hæc autem quæstio de præscien-
tia, facile determinari potest per ea quæ superius dicta sunt, cum de præ-
scientia egeretur .
quid facere, nisi causa rationabilis illud

opus præcesserit : quia sicut dicitur,
Job, v, 6 : Nihil in terra sine causa fit :
Expositio Textus. et Plato in Timeo : « Nihil fit , cujus
ortum legitima causa non præcesserit. »
Causa autem rationabilis non est nisi
« Addunt quoque illi dicentes , etc. » corum quæ fiunt : quia si aliorum esset,
Hic incipit secunda pars , in qua ponit esset Deus negligens , eo quod non face-
causas commentitias illorum : et dicun- ca quæ ratio exigit esse facienda :
ret ea
tur causæ commentitiæ, quia ex mente. ergo nihil potest facere nisi quod facit.
fictæ sunt , et non veræ . Et ista propositio : Nihil potest Deus fa-
Sunt autem tres, quarum quælibet cere , cujus rationabilis causa vel ratio
cum solutione sua ponitur in uno capi- non præcesserit, distinguenda est , ut
tulo per ordinem. Prima causa quam prius in prioribus rationibus est dictum .
ponunt, est hæc : Non potest Deus ali- Secunda ratio sumpta a causa com-
' Edit. J. Alleaume, præscientiam. Vide § 3 istius cap . D.

mentitia est hæc : Non potest Deus facere Tertia ratio sumpta a causa commen .
nisi quod ratio est eum facere : ratio au- titia, est in tertio capitulo D , § 5. Et
tem est, ut hæc fiant quæ fiunt, et non hæc est : Non potest Deus facere nisi
alia ergo non potest facere nisi ea quæ quod præscit se facturum non autem
fiunt et non alia . Et prima iterum dis- præscit se facturum nisi quod facit : ergo
tinguenda est ut prius et hæc ratio est non potest facere nisi quod facit . Et ite-
in secundo capitulo sequenti ' . rum prima distinguenda est ut prius.
E. Auctoritatibus utuntur in assertionem sua opinionis.
His autem illi scrutatores qui defecerunt scrutantes scrutinia , Sancto-
rum annectunt testimonia . Dicit enim Augustinus in libro de Symbolo :

Hoc solum non potest Deus quod non vult : per quod videtur non posse
facere aliquid nisi quod vult : sed non vult nisi quod facit : et ita videtur
non posse nisi quod facit . Illud autem ita intelligendum est, Id solum non
potest Deus quod non vult, scilicet se posse ' . Idem , in libro VII Confessio-
num, ad Deum loquens ait : Nec cogeris invitus ad aliquid , quia voluntas
tua non est major quam potentia : esset autem major, si teipso tuipse ma-
jor esses. Ex hoc videtur , quod Deus non possit plura quam vult, sicut
non vult plura quam potest. Sicut enim voluntas non est major potentia ,
ita nec potentia major est voluntate. Ideoque sicut plura non vult quam
potest, ita eum non plura posse quam velle dicunt . Sed ad hoc dicimus ,
quia nec voluntas potentia , nec potentia voluntate major est , quia una et
cadem res est potentia et voluntas, scilicet ipse Deus : quia ' esset major
seipso , si voluntas major esset potentia , vel potentia voluntate. Nec hac
auctoritate negatur Deum plura posse quam velle , quia plura sunt sub-
jecta ejus potentiæ quam voluntati . Fateamur itaque Deum plura posse
facere quæ non vult, et posse dimittere quæ facit. Quod ut certius firmius-
que teneatur, Scripturæ testimoniis asseramus Deum plura posse facere
quam facit. Veritas ipsa secundum Matthæum ait : An putas quia non pos-
sum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plus quam duodecim
legiones Angelorum ? * Ex quibus verbis patenter innuitur , quia et Filius
1 Cap . D , §. 4 .
2 S. AUGUSTINUS , Lib . I de Symbolo fidei ad catechumenos , cap. 1 .
3 Edit. J. Alleaume , qui.
4 Matth. xxvi, 53.
IN I SENTENT. DIST . XLIII , E , ART. 4. 385
poterat rogare quod non rogabat, et Pater exhibere quod non exhibebat.
Uterque ergo potuit facere quod non faciebat. Augustinus etiam in Enchi-
ridion ait : Omnipotentis voluntas multa potest facere quæ non vult , nec
facit potuit enim facere ut duodecim legiones Angelorum pugnarent con-
tra illos qui Christum ceperunt ' . Item , in eodem : Cur apud quosdam non
factæ sunt virtutes, quæ si facta fuissent, egissent illi homines pœniten-
tiam : et factæ sunt apud eos qui non erant credituri ? tunc latebit quod
nunc latet . Nec utique injuste Deus noluit salvos fieri , cum possent salvi
esse si vellet . Tunc in clarissima sapientiæ luce videbitur , quod nunc pio-
rum fides habet, antequam manifesta cognitione videatur, quam certa et
immutabilis et efficacissima sit voluntas Dei : quæ multa possit et non
velit, nihil autem quod non possit velit. Idem , in libro de Natura et gratia :
Dominus Lazarum suscitavit in corpore . Numquid dicendum est, non po-
tuit Judam suscitare in mente ? Potuit quidem , sed noluit . His auctorita-
tibus aliisque multis aperte docetur, quod Deus multa possit facere quæ
non vult quod etiam ratione probari potest. Non enim vult Deus omnes
homines justificare, et tamen quis dubitat eum posse ? Potest ergo Deus
aliud facere quam facit : et tamen si aliud faceret, alius ipse non esset . Et
potest aliud velle quam vult : et tamen ejus voluntas nec alia , nec nova ,
nec mutabilis aliquo modo potest esse . Quod et si possit velle quod num-
quam voluit, non tamen noviter nec nova voluntate , sed sempiterna tan-
tum voluntate velle potest : potest enim velle quod ab æterno potest vo-
luisse habet enim potentiam volendi et nunc et ab æterno, quod tamen
nec modo vult, nec ab æterno voluit .
Quæritur autem hic de hoc quod dicit ,

ibi , « Cur apud quosdam non factæ
sunt virtutes, etc. »
ARTICULUS IV. Videtur enim , quod duplex inconve-
niens sit ibi , scilicet quod exhibitæ sunt
Cur Deus apud quosdam non fecerit virtutes illis qui non curabant, et hoc
virtutes? fuit mittere margaritas ante porcos et
aliis subtractæ sunt, quibus profuissent.
« His autem illi scrutatores , etc. » SED AD hoc dicendum , quod judicia Solutio,
Hæc est ultima pars , in qua inducunt Dei licet mirari , non discutere : quia
auctoritates ad confirmandum idem , et judicia Dei abyssus multa * et hæc solu-
est levis . tio est in Littera, et verior omnibus .
S. AUGUSTINUS , in Enchiridion , cap. 93. cap . 7.

Joan. xi, 43 et 44. ♦ Psal. xxxv, 7 : Judicia tua abyssus multa .
' S. AUGUSTINUS , Lib. de Natura et gratia,
XXVI 23
Dicit tamen Glossa ibidem , quod non qui verbum regni Dei , ut ab eis contempti
exhibuit Tyriis et Sidoniis , quia scivit Apostoli ad Gentes tunc sine calumnia
plures eorum non credituros, quibus converterentur, et justior appareret dam-
pepercit ne peccatum eorum ex con- natio eorum , et lex ostenderetur esse
temptu virtutum augmentaretur : et sci- impleta per Christum : et hæ solutiones
vit illos qui si pœnitentiam egissent , in omnes convenientiæ sunt : sed illa quæ
pœnitentia non remansuros : Corozaitis ponitur in Littera , est vera , scilicet
vero et Bethsaitis exhibuit , qui de Ju- quod modo nescimus , sed in luce faciei
dæis erant, quibus primum oportebat lo- Dei videbimus .
1 Cf. Matth . XI , 21 : Væ tibi, Corozain ! væ essent virtutes quæ factæ sunt.in vobis, etc.
tibi, Bethsaida ! quia si in Tyro et Sidone factæ
IN I SENTENT. DIST. XLIV , A, B. 387
DISTINCTIO XLIV .
De potentia Dei in comparatione ad modum sive qualitatem rerum .
A. An Deus possit facere aliquid melius quam facit ?
Nunc illud restat discutiendum, Utrum melius aliquid possit facere
quam facit ? Solent enim illi scrutatores dicere , quod ea quæ facit Deus ,
non potest meliora facere : quia si posset facere et non faceret, invidus
esset, et non summe bonus. Et hoc ex simili adstruere conantur : ait enim
Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : Deus quem genuit, quoniam
meliorem se generare non potuit ( nihil enim Deo melius ) debuit æqua-
lem . Si enim voluit et non potuit , infirmus est . Si potuit et noluit , invidus ' .
Ex quo confirmatur æqualem genuisse Filium . A simili voluit dicere ,
quod si potest Deus rem meliorem facere quam facit, invidus est. Sed non
valet hujus similitudinis inductio , quia Filium genuit de substantia sua .

Ideoque si posset gignere æqualem et non gigneret, invidus esset : alia
vero quæ non de substantia sua facit, meliora facere potest.
B. Quæstio qua illi arctantur.
Verum hic ab eis responderi deposco , cur dicunt rem aliquam sive etiam
rerum universitatem , in qua major consummatio expressa est , non posse
esse ineliorem quam est ? sive ideo , quia summe bona est, ita ut nulla
' S. AUGUSTINUS , Lib. LXXX Quæstionum , Q. 50.

Edit. J. Alleaume, volunt.
omnino boni perfectio ei desit : sive ideo , quia majus bonum quod ei
deest, capere ipsa non valeat . Sed si ita summe bonum dicitur , ut nulla
ei perfectio boni desit, jam creatura Creatori æquatur. Si vero ideo non
potest melior esse , quia bonum amplius quod ei deest, capere ipsa non
valet ' , jam hoc ipsum non posse defectionis est, non consummationis : et
potest esse melior si fiat capax melioris boni , quod ipse potest qui eam
fecit . Potest ergo Deus meliorem rem facere quam facit. Unde Augustinus
super Genesim : Talem potuit Deus hominem fecisse , qui nec peccare pos-
set , nec vellet : et si talem fecisset , quis dubitat eum meliorem fuisse ?
Ex prædictis constat, quod potest Deus et alia facere quam facit, et quæ
facit meliora ea facere quam facit.
DIVISIO TEXTUS. ARTICULUS I.
An Deus ab æterno res facere potuit ?

« Nunc illud restat discutiendum, et, Utrum potuitprius facere mundum
etc. » quam fecit ?
In hac distinctione Magister quærit
modum omnipotentiæ ex parte operis .
Et sunt hic tres quæstiones, quarum Incidunt autem circa primum tres
prima est , Utrum ipse universum potuit quæstiones , quarum prima est , Utrum ab
melius facere quam fecit ? Et hoc con- æterno res facere potuit ?
cedit Magister. Secunda, Utrum meliora facere potuit
Secunda quæstio est , Utrum ipse hoc quam fecit?
quod fecit, potuit meliori modo facere Tertia , Utrum ipsum bonum ordinis
quam fecit ? Et hoc concedit Magister, quod est in universo, melius esse po-
ibi, C, Post hæc considerandum est, tuit ?
Utrum alio modo , etc. »
Tertia est, Utrum Deus modo potest AD PRIMUM proceditur sic :
quidquid umquam potuit ? Et hæc incipit 1. Quidam Philosophi probaverunt
ibi, D, « Præterea quæri solet, Utrum mundum esse æternum : ergo videtur ab
Deus, etc. » Et hoc etiam concedit Ma- minus , quod potuit esse ab æterno .
gister. 2. Item, Nos videmus hoc in multis
causatis quæ essentialiter fiunt a causa
aliqua et tamen causa non præcedit ea
nisi natura , et non duratione : sicut dicit
ipse Augustinus de sole et illuminatione ,
et exemplum est supra : ergo videtur,
quod sic etiam potuit esse in mundo .
1 Edit . J. Alleaume , non valeat. ram , cap. 7.

S. AUGUSTINUS , Lib . XI de Genesi ad litte- 3 Cf. I Sententiarum , Dist. IX.
IN I SENTENT . DIST. XLIV, B , ART. 1 . 389
3. Item , Hoc videtur Boetius velle in ergo non habere hujusmodi principium ,
V de Consolatione philosophiæ dicens , non potest ei convenire : conveniret au-
quod æternitas non spatio aliquo sit ante tem si esset ab æterno : ergo mundus
mundum , eo quod ipsa simplex sit . non potest esse ab æterno , ut videtur.
4. Si forte dicas , quod creatura ab
æterno esse non potuit, ne tempus quod SED TUNC quæritur ulterius juxta hoc , Quæst.
creaturæ cointelligitur, parificetur æter- Utrum potuit eum prius facere quam fe-
nitati , et creatura Creatori . Hoc nihil cit ?
esse videtur : quia Boetius probat , quod Videtur autem , quod sic : quia æter-
hoc non contingit, etiamsi mundus po- nitas non habet finem ante : ergo quan-
natur esse ab æterno : adhuc enim tem- tumcumque ante sumatur in infinitum ,
pora essent successiva , et creatura varia- semper distat : ergo videtur , quod potuit
bilis , ut ipse dicit : ergo adhuc creatura ante fieri et tamen non esset ab æterno .
non parificatur Creatori . Si forte dicas , quod æternitas non ha-
5. Item , Causa sufficiens et nullo indi- bet ante et ideo quæstio nulla est : quia
gens ad agendum , semper agit , aut est non est prius et posterius in simplici .
otiosa, ut videtur. Deus autem ab æter- CONTRA : Quandocumque fit creatura,
no fuit causa sufficiens ad agendum tunc simul cum ea fit tempus : hoc au-
mundum sive creandum : ergo ab æterno tem est nunc minus quam septem millia
creavit mundum , aut otiosus fuit : otio- annorum quæro ergo , utrum potuit
sitas autem in Deum non cadit : ergo octo esse vel decem millia ? videtur, quod
ab æterno videtur mundum creasse . sic, quia Deo nihil est impossibile : ergo
6. Item, Si non potuit ab æterno , et videtur quod ante potuit facere quam
postea potuit, videtur quod mutatus sit fecit.
in potentia : ergo ad minus potuit ab Item , Licet æternitas non habeat par-
æterno . tem et ante et post, tamen ipsa indefi-
7. Item , Boetius : dicit : ciens est ab æterno , et differt a tempo-
rali et æviterno quantum ad indeficien-
Quem non externæ pepulerunt fingere causæ . tiam igitur aliquid potest sub ipsa prius
et posterius esse : et tunc stat prima ra-
Ergo ipse non dependet ad aliquid ex- tio , quod mundum potuit Deus prius fa-
tra se ergo quidquid potest , ab æterno cere quam fecit.
potest : ergo ab æterno potuit facere Sed tunc ulterius procedo sic in infi-
mundum . nitum anteriorando : ergo mundus potuit
SED CONTRA : fieri in infinitum antequam factus fuerit :
Sed contra.
1. Quidquid Deus ab æterno potuit fa- in infinitum autem prius fieri , est sine
cere, ab æterno potuit fieri : ergo si Deus principio fieri : ergo potuit esse sine prin-
ab æterno potuit mundum facere , mun- cipio durationis ergo æternus dicit
dus ab æterno potuit fieri. CONTRA : enim Boetius , quod unum momentum
Creatum est quod habet esse post nihil , proportionem habet ad quantumcumque.
æternum autem est quod non habet spatium temporis finite acceptum.
principium ergo nullum creatum est SED CONTRA :
Sed contra,
æternum . Constat, quod infinitum tempus non
2. Item , Habere principium existen- contingit umquam pertransire : ergo si
tiæ secundum durationem , et non ha- mundus incepisset infinito tempore ante ,
bere, sunt contradictorie opposita : ergo numquam esset devenire ad hanc diem in
non erunt de ratione unius et ejusdem qua sumus modo : hoc autem falsum est :
et secundum idem : sed habere princi- ergo mundus non potuit fieri in infini-
pium durationis est de ratione creati : tum antequam fuit.
Solutio. SOLUTIO. Dicendum meo judicio , quod AD ALIUD dicendum , quod æternitas Ad 3
cum dicitur, mundum potuit Deus facere non præcedit spatio distensionis , quod
ab æterno , hæc est duplex , ex eo quod proprie spatium est , quia simplex ipsa
ly ab æterno potest determinare hoc ver- est tamen præcedit duratione esse , et
bum , potuit, et sic est vera : vel infini- causa , secundum quod duratio dicitur
tum facere , et sic est falsa : quia bene indeficientia esse : et hoc intendit Boetius .
concedo, quod de ratione creati est non AD ALIUD dicendum , quod bene conce- Ad 4.
esse ab æterno , nec fieri posse : cum do si poneremus tempus non habere
enim dicitur, Deus potest facere mun- principium , quod adhuc tempus non es-
dum vel omnia, diximus supra , quod set æternitas : quia æternitas est simul
ens possibile quod refertur ad potentiam stans , tempus autem nihil minus quam
accipiendum est in duplici proportione , modo esset successivum nec creatura
scilicet ad facere, et ad fieri : cum autem coæquaretur Creatori in omnibus , sed ta-
dicitur, Creatum potest Deus facere ab men æquaretur in hoc quod est non ha-
æterno, creatum quod est sub potentia , bere principium in esse durante et hoc
neutram habet proportionem , quia nec ipsum dico impossibile esse : unde Boe-
facienti hoc est decens , quod in aliquo tius loquitur ibi ex hypothesi falsi , scili-
parificetur sibi factum nec etiam hoc cet quid sequeretur, si mundus ponere-
potest fieri propter inclusam in se condi- tur fuisse ab æterno .
tionem .
AD ALIUD dicendum , quod Deus semper
Ad 5.
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod illi potuit : sed res non potuit fieri ab æter-
Philosophi qui hoc probaverunt , errave- no et ideo non sequitur quidquam de
runt, et non supponebant aliquid esse otiositate quia sapientis est non quod
creatum ex nihilo sed dicebant incor- ipse possit facere , sed quod possit fieri in
ruptibiles partes mundi esse ab æter- re et non solum hoc, sed etiam quid
no, et corruptibiles in esse in infinitum sibi decenter, et rebus factis utiliter fieri
conservari propter mutuam actionem et possit , attendere .
passionem : sed supposito quod creatæ AD ALIUD dicendum , quod nulla muta- Ad 6.
sint res, impossibile est cum hoc ponere , tio cadit in eum : quia ipse semper uno
quod fuerunt ab æterno . Utrum autem modo se habet , licet res diversimode se
necesse sit creationem esse, in principio habeant in ipso : et hujus exemplum sæ-
secundi libri habet inquiri .
pius positum est de voluntate et intel-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hoc est ve- lectu divino. Unde quod res non ab
rum in his in quibus est actio per neces- æterno sit , hoc est quia non potuit fieri,
sitatem naturæ nihil quærentis extra ad quod ipse semper uno modo potuit facere.
hoc ut causet , sicut luminosum quod ni- AD ALIUD dicendum , quod sua potentia Ad 7.
hil exigit ad hoc quod emittat lumen : non dependet ad opus propter hoc , sed
sed hoc modo non causat Deus, quia om- potius opus a sua potentia : sed tamen
nia convenirent secum in forma , sicut lu- quia opus est alterius essentiæ quam ipse,
men in luce illuminantis : tamen verum ideo non potest habere illam perfectio-
est, quod hoc dixerunt quidam gentiles nem quam habet sua potentia , sed defi-
Philosophi , quod intelligentia esset ra- ciet ab ipsa et hoc dicit imperfectionem
dius primæ causæ, et cælum radius qui- operis, non dependentiam causæ efficien-
dam intelligentiæ et sic ulterius nite- tis.
bantur probare res ab æterno esse : quod Si autem tu objicis , quod Dei perfecta
frivolum est, et de facili improbatur, sunt opera , ut dicitur in Canticis Deute-
sicut patebit alibi . ronomii '. Respondeo , quod sunt perfecta
1 Deuter . xxxii , 4.
391
IN I SENTENT. DIST. XLIV, B , ART. 2 .
in genere suo , sed non perfectione divi- quoties sumpta, numeret totam succes-
næ essentiæ, quæ exigeretur ad hoc quod sionem , quia jam infinitum poneretur
posset æquari potentiæ efficientis. esse finitum . Sed tamen nos non ita po-
d object. Ad ea autem quæ in contrarium obji- nimus tempus esse infinitum successio-
ciuntur, videtur mihi esse concedendum . ne motuum quia tempus incepit, et si-
militer motus , et etiam finietur utrum-
d quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum que, sicut supra dictum est ¹ .
ante potuit facere quam fecit ? Videtur
mihi esse stulta quæstio : quia dato quod
ante sumatur pro aliquot annis , resultat
eadem quæstio quæ modo est : bene
enim concedo , quod Deus potuit fecisse , ARTICULUS II.
quod mundus jam stetisset per mille mil-

lia annorum et si hoc fecisset, adhuc An ea quæ fecit Deus , potuit facere
quæremus idem quod modo : et ideo meliora ?
quæstio nulla est, ex quo ostensum est,

quod non potuit esse æternus , quia hoc
est contra rationem creati. Secundo quæritur, Utrum meliora po-
Ad hoc autem quod objicit, quod in tuit facere quam fecit ?
infinitum anteriorando , videtur auferre Videtur autem , quod non quia
principium durationis. Dico quod hoc 1. Dicit Dionysius , quod optimi est
falsum est : quia quantumcumque acci- optima adducere : ergo videtur, quod ip-
pias ante, finitum est et non remanet se unumquodque creavit in meliori statu
respectu infiniti nisi potentia accipiendi . quem habere potuit.

In æternitate autem per se nullum est 2. Item, Plato : « Porro quia optimus
principium , et actu principium non habet. erat, invidia ab eo longe relegata erat. »
Unde tempus quidem tunc esset secun- Ergo unicuique dedit , quantum recipere
dum actum principiatum , sed potens ha- potuit de bonitate sua : hoc autem est
bere ulterius principium , non potens es- non posse melius facere ergo videtur,
se sine principio , eo quod creatum esse quod non potuit melius facere res quam
ponitur. fecit.
I object. AD HOC autem quod objicit, quod si Si forte dicas, quod hoc modo fecit op-
hoc modo infinitum poneretur tempus, time, quia fecit unumquodque in omni
numquam esset devenire ad hanc diem , bonitate cujus erat susceptibile . CONTRA :
possumus concedere conclusionem , quia Ipse dedit capacitatem , et etiam implevit
pro nobis est sed quia sophistice pro- eam : ergo cum optimus sit , unicuique
bat , dicendum , quod si non ponamus dedit maximam capacitatem, et implevit
tempus infinitum, sicut quidam Philoso- eam ergo simpliciter videtur, quod ipse
phi fecerunt, nos ponemus ipsum infini- nihil melius potuit facere , quam fecit.
tum successione motuum cœli et hoc . SED CONTRA : Sed contra.
infinitum explicatur per partes aliquotas , 1. Constat , quod materia prima capax
quæ sunt hora, dies, mensis, et annus : est nobilissimæ formæ ergo Deus uni
et in hoc infinito contingit accipere par- cuique parti materiæ dare potuit illam
tes determinatas , sed ad finem et medium formam quæ nobilissima est , ut totum
totius durationis non contingit venire : universum informaretur anima rationali
unde bene venitur ad diem hanc vel il- vel intellectiva : sed animatum rationali
lam , sed hæc dies nulla pars est quæ ali- anima melius et nobilius est quam lapis :
1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. Tom . XXV.

ergo lapidem melius potuit facere, quam guntur de adductione rerum in esse
fecit. substantiali ex illis principiis naturæ ,
2. Item , Non est aliqua capacitas ali- quæ modo sunt et supponuntur esse in
cujus creaturæ quæ non sit finita : ergo causis seminalibus in operibus sex die-
Deus potuit majorem facere si autem rum .
fecisset majorem, illa melioris boni esset AD ALIUD dicendum , quod Deus dedit Ad 2. et .
capax ergo daretur ei aliquid melius, capacitatem istam, sed non dedit maxi- ad objec
quam modo habeat : quia aliter fieret mam quam potuit dare . Et si quæratur,
non recta proportio capacitatis ad id quo quare hoc ? Dico quod ex sapientia non
impletur capacitas , quod non competeret disposuit dare majorem , et noluit dare
sapientiæ et bonitati Dei : ergo singulas majorem : et quare noluit , ego ignoro,
res potuit facere melius quam sunt . sed ipse novit sed verum est, quod hæc
3. Item, Magister probat hoc duabus data capacitas, quoad esse substantiale
rationibus in Littera, quæ inspicienti impleri melius non poterat : quia, ut dicit.
patent, et concedit. Plato, secundum merita materiæ dantur
formæ et ideo nobiliori materiæ datur
Solutio. SOLUTIO. Ista quæstio non quærit nisi melior forma, et unicuique forma secun-
de bonitate singularum rerum in se . Et dum quod est capax, ut dicit Avicenna :
ideo dico, quod potest dupliciter intelli- et ponit simile in sphæra ignis , quæ ma-
gi , scilicet de bonitate rerum quæ sunt teriam quamdam minus suæ speciei pro-
in se in propriis naturis, et generibus portionatam calefacit tantum : quamdam
suppositæ vel de rebus existentibus in autem magis proportionatam calefacit , et
potentia Creatoris tantum . Si intelligi- dissolvit , et lucere facit : aliam vero
tur de rebus existentibus in se tunc maxime proportionatam calefacit , dissol-
adhuc dupliciter potest intelligi , scilicet .
vit , illuminat , et ignit . Et sic est etiam
de bonitate consequente esse substantiale de datore formarum Deo, quod omnia
uniuscujusque, vel consequente bene implet esse substantiali secundum eorum
esse et esse accidentale et si primo capacitatem , quædam forma elementi,
modo intelligatur : tunc dico , quod nulla quædam forma mixti , quædam autem
res melius potuit fieri, quam facta est, anima vegetabili , et quædam sensibili ,
licet Deus melius eam potuit facere et et quædam rationali , secundum quod
hoc ideo, quia tunc supponitur capacitas magis recedunt ab actu contrarietatis ad
principiorum materialium et formalium temperamentum et uniformitatem com-
uniuscujusque et illis suppositis, de plexionis : quia in hoc accedunt ad na-
substantialibus nihil melius ex illis prin- turam cæli , ut ipse dicit : et per hoc pa-
cipiis fieri potuit , quam factum est . Si tet solutio ad totum .
autem intelligatur secundo modo , scilicet
de esse accidentali, vel de bene esse, di-
co quod potuit fieri melius et pejus , sic-
ut continue res in melius et pejus mu-
tantur. Si autem intelligatur quæstio de ARTICULUS III.
rebus non suppositis nisi in potentia
Creatoris tunc dico , quod potuerunt An bonitatem quæ resultat ex ordine
melius et pejus fieri in utroque esse universi, potuit Deus meliorem facere
substantiali et accidentali secundum quam fecit ?
suam voluntatem et hoc modo accipit.
quæstionem Magister in Littera.
Ad 1 et 2. Et per hoc patet solutio ad prima duo : Tertio , Quæritur Quæstio magis diffici-
quia Dionysii et Platonis verba intelli- lis , scilicet utrum bonitatem quæ resul-
IN I SENTENT. DIST. XLIV, B , ART. 3 . 393
tat ex ordine universi , potuit Deus me- cuncta quæ fecerat : et erant valde bo-
liorem facere ? na dicit Glossa , quod bona erant in se ,
Videtur autem , quod sic : quia sed in universo optima : optimo autem
1. Inter ea quæ in infinitum distant , non potest melius fieri : ergo bonitate
possunt esse infiniti gradus altiores in- universitatis istius non potest fieri me-
feriori , et inferiores superiori : sed Deus lius aliquid, nec potuit.
et summa creatura quæcumque sit illa , 2. Item , Universum tantæ bonitatis.
infinite distant : ergo inter Deum et An- est, quod etiam id quod est malum in
gelum sunt infiniti gradus implebiles bo- se , confert completionem sibi cum igi-
nitatibus ordinatis : si autem illi fierent , tur nihil melius posset fieri illo , quod
vicinius ordinaretur ad optimum quod etiam malum ordinat in bonum , videtur
est Deus ipse, mundus , quam modo fa- quod nihil melius posset fieri universi-
ciat : ergo esset major bonitas ordinis , tate.
quam modo sit : quæ enim inter bonita- 3. Item , Augustinus : « Duo fecisti , Do-
tes ordinis vicinius attingit ad summum mine unum prope te , et alterum prope
bonum , illa est melior et major. nihil. » Ergo non posset etiam cogitari , ut
2. Item, Possibile fuit Deo cui nihil videtur, major et latior ordo bonitatis,
est impossibile primum et ultimum in quam a nihilo ad prope Deum : ergo
universo meliora facere, sicut materiam non potest fieri melius .
primam , et Angelum : de quibus dicit 4. Item , Qui universa dicit , nihil exci-
Augustinus in libro XII Confessionum , pit : ergo nulla bonitas deest universi-
quod « materia prima est prope nihil , et tati sed nihil melius potest fieri eo cui
Angelus prope Deum : » ergo et media nihil deest in bonitate : ergo nihil potest
erunt meliora : ergo totum universum melius fieri universitate.
melius, et ordo melior : ergo et bonitas
resultans ex ordine melior. SOLUTIO . Sine præjudicio dico, quod Solutio .
Si forte dicas, quod mundus est ut universitas potest considerari tribus mo-
cithara, in qua si una chorda tenditur in dis , scilicet ut supposita est in esse , et
sonum meliorem, habet quidem in sc ut supposita in potentia efficientis tan-
meliorem, sed sonus ille melior turbat tum et in quibusdam supposita in
totam harmoniam , et ideo plus confusio- esse, et in aliis posita esse in potentia
nis et mali affert citharæ, quam habeat efficientis tantum . Si supponitur in esse :
in se ita etiam si res hæc fieret melior tunc videtur mihi , quod in istis rebus
quam est, confunderet alia ordinata ad quæ sunt, numquam poterat fieri melior
ipsam. CONTRA : Consideretur tantum harmonia naturalis , quam facta est et
temperamentum citharæ, quæro utrum hoc secundum bonitatem naturæ , et non
cithara potest habere meliorem harmo- secundum bonitatem accidentalem vel
niam , omnibus et non una chorda tan- gratiæ : quia quid melius cogitari potest
tum melioribus factis ? Constat quod quam generabile et corruptibile reduci in
sic ergo Deus potuit quamlibet et non motum declivis circuli , et eorum quæ
unam sine alia tantum creaturam me- sequuntur circulum declivem et habent
lius facere , quam fecit : ergo tunc me- reduci in motum uniformem mobilis dif-
lior esset ordo et dulcior harmonia , ut formis , et hoc reduci in motorem uni-
videtur. formem uniformiter se semper et ad
3. Præterea , Hoc expresse dicit Ma- omnia habentem ? Similiter malum
gister in Littera, et reputat oppositum unius ordinari in bonum alterius , sicut

hæresim . corruptionem unius in generationem al-
Sed contra. SED CONTRA : terius , et persecutionem tyranni in pa-
1. Super illud Genes . 1 , 31 : Vidit Deus tientiam virtutis , et probationem fidei ,
nihil melius potest fieri, istis rebus exi- sic non poterat esse vicinior ordo istis
stentibus, ut videtur. Si autem mundus rebus existentibus .
totus supponitur tantum esse in potentia Sequentes autem omnes objectiones Ad 2 et 3.
efficientis tunc videtur mihi , quod me- procedunt de universo supposito in po-
liorem poterat facere mundum , et melius tentia Dei tantum , et hoc modo conce-
ordinatum sicut cithara omnibus chor- duntur .
Ad object.
dis aliis , vel aliter positis ab artifice in AD EA autem quæ in contrarium obji- 1, 2 et 3.
infinitum sciente contemperationes har- ciuntur , dicendum ad tria prima , quod
moniarum . Si autem tertio modo pona- non procedunt nisi de universitate ista
tur, scilicet partim esse in re, et partim quæ in natura rerum supponitur esse : et
in potentia, sicut si ponamus esse cœ- hoc modo conceditur quod concludunt .
lum et motum, et asinos et terram , et AD ALIUD dicendum , quod aliud est Ad object. 4.
nihil plus nisi in mente divina et poten- loqui de hoc universo , et aliud de ra-
tia divina tunc videtur mihi , quod sine tione universi secundum nomen . Uni-
confusione harmoniæ mundi non pos- versum enim hoc multa non habet quæ
sunt res reliquæ melius fieri quoad sub- posset habere si Deus vellet : sed ratio
stantiam, quam etiam factæ sunt, licet in universi secundum nomen omnia habet :
nullo restringam potentiam Dei quæ et de hac nihil quæritur hic : unde illa
semper potest facere quod vult : sed ego objectio non facit ad propositum .
loquor de fieri et hoc ideo dico , quia
asinus habet duplicem bonitatem , scili-
cet in se, et comparationis et in com-
paratione ad equum est asinus vilis , sed
comparatus ad hominem est adhuc vi- ARTICULUS IV .
lior et minus bonus : ergo si omnes res
aliæ meliores fierent , efficeretur asinus Utrum Deus potuit et non voluit, aut
minus bonus bonitate comparationis , voluit et non potuit mundum melio-
quam esse debet , et sic disturbaretur rem facere?
harmonia universitatis . Solo autem me-
dio modo , scilicet quod res sit in poten-
tia divina tantum procedit intentio Ma- Deinde quæritur de hoc quod dicit in
gistri in Littera. Littera, ibi , A, « Si enim voluit et non
potuit, infirmus, etc. »
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod hoc Videtur enim hoc argumentum non
modo non accipiuntur gradus entium, solvi suflicienter a Magistro.

quia sic semper imperfectus remaneret Unde dicendum sicut supra dictum
mundus : sed accipiuntur penes bonita- est ' , quod aliud est in eo quod parifica-
tes Dei participabiles , sicut esse , viri potest per naturam, sicut Filius et
vere, sentire, intelligere, incorruptibile Spiritus sanctus aliud autem in co

esse, causam esse, et hujusmodi : et sic quod est diversæ essentiæ , quia hoc pa-
impletur universalis ordo : quia ea quæ rificari non potest etiam quantumcumque
participabilia sunt de attributis Dei , fa- crescat . Et simile hujus est si accipia
ciunt gradus : et illi implentur tribus tur linea finita , et augeatur punctum per
modis , scilicet in bonitatibus gratiæ, puncta : tunc in infinitum potest augeri

sicut omnia ad hominem , et homo ad punctum , et tamen non æquabitur lineæ
gratiam , et gratia ad Deum per Chri- nec proportionabitur ei . Ita dicendum ,
stum et in ordine mali ad bonum : et quod augmentum bonitatis creatæ re-
1 Cf. I Sententiarum, Dist . VI. Tom. XXV.

IN I SENTENT. DIST. XLIV , C. 395
:
spectu increatæ bonitatis est sicut adje- per cum addito additur etiam ratio di- `
ctio punctalis et ideo quantumcumque stantiæ infinitæ : quia quodlibet erit bo-
crescat, nec erit proportionabile , nec num creatum : ergo quodlibet distabit
erit æquale. sine proportione et ideo numquam fiet
Si autem tu objicias , quod non est si proportionabile et numquam æquale :
mile quia punctum est indivisibile , et nec hoc est invidia, sed potius ordo sa-
per indivisibilia crescere non potest, pientiæ : quia invidia est respectu eo-
quia indivisibilia non sunt quanta , et rum quæ parificari vel ad minus pro-
ideo non augetur : sed bonitas creata portionari possunt, ut dicit Gregorius
quanta est, et ideo si in infinitum appo- super illud Job , v, 2 : Verum 1 stultum
natur, æqualis erit infinitæ . Dicendum , interficit iracundia , et parvulum occidit
quod in omnibus illis bonitatibus sem- invidia.
C. Utrum alio vel meliori modo possit facere quam facil ?
Post hæc considerandum est , Utrum alio modo vel meliori quam facit,
possit ea facere quæ facit ? Si modus operationis ad sapientiam opificis re-
feratur, nec alius , nec melior modus esse potest . Non enim potest facere
aliquid aliter vel melius quam facit , id est, alia sapientia vel majori sa-
pientia : nihil enim sapientius potest facere quam facit. Si vero referatur
modus ad rem ipsam quam facit Deus , dicimus quia et alius , et melior pot-
est esse modus . Et secundum hoc concedi potest , quia ea quæ facit , pot-
est facere melius, et aliter quam facit : quia potest quibusdam meliorem
modum existendi præstare , et quibusdam alium . Unde Augustinus in libro
XIII de Trinitate dicit , quod fuit et alius modus nostræ liberationis possi-
bilis Deo , qui omnia potest : sed nullus alius nostræ miseriæ sanandæ fuit
convenientior . Potest ergo Deus corum quæ facit, quædam alio modo
meliori , quædam alio modo æque bono , quædam etiam minus bono facere
quam facit ut tamen modus referatur ad qualitatem operis , id est, crea-

turæ , non ad sapientiam Creatoris .
Vulgata habet, vere.

S. AUGUSTINUS , Lib. XIII de Trinitate , cap . 10 .
2. Item, Quicumque est causa totius

boni universitatis, non potest esse ali-
quid universitatis : Christus autem est
causa totius boni quod habet universi-
ARTICULUS V. tas : ergo , etc.
An Christus, beata Virgo, Angelus , et ULTERIUS quæritur, Utrum Christus Quæst. 2.

Adam potuerunt meliores fieri quam potuit fieri melior ?
facti sunt ? et, An Christus sit de uni- Videtur autem , quod sic : quia anima
versitate operum Dei ? et, Quomodo ipsius creata fuit : ergo bonitas sua fuit
intelligitur, quod beata Virgo sit finita , sicut et essentia : ergo potuit esse
exaltata super choros Angelorum ? major.
Item , Corpus fuit creatum : ergo ea-
dem ratione bonitas corporis ejus potuit
Deinde quæritur de secunda parte is- esse major
tius lectionis , ibi , « Post hæc conside- SED CONTRA : Sed contra.
randum , Utrum alio vel meliori, etc. » Joan. III, 34 , Datus est ei spiritus non
Incidit autem hic quæstio de quibus- ad mensuram : quod autem non est ad
dam optimis , ut de Christo , et de beata mensuram , est immensum : et quod est
Virgine, et Angelo , et Adam , utrum immensum, non potest crescere ergo
potuerunt melius fieri ? Christi bonitas crescere non potuit .
Quæst. 1. Quæratur ergo de Christo , Utrum ipse ULTERIUS quæritur, Utrum beata Virgo Quest 3.
sit de universitate, vel non ? melior esse potuit ?
Videtur, quod sic : quia Videtur, quod non quia
1. Ita dicit Apostolus , I ad Corinth . 1. Dicit Anselmus, quod decebat ut
XII , 27 Vos estis corpus Christi , et Virgo illa quam Pater Filio suo matrem
membra de membro. Et ibidem dicit elegit, ea puritate niteret, qua major sub
Glossa : Membra de membro , id est, ca- Deo nequit intelligi : ergo videtur ,
pite, quod est membrum constat au- quod crescere in bonitate non potuit.
tem , quod caput est de universalitate 2. Item Augustinus dicit : « Duo fe-
membrorum ergo Christus est de uni- cisti, Domine : unum prope te , et alte-
versitate sicut alia membra. rum prope nihil . Ergo Angelus prope
2. Item, Supra dicit Hilarius : « Caput fuit apud Deum : cantamus autem di-
omnium Christus » ergo videtur, quod ctum Hieronymi de ipsa : « Exaltata es
ipse sit de universitate . supra choros Angelorum ad cœlestia re-
3. Item , Quidquid est minus eo quod gna . » Ergo ipsa est proximior proximo :
est de universitate , illud est de universi- non potest autem aliquid intelligi ultra
tate plus quam illud : Christus est minor posse accedere crescendo : ergo ipsa
aliquo quod est de universitate , quia mi- melior fieri non potuit.
noratus est paulo minus ab Angelis , qui 3. Item , Sub Deo unito homini nihil
sunt de universitate : ergo ut prius. est vicinius, quam materialiter idem esse
Sed contra. SED CONTRA : cum unito : materia autem est accepta de
1. Christus est constitutus super uni- ipsa : ergo ipsa est proxima : ergo non
versa opera manuum Dei : ergo ipse non potest esse melior.
est de universitate operum , ut videtur.
1 Cf Supra, Dist. XXIX . loquitur : non enim ad mensuram dat Deus spiri-
2 Joan. 111, 34 : Quem misit Deus, verba Dei tum .
IN I SENTENT. DIST. XLIV, C, ART. 3. 397
Sed contra. SED CONTRA : ideo etiam in illa super omnia est , et non
Creatura est simplex : ergo ipsa est ordinabilis cum omnibus.
finitæ bonitatis : ergo potest intelligi
crescere et quod tu potes intelligere , AD ID quod ulterius quæritur , suffi- Ad quæst. 2.
Deus potest facere, et multo amplius : cienter quantum potui , discussum est in
3
ergo ipsa potest fieri melior . tertio : tamen hic potest dici , quod si
Christum consideramus unitum sicut est
Quæst. 4. ULTERIUS autem quæritur de Angelo . in rei veritate , tunc gratia hominis con-
1. Quia videtur melius , quod est glo- jungitur infinito bono , et quoad hoc quod
riosius gloriosius autem videtur per habet unionem cum illo in esse, qua
pugnam et meritum proficere ad bea- unione nihil magis accedere ad sum-
titudinem , quam sine illis : ergo vide- mum bonum potest, et sic non potest
tur, quod homo factus sit melior An- crescere nec fieri melior : et hoc modo
gelo . datus est ei Spiritus non ad mensuram .
2. Item , In Littera est , quod melior est Si autem consideretur gratia simplex
natura quæ peccare potest, quam illa non pertingens ad unionem , quæ consi-
quæ peccare non potest : ergo status pos- deratio tantum est secundum intelle-
sibilis ad peccatum , melior est statu im- ctum : tunc crescere posset , et esset
possibili ad peccatum : et sequitur idem finita gratia .
quod prius. Et per hoc patet solutio ad ea quæ
3. Item, Ex hoc sequitur, quod quanto objiciuntur de Christo : quia illis duobus
infirmior est status et majores habens modis procedunt objectiones.
occasiones peccandi , dummodo non ha-
beat necessitatem , quod tanto sit melior : AD ID quod ulterius quæritur de beata Ad quæst. 3°
et hæc frivola sunt , et de his alibi est Virgine, bene puto, quod quidquid pot-
quæsitum ' : unde ista hic sufficiant. est percipere creatura pura capax Dei ,
hoc totum communicatum est Matri Dei :
Solutio. SOLUTIO. Non est concedendum , quod et in illa consideratione procedunt rationes
Christus sit de universitate, sed super primo inductæ. Sed divina potentia non
universitatem . restringitur, quin potuerit facere capa-
Ad 1 et 2. AD ID ergo quod primo objicitur, di- citatem majorem quam hominis et An-
cendum quod eo ipso quod caput Dei si- geli, et tunc crescere posset et gratia : et
gnificatur esse super omnia : sed mem- hoc modo procedunt rationes in opposi-
brum dicitur non omnium , sed Ecclesiæ tum et ideo etiam ad illa patet solu-
cum qua habet naturæ conformitatem , et tio .
non quodlibet membrum aliis commu- Tamen notandum , quod licet dicatur
nicabile , sed potius quod eminet omni- exaltata super choros Angelorum , et su-
bus, et influit in omnia spiritum moti. per choros Archangelorum nihil sit , nisi
vum et sensibilem , sicut dictum est su- altitudo divina : non tamen est exaltata ad
per tertium . Per hoc etiam patet solu- æqualitatem altitudinis divinæ : quia sicut
tio ad sequens . prius dictum est , distantia est extra men-
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod Christus suram et ideo licet sit altior omnibus
non est minoratus ab Angelis nisi dis- Angelis, tamen adhuc distat a dignitate
pensatorie et secundum quid , scilicet in divina sine proportionis mensura .
eo quod passibilem naturam assumpsit.
Quia vero illa unita est et non nuda , AD ID quod ulterius quæritur de ho- Ad quæst.4.
1 Cf. III Sententiarum , Dist. III et X. 3 Ibidem .

Vide supra art . 3 hujus distinctionis .
mine et Angelo quoad statum pugnæ , di- actum et altiorem gradum : et de illa non
cendum quod est bonitas secundum tenet : et ideo quoad hanc loquendo de
quid , scilicet secundum magis lauda- potentia Dei solum, uterque melius pot-
bile et de hac tantum procedunt illæ erat fieri , sicut etiam Magister concedit
rationes . Est etiam bonitas simplici- in Littera.
ter quæ perficit secundum nobiliorem
D. Utrum Deus semper possit omne quod olim potuit ?
Præterea quæri solet, Utrum Deus semper possit omne quod olim po-
tuit ? Quod quibusdam videtur dicentibus , potuit Deus incarnari , et potuit
mori , et resurgere , et alia hujusmodi , quæ modo non potest. Potuit ergo
quæ modo non potest, et ita habuit potentiam quam modo non habet :
unde videtur potentia ejus imminuta . Ad quod dicimus, quia sicut omnia
semper scit quæ aliquando scivit, et semper vult quæ aliquando voluit ,
nec umquam aliquam scientiam amittit , vel voluntatem mutat quam ha-
buit ita omnia semper potest quæ aliquando potuit, nec umquam aliqua
potentia sua privatur. Non est ergo privatus potentia incarnandi vel resur-
gendi , licet non possit modo incarnari vel resurgere . Sicut enim potuit
olim incarnari, ita et potest modo ' incarnatus esse in quo ejusdem rei
potentia monstratur. Ut enim olim scivit se resurrecturum , et modo scit se

resurrexisse . Nec est alia scientia illud olim scivisse , et hoc modo scire ,
sed eadem omnino . Et sicut voluit olim resurgere , et modo resurrexisse ,

in quo unius rei voluntas exprimitur : ita potuit olim nasci et resurgere ,
et modo ipse potest natus fuisse et resurrexisse : et est ejusdem rei poten-
tia. Si enim posset modo nasci et resurgere , non esset idem posse . Verba
enim diversorum temporum diversis prolata temporibus, et diversis ad-

juncta adverbiis , eumdem faciunt sensum : ut modo loquentes dicimus ,
iste potest legere hodie : cras autem dicemus, iste potest legisse , vel potuit
legere heri ubique unius rei monstratur potentia . Si autem diversis tem-
poribus loquentes, ejusdem temporis verbis et adverbiis utamur , dicentes
hodie , iste potest legere hodie et dicentes cras, iste potest hodie legere :
non idem , sed diversa dicimus eum posse . Fateamur ergo Deum semper
posse quidquid semel potuit, id est, habere omnem illam potentiam quam
1 Edit. Joan. Alleaume, non.

IN I SENTENT. DIST. XLIV, D , ART. 6 . 399
semel habuit , et illius omnis rei potentiam cujus semel habuit : sed non
semper posse facere omne illud quod aliquando potuit facere : potest qui-
dem facere aut fecisse quod aliquando potuit . Similiter quidquid voluit et
vult, id est, omnem quam habuit voluntatem , et modo habet : et cujus-

rei voluntatem habuit , et modo habet : non tamen vult esse vel
cumque
fieri omne quod aliquando voluit esse vel fieri , sed vult fuisse vel factum
est.
Ita et de scientia Dei dicendum est .
significandi in verbo vel adverbio perti-

nente ad tempus significetur. Unde dicit,
quod eadem est potentia qua potuit mun-
ARTICULUS VI . dum creare , et qua potuit mundum
creasse et patet sua solutio in Littera.
An Deus semper possit quod potuit ? Sed verius et probabilius videtur mihi
dicendum , quod est potentia absolute
considerata , et hæc eadem est semper :
Deinde quæritur de ultima parte istius et est potentia conjuncta actui , et hæc
distinctionis quæ incipit ibi , D , « Præter- determinatur secundum modum signi-
ea quæri solet, Utrum Deus , etc. » ficandi ad rem quæ refertur ad eam : et
ratio non est eadem in relatione illa : et
Videtur autem, quod Deus semper pos-
hac non potest modo quidquid potuit ,
sit quod potuit :
1. Omne enim non potens modo quod nec hæc ponit mutationem in eo , sed in
potuit , aut mutatum est in potentia sua , re in quam potest .
aut potentia sua dependet ad alterum AD PRIMUM ergo dicendum , quod po- Ad 1.
quod mutatum est : Dei autem potentia tentia sua non propter hoc dependet ad
nec mutatur in se , nec dependet ad rem , sed potius ex eo quod res depen-
aliud : ergo modo potest quidquid olim det ad ipsam , surgit diversa habitudo re-
lationis rei ad potentiam , et e converso ,
potuit.
2. Item, Quidquid uno modo semper qua aliter se habet res ad potentiam an-
se habet , semper potest idem : Deus au- tequam fit , et cum fit , et cum facta est .
AD ALIUD dicendum , quod licet Deus Ad 2.
tem uno modo semper se habet : ergo
uno modo se habeat ad res, non tamen
semper potest idem.
SED CONTRA Sunt instantiæ quæ jacent res uno modo se habent ad ipsum : et
Sed contra.
ex illis habitudinibus fiunt diversæ re-
in Litlera.
lationes , quibus significatur potentia di-
SOLUTIO . Dicendum , quod Magister versimode .
Solutio.
videtur fuisse de opinione Nominalium . Supra autem ostendimus, quod non
Unde solutio Magistri consistit in hoc est inconveniens æternum accipere a
quod una potentia semper significatur, temporali aliquem modum significandi.

quæ refertur ad idem , licet diverso modo
DISTINCTIO XLV .
De quidditate voluntatis Dei.
A. De voluntate Dei, quæ essentia Dei esl una et æterna , et de signis ejus .
Jam de voluntate Dei aliquid pro sensus nostri imbecillitate dicendum

est . Sciendum est ergo , quia voluntas sive volens de Deo secundum essen-
tiam dicitur. Non est enim ei aliud velle et aliud esse, sed omnino idem.
Et sicut idem est ei esse bonum quod esse Deum , ita idem est ei esse vo-
lentem quod esse Deum . Nam voluntas qua semper volens est , non affe-
ctus vel motus est , qui in Deum cadere non valet , sed divina ovoix qua vo-
lens est Deus , et hujusmodi .
B. Quod licet idem sit Deo velle quod esse, non tamen potest dici Deus esse omnia
quæ vult.
Et licet idem sit Deo velle quod esse, non tamen dicendum est Deum
esse omnia quæ vult : quod quidam de Dei voluntate non recte sentientes,
nobis objiciunt dicentes : Si idem est Deo velle quod esse : ergo cum dici-
mus Deum velle omnia quæ facit, dicimus eum esse omnia quæ facit :
alioquin non ibi illo verbo idem significatur, quod significatur hoc verbo
esse, cum de Deo dicitur. Et si ita est , non semper dicitur de Deo velle se-
cundum essentiam . Si vero secundum essentiam non dicitur aliquando ,
quomodo ergo dicitur de Deo ? Relative enim numquam dicitur. Ad quod

dicimus , quia licet idem penitus sit Deo velle quod esse , non tamen potest
dici omnia quæ vult : sicut idem est Deo esse quod scire , nec tamen sicut
dicitur scire omnia , ita quoque potest dici esse omnia.

IN I SENTENT. DIST. XLV, C. 401
C. Quis sit sensus horum verborum , Deus scit , vel, Deus vult. Item, Deus scit omnia ,
vel vult aliquid ? et, Quid de Deo in his prædicetur ?
Et ubicumque Deus dicitur scire vel sciens , vel velle vel volens , hæc
de eo secundum essentiam dicuntur. Cum enim dicitur, Deus scit, vel
Deus vult : sive Deus est sciens vel volens , essentia divina prædicatur , et
Deus esse enuntiatur. Cum autem additur, Omnia, vel aliquid , vel aliqua :
et dicitur, Deus scit omnia, vel vult aliquid , vel aliqua : essentia quidem
divina prædicatur non simpliciter et absolute , sed ita ut scientiæ quæ ipse
est, omnia subjecta monstrentur , et voluntati quæ ipse eadem est, aliquid
vel aliqua subjecta esse dicantur : ut talis fiat sensus , Deus scit omnia , id
est, Deus est cujus scientiæ quæ ipsius essentia est, omnia subjecta sunt.
Similiter Deus vult hæc vel illa, id est, Deus est cujus voluntati quæ ipse
est, hæc sive illa subjecta sunt. Volens ergo sive velle dicitur Deus se-
cundum essentiam , cujus voluntas essentia est sempiterna et immutabilis
(licet ea varientur et transeant, quæ ei subjecta sunt ) quæ non potest esse
injusta vel mala, quia Deus est .
ibi, a Voluntas quippe Dei semper effi-

car est, etc. »
Prima adhuc subdividitur in duas . In
DIVISIO TEXTUS . prima agitur de voluntate et divisione
voluntatis secundum se. In secunda, po-
nit quasdam dubitationes circa volita
« Jam de voluntate Dei aliquid pro divinæ voluntatis , infra, distinctione
sensus nostri, etc. » XLVI , ibi, A, « Hic oritur quæstio , Di-
Iste tractatus de voluntate dividitur in ctum est enim , etc. »
duas partes. In prima agit Magister de Hæc distinctio dividitur in duas par-
voluntate Dei secundum se, et secundum tes : in quarum prima agit de voluntate
comparationem ad volita. In secunda , Dei secundum quod ipsa est causa prima
de comparatione voluntatis nostræ ad omnium creaturarum. In secunda , poni
voluntatem ipsius : et hæc incipit dis- distinctionem de multiplicitate divinæ
tinctione XLVIII , ibi, B, « Illud quo- voluntatis, ibi , F , « Ilic non est præter-
que non est prætermittendum . » eundum nobis , etc. »
Adhuc, prima dividitur in duas . In pri- Prior adhuc subdividitur in duas in
ma, agit de voluntate Dei et volito . In quarum prima agit de voluntate secun-
secunda, agit de modo impletionis divi- dum comparationem ad volentem . In se-
næ voluntatis in distinctione XLVII , A, cunda autem agit de eadem secundum
XXVI 26
comparationem ad volita, quorum ipsa 3. Item, Omnis voluntas est ad se-

est causa , ibi , D , « Hæc itaque summe quendum aliquid, vel fugiendum Deus
bona voluntas , etc. » autem nihil' assequitur vel fugit ergo
Prior harum habet tria capitula in nihil vult ergo ut prius .
quorum primo dicit voluntatem Dei esse 4. Item, Voluntas est potentia ratio-
essentiam divinam . In secundo, movet nalis , habens se ad opposita : Deus au-
objectionem contra hoc, et respondet illi . tem habet se uno modo : ergo , etc.
In tertio vero suum dictum confirmat. 5. Item, Voluntas est causa contin-
Et per hoc patet sententia . gens rerum Deus autem est causa ne-
cessaria et semper stans : ergo Deus non
habet voluntatem , ut videtur,
1. SED CONTRA hoc est quod dicitur in Sed eontrs
Littera.
ARTICULUS I. 2. Item, Ad Ephes . 1 , 5 , dicit Apo-
stolus Secundum propositum voluntatis
An in Deo sit voluntas¹ ? suæ. Et, ibidem , . 11 : Secundum con-
silium voluntatis suæ. Et in multis aliis
locis.
Incidunt autem hic tria dubia, ante 3. Item, per rationem : Agens per in-
Litteram , quorum primum est, An in tellectum melius est quam agens per
Deo sit voluntas ? naturæ necessitatem , quoniam primum
Secundum , Quid sit voluntas ejus ? cognoscit rationem operis, secundum
Et tertio , de introductione sive situ autem non : Deus autem nobilissimum
istius tractatus de voluntate . agens est ergo est agens per intelle-
ctum : nihil autem talium agit, nisi quod
AD PRIMUM objicitur sic : vult , et quando vult : ergo voluntatem
1. Omnis appetitus est significativus habet Deus .
indigentiæ in Deo autem nulla est in- 4. Item , Liberrimum in natura ratio-
digentia ergo nullus appetitus . PRIMA nali est voluntas ergo et optimum et
probatur per hoc, quod appetitus est nobilissimum ergo et Deo attribuen-
movens ad id quod non habetur, ut dicit dum.
Philosophus. SECUNDA patet per se . Inde 5. Item, Philosophus in XI primæ
ulterius objicitur sic : Nullus appetitus philosophiæ dicit : « Voluntas est actio
est in Deo : omnis voluntas est appeti- ipsius : et ideo vigilia , et sensus, et in-
tus ergo nulla voluntas est in Deo . tellectus , sunt valde voluptuosa : et spes,
PRIMA constat ex priori syllogismo . et rememoratio sunt propter ista . » Et
SECUNDA probatur in tertio de Anima, intendit ostendere , quod Deo danda est
ubi appetitus dividitur per volunta- voluntas , quæ est in actu semper , et
tem , et desiderium quod est appetitus actio ipsius : quia Deo agere , nihil aliud
animæ sensibilis . est quam velle Deum, ut hoc fiat sicut
2. Item, Augustinus in libro de Libe- et in nobis voluntas conjuncta semper
ro arbitrio : « Voluntas est rationalis volito optima est , et voluptuosa, sicut
motus, sensui præsidens et appetitui : » et vigilia, et sensus , et intellectus secun-
constat autem , quod in Deo nec sensus dum actum et hujus signum est, quod
est, nec appetitus sensibilis, quia de illo spes et rememoratio non habent volupta-
loquitur Augustinus : ergo nec volun- tem nisi in relatione ad illa.
tas.
1 Cf. (P. Summæ theol .) B. Alberti, Q. 79 , memb. 1 .

IN I SENTENT. DIST. XLV, C, ART. 2. 403
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in Deo vo- mobilitas est voluptuosa , ita in natura
luntas est et per prius quam in nobis, et indigente motus propter malitiam indi-
magis proprie . gentiæ sed Deus quiescit in æterno bo-
Ad I. AD PRIMUM autem dicendum, quod no, quod totum est intra ipsum . Et sunt
voluntatis est quoddam per accidens , et hæc verba : « Transmutatio est omnium
quoddam per se . Per se autem habet dulcissimum secundum Poetam Home-
quatuor quorum unum est de natura , rum , proptermalitiam quamdam : quem-
quod sit scilicet naturæ rationalis , et in admodum homo facile transmutabilis ,
ratione sicut dicit Aristoteles et Dama- qui malitiosus est , et natura quæ indiget
scenus, quod omnis voluntas rationalis transmutatione, non enim est simplex
est et si non est rationalis, non est vo- neque modesta . >>
luntas . Secundum est, quod sit liberri- Per hoc etiam patet solutio ad tria se- Ad 2,3 et 4.
mum naturæ rationalis et hoc est quentia .
proprietas ipsius habet enim unam li- AD ULTIMUM dicendum , quod hoc non Ad 5.
bertatem a subjecto proximo in quo est, est de nobilitate voluntatis , quod potest
hoc est, natura spiritus intellectualis , in malum , quia hoc non est posse : sed
qui non est actus corporis ut affixus consequitur voluntatem creatam non con-
organo : et ideo non est obligatus mate- firmatam ex defectu , quia fluxit in esse
riæ vel ejus appenditiis . Aliam liberta- post non esse : sed quod potest in oppo-
tem habet a se, secundum quod est vis sita contradictorie , scilicet quod potest
potens acceptare objectum , vel non ac- hoc, et potest cessare ab ipso, et potest
ceptare, quia spontanee operatur . Ter- aliud : ista enim potestas ostendit ipsam
tium est comparatio ipsius ad bonum : voluntatem nulli esse obligatam : et hoc
quia voluntas semper est boni , et præ- bene habet in Deo esse , qui non obliga-
cipue summi boni quod omnia appe- tur ad aliquid .
tunt, ut dicit Philosophus : et hoc sum-
mum bonum non afferret Deo jucundi-
catem , nisi esset voluntas ipsius : et hoc
est quod optime tangit Philosophus in
VIII Ethicorum, ubi dicit secundum ARTICULUS II.
translationem quæ est ex Græco : « Si
cujus natura simplex fuerit , semper ea- Quid est voluntas divina ? et, An sit idem
dem operatio delectabilissima erit. >> Ideo- cum Dei essentia ?
que Deus semper una et simplici dele-
ctatione delectatur. Non enim solum mo-
tus est actus, id est, perfectio et com- Deinde quæritur, Quid sit voluntas di-
plementum , sed etiam immobilitas et vina ?
delectatio magis in quiete est . Quartum Videtur autem , quod non sit essentia
autem et ultimum est, quod voluntas divina : quia
etiam est causa omnium quæ fiunt ut ab 1. Quæcumque sunt eadem, omne id
artifice . Dicit enim Philosophus in VI quod attribuitur uni, potest attribui alte-
primæ philosophiæ, quod omnium arti- ri sed multa sunt in voluntate , quæ
ficialium principium est voluntas : Deus non sunt in essentia : sicut omnia bona
autem operatur per modum artificis , et creata quæ sunt in voluntate Dei conti-
per modum necessitatis naturæ . nente et volente ea, non tamen omnia
QUOD ERGO Primo objicit de voluntate, sunt in essentia : ergo voluntas et essen-
dicendum quod hoc verum est in natura tia non sunt idem .
indigente : quoniam sicut dicit Aristote- 2. Item , Quæcumque sunt eadem om-
les in VIII Ethicorum , sicut in Deo im- nino , idem additum utrique adhuc non
404 D. ALB . MAG. ORD. PRÆED.
facit diversa, sed remanent idem : si ergo probatum est , substantia , voluntas , et
voluntas Dei est essentia Dei , et voluntas intellectus non sunt synonyma.
hujus est essentia hujus : sed voluntas
hujus est, demonstrato homine creato :
ergo Deus est essentia hujus , quod fal-
sum est.
3. Si forte dicatur, quod voluntas dif- ARTICULUS III.
fert ab essentia , non in se, sed in con-
notato . CONTRA : De ratione voluntatis An in hoc loco bene situetur tractatus
non est ut aliquid connotet : possum enim de Dei voluntate ?
dicere, Deus vult se esse trinum et unum ,
et vult generare Filium et nihil conno-
tatur extra Deum ergo videtur , quod Tertio , Quæritur de situi stius tractatus
hoc non sit substantiale voluntati , quod in hoc loco .
aliquid connotet : ergo videtur , quod vo- 1. Voluntas Dei est actio ipsius , ut ha-
luntas Dei non sit essentia Dei. bitum est in auctoritate a Philosopho in-
Sed contra. SED CONTRA : ducta superius : nihil autem immediatius
Quidquid non est totum quod habet, il- est effectui, quam actio educens ipsum :
lud non est simplex voluntas habetur ergo voluntas est conjunctissima operi :
ex Deo, et ipse non est sua voluntas : ergo est post potentiam et sapien-
ergo Deus non est simplex, quod falsum tiam .
est. 2. Item , Voluntas videtur antecedere
potentiam et scientiam : omnis enim ope-
Solutio. SOLUTIO.
Ad 1. essentia DeiDicendum , quod
: sed differt voluntas
in modo est
signifi- rans per voluntatem primo vult , et postea
scientia sua ordinat opus , et per poten-
candi, sicut sæpius supra de attributis di- tiam exsequitur : ergo videtur , quod tra-
vinis ostensum est : et ideo non valet ob- ctatus de voluntate debuit esse primus , et
jectum primum . de potentia ultimus .
•
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod verum est , 3. Item , Magister Hugo de sancto Vi-
ubi id quod additur utrique, in eadem ctore : « Voluntas movet, sapientia dis-
ratione additur in qua illa sunt eadem ponit , potentia operatur. » 'Ergo volun-
sed hoc non fit hic : sed potius cum di- tas est prima.
citur voluntas hujus , ly hujus dicit ob- 4. Item , Dionysius dicit , quod bonum
jectum voluntatis secundum rationem inest diffusivum esse diffusivum autem
telligendi quæ differt ab essentia : et ideo esse est per creationem : ergo primum
non oportet, quod sit essentia hujus et inclinans ad creationem , est bonum quod
bene sequitur sic : Intellectus et voluntas est dispositio voluntatis sed omne incli-
sunt idem in re : sed realiter intellectus nans, habet aliquid inclinativum ad opus :
Dei non differt a Dei voluntate : ergo ergo illud inclinativum quod inclinatur a
realiter essentia Dei et intellectus sunt voluntate, immediatius est operi : hoc
idem . autem est potentia exsequens : ergo vi-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod voluntas Dei detur, quod voluntas sit ante potentiam . Sed cont
non semper connotat volitum extra , vel SED CONTRA :
etiam respectum ad volitum extra : quia 1. Si enim voluntas, ut dicit Littera,

æterna est, et respectu æternorum : sed est tota causa prima et proxima rerum,
ab essentia semper differt in modo signi- videtur quod cum ipsis rebus in eodem
.
ficandi et intelligendi , quia sicut supra libro determinandum sit de voluntate ,
.. Cf. I Sententiarum, Dist. VIII . Tom. XXV.

IN I SENTENT, DIST. XLV, D. 405
hoc est, in secundo libro Sententiarum, Et quod objicitur ulterius, non tenet,
et non hic . nisi in his agentibus , in quibus non est
2. Item , Potentia secundum rationem sufficiens causa voluntas : ibi enim ope-
abstrahit a voluntate : sequitur enim , vo- ratur voluntas per alias potentias affixas
luntas est ergo potentia est : non autem in membris, ut per instrumenta : sed in
e converso ergo potentia est prior na- Deo est sufficiens causa ad omne quod
tura, quam voluntas : ergo voluntas se vult et ideo non oportet, ut inclinet
habet ex additione secundum rationem aliquas alias potentias .
intelligendi ad potentiam : sed omnis
causa quanto magis est determinata , tan- AD PRIMUM autem in contrarium dicen- Ad object. 1.
to magis est propria et conjuncta effe- dum, quod non oportet propter hoc poni
ctui ergo voluntas immediatius conjun- tractatum de voluntate in secundo libro
gitur operi , quam potentia. Sententiarum , quia scientia causæ non
habet determinari in eodem libro cum
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , ut supra dictum causato , nisi tantum in his causis quæ
Ad 1.
est, quod potentia multis modis conside- sunt proximæ causatis, et quarum na-
ratur, et etiam voluntas : voluntas autem turam et proprietatem habet in se causa-
quæ hic tractatur, est voluntas relata ad tum ipsum . Et hoc patet : licet enim
volitum et conjuncta illi : et hæc est suf- stellæ sint causæ generationis diverso-
ficiens causa existendi creaturas : et ideo rum , non tamen determinatur de naturis
ipsa est causa operans et educens res . et motibus stellarum in libro de genera-
Ad 2. AD SECUNDUM autem dicendum , quod tione animalium , vel plantarum , sed de-
illa objectio procedit de voluntate aliter terminatur in eo de causis proximis et
accepta, scilicet illa de qua supra dictum univocis cum ipsis causatis : et talis causa
est , quod est motor aliarum virium : et creaturarum non est voluntas : et ideo
hæc non est comparata ad volitum . cum creaturis non est determinanda .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illa auctori- AD ULTIMUM dicendum, quod hoc nihil Ad object. 2.
tas eodem modo intelligitur . est ad propositum : quia hoc non objicit
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod dictum Dio- de potentia relata ad opus, quæ dividitur
nysii magis facit ad hoc quod sit imme- contra voluntatem in his quæ exiguntur
diata causa quia sicut dicit Augustinus, ad opus, sed potius de potentia quæ est
et habitum est supra ' , quia Deus bonus genus ad omne id quod aliquid potest
est, sumus et in quantum sumus , boni cognoscendo , vel volendo , vel operando .
sumus .
D. Quod Dei voluntas summe bona, causa est omnium quæ naturaliter sunt :
cujus causa non est quærenda , quia nullam habet, cum sit æterna.
Hæc itaque summe bona voluntas, causa est omnium quæ naturaliter
fiunt, vel facta sive futura sunt : quæ nulla præventa est causa , quia
æterna est. Ideoque causa ipsius quærenda non est . Qui enim ejus cau-
1 Cf. I Sententiarum , Dist . I. Tom. ZXV hujusce editionis.

406 D. ALB. MAG . ORD . PRÆD
sam quærit , aliquid majus ea quærit , cum nihil ea majus sit. Unde Augu-
stinus in libro LXXXIII : Quæstionum Qui quærit quare voluerit Deus mun-
dum facere , causam quærit voluntatis Dei . Omnis autem causa efficiens
major est eo quod efficitur. Nihil autem majus est voluntate Dei . Non ergo
ejus causa quærenda est ' . Idem in libro contra Manichæos : Si qui dixe-
rint, quid placuit Deo facere cœlum et terram ? Respondendum est eis , qui
voluntatem Dei nosse desiderant, causas et voluntatem Dei scire quærunt,
quod voluntas Dei omnium quæ sunt ipsa sit causa . Si enim habet causam
voluntas, est aliquid quod antecedat voluntatem Dei : quod nefas est cre-
dere . Qui ergo dicit, quare fecit Deus cœlum et terram ? Respondendum
est illi , quia vult . Voluntas enim Dei causa est cœli et terræ : et ideo ma-
jor est voluntas Dei , quam cœlum et terra . Qui autem dicit, quare voluit ,
facere cœlum et terram ? majus aliquid quærit quam est voluntas Dei :
nihil autem majus inveniri potest . Compescat se ergo humana temeritas :

et id quod non est non quærat, ne id quod est non inveniat. Ecce his au-
ctoritatibus aperte insinuatur, quod voluntatis Dei causa nulla est : et ideo
quærenda non est.
ARTICULUS IV.
DIVISIO TEXTUS .
An divina voluntas sit causa ?
Hæc itaque summe bona voluntas,

etc. > Circa primum capitulum incidunt tria
Hæc pars habet tria capitula : in quo- dubia , quorum primum est : Utrum vo-
rum primo ostendit indeterminate voluntas sit causa ?
luntatem esse causam omnium. In se- Secundum est, Utrum sit causa om-
cundo vero ostendit eam non habere nium illorum quæ subsunt potentiæ
causam , sed esse primam . In tertio os- Dei ?
tendit, quorum est causa, quia eorum Tertium autem , Utrum sit causa pro-
quæ sunt ut facta, et illa sunt permanen- pria vel communis, contingens vel ne-
tia et eorum quorum esse est in fieri, cessaria ?
ut ea quæ vocat motiones : in quibus
etiam intelliguntur alia quædam , ut pate- AD PRIMUM objicitur sic
bit in disputatione . 1. Augustinus in libro VIII de Civita-
te Dei dicit sic : « Hæc causa est cur
Platonicos cæteris anteponamus , quia
cum alii Philosophi ingenia sua studia-
que contriverint in requirendis rerum
1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Q. 28.

IN I SENTENT. DIST. XLV, D , ART. 5 . 407
causis , et quisnam esset modus discendi AD DICTA autem Augustini in libro Ad 1.

atque vivendi isti Deo cognito repere- de Civitate Dei, dicendum quod ipse lo-
runt, ubi esset causa constitutæ univer- quitur secundum vestigia Dei inventa in
sitatis . » Sed constat, quod lux perci- creaturis , in quibus aliquo modo relucet
piendæ veritatis attribuitur sapientiæ, Trinitas operantis. Voluntas autem Dei
fons autem bibendæ felicitatis bonitati non est operans sine scientia, et ideo in
voluntatis ergo causa constitutæ uni- operato a voluntate relucet vestigium

versitatis refertur ad potentiam et sic scientiæ nec voluntas est operans sine
potentia magis est causa universitatis potentiæ ratione , et ideo relucet in opere
creaturarum , quam voluntas . vestigium potentiæ : nec est operans si-
Item, parum ante hoc , ibidem : « Qui- ne intentione boni summi, et ideo relu-
cumque Philosophi de Deo summo et cet in opere vestigium boni summi : ip-
bono et vero ista senserunt , quod et rerum sum tamen totum opus dependet a vo-
creatarum sit effector et lumen cognoscen- luntate ut fiat et vestigia aliorum
darum , et bonum agendarum , quod ab relucent ideo , quia non separantur a vo-
illo nobis sit et principium naturæ, et luntate operante .
veritas doctrinæ, et felicitas vitæ eos AD ALIUD dicendum, quod ipsa est Ad 2.
omnes cæteris anteponimus , eosque no- causa efficiens : sed dispositio ejus quæ
bis propinquiores fatemur. » Sed iterum est bonitas , est causa finalis.
satis patet, quod lumen cognoscendo- Et quod objicitur de potentia , quæ se-
rum , et veritas doctrinæ, refertur ad cundum hoc non erit causa , dicendum
scientiam bonum autem agendorum et quod potentia secundum rationem po-
felicitas vitæ ad bonitatem voluntatis : tentiæ non sufficit ad hoc ut fiat res :
ergo quod est effector et principium na- quia cum aliquis potest et scit, tunc est
turæ, refertur ad potentiam : ergo po- complementum voluntas ut faciat , et fiat :
tentia est causa rerum magis quam vo- et ideo potentia est efficiens , sed non de-
luntas, ut videtur. terminata , et ut propria causa et suffi-
2. Item , Si voluntas est causa rerum , ciens secundum rationem .
quæ causa erit ? Constat, quod non est
materialis , quia Deus nullius est causa
materialis . Similiter non erit formalis
exemplaris : quia hoc attribuitur sapien-
tiæ . Efficiens etiam non potest esse : quia ARTICULUS V.
potentia operatur et efficit. Ergo erit
finalis tantum et ita non debet dici An voluntas Dei sit causa omnium re-
causa efficiens rerum , sed potentia potius . rum quæ subsunt suæ potentiæ ? et,
i contra. SED CONTRA hoc est quod dicitur in Quare Deus non dicitur omnivolens ,
Littera. sicut omnipotens et omnisciens ?
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc dicendum , quod vo-

luntas Dei quæ dicit essentiam divinam Secundo quæritur, Utrum sit causa
cum respectu ad volitum , et connotans omnium eorum quæ subsunt potentiæ ?
effectum , est causa rerum creatarum : Videtur autem , quod sic : quia
quia illa est voluntas ut res fiat , et hæc 1. Deus non potest facere nisi bona, eo
est sufficiens actio Dei ad hoc ut fiat om- quod facere mala est impotentiæ : sed
ne quod fit. voluntas Dei est omnis boni : ergo est
1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Civitate Dei , IDEM, Ibidem, cap . 9.

cap. 10.
408 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD .
omnium eorum de quibus est poten- quod tamen Deus facere posset et pot-
tia. est. Voluntas autem est relata ad id quod
2. Item, Deus nihil potest nisi quod fuit , vel est , vel erit, ut dicitur in Litte-
vult se posse : ergo omne quod potest, ra. Et ideo licet utrumque sit respectu
vult se posse sed nullus nisi stultus , vult boni , non tamen sunt æqualis ambitus in
se posse malum : ergo Deus cum sit sa- bono quia unum respicit bonum in
pientissimus, vult se posse bonum tan- potentia , alterum autem quod fuit , vel
tum : ergo potest bonum tantum et vult est , vel erit in actu .
illud : ergo potentia et voluntas sunt de
eodem . AD ID quod quæritur ulterius , Quare Ad quæst
3. Item, Sicut se habet scientia ad ve- non dicitur omnivolens ? Dicendum ,
rum , ita potentia ad bonum : sed scien- quod ratio satis bene tangitur in oppo-
tia est omnis veri, et tantum veri : ergo nendo .
potentia est omnis boni, et tantum boni : Et ad id quod contra objicitur , dicitur
et omne bonum vult Deus : ergo omnia quod permissio non est signum volunta-
sua voluntate vult, quæ potentia sua tis, quod hoc velit Deus quod fit ab eo
potest. qui malum agit, sed quod aliquid velit
4. Item , Nihil potest Deus quod eo circa illud , ut infra dicetur : omnipoten-
auctore non potest fieri : quod autem eo tia autem refertur ad ens possibile , vel
auctore potest fieri, est bonum : ergo futurum , vel ens in actu , vel præteri-
quidquid potest, est bonum : et vult totum et voluntas ad id quod fuit, vel
tum : ergo totum quod potest , vult. SED est, vel erit tantum et ideo non est
CONTRA : Omnia quæcumque voluit Deus omnivolens sicut omnipotens, nec omni-
fecit in cœlo et in terra , etc. 1 : si ergo volens sicut omnisciens .
potentia est omnium illorum quorum
est voluntas , omnia quæcumque potuit
facere, fecit in cœlo, etc. : et hoc esse
falsum supra probatum est .
ARTICULUS VI.
Quæstiunc. ULTERIUS quæritur, Si Deus dicitur

An voluntas divina sit communis vel
omnipotens, quia omnia potest : et om-
nisciens, quia omnia scit : quare non di- propria, necessaria vel contingens
citur omnivolens ? quia dicitur in Littera, omnium causa ?
nihil contra suam voluntatem fit .
Si forte dicas : quia mala fiunt quæ
non vult Deus . CONTRA : Unum signum Tertio quæritur, Utrum sit causa pro-
voluntatis habemus de malo quod fit , pria vel communis , necessaria vel con-
scilicet permissionem : ergo etiam hoc tingens ?
subjacet voluntati divinæ. Videtur autem , quod communis :
quia
Solutio. SOLUTIO ad objecta prima , est solutio 1. Communis est quam non sequitur
una : quia fundatur in eodem , scilicet ut esse causati sed voluntatem Dei ab
dicatur, quod cum dicitur, Deus omnia æterno non sequitur esse causati ergo
potest, vel Deus potest bona, quod id voluntas Dei est causa communis .
quod cadit sub potentia , ampliatur ad 2. Item, Videtur quod sit contingens :
ens possibile esse , quod numquam fiet , quia dicit Augustinus : « Quod voluntate
1 Psal. cxxxiv, 6 : Omnia quæcumque voluit omnibus abyssis.

Dominus fecit, in cælo, in terra, in mari et in
: IN I SENTENT . DIST. XLV, D , ART. 7. 409
fit, non fit ex necessitate quod autem

fit et non necessario , fit contingenter : »
ergo quod voluntate fit , contingenter fit :
ergo voluntas est causa contingens.
Sed contra. SED CONTRA : ARTICULUS VII .
1. Communis causa est aliquo indi-
gens ad hoc ut causet : voluntas Dei An voluntas Dei habeat causam ?
nullo indiget ergo non est causa com-
munis.
2. Item , Omnis causa communis est Deinde quæritur de secundo capitulo
determinabilis per aliquid addibile sibi : istius partis ubi dicit, ibi , D , circa me-
voluntas Dei nullo determinabilis est : dium : « Si habet causam voluntas, est
ergo ut prius. aliquid quod antecedat voluntatem Dei,
Item videtur, quod nec sit contingens . etc. >>
Omne contingens mutabile est dicit : Videtur enim voluntas Dei habere
enim Aristoteles : « Quod contingit esse, causam .
contingit non esse : » Deus autem et in 1. Omnis enim voluntas sapientis , ex
potentia et scientia et voluntate omnino rationabili causa procedit et hoc est de
est immutabilis : ergo sua voluntas non laude sapienter agentis : cum igitur Deus
est causa contingens . summe sapiens sit, et sapienter agens ,
videtur quod suæ voluntatis sit causa ra-
Solutto. SOLUTIO . Ista quæstio supra notata est tionabilis .
Ad 1.
in quæstione, Utrum prædestinatio ha- 2. Item , Ad Ephes . 1 , 5 , super illud ,
1
beat causam ? Et sicut ibi dictum est, Secundum propositum voluntatis suæ,
voluntas est causa determinata , et pro- scilicet Dei : dicit Glossa , quod voluntas
pria rerum omnium . Sed non sequitur , Dei est ex ratione .
si ista est ab æterno , quod effectus sit 3. Item , Supra , in proœmio istius li-
ab æterno : quia impeditur hoc ex parte bri , Magister dixit hoc esse causam uni-
ordinis sapientiæ, et ex parte causati , de versorum errorum , quod non voluntas
cujus ratione est , quod fluxit in esse rationi subjicitur : ergo cum ab omnibus
post non esse et per hoc patet solutio erroribus absolutus sit Deus , sua volun-
ad primum. tas regitur ratione.
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod ipsa non 4. Item, Secundum hoc facile esset
est causa contingens : sed contingentis omnia demonstrare per causam , et sol-
et necessarii est ipsa causa necessaria : vere omnia quæsita, ut diceretur, Deus
sed necessitas est multiplex, ut distin- vult hoc , et non debes quærere aliam
ctum est supra et in Deo cadit bene causam .
necessitas simplex, quæ est immutabilis , SED CONTRA : Sed contra,
quæ nec sonat coactionem , nec obliga- In nobis sic est, quod ratio nostræ
tionem . voluntatis est volitum , quia volitum est
AD DICTUM autem Augustini dicendum , movens secundum suam vel boni ratio-
quod ipse loquitur de voluntate creaturæ nem, et ideo nostra voluntas dependet
et non Creatoris. ad volitum : volitum autem divinæ vo-
luntatis causatur ab ipsa voluntate : er-
go non est ratio vel causa voluntatis :
ergo ex parte illa non habet causam. Ex
parte autem volentis idem est voluntas
1 Cf. Supra, Dist. XLI. * Cf. I Sententiarum , Dist. VI.

et substantia : ergo etiam ex parte illa tatis , quia rationabilia vult et rationabi-
nullam habet causam ergo simpliciter liter.
nulla est causa voluntatis divinæ . AD ALIUD dicendum , quod Glossa di- Ad 2.
cit, quod ipsa est rationabilis , eo quod sit
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod nec in præ- sibi ratio : quia injusta esse non potest,
scientia , nec extra præscientiam voluntas nihil enim justius est, quam ut hoc fiat
Dei . habet causam aliquam sed tamen quod Deus vult : quia nihil nisi bonum
potest habere rationem ad quam termi- vult : quia eo ipso omne bonum est bo-
natur voluntas secundum actum . Et quæ num , quia illud vult Deus .
sit differentia causæ et termini vel ratio- AD ALIUD dicendum , quod intelligitur Ad 3.
nis , supra dictum est in quæstione de de voluntate hominis , quæ non est ratio
causa prædestinationis. voliti , sed potius sumit rationem et cau-
Ad 1. sam a volito , et non de voluntate Dei in
AD PRIMUM ergo dicendum, quod vo-
luntas Dei semper est causa rationabilis : qua est totum contrarium .
sed numquam est ex causa rationabili : AD ALIUD dicendum, quod voluntas Ad 4.
quia hoc non intelligitur nisi de illis Dei non est causa quæ sit medium de-
agentibus, quorum voluntas immutatur a monstrationis et jam illa non quæritur
volito et causatur et hoc, ut probatum in solutione dubiorum : sed potius quæ-
est, non est in voluntate Dei : quia in runtur causæ connaturales et coessen-
talibus voluntatibus dependet volens ad tiales effectui : et illas difficile est inve-
volitum et dicitur rationabilis volun- nire .
E. Quod voluntas Dei prima et summa causa est omnium.
Voluntas ergo Dei (ut ait Augustinus in libro III de Trinitate ' ) prima et
summa causa est omnium specierum atque motionum . Nihil enim fit, quod
non de interiori atque intelligibili aula summi imperatoris egrediatur se-
cundum ineffabilem justitiam . Ubi enim non operatur quod vult Dei omni-
potentis sapientia ? quæ pertingit a fine usque ad finem fortiter, et dispo

nit omnia suaviter , et non solum facit ea quæ perseverantia consuetudi-
nis admirationem non admittunt, sed etiam ea quæ propter raritatem et in-
solitum eventum mira videntur : ut sunt defectus luminarium , et terræmo-
tus , et monstrosi animantium partus , et his similia : quorum nihil fit sine
voluntate Dei, sed plerisque non apparet . Ideoque placuit vanitati Philoso-
phorum etiam causis aliis ea attribuere , cum omnino videre non possent
superiorem cæteris omnibus causam, id est , voluntatem Dei . Itaque non
1 S. AUGUSTINUS , Lib. III de Trinitate, cap. 4.

Sapient. vi , 1 Attingit ergo (Sapientia) a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia
suaviter.
IN I SENTENT. DIST. XLV, E , ART. 8 . 411
nisi Dei voluntas causa prima est sanitatis, ægritudinis, præmiorum atque
pœnarum , gratiarum et retributionum . Hæc ergo sola est, unde ortum est.
quidquid est, et ipsa non est orta, sed æterna.
cunt Philosophi , vel inordinatam divi-

sionem seminis : ergo non sola volunta-
te Dei fiunt.
ARTICULUS VIII. 4. Item, Defectus luminarium determi-
natas habet causas inventas et scriptas ex
Utrum voluntas divina sit prima causa proportione motuum solis et lunæ se-
omnium rerum ? cundum recursum ad caput vel caudam
draconis , et secundum proportionem
motus capitis et caudæ, et motus latitu-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in dinis lunæ, et proportionem adspectus
tertio capitulo , ibi, E, a Voluntas Dei secundum circulos altitudinis in quibus
prima et summa causa est omnium spe- fit conjunctio vel præventio sive opposi-
cierum et motionum , etc. » tio , et secundum distantiam latitudinis
1. Si enim est prima, non licet quære- climatis ergo videtur, quod omnium
re aliam ante ipsam : et si summa est , et horum subtiliter investigata sit causa.
summe sufficiens, non licet quærere ali-
quam post ipsam : ergo videtur , quod SOLUTIO . Sine præjudicio dico cum Solutio.
superfluit totum quod rimati sunt Philo- Domino in Evangelio Joannis, v, 17 :

sophi in causis naturalibus, et mathe- Pater meus usque modo operatur, et ego
maticis, et aliis quam plurimis . Similiter operor et ideo omnia quæcumque facit
etiam superfluunt originalia Sanctorum , voluntas, magis facit Deus in natura et
qui multas alias causas reddunt operum voluntate sed ipse operatur , ut causa
divinorum . immediata universalis : et hoc est mi-
Si autem dicas , quod hoc est vanitas rum quia una causa est immediata si-
Philosophorum , et non habet veritatem : mul unicuique , et tamen universalis om-
hoc mirum est , quod vanitas nullam ha- nibus et si quid operantur causæ aliæ ,
bens veritatem , stat adhuc, et non est accipiunt a voluntate Dei operante et con-
improbata. tinente et movente eas : sed tamen mo-
2. Item , Secundum hoc videtur etiam vent non secundum proprietates divinas ,
natura nihil facere , nec potens aliquid quia illas attingere non possunt sed
operari : quia omnium causa sufficiens secundum proprietates et formas et quan-
est voluntas Dei : ergo calidum non urit, titates proprias , et illas licuit quærere
sed voluntas Dei urit et homo non lo- Philosophis, sicut adhuc licet : et Augu-
quitur, sed voluntas Dei loquitur, et sic stinus loquitur hic de Philosophis quibus-
in omnibus et hoc ridiculum est, ut dam , qui excluserunt voluntatem Dei ab
videtur. operibus naturæ, dicentes cum tantum
3. Item, Hoc videtur falsum quod di- posse movere primum mobile quodcum-
cit, quod monstrosa et naturalia volun- que sit illud, alia vero moveri diversimo-
tate Dei sola fiant : quoniam naturalia de secundum distantiam ab ipso : et illi
habent causas determinatas , et monstro- qui vanitatem secuti sunt , in vanitatem
sa reducuntur ad defectionem et super- abierunt , et obscuratum est insipiens
fluitatem materiæ, vel improportionem
cor eorum , sicut Tullius , qui negat esse
virtutis informativæ ad materiam , ut di- præscientiam , ut stabiliat casum et for-
tunam et rempublicam : et Commentator actionem secundum propriam naturam

super physicam et metaphysicam, qui quam habet.
negat Deum immediate operari in quoli- Et per hoc patet solutio ad totum .
bet, ut stabiliat unicuique propriam
F. Quibus modis accipitur Dei voluntas ?
Hic non est prætereundum nobis , quod sacra Scriptura de voluntate

Dei variis modis loqui consuevit et tamen non est Dei voluntas diversa ,
sed locutio diversa est de voluntate, quia nomine voluntatis diversa acci-
pit. Nam voluntas Dei vere ac proprie dicitur quæ in ipso est, et ipsius
essentia est, et hæc una est, nec multiplicitatem recipit, nec mutabilitatem ,
quæ inexpleta esse non potest : de qua Propheta ait, Omnia quæcumque
voluit Dominus, fecit ' . Et Apostolus : Voluntati ejus quis resistit¹ ? Et
alibi, Ut probetis quæ sit voluntas Dei bona, et beneplacens, et perfecta ' .
Et hæc voluntas recte appellatur beneplacitum Dei sive dispositio .
DIVISIO TEXTUS.
ARTICULUS IX .
« Ilic non est prætereundum nobis , Utrum voluntas beneplaciti sil multi-
etc. D plex, sicut voluntas signi ?
Hic incipit pars ista quæ est de
distinctione voluntatis. Et habet duas
partes : in quarum prima dividit volun- Dubium autem est circa primum ,
tatem beneplaciti et voluntatem signi. In Utrum voluntas beneplaciti multiplex sit,
secunda autem dividit voluntatem signi sicut voluntas signi ?
in quinque : et hæc incipit ibi , G , « Ali- Videtur autem , quod sic : quia
quando vero secundum quamdam figu- 1. Voluntas distinguitur secundum vo-
ram dicendi, etc. » lita multa autem vult Deus voluntate
beneplaciti, quia omnia bona quæ fiunt :
ergo videtur, quod ipsa sit multiplex.
2. Item, In Littera habemus , quod est
bona, et beneplacens , et perfecta * . Tres
1 Psal. CXXXIV, 6. Ad Roman. x , 2 : Ut probetis quæ sit volun-

Ad Roman. ix, 19. tas Dei bona, et beneplacens, et perfecta.
• Ad Roman. xii , 2.
IN I SENTENT. DIST. XLV, F, ART. 10. 413
autem istæ differentiæ non conveniunt ei

nisi secundum id quod refertur ad di-
versa volita : ergo videtur, quod ipsa sit
multiplex .
3. Item , Scientia Dei distinguitur se- ARTICULUS X.
cunduin modos scibilium , ut quædam di-
catur simplex notitia , quædam autem An divina voluntas sit mutabilis ?
beneplaciti , et quædam præscientia ab-
solute ergo videtur, quod etiam volun-
tas beneplaciti talem accipiat distinctio- Deinde quæritur de hoc quod dicit Ma-
nem . gister, ibi , F, «
< Nec multiplicitatem reci-
pil, nec mutabilitatem, etc. »
Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad hoc, quod hæc Videtur enim esse mutabilis : quia
voluntas recipit multiplicitatem , sicut di- 1. Dicit Gregorius super illud Isa .
stinguit Magister in Littera. Et hæc est XXXVIII, 1 : Dispone domui tuæ : quod
causa : quia ex parte sua non habet nisi mutat Dominus sententiam , et non con-
unum , quod est substantia divina : et silium sententia autem expressiva est
ex parte volitorum omnium est unus voluntatis ergo mutat voluntatem .
finis, quem vult in omnibus, et hic est 2. Item , Ad minus voluntas signi vi-
ipse Deus et bonitas et justitia sua : ab detur esse mutabilis : quia quandoque
aliis autem nec unitatem habet , nec mul- aliquid præcepit, quod postea revocavit :
tiplicitatem , quia sunt extra cam : et non et aliquid dixit, quod revocavit : sicut in
dependet ad ea, sed potius e converso . Abraham , et Ninive , et Ezechia planum
Ad 1. Et per hoc patet solutio ad primum est .
quod procedit de voluntate cujus finis 3. Item , Voluit esse Cæsarem quando-
est volitum , et dependet ad volitum sic- que, et modo non vult : ergo mutata est
ut ad finem et causam . voluntas.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod ista dicun- 4. Item, Non ab æterno voluit mun-
tur de divina voluntate secundum effe- dum esse, sed fore : nunc autem vult
ctum quia scilicet facit probari bonum mundum esse , sed non fore : ergo mu-
præcepti , et beneplacens consilii , et per- tata est voluntas , ut videtur.
fectum supererogationis : vel quia quietat 5. Item, Voluntas relationem habet ad
nostram voluntatem in sua secundum volitum : ergo mutato volito mutatur vo-
conjunctionem boni , et secundum pro- luntas, quia mutato uno relativorum ,
prietatem boni quod est dulcedo fruibilis mutatur et reliquum .
bonitatis : in qua voluntas delectata con- SED CONTRA :
Sed contra.
quiescit et hoc est beneplacens , quia Magister supra dixit in Littera, quod
beneplacens est in quo voluntas pascitur voluntas non dicitur relative. Similiter
et satiatur in conjunctione omnium bo- habitum est, quod non dependet a volito :
norum hoc enim perfectum est , in quo sed e converso : ergo nec multiplicatur ,
nihil deficit. nec mutatur a volitis.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non est si-
mile de scientia : quia scientia respicit SOLUTIO . Dicendum , quod nulla Dei Solutio.
res secundum ordinem et distinctionem voluntas mutabilis est, nec voluntas be-
boni et mali, in quibus est : sed voluntas neplaciti , nec voluntas signi : licet enim
refertur ad res uno modo , scilicet sub voluntas signi concedatur esse multiplex
ratione boni , quia est causa rerum , non ex multiplicitate signatorum : quia mul-
causatum a rebus. tiplicitas potest attribui Deo per causam ,
sed non mutabilitas, quia sonat infirmi-
tatem et impotentiam quam Deus nec in et futurorum, dummodo idem sit scibile :
se habet , nec ut causa est : sed incidit ex ita dicendum hic, quod idem volitum est
defectu creaturarum . Cæsarem esse , et Cæsarem fuisse sed
Ad 1 . AD PRIMUM ergo dicendum, quod Gre- Cæsarem esse in præterito , et modo ite-
gorius vocat sententiam , propheticam rum Cæsarem esse , non esset eadem vo-
enuntiationem , quæ concernit causas in- luntas : et ratio hujus supra bis assignata
feriores , et per respectum ad illas enun- est.
tiatur et quia illæ mutabiles sunt, mu- AD ALIUD dicendum est eodem modo : Ad 4.
tatur et sententia illa, sed non consilium , quia eadem est voluntas mundum fore ,
quia consilium est æterna dispositio de et nunc esse : sed ex parte voliti accessit
faciendis . diversum tempus .
Ad 2. Ad 5.
AD ALIUD dicendum , quod voluntas AD ALIUD dicendum , quod voluntas
signi immutabilis est : quia voluntas Dei dicit respectum ad volitum , ut probat
semper uno modo significatur, licet sig- objectio : secundum tamen supra dicta ¹ ,
nificatum varietur , quia de illo non sem- iste respectus non ponit relationem rea-
per voluntas est . Utrum autem etiam lem additam divinæ essentiæ : sed rea-
tunc falsum sit signum , vel non , infra lem ponit in re , et secundum rationem
determinabitur . intelligendi in Deo : et hoc intellexit Ma-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod sicut dixit gister supra , quando dixit voluntatem
Magister supra de scientia , quod eadem non relative dici.
est respectu præteritorum , præsentium ,
G. Quod secundum figuram dicitur voluntas Dei præceptio , prohibitio , consilium,

permissio , operatio : et ideo pluraliter dicit Scriptura voluntates.
Aliquando vero secundum quamdam figuram dicendi voluntas Dei vo-
catur, quod secundum proprietatem non est voluntas ejus, ut præceptio ,
prohibitio, consilium , necnon permissio et operatio. Ideoque pluraliter
aliquando Scriptura voluntates Dei pronuntiat. Unde Propheta : Magna

opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus ' : cum non sit nisi una
voluntas Dei quæ ipse est , pluraliter tamen dicit voluntates : quia volun-
tas Dei variis modis ac pro diversis accipitur , ut dictum est . Ita etiam
idem Propheta propter multos effectus misericordiæ et justitiæ pluraliter

dicit : Misericordias Domini in æternum cantabo ' . Et alibi , Justitiæ Do-
mini reclæ, lætificantes corda : cum tantum in [ Deo una sit misericor-
dia , una justitia , et una eademque sit misericordia quæ justitia, scilicet
divina ουσία .
1 Cf. I. Sententiarum , Dist. III . Tom . XXV.

• Psal. cx, 2.
3 Psal. LXXXVIII , 2.
4 Psal. xvIII, 9.
5 Edit. J. Alleaume, tamen.
IN I SENTENT. DIST. XLV , G, ART. 11 . 415
habemus respectu boni , scilicet præce-

ptum , consilium, et operationem : ergo
plura quam tria debemus habere respe-
DIVISIO TEXTUS . ctu mali et sic iterum erunt plura quam
quinque .
4. Item , Inter bonum et malum est
Aliquando vero secundum quamdam medium indifferens : ergo videtur , cum
figuram dicendi, etc. » hoc sæpe fiat, quod respectu illius debeat
Hæc pars quæ est de voluntate signi , esse signum aliquod voluntatis .
habet quatuor partes. In prima ponit sig- 5. Item, Vanum et otiosum non pro-
na in communi . In secunda, exsequitur prie sunt mala : ergo speciale signum
de tribus simul, ibi, H, « Ideo autem habere debent.
præceptio et probibitio , etc. » In tertia , de 6. E contra videtur, quod debeant esse
duobus simul, ibi , L , « Permissio quoque pauciora : impletio enim et permissio
Dei et operatio, etc. » In quarta et ulti- omnia respiciunt, quæcumque fiunt mala
ma ponit quasi epilogum, ibi , M, « Quin- et bona : ergo illa sufficiunt , ut videtur.
que ergo supra posita sunt, etc. 7. Item , Cum egit de sapientia, non
dedit signum sapientiæ , nec signa poten-
tiæ cum egit de potentia : ergo nec vo-
luntatis signa dare debuit .
ARTICULUS XI. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Solutio.

Ad 1.
ista signa non significant, quod voluntas
An tantum quinque sint signa voluntatis Dei semper sit de hoc circa quod ponun-
divinæ ? tur signa : sed vel de hoc , vel aliquo circa
hoc et hoc præcipue in permissione : et
ideo non sunt signa falsa : quia ex ipsa
Incidit autem dubium circa primam malitia, quæ fit Deo permittente, deter-
partem de istis signis : minatur quod illud non est subjectum vo-
1. Sunt enim ista signa signantia, liti per se, sed per occasionem , in quan-
quod illius de quo sunt, sit voluntas be- tum aliquod bonum occasionatur ex illo .
neplaciti cum autem frequenter non sit In aliis autem signum est, quod de eodem
illius , videntur ista signa esse falsa et sit voluntas de quo est signum , licet
deceptoria. quandoque non sit de eodem : et sic tunc
2. Item , Videntur esse plura quam iterum non fallit, quia non decipit : vult
quinque sicut enim est bonum et me- enim Deus tunc nostram voluntatem
lius , ita malum et pejus : ergo sicut re- esse de illo quod significatur, donec per
spectu boni habemus præceptum et con- aliud signum revelans voluntatem Dei ,
silium quod est de meliori , ita respectu revocetur , sicut factum est in Abraham .
mali debemus habere prohibitionem et AD ALIUD dicendum , quod licet sit bo- Ad 2.
dissuasionem minoris mali , quod est ve- num et melius , et malum et pejus , tamen
niale . malum de se dicit id quod omnes ex in-
3. Item , Dicit Dionysius , quod bonum tentione debent fugere, et si incidit , emen-
est ex una tota et sola causa , malum au- dare et ideo respicit communem prohi-
tem omnifariam ex corruptione cujusli- bitionem omnibus factam. Sed verum
bet circumstantiæ : ergo majoris divisio- est, quod in illo malum mortale prohi-
nis est malum , quam bonum : sed tria betur directe, malum autem veniale indi-
Cf. I P. Summa theol. B. Alberti, Q. 8, memb. 1 .

recte sed bonum secundum suas diffe- si fiunt, omnino ne indecoræ sint . debent
rentias non ita communiter respicit om- ordinari.
nes et ideo habet diversa signa propter
diversos status . Si autem quæritur , Penes quid hæc Quæst.
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod malum est signa accipiantur ?
amplioris divisionis per modum corrup- Potest dici , quod ex parte signati sic
tionis quia a plurium corruptionibus accipi possunt : quia aut signum est bo-
generatur, quælibet enim circumstantia num , aut malum . Si bonum : aut habet
corrupta inducit malum sed bonum signum respectu sui fieri in futuro , aut
exigit integritatem omnium simul . Sed respectu sui in præsenti . Si primo mo-
quia ad diversitatem statuum est bonum
. do aut est ad quod tenentur omnes , et
amplioris divisionis , et penes hoc multi- tunc est consilium . Si autem est secundo
plicantur signa, quia malum quocumque modo : tunc est operatio , quia omnia
modo fiat, non respicit nisi statum unum opera nostra operatur in nobis Deus, ut
qui fugiendus est, sed non sic bonum . dicitur, Isa. xxvi , 12 ¹ . Si autem est re-
Ad 4, AD ALIUD dicendum , quod indifferens spectu mali : aut futuri, et tunc est pro-
in quantum hujusmodi, non est de his hibitio : aut præsentis , et tunc est per-
de quibus sit signum , nisi operationis : missio.
quia signa dantur secundum differentias Ex parte autem rationalis creaturæ
eorum , quæ corrumpunt vel ordinant in cui hæc signa data sunt , accipiuntur hoc
moribus et gratia. modo . Signum aut est respectu detesta-
Ad 5. AD ALIUD dicendum, quod vanum et bilis , aut respectu appetibilis. Si respectu
otiosum reducuntur ad malum prohibi- detestabilis : aut ne fiat , aut facti. Primo
tum indirecte. modo est prohibitio , secundo modo per-
Ad 6 et 7.
AD ALIUD dicendum , quod scientia in missio. Si respectu appetibilis : aut ut
suo objecto non respicit rationes diver- fiat , aut facti. Si ut fiat vel secundum
sas, quia in omnibus est una ratio veri. statum perfectionis, et sic est consilium :
Similiter nec potentia in suo : quia non vel secundum statum communem, et
potuit nisi ens possibile : sed sic non est tunc est præceptum. Si respectu facti,
de bono respectu cujus est bonitas , quia tunc est operatio. Et continentur hæc
sunt differentiæ boni respectu diverso- quinque in hoc versu :
rum statuum : et sunt etiam corruptiones
boni, quæ prohiberi debent ne fiant : et Præcipit, et prohibet, permittit , consulit, implet.
II. Quare præceptio et prohibitio et consilium dicantur Dei voluntas ?
Ideo autem præceptio et prohibitio atque consilium cum sint tria , dici-
tur tamen unumquodque eorum Dei voluntas : quia ista sunt signa divinæ
voluntatis : quemadmodum et signa iræ dicuntur ira , et dilectionis signa

dilectio appellantur et dicitur iratus Deus, et tamen non est in eo ali-
¹ Isa. xxvi , 12 : Domine , dabis pacem nobis, omnia enim opera nostra operatus es nobis.
IN I SENTENT. DIST . XLV, I , ART. 12 . 417
qua ira, sed signa tantum quæ foris , sunt ' , quibus iratus ostenditur, ira
ipsius nominantur. Et est figura dicendi secundum quam non est falsum
quod dicitur : sed verum quod dicitur, sub tropi nubilo obumbratur. Et se-
cundum hos tropos diversæ voluntates Dei dicuntur , quia diversa sunt illa
quæ per tropum voluntas Dei dicuntur.
I. Ubi voluntas Dei pro præcepto et consilio accipiatur ?
Pro præcepto Dei atque consilio potest accipi voluntas , ut ibi , Fiat vo-
luntas tua, sicut in cœlo el in terra . Et alibi , Quicumque fecerit volunta-
tem Patris mei qui in cœlis est, ipse meus frater, et soror, et mater est³. Et
contra hanc voluntatem multa fiunt. Unde Augustinus in libro de Spiritu
et littera : Infideles, inquit , contra voluntatem Dei faciunt , cum ejus Evan-
gelio non credunt * .
silium ignorantis est Deus autem nihil

ignorat.
SOLUTIO . Ad quod dicendum , quod Solutio.

ARTICULUS XII. consulo dicitur a consilium do , et consi-
lium quæro . Primo modo significat
An in Deo sit consilium ? abundantiam consilii, et sic cadit in
Deum et tunc consilium Dei est præde-
terminatio quorumdam meliorum bono-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , rum , ut surgat appetitus in illa. Con-
ibi, II, « Ideo autem præceptio , etc. » silium autem secundo modo sumptum ,
Videtur enim consilium non inesse ignorantis est et hoc modo non cadit in
Deo : quia Damascenus dicit, quod con- Deum , et de hoc loquitur Damascenus .
1 Edit. Joan. Alleaume , fiunt. 11, 13 ; Jacob. 1, 22.

Matth. vi , 10. S. AUGUSTINUS , Lib. de Spiritu et littera ,
Matth . xi , 50. Cf. Matth . vii , 21 ; ad Roman . сар . 33.
27
XXVI 27
K. Quod Deus non vult ab omnibus¹ fieri omnia quæ præcepit , vel non fieri quæ
prohibet.
Et si illa tria dicantur Dei voluntas , ideo quia signa sunt divinæ volun-
tatis, non est tamen intelligendum Deum omne illud fieri velle quod cui-
cumque præcepit , vel non fieri quod prohibuit . Præcepit enim Abrahæ
immolare filium, nec tamen voluit : nec ideo præcepit ut id fieret, sed ut
Abrahæ probaretur fides ' . Et in Evangelio præcepit sanato ne cui diceret :
ille autem prædicavit ubique ' , intelligens Deum non ideo prohibuisse
quin vellet opus suum prædicari : sed ut daret formam homini laudem
humanam declinandi .
operari, quia aliter operaretur contra

seipsum ergo multo minus potest ope-
rari contra rationes juris naturalis , quas
ARTICULUS XIII . indidit cordi humano : sed jus naturale
dicit, quod innocenti filio parcendum
An Deus bene præceperit Abrahæ est ergo contra hoc nihil credere de-
immolare Filium suum ? buit , sed potius putare , quod esset An-
gelus Satanæ transfiguratus in Ange-
lum lucis.
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Si dicas, quod ipse dispensavit qui con-
་ Præcepit Abrahæ immolare filium , didit : hoc nihil est , quia si primo bene
nec tamen voluit, etc. » indidit, tunc nulla ratio dispensationis
1. Videtur enim , quod præcipere non fuit posterius si autem male indidit ,
debuit. tunc credendo jus naturale cordi huma-
Item , Quare probavit eum ? Constat no, erravit, quod est inconveniens .
enim , quod ipse Dominus bene novit Item , Augustinus vult, et etiam Phi-
quantæ virtutis fuit Abraham : unde losophus , quod quædam ita conjuncta
propter se non oportuit eum tentare . sunt malo , quod non possunt bene fie-
2. Item , videtur quod Abraham non teri et de illis est occidere innocentem , et
nebatur ei obedire, quia præcepit ei præcipue filium innocentem ergo vide-
contra seipsum . Dicit enim Augustinus , tur, quod Abraham nullo modo credere
quod Deus contra seminales rationes debuit, quod hoc esset a Deo bono , et
quas primæ materiæ indidit , non potest sic debuit non obedire.
1 Edit. J. Alleaume, hominibus. nemini dixeris..... At ille egressus cœpit prædi-

2 Cf. Genes. xxII, 1 et seq. care et diffamare sermonem , etc.
Marc. 1, 44 et 45 : Et dicit ei (Jesus) : Vide
" IN I SENTENT. DIST. XLV, L. 419
Item , Deus noluit hoc , sicut patuit ex ut Isaac liberatur : et in fornicaria Osee ,
post facto : ergo si obedivisset , non fe- in qua non libido intenditur, sed dimis-
cisset voluntatem Dei : ergo peccasset : sio Synagogæ, et vocatio Gentium signi-
ad quid ergo præcepit ? ficatur et ablatione vasorum Ægypti in
figuram spoliationis scientiarum et vir-
Solutio
SOLUTIO. Quidam dicunt hic , quod tutum mundi in obsequium Christi et
præcepit Deus filium offerri , sed non oc- tunc illa præcipi possunt a Deo solo , cui
cidi et hoc bene potuit fieri salvo jure talis separatio finium et conjunctio pos-
naturali . Sed hoc nihil est : quia legitur, sibilis est .
quod in manibus portavit ignem et gla- AD PRIMUM ergo dicendum , quod hoc Ad 1.
dium . Unde constat, quod occidere in- præcipit Deus ut probatum ostenderet
tendebat , sicut satis habetur ex textu . Et eum sibi , ut amplius de se præsumeret,
ideo dicendum hic sicut de ablatione re- quod bonum est humilibus , et ostende-
rum Ægyptiorum invitis dominis , et ac- ret aliis exemplum obediendi .
ceptione fornicariæ ab Osee secundum AD ALIUD dicendum , quod talia sunt Ad 2.
beatum Bernardum in libro de Dispen- de præcepto juris naturalis , conjuncta
satione præcepti et regulæ, quod mala finibus suis sed separata ab illis , et
per potentiam Dei separabilia sunt a fini- conjuncta aliis , non et tunc nihil ope-
bus malis , et conjungibilia finibus bonis, ratur Deus contra rationem quam indi-
ut istud, scilicet quod Abraham voluit dit : qua non sunt contra illam , sed con-
occidere filium ex præcepto signo futuræ junguntur aliis offerre enim filium oc-
redemptionis faciendæ per Christi occisio- cisioni , ut ostendatur per occisionem fu-
nem et immolationem , in qua totus Chri- tura liberatio , non est contra jus natu-
stus offertur , sed humana natura tantum . rale.
per arietem significata occiditur , et divina Et per hoc patet solutio ad totum .
L. De permissione et operatione ubi dicantur Dei voluntas.
Permissio quoque Dei et operatio voluntas Dei appellantur , qualiter ac-
cipit Augustinus in Enchiridion , dicens : Non fit aliquid nisi Omnipotens

fieri velit vel ' sinendo ut fiat, vel ipse faciendo . Nec dubitandum est.
Deum facere bene , etiam sinendo fieri quæcumque fiunt male : non enim
hæc nisi justo judicio Dei sinit, et profecto bonum est omne quod justum
est '. Ecce hic manifeste habemus Dei voluntatem appellari ipsius operatio-
nem vel permissionem , cum dicit non fieri aliquid nisi Omnipotens fieri
velit, ubi includit et bona et mala omnia quæ fiunt . Ideoque aperte distin-
guit quomodo Deum velle dixerit , ne eadem ratione intelligeretur velle
Edit. Joan. Alleaume , sed.

2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap . 95.
bona et mala , subdens : « Vel sinendo ut fiat, » hoc quantum ad mala dicit :
<< vel ipse faciendo , » hoc quantum ad bona . Mala enim sinit fieri , sed non
facit : bona vero ipse facit. Ideoque dixit eum velle : quia et nolens mala
sinil, et volens bona operatur : et ob hoc permisso et operatio voluntas

Dei dicuntur.
M. Quinque supra sunt proposita quæ dicuntur secundum tropum , et ideo distin-
guat lector ubique pro quo eorum accipiatur voluntas .
Quinque ergo supra posita sunt, quæ dicuntur secundum tropum Dei
voluntas : quia signa sunt divinæ voluntatis , quæ una est et immutabilis ,
scilicet Dei beneplacitum . Ideoque diligenter distinguat lector ubi de volun-
tate Dei Scriptura commemorat, juxta quem modum accipi oporteat, scili-
cet ' pro beneplacito Dei , an pro aliquo signorum ejus . Magna enim est ad-
hibenda discretio in cognitione divinæ voluntatis : quia et beneplacitum
Dei est voluntas ejus : et signum beneplaciti ejus dicitur voluntas ejus .
Sed beneplacitum ejus æternum est, signum vero beneplaciti ejus non : et
consonat rerum effectibus beneplacitum ipsius , et ipsi effectus rerum ab
alio non discordant . Fit enim omne quod beneplacito vult fieri et omne
quod non vult fieri, nequaquam fit . Non ita autem est de signis : quia præ-
cepit Deus multis ea quæ non faciunt, et prohibet quæ non cavent, et consu-
lit quæ non implent.
do. Ex hoc enim videtur, quod non

sint nisi hæc duo signa : quia , ut hic di-
cit, hæc complectuntur omnia quæ fiunt.
Expositio Textus Et dicendum ad hoc, quod bene sequi-
tur, si signum daretur tantum respectu
præsentis facti, sed datur etiam respectu
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , futuri : et tunc locum habent etiam alia
L. « Vel sinendo ut fiant , vel ipse facien- tria.
1 Edit. J. Alleaume , accipitur. 2 Ibidem, utrum.

IN I SENTENT. DIST. XLVI , A. 421
DISTINCTIO XLVI.
De impletione voluntatis Dei qualiter impleatur.
A. Illi sententiæ qua dictum est, Dei voluntatem non posse cassari, quæ ipse est,
quædam videntur obviare.
Hic oritur quæstio . Dictum est enim in superioribus, et auctoritatibus
communitum , quod voluntas Dei quæ ipse est, quæ beneplacitum ejus
vocatur, cassari non potest : quia illa voluntate fecit quæcumque voluit in
cœlo et in terra ' : cui teste Apostolo nihil resistit . Quæritur ergo , Quo-
modo accipiendum sit quod Apostolus de Domino ait , Qui omnes homines
vult salvos fieri ? Cum enim non omnes salvi fiant, sed plures damnentur ,
videtur utique non fieri quod Deus vult fieri, humana scilicet voluntate im-
pediente voluntatem Dei . Dominus quoque in Evangelio impiam civitatem

compellans Quoties, inquit , volui congregare filios tuos , quemadmodum
gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti ! Ita etiam hæc dicun-
tur tamquam Dei voluntas superata sit hominum voluntate et infirmissi-
mis nolendo impedientibus non potuerit facere potentissimus quod volebat .

Ubi est ergo illa omnipotentia , qua in cœlo et in terra , secundum Prophe-
tam , omnia quæcumque voluit fecit ? et quomodo voluntati ejus secun-

dum Apostolum nihil resistit , si colligere filios Jerusalem voluit, et non
fecit ? Hæc enim prædictis plurimum obviare videntur .
1 Psal. cx , 3 : Deus noster in cælo , omnia quæcumque voluit fecit. Item, Psal. cxxxiv, 6 : Omnia
quæcumque voluit Dominus fecit, in cœlo , in terra, in mari et in omnibus abyssis.
Ad Roman. Ix, 19 : Voluntati ejus quis resistit?
3 I ad Timoth . 11, 4.
4 Matth. xxIII , 37.
Psal. cxiii, 3 et cxxxiv , 6.
Ad Roman . ix, 19.
B. Solutio quomodo intelligendum sit illud, Volui congregare, et noluisti ?
Sed audiamus solutionem : ac primum quomodo accipiendum sit illud
quod Dominus ait , videamus. Non enim ex eo sensu illud dictum est, ut
ait Augustinus in Enchiridion , prædictam quæstionem solvens, quasi Do-
minus voluerit congregare filios Jerusalem , et non sit factum quod voluit,
quia ipsa noluerit : sed potius ipsa quidem filios suos ab ipso colligi noluit ,
qua tamen nolente filios ejus collegit ipse omnes quos voluit : quia in cœlo
et in terra non quædam voluit et fecit, quædam vero voluit et non fecit, sed
omnia quæcumque voluit fecit : ut sit sensus : Quoties volui congregare
filios tuos,... et noluisti, id est , quotquot congregavi mea voluntate semper
efficaci , te nolente feci ' . Ecce in evidenti positum est, quod illa Domini
verba superioribus non repugnant .
C. Quomodo intelligendum sit illud, Qui vult omnes homines salvos fieri.
Nunc videre restat, quomodo etiam præmissa verba Apostoli prædictis
non contradicant : qui de Deo loquens ait , Vult omnes homines salvos fieri.
Quorum occasione verborum multi a veritate deviaverunt, dicentes Deum
multa velle fieri , quæ non fiunt . Sed non est intelligendum ea ratione illud
esse dictum , quasi Deus velit aliquos salvari et non salventur. Quis enim
tam impie desipiat, ut dicat Deum malas hominum voluntates quas volue-
rit, et quando voluerit , et ubi voluerit, in bonum non posse convertere ?
Non est utique verum quod in Psalmo dicitur : Quæcumque voluit fecil ',
si aliqua voluit et non fecit : et quod est indignius, ideo non fecit, quoniam
ne fieret quod volebat Omnipotens , voluntas hominis impedivit. Ideoque

cum audimus, et in sacris litteris legimus , quod velit omnes homines sal-
vos fieri , non tamen ideo debemus omnipotentissimæ Dei voluntati aliquid
1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion , cap . 97.

Psal. cx , 3 et cxxxiv, 6.
፡
IN I SENTENT. DIST. XLVI , C , ART. 1 . 423
derogare, sed ita intelligere quod scriptum est, Vult omnes homines sal-
vos fieri : tamquam diceretur, nullum hominem fieri salvum nisi que m
salvum fieri ipse voluerit : non quod nullus sit hominum nisi quem sal-
vum fieri velit, sed quod nullus fiat salvus nisi quem velit salvari : et ideo
rogandus est ut velit, quod necesse est fieri si voluerit. Non est enim cre-
dendus Omnipotens aliquid voluisse fieri quod factum non sit. Sic etiam
intelligitur illud , Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum ' :
non quia nullus hominum est qui non illuminetur, sed quia nisi ab ipso
nullus illuminatur . Potest et alio modo illud intelligi , dum tamen credere
non cogamur Omnipotentem aliquid fieri voluisse , factumque non esse :

2
qui sine ullis ambiguitatibus sicut in cælo et in terra , sicut Veritas
cantat, omnia quæcumque voluit fecit , profecto facere non voluit quæcum-
que non fecit . Ex his aperte ostenditur , quod Deus ea voluntate quæ ipse
est, non vult aliquid fieri quod non fiat, neque non fieri quod fiat .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Ilic oritur quæstio. Dictum est An voluntas beneplaciti in Deo per ali-
enim , etc. » qua possit impediri ?
Hic movet Magister dubitabilia circa
determinata in præcedenti distinctione.
Et dividitur in duas partes . In prima ob- Incidit autem hic dubium , Utrum vo-
jicit de voluntate beneplaciti , probando luntas beneplaciti possit impediri per ea

quod aliquando non habet effectum . In quæ dicta sunt ?
secunda inducit duas opiniones super Videtur, quod non quia
hoc , Si bonum est malum fieri , vel non ? 1. Omnia quæcumque voluit fecit.
et hæc incipit ibi , D, « Ideoque cum Item , Voluntati ejus quis resistit ?
constet omnia bona quæ fiunt, etc. » 2. Item , per rationem , Voluntas Dei
In prima parte sunt tria capitula : in causa est voliti , ut habitum est prius :
quorum primo inducit auctoritates in cum igitur non sit causa contingens , sed
quibus videtur esse instantia contra necessaria , non poterit immutari : ergo
prius determinata . In secundo , determi- nec impediri.
nat unam auctoritatem sumptam ex 3. Item , Præscientia quæ est respectu
Evangelio . Et in tertio determinat aliam mali , non habet causalitatem ad illud ,
inductam ab Apostolo . tamen necessitate consequentiæ falli non
potest in eo quod præscitum est : ergo
multo minus voluntas beneplaciti , quæ
est prædeterminata causa voliti .
1 Joan. i, 9. 2 Edit. Joan. Alleaume, sive.

Sed contra. 1. SED CONTRA est hoc quod objicitur liter ex parte gratiæ missio Redempto❤
in Littera , quod vult omnem hominem ris, solutio pretii pro omnibus quoad
salvum fieri nec tamen omnis homo sufficientiam, positio legum ordinantium
salvatur . vitam qui enim hæc ordinavit, omnes
2. Item , Voluntas de se est ad oppo- homines salvos fieri voluit et dicitur
sita ergo videtur , quod non sit causa hæc antecedens , quia antecedit in his et
necessaria alicujus . nostrum consensum et nostrum opus.
Alia autem est consequens quæ est
Solutio. SOLUTIO . Et dicendum , quod solutio- voliti ordinati ad nostrum opus, ut re-
nes Magistri super auctoritatibus indu- tributionis voluntas sive pro bono sive
ctis, revertuntur in duos modos , quo- pro malo : et hac non omnes vult salva-
rum unum est, quod cum dicitur : Quo- ri , quia contrariaretur justitiæ et ideo
ties volui, id est, quoties volendo con- dicit Damascenus , quod hæc secunda
gregavi filios tuos , id est, aliquos de pendet ex nostra causa .
filiis tuis , toties tua voluntas mihi non Magistri nostri temporis duobus aliis
consensit, sed tamen impedire non po- modis dicunt idem cum Damasceno .
tuit . Alia autem de Apostolo : Qui om- Quidam sic , quod Deus vult omnem ho-
nes homines vult salvos fieri, etc. , id est , minem salvari quoad se , sed non quoad
omnes qui salvantur, salvantur sua vo- facta hominis præsentia vel futura ab
luntate , et contra illam vel præter illam æterno et hoc redit in idem . Alii dicunt
nullus. idem subtilioribus verbis , scilicet quod
Alia solutio est istius secundæ aucto- est voluntas duplex , scilicet absoluta
ritatis , quod sit distributio accommoda quæ simpliciter et absolute comparatur
pro generibus singulorum, et non pro ad volitum quod per se volitum est et
singulis generum : quia vult de omnibus non per aliud : sicut enim tunc scientia
aliquos salvari , scilicet de circumcisione , Dei comparatur ad verum omne , et po-
de præputio, de prælatis , de subditis , tentia ad omne ens possibile potentia
de divitibus , de pauperibus , etc. efficientis, ita voluntas per se erit omnis
Sed quia istæ solutiones videntur re- boni et non nisi boni : et hoc modo vult
linquere quod tota salus dependet a vo- omnem hominem salvum fieri. Est alia
luntate Dei , et nihil a voluntate nostra voluntas pendens ex præscientia merito-
consentiendo et cooperando , ideo magis rum , non sicut ex causa , sed sicut ex
videtur dicendum cum Joanne Damasce- ratione concomitante , sicut supra dixi-
no , quod Deus vult voluntate antece- mus et hac non omnem hominem vult
dente, et non consequente et utraque salvum fieri et hoc etiam redit in
est voluntas beneplaciti . Cum autem di- idem .
citur voluntas antecedens , intelligitur AD ID ergo quod objicitur per ratio- Ad object. 2
voluntas quæ est essentia divina , con- nem , dicendum ut supra, quod voluntas
notans effectus ordinatos ad salutem ex Dei non habet necessitatem coactionis ,
parte naturæ et gratiæ : sicut est collatio sed immobilitatis ex ordine causæ ad
naturæ rationalis quæ bonum agnosce- causatum , hoc est, voluntatis ad voli-
re, et agnitum quærere posset, et quasi- tum : et hoc non tollit ab ea libertatem,
tum invenire ex largitate summi boni , sed potius confirmat, ut supra sæpius
et invento inhærere : talis autem ordo expeditum est .
salutis est in omnibus hominibus . Simi-
S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap . 29.

IN I SENTENT. DIST. XLVI , D , ART. 2 . 425
D. Utrum mala Dei voluntate fiant, an eo nolente ?
Ideoque cum constet omnia bona quæ fiunt, ejus fieri voluntate , quæ si
fieri nollet , nullatenus fierent, recte quæri solet, Utrum et mala omnia
quæ fiunt, id est , peccata, Dei fiant voluntate : an nolente eo fiant ? Super
hoc diversi varia sentientes sibi contradicere inveniuntur . Alii enim dicunt,
quod Deus vult mala esse vel fieri , non tamen vult mala. Alii vero , quod
nec vult mala esse nec fieri . In hoc tamen conveniunt et hi et illi , quod uti-
que fatentur Deum mala non velle . Utrique vero rationibus et auctoritati-
bus innituntur ad muniendam suam assertionem .
DIVISIO TEXTUS.
ARTICULUS II.
« Ideoque cum constet omnia bona An bonum sit mala fieri vel mala
»
quæ fiunt, etc. > esse ?
Hic incipit secunda pars, et dividitur
in duas partes. In prima Magister movet
quæstionem , et prosequitur unam opi- Incidit autem hic dubium de ipsa
nionem ei respondentem , scilicet dicen- quæstione, Utrum bonum sit mala fieri
tium bonum esse mala fieri , et bonum vel mala esse ?
esse mala esse , et Deum velle mala fieri Et videtur, quod sic
et mala esse , sed non velle mala. In se- 1. Per multas auctoritates quæ jacent
cunda vero ponit aliam opinionem cui in Littera.
ipse videtur consentire , eo quod latius Item, Boetius in V de Consolatione
ipsam prosequitur et etiam salubrior philosophiæ : « Divina vis bona est , cui
et sanior est, ibi , F, « Illi vero qui di- quæque mala sunt bona : ergo si Deo
cunt, etc. » bonum est malum , simpliciter videtur
malum bonum esse : ergo bonum est fieri.
2. Item, Augustinus in libro Confes-
sionum : « Tu , Domine , cui nihil omni-
no malum est, neque universæ creaturæ
tuæ : quia non est aliquid extra te, quod
irrumpat vel corrumpat ordinem quem
1 IP. Summæ theol . B. Alberti , Q. 80, memb. 2, art. 3.

posuisti . » Ex hoc accipitur , quod fieri 2. Item, Malum est corruptio boni :
malum non est Deo malum , et non est nihil autem corrumpens bonum , bonum
universæ creaturæ malum cum enim est fieri ergo ut prius.
sit extra Deum , non potest irrumpere 3. Item, Omnis activa infert suam
ordinem quem posuit Deus : et cum ille passivam, et e converso ergo si bo-
sit optimus, non valet quidquam de op- num est malum fieri , bonum est malum
timo corrumpere , sed potius ornat : quia facere et hoc est contra Apostolum
commendabiliora reddit bona : ergo ex dicentem Non faciamus mala ut ve-
quo nihil nocet , et confert ornatum , ut niant bona : quorum damnatio justa
habetur ex his verbis , bonum est malum est 2.
fieri. 4. Item, Bonum fieri non est malum :
3. Item , Apocal . xxn , 11 : Qui in sor- ergo malum fieri non est bonum .
dibus est, sordescat adhuc dicit Glos- 5. Item , Quod malum est, ejus gene-
sa : Quia posset objici , quod malum es- ratio mala est , ut vult Boetius in Topi-
set prophetare malis, cum gravius essent cis ergo fieri malum est malum : non
inde puniendi dictum est sibi ne ideo ergo bonum.
cesset quia justum est ut qui in sordi- 6. Item , Omne bonum moris a fine
bus est , sordescat adhuc. Quod autem principaliter bonum est : malum autem
justum est, ut dicit Augustinus , bonum est corruptio finis : ergo ipsum fieri est
est : ergo malum fieri bonum est , ut vi- malum non ergo bonum .
detur. 7. Item , Malum in factis non est nisi
4. Item , Bonum est omni modo pu- ex fieri , quia hoc est causa mali in ani-
niri culpam , quia in hoc resultat decor ma , quia ex malo actu relinquitur mala
justitiæ divinæ : sed culpa est quædam dispositio et malus habitus et culpa :
pœna ergo bonum est culpam fieri , et ergo si bonum est malum fieri, omnia
malum fieri . Unde Augustinus in libro quæ consequuntur malum fieri , neces-
Confessionum : « Jussisti , Domine , et sic sario erunt bona : quod absurdum
est, ut pœna sibi sit omnis inordinatus est.
appetitus . » Item, Augustinus dicit, et
ponitur in II libro Sententiarum in Lit- SOLUTIO . Dicendum , quod Magister in- Solutio.
tera, quod inter primam apostasiam et ducit duas opiniones : quarum prima est
ultimum peccatum , omnia peccata sunt falsa meo judicio , secunda autem vera.
culpa et pœna cum igitur pœna sit Puto enim , quod hæc absolute falsa est,
bona, videtur quod omnia illa peccata bonum est malum fieri vel esse : et hæc
fieri sit bonum . similiter, Deus vult nalum fieri vel esse :
3. Item, Omne ordinatum bonum est quia convertitur cum alia : si enim Deus
esse et fieri malum est ordinatum , ut omne bonum vult , et quidquid vult, non
habetur in Littera ab Augustino in En- est nisi bonum : si bonum est malum
chiridion ergo bonum est malum fieri fieri , Deus vult malum fieri , et e con-
et esse. verso . Si autem determinetur sic, malum
Sed contra . SED CONTRA : fieri est occasio boni , propter quod per-
1. Non est bonum fieri quod non fit ab mittitur malum fieri : tunc erit verum :
optimo , ut a causa et auctore malum vel , sicut Hieronymus infra dicet, quod
autem non fit ab optimo ut a causa malum fieri est alicui bonum , sicut ma-
et auctore ergo non est bonum malum lum Judæ profuit nobis, non in quantum
fieri. malum , sed in quantum occasio : tunc
1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXXVI, litt. seu Ad Roman . II , 8.

cap. A.
IN I SENTENT. DIST. XLVI , D , ART. 2 . 427
potest concedi cum tali addita determi- compatientes ei , et orantes pro ipso .
natione . Absolute autem loquendo puto, Quidam autem tædio vitæ quæ tot malis
quod omnes falsæ sunt, sicut dicit se- permixta est, suspirant ad æterna : sicut
cunda opinio : et si inveniantur a Sanctis. dicit Psalmus cXIX , 5 : Heu mihi, quia
absolute positæ hujusmodi propositio- incolatus meus prolongatus est ! Habita-
nes, dico quod sunt cum determinatione vi cum habitantibus Cedar, id est, cum
intelligendæ. peccatoribus. Quidam autem moventur
Ad 1. ad zelum , sicut dicit Psalmus LXXII, 3 :
AD PRIMUM ergo dicendum, quod ma-
lumn in se, bonum est virtuti divinæ : Zelavi super iniquos, pacem peccatorum
ista enim est determinata : quia in eo videns. Aliquorum etiam exercetur pa-
ostenditur in quo est bonum : et illud tientia , et probatur virtus : sicut per
bonum non ponitur in malum fieri sicut tyrannos martyres probantur . Et aliis
in subjecto , sed sicut in occasionante etiam modis quos facile est invenire.
tantum , et in divina virtute , sicut in Licet autem ista sit bonum fieri , non ta-
subjecto quia facit relucere virtutem , men bonum est malum fieri , quia non
sicut in Pharaone : necesse enim est , ut est causa horum , sed occasio tantum .
divinæ virtuti militet etiam omne quod AD ALIUD dicendum , quod illud de Ad 3.
obstat, ut dicit Gregorius. Cum enim non Apocalypsi , xxu, 11 , solvere est difficile :
vult facere voluntatem Dei libere , ne- sed quantum intelligere possum , justitia
cesse est ut per vim subjaceat justitiæ est duplex, scilicet retributio pro meri-
punienti. tis et sic non est justum , ut qui in sor-
Ad 2. AD ALIUD dicendum quod intelligitur dibus est, sordescat adhuc : sicut nec
codem modo : quia Deo non est malum justum est , ut qui furatur , furetur adhuc :
quod facit, sed occasio boni decoris ju- sed justum est, ut suspendatur, et ille
stitiæ sed Boetius ponit unius boni oc- condemnetur . Alia autem justitia est ex
casionem tantum : Augustinus autem congruentia negligentiæ : ut quia Deus
triplicis occasionatur enim unum bo- dedit tempus in pœnitentiam , et ille ne-
num quod est decor justitiæ : sicut ex la- gligens differt converti ad Dominum ,
trocinio occasionatur decor justitiæ judi- justum est ut a Deo derelinquatur ex
cis , dum fur apparet in patibulo . Aliam quo sequitur, quod in sordibus sordescat
comparationem occasionis tangit Augu- adhuc. Et ideo non puto , quod id quod
stinus , cum dicit, quod etiam universæ dicitur , justum est, notet ordinem sor-
creaturæ non est malum : quia duplicis descendi , et adhuc in sordibus esse , nisi
boni est occasio , scilicet quia commen- per medium immediatus enim ordo no-
dabiliora ostendit bona, eo quod con- tatur ad relinqui a Deo ex quibus ul-
traria juxta se posita magis elucescunt . terius sequitur, quod vincatur a peccatis,
Et est etiam occasio utilitatis : et hoc et sordescat adhuc et sic etiam de ju-
adhuc dupliciter, scilicet in faciente ma- stitia quæ est ex congruentia negligentiæ ,
lum , sed post factum , et non quando non sequitur nisi per accidens . Si autem
fit : sicut qui negligens est, et ex peccato adhuc concedatur, quod justum sit, non
perpetrato compungitur, et efficitur fer- sequitur ulterius, quod bonum sit : quia
vens et humilis. Et secundo , in aliis et bonum non dicit talem ordinem ut ju-
hoc multis modis : quidam enim cauti ex stum : justum enim respicit ordinem gene-
casu istius redduntur, sicut dicit Hora- ralem culpæ ad pœnam , et restitutionis
tius : ad meritum sed bonum dicit perfectio-
nem quæ est ex fine absolute . Nec hoc
Nam tua res agitur, paries cum proximus ardet. valet, omne quod juste fit , bene fit : et
omne quod justum est, bonum est , et
Quidam autem efficiuntur misericordes illud fit juste , et est justum : ergo fit
bene , et est bonum : quia quando dico, necessitate concupiscentiæ et fomitis et

quod juste fit, bene fit, ibi justitia poni- consuetudinis et mali habitus inducti : et
tur in ordinante , et similiter bonitas : et sic aliquo modo pœna est sequens pec-
cum dicitur, quod justum est, bonum catum et hoc non est esse pœnam sim-
est , intelligitur in eo quod hujusmodi, pliciter , quæ infligitur a Deo vel quæ
hoc est, secundum relationem ad ordi- simpliciter ordinat culpam , sed secundum
nantem : sed cum dicitur, hoc fieri est quid tantum , scilicet justitia quæ est ex
justum , non ponitur justum circa hoc congruentia negligentiæ conversionis , ut
nisi per accidens et extranee : et ideo non supra dictum est : et hoc videtur Grego-
sequitur, quod sit bonum nisi cum de- rius intendere cum dicitur, « Peccatum
terminatione , ut prius est dictum . quod per pœnitentiam non deletur, suo
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod peccatum in pondere mox ad aliud trahit . »
eo quod peccatum , non est pœna : unde AD ULTIMUM dicendum, quod malum Ad 5.
peccatum duplicem habet comparationem est ordinatum : sed bonum illius ordinis
ad liberum arbitrium , scilicet ut est libe- non ponitur in ipso , sed potius in alio :
rum deflexum a bono incommutabili et ideo non sequitur , quod bonitate or-
sponte propria , et sic egreditur ab ipso dinis sit bonum esse vel fieri , sed potius ,
peccatum et malum . Comparatur etiam quod aliquod bonum ordinis eliciatur
ad ipsum ut est obligatum et tractum in alio extra ipsum ex ipso fieri vel esse .
E. Quare dicunt quidam Deum velle mala esse vel fieri ?
Qui enim dicunt Deum mala velle esse vel fieri , suam his modis muniunt
intentionem . Si enim , inquiunt, mala non esse vel non fieri vellet, nullo
modo essent vel fierent : quia si vult ea non esse vel non fieri , et non pot-
est id efficere , scilicet ut non sint vel non fiant, voluntati ejus et potentiæ
aliquid resistit , et non est omnipotens , quia non potest quod vult :
sed impotens est, sicuti et nos sumus , qui quod volumus quandoque
non valemus ' . Sed quia omnipotens est, et in nullo impotens , certum est
non posse fieri mala vel esse , nisi eo volente . Quomodo enim invito eo et
nolente posset ab aliquo malum fieri, cum scriptum sit : Voluntati cjus
quis resistit ? Supra etiam dixit Augustinus , quia necesse est fieri si vo-
luerit. Sed vult mala fieri, aut non fieri . Si vult non fieri , non fiunt : fiunt
autem vult ergo fieri . Item, bonum est mala esse vel fieri : alioquin sum-
me bonus non permitteret ea fieri . Unde Augustinus in Enchiridion : Quam-
¹ Edit. Joan . Alleaume, possumus .

Ad Roman . ix, 19.
IN I SENTENT. DIST. XLVI , E , ART. 3 . 429
vis ea, inquit, quæ mala sunt, in quantum mala sunt non sunt bona ta-
men ut non solum bona, sed etiam sint et mala, bonum est. Nam nisi esset
hoc bonum ut essent et mala , nullo modo esse sinerentur ab omnipotenti
bono cui procul dubio quam facile est quod vult facere , ita ' facile est quod
non vult esse non sinere . Hæc nisi credamus , periclitatur nostra confessio ,
qua ' nos in Patrem omnipotentem credere confitemur 3. Ecce hic aperte
habes , quod bonum est mala esse : omnis autem boni Deus auctor est,
qui vult omne bonum esse quod est. Cum ergo bonum sit mala fieri vel
esse , ergo et mala vult fieri vel esse . His atque aliis hujusmodi rationibus
et auctoritatibus utuntur , qui dicunt Deum velle mala esse vel fieri .
idem : ergo non inest : ergo locutio illa

est falsa.
Si autem tu forte dicas, quod bonum
ARTICULUS III . illud ponitur inesse facienti : hoc nihil
est : quia faciens malum eo ipso quod
In quo ponitur bonitas ista , cum dicitur, facit, malus efficitur : ergo bonum per
Bonum est malum fieri ? et, An bonum malum fieri non ponitur in ipso . Si au-
est malum facere ? el , An potest conce- tem dicatur, quod est in eo cui fit malum :
di, Bonum est malitiam fieri ? hoc non est generale in omni malo , sic-
ut in fornicatione , ibi enim tam agens
quam patiens malus efficitur : ergo non
Deinde quæritur de hoc quod dicunt esset generaliter verum secundum hanc
isti et concedunt, ibi , E, « Qui enim di- opinionem , quod bonum est malum fieri.
cunt Deum velle mala esse vel fieri,
etc. » ITEM, Quæritur ulterius secundum istam Quæst. 1.
Et quæruntur duo secundum istos : opinionem, Utrum est concedendum ,
quorum primum est , In quo ponitur bo- quod bonum est malum facere ? per hoc
nitas ista, cum dicitur, Bonum est ma- quod passiva infert suam activam, et e
lum fieri ? converso .
Secundum autem , In quid ut in voli-
tum notatur transire voluntas , cum dici- ITEM, Utrum conceditur, quod bonum Quæst, 2.
tur, Deus vult malum fieri vel esse . est malitiam fieri ? Constat enim et in
Littera præcedentis capituli habetur ,
AD PRIMUM proceditur sic : quod neutra conceditur, quod bonum sit
Omnis nota compositionis notat inhæ- malum , vel quod Deus velit malum .
rentiam prædicati ad subjectum : cum
igitur dicitur, Malum fieri est bonum , SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Solutio.
notatur bonum inhærenter inesse ei quod secundum hanc opinionem bonitas præ-
est malum fieri : constat autem, quod dicatur de malum fieri , vel de malum
non inest ut forma in subjecto , nec es- esse, non secundum inhærentiam , sed
sentialis, nec etiam accidentalis , nec ut per occasionem : quia omnis alius in-
1 Edit. J. Alleaume, tam. S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 96.

2 Ibidem, quia.
tellectus hujus opinionis videtur mihi

falsus . Et tunc notandum , quod causa
per se habet influentiam super causam
vel causalitatem : causa autem per acci-
dens aliquo modo causat , licet non per ARTICULUS IV.
se : sicut dicitur, Polycletus per accidens
est causa statuæ , vel albus causa statuæ , In quid sicut in volitum notatur transi-
si statuarius vocatur Polycletus et est al- re voluntas, cum dicitur, Deus vult
bus : sed occasio medium est inter cau- malum fieri vel esse ?
sam per accidens , et casum et fortunam :
casus enim non habet causalitatem , licet
contingat finem : sicut equus egrediens Secundo quæritur, In quid sicut in
de domo quæ postea comburitur , casu volitum notatur transire voluntas , cum
salvatur, et non salvaretur nisi egrede- dicitur, Deus vult malum fieri vel esse ?
retur occasio autem est quod non ha- Videtur autem , quod transit super
bet causalitatem de se , sed per accidens malitiam :
efficitur causa aliqua , non per accidens 1. Transit enim voluntas omnis in voli-
quod sibi insit, sed quod inest alii ad tum sed cum dicitur, Deus vult malum
.
quod comparatur : et ideo minus dicit fieri , volitum hoc refertur ad voluntatem
quam causa per accidens : quia illa cau- gratia ejus quod est malum : ergo ma-
sat per accidens quod sibi inest, quæ fa- lum est ratio voluntatis , quia omne vo-
cit : plus autem est ibi quam casus : quia litum ratio est voluntatis volentis illud.
ibi ponitur intentio ad bonum in ordi- 2. Item , Volito uno ab aliquo , fit con-
nante et eo qui convertit in bonum : vertibile illius volitum vel conjunctum
unde bonum illud ut in subjecto ponitur illi per necessitatem , nisi voluntas sit
in eo ad quem ordinatur in occasione stulta sed malum fieri conjunctum est
boni : et hoc secundum actum quando- malum facere , et malitia inseparabiliter :
que et quandoque secundum poten- ergo si voluntas sapiens et eligens trans-
tiam , ut quando nullus est conscius mali : it super unum , transibit etiam super
quandoque autem ponitur potentia in alterum . Et non valet, ut videtur, si ve-
faciente ex ordine status præcedentis ad lis instare , dicendo quod verba pertinen-
posteriorem , ut prius diximus . Unde cum tia ad actum animæ, bene sunt de uno ,
dicitur, Bonum est malum fieri : sensus et non de alio , licet illa conjuncta sunt :
est, malum fieri aut est aut potest fieri quia illa voluntas non procedit ad voli-
occasio alicujus boni secundum ordinem tum , sed est illa de qua dicit Aristoteles
ad alterum qui illo malo in bonum utitur. in libro Elenchorum , quod etiam im-
possibilium est voluntas : et hæc a qui-
Adquæst. 1. AD ALIUD dicendum , quod illa opinio busdam magis velleitas , quam voluntas
non concederet hanc, Bonum est malum vocari consuevit.
facere quia facere non dicit compara- 3. Item , Augustinus dicit, et ponitur
tionem nisi ad facientem : et in illo non hic auctoritas , quod malum fieri bonum
occasionatur bonum , sed potius malum . est et hoc vult Deus, quia aliter non
sineret.
Ad quæst. 2. AD ALIUD dicendum , quod ista adhuc Si forte dicas, quod Deus permittit :
minus concederetur ab hac opinione, et hoc est voluntate signi , et non bene-
Bonum est malitiam fieri : quia malitia placiti . CONTRA : Nec præter voluntatem
non nisi privationem dicit : et hæc de se beneplaciti, nec contra eam fit aliquid :
non est ordinabilis , sed gratia subjecti quia non fit aliquid , ut dicit Augustinus ,
passive et non active ordinatur. quod non de interiori aula summi . Im-
IN I SENTENT. DIST. XLVI , E , ART. 4. 431
peratoris procedit : ergo videtur, quod sic , Deus vult bonum quod elicitur ex
velit illud voluntate beneplaciti . malo facto, propter quod sinit malum
4. Item , Cum dicam sic : Deus permit- fieri : et in hoc sensu concedit ista opi-
tit, hoc verbum, permittit, prædicat di- nio , et aliter, ut puto , falsa est .
vinam essentiam ut volentem : ergo AD PRIMUM ergo dicendum , quod vo- Ad 1 .
prædicat divinam voluntatem quæ est luntas Dei non transit super malum , ut
Deus ergo voluntatem beneplaciti et super volitum quia locutio illa est im-
sic voluntate beneplaciti vult omne propria, et malum non subjicitur volun-
quod permittit : ergo voluntas Dei vi- tati ut malum, vel ut est in fieri per se ,
detur transire super malitiam , sicut sed ut est occasio boni eliciti et tunc
super volitum. adhuc non refertur ad ipsum voluntas
Sed contra. SED CONTRA : beneplaciti, sed ad id quod subjicitur, et
1. Malum in eo quod malum , non mo- ad occasionem refertur signum volunta-
vet, nec potest movere aliquam voluntatis quod est permissio .
tem : quia omne volitum , aut est bonum , AD ALIUD dicendum , quod hoc non est Ad 2.
aut apparens bonum : ergo multo minus verum etiam in sapienter volente , nisi
movebit divinam voluntatem . illud quod dicitur volitum , sit per se vo-
2. Item, Deus odit malum , et Deo dis- litum : hoc autem non est hic, ut jam
plicet malum , et Deus punit malum : dictum est.
nemo autem vult hoc quod odit, et quod AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur, Ad 3.
displicet, et quod punit : ergo Deus non Deus permittit hoc fieri , non prædicatur
vult malum fieri. divina essentia, ut voluntas tantum , sed
3. Item , Ezechiel . xv , 23 : Nolo etiam notatur respectus ad malitiam : et
mortem peccatoris . Et loquitur de ideo non est permissio voluntas benepla-
morte peccati ergo non vult malum citi , quia beneplacitum non ponit respe-
fieri quia hoc est mors peccatoris. ctum nisi ad bonum et ideo hic (ut di-
4. Item , Deus est auctor ejus quod ximus) in alio ponitur signum , et in alio
vult si ergo vult malum fieri, ipse est voluntas signum enim ponitur in præ-
auctor mali. cedenti , voluntas autem in consequenti
5. Item , Anselmus dicit, quod pote- per occasionem .
stas faciendi malum, nec est libertas , nec AD ALIUD dicendum , quod ea quæ pro- Ad 4.
pars libertatis ergo est ignobilitatis : cedunt de intellectuali aula summi Im-
ergo multo magis voluntas mali : ergo peratoris , ab eo uno modo se habente ,
Deo non attribuenda. non procedunt uno modo secundum se :
et ideo respectu quorumdam est permis-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum meo judicio , quod sio, et respectu aliorum elicitorum ex illis
hæc est falsa , Deus vult mala fieri et est voluntas .
si invenitur a Sanctis, est determinanda
Vulgata habet, Ezechiel . xv , 23 : Num-

' S. ANSELMUS, Dialogus de libero arbitrio,
quid voluntatis meæ est mors impii ? dicit Domi- cap . 1.
nus Deus.
F. Hic ponit rationes illorum qui dicunt Dei voluntate non fieri mala vel non esse
Illi vero qui dicunt Dei voluntate mala non fieri vel non esse , inductio-
nibus præmissis ita respondent, dicentes : Deum nec velle mala fieri nec
velle non fieri vel nolle fieri , sed tantum non velle fieri . Si enim vellet ea
fieri vel esse , faceret utique ea fieri vel esse et ita esset auctor malo-
rum non est autem auctor malorum, ut Sanctorum protestantur auctorita-
tes : non ergo ejus voluntate fiunt mala . Item , si nollet mala fieri, vel vellet
non fieri , et tamen fierent, omnipotens non esset : cum ejus voluntas hu-
manæ voluntatis effectu impediretur . Ideoque non concedunt Deum velle

mala fieri , ne malorum auctor intelligatur : nec concedunt eum velle mala
non fieri, vel nolle fieri , ne impotens esse videatur : sed tantum dicunt eum
non velle mala fieri , ut non auctor , sed permissor malorum monstretur.
Unde etEvangelista ubi ostendit Deum auctorem esse omnium bonorum di-
cens : Omnia per ipsum facta sunt : consequenter malorum auctorem esse
negat dicens : Et sine ipso factum est nihil ' , id est , peccatum . Non dixit per
eum factum esse , vel eo nolente et invito , sed tantum sine eo, id est, sine
ejus voluntate , quia non ejus voluntate fit peccatum . Non ergo Deo volente
vel nolente , sed non volente fiunt mala : quia non subest Dei voluntati, ut
malum fiat vel non fiat : sed ut fieri sinat , quia bonum est sinere mala fieri :
et utique volens sinit non volens mala, sed volens sinere sinit ut ipsa fiant :
quia nec mala sunt bona, nec ea fieri vel esse bonum est.
probans hanc opinionem esse veram , ibi,

K, « Si quis igitur diligenter, etc. »
In tertia, objicit sophistice, et solvit , ibi ,
DIVISIO TEXTUS . N, « Jam sufficienter ostensum est, quod
Deo auctore, etc. »
Sunt autem in prima solutione qua-
« Illi vero qui dicunt Dei voluntate, tuor capitula, quorum primum est de
etc. » distinctione locutionum negativarum
Hic incipit secunda opinio quæ dividi- cum verbis dicentibus voluntatem vel
tur in tres partes : in quarum prima sol- non voluntatem Dei . Secundum autem
vuntur rationes ab opinione præcedente est de solutione verborum Augustini .
inductæ. In secunda autem ponitur ratio Tertium est de distinctione quadam bo-
1 Joan. 1, 3.
IN I SENTENT. DIST. XLVI, G. 433
ni data ab Hieronymo. Quartum, quasi vult, etc. , omnia quæ declinantur ab

conclusio ex præhabitis, qualiter et qui- ipso , habent eamdem vim . Unde cum
bus prosunt mala. dicitur, non vult hoc fieri , locutio est
duplex, ex eo quia ly non vult potest
esse in vi dictionis , et tunc voluntas ma-
net non negata , sed volitum : et potest
esse in vi orationis, et tunc voluntas ne-
ARTICULUS V. gatur esse de hoc .
Ex hoc accipitur, quod istæ æquipol-
Quæ differentia est inter istas proposi- lent, nolo hoc fieri, et volo hoc non
tiones, nolle hoc , et non velle hoc , et fieri , et una infert aliam . Istæ autem
velle hoc non fieri ? duæ non vult hoc fieri , et vult hoc non
fieri , habent se sicut superius et inferius :
quoniam ista , vult hoc non fieri , refert
Ad intelligentiam autem primi capitu- istam, non vult hoc fieri : sed non con-
li quæritur, Quæ differentia sit secun- vertitur, quia ista, non vult hoc fieri ,
habet duos sensus suæ veritatis , quorum
dum hanc opinionem , inter nolle hoc , ct
non velle hoc, et velle hoc non fieri ? alterum tantum habet hæc, vult hoc non
fieri. Dicit ergo hæc opinio , quod Deus
uæstiunc . ITEM quæritur, Utrum omnia quæ di- non vult mala fieri , secundum quod ly
cuntur fieri, sive bona, sive indifferen- non vult est in vi orationis et ideo non
tia , sive mala, procedant a voluntate , sequitur, si aliquis inferat : ergo vult
vel sint contra voluntatem Dei secun- mala non fieri , quia nec illud vult : quia
dum hanc opinionem ? si voluntas negetur de uno , non propter
hoc affirmatur de suo opposito.
Solutio. ET AD HOC dicendum, quod cum dici-

tur, nolo, ita quod negatio per composi- AD SECUNDUM ergo quæsitum , dicen- Adtiunc.
ques-
tionem includatur cum verbo nolo , tunc dum quod non omnia quæ fiunt, fiunt
non negat voluntatem secum composi- Deo nolente , vel volente sed volente
tam , sed tantum refertur ad volitum : vel non volente , ita quod ly non volente
unde sensus est , nolo hoc fieri, id est , sit in vi orationis et ideo hæc opinio
volo hoc non fieri. Cum autem ly nolo bona est, quia evitat totum inconve-
habet condeclinium nolo, non vis , non niens.
G. Quomodo intelligendum sit illud Augustini, Mala fieri bonum est ?
Quod vero Augustinus ait , « Mala fieri bonum est, nec sinerentur mala ab
omnipotenti bono fieri , nisi hoc esset bonum , ut ea essent, » ea ratione dictum
esse asscrunt, quia ex malis quæ fiunt, Deus bona elicit : nec ipse permit-
teret ea fieri nisi de eis boni aliquid faceret. Unde Augustinus in eodem
libro Enchiridion, aperte indicans prædictorum verborum talem esse in-

telligentiam ait Deus omnipotens , cui rerum est summa potestas, cum
XXVI 28
summe bonus sit, nullo modo sineret aliquid mali esse in operibus suis ,
nisi usque adeo esset omnipotens et bonus, ut benefaceret etiam de malo '.
Item , in eodem : Melius judicavit Deus de malis bona facere , quam mala
nulla permittere . Ex hoc itaque sensu dictum est ac verum est, bonum
est mala fieri : quia ex malis quæ fiunt, bonis (qui secundum propositum
vocati sunt sancti) accidit bonitas, id est , utilitas. Talibus enim , ut ait
Apostolus, in bonum cooperantur omnia etiam mala ' , quia eis prosunt,
quæ aliis facientibus obsunt . Unde etiam aliquando in Scriptura legitur

malum appellari bonum : ut Hieronymus super Marcum : Malum , inquit ,
Judæ bonum fuit , scilicet nobis : nec si bonum est illi vel illi , inde sequitur,
quod simpliciter bonum sit proprie enim ac simpliciter bonum est, quod
in se et facienti bonum est.
.ii .
tia, non esset quod contrariaretur virtu-

tibus virtus autem si contrarium non
haberet, non claresceret.
ARTICULUS VI . 2. Item super verba Apostoli , ad Ro-
manos vin , 28, Glossa dicit, quod Deus
An malum sit expediens universo , et utitur voluntatibus hominum ad incli-
conferens ad complementum universi ? nandas eas quocumque voluerit , sive in
bonum , sive in malum .
3. Item, Nullum bonum debet deesse
Deinde quæritur de hoc quod dicit in universo bonum autem comparationis
tertio capite G, ibi , « Melius judicavit boni ad malum ut clarescat, est quod-
·Deus de malis bona facere, etc. » dam bonum : ergo deesse universo non
Ex hoc enim videtur sequi , quod ma- debet hoc autem fieri non potest, nisi
lum est expediens universo , et conferens malum sit ergo malum confert ad com-
ad complementum universi . plementum universi .
1. Et hoc videtur hic accipi in Littera SED CONTRA :
Sed contra.
in tribus auctoritatibus expressis : et 1. Dionysius dicit, quod malum est
quædam Glossa Origenis super illud Nu- inordinatum cum igitur non faciat bo-
mer. xxi , 20 , ubi dicitur , Venit Deus ad num ordinis , non videtur conferre ali-
Balaam nocte, etc. , dicit sic : Notandum quod bonum : quoniam bonum ordinis
Dei sapientia omnia disposita esse , ita ut conferret , si aliquod conferret.
nihil sit otiosum , bonum vel malum : 2. Item , Dicit Philosophus, quod al-
malitiam tamen non facit, quam ab aliis bum nigro est impermixtum : ergo al-
inventam , cum prohibere posset, non bius nigro impermixtius : ergo etiam
prohibet utitur autem ea ad causas ne- melius erit , quod est malo impermixtius :
cessarias per ipsos enim malos in qui- et ita universitas erit melior si nullum
bus est malitia, probat eos qui ad glo- malum esset in ea.
riam tendunt : si enim perimeretur mali- 3. Item, Cum malum sit privatio boni ,
1 S. AUGUSTINUS , Lib. Enchiridion , cap . 11 . tibus Deum omnia cooperantur in bonum , iis qui
IDEX , Ibidem , cap . 27 . secundum propositum vocati sunt sancti, etc.
*Ad Roman. vIII, 28 : Scimus quoniam diligen- S. HIERONYMUS, Comment. in cap . xiv Marci.
IN I SENTENT. DIST.. XLVI , G , ART. 6 . 435
privat aliquo bono, quod inesset univer- comparationis quod elicitur de malo :
so si malum non esset : ergo si malum et ideo videtur mihi, quod per se lo-
non esset, multa bona essent in univer- quendo malum non confert alicui , nec
sitate, quæ modo non sunt : et sic uni- universitati sed verum est , quod ad
versitas est minus bona per hoc quod bonum confert , sinere fieri mala : quia si
malum sit , ut videtur . non sinantur fieri mala, tunc est ne-
cessitas ad bonum , et periret tunc ra-
lutio. SOLUTIO . Dicendum sicut dicunt Ma- tio boni laudabilis et virtutis , et peri-
gistri, quod aliqua ratio boni deesset ret ratio præmii : sed sinere malum fieri
universo, si malum non fieret et de hac non ponit ex parte Dei , nisi potentiam
ratione jam supra dictum est et sic liberam faciendi quod vult, quæ tamen
concedunt, quod bonum est mala fieri , ex se potest flecti in malum et hoc
quia hoc est occasio boni alicujus . posse non est malum, quia etiam secun-
bject. 3. AD ID autem quod objicitur in contra- dum Philosophum
dum Philosophum potestas pravorum
rium , dicunt quod non est simile in bo- eligenda est.
no, et in aliis privationibus : quia bo- AD HOC ergo quod objicitur primo per Ad 1.
num quod aufertur ab uno , confertur dicta Sanctorum , dico quod ipsi loquun-
alii : et inducunt pro se illud , Auferte tur de malo , supposito, quod verum est,
ab illo mnam , et date illi qui decem quod permixta universitate cum bonis et
mnas habet ' : et illud , Tene quod habes , malis , non poterat quidquam melius fieri
ut nemo accipiat coronam tuam . Et de malo , quam quod ordinaretur in bo-
ideo nihil perditur de bono in univer- num et ita intelliguntur ea quæ in
sitate, licet in isto perdatur. Additur au- Littera dicuntur, et illa Glossa origina-
tem ex hoc, quod sit malum aliqua ratio lis.
boni et ideo dicunt, quod bonum est AD ALIUD dicendum , quod omnia il- Ad 2.
malum fieri , et quod confert ad comple- la vera sunt de malo jam posito in esse
mentum et decorem in hoc quod adjicit vel fieri sed si non esset, melior esset.
plures rationes utilis sive expedientis , et universitas quam modo sit.
decorem justitiæ . Sed istam solutionem AD ALIUD dicendum , quod adhuc re- Ad 3.
aut ego non intelligo, aut omnino vide- maneret comparationis bonum secun-
tur falsa : quia constat, quod idem in dum gradum boni et melioris et si ista
numero quod amittit unus, non accipit ratio boni non remaneret, tunc dico ,
alius , nec ipsa universitas , sed potius quod melior ea maneret, per quam re-
perit ab univeritate idem autem in compensaretur.
specie et forte prius habuit , et sicut alius AD ALIUD dicendum , quod Dionysius Ad object.1 .
hoc posset accipere. Rationem autem hoc dicit syllogizando ad inconveniens ,

boni quæ elicitur ex malo per rationem et non asserendo : vel si assertive indu-
utilis vel expedientis vel decoris justitiæ citur , tunc loquitur de usu mali positi
habet quidem sed mirum videtur mi- in esse vel fieri : et non de comparatione
hi si bonum per se , et bonum gaudii , universi ad esse bonum in totum , et ad
quod esset in universitate bonorum , esse malum in aliqua parte universi.
non posset recompensare illud bonum
1 Luc. XIX, 24 . Apocal . I , 11 .

H. Quadripartita boni acceptio.
Est enim aliquid quod in se bonum est, et cui fit , sed non est bonum
facienti, ut cum subvenitur pauperi , sed non propter Deum : et aliquid
boni in se et facienti , sed non ei cui fit , ut cum veritas propter Deum alicui
non obedienti prædicatur : et aliquid in se et facienti et ei cui fit bonum , ut
cum veritas prædicatur propter Deum credenti . Unde Apostolus : Bonus
odor sumus Deo : aliis odor vitæ, aliis odor mortis . Est autem aliud , quod
nec in se bonum est et facienti nocet, et damnat, nisi pœniteat, ut malum :
valet tamen ad aliquid . Ut enim ait Augustinus in Enchiridion : A summe et
æqualiter et immutabiliter Trinitate bona creata sunt omnia : nec summe ,

nec æqualiter , nec immutabiliter bona , sed tamen bona etiam singula . Si-
mul vero universa valde bona : quia ex omnibus consistit universitatis admi-
rabilis pulchritudo : in qua etiam illud quod malum dicitur, bene ordina-
tum , et loco suo positum , eminentius commendat bona , ut magis placeant,

et laudabiliora sint, dum comparantur malis ' .
Penes quid accipitur ista divisio bonorum

et defectuum quos hic enumerat ?
ARTICULUS VII. ET DICENDUM, quod actus moralis ha- Soluti

bet duplicem comparationem ad agentem ,
Penes quid accipitur divisio bonorum et scilicet ut ad agentem intendentem et
defectuum quos Magister enumerat in proportionantem suum opus ad mate-
Littera ? riam et sic egreditur bonum opus et in
se, et facienti propter intentionem, et cui
fit propter agentem proportionantem ad
Deinde quæritur de hoc quod dicit in debitam materiam . Alia autem fiunt ex
tertio capitulo , ibi , II , « Est enim aliquid particularibus defectibus . Si enim deficiat
quod in se bonnm est, etc. » ex parte agentis intendentis, cum inten-
Licet enim hoc in secundo sententiarum tio bonum opus agenti faciat, et inten-
magis habeat discuti, ubi agitur de dief- tionem fides dirigat , ut dicit Augustinus,
rentiis boni : tamen potest quæri hic , erit opus illud bonum in se , et ei cui fit ,
1 Edit, Joan . Alleaume , bonum.

2 II ad Corinth. I , 15 et 16 : Christi bonus odor aliis autem odor vitæ in vitam .
sumus Deo, in iis qui salvi fiunt, et in iis qui per- 3 S. AUGUSTINUS , Lib . Enchiridion, cap . 10 et
eunt aliis quidem odor mortis in mortem, 11 .
IN I SENTENT. DIST. XLVI , I , ART. 8. 437
sed non agenti . Si autem deficiat ex par- deficit agenti qui male vult hoc , et male
te materiæ proportionatæ ad opus , tunc intendit sed tamen elicitur bonum occa-
erit bonum facienti, et in se , sed non ei sionatum ex illo .
cui fit. Si autem in se deficiens sit , tunc
I. Quod mala universitati valent et facientibus sua propria, vel patientibus aliena
prosunt, electis tantum ' .
Hinc patet, quod ex malis quæ fiunt aliquod provenit bonum dum bona
magis placent, et laudabiliora existunt. Ipsis etiam facientibus , ex malis
quæ faciunt interdum bona proveniunt, si secundum propositum vocati

sunt sancti . Talibus enim ( ut ait Augustinus in libro de Correctione et gra-
tia ) usque adeo Deus omnia cooperatur in bonum , ut si qui horum deviant
et exorbitant, etiam hoc ipsum eis faciat proficere in bonum : quia humi-
liores redeunt, atque doctiores : ut Petrus . Illa etiam mala quæ ab iniquis
fideles pie perferunt , ut ait Augustinus in libro de Trinitate , ipsis utique

prosunt vel ad delenda peccata , vel ad exercendam probandamque justi-
tiam , vel ad demonstrandam hujus vitæ miseriam . Ideoque et Job Dei ma-
num , et Apostolus Satanæ stimulum sensit et uterque bene profecit,

quia malum bene portavit .
Ex hoc enim videtur, quod alicui fa-

cienti malum , bonum eveniat ex malo .
1. Et hoc expresse videtur dicere Da-
ARTICULUS VIII.
mascenus , quod aliquando permittit Do-
minus hominem cadere, ut in sensum
An alicui facienti malum potest evenire veniens postea ferventius et fortius bono
ex malo bonum ? adhæreat.
2. Item , Augustinus : « Audeo dicere

superbis esse utile cadere in aliquod
Deinde quæritur de hoc quod dicit in apertum peccatum , unde sibi displiceant
quarto capitulo , ibi , I , « Talibus enim , qui jam sibi placentes ceciderunt. Et
ut ait Augustinus in libro de Correctione hoc etiam hic in Littera dicitur , et ante
et gratia, etc. » hoc dictum est.
Edit . J. Alleaume, tamen. 4 II ad Corinth. xi , 7 : Datus est mihi stimu-

2 S. AUGUSTINUS , Lib . de correctione et gratia, lus carnis meæ, angelus Satanæ, qui me colaphi-
cap. 7. zet.
' Job, xix, 21 : Manus Domini tetigit me.
Sed contra, SED CONTRA : SOLUTIO . Dico meo judicio , quod to- Soluti
1. Bonum nulli est malum : igitur matum intelligitur de utilitate occasionis , et
lum nulli est bonum . non per se et hæc utilitas magis appa-
2. Item, Noli facere mala, et non te ret ex post facto : et ideo tunc primo est
apprehendent '. occasio boni : et ideo malum cum simul
3. Item , Non esset utile ovi , ut proji- in faciente est, nulla est occasio , sed ex
ceretur in dentes lupi , ut postea dentes post facto , cum est in detestatione : et
ejus fortius fugeret : ergo a simili nec il- ita intelligo auctoritates inductas .
lud est utile .
K. Ex prædictis concludit ostendens esse bonum fieri mala multis modis.
Si quis igitur diligenter attendat quæ scripta sunt , facile est ei percipere
ex malis bona provenire : et ex ea ratione dictum esse , quod bonum est
mala fieri vel esse , non quia malum sit bonum , vel quia bonum sit malum
fieri . Non est enim bonum malum fieri ab aliquo , quia non est bonum
ut aliquis faciat malum . Si enim hoc esset bonum profecto, hujus Deus
auctor esset, qui est auctor omnis boni . Quod si hujus Deus auctor est,
eo ergo auctore homo agit mala, et ita eo auctore homo fit deterior . Et si eo
auctore homo fit deterior, tunc eo volente homo fit deterior. Idem est enim
dicere aliquid fieri Deo auctore quod Deo volente : Deo autem auctore homo
non fit deterior : ergo non Deo volente, ut Augustinus in libro LXXXIII
Quæstionum aperte adstruit a minori , dicens ita : Nullo sapiente homine au-
ctore fit homo deterior : tanta enim est ista culpa quæ in sapientem hominem
cadere nequit. Est autem Deus omni homine sapiente præstantior : multo
minus ergo Deo auctore fit homo deterior . Multo enim est præstantior Dei
voluntas, quam hominis sapientis . Illo autem auctore cum dicitur, illo vo-
lente dicitur ergo est vitium voluntatis humanæ quo est homo deterior :
quod vitium si longe abest a Dei voluntate , ut ratio docet, a quo sit quæ-
rendum est . Ecce aperte dicit Augustinus Deo auctore vel volente homi-
nem non fieri deteriorem , sed vitio voluntatis suæ. Non est ergo Deo au-
ctore quod malum fit ab aliquo : et ita Deo volente mala non fiunt.
1 Eccli. vn , 1.
S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 3.
IN I SENTENT. DIST. XLVI , L, ART. 9 . 439 .
L. Quod in Deo non est causa ut sit homo deterior.
Deinde idem Augustinus quærens , Quæ sit causa ut homo sit deterior ? in
Deo non esse asserit in eodem libro sic dicens : Ut sit homo deterior, aut
in ipso est, aut in alio , aut in nihilo . Si in nihilo , nulla causa est . Si in
alio , aut in Deo , aut in alio quolibet homine , aut in eo qui neque Deus ne-
que homo sit . Sed non in Deo (bonorum enim Deus tantum causa est) : ergo
aut in homine est, aut in eo quod neque Deus , neque homo , aut in nihilo ' .
Et ex his aperte ostenditur , quod non est bonum ut sit homo deterior : quia
non est Deus ejus rei causa , qui tantum causa bonorum est . Et si non est
bonum ut fiat deterior , non est ergo bonum ut ab eo fiat malum : non ergo
vult Deus ut ab eo fiat malum .
Expositio Textus
ARTICULUS IX.
« Si quis igitur, etc. » Quare Deus permittit malum fieri, si

Ponit Magister hic tres rationes, con- non est auctor mali ?
firmantes hanc opinionem ex dictis
Augustini . Prima est, quod Deus fons
esset et auctor mali : quia esset auctor Incidit autem dubium circa primum ,
alicujus quo homo fit deterior, qui est Quare Deus permittit malum fieri , si non
opus suum . Secunda quæ ponitur in se- est auctor mali ?
cundo capitulo L, est, quod malum fit Aut enim permittit juste, aut injuste .
ab homine in quo est causa deficiens ma- Non injuste : ergo juste. CONTRA : Ergo
li , et non a Deo . Tertia quæ ponitur in justitia , aut illa quæ est redditio pro me-
tertio capitulo M, est, quod Deus non pot- ritis, aut illa quæ est condecentia suæ
est esse causa tendendi in non esse : qui bonitatis sive voluntatis vel potestatis .
vero facit malum , tendit in non esse. Non primo modo : quia illa justitia debet
infligere pœnam peccati, non permittere
ut addat peccando. Item, non secundo
modo quia nulla æquitas concordat
malo. Item , nec tertio : quia in opposi-
to magis relucet bonitas et decor suus .
4 S. AUGUSTINUS, Lib . LXXXIII Quæstionum , Quæst. 4.

2. Item in Littera dicit hoc esse lo- tur nisi de virtute : et illam nemo potest
cum a minori. Sapiens homo non facit auferre nisi ipsa velit et tunc non erit
quo opus suum fit deterius : ergo nec sapiens ergo omnis sapiens est perfe-
Deus. Et hoc non est verum : quia sicut ctus in virtute ergo non facit quo opus
hic locus est a minori, Miles potest ex- suum fiat deterius .
ercitum capere , ergo et rex, est affir-
mando ita locus a minori secundum SOLUTIO . Dicendum , quod Deus per- Solutio.
Boetium non infert nisi affirmando . mittit malum fieri , justitia condecente
3. Præterea , Videtur falsum quod dicit. suæ æquitatis et bonitatis : quia si non
Sapientia enim opponitur ignorantiæ, sineret, tolleretur ratio boni laudabilis et
non scientiæ ergo sapiens homo potest præmiabilis, ut prius habitum est.
peccare in se , et in opere. AD ID quod contra objicitur , dicendum Ad 1.
Item , Philosophus in Ethicis dicit, quod de opposito non esset talis conde-
quod sunt quidam qui ad rationem con- centia : quia periret ratio virtutis lauda-
fugientes , quærunt philosophari et esse bilis, et fierent bona quasi per necessita-
boni , quemadmodum ægri qui medicos tem et ideo illa sinitio non respicit
quidem audiunt studiose , faciunt autem malum nisi per accidens , quia non prop-
operandorum nihil : et quemadmodum ter se , sed propter aliud , scilicet ut com-
numquam bene habebunt corpus cura- mendabile sit .
tum sic curati, ita nec illi animam sic AD In quod ulterius quæritur, dicen- Ad 2.
philosophantes : ergo falsum supponit dum quod illa ratio est a majori sed
Augustinus in processu . res a qua infertur, est minor et hoc in-
Item, Dicit Philosophus , quod scientia tendit.
parum vel nihil confert ad virtutem : er- AD ALIUD dicendum , quod sapiens di- Ad 3.
go sapientes possunt peccare. citur a sapere, et de illo tenent objecta :

Sed contra. SED CONTRA : et sapiens dicitur a sapore practicorum
Probat Seneca , quod perturbatio non et honestorum , et de hoc intelligitur di-
cadit in sapientem : quia non perturba- ctum et ratio Senecæ.
M. Aliter probat, quod Deo auctore non fiunt mala.
Item aliter etiam ostenditur, quod Deo auctore , id est, volente non fiunt
mala : quia ipse non est causa tendendi ad non esse. Tendere enim ad non
esse , malum est. Ipse autem auctor mali non est . Tendit vero ad non esse
qui operatur malum . Non ergo Deo auctore est , quod aliquis operatur ma-
lum . Non est ergo bonum , quod aliquis operatur malum , quia tantum boni
Deus auctor est. Hoc autem Augustinus in eodem libro aperte explicat, ita
dicens : Qui omnium quæ sunt auctor est , et ad cujus bonitatem id perti-
net ut sit mone quod est , boni tantummodo causa est . Quocirca mali au-
ctor non est, et ideo ipse summum bonum est : a quo in nullo deficere bo-
num est, et malum est deficere . Non est ergo causa deficiendi , id est ,
IN I SENTENT. DIST. XLVI , M, ART. 10 . 441
tendendi ad non esse , qui ut ita dicam , essendi causa est : quia omnium
quæ sunt auctor est : quæ in quantum sunt, bona sunt ' . Ecce aperte habes ,
quod deficere a Deo qui summum est bonum, malum est : mala ergo facere
malum est. Non ergo Deo auctore vel volente mala fiunt.
Solutio .
SOLUTIO . Prima pars istius distinctio- Aa 1.
nis tractanda est in secundo Sententia-
rum , ubi de hoc ponitur tractatus specia-
ARTICULUS X
lis. Quantum autem pertinet ad præsen-
tem tractatum , dicendum quod malum
An malum faciens tendat in non esse ? tendere facit dum intenditur : intenditur
autem malum sicut privatio, et non sicut
habitus et ideo non intenditur per ac-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in cessum ad aliquid , sed potius per reces-
sequenti capitulo , ibi , M , « Tendit vero sum a bono : ille autem recessus est in-
ad non esse qui operatur malum , etc. » finitus potentia ablationis et divisionis a
1. Videtur enim secundum hoc, quod bono naturali , ut jam patebit et ideo
quandoque malum faciens , perveniat in numquam redibit in nihilum corruptione
non esse nihil enim tendit ad hoc ad mali.
Ad 2.
quod nullo modo potest pervenire. AD ALIUD dicendum , quod est esse
2. Item, Esse non opponitur malo duplex , scilicet esse naturæ quo ipsa na-
quia mali sunt , et dæmones sunt , et bo- tura est in se et hoc non corrumpit.
num et optimum (ut dicit Dionysius ' ; in malum culpæ : sed contrariatur illi ma-
quantum sunt, concupiscunt esse , vivere , lum pœnæ : quia dicit Augustinus quod
et intelligere . Ergo videtur, quod non pœna non est malum, nisi quia contra-
tendit in non esse, qui malum facit. riatur naturæ bonæ . Aliud est esse boni
3. Item , Si malum dicitur tendere in naturalis et hoc consistit in proportione
non esse, quia corrumpit bonum natura- naturæ rationalis ad gratiam , et per con-
le cum bonum naturale finitum sit, sequens ad gloriam : de quo dicit Boe-
videtur quod quandoque in tantum possit tius in Vfde Consolatione philosophiæ,
corrumpi, ut nihil sit de ipso. quod esse est quod ordinem retinet servat-
4. Item , Non videtur verum quod dicit, que naturam . Et hoc corrumpit malum :
quod Deus non est auctor tendendi in quia malum nihil aliud est, quam cor-
non esse quia dicitur, Deuter. xxx , ruptio et privatio illius : et quanto pejus
39 : Ego occidam , et ego vivere faciam : est , tanto magis facit distare a bono :
quem autem occidit facit tendere in non ergo corrumpit , quia corruptio est di-
esse . Item, Jerem . x, 24 : Corripe me, stantia habitualis ordinis in bonum .
Domine, verumtamen in judicio, et non AD ALIUD dicendum , quod bonum na- Ad 3.
in furore tuo , ne forte ad nihilum redi- turale licet sit essentialiter finitum , sicut
gas me. Ergo videtur, quod ipse redigit omnis essentia creata, est tamen poten-
aliquid in nihil, et ita est auctor tendendi tialiter infinitum , sicut omne continuum
in non esse. divisibile est in infinitum , eo quod nulla
divisione dividitur a materia esse et for-
1 S. AUGUSTINUS , Lib. LXXXIII Quæstionum , S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus ,

Quæst. 21. cap . 4.
ma continui et ideo remanet iterum determinatur ad Deum ut ad causam

divisibile . Ita bonum naturæ , quia nulla meritoriam , sed sicut ad judicem infli-
corruptio tollit rationem et formam boni gentem eam : sed hic loquitur de tenden-
naturæ , sed tantum facit minus propor- do ad nihil per meritum et boni corrup-
tionari bono gratiæ et gloriæ, et ita tionem et hoc modo mors non est boni
magis corrumpit semper. corruptio, sed potius corruptio esse na-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod mors non turalis , et ratione pœnæ , non mali culpæ .
N. Objectio quorumdam sophistica , qua probare nituntur ex Deo esse quod mala
fiant.
Jam sufficienter ostensum est, quod Deo auctore non fiunt mala . Quidam
tamen sophistice incedentes, et ideo Deo odibiles , probare conantur ex

Deo auctore esse quod mala fiunt hoc modo . Quod mala fiunt, verum est :
omne autem verum quod est, a veritate est quæ Deus est a Deo ergo est
quod mala fiunt . Quod autem omne verum a Deo sit , confirmant auctoritate
Augustini in libro LXXXIII Quæstionum ita dicentis : Omne verum a ve-

ritate verum est autem veritas Deus : Deum ergo habet auctorem omne
verum . Est autem verum quod mala fiunt vel sunt : Deo ergo auctore est
quod sunt vel fiunt mala.
DIVISIO TEXTUS. ARTICULUS XI.
Quid est veritas ?

« Jam sufficienter ostensum est, quod
Deo auctore non fiunt mala, etc. »
Hic incipit pars ultima , in qua sunt Ratione autem habiti sophismatis
tria capitula in quorum primo ponit quæratur hic de veritate primo , Quid
Magister sophisma, ut in Littera patet. sit ?
In secundo autem respondet : et in tertio Secundo, Quot modis dicatur ?
approbat secundam opinionem inter Tertio, de conversione ipsius cum bono
primo inductas opiniones . et ente et uno .
Quarto, Utrum ipsa sit æterna, vel
non ?
Quinto, Utrum ipsa sit simplex et in-
commutabilis ?
1S AUGUSTINUS, lib. LXXXIII Quæstionum , Cf. I P. Summæ. theol. B. Alberti , Q. 25,

Quæst. 1 . memb. 2.
IN I SENTENT. DIST. XLVI , N, ART. 11. 443
Sexto et ultimo , Utrum omnia una et 1. Verum est id quod est : ergo a con-
prima veritate sint vera ? jugatis, veritas est rei entitas : ergo esse
suum et quod est idem habet : ergo ip-
AD PRIMUM potest objici sic : Dicit sum est quod habet : et hoc non conve-
Anselmus in libro de Veritate, quod venit nisi Deo ergo omnis veritas esset
ritas est rectitudo sola mente perceptibi- Deus , quod falsum est : ergo diffinitio
lis. Augustinus in libro de Vera religione, est nulla.
quod verum est id quod est 1. Hilarius 2. Item, Ens est id quod est : et verum
autem dicit, quod verum est manifesta- addit super ens, quia aliter essent syno-
tivum vel declarativum esse . Dicit au- nyma : ergo verum est aliquid plus quam
3
tem Avicenna in prima philosophia id quod est , ut videtur,
quod veritas intelligitur inesse absolute
in singularibus , et intelligitur esse æter- Quæritur etiam de tertia :
na, et intelligitur esse dispositio dictionis Unumquodque enim declaratur et ma-
et intellectus qui significat dispositionem nifestatur eo quo est esse autem est ab
in re exteriore cum ei est æqualis . Dici- essentia sicut a causa formali : ergo vi-
mus enim, hæc dictio est vera , et hæc detur , quod essentia sit declarativa esse ,
sententia est vera . Ex hoc colligitur, et non veritas vel verum .
quod singula habent veritatem quam-
dam , quæ est res, ut dicit Augustinus : Eodem modo potest objici de illa quam
secundum quod etiam dicimus , hoc est innuit Avicenna in ultima parte auctori-
verum aurum , et hic est verus asinus , et tatis inductæ , quod veritas est adæquatio
hic est verus homo : et quod est æterna dictionis et dicti, vel intellectus et intel-
veritas, quæ est necessitas et causa om- lecti contingit enim quandoque non esse
nis veritatis et quod est veritas dictionis adæquatum signum signato , ut dicit An-
secundum quam dicimus , hæc enuntiatio selmus, et tamenesse veritatem in signo .
est vera, vel hoc enuntiabile est verum :
et quod est adæquatio rerum et intelle- SOLUTIO . Dici potest, quod veritas ac- Solutio.
Ad diffin. 1,
ctuum , ut quando dicimus, iste intellectus cipitur multis modis , sicut patebit in
est verus, referendo hoc ad sententiam quæstione sequenti : sed Anselmus diffi-
intellectus conceptam de re sicut est. nit veritatem secundum relationem ad
veritatem primam : ut prima veritas di-
Quæratur ergo de prima diffinitione. catur veritas per se , aliæ autem dicantur
1. Rectum enim est passio, continui veritates per comparationem ad illam : et
sicut forma veritas autem est intelligi- tunc rectitudo de qua loquitur Anselmus ,
bilis : ergo videtur, quod non conveniat dicetur proportio vel comparatio unius-
veritati genus rectitudinis . cujusque ad hoc quod est in prima veri-
2. Item , Rectum est, cujus medium tate hæc autem rectitudo indeflexa est
non exit ab extremis : ergo habet extre- ipsa veritas prima, quæ semper æquatur
ma et medium : ergo habet partes : ali- ei ad quod est : et secundum descensum
qua autem veritas indivisibilis est , sicut ab illa est in aliis .
prima ergo videtur , quod non genera- AD ID autem quod objicitur , dicendum
liter conveniat illa diffinitio .
quod fallacia æquivocationis est : quia
debitum justitiæ dicitur etiam rectum , et
Similiter objicitur de secunda. multa alia.
1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Vera religione cap. AVICENNA, Lib. III primæ philosophiæ, cap.
12. ultimo .
S. HILARIUS, lib. II Soli. cap. 5.
AD ALIUD dicendum , quod prima veri- quia id quod est, est id quod vere est in
tas est principium , medium, et finis et natura . Et sic patet, quod non omnino
hæc eadem sunt in re ipsa , licet diffe- idem sunt veritas et entitas . Et hoc in-
rant in ratione et est ipsa principium fra magis patebit.
secundum intellectum potentis vel poten- AD ALIUD dicendum , quod si accipiatur Ad diffin. 3.
tiæ medium autem secundum rationem verum generaliter, prout convertitur cum
sapientiæ per rationem quæ est vita , et ente , non oportet quod addat naturam
lux, et finis per bonitatem et omnia aliquam sed addit respectum aliquem ,
quæ sunt sub ipsa vera, dicuntur et re- et ille sufficit ad hoc quod non sint syno-
cta et vera secundum respectum illum nyma.
quo magis vel minus media sua , ut sunt AD ALIUD dicendum , quod Philosophus Ad dffini. 4.
ideata , continuantur suis extremis , hoc ille non considerat verum , nisi quod a
est principio a quo exeunt per creatio- re causatur, et ideo secundum Philoso-
nem , et fini ad quem determinantur a phum non est veritas in signo , nisi se-
creante ipsa, et intendente ordinem eo- cundum relationem ad rem, nec etiam in
rum ad ipsum . Et hoc est quod dicit An- intellectu et ideo dicit in V primæ
selmus, quod unumquodque est verum, philosophiæ, quod sermo unius falsus est
quando est in hoc et ad hoc quod est de alio . Anselmus autem accipit verita-
in veritate prima : sicut mensuratum di- tem quæ est in signo ex proportione ad
citur vere mensuratum, quando princi- veritatem primam quam imitatur in
pia et media et finis continuantur men- quantum potest et quia illa a re non
suranti . dependet, ideo non mutatur re mutata .
AD ID quod
Ad diffin. 2. Augustini, quæritur
dicendum quod diffinitione
de rei entitas, Et infra explicabitur hoc .
Sumuntur autem prius habitæ diffini-
vel id quod est, accipitur dupliciter, sci- tiones , ita quod prima est data de veri-
licet in se , vel ut supposita natura quæ- tate, quæ per prius et posterius dicitur
dam et sic, ut opinor, non bene dice- de creata et increata . Secunda autem
retur veritas rei entitas esse , vel verum datur in comparatione ad rem generali-
esse id quod est. Accipitur etiam entitas ter. Tertia vero in comparatione ad rem
secundum modum determinationis ad relatam ad intellectum quo nata est co-
speciem et sic veritas est entitas qua gnosci . Quarta autem de veritate com-
res vero est, et verum est id quod vere plexorum , quæ est in signo , et compo-
est. Si vero entitas accipiatur prout sup- nente intellectu .
ponitur per nomen entitatis, tunc in ve-
ritate entitas esset prima creatura , secun-
dum quod dicit Philosophus , quod prima
rerum creatarum est esse , et non est an-
te ipsam creatum aliud : et id quod est, ARTICULUS XII.
dicetur id quod habet esse , quod est ac-
tus sic intellectæ entitatis vel essentiæ . Quot modis dicatur veritas ?
Si autem accipiatur id quod est , prout
dicit quamdam determinationem circa
esse , tunc non trahitur ad speciem et Secundo quæritur , Quot modis dica-
tunc vere est, quia unumquodque tunc tur veritas ?
vere est, quando trahitur ad speciem si- Videtur autem Anselmus ponere veri-
bi propriam ex natura determinata : sic- tatem signi , et veritatem rei et hanc
ut dicimus verum aurum, et verum colo- dividere in veritatem rei secundum spe-
rem, et verum corpus , et veram scien- ciem , et veritatem actionum , secundum
tiam . Et hoc sonare videtur id quod est : quod dicitur , Joan. ш , 21 : Qui facit ve-
IN I SENTENT. DIST. XLVI , N, ART. 12 . 445
ritatem , venit ad lucem , ut manifesten- tionem illius accipiuntur omnes alii mo-
tur opera ejus, quia in Deo sunt facta. di . Verbi gratia , sanum dicitur secun-
Et de diabolo , Joan. viii , 44 Ille ho- dum analogiam de animali , et urina , et
micida erat ab initio , in veritate non cibo , et medecina supponitur ergo sa-
stetit :... mendax est, et pater ejus . Ve- num proprie et primo et per se dici de
ritas autem signi dividitur ab ipso secun- animali, in aliis autem omnibus secun-
dum divisionem signorum , quorum quæ- dum proportionem ad aliud : unde sa-
dam data sunt ut vox , circulus , et signa num quod est in animali , idem est quo-
monachorum , et hujusmodi : et quædam dammodo quod sanum quod est in urina,
sunt naturalia, ut fumus est ignis sig- et cibo , et in aliis : sed est in animali ut
num , et hujusmodi . forma æqualitatis humorum : in urina
Quæritur ergo, Utrum univoce vel per autem ut indicativa non quidem esse in
prius et posterius dicatur veritas de om- urina , sed esse in animali, cujus est uri-
nibus his modis ? et utrum sint plures na. Ecce, idem numero est sanum quod
modi quam isti qui sunt enumerati ? est in animali et urina : et sic est de
Videtur autem, quod una ratione . Idem aliis . Sed hoc verum est, quod propor-
enim divisum , cui una ratio secundum tio ista analogice diversificatur ex parte
omnia dividentia convenit, univoce dici- proportionatorum ad illud unum quia
tur de omnibus dividentibus illis : veri- ratio indicantis in urina, et ratio conser-
tas est hujusmodi divisum : ergo univoce vantis in cibo , et ratio facientis in medi-
dicitur de omnibus illis. PROBATUR autem cina, non sunt ratio una , sed comparan-
prima per hoc , quod hoc est dici univoce , tur ad unum numero : et ideo in illo
quod est dici nomine et ratione una . Se- uniuntur, et denominantur ab illo , co
cunda autem scribitur ab Anselmo , qui quod illud est finis . Et idem est in om-
dicit quod tam creatæ quam increatæ ve- nibus aliis analogice dictis : licet in qui-
ritati convenit esse rectitudinem sola busdam minus appareat. Ita igitur vult
mente perceptibilem . dicere Anselmus , quod supponitur una
Sed contra. SED CONTRA hoc est quod communiter rectitudo per se et primo, quæ numquam
objicitur, quod creato et increato nihil deflectitur ab extremis et in omnibus
est commune univocum : veritas autem aliis est rectitudo hanc imitans in quan-
est creata et increata : et creata non est tum potest, in eo quod recte facit quod
vera uno modo , sed quædam ut signum , debet , quadam mentali extensione adæ-
et quædam ut res, et hujusmodi habet quans media suæ rectitudinis principio
alias differentias in essendo verum : ergo a quo est, et fini ad quem est et hoc
veritas non est univoca in omnibus illis.
invenitur in re, quando est quod debet ,
et in actione quando facit quod debet , et
Quæstiunc. PRETEREA quæritur, Utrum adhuc plu- in signo quando facit quod debet, et sic
ribus modis veritas dicatur ? de aliis .
Videtur autem , quod sic : quia dici- AD ID autem quod objicitur, quod di- Ad object.
mus veritatem humanæ naturæ , quæ catur una ratione , dicendum quod una
non videtur esse comprehensa : ergo ratione dicitur secundum analogiam , et
plures sunt veritates . non una genere et specie . Nec sufficit ad
hoc quod commune aliquod divisim di-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum secundum Philo- catur univoce de dividentibus , quod di-
sophum in I et VI primæ philosophiæ catur una ratione quocumque modo sum-
quod in omnibus per analogiam dictis, pta : sed oportet , quod sit una , sicut unius
semper supponitur unum , quod per se et generis , vel unius speciei .
primo dicitur illud quod est analogicum ,
et postea secundum proportionem ad ra- AD HOC autem quod ulterius quæritur, Adquæstiun.
Utrum sint plures veritates , quam dictæ entia successiva, quam permanentia et
sint ab Anselmo ? Potest dici , quod om- inter illa successiva , illa minus entia ve-
nes reduci possunt in illas : quia veritas re quæ secundum substantiam et esse
quæ est in virtute , reducitur ad verita- destruuntur , ut motus et magis vere
tem actionis , secundum quod dicit Philo- illa quæ secundum esse quidem pereunt ,
sophus, quod circa verum quod est in di- manent autem in substantia , ut tempus .
ctis et factis medium quidem est virtus : Indebitum autem præcipue opponitur ve-
factio autem quæ est ad majus , superbia : ritati , secundum quod est quædam re-
et qui habet eam, superbus vocatur : ctitudo exemplata a prima veritate , ab
quæ autem ad minus, ironia vel irrisio ipsa enim non obliquatur , nisi id quod
et secundum quod dicimus veritatem hu- non facit id quod debet facere ex prima
manæ naturæ esse , quæ est naturæ ho- veritate .
minis , sive sit in via , sive in patria post
resurrectionem : illa etiam reducitur ad
veritatem rei ex sua natura et forma.
Et nota, quod licet dicat Augustinus in
libro de Vera religione, quod falsum est ARTICULUS XIII .
quod imitatur aliquid , et non perficit il-

Utrum verum convertatur cum ente , uno ,
lud tamen non proprie dicitur falsum
nisi in oppositione ad veritatem signi. et bono ? et, Utrum intellectus negati-
Opponitur enim vero multipliciter dicto varum enuntiationum polest reduci ad

falsum , vanum , et permixtum, et insta- ens ?
bile , et indebitum . Verbi gratia , vero in

enuntiatione opponitur falsum secundum
quod dicit Aristoteles quod falsum est Tertio, Quæritur de conversione veri
quod non componitur, vel impossibile cum ente , et uno , et bono .
est componi, ut falsum contingens , et Videtur autem non converti ; id enim
falsum impossibile et secundum quod quod non est nisi in anima , non conver-
dicimus, quod imaginatio est falsa , vel titur cum eo quod est in anima et extra :
sensus communis, vel sermo diffinitivus , sed verum non est nisi in anima : ergo
quando aliter significatur quam sit in re. non convertitur cum ente, quod est in
Vanum autem opponitur veritati quæ est anima et extra animam .
in dictis et factis pertinentibus ad vitam : PRIMA patet per rationem convertibi-
et sic dicimus, quod vanum est quod lium . SECUNDA probatur per verbum Ari-
imitatur aliquid et non perficit et vo- stotelis in fine sexti primæ philosophiæ,
cat Augustinus falsum , sicut dicimus ubi sic dicit : « Falsum enim et verum
falsum nummum qui imitatur verum , et non sunt in rebus sicut bonum et ma-
non complet, et hujusmodi. Permixtum lum ut verum sit sicut bonum, et
autem opponitur vero , quod est in specie falsum sit sicut malum sed in cognitio-
verum : ut dicimus falsum aurum , quod ne. Sed nulla cognitio est de simplicibus ,
est permixtum alii metallo , licet non et de eo quod est . » Et intendit, quod
proprie dicatur falsum , sed permixtum . bonum et malum sunt differentiæ entis
Instabile, sicut dicimus prius et posterius simpliciter, et quod vere est in natura :
non esse veritatem temporis, sed ipsum verum autem et falsum non , sed causan-
nunc, eo quod prius et posterius non tur a cognitione dividente et componente :
manent, nunc autem unum manet in et hoc patet si quis inspiciat expositio-
toto motu et hoc est quod dicit Augu- nem commenti .
stinus , quod veritas fundatur in perma- Item , Aliquatulum post illud : « Di-
nenti. Et hoc modo minus vere dicimus. mittamus ergo nunc ens quod est quasi
IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 13. 447
per accidens, et quod est quasi verum : autem commune prius erit et simplicius
causa enim unius eorum non habet dif- istis, quod est impossibile , cum ente nihil
finitionem , scilicet accidentis , et causa sit prius , et præcipue essentia . Similiter
alterius est cognitio et utrumque est in ista quatuor ab omnibus dicuntur esse
genere diminuto generum entis, et non prima simplicia, quæ super se conver-
sunt ex eis quæ significant esse entis : et tuntur : ergo nihil est prius eis : relin-
ideo dimittantur . » Ergo probatum est , quitur ergo , quod idem sunt penitus ista .
quod veritas et verum non est nisi in
anima, et quod ipsum est ens incom- ULTERIUS, Quæritur hic de intellectu Quæstiunc.
pletum ergo non convertitur cum ente , negativarum enuntiationum , qualiter re-
ut videtur. ducuntur ad ens ?
Item, In II primæ philosophiæ dicit , Videtur enim aliqua negativa omnino

quod « veritas est finis intelligentiæ spe- nihil ponere , et tamen esse vera : ergo
culativæ. » Et cum ibi non sit finis extra verum non universaliter causatur ab ente ,
intelligentiam , erit intra intelligentiam nec convertitur cum ente . Verbi gratia,
speculativam et sic sequitur idem quod si dicam sic , Cæsar non est homo : hæc
prius. enim (ut dicunt quidam) nihil ponit. Et
SED CONTRA : si dubitatur de illa, pono istam , tragela-
Sed contra.
1. In Prædicamentis dicit Aristoteles : phus non est fligax, vel chimæra non est
In eo quod res est, vel non est , est ora- hircocervus , quæ nec secundum extrema ,
tio vera vel falsa . Sed propter unumquod- nec secundum compositionem , videtur
que tale et illud magis. Si igitur oratio supponere aliquod ens : ergo videtur,
est vera propter rem, erit res magis vera : quod nec hoc sit verum universaliter,
ergo veritas erit per prius in re. quod verum cum ente convertitur : nec
2. Item, Sicut se habet essentia ad ens, hoc, quod sicut unumquodque se habet
ita se habet veritas ad verum : ergo per- ad esse, ita se habet ad verum : nec hoc,
mutatim sicut se habet verum ad ens, ita quod in eo quod res est , vel non est,
essentia ad veritatem , et e converso : sed oratio vera vel falsa est.
omne ens est verum, quia dicit Augu-
stinus quod verum est id quod est : ergo SOLUTIO. Ad hoc sine præjudicio potest solutio.
omnis essentia est veritas : ergo essentia dici, quod ista quatuor convertuntur
et veritas sunt idem , ut videtur. concretive sumpta, scilicet ens , unum ,
3. Item , In prima veritate tria super verum , bonum , in recto , scilicet quod
unam substantiam creantem ponuntur, ens est bonum, et verum, et unum , et
scilicet unitas, veritas , bonitas : ergo vi- sic de omnibus . Si autem sumantur abs-
detur, quod etiam in inferioribus fluen- tractive , non credo quod secundum re-
tibus a prima causa , ista inveniantur ctam prædicationem , nisi in Deo , in
fundata super quamlibet essentiam , sci- creaturis autem non quia non credo
licet unitas , veritas, bonitas : ergo vide- quod hæc sit vera, essentia est veritas ,
tur, quod hæc quatuor convertantur, ens , vel bonitas , vel unitas . Hæc autem est
unum , verum , bonum. impropria, essentia est vera , et veritas
4. Præterea, Videtur quod ista etiam est ens, et bonitas vera : tamen hæc est
omnino sunt idem aut enim omnino magis impropria, essentia est ens , vel
sunt idem, aut non . Si idem sunt , tunc bona, quam hæc, veritas est ens , vel ve-
habeo propositum . Si non ergo diffe- ritas est una . Cujus ratio sic patet per
runt . Sed nulla differunt, nisi quæ per Philosophum in libro Causarum , qui di-
differentias divisivas ab uno communis cit, quod prima rerum creatarum est esse
exeunt ergo ista necesse est habere ali- vel essentia , et non est ante ipsum crea-
quod commune in quo conveniant : hoc tura alia ergo non est in quo fundetur
essentia, sicut id circa quod fit , ut forma AD PRIMUM ergo dicendum , quod verum
subjecti alicujus
et ideo etiam secun- dicitur multipliciter. Verum enim dici-
dum ordinem naturæ non potest essentia tur a veritate quæ est dispositio entis
in ratione essentiæ esse nisi creata de ni- generaliter fluentis a causa prima : et hoc
hilo . Omnia autem alia (ut dicit Com- non est tantum in anima , sed etiam in
mentator ibidem) fiunt per informatio- re . Est etiam specialiter verum , quod de-
nem circa essentiam et dat exemplum terminat compositionem in quam est con-
de bono , quod secundum ordinem natu- sensus rationis vel dissensus et hoc est
ræ præmittit sibi intellectum essentiæ in verum , quod tantum est in oratione in-
qua est ergo patet, quod essentia dicit dicativa , et quodammodo est in enuntia-
intellectum suum super nihil fundatum , tione , et quodammodo in re , et quodam-
et in omnibus priorem . Unde loquendo modo in anima sola . In enuntiatione est
sic de essentia non dicetur ipsa veritas , sicut in signo et ideo dicit Aristoteles ,
sed veritatis quia veritas ponitur circa quod signaculum incomplexorum ipsum
ipsam et non dicetur bonitas , sed bo- quidem secundum se nec verum nec fal-
1
nitatis . De unitate autem est alia ratio , sum significat . In re autem est sicut in
quæ infra patebit .. causa sed in anima est sicut in faciente
Si autem tu quæras , Quare non dica- notam compositionis, quam determinat
tur vera et bona, ex quo veritas et boni- verum propositionis cum enim dico ,
tas ponuntur circa ipsam ? cygnus est albus, prædicatum quidem
Dico , quod loquendo de simplici es- sine medio inest subjecto secundum rem ,
sentia , non potest dici , quod illa non in- non enim est medium quo albedo fit in
telligitur informata secundum rationem . cygno : sed tamen ita non potest signi-
Unde Boetius in libro de Hebdomadibus : ficari ab intellectu : et ideo intellectus
Quod est, habet aliquid præter id quod dicens unum de alio , interponit notam
ipsum est esse vero nihil habet admix- compositionis : et ideo dicit Philosophus ,
tum . Eodem modo veritas non dicetur quod tantum est in anima tamquam in
essentia, sed essentiæ proprie loquendo . complente id quod determinat veritas in
Eodem modo est de bonitate . Tamen se- quam est consensus rationis : et ideo quia
cundum supposita concretive dicta con- compositio potest fieri multis modis, ideo
vertuntur quia quodlibet est ens, ve- non est tale verum determinabile per
rum , bonum , et unum . rem alicujus prædicati per se tamen re-
Si autem tu quæras, Utrum unum se fertur ad ens secundum causam. Et non
habeat ex additione ad alterum ? loquitur ibi de vero quod est generalis
Dico, quod si intelligatur additio alte- dispositio entis .
rius naturæ, sicut forma et materia sunt AD ID autem quod objicitur de prædi- Adobject. 1.
alterius naturæ , et substantia et accidens camentis , dicendum quod cum dicit Ari-
sunt alterius naturæ : tunc unum non stoteles , In eo quod res est vel non est ,
addit super alterum. Si autem intelliga- etc. , debet accipi ly est secundum quod
tur additio secundum rationem respectus dicit esse compositionis vel divisionis :
ad attributum causæ primæ , tunc unum et hoc est quod dicunt quidam secundum
addit super alterum rationem respectus , quod dicit esse, et non essentiam esse
quia tunc essentia dicetur fluens ab es- enim compositionis est non esse divisio-
sentia prima, veritas fluens a sapientia , nis essentia autem est subjecti vel præ-
et bonitas fluens a bonitate : et ideo omne dicati absolute accepti . Et tunc iterum
ens est verum , et unum , et bonum : om- non loquitur de vero quod generaliter dis-
ne verum , ens , et unum, et bonum , et ponit ens , sed de vero quod est causa
sic de aliis sed tamen abstracte dicta , veri, in quod est consensus rationis vel
non convertuntur, proprie loquendo. dissensus .
d object.2. AD ALIUD dicendum , quod propositio veritate negativarum, dico sine præjudi-
vera est sed quando permutatur, non cio , quod omnis veritas enuntiationis si-
fit permutatio ratione ejusdem habitudi- ve affirmativæ sive negativæ , reducitur
nis quæ fuit prius : et hoc sic patere pot- ad ens et hoc probatur hoc modo : con-
est : cum enim dicitur, Sicut se habet es- stat enim , quod ante quemlibet intelle-
sentia ad ens , etc. , fit comparatio utrius- ctum negationis oportet accipere affirma-
que abstracti ad suum concretum , sicut tionem , cum negatio non sit intelligibilis ,
formæ ad id cujus est forma : et in hoc est sicut nec privatio , nisi per habitum : si
habitudo similis cum autem permuta- igitur affirmatio reducitur ad ens , oportet
tur et dicitur, ergo sicut se habet bonum. quod etiam negatio fundetur in ente . Unde
ad id quod est, etc. , tunc fit comparatio hæc propositio , Cæsar non est homo , ve-
ratione identitatis suppositi : et hæc bene ra est , et enuntiat quod non est non es-
est inter verum et bonum , sed non est se quæ tamen negatio refertur ad com-
inter essentiam et veritatem ratione prius positionem respicientem ens , licet non
inducta et ideo non valet illa permuta- simpliciter , sed secundum quid . Simili-
tio . ter cum dicitur, tragelaphus non est fli-
lobject.3. AD ALIUD dicendum , quod ratio illa gax, vel chimæra non est hircocervus , est
bene concludit , quod ista quatuor debent ibi in extremis respectus ad ens secun-
esse in omni ente creato , quod fluit ab dum partes , et in toto ad ens in opinio-
ente primo sic disposito : sed quia ens ne et hoc sufficit ad ens de quo fiat
creatum non in toto valet imitari simpli- enuntiatio , quoniam non oportet quod
citatem causæ primæ , ideo ea quæ de se omne illud quod potest enuntiari , sit ens
ibi prædicantur in recto tam abstracta ratum apud naturam , quoniam dicit Phi-
quam concreta, illa in inferioribus præ- losophus, Contingit enuntiari quod est
dicantur concreta de se in recto , sed esse, et quod non est esse , et quod non
abstracta in obliquo , ut supra dictum est non esse et circa ea quæ sunt extra
est. præsens tempus . Similiter contingit om-
Lobject.4. AD ALIUD dicendum , quod ista non sunt ne quod quis affirmaverit negare , et quod
idem nec tamen habent unum in quo quis negaverit affirmare . Et ideo patet , .
uniantur ut in priori , et a quo exeant per quod hoc verum est , quod unumquodque
differentiam hoc enim non est generale sicut se habet ad esse, ita ad verum :
in omnibus , sed tantum in his quæ quod enim est in opinione, non simpli-
excunt ab uno tamquam ex genere . Quæ citer non est et similiter quod est in
autem sunt ab uno tamquam per analo ratione præteritionis, non simpliciter
giam ad unum , non habent hoc : ibi non est et iterum quod in potentia ma-
enim primum per seipsum se habet ad teriæ futurum est , non simpliciter non
omnia sequentia et est in eis , licet diffe- est.
rat ab ipsis et hujus causa est , quia ra-
tio differentiæ qua differt ab aliis , facit
ipsum esse prius. In aliis autem quæ
exeunt a genere uno , ratio differentiæ est ARTICULUS XIV.
sibi causa, ut sit aliis a quibus differt
coævum et ideo oportet habere aliquid Secundum quem ordinem habent se ad
prius a quo exeat, sicut et illa a quibus invicem unum , verum, bonum , et ens ?
differt . Unde dicendum, quod essentia
seipsa ordinatur ut prius ad veritatem et
bonitatem et tamen differt ab ipsis . Si autem quæritur, Secundum quem
ordinem sc. habeant ad invicem unum ,
1 quæst. AD ID autem quod ulterius objicitur de verum , bonum , et ens ?
XX 29
Dicendum , quod secundum Philoso-

phum , ante omnia sunt ens et unum .
Philosophus enim non ponit, quod ve-
rum et bonum sint dispositiones genera-
liter concomitantes ens : nec divisio en- ARTICULUS XV .
tis secundum quod est ens, est per verum
et bonum . Quia Philosophus non consi- An veritas sit æterna ??
derat ens secundum quod fluit ab ente
primo et uno et sapiente et bono , sed
ipse considerat ens secundum quod stat Quarto, Quæritur quæstio difficilis,
in ipso intellectus resolvens posterius in quam etiam supra tetigimus , Utrum ve-
prius, et compositum in simplex , et se- ritas sit æterna ?
cundum quod ipsum per prius et poste- Et quæ dicta sunt supra, hic non repe-
rius colligit omnia : et ideo de vero et tam : sed potest objici sic :
bono non determinat per hunc modum , 1. In divinis inveniuntur proprietates et
sed de bono quod est finis ad quem est personæ quæ a se invicem distinguun-
motus et ideo dicit , quod nec una est tur et hæc ab æterno est vera , Pater
demonstratio in mathematicis per ratio- est Pater : et hæc, Filius est Filius : et
nem boni. hæc, Spiritus sanctus est Spiritus san-
Et ideo sic generaliter considerando ctus et negativæ, Pater non est Filius,
ista, ut consideraverunt Sancti , dicemus Pater non est Spiritus sanctus , et Filius
quod inter ista, scilicet essentia et ens , non est Spiritus sanctus , et hujusmodi.
est primum natura , circa quod ut substra- Si igitur extrema istarum enuntiationum
tum sibi ponuntur alia : sed unitas et ab æterno plura sunt, videtur quod ab
unum consequuntur essentiam per indivi- æterno sunt veritates illarum enuntiatio-
sionem : et ideo non ponit unitas aliquam num plures ergo plures sunt veritates
dispositionem realem circa ipsum , sed tan- ab æterno .
tum privationis intellectum , scilicet in- 2. Item , Objicitur de aliis propositio-
divisionis, et ideo proximum est essentiæ . nibus , in quibus non est tanta vis , ut
Verum autem dicit relationem ad formam Pater est Deus , et Filius est Deus , et
ad minus exemplarem , per quam habet hujusmodi , in quibus ratione alterius ex-
rationem manifestationis : et ideo dicit tremorum compositio dicit quid indis-
Hilarius , quod verum est declarativum tinctum et ita minus quam superiores
entis oportet enim in quolibet esse prin- stant in pluralitate .
cipium intelligendi aliquod , per quod Item , Deus ab æterno scivit te fore, et
ordinetur ad intellectum . Bonitas autem me fore, et asinum fore , et sic de singu-
et bonum dicunt respectum ad finem ex- lis : ergo singulum illorum ab æterno est
tra, a quo res est, et ad quem est : quia verum. PROBATIO hujus : quia nihil scitur
enim bonus est , sumus : et in quantum nisi verum , et præcipue a scientia divi-
sumus , boni sumus : et qualiter hoc sit , na me autem fore , et te , et sic de aliis
expositum est supra in prima distinctio- sunt plura ergo Deus scivit plura ab
ne ' . Hoc autem ideo dico , quia ista a æterno et non scivit nisi vera : ergo
Sanctis prima ponuntur et in quolibet : plura vera fuerunt ab æterno et nihil
et licet in quibusdam inveniamus formam est verum nisi veritate verum sit :
et finem intra , non tamen in omnibus , ergo plures veritates fuerunt ab æterno .
nec in primis. Si forte dicas, quod hoc non sequitur :
Cf. I Sententiarum , Dist . J. memb. 3 , art . 3 , part. 1 .

* Cf. I P. Summa . theol. B. Alberti , Q. 23 ,
quia ut dicit Anselmus : « Creatura in nisi in anima , necesse est subjectum ve-
Creatore est creatrix essentia , et res ab ritatis esse immortale. Constat autem ,
æterno in Deo non fuerunt ut plures, quod anima non est subjectum veritatis
sed unum » et ideo non fuerunt plura increatæ, ita quod salvetur in ipsa ani-
vera ab æterno . CONTRA : Hæc concedi- ma sicut in subjecto , sed potius essentia-
tur , Deus ab æterno scivit omnia et liter, præsentialiter, et potentialiter est
hæc similiter, Deus ab æterno scivit in anima , sicut in quolibet alio ente
plura , et scivit etiam plurium plu- creato .
ralitatem sed non scivit nisi vera : 2. Præterea dat exemplum de veritate
ergo scivit plura vera scientia enim enuntiabilium : ergo non intelligit de
Dei quamvis non causetur a scito , tamen veritate increata , ut videtur .
non potest esse scientia hujus vel illius 3. Item , Ipse dicit , ibidem : « Pereun-
quod Deus ab æterno scit sicut et modo , te casto non perit castitas , et pereunte
nisi illud et hoc aliquo modo supponatur vero non perit veritas . » In Deo autem
esse aliter enim si scientia nullo modo nec veritas nec verum perit : ergo con-
respiceret scibile, ita verificaretur de stat, quod de hoc non loquitur .
asino sicut de homine ista , Deus ab 4. Item , Dicit Augustinus ibidem,
æterno scit hominem fore, quia erit, quod nullus judicat aliquid verum sine
quod falsum est : ergo oportet scibile illa, scilicet veritate. Constat autem,
supponere aliquo modo esse in scientia : quod prima veritate non judicamus vera ,
ergo plura vera et veritates eorum ab sed veritate quæ est ratio verorum .
æterno erunt. Item , Ex isto vero extrahitur alia ratio
quæ est hæc , scilicet quod veritas non
Quæstiunc. ULTERIUS quæritur juxta hoc, Utrum sit aut igitur aliquid erit intelligibile ,
ipsa veritas sit æterna ? aut non . Si non , hoc erit inconveniens ,
1. Et hoc videtur probare Augustinus cum res adhuc multæ sint : quia sicut
in libro Soliloquiorum sic : « Detur, quod dicit Boetius , intellecto paulisper primum
veritas aliquando inceperit. » Inde sic : bonum non esse , adhuc erunt alba , et
Veritatem incepisse est verum et non hujusmodi alia . Ergo similiter prima ve-
est verum nisi veritate : ergo veritas ritate et aliis veritatibus intellectis non
fuit etiam quæ non incepit. esse , adhuc erunt alia et natus est in-
2. Item, Si veritas incepit , hæc est tellectus intelligere ca : ergo erunt intelli-
vera, veritas incipiet , etiam ante hoc in- gibilia . SED CONTRA : Nullus judicat ve-
stans in quo incipiet veritas : ergo verum nisi per rationem veritatis : ergo
ritas erit etiam antequam incipiat veri- illa non existente perit judicium et
tas. omnis intellectus est per judicium veri-
3. Item , Pone, quod non sit æterna : tatis ergo perit intelligere non existente.
ergo hæc est vera, veritatem non esse veritate hoc autem est inconveniens :
æternam et non est vera nisi veritate : ergo prima veritas et veritas simplex
ergo veritas fuit ab æterno . Idem proba- non possunt etiam cogitari non esse , ita
tur, si detur, quod possit desinere. quod remaneat inteiligere aliquod in ali-
qua intelligibili natura.
Si forte tu dicas , quod Augustinus Si iterum velles dicere , quod hoc est
loquitur de veritate increata , et non de verum de prima veritate . CoNTRA : Pri-
veritate rei vel enuntiationis creatæ . ma veritas est quidem in omnibus , sed
1. CONTRA : quia tunc nihil probat : nihil denominatur ab ipsa cum enim
quia ipse vult probare animam immor- dicimus, hæc res habet essentiam , non
talem per hoc , quod veritas non potest intelligimus de divina essentia : ergo
perire et cum ipsa non sit in subjecto cum dicimus, hoc verum est verum , non
erit verum veritate prima , licet veritas visibilium est intelligentia in his in qui-
prima sit in ipso ergo cum dicit Au- bus non est falsum , nec etiam verum po-
gustinus, quod pereunte vero non perit sitionis : ubi autem falsum et verum est ,
veritas, non intelligit de prima veritate , jam compositio quædam intellectuum
sed de veritate creata, ut videtur . est et hoc præcipue verum est in divi-
SED CONTRA : Anselmus dicit in libro nis . Unde tales enuntiationes per mo-
de Veritate : « Cum dixi in Monologio dum compositionum reducendæ sunt ad
meo, quando non fuit verum , quia futu- res simplices et tunc res illæ erunt
rum erat aliquid non ita dixi , ac si personæ , quarum pluralitas non efficit
absque principio ista oratio fuisset , quæ diversas veritates , sed unam .
assereret futurum aliquid esse : aut ista AD ALIUD dicendum, quod bene conce- Ad 2.
veritas esset Deus : sed quoniam non do , quod Deus ab æterno scivit quæ mo-
potest intelligi, quando oratio ista esset, do scit , et quod ab æterno scivit plura
veritas illi deesset, ut per hoc quia non et ab æterno omnia , et quod scivit te
intelligitur, quando ista veritas esse non fore et me, et sic de aliis : et quod hæc
potuit, si esset oratio in qua esse posset , ab æterno sunt vera in mente sua sed
intelligatur illa veritas sine principio ex hoc non sequitur, quod simpliciter sint
fuisse , quæ prima causa est hujus veri- plura vera ab æterno , vel plures veritates
tatis . Ex hoc accipiuntur duo , scilicet ab æterno . Et ad hoc intelligendum , no-
excusatio Anselmi de hoc quod dicitur tandum , quod cum dicitur , Deus scit
dixisse, quod veritas enuntiationum fue- omnia vel plura ab æterno : bene con-
rit ab æterno, et quod veritas non est cedo , sicut probatum est hic, et supra ,
æterna. quod scientia ponit scibile secundum
aliquem modum , et non simpliciter et
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod nulla veritas ponit distinctionem et pluralitatem scibi-
est æterna, nisi veritas increata : et quia lium secundum quid , et non simpliciter :
illa est una et simplex, ideo illa sola ve- quia enim scibile dependet a scientia,
ritas est ab æterno . sicut effectus a causa cujus ratio est causa
Ad 1 . AD ID autem quod primo objicitur, ipsa , sicut ratio artificii in artifice : ideo
dicendum secundum ea quæ dicta sunt sensus est , Deus scit hoc vel illud futu-
supra , ubi ostensum est , quod licet rum ab æterno, id est, ratio hujus vel
indivisa sint essentia et proprietas et illius est in Deo , secundum quam videt
personæ, tamen omne esse quod est in hoc et illud . Unde bene concedo , quod
divinis , dependet ab essentia : Pater rationes plurium verorum in Deo sunt
enim essentia est, et proprietas non ha ab æterno . Et hæc , plura vera in Deo
bet esse nisi essentiæ : et ideo licet prosunt ab æterno, non ita proprie conce-
prietates sint distinguentes, tamen non denda quia cum dicitur plura vera, ibi
faciunt nisi plures personas , et non plu- magis importatur distinctio pluralitatis
res veritates personarum sed una sola ex parte rerum, quam cum dicitur ra-
est veritas trium , sicut una essentia . tiones plures . Res autem ut sunt in causa ,
Si autem tu objicias de enuntiationi- non sunt distinctæ, licet distinctio earum
bus et propositionibus dico , quod talis sciatur, eo quod ratio distinctionis etiam
compositio et complexio non est in divi- est in causa secundum quid, ut prius
nis, sed in intellectu nostro componente dictum est . Et hæc nullo modo conce-
et dividente, sicut vult Philosophus. denda est, et plures veritates ab æterno
Dicit enim in III de Anima , quod indi- in Deo sunt , quia veritas dicit ut abstra-
1 S. ANSELMUS, Lib. de veritate , cap . 9 . 3 Cf. Supra, Dist. XXXV.

Cf. Supra, Dist. XXXVII.
ctum , et pertinet ad essentiam : sicut et quæstio illa , quod ponatur simul intelle-
scientia qua sciuntur hujusmodi , licet ctum et veritatem non esse , et hoc pot-
sit plurium , non tamen est plures , sed est poni per impossibile. Si autem quæ-
una tantum . Ex hoc ulterius patet, quod ratur de creata veritate , dico quod illa
multo minus concedendum est , quando incepit et non desinit , sed desineret nisi
simpliciter sine determinatione proponi a prima veritate contineretur .
tur sic , plura vera sunt ab æterno , et Si autem objicias sic : Si incepit : ergo
plures veritates ab æterno : sicut enim verum est ipsam aliquando non fuisse :
supra dictum est , cum dicitur, verum in dico , quod bene sequitur : quia non ab
Deo, vel veritas in Deo, vel creatura in æterno fuit, ita quod non fiat vis in
Deo, per determinationem trahitur ter- aliquando quod dicit tempus, sed su-
minus cui adjungitur extra rationem matur transsumptive ut dicat ordinem
suam , et ponitur tantum esse secundum æternitatis ad tempus : quia modo ve-
quid, ut in causa quæ est efficiens et in- rum est dicere , quod aliquando ab
telligens. æterno non fuit veritas , et postea fuit.
Si autem inferas ex hoc : ergo ante-
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum quam incepit , verum fuit dicere , qucd
veritas possit destrui , et inceperit ? Dico , veritas erit : dico , quod non sequitur :
quod aut loquitur de prima veritate, aut quia nihil fuit verum ante hoc veritate
de creata . Si de prima, bene concedo creata , nec hoc , nec illud, nec propositio
quod non potest interire , et non incepit. fuit, nec enuntiabile , ut supra dictum
Si autem quæras , Utrum possit inest in quæstione de eodem .
telligi non esse ? Dico , quod illius quæ- Si autem sic inferas : Veritas non fuit
stionis duplex est sensus : aut enim sic ab æterno, aut fuit ab æterno : hæc est
intelligitur, quod ponatur non essc , et divisio per contradictoria . Dico , quod
hoc ipsum postea intelligendum sit, ut hæc, veritas non fuit ab æterno , non est
actus intelligendi transeat super illud : contradictoria illius , nisi negatio refera-
et dico , quod hoc est impossibile . PRO- tur ad totum , et neget ly ab ælerno : et
BATIO : quia non fit judicium nisi secun- tunc vera est negativa, et affirmativa
dum rationem veritatis ergo necesse falsa.
esset primam veritatem poni postquam AD ALIA satis patet responsio per supra
posita est non esse : unde hoc repugnat dicta .
posito . AD ID quod ulterius quæritur de in-
Ad hoc autem quod objicitur de bono tellectu Augustini : dico sine præjudicio,
quod ponit Boetius non esse , dicendum quod Augustinus intendit probare im-
quod nihil est simile : quia bonum est mortalitatem animæ ex immortalitate
perfectio affectus , et sine illa bene perfi- veritatis creatæ, sed non ex æternitate :
citur intellectus sed hoc verum est, et hoc sic patet : Ea quæ per creationem
quod sicut in intellectu perit intelligere sunt a prima veritate, sunt etiam ex ni-
prima veritate non supposita, ita ex parte hilo : et ideo sicut aliquid habent per
affectus perit amare non supposita prima quod sunt mutabilia , ita aliquid habent
bonitate : quia si prima bonitas non est , per quod accedunt ad immobilem verita-
non erit aliquod bonum exemplatum ab tem quantum possunt : quædam quidem
ipsa et cum omne bonum per relatio- in singulari, sicut incorruptibiles sub-
nem ad ipsam sit bonum , non erit ali- stantiæ : quædam autem in ratione uni-
quid bonum : ergo nihil erit ratio amoris versali , sicut ea quæ abstrahuntur a
in affectu , sicut nihil erit ratio judicii in motu et materia in qua habent esse et
intellectu , si prima veritas non sit per mutationem , et hoc modo ratio veritatis.
eamdem rationem . Potest etiam intelligi in anima est, sicut in subjecto , et habet
454 D. ALB . MAG. ORD. PRÆD
mutabilitatem secundum quod est crea- Videtur autem , quod non sit simplex :
tura, sed non habet mutabilitatem per quia
esse , quia remota est ab eo in quo ha- 1. Dicit Boetius , quod omne quod
bet esse et hoc est quod dicit Augusti- est, esse suum aliud habet, et aliud id
nus , quod pereunte vero non perit veri- quod est et excipitur primum in quo
tas , id est, ratio veritatis . Cum igitur non est hoc et hoc . Ergo videtur , quod
veritas sic dicta non possit destrui , licet veritas non sit simplex.
inceperit : quia ratio ejus manet , et non 2. Item, Avicenna dicit, quod illud a
manet nisi in subjecto quod est intelle- quo aliquid negari potest, compositum
ctus , oportet intellectivam animam esse et non simplex est : sed multa negantur
perpetuam et immortalem . Et hanc puto a veritate : ergo non est simplex .
esse sententiam Augustini . Alii dicunt , 3. Item, Boetius dicit, quod in omni
quod sic arguit, probando animam esse simplici idem est esse et quo habet : sed
capacem veritatis primæ : quia nihil ca- in veritate non est idem, ut probatum
pax est illius quod sit mortale , ideo se- est prius : quia ipsa non est essentia , li-
quitur animam esse immortalem . cet habeat essentiam : ergo non est sim-
Si autem quæras tu , Utrum possibile plex .
sit veritatem creatam interire ? Dico , SED CONTRA : Sed contra
quod sic, si Deus voluerit , sed non sim- Veritas est de primis dispositionibus
pliciter. Si autem petas ut ponatur , et entis : ergo non habet aliquid prius ex
tunc inferas : ergo veritatem interisse est quo componatur : ergo est simplex .
verum : ergo verum est aliquid , et veri- Si dicas, quod est creatura , et ita est
tate verum : ergo veritas est vel erit post- ab alio : hoc nihil est : quia causa efficiens
quam interiit. Dico , quod si nos nullum non facit rem esse compositam, cum sit
verum et nullam veritatem ponamus extrinseca ad rem .
esse, non erit hæc vera, veritatem inter-
isse est verum : hæc enim repugnat po- PRÆTEREA quæritur, Utrum sit immu- Quæst. 1.
sito . Et si dicas, quod hoc est inconve- tabilis ?
niens secundum Philosophum : quia con. Et videtur, quod sic : quia
tingit enuntiare quod non est non esse. 1. Anselmus dicit , quod veritas signi
Respondeo , quod inconveniens magnum est in signo, re existente, et non exi-
est, sed ex hypothesi tua sequitur hoc : stente ; quia me sedere significat me se-
.
ideo non est inconveniens in disputatione : dere, sive res ita se habeat , sive non :
et per hoc etiam patet solutio ad totum . ergo facit quod debet : ergo rectum est :
ergo verum .
2. Item dicit, quod veritas signi ma-
net, sive signum sit , sive non sit et hoc
probat sic : Detur signum non esse, aut
ARTICULUS XVI. rectum est significari rem quæ non ha-
bet signum , aut non . Si non : ergo si
An veritas est simplex et incommuta- detur ei signum , illud signum non facit
bilis ? quod debet ergo non erit rectum : ergo
et non verum , quod falsum est . Si au-
tem rectum est significari , illa rectitudo
Quinto quæritur, Utrum veritas sit aliquid erit , aut signi , aut signati . Non
simplex et incommutabilis ? signati . PROBATIO : quia cum dicitur , hoc
1 Cf. I P. Summ . theol. B. Alberti , Q. 23 , 2 S. ANSELMUS, Dialogus de veritate , cap .

membr. 3 , art. 1 . 14.
:
IN I SENTENT. DIST. XLVI , N , ART. 16 . 455
rectum est significari , intelligitur signi- primæ super se reflectuntur. Unde enim
ficatio significari : ergo illud est recti- habetur hæc ? quia hoc contra rationem
.
tudo signi , quia aliter rectitudo signi et est et auctoritas non dicit quod usus
signati esset una , quod non potest esse : quorumdam induxit : quia simplicissima
ergo rectitudo signi manet , non manente minime possunt significari ut subjecta
siguo ergo est immutabilis. respectu earumdem formarum quas si-
gnificant. Unde bene invenitur, quod
Quæst. 2. PRÆTEREA , Videtur etiam veritas rei unitas est qua quælibet res est una .
esse immutabilis : quia quæ mutabilitas Si autem dicas , quod Augustinus di-
cadit in istam veritatem , triangulus re- cit : dico , quod dicit, quod unitas est
ctilineus habet tres angulos æquales duo- una , et bonitas est bona : sed non, quod
bus rectis vel in istam , duo et tria sunt prima reflectantur super se. Salvando
quinque ? Videtur, quod nulla. ergo Augustinum , dicendum est sic,
ed contra. SED CONTRA : quod sicut ens quod sonat concretionem ,
1. Psal . xI , 2 : Diminute sunt verita- dicitur de abstracto in quantum est in-
tes a filiis hominum . Diminutio autem tellectus primus , et de concretis per com-
quædam mutatio est . positionem : ita est in aliis primis . Sed
2. Item, Augustinus dicit, quod quan- impropriæ sunt locutiones : cum enim
doque veritas in intellectu est minor , et dicitur, essentia est ens , idem est ac si
aliquando major, et aliquando æqualis dicatur , essentia est essentia et tunc
intellectui hæc mutationes quædam nulla notatur compositio sive concretio ex
sunt. quod est et quo est . Et similiter cum
dicitur, veritas est vera , idem est ac si
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod veritas est dicatur, veritas est veritas, et ita de
forma prima in genere suo, sicut et bo- aliis.
nitas , et unitas, et entitas, licet ordinem Et per hoc patet solutio ad id quod
habeant, ut prius dictum est : et ideo non quæritur de simplicitate veritatis.
credo aliquam illarum esse compositam
ex quo est et esse , secundum quod est AD ID quod quæritur de incommutabi- Adquæst., 1
Ad I.
dicit aliquid ens in se , in quo diffunditur litate, dicendum ut prius dictum est,
esse quod est actus essentiæ : sed bene quod veritas habet aliquam incommuta-
concedo , quod veritas in se habet plures bilitatem per hoc quod est exemplata a
intellectus , quia habet intellectum essen- prima veritate simpliciter immutabili :
tiæ oblique , ut cujus est : et habet in- sed non simpliciter est immutabilis , in
tellectum proprium, et ideo non æqui- quantum est ex nihilo.
pollet Deo in simplicitate. Et similiter Ad objecta autem Anselmi , bene con-
dicendum puto de omni forma quæ pri- cedo primum distinguendo de duplici
ma est in gencre suo . veritate : quia signum quod est enuntia-
Si autem tu objicias dicendo , quod tio , quamdam habet veritatem composi-
essentia est ens , et veritas vera, unitas tionis : et hæc effecta est a re, et muta-
una, et bonitas bona . Dico , quod omnes tur ipsa re mutata : et ideo dicit Philoso-
istæ quidem inveniuntur ab Augustino phus , quod una et eadem oratio muta-
in libro de Trinitate, ubi etiam ista inve- tione rei susceptibilis est contrariorum ,
nitur , albedo est alba , et nigredo nigra scilicet veritatis , et falsitatis. Aliam ha-
quam tamen negat Philosophus et bet in rectitudine significandi , secundum
ideo patet, quod improprie loquitur quod est in genere signorum : et hæc
Augustinus . Notatur enim concretum non mutatur re mutata , et de hac loqui-
poni circa abstractum . Nec valet quod tur Anselmus .
dicitur communiter, quod intentiones QUOD AUTEM ulterius loquitur de ista, Ad 2.
utrum illa maneat signo non existente , scilicet per esse , et in quantum sunt
et videtur probare : ego non consentio , creaturæ.
nisi secundum unum modum qui in se- AD ID autem quod objicitur in opposi- Ad1 et
obiect.
2.
quenti quæstione manifestabitur. Ad ar- tum , dicendum quod diminuitur veritas
gumentum suum sic respondeo : Cum in eo quod iste diminuitur in bono na-
dicit, Signo non existente rectum est si- turali sub veritate , et non aliter , nisi lo-
gnificari rem dico, quod verum est re- quamur de veritate creata secundum
ctitudine aptitudinis rei ad consignifi- suum esse, non secundum suam ratio-
candum , vel habere signum : et hæc re- nem .
ctitudo non ponit aliquam rectitudinem
esse nisi in potentia , et in actum redu-
cetur, cum habebit signum . Ad hoc au-
tem quod objicit , quod non potest esse
rectitudo rei quia res significari debet ARTICULUS XVII.
illa rectitudine, et non potest esse idem
signatum et signans : dico , quod non An omnia vera , vera sint veritate
potest esse idem eodem modo , sed rei prima formaliter ?
rectitudo per se est significabilis , et ideo
nata est habere signum , et hæc habitudo
ponitur, cum dicitur : Rectum est signi- Ultimo quæritur, Utrum omnia sint
ficari rem quæ non habet signum . Et sic vera veritate prima ?
patet , quod non valet argumentum , nisi Et hic quæruntur duo , quorum pri-
hoc modo fiat : Rectum est significari : mum est, Utrum formaliter sint vera
et omne rectum habet exemplar suæ si- veritate prima ? Secundum est , Utrum
effective?
gnificabilitatis in prima veritate, qua re-
gulatur et declaratur in prima luce : sic
enim verum est , quod illa rectitudo sem- AD PRIMUM proceditur sic :
per manet, quia illa est prima veritas , ut 1. Dicit Augustinus in libro de Vera
infra patebit. religione « Cuncta quæ a Deo æterno
creata sunt, per ejus veritatem fabricata
Ad quæst.2. AD ID quod quæritur de veritate quo- consistunt . » Ergo non consisterent , si per
rumdam impossibilium aliter se habere. veritatem non consisterent : ergo veritas
Dico , quod talia habent immutabilitatem est forma continens ea in esse , et est in
comparationis , et non simpliciter. Veri- eis ut forma .
tas enim hujus , triangulus rectilineus , Si dicas, quod hoc est verum de forma
etc. , habet immutabilitatem ex eo quod exemplari , quæ est extra rem , et hæc
subjectum ponit causam prædicati : tri- bene est veritas divina . CONTRA : Si dico
angulus enim rectilineus supponit an- sic Animal est sanum , et urina est
gulum quemlibet exteriorem cum inte- sana , non prædico aliud sanum de urina ,
riori æquipollere duobus sibi oppositis , et animali , licet alio modo se habeant
et exteriorem cum interiori æquipollere hæc duo ad sanitatem : cum ergo veritas
duobus rectis et ideo necessario interior per prius et posterius dicatur de divina
cum duobus oppositis æquipollet duobus et creata, ea quæ in creaturis sunt vera,
rectis : et ita est in aliis mathematicis. non dicunt aliam veritatem quam increa-
Hæc autem immutabilitas est quædam tam , sed aliter dicunt cam et adhuc
secundum quod magis accedunt ad pri- redit , quod omnia sunt vera una sola
mam veritatem , et per hoc quod simpli- veritate .
ciora sunt quam ea quæ sunt in materia 2. Item , Anselmus objicit, quod idem
per esse , quæ dupliciter mutabilia sunt, est tempus omnium temporalium : quia
IN I SENTENT. DIST. XLVI , N , ART. 17 . 457
est in uno motu uniformi et simplici, esse , ita se habet ad verum , non erit
qui est causa et mensura omnium mo- verum in præteritis et futuris, nisi se-
tuum ergo cum veritas prima sit ma- cundum quid, scilicet secundum quod
gis simplex incomparabiliter, et sit in causas habent in natura vel materia. In
Deo qui est causa omnium , ipsa erit una præsenti autem est esse simpliciter. Si
numero omnium verorum . ergo in ista, mundus erit , prædicatur
3. Item , Bonum dicitur dupliciter, divina veritas et in ista, mundus est ,
scilicet per essentiam , et per participa- prædicatur veritas creata, prædicabitur
tionem et cum participatur, non aliud veritas increata de eo quod non simpli-
participatur quam id quod est per essen- citer est verum, et veritas creata de eo
tiam bonum aliter enim nihil esset quod est verum simpliciter : ergo divina
quod dicit Augustinus in libro de Trini- veritas erit secundum quid respectu
tate : « Bonus est homo, bona est facies , creatæ veritatis , quod est inconveniens :
bonum est hoc et illud et tolle hoc et ergo in præsenti prædicabitur veritas di-
illud, et videbis bonum omnis boni bo- vina, præcipue cum præsens gratia ejus-
num . » Ergo a simili duplex erit veritas, dem rei verificetur, respectu cujus dice-
per essentiam , et per participationem : batur futurum .
et tunc unumquodque verum non parti- SED CONTRA : Sed contra .
cipabit nisi unam veritatem numero . 1. Hilarius dicit , quod pereunte aqua,
4. Item, Bonum essentialiter est in perit veritas aquæ. Ergo non est vera
qualibet creatura , et similiter veritas , et veritate prima , quia illa non perit .
Deus . Constat autem , quod ipse bonus 2. Item, Magis videtur omnis res
est causa exemplaris omnium bonorum falsa , quam vera in comparatione primæ
et ut veritas , causa exemplaris omnium veritatis : quia dicit Augustinus in libro
verorum . Ad exemplar autem non exi- de Vera religione, quod falsum est quod
gitur aliud, ut forma intrinseca rei sit, imitatur aliquid, et non complet illud.
nisi ut insit. In hoc enim differt ab illa Omne autem verum creatum imitatur
quæ vere est forma : quia exemplar est primam veritatem , et non complet. Ergo
extra et forma est intus . Ergo cum pri- magis falsum est in comparatione ejus ,
ma veritas utrumque habeat, scilicet quam verum .
quod est exemplaris forma , et est intra- 3. Item , Creati et increati non est ea-
nea in omni vero , ipsa videtur esse for- dem mensura durationis , sed increati
ma omnis veri. ææternitas , et creati ævum vel tempus :
5. Item , Corpus est coloratum , corpus ergo nec eadem mensura veritatis, ut
est compositum , et corpus est verum , videtur.
omnia ista habent exemplar in Deo. 4. Item , Cum verum sit id quod est
Constat autem cum dicitur , corpus colores , si prima veritas participaretur in
ratum , quod color non est in Deo , sed omni vero ut forma, prima veritas est
exemplar coloris . Similiter nec composi- esse omnium, quod falsum est.
tio est in Deo , sed exemplar compositio-
nis. Ergo cum magis accedat cum dici- SOLUTIO . Dicendum , quod duobus mo- Solutio.
tur , corpus est verum , est ibi aliquid ul- dis contingit loqui de vero in compara-
tra exemplar primum : quod autem ultra tione ad veritatem : quoniam sicut supra
exemplar est, est forma intranea rei . dictum est, veritas per prius et posterius
Ergo videtur, quod veritas prima, sit dicitur secundum distinctionem Ansel-
veritas formalis rei quæ dat esse vero . mi de prima veritate , et aliis : et in om-
6. Item , Cum dicitur : Mundus erit, nibus talibus , ut vult Philosophus, in
mundus fuit , et mundus est : supposito , secundis manet respectus proportionis
quod unumquodque sicut se habet ad ad primum et ideo si sic loquamur,
tunc prima veritas erit in omnibus crea- primæ phylosophiæ, quod unumquodque
turis veris , sicut in individuantibus eam , mensuratur sui generis minimo et sim-
et imitantibus in quantum possunt : et plicissimo primo : sicut motus motu, et
hoc modo erit quasi quædam mensura , unitates unitate, et homines homine , et
ad quam mensuratur unumquodque sic de aliis . Generaliter enim in omnibus
quod verum dicitur, sicut ante diximus : est, quæ per prius et posterius accedunt
et iste est intellectus Anselmi. Et hoc ad rationem unius .
patet in exemplis quæ ponit de tempore , AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 2.
quod est omnium temporalium , et de mile de tempore et temporalibus , si lo-
ulna ad diversos pannos. Si autem fiat quamur secundum comparationem veri
comparatio veri ad formam dantem esse ad veritatem secundo modo , sed aliquo
vero, quæ forma habet esse in vero suo , modo est simile primo modo loquendo :
sicut omnis forma in formato suo : tunc sed non sequitur ex hoc, quod illa una
dico, quod veritates multiplicantur se- veritas sit forma omnium verorum , sed
cundum numerum verorum , et unum- rectitudo ad quam proportionantur : sic-
quodque habet suam veritatem , et hoc ut nec tempus est forma omnium tem-
modo verum causatur a re , et verum poralium , sed numerus quo numerantur .
compositionis ab habitudine composito - AD ALIUD dicendum , qnod hæc est Ad 3.
rum , et verum divisionis ab habitudine falsa , quod bonum increatum essentiali-
divisorum et hoc modo perscrutantur ter inforinet bona creata : sed potius di-
Philosophi de vero . Secundum hæc ergo cuntur bona forma boni creati , quæ ta-
facile est respondere ad objecta . men ulterius proportionatur bono in-
DICENDUM igitur ad primum , quod ex creato , sicut etiam diximus de vero et
Ad 1.
illa auctoritate non habetur, nisi quod veritate.
veritas sit causa exemplaris , ad quam Ad dictum autem Augustini , dicen-
proportionantur veritates creatæ. dum , quod ipse non vult , quod abstra-
Ad id quod contra objicitur, dicendum hendo ab hoc bono et illo remaneat bo-
quod non dicuntur res veræ in illa habi- num increatum in se, sed remancat in
tudine solum , sed potius quia habent ratione boni, sicut in signo relucet
verum aliquod , quod quantum possunt exemplar : et hoc quod dicit , « Videbis.
imitantur et si hoc verum non esset , bonum omnis boni bonum , » intelligitur
non haberent rationem proportionis. de visione quæ est primæ bonitatis in
Hoc modo non est in urina : quia in eo quod proportionaliter accedit ad ipsam .
urina non habetur sanum , quod illi sa- AD ALIUD dicendum , quod Deus in Ad 4.
nitati proportionetur quæ est in animali, omnibus est essentialiter et præsentiali-
sed habet indicans aliquid illius, ut di- ter , sed non ut forma rei : quia insuper
gestio humorum , et hujusmodi . Et hoc exigitur, quod sicut pars , et illa conditio
est ideo , quia non uno modo dicitur fieri deficit : ergo patet, quod non est forma.
analogia ad unum , sed multis modis . AD ALIUD quidem dicendum , quod Ad 5.
Dicitur enim necessarium per se, et ne- omnium exemplar est in Deo : sed ta-
cessarium per posterius et tamen licet men non omnia possunt referri in ipso ,
necessarium per posterius respiciat pro- ita quod prius essentialiter sint in ip-
portionaliter necessarium dictum per so , et posterius in creatura , sed my-
prius, est aliquo modo necessarium ali- stica sola . Alia autem quæ symbolica
quod formaliter in ipso quo proportio- sunt , non ita referuntur. Et bonorum
differentia secundum meum posse expe-
natur necessario dicto per se : et sic in-
telligit Philosophus quod dicit in IX dita est supra . Et ideo patet , quod illa
1 Cf. I Sententiarum, Dist . II . Tomo XXV.

IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 18. 459
quæ mystica sunt, habent plus quia veritate prima , sicut a causa efficiente
exemplariter et essentialiter per prius et exemplari .
sunt in Deo, quam in creaturis : alia au- Si autem tu dicas secundum quos-
tem exemplariter tantum . Et ideo patet , dam, quod veritas est duplex, scilicet
quod objectio illa procedit a diminu- complexi, et incomplexi et veritas
tione. rei et intelligitur dictum Augustini
quo dicit, quod omne verum est a
Ad 6. AD ULTIMUM dicendum , quod hæc pro-
positio, mundus erit , non erat vera, quia veritate prima , de veritate rei , et de
nec propositio erat ante mundum : et veritate signi incomplexi, sed non de
hoc supra monstratum est , nisi ponatur omni veritate complexorum. CONTRA :
in mente divina : et si ibi ponatur , tunc Omnis veritas quæ est in complexo , re-
prius est responsum ad id supra , ubi ducitur ad incomplexa et habitudines
quæritur, Si veritas sit ab æterno ? Si ipsorum . Similiter omnis veritas signi
autem non fiat vis in hoc tunc dicetur, reducitur ad veritatem rei , sicut ad cau-
quod in præterito ratione præteritionis sam . Sed constat, quod si effectus est a
non ponitur veritas æterna, nec etiam Deo, oportet quod etiam causa sit a Deo,
in futuro ratione futuritionis, sed ratione et e converso . Ergo veritate rerum com-
ordinis ad tempus præsens æternitas plexarum existente a Deo , oportet etiam
enim antecedit tempus . Et ideo hujus veritates signorum complexorum esse a
modi verba non prædicant temporales Deo , et e converso .
motus, ut dicit Augustinus, quando re- Ideo veniunt alii aliter solvendo , di-
feruntur ad divina. Et tunc patet , quod centes quod est compositio multiplex , vel
non sequitur argumentatio : quia ipsa divisio , scilicet positionis, et privationis ,
procedit ac si futurum et præteritum et negationis . Positionis , ut cum dicitur,
ratione imperfectionis temporis accipe- Petrus est homo, vel homo est animal.
rentur. Privationis , ut cum dicitur, Petrus est
cæcus. Negationis, ut cum dicitur, Pe-
trus non est homo, homo non est lapis ,
vel tragelaphus non est fligax, et hujus-
modi . Sed iterum hoc nihil valet : quia
ARTICULUS XVIII . licet privatio nihil sit in se , tamen relin-
quit ens, et secundum hoc ad ens refer-
An omne verum sit a veritate prima tur : et de veritate
negativarum supra
efficienter ? ostensum est, quod reducitur ad ens.
Supponamus autem , quod omne ens sit
ab ente primo . Ergo et verum quod fun-
Secundo quæritur , Utrum omne ve- datur in ente .
rum sit a veritate prima ? et hoc est de Si autem forte tu velis solvere , sicut
intentione Litteræ. dicit Magister in Littera, per instantiam
Videtur autem , quod sic : quia argumentationis, ut cum dico sic : Sit,
1. Dicit Philosophus, quod ex eo quod tu dicis hominem esse ( asinum : et
quod res est, vel non est, oratio vera ergo qui audio hoc , dico sic, audio te lo-
vel falsa est et hoc concessum est quentem te loqui est verum : ergo au-
supra . Cum igitur verum fundetur in dio verum . Non sequitur, imo audio fal-
ente, et omne ens sit ab ente primo , sum et hoc fit ideo , quia variatur me-
erit omne verum a veritate prima . SED dium in prima et in secunda . Cum enim
CONTRA hoc est quod Magister obji- dicitur, ego audio te loquentem , actus
cit in Littera sic : « Quod mala fiunt , est audiendi transit super hoc quod dico , te
verum » ergo quod mala fiunt , est a loquentem , gratia attributi tantum , scili-
cet loquentem. Cum autem dicitur, te veritatem rei , ut esset adæquatio sigin
loqui est verum , non dicitur verum de et signati , adjacet hæc enti compositio-
hoc quod dico , te loqui, ratione attributi, nis privative et falso : sicut figura corpo-
sed ratione cohærentiæ et compositionis ris humani, quæ signum est animæ et
unius cum alio . Unde cum postea infer- vitæ, adjacet corpori mortuo : tunc enim
tur, ergo ego audio verum , non sequitur privative ens et falsum deflectuntur a
conclusio : quia significatur ac si actus rectitudine signi .
audiendi transeat super locutionem tuam , Si autem loquamur de veritate com-
ratione veritatis dicti alicujus quod tu positionis secundum rem : tunc dico ,
dicas et hoc non potest esse , quia posi- quod veritas illa reducitur in veritatem
tum est te dicere falsum , scilicet homi- primam , sicut entitas ejus reducitur ad
nem esse asinum . ens non enim omne ens revertitur in
Magistri autem exemplum est, per ens primum sicut in causam totam sui
quod infert instantiam istud, « Deus pro- et immediatam , sed tantum ens perfe-
hibet furtum fieri : furtum fieri est ve- ctum sunt enim sub Deo alia agentia, ut
rum : ergo Deus prohibet verum . » Pa- natura , et voluntas. Unde sicut est com-
tet , quod non sequitur : quia in prima positio alicujus cum actu deformi, ita
actus prohibitionis non cadit nisi ratione causatur : est autem compositio deficiens
suppositi super dictum sequens, et non ex parte actus deformis : ergo immedia-
ratione cohærentiæ vel compositionis . te reducitur ad causam deficientem , quæ
Cum autem dicitur, furtum fieri est ve- est verum deficiens a vero primo , et est
rum , respicitur furtum fieri ratione com- liberum arbitrium . Tamen quidquid entis
positionis, et cohærentiæ : et ideo con- est in ipsa veritate compositionis , rever-
clusio non sequitur. Si , inquam , solvere titur in veritatem primam . Et exemplum
vis cum Magistro . CONTRA : Cum dicitur, hujus supra positum est, quod Deus in
Iste furatur, vera est propositio : aut talibus veris compositis est , sicut virtus
fundatur verum in subjecto et actu com- influens motum in tibiam , quæ æquali-
posito cum ipso sine deformitate : aut in ter influit et in rectam unius cruris , et in
compositione cum deformitate. Si primo curvam alterius cruris : et ideo quidquid
modo separata ergo deformitate adhuc gressus est in claudicatione , reducitur
erit vera locutio , quod falsum est : quia ad virtutem influentem motum , quia ab
si deformitas separetur ab actu , hæc lo- ipsa est totum , sed de claudicationis de-
cutio erit falsa , iste furatur , vel iste pec- fectu nihil est ab ipsa. Ita quidquid entis
cat, vel iste facit malum . Ergo verum et veritatis est in talibus compositioni-
respicit compositionem deformitatis cum bus , est ab ente et veritate prima , sed
actu in subjecto . Hæc autem compositio nihil de defectu : et secundum quod ve-
realiter aliquid est et taceo de signo, ritas rei est solum de qua loquimur , illa
quia de hoc Magister instat : ergo hæc etiam deficit , ubi deficit ens. Et secun-
compositio est ab ente primo : ergo ve- dum hanc responsionem non sequitur,
ritas ejus a veritate prima, ut videtur. quod malum sit a Deo , vel malum fieri
sit a Deo .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod aliud est Si autem quæras , In quo fundatur
de veritate signi , et aliud de veritate rei : veritas signi ? Dico, quod in re uni-
quia sicut supra dictum est, omne quod versali , et illa bene est a Deo , sicut
quocumque modo est, rectum est signi- prius dictum est.
ficari, et hoc non est malum et ideo Et per hoc patet solutio ad totum.
illa veritas signi quam habet in quantum
est signum, semper est a veritate prima :
sed quia hæc deberet mensurare ulterius
IN I SENTENT. DIST. XLVI , 0 , P. 461
O. Responsio ubi concedit omne verum esse a Deo , et sophismaa perit.
Quibus facile est nobis respondere , sed indignum responsione videtur
quod dicunt. Omne namque verum a Deo est , ut ait Augustinus , cui con-
sonat Ambrosius qui tractans illud verbum Apostoli , Nemo potest dicere :
Dominus Jesus , nisi in Spiritu sancto : dicit, quod cum verum a quocum-
que dicatur , a Spiritu sancto est. Cum itaque verum sit quod mala fiunt ,
hoc verum quod dicitur illa locutione , scilicet mala fiunt, a Deo est sed
non inde sequitur quod a Deo sit ut mala fiant . Si enim hoc diceretur ,
auctor malorum Deus esse intelligeretur : quod ex simili manifeste falsum
ostenderetur : Deus prohibet furtum fieri sed furtum fieri verum est :
ergo prohibet verum , non sequitur.
P. Partem quæstionis approbat illorum qui dicunt Deum non velle mala fieri .
Hæc igitur et alia hujusmodi inania relinquentes, præmissæ quæstionis
parti saniori faventes , quæ Sanctorum testimoniis plenius approbatur : di-

camus Deum non velle mala fieri , nec tamen velle non fieri , neque nolle
fieri . Omne ergo quod vult fieri , fit : et omne quod vult non fieri , non fit .
Fiunt autem multa quæ non vult fieri, ut omnia mala.
I ad Corinth. xii, 3.
* Edit . Joan . Alleaume , dicitur.
Ibidem , ostenditur.
hoc est dictum secundum Glossam, et

sic cessant objectiones .
Sed propter disputationem Magistro-
rum curiosis potest aliter satisfieri , quod
ARTICULUS XIX . hoc intelligitur de omni vero secundum
quod verum est manifestativum cujusli-
An omne verum a quocumque dicatur, a bet esse cujuscumque et tunc dicemus ,
Spiritu sancto est ? quod nihil dicitur sic manifestando a quo
abstrahatur inspiratio Spiritus , sicut di-
cit Augustinus in libro Soliloquiorum ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit et supra positum est , quod in omni
Magister in capitulo O , ibi , « Verum a intellectu veri necesse est adesse illumi-
quocumque dicatur, a Spiritu sancto nationem Spiritus , quam Philosophi
est. » illuminationem intelligentiæ vocave-
Hoc enim videtur falsum , cum multa runt eo quod omne veri judicium est
vera sint mala . secundum regulam veritatis primæ. Et
Item , Est verum in mathematicis , ad tunc generaliter est verum .
quod non exigitur Spiritus sanctus, ut AD PRIMUM ergo dicendum, quod qua-
videtur. liter verum quo dicitur malum fieri , est
verum sicut a veritate prima , in præce-
Quæstiunc ITEM , Cum veritas attribuatur Filio , et denti quæstione expeditum est.
non Spiritui sancto : quare non dicit,
quod veritas dicatur a Filio potius quam AD ALIUD dicendum , quod licet Filius Ad que
stiunc.
a Spiritu sancto ? sit veritas , tamen sibi non convenit ma-
nifestare verum per inspirationem : quia
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod secundum hoc est docere interius, et hoc convenit
Glossam non intelligitur generaliter, sed Spiritui sancto, sicut Christus dicit :
de vero pertinente ad pietatem, quod est Docebit vos omnem veritatem : ... et quæ
dicere 'corde, ore, et opere : quia dicit ventura sunt annuntiabit vobis³. Qui-
Anselmus, quod potior est dictio operis , dam autem faciunt vim in hoc quod
quam oris : et dat exemplum de aliquo quod dicit Apostolus , Nemo potest di-
existente in horto a quo quæritur quæ cere : Dominus Jesus, nisi in Spiritu
sint herbæ venenosæ , et quæ salubres : sancto . Quia adjicit causam quasi mo-
qui judicat verbo venenosas dicendo eas ventem , et dicit continentiam quasi con-
salubres, et comedit alias quas dicit ve- tineatur verum in Spiritu sancto , licet
nenosas quia ille potius dicit opere, non moveat dicentem . Sed hoc videtur
quam ore . frivolum quia Ambrosii auctoritas ex-
Dicatur igitur secundum hoc , quod di- ponens dictum Apostoli ponit a Spiritu
cere est manifestare, et dicere veritatem sancto . Sed verum est , quod non opor-
est manifestare veritatem et hæc mani- tet, qui hoc modo verum dicit , quod ha-
festatio perfecta est, quando nulla parte beat Spiritum sanctum, ut patet ex præ-
obumbratur : et hoc non fit , nisi verum dictis .
pertinens ad pietatem secundum affe- Quædam autem ad hoc valentia notata
ctum et operis ostensionem dicatur. Et sunt supra 5.
1 S. ANSELMUS , Dialog. de Veritate , cap . 10 . I ad Corinth. xi , 3.

2 Cf. I Sententiarum . Dist . II. Tom. XXV. 3 Cf. I Sententiarum . Dist. XVI. Tom. XXV.
Joan. xvi , 13 .
IN I SENTENT. DIST, XLVII , A. 463
DISTINCTIO XLVII .
Quod voluntas Dei semper fit efficaciter.
A. Quod voluntas Dei semper impletur de homine quocumque se vertat.
Voluntas quippe Dei semper efficax est ut fiat omne quod velit , et nihil
fiat quod nolit : quæ de homine semper impletur quocumque se verlat.
Nihil enim (ut ait Augustinus ) in libero arbitrio constitutum superat volun-
tatem Dei et si faciat contra ejus voluntatem , tamen contra ejus volunta-
tem quæ ipse est nihil putandum est ita fieri , tamquam velit fieri , et non
fiat, vel nolit fieri et fiat . Illa enim voluntas ( ut ait Augustinus in Enchiri-
dion ' ) semper impletur aut de nobis , aut a nobis . De nobis impletur : sed
tamen non implemus eam quando peccamus . A nobis impletur quando bo-
num facimus : ideo enim facimus , quia scimus placere Deo . Ita et de homine
semper Deus implet suam voluntatem : quia nihil facit homo de quo Deus
non operatur quod vult . Non enim vult Deus ut peccet homo quilibet . Si
autem peccaverit , pœnitenti vult parcere ut vivat : in peccatis vero perse-

verantem punire , ut justitiæ potentiam contumax non evadat . Sicut alios
ab æterno præparavit ad pœnam, ita alios præparavit ad gloriam : et hæc

4
sunt magna opera Domini, e.rquisita in omnes voluntates ejus . Et tam sa-
pienter exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, id est ,

non quod ille , sed quod voluit ipsa fecisset, etiam per eamdem creaturæ
3
voluntatem qua factum est quod Creator non voluit , implet ipse quod
voluit : bene utens etiam malis tamquam summe bonus ad eorum damna-
1 S. AUGUSTINUS, in Enchiridion . cap . 100 .

Edit. J. Alleaume , operetur.
3 Psal. cx, 2.
Edit . J. Alleaume , Et tamen .
5 Ibidem , impleret.
tionem quos juste prædestinavit ad pœnam, et ad eorum salutem quos be-
nigne prædestinavit ad gratiam . Quantum enim ad ipsos attinet, quod Deus
noluit fecerunt : quantum vero ad omnipotentiam Dei , nullo modo id facere
valuerunt . Hoc quippe ipso quod contra ejus voluntatem fecerunt , de ipsis
facta est voluntas ejus . Præterea namque magna opera Domini sunt exqui-
sita in omnes voluntates ejus ' , ut miro et ineffabili modo non fiat præter
ejus voluntatem , quod etiam fit contra ejus voluntatem : quia non fieret si
non sineret : nec utique nolens sinit, sed volens : nec sineret bonus fieri
male, nisi omnipotens etiam de malo posset facere bonum bene . Ilis verbis
evidenter monstratur , quod voluntas Dei æterna semper impletur de homi-

ne , etiamsi faciat homo contra Dei voluntatem . Sed attendendum est dili-
genter quomodo in superioribus dicitur fieri aliquid contra Dei voluntatem ,
quod tamen non fit præter eam : et qualiter intelligendum sit illud , « Quan-
tum ad se , fecerunt quod Deus noluit : quantum vero ad omnipotentiam
Dei nullo modo id facere valuerunt . » Videntur enim ista superioribus obvia-
re , ubi dictum est, voluntati ejus nihil resistere .
ARTICULUS I.
DIVISIO TEXTUS .
An voluntas Dei semper sit efficax ?
« Voluntas quippe Dei semper est effi-

car, etc. D Incidit autem hic dubium , Utrum ve-
In ista distinctione redit Magister ad rum sit quod dicit, Voluntas Dei semper
propositum , ostendens voluntatem esse est efficax ?
efficacem . Et dividitur in tres partes in Videtur autem , quod non.
quarum prima probat propositum per 1. Ponamus aliquem esse prædestina-
verba Augustini . In secunda explanat tum constat, quod beneplacitum Dei
contra quam voluntatem aliquid potest est ut salvetur. Quæro igitur aut iste
fieri, et contra quam nihil , ibi , B , « l'e- potest peccare ex libero arbitrio , aut
rum, ut supra diximus , voluntas Dei non ? Si sic : ponatur mori statim in
diversis modis accipitur, etc. » In tertia peccato illo tunc enim damnabitur, et
autem facit epilogum dictorum , ibi , C , voluntas Dei impeditur.
« Ex prædictis liquet, etc. » 2. Item, Mala fiunt sicut videmus om-
ni die aut ergo voluntate beneplaciti ,
aut contra voluntatem beneplaciti . Si
voluntate beneplaciti : ergo Deus vult
mala et qui vult mala, malam habet
1 Psal . cx, 2 : Magna opera Domini, exquisita 2 Ad Roman . 1x, 19 : Voluntati ejus quis
in omnes voluntates ejus. resistit?
IN I SENTENT. DIST. XLVII , A, ART. 2 . 465
voluntatem ergo Deus secundum hoc

malam posset habere voluntatem , quod
absurdum est. Si autem contra volun-
tatem Dei tunc habetur propositum ,
quia tunc impeditur voluntas. ARTICULUS II.
3. Item , Nobilius et potentius est, con-
tra quod nihil fit et nihil præter ipsum , An malum ordinatum sit , aut
quam contra quod nihil fit et aliquid inordinatum ?
præter ipsum ergo nobilior videretur
voluntas Dei , si nihil fieret contra eam ,
et nihil præter eam : ergo videtur , quod Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
mala non debent dici fieri præter eam , ibi, A, circa medium : « Tam sapienter
ut solvendo prædictam rationem dicit exquisita, etc. »
Magister in Littlera. Per hoc enim vult, quod malum sit
4. Item, Genes . XLI , 44 : Ego sum ordinabile et hoc non videtur : quia
Pharao absque tuo imperio non move- 1. Malum est corruptio ordinis et
bit quisquam manum aut pedem in omni quidquid corrumpit ordinem , est inor-
de posse
est de
terra Egypti. Si hoc ergo est dinabile ergo malum est inordinabile .
hominis , ut nihil fiat præter ipsum, mul- 2. Item , Nihil est adeo bene ordina-
to magis est de posse voluntatis divinæ . tum , quod malum non corrumpat : ergo
videtur, quod ordini contrarietur.
Solutio. SOLUTIO. Hoc leve est determinare , si 3. Item , Omne bonum determinatur
revocentur ad memoriam præhabita : secundum rationem ordinis , quia ipsum
quia concedendum est, quod mala fiunt ordinatur ad alterum , aut ordo est ad
præter voluntatem divinam, sicut dicit ipsum sicut primum bonum ad quod
Magister, et in ultima auctoritate accipi- ordinatur illud : ergo ordinatur ad illud :
tur absque pro contra. ergo videtur, quod omne ordinatum sit
Ad 1. bonum sed malum est ordinatum :
AD PRIMUM autem dicendum , quod si
prædestinatus est iste , voluntas benepla- ergo malum est bonum, quod falsum
citi est de salute , et absque dubio salva- est.
bitur et tamen bene potest non salvari , SED CONTRA : Sed contra.
sed non est compossibile voluntati be- Augustinus in libro XI de Civitate
neplaciti, quod moriatur in peccato , Dei ' , loquitur de ordine universi , quod
licet sit possibile in se , et hoc supra os- est distinctum quibusdam antithetis in-
tensum est . terpositionibus mali sicut dicit Eccle-
d 2 et 3. AD ALIUD dicendum , quod est voluntas siasticus, Creavit Deus omnia duplicia :
in se considerata , et de hac procedit ra- unum contra unum , et duo contra duo ,
tio dicta et est voluntas gubernans alia , et contra malum bonum , et hujusmodi 2 .
et de illius ratione est, quod non com- Item , Isa. XLV , 7 : Ego Dominus creans
pellit ea quæ sub se sunt, ne propriam lucem , et faciens tenebras : creans ma-
naturam tollat ab eis : quia aliter de- lum, et faciens bonum . Et inducit Au-
strueretur ratio laudis et virtutis , ut su- gustinus exemplum de musicis, in qui-
pra dictum est : et sic præter illam vo- bus facit harmoniam quandoque inter-
luntatem potest aliquid fieri. positio silentii . Ergo etiam malum inter-
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XI de Civitate Dei , cap. 3 Vulg. habet. Isa . XLV, 6 et 7 : Ego Domi-
18. nus... formans lucem et creans tencbras, faciens
Eccli. XLII , 25 : Omnia duplicia, unum con- pacem et creans malum, etc.
tra unum, et non fecit quidquam deesse.
XXVI 30
cipiens quandoque bonum , facit ad de ipsius : sicut pulchritudo albi juxta ni-
corem et harmoniacam compositionem grum non ponitur in nigro , sed in com-
universi . paratione ad nigrum in albo : et hoc
modo loquitur Augustinus , et procedunt
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod malum de auctoritates inductæ . Rationes autem
se et in se consideratum , nec ordinem , hic inductæ procedunt primo modo .

nec causam , nec intentionem , nec volun- Et quot modis bonum eliciatur ex tali
tatem habet , ut dicit Dionysius : sed est ordine , et in quo ponatur ut in subjecto ,
infœcundum , et pigrum ad alterum ta- supra est expeditum in præcedenti dis-
men comparatum , habet ordinem qui tinctione ' .
non ponitur in ipso, sed in alio respectu
B. Hic aperit dicens diversis modis supra accipi Dei voluntatem.
Verum ut supra diximus , voluntas Dei diversis modis accipitur : quæ

diversitas in prædictis verbis si diligenter notetur, nihil ibi contradictionis
reperitur. Ubi enim dicit non fieri præter ejus voluntatem , etiam quod fit
contra ejus voluntatem , dissimiliter accepit voluntatem, et non ipsam vo-
luntatem quæ Deus est et sempiterna est : sed ejus signa prædictis verbis
intelligi voluit, id est, prohibitionem sive præceptionem et permissio-
nem . Multa enim fiunt contra Dei præceptum vel prohibitionem , quæ ta-
men non fiunt præter ejus permissionem . Ipsius namque permissione

omnia fiunt mala : quæ tamen præter ejus voluntatem sempiternam fiunt .
Sicut Augustinus ' dicit super illum locum Psalmi xvi , 4 : Ut non loquatur
os meum opera hominum. Opera enim hominum dicit ea quæ mala sunt ,
quæ præter Dei voluntatem fiunt quæ ipse est : sed non præter ejus per-
missionem , quæ ipse non est . Appellatur tamen ipsa Dei voluntas , quia
Deus volens sinit mala fieri . Fiunt et contra ejus præceptionem vel prohi-
bitionem , sed non contra ejus voluntatem quæ ipse est : nisi dicantur con-
tra cam fieri , quia præter eam fiunt . Contra cam quippe nihil ita fit , ut
velit fieri quod non fiat , vel nolit fieri et fiat : quod evidenter ibi Augusti-
nus notavit , ubi ait : Quantum ad ipsos attinet , quod Deus noluit fecerunt :
quantum vero ad omnipotentiam Dei , nullo modo id facere valuerunt. Ac

si diceret : Fecerunt contra Dei præceptum quod appellatur voluntas : sed
1 Cf. Supra, Dist . XLVI.

S. AUGUSTINUS , Enarratio in Psal. cxII.
IN I SENTENT. DIST. XLVII , C. 467
non fecerunt contra Dei voluntatem omnipotentem , quia hoc non valuerunt,
illud valuerunt : et ita per hoc quod fecerunt contra Dei voluntatem , id est,
præceptum , de ipsis facta est voluntas ejus , id est, impleta est voluntas
ejus sempiterna , qua eos damnari volebat . Unde Gregorius super Genesim :
Multi voluntatem Dei peragunt, unde mutare contendunt, et consilio ejus
resistentes obsequuntur : quia hoc ejus dispositioni militat , quod ' per hu-
manum studium resultat . Hic aperte ostenditur, quia dum mali consilio ac
præcepto Dei resistunt, quod voluntas Dei appellatur, ea faciunt unde vo-
luntas ejus quæ ipse est , impletur : quæ dispositio vel beneplacitum voca-
tur. Nam ut ait Augustinus in Enchiridion ' : Quantælibet sint voluntates
Angelorum et hominum bonorum vel malorum , vel illud quod Deus vel
aliud volentium quam Deus, omnipotentis voluntas semper invicta est :

quæ mala esse numquam potest, quæ etiam dum mala irrogat , justa est :
et profecto quæ justa est, mala non est . Deus ergo omnipotens sive per mi-
sericordiam cujus vult miseretur, sive per judicium quem vult obdurat , nec
inique aliquid facit, nec nisi volens qnidquam facit, et omnia quæcumque
vult facit.
C. Summatim perstringit sententiam prædictorum , addens quare Deus præcepit omni-

bus bona facere et mala vitare : cum non velit hoc ab hominibus ' impleri.
Ex prædictis liquet, quod voluntas Dei quæ ipse est , semper invicta
est, nec in aliquo cassatur, sed per omnia impletur. Consilium vero ejus
et præceptio sive prohibitio non ab omnibus implentur quibus proposita
et data sunt . Neque ideo præcepit omnibus bona , vel prohibuit mala , vel
consuluit optima , quod vellet ab omnibus bona quæ præcepit fieri, vel
mala quæ prohibuit vitari . Si enim vellet, utique et fierent, quia in nullo
potest ab homine superari vel impediri ejus voluntas , sed ut justitiam suam
hominibus ostenderet , et mali essent inexcusabiles . Denique ut boni ex

obedientia gloriam, mali ex inobedientia pœnam sortirentur, sicut utrisque
ab æterno præparavit. Ea ergo quæ omnibus præcepit vel prohibuit , a qui-
1 Edit. Joan . Alleaume, quæ.

2 S. AUGUSTINUS, in Enchiridion , cap. 102 .
Edit. J. Alleaume , sive.
Edit. Joan. Alleaume, omnibus.
busdam voluit fieri vel vitari , sed non ab omnibus , et quædam personaliter
præcepit, et in veteri , et in nova lege : quæ ab eis quibus præcepit , fieri

noluit : ut Abrahæ de immolatione Filii : et in Evangelio quibusdam cu-
ratis quibus præcepit ne cui dicerent .
Solutio.
SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Ad 1.
nihil fit contra permissionem, ut supra
diximus quia illa conjuncta est operi
sicut operatio : unde hoc non est , quia
ARTICULUS III. est respectu mali , sed ratione existentiæ
operis et ideo non oportet , quod sic sit
Quare nihil potest fieri contra permis- in præcepto vel consilio respectu cujus
sionem, et tamen aliquid fit contra adhuc est libertas faciendi vel non fa-
præceptum et consilium et prohibitio- ciendi . Unde objectio illa ponit non cau-
nem ? sam pro causa : quia non est causa , quod
contra eam non possit fieri vicinitas ad
voluntatem beneplaciti vel distantia .
Deinde quæritur de hoc quod dicit in AD ALIUD dicendum , quod idem se- Ad 2 et 3.
secunda parte, ibi , B , circa initium : cundum idem et respectu ejusdem non
« Ipsius namque permissione omnia fiunt potest esse præceptum et permissum,
mala , etc. » sed respectu diversorum , scilicet ut per-
Dubium enim est quare nihil potest missum respectu eorum qui ex avaritia
fieri contra permissionem : et aliquid fit asportaverunt et præceptum respectu
contra præceptum , et consilium , et pro- eorum qui ex obedientia . Et per hoc
hibitionem . patet etiam responsio ad sequens .
1. Permissio enim cum sit respectu Notanduin tamen , quod permissio di-
mali , plus distat a voluntate beneplaciti, citur quatuor modis, scilicet respectu
quam præceptum vel consilium , quod est minoris boni et hæc proprie vocatur
respectu boni : ergo minus debet fieri concessio , sicut I ad Corinth vi , 23 :
contra præceptum , quam contra permis- De virginibus præceptum Domini non
sionem . habeo, etc., super illud , Quod si non se
2. Item , Super illud Psalmi civ, 37 : continent, nubant et super illud, Cui
Eduxit eos cum argento et auro , dicit vult nubat, tantum in Domino : dicit
Glossa quod idem est aliquando præcep- Glossa quod permittit virginibus nubere ,
tum et permissum : ergo si fit aliquid id est, concedit . Dicitur etiam Deus per-
contra præceptum, potest etiam aliquid mittere quod non prohibetur, et est
fieri contra permissionem . respectu mali venialis , ut super illud ,
3. Item , Secundum Glossam illam vi- Irascimini, et nolite peccare , dicit Glos-
dentur esse unum signum præceptum , et sa quod permittit quod est necessitatis .
permissio ergo non sunt quinque , sicut Dicitur etiam permitti quod non puni-
supra dictum est.
1 Genes. xx11, 12. I ad Corinth . vi , 9.

2 Marc . 1 , 44 : Et dicit ei Jesus : Vile nemini Ibidem, vii, 39.
dixeris, etc., et sæpius alibi. Psal. Iv, 5.
IN I SENTENT. DIST. XLVII, C, ART. 3 . 469
tur temporali pœna , licet puniatur æter- tur permitti quod non impeditur , et ta-
men cohibetur cum sit malum : et hoc
na , ut Matth . xix, 8, permittitur libellus
repudii dari uxoribus ad duritiam cordis tantummodo est permissio signum vo-
eorum , ut dicit Dominus ' . Quarto , dici- luntatis divinæ .
1 Matth . xIx, 8 : Ait illis Jesus : Quoniam dimittere uxores vestras : ab initio autem non
Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis fuit sic.
DISTINCTIO XLVIII .
Qualiter voluntas nostra divinæ conformetur ?
A. Quod aliquando homo bona voluntate aliud vult quam Deus : et aliquando
mala, id quod Deus bona voluntate vult.
Sciendum quoque est, quod aliquando mala est voluntas hominis idem
.
volentis quod Deus vult fieri , et aliquando bona est voluntas hominis aliud
volentis quam Deus . Ut enim bona sit hominis voluntas , oportet attendere
quid congruit ' ei velle , et quo fine . Tantum enim interest inter voluntatem
Dei et voluntatem hominis , ut in quibusdam aliud congruat Deo velle , aliud

homini . Unde Augustinus in Enchiridion ¹ : Aliquando bona voluntate homo
vult aliquid quod Deus non vult : bona multo amplius , multoque certius vo-
luntate . Nam illius mala voluntas esse numquam potest : tamquam si bonus
filius patrem velit vivere , quem Deus bona voluntate vult mori . Et rursus
fieri potest, ut hoc velit homo voluntate mala quod Deus vult bona : velut
si malus filius velit mori patrem , velit etiam hoc Deus . Nempe ille vult
quod non vult Deus : iste vero id vult quod vult et Deus : et tamen bonæ
Dei voluntati pietas illius potius consonat , quamvis aliud volentis , quam
hujus idem volentis impietas . Multum enim interest quid velle homini ,
quid velle Deo congruat : et ad quem finem suam quisque referat volunta-
tem , ut approbetur vel improbetur . Potest enim velle bonum quod non
congruat ei velle : et potest velle bonum quod congruit, sed non refert ad
finem rectum , et ideo non est bona voluntas .
Edit. Joan. Alleaume , congruat.

• S. AUGUSTINUS, in Enchiridion , cap. 101 .
IN I SENTENT. DIST. XLVIII , B , C.- 471
B. Quod bona Dei voluntas mala hominum voluntate impletur : ut in passione

Christi contigit, ubi quiddam factum est quod Deus bona et Judæi mala volun-
tate voluerunt, voluerunt tamen et aliquid quod Deus non voluit.
Illud quoque non est prætermittendum , quod aliquando Dei voluntas
bona per malam hominis voluntatem impletur : ut in crucifixione Christi
factum est, quem Deus bona voluntate mori voluit, Judæi vero impia vo-
luntate eum crucifixerunt. Et volebant Judæi mala voluntate quiddam quod
Deus bona voluntate volebat, scilicet ut Christus pateretur , et moreretur :

sed volebant et aliquid aliud quod Deus nolebat, scilicet occidere Christum :
quod fuit mala actio et peccatum . Actum quippe Judæorum non voluit Deus ,
passionem vero Christi voluit : sicut et in ipso Psalmo Christus ad Patrem
ait : Tu cognovisti sessionem meam ' , id est , voluisti et approbasti passio-
nem meam, tibi enim placuit . Voluit itaque tota Trinitas ut Christus patere-
tur, nec tamen voluit ut Judæi occiderent : quia voluit pœnam Christi , sed
non voluit culpam Judæorum : nec tamen noluit : si enim noluisset , nec
fuisset.
C. Oppositio.
Sed ad hoc opponitur sic : Si voluit Deus ut Christus pateretur, voluit
utique ut pateretur a Judæis , vel non . Si voluit ut non pateretur a Judæis,

cum passus sit, factum est itaque quod voluit Deus non fieri . Si autem vo-
luit eum pati a Judæis ergo voluit eum occidi a Judæis voluit itaque ut
Judæi occiderent eum . Ad quod respondentes dicimus, simpliciter conce-
dendum esse , quod Deus voluit Christum pati et mori : quia ejus passio bo-
num fuit, et causa nostræ salutis . Cum autem dicitur, volebat eum pati
vel occidi a Judæis hic distinguendum est . Si enim intelligitur sic , volebat
eum sustinere passionem sive crucifixionem a Judæis illatam , verus est
1 Psal . cxxxvIII , 2.
sensus . Si vero intelligitur sic , volebat ut Judæi occiderent eum, falsum
est . Non enim volebat Deus actionem Judæorum quæ mala erat : sed vole-
bat passionem bonam : et hæc voluntas per malas Judæorum voluntates

impleta est. Unde Augustinus in Enchiridion ' : Deus quasdam volunta-
tes suas utique bonas implet per malorum hominum voluntates malas : si-
cut per malevolos Judæos bona voluntate Patris Christus pro nobis occisus
est : quod tantum bonum fuit , ut Apostolus Petrus quando id fieri nolebat,
satanas ab ipso qui occisus est diceretur . Ecce manifeste habes magnum
bonum fuisse quod Christus occisus est : et hoc bonum quia Petrus nolebat ,
ideo redargutus est.
ARTICULUS I.
DIVISIO TEXTUS .
An possibile sit nos conformare volun-
tatem nostram voluntati divinæ ?
« Sciendum quoque est, quod aliquan-

do mala est voluntas hominis idem vo-
lentis , etc. » Incidunt autem hic primo quinque
In hac ultima distinctione agit de con- dubia quorum primum est , Utrum pos-
formitate nostræ voluntatis ad volunta- sibile sit nos voluntatem nostram confor-
tem divinam . mare voluntati divinæ ?
Et dividitur in tres partes : in quarum Secundum , In quo consistat illa con-
prima Magister tangit modum conformi- formitas ?
tatis in genere . In secunda autem mo- Tertium autem, Si in pluribus est illa
dum conformitatis in passione Christi , conformitas , utrum una aliam quando-
ibi, B, « Illud quoque non est præter- que excludat, vel omnes possunt esse
mittendum , quod aliquando voluntas simul ?
Dei, etc. » In tertia autem ostendit qua- Quartum autem, Utrum tenentur om-
liter nos debeamus habere in passionibus nes ad conformitatem , vel non ?
Sanctorum , quas vult Deus , ibi , E, « Si Quintum vero et ultimum, Utrum te-
vero quæritur, Utrum eodem modo sen- neamur conformare in volito , quod non
tiendum sit de passionibus et martyriis congruit nobis velle : sed tamen scimus
Sanctorum ? illud Deum velle ?
AD PRIMUM proceditur sic

1. Infinitæ distantiae nulla est confor-
mitas voluntas Dei et voluntas hominis
sunt infinite distantes : ergo nulla potest
esse conformitas inter eas .
2.Item , Isa . LV, 9 : Sicut exaltantur
1 S. AUGUSTINUS, in Enchiridion , cap. 101 . Matth. xvi , 22 et 23 .

IN I SENTENT. DIST. XLVIII , C , ART . 2 . 473
cæli a terra, sic exaltatæ sunt ' viæ meæ

a viis vestris, et cogitationibus vestris .
Ergo et voluntas a voluntate : ergo non
est proportio vel conformitas . ARTICULUS II.
3. Item, Super Psal . xxxII , 1 : Exsul-
tate, justi, in Domino : dicit Glossa : In quo consistit conformitas voluntatis
Quantum distat Deus ab homine , tantum divinæ et nostræ ?
distat Dei voluntas a voluntate hominis.
Ex quo sequitur idem .
Sed contra. SED CONTRA : Secundo quæritur, In quo consistat
1. Quicumque fecerit voluntatem Pa- ista conformitas voluntatum ?
tris mei qui in cœlis est, ipse meus frater, Videtur autem , quod esse non possit
et soror, et mater est ' . Ergo possumus in aliquo .
conformari in volito. 1. In creatis enim voluntatibus non est
2. Item, super illud Psal. xxxii , 1 : conformitas nisi in volito , quod est ratio
Rectos decet collaudatio : dicit Glossa : voluntatis et causa et objectum : sed in
Recti sunt qui dirigunt corda sua secun- divinis voluntas non causatur ex volito ,
dum voluntatem Dei, quæ regula est no- sed potius e converso , sicut supra habi-
stræ voluntatis . ergo videtur, quod numquam
tum est
possit esse conformitas in voluntate .
Solutio.
Ad 1. SOLUTIO . Dicendum , quod est confor- 2. Præterea, Demus, quod sit in voli-
mitas assimilationis perfectæ, vel propor- to : in Littera probatur quod hæc non est
tionis determinatæ : et in hac non pos- conformitas meritoria de illa autem
sumus conformari . Est etiam conformitas tantum quæritur ergo penes volitum
in aliquo, quæ est conformitas imitans unum non attenditur conformitas .
perfectionem suæ voluntatis in volito et 3. Si forte dicatur, quod est conformi-
forma volendi et fine, et in hac possu- tas in fine voluntatis , qui finis est voli-
mus ei confirmari . Et per hoc patet sotus a Deo ut scilicet homo velit quod
lutio ad primum . vult, propter aliquid quod vult Deus.
Ad 2. AD SECUNDUM autem dicendum , quod Tunc si aliquis vellet furari ut pasceret
loquitur Isaias de malis, quorum corda pauperes, ille conformaret suam volunta-
in terrenis habebant volita et causas vo-
tem voluntati divinæ quia Deus vult
lendi, cum quibus Deus non concorda- pauperes pasci , propter quod ille vult
bat : quia cœlestia non petebant nec vo- furari ergo videtur, quod nec in ratio-
lebant .
ne voluntatis, ut probat prima ratio , nec
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc verum in volito , nec in fine voluntatis potest es-
est de conformitate secundum patriam : se conformitas ista.
quia in illam non possumus, nec etiam 4. Si forte dicas, quod debemus ali-
in illam quæ est perfectionis , licet imitari quid velle quod scimus eum velle. Adhuc
possumus pro possibilitate nostra. est instandum : quia scio eum velle quod
operatur et tamen possum illud velle
demeritorie, sicut est in Littera de exem-
plo duorum filiorum in morte patris.
ULTERIUS quæritur, Cui voluntati de- Quest 1.

beamus nos conformare, utrum volunta-
ti signi , vel voluntati beneplaciti ?
1 Matth. xII, 50 .
Videtur autem, quod voluntati bene- meritoria ; nec meritoria est : quia con-
placiti : quia sistit in sola materia voluntatis , et mate-
1. Major est conformitas ad volunta- riale principium est ad opposita , et pot-
tem quæ simpliciter est voluntas , quam est informari quocumque modo , sive
ad illam quæ est tantum secundum quid : bene , sive male. Conformitas autem sim-
voluntas autem beneplaciti simpliciter pliciter est secundum duos modos , scili-
est voluntas , signi autem secundum quid : cet perfectione viæ, et perfectione patriæ :
ergo debet esse conformitas ad beneplaci- et perfectione viæ adhuc duobus modis ,
tum . scilicet sufficientiæ, et copiæ . Perfectio
2. Item , Quandoque est de hoc quod sufficientiæ est in duobus , scilicet in for-
non vult Deus : ergo tunc essemus se- ma volendi , et fine voluntatis , et non in
cundum quid conformes , et simpliciter materia necessario , sed quandoque sic ,
difformes in voluntate . et quandoque non . Dico autem formam
Sed contra. SED CONTRA : volendi charitatem : ut ex simili charita-
Nemo potest velle nisi cognitum vo- te velim quidquid volo , ex qua Deus vult
luntas beneplaciti incognita est nobis : hoc quod vult et finis voluntatis est
ergo non tenemur conformari illi in vo- propter quod est, ut est gloria Dei ad
luntate beneplaciti . quam omnis nostra voluntas refertur.
Hæc duo sufficiunt etiam diversitate vo-
Quæst. 2. PRÆTEREA quæritur, Cui signo magis liti , ut patet in Littera de exemplo boni
conformari debeamus ? filii. Perfectio autem patriæ est secun-
Videtur autem , quod præcepto : quia dum quatuor modos , ut velit idem , et ex
ad præcepta obligamur : ergo cum ad eadem forma , et propter idem , et quod
conformitatem voluntatis etiam oblige- Deus vult eum velle et primum est ut
mur, conformitas erit secundum præcep- materia circa quam est voluntas , secun-
tum . dum ut forma, tertium ut finis , quartum
Sed contra. SED CONTRA : ut motivum effectivum .
1. Prohibitio etiam obligat : ergo ad AD PRIMUM ergo dicendum , quod in Ad 1.
illam tenemur conformari . hoc non attenditur voluntas : quia hoc
2. Item, Operatio dicit et ostendit be- est proprietas divinæ voluntatis, secun-
neplacitum Dei, quia quidquid operatur, dum quod est causa creaturarum : et hoc
de hoc est beneplacitum suum : cum er- modo non comparatur ad nos .
go maxima conformitas sit beneplaciti, AD ALIUD dicendum , quod illa ratio Ad 2.
maxime tenemur nos conformare volun- non tangit nisi illam conformitatem , quæ
tati operationis . est secundum quid, et non simpliciter.
AD ALIUD dicendum , quod in hoc nul- Ad 3.
Quæst. 3. ULTERIUS quæritur propter quosdam, la est conformitas : quia Deus non vult
Utrum teneamur conformare nos in vo- ut faciamus mala propter bona .
luntate voluntati signi quæ est permis- AD ALIUD etiam conceditur, quod non Ad 4.
sio ? est conformitas nisi secundum quid et
Videtur, quod sic : quia si Deus nollet, imperfecta .
non fieret id quod permittit : ergo debet
nobis placere, ut videtur : quia aliter suæ AD ID quod ulterius quæritur, dico si- Ad quæst . 1 .
voluntati non concordamus . ne præjudicio , quod quia nescimus be-
neplacitum Dei , sufficit si conformamur
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod est confor præcepto et operationi : si autem scire-
mitas secundum quid , et conformitas sim- mus beneplacitum , bene concedo , quod
pliciter. Conformitas secundum quid est illi magis teneremur conformari .
in volito tantum : et hæc sola nec de-
IN I SENTENT. DIST. XLVIII , C , ART. 3 . 475
Ad quæst.2. AD ID quod objicitur de prohibitione , unam est conformitas , quod secundum

dicendum quod illa consistit potius in aliam non potest esse .
nolente quam in volente : et ideo in illa SED CONTRA : Sed contra.
non est simpliciter confirmatio . 1. In Littera dicitur, quod multum in-

terest quid velle homini , quid velle Deo
Ad quæst 3. AD ID quod objicitur de permissione , congruat : ergo Deus vult nos velle
dicendum quod sicut habitum est , Deus quod congruit nobis secundum naturam :
non vult hoc quod permittit : sed ipsum hæc autem sunt naturalia , ut vitæ con-
fit præter voluntatem Dei : et ideo penes servationem , et hujusmodi : ergo in his
illam nulla est conformitas. Et hujus qui- tenemur nos suæ voluntati conformare :
dam propter objectionem factam contra- ergo illa conformitas non excluditur a
rium dicunt : et hoc reputo errorem . voluntate rationis vel gratiæ .
2. Item , Deus dupliciter operatur in
natura, scilicet secundum cursum natu-
ralem propagandi res secundum causas
seminales quas naturæ inseruit, et opera-
ARTICULUS III. tur super naturam per potentiam mira-
culorum et unum non contrariatur al-
An si in pluribus est conformitas volun- teri , quia dicit Augustinus , quod non pot-
tatis divinæ et nostræ, una excludat est facere contra causas quas naturæ
aliam per repugnantiam ? inseruit ergo similiter cum inseruerit.
nobis voluntatem naturæ , ipse non exi-
git aliquam conformitatem voluntatis
Tertio quæritur, Si in pluribus est quæ excludat illam.
conformitas illa , sicut jam habitum est , 3. Item , Nos videmus , quod ipse præ-
utrum una aliam excludat quasi per re- cepit hoc quod relevemus indigentias
pugnantiam ? pauperum ergo tenemur facere hoc :
Et videtur, quod sic : quia ergo tenemur velle , quod non sint pau-
1. In Glossa super verba Apostoli ad peres et tamen scimus , quod ipse vult
Roman . v , 9 , distinguitur triplex velle , cos esse pauperes , quia aliter non essent
scilicet naturæ , gratiæ, et vitii : sed se- pauperes ergo videtur, quod in pluri-
cundum velle vitii constat, quod nulla bus consistat conformitas , quorum unum
attenditur conformitas : natura autem non excludat alterum .
non repugnat Deo : ergo secundum eam 4. Item , Sæpe præcipit Deus unum , et
potest esse conformitas : et similiter gra- operatur alterum cum igitur ista sint
tia semper est conformis. Tamen vide- signa quibus præcipue tenemur confor-
mus in Christo, quod una excludere vi- mare voluntatem nostram, videtur quod
detur aliam , cum dixit, Non sicut ego conformitas non secundum idem consi-
volo, sed sicut tu '. stat, sed secundum diversa , quorum unum
2. Item , In nobis sunt quatuor modi non excludat alterum .
voluntatum , scilicet naturæ, et delibera-
tiva voluntas, et gratiæ voluntas , et illa SOLUTIO . Ad hoc sine præjudicio dico, Solutio.
quæ est voluntas rationis ut est natura : quod secundum diversa attenditur con-
et hoc probatur in III Sententiarum , dis- formitas. Sed sicut est in natura , quod
tinctione XVII . Constat autem , quod ratio diversi motores referuntur ad idem mo-
deliberativa quandoque repugnat naturæ bile diversimode, sed omnes sequuntur
in volito. Ergo videtur, quod si secundum unum qui prædominatur : ita est in di-
1 Matth. xxvi, 39.

versis conformitatibus voluntatum diver. Christo fuit utraque conformitas : voluit

sarum , quod omnes sequuntur unam enim non mori voluntate naturæ : et hoc
conformitatem , et tamen quælibet retinet voluit eum Deus Pater velle et sic con-
suum proprium motum conformitatis : formis fuit et vocatur hic ista conformi-
ut , verbi gratia motor, primus in mobili tas secundum congruitatem humanam .
primo non habet nisi motum unum sim- Et voluit mori secundum rationem . Et
plicem in secundo autem motor secun- hæc non opponuntur : sicut etiam in su-
dus habet motum primi ab Oriente in perioribus sunt diversi mótus , non ta-
Occidens, et in hoc conformis est primo : men oppositi, sed omnes sunt conformes.
et habet motum proprium ab Occidente in intentione primi moventis , qui influit
in Oriens , in quo non discordat secun- movere omnibus aliis .
dum intentionem motus, licet in motu AD ALIUD dicendum , quod voluntas na- Ad 2.
stellarum videatur habere aliquid pro- turæ numquam de se repugnat voluntati
prium : quia illum motum movet impri- rationis , licet quandoque sit de contradi-
mente primo motore in ipsum deside- ctorio : sed sub ratione ostendit quid ei
rium causandi mixturam elementorum congruat , et quid eam Deus velit velle :
ad generationem et non potest esse si enim inciperet rebellare rationi , cum
mixtura, nisi duobus motibus contra sc illa sit recta, jam non esset voluntas na-
moventibus, unum in alterum ire coga- turæ, sed vitii : sicut si motor inferior
tur et hæc est causa motus latitudinis vellet impedire superiorem ne moveret.
stellarum et planetarum ab Aquilone in
Meridiem, et a Meridie in Aquilonem . In
intentione ergo movendi conformitas est :
quia etiam in motu proprio non habent
motum motores secundi , nisi quem im- ARTICULUS IV .
primit et influit in eis motor primus.

Ita dico , quod est in homine duplex vo- An omnes teneantur conformare volun-
luntas sequens Dei voluntatem moven- talem suam divinæ voluntati ?
tem nos, scilicet voluntas rationis , et vo-
luntas naturæ . Voluntas rationis confor-
matur tripliciter si potest, scilicet in vo- Quarto quæritur, Utrum omnes tenen-
lito, in forma volendi , et fine . Voluntas tur conformare voluntatem suam volun-
autem naturæ conformatur in hoc quod tati divinæ ?
congruit nos velle , id est , quod Deus Et circa hoc quæruntur duo : quorum
vult nos velle , ut dicit Magister in III primum est , Utrum tenentur omnes sim-
Sententiarum ' , et istius motus non ex- pliciter ad conformitatem ? Secundum
cluditur, licet motus rationis ordinet ip- autem , Utrum tenentur ad illam specia-
sum et dominetur impium enim et lem conformitatem quæ est in volito ?
crudele, et contra congruitatem humanæ
naturæ esse videretur , quod circa nos et AD PRIMUM objicitur sic :
alios vellemus crudelia , ut homines pati , 1. Omnes tenentur esse recti : non au-
et pauperes esse , et affligi , et utiles Ec- tem sunt recti nisi conformes , ut dicit
clesiæ mori cum moriuntur, et hujusmo- Glossa prius inducta : ergo omnes tenen-
di . Unde credo , quod tenemur hoc non tur esse conformes in voluntate .
velle humana pietate , licet committamus 2. Item, Ad præcepta charitatis omnes
Domino secundum rationis voluntatem. tenentur charitas autem facit amicos :
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod in ergo omnes tenentur esse amici. Dicit
1 Cf. III Sententiarum, Dist. XVII.

IN I SENTENT. DIST. XLVIII, C, ART. 4. 477
autem Tullius in libro de Amicitia, quod Videtur quod sic : quia

1. Duo fratres habebant contrarias vo-
<< amicorum est idem velle : >> ergo om-
nes tenentur ad hoc , ut videtur : ergo te- luntates , ut dicit in Littera : ergo illa
nentur esse conformes in voluntate , ut quæ contraria est alterius voluntati , con-
trariatur etiam omni voluntati illi confor-
videtur.
mi: sed Dei voluntas est conformis illi
1. Quidam sunt obstinati , et quidam , qui malus est : ergo boni fratris yoluntas
quod plus est, damnati , qui conformare contrariatur divinæ voluntati.
voluntatem non possunt : ergo tenentur 2. Item, Cum Deus aliquid vult , ipsum
ad impossibile. Si autem dicas, quod per est bonum et sanctum , quia ipse volens
obstinationem et damnationem absolvun- hoc est sua bonitas : ergo qui non vult
tur ergo portant lucrum de malitia sua , hoc , contrariatur bonitati et justitiæ et
quod est inconveniens . sanctitati quæ est ipse Deus : et tamen
2. Item , Aliquis iterum dum peccat , bonus est quia laudatur ab Augustino :
non potest conformare : ergo peccat du- ergo duæ justæ et sanctæ voluntates pos-
plici peccato , quia in actu peccati quod sunt esse contrariæ.
facit, et quia non conformat voluntatem 3. Item , Intellectus dissonans a prima
suam voluntati divinæ . veritate , contrarius est veritati primæ :
Item , Continue tenetur aliquis confor- ergo voluntas dissonans a volito primæ
mare se , si tenetur : ergo quamdiu non bonitatis et voluntatis : talis autem est
conformat, continue omittit : ergo conti- quam laudat Augustinus in Littera : ergo
nue peccat , ut videtur . contrariæ sunt , et tamen bonæ et lauda-
biles .
Quæst. 2. AD SECUNDUM Sic objicitur, et sunt ob-

jectiones communes omnium , de Glossa SOLUTIO . Dicendum , quod omnes te- Solutio.
Ad quæst. 1.
super illud Psal. c, 4 : Non adhæsit mihi nentur ad conformitatem viæ, sicut prius Adet 2.
cor pravum : quæ dicit , quod dictum est et hoc est rectum cor dirigi,
1. Pravum et distortum cor babet, qui scilicet ad formam et finem voluntatis di-
non vult quod Deus vult : ergo quando vinæ, et velle quod Deus vult nos velle .
scimus eum aliquid velle , nos tenemur Tamen id quod objicitur de Tullio , dicen-
velle illud . dum est, quod sic intelligitur , quod amico-
2. Item , Deus non potest velle nisi ju- rum est redire ad unum volitum per in-
sta et bona : nos autem omnino tenemur tentionem finis , et non semper materiæ.
esse justi et boni : ergo tenemur velle AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object, 1.
quod ipse , quia non nisi conformari vo- quod obstinati possunt deponere obstina-
luntate possumus esse justi et boni . tionem , et tunc conformare : et ideo illi
SED CONTRA : non absolvuntur a tentione. Damnati
Sed contra.
Si ego haberem unam voluntatem , et autem non sunt in statu conformandi se :
tu velles contradictorium , illæ duæ vo- et ideo quia se non conformaverunt cum
luntates essent discordes : ergo similiter potuerunt , inflictum est eis in perpetuum
Deo volente unum , et tu contradictorium , et nihil posse in pœnitentiam , et ideo
sunt discordes voluntates et tamen Au- damnum non lucrum reportaverunt in-
gustinus in Littera laudat eum qui con- tolerabile enim damnum est in perpe-
trarium vult ejus quod vult Deus : ergo tuum non posse conformari.
non tenemur ad conformitatem in volito . AD ALIUD dicitur communiter , quod Ad object. 2.
præcepta affirmativa obligant semper, sed
Quæst. 3. ULTERIUS quæritur, Utrum contrarieta- non ad semper : et ideo non semper omit-
tes possint esse inter Dei voluntatem bo- tit peccator dum peccat : sed omittit dum
nam , et hominis bonam voluntatem ? actualiter cogitat , quod debet se præpa-
rare ad gratiam conformitatis , et non

facit.
Ad quæst. 2. AD SECUNDUM dicendum meo judicio ,

Ad 1.
quod non tenemur nisi supra dicto modo , ARTICULUS V.
scilicet quod voluntas nostra debet sequi
non resultando tamen possumus ha- An teneamur nos conformare in volito
bere propriam in motu non resultante : quod scimus Deum velle, sed tamen
et hoc est quod quidam dicunt satis con- non congruit nobis hoc velle ?
venienter, quod voluntas conformis debet
esse, sed velleitas conditionata , scilicet
si Deus vellet aliter fieri, potest esse non Quinto et ultimo quæritur, Utrum te-
conformis et hanc velleitatem qua aliud neamur conformare nos in volito quod
vellemus si Deus vellet , vocant quidam scimus Deum velle, sed tamen non con-
voluntatem imperfectam . Et omnium di- gruit nobis hoc velle ?
cta revertuntur ad idem . Videtur autem , quod non .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod voluntas non 1. Michææ, 11 , 11 : Utinam non essem
est justa a volitis , sed a modo et fine. vir habens spiritum, et mendacium po-
volendi : et ideo non oportet, quod in vo- tius loquerer. Ecce optat quod congruit
lito sit omnino conformitas . cum velle : quia nemini congruit velle
destructionem suæ gentis et sui populi ,
Ad quæst.3. quam ille prophetaverat et sic scivit
Ad 1 e 2. AD ID quod ulterius quæritur, ad om-
nia præter ultimum est una solutio , scili- eam velle Deum , et tamen volendo optat
cet quod non attenditur in aliquo confor- contraria.
mitas penes materiale principium solum , 2. Item , Jerem . xxvi , 1 et seq. : Ha-
sed penes formam et finem : et ideo illæ nania quodam pseudopropheta prophe-
voluntates quæ in materia non concor- tante, quod non esset tradenda civitas in
dant , nec etiam discordant , quia una se- manum regis Babylonis, cum Jeremias
quitur aliam , et habent easdem formas et sciret Dominum velle contrarium , ex hu-
fines, sunt concordes : quæ autem in ma- mana compassione dixit : Amen ! sic fa-
teria conformes sunt , et diversas et con- ciat Dominus : dicit ibi Glossa : Optat fieri
trarias habent formas et fines, sunt dif- quod Deum velle mentitur.
formes . 3. Item, Beata Virgo si volebat Chri-
Ad 3. AD ULTIMUM dicendum, quod non est stum pati tormentum , tunc mirabilis erat
simile de intellectu et voluntate quia mater, cum ita doleret , ut de ipsa dica-
verum est tota causa intellectus secun- tur, Luc. u, 33 : Tuam ipsius animam
dum speciem speculationis . Sic autem pertransibit gladius . Ergo non tenemur
non se habet volitum ad voluntatem : velle quod non congruit ex humana pie-
sed oportet adesse formam et finem , ut tate nos velle , cum tamen sciamus Deum
prius dictum est . velle illud, quia videmus eum hoc im-
plere .
4. Item, Sancti plorant peccata homi-
num , cum tamen sciant , quod Deus ve-
lit eos esse in peccatis , ut quidam dicunt :
nemo autem vult hoc quod deplorat .
5. Item , Ponamus mihi esse revelatum
de aliquo damnando , adhuc debeo orare
pro eo et ex voluntate : ergo debeo velle
eum salvari.
IN I SENTENT. DIST. XLVIII , D. 479
6. Item, Ponamus mihi esse revelatam velle . Per hoc etiam patet solutio ad hoc
propriam damnationem : si ergo volo me quod objicitur de beata Virgine.
damnari , volo peccare et hoc est con- AD ALIUD dicendum , quod fundatur su- Ad 4.
tra conformitatem : ergo faciendo contra per falsum quia Deus numquam voluit
conformitatem , ero conformis , quod ab- peccatum alicujus sed omnia peccata
surdum est. fiunt præter voluntatem Dei , ut prius pro-
Sed contra. SED CONTRA : batum est in Littera præcedentis distin-
1. Si non teneor velle quod scio Deum
. ctionis '.
velle , tunc possum velle contrarium : AD ALIA duo dicendum , quod stultæ Ad 5 et 6.
ergo et facere contrarium : ergo possum positiones sunt : quia talis revelatio non
non peccando facere contra voluntatem , tollit arbitrii libertatem : ergo nec red-
quod falsum est . eundum ad Dei facultatem . Unde nullus
2. Item, Augustinus dicit, quod impius est ita revelatus damnari quin possit sal-
est cui non placet divina providentia : vari : et reputo stultitiam quod quidam
providentia autem est de omnibus voli- dicunt , quod in tali casu non peccaret
tis ergo illa debent esse nostra volita, et qui vellet se damnari , et alium damnari :
nobis placere . hoc enim est omnino contra ordinem na-
turæ et gratiæ et rationis, ut velit se a
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ut prius, quod Deo separari . Unde meo judicio Deus
Ad 1, 2 et3.
sequi debet nostra voluntas , sed tamen non vult hoc nos velle : imo potius con-
aliquid proprium potest habere . Et per trarium omni voluntate naturæ et ratio-
hoc patet solutio ad duo prima : et non nis et gratiæ vult nos velle.
est difformitas : quia Deus nos hoc vult.
D. Utrum placuerit viris bonis , quod Christus pateretur et moreretur ? Placuit

quidem intuitu nostræ redemptionis , sed non ipsius cruciatus.
Ex quo solvitur quæstio qua quæri solet , Utrum viris sanctis placere
debuerit quod Christus pateretur , vel occideretur ? Debuit enim eis place-
re intuitu nostræ redemptionis , sed non intuitu ipsius cruciatus . Volue-

runt ergo ac vehementer cupierunt Christum mori propter liberationem
hominis et impletionem divinæ voluntatis sed non voluerunt delectatione
ipsius afflictionis . De eodem ergo lætabantur et tristabantur : sed ob aliud
gaudebant, et propter aliud dolebant. Volebant ergo Christum mori pro

hominis redemptione : et tamen de morte ipsius diversis de causis corda
eorum varie movebantur .
1 Cf. Supra, Dist. XLVII .

Item quæritur, Utrum beata Virgo et

Apostoli voluerunt ?
SOLUTIO . Secundum præhabita hæc Solutio.

ARTICULUS VI . nulla est quæstio : quia Magister bene
determinat in Littera , quod omnes vole-
Utrum omnes Sancti, et specialiter beata bant finem passionis , et ipsam passionem
Virgo et Apostoli , voluerunt passio- relatam ad finem , sed non passionein sim-
nem Christi ? pliciter quia hoc esset contra illud quod
congruit nos velle , scilicet pœnas et mor-
tem innocentis et optimi . Sic etiam ju-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , dicandum est de passionibus Sanctorum .
ibi, D, « Ex quo solvitur quæstio , etc. » In comparatione autem ad agentes et oc-
Videtur enim , quod passionem Christi cidentes , nullo modo debemus velle :
omnes Sancti voluerint : quia omnes red- quia nec Deus sic voluit, ut habetur in
emptionem exspectabant : ergo mortem Littera.
Christi desideraverunt.
E. Quomodo sentiendum sit de passionibus Sanctorum , an velle an nolle debeamus ?
Si vero quæritur, Utrum eodem modo sentiendum sit de passionibus et
martyriis Sanctorum ? Dicimus aliquam esse differentiam inter passionem
capitis et membrorum . Christi namque passio causa est nostræ salutis ,
quod non est passio alicujus Sancti . Nullius enim passione redempti su-
mus nisi Christi . Profuerunt quidem non modo eis qui passi sunt, verum
etiam aliis fidelibus ipsorum passiones : verumtamen nostra redemptio

non sunt hoc enim passio illius sola potuit qui Deus est et homo. Illius
ergo passionem credentium piæ mentes voluerunt et optaverunt fieri sicut
futurum credebant : passiones vero Sanctorum possumus velle et nolle :
et utrumque bona voluntate , si rectos nobis proponamus fines . Cui enim
placuit Pauli passio eo fine , quia præmium ejus per hoc auctum et para-
tum cernebat, bonam videtur habuisse voluntatem , quæ voluntati ejus
1
congruebat, qua cupiebat dissolvi et esse cum Christo . Qui autem voluit
eum declinare passionem et effugere manus iniquorum compassione pie-
tatis , et ille habuit bonam voluntatem . Unde Augustinus in Enchiridion › :
Edit . Joan . Alleaume , quia.

Ad Philip. 1, 23 : Coarctor a duobus : desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo, etc.
3S AUGUSTINUS , in Enchiridion , cap. 101 .
IN SENTENT. DIST. XLVIII , E , ART. 7 . 481
Bonæ apparebant voluntates piorum fidelium qui nolebant Apostolum Pau-
lum Jerusalem pergere , ne ibi pateretur mala quæ Agabus propheta præ-
dixerat et tamen hoc illum Deus pati volebat pro annuntianda fide Chri-
sli , exercens martyrem Christi : neque ipse bonam voluntatem suam implevit
per Christianorum voluntates bonas , sed per Judæorum malas et ad eum
potius pertinebant qui nolebant quod volebat, quam illi per quos volentes
factum est quod volebat : quia idipsum mala voluntate fecerunt, quod
Deus bona voluntate voluit . Ita et in passione Christi factum est : quod
enim Deus voluit , hoc idem Judæi et diabolus sed illi mala voluntate ,
Deus vero bona voluntate , scilicet ut Christus moreretur . Verumtamen illi
actum voluerunt quem Deus non voluit .
luntatis similitudinem : ergo Satanas non

voluit Christum mori, ut videtur.
3. Item , Nemo vult hoc unde destrui-
ARTICULUS VII. tur suum imperium : sed per mortem
.
Christi destructum est imperium diaboli :
An dæmones persuaserunt Judæis cruci- ergo dæmones cum sint astutissimi nole-
bant hoc .
figentibus Christum passionem ejus ?
SED CONTRA est hoc quod dicit Aposto- Sed contra.
lus , I ad Corinth . 11, 8 : Quam nemo
Deinde quæritur de hoc quod dicit in principum hujus sæculi cognovit : si
ultimo capitulo E , ibi , circa finem : « Quia enim cognovissent, numquam Dominum
idipsum mala voluntate fecerunt, quod gloriæ crucifixissent . Et exponit una
Glossa de dæmonibus : ergo persuaserunt
Deus bona voluntate fieri voluit, etc. »
Quæri enim potest, Si dæmones hoc eum crucifigi.
persuaserint, vel non ?
Videtur enim , quod non : quia SOLUTIO. Dicendum, quod primo per- Solutio.
1. Matth. xxvi , 19 , super illud, Nihil suaserunt , sed postea cum senserunt efli-
tibi et justo illi : dicit Glossa quod sicut caciam deitatis ejus per lætitiam Sancto-
diabolus initiavit mortem per fœminam , rum et temporis congruentiam et prophe-
ita etiam modo mortem quæ vitæ causa tiæ , doluerunt, sed revocare non potue-
est, voluit impedire per fœminam . Ergo runt, eo quod tunc humana malitia per-
videtur, quod hoc propria malitia fece- petrare voluit decretum Patris de redem-
runt , et non suasu dæmonis . ptione nostra facta per Christum : cui est
2. Item , Petrus dictus est satanas , quia honor et imperium in omnia sæcula sæ-
voluit Christum non mori : non autem culorum . Amen.
erat satanas per naturam : ergo per vo-
1 Cf. Act. XXI, 10 et seq. 2 Cf. Matth. xvi , 22 et 23.
XXVI 31
:
INDEX DISTINCTIONUM,
CAPITUM ET ARTICULORUM IN I SENTENTIARUM
(DIST . XXVI - XLVIII )
N.-B. ― Capita signantur litteris A, B, etc. , articuli vero numeris

arabicis .
DISTINCTIO XXVI .

lationem sive proprietatem personalem, secundum quod ipsis
personis assignantur.
A. De proprietatibus personarum , sed prius de hoc nomine hypostasis. 1

233679
Divisio Textus.
ART. 1. Quid sit hypostasis ?
2. An hypostasis sit in divinis eadem ratione quam in inferioribus ? 5
3. Quomodo hypostasis se habet ad essentiam ?
4. Qualiter se habet hypostasis ad personam ?
5. An per intellectum remaneat hypostasis subtracta proprietate ?
B. De proprietatibus personarum, et de nominibus earum relativis. 11

1235
Divisio Textus. 11
ART. 6. An in divinis sit relatio ?
7. Utrum relatio sola multiplicet Trinitatem ? -
484 INDEX DISTINCTIONUM , ETC.
8. Quid sit nofio , et in quo differt a relatione ? 16

9. Quæ sint veræ proprietates in divinis ? et, Quomodo differant a
relationibus et notionibus ? 17
10. Utrum in divinis sint finitæ vel infinitæ relationes, et omnes as-
sistentes ? 19
11. Quomodo et penes quid differant notiones in divinis ? et, An pro-
223
prietates plures quæ sunt in una persona , differant in illa ? 22
12. An supposita persona supponatur notio ? 23
C. Quod non omnia quæ de Deo dicuntur, secundum substantiam dicuntur :

quædam enim secundum rclationem dicuntur, nihil tamen secundum acci-
dens. 24
ART. 13. Utrum tantum tres sunt notiones in divinis ? 25
D. Quare dicatur esse proprium unigeniti quod est Filius Dei, cum etiam ho-
mines sintfilii Dei. 27
E. Quod homo dicitur filius Trinitatis, et Trinitas potest dici pater homi-
num. 28
F. Quod Spiritus sanctus dicitur proprie domum Dei, quia proprietate est do-
num, ut Filius nativitate : et utroque modo dicitur relative, et secundum
eamdem relationem . 28
G. An Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsa possit dici Spiritus sanctus ? 29
H. Quidam putant Spiritum sanctum non dici relative ad Patrem et Filium,

quia non vicissim respondent sibi vocabula, sed falso . 30
ART. 14. An liceat in divinis sine peccato diversimode opinari et loqui

de notionibus , cum quidam ponunt plures, quidam pauciores ?
33333
et, An falsa opinio faciat hæreticum ? 31

15. Quid exigatur ad gratuitam filiationem? 32
DISTINCTIO XXVII.
De proprietatibus personarum, secundum quod diversis nominibus

exprimuntur per vocabula magis usitata.
A. An easdem proprietates assignent Augustinus et Hilarius ? et, An istæ sint

332
quæ dicuntur paternitas , filiatio, et processio ?

333333333
Divisio textus.
ART. 1. An idém sit genuisse filium, et esse patrem ? 34
INDEX DISTINCTIONUM, ETC. 1485
B. Responsio ubi ostendit easdem esse proprietates. .. S 35
C. Quomodo non est omnino idem dicere, esse patrem, et genuisse vel habere
filium, ita et de aliis ? 35
ART. 2. Utrum Pater est Pater, quia genuit ., vel genuit quia est Pater ?
et, An proprietates determinent personas, et unde veniat
determinatum ? 36
D. Quod proprietates determinant hypostases, non substantiam , id est, natu-

ram . 37
Expositio textus. 37
E. Quod sunt alia nomina personarum casdem proprietates notantia, scilicet

39
genitus, genitor, verbum, imago.
F. Breviter summam colligit intelligentiæ prædictorum. 40
G. Generalis regula eorum quæ ad se, et eorum quæ relative dicuntur : quidquid
enim ad se, simul ambo dicuntur : sed non ita in prædictis relativis. 40
ART. 3. Quid sit verbum ? 40

4. Quæ sunt quæ a Sanctis attribuntur verbo, et penes quid acci-
piuntur? 42
3. Quid est dicere summo spiritui ? 44
6. Utrum verbum quandoque dicatur essentialiter sicut dicere ? 45
7. Ad cujus verbi similitudinem in inferioribus dicatur verbum in
divinis ? 46
ART. 8. Utrum Filius dicitur imago patris ? et. An spiritus sanctus sit
imago filii ? et , Quid dicatur imago ? 47
H. An secundum substantiam dicatur Deus de Deo , et hujusmodi ? 48
I. Quod tantum secundum nomen substantiæ dicitur de illo , non secundum

nomina personarum . 48
ART. 9. An solus Filius dicatur Deus de Deo ? 49
DISTINCTIO XXVIII.

lationem, seu proprietatem non personalem, quæ est innascibilitas.
A. Quod non tantum tres prædictæ proprietates sunt in personis, sed etiam quæ
aliis significantur nominibus, ut unigenitus . 50
486 · INDEX DISTINCTIONUM , ETC.
B. An sicut solus Pater dicitur ingenitus, dici debeat non genitus vel non
8888888
filius ? 50
Divisio textus. 52
ART. 1. An si ingenitum sit notio , plures sint notiones quam quinque ? 52
2. An innascibilitas sit notio Patris ? 56
3. Utrum innascibilitas et paternitas sint una notio , vel duæ ? 58
4. Utrum non intellecta paternitate Pater esset quis , quia inge-
69
nitus ? 59
3. An genitum et ingenitum dicant ens in eodem genere prædica-
menti ? 61
6. Utrum innascibilitas possit prædicari de paternitate ? et , Utrum
paternitas sit innascibilis ? et, An essentia sit innascibilis ? 62
C. Quæ sit proprietas secundum quam dicitur Pater ingenitus ? 61
D. Ariani nitebantur probare alterius substantiæ Patrem , alterius Filium, quia

ille ingenitus, iste genitus : quibus respondens Ambrosius dixit se hoc
nomen in Scripturis non legisse divinis. 64
ART. 7. An origo etiam possit dici notio ? 65
E. An diversum sit esse Patrem et esse Filium ? 65
ART. 8. An accidens possit separari a suo subjecto ? ' 66
F. Quomodo dicatur sapientia genita vel nata : an secundum relationem, an

substantiam ? 67
G. Quod imago aliquando dicitur secundum essentiam. 68
ART. 9. Utrum imago dicatur relative ? et, Utrum solus Filius dicatur
imago ? 68
10. Utrum verbum et sapientia nata sint idem ? et, Utrum in verbo
semper intelligatur respectus ad creaturam ? et, Quid addit
dicere super intelligere ? 70
11. Utrum sicut dicitur, Verbum est idem quod nata sapientia : ita
dicit possit, quod Spiritus sanctus sit procedens bonitas ? 72
DISTINCTIO XXIX .
De his quæ proprie et æternaliter dicuntur de Deo secundum pro-

prietalem non personalem, quæ est communis spiratio significata
per hoc nomen, principium .
2233
A. De principio quod relative dicitur, et multiplicem notat relationem . 73
Divisio textus. 73
INDEX DISTINCTIONUM , ETC. 487
ART. 1. An principium sit univocum in triplici ratione sua, scilicet

notionali, personali , et essentiali ? et, An Pater dicatur prin-
cipium Fili , et Pater et Filius principium Spiritus sancti
univoce ? 74
2. Utrum secundum rationem intelligendi principium secun-
dum essentiam dictum , sit ante principium notionaliter di-
clum , vel e converso ? 73
3. Secundum quam rationem sumatur principium, cum dicitur,
Pater est principium sine principio : aut essentialiter aut
25
notionaliter ? 76
B. Quod ab æterno Pater est principium , et Filius, sed Spiritus sanctus non :
imo cœpit esse principium. 77
ART. 4. An Pater et Filius sint unum principium Spiritus sancti , vel

plura ? 78
5. Utrum sicut Pater et Filius et Spiritus sanctus dicantur unus
creator, ita Pater et Filius possint dicit unus spirator ? 80
C. Hic ostendit quomodo Pater sit principium Filii, et ipse et Filius principium
Spiritus sancti. 81
68
ART. 6. An Pater et Filius sint idem principium Spiritus sancti ? 82
D. Cum Pater et Filius sint unum principium Spiritus sancti, quæritur an

eadem notione ? 83
ART. 7. Utrum notionis qua Paler et Filius dicuntur principium Spiri-

tus sancti , non habeamus nomen proprium ? 84
8. Utrum si principium dicit notionem, possumus dicere princi-
pium de principio ? 84
9. Quare a quinario notionum Deus non dicitur quinus ? 85
DISTINCTIO XXX .
De his quæ proprie et temporaliter dicuntur de Deo.
A. De his quæ temporaliter de Deo dicuntur et relative secundum accidens ,

quod non Deo sed creaturis accidit. 86
88888
Divisio textus. 86
ART. 1. An aliquid dicatur de Deo temporaliter ? 87
2. Utrum ista nomina, creator, dominus, rex, etc. , prædicent in
88
Deo aliquod accidens ? 89

3. An prædicta nomina significent essentiam aut aliquid aliud ? . 90
488 INDEX DISTINCTIONUM, ETC.
B. Oppositio, quod non ex tempore sit dominus, quia est dominus temporis quod
non est ex tempore. 91
ART. 4. An tempus potest dici incepisse ? 93

5. Cum hæc nomina, servus , creatura . et familia, dicant respe-
ctum realem , utrum in creatore aliquis realis respectus eis
respondeat ? 94
35
6. Utrum hæc nomina , dominus, rex , etc. , conveniant Deo ab
æterno ? 96
7. An Deus dicatur dominus temporis ex tempore ? 96
C. Hic solvitur quæstio qua quærebatur , Utrum Spiritus sanctus dicatur datum
relative ad se, cum ipse det se ? 97
ART. 8. An Spiritus sanctus referatur ad se , cum datum ad dantem re-

fertur ? 97
DISTINCTIO XXXI .
De significatione relativorum quæ communiter et æternaliter de

Deo dicuntur, ut similis , et æqualis.
A. Quomodo dicatur Filius æqualis Patri ? an secundum substantiam , an se-

cundum relationem, ita et similis ? 98
Divisio textus . 99
ART. 1. An Magister hic bene determinat de appropriatis ? 99
2. Penes quid attenditur ratio in appropriatis ? et, Utrum non
existente proprio, possit esse aliquid appropriatum ? 100
3. Utrum similitudo et æqualitas dicuntur relative , vel ad se ? 101
B. Hic quomodo dicatur similis, et quid sit similitudo ? 102
ART. 4. An nomen similitudinis aliquid in divinis ponat ? 102

J.
C. De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate personarum propria ostendit. 104
105
D. De Spiritu sancto quare usus dicatur ?
E. Quod secundum hanc propositionem non distinguuntur ibi proprietates per-

sonarum tres. 105
F. Quare dicatur Hilarius propria personarum assignasse in verbis prædictis,

cum ibi non sint expressæ proprietates ? 106
ART. 5. Quare æternitas appropriatur Patri ? 106

6. Quare imago appropriatur Filio ? et , Quare Filius dicatur spe-
cies Patris ? 107
7. Quare usus attribuitur muneri sive Spiritui sancto ? 109
8. Utrum Filius bene dicatur ars Patris ? 103
G. Quod earum lem personarum distinctionem notat Augustinus aliis verbis sine
expressione trium personarum. 110
H. Quare Patri attribuatur unitas, et Filio æqualitas ? 110
ART. 9. Quare Patri attribuitur unitas ? 111

10. Quare æqualitas attribuitur Filio , et etiam similitudo ? 113
11. Utrum Spiritui sancto debeat attribui unitatis et æqualitatis
concordia sive connexio ? 114
1. Quare Pater et Filius dicantur esse unum vel unus Deus, sed non unus ?
quia res ejusdem naturæ recte possunt dici unum simpliciter esse, et cum
adjectione : res vero diversæ naturæ non possunt dici unum, nisi dicatur
quid unum. 114
K. Quare dicitur esse æqualitas in Filio , cum sit una æqualitas trium ? 116
L. Quare in Spiritu sancto dicitur esse utriusque concordia vel connexio ? 116
ART. 12. An Pater et Filius dici possunt unus ? 117

13. An Paulus et Apollo, et qui plantat et qui rigat , possunt dici
unum ? 117
14. Utrum positis duobus innascibilibus, sequeretur duos esse Deos ?
et, An Filius caput omnium est, et caput Christi Deus ? et, An
universæ creaturæ referantur ad Deum ? 118
DISTINCTIO XXXII .
Movet et solvit dubitationem ortam ex appropriatione qua Spiritui

sancto appropriatur concordia in fine præcedentis distinctionis,
ibi, « Quod autem in Spiritu sancto . »
A. Utrum Pater vel Filius Spiritu Sancto diligat, cum diligere idem Deo sit
quod esse? 120
B. Hæc quæstio insolubiliter est, humanum superans sensum : in qua auctori-

tates sibi occurrunt. 120
Divisio textus. 121

ART. 1. An istæ sunt veræ, Pater diligit Filium Spiritu Saucto , et
Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto ? 121
2. Quæ istarum sunt magis propriæ, Pater et Filius diligunt Spiri-
tu sancto , vel per Spiritum sanctum , vel amore qui est Spi-
ritus sanctus , vel amore qui procedit ab ipso ? 127
C. Ulrum Pater sit sapiens sapientia quam genuit, sicut diligit amore qui ab
ipso procedit? 128
ART. 3. Utrum Pater sit sapiens sapientia genita ? et, Utrum Pater no-
vit se in Filio vel in verbo ? 128
4. An Pater sit sapiens sapientia genita ? et, Utrum potest conce .
di, quod Pater sapit Filio , vel sapit per Filium : sicut conce-
ditur, Pater novit in Filio ? 130
D. Utrum Filius sit sapiens sapientia genita, vel ingenita? 131
ART. 3. An Filius sit sapiens sapientia ingenita ? 132
E. An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum ? 132
ART. 6. An Filius sit sapiens seipso , vel seipsum ? 133

7. Utrum possumus concedere , quod Filius operatur per Patrem ,
et una persona per aliam , et omne agens citra Deum est
infirmum ? 133
F. An una tantum sit sapientia Patris ? 134
G. Quod in Trinitate est dilectio quæ est Trinitas : et tamen Spiritus sanctus
est dilectio, quæ non est Trinitas : nec ideo duæ sunt dilectiones : ita et de
135
sapientia.
H. Qua ratione Pater non dicitur sapiens ea sapientia quam genuit : eadem
videtur debere dici quod non sit diligens Pater vel Filius dilectione quæ
136
ab utroque procedit.
136
1. Quod et hæc quæstio inexplicabilis est, quæ excellit infirmitatem hominis.
ART. 8. Utrum una tantum sit sapientia Patris? 137

DISTINCTIO XXXII.
De nominibus substantialibus et proprietatibus in comparatione

secundum convenientiam et differentiam ad essentiam et personas.
A. Utrum proprietates personarum sint ipsæ personæ vel Deus, id est, divina
essentia ? 138
B. Quod proprietates sint divina essentia . 139
Divisio textus. 139

ART. 1. An liceat proprietates abstracto nomine significari, ut paterni-
tas ? 139
2. An notio sit aliquid in persona, et an sit ipsa persona ? 141
C. Auctoritate adstruit, quod proprietas sit natura . 143
ART. 3. An proprietates sunt essentia divina ? 144

4. Utrum in divinis essentialia quocumque modo significata , præ-
dicentur de notionibus ? 145
D. Quidam negant, scilicet proprietates esse personas et divinam naturam, et

quare? 146
E. Responsio ad præmissa auctoritate nitens. 146
Divisio textus . 147

ART. 5. Utrum relationes divinæ sunt assistentes, sicut dixit Gilber-
tus Porretanus ? 147
F. Quomodo improbi hæretici insistant alia addentes ? 152
ART. 6. Qualiter proprietates sunt in essentia ? 152
G. Responsio contra hanc eorum oppositionem , ubi traditur proprietates non

penitus ita esse in Dei essentia, sicut in hypostasibus dicuntur. 153
H. Quæritur, Quomodo proprietates possunt esse in natura , ut tamen eam non

determinent ? 153
ART. 7. Utrum notionalia secundum modum intelligendi vicinius se

habeant ad hypostates sive personas , quam ad ipsam essen .
tiam ? et . Utrum ratione hujus vicinitatis personalia adje-

cliva dicantur de notionibus ? 154
8. An personalia adjectiva vicinius aliquo modo se habent ad no-
tiones quæ conveniunt cum ipsis , quam ad alias ? 155
I. Quibus auctoritatibus opinionem suam , scilicet quod proprietas Patris vel

Filii non sit Deus, muniant ? 156
K. Aliis etiam verbis Augustini utuntur ut asserant quod dicunt, scilicet pro-
prietates personarum non esse Dei substantiam. 137
:
ART. 9. Quomodo accipiantur hæc verba Augustini, Non quo Pater est,
substantia est. 158
DISTINCTIO . XXXIV .
De comparatione personæ sive rei naturæ ad naturam, vel de

comparatione personarum ad essentiam .
A. Opinio quorumdam non idem esse personam et essentiam vel naturam di-
centium,et camdem essentiam non posse esse Patrem et Filium et Spiritum
sanctum. 159
B. Hic docet quomodo obviat ipsius Scripturæ circumstantia, et qualiter prædi-

cta intelligi debeant : et quod Spiritus sanctus est res unius naturæ Pa-
tris, et Filii, et est ipsa natura. 160
C. Quod propter res creatas illud dixerit, non idem est natura et res naturæ. 161
Divisio extus. 162

ART. 1. Utrum persona sit essentia , vel non , sicut dixit Gilbertus Por-
retanus ? 162
: D. Quod non aliud est Deus et quæ sua sunt, ita ut insint : alia enim sunt quæ ·
insunt, alia quæ non insunt. 165
ART. 2. Utrum persona a natura differat secundum intelligentiæ

rationem ? 166
E. Utrum ita possit dici, unus Deus trium personarum , vel tres personæ unius
Dei : ut dicitur, una essentia trium personarum , et tres personæ unius
essentiæ? 166
FC.
ART. 3 Utrum liceat dicere , tres personæ sunt unius essentiæ et
tres personæ sunt essentiæ, sicut unius essentiæ : et una
essentia trium personarum? 167
INDEX DISTINCTIONUM , ETC.: 493
F. Quod licet potentia, sapientia, bonitas de Deo secundum substantiam dican-

tur in Scriptura , tamen solent hæc nomina distincte ad personas interdum
referri. 168
ART. 4. Utrum potentia , sapientia , et bonitas faciant summum bonum ? 169
G. Quare id fiat, scilicet quod Patri potentia , Filio sapientia attribuatur ? 169
H. Quare Spiritui sancto bonitas attribuatur ? 169
I. De hoc nomine , óµoośσ:ov , ubi in auctoritatem receptum sit, et quid signifi-

cet ? 170
ART. 3. An appropriatio qua Deo attribuuntur appropriata, tantummodo

fiat per nos et a nobis ? 170
K. De nominibus quæ translative et per similitudinem de Deo dicuntur. 171
L. Nihil dignum excellentia ineffabilis Trinitatis se tradidisse dicit, ad alia

transiturus. 172
ART. 6. Utrum per translationem omnia nomina creaturarum possunt

attribui Deo ? et e contra, An nomina Dei possint attribui
creaturis ? 172
DISTINCTIO XXXV .
De scientia Dei in generali secundum sc.
A. De quibusdam quæ secundum substantiam de Deo dicuntur, quæ specialem

ejflagitant tractatum, scilicet de scientia, et præscientia, et providentia, et
dispositione, prædestinatione, voluntate, et potentia. 174
Divisio textus. 175

ART. 1. Utrum scientia Dei sit univoca scientiæ nostræ, vel scientiæ
Angelorum ? 476
ART. 2. An scientia divina sit universalis vel particularis ? in actu ,
vel in potentia , vel in habitu ? 178
3. An de scientia . potentia, et voluntate debet esse tractatus pro-
prius ? et, Penes quid illa tria sumuntur ?…… 182
4. An Magister bene et sufficienter enumèret partes scientiæ , et
penes quid sumantur? ... 18+
B. Utrum scientia, vel præscientia, vel dispositio , vel prædestinatio potuerit

esse in Deo, si nulla fuissentfutura ? 185
ART. 5. Utrum Dei scientia sit æterna et immutabilis ? 186
C. Responsio quod præscientia, et dispositio , et prædestinatio, quasi relative

dicuntur ad futuras res vel faciendas. 187
D. Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus , sed etiam de æternis. 188
ART. 6. An hoc nomen , creator, significat divinam essentiam ? 188
E. Quare omnia dicantur esse in Deo , et quod factum est habet vitam esse in
eo ? 189
ART. 7. An in mente divina sunt idea ? 189

8. An ideæ sunt in mente divina in ratione scibilis speculativi,
vel practici ? 192
9. An in Deo sit una idea vel plures ? 192
10. An in Deo sunt ideæ omnium, et maxime materiæ primæ ? 193
11. Utrum creaturæ alio modo innotuerint Deo factæ, quam fuerint
notæ faciendæ ? 196
12. Utrum omnia sunt in Deo vita et lux ? et si sic, Utrum in ra-
tione speculativi vel practici ? 199
F. Quod eadem ratione dicuntur omnia ei præsentia. 201
ART. 13. An creaturæ dicuntur pulchra secundum quod sunt in actu

existendi , vel secundum quod sunt in divina mente ? 202
14. An in Deo esse est in Dei cognitione esse ? et, Quare sicut
dicuntur ideæ plures , vel rationes : non dicuntur scientiæ,
vel sapientiæ plures, vel verba plura ? et, Quomodo diffe-
runt paradigma, exemplaria , idem , et rationes ? 203
DISTINCTIO XXXVI .
Quomodo res sunt in Dco ?
A. Utrum concedendum sit, omnia esse in Dei essentia, vel in eo per essentiam :
ut omnia dicuntur esse in Dei cognitione vel præscientia ? 204

ART. 1. An omnia esse in Deo, conveniat potentiæ, vel sapientiæ, vel
voluntati , vel omnibus his ? 205
2. An idem sit esse in Deo cognoscente , et ejus scientia ? 206
3. An Deus sit et cognoscit uno , vel pluribus ? 208

4. Utrum Deus intelligat unum tantum , vel plura, vel omnia ? 212
5. An intellectus Dei habeat aliquem transitum super res de uno
in aliud ? 212
B. Utrum mala debeant dici esse in Deo , ubi sunt omnia bona, cum utraque
sint in ejus cognitione et præsentia ? omnia enim cognoscit. 213
ART. 6. An inala habeant in Deo speciem vel ideam vel cognoscantur

in quantum ab arte discordant ? et, Utrum cognoscantur a
Deo secundum intellectum speculativum vel practicum ? et ,
An malum sit in Deo vita et lux ? 215
7. An Deus sciat diversa , composita, materialia, contingentia, et
temporalia ? 216
C. Hic aperit quare bona tantum dicantur esse in Deo , et non mala. 218
ART. 8. Utrum Deus sciat quæ facturus est, quæ fecit, quæ facere pot-
est et numquam faciet, et tandem infinita actu ? 218
9. An scientia Dei bene dividatur in scientiam , approbationis , et
simplicis notitia ? 220
D. Quod idem est omnia esse ex Deo, et per ipsum, et in ipso ? 221
ART. 10. An idem sunt esse in Deo, et ex Deo, et per ipsum : et in ipso
esse, vivere , et moveri ? 222
E. Quod omnia ex Patre, et per Patrem, et in Patre sunt : ita et de Filio et de

Spiritu sancto est dicendum, licet propter personas fiat distinctio. 223
ART. 11. An res sunt in Deo ratione personæ, et non essentiæ, vel no-
tionis ? 223
F. Quod non omnia quæ ex Deo sunt etiam de ipso sunt : sed e converso . 294
G. Quæ dicta sunt summatim colligit. 224
ART. 12. An sit idem dicere , ex ipso, et de ipso? 224
DISTINCTIO XXXVII .
Quomodo Deus est in rebus et locis corporalibus ?
A. Quibus modis dicatur Deus esse in rebus ? 226
Divisio textus. 227

:496 INDEX DISTINCTIONUM , ETC.
ART. 1. An Deus sit ubique , et in omni re ? 228

2. An sit idem Deum esse ubique , et esse in omni re ? 231
3. An sit idem Deum esse in omni loco , et ubique , et ubicumque ? 232
4. An ab æterno conveniat Deo esse ubique , et in omni re ? 233
5. An Deus bene dicatur esse in rebus quinque modis ? • 234
6. An Deus multis modis sit in rebus, ut aliter in templo , aliter
in cœlo, aliter in anima ? 236
7. An Deus sit ubique, et in omni tempore ? et , An conceden-
dum sit quod Deus est hic, vel ibi , vel alibi quam hic ? 237
8. An soli Deo conveniat esse ubique ? 239
B. Quod in Sanctis non modo est, sed etiam habitat, qui non ubicumque est, ibi
habitat. 240
ART. 9. Utrum inesse per gratiam sit inesse simpliciter, vel secundum
quid tantum ? 241
10. An idem sit essentialiter, præsentialiter, et potentialiter
inesse ? 242
11. An Deus et Spiritus sanctus sint in diabolo et damnatis , et
possint esse cum malis et justis ? 242
C. Ubi erat vel habitabat Deus antequam esset creatura ? 243

ART. 12. An Deus sit in se ? et, Utrum potest concedi , quod Deus nus-
quam est , et quod est alibi ac in seipso ? 244
13. An Deus bene dicatur habitare apud se , et esse apud se ? 245
D. Multa hic breviter docet quæ confirmant prædicta. 245
ART. 14. An Spiritus tam creatus quam increatus potest dici in loco ? et ,
Utrum duo spiritus possunt esse in eodem loco ? 246
E. Quod Deus inhabitor est quorumdam nondum cognoscentium Deum, et non

quorumdam cognoscentium. 248
ART. 15. An parvuli pertinent ad templum Dei ? 249
F. Quomodo Deus totus ubique sit per essentiam , non potest intelligi ab hu-
mano sensu . 249
Divisio textus. 249
G. Quorumdam opinio, qui præsumunt ostendere quomodo Deus ubique sit per
230
essentiam, potentiam , et præsentiam .
H. Quod Deus cum sit in omnibus rebus , non tamen sordibus rerum inquinatur. 230
ART. 16. An Deus potest dici esse in loco ? 231

17. Quomodo Deus inest omnibus et non inquinatur ? 231
I. Quod Deus ubique sit et in omni tempore, non tamen localis est, non cir-
cumscriptibilis, nec loco, nec tempore movetur. .. 252
K. Quid sit mutari secundum tempus ? 253

ART. 18. Utrum idem sit esse in loco , est esse locale ? et, Quomodo con-
veniant Deo, spiritui creato, et corpori ? 254
19. An divina essentia omnino illocalis et incircumscriptibilis est,
et immobilis ? et , Quomodo intelligitur Deus ambulare ? 255
20. An omnis mutatio sit in loco , vel tempore ? 255
21. An Deus est in omnibus non inclusus, et extra omnia non
exclusus ? et, Quomodo dicitur Deus novus et antiquus ? 256
L. Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non moveri loco, nec esse
locales. 257
ART. 22. Utrum Angelus moveatur secundum locum ? 257

23. An Angelus moveatur secundum locum transeundo spatium ? 260
24. An motus Angeli sit in tempore , vel in nunc ? 262
M. Hic respondetur eis. 266
ART. 25. An in uno loco spirituali possunt esse duo spiritus sine coan-
gustatione sui ? 266
N. Conclusio ex prædictis, quod spiritus creati sunt locales et circumscriptibi-

les quodammodo, Spiritus vero Dei omnino incircumscriptibis. 268
ART. 26. An Angeli sunt circumscriptibiles ? 268
O. Cum repetitione superiorum confirmat auctoritatibus Deum esse sine locali

motu. 269
ART. 27. An una sapientia numero potest esse in mentibus diversorum ? 270
28 An potius dicendum sit , quod Deus est alicubi , vel alia sunt
in ipso ? 273
P. Oppositio qua videtur probari quod Deus mutetur loco. 274
ART. 29. An Deus faciendo aliquid quod prius non fecit, mutetur ? 274
Q. Epilogus, ubi exponitur quare in prædictam venerit disceptationem . 275
ART. 30. Utrum res prius concipiatur repleri a Deo , quam materia a for-
ma, et locus a locato ? 275
XXVI 32
DISTINCTIO XXXVIII .
De modis divinæ scientiæ vel cognitionis. Utrum Deus cognoscat

mutabiliter, vel immutabiliter, et quomodo ?
A. Hic redit ad propositum , repetens superius dicta ut addat alia. 277
"E. Inconvenientia ostendit quæ sequerentur , si diceretur scientia vel præscientia

causa omnium rerum quæ ei subsunt. 278

ART. 1. An præscientia Dei sit causa rerum ? 279
2. An aliqua veritas fuit ab æterno præter Deum ? 282
C. Quod res futuræ non sunt causa scientiæ vel præscientiæ Dei. 284
D. Quid ex prædictis tenendum sit cum determinatione auctoritatum ? 284
ART. 3. An scientia Dei causetur a rebus ? 286
E. Contra hoc quod dictum est præscientiam Dei non posse falli, oppositio. 287
ART. 4. An præscientia Dei imponat rebus necessitatem ? 288
DISTINCTIO XXXIX .
De immutabilitate vel perfectione divinæ essentiæ vel cognitione.
A. Utrum scientia Dei possit augeri vel minui, vel aliquo modo mutari ? utrum-
que enim videtur posse probari. 291
Divisio textus. 292

ART. 1. An scientia Dei potest augeri ? 292
2. An Deus simul et eodem sciat et intelligat multa ? 294
INDEX DISTINCTIONUM , ETC. 4:09
3. An Deus mutabilia sciat immutabiliter, et opposita sciat eodem

modo ? 294
4. An Deus sciat actu infinita ? 296
261
B. Oppositio, an Deus possit noviter vel ex tempore scire vel præscire aliquid ?
ART. 5. Utrum scientia Dei sit enuntiabilium ? 293

6. Utrum modo Deus potest scire, sicut potest scivisse vel præ-
scivisse ab æterno ? 298
7. An concedendum sit Deum posse scire quod ipse prius nescivit ? 299
299
C. Utrum Deus possit scire plura quam scit ?
ART. 8. An Deus potest plura scire quam scit ? 300
D. Quod videtur adversum illi sententiæ qua supra dictum est, Deum semper et
simul scire omnia. C00
E. Brevis summa prædictorum cum additione quorumdam. 301
ART. 9. An Deus habeat notitiam singularium ? 302
DISTINCTIO XL.
De scientia Dei quantum ad speciales effectus, scilicet de præ-

destinatione et reprobatione.
A. Quid sit prædestinatio, et in quo differat a præscientia ? 303
Divisio textus. 303

ART. 1. Ad quod attributorum debet reduci prædestinatio , utrum scili-
cet ad potentiam , sapientiam , vel voluntatem ? 201
2. Quid est prædestinatio in re ? 303
3. Quid est prædestinatio diffinitione ? 206
4. An prædestinatio sit entis, vel non entis ? 310
5. Utrum prædestinatio sit æterna vel temporalis ? et, An ponat
aliquid in tempore in prædestinato ? 311
6. An prædestinatio sit solius rationalis creaturæ , vel etiam alte-
rius ? 312
7. An prædestinatio sit omnis rationalis creaturæ, vel hominis
tantum ? et, An Christus sit prædestinatus ? 513
8. Utrum prædestinatio sit omnium hominum, vel quorumdam
tantum ? 315
( 500 INDEX DISTINCTIONUM , ETC ,
9. An prædestinatió multiplicetur secundum singulos prædesti

natos , vel omnes prædestinati sunt in uno ? 316
10. An prædestinatio potest esse sine præscientia ? et , Quare re-
probatio potius dicitur præscientia , quam prædestinatio ? 317
B. An aliquis prædestinatorum possit damnari, vel reproborum salvari ? 317
ART. 11. Utrum tam numerus numerans quam numerus numeratus

electorum certus sit ? et, Utrum scriptus in libro vitæ deleri
possit de ipso ? 318
12. Qua certitudine est certus numerus electorum ? 320
13. Quomodo debet hæc auctoritas intelligi qua dicitur, Tene quod
habes, ne alter accipiat coronam tuam ? 322
14. An prædestinatus potest damnari , et præscitus salvari ? 323
15. Quid intelligitur per conditionem implicitam , cum dicitur,
Prædestinatum necesse est salvari ? 324
C. Quomodo adhuc instant quæstioni ? 324
ART. 16. Utrum prædestinatum necesse est salvari ? 325
D. Quid sit reprobatio Dei, et in quibus consideretur ? et, Quis sit prædestina-
tionis effectus ? 329

ART. 17. An Deo conveniat eligere ? 330
18. Quid est electio ? 331
19. Utrum electio secundum rationem intelligentiæ sit ante præ-
destinationem, vel post ? 333
20. Ad quid est electio ? 333
21. Cujus est electio ? 334
22. An prædestinatio sit causa oppositionis gratiæ ? et , An causa
necessaria, contingens, communis vel propria ? 334
23. Utrum obduratio sit effectus reprobationis æternæ ? et, An
Deus sit causa reprobationis ? 336
DISTINCTIO XLI.
Utrum prædestinatio et reprobatio sint ex meritis nostris ?
A. Utrum aliquod sit meritum obdurationis et misericordiæ ? 337
B. Opinio quorumdam in qua fuit aliquando Augustinus , sed postea retra-

ctavit. 538

ART. 1. An prædestinatio possit juvari orationibus Sanctorum ? .339

2. Utrum prædestinatio cadat sub merito prædestinati, ita quod
aliquis sibi mereatur prædestinationem ? 340
3. An præscientia meritorum sit causa prædestinationis ? 342
C. His videtur contrarium quod alibi ait Augustinus. 345
D. Opinio quorumdam falsa de occultis Dei disserentium carnaliter. 346
E. Quæstio. 347
ART. 4. Utrum sicut voluntas Dei habet se ut causa in prædestinatione ,

ita etiam se habeat in reprobatione ? 347
F. An ea quæ semel scit Deus vel præscit , semper sciat et præsciat, et semper
scierit vel præscierit ? 348
G. Hic de scientia , dicens Deum semper scire quæ semel scit. 348
ART. 5. An scientia Dei sit variabilis ? 349

6. An Deus sciat omnia complexa, ut propositiones, et enuntiabi-
lia quæ quandoque scivit ? 349
7. Utrum enuntiabilia semper sint vera ? 351
8. An prima veritate sint omnia vera quæ vera sunt ? 352
DISTINCTIO XLII.
De potentia Dei in comparatione ad possibilia quæ potest.
A. De omnipotentia Dei, ubi prius consideratur quare dicatur oinnipotens ? 354
Divisio textus. -354

ART. 1. An omnipotentia Deo conveniat ? et, An ipse tota potentia
agat in omnipotentia sua ? 355
2. An omnipotentia sit proprium solius Dei ? 358
· Quæritur, cum omne proprium sit de consequentibus essen-
tiam, ut dicit Boetius , ratione cujus quod est in essentia , vel
substantia divina, an ista omnipotentia sequitur essentiam
divinam ? Et, An incommutabilitas vel omnipotentia imme-
diatius sequatur divinam essentiam ? 359
4. Quid respondeat omnipotentiæ divinæ a parte rei? 360
5. An potentia divina æquatur scientia ? 361
6. An Deus potest facere omne impossibile, tam per accidens,
quam per se ? 362
7. An et quomodo Deus potest omnia facere ? 366
B. Quomodo dicatur Deus omnia posse , cum nos multa possimus quæ ipse non
potest ? 367
C. De aliis objicitur. 368
D. Item, de aliis opponit. 368
ᎪᎡᎢ . 8. An Deus potest ambulare , loqui , peccare , mori, falli , miser fieri ,
et vinci ? 369
E. Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur. 369
F. Quibusdam auctoritatibus traditur , quod dicitur omnino omnipotens , quia

potest quidquid vult. 370
G. Determinatio præmissarum auctoritatum . 371
Divisio textus. 371

ART. 9. Utrum possibile simpliciter dicatur secundum causas inferio-
res, vel superiores ? 371
H. Oppositio. 373
ART. 10. An omipotentia possit convenire aliis a Deo ? et, An sit commu-
nis tribus personis ? et, An potest convenire beatis ? 374
DISTINCTIO XLIII.
De potentia Dei in comparatione ad quantitatem : ostendens ejus

immensitatem, sive quantum Deus possit.
A. Opinio quorumdam dicentium Deum nihil posse nisi quod facit. 375
B. Secunda ratio. 375
C. Responsio ad prius dictum. 376
Divisio et expositio textus . 376

ART. 1. An potentia Dei sit infinita ? 377
2. An potentia Dei possit finiri ad actus ,' vel non ? 379
3. An Deus aliqua fecerit vel possit quæ nec bonum nec justum
est fieri ? et, An potest facere injustum vel præter vel contra
justitiam ? et, Utrum potest damnare Petrum , et salvare
Judam ? 380
D. Tertia illorum ratio. 382
Expositio textus . 383
E. Auctoritatibus utuntur in assertionem suæ opinionis. 384
ART. 4. Cur Deus apud quosdam non fecerit virtutes ? 385
DISTINCTIO XLIV.
De potentia Dei în comparatione ad modum sive qualitatem reram,
A. Au Deus possit facere aliquid melius quam fecit ? 387
B. Quæstio qua illi arctantur. 387
Divisio textus. 388

ART. 1. An Deus ab æterno res facere potuit ? et , Utrum potuit prius
facere mundum quam fecit ? 388
2. An ea quæ fecit Deus, potuit facere meliora ? 391
3. An bonitatem quæ resultat ex ordine universi , potuit Deus me-
liorem facere quam fecit ? 392
4. Utrum Deus potuit et non voluit, aut voluit et non potuit mun-
dum meliorem facere ? 394
C. Utrum alio vel meliori modo possit facere quam facit? 395
ART. 3. An Christus , beata Virgo , Angelus , et Adam potuerunt meliores

fieri quam facti sunt ? et , An Christus sit de universitate
operum Dei ? et , Quomodo intelligitur, quod beata Virgo sit
exaltata super choros Angelorum ? 396
D. Utrum Deus semper possit omne quod olim potuit ? 398
ART. 6. An Deus semper possit quod potuit ? 99

!
DISTINCTIO XLV .
De quidditate voluntatis Dei .
A. De voluntate Dei, quæ essentia Dei est una et æterna, et de signis ejus . 400
B. Quod licet idem sit Deo velle quod esse, non tamen potest dici Deus esse
omnia quæ vult. 400
C. Quis sit sensus horum verborum , Deus scit , vel , Deus vult. Item, Deus scit
omnia, vel, vult aliquid ? et, Quid de Deo in his prædicetur ? 401
Divisio textus. 401

ART. 1. An in Deo sit voluntas ? 402
2. Quid est voluntas divina ? et, An sit idem cum Dei essentia ? 403
3. An in hoc loco bene situetur tractatus de Dei voluntate ? 404
D. Quod Dei voluntas summe bona, causa est omnium quæ naturaliter sunt :
cujus causa non est quærenda , quia nullam habet, cum sit æterna. 405
Divisio textus. 406

ART. 4. An divina voluntas sit causa ? 406
5. An voluntas Dei sit causa omnium rerum quæ subsunt suæ po-
tentiæ ? et, Quare Deus non dicitur omnivolens, sicut omnipo-
tens et omnisciens ? 407
6. An voluntas divina sit communis vel propria , necessaria vel
contingens omnium causa ? 408
7. An voluntas Dei habeat causam ? 409
E. Quod voluntas Dei prima et summa causa est omnium. 410
ART. 8. Utrum voluntas divina sit prima causa omnium rerum ? 411
F. Quibus modis accipitur Dei voluntas ? 412
Divisio textus. 412

ART. 9. Utrum voluntas beneplaciti sit multiplex , sicut voluntas signi ? 412
10. An divina voluntas sit mutabilis ? 413
G. Quod secundum figuram dicitur voluntas Dei præceptio, prohibitio , consi-

lium, permissio , operatio : et ideo pluraliter dicit Scriptura voluntates. 414
Divisio textus. 415

ART. 11. An tantum quinque sint signa voluntatis divinæ ? 415
H. Quare præceptio et prohibitio et consilium dicantur Dei voluntas ? 416
1. Ubi voluntas Dei pro præcepto et consilio accipiatur ? 417
Art. 12. An in Deo sit consilium ? 417
K. Quod Deus non vult ab omnibus fieri omnia quæ præcepit, vel non fieri quæ
prohibet. 418
ART. 13. An Deus bene præceperit Abrahæ immolare filium suum ? 418
L. De permissione et operatione ubi dicantur Dei voluntas. 419
M. Quinque supra sunt proposita quæ dicuntur secundum tropum, et ideo dis-
tinguat lector ubique pro quo eorum accipiatur voluntas. 420
Expositio textus. 420
DISTINCTIO XLVI .
De impletione voluntatis Dei qualiter impleatur ?
A. Illi sententiæ qua dictum est, Dei voluntatem non posse cassari, quæ ipse
est, quædam videntur obviare. 421
B. Solutio, quomodo intelligendum sit illud, Volui congregare , et noluisti . 422
C. Quomodo intelligendum sit illud, Qui vult omnes homines salvos fieri. 422

ART. 1. An voluntas beneplaciti in Deo per aliqua possit impediri ? 423
D. Utrum mala Dei voluntate fiant , an eo nolente ? 425
Divisio textus. 425

ART. 2. An bonum sit mala fieri vel mala esse ? 425
E. Quare dicunt quidam Deum velle mala esse vel fieri ? 428
ART . 3. In quo ponitur bonitas ista, cum dicitur, Bonum est malum
fieri ? et, An bonum est malum facere ? et, An potest concedi ,
bonum est malitiam fieri ? 429
4. In quid sicut in volitum notatur transire voluntas, cum dicitur,
Deus vult malum fieri vel esse ? 430
F. Hic ponit rationes illorum qui dicunt Dei voluntate non fieri mala vel non
esse. 432
Divisio textus. 432

ART. 5. Quæ differentia est inter istas propositiones , nolle hoc , et non
velle hoc, et velle hoc non fieri? 433
G. Quomodo intelligendum sit illud Augustini, Mala fieri bonum est . 433
A 6. An malum sit expediens universo , et conferens ad complemen-

tum universi ? 434
H. Quadripartita boni acceptio. 436
ART . 7. Penes quid accipitur divisio bonorum et defectuum quos Ma-

gister enumerat in Littera ? 436
1. Quod mala universitati valent, et facientibus sua propria, vel patientibus

aliena prosunt, electis tantum . 437
ART. 8. An alicui facienti malum potest evenire ex malo bonum ? 437
K. Ex prædictis concludit ostendens esse bonum fieri mala multis modis. 438
L. Quod in Deo non est causa ut sit homo deterior. 439
Expositio textus . 439

ART. 9. Quare Deus permittit malum fieri , si non est auctor mali ? 439
M. Aliter probat, quod Deo auctore non fiunt mala. 440
10. An malum faciens tendat in non esse ? 441
N. Objectio quorumdam sophistica , qua probare nituntur ex Deo esse quod

mala fiant. 442
Divisio textus. 442

ART. 11. Quid est veritas ? 442
12. Quot modis dicatur veritas ? 444
13. Utrum verum convertatur cum ente, uno , et bono ? et, Utrum
intellectus negativarum enuntiationum potest reduci ad ens ? 416
14. Secundum quem ordinem habent se ad invicem unum, verum ,
bonum , et ens ? 449
15. An veritias sit æterna ? 450
16. An veritas est simplex et incommutabilis ? 454
17. An omnia vera , vera sint a veritate prima formaliter ? 456
18. An omne verum sit a veritate prima efficienter ? 459
461
O. Responsio ubi concedit omne verum esse a Deo, et sophisma aperit.
P. Partem quæstionis approbat illorum qui dicunt Deum non velle mala fieri. 461
ART. 19. An omne verum a quocumque dicatur, a Spiritu sancto est ? 462
DISTINCTIO XLVII.
Quod voluntas Dei semper fit efficaciter.
A. Quod voluntas Dei semper impletur de homine quocumque se vertat. 463

ART . 1. An voluntas Dei semper sit efficax ? 464
2. An malum ordinatum sit, aut inordinatum ? 465
B. Hic aperit dicens diversis modis supra accipi Dei voluntatem. 466
C. Summatim perstringit sententiam prædictorum, addens quare Deus præce-

pit omnibus bona facere et mala vitare : cum non velit hoc ab hominibus
impleri. 467
ART. 3. Quare nihil potest fieri contra permissionem , et tamen fit

aliquid contra præceptum, et consilium , et prohibitionem ? 468
DISTINCTIO XLVIII .
Qualiter voluntas nostra divinæ conformetur ?
A. Quod aliquando homo bona voluntate aliud vult quam Deus : et aliquando
mala id quod Deus bona voluntate vult. 470
B. Quod bona Dei voluntas mala hominum voluntate impletur : ut in passione

Christi contigit, ubi quiddam factum est quod Deus bona et Judæi mala
voluntate voluerunt, voluerunt tamen et aliquid quod Deus non voluit. 471
C. Oppositio. 471
Divisio textus. 472

ART. 1. An possibile sit nos conformare voluntatem nostram volunta-
ti divinæ ? 472
2. In quo consistit conformitas voluntatis divinæ et nostræ ? 473

3. An si in pluribus est conformitas voluntatis divinæ et nostræ,
una excludat aliam per repugnantiam ? 475
4. An omnes teneantur conformare voluntatem suam divinæ vo-
luntati ? 476
5. An teneamur nos conformare in volito quod scimus Deum
velle, sed tamen non congruit nobis hoc velle ? 478
D. Utrum placuerit viris bonis, quod Christus pateretur et moreretur ? placuit

quidem intuitu nostræ redemptionis , sed non ipsius cruciatus . 479
ART. 6. 7trum omnes Sancti , et specialiter beata Virgo , et Apostoli , vo-

luerunt passionem Christi ? 480
E. Quomodo sentiendum sit de passionibus Sanctorum, an velle an nolle

debeamus ? 480
ART. 7. An dæmones persuaserunt Judæis crucifigentibus Christum

481
passionem ejus ?
INDEX RERUM
MEMORABILIUM TAM IN TEXTU QUAM IN COMMENTARIIS
LIBRI I SENTENTIARUM .
N.-B. Numerus primus romanus signat distinciionem, secundus arabicus

articulum , tertius vero adhuc romanus tomum . Si adest una ex litteris A,
B, C, etc. , signatur caput in textu Magistri. Verbi gratia : ABUSUS quare
dicitur, non ab fructus ? I , 13 ad q. 2-XXV. Expositio hujus sententiæ inve
nitur in distinctione I, artic . 13 ad quæstiunculam 2 , in tomo XXV hu-
jusce editionis.
ABBREVIATIONES :
Ibid. Ibidem.
Prol. Mag. Prologus Magistri.
Q. Quæstiuncula.
V. g. Verbi gratia.
ABSTRACTIO duplex , scilicet universalis a par-

ticulari, et formæ a materia in qua est .
XXVI, 5-XXVI.
A
ABUSUS quare dicitur, non abfructus ? 1,
13 ad q. 2-XXV.
ABRAHA quomodo et quare præcepit Deus

immolare filium suum ? XLV, 13-XXVI. ACCEPTUM et non acceptum possunt idem
esse. V, 2-XXV.
510 INDEX RERUM
Hoc verbum , ACCEPIT, quem actum copulat , ctioni personarum quam identidas et si-
an essentialem vel notionalem , cum dici- militudo. XIX , 2-XXV .
tur, Filius nihil habet nisi quod nascendo ÆQUALITAS trium personarum consistit in
accepit ? V, 8-XXV. hoc quod alia aliam non excellit, aut æter-
nitate, aut magnitudine , aut potestate .
XIX , 3-XXV .
ACCIDENS an sit incommutabile, et an acci- Quælibet persona in divinis est ÆQUALIS aliis
dentis est accidens ? VIII , 18-XXV. duabus. XIX , 4, 7 et 19-XXV.
ACCIDENS nullum cadit in Deum . XXVI, ÆQUALITAS non præponit unum , sed suppo-
C-XXVI. nit unum propter distinctionem quam si-
ACCIDENS Comparatum ad aliquid sicut ad gnificat. Ibid .
subjectum tantum , ab illo semper separari Hæc nomina, ÆQUALIS, similis , et similitudo ,
potest comparatum autem ad aliquid et æqualitas , in suo intellectu claudunt
sicut ad subjectum , et causam , et ad id duo, scilicet distinctas personas et unita-
quod cadit in diffinitione ipsius , ab illo tem essentiæ . XVI , 5-XXV . Item ,
non separatur. XXVIII, 8-XXVI . XXXI, 3-XXVI .
ACCIDENS licet quandoque sit inseparabile a Hæc non debet concedi, Tres personæ sunt
subjecto propinquo et immediato , tamen una ÆQUALITAS . XIX , 5 -XXV.
separabile est a remoto. Ibid . Tres personæ omnino EQUALES sunt in po-
tentia. XX , 5-XXV.
Pater genuit sibi ÆQUALEM Filium . XX ,
ACTUS proprie personarum et individuorum 6-XXV.
est. 1, 23-XXV. ÆQUALITAS in divinis est indifferens essentia
ACTUS generationis non est in divinis ut secundum attributa quantitatis in tribus
fieri, sed ut importat rationem originandi . personis. XXXI, 3-XXVI.
IV, 2 - XXV. EQUALE est quod suppositum alicui , non
excedit, nec exceditur. XXXI , 4-XXVI.
ÆQUALITAS et similitudo quare attribuuntur
ADJECTIVUM aliquod an sit in divinis ? IX, Filio ? XXXI, 10 -XXVI .
7-XXV.
ADJECTIVUM Verbum habet tria , scilicet mo-
dum significandi inhærenter, modum si- ETERNITAS est interminabilis vitæ tota si-
gnificandi quo significat agere, et modum mul et perfecta possessio . VIII ,
quo significat cum tempore. Ibid. 8-XXV.
ADJECTIVA prædicantur de personis divinis ETERNITAS est spatium continuum non in-
pluraliter, substantiva vero singulariter. tersectum . Ibid.
Ibidem , et XXII , 7 -XXV . ETERNITAS est antiquum et immutabile et
universale metiendo . Ibid .
ETERNITAS dupliciter accipitur , scilicet ma-

In divinis est ÆQUALITAS et quantitas virtutis , terialiter et formaliter , et materialiter ac-
non molis . XIX , 1-XXV. cepta est causa durationis aliorum .
ÆQUALITAS est proportio aliquorum ad in- Ibidem .

vicem secundum unam quantitatem . ETERNITAS ut mensura excellens claudit in
Ibidem . se ævum et tempus . Ibid. Item , XIX ,
ÆQUALITAS magis propric convenit distin- 3-XXV.
INDEX RERUM 511
ETERNITAS distenditur, non in se, sed in ciens , ut elementa et èlementata .

alio . VIII , 8-XXV. XXXII , 8-XXVI .
ETERNITAS Deus est, et nihil proprie dicitur
æternum nisi solus Deus. VIII,
9-XXVI. ALIUS cum sit relativum diversitatis , quare
Esse in ETERNITATE tribus modis dicitur. non notat nisi diversitatem personalem in
VIII, 10-XXVI. divinis ? IX , 4 -XXV.
ETERNITAS Secundum rem idem est quod ALTER, alius, et aliud , quid dicant ? et quod
essentia divina . IX , 1-XXV. convenientius dicitur de personis divinis .
ÆTERNITAS non adjacet Deo extrinsecus nisi II, 9 -XXV.
secundum rationem . Ibid.
IX,
ETERNITAS qualiter est infinita ?
2-XXV. ALTERATIONIS non est alteratio , nec mutatio-
ETERNITAS qualiter dicitur adjacere distin- nis mutatio . XVIII, 2-XXV .
clioni personarum ? Ibid.
ETERNITAS quomodo distinguitur ab ævo et

tempore ? IX, 3-XXV. AMICITIAM et litem quidam ponebant princi-
ETERNITAS non est proprium Patris , nec pia omnis naturæ. X, 2-XXV.
per se, nec per connotationem notionis
suæ, sed est appropriatum . XXXI,
5-XXVI . AMOR quo amo Deum et amo amare me ,
unus est. I, 12 ad q. 3-XXV.
AMOR, dilectio et charitas qua re differunt ?
EVITERNI esse non est sua duratio . IX, X, 1 et 12-XXV.
3-XXV. AMOR accipitur etiam in bona significatione ,
EVITERNA unde habeant rationem suæ inde- contra quosdam, unde debet poni in di-
ficientiæ ? Ibid . vinis. Ibid.
EVITERNUM Simplicissimum mensurat alia AMOR dupliciter consideratur, scilicet so-

æviterna. IX, 3 ad q . 2-XXV. cundum id quod nominat , et secundum
.
proportionem ad naturam . X , 2-XXV.
AMOR Secundum rationem amoris an potest
AFFECTUS noster non potest in actum cum dicere hypostasin ? Ibid.
Spiritu progredi , nisi perficiatur per ha- AMOR est simplex virtus per se motiva ad
bitum illi actui congruum . XVII, unitivam quamdam concretionem , etc.
1-XXV. X , 9-XXV.
AFFIRMATIONES de Deo incompacte , nega- ANALOGUM proprie et primo et per se dicitur

tiones autem veræ . II, 17. Item , III, de uno, de aliis vero secundum proportio-
9-XXV. nem ad illud . XLVI, 12-XXVI.
ANALOGUM tripliciter dicitur. VIII, 7 XXV.
Omne aliud AGENS a Deo est infirmum , vel

quia indiget instrumento et motu, ut ANGELI quomodo sint medii inter res utibiles
motores cœlorum vel quia est in se defi- et fruibiles ? 1,11-XXV .
312 INDEX RERUM
ANGELIS non competit cognitio Dei per vesti- Motus ANGELI ad motum cœli ut ad causam
gium. III , 13-XXV . reduci non potest . XXXVII , 24-XXVI .
ANGELI et beati qualiter dicuntur æterni ? ANGELUS non potest esse simul in pluribus
VIII, 9 -XXV. locis. Ibid .
ANGELI non sunt temporales , sed æviterni. ANGELI dicuntur et sunt circumscriptibiles
VIII, 12-XXV. quodammodo , et non simpliciter . XXXVII ,
ANGELI an moventur in tempore operando ? 26 -XXVI.
VIII, 12 et 21-XXV . ANGELUS dici potest corporalis , non a natura,
ANGELORUM locutio quid sit ? IX , 13-XXV . sed a proprietate corporis, quia conve-
ANGELI qualiter loquuntur nutibus et signis ? nit cum corpore in diffinitione loci, et in
IX, 13 ad q .-XXV. circumscriptione per comprehensionem .
ANGELI omnia cordis suis concepta possunt Ibidem .
depromere sicut et nos . IX , 14-XXV. ANGELICA natura multo nobilior est quam
ANGELI boni et mali , et omnes omnibus loqui humana. XVI, 12-XXV.

possunt. IX , 15 ad q .-XXV.
Distantia loci in impediat locutionem ANGE-
LORUM ? IX, 15 ad q .- XXV. Omnis ANIMA movetur visis. III, 3-XXV.
ANGELORUM clamor. Ibid. ANIMA est totum potestativum respectu sua-
ANGELI utrum in suis locutionibus et audi- rum potentiarum . III, 31. Item ,
tionibus utuntur organis ? IX , 16-XXV . VIII, 25-XXV.
Ad locutionem ANGELORUM tria concurrunt, ANIMA licet composita sit ex quod est, et quo
scilicet intelligere secundum actum , et est , non tamen ex materia et forma.
conversio ad alterum sub voluntate inno- III, 33. Item , VIII, 25-XXV.
tescendi, et intentio dirigens similitudines ANIMA dupliciter comparatur ad corpus ,
ad res de quibus est sermo . Ibid. scilicet ut forma et ut motor. III,
ANGELUS est in loco diffinitive . XXXVII , 33 et 34-XXV.
14-XXVI. Potentiæ ANIME qualiter sunt animæ sub-
Duo ANGELI non possunt esse in eodem loco. stantiales et consequentes esse ? II,
lbidem et 25-XXVI . 34-XXV.
ANGELI moventur localiter. XXXVII, ANIMA comparatur ad corpus ut ad mate-
22-XXVI. riam suam , et ut est organicum , et ut
Possumus dicere, quod ANGELORUM molus potest separari a corpore. III, 39-XXV.
est propter indigentiam nostram, vel ad ANIMA rationalis non est hoc aliquid . III,
merendam gloriam quam ante meritum 33. Item , VIII, 25-XXV .

acceperunt. Ibid . ANIMA forte non est per se vita corporis .
Motus ANGELI non est proportionatus spatio , VII, 1 -XXV .
nec tempori , nec mensuratur tempore . ANIMA rationalis non unitur corpori duplici
Ibidem . medio, ut aliqui dicunt. VIII , 26-XXV.
ANGELUS transit spatium indivisibiliter , quia ANIMAM fit tota in toto , et in qualibet parte
motus ejus est ad voluntatem . XXXVII , tota . Ibid.
23-XXVI. ANIMA consideratur tripliciter, scilicet ut
Motus ANGELI Sunt tria indivisibilia , scilicet forma corporis , et secundum essentiam ,
secundum quod est in loco a quo, et in et ut motor. Ibid.
loco per quem, et in loco ad quem est ANIMA an dividitur divisione corporis ?
motus . Ibid . et 24-XXVI. VIII , 26 ad q. 1 - XXV.
INDEX RERUM 513
ANIMA an sit in corpore sicut in loco ? ter errorem evitandum , vel veritatem ex-
VIII, 26 ad q . 2-XXV . primendam , et ut ostendatur magis ratio
ANIME an de cœlo possunt reduci propter distinctionis in propriis. XXXIV ,
aliqua merita ? XLI, A-XXVI. 5 -XXVI.
ANIMALIS homo dicitur vel vita , vel sensu . In
prol . Magistri, -XXV.
ARDUA triplici gradu scanduntur, scilicet
sensu, imaginatione , et intellectu . In
ANGUILLE dicuntur de superfluitate aliorum prol. Mag.-XXV .
piscium generari . XIX , 10-XXV.
ARISTOTELES an noverit mysterium Trinita-

ANNI Dei dicuntur æternitas. VIII, tis ? III, 18-XXV.
9-XXV. Item XIX , 6-XXV.
ARS , intellectus , et sapientia non proprie sed

APPARUISSE dicitur, quod subito monstratur, approprietate dicuntur de Filio . XXXI ,
vel quod insolita fulget claritate . XIV, 8-XXVI .
2-XXV.
APPARITIO Semper fit per subjectam creatu-
ram , et est essentiæ : et si convenit per- ATTRIBUTA per prius dicuntur de Deo , et per
sonæ, hoc est gratia essentiæ , et convenit posterius de creaturis. VIII, 3-XXV.
tribus personis . Ibid. ATTRIBUTA quantum est de natura suorum
APPARITIO, missio, processio , et datio tem- significatorum multitudinem habent ra-
poralis qua re differunt ? XIV, 5-XXV . tionis , et non tantum secundum vocem .
Quare Pater non APPARUIT nisi in voce, et Ibidem .
Filius in carne, Spiritus in columba, lin- In ATTRIBUTIS divinis duo attendenda , scilicet
guis igneis et in flatu ? XIV, 15 -XXV. quid nominant , et in quo significatur poni
Pater APPARERE potuit , non autem mitti . quod nominant. Ibid.
XVI , 1 -XXV. ATTRIBUTORUM divinorum diversitas et iden-
titas unde sit ? Ibid.
ATTRIBUTA duplicem habent comparationem ,
APPROPRIATA rationem trahunt ex propriis , scilicet ad substantiam causæ in qua sunt,
sicut per accidens rationem ab eo trahit et ad effectus quos connotant : primo
quod per se. XXXI, 4-XXVI. modo sunt unum in Deo, secundo vero
APPROPRIATUM contingit dupliciter accipere, sunt secundum quid ut plura. III,
scilicet secundum materiam, et secundum 4-XXV.
formam primo modo est sine intellectu ATTRIBUTA comparantur puncto quod est in
proprii , secundo autem numquam . XXXI , centro . Ibid.
2-XXVI. Unum in substantialibus ATTRIBUTIS in divi-
APPROPRIATIO secundum aptitudinem est ex nis personis quare non facit idem , sicut
parte rei unum enim attributum magis unum in qualitativis facit simile , et in
accedit ad proprium unius personæ quam quantitativis facit æquale ? XXXI,
alterius secundum actum autem fit a 4-XXVI.
viris peritis in sacra Scriptura, vel prop-
333
XXVI
514 INDEX RERUM
AUCTORITAS quid ? In prol. Magistri , -XXV . BONUM Summum quare summum dicatur , et
AUCTORITAS tria includit in se , scilicet quod purum , et finis simplicitatis ? II , 2 ad q .
principiat primo quidquid in divinis prin- 2-XXV.
cipiatur , et quod non ab alio habet hoc, Non possunt esse duo summe BONA . II,
et quod hoc soli convenit . XII , 2 ad q. 3-XXV.
5-XXV. BONITAS , sapientia , potentia , quomodo de
AUCTORITAS ponitur in Patre et notatur in Deo dicuntur ? XXXIV , F-XXVI.
Filio cum dicitur, Spiritum sanctum tuum BONITAS Spiritui sancto , sapientia Filio , po-
qui ex te per unigenitum est, promerear. tentia Patri quare attribuatur ? Ibid.
XII, 6 -XXV. G, H-XXVI.
BONA vel mala fieri quomodo vult Deus ?
XLVI per totum-XXVI .
BONUM est mala fieri , quomodo intelligitur ?
XLVI , K-XXVI.
BONI quadruplex acceptio . XLVI ,
B H-XXVI.
BONA facere et mala vitare quare præcepit
Deus ? XLVII per totum , -XXVI .
BONA vel mala voluntas hominis quando est
idem vel aliud volens quod Deus vult ?
BEATITUDO duplex, scilicet creata et increata: XLVIII, A-XXVI .
illa formaliter, hæc effective beatificat : BONA Dei voluntas mala hominum voluntate
illa utimur, hac fruimur. I, 9-XXV . impletur. XLVIII, B-XXVI.
BONUM et ens convertuntur secundum sup-
posita, non secundum intentiones . I,
BONUS est Deus , ideo sumus . I, G-XXV. 20-XXV.
BONA maxima, media et minima quæ sint ? BONUM super ens addit relationem ad finem .
I , 11-XXV. Ibidem .
BONI divisio in delectabile, utile et hone- BONUM unde ducit originem quoad interpre-
stum , non est divisio generis in species , tationem nominsi ? Ibid.
sed est data potius per prius et posterius
participantia divisum . I , 21-XXV.
BONUM Summum est substantialiter et essen-
BRUTA quare non habent cognitionem ve-
tialiter bonum, cui non potest fieri ad-
stigii ? III , 13-XXV.
ditio : et ly summum non addit super in-
tentionem boni , nisi respectum secundum
nomen ad alia bona creata. II , 2-XXV .
BONUM Summum an sit comparabile ad alia
bona ? Ibid.
BONUM Summum simplex est , et omnes bo- C
nitates nobilitatis non habent aggregatio-
nem et diversitatem in ipso : unum enim
bonum in ipso non addit super alterum
secundum rem , sed secundum rationem . CELIBATUS Joannis non præfertur conjugio
II, 2 ad q. 1- XXV .
Abrahæ quantum ad habitum continentiæ ,
INDEX RERUM 515
sed quantum ad actum et statum . XV, exemplato , et ut intimum affectus nostri .

18-XXV. XVII , 3-XXV.
Nullus sine revelatione scire potest se esse in
СПАВІТАТЕ . XVII, 5-XXV .
CALOR naturalis in semine agit in triplici CHARITAS optima virtutum et intima est et
virtute, scilicet ignis, et coli, et animæ. simillima patriæ . XVII , 6-XXV.
XI, 3- XXV . Item , XIII , 1 - XXV. CHARITAS est maximum donorum simpliciter.
XVII , 7-XXV .
Nulla virtus universaliter dividit inter filios
CAUSA prima quomodo cognoscatur per effe- regni et perditionis nisi CHARITAS. XVII,
ctus ? III , 2-XXV . 9-XXV .
CAUSAM primam dari . III, 6-XXV. CHARITAS augeri potest, non minui. XVII,
CAUSE naturales quare non possunt dici ma- 10-XXV .
nentes causæ ? VIII , 15-XXV. CHARITAS proficit quatuor modis , scilicet
CAUSA est, ad cujus esse sequitur aliud . quoad radicationem in subjecto , quoad
XXXV, 3-XXVI. facilitatem operandi , quod numerum me-
CAUSA prima omnibus adest immediate ad ritorum ,et quoad modum fervoris . XVII ,
hoc ut possint habere propria opera. 10 ad q .-XXV.
XXXVII, 1-XXVI . CHARITAS minus quam inter duos esse non
CAUSA prima non tollit causalitatem ab ali- potest. XXVIII, 2-XXVI .
qua secundarum . XL, 44-XXVI . CHARITAS triplex in divinis, scilicet essentia-
lis , notionalis , et personalis. X , 4-XXV .
CHARITAS significatur quinque modis, scilicet
CHARITAS dicit dilectionem essentialem in re- essentialiter , notionaliter, personaliter ,
clo , et notionalem in obliquo , cum dici- essentialiter et notionaliter , et essentiali-
tur, Transtulit nos in regnum charitatis . ter et notionaliter et personaliter simul .
V , 9-XXV. X , 6-XXV.
CHARITAS non accipitur omnino æquivoce , CHARITAS accipitur dupliciter, scilicet , ut est
quando sumitur pro essentiali et notio- amor appretians multum amatum , vel
nali . Ibid . pro habitu distinguente inter filios regni
CDARITAS qua habitualiter diligimus Deum et perditionis. In prol . Magistri- XXV.
et proximum , non est Spiritus sanctus :
sed Spiritus sanctus appropriate, non
proprie est charitas qua effective diligi- In CHRISTO licet sint duæ voluntates, tamen
mus Deum et proximum . XVII, non est nisi unus volens . VII , 9-XXV.
1-XXV. CORISTUS tactu suæ mundissimæ carnis vim
CHARITAS non conjungit primæ veritati non regenerativam contulit aquis . XVI,
per hoc quod est creatura , sed secundum 7-XXV.
quod est similitudo et emanatio quædam Hæc est absolute vera, CHRISTUS Secundum
bonitatis Dei. Ibid. quod homo minor est Patre et Spiritu
CHARITAS est valens vitam æternam , non con- sancto . XVI , 1-XXV .
dignitate, sed reputatione divina . Ibid. CHRISTUS secunduin quod homo qualiter dici
CHARITAS est species, modus et ordo volun- possit minor se, et æqualis sibi ? Ibid .
tatis in bonum ordinatæ . Ibid. CHRISTUS non est de universitate, sed super
CHARITAS increata resultat in creata ut in universitatem operum . XLIV, 5-XXVI.
516 INDEX RERUM
CHRISTUS quoad unionem cum summo COGNITIO per vestigium requirit tria : 1. Ut
in esse non potest fieri melior . XLIV, vestigium in ratione vestigii cognoscatur .
5 ad q . 2- XXVI . 2. Ut ab ipso cognitio Creatoris incipiat .
CARISTI passionem volebant Sancti, non sim- 3. Ut utens vestigio sit capax cognitionis
pliciter sed relatam ad finem , scilicet red- Creatoris . III , 13- XXV .
XLVIII, 6 -XXVI .
emptionem .
CHRISTI passionem dæmones primo persua-
serunt, sed postea doluerunt , tamen revo- COLUMBA in qua apparuit Spiritus sanctus,
care non potuerunt . XLVIII, 7-XXVI. species columbæ fuit, et non naturale et
verum animal . XVI , 6 ad q. 1 et
2-XXV.
CIRCUMSCRIPTIBILE dicitur tribus modis, quod
loco, vel tempore, vel comprehensione
comprehenditur. XXXVII , 26-XXVI . COMMUNICABILE et incommunicabile est in di-
vinis , sed non eodem modo quo in creatis.
XIX , 14-XXV .
CIRCUMCISIO quo sensu dicebatur ab antiquis COMMUNICABILE dicitur dupliciter, scilicet se-
non per se , sed per meritum fidei delere cundum communitatem rei, et rationis.
culpam ? 1 , 7-XXV . XIX , 1-XXV. Item . XXIII , 5 - XXV.
CIRCUMCISIO operatione indirecta conferebat
gratiam . Ibid.
COMMUNITAS nulla est in divinis nisi essentiæ ,
sed ex illa significantur multæ ex conse-
COGITATIONES Volubiles non erunt in patria. quenti . XXV, 3-XXV.
I, 23, ad q.-XXV.
COGITATIONES volubiles appellantur cogitatio-
nes discurrentes ab obscuritate vestigii vel COMPOSITIO nulla in divinis est in re ipsa ,
imaginis vel ænigmatis et speculi fidei ad licet intellectus noster tripliciter compo-
cognitionem Dei habendam . IX, nat. VIII, 4-XXV.
13-XXV. COMPOSITIONIS nota fundatur super aliquid
ex parte attributorum quæ componit.
VIII, 4-XXV.
COGNITIO Dei quomodo fit per creaturas ? et, COMPOSITIO multiplex . VIII, 23-XXV.
Quomodo in creaturis apparet vestigium Nihil COMPOSITUM Compositione ultima potest

Trinitatis ? III, A, B, C et per to- constituere aliud . VIII, 23-XXV.
tum -XXV. COMPOSITIO Corporum prima est ex materia
Ad COGNITIONEM alicujus difficilis assequen- et forma. Ibid.
dam , quatuor exiguntur. II, COMPOSITIONIS quatuor modi , quorum me-

A-XXV. minit Hilarius. VIII, 33-XXV.
COGNITIO nostra incipit a creaturis , sed non
terminatur in creaturis, sed in Deo. II,
13-XXV, COMPREHENDIMUS illud , cujus fines circum-
COGNITIO non semper fit per propriam spe- spicimus. XXXVII, 26-XXVI.
ciem rei , sed etiam per effectum . III, COMPREHENSIO duplex, scilicet quæ est tactus
2-XXV. intellectus super terminos rei , et quæ est
INDEX RERUM 517
perfecta consecutio alicujus ut finis , quæ primo , tanto minus participant de boni-
tate ejus. VIII, 8-XXV .
consecutio præcipue fit affectu . I,
CREATURE Comparatæ ad Creatorem dicuntur
15 ad q . -XXV .
quasi non esse . VIII, 11-XXV.
CREATURE omnes qualiter dici possunt tem-

CONCILIA generalia octo in primitiva Ecclesia porales ? VIII, 12-XXV.
celebrata . XI , 9-XXV. CREATURA reali respectu dependet ad Creato-

rem , et non e converso nisi secundum in-
tellectum . XXII , 2-XXV.
CONSILIUM duobus modis dicitur, scilicet CREATURE quadruplex esse , scilicet primum
V , 7-XXV, et in natura sua.Secundum in ratione naturæ
quærentis et dantis .
quod abstrahitur ab illo quod est in natu-
XLV, 12-XXVI .
CONSILIUM in Deo dicitur æterna dispositio ra propria. Tertium quod est naturæ in
sapientiæ suæ de rebus fiendis. Ibid. exemplari primæ causæ existentis, et non
CONSILIUM Dei per Filium præcipue impletum simpliciter. Quartum est quod est com-
est. V, 7-XXV . mune ad omnia ista , quod est esse creatu-

ræ quocumque modo existentis . XXXV,
11-XXVI.
CORPORA cœlestia quomodo vocantur immor- CREATURE melius et verius sunt in Deo quam
in seipsis. Ibid .
talia ? IX, 3 ad q. 1-XXV.
CREATURA in Deo est Deus vel creatrix essen-
tia. Ibid.
CREATORI et creaturæ nihil est commune uni- CREATURE in Deo sunt vita et lux , et hoc ra-
voce. I, 8-XXV. tione intellectus practici, non tamen con-

CREATOR quomodo cognoscitur per creatu- cedendum quod vivant et luceant. XXXV,
ras ? III, A-XXV. 12-XXVI.
CREATOR relucet in creaturis, per quas co- CREATURE in Creatore dicuntur pulchræ pro-
gnoscitur. III, 15-XXV . pter remotionem ab his quæ deturpant
CREATOR uno modo se habet ad omnia , sed esse illarum . XXXV, 13-XXVI.
inferiora non eodem modo se habent ad CREATURA est in Creatore secundum quid ,
Creatorem . VIII, 7-XXV . Creator autem est in creatura continens et
salvans et replens. XXXVII, 11-XXVI.
CREATURA spiritualis movetur per tempus ,

CREATIO non ponit aliquid in Deo nisi volun- corporalis vero per tempus et locum .
tatem et ideam determinatam ad hoc, ut XXXVII, 1 et 20-XXVI.
hæc creatura modo fiat. VIII, 46-XXV. De ratione CREATI est non esse ab æterno,
nec fieri posse . XLIII , 1-XXVI .
CREATURA dupliciter erat in verbo, scilicet
CREATURE quomodo juvent hominem ad bea- ut in medio cognoscendi, et ut in causa.
titudinem ? I, 10-XXV . In prol . B. Alb.-XXV.
In qualibet CREATURA apparet vestigium Tri-
nitatis. III , F-XXV.
CREATURA non potest creare. III, CREDERE non est actus unius potentiæ abso-
7-XXV. lute. I, 12-XXV.
Quanto magis elongatio fit CREATURARUM a CREDERE large sumptum dicit rationis actum ,
518 INDEX RERUM
qui est ex opinione javata rationibus . II , DAVID dicitur maximus Prophetarum a modo
1-XXV. inspirationis. 11, 23 XXV.
CREDERE debemus auctoritati , quod intelli-
gimus rationi , quod opinamur errori . Il ,
10-XX V. DEGENERARE naturam multis contingit ex
CREDIBILE generaliter acceptum quidam an- causis. XIX , 11-XXV.
tiqui dixerunt esse subjectum theologiæ .

I, 2-XXV.
CREDIBILIUM quædam prius intelliguntur DERIVARI an debent dici in Filium ea quæ
quam credantur : quædam autem nisi cre- sunt in Patre ? IX , 23-XXV.
dantur, non intelliguntur : quædam autem

semper creduntur , et numquam intelligun
tur. II , 1-XXV. DEUS est subjectum theologiæ specialissime
dictum . I, 2-XXV.
DEO conjungimur dupliciter, scilicet per me-

ritum , et per quemdam quasi contactum .
I, 12-XXV.
DEUS videtur immediate a beatis . I,
D 15-XXV.
DEUS attingitur intellectu secundum quod
simplex est, non secundum quod est infi-
nitus. Ibid.
Licet aliquo modo dicatur Deus esse in DEUS dicitur infinitus negative , non priva-
DEMONE, Scilicet quoad hoc quod per native. Ibid . , et II , 2-XXV.
turam est , tamen non debet concedi , quod DEUM attingere mente possumus , compre-
Spiritus sanctus est in dæmone. XXXVII , hendere autem minime. Ibid.
11-XXVI. DEO frui debemus , et non uti . II, E-XXV.
DEUS fruitur seipso perfectius quam aliqua

creatura ipso possit frui. 1, 19-XXV.
DAMNARI utrum possit prædestinatus ? XL, Quia DEUS bonus est , sumus : et in quantum
14, 15 et 16-XXVI. sumus , boni sumus . I , G-XXV.
Qui finaliter DAMNATUS est, nullo modo pot- DEUS nominatur convenientissime bonus .
est revocari ad statum salvandorum . I, 20-XXV .
XLIII, 3-XXVI. DEUS purgatissimis mentibus cernitur. II,
3-XXV.
DEUS Se finit : quia ( ut ita dicamus) sibi est
DATIO sive donatio et missio in materia et æqualis, et nihil sui est extra ipsum et
fine non differunt. XIV, 4-XXV. suum intellectum . II, 2-XXV. Item ,
DANS quandoque dicitur a potestate dominii , XLIII , 1-XXVI .
quandoque a vi amoris. XV, 2-XXV. DEUS dicitur infinitus : quia nec loco, nec
DATUM non separatur ubi ratio dantis non tempore, nec comprehensione intellectus
fundatur nisi in amore dantis. Ibid. finitur. II, 2-XXV. Item , XXXVII ,
Patrem DARE se et dari a se conceditur , non 1-XXVI.
autem mittere se, el procedere a se. XV, DEUS est nomen operationis , si attendatur
21-XXV. Item , XVI , 1 -XXV . ratio a qua imponitur : naturæ vero, si
INDEX RERUM 519
attendatur id cui imponitur. II, tinguitur a Deo , Deus refertur ad Deum.

11-XXV. IV, 6-XXV .
DEUS dicitur tripliciter, scilicet substantive, Cum de Deo formatur propositio , nota com-
adoptive, et nuncupative. II, 11 , positionis significat- identitatem secundum
ad q . 3-XXV. rem , et non modum inhærentiæ . IV,
DEUS Cum dicitur de eo qui essentialiter est 8-XXV.
Deus , et de his qui participative et nun- In Deo non est potentia activa nec passiva ;
cupative sunt dii , æquivocum est , non a sed superactiva . VII, 4-XXV.
casu et fortuna, sed per prius et posterius . Minimum inconveniens in DEO est impossi-
Ibidem . bile. VII, 5 -XXV.
Tria sunt in DEO secundum ordinem ad crea- Motus per se et per accidens in DEO non ca-
turas , scilicet sapientia , potentia , et bo- dunt. `.. VII , 7-XXV.
nitas de ordine illorum trium . 11 , DEUS Solus vere est, cujus essentiæ compara
11 , ad q . 2-XXV . tum nostrum esse , non est. VIII, 4
DEUS verissime dicitur esse supra nomen et et 11 -XXV .
supra narrationem . II, 16-XXV . Nihil est unio cum DEO et creaturis. VIII,
DEUS non est universale . II, 22-XXV. 7-XXV.
DEUM esse ratione potest probari , sed pro- DEO proprie convenit esse subsistentem ve-
prietates ejus non possunt determinari. ritatem et causam manentem . VIII ,
III, 1 -XXV . 15-XXV.
DEUM esse, et esse unum , quando est articulus DEUS nec per loca , nec per tempora movetur.
fidei , et quando non ? Ibid. VIII, C-XXV.
Philosophi de Dɛo cognoverunt quia est , et DEI solius natura et per se et per accidens
quid non est, non quid est. III , 2 -XXV . incommunicabilis est. VIII, 16 -XXV.
Quintuplex differentia inter cognitionem DEI Licet concedatur aliquo modo improprie
habitam per rationes naturales et cogni- quod Deus movet se, non tamen conce-
tionem fidei. III, 3-XXV. dendum quod movetur a se, vel quod mo-
DEUS non potest esse corpus . III, 8-XXV. vetur simpliciter. VIII, 47-XXV.
Deus non est mutabilis spiritus. Ibid. Quo sensu dicitur solus DEUS habere immor.
DEUS est summum bonum. III, 9-XXV. talitatem ? VIII , 19-XXV.
DEUS tribus modis cognoscitur, scilicet abla- Solius DEI natura simplex . VIII,
tione, eminentia , et causa. III, 10-XXV. 24-XXV.
DEUS quomodo ex perpetuitate creaturarum In DEO non potest esse accidens. VIII,
intelligitur æternus, ex magnitudine om- 30-XXV.
nipotens, ex ordine et dispositione sa- Deus non est in genere. VIII, 32-XXV.
piens, ex gubernatione bonus ? III, Non est aliquid in DEO quod non sit Deus.
12-XXV. VIII, I-XXV.
Causa diligendi DEUM Deus est, modus sine Non contingit scire quid est DEUS . X,
modo diligere. III, 15-XXV. 12-XXV.
DEUM magnificabant antiqui tribus sacrifi- In contemplatione DEI in diversis rationibus

ciis, propter tres perfectiones rerum . III, non est vicissitudo . IX, 24-XXV.
18-XXV. DEUS videtur hic a nobis in specie suæ simi-
DEUS an genuit se Deum , an alium Deum ? litudinis , quæ est effectus gratiæ ejus in
IV, 1 et 5-XXV. nobis. XVII , 6 -XXV.
Hæ propositiones non sunt veræ , DEUS dis- DEUS ambitu durationis, magnitudinis , et
520 INDEX RERUM
potentiæ includit omne creatum , et ipse XLVI , 8 ad q. 2-XXVI. Item, XXXIX ,

non includitur, sed excedit . XIX, 4-XXVI .
3-XXV. Scientia DEI duplex , scilicet approbationis
DEUS est maxime unus. XXIV, 4-XXV. et simplicis notitiæ . XXXVI , 11-XXVI .
DEUS est magis unus unitate creata . XXIV, Item , XXXVIII , 4 -XXVI.
2 ad q . -XXV. Esse in Deo, et per ipsum , et ex ipso , idem
DEO multa ex tempore conveniunt. XXX, est.. XXXVI , 10-XXVI .
1-XXVI. Ratione naturæ insunt rationes rerum in
Scientia non dicitur univoce de DEO et de DEO. XXXVI, 11-XXVI .

creatura . XXXV, 1 -XXVI. DEUS est ubique conservans mundum .
Scientia DEI non est universalis , nec parti- XXXVII, 1-XXVI .
cularis, nec in potentia vel habitu , sed DEUM esse ubique , et esse in omni re, non
semper in actu . XXXV, 2-XXVI . est idem , sed unum sequitur ex alio .
Scientia DEI est æterna et immutabilis . XXXVII , 2 -XXVI .
XXXV, 5-XXVI . Item , XLI , 5 - XXVI . Ista minus est impropria, Deus est ubique ,
Proprie loquendo res sunt in DEO sciente , quam ista , Deus est ubicumque , vel in
potente et volente productionem earum . omni loco . XXXVII, 3-XXVI .
XXXVI, 1 -XXVI. Hæ sunt falsæ , DEUS est in omni re ab æter-
Esse in DEO, et in Deo cognoscente , et in ejus no, et Deus est ubique ab æterno .
scientia.se habent ut superius et inferius . XXXVII, 4-XXVI .
XXXVI, 2-XXVI . Deus non dicitur eodem modo esse in rebus,
et res in ipso . Ibid. , et 10-XXVI.
DEUS cognoscit mala , quia ea in se non in-
venit, et quia ab arte quæ ipse est , de- DEUS bene dicitur esse in rebus quinque mo-
formantur. XXXVI, 2 et 6-XXVI. dis , scilicet præsentialiter , potentialiter ,
DEUS se cognoscendo cognoscit omne quod essentialiter, per gratiam adoptionis et
est . XXXVI, 3-XXVI . unionis. XXXVII, 5 et 10-XXVI.
DEUS intelligit omnia seipso, non accipien- DEUS multis modis est in diversis, ut aliter
do aliquid ab omnibus, vel ab aliquo . in templo , aliter in cœlo, aliter in anima ,

XXXVI, 4-XXVI. etc. XXXVII , 6-XXVI.
Intellectus Dei non transit de uno in aliud , DEUS cst ubique et in omni loco, per boc
sed indivisibilis est , et indivisibiliter est quod dat esse loco et virtutem contentivam .
sui et aliorum . XXXVI, 5-XXVI. XXXVII, 8-XXVI.
Malum scitur a DEO per accidens , et secun- Hæc est impropriissima, Deus est alibi quam
dum intellectum speculativum et non pra- hic. Ibid., et 28-XXVI .
clicum . XXXVI, 2 et 6-XXVI. Esse ubique convenit æquivoce DEO et uni-
DEUS composita cognoscit simpliciter, et di- versali. XXXVII, 8-XXVI .
versa unitate , et materialia imma teria In his quæ dicunt naturam sub deformitate ,
ter, et contingentia scientia necessaria , et ut diabolus, fornicatio , et damnatus, non
temporalia intemporaliter. XXXVI, debct dici , DEUS est , nisi addatur determi-
7-XXVI. Item , XXXIX, 3-XXVI. natio , scilicet quoad hoc quod per natu-
DEUS Scit quæ facturus est , quæ fecit, quæ ram sunt. XXXVII, 12-XXVI .
facere potest et numquam faciet. XXXVI, DEUS est in seipso. XXXVII, 12- XXVI.
8-XXVI. Hæc non videtur concedenda , DEUS nusquam
DEUS scit rationem infiniti hoc modo quo est est. XXXVII , 12 ad q . 1 -XXVI .
in potentia, et non illo quo est in actu . Illa est concedenda, DEUS est alibi quam in
INDEX RERUM 521
seipso, non autem hæc, Deus est in alio DEUS cognoscit singularia . XXXIX,
quam in seipso . XXXVII, 12 9-XXVI .
ad q . 2 et 3 -XXXI. DEUS intelligens vilia, non vilescit.
DEUS potest dici habitarc apud se , et esse XXXVII, 17-XXVI . Item , XXXIX , 9-XXVI .
apud sc. XXXVII, 13- XXVI. Voluntas De duplex, scilicet antecedens ,

Anima afficitur passionibus corporis sibi quæ non habet relationem ad nostram
conjuncti, sed non inquinatur : radii sola- causam, hoc est , ad nostra merita : et con-
res non afficiuntur, nec inquinautur, sed sequens, quæ est ex nostra causa. XL,
tantum situaliter tangunt : DEUS autem non 8-XXVI. Item , XLVI , 1 - XXVI.
afficitur, nec inquinatur, nec situaliter DEUS nec per se , nec per accidens est causa
tangit , sed omnibus inest. XXXVII, obdurationis, tamen ordinat obdurationem
.
17-XXVI. in multa bona , quæ eliciuntur ex ea.
DEUS dicitur locus per hoc quod continet et XL, 23-XXVI .
salvat , et ad ipsum est motus cordium et DEUS nullo modo est causa iniquitatis , sed
Angelorum . XXXVII, 18-XXVI. est causa damnationis efficiens , non meri-
Ubi legitur, quod DEUS movet se, vel proce- toria. XLI, 4-XXVI .
dit , vel ambulat, referendum est ad effe- DEUS non scit quidquid scivit. XLI,
ctum . XXXVII , 19. Item , XLII , 8-XXVI . 6-XXVI .
DEUS movet per tempus creaturam spiritua- DEUS solus vere potens, cujus potentia nihil
lem , movet etiam per tempus et locum infirmitatis habet admixtum . XLII,
creaturam corporalem . XXXVII, 1-XXVI.
I, et art. 20-XXVI. DEUS com creat , non agit actione exte-
DEUS est in omnibus non inclusus , et extra riori . Ibid.
omnia non exclusus . XXXVII, 21-XXVI . Potentia DEI semper est in actu qui est in
Scientia DEI est causa rerum . XXXVIII , agente, sed non in actu qui est effectus .
1-XXVI. Item , XXXIX , 6 -XXVI . Ibidem .
Scientia De non imponit necessitatem ab- Scientia Dei accipitur duobus modis, scilicet
solutam , sed ordinis : vel non consequen- pro speculativa quæ est tam boni quam
tis , sed consequentiæ . Ibid. , et 4 -XXVI . mali, et pro scientia approbationis quæ est
Scientia DEI non causatur a rebus. boni tantum . XLII, 5-XXVI .
XXXVIII, 3-XXVI. DEUS multa potest facere, quæ tamen fieri
Scientia Dei nec augeri nec minui potest . non possunt : quia facere proportionatur
XXXIX , 1 -XXVI. potentiæ infinitæ, fieri vero proportiona.
DEUS Uno et eodem et simul multa intelligit , tur potentiæ materiæ et entis creati.
XXXIX , 2-XXVI . XLII , 6-XXVI .

Intellectus DEI est complexorum incomplexe . DEUS non facit contraria et opposita esse si-
XXXIX, 5-XXVI. Item , XLI , 6 -XXVI . mul , non quia hoc impotens sit facere ,
Sicut se habet scibile ad nostram scientiam , sed quia simul fieri non possunt . Ibid.
ita se habet scientia DEI ad scibile . Omnia quidem potest DEUS , sed non facit nisi
XXXIX, 6 -XXVI . quod convenit veritati ejus et justitiæ .
In DEO est idem posse scire modo et posse ab XLII, 7-XXVI.
æterno scivisse . XXXIX , 6- XXVI . DEUS potest reparare virginitatem perditam .
DEUS potest facere plura quam facit, sed non XLII, 6 ad q . 2-XXVI .
scire plura hoc modo quam scit. DEUS non potest peccare. XLII , 8-XXVI.
XXXIX, 8 - XXVI . DEUS potest prava agere materialiter , id est ,
522 INDEX RERUM
potest agere quædam quæ modo sunt finibus malis, et conjungibilia finibus bonis .
prava, quæ tamen si ipse ageret , prava XLV, 13-XXVI .
non essent. XLII, 8-XXVI. Voluntas est in Deo , et magis proprie quam
Potentia DEI est infinita. XLIII, 4-XXVI . in nobis. XLV, 1-XXVI .
DEUS numquam potest poni tot egisse, vel Voluntas DEI est sua essentia , sed differt ab
fecisse , quin adhuc habeat potentiam ca in modo significandi.XLV, 2-XXVI .
operandi sicut prius . XLIII , Voluntas DEI est causa rerum creaturum .
2 XXVI. XLV, 5-XXVI .
DEUS non potest facere nisi quod bonum et DEUS non est omnivolens , sicut omnipotens et
justum esset si fieret. XLIII, 3-XXVI. omniscieus. Ibid.
DEUS potest facere quæ non facit, et dimitte- Voluntas De non est causa contingens, sed
re quæ facit. Ibid. contingentis et necessarii est causa neces-
Deus nihil injuste vel præter justitiam facere saria, id est, immutabilis . XLV ,
potest. XLIII, 3 ad q. 1-XXVI. 6 -XXVI.
DEUS potest damnare Petrum et salvare Ju- Voluntas DEI non habet causam aliquam ,
dam potentia absoluta , sed non potentia sed tamen potest habere rationem ad
relata ad ordinem sapientiæ. XLIII , quam terminatur secundum actum .
3 ad q. 2-XXVI . XLV, 7-XXVI.
DEUS semper potuit , sed res non potuit fieri DEUS est causa immediata et universalis :
ab æterno. XLIV, 1-XXVI. et si quid operantur causæ aliæ , acci-
Si res in se existens consideretur , potuit me- piunt a voluntate Dei operante et conti-
lius fieri bonitate consequente esse acci- nente et movente eas. XLV, 8-XXVI .
dentale, non bonitate consequente esse Voluntas DEI duplex, scilicet beneplaciti et
substantiale , licet DEUS melius eam potuit signi utraque est immutabilis. XLV,
facere si autem consideretur in potentia 9 et 10-XXVI.
Creatoris, tunc potuit melius et pejus Voluntatis divinæ quinque sunt signa , scili
fieri in utroque esse , scilicet substantiali et cet prohibitio , præceptum , consilium ,
accidentali. XLIV, 2-XXVI. operatio, et permissio . XLV , 11 - XXVI .
DEO possibilis fuit alius modus nostræ libera- DEUS quomodo et quare præcepit Abrahæ
tionis , sed nullus alius nostræ miseriæ sa- immolare filium suum ? XLV, 13 -XXVI.
nandæ fuit convenientior. XLIV , DEUS vult omnes homines salvos fieri, id
C-XXVI. est, omnes qui salvantur, salvantur sua
DEUS meliori modo potest ea facere quæ facil , voluntate vel est distributio pro generi-
si modus referatur ad qualitatem operis , bus singulorum , non pro singulis gene-
non autem si referatur ad sapientiam Crea- rum vel voluntate antecedente , non
toris. Ibid. consequente : vel quoad se, sed non quoad
DEUS semper potest quod olim potuit , poten- facta hominis præsentia vel futura ab
tia absolute considerata, non autem po æterno . XL, 8-XXVI . Item , XLVI,.
tentia conjuncta actui, et determinata 1-XXVI.
secundum modum significandi ad rem Hæ sunt falsæ , DEUS vult malum fieri ,
quæ refertur ad eam . XLIV, 6-XXVI. bonum est malum fieri. XL, 2, 3 et
DEUS operatur per modum artificis , et per 4-XXVI.

modum necessitatis naturæ. XLV , Non omnia quæ fiunt, fiunt Deo nolente
1-XXVI . vel volente, sed volente, vel non volente.
Mala per potentiam DEI separabilia sunt a XLVI, 5-XXVI .
INDEX RERUM 523
Voluntati DEI possumus conformari in vo- DISPOSITIO et ordo qua re differunt ? III,
•
lito, et forma volendi , et fine . XLVIII, 12-XXV.
1-XXVI.
Voluntatis divinæ et nostræ conformitas in
via, est in duobus , scilicet in forma volen-
DISTINCTIO in divinis est notionem conse-
di scilicet ex charitate, et fine voluntatis ,
et non in materia necessario , sed quan- quens , in quantum est proprietas perso-
nalis. XXIV, 7-XXV.
doque sic, et quandoque non in patria
Idem potest esse DISTINGUENS , et distinctum
vero, est secundum quatuor modos , ut
velimus idem , et ex eadem forma, et et non distinctum . XXVI, 1-XXVI.
DISTINCTIONEM in divinis quædam nomina si-
propter idem, et quod Deus vult nos
velle . XLVIII , 2-XXVI . gnificant implicite , ut termini numerales :
Ad conformitatem viæ omnes tenentur. quædam autem ut conceptam , sicut dis-
XLVIII , 6-XXVI. tinctum , relatum : quædam autem ut ex-

ercitam , ut generans, vel genitus , etc.
XXXI , 12- XXVI .
DICERE summo spiritui est cogitando se in-

tueri. XXVII, 5-XXVI.
DICERE et intelligere qua re differunt ? DIVINITAS est attributum incommunicabile,
XXVIII, 10 ad q . 2-XXVI . quamvis providere, continere, etc. , aliis

DICERE est æquivocum ad dicere notionale conveniant qui participative dicuntur dii .
et essentiale. IX, 9- XXV . Item , X, II, 11 ad q . 1 - XXV.
3-XXV. Item , XXVII , 5-XXVI . In Divinis non est causa et causalum , sed
principium et principiatum . II,
9 XXV . ·
DIFFERRE numero quid sit ? XIX, G-XXV. Hæc est impropria, DIVINITAS est nata.
V, 6-XXV.
DILECTIO quare proprie dicitur Spiritus san-

ctus ? X , B-XXV . DOCTRINA Omnis aut est de rebus , aut de si-
DILECTIO quomodo est in Trinitate ?
gnis. I, A, et 6-XXV.
XXXI per totum ,-XXVI.
DILECTIO quomodo sit nobis magis nota
quam proximus quem diligimus ?
DOMINUS est nomen potestatis. II,
XVII, 4-XXV .
DILIGERE actus dignissimus est. 15-X XV
XVII,
1-XXV. DOMINATIO non est pejorum , id est , subjecto-
DILIGENS Deum diligit dilectionem in exem- rum excessus tantum , sed omnis et pul-
plari , secundum quod resultat in illa. chrorum et bonorum perfecta et omni-
XVII , 3-XXVI. moda possessio, et vera et non cadere va-

DILIGERE ex charitate quatuor debemus , lens fortitudo . lbid.
scilicet Deum , nos ipsos, corpus, et ani- DOMINUS in suo intellecta quatuor includit .
Ibidem .
mam proximi . lbid .
Uno actu numero DILIGO dilectionem et rem
dilectam . Ibid.
524 INDEX RERUM
DONU Spiritus sancti nihil aliud est quam ELECTIO tripliciter accepta a Sanctis , scilicet
Spiritus sanctus , sicut corpus carnis nihil pro æterna prævisione separationis, et pro
est aliud quam caro . XV, 3-XXV. separatione quæ fit per appositionem gra-
DONA naturalia Deus effundit secundum tiæ in præsenti , sive sit finalis, sive non, et
proportionem naturæ , dona vero gratiæ pro electione ad principatum sive aposto-
secundum suam liberalitatem , et conatum latum vel dignitatem . XL, 18-XXVI .
præparantis se ad recipiendum. XVI, ELECTIO et vocatio qua re differunt ?

+ Ibidem .
12-XXV.
Spiritus sanctus est DONUM in quo alia dona Dilectio Dei præcedit ELECTIONEM , et electio
donantur. XVIII , 1 - XXV. prædestinationem . XL, 19-XXVI .
DONUM proprie convenit Spiritui sanclo , non ELECTIO fit ad justitia ostensionem , qnæ
datum , vel datio , vel etiam donatio . aperitur in usu liberi arbitrii sequente ,
XVIII, 2 et 3-XXV. quando electus sponte gratiæ adhæret , et
Ratio DONI non est consequens processionem non electus sponte a gratia avertitur.
generalem , sed processionem in specie. XL, 20-XXV .
XL, •
quæ spiratio est. XVIII , 3-XXV. ELECTIO ponit gratiam finalem .
Spiritus sanctus eo DONUM est quo est spiri- 21-XXVI.
tus , et e converso, id est, ab eadem pro-
prietate, modo significandi tantum diffe-
renti. XVIII, 4-XXV. ELIAS dicitur maximus Prophetarum in zelo ,
DONUM significat quiddam circa quod poni- et Eliseus in operatione miraculorum .
tur respectus ad dantem et ad eum qui da- II , 23- XXV.

tur. XVIII , 5-XXV.
Filius ex ipsa sua processione non dicit
rationem primi DONI, sicut Spiritus san- EMANATIO Spiritus sancti distinguitur ab
ctus procedens ut amor. XVIII , emanatione Filii et quantum ad princi-
6-XXV. pium a quo , et quantum ad terminum in
quem, et quantum ad ipsam emanationem .
XIII , 1-XXV .
EMANATIO personarum non potuit esse ab es-
sentia divina. XIII, 11 ad q.-XXV.
E ENS est per creationem, bonum autem per

informationem . I, 20-XXV.
ENS et bonum convertuntur secundum sup-
posita , non secundum intentiones. lbid .
ENS creatum non habet proprie simplex

ELECTIO alia est sequens consilium et inqui- esse. 11, 13- XXV . Item , VIII ,.15-XXV .
sitionem et deliberationem de faciendis , et ENS est ultimum resolutione, et primum
hæc non convenit nisi naturæ quæ subje- compositione . III , 1-XXV .
cta est ignorantiæ : alia est ponens tantum ENS quod est vere ens non est nisi natura di-
discretionem in electis , et non inquisitio- vina. VIII , 1-XXV.
nem et dubium in eligente, et hæc conve- An possit dici, Tres sunt ENTES in divinis ?
nit Deo. XL , 17-XXVI . VIII, 5-XXV.
INDEX RERUM
525
ENTIA tria non Pater, Filius et Spiritus san- ESSENTIA non generatur nec per se , nec per
ctus. VIII , 5-XXV . accidens, nec per consequens.
IV,
ENS , unum , verum , bonum concretive 2-XXV. Item , V, 1 et seq . - XXV .
sumpta prædicantur de se invicem in ESSENTIA in divinis est communicabilis , sed
recto, non autem abstractive sumpta nisi non divisibilis . IV, 3- XXV . Item , V,
in Deo . XLVI, 13-XXVI . 1-XXV.
ENS, unum , verum , bonum , secundum , ESSENTIA et esse non sunt diversa in divinis,
quem ordinem habet se ad invicem ? licet ibi sit dans et recipiens . Ibid .
XLVI , 14-XXVI . ESSENTIA in Patre et Filio manet indistincta.
ENTES tres esse in divinis , potest admitti , si IV, 2-XXV.
ly entes sumatur participialiter vel adje- ESSENTIA et persona in divinis de se invicem
ctive , non autem si sit substantivum . prædicantur. IV, 9-XXV.
XXV, 4 -XXV. Hæc est vera , ESSENTIA est tres personæ , et
e converso .
IV , 10-XXV.
ESSENTIA divina communicabilis est per ge-
ESSE est prima rerum creatarum . I, nerationem et per processionem . V,
20-XXV . 1-XXV .
Omne quod EST in quantum est , bonum est. ESSENTIA non est individuata et determinata
Ibidem .
proprietatibus personarum . Ibid .
ESSE essentiæ puro et simplici intellectu en- ESSENTIA non est relata vel distincta in di-
tis Deo proprium est. II, 13-XXV. vinis.
V, 2-XXV.
ESSE est actus essentiæ quem habet in eo ESSENTIA divina nulli prædicamentorum
quod est. VIII , 5-XXV.
subjicitur. VIII , G-XXV.
ESSE an secundum intensionem et remissio-
Hæc est vera, ESSENTIA est Pater. Ibid. ,
nem dicatur de Deo et creaturis ? VIII ,
et XXVII, 1-XXVI.
7-XXV.
ESSENTIA non habet se ad generationem ut
ESSE non est univocum Creatori et creaturæ .
accidens, nec ut concomitans , nec ut
VIII, 7-XXV.
consequens , sed ut idem generanti et ge-
ESSE rei mobilis an mensuretur tempore ? nito. V , 3-XXV.
VIII , 12-XXV. ESSENTIA in divinis non est genus . XIX ,
Esse non est accidens Deo, sed subsistens . 16 -XXV.
VIII , 15-XXV.
Inter ESSENTIAM et personam non est prius
ESSE temporalium non mensuratur ævo , sed
et postcrius secundum rem, sed secun-
nunc temporis ut est temporis . IX . dum rationem intelligendi . XXIV ,
3 ad q. 2-XXV. 5-XXV.
ESSE duplex , scilicet esse naturæ , quo ipsa ESSENTIALE , et substantiale, et accidentale
natura est in se et esse boni naturalis ,
qua re differunt ? III, 34-XXV.
quod consistit in proportione naturæ ra-
tionalis ad gratiam et per consequens ad
gloriam . XLVI, 10-XXVI. Ex notat causam originis, et causam essen-
tialem quæ est materia. Il , 28-XXV .
Ex quandoque notat originem et coessentia-
ESSENTIA, esse et ens differunt sicut lux, lu- litatem , quandoque notat in eadem sub-
cere et lucens . II, 19 - XXV . Item , stantia ordinem , quandoque notat ordinem
VIII, 5 -XXV. tantum . XXXVI , 12-XXVI .
526 INDEX RERUM
Hæc præpositio , Ex, generalior est in signifi- FIDEI quare potius attribuitur potentia fa-
cando originem quam præpositio de. ciendi miracula quam charitati ? XLII,
XXXVI, 12- XXVI . 2 ad q. 2-XXVI .
EXCELLENS duplex , scilicet excellens harmo- FIGI mentis aciem in excellenti contingit-du-
niam , et excellens virtutem : unum cor- pliciter, scilicet in eo quod est excellens,
rumpit, aliud perficit . II, 4-XXV. vel secundum quod est excellens. II,
EXCELLIT lux divina mentis aciem , et tamen 4 ad q . 1 -XXV .
non corrumpit, sed perficit. Ibid.
FILIATIO triplex , scilicet factura sine crea-

EXEMPLAR virtutis vocatur non idea sub qua tione , et recreatione , et æterna generatio-
creatur omne quod creatur , sed exemplar ne . XXVI, 15-XXVI.
vocatur quod per prius est in Deo secun-
dum rem , ut vita, sapientia, etc. XVII,
8-XXV . FILIO attribuuntur septem , scilicet veritas ,
pulchritudo , forma , per quem fiat opus ,
forma quam sequimur, similitudo refor-
mationis, et verbum . III, 17-XXV.
Hæc est falsa simpliciter, FILIUS est res a
qua generatur. V, 5-XXV.
F FILIUS quomodo est consilium de consilio ?
V, 7-XXV.
Hæc habet calumniam , FILIUS generatione
est. V, 8-XXV.
Hæc est vera , FILIUS de nulla materia est :
FACERE quidquid vult Deus quomodo in- hæc tamen falsa, Filius est de nihilo .
telligitur ? XLII , F-XXVI . V, 10-XXV.
FACERE nihil potest a se nec per se aliqua FILIUS in divinis quare non dicitur filia sicut
creatura . XLII per totum , -XXVI. filius ? VII, 1 ad q . 2.XXV.
FACERE utrum potest Deus plura quam facit ? Quod FILIUS in divinis non gignit alium
XLIII per totum ,-XXVI . filium , est perfectionis . VII , 5 -XXV.
FACERE utrum potest Deus aliquid melius Non enim non potuit FILIUS gignere , sed non
quam facit ? XLIV, A-XXVI . oportuit, quomodo intelligitur ? VII,
8-XXV.
Utrum hæc sit absolute falsa, FILIUS habet
FACULTAS dicitur id quod facit hominem ha- potentiam generandi , quam habet Pater ?
bere posse ad nulum . I, 16 -XXV . VII, 14-XXV.
FILIUS an sit alius a Patre ? IX , 4-XXV .
FILIUS an inceperit quia habet principium ?
FIDES est in intellectu affectivo , etiam infor- IX, 6-XXV.
mis. III , 3-XXV. FILIUS an generatur a Patre sicut splendor a
FIDEI regula est concors Scripturarum sen- lumine ? IX, 8 et 21-XXV.
sus cum articulis fidei . XI, 7-XXV. FILIUS semper est natus : nota tria importa-
INDEX RERUM
527
ta in participio , verbo, et adverbio.
FINIS duplex , scilicet finis intentionis , et
IX, 19-XXV . finis operis . XLI, 3-XXVI.
FILIUS Solus nascitur ex vivo .
IX ,
22-XXV.
FILIUS non procedit ut donum . XIII , FORMA simplex nullius accidentis est subje-
4 -XXV. Item , XVIII , 3- XXV. ctum .
VIII, 18-XXV.
FILIUS bis dedit Spiritum sanctum ad insi-
FORMA qualiter dicitur invariabilis ? Ibid.
nuandum duo præcepta charitatis .
FORMA duplex , scilicet secundum esse , et se-
XIV, 12-XXV . cundum bene esse . X , 7 ad q. 6-XXV.
FILIUS Secundum quid dicitur minor Patre. FORME dantur secundum meritum materiæ .
XVI, C-XXV.
XXXVI, 7-XXVI.
FILIUM Conveniebat uniri creaturæ rationali ,
quæ est homo . XVI, 6-XXV.
Hæc conceditur, FILIUS nascendo accepit ut FRUI Deus dicitur seipso , et tamen non est
csset essentia divina.
XVIII , 7-XXV. aliqua indigentia in ipso. I, 19-XXV.
Hæc negatur, FILIUS nativitate est essentia FRUITIO non est sine gratia et virtute.
I,
divina.
XVIII, 8-XXV. 22-XXV.
FILIUS nihil addit omnino ei quod accipit a FRUITIO est una et Dei et virtutum . I,
Patre, tamen non est simpliciter idem 21 -XXV.
Patri , sed in accepto . FRUI est amore alicui rei inhærere propter
XIX , 9-XXV .
FILIUS quomodo est in Patre ? XIX , seipsam . I , B, et 12 - XXV.
E -XXV. Quibus rebus FRUENDUM ? I , B-XXV.
FILIUS dicitur verbum et imago eadem ra- FRUI est actus affectus sequentis actum in-
tione qua est relatio personalis , sed non tellectum in quantum hujusmodi , I,
eadem ratione nominis et modi signifi- 12-XXV .
candi.
XXVII, 8-XXVI. FRUIMUR propriissime Deo, licet frui commu-
FILIUS ratione processionis habet similitudi-
niler sumptum contingat et in aliis .
nem naturæ . Ibidem .
XXVIII, 9-XXVI .
FILIUS est ars quædam omnipotentis et sa- FRUI assimilatur tactui naturali . Ibid.
pientis Dei plena omnium rationum vi-
FRUEMUR personis divinis in quantum idem
ventium incommutabilium .
XXXI, sunt cum summo bono . 1 , 14-XXV.
C-XXVI.
Non FRUEMUR una persona magis quam alia .
Non est concedendum , quod FILIUS sit sa- Ibidem .
pientia ingenita. XXXII, 5 -XXVI . FRUI est uti cum gaudio , non adhuc spei
FILIUS est per se sapiens , secundum quod ly
sed jam rei. I, C-XXV.
per se opponitur ei quod est per accidens , FRUI quare secundum rationem nominis ex-
non autem secundum quod opponitur ei tenditur ad irrationalia, non autem uti?
quod est per alium ut principium sui .
I, 17 ad q . 1-XXV.
XXXII , 6-XXVI.
FRUI ut sit completum , tria exiguntur .
Nullo modo debet concedi, quod FILIUS a se
I , 17 ad q . 2-XXV .
est sapiens , vel a se operatur.
Ibid . FRUI vere et proprie, sed non plene possu-
FILIO quare attribuitur sapientia ? mus in via.
XXXI Ibid .
F, G-XXVI . Debemus Deo FRUI , et non uti. I, E-XXV .
FRUI homine qualiter possumus ? I, F ,
et 18-XXV .
528 INDEX RERUM
FRUITIO aliquo modo erit in imaginatione GENERATIO dignissime convenit Deo. IV,
et sensu . I, 23-XXV . 3-XXV.
FRUITIONES tres non sunt , licet tres sint per- GENERARE diversimode convenit diversis .
sonæ . I, 14 ad q. 1 - XXV. Ibidem .
In omnibus GENERATIONIBUS est quoddam
commune, scilicet scientiæ communica-
FUTURA quomodo sint in præsentia Dei ? tio. Ibid.

. XXXV per totum,-XXVI . GENERATIO in divinis non est propter suc-
FUTURA utrum sint causa scientiæ vel præ- cessionem sicut in aliis. Ibid .
scientiæ Dei ? XXXVIII , C-XXVI. GENERATIO convenit Deo , non quia natura
aliquid melius est in pluribus quam in
uno, sed propter communicabilitatem es-
sentiæ . Ibid.
GENERARE prius convenit Patri cœlesti

quam inferioribus quoad rem , sed e con-
G verso quoad rationem usitatam in no-
mine. IV, 4-XXV.
GENERATIO non est entis imperfecti nisi per

accidens. Ibid.
GAZOPHYLACIUM triplex. In prol . Mag.-XXV. Hæc propositio est falsa , Deus GENUIT se
Deum , vel alium Deum . IV, 1 , 5
et 11-XXV.
GEMINA est processio Spiritus sancti . XIV, Hæ non sunt contradictoriæ GENCIT se , ge-
A-XXV. nuit non se. IV, 5-XXV.
Hæc est concedenda, Deus GENUIT Deum
qui est Pater, vel Deus Pater. IV ,
GENERALISSIMA non sunt simplicissima sim- 7-XXV.
pliciter. VIII, 24-XXV . Hæc est vera, Deus GENUIT alterum se , sive
GENERALISSIMA nomen generum accidentis ly se sit ablativi casus , sive accusativi .

duo habent in se, scilicet quod accidentia Ibidem.
sunt, et differentiam qua ab invicem di- An Deus GENUERIT Filium ex necessitate , et
stinguuntur. VIII, 31-XXV. voluntate ? VI, 1-XXV.
An Deus nolens aut volens Filium GENUE-
RIT ? VI, A-XXV.
Ad actum GENERATIONIS quatuor exiguntur. Potentia GENERANDI secundum rationem in-

IV, A- XXV . telligendi est mediuin inter pure essen-
IV, tiale, et pure personale. VII, 2 -XXV.
GENERATIONIS duplex definitio .
2-XXV. Potentia GENERANDI nominat aliquid et ad
GENERATIO univoca est , quæ est in similem aliquid conjunctim . Ibid.
formam et speciem cum generante. Generatio in divinis in nunc stante semper
Ibidem . est. VII, 5 ad q . XXV.
GENERATIONIS actus in divinis non dicit nisi GENERATIO divina non potest esse immode-
notionem . Ibid. rata. Ibid.
GENERATIO melius dicitur opus naturæ GENERATIO divina quam sit ineffabilis .
quam substantiæ . Ibid. IX , H-XXV .
INDEX RERUM 529
GENERATIO divina non potest sciri vel signi- licet ut nomina secundæ intentionis oppo-
ficari a nobis vel Angelis nisi secundum nantur relative. XIII, 1-XXV.
quid . IX , 12 XXV .
GENERATIO Filii in divinis a Patre , nec est
IX , GRÆCORUM error asserentium Spiritum san-
finita , nec infinita , sed simplex.
18-XXV. ctum non procedere a Filio . XI,
GENERATIO Filii ex Maria Virgine , utrum 6-XXV.
sit a Patre, aut a tota Trinitate ? IX ,
20-XXV.
GENERATIO divina non iteratur , sed continue Per GRATIAM inesse , dicit simpliciter et no-
demonstratur secundum rationem qua biliter inesse. XXXVII, 9-XXVI .
Filius est a Patre. IX, 21-XXV .
GENERATIO in divinis quomodo intelligenda.
est ? IV per totum , -XXV.
GENERARE quare non dicitur Spiritus sanctus ,
sed procedere ? XIII per totum , -XXV.
GENERATIONIS modi duodecim ab Ario po- H
siti, scilicet penes fluxum lineæ a puncto ,
penes emissionem radiorum a sole, penes
characterem seu impressionem a sigillo,
penes immissionem bonæ voluntatis a
Deo, penes exitum accidentis a substan- HABITAT Deus quomodo ubique ? XXXVII
tia, penes abstractionem speciei a mate- per totum ,-XXVI.
ria, penes excitationem voluntatis a co- HABITAT quomodo Deus in Sanctis ? Ibid .
gitatione , penes transfigurationem motu- HABITAT ubi Deus antequam esset in crea
a movente, penes eductionem specierum tura ? XXXVII, C-XXVI .
a genere, penes ideationem , et penes na
scentiam . XIII, 5-XXV.
GENERATIONIS tres modi, quorum memini HABITUS est, quo quis agit cum voluerit.
Hilarius , scilicet per defensionem , pro- III, 39-XXV.
tensionem , et derivationem , qua re dif-
ferunt? XVIII, 9-XXV.
GENERATIO et spiratio non habent ordinem HERESIS quare vocatur somnium ? In
prioris et posterioris causa , vel natura , prol . Mag.-XXV.
vel dignitate , vel tempore, tamen habent HERESIS prurigini comparata . Ibid.
ordinem naturæ . XXVIII, 2 -XXVI .
GENERATIO dat essentiam Filio . XVIII
F-XXV. HOMINES quomodo sint medii inter res uti-
GENUISSE filium et esse patrem , est idemre biles et fruibiles ? I, 11-XXV.
sub alio modo significandi. XXVI , HOMO dicitur creatura mundi . III,
4-XXVI. A-XXV.
HOMO consideratur tipliciter, scilicet repu-
tatione divina et in propria natura, et in
GENUS et species sunt secundum rem magis fine quæ est beatitudo æterna. III ,
rationes convenientiæ quam differentiæ , 1-XXVI.
XXVI 34
530 INDEX RERUM
Hoмo est par Angelfs et inferior et superior, si autem consideretur secundum quod si-
diversis considerationibus . III , gnificatur per nomen , tunc dicit distin-
5-XXV. ctum non determinans rationem distin-
HOмO plus convenit cum omni creatura ctionis , persona autem dicit distinctum
quam Angelus . * Ibid. determinando rationem distinctionis in
Cognitio Dei per vestigium non comperit communi . XXVI , 1 -XXVI .

nisi пOMINI. III , 13-XXV . HYPOSTASIS non est in divinis eadem ratio-
HOMINEM non dicimus alteratum , quando at- ne , qua in inferioribus . XXVI ,

tingit virtutem , sed potius perfectum . 2-XXVI.
XVII , 1-XXV. HYPOSTASIS verius est secundum rem in su-
HOMINEM utrum Deus meliorem facere po- perioribus, secundum nomen autem ve-
tuit quam fecit ? XLIV per rius salvatur in inferioribus. XXVI ,
totum ,-XXVI . 2 ad q.- XXVI.

HOMINEM utrum Deus aliter liberare potuit In HYPOSTASI Significatur essentia ut natura
quam per Passionem ? XLIV , communis significatur et dicitur in suo
D, XXVI. inferiori. XXVI , 3-XXVI .
HOMINES omnes salvos vult fieri Deus , quo- HYPOSTASIS non addit re , sed modo intelli-
modo intelligitur ? XLVI, C -XXVI. gendi. Ibid.
HOMINIS malitiæ utrum Deus sit causa ? HYPOSTASI Convenit quidquid convenit perso-
XLVI , L-XXVI . næ, scilicet distingui , generari , generare ,
HOMINIS Voluntas mala concordat aliquando procedere etc. , sed aliter significatur per
cum Dei voluntate bona . XLVIII , nomen hypostasis , et aliter per nomen
B-XXVI. persona. XXVI, 4-XXVI .
HYPOSTASIS in divinis non remanet subtra-
cta proprietate . XXVI, 5-XXVI. Item ,
HOMOUSION (óμoosa: ov) quid sit , et quid hoc XXVII , 2-XXVI. Item , XXVIII , 4-XXVI .
nomine significatur ? XXVI , HYPOSTASIS cadit in intellectu personæ, non
A-XXVI . ut diversum in re , sed ut idem non eodem
modo significatum per nomen . Ibid.
HUMANA natura secundum quod refertur ad

unitatem cum Deo , et ad statum beatitu-
dinis , æqualis vel melior est Angelis.
XXVI, 12-XXVI.
1
HUMOR aquæ est corporalis , aeris vero est

spiritualis et incorporalis . XVII,
3-XXV.
IDEAS esse est necessarium . XXXV,
7-XXVI.
HYPOSTASIS invenitur quatuor modis in en- IDE.E dicunt respectum ad rem , et ideo sunt
tibus. II, 20-XXV. proprie loquendo secundum intellectum
HYPOSTASIS si consideretur secundum id practicum . XXXV , 8-XXVI .
quod est, tunc est idem quod persona : IDEA tripliciter consideratur, scilicet secun-
INDEX RERUM 1
dum id quod est , et sic est essentia di- IMAGO triplex, scilicet creationis , recreati
vina et in comparatione ad intelligen- nis , et similitudinis. III , 19 - XXV.
tem per ideam vel operantem et in re- Uno actu intelligendi accipitur IMAGO et
latione ad opera ipsa quorum est idea , exemplar . Ibid .
et sic habet pluralitatem ex parte respe- Quadruplex differentia inter IMAGINEM et
ctus ad illa . XXXV, 9-XXVI . vestigium . Ibid.
Melius dicitur , Multorum IDEA, quam mul- IMAGINIS creatæ integritas constat memoria
tæ ideæ. lbid . et intelligentia et voluntate. JII,
Deus cognoscit materiam et facit immediate 20-XXV.
per IDEAM materiæ. XXXV, IMAGO Dei est in superiori parte animæ ,
10-XXVI . quæ mens vel spiritus vocatur. III,
Sapientia, ars , scientia et verbum cum ma- 21 -XXV.
gis se teneant ex parte sapientis et essen- IMAGINIS quædam similitudo est in visu ex-
tiæ divinæ, quam ex parte rerum de qui- teriori et in phantasia . Ibid . , et
bus sunt, non possunt pluraliter signifi- 38-XXV.
cari IDEA autem et ratio et exemplar IMAGO quare non assignatur secundum po-
non sic , et ideo consignificatam habent tentias animae vegetabilis ? III, 21
pluralitatem . XXXV, 14-XXVI. ad q . 1 -XXV.
Paradigma , exemplar, IDEA et ratio qua re IMAGO potest notare convenientiam in inte-
differunt? Ibid. rioribus tantum , vel simul in interioribus
IDEA Græce, sonat primam formam , sicut et exterioribus : primo modo Angelus est
hyle primam materiam . Ibid. ad imaginem sicut homo, non secundo.
Non est concedendum , quod malum habeat III, 21 ad q . 2-XXV.
IDEAM in Deo, nec quod sit vita in Deo, IMAGO recreationis est proprie secundum
nec quod sit a Deo. XXXVI, 6 ad tres virtutes theologicas , fidem, spem et
q. 1-XXVI . charitatem . III, 21 ad q . 3 -XXV.
IMAGO quare non ponitur in virtutibus poli-
ticis ? III, 21 ad q. 4-XXV.
Quæcumque uni et eidem sunt eadem peni- IMAGO non est respectu cujuscumque cog-
tus secundum rem, ipsa sunt eadem , se- noscibilis, sed tantum respectu Dei et
cundum quod sunt IDEM illi . XIX, animæ . III , 22-XXV.
12-XXV . In IMAGINE duo attenduntur , scilicet sub-
stantialitas et pulchritudo . Ibid.
IMAGO quare non est secundum vires infe-
IMAGO Trinitatis quomodo est in anima ? riores ? III, 24 et 38-XXV.
III , G -XXV. IMAGO non potest amitti quantum ad sub-
IMAGO Trinitatis aliter est in anima , et aliter stantialia, sed quantum ad pulchritudi-
in Trinitate. III , Q-XXV . nem quæ est ad bene esse. III,
IMAGO importat essentiam divinam in re- 25-XXV.
clo, et tres personas in obliquo , cum dici- IMAGINIS partes imprimuntur a tota Trinita-
tur, Faciamus hominem ad imaginem el si- te, licet per attributionem memoria con-
militudinem nostram . II, 18-XXV . veniat Putri, et intelligentia Filio , et vo-
IMAGO est rei ad rem coæquandam unica et luntas Spiritui sancto . III, 26-XXV.
indiscreta similitudo .
III , 19-XXV . Mens quare dicitur IMAGO Dei, non filius ?
Item , XXXI , 6 ad q. 1-XXVI. Ibidem .
532 INDEX RERUM
Quomodo dicitur homo habere IMAGINEM in accidens quæ impossibilia fieri possunt
potentia intelligendi, et similitudinem in a Deo, et quæ non ? XLII. 26 XXVI.
potentia diligendi ? III, 26-XXV,
IMAGINEM duo perficiunt, scilicet actus imi-
tandi exemplar , et æqualitas. III, INDIFFERENS nihil est voluntatis deliberativæ
32-XXV. ut deliberativa est suorum operum .
IMAGO Trinitatis quæ est secundum mentem , I , 13 ad q . 1 - XXV.

notitiam et amorem , quare differt ab ima-
gine quæ est secundum memoriam , in-
telligentiam et voluntatem ? III, INFINITUM attingi potest , claudi vel compre .
36-XXV. hendi non potest . II , 15-XXV.
IMAGO Trinitatis est in ratione, irascibili , et INFINITUM dicitur dupliciter, scilicet privative
concupiscibili, non simpliciter, sed se- et negative et negative sumptum adhuc

cundum quid . III, 38-XXV. accipitur dupliciter. II , 2-XXV . Item ,
IMAGO quandoque dicit repræsentationem IX, 2 et 18 - XXV.
principii operantis in diversitate essentiæ , INFINITUM Secundum quod infinitum non no-
minatur. II, 13 ad q. 1 -XXV.
ut statua : quandoque dicitur imago prin-
cipii in eadem essentia exprimentis se in
simili secundum naturam , et sic dicitur
imago Patris solus Filius . XXVII, INGENITUM multipliciter accipitur. XIII,
8-XXVI. 8-XXV.
Spiritus sanctus dicitur IMAGO , non quia Quam differenter dicitur INGENITUS Pater et
procedit ut imago , sed secundum quod Spiritus Sanctus. Ibid .
imago dicit similitudinem essentialem . INGENITUS Cum prædicatur de Patre et Spiri-

Ibidem , el XXVIII , 9-XXVI. tu sancto, uon diçit notionem , nec essen-
Ad intellectum IMAGINIS tria concurrunt , tiam , nec personam , sed est negatio con-
scilicet quod sit in altero, quod ducat in sequens modum existentiæ. XIII,
10-XX V.
unum tantum , et quod perfecte impleat.
XXVIII, 9 -XXVI .
IMAGO aliquando dicitur secundum essen-
tiam . XXVIII , G-XXVI . Si essent duo INNASCIBILES , essent duo dii.
Utrum IMAGO dicatur relative , et utrum so- XXXI, 14-XXVI .
lus Filius dicatur imago ? XXVIII, INNASCIBILITAS esse imaginem qualiter con-
9-XXVI. venit Filio ? IX , 24-XXV.
IMAGO relative dicitur de Filio , sed essen- INNASCIBILITAS est duplex , scilicet negative
tialiter de Trinitate. XXXI , C XXVI . in genere, et extra genus . XXVIII ,
2-XXVI.
IMAGINIS duplex definitio ab Hilario tradita.
XXXI, 6-XXVI . INNASCIBILITAS et paternitas non habent oppo-
siionem , sed disparationem , nec tamen
una prædicatur de alia. XXVIII ,
IMMORTALITAS vera in solo Deo est. VIII , 6-XXVI .
C-XXV. Hæ sunt falsæ , Paternitas est INNASCIBILIS, et,
Essentia est innascibilis , si ly innascibilis te-
neatur adjective : veræ autem si teneatur
IMPOSSIBILE duplex, scilicet per se, et per substantive . XXVIII , 6 ad q .-XXVI.
INDEX RERUM 533
INSTRUCTIO alia est per interpretationem et INTENSIO el remissio dupliciter dicitur , sci-
locutionem , alia per inspirationem verita- licet proprie , et secundum aliquid .
tis. XVI, 4-XXV. VIII , 7-XXV.
INTELLECTUS non intelligit duo simul, nec in INTENTIO Scribentium de Trinitate quæ fue-
patria , si intelligibilia cons d rantur in rit ? II , B-XXV .
propriis essentiis . I, 23-XXV.
INTELLECTUS quomodo purgatur ? II ,
3-XXV.
INTELLECTUS noster non est sufficiens ad co-
gnitionem veri sine intellectu increato vel
J
angelico. II , 5-XXV.
INTELLECTUS distinguitur quadrupliciter, sci-
licet per agentem, possibilem , specula-
tivum, et adeptum . III , 20-XXV .
INTELLECTUS ut constituit imaginem , est po- JACOB quare electus sit et Isau reprobatus ?
tentia intellectiva formalis, non simplici- XLI, C-XXVI.
ter, sed respectu intelligibilis cujusdam
informata, quod scilicet semper est præ-
sens in anima, sicut anima sibi est præsens . JOACHIM abbatis error, dicentis essentiam
III, 20, ad q . 1 -XXV. generare essentiam . V, 6-XXV.
INTELLECTUS generativus est memoriæ in ac-

quisitis habitibus, sed e converso est in
innatis. III, 22-XXV. JUDEI qualiter impleverunt voluntatem Dei ,
INTELLECTUS dicitur ad aliquid , non simplici- Christum occidendo ? XLVIII , B, C-XXVI.
ter, sed secundum quid. III , 28 XXV .
INTELLECTUS Semper intelligit se, vel cogno-
scit se, in lumine intellectus agentis . JUSTITIA quare magis dicitur fidei , quam al-
III, 29-XXV. terius virtutis ? II, 4 ad q . 2-XXV.
INTELLECTUS non est illustratio inteliigentiæ JUSTITIA duplex , scilicet retributio pro me-
super animam, ut quidam dixerunt , nec ritis, et congruentia sive concedentia .
tamen proprie est pars animæ . III, XLVI, 1-XXVI.
33-XXV.
Est INTELLECTUs accipiens ex phantasmate,

et est intellectus accipiens in lumine
agentis intellectus tantum . XVII,
4-XXV.
L
INTELLIGERE in divinis dupliciter accipitur,
scilicet essentialiter , et personaliter . IX,
9-XXV .
INTELLIGERE quomodo præcedat et sequatur
fidem ? XIX , 13-XXV . LATINI quare addiderunt in symbolo edito
in concilio , «< Qui ex Patre Filioque pro-
cedit ? » XI, 9-XXV.
534 INDE RERUMX
LIBER inscriptus, De spiritu et anima, non est Esse in Loco æquivoce convenit Deo et loca-
Augustini sed quidam Cisterciensis fecit to.
XXXVII, 7-XXVI.
eum . I, 23 -XXV. Item , VIII , 25-XXV. Tribus modis possumus loqui de Loco , scili-
cet prout est continens et salvans , et
prout est continens tantum , et prout in
LIBRI Sententiarum materia. In prol.
ipso est distantia situs, licet non includat .
B. Alb.-XXV.
Primo modo omnia generabilia et corrup-
LIBRI Sententiarum divisio .
I , A-XXV . tibilia sunt in loco . 2. Omnia corpora præ .
ter sphæram ultimam . 3. Sphæra ultima

est in loco. XXXVII, 14-XXVI.
LOCALIS an sit Deus, vel utrum moveatur
localiter ? XXXVII, 1- XXVI .
LOCALE dicitur aliquid duobus modis .
Loqui notionaliter non convenit nisi Patri ,
Ibidem . essentialiter autem convenit tribus.
LOCALES utrum sint spiritus creati ?
XI, 10-XXV.
Ibidem .
LUMINIS effectus multiplex. XVII , 6-XXV.

Locus simpliciter prout est salvans non est
nisi duplex , scilicet simpliciter sursum
in contactu circumferentiæ orbis lunæ , et Lux divina excellit mentis aciem , et tamen
simpliciter deorsum quod est esse in cen-
non corrumpit, sed perficit. II, 4-XXV.
tro , quod habet salvandi virtutem a toto Differentia inter lumen , LUCEM, splendorem ,
orbe a quo æqualiter respicitur semper. radium , reflexionem radii, splendoris et
XXXVII, 14 -XXVI. luminis .
IX , 8-XXV .
Angelus est in Loco diffinitive. Ibid.
Duo spiritus non possunt esse in eodem LO-
co, et hoc propter confusionem operatio-
num . Ibid. , et 25-XXVI .
Deus dicitur Locus per hoc quod continet et
salvat, et ad ipsum est motus cordium et
M
Angelorum. XXXVII, 16 et 25 -XXVI.
Esse in LOCO, per prius et posterius et æqui-
voce convenit tribus, scilicet Deo , et spiri-
tui crcato, et corpori. XXXVII, MAGNITUDO quomodo est in Deo ? XIX ,
18-XXVI.
B , C-XXV.
Locus dicitur multipliciter, scilicet proprie
et per translationem . XXXVII,
25-XXVI. MAGIS utrum possunt aliquid duæ personæ
Locus est extremitas alicujus corporis am-
quam una, et tres magis quam duæ vel
biens in se aliquod corpus . una ?
XXXVII, X , D , E-XXV .
30-XXVI.
Corporale est in Loco ut contentum , incor-
porale vero ut continens. XXXVII,
MAJOR in quo est Pater Filio ? XVI,
7-XXVI.
C , D-XXV .
INDEX RERUM 535
MALUM non habet causam unde sit , sed ha- MEMORIA, intelligentia , voluntas quomodo
bet causam unde incidat . II, sunt unitæ ? III, L-XXV.
21-XXV. Item , XXXVIII , 1 -XXVI . MEMORIA, intelligentia, dilectio quomodo
MALA utrum simpliciter sunt in Deo ? sunt in mente ? III , G. H-XXV .
XXXVI, B-XXVI. MEMORIA, intelligentia , voluntas, utrum præ-

MALA utrum Dei voluntate fiant ? XLVI , dicantur relative ad se invicem ? III,
D-XXVI . M -XXV.
MALA fieri bonum est, quomodo intelligitur ? MEMORIA multipliciter describitur. III,
XLVI , G -XXI . 10 -XXV.
MALA ad quid et quibus prosunt ? XLVI , MEMORIA ut est pars imaginis , est potentia
I- XXVI . animæ rationalis secundum superiorem
MALA Voluntate quandoque vult homo, quod partem , tenens apud se habitum veri vel
Deus vult bona. XLVIII , A-XXVI . boni , et est respectu præteritorum , præ-
MALUM per se non confert ad decorem uni- sentium et futurorum , abstrahens ab omni
versitatis , sed sinere mala fieri. XLVI, differentia temporis . Ibid.
16-XXVI. MEMORIA et intelligentia distinguuntur , licet

MALUM per se nulli est bonum , sed potest esse de eisdem sint. III , 27-XXV.
occasio boni. XLVI , 8-XXVI . MEMORIA in eo quod memoria est ad aliquid ,
Tendit ad non esse qui MALUM operatur. non in eo quod vita , vel mens , vel essen-
XLVI , 10- XXVI . tia. III, 28-XXV .
MALUM in se consideratum , nec ordinem , nec MEMORIA inquisitiva , qua discernit se mens ,
causam, nec intentionem , nec voluntatem non semper habetur. III , 29-XXV.
habet ad alterum tamen comparalum , EX MEMORIA quomodo dicitur esse intelli-
gentia, et ex utraque voluntas ? III,
habet ordinem qui non ponitur in ipso ,
sed in alio , respectu ipsius. XLVII , 37-XXV.
2-XXVI.
MENS quandoque dicitur memoria , quando-

MASCULUS et fœmina est in omni animali nisi que intellectus rem examinans , quando-
in anguilla . XIX , 10 -XXV. que superior pars rationalis animæ , quan-
doque tota rationalis anima. III,
34-XXV.
MENS , notitia , memoria , intelligentia , et vo-

MATERIA prima habet aliquo modo speciem
luntas qualiter sunt una essentia , una vita ,
in appetitu speciei et ordine ad ipsam .
et una mens ? III , 39-XXV.
III, 11-XXV.
MATERIA prima prope nihil. Ibid.
MENSURA formaliter accepta est quanti vir-

tualiter vel dimensive. VIII, 8-XXV.
MATHEMATICA quomodo non habent finem ?
MENSURANS attenditur tripliciter , scilicet ut
I, 28-XXV. adæquatum quantitati mensurati, vel ut
excellens, vel ut participatum ab aliis .
VIII , 9-XXV .
MELIORA utrum Deus facere potuit quam fe-
cit. XLIV per totum, -XXVI .
536 INDEX RERUM
MENTE aliquid æternum capientes non su- MITTI non convenit Patri . XIV , 13 -XXV ,
mus in hoc mundo quantum ad modum ad q . 2-XXV. Item , XVI , 1 -XXV.
cognoscendi vel vivendi . XV, Si nulla ponatur esse persona eo modo quo
20-XXV. fides distinguit personas, non erit aliqua
MISSIO proprie loquendo . XIV,
15-XXV.
MERITA ao possunt esse causa prædestina- Homo non potest MITTERE vel dare Spiri-
tionis, vel præscientiæ ? XLI per totum sanctum . XIV, 16-XXV.
tum , -XXVI. MISSIO et datio non dicuntur nisi temporali-
MERITUM obdurationis vel misericordiæ , ter. XV, 1-XXV.
utrum sit aliquod ? XLI , A-XXVI . Quo sensu conceditur , quod Spiritus san-
ctus MITTIT vel dat se ? XV, 2-XXV.
Hæc est vera, Spiritus sanctus datur vel

MERERI aliquis potest alii primam gratiam MITTITUR a se , sed minus propria quam
et perseverantiam in illa, non prædestina- illa, Spiritus sanctus dat se. XV,
tionem . XLI, 1-XXVI. 2 ad q ., et 4 ad q . 1-XXV.
Non potest aliquis sibi MERERI gratiam , sed MISSIO Filii magis est manifesta quam Spi-
augmentum gratiæ. XLII. 2-XXVI. ritus sancti . XV, 6- XXV .
Quo sensu dixit Augustinus, quod præcedit Utrum quælibet persona MITTI potest ? XV,
aliquid in peccatoribus, quo quamvis non- 7-XXV.
dum sint justificati, digni efficiantur ju- MITTERE et mitti quid significent ? XV,
stificatione . Et item, præcedit in aliis pec- 7 ad q . -XXV.
catoribus, quo digni sunt oblusione. Filius qualiter dicitur eo Missus quo fa-
Ibidem . ctus ? XV, 8 XXV.
MISSI triplex, scilicet in mentem , in car-
nem , et ad prædicandum . XV,
MITTI est cognosci quod ab alio sit. XIV, 9-XXV.
3-XXV. Spiritus sanctus non MITTIT Filium duabus
Ad MISSIONEM duo exiguntur, scilicet quod missionibus primis , sed tertia . Ibid.
sit appropriabilitas ad proprium , et quod Hæc non est concedenda, Trinitas MITTIT se .
sit effectus gratiæ gratum facientis. XV, 11-XXV.
Ibidem . Trinitas dat se, secundum quod dare dicit
Discrimen inter MISSIONEM et donationem . potestatem dandi ex amore. XV, 10
XIV, 44-XXV. ad q . 1-XXV.
MISSIO temporalis, processio , apparitio et Concedi potest, quod Pater et Filius et Spi-
temporalis datio qua re differunt ? XIV, ritus sanctus simul MITTUNT . XV,
15-XXV. 10 ad q . 2-XXV.
Modi formales quibus fit MISSIO , non exten- Filius habet duos modos MISIONIS , visibili-
duntur ultra quatuor. XIV, 6-XXV. ter scilicet in creatura unita sibi , et invi-
MITTI vel dari quare magis convenit perso- sibiliter quando mittitur in cor. XV,
næ Spiritus sancti , quam Patris , vel Fi- 14-XXV. Item , XVI, 5-XXV.
lii? XIV, 13-XXV. Generatio æterna non est MISSIO , sed facit
MISSIONIS finis est sanctificatio creaturæ ra-
congruitatem ad missionem . XV,
tionalis, qui finis appropriabilis est magis 15-XXV.
Spiritui sancto . Ibid . MISSIONES Filii et Spiritus sancti non distiu-
INDEX RERUM 537
guuntur in fine, sed in actu proximo , quia genere, non tamen uno modo in specie .
Filius illuminat intellectum , et Spiritus XVI, 5-XXV .
sanctus accendit affectum . XV, Quare Spiritus sanctus MISSUs sit ad Filium ,
16 -XXV. et numquam Filius ad Spiritum san-
Ad MISSIONEM exigitur triplex cognitio. ctum ? XVI, 7-XXV.
XV, 17-XXV. MISSIO exterior est testimonium interioris .
MISSIO universalis et visibilis Spiritus san- XVI , 10-XXV.
cli plenior fuit post incarnationem quam MISSIONE absoluta non dicuntur Filius et
ante , missio vero personalis et invisibilis Spiritus sanctus mitti nisi in donis gratiæ
se habent ut excedentia et excessa . XV , gratum facientis. XVII , 2 et
18-XXV . 9- XXV.
MITTITUR Spiritus sanctus ad Angelos quoad

novas revelationes, licet gratia in eis non
augeatur. XV, 19 -XXV. MOBILE dicitur multipliciter , scilicet ut sub-
MITTITUR Spiritus sanctus tam in perceptio- jectum motus, et ut id quod abjicitur vel
ne gratiæ quam in augmento ejusdem . acquiritur motu. VIII , 18-XXV.
XV, 19 -XXV. Item , XVII , 9 -XXV.
MISSIO visibilis addit super apparitionem
duo , scilicet existere ab alio , et per seip- MODI Cognoscendi Trinitatem diversi. II
sum adesse aliter vel ad aliud quam esse per totum. Item, III , F-G, XXV.
ubique. XVI, 1-XXV. MODUS, species et ordo omnibus insunt , sed
MISSIO visibilis non ordinatur ad quamcum- non uno mudo : diminuibilia sunt in ra-
que missionem invisibilem , sed ad eam tionali creatura, non in esse naturæ , sed
quæ est fundans et plautans Ecclesiam . gratiæ . III , 15-XXV.
Ibidem .
MISSIO visibilis non debuit esse in Veteri
Testamento . Ibid. MOTUS per se non est ad aliquid , sed per
Angelus non habet convenientiam ut per accidens . VII, 7-XXV.
ipsum explea ur MISSIO . Ibid. Omnis species MOTUS reducitur ad immobile

MISSIO visibilis non debet esse ad omnes qui movens secundum illam speciem molus .
sunt de Novo Testamento , sed ad ali . VIII, 30-XXV.
quos, et hoc in primitiva Ecclesia ut ho- MOTUS distinguitur dupliciter, scilicet ex
mines ad fidem præpararentur. XVI, parte mobilis, et penes terminum ad
2-XXV. quem est motus . XXXVII, 20 -XXVI .
MISSIO visibilis vel invisibilis non fit nisi per MOTUS non est semper propter indigentiam ,
gratiam gratum facientem . XV, sed quandoque ad potentiæ demonstra-
16-XXV . Item, XVII , 3-XXV. Item , XVII, tionem , quandoque ad obsequii ostensio-
2-XXV. nem . XXXVII , 22-XXVI .
Filium MITTI conveniebat in creatura unita
visibili , non autem Spiritum sanctum .

XVI , 4-XXV . MOVERI per tempora an sit per affectiones,
Duo modi MISSIONIS Filii et Spiritus sancti , vel per intellectus speculativi apprehen-
scilicet visibiliter, et invisibiliter. XVI, siones mutari ? VIII, 21-XXV.
5-XXV.
MISSIO invisibilis licet uno modo fiat in
538 INDEX RERUM
MOYSES dicitur maximus Prophetarum in MYSTERIA Superna an scrutari liceat ? IX,

11 , 17-XXV.
modo apparitionum .
23-XXV.
MYSTICA nomina quæ dicuntur? II,

MULTIPLEX non dicitur Deus quamvis sit tri- 17-XXV. Item , III , 9-XXV.
nus. XXIII , K-XXV .
MUNDI creatura quare dicitur homo ? III ,

A-XXV.
MUNDUM potuit Deus facere ab æterno : hæc N
est duplex, ex eo quod ly ab æterno pot-
est determinare hoc verbum , potuit, et sic
est vera vel determinat hæc verba , mun-
dum facere, et sic est falsa . XLIV,
1-XXVI. NASCENDO an acceperit aliquid Filius a Pa-
MUNDUS potest considerari tribus modis , sci- tre ? XVIII, F, G -XXV .
licet suppositus in esse , et ut suppositus
in potentia efficientis tantum , et ut in
quibusdam suppositus in esse, et in aliis NATURA in divinis indifferens est a suppo-
suppositus in potentia efficientis tantum : sito. II, 20-XXV.
secundo modo potuit fieri melior et magis NATURA Filius quare dicatur Christus ? V,
ordinatus , non autem primo et tertio. M-XXV.
XLIV, 3-XXVI . NATURA est vis inserta rebus ex similibus si-
Hæc præpositio, MUNDUS erit, non erat vera, milia procreans. VII, 2-XXV.
quia nec propositio erat ante muudum . NATURA divina nulli prædicamentorum sub-
XLVI, 17-XXVI . jicitur. VIII , G-XXV .
NATURA sumitur dupliciter, scilicet pro vir-

tute intranea, et pro forma. VIII,
MUTABILITAS et corruptio in creatura non 5-XXV.
causantur proprie ab aliquo , sed incidunt NATURA, res naturæ an sint idem ? XXXIV,
ex eo quod creatura est ex nihilo . II, B-XXVI.
21 - XXV. Item , III , 2-XXV. NATUS quare non dicitur Spiritus sanctus,
MUTARI an potest Deus aliqualiter ? VIII , sed procedens ? XIII, B-XXV .
C, D-XXV . NATURALIA Deus effundit juxta capacitatem
MUTARI Secundum tempus quid sit ? naturæ, dona vero gratiæ secundum
XXXVII, K-XXVI . suam liberalitatem , et conatum præpa-
MUTARI Secundum locum quid sit ? XXXVII , rantis se ad accipiendum . XVI,
L-XXV. 12-XXV.
MUTATIO in omni natura mutabili nonnulla Si duo æqualem habeant gratiam , et non
mors est. VIII, C-XXV . NATURALIA æqualia , ille qui habet meliora
MUTATIO localis Deo convenire non potest. naturalia, meliorem usum habebit in ac-
VIII, 16-XXV . tibus tamen non sequitur, quod habeat
majus meritum in faciliori usu. Ibid.
INDEX RERUM 539
NECESSARIUM dividitur multipliciter . VI , HOC NOMEN , Deus, est nomen operationis, si

B-XXV. attendatur ratio a qua imponitur : hæc
NECESSARIUM absolute et per se non est nisi enim est opus universalis providentiæ, et
unum simplex omnia enim alia ex continentiæ, et impletionis rerum , sed
suis componentibus trahunt necessitatem . tamen significat naturam Dei . II , 11-XXV.
Ibidem . HOC NOMEN , Deus, quando dicitur de eo qui
NECESSITATE utrum Pater genuit Filium ? essentialiter est Deus , et de his qui parti-
VI , A-XXV . cipative et nuncupative sunt dii , est
NECESSITATES duæ sunt : una simplex, ve- æquivocum, non a casu et fortuna , sed
luti quod necesse est omnes homines esse per prius et posterius. II, 11
mortales altera conditionis, ut si quem ad q . 3-XXV.
ambulare scias , eum ambulare necesse HOC NOMEN, Qui est, est trium personarum
est. II,
XXXVIII, 4 -XXVI . Item , in hoc quod sunt unius substantiæ .
XL, 14-XXVI . 12-XXV.
HOC NOMEN , Qui est, est Deo proprium . II,
13-XXV.
NEGATIO ut negatio nihil certificat , sed in HOC NOMEN, Qui est, quomodo dicitur signi-
quantum oppositum de proposito subje- ficare pelagus substantiæ infinitum , non
cto . III, 10- XXV . quid est ? Il , 13 ad q . 1 et
NEGATIO potest considerari gratia negatio- 2-XXV.
nis, et sic non ordinatur ad genus ali- NOMINA quibus nominátur Deus , quem or-
quod vel ratione rei negatæ, el sic ne- dinem habeant ad invicem ? 11, 14-XXV.
cessario ordinatur ad affirmationem præ- Deus NOMINABILIS est a nobis nomine repræ-
cedentem ipsam secundum intellectum . sentante non perfecte, sed imperfecte id
XXVIII , 5 XXVI. quod est . II, 16 -XXV .
NEGATIO dupliciter significatur, scilicet ut NOMINA quædam dicuntur mystica, scilicet
concepta , cum dicitur, nego : et ut exer- quæ formantur ab his quæ secundum
cita, cum dicitur , non sum asinus . XXXI , rem per prius sunt in Deo : alia dicuntur
12-XXVI. symbolica, quæ sunt secundum translatio-
nem proprietatis corporalis. II,
17-XXV. Item , III , 9-XXV.
NIHIL est in Deo quod non est Deus. VIII, NOMINIBUS negativis verius nominamus
I-XXV. Ibid.
Deum quam affirmativis .
NIHIL dicitur de Deo secundum accidens . NOMINIBUS affirmativis non simpliciter nomi-
XXVI, C-XXVI . namus Deum , præcipue propter tria, sci-
licet quia significant composite quod sim-
plicissimum est , et imperfecte quod per-
NOLLE hoc, et non velle hoc, et velle hoc fectissimum , et quandoque accidentaliter
non fieri , qua re differunt ? XLVI, quod est substantia. Ibid.
5-XXVI. Deus NOMINATUR ab omni eo quod melius
est esse quam non esse. Ibid.
HOC NOMEN , Deus, nec quantum ad hoc cui

In NOMINE duo attendenda , scilicet ratio a imponitur nomen , communicabile est ,
qua imponitur, et illud cui imponitur. nec quantum ad hoc a quo imponitur.
II , 11 -XXV. II, 22-XXV.
540 INDEX RERUM
HOC NOMEN, Deus, nullo modo est univer- NOMINA relativa personarum quæ sunt ?
sale. II , 22-XXV . XXVII , C-XXVI .
Cum dicitur, In NOMINE Patris et Filii et Spi- Hæc NOMINA , sapientia, Deus, etc. , signi-
ritus sancti , ly verbum , nomen , dicit es- ficant quidem essentiam divinam , sed
sentiam . II, 27-XXVI . gratia adjuncti supponunt pro persona.
HOC NOMEN, Deus , habet modum suppositi. XXXII, 8-XXVI .
et recipit actus notionales, ut cum dici- NOMINE abstracto et in essentialibus et no-
tur Deus Deum genuit, Deus de Deo. tionalibus aliquid significare cogimur du-
III , 35-XXV . Item , IV, 6-XXV. plici necessitate. XXXIII, 1-XXVI .
Omnia NOMINA communia Deo et creaturis, NOMINA quædam ex tempore prædicantur

prius conveniunt Deo quam creaturis de Deo per causam, ut salus quædam se-
quoad rem , sed e converso quoad ratio- cundum relationem ad ea a quibus di-
nem usitatam in nomine. IV , 4-XXV. stinguuntur, ut Creator. XXX,
NOMINA quibus personæ divinæ nominantur , 1-XXVI.

quæ minus proprietatis habeant vel ma- Hæc NOMINA, Creator, dominus , rex, etc. ,
gis ? V, 6-XXV. prædicant essentiam Dei in habitudine
NOMINA Dei diversa sunt. VIII , creaturæ ad ipsam , et in actu quo educit
A-XXV. in esse vel regit creaturam . ΧΧΧ ,
Omne NOMEN dictum de Deo , aut dicitur 2, 3 et 5-XXVI . Item , XXXV , 6 XXVI .
proprie proprietate rei , aut per transla- Hæc NOMINA non conveniunt Deo nisi ex
tionem similitudinis rei . XXII, 1-XXV . tempore. XXX, 6-XXV.
NOMINUM divinorum multiplex divisio . Omnia NOMINA creaturarum possunt attribui
Ibidem . Deo per translationem , quæ naturam sine
NOMINA divina a Dionysio posita explican- vitio et nocumento exprimunt. XXXIV,
tur. XXII, 1 ad q.-XXV. 6-XXVI.
NOMINA aliqua conveniunt Deo ex tempore
sine mutatione Dei. Nomina quæ de Deo
dicuntur, inveniuntur in septuplici diffe- NOSSE se, intelligere se, velle se, discernere
rentia . XXII, A,B-XXV. se, et cogitare se, qua re differunt? III,
NOMINA propria personarum non substan- 2-XXV.

tialiter, sed relative ad invicem dicuntur.
XXII, E-XXV.
NOMINA ad unitatem essentiæ pertinentia NOTIO tria exigit , scilicet quod per ipsum
non relative , sed substantialiter de singu- innotescit persona, et quod sonat ali-
lis personis singulariter dicuntur. XXII , quam dignitatem, et quod aliquo modo
E , F-XXV. habet naturam relationis ad aliud . XIII ,
NOMINA dicta de Deo, ut essentia , substan- 9-XXV .
tia, etc. , significant idem secundum di- Non esse ab alio est NOTIO Patris. Ibid .
versas rationes, et ideo non sunt syno- Esse ab alio et alium non esse ab eo, quare
nyma . VIII, 3-XXV. non dicitur NOTIO Spiritus sancti ? XIII,
Quibus NOMINIBUS divinis possit conjungi hoc 11-XXV.
pronomen, nostrum, vel meum ? XVIII , NOTIO est quo cognoscitur res. XXVI,
10-XXV. 8-XXVI.
NOMINE personæ quid significatur , cum plu- NOTIO et relatio differunt secundum nomi-
raliter profertur ? XXV per totum ,-XXV num intentiones . Ibid.
INDEX RERUM 541
NOTIONES in divinis sunt tantum quinque , sentialibus substantivis numerant formas

scilicet innascibilitas , paternitas, filiatio , essentialium , cum autem ponuntur cum
communis spiratio, et spiratio passiva , adjectivis , numerant supposita . IX,
et omnes notiones sunt relationes præter 7 ad q. 1 -XXV.
primam et omnes sunt proprietates præ- NUMERUS in divinis quid ponit ? II,
ter penultimam , sed tantum tres sunt 19-XXV.
personales, id est, constituentes personas , NUMERUS non est simpliciter in divinis et
scilicet secunda et tertia et quinta . absolute , sed numerus personarum .
XXVI, 9 et 13-XXVI . Item , XXVIII , Ibidem , et XIX , 17-XXV . Item , XXIV ,
1-XXVI. 1 -XXV.
Non esse ab alio absolute est NOTIO princi- NUMERUS non est in divinis prout dicit nu-
pii nou de principio. Ibid .
tum sensus , sed prout dicit nutum intel-
NCTIO Patris quare exprimitur nomine , in- lectus quocumque modo distinguentis.
nascibilis , non autem nomine , inspirabi- II , 19-XXV .
lis vel impossibilis , vel non existentis ab Diversitas NUMERO non est in divinis , sed
alio ? XXVIII, 2-XXVI . distinctio. Ibid.
Alia est NOTIO in Patre innascibilitas , et pa- Quare in aliis entibus ad NUMERUM hypo-
ternitas alia. XXVIII , 3-XXVI . stasum sequitur numerus naturæ, non
Non est diversa NOTIO in Filio nascibilitas autem in divinis ? II, 20-XXV.
. et filiatio . Ibid. NUMERUS est in omni ente creato , non in
NOTIONIS qua Pater et Filius dicuntur prin- Deo , quia nullum in eo aliud præter id
cipium Spiritus sancti, non habemus no- quod est . III, 15 XXV.
men proprium . XXIX , 7-XXVI . NUMERUS accipitur dupliciter : uno modo
Deus non dicitur quinus propter quinque pro forma ipsa a qua res numeratur ,
NOTIONES, Sicut dicitur trinus propter tres forma enim dividit et terminat es- e mate-
personas. XXIX , 9-XXVI . riæ alio modo numerus est numerata
Quatuor modis possunt se habere essentia- principia ad esse rei sufficientia. Ibid.
lia adjectiva, quibus de NOTIONE non præ- NUMERUS, pondus et mensura , quæ sunt in
dicantur, scilicet si sunt essentialia per omni re creata , non habent alia tria quæ
modum essentiæ , ut non distinguunt si sint in ipsis ut dispositiones . III,
sunt appropriata personæ, ut sapiens , 15-XXV.
potens, etc. si sunt essentialia conintel- NUMERUS multipliciter consideratur. XXIV,
lecta persona, ut trinus, incarnatus , etc. : 1-XXV.
si sunt essentialia per modum actus, ut NUMERUS non dicitur univoce de Creatore
creat , gubernat, etc. alia autem omnia et creatura , nec æquivoce , sed secundum
possunt dici, et præcipue negativa , ut analogiam causati et exemplati ad cau-
immensa, increata , etc. XXXII, sam et exemplar. XXIV,
4-XXVI. 2-XXV.
Personalia non dicuntur de NOTIONIBUS . Termini NUMERALES in masculino genere
XXXIII , 7-XXVI. non prædicant e-sentiam nisi ex adjun-
Nullus actus distinctivus personæ convenit cto substantivo , ut si dicam Pater et Fi-
NOTIONI. XXXIII, 8- XXVI . lius sunt unus Deus in neutro autem ge-
nere prædicant essentiam . XXIV,
4-XXV.
Termini NUMERALES cum ponuntur cum es-
INDEX RERUM
542
NUNC æternitatis , ævi et temporis non tan- OMNIPOTENTIA sequitur essentiam divinam
tum differunt differentiis specificantibus secundum quod ipsa in persona converti-
ipsa, imo differunt seipsis . VIII, tur in principium agendi : non autem
13-XV. sequitur essentiam ex illa parte qua non

NUNC æternitatis et æternitas non differunt est de nihilo , nisi remote, sed potius ex
nisi secundum rationem . VIII , illa parte sequitur eam incommutabilitas .

XLII, 3-XXVI .
13 ad q . 1 -XXV .
Ibid. OMNIPOTENTIA non connotat effectum in
NUNC ævi et ævum qua re differunt ?
creatura , sed significat essentiam divinam
NUNC temporis nullo modo est ævum.
cum respectu ad ens possibile . XLII ,
VIII, 13 ad q . 2-XXV.
4-XXVI.
OMNIPOTENTIA nullo modo communicabilis
est aliis a Deo. XLII, 10-XXVI .
OMNIPOTENTIA Communis est tribus personis ,
sicut essentia in qua radicatur . Ibid .
OMNIPOTENTIA Dei attenditur respectu eorum
0 quæ extra sunt. VII , 3-XXV.
OMNIPOTENTIA est proprium solius divinæ
naturæ . XLII, 2-XXV.
OMNIPOTENTIA Dei limitari non potest.
XLIII per totum , - XXVI.

OBDURATIO est quodammodo effectus repro-
bationis. XL, 22-XXVI.
OBDURATIO nec per se, nec per accidens cau- "Oμooúσov, quid sit, et quid hoc nomine si-
salur a Deo , tamen ordinatur in multa gnificatur ? XXVI , A-XXVI .
bona quæ eliciuntur ex ea . XL,
23-XXVI.
OBDURATIO utrum ex aliquo fiat numero ? OPINIO juvata rationibus fit fides . II,
XLI, A-XXVI. 1-XXV.
OCCASIO est medium inter causam per acci- OPERA restaurationis quo sensu dicuntur
dens, et casum et fortunam. XL, subjectum theologiæ ? I, 2-XXV.
3-XXVI. OPUS operantis, et opus operatum , quid ?
I , 7-XXV .
OPUS ultra vires an liceat alicui assumere ?
OMNIA quare dicantur esse in Deo ? XXXV, In prol. Mag.-XXV.

E, F. Item , XXXVI per totum , - XXVI. Hæc est falsa , si generaliter intelligatur ,
OMNIA esse ex Deo , per ipsum et in ipso, Sicut differunt OPERANTIA, sic differunt
utrum sit idem ? XXXVI , opera. VI, 3-XXV.
D -XXVI . OPUS creationis est factivum substantiæ , sed
opus recreationis bene esse. XVII,
1- XXV.
OMNIPOTENS quare dicatur Deus ? XLII,
1-XXVI.
INDEX RERUM 543
ORDO quis servandus cum de Trinitate agi- quam , Alter Pater, alter Filius . II,
tur ? II, E-XXV. 9-XXV.
ORDO naturæ est in divinis, quo alter est ex Quare non dicitur, Aliud PATER, aliud Fi-
altero , non quo alter prior altero . II, lius , etc. II, 9 ad q. -XXV.
24-XXV. Item , IX, 5-XXV. PATRI Septem attribuuntur , scilicet origo re-
ORDO sapientiæ et bonitatis qua re differunt ? rum , principium , a quo , ad quem recur-
III , 12-XXV . rimus, unum , auctor conditionis , dicere
Discrimen inter ORDINEM et dispositionem . fiat. III , 17-XXV .
Ibidem . Quare recipitur ista in divinis , PATER est
ORDO alius est secundum naturam , alius se- principium Filii , et non ista , Pater est
cundum generationem , et alius secundum causa Filii ? V, 4-XXV.
actum . III , 37-XXVI . Hæc propriissima est, PATER genuit Filium :
ORDO est in divinis, non simpliciter, sed se- hæc autem minus propria , Deus genuit
cundum quid. XX , 7-XXV. Deum . V, 6-XXV.
Hæc est falsa , PATER est de nihilo . v,
10-XXV.
PATER utrum voluntate vel necessitate ge-
nuit Filium ? VI per totum , -XXV.
PATREM voluntate genuisse Filium , quomo-
P do intelligitur ? VI, 3-XXV.
PATER et potuit et voluit generare Filium .
VII, 1-XXV.
PATER in divinis non habet actum genera-
tionis nisi concurrente voluntate , et e
PARTICEPS magnitudinis non est Deus, sed converso . Ibid.
ipse est sua magnitudo : omne enim par- PATER in divinis nullo modo potest dici ma-
ticipatum minus est quam id quod parti- ter. VII, 1 ad q. 1-XXV.
ticipatur. XXII, 8-XXV. PATER in divinis non indiget adjutorio in
generatione, tribus de causis . Ibid.
PATER per generare non ostenditur esse ali-
PARVULI ad templum Dei pertinent per sa- quid, vel potens esse aliquid, sed potens
cramentum , non ex usu gratiæ, sed ex ad aliquid . VII , 5 -XXV .
habitu . XXXVII, 15-XXVI . Non potest esse nisi unus Deus PATER , et
unus Filius . VII, 5-XXV.
PATER non est potens nisi natura. VII,
PASSIO Christi utrum placuerit viris bonis ? 9-XXV.
XLVIII, D-XXVI . Una est potentia in ratione potentiæ natu-
PASSIONES Sanctorum an velle debeamus ? ralis, qua PATER est gignens , et qua Fi-
XLVIII, C-XXVI. lius est geritus . VII, 10-XXV.
Luminis processio dicitur fieri PATRE moto ,
non in se, sed in luminibus et donis.
Melius dicitur , PATER, Filius et Spiritus VIII, 18-XXV.
sanclus unum sunt , quam , unum est . Hæc est impropria , PATER est a se. IX,
II, 8-XXV. 4-XXV.
Melius dicitur, Alius PATER , alius Filius , Hæc non est concedenda, PATER est princi-
544 INDEX RERUM
pium suiipsius. IX, 4 ad q. vel essentia Patris, vel e converso .

1-XXV. XIX , 8-XXV .
PATER quomodo est principium totius divi- Hæc est vera , PATER est essentia divina , et
nitatis ? IX, 4 -XXV. Item , XV, essentia divina est Pater. XIX , 12-XXV .
21-XXV. Item, XXIX, A-XXVI . Item , XXVII , 1 -XXVI .
PATER non præcedit Filium ullo modo prio- PATER generat, quia Deus Pater, XXVII ,
ritatis, scilicet ordine , tempore , loco , di- 2-XXVI .
gnitate, causa , vel intellectu . IX, PATER quomodo est principium totius divi-
5 -XXV. nitatis ? XXIX, A-XXVI .
PATER non est sapiens Filio : an ergo di- Cum dicitur, PATER et Filius sunt unum
cendus est non intelligere Filio ? IX , principium Spiritus sancti, ly unum dicit
9-XXV. Item , XXXI , 8-XXVI , et XXXII , unitatem notionis in duobus suppositis
3-XXVI. unitis in natura et in vi spirativa vel prin-
PATER an sit sapiens sapientia genita ? IX, cipativa Spiritus sancti . XXIX ,
9-XXV. Item, XXXII , 3-XXVI. 4-XXVI.
Filius non est objectum intellectus vel ratio. PATER et Filius non sunt unus spirans , nec
intellectus PATRIS . Ibid. unus spirator , sed duo spirantes et duo
PATER et Filius uniuntur dupliciter , scilicet spiratores , sed ultima minus habet de
in essentia , et in dono sui amoris . X, proprietate quam priores . XXIX,
10-XXV. 5-XXVI.
Hæc est concedenda , PATER est auctor Filii, Non potest dici, PATER et Filius sunt unus .
et omnium eorum quæ sunt in Filio XXXI, 12-XXVI.
prout sunt in Fillo . XIII , 6-XXV. Hæ non sunt concedendæ , PATER sapit Filio ,
Hæc est falsa , Cujuscumque PATER est au- vel sapit a Filio , vel sapit per Filium .
ctor generando , illud genuit. Ibid. XXXII, 4-XXVI.
PATER non est auctor essentiæ in Filio , sed In divinis hæc est falsa , Essentia est PATER,
est auctor quod est essentia in Filio . si Pater tenetur adjective : vera autem , si
Ibidem . Pater tenetur substantive. XXXIII ,
PATER et Filius non possunt dici idem prin- 7-XXVI.
cipium Spiritus sancti , neque diversum . Non quo PATER est, substantia est.
XIII, 9 ad q.-XXV. Item , XXIX , 6-XXVI. XXXIII, 9-XXVI .
Item , XXXI, 4-XXVI. PATER operatur per Filium , et non e con-
PATER Congruenter apparuit in sono et voce verso . Ibid .
exprimente Filii generationem . XVI, Magis operantur PATER et Filius in Spiritu
8 XXV. sancto continendo opus suum , quam per
PATER est major Filio propter auctoritatem Spiritum sanctum . Ibid.
generationis, non tamen Filius est minor,
sed æqualis majori . XVI, 13-XXV.
PATER est in Filio , et Filius in Patre , non PATERNITAS licet ab essentia non differat
per duplicem convenientium generum re, tamen differt modo significandi .
conjunctionem , nec per insitam capacio- XIX , 12-XXV.
ris substantiæ naturam , sed per naturæ PATERNITAS et innascibilitas non habent op-
unitam similitudinem . XIX , 8-XXV. positionem , sed disparationem , nec tamen
Non proprie dicitur, PATER est in essentia una prædicatur de alia. XXVIII ,
divina , sed posset dici , Filius est in natura 6 XXVI.
INDEX RERUM
545
PATIENTIA , salus, fides, spes et alia hujus- Hæc similiter est vera , Essentia est tres
modi quæ sonant imperfectionem , non PERSONE, et e converso . IV , 10 -XXV .
habent exemplar in Deo. XVII, Nulla PERSONARUM divinarum est de nihilo .
8-XXV. V , 10-XXV.
Una natura est in tribus PERSONIS , sed non
est eadem comparatio naturæ in illis .

PATRISSIANORUM error dicentium Patrem in VII, 9-XXV .
Filio fuisse passum . XXXI, 14-XXVI . PERSONE divinæ non possunt esse plures
quam tres. X , 11 -XXV .
PERSONA et proprietas in divinis secundum
PAULUS et Apollo sunt unum natura in plan- rationem intelligendi sunt ante actum no-
tando et rigando . XXXI , 13-XXVI . tionalem .
XI, 4-XXV.
Cum una PERSONA dicitur esse in alia, præ-
positio notat duplicem habitudinem , sci-
PECCATA privata sunt modo , specie et ordine, licet originis vel relationis, et identitatis
sed non omnino . III , 15-XXV. essentiæ .
XIX , 8-XXV.
PECCATUM nec naturaliter nec substantiali- PERSONE divinæ non differunt numero sim-
ter, sed defectus incidens . III , 17- XXV. pliciter, sed numero personarum vel re
lationum .
XIX , 17-XXV .
PERSONALITAS convenit Deo, licet non omni
PER SE opponitur ei quod est 'procedens. eadem ratione qua invenitur in natura hu-
XXXII, 6-XXVI . mana et angelica. XXIII ,
PER notat causam motam ab alia causa, et 1- XXV .
præcipue in genere causæ efficientis vel PERSONA in divinis significat substantiam
formæ , et non materiæ vel finis .
suppositam cum singulari proprietate, in.
XXXII, 7-XXVI . qua secundum existentiæ modum admit-
tatur numerus, et non numeretur sub-
stantia separata . XXIII , 2-XXV .
PERSONE in divinis non ponunt inæqualita-
PERSONA dicitur a per se sonando secundum
tem , quia unum summum bonum sunt . etymologiam , vel dicitur per se una .
I, 14 ad q. 1-XXV. Ibidem .
Si non essent tres PERSONE in rationibus Cur in divinis dicimus tres PERSONAS , non
quibus distinctæ sunt in fide, adhuc Deus tres substantias ? XXIII, 3 et 6-XXV.
esset quædam persona seipsa ab aliis es- Item , XXV , 1 ad q. 3 et 7-XXV.
sentiis et naturis rerum distincta. II,
Quid significent hæc nomina secundum Græ-
12-XXV.
COS, οὐσία, οὐσίωσις , ὑπόστασις el πρόσωπον :
Cum dicitur, Ex ipso , et per ipsum , et in ipso, et hæc secundum Latinos, essentia , sub-
præpositiones notant PERSONARUM distin- sistentia , substantia et PERSONA .
ctionem . II, 28-XXV . XXIII , 4-XXV .
Quare non conceditur, quod tres PERSONE Hoc nomen, PERSONA , est commune secun-
sint unius Dei, sicut conceditur , quod sunt dum rationem proportionis tantum.
unius substantiæ vel essentiæ . III,
XXIII , 5-XXV.
35 -XXV. PERSONA est rationalis naturæ individua sub-
Hæc est vera, Unus Deus est tres PERSONE,
stantia, secundum Boetium . XXV,
et e converso . IV , 10-XXV. 1-XXV.
XXVI
35
546. INDEX RERUM
PERSONA est hypostasis distincta proprietate PHILOSOPHI ductu naturalis rationis non po
ad dignitatem pertinente. XXV, 1 -XXV. tuerunt cognitionem habere determinatam
PERSONA magis proprie est in divinis , quam de Trinitate secundum propria nomina
in creaturis. Ibid. personarum . III , 13-XXV .
Substantia in diffinitione PERSONE significat PHILOSOPHI quare magis defecerunt in co-

substantiam in communi . Ibid . gnitione Spiritus sancti quam Filii ?
PERSONA per prius convenit eo quam infe- III, 18 ad q . 2-XXV.
rioribus secundum rem , sed e converso
- secundum usum nominis . XXV,
2-XXV. PLANTA ubique imprægnat et imprægnatur.
Tres PERSONAS dicimus ejusdem essentiæ, XIX, 10-XXV .
non ex eadem essentia , nec ejusdem Dei.

XXV , 5-XXV. Item , XXXIV, 3 - XXVI .
Quare dicitur, Quælibet PERSONA, non quili- PLATO an noverit mysterium Trinitatis ?
bet Deus ? Ibid. III , 18 -XXV .
PERSONA, res naturæ, subjectum , supposi-

tum , individuum , qua re differunt ?
XXVI, 4-XXVI . Item , XXVIII , 1 -XXVI. POENE inferni qualiter dicuntur æternæ ?
Proprietas personalis non potest abstrahi a VIII, 9 - XXV .
PERSONA , ita quod aliquid remaneat .
XXVI, 5 -XXVI .
PERSONE gratia quorumdam attributorum PONDUS Sumitur dupliciter, scilicet stricte et
large. III , 15-XXV .
dicuntur unum , et gratia quorumdam si-
miles , et gratia quorumdam æquales , sed
non debent dici idem . XXXI,
PORRETANI error asserentis relationes divinas
4-XXVI.
esse assistentes. XXXIII, 5-XXVI .
PERSONA et essentia non differunt re, sed
Item , XXXIV , 1-XXVI.
modo supponendi et attribuendi. XXXIV ,
4-XXVI.
Non bene dicitur, Tres PERSONE sunt unius
POSSESSIO habetur ad nutum . II, 24-XXV.
essentiæ , sed bene dicitur, Tres personæ
sunt essentiæ , sed bene dicitur , Una essen- Item , VIII, 8-XXV.
tia est trium personarum . XXXIV,

3-XXVI.
POSSIBILE habet duplicem proportionem ,
scilicet ad facere, et ad fieri. XLII,
PHILOSOP Cognitionem Dei per naturales 6-XXVI. Item , XLIII , 1 -XXVI .
rationes habere potuerunt . III , 1-XXV . POSSIBILE duplex , scilicet quod dicitur in
PHILOSOPHι pauci inveniuntur errasse circa potentia ad aliquid contrarium formæ et
hoc quod Deus est unus , sed circa attri- dispositioni quam habet , ut cæcus potest
buta multos errores dixisse inveniuntur. videre et quod ordinatur ad potentiam ,
Ibidem . sine aliquo disponente in contrarium , sic-
PHILOSOPHI licet quædam attributa cognove- ut inundum possibile est fieri : secuudum
rint Dei , non tamen rectam habuerunt videtur simpliciter possibile , non primum .
cognitionem . III , 2 -XXV. XLII, 9-XXVI.
INDEX RERUM 547
POTENTIÆ animæ quæ constituunt imagi- tertio , ut regulata ab arte operativa.

nem , non impediunt se mutuo . III, XLII, 5-XXVI .
29-XXV. POTENTIA divina an et quomodo æquetur
Sunt totum POTESTATIVUM respectu suorum scientiæ ? Ibid.
objectorum . III , 31-XXV . Ens possibile est objectum POTENTIE divi-
POTENTIARUM animæ ordo qualis sit , et qua- næ . XLII, 6-XXVI.
III,
liter una præsupponit aliam ? POTENTIA pravorum non est eligenda in eo
37 et 38-XXV. quod pravorum , sed in eo quod est libera.
POTENTIE distinguuntur et deffiniuntur per XLII, 8-XXVI.
actus, et tamen non ponuntur in genere POTENTIA quædam est ad actum qui est actus
actuum necessario . VII , 2- XXV. simpliciter, et quædam ad actum qui sem-
Discrimen inter POTENTIAM ad esse produ- per est permixtus potentiæ ad actum si-
cendum , et potentiam ad opera conse- milem in specie : illa potest poni in actu ,
quentia. Ibid. ita quod nihil remaneat de potentia ad
POTENTIA non dicitur æquivoce de potentia actum , non autem hæc. XLIII, 2-XXVI .
generandi et potentia creandi . VII ,
4-XXV. Item , XX , 2-XXV.
POTENTIE passivæ perficiuntur per suos PRÆCEPTIO, prohibitio , consilium , quare di-
actus , non activæ. Ibid. cantur Dei voluntas ? IV, H-XXV.
Cujus est POTENTIA, ejus est actus , sed non
eodem modo . VII , 9-XXV.
POTENTIA causæ efficientis , formalis et fina- PREDESTINATIO habet aliquid scientiæ pra-
lis , non materialis convenit Deo. XX , cticæ , et aliquid voluntatis et potentiæ :
1-XXV. sed hoc quod est scientiæ practicæ, dat ei
POTENTIA, sapientia , et bonitas faciunt sum- esse id autem quod est voluntatis et po-
mum bonum . XXXIV, 4-XXVI. tentiæ, est in ipsa per modum proprieta-
POTENTIA Dei consideratur duobus modis, tis. XL, 1 -XXVI .
scilicet in comparatione ad essentiam in PREDESTINATIO nihil ponit extra Deum , ta-

qua est sicut in radice, et in compara- men dicit respectum ad prædestinatum .
tione ad actum : et primo modo non est XL, 2 et 5-XXVI .
potentia nisi una, secundo autem est va- PREDESTINATIONIS quintuplex definitio .
rietas secundum actum . VII , 4-XXV. XL, 3-XXVI.
Item , XX , 3-XXV, et XLII , 4 -XXVI. PREDESTINATIO secundum aliquos per se
Eadem est POTENTIA in Filio qua potuit gi- non est nisi gratiæ , et gloriæ per con-
gni , quæ est in Patre qua potuit generare. sequens sed melius dicitur, quod est
VII , 10-XXV. trium , scilicet gratiæ, et meriti, et gloriæ.
POTENTIA generandi et spirandi secundum Ibidem .
rationem intelligendi est ante potentiam PREDESTINATIO ut prædestinatio non est en-
creandi. XX , 3-XXV. Item , XXIX , tis simpliciter, sed secundum quid entis ,
2-XXVI . hoc est, in notitia divina. XL, 4-XXVI.
POTENTIA quare attribuitur Patri? XXXIV, PREDESTINATIO est æterna. XL, 5-XXVI .
H-XXVI. Gratia et gloria cadunt in diffinitione PRE-
POTENTIA Consideratur tribus modis : uno DESTINATIONIS oblique, et nihil sunt de es-
modo ut est genus omnium potestatum : sentia illius. Ibid.
secundo , ut comparanta ad opus indefiite : PREDESTINATIO sumitur communiter et pro-

548 INDEX RERUM
prie communiter dicit præparationem tia in præsenti apposita. XLI ,

mansionis tantum , non determinando 1-XXVI.
mansionem hanc vel illam , et sic dicuntur PREDESTINATIO nec quoad effectum pro-
pœnæ prædestinatæ malis : proprie dicit prium , nec in se cadit sub merito præde-
præparationem mansionis et causam . stinati. XLI, 2-XXVI .
XL, 6-XXVI. PREDESTINATIO ex parte propositi Dei nec
PREDESTINATIO proprie est de bonis quibus li- causam finalem habet nec rationem pro-
beratur creatura rationalis , et ad quæ prie loquendo, merita enim futura nullo
dirigitur. Ibid. modo eliciunt propositum Dei ex parte
PREDESTINATIO est tam hominum , quam An- autem effectus in quo determinabilis est,
glorum, et Christi hominis in quantum prædestinatio et reprobatio ad tempus ,

est homo. XL, 7-XXVI. habent rationem meriti , non tamen cau-
PREDESTINATIO non est omnium hominum , sam finalem . XLI, 3-XXVI.
sed quorumdam tantum . XL, Non est compossibile, quod PRÆDESTINATUS

8-XXVI. moriatur in peccato, licet sit possibile in
se . XLVII, 1-XXVI .
Non simpliciter, sed quoad aliquid PRÆDE-
STINATI Sumus in Christo . XL,
9 -XXVI.
PRÆDESTINATIO non est sine præscientia . PREDICAMENTA accidentium an possunt Deo

XL, 10-XXVI. attribui , tam secundum genera , quam se-
Quare nomen præscientiæ retinet potius re- cundum species ? VIII , 31-XXV.
probatio, quam PRÆDESTINATIO ? Ibid. IN PREDICAMENTO quædam ordinantur dire-
Numerus PRÆDESTINATORUM apud Deum cer- cte, quædam per reductionem : et hoc
tus est formaliter et materialiter. XL, dupliciter, scilicet sicut principia , ut ma-
11-XXVI. teria et forma ad substantiam , et sicut
Ist æ sunt impossibiles, Iste est PRÆDESTINA- privationes et negationes reducuntur ad

TUS, et mortuus est in peccato mortali . genus, quia per habitum generis cogno-
Ibidem . scuntur. XXVIII , 5-XXV .
Numerus PRÆDESTINATORUM est certus certi-
tudine immobilitatis, vel necessitatis cu-
jusdam, quæ vocatur necessitas conse- PRESCIENTIA de quibus sit ? XXXV,
quens vel respectiva . XL, 12-XXVI . A-XXVI.
PREDESTINATUS potest damnari , tamen præ- PRESCIENTIA quomodo est in Deo ? Ibid.
destinatum necesse est salvari. XL
, PRESCIENTIA an sit causa rerum vel res sint
14,15 et 16-XXVI . Item , XLVII , 1 -XXVI. causæ præscientiæ ? XXXVIII,
PREDESTINATIO est causa necessaria apposi- A-XXVI.
tionis gratiæ , non necessitate coactionis , PRESCIENTIA Dei utrum falli potest ?
sed necessitate indeficientiæ quoad se . XXXVIII, E-XXVI .
XL, 22-XXVI. PRESCIENTIA in quo differt a prædestinatio-
PREDESTINATIO est causa efficiens, formalis , ne ? XL, A-XXVI .
exemplaris, et finalis appositionis gratiæ .
Ibidem .
PREDESTINATIO juvari potest orationibus PRIMUM de se importat duo , scilicet quod

Sanctorum , non ex parte præparationis est perfectum in se, et largiens perfectio-
divinæ, sed ex parte effectus, qui est gra- nem omnibus aliis. II, 16-XXV.
INDEX RERUM 549
PRINCIPIUM unum est tantum omnium crea- PRIVATIO Cognoscitur per suum oppositum .
turarum tam spiritualium , quam corpo- XXXVI , 3-XXVI .
ralium . II, 21-XXV.
PRINCIPII ratio duplex , scilicet ad facere , et

ad distinguere et distingui . VIII , 3-XXV. PROCEDERE in divinis quid sit ? XI , 1 - XXV .
PRINCIPIUM et principiatum vix admittitur PROCEDERE an per unam rationem conveniat
in divinis . VII , 10-XXV . Filio et Spiritui sancto ? XI, 2-XXV.
PRINCIPIUM duplex , scilicet intra , et extra . PROCEDERE temporaliter non convenit nisi
IX , 6-XXV . Spiritui sancto et Filio. XIV, 1-XXV.
PRINCIPII non de principio notio est non PROCEDIT Spiritus sanctus temporaliter a se,
esse ab alio absolute . XXVIII , et mittitur a se, quia datur a se . XV,
1-XXVI. 5-XXV.
In omni ordine naturæ est ponere PRINCI- PROCESSIO in divinis an quoad aliquid simili-
PIUM illius ordinis, ex quo alii et ipse tudinem habeat cum motu processivo , et
non ex alio , et ex quo alius qui ex alio, quoad aliquid cum processione causati a
et qui ex alio ex quo nullus . XXXI, causa? Ibid.
14-XXVI. PROCESSIO per modum amoris an est ex ali-
PRINCIPIUM Commune est æterno principio quo in aliud ? Ibid.
et temporali per prius et posterius . PROCESS10 quare potius attribuitur spiratio-
XXIX , 1-XXVI. ni quam generationi ? XI, 2 ad
PRINCIPIUM est univocum ad generationem et q. -XXV.
spirationem , univocatione non generis, vel PROCESSIONIS Spiritus sancti et generationis
speciei, sed proportionis . Ibid. Filii differentia . XIII , 1- XXV .
PRINCIPIUM dictum nationaliter est ante prin- PROCESSIO qualiter prædicatur de generatio-
cipium dictum essentialiter ad creaturam ne et spiratione, et quare magis remanet
simpliciter, sed secundum quid est e con- Spiritui sancto quam Filio ? XIII,
verso . XXIX , 2-XXVI . 3-XXV.
Cum dicitur, Pater est PRINCIPIUM sine prin- PROCESSIO temporalis claudit in se intelle-
cipio, accipitur sine principio in communi clum æternæ processionis , et addit re-
quocumque modo , et principium esse in spectum qui causatur ex hoc quod crea-
commune quocumque modo : et similiter tura rationalis ex dono Dei aliter se ha-
cum dicitur, Filius est principium de bet ad ipsum in gratia, quam ante ha-
principio. XXIX , 3 et buit. XIV, 7-XXV.
8-XXVI. PROCESSIO Spiritus sancti an gemina dici
Cum dicitur, Pater et Filius sunt unum possit, æterna videlicet et temporalis ?
PRINCIPIUM Spiritus sancti, ly unum dicit XIV , 9-XXV .
unitatem notionis in duobus suppositis PROCESSIO Spiritus sancti qualiter dici pot-
unitis in natura et in vi spirativa vel est temporalis ? XIV, 10- XXV .
principiativa Spiritus sancti. XXIX , PROPHETA dicitur quadrupliciter, scilicet a
4-XXVI. visione corporali , spirituali , intellectuali ,
Non conceditur, quod Pater et Filius sunt et a dignitate vel congruitate perceptionis
idem PRINCIPIUM Spiritus sancti . XXIX , secretorum Dei. XV, 16-XXV.
6-XXVI.
PROPHETA simpliciter non dicitur nisi a vi-
PRINCIPIUM omnium creaturarum est tota sione intellectuali . XV, 1- XXV.
Trinitas. XXIX , B et D, 1 -XXVI .
1
550 INDEX RERUM
PROPRIETAS in Deo est quod consequitur

PURGARE, illuminare, et perficere, quomodo
esse divinum in quantum est divinum . conveniunt Angelis ? XIV, 14-XXV .
VIII , 1 , ad q. -XXV.
PROPRIETAS naturalis generis in Deo quid
sit.. VIII , 15-XXV .
PROPRIETAS in divinis non est tantum ratio-
ne proprietatis, imo habet aliquo modo

actum differentiæ constitutivæ respectu Q
personæ . XXVI , 2-XXVI .
PROPRIETATIS intellectus est uni soli conve-
nire et semper .
XXVI, 9-XXVI .
Differentia inter PROPRIUM in divinis et infe-
rioribus . QUIES et stabilitas qua re differunt ?
Ibid. III,
PROPRIETATES a relatione differunt secun- 15-XXV .
dum novem , et quandoque etiam secun-

dum suppositum . Ibid.
PROPRIETATES quædam dicuntur personales,
quædam personæ tantum . Ibid.
PROPRIETATES divinas abstracto nomine si-
R
gnificare licet. XXXIII , 1-XXVI .
PROPRIETATES Sunt in personis et sunt perso-
næ.
XXXIII , 2-XXVI .
PROPRIETAS in persona partim est ut for-
ma, partim ut proprietas, et partim ut RECTUM est judex sui et obliqui. XXXVI,
idem alio modo significatum . XXXIII , 2-XXVI.
2-XXVI .
PROPRIETAS est natura divina.
XXXIII ,
3-XXVI.
RELATIO an est in Deo salva ejus simplici-
PROPRIETATES et essentia divina sunt idem
tale, et an sit assistens ? VIII,
re, sed ratione differunt. XXXIII ,
34-XXV. Item , XXXIII , 5-XXVI.
6-XXVI .
PROPRIETATES non determinant et distin- RELATIO tria habet in se , scilicet naturam
accidentis, et quod proprietas quædam
guunt essentiam , sed personam . Ibid.
PROPRIETAS et persona sunt idem secundum est, et quod ad alterum opponitur rela-
tive. VIII, 34-XXV.
rem , sed non secundum modum signifi-
candi. Nulla est distinctio in divinis nisi per RELA-
XXXIII, 7-XXVI.
PROPRIUM est multiplex. TIONES originis. XIII, 1-XXV.
VIII, 3-XXV .
RELATIO duobus modis consideratur , scilicet
per se, sicut servus , dominus : et ut

mixta enti, sicut agens , patiens , etc
PROVIDENTIA Dei de quibus est ? XXXV,
XVIII , 3-XXV .
A-XXVI.
RELATIONES in divinis causantur a solo
modo existendi , vel potius faciunt distin ,
PROXIMUS dicitur quatuor modis. XXVIII, guendo existendi modum. XXXIII.
C-XXVI. 2-XXVI .
INDEX RERUM 551
RELATIONES divinæ non sunt tantum affixæ , RELATIVE dici in divinis dicitur multiplici-
sed sunt ipsa substantia. XXXIII , ter. V, 6 ad q . XXV.
5 -XXVI.
In divinis sunt tantum quatuor RELATIONES
reales. XXVI, 10-XXVI . REPLERI prius concipitur res a Deo, quam
RELATIONES quædam innascuntur utriusque materia a forma, et locus a locato .
relativi mutatione et sunt reales in utro-
XXXVII, 30-XXVI .
que, ut omnes relationes originis, v. g.
pater et filius quædam dicuntur quidem
ad se invicem , sed non innascuntur ex
IN REPROBATIONE non dicuntur nisi duo , sci-
utriusque mutatione necessario, sed alte-
licet prævisio iniquitatis , et præparatio
rius tantum , ut similis, æqualis, etc. :
pœnæ . XL, 2-XXVI.
quædam nec dicuntur ad convertentiam ,
Non videtur absurdum, quod Deus dicatur
nec utriusque mutatione innascuntur , ut
REPROBATIO ipsa qua reprobantur iniqui.
scientia et scibile . Ibid. , et XXVIII ,
Ibidem .
4-XXVI .
RELATIONES in divinis non sunt assistentes ,
sed sunt ipsa relativa. XXVI, RES et signa considerantur in theologia, non
10-XXVI.
absolute ut res, vel signa , sed in quan-
RELATIONES in divinis habent actum quem-
tum faciunt aliquo modo ad beatitudinis
dam similem differentiæ constitutive in
participationem . I , 2-XXV.
hoc quod constituunt personas , et ideo RES et signa qua re differunt ? ·I , 6-XXV.
sunt ante actus notionales secundum
RES an bene dividantur in fruibiles et utili-
intellectum . XXVII,
biles ? I, 8-XXV.
2-XXVI .
RELATIONES Dei ad creaturas sunt secundum
nostrum intellectum , qui, ponens eas in
Deo, fulcitur in actu creantis , et guber-
nantis, et regentis. XXX , 5-XXVI.
S
Relativum duplex , scilicet simpliciter , et se-

cundum quid. III, 28-XXV .
RELATIONIS oppositio non est inter perso-
nam et essentiam in divinis . V,
1 -XXV.
RELATIVA in divinis non sunt æqualitatis vel Triplex differentia inter SACRAMENTA veteris
æquiparantiæ , sed originis . IV , et novæ legis. 1, 7-XXV.
10-XXV.
In omnibus manet unitas in divinis, ubi
non distinguitur oppositio RELATIONIS . SANCTIFICASSE Pater Filium quo sensu dici-
VII , 6 XXV. tur ? XV, 12-XXV.
RELATIONES quædam sunt in divinis. XXVI, SANCTIFICATIO dicitur tribus modis , scilicet
6-XXVI. simul facere substantiam et gratiam , vel
RELATIONES in divinis sunt existentiæ modi , facere naturam et addere gratiam, vel fa-
in inferioribus vero causantur ex modis cerc de non sancto sanctum . XV,
existentiæ . Ibid . 19-XXV.
552 INDEX RERUM
SANCTIS utrum placuerit passio Christi ? SCIENTIA , præscientia , providentia , disposi-

XLVIII, D-XXVI . tio, prædestinatio, qua re differunt ?
SANCTORUM passiones an velle debemus ? XXXV, 4-XXVI .
XLVIII, E-XXVI. SCIENTIA nostra causatur a re, sed scientia
Dei est per ideas facientes res , et ideo
sequitur conditiones scientis non sciti.
SAPIENS utrum sit Pater sapientia quam ge- XXXVI , 7-XXVI .
nuit ? XXXI, D-XXVI. SCIENTIA una numero non potest esse in
SAPIENS an sit Filius sapientia genita ? mentibus diversorum . XXXVII ,
XXXII , D-XXVI . 27-XXVI.
SAPIENS an sit Filius seipso, vel per seip- SCIENTIA Dei utrum potest augeri vel minui ?
sum ? XXXII, E-XXVI . XXXIX, A-XXVI.
SAPIENS homo non facit quo opus suum sit
deterius . XLVI , 9-XXVI .
SAPIENS dicitur a sapere , et a sapore practi- SCIRE non est rationis simpliciter , sed ratio-
corum et bonestorum . Ibid . , et VIII , nis formatæ ex principiis . I, 12-XXV.
6-XXV . SCIRE plura possumus, intelligere vero mi-
SAPIENTIE divinæ quomodo conveniunt pos- nime. I, 23-XXV.
sessio , conceptio , parturitio , etc. , quæ SCIRE quid est ? Est scire proprios terminos
attribuit ei sapiens ? II, rei, intra quos clauditur tota rei natura .
24-XXV. IX , 12-XXV.
SAPIENTIA quare non sit appropriabilis et SCIRE utrum potest Deus aliquid ex tempore
propria, sicut verbum est appropriabile et quod numquam scivit ? XXXIX,
proprium ? X , 5-XXV. C-XXVI.
SAPIENTIA an tantum una sit Patris et Filii ? SCIRE an potest Deus plura quam scit ?
XXXII , H-XXVI . XXXIV, C-XXVI.
SAPIENTIA quare attribuitur Filio ? X-
XXXV, et XXXIV, G-XXVI.

SAPIENTIA gratia adjuncti supponit pro per- SENSUS Sacræ Scripturæ est quadruplex ,
sona, quamvis significet essentiam divi- scilicet historicus, allegoricus, moralis et
nam . XXXII, 8-XXVI . anagogicus. 1, 5-XXV.
SENSUS quomodo in patria vertetur in ra-

tionem , et ratio in intellectum ? 1,
SCIENTIA omnis de rebus vel de signis . I, 23-XXV.
A-XXV.
SCIENTIE SUUM subjectum quæ et quomodo
investigent ? I, 1 -XXV. SENTENTIA quid ? In prol. Mag. -XXV.
SCIENTIA quia duobus modis est, scilicet per
effectum vel per causam remotam .
IX , 12-XXV. Non SERMONI res, sed rei est sermo subje-
SCIENTIA Dei simplex propter varios rerum ctus . V, H-XXV.

status diversa habet nomina. XXXV,
A-XXVI .
SCIENTIA Dei de quibus est ? XXXV per SIGNUM et res quomodo differunt ? I,
totum XXV . A-XXV.

INDEX RERUM 553
SIMILITUDO est rerum differentium eadem jectivum prædicati potest tamen teneri
qualitas . III , 19-XXV . Item , XIX , adverbialiter, et sic est vera. XXI ,
2-XXV. 3-XXV.
SIMILITUDO in divinis est indifferens essentia Hæc est vera, Pater est unus SOLUS Deus .
secundum attributa qualitatem dicentia. XXI, 3 ad q .-XXV.
XXXVI, 3-XVI . SOLITUDO nulla est in Trinitate . XXIII,
I-XXV.
SIMPLEX est solius Dei natura. VIII,

23-XXV. SPECIES quæ sunt in anima, non sunt eædem
SIMPLICITAS Dei nulli prædicamentorum sub- numero cum formis rerum extra.
jicitur. VIII , G-XXV. XXXVII , 27-XXVI .

SIMPLICITAS, incommutabilitas et veritas an SPECIES quæ appropriatur Filio , est idem
reducantur ad hæc tria, scilicet essentiam , quod speciositas, et secundum rationem
personam et notionem ? VIII, 2-XXV. convenientiæ non est nisi in Filio .
SIMPLICITAS multipliciter reperitur in creatu- XXXI, 6-XXVI.

ris , et hoc per quamdam analogiam .
* VIII , 24 ad q. - XXV.
Nihil SIMPLEX mutabile est. VIII , 28-XXV. In SPECULO quatuor exiguntur , ad hoc quod
SIMPLEX nec finitum nec infinitum est. res id eo resultent : 1. Est receptibilitas :
IX, 18-XXV. 2. Quod ipsum sit terminatum : 3. Est pro-
cessus luminis in ipsum : 4. Est oppositio
directa et proportionalis speculi ad id
Hæc est vera, SOLUS Deus est Trinitas, si ly quod imprimitur. XXXVI, 3-XXVI.
solus ponatur pro ly tantum. XXI,

4-XXV.
Cam dicitur, Nemo novit Patrem nisi Filius , SPIRATIVA potentia in Patre et Filio est media
ly nisi excipit ab eo secundum quod com- inter essentiam pure, et personam sump-
muniter stat pro utroque, et sic non exci- tam , per eumdem modum quo generativa.
pitur Spiritus sanctus. XXI, 6-XXV . XI, 5 -XXV.
Dictio exclusiva recipitur in divinis, non se- SPIRATIVA virtus et generativa non differunt
cundum quod est categorema et facit im- re, sed ratione. Ibid.
plicationem similitudinis, sed secundum
quod est syncategorema et sistit in subje-
cto . XXIII , 8-XXV. SPIRITUS est instrumentum animæ quoad
SOLUS utrum potest dici Pater, vel solus Fi- operationes primas ipsius, quæ snut vita-
lius, vel solus Spiritus sanctus ? II , lis , naturalis et animalis. VIII,
1-XXV. 26-XXV.
Hæc est absolute vera, Pater est tantum
Pater. Ibid.
Hæc propositio, SOLUS Pater est Deus, in SPIRITUI Sancto sex attribuuntur, scilicet de-
duplici sensu est falsa, et in uno est vera. lectatio , bonitas , in quo omnia continen-
XXI , 1 -XXV . tur, gratia qua reconciliamur , pax qua
Hæc improprie et forte incongrue ponitur , adhæremus unitati, et donum benignita-
Pater est SOLUS Deus, si ly solus sit ad- tis. III , 17-XXV.
554 · INDEX RERUM
SPIRITUS sanctus an posset mutari , si posset notionis. XI, 4-XXV. Item XXIX,
gigni ? VII , 7-XXV . 4-XXVI.
SPIRITUS Sanctus dicitur mnobilis non in se, SPIRITUM sanctum procedere a Patre et Filio
sed ratione effectuum et donorum . probatur auctoritate et ratione . XI,
VIII , 16-XXV . 6-XXV.
SPIRITUI sancto attribuuntur hæc nomina, SPIRITUM Sanctum esse Filii et esse a Filio
amor, dilectio , charitas, differenti consi- idem est. XI, 8-XXV.
deratione. X, 1-XXV. SPIRITUS sanctus æque immediate procedit
SPIRITUS Sanctus procedit ut amor quo se ab utroque. XII, 4-XXV.
: invicem diligunt Pater et Filius . X, SPIRITUS sanctus dicitur principaliter proce-

2-XXV.
dere a Patre propter auctoritatem in Pa-
SPIRITUS Sanctus procedit ut in aliud , et ma- tre. lbid.
net in seipso distinctus. Ibid. Non est concedendum , quod SPIRITUS San-
SPIRITUS sanctus proprie nuncupatur chari- ctus primo procedat a Patre. XII,
tas personalis. X, 4-XXV. 1-XXV.
SPIRITUS sanctus est dilectio qua Pater et Fi- SPIRITUS sanctus non plenius vel magis pro-
lius diligunt se. X, 7-XXV. Item , cedit a Patre quam a Filio . XII,
XXXII, 4-XXVI . 3-XXV.
Quare hæc non conceditur , Pater et Filius Si SPIRITUS sanctus Filius diceretur, ambo-
spirant SPIRITU sancto ? X , 7 ad q. 2- rum utique Filius diceretur. XIII,
XXV . Item , XXXII , 1 -XXVI . 2-XXV.
SPIRITUS sanctus dicit duo , scilicet euntem SPIRITUS sanctus procedit ut donum . XIII ,
ab alio, et modum quo ab alio est : quoad 4-XXV.
primum non importat nisi oppositionem SPIRITUS sanctus ab æterno procedit ut do-
relativam , quoad secundum vero dicit nabilis. XIII , 1-XXV. Item , XVIII ,
nexum . X, 7 ad q. 1-XXV . 6-XXV.
SPIRITUS sanctus qualiter sit unitas , concor- Bene infertur, SPIRITUS sanctus temporaliter
dia et sanctitas Patris et Filii ? X, procedit a Filio, ergo ab æterno. XIII,
8-XXV. 7-XXV.
SPIRITUS sanctus an potest dici media perso- SPIRITUS sanctus metaphorice potest dici
na, cum tamen tertia nominatur ? X, cibus et potus . XIV,
1. 14-XXV.
9-XXV. SPIRITUS sanctus potest dici Spiritus, et in
SPIRITUS sanctus qualiter dicitur commune Christo. XV, 10-XXV.
aliquid Patris et Filii ? X , 11 -XXV . Quare SPIRITUS sanctus tantum in his
Hoc nomen SPIRITUS , qualiter convenit spe- tribus speciebus, linguarum, columbæ ,
cialiter Spiritui sancto, et quomodo dica- et flatus apparuit ? XVI,
tur sanctus ? 9-XXV.
Quare hæc non est concedenda, SPIRITUS SPIRITUS Sanctus non est unibilis alicui
sanctus procedit a Patre in Filium? XI, . creaturæ . XVI, 6-XXV. Item , XVII,
1-XXV. 1-XXV.
Pater et Filius sunt unum principium SPIRI- SPIRITUS procedens , amor et donum dicunt
TUS sancti. XI, 3-XXV . eamdem proprietatem , quæ notio est , sub
Pater et Filius spirant SPIRITUM sanctum in diverso modo significandi . XVIII ,
quantum sunt unum in virtute spirali , 4-XXV.

quæ complectitur unitatem essentiæ et Solus SPIRITUS sanctus qualiter dicitur posse
INDEX RERUM 555
lantum quantum Pater et Filius ? XX, licet ab actu substandi , vel a differentia
4-XXV. substantiæ quæ dividitur contra accidens .
SPIRITUS Sanctus est Deus de Deo , sicut et VIII, 5 et 32 -XXV.
Filius . XXVII, 8-XXVI . SUBSTANTIAS tres esse in divinis an potest
SPIRITUM Sanctum dicimus non referri ad se, concedi secundum aliquem intellectum ,
sed ad dantem . XXX, 8-XXVI . ul Græci dicunt ? Ibid .
SPIRITUS sanctus est nexus procedens a Patre SUBSTANTIA Vicinior est ad standum pro es-
et Filio. XXXI , 11- XXVI. sentia divina quam persona : unde Latini
Hæc nullo modo conceditur , Pater et Filius negant esse tres substantias. Ibid.
diligunt se a SPIRITU sancto, et similiter Soli SUBSTANTIE divinæ convenit nihil om-
hæc, diligunt per Spiritum sanctum : sed nino recipere. VIII, 18-XXV .
hæc propriissima est, Pater et Filius dili- SUBSTANTIA cum prædicatur de Deo , an sit
gunt se Spiritu sancto : et hæc magis prædicatio essentialis ? VIII, 32-XXV.
propria, diligunt se amore qui est Spi- In SUBSTANTIIS separatis non manifestantur
•
ritus sanctus hæc autem minus propria, potentiæ nisi intellectus et voluntatis .
diligunt se amore procedente. XXXII, X, 2-XXV.
2-XXVI . SUBSTANTIA dicitur quatuor modis . XXV ,
Hæ sunt concedendæ, Pater et Filius conne- 1 -XXV .
ctuntur et uniuntur SPIRITU sancto : non
autem hæc, Spiritus sanctus connectit et

unit Patrem et Filium . XXXII , 2 ad q.
3-XXVI .
Hæc non conceditur, SPIRITUS sanctus est
sapientia procedens. XXXII, 8-XXVI .
SUBJECTUM Scientiæ quomodo ab ea inqui-

ratur ? I, 1-XXV.
SUBJECTUM generaliter, specialiter et specia-
lissime acceptum , quid sit ? I , 2-XXV. TEMPORALE multis modis dicitur. XIV,
SUBJECTUM non est potentius accidente, nisi 10-XXV....
utrumque considerando secundum natu- TEMPORALIS processio Spiritus sancti quæ

XVII , 4 -XXV . fuerit ? XIV per totum - XXV.
ram sui generis.
TEMPORALITER quæ dicuntur de Deo ?
SUBJECTUM duplex, scilicet quod subjicitur
accidenti, et quod subjicitur proprietati . XXXIII per totum -XXVI .
VIII, 18-XXV. TEMPORALITER utrum potest Deus aliquid
scire quod numquam scivit ? XXXXI
B-XXVI.
SUBSISTERE et existere qua re differunt ? TEMPUS licet forte sit simul in suo tempora-
XXIII, 1-XXV. li esse aliquo modo, non tamen potentia
ejus est simul , nec etiam actus. VIII ,
8-XX.
SUBSTANTIA abusive dicitur Deus. VIII, TEMPORA qualiter dicuntur æterna ? VIII,
H-XXV . 9-XX .
SUBSTANTIA potest accipi duobus modis , sci- TEMPORIS differentiæ quam diverso modo di-
556 INDEX RERUM
cuntur de Creatore et de creaturis . THEOLOGIA principalissime dicitur sapientia.

VIII, 12 et 14-XXV. I, 4-XXV.
TEMPUS an sit in duratione Angelorum ? THEOLOGIA Vel sola libera est , vel aliis libe-
VIII, 12-XXV. Item , XXXVII , 24-XXVI . rior.
Ibid.
TEMPUS dicitur multipliciter. VIII, THEOLOGIE duplex finis , scilicet ultimus , et
12- XXV. ordinatus ad illum .
Ibid.
TEMPORIS differentia quæ maxima, et quæ THEOLOGIA quare non est moralis scientia di-
conveniat minime Deo ? VIII , cenda ?
Ibid.
14-XXV. THEOLOGIA quare non est ulli scientiæ subal-
TEMPUS ; ævum et æternitas non differunt ternata ? Ibid.
per hoc quod æternitas nec habet prius THEOLOGIA quomodo est argumentativa?
nec posterius, tempus autem habet prius I, 5- XXV.
et posterius; ævum autem habet ante et In THEOLOGIA prius est procedendum per au-
non habet post . IX, 3 ctoritates, quam per rationes. II,
ad q . 2-XXV . 10-XXV .
In TEMPORE dicitur multis modis . XXXVII,
18-XXVI .
TEMPUS licet poneretur non habere princi- THEOPHANIA est lumen elevans intellectum ,
pium , tamen non esset æternitas. XLIII, et non determinans ipsum ad hoc vel illud,
1-XXVI. sed id quod distinguit intellectum ut ob-
TEMPORIS inceptio fuit in indivisibili suo quod jectum , est ipsa divina essentia. I,
est nunc. XXX , 4-XXVI . 15 -XXV.
TEMPUS est post æternitatem , et causatur

exemplariter ab ea. XXX , 7-XXVI.
TOTUM potestativum et totum quantitativum

qua re differunt ? III, 31-XXVI.
TESTIMONIA Veteris testamenti quibus Trini- TOTUM Cum ponitur in definitione æternita-
tas probatur. II , E , F-XXV . tis, est idem quod perfectum , cujus nihil
TESTIMONIA specialia Veteris Testamenti de est extra exspectatum, vel amissum in
Spiritu sancto. II , G-XXV. præterito. VIII, 8-XXV .
TESTIMONIA novæ legis de Trinitate. II, TOTIUS et partis nulla ratio est in divinis .
H-XXV. XIX , 12-XXV.
THEOLOGIE Subjectum generaliter et speciali- Quod de TRAJANI revocatione ad statum sal-

ter et specialissime acceptum quid sit ? vandorum dicitur, ex dispensatione fa-
I, 2-XXV .
ctum est ad manifestandum gloriam Dei.
THEOLOGIA est una scientia. I, 3-XXV.
XLIII, 3-XXVI .
THEOLOGIA non est universalis universali-
tate entis vel subjecti sicut prima philo- TRES personæ in divinis an majus aliquid
sophia. I, 3-XXV. possunt simul quam una vel duæ ? XIX,
THEOLOGIA est scientia affectiva proprie. 1, E, per totum-XXV.
4-XXV. TRES personas cum dicimus , quare non dici-
THEOLOGIA quare dicitur potius affectiva quam mus tres deos ? XXIII ,
speculativa ? Ibid. F-XXV.

INDEX RERUM 557
TRES personæ cum dicitur, quod nomine ter- TYRIIS et Sidoniis quare non fuerint exhibitæ
narii significatur ? XXIII , E-XXV , virtutes, Corozaitis vero et Bethsaitis fue-
et XXIV , E-XXV. rint exhibitæ , modo nescimus , sed in luce
faciei Dei videbimus . XLIII, 4-XXVI .
Quæstio hæc, Quid TRIA, ut quid tres, inuti-

lis fuit. XXV, 5-XXV.
Nullibi erratur periculosius quam in matèria U

de TRINITATE. II, 6-XXV.
TRINITATIS Scientia est omnis scientiæ fructus.
II , 7-XXV .
TRINITAS innuitur novem modis per auctori- UBI erat Deus antequam esset creatura ?
tates sacræ Scripturæ . II, 25-XXV. XXXVII, C-XXVI.
TRINITAS qualiter exprimitur per hoc quod

dicitur, Quoniam ex ipso, el per ipsum , et
in ipso ? II, 28-XXV. UBIQUE esse convenit soli Deo. XXXVII,
TRINITATEM Cognoscere non possumus ratione 8-XXVI.
naturali. III, 18-XXV.
Hæc est vera, Deus TRINITAS. IV, 10
ad q. 1 -XXV . UNITAS sanctæ Trinitatis quæ sit ? Il et
TRINITAS est nomen collectivum et relativum XXIV per totum-XXV.
intrinsecum . IV, 10, UNITAS et Trinitas secundum Isidorum quo-
ad q. 2-XXV. Item, XXII , 3-XXV. modo distinguuntur? XXIV, K-XXV.

TRINITAS in se colligit omnes personas, non UNITAS rerum naturalium triplex , scilicet
ut partes, sed ut unum in natura, quæ non formæ, materiæ , et subjecti. IX , 8-XXV.
est totum ad illas. XIX, 7 et 12-XXV. UNITAS trium persouarum in essentia excellit
Hæc est falsa, Pater est aliquid Trinitatis : omnes unitates . Ibid.
tamen hæc est vera, Pater est aliquis Tri- UNITAS dicitur una ratione de essentia et per-
nitatis. Ibid. sona, non æquivoce. XXIV, 3-XXV

TRINITAS quare non dicit collectionem , sed UNITAS habet tria, quorum ratione attribui-
quasi collectionem ? XXI, 3-XXV. tur Patri, scilicet indivisibilitatem , et pri-
In TRINITATE est distinctio et discretio: confu- vationem , et rationem principii. XXXI,

sio autem et alienatio non est. XXIV, 9-XXVI.
7-XXV.
TRINITAS est trium unitas. XXV, 8-XXV. UNIVERSALE et particulare non est in divinis.
XIX , 15-XXV.
TRIPLEX Deus dici non potest. XIX ,

18-XXV . UNUM non addit supra id quod res est, nisi in-
divisionem . II , 19-XXV.
UNUM dicitur continuitate , forma, naturæ
TRISMEGISTI locus de Trinitate . IV æqualitate, et per respectam ad unum .
18-XXV. Ibid., et XXIV, 3-XXV.
558 INDEX RERUM
UNUM dupliciter accipitur, scilicet prout con- Uri quare diffinitur duabus diffinitionibus ?
vertitur cum ente , et prout est principium I, 16-XXV .

quantitatis discretæ . II , 19-XXV. Item , UTI duplex , scilicet viæ et patriæ . XXXI ,
II , 3 -XXV . 7-XXVI.
UNUM, verum , bonum convertuntur secundum
supposita, non secundum intentiones .
III , 15- XXV . Item , XXIV, 3 -XXV .

UNUS vel una, duo vel duæ, quid his voca-
bulis significetur ? XXIV, 3-XXV.
UNUM non addit naturam aliquam super ens ,
V
sed distinctionem . XXIV, 3-XXV.
UNUM et multum aliquo modo opponuntur
ut privatio et habitus, et ut contraria , et ut
relativa. XXIV, 3-XXV.
UNITAS dicitur una ratione de essentia et
XXIV , 5-XXV. VELLE et esse in Deo sunt idem . XLV,
persona , non æquivoce .
Non est concedendum , quod Pater et Filius et B-XXVI.
Spiritus sanctus sunt UNUS, nisi cum adjun-

clo subjecto, a quo ly unus accipit substan-
tiam in qua uniuntur. XXIV , 5-XXV . VERA immortalitas in Deo solo est. VIII ,
UNUM in substantia facit idem, in quantitate C-XXV.
æquale , in qualitate simile . XIX .
9-XXV.Item , XXXI , 4-XXVI .

UNUM in substantialibus attributis in divinis VERBA cujuslibet temporis bene prædicantur
quare non facit idem , sicut unum in qua- de Deo . VIII, B-XXV .
litativis facit simile , et in quantitativis

facit æquale. XXXI, 4 -XXVI
UNIUS sex modi a Dionysio assignati, VERBUM est cum amore notitia. III, 27-
XXXI, 9-XXVI. XXV. Item, XXVII , 3-XXVI .
VERBUM dicitur dupliciter, scilicet essentiali-
ter et personaliter. X , 3-XXV . Item ,
Usus est actus frequenter elicitus de poten- XXVII, 6-XXVI.
tia. I, 13 et 16-XXV. VERBUM personaliter dictum proprie convenit
Usus quare attribuitur muneri , sive Spiritui Filio . Ibid.
sancto ? XXXI, 7-XXVI. VERBUM Dei unicum , an proprie vocamus
nomine sapientiæ ? X,
5.XXV.
Uri est id quod in usum venerit , referre ad VERBI multiplex descriptio . XXVII ,
obtinendum illud quo fruendum est . I, 3 -XXVI .
B, et 13-XXV. VERBO æterno secundum quod est Verbum
Quibus rebus UTENDUM Ibid . multa a Sanctis attribuuntur. XXVII ,
UTI includit actum rationis . I, 13, 4-XXVI .
ad q . 2, et 17 ad q . 1 -XXV. VERBI proprius actus est dare sapientiam
UTI est assumens aliquid in facultatem vo et intellectum per auditum interiorem .
luntatis . I, C, et 16 - XXV. Ibidem .
INDEX RERUM 559
VERBUM principaliter est principii dicentis , et VERITAS in creaturis non invenitur omnimo-
ideo non dicitur pluraliter : ratio vero et da. VIII, 1 -XXV.

ideæ habent intentiones a parte ejus de quo VERITAS subsistens quid sit ? VIII,
sunt, et cum hoc multiplex sit , admittunt -15-XXV .
pluralitatem . XXVII, 4-XXVI . VERITAS nulla fuit ab æterno præter Deum .
VERBUM accipitur tribus , scilicet secundum XXXVIII , 2-XXVI.
quod convertitur cum dicto manifestante VERITAS duplex , scilicet signi et rei : et illa
intellectum dicentis , et secundum quod inseparabilis est a signo, hæc vero muta-
addit super hoc processionem et distin- bilis sicut res a qua causatur. XLI,
ctionem personalem a dicente, et secundum 7-XXVI.
quod addit super hæc duo respectum ad Non omnia sunt VERA una veritate nisi se-
creaturas . XXVII, 6-XXVI. Item , cundum quid, scilicet exemplariter et effe-
XXVIII, 10-XXVI . ctive . XLI, 7-XXVI .
VERBUM æternum secundum processionem VERITAS est rectitudo sola monte percepti-
æternam maxime convenit cum verbo cor- bilis. XLVI , 11-XXVI .
dis : Verbum autem in carne , habet simi- VERITAS est adæquatio dictionis et dicti , vel
litudinem cum verbo vocis . XXVII, intellectus et intellecti. Ibid.
7-XXVI. VERITAS alia est signi et alia rei. XLVI ,
VERBUM illuminat et operatur : quantum ad 12-XXVI.
primum convenit cum verbo intellectus Nulla VERITAS est æterna , nisi increata.
speculativi , quantum ad secundum cum XLVI , 15- XXVI.
verbo intellectus practici . Ibid. VERITAS est forma prima in genere suo , et
VERBO præponitur sapientia sicut essentiale ideo non est composita ex quo est et esse.
personali, non re , sed ratione quadam. XLVI, 16-XXVI.
XXVIII , 10-XXVI. VERITAS signi est in signo re existente, et non
Licet possit dici , quod VERBUM est idem quod existente . XLVI , 15 -XXVI .
nata sapientia, tamen dici non potest, quod VERITAS prima est causa exemplaris, ad
Spiritus sanctus est bonitas procedens. quam proportionantur veritates creatæ .
XXVIII, 14-XXVI. XLVI, 17-XXVI.
VERITAS signi in quantum est signum , sem-
per est a veritate prima : veritas autem
VERIUS cogitatur Deus quam dicitur. rei reducitur ad veritatem primam , sicut
XXIII, D-XXV. entitas ejus ad ens primum. XLVI ,
18-XXVI.
VERITAS odium parit per accidens tripliciter,
scilicet quia est contraria volito : vel quia VERUM omne est a Spiritu sancto inspiratum ,
ab aliquo cui invidetur, est inventa : vel quamvis non semper per appositionem no-
quia arguit malitiam in audiente . In væ gratiæ gratum facientis, tamen non
prol. Mag.-XXV. sine gratia . II , 5 -XXV . Item , XLVI ,
VERITATEM ut quis accipiat, quatuor requi- 19-XXVI.
runtur. II, 5-XXV. VERUM est id quod est. XLVI, 11 -XXVI .
VERITATIS triplex definitio . VIII, 1-XXV. VERO multipliciter dicto opponitur falsum ,
VERITAS et entitas quomodo se habent ad in-. vanum , permixtum , instabile, et indebi-
¿vicem ? Ibid. tum . XLVI, 12 ad q .-XXVI.
560 INDEX RERUM
VESTIGIUM est deprehensio alicujus per figu- VIRTUTIBUS :utendum est, et per eas fruendum
ram pedis impressi in via. III, summo bono . I, H - XXV .
14- XXV. VIRTUS Considerari potest dupliciter , scilicet
VESTIGIUM dupliciter deficit in repræsenta- prout est habitus rectificans in opere, et
tione ejus cujus est vestigium , scilicet quia prout est dispositio perfecti ad optimum .
est similitudo partis, non totius , et quia I, 21-XXV.
confusa est similitudo partis. Ibid. VIRTUTUM et Dei una est fruitio . * Ibid .
VESTIGIUM an sit ante creaturam, vel e con- VIRTUTES manent in beatitudine , vel in sibi
verso? III, 14-XXV. succedentibus , vel in seipsis . Ibid.
VESTIGII tres sunt partes, scilicet unitas, VIRTUS est duplex , scilicet virtus potentiæ
species, et ordo. III, 15 -XXV. naturalis , et virtus operans : et hæc iterum
VESTIGII creati trinitas penes quæ accipitur ? duplex, scilicet ad esse , et ad bene esse.
et qualiter relucet in creatura Trinitas XIV, 11- XXV.
increata ? Ibid. VIRTUS quam diverso modo attribuitur per-
VESTIGIORUM diversorum enumeratio et enu- sonis divinis . Ibid .
merationis ratio. III , 16-XXV . VIRTUS divina in se nullam habet quantita-
VESTIGIUM et imago qua re differunt ? III, tem, sed quantitas virtutis attenditur ad
19-XXV. extra, scilicet penes objecta et actus .
XIX , 1-XXV .
Ad conformitatem Viz omnes tenentur.

XLVIII, 6-XXVI. VISIO quæ est tota merces , non differt a frui-
tione nisi ratione . I, 19-XXV .
VICISSITUDO obumbrata quid vocetur, et an

conveniat omni creaturæ ? VIII, VITA multipliciter accipitur. VIII, ·
20-XXV. 8-XXV.
VITA quare ponitur in definitione æternitatis
potius quam esse ? Ibid.
VIRGO Corrupta reintegrari potest in mente VITA duplex qua corpus dicitur vivum : una
et corpore , sed non potest non fuisse cor- per causam effectivam, et hæc ést anima :
rupta. XLII, 6 ad q. 2-XXVI . alia est influxa corpori ab anima. XVII,
B. VIRGO est exaltata super choros Angelo- 1-XXV.

rum . XLIV, 6-XXVI.
VIVERE et mori an conveniat rebus inanima-

VIRI sancti an possunt dare Spiritum san- tis ? VIII, 13-XXV.
ctum ? XIV, D-XXV. Quomodo intelligitur, quod vIVERE Viventi-
VIRIS sanctis utrum placuit passio Christi ? bus est esse ? VIII, 26-XXV .
XLVIII , D-XXVI. Non potest esse nisi VIVUM quod nascitur ex
vivo . IX, 22-XXV.
VIRTUTES propter se petendæ et amandæ sunt ,

et tamen propter solam beatitudinem . VOCATIO triplex , scilicet vocatio non entis ad
I, H-XXV . esse, et vocatio per gratiam interiorem, e
INDEX RERUM 561
vocatio per prædicationem exteriorem . nationem voliti , est ad unum , et potest

XL, 18-XXVI . averti ab illo . XLI, 22-XXVI.
VOLUNTAS Dei secundum essentiam de Deo
dicitur. XLV, A-XXVI .
VOLENS et nolens non opponuntur per affir- VOLUNTAS Dei summe bona est prima causa
mationem et negationem . VI , A-XXV. omnium quæ naturaliter sunt . XLV,
Item , XLVI , 5-XXVI . D , E- XXVI .
VOLUNTAS Dei multis modis accipitur .
XLV, F-XXVI.
VOLUNTAS est vis altissima animæ . I, VOLUNTAS per se habet quatuor : primum ,
12-XXV. quod sit naturæ rationalis : secundum , quod
VOLUNTAS non subjecta rationi initium omnis sit liberrimum naturæ rationalis : tertium
mali est. In prol. Mag.-XXV. est comparatio ipsius ad bonum : quartum ,
VOLUNTAS accipitur dupliciter , scilicet ut quod sit causa omnium quæ fiunt ab arti-
convertitur super alias vires et movet eas fice. XLV, 1-XXVI.
ad actum , et ut convertitur ad volitum et Non est de nobilitate VOLUNTATIS , quod pot-
imperat de imitando vel fugiendo . III, est in malum , sed quod potest in opposita
20-XXV. contradictoric . Ibid .
VOLUNTAS ut est pars imaginis , accipitur re- VOLUNTAS Dei utrum cassari poles!? XLVI ,
spectu voliti secundum quod memoria et A-XXVI.
intelligentia sunt de eodem . III, VOLUNTATE Dei utrum fiant mala ? XLVI,
20 ad q. 2-XXV. D-XXVI.
VOLUNTAS dicitur ad aliquid , non simpliciter, VOLUNTAS Dei semper impletur, quidquid
sed secundum quid . III, 28-XXV . homo faciat. XLVII per totum- XXVI .
VOLUNTAS necessarioincludit intellectum , VOLUNTATE mala aliquando vult homo id
sed non e converso . III, quod Deus vult bona. XLVIII, B-XXVI .
37-XXV. VOLUNTAS Dei bona mala hominum voluntate
VOLUNTAS triplex, scilicet antecedens , et ac- impletur . XLVIII, B-XXVI .
cedens, et concomitans . VI, 1 -XX .
VOLUNTATIS opera non semper sunt meliora
operibus naturæ. VI , 3-XXV. VULPES numquam accipitur in bona signifi-
VOLUNTATE an necessitate , vel utrum volens catione . XXXIV, 6-XXVI .
vel nolens Pater genuit Filium ? VI,
O-XXV.
VOLUNTAS indisposita est oppositorum , sed VULT omnes homines Deus salvos fieri , quo-
disposita per conceptionem et determi- modo intelligitur ? XLVI, C-XXVI.
XXVI 36
}
INDEX
LOCORUM SACRE SCRIPTURÆ ,
Qui tam in textu quam in Commentariis
LIBRI I SENTENTIARUM EXPLICANTUR.
EX VETERI TESTAMENTO .
GENESIS .
CAP. I, 26. Faciamus hominem ad imagi-

nem et similitudimem no-
stram . II, 18-XXV .
I, 31. Vidit Deus cuncta quæ fece-
rat et erant valde bona. XXXVI, 11-XXVI.
XXVIII, 16. Vere Dominus est in loco isto . XXXVII , 6-XXVI .
XLIX, 27. Benjamin lupus rapax . XXXIV, 6-XXVI.
564 INDEX LOCORUM SCRIPTURE .
EXODI.
X, 20. Induravit Dominus cor Pha-

raonis. XL, 23-XXVI.
XXXII, 31 et 32. Aut dimitte eis hanc noxam ,
aut si non facis , dele me de
libro tuo quem scripsisti. XL, 11 -XXVI .
DEUTERONOMII.
XXXII, 8. Constituit terminos populorum

juxta numerum filiorum
Israel. XVI, 12-XXV.
XXXII, 39. Ego occidam, et ego vivere
faciam. XLVI, 10-XXVI .
JOB .
XI, 7. Forsitan vestigia Dei com-

prehendes, et usque ad per-
fectum Omnipotentem repe-

ries ? III , 14-XXV
PSALMORUM.
XI, 2. Diminutæ sunt veritates a

filiis hominem . XLVI, 16-XXVI .
INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ 565
XXXV , 10. In lumine tuo videbimus lu-

men. I, 15 ad q. -XXV.
XLIV, 2. Eructavil cor meum verbum
bonum .
XXVII , 3-XXVI .
XLIX , 11. Pulchritudo argri mecum est. XXXV, 13-XXVI .
LXX , 5. Tu es patientia mea . XVII , 8 -XXV .
LXXVI , 20. In mari via tua, et semitæ tuæ
in aquis multis, el vestigia
tua non cognoscentur. III , 14-XXV .
LXXXIV , 9. Audiam quid loquatur in me
Dominus Deus.
XXVII, 4-XXVI .
CI, 25. In generationem el generatio-
nem anni tui. VIII , 9-XXV . Item , XIX , 6-XXV .
CI, 27. Ipsi peribunt. VIII , 6-XXV .
CI, 28. Tu autem idem ipse es. VIII, 19-XXV.
CXLVII, 15. Velociter currit sermo ejus. XXXVII , 8-XXVI.
PROVERBIORUM.
VIII , 22. Dominus possedit me in initio

viarum suarum . II , 24-XXV.
ECCLESIASTE .
IX, 1. Nescit homo utrum amore an

odio dignus sit. XVII, 3-XXV.
SAPIENTIÆ .
VII, 24. Omnibus mobilibus mobilior

est sapientia. VIII , 16-XXV.
VII, 27. In animas sanctas se transfert,
amicos Dei et prophetas con-
stituit. XV, 16 -XXV. Item , XVI, 1 -XXV.
566 INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ.
XI, 21. Sed omnia in mensura , et nu-

mero , et pondere dispo-
suisti. III , 15 -XXV .
ECCLESIASTICI .
I, 5. Fons sapientiæ verbum Dei in

excelsis. XXVII , 7- XXVI . Item , XXVIII , 10 -XXVI .
XXIV, 5 et 6. Ego ex ore Altissimi prodivi, 77 %.
primogenita ante omnem
creaturam. Ego feci in cælis
ut oriretur lumen indeficiens ,
et sicut nebula texi omnem
terram . In prol. B. Alb. -XXV .
ISAIÆ .
VI, 1. Vidi Dominum sedentem super

solium excelsum et elevatum ,
etc. VI, 1-XXV.
VII, 9. Si non credideritis , non per-
manebitis. II, 1-XXV .
IX, 6. Magni consilii Angelus. V, 7-XXV.
XXXVIII , 1. Dispone domui tuæ, etc. XLV, 10-XXVI .
LV, 9. Sicut exaltantur cæli a terra,
sic exaltatæ sunt viæ meæ a
viis vestris. XLVII, 1-XXVI.
LXI, 1. Spiritus Domini super me, eo
quod unxerit Dominus me :
ad annuntiandum mansuetis
misit me, etc. XV, 9-XXV.
INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ . 367
JEREMIE
X, 24. Corripe me, Domine, verum-

tamen in judicio, et non in
furore tuo, ne forte ad ni-
XLVI , 10 -XXVI .
hilum redigas me.
JOEL .
II, 28. Effundam spiritum meum su-

per omnem carnem . XVI , 2-XXV .
MICHÆÆ.
V, 2. Et tu, Bethleem Ephrata, par-

vulus es in millibus Juda. II , 25-XXV.
HABACUC.
III, 13. Egressus es in salutem populi

tui. XXXVII , 19-XXVI.
568 INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ .
EX NOVO TESTAMENTO .
MATTHÆI .
X, 20. Non vos estis qui loquimini,

sed Spiritus Patris vestri
qui loquitur in vobis . XVI, 4-XXV .
XI , 27. Nemo... Patrem quis novit, nisi
Filius.
XXI, 6-XXV.
MARCI.
XIV, 36. Abba , Pater, omnia tibi possi-

bilia sunt.
XLII, 6-XXVI .
LUCE.
I, 37. Non erit impossibile apud

Deum omne verbum. XLII , 6-XXVI.
V, 12. Domine , si vis, potes me mun-
dare.
XLII , 5 -XXVI.
XVII, 6. Si habueritis fidem sicut gra-
num sinapis, dicetis huic ar-
bori moro Eradicare, et
transplantare in mare, etc. XLII, 2-XXVI.
INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ , 569
JOANNIS .
I, 1 . Verbum erat apud Deum . XXXVII , 43-XXVI .

I, 3 et 4 . Sine ipso factum est nihil quod
factum est. In ipso vita erat. XXXV, 12-XXVI.
I, 18. Unigenitus Filius , qui est in
sinu Patris, ipse enarravit . XVI, 4-XXV.
III , 21. Qui facit veritatem, venit ad
lucem , etc. XLVI, 12-XXVI.
III , 34. Non ad mensuram dat Deus
spiritum . XLIV, 5-XXVI.
V, 17. Pater meus usque modo opera-
tur. XXXV, 7-XXVI.
VI, 71. Nonne ego vos duodecim elegi ?
et ex vobis unus diabolus est. XL, 18-XXVI.
VIII , 44. Ille homicida erat ab initio ,
et in veritate non stetit. XLIX, 12-XXVI.
XV, 16. Non vos me elegistis : sed ego
elegi vos , etc. XL, 18-XXVI.
XX, 22 et 23. Accipite Spiritum sanctum :
quorum remiseritis peccata ,
remittuntur eis. XIV, 12 et 16-XXV.
AD ROMANOS .
IV, 17. Qui vocat ea quæ non sunt,

tamquam ea quæ sunt. XL, 18-XXVI.
VIII, 38 et 39. Certus sum quia neque mors,
neque vita... poterit nos se-
parare a charitate Dei, etc. XVII, 5 -XXV.
XVI, 25. Temporibus æternis taciti. VIII, 9-XXV.
570 INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ .
I AD CORINTHIOS .
I, 20. Nonne stultam fecit Deus sa-

pientiam hujus mundi ? XLII, 9 -XXVI.
I , 24. Christum Dei virtutem , et Dei
sapientiam . XIV, 11 -XXV.
III, 8. Qui plantat et qui rigat , unum
sunt. XXXI, 13-XXVI .
VI, 3. Nescitis quoniam Angelos ju-
dicabimus . XVI , 12-XXV.
XII, 27. Vos estis corpus , Christi, et
membra de membro.
XLIV, 5-XXVI.
XIII , 12. Videmus nunc per speculum
in ænigmate : tunc autem
facie ad faciem . XVII , 6-XXV.
AD GALATAS .
III, 21. Si data esset lex quæ posset
vivificare, vere ex lege esset

justitia. I, 7-XXV .
AD EPHESIOS .
I, 4. Elegit nos in ipso ante mundi

constitutionem .
XL, 4 , 9, 17 et 18-XXVI.
I, 5. Secundum propositum volun-
talis suæ.
XLV , 1 et 7-XXVI .
INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ . 571
AD COLOSSENSES .
I , 13. Transtulit nos in regnum Filii

dilectionis suæ. V, 9-XXV . Item , X, 6 -XXV .
I AD TIMOTHEUM .
II, 4. Qui omnes homines vult salvos

fieri. IV, 8 et 17-XXV. Item , XLVI, 1 -XXVI .
VI, 16. Qui solus habet immortalita-
tem . VIII, 19-XXV.
AD HEBRÆOS
II , 9. Eum autem , qui modico quam

Angeli minoratus est , vide-
mus Jesum, propter passiv-
nem mortis, gloria et hono-
re coronatum . XVI, 12-XXV.
IV, 12. Vivus est sermo Dei, et efficax,
et penetrabilior omni gladio
ancipiti, etc. XXXVII , 5-XXVI.
JACOBI .
1 , 17. Apud quem non est transmuta-

tio, nec viciscitudinis obum-
bratio. VIII, 19 -XXV . Item , XXXIX , 2 -XXVI .
V , 16. Orate pro invicem ut salve-
mini. XLI, 1 -XXVI .
"
372 INDEX LOCORUM SCRIPTURE .
I JOANNIS .
VI, 16. Deus charitas est.

X, 6-XXV .
APOCALYPSIS .
III, 11. Tene quod habes , ut nemo ac-

cipiat coronam tuam . XL, 13-XXVI.
XXII, 11. Qui in sordibus est, sordescat
adhuc.
XLVI, 2-XXVI .
INDEX GENERALIS
Omnes fere sententias, quæstiones, et conclusiones in I Sen-
tentiarum libro continens , ex textu Magistri .
N.-B. ―― Numerus prior arabicus designat distinctionem, alter vero

tomum hujusce editionis.
ETERNITAS , potentia , magnitudo quomodo

sunt in Deo ? D. 19-XXV.
ETERNITAS est in Patre, species in imagine
seu Filio , usus in munere seu Spiritu san-
A cto .. D. 31-XXVI.
ACCIDENS nullum cadit in Deum . D. 26

EQUALITAS divinarum personarum in quo .XXVI.
consistit ? Dist. 19 per totum-XXV, et
D. 20-XXV .
EQUALITAS utrum secundum substantiam vel AMOR, mens et notitia in anima imaginem
secuudum relationem dicatur de divinis gerunt Trinitatis . D. 3
personis ? D. 31 -XXVI . -XXV.
ÆQUALITAS quid sit ? Ibid . AMOR, charitas, dilectio Patris et Filii et

ÆQUALITATIS nomine an ponatur aliquid vel Spiritus sancti . D. 10-XXV , et
removcatur ? D. 31-XXVI. D. 17-XXV .
ÆQUALITAS quare attribuatur Filio ? D. 31

-XXVI.
574 INDEX IN
ANIMA quomodo est imago Trinitatis ? D.3 CHARITAS quamvis sit substantia Trinitatis ,
-XXV . proprie tamen refertur ad Spiritum san-
ANIMA dicitur simplex respectu corporis . clum . D. 18 XXV .
D. 8-XXV . CHARITAS dicitur Deus. D. 10 et 17 per
ANIME an de coelo possunt reduci ad cor- totum -XXV.
pora propter aliqua merita ? D. 41- CHARITAS quæ est Spiritus sanctus utrum
XXVI . augeatur vel minuatur in homine, vel an
magis vel minus habeatur ? D. 17 - XXV .
COGNITIO Dei quomodo fit per creaturas , et

quomodo in creaturis apparet vestigium
B
} Trinitatis ? D. 3 per totum- XXV.
CREATOR quomodo cognoscitur per creatu-

ras ? D. 3-XXV .
BONITAS, sapientia, potentia , quomodo de
Deo dicuntur ? D. 34-XXVI.
BONITAS Spiritui sancto, sapientia Filio, CREATURA mundi quare dicatur homo ?
potentia Patri quare attribuatur ? Ibid. D. 3-XXV.
In qualibet CREATURA apparet vestigium Tri-

nitatis . D. 3-XXV.
BONA vel mala fieri quomodo vult Deus ?
CREATURA nulla a se et per se quidquam fa-
D. 46 per totum-XXVI. D. 42-XXVI.
cere potest .
BONUM est mala fieri , quomodo intelligatur ?
D. 46-XXVI .
BONI quadruplex acceptio. D. 46 -XXVI.
BONA facere et mala vitare quare præcepit
Deus? D. 47 per totum-XXVI.
BONA vel mala voluntas hominis quando D
est idem vel aliud volens quod Deus vult.
D. 48-XXVI.
BONA Dei voluntas mala hominum volunta-
te impletur . D. 48-XXVI.
DABILIS cui est Spiritus sanctus , utrum scili-
cet Filio, an tantum hominibus ? D. 17
-XXV.
C Utrum DAMNARI possit aliquis prædestinato-

rum ? D. 40-XXVI.
CHARITAS , amor , et dilectio Patris et Filii et Utrum DEUS fruatur vel utatur nobis ? D.1
Spiritus sancti . D. 10 et 17-XXV. -XXV.
TEXTUM MAGISTRI . 575
DEUS verus unus solus est Trinitas . D. 2 DEUS de Deo utrum secundum substantiam
per totum -XXV. dicatur ? D) . 27-XXVI .
Quomodo DEUS cognoscitur per creaturas Quare DEUS dicitur omnipotens, cum nos
quamvis sit invisibilis ? D. 2 per totum- multa possumus quæ ipse non potest ?
XXV. D. 42-XXVI.
DEUS unus in Trinitate quomodo probatur ? An DEUS possit meliora facere quam facit ?
D. 3 per totum-XXV . D. 44 per totum-XXVI.
Utrum Deus genuit Deum ? D. 4-XXV. An DEUS semper possit omne quod prius po-
An DEUS voluntate vel necessitate sit, et an tuit ? D. 44-XXVI.
nolens vel volens sit Deus ? D. 16 DEI voluntas quid sit, et quibus modis acci-
-XXV. pitur ? D. 45 et 47-XXVI.
Quomodo DEUS est simplex , incommutabilis An DEUS velit ab omnibus fieri omnia quæ
et immortalis ? D. 8 per totum-XXV. præcipit, vel non fieri quæ prohibet ?
DEI simplicitas nulli prædicamentorum sub- D. 45 et 47-XXVI.
jicitur. D. 8.XXV. Utrum DEUS vult mala fieri ? D. 46-XXVI.

Cum DEUS sit simplex, quomodo multiplex DEUS vult omnes homines salvos fieri quo-
dicitur ? D. 8-XXV. modo intelligitur ? D. 46-XXVI .
Quomodo DEUS dicitur substantia ? D. 8 An DEUS sit causa quod homo fit deterior ?
-XXV. D. 46- XXVI.
DEUS non est dicendus triplex sed trinus . DEI voluntas bona quomodo per malas ho-
D. 19-XXV. minum voluntates impletur ? D. 48
DEUS verius cogitatur quam dicitur. D. 23 -XXVI .
-XXV.
DEUM esse, et quod Dei est non sunt idem .

D. 34- XXVI. DIFFERRE numero quid sit ? D. 19-XXV .
Quomodo DEUS bona cognoscit , et quomodo

mala ? D
). 36 -XXVI.
Quomodo DEUS dicatur esse in omnibus re- DILECTIO quare proprie dicitur Spiritus san-
bus ? D. 37-XXVI. ctus ? D. 10-XXV.
Quomodo DEUS habitat in Sanctis ? D. 37 DILECTIO Patris et Filii et Spiritus sancti .
-XXVI. D. 32-XXVI.
Ubi DEUS erat antequam esset creatura ? DILECTIO quomodo est in Trinitate ? D. 32
D. 37-XXVI . per totum-XXVI .
DEUS non dicitur localis, nec loco nec tem-

pore movetur. D. 36 XXVI .
Quomodo DEUS scit vel nescit omnia ? D.39 DISCRETIO quomodo accipitur in personis
per totum -XXVI . Trinitatis ? D. 24-XXV .
DEUS potest scire aliquid noviter vel ex tem-
pore. D. 39-XXVI.
Utrum Deus possit scire plura quam scit ? DISTINCTIO vel persona distincta quomodo
D. 39-XXVI , el D. 44 per totum-XXVI. dicitur ? D. 24-XXV.
An DEUS quod semel scit semper sciat ?

D. 41-XXVI.
DEUS quatuor modis dicitur operari . D. 12 DIVERSITATES nominum in divinis quæ sunt?
-XXV. D. 22 per totum , et 23-XXV.
576 INDEX IN
DIVERSITAS nulla est in Trinitate . D. 23 ELECTIO Dei vel reprobatio utrum fiat ex me-
-XXV. ritis hominum ? · D. 41 per totum-
XXVI.
DIVINA essentia utrum genuit essentiam , vel

utrum ipsa sit ingenita ? D. 5-XXV. ESSENTIA utrum genuit essentiam ? D. 5
DIVINE essentiæ proprietates quæ sint ? D. 8 per totum -XXV.

per totum-XXV. ESSENTIA divina est simplex , incommutabi-
DIVINA natura nulli prædicamentorum sub- lis , immortalis . D. 19 per totum-XXV.
jicitur. D. 8-XXV. ESSENTIAM Filio præstat de Patre generatio .

DIVINARUM personarum qualitates quæ sunt ? D. 17-XXV.
D. 19-XXV et 20 per totum-XXV . ESSENTIAM Spiritui sanclo præstat a Patre et

DIVINE essentiæ nulla personarum est pars . Filio processio . D. 18-XXV .
D. 19-XXV. ESSENTIA divina sunt æternitas, magnitudo ,
DIVINA essentia non prædicatur de personis et potentia . D. 19-XXV.
ut genus de speciebus , nec ut species de Quomodo ESSENTIA divina prædicatur de

individuis. D. 19-XXV. personis? D. 19-XXV.
DIVINE personæ utrum differant numero ?

D. 9-XXV .
DIVINE tres personæ utrum simul magis ESSE ex Deo, et in Deo , et per Deum , an sint
possunt aliquid quam una ? D. 19 et 20 idem ? D. 36-XXVI.
-XXV . ESSE et velle in Deo idem est. D. 43
Utrum proprietates personarum sint ipsæ -XXVI.

personæ, vel DIVINA essentia ? D. 32
-XXVI.
DOCTRINA Omnis aut est de rebus aut de si-

gnis. D. 1-XXV . F
An DONUM detur vel dividatur per donum

quod est Spiritus sanctus ? D. 17-XXV .
DONUM qua ratione dicitur Spiritus sanctus ? FACERE quidquid vult Deus quomodo intel-
D. 18-XXV . ligitur ? D. 42-XXVI.
FACERE nihil potest a se et per se aliqua
creatura. D. 42 per totum-XXVI.
FACERE utrum potest Deus plura quam fa-
cit ? D. 43 per totum- XXVI .
FACERE utrum potest Deus aliquid melius
E quam facit ? D. 44-XXVI.
FIDES una est Patriarcharum , Prophetarum ,

EFFICAX est voluntas Dei. D. 47-XXVI. et Apostolorum. D. 3-XXV.
TEXTUM MAGISTRI. 577
Utrum FILIUS sit genitus de substantia Pa- Ulrum FILIUS sit sapiens sapientia genita vel
tris ? D. 5 per totum - XXV . ingenita ? D. 32-XXVI.
FILIUS Cum non sit de nihilo , sed de aliquo , An FILIUS sit sapiens seipso , vel per seip-
utrum sit ex aliqua materia ? D. 5 sum ? D. 32-XXVI .
-XXV. Quare FILIO attribuitur sapientia ? D. 34
An FILIUS voluntate vel necessitate sit geni- -XXVI.
tus ? D. 6-XXV .
An FILIUS potuit gignere Patrem vel esse

Pater ? D. 7 per totum-XXV. FRUI et uti quid sit , et in quo differunt ?
Utrum FILIUS sit posterior patre ? D. 9 per D. 1-XXV .
totum -XXV.
FILII generatio quam ineffabilis sit . D. 9
-XXV. Quomodo FUTURA sint in præsentia Dei ?
Utrum FILIUS Semper gignitur, vel semper D. 35 per totum-XXVI .
genitus est ? .D . 9 -XXV . Utrum FUTURA sint causa scientiæ vel præ-
FILIO quid sit proprium ? D. 9 -XXV et scientiæ Dei ? D. 38-XXVI .

D. 10-XXV.
FILIUS et Spiritus sanctus dissimiliter proce-

cedunt a Patre. D. 13-XXV .
Utrum FILIUS potest dici Spiritus sanctus ,
vel e converso, ex quo ambo procedunt ?
D. 13-XXV . G
Quomodo FILIUS sit missus ? D. 15
-XXV.
FILIUS a seipso datus est , et missus. D. 15

-XXV.
FILIUS cam a seipso missus est , quare dixit : GENERATIO in divinis quomodo intelligenda
A meipso non veni. D. 15-XXV . cst? D. 4 per totum-XXV.
Utrum FILIUS semel tantum missus sit, an Utrum divina essentia sit GENITA ? D. 5
sæpe mittatur ? D. 15 -XXV . -XXV.
FILIUS mittitur duobus modis . D. 15 Utrum potest GENERARE Filius sicut Pater ?
-XXV. D. 7 per totum -XXV.
FILIUS Secundum quid dicitur minor Patre . An GENERARE sit extra potentiam Filii ?
D. 16- XXV . D. 7-XXV.
FILIUS Secundum quod homo , non solum. Utrum GENERATIO Filii habeat principium aut
Patre et Spiritu sancto, sed etiam seipso finem ? D. 9 per totum -XXV.
est minor. D. 16-XXV . Utrum GENERATIO in divinis intelligi potest ?
Utrum FILIUS nativitate sit essentia ? D. 18 D. 9-XXV .
-XXV.
Quare GENERARI non dicitur Spiritus san-
FILIUS Cum sit nobis datus , utrum potest dictus , sed procedere ? D. 13 per
ci noster ? D. 18-XXV . totum -XXV.
Quomodo FILIUS est in Patre ? D. 19 GEMINA est processio Spiritus sancti . D. 14
-XXV. -XXV.
Utrum FILIUS sit æqualis patri secundum GENERARIO dat essentiam Filio . D. 18
substantiam ? D. 31- XXVI -XXV.
XXVI 37
578 INDEX IN
GENITA sapientia utrum secundum substan- HYPOSTASES determinant proprietates non

liam dicitur vel secundum relationem ? substantiam . D. 27-XXVI.
D. 28-XXVI .
Quare GRÆCI negant Spiritum sanctum pro-

cedere a Filio ? D 11-XXV.
I
H IGNORANTIA peccatum utrum gravius sit pec-

cato infirmitatis ? D. 22-XXV .
Quomodo IMAGO Trinitatis est in anima ?

Quomodo HABITAT Deus ubique ? D. 37 D. 3-XXV.
per totum-XXVI. IMAGO Trinitatis aliter est in anima, et alite
Quomodo HABITAT Deus in sanctis ? Ibid. in Trinitate. D. 3-XXV .
HABITABAT ubique Deus antequam esset crea- IMAGO relative dicit de Filio, sed essentiali-
tura. D. 37. XXVI. ter de Trinitate . D. 28-XXVI .
IMAGO diversimode accipitur. D. 31-XXVI .
Iloмo dicitur creatura mundi . D. 3-XXV .

Ulrum HOMINEM Deus mcliorem facere po- IMMORTALITAS vera in solo Deo est. D. 8
tuit quam fecit ? D. 44 per -XXV .
totum-XXVI .
Utrum HOMINEM Deus aliter liberare potuit
quam per passionem ? D. 44 XXVI et INGENITUS quomodo accipitur ? D. 28 per
D. 20-XXV . totum-XXVI.
HOMINES Omnes salvos vult fieri Deus , quo- INGENITUS et non genitus utrum sint idem vel
modo intelligitur ? D. 46-XXVI. differunt ? D. 28-XXVI.
HOMINIS malitia utrum Deus sit causa ?
D. 46-XXVI.
HOMINIS Voluptas mala concordat aliquando Quæ fuerit INTENTIO scribentium de Trini-
cum Dei voluntate bona. D. 48-XXVI . tate ? D. 2-XXV.
HOMOUSION quid sit, et quid significet ?

D. 34-XXVI .
HYPOSTASIS quid sit, et quid hoc nomine si-

gnificatur ? D. 26-XXVI.
In quo est Pater MAJOR Filio ? D. 16-XXV .
Utrum MAGIS possunt aliquid duæ person

quam una, et tres magis quam duæ vel
J una ? D. 10-XXV .
Utrum MALA simpliciter sunt in Deo ?

D. 36-XXVI .
Quare electus sit JACOB , el Esau reprobatus ? Utrum MALA Dei voluntate fiant ? D. 46
D. 41 per totum -XXVI. -XXVI .
MALA fieri bonum est, quomodo intelligitur?
D. 46-XXVI .
Qualiter JUDE impleverunt voluntatem Dei Ad quid et quibus prosunt MALA ? D. 46
Christum occidendo ? D. 48-XXVI. -XXVI .
MALA voluntate quandoque vult homo quod
Deus vult bona. D. 48-XXVI.
Utrum MELIORA Deus facere potuit quam fe-

L cit ? D. 44 per totum-XXVI .
MEMORIA, intelligentia, dilectio , quomodo

sunt in mente ? D. 3-XXV.
Utrum Deus LOCALITER an situaliter movca-
MEMORIA, intelligentia, voluntas , quomodo
tur? D. 37-XXVI. sunt unitæ ? D. 3-XXV.
LOCALE dicitur aliquid duobus modis . D. 37 MEMORIA, intelligentia , voluntas , utrum præ-
-XXVI. dicantur relative ad se invicem ? Ibid.
LOCALES utrum sint spiritus creati ? D. 37
-XXVI.
Quomodo MENS humana habet imaginem

Trinitatis ? D. 3-XXV.
MERITUM obdurationis vel misericordiæ ,

M ulrum sit aliquod ? D. 41-XXVI.
An possunt MERITA esse causa prædestinatio-
nis vel præscientiæ ? D. 41 per to-
tum -XXVI .
Quomodo MAGNITUDO est in Deo ? D. 19

-XXVI.
Utrum etiam a sc MITTITUR Spiritus sanctus ?
D. 15 -XXXV.
580 INDEX IN
MITTITUR Filius et Spiritus sanctus, et on Quarc NATUS non dicitur Spiritus sanctus ,
Pater. D. 14-XXV . sed procedens ? D. 13-XXV .
Utrum semel tantum MISSUS sit Filius, vel NASCENDO an acceperit Filius aliquid a Patre ?
sæpius mittatur ? D. 15 -XXV. D. 18-XXV.
MISSUS dicitur Filius duobus modis . D. 15
-XXV.
MISSI quia sunt Filius et Spiritus sanctus, an NATURA Filius quare dicatur Christus ?
ideo sunt minores Patre ? D. 15-XXV . D. 5 -XXV.
MISSIO sancti Spiritus fit duobus modis. NATURA divina nulli prædicamentorum sub-
D. 16-XXV. jicitur. D0.8-XXV
. .
MISSIO Spiritus sancti in corda hominum NATURA, et res naturæ, an sint idem ?
quomodo fit ? D. 17 per totum -XXV. D. 34-XXVI.
MODI quatuor cognoscendi Deum . D. 3 Utrum Pater genuit Filium NECESSITATE ?

-XXV. D. 6-XXV.
MODI cognoscendi Trinitatem diversi . D. 2
per totum , et D. 3-XXV.
NIHIL est in Deo quod non est Deus . D. 8
-XXV.
MULTIPLEX non dicitur Deus quamvis sit tri- NIHIL dicitur de Deo secundum accidens .
nus. D. 23-XXV. D. 26-XXVI .
MUNDI creatura quare dicitur homo ? D. 3 NOMINA Dei diversa sunt. D. S-XXV.
-XXV. NOMINA quæ de Deo dicuntur inveniuntur in
septuplici differentia . D. 22-XXV.
NOMINA propria personarum non substantia-
An MUTARI potest Deus aliqualiter? D. 8 liter, sed relative ad invicem dicuntur.
-XXV. D. 22-XXV .
MUTARI Secundum tempus quid sit ? D. 37 NOMINA ad unitatem essentiæ pertinentia non
-XXVI. relative, sed substantialiter de singulis
MUTABI secundum locum quid sit ? Ibid. personis, et singulariter dicuntur. Ibid .
Quid significatur NOMINE personæ cum plu-
raliter profertur? D. 25 per to-
tum -XXV.
NOMINA relativa personarum quæ sunt ?
N D. 26 per totum , et D. 27-XXVI.
Quomodo NASCITUR semper Filius de Patre ?

D. 9 -XXV.
TEXTUM MAGISTRI. 581
0 Р
Utrum PASSIO Christi placuerit viris bonis ?

Utrum OBDURATIO ex aliquo fiat merito ? D. 48-XXVI .
D. 41-XXVI. PASSIONES Sanctorum an velle debeamus ?
Ibidem .
Ouоovatov quid sit, et quid significet. D. -

( 34-XXVI . Utrum PATER divinam esscntiam genuit ?
D. 5 per totum -XXV.
Utrum PATER voluntate vel necessitate ge-

OMNIS Scientia aut est de rebes aut de signis . · nuit Filium ? D. 6 per totum-XXV .
: D. 1 -XXV . Utrum PATER potuerit vel voluerit gignere
Quare OMNIA dicantur esse in Deo ? D. 35 Filium , vel an posse generare Filium , sit
et 36 per totum-XXVI.. aliqua potentia in Patre, quæ non sit in
OMNIA esse ex Deo per ipsum et in ipso , Filio ? D. 7 per totum-XXV.
utrum sit idem ? . D. 15
D. 36 XXVI. Quare PATER non dicitur missus ?
OMNIA entia utrum simul facta sunt vel suc- -XXV.
cessive ? D. 12- XXV. In quo PATER est major Filio ? D. 16-XXV.
Quomodo PATER est in Filio, et Filius in
Patre ? D. 19-XXV .
OMNIPOTENS quare dicatur Deus ? D. 42 Utrum PATER solus sit Deus ? D. 21 -XXV.
: -XXVI. • PATERNITAS, filiatio, processio, quid signifi-
OMNIPOTENS Deus dicitur, cum homo multa cant ? D. 27-XXVI .
. potest quod Deus non potest ? D. 42 Utrum PATER sicut dicitur ingenitus debeat
· -XXVI. dici non genitus ? D. 28-XXVI.
· OMNIPOTENTIA Dei consideratur duobus mo- PATREM et Filium esse utrum sint idem vel
dis. D. 42-XXVI. diversa ? D. 28-XXVI .
ΟΜΝΙΡΟΤΕΝΤΙΑ Dei limitari non polest Quomodo PATER est principium totius divi-
D. 43 per totum -XXVI . nitatis ? D. 29 -XXVI .
PATER ab æterno est principium et Filius :

sed non Spiritus sanctus . D. 29-XXVI .
Quis ORDO servandus est cum de Trinitate Quare PATRI attribuitur unitas , et Filio æqua
agitur ? D. 2-XXV. litas ? D. 30-XXVI.
Quare PATER et Filius dicuntur esse unum ,

sed non unus ? D. 31-XXVI
Utrum PATER et Filius per Spiritum sanctum

se diligant ? D. 32-XXVI.
582
INDEX IN
An PATER sil sapiens sapientia quam genuit ?

Ulrum POTEST Semper Deus quod olim potuit.
D. 32 per totum- XXVI .
D. 44-XXVI .
PERMISSIO et operatio quando dicuntur Dei

PRECEPTIO , prohibitio, consilium , quare di-
voluntas ? D. 45-XXVI . cantur Dei voluutas ?
D. 45
-XXVI.
Quomodo PERSONE divinæ distinguntur ?

D. 9- XXV .
Quid sit PREDESTINATIO , et de quibus est ?
Ulrum PERSONE Trinitatis sint partes essen- D. 35 et 40- XXVI.
tiæ divinæ ? D. 19-XXV . PREDESTINATIO vel præscientia utrum pos-
An PERSONÆ divinæ sint species vel individua sunt esse in Deo si nulla futura essent ?
quoad essentiam ? D. 19 -XXV. D. 36-XXVI .
PERSONE tres non secundum materialem cau- PREDESTINATIO et præscientia in quo diffe-
sam dicuntur una essentia. D. 19-XXV.
runt ?
Ulrum PERSONE divinæ differunt numero ? D. 40
-XXVI .
D. 19-XXV. PREDESTINATUS
Utrum damnari potest ?
An PERSONE tres simul sunt majus aliquid D. 40- XXVI .
quam una ? D. 19 et D. 20 per totum- Quid sit effectus PREDESTINATIONIS ?
XXV . D. 40
-XXVI.
Utrum PERSONA relative vel secundum sub-
PREDESTINATIONIS an sit aliquod meritum ?
stantiam prædicetur de divinis personis ?
D. 41 - XXVI.
D. 23-XXV.
Quare PERSONA pluraliter et non singulariter
de divinis personis simul prædicetur ? PRÆDICAMENTO nulli subjicitur Deus. D. 8
D. 32-XXVI.
-XXV.
PERSONE nomine quid significatur cum di-
citur pluraliter tres persona ? D. 43 per
totum -XXVI. PRESCIENTIA de quibus sit ?
D. 35
PERSONA in Trinitate tripliciter accipitur. -XXVI.
D. 23-XXV.
Quomodo PRESCIENTIA est in Deo ?
Ibid.
PERSONA et essentia, an sunt idem vel non ? Quomodo sunt in PRESCIENTIA Dei omnia
D. 34 per totum-XXVI. præterita et futura ? D. 35 et 36 per
totum-XXVI.
An PRÆSCIENTIA sit causa rerum vel res siut
Utrum POSSE gignere aliqua sit potentia in
causæ præscientiæ ?
D. 38
Patre quæ non sit in Filio ? D. 7 per -XXVI.
totum-XXV. PRESCIENTIA Dei an sit causa malorum ?
POTENTIA, æternitas, magnitudo, in Dco sunt D. 38-XXVI .
unum . D. 19-XXV . Utrum PRESCIENTIA Dei falli potest ? D. 38
POTENTIOR utrum sit una persona divina
-XXVI.
quam alia ? D. 20 per totum-XXV. An Deus potest PRESCIRE aliquid quod prius
Quare For NTIA attribuitur Patri ? D. 34
numquam scivit vel præscivit ? D. 39
-XXVI.
-XXVI .
TEXTUM MAGISTRI.
583
In quo PRÆSCIENTIA differt a prædestinatio sonæ, id est, divina essentia. D. 33

ne ?! D. 40-XXVI. per totum-XXVI .
Utrum PRESCIAT semper Deus ea quæ se- Quomodo PROPRIETATES possunt esse in Dei
mel præscivit ? D. 41-XXVI. . natura, nec eam determinent ? D. 33
-XXVI.
PRINCIPIUM accipitur multipliciter. D. 29

-XXVI. De quibus est PROVIDENTIA Dei ? D. 35
PRINCIPIUM totius divinitatis est Pater. -XXVI.
D. 30-XXVI.
PRINCIPIUM quomodo est Pater el Filius sed

non Spiritus sanctus ? D. 29-XXVI. PROXIMUS dicitur quatuor modis. D. : 8
PRINCIPIUM omnium creaturarum est tota -XXVI .
Trinitas. D. 29-XXVI el D. 1 XXVI.
PROCESSIO Spiritus sancti quomodo sit a

Patre et Filio ? D. 11 et 12 per
totum -XXV.
Q
Quare dicitur Spiritus sanctus PROCEDERE et
non gigni ? D. 13-XXV.
Quare etiam dicatur Filius PROCEDERE, cum
Spiritus sanctus non dicatur gigni ?
. D. 13-XXV.
QUARE præcepit Deus bona facere et mala
PROCESSIO Spiritus sancli est duplex . D. 14 vitare, cum ea non vult ab omnibus im-
-XXV.
pleri ? D. 47-XXVI.
PROCESSIO Spiritus sancti est æterna. D. 18 QUARE Græci negant Spiritum sanctum pro-
-XXV. cedere a Filio ? D. 11-XXV.
PROCEDERE est propriam Spiritus sancti .
D. 2G-XXVI .
QUATUOR modis per naturas cognoscitur

Deus. D. 3-XXV.
PROPRIUM Dei est semper Deum esse. D.8
-XXV.
Quid sit PROPRIUM Patris, et quid Filii, et
quid Spiritus sancti ? D. 26-XXVI .
Quæ sunt PROPRIETATES quibus distinguun-
tur personæ ? D. 27-XXVI . R
PROPRIETATES determinant hypostases et non
substantiam . D. 27-XXVI.
PROPRIETATES personarum plures reperiun-
tur quam tres. D. 28-XXVI.

nomina Trinitatis ?
PROPRIETATEM quam notat hoc nomen inge- Quæ sunt RELATIVA
nilus. D. 28-XXVI. D. 2 ct 27-XXVI.
PROPRIETATES personarum an sint ipsæ per-
584 INDEX IN
REPROBATIO Dei quid sit ? D.40-XXVI. Utrum SCIRE potest Deus aliquid ex tempo-
An REPROBATIONIS sit aliquod meritum ? re quod numquam scivit? D. 39 -XXVI.
D. 41-XXVI. An SCIRE potest Deus plura quam scit ?
Quis sit effectus REPROBATIONIS ? Ibid . D. 39-XXVI .
RES quibus fruendum vel utendum est , quæ SIGNUM et res quomodo differunt ? D. 1
sunt? D. 1 per totum-XXV . -XXV.
SIMILITUDO quid sit ? D. 31 -XXVI.

S
SIMPLEX quomodo dicitur solus Deus et non

aliqua creatura ? D. 8-XXV.
Quomodo SIMPLEX dicitur esse anima ? D.8
-XXV.
Utrum SANCTIS placuerit passio Christi ?
D. 48-XXVI. SIMPLEX quamvis sit Deus , multiplex tamen
dicitur. D. 8-XXV.
SANCTORUM passiones an velle debemus ?
D. 48-XXVI . SIMPLICITAS Dei nulli præ licamentorum sub-
jicitur. D. 8-XXV.
Utrum SAPIENS sit Pater sapientia quam gc-

nuit ? D. 31-XXVI. Utrum potest dici sotus Paler, vel solus Fi-
An SAPIENS sit Filius sapientia genita ? lius, vel solus Spiritus sanctus ? D.
D. 32-XXVI. 21-XXV.
Utrum SAPIENS sit Filius seipso , vel per se- SOLUS Pater est Deus , solus Filius est Deus ,
ipsum ? D. 32-XXVI. solus Spiritus sanctus est Deus , utrum
An SAPIENTIA tantum una sit Patris et Filii ? bene dici potest ? D. 21-XXV.
D. 32-XXVI.
Quare SAPIENTIA attribuitur Filio ? D. 10-
XXV et D. 34-XXVI. SOLITUDO nulla est in Trinitate . D. 23-XXV.
SCIENTIA Omnis est de rebus vel de signis . SPIRITUS sanctus est amor sive dilectio Pa-
D. 1-XXV. tris et Filii. D. 10 XXV .
SCIENTIA Dei simplex propter varios rerum SPIRITUS sanclus procedit a Patre et Filio .
status diversa habet nomina . D. 35 D. 11-XXV .
-XXVI. Græci negant SPIRITUM sanctum procedere a
SCIENTIA Dei de quibus est ? D. 35 per Filio . D. 11-XXV.
totum-XXVI . SPIRITUM Sanctum etiam procedere a Filio
SCIENTIA vel præscientia an sit causa rerum , auctoritalibus Græcorum probatur . Ibid .
vel e converso ? D. 38 per totum -XXVI. Utrum SPIRITUS sanctus prius vel plenius
Utrum SCIENTIA Dei potest augeri vel minui procedat a Patre quam a Filio ? D. 12
vel mutari ? D. 39-XXVI . -XXV.
Quare SPIRITUS sanclus non dicatur genitus

sed procedens ? D. 13-XXV .
Utrum SPIRITUS sanctus debeat dici ingeni-
tus ? D. 13-XXV .
SPIRITUS sancti processio est duplex . D. 14

-XXV . T
Utrum viri sancti dare possint SPIRITUM
sanctum ? D. 14 -XXV .
Utrum SPIRITUS sanctus a seipso datur ?

D. 15 -XXV .
SPIRITUS sanctus duobus modis mittitur. TEMPORALIS processio Spiritus sancti quæ
D. 16-XXV . fuerit ? D. 14-XXV .
SPIRITUS sanctus est amor et charitas qua di . Quæ dicuntur de Deo TEMFORALITER ? D. 33
ligimus Deum et proximum . D. 17 -XXVI .
-XXV. Utrum potest Deus aliquid TEMPORALITER
Quomodo SPIRITUS dicitur sanctus , vel datur scire quod numquam scivit ? D. 39
nobis ? D. 17-XXV . -XXVI.
Utrum SPIRITUS sanctus augeatur in homine :
vel ad magis, vel minus habeatur ? D. 17
-XXV. TESTIMONIA Veteris Testamenti quibus Trini-
Utrum SPIRITUS sanctus cadem ratione dica- tas probatur. D. 2-XXV.
tur donum qua datum vel donatum ? TESTIMONIA specialia Veteris Testamenti de
D. 18-XXV . Spiritu sancto . D. 2-XXV .
SPIRITUS sanctus procedendo accipit non TESTIMONIA novæ legis de Trinitate . D.2
tantum ut sit donum , sed etiam ut sit cs- -XXV.
sentia. D. 18-XXV .
Ulrum SPIRITCs sanctus ad scipsum refera-
tur ? D. 18-XXV . An TRES persona in divinis majus aliquid
Qua proprietate SPIRITUS Sanctus dicitur do- possint simul quam una vel duæ ? D. 19
num ? D. 26-XXVI . -XXV .
TRES personæ non ita dicuntur esse una
substantia ut genus et species , nec secun-
SUBSTANTIA abusive dicitur Deus. D. 8 dum causam materialem dicuntur , nec ut
-XXV. tres homines unius naturæ . D. 19-XXV .
SUBSTANTIA in divinis prædicatur de tribus TRES personas cum dicimus, quare non di-
personis tamquam genus de speciebus vel cimus tres Deus ? D. 23-XXV.
species de individuis . D. 19-XXV TRES essentias quare non dicimus sicut tres
Ulrum SUBSTANTIALITER ista dicantur , scili personas ? D. 23-XXV.
cel, Deus de Deo , lumen de lumine ? D. 27 Cum dicitur, TRES personæ, quid nomine
-XXVI. ternarii significatur ? D. 23-XXV et D.
SUBSTANTIALITER tantum dicitur illud de illo , 24-XXV.
licet ibi non significent substantiam .
D. 27-XXVI .
TRIPLEX quare non dicitnr Deus , sed tri-

nus? D. 19-XXV.
586 INDEX IN
TRINITAS est unus solus verus Deus. D. 2 UNITAS sanclæ Trinitatis quæ sit ? D. 2
-XXV. -XXV et D. 24 -XXV.
TRINITATIS Cognitio an aliqua ex creaturis UNITAS et Trinitas secundum Isidorum quo-

haberi potest ? D. 3-XXV . modo distinguuntur ? D. 21-XXV.
Quomodo TRINITATIS imago est in mente hu- UNUS vel una, duo vel duæ, quid his voca-
mana ? D. 3-XXV . bulis significatur ? D. 24-XXV.
TRINITATIS creatæ ab increata dissimilitudo .
D. 3-XXV .
TRINITATIS unitas quæ sit ? D. 31 et UTI et frui quomodo differunt ? D. 1
32-XXVI. -XXV.
Utrum TRINITAS de uno Deo prædicat , sicut Uri quid sit , et quibus rebus utenduin est ?
D. 4 D. 1- XXV.
unus Deus de tribus personis ?
-XXV.
TRINITAS communiter dicitur charitas, et
tamen Spiritus sanctus proprie dicitur.
charitas. D. 10-XXV .
TRINITATIS operatio est indivisibilis . D. 15
-XXV.
TRINITATIS pars non est aliqua personarum . V

D. 19-XXV .
Quomodo TRINITAS dicitur solus Deus , cum
sit cum animabus sanctis ? D. 21-XXV .
An TRINITAS de aliqua personarum sigillatim

dici potest? D. 22-XXV . VELLE et esse in Deo sunt idem . D. 45
TRINUS , Trinitas , unus , duo vel duæ, tres -XXVI.
vel tria, plures , pluralitas et cætera , quid

significatur his nominibus ? D. 24-XXV.
TRINITATIS Filius dicitur homo, et Trinitas VERA immortalitas in Deo solo est. D. 8
dicitur Pater hominum ? D. 27-XXVI. -XXV.
TRINITAS ipsa, vel Pater, vel Filius , utrum

possit dici Spiritus sanctus ? D. 26
-XXVI. VERBA cujuslibet temporis bene prædican-
tur de Deo . D. 8-XXV.
VERIUS cogitatur Deus quam dicitur. D. 23

-XXV.
U
VIRI sancti an possunt dare Spiritum san-

ctum ? D. 14-XXV .
UBI erat Deus antequam esset creatura ? VIRIS sanctis utrum placuit passio Christi ?
D. 37-XXVI. D. 48 -XXVI .
Quomodo est Deus UBIQUE sine locali motu ?
D. 37-XXVI .
TEXTUM MAGISTRI .
587
VOLUNTATE an necessitate, vel utrum volens VOLUNTATE Dei utrum fiant mala ? D. 46
vel nolens Pater genuit Filium ? D. 6 -XXVI.
-XXV. VOLUNTAS Dei semper impletur, quidquid
VOLUNTAS Dei secundum essentiam de Deo homo faciat. D. 47-XXVI .
dicitur. D. 45-XXVI . VOLUNTATE mala aliquando vult homo id
VOLUNTAS Dei summe bona est prima causa
quod Deus vult bona. D. 48 -XXVI.
omnium quæ naturaliter sunt. D. 45 VOLUNTAS Dei bona mala hominum volun-
-XXVI.
tate impletur . D. 48-XXVI .
VOLUNTAS Dei multis modis accipitur . D. 45
-XXVI.
Utrum VOLUNTAS Dei cassari potest ? D. 46 Utrum semper Deus VULT hoc quod semel
-XXVI . voluit? D. 44-XXVI .
VOLUNTATE Dei utrum fiant mala ? D. 46 Deus VULT omnes homines salvos fieri , quo-
-XXVI.
modo intelligitur ? D. 46-XXVI.
:
INDEX GENERALIS
DISTINCTIONES XXVI-XLVIII. 1
Index distinctionum, capitum et articulorum. 483
Index rerum memorabilium quæ in libro I Sententiarum, tam

in textu quam in Commentariis continentur (Tom. XXV
et XXVI) . 509
Index locorum sacræ Scripturæ qui tam in textu quam in com-

mentariis libri I Sententiarum explicantur. 563
Index rerum et verborum quæ in textu Magistri (I Sententia-

rum) continentur. 573
FINIS TOMI XXVI.
Sancti Amandi (Cher) . ·- Ex typis DESTENAY, BUSSIÈRE FRATRUM.

R. P. MATTHIÆ FABRI S. J.
CONCIONUM OPUS
IN QUO INSERUNTUR CONCIONES SYLVÆ NOVE
SEU AUCTARII CUI ACCEDUNT INDEX MATERIARUM ET RERUM PRECIPUARUM
QUE IN OPERIBUS P. FABRI CONTINENTUR
6 forts volumes in-

4°, sur papier verg
PARS HIEMALIS. Tomi I et II.A Dominica prima Adventus ad Dominicam primam post Pas-
cham, cui adduntur Funebres Nuptialesque conciones.
PARS ESTIVALIS . TOMI III et IV. - - A Dominica prima post Pascham ad Dominicam vigesi
mam quartam post Pentecosten .
PARS FESTIVALIS. TOMI V et VI. -- In Festa SS. Andreæ, Nicolai, Conceptionis B. M. V.
Thomæ apost., Nativitatis Christi, Stephani, Joannis Evang. , Innocentium, Sylvestri papæ , Cir-
cumcisionis, Epiphaniæ, Conversionis S. Pauli , Purificationis B. M. V. , Matthiæ apost. , Josephi
sponsi B. Virginis, Annuntiationis B. V. , Georgii, Marci, Philippi et Jacobi, Inventionis S. Crucis,
Joannis Baptista, Petri et Pauli, Wilibaldi , Mariæ Magdalenæ, Jacobi , Annæ, Laurentii, Assump-
tionis B. M. V. , Bartholomæi , Ægidii , Nativitatis B. M. V. , Matthæi , Michaelis et Angeli rustodis,
Simonis et Judæ, Omnium Sanctorum, Animarum, Dedicationis, Martini , Catharina.
Duodecim concionibus singula res plerumque tractatur. Sed quam tempus fert, plures concio-
nes in Fabri libro inveniuntur, verbi gratia : 15 Prima dominica Adventus aptæ, 16 Secundæ,
15 Tertiæ, 14 Quartæ, 16 Nativitati Christi, 15 omnibus Quadragesimalibus dominicis, 14 Cœnæ
Domini, 44 Diei Parasceves, 42 Dominica Resurrectionis et Feria Pascha, 20 Rogationibus, 42 Do-
minicæ et Feriæ Pentecostes , etc.
Conciones multæ variæque ad ferias Sanctorum conveniunt scilicet : 13 ad Conceptionem B. M. V.,

13 ad S. Joannem Evang., 15 ad Circumcisionem, 14 ad Purificationem ; 15 ad Annuntiationem ;
13 ad SS. Petrum et Paulum, 15 Assumptionem, 21 ad Dedicationem, etc.
Omnes casus prospexit Faber. Itaque in ejus libro 37 conciones funeribus nocnon 30 nuptiis
reperire est.
Copiosis rectisque sententiis, mirâ Patrum, Scripturarumque sacrarum et historiæ ecclesias-
tica scientia, variis denique consiliis Fabri Opus concionum pollet. Simplex ordo leniterque lapsa
oratio ita ut, primo animi mtu, sententiæ intelligantur. Nihil supervacuum. Partes ejusdem ora-
tionis stricte divisa. Demum hic liber prædicationis quasi repertorium dici potest.
Parys- Imp. V P. Larousse et Cie, rue Montparnasse, 18.
7124 020
Widener Library
3 2044 105 515 050

Alberti Magni - Commentarii in I Sententiarum (26-48) .

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alberti Magni - Commentarii in I Sententiarum (26-48) .

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VERI

RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

PATROI OGIÆ TEXTUUM REVOCATA , AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA

OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

VOLUMEN VICESIMUM SEXTUM

COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. XXVI-XLVIII)

13, via vulgo dicta delambre , 13

RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,

RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, auctaque b. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM

OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

STEPH. CES. AUG. BORGNET,

Sacerdotis diœcesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII .

VOLUMEN VICESIMUM SEXTUM

COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. XXVI-XLVIII)

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

C 602.5 ( 26) DEC 29 1919

RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,

IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM.

De his quæ proprie et æternaliter dicuntur de Deo secundum re-

A. De proprietatibus personarum , sed prius de hoc nomine hypostasis ' .

Nunc de proprietatibus personarum , quas frequenter in hoc tractatu

una tantum hypostasis, sive tres, minus peritos ad inconveniens deduce-

significatio determinata ut modo . Et ideo Hieronymus dicit hoc nomine

Papam Ab Arianorum præsule , hypostasion novellum nomen a me ho-

intelligens, non tribus personis unam hypostasim indicit , alienus a Christo

perfectas æquales : taceamus tres hypostases , si placet. Nomen hoc non

cla . In tertia, agit de comparatione

1 In edit. Joan. Alleaume deest verbum tres.

1 Cf. Infra , Dist. XXXIII.

Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hypostasis esse distinguens, et distinctum , et non

¹ Cf. præcipue, Dist XXV, Art. 1. Tom. XXV hujusce editionis.

Secundo quæritur, Utrum in divinis nis paternitas in cælis et in terra nomi-

1 Cf. I Sententiarum , Dist. IV. Tom . XXV.

in superioribus , et ab alio in inferiori- Videtur autem , quod essentia sit de

Ad object. AD OBJECTUM dicendum , quod divisio compositionis quam illud : hypostasis

qua demonstro quod rectum et distinctum in individuantibus , quod

plumbea tamen refero ad rem quæ additum non inducit compositionem , eo

nihil est quia de communi significa- inventionis auctor fuit Præpositivus .

Quæst. Si forte propter hoc dicatur, quod

que omnino sunt idem , quidquid dici-

de essentia dicitur, quod unum est re : nam ?

SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur , Qualiter se habeat

in superioribus , et ab alio in inferiori- Videtur autem , quod essentia sit de

Ad object. AD OBJECTUM dicendum , quod divisio compositionis

stratio qua demonstro quod rectum et distinctum in individuantibus , quod

potius de re divina quæ significatur in

Quæst. Si forte propter hoc dicatur , quod

que omnino sunt idem , quidquid dici-

SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur, Qualiter se habeat

bant rationes primo inductæ . individua substantia rationalis naturæ :

in superioribus , et ab alio in inferiori- Videtur autem , quod essentia sit de

Ad object. AD OBJECTUM dicendum , quod divisio compositionis quam illud : hypostasis

AD HOC autem quod quæritur , Utrum Ad quæst.

nihil est quia de communi significa- inventionis auctor fuit Præpositivus .

Si forte propter hoc dicatur, quod

que omnino sunt idem , quidquid dici-

SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Quarto quæritur , Qualiter se habeat

citur in suo inferiori : non quod in guibile ad distinctum : quia

in superioribus , et ab alio in inferiori- Videtur autem , quod essentia sit de