Alberti Magni - Commentarii in III Sententiarum.

B 662,760
31837
ARTES SCIENTIA
VERITAS
LIBRARY OF
MI CHTHEIGAN
E R S I TY
UNIV OF
TUEBOR
QUERIS-PENIN
SULAM-AMENAM
CIRCUMSPICE
B
765
.A41
1890
D. ALBERTI MAGNI ,
RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,
COMMENTARII
IN III SENTENTIARUM .
B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM
OPERA OMNIA
EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA , ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE
PATROI OGIE TEXTUUM REVOCATA , AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA
OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA
CURA AC LABORE
AUGUSTI BORGNET .
Sacerdotis dioecesis Remensis
ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX . LEONE XIII
VOLUMEN VIGESIMUM OCTAVUM

COMMENTARII IN III SENTENTIARUM
LV
PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES , BIBLIOPOLAM EDITOREM

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE , 13
MDCCCXCIV
i
D. ALBERTI MAGNI ,
RATISBONENSIS EPISCOPI,
COMMENTARII
IN TERTIUM LIBRUM SENTENTIARUM .
DE INCARNATIONE VERBI ALIISQUE AD HOC SPECTANTIBUS .
PROLOGUS.
Hujus voluminis continentia perstringitur sub compendio.
Hic enim rationis ordo postulat, ut qui in primo libro de inexplicabili
mysterio summæ Trinitatis irrefragabili Sanctorum attestatione aliquid di-
ximus, ac deinde in secundo libro conditionis rerum ordinem , hominis-
que lapsum sub certis auctoritatis regulis insinuavimus : de ejus repara-
tione per gratiam mediatoris Dei et hominum perstita, atque humanæ red-
emptionis sacramentis , quibus contritiones hominis alligantur, ac vulnera
peccatorum curantur, consequenter in tertio et in quarto libro disseramus :
ut Samaritanus ad vulneratum ' , medicus ad infirmum, gratia ad miserum
accedat.
322140
1 Luc. x, 33.
XXVIII 1
2 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
DISTINCTIO I.
De unione naturarum in Christo ex parte personæ assumentis.
A. De incarnatione Verbi.
Cum venit igitur plenitudo temporis , ut ait Apostolus , misit Deus Filium
suum, factum ex muliere , factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redi-
meret, ut adoptionem filiorum Dei reciperemur . Tempus autem plenitu-
dinis dicitur tempus gratiæ , quod ab adventu Salvatoris exordium sumpsit.
Hoc est tempus miserendi , et annus benignitatis , in quo gratia el veritas
per Jesum Christum facta est . Gratia, quia per charitatem impletur quod
in lege præcipiebatur. Veritas, quia per Christi adventum exhibetur atque
perficitur humanæ redemptionis sponsio facta ab antiquo . Filii ergo missio
est ipsa incarnatio . Eo enim missus est, quod in forma hominis mundo vi-
sibilis apparuit , de quo supra sufficienter dictum est .
et signorum . Et ideo dividitur in duas

partes in quarum prima agitur de re-
DIVISIO TEXTUS . paratore et convenientibus ei in eo quod
reparator est quia ipse reparator repa-
rat effective . In secunda autem agitur
« Cum venit igitur plenitudo tempo- de dispositionibus quæ reparant forma-
ris, misit Deus Filium suum , factum liter , ut de virtutibus , et donis , et præ-
ex muliere, factum sub lege, ut eos qui ceptis : quia illæ dispositiones supponun-
sub lege erant redimeret * . tur in hac doctrina , ut res , et non ut
Iste est tertius liber de reparatione signa . Et hæc secunda pars incipit in
generis humani , vel hominis lapsi in his distinctione XXXIII, ubi dicit : « Cum
reparantibus quæ sunt per modum rerum vero , etc. »>
1 Ad . Galat . IV, 4 et 5 . esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem

↑ Joan . 1 , 17. Deo : sed semetipsum exinanivit formam servi
Ad Philip. 11, 5 et seq .: Hoc sentite in vobis accipiens, et habitu inventus ut homo.
quod et in Christo Jesu : qui cum in forma Dei 4 Ad Galat. iv, 4 et 5 .
IN III SENTENT . DIST . I , A, ART. I. 3
Prima harum in duas dividitur : in

quarum prima agit de his quæ perficiunt
unionem Filii Dei ad naturam humanam ,
et e converso . In secunda autem tangit Expositio textus.
de ipsis proprietatibus quæ conveniunt
ipsi Christo Filio Dei et filio hominis se-
cundum quod unitus est, et gratia unio- Littera sic exponitur :
nis ipsius . Et hæc incipit in distinctione « Cum venit, etc. » Apostolus ad Ga-
VI , ubi dicit : « Ex prædictis autem lat. iv , 4 et 5.
emergit quæstio , etc. » « Misit, » per hoc quod in carne appa-
Et prima harum continens quinque ruit .
distinctiones , dividitur ulterius in tres « Factum sub lege. »
partes, secundum quod tria perficiunt Nota, quod justo non est lex posita .
unionem , scilicet, uniens, unitum, et Unde eşse sub lege dicitur tribus modis ,
utrumque simul sociatum . Unde in pri- scilicet , ex causa , vel observatione quo-
ma agit de uniente. In secunda , de unito rumdam mandatorum legis, vel ex mo-
sive assumpto . Et hæc incipit in secunda tivo legis . Ex causa sic omnes in peccato
distinctione , ibi , A , « Et quia in homi- nati fuerunt sub lege . Secundum obser-
ne tota natura humana , etc. » In tertia, vationem autem dupliciter contingit esse
agit de utroque simul et hæc incipit in sub lege , scilicet, per obedientiam, vel
tertia distinctione, ibi, A, « Quæritur per consummationem per obedientiam
etiam de carne Verbi, etc. » sicut justi sunt sub lege : ut consumma-
Prima distinctio dividitur in duas par- tio autem, sicut Christus qui implevit le-
tes in quarum prima agit de tempore gem. Sub motivo autem legis quod erat
incarnationis , sive unionis ad carnem . timor , fuerunt qui ex servili timore ser-
In secunda , de uniente alium in per- vabant.
sona et hæc incipit in secundo capi- « Filii ergo missio , etc. » CONTRA : In
tulo , ibi , B , « Diligenter vero annotan- lege tempore patrum sæpe missus est per
dum est , etc. >> donum sapientiæ : ergo incarnatus est ex
Et hæc ulterius dividitur in duas par- tunc .
tes in quarum prima determinat quare SOLUTIO . Intelligitur de missione in
Filius , non Pater, nec Spiritus sanctus mundum , non in cor tantum.
sibi carnem univit . In secunda , tangit
dubitationem circa hoc , ibi , D, « Sed
forte aliqui dicent, etc. »
Adhuc prior habet duas partes , ita
quod in prima probat quod dictum est : ARTICULUS I.
in secunda , solvit quæstionem circa hoc
incidentem , ibi , C , « Si vero quæritur . » An conveniebat Deum incarnari ?
In primo capitulo tria facit . Primo
dicitur, quod cum venit plenitudo tem-
poris misit Deus Filium suum . Secun- Incidit autem dubitatio prima , An
do , explanat quid est temporis plenitu- conveniebat Deum incarnari ?
do . Tertio, explanat quid est Filium Et ponam ad hoc rationes primo ex
mitti, sicut patet in Littera.
parte Dei, secundo ex parte creaturæ .
Ex parte Dei ponam rationes primo ex
potentia Dei , secundo ex sapientia , ter-
tio ex bonitate sumptas .
Ex parte autem potentiæ Dei , primo
4 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
supponuntur quatuor quæ apud sa- ordo est creaturæ ad Creatorem : ergo
pientes sunt approbata. Prima suppo- necesse est hunc ordinem complere in
sitio est, quod prima causa est poten- ordinatis non autem complebitur nisi
tiæ infinitæ in agendo . Secunda est, primo conjuncto cum ultimo : ergo ne-
quod potentiæ infinitæ est se demon- cesse est primum et ultimum conjungi ,
strare aliquando in opere . Tertia est , non sicut habetur, Sapient . vi , 1 : Attingit
posse se demonstrare potentiam infini- a fine usque ad finem .
tam , nisi in opere aliquo modo infinito . 4. Item , Omnis decor sapientiæ est :
Quarta est, Dei potentiam in agendo sed video , quod decor ex specie est ut
nullo indigere . mixta magis sint decora elementis , et
INDE SIC : complexionata mixtis , et animata com-
1.Quodlibet pure creatum est finitum
finitum et plexionatis , et pulcherrima complexiona-
finitæ virtutis : ergo est finitæ essentiæ : tis , et pulcherrima composita ex anima
ergo potentiæ infinitæ non erit sufficien- rationali et corporea substantia potentia
ter demonstrativum : ergo oportet ope- vitam habente : ergo cum summa sapien-
rationem Dei esse aliquo modo super tia non sistat ibi nisi veniat ad pulchri-
ens increatum . Hoc igitur erit vel ut fiat. tudinem infiniti decoris , ipsa conjunget
ab ipso , vel ut ipse alii uniatur : non cum hac creatura anima rationali ani-
primo modo , quia si est ens non crea- mata quæ ultima est in decore naturæ ,
tum , fieri non potest, alioquin contradi- pulcherrimain substantiam increatam spi-
ctoria verificarentur de eodem ergo sic ritualem et hoc est quod habetur , Pro-
erit, quod alii creato quod ab eo sine verb. xxx , 10 : Procul et de ultimis
comparationis proportione distat, unia- finibus pretium ejus . Procul enim est
tur ergo oportet vel conveniens fuit substantia spiritualis increata : ultimi au-
Deum uniri creaturæ : et infra probabitur tem fines sunt ultimus naturæ finis , et
quoniam solus homo est unibilis ei : er- ultimus universitatis finis : ultimus au-
go oportuit Deum uniri homini : quia tem naturæ finis est homo per composi-
aliter infinita potentia per effectum infi- tionum enumerationem , ultimus autem
nitum non demonstraretur , quod est universitatis finis est Deus, ex quibus
contra secundum . finibus conficitur pretium redemptionis .
2. Item , Potentiæ infinitæ est creatum 5. Item , Ex potentia simul et sapien-
educere ad altissimum actum cujus ip- tia sic arguitur : Magna est potentia in
sum est susceptibile : sed (sicut postea eductione simplicium de nihilo major
patebit) creatum erit susceptibile deitatis autem relucet in gradibus naturæ qui
in unam personam : ergo potentiæ infi- sunt esse mixtum , vivere , sentire , intel-
nitæ erit conjungere deitatem in effectu ligere : tamen neutra est in his infinita .
aliquo in persona una ; non nisi cum ho- Cum igitur ambæ finitæ sunt , adhuc
mine : ergo conveniens fuit Deum incar- educent gradum ulteriorem ex conjun-
nari . ctione naturæ quæ est supra intellectua-
3. Item , Probatur per sapientiam , et lem cum intellectuali sive rationali .
supponantur tres propositiones , scilicet , Si forte dicatur , quod secundum hanc
quod sapientiæ est ordinare . Secunda , rationem homo prius deberet jungi an-
quod summæ sapientiæ est omnem or- gelicæ naturæ , et postea divina natura
dinem possibilem implere . Tertia est , illi : sicut videmus , quod post simplex
quod summa sapientia in omni decore est mixtum minerale , et post illud vive-
qui possibilis est , se demonstret . re , et sic de aliis, et semper prius salva-
INDE SIC : Ordo est in creatis ad se tur in sequenti. Ad hoc differatur re-
invicem , secundum quem se contingunt sponsio usque postea, ubi ostendetur,
per unionem et compositionem . Similiter quod Angelus nec Deo nec homini umi-
IN III SENTENT. DIST. I, A, ART. 1 . 55
bilis estunde hic non impedit proces- tia sua) talem conjunctionem producere :
sum . non autem potest fieri ad omnes res
6. Deinde ostenditur hoc ex bonitate :
creatas , co quod destrueretur numerus
et supponantur tria , scilicet, quod bo- individuorum , ut habitum est : ergo ad
num est diffusivum et communicativum unum faciet non autem est unibilis
sui . Secundo , quod infiniti boni est infi- creatura nisi homo : ergo faciet ad homi-
nito modo se communicare . Tertio , quod nem . Et quia facile est hujusmodi ratio-
creatum est capax per unionem infiniti nes multiplicare , ideo istæ sufficiant : ita
boni sicut apparuit in effectu . quod caveatur, quod non dicatur quod
INDE SIC Infinitum bonum infinito aliqua istarum sit necessaria : quia om-
modo se communicat, et non est infini- nes sunt quædam convenientiæ ad hoc
tum nisi ipsum substantialiter : ergo quod fiat incarnatio , etiam supposito
seipsum communicabit creato . quod non fuerit peccatum .
Si forte dicatur, quod secundum hoc 8. Ex conditione status hominis quæ
se omni creato capaci communicat. Cox- est sub peccato arguitur idem : et primo
TRA Bonum respicit naturam cui se supponatur necesse esse Dei præfinitio-
communicat, et non personam : natura nem de homine factam impleri . Secun-
autem est indifferens : ergo non commu- do , quod omnis rationalis creatura facta
nicabitur nisi per naturam in persona est ad beatitudinem . Tertio , quod omnis
autem non potest esse , quia jam destrue- rationalis creatura per aliquem nume-
retur ordo illius naturæ ad aliud secun- rum suorum individuorum participet il-
dum alia dona , si quælibet persona uni- lam . Quarto , quod Deus non punivit
retur ei , et pluralitas individuorum , quod rationalem creaturam sine peccato .
sic probatur : Si fiat unio ad Socratem , Quinto, quod omnis creatura simplex ,
vel ad Platonem , talis erit quæ faceret totum quod est et potest, pro seipsa
Deum hominem , et hominem Deum. debet Creatori et non potest ei in gratia-
Ergo Socrates est Filius Dei , et Filius rum actione respondere . Sexto , quod
Dei est Socrates et Filius Dei est Plato , peccator pro nullo potest satisfacere ,
et e converso . Sed quæcumque uni et cum ipse pro se non satisfecerit .
eidem sunt eadem , ipsa sunt eadem : INDE SIC : Homo subjacet multis pœ-
sed Socrates et Plato Filio Dei sunt idem nis , et est rationalis creatura : ergo pec-
et secundum idem , quia secundum unio- cavit : ergo tum quia creatura est , tum
nem unam ergo Socrates et Plato sunt quia peccator est, satisfacere non potest,
idem . Et eadem ratio est de aliis ergo nec aliqua creatura simplex ergo ne-
numerus personarum illius naturæ de- cesse est si debeat satisfieri , quod satis-
strueretur ergo non conveniebat eum faciens sit Creator ut possit , et homo ut
uniri nisi uni de illa natura. debeat , si debet satisfieri , alioquin præ-
7. Item, Ex potentia simul et bonitate finitio de homine frustraretur : ergo ne-
arguo sic : Magna est potentia et bonitas cesse est Deum incarnari .
quæ facit universum sed tamen major Talia etiam argumenta alibi plura po-
cogitari potest, scilicet quæ facit infini- suimus , et ideo ista sufficiant hic .
tos mundos sed adhuc major potest IN CONTRARIUM objicitur sic : Contra.
excogitari , scilicet quæ Deum conjungat 1. Quod est infirmitatis , Deo non con-
creaturæ alicui in una persona quia venit : jungi infirmo infirmitatis est ; ergo
illa est illi incomparabilis . Cum igitur Deo non , convenit. Sed jungi cum natu-
Deus habeat potentiam qua major co- ra pœnalitatibus subjecta, est jungi cum
gitari non potest, imo etiam majorem infirmo ergo , etc. PROBATIO primæ est,
quam cogitari potest , ipse potest , et vult quia omne quod jungitur, jungitur prop-
(cum sit bonitas sua tanta, quanta potenter melius . PROBATIO secundæ est , quia
D. ALB . MAG . ORD . PRÆD.
junctura desideratur , ut elevetur jun- hypostasim et personam unam . Quarta ,

ctum . differentias diversas in natura et specie
2. Item , Quod respectu nullius est et genere, nihil unum genere specie vel
imperfectum , respectu nullius est in po- individuo constituere . Quinta, infinite
tentia . INDE SIC : Quod non est in poten- distantia proportionem non habere unio-
tia aliquo modo, non est unibile , cum nis . Sexta , causam primam omnia
unibile dicat potentiam . Deus non est in unientem et componentem ad nullam
potentia ad aliquid : ergo non est unibi- unionem vel compositionem esse possi-
lis alicui . bilem , et infinita alia quæ facile est
3. Item, Omne quod fit aliquid , habet invenire . Cum igitur intellectus ista apud
aliquid faciens extra seipsum : Deus fit se habeat et supponat, non recipiet unio-
homo , et fit unitus , cum non semper nem Dei cum humana natura .
fuerit unitus ergo habet aliquid faciens
extra seipsum sed hoc falsum est ergo SOLUTIO . Dicendum , quod convenien- Solut
Deus non unitur .
tes sunt rationes quæ adductæ sunt ad
4. Item , Deus unitur humanæ naturæ : probandum Deum esse unibilem cum
ergo aliquid unit eum aut idem , aut humana natura, et non necessitatis
aliud si idem , ergo idem est faciens et erunt quia si essent necessitatis , non
factum , quod non est intelligibile : si esset opus suæ bonæ voluntatis , nec
aliud, cum agens et faciens sit nobilius teneremur ad tot et tantas gratiarum
facto et acto , aliquid erit nobilius Deo actiones , nec per revelationem fidei illud
unito, quod hæresis est , quia Deus non acciperemus. Hoc autem facile apparet
est nobilior Deo cum carne. advertenti rationes illas hic et alibi posi-
5. Item, Omnis unio duorum videtur tas , et hoc relinquo judicio legentium .
esse respectu alicujus tertii constituti ex Omnes autem rationes in contrarium
utrisque deitas autem non est passibilis positæ non impediunt unionem . Et hoc
respectu alicujus tertii : ergo non est ideo dico quia licet fides sufficienter
unibilis . probari non possit, tamen etiam non
6. Item , Nulla substantia perfecta in potest improbari .
esse et natura , unibilis vel componibilis DICENDUM ergo ad primum , quod infir- Adobje
est alicui : Deus est substantia perfectis- mitatis non est uniri naturæ infirmæ ,
sima ergo nullo modo est unibilis ali- nisi ubi natura unita demergeretur in
cui . PROBATUR autem prima : quia omnis infirmitates illas, et distare inciperet in
compositio et unio est propter perfectio- seipsa . Sic autem divinitas non est unita
nem aliquam acquirendam : vel in actu, humanitati , et est exemplum Augustini
ut materia formæ unitur : vel in esse , ut de lumine solis , quod non inficitur ab
forma unitur materiæ . his super quæ ponit radios suos .
7. Et quia longum est de hoc multa AD ALIUD dicendum, quod illa ratio Adolje
objicere , cum valde leve sit de hoc addu- tenet in his quæ uniuntur respectu ali-
cere rationes, ponantur omnes animi cujus tertii . Sed sic divinitas non est
conceptiones contra hanc unionem exi- unita humanitati : quia infra probabi-
stentes quarum una est , substantiam in tur , quod in Domino Jesu Christo non
actu et esse perfectam , nulli unibilem est communem speciem invenire.
esse . Secunda est , omnem unionem ad AD ALIUD dicendum , quod unibile Ad obje
compositionem substantialem vel acci- quod est in potentia respectu compositio-
dentalem terminari . Tertia , diversarum nis , habet aliud uniens extra se , et hoc
naturarum specie differentium non esse est unibile quod fit aliquo modo in com-
Cf. Infra, Dist, II.

IN III SENTENT. DIST . I , A, ART. 2 ET 3. 7
posito . Sed tale non est divinitas : quia 1. Quando erat morbus , tempus erat
nec fit in se , nec in composito . Nec hæc medicinæ : sed ab initio erat morbus :
est recipienda simpliciter, Deus homo ergo medicus ab initio incarnari debuit.
fit : quia fieri notatur circa Deum poni . 2. Præterea , Hoc videtur per simile
Et si invenitur in auctoritate posita , ad morbum corporalem , qui quanto in-
glossanda est sic : Hoc fit quod Deus est valescit diutius , tanto magis difficulter
homo, sed hoc fieri tunc ponitur circa curatur : ergo videtur, quod a principio
naturam humanitatis , non deitatis , et morbi conveniebat Filium incarnari .
ideo seipsam unit. Nec hoc verum est ,
quod deitas sit melior unita quam non SOLUTIO . Dicendum , quod secus est in Sclutio.
unita eo quod unita sit quasi conjuncta medicina spiritus , et in medicina corpo-
bono creato , et per se sit tantum bonum ris quia corporis medicina agit cum
increatum . Et hoc ideo est, quia bonitati natura et juvat illam, et hoc per actiones
increatæ nihil adjici potest quod augeat primarum qualitatum , quæ non agunt
eam , cum sit infinita et si additur ei
voluntaric nec per intellectum : et ideo
per unionem , non habet rationem nec melius est illi morbo occurrere in prin-
essentiam boni nisi ab ipsa : unde non cipio , quamdiu natura fortis est, ante-
adjicit ei aliquid , sed potius accipit hoc quam succumbat . Sed medicina spiritua .
ipsum bonum quod habet , eo quod uni- lis non agit nisi cum nostra voluntate ad
tur ei : quia quanto aliquid vicinius or- minus consentiente ad consensum au-
dinatur ad ipsam, tanto plus recipit tem hujusmodi requiritur præcognitio

bonitatis ejus. morbi , et medicinæ , et indigentiæ : quia
AD ALIUD dicendum , quod unio duo- aliter non sufficienter amplecteretur mc-
Ad object.1. rum quæ ambo
aliquo modo sunt im- dicum et medicinam , et non valet nisi
perfecta , est respectu alicujus tertii : sic- ferventer desideretur . Et ideo consequens
ut materia imperfecta est quoad actum , fuit (ut dicunt Sancli) prius facere inno-
forma autem imperfecta , quoad esse . Sic tescere morbum , et quod non esset au-
autem non est de deitate , et humani- xilium per naturam , vel legis obedien-
tate . tiam sine gratia , et postea veneretur
Ad object. AD ALIUD dicendum , quod omnes illæ medicum cum medecina.
5 et b.
communes animi conceptiones prohi- Et per hoc patet solutio utriusque ob-
bent, quod nec deitas ut pars sit unibi- jectorum .
lis . Et hoc bene concedimus : quia ratio
partis est imperfecti ratio , et hoc deitati
non convenit .
Et per hæc patet solutio ad totum .
ARTICULUS III
Quid sit, et quot modis dicitur plenitudo

temporis ?
ARTICULUS II .
Quare Dei Filius ab initio humanam Deinde objicitur de hoc quod dicit ,
naturam non assumpsit ? ibi, A, « Plenitudo temporis. »
Invenitur enim multiplex plenitudo in
sacra Scriptura , quæ non competit tem-
Sed adhuc restat dubium, Quare non pori quo Filius Dei venit in carnem :
ab initio humanam naturam assumpsit ? ergo videtur, quod specialiter plenitudo
Et objicitur sic : temporis non dicatur.
junctura desideratur , ut elevetur jun- hypostasim et personam unam . Quarta ,

ctum . differentias diversas in natura et specie
2. Item , Quod respectu nullius est et genere, nihil unum genere specie vel
imperfectum, respectu nullius est in po- individuo constituere . Quinta , infinite
tentia . INDE SIC : Quod non est in poten- distantia proportionem non habere unio-
tia aliquo modo, non est unibile , cum nis . Sexta , causam primam omnia
unibile dicat potentiam . Deus non est in unientem et componentem ad nullam
potentia ad aliquid : ergo non est unibi- unionem vel compositionem esse possi-
lis alicui. bilem, et infinita alia quæ facile est
3. Item, Omne quod fit aliquid, habet invenire. Cum igitur intellectus ista apud
aliquid faciens extra seipsum : Deus fit se habeat et supponat, non recipiet unio-
homo , et fit unitus , cum non semper nem Dei cum humana natura .
fuerit unitus ergo habet aliquid faciens
extra seipsum sed hoc falsum est ergo SOLUTIO . Dicendum , quod convenien- Solu
Deus non unitur. tes sunt rationes quæ adductæ sunt ad
4. Item, Deus unitur humanæ naturæ : probandum Deum esse unibilem cum
ergo aliquid unit eum aut idem , aut humana natura, et non necessitatis
aliud si idem , ergo idem est faciens et erunt quia si essent necessitatis , non
factum , quod non est intelligibile : si esset opus suæ bonæ voluntatis , nec
aliud , cum agens et faciens sit nobilius teneremur ad tot et tantas gratiarum
facto et acto , aliquid erit nobilius Deo actiones , nec per revelationem fidei illud
unito, quod hæresis est , quia Deus non acciperemus . Hoc autem facile apparet
est nobilior Deo cum carne . advertenti rationes illas hic et alibi posi-
5. Item , Omnis unio duorum videtur tas , et hoc relinquo judicio legentium .
esse respectu alicujus tertii constituti ex Omnes autem rationes in contrarium
utrisque deitas autem non est passibilis positæ non impediunt unionem . Et hoc
respectu alicujus tertii : ergo non est ideo dico quia licet fides sufficienter
unibilis . probari non possit, tamen etiam non
6. Item , Nulla substantia perfecta in potest improbari .
esse et natura , unibilis vel componibilis DICENDUM ergo ad primum , quod infir- Adob
est alicui Deus est substantia perfectis- mitatis non est uniri naturæ infirmæ ,
sima ergo nullo modo est unibilis ali- nisi ubi natura unita demergeretur in
cui. PROBATUR autem prima : quia omnis infirmitates illas , et distare inciperet in
compositio et unio est propter perfectio- seipsa . Sic autem divinitas non est unita
nem aliquam acquirendam : vel in actu , humanitati , et est exemplum Augustini
ut materia formæ unitur : vel in esse , ut de lumine solis , quod non inficitur ab
forma unitur materiæ . his super quæ ponit radios suos .
7. Et quia longum est de hoc multa AD ALIUD dicendum , quod illa ratio Adol
objicere, cum valde leve sit de hoc addu- tenet in his quæ uniuntur respectu ali-
cere rationes , ponantur omnes animi cujus tertii . Sed sic divinitas non est
conceptiones contra hanc unionem exi- unita humanitati : quia infra probabi-
stentes quarum una est , substantiam in tur ' , quod in Domino Jesu Christo non
actu et esse perfectam , nulli unibilem est communem speciem invenire.
esse. Secunda est, omnem unionem ad AD ALIUD dicendum , quod unibile Adob
compositionem substantialem vel acci- quod est in potentia respectu compositio-
dentalem terminari . Tertia , diversarum nis , habet aliud uniens extra se , et hoc
naturarum specie differentium non esse est unibile quod fit aliquo modo in com-
Cf. Infra, Dist , II.

IN III SENTENT. DIST. I , A, ART. 2 ET 3. 7
posito . Sed tale non est divinitas : quia 1. Quando erat morbus , tempus erat
nec fit in se , nec in composito . Nec hæc medicinæ : sed ab initio erat morbus :
est recipienda simpliciter, Deus homo ergo medicus ab initio incarnari debuit.
fit : quia fieri notatur circa Deum poni . 2. Præterea, Hoc videtur per simile.
Et si invenitur in auctoritate posita , ad morbum corporalem , qui quanto in-
glossanda est sic : Hoc fit quod Deus est valescit diutius , tanto magis difficulter
homo, sed hoc fieri tunc ponitur circa curatur ergo videtur , quod a principio
naturam humanitatis, non deitatis , et morbi conveniebat Filium incarnari .
ideo seipsam unit. Nec hoc verum est,
quod deitas sit melior unita quam non SOLUTIO . Dicendum , quod secus est in Sclutio.
unita : eo quod unita sit quasi conjuncta medicina spiritus , et in medicina corpo-
bono creato , et per se sit tantum bonum ris quia corporis medicina agit cum .
increatum . Et hoc ideo est, quia bonitati natura et juvat illam , et hoc per actiones
increatæ nihil adjici potest quod augeat primarum qualitatum , quæ non agunt
eam , cum sit infinita et si additur ei voluntarie nec per intellectum : et ideo .
per unionem , non habet rationem nec melius est illi morbo occurrere in prin-
essentiam boni nisi ab ipsa : unde non cipio , quamdiu natura fortis est , ante-
adjicit ei aliquid , sed potius accipit hoc quam succumbat . Sed medicina spiritua .
ipsum bonum quod habet , eo quod uni- lis non agit nisi cum nostra voluntate ad
tur ei : quia quanto aliquid vicinius or- minus consentiente ad consensum au-
dinatur ad ipsam, tanto plus recipit tem hujusmodi requiritur præcognitio

bonitatis ejus . morbi, et medicinæ , et indigentiæ : quia
AD ALIUD dicendum , quod unio duo- aliter non sufficienter amplecteretur mc-
object.1.
rum quæ ambo aliquo modo sunt im- dicum et medicinam , et non valet nisi
perfecta, est respectu alicujus tertii : sic- ferventer desideretur . Et ideo consequens
ut materia imperfecta est quoad actum , fuit (ut dicunt Sancti) prius facere inno-
forma autem imperfecta , quoad esse . Sic tescere morbum , et quod non esset au-
autem non est de deitate, et humani- xilium per naturam , vel legis obedien-
tate. tiam sine gratia , et postea veneretur
object, AD ALIUD dicendum , quod omnes illæ medicum cum medecina .
et b.
communes animi conceptiones prohi- Et per hoc patet solutio utriusque ob-
bent, quod nec deitas ut pars sit unibi- jectorum .
lis . Et hoc bene concedimus : quia ratio
partis est imperfecti ratio , et hoc deitati
non convenit .
Et per hæc patet solutio ad totum .
ARTICULUS III.
Quid sit, et quot modis dicitur plenitudo

temporis ?
ARTICULUS II.
Quare Dei Filius ab initio humanam Deinde objicitur de hoc quod dicit ,
naturam non assumpsit ? ibi , A, « Plenitudo temporis. »
Invenitur enim multiplex plenitudo in
sacra Scriptura , quæ non competit tem-
Sed adhuc restat dubium, Quare non pori quo Filius Dei venit in carnem :
ab initio humanam naturam assumpsit ? ergo videtur, quod specialiter plenitudo
Et objicitur sic : temporis non dicatur.
Quod autem multiplex plenitudo in- qua dicitur, Psal . xxiu , 1 : Domini est
veniatur, patet sic : terra, elc.
1. Deuter. xxxi , 3 et 4 : Date magni- Est etiam plenitudo gratiæ , et pleni-
ficentiam Deo nostro . Dei perfecta sunt tudo gloriæ . Plenitudo autem gratiæ du-
opera : ergo plena . Unde , Psal . xxm , 1 : plex : in capite, et in membris . In ca-
Domini est terra , et plenitudo ejus : pite autem sic incepit in Incarnatione :
ergo videtur , quod in universitate crea- .
quia illa plenitudo causa est et initium
turarum perfecta plenitudo temporis aliarum plenitudinum propter tria , scili-
fuit. cet , quia tunc plenitudo fuit præfinitio-
2. Item , Matth . xi , 48 , super illud : nis temporis ut incarnaretur : unde , ad
Quam cum impleta esset , educentes : Coloss. 11 , 9 : In ipso inhabitat omnis
Glossa vult, quod ad finem mundi retor- plenitudo divinitatis corporaliter . Se-
queatur ergo videtur plenitudo temporis cundo , quia tunc fuit plenitudo genera-
in fine mundi esse. tionis . Quia prima erat viri de terra :
3. Item , Ad Ephes . iv , 13 : Donec oc- secunda , mulieris de virgine viro ter-
curramus omnes in unitatem fidei, et tia , filiorum de parentum commixtione :
agnitionem Filii Dei , in virum perfe- quarta autem viri virginis de fœmina
ctum, in mensuram ætatis plenitudinis virgine , quæ complevit ordinem genera-
Christi hæc autem fuit in tempore Re- tionis . Unde , Genes . xv, 16 : Genera-
surrectionis, quia hæc erat plenitudo tione quarta revertentur huc. Et ideo di-
Christi , vel in tempore resurrectionis ctum est generanti : Ave, gratia plena ' .
beatorum . Tertio , quia tunc exuberavit gratia ad
4. Item , In Prologo Lucæ dicit Hie- legem implendam , et promissa solvenda .
ronymus : « Ut Deo in Deum plenum , » Joan. 1 , 14 : Vidimus gloriam ejus, glo-
hoc refert ad Ascensionem Domini Jesu : riam quasi unigeniti a Patre plenum
ergo videtur, quod etiam fuerit quædam gratiæ, quoad impletionem mandato-
plenitudo in Ascensione . rum , et veritatis , quoad impletionem
5. Item , Joan . xix , 30 , Jesus in cruce promissorum . Unde , infra , yy. 16 et 17 :
dixit Consummatum est : hoc autem fit De plenitudine ejus nos omnes accepi-
cum per impletionem numeri electorum mus, et gratiam pro gratia. Quia lex
impletur ruina Angelorum : ergo tunc per Moysen data est , gratia et veritas
erat plenitudo , ut videtur . Unde , Apo- per Jesum Christum facta est . In mem-
cal. vi , 11 : Dictum est illis ut requiesce- bris autem fuit plenitudo gratiæ in Pen-
rent adhuc tempus modicum, donec com- tecoste de qua dicitur , Act . 11 , 4 : Re-
pleantur conservi eorum et fratres eo- pleti sunt omnes Spiritu sancto . Et ibidem ,
rum , etc. vi , 8 Stephanus plenus gratia et for-
titudine, etc. Psal. LXXXIX , 14 : Repleti
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod multiplex sumus mane misericordia tua, Domine .
est plenitudo , scilicet , naturæ secundum Est autem plenitudo gloriæ in capite
sufficientiam principiorum, ut possit pro- quoad gloriam corporis in Resurre-
pagari et hæc fuit cum perfectis Dei ctione , de qua loquitur Apostolus in au-
operibus quievit in die septimo . Unde , ctoritate supra inducta : vel quoad lo-
Genes . 11 , 2 : Complevitque Deus die cum respondentem per modum congruen-
septimo opus suum quod fecerat : et re- tiæ, et hoc in Ascensione , de qua loqui-
quievit die septimo ab universo opere tur Hieronymus in Prologo . In membris
quod patrarat. autem potest esse plenitudo gloriæ quoad
Item, Plenitudo propagatæ naturæ, de numerum , et sic loquitur Glossa super
¹ Luc. 1, 28. 2 Ad Ephes. iv, 13 .

IN III SENTENT . DIST . I , A, ART . 4 ET 5 . 9.
Matthæum de sagena : vel quoad sancti- Filio Dei et ad hoc innuendum dicit ,
tatis in utraque schola perfectionem , de factum . Cum autem dicitur natus, hoc
qua, Eccli, xxiv, 16 : In plenitudine san- est secundum navitatem , quæ est ex
ctorum detentio mea : vel quoad even- matre tantum .
tum qui est restauratio ruinæ Angelo- AD ULTIMUM dicendum , quod mulier Ad 3
rum , de qua loquitur Psalmus 11 , 7 et seq . dicitur dupliciter, scilicet, secundum si-
Sic patet solutio ad totum . gnificationem nominis, et sic dicit Glos-
sa Virgo non fuit mulier. Vel secun-
dum interpretationem nominis , et sic
ipsa præcipue mulier fuit : quia herum
omnium omnium heroum ipsa nollivit .
ARTICULUS IV.
Unde quando e mollitie resolutus totus
in cruce , 'suavitatem effudit, retulit hanc
Utrum Dei Filius potest dici factus de emollitionem in eam , dicens : Mulier ,
muliere ? ecce filius tuus¹ ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit,

ibi, A, circa initium : « Factum ex mu-
liere . » ARTICULUS V.
1. Factura enim non cadit in Filium
Dei , sed in Filium hominis : ergo male An tempus a Patre præfinitum sit , et
dicit Filium factum . debeat dici tempus plenitudinis , in
2. Item , Quare non dicit natum de quo misit Deus Filium suum ?
muliere : cum tamen hoc sic verum ?
3. Item , Glossa : Virgo non mulier ,
sed virgo fuit ergo videtur Apostolus Deinde quæritur de hoc quod dicit,
per hoc injuriam inferre matri Domini . ibi, A, circa initium : « Tempus pleni-
tudinis dicitur tempus gratiæ, etc. »
lio. SOLUTIO . Sine dubio factio non poni- Hoc enim videtur esse contra Glossam
1.
tur circa Filium Dei in quantum hujus- epistola ad Galat. iv, 4 et 5 , quæ super
modi , sed circa Filium hominis . Unde idem dicit, quod tempus plenitudinis
Augustinus : « In tantum factus est , in dicitur, quod erat præfinitum a Patre,
quantum ex muliere est . » Unde sensus quod tunc Filium mitteret .
est : Filium suuin factum , non in quan- SED CONTRA :
tum Filius Dei : sed factum in natura Ab æterno fuit præfinitum ergo ab
humana, ut scilicet humana natura sub- æterno mittere debuit.
jectum sit circa quod sit factio ipsa . Si dicitur, quod voluntas est causa
2. AD ALIUD dicendum , quod creatio est dilatoria. CONTRA : Voluntas quæ recipit
opus voluntatis divinæ educentis crea- dispositiones a conceptis per rationem ,
turam de nihilo : nativitas autem est vult hoc et illud : ergo voluntas quæ
opus naturæ ex utraque parte , scilicet, semper uno modo se habet; non vult
ex parte patientis ut est mater, et ex hoc et illud : sed talis est voluntas Dei :
parte agentis ut est pater : sed facere est ergo semper idem vult : ergo si tunc vo-
opus voluntatis super materiam præja- luit , ab æterno voluit . Cum igitur sit
centem , sicut fecit Deus Trinitas huma- omnipotens , ab æterno explevit , quod
nam naturam , quæ unita est Christo sive falsum est.
1 Joan. xix , 26.

Solutio. SOLUTIO. Tempus præfinitionis ut mit- miserendi. Osee , x1 , 8 : Conturbata est

teret , dicitur tempus plenitudinis , ut pænitudo mea. Et , Jerem . xxx1 , 3 : In
dictum est, illis rationibus quæ assigna- charitate perpetua dilexi te : ideo attra-
tæ sunt. Et verum est, quod ab æterno xi te, miserans . Ad juvamen autem tan-
præfinivit ut tunc mitteret : et ideo non tum exigebatur ignita bonitas , quæ li-
mutabatur voluntas secundum diversa quefaciens bonum intus in omnes effluere
volita : quia ab æterno voluit ut tunc faceret et ideo dicitur annus benignita-
veniret : sicut si ego vellem cras ædi- tis. Cantic. 1 , 3 : Oleum effusum nomen
tuum: ideo adolescentulæ dilexerunt te
ficare, et perseverarem in illa voluntate ,
si non jam sed cras ædificarem , non di- nimis . Tempus autem gratiæ dicitur
cerer mutatus esse secundum volunta- propter copiam gratiæ ad mandata im-
tem . Unde non sequitur argumentum : plenda .

quia non simpliciter præfinivit ab æter-
no , sed præfinivit ut mitteret, et etiam
cum hoc præfinivit quando mitteret . Qua
autem causa distulerit , causæ aliquæ
per convenientiam sunt assignatæ suffi- ARTICULUS VII.
cientes autem sunt in sapientia Dei abs-
conditæ , super quas exclamat Apostolus , An lex decalogi potest impleri sine
ad Roman . xi , 33 : 0 altitudo divitia- gratia ?
rum sapientiæ, et scientiæ Dei ! quam in-
comprehensibilia sunt judicia ejus, etc.
Deinde quæritur de hoc quod dicit , A ,
circa finem . « Quia per charitatem , etc. »
CONTRA : Quia nullus sapiens legislator
obligat ad impossibile , sed gratiam ha-
ARTICULUS VI. bere non est in potestate : ergo non obli-
gamur ad gratiam habendam : et tamen
Quare tempus in quo misit Deus Filium obligamur ad decalogum : ergo lex de-
suum, dicitur tempus plenitudinis , calogi potest impleri sine gratia.
tempus miserendi , annus benignitatis ,
SOLUTIO . Si volumus sustinere illam Solu
tempus gratiæ , etc.
opinionem, quod modus est in præcepto ,
tunc dicimus quod etsi decalogus potest
Deinde quæritur de hoc quod dicit, impleri quoad opera ipsa quæ præcipiun-
ibi , A, circa medium : « Annus benigni- tur sine gratia , non tamen potest impleri
tatis . » secundum intentionem legislatoris : quia
Quæ est enim ratio quatuor vel trium ille intendit , quod observatio obtineat
nominum hujus temporis, scilicet , ut vitam , et sic non potest servari sine
dicatur tempus plenitudinis, tempus mi- gratia .

serendi, tempus benignitatis , et tempus AD ID AUTEM quod objicitur , quod gra-
gratiæ ? tiam habere non est in potestate nostra ,
dicendum, quod verum est : sed tamen
AD HOC dicendum , quod ratio dicta non est impossibile habere : quia facien-
Solutio.
est , quare dicitur tempus plenitudinis . tes quod in nobis est , de necessitate ha-
Quod vero ex plenitudine sequebatur red- bebimus , eo quod Deus dat omnibus
emptio miserorum , ideo dicitur tempus affluenter, et non improperat¹ .
1 Jacob. I , 5 ,
IN III SENTENT. DIST. I, B. 11
B. Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel Spiritus sanctus ?
Diligenter vero annotandum est , quare Filius , non Pater, vel Spiritus
sanctus est incarnatus . Solus namque Filius hominem assumpsit . Quod
utique congruo ordine atque alto Dei sapientia fecit consilio : ut Deus qui
in sapientia sua mundum condiderat , secundum illud , Omnia in sapientia
fecisti , Domine , quæ in cœlis sunt et quæ in terris , restauraret in ea-

dem ' . Hæc est mulier Evangelica, quæ accendit lucernam , et drachmam
decimam quæ perdita fuerat, reperit , sapientia scilicet Patris quæ testam
humanæ infirmitatis lumine suæ divinitatis accendit, perditumque homi-
nem reparavit , nomine regis et imagine insignitum .

Ideo etiam Filius missus est, et non Pater : quia congruentius mitti de-
bebat qui est ab alio , quam qui a nullo est : Filius autem a Patre est , Pa-
ter vero a nullo est. Ut enim ait Augustinus in libro de Trinitate : Non enim
habet de quo sit. Sicut ergo Pater genuit, Filius genitus est ita congrue
Pater misit , Filius missus est . Ab illo enim convenienter mittitur Dei Ver-
bum , cujus est Verbum . Ab illo mittitur, de quo natum est. Mittitur quod
genitum est . Pater vero qui misit , a nullo est . Ideoque Pater missus non
est ne si mitteretur , ab alio esse putaretur. Missus est ergo primo Filius
qui a solo Patre est . Deinde etiam Spiritus sanctus qui est a Patre et Fi-
lio . Sed Filius solus in carne missus est, non Spiritus sanctus , sicut nec
Pater. Quod ideo factum est , ut qui erat in divinitate Dei Filius , in huma-
nitate fieret hominis Filius . Non Pater , vel Spiritus sanctus carnem induit ,
ne alius in divinitate esset Filius , alius in humanitate . Et ne idem esset

Pater et Filius , si Deus Pater de homine nasceretur .
Unde Augustinus in Ecclesiasticis dogmatibus : Non Pater carnem as-

sumpsit, neque Spiritus sanctus , sed Filius tantum ut qui erat in divini-
tate Dei Filius , ipse fieret in homine hominis Filius , ne Filii nomen ad al-
terum transiret, qui non esset æterna nativitate Filius . Dei ergo Filius ho-
1 Psal . cm , 24.
2 Ad Ephes. 1, 10 : Instaurare omnia in Christo , quæ in cœlis, et quæ in terra sunt, in ipso.
3 Cf. Luc . xv , 8 et seq.
4 S. AUGUSTINUS , Lib . IV de Trinitate , cap. 20 .
5
IDEM, Lib. de Ecclesiasticis dogmatibus , cap. 2.
minis factus est filius , natus secundum veritatem naturæ ex Deo Dei Filius ,
et secundum veritatem naturæ ex homine hominis filius ut veritas geniti
non adoptione , non appellatione , sed in utraque nativitate Filii nomen na-
scendo haberet , et esset verus Deus et verus homo unus Filius . Non ergo
duos Christos, neque duos Filios , sed Deum et hominem unum Filium :
quem propterea et unigenitum dicimus , manentem in duabus substantiis ,

sicut ei naturæ veritas contulit , non confusis naturis neque immixtis , sicut
Timotheani volunt , sed societate unitis . Ecce habes quare Filius , non Pa-
ter, vel Spiritus sanctus carnem assumpserit.
potentis est vincere fortem : ergo Patris

est incarnari ad opus redemptionis .
PROBATIO MEDIE . Job, XLI , 24 : Non est
DIVISIO TEXTUS .
super terram potestas quæ comparetur
ci.
2. Item , Isa . XLIX, 24 : Numquid tol-

(( Diligenter vero annotandum est, letur a forti præda ? aut quod captum
étc. »
fuerit a robusto , salvum esse poterit ?
Magister tangit hic tres causas quare
ergo videtur, quod redimere sit poten-
Pater non est missus in carnem , qua- tiæ .
rum duæ sunt specialiter quare Pater 3. Præterea, Incarnatio est opus in
non est incarnatus . Tertia vero commu-
quo infinite distantia conjunguntur , ut
niter quare nec Pater nec Spiritus san- Deus et homo ergo hoc erit infinite
ctus . Prima est in principio . Secunda , potentiæ, et hæc appropriatur Patri :
ibi , B, § 2 : « Ideo etiam Filius , etc : » ergo Patris est redimere , et non Filii.
Tertia vero , ibi , B , § 3 : Unde Augu- 4. Item , Patris affectus major est ad
stinus in Ecclesiasticis dogmatibus : Non filios , quam fratris ad fratres : cum ergo
Pater carnem assumpsit , etc. » Pater legatur Pater noster , et Filius
frater , videtur quod magis esset sol-
licitudo Patris ad redemptionem quam
Filii .
5. Præterea, Patris est adoptare et non
ARTICULUS VIII. filii cum ergo per incarnationem facti
sumus filii, videtur quod Pater debuit
An Pater potuit incarnari, et redimere incarnari.
genus humanum ?
PRÆTEREA, Quæritur, quid inconve- Quaest.
niens esset si Pater esset incarnatus ?
Incidit autem hic dubium : quia vide- Videtur , quod nullum quia adhuc
tur , quod Pater debuerit incarnari potius totus mundus sentiret meliorationem ,
quam Filius. sicut sentit in incarnatione Filii cum
1. Patri enim attribuitur potentia sed ergo non sit invidus Pater, hoc bonum
Edit. J. Alleaume , ut. Matth . vi, 9.

2 Ibidem , Thimotiani. Matth . x11, 48 ; Luc . vIII , 21 .
IN II SENTENT. DIST . I, B, ART. 9 . 13
voluit communicare mundo , et ita spe- nis qui Filius est secundum deitatem :
randa est adhuc incarnatio Patris , quod esset enim Pater filius Virginis , cujus
est hæresis . filius esset qui Filius est secundum æter-
nam generationem et sic esset nepos
Solutio. SOLUTIO . Dicendum est : Si nos atten- Virginis , quia filius filii . Tertium est ,
damus congruentiam , Patris non est in- quia oppositum innascibilitati Patris si-
carnari si autem potentiam absolute , gnificaretur dupliciter, scilicet, in hoc
Pater potest incarnari , ut infra dice- quod mitteretur , et in hoc quod nascere-
tur. tur . Sicut enim dicit sanctus Augusti-
All et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod opus nus , « Filii missio est ejus incarnatio . »
redemptionis quantum ad id quod est ac- Dicit enim Augustinus in libro IV de
tionis , est indivisibiliter trium persona- Trinitate, quod « mitti est cognosci quod
rum et ideo aliquid est in eo quod est ab alio sit . » Unde in ipsa missione
potentiæ , et aliquid quod est sapientiæ , datur intelligi , quod Pater sit ab alio , et
et aliquid quod est bonitatis : quantum sic oporteret esse aliquem a quo esset :
enim ad effectum qui est redimere a ergo non esset innascibilis , et esset qua-
forti armato, est potentiæ : quantum au- ternitas in Trinitate cum non possit
tem ad modum per humilitatem et ju- esse a Filio qui ab ipso est per genera-
stitiam, est sapientiæ : quantum vero ad tionem , nec a Spiritu sancto qui est ab
finem in quo summa bonitas relucet, est ipso per processionem . Similiter autem
bonitatis sed quia principaliter con- per nativitatem esset nascibilis ad minus.
sistit in modo , ideo est principaliter sa- secundum humanitatem, et hæc nascibili-
pientiæ , præcipue quia ibi in mitti clau- tas non congrueret proprietati innascibi-
ditur ab alio esse, quod non convenit litatis .
Patri , ut dicit Augustinus . Per hoc etiam Et propter hæc et his similia non con-
patet solutio ad secundum . gruit Patrem incarnari .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Pater noster
est Deus Trinitas , et Filius frater noster
per carnem et si Pater incarnaretur ,
esset frater noster , et ideo non proce-
dit illa objectio . ARTICULUS IX .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod nos adopta-
mur a tota Trinitate , et non a Patre solo , Quare Spiritus sanctus non assumpsit
et ideo conveniebat Filium mitti , qui carnem ?
confirmaret nos in hæreditatem in quam
nos adoptamur , ne homini generaretur
dubium ne Filius contradiceret his quæ Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
Pater statuerat . ibi , B , § 3 : « Non Pater carnem assum-
psit, neque Spiritus sanctus , etc. »
id quæst. AD ALIUD quod postea quæritur , di- Videtur enim , quod Spiritus sanctus
cendum quod multa sequerentur incon- debuit assumere : quia
venientia tamen propter brevitatem 1. Augustinus dicit in libro de Spiritu et
tria sufficiant : quorum unum est , quod anima , quod « Spiritus sanctus est per-
confusio esset in Trinitate , eo quod es- sona in Trinitate vicinior nobis : »
> cum
sent duo filii , unus secundum divinita- ergo vicina citius uniantur, videtur quod
tem , alter secundum humanitatem . Se- ipse debuit carnem assumere .
cundum autem, quod nepos esset Virgi- 2. Præterea, Summæ bonitatis et di-
1 S. AUGUSTINUS , Lib IV de Trinitate , cap . 3.

14 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD .
lectionis opus erat incarnatio : sed Spiri- respectu distributionis donorum , et non
tui sancto attribuitur bonitas et di- respectu incarnationis . Incarnatio enim
.
lectio ergo Spiritus sanctus debuit inin se claudit nativitatem quæ præcipue
carnari . convenit nato secundum generationem
3. Item , Si mitti convenit ei qui ab æternam .
alio est, ut dicit Augustinus, tunc ma AD ALIUD dicendum , quod intellectus Ad 3

gis convenit Spiritui sancto quam Filio : missionis clauditur in intellectu incarna-
quia Spiritus sanctus a duobus est , Filius tionissed hoc non sufficit , sed oportet
autem tantum ab uno : ergo Spiritui quod ex sua proprietate convenientia
sancto magis competit mitti in carnem habeat ad talem modum missionis qui est
quam Filio . nasci in carne , et hoc non habet nisi Fi-
4. Item , Incarnatio est propter gra- lius : unde dicit Augustinus , quod ideo
tiam acquirendam, quæ perdita fuit per incarnatus est, ne Filii nomen ad alium
peccatum primi hominis sed Spiritui transiret : unde eum solum conveniens
sancto attribuitur gratia : ergo Spiritus fuit incarnari .

sanctus in carnem mitti debuit. AD ALIUD dicendum, quod opus incar- Ad 4.
5. Item, Magister infra dicet , quod nationis fuit propter gratiam , non quam-
propter charitatem quæ in ipso apparuit , cumque , sed eam quæ est reconciliatio-
attribuitur hoc opus Spiritui sancto : nis et adoptionis filiorum . Unde Aposto-
ergo multo magis debuit incarnari , quia lus, ad Galat . iv , 4 et 5 : Misit Deus Fi-
in hoc major charitas apparuisset . lium suum, factum ex muliere, factum
sub lege, ut eos qui sub lege erant redi-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod non com- meret, ut adoptionem filiorum recipere-
petebat nec competit Spiritui sancto in- mus . Cum igitur adoptio fiat de consensu
carnari , sed soli Filio rationibus supra veri hæredis , per filium verum oportuit
dictis . nos adoptari . Et ideo dicit Apostolus , ad
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Spi- Coloss. I, 13 : Transtulit nos in regnum
ritus sanctus non dicitur ideo vicinior Filii dilectionis suæ. Glossa Augustini ,
nobis , quod sit unibilior carni quam id est , Filii sui dilecti : et ideo hæc gratia
Filius sed quia ipse procedit ab æterno magis appropriatur Filio quam Spiritui
ut donabilis in tempore : et ideo secun- sancto.
dum suum nomen dicit respectum ad AD ALIUD dicendum , quod est incarna- Ad 5.
missionem quæ fit in corda fidelium ad tio ipsa actio qua tres personæ operatæ
sanctificandam creaturam rationalem : sunt carnem, non sibi , sed Filio et
ipse enim procedit ut donum Patris et hæc attribuitur Spiritui sancto congruen-
Filii , donabile etiam rationali creaturæ : tius propter amorem qui in ea summe
talem autem respectum ad nos non im- apparuit , ut dicit Magister : sed est in-
portat nomen Filii secundum quod est a carnatio carnis assumptio , et illa con-
Patre . gruentius attribuitur Filio rationibus di-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod bonitas et clis supra .
dilectio sunt appropriata Spiritui sancto Littera hujus capituli per se patet.
IN III SENTENT . DIST. 1 , C , ART. 10. 15
C. Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari, vel possit ?
Si vero quæritur, Utrum Pater , vel Spiritus sanctus incarnari potuerit,

vel etiam modo possit ? Sane responderi potest, et potuisse olim , et posse
nunc carnem sumere , et hominem fieri tam Patrem , quam Spiritum san-
ctum . Sicut enim Filius homo factus est : ita Pater, vel Spiritus sanctus po-
tuit, et potest .
Spiritus sanctus possent assumere eum-

dem hominem , sive humanam naturam
eumdem quam assumpsit Filius .
Et videtur, quod sic : Lucæ, 1 , 37 : Non
ARTICULUS X. erit impossibile apud Deum omne ver-
bum : ergo assumere eamdem naturam
An Pater, et Spiritus sanctus potuerunt potuerunt .
incarnari ? et, Utrum possunt assume- SED CONTRA :
re eumdem hominem ? et, Utrum pos- Ponatur, quod assumpserint : unio ta-
sunt assumere plures homines ? lis est quæ Deum facit hominem , et ho-
minem Deum in persona : ergo Pater est
hic homo , et Filius est hic homo , et Spi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit Ma- ritus sanctus est hic homo : sed quæcum-
gister : « Si vero quæritur, Utrum Pa- que uni et eidem sunt eadem , ipsa sunt
ter, vel Spiritus sanctus , etc. » eadem ergo Pater est Filius et Spiri-
Ibi enim dicitur , quod Pater et Spiri- tus sanctus , et e converso , quod falsum
tus sanctus potuerunt et possunt incar est : ergo eumdem assumere non potue-
nari . Et videtur hoc esse falsum : runt.
1. Rationibus supra dictis .
2. Item, Tanta est Dei potentia , quan- ULTERIUS iterum quæritur, Si potue . Quæst . 2.
ta est ejus sapientia et tanta est ejus runt assumere plures , vel etiam omnem
sapientia, quanta est ejus scientia : sed hominem ?
numquam scivit Patrem incarnandum es- Et videtur quod sic : Tantum enim be-
se vel Spiritum sanctum : ergo numquam neficium contulisset assumptio unius , sic-
potuit. ut alterius . Cum ergo Deus non sit in-
3. Item , Nihil umquam potest vel po- vidus , et communicabile fuerit hoc bene-
tuit fieri, cujus non præcessit ratio in ficium , videtur quod cuilibet homini de-
mente divina : sed hujus numquam fuit buit præstari .
aliqua ratio ergo numquam fieri po-
tuit. SOLUTIO. Dicendum cum Magistro , et Solutio.
Augustino, quod Pater et Spiritus sanctus
st. 1. ULTERIUS quæritur, Utrum Pater et potuerunt et possunt incarnari : sed non
congruit, nec necesse fuit . Unde cum in persona, videretur sequi quod omnes
Deus nihil nisi congruum faciat et de- essent una persona . Dico autem non pos-
cens, ipse hoc non fecit : si tamen face- se fieri quia licet Deus potuerit hoc fa-
ret et fecisset, congruentissimum esset . cere, tamen ex parte naturæ assumptæ
Ad 1.
AD ALUD autem quod primo objicitur, fieri non potuit, et hoc non est impoten-
dicendum , quod ante habitæ rationes sunt tia divina , sed potius creaturæ , propter
rationes majoris congruentiæ secundum inconveniens quod sequi videtur.
investigationem humanam : non autem
removent potestatem divinam , nec limi- AD ALIUD quod ulterius quæritur, Ad qu
tant in aliquo : quia Deus , ut dicit Dio- Utrum omnem hominem assumere po-
nysius , est supra mentem, et supra ra- tuerunt , supra responsum est quod hoc
tionem , ex quo neque digne cogitatur, iterum ex parte individuorum non esset
neque digne dicitur. conveniens : quia omnes homines uni-
Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum , quod tanta est rentur in tres homines , ut probatum est
potentia , quanta est scientia ipsius , se- supra , et sic periret decor universi , et
cundum quod utrumque essentialiter potentia multiplicationis humani generis ,
consideratur in ipso . Sed si utrumque et etiam (quod his inconvenientius est)
referatur ad objecta extra , ipsa amplior numerus electorum , et non fieret restau-
erit potentia quam scientia : quædam ratio ruinæ Angelorum. Si autem trium
enim potest quæ non scit , quia non fa- hominum natura assumeretur , esset su-
ciet ea , id est , quorum rationem non ha- perfluum : cum redemptio sit finis as-
bet apud se quæ si faceret, sine dubio sumptionis humanæ naturæ, et per unius
rationem eorum præhaberet . Et sic etiam assumptionem possit fieri redemptio infi-
est de voluntate quæ licet sit tanta, nitorum mundorum si essent. Non autem
quanta sit potentia et scientia, tamen ideo dico superfluum , quia si fieret vel
respectu objectorum minor est . Unde di-
factum esset, indecorum esset : imo quid-
cit Augustinus , quod quædam subjiciun- quid facit Deus , decentissimum est : sed
tur potentiæ et non scientiæ , et quædam assigno rationem convenientiæ ex parte
scientiæ et non voluntati . creaturæ . Decentissime enim Deus dis-
posuit nasum sub fronte : si autem sub
Ad quæst . 1.
AD ID quod ulterius quæritur , sine præ- dorso posuisset , nihilominus decentissi-
judicio dico ratione inducta non potuisse mum esset : licet non videamus decorem
fieri, quod Pater et Spiritus sanctus eum- ex parte dispositionis corporis humani .
dem hominem assumpserint propter con- Littera illius capituli per se patet .
fusionem in personis : quia cum unio sit
D. An Filius qui tantum carnem accepit, aliud fecerit quod non Pater, vel Spiritus
sanctus ?
Sed forte aliqui dicent : Cum indivisa sint opera Trinitatis , si Filius car-
nem assumpsit , tunc Pater et Spiritus sanctus : quia si Filius carnem as-
sumpsit, nec hoc fecit Pater, vel Spiritus sanctus , non omne quod facit
Filius , facit et Pater et Spiritus sanctus . At omnia simul Pater et Filius ,
IN III SENTENT. DIST. I , D , ART. 11 . 17
et amborum Spiritus pariter et concorditer operantur . Ad quod dicimus ,
quia nihil operatur Filius sine Patre et Spiritu sancto , sed una est horum
trium operatio indivisa et indissimilis et tamen Filius, non Pater , vel
Spiritus sanctus carnem assumpsit . Ipsam tamen carnis assumptionem

Trinitas operata est, sicut Augustinus dicit in libro de Fide ad Petrum :
Reconciliati sumus per solum Filium secundum carnem , sed non soli Filio
secundum deitatem . Trinitas enim nos sibi reconciliavit , per hoc quod
solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit . Trinitas ergo carnis assumptio-
nem fecit , sed Verbo , non Patri , vel Spiritui sancto . Si enim Pater sibi , et
Filius sibi , vel Pater Filio , et Filius Patri carnis assumptionem operatus
esset, jam non eadem esset operatio utriusque , sed divisa . Sed sicut inse-
parabilis et indivisa est unitas substantiæ trium , ut ait Augustinus in libro

de Trinitate , ita et operatio : non tamen camdem Trinitatem natam de
Virgine, crucifixam , et sepultam Catholici tractatores docuerunt, sed tan-

tummodo Filium : nec eamdem Trinitatem in specie columbæ descendisse
super Jesum , sed tantum Spiritum sanctum nec eamdem dixisse de cœlo ,
Tu es Filius meus , sed tantum Patris vocem fuisse ad Filium factam ,
quamvis Pater et Filius et Spiritus sanctus sicut inseparabiles sunt, ita et
inseparabiliter operentur. Hæc et mea fides est, quoniam quidem hæc est
Catholica fides . Licet ergo solus Filius carnem assumpserit , ipsam tamen
incarnationem cum Patre et Spiritu sancto operatus est .
1. Cum enim dicitur incarnatus, notatur

effectus in creatura : omnis autem talis
est indivisibiliter trium personarum : er-
go si unus assumpsit , omnes assumpse-
ARTICULUS XI. runt .
2. Item , Damascenus dicit , quod tres
Utrum ad unius personæ assumptionem in omnibus idem sunt præter ingenera-
quando dicitur, Filius assumpsit huma- tionem , et generationem , et processio-
nam naturam , omnes tres personæ as- nem incarnatio non est aliquod horum :
sumant? ergo videtur, quod in incarnatione
idem sunt.
3. Item , Filius non solum in eo quod
Deinde quæritur de hoc quod dicit : ad alterum, est carni unitus : quia dicit
« Sed forte aliqui dicent : Cum indivisa Damascenus , quod tota divina natura in
sint, etc. »
una suarum hypostaseon incarnata est :
Videtur enim , quod ad unius assump- sed in natura idem est Patri et Spiritui
tionem omnes tres assumant .
sancto : ergo videtur, quod quidquid
1 S. AUGUSTINUS, Lib . XIII de Trinitate , cap.11 . Matth . II, 17 et xi , 5. II Petr. 1, 17 : Hic

* IDEM, Lib. de Fide ad Petrum , cap . 2 . est Filius meus dilectus .
IDEM, Lib. I de Trinitate, cap. 4 .
XXVIII 2
convenit ei secundum naturam , convenit dum est sic , quod illæ proprietates du-
et Patri et Spiritui sancto . Sed hoc est pliciter considerantur, scilicet , in se , vel
carnis assumptio : ergo hoc convenit Pa- intellectu aliorum. Et sicut in se distin-
tri et Spiritui sancto , quod falsum est : cte personis conveniunt , ita etiam ea in
quia ita dicit Dionysius in libro de Divi- quorum intellectu clauduntur insepara-
nis nominibus, ubi ponit discrete conve- biliter, faciunt distincta personis conve-
nientia personis divinis : « Discretum au- nire. Unde incarnatus in intellectu ejus
tem est a benigna ad nos divina opera- quod dicitur incarnatus , claudit proprie-
tione , secundum nos ex nobis totaliter tatem Filii propter quam soli Filio con-
et vere substantiam factum esse substan- venit : quia claudit in se missionem et
tiale Verbum, facere et pati et quæcum- ab alio esse . Qualiter autem hoc sit, ex
que humanæ ipsius contemplationis sunt prædictis patet, ubi probatum est quod
selecta et semota . Istis enim Pater et solus Filius est unibilis carni . Unde
Spiritus secundum nullam communica- propter intellectum relationis non potest
verunt rationem , nisi aliquis dicat secun- hoc convenire aliis personis .
dum bono convenientem et benignam vo- AD ALIUD dicendum , quod essentiæ Ad 3.
luntatem , et secundum omnem superpo- divinæ secundum quod absolute sine in-
sitam et ineffabilem divinam operationem tellectu personarum consideratur, non
quam faciebat, et secundum nos factus , convenit incarnari , nec carni uniri : et
invariabilis secundum quod Deus et Dei hoc infra probabitur . Unde incarnari
Verbum ' . » secundum rationem intelligendi per
prius convenit persona Filii , et per po-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in incarna- sterius essentiæ, scilicet , quia essentia
tione sunt tria , scilicet operatio aut actio , est Filius Dei , et e converso . Et ideo non
et operatum ipsum , et cui sit unio . Ope- potest argui quod conveniat Patri et
ratio aut actio indivisibiliter est trium Spiritui sancto : sicut Filius est proprie-
personarum . Operatum autem ipsum est tas sua, et proprietas sua est essential
corpus et anima conjuncta naturali con- divina, et essentia divina est Pater : et
junctione . Cui autem unitur, solus Fi- tamen Pater non est proprietas Filii,
lius est . Et hoc accipitur a Damasceno , nec proprietas Filii est Pater .
ubi sic dicit : « Obumbravit Virgini Dei
altissimi in sua subsistens hypostasi sa-
pientia et virtus , Filius Dei , Patri con-
substantialis , velut divinum semen . Et
construxit sibi ipsi ex castis et purissimis ARTICULUS XII.
sanguinibus carnem aniinatam anima
rationali et intellectuali, primitias no- An super Christum baptizatum in specie
stræ conspersionis, non cum semine , sed columbæ descendit tota Trinitas ?
conditorio opere per Spiritum san-
ctum . >>
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod effe- Deinde objicitur de hoc quod dicit,
ctus est indivisibiliter trium , id est, a ibi , D , sub finem : « Nec eamdem Trini-
tribus sed non est trium, quod unia- tatem in specie columbæ descendisse,
tur tribus et in hoc sensu infert . etc. >>
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod verum est In columba enim et voce nihil esse
quod dicit Damascenus : sed intelligen- videtur, quare non sit communiter trium
1 S. DIONYSIUS, Lib . de Divinis nominibus , 2 S. JOAN. DAMASCENUS , Lib . III de Fide ortho-
сар. 2. doxa , cap . 2.
IN III SENTENT. DIST. I, D , ART. 12. 19
personarum operatio enim columbæ et lumba appropriabilis Spiritui sancto

vocis indivisibiliter est trium , et opera- descendit , in cujus descensu Spiritus
tum ipsum . Unio autem quæ tertium est sanctus temporali processione quæ æter-
ibi, non fuit : non enim Spiritus sanctus nam in se per intellectum habet , pro-
unitus est columbæ , sicut Filius carni : cessit. Et sic patet qualiter Patri et Filio
nec Pater voci , sed Filius carni ergo hoc non convenit nisi respectu causæ ,
nihil obstare videtur , quare ista duo non gratia relationis vel proprietatis
non sint communiter trium persona- clausæ in intellectu illius descensus .
rum. Similiter dico de voce , quod non tan-
tum accipitur ut est vox creata sonans in
SOLUTIO. Non tantum est ibi colum- aere sed etiam secundum dictiones ar-
ba : sed descensus columbæ , in quo ticulatas quæ ibi sonuerunt . Hæ autem
descensu intelligitur missio Spiritus sunt : Hic est Filius meus , etc. In pro-
saucli . Missio autem claudit in se intel- latione igitur hujus intelligitur Pater se-
lectum proprietatis personalis Spiritus cundum suam proprietatem personalem
sancti secundum quod est in columba : sonans , licet sonum illum secum fece-
ita scilicet ut species columbæ sit appro- rint Filius et Spiritus sanctus .
priatum Spiritus sancti , in quo claudi- Littera autem per se patet in capitulo .
tur proprium ut sit sensus , quod co-
1 Cf. Matth. In, 16 et 17 ; Luc. m , 22 et IX, 35 Il Petr. 1 , 17 .

20 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD.
DISTINCTIO II.
De incarnatione personæ , sive de unione naturarum in Christo

ex parte naturæ assumptæ.
A. Quare totam humanam naturam accepit, el quid nomine humanitatis vel humanæ
naturæ intelligendum sit ?
Et quia in homine tota humana natura vitio corrupta erat, totam assum-
psit, id est , animam et carnem, ut totam curaret, et sanctificaret. Quod

autem humanæ naturæ sive humanitatis vocabulo anima et caro intelligi
debeant, aperte docet Hieronymus in Expositione Catholicæ fidei , dicens :

Sic confitemur in Christo unam Filii esse personam , ut dicamus duas per-
fectas et integras esse substantias , id est, deitatis , et humanitatis quæ ex

anima continetur et corpore ' . Ecce aperte ostendit humanitatis nomine
animam et corpus intelligi, quæ duo assumpsisse Dei Filius intelligi-
tur , ubi hominem sive humanitatem vel humanam naturam accepisse
legitur . Errant ergo qui nomine humanitatis non substantiam , sed pro-
prietatem quamdam a qua homo nominatur, significari contendunt, ubi-

cumque humanitas Christi memoratur. Ait enim Joannes Damascenus :
Sciendum quidem est , quod deitatis et humanitatis nomen substantiarum ,
id est , naturarum est repræsentativum . Natura enim non sic accipitur in

Christo , ut cum dicitur una natura esse omnium hominum : quod eviden-
ter idem Joannes ostendit 3 , differentem rationem dicti assignans , cum na-
tura humana in Christo nominatur, et cum una dicitur natura omnium ho-
minum . Ait enim : Cum unam hominum naturam dicimus , sciendum est,
quod non considerantes ad animæ et corporis rationem hoc dicimus : (im-
1 S. HIERONYMUS , Exposit. Catholicæ fidei ad Damasum Papam, in explanat . Symboli .

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. III de Fide orthodoxa , cap. 4.
3 IDEM, Ibidem , cap . 3 , in medio .
IN III SENTENT. DIST. II , A. 21
possibile enim est unius naturæ dicere Domini corpus et animam , ad in-
vicem comparata ) . Sed quia plurimæ personæ hominum sunt, omnes au-
tem eamdem suscipiunt rationem naturæ ( omnes enim ex anima et corpore
compositi sunt , et omnes naturam participant, et substantiam corporis
possident) communem speciem plurimarum et differentium personarum ,

unam naturam dicimus , uniuscujusque scilicet personæ duas naturas ha-
1
bentis , in duabus perfecte naturis , animæ scilicet et corporis , existentis .
In Domino autem Jesu Christo non est communem speciem accipere :
neque enim factus est , nec est, nec aliquando fiet alius . Sed Christus ex
deitale et humanitate est , in deitateque et humanitate Deus factus est, idem
et homo perfectus . Totam ergo hominis naturam , id est , animam et car-
nem , et horum proprietates , sive accidentia , assumpsit Deus : non carnem
sine anima, nec animam sine ratione , ut hæretici voluerunt : sed et car-
2
nem , et animam cum sensibus suis . Unde Joannes Damascenus ait : Om-
nia quæ in natura nostra plantavit Deus , Verbum assumpsit, scilicet cor-
pus, et animam intellectualem , et horum proprietates . Totus enim totum

.
assumpsit me, ut toti mihi salutem gratificaret . Quod enim inassumptibile
est, incurabile est.
In prima autem parte tria facit . Pri-

mo probat, quod cum dicitur , «< Filius
assumpsit humanam naturam , » quod
DIVISIO TEXTUS . per naturam humanam intelligitur cor-
.
pus et anima . Secundo , inducit errorem
quorumdam dicentium , quod per hu-
« Et quia in homine tota humana na- manam naturam intelligitur proprietas
tura , etc. >>> sequens corpus et animam conjuncta :
Hic incipit pars secunda in qua agitur et destruit per Joannem Damascenum
de assumpto . qui dicit , quod in Domino Jesu non est
Et dividitur in tres partes : in quarum
communem speciem accipere . Tertio ,
prima tangitur quid assumptum est . inducit Joannem Damascenum dicentem
In secunda determinatur , utrum anima etiam , quale assumpsit : quia tale quale
mediante intellectu , et corpus mediante in nostra natura plantavit .
anima assumptum est et hæc inci- Sententia autem in Littera patebit
pit, ibi , B , « Assumpit ergo Dei Filius , jam per disputationem .
etc. » In tertia autem determinatur ,
utrum simul tempore assumpsit , et fecit ,
et animam et corpus, ibi , C, « Si au-
tem quæritur, etc. »
1 In edit. J. Alleaume additur et in duabus . doxa , cap . 6 .

2 S. J. DAMASCENUS, Lib . III de Fide ortho- ³ Edit. J. Alleaume, idiomata .
videtur quod ista magis sint unibilia

quam rationalia .
SED CONTRA : Sed contra.
1. Unibile deitati ex unione glorifica-
ARTICULUS I. bile est, et beatitudinis particeps : sed
irrationale non est beatitudinis particeps :
An sola natura rationalis sit ergo non est unibile . PROBATIO primæ :
assumptibilis ? Minor est conjunctio gratiæ gratum fa-
cientis, quam unio ad deitatem : sed con-
junctio gratiæ gratum facientis ordinat
Primo igitur occurrunt quinque in- ad participationem beatitudinis ergo.
quirenda , quorum primum est , Utrum illa quæ est ad deitatem .
sola natura rationalis sit assumptibilis , 2. Item , Finis assumptionis creaturæ
vel e converso natura irrationalis ? est redemptio irrationalis autem non
Secundo , Utrum sola natura hominis , est hoc modo Deo unibilis : ergo non est
vel etiam Angeli ? unibilis .
Tertio , Utrum natura hominis , vel 3. Item , Nobiliorum creaturarum no-
etiam homo ? biliora sunt dona : sed rationalis creatura
Quarto, Qualiter hoc verum sit quod nobilior est quam irrationalis : ergo ipsa
in Domino Jesu non sit communem spe- est capax nobiliorum donorum . Super
ciem accipere ? omnia autem nobilissimum est commu-
Quinto , Utrum nihil assumpsit nisi nicatio deitatis cum creatura : ergo non
quod in nostra natura plantavit ? erat susceptibilis hujusmodi doni nisi ra-
tionalis.
PRIMO ergo videtur , quod etiam irra- Et quia facile est talia multa adducere ,
tionalis creatura sit assumptibilis . hæc sufficiant.
1. Illorum est convenientia , et conve-
nientium est possibilis transitus ad se SOLUTIO . Dicendum , quod creatura ir- Solutio.
invicem in unum ergo creaturæ irra- rationalis non est unibilis : cum enim
tionalis possibilitas est et aptitudo unio- quæritur, quid unibile sit , non quæritur ,
nis. quæ Deus sibi unire possit, sed potius
2. Si forte dicatur , quod vestigium quid aptitudinem ex aliqua convenientia
non est similitudo sufficiens , sed imago . habeat ad unionem : et ideo cum creatura
CONTRA : Inter Creatorem et quamcum- irrationalis nullam convenientiam habeat
que creaturam infinita est distantia : sed ad unionem , dico quod ipsa non est uni-
infinite distantium non est unum magis bilis .
propinquum quam reliquum : ergo vi- AD ID ergo quod primo objicitur , di- Ad object, 1
detur, quod adeo unibilis sit creatura ir- cendum quod vestigium non facit unibi-
rationalis , sicut et rationalis . litatem , sed potius indicium quod ab
3. Præterea, Unio est ad complemen- alio sit sicut a causa agente . Unibilitas
tum universi : ergo videtur, quod ita -e- enim ponit ejusdem unionis perfectionem
buit elevari natura irrationalis per unio- quoad gaudium et fruitionem , quod ex
nem , sicut rationalis . tali conjunctione innascitur, et etiam
4. Praeterea , In quibusdam irrationa- causam aliquam unionis, ut dicit Ansel-
lia magis similantur divinæ naturæ quam mus, quorum nullum secundum possi-
natura humana : sicut sol, et luna , et bilitatem est in creatura irrationali : et
ideo non est unibilis .
hujusmodi , quæ Boetius vocat corpora
immortalia et spiritualia : ergo cum ha- AD ALIUD dicendum , quod licet Creator Adolject.
bentium symbolum facilior sit transitus, ab omnibus creatis æqualiter distat, non
IN III SENTENT. DIST. II, A, ART. 2 . 23
tamen omnia ab ipso distant æqualiter , signaculum dicitur similitudinis . Cum

sicut dicit Dionysius in libro de Coelesti igitur ex imagine homo sit unibilis , vi-
hierarchia, et Aristoteles in libro de detur quod Angelus magis unibilis sit
Causis . Et ideo per gradus dignitatis qui quam homo .
distinguuntur per participationem boni- 2. Præterea, Angelus capax est per
tatum quæ sunt in Deo, unum plus ac- intellectum ipsius unionis , et beatificabi-
cedit quam alterum : sicut plus accedit lis est : ergo est unibilis .
vivens quam ens , et plus sentiens quam 3. Item , Summæ misericordiæ est
vivens tantum , et plus ratiocinans quam omnia reducere ex miseriæ statu : sed
sentiens . Et ideo creatura rationalis plus Angelus est in statu miseriæ : ergo cum
est unibilis quam irrationalis . Deus sit summe misericors , videtur ipse
Ad object.3 AD ALIUD dicendum , quod irrationalis debere unire sibi Angelum ut redimat ip-
creatura non defluxit nisi per defluxum sum .
hominis et ideo non elevatur nisi in ip- SED CONTRA : Sed contra.
so duabus de causis : quarumn una est , 1. A quocumque est inseparabilis dis-
quia omnis creatura est aliquo modo in cretio personalis , ipsum non est assum-
homine quia elementa in complexio- ptibile : ab angelica natura inseparabilis
nantibus corpus, potentiæ autem vegeta- est discretio personalis : ergo non est as-
bilis et sensibilis in anima , et etiam simi- sumptibilis. PROBATIO majoris : Assum-
litudo ad Angelum in ratione et intelle- ptio nihil destruit in assumpto : eo quod
ctu et ideo etiam dicitur minor mun- non transit unum assumentium in aliud.
dus, quia colligit omnes partes majoris Si igitur assumeret illud quod est in
mundi : et ideo in minori mundo major personali discretione, discretio personalis
mundus ad altiorem dignitatem elevatur . in ipso non destrueretur , et ita non fieret
Alia vero ratio est, quia homo est finis unio in persona , nec etiam in natura,
omnis creaturæ : ideo sicut id quod est quia natura assumentis et natura assum-
ad finem , habet dignitatem in fine tan- pti semper manerent distinctæ , et sic
tum : ita omnis creatura in homine ha- nulla fieret unio . PROBATIO Secundæ ac-
bebit dignitatem . Et sic dicit Apostolus : cipitur ex secundo Sententiarum , ubi di-
Omnia vestra sunt : vos autem Christi, cit Magister per verbum Augustini , quod
Christus autem Dei ' . discretio personalis est unum de attribu-
tis naturæ angelicæ , quod ipsam naturam
non derelinquit ³ .
2. Item, In quibus potentia numquam
est ad actum , in his natura non præce-
ARTICULUS II. dit personam si personæ sint , hoc est , si
sint individuæ substantiæ rationalis na-
An Angelus sit assumptibilis ? turæ ergo in eis natura est cum perso-
na : ergo natura sive persona non est
assumptibilis .
Secundo quæritur , Utrum etiam An- 3. Item , Assumptio est ad redemptio-
gelus sit assumptibilis ? nem quæ fit per alterum quam illum qui
Et videtur, quod sic . peccavit sed ille qui per seipsum pec-
1. Angelus enim (ut dicit Gregorius) cavit , non habet congruitatem ut per al-
expressius quam homo imaginem Del terum satisfaciat cum ergo Angelus per
habet et ideo ab Ezechiele, xxvm , 12 , seipsum peccaverit, per alium satisfacere
1 I ad Corinth III, 22. Tu signaculum similitudinis , etc.

* Ezechiel. xxvш , 12 : Hæc dicit Dominus Deus : 3 Cf. II Sententiarum , Dist. IV.
non posset et sic vana esset assum-

ptio.
4. Item , Unio non fit per omnes hypo-
stases unibilis naturæ, sed potius ad
unam et per hoc quod omnes ab uno ARTICULUS III.
peccaverunt a quo descenderunt, etiam
per unum possunt satisfacere : sed non An natura hominis sit assumptibilis, vel
omnes Angeli ab uno Angelo descende- etiam homo perfectus ?
runt ergo etiam assumpto uno non pos-
set satisfacere pro aliis : ergo Angelus
non est assumptibilis . Tertio quæritur, Utrum natura homi-
5. Item , Hoc dicit Apostolus , ad Hebr. nis sit assumptibilis tantum, vel etiam
11, 16 Nusquam enim Angelos appre- homo perfectus ?
hendit, sed semen Abrahæ apprehendit. Et videtur, quod homo : quia
1. Ita dicitur, Psal. LXIV, 5 : Beatus
SOLUTIO . Dicendum , quod Angelus non quem elegisti et assumpsisti : quem au-
Solutio.
est unibilis rationibus ultimo inductis . tem dicit personam : ergo assumpsit ho-
AD PRIMUM ergo dicendum, quod simi- minem .
litudo non est sufficiens causa . Quidam 2. Item, Augustinus : « Qui hominem
enim dicunt , quod Angelus non sit ima- Christum semel a Deo assumptum , dicit
go Dei , et assignant rationes quas vo- depositum , anathema sit : » ergo homi-
lunt sed quia Sanctis contradicunt , sci- nem assumpsit .
licet Gregorio , Augustino et Anselmo , 3. Et quia hoc multæ dicunt auctorita-
non videtur mihi ita dicendum sed potes , probetur per rationes idem sic :
tius, quod ratio imaginis non sit suffi- Christus assumpsit corpus et animam
ciens causa assumptionis naturæ rationa- conjuncta corpus autem et anima con-
lis sed potius quiddam exigitur ex par- juncta sunt homo : ergo Christus assum-
te naturæ , et quiddam ex parte status . psit hominem .
Ex parte naturæ scilicet, quod natura 4. Item , Christus verissime est homo :
tempore et actu distinguibilis sit a perfe- aut ergo homo quem assumpsit , aut ho
ctione personali , et quod ipsa originem
. mo quem non assumpsit . Si homo quem
habeat ex uno quia aliter una natura non assumpsit : ergo ipse est aliquis ho-
hominis assumpta , non esset Deus uni- mo quem non assumpsit : sed homo quem
tus in natura : quia natura alia, et alia non assumpsit , est Petrus , vel Joannes ,
est, secundum quod ex alio originis prin- et sic de aliis omnibus quos non assum-
cipio . Ex parte autem status , quod sci- psit : ergo ipse est aliquis eorum, quod
licet per alium peccaverit , quod scilicet. falsum est.
resurgere possit , et hujusmodi . Et nec 5. Præterea, Assumere aut dicit gra-
talia ex parte naturæ , nec ex parte sta- tiam unionis , aut aliam . Si aliam, quæ-
tus peccati inveniuntur in Angelo et ratur quæ sit illa, et non erit assignare .
ideo Angelus non erit assumptibilis . Si unionis gratiam dicit , sic : Gratia
Et per hoc patet solutio ad omnia ob- unionis unit ergo uniens unit sic as-
jecta . sumptum sed omni unioni respondet
unum ergo ipsum est unum cum as-
sumpto . Non autem Filius Dei est unum
cum humana natura : quia ipse non est
humana natura : ergo ipse non assum-
psit humanam naturam , sed hominem ,
cum sit unum huic homini.
IN III SENTENT. DIST. II , A, ART. 3. 25
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod Christus non tis potentiis in illis , quæ licet in Christo
assumpsit hominem . Antiquorum enim post unionem fuerint , et assumptio , et
regula et bona est , quod assumens non unio fuerint simul , tamen (ut dictum
est assumptum sed uniens est unitum : est) secundum rationem intelligendi as-
quod sic patet ex modo loquendi . Non sumptio est ante unionem , et est quasi
enim dicimus : Ego assumo mihi indu- fieri ipsius unionis, et unio est quasi fa-
tum , vel vestitum : sed bene dicitur , As- ctum esse ipsius ' assumptionis . Et ideo
sumo indumentum , vel vestimentum : assumere est respectu naturæ , et non re-
sed bene dicitur , Ego unio mihi vesti- spectu hypostasis . Quidam tamen ali-
tum , vel sum unum cum vestito . Et non quando dixerunt, quod hæc aliquo modo
dicitur ita , Ego sum unum cum vesti- concedi potst, Assumpsit hominem di-
mento . Unde notandum , quod assumere stinguentes , quod assumpsit potest dicere
dicit motum violentum qui est tractus ad assumptionem secundum rationem in-
trahentem et ideo secundum rationem telligendi , quasi in fieri , vel quasi in ter-
intelligendi assumptio est ante unionem : mino . Si in fieri vel quasi in fieri , tunc
prius enim erat ad se trahere naturam , non assumpsit hominem, sed humanam
et postea secundum rationem intelligendi naturam . Si autem quasi in termino ,
sequebatur unio in hypostasi : et ideo. tunc assumpsit hominem : quia termi-
unio est quasi terminus assumptionis . nus, vel quasi terminus assumptionis
Unde hominem non potuit assumere . homo est.
Si enim assumpsisset hominem : ergo AD ALIUD dicendum , quod Christus Ad 4.
assumpsisset aliquem hominem : et sic quidem verissime est homo : sed non est
aliquis homo fuisset quem assumpsisset , homo quem assumpsit in ratione homi-
quod est falsum . Unde cum illa unio ni- nis, sed cujus naturam assumpsit.
hil destruat in re assumpta, si assum- ET QUOD QUÆRITUR, Utrum sit homo
psisset hominem aliquem , et fuisset ille quem assumpsit ? Dicendum , quod non
individua persona , non fuisset destructa est divisio per contradictionem opposita :
sua personalitas : et ita remansissent di- est homo quem assumpsit , est homo
stinctæ personæ, et distinctæ naturæ , quem non assumpsit, ita quod implicatio
quia illæ semper distinctæ sunt et tunc cadit sub negatione, quia aliter non con-
nulla fuisset unio . De hoc tamen magis tradiceret : sed ipse est homo cujus na-
infra inquiretur . turam assumpsit , quæ natura nec est
Ad I. DICENDUM ergo ad primum , quod ita Filius Dei , nec hic homo est , quia nul-
glossatur communiter : Beatus est quem, lus homo est sua natura .
id est , cujus naturam assumpsisti. AD ALIUD dicendum , quod unio est per Ad 5.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod homo poni- gratiam unionis : sed hæc unio est ut in
tur ab Augustino pro humana natura : fieri , et ut in factum esse et cum est ut
quia aliter nihil diceret . Constat enim , in fieri , tunc est assumptio proprie et
quod Christus in triduo homo non fuit, cum est ut in factum esse , tunc est ut
sed humanam naturam unitam sibi ha- unio : et patet adhuc, quod assumpsit hu-
buit et ideo in triduo hominem depo- manam naturam .
suisset , si homo ibi proprie caperetur .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod corpus et
anima conjuncta non sunt homo . Non
enim quæcumque conjunctio corporis et
animæ facit hominem perfectum in per-
sona sed potius conjunctio quæ com-
pleta est secundum naturam : et hoc est
organis formatis et perfectis et conforta-
num et per accidens aliorum quæ

accidentalia sunt , ut Virginis filius , et
hujusmodi .
ADID quod contra objicitur, dicendum , Ad obj
ARTICULUS IV . quod non oportet quod si unit sibi ho-
minem , quod uniat sibi aliquem homi-
An liceat dicere, Christus univit sibi nem præexistentem : quia faciendo homi-
hunc hominem per se, et hominem per nem univit , et uniendo fecit uniens
consequens, et filium Virginis per enim in ista unione infinitæ virtutis est ,
accidens ? quod non est in aliis unionibus . Si autem
objicitur, quod simile posset dici de
assumptione, dicendum quod non est
Quarto quæritur, Utrum contingit di- simile quia assumere de ratione sua
cere, quod Christus univit sibi hunc ho- dicit diversitatem inter assumentem et
minem per se , et hominem per conse- assumptum unio autem non dicit diver-
quens , et filium Virginis per accidens ? sitatem inter uniens et unitum .
Et videtur , quod sic .

1. Unio enim est in hypostasi : sed
Christus non est nisi hypostasis una,
scilicet æterna ergo hic homo est hy-
postasis illa sed hæc hypostasis est ho- ARTICULUS V.
mo, et animal , et corpus, et substantia ,
sicut quæ sequuntur eam prædicata es- An in Domino Jesu est communem spe-
sentialia ergo per consequens unio est ciem accipere ?
illorum ,
2. Item , Accidit huic homini , quod sit
filius Virginis ; ergo videtur, quod per Quinto quæritur de hoc quod dicit ,
accidens sibi univit illum . ibi , A, versus finem : « In Domino autem
Sed contra. SED CONTRA Videtur , quod non univit Jesu Christo non est communem speciem
sibi hunc hominem : non enim unitur accipere, etc. »
cum aliquo nisi secundum rationem præ- Hoc enim videtur esse falsum : quia
existat ante unionem cum alio : sed hic 1. Dominus Jesus est homo , et homo
homo secundum rationem non prius fuit est communis species : ergo in ipso est
quam uniretur : ergo hic homo non est communem speciem accipere .
unitus ergo nec per consequens homo , 2. Item, Hic homo qui est Jesus , aut
vel animal , nec per accidens filius Vir- est in aliqua specie, aut non. Si non :
ginis . ergo non habet communicationem in
specie hominis , et sic homini non vale-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum cum Augustino, ret redemptio ejus, quod est falsum : er-
quod talis fuit unio illa quæ Deum ho- go ipse est in specie hominis , et sic in
minem et hominem faceret Deum . Unde ipso communis species accipitur.
concedendum , quod univit sibi homi- 3. Præterea, Ratio Joannis Damasce-
nem eo quod unio est terminus assump- ni non videtur valere , cum dicit : « Nec
tionis , et homo naturæ assumptæ quo- enim factus est, nec aliquando fuit
dammodo , quia est consequens ad corpus alius . » Hoc enim non videtur esse cau-
et animam conjuncta quæ hic assumun- sa : quia sol nec factus est , nec aliquando
tur . Et bene concedo , quod per conse- fiet alius et tamen habet communem
quens est hominis , vel animalis , et alio- speciem , quantum est de communicabili-
rum prædicabilium enuntiabilium homi- late suæ formæ : et si non communicatur,
IN III SENTENT. DIST. II , A, ART . 5 . 27
hoc est quia materia tota intra formam Alia autem forma quæ est ratio rei , et
est determinata , et ideo forma manet in- totum esse secundum rationem et hæc
divisa in tota sua materia. est consequens compositionem formæ
4. Sed ad hoc dicunt quidam , quod naturalis, et potentiæ naturalis , quæ est
(ut dicit Boetius) species est totum esse materia et talem consequentem formam
individuorum ad minus formale : quia habuit Dominus Jesus propter composi-
quod est post speciem , est de individuan- tionem naturalem, propter quam est ve-
tibus . In Domino autem Jesu hæc species rus homo, et suppositum unum in specie
non est totum esse : quia quoddam esse hominis . Alia autem compositio est in
habet a deitate et ideo dicit Damasce- Christo , quæ non vere compositio est nisi
nus, quod in ipso Domino Jesu non est compositio exponatur, quod sit unius
communem speciem invenire . cum altera positio : et hæc est totius hu-
SED CONTRA Avicenna dicit, quod manæ naturæ cum deitate, non ad ali-
sicut differunt lux , lucere , et lucens : ita quod tertium constituendum , sed potius
differunt essentia , esse , et ens : ergo in receptione personalitatis quæ ab æter-
sicut lux refertur ad naturam , ita et es- no in supposito divinæ naturæ fuerat . Et
sentia et sicut lucere refertur ad actum , hoc ideo oportet ponere : quia omnis
ita et esse . Sed in Christo est tantum una componentis ratio , et ratio partis et im-
hypostasis et persona . Cum igitur esse perfecti respectu formæ compositionis :
quod est actus proprie conveniat perso- divinitas autem nec in se , nec posita cum
næ , Christus non habebit nisi unum esse , alia potest cadere in rationem partis et
ut videtur : unum autem esse est quod imperfecti : unde ipsa non est compo-
est in una specie ergo videtur, quod nens aliquod proprie , sed posita secum
Christus sit in aliqua specie una . trahit in aliquem actum sui suppositi :
Præterea, secundum hoc nulla esset et ideo humana natura posita secum in
ratio sua quam inducit : ac si ideo non supposito fuit per societatem suppositi
sit una species , quia non communicabilis divinæ naturæ . Et quantum ad hanc
sit forma in Christo secundum quam compositionem dicit Damascenus , quod
Christus possit esse. non est in Domino Jesu communis spe-
cies, species (inquam) quæ sit forma
SOLUTIO . Dicendum , quod secundum compositionis, et ratio consequens com-
Solutio.
intellectum Damasceni , sic est intelligen- positionem totius humanæ naturæ cum
dum : « In Domino Jesu , etc. , » scilicet, divina .
quod intelligantur in Christo esse duæ AD ID ergo quod objicitur de probatione
compositiones, quarum una est naturalis, Damasceni , dicendum , quod ipse non
alia gratia unionis . Una est propria , alia intendit, quod hæc sit ratio, quod ipse
vero impropria. Propria vocatur compo- non potest prædicari de pluribus : sed
sitio prima, quæ est ex anima et corpore : potius a consequenti probat antecedens .
anima (dico) quæ est actus corporis or- Quod enim impossibile est formam ha-
ganici physici vitam habentis in potentia : bere quæ sequitur compositionem , im-
et hanc compositionem sequitur forma possibile est habere communicabilem
totius quæ est homo, vel humanitas si formam : cum igitur omnis species
abstractive liceat loqui de ipsa , et ipsa quantum est de se communicabilis sit
est species in hoc individuo particulari . (sicut dictum est alibi ) id quod impossi-
Est enim duplex forma , scilicet forma bile est communicari de se , non habet
materiæ , sive patris , sive potentiæ et speciem compositionis , sive formam to-
hæc forma est finis generationis in natu- tius , quod idem est : et ita cum Christum
ra , et est pars rei non prædicabilis de re impossibile est habere formam commu-
ipsa, et talis forma est anima in homine. nicabilem , impossibile est ipsum habere
formam quæ sequatur deitatis cum hu- 3. Item , Major puritas quæ possit esse
manitate compositionem . sub Deo , Christo debetur : sed major
puritas est numquam substantiam corpo-
ris ejus peccato subjacuisse , quam ali-
quando etiam in alio subjacuisse : ergo
numquam subjacuit : ergo sicut lux te-
ARTICULUS VI . nebris impermixta per omnes descendit.
4. Item, Augustinus dicit, quod aliter
An Christus tantum assumpsit quod fuit Christus in lumbis Abrahæ, et aliter
plantavit, ita quod de eodem numero Levi. Levi enim qui per concubitum ven-
assumpsit ? turus erat in matrem , fuit ibi per concu-
piscentiæ legem , et per corpulentam
substantiam Christus autem qui per
Sexto loco incidit dubium de hoc quod concubitum non erat venturus in ma-
dicit, ibi , A , in fine : « Omnia quæ in trem , fut ibi per corpulentam substan-
nostra natura plantavit Deus, Verbum tiam tantum ergo videtur , quod simili-
assumpsit, etc. » ter fuit in aliis : ergo hæc corpulenta
Hujus enim gratia quæruntur tria substantia sine permixtione alterius in-
propter hæreses excludendas . Unum fectæ substantiæ descendit : ergo descen-
illorum est, si tantum assumpsit quod dit ut lux a primo parente .
plantavit, ita quod de eodem numero 5. Item , Primus homo non totus cor-
assumpsit. ruptus erat, aliter enim non fuisset pos-
Secundo , Si non idem numero , sed sibilis ad medicinam sed magis decuit
origine assumpserit, utrum tale quale ut a parte integra formaretur substantia
plantavit assumpsit ? Christi, quam a corrupta : ergo Christi
Tertio , Qualiter assumpsit ? substantia tota semper descendit integra,
corruptioni non permixta .
CIRCA PRIMUM fuit hæresis quædam quæ SED CONTRA :
Sed contra.
dixit , quod substantia corporis Christi 1. Omnes partes primi hominis subjici
per omnes partes ut lux quædam de- debebant rationi æqualiter nulla excep-
scendit, non commixta partibus naturæ ta, et omnes vires mentis subjici debe-
corruptæ corruptione vitii, nec libidine. bant Deo ergo cum punitus sit in hoc
coitus infecta et erroris sui fulcimen- quod corpus sibi in hoc non subjicieba-
tum poterat habere , vel habebat hujus- tur propter hoc quod ratio non subjicie-
modi : batur Deo , in omnibus partibus corporis
1. Medicina et vulnus sunt diversarum debuit puniri , et totum corpus corrumpi :
qualitatum cum igitur substantia Chri- ergo nulla pars mansit non corrupta.
sti medicina fuerit, cum vulnere non de- 2. Item, In generatione Seth non fuit
bet esse ejusdem qualitatis sed vulne nisi usus generationis actus : ergo quid-
ris fuit corruptio vitii : ergo qualitas sub- quid substantiæ Adæ venit in Seth , per
stantiæ Christi semper mansit sine hu- illum actum descendit : sed substantia
jusmodi corruptione. unde postea originaliter formatum est
2. Item, Habetur in libro Sapientiæ , corpus Christi , ab Adam venit in Seth :
VII, 30 Sapientiam non vincit malitia . ergo per illum actum descendit ergo.
Et ibidem , . 25 : Nihil inquinatum in per concubitum . Et quidquid descendit
eam incurrit : cum igitur sapientia Pa- per concubitum , lege concupiscentiæ est
tris Christus sit, videtur quod in sui cor- corruptum , ut dicit Augustinus ergo
poris substantiam numquam aliquid in- substantia corporis Christi ibi existens ,
quinatum incurrit . non ut in Christo permixta, fuit corrupta .
IN III SENTENT. DIST. II, A, ART. 6. 29
3. Item , In serie patrum aut fuit simi- AD ALIUD dicendum , quod Christo de- Ad 3.
litudo partium , aut dissimilitudo . Si pri- betur major puritas quæ sub Deo intelli-
mo modo , habeo propositum : quia cum gi possit, ita quod salvetur finis redem-
in serie eorum descenderit Christus , sub- ptionis quæ facta est per ipsum . Impu-
stantia corporis Christi non fuit imper- ritatem autem nullam facit , si de materia
mixta substantiæ corporum aliorum . Si in origine vitiata Christus puram mate-
autem fuit dissimilitudo in partibus , dis- riam sui corporis accepit . Ex hoc enim
similis substantiæ dissimilis est actus Christus numquam peccato subjacuit :
transfusionis , et dissimile est receptacu- licet cæteri cum quibus convenit in ma-
lum in quo servatur et custoditur : sed teria , peccato subjacuerint.
hujusmodi actum diversum transfusionis , AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 4.
et dissimile receptaculum impossibile est accipit materiam quæ est in lumbis non
invenire , etiam fingere volentibus : ergo absolute, sed cum comparatione ad eos
substantia corporis Christi a substantia quorum est materia et sic recipit con-
corporis aliorum non fuit distincta. jungibilitatem cum libidine necessario
4. Præterea, Secundum hoc Christus in quibusdam , et in quibusdam est im-
non descendisset nisi ab Adam , et a possibilis ad talem conjunctionem . Mate-
nullo aliorum , si hæc substantia servata ria enim ut relata ad Christum non pot-
distincta fuit in aliis tantum : quod est est subjacere legi concupiscentiæ , ut re-
contra Psalmum dicentem : « Ego hodie lata ad Levi non potest non subjacere.
genui te ' . Quod una Glossa exponit etiam Si autem absolute consideratur materia
de nativitate temporali . lumborum , tota subjacet legi concupi-
scentiæ et hoc modo loquitur Augusti-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod substantia nus , sicut infra patebit, cum de decima-
corporis Christi non distincta transfusa tione Christi quæretur .
est usque ad substantiam corporis glorio- AD ALIUD dicendum , quod primus ho- Ad 5.
sæ Virginis quod etiam ideo in utero mo materialiter fuit totus corruptus :
sanctificatum est, et postea a Spiritu unde medicina non fuit in ipso nisi se-
sancto purgatum : ut vitium propagatio . cundum potentiam tantum , scilicet quod
nis omnino ab ipso deleretur, quod in assumptione poterat purificari : et ideo
Christus sibi sociare dignatus est . illa objectio fundatur super frivolum .
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod me- Quod autem dicit , quod si totum corru-
dicina fuit corpus assumptum ut assump . ptum fuit , tunc fuit impossibile ad cu-
tum , et hoc non in qualitate medicinæ , rationem , dicendum, quod hoc etiam
sed secundum originalem materiam tan- falsum est : quia non fuit ita corruptum ,
tum fuit in pluribus et hoc sufficiebat . quin corruptio separabilis esset ab ipso,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod nihil inqui- non sicut in dæmone a quo corruptio
natum cucurrit in sapientiam umquam : separari non potest .
sed materia propaginis non habebat re-
lationem ad Christum nisi secundum
materiam , et non secundum corruptio-
nem ab ipsa purgandam per sanctifica-
tionem in utero , et adventum Spiritus
sancti et ideo etiam incurrere non po-
tuit sed tantum usque ad matrem cur
rebat sed incurrere in Christum non
potuit.
1 Psal. 11 , 7.
SOLUTIO . Dicendum , quod Christus Solutio .

sumpsit corpus cum pœnalitatibus suis .
Et de hoc infra proprius erit tractatus ,
ubi determinabitur quas pœnas Christus
assumpsit , et quid de quolibet statu ac-
ARTICULUS VII . cepit .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod tri- Ad 1 .
An Christus assumpsit tale corpus quale pliciter pœna est in corpore, scilicet
plantavit ? quantum ad meritum, et inducta est a
peccato, et non plantata a Deo : et quan-
tum ad justitiam vindicantem , et sic a
Deinde quæritur, Quale assumpsit cor- Deo justo judice est inflicta et quantum
pus ? ad principia contraria repugnantia sibi
Et videtur quod tale quale plantavit : invicem , et inducentia dissolutionem , et
1. Plantavit autem in immortalitate sic plantata est a Deo in hoc ipso quod
quadam ergo tale (ut videtur) assum- corpus ex contrariis fecit : quod enim
psit. ante peccatum non pugnaverint contra-
2. Præterea , Christi incarnatio ad ria , gratiæ debetur, non naturæ , gratiæ
hunc finem erat, ut quod in Adam per- (inquam) quæ est gratia innocentiæ, ut
didimus , recuperaret nobis : ergo in illo determinatur in libro Il Sententiarum ,
statu corpus nostrum assumere debuit . de statu Adæ ante peccatum .
3. Præterea, Effectus non videtur esse AD ALIUD dicendum , sicut dicit Augu- Ad 2.
sine causa quia Philosophus videtur stinus super Genesim, quod eamdem in
dicere , quod cessante causa cessat effe- specie immortalitatem quam in Adam
ctus sed pœna effectus culpæ est cum amisimus , non recuperamus in Christo :
ergo Christus fuerit immunis a culpa , sed illam ad quam Adam transferendus
videtur etiam immunis debuisse fuisse a erat si stetisset : et etiamsi eamdem recu-
pœna et ita non subjectum pœnali- peraremus , non tamen Christus eamdem
tatibus assumpsit . assumere debuit : quoniam per meritum
4. Item, Nihil nisi quod in nostra na- Christi recuperamus quod perdidimus :
tura plantavit, assumpsit : sed pœnam meritum autem hoc est in positione ani-
in nostra natura non plantavit : ergo pœ- mæ pro amicis et ideo mortalem esse
nam non assumpsit . PRIMA scripta est in oportuit.
Littera. SECUNDA scribitur, Sapient . 1 , AD ALIUD dicendum , quod sine dubio Ad 3.
13 , 16 Deus mortem non fecit. Impii pœna est effectus culpæ sed non opor-
autem manibus et verbis accersierunt tet quod culpa sit in eodem subjecto in
illam . quo est pœna , sed sufficit ut originaliter
Sed contra. SED CONTRA : sit in eadem natura . Dico autem origi-
1. Christus venit redimere : sed redem- naliter, ut scilicet in illo præcesserat in
ptio congrue fieri non potuit nisi per quo secundum originem tota natura fuit .
satisfactionem : satisfacere autem non AD ULTIMUM patet solutio per ante di- Ad 1
potuit qui pœnam pati non potuit : er- cta.
go pœnas nostras assumere debuit.
2. Item , Ad Hebr . 11 , 14 : Quia pueri
communicaverunt carni et sanguini , et
ipse similiter participavit eisdem , ut per
mortem destrueret eum qui habebat mor-
tis imperium .
IN III SENTENT. DIST. II, A, ART. 8. 31
quadraginta diebus citius exicrit ex ute-

ro quam alius parvulus , quod est contra
librum Sapientiæ , ubi dicitur novem
mensium tempore fuisse in utero sicut
ARTICULUS VIII . alius 2.
Qualiter corpus assumpsit Verbum Dei SOLUTIO . Dicendum ad hoc , quod sicut Solutio.
quod in nostra natura plantavit, id fides dicit , Christus accipiendo corpus in
est, an in viro perfecto, vel semine ? lineamenta formavit , et formando acce-
pit et univit simul tempore : sicut in ul-
tima parte istius distinctionis determina-
Tertio quæritur, Qualiter assumpsit ? bitur.
Et videtur dicere Jeremias , quod to- AD ID quod contra objicitur , dicen- Ad 1.
tum virum perfectum in lineamentis cor- dum quod semen ponitur pro natura hu-
poris, et perfectionem animæ secundum mana redimenda : semen enim Abrahæ
sapientiam et gratiam : quia , ut dicit, sunt filii Abrahæ . Sed ponitur semen
novum faciet Dominus super terram : Abrahæ, ut intelligatur ad Abrahæ be-
Fæmina circumdabit virum . Et hoc nedictionem pertinere .
tenet fides . AD RATIONEM primæ hæresis dicen- Ad 2.
SED HOC videtur esse contrarium sacræ dum , quod non valet : quia Christus li-
Scripturæ , cet lineamentatum corpus accepit , tamen
1. Ad Hebr. 1 , 16 : Nusquam enim lineamenta in ea quantitate non fuerunt
Angelos apprehendit , sed semen Abra- in quam crescunt lineamenta aliorum
hæ apprehendit : ergo videtur in semine parvulorum , quando nascuntur ex utero .
accepisse, et non in lineamentis perfe- Unde quod in aliis parvulis debetur ad
ctis. duo , hoc in Christo fuit ad unum . Tem-
2. Præterea , Ad hoc videntur sequi pus enim imprægnationis in aliis est ad
duæ hæreses quæ aliquando dictæ sunt , formationem lineamentorum , et ad in-
scilicet, quod Christus non crevit in ute- crementum eorum debitum in Christo
ro matris si enim in instanti conce- autem fuit tantum ad incrementum debi-
ptionis habuit lineamenta et organa pro- tum .
pter quæ habenda crescunt alii parvuli , Per hoc etiam patet solutio ad ratio-
videtur ipse non crevisse. Alia hæresis nem alterius hæresis : quia licet statim
est, quod Christus non fuit in utero ita lineamenta membrorum Christi corpus
diu sicut alius parvulus : quia in aliis habuerit , non tamen in quantitate ha-
quadraginta dies, ut dicit Augustinus , buit in qua fuerunt post quadraginta
formationi lineamentorum debentur : dies et ideo dies cum aliis habuit in
illud autem in uno momento in Christo utero ad incrementum debitum acquiren-
fuit perfectum ergo videtur , quod in dum .
' Jerem. xxx1 , 22 : Creavit Dominus novum su- tus sum caro, decem mensium tempore coagula-
per terram Fomina circumdabit virum . tus sum in sanguine, etc.
2
* Sapient . vII , 1 et 2 : In ventre matris figura-
B. De unione Verbi et carnis mediante anima.
Assumpsit ergo Dei Filius carnem et animam , sed carnem mediante ani-
ma . Unitum est carni per medium intellectum Verbum Dei . Tantæ enim
subtilitatis atque simplicitatis est divina essentia , ut corpori de limo terræ

formato uniri non congruerit , nisi mediante rationali essentia ' .
Illa autem unio inexplicabilis est adeo , ut etiam Joannes ab utero san-
2
clificatus , se non esse dignum fateatur solvere corrigiam calceamenti Jesu ² :
quia illius unionis modum investigare , aliisque explicare non erat suffi-
ciens.
Non sunt ergo audiendi , qui non verum hominem Filium Dei susce-
pisse dicunt, neque natum de fœmina , sed falsam carnem et imaginem
corporis simulatam ostendisse videntibus . In quem errorem prorumpunt :
quia timent quod fieri non possit , scilicet ne humana carne veritas et sub-
stantia Dei inquinetur : et tamen prædicant istum visibilem solem radios
suos per omnes fæces et sordes corporum spargere , et eos mundos et sin-
ceros servare . Si ergo visibilia munda visibilibus immundis contingi pos-

sunt et non coinquinari , quanto magis incommutabilis et invisibilis veritas
per spiritum animam , et per animam corpus suscipiens, totum hominem
sine sui commutatione assumpsit , et ab omnibus infirmitatibus liberavit 3.
Ecce hic dicit Dei sapientiam per spiritum assumpsisse animam , et per ani-
mam corpus. Spiritus enim , scilicet pars animæ superior , et majori simi-
litudine Deo propinquat quam anima , scilicet ipsa eadem secundum infe-
riorem partem , et anima magis quam corpus : et ideo non incongrue ani-
ma dicitur assumpta per spiritum , et corpus per animam .
1 Cf. JOAN DAMASCENUM, Lib . III de Fide orthodoxa , cap . 6 .

2 Joan. 1, 27 : Cujus , scilicet Christi , ego non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti.
3 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. de Agon . Christian . cap. 18 .
4 Edit . Joan . Alleaume habet : Spiritus sanctus pars animæ superior , etc.
IN III SENTENT. DIST. II , B, ART. 9. 33
ruptibile corporeum , et creatum incor-

ruptibile et incorporeum , quam deitas
et corpus et tamen illa duo uniuntur
per medium , scilicet per spiritum corpo-
DIVISIO TEXTUS . reum qui movetur in corpore ad modum
luminarium in mundo ergo videtur,
quod multo magis deitas et caro debeant
Deinde tractanda est secunda pars is- habere medium .
tius distinctionis quæ incipit , ibi , B , SED CONTRA : Sed contra.

« Assumpsit ergo Dei Filius, etc. »> 1. Quidquid aliquid per se facere po-
In qua Magister facit tria . Primo enim terit sine medio , si utitur medio illo , in
ostendit medium congruentiæ et rationis , illo medium erit superfluum sed deitas
per quod deitas unita est carni . Secun- se sine medio potest unire carni ergo
do , ostendit modum istius unionis esse medium erit superfluum .
inexplicabilem , ibi , B , § 2 : « Illa au- 2. Præterea , Videtur, quod non ha-
tem unio inexplicabilis est , etc. » Tertio , buerit animam Christus . Ad vitam enim
excludit errorem Manichæi dicentis Chri- non requiritur nisi quod est causa vitæ,
stum corpus phantasticum et non verum et quod est vitam suscipiens : deitas au-
accepississe , ibi , B, § 3 : « Non sunt er- tem præcipue est causa omnis vitæ , cor-
go audiendi, etc. >» pus autem suscipiens : ergo superfluam
habuit animam .
3. Præterea, Hoc videtur dicere Evan-
gelium cum dicit : Verbum caro factum
est . Non dicit aliquid de anima .
ARTICULUS IX . 4. Præterea, Unio redimens suffecit in
origine peccati sed origo peccati in
An in unione ad carnem indiguit carne est ergo videtur, quod suffecit
medio ? unio deitatis ad carnem .
5. Item , Christus venitre dimere propa-
ginem sed tantum secundum carnem
CIRCA PRIMUM autem horum sunt duo propagamur ergo secundum carnem
dubia quorum primum est, utrum dei- tantum est unio , et non secundum spi-
tas in unione ad carnem indiguerit meritum quia animas omnes Deus de no-
dio ? vo creat.
Secundum est, quale sit illud me- CONTRA : Contra.
dium ? 1. Totum totus assumpsit me , ut toti
mihi salutem gratificaret sed præcipua
.
CIRCA PRIMUM Sic objicitur : pars nostri est anima : ergo illam prin-
1. Extrema multum distantia non uni- cipaliter assumpsit.
untur nisi per medium aliquod : multum 2. Item, Præcipua mors erat in anima :
autem distant corporeum corruptibile ergo cum mortem destruere venerit , præ-
creatum, et incorporeum incorruptibile cipue assumere animam debuit .
increatum ergo non nisi aliquo medio
uniuntur talia autem sunt corpus et SOLUTIO . Dicendum, quod Christus as- Sclutio.
deitas ergo videtur, quod talis conjun- sumpsit animam, et corpus , et omnes
ctio indigeat medio . partes utriusque .
2. Item , Minus distant creatum cor- AD ID quod quæritur de medio , dicen- Ad object. 1 .
1 Joan, 1 , 14.
XXVIII 3
dum quod ibi medium aliquo modo est Quod non medium rei probatur hoc
unum ad alterum , sicut dicunt Sancti. modo :
AD ID autem quod contra objicitur , Medio rei sublato aufertur conjunctio

dicendum quod deitas ex parte sui non quæ illo medio tenebatur : sed in triduo
indiget medio sed congruebat medium anima non fuit conjuncta corpori : ergo
ex parte carnis , et hoc medium quale sit si fuit medium rei , deitas tunc non debuit
in sequenti articulo quæstionis determi- esse conjuncta corpori , quod falsum est :
nabitur. quia deitas fuit unita carni in sepulcro ,
Ad object. 2. AD ID quod objicitur, quod Christus et animæ in inferno .
non habuit animam , dicendum quod li- Si propter hoc dicatur ut fere omnes
cet deitas sit per se causa vitæ, tamen dicunt, quod est medium congruentiæ
non est causa vitæ, ut actus corporis tantum .
physici quia sic esset forma corpori CONTRA :
unita , et faciens compositionem : quod 1. Medio congruentiæ non posito in
absurdum est . Et talis causa vitæ exigi- esse , adhuc extrema unibilia sunt : sed
tur in vita naturali : unde non esset ve- non posita anima , extrema non sunt
rus homo si corpus tantum assumpsisset , unibilia ad finem redemptionis ergo
nec vita sua esset ut a forma et causa anima non est tantum medium congruen-
naturali sed potius esset per effectum tiæ . PRIMA patet per se : Quia congruens
miraculi, et non valeret nobis , eo quod est decens quidem et conveniens , sed non
ille talis non haberet convenientiam no- necessarium . SECUNDA probatur per sup-
biscum in natura speciei , et ideo debi- positionem sic : Ponamus Christum as-
tum nostrum solvere non potuisset . sumpsisse corpus sine anima , tunc
Ad ALIUD dicendum , quod caro in Christus non esset verus homo , et non
Ad object.3.
Evangelio ponitur pro toto homine : sed posset solvere debitum .
nominatur defectibilior pars , ideo ut os- 2. Præterea, Corpus sine anima inas-
tendatur Christum nullam partem no- sumptibile est , sicut creatura quæ tan-
stræ naturæ despexisse , et infirmiora tum habet vestigium .
nostra accepisse .
Ad object. AD ALIUD dicendum , quod licet pecca- ULTERIUS quæritur de hoc quod dicitur Quæst.
4 et 5. tum in posteris sit in origine in corpore ,
animam per spiritum assumpsisse : ani-
tamen primo tantum est ab anima , et ma enim et spiritus , id est , inferior et
etiam in posteris inficit animam . superior pars in anima , sunt una sub-
Item , In posteris non redimet tantum stantia , ut dicit Augustinus ergo unum
ab originali , sed etiam ab actuali : quia per aliud non est assumptibile a Deo.
nostra pœnitentia nihil valeret , si sua
satisfactio non occideret peccatum ante SOLUTIO . Dicendum ad primum quod solutio.
actuale , quod ut a causa prima ab ani- anima habet aliquid de medio rei . In
ma est. tenendo enim extrema habet rationem
medii congruentiæ sed in causando
unibilitatem in altero extremorum, scili-
cet in carne, ut probat objectio , sic ha-
ARTICULUS X. bet rationem medii rei et hoc extrahi-
tur a Littera, ubi dicit , quod corpori de
An sit medium rei vel congruentiæ ? limo terræ formato non conguit deitatem
uniri et hoc verum est, nisi secundum
quod corpus participet animam . Et sic
Secundo quæritur, Quale medium sit, patet solutio ad primum quæsitum .
utrum rei , vel congruentiæ ?
IN III SENTENT. DIST. II , B , ART. 11 . 35
Al quæst. AD ILLUD quod ulterius quæritur, di- carni vel homini : ergo videtur essen-
cendum , quod anima, ut dicit Philoso- tiam divinam significare .
phus , dicitur ab animando , et animat SED CONTRA Per hoc ly unitus non
per vires affixas organis , et illæ sunt ve- haberet se ad Deum , nisi sicut ad cau-
getabilis potentiæ et sensibilis , et illæ sam ergo sicut cum dico , Deus est
potentiæ nisi conjungantur rationali , de creator , sufficienter exponitur , cum dici-
se unibiles, scilicet deitati, non sunt : et tur , hoc est , Deus a quo est hæc creatu-
ideo quantum ad hoc quod rationalis fa- ra ita sufficienter exponitur , Deus est
cit eas unibiles , efficitur eis medium rei , unitus carni , id est, Deus est a quo est
sed in tenendo est medium congruentiæ : hæc unio vel caro , quod falsum est , cum
quia posito per impossibile quod ratio hæc unio secundum Augustinum , Deum
nalis separetur a sensibili, non propter faciat hominem, et hominem Deum :
hoc oporteret separari deitatem ab ea- ergo oportet , quod dicat aliquid plus. Et
dem , sicut quando separata fuit anima a quæro de illo plus, utrum ponatur circal
corpore , non propter hoc deitas separa- essentiam divinam vel non ? Si non :
batur ab eodem . tunc non facit unio illa Deum hominem ,
quod falsum est : quia nihil facit circa
hoc circa quod non ponitur . Si autem
ponitur circa Deum aut ab æterno est.
circa Deum ergo ab æterno fecit eum
hominem , cum ille sit ejus effectus , ut
ARTICULUS XI. dicit Augustinus . Si ex tempore : ergo
aliquid cœpit esse circa Deum , quod non
Quomodo se habeat unio Dei sive divi- ab æterno fuit circa ipsum, et sic varia-
næ essentiæ ad alias uniones in Chri- bilis est , ut videtur , quod absit.
sti incarnatione ? 2. Si forte dicatur, ut quidam dicunt ,
quod illa unio secundum rem ponitur
circa hominis naturam, et secundum in-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , tellectum ponitur circa Deum : sicut cum
ibi, B , §2 : « Illa autem unio inexplica- dicitur creator, dependentia quæ est
bilis, etc. » causa respectus , realiter ponitur circa
Et quæruntur tria , scilicet de modo creaturam sed quia respectus creaturæ
unionis ad naturalem unionem animæ
non potest intelligi nisi correlativum ejus
cum corpore . intelligatur, ideo ratio nostra ponit re-
Secundo quæritur, cujusmodi unum spectum circa creatorem, qui tamen non
sit istud unum ? est secundum rem . Si , inquam , sic dica-
Tertio , utrum illa unio excludat ratio- tur. CONTRA Aliter est relativum pater ,
nem Manichæi , vel non ? et aliter filius quia pater est causa filii :
similis autem similitudinem ponit in
CIRCA PRIMUM proceditur sic : utroque similium , et non dicit unum ma-
1. Dicimus communiter, quod Deus gis dependentiam ad alterum quam reli-
est unitus carni quæratur ergo , quid quum . Similiter relationem dicit unio ,
significat ly unitus ? Et videtur quod di- quæ non significatur magis esse in altero
vinam essentiam connotando effectum in unitorum quam in reliquo : unde non est
creatura , per hanc regulam : Omne di- simile de unione et creatore .
ctum de Deo ex tempore ex compara- 3. Præterea, Cum istius unionis sit
tione ad creaturam , significat essentiam facere unum , circa quod non ponitur se-
divinam connotando effectum in crea- cundum rem , circa hoc non erit ejus
tura tale est cum dicimus , est unitus effectus si ergo circa Deum realiter
non ponitur, non erit in Deo ejus effe . quenti Deum : quia licet sit ab ipso , quia
ctus , et ita realiter hæc non esset vera , Deus facit eam , non tamen significatur
Deus est homo , quod falsum est. ut ab ipso , et ideo bene concedo quod
non est simile de creatore et creatura .
Quæst. ULTERIUS quæritur , Si hæc unio sit AD ALIUD dicendum , quod non ab Ad 2.
creator vel creatura ? Si creator, tunc vi- æterno fuit in Deo : quia unio creaturæ
detur quod ab æterno fuerit : si creatura , est et creatura, nec significatur ut reali-
tunc quæritur, secundum quid fuit in ope- ter in ipso , quia circa eum non est cau-
ribus sex dierum . Si dicatur, quod in ra- sa relationis illius quæ est mutatio , sed
tione causali vel substantiali , tunc con- potius ut in ipso secundum rationem ex
junctio adhuc videtur esse naturalis , quod consequenti , ex eo quod aliud secundum
falsum est.
illam relationem se incepit habere ad
ipsum .
Solutio . SOLUTIO . Sine præjudicio dicendum , AD ID quod objicitur , quod non facit Ad 3.
quod aliud est cum dicitur, unio , et aliud unum nisi in eo circa quod ponitur se-
est unitus : sicut aliud est creatio , et aliud cundum rem, dicendum quod non ideo
creator : creatio enim dicit relationem facit unum quod æqualiter secundum
prout est media inter creatorem et crea- rem ponatur in utroque unitorum , sed
turam , quæ secundum rem tenet se in potius ex consequenti respicit alterum
creatura , et ideo non significat divinam unitorum , ut dictum est : quia scilicet
essentiam , non est divina essentia . Simi- homo unum cum Dei Filio esse non pot--
liter unio dicit relationem quæ media est est , nisi etiam non tantum intelligatur,
habitudo inter Deum et hominem, et non sed etiam sit e converso , ita tamen quia
est divina essentia , sed secundum rem illud causatur ex eo quod creatum sic se
radicatur in hominis natura . Si autem habeat ad creatorem, non autem quod
dico , Deus est unitus , significat ly uni- creator se aliqualiter quantum est de se
tus habitudinem Dei et divinæ essentiæ habeat aliter quam habuit ab æterno , et
in persona Filii ad hominis naturam , quantum ad hunc modum unio ineffabi-
quæ est ex consequenti secundum ratio- lis et inintelligibilis est, ut dicit Joannes
nem in Deo , et non ut primo , quod sic Damascenus .
patet. Unio quæ est relatio , est habitu-
do media inter Deum et hominem ergo AD ILLUD quod ulterius quæritur, Se- Ad quæst
causatur ab aliqua mutatione vel immu- cundum quid fuit in operibus sex die .
tatione non autem hic mutatur nisi narum ? Dicendum, quod secundum quod
tura hominis quæ assumitur : ergo causa radicaliter fundatur in creatura , fuit ibi
relationis quæ est mutatio , non inveni- in ratione causali materiæ , quæ tamen
tur nisi ex parte naturæ hominis , et ideo ratio causalis nihil aliud est quam ratio
relatio illa radicatur in natura hominis :
obedientiæ qua de creatura fieri potuit.
sed quia homo cum Deo unum esse non quod Creator per suam potentiam voluit ,
potest, nisi per consequens Deus unum non quod per naturam vel Angelum pos-
sit cum homine, ideo e converso unio sit produci , et sic adhuc manet miracu-
attingit secundum rationem hoc modo losa.
Deum , licet ipse secundum rem non mu-
tetur , sed uno modo se habeat et hoc
fit ideo , quia aliquid mutatur ad ipsum
hoc modo mutationis qui est unio .
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod cum
dicitur Deus unitus , intelligitur unio se-
cundum rationem attingens ex conse-
IN III SENTENT. DIST. II, B, ART. 12 . 37:
ergo est minus unum . Sed Christus est

unum unitate personæ : ergo ipse minus
habet de uno quam unum ex subjecto et
accidente .
ARTICULUS XII.
PRÆTEREA quæritur, Utrum magis Quæst,
Ad cujus unitatis similitudinem dicitur uniantur naturæ in persona Christi , vel
hæc unio sive unitas ? tres personæ in una natura divina ?
Et videtur quod sic : quia tanta est
unio in persona , quod Deum facit ho-
Secundo quæritur, Cujusmodi unum minem , et hominem Deum : et quid-

sit istud unum ? quid convenit huic homini, convenit
Videmus enim , quod ex materia et Filio Dei , et e converso : hoc autem non
forma fit unum in natura , similiter ex est in divinis non enim una persona fit
accidente et subjecto fit unum, similiter alia propter unionem naturæ cum eis :
tres personæ in essentia una sunt unum : nec quidquid convenit uni personæ, con-
et quæritur, ad similitudinem cujus venit et aliis necessario .
SED CONTRA : Sed contra,
unitatis sit istud unum ?
1. Dicit Bernardus in libro V de Con-
1. Patet autem , quod non ad simili-
tudinem primæ unitatis : quia illa sunt sideratione , quod inter omnia una arcem
unum unitate formæ perficientis poten- tenet unitas Trinitatis .
tiam Christus autem non sic est unum , 2. Præterea , Quanto aliquid simpli-
quia ipse est unum unitate personæ et cius est, tanto magis est unum : sed
duas habet naturas . simplicissimum esse tres personæ habent
Similiter non videtur esse unitas acci- in divina natura : ergo maxime sunt
dentis cum subjecto : quia neutra natu- unum in ipsa.
rarum in Christo est alterius accidens .
2. Item , Quanto magis distant unita , SOLUTIO . Dicendum , quod Christus est Solutio.
Ad 1.
tanto minus sunt unum quæ uniuntur , unum unitate personæ æternæ et ideo
quia dicit Philosophus quod habentium ipse magis est unum quam aliquod
symbolum , facilior est transmutatio ad unum naturæ , et ideo nulli illorum uno-
invicem sed plus distant naturæ quarum est similis sua unio : et hujus hæc
rum alia est creata , alia increata, quam est ratio : quia unum in natura est se-
illæ quarum una est accidens , alia sub- cundum ea quæ ordinant ad finem illius
stantia : ergo videtur , quod unio natura- quod unitur et componitur unde tot
rum in Christo habeat minus de uno , exiguntur ad unum hominem , quot exi-
quam unio subjecti et accidentis . guntur ad perfectionem ejus secundum
3. Item, Cum de multis dicatur unum , finem naturæ qui est ratiocinari et ideo
ipsa una inter se ordinata sunt : unum exiguntur esse , vivere , sentire , intelli-
enim ex materia et forma magis est gere . Similiter illa exiguntur ad unum
unum quam unum ex subjecto et acci- quod est Christus , quæ sufficiunt ad
dente , sicut dicimus individuum unum . finem redemptionis ad illum autem (ut
Cum igitur persona addat etiam proprie- supra habitum est) exiguntur ut debeat ,
tatem pertinentem ad dignitatem aut na- et sic exigitur ut homo sit exigitur
turæ, sicut quodlibet individuum ratio- etiam ut possit, et quoad hoc exigitur ut
nalis naturæ est persona , vel etiam di- Deus perfectus sit et ideo Deus et ho-
mo unus est Christus .
gnitatem civilem , sicut dicimus prælatos
AD ALIUD dicendum , quod virtus unius Ad 2.
personas, videtur unum personæ esse
non accipitur secundum distantiam uni-
post unum ex subjecto et accidente :
38 D. ALB . MAG. ORD. PRÆD.
torum tantum , sed etiam secundum vir-

tutem unientis et ideo licet plus distent
natura creata et increata , quam aliquæ
naturæ creatæ , tamen plus uniuntur
propter infinitam virtutem unientis . ARTICULUS XIII.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod verum est

quod unitas personæ minima est in illis Quale unitum est Christus , aut qua uni-
tate Christus dicitur unum ?
in quibus fit unio in personali proprie-
tate consequente secundum naturam vel
tempus unitatem suppositi ex materia
et forma, et unitatem subjecti ex sub- Deinde quæritur de hoc quod tertio
jecto et accidente : sed hic non est ita, loco dicit, ibi , B , § 3 : « Non sunt ergo
imo fit unio in personam existentem, audiendi, etc. »
quia in personam æternam : et ideo ista Videtur enim , quod teneat ratio Ma-
major est aliis unionibus secundum na- nichæi : quia
turam existentibus . 1. Si aliqua duo omnino idem sunt
in re, quidquid secundum rem convenit
Ad queest. AD ULTIMUM dicendum, quod maxima uni , convenit et alii : sed Filius Dei se-
Ad object.1 . cundum rem omnino idem est cum di-
unio est trium personarum in una essen-
tia . Post hanc autem unio trium natura . vina natura, et e converso : ergo quid-
rum , scilicet corporis , et animæ, et dei- quid secundum rem convenit Filio Dei ,
convenit et naturæ divinæ : sed si car-
tatis in una persona : quia personæ sim-
nem veram assumpsit , convenit Filio
plicius esse habent in natura divina , sed
naturæ componuntur , et diversæ sub- Dei esse natum , passum , lassatum , esu-
stantialiter manent in persona . rientem , et hujusmodi : ergo hoc conve-
AD ID autem quod contra objicitur, nit naturæ divinæ et ita inquinatur
Ad object.2.
dicendum quod hoc non impedit simpli- humana carne , ut videtur.
2. Præterea , Non videtur conveniens
citatem naturæ , quod ea quæ conve-
niunt uni personæ non conveniunt alii exemplum quod ponit de radiis solis :
quia hoc est propter oppositionem rela- quia illi non uniuntur fæcibus .
tionis , et non propter naturæ divisio- 3. Præterea , Videmus quod etiam spi-
nem . Sed in persona naturæ non ma- ritualis substantia quæ simplicior est
nent tantum distinctæ : sed etiam sub- quam radii solis , passibilitatem , vel
stantialiter differentes . Sed unio in per- compassibilitatem contrahat a corpore
sona iterum vincit alias naturales uniones cui unitur, ut anima rationalis ergo
creaturarum quia in illis uniuntur di- videtur , quod similiter fiat in unione di-
versa in actum consequentem qui nul- vinæ naturæ et humanæ .
lius est præcedentium , nec aliquid eo-
rum sed quando uniuntur naturæ in SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod solutio.
persona Christi , unitur natura assumpta idem re sunt essentia divina et persona :
non tamen sunt idem in modo intelli-
in unientem , non in aliquod tertium
consequens unionem eorum . gendi et attribuendi . Non distingui enim
attribuitur essentiæ , distingui vero per-
sonæ et personæ generare et generari ,
sed non essentiæ : et ideo quæ ad alte-
rum sunt, conveniunt personæ , et non
essentiæ sed nasci, pati , et hujusmodi ,
vim distinguentium habent, ut supra
habitum est : et ideo ista non conveniunt
IN III SENTENT. DIST. II , C. 39
essentiæ divinæ et quantum ad Theo- venientia , sed potius gratia naturæ hu-
logum est mutatio prædicamenti , quia manæ cum igitur natura humana op-
mutatur quis in quid. positionem et distinctionem habeat in
Si forte dicatur , quod secundum hoc Christo ad divinam , eo ipso quod conve-
etiam essentiæ divinæ non convenit in- niunt gratia humanæ, gratia divinæ non
carnari : dicendum secundum supra conveniunt ergo nec divinæ . Et sic se-
dicta, quod non convenit ei primo , imo quitur, Christus est passus : ergo divina
personæ primo convenit, et essentiæ ut natura non est passa.
est idem personæ . Sed non simile de AD ID quod objicitur de exemplo , di- Ad 2.
incarnari , et pati , et nasci , et hujusmo- cendum quod exemplum conveniens est :
di : quia incarnari non dicit nisi carni propter hoc enim quod cœlestium cor-
sociari , quod est esse per se in alio , id porum et inferiorum non est materia
est in eo quod alterum est in modo attri- una, ideo unum non agit in aliud im-
buendi . Sed nasci , pati , et hujusmodi , mutando secundum speciem : ergo multo
dicunt actus vel passiones ex carne con- minus quorum nulla est convenientia
sequentes et ideo immediate sunt per- nec in materia nec in alio univoco , sicut
sonæ gratia naturæ humanæ , et non se habet natura divina ad omnia creata :
per se . Cum autem naturæ maneant in et sic non incurrit aliquid inquinatum in
Christo distinctæ, et etiam proprietates eam .
earum , sequitur quod non conveniant AD ID quod objicitur de anima ratio- Ad 3.
hæc divinæ naturæ . Cujus probatio hæc nali , dicendum quod secus est : quia li-
est : Cum essentiale prædicabile prædi- cet illa non habeat materiam ex qua
catur de aliquo , eo ipso quod illud poni- sit , tamen habet materiam in qua sit
tur de illo esse , oppositum illius prædi- sicut motor et forma : et ideo unitur
cati removetur ab eodem subjecto : ut illi , et afficitur ex illa . Sic autem non
cum dicitur, Homo est animal , possum in materia est deitas : sed potius sociata
eo ipso inferre : ergo nec est lapis , nec distincta manens ad perficiendam unio-
lignum , nec hujusmodi . Ergo similiter nem in persona , cui propter unionem
cum dicitur, Christus natus, passus , ista conveniunt ista, nasci , pati , etc.
sunt prædicata non per se Filio Dei con-
C. Quod Verbum simul assumpsit carnem, et animam neque caro prius est
concepta quam assumpta .
Si autem quæritur, Utrum Verbum carnem simul et animam assumpse-

rit , an prius animam quam carnem , vel carnem quam animam : et utrum
caro illa prius fuerit in utero Virginis concepta , et postea assumpta ?

Verissime et absque ulla ambiguitate dicitur, quia ex quo Deus hominem
assumpsit, totum assumpsit , simulque sibi univit animam et carnem nec
caro prius fuit concepta, et postmodum assumpta , sed in conceptione as-

sumpta , et in assumptione concepta . Unde Augustinus in libro de Fide ad
Petrum : Firmissime tene , et nullatenus dubites , non carnem Christi sine

divinitate conceptam in utero Virginis priusquam susciperetur a Verbo :
sed ipsum Verbum Deum suæ carnis acceptione conceptum , ipsamque
carnem Verbi incarnatione conceptam ' . Idem in libro de Trinitate : Non
esset Dei hominumque mediator, nisi esset idem Deus, idem homo in
utroque unus et verus quam servilem formam a solo Filio susceptam , tota
Trinitas (cujus una est voluntas et operatio) fecit . Non autem in utero
Virginis prius caro suscepta est, et postmodum divinitas venit in carnem :
sed mox ut Verbum venit in uterum , servata veritate propriæ naturæ
factum est caro et perfectus homo , id est , in veritate carnis et animæ natus
est . De hoc etiam Gregorius in Moralibus ait : Angelo nuntiante et
Spiritu adveniente , mox Verbum in utero , mox intra uterum Verbum

caro 3 .
templum a Judæis destructum triduo se

resuscitaturum esse dicebat , numerus ipse
senarius pro anno positus esse intelligi-
tur : dixerunt enim , Quadraginta et sex
ARTICULUS XIV . annis ædificatum est templum , et quadra-
gies sexies seni fiunt ducenti septuaginta
An Christus simul sibi corpus formavit , sex , qui numerus dierum complet novem
consolidavit, et univit ? menses et sex dies : qui tamquam decem
menses parientibus fœminis imputantur :
non quia omnes ad sextum diem post
Deinde veniendum est ad tertiam par- nonum mensem perveniunt, sed quia
tem in qua Magister determinat , utrum ipsa perfectio corporis Domini tot diebus
simul tempore assumpsit corpus et ani- ad partum perducta comperitur, sicut a
mam ? et incipit , ibi , « Si autem quæritur, majoribus traditum suscipiens Ecclesiæ
Utrum Verbum , etc. » custodit auctoritas : octavo enim kalen-
In isto autem capitulo determinatur , das Aprilis conceptus creditur , quo et
quod simul Christus formavit et univit passus . Ergo videtur, quod tanta fuit
sibi corpus et Littera per se patet . successio dierum in formatione corporis ,
Sed dubium incidit de hoc quod dicit , quod non totum factum est semel et
quod simul formavit et univit sibi cor- simul.
pus . 3. Item , Cum in aliis sit conversio ,
Dicit enim Apostolus , quod per omnia formatio , consolidatio , lineamentorum
debuit fratribus assimilari * : ergo videtur, distinctio , et earundem in componendo
quod in modo assumendi corpus , et ita corpus ordinatio , qualiter hæc omnia
prius debuit formare , et postea unire . simul potuerunt fieri cum unione ? unio
2. Item , Augustinus in libro IV de Tri- enim videtur anteponere animationem ,
nitate dicit : Nec immerito in ædifica-
animatio autem præsupponit sibi alia.
tione Dominici corporis in cujus figura
1 S. AUGUSTINUS , Lib. de Fide ad Petrum , cap . 35 .

cap. 18 . Ad Hebr . 11 , 17 : Debuit per omnia fratribus
2 IDEM, Lib . I de Trinitate , cap . ult. similari, ètc.
3 S. GREGORIUS , Lib. XVIII de Moralibus, S. AUGUSTINUS, Lib. IV de Trinitate; cap. 5 .
IN III SENTENT. DIST. II, C, ART. 14. 41
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod omnia ista natura fit, non est elevatum supra natu-
simul facta sunt : unde confortando et ram , et ita non esset Deus : unde hoc
formando , solidando et distinguendo non expediebat nobis .
membra , et componendo corpus et ani- AD ALIUD dicendum , quod auctoritas Ad 2.
mando , sibi univit, et e converso uniendo Augustini loquitur de tempore quo corpus
omnia illa fecit. Domini ad quantitatem debitam est de-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod per ductum, et non intendit, quod successive
omnia similis fuit fratribus quæ nobis habuerit formationem sicut alia corpora .
expediebant, sed non in his quæ defe- AD ULTIMUM dicendum , quod omnia Ad 3 .
ctum important. Si enim successive ita simul facta sunt , propter infinitam virtu-
formatum fuisset corpus ejus , tunc fuis- tem operantis Spiritus sancti , qui potest
set operatione naturæ factum , et non ea simul quæ natura etiam successive
•
opere Spiritus sancti . Quidquid autem non potest .
:
42 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD.
DISTINCTIO III .
De Christi conceptione.
A. De carne quam Verbum assumpsit, qualis ante fuerit, et qualis assumpta sit ?
Quæritur etiam de carne Verbi, An priusquam conciperetur, obligata
fuerit peccato , an et talis assumpta fuerit a Verbo ? Sane dici potest, et

credi oportet , juxta Sanctorum attestationes , convenientiam ipsam prius
peccato fuisse obnoxiam sicut reliqua Virginis caro : sed Spiritus sancti
operatione ita mundatam , ut ab omni peccati contagione immunis uniretur
Verbo, pœna tantum, non necessitate, sed voluntate assumentis rema-
nente .
Mariam quoque totam Spiritus sanctus in eam præveniens , a peccato

prorsus purgavit, et a fomite peccati etiam liberavit , vel fomitem ipsum
penitus evacuando (ut quibusdam placet) vel sic debilitando et extenuan-

do , ut ei postmodum peccandi occasio nullatenus exstiterit . Potentiam
.
quoque generandi absque viri semine Virgini præparavit . Ita enim verba
Evangelii docent, ubi Angelus Virginem alloquens ait : Spiritus sanctus
superveniet in te , et virtus Altissimi obumbrabit tibi . Ideoque et quod na-

scetur ex te sanctum , vocabitur Filius Dei ¹ . Cui sacra Virgo respondit :
Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum . Quod exponens
Joannes Damascenus ait : Post consensum autem sanctæ Virginis Spiritus.
sanctus supervenit in eam , secundum verbum Domini quod dixit Angelus ,
purgans ipsam , et potentiam deitatis Verbis receptivam præparans , simul
autem et generativam . Et tunc obumbravit ipsam Dei Altissimi per se

3
sapientia et virtus existens , id est, Filius Dei Patris poovaios , id est ,
¹ Luc. 1 , 35.
Luc. 1, 88.
3 Edit. J. Alleaume, Patri.
IN III SENTENT. DIST. III , A. 43
consubstantialis , sicut divinum semen . Et copulavit sibiipsi ex sanctissimis
et purissimis ipsius Virginis sanguinibus , nostræ antiquæ conspersionis

carnem animatam anima rationali et intellectiva non seminans , sed per
Spiritum sanctum creans : quare simul caro , simul Dei caro , simul
caro animata rationalique et intellectu , simul Dei Verbi caro ani-

mata rationalis et intellectiva ' . Ex his perspicuum fit quod ante diximus ,
carnem scilicet Verbi simul conceptam et assumptam , eamdemque , imo
totam Virginem , Spiritu sancto præveniente , ab omni labe peccati

castificatam . Cui collata est potentia novo more generandi , ut sine coitu
viri, sine libidine concipientis in utero Virginis celebraretur conceptus

Dei et hominis . Illa enim caro quam Deus de Virgine sibi unire dignatus
est, sine vitio concepta , sine peccato nata est. Hanc tamen carnem non
cœlestis , non aereæ , non alterius cujusque putes esse naturæ, sed ejus ,
cujus est omnium hominum caro² .
dus conceptionis , quia sanctificatio ejus

disposuit ad conceptionem . In secunda
DIVISIO TEXTUS . vero , quia Beata Virgo secundum totam
suam carnem obnoxia fuit peccato in pa-
rentibus, quæritur, Utrum Christus vel
« Quæritur etiam de carne Christi, An caro Christi secundum obnoxietatem
priusquam conciperetur, etc. » peccati et signum obnoxietatis quod est
Hic incipit tertia pars quæ est de con- decimatio , fuit in lumbis Patrum , sicut
junctione assumentis , et assumpti , et Abrahæ , et aliorum ? ibi , C , « Cum au-
durat usque ad sextam distinctionem. tem illa caro , cujus excellentia , etc. »
Continet ergo tres distinctiones , secun- Quia vero dictum fuit in prima parte ,
dum quas distinguitur in tres partes , se- quod Christus carnem factam univit sibi ,
cundum quod tria exiguntur ad conjun- ideo in tertia parte objicit contra , et sol-
ctionem . Quorum primum est dispositio vit , ibi , E , « Illi autem sententiæ qua
debita in assumpto : et de hoc agitur in supra diximus , etc. »
ista distinctione tertia . Secundo , quod sit Prima harum adhuc in tres subdividi-
aliquid operans et conjungens conjungitur : in quarum prima ostendit carnem
bilia : et hoc in distinctione IV, quæ in- assumptam antequam assumeretur , fuisse
cipit ibi , A, « Cum vero incarnatio , etc. » carnem Virginis , et peccato obnoxiam .
Tertio , exigitur unio in hypostasi et per- In secunda , ostendit modum sanctifica-
sona et de hoc agitur in quinta distin- tionis et conceptionis Christi in gloriosa
ctione , ibi , A , « Præterea inquiri opor- Virgine , ibi , A , § 2 : « Mariam quoque
let, etc. »> totam Spiritus sanctus , etc. » In tertia,
Prima harum partium quæ tota in hac probat Beatam Virginem ex tunc omni
distinctione tertia terminatur, dividitur peccato caruisse , ibi, B , «< Quod autem
in tres partes in quarum prima expla- sacra Virgo ex tunc, etc. »
natur sanctificatio Beatæ Virginis , et mo- Littera primæ partis per se patet .
1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib . III de Fide 2 Cf. S. AUGUSTINUM, lib. de Fide ad Petrum ,
orthodoxa, cap. 2. cap. 2, in medio.
sibi, non determinavit ut obnoxiam , sicut

fuit in decimis, et ratione medicinæ , et
hujusmodi quæ promulgavit fides de
carne Christi .
ARTICULUS I.
An caro Christi antequam assumeretur,

fuerit obnoxia peccato ?
ARTICULUS II .
Oritur autem hic dubium de hoc quod An Christus non naturaliter, sed volun-
concedit, carnem Christi antequam assu- tarie passus sit ?
meretur, peccato obnoxiam .
1. Antequam enim assumeretur fuit in
lumbis Patrum : et non fuit nisi sicut Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
medicina vulneris , ut dicit Augustinus : ibi , A, circa initium : « Pœna tantum ,
ergo non fuit obnoxia peccato : quia ob- non necessitate , etc. »
noxium peccato non est medicina. Ex hoc enim videtur sequi , quod Chri-
2. Item, Non conceditur, quod Chri- stus non naturaliter, sed voluntarie pas-
stus fuerit in lumbis Patrum secundum sus sit quod etiam voluerunt quidam
legem concupiscentiæ : lex autem con- habere ex illo verbo Isaiæ, LII , 7 : Obla-
cupiscentiæ est causa obnoxietatis pec- tus est, quia ipse voluit.
cati : ergo non debet concedi , quod etiam
ante fuit obnoxia peccato . Sed quia infra proprius tractatus erit Solutio.
3. Item, Non conceditur, quod caro de hoc , dicendum quod pæna dicitur
Christi in carne Virginis vel Patrum de- pœnalitas in corpore passibili, quam
cimata fuerit : ergo multo minus concedi Christus quidem primo voluntate et non
debet , quod in eis obnoxia fuit peccato . necessitate assumpsit : quia poterat cor-
poris naturam ita separasse a compassi-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod caro Christi bilitate , sicut separavit a peccato , si vo-
dupliciter potest accipi , scilicet materia- luisset sed postquam primo voluntarie
liter tantum secundum potentiam indis- hanc pœnalitatem assumpsit, postea na-
positam ad unionem : et sic ipsa fuit in- turaliter et necessitate naturæ habuit,
distincta a reliqua Virginis carne in Vir- vel naturaliter secundum esse passus
gine , et a reliqua Patrum carne in Pa- fuit incommoda : sicut accedens ad ignem ,
tribus , et sic fuit obnoxia peccato : et ita voluntarie quidem accedit : sed postea-
intelligit hoc quod Magister dicit . quam accessit, non voluntarie, sed na-
Potest etiam intelligi caro Christi in turaliter igne calescit .
quantum Christi , vel cum relatione ad
Christum et sic non fuit umquam ob-
noxia peccato , sed semper medicina vul-
neris , nec umquam decimata , ut infra ARTICULUS III.
patebit .
Et per hoc patet solutio rationum quæ An Beata Virgo sanctificata sit in utero ,
ducuntur ad propositum : quia illæ acci- vel ante uterum ?
piunt carnem Christi sicut Christo de
terminatam forma Christi , vel fide . Et
quando fuit sub forma Christi, non fuit « Mariam totam quoque Spiritus san-
obnoxia . Fides autem determinans eam ctus , etc. >>
IN III SENTENT . DIST. III, A, ART. 3. 45
concedi potuit, concedebatur matri quæ

In isto capitulo quatuor dicuntur . Pri-
mum est de sanctificatione gloriosa Vir- gratia plena fuit : ergo Christus ei hoc
ginis . Secundum est de modo conceptio- concessit .

2. Item, Anselmus : « Decebat ut Virgo
nis ejus, ibi, « Potentiam quoque gene-
randi , etc. » Tertium est, ex quo , ut illa quam Deus Filio quem corde geni-
videtur , corpus Christi formatum fuit , tum ut seipsum diligit, matrem præpa-
ibi, « Tunc obumbravit ipsam Dei, etc. » ravit, ea puritate niteret qua major sub
Quartum est, quid concepit , quia verum Deo nequit intelligi : » sed habuisse ori-
corpus et animam et ideo error Mani- ginale et amisisse , non est major puritas
chæi convincitur , ibi , « Caro animata quæ sub Deo intelligi potest , quia major
rationalique et intellectu , etc. >> intelligitur numquam habuisse : ergo
hoc concessum est matri , cui concedeba-
CIRCA PRIMUM horum , incidit quæstio tur quidquid concedi potest : quod acci-
de sanctificatione Beatæ Virginis . Et pitur ex verbo quod in III Reg. 11 , 20 ,
quæruntur breviter octo , scilicet , An Salomon dixit matri : Pete , mater mea :
sanctificata fuerit in utero , vel ante ute- neque enim fas est ut avertam faciem
rum ? suam, scilicet me quidquid denegare
Secundo , An in utero ante animatio- tibi .
nem , vel post ? 3. Item, Ecclesia cantat , quod Heva fuit

Tertio , An post animationem , vel ante via mortis , et Beata Virgo via vitæ :
ergo sicut illa mortis , ita ista vitæ sed
nativitatem , vel post ?
Quarto , Quanta fuit sanctificatio ejus illa mortis fuit existentibus in lumbis :
in utero ? ergo ista via vitæ existens et existentibus
Quinto , Quid addidit , sanctificatio ex in lumbis .
præventu in eam Spiritus sancti , et ex SED CONTRA : Sed contra.
inhabitatione Filii ? 1. Augustinus : « Non potest bene esse
Sexto , de doctrina sanctificationis ejus , qui non est : » sed sanctificatum esse ,
et Jeremiæ et Joannis , qui etiam sancti- est bene esse : ergo non convenit non
ficati sunt in utero. existenti .
Septimo , Utrum gratia sanctificatio- 2. Præterea, « Quidquid erat in lum-
nis in utera confirmet sanctificatos , et bis ut peccato non obnoxium , erat me-
præcipue utrum confirmaverit ipsam , ita dicina vulneris , » ut dicit Augustinus :
quod postea peccare non potuerit ? ergo si Virgo fuisset in lumbis , ut peccato
Octavo et ultimo , In quo differt gratia non obnoxia , fuisset medicina vulneris :
sanctificationis in utero a gratia sancti- sed una efficaci medicina habita , alia su-
ficationis quæ est in sacramentis ? et, perfluit : ergo superflua esset incarnatio
Utrum sanctificati in utero ad sacramenta Christi .
teneantur ? 3. Prætera, In Ecclesia non est nisi
caput et membra capiti convenit redi-
AD PRIMUM proceditur sic : mere tantum : ergo membris convenit re-
1. Dicit Apostolus , quod omnes in dimi . Cum igitur Beata Virgo fuerit mem-
Adam peccaverunt ' , qui fuit forma præ- brum , sic ipsi convenit redimi : sed dicit
varicationis omnium cum ergo Deus Augustinus , quod cuicumque convenit
pronior sit ad miserendum quem ad redimi, in lumbis Patrum est ut ob-
condemnandum, omnes in Adam vel noxium peccato : ergo Beata Virgo in
aliqui satisfacere potuerunt , et quidquid lumbis Patrum non poterat sanctificari .
1 Ad Roman. v, 12 : Propterea sicut per unum peccatum mors : et ita in omnes homines mors
hominem peccatum in mundum intrarit, et per pertransiit, in quo omnes peccaverunt.
46 D. ALB . MAG . ORD. PRÆED.
Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod tribus de

Ad 1. et 3.
causis Beata Virgo , et quilibet alius non
potest sanctificari in parentibus : qua-
rum una est , quod gratia sanctificationis
non habet ortum a parentibus , et ideo
in eis transfundi non potest : sed pecca- ARTICULUS IV .
tum habet ortum , et ideo transfunditur
propagatione naturæ . An caro Beatæ Virginis fuit sanctificata
Et per hoc patet solutio ad primum et ante animationem, vel post ?
ad tertium .
Secunda causa : Ut dicit Augustinus ,
ex libidine in propagatione tamquam filia Secundo quæritur, Utrum caro ejus
peccati innascitur causa peccati in car- sanctificata fuerit ante animationem , vel
ne et hoc idem dicit Augustinus . Li- post ?
bido autem hæc non est separabilis 1. Hoc enim quidam præsumpserunt
a concupiscentia mixtionis seminum , dicere , scilicet quod contraxit quidem
et ideo innascitur peccatum : et ideo originale in causa et materia corporis :
quia Virgo Beata per hanc legem concu- sed quia Spiritus sanctus et anima simul
piscentiæ fuit in lumbis Patrum, quia venerunt ad corpus , et Spiritus sanctus
futura erat venire in uterum matris suæ , omnibus mobilibus mobilior est , ideo
non habuit in illis possibilitatem ad gra- prævenit animam in introitu corporis ,
tiam . et emundavit ut animam originali reatu
Tertia causa est, quia caro non est inficere non posset.
particeps gratiæ gratum facientis nisi per 2. Et hoc nituntur probare sic : Beata
animam distinctam : et ideo in lumbis Virgo significatur per arcam, et anima
Patrum nemo fuit secundum animam ejus per urnam auream , et gratia ejus
susceptibilis gratiæ. per manna : ergo cum arca circumtecta
Ad 2. AD ID quod objicitur de Anselmo , di- fuit ex omni parte auro antequam urna
cendum , quod illa puritas non intelligi- poneretur in ea , caro fuit præventa mun-
tur per comparationem ad ante , sed ad ditia Spiritus antequam anima venisset
post. Habetur enim originale per compa- ad ipsam .
rationem ad ante unde contrahitur , et 3. Præterea , Ut habitum est, major est
per comparationem ad post, quia ad puritas ejus , quæ potest esse sub Deo :
malum inclinat . Christus autem Deus sed hæc est ut in causa habeat et non in
homo non habuit secundum compara- reatu , cum Filius verus homo et Deus
tionem ad ante , nec ad post : unde sub non habeat nec in causa nec in reatu .
illa est puritas quæ ad ante habet origi- 4. Præterea, Quæ esset causa quod
nale , quia contraxit : sed non ad post, Deus de illa sanctificatione exspectaret,
quia post legem concupiscentiæ ad ma- donec corpus inficeret animam, cum ante
lum inclinare non potuit. ipsam præstare posset ? Constat quod
nulla . Cum igitur quidquid concedi pot-
est , concessit matri , videtur quod hæc
concessit.
5. Præterea , De Antichristo qui erit

instrumentum diaboli , legitur in quadam
Glossa super Danielem , quod etiam in
matre diabolus incrementum sibi procu-
rat : ergo per oppositum de ea quæ est

quasi instrumentum Dei , videtur quod
IN III SENTENT. DIST. III, A, ART. 4. 47
Deus ipsum corpus procurare debeat ne ritus sanctus movetur quando per motio-
animam inficiat. nes in animas sanctas se transfert : non
6. Præterea, Legitur de Jeremia : quidem in se , sed in donis gratiarum :
Priusquam te formarem in utero , novi et ideo primo venit in animam , et per
te . Formatio autem (ut dicit Augusti- ipsam sanctificat corpus . Unde hoc est
nus ) est in infusione animæ : ergo novit falsum quod præcederet animam in cor-
Jeremiam antequam animam infunderet : pus per inhabitantem gratiam gratum
constat autem quod loquitur de notitia facientem .
approbationis per gratiam : ergo Jere- AD ALIUD dicendum , quod illa exposi Ad 2.
miam approbavit per gratiam antequam tio allegorica est et non est simile :
animaret ergo multo fortius matrem . quia quod erat in arca materialiter dice-
7. Item , Luc . 1 , 15 , super illud : Spi- batur , et aliter ordinabatur hoc in natu
ritu sancto replebitur adhuc ex utero , ra et gratia non ita se habuit , quia gra-
Glossa Nec dum erat illi spiritus vitæ, tia corporis non erat nisi ab anima : et
et jam inerat spiritus gratiæ : ergo mul- est simile si aurum urnæ esset anima,
to fortius sic fuit in matre , et ita erat et aurum arcæ procederet ab urna sed
sanctificata ante spiritum vitæ : cum igitur hoc ars facere non potuit, et ideo operi-
spiritus vitæ sit anima , erat sanctificata. bus divisit.
ante animationem . AD ALIUD dicendum , quod illa puritas Ad 3.
SED CONTRA : secundum animam est accipienda : quia
Sed contra.
1. Sanctificatio in utero est contra rea- corpus poterat bene Christus sumere sine
tum originalis , et non contra pœnam , pœnalitate , et tamen non fecit unde
vel concupiscentiam ipsius. PROBATIO : pœnalitas carnis impuritas non est unde
Quia contraria non manent cum gratia purum et impurum ad animam referun-
ergo reatus habet contrarietatem ad gra- tur et illam habuit majorem quæ po-
tiam sed caro non est susceptibilis rea- tuit esse sub Filio , ut prius dictum est.
tus : ergo nec gratiæ. AD ALIUD dicendum , quod multæ sunt Ad 4.
2. Item, Ordo est in partibus hominis causæ, quod Deus voluit eam prius ani-
ad Deum , ita quod corpus est sub anima , mari : quarum una est, quod aliter gra-
et anima sub Deo : ergo in descensu tiæ susceptibilis non fuisset . Secunda
gratiarum Deus dando gratiam, vicinius est, quia aliter liberatione quantum ad
se habet ad animam quam ad corpus : animam non indiguisset , et minores
ergo effectus gratiæ per animam debet gratias egisset . Tertia causa fuit firmitas.
transire in corpus . sententiæ : quia dixit : Morte morieris ' .
3. Item, Dicit Dionysius , quod lex di- Quod de utraque morte in propagatione
vinitatis est per prima media , et per me- intelligitur . Et multæ aliæ possunt as-
dia postrema adducere : cum ergo anima signari .
sit media, per animam debet reduci AD ALIUD dicendum , quod diabolus Ad 5.
corpus ad statum gratiæ. non ita præparat nutrimentum Antichri-

slo, quod nutriat cum peccato , vel infun-
Solutio. SOLUTIO . Dicimus , quod Beata Virgo dat amplius peccatum in eum quam ori-
non fuit sanctificata ante animationem : ginale sed dicitur nutrire, quia incendit
et qui dicunt oppositum, est hæresis con- complexionem sanguinis matris , ut caro
demnata a Beato Bernardo in epistola generata in prole amplius inclinabilis sit
ad Lugdunenses , et a Magistris omnibus. ad peccatum quam in alio . Et ex oppo-
Parisiensibus . sito nihil prohibet, imo pium est credere
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Spi- de Beata Virgine, quod caro ejus etiam .
1 Jerem. 1 , 5. 2 Genes . II, 17.

ex primis complexionantibus in matre , IN CONTRARIUM sunt auctoritates supra

non ita fuit fervida ad libidinem sicut inductæ de Joanne et Jeremia .
caro alterius : hoc tamen non potest
probari aliter, nisi quia pium est crede- SOLUTIO . Dicendum , quod ante nati- Solutio.
re . Sed ex majori concupiscibilitate (ut vitatem ex utero sanctificata fuit : sed quo
ita dicam ) non habet caro ut amplius die, vel qua hora nescire quemquam ho-
vel minus inficiat animam originali pec- minem , nisi per revelationem : nisi quod
cato sed potius ex hoc quod tota cor- probabilius est, quod cito post animatio-
rupta est in primo parente peccante , in nem conferatur, quam longe exspectetur .
quo tota fuit : et ideo etiam non nisi AD OBJECTA ergo dicendum , quod Au- Ad 1 et 2.
unum peccatum transfudit : et ideo dicit gustinus loquitur de gratia sacramento-
Augustinus , quod omnis homo fuit Adam rum quæ conferuntur per ministrum :
in natura præter Christum . quia in illis confertur gratia . Unde cum
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod intelligitur operatio ministri non sit nisi super distin-
de notitia prædestinationis : et ideo se- ctas personas , non potest hæc gratia dari
quitur etiam : Antequam exires de vulva , nisi distinctis extra uterum . Vel dicen-
sanctificavi te ut notificaret etiam dum , quod nativitas duplex est : in utero
gratiam prædestinationis cum gratia san- cum animatur puerperium, et ex utero
ctificationis quæ post formationem puer- cum puer prodit ad lucem : et quod Au-
perii datur in utero . gustinus dicit , intelligitur de prima nati-
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod spiritus vi- vitate si generaliter accipiatur.
tæ dicitur ibi non anima , sed attractio
spiritus vitalis ab utero libera , id est ,
antequam caperes libere spiritum vitalem ,
separatus es a matre.
ARTICULUS VI.
Quanta fuit sanctificatio Virginis

in utero ?
ARTICULUS V.
Utrum post animationem , et ante nati- Quarto quæritur, Quanta fuerit jus
vitalem ex utero sanctificata fuerit ? sanctificatio in utero ?
Et videtur, quod deleverit reatum ori-
ginalis , et actum qui est fomes , sic :
2
Tertio quæritur, An post animatio- 1. In Jeremia et Joanne ' delevit rea-
nem , et ante nativitatem data sit ei gratum ergo cum plus contulerit Beatæ
tia ? Virgini quam illis , in ipsa debuit delere
Et videtur, quod non . utrumque.
1. Augustinus : « Quod natum non est , 2. Item , Dicit Augustinus , quod pro-
renasci non potest : » sed gratia sancti- pter inclinationem concupiscentiæ modo
ficationis regenerat : ergo non datur nisi non possumus dicere, Peccatum non ha-
natis . bemus cum igitur potuerit hoc dicere
2. Item, << In maternis uteris scias par- (ut idem dicit), videtur quod inclinatio-
vulos renasci non posse , » ut dicit Augu- nem illam non habuerit : et hoc est fo-
stinus, et ex hoc concluditur, ut prius. mes ergo fomitem non habuit .
1 Jerem . 1, 5. 3 Ct. Luc 1, 15.

2 Cf. Jerem. 1, 5.
IN III SENTENT. DIST. III , A, ART. 7 . 49
3. Præterea. Nihil est quod quidam expeditus ad actum propter habitus con-
solventes dicunt, quod habuit secundum trarios impedientes , licet non sint in eo-
habitum , sed non secundum actum in- dem subjecto proximo , tamen in eodem
clinandi in malum : qualitas enim per se subjecto communi . Et est dispositio quæ-
activa semper agit actum, dummodo in- dam remanens post habitum, quæ debi-
veniat subjectum in quod agat, ut cali- lis est et de facili purgabilis tamen
dum , frigidum, et hujusmodi : sed fomes quandoque non cito purgatur propter co-
est qualitas per se inclinans ad malum : hærentiam ejus cum subjecto : quia sci-
ergo semper inclinabit , quia semper sub- licet profunde inficit, licet parum infi-
jectum invenit , id est sensualitatem et ciat.
liberum arbitrium . Unde dicimus sine præjudicio , quod Ad 1.
4. Præterea , Nihil etiam videtur quod sanctificatio Beatæ Virginis abstulit vim
alii dicunt, quod fomes facit duo , scilicet inclinandi ad veniale et mortale quantum
inclinat ad malum, et quoad hoc in Bea- est de se, habitum originalis peccati et
ta Virgine sublatus fuit et facit diffi- reatum et secundum dicta Magistri hic ,
cultatem ad bonum , et quoad hoc remanet Damasceni , mansit adhuc in habitu et
sit : quia ex eodem et non alio difficulta- dispositione non inclinantibus . In Jere-
tem facit ad bonum quod inclinat ad ma- mia autem et Joanne mansit inclinans
lum et ex hoc etiam consequenter si ad veniale , non autem quantum est de se
tolleretur inclinatio ad malum , tolleretur ad peccatum mortale .
difficultas ad bonum . AD DICTUM Augustini dicendum, quod 2.
5. Sunt autem alii qui voluerunt dice- ipsa hoc dicere potuit , quia etiamsi ha-
re, quod totus fomes sublatus fuit quoad bitum habuit , non tamen inclinavit ad
personam , sed remansit quoad naturam , malum , nec retraxit a bono.
hoc est, quod in ipsa habitus fomitis AD ID quod contra hanc solutionem ob- Ad 3.
nullus fuit : sed si concepisset, adhuc jicitur, dicendum quod invenit subjectum
propter naturam corruptam, peccatum dispositum , imo cum contraria disposi-
originale in parvulum trajecisset . SOLUTIO tione , sicut liberum arbitrium et ratio-
autem ista dupliciter est falsa . Uno monem et ille contrarius habitus reprimit
do : quia est contra Litteram quæ dicit actum fomitis ne in aliquo manifestari
hic, quod Spiritus sanctus præveniens in possit .
eam , a peccato purgavit et a fomite libe- De aliis solutionibus videtur dicen- Ad 4 et 5.
ravit ergo invenit fomitem in ea, quem dum , ut procedunt objectiones : quia illæ
vel debilitavit (ut dicit Magister) vel tota- fundamentum dicti sui a senioribus non
liter evacuavit. Alio modo : quia pona- habent .
mus per impossibile, quia impossibile

est hoc matri Dei (ut dicit Ambrosius)
quod post Christum genuerit filium , con-
stat quod originale habuisset : ergo hæc
ARTICULUS VII .
operatio fomitis numquam fuit evacua-
ta , quæ est res alterius .
Quid addiderit sanetificatio ex præven-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , tu Spiritus sancti in Beatam Virgi-
quod habitus fomitis dupliciter conside- nem ?
ratur in vigore suo , scilicet inclinans
quantum est de se ad mortale peccatum
et veniale et in habitu tantum , et in Quinto quæritur, Quid addiderit sancti-
dispositione tantum . Est enim habitus ficatio ex præventu in eam Spiritus san-
expeditus ad actum , et est habitus non cti ?
XXVIII 4
Si enim decebat ut illa puritate niteret, 1. Dicit Augustinus , quod in carne

quæ major est sub Deo , tunc videtur præter peccatum vivere, est solius Red-
etiam habitus fomitis non remansisse in emptoris ergo videtur, quod præter
ea et nihil addere potuit . Si dicatur , peccatum non vixit gloriosa Virgo .
quod addidit quoad statum puritatis ma- 2. Præterea , Jeremias et Joannes etiam
joris , non quod ante impura fuit : contra peccaverunt . De Jeremia patet , ubi dici-
hoc est Littera quæ dicit , quod fomitem tur : Ecce tetigi labia tua . Tactus enim
extenuavit . labiorum (ut vult Gregorius) est purgatio
peccatorum . Similiter de Joanne , cum
Solutio, venit ad ipsum Christus ut baptizaretur
SOLUTIO . Hoc jam facile est determi-
nare, quia addidit, habitum fomitis extin- ab eo , Matth. m, 14, dixit Joannes :
guendo. Ego a te debeo baptizari : ibi Glossa , id
Et si quæritur, Quid adhuc addit inha- est, a peccato mundari : ergo in peccato
bitatio deitatis Filii ? veniali omnes sanctificati fuerunt simi-
les .
Dicendum , quod dispositionem aufe-
rendo sicut enim ante habitum est dis-
positio , ita etiam post habitum est aliqua Præterea quæritur, Quare hæc gratia Quæst.
dispositio frequenter remanens : sed tunc nulli Patriarcharum est data, sed uni Pro-
remanere non potuit , quia totum corpus phetæ ? et Joanni qui est terminus Legis
resplenduit lumine inhabitantis in se dei- et Prophetarum , et Beatæ Virgini ?
tatis et hoc significatur, Ezechiel . XLIII , 3. Præterea, Videtur enim , quod Job
2 , ubi dicitur, quod ingressa est gloria fuerat sanctificatus in utero , et tamen
Domini in templum per viam portæ virgo non fuit : quia dicit : Ab infantia
Orientalis , et resplenduit terra a maje- mea crevit mecum miseratio , et de utero
state ejus ¹. matris meæ egressa est mecum³ . Qui au-
tem habet unam virtutem, habet omnes :
ergo omnes habuit, et sic in utero san-
ctificatus fuit .
4. Præterea , Malach . 1 , 2 : Dilexi Ja-
ARTICULUS VIII . cob : ergo etiam Jacob videtur esse san-
ctificatus .
Quomodo differt sanctificatio Beatæ Ma- 5. Præterea, De Jeremia dicitur simi-

riæ Virginis a sanctificatione Joannis liter : Antequam exires de vulva , sancti-
et Jeremiæ ? ficavi te 5. De Joanne : Spiritu sancto re-
6
plebitur adhuc ex utero matris suæ ;
ergo de matre Domini plus aliquid debet
Sexto , Quæritur de differentia sancti- intelligi , etsi non dicatur.
ficationis ejus ad sanctificationem Joannis 6. Præterea, Augustinus dicit, quod
et Jeremiæ ? Et, Quare hi magis aliis san- omnes apparitiones factæ Patribus ordi-
ctificati leguntur ? nabantur ad unam qua Christus in carne
Et videtur, quod non sit differentia : apparuit et omnia miracula ad unum
quia quo divinitas humanæ naturæ sociata
1 Ezechiel . XLII, 2 : Et ecce gloria Dei Israel calculus, quem forcipe tulerat de altari : et tetigit
ingrediebatur per viam orientalem ... et terra os meum, et dixit : Ecce tetigit hoc labia tua, etc.
splendebat a majestate ejus. 3 Job, XXXI, 18.
2 Jerem. 1 , 9 : Et misit Dominus manum suam, Cf. ad Roman . ix, 13.
et tetigit os meum, et dixit Dominus ad me : Erce 5 Jerem . 1, 5 .
dedi verba mea in ore tuo, etc. Cf. Isa . vi, 6 et 7 : 6 Luc. 1 , 15.
Et volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus
IN III SENTENT. DIST. III , A, ART. 9 . 31
fait ergo videtur, quod omnis sanctifi- hominem de uno solo homine fieri : quia
catio in utero facta, ad sanctitatem in hoc factum fuit quando Heva sumpta est
utero de qua dictum est : Quod nascetur de Adam : ergo in hoc vult conjunctionem
ex te sanctum ' , non sanctificatum , or- humanitatis cum deitate . Cum autem di-
dinari debuit . Cum ergo Isaias hoc lu- cit, circumdabit, dicit contractionem in-
cidissime prædixit , etiam sanctificatus finiti ad arctitudinem uteri . Cum autem
in utero fuisse debuit. dicitur, virum , intelligitur perfectio ejus
in anima et habitibus animæ, qui sunt
Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Beata Virgo sapientia , et gratia . Per hoc autem quod
numquam peccavit : et hoc hic expresse præcesserat : Usquequo deliciis dissolve-
habetur in Littera . ris, filia vaga ? notat prædicationem ca-
Ad 1.
Ad objectum contra , dicendum quod stitatis deinceps in omne tempus , quo
in carne vivere sine peccato contracto et filiæ non quærunt resolvi deliciosis am-
facto solius Filii Dei est : sed Beata Vir- plexibus , sed castis amplexibus Deo
go contraxit peccatum prius , et postea adhærere . Joannes autem hanc sanctita-
sanctificata fuit. tem in utero exsultando in suæ matris
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod bene con- utero demonstravit, et postea etiam digi-
cedo Jeremiam et Joannem venialiter to mundo ostendit et ideo ille propin-
peccasse, sed non Virginem gloriosam quius ordinabatur et sanctius vixit . Sed
propter honorem Domini . præ omnibus illa recipit sanctitatem quæ
sic ad sanctitatem accessit , ut de ipsa
Ad quæst . AD ID quod ulterius quæritur , sine sumeretur quod Deo uniretur.
præjudicio dico , quod hæc gratia ordi- AD ALIUD dicendum , quod Job non fuit Ad 3.
natur ad opera perfectionis, præcipue in in utero sanctificatus : sed tangit gratiam
continentia et cum coitus sine libidine gratis datam sibi in complexione corporis ,
esse non possit , eis non conveniebat dari ex quo habuit quod facilius inclinabatur.
hanc gratiam quia propter semen pro- ad misericordiam quam alius homo : sic-
missum generationi operam dabant quæ ut quilibet homo uni virtuti magis est
cum concupiscentia erat permixta . Quod vicinus secundum complexionem suam
autem Jeremiæ dabatur, fuit , quia ordi- quam alius.
nem habuit ad sanctitatem in utero in AD ALIUD dicendum , quod de dilectione Ad 4,5 et 6.
apertissima expressione plus omnibus prædestinationis intelligitur.
Prophetis quod sic probatur : Inter om-
nes expressius prophetaverunt de modo
nativitatis Domini Isaias , vi , 14 et seq,
et Jeremias , xxx, 22. Isaias antem dicit
sic : Ecce virgo concipiet et pariet fi- ARTICULUS IX .
lium : ubi non exprimit nisi disposi
tionem matris , scilicet quod concipe- An sanctificatio confirmet sanctificatos ,
ret et pareret. Sed Jeremias sic dicit : et præcipue Beatam Virginem ?
Creavit Dominus novum super terram :
Fœmina circumdabit virum . Et ante
hoc, ibidem Usquequo deliciis dissol- Septimo quæritur, Utrum hæc gratia
veris, filia vaga ? Novum autem non quæ dicitur sanctificatio in utero , confir-
esset si mulier conciperet ergo in hoc met sanctificatos , et præcipue Beatam
solo intelligitur quod dixerat Isaias . Virginem, quæ postea peccare non po-
Præterea , Novum non esset purum tuerit?
1 Luc . 1, 33. 2 Cf. Isa. vII, 14 et seq.

52 D. ALB . MAG, ORD . PRÆD.
1. Hoc enim videtur per Ambrosium in CONTRA : Contra.
libro de Virginitate gloriosæ Virginis , 1. Baptismus non ita debilitat fomitem

ubi dicit, quod impossibile fuit Virginis quin instiget ad mortale , vel veniale pec-
uterum quem Filius inhabitando conse- catum gratia sanctificationis in utero.
craverat, alienæ copulæ coitu incestari : adeo debilitat, quod non instigat quan-
cum igitur similis ratio sit de aliis acti- tum est de se ergo videtur, quod abun-
bus imperfectionis et peccati , videtur ipsa det .
non potuisse peccare . 2. Item , Abundans et non diminutum
2. Item , Indecentia non competit datur illis qui sunt specialis privilegii et
Christo sed objurgatio matris si pecca- prærogativæ : sed specialis privilegii et
ret , redundaret in aliquod vituperium , prærogativæ sunt sanctificati in utero :
quod indecens videretur parentes malos ergo datur eis gratia amplior.
habere ergo videtur , quod non potuit
peccare . JUXTA HOC ulterius quæritur, Utrum Quæst.
teneantur recipere sacramenta ?
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hæc gratia Et videtur, quod non : quia Deus sup-
non confirmat eos quibus datur : sed ve- plevit in eis vicem sacramenti abundan-
rum est quidem , quod in Beata Virgine tius : ergo cum major sit operatio Dei
removet habitum ad malum , ut scilicet quam ministri , non oportet suscipere sa-
incli-
ex parte habitus non habuerit incli- cramenta .
nans . SED CONTRA : Sed contra.
Ad 1. Quod autem dicit Ambrosius , intelli- Jeremias et Joannes circumcisi fue-

gitur de impossibilitate quæ est ex in- runt : ergo tenentur ad sacramentorum
congruitate quia incongruum fuisset, susceptionem .
ut uterum qui fuerat templum Filii Dei ,
viro corrumpendum præberet et hæc SOLUTIO . Dicendum , quod in quibus- Solutio .
impossibilitas est immobilitas honestatis dam magis abundat gratia sacramentalis ,
ex libera voluntate . et in quibusdam deficit ad gratiam vel
Ad 2. Et per hunc modum procedit objectio sanctificationem in utero . Quantum ad
sequens, quæ probat hoc per modum ea quæ sunt substantialia saluti et gra-
indecentiæ . tiæ , ut ordo in bonum , et remotio a ma-
lo , magis abundat gratia sanctificationis
in utero quam sacramentalis : quantum
ad alia vero minus abundat , sicut est
ARTICULUS X. impressio characteris , et apertio janua
quæ fit in sacramentis , in quantum in eis
An hæc gratia abundet vel deficiat a operatur Passio quæ solvit pretium .
gratia quæ est in sacramentis ?
AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quest.
dum , quod tenentur recipere sacramenta
Octavo et ultimo quæritur, Utrum hæc propter præceptum : non enim circum-
gratia abundet vel deficiat a gratia quæ cisio tantum est data in remedium , sed
est in sacramentis ? etiam in signum et ideo propter opus
Et videtur, quod deficiat : quia operans oportebat suscipere , et non
1. Non imprimit characterem, ut bap- propter opus operatum , nisi forte Beata
tismus .
Virgo et Joannes baptizati fuerint prop-
2. Item , Non aperit januam quam ter impressionem characteris .
aperit baptismus : ergo videtur , quod
deficiat.
IN III SENTENT. DIST. III, A, ART. 11 . 53
animationem triplici calore conjuncto

sibi operatur calore enim ignis conver-
tit , et calore cœli format, et calore animæ
præparat ad vitam nihil autem tale est
ARTICULUS XI. in matre ergo non operatur in his .
4. Item , In libro de Vegetabilibus po-
An gloriosa Virgo per suam potentiam nuntur proprietates maris et fœminæ . Et
generativam aliquid egerit in concep- feminæ sunt humidum , et frigidum : quia
tione Filii ? illa conveniunt sigillationi formarum et
receptioni , eo quod humidum convenien-
ter recipit, et frigidum convenienter
Deinde incidit dubium de secunda retinet . Masculi autem proprietates
parte hujus capituli , ubi dicit , ibi , A, cir- sunt calidum , et siccum, quæ bene si-
ca initium : <«< Potentiam quoque gene- gillant : quia calidum aperit sigillandum ,
randi absque viri semine Virgini præ- et siccum penetrat per angulos acutos .
paravit. » Ergo cum sigillantis sit formare , con-
Ubi quæruntur duo , Utrum Beata vertere , et hujusmodi : hoc erit maris , et
Virgo per potentiam generativam suam non fœminæ ergo nec Beata Virgo ha-
aliquid active egerit in conceptione buit hoc ad Christum.
Filii ? 5. Item , Quidquid de aliis dicatur in
Secundo, Quid sit quod dicit, quod conceptione Christi, conversio , formatio ,
Spiritus sanctus præparavit potentiam ge- vivificatio, unio simul facta sunt : ergo
nerativam ? non poterant fieri a virtute creata , sed
increata ergo non a Beata Virgine .
CIRCA PRIMUM proceditur sic : 6. Item, Damascenus dicit, quod præ-
1. Apud omnes Philosophos naturales venit ipsam Dei per se sapientia , tamquam
suppositum est , quod virtus informativa divinum semen constat autem, quod
est in semine maris , et non fœminæ et non fuit semen quoad materiam , quia
hoc probatur per ova venti , ex quibus hoc esset hæresis , quia ille est pater ex
non formatur pullus propter defectum cujus semine formatur materialiter in-
virtutis informativa. Cum igitur virtutis fans , et sic patrem Christus haberet se-
formativæ sit formare et convertere in cundum generationem temporalem :
membra similia et dissimilia , nihil talium ideo relinquitur , quod fuit semen quoad
convenit virtuti matris : ergo nec po- virtutem seminis , scilicet formando ,
tentiæ generativæ Virginis ergo ad confortando, convertendo , figurando ,
formam membrorum et corporis , po- componendo , et hujusmodi : ergo hoc
tentia generativa Virginis nihil fuit ope- non fuit virtute Virginis gloriosæ , sicut
rala. quidam dixerunt .
2. Item, Philosophus in libro XVI SED CONTRA : Sed contra.
de Animalibus dicit, quod anima est in 1. Propter solam materiam non dici-
semine , sicut artifex in artificiato con- tur mater : quia per hoc aurum esset
stat autem , quod non intelligit de mater annuli ergo videtur, quod prius
anima prout est actus corporis organici aliquid fecerit quam quod materia in
physici potentia vitam habentis , quia seipsa acciperetur .
men non est tale corpus : ergo intelligit 2. Item , Dicunt quidam Philosophi ,
de virtute formativa : ergo iterum non quod puer pendet ad matricem , habens
est a matre. venas ad venas matricis , et nervos ad
3. Item, Ibidem dicit , quod virtus se- nervos matricis , et arterias ad arterias :
minis formationem et conversionem et ut sic hauriat sensum et motum in ner-
51 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD .
vis, et nutrimentum in venis , et vitam sum fidei , quando dixit : Fiat mihi se-
et vitalem spiritum in arteriis : ergo cundum verbum tuum ' ; sed hoc non est
videtur, quod operatio matris sit plus dicendum : quia iste consensus non ope-
quam dare materiam. ratur ad hoc , sed removet obicem ne
conceptus in ea fieret. Obex enim ad hoc
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio dicendum , fuit dissensus ejus , et quando consensit,
quod totum quod est simplex operatio obex remotus fuit .
ad formam , et ad speciem hominis , et
unionem , fecit Spiritus sanctus sed
quoad materiam, et fomentum loci con-
venientis foventis caloris extrinsecus ,
ARTICULUS XII .
operabatur potentia generativa Beatæ
Virginis , sicut et in aliis fœminis fit :
unde primæ rationes licet indecentes Quid sit dare Beatæ Virgini potentiam
sint tantæ sanctitati , ideo autem adductæ generativam Verbi Dei ? et, An hæc
sunt, quia quidam dicere præsumpse- sit a Spiritu sancto ?

runt, quod potentia generativa Virginis
Christus sit formatus , et alia plura
abominabilia de hoc scripserunt et di- Secundo quæritur, Quid sit dare ei
xerunt . generativam potentiam Dei Verbi ?
1. Dicit enim Joannes Damascenus :
Ad object. 1 . AD ILLUD autem quod in contrarium
« Dico sic : Potentiam deitatis Verbi
dicitur, objiciendum quod non est sola
materia in matre accepta, sed etiam receptivam præparans simul et genera-
opera per modum fomenti adjuvantis tivam 2. » Aut enim idem est præparare
extrinsecus sicut operatur natura ma- ad receptionem , et generativam dare ,
tricis , scilicet frigida , et sicca : et figu- aut aliud . Si idem, tunc non videtur
ram coagulando per frigidum , et retinen- Virgo esse mater, nisi quia recepit per
ministerium materiæ et uteri et hoc
do per siccum figuram . Et sicut opera-
tur calor naturalis ad esse per fomentum , videtur esse parum . Si autem aliud , tunc
et ad qualitates meliores complexioni videtur generativa aliquid agere in con-
inducendas : sed ista non operantur ceptu .
sicut natura intrinseca conversionem , 2. Præterea, Hæc bene conceditur,
formationem , et figurationem . Virgo generat Filium : ergo cum ly ge-
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc non nerat, vel genuit, dicat per modum ac-
fit nisi ad fomentum , quod patet : sensus tionis generationem , videtur egisse in
enim et motus non derivantur a matre, conceptu .
sed a cerebro quod formatur in puero : 3. Præterea, Quidam dixerunt, quod
et nutrimentum ab hepate, non matris, Spiritus sanctus excitavit virtutem gene-
sed quod formatur in puero : et vitalis rativam in Beata Virgine , ut exire posset
spiritus a corde formato in puero et in actum generationis . Sed hoc videtur
ideo talia foventia sunt , et non operan- falsum quia excitans virtutem est pater
tia . Præcipue autem hoc verum est in in generatione : Spiritus autem sanctus
Virgine gloriosa , in qua hæc omnia si- non est pater Christi , etiam secundum
mul perfecta sunt. generationem humanam, ut infra pro-

Dicunt tamen quidam , quod aliquid babitur .
operata fuit ad conceptum per consen- 4. Præterea, Secundum hoc non vide-
1 Luc . 1 , 38. verba Damasceni : « Quod exponens Joannes

2 Cf. supra textum Litteræ A, versus medium , Damascenus ait : Post consensum autem , etc. >>
IN III SENTENT . DIST. III , A , ART. 13 . 55
tur generatio Christi de Virgine esse mi-

raculosa quia si cæcus illuminetur ,
postea non est miraculum ipsum videre :
ergo similiter si Virginis potentia gene-
rativa ad actum excitetur, non erit mi-
raculum postea ipsam generare . ARTICULUS XIII .
Solutio. An conveniebat annuntiationem fieri

Ad 1 . SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio ,
quod dare potentiam generativam nihil Beatæ Virgini de conceptione Filii ?
aliud est quam præparare generativam
Virginis ad actum qui debetur matri
secundum naturam matris hic autem Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
actus , ut habitum est, non est formare , ibi , A, versus medium : « Angelus virgi-
et convertere , et figurare, nisi sicut conem alloquens ait, etc. »
adjuvando extrinsccus , et ministrare Et gratia hujus quæritur de annun-
materiam in qua fiant conversio , et for- tiatione facta per Angelum ad Beatam
matio , et alia hujusmodi : ministrare , Virginem : et quæruntur quinque :
inquam , materiam, et locum convenien- quorum primum est, Utrum convenie-
tem . Præparare autem ad suscipiendum , bat annuntiationem fieri ?
est sanctificare ipsam ut uterus ejus dei- Secundum, Utrum conveniebat eam
tati congruat suscipienda : et ideo dicit , fieri per Angelum ?
quod dedit ei potentiam receptivam Dei Tertium , De quo ordine fuit Angelus
Verbi, et simul cum illa generativam : annuntians ?
quia prius secundum rationem fuit reci- Quartum , de modo annuntiationis .
pere, et postea generare . Quintum et ultimum , de fine annun-
Ad 2 . AD ALIUD dicendum , quod Virgo veris- tiationis .
sime genuit Christum , ut mater : sed
mater non habet principalem actum for- CIRCA PRIMUM objicitur sic :
mationis , sed potius id quod in gene- 1. Glossa super Matth . 1 , 20 et seq.,
ratione est per modum efficientis . dicit, quod prophetia prædestinationis
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non videtur sine nostro impletur arbitrio , ut Virgi-
vere recipiendum hoc verbum quod ex- nem parere . Cum igitur, ut dicit Glossa ,
citavit virtutem ejus generativam : sed super , Lucam, 1, 26 et seq . , annuntiatio
potius dedit ei eam, non in se quidem, sit ad consensum arbitrii Virginis haben-
quia ex natura habuit , sed ut esset ex- dum , videtur annuntiatio esse superflua .
pedita ad actum talem qui competit Super illud enim Lucæ , 1 , 38 : Discessit
matri. ab illa Angelus, dicit Glossa : Accepto
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod conceptus Virginis consensu cœlestia petit Ange-
filii fuit miraculum omnium miraculo- lus .
rum et non est simile de cæco illumi- 2. Item , Gregorius , « Fides non habet
nato sed simile esset , si cæcus videret meritum , cui humana ratio præbet ex-
tunc enim et potentia , et actus essent perimentum : » sed annuntiatio fuit per-
miraculosa sicut hic ipsa Virgo ma- suasio ad credendum ergo magis fuit
nens concepit , et peperit. ad evacuandum fructum fidei quam ad
juvandum . Cum ergo annuntiatio fuerit.
ad fidem Virgini faciendam , videtur
quod non debuit fieri . Quod autem an-
nuntiatio construxerit fidem per ratio-
nem , patet ex verbis Angeli : Spiritus
sanctus superveniet, etc. , et, Non erit aliquid magis est quam gratia , sed non
impossibile apud Deum omne verbum 2 . annuntiatio : et ideo licet incarnationem
Et ex hoc quod dixit Elisabeth : Beata Deus per se fecerit , non tamen annun-
quæ credidisti³ . tiationem .
3. Præterea , Sine operatione Angeli AD ALIUD dicendum , quod illæ appa- Ad 4.
mediante Deus operatur gratiam cum ritiones ordinabantur ad apparitionem
ergo incarnatio magis aliquid fuit quam Filii in carnem , sed non ad annuntiatio-
gratia quæ datur Sanctis : ergo hanc nem et ideo non procedit objectio .
Deus perficere debuit per seipsum : sed
annuntiatio est ad incarnationem ergo
Deus eam debuit facere per seipsum .
4. Præterea , Augustinus in libro quarto
de Trinitate dicit, quod apparitiones factæ ARTICULUS XIV.
Patribus, factæ sunt per Angelos , et
ordinabantur ad incarnationem Filii ut An conveniebet annuntiationem hanc
ad finem cum igitur finis dignior sit eo fieri per Angelum ?

quod est ad finem, et illa fecerit per An-
gelos , annuntiatio non debuit fieri per
Angelum , sed interiori illuminatione per Secundo quæritur, Utrum conveniebat
Deum . fieri per Angelum ?
Et videtur, quod non.
SOLUTIO . Dicendum, quod conveniebat 1. Angeli enim illuminatores superio-
Solutio.
fieri annuntiationem per Angelum ad res sunt his quos illuminant, ut dicit Dio-
habendum Virginis consensum . nysius sed nullus Angelus superior fuit
Ad primum autem quod contra est , Beata Virgine : ergo nullus eam illumi-
Ad 1.
dicendum quod prophetia prædestinatio- nare debuit. Annuntiatio autem fuit illu-
nis non impletur sine nobis consentienti- minatio de concipiendo Christum : ergo
bus , sed sine nobis operantibus . nullus Angelus ei hoc nuntiare debuit .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod fidei virtu- Quod autem Virgo Beata superior fuit,
tem Angelus non intendit ædificare per dicit Hieronymus in sermone, quod
annuntiationem in Virgine , quia illa fide << exaltata est super omnes choros Ange-
plenissima fuit : sed quia illa humillima lorum ad cœlestia regna " . »
fuit , alta de se non præsumens ; et cum 2. Item, Deus vicinior erat per gratiam
altissimum sit esse Matrem Dei , hoc de cordi Beatæ Virginis quam Angeli : ergo
se ex sua reputatione non debuit præsu- magis conveniebat illuminationem trans-
mere , nisi instructa per Angelum et isse per eam ad Angelum , quam e con-
ideo fides quam construxit annuntiatio , verso .
est fides scientiæ et opinionis : ut hoc SED CONTRA :
Sed contra
scilicet opinari et scire et credere posset, 1. Dicit Dionysius, quod tota dispen-
ut de ipsa hoc fieret . Quod autem fieret satio incarnationis Christi est per Ange-
per aliam , quæcumque ad hoc eligere- los annuntiata . Illi nuntiaverunt, illi
tur, futurum esse credebat . Et talis fides Magos cautos reddiderunt , pastoribus
bene quærit rationem et revelationem prædicaverunt ergo conveniebat fieri
laudabiliter, et sine his de se tam magna per Angelum .
credere esset vituperabile . 2. Item , Ad Ecclesiasticam hierar-
AD ALIUD dicendum , quod incarnatio chiam secundum ordinem descendunt
Ad 3.
1 Luc. 1 , 35 . 3 Ibidem , 1 , 43.

2 Ibidem , 1 , 37. 4 Cf. Officium Assumptionis B. M. V. ad .
IN III SENTENT. DIST . III, A , ART. 15 . 57
illuminationes ab hierarchia cœlesti : sed SED CONTRA :

Beata Virgo fuit de Ecclesiastica hierar- 1. Dionysius, et Gregorius dicunt,
chia : ergo ad ipsam ab Angelis debue- quod superiora agmina usum exterioris.
runt descendere illuminationes . officii non habent : ergo de superioribus
nullus missus fuit . Si forte dicatur, quod
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod sicut pro- hoc habet instantiam , Isa . vI, 6 : Vola-
bant ultimæ rationes , annuntiationem vit ad me unus de Seraphim , et in manu
per Angelum conveniebat fieri . ejus calculus, quem forcipe tulerat de
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Beata altari . CONTRA Dionysius dicit , quod
Virgo excellentior fuit ex vitæ merito, non fuit unus de superioribus , sed supe-
sed inferior erat quoad statum et de- riori subdelegatus , et ab officio ejus quod
scensus illuminationum præcipue est se- est incedere, denominatus .
cundum statum sacri ordinis et hierar- Si autem dicatur, ut quidam dicunt ,
chiarum . quod incarnationis mysterium fuit præ-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod vicinior ter ordinem naturæ, et ideo præter le-
erat cordi Virginis per inhabitantem gra- gem ordinis annuntiari debuit . Hoc nihil
tiam , sed non per contemplationis mo- est quia incarnatio etsi sit præter ordi-
dum quia Angeli videbant facie ad fa- nem naturæ , non tamen est præter ordi-
ciem, Beata Virgo autem in speculo et nem gratiæ, et Angelorum ordines se-
ænigmate et ideo secundum ordinem cundum dona gratiarum distinguuntur .
revelationis Angelus fuit vicinior et 2. Præterea, Cujuscumque est officium
ideo ab ipso ad Virginem descendit illu- aliquod , ejusdem est supremum in illo
minatio .. officio Archangelorum est officium an-
nuntiare secreta : ergo supremum in illo
officio sed supremum est incarnatio
Christi ergo hoc debuit nuntiare Ar-
ARTICULUS XV . changelus .
SOLUTIO . Sine præjudicio dicendum , Solutio

De quo ordine fuit Angelus nuntians
incarnationem Christi ? quod Angelus ille fuit de ordine Archan-
gelorum , sicut canit Ecclesia , dicens :
«< Gabrielem Archangelum scimus divi-
<
Tertio quæritur , De quo ordine fuit nitus te esse affatum : » et ita dicunt
Angelus nuntians ? Sancti.
Videtur, quod de superioribus . AD PRIMUM ergo dicendum , quod Gre- Ad 1.
1. Dicit enim Gregorius : « Summum gorius intelligit non de summo simplici-
quippe Angelum mitti dignum fuerat , ter , sed de summo ordine Archangelo-
qui summum omnium nuntiabat : » ergo rum . Unde dicit hæc verba : « Angeli
non solum fuit de superiori ordine , sed quippe nuntii , Archangeli summi sunt
etiam summus in illo . nuntii dicti . » Et sequitur : << Quippe
2. Item , Super illo Isaiæ, LXIII , 1 : nuntium summum , etc. , » sicut supra
Quis est iste, qui venit de Edom ? Glossa inductum est .
Hieronymi dicit , quod est vox inferiorum AD ALIUD dicendum , quod Angeli , ut Ad 2 .
Angelorum ignorantium Christi incarna- dicit Augustinus , sciverunt incarnationis
tionis mysterium sed nuntians non mysterium sed profunditatem divini
ignoravit : ergo de inferioribus non fuit . consilii super incarnatione non ad ple-
3. Et hoc etiam videtur prætendere num sciverunt et ideo de hoc instrui
nomen Angeli quia Gabriel fortitudo voluerunt : nec quærunt, Quis est iste,
Dei interpretatur . ex eo quod ignorent personam : quod
luminatio in intellectu convincit ratio-

patet quia non respondetur eis de per-
sona , sed de tempore : Ego , inquit , qui nem de consensu . Et ideo licet modus
loquor justitiam . Unde altitudinem illuminationis intellectualis nobilior sit

consilii circa hoc volebant discere . Et in genere suo , quam per visum vel ima-
hæc solutio concordat verbis Augustini ginationem , tamen non adeo utilis esset
et Dionysii. ad annuntiationem quæ inclinat ad libe-

Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod nomen sor- rum consensum .
titus est Angelus ab officio : quia scilicet Et per hoc patet solutio ad totum .
fortem , qui aeras potestates debellare
venerat nuntiavit, ut dicit Gregorius .
ARTICUCUS XVII .
ARTICULUS XVI . Quis sit finis annuntiationis ?
Quis sit modus annuntiationis , an intel-

lectualis, an alius aliquis ducens in Quinto quæritur , Quis sit finis annun-
assensum ? tiationis ?
Et videtur, quod fides : quia
1. Ita dicit Elisabeth , Luc . 1 , 45 :
Quarto, Quæritur de modo annuntia- Beata quæ credidisti .
tionis . 2. Item, Via vitæ dicitur fuisse Beatæ
Videtur enim , quod visione intelle- Virginis fides : ergo fuit finis annuntia-
ctuali fieri debuit : quia tionis .
1. Hoc genus illuminationis summum 3. Item , In verbis Angeli persuasoris
est , ut dicit Augustinus in libro XII su- videtur hoc .
per Genesim . SED CONTRA : Sed contra
2. Item, Daniel . x , 1 : Intelligentia est Fidem habuit Beata Virgo ante annun-
opus in visione. tiationem ergo non fuit finis annuntia-
3. Item , Dicit Augustinus , quod pro- tionis : quia non acquirebatur ei .

phetia non est nisi ab intellectuali visio-
Solutio .
ne, eo quod in aliis est error : ergo illo SOLUTIO . Dicendum, quod duplex fuit Ad 1.
modo fieri debuit , ut videtur. finis unus in Virgine , et hic est consen-
Si forte dicatur, quod Angeli non pos- sus , vel fides verborum Angeli , non sim-
sunt illuminare nostrum intellectum , eo plex fides qua creditur in Deum , quia
quod secundum intellectum sumus æqua- illam ante habuit : et per hoc patet solu-
les eis et par in parem non habet potio ad primum .
testatem . Hoc est contra Augustinum in Alius finis fuit consequens , scilicet Ad 2 et 3
libro XII super Genesim , ubi dicit hoc conceptio et incarnatio Christi , non per
fieri miris modis , quod Angeli species in- annuntiationem operantem , sed ad hoc
telligibiles nostro intellectui imprimunt . disponentem Virginem , ut in ea Spiritus
sancti operatione fieret : et per hoc patet.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod annuntiatio solutio ad totum .
est per modum inducentis in consensum,
ut consentire sit ex libera electione :
quia aliter non esset laudabile : quia il-
1 Isa. LXIII , 1 .
IN III SENTENT. DIST. III , A, ART. 18 ET 19. 59
ARTICULUS XVIII . ARTICULUS XIX .
Quid intelligitur per Altissimum, quan- An caro Christi fuerit ex purissimis

do dicitur, virtus Altissimi ? sanguinibus?
Deinde quæritur de hoc quod dicit , Deinde, quæritur de hoc quod dicit
ibi, A, versus medium : « Virtus Altissi- ibi , A, versus medium, quod « copulavit
mi obumbrabit tibi, etc. » Quare vocat sibiipsi ex sanctissimis et purissimis
eum Allissimum , et quid sit obumbrare sanguinibus, etc. »
Spiritum sanctum ? Ex hoc enim videtur, quod ut de ma-
teria Christus sit ex sanguine .
Solutio. Et ad hoc dicendum , quod secundum CONTRA : Contra.
Cassianum in libro contra Nestorium et 1. Augustinus infra dicit , quod ex
Eutychetem, per Altissimum intelligitur carne .
Pater, et per appropriationem in Patre 2. Præterea, Vicinior est caro ad car-
est auctoritas per sapientiam autem et nem quam caro ad sanguinem , vel e con-
virtutem intelligitur Filius , et Spiritus verso : sed habentium symbolum facilior
sanctus exprimitur suo proprio nomine : est unio : ergo congruentius fuit assume-
ut sic tres magni fabri mundi fabricato- re ex carne quam ex sanguine . Sed si hoc
res intelligantur in indivisibili opere in- dicatur , tunc etiam oportuit sumere ex
carnationis mundum etiam in fabrica ossibus ossa , ex nervis nervos , et sic de
uteri virginalis reparasse . aliis.
Alia etiam ratione dicit , Altissimi , quia
altissimum fecit ad alta enim humilia SOLUTIO . Dicendum , quod ex purissi- Solutio.
elevavit , uniendo nostram naturam Ver- mis sanguinibus accepit : quia sanguis
bo, et alta imis sociavit . Sapientia autem est potentia totum corpus , non autem
apparuit in modo conjunctionis , ut di- caro .
stinctæ sint naturæ et unitæ hypostati- AD DICTUM Augustini dicendum , quod Ad quæst. 1.
ce virtus autem in conjunctione tam intelligit carnem pro eo quod est materia
distantium , ut deitas , et humanitas . Um- carnis : et hoc est sanguis .
bra autem refrigerat, visum adunat et AD ALIUD dicendum , quod caro carni Ad quest. 2.
umbrat sive obtenebrat . Refrigerare con- vicinior est in forma speciei : sed non in
venit sanctificationi Virginis, et exstin- via generationis : quia non ex carne fit
ctioni fomitis , visum coadunare ad con- caro , nisi corrumpatur in cibis , et per
tuitum Verbi incarnati obtenebrari digestionem in sanguinem convertatur,
vero Verbo quod exinanivit semetipsum et tunc tandem generetur inde caro . Ex
formam servi accipiens . sanguine autem statim fit caro per con-
Damascenus autem dicit nasci ex eo versionem et formationem generativæ
non sanctificatum : quia non fuit um- virtutis, vel etiam nutritivæ in quibus-
quam non sanctum . dam .
ARTICULUS XX .
ARTICULUS XXII.
Quid dicatur, Antiqua conspersio ?

An Beata Virgo habuit potentiam gene-
randi Filium ?
Deinde, Quæritur de hoc quod dicit ,
ibi, A, versus finem : « Antiquæ con-
spersionis, etc. » Deinde , Quæritur de verbo Magistri
Hoc enim non videtur verum : quia quod dicit , ibi , A , sub finem : <« Cui colla-
antiqua conspersio est antiqua ab infe- ta est potentia novo modo generandi,
ctione vitii , sicut innuit Apostolus, I ad etc. »
Corinth . v , 7 , ubi dicit : Expurgate ve- Ex hoc enim videtur haberi , quod Vir-
tus fermentum , ut sitis nova consper- go Christum non genuit active aliquo
sio. modo quia ita exponit, ut sine coitu vi-
ri, sine libidine concipientis in utero
Solutio. RESPONSIO. Dicendum , quod dicitur Virginis celebraretur conceptus Dei et
antiqua propter rugositatem pœnarum , hominis .
et non culpæ : quia culpam non accepit
de antiquitate nostra , sed pœnam, ut in- ET AD hoc dicendum , ut supra dictum Solutio
fra dicet Magister . est, quod non egit nisi disponendo , et ad-
juvando extrinsecus , et ministrando ma-
teriam ad substantiam membrorum et ad
incrementum . Sed virtus convertens ,
formans , et et componens
figurans,
ARTICULUS XXI. membra, et uniens animam cum deitate ,
tota fuit in opere Spiritus sancti.
Quomodo intelligitur quod dicitur , Non
seminans , sed per Spiritum sanctum
creans ?
ARTICULUS XXIII .
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,

A, versus finem : « Non seminans, sed Cur dicatur, Hanc carnem non cœlestis ,
non aereæ , non alterius cujusque pu-
per Spiritum sanctum creans , etc. »
>
Cum enim creare sit de nihilo aliquid tes esse naturæ ?
facere, non videtur Christo convenire ,

qui non de nihilo , sed de aliquo materia-
liter factus est, quia de sanguine glorio- Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
sæ Virginis . A, in fine : « Hanc carnem non cœlestis,
non aereæ, etc. »>
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod creare duo CONTRA hoc est quod habetur , Joan .
importat, scilicet quod sit immediatum in, 31 : Qui est de terra , de terra est, et
opus Dei; et ideo dicit creans : sed al- de terra loquitur . Qui de cœlo venit, su-
terum non habet , et ideo alia Littera in per omnes est. Et dicit hoc Joannes de se ,
originali habet : « Sed per Spiritum san- comparando se Christo secundum infe-
ctum conditive . » rioritatem. Constat autem, quod de ani-
IN III SENTENT. DIST . III , B , ART . 21 . 61
ma non loquitur, sed de corpore : ergo tura hominis : Christus enim in persona
corpus Christi venit de cœlo : ergo cœ- de cœlo venit : Joannes autem terrenæ
lestis naturæ est . nativitatis habuit personam : sicut etiam
dicit Christus alibi de se : Nemo ascendit
Solutio. SOLUTIO . Dicendum est, quod Joannes in cœlum, nisi qui descendit de cœlo, Fi-
dicit hoc de persona Christi , non de na- lius hominis, qui est in cœlo ' .
B. Auctoritate firmat ex tunc fuisse Virginem immunem a peccato .
Quod autem sacra Virgo ex tunc ab omni peccato immunis exstiterit,
Augustinus evidenter ostendit in libro de Natura et gratia , inquiens : Ex-
cepta sancta Virgine Maria , de qua propter honorem Domini , nullam
prorsus cum de peccatis agitur, haberi volo quæstionem . Inde enim
scimus , quod ei plus sit gratiæ collatum ad vincendum ex omni parte

peccatum quod concipere ac parere meruit, quem constat nullum habuisse
peccatum. Hac ergo Virgine excepta , si omnes sancti et sanctæ congregari

possent , et quæreretur ab eis an peccatum haberent, quid responderetur
nisi quod Joannes ait : Si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos
seducimus ? Illa autem Virgo singulari gratia præventa est atque repleta ,
ut ipsum haberet ventris sui fructum , quem ex initio habuit universitas
Dominum : ut illud quod nascebatur ex propagine primi hominis, tantum-

modo generis , non criminis originem duceret .
Si enim ex omni parte vicit peccatum ,

tunc videtur quod etiam vicit ex parte
potentiæ peccandi, et ita non potuit pec-
ARTICULUS XXIV . . care .
An gloriosa Virgo potuit peccare ? Quatuor sunt status liberi arbitrii , ut
habetur in libro II Sententiarum : Posse
peccare et non peccare , qui est innocen-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, tiæ et non posse non peccare mortaliter,
ibi , B , circa initium, « Inde enim scimus , qui est condemnati hominis : non posse
quod ei plus gratiæ sit collatum , etc. » non peccare venialiter, qui est hominis
1 Joan. III, 13. 3 I Joan. 1 , 8.

* S. AUGUSTINUS , Lib. de Natura et Gratia , Cf. II Sententiarum, Dist. XXV.
cap. 36.
redempti non posse peccare , qui est glo-

rificatorum ergo videtur, quod Beata
Virgo tunc fuit in statu glorificatorum , et
ultra statum innocentiæ per se, quod fal- ARTICULUS XXV.
sum est.
Quomodo debet intelligi , Peccatum non
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod est posse ex habemus ?
habitu inclinante , et est posse ex liberta-
te arbitrii et posse ex habitu inclinante
ad peccandum vicerat Beata Virgo , sed Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
habuit ex libertate arbitrii . B , circa medium : « Si omnes sancti et
SED CONTRA Objicitur, quod secundum sanctæ convenirent, etc. »
hoc habuit statum Adæ antequam pec- Infantes enim baptizati recenter, non
caret. videntur habere peccatum . Similiter, po-
SOLUTIO . Dicendum , Quoad hoc habuit namus aliquem cum contritione de om-
quod non habuit inclinans in malum ex nibus venialibus et mortalibus esse con-
parte corporis , sed quoad mortalitatem fessum , ille secundum fidem Ecclesiæ
et molestias intrinsecus non habuit : non peccatum non habet.
enim in ipsa non mori conjunctum erat
ad posse non peccare , sicut fuit in SOLUTIO . Si generaliter intelligatur Solutio.
Adam . etiam de infantibus , tunc puto esse glos-
sandum, peccatum non habemus, id est ,
fomitem , et causam peccati, qualiter
Apostolus sumit peccatum in epistola ad
Roman . vII , 16 et 17 : Si autem quod
nolo, illud facio , consentio legi , quo-
niam bona est. Nunc autem jam non
ego operor illud : sed quod habitat
in me peccatum. Si autem de adultis in-
telligatur, tunc vix contingit esse sine
peccato : quia quædam sunt tantæ adhæ-
rentiæ, quod vix confitetur homo sine
proposito omnia etiam venialia dimit-
tendi .
C. Quare non fuit Christus decimatus in Abraham , sicut Levi, cum caro quam
acceperit in eo, fuit peccato obnoxia ?
Cum autem illa caro , cujus excellentia singularis verbis explicari non
valet, antequam esset Verbo unita , obnoxia fuerit peccato in Maria et in
aliis a quibus propagatione traducta est : non immerito videri potest in
Abraham peccato subjacuisse , cujus universa caro peccato subjaceat.

IN III SENTENT. DIST. III , C. 63
Unde quæri solet, Quare Levi decimatus dicatur in Abraham et non

Christus , cum in lumbis Abrahæ uterque fuerit secundum materialem
rationem , quando Abraham decimatus est, et decimas dedit Melchise-
dech ? Tunc enim Apostolus Levi decimatum dicit in Abraham , tamquam
in materiali causa : quia ea decimatione sicut Abraham minor Melchise-

1
dech ostenditur , cui personaliter decimas solvit ita et Leviticus ordo ,
qui in Abraham secundum rationem seminalem erat, et ex eo per concu-
piscentiam carnis descendit . Christus autem non est decimatus : quia licet
ibi fuerit secundum carnem, non tamen inde descendit secundum legem
communem , scilicet per carnis libidinem sicut etiam in Adam omnes
peccaverunt , sed non Christus .
Unde Augustinus super Genesim ' : Sicut in Adam peccante , qui in
lumbis ejus erant, peccaverunt : sic Abraham dante decimas , qui in lumbis
ejus erant, decimati sunt . Sed hoc non sequitur in Christo , licet in lumbis
Adæ et Abrahæ fuerit : quia non secundum concupiscentiam carnis inde

descendit. Cum ergo Levi et Christus secundum carnem essent in lumbis
Abrahæ , quando decimatus est, ideo pariter decimati non sunt, quia
secundum aliquem modum non erat ibi Christus quo erat ibi Levi . Secun-
dum rationem quippe illam seminalem ibi fuit Levi , qua ratione per con-
cubitum venturus erat in matrem : secundum quam rationem non erat ibi
Christi caro , quamvis secundum ipsam ibi fuerit Mariæ caro . Illa ergo
decimatus est in Abraham , qui sic fuit in lumbis Abrahæ sicut ille fuit in
lumbis patris sui , id est, qui sic est natus de patre Abraham , sicut ille de
patre suo natus est , scilicet per legem carnis , et invisibilem concupiscen-
tiam .
C, « Cum autem illa caro, cujus excel-

lentia, etc. »
Et habet partes duas . In prima, osten-
DIVISIO TEXTUS . ditur quare Christus in Abraham non est
. decimatus . Secundo autem ex illis con-
cluditur, quod ipse primitias nostræ mas-
Sequitur de secunda parte distinctio- sæ accepit, ibi , D, « Quocirca primitias
nis, in qua quæritur , Utrum Christus de- nostræ massæ, etc. »
cimatus sit ? Et oritur ex præcedente in In priori parte Magister tria facit :
qua quæritur , Utrum caro Christi obno- quæstionem movet , solutionem adhibet ,
xia fuerit peccato ? quia qui obnoxiam et probationem solutionis ponit per Au-
carnem habet peccato, ille decimatus est gustinum . Et hæc tria facile est distin-
in Patribus hæc autem pars incipit , ibi , guere in Littera.
1 Cf. Ad Hebr . vn , 4 et seq. 3 S. AUGUSTINUS , Lib . X super Genesim ad lit-

? Ad Roman v, 12. teram , cap . 2.
61
ARTICULUS XXVI.
Expositio Textus .
An Christus secundum differentem mo-
dum ab aliis fuit in lumbis Adæ vel
Abrahæ ?
His habitis, veniendum est ad Litteram
hujus partis , et sumendum est illud quod
dicit , ibi , C , « Quia ea decimatione sic- Hic incidunt tres quæstiones difficiles .
ut Abraham minor Melchisedech osten- Prima est, Utrum Christus secundum
ditur, etc. » et qua minoritate ? differentem modum ab aliis hominibus
Et dicitur, quod imperfectæ benedi- fuerit in lumbis Adæ , vel Abrahæ ?
ctionis et indigentiæ , quam imperfectio- Secunda , Quid sit decimari in lumbis
nem oblatione decimæ et retentione no- Abrahæ , vel non decimari ?
vem significavit : cum enim decimum Tertia est , Quid sit peccare in Adam ,
Melchisedech accepit denarium, apud vel non peccare ?
Abraham non remansit : et ideo perfe-
ctio apud Melchisedech fuit et non apud CIRCA PRIMUM proceditur sic :
Abraham , quod significavit decimam 1. Dicit Augustinus in libro VIII su-
removendo et ideo per sacerdotium per Genesim , quod omnes per corpulen-
Melc hise dech , et non filiorum Abraham , tam substantiam fuimus in Adam. Aut
perfectio benedictionis et redemptionis igitur intelligitur corpulenta substantia ,
fuit significata . Cum autem Melchisedech quæ est secundum formam et materiam
typum sacerdotii Christi exhibuit in ob- corpus nostrum : aut corpulenta substan-
latione panis et vini , sacerdotium Chri- tia , quæ est materia corporis nostri .
sti est perfectum et liberans : et Abra- Constat , quod non primo modo : quia sic
ham imperfectum et indigens liberatore . corpora nostra organizata fuissent ibi-
Deinde accipe illud ante finem capi- dem, quod esse ibi non potest . Si autem
tuli : « Secundum rationem quippe il- corpulenta substantia est materia corpo-
lam seminalem, etc. » Ratio seminalis ris nostri . CONTRA : Materia illa fuit ali-
est ratio qua seminatur posteritas : et quid signatum in Adam , vel materia al-
illa ratio est vis concupiscentiæ , et com- terius : ergo omnium corporum factorum
.
mixtio sexuum, ut patet in omnibus . et futurorum fuit ibi materia per aliquod
Post hæc accipe illud, in fine capituli : signatum , quod valde irrationabile est :
« Invisibilem concupiscentiam . » Hæc - quia si fuisset ut mons maximus , non
concupiscentia dicitur invisibilis , quia in posset in tot dividi : præcipue tamen si
proprietatibus visibilis corporis seminati mundus infinitus esset , semper possibile
non apparet, sed per rationem carnis pu- esset homines ex hominibus propagari .
gnæ adversus spiritum apparet . Sunt tamen et fuerunt ante nos , qui
hoc dixerunt, sicut Magister qui fecit
hunc librum , et solvit objectionem fa-
ctam , quod quidem de omnibus aliquid
fuit in eo et hoc operatione Domini
multiplicatum est in tot , quot nascentur ,
sicut materia quinque panum in tot mil-
lia hominum qui inde satiati dicuntur.
IN III SENTENT. DIST. III, C , ART. 26 . 65
Sed contra hoc est, quod opus naturæ hujusmodi genera quæ suis differentiis
secundum totum esset miraculosum , et dividuntur : sed non habet locum hic
non naturaliter generarentur homines ex hujusmodi divisio . Si autem dicunt ma-
hominibus . teriam quantam esse . CONTRA : Philoso-
2. Præterea , Etiam eadem ratio est phus in II de Anima dicit , quod omnium
de equis, et asinis , et aliis animalibus , natura constantium terminus est et ratio
qualiter illa traducta sunt ex primis quæ magnitudinis et augmenti : hic autem
creata sunt in operibus sex dierum . terminus et ratio sumitur a duobus : a
3. Præterea , Hoc deducitur ad impos- quantitate humidi radicalis , quod est
sibile sic : Deus multiplicat acceptum ex materia prima generationis, et a vigore.
Adam aut ergo aliquid de elementis. virtutis formativæ , et informatione , sic-
mundi materiæ illi addendo aut de ut innuit Galenus , qui dicit quorumdam
novo materiam creando , et addendo defectum membrorum causari ex defectu
illi . Si aliquid addit de elementis mundi : materiæ, quorumdam autem ex defectu
igitur non totum fuit in Adam , ut ipsi virtutis : igitur illa materia proportionata
dicunt quia opinio illorum est , quod est tanto corpori in tanta quantitate , quæ
nihil convertitur in veritatem humanæ si minor sit , non erit tantum : ergo si
naturæ quæ a primis parentibus est dividatur, non dico jam , in infinitum ,
sumpta . Si secundo modo , quæritur sed etiam ad modicum , sicut in duo , non
idem . Si autem dicatur,
dicatur , quod illam
illam generabitur inde tota quantitas corporis
materiam in se multiplicat , nec creando humani : et sic nihil est quod dicunt de
aliquid quod addatur , nec aliud conver- divisione in infinitum.
tendo in eam hoc non est intelligibile : Si forte dicatur, quod hoc verum est :
quia dicunt Sancti , quod quinque panes et ideo modo nascuntur homines mino-
multiplicavit, sicut multiplicat segetes ris quantitatis, quam antiquitus : quia
ex uno grano . Hæc autem multiplicatio divisa materia facta est minor.
fit per alia grana in segetum conversio- CONTRA :
nem : unde tunc non est simile quod 1. Secundum hoc continue filius debe-
addunt quia panes multiplicavit per ret esse minor patre in tanta quantitate ,
conversionem alienæ materiæ in ipsos . quanta dividitur materia in numerum
filiorum et filiarum . Et cum aliquis le-
Propter hoc alii subtiliorem invene- gatur habuisse triginta filios , et plures
runt phantasiam, et dixerunt quia ma- filias , ipse triginta partibus debuit esse
teria est divisibilis in infinitum per actum major quolibet illorum filiorum , quod
naturæ : et ita quod quilibet habeat ali- ridiculum est.
quid de primo . SED CONTRA : Aut materia 2. Præterea, Sæpe videmus filium ge-
secundum quod est substantia ens in po- nerari majorem patre .
tentia tantum , divisibilis est : aut ma- 3. Præterea , Tamdiu duravit successus
teria quanta . Si primo modo , hoc non hominum , quod mirum est quod modo
capit intellectus , quod actu aliquid di- atomales non essemus .
vidatur divisione materiæ et non formæ, 4. Præterea , Forte alia ratione elidi-
quod nullam habeat quantitatem : et hoc tur hæc opinio , scilicet quod ab Adam
est contra Philosophum in I Physicorum , divisum est, aut totum formatum est in
dicentem , quod si tantum unum est quod corpus Seth, aut non totum, sed pars
est substantia , quod illud est indivisi- est reservata in Seth ut inde filius Seth
bile, eo quod non dividitur materiæ di- nasceretur. Si primo modo , cum hoc
visione nisi quantum . Formæ autem di- quod habet formam humanam in uno non
visione potest addi aliquid quod non est sit susceptibile formæ humanæ in altero ,
quantum , sicut ens , et substantia , et alia nee resurgat cum eo , ut dicit Augusti-
XXVIII ‫ة‬
D. ALB . MAG. ORD . PRÆD .
66
nus, non potest ex illo fieri corpus al- teria autem originalis est quæ decisa est
de corpore Adæ, id est, de eo quod in
terius per successionem : contra rationem
potentia fuit corpus Adæ , hoc enim
enim valde est, quod res sit in potentia
ad formam quam jam habet . Si autem fuit superfluum alimenti decisa , in-
quam , per actum generativæ virtutis,
dicatur , quod non obviat dictum Augu-
et accepit virtutem formativam in loco
stini de resurrectione : quia nobilius esse
determinato ab anima Adæ , ut ex illa
habet in secundo , quam in primo . CON-
formaret corpus filii, et tota converte-
TRA In primo est sicut radicale mem-
brum hominis , et non sicut nutrimen- retur in ipsum. Nec dicitur superfluum ,
quod ab substantiæ individualis susten-
tale : quia hoc datum fuit , quod ipsum
tationem non est deputatum per actum
formatur totum in corpus hominis : ergo
nutritivæ potentiæ sed de hoc quod
in primo habet nobilius esse . Si propter
sibi superfluit , ministravit generativæ ad
hoc detur alia pars , quod non totum
speciei sustentationem et multiplicatio-
formatur in corpus , sed reservetur pars ,
nem . Illud idem autem non convertitur
tunc sequitur , quod aut dividitur in par-
in corpus filii Seth, nec pars ejus , ut
tes numerantes totum , sicut media , ter-
probatum est , sed potius ipsum accipit
tiæ, quartæ , quintæ , aut in partes nume-
humidum alimenti in corpore Seth : et
rantes , quarum unaquæque minor est
iterum superfluum illius humidi mittit
præcedente divisa . Si primo modo , tunc
generativæ, ut accipiat formativam vir-
stabit de necessitate propagatio generis
tutem ab illa quæ originata est ab
humani , tot natis in quot partes illud
semen est divisum . Si secundo modo , Adam : et sic fit successio per omnes .
Et hoc voco materiam quæ originaliter
tunc posterior semper minor est patre
convertitur ad unum hominem Adam :
suo in aliqua quantitate , et hoc non est
sic enim fuimus in Adam omnes. Et
verum , quia visus probat per contra-
hoc innuit Augustinus , quando dicit ,
rium frequenter . quod si homo cibetur carnibus hominis
5. Præterea , Philosophi communiter
omnes dicunt, quod generatio est de su- alterius , et generet , quod resurget caro
illa in quo fuit ex humido radicali, non
perfluo alimenti , cui confertur vis infor-
in illo in quo fuit nutrimentum tan-
mativa per organa generationis : igitur
non est hoc modo sicut illi dicunt . tum .
6. Item , Aristoteles in libro XVI de Unde videtur mihi, quod superiores
opiniones , aut falsæ sint , aut non pos-
Animalibus dicit , quod semen genera-
tionis assimilatur filio egredienti de domo sunt intelligi qualiter sint veræ. Et con-
cedo rationes in contrarium adductas .
patris : quia sicut ille partem substantiæ
Et quantum ad hoc dico, quod cum
secum defert , et illam multiplicat per
dicitur, Christus fuit in lumbis Adæ,
negotiationes et lucra : ita semen partem
fuit per materiam hoc modo originalem ,
substantiæ radicalis humidi in quo organa
sed non sicut alii homines. Corpulentum
formantur, secum defert , et multiplicat
illam per attractum alterius humidi a enim in quo facta est formatio , sic ori-
ginaliter fuit ibi : sed virtus formans non
parte matris .
est inde originata , sed potius a Spiritu
sancto , ut supra dictum est . Et ideo
SOLUTIO . Sine præjudicio dicimus ,
Solutio. cum dicitur , Christus sicut alii fuit in
quod non fuimus in Adam per aliquod
lumbis Abrahæ , puto non esse conce-
signatum : sed dicimus , quod duplex est
dendum : sed cum dicitur, Christus per
materia humani generis , scilicet signata
hoc per quod alii fuit in lumbis Abrahæ
in forma hominis , vel in forma partis
vel Adæ, concedendum est : quia unum
hominis sicut est materia Petri , vel pe-
dis Petri et est materia originalis . Ma- dicit substantiam materiæ vel originem,
IN III SENTENT. DIST . III , C , ART. 27. 67
alterum autem dicit modum propagatio- est per decimam, ut dicit Augustinus et
nis vel generationis. Magister ¹ : ergo videtur magis esse de-
cimatus .
5. Præterea, Post victoriam Abraham
decimas obtulit Melchisedech : sic Chri-
stus post triumphum obtulit pretium red-
ARTICULUS XXVII . emptionis Patri ergo magis convenit.
Christo decimari in tali signo , quam
Quid sit decimari in lumbis Abrahæ ? aliis .
ULTERIUS quæritur, Quid est hoc quod Quæst.

Secundo quæritur , Quid sit decimari dicit Augustinus pro causa quare Christus
in lumbis Abrahæ ? non fuit decimatus in lumbis Abrahæ :
1. Aut enim decimari est decimas quia scilicet aliter fuit ibi quam alii ?
dare , aut ad decimas obligari , aut si- Hoc enim videtur esse falsum : lex
gnum decimationis eorum præostendere enim concupiscentiæ non est in aliquo

qui post futuri erant . Si hoc est decimas nisi quando est : sed tunc posteri non
dare : ergo qui post futuri erant, tunc fuerunt : ergo per legem concupiscentiæ
dabant decimas : et datis decimis , de- tunc non fuerunt : ergo per corpulentam
obligatur ad dandum qui dedit : ergo substantiam tantum et sic fuit ibi Chri-
post decimas dare non tenebatur, quod stus : ergo alii fuerunt ibi sicut Christus .
falsum est.
2. Præterea, Videtur, quod res in po- SOLUTIO . Dicendum , quod decimari Solutio.
tentia materiali originis existens , non aliud est quam decimare . Decimare enim
possit decimari hoc modo : quia aliquis est idem quod decimas dare et hoc fit
decimat frumentum suum, et de deci- duabus de causis , quarum una est mo-
mato seminat , et frugem quæ crevit , ralis : et quoad illam remanserunt de-
iterum tenetur decimare , licet fuit in de- cimæ in lege nova, scilicet ut sit cibus.
cimatis seminibus secundum originis in domo Dei , ut dicit Malachias 2 , ut sci-
materiam : ergo a simili licet decimas licet ministri habeant unde sustententur
dederit Abraham , filios tamen in se dein templo servientes . Alia causa est , ut
cimare non potuit. ostendatur oblatio perfectionis esse pro
3. Si vero dicatur , quod decimare est se facta apud Deum : qui enim decimam
.
ad decimas obligari . CONTRA : Levitæ non dat , decimum quod occurrit ad numerum
sunt ad decimas obligati : imo accepe- et se superiori porrigit, et retinet no-
runt decimas a populo secundum legem : vem sibi . Denarius autem limes est pri-
et ita magis decimati sunt, si hoc esset mus, et perfectionem significat : unde
decimari , in Melchisedech qui decimas significat pretium nostræ redemptionis
accepit , quam in Abraham qui dedit . quod a nobis removetur, ut pretium a
Si vero hoc est signum decimationis redemptis : quia parte ex nostra pre-
aliorum præostendere . CONTRA : Ipsi fue- tium hoc habere non potuimus . Reten-
runt tunc secundum materiam originis tio autem novem, qui numerus im-
tantum : sed cum omni eodem modo perfectionem significat , per hoc quod
fuit ibi Christus : ergo Christus fuit deci- cadit et deficit a denario , signat nostram
matus , sicut et ipsi . imperfectionem : et sic oblatio decimæ
4. Præterea, Videtur magis convenire est significare se imperfectum et indigere.
Christo quam aliis : quia ipse significatus redemptione . Decimum autem quod a
1 Cf. Infra, Dist. V. • Malach. 11, 10.

se porrigit , signat redemptionis illius ceperunt decimas , ut sunt ad sustenta-

pretium . Et ita exponit Magister Hugo tionem ministrorum , sed non ut signifi-
de sancto Victore . Decimari autem est cat decimatio liberationis indigentiam :
ista indigere liberatione significare . quia sic decimati sunt, et non decimas
Ad t. DICENDUM ergo ad primum, quod Apo- acceperunt.
stolus ad Hebr. vii , 4 et seq. , unde istud AD ALIUD dicendum , quod esse in Ad
totum trahitur, intendit probare Christi lumbis attribuitur omnibus quoad mate-
sacerdotium excellere sacerdotium Le- riam originis sed illa materia duplicem
viticum , in hoc quod Christi sacerdo- habet comparationem , scilicet ad origi-
tium significatur per sacerdotium Mel- nem , et ad originatum . Ad originem ite-
chisedech, qui ut major accepit decimas rum duplicem habet comparationem :
ab Abraham , in quo ministri sacerdotii unam secundum substantiam corpulen-
veteris legis significati sunt indigere red- tam , aliam secundum legem qua discin-
emptione, et hoc significatur per deci- ditur et trajicitur in alium . Ad origina-
mas oblatas ab Abraham ipsi Melchise- tum autem iterum duplicem habet com-
dech, qua redemptione non indiguit parationem , scilicet ut ens possibilis sub-
Christus imo significatur caro ejus per stantia in ipso , et secundum modum quo
decimum quod accepit Melchisedech , ut est accipienda ad ipsum originatum con-
benediceret Abrahæ : sicut Pater accepit stituendum .
immolationem corporis Christi, ut bene- Si autem accipiatur materia hic in
diceret humano generi . Et sic patet respectu ad originem tantum materiali-
quare Christus non est decimatus in ter ad originatum autem ut ens mate-
lumbis Abrahæ, scilicet liberatione indi- ria ipsius tantum . Dicendum , quod Chri-
gens significatus . Alii autem in lumbis stus hoc modo fuit in lumbis, ut alii et
ejus decimati sunt, qui per novenarium hoc vocat Augustinus in lumbis esse se-
retentum significati sunt indigere libe- cundum corpulentam substantiam ideo
ratione , quæ per sacerdotium Melchise- quia in utroque respectu , scilicet ad
dech et benedictionem significatur. Di- originem, et ad originatum , non atten-
catur igitur ad primum, quod decima- ditur nisi materialiter prout materia est
tum esse est significare indigere libera- substantia corpulenta in qua fit corporis.
tione per novenarium retentum in obla- forma. Si autem accipiatur in duobus
tione decimæ partis ei qui benedicit et respectibus secundis , scilicet secundum
redimit : et ad hanc decimationem patet, legem concupiscentiæ qua trajicitur ab
quod omnes qui per novenarium signi- origine , et secundum commixtionem
ficantur, per Abraham obligantur . sexuum quomodo accipitur in concepto ,
Ad 2. AD ILLUD autem quod objicitur, quod non fuit ibi Christus sicut alii . Et hoc
non potest decimari res in potentia exi- innuit Augustinus , cum dicit , quod illi
stens , solvendum quod non potest deci- decimati sunt in lumbis Abrahæ , qui sic
mari per numerum actu ejicientem deci- fuerunt in lumbis ejus , sicut ipse Abra-
mam quia non est actu , sed potentia : ham fuit in lumbis patris sui : et qui per
sed potest decimari , id est, ad decimatio- concubitum futuri fuerunt in matre .
nem determinari et obligari hoc modo Si autem adhuc objicitur, quod Christi
quo est . Et quod objicitur de grano , di- caro antequam esset sub Christi forma ,
cendum quod hoc granum duplex est , tota fuit Virginis caro : et illa tota fuit
scilicet ut actu ens , et sic decimatum est : ibi secundum utrumque respectum : er-
et ut potentia aliud ens in ipso , et sic go et caro Christi . Sicut supra determina-
quod in ipso est, non est decimatum , et tum est, dicendum , quod non est ve-
debet decimari quando egreditur de ipso . rum quia Virginis caro alterius rationis
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Levitæ ac- est, quam Christi caro . Dicitur enim caro
IN III SENTENT. DIST. III , C, ART. 28. 69
Christi duplex , scilicet quæ actu caro 3. Si dicas : Hoc est reatum ex vitio
Christi est, et illa numquam ut Christi illius materiæ contrahere . CONTRA hoc
fuit in alio quam in ipso. Alio modo dici- est quod dicit Anselmus , quod peccatum
tur Christi caro , quæ per fidem de nostra. vel vitium non est magis in semine ,
massa Christo determinata est accipien- quam in sputo : ergo ex origine seminali
da et illa fuit in omnibus descendens , non contrahitur.
et semper per actum concubitus quidem 4. Præterea , Injustitia videtur maxi-

secundum substantiam : sed ut fides con- ma , quod filii ultra tertiam et quartam
jungit eam cum respectu ad Christum , generationem , et usque in infinitas gene-
sic impossibilis erat ad legem concupi- rationes puniantur pro peccatis parentum .
scentiæ et hoc est accipere carnem Chri-
sti secundum rationem : quia in hac ra- SOLUTIO . Prænotandum , quod de ori- solutio.
tione qua futura erat Christi, numquam ginali peccato et inflictione ipsius tracta-
legi concupiscentiæ subjacuit , sicut su- tus habetur in Il libro Sententiarum ¹.
pra diximus. Sed hic breviter transiens dico , quod
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod in decima peccare in Adam est per modum acce-
oblata Christus significatur : sed ipsum ptionis materiæ ex Adam reatum origi-
oblatum non decimatur sic, sicut supra nalis contrahere : et hoc modo Christus
diximus sed potius ipse actus ejus qui non peccavit in Adam : imo ut medicina
novem retinet, obligat decimationi per vulneris fuit in ipso . Licet enim tota ca-
hoc quod profitetur se tali decima redi- ro Adæ corrupta fuit corruptione passibi-
menti indigere . litatis et vitii , non tamen secundum quod
determinatur fide ad Christum : quia sic
Ad quæst.
AD ALIUD dicendum , sicut patet ex decimata habet in se partem sui quæ me-
prædictis, quod illa caro ut Christo per dicina vulneris est , ut dicit Augustinus ,
fidem determinata non fuit nisi per cor- et hoc facile patet per ante dicta .
pulentam substantiam in patrum lumbis : AD PRIMUM ergo dicendum, quod om- Ad 1.
alii autem duobus modis . nes in Adam peccavimus , sicut in origi-
ne vitiata, qui sic fuimus in ipso quod
nec carnis nostræ acceptio a sua propaga-
ARTICULUS XXVIII. tione repugnat corpulentæ substantiæ ,

nec legi concupiscentiæ . Sic autem Chri-
stus non fuit ibi . Et sic peccare est pec-
Quid est peccare in Adam, vel non
care secundum quid, id est , secundum
peccare ?
originem naturæ et hoc modo etiam
fuimus in ipso , qui propagati sumus ex
Tertio quæritur, Quid sit peccare in ipso .
Adam , vel non peccare ? AD ALIUD patet solutio per ante dicta. A
1. Peccare enim est agere : nihil autem AD ALIUD dicendum , quod vitium du- Ad 3 et 4.
agit nisi quod actu est : in Adam actu pliciter dicitur , scilicet pro habitu vitii ,
non fuimus ergo in Adam non pecca- et pro causa vitii . Primo modo non est
vimus , ut videtur. in semine sed secundo modo est in se-
2. Si dicis, quod hoc est in principio mine : quia a sua fœditate quæ in ipso
materiali peccato obligari. CONTRA : pœna est, causatur fœditas in anima quæ
Christus fuit ibi secundum principium culpa est et poena, et hujus ratio in se-
materiale et tamen in Adam non pec- cundo Sententiarum, Domino conce-
cavit.
dente , explanatum est .
1 II Sententiarum , Dist, III.

D. Qua ratione caro Christi dicta est in Scriptura non fuisse peccatrix, sed similis :
quo aperitur, quare obligata peccato non fuit in Christo.
Quocirca primitiam nostræ massæ recte assumpsisse dicitur Christus :
quia non carnem peccati , sed similitudinem carnis peccati accepit . Misit
enim Deus Filium suum , ut ait Apostolus, in similitudinem carnis pec-

cati . Assumpsit enim Verbum carnem peccatrici similem in pœna ,
et non in culpa, et ideo non peccatricem . Cætera vero hominum omnis caro
peccati est. Sola illius non est caro peccati : quia non eum mater concu-
piscentia, sed gratia concepit : habet tamen similitudinem carnis peccati
per passibilitatem et mortalitatem , quia esuriit , sitiit , et hujusmodi . Licet

ergo eadem caro sit ejus quæ et nostra, non tamen ita facta est in utero
sicut nostra . Est enim sanctificata in utero , et nata sine peccato , et nec
ipse in illa umquam peccavit. In pœna ergo similis est nostræ , non in
qualitate peccati : quia pollutionem quæ ex concupiscentiæ motu concepta

est , omnino non habuit, nec ex carnali delectatione nata est . Venit ergo ad
corpus immaculatum , quod præter libidinis concupiscentiam fuit concep-

tum nec illud in se habuit vitium , quod in aliis est causa peccati , nec in
eo peccavit . Ideoque vere dicitur Verbi caro non fuisse in Christo obligata
peccato .
gorem naturæ citius ad maturitatem

pertingit , hoc primitia dicitur : et hoc
offerebatur Domino secundum legem .
Expositio textus . Primitia etiam dicitur primum nobilitate .
Et utroque modo caro Christi dicitur
primitia : quia illa primo munditiam
« Quocirca primitiam nostra massæ, attingens , omnes ad maturitatem mun-
etc. » ditiæ adduxit : et quia illa propter unio-
Hæc est secunda pars , et est conclusio nem deitatis dignissima fuit.
quædam quæ sequitur ex præcedente . Deinde accipe illud : « Non eum mater
Et nota , quod primitia dicitur dupli- concupiscentia , sed gratia , etc. , » quia est
citer, scilicet quod propter majorem vi- in actu matris concupiscentis. Vel verius ,
Ad Roman . VIII , 3 : Nam quod impossibile cati, et de peccato damnavit peccatum in carne,
erat legi in quo infirmabatur per carnem, Deus etc.
Filium suum mittens in similitudinem carnis pec-
IN III SENTENT. DIST. III , D. 71
hæc est quæ semper fornicatur cum dæ- donis sed unionis gratia non fuit habi-
mone, ut filios peccatores ex adulterio tualis , ut quidam errantes dixerunt, quia
statuat. Gratia autem dicitur Christi quæ secundum hoc ille non esset filius nisi
est gratia unionis , non habitus , ut in acceptione gratiæ illius : sed gratia unio-
nobis sed concepit hominem Deum in nis datur ad esse naturaliter Filium Dei
hypostasi . Non hoc autem ideo dico , in persona una utriusque naturæ.
quod Christus gratiam habitus non ha- Alia omnia illius partis plana sunt per
buerit, sed illum habuit in virtutibus et disputationem .
E. Quidam videntur adversari illi sententiæ qua dictum est, carnem Christi non
prius conceptam quam assumptam.
Illi autem sententiæ qua supra diximus carnem Verbi non ante fuisse
conceptam quam assumptam , videtur obviare quod Augustinus ait super
Joannem , ubi legitur : Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo
illud. Dixerunt ergo Judæi : Quadraginta et sex annis ædificatum est hoc
templum, et tu in tribus diebus excitabis illud¹ ? Hic , inquit , numerus per-

fectioni Dominici corporis convenit : quia ut dicunt Physici , tot diebus
forma humani corporis perficitur . Horum occasione verborum quidam

dicere præsumpserunt, Dominici corporis formam tot diebus ad modum
aliorum corporum perfectam , et membrorum lineamentis distinctam et
mox Verbum dicitur sibi unisse carnem et animam et hoc modo dicunt
illum numerum perfectioni Dominici corporis convenire .
Sed alia ratio illius dicti exstitit , ex qua sana oritur intelligentia verbi.
Non enim ideo illud dixit Augustinus, quia mox ut caro illa opere Spiritus
sancti sanctificata , et a reliqua separata fuit, Verbo Dei cum anima unire-
tur, ut perfectus et verus Deus esset, perfectus et verus homo. Sed quia
membrorum illius Dominici corporis distinctio in ipso momento conceptio-
nis et unionis Dei et hominis adeo tenuis erat et parva , ut humano visui
vix posset subjici diebus autem illis quos Augustinus memorat perfecta
est, et notabilis facta.
Incarnatum est ergo Verbum , ut ait Joannes Damascenus , et a propria

incorporalitate non excessit : et totum incarnatum est, et totum est incir-
1 Joan. I , 19 et 20 .
S. AUGUSTINUS, Tract. X super Joannem .
3 S. Joannes Damascenus, Lib. III de Fide orthodoxa , cap . 7 .
cumscriptum . Minoratur corporaliter et contrahitur : et divine est incir-
cumscriptum , non coextensa carne ejus cum incircumscripta divinitate .

In omnibus igitur qui super omnia erat, et in utero sanctæ genitricis
existebat, sed in ipsa per actum incarnationis .
SOLUTIO . Dicendum , quod ly totum Solutio .

respicit utrumque , et naturam, et perso-
nam sed natura hominis non est incar-
DIVISIO TEXTUS . nata , sed potius deitati unita . Unde lo-
quitur de Verbo secundum quod est in-
carnatum et quia incarnari non conve-
« Illi autem sententiæ qua supra di- nit naturæ humanæ , ideo distributio non
ximus, etc. >> respicit partes humanæ naturæ .
Hæc est tertia et ultima pars istius
distinctionis , et habet tres partes in
quarum prima ponit objectionem contra
supra determinata , quæ patet in Littera.
In secunda, ponit solutionem , ibi , §2 : ARTICULUS XXX .
« Sed alia ratio illius dicti exstitit , etc. : »
et illa etiam plana est per ante dicta . In Utrum Verbum est ubique homo ?
tertia , ex omnibus præhabitis concludit
quod per unionem Verbi et hominis non
confundunturproprietates utriusque natu- Deinde objicitur de hoc quod dicit , ibi ,
ræ sed manent differentes et distinctæ : §3 : «Non coextensa carne, etc. »
et hoc probat per auctoritatem Joannis Aut enim Verbum ubique est incarna-
Damasceni quæ incipit, ibi, §3 : « Incar- tum , aut non ubique . Si ubique , tunc
natum est ergo Verbum , etc. » Christus est ubique homo : et ita coex-
tensa caro cum incircumscripta deitate .
Si vero non ubique : ergo Verbum alicu-
bi est, ubi non est homo , et alicubi ho-
mo , quod falsum est, cum sit simplex :
ARTICULUS XXIX . et est vel totum incarnatum , vel nihil de .
eo incarnatum .
Quo sensu dicatur, Totum Verbum in-
carnatum est ? SOLUTIO . Dicendum , quod Verbum est Solutio .
ubique homo, sed non est homo ubique :
quia cum dicitur, Verbum est ubique ho-
Sed quæritur de hoc quod dicit , ibi , mo, duplex est locutio, ex eo quod ad-
§3 : a Totum incarnatum est, etc. » verbium, ubique, potest determinare
Aut enim totum refertur ad naturam , verbum est in comparatione ad supposi-
aut ad personam, aut ad utrumque . Si tum , et sic vera est locutio : vel in com-
ad naturam , falsum videtur : quia licet paratione ad appositum , et tunc est lo-
natura divina tota in una suarum hypo- cutio falsa . Et primo modo sensus est :
staseon sit incarnata, non tamen tota na- Verbum ens ubique , est homo : et hoc
tura Verbi est incircumscripta, sed cir- verum est . Secundo modo sensus
cumscripta. est : Verbum est homo ubique , ita quod
in humana forma sit ubique . Et sic cum
IN III SENTENT . DIST . III , D , ART. 30 . 73
dicitur , Verbum ubique est in hoc altari : liter , et potentialiter : secundum huma-
ergo Verbum est in hoc altari ubique , nam autem formam apertam et distin-
non sequitur, et incidit fallacia dictionis . ctam est in loco determinato ad dexteram
Dicit enim Innocentius Papa, quod Ver- Patris in cœlo empyreo , id est, in potio-
bum in triplici consideratione tripliciter ribus bonis : sed secundum species panis
se habet ad locum secundum deitatem est in altari in quo consecratur.
enim est ubique essentialiter , præsentia-
74 D. ALB , MAG . ORD . PRÆD .
DISTINCTIO IV .
Qualiter caro Christi fuerit per Spiritum sanctum concepta ?
A. Quare in Scriptura sæpius tribuatur incarnatio quæ est opus Trinitatis , Spiritui
sancto, et de ipso etiam conceptus et natus dicatur ?
Cum vero incarnatio Verbi , sicut in superioribus tractatum est , operatio
vere sit Patris et Filii et Spiritus sancti , investigatione dignum nobis
videtur , quare in Scriptura Spiritui sancto hoc opus sæpius tribuatur, et
de ipso Christus conceptus et natus memoretur. Non enim ideo operatio
incarnationis Spiritui sancto sæpius tribuitur, quod eam ipse solus sine
Patre et Filio fecerit sed quia Spiritus sanctus est charitas et donum
Patris et Filii et ineffabili Dei charitate Verbum caro factum est ' , et
ineffabili Dei dono Filius Dei sibi univit formam servi . Non ergo frequens
denominatio Spiritus sancti ab illo opere Patrem vel Filium secludit sed
potius uno nominato tres intelliguntur, sicut fit sæpe in aliis operibus .
Unde Augustinus super hoc movens quæstionem , in hunc modum
eamdem determinat in Enchiridion ita inquiens : Cum illam creaturam
quam Virgo concepit et peperit, quamvis ad solam personam Filii pertinen-
tem , tota Trinitas fecerit (neque enim separabilia sunt opera Trinitatis) ,
cur in ea facienda Spiritus sanctus solus nominatus est ? An etiam quando
unus trium in aliquo opere nominatur , universa operari Trinitas intelligi-
tur ? Ita vere est , et exemplis doceri potest. Audistis propositam quæstio-
nem , ejusdemque solutionem vel expositionem .
1 Joan. 1, 14.
* Ad Philip . 1 , 7 : Semetipsum exinanivit , formam servi accipiens , in similitudinem hominum
factus, et habitu inventus ut homo.
IN III SENTENT . DIST . IV , A, ART . 1 . 75
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Cum vero incarnatio Verbi , sicut in Cujus persona attributo Incarnatio po-
superioribus tractatum est, etc. » tissimum attribuitur ?
Hic incipit pars secunda illius partis ,
in qua agitur de conjunctione assumen-
tis et assumpti, et in qua determinatur Incidit autem quæstio circa primum
de operante conjunctionem et conjun- capitulum , Cujus personæ attributo in-
gente unibilia ipsa et tota continetur in carnatio potissimum attribuatur ?
ista distinctione .
Videtur autem , quod Patri .
Et dividitur in partes duas : in quarum 1. Joan . 1 , 16 : Sic Deus dilexit
prima Magister adducit rationem pro et mundum , ut Filium suum unigenitum
contra, Quare incarnatio attribuitur Spi- daret. Constat autem, quod ly Deus sup-
ritui sancto ? In secunda autem ulterius ponat ibi pro Patre : quia Filius unige-
quæritur, Cur Apostolus dicat eum fa- nitus non est Christus nisi Patris , non
ctum ex semine David secundum carnem : suus, nec Spiritus sancti , nec totius Tri-
cum ipse secundum carnem factus sit de nitatis. Ergo videtur, quod datio illa est
Spiritus sancti potestate , non de semine in carnem missio : ergo videtur, quod
virili ? et hoc incipit in ultimo capitulo specialiter convenit Patri.
istius distinctionis , ibi scilicet , D, « Sed 2. Item, Hoc ostendit nomen Angeli
quæri potest, Cum nos Salvatorem , missi : quia fortitudo Dei Gabriel inter-
etc. » pretatur . Cum igitur nomina nuntiorum
Pars prima subdividitur in duas in attributa declarent, et missio et fortitu-
quarum prima accipitur ratio , quare do sint potentiæ, videtur quod Patri de-
Christus dicatur conceptus de Spiritu buit attribui .
sancto , penes Spiritus sancti attributum 3. Item , Generatione humana non est
quod est charitas . In secunda autem ac ipse alia filatione filius , quam illa qua est
cipitur alia ratio penes Spiritus sancti Filius Patris cum igitur per hanc rela-
opus, ibi , C, « Potest etiam dici Chri- tionem ponat aliud quam Patrem , debet
stus secundum hominem ideo natus, attribui opus generationis humanæ Patri,
etc. » et non Filio , vel Spiritui sancto .
Prior harum ulterius subdividitur in 4. Item , Supra habitum est , quod mit-
tres in quarum prima movet quæstio- titur qui ab alio est : sed Filius a Patre
nem , et adhibet solutionem . In secunda , est ergo mittitur congruentissime ab
solutionem per auctoritatem Augustini ipso principalissima autem omnium
confirmat, ibi , A, § 2 : « Cum illam cre- missionum fuit illa quæ est in carnem :
aturam quam Virgo concepit , etc. » ergo illa congruentissime Patri attribui-
In tertia, tangit objectionem contra- tur. Illa autem missio fuit incarnatio :
riam ex hoc quod videtur Spiritus san- ergo incarnatio attribuitur Patri.
ctus esse pater Filii secundum hominem ,
et solvit, ibi , B , « Sed non est in hoc VIDETUR autem , quod Filio debeat attri-
diutius immorandum . » bui.
1. Supra enim habitum est, quod quia
omnia in sapientia fecit, in a sapientia
etiam recreari debuerunt : ergo opus in-
carnationis Filio attribuitur , cui etiam unde deberet, et unde solvere posset
attribuitur sapientia . pretium , et per deitatem ipsum oblatum
2. Item , Illius est operari præcipue inesset cum eo cui offerebatur unum , et
carnationem , cujus ipsam carnem maxi- cum sacerdote offerente ipsum in hostia
me est assumere : hoc autem est Filius : unum , et cum his pro quibus offerebatur
ergo Filii ut operantis est opus incarna- unum in natura humanitatis . Et hoc est
tionis . quod dicit Augustinus in libro IV de
3. Item, Bernardus in libro V de Con- Trinitate, sic inquiens : « Quid tam grate
sideratione dicit : « Mulier sapientia fer- offerri et suscipi posset, quam caro sa-
mento fidei gloriosæ Virginis tria sata in crificii nostri, corpus effectum sacerdotis
incarnatione conjunxit , scilicet novum, nostri ? Ut quoniam quatuor consideran-
antiquum , æternum : novum in creatione tur in omni sacrificio , cui offeratur, a
animæ de nihilo , antiquum in assump- quo offeratur, quid offeratur , pro qui-
tione corporis de natura corporis Adæ , bus offeratur . Idem ipse unus verusque
æternum in unione deitatis . » Cum igi- mediator, per sacrificium pacis reconci-
tur sapientia sit attributum Filii , Filio lians nos Deo , unum cum illo maneret
maxime attribuitur incarnatio . cui offerebat, unum in se faceret pro qui-
bus offerebat, unus ipse esset qui offere-
SED VIDETUR, quod præcipue Spiritui bat , et quod offerebat' . » Potentia autem
sancto : quia apparuit in fine , etiam in victoria mortis.
1. Ita dicit Symbolum, « Qui concep- inferni et diaboli : quia tamen finis in-
tus est de Spiritu sancto . » tentus est bonitas, et primum movens
2. Item , Matth . 1, 20 : Quod enim in est bonitas ideo attribuitur Spiritui
ea natum est , de Spiritu sancto est. sancto .
3. Item, Lucæ , 1 , 35 : Spiritus sanctus Quod autem ita sit dicunt quatuor au-
superveniet in te, et virtus Altissimi ctoritates . Dicit enim Joannes Damascenus
obumbrabit tibi. sic Monstratur in incarnatione simul
4. Præterea, Hoc hic per plures au- bonitas , et sapientia , et justitia , et poten-
ctoritates probatur in Littera. tia Dei bonitas quidem quia non de-
spexit proprii plasmatis infirmitatem , sed
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod secundum viscera ejus commota sunt ipso cadente ,
aliquid singularum personarum attributa et manum porrexit. Justitia quidem
inveniuntur in incarnatione : quoad con-
quoniam homine victo , non alio quam
junctionem enim distantium humanæ homine fecit vinci tyrannum . Sapientia
naturæ et divinæ apparuit potentia , sed quidem : quoniam invenit aparii , id est,
quoad movens ad assumptionem carnis difficillimi solutionem decentissimam ² . »
apparuit bonitas , quoad modum autem Item , Cassianus in libro I contra Nesto-
unionis indissolubilis apparuit sapientia . rium dicit sic : « Descendit Verbum
Similiter , In consequentibus incarna- Filius , adest majestas Spiritus sancti ,
tionem ex parte finis qui est redemptio , virtus obumbrat Patris, utique ut in sa-
apparuit bonitas in solutione autem cramento conceptionis omnis esset ope-
pretii debiti per modum debiti et potentis ratio trinitatis . » Item , Bernardus in li-
solvere , apparuit sapientia , quæ conjun- bro V de Consideratione dicit , quod tres
xit ea in pretio , quibus ipsum pretium persona operatæ sunt Christi incarnatio-
refutari non poterat : ut scilicet (sicut nem . Idem dicit Augustinus in libro IV
dicit Augustinus) haberet unum in se de Trinitate.
1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV de Trinitate, cap , 14 . thodoxa, cap . 1 .

2 S. JOANNES DAMASCENUS , Lib . III de Fide or-
117
IN III SENTENT. DIST. IV, A, ART. 2 ET 3. 77
Et per hæc patet solutio ad totum

quod objectum est.
ARTICULUS III.
Utrum uno nominato necessario tres in-

telligantur ?
ARTICULUS II .
An Incarnatio potest dici opus charita- Deinde quæritur de hoc quod dicit :
tis, et opus doni , sicut dicitur opus « Sed potius uno nominato tres intelli-
Spiritus sancti ? guntur, etc. »
Videtur enim , quod non quia intelle-
cta essentia, non de necessitate intelligi-
Deinde queritur de hoc quod dicit , ibi , tur persona quia multi intelligunt es-
A, circa medium : « Spiritus sanctus est sentiam , qui negant personam : et una
charitas et donum Patris , etc. »> persona nominata, non de necessitate
Utrum potest scilicet dici opus chari- intelliguntur aliæ : Patre enim nomina-
tatis , et opus doni, sicut dicitur opus to, non intelligitur Spiritus sanctus .
Spiritus sancti ?
Et videtur , quod sic : quia propter Præterea quæritur, Utrum semper ita Quæst.
quod unumquodque tale , et illud magis sit , quod uno nominato alii intelligan-
est tale sed Spiritus sancti opus dicitur tur ? Videtur quod non quia supra 1
propter charitatem , et quia donum est : habitum est, quod quidam cognoverunt
ergo magis debet dici charitatis opus et Patrem, et Filium , et non Spiritum san-
doni. ctum ergo videtur , quod non necessario
sit verum , quod uno nominato , tres alii
Solutio. SOLUTIO. Nihil prohibet, quod dicatur intelligantur.
opus charitatis ut disponentis ad opus :
sed aliter dicitur opus Spiritus sancti, ut SOLUTIO . Dicendum , quod nominato Solutio.
scilicet substantiæ operantis . Doni autem uno ad actum operis , sine dubio tres in-
opus non convenienter dicitur : quia telliguntur : quia in indivisibili essentia
donum non dicit comparationem ad opus, trium referuntur ad opus .
sed ad dantem , et ad eum cui datur . Præterea, Proprietates quæ attribuun-
Charitas autem respicit actum , ut habitus tur personis , resultant in opere et ideo
ordinans ad actum et inclinans et ideo omnes simul intelliguntur .
proprie dicitur opus Spiritus sancti , mi- AD ILLUD quod contra objicitur, quod
nus proprie charitatis , sed non potest essentia ab aliquo intellecta non necessa-
congrue dici opus doni . rio intelliguntur personæ , dicendum quod
sic non loquitur Auctor , imo secundum
modum Scripturæ quæ consuevit aliquod
unum nominare propter speciale attribu-
tum et tamen alias subintelligit : sicut,
Joan . xvII , 3 Ut cognoscant te, solum
Deum verum, et quem misisti, Jesum
Christum . Non enim hic excluditur Spi-
ritus sanctus .
1 Cf. Supra, Dist. III .

Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod semper ita per se et non oportet quod sit per in-
tentionem suarum relationum .
est, quando referuntur ad aliquod opus
B. Quo sensu dicatur Christus conceptus et natus de Spiritu sancto ?
Sed non est in hoc diutius immorandum . Illud enim movet, quomodo
dictus est Christus natus de Spiritu sancto ' , cum Filius nullo modo sit
Spiritus sancti ? Numquid dicturi sumus patrem hominis Christi esse Spiri-
2
tum sanctum , ut Deus Pater Verbum genuerit, et Spiritus sanctus homi-
nem ? ex qua utraque substantia Christus unus esset, et Dei Patris Filius
secundum Verbum, et Spiritus sancti Filius secundum hominem, quod

eum Spiritus sanctus tamquam Pater ejus e Matre Virgi ne genuisset . Quis
hoc dicere audebit, cum hoc ita sit absurdum , ut nullæ fidelium aures id
3
valeant sustinere ? Proinde cum fatemur Christum natum de Spiritu
sancto ex Maria Virgine , quomodo non sit Filius Spiritus sancti , et sit
Filius Virginis , cum et de illo et de illa sit natus , explicare difficile est.
Procul dubio non sic de illo , ut de patre : sic autem de illa , ut de matre
natus est.
Non est autem concedendum quidquid de aliqua re nascitur, continuo
ejusdem rei filium nuncupandum . Ut enim omittam aliter de homine
nasci filium , aliter capillum, aliter pediculum et lumbricum , quorum nihil

est filius . Ut ergo hæc omittam, quoniam tantæ rei deformiter comparan-
tur, certe qui nascuntur ex aqua et Spiritu sancto , non aquæ filios eos re-
cte quispiam dixerit sed dicuntur filii Dei Patris, et Matris Ecclesiæ .
Sic ergo de Spiritu sancto natus est Christus , nec tamen Filius est
Spiritus sancti . Sicut e converso non omnes qui dicuntur alicujus filii ,
consequens est ut de illo etiam nati esse dicantur : ut illi qui adoptantur .
Dicuntur etiam filii gehennæ , non ex illa nati , sed in illam præparati .
Cum itaque de aliquo nascatur aliquid , et non ita ut sit filius : nec rursus
omnis qui dicitur filius, de illo sit natus, cujus dicitur filius profecto
modus iste quo natus est Christus de Maria sicut filius , et de Spiritu
1 Matth. 1, 20 : Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est.

2 In edit. J. Alleaume deest et.
3 Edit. J. Alleaume , fateamur.
Joan. 111,5 : Amen , amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, etc.
5 Cf. Matth. XXIII, 13 .
IN III SENTENT. DIST. IV, B , ART . 4 . 79
sancto non sicut filius , insinuat nobis gratiam Dei, qua homo nullis
meritis præcedentibus in ipso exordio naturæ suæ quo esse cœpit , Verbo
Dei copularetur in tantam personæ unitatem , ut idem esset Filius Dei qui
filius hominis , et filius hominis qui Filius Dei : et sic in naturæ humanæ
susceptione , fieret quodammodo ipsa gratia illi homini naturalis , qua
nullum possit admittere peccatum . Quæ gratia ideo per Spiritum sanctum
est significata, quia ipse proprie sic est Deus , ut sit etiam Dei donum . Per
hoc ergo quod de Spiritu sancto esse nativitas Christi dicitur, quid aliud
quam ipsa gratia Dei demonstratur, qua homo¹ mirabili et ineffabili modo
Verbo Dei est adjunctus atque connexus, et divina gratia corporaliter
repletus ?
DIVISIO TEXTUS. ARTICULUS IV.
An Trinitas posset dici pater Christi ?

« Sed non est in hoc diutius immo- et, An Spiritus sanctus posset dici
randum , etc. » paler ejus ? et, An Christus possit di-
Hic Magister objicit contra prædeter- ci filius Spiritus sancti secundum gra-
minata prius : quia si opus incarnationis tiam ? et, An sit filius adoptivus ?
attribuitur Spiritui sancto, et quidquid
operatur formam corporis in generatione ,
videtur esse pater : videbitur, quod Spi- Incidit autem hic dubium , Utrum Tri-
ritus sanctus sit pater Christi secundum nitas posset dici pater Christi ?
generationem humanam . Videtur, quod sic : quoniam
Et hæc pars habet tria capitula in 1. Augustinus dicit infra, « Quoniam
quorum primo tangit objectionem di- homo ille nullis præcedentibus meritis ,
ctam , et solvit . In secundo , dat instan- sed gratia habuit ut in unitatem personæ
tiam huic propositioni , Quidquid ex aqua Filii Dei assumeretur : sed ex hac gratia
renascitur , est filius illius , ibi , § 2 : dicitur Trinitas Pater noster, cum ora-
« Non est autem concedendum , etc. » In mus, Pater noster, qui es in cœlis : »
tertio , dat instantiam huic, Omne quod ergo videtur, quod Trinitas sit Pater
est filius alicujus , de illo natum est , ibi , Christi.
§3: « Sic ergo de Spiritu sancto natus 2. Item, Virtus activa conceptus est ex
est , etc. » patre virtus autem activa conceptus
filii, sicut probatur est prius, fuit com-
muniter ex tota Trinitate : ergo videtur
quod Trinitas sit Pater Christi .
3. Item, Confiteor tibi , Pater , Domi-
ne cœli et terræ . Hoc exponunt Sancti ,
In edit . J. Alleaume suppletur quia. 3 Matth x1 , 25.

2 Matth vi . 9.
D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
80
quod omnium pater sit creatione : ergo carnatione tractans illud Apostoli Joan-
nis , Omnis spiritus qui solvit Jesum, ex
multo magis formatione divini corporis
Deo non est : dicit sic , « Solvere , hoc
erit pater Christi , ut videtur .
4. Item , Videmus secundum naturam est quod unitum est in Jesu velle rumpere ,
operationem patris esse decisivam ma- et quod individuum separare . » Quid au-
tem in Jesu unitum et individuum ? Uti-
teriæ , conversivam ejus ad corpus nati ,
formativam esse in figuram membrorum , que homo, et Deus : ergo Jesum separat ,
qui hoc separat atque disrumpit : ergo
distinctivam et positivam organorum :
quicumque dicit aliud convenire homini
sed omnia hæc fecit Trinitas , separando
in quantum est homo , et aliud Filio Dei
purissimos sanguines Virginis , formando
in quantum est persona , solvit Jesum :
speciem corporis , distinguendo et com-
ponendo membra igitur Trinitas etiam sed filiatio convenit ei in quantum est
verius videtur esse pater Christi , eo quod persona : ergo qui aliam filiationem dicit.
hæc fecit in momento , quam homo sit ei convenire secundum quod est Deus , et
pater hominis cujus virtus facit hoc suc- aliam secundum quod est homo , solvit
Jesum ergo hoc dicere non est tantum
cessive.
inconveniens , sed etiam hæreticum .
5. Item , Homo pater dicitur alterius
5. Si forte dicatur , quod filiatio non
propter vim formantem corpus : ergo
multo magis Trinitas pater Christi dice- convenit ei gratia hypostasis , sed gratia
naturæ hoc est ridiculum : quia nulli,
tur propter virtutem formativam corpo-
nec Deo , nec homini convenit paternitas
ris et animæ : quia utrumque Trinitas
vel filiatio nisi gratia hypostasis , et non
formavit.
naturæ .
Sed contra. SED CONTRA :
1. Non potest dici filius Trinitatis nisi 6. Item , Unio in Christo est gratia hy-
postasis , et non gratia naturæ , quia na-
gratia personarum : ergo Christus est
turæ manent distinctæ sed unio est ad
filius suus : ergo aliqua res seipsam gi-
esse , non tantum ad consensum volun-
gnit ut sic.
tatis igitur hæc hypostasis est illa et
2. Si dicatur , quod hoc non sequitur :
quidquid dicitur de illa secundum quod
quia Christus secundum naturam huma-
nam est filius suus , secundum autem na- est hypostasis , dicetur et de alia : sed
hypostasis æterna non est Filius nisi Pa-
turam divinam non . CONTRA : Nulla res
tris tantum . PRIMA scribitur ab Augusti-
filius alterius dicitur gratia naturæ , quia
no qui dicit , quod tanta fuit unio , quod
natura non est filius alicujus , sed perso-
hominem Deum faceret, et Deum homi-
na : non enim dicimus , quod corpus et
nem . SECUNDA scribitur a Cassiano in libro
anima Socratis sit filius Platonis , sed ip-
VII de Incarnatione , et per Leonem Pa-
se Socrates igitur Christus in persona
pam contra Nestorium , ubi sic dicit :
est filius suus secundum personam : ergo
« Tanta hominis ac Dei unitas legitur ,
aliqua res omni modo eodem quo gene-
ut et homo Deo semper antea coæternus ,
rat, gignit seipsam ut sic .
3. Præterea, Christus est filius suus . et postea homini Deus compassus esse
Detur ista. Item etiam est verum , quod videatur. >>

Christus non est filius suus : ergo Chri- Hæc autem inducta sunt propter quo-
rumdam solutionem erroneam , qui di-
stus est duo filii , scilicet Patris , et suus
cunt , quod posset dici filius Trinitatis ,
cum aliis hoc autem falsum est : ergo
nisi innueretur confusio relationum : ta-
Christus non potest dici filius Trinita-
men non distingueretur, utrum esset
tis . filius secundum naturam divinam , aut
4. Item , Cassianus in libro V de In-
1 I Joan. IV, 3.
IN III SENTENT. DIST. IV , B , ART. 4. 81
secundum humanam. Hæc enim fuit hæ- Ad hoc iterum solventes sunt mirabiles
resis cujusdam Leporini monachi , qui homines , quod etiam hoc posset dici nisi
relationum quaternitatem induxit , ut in voce notaretur confusio , scilicet con-
Christum duos filios diceret. fusio filiationis .
7. Item , Christus non alia personalita- SED CONTRA hoc sunt Sed contra.
te persona et hypostasis est æterna sed 1. Auctoritates Augustini et Ambrosii
filiatione æterna persona et hypostasis : dicentium , quod nullo modo potest dici
ergo ipse homo etiam existens propter filius Spiritus sancti : cum ipse non sit
unionem non dicetur filius nisi æterna filius nisi secundum hypostasim, et hy-
filiatione per relationem ad Deum . postasis in Christo non sit nisi una , ipse
non crit nisi una filiatione filius .
Quæst. 1. SED ULTERIUS quæritur, Utrum posset 2. Item, Sancti dicunt , quod Christus
dici filius Spiritus sancti ? non est nisi natura Filius : natura autem
Et videtur quod sic : quia Filius non est nisi Patris : ergo non est
1. Quod ex aliquo et de aliquo conci- Filius nisi Patris : ergo non est Filius
pitur et nascitur in similitudine substan- Spiritus sancti.
tiæ secum existens , est filius ejus : quia
per hoc quod dico , concipitur et nasci- SED ADHUC ulterius quæritur , Utrum Quæst 2.
tur in similitudine substantiæ , excludo cum hac determinatione , Filius gratia ,
omnes instantias Augustini : filius autem sit dicendum , Christus gratia vel secun-
de Spiritu sancto concipitur et nascitur dum gratiam Spiritus sancti filius ?
in similitudine substantiæ secum exi- Videtur , quod sic : quia hic in Littera
stens ergo est filius Spiritus sancti . habemus , quod homo ille in unitatem
PRIMA probata est . SECUNDA tota scribitur Filii Dei assumeretur, quod hoc gratia
in Symbolo et Evangelio : quia Symbo- non meritis habuerit : sed omnis gratia
lum dicit , quod « conceptus est de Spi- est Spiritus sancti per attributionem :
ritu sancto : » Evangelium dicit natum ergo videtur , quod ipse sit filius gratia
1
de Spiritu sancto et consubstantialem Spiritus sancti .
CONTRA hoc est Contra.
sibi quia et poos Patri et Spiritui
sancto . 1. Textus Evangelii qui dicit : Vidimus
2. Item, Damascenus dicit, quod de- gloriam ejus , gloriam quasi Unigeniti a
scendit in Virginem Verbum tamquam Patre, plenum gratiæ et veritatis : ergo
divinum semen ergo videtur , quod plenitudo gratiæ est ei a Patre : non ergo
Spiritus sanctus operabatur ex semine : attribuitur ei ex filiatione Spiritus sancti .
et qui operatur ex semine est pater er- 2. Præterea, Cum dico , Hic homo est
go videtur, quod Spiritus sanctus sit pa- filius gratia aut gratia sumitur ibi pro
ter Christi . habitu gratum faciente , aut est gratia
3. Item , Perfectioris agentis perfectior faciens unionem hypostasis et personæ .
est operatio : sed imperfectior est opera- Si primo modo , tunc hic homo non est
tio quæ operatur ex materia, quam illa filius Dei nisi per acceptionem gratiæ ,
quæ producit materiam et formam simul : et non per hypostasim : et hoc est hære-
ergo prima est imperfectioris , secunda sis Nestorii et Eutychetis . Si secundo
perfectioris. Si autem propter operatio- modo , tunc eadem est hypostasis hujus
nem patri homini attribuitur quod sit pa- hominis et Filii Dei : sed hæc hypostasis
ter, multo magis debuit attribui Spiritui est hypostasis filiatione æterna tantum :
sancto esse patrem propter perfectiorem ergo hæc hypostasis non erit gratia Spi-
modum operationis . ritus sancti.
1 Cf. Matth. 1 , 20.

XXVIII
SED ULTERIUS quæritur, Utrum Chri- autem fabri est operatio artificis , et non
stus sit adoptivus filius ? naturæ patris .
Sed hoc Magister inferius determina- AD ALIUD dicendum , quod nos dicimur Ad 3.
bit ideo usque illuc est differendum . filii adoptivi, in qua filiatione non potest
Christus dici filius , sicut Magister infra
Solutio. SOLUTIO . Absque dubio dicendum est , ostendet ideo non est simile , quia sua
quod nullo modo nec gratia nec natura gratia est uniens ad esse unum in per-
Christus est filius Trinitatis , nec etiam sona , nostra autem ad esse unum in
Spiritus sancti , propter rationes ad op- consensione voluntatis tantum .
positum, quæ fere omnes extractæ sunt AD ALIUD dicendum , quod decisio quæ Ad 4
ex dictis Patrum . Illa enim gratia est est patrum , est ex substantia propria, et
gratia unionis secundum esse , et non non aliena sicut Trinitas decidit de cor-
acceptationis et ideo sic gratia filius est pore Virginis , et virtus formativa est
natura filius : quia natura filius non est originata in semine de generativa patris :
nisi Patris et etiam hac gratia non est et talis non fuit virtus operans concep-
nisi filius Patris. Quare autem sit matris tum Christi : et ideo objectio illa non
filius , infra quæretur . procedit.
AD ALIUD dicendum , quod licet Deus Ad 5.
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod hæc format corpus et animam , non tamen
est falsa , quod ex tali gratia dicatur dicitur pater Christi Deus Trinitas, prop-
Trinitas pater noster : imo illa gratia est ter dissimilem modum formationis , ut
acceptationis quæ consensum voluntatis dictum est.
facit et non unit nos Deo in unitatem
personæ, sed in unitatem Spiritus sancti , AD ALIUD quod ulterius quæritur , Ad quæst. 1 .
sicut dicit Apostolus : Qui adhæret Do- Utrum Christus dicatur filius Spiritus
mino, unus spiritus est , scilicet cum eo¹ . sancti ?
Quæ unitas spiritus est in consensione Dicendum , quod nullo modo catholice
voluntatis, non in unitate personæ vel potest dici filius Spiritus sancti .
naturæ . AD ID autem quod objicitur primo , Ad 1.
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod vis operati- dicendum , quod Christus non est con-
va conceptus quæ est in semine intrinse- ceptus et natus de Spiritu sancto ut ex
ca, quod generatum est ex substantia patre : quia non de substantia decisa a
generantis , facit patrem hominem esse Spiritu sancto , vel virtute formante origi-
patrem sed vis quæ operatur extrinse- naliter accepta ab ipso : sed ex ipso natus
cus super materiam , non ex substantia et conceptus est , sicut ex potestate ope-
operationis adductam , sed super alienam , rantis extrinsecus : et ideo non est pater
et aliunde assumptam , facit operantem ejus , nec filius habet identitatem
esse artificem vel opificem, sed non pa- substantiæ cum Spiritu sancto secundum
trem et talis fuit virtus operans in con- quod operatur natura secundum sub-
ceptu Christi . Unde Præpositivus dicit stantiam Spiritus sancti : quia illa natura
in quodam sermone Domini , tractans est humana in qua Spiritus sanctus non
illud Evangelii : Nonne hic est fabri fi- convenit cum Christo .
lius 2. Dicit enim , quod Filius est Patris AD ALIUD dicendum , quod Joannes Ad 2.
cœlestis in incarnatione enim illi tres Damascenus non dicit, quod verum se-
magni fabri mundi fabricatores in fabri- men descendit in Virginem , sed tamquam
cam uteri virginalis descenderunt, et divinum semen : ut per duo ly tam-
corpus Christo fabricaverunt . Operatio quam divinum semen extrahatur extra
1 I ad Corinth . vi, 17. 2 Matth. XIII, 55 .

IN III SENTENT. DIST IV, B , ART. 5 . 83
rationem seminis divinum enim semen

non potest esse pars substantiæ Dei : quia
substantia Dei est indivisibilis : sed habet
aliquid de virtute Dei.
Item, Tamquam divinum semen mi- ARTICULUS V.
nus adhuc dicit , quam divinum semen :
unde divinum semen privat rationem An Virgo gloriosa vere fuerit mater
substantiæ seminis tamquam autem Christi ? et, An Θεοτόκος, vel Χριστοτόκος
virtutem privat operantem seminis , quæ dici debeat ?
est intrinseca et naturalis , qualis vis ad
formationem corporis Christi non fuit in
carne separata . Unde non remanet de Deinde quæritur de hoc quod dicit B ,
proprietatibus seminis , ex quo tollitur in fine § 1 : « Sic autem de illa, ut de
virtus et substantia intrinseca formativa , matre natus est. »
nisi operatio ipsa , et illa fuit ibi , quia Hoc enim videtur falsum :
conceptus convertebatur , formabatur , et 1. Mater enim est quæ virtute actus
figurabatur ad conversionem speciei , et suæ propriæ generativæ de substantia
formam corporis, et figuram lineamen- sui corporis materiam conceptus de-
torum corporis aliorum hominum , et hoc scindit, ut quidam dicunt : sed decisio
operatione et virtute Spiritus sancti . purissimi sanguinis facta est per Spiri-
Unde ex hoc non sequitur quod operatum sanctum , ut supra habitum est in
batur ex semine . auctoritate Damasceni : ergo Beata Virgo
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod perfectiori non fuit mater Christi.
agenti debetur perfectior operatio : sed 2. Si forte dicatur, quod mater dicatur
non sequitur, quod illa operatio in ope- gratia materiæ quæ accepta est ab ipsa ,
rante facit rationem patris . Bene enim et gratia nutritionis conceptus quæ facta
concedo , quod operatio Spiritus sancti est in ipsa secundum hoc æs esset ma-
est perfectior quam patris carnalis : non ta- ter statuæ , quod falsum est : ergo vide-
men fuit illa operátio per modum patris . tur, quod non fuit vera mater ejus .
3. Adhuc , Quidam dicunt , quod vege-
Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum tatio embryonum est in matre ad mo-
cum hac determinatione secundum gradum plantæ , eo quod per cotyledones
tiam Spiritus sanctus posset dici pater alligatur matrici, et a nervis matris ac-
Christi ? cipit sensum et motum, ab arteriis au-
Dicendum, quod nullo modo dicentem spiritum vitalem et pulsatilem , a
dum est : quia gratia est ad esse unum venis suum nutrimentem et spiritum
in persona, et filius non dicitur aliquis naturalem : et ita volunt , quod omnes
patris nisi in persona et gratia personæ : motus formationis et nutritionis et vege-
unde illa objectio non procedit . Et bene tationis sint ab anima matris . SED CON-
concedo , quod illa solutio erronea est et TRA : Semen projectum ad matricem , aut
contraria dictis Sanctorum , quod possit habet motum naturalem ad conversio-
in re concedi , si non accederet confusio nem , et vegetationem , aut non . Si habet
in significatione relationum , sicut ex- naturalem ergo a principio intrinseco
presse probatum est . Et dicunt Sancti sibi : sed anima matris non est princi-
quod concessio nostra per sermonem , pium sibi intrinsecum : ergo non move-
vel negatio , non facit rem sic esse , vel tur ab anima matris. Si non habet mo-
non esse : unde ita esset , quod Christus tum naturalem : tunc omnis generatio
esset filius gratia Spiritus sancti , quod hominis esset innaturalis.
Sancti negant rationibus inductis . 4. Præterea, Detur hoc , quod movetur
ad modum plantæ in terra . Planta autem Christi genitricem non dicimusVirginem :

in terra non accipit nisi materiam , et quoniam in destructionem vocis fɛoτóxos ,
non virtutem formativam : quinimo illam id est , Dei genitrix , nequam et inquina-
habet vel a stellis , vel in semine plantæ tus et similis Judæo Nestorius id adinve-
est : ergo et conceptus in matre formati- nit , ut vas dehonorationis in inhoratio-
vam non accipit a matre . nem solius vere honoratæ super omnem
5. Item, Philosophus dicit, quod in creaturam : etsi ipse rescindatur cum
solis vegetabilibus virtus fœminæ et patre suo diabolo . » In ista auctoritate
masculi est in uno : quia plantæ ubique non est dissimilis Judæo Nestorius , hoc
imprægnant et imprægnantur. In omni- est, hæreticus , qui vas dehonorationis ,
bus autem sensibilibus virtus formativa et fronestarius Judæo similis , id est, ha-
non est a matre , sed a masculo : ergo bens phrenesim Judæi vel Judæorum, di-
non est hoc matris proprium , quod mo- centium Christum esse purum hominem ,
vet ad formam et vegetationem : et quia invenit hoc nomen ex patris sui diaboli
hoc creditum est apud eos qui noverunt mendaciis .
opinionem Aristotelis , sed tantæ rei talis SED CONTRA :
Sed contra'
disputatio non congruit , dimittitur illud . 1. Secundum hoc est mater, secundum
quod dedit : sed non dedit naturam nisi
Quæst. ET QUÆRATUR, Utrum Beata Virgo de- hominis igitur ipsa non debet dici , ut
beat dici Ototóxos , vel tantum Xpistotóxos , videtur , sotóxos .
ut dixerunt quidam hæretici ? 2. Item , Secundum hoc est mater,
Videtur autem quod debeat dici θεοτόκος, secundum quod est consubstantialis : sed
quia non est consubstantialis nisi secundum
1. Sic dicit Damascenus : «< EOTÓXOV , naturam humanam : ergo non debet dici
id est , Dei genitricem principaliter et mater nisi quoad hoc quod est humanæ
vere Mariam prædicamus Virginem : naturæ . Et sic iterum sequitur, quod non
sicut enim Deus vere est qui ex ipsa na- debet dici θεοτόκος .
tus est ita vere Ootózos , id est , Dei ge- 3. Item , Quid obest si dicatur Xpoto-
nitrix est, quæ verum Deum ex ipsa in- Tózo ? Sicut enim dicit Ambrosius , in no-
carnatum genuit ' . » mine Christi non modo , dico , divinitas :

2. Item , Damascenus , ibidem : « Non sed Trinitas intelligitur : cum igitur
hominem nudum genuit Sancta Virgo , Christus intelligitur unctus secundum
sed Deum verum : non nudum , sed in- naturam humanam , et unctio secundum
carnatum : non cælicum corpus subdu- naturam divinam : videtur, quod nulla
centem , et ut per solma, id est, canale , sit ei dehonoratio , si Xpitotózos dicatur .
per ipsam transeuntem, sed ex ipsa 4. Item , Habitum est supra , quod
óμoodcov, id est , consubstantialem nobis Christus una filiatione filius est : et illa
carnem assumentem , et in seipso sub- filiatio est æterna : secundum hanc igitur
sistentem . » filiationem non est est filius Virginis : et
2. Item , Ibidem : « Juste et vere @sotózov, non habet aliam, ut probatum est : ergo
id est, Dei genitricem, sanctam Mariam nullo modo est filius Virginis : ergo ipsa
nominamus : hoc enim nomen univer- nec Θεοτόκος nec χριστοτόκος dici debet.
sum mysterium incarnationis constituit .
Si enim zotózos, id est, Dei genitrix, quæ SOLUTIO . Dicimus absque dubio , quod Solutio
Ad 1. ,
Deum genuit , omnino Deus est qui ex gloriosa Virgo verissime mater Christi
ipsa natus est , omnino etiam et homo. » est et quia hoc collatum est ei ut pos-
4. Item, Ibidem : « Xpistotózov, id est , set virgo fieri mater Christi a gratia : sed
1 S. JOAN. DAMASCENUS, Lib. III de Fide orthodoxa, cap . 2.

IN III SENTENT. DIST . IV , B , ART . 5 . 85
collatione facta , naturaliter ipsa mater tua , dicendum quod non est simile quia
Christi est . Sicut autem in distinctione æs est tota materia statuæ secundum se
præcedenti habitum est, non est matris totum , et præterea non operatur secundis
quod ipsa est conversiva ad speciem , et actibus ad statuæ figuram et vegetatio-
formativa membrorum conceptus : sed nem et nutrimentum per virtutem intra-
sunt ejus operationes ad meliorationem neam ipsi æri.
complexionis ex materia , et disponenti- AD ID quod objicitur de solutione quo- Ad 3, 4 e 5.
bus virtutibus ex complexione matricis rumdam , dicendum quod illa suspensio
et nutrimenti . Nec hoc præsumo dicere , non ostendit ex matre esse nisi opera-
quod ipsa sanguinem formandum in cor- tiones secundas : quia principalis est in
pus Christi deciderit : quia dicit aucto- semine viri in conceptu autem virginali
ritas Damasceni supra habita , quod se- fuit ex opere Spiritus sancti .
parationem illam fecit Spiritus sanctus .
Sed hoc verum est, quia fidei meritum AD ID quod ulterius quæritur , Utrum Ad quæst.
in ipsa disposuit ad hoc quod hoc in ea Beata Virgo posset dici Χριστοτόκος . Di-
fieret et hoc est quod dicit Beatus Ber- cendum , quod non absolute : quia , sicut
nardus in libro V de Consideratione his dicunt Damascenus et Ambrosius , frone-
verbis : « Sive conjunctis, sive disjun- starii Judæorum , ut Paulus Samoseta-

ctis duobus (scilicet anima , et carne) ni- nus , et Nestorius, et Eutyches , et Pela-
hilominus perseveravit in tribus unitas gius invenerunt hoc in diminutionem
personalis. Æque unus Christus , unaque honoris Beatæ Virginis, ut scilicet tantum
.
persona, Verbum anima et caro , etiam Christus, et non Deus esset , qui ex Beata
mortuo homine perduravit. In utero Vir Virgine est natus et ideo cum etiam
.
ginis (ut sentio ego) commixtio hæc et verba et nomina (ut dicit Hieronymus)
cum hæreticis communia habere non
fermentatio facta est : et ipsa mulier quæ
miscuit, et fermentavit . Nam fermentum debeamus , non est hoc absolute reci-
non immerito fortasse dixerim fidem Ma piendum .

riæ. Plane beata quæ credidit, quoniam AD ID autem quod contra objicitur , Ad object 1 .
perfecta sunt in ea quæ dicta sunt ei a dicendum quod nasci proprie non est
a Domino . Perfecta autem non essent si naturæ , sed personæ vel hypostasis per
quominus juxta verbum Dei esset fer- se ideo natus est hypostasis Deus et
mentatum totum , et perpetuo fermen- homo unus perfectus, qui filius est ma-
tatum servans nobis tam in morte quam tris et patris cœlestis secundum duas na-
in vita pariter unum atque integrum me- tivitates ipsius. Argumentatio autem illa
diatorem Dei et hominum cum sua dei- procedit, ac si gratia naturæ natæ dice-
tate hominem Christum Jesum ¹. » Se- retur maler et natus ; et hoc non est ve-
cundum hanc auctoritatem oportet , quod rum .
Beata Virgo miscuit et fermentavit , id AD ALIUD dicendum , quod consub- Ad object.2
est , ad mixtionem , hoc est, ad unionem stantialitas parentis ad natum est per
et fermentationem et congruitatem ma- consequens secundum intellectum , et
teriæ operata est merito fidei : quia com- non primo . Primo enim et principaliter
mixtio illa hic non est nisi unio trium hic genuit hunc sed quia genuit de sua
satorum , id est , corporis , et animæ , et substantia, ideo est consubstantialis . Un-
deitatis : et fermentatio massæ virginalis de cum nativitas respiciat esse hyposta-

nihil aliud est quam maturitas congrui- sis et personæ primo et principaliter,
tatis . naturam autem per posterius , ipsa dici-
Ad 2. AD HOC quod objicitur de ære in statur mater Christi secundum hypostasim ,
1 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, cap . 10.

quæ hypostasis est Deus et homo , et

ideo ipsa est mater Dei et hominis : licet
non sit consubstantialis nisi quoad natu-
ram humanam tantum , quia consubstan-
tialitas ex intellectu suo non dicit nisi ARTICULUS VI .
convenientiam in substantia nativitas
autem est personæ primo et per se , et Quare aliquid natum de alio dicitur
naturæ per consequens et posterius . filius , et aliquid non ? et , Quare re-
AD ALIUD dicendum, quod xprototóxos nati ex aqua et Spiritu sancto non di-
Ad object. 3.
non est dicenda : quia licet in Christo cantur filii aquæ et Spiritus sancti ?
intelligatur unctio , tamen non necessa-
rio ponit unctionem deitatis , sed gratiæ ,
sicut cum dicitur : Nolite tangere chri- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
stos meos ¹ . ibi , B, § 2 : « Aliter de homine nasci
Ad object. 4. AD HOC quod ulterius objicitur , sine filium, aliter capillum , etc. »
præjudicio dicendum quod Christus tan- Dubitatur enim, quare hoc sit quod Quest . 1
tum una filiatione filius est sed habet aliquid natum de aliquo dicitur filius , et
duas nativitates : sed ex altera nativita- aliquid non dicitur filius ?
te, scilicet terrena , non innascitur ei Item, de hoc quæritur, Qualiter aliqui Quest 2.
nova filiatio , quæ determinet hyposta- renati ex aqua et Spiritu sancto non di-
sim ipsius tamen parenti innascitur cantur filii aquæ et Spiritus sancti , sed
novus respectus ad ipsum , sicut est vide- potius Dei Patris et matris Ecclesiæ
re in simili nec enim dicimus , quod alia suæ ? Mater Ecclesia est congregatio fide-
filiatione Socrates sit filius patris sui , et lium et quia mater ministrat materiam .
alia filiatione filius matris suæ , sed ea- ad fœtum , deberet mater Ecclesia mini-
dem : sed tamen alius est respectus pa- strare materiam in hoc partu et hoc
tris ad filium , et alius respectus matris . non est verum , quia nec gratia est ex ip-
Et ideo Christus ex nativitate humana sa, nec materia corporis , secundum
quam vere habet , verissime facit matrem
quam materiam homo generatur .
habere respectum relationis ad ipsum in
conformitate substantiæ terrenæ sed AD PRIMUM dicendum , quod non dici- Solutio.
Ad quæst 1 .
tamen aliam filiationem ipse non habet tur filius nisi tria conveniant in nato ,
qua filius sit, quam illam quam habet ab scilicet materia quæ est in potentia to-
æterno filiatio enim determinat hypo- tum corpus , et virtus formativa in illa
stasim, quæ tantum una est in Christo : materia, secundum quod hæc debet esse
et in uno in quantum est unum et secun- decisa per actum generativæ virtutis in
dum unum , non convenit esse duas qua- parentibus : et tertium, quod natus ter-
litates ejusdem speciei secundum duas minetur per naturam et reducatur in si-
relationes et ideo una filiatione est Fi- mile secundum speciem et formam ipsi
lius Patris secundum generationem æter- generanti . Capilli autem non generantur
nam , et eadem filiatione est Filius ma- sic sed potius ex fumoso nutrimento
tris secundum generationem tempora- grosso terrestri pertingente ad pellem ,
lem . generantur capilli lumbrici autem ex
Inveniuntur autem quidam aliter di- putrefacto nutrimento in inferiori alvo ,
centes, contra quorum opinionem dispu- ut dicit Philosophus : cum enim putre-
tare est longum. Hoc autem quod hic scit nutrimentum , exhalat calor natura-
dictum est, concordat dictis Sanctorum . lis qui secum humidum naturale trahit :
1 Psal. civ, 15 et II Reg. 1, 14.

IN III SENTENT. DIST. IV, B , ART . 7 ET 8 . 87
quod quia viscosum est, exterius ambi- SOLUTIO . Filius claudit in se tria, scili- Solutio.
tur in modum pellis , quæ pellis exhala- cet de substantia natum esse parentis , et
tum calidum continet in se in humido disciplinam habere parentum , sicut dicit
extracto qui calor cum evaporare non Apostolus , ad Hebr . x11 , 8 : Quod si extra
possit, in spiritum convertitur , et educit disciplinam estis , cujus participes fa-
animam sensibilem , et generatur vermis cti sunt omnes, ergo adulteri, et non filii
longus vel brevis secundum complexio- estis . Tertium est jus hæreditatis pater-
nem materiæ : sed forte anima sensibilis næ . Et primum quidem filii gehennæ
datur virtute stellarum hoc tamen pla- non habent a gehenna : et hoc est quia
num est, quod nec materiam nec virtu- hoc solum consequitur nativitas : ideo
tem formativam habet generationis ho- non sunt a gehenna nati : sed medio sunt
minis, nec in simile speciei et formæ ter- præparati in illam gehennalibus actibus :
minatur. et tertium cum possidebunt gehennam ,
quia per actus habebunt eam jure hære-
Ad quæst 2. AD HOC autem quod ulterius quæritur , ditario .
dicendum quod aqua non est ibi nisi sic-
ut materia in qua sumitur similitudo
sensibilis ad significationem sacramenti :
per quam similitudinem non ex aqua ,
sed ex sanctificatione causet : et ideo
cum mater aliquo modo causet , aqua ARTICULUS VIII .
non potest dici mater. Spiritus autem

bene dicitur pater spiritualis , Pater enim An aliqua merita præcesserunt Incar-
nationem ?
spiritualis non est pater absolute, sed
dicitur translative , eo quod sua virtute
dat esse secundum spiritum, et hoc est
bene esse . Ecclesia autem dicitur mater Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
non proprie , sed per translationem , eo ibi , B, § 3 : « Insinuat nobis gratiam
quod in matrice affectus sui parturit nos , Dei, qua homo nullis meritis præceden-
donec Christus formetur in nobis. tibus , etc. >>
Videtur enim , quod merita multa præ-
cesserunt incarnationem : quia
1. Ita dicit Deus ad Abraham, Genes .
xv, 1 Ego protector tuus sum, et mer-
ARTICULUS VII. ces tua magna nimis : ubi se promittit
incarnandum, sicut dicunt Sancti : mer-
An aliqui possunt dici filii gehennæ ? ces autem debetur merito .
2. Præterea , Sancti crediderunt hoc ,
et fides est meritum ergo merita præ-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , cesserunt .
ibi, B , § 3 : « Filii gehennæ , non ex 3. Item , Isa. xxvi , 8 :; In semita judi-
illa nati, sed in illam præparati . » ciorum tuorum , Domine , sustinuimus
Ex hoc enim quod aliquid comparatur te sustinere autem in semita judiciorum
.
ad aliquid post suum esse , non potest meritum est justitiæ ergo ex meritis
habere rationem filiationis ad illud cum Patrum hoc est datum .
ergo ad gehennam nemo comparatur nisi 4. Item, Ad Hebr . xi, 39 : Hi omnes

ex post facto, quod sequitur esse vide- testimonio fidei probati , non acceperunt
tur quod non debeant dici filii gehennæ. repromissionem : Deo pro nobis melius
aliquid providente : ergo merito fidei
probatis dabatur hoc ex debito , et non retur , non cadit sub merito condigni
ex gratia . sive debiti, sed sub merito congrui. Un-
5. Si forte dicatur, quod non est tale de patet, quod argumentum istud non
bonum quod merito debeatur . CONTRA sequitur ex quo patet solutio omnium
Major est gloria quam quæcumque gra- argumentorum quæ sunt inducta .
tia : sed gloriam potest aliquis mereri :
ergo multo magis gratiam sed inter
gratias ordinatas ad gloriam , est gratia
redemptionis facta per Christum : ergo
videtur, quod cadat sub merito . ARTICULUS IX .
Solutio. SOLUTIO . Rationes inductæ in nullo An gratia sit naturalis Christo ?

sunt contra id quod dicitur in Littera :
quia in Littera dicitur, quod ille homo.
non habet ex meritis præcedentibus , eo Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
quod non erat antequam esset unitus ibi, B, § 3 : « Fieret quodammodo ipsa
deitati et antequam erat, mereri non gratia illi homini naturalis , etc. »
CONTRA :
poterat .
AD ID autem quod quæritur, Utrum Nulla gratia est naturalis , sed donum
esset meritum aliquod Ecclesia ? Dicen- Dei consequens naturam , et perficiens
dum , quod est meritum congrui , et est eam in bene esse : ergo non est natura-
lis .
meritum condigni sive debiti : et meri-
tum congrui potuit præcedere , quo scili-
cet congruentius daretur quam si non SOLUTIO . Triplex dicitur naturale, Solutio.
esset meritum tale : sed non dabatur scilicet quod est de esse naturali aliquo
merito condigni sive debiti . Unde, ad modo , et quod non potest relinquere
Titum , 11 , 11 : Apparuit gratia Dei, naturam , et quod causatur ab aliqua
salvatoris nostri, omnibus hominibus . parte naturæ per se . Et his tribus modis
Et, infra, ш , 4 et 5 : Cum benignitas et dicitur gratia naturalis Christo . Gratia
humanitas apparuit salvatoris nostri enim unionis non est habitus acceptio-
Dei, non ex operibus justitiæ quæ feci- nis et gratificationis in Christo sed est
mus nos, sed secundum suam misericor- faciens unum esse personæ Filii Dei et
diam salvos nos fecit. Et bene concedo , Filii hominis et sic gratia illa est de
quod non cadit sub merito condigni . esse . Habitus autem gratiæ in virtutibus
ET AD hoc quod contra objicitur , di- et aliis gratiis non poterat relinquere
cendum quod gloria cadit sub merito , subjectum et sic habebat iterum pro-
etiam id quod ordinatur ad gloriam, li- prietatem et similitudinem rei naturalis ,
cet nullus possit mereri primam gratiam , quæ numquam relinquit id in quo est .
quia aliter gratia esset ante primam gra- Tertio modo dicitur etiam gratia natura-
tiam . Sed incarnatio non substantialiter lis : quia per se causatur gratia a deitate.
ordinatur ad gloriam : quia dicit Augu- quæ est , et erat altera naturarum in
stinus , quod alius modus erat possibilis, Christo et hoc modo intelligit Auctor
licet nullus congruentior ad sanandam quod hic dicit .
nostram miseriam . Vel potest dici, quod AD ID ergo quod objicitur , quod gratia
licet gloria cadat sub merito condigni est de consequentibus esse , potest dici ,
vel debiti , non tamen sequitur, quod quod hoc verum est in aliis creaturis ra-
omne id cadat sub merito condigni , quod tionalibus, quæ non sunt unftæ deitati
ordinatur ad gloriam : quia prima gratia in principio sui esse. Vel dicatur , quod
etiam quando alius primam gratiam me- hoc est verum quantum ad ordinem ra-
IN III SENTENT. DIST. IV, B, ART. 10. 89
unio enim est ad corpus et ad animam .

tionis , qui est inter esse et bene esse :
sed non oportet quod hoc sit secundum Licet ergo non sit subjectum corpus gra-
tiæ in qua sunt habitus virtutum , ta-
tempus.
men corpus Christi deitati unitum potest
dici subjectum divinæ gratiæ : quia in
ipso , ut dicit Apostolus , plenitudo deitatis
habitavit corporaliter ¹ .
ARTICULUS X. Alii tamen voluerunt subtilius dicere ,.
et minus ad propositum , dicentes quod
An Verbo potest dici humana natura sunt tres dimensiones gratiæ divinæ :
concreta ? et, An Verbum corporali- quarum una est simplicitatis Dei , gratia
ter divina gratia fuerit repletum ? cujus Deus est in omnibus , attingens a
fine usque ad finem fortiter , et dispo-
nens omnia suaviter , quasi protensione
Deinde quæritur de hoc quod dicit, a puncto principii primi usque ad ulti-
ibi , B , § 3 in fine : « Homo ... ineffabili mum punctum creaturæ novissimæ , se-
modo Verbo Dei est adjunctus atque cundum quod Deus est in omnibus es-
connexus, etc. » sentialiter , præsentialiter , et potentiali-
Videtur autem , quod non concretus : ter et ista est dimensio longitudinis
quia per modum longitudinis per omnes gra-

1. Concretum denominat subjectum dus entium . Est autem dimensio per
ut accidens unde videtur, quod alia modum latitudinis , sed in longitudine
istarum naturarum vergit in accidens . magis contracta , secundum quam Deus
2. Præterea , Quæritur de hoc quod per charitatem et gratiam inhabitat in

Sanctis , de qua inhabitatione dicitur :
dicitur, corporaliter repletus : quia cor-
Latum mandatum tuum nimis . Tertio
pus non est proprium subjectum divinæ
gratiæ ergo Christus divina gratia non modo conjungit duos priores in Christo ,
est corporaliter repletus . et adjungit profundum soliditatis gratiæ
unionis in esse personæ et sic quasi
Solutio. trina dimensione inhabitat in Christo ,
SOLUTIO. Quidam dixerunt, quod hu-
Ad 1.
mana natura in Christo vergit in acci- bina in Sanctis , et una in omnibus .
dens et ideo non facit in eo personali- Alii exponunt , quod corporaliter dici-
tatem, nec personam . Sed ego non au- tur hic figurative : quia umbra non est
deo hoc dicere tamen infra de hoc tra- nisi ex objecto alicujus corporis quod
ctabitur . Sed hic dicendum , quod concre- stat ante lucem : unde in umbra hujus
tus capitur improprie pro unitus : et sic gratiæ Patres fuerunt : corpus autem
cessat objectio. veritatis gratiæ Christus sed redemptio
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod corporaliter sequens est lumen .
repleri dicitur quoad gratiam unionis :
1 Ad Coloss . II , 9 : In ipso (Christo ) inhabitat 2 Psal. cxvii, 96.

omnis plenitudo divinitatis corporaliter.
C. Alia ratio, quare¹ dicatur natus de Spiritu spncto.
Potest etiam dici Christus secundum hominem ideo natus de Spiritu
sancto , quia eum fecit . In quantum enim homo est , et ipse factus est, ut
ait Apostolus . Conceptus ergo et natus de Spiritu sancto esse dicitur : non
quod Spiritus sanctus fuerit Virgini pro semine : non enim de substantia
Spiritus sancti semen partus accepit : sed quia per gratiam Dei et opera-
tionem Spiritus sancti de carne Virginis est assumptum , quod Verbo est
unitum . Et in Evangelio secundum hanc intelligentiam legitur de Maria ,
quod inventa est in utero habens de Spiritu sancto ³ . Cujus dicti rationem
Ambrosius insinuans in libro III de Spiritu sancto ait : Quod ex aliquo
est, aut ex substantia , aut ex potestate ejus est . Ex substantia , sicut Filius
qui a Patre vel ex Patre : et Spiritus sanctus , qui a Patre et Filio procedit.
Ex potestate autem , sicut ex Deo omnia . Quomodo ergo in utero habuit Ma-
ria ex Spiritu sancto ? Si quasi ex substantia, ergo Spiritus in carnem et

ossa conversus est . Non utique . Si vero quasi ex operatione et potestate
ejus Virgo concepit, quis neget Spiritum sanctum Dominicæ incarnationis
auctorem ?
Symbolum enim non sic videtur ha-

bere , sed sic : « Qui conceptus est de
Spiritu sancto , natus ex Maria Virgine . »
Quæritur ergo , Utrum convenienter
ARTICULUS XI. utrumque potest attribui Spiritui san-
cto ?
Cum dicatur in symbolo, « Qui concep- Et videtur quod non : quia
1. Ratione nativitatis dicitur Filius :
tus est de Spiritu sancto, natus ex
Maria Virgine » an utrumque potest unde si dicatur natus de Spiritu sancto ,
dici ? videbitur Filius esse Spiritus sancti .
2. Præterea, Non sic operatus est
Spiritus sanctus ad nativitatem sicut ad
Deinde objicitur de hoc quod dicit : conceptionem quia in conceptione

« Conceptus ergo et natus de Spiritu convertit, separavit, formavit , distinxit,
sancto , etc. » et univit ergo non debet ei attribui .
1 Edit. Joan . Alleaume, qua. 3 Matth. 1 , 18 .

Ad Galat. iv, 4 : Misit Deus Filium suum, 4 S. AMBROSIUS, Lib . III de Spiritu sancto ,
factum ex muliere, factum sub lege. cap.5.
IN III SENTENT. DIST. IV, D. 91
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod congruen- Videtur, quod sic : quia , Matth . i ,
tius attribuitur ei conceptio quam nativi- 9 , super illud : Potens est Deus de lapi-
tas tamen unum propter alterum pot- dibus istis suscitare filios Abraha, dicit
est attribui ei . Nec ex hoc sequitur, < In hujus rei testimonium Deus
Glossa : «
quod sit filius : quia natus de aliquo de Sara genuit filium : » cum igitur Deus
de Saræ non materialiter vel seminaliter
operante non ponit filiationem ad illum,
sed potius natus de illo substantialiter. genuerit, sed per effectum gratiæ, vide-
Vel, potest dici , quod est nativitas in tur quod hic multo magis hoc possit
utero quæ est per informationem et infu- dici , ubi major est gratiæ effectus .
sionem animæ , quam in conceptione fe-
SOLUTIO . Nullo modo debet concedi , Solutio.
cit Spiritus sanctus : de qua dicitur ,
Matth. 1 , 20 Quod in ea natum est, de quod Spiritus sanctus genuerit filium ex
Spiritu sancto est : et hæc est nativitas Maria Virgine . Et illa Glossa quæ in-
quæ hic Spiritui sancto attribuitur . ducta est, impropria est : et est sensus ,
genuit, id est , fecit quod nasceretur .
DEINDE , Super illud cap . C, in fine :

« Si quasi ex operatione et potestate ejus
ARTICULUS XII. Virgo concepit, etc. »
Accipe auctoritatem Hugo de sancto
An potest concedi Spiritum sanctum ex Victore, qui hujus rationem reddit his
Maria Virgine genuisse filium per verbis : «<< Concepit Maria de Spiritu
gratiam ? sancto non quod de substantia Spiritus
sancti semen partus acceperit, sed quia
per amorem et operationem Spiritus
Deinde quæritur de hoc quod dicit, sancti ex carne Virginis divino partui
ibi, C, « Quia per gratiam Dei et opera- substantia ministratur : nam quia in cor-
tionem Spiritus sancti de carne Virginis , de ejus amor Spiritus sancti singulariter
etc. >> ardebat, ideo in carne ejus mirabiliter
Quæritur, Utrum ratione hujus gratiæ faciebat : cujus dilectio quia in corde
posset concedi Spiritus sanctus ex Maria non suscepit socium , operatio in carne
Virgine genuisse filium ? illius non habebat exemplum . »
D. Quare Apostolus dicat Christum factum, cum nos eum esse fateamur
natum ?
Sed quæri potest, Cum nos Salvatorem natum profiteamur, cur Aposto-
lus eum factum dicat ex semine David ' : et alio loco, factum ex muliere 2 :
cum aliud sit fieri , aliud nasci . Aliquid ergo significavit hoc dicto . Quia
Ad Roman. 1, 3 : De Filio suo , qui factus est ei ex semine David, secundum carnem .
2 Ad Galat . iv, 4 ; Misit Deus Filium suum, factum ex muliere , factum sub lege.
enim non ab humano semine concreata est caro Domini in utero Virginis ,
et corpus effecta , sed effectu et virtute Spiritus sancti , ideo Apostolus dicit
factum, non natum . Aliud est enim semine admixto et sanguine coagulato
generare : aliud est non permixtione , sed virtute procreare . Possunt enim
homines generare filios , sed non facere . Ecce quare dicit Apostolus factum ,
et non natum ne ejus scilicet nativitas quæ fuit sine virili semine , nostræ
similis putaretur, quæ conficitur seminum commixtione . Ideo autem cum
factum diceret Apostolus , addidit, ex semine David : quia etsi non inter-
cessit semen hominis in conceptione Virginis, tamen quia ex ea carne

Christus formatus est, quæ constat ex semine , recte dicitur quia factus
est.
ARTICULUS XIII . ARTICULUS XIV.
Quid differant generare , et facere ? An sanguis Beatæ Virginis sit etiam coa-
gulatus ?
« Sed quæri potest, Cum nos Salvato-

rem , etc. >> Deinde quæritur de illo quod dicit ,
Hic incipit pars quæ contra totum . ibi , D, « Aliud est enim semine admixto
præcedens est divisa , ubi quærit Magi- et sanguine coagulato generare , etc. »
ster ulterius cur Apostolus dicit eum fa- Dubitatur enim , Utrum sic fuerit in
ctum ex semine David . Et ratio quam as- Beata Virgine ?
signat Magister plane jacet in Littera , et
est bona, et solvens quæstionem. Dicendum , quod in generatione alte- Solutio.
Sed quæritur hic , Quid distet inter rius parvuli ( ut dicunt quidam) tria con-
facere, et generare ? currunt, scilicet semen patris quod est
coagulum in lacte , semen matris quod
Solutio. AD HOC dicendum , quod facere sumi- est magis obediens, et magis unibilior
tur large, et stricte . Large , tunc quodli- sanguis matris in nutrimentum et aug
bet opus dicitur facere , et creare , et for- mentum sed in Beata Virgine non fuit
mare , et omnia hujusmodi. Stricte au- nisi unum , quod est sanguis separatus et
tem non dicitur facere aliquid nisi quod purificatus Spiritus sancti virtute , ut ha-
virtute extrinseca operatur circa mate- bitum est supra in auctoritate Dama-
riam præjacentem, ut artifex , et ita su- sceni .
mitur hic . Generare autem est de sub-
stantia producere simile generanti in
specie et forma.
IN III SENTENT. DIST. V, A. 93
DISTINCTIO V.
De modo uniendi divinam et humanam naturam in Christo.
A. Sipersona vel natura personam vel naturam assumpsit , et si natura Dei

incarnata sit ?
Præterea inquiri oportet, cum ex præmissis constet Verbum Dei carnem

et animam simul assumpsisse in unitatem personæ , quid horum potius.
concedendum sit , scilicet quod persona personam , vel natura naturam ,
vel persona naturam , vel natura personam assumpserit : et an ita conveniat

dici divinam naturam esse incarnatam, sicut Deus incarnatus , et Verbum
incarnatum sane dicitur . Hæc inquisitio sive quærendi ratio , juxta sacra-
rum auctoritatum testimonia partim implicita atque perplexa , partim vero
explicita est et aperta . Certum est enim et sine ambiguitate verum, quod
non natura personam , nec persona personam , sed persona naturam assum .
psit quod Sanctorum subditis comprobatur testimoniis , et adstruitur do-

cumentis. Ait enim Augustinus in libro de Fide ad Petrum : Deus unige-
nitus dum conciperetur, veritatem carnis accepit ex Virgine : et cum na-
sceretur, integritatem virginitatis servavit in matre ' . Et paulo post : Sic

Deus humanam naturam in unitatem personæ suscepit , quod se humilians
per maximam incorruptæ Virginis uterum ex ea nasciturus implevit .
Formam ergo servi , id est, naturam servi in suam accepit ille Deus perso-
nam ' . Item , Deus Verbum non accepit personam hominis, sed naturam .
Item , Dei Filius unigenitus , ut carnem hominis animamque mundaret,

susceptione carnis animæque rationalis incarnatus est.
His aliisque pluribus auctoritatibus evidenter ostenditur, non naturam
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Fide ad Petrum , cap . 2.

2 Ad Philip. 11, 7 : Semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, etc.
personam , nec personam personam , sed personam naturam accepisse .
De quarto vero quæstionis articulo , utrum scilicet natura naturam assump-
serit , scrupulosa etiam inter doctos quæstio est . Quia et in hoc plurimum
dissentire videntur, qui auctoritate præclari , aliis doctiores in sacra pagina
exstiterunt nec tantum alii ab aliis , verum etiam iidem a seipsis dissonare
videntur, sicut subjecta capitula docent. Legitur enim in Concilio Toletano
VIII traditum sic : Solum Verbum caro factum est , et habitavit in nobis . Et
cum tota Trinitas operata sit formationem suscepti hominis , quoniam inse-
parabilia sunt opera Trinitatis , solus tamen Filius accepit hominem in sin-
gularitatem personæ, non in unitatem divinæ naturæ , id est, quod est pro-
prium Filii , non quod commune est Trinitati . Idem in Concilio Toletano II :
Unius substantiæ credimus Deum Patrem, et Filium , et Spiritum san-
ctum non tamen dicimus ut hujus Trinitatis unitatem Maria Virgo ge-
nuerit, sed tantum Filium , qui solus naturam nostram in unitatem suæ
personæ assumpsit . Incarnationem quoque hujus Filii Dei tota Trinitas.
operata esse credenda est . Solus tamen Filius formam servi accepit in sin-
gularitatem personæ . His insinuari videtur , quod persona tantum natu-
ram , non natura naturam assumpserit. Si enim quod commune est Trinita-
ti , non accepit hominem : ergo non natura divina, quæ communis est
tribus personis . Cui videtur obviare quod Augustinus ait in libro de Fide
ad Petrum : Nec divinitas , inquit, Christi aliena est a natura Patris , se-
cundum illud , In principio erat Verbum : nec humanitas ejus aliena est a
natura matris , secundum id , quod Verbum caro factum est . Illa enim
natura quæ semper genita manet ex Patre , naturam nostram sine peccato
suscepit, ut nasceretur ex Virgine . Hac auctoritate videtur tradi , quod di-

vina natura humanam suscepit . Ubi vehementer moveri possumus , quod
eam genitam æternaliter ex Patre dicit, nisi forte natura pro persona hic
accipiatur alioquin si dixerimus naturam tribus personis communem ge-

nitam esse , occurrunt nobis ex adverso quæ in tractatu de Trinitate disse-
ruimus , ubi diximus non naturam naturam , sed personam personam ge-
nuisse . Quia si natura genuisset naturam , cum una eademque sit natura
Trinitatis , eadem res seipsam genuisset, quod Augustinus fieri posse ne-
gat . Sed alibi certum reperimus documentum : quo natura naturam as-
In edit. J. Alleaume deest Filii.

2 Joan. I, 1 .
3 Joan. 1 , 14.
S. AUGUSTINUS, Lib. de Fide ad Petrum , cap . 2 .
5 Cf. I Sententiarum , Dist. V.
6 S. AUGUSTINUS, Lib . I de Trinitate , cap . 1 .
IN III SENTENT. DIST. V, A. 95
sumpsisse monstratur . Ait enim Augustinus in primo libro de Trinitate :
Etiam seipso Christus factus est minor , formam servi accipiens . Neque
enim sic accepit formam servi , ut amitteret formam Dei , in qua erat æqua-
lis Patri ut et in forma servi , et in forma Dei idem ipse sit unigenitus Fi-
lius Patris : quia forma Dei accepit formam servi . Si autem forma Dei for-
mam servi accepit, sine dubio natura naturam accepit. Formæ enim
nomine natura significatur , ut Augustinus evidenter docet in libro de Fide
ad Petrum : Cum , inquit , de Christo audis quia in forma Dei erat , oportet
te agnoscere firmissimeque tenere , in illo formæ nomine naturalem pleni-
tudinem debere intelligi . In forma Dei ergo erat, quia in natura Dei
Patris semper erat, de qua natus erat . Hilarius quoque in libro XII de
Trinitate ' ita ait : Esse in forma Dei non alia intelligentia est , quam in
Dei manere natura . Didicisti nomine formæ intelligentiam fieri naturæ , at

audisti quod forma Dei formam servi suscepit. Unde consequens est , quod
natura divina naturam humanam suscepit . Quod etiam Hieronymus in
Explanatione fidei evidenter insinuat, inquiens : Passus est Filius Dei ,

non putative , sed vere : secundum illud passus est quod pati poterat , id
est, non secundum illam substantiam quæ assumpsit, sed secundum illam
quæ assumpta est . Ex quo apparet divinam substantiam assumpsisse hu-
manam . Ex verbis autem Augustini superius positis , adhibita diligentia
innui videtur solum Verbum carnem factum , et naturam solum suscepisse
humanam et divinam naturam , eamdem accepisse . Ait enim : Trinitas nos
sibi reconciliavit per hoc quod solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit.
In quo sic veritas incommutabilis manet divinæ humanæque naturæ , ut
sicut vera semper est ejus divinitas quam de Patre habet, ita vere semper
et incommutabilis ejus sit humanitas quam sibi unitam summa divinitas
gerit . Ecce et solum Verbum dixit carnem factum , et humanitatem divini-

5
tati unitam . Idem quoque superius dixit servilem formam a solo Filio
susceptam , quam tota Trinitas fecit . Jam facile est agnoscere , quam diversa
et multiplicia super quæstione proposita Auctores tradiderunt . Ideoque
posteriores ea legentes, varias atque contrarias , ex prædictis occasionem

sumentes , promunt sententias.
1 S. AUGostinus, Lib . I de Trinitate , cap . 7 et 11 .

- IDEM, Lib. de Fide ad Petrum , cap . 2.
3 S. HILARIUS, Lib . XII de Trinitate , non longe a principio.
S. HIERONYMUS , In explanatione Symboli ad Damasum Papam .
5 Cf. Supra , Dist . II , Litt . C.
96 D. ALB . MAG . ORD . PRÆED .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Præterea inquiri oportet, » etc. An idem sit assumere quod unire in in-
Hic incipit tertia pars et ultima istius carnatione Filii Dei ?
quæstionis in qua agitur de unione as-
sumentis et assumpti in hypostasi et per-
sona. Incidit hîc quæstio ante Litteram qua-
Dividitur autem in partes duas : in qua- druplicis membri : quorum primum est ,
rum prima agitur de unione facta in hy- Utrum idem sit assumere quod unire in
postasi. In secunda autem opponitur con- incarnatione Filii Dei ?
tra determinata , ibi , E , « Hic a quibus- Secundum , Utrum divina natura , abs-
dam opponitur, quod persona , etc. » tracta personalitate, sit assumens vel
Adhuc prior dividitur in partes duas : uniens sibi , vel possit esse .
in quarum prima determinatur , quod Tertio , Utrum divina persona possit
persona assumpsit naturam , et quod na- aliquid assumere sibi vel unire ?
tura naturam . In secunda autem ulterius. Quarto , Utrum assumptio per prius
quæritur, Utrum hæc concedi debeat, conveniat naturæ vel personæ ?
natura est caro facta ? , ibi C , « Sed quæ-
ritur, Utrum eadem divina natura de- AD PRIMUM horum proceditur sic :
beat, etc. >> Multipliciter assumitur aliquid : ad
Prima harum adhuc subdividitur in adjutorium , sicut uxor in generatione
duas in quarum prima probat , quod non filii ad naturam , sicut semen assumit si-
natura personam , nec persona personam , bi attrahendo unde capiat augmentum ,
sed persona naturam assumpsit . In se- et unit sibi illud : et etiam assumptio in
cunda, movet quæstionem , Utrum natu- amicitiam et societatem . Et in omnibus
ra naturam assumpsit ? ibi , A, § 2 : « His illis modis semper est diversitas assump-
aliisque pluribus auctoritatibus, etc. » ti et assumentis . Ergo videtur, quod cum
In primo paragrapho primi capituli uniens sit unitum , quod hæc sit differen-
tangit primo quæstionem quatuor pro- tia quam fere omnes faciunt, quod uni-
blematum , silicet utrum natura perso- tum est uniens , sed assumptum non est
nam , vel persona personam , vel per- assumens : et hæc differentia inter assu-
sona naturam , vel natura naturam as- mere et unire attribuitur Boetio , licet in
sumpserit ?et determinat tria istorum libris suis non inveniatur, quod ego
problematum , scilicet quod non natura sciam .
personam , nec persona personam , sed Si forte dicatur, quod non est verum ,
persona naturam assumpsit. quod uniens est unitum . CONTRA : Uni-
tum facit unum cum eo quod est unitum
quia aliter non esset unitum : ergo uni-
tum post unionem est unum ei cui uni-
tum est sed unitum est unibili : ergo
hæc est vera, Uniens est unitum .
1. Assumptio idem est quod ad se sump-
tio . Cum autem dico ad se : aut intelli-
gitur quod unitum sit, aut intelligitur
IN III SENTENT. DIST. V, A, ART. 2. 97
quod juxta sit ad aliquid aliud quam dinis inter duos actus , scilicet assumere ,
quod constituat unum . Si primo modo , et unire : quia secundum rationem prius
tunc ejusdem erit assumptio cujus unio est assumere, quam unire assumptum .
est in incarnatione . Si secundo modo , Sic ergo concedimus differentiam quæ
tunc videtur natura esse assumpta ad communiter assignatur, quod assumitur
aliud quam ad unionem, quod iterum diversum, et unitur id quod est idem in
falsum est. persona.
2. Si forte dicatur, quod ista duo , sci- AD ILLUD autem quod contra objicitur, Adobject. 1 .
licet assumere et unire se consequuntur quod non sumitur hic natura nisi ad
secundum naturam prius enim aliquid unionem, dicendum quod si vis fiat in
assumitur quam unitur : et hoc patet : hoc quod dicit ad unionem , ut intelli-
quia nihil unitur, nisi prius assumptum gatur uniri in se et per se , falsum est , eo
quod propter hoc uniatur. CONTRA : In quod assumpta remaneat in se et per se
incarnatione omnia simul facta sunt , sci-
distincta quia natura humana non est
licet separatio , conversio, unio in perso- natura divina , nec persona divina, nec
na ergo non est ponere unum prius est homo . Si autem large intelligatur ad
alio, et ita nihil est quod dictum est . unionem , id est, ad unionem tamquam
ad finem , et in alio unitur licet non in se,
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod differunt re tunc verum est quod assumptio naturæ
et ratione in incarnatione assumere et
est ad unionem hypostasis cujus est na-
unire , et assumptio et unio . tura illa.
Et est eorum differentia in quatuor, AD ALIUD dicendum , quod licet non sit Adobject 2.
quorum primum est secundum nomen : consequentia secundum tempus inter as-
quia assumptio non est nisi diversi in sumere et unire , consequuntur se tamen
substantia , et ratione , vel in numero : necessario ordine rei assumptæ et unitæ :
non enim dicitur, Assumo me cappatum : et illa consequentia sufficit ad demon-
sed , Assumo cappam , vel vestimentum , strandum differentiam assumptionis , et
vel assumo socium , vel amicum . Unio
unionis . Assumptio enim dicit attractio-
autem secundum suum nomen dicit
nem ab alio ad se : unde assumptio se-
unum vel subjecto vel identitate , sicut dicundum perfectam sui rationem vel ter-
cimus album unum vel unitum Socrati ,
minum a quo , salvatur in actu illo quo
si Socrates albus est, et dicimus esse Spiritus sanctus separavit a reliquo san-
idem illi.
guine gloriosæ Virginis quod in mate-
Secunda differentia est in actu assum- riam cederet Christi corpori : non tamen
ptionis , vel unionis : quoniam non om- in illo actu aliquo modo salvatur ratio
ne quod assumitur, efficitur prope vel unionis.
juxta sed omne quod unitur , efficitur
unum .
Tertia differentia est in assumptis et
unitis : quoniam natura proprie erat as-
sumpta : et cum natura humana semper ARTICULUS II.
maneat sub proprietatibus quæ nulli alii
conveniunt naturæ , distincta , non pro- An abstracta personalitate, divina natu-
prie est unita nisi forte in altero quod ra possit sibi aliquid unire ?
est hypostasis : sed hypostasis est unitum
in se et ita unio immediate respicit hy-
postasim , assumptio autem per se re- Secundo quæritur, Utrum abstracta
spicit naturam . personalitate , divina natura possit sibi
Quarta differentia sumitur ratione or- aliquid unire, vel assumere ?
XXVIII 7
98
mo est separatio a persona, et e con-
Videtur autem quod sic .
1. Natura dicit aliquod unibile alteri , eo verso , videtur quod natura non secun-
quod omnis natura alicujus natura est in dum rem sit extra personam : sed num-
quam convenit ei assumere nisi ubi est
quo est persona autem non dicit quid
secundum rem : ergo numquam convenit
alii unibile , sed potius ens perfectum in
seipso ergo natura magis videtur con- ei assumere nisi in persona : ergo nihil
venire alii, et sibi aliud unire quam per- assumet circumscripta personalitate .
2. Item, Natura ut in se considerata,
sona.
non agit , nec patitur : quia actiones et
2. Item , Naturæ convenit operari in-
passiones singularium perfectorum sunt :
carnationem , ut dicunt Sancti : ergo
etiam convenit sibi ut se uniat operato et sed ad assumere exigitur agere : ergo
non assumet secundum quod abstrahitur
facto .
3. Præterea , Intelligatur per impossi- a personis .
esse personas , sicut Judæi et 3. Item, Assumere est post perfectum
bile non
esse assumentis : quia nullus assumit si-
Pagani Deum intelligunt , adhuc erit
bi aliquid, nisi postquam est completus :
Deus omnipotens : ergo ratione om-
nipotentiæ adhuc conveniet ei se unicum igitur natura dicat quid incompletum
quod completur in supposito vel re natu-
re . Si forte dicatur, quod unio non est
ræ , natura non potest assumere .
opus omnipotentiæ . CONTRA : Angelus
probat posse fieri quod dicit Beatæ Vir- 4. Præterea, Nihil assumit aliquid sibi
nisi per modum per quem est : sed natu-
gini , quia non erit impossibile apud
Deum omne verbum igitur hoc erit ra numquam est nisi in re naturæ : ergo
non assumit nisi in re naturæ : hoc au-
omnipotentiæ proprium : et sic sequitur
cum omnipotentia non abstrahatur a na- tem in divinis est persona : ergo tunc
non assumit nisi in persona .
tura , etiam positis personis non esse ,
quod adhuc convenit ei incarnari .
SOLUTIO . Dicendum , quod aliud est Solutio.
4. Præterea , Adhuc convenit ei dilige-
circumscribere a natura omnem persona-
re facturam suam : ergo adhuc movebi-
litatem , et circumscribere personalitatem
tur dilectione ad redemptionem hominis :
hanc quam determinat fides, scilicet Pa-
ergo adhuc incarnabitur . Adhuc præde-
tris , et Filii , et Spiritus sancti . Si enim
terminabit numerum electorum , et ad-
primo modo fiat circumscriptio personali-
huc intelliget quod conveniens sit illum
tatis in natura divina, erit ipsa in intel-
numerum debere impleri : et quod ille
lectu tantum , et nihil aget nec assumet , et
qui per alium peccavit , per alium satis-
intelligetur per modum alicujus ordinabi-
facere poterit et hujusmodi . Cum igitur
lis in alterum in quo sit secundum esse ,
istæ causæ a Sanctis assignentur , quare
incarnatus est Filius , et omnes salventur quia intelligetur ordinabilis ad personam :
et sic procedunt omnes objectiones ad
eiam non intellectis personis , videtur ,
quod circumscriptis personis , adhuc na- hoc inductæ, quod natura abstracta a
turæ conveniat incarnari . personis non possit assumere . Si autem
SED CONTRA : fiat abstractio a personalitate quam de-

Sed contra.
terminat fides in divinis , tunc adhuc re-
1. Natura considerata est tripliciter , ut
manet secundum intellectum Deus , ens
dicit Damascenus , aut nuda contempla-
tione , et sic est in anima tantum , vel in unus in se rationalis naturæ , et discretus
suis attributis ab omnibus aliis : et ita
potentia, vel in specie, aut in atomo . In
specie autem universali est in omnibus manebit in ratione personæ , licet non
atomis suis . Si igitur separatio ab ato- manebit in ratione hujus personæ vel
1 Luc. 1 , 37.
66
IN III SENTENT. DIST. V , A, ART. 3 . 99
illius et illi convenit assumere , vel

operari , et unire sibi ex sui omnipoten-
tia quidquid voluerit . Sed verum est ,
quod ita non conveniens erit ordo red-
emptionis . Et hujus ratio est : quia abs- ARTICULUS III.
tracta personalitate quam distinguit fi-
des in divinis , non remaneret persona- An assumere convenit personæ divinæ ?
rum distinctio , licet remaneat persona
una secundum substantiam perfectam et
unam , et tales personæ plures in divinis Tertio quæritur , Utrum assumere con-
esse non possunt : quia pluribus talibus venit personæ divinæ ?
• personis positis , sequeretur plures deos Videtur, quod non : quia
esse, quod non verum . Et ideo cum ad 1. Persona dicit quid distinctum in-
redemptionem exigatur distinctio perso- communicabile in assumptione autem
nalis inter mittentem et missum , et inter unum dicitur ad alterum et communica-
satisfacientem et cui satisfit , non pos- tio : ergo intellectus personæ contraria-
sunt tunc salvari hujusmodi conve- tur assumptioni et unioni .
nientiæ quia idem personaliter esset 2. Item , Omnis unio quam facit natu-
mittens et missus , et satisfaciens et ra est ad hoc ut unita stet in uno , quod
ille cui satisfactio exhiberetur. Unde ulterius alii non uniatur , sicut unit ele-
dicendum , quod circumscripta persona- menta in humoribus , humores autem in
litate fidei , in Deo salvatur adhuc poten- complexione , et complexionem in mem-
tia incarnandi , sed non convenientia . bris similibus , similia in dissimilibus , et
AD PRIMUM ergo dicendum , quod natu- dissimilia in
in corporis organici physici
Ad 1.
ra dicitur ut quid unibile alteri quod est compositione, et corpus organicum cum
res sua sicut individuum suæ naturæ : anima habente diversitatem virium , et
sed non dicit alteri naturæ vel personæ ibi stat : ergo hoc est ultimum quod re-
unibile alterius naturæ . pugnat unibilitati : cum ergo hoc sit in-
AD ALIUD dicendum , quod naturæ non dividuum naturæ vel personæ persona
Ad 2.
convenit operari nisi assumpta persona, secundum rationem personæ non est uni-
licet non oporteat supponere eam in per- bilis alii : cum igitur in divinis personis
sona hac vel illa distincta , ut fides sup- verissima sit ratio persona, videtur quod
ponit . non sit unibilis secundum intellectum
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non intel- personæ .

lectis his personis , adhuc remanet ratio 3. Item, Boetius dicit, quod « persona
personalitatis in Deo : sed verum est , est individua substantia rationalis na-
quod non est eadem ratio personalitatis : turæ : » igitur cum individuum sit divi-
quia relationibus non distingueretur a re sum ab aliis , sequitur quod de intellectu
ejusdem naturæ , sed attributis distin- suo ponat ab aliis separationem : cum
gueretur a rebus aliarum naturarum : et igitur separatio contrarietur unioni , quæ
ideo non est mirum si remanet omnipo- est ad alterum , persona secundum in-
tens . tellectum repugnat unibilitati . Et hoc est
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod diliget et contra omnes Sanctos et Doctores , di-
præcipiet eo quod supponitur ut per- centes personam magis posse assumere
sona substans in se perfecta, et indistin- quam naturam .
cta ab aliis sed tamen quia una sola 4. Si forte diceretur, quod istæ ratio-
tunc ponitur, peribit convenientia incar- nes probant, quod non debet fieri con-
nationis et redemptionis . gruenter unio personæ quantum est ex
parte assumentis , sed tamen Deus potest
100 D. ALB . MAG . ORD . PRED.
hoc facere ex omnipotentia sua : hoc ni- tuendum : et sic non amisit singularita-
hil est dictum quia Sancti multi assig- tem divina persona : quia adhuc remansit
nant rationes , quare magis congruenter una singularis persona non prædicabilis
sit persona assumens quam natura . de pluribus in quibus esset , nec mutata
5. Præterea, Secundum hoc Deus pos- in aliquod tertium , quin potius assum-
set aliquid contra rationem suæ perso- ptum assumpsit in sui incommunicabili-
næ et hoc non expediret ei : quia sic tatem et personalitatem æternam , ut
posset aliquid contra seipsum : dicit idem esset in persona Deus et homo , et
enim Anselmus , quod « qui potest quod non quaternitas in divinis in numero hy-
sibi non prodest et sibi non expedit, postasium constitueretur , si utriusque
quanto magis potest illud, tanto magis naturæ hypostasis suam propriam habe-
adversitas et perversitas possunt in ret personalitatem , vel nova in Trinitate

illum. » fieret, cum hypostasis æterna cum homi-
6. Si propter hoc dicatur, quod istæ nis hypostasi tertiam constitueret perso-
nam .
rationes bene procederent, si persona ex
parte suæ personalitatis amitteret incom- AD ALIUD dicendum , quod hoc verum Ad 2.
municabilitatem per unionem : sed hoc est , quod natura in omnibus unitis inten-
non est ita, ideo sunt incommunicabiles dit unum ultimum, non unibile alii ad
sicut prius . CONTRA : Omnis

unio sive tertium constituendum, sicut factum fuit
unibilitas dicit communicationem vel in omnibus quæ ipsa ad personam unit :
communicabilitatem : sed unio non est sed non intendit ut nihil illi in suam sin-
nisi in persona , ut dicunt Sancti : ergo gularitatem et personalitatem uniatur :

communio et communicabilitas sunt in quia sic non assumeret potum , et cibum ,
persona, et sic nihil est quod dicitur . et hujusmodi . Unde patet quod non con-
SED CONTRA : trariatur personalitati , quod aliquid
Sed contra,
1. Unio est ad redemptionem : ergo uniatur sibi in personalitatem suam.
unio erit per modum illum qui conve- AD ALIUD dicendum , quod cum dici- Ad 3.
nientissimus est redemptioni : redemptio- tur, individua substantia , ly individua
ni autem congruit , quod satisfaciens sit dicit ab aliis separationem quæ est con-
idem in persona eum debente, et non traria unioni et communicabilitati poten-
in natura ergo unio debet fieri conve- tiæ ad actum , et e contra : quia talis
nientissime in persona. communicabilitas est ad tertium consti-
2. Item , Augustinus : « Mittitur qui tuendum : sed non contrariatur unioni
ab alio est » ergo mittitur in carnem alicujus in eamdem singularitatem perso-
qui ab alio est sed non est ab alio nisi næ , ut prius habitum est .
persona : ergo incarnatio præcipue con- AD ALIUD dicendum , quod unio a Ad 4.
venit personæ. Sanctis ponitur facta esse in persona :
sed non talis quæ singularitati contrarie-
Solutio. SOLUTIO . Dicimus cum sanctis Patri- tur, vel novam inducat personalitatem .
bus , quod persona unibilis est ex parte AD ALIUD dicendum , quod Deus posset Ad 5.
assumentis . aliquid contra rationem suæ personæ , si
Ad 1 . Ad hoc autem quod contra objicitur, ita fieret unio , ut destrueretur personali-
dicendum quod hoc verum est quia sin- las : sic autem non fit , ut patet ex di-
gularitas et incommunicabilitas sunt de ctis.
intellectu persona : sed non omnis sin- AD ID quod objicitur, quod omnis unio Ad 6.
gularitas nec omnis incommunicabilitas , dicit communicabilitatem, dicendum
sed singularitas quæ contrariatur ad in quod hoc falsum est si fiat vis in com-
pluribus esse , et incommunicabilitas quæ municabilitate. Dupliciter enim aliquid
contrariatur unibilitati ad tertium consti- dicitur communicabile proprie , tertio au-
IN III SENTENT. DIST. V , A, ART . 4. 101
tem modo improprie. Communicabile 3. Item , Damascenus dicit , quod tota

enim dicitur per modum materiæ com- natura divina in una substantiarum hy-
municatum ad alterum constituendum , postasium humanam naturam assumpsit :
sicut corpus communicabile est animæ : ergo hoc per prius convenit naturæ .
et hoc communicabile ut pars communi- SED CONTRA : Sed contra.
cabilis est . Secundo modo dicitur com- 1. Quidquid convenit alicui personæ
municabile de pluribus quantum est de gratia naturæ, communiter convenit om-
se , in quibus est vel potest esse, sicut nibus personis : si ergo incarnatio con-
natura communis . Et illi duo contrarian- venit personæ gratia naturæ , convenit
tur personalitati sive singularitati . Tertio omnibus personis , quod falsum est : non
modo dicitur communicabile unibile gra- ergo convenit gratia naturæ .
tia cujus communio fit ad proprietates 2. Præterea, Omnes convenientes ra-
alterius et sic uniuntur et communicant tiones Sanctorum assignantur penes pro-
hypostasis Dei et hominis : et hæc hypos- pria vel appropriata persona ergo vi-
tasis est illa et quidquid convenit uni detur, quod opus incarnationis per prius
gratia hypostasis, convenit et alii . Unde convenit personæ quam naturæ .
dicimus, quod hic Deus est hic homo , et 3. Item, Illi per prius convenit aliquid
hic homo creavit stellas , et fuit ab æter- cui convenit in se et per se : sed naturæ
no , et hic Deus natus est de Virgine et non convenit incarnatio in se et per se ,
passus sub Pontio Pilato . sed personæ , ut ex prioribus probatum
est ergo naturæ convenit per poste-
rius , et personæ per prius .
4. Item , Unio magis proprie attingit
illud quod efficitur, quam quod non effi-
citur natura autem non efficitur unum
ARTICULUS IV.
cum natura, sed hypostasis cum hypo-
stasi : ergo videtur, quod unio per prius
An assumptio per prius convenit personæ secundum rationem intelligentiæ conve-
vel naturæ ?
niat personæ , quam naturæ .
SED CONTRA : Quæcumque sunt indif- Sed contra.
ferentia omnino secundum rem , quid-
Quarto, Quæritur cui convenit per quid convenit uni, convenit alteri , et
prius, utrum scilicet personæ vel natu- æque primo si omnino secundum rem
ræ ? indifferentia sunt et eadem sed natura
Videtur autem , quod naturæ : quia divina et persona omnino secundum rem
1. Gratia cujus convenit creatio , sunt indifferentia : ergo si incarnari con-
gratia ejusdem convenit recreatio : sed venit uni, æque primo etiam convenit
creatio est gratia naturæ , ergo et re- alteri.
creatio . Si dicatur , quod PRIMA est
falsa . Probatur per simile ex superiori- SOLUTIO . Dicendum , quod per prius solutio .
bus, ubi dixit Augustinus , quod quia in secundum rationem intelligendi incarnari
sapientia creaverat , in sapientia conve- convenit personæ quam naturæ : nec
niebat fieri redemptionem .
convenit naturæ in eo quod natura est,
2. Item , Incarnatio est opus commu-
sed potius naturæ secundum quod est in
niter trium personarum, ut habitum est persona hac, quæ convenientiam ex sua
in anteriori distinctione : ergo videtur, relatione qua filius est, ponit ad missio-
quod etiam assumptio convenit naturæ nem in carnem : aliter enim vel impos-
per prius quia quidquid est commune sibile vel difficile esset solvere , quare
tribus, convenit eis gratia naturæ. Pater et Spiritus sanctus carnem non
assumpserunt et ideo dximus supra , essentia non generatur in talibus ergo

quod incarnatio per hoc quod est missio aliquid potest convenire per prius perso-
in carnem, claudit in se relationem Filii næ sicut incarnatio propter relationem
per quam excluditur Pater et Spiritus inclusam, et per posterius essentiæ , et
sanctus ab incarnatione . Nec dicimus propter hoc quod non separatur a per-
hic prius tempore , vel ex hoc quod na- sona, nec distinguitur ab ipsa .
tura secundum rem sit prior persona vel
simplicior : sed quia in modo attribuendi
sic est et ex illo modo attribuendi infor-
matur ratio intelligendi : quia attributa
naturæ sunt in divinis , licet re non dif- ARTICULUS V.
ferant : et ideo ratio intelligendi sic infor-
mata dicit per prius convenire personæ An natura assumpta sit secundum om-
quam essentiæ vel naturæ . nem modum naturæ qui est quadru-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod creare plex?
non dicit missionem sicut recreare hoc
modo missionem dicit : et ideo quod est
hic de opere, commune est, quia hoc Deinde, quæritur de his quæ dicuntur
misssionem non importat : sed unio inin Littera, et primo de hoc quod dicit,
cludit in se relationem , et ideo commu- ibi, A, § 1 : « Formam ergo servi, id
nis non potest esse . Cum autem dicit est, naturam servi , in suam accepit ille
Augustinus , quod in sapientia creavit, Deus personam . »
attenditur utrobique proprium Filii in Quæritur enim hic, Secundum quam
suo appropriato quod est sapientia : sed rationem naturæ dicatur natura assum-
hoc appropriatum non importat creatio pta ?
secundum intellectum nominis . Ponit enim Boetius naturæ quatuor
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod opus ope- diffinitiones , quarum prima est hæc :
rans actum quod est actio ipsa , et opus « Natura est earum rerum quæ sunt , cum
operatum quod est conjunctum ex cor- quoquomodo in intellectu capi possunt. >>
pore et anima , communia sunt : sed in- Quoquomodo dicit propter Deum qui sua
carnatio non dicit hoc , sed potius car- excellentia non perfecte capitur intelle-
nis assumptionem in se , et illa non est ctu , et propter permixtam privationem
communis propter relationem inclusam in materia quam etiam ponit pro exem-
ipsius Filii. plo , et de his sunt etiam tempus et mo-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod auctoritas tus secundum Avicennam. Secundum
Damasceni magis facit ad oppositum : hunc modum natura quidem est quid-
quia dicit, quod in persona assumpsit, quid est sed hoc modo non sumitur
quasi significet ex modo loquendi quod natura , cum dicitur assumpta natura :
hoc convenit ei gratia persona hujus , quia si assumpsisset solum corpus hoc
non gratia sui . modo , naturam assumpsisset .
Ad object. AD ULTIMUM dicendum , quod licet nulla Secunda diffinitio : « Natura est vel
differentia realis sit essentiæ et personæ, quod facere vel quidem pati possit : »
tamen differunt in modo attribuendi eis et hæc convenit omnibus substantiis
ea quæ naturæ sunt in divinis : quia es- quibus agere et pati est proprium , et ta-
sentia est communicabilis, persona in- les sunt tam corporales quam spiritua-
communicabilis : essentia non generatur, les et si in hac ratione naturam assum-
persona verissime generatur : essen- psisset, iterum sufficeret solius corporis
tia enim non distinguitur , et perso- vel solius animæ assumptio ad naturæ
næ naturæ verissime distinguuntur , et nostræ sumptionem .
IN III SENTENT. DIST. V, A, ART. 5 . 103
Tertia diffinito est : « Natura est prin- ULTERIUS quæritur , Utrum conceden- Quest 2,
cipium motus per se et non per acci- dum sit , quod Filius assumpsit nostra...
dens hæc enim non convenit nisi essentiam ?
corporalibus substantiis . Christus autem Videtur, quod sic : quia essentia no-
non tantum corpus acceperat : ergo non stra est corpus et anima : et illa assump-
accepit in hac ratione naturæ . sit ergo essentiam nostram assumpsit.
Quarta est : « Natura est unamquam- SED CONTRA : Essentia est a qua est esse :
que rem informans differentia specifica , sed omne compositum est cum igitur
aut differentia communis : » si ergo ac- compositum sit singulare hoc vel illud ,
cepisset naturam humanam secundum et non assumpserit singulare , ut infra
hanc acceptionem , videtur quod in om- probabitur videtur , quod non assum-
nibus hominibus accepisset, quod est pserit nostrum esse : ergo nec essentiam
contra Damascenum , qui dicit , quod nostram , ut videtur.
non in specie consideratam accepit natu-
ram , sed in atomo . PRÆTEREA quærebatur, Utrum assump- Quest , 3.
Si dicas , quod ipse accepit differentiam sit nostram humanitatem ?
secundum quod est in hoc constituens Videtur , quod sic : quia humanitas est
esse . ADHUC CONTRA est : quia licet diffe- quæ facit verum hominem cum igitur
rentia facit esse formale, non tamen fa- Christus sit verus homo , et hoc ex as-
cit totum esse naturale . Christus autem sumptione humanæ naturæ videtur,
et materiam nostram accepit : ergo vide- quod ipse assumpserit nostram humani-
tur, quod nullo modo intellecto accepit tatem . SED CONTRA : Humanitas non est
naturam nostram . nisi in hoc homine vel illo : sed nec
Si forte dicatur , quod natura nostra hunc vel illum assumpsit : ergo humani-
est forma, tunc sequitur quod non as- tatem non assumpsit .
sumpsisset corpus : quia idem Philoso-
SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Solutio.
phus dicit, quod corpus non est forma,
sed materia : ergo nec hoc modo acce- quod Christus nostram naturam accepit
pit. secundum omnem diffinitionem quam
Si forte dicatur, quodnatura sumitur ponit Boetius .

Si enim natura dicatur esse earum re-
pro conjunctione duarum significatio-
num naturæ , scilicet formæ et materiæ, rum quæ quo quomodo intellectu capi
quemadmodum Magister dixit supra , possunt , tunc sicut ipse assumpsit omnem
quod nomine naturæ corpus et anima rem nostræ naturæ : quia et substan-
intelligitur, et hæc conjuncta , ut Magi- tiam, et accidentia naturalia, ut somnum.
ster dixit. CONTRA hoc est, quod compo- et pœnalitatem . Nec valet ratio quæ ob-
situm dicitur magis res naturæ a Sanctis jicitur in contrarium : quia non tantum
et Philosophis secundum naturam vel dicitur Christus naturam nostram assum-
naturale . psisse , sed etiam totam .
Si autem dicatur natura , quod agere
Quæst 1. PRÆTEREA quæritur circa hoc, Utrum et pati potest, iterum accepit : et licet
concedendum sit, quod assumpsit natu- aliquid de nostra natura scilicet carnem
rale nostrum , vel quod est secundum tantum , vel animam tantum accepisset :
naturam . Naturale autem est id quod tamen cum dicitur natura hominis , aliud
sequitur naturam in composito . Si igitur est quam natura absolute dicta : quia
non assumpsit præcedens secundum in- natura hominis est tota natura hominis.
tellectum , videtur quod nec consequens Et per hoc patet solutio ad id quod obji-
assumpsit. citur in contrarium .
Similiter si accipiatur natura tertio
modoprout est principium motus et sta- turam humanam : et ideo ambæ signifi-
tus per se et non per accidens , hoc mo- cationes conjunguntur in intellectu natu-
do iterum accepit eam quia prout est ræ humanæ quam assumpsit Christus ,
principium nuturalium motuum et ope- quod probatur sic : Christus vero homo
rationum .
est in natura quam assumpsit : sed non
Si quarto modo accipiatur , dicit Boe- est verus homo tantum in corpore , vel
tius , quod tam Catholici quam Nestorius tantum in anima : igitur per intelle-
in Christo duas dicunt esse naturas.
ctum naturæ humanæ comprehenditur
Sed male et contra intentionem acci- utrumque .
pitur differentia pro universali et specifi-
ca in communi : sed debet accipi pro AD HOC quod quæritur de natura et Ad quæst . 1.
differentia in isto particulari , et tunc de- naturali , dicendum quod secundum na-
bet distingui quoniam sicut est in ge- turam dicitur multis modis , et similiter
neratione quod quoddam generatur per naturale .
se, quoddam per consequens , et per Dicitur enim secundum naturam esse,
consequens consequitur ex generatione , quod convenit secundum aliquod princi-

sicut hic ab hoc generatur per se sed piorum naturæ , et quod convenit per
quia hic suppositum est hominis , conse- potentiam naturalem et sic secundum
quitur ex generatione hujus quod hoc naturam hominis est rationalem esse, et
sit homo , et ulterius quod hic habeat secundum naturam hominis est intelli-
humanitatem , et quod sit animal disci- gere . Et dicitur etiam secundum natu-
plinæ perceptibile , et hujusmodi . Ita dico ram esse , quod secundum viam quæ est in
de assumptione , quod assumptum proprie naturam , est, sicut est per generationem
et per se est natura humana materialiter
vel secundum generationem . Et omnia
accepta, id est, in partibus quæ sunt hæc assumpsit Christus , quæ sic sunt se-
materiales ad formam totius , hoc est, ad cundum naturam , hoc modo quo dixi-
esse hominis in ipso . Sed quia illud as- mus supra , quod assumere large sump-
sumptum assumendo unitur, consequi- tum dicitur de assumpto et de eo quod
tur assumptionem sicut consequens quod assequitur assumptum in quantum est in
sit specifica differentia in isto assumpto, natura humana .
id est, per assumptionem habita, et hoc Naturale autem dicitur, vel a natura
modo potest concedi quod natura illo prima , vel a natura corrupta . Et si dica-
modo non tantum est in Christo, sed
tur naturale a natura prima, id est , se-
etiam assumpta : sicut ego dico non tan-
cundum primam institutionem , tunc
tum hunc, sed etiam hominem generari, omnia assumpsit naturalia : quia im-
cum hic generatur : eo quod se habet mortalitas non fuit de naturalibus , sed
sicut necessarium consequens ad gene- de gratuitis , ut dicit Augustinus . Si au-
rationem hujus , et est in hoc. tem dicatur naturale a natura corrupta ,
AD HOC quod quæritur de divisione tunc non assumpsit omnia nobis natura-
Philosophi , dicendum quod licet materia lia : quia naturale est nobis , quod nasci-
sit natura , et forma sit natura : neutra mur filii iræ et hoc ipse non assumpsit ,
tamen illarum est tota natura hominis .
sed tantum assumpsit pœnam ex culpa
Nec potest dici , quod corpus quod est consequentem , licet non fuerit in ipso ex
materia hominis , et natura humana : culpa consequens : quæ tamen non fuis-
nec etiam potest dici , Anima quæ est
set nec in ipso nec in alio , nisi culpa
forma corporis , et natura humana : quia præcessisset . Hoc modo dicitur pœnalitas
cum dicitur, natura humana , intelligi- nobis naturalis ab ipso assumpta , et non
tur tota et ideo corpus et anima sicut contracta .
Magister supra dixit, intelligitur per na-
IN III SENTENT. DIST. V, E , ART. 6 ET 7. 103
2. AD ID quod ulterius quæritur , Utrum hominis , id est, humanæ naturæ . Vel

Adquæst.2.
assumpsit essentiam nostram ? potest dici secundum prædicta , quod li-
Dicendum, quod essentia potest sumi cet homo non susceptus sit , tamen id
ab eo quod est in natura nostra , vel na- quod suscipitur, consequitur esse homi-
tura nostra : et sic sumendo naturam nis eo quod suscipiendo unit corpus et
nostram , sumpsit essentiam . Si autem animam et format et perficit : et ita licet
sumatur essentia pro eo a quo formaliter non primo , tamen consequenter homo
per susceptionem habetur a Filio Dei , et
est esse hominis in quantum homo : tunc
dicendum videtur , quod essentia est con- ipse est ille homo, eo quod unio facta
sequens assumptionem sicut et homo , et est in hypostasi .
non dicetur assumpta sicut præexistens

ante assumptionem , sed sicut consequens
assumptum , ut diximus prius .
3. AD ID quod quæritur de humanitate , ARTICULUS VII.

Adquæst.3.
dicendum quo ! Magister dixit supra ' ,
quod nomine humanitatis accipitur cor- Per formam Dei quid intelligitur ?
pus et anima , et bene conceditur, quod
hæc humanitas est assumpta principali-
ter et primo . Si autem nomine humani- Deinde quæritur de hoc quod dicit
tatis intelligitur forma hominis in quan- Augustinus , ibi , A , § 2 : « Cum, inquit,
tum homo est, non erit assumpta nisi eo de Christo audis quia forma Dei erat,
modo quo totum dicitur assumptum, etc. »
Formam enim vocat tam naturam
.
quod habetur in assumpto . Quia enim
assumendo corpus et animam univit , con- humanam quam naturam divinam . Et
sequitur ut id quod assumptum est per quæritur ratio hujus .

consequens sit homo , et homo habens 1. Dicit enim Boetius in libro de Tri-
est humanitatem , consequitur humanitas nitate: « Forma quæ sine materia est ,
in assumpto et aliter non video esse non poterit esse subjectum , nec vere
concedendum . inesse materiæ : neque enim esset forma,
sed imago. Ex his enim formis quæ præ-
ter materiam sunt , istæ formæ venerunt
quæ sunt in materia , et corpus afficiunt :
nam cæteras quæ in corporibus sunt ,
ARTICULUS VI . abutimur, formas vocantes dum imagines.
sunt assimilantur enim formis his quæ
non sunt in materia constitutæ . » Ex
Utrum tota Trinitas sit operata suscep-
tionem humanæ naturæ ? hoc accipitur, quod divina natura quæ
non est in materia , nec est subjectum
alicujus , potest dici forma : humana au-
tem natura non nisi abusive .
2. Præterea , Humana natura dicitur
ibi, A, § 2 : « Cum tota Trinitas operata
sit formationem suscepti hominis , etc. » in hoc libro a Magistro corpus et anima :
corpus autem et anima nec forma est in
Hoc infra negabit magister .
materia , nec extra materiam : ergo , vi-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum secundum com- detur , quod non debeat dici forma,
muniter glossantes hujus verbi , suscepti
Cf. Supra, Dist . II, cap. A.

Solutio. SOLUTIO . Quidam dixerunt , quod hu- ponitur caro pro toto , quam anima , vel
mana natura in Christo dicitur forma, aliud ?
quasi foris manens . Sed quidquid sit de
hoc, hoc modo non potest dici divi- SOLUTIO . Dicendum, quod pars poni- Solutio .
na natura forma . Unde cum Augustinus tur pro toto sed hanc partem duabus
videatur utrobique uno modo accipere de causis specialiter posuit, quarum una
nomen formæ , Dicendum , quod actus est , ut excluderet errorem . Dixerunt
formæ multi sunt, sed principalis est fa- enim quidam hæretici Deum non unibi-
cere esse illius formæ proprium . Unde lem carni propter passibilitatem carnis .
cum Christus verissime habeat esse Dei , Ideo ut Evangelista ostenderet hoc esse
dicitur in forma Dei manere : et cum ve- erroneum , non posuit partem nobilio-
rissime habeat esse hominis, dicitur ma- rem , sed defectibiliorem . Alia ratio est ,
nere in forma hominis. ut sciremus eum defectus pœnarum no-
AD ID autem quod de Boetio objicitur , strarum quæ ipsum decent assumpsisse :

dicendum quod ipse loquitur ibi de for- quia maximus defectus noster quoad
mis , secundum quod descendunt a da- mortalitatem , et pœnam , et dolorem , in
toribus formarum qui sunt intelligentiæ carne est.
secundum Philosophos , et præcipue ab
intelligentia prima . Unde formæ illæ
theologice loquendo sunt ideæ , quarum
imagines sunt formæ quæ sunt in mate-
ria. Humana autem natura in Christo ARTICULUS IX .
non sic dicitur forma , sed ab actu formæ ,
qui est dare esse verum secundum natu- Quæ sit veritas humanæ naturæ ?
ram et hoc esse utraque natura dedit
in Christo : unde vere dicimus , quod ipse
est homo , et quod ipse est Deus. Deinde quæritur de hoc quod dicit,
ibi, A, § 2 , circa finem : « In quo sic
veritas incommutabilis manet divinæ
humanæque, etc. »
Potest enim esse dubium , quæ sit ve-
ARTICULUS VIII. ritas illa.
Quare dicit, Solum Verbum carnem Tri- SOLUTIO . Dicendum ad hoc breviter,
Solutio.
nitas fecit ? quod veritas humanæ naturæ est de qua
vere potest dici , Hæc est natura hominis ,
vel pars essentialis naturæ et similiter
Deinde quæritur de hoc quod dicit veritas naturæ divinæ de qua potest dici,
Augustinus , ibi , A, § 2 , sub finem : quod hæc est natura divina. Unde patet,
« Per hoc quod solum Verbum carnem quod peccatum non est de veritate hu-
Trinitas fecit. >> manæ naturæ . Quoniam hoc nec natura
Caro enim dicit partem hominis , vel est, nec pars naturæ , sed præter natu-
etiam partem partis : cum igitur ille ho- ram et contra naturam et corrumpens
mo non sit caro sua , nec cum Verbo pot- bonum naturæ , quod est modus species
est dici vere caro sua. et ordo et ideo hoc non assumpsit
Si autem dicitur, quod pars pro toto Christus . Similiter pœnalitas non est de
ponitur tunc quæro , Quare ibi potius veritate humanæ naturæ : quia sine illa
1 Joan. 1, 14 : Et verbum caro factum est.

IN III SENTENT. DIST. V, B. 107
vera est humana natura , sicut fuit in conveniens propter modum redemptio-
primo statu , et sicut erit in gloria : et nis . Non est tamen pœna contra verita-
ideo pœna est assumpta cum natura de tem sicut peccatum : quia causatur ex
statu secundo , non primo , tamquam ali- naturali quod est commixtio contrario-
quid conjunctum naturæ et hoc fuit rum pugnantium et dissolubilium .
B. Quid de hoc tenendum sit ?
Nos autem omnis mendacii et contradictionis notam a sacris paginis se-

cludere cupientes , Orthodoxis Patribus atque Catholicis Doctoribus nulla
pravæ intelligentiæ suspicione notatis , consentimus dicentes , et personam

Filii assumpsisse naturam humanam , et naturam divinam humanæ naturæ
in Filio unitam , eamque sibi unisse vel assumpsisse . Unde et vere incar-
nata dicitur. Quod dicitur solus Filius formam servi accepisse , per hoc
non excluditur divina natura ab acceptione servilis formæ sed aliæ duæ
personæ , Pater scilicet , et Spiritus sanctus . Item et illud aliud , scilicet id
quod est proprium Filii , non quod commune est Trinitati , hominem acce-
pit, sic oportet intelligi, id est , proprie in hypostasi Filii , non in tribus
communiter personis , divina natura humanam naturam sibi univit. Qui
sensus ex verbis Joannis Damasceni confirmatur , qui totam divinam na-
turam in unam hypostasim incarnatam esse evidenter asserit , dicens : In
humanatione Dei Verbi aimus omnem et perfectam naturam deitatis in una

ejus hypostaseon incarnatam esse , id est, unitam humanæ naturæ, et non
partem parti . Omni enim humanæ naturæ aimus esse unitam omnem dei-
tatis naturam vel substantiam . Item, Eadem est natura in singula hypo-
staseon , id est, personarum : et quando dicimus naturam Verbi incarnatam
esse , secundum beatos, scilicet secundum Athanasium et Cyrillum , deita-

tem dicimus esse unitam carni , et unam naturam Dei Verbi incarnatam
confitemur . Verbum autem et quod commune est substantiæ possidet, et
quod proprietatis est habens hypostaseos, id est, personæ . Ex his mani-
feste ostenditur , quod natura divina incarnata est . Unde et eadem vere di-
citur suscepisse humanam naturam .
1 Edit . J. Alleaume, in unam hypostaseon.

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib . III de Fide orthodoxa, cap. 6 .
3 IDEM, Ibidem.
divina et humana ejusdem separationis

semper manent : ergo uno tempore non
sunt magis unita quam alio . PROBATIO
mediæ : quia PRIMA per se patet . Quia ab
ARTICULUS X. initio divina natura numquam fuit hu-
mana, nec divina persona fuit humana
natura, nec modo etiam sicut nec tunc :
An assumptum necessario fuit natura ,
vel persona ? ergo constat, quod semper est eadem se-
paratio inter illa : ergo numquam assu-
mitur vel unitur nec naturæ divinæ nec
« Nos autem omnis mendacii et con- personæ divinæ natura humana .
tradictionis notam , etc. » 4. Item , Omne unitum alteri vel as-
Hic incidit quæstio de assumpto hoc , sumptum in unionem , acquirit proprie-

Utrum hoc necessario fuerit natura , vel tates illius cui unitur et a quo assumi-
persona ? Et si natura , Utrum aliquo tur : humana natura numquam acquirit
modo assumptus est homo , et sic hic aliquam proprietatem naturæ divinæ nec
homo sit assumptus vel non ? et , Quod personæ divinæ : ergo neutri umquam
inconveniens sequitur si dicatur , Persona unitur , et a neutro umquam assumitur .
est assumpta ? PROBATIO mediæ PRIMA enim constat .
Proprietates enim naturæ divinæ et di-
vinæ personæ sunt increatum , immor-
AD PRIMUM Sic proceditur :
Videtur enim , quod natura non sit as- tale , impassibile , et hujusmodi et ha-
sumpta : rum nulla participatur a natura hu-
1. Nihil enim assumitur nisi quod est mana .
ante assumptionem : natura autem Chri- SI HOC Concedatur, contra hoc plu- Sed contra.
sti non fuit ante assumptionem : ergo rimæ sunt auctoritates quas adducit
non est assumpta . PRIMA patet per se . Littera.
1. Prima autem ratio est in contrarium
SECUNDA probatur ex hoc , quod Spiritus
sanctus separando naturam et faciendo sic Quod nec assumptione nec unione
formavit et animavit et univit eam Filio , est in Filio Dei , nullo modo est in ipso :
ut prius habitum est : ergo numquam igitur si una humana natura nec unione
fuit natura ante assumptionem . nec assumptione est in Filio Dei : ergo
2. Item , Assumptio fit ad uniendum nullo modo est in ipso : sed est in ipso :
sibi natura autem nec unita fuit Filio , ergo id quod est, ratione consequentis ,
nec naturæ divinæ ergo non fuit as- unione vel assumptione erit in eo : non
sumpta . PRIMA patet ex scriptis in Lit- autem unione proprie, ut patet ex prius
tera : quia assumptione Christus factus disputatis in principio istius distinctio-
est unus et ideo sæpe assumptio in nis : ergo assumptione erit in ipso : ergo
translatione ponitur loco unionis . SE- humana natura est assumpta .
CUNDA autem probatur per hoc quod 2. Item , Assumptum est ad se sump-
omne unitum est unum ei cui unitum tum constat autem , quod humana na-
est humana autem natura nec est filius tura est ad personam sumpta , quia est in
hominis , nec Filius Dei nec divina na- persona ergo humana natura est as-
tura ergo nulla unio est in ipsa . Cum sumpta.

igitur assumptio sit propter unionem , Et quia hoc omnes dicunt, sufficiunt
natura non videtur assumpta . rationes adductæ .
3. Item, Quæcumque ejusdem sepa-
rationis semper manent, uno tempore SOLUTIO . Dicendum , quod humana na- Solutio .
non sunt magis unita quam alio natura tura est assumptum proprie et per se , et
IN III SENTENT. DIST. V , B , ART. 11 . 109
etiam unita aliquo modo : sed assumpta

est primo et per se , unita autem in hy-
postasi sua ad hypostasim divinam .
Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod hu-
manam naturam in potentia naturali ARTICULUS XI.
concedimus fuisse etiam antequam a
Christo assumeretur : sed Christi natura An homo , vel hic homo , vel aliquis homo ,
non fuit antequam erat assumpta a Ver- sit assumptus ?
bo . Nec valet hoc argumentum , Non
fuit antequam assumeretur : ergo non
potuit assumi quia licet assumendo fe- Secundo quæritur , Utrum homo , vel
cerit, tamen assumptio non privat natu- hic homo, vel aliquis homo, sit assump-
ram factam sicut si ego vestem ad me tus ?
trahendo facerem, nihilominus factam Videtur autem , quod hic homo sit
attraherem per hoc enim quod utrum- assumptus .
que est cum alio , scilicet facere et assu- 1. Hæc enim conceditur , quod Christus
mere, unum non destruitur ab alio . assumpsit corpus et animam : aut ergo
Per hoc patet etiam solutio ad secun- assumpsit ea unita , aut non unita . Si non
dum . unita ergo erunt ibi duæ assumptiones ,
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hæc est una corporis , altera animæ.
falsa , quod humana natura cum Deo vel 2. Præterea, Hoc supra scriptum in
Filio Dei semper sit ejusdem separatio- Littera jacet , quod hæc assumpsit unita :
nis : quia licet numquam fuerit unum in modus autem unionis naturæ est sicut
se cum ipsa hypostasi vel natura, tamen potentia et actus : ergo faciunt unum
postquam assumpta est , consecrata. et completum in genere hominum nihil
conjuncta fuit novo modo Filio Dei , et autem est completum in genere homi-
naturæ divinæ in persona una : et hæc num , nisi hoc aliquid , et hic homo :
est conjunctio quæ potest esse in assum- ergo assumpsit Filius Dei hunc hominem
ptione naturæ . vel hominem aliquem .
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod verum est 3. Præterea , Quare non conceditur

quod divina natura non communicat hæc, Assumpsit hunc hominem ? Si
proprietates suas humanæ naturæ in se : propter hoc quod oporteret hominem
sed hoc non sufficit ad hoc quod non sit hunc præexstitisse ante assumptionem ,
ibi assumptio sufficit enim assumptioni, quod non est verum ergo etiam non
ut hypostasis humanæ naturæ participet debet concedi , quod assumpsit naturam
proprietates Filii Dei et naturæ divinæ, humanam : quia natura humana quæ
et e converso hypostasis divina accipiat assumpta est a Verbo , non præexstitit
proprietates hypostasis humanæ , sicut ante assumptionem . Sed ista conceditur.
ante dictum est. Ergo et illa debet concedi .
4. Item, Omnium conjungibilium per
naturam conjunctio constituit aliquod
unum : sed corpus et anima conjungibilia
sunt ergo conjunctio istorum constituet
aliquod unum quod est ex utroque :
Christus autem assumpsit ea conjuncta :
ergo conjunctio istorum constituerat jam
aliquod unum ante assumptionem per
1 Cf. Supra, Dist . II .

intellectum . Quæratur ergo , Quid sit non conceditur, jam dicta est : quia sci-
illud unum ex corpore et anima consti- licet unio corporis et animæ non facit
tutum ? et non potest inveniri nisi hic unum divisum ab alio antequam assume-
homo ergo assumpsit hunc hominem , retur vel in ipsa assumptione in quo ter-
ut videtur. minetur assumptio : sed assumptio bene
Sed contra. SI AUTEM hoc conceditur , contrarium facit unam naturam salvatam ut huma-
multis Sanctorum auctoritatibus proba- nam : quia proprietates suas non amisit
tur in Littera : et dicit etiam Magister, natura ex assumptione , sicut amittit illud
quod indubitabiliter constat, quod per- unum quod constituitur ex corpore et
sona non est assumpta cum igitur hic anima.
homo non est nisi persona, hic homo non AD ALIUD dicendum , quod hoc verum Ad 4.
erit assumptus . est in conjungibilibus tantum per natu-
ram sed in Christoconjunctio animæ
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Filius Dei et corporis a conjungente non fuit sola :
nec assumpsit hominem, nec hunc ho- imo cum hoc fuit ibi unio alia in aliud ,
minem , sicut dicit Magister. Jesus autem in qua complebatur unio assumentis et
numquam fuit hic homo nisi postquam assumpti : et hoc est unum personæ in
assumpsit humanam naturam quæ est in cujus singularitatem assumptio facta est :
ipso . Unde numquam fuit hic homo , nec aliquod unum umquam præexstite-
nec erit, nec est propria singularitate ho- fuit , nec
rat , nec in ipsa assumptione
minis quinimo in singularitatem non post ex corpore et anima secundum quod
hominis, sed in personam divinam as- unum dicitur singulare divisum ab alio
sumptio est terminata . et in se indivisum : et ideo hæc simpli-
Ad 1 et 2. UNDE dicendum ad primum , quod hæc citer est falsa , quod Filius Dei assumpse-
conceditur , Christus assumpsit corpus et rit unum , vel aliquem hominem , vel
animam unita, sub hoc modo quod as- hunc eadem enim est ratio hominis ,
sumendo fecit corpus et univit , non quod et unius hominis : unde si non assumpsit
ante assumptionem fuerint, vel unita unum hominem , etiam non assumpsit
fuerint : sed hæc unio non fecit singulare hominem.
hominis ut hominis . Cum enim unum di-
catur indivisum in se, et divisum ab
aliis et hæc assumptio non prius con-
junxerit corpus et animam in unum ali-
quod naturæ hominis , quod univerit ARTICULUS XII.
naturæ divinæ et personæ divinæ in per-
sonalitatem divinam , patet quod num- Quale inconveniens sequeretur, quod
quam fecit unum ex corpore et anima , ut Christus assumpsisset personam ?
unum naturæ humanæ in quantum hu-
jusmodi imo fecit simul conjunctionem
et unum personæ divinæ. Unde cum Tertio quæritur, Quod inconveniens
unum ex corpore et anima faciat hunc sequatur, quod Christus assumpsisset
hominem in quantum hic homo , patet personam ?
quod tale unum numquam fuit assump- Videtur , quod nullum : quia
tum in Christo : ergo non assumpsit 1. Statim in conjunctione humanæ per-
hunc hominem . sonæ ad divinam destrueretur persona-
Et hæc solutio est notabilis : quia sol- litas humana , et ita non erunt duæ per-
vit omnia fere quæ quæri possunt de hac sonæ , sed una sicut etiam dicebant qui-
materia ex parte assumpti . dam antiqui , quod persona non assump-
Ad 3 AD ALIUD dicendum , quod causa quare sit personam , sed consumpsit eam . Si
IN III SENTENT. DIST . V, B , ART . 12 . 111
ergo sic est, non oportet hoc inconveniens prius est habitum : ergo nulla unio est
tenere , quod sequatur duas esse per- in Christo , quod falsum est : ergo in
sonas . Christo non sunt duæ personæ , sed una .
2. Præterea, « Persona est rationalis 2. Item , Supra habitum est, quod for-
naturæ individua substantia , » ut dicit mando et conjungendo univit sibi : ergo
Boetius : sed Christus homo , in quan- numquam corpus et anima habuerunt
tum homo , est rationalis naturæ indivi- vel habere poterant propriam singulari-
dua substantia : ergo Christus homo , in tatem . Et propria singularitas facit per-
quantum homo, est persona . Similiter est sonam in rationali natura : ergo num-
persona divina : ergo aut persona consu- quam assumpsit personam , nec habuit,
mit personam, aut sunt duæ personæ. nec habebit.
3. Præterea, Ponamus, quod Christus
deponat humanitatem nostram id quod SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate Solutio.
deponet, erit conjunctum ex anima ratio- multa absurda sequerentur , si Christus
nali et ex corpore : ergo erit homo et assumpsisset personam, scilicet quod
erit etiam hic homo : ergo erit substantia singularitate propria aliquando fuisset
rationalis naturæ individua : ergo erit distincta , et aliquid dignitatis humanæ
persona . sua assumptione comsumpsisset , vel
Quæratur ergo , Quid ei contulit illam quod nulla unio in Christo esset : et ideo
personalitatem quam Deus non habuit ? negata est ab omnibus, eo quod hoc erat.
Videtur, quod nihil : quia nihil accidit error Eutychetis . Nestorius enim et Eu-
circa ipsum nisi divisio : divisio autem tyches invenerunt duos errores circa in-
nihil dedit ei , sed potius abstulit : ergo carnationem . Unus enim videns , quod
ex quo nihil fecit in eo personalitatem , semper ad numerum naturarum sequitur
videtur, quod habuit eam , et sic Christus numerus personarum , et videns Christum
videtur assumpsisse personalitatem ho- esse unam personam tantum , dixit Chri-
minis et personam . stum etiam esse unius naturæ : et iste
4. Item , Ponamus ulterius , quod re- fuit Nestorius . Alius autem considerans
sumat depositum hominem , aut ipsa re- in Christo esse duas naturas , et idem
sumptio destruit in eo aliquid dignitatis, supponens cum ipso , dixit etiam ibi esse
aut non . Si destruit , tunc videtur, quod duas personas. Et utriusque error prove-
unio deitatis ad hominem secundum ali- nit ex hoc quod nesciebant distinguere
quid dignitatis nocet, quod absurdum inter personam et naturam : distinctio
est . Si non destruit, tunc videtur, quod autem inferius patebit .
post sit persona sicut ante et sic erit DICENDUM ergo ad primum , quod hæc Ad 1.
duæ personæ ergo non est inconveniens est absurditas magna, quod ponatur
Filium Dei assumere personam . quod Christus aliquid destruat in nobis.
Sed contra. CONTRA : quod pertinet ad dignitatem . Similiter
1. Quæcumque duo sunt , in eo quod contra intellectum est , quod manente
duo sunt, non sunt unum . PROBATIO . singulari tollatur singularitas ab ipso :
Damascenus dicit, quod differentia est quia hoc non potest intelligi : et ideo non
causa numeri ergo cum eo in quo dif- assumpsit personam. Et ideo dicimus ,
ferunt aliqua, non conveniunt . Patet er- quod non est opinio , sed error, quod
go, quod quæcumque duo sunt in eo Christus assumpserit vel consumpserit
quod duo sunt , non conveniunt , nec personam . Non enim consumitur nisi
uniuntur. Detur ergo , quod Christus sit quod est jam autem probatum est ,
duæ personæ : ergo non unitur persona quod nusquam fuit ille homo propria
personæ , nec etiam unita est natura na- singularitate unus, nec erit .
turæ , quia naturæ manent distinctæ , ut AD ALIUD dicendum, quod Christus Ad 2.
112 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD .
homo , in quantumhomo, non est subest exemplum , qui hoc vult quod sint
stantia individua rationalis naturæ : duæ animæ. Et si non convalescit utraque
nec etiam Socrates in quantum homo , pars, hoc dicit esse propter defectum or-
sed in quantum homo est animal ratio- ganorum necessariorum ad vitam , sicut
nale mortale sed in quantum hic homo organum quo capitur cibus , et quo dige-
est ipse persona . Et Christus in quantum ritur, et ex quo oritur spiritus , et hujus-
hic homo est persona : sed quod sit hic modi .
homo , habet a singularitate personæ di- AD HOC autem quod ulterius ponit , Ad 4.
vinæ , in cujus singularitatem , ut in Lit- quod iterum resumat , non nisi uniendo
tera habetur, est assumptus . sibi , unde cum unio nihil destruit, etc.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod si ponatur Dico , quod ille homo non erit assum-
illa positio , bene concedo , quod deposi- ptus , sed tamen virtute infinita posset
tum erit hic homo, et persona . assumi, et tunc per accidens destrueretur.
AD Hос autem quod quæritur, Quid personalitas , sicut per accidens fiebat di-
conferat ei personalitatem quam prius visio .
non habuit ? Dicendum , quod singularitas Et istæ positiones sunt vanæ et secun-
quam prius non habuit sive incommuni- dum intellectum phantasticum tantum
cabilitas , ut alii dicunt.
Si autem quæritur iterum , Quid con-
fert ei illam singularitatem ? Dicendum,
quod divisio per accidens confert ei . Et
si dicatur, quod divisio potius tollit quam ARTICULUS XIII.
aufert . Dicendum , quod per se aufert, et
per accidens confert divisum esse unum , An ista sit concedenda, Divina natura
et ab alio divisum et hæc est singula- est incarnata ?
ritas . Et hujus exemplum est in anima-
libus annulosi corporis , in quibus est si-
milis vel prope similis complexio par- Deinde , Quæritur de hoc quod dicitur ,
tium in toto corpore . In illis enim est ibi, B , circa medium : « Omni enim hu-
anima una sensibilis , ut dicit Philoso- manæ naturæ aimus esse unitam om-
phus et si dividatur, erit anima in utra- nem deitatis naturam vel substantiam. »
que partium per sensum et motum , et Quod enim simplex est, non videtur
utraque pars habebit singularem ani- habere partes . Quid est ergo quod dicit ,
mam , et hoc partibus confert divisio per omnem deitatis naturam ?
accidens , sicut aliquid per consequens
confert ex alio per aliud . Nec tamen in SOLUTIO . Dicit, omnis, propter modos Solutio.
illo exemplo diffinio, utrum sint una , vel significandi per attributa , ut sapientia ,
duæ, propter verbum Augustini : sed se- potentia, et hujusmodi .
cundum intentionem Philosophi datum
C. An divina natura debeat dici caro facta ?
Sed quæritur, Utrum eadem divina natura debeat dici caro facta, sicut
Verbum dicitur caro factum ? Si enim idem est incarnari quod est carnem
IN III SENTENT. DIST. V, C , ART. 14 . 113
fieri , videri potest ita debere dici , quod sit caro facta , sicut dicitur incar-
nata . Ad quod dicimus , quia si illud dictum in sacra Scriptura reperiretur,

ex eadem intelligentia acciperetur, qua cum dicitur incarnata . Sed quia
illud auctoritas subticuit, atque locutionis modus nimiam videretur facere
expressionem si natura divina diceretur caro facta, melius silere hoc puto
vel negare , quam temere asserere ne si illud dicatur, convertibilitas na-
turæ in naturam significari putetur . Ex præmissis indubitabiliter constat,

quod persona Verbi sive natura , hominis naturam , scilicet carnem et ani-
mam assumpsit, sed non personam hominis . Si autem natura divina natu-
ram hominis accepit, quare non dicitur facta homo vel esse homo , sicut
Verbum Dei ? Ad quod dici potest, quod Dei Filius dicitur factus homo vel
esse homo non solum quia hominem assumpsit , sed quia ipsum in uni-
tatem et singularitatem sui et personæ accepit . Natura autem divina ho-
minem quidem accepit, id est, hominis formam sibi univit, sed non in sin-
gularitatem et unitatem sui . Servata enim proprietate ac diversitate dua-
rum naturarum , personæ singularitas exstitit . Ideoque non sic dicitur di-
vina natura esse homo vel facta homo , sicut Dei Filius . Quidam tamen
indifferenter utrumque concedunt.
qui debere ex altera parte, Natura divi-

na incarnata est : ergo est caro facta .
2. PRÆTEREA, Si hæc ab aliquibus ad-
mittatur, quare hæc similiter non admitti-
ARTICULUS XIV. tur, Divina natura est nata , passa , et
mortua sicut Filius Dei est natus, pas-
Utrum divina natura debeat dici caro sus , et mortuus ?
facta ? Videtur enim, quod sequitur. Divina
enim natura realiter et non per accidens
est Filius Dei : et Filius Dei non per ac-
QUÆRITUR, Utrum eadem natura divina cidens, sed vere et realiter est natus ,
debeat dici caro facta ? passus , et mortuus : ergo divina natura
Videtur autem quod sic : quia est nata, passa, et mortua, ut videtur :
1. Fere ab omnibus modernis conce- in processu enim nusquam videtur in-
ditur divina natura esse incarnata : quia tercidere assumptio extranei sive acci-
sic assumpsit ut in carne ipsa esset er- dentis in prædicamento .
go est incarnata. Et similiter etiam Fi-
lius Dei assumpsit carnem ut in carne SOLUTIO . Dico sine præjudicio , quod Solutio.
esset ergo est incarnatus . puto hanc esse concedendam , Divina
SED EX HOC ulterius sequitur , quod Fi- natura est incarnata, eo quod hæc scri-
lius Dei sit caro factus , quia Verbum ca- pta est a Damasceno , et ponitur aucto-
ro factum est : ergo videtur similiter se- ritas hic in Littera : habet enim duos
↑ Joan. 1, 14. Cf. Supra in hac distinctione, Litt. B.

XXVIII 8
114 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD.
sensus , et in altero est vera , et hoc rent illam in sensu illo , quod factio po.
sufficit ad veritatem propositionis . Incar- natur circa ipsam.
natum enim non dicit aliud nisi assum- AD PRIMUM ergo dicendum , quod non Ad 1.
ptionem carnis , in qua carne sit assu- est simile de Verbo et natura : quia Ver-
mens , sive sibi in se assumat, sive su- bum sibi et in se univit naturam : natura
mat sibi non per se , sed in sua hypo- autem sibi , non in se, sed in persona . Si
stasi in qua plena et perfecta est natura : autem objiciatur , quod natura idem est
et pro altera parte verificatur de natura : quod persona , ridiculum est : cum hoc
quia sibi non in se, sed in hypostasi sæpius solutum sit in primo libro Senten-
univit carnem et assumpsit . tiarum , quod differunt plurimum in mo-
Sed hæc videtur mihi esse neganda , do attribuendi , licet re idem sint.
Divina natura est facta caro . Cum enim AD ALIUD dicendum , quod licet hæc a Ad 2.
hæc non possit habere nisi duos sensus, quibusdam concedatur, Divina natura
in utroque falsa est de natura et de perest caro facta , sub uno sensu : non ta-
sona. Duo autem sensus sunt isti . Pri- men conceditur, quod sit nata : quia
mus, ut notetur fieri cujus secundum in- nativitas est proprietas hujus hominis
tellectum est facta, poni circa divina, ut secundum naturam humanam , et simili-
circa subjectum ejus et sic falsa est ter passus, et mortuus : unde cum natu-
de natura et persona : sic enim nec di- ræ discreta et disparatæ sint, excluditur
vina natura est caro facta, nec Filius divina natura ab hujusmodi prædica-
Secundus sensus tis .

Dei est caro factus.
est , quod factus ponit suum fieri circa AD ID quod contra objicitur, dicendum
aliam naturam quæ est assumpta , ut sit quod extraneum sumitur dupliciter, sci-
sensus , Divina natura est caro facta , id licet gratia personæ , et gratia naturæ quæ
est , caro facta est divina natura , vel fa- est in persona. Cum igitur dicitur , Natura
ctum est quod divina natura est caro : divina est Filius Dei , hic est prædicatum
tunc falsum est de divina natura propter gratia rei naturæ : et cum dicitur, Filius
nimiam expressionem , ut dicit Magister , Dei est natus, hic prædicatum licet non
sed vera est de persona : Filius enim est sit extraneum Filio ex parte personæ ,
homo factus , et factum est quod Filius tamen est contrarium gratia naturæ in
Dei est caro vel homo . Sunt vero qui qua persona in priori propositione præ-
concedunt eam in sensu secundo : quia dicabatur de natura divina : et ideo in-
divina natura est homo qui factus est : cidit accidens in processu illius argumen-
licet magis neganda sit propter expres- tationis.
sionem et propter simplices qui accipe-
D. Quare non accepit personam hominis, cum hominem acceperit ?
Ideo vero non personam hominis assumpsit , quia caro illa et anima illa
non erant unita in unam personam , quam assumpserit : quia non ex illis¹
constabat persona , quando illis unitum Verbum est. Nam invicem 2 sunt
Edit. J. Alleaume , illa.

2 In edit. J. Alleaume habetur , Nam sibi invicem.
IN III SENTENT. DIST. V , E. 115
unita simul cum Verbo . Altera tamen unione invicem unita sunt illa duo ,
scilicet anima et caro : alia unione Verbo unita sunt . Quia alia est unio
animæ illius ad carnem , et alia est unio Verbi ad animam illam et ad
carnem . Non ergo accepit Verbum Dei personam hominis , sed naturam :
quia non erat ex carne illa et anima illa una composita persona quam Ver-
bum accepit, sed accipiendo univit, et uniendo accepit..
nit etiam per se incommunicabilita-

tem ad alterum : quia non est alte-
rius in potentia , nec alterius ut prædi-
catum , ut supra dictum est . Similiter
ARTICULUS XV. ponit de se singularitatem . Et ista sunt
tria, scilicet unitas , singularitas , et in-
Quare persona repugnat communicabilitas . Et unitas est a mate-
unibilitati ?
ria : quia idem est unum numero et ma-
teria , ut dicit Philosophus . Singularitas
Deinde quæritur de hoc quod dicit : autem est ab individuantibus . Incommu-
nicabilitas autem a distinctione ultimo
« Ideo vero non personam hominis as-
sumpsit, etc. >
» complente et perficiente . Unde cum con-
Ratio Magistri est eadem cum nostra junctum illud ex corpore et anima non
supra , quod numquam corpus et anima sit unum nec fuerit unum per se , nec
fecerunt unum singularitate propria. distinctum per se, sed unitum alii in
Si quæritur, Quare persona repugnat singularitatem alterius et distinctionem
sic unibilitati ? personalem , patet quod persona assumi
Solutio. non potuit, et quod intellectus personæ
AD HOC dicendum , quod persona de ontrariatur assumptioni expresse .
ntellectu suo ponit per se unum : po-
E. Contra hoc oppositio, qua probare quidam volunt personam accepisse

personam .
Hic a quibusdam opponitur, quod persona assumpsit personam . Persona

enim est substantia rationalis individuæ naturæ . Hoc autem est anima . Ergo
si animam assumpsit, et personam : quod ideo non sequitur, quia anima
non est persona, quando alii rei unita est personaliter , sed quando per se
est absoluta enim a corpore persona est, sicuti Angelus . Illa autem ani-
ma numquam fuit, quin esset alii rei conjuncta. Ideoque non ea assum-
pta, persona est assumpta . Aliter quoque nituntur probare ' Verbum Dei
assumpsisse personam, quia assumpsit aliquem hominem . Assumpsit enim '
Jesum Christum : ergo aliquem hominem . Quod autem hominem Jesum
Christum assumpserit , Augustinus in expositione symboli sub anathemate
tradit, dicens : Si quis dixerit atque crediderit hominem Jesum Christum a
Filio Dei assumptum non fuisse , anathema sit . Qui etiam in pluribus Scrip-
turæ locis hujusmodi utitur locutionibus . Ille homo a Verbo Dei est as-
sumptus . Ille homo factus est Christus . Et Propheta de homine Christo
loquens , Deo ait : Beatus quem elegisti et assumpsisti , etc. 2. Ex quibus
consequi videtur , quod aliquis homo assumptus sit a Verbo , et ita persona
a persona sit assumpta . Sed quia hoc nefas est dicere aut sentire , præmis-
sæ locutiones eisque similes secundum hanc intelligentiam sane accipi de-
bent , ut homo Christus sive homo ille, sive quidam homo dicatur assump-
tus a Verbo sive unitus Verbo, non quia hominis persona sit assumpta vel
unita Verbo : sed quia illa anima et caro illa assumpta sunt et unita Ver-
bo, in quibus subsistit persona Dei et hominis : ut ad hominis naturam
non ad personam respicias, cum assumptum vel unitum , vel quemdam
vel aliquem in hujusmodi locutionibus Scriptura commemorat. Quocirca
cum quæritur sine proposita auctoritate , an aliquis vel quidam sit assump-
tus a Verbo vel unitus Verbo ? sine distinctione intelligentiæ non est hic
reddenda responsio , quoniam multiplex præmissa est quæstio : sed instan-
tiam quærentis ita determino : Si de hominis persona quæris, respondeo ,
Non : si de hominis natura , dico , Est .
quod essentialis sit dependentia ei ad

corpus : igitur non potest esse incom-
municabilis alteri incommunicabilitati :
ergo anima non est persona : et hoc

ARTICULUS XVI. concedunt omnes .
Si autem volumus sustinere Magi-
An anima absoluta a corpore perso-
strum , tunc dicendum est , quod absoluta
na sit ? a corpore dicitur duobus modis , scilicet
absoluta , id est , divisa a corpore et sic
non est verum. Vel , absoluta a corpore ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit : id est , ab ordine ad corpus et tunc lo-
« Absoluta enim a corpore persona est, quitur Magister per hypothesim, scilicet
sicuti Angelus . » si ponatur absolvi a dependentia quam
Absolute enim anima adhuc secun-
habet ad corpus : quia tunc erit intelli-
dum suam diffinitivam substantiam est gentia quædam de natura simili Angelo-
endelechia corporis organici physici virum .
tam habentis in potentia : ergo videtur
1 In edit . Jóan . Alleaume additur hominem. 2 Psal . LXIV , 5.

IN III SENTENT. DIST. VI , A. 117
DISTINCTIO VI.
De modo uniendi divinam et humanam naturam secundum

varias Doctorum opiniones.
A. De intelligentia harum locutionum , Deus factus est homo , Deus est homo : an
his locutionibus dicatur Deus factus esse aliquid, vel esse aliquid , vel non esse
aliquid ?
Ex præmissis autem emergit quæstio plurimum continens utilitatis , sed
nimium difficultatis atque perplexitatis . Cum enim constet ex prædictis et

aliis pluribus testimoniis , omnesque Catholici unanimiter fateantur Deum
factum esse hominem , et Christum verum Deum esse et verum hominem :
quæritur, an his locutionibus , Deus factus est homo , Filius Dei factus est
filius hominis, Deus est homo , et homo est Deus , dicatur Deus factus esse
aliquid , vel esse aliquid , vel aliquid dicatur esse Deus : et an ita conveniat
dici, Homo factus est Deus , et filius hominis factus est Filius Dei : sicut e
converso dicitur et si ex his locutionibus non dicitur Deus factus esse ali-
quid, vel esse aliquid , quæ sit intelligentia harum locutionum et simi-
lium ? In hujus profunditatis reseratione , et scrupulosæ quæstionis exposi-
tione plurimum differre inveniuntur sapientes.
Sunt autem consequentia quæ conse-

quuntur unionem, ut termini ipsius
unionis, sicut Deum esse hominem , et e
DIVISIO TEXTUS. converso et hominem et Deum esse
duo , vel unum et unionem factam esse
in natura , vel supposito , vel persona . Et
« Ex præmissis autem emergit quæ- de his consequentibus agit Magister pri-
stio, etc. >> mo .
Hic incipit pars illa in qua Magister in- Sunt etiam consequentia non ut ter-
cipit agere de consequentibus unionem . mini , sed ut proprietates sic uniti , sicut
est omniscientia, et esse caput Ecclesiæ , et ctus est homo : quam tamen Magister di-
esse timentem timore naturali, et de me- cit ab omnibus concessam .
rito , et hujusmodi , de quibus agit Magi- 1. Omne enim factum terminus est.
ster postea . alicujus fieri quod ponitur circa hoc
Dividitur igitur in duas partes in quod factum est, vel circa aliquam par-
quarum prima agit de consequentibus tem naturæ ejus. Cum igitur dicitur ,
unionem primo modo : et hæc continet Filius Dei factus est homo , factus dicit
duas distinctiones . In secunda , agit de terminum alicujus fieri quod virtute lo-
consequentibus unionem secundo modo : cutionis ponitur circa Filium Dei vel
et hæc incipit in distinctione VIII , ibi , Deum : nullum autem fieri potest poni
A, « Post prædicta inquiri debet , etc. » circa Deum vel Filium Dei : ergo locutio
In prima harum sunt partes duæ : est falsa.
quarum prima continet quæstionem Si dicatur, quod non est inconveniens ,
hanc , Utrum debeat concedi , Homo vel quod aliquid fieri notetur poni circa Fi-
hic homo factus est Deus , sicut e conver- lium Dei . CONTRA : Omne quod fit , mu-
so conceditur ? et , Quid prædicetur , cum tatur et est imperfectum : Deus autem
dicitur, Deus est homo , vel factus homo ? non mutatur, nec est imperfectus ad ali-
Et insuper in secunda parte continet quid ergo non potest poni circa ipsum
distinctionem trium opinionum in hac fieri. Item , Quod fit non est in perma-
quæstione , ibi, B, « Alii enim dicunt in nentibus ergo si Filius Dei fit , ipse non
ipsa Verbi incarnatione, etc. » est , quod falsum est .
Et hæc ulterius dividitur in tres opi- 2. Item, Cum dicitur, Ferrum factum
niones distinctas , quas facile est in Litte- est cultellus , notatur ferrum fuisse sub-
ra distinguere . jectum fieri cultelli , sicut materia : ergo
In secunda autem ponit Magister re- similiter cum dico , Filius Dei factus est
sponsiones harum opinionum ad quæstio- homo , notatur virtute locutionis Filius
nem factam et hæc incipit in distin- Dei subjici ipsi fieri , sicut materia : et
ctione VII , ibi , A, « Secundum primam sic sequeretur, quod Filius Dei in homi-
vero dicitur, etc. » ne Christo esset materialis , et homo for-
malis , quod absurdum est : ergo illa
proposito est falsa.
3. Item , Omne factum est comple-
mentum ejus quod fit , et nullius alte-
ARTICULUS I. rius igitur si Filius Dei factus est homo ,
ly homo vocabitur virtute locutionis
An ista sit concedenda , Filius Dei factus complementum respectu Filii Dei fien-
est homo ? tis , quod falsum est : ergo illa proposito
non est concedenda , ut videtur.
Incidit autem dubium hic circa pri- ULTERIUS quæritur de hac , Deus est ho- Quæst. 1.
mam partem primæ distinctionis circa mo , quam dicit ab omni opinione conces-
propositionem illam quam Magister dicit sam .
ab omnibus concessam, scilicet Deus fa- Videtur enim esse falsa :
ctus est homo, vel Filius Dei factus est 1. Nihil enim prædicatur univoce de
homo , vel Deus est homo , vel Filius Dei Deo et creatura : sed cum dicitur, Pe-
est homo : quia in omnibus illis est ea- trus est homo , Joannes est homo , præ-
dem ratio dubitationis . dicatur homo univoce . Non debet ergo
Videtur autem , quod hæc sit falsa , hac ratione de Deo prædicari ergo hæc
Deus factus est homo , vel Filius Dei fa- est falsa, Deus est homo .
IN III SENTENT. DIST . VI , A, ART. 1 . 119
2. Item, Si aliquid inest alicui , vel dici homo , quod iterum falsum est. Si
prædicatur de aliquo , et non semper in- autem est prædicatum accidentale con-
fuit , notat factam esse mutationem circa versum . CONTRA : Illud convertitur cum
illud Deus est homo , et non semper subjecto cum signo distributivo sicut
fuit homo : ergo ipse mutatus est ex hoc homo est risibile , possum dicere , omnis
quod ipse homo est : hoc autem falsum homo est risibilis , et omne risibile est
est, quia Deus est incommutabilis er- homo . Si igitur dicimus sic , Deus est
go Deus non est homo . homo , et erit , Omnis homo Deus , quod
3. Item , Cum dicitur , Deus est homo : falsum est ergo non erit tale prædica-
aut prædicatur ly homo essentialiter de tum . Præterea , De tali prædicato dicit.
ly Deus , aut accidentaliter. Si accidenta- Boetius , quod manat de ipsis principiis
liter. CONTRA : Dicit Avicenna , Quod in essentialibus subjecti : ergo secundum
se est substantia, respectu nullius potest hoc homo manat de principiis sicut pas-
esse accidens : ergo a destructione con- sio Dei , quod absurdissimum est. Si au-
sequentis, si respectu alicujus prædicatur tem est substantiale : aut conversum ,
ut accidens , in se non est substantia , aut non conversum . Si conversum : igi-
quod falsum est : quia homo substantia tur erit homo diffinitio Dei , quod absur-
est ergo non potest accidentaliter præ- dum est. Si autem non est conversum,
dicari . Si autem prædicatur essentialiter tunc erit genus , vel differentia , vel spe-
de Deo , de necessitate convenit essentia- cies . SED CONTRA : In omnibus talibus
liter omni supposito subjecti , sicut cum prædicatis forma subjecti et forma prædi-
dicitur, homo est animal : quia animal cati ponunt et dicunt cohærentiam ne-
prædicatur essentialiter de omni suppo- cessariam et naturalem et inferiorum et
sito hominis ergo quodlibet supposi superiorum deitas autem quæ est for-
tum Dei esset homo : sed Pater est sup- ma subjecti , non ponit talem cohæren-
positum Dei ergo Pater est homo . tiam cum forma prædicati , sed potius
Item , Spiritus sanctus est suppositum disparationem : ergo non est tale prædi-
Dei igitur Spiritus sanctus est homo , catum ergo hæc locutio , Deus est ho-
quod falsum est ergo hæc est falsa , mo, et Deus factus est homo , est falsa, ut
Deus est homo , ex qua illa sequitur, ut videtur .
videtur. 5. Item, Cum dicitur, Deus est homo ,
4. Item , In Topicis quatuor genera et cum dicitur, Petrus est homo , quæ-
prædicatorum distinguuntur , scilicet ac- cumque universaliter gratia supposito-
cidentale conversum , et accidentale non rum hominis de homine prædicantur,
conversum , substantiale conversum , et omnia de subjecto dici possunt , ut ho-
substantiale non conversum . Prædicatio mo est risibilis, et substantia, et hujus-
autem speciei et differentiæ reducuntur modi , omnia dicuntur de Petro : ergo a
ad substantiale non conversum . simili cum dicitur, Deus est homo , omne
Quæratur igitur, in quo istorum præ- quod de prædicato universaliter prædi-
dicatorum sit prædicatum istius proposi- catur , de subjecto dici potest : sed homo
tionis , Deus est homo ? Si dicatur , quod est creatus : ergo Deus est creatus . Item ,
in accidentali , aut in non converso , homo est creatura : ergo Deus est crea-
aut in converso . Si primo modo , tunc tura. Nec potest dici , quod hic incidit
homo non debet prædicari de Deo nisi fallacia accidentis : quia creatura et cre-
denominative vel per inesse . Si autem atus licet dicant accidens, tamen dicunt
posset fieri denominatio , tunc aut posset accidens inseparabile et propriam pas-
dici Deus non esse homo , sed humana- sionem universaliter consequentem ho-
tus , quod falsum est aut deberet dici minem et in talibus non incidit extra-
Deo inesse ut accidens , et non deberet neum nec fallacia . Si dicatur, quod pas-
sio quidem est exeuntis de nihilo , sed ergo nihil est dictum , quod prædicatum
non hominis in quantum homo : hoc restringat subjectum .
non impedit processum : quia cum dico ,
Petrus est homo , possum ulterius in- ITEM, Cum dicitur, Deus est homo , in Quest. 3.
ferre, et homo est vitale , ergo Petrus : qua materia est ista propositio ?
et homo est corporeum, ergo Petrus et Aut enim erit in naturali , aut impossi-
tamen ista non consequuntur hominem bili sive remota, aut contingenti . Si in
in quantum homo est, licet sequantur naturali : ergo prædicatum semper con-
hominem universaliter, licet non solum
. venit cum subjecto , subjecto existente :
hominem sequantur . Si forte dicatur , ergo ab æterno fuit hæc vera , Deus est
quod hæc est vera, Deus est creatus , et homo , quia Deus fuit ab æterno , quod
Deus est creatura : hoc nihil est : quia falsum est. Si autem in materia remota :
Magister negat eam infra, et dicit esse. ergo prædicatum non potest cohærere
perfidiam Arii ' . Præterea, Si esset crea- subjecto : et significatur cohærere : ergo
tus vel esset creatus a se , vel ab alio . locutio est falsa . Si autem in contingen-
Si a se . CONTRA : Omne creans est :
ti , tunc potest separari prædicatum a
omne quod creatur, non est : ergo idem subjecto , et idem Deus in persona qui
est et non est , quod falsum est . Si au- est homo, potest esse non homo : sicut
tem est creatus ab alio ergo alius Deus. idem in persona Petrus, potest esse al-
creans est quam ipse , quod improbatum bus , et potest non esse albus, quod fal-
est in primo libro Sententiarum³ . sum est igitur illa locutio simpliciter
debet negari .
Quæst. 2. ITEM, Cum dicitur, Deus est homo ,
quanta est illa propositio ? ITEM, Duo sunt modi prædicandi , Quæst . 4.
Si dicitur, quod indefinita tunc reci- scilicet per causam, et per cohærentiam
piet signum universale , vel particulare . prædicati cum subjecto . Per causam ,
Si universale , tunc sequitur , quod omnis sicut cum dicitur, sol calidus . Per cohæ-
Deus est incarnatus , quod falsum est, rentiam sicut dicitur, homo albus .
quia Pater incarnatus non est. Si autem Et quæratur quis istorum modorum
non verificatur cum signo universali , sit in hac, cum dicitur, Deus est ho-
tunc verificabitur cum signo particulari , mo ? Si per causam , tunc sensus
et subcontraria erit secum vera : quia est, Deus est homo , id est , causa homi-
tunc erit in materia contingenti : ergo
nis ergo secundum hoc potest dici leo
istæ duæ erunt simul veræ, quidam Deus et Angelus quia est causa Angeli . Si
est homo, quidam Deus non est homo : secundo modo, tunc humanitas cohæret
ergo et istæ , Deus est homo , et Deus Deo : sed humanitas non est deitas : er-
non est homo , per locum ab æquipollen- go forma extranea deitati est in Deo :
ti a particulari ad indefinitam .
quod esse non potest : quia sic esset
Si forte dicatur , quod subjectum re-
compositus ex disparibus formis : quod
stringitur a prædicato ad supponendum est contra Hilarium dicentem : « Non ex
pro Filio tantum hoc erit contra artem disparibus est Deus qui spiritus est. >>
restrictionum , ubi probatur quod prædi-
cata non restringunt sua subjecta : quia ULTERIUS quæritur de conversis is- Quaest. 5.
aliter uno solo currente vel duobus , vel
tarum propositionum , scilicet, homo fa-
tribus tantum , hæc esset vera, omnis
ctus est Deus , et, homo est Deus : has
homo currit : quia sensus esset, omnis enim conversas concedunt etiam istæ
homo currens currit, quod falsum est : opiniones : et ideo de ipsis oportet quæ-
1 Cf. Infra, Dist. XI. Cf. I Sententiarum , Dist. IV.

121
IN III SENTENT. DIST . VI , A, ART . 1 .
rere, antequam ad distinguendum opi- vere corrigiam calceamentorum ejus ¹ .

niones descendamus . Sslvabimus tamen artem quantum fieri
Quæritur enim de hac primo , Homo possibile est .
Dico ergo , quod hæc absque dubita- Ad 1 .
factus est Deus. Videtur enim , quod sit
falsa quando enim aliquid fit , non est tione concedenda est, ut dicit Magister ,
sub eadem forma in suo fieri et in suo Deus factus est homo , et Filius Dei fa-
facto esse igitur cum sit in fieri , id est , ctus est homo : eo quod illa duos sensus
in unione cum forma hominis , perfecta habet veritatis . Si enim ly factus deter-
unione non est sub illa et sic Christus minet ly homo , vera est sub hoc sensu ,
non fuit homo quando unitus est , quod Deus factus est homo , id est , Deus factus
hæresis est, quia hodie est verus homo , est homo , qui factus est : et hæc omnibus
et semper fuit ex quo humanam naturam statim apparet vera . Si igitur ly factus re-
assumpsit. feratur extra propositionem ad fieri cujus
Item , Cum dicitur, Homo factus est terminus est factus, ut sit sensus , Deus
Deus, notatur homo præexistere ante factus est homo , id est, aliquid factum
ipsum fieri , cujus terminus est factum est quo Deus est homo , quia unio facta
esse : sicut dico , ferrum factus est cul- est qua Deus est homo : tunc iterum vera
tellus sed non fuit homo ante unionem : est, et factum ponit suum fieri circa id
ergo cum hoc notatur , virtute locutionis quod in unione subjiciebatur Spiritui
illius , illa locutio erit falsa . sancto , et hoc fuit humana natura . Si
autem ly factus poneret suum fieri circa
Quæst. 6. QUÆRITUR etiam de hac, Homo est Deum , vel Filium Dei , sic non concede-
Deus aut hoc est virtute unionis , aut retur , et in illo sensu procedit objectio .
virtute cohærentiæ unionis . Si primo In medio autem sensu videtur explanari
modo . CONTRA : Plus distant Deus et ho- in Littera sic : Deus factus est homo , vel
mo , quam affirmatio et negatio circa cœpit esse homo, et non cœpit esse ho-
idem : si igitur nulla virtute conjungibi- mo , nisi per hoc quod aliquid factum est
lia sunt affirmatio et negatio circa idem, per quod ipse tunc fuit homo , et ante hoc
et secundum idem , nulla virtute erunt non fuit homo. Unde illa locutio cum in
Deus et homo in eodem, et secundum duplici sensu verificetur , conceditur ab

eamdem hypostasim . omni opinione .
AD ALIUD dicendum, quod hoc non est Ad 2.
Si autem dicatur , quod verificatur
propositio propter cohærentiam termi- fimile de hac, ferrum fit cultellus : quia
norum, est ridiculum : quia deitas et hu- ferrum est materia cultelli : quia materia
manitas sunt disparata . de sui natura subjicitur ipsi fieri : ideo
videtur de natura sua fieri poni circa ip-
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio propter er- sum hoc autem non est ita in ista , Deus
rores hic se ingerentes oportet responde- factus est homo, vel Filius Dei .
AD ALIUD dicendum eodem modo , quod Ad 3.
re ad argumentationes prædictas caute , ut
omnino teneatur veritas fidei potius factum est complementum ejus quod fit,
quam Aristoteles princeps Philosopho- quando fieri notatur poni circa ipsum , ut
rum : quia non est mirum si aliquid in generatione naturali , vel motu : hic
contra artem in se habeat incarnatio , autem non est ita.
quæ etiam ingenio per gratiam suffulto
investigari non poterat unde Joannes AD ID quod ulterius quæritur de ista, Adnet
Ad 1. . 1 .
Baptista dicit : Venit fortior me post me, Deus est homo, dicendum quod nihil
cujus non sum dignus procumbens sol- prædicatur univoce de Deo ut Deus est,
1 Marc. 1, 7,
et de creatura ut de creatura : quia bene est animal , non dicitur, Socrates est ani-
concedo hoc , quod homo in eadem ra- mal, nisi per hoc quod est homo . Si ,
tione prædicatur de Christo ut de aliis. inquam , sic objiciatur, respondeo , quod
Et si objicitur per Joannem Damasce- hoc verum est in illis prædicatis quæ
num , quod in Domino Jesu non est com- sumuntur a forma totius, quæ est ge-
munem speciem invenire , supra solu- nus, vel species , vel differentia respectu
tum est , ubi illa auctoritas est expla- subjecti : hoc autem prædicatum homo ,
nata . cum dicitur , Deus est homo , non est tale
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod illa ratio non prædicatum quod sit essentiale subjecto ,
procedit quia non sequitur, si aliquid eo quod sit genus , species , vel differen-
prædicatur de Deo quod non semper tia sed est essentiale ut factum es-
prædicabatur, quod ipse sit mutatus . Hæc sentiale per aliud et ideo cogit subje-
enim propositio , Aliquid convenit Deo ctum stare pro eo in quo facta est unio ,
quod non semper convenit, duas causas quæ facit ipsum prædicatum essentiale .
veritatis habet quarum una est , si Deus Et sic patet quod non sequitur , quod
mutatus est, vera est propositio . Secunda potest stare pro quolibet supposito imo
est , si aliquid mutatum est ad ipsum , non appellabit nisi suppositum illud , in
iterum vera est et tunc non sequitur, quo unio essentialis facta fuit et tunc
quod ipse sit mutatus , sed quod aliquid non sequitur, ergo Pater est homo , vel
sit mutatum ad ipsum. Unde in argu- Spiritus sanctus est homo .
mentatione illa est peccatum consequen- AD ALIUD dicendum , quod ipsum re- Ad 1 .
tis , et est instantia, Deus est in hac anima ducitur ad prædicatum essentiale non
creata modo essentialiter , præsentialiter , conversum , sed ratione jam dicta non
et potentialiter et non semper infuit : potest inferri, Omnis Deus est homo ,
ergo est mutatus : ita est etiam hic . Præ- etiamsi grammatica admitteret hanc ,
ter hoc sequitur, quod est cum homine omnis Deus : quia in secunda distinctione
Christo per unionem . libri primi Sententiarum probatum est,
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur, quod ly Deus non recipit signum distri-
Deus est homo , ly homo prædicatur es- butivum , vel particularem vel pluralem
sentialiter . Et ad hoc intelligendum est numerum .
quiddam , quod cum dicitur, Deus est AD ALIUD dicendum , quod hæc est fal- Ad 5.
homo , vel Filius Dei est homo , subjici- sa simpliciter dicenda, Deus est creatus ,
tur iste terminus , Deus, gratia suppositi, et Deus est creatura , nisi addatur deter-
et non gratia significati per terminum : minatio , ut infra docebit Magister 2. Nec
et hoc cogente prædicato , ut infra pro- est simile , cum dicitur, Deus est homo :
batur sicut cum dicitur , homo currit, et , Homo est creatura : ergo Deus est
virtute prædicati iste terminus , homo , creatura. Licet enim homo est creatura ,
stat pro supposito cui convenit cursus : tamen homo de intellectu suo non im-
ita cum dicitur, Deus est homo , virtute portat aliquod contrarium significato
prædicati stat iste terminus , homo, pro hujus termini , Deus : quinimo importat
supposito . de intellectu suo unibile divinæ naturæ
Et si objicitur, quod est contra artem , et deitati, et per hoc cogit hunc termi-
quod prædicatum essentiale cogat terminum , Deus, appellare suppositum Filii,
num stare pro supposito : quia prædica ut dictum est prius : sed iste terminus ,
tum essentiale notat cohærentiam ad si- creatus, vel factus , vel creatura , de suo
gnificatum primo , et ad suppositum per intellectu importat hoc quod est commu-
consequens cum enim dico , Socrates ne Trinitati quia facere , et creare sunt
1 Cf. Supra, Dist. II. * Cf. Infra, Dist . XI .

IN III SENTENT. DIST. VI , A, ART. 1 . 123
opera essentiæ et ideo respiciunt hunc tur si negetur, negabitur ratione ejus-
terminum, Deus , gratia significati : unde dem hypostasis : quia non respicit aliam
opposita ponuntur circa idem ideo lo- nisi illam in qua facta est unio : ergo est
cutio est falsa. Nec valet si creaturam illæ duæ, Deus est homo , et Deus non est
esse sequitur universaliter ad hominem homo, non opponuntur nisi sicut affirma-
esse , quod propter hoc de quo in aliquo tio et negatio circa idem : cum igitur
casu prædicatur homo , prædicetur etiam hæc sit vera, Deus est homo , hæc erit
creatura pro factura simpliciter. Et hoc falsa , Deus non est homo.
ideo, quia homo non prædicatur gratia AD HOC autem quod objicitur, quod
sui , sed gratia unionis factæ non enim prædicata non restringunt subjecta, Di-
habet iste terminus , homo , a suo signi- cendum, quod licet non restringant in
ficato quod sit Deus, sed potius ab unio- numero suppositorum , restringunt tamen
ne facta in hypostasi . gratia significati vel suppositi , et cogunt
stare pro significato vel supposito , sicut
Adquæst. 2. AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur. patet in his , homo est dignissima creatu-
Deus est homo , non est propositio alicu- rarum , et homo est animal, et homo
jus quantitatis et hoc contingit propter currit : in quibus omnibus subjectum
naturam hujus termini , Deus , qui nec respicitur a prædicato , et propter hujus-
dicit universale nec singulare . Quod au- modi respectum cogitur habere persona-
tem universale non dicat, patet : quia lem vel non personalem suppositionem :
universale est in multis per intentionem , et ita est in hac locutione, Deus est ho-
et divisum ab illis per esse : Deus au- ino, præter hoc solum quod ex natura
tem habet significatum quidem commu- significati hoc non habet prædicatum is-
nicabile pluribus , sed singulare in esse : tius locutionis , sed ex unione quæ facta
quia tres personæ secundum deitatem ha- est in hypostasi una tantum et ideo
bent idem esse. Quod non sit singularis , non respicit subjectum nisi tantum
patet : quia nullum singulare est commu- gratia illius , et in negativa similiter . Et
nicabile pluribus , nec re , nec ratione : est simile , sicut si ponamus unum solum
ergo non potest dici, quod sit alicujus esse simum sicut cum dicitur , homo
quantitatis propositio : nec indefinita est, est simus , vera est locutio , et respicitur
et ideo non procedunt rationes de parti- subjectum gratia unius illius , et appellat
culari ad infinitam . Ne tamen videamur illum , et pro illo reddit locutionem ve-
fugere rationem , dicendum quod hæc ram. Quod verificatur hæc, homo non
est vera, Deus est homo : et hæc est fal- est simus, hoc contingit ideo , quia non
sa, Deus non est homo . Sicut enim dicit restringitur homo , et in alio est secun-
Boetius , << Talia sunt subjecta , qualia dum aliud esse : quod non est in Deo ,
prædicata permiserint : » et hoc tenet vel in significato hujus termini, Deus.
semper quoad hoc quod subjectum cogi-
tur a prædicato stare vel pro subjecto , AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur , Adquæst.3.
vel pro supposito, vel pro utroque . Cum Deus est homo, propositio est in materia
enim dicitur, homo currit, semper præ- naturali sed dupliciter est aliquid in
dicatum cogit subjectum stare pro sup- materia naturali , scilicet ex cohærentia
posito . Et similiter in negativa , quando naturali terminorum quam habent ex or-
dicitur, homo non currit . Ergo similiter dine suorum significatorum ad invicem ,
cum dicitur, Deus est homo : cum præ- et ex alio faciente cohærere substantialiter
dicatum non sit essentiale subjecto per quæ per naturam sunt ab invicem sepa-
naturam , sed per unionem quæ facta est rata , et sic est hic unde etiam hujus si-
in hypostasi , cogit subjectum stare pro mile in natura inveniri non potest .
supposito in quo facta est illa unio : igi-
124 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD
Ad quæst. 4. AD ALIUD dicendum , quod non est præ- tellectum a factum esse, tunc fieri non
dicatio per causam, sed per essentiam , ponit hominem esse, sed potentiam ho-
ut dictum est.
minis solum quæ mutatur ad formam
hominis , sed simul habetur unio et ho-
Ad quæst. 5. AD ID quod ulterius quæritur de con- mo ad Deum, et ideo utrumque remanet :
versis , scilicet hac, Homo factus est quia non est unio in terminum , sed po-
Deus : videtur quibusdam non esse con- tius in singularitatem personæ præexi-
cedenda , eo quod sequi videtur , homo stentis .
factus est Deus , ergo aliquis homo factus AD ALIUD dicendum , quod hoc non est
est Deus , vel ergo unus factus est verum quia ly homo non dicitur factus
Deus , et ita ambæ improbatæ sunt in
sicut materia, sed potius sicut terminus
distinctione præcedenti .
illius fieri quod importatur per terminum
Sed videtur mihi sine præjudicio lo- unionis et illi ex parte assumptionis
quendo , quod Magister concedit eas , et subjiciebatur natura, et terminata est
etiam Augustinus ponit eas : et ideo sub unio in homine perfecto unito : non ita
distinctione recipi possunt : homo factus quod successive factum sit ibi tempore ,
est Deus, ita quod ly factus determinet sed ex parte ordinis naturalis prius est
ly homo , ut sit sensus, homo factus est assumere corpus et animam, quam ha-
Deus, id est, homo qui factus est et in bere hominem unitum perfectum .
hoc sensu non oportet quod homo præ-
exstiterit, quia suum factum esse cum AD ID quod ulterius quæritur de ista , Ad quæst.6
suo unitum esse fuit simul, et suum fieri
Homo est Deus , dicendum quod illa ab-
cum suo uniri fuit simul . Similiter solute vera est.
si ly factus referatur ad aliquod subin- Ad objectum autem contra , dicendum
tellectum extra propositionem, ut sit sen-
quod in aliquo magis distant affirmatio et
sus, factum est quod homo est Deus , id negatio , in aliquo magis Deus et homo.
est, aliquid factum est, id est , unio qua Si enim attendatur natura oppositionis
homo Deus est , vera erit .
inter ens et non ens, simpliciter magis.
AD PRIMUM ergo quod contra objicitur , opponuntur affirmatio et negatio quam
dicendum quod hoc verum est, quando Deus et homo , et ideo non verificantur
fieri est successivum : quia tunc factum simul , nec possunt coujungi : Deus autem
esse est in termino mutatio : sed non fuit
et homo bene possunt conjungi . Si au-
ita in Christo , imo simul factum est to-
tem attendatur proportio dignitatis inter
tum virtute infinita Spiritus sancti. Vel extrema , tunc magis distat Deus a quoli-
dicatur , quod si fieri distinguatur per in- bet creato, quam affirmatio et negatio .
B. Quorumdam sententiam refert .
Alii enim dicunt in ipsa Verbi incarnatione hominem quemdam ex ani-

ma rationali et humana carne constitutum ex quibus duobus omnis ve-
rus homo constituitur : et ille homo cœpit esse Deus , non quidem natura
Dei , sed persona Verbi : et Deus cœpit esse homo ille . Concedunt etiam ho-
IN III SENTENT. DIST. VI , C. 125
minem illum assumptum a Verbo et unitum Verbo , et tamen esse Verbum :

et ea ratione tradunt dictum esse , Deum factum hominem, vel esse homi-
nem , quia Deus factus est, id est, coepit esse quædam substantia ex anima
rationali et humana carne subsistens : et illa substantia facta est, id est,
cœpit esse Deus : non tamen demigratione naturæ in naturam , sed utrius-
que naturæ servata proprietate factum est, ut Deus esset illa substantia , et
illa substantia esset Deus . Unde vere dicitur , Deus factus est homo , et ho-
mo factus est Deus : et Deus est homo , et homo Deus : et Filius Dei filius
hominis, et e converso . Cumque dicunt illum hominem ex anima rationali
et humana carne subsistere non tamen fatentur ex duabus naturis esse
compositum , divina scilicet, et humana : nec illius partes esse duas natu-
ras , sed animam tantum et carnem .
C. Auctoritates ponit quibus muniunt suam sententiam.
Et ne de suo sensu tantum loqui putentur , hanc sententiam pluribus mu-

niunt testimoniis . Ait enim Augustinus in libro de Trinitate : Cum legitur,
Verbum caro factum est ' , in Verbo intelligo verum Dei Filium , in carne
agnosco verum hominis Filium , et utrumque simul unam personam , Deum
et homincm ineffabilis gratiæ largitate conjunctum . Idem , in Enchiri-

dion Christus Jesus Deus de Deo est homo autem natus est de Spiritu
sancto ex Maria Virgine . Utraque substantia , divina et humana , Filius est
unicus Dei Patris Omnipotentis , de quo procedit Spiritus sanctus , utrum-
que unus sed aliud propter Verbum , et aliud propter hominem : non duo
filii Deus et homo , sed unus Dei Filius . Deus sine initio , homo a certo ini-
tio . Idem , in eodem : Quid natura humana in Christo homine meruit, ut in
unitatem personæ unici Filii Dei singulariter assumpta esset ? Quæ bona
voluntas , quæ bona opera præcesserunt quibus mereretur iste homo una
fieri persona cum Deo ? Numquid antea fuit homo , et hoc ei singulare be-
neficium præstitum est , ut singulariter promereretur Deum ? Nempe ex
quo homo esse cœpit , non aliud cœpit esse homo quam Dei Filius , et hic
1 Joan. 1, 14.
* S. AUGUSTINUS, Lib . XIII de Trinitate, cap . 19 .
* IDEM, In Enchiridion , cap. 38 .
unicus : et propterea Dei Verbum, quia est ab illo suscepta caro , facta est
utique Deus : ut quemadmodum una est persona quilibet homo , anima sci-
licet rationalis et caro : ita sit Christus una persona, Verbum et homo .
Idem , super Joannem : Agnoscamus geminam substantiam Christi, divinam
scilicet qua æqualis est Patri , et humanam qua minor est Patre utrum-
que autem simul non duo , sed unus est Christus : ne sit quaternitas , non tri-
nitas Deus . Ac per hoc Christus est Deus , anima rationalis et caro . Idem
quoque in libro de Prædestinatione sanctorum : Ille homo ut a Verbo Patri
coæterno in unitatem personæ assumptus , Filius Dei unigenitus esset , unde
hoc meruit : quod bonum ejus præcessit , ut ad hanc ineffabilem excellentiam
perveniret ? Faciente ac suscipiente Deo Verbo , ipse homo ex quo esse

cœpit , Filius Dei unicus esse cœpit . Item , Homo quicumque ita gratia
fit Christianus, sicut gratia homo ille ab initio factus est Christus . Idem , in
libro XIII de Trinitate : Gratia Dei nobis in homine Christo commendatur .
Quia nec ipse ut tanta unitate Deo vero conjunctus , una cum illo persona
Filius Dei fieret, ullis est præcedentibus meritis assecutus sed ex quo
homo esse cœpit , ex illo est et Deus . Unde dictum est, Verbum caro fa-
ctum est *. Hilarius quoque in libro X de Trinitale ait : Christum non am-
bigimus esse Deum Verbum , neque rursus Filium hominis ex anima et cor-
pore constitisse ignoramus .
His aliisque auctoritatibus utuntur, qui hominem quemdam ex anima
rationali et carne compositum dicunt Deum factum , sed gratia , non natu-
ra . Sola enim gratia habuit ille homo , non meritis vel natura , ut esse Deus
sive Dei Filius , ut haberet omnem scientiam et potentiam quam habet Ver-
bum cum quo est una persona . Nec tantum 5 in superioribus legitur , quod
homo ille sit una persona cum Verbo , et sit ipsum Verbum, sed etiam quod
anima rationalis et caro eadem persona sit , et Christus sit, et Deus .
nionem et sicut mihi videtur, hæc opi-

nio dividitur in duas partes : in quarum
prima ponuntur suæ positiones , in secun-
Expositio textus . da suarum positionum confirmationes ,
ibi scilicet, C , « Et ne de suo sensu tan-
tum loqui putentur, etc. »
« Alii enim dicunt in ipsa Verbi in- Nota, quod quatuor positiones hujus
carnatione, etc. » opinionis possunt extrahi de Littera ex
Hic Magister aggreditur primam opi- priori capitulo , in quo positiones ponun-
3 IDEM,
1 S. AUGUSTINUS , Super Joannem , Tract. 18 . Lib. XIII de Trinitate cap. 17.
2 IDEM, Lib. de Prædestinatione Sanctorum , 4 Joan. 1 , 14 .
сар. 5. 5 Edit J. Alleaume, tamen.
IN III SENTENT. DIST. VI , C. ART . 2 . 127
tur : quarum prima est , quod homo sit

assumptus : et hæc extrahitur ex hoc quod
dicit Magister , ibi, B, « Concedunt etiam
illum hominem assumptum a Verbo ,
etc. » Secunda est ibi , quod utraque il- ARTICULUS II .
larum propositionum vera sit , Deus fa-
ctus est homo , et e converso : et hæc Res naturæ, suppositum , substantia , hy-
extrahitur, ibi , B , « Et ea ratione tradunt postasis, individuum , et persona , quo-
dictum esse , 4 Deum hominem factum , modo differunt ?
etc. » Tertia , quod Christus sit duo sup-

posita, et non tantum duæ personæ et
hæc extrahitur de hoc quod dicit in prin- Sed hic incidit quæstio de tribus :
cipio capituli B , « Hominem quemdam quorum primum est, quæ differentia sit
ex anima rationali, etc. » Et confirmatur inter rem naturæ, suppositum , hyposta-
per auctoritatem Augustini « Utrum- sim, substantiam , et individuum , et per-

sonam ?
que unus : sed aliud propter Verbum,
scilicet assumentem Deum , et aliud Secundum est , In quo illorum facta est
propter assumptum hominem ¹ . » Quarta unio , et in quo non ?
Tertium est, Utrum hoc verum est ,
est, quod cum dicitur, Deus est homo
vel hic homo , suppositum illud non ha- quod Christus est duo vel unum ? et,
bet nisi duas substantias in se , scilicet Quæ duo sit ipse Christus , si duo est ?
corporis et animæ, et non est subsistens
ex tribus et illa extrahitur in fine capi- AD PRIMUM proceditur sic :
tuli, ibi , B, « Cumque dicunt illum ho- Cum dicitur res naturæ, intelligitur
minem, etc. » Hæc enim positio quarta , dupliciter , hoc est, res intenta a natura ,
et constituta a naturæ actu : ergo res
causa est tertiæ, quare dicunt Christum
esse duo supposita et ideo etiam eas naturæ est illa quæ propinquior et imme-
hic conjunxi , licet tertia de principio diatior est generationi : cum ergo gene-
primi capituli sumatur. Ex his autem se- ret per se hic et nunc, non est res natu-
quitur quinta positio , qua respondent ræ nisi aliquid constitutum per actum
quæstioni factæ illi qui sunt de ista opi- generationis in natura illa , scilicet hoc
nione, scilicet quod cum dicitur, Filius aliquid, et hoc est concedendum .
ULTERIUS cum dicitur, Petrus est ho-
Dei est homo, quod prædicatur ibi ali-
quid, quia suppositum hominis unitum mo , Joannes est homo , et Thomas est
Verbo sive Filio Dei : quia suppositum homo : commune est eis quod est homo ,
est in duabus substantiis , scilicet animæ et una ratione est eis commune : ergo
et corporis . quilibet illorum similem alii habet respe-

Hæc est ergo sententia duorum capitu- ctum ad naturam communem quæ signi-
lorum, quæ ponuntur in prima parte dificatur in homine . Ex ista ergo similitu-
stinctionis . dine respectus causatur alia communitas
proportionis ad unum , scilicet quod sicut.
unus supponitur naturæ communi , ita et
alius et ex isto accipiunt communita-
tem suppositi ita quod unusquisque est
suppositum hominis : ergo suppositum
dicitur stans sub natura communi : et
hoc est etiam concedendum .
1 Cf. Supra, Litt. C, auctoritatem S. Augu- stini , in Enchiridion , cap . 38;

ITEM, Quod stat sub natura communi , non in illo necesse sit unio . PROBATIO . In
distinctum quidem est per materiam : sed natura enim eo quod non repugnat com-
cum sit suppositum , distinguibile est per municabilitati , ideo in ea non fit unio :
accidentia individantia cum igitur sub- ergo nec in re naturæ, ut videtur.
stantia sit proprie quæ substat personæ Quod autem res naturæ communicabi-
et accidentibus , substantia erit distincta. litati non repugnet, patet . Res naturæ
per materiam hanc , distinguibilis autem videtur esse compositum sed composi-
per accidentia et non distincta per ea et tum est unitum et assumptum . PROBA-
hoc etiam concedendum est . TIO . Supra sæpe habuimus , quod assum-
Hypostasis idem est in græco quod psit corpus et animam , et hæc conjuncta .
apud nos talis substantia. Cum igitur illa composita sint res natu-
ULTERIUS , Individuum secundum Phi- ræ, ut videtur, videtur quod unio non
losophum est distinctum collectione acci- sit facta in re naturæ sicut nec in natura .
dentium quæ in alio non possunt inve- 2. Eodem modo videtur, quod nec in
niri non tamen necessario est persona : supposito : quia suppositum dicit posi-
quia individuum licet sit distinctum, non tum sub natura communi : sed aliquid
necessario est rationalis naturæ . positum est sub natura communi , quæ
Et ideo persona adhuc est majoris con- est hominis natura in Christo : et illud
cretionis , scilicet quod sit in dignitate non eodem ordine positum est sub natu-
naturali quæ est rationalis naturæ , di- ra divina sicut enim se habent naturæ
stinctum proprietate faciente ipsum in- quibus substant supposita , ita se habent
communicabile tribus modis , scilicet supposita quæ ponuntur sub illis : sed
quod non sit communicabile ut pars , naturæ sunt diversæ ergo et supposita
sicut est anima et corpus : et quod non diversa erunt , ut videtur.
sit communicabile ut universale , sicut 3. Item , Diversarum naturarum et
quod prædicatur de multis et quod non non subalternatim positarum necessario
sit communicabile per unionem in singu- diversa sunt supposita : ergo licet unitæ
laritatem alterius , sicut diximus in præ- sunt naturæ in Christo , tamen quia di-
cedenti distinctione et hoc est conce- versitatem suam retinent , diversa suppo-
dendum . sita habebunt et sic non erit unio in
Igitur ex hoc patet, quod ista sunt or- supposito .
dinata , quod primum est res naturæ con- 4. Item , Quæcumque sunt unum in
stituta , secundum autem suppositum , supposito , istorum necessario est respe-
tertium vero hypostasis, quartum autem ctus unus ad naturam cui substat illud
individuum , quintum persona . suppositum ergo a destructione conse-
Et per hæc patet solutio primi . quentis , quibus non est respectus unus
ad naturam superiorem , illorum non est
suppositum unum : sed hujus hominis et
hujus Dei non est respectus unus ad na-
turam , sicut nec una natura est ergo
ARTICULUS III . illorum non est unum suppositum ergo
non est unio in supposito .
In quo prædictorum facta est unio ? 6. Præterea , Natura suppositi et ratio
non repugnat communicabilitati per mo-
dum partis si enim dicam , hæc manus ,
AD SECUNDUM dubium, scilicet in quo pronomen, scilicet hæc, dicit mihi sup-
illorum facta sit unio ? proceditur sic positum manus et tamen est pars homi-
1. Res naturæ non repugnat communis ergo ratio suppositi non est ratio
nicabilitati alicui ergo videtur , quod incommunicabilis ergo videtur, quod
IN III SENTENT. DIST. VI, C, ART. 3. 129
tenet se ex parte naturæ, et non ex parte personali proprietate : et hoc ridiculum

personæ . Cum igitur unio facta sit in est, scilicet quod non convenirent nisi in
persona, videtur Christus esse duo sup- accidente quodam . Eodem modo si in
posita. ratione individui tantum unirentur , non
essent unum per naturam , sed in acci-
Quæst. ULTERIUS quæritur de individuo . Indi- dentium collectione tantum . Eodem mo-
viduum enim videtur distingui collectione do si conveniant in hypostasi , et non re
accidentium quæ in alio inveniri non naturæ , convenientia erit in actu sub-
possunt : illa autem accidentia aut sunt standi naturæ et hoc non est intelligi-
naturæ, aut advenientia per accidens . Si bile , quod id quod est aliquid , non sit
naturæ sive naturalia sunt , sequitur (ut idem et unum cum illo hoc aliquid, cum
videtur) quod Christus non sit unum in- supposita non sint diversa . Similiter non
dividuum . Proprietates enim naturales est intelligibile quomodo supposita sint
ejus quod est homo , non sunt proprieta- diversa , et tamen hypostasis una . Et ul-
tes ejus quod est Filius Dei : ergo non terius non potest intelligi, qualiter hy-
communicant in individuantibus : ergo postasis sit diversa , et non individua . Et
non sunt unum individuum . si individua ponantur diversa, non in-
De unione autem in persona in præ- telligitur qualiter persona una esse possit .
cedenti distinctione est habitum . Et ideo dico , quod Christus non assum-
psit hominem nec suppositum , etc. , sed
Solutio. SOLUTIO . Doctores moderni quasi om- omnia hæc univit sibi in singularitatem
nes sunt de opinione secunda , et non de personæ. Et dico , quod res naturæ non
prima quia absque dubio rationabiliter est distincta per esse a Filio Dei , et est
sustineri non potest : tamen inductis jam incommunicabilis incommunicabilitate
utitur rationibus supponens, quod hic Filii Dei, et non alia in Christo . In aliis
homo non in quantum homo , sed de- autem est res naturæ incommunicabilis
monstratus Christus , non constituitur ex per hanc materiam , sicut et suppositum ,
duabus naturis et tribus substantiis , sed et individuum , et persona .
tantum ex duabus substantiis et una na- AD ALIUD dicendum , quod supposita Ad 2.
tura hominis, ita quod non fiat vis in ly sunt unita : licet enim respectus non sit
ex : quia nulla opinio dicit, quod ibi fit unus hujus hominis in quantum hic ho-
compositio respectu alicujus tertii : sed mo , et hujus Dei in quantum hic Deus , ad
exegitivam compositionem ponit in Chri- naturam hominis et ad naturam Dei , non
sto homine hæc secunda opinio : quia propter hoc minus suppositum hoc est
exegitiva tot habet in se substantias , illud suppositum et ex hoc sequitur,
quot exigit redemptor redemptor au- quod ratione duplicis naturæ substet
tem et debet et potest : unde exigitur, utrique naturæ respectus enim est in *
quod habeat naturam qua debet , et hæc supposito non unde est hoc aliquid, sed
est humana et naturam qua potest , et etiam ex hoc quod est hoc aliquid hujus
hæc est divina : et talem compositionem naturæ : et ideo variatur terminus ad na-
in Dei Filio ponere non est inconveniens : turam propter diversitatem naturarum in
et ideo nolo solvere pro prima opinione , Christo : unde cum respectus ille suppo-
quia puto , quod falsa est . sitionis sit consequens suppositum , ex
Ad 1. RESPONSIO ad primum , quod unio est natura remanet diversitas in respectu ,
in re naturæ hominis, et suppositi , et sicut in aliis accidentibus naturarum : sed
hypostasis, et individui , et personæ . Si tamen unio erit in hoc quod est supposi-
enim tantum esset in persona et non in tum .
aliis, oporteret , quod hic homo et hic AD ALIUD dicendum , quod hæc est fal- Ad 3.
Deus non essent unum , nisi tantum in sa , in Christo , quod sicut se habent na-
XXVII 9
turæ, etc. quia in Christo diversæ et dicit Augustinus) quæ Deum faceret homi-
stinctæ sunt naturæ, non tamen suppo- nem , et hominem Deum : et proprietates
sita et hoc causatur aliunde , scilicet ab unius de altero dici , et e converso : unde
unione . Sed vera est propositio in illis in dicitur, Deus est natus , passus , lassus ,
quibus esse suppositi totum est natura dolens , et hujusmodi : et homo est crea-
una sed hoc non est in Christo : imo in tor, gubernator mundi , et omnia hujus-
hoc errat ista opinio : quia esse hujus modi . Et ideo non est dicendum , quod
vel hujus suppositi non est a natura una, Christus umquam fuerit hoc aliquid vel
sed a duabus quia iste homo habet es- suppositum unum , vel individuum unita-
se hominis unite, et non confuse et per- te et singularitate propria, quæ esset na-
mixte.. turæ humanæ sed semper fuit hoc ali-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod non est ve- quid et unitate et singularitate personæ
rum , nisi illæ naturæ remaneant a se in- divinæ .
vicem separatæ, ita quod non in unam
hypostasim vel suppositum uniantur :
hoc non est verum in Christo , ut jam
dictum est.
Ad . AD ALIUD dicendum , quod non oportet, ARTICULUS IV .
quod quorum suppositum unum est , sit
unus respectus ad naturam communem : An Christus aliquo modo sit duo ? et,
An habuit tantum unum esse ?
quia si unum suppositum est per esse
proprium in duabus naturis , tunc dupli-
ci respectu subjicitur , et tamen unum re-
manet. Tertio quæritur , Utrum Christus ali-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod suppositi quo modo sit duo , sicut ista opinio di-
ratio communicabilitati repugnat quia cit ?
illud est suppositum quod habet formam Et videtur , quod sic :
naturæ particulatam super hanc mate- 1. Dicit enim Damascenus , quod dif-
riam et hoc est unum constitutum in ferentia est causa numeri : ergo ad mul-
se et divisum ab aliis. Cum igitur talia titudinem differentiarum sequitur multi-
duo non sunt in Christo , oportet quod tudo numeri : sed in Christo sunt duæ
illud sit unum per esse Filii Dei : quia differentiæ secundum esse et facientes
ipsum non est de natura , sed potius stans esse : ergo faciunt duo esse sed a plu-
sub ipsa . Aliter enim vere prædicaretur ralitate esse est aliquid duo, vel plura :
aliquid de hoc homine, quod non prædi- ergo Christus est duo .
caretur de Filio Dei , quod est contra Au- 2. Item , Cassianus in sexto contra Ne-
gustinum . Est enim hæc vera, hic homo storium dicit sic : « Quod sμooÚGLOV paren-
est suppositum humanæ naturæ et res ti dicis nativitatem esse debere ego
naturæ unde oportet quod hæc sit vera, Dominum nostrum Jesum Christum
Filius Dei est suppositum humanæ natu- otov dico fuisse, et Patri pariter , et
ræ et res naturæ humanæ . matri » personarum enim diversitate
reddit unicuique similitudinem suam
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur de indi- parenti . Ex hoc etiam videtur, quod non
viduo , dico eodem modo , quod individua tantum sint duo , sed etiam diversæ per-
duo non sunt in Christo : licet enim pro- sonæ.
prietates non sint eædem, sicut nec natu-
ræ , tamen denominative prædicantur de ULTERIUS quæritur , Utrum Christus ha- Quæst.
hoc homine, et de Filio Dei proprietates buerit tantum unum esse ?
utriusque . Talis enim est illa unio (ut di- Et videtur quod sic : quia esse est
IN III SENTENT. DIST. VI , C , ART. 3. 131
hypostasis et tantum una est hyposta- DICENDUM ergo ad primum, quod diffe- Ad 1.
sis : ergo tantum unum esse . rentia causa numeri est sed in esse
Item , Esse est completi et distincti : in eo quod esse est hypostasis , non est
non autem est ibi nisi unus completus differentia nisi per naturam , eo quod
et distinctus igitur tantum unum esse . unitur unum alteri , vel potius unum in
Sed contra SED CONTRA : alterum unitur.
1. Non est intelligibile , qualiter duæ AD DICTUM Cassiani dicendum , quod Ad 2.
sunt essentiæ facientes esse, et non nisi ipse non intendit , quod Christus sit duæ
esse unum . personæ , sed quod per duas naturas ad
2. Præterea, In hypostasi non est es- duas personas referatur , quæ sunt pater ,
sentia nisi per esse : si ergo unum est esse , et mater . Unde Christus non est duo , sed
videtur tantum una esse essentia secun- unum quia nec duæ personæ , nec duæ
dum naturam , quod falsum est. hypostases, ut jam patet ex prædictis .
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc sine præjudicio di- AD HOC quod objicitur, quod non sit Ad quæst.
Ad object.
1.
cendum , quod Christi esse in hypostasi intelligibile, qualiter duarum essentia-
non est nisi unum quod fit a duabus narum sit unum esse hypostasis , dicen-
turis inconfuse unitis in hypostasi illa : dum , quod hoc non est intelligibile , nisi
eo quod nos ponimus secundum opinio- intelligantur illæ essentiæ uniri , ita quod
nem secundam , quod hic demonstratus esse unius terminetur in esse quod facit
constituitur ex tribus substantiis et dua- altera , sicut est in Christo . Unde in na-
bus naturis : et hoc confirmatur aucto- tura huic non invenitur simile.
ritate Boetii et Cassiani . AD ALIUD dicendum , quod in hyposta- Adubject, 2
Dicit enim Boetius sic in libro de si est essentia , et esse ipsius essentiæ, id
Duabus naturis in una persona Christi : est, esse quod dat essentiam hypostasi ,
(( Ejus qui solus est Deus, natura , cum et differunt sicut effectus et causa, unde
humana quæ ab eo erat dissimilis , con- illa non est natura . Tamen quidam di-
venit atque ita ex distantibus naturis cunt , quod esse est unum , et duo . Duo
una fiebat divinitatis et humanitatis co- numero essentiarum a quibus est , et unum
pulatione persona Christi . » Ex hoc acci- numero hypostasis in qua est . Primum
pitur, quod suppositum personæ Christi autem verius est : quia esse est singula-.
supponitur in duabus naturis essentiali- re : nihil autem conveniens personæ est
ter in Christo existentibus. singulare , nisi singularitate personæ di-
Cassianus autem in sexto contra Nes- vinæ .
torium dicit sic : « Idem Dominus noster
Jesus Christus homo nascens et Deus ,
utriusque in se parentis habuit proprie-
tatem , dum et in eo quod homo est , hu- ARTICULUS V.
manæ matri reddidit similitudinem : et
in eo quod Deus, Dei Patris habuit ve- An in Christo sit unum esse simpliciter ?
ritatem . >>>
Sic igitur secundum prædicta dico ,
quod unum est esse in Christo secun- Sed adhuc objicitur contra hoc : quia
dum comparationem ad hypostasim cu- 1. Petrus non est esse Petri : ergo
jus est esse, licet hoc esse sit duarum Christus etiam non est esse Christi :
essentiarum quæ distinctæ manent , eo ergo videtur, quod esse est naturæ : ergo
quod hoc esse istius est hoc esse alte- non est esse id quod est hypostasis , et in
rius et est mirabile ut unio fiat in esse , hypostasi tantum est unio : ergo non est
et non essentiis . unum esse .
132 D. ALB. MAG . ORD . PRÆD .
2. Item, Filius Dei est suum esse hic unum esse : sed Christus non est nisi
homo non est suum esse : ergo aliud est hypostasis una ergo Christus non ha-
esse hujus hominis in quantum hic ho- bet nisi unum esse simpliciter quia esse
mo , et aliud est esse Filii Dei in quan- rei naturæ sive hypostasis, est esse to-
tum hujusmodi : ergo non est unum tius et hoc est simpliciter esse .
esse , sed duo non ergo factum est unum Esse autem secundum naturam hanc
in esse . vel illam , est esse acceptum in compara-
Sed contra. SED CONTRA : tione ad naturam facientem esse in hy-
Quæcumque duo sunt in esse simpli- postasi , et a parte illa geminatur esse in
citer, ipsa sunt duo simpliciter : et quæ Christo . Est enim in eo esse naturæ hu-
cumque sunt duo simpliciter, ipsa non manitatis , et esse naturæ deitatis . Et si
sunt tantum unum : ergo Filius Dei non vellemus proprie dicere , tunc diceremus ,
est tantum unum , quod falsum est : et quod haberet tali consideratione non
hoc est improbatum in præcedenti dis- duo esse, sed unum duplex in consti-
tinctione . tuente esse.
Esse naturæ est esse quod habet natu-

Solutio, SOLUTIO . Tenendo veritatem unionis ra in se omnis enim res habet suum
factam esse in hypostasi , sicut est veri- esse. Esse naturæ humanæ in Christo
tas , et secunda opinio dicit unum tan- non est esse naturæ Dei, neque illa esse
tum esse , simpliciter est unum esse sunt duo sicut naturæ .
Christi sed aliud est esse hujus simpli- AD ID ergo quod contra objicitur , di- Ad object .
citer, et aliud est esse hujus secundum cendum , quod Christus non est suum
naturam hanc vel illam , et aliud est esse hoc accidit, non secundum quod
esse naturæ hujus vel illius . Esse enim est hypostasis naturæ divinæ, sed quia
hujus simpliciter est esse personæ vel simplicitas est ibi omnimoda : hæc au-
hypostasis , secundum quod est hyposta- tem non est in hypostasi hominis , quia
sis : et hoc non est nisi unum in Chri- illa hypostasis supponitur esse in duabus
sto . Et hoc patere potest ex hoc quod naturis et tribus substantiis .
fides Catholica dicit unionem illam fa- Tamen sciendum, quod salvando istam
ctam in esse . Si enim in esse facta est, opinionem, esset ibi duplex esse : quia
erit ipsa facta in esse aliquo , et non nisi ista dicit, quod supposito hoc homine
in esse hypostasis : ergo esse hujus hy- non supponitur in eo nisi duplex sub-
postasis ex unione illa est unum quæ- stantia , carnis scilicet , et animæ, et una
cumque enim uniuntur, sunt unum . natura .
Item , Unius hypostasis non est nisi
D. Aliorum sententia.
Sunt autem et alii qui istis in parte consentiunt, sed dicunt hominem
illum non ex anima rationali et carne tantum , sed ex humana et divina na-
tura , id est, ex tribus substantiis, carne , et anima constare : et hunc Jesum
Christum fatentur, et unam personam tantum esse : ante incarnationem

IN III SENTENT. DIST. VI , E. 133
vero solummodo simplicem , sed in incarnatione factam compositam ex di-

vinitate et humanitate . Nec est ideo alia persona quam prius : sed cum
prius esset Dei tantum persona , in incarnatione facta est etiam hominis
persona : non ut duæ essent personæ, sed ut una et eadem esset persona
Dei et hominis. Persona ergo quæ prius erat simplex , et in una tantum na-
tura existens , in duabus et ex duabus subsistit naturis : et persona quæ
tantum Deus erat, facta est etiam verus homo subsistens non tantum ex
anima et carne , sed etiam ex divinitate : nec tamen persona illa debet dici
facta persona, quamvis dicatur facta persona hominis . Facta est igitur illa
persona (ut quibusdam placet, quiddam subsistens ex anima et carne : sed
non est facta persona vel substantia , vel natura , el in quantum est illa sub-
sistens , composita est : in quantum autem Verbum est, simplex est .
E. Auctoritates etiam ponit, quæ hanc probant sententiam.
De hoc Augustinus in libro Sententiarum Prosperi ait : Modis omnibus
approbare contendimus sacrificium Ecclesiæ duobus constare , et duobus
confici : visibili elementorum specie , et invisibili Domini nostri Jesu Chri-

sti carne et sanguine , sacramento et re sacramenti , id est, corpore Christi :
sicut Christi persona constat et conficitur ex Deo et homine , cum ipse

Christus verus sit Deus et verus homo . Quia omnis res illarum rerum na-
turam et veritatem in se continet , ex quibus conficitur . De hoc eodem Joan-
nes Damascenus : In Domino nostro Jesu Christo duas quidem naturas co-
gnoscimus , unam autem hypostasim ex utrisqne compositam . Incarnatus

est ergo Christus, ex Virgine assumens primitiam nostræ massæ , ut ipsa
exstiterit in carne hypostasis, quæ Dei Verbi hypostasis composita et facta
fuerit, quæ prius simplex erat Verbi hypostasis . Composita vero ex duabus
perfectis naturis, dietate et humanitate : ut et fecerat ipsa divinæ Verbi Dei
filiationis characteristicum et determinativum idioma , secundum quod di-
visa est a Patre et Spiritu sancto , et carnis characteristica et determinativa
idiomata , secundum quæ differat a matre et reliquis hominibus . ' Item ,
Unam hypostasim Filii Dei confitemur in duabus naturis perfecte se ha-
bentibus , deitatis et humanitatis : et incarnatam esse eamdem hypostasim ,
1 S. J. DAMASCENUS, Lib. III de Fide orthodoxa, cap. 3.

et has duas naturas custodiri et manere in ipso post unionem , non seorsum
et secundum partes ponentes singulam , sed unitas invicem in unam com-
positam hypostasim : substantialem enim inquimus unionem , scilicet ve-
ram , et non secundum phantasiam : substantialem autem non duabus na-

turis perficientibus alteram , scilicet unam compositam naturam , sed unitas
invicem in unam hypostasim compositam Filii Dei : et manere eamdem
substantialem differentiam determinamus . Quod creabile mansit creabile ,
et quod increabile increabile , et mortale mortale , et immortale immortale,
et circumscriptibile circumscriptibile , et incircumscriptibile incircumscri-
ptibile : et hoc quidem refulget miraculis ' . De hoc etiam Augustinus in
libro XIII de Trinitate ait : Quemadmodum secundum deitatem una
est Patris Filiique natura , ita etiam juxta humanitatem eadem est matris
et filii una natura . Ex utraque ergo substantia et divinitatis et humani-
tatis unus atque idem est Deus, Dei et hominis filius Jesus Christus :
ut verus Deus , ita etiam homo verus . Idem etiam in libro XIII de Trini-
tate Sic Deo conjungi potuit humana natura , ut ex duabus substantiis
fieret una persona. Ac per hoc jam est ex tribus Deo , anima , et carne³ .
His aliisque pluribus auctoritatibus se muniunt, qui dicunt personam
Christi compositam esse vel factam sive constantem ex duabus naturis , si-
ve ex tribus substantiis .
istius , scilicet quod cum dicitur , hic ho-

mo, supponitur Christus in duabus na-
turis compositus ex tribus substantiis ,
DIVISIO TEXTUS . scilicet carne , anima , et deitate : et ex-
trahitur in principio capituli, ubi dicit :
« Dicunt hominem illum non ex anima,
« Sunt autem et alii qui istis in parte etc. » Secunda est , quod Christus sit
consentiunt, etc. » unum tantum , et non duo et accipitur,
Hic incipit secunda opinio quam fere ibi, « Non ut duæ essent personæ, etc. , »
omnes moderni defendunt : eo quod in quia in veritate, sicut supra patuit , ad
ipsa magis exprimitur sacramentum duo supposita esse, sequitur duas perso-
unionis . Et habet duas partes : in qua- nas esse , cum nihil sit dictum , quod
rum prima ponuntur suæ positiones et unio facta fuerit in proprietate personali
in secunda , probationes suarum positio- tantum , et non in eo quod est persona .
num , ibi, E, <
« De hoc Augustinus in li- Tertia est, quod homo non sit assump-
bro Sententiarum Prosperi , etc. » tus, nec hic homo , nec persona et hæc
Sicut autem ex Littera prioris capituli accipitur , ibi , « Persona ergo quæ prius
colligi potest, quatuor sunt positiones erat simplex , etc. , »> quia non dicunt
1 S. J. DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodo- 7.

ха , сар . 3. IDEM, Ibidem, cap . 17.
* S. AUGUSTINUS , Lib . XIII de Trinitate , cap .
IN III SENTENT. DIST. VI , E, ART, 6 ET 7. 135
assumptum, id est, compositum ei nisi nulla una pars facit totum : unde huma-
naturam . Quarta vero est , quod non di- nitas non potest esse pars.
citur absolute persona illa facta nisi ad- Et sic patet solutio ad objectiones
datur secundum hominis naturam, vel quæ procedunt , ac si compositio proprie
facta est composita, vel hujusmodi : et secundum naturam compositi accipere-
hæc extrahitur inde : « Nec tamen perso- tur. Hanc autem compositionem quidam
na illa debet dici facta persona , etc. »> vocant exegitivam , sicut diximus in ex-
positione præcedentis opinionis .
ARTICULUS VI .
ARTICULUS VII.
An Christus possit dici compositus ?
Quid demonstrat pronomen , hic, quando
dicitur, Hic homo , de Christo.
Sunt autem pauca dubia contra hanc
opinionem , ideo quod liquide contineat
veritatem . Sed tamen dubium potest Dubitatur etiam de hoc quod opinio
esse de prima sui positione, quod dicit hæc ponit, quod cum dicitur, Hic homo,
Christum esse compositum . demonstrato Christo, supponitur suppo-
1. Omne enim compositum compositum ejus in tribus substantiis et dua-
nentia sua unit in tertio hæc autem bus naturis , et non in humana natura
unio facta est in personam æternam : tantum hoc enim videtur falsum non
ergo non est compositus Christus . enim hoc habetur ex intellectu ejus
2. Item, In omni composito utrumque quod dicitur hic homo . Si enim consi-
componentium est pars : deitas autem deremus substantiam pronominis , id
non potest dici pars : quia cum omnis est, quam supponit pronomen , non di-
pars minus aliquid sit suo toto , jam cit nisi suppositum , ly homo autem quod
deitas haberet aliquid majus et melius , sequitur , dicit naturam cui supponitur :
quod inconvenientissimum est. ergo videtur, quod virtute termini sic
Item , Cum omnis pars sit imperfecta complexi ex 'supposito et natura, non
respectu totius , jam deitas esset imper- supponatur Christus nisi in una natura ,
fecta, quod iterum falsum est. sicut dixit præcedens opinio , et in du-
plici substantia , scilicet in carne , et ani-
Solutio. AD HOC dicendum, quod ista opinio ma.
non accipit compositionem secundum
naturam , sed secundum nomen tantum , SOLUTIO . Dicendum , quod aliud est in Solutio.
ut sit compositum idem quod cum alio Christo , et aliud in aliis hominibus .
positum in eodem quod fuit ante : licet Cum enim dicitur hic in Christo , non
hoc modo non omnino fuerit sicut nunc potest demonstrari suppositum nisi uni-
est : et ita persona Christi est compositum, vel potius unum : et ideo dupli-
ta, quia modo est in duabus naturis , et cem naturam vel respectum importat
tribus substantiis : unde hæc opinio demonstratio , quorum tantum alterum
neutram naturarum dicit esse partem : determinamus per ly homo quod sequi-
quia deitas pars esse non potest , ut pro- tur, et alterum significatur determinari
bant objectiones : humanitas autem licet. per nomen significans illam naturam
habeat partes, non tamen est pars : quia quæ etiam est in ipso et ideo utrum-
omnis pars habet compartem , eo quod que importatur cum dicitur , Hic homo
est hic Deus in illa enim locutione bis significatur identitas suppositi in utraque
in pronominibus hic et hic, significatur natura . Et ex hoc patet , quod ista opinio
unum suppositum, et per terminos se- sola tetigit veritatem .
quentes significantes naturam commu- Ex his quæ dicta sunt, facile est intel-
nem cui supponitur, significatur duplex ligere auctoritates quæ inducuntur ab
respectus illius suppositi ad naturas il- ista opinione .
las per compositionem autem mediam
F. Tertia aliorum sententia.
Sunt etiam alii , qui in incarnatione Verbi non solum personam ex na-
turis compositam negant, verum etiam hominem aliquem sive etiam ali-
quam substantiam ibi ex anima et carne compositam vel factam diffitentur .

Sed sic illa duo , scilicet animam et carnem , Verbi personæ vel naturæ uni-
ta esse aiunt , ut non ex illis duobus vel ex his tribus aliqua natura vel per-
sona fieret sive componeretur, sed illis duobus velut indumento Verbum
Dei vestiretur, ut mortalium oculis congruenter appareret. Qui ideo dici-
tur verus factus homo , quia veritatem carnis et animæ accepit . Quæ duo
etiam in singularitatem vel unitatem suæ personæ accepisse legitur : non
quia illa duo , vel aliqua res ex illis composita sit una persona cum Verbo ,
vel sit Verbum : sed quia illis duobus accedentibus Verbo , non est perso-
narum numerus auctus , ut fieret quaternitas in Trinitate : et quia ipsa per-

sona Verbi quæ prius erat sine indumento , assumptione indumenti non est
divisa vel mutata, sed una eademque immutata permansit. Qui secundum
'
habitum , Deum et hominem factum dicunt Accipiendo enim hominem
dictus est Deus , factus est homo : et propter acceptum hominem , dicitur
Deus vere esse homo : et propter assumentem Deum , dicitur homo esse
Deus . Nam si essentialiter, inquiunt illi , Deus esse homo , vel homo esse
Deus intelligeretur : tunc si Deus assumpsisset hominem in sexu muliebri ,
et mulier essentialiter Deus esset, et e converso . At potuit Deus assum-
psisse hominem in sexu muliebri : potuit ergo mulier esse Deus , et e con-
verso .
1
Cf. S. GREGORIUM, Super Ezechiel. Homil . 8 .
IN III SENTENT . DIST. VI , G. 137
G. Auctoritates inducit quibus hæc sententia roboratur.
Ne autem et isti de suo sensu influere videantur , testimoniis in medium
productis quod dicunt confirmant . Ait enim Augustinus in libro de Gratia

Novi Testamenti : Sicut non augetur numerus personarum, cum caro ac-
cedit animæ ut sit unus homo : sic non augetur mumerus personarum ,
cum homo accedit Verbo , ut sit unus homo Christus . Legitur itaque Deus
homo , ut intelligamus hujus personæ singularitatem , non ut suspicemur

in carnem mutatam divinitatem ' . Idem quoque tractans illud verbum Apo-
stoli , Habitu inventus est ut homo : manifeste ostendit Deum dici factum
esse hominem , vel esse hominem secundum habitum , in libro LXIII Quæ-
stionum ita inquiens : Multis modis habitum dicimus : vel habitum animi ,
sicut disciplinæ perceptionem usu firmatam : vel habitum corporis, sicut

dicimus alium alio validiorem : vel habitum eorum quæ membris accom-
modantur extrinsecus , ut cum dicimus aliquem vestitum, vel calceatum , et
hujusmodi . In quibus omnibus generibus manifestum est in ea re dici ha-

bitum , quæ accidit vel accedit alicui , ita ut eam possit etiam non habere .
Hoc autem nomen ductum est ab illo verbo quod est habere . Habitus
ergo in ea re dicitur, quæ nobis ut habeatur vel accidit vel accedit. Verum-
tamen hoc interest, quia quædam eorum quæ accidunt vel accedunt, ut
habitum faciant non mutantur , sed ipsa mutant in se integra et inconcussa
manentia : sicut sapientia accedens homini , non ipsa mutatur, sed homi-
nem mutat, quem de stulto sapientem facit. Quædam vero sic accedunt vel
accidunt, ut mutent , et mutentur : ut cibus qui amittens speciem suam in

corpus vertitur, et nos cibo refecti , ab exilitate atque languore in robur
atque valentiam mutamur . Tertium genus est, cum ea quæ accidunt
vel accedunt, nec mutant ea quibus accedunt , nec ab eis ipsa mu-
tantur : sicut annulus positus in digito : quod genus rarissime reperitur .

Quartum genus est, cum ea quæ accidunt vel accedunt, mutantur non sua
natura , sed aliam speciem et formam accipiunt : ut est vestis quæ dejecta
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Gratia Novi Testamenti , vel Epist. ad Honoratum , 120.

* Ad Philip. 11, 7 .
Edit. J. Alleaume , accidunt.
4 lbidem, a sua natura.
atque deposita , non habet eam formam quam sumit induta . Induta enim
membris accipit formam quam nou habebat exuta quod genus congruit
huic comparationi . Deus enim Filius semetipsum exinanivit, non formam
suam mutans , sed formam servi accipiens : neque conversus aut transmu-
tatus in hominem amissa incommutabili stabilitate , sed in similitudine
hominum factus est ipse susceptor , verum hominem suscipiendo , habitu
inventus est ut homo , id est , habendo hominem inventus est ut homo ,
non sibi , sed eis quibus in homine apparuit ' . Quod autem dicit, ut homo ,
veritatem exprimit . Nomine ergo habitus salis significavit Apostolus , quali-

ter dixerit in similitudinem hominum factus : quia non transfiguratione in
hominem , sed habitu factus est, cum indutus est hominem , quem sibi
uniens quodammodo atque conformans immortalitati æternitatique socia-
ret. Non ergo oportet intelligi mutatum esse Verbum susceptione hominis ,
sicut nec membra veste induta mutantur , quamvis illa susceptio ineffa-
biliter susceptum suscipienti copularet. His verbis aperte innuere

videtur Augustinus Deum dici factum hominem secundum habitum . Qui
etiam ipsius incarnationis modum volens exprimere quærentibus in quarto
libro de Trinitate ait : Si quæritur , incarnatio quomodo facta sit , ipsum

Verbum Dei dico carnem factum , id est, hominem factum non tamen in
hoc quod factum est, conversum atque mutatum , sed carne ut carnibus
congruenter appareret, indutum . Ita sane factum, ut ibi sit non tantum
Verbum Dei et hominis caro, sed etiam rationalis hominis anima . Atque
hoc totum et Deus dicatur propter Deum , et homo propter hominem . Quod
si difficile intelligitur, mens fide purgetur a peccatis abstinendo , et bona
operando difficilia enim sunt hæc . Idem , in libro de Fide ad Petrum :

Dei Filius cum sit Deus æternus et verus, pro nobis factus est homo verus
et plenus. In eo verus , quia veram habet Deus ille humanam naturam in
eo vero plenus , quia et carnem humanam suscepit et animam rationalem .
Item , Non aliud fuit illa Dei summi susceptio vel exinanitio , nisi formæ
servilis , id est , naturæ humanæ susceptio : utraque ergo est in Christo

forma , quia utraque vera et plena est in Christo substantia, divina scilicet,
et humana natura . Item , in libro contra Maximinum : Cum esset per
seipsum invisibilis , visibilis in homine apparuit : quem de fœmina susci-
1 Ad Philip . 11 , 5 et seq . Hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jesu : qui cum in forma Dei
esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem Deo : sed semetipsum exinanivit, formam servi acci-
piens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo.
S. AUGUSTINUS, Lib . IV de Trinitate, cap . ult .
8 Edit. Joan . Alleaume, vere.
$ S. AUGUSTINUS , Lib . de Fide ad Petrum, cap. 2 .
IN III SENTENT. DIST. VI , G. 139
pere dignatus est . Item , in eodem : Nos Christum Dominum verum homi-
nem suscepisse credimus , et in ipso visibiliter invisibilem hominibus.
apparuisse in ipso inter homines conversatum fuisse , in ipso ab homini-
bus humana pertulisse , in ipso homines docuisse . Hilarius quoque in
libro de Trinitate ait : Quomodo Dei Filius natus est ex Maria , nisi quod
Verbum caro factum est, scilicet quod Filius Dei cum in forma Dei esset,
formam servi accepit ? Unum tamen eumdemque non Dei defectione , sed
hominis assumptione profitemur : et in forma Dei propter naturam divi-

nam , et in forma servi ex conceptione Spiritus sancti secundum hominis.
habitum repertum fuisse . Non fuit habitus ille tantum hominis , sed ut ho-
minis neque caro illa caro peccati , sed in similitudine carnis peccati ' .
Audistis tres secundum diversos positas sententias, et pro singulis in-
ducta testimonia .
Secunda positio est, quod his duobus

secundum veritatem acceptis non est
usus Christus ut unum sibi faceret , sed
Expositio Textus. potius ut indumento , ut mortalium oculis
visibilis in eis appareret et hæc accipi-
tur, ibi , « Illa duo , scilicet animam et
« Sunt etiam alii , qui in incarnatio- carnem, Verbi personæ vel naturæ unita
ne, etc. >> esse aiunt. »
Hæc est tertia opinio , quæ jam non Tertia est, quod non est unum factus
est opinio , sed error manifestus et con- cum homine in veritate : sed ideo vere
demnatus per Papam Alexandrum . factus dicitur , licet non sit vere homo :
Et dividitur tractatus illius erroris in quia veram carnem et animam pro in-
duas partes , sicut et præcedentium opi- dumento accepit et hæc extrahitur ab

nionum . Primo enim ponit capitulum in illo : « Qui ideo dicitur factus verus ho-
quo sunt duæ positiones. Secundo , indu- mo , etc. »
cuntur auctoritates quæ videntur hoc di- Quarta est, quod hæc non in singula-
cere , licet non dicant. ritatem vel aliquid ex eis constitutum
Ex primo capitulo trahunt septem po- accepit : sed dicitur accepisse , quia illis
duobus pro indumento acceptis non est
sitiones hujus erroris , quæ omnes falsæ
sunt. Prima est , quod cum duplex sit auctus numerus personarum et hæc
unio naturalis , scilicet animæ ad car- trahitur inde : « Quæ duo etiam in sin-
nem , et carnis et animæ cum deitate , gularitatem , etc. »
quod in Christo neutra illarum fecit Quinta est, quod persona nulla com-
unum aliquod nec enim anima et caro positione facta est composita : non enim
fecerunt unum hominem unita , nec na- hæc sibi univit sed dicitur facta com-
tura hominis et Filius Dei fecerunt unam posita, quia usum hujus indumenti ac-
personam unita : et hoc est in principio cepit : et hæc accipitur, ibi , « Et quia
capituli , ibi, F , « Sunt etiam alii, qui in ipsa persona Verbi, quæ prius erat sine
incarnatione Verbi, etc. » indumento, etc. »
Ad Roman . vill , 3 : Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, etc.
Sexta est, quod Deus non essentiali- unita anima ut actus potentiæ vel mate-
ter, hoc est, secundum esse , factus est riæ propriæ .
homo , vel Filius Dei homo dicitur , sed Inde sic proceditur : Quæcumque duo
secundum habitum hominis et hæc naturali conjunctione conjunguntur ut
< Accipiendo enim homi-
inde elicitur : « materia et forma , constituunt tertium
nem dictus est Deus, etc. , » et vocant quod neutrum illorum est : anima Chri-
esse hominem habere humanam natu- sti et corpus, ut probatum est, sic con-
ram , non quod unione animæ et carnis junguntur : ergo constituunt tertium
factus sit ex illa natura homo, sicut pa- quod neutrum illorum est hoc autem
tet in secunda opinione . non est nisi homo : ergo constituunt hunc
Septima et ultima est causa dicti sui : hominem , quod prima positio negat.
quia videtur eis inconveniens ut Deus Item , Hæc positio est expresse hære-
secundum esse creaturæ possit uniri : sis Pelagii . Unde Cassianus in sexto con-
quia si esset infirmiori creaturæ unitus , tra Nestorium : << Pelagianæ hæresis
tunc sequeretur, quod ipse secundum scelus solitarium hominem ex Virgine
esse esset illa creatura : et dant exem- natum asserens , eruditorem tamen dixit
plum de sexu muliebri : et hæc accipitur humani generis magis quam redempto-
in fine capituli, ibi , « Nam si essentiali- rem fuisse quia non redemptionem ho-
ter, inquiunt illi, Deus est homo , etc. » minibus, sed vivendi dedit exemplum.
Ex his dictis ulterius duæ positiones Si igitur nulla unio facta est ad Verbum ,
aliæ sequuntur : quarum prima est, sed tantum oculis sic apparuit , necesse
quod hoc sit dici Christum esse homi- est quod Virgo solum hominem genuerit
nem , quod est habere humanam naturam vel minus quam hominem , si tantum
non unitam . Da enim , quod unitam : genuit partem hominis quæ est corpus. >>
hoc erit contra positionem primam . Si- Item , tertio quia ex hoc sequitur,
militer da , quod essentialiter : hoc erit quod Christus numquam fuerit homo ,
contra positionem septimam . Ergo relin- sicut natura humana quæ est corpus
quitur ipsum dici hominem, eo quod numquam fuit , nec est , nec erit homo.
veram naturam humanam non unitam Filius Dei numquam habuit nisi naturam
unione naturali haberet . Secunda est , sine duplici unione de qua dictum est :
quod quia in triduo hæc non unita ha- ergo Christus numquam vere fuit homo :
buit, quod in triduo fuerit homo et patet ergo, quod PRIMA POSITIO falsa est .
propter hoc ultimum , quia Magister hoc SECUNDA probatur falsa hoc modo :
infra concedit , inculpatur Magister , quod Si his duobus secundum veritatem ac-
fuerit de hac opinione . ceptis usus est tantum , ut mortalium
oculis appareret : tunc et hoc quod ocu-
lis mortalium non appareret superflue
QUIA VERO iste error novellus est , et utebatur : sed anima mortalium oculis
nullus contra eum disputavit : nos pone- non apparet ergo ipsam superflue as-
mus aliquas rationes contra positiones sumpsit.
istas . Item , Quidquid assumitur sine unione
Sunt autem tres CONTRA PRIMAM : quia ad assumentem , peracto officio propter
corpus hominis non sentit nec vivit vita quod assumitur , deponitur : et hæc pro-
naturæ , per hoc quod conjungitur ani- batur et de columba in qua apparuit
mæ quacumque conjunctione sed per Spiritus sanctus , et per vocem in qua
hoc quod conjungitur ei ut perfectioni apparuit Pater, et per omnes creatu-
et actui aut igitur Christi corpus nec ras assumptas in apparitionibus Veteris
sentiit , nec vixit vita naturali et naturali Testamenti ergo si Filius Dei ma-
sensu aut oportuit , quod corpori esset nens naturam talem assumpsit tantum
IN III SENTENT. DIST. VI, G. 141
ad apparitionem, peracta apparitione de- nisi in duobus locis , scilicet ubi adaptat
posuit : ergo in eadem natura quam as- Augustinus quartum genus habitus , et
sumpsit non resurrexit : hoc autem qui dicit quod accidit vel accedit, quod in-
dicit et sentit , ab Augustino in expositio- ventus est ut homo non sibi , sed ab ho-
ne concilii anathematizatur : ergo hoc minibus : sed hæc explanat Augustinus ,
etiam est hæresis . quia facit vim in hoc quod est inventus :
CONTRA TERTIAM Sic : non enim se invenit, licet vere homo.
Christus non est natus nec passus nisi fuerit, quia semper sibi notus fuit : sed
ex unione . Aut ex unione cum natura , alii cognoscentes eum invenerunt in hu-
aut cum hypostasi naturæ humanæ. Non manis conversari . Et dicit Augustinus ,
ex unione cum natura : quia natura ma- quod accidit hoc in simili inducto : non
net distincta, et natura divina nec nata tamen accidit Christo humana natura , li-
est, nec passa est . Si ergo essentialiter cet quidam dicant eam vergi in accidens :
non est unitus in hypostasi, ipse nullo sed hæc ego non præsumo dicere de ve-
modo essentialiter vere est passus , nec ritate incarnationis . Secundum est in
natus, nec aliquid aliorum . medio ejusdem capituli G, ubi dicit,
CONTRA QUARTAM : « Non ergo oportet intelligi mutatum
Dei Filius non accepit naturam hanc esse Verbum , etc. » Sed etiam omnis
in singularitatem naturæ nec personæ , homo confitetur, quod Verbum non est
ut dicit ista positio : ergo assumptum mutatum , sicut supra dictum est : sed
nullam habuit singularitatem cum assu- hoc quod dicit ut habitum assumpsisse ,
mente ergo nullo modo cum eo fuit Augustinus corrigit id in quo simile non
unum ergo quod dicitur de uno, non sufficiens est , cum dicit : « Quamvis illa
dicitur de alio et hoc est contra Augu- susceptio ineffabiliter susceptum susci-
stinum . Et eodem modo leve est contra pienti copularet, id est, uniret. »
alios disputare qui cum illis conveniunt. Ex his possunt etiam alia plane glos-
Auctoritates autem inductæ pro hac opi- sari .
nione etiam non videntur aliquid facere
DISTINCTIO VII.
Ostendit qualiter secundum varias opiniones recitatas in distin-

ctione præcedenti de modo uniendi divinam et humanam natu-
ram determinetur prædestinatio Christi ut Filius Dei.
A. Positis sententiis prolatisque testimoniis, intelligentias propositarum locutionum

exsequitur secundum singulas sententias : et prius secundum primam .
Secundum primam vero dicitur, Deus factus homo , et homo factus

Deus quia Deus cœpit esse quædam substantia rationalis quæ ante non
fuerat et illa substantia cœpit esse Deus et hoc gratia, non natura , vel
meritis habuit . Unde recte dicitur Christus , in quantum homo , prædesti-
natus esse Filius Dei.
Huic autem sententiæ opponitur : Si illa substantia cœpit esse Deus , et

Deus illa quædam ergo substantia est Deus quæ non semper fuit Deus ,
et quædam substantia est Deus, quæ non est divina substantia , et Deus est
aliquid quod non semper fuit . Quod et illi concedunt, Origenis testimonio
innitentes , qui ait : « Factus est sine dubio id quod prius non erat . » Sed
addidit, secundum carnem . Secundum Deum vero erat prius , et non erat
quando non erat . Aliis quoque pluribus modis illi sententiæ potest opponi :
quibus supersedemus , exercitationis studium lectori relinquentes , et ad

aliam properantes .
B. Hic explanat secundam sententiam et earumdem locutionum sensus .
In secunda vero sententia hujus distinctionis talis videtur ratio , ut cum

dicitur, Deus factus est homo, intelligatur cœpisse esse subsistens ex dua-
bus naturis vel tribus substantiis et e converso , homo factus est Deus ,
IN III SENTENT. DIST. VII , C , D. 143
quia subsistens in duabus naturis cœpit esse Deus : vel potius homo factus
est Deus, et e converso dicitur, quia Deus assumpsit hominem , et homo

assumptus est a Deo . Unde Augustinus dicit in libro I de Trinitate : Talis
fuit illa susceptio quæ hominem faceret Deum , et Deum hominem ' . Va-
riatur autem intelligentia cum dicitur, Deus est homo , et homo est Deus .
Dicitur enim Deus esse persona subsistens in duabus , et ex duabus naturis ,
et persona subsistens in duabus et ex duabus naturis dicitur esse Deus , id

est, Verbum vel natura divina . Potest enim prædicari persona simplex vel
natura de persona composita . Non est autem , ut ait Joannes Damascenus ,

idem dicere naturam vel personam .
C. Ex quo sensu dicunt Christum prædestinatum ?
Isti dicunt Christum prædestinatum in quantum est homo , id est, in
quantum est subsistens ex duabus substantiis , scilicet anima et carne . Nam

quantum ad naturam divinitatis , non est ipse prædestinatus . Non ergo in
quantum in ea vel ea subsistit, prædestinatus est, sed in quantum subsi-

stit in aliis duabus substantiis, id est , in anima et carne , hoc est in quan-
tum est homo.
D. Qualiter exponuntur auctoritates primæ, quæ isti videntur obviare sententiæ ?
Determinant etiam auctoritates quæ primæ conveniunt sententiæ, et
huic videntur contradicere : ut cum legitur , homo ille assumptus est a
Verbo in singularitate personæ , vel factus una persona cum Verbo , de na-
tura humana intelligatur, quæ Verbo unita est in singularitate personæ , id

est, ita quod eadem persona quæ prius erat et simplex erat, sine incremen-
to numeri personarum etiam immutata permansit , licet composita . Com-

positionis vero hujus aliam dicunt esse rationem quam sit in aliis homini-
IS . AUGUSTINUS , Lib. I de Trinitate , cap . 13 .

bus quia hujus ex tribus , aliorum ex duabus substantiis est compositio .

Negant quoque naturam humanam esse personam vel Dei Filium : et sicut
unum eumdemque dicunt esse hominem et Deum , et filium hominis et Fi-
lium Dei : ita unum et idem , non aliud et aliud , sicut nec alium et alium .
E. Quædam ponit quæ præmissis videntur adversari.
Sed his videntur adversari quæ subditis continentur capitulis . Ait enim
Augustinus super Joannem Aliud est Verbum Dei , aliud homo : sed Ver-
bum caro factum est, id est , homo : non itaque alia Verbi , alia est homi-
nis persona, quoniam utrumque Christus, et una persona ¹ . Idem ad Felicia-
num Aliud Dei Filius , aliud hominis filius , sed non alius . Item , Dei
Filius , aliud de Patre , aliud de matre ³ . Idem in libro I de Trinitate : Cum
Filius sit et Deus et homo , alia substantia Deus , et alia homo .
autem ponit objectionem , et solvit , ibi ,

A, § 2 : Huic autem sententiæ opponi-
tur, etc. >>
DIVISIO TEXTUS . Et per hoc patet sententia primæ par-
tis .
« Secundum primam vero dicitur,

Deus factus homo , etc. »
Ista distinctio septima correspondet
præcedenti . Ostenditur enim hic , quali- ARTICULUS I.
ter secundum tres istas opiniones su-
pradictæ quæstioni respondetur , scilicet An illa sit concedenda , Homo cœpit esse
cum dicitur, Deus factus est homo , vel Deus ?
Deus est homo, quid prædicetur in illis
locutionibus . Et ideo habet tres partes :
in quarum prima tangit responsionem Objicitur autem de boc quod dicit in
primæ. In secunda, responsionem se- primo capitulo A, § 1 : « Illa substan-
cundæ, ibi , B , « In secunda vero sententia cœpit esse Deus : » et de illo , Deus
tia hujus distinctionis, etc. » cœpit esse quædam substantia.
Prima dividitur in duo capitula , in 1. Vult enim per hoc dicere , quod
quorum primo ponit responsionem se- Deus cœpit esse homo , et homo cœpit
cundum opinionem primam. In secundo esse Deus : sed quod incipit, est novum :
1 S. AUGUSTINUS, Super Joannem , Tract. 66. IDEM, Ibidem, cap . 12 .

2 IDEM, Ad Felicianum , cap . 11 .
IN III SENTENT. DIST. VII, E, ART. 2 . 145
si ergo homo incipit esse Deus , incipit tum convenit huic opinioni , quod
eo
esse novum : ergo homo tunc fuit no- ponit, quod nihil supponitur cum dici-
vus Deus : sed novum est recens : ergo
tur, hic homo , nisi suppositum hominis
incipit esse recens Deus, quod erit contra in quantum est ex natura humana , et
Psalmum dicentem : Non erit in te Deus duplici substantia quæ est caro et ani-
recens ¹.
ma : et sic ipse non fuit ab æterno : et
2. Item, Quod incipit esse , nunc ideo ista opinio Sanctis contrariatur ,
primo est, et ante hoc non fuit in per- scilicet Augustino et Cassiano . Sed se-
manentibus : quia in successivis incipit cundum opinionem veram , quæ secun-
et desinit aliter habet exponi . Si igitur da est , supponit personam divinam in
homo incipit esse Deus, nunc primo est humana natura et triplici substantia : et
Deus, et ante hoc non fuit, quod est con- tunc oportet aliter respondere utrique
tra Augustinum et Cassianum dicentes , argumento sic , quod cum dicitur, Homo
quod ille homo ab æterno est Deus, et cœpit esse Deus, quod ly Deus cœpit vel
quod creavit stellas . incepit, potest notare inceptionem circa
rem subjecti , vel prædicati . Si prædi-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod primum ar- cati, falsa est : si subjecti, adhuc duplex
gumentum non convenit huic opinioni , est, scilicet quod inceptio potest poni
sed secundæ necessario , ut infra dice- circa suppositum in comparatione ad for-
tur. mam quæ significatur nomine subjecti ,
Ad 1. UNDE dicendum ad primum , quod et sic est vera sub hoc sensu , iste qui
homo incipit esse Deus, ista est conce- est homo in quantum homo incipit esse,
denda secundum hanc opinionem quæ Deus. Cum enim suppositum hominis
ponit quod cum dicitur, homo, non sup- sit divina persona , ut supra probatum
ponitur nisi natura una et duæ substan- est, forma tamen significata per homi-
tiæ , sicut supra explanatum est : et bene nem non est nisi humanitas : et in hoc
sequitur ulterius, ergo nunc primum est sensu ponitur inceptio circa personam
Deus , et ante hoc non fuit, si simus in in- gratia humanitatis : et ideo vera est . Si
stanti unionis sed non sequitur ulterius , autem ly incipit ponit inceptionem circa
ergo incipit esse novus Deus , vel no- suppositum absolute, falsa est locutio :
vum aliquid , vel recens aliquid : quia quia tunc sensus est , ille qui est homo
cum ista concedebatur, Homo incipit incipit esse Deus : et hoc est falsum ,
esse Deus, ly incipit ponebat inceptio- cum ab æterno fuerit Deus .
nem suam circa subjecti naturam in
comparatione ad prædicatum et ideo
inceptio ponebatur circa formam ho-
minis et unionem ipsius . In conclusione
autem notatur ponere inceptionem circal ARTICULUS II.
formam prædicati in comparatione ad
subjectum et ideo tunc denotatur Deus An Christus in quantum homo est præ-
incepisse , et nunc primum esse , quod destinatus ?
falsum est . Ita oportet respondere secun-
dum hanc opinionem . Sed aliter erit res-
pondendum secundum opinionem secun- Deinde quæritur de hoc quod habetur
dam , quæ sola vera est inter opiniones , in eodem capite A, infra , § 1 : « Recte
ut patebit infra, dicitur Christus, in quantum homo ,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod argumen- prædestinatus , etc. »
1 Psal. LXXX, 10 .
XXVIII 10
146 D. ALB. MAG . ORD . PRÆD.
Videtur, quod Christo non conveniat est inconveniens eligere aliquid in se-
prædestinatum esse : quia ipso ipsa enim eadem persona secundum
1. Non eidem , scilicet Christo , conve- suppositum divinum fuit eligens in quo
nit prædestinare, et prædestinari . PRIMA elegit Pater : et ipse secundum supposi-
probatur ex hoc quod activum convenit tum et naturam humanam fuit electus ,
Deo tantum aliud autem non nisi crea- quia fuit duo supposita , non unum .
turæ, quæ futura est in gratia et gloria.
SECUNDA probatur ex hoc quod indivisi- SED QUIA hæc opinio falsa est, ideo
bilia sunt opera Trinitatis . oportet respondere .

2. Item, Christus est ars Patris plena Dicendum ergo ad primum , quod li- Ad 1.
rationibus omnium viventium , ut dicit cet idem sit Christus Filius Dei in quan-
Augustinus ergo in Christo sunt omnes tum hujusmodi , et Christus in utraque
prædestinati et gratiæ eorum : ergo si natura et triplici substantia, tamen se-
Christus est prædestinatus, Christus est cundum considerationem differt : quia
in Christo, et ars in arte , quod videtur primo supponitur persona simplex , se-
inconveniens . cundo autem persona composita . Personæ
3. Item, Dicit Apostolus, ad Ephes . 1, autem ut est simplex , convenit prædes-
4 : Elegit nos in ipso , scilicet in Christo , tinare personæ autem ut est compo-
ante mundi constitutionem . Ergo in sita, convenit prædestinari : non autem
Christo sumus electi : ergo prædestinati . ut persona sit vel in natura divina , sed
Si igitur ipse est prædestinatus , ipse non ut persona composita in humana natura
est prædestinatus nisi in seipso : et hoc et substantia carnis et animæ : et non
iterum nihil est dicere , quod idem in se- fiat vis in compositione : sicut etiam se-
ipso eligatur et prædestinetur. cunda opinio in Littera explanat per
SED CONTRA : Ad Roman. 1, 4 : Qui quem modum est composita : et sic pa-
prædestinatus est Filius Dei in virtute, tet, quod etsi eidem conveniunt præde-
secundum spiritum sanctificationis. stinare et prædestinari , non tamen secun-
dum idem .
Solutio. SOLUTIO . Secundum istam opinionem AD ALIUD eodem modo dicendum , Ad 2.
facile est respondere objectis : quia objecta quod persona ut simplex est ars Patris
non contingunt ei, sed potius opinioni per appropriationem , et nihil prohibet
secundæ quia ista opinio dicit hominem eamdem in se contineri quoad hoc quod
non supponere nisi suppositum hominis. futura esset in natura humana .
in una natura et duabus substantiis . AD TERTIUM dicendum, quod nihil est Ad 3.
Ad 1. Et ideo dicunt ad primum , quod Chri- inconveniens hoc modo ipsum eligi in
stus in supposito et natura divina præ- seipso diversimode consideratum .
destinat : et homo ille in supposito et na-
tura hominis prædestinatur : et sic non
est inconveniens, quod uni in persona
secundum diversa supposita et naturas Expositio textus.
conveniat prædestinare et prædestinari ,
et æternum esse et temporale .
Ad 2. AD ALIUD dicunt similiter, quod Chri- Deinde quæritur de hac propositione
stus in æterno supposito et natura est ars Origenis quam inducunt in capitulo eo-
Patris sed in hominis supposito est ar- dem , A, § 2 : « Factus est sine dubio
tificiatum quod per idealem causam con- illud quod prius non erat. »
tinetur in arte , et tamen est persona Aut enim hoc est hypostasis : aut na-
una. tura humana . Si hypostasis : ergo Chri-
Ad 3. AD ALIUD dicunt hoc modo, quod non stus factus est aliqua hypostasis quæ non
IN III SENTENT. DIST. VII , E, ART. 3. 147
semper erat : sed aliqua hypostasis est non sit nisi unum : cum ipse nec sit duo
aliquis homo : ergo ipse factus est ali- supposita , nec duæ naturæ.
hoc supra improbatum OBJICITUR autem :
quis homo : et
est. 1. Sicut Augustinus dicit : « Aliud
ET DICENDUM, quod Origenes addit est verbum Dei , aliud homo . »
secundum carnem : et hæc determinatio Item , ibidem , « Aliud Filius hominis ,
verificat locutionem . Quia non est con- aliud Filius Dei : » et cæteræ auctoritates
cedendum secundum veritatem , licet ibi inductæ .
ista opinio sic dicat, quod Christus sit 2. Ad idem per rationem Christus
aliqua substantia quæ non semper erat : est unum unitate creata , et est unum
quia una est hypostasis hujus hominis unitate increata et unitas creata non
et Filii Dei . Si autem intelligitur na- est unitas increata : ergo Christus est.
tura ipse hoc die non est natura sua : duo . PROBATIO primæ. Omnis res est una
sicut numquam nec fuit , nec erit : unitate formæ Christus autem est in
et ideo nec de hypostasi nec de natura forma increata : ergo ipse non est unum .
potest verificari : et ideo excluditur , quod PROBATIO secundæ : quia creatum et in-
hæc opinio absolute falsa sit . creatum opponuntur ergo unum non
« In secunda vero sententia , etc. » est aliud .
Hic ponitur secundæ opinionis respon- 3. Item , Christus est aliquid in quo
sio quæ , ut tenetur communiter , in sex convenit cum matre, et Chrislus est ali-
capitulis continetur , in quorum primo quid in quo convenit cum Patre : et id
ponitur responsio . In secundo , auctori in quo convenit cum matre, non est id
tatum pro prima inductarum determina- in quo convenit cum Patre : ergo Chri-
tio , ibi, D , « Determinant etiam auctorita- stus est duo . Et probantur propositiones
tes, etc. » In tertio , quædam objecta in eodem modo .
contrarium , ibi, E, « Sed his videntur 4. Item , Christus est aliquid passibile
adversari, etc. » In quarto, solutio illo- et mortale , quia homo qui est passibi-
rum , ibi , F, « Hæc autem in hunc molis et mortalis et est aliquid quod est
dum , etc. » In quinto , determinatur impassibile et immortale , quia natura
qualiter Christus dicitur utrumque , ibi , divina Christi : ergo Christus est duo . Si
H, « Quod etiam dictum est, utrumque dicatur , quod non sequitur, Est passi-
Christus est. » In sexto et ultimo , objicit bile et mortale : ergo non est impassi-
quoddam quod magis videtur contra- bile et immortale. CONTRA : Impassibile
rium , et solvit, ibi, I, « Est autem et et immortale est, quod non est mortale
aliud quod huic sententiæ, etc. » nec passibile : passibile et mortale est ,
quod est passibile et mortale : ergo si
sunt idem , id quod non est mortale et
passibile, est mortale et passibile : hæc
contradictorie opponuntur : ergo con-
ARTICULUS III . tradictoria simul verificantur de eodem ,
quod non potest esse .
An Christus sit unum vel duo supposita ?
SOLUTIO . Ad hæc et omnia hujusmodi Solutio.
sophismata dicendum , quod Christus
Circa auctoritates in quinto capitulo vere est unum suppositum in duabus
E inductas dubium oritur : quia illæ viden- naturis subsistens , et ex tribus substan-
tur probare , quod Christus sit duo : et tiis : quia hæc est confessio Catholicæ
hoc est contra positionem illius opinio- fidei . Notanter autem dicitur , quod
nis supra dictam quæ est , quod Christus Christus est suppositum in duabus natu-
ris . Unde suppositum prædicatur de vera , quod unitas ista non est illa unitas
Christo in recto , natura autem in obli- si accipiatur in abstracto , sicut procedit
quo . Sic Filius Dei est homo, et Filius objectio : quia unitas erit natura quæ
Dei est humanæ naturæ. Et ex parte facit unum unum vel forma : sed non se-
alterius naturæ similiter est sic : hic homo quitur ulterius : ergo Christus est duo :
est Filius Dei, et hic homo est divinæ quia licet hæc unitas vel forma non sit
naturæ etsi dicatur , quod hoc non est illa, tamen unum unius idem est cum
divina natura , sed accidit ei , et non per uno alterius quia unum dicit hyposta-
se non enim hoc est ex natura secun- sim , unitas autem formam dicit natura-
dum quod natura est, sed ex eo quod lem : et formæ illæ in Christo duæ fue-
non differt in divinis persona et natura : runt , et tamen unum tantum .
et hoc patet ex eo quod licet in divinis AD ALIUD dicendum , quod Christus est Ad 3.
natura sit suppositum, et e converso , aliquid in quo convenit cum matre, hæc
non tamen quidquid convenit supposi est vera , si debite intelligatur. Sensus
to , convenit naturæ : et hoc ideo est quia autem est, quod Christus est unum in
natura in eo quod natura est , non est quo gratia naturæ convenit cum matre ,
suppositum in eo quod suppositum est : et non gratia suppositi : quia supposi-
sed hoc contingit propter simplicitatem tum Filii non est suppositum matris . Si-
quæ est inter naturam et suppositum : et militer hæc est vera, Christus est ali-
licet in divinis non incidit per accidens quid in quo convenit cum Patre : et in
aliquod prædicatum , tamen non est im- eodem sensu , quia hypostasis Filii non
mediata propositio , quando dicitur , Sup- est hypostasis Patris sed natura Filii
positum est natura : et minus est adhuc natura Patris est : sed ex hoc non se-
immediata propositio , quando dicitur, quitur , quod Christus sit duæ hypostases ,
Hic homo est natura divina, demonstrato sed quod una hypostasis existens in dua-
Christo quia ibi sunt duo media , sci- bus naturis , in quarum altera convenit
licet quod hic homo est Filius Dei , et cum matre , et in altera cum Patre con-
Filius Dei differentiam ad naturam æter- venit.
nam non habet . AD ULTIMUM dicendum , quod cum di- Ad 4.
His visis , respondendum est ad ob- citur, Christus est aliquid passibile et
jecta. aliquid impassibile, non accipitur ali-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod cum quid eodem modo in utraque . Cum enim
dicit Augustinus, quod "« aliud est Ver- dicitur aliquid passibile, dicit ly aliquid
bum , intelligit aliud secundum quod suppositum , et non naturam nisi obli-
recte prædicatum accipitur in conjun- que . Cum autem dicitur aliquid impas-
ctione ad oblique prædicatum in forma sibile, dicit naturam in recto : et non
illius recti significatum : unde aliud est dicit suppositum , nec oblique , nec recte :
Verbum , id est , Verbum in natura divi- et ideo non sequitur, quod sit duo , sed
na in quantum hujusmodi . Et ex hoc non quod sit unum in duabus naturis . Ex
sequitur, quod Christus sit simpliciter hoc patet , quod non sunt contradictoria ,
duo sed sequitur , quod sit aliud et aliud esse aliquid passibile , et esse aliquid
secundum aliquid quod est in ipso et impassibile . Tamen licet hæc negetur,
hoc verum est, et non est contra hanc divina natura est passibilis propter sim-
opinionem . plices , et quia composita falsa est ; tamen
Eodem modo patet solutio ad omnes distinguibilis est ex eo quod passibile
auctoritates in illo capitulo inductas. potest esse adjectivum, et rem suam po-
Ad 2. AD ID quod objicitur per rationem , nere circa divinam naturam , et tunc est
dicendum quod hæc est vera, quod falsa et composita : si autem sit substan-
Christus est unum unitate creata : et est tivum et non ponit rem suam circa divi-
IN III SENTENT. DIST. VII , F. 149
nam naturam , sed circa ly aliquid quod se finitum subjectum quemadmodum

subintelligitur : tunc est vera , divina na- neutrum , quod claudit in se finitam es-
tura est passibile , id est, aliquid quod est sentiam rei , quia finitati nullius sufficit
passibile quia ipsa est suppositum Filii res generalis subjecta : quod non est in
Dei, quod suppositum est passibile . Sed formato genere quod quærit rem suam
tunc non valet , si ex hoc inferatur sic : ponere circa ens speciale : et ideo passi-
Divina natura est passibile : ergo divina. bilis est adjectivum secundum Gramma-
natura est passibilis : quia passibilis di- ticos et non ita potest substantivari sic-
cit formatum genus , scilicet masculinum ut passibile.
vel fœmininum , et illud non claudit in
F. Qualiter his respondeant ?
Hæc autem in hunc modum determinant : quia cum dicitur , Aliud Ver-
bum Dei , aliud homo : sive alia substantia Deus , alia homo : alterius na-
turæ significatur Christus esse in quantum est homo , et alterius in quan-
tum est Deus : et aliud natura qua est homo , aliud natura qua est Deus .
Ut enim ait Joannes Damascenus : Inconverse et inalterabiliter unitæ sunt
ad invicem naturæ : neque divina distante a propria simplicitate , neque

humana aut conversa in deitatis naturam , aut in non existentiam divisa :
neque ex duabus una facta composita natura . Composita enim natura neu-
tri earum ex quibus componitur naturis , homousia (òpoovaia) id est , con-

substantialis esse potest, ex alteris perficiens alteram ut corpus ex
quatuor elementis compositum , nec ignis nominatur , nec aër , nec terra ,
nec aqua, nec horum alicui homousion (¿poovaiov ) dicitur . Si ergo secundum
hæreticos Christus unius compositæ naturæ post unionem exstitit , ex simpli-
ci natura conversus est in compositam : et neque Patri simplicis naturæ exi-
stenti , neque matri est homousios ( poovoios) : et neque Deus neque homo de-
nominabitur, sed Christus solum et erit hoc nomen , scilicet Christus , non
personæ ipsius natura , sed unius secundum ipsos compositæ naturæ : nos au-
tem Christum non unius compositæ naturæ dogmatizamus , et hoc nomen ,
scilicet Christus , personæ dicimus non monotropos (povóτponov ) , id est, uno

modo dictum : sed duarum naturarum esse significativum , scilicet dei-
tatis , et humanitatis . Ex deitate autem et humanitate Deum perfectum ,

et hominem perfectum eumdem et esse et dici , ex duabus et in duabus
naturis confitemur . Sic ergo dicitur aliud esse Filius Dei , aliud filius
1 S. JOANNES DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodoxa , cap. 6.

hominis quia alterius est substantiæ vel naturæ in quantum est Filius
Dei , et alterius in quantum est filius hominis : non quod ipse Filius Dei
et hominis sit duo illa diversa , id est, duæ diversæ naturæ .
G. Auctoritate confirmat determinationem .
Aperte enim Hilarius in libro IX de Trinitate ait : Cum non aliud sit
filius hominis, neque aliud Filius Dei , Verbum enim caro factum est :
et cum ille qui Filius Dei est , ipse et hominis sit filius , requiro quis in
hoc filio hominis glorificatus sit ? Evidenter dicit non aliud esse Filium Dei ,
et aliud filium hominis . Ex quo præmissa roboratur et approbatur deter-

minatio .
H. Alia etiam verba auctoritatum annotat ut determinet .
Quod etiam dictum est, utrumque Christus est , et una persona, monere
potest lectorem , sicut et illud quod Augustinus dicit in libro I de Trinitate :
Quia forma Dei formam servi accepit, utrumque Deus , utrumque homo .
Sed utrumque Deus propter accipientem Deum , et utrumque homo

propter acceptum hominem . Et illud quod idem ait in libro de Bono
perseverantiæ : Qui fidelis est, in eo veram naturam humanam credit sus-
cipiente Deo Verbo ita sublimatam , ut qui suscepit et quod suscepit una
esset in Trinitate persona , assumptione illa ineffabiliter faciente personæ

unius in Deo et homine veritatem . Si autem qui suscepit et quod suscepit.
una est persona , ergo natura humana cum Verbo est una persona . Sed
hæc omnia ex tali sensu dicta forte tradunt, ut utrumque dicatur esse
Christus et una persona : quia in utroque unus Christus et una persona

subsistit . Ita etiam susceptum cum suscipiente dicitur una persona : quia
susceptum suscipienti est sociatum in unitate personæ, id est , ita quod
1 S. AUGUSTINUS , lib. I de Trinitate , cap. 7 .

IDEM, Lib . de Bono perseverantiæ , cap . 24.
IN III SENTENT. DIST. VII , I. 151
unitas personæ permansit, non ita ut caro et anima sint unus Deus : quia,
ut ait Hieronymus : Verbum est Deus, non caro assumpta . Et Ambrosius
in libro III de Spiritu sancto ait : Aliud est quod assumpsit, et aliud quod
assumptum est.
1. Hic quamdam ponit auctoritatem , quæ multum videtur huic sententiæ opposita.
Est autem et aliud quod huic sententiæ plurimum videtur obviare . Ait
enim Augustinus in libro I contra Maximinum : Christus una persona est
geminæ substantiæ : quia et Deus est, et homo est : nec tamen Deus vel
homo , pars hujus substantiæ dici potest : alioquin Filius Dei Deus ante-
quam susciperet formam servi , non erat totus , et crevit cum homo divini-
tati ejus accessit . Ecce Deum dicit non esse partem illius personæ . Unde
videtur illa persona non constare ex Deo et homine. Ad quod etiam illi
dicunt, illam personam non ita constare ex Deo et homine, quasi totum ex
partibus . Ita enim partes alicujus totius conveniunt, ut ex illis quod non
erat constituatur . Non autem sic humana et divina natura in Christo uniu-
3
ntur . Inexplicabilis enim est istius unionis quæ non est partium ratio .
Quidam tamen nomine Dei ibi personam significari putant quia de
tribus agebat personis , quarum nullam Trinitatis partem esse dicebat, sicut
pars istius personæ non est Deus . Quod si de persona intelligatur, manife-
stum est , quia persona non est pars personæ .
Posita est diligenter sententia secunda , et ejus explanatio : cui in nullo
vel in modico obviant auctoritates in tertia sententia inductæ , quæ jam

consideranda est.
1 Ad Roman. I , 3 et 7.
2 In edit. J. Alleaume deest ex.
3 Edit. J. Alleaume habet : Inexplicabilis enim est istius unionis , quem non est partium ratio
Sensus nobis videtur subobscurus.
Sed videtur, quod reduci debet ad uni-

tatem conjugativam : quia
1. Ita dicit Apostolus ad Ephes . v, 32 :
Sacramentum hoc magnum est : ego au-
tem dico in Christo et in Ecclesia . Ec-
ARTICULUS IV . clesia autem immediata sponsatione
sponsatur in capite : ergo videtur , quod

Quale unum est Christus ? reducitur ad conjugativam .
2. Jtem , Hoc nunc os ex ossibus meis,
et caro de carne mea , exponunt Sancti
Deinde quæritur de hoc quod dicit de carne assumpta per Filium Dei .
circa finem capituli sequentis F , « Non 3. Item , Apostolus , I ad Corinth . x1 , 3 :
quod ipse Filius Dei et Filius hominis Volo vos scire quod omnis viri caput
sit duo illa diversa , etc. » Christus est caput autem mulieris,
Ex hoc enim supponitur, quod Christus vir caput viro Christi, Deus : videtur
est unum tantum . eamdem unionem innuere .
Sed quærendum est, quale unum : et
habito quale unum sit, quæritur utrum SOLUTIO . Dicendum in veritate , quod Solutio.
ipse magis unum quam alia una natu- unitas dignativa est, et vocatur dignati-
ralia ? va, quia per gratiam dignationis Dei ad
nostram naturam hæc unitas facta est ,
AD PRIMUM proceditur sic : sicut supra habitum est et hic habetur ,
Beatus Bernardus in libro V de Consi- quod homo ille ut in tantam singulari-
deratione distinguit novem modos unius tatem Filii Dei assumeretur, gratia , et
sic dicens « Est unitas quæ collectiva non natura , nec meritis habuit.
potest dici , verbi causa , multi lapides fa- Sed ex objectis in contrarium , non
ciunt acervum unum et est unitas con- probatur nisi quod aliquid simile habeat
stitutiva cum multa membra unum cor-
cum matrimoniali , sive conjugativa uni-
pus vel multæ partes unumquodque totum tate quia scilicet individuæ vitæ consue-
constituunt . Est et conjugativa qua fit ut tudinem habent in Christo duæ naturæ ,
duo non duo sint, sed una caro . Est et et altera est regens et altera recta .
natura qua anima et caro nascitur homo .
Est iterum unitas potestativa , qua homo
virtutis non instabilis , non divisibilis :
sed unus sibimet nititur inveniri . Est
consentanea cum per charitatem multo- ARTICULUS V.
rum hominum est cor unum , et anima
una. Est et votiva cum anima votis om- An Christus sit magis unum , quam alia
nibus adhæret Deo , et unus spiritus est. una naturalia ?
Et est dignativa unitas qua limus noster
Dei Verbo in unam assumptus est perso-
nam . Nonam autem dixerat unionem Secundo , Quæritur de comparatione
trium personarum in una natura deita- illius unionis ad ea quæ per naturam
tis . Ex hoc patet, quod Bernardus uniuntur , quæ multipliciter a Philosophis
unum istud reducit quod est Christus ad sunt distincta sed breviter tangamus
unitatem dignativam . summam , et ad ordinem reducendo .
1 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione , 2 Genes. 11, 23.

cap. 8.
IN III SENTENT. DIST. VII , I, ART. 5 . 153
Distinguit autem Philosophus unum formam , quorum formæ non dividuntur

in unum per se , et unum per accidens . secundum situm , et subjectum , aut pri-
Per accidens autem dicitur quatuor mo- mum , aut ultimum sicut dicitur unum
dis , scilicet duo accidentia , quorum unum vinum , et unum aqua . Item , Homogenea
accidit reliquo , ut navigator et musicus quæ si dividantur, remanet eadem for-
sunt unum duæ substantiæ sub uno ma in toto et in parte et ideo non divi-
accidente, ut Socrates et Plato sunt unum duntur secundum formam. Sed simplicia ,
in musicum esse : unum accidens in dua- ut aqua non dividitur secundum formam
bus substantiis , et hoc dupliciter, vel subjecti primi quod est materia simplex :
sicut subjectum continetur sub alio sub- quia elementa non sunt mixta, nec ha-
jecto , et tunc accidens potest comparari bent naturam mixtam : et ideo sunt
utrique , licet uni magis proprie, ut homo homogenea in toto et in partibus in sub-
et homo musicus sunt unum vel potest jecto primo in ordine naturæ . Vinum
attribui accidens subjecto sine compara- autem et plumbum et oleum sunt unum
tione ad superius, ut iste homo est mu- secundum formam subjecti ultimi , quod
sicus . Primum et tertium et quartum est proximum formæ speciei , sicut est
modum ponit Philosophus in quarto mixtura quæ una est in toto et in parti-
Metaphysicorum. Secundum autem licet bus licet non sint unum in forma sub-
non ponat , tamen innuit per exempla, jecti primi quod est miscibilia media
per simile, per totum a minori , cum dicit vini vel olei , quia illius primi subjecti
quia musicus accidens utrique homini, quædam pars est aqua , quædam aer,
et quia in uno per se ponit unum in ge- quædam terra , et quædam ignis .
nere , ut isosceles et isopleurus sunt Quarto modo est unum in forma gene-
una figura , licet non sint unus triangu- ris tantum quæ non est totum esse : licet
lus. sit pars esse ipsorum , et, licet differentias
Unum autem per se novem habet mo- habeat diversas , quibus species eorum
dos , scilicet indivisibile , ut punctum vel constituuntur, sicut homo , equus , canis :
unitas. et juxta istum modum dicuntur unum
Continuatio, et hoc tripliciter , scilicet materia , quorum species diversæ sunt in
cujus partes copulantur ad eumdem ter- natura sed sunt transmutabilia ad invi-
minum , vel cujus partes diversæ conglu- cem , sicut generabilia et corruptibilia
tinantur per artificium : vel cujus partes sunt unum , ut dicit Boetius , eo quod
colliguntur ad unum quod est origo eo- eorum est materia una , et species diver-
rum per naturam , sicut corpus organicum sæ.
est unum colligatione partium ad princi- Quinto modo est unum, quod diffini-
pium , scilicet ad cor, quod (ut dicit Ba- tione est unum et hoc respectu superio-
silius) fundamentum est totius corporis . ris , sicut augmentum et diminutio sunt
Signum autem unius est, quia motus unum , quia utrumque eorum est motus
ejus sit unus . Quia dicit Boetius , quod in quantitate : vel respectu inferioris , sic-
signum continui est, quod mota una par- ut diffinitio et diffinitum sunt unum .
te , moveatur totum et hoc intelligitur Sexto modo est unum : quia nec tem-
de motu locali : et hoc modo etiam di- pore nec loco nec diffinitione dividitur :
cuntur partes corporis unum , ut manus et præcipue tale unum est substantia
una , vel pes unus quod facile videtur , quæ in divisione suorum substantialium
quia motus manus unus etiam immoto est una .
brachio , et sic de aliis . Septimo modo est unum, quod non
Tertius modus unius est, cujus subje- dividitur secundum formam , licet mate-
ctum non dividitur secundum formam . riales partes habeat : ut unus homo unum
Illa autem non dividuntur secundum est animal , el unum ens est unum :
licet per materiam dividatur utrum- quia tres personæ una substantia sunt .
que . Secundo loco illa præcellit, qua e con-
Octavo dicitur unum, sicut diversa in verso tres substantiæ una in Christo per-
agere et pati uniuntur in ordine ad for- sona sunt ¹. >>
mam unam : ut membra corporis orga- Item , ibidem , « Dico in Christo Ver-
nici ad actum vitæ, qui est anima , dicun- bum , animam , et carnem , sine confusio-
tur unum . ne essentiarum unam esse personam , et
Nono modo dicuntur unum , quorum item absque præjudicio personalis unita-
substantia est una : et quia substantia di- tis in sua numerositate manere . 2 »
citur tripliciter, scilicet materia et forma Videtur autem, quod ista unitas colli-
et compositum , ideo dicitur ille tribus gat duo simul , scilicet unionem animæ
modis . et corporis, et unionem trium persona-
Quæratur igitur, Utrum Christus magis rum in natura divina : quia ita dicit Ber-
sit unum quam aliquid istorum unorum , nardus « Nec negaverim hanc ad illud
ut ita dicam ? quoque genus unitatis pertinere , qua
Videtur quod sic : quia præcipue unum anima et caro unus est homo . Decuit
inter ista est unum indivisibile , et unum enim familiarius similiusque cum homi-
forma naturali sicut compositum est nis convenire constitutione , quod pro
unum et tamen in illis quod convenit homine constitutum est sacramentum .
uni, non convenit alii : quia quod conve- Decuit et cum summa quæ in Deo est
nit puncto , non convenit unitati vel unitate congruere : ut quomodo ibi tres
quod convenit formæ, non convenit ma- personæ una essentia , ita hic convenien-
teriæ ergo cum quidquid quod convenit tissima quadam contrarietate tres essen-
homini , conveniat Filio Dei , et e conver- tiæ sunt persona una. »
so, videtur quod Christus sit magis unum
quam illa. SOLUTIO. Dicendum, quod unum quo Solutio.
SED CONTRA videtur , quod sit minus Christus est unum , ad nullam unitatem
Sǝd contda.
unum : quia naturalium reducitur, nec ad unum per
•
1. In natura est unitas compositi in ma- se, nec ad unum per accidens . Nec mi-
teria et forma unitis . Et est unitas indivi- rum si Philosophi de ista unitate non
dui in individuantibus , quæ plus distant , cognoverunt , quæ non nisi per gratiam
quam materia et forma : plus enim distant et non per naturam est facta .
substantia et accidens , quam substantia Et ideo dico , quod tripliciter potest
et substantia : ergo minor est unio indi- attendi unitas . Uno modo scilicet in pro-
vidui , quam unio materiæ et formæ . portione conjunctorum et sic maxima
2. Item , Magis distant accidens et ac- est unitas Trinitatis, et post hoc unitas
cidens ad dignitatem pertinens , quam ac- naturæ indivisibilis , et postea unitas na-
cidens et accidens absolute : ergo minor turæ per formam , et magis est in homo-
est unio personæ quam individui quia geneis, et minus in heterogeneis , et ad-
individuum fit collectione accidentium , huc minus in conjunctis ex spirituali et
persona autem proprietate ad dignitatem corporali natura . Et præcipue conside-
pertinente ergo videtur, quod minima randum , quod secundum distantiam uni-
sit unio personæ . torum minor est unio . Potest etiam at-
SED HOC est contra beatum Bernar- tendi virtus uniens et sic maxima est.
Sed contra.
dum , qui in libro V de Consideratione unitas Trinitatis , et post hoc unitas trium
dicit sic : « Inter omnia quæ recte unum substantiarum in Christo , et minor est
dicuntur , arcem tenet unitas Trinitatis : unio naturalis : quia forma in naturalibus
1 S.BERNARDUS, Lib .V de Consideratione , cap . 8 . 2 IDEM, Ibidem, cap. 9 .

IN III SENTENT. DIST. VII , K. 155
uniens est debilior , quam natura uniens corpore , dicendum quod hoc verum est
personas , vel persona uniens naturas . quoad ultimas duas considerationes , et
Tertio modo potest attendi unio quantum non quoad primam . Et quod hoc inten-
ad ea quæ consequuntur unitum et sic dat , patet : quia sic in originali subjun-
maxima adhuc est unitas Trinitatis : git : « Ita hæc unitas duarum consistens
quia ex illa quidquid substantialiter con- media unitatum , alteri succumbere , alteri
venit uni , convenit et alteri , et e conver- præeminere cognoscitur, quantum supe-
so . Adhuc minor est unitas naturalis quæ riore inferior, tantum superior inferiore .
est formæ et materiæ : non enim ex unio- Tantam denique tamque expressam unio-
ne illarum , quidquid formæ convenit, nis vim in se præfert ea persona in qua
materiæ convenit : et e converso . Deus et homo unus est Christus , ut si
AD ID ergo quod objicitur , quod mini- duo illa de se invicem prædices , errave-
ma est unio personalis , dico quod hoc se- ris , Deum videlicet hominem , et non ho-
queretur si non esset unio nisi in pro- minem Deum vere catholiceque pronun-
prietate personali : sed sicut id in distin- tians . Non autem similiter vel carnem de
ctione quinta determinatum est ' , unio anima , vel animam de carne , nisi absur-
hæc est secundum esse hypostasis , quod dissime prædicas , etsi similiter anima et
es tesse hoc, vel quod est hic : et ideo unio caro unus sit homo . » Quod autem non
est in re naturæ , licet naturæ maneant sit per virtutem unientis, patet ibidem ,
distinctæ. Objectio autem procedit , ac si ubi dicit sic : « Nec mirum si non æque
unio individui et personæ non essent nisi potens sit anima sua illa vitali etsi valida
in accidentibus, sive proprietatibus indi- intentione connectere atque suis effecti-
vidui et personæ . bus constringere sibi carnem , ut sibi
AD HOC autem quod objicitur de Ber- deitas hominem illum qui prædestinatus
nardo , quod videtur esse media inter uni- est esse Filius Dei in virtute . »
tatem Trinitatis , et unionem animæ cum Et per hoc patet solutio ad totum.
K. Tertia sententia, quæ sit præmissarum propositionum intelligentia ?
In hac ergo sententia sic dicitur , Deus factus ' homo , quia hominem ac-
cepit sic dicitur esse homo , quia hominem habet, vel quia est habens ho-
minem et homo factus Deus , quia assumptus est a Deo et homo esse
Deus , quia habens hominem est Deus . Cum ergo dicitur, Deus est homo,
vel habitus prædicatur, vel persona , sed humanata. Et quod persona hu-
manata prædicetur , Cassiodorus ostendere videtur, dicens : Factus est , ut
ita dixerim , humanatus Deus , qui etiam in assumptione carnis Deus esse
non destitit . Quod tamen varie accipi potest, ut dicatur Deus factus huma-
natus , vel Christus factus Deus humanatus , utrumque enim sane dici pot-
1 Cf. Supra , Dist . V.

Edit J. Alleaume addit verbum , est.
est . Cum ergo dicitur, Factus est Deus homo, multiplex secundum istos
fit intelligentia : ut naturam humanam accepisse , vel humanatum Verbum
esse incepisse intelligatur . Nec tamen si incepit esse humanatum Verbum ,

ideo sequitur quod inceperit esse Verbum : nec si Deus factus est humana-
tum Verbum, sequitur quod factus sit Verbum : sicut de aliquo dicitur ,
Hodie iste cœpit esse bonus homo , vel factus est bonus homo : nec tamen
hodie cœpit esse homo , vel factus est homo .
L. Quo sensu secundum illos dicatur prædestinatus Christus ?
Secundum istos dicitur Christus , secundum quod homo , prædestinatus

esse Filius Dei : quia est prædestinatum a Deo ab æterno, et in tempore
collatum est ei per gratiam , ut ipse ens homo sit Filius Dei : hoc enim
non semper habuit, sed in tempore per gratiam accepit. Quod videtur Au-
gustinus notasse in libro ad Prosperum et Hilarium ' dicens : Prædestina-
tus est Jesus ut qui futurus erat secundum carnem filius David , esset in
virtute Filius Dei . Hi etiam cum dicitur Christus minor Patre secundum
quod homo , secundum habitum hoc intelligunt dictum , id est, in quantum
habet sibi hominem unitum . Unde Augustinus in libro I de Trinitate : Deus
Filius Deo Patri natura est æqualis , habitu minor . In forma enim servi ,
minor est Patre . In forma Dei , æqualis est Patri : et quia secundum habi-
tum accipienda est incarnationis ratio , ideo Deum humanatum , non ho-
minem deificatum dici tradunt . Unde Joannes Damascenus : Non homi-
nem deificatum dicimus , sed Deum hominem factum .
Quidam enim , qui volunt esse de ista

opinione , non dicunt quidem , quod acce-
ARTICULUS VI . pit humanam naturam ut habitum sed
tamen dicunt , quod in Christo degenerat
An verum sit humanam naturam in in accidens et hoc sic probatur :
Christo degenerare in accidens ? 1. Accidens est quod adest et abest
præter subjecti corruptionem : humana
autem natura adest et abest Filio Dei ,
Deinde quæritur de tertia opinione qui non minus est Filius Dei : ergo hu-
quæ error est, quæ tangitur, ibi , K , « In mana natura Filio Dei est accidens .
hac ergo sententia , etc. » 2. Item , Accidens est quod advenit
1 Alias, de Prædestinatione Sanctorum , cap. 2 S. AUGUSTINUS , Lib. I de Trinitate , cap. 7 .

15 ( N. ed . Lugd . )
IN III SENTENT. DIST. VII, M. 157
naturæ jam completa : sed humana na- divina, tunc persona divina esset huma-
tura advenit Filio Dei jam completo in na natura , quod falsum est . Nec tertio
natura et persona : ergo humana natura modo : quia Filius Dei non dicit causam
in ipso est accidens . humanæ naturæ .
3. Item , Accidens est quod prædicatur
denominative , et non substantia : non SOLUTIO . Ultimis rationibus est con- Solutio.
enim Socrates dicitur humanatus , sed sentiendum , quod humana natura nullo
dicitur homo : sed dicitur albatus , si modo est accidens , nec degenerat in ac-
albedo significatur inesse sibi ut in ter cidens nec antiqui dixerunt quod dege-
mino motus ad albedinem cum igitur nerat in accidens , sed quod vergit in ac-
hic Christus dicitur humanatus , videtur cidens et novelli vergi mutaverunt in
quod humana natura insit per accidens . degenerat, cum illa valde diversa sint .
4. Item, Accidens unitum alicui , non Videtur enim vergere in accidens propter
variat ipsum a natura propria : humana convenientiam cum accidentis proprietate
natura adveniens Filio Dei , non eum va- quadam , non propter accidentis naturam ,
riavit ergo est accidens , vel degenerat scilicet quod potest abesse Filio Dei sine
in accidens . diminutione personæ, et advenit ei sine
Sed contra. SED CONTRA : augmento : quia bonitas naturæ humanæ
1. Dicit Philosophus , Quod in se est nihil adjicit divinæ personæ, sicut nec
substantia , nulli est accidens : sed hu- punctum lineæ vel quantitati : sed absit
mana natura in se est substantia : ergo quod degeneret, quia potius generosa
nulli est accidens. fit.
2. Item , Accidens aut est speciei, aut AD PRIMUM ergo dicendum , quod hoc Ad 1 et 2.
individui speciei , ut propria passio : in- facit communicare in quadam accidentis
dividui autem aut comparatur ad subje- proprietate , et non accidentis esse secun-
ctum ut subjectum tantum , aut ad subje- dum naturam . Eo modo dicendum est ad
ctum ut ad causam. Si igitur humana na- sequens.
tura degenerat in accidens , erit accidens AD ALIUD dicendum, cum dicitur Deus Ad 3 et 4.
uno istorun modorum . Non primo modo : humanatus , quod in modo prædicationis
quia sic converteretur humana natura non intelligitur, quod sit habitus acci-
cum Filio Dei semper et ubique , quod dentalis secundum naturam , sed secun-
falsum est . Nec secundo modo : quia Fi- dum proprietatem quæ dicta est . Per hæc
lius non est subjectum humanæ naturæ . etiam patet solutio ad ultimum.
Unde si natura humana esset in persona
M. Quod non debet dici homo dominicus .
Et licet dicatur homo Deus, non tamen congrue dicitur homo dominicus.
Unde Augustinus in libro Retractationum : Non video utrum recte dicatur
homo dominicus , qui est mediator Dei et hominum Christus Jesus ' , cum
1 I ad Timoth. 11 , 5 : Unus Deus , unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, etc.
sit utique dominus : et hoc quidem ut dicerem , apud quosdam legi Catho-
licos tractatores . Sed ubicumque hoc dixi , dixisse me nollem . Postea
quippe vidi non esse dicendum , quamvis nonnulla posset idem ratione
defendi ' . Secundum istos etiam dicitur persona filii in duabus et ex dua-
bus existere naturis , secundum adhærentiam vel inhærentiam . Altera enim
inhæret ei , altera inest.
N. Quod prædicta non sufficiunt ad cognoscendam hanc quæstionem .
Satis diligenter juxta diversorum sententiam supra positam absque as-
sertione et præjudicio tractavimus quæstionem . Verumtamen nolo in tanta

re tamque ad cognoscendum difficili , putare lectorem istam sibi nostram
debere sufficere disputationem . Sed legat et alia forte melius considerata
atque tractata : et ea quæ hic movere possunt, vigilantiore atque intelli-

gentiore , si potest, mente discutiat : hoc firmiter tenens , quod Deus ho-
minem assumpsit, homo in Deum transivit, non naturæ versibilitate , sed

Dei dignatione ut nec Deus mutaretur in humanam substantiam assu-
mendo hominem , nec homo in divinam glorificatus in Deum : quia mu-

tatio vel versibilitas naturæ diminutionem et abolitionem substantiæ
facit.
mo dominicus , Dominus scilicet Jesus

Christus . >>
2. Item, Augustinus in Sermone Do-

mini in monte : « Nulli licet ignorare re-
ARTICULUS VII . gnum Dei, cum ejus unigenitus non so-
lum intelligibiliter , sed etiam sensibiliter
An Christus congrue dicatur homo et visibiliter in homine dominico de cœ-
dominicus ? lo venerit. »
3. Item, Cassianus in sexto contra
Nestorium : « Quamvis ergo cum ipsa
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , confessione nostra ante Virginis partum
M, « Non tamen congrue dicitur homo atque conceptum dominicus homo non.
dominicus . >> fuerit Christus tamen qui a te solitarius
Contrarium enim videtur quod dicitur, homo Deus in Scripturis sacris
1. I Reg. n, 19 , super illud : Cognovit sine exordio prædicatur et tanta homi-
Elcana, dicit Glossa : « Quis hic nisi ho- nis ac Dei unitas legitur , ut et homo
1 S. AUGUSTINUS , Lib. I Retractationum , cap . 19 .

IN III SENTENT. DIST. VII , N, ART. 7. 159
Deo semper antea coæternus , et postea quam serva, licet servilem accepit natu-
homini Deus compassus esse videatur. » ram .
4. Præterea, Damascenus sæpe dicit Quod autem ipse dicitur servus, non
hominem deificatum : ergo et potest dici convenit ei gratia persona simpliciter,
homo dominicus . sed gratia naturæ quæ est in persona : et
Si forte dicatur, quod dominicus no- ideo quia dominicus sonat servilem esse
men possessivum est, et ita signat rem personam Christi , ideo retractat se Au-
nominis cui adjungitur esse possessam . gustinus.
CONTRA : Formam servilem accepit Chri- Dicitur tamen dominicus quandoque
stus, et servus Domini dicitur, Isa. LI , non possessivum, sed pro habente domi-
13 Ecce intelliget servus meus. nium , ut logicus qui habet logicam : et
sic quidam dicunt eum dominicum , sed
Solutio. SOLUTIO . Non debet dici homo domi- non debet extendi , quia magis proprie
nicus : sed debet dici , quod Christus ho- sonat personam servilem .
mo dicit personam : et illa non fuit um-
DISTINCTIO VIII.
Qualiter per unionem diversarum naturarum in Christo fiat com-

municatio idiomatum et proprietatum respicientium naturam ?
A. An divina natura debeat dici nata de Virgine ?
Post prædicta inquiri debet , Utrum de natura divina concedendum sit ,
quod de Virgine sit nata , sicut dicitur in Virgine incarnata ? Et videtur
utique non debere dici nata de Virgine, cum non sit nata de patre . Quæ
enim res non est de patre genita , non dicitur'de matre nata : ne res ali-
qua filiationis nomen habeat in humanitate , quæ illud non teneat in divi-
nitate . Videtur tamen posse probari , quod sit nata de Virgine : quia si hoc
est nasci Deum de Virgine , scilicet hominem assumere in utero Virginis :
cum natura divina superius dicta sit hominem assumpsisse , videtur debere
dici nata. De hoc Augustinus in libro de Fide ad Petrum sic ait : Natura
æterna atque divina non posset temporaliter concipi et nasci ex natura
humana, nisi secundum susceptionem veritatis humanæ veram temporali-
ter conceptionem et nativitatem ineffabilis in se divinitas accepisset . Sic
est Deus æternus veraciter secundum tempus et conceptus et natus ex Vir-
gine . Ista auctoritate videtur insinuari , quod natura divina sit nata et
concepta de Virgine . Sed si diligenter notentur verba, potius de persona
agi intelligitur quæ sine dubitatione et de patre et de matre nata esse

dici debet.
Edit. J. Alleaume , videtur.

IN III SENTENT. DIST . VIII , A. 161
nisi secundum posse per intellectum , sic-

ut est posse assumere alium , posse as-
sumere in sexu muliebri. De his ergo
DIVISIO TEXTUS . quæ primo modo insunt , agit in primis
quatuor distinctionibus , et etiam in pri-
mo' capite quintæ distinctionis quæ est
« Post hæc inquiri debet, etc. » duodecima . De his vero quæ secundo
Hic incipit pars illa quæ est de con- modo insunt, agit in alia parte duodeci-
venientibus conjuncto ex unitate et uni- mæ distinctionis , ibi , B , « Solet autem
bili. quæri, Utrum alium hominem , etc. »
Sunt autem tria secundum Dionysium Proprietates quæ insunt in esse , cau-
in omni perfecto uno consideranda , sci- santur a principiis essentialibus Christi .
licet substantia, virtus , et operatio et Illa autem aut sunt extrinseca , sicut
vocatur substantia compositum sive per- pater et mater : aut intrinseca , ut utra-
sona, virtus autem potentia naturalis ad que natura . Et ideo prior dividitur in
actum vel passionem , operatio autem tres partes in quarum prima agitur de
opus quod est hypostasis constitutæ et proprietatibus consequentibus Christum
perfecte secundum virtutem quæ inest ei . unitum secundum comparationem ad
Et ideo etiam proprietates Christi uniti principium a quo sicut per generationem ,
sunt triplices . Aut enim sunt uniti secun- sicut est nasci , vel bis nasci et de istis
dum quod unitum est et de illis agitur agitur in ista distinctione octava . Aut
in prima parte. Aut sunt Christi secun- causantur a divina natura , sicut est ho-
dum potentiam vel virtutem sumptam ex nor, et adoratio , et hujusmodi et de
parte animæ vel corporis et de illis istis agit in distinct . IX, ibi , A, « Præ-
agitur in parte secunda , quæ incipit , dis- terea investigare oportet, etc. » Aut con-
tinct . XIII , ibi , A, « Præterea sciendum sequuntur ipsum et humana natura : et
est, Christum secundum hominem ab ip- de illis est dicendum decima et undecima
sa conceptione, etc. » Et quod hoc verum distinctione , et in primo capite duode-
sit, patet quia ibi agit de sapientia et cimæ. Hæc autem pars incipit ibi , dist.
gratia Christi , quæ insunt secundum po- X , A, « Solet etiam a quibusdam inqui-
tentiam sumptam in anima : et in dis- ri, etc. »
tinct. XV agit de defectibus nostris as- In ista autem distinctione quæ præsen-
sumptis , qui insunt secundum impoten- tis est lectionis , sunt duo capitula , scilicet
tiam sumptam ex parte corporis . Aut utrum debeat dici divinitas nata et con-
sunt etiam proprietates secundum opera cepta ? Et, Utrum debeat dici Christus
sumptæ et de his agit in distinct . XVIII bis natus , ibi, B, « Quæri etiam solet,
quæ incipit ibi , A, « De merito etiam etc. >>
Christi prætermittendum non est, etc. »

Et quod hoc etiam verum sit , patet :
quia omnia quæ ponuntur ibi , sunt de
merito , de mediatione , et redemptione ,
et de morte quæ fuit opus præcellentissi-
mæ fortitudinis et ideo in illa finitur
tractatus de incarnatione .
De proprietatibus igitur Christi homi-
nis in quantum est Deus et homo , habetur
in prima parte et dividitur in duas par-
tes . Quædam enim proprietates insunt ei
in esse quædam autem non insunt ei ,
XXVII 11
prietatis tantum : quia hoc esset ridicu-

lum , quod proprietas illa esset nata . Si-
militer non ratione essentiæ tantum :
quia sic Pater esset natus . Ergo ratione
ARTICULUS I. utriusque est natus ergo divina essential
nata est.
An divina natura sit nata et concepta ? 5. Item , In inferioribus videmus , quod

et, Utrum natura humana sit nata ? et, cum aliquis nascitur, omne quod in ipso
An possit dici, quod divina natura vel est , nascitur cum ipso : ergo multo magis
humana sit nata per consequens ? erit hoc in superioribus , in quibus est
major simplicitas cum igitur essentia
sit in ipso, essentia videtur esse nata .
Incidit autem hic dubium circa prin- 6. Item , In inferioribus quæcumque in
cipium primi capituli , ubi dicit : « Vide- recto prædicantur de nato , dicuntur nata ,
tur utique non debere dici , scilicet de sicut et natus ut , hic est natus , et hic
divina natura, quod nata sit de Virgine. est Petrus , et Petrus natus dicitur. Ergo
Et multiplicatur quæstio , ut primo et in superioribus quæcumque in recto
quæratur, Si divina natura est nata et prædicantur de Filio Dei, si Filius Dei
concepta ? dicitur natus, et ipsa dicentur nata sed
Secundo , Si humana natura est in ipso Filius Dei est divina essentia : ergo ipsa
nata ? dicitur nata .
Tertio , Si divina vel humana etsi non
primo , tamen per consequens debet dici ULTERIUS quæritur de secundo articulo Quest. 2 .
nata vel concepta ? quæstionis , Utrum humana natura debeat
dici nata ?
AD PRIMUM horum proceditur sic : Videtur quod sic : quia

Quæst. 1.
1. Hæc conceditur, Divina natura est 1. Natura humana incepit : et omne
incarnata sed nihil est incarnatum , nisi quod incepit, aut incepit per creationem ,
quod prius carne in utero Virginis est vel generationem sed humana natura
conceptum ergo concedi debet divina. non incepit per creationem : ergo per
natura esse concepta : nihil autem con- generationem ergo ipsa est nata vel ge-
cipitur nisi quod nascitur, si natura non nita.
patiatur impedimentum : ergo debet con- 2. Præterea , Nihil est genitum tempo-
cedi , quod divina natura est nata . rali generatione , nisi quod cœpit in tem-
2. Item , Hilarius in libro de Trinitate : pore persona Christi non cœpit in tem-
« Nihil nisi natum habet Filius : >> cum er- pore, ut jam probatum est sæpius : ergo
go hoc sit verum de æterna generatione , persona Christi non est nata in tempore :
potest etiam dici de temporali : quia non cum igitur aliquid natum sit de Beata
in parte est natus de Virgine , et in parte Virgine, videtur quod oporteat naturam
non, sed totus . humanam esse nalam .
3. Item , Aliter enim sotóxos mater ejus 3. Item , Hoc est natum de Virgine ,
non diceretur ergo debet concedi quod quod Spiritus Sancti operatione est fa-
nata sit divina essentia in ipso . ctum sed hoc est natura humana, non
4. Item , In Filio Dei secundum intel- enim Spiritus sanctus fecit personam
lectum non sunt nisi duo , scilicet essen- Christi ergo humana natura est nata .
tia, et proprietas , licet illa duo in ipso SED CONTRA utramque partem quæstio- Sed contra .
sunt unum . Aut igitur incarnatus est ra- nis sic objicitur :
tione essentiæ , aut ratione proprietatis , 1. Nihil generatur nisi ens completum
aut ratione utriusque . Non ratione pro- in natura illa ens autem completum est
IN III SENTENT. DIST. VIII , A, ART. 1 . 163
suppositum : ergo quod generatur, est hypostasis , sive substantia composita ,

suppositum . sicut probatum est bene in objectioni-
2. Item , Philosophus in VII primæ bus.
philosophiæ probat, quod non generatur AD PRIMUM ergo dicendum , quod ve- Ad 1.
materia , neque forma , sed totum com- rum quidem est , quod hæc conceditur,
positum cum igitur et materia et forma quod divina natura est incarnata, sub
sunt compositum naturæ, naturæ non hoc sensu , quod divina natura est carni
erit generari , nec nasci . societa in eadem persona , scilicet non si-
3. Item, Non generatur nisi in quo bi et in se secundum quod natura assum-
generatio terminatur generatio autem psit carnem , sed assumpsit sibi in perso-
non terminatur nisi ad suppositum : na unde cum nativitas sit ejus quod in
non ergo naturæ proprie est generari , se et per se est incarnatum , divina natu-
vel nasci. ra non erit propter hoc nata .
AD IDEM dicendum , quod nihil est in-
Quæst. 3. ULTERIUS quæritur de tertio quæ- carnatum , nisi quod prius erat concep-
stionis articulo , scilicet, Utrum possit tum, sicut jam patet : quia non concipi-
concedi de divina natura , quod ipsa sit tur, nisi quod per se secundum rationem
nata per consequens ? intelligendi unitur carni et sic non est
Videtur, quod sic : quia incarnata divina natura.
1. Si dicam , Hic generat hunc per se , AD ALIUD dicendum, quod Hilarius lo- Ad 2.
et hic est homo possum ulterius infer- quitur de æterna generatione et sensus
re, ergo per consequens generat homi- est , « Nihil nisi natum , » scilicet quod
nem et homo est animal , et per conse- nascendo accepit . Sed hoc non potest
quens generat animal , et sic de aliis. dici de temporali : quia nascendo tem-
Cum igitur homo et animal dicant na- poraliter, non accepit divinam naturam :
turam hominis , videtur quod natura ha- et ideo etiam hæc non est vera, quod sit
beat generari et nasci per consequens : nata , sic quod temporaliter accepta .
ergo similiter de Filio Dei , hic generat AD HOC quod objicitur , quod secundum Ad 3.
hunc et hic est natura divina : ergo vi- hoc non diceretur fotózo sancta Virgo :
detur , quod per consequens generat na- dicendum , quod non sequitur : quia licet
turam divinam . divina natura non sit nata, tamen Filius
2. Præterea, Licet pes et manus et Dei et Deus est natus de ipsa.
corpus non nascantur per se , tamen pos- Et si objicitur, quod Deus est nomen
sumus convenienter dicere , quod nascun- substantiæ et naturæ et si Deus natus
tur in isto nato , et sic ipsorum aliqua est est, divina natura nata est. RESPONSIO ,
nativitas : ergo a simili licet natura divi- quod licet ly Deus sit nomen substantiæ ,
na non nascatur, videtur tamen quod tamen per actum notionalem sicut est
possumus dicere , quod nascatur in Chri- nasci temporaliter et æterne , quia utrum-
sto . que supposito convenit , trahitur ad sup-
ponendum pro persona et ideo tunc
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod essentia di-
Adquæst. 1. non sequitur, quod natura divina est na-
vina nullo modo debet dici nata. Sicut ta . Si autem quæritur probatio , quod
enim dicitur in Littera, nihil debet dici nasci temporaliter sit notionale , revoce-
natum in tempore , quod non est natum . tur ad memoriam quod supra dictum est
in æternitate , ne nomen filiationis ad de incarnatione , ubi ostensum est, quod
aliud transeat, sicut in superioribus in generatio æterna secundum intellectum
prima et quarta distinctione est habitum . clauditur in temporali .
Et etiam ideo quia in nulla natura ita AD ALIUD dicendum , quod in Filio Ad 4.
est, quod natura nascatur : sed nascitur Dei est essentia, et est proprietas , et est
164 D. ALB . MAG , ORD. PRÆD.
persona et hæc non habent numerum : est posterius personæ, sed idem sub alio
quia essentia est persona, et proprietas : modo significandi . Secunda est magis ad
unde sicut dicimus , quod essentiæ non propositum quia scilicet in istis totum
est nasci , ita etiam dicimus , quod pro- accipitur per generationem aliquo modo ,
prietatis non est nasci , sed personæ quæ sed sic non est in Christo : naturam
secundum intellectum media est inter es- enim divinam non accepit per generatio-
sentiam et proprietatem , et dicit hypo- nem temporalem , ut ante diximus .
stasim in se perfectam et subsistentem :
licet enim in divinis propter omnimodam AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad quæst. 2.
Ad 1 et 2 .
simplicitatem non differat essentia a per- humana natura debeat dici nata ? Dicen-
sona et proprietate, non tamen supposito dum, quod secundum intellectum natu-
uno supponitur alterum , nec quidquid ræ qui positus est supra in Littera , scili-
attribuitur uni attribuitur alteri . cet quod humana natura sit corpus et ani-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod in inferiori- ma , non debet concedi : quia in nulla
bus non potest dici , quod omne quod est natura hoc verum est , sicut bene probant
in aliquo nascatur : proprie enim etiam objectiones . Si autem humana natura
non dicitur, quod totum nascitur in ipso : diceretur universale speciei vel generis ,
sed proprie dicitur, quod ipse nascitur posset dici quod natura occulte operetur
in toto illo quod est in ipso . Unde in his , et esset nata per consequens , sive
illa ratio aut ex falsis, aut ex propriis per posterius .
procedit. AD ID autem quod contra objicitur , di-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod in inferiori- cendum quod hæc est falsa , Hoc est natum
bus licet omnia dicantur nata , quæ præ- de Virgine quod Spiritus sancti operatione
dicantur in recto, non tamen omnia di- est factum quia persona nata est de
cuntur per se nata , sed quædam per ac- Virgine, et tamen persona operatione.
cidens , quædam autem per consequens : Spiritus sancti non est facta . Unde
de quibusdam autem dicitur , quod ipse illa ratio procedit ex falsis propositioni-
natus est in illis , verbi gratia , hypostasis bus .
hujus per se id quod subjecto unum
est, per accidens , ut albus, longus , et 3. AD ID quod ulterius quæritur, Ad Ad
quæst. 3.
1.
hujusmodi id autem quod est secunda Utrum possit dici , quod natura divina est
substantia cui substat suppositum vel nata per consequens ? Dicendum , quod
proprictas vel speciei vel generis , dicetur non illis duabus rationibus quæ supra
natum per consequens : quia dicit Phi- sunt positæ et non est simile in gene-
losophus , quod animal universale aut ratione inferiori , ut patet ex dictis . Et
nihil est , aut posterius est . Unde hic na- per hoc patet solutio ad primum .
tus , et hic est homo , per consequens na- AD ALIUD dicendum , quod non est ve- Ad 2.
tus homo est et homo est animal , per ra , Hic pes nascitur in isto , nisi valde.
consequens est natum animal , et per improprie sed sic dicendum est , Iste
consequens disciplinæ susceptibile prop- nascitur habens pedem et manum : si
ter proprietatem speciei , per consequens tamen improprie concedatur , non erit
vivum vel vitale propter generis proprie- simile de divina natura : quia non per
tatem et sic de aliis . Sed non sic est in generationem temporalem accipitur , sic-
Christo duabus rationibus . Una est , quia ut pes , vel manus .
etsi divina natura prædicetur de Filio
Dei, hoc non contingit ex ratione perso-
næ , quia persona est : nec ratione naturæ
quia natura est : sed aliunde , scilicet ex
omnimoda simplicitate. Unde natura non
IN III SENTENT. DIST. VIII, A, ART. 2 . 163
similiter in anima non insunt duæ scien-

tiæ ejusdem rationis in eodem , nec duæ
species hominis ad intelligendum homi-
nem , et sic est in omnibus : ergo etiam
ARTICULUS II. impossibile est intelligere , qualiter hoc
possit esse verum .
An in Christo sit tantum una filiatio ? 5. Si forte dicatur, quod alterius ratio-
nis est filiatio humana , et alterius ratio-
nis filiatio divina : et ideo sunt duæ in
Deinde quæritur de hoc quod dicit, eodem filiationes . CONTRA : Filiatio est
ibi, A, circa principium : « Ne res aliqua constituens filium et quidquid alterius
filiationis nomen habeat in humanitate, rationis est in abstracto , est etiam alterius
quæ illud non teneat in divinitate . » in concreto . Ista propositio non habet in-
Ex hoc enim accipi videtur , quod una stantiam. Ergo si filiatio est alterius ratio-
sola filiatio sit, quod etiam multis rationis , alterius rationis est filius sed filius
nibus sic probatur : unius rationis , et filius alterius rationis.
1. In divinis hypostasibus nulla est sunt duo filii ergo Christus est duo filii ,
proprietas distinguens nisi relatio origi- quod hæresis est .
nis ergo nulla est proprietas personalis 6. Item, Aut est sic alterius rationis ,
nisi illa : sed ab una proprietate personali quod sit æquivocum illi , vel quod sit per
dicitur persona una cum igitur proprie prius et posterius dictum . Si æquivo-
tas hæc in persona Filii sit filiatio Filii , cum sequitur necessario , quod Christus
tunc una persona unam solam habebit sit alia et alia ratione filius . Si autem
filiationem . per prius et posterius dictum : cum non
2. Item , Ponamus aliquem generari possit prius et posterius esse pariter ali-
active a patre , sicut multi faciunt, et quid commune , et quod nihil est commune
eumdem generari passive a matre : ex Creatori et creaturæ , erit hoc modo filia-
hoc quod iste aliter generatur a patre , et tio quod ista est filiatio imitando illam :
aliter a matre, non fiunt in eo diversæ ergo non recedit omnino a ratione ejus :
filiationes sed una filiatione respectum igitur duæ proprietates hoc modo similes
ponit ad patrem ut ad generans active , sunt in eodem secundum idem , licet a
et eumdem ad matrem ponit respectum diversis causis : quia vero non contingit
secundum generationem passivam : ergo intelligi vel imaginari (ponamus enim
a simili Filius diverso modo genitus a sapientiam increatam et sapientiam crea-
Patre æternaliter, et a matre temporaliter tam esse in eodem) adjective : non erit
non habebit diversas filiationes. intelligibile, cum non recedant a ratio-
3. Item, Ponamus unum habere de- ne una communitatis secundum propor-
cem filios una paternitate refertur ad tionem ad unum actum .
omnes secundum diversum respectum 7. Præterea , Ponamus unum magi-
comparatos ad hunc : ergo diversus actus strum hodie habere unum discipulum et
generationis non causat diversitatem ori- cras alium et ita successive usque ad
ginis . mille , oportebit secundum hoc , quod
4. Præterea , In omni natura simile mille magistri generarentur in ipso ,
non potest inveniri, quod aliquid secun- quod absurdum est .
dum eamdem partem etiam a diversis 8. Item, Filiatio est proprietas personæ
causis duas habeat proprietates ejusdem secundum quod persona : persona autem
speciei non enim duæ albedines insunt est tantum una , et unius personæ ut per-
eidem secundum idem, nec duæ nigredi- sona, una est proprietas constitutiva
nes etiam a diversis causis inductæ, et tantum : ergo cum filius sit una persona ,
166 D. ALB . MAG. ORD. PRÆED.
filius non habebit nisi unam filiationem . inducit, scilicet quod pater vel filius re-
Sed contra. SED CONTRA : spectu alicujus sit pater , respectu cujus
1. Generatio est causa relationis sed in non fuit. Sicut si ponamus aliquem esse
Christo non est una generatio : ergo nec album et adveniunt ei causæ inducentes
una filiatio . albedinem , non inducent ei albedinem
2. Præterea , Filiatio est qua Filius re- aliam , sed facient quod eadem albedo
fertur ad aliud : sed æterna filiatione re- alia de causa etiam habeatur quam prius
fertur ad Patrem, et non ad matrem : habebat.
ergo erit alia relatio ad matrem : ergo AD ALIUD dicendum , quod filiatio est Ad object.2.
alia filiatio . proprietas causans respectum in relati-
vo, et in eo quod est proprietas non re-
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod spicit nisi cui inest, et est una : secundum
non est nisi una filiatio Christi Filii Dei : id autem quod causat respectum , non
quia non est intelligibile, qualiter ista respicit id in quo est sicut in subjecto ,
duæ proprietates ejusdem rationis deter- sed quærit determinari extra : et ideo
minarent unam hypostasim : unde con- in una proprietate tot multiplicantur
cedo priores rationes . respectus, quot habet extra ad quæ re-
Ad object. 1. AD ID quod contra objicitur, quod ge- fertur et ideo non sequitur, quod si
neratio est causa relationis : dicendum , aliquo respectu refertur ad patrem , et
quod hoc verum est , nisi sit relatio ejus- alio ad matrem, quod sint diversæ pro-
dem rationis quam causare habet : si prietates filiationum in ipso . Nec est is-
enim illa insit , non potest induci super ta opinio nova , sed etiam scripta in
illam alia , sed diversos respectus ejusdem scriptis aliorum Magistrorum .
B. De gemina Christi nativitate, qua bis natus est.
Quæri etiam solet, Utrum debeat dici Christus bis genitus , ut dicitur
Dei et bominis Filius ? Ad quod dici potest Christum bis natum esse , duas-
que nativitates habuisse . Unde Augustinus in libro de Fide ad Petrum :
Pater Deus de sua natura genuit Filium Deum sibi coæqualem et coæter-
num . Idem quoque unigenitus Deus secundo natus est ex Patre semel , ex
matre semel . Natus est enim de Patre Dei Verbum : natus est de matre
Verbum caro factum . Unus ergo atque idem Dei Filius natus est ante sæ-
cula, et natus in sæculo et utraque nativitas unius est Filii Dei divi-
na scilicet , et humana . De hoc etiam Joannes Damascenus ait : Duas ergo

Christi nativitates veneramur unam ex Patre ante sæcula , quæ est super
causam et rationem et tempus et naturam : et unam , quæ in ultimis tem-
1 Edit. J. Alleaume , autem .

2 S. AUGUSTINUS , Lib . de Fide ad Petrum, cap. 2 .
IN III SENTENT. DIST. VIII , B, ART. 3 ET 4. 167
poribus propter nos et secundum nos et super nos : propter nos , quia prop-
ter nostram salutem secundum nos, quia natus est homo ex muliere , et
tempore conceptionis , scilicet novem mensium super nos , quia non ex

semine , sed ex Spiritu sancto et sancta Virgine supra legem concep-
tionis . Ex his manifeste apparet Christi duas esse nativitates, eum-

demque bis natum fore .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod cum Ad 1.

dicitur generatio Filii æterna , non dici-
tur ideo æterna quod numquam conse-
quitur finem, sed quia est tota simul
ARTICULUS III.
stans et perfecta , numquam in fieri ,
numquam in factum esse : sed semper
An Christus possit dici bis genitus , et completa et perfecta , non interrupta ,
quomodo debeat ? quia nihil interrumpitur nisi tempus et
temporale et generatio æterna licet non
sit ejusdem rationis omnino cum tempo-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in rali , non tamen est nullo modo commu-
capitulo B, « Quæri etiam solet, Utrum nis, quia est ibi communitas proportionis :
debeat dici Christus bis genitus , etc. » et sic in quantum completa et perfecta ,
Videtur, quod non. connumeratur improprie temporali per-
1. Nihil enim sic in actu existens , quod fectæ perfectione temporis licet enim
ipsum numquam est interruptum , facit æternitas et tempus non univocentur in
numerum cum aliquo actu ejusdem ra- uno , tamen ordinantur ita , quod unum
tionis sicut si uno cursu curram æter- .
sub alio , et tempus imitatur æternitatem
naliter, numquam dicar bis cucurrisse ,
in quantum potest .
etiamsi alio cum illo cursu possum cur- Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod generatio
rere bis sonat interruptionem : sed una æterna et temporalis sunt ejusdem ratio-
generatio Filii est æterna : ergo non in- nis per prius et posterius per analogiam ,
terrupta : ergo cum alia generatione nu- ut sæpe dictum est.
merum non facit.
2. Item , Quicumque actus non sunt
ejusdem rationis , de eis non potest dici
bis ut si semel curram , et semel scri-
bam, non potest dici, bis cucurri , vel bis ARTICULUS IV.
scripsi ergo cum similiter generatio
æterna et temporalis , non sint ejusdem Utrum Christus est unus Filius ?
rationis , non potest dici bis genitus.
Solutio. SOLUTIO . Isidorus expresse dicit Chri- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi,
stum esse bis natum , et Magister dicit B, circa medium : « Unus ergo at-
hoc etiam : unde hoc conceditur impro- que idem Dei Filius natus est, etc. »
prie , ut sit sensus , bis natus , id est, Hoc enim videtur esse falsum : quia
duas habeat nativitates . 1. Diversarum naturarum genere et
1 S. JOANNES DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodoxa , cap. 3.

specie diversa sunt individua : sed divina

illa quæ communicat, non erit individuum
natura et humana sunt diversæ naturæ
habens : quia non est in se indivisum et di-
specie et genere : ergo eorum diversa sunt
visum ab alio sicut anima est substantia
individua, ut videtur.
spiritualis rationalis , et corpus substan-
2. Item, Diversorum actuum in natu-
tia corporalis et tamen nec corpus ha-
ra et esse , diversi sunt termini : genera-
bet individuum , nec anima personam :
tio divina et humana sunt diversi actus ,
quia communicant invicem : communicare
et uterque in natura et esse, quia gene-
enim alii per unionem tollit potentiam
ratio secundum Philosophum est via in
habendi personalitatem vel personam .
naturam ergo habent diversos termi-
AD ALIUD dicendum , quod generatio in
nos sed terminus estille qui nasci- Ad 2.
divinis non dicit actum aliquem , qui ut
tur ergo diversi sunt illi qui nascuntur :
fieri terminetur ad filium productum :
sed qui nascuntur, filii sunt : ergo diver-
si sunt filii . quia secundum hoc esset successiva, et
filius ante fuisset in potentia et postea
3. Item , Diversarum specierum et ge-
in actu , et non esset æternus et ideo illa
nerum , diversa sunt individua : ergo
non tenet nisi in humanis. Si autem in hoc
etiam diversarum naturarum rationalium
non fit vis , dicendum quod tunc genera-
specie et genere , diversæ sunt personæ ;
tio humana est ejusdem cujus est divina ,
quia persona est hypostasis individua ra-
tionalis naturæ. ut patet per supra dicta : sed non se-
cundum idem : quia generatio æterna
ejus est secundum naturam divinam ,
Solutio. SOLUTIO . Ex prædictis leve est illud
temporalis autem secundum humanam.
solvere quia probatum est supra quod
Christus non est nisi unum et ideo Si autem objicitur, quod ex hoc hu-
non est nisi unus filius . mana natura multum videtur perdere
DICENDUM ergo ad primum et ad ulti- quod communicabilis est, quia perdit po-
Ad 1 et 3.
tentiam constituendi personam . Dicen-
mum , quæ fere idem sunt , quod hoc ve-
dum , quod nihil amittit : quinimo no-、
rum est de naturis quarum neutra alteri
communicabilis est , vel communicat . Si bilitatur ex hoc quod nobiliori modo ha-
autem una communicat, et altera non : bet suppositum et personam Filii Dei .
IN III SENTENT. DIST. IX , A. 169
DISTINCTIO IX .
Utrum caro Christi sit adoranda adoratione latriæ, quod est pro-
prietas divinæ naturæ ?
A. De adoratione humanitatis Christi, an eadem , sit adoratio humanitati et deitati

exhibenda ?
Præterea investigari oportet, Utrum caro Christi et anima una eadem-
que cum Verbo debeat adoratione adorari , illa scilicet quæ latria dicitur .
Si enim animæ vel carni exhibetur latria, quæ intelligitur servitus sive
cultus soli Creatori debitus : cum anima Christi vel caro creatura tantum
sit, creaturæ exhibetur quod soli Creatori debetur , quod facienti in idolola-
triam deputatur . Ideo quibusdam videtur non illa adoratione quæ latria
est, carnem Christi vel animam esse adorandam , sed illa quæ est dulia,
cujus duas species vel modos esse dicunt. Est enim cujusdam modi dulia
quæ creaturæ cuilibet exhiberi potest : et est quædam soli humanitati

Christi exhibenda , non alii creaturæ : quia Christi humanitas super omnem
creaturam est veneranda et diligenda . Non tamen adeo ut cultus divinitati
debitus , ei exhibeatur , qui cultus in dilectione et sacrificii exhibitione at-
que reverentia consistit : qui Latine dicitur pietas , Grece autem 0ɛоσébɛα, id
est, Dei cultus , vel evoébea, id est , bonus cultus .
Dividitur autem in partes duas in

quarum prima tangit opinionem quo-
DIVISIO TEXTUS . rumdam dicentium carnem Christi ado-
randam esse dulia , et non latria . In se-
cunda, tangit eorum opinionem , qui e
« Præterea investigari oportet, etc. >
» contrario dicunt latria, non dulia, ibi,
Hic agit de proprietatibus uniti causa- B, « Aliis autem placet Christi humani-
tis a natura divina , quæ sunt honor, et tatem , etc. >>
debitum adorationis , et hujusmodi .
4. Item, Creator non dicit rationem

.
finis in cultu : quia etiam colitur ut
Deus , et ut Dominus , et ut Creator , et
ut Glorificator : quare ergo specialiter
ARTICULUS I. ponitur Creator in diffinitione latriæ ?
5. Item , Credere est servitus soli Deo
Quid sit latria ? debita, et similiter diligere propter se et
super omnia ergo videtur , quod fides
sit latria, et charitas et idem potest ar-
Incidunt autem hic quatuor dubia an- gui de actu spei : cum igitur ista diffini-
te Litteram , scilicet quid sit latria ? tio tot conveniat, non convertitur cum
An sit virtus ?
diffinito ergo non est bona.
Et si est virtus , cujus principalium 6. Item , Apostolus , I ad Corinth . x ,
virtutum est species ? 31 : Sive manducatis, sive bibitis , sive
Et quarto, cui debeatur . >> aliud quid facitis , omnia in gloriam
Dei facite. Ergo videtur , quod in omni-
Hic autem in Littera habetur diffinitio bus operibus exhibeamus servitutem soli
latrice hæc Latria est servitus vel cultus Deo debitam, et ita quod quodlibet opus
soli Deo Creatori exhibitus . Et hæc diffi- erit opus latriæ .
nitio trahitur ab Augustino in libro I de
Trinitate, cap. 6. Maxime illo loco satis SOLUTIO . Dicimus , quod latria diffini- Solutio
claret , quod Spiritus sanctus non sit tur hic per generalem actum , qui tamen
creatura, ubi jubemur servire non crea- per rationem subintellectam ex objecto
turæ sed Creatori : « Non eo modo quo appropriari potest , scilicet ut sit servitus
jubemur per charitatem servire invicem , sive cultus Creatori in quantum Deus est
quod est Græce douλsúev, sed eo modo debitus ex reverentia sive honore sibi
quo tantum Deo servitur, quod est Græ- proprio . Proprie enim reverentia sive
ce λatpeúsv . Unde idololatræ dicuntur qui honor debentur Creatori , quæ non de-
simulacris eam servitutem exhibent , quæ bentur alicui creato ,
debetur soli Deo . » Ex hoc verbo Augu- DICENDUM ergo ad primum , quod non
Adobject. 1
stini prædicta probatur diffinitio . est inconveniens , quod virtus diffiniatur
Sed contra. SED CONTRA diffinitionem sic objici- per actum : quia sicut ex actibus poten-
tur : tias , ita etiam ex actibus habitus cog-
1. Servitus sive cultus habitum ani- noscimus : et illa diffinitio tunc non po-
mæ non nominat : cum ergo latria ha- nit latriam in genere actus , eo quod
bitus animi sit (et hoc supponatur, quia non est essentialis nec formalis diffini-
infra probabitur esse virtus) videtur quod tio , sed manifestat habitum per actum
diffinitio sit mala , eo quod habitus in et objectum .
genere actus ponitur . AD ALIUD dicendum , quod servitus
Adobject. 2.
2. Item, Servitus respicit dominum : dicitur hic obsequium , non subjectio ,
sed domino debetur obedientia quasi sicut est servitus sumpta a conditione
præcipienti ergo videtur, quod servitus servi : sicut etiam patuit in auctoritate
proprie non sit latriæ actus. Augustini , quod jubemur ex charitate
3. Præterea , Cultus in multis est in servire invicem , id est, obsequi .
exterioribus , ut prostratione , genufle- AD ALIUD dicendum , quod cultus in
Ad object. 3.
xione , et hujusmodi , qui corporales multis actibus est materialis , sed unus
actus sunt ergo videtur, quod non est formalis , scilicet exhibitio cultus in
proprie dicat actum virtutis , quia actus testimonium honoris debiti Creatori :
virtutis est in voluntate . quia ipse Deus est , vel Creator , Illa enim
IN III SENTENT. DIST. IX , A , ART. 2 . 171
ratio in omnibus materialibus actibus habitus voluntarius in medietate consi-

una est , et unit omnes . stens, quoad nos determinata a ratione ,
Adobject. 4. AD ALIUD dicendum , quod Creator in et ut sapiens determinabit . Latria autem
suo nomine dicit distinctionem ad crea- non habet hujusmodi medium : quia
turam , quod non facit Deus , vel Domi- Deus non potest nimis coli . Ergo latria
nus : quia creaturæ aliquo modo dicun- non est virtus .
tur dii vel domini . Et quia iste cultus Si dicis , quod est virtus theologica
datur Deo secundum quod distinguitur quæ non habet medium hujusmodi. CoN-
ab omni creato ideo objectum latriæ TRA : Theologicæ virtutes non sunt nisi
magis exprimitur proprie per Creato- tres et ideo assignatæ sunt eis species ,
rem, quam per aliud nomen . Et bene sicut aliis ergo si esset virtus theologi-
concedo , quod non debetur Creatori hu- ca, esset fides , spes , vel charitas : nulla
jus nominis ratione : sed potius ei qui autem istarum est : ergo non est virtus .
est Creator in hoc quod Creator est dis- SED CONTRA : Sed contra.
tinctus in honore et reverentia ab omni 1. Nullus actus est meritorius nisi ac-
creato . tus virtutis actus latriæ est actus meri-
Adobject.5. AD ALIUD dicendum , quod credere , di- torius , si exhibens latriam sit in gratia :
ligere, sperare , dicunt actus qui mate- ergo latria est virtus.
riales possunt esse in actu istius virtutis , 2. Item, Nihil præcipitur nisi virtutis
scilicet si credat vel diligat intentione opus actus autem latriæ precipitur,
profitendi se in hoc colere Deum in te- Deuter. vi , 13 : Dominum Deum tuum
stimonium honoris sibi debiti : sed tamen timebis, et illi soli servies . Ergo latria
credere, diligere, sperare nominant ac- est virtus.
tus fidei et charitatis et spei et sic de 3. Item , Circa omne difficile et bonum
aliis . Unde credere de ratione sua non in voluntate consistens habetur virtus et
respicit obsequium cultus , sed potius ars sed exhibitio cultus in quantum hu-
consensum primæ veritatis . Similiter jusmodi , est difficile quoddam et bo-
charitas primæ bonitatis respicit rationum ergo circa hoc est virtus : et cir-
nem , et sic de aliis . Et tunc distant ab ca hoc est latria : ergo latria est virtus .
actu latriæ non est enim inconveniens ,
quod unus actus non proprius, sed com- SOLUTIO . Concedendum est , quia latria Solutio.
munis , diversis informatus differentiis, est virtus, et solvendum ad rationem pri-
sit diversarum virtutum . mam quæ est contra hoc, quod iste habi-
Ad object.6. AD ALIUD dicendum , quod aliud est ad tus est in medietate consistens . Sed se-
gloriam Domini facere , et aliud ad cul- cundum Philosophum non omnes virtu-
tum Dei referre : quia primum respicit tes habent unius rationis medium non
rectitudinem intentionis tantum, secun- enim habent omnes medium materiæ
dum autem rectitudinem cultus et hono- virtutis inter multum et parum , ut dicit
ris debiti exhibiti. Aristoteles in V Ethicorum : sed habent
quoddam medium , quod est ratio recta :
sicut illæ quæ sunt in ratione, ut pru-
dentia , et justitia cum suis partibus et
ARTICULUS II. hoc est medium ad quod dirigitur opus ,
et tale medium habet virtus ista. Bene
An latria sit virtus ? enim concedo , quod Deus nimis non pot-
est coli . Sunt tamen quidam qui dicunt ,
quod omnis virtus politica habet me-
Secundo quæritur, An sit virtus ? dium inter multum et parum : et illi di-
Et videtur, quod non . Virtus enim est cunt, quod Deus nimis potest coli , et
nimis parum . Sed hoc non secundum lus , ad Hebr . x1 , 6 : Credere oportet ac-
Philosophum in Ethica nova. cedentem ad Deum quia est, et inquiren-
AD ALIUD dicendum , quod bene conce- tibus se remunerator sit .
do , quod non est theologica virtus , nec 2. Item , Videtur, quod prudentiæ :
aliqua pars alicujus theologicæ virtutis . quia prudentia invenit colendum.
Ad object. Tamen etiam argumenta in contrarium
adducta , licet verum concludant , et sint SED VIDETUR, Sicut omnes dicunt , quod
Magistrorum , non sunt tamen ex prosit justitiæ.
priis Ethicæ quia hoc meo judicio non 1. Cum enim dicitur cultus Deo debitus ,
est verum , quod nullus actus sit merito- in nomine debiti ratio justitiæ determi-
rius , nisi actus virtutis : quia proprie natur : ergo latria est justitiæ species.
actus virtutis dicitur qui similis est vir- 2. Item , Justitia ordinat ad superio-
tuti , et ex hoc generaretur et perficeretur rem latria autem Deo superiori in quan-
ab assuetudine , sicut aggredi ardua , et tum superior est , exhibetur : ergo perti-
subire voluntarie terribilia , sunt fortitu- net ad justitiam .
dinis et continere a delectabilibus inna- SED CONTRA : Sed contr
tis , et venereis , et gustabilibus est tem- Justitia reddit debitum , quia debi-
perantiæ et hujusmodi . Et præter hoc tum cultus autem ex liberalitate impen-
ire ad Ecclesiam , vel sedere , vel stare , ditur , quia aliter non esset meritorius :
non sunt actus alicujus virtutis et me- ergo videtur, quod non sit debitus ergo
ritorie possunt fieri . Sed Magistri qui non ordinatur sub justitia .
inducunt istam propositionem , accipiunt
SOLUTIO . Dicendum cum Tullio, quod solutio .
virtutis actum generaliter : quia scilicet
elicitur ab aliqua virtute, quocumque est pars justitiæ , et cadit in partem ju-
modo , et præcipue a charitate quæ est stitiæ quæ est religio : ita enim dicit Tul-
quasi motor universalis in omnibus bo- lius in fine primæ Rhetoricæ , ubi ponit
nis operibus . religionem partem justitiæ : quia religio
Eadem dico de illa , quod nihil præci- est quæ superiori cuidam naturæ quam
pitur nisi virtutis opus, non est vera , divinam vocant curam cerimoniamque af-
nisi intelligatur de actu reducibili ad vir- fert. Constat autem , quod ipse curam vo-
tutem quocumque modo . Præcipiebatur cat rationem debitam , et cerimoniam cul-
enim Adæ, quod non comederet de li- tum quia cerimonia vel pietas est mu-
gno quod erat in paradiso , et non erat nia Cereris , et transsumptum est ad alia
secundum se alicujus opus virtutis . obsequia deorum , in quibus colebantur .
Hic autem sumitur ad cultum superioris.
naturæ quæ divina est. Unde sub illa lo-
catur latria et si exhibetur idolo , erit
idololatria .
ARTICULUS III. DICENDUM ergo ad primum, quod licet. Ad 1 .
fides ostendat quid colendum , tamen
Latria cujus principalium virtutum sit non movet ad colendum , ut proprius ha-
species? bitus hujus actus sed potius movet ad
credendum .
AD ALIUD dicendum , quod prudentia Ad 2.
Tertio quæritur, cujus principalium non attendit debitum , sed potius ratio-
virtutum est species ? nem eligibilis ad opus . Dicit enim Au-
Et videtur, quod fidei : quia gustinus in libro de Moribus Ecclesiæ,
1. Fides determinat Deum et remune- quod prudentia est amor ea a quibus ad-
ratorem colendum . Dicit enim Aposto- juvatur, ab his a quibus impeditur, sa-
IN III SENTENT. DIST. IX , A , ART. 4 . 173
gaciter eligens et licet quandoque idem 4. Item , In honore et reverentia vide-

sit electum et opus et debitum , tamen mus Deum communicare dona et attri-
alia ratio est eligibilis in quantum hu- buta sua hominibus et Angelis , quia qui-
jusmodi, et alia ratio debiti etiam in eo dam ab opposito in dignitate constituti
quod hujusmodi et per illas rationes ergo si communicavit eis illud quod in
distinguuntur. ipso colitur, ipse etiam cultum commu-
nicat eisdem ergo illi colendi sunt la-
tria non ergo solus Deus .
SOLUTIO. Dicendum , quod solus Deus Solutio .

ARTICULUS IV . latria colendus est, ut dicit hic Augusti-
nus .
Cui proprie debetur latria ? et , Utrum AD ID autem quod contra objicitur , Ad object. 1 .
in qualibet creatura possumus Deum dicendum quod Abraham in Angelis
adorare latria ? mysterium Trinitatis et unitatis cognovit ,
et ideo in illis Trinitatem adoravit : et
hoc bene contingit, quod Trinitas in se
Quarto quæritur , Cui debeatur proprie vel in signo adoratur.
latria ? AD ALIUD dicendum , quod Joannes Ad object. 2.
Et dicit Littera hic , quod soli Creatori. adoravit Angelum dulia sed tres sunt
SED CONTRA : rationes , quare eum prohibuit Angelus .
1. De Abraham , Genes . xv , 2 , legi- Una est : quia natura humana jam in
tur, quod tres vidit , et unum adoravit. Christo fuit exaltata : unde quod in Ve-
Et tamen d.cit Augustinus , quod Angeli teri Testamento patiebantur fieri sibi
fuerunt. Ergo videtur , cum Abraham Angeli, in Novo non passi sunt . Secunda
non reprehendatur , quod hujusmodi cul- est species mala : ne forte alicui simplici
tus ad creaturam potest transferri . legenti postea videretur, quod Joannes
2. Item, Apocal . xxII, 8 et 9 , Joannes latria adorasset , et similiter faceret . Ter-
cecidit ante pedes Angeli, et voluit ado- tia ratio est efficacior , ut puto , quod in
rare et prohibuit , dicens : Vide ne fe- hoc Angelus ostendit dignitatem Joannis ,
ceris : conservus enim tuus sum . Aut er- qui non minoris dignitatis fuit multis
go voluit eum adorare dulia , aut latria . Angelis .
Si dulia hoc non videtur, quia non
prohibuisset Angelus : quia illa potest Sed ex ista determinatione resultat Quæst. 1.
creaturæ impendi, etiam quæ inferior est quæstio :
quam Angelus ergo videtur, quod vo- 1. Dictum est enim , quod Abraham in
luit eum adorare latria et non repre- signo adoravit Deum , et nos in imagini-
henditur Joannes de hoc , nec dicitur pec- bus .
casse ergo videtur , sine peccato creatu- Quæratur ergo . Utrum in qualibet
ræ latria possit exhiberi . creatura rationali possum adorare Deum ?
3. Præterea , Nos imagines Christi , et Videtur quod sic : quia
crucifixi , et Sanctorum adoramus : aut 2. Nulla imago est adeo similis Deo
ergo dulia , aut latria . Si dulia : ergo sicut illa quæ est in mente rationalis
cum adoratio , ut dicit Damascenus , ad creaturæ ergo in illa præcipue debet
prototypum referatur, nos adoramus Deus latria adorari.
Christum dulia , non latria , quod est con- 3. Item, I ad Corinth . I, 17 : Tem-
tra Damascenum et Augustinum . Si au- ptum Dei sanctum est, quod estis vos.
tem latria habeo propositum , quod ali- Sed in templo Deum adoramus , quod
qua creatura latria potest coli . nos manibus nostris fecimus : ergo mul-
to magis in templo possumus adorare. tribus viris quos Abraham adoravit ,

quod ipse fecit. quoad numerum repræsentabatur distin-
4. Item, Anima justi sedes est sapien- ctio personalis , et quoad consensum uni-
tiæ. Et iterum : Inhabitabo in illis, et tas essentiæ : sed hoc non sufficiebat
inambulabo inter eos ' . Igitur videtur , adhuc sed quia apparitio eorum fuit ad
quod possumus eum adorare, præcipue hoc, ut talis distinctio Trinitatis et unita-
in Sanctis . tis Abraham in eis innotesceret. Et ideo
Sed contra. SED CONTRA : si nobis tres apparerent non ad hoc mis-
Angelus prohibuit ne adoraretur a si , non debemus adoratione latriæ ado-
Joanne ergo nec alii Sancti debent adorare .
rari . Si autem quæras , Unde Abraham hoc
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Deus non sciret ? Dico , quod per revelationem , et
debet adorari nisi in imagine statuta in donum illud gratiæ quod discretio spiri-
memoriam suæ figuræ, quam pro nobis tuum vocatur.
assumpsit, hoc est in figura crucis et AD ALIUD dicendum , quoniam Deum Ad 2.
passionis , et aliorum sacramentorum latria non possumus adorare in imagine
quæ pro nobis suscepit , sicut nativitatis , quæ homo est , propter periculum ad-
baptismatis , et resurrectionis , et huju- junctum : quia vana gloria prope est
smodi . Hujusmodi enim adoratio in mor- nobis et ideo ille homo cito crederet.
tua imagine ad prototypum refertur, ut se propter suam dignitatem adorari : sed

dicit Damascenus . Et hoc concessum est ex contemplatione imaginis in ipso , et
in Novo Testamento , et non in Veteri præcipue ex gratia quæ apparet in eo bene
quia Deus non adhuc imaginem quæ sibi possumus excitari ad adorandum Deum ,
fieret assumpserat . sicut laudamus Deum in sanctis suis .
Similiter , Adhuc idololatriæ status AD ALIUD dicendum , quod in templo Ad 3 et 4.
fuit fortis . Unde modo in talibus imagini- materiali non est periculum conjunctum
.
bus potest adorari latria . sicut in templo spirituali . Et si tu dicas,
Sed nota , quod differt dicere imagi- Ego adorabo occulte ita , quod ille ne-
nem ut imaginem , et imaginem ut res sciat . RESPONSIo, quod adhuc non est fa-
absoluta, lapidea , vel lignea, vel alterius ciendum , eo quod sua imago non est ad
materiæ . Imaginem ut imaginem ado- hoc statuta , ut referatur ad prototypum :
rare , est duci per intellectum et intentio- sed sicut ante dixi , tu potes ab ipsius si-
nem adorationis in eum cujus est imago : militudine quam habet ad Deum in na-
et hoc vocat Joannes Damascenus « ad turalibus et in gratia excitari ad adoran-
prototypum referre honorem adoratio- dum .
nis . » Dicitur enim prototypus a пpõτoc
quod est primus , et rúnos quod est figura ,
et est principalis figura hominis Christi.
Sed imaginem ut est res ex hac materia ,
nullo modo debemus adorare . Et per hoc ARTICULUS V.
solvuntur tertium et quartum argumenta
quæstionis principalis . Unde si crux sol- Dulia quid sit ?
vatur, ita quod non repræsentet figuram
passionis , non debeo adorare adoratione
latriæ . Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
ibi , A, circa medium : « Est enim cujus-
Ad quæst. AD PRIMUM ergo dicendum , quod in dam modi dulia, etc. »
Ad 1.
1 II ad Corinth . vi , 16.
IN III SENTENT. DIST. IX , A, ART. 6. 173
Hic enim quæritur , Quid sit dulia , et ipse adhuc secundum possibilitatem et
utrum una et eadem virtus sit cum la- ordinem viæ possit pertingere ad sum-
tria , et cui debetur ? mum honorem beatitudinis æternæ 3³ .
Ex superius autem inducta auctoritate AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 2.
ex primo de Trinitate et ex Littera hic mile quia latria in se habet honorem
trahitur diffinitio quam dant Magistri , divinum , qui maximus est : sed non du-
quod « dulia est honor vel servitus vel lia et ideo honor duliæ non elevat ho-
cultus creaturæ debitus . » minem super se, ut elevetur cor ejus in
Videtur autem , quod creaturæ nullus superbiam sicut latriæ : nulla enim su-
debeatur honor ex quo cecidit homo , nisi perbia est si homo recipit hoc quod de-
forte Angelis et Sanctis : quia betur ei sed si sibi propter se attribuit,
1. Ita dicit Psalmus XLVIII , 13 , 21 : hoc est superbia.
Ilomo, cum in honore esset, non intelle-
xit : comparatus est jumentis, etc. Ergo
videtur, quod homini non debetur cultus
aliquis ergo multo minus inferiori crea-
turæ quam homo sit et ita videtur dif- ARTICULUS VI.
finitio falsa .
2. Item, Si non debeo adorare homi- An dulia sit eadem virtus cum latria ?
nem , ita quod Deum in ipso adorem pro- et, An dulia et hyperdulia sunt com-
pter periculum adjunctum cum in ho- munis una species ?
nore duliæ etiam sit periculum , non de-
beo dulia adorare.
Sed contra . SED CONTRA : Secundo quæritur, Utrum sit eadem
Genes. XXIII, 7 , Abraham adoravit co- virtus cum latria ?
ram populo terræ, et populum adoravit ¹ : Videtur, quod sic : quia
et non est reprehensus, cum tamen illi 1. Nos diligimus Deum et proximum
essent peccatores . una specie virtutis quæ est dilectio .
2. Et iterum credimus quædam de Deo ,
Solutio. SOLUTIO . Dico , quod creaturæ quæ est et de pœnis inferni , et de aliis quibus-
imago Dei , nisi sit depravata vitio con- dam , una specie virtutis quæ est fides .
firmationis in malo , cultus debetur et 3. Item, Una specie duliæ adoramus
honor et hoc est quod dicit Apostolus , regem, et simplicem hominem ergo
ad Roman. XIII , 7 : Cui honorem, hono- videtur, quod unus habitus sit movens
rem . Et alibi , Honore invicem prævenien- ad adorandum Deum et hominem ergo
tes 2. Et religiosorum quorumdam mos dulia et latria sunt una species virtutis .
est omni fratri inclinare cum obvius fue- 4. Item , Virtutis species non differunt
rit. per materiam tantum , sed per formam .
Ad 1. AD ID ergo quod contra objicitur , di- Cultus autem si Deo attribuatur, et si at-
cendum quod homo cadens recuperabili- tribuatur homini : non videtur esse diffe-
ter non est comparatus jumentis in amis- rentia nisi materialis : ergo videtur, quod
sione imaginis, sed in amissione honoris species virtutis non propter hoc variatur :
gratiæ quem habuit super imaginem : et ergo dulia et latria sunt una species vir-
ideo per necessitatem moriendi et pœna- tutis .
litates jumentis comparatus est, non per SED CONTRA : Sed contra.
hoc quod sibi nullus cultus debeatur, cum Infinita est distantia inter honorem
¹ Genes. XXIII , 7 : Surrexit Abraham , et ado- 2 Ad Roman . xii , 10.

ravit populum terræ, filios videlicet Heth. 3 Vide Capreol . hic.g. unica,a.3 ad 3 (Nota E.L.)
Deo debitum , et inter honorem debitum quod meipsum, hoc est, ad Deum : et sic
creaturæ sed inter ea quæ sunt unius dilectio stat in Deo , licet materiam acci-
speciei non est distantia infinita : ergo piat in proximo . Sic autem non est hic :
virtus movens ad reddendum Deo cul- quia cultus debitus creaturæ, non stat in
tum , et virtus movens ad reddendum ho- cultu divino .
mini cultum , non erit unius speciei . Et si objicias , quod omnia ad unum
finem referuntur, scilicet ut sint propter
Quæst. JUXTA hoc ulterius quæritur , Utrum Deum . RESPONSIO , quod hoc est verum de
hyperdulia et dulia sint communis una fine intentionis universalis , sed non est
species virtutis ? verum de fine actus hujus vel illius : sic-
Videtur quod non : quia ut enim in natura videmus , quod ipsa
1. Magister hic dicit , quod istæ duas intendit duplicem finem : unum per ge-
species duliæ differunt . nerationem, et ille finis est forma adepta
2. Item , Justitia secundum gradus inin generatione hujus : et alium quem non
quirentes debitum , distribuitur in spe- intendit per hanc generationem , sed per
cies : ut superioribus obedientia debetur : omnem generationis successionem , qui
unde , ad Hebr. xi , 17 : Obedite præpo- est perpetuitas esse in generabili et cor-
sitis vestris , et subjacete eis : ipsi enim ruptibili ita etiam est in operibus mo-
pervigilant, quasi rationem pro anima- ralibus . Intentio enim operis est in quo
bus vestris reddituri . Ad inferiores autem terminatur actus efficientis , et ille est in
misericordia : quia miseriæ debetur mi- opere justitiæ debitum reddere , et in
sericordia . Et ad parentes pietas : quia opere fortitudinis sustinere gratia boni ,
illud dicit Tullius : « Pietas est benevo- et in opere charitatis dilectio summi bo-
lentia in parentes . » Ergo a simili vide- ni, et non boni cujuscumque, et in opere
tur etiam , quod dulia penes gradus ho- latriæ cærimonia divina , et in opere du-
minum in species distinguatur . liæ reverentia debita creaturæ . Alia est
3. Item , Non unus cultus et honor et intentio quæ est actus universalis ad hoc
reverentia debetur omnibus aliter enim quod per omnia ista debet acquiri, scili-
honorantur et coluntur principes , et aliter cet beatitudo æterna et felicitas . Unde
inferiores Prælati , et aliter subditi : ergo patet , quod charitas diligendo Deum et
videtur , quod sint species diversæ . proximum habet unum finem operis , sed
non dulia et latria . Iste autem finis est a
Solutio. SOLUTIO . Dicendum de primo , quia la- quo trahitur virtus in speciem .
tria et dulia sunt diversæ species virtutis : AD ID quod objicitur de fide , dicendum Ad 2.
convenientes tamen in genere proximo , quod nihil est simile : quia in omni arti-
quod tamen innominatum est , sicut mul- culo fidei subjicitur una veritas divina ,
tarum virtutum nomina non habemus. quæ tamen recipit determinationem per
Ad 1. AD ID quod objicitur de dilectione : speciales articulos et ideo una ratio.
dicendum , quod non est simile : quia in credendi est in omnibus , scilicet propter
dilectione idem est finis, et materia et summam veritatem et ideo fides est
finis est ei pro ratione differentiæ forma- species una virtutis non tamen credi-
lis . Unde cum charitas non differat in mus in pœnas æternas , nec in unam Ec-
Deo et proximo nisi penes materiam , et clesiam sed in Deum judicantem per
non penes finem qui est ratio actus et poenas , et in Deum unientem Ecclesiam :
differentia trahens in speciem non dif- et sic de aliis . Sic autem honor divinus
fert dilectio proximi a dilectione Dei nisi et humanus non reducuntur ad idem .
per materiam et actum , et non per habi- AD ALIUD dicendum , quod honor huma- Ad 3
tum . Cum enim diligo proximum , Deo nus reducitur ad idem, scilicet ad signum
diligo eum sicut meipsum, id est, ad imaginis Dei , non depravatæ per confir-
IN III SENTENT. DIST. IX , A, ART. 7. 177
mationem peccati . Id autem quod in aliis

similitudinibus additur, non variat nisi
penes quantitatem ut rex qui in ima-
gine habet Dei similitudinem , et in gra-
du locum Dei , et judicis , et sic de aliis : ARTICULUS VII.
et ideo major cultus debetur ei, non au-
tem alius secundum speciem . Sed in di- Cui debetur dulia ?
vino honore et humano non est talis con-
venientia : quia nos nihil sumus ad Deum
comparati et per eum sumus , quidquid Tertio quæritur, Cui debetur dulia ?
sumus et ideo adorando Deum hoc pro- Et videtur secundum determinata ,
fitemur non autem hoc profitemur ho- quod omni creaturæ. Ex hoc sequitur,
norando regem vel simplicem hominem , quod etiam peccatoribus , præcipue cum
sed potius simile illi remotum in imagi- Abraham peccatores adoravit , quando
ne , vel locum illius in gubernatione ju- voluit emere speluncam duplicem in jus
stitiæ et prælationis . sepulcri .
Ad 4. AD ALIUD jam patet solutio per ante
dicta quia ostensum est, quod non dif- SED TUNC quæritur , Utrum debetur Qnæst. 1.
diabolo et animabus damnatorum ?
ferart per materiam tantum , sed etiam
per finem proximum actui qui est forma Et videtur , quod sic : quia in eis est
in moralibus . imago , sicut dicit Dionysius in libro de
Divinis nominibus : « Data eis naturalia
Ad quæst. dona nequaquam mutata esse dicimus :
Ad I. ID quod
ADquod
deo ulterius
omnis cum omnirespon-
dulia quæritur, dulia
sed sunt integra et splendissima² . »
est ejusdem speciei , sicut prius explana-
tum est et quod Magister hic dicit , di- JUXTA HOC ulterius quæritur, Utrum Quest 2.
cit propter specialitatem materiæ , et ac- debeatur illis quos videmus in actu pec-
cidentis inseparabilis . Unde sunt species cati , dum sunt in ipso peccato et actu
accidentales , sicut aqua sulphurea , et ut si viderem Prælatum fornicari , utrum.
dulcis , et salsæ, diversæ sunt species in illo actu quando transirem , deberem
aquæ . ei per duliam recognoscere honorem sui
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod in justitia gradus ?
ratio debiti variatur , non tantum materia . Et videtur, quod non : quia dicit Gre-
Alia est enim ratio debiti quod debetur gorius in Pastorali , quod « in exemplum
inferiori , et alia quod debetur superiori : culpa vehementer extenditur, dum per
sed hæc super honorem communem non reverentiam gradus peccator honoratur . >>
ponitur nisi differentia accidentali .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod talis diffe- ITEM ulterius quæritur, Utrum irra- Qnæst 3.
rentia non faciens nisi majus et minus , tionali creaturæ debeatur honor talis ?
non variat speciem sed accidens , et Et videtur, quod non propter speciem
proprietatem aliquam eorum quæ sunt in idololatriæ non enim est fugiendum
specie, attendit . malum tantum , sed etiam species mali .
Item , Inferiores sunt nobis hujusmodi
creaturæ et quod inferius est , a supe-
riori non debet honorari .
1 Vide Genes. XXIII , 3 et seq . cap . 4.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus ,
XXVIII 12
Solutio. SOLUTIO . Dico, quod dulia debetur ra- << oratio est pius affectus mentis in Deum
tionali creaturæ , non depravatæ per pec- directus » et illa significatio non cadit
catum irremediabiliter, in qua non ap- in aliquam significationem determina-
paret actus indignitatis : et ita non debe- tam .
tur eis qui sunt in actu peccati , quia ap- 3. Præterea, Videtur esse falsum quod
paret in eis actus contrarius honorationi dicit, quod iste cultus sit pietatis : quia
et reverentiæ : quia honor est exhibitio potius est religionis . Unde Augustinus
reverentiæ in testimonium virtutis , et in in libro X de Civitate Dei : « Quæ itaque
illo apparet actus iniquitatis . Sed postea apela Græce , et Latine interpretatur
nescimus, nec scire possumus in quo servitus . Sed ea qua colimus Deum , vel
statu sit et ideo tunc honorandus . quæ przela Græce, Latine autem dicitur
Et ex hoc patet solutio ad totum : quia religio : sed ea quæ nobis est erga
creaturæ rationali depravatæ irremedia- Deum , vel quam illi 00σ6εív , nos vero
biliter non debetur propter dispositio- non uno verbo exprimere , sed Dei cul-
nem contrariam conjunctam sibi insepa- tum possumus appellare : hanc enim
rabiliter et creaturæ irrrationali non tantum Deo debere dicimus, qui verus
debetur, quia vestigium est et similitudo est Deus , facitque suos cultores deos¹ : >>
2 obscura , non expresse ostendens hono- ergo videtur, quod non dicatur pietas .
rem similitudinis Dei. 4. Item, Augustinus , ibidem infra ali-
quantulum : <« Ipse (Deus) fons nostræ
beatitudinis , ipse omnis appetitionis est
finis . Hunc eligentes vel potius religen-
tes , amiseramus enim negligentes : hunc
ARTICULUS VIII . ergo religentes , unde et religio dicta per-
hibetur, ad eum dilectione tendimus , ut
Utrum pietas univoce conveniat Deo et perveniendo quiescamus . » Ergo vide-
creaturis ? tur , quod religio dicatur, et non pietas .
PRETEREA quæritur , Qualiter dilectio Quæst. 2.

Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , et sacrificium sint de cultu divino ? Di-
A, sub finem : « Qui Latine dicitur pie- lectio enim est actus specialis virtutis
tas , etc. »
> quæ est charitas et ideo non videtur
Pietas enim donum est Spiritus sancti . pertinere ad latriam . Similiter sacrificium
Pietas etiam secundum Tullium species est actus oblationis exterioris : quare er-
est virtutis justitiæ per quam sanguine go magis in eo consistit cultus Dei ,
conjunctis patriæque benevolis officium , quam in thurificatione , prostratione , et
et dignus tribuitur cultus . Pietas etiam genuflexione ?
dicitur cultus Dei.
SOLUTIO . Dicimus ad primum , quod Solutio .
quæst.
Quæst. 1. Et quæritur, Utrum univoce vel æqui- pietas secundum Augustinum dicitur Adquest, 1.
voce ? multipliciter, et non æquivoce , nec uni-
Videtur, quod æquivoce : quia voce , sed secundum prius et posterius .
1. Non est una ratio in omnibus his , Dicitur enim cultus Dei , et imaginis Dei :
præcipue in Deo , et creatura . sed quædam est imago Dei in sanguine
2. Præterea , Aliam significationem conjunctis et patriæ benevolis , ex Co
ponit Augustinus dicit enim , quod quod per eos quodammodo sumus , sicut
1 S. AUGUSTINUS , Lib. X de Civitate Dei 2 ITEM, Ibidem , cap . 3.

cap. 1.
IN III SENTENT . DIST . IX, B. 179
per Deum simpliciter sumus . Et ratio AD ALIUD dicendum , quod dilectio est Ad quæst. 2.
imaginis etiam invenitur in omnibus et de cultu materialiter, et sicut movens .
sic cultus et obsequium invenitur in dono Sacrificium autem per se ut actus cultus .
pietatis ad omnes . Pietas autem quæ est Unde dicit Augustinus , quod sacrificium
affectus in oratione , dicit dispositionem non offertur nisi Deo et Angeli appa-
tendentis per obsequium et cultum in rentes, si boni fuerunt, non petierunt ut
Deum, in liquescente affectu per amo- sibi sacrificium offerretur : quia hono-
rem ejus qui colitur. Et per hoc patet rem Dei non usurpabant.
solutio ad duo prima . AD ID quod contra objicitur , dicendum
Ad 3 et 4. AD ALIUD dicendum , quod religio et quod ille actus magis profitetur honorem
cultus Dei non sunt idem : sed religio est divinum quam aliquis alius , eo quod soli
observantia colentium derivata ex cultu , illi debetur a quo omnia habemus quæ
et propter cultum observata . Unde dici- offerimus , et qui sacrificium pro nobis
tur religio quasi religatio : et ligat co- obtulit sed alias operationes etiam ho-
lentem ad vitam quæ culturæ concordat. minibus exhibemus .
Et hoc notat Augustinus distincte dicens , Et nota , quod aliud est sacrificium ,
quod latria est cultus qua colitur Deus : aliud oblatio : quia oblatio fit ad usum
religio autem quæ in nobis est erga ministrorum , ut habeant cibum in domo
Deum . Et si objicitur quod Augustinus di- Dei . Sacrificium autem offertur soli Deo
cit quod dicitur a religendo dicendum tantum licet a determinatione sua post-
quod utrumque dicit Augustinus , eo quod ea , vel ad usum , vel ad aliud quid con-
unum est causa alterius : cum enim reli- vertatur.
gimus Deum nobis colendum , religamus Et per hoc patet solutio ad totum .
nos ad observantias in quibus culturæ
suæ concordemus .
B Aliorum sententia qui unam adorationem utrique exhibendam tradunt.
Aliis autem placet Christi humanitatem una adoratione cum Verbo esse
adorandam non propter se , sed propter illum cujus scabellum est, cui est
unita. Neque ipsa humanitas sola vel nuda , sed cum Verbo cui est unita :
nec propter se , sed propter illum cui est unita , est adoranda . Nec qui hoc
facit idololatriæ reus judicari potest : quia nec soli creaturæ , nec propter
ipsam , sed Creatori cum humanitate et in humanitate sua servit . De hoc

Joannes Damascenus ita ait : Duæ sunt naturæ Christi, ratione et modo
differentes , unitæ vero secundum hypostasim . Unus ergo Christus est
Deus perfectus , et homo perfectus : quem adoramus cum Patre et Spiritu

una adoratione cum incontaminata carne ejus . Non inadorabilem carnem
dicentes adoratur enim in una Verbi hypostasi : quæ hypostasis generata
est. Nou creaturæ venerationem præbentes. Non ergo ut nudam carnem

adoramus , sed ut unitam deitati in unam hypostasim Dei Verbum duabus

reductis naturis . Timeo carbonem tangere propter ligno copulatum ignem .
Adoro Christi Dei mei simul utramque naturam , propter carni unitam dei-
tatem . Non enim quartam appono personam in Trinitate , sed unam per-
sonam confiteor Verbi et carnis ejus ' . His verbis insinuari videtur Christi
humanitatem una adoratione cum Verbo esse adorandam . De hoc etiam
Augustinus ait ex sermone Domini , ubi dicit , Non turbetur cor vestrum ¹ ,
ita dicit Dicunt hæretici Filium non natura esse Deum , sed creatum . Qui-
bus respondendum est , quia si Filius non est Deus natura , sed creatura :
nec colendus est omnino , nec ut Deus adorandus , dicente Apostolo : Colue-
runt et servierunt creaturæ potius quam Creatori ³. Sed illi ad hoc replica-
bunt, et dicent : Quid est quod carnem ejus , quam creaturam esse non ne-
gas , simul cum divinitate adoras , et ei non minus quam divinitati deservis ?
Ego Dominicam carnem , imo perfectam in Christo humanitatem ideo
adoro , quod a divinitate suscepta et deitati unita est , ut non alium et alium ,
sed unum cumdemque Deum et hominem Filium Dei esse confitear . Deni-
que si hominem separaveris a Deo , illi numquam credo , nec servio : velut
si quis purpuram vel diadema regale jacens inveniat, numquid ea conabi-
tur adorare ? Cum vero eis rex fuerit indutus , periculum mortis incurrit,
si ea cum rege adorare quis contempscrit . Ita et in Christo Domino huma-
nitatem non solam , vel nudam , sed divinitati unitam , scilicet unum Filium
Deum verum et hominem verum si quis adorare contempserit, æternaliter

morietur . Idem, super Psalmum xcvi , ubi dicitur : Adorate scabellum
pedum ejus, quoniam sanctum est . Sciendum quia in Christo terra est, id
est , caro quæ sine impietate adoratur. Suscepit enim de terra terram : quia
caro de terra est , et de carne Mariæ carnem accepit . Hæc sine impietate a
Verbo Dei assumpta adoratur a nobis : quia nemo carnem ejus manducat ,
nisi prius adoret : sed qui adorat non terram intuetur , sed illum potius cu-
jus scabellum est propter quem adorat.
His auctoritatibus præmissæ investigationis absolutio explicatur .
1 S. JOANNES DAMASCENUS , Lib. III de Fide orthodoxa, cap . 8 .

2 Joan. XIV, 1 .
3 Ad Roman . 1, 25 .
* S. AUGUSTINUS, Sermo LVIII de Verbis Domini.
5 Psal. XCVIII, 5.
181
IN III SENTENT. DIST. XI, B, ART. 9 .
Præterea circa hoc quæritur , Qua Quest 1 .

adoratione adoranda sit gloriosa mater
Verbi quod carnem assumpsit ?
Et videtur, quod latria : quia honor
ARTICULUS IX. matris ad regem refertur .
An humanitas Christi sit adoranda Quia ipsa est simplex creatura : ergo
latria ? non debetur ei honor divinus : nec ipsa ,
cum sit optima et justissima , quæret
eum tamquam usurpando alienum .
Deinde quæritur de hoc quod dicit :

SOLUTIO . Dicendum , quod caro Christi Solutio.
« Aliis autem placet, etc. »
Videtur enim , quod Christi huma- dupliciter consideratur, scilicet ut sup-
nitas non debeat adorari latria : quia positum est quod est hic homo et Chri-
1. Humanitas (ut supra expositum est) stus : et cum ille sit Deus, non nisi latria
natura est humana , et semper remansit adoratur sicut Deus , quia vere Deus est
creata, et creatura in omnibus suis pro- secundum opinionem secundam supra
prietatibus ergo sibi non debetur ser- tactam, quæ sola vere Catholica est . Et
vitus nisi ut creaturæ . per hoc accipitur caro , quando dicitur,

2. Item, Christus verus Deus est , et Verbum caro factum est : quia per
homo verus : ergo si ex veritate Dei de- synecdochen pars ponitur pro toto .
betur ei cultus Dei , ex veritate hominis Alio modo consideratur ut pars hu-
debetur ei cultus hominis . Hæc autem jus hominis : et tunc quia actu unita est
est dulia ergo non debet adorari la- deitati , et nihil sui separatum est a dei-
tria. tate, sicut nihil carbonis separatum est
Sed contra. SED CONTRA : ab igne : ideo adhuc latria est adoranda .
Rabanus dicit : « Caro Christi latria est Tertio , consideratur vage secundum
adoranda sicut Verbum Dei : sed non solum intellectum denudata a deitate : et
omni specie latriæ : quia non adoramus sic adoranda est hyperdulia , ut dixit
eam prostrati in terram : sicut nec credi- prius inducta opinio .
mus , quod nos creavit : nec sacrificamus AD ID quod primo objicitur, dicendum Ad 1.
ei sicut Deo : sed adoramus eam, quia quod licet humanitas sit distincta a
per ipsam redempti sumus, sicut per tura suis proprietatibus , non tamen est
Deum : ergo videtur , quod latria sit separata a societate et unione .
adora nda . AD ALIUD dicendum , quod licet sit ho- Ad 2.
Ad idem valent similia inducta a Da- mo verus , non tamen homo purus . Non
masceno et Augustino , quæ jacent in tamen nego quin et Christo et Deo hy-
Littera. perdulia exhibeatur : quia non tantum
Sed hic incidit dubium de dicto Ra- uno honore , sed omni honore dignus.
bani : quia videtur ponere diversas spe- est sed non debet adorari dulia tantum .
cies latriæ, et videtur dicere , quod non Unde Glossa super illud Psalmi LXVI ,
adoramus prostrati : tamen etiam homi- 27 : In ecclesiis benedicite Domino Deo :
nes frequenter prostrati adoramus : sic- dicit Deo, quia adoratur latria : et Do-
ut dixit Jacob filiis euntibus in Ægy- mino , quia adoratur dulia .
ptum : Ite ad dominum terræ, et cum AD ALIUD dicendum , quod sunt species Ad object.
inveneritis eum , adorate eum super ter- materiales et accidentales , ut prius di-
ram¹ . ctum est de dulia , eo quod Deus ado-
1 Cf. Genes. XLII , 26 . 2 Joan. 1, 14 .

ratur in se et in assumpta humani-

tate.
Ad dubium. AD ALIUD dicendum , quod prostratio
dupliciter fit , scilicet in testimonium
honoris , vel signum attributi quod est ARTICULUS XI.
nobis causa venerationis in illo modo
adorationis . Primo modo prostrati ado- Quomodo hostia consecrata sit ado-
ramus omnem quem colimus . Secundo randa ?
modo prostrati adoramus Creatorem qui
ex nihilo in aliquid erexit , et genuflexio
est quasi ad casum Redemptorem qui de
Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
casu peccator relevavit. ibi , B, circa medium : « Coluerunt et
servierunt creaturæ potius , etc. >>
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod Beata Virgo 1. Ponamus enim quod Satanas trans-
hyperdulia est adoranda : licet enim ho- figuret se in Angelum lucis , et aliquis
nor matris sit honor regis , tamen quia simplex adoret latria : videtur colere
per deitatem aliam generationem habuit creaturam et tamen non peccare , quia
filius , honor divinus ei non debetur, ignorantia facti excusat a toto .
sicut deitatem Filius ab ipsa non acce- 2. Præterea , Ponamus , quod adhi-
pit. beat diligentiam quam potest , et semper
videatur ei Deus esse : tunc videtur non
peccare adorando eum pro Christo :
iste enim non tenetur discretionem spi-
rituum habere, quia illam non potest
ARTICULUS X. acquirere ergo si facit quod potest, non
videtur peccare .
Qua specie cultus Christus debeat coli ?
ULTERIUS , Quæritur de adoratione ho- Quæst.
stiæ in Missa :
Deinde quæritur de hoc quod dicit , 1. Non enim constat mihi , quod con-
ibi , B , circa medium : « Si Filius non secrata sit ergo non debeo eam adorare
est Deus natura , sed creatura : nec colen- umquam , nisi sub conditione , scilicet
dus est, etc. » si nihil ille omisit de contingentibus :
CONTRA : Non est ejusdem colere , et hoc autem videtur absurdum si quilibet
coli . Filius autem coluit Patrem , orando , simplex hujusmodi conditionem in sua
offerendo , objiciendo : ergo videtur , quod consideratione habere deberet.
coli latria non debeat. 2. Præterea, De quolibet præsumen-
dum est bonum , nisi probetur contra-
Solutio. AD HOC dicendum , quod Christus derium ergo de sacerdote celebrante præ-
bet coli latria : licet enim coluerit , hoc sumere debeo bonum : ergo præsumere
fecit in quantum homo fuit , et mediator debeo , quod hostia sit consecrata, cum
Dei et hominum . Unde utrumque com- non sit mihi probatum contrarium .
petit ei , et unum non excludit reliquum :
sicut secundum hominem minor est Pa- SOLUTIO . Ad primum dico , quod ab Solutio.
tre , et secundum Deum æqualis . eo qui non habet discretionem spirituum ,
omne quod apparet sensibus, timendum
est , et numquam est simpliciter adoran-
dum tribus de causis quarum una est
propter crebram illusionem sensuum .
IN III SENTENT. DIST . IX , B , ART . 12 ET 13 . 183
Secunda est conscientia propriæ humili-

tatis : quia debet se non dignum repu-
tare, quod bonus Angelus appareat ei :
et ideo malum timere . Tertium est , quod
conditio apposita non nocet , sed prod- ARTICULUS XII .
esse potest . Si enim Deus est qui ap-
paret, ipse diliget quod sumus tuti pro- An Christus plus adoretur aliqua trium
pter timorem suum . Hujus exemplum personarum ?
habemus secundum expositionem Chry-
sostomi , Joan. 1 , 45 et seq . , in Nathana-
ele , quem cum vocaret Philippus di- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
cens : Invenimus Jesum, filium Joseph, ibi , B , circa finem : « In Christo Domino
a Nazareth, respondit : A Nazareth pot- humanitatem non solam , vel nudam,
est aliquid boni esse ? quasi tardus ad etc. »
credendum et ideo quia non credidit. 1. Videtur enim sequi ex hoc quod
statim , sed examinavit factum , non cre- magis adorandus est Filius post incar-
dens omni spiritui , sed probans speciem nationem , quam ante : quia post incar-
si ex Deo esset , laudabatur a Christo , nationem adoramus utramque naturam
cum dicit : Ecce verus Israelita, in quo in ipso , ante incarnationem alteram tan-
dolus non est. Exemplum etiam est in tum .
Zacharia, Luc . 1, 12 et 29 et in Beata 2. Item, Ex hoc videtur, quod magis
Virgine, qui turbati sunt ad visitationem sit adorandus Filius , quam Pater vel
boni Angeli et ideo dico , quod num- Spiritus sanctus : quia in illis non ado-
quam potest facere quod in se est , qui ramus nisi unam naturam , in Christo
simpliciter adorat : quia hoc in ipso erat , autem duas .
ut his de causis timens, conditionem
apponeret. SED AD hoc respondere leve est : quia Solutic.
non sequitur si plura adorantur in ipso ,
Ad quæst. ET ID quod quæritur de hostia sacer- quod propter hoc plus adoretur : et mu-
Ad 1. dotis, solvendum est distinguendo , quod
tatur ibi discretum quasi in continuum .
scilicet aut est sacerdos notus , aut igno- Vel dicatur, quod adoratio humanæ na-
tus. Si notus : aut scitur quod consuevit turæ non addit novam adorationem ,
negligens esse in divinis , aut non : quia sed novam materiam , in qua deitas ado-
multi licet sint malæ vitæ , tamen non ratur : quia adoratio non sistit in hu-
sunt negligentes in divinis , ut aliquid mana natura per se, sed refertur ad uni-
omittant. Si notus est , quod non con- tam sibi naturam divinam : et sic una
suevit aliquid omittere , tunc eo ipso est adoratio trium , sicut una divinitas.
conditio probabiliter præsupposita est trium .
ab adorante, quod scilicet sit hostia con-
secrata. Si autem ignotus est , vel nota
est sua consueta negligentia in divinis :
tunc bene puto , quod actualiter vel ha- ARTICULUS XIII.
bitualiter debet apponi conditio .
Ad 2. AD ID quod contra objicitur, dicen- An sit una adoratio trium personarum ?
dum quod ego per hoc sacerdotem non
.
judico esse malum : sed ut sapiens ca-
veo mihi a periculo idololatriæ , vel a Sed tunc quæritur ratione hujus ,
specie idololatriæ . Utrum una adoratione adorentur tres
personæ ?
184 D. ALB . MAG. ORD . PRÆD,
Solutio.
Et videtur, quod non : quia fides dis- SOLUTIO . Bene concedo , quod una est
tinguit inter eas : et adoratio sequitur adoratio trium quoad rationem adora-
fidem : ergo adoratio erit distincta .
tionis : quia illud quod et propter quod
adoramus , unum est in tribus.
1. Adoratio professio majestatis co-
AD ID quod contra objicitur , dicendum Ad object.
lendæ est cum igitur una sit majestas
quod licet fides distinguat , tamen unit
trium , una erit adoratio .
etiam personas , et dicit unum esse in
2. Item , Ponamus personas non esse ,
adhuc erit eadem ratio adorationis tribus in quantum adorandæ sunt . Sed
quæ si fides poneret rationem adorationis in
modo , scilicet quia Creator, et majestas proprietatibus distinguentibus , sequere-
summa est summo cultu et honore di-
tur argumentum quod non facit fides :
gna : ergo videtur , quod adoratio non
quin potius ponit in eo quod personas
debetur personis in quantum sunt distin-
unit, quod est natura divinitatis una in
ctæ , sed in quantum unum sunt : et sic
tribus .
sequitur, quod una sit adoratio eorum .
IN III SENTENT. DIST. X , A. 185
DISTINCTIO X.
De communicatione idiomatum et proprietatem respicientium per-

sonam, prout sonant in nobilitatem : scilicet de personali condi-
tione et filiali adoptione. Argumentatio de utraque parte quæ-
stionis.
A. An Christus secundum quod homo, sit persona vel aliquid ?
Solet etiam a quibusdam inquiri , Utrum Christus secundum quod homo ,
sit persona vel etiam sit aliquid ? Ex utraque parte hujus quæstionis ar-
gumenta concurrunt . Quod enim persona sit , his edisserunt rationibus : Si
secundum quod homo aliquid est, vel persona , vel substantia , vel aliud
est . Sed aliud non : ergo persona , vel substantia . Si substantia est : vel ra-
tionalis, vel irrationalis . Sed non est irrationalis substantia : ergo rationa-
lis . Si vero secundum quod homo , est rationalis substantia : ergo persona :
quia hæc est diffinitio personæ, substantia rationalis individuæ naturæ : Si
ergo secundum quod homo est aliquid , et secundum quod homo persona
est. Sed e converso , si secundum quod homo persona est , vel tertia in
Trinitate , vel alia : sed alia non : ergo tertia in Trinitate persona . At si
secundum quod homo persona est tertia in Trinitate : ergo Deus . Propter
hæc inconvenientia et alia , quidam dicunt Christum secundum hominem

non esse personam , nec aliquid , nisi forte secundum sit expressivum uni-
tatis personæ . Secundum enim habet multiplicem rationem . Aliquando
enim exprimit conditionem vel proprietatem divinæ naturæ vel humanæ ,
aliquando unitatem personæ , aliquando notat habitum , aliquando causam .

Cujus distinctionis rationem diligenter lector animadvertat , atque in sinu
memoriæ recondat, nec ' ejus confundantur sensus, cum de Christo sermo
.
occurrerit .
1 Edit. J. Alleaume , ne.

186 D. ALB . MAG . ORD. PRÆED .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Solet etiam a quibusdam inquiri, An Christus secundum quod homo , sit

etc. >> persona ? et, An Christus secundum
Hic incipit pars illa in qua Magister quod homo, sit individuum ? et, An in
agit de proprietatibus consequentibus eo quod homo, sit etiam suppositum ?
Christum unitum ex humana natura : et el, An secundum quod homo , sit res
continet istam et consequentem distin- naturæ ?
ctionem, et primum capitulum distinctio-
nis duodecimæ.
Et dividitur in partes duas : in quarum Hic est dubium primo de illa quæstio- Quæst. 1 .
prima determinatur de proprietatibus ne quam ponit in primo capitulo , Utrum
consequentibus Christum secundum quod Christus secundum quod homo , sit per-
homo est et hæc incipit in principio sona ?
distinctionis XI , ibi , « Solet etiam quæri, Videtur autem quod sic : quia
Utrum debeat simpliciter dici , etc. » 1. Christus secundum quod homo , aut
Et hæc distinctio quæ continet primam est homo in specie , aut in individuo .
partem , dividitur in partes tres . In pri- Non in specie : quia sic aut esset simplex
ma ostenditur , quod non consequitur valde , quod esset in omni homine aut
Christum in eo quod homo est, esse per- esset omnis homo : quorum utrumque
sonam . In secunda ostenditur, quod non falsum est . Sicut etiam Damascenus di-
sequitur eum in eo quod homo est , esse cit, quod naturam nostram non in specie,
filium adoptivum , ibi scilicet , D , « Si ve- sed in atomo assumpsit : ergo Christus
ro quæritur, An Christus sit adoptivus est unus homo : unum autem est quod
filius , etc. ? » In tertia quæritur , Ad quid in se est indivisum , et a quolibet alio di-
refertur prædestinatio sua , utrum ad na- visum ergo Christus est singularis ho-
turam , vel ad personam ? et hoc in eo mo in natura hominis omnis autem
quod homo est , quia sic est prædestina- singularis homo in natura hominis est
tus in ultimo capitulo, ibi scilicet, F, persona : ergo Christus in quantum ho-
« Deinde si quæritur, Utrum prædestina- mo , est persona .
tio, etc. >> 2. Item, Christus in quantum homo ,
In prima harum sunt tria capitula quo- est animal rationale mortale , et hic :
rum divisio per se patet. ergo est et hoc animal rationale mortale :
hoc autem de quocumque verum est di-
cere, quod est hoc animal rationale mor-
tale , est persona : ergo Christus in quan-
tum homo , est persona.
3. Item , Persona dicitur quasi per se
una sed Christus in quantum homo est
per se unum quod supra .
probatum
est , quia Christus non est duo : ergo
Christus in quantum homo , est persona.
4. Præterea, Quod inconveniens esset ,
cum diceretur Christum in quantum est
homo, esse personam ? Videtur quod
IN III SENTENT. DIST. X , A, ART. 1 . 187
nullum quia ex hoc non sequitur , quod SED CONTRA : Sed contra.
Christus sit duæ personæ : sicut ego vi- 1. Dicit Damascenus , quod in Domino
deo , quod in quantum homo dormivit, Jesu non est communem speciem acci-
et in quantum Deus stellas creavit et pere : ergo nec suppositum speciei alicu-
tamen non sequitur, quod sit duo . jus : ergo Christus secundum quod est ho-
5. Præterea , In quantum homo : aut mo , non est alicujus speciei suppositum .
est aliquid , aut nihil . Constat , quod ali- 2. Item, Boetius : « Species est totum
quid illud igitur quod ipse est in quan- esse individuorum » sed species homi-
tum homo , in recto prædicatur de ipso , nis non est totum esse Christi : ergo ipse
et non potest non esse hoc aliquid in spe- non est suppositum hominis. PROBATIO
cie hominis nihil autem est hoc aliquid minoris est : quia Christus est in divini-
perfectum in natura hominis nisi persona. tate et humanitate : ergo humanitas non
est totum esse ejus .
Quæst. 2. ULTERIUS quæritur , Cum individuum 3. Item , Supra habitum est in exposi-
sit minus quam esse personam , utrum tione secundæ opinionis , quod hic homo
secundum quod homo , sit individuum ? supponitur tribus substantiis , et duabus
Videtur autem quod sic : quia naturis nullum autem suppositum est
1. Individuum est quod constat ex col- nisi in una natura : ergo Christus in eo
lectione accidentium , quæ impossibile quod homo , vel secundum quod homo ,
est in alio inveniri talia autem acciden- non est suppositum hominis .
tia inveniuntur plura in Christo homine : 4. Item, Dicit Philosophus , quod ea-
ergo videtur, quod in co quod homo sit dem est ratio propositionis , et unius
individuum . tantum propositionis : ergo a simili ea-
2. Item , Boetius : « Species est totum dem est ratio suppositi , et unius tantum
esse individuorum . » Et hoc ideo dicit, suppositi . Inde ulterius objicitur : Unum
quia quidquid est post speciem , habet suppositum est unius naturæ suppositum :
individuantia sibi soli convenientia : ergo sed Christus non subjicitur uni naturæ :
ipse secundum quod homo , est indivi- ergo ipse non est suppositum unum :
duum . quia quod non est unum , hoc non est
aliquid , ut dicit Boetius .
Quest, 3. ULTERIUS quæritur, Utrum ipse in eo
quod homo sit suppositum ? ULTERIUS quæritur, Si Christus secun- Quæst. 4.
Et videtur quod sic : dum quod homo , sit res naturæ hu-
1. Omne enim quod est hoc aliquid sub manæ ?
aliqua natura communi , est suppositum il- Videtur quod sic : quia
lius naturæ Christus autem in eo quod 1. Res naturæ est id quod fit actu na-
homo, est hoc aliquid in hac natura com- turæ illius qui est generatio : Christus
muni quæ est homo : ergo est supposi- autem factus est generatione et nativitate
tum hominis . humana ex matre : ergo ipse est res na-
2. Item, Communitas quæ est in ratione turæ humanæ , ut videtur.
suppositi cum dicitur, Petrus est suppo- 2. Item , Supra habitum est a Dama-
situm hominis , et Paulus est suppositum sceno , quod ipse est ouoosatos , in explana-
hominis , et sic de aliis, provenit ex pro- tione secundæ opinionis : sed hoc non
portione singulorum ad communitatem potest esse nisi sit res ejusdem naturæ ,
speciei : sed de Christo vere prædicatur cujus ipsa res est et ipsa res est naturæ
homo ergo ipse habet illam proportio- humanæ : ergo et Christus est res naturæ
nem ad speciem quam alii : ' ergo ipse ejusdem .
secundum quod homo, est suppositum SED CONTRA :
Sed contra.
hominis . 1. Res alicujus naturæ est hypostasis
incommunicabilis sub natura illa : Chri- In hoc sensu distinguendæ sunt etiam
stus autem secundum quod homo, non omnes sequentes quæstiones de individuo ,
est hypostasis incommunicabilis sub na- et supposito , et re naturæ præcipue
tura humana ergo non est res naturæ secundum opinionem secundam , quam
humanæ . PROBATIO minoris . Christus in solam tenemus : quia illa ponit , quod
co quod homo , assumptus est in singu- cum dico hoc , demonstrato Christo , de-
laritatem divinæ persona : ergo non est monstratur in duabus naturis, et in tribus
incommunicabilis sub natura humana : substantiis propter unionem . Facilius
quia supra habitum est , quod incommu- tamen conceduntur quæ ultimæ , scilicet
nicabile non communicat alii assumptio- quod Christus secundum quod homo sit
nem . suppositum et res naturæ, quam duæ
2. Si dicas, quod in eo quod homo primæ , scilicet quod secundum quod ho-
non est assumptus in singularitatem di- mo sit persona vel individuum hominis.
vinæ personæ. CONTRA : Christus est una DICENDUM ergo ad primum, quod Chri- Ad quæs
Ad 1 e
persona singularis aut in eo quod ho- stus secundum quod homo , est homo in
mo , aut in eo quod Deus . Constat , quod individuo . Sed si vellemus vim facere in
non in eo quod homo : quia ipsc æterna. intentione ejus quod est unum , sicut facit
personalitate persona est, ut dicunt San- objectio : tunc non sequitur ex hoc quod
cti : ergo ipse persona est in quantum sit unus homo : quia non est divisus a
Deus . Si igitur hic homo est in eadem persona Filii Dei , in cujus singularitatem
singularitate personæ, hoc erit per as- est unitus .
sumptionem ergo ipse in eo quod homo Et si tu objicis , Christus secundum

communicavit singularitati persona di- quod homo , aut est unus homo , aut plu-
vinæ. res homines : sed non plures : ergo unus .
Dico , quod non valet, eo quod unum
Solutio. Ad hæc et omnia hujusmodi sophis- aliter et aliter accipitur . In prima enim
mata posuit Magister distinctionem de accipitur unum, prout opponitur ad exi-
consignificationibus ejus quod est secun- stens in conjunctione ad aliud et in se-
dum quod , vel in eo quod , ut patet in cunda accipitur, prout opponitur pluri-
Littera . Sed quia infra distinctionis illius bus. Et est instantia , Pes Pauli non est
reddemus rationem , ideo his responde- unus . PROBATIO . Pes Pauli non est divisus
mus de plano secundum supra habita in ab aliis ergo pes Pauli non est per se
distinctione V. Et dicimus ad primo quæ- unus . CONTRA : Pes Pauli non est unus
situm , quod si ly secundum quod notat per se ergo est plures . Unde patet,
causam vel naturæ conditionem, hoc est , quod in proposito in quo est unio hujus
quod humanitas sit causa , quare ipse sit hominis in Filium Dei, non valet hujus-
persona vel humana in ipso conditio modi processus. Si autem etiam conce-
sive proprietas sit causa, quod sit per- deretur, quod Christus esset unus homo ,
sona tunc , inquam , dicimus quod ipse prout unum opponitur pluribus , non
in eo quod homo , vel secundum quod sequeretur ulterius , quod esset homo
homo , non est persona : quia perso- singularis , eo quod ipse communicavit
nalitas qua ipse est persona , æterna personæ divinæ , et humana singularitate
personalitas est : et hoc sequitur divini- non est singularis , sed potius divina per-
tatem in ipso . Si autem cum dicitur , sonalitate singularis est .
Christus secundum quod homo est per- AD ALIUD dicendum , quod hæc est fal-
Ad 3.
sona, ly secundum quod notet unitatem . sa , Christus , in quantum homo , est per
vel identitatem suppositi hominis ad sup- se unum, sicut jam ostensum est : quia
positum divinum tunc ipse in eo quod persona interpretatur per hoc quod dico
vel secundum quod homo , est persona . per se unum unum autem oppositum
IN III SENTENT. DIST. X , A, ART. 1. 189
est communicabilitati et pluralitati . Sed patet quantum inconveniens est conce-
objectio procedit ac si pluralitati tantum dere, quod Christus in eo quod homo , sit
opponatur : sic enim secundnm quod op- persona, ita quod ly secundum quod ex-
ponitur pluralitati , supra probatum est, primat causam vel naturæ proprietatem
quod est unum , et non duo : sed non ut seu conditionem .
existens quia sic subsistit in divina per- AD ALIUD dicendum , quod Christus in Ad 5.
sona. eo quod homo est aliquid, quia hic homo :
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod si concede- sed non sequitur, quod sit persona :-
retur, quod Christus secundum quod ho- quia hoc aliquid , id est , homo non habet
mo esset persona : et ly secundum quod persona incommunicabilitatem triplicem ,
notaret causam vel naturæ conditionem , quam supra in distinctione quinta nota-
sequeretur quod esset duæ personæ . vimus in fine.
PROBATIO . Christus enim secundum quod
Deus , est persona , et secundum quod AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad quæst. 2.
homo esset persona et quod ipse est Christus secundum quod homo sit indi-
viduum ? Dicendum in eodem sensu ,
secundum quod Deus , non est ipse se-
cundum quod homo . PROBATIO . Secun- quod non quia individuum dicitur si-
dum quod homo creavit stellas , et est gnificare quod in se est unum, et sua sin-
æternus , falsum est : secundum quod Deus gularitate est ab aliis divisum : et ita om-
dormivit et comedit, falsum est ergo nia individua incommunicabilitatem per-
quod ipse est secundum quod Deus , non sonæ includunt in suo intellectu , licet
non habeant in se quod sint supposita
est ipse secundum homo igitur seque-
rationalis naturæ .
retur quod ipse esset personæ duæ . Ita
dico si ly secundum quod notaret causam .
AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad 1.
vel naturæ conditionem . Et hoc est ma- quod ipsa individuantia si vis fiat in in-
gnum inconveniens : quia hæresis est . dividuantibus , non habet in eo quod ho-
PROBATIO . Sit Christus duæ personæ : mo principium enim individuantium est
scriptum est , quod Pater dedit illi ho- personæ singularitas , hoc est , proprietas
mini nomen quod est supra omne nomen , personalis , a qua persona persona est :
et dicit Augustinus , ut scilicet Deus vo- et hoc non habet in eo quod homo , sed
cetur, et sit ut omnis lingua confiteatur in eo quod Filius Dei : sed hoc est ve-
ei , quia Christus in gloria est Dei Patris . rum , quod ipse ens homo habet illam
Ergo quatuor personæ essent in gloria collectionem individuantium : et in eo
Dei et sic sequeretur quaternitas in di- quod homo habet aliqua quæ non in alio
vinis , quæ est hæresis cujusdam Lepori- inveniuntur : sed illa non complent sin-
ni monachi gallici, temporibus Leonis gularitatem individuationis ejus .
Papæ reprobata. Alia hæresis sequitur AD ALIUD dicendum , quod Christus in Ad 2.
secundum Boetium , scilicet quod si ipse. eo quod homo est aliquid post speciem
est duæ personæ , non est unio facta in et sub specie hominis : sed non est tan-
persona nec iterum est unio facta in natum hoc, imo etiam est Filius Dei : et
o
tura ergo nulla unio facta est in Christ : ideo non sequitur, quod quidquid est post
et sic ille homo est nudus homo . Et hæc speciem in ipso , sit de individuantibus in
fuit hæresis Nestorii et Eutychetis , ab specie illa .
Ambrosio et Cassiano confutata , et ab Præterea, Hæc propositio Boetii , quod
eodem Leone Papa tertio reprobata , et species est totum esse individuorum ,
in concilio Nicæno condemnata . Igitur non est vera nisi de his individuis quæ
1 Ad Philip. 11, 9 et seq. Propter quod et nomen, ut... et omnis lingua confiteatur quia Do-
Deus... donavit illi nomen quod est super omne minus Jesus Christus est in gloria est Dei Patris.
190 D. ALB . MAG . ORÐ . PRÆD.
supponuntur speciei in natura una . Chri- suppositum divinæ naturæ ; quia Chri-
stus autem supponitur in duabus natu- stus est unum suppositum quod vere
ris et tribus substantiis , ut supra dictum subjicitur utrique naturæ .
est. AD ALIUD dicendum , quod bene conce . Ad object.
do , quod Christus est unum suppositum :
Ad quæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum sed non valet , si ulterius inferatur ergo
Christus in eo quod homo vel secundum est unius naturæ suppositum et proce-
quod homo , sit suppositum , potest condit ab insufficienti : quia aut unum sup-
cedi etiamsi secundum quod dicit cau- positum est unius naturæ vel plurium
sam vel conditionem naturæ . Tamen unitatum supposito .
Magister videtur velle , quod non sit ab-
solute concedendum : quia quæstio sua AD ID quod ulterius quæritur de re na- Ad quæst
talis est , Si Christus secundum quod ho- turæ humanæ , concedo etiam hoc in om-
mo sit persona , vel etiam sit aliquid ? et ni sensu .
videtur suam distinctionem retorquere ad AD ID autem quod objicitur in contra- Ad object.

utramque partem quæstionis . Si igitur rium , quod res naturæ alicujus est hy-
concedatur, quod sine dubio suppositum postasis incommunicabilis , etc. , bene
et individuum et persona non convertun- concedo quia res hujus naturæ est in-
tur secundum intentiones nominum , licet communicabilis sed non a propria sin-
suppositum et individuum secundum gularitate , sed singularitate personæ di-
supposita convertantur. vinæ . Et hoc non impedit quin vere sit
Ad object. 1 , Si, inquam, concedatur , respondendum res naturæ istius unio enim nihil au-
est ad id quod contra objicitur, quod fert de inventis , sed confert multa bo-
intellectus auctoritatis Damasceni non est na.
ille qui ponitur : sed quod non sit com- AD HOC autem quod ulterius proponi Adobject.
munis species , prout species dicit for- tur, Utrum secundum quod homo sit
mam totius prædicabilem de toto : quia communicabilis et communicet ? Dicen-
ita non fit in Domino Jesu aliqua forma dum , quod si ly secundum quod notet
totius , in qua uniatur divinitas et huma- causam vel conditionem naturæ assum-
nitas , sicut corpus et anima in homine . ptibilis et unibilis , vera est locutio illa .
Supra enim habitum est , quod inexpli- Si autem exprimat unitatem personæ ,
cabilis est istius compositionis ratio , quæ falsa est. Si autem in verissimo sensu
non est partium unio . Sed non intendit concedatur : non valet ulterius ergo
Damascenus, quod Christus in eo quod non est res naturæ : quia res naturæ de
homo , non sit vere in specie homo ; quia suo intellectu non habet incommunica-
hoc supra habitum est in verbis suis , bilitatem . Et est in argumento fallacia
quod ipse ouooo; matri, ex eo quod illæ consequentis . E contrario enim valet , non
duæ naturæ non compositæ sunt respectu est res naturæ ergo incommunicabile
tertiæ quia si essent compositæ respe- non est quia res naturæ sequitur ad in-
ctu tertiæ, tunc Christus nec homo esset , communicabile : et non e contrario .
nec Deus sicut homo nec corpus est ,
nec anima .
AD ALIUD dicendum , quod illa propo-
Ad object. 2.
sitio in Christo non tenet , nec posita est
a Boetio nisi de illis quæ sunt in natura
tantum una.
Ad object. 3. AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur

Christus esse suppositum hominis , non
excluditur natura divina, nec excluditur
IN III SENTENT. DIST. X, A, ART. 2. 191
homo , genitus est generatione tempo-

rali .
Aliquando autem notat unitatem vel
unionem naturæ et hoc specialiter in
ARTICULUS II. Christo, ut cum dicitur, Christus secun-
dum quod homo , creavit stellas : Christus
Quæ sunt de distinctione ejus quod est secundum quod Deus , mortuus est in
secundum quod . cruce . Ibi enim non notat secundum
quod, quod ex forma ejus cui adjungitur
possit inferri illud prædicatum , sed po-
Deinde quæritur de hoc quod dicit tius quod virtute unionis factæ in hy-
Magister, ibi, A , sub finem : « Secundum postasi talia prædicata subjecto attribuan-
enim habet multiplicem rationem. » tur .
Hic ponit Magister quatuor quæ ponit Tertia significatio vel consignificatio
ly secundum quod, scilicet conditionem ejus quod est secundum quod, est quod
sive proprietatem, unitatem personæ, notat habitum et hujus exemplum est
habitum , et causam . Et quæritur, Quæ ad Philippenses , 1 , 8 : Habitu inventus
sint exempla istius divisionis ? est ut homo. Et est sensus , quod Chri-
stus ut homo , id est , secundum quod ho-
Solutio Et dicendum , quod notat conditionem mo , est inventus habitu , id est , quod
pro proprietate , quando ponitur cum humana natura quamdam similitudinem
dictione significante alteram naturarum habet in eo , sicut supra est expositum
in ipso, et sequitur aliquid quod est pro- in distinctione sexta . Sed planius exem-
prium illi naturæ : ut cum dicitur, Chri- plum est, quod ut homo fuit calceatus ,
stus secundum quod Deus est bonus , vel et secundum quod homo fuit vestitus :
secundum quod Deus est increatus, et quia hujusmodi habitus convenit ei gra-
hujusmodi quæ denotant proprietates soli tia hominis, et non gratia Dei : et in illa
Deo convenientes . Et ab altera parte cum significatione habitus , Christus secun-
humana positum natura, infert proprie- dum quod homo est sanctus , pulcher ,
tates consequentes illam ut , Christus formosus præ filiis hominum : diffusa est
secundum quod homo est risibile , et gratia in labiis suis ¹ , et sic de aliis , quia
animal disciplinæ perceptibile, et ratio- habere multis modis dicitur secundum
nalis , et corporeus , et mortalis , et hujus- omnia illa quæ nobis adveniunt, ut ha-
modi . Secundum hoc nota regulam , bemus ea, ut supra , distinctione VI ,
quod quidquid prædicatur de subjecto dixit Augustinus .
aliquo cui adjungitur hæc dictio secun- In quarta significatione denotat cau-
dum quod, vel in eo quod, in hoc sensu sam et quia quatuor sunt causæ , potest
accepta , aut est diffinitio subjecti , aut notare omnes illas ut efficientem notat,
pars diffinitionis , aut propria passio quæ cum dicitur, Christus secundum quod
vocatur accidens per se inhærens , au homo , meruit sibi et nobis . Formalem ,
effectus immediatus , aut causa illius im- ut Christus secundum quod homo , est
mediata . Et exempla istius sunt hæc per rationalis . Materialem, ut Christus se-
ordinem enumerationis , Christus secun- cundum quod homo , est ex corpore et
dum quod homo est animal rationale , anima . Finalem, ut Christus secundum
mortale, et est animal , et risibile et quod homo , est finis omnium creatura-
Christus secundum quod interfectus est , rum , vel dignissima creaturarum vel
interiit et Christus secundum quod secundum quod homo , venit propter nos .
1 Psal . XLIV , 3.
Ex parte autem Dei potest notare effi- secundum quod Deus , est ad quem om-
cientem , ut Christus secundum quod nia referuntur, et propter quem sunt et
Deus, potestatem habet ponendi animam fiunt omnia .
suam, et iterum sumendi eam : et quasi Ex ista distinctione facile est solvere
formalem , ut Christus secundum quod ea quæ quidam hic quærunt, scilicet
Deus , est suppositum naturæ divinæ : utrum Christus secundum quod homo sit
materialem autem non notat umquam, Deus et si secundum quod Deus , est
nec quasi materialem : quia divinitas non iste homo vel secundum quod iste ho-
est dicenda materia : et quod materiæ mo est, sit Deus , vel Creator, vel aliquod
simile est, etiam imperfectum est. Fina- hujusmodi ? quæ quia leve est solvere ,
lem autem notat , ut cum dicitur, Christus pertransimus .
B. Elsi Christus secundum quod homo dicatur substantia rationalis , non inde
tamen sequitur, quod persona sit secundum quod homo.
Illud tamen non sequitur quod in argumentatione superiori inductum est ,
quod si Christus secundum quod homo , est substantia rationalis , ergo per-
sona. Nam et modo anima Christi est substantia rationalis, non ta-
men persona, quia non est per se sonans : imo alii rei conjuncta . Illa ta
men personæ descriptio non est data pro illis tribus personis .
ma, quæ proprie et principaliter, et ma-

xime dicitur, ut aliquis homo . vel aliqua
substantia rationalis naturæ : ergo est
persona ex quo non valet instantia.
ARTICULUS III. 2. Præterea , Magister non grammatice
videtur interpretatus esse personam :
An instantia Magistri valeat in diffini- quia si diceretur quasi per se sonans ,
tione personæ ? deberet media corripi sive breviari in
nomine quod est persona : quia in verbo
sonans prima brevis est. PROBATIO hujus
Deinde quæritur de instantia quam fe- est in compositione consonum et abso-
cit Magister in Littera , ibi , B , « Nam et пит .
modo animą Christi est substantia ratio-
nalis , etc. » SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate
Solutio.
Non enim videtur valere : quia instantia Magistri non constat quoad in-
1. Substantia hinc inde æquivoce su- tellectum substantiæ : sed intendit os-
mitur : quia anima Christi est substantia tendere , quod ea quæ posita sunt , non
sicut forma , cum dicitur, persona est sufficiunt ad diffinitionem personæ : quia
substantia rationalis naturæ, et sumitur
persona non diffinitur sufficienter , cum
substantia pro substantia composita pri- dicitur, quod est substantia rationalis
IN III SENTENT. DIST. X, C. 193
naturæ, nisi addatur individua : et tunc sonum syllabarum positarum in dictione ,

non convenit huic homini , secundum vel etiam convenientiam litterarum ut
quod homo , in illo sensu quo ly secun- cum dicitur lapis lædens pedem , petra
dum quod notat causam vel naturæ con- pede trita : et non oportet, quod in tali-
ditionem quia tunc individuum ponit bus interpretationibus interpretatum se-
triplicem incommunicabilitatem , quia quatur naturam interpretantium et ita
dicit incommunicabile pluribus , et in- loquitur hic Magister. Alia est interpreta-
communicabile per oppositionem ad tio secundum nominis significatum : sic-
communicabilitatem partis in composi- ut dicimus compositum significationem
tione , et incommunicabile per oppositio- trahere a suis componentibus et sic
nem communicabilitatis per assumptio- componitur persona a per se , et unum,
nem in singularitatem alterius , sicut su- quasi per se una . Unde patet, quod Chri-
pra expositum est . stus in quantum homo non est per se
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod duplex est unus et ideo non est persona in quan-
interpretatio nominis . Una quæ sequitur tum homo .
C. Alia probatio, quod Christus sit persona secundum quod homo.
Sed adhuc aliter nituntur probare Christum secundum hominem esse

personam : quia Christus secundum quod homo prædestinatus est ut sit
Dei Filius : sed illud est, quod ut sit prædestinatus est : ergo si prædesti-
natus est secundum quod homo ut sit Filius Dei , et secundum quod homo
.
est Filius Dei . Ad quod dici potest Christum esse id quod ut sit prædesti-
natus est . Est enim prædestinatus ut sit Filius Dei , et ipse vere est Filius
Dei : sed secundum hominem prædestinatus est ut sit Filius Dei , quia per
gratiam habet hoc secundum hominem : nec tamen secundum hominem
est Filius Dei , nisi forte secundum unitatis personæ sit expressivum : ut
sit sensus, ipse qui est homo , est Dei Filius : ut autem ipse ens homo sit
Dei Filius , per gratiam habet : sed si causa notetur, falsum est . Non enim
quo homo est, eo Dei Filius est .

133
XXVIII 13
194 D. ALB. MAG . ORD, PRÆD.
conveniunt prædestinari autem non

connotat tempus ergo videtur, quod
multo magis debeat condedi , Filius Dei
est prædestinatus, quam Filius Dei est
missus .
ARTICULUS IV . 4. Item , In aliis prædestinatis video ,
quod non oportet addere secundum quod :
An Filius Dei sit prædestinatus ? dicimus enim simpliciter, quod Petrus
prædestinatus sit et Paulus ergo vide-
tur , quod nec in Christo addere oportet :
Deinde quæritur de hoc quod dicit : ergo simpliciter potest dici , Filius Dei est
« Christus secundum quod homo præde- prædestinatus .
stinatus est ut sit Dei Filius, etc. » 5. Item, Prædestinatio proprie perso-
Gratia hujus incidit hic quæstio de næ est, et non naturæ non enim dici-
prædestinatione ut Filii Dei : de qua mus, quod corpus Petri prædestinatum
breviter quæramus tria, scilicet utrum sit, nec anima ejus , sed ipse Petrus : er-
go cum secundum Sanctorum dicta Chri-
Filius Dei sit prædestinatus ?
Secundo , Utrum Filius Dei sit præde- stus sit prædestinatus , prædestinatio con-
stinatus esse Filius Dei ? venit ei in quantum est persona : sed
Tertio , Utrum Filius Dei prædestinatus in quantum est persona , est Filius Dei :
est esse homo ? ergo videtur, quod Filius Dei est præde-
stinatus.
AD PRIMUM objicitur sic : 6. Item , Posito aliquo subjecto , non

1. Dicit Augustinus et supra habita est oportet quod prædicatum reddatur ei
auctoritas, quod talis fuit illa unio , quæ per se, nisi fiat reduplicatio circa sub-
Deum faceret hominem, et hominem jectum illud : ut cum dico , homo , de
Deum : ut omnia quæ vere dicuntur de ipso possum prædicare id quod per se
homine, dicantur de Deo , et e converso : convenit, et id quod convenit per aliud , et
ergo cum hæc sit vera , Filius Dei est id quod convenit per accidens . Est enim
homo , et homo est prædestinatus : vi- homo animal rationale , mortale et ho-
detur sequi propter regulam antepræ- mo est corpus animatum , quod non con-
dicamentalem Augustini , quod Filius Dei venit per se , sed in quantum animal :
sit prædestinatus. et homo est albus, quod convenit per
2. Item , Secundum opinionem secun- accidens ergo videtur similiter , quod
dam Christus non est nisi unum solum cum Filius Dei sit quoddam subjectum ,
suppositum sed de hoc supposito ve- quod potest de ipso vere prædicari quod
rum est dicere, quod est prædestinatum : convenit ei per aliud : sed per hoc quod
ergo Filius Dei est prædestinatus . est homo, conuenit ei esse præde-
3. Si dicatur, quod hoc non valet, stinatum : ergo simpliciter possum con-
quia Filius Dei non nominat aliquid nisi cedere , Filius Dei est prædestinatus .
quod est æternum prædestinatio autem 7. Item, Alia prædicata quæ conve-
passiva non est nisi temporalium rerum . niunt sibi in quantum homo , possum
CONTRA : Video quod hæc conceditur, prædicare simpliciter de ipso , sicut natus ,
Filius Dei mittitur, Filius Dei datur, sicut et passus , et mortuus ergo videtur,
1
probatur in libro I Sententiarum : sed quod illud simpliciter concedendum est ,
mittitur et datur tempus connotant se- quod Filius Dei est prædestinatus .
cundum actum , quia non ab æterno Deo
¹ Cf. I Sententiarum , Dist . XV.

IN III SENTENT . DIST . X, C , ART. 5. 195
Sed contra. SED CONTRA : vel æterna . Unde in aliis in quibus utrum-
1. Filius Dei est æternus nullum que temporale est , scilicet natura , et
æternum potest esse prædestinatum : persona, non est oppositio formæ subje-
ergo Filius Dei non potest esse præde- cti ad prædicatum sed in Christo non
stinatus . convenit gratia personæ , sed gratia na-
2. Item , Filius Dei est prædestinans : turæ temporalis et ideo oportet addere
prædestinans autem numquam potest determinationem .
esse prædestinatum : ergo Filius Dei AD ALIUD dicendum , quod licet prædi- Ad 6.
non potest esse prædestinatus . catum non semper per se reddatur sub-
jecto, tamen numquam aptatur ei prædi-
Solutio. QUOD Concedimus , dicentes ad pri-
Ad 1. catum quod oppositum est ei , nisi aliqua
mum , quod talis est unio, etc. , hoc in- determinatio addatur , gratia cujus con-
telligitur in his quæ in suo intellectu non venit ei . Sic autem est in proposito ,
habent rationem oppositionis ad Filium quod prædicatum oppositionem habet ad
Dei sicut factus , creatus , creatura , præ- subjectum et ideo oportet apponere
destinatus , recens , et hujusmodi : hæc determinationem alterius naturæ , gratia
enim omnia etiam de homine illo non di- cujus ea quæ opposita sunt in se , conve-
cuntur gratia personæ vel suppositi , sed niunt in Christo propter unionem duarum
gratia naturæ humanæ, sicut supra patuit naturarum factam in persona æterna .
in explanatione secundæ opinionis , ubi AD ALIUD dicendum, quod non est si- Ad 7.
dicitur Christus prædestinatus , secun- mile de quibusdam aliis prædicatis , quæ
dum quod est in natura humana . non habent oppositionem ad subjectum ,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod suppositum ut dictum est : et de illis quæ ex se op-
illud sicut nec persona , est prædestina- positionem exprimunt , puta , nasci , pati,
tum nisi gratia naturæ humanæ. mori , non conveniunt supposito nisi gra .
Ad 3. AD ID quod contra objicitur de mis- tia naturæ , et ideo sunt naturæ per se et
sione , dicendum quod non est simile : immediate, et personæ per consequens :
quia missio in se habet æternum et tem- creari autem, et esse recentem , et esse
porale et per temporale tamen determi- prædestinatum conveniunt personæ ra-
natur, sicut dicit Augustinus, quod mitti tione suppositi : et ideo non est simile .
est cognosci quod ab alio sit : sed præ-
destinatio non claudit in se æternum se-
cundum quod est passiva , sed temporale
tantum unde missio Filii non præcedit
mitti , sicut prædestinatio præcedit præ- ARTICULUS V.
destinatum .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod in aliis non An Filius Dei sit prædestinatus esse
oportet addere : quia forma illorum ni- Dei Filius ?
hil significat oppositum prædestinationi :
quia forma illorum dicit illud quod non
est ab æterno : et ideo determinatio clau- Secundo quæritur , Utrum Filius Dei
ditur in intellectu eorum . In Filio autem sit prædestinatus esse Filius Dei ?
Dei totum oppositum est : quia contra- Videtur, quod sic : quia
rium prædestinationi clauditur in intelle- 1. Hic homo est prædestinatus ut sit
ctu Filii Dei. Filius Dei : et hic homo est Filius Dei :
Ad 5. AD ALIUD dicendum, quod prædestina- ergo hic homo est prædestinatus ut sit
tio personæ est, sed non gratia personæ, Filius Dei ergo Filius Dei est præde .
stinatus ut sit Filius Dei .
quinimo est gratia naturæ in persona :
quia gratia illius temporalis est persona , 2. Item, Damascenus dicit, quod natu-
ræ Christi sibi invicem sua communicant paratur ei ut ipse homo sit æternus Filio
idiomata , id est , proprietates : sed una Dei sed tamen hoc non præparatur Fi-
proprietatum est prædestinatio ut sit Fi- lio Dei , quia ipse ab æterno fuit hoc.
lius Dei ergo hæc communicatur Fi-
lio Dei : ergo Filius Dei est prædestina-
tus ut sit Filius Dei .
ARTICULUS VI.
1. Compositio importata per ly est, cum
dicitur, Filius Dei est prædestinatus ut
sit Filius Dei , ex utraque parte habet An concedendum sit, quod Filius Dei
oppositionem , scilicet ex parte subjecti , prædestinatus est esse homo ?
et ex parte determinationis prædicari :
ergo illa falsior est quam prima , hæc sci-
licet, Filius Dei est prædestinatus . Tertio quæritur, Utrum concedendum ,
2. Item, Nihil prædestinatur ad id quod Filius Dei est prædestinatus esse
quod est æternum : ergo nihil prædesti- homo ?
natur ad hoc . PROBATIO primæ (quia se- Videtur quod non : quia
cunda patet se patet) : quia dicit Au- 1. Prædestinatio virtute præpositionis
gustinus , quod prædestinatio est præ- præ notat ordinem antecessionis respectu
paratio gratiæ in præsenti, et gloriæ in prædestinati : si igitur Filius Dei sit præ-
futuro sed nec gratia ut præsens , nec destinatus , oporteret quod aliquid prius
gloria in futuro nobis est æterna ergo esset Filio Dei , quod falsum est .
cum omnis prædestinatio sit ad hoc , non 2. Item , Nihil prædestinatur nisi ad
prædestinatur aliquid ad æternum : ergo gratiam, vel ad gloriam, vel ad alterum
constat prima et sic sequitur conclusio . illorum : Filio autem Dei nulla gratia
præparatur non enim fit et gratia per
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hæc est fal- unionem ad hominem , sed potius e
sa , meo judicio , Filius Dei est prædesti- converso : ergo videtur, quod Filius Dei
natus ut sit Filius Dei , et falsior quam non sit prædestinatus esse homo in tem-
prior. pore.
Ad 1. AD ARGUMENTUM primum dicendum est SED CONTRA : Sed contra.
(ut supra) quod licet hic homo sit præde- 1. In Littera supra habitum est, quod
stinatus , non sequitur hoc de Filio Dei : prædestinatum est quod Filius Dei esset
quia in significato nominis, cum dicitur, homo in tempore : ergo videtur , quod
hic homo, clauditur illud , gratia cujus Filius Dei prædestinatus est esse homo .
Filio Dei prædestinatio convenit : non 2. Præterea , Filius Dei est homo : aut
autem cum dicitur, Filius Dei , etc. ergo hoc ab æterno est verum , aut non .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , ut prius, quod illa Si sic ergo ab æterno verum est quod
idiomata quæ non per se sunt hypostasis , Filius Dei sit homo , quod falsum est . Si
sed per prius sunt naturæ, et habent in in tempore est verificatum : ergo ante
se rationem oppositionis ad subjectum, fuit prævisum ut fieret aut ergo ut fie-
non communicantur sine determinatione : ret per gratiam , aut per naturam . Non
tamen nota , quod in ratione quæ ad op- per naturam : ergo per gratiam : sed nul-
positum ultimo est inducta, etiam pecca- la gratia datur in tempore, quæ ante non
tum est quia non tenet nisi de his præ- præparetur : ergo prævisum est et præ-
destinatis in quibus gratia præparata est paratum per gratiam ut Filius Dei sit ho-
habitus ipsos reddens bonos, et opera eo- mo iste prædestinatus : ergo ante incar-
rum faciens bona et meritoria : in Christo nationem Filius Dei prædestinatus est es-
autem est gratia unionis ad esse , et præ- se homo.
IN III SENTENT . DIST. X , C , ART. 7. 197
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hæc est du- æterno sit prædestinatum si ergo hæc
plex , Filius Dei prædestinatus est esse est vera, Christus secundum hominem
hemo , ex eo quod ly prædestinatus pot- vel humanam naturam est prædestinatus ,
est determinare compositionem ex parte videtur quod ante incarnationem fuit ve-
subjecti , vel ex parte prædicati . Si deter- ra sicut etiam hæc vera dicitur esse ,
minat eam ex parte prædicati , vera est : Petrus ab æterno prædestinatus est vel
quia Filium Dei esse hominem prædesti- fuit prædestinatus .
natum est. Si autem determinat ex parte SED CONTRA : Sed contra.
subjecti, sic notabit antecessionem ad sub- Cum dicitur, Hic homo ante incarna-
jectum , et sic falsa est . Quidam tamen tionem est prædestinatus, hic homo sup-
dicunt, quod alia de causa est duplex , ponit eo quod supplet vicem verbi præ-
scilicet ex eo quod ly prædestinatus pot- teriti temporis , sicut cum dicitur, Hic
est esse nomen , vel participium et si homo est amatus . Regula autem est ,
sit nomen , dicunt quod est adjectivum quod terminus supponens verbo præteri-
hujus quod dico , homo : et si sit parti- ti temporis , supponit pro præsenti vel
cipium , tunc dicunt eam esse falsam. Sed pro præterito si debeat locutio esse vera .
hoc nihil est quia si sit nomen , tunc Sequitur enim, Hic est amatus , vel homo
nihil est dictum , quod Filius Dei præde- est amatus : ergo homo qui est vel fuit,
stinatus est esse homo : sicut nihil est est amatus ergo a simili , si Christus est
dictum , Filius Dei est esse homo , quin prædestinatus , videtur quod aut homo
incongrua est locutio : unde prima di- qui est , aut qui fuit : et cum pro utroque
stinctio melior est. falsa sit, videtur locutio simpliciter esse
Ad object. AD ID ergo quod objicitur contra, di- falsa . Et hæc objectio generalis est de
1 et 2. cendum quod si ly prædestinatus deter-
omnibus prædestinatis .
minet compositionem ante et post , tunc
notabit antecessionem non respectu Filii SOLUTIO . Dicendum , quod hoc non se- Solutio.
Dei secundum se , sed potius respectu ho- quitur cum verbis pertinentibus ad actum
minis esse . animæ, vel notantibus formam : quia
Et per hoc patet etiam solutio ad se- illa habent vim ampliandi : non enim se-
cundum . quitur, cogitatum est de homine : ergo de
homine qui est , vel qui fuit : nec sequi-
tur, homo potest vel potuit esse : ergo
homo qui est , vel qui fuit . Similiter est
hoc quod dico, quod prædestinatus perti-
ARTICULUS VII. net ad actum intellectus et voluntatis di-
vinæ quia esse prædestinatum est esse
An Christus sit prædestinatus ut sit hic prævisum ad gratiam et gloriam : et ideo
homo ? non sequitur, quod sit de eo qui est vel
fuit : sed sufficit ei , quod futurus sit.

« Christus secundum quod homo præde-
stinatus est ut sit Dei Filius , etc. »
Per hoc enim hæc videtur a Magistro
concedi, hic homo vel Christus ens homo
prædestinatus est ut sit Filius Dei et
videtur hæc falsa esse , hic homo vel ho-
mo prædestinatus est ut sit Filius Dei :
nihil enim prædestinatum quod non ab
gratiam nihil præcedit . Omne autem

quod prædestinatione præparatur, præ-
cedit prædestinatio : ergo prædestinatio
non præparat huic homini gratiam infi-
ARTICULUS VIII. nitam vel increatam .
2. Item, Prædestinatio est præparatio
An Christus sit prædestinatus ad gratiam gratiæ in præsenti, et gloriæ in futuro :
infinitam ? ergo et gratia et gloria præparata , ex
prædestinatione habent conditionem ex
differentia temporis consignata æter-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , num autem et infinitum nullam habent
C, circa finem : « Ut autem ipse ens ho- talem temporis conditionem : ergo præ-
mo sit Dei Filius , per gratiam habet. » destinatio non præparat gratiam æter-
Ex hoc enim videtur, quod ad gratiam nam vel infinitam .
sit prædestinatus , et videtur quod ad
gratiam infinitam. SOLUTIO . Dicendum, quod omnis gra- Solutio .
1. Joan. III, 34 : Non enim ad mensuram tia quæ habetur a Christo homine secun-
dat Deus spiritum. Quod autem non est dum quod prædestinatus , prædestinata
ad mensuram , hoc est infinitum : ergo est secum et præparata sibi , et est creata
videtur, quod ipse prædestinatus sit ad in tempore : quia ipse non est prædesti-
gratiam infinitam. natus nisi in quantum homo , ut prius
2. Item, Vidimus gloriam ejus, glo- probatum est : et hæc gratia est duplex ,
riam quasi Unigeniti a Patre, plenum scilicet unionis , et habitus . Unionis au-
. Cum autem nulla
gratiæ et veritatis tem iterum est duplex , scilicet prima, et
gratia sit in ipso nisi præparata ab æterno , consequens . Prima est, ut vere sit Filius
videtur esse prædestinatus ad plenitu- Dei , et unio creata sit quæ media est in-
dinem gratiæ, de cujus plenitudine nos ter hominem et Filium Dei , et naturam
omnes accepimus , el gratiam pro gratia ² . humanam et naturam divinam , ut supra
3. Item , Glossa super illud Apostoli, ad probatum est : quia est relatio se tenens.
Roman. VIII , 23 : Adoptionem filiorum secundum rem ex parte uniti quod crea-
Dei exspectantes , etc. « Nullum majus
Nullum tum est. Et ad hanc gratiam sequitur
donum posset Deus prædestinare homini, multiplex alia gratia, scilicet quod sit
quam ut Verbum suum per quod omnia caput, quod sit Deus , quod sit influens
creavit, caput faceret illis, et ipsos tam- Ecclesiæ sensum et motum : quia licet
quam membra capitis . » Ergo prædestina- infinita et æterna sint in se , tamen rela-
tus est ad hoc , quod sit caput Ecclesiæ : tio hominis ad illa, non est nisi per unio-
sed caput influit sensum et motum : ergo nem in tempore factam : et sic in quan-
Christus dat plenitudinem gratiæ hoc tum hujusmodi sunt hominis , præparata
autem non potest facere nisi ex plenitu- sunt et prædestinata , et non simpliciter :
dine divina, quia fides et gratia a nulla et hoc est quod intendit dicere Magister
creatura possunt esse : ergo hic homo . ex verbis Augustini : et per hoc patet
prædestinatus est ad gratiam infinitam . solutio eorum quæ primo objiciuntur in
Sed contra. SED CONTRA : contrarium .
1. Gratia infinita est gratia increata , Gratia autem habitualis est charitas
quia nihil infinitum est nisi increatum : Christi, et virtutes aliæ et ad has con-
sed increatum est æternum : quod autem sequens gratia est meritum Christi , et
æternum est, nihil præcedit : ergo illam hujusmodi .
1 Joan. 1 , 14 . 2 lbidem, 1 , 16 .
IN III SENTENT. DIST. X , D. 199
Et per hanc distinctionem patet solutio pore nisi quod est ei præparatum ab æter-
ad omnia quæsita . no ergo ab æterno est ei hoc prædesti-
natum .
Sunt tamen qui hoc dicunt, quod Præterea, In Littera sæpe habetur
nulla gratia infinita prædestinata est in quod prædestinatum est ut esset Deus
Christo , et dicunt quod Christus est ca- naturaliter et vere , et ut esset Filius Dei :
put Ecclesiæ dupliciter, scilicet in confor- unde patet illam opinionem esse falsam .
mitate naturæ et sic non influit nisi per Licet enim æternum non incipiat in se,
meritum , scilicet quia meruit Ecclesiæ tamen iste incepit esse æternum , id est ,
gratiam et est unum caput cum Patre id quod æternum et infinitum : unde
et Spiritu sancto , et sic influit et hoc etiam ista conceditur, quod iste puer
non prædestinatum esse Christo dicunt. creavit stellas et hoc (quia gratiam ha-
SED CONTRA : Hic homo habet influere buit) sine dubio prædestinatum fuit an-
sensum et motum, et non ab æterno : tequam gratiam haberet .
ergo in tempore et nihil habet in tem-
D. An Christus sit adoptivus filius secundum quod homo , vél alio modo ?
Si vero quæritur , an Christus sit adoptivus filius secundum quod homo ,
sive alio modo ? Respondemus Christum non esse adoptivum filium aliquo
modo , sed tantum naturalem : quia natura Filius Dei est, non adoptionis
gratia . Non autem sic dicitur Filius natura , ut dicitur Deus natura . Non
enim eo Filius est quo Deus est : quia proprietate nativitatis filius , natura
divinitatis Deus est : et tamen dicitur natura vel naturæ Filius, quia natu-
raliter est Filius , eamdem scilicet habens naturam quam ille qui genuit .
Adoptivus autem filius non est : quia prius non fuit, et postmodum adop-
tatus est in filium : sicut nos dicimur adoptivi filii , quia cum nati fuerimus
iræ filii , per gratiam facti sumus filii Dei . Christus vero numquam fuit
non Filius Dei , et ideo non est adoptivus filius .
1 Ad Ephes. ii, 3 : Eramus natura filii iræ, etc.

Quæritur, Utrum utroque modo possit

esse in divinis ?
Videtur quod sic : quia omnes adopta-
mur, sive simus nostri juris , sive non
ARTICULUS IX . ergo videtur, quod utroque modo sit in
divinis .
An Christus sit filius adoptivus ? SED CONTRA :
Sed contra.
Adoptatus simplici adoptione non
transit in regimen patris adoptantis : sed
« Si vero quæritur, An Christus sit omnes adoptati a Deo transeunt in dis-
adoptivus filius, etc. » ciplinam et gubernationem Dei : ergo
Hic incipit illa pars quæ est de quæ- non est in divinis adoptio . PROBATIO me-
stione illa , Utrum Christus sit adoptivus diæ . Ad Hebr. xu , 7 et 8 : Quis filius
filius. quem non corripit pater ? Quod si extra
Et dividitur in partes duas : in quarum disciplinam estis, cujus participes facti
prima ostendit, quod Christus non sit sunt omnes, ergo adulteri, et non filii
adoptivus , sed natura filius . In secunda estis.
objicit in contrarium et solvit , ibi , E , Item , Ad Roman . VIII , 15 : Non enim
« Sed ad hoc opponitur , etc. » accepistis spiritum servitutis iterum in
Ante Litteram oportet hic duo quæ- timore, sed accepistis spiritum adoptio-
rere , scilicet quid sit adoptio in divinis ? nis filiorum , in quo clamamus : Abba
Et , Utrum Deo conveniat aliquid ado- (Pater). Ergo videtur ex quo omnes
ptare ? transimus in dominium Dei per adoptio-
nem , quod non sit ibi adoptio simplex :

Quæst..1 AD PRIMUM proceditur sic : sed arrogatio tantum .
Adoptio a viris perfecta sic describi-
tur : Est extraneæ personæ in filium , vel PRÆTEREA , Quæritur de hoc quod dicit, Quæst. 3.
nepotem , vel deinceps assumptio legiti- << Assumptio legitima . »
ma. Videtur enim eo ipso assumere, quod
Sed juxta hanc diffinitionem videtur creat nos : quia
non esse adoptio in divinis : quia 1. Creat in nobis lumen vultus sui ,
1. Secundum Deum non est aliquis quod est imago in anima nostra : ergo
extraneus Deo ergo videtur quod nul- videtur, quod ex creatione sumit nos in
lus adoptatur. filios .
2. Item , Pater adoptivus non producit 2. Præterea , Sancti dicunt, quod su-
filium adoptivum ad esse : sed Deus nos mus filii Dei ex creatione , et non natu-
omnes producit ad esse : ergo non potest rales filii : ergo sumus filii adoptivi .
esse pater adoptivus . SED CONTRA : Sed contra.
1. Adoptio non fit nisi de consensu li-
Quæst. 2. PRÆTEREA, Cum adoptio duobus mo- beri arbitrii , non enim compellit nolen-
dis fiat per leges , scilicet quando aliquis tes , ut dicit Damascenus. Ex creatione
qui sui juris est , adoptatur in filium , et autem non habemus usum liberi arbitrii :
transit in tutelam et dominium adopta- ergo videtur, quod non sumus filii adop-
toris, et similiter filii si quos habet : tivi ex creatione .
quæ adoptio dicitur arrogatio . Alia fit 2. Præterea , Spiritus adoptionis dis-
adoptio ejus qui non est sui juris , sed tinguitur a Spiritu servitutis , ut prius
adhuc sub gubernatione naturalis pa- patuit in auctoritate inducta : sed Spiri-
tris et ille non transit ad dominium tus adoptionis est in gratia gratum fa-
adoptatoris. ciente quam non habemus a natura : er-
IN III SENTENT. DIST. X , D , ART . 9 . 201
go videtur, quod non a natura sumus tio mea in terra viventium . Et alibi ,
filii adoptionis . Psal . xv , 6 : Funes ceciderunt mihi in
3. Item, Apostolus , ad Roman . vin , 17, 0 Israel, quam
præclaris . Et , Baruch : O
infert postquam locutus est de Spiritu magna est domus Dei, et ingens locus
adoptionis qui facit filios : Si autem filii, possessionis ejus¹ !
et hæredes hæredes quidem Dei , cohæ- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex- Ad 1.
redes autem Christi. Constat autem , traneus Deo nullus est : quia extraneus
quod non ex creatione sumus hæredes : in sacra Scriptura notat in alienationem
ergo videtur, quod non ex creatione su- vitii , sicut dicitur in Psalmo XVII , 46 :
mus adoptati . Filii alieni mentiti sunt mihi , filii alieni
inveterati sunt, etc. Unde, Act . xvii , 28 ,
Præterea , Quæ est legitima assump- dixit Paulus Ipsius enim et genus su-
Quæst. 4.
tio ? mus . Sed tamen non sumus filii per na-
Si illa est quæ fit secundum leges : illa turam ideo adoptari possumus .
fit de consensu principis, si est arroga- AD ALIUD dicendum , quod licet nos Ad 2.
tio vel de consensu senatus , quando est Deus ad esse conducat, tamen non gene-
adoptio simplex : nihil autem simile est rando conducit ad esse : et ideo non su-
in divinis ergo videtur, quod quoad mus de sua substantia , et ideo possumus
hoc non valet diffinitio . adoptari .
ITEM , Augustinus dicit, quod per AD ALIUD dicendum , quod aliquid si- Ad quæst. 2.
Quæst. 5.
filium naturalem adoptantur filii gratiæ : mile invenitur utrique adoptioni quoad
et hoc modo non fit adoptio legitima : hoc , quod quidam per adoptionis gra-
imo adoptat pater sine filio : ergo vide- tiam in specialiorem potestatem trans-
tur , quod adoptio in divinis non fit ad eunt Dei adoptantis, sicut religiosi qui
similitudinem legalis adoptionis. quasi arrogantur, eo quod faciunt se
primo mancipatos per illud quod habe-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in parte tur, Deuteron . xxxII , 9 , de Levi : Qui
adoptio divina similis est legali , et in dixit patri suo, et matri suæ : Nescio
parte dissimilis . Quoad hoc enim , quod vos et fratribus suis : Ignoro vos . Alii
adoptio fit per favorem adoptantis spe- vero remanentes in sæculo , in cura et
cialem ad adoptatum , et quod adoptatus sollicitudine hujus vitæ, magis habent
arrogatione transit in potestatem patris aliquod simile adoptioni simplici .
adoptivi , et quoad jus aliquod in hære- AD ALIUD dicendum , quod bene con-
ditate percipienda secundum filii portio- cedo , quod omnes illi adoptantur, qui
nem adoptivi simile est . Quoad hoc au- per testimonium gratiæ adoptantis et
tem , quod pater adoptivus adoptivo filio Spiritus sancti possunt dicere in con-
non tenetur dare nisi quartam partem scientia, Abba : quia illud testimonium
.
bonorum et quoad hoc , quod est extra- exigitur, sicut dicit Apostolus , ad Ro-
neus ab eo, ita quod ipse non conduxit man. vi , 16 et 17 : Ipse enim Spiritus
eum ad esse , est aliquantulum dissimile . testimonium reddet spiritui nostro , quod
sumus filii Dei. Si autem filii , et hære-
Adquæst. 1. DICENDUM ergo ad primum, quod om- des : hæredes quidem Dei, cohæredes au-
nes adoptamur in filios propter hæredita- tem Christi.
tis beatitudinem patris nostri adoptantis .
Unde in Psalmo CXLI, 6 : Clamavi ad AD HOC quod quæritur, Utrum eo quod Ad quæst. 3.
te, Domine dixi : tu es spes mea, por- creamur simus adoptati ? Dicendum ,
1 Baruch, in, 24.

quod non quia sola similitudo imaginis communicat , et transfert in regnum hæ-
non facit nos filios adoptivos , eo quod ex reditatis suæ per jus adoptionis . Spiritus
creatione nulla creatura habet unde pos- sanctus est quo ut pignore quodam
set jure transire in dominium patris : adoptamur per charitatem quæ filios fa-
sed ex adoptione accipimus pignus spiri- cit.
tus , quo acquirimus jus in hæreditatem Quod autem objicitur , quod secundum
et dominium patris . Nec tamen dico , hoc non videtur esse legitima . Dicen-
quod exigatur usus liberi arbitrii quia dum , quod legitima est adhuc : quia in
sic parvuli non haberent gratiam adop- humana adoptione aliud reformat pa-
tionis . ctum , ut dictum est, scilicet penuria quæ
AD HOC autem quod objicitur, quod contingit per divisionem hæreditatis :

non compellit nolentem sive renitentem , sed hic quanto plures adoptantur , major
dicendum quod compellere est vim in- singulorum efficitur hæreditas .
ferre et vis infertur , ubi est obstacu-
lum resistens sed in parvulis his etsi
sit obstaculum originalis peccati , non
tamen est resistens cum contrario cona-
tu voluntatis et ideo non est ibi com- ARTICULUS X.
pulsio .
Præterea, Ad hoc quod adoptentur , An Deo conveniat adoptare ?
operantur passio Christi , et fides matris
Ecclesiæ et talis adoptio fit ex nimia li-
beralitate principis adoptantis . Secundo quæritur, Utrum conveniat
Deo adoptare ?
Adquæst. 4. AD HOC quod ulterius quæritur, Utrum Videtur autem quod non : quia
sit de consensu principis ? Dicendum , 1. Adoptare non potest qui multos ha-
quod non quia ista adoptio est princi- bet filios .
pis non enim oportet, quod princeps 2. Præterea , Adoptio concessa est pro
quærat consensum alterius vel senatus : consolatione filiorum amissorum : unde
unde etiam largiori manu fit ista adop- etiam mulieri conceditur in solatium pro
tio , quam humana : quia fit ad totam filiis defunctis ergo videtur, quod Deo
hæreditatem et non ab eo qui careat non conveniat.
filio , sed ab eo qui habet Unigenitum , et SED CONTRA : Sed contra.
qui multos filios in gloriam domus suæ Adoptare non potest qui generare non
adducit nec fit ab eo qui alios non potest sed Deus nos regenerat ergo
adoptaverit, sed ab eo qui omnes adopta- omnes adoptare potest, per locum a con-
vit in humanis enim legibus non potest trario sensu quo Jurisperiti in suis argu-
adoptare habens liberos naturales prop- mentis utuntur. Unde, Isa . LXVI , 9 :
ter penuriam quæ contingit ex divisione Numquid ego qui alios parere facio,
hæreditatis . Similiter non multos potest ipse non pariam ? dicit Dominus : si
adoptare eadem de causa : et hoc obsta- ego qui generationem cæteris tribuo , sle-
culum non est in divinis : et ideo omnes rilis ero ? ait Dominns Deus tuus.
adoptari possumus singuli in hæredita-
tem totam . SOLUTIO . Illud quæsitum jam supra
Solutio.
determinatum est : quia Deus adoptare
Ad quæst. 5. AD ID quod quæritur, Utrum fiat me- larga manu omnes potest , propter divi-
diante filio per naturam? Dicendum tias sui patrimonii .
quod sic : Pater enim adoptat a proprie- AD HOC autem quod objicitur , dicen- Ad object.
tate sed Filius nomen filiationis nobis dum quod hæc adoptio non fit propter
IN III SENTENT . DIST . X , D , ART. 11 ET 12 . 203
distinctionem filiorum , nisi dicamus pullulans pullulat primum . Si autem

quod fit ad restaurandam ruinam in cœ- Filius sit persona in duabus naturis et
lo factam et in paradiso : sed hoc non tribus substantiis , sicut dicit secunda
erit conveniens nisi de illa adoptione opinio , tunc Filius natura : eo quod est
qua adoptantur filii iræ , de qua infra Filius filiatione æterna quæ est secundum
determinabitur : quia gratia adoptionis naturam divinam ipse enim persona
ad hæreditatem competit omni creaturæ est æterna personalitate : et hoc innuit
rationali : nec ista gratia proprie est in Magister cum dicit : « Et tamen dicitur
solatium filiorum amissorum per pecca- << natura vel naturæ Filius , quia natura-
tum quia esset, etiamsi peccatum non « liter est Filius, eamdem scilicet habens.
esset , nisi accipiatur secundum accidens. << naturam quam ille qui genuit . » Sed
hujus status peccati in quo sumus : sed in hoc est differentia , quod Christus
potius ex magnificentia Imperatoris homo habuit illam naturam per gratiam
summi, et ex magnitudine hæreditatis : non adoptionis , sed unionis in esse hy-
et hoc videtur in Evangelio significari, postasis et personæ quæ per naturam
ubi dicitur : Exi cito in plateas et vicos Filius est : et ideo filiatio naturalis quasi
civitatis : el pauperes , ac debiles, et cæ- transit ad hunc hominem , qui per se est
cos, et claudos introduc huc,... ut im- in Filio Dei : transit autem per unionem
pleatur domus mea¹ . factam in hypostasi .
ARTICULUS XI.
ARTICULUS XII.
Utrum Christus dicatur Filius natura,
ut Deus ? Qui sunt illi qui adoptantur, et an sint
in peccato existentes ?

ibi , D, « Non autem sic dicitur Filius Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
natura, ut dicitur Deus natura . » D, sub finem : « Quia cum nati fuerimus
Hoc enim videtur falsum : quia Deus iræ filii, per gratiam facti sumus filii
dicitur natura secundum deitatem : ergo Dei. »
sic dicitur Filius natura , ut Deus natura. Ex hoc enim videtur , quod non ado-
ptantur nisi qui sunt in peccato exi-
Solutio. AD HOC dicendum , quod Magister facit stentes .
vim in modo : quia quando dicitur Deus Hoc etiam videtur , quia
natura, ablativus construitur in ha- 1. Non adoptantur, nisi qui vocantur :
bitudine causæ formalis . Cum autem non vocantur autem , nisi qui removen-
dicitur Filius natura, construitur in tur a peccatis, ut dicit Glossa super
duplici habitudine . Si cnim Filius dicitur illud Apostoli , ad Roman . vi , 30 : Quos
persona simplex sine assumpta huma- prædestinavit, hos et vocavit : et quos
nitate , tunc ly natura construitur quasi vocavit, hos et justificavit . SED CONTRA :
in habitudine causæ efficientis , secundum Peccatum potius videtur esse causati-
quod Philosophus dicit in quinto primæ vum iræ, quam adoptionis : in humanis
philosophiæ, quod natura est ex qua enim adoptionibus si aliquis offenderet
1 Luc. XIV, 21 , 23.

aliquem, non adoptaret illum, sed po- gratiam hominis adoptantis nos quia
tius eum qui obsecutus est ei . non de suo obsequimur ei, sed de no-
2. Præterea, Secundum hoc videtur, stro sed in Deo non est sic : quia non
quod gratia adoptionis non competat possumus ei obsequi nisi de suo : et ideo
Angelo in primo statu , nec etiam ho- ipse gratia prævenit nos ut velimus :
mini in statu innocentiæ. Quod enim unde prius adoptat ipse , et nos adoptati
Angelo non competat , videtur : quia non incipimus obsequi .
adoptatur, qui jam est in domo : sed AD ID quod objicitur de Angelo et Ad 2 .
Angelus semper fuit in cœlo , et ante homine primo , jam patuit solutio .
confirmationem , et post : ergo videtur , AD ID quod contra objicitur , dicen- Ad 3.
quod per adoptionem non indigeat in- dum quod non est idem esse in cœlo , ut
troduci. in habitatione magis congrua secundum
3. Præterea, De homine etiam in statu naturam , et habere jus in hæreditatem
innocentiæ videtur, quod non indiguerit regni . Primum enim concessum est An-
gratia adoptionis : quia peccatuni quod gelo per creationem : quia dicit Beda
ipsum elongaverat ab hæreditate , non- super illud Genes . 1 , 1 : In principio
dum fecit . SED CONTRA : Ex nostro non creavit Deus cælum et terram , quod per
possumus habere jus in hæreditatem cœlum intelligitur angelica natura , vel
Dei, sed oportet quod ex suo munere cœlum empyreum quod statim ut est
gratiæ acquiramus : sed hoc est ado- factum , sanctis Angelis est repletum .
ptare , jus ex gratia nobis collata in Dei Secundum autem non datur nisi per gra-
hæreditatem acquirere ergo adoptio tiam adoptionis.
competit et Angelo ante confirmationem , Et si objicitur, quod naturalia non
et similiter homini in statu innocentiæ . demerentur : ergo si cœlum empyreum
est naturalis locus et datus ex creatione
Solutio. SOLUTIO . Dicimus , quod gratia ado- ipsis Angelis, diabolus debuit ibi rema-
ptionis quiddam habet per se , quiddam nere . Dicendum, quod naturalia quæ
per accidens . Per se habet tria , scilicet sunt partes substantiæ non amittimus ,
statum non filii per naturam quem inve- sicut partes animæ et corporis de illis
nit in adoptato : habitum gratiæ gratum enim dicit Dionysius in libro de Divinis
facientis , qui habitus substantia est istius nominibus : « Data dæmonibus naturalia
gratiæ per quam fit adoptio : et tertium dona nequaquam ea mutata esse dici-
quod est effectus ejus , et hoc est colla- mus sed sunt integra splendidissima ¹ . »
tio sive acquisitio juris in hæreditatem Sunt alia naturalia congrua secundum
Patris adoptantis : et penes hæc tria sibi statum innocentiæ, vel gratiæ, vel cul-
substantialia salvatur adoptio , tam in pa : et illa mutantur in melius , et in pe-
Angelo , quam in homine primo ante jus : ut mundus datur homini in culpa
statum peccati : quartum habet per ac- existenti ad incolatum miseriæ , tamen
cidens, scilicet stati peccati , in quo na- in quo mereri possit : paradisus autem
scuntur , qui post peccatum adoptantur. statui innocentiæ in locum deliciarum :
et infernus damnatis : cœlum autem
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod non
est simile de Deo et homine adoptante : empyreum creaturis exaltatis per glo-
nos enim obsequiis possumus prævenire riam .
affectum et favorem sive amorem et
1 S. DIONYSIUS , Lib . de Divinis nominibus , cap . 4 .

IN III SENTENT. DIST. X , E. 205
E. Oppositio, quod sit adoptivus filius.
Sed ad hoc opponitur sic, Christus filius hominis est, id est , Virginis :
aut gratia , aut natura , vel utroque modo . Si vero natura : aut divina, aut
humana : sed divina non ergo aut humana natura, aut non natura est
filius hominis . Si non natura : ergo gratia tantum : et si etiam natura hu-
mana, non ideo minus per gratiam . Si ergo gratia filius hominis est, ado-
ptivus filius esse videtur : ut idem sit naturalis filius Patris , et adoptivus
filius Virginis . Ad quod dici potest, Christum filium Virginis esse et na-
tura vel naturaliter , et gratia : nec tamen adoptivus filius Virginis est, quia
non per adoptionem , sed per unionem filius Virginis esse dicitur . Filius
enim Virginis dicitur , eo quod in Virgine hominem accepit in unitatem

personæ et hoc fuit gratiæ, et non naturæ . Unde Augustinus super
Joannem ait : Quod Unigenitus est æqualis Patri , non est gratiæ , sed
2
naturæ . Quod autem in unitatem personæ Unigeniti assumptus est homo ,
gratiæ est , non naturæ . Christus ergo nec Dei nec hominis est adoptivus
filius sed Dei naturaliter , et hominis naturaliter et gratia est filius . Quod
vero naturaliter sit hominis filius , Augustinus ostendit in libro de Fide
ad Petrum : Ille scilicet Deus factus est naturaliter hominis filius , qui est
naturaliter filius unigenitus Dei Patris . Quod autem non sit adoptivus
filius, et tamen gratia sit filius , ex subditis probatur testimoniis . Hierony-
mus super Epistolam ad Ephesios ait : De Christo Jesu scriptum est, quia
semper cum Patre fuit , et numquam eum ut esset voluntas paterna præ-
cessit et ille quidem natura filius est , nos vero adoptione . Ille numquam
non fuit filius : nos antequam essemus , prædestinati sumus , et tunc spiri-
tum adoptionis accepimus quando credidimus in Filium Dei . Hilarius quo-
que in libro III de Trinitate ait : Dominus dicens , Clarifica Filium tuum³ :
non solo nomine contestatus est se esse Filium Dei , sed etiam proprietate .
Nos sumus filii Dei : sed non talis hic Filius . Hic enim verus et proprius
est Filius origine , non adoptione : veritate , non nuncupatione : nativitate ,
1 S. AUGUSTINUS, Super Joannem , cap . 2.

2 Edit. J. Alleaume , unitate .
3 Joan XVII , 1 .
non creatione . Augustinus etiam super Joannem ait : Nos sumus filii gra-
tia non natura : unigenitus autem natura, non gratia : an hoc etiam in
ipso filio ad hominem referendum est¹ ? Ita sane Ambrosius quoque in

libro I de Trinitate , ait : Christus filius est non per adoptionem , sed per
naturam : per adoptionem nos filii dicimur, ille per veritatem naturæ
est.
Ex his evidenter ostenditur , quod Christus non sit filius gratia adoptio-
nis . Illa enim gratia intelligitur , cum Augustinus eum non esse gratia filium
asserit gratia enim , sed non adoptionis , imo unionis Filius Dei est filius.
hominis , et e converso .
cunt, adhuc est verum , quod gratia

adoptionis sunt filii et Angeli et homi-
nes : ergo videtur , quod hoc etiam ac-
cidit gratiæ adoptionis, quod inveniat
ARTICULUS XIII. non filium illum quem facit filium : ergo
videtur, quod non impediat quin possit
An Christus fuerit filius adoptivus ? dici filius adoptivus .
SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate , Solutio.

Deinde quæritur de hoc quod dicit, sicut objectum est , illa accidunt gratiæ
ibi , E, post pauca « Filius Virginis adoptionis : sed quia est etiam in Chri-
dicitur, co quod in Virgine hominem ac- sto homine existente ratio filiationis, et
cepit in unitatem persona : et hoc fuit ideo non est dicendus adoptivus.
gratiæ et non naturæ. » Ad hoc intelligendum nota , quod aliud
Ex hoc videtur sequi , quod Christus est habere filiationem per se , et aliud
fuit filius adoptivus : habere ex dono . Qui habet filiatio-
1. Gratia enim quæ de non filio facit nem Dei ex dono , cum illud donum non
filium , est gratia adoptionis : sed gratia sit esse suum, non habet illam nisi ex
assumptionis de non filio facit filium : adoptionis gratia quam dedit ei Deus .
ergo est gratia adoptionis . Per esse autem contingit habere duobus
2. Præterea, Quare non conceditur, modis , scilicet per actum naturæ qui est
quod Christus sit filius adoptivus ? Ex ad esse : sicut nos habemus naturalia no-
hoc enim , ut habitum est , non sequitur, bis per generationem accipiendo a pa-
quod ipse fuerit filius iræ : quia hoc ac- rentibus naturalia eorum : et ideo sumus
cidit gratiæ adoptionis . Si dicas , quod filii eorum per naturam, et non per gra-
oporteret ipsum prius non fuisse filium , tiam beneplaciti eorum et hoc modo.
et postea adoptari ut filius fieret : ipse Filius Dei in quantum Filius Dei est Filius
autem factus est Filius Dei : hoc iterum Dei Patris natura . Alio modo habetur
non videtur impedire quia ponamus per esse per identitatem et per unionem
.
hanc opinionem esse veram , quod An- ad illum qui per naturam habet. Si enim
geli creati sint in gratia , et non confir- ego sum unum tibi per esse personæ tuæ ,
mati : sicut etiam de homine quidam di- quidquid tu habes per naturam, hoc
1 S. AUGUSTINUS , Super Joannem, cap . 9 . in libro 1 de Fide .

2 Edit . J. Alleaume habet, Ambrosius quoque
IN III SENTENT. DIST. X , D , ART. 14 ET 15 . - 207
etiam naturale est mihi : licet per unio- ditatis et non totum, hoc contingit ex de-
nem acceperimus , et non per actum na- fectu rerum temporalium , quæ quanto
turæ qui est generatio . Sic hic homo in per plura dividuntur, tanto magis dimi-
quantum hic homo : ita quod ly in quan- nuuntur. Sed in spirituali matrimonio e
tum dicat unionem , habet quod est filius contrario est : quia quanto pluribus da-
natura : et tamen hic homo non est getur, tanto majus est et ideo unicuique
nitus de Patre : et hoc est quod dicit Au- accrescit ex justorum adoptione , quia
gustinus, quod hic homo habet hoc per gaudebit de Deo in adoptatis pluribus.
gratiam sed hæc gratia non est habitus Unde dicit Dominus : Gaudium erit co-
animæ, ut gratia adoptionis, sed potius ram Angelis Dei super uno peccatore
est unio ad esse unum cum persona, quæ pœnitentiam agente ' .
naturaliter habet filiationem Dei Patris :
et per hoc satis patet solutio ad quasi-
tum .
ARTICULUS XV.
An solus Pater adoptet vel tota

ARTICULUS XIV . Trinitas ?
Ad quid adoptavit nos Deus ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
E, circa medium : « Non solo nomine
Deinde quæritur de hoc quod dicitur, contestatus est se esse Filium Dei, etc. >>
ibi , E, circa medium : « Ille quidem na- Est enim dubium , Utrum solus Pater
tura filius, nos vero adoptione. » adoptet, vel tota Trinitas ?
Et quæritur, Ad quid adoptaverit ? Videtur autem , quod solus Pater :
Videtur enim , quod quia dicit lex , quod ille potest adopta-
1. Magis desponsamur sicut patet in re , qui potest generare : sed solus Pater
Canticis per totum . Adoptans autem potest generare in divinis ergo solus
pater filiam quam adoptavit , desponsare Pater potest adoptare .
non potest . SED CONTRA :
Sed contra.
2. Præterea, Non dat partem hæredi- 1. Super Pater noster, qui es in cœlis ,
tatis , sed totum : ergo non est adoptio . dicit Glossa , quod Pater noster Deus
Trinitas est ergo videtur, quod tota
Solutio.
Ad 1. SOLUTIO . Hoc ex præcedentibus leve Trinitas adoptet.
est determinare : quia in veritate ado- 2. Item, Gratia æqualiter est a tota
ptamur et verius etiam quam fiat ado- Trinitate et per gratiam adoptamur :
ptio secundum leges . Licet autem affini- ergo videtur, quod tota Trinitas sit pater
tas legalis excludat matrimonium carna- adoptionis .
le, nulla tamen propinquitas excludit 3. Sed iterum contra hoc videtur esse
spirituale matrimonium sed potius quod in primo Sententiarum determi-
quanto sunt plures conjungendi rationes , natur, quod non dicitur, Filius noster :
tanto firmius est. ergo videtur , quod non habeat respe-
Ad 2. AD ALIUD jam patuit solutio : quia ctum ad nos : nec dicitur, Spiritus san-
quod secundum leges datur pars hære- ctus noster sed tantum dicitur, Pater
1 Luc. xv, 10 . hujusce editionis .

2 Cf. I Sententiarum , Dist. XVIII . Tom . XXV
noster et cum per gratiam adoptionis est, et filius a nativitate filius : sed non
sit Pater noster, videtur solus Pater ado- est unius rationis generatio , et unius
ptare posse . rationis nativitas in naturali generatio-
ne et adoptione : ergo non est unius ra-
Solutio. SOLUTIO . Dicimus , quod tota Trinitas tionis pater vel filius utrobique .
Ad object. 1 . SED CONTRA :
sit Pater adoptans : sed tamen solus Pa- Sed contra.
ter appropriate , non proprie et ideo su- Apostolus infert, Si filii, et hæredes :
pra dictum est , quod Pater adoptet per hæredes quidem Dei, cohæredes autem
Filium , et per Spiritum sanctum quia Christi¹ . Quæ illatio non valeret , nisi
accipimus nomen filiorum per testimo- haberet aliquid de ratione filiationis suæ .
nium Spiritus Filii . 2. Item, ad Roman . vIII , 29 : Quos
Ad object, 2. AD ALIUD dicendum , quod tota Trinitas præscivit, et prædestinavit conformes
illa generatione generare potest. Et si tu fieri imaginis Filii sui. Et ibidem, Ut
objicias quædam in legibus , Ille non pot- sit ipse primogenitus in multis fratribus .
est adoptare qui per naturam generare Ergo si conformes sumus imaginis Filii ,
non potest dicendum , quod hoc non non æquivoce dicimur filii et si ipse
cogit plus nisi quod adoptio appropriate , primogenitus dicitur , generationi nostræ
et non proprie convenit Patri. connumeratur sua et ita non est æqui-
Ad object, 3, AD ALIUD dicendum, quod licet non vocum . Similiter accipitur hoc ex illo
dicatur noster sub illo nomine , nec Spi- verbo : Vade ad fratres meos, et dic eis :
ritus sanctus sub illo nomine tamen Ascendo ad Patrem meum et Patrem ve-
uterque istorum dicitur noster sub nomi- strum , Deum meum el Deum vestrum 2 .
ne Patris adoptantis : quia Filius secun- Non enim diceret , fratres , si omnino
dum nomen Filii , non ponit respectum generatio esset æquivoca .
ad nos , sed ad Patrem et similiter Spi-
ritus sanctus sub nomine Spiritus san- SOLUTIO . Dicendum , quod ista non olutio.
cti , non ponit respectum nisi ad suum sunt unius rationis : sed per prius et po-
principium , quod sunt Pater et Filius . sterius sunt dicta Christus enim vere
filius est , ad cujus similitudinem nos su-
mus filii et non accipitur similitudo in
actu generationis, ut procedit objectio
prima, sed ad natum , et ad jus nati . Ad
ARTICULUS XVI.
natum quia ipse est nobis exemplum , cui
assimilamur in quantum possumus , ut
An filius æquivoce dicatur filius origi- simus ei conformes . Et hoc intendit
ne et adoptione ? Apostolus , quando dixit ad Romanos ,
VII , 17. Cum enim dixerat : Si autem
filii, et hæredes : hæredes quidem Dei,
Deinde quæritur de hoc quod dicit, cohæredes autem Christi statim sub-
ibi , E , circa finem : « Hic enim verus et junxit : Si tamen compatimur , ut et
proprius est Filius origine, non adoptio- conglorificemur . Quasi diceret : Si in vita
ne. » similes fuerimus Filio . Ad jus autem
Ex hoc enim videtur, quod æquivoce nati sumitur similitudo in perceptione
dicatur filius adoptione , et origine et hæreditatis .
pater dicatur æquivoce de patre vero , et Et per hoc patet solutio ad totum .
adoptivo. Quod etiam alia ratione pro-
batur pater enim a generatione pater
Ad Roman. vi , 17. 2 Joan. xx , 17 .

IN III SENTENT. DIST. X , E , ART. 17 ET 18 . 209
peccati in quo est deturpavit : et ille di-

citur nuncupatione filius , non quod non
habeat actum et imaginem Patris , sed
quia deficit ab imitatione patris et simili-
ARTICULUS XVII . tudine sicut Abraham dixit diviti : Fili,
recordare , etc. ¹ .
An sint aliqui filii nuncupatione tan- Et per hoc patet solutio ad primum .
tum ? et, An sit aliquod medium in-
ter filium natura, et adoptionis gra- AD ALIUD dicendum , quod nullo modo Ad quæst.
tia ? Christus homo medium debuit dici inter
filium natura , et filium per adoptionem :
quia non participat nisi unum extremo-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , rum et hoc non per rationem medii ,
ibi, E , circa finem : « Veritate, non sed per rationem extremi gratia enim
nuncupatione . » qua ille homo filius est, non est gratia

Ex hoc videntur tertii filii introduci : adoptionis , ut dictum est, sed unionis
qui nec adoptivi, nec natura filii , sed ad esse et ideo non est ibi aliquid de ra-
nuncupatione sola . tione illius extremi quod est filiatio ado-
Et si dicatur, quod illi sunt qui sola ptionis . Aliud autem extremum est ibi
creatione sunt filii. CONTRA : Illi non sola in ratione et simplicitate extremi : quia
nuncupatione sunt filii , sed habent ac- Christus eadem numero filiatione filius
tum Patris in conductione ad esse , et est , qua Filius æternus Dei filius est .
etiam similitudinem Patris in imagine . Extremi natura quæ medium constituit,
mixta est, et non permanens in sua sim-
Quæst. ULTERIUS quæritur juxta hoc, Utrum plicitate et natura .
aliquid sit medium inter filium natura ,
et filium adoptionis gratia ?
Videtur, quod sic : quia medium par-
ticipat naturam extremorum : sed filius ARTICULUS XVIII .
natura est filius natura tantum filius
adoptivus tantum gratia : ergo qui gra- Quæ sit illa gratia per quam nos
tia tantum habet quod est natura filius , adoptamur ?
ut Christus homo , ipse est medius inter
filium natura pure , et filium adoptione
pure . Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
Sed contra. SED CONTRA : ibi , E , sub finem« Per adoptionem
Medium non nominatur nomine extre- nos filii dicimur, etc. »
mi nisi ad extremum aliud comparetur. Dubitari enim hic potest , Quæ sit illa
Si ergo hic homo medius est inter gratia per quam adoptamur ?
filium natura et filium adoptione , vide- Videtur autem , quod dilectio : quia
tur quod nec adoptivus , nec naturaliter 1. Dilectio movet patrem adoptantem
filius absolute debeat vocari. ut adoptet filium .
2. Item , Ad Coloss . 1, 13 : Transtulit
Solutio. SOLUTIO . Ad primum dico , quod est nos in regnum filii dilectionis suæ. Cum
filius creatione sola : et est filius creatio- ergo adoptionis gratia transfert in re-
ne, et adoptione et est filius nuncu- gnum , videtur quod illa gratia sit cha-
patione , qui imaginem creationis actu ritas .
¹ Luc. xvi, 25.

XXVIII 14
3. Item, Spiritus sanctus diffundit SOLUTIO . In adoptione quiddam consi- Solutio.

charitatem in cordibus nostris , ut habe- deratur ex parte adoptantis, et quiddam
tur, ad Roman . v , 5 : et ipse dicitur Spi- ex parte adoptati . Ex parte adoptantis
ritus adoptionis filiorum in quo clama- primo est dilectio inclinans ad gratiæ
mus : Abba (Pater) ' . Ergo videtur , quod collationem , et consequens secundum
adoptio fiat per charitatem . rationem et non secundum tempus est
4. Item , Augustinus dicit, quod sola collatio gratiæ . Ex parte autem adoptati
charitas distinguit inter agnos et hoedos, primum est fides , vel fidei motus , osten-
inter filios regni et perditionis cum igi- dens latitudinem hæreditatis et benigni-
tur ad regnum adoptemur, videtur quod tatem adoptantis accedentem enim ad
hoc fuit mediante charitate. Deum primum oportet credere quia est ,
Sed contra. SED CONTRA : et quod inquirentibus se remunerator
1. Per assimilationem ad Filium ado- est . Secundo est timor pœnæ . Tertio ,
ptamur sed Filius dicit , Matth . x1 , 29 : spes hæreditatis et adoptionis consequen-
Discite a me, quia mitis sum, et humilis dæ. Et quarto , appetitus secundum di-
corde. Et , Joan. xIII , 13 et seq .: Vos vo- lectionem . Et consequenter ipsa adoptio :
catis me Magister , et Domine : et bene et hoc secundum naturam , licet non se-
dicitis, sum etenim. Si ergo ego lavi pe- cundum tempus . Et ideo gratia simplici-
des vestros, Dominus et Magister , et vos ter adoptat charitas autem sicut perfe-
debetis alter alterius lavare pedes. cte uniens ex parte adoptantis et adopta-
Exemplum enim dedi vobis, ut quemad- ti fides autem , timor, et humilitas , et
modum ego feci vobis , ita et vos faciatis. cæteræ virtutes secundum quid quia
2. Item , Id quod præcipue dat gra- fides ut ostendens, timor ut impellens a
tiam , præcipue operatur ad adoptionem : contrario adoptioni , humilitas ut custo-
sed Deus superbis resistit, humilibus audiens gratiam adoptionis .
tem dat gratiam : ergo humilitas adó-
ptat.
F. Utrum persona vel natura prædestinata sit ?
Deinde si quæritur , Utrum, prædestinatio illa quam commemorat Apo-

stolus , sit de persona , an de natura ? Sane dici potest et personam filii
quæ semper fuit, esse prædestinatam secundum hominem assumptum , ut

ipsa scilicet ens homo esset Dei Filius : et naturam humanam esse præ-
destinatam , ut Verbo Patris personaliter uniretur.
1 Ad Roman. VIII , 15 .
2 Jacob. iv, 6 et I Petr. v, 5 .
* Ad Hebr . x1 , 6 : Credere enim oportet acceentem ad Deum quia est , et inquirentibus se remune-
rator sit.
Ad Roman. vII, 29 et seq.
IN II SENTENT. DIST. X , F, ART. 19 ET 20 . 211
SOLUTIO . Dicendum , quod dicitur Solutio.

prædestinari per prius et posterius : et
in prædestinatione tria sunt, scilicet ter-
minus a quo, et terminus ad quem, et
ARTICULUS XIX . ille qui prædestinatur. Terminus a quo
est natura vel culpa : natura pura dico :
Utrum prædestinatio Filii Dei sit unius quia si numquam peccatum esset, adhuc
rationis cum nostra ? essemus prædestinati ad gratiam et glo-
riam et quoad hoc per prius convenit
nobis præparatio gratiæ , quam Christo .
Deinde quæritur de ultima parte istius Terminus ad quem est gloria : et illa per
distinctionis, quæ incipit ibi , F, « Dein- prius convenit Christo : quia ascendit
de si quæritur, Utrum prædestinatio , pandens iter ante nos , et nos in gloriam
etc. >> adduxit et ita per prius convenit ei
Et quæruntur duo . Utrum prædesti- præparatio gloriæ. Est autem medium
natio Filii Dei sit unius rationis cum destinatus et antedestinatus : et hoc con-
nostra ? venit Christo simpliciter gratia naturæ,
Et, Utrum sit causa nostræ prædesti- et gratia personæ secundum quid et non
nationis ? simpliciter et ideo nobis convenit per
prius secundum nominis rationem : et
AD PRIMUM proceditur sic : per hoc patet solutio ad totum .
1.Ad Roman . vin , 30 : « Quos prædes-
tinavit, hos et vocavit. Sed vocatio est se-
gregatio a massa perditionis per gratiam
finalem , ut colligitur ex sensu Glossæ .
Cum igitur Filius Dei prædestinatus , non ARTICULUS XX .
sit vocatus videtur, quod non sit sua
prædestinatio unius rationis cum nostra . Utrum prædestinatio Filii Dei sit causa
2. Præterea, Videtur sibi per posterius nostræ prædestinationis ?
convenire : quia nobis convenit præde-
stinatio quantum ad personam totam et
naturam totam sibi autem quoad per- Secundo quæritur , Si prædestinatio
sonam absolute non convenit , sed sua sit causa nostræ prædestinationis ?
gratia persona in natura , vel gratia na- Et videtur , quod sic : quia
turæ ergo videtur, quod nobis convenit 1. Ipse est causa nostræ salutis : et sua
per prius. resurrectio dicitur esse causa nostræ re-
3. Præterea, Non prædestinatur (ut surrectionis . I ad Corinth . xv, 1 et seq.

dicit Rabanus) nisi quod ante destinatur : in Glossa.
nihil autem ante Filium est , sed ante nos 2. Præterea, Mediatio mediatoris redu-
æternitas est ergo per prius convenit citur ad actum causæ efficientis : sed ipse
nobis , quam ei . mediator Dei et hominis fuit : ergo ipse
Sed contra, SED CONTRA : fuit causa nostræ salutis , et per conse-
Glossa super epistolam ad Roman . quens nostræ prædestinationis .
VIII, 30 « Prædestinatio Dei præclaris- 3. Item, Prædestinatio , ut dicit Grego-
simum lumen est nostræ prædestinatio- rius , juvaturorationibus Sanctorum :
nis » non autem esset lumen si alterius ergo multo magis a Christo juvatur : er-
esset rationis quia neutrum æquivoco- go ipse est causa.
rum illuminat ad alterum . 4. Item, Nos non sumus salvandi nisi
per Christum et quidquid fieret , hoc
212 D. ALB . MAG , ORD. PRÆD.
prævisum est ergo nos esse salvandos scilicet æternum quod est propositum
per Christum est præparatum et prævi- miserendi , et præparatio gratiæ in
sum ergo est prædestinatum : ergo præsenti et per consequens gloriæ in
prædestinatio illa causat prædestinatio- futuro . Si igitur quæratur , Utrum præ-
nem nostram . destinatio Christi sit causa ut influens
5. Item , Sicut se habet prædestinatus super illud quod est æternum in præde-
ad prædestinatum , sic prædestinatio ad stinatione nostra ? Dico , quod non sed
prædestinationem sed prædestinatus nihil prohibet quod influat per modum
Christus causat nos : ergo sua prædesti- meriti et mediationis super id quod est
natia causa nostram, ut videtur . temporale quia hoc est effectus præ-
destinationis , qui etiam orationibus San-
1. Nihil est causa æterni : sed nostra
ctorum juvatur. Causa autem exemplaris
prædestinatio est æterna : ergo nihil est potest esse : quia nos ad conformitatem
causa illius .
ipsius prædestinati sumus .
2. Præterea , Videtur quod nec effectus Per hoc patet solutio ad primas ratio-
nostræ prædestinationis est gratia in
nes, quæ omnes probant, quod est
præsenti prædestinatio enim non con-
causa influens per modum meriti et me-
venit Christo nisi gratia humanitatis : et diationis .
ab humanitate sua non causatur gratia :
AD ID autem quod contra objicitur, di- Ad object.
ergo nulla natura potest esse causa nocendum quod id quod est æternum non
stræ prædestinationis . causatur ab aliquo : sed licet gratia quæ
est effectus prædestinationis non sit ab
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod est causa homine Christo in quantum est homo,
dupliciter, scilicet exemplaris, et causans
tamen potest influere per modum me-
per influentiam super causatum . Simili- rentis et satisfacientis pro nobis et me-
ter in prædestinatione nostra duo sunt, diantis, ut prius dictum est.
IN III SENTENT. DIST. XI , A. 213
DISTINCTIO XI
De communicatione idiomatum et proprietatum respicientium per-

sonam prout sonat indefectibilitatem, ut prædestinatio, creatio,
inceptio .
A. Utrum Christus sit creatura, vel creatus , vel factus ?
Solet etiam quæri , Utrum debeat simpliciter dici atque concedi Christum
esse factum , vel creatum , vel creaturam ? Ad quod dici potest, hoc sim-
pliciter et absque determinatione minus congruenter dici . Et si quandoque
brevitatis causa simpliciter denuntietur , numquam tamen simpliciter debet

intelligi . Quia ut Augustinus in libro I de Trinitate ait : Cum de Christo
loquimur quid secundum quid , et propter quid dicatur , prudens et dili-

gens ac pius lector intelligere debet . Qui Christum vel Dei Filium non
esse factum vel creaturam , in libro I de Trinitate ostendit, ita inquiens :
In principio erat Verbum : et, Verbum caro factum est : et, Omnia per ipsum
facta sunt . Neque dicit omnia nisi quæ facta sunt , id est , omnem creatu-
ram . Unde liquide apparet ipsum factum non esse, per quem omnia facta
sunt et si factus non est, creatura non est. Si autem creatura non est ,
ejusdem cum Patre substantiæ est. Omnis enim substantia quæ Deus non
est, creatura est : et quæ creatura non est, Deus est. Sed si Filius non est
ejusdem substantiæ cujus Pater , ergo facta substantia est et si facta
substantia est, non omnia per ipsum facta sunt. At omnia per ipsum facta
sunt facta ergo substantia non est , sed una cum Patre infecta substantia
est. Idem, in eodem : Si vel Filium fecit Pater quem non fecit ipse Filius ,
non omnia per Filium facta sunt . At omnia per Filium facta sunt. Ipse ergo
1 S. AUGUSTINUS , Lib. I de Trinitate , cap. 13.

IDEM, Ibidem, cap . 6 .
' Joan. 1 , 1 , 14, 3.
factus non est, ut cum Patre faceret omnia quæ facta sunt . Idem in libro
LXXXIII Quæstionum : Dicitur creatura quidquid fecit Deus Pater per
Filium : qui non potest appellari creatura , quoniam per ipsum facta sunt
omnia . Ambrosius in primo libro de Fide : Probemus , inquit , creaturam

non esse Dei Filium . Audivimus enim in Evangelio Dominum mandasse
discipulis , Prædicate Evangelium universæ creaturæ . Qui universam

creaturam dicit, nullam excipit, et ubi sunt qui creaturam Christum appel-
lant ? Nam si creatura esset, sibi mandaret Evangelium prædicari, et
subjectus esset vanitati : quia , testante Apostolo , Omnis creatura vanitati

subjecta est . Non ergo Christus creatura est, sed Creator : qui docendæ
creaturæ discipulis mandat officium .
propter hoc quod Christum creaturam .

esse dixit et ibidem continetur ex quo
sensu creatura dicatur, cum quandoque
DIVISIO TEXTUS dicatur factus, ibi, B, « Arii hæc fuisse
perfidia legitur, etc. » In tertia et ultima
parte solvitur quædam argumentatio so-
« Solet etiam quæri, Utrum debeat phistica, quæ videtur probare quod Chri-
simpliciter dici, etc. » stus sit creatura , ibi scilicet , B, § 3 :
In hac parte determinat Magister con- « Nec ex eo quod Christus secundum ho-
sequentia Christum unitum ex natura minem dicitur esse creatura , etc.
humana per relationem ad causam effi-
cientem , sive ad actum causæ efficientis,
qui ex parte efficientis est creatio . Ex
quo relinquitur naturam humanam esse
creatam et creaturam . Ex parte autem
effecti sive causati sequitur inceptio esse ARTICULUS I.
in natura humana.
Et ideo sunt hic duæ quæstiones , sci- Utrum vere potest dici, Christus, vel hic
licet utrum sit concedendum Christum homo, demonstrato Christo , est crea-
esse creaturam ? et hæc determinatur in tura ?
ista distinctione. Et, Utrum Christus in-
ceperit ? et hæc determinatur in primo
.
capitulo sequentis distinctionis , ibi , A, Objicitur autem de hoc quod dicit , ibi ,
« Post prædicta quæritur, Utrum homo A, post pauca : « Ad quod dici potest,
ille cœperit esse , etc. » hoc simpliciter et absque determinatione
Ista distinctio tria continet, quorum minus congruenter dici, etc. >>
primum est non esse concedendum sim- Ex hoc enim videtur dicere , quod vere
pliciter, quod Christus sit creatura . Se- potest dici , licet incongrue propter hære-
cundum est de perfidia Arii et pœna , ticos.
1 S. AUGUSTINUS , Lib. LXXXIII Quæstionum , 3 Ad Roman. vi , 20 : Vanitati creatura sub -

Quæst. 67. jecta est non volens, etc.
2 Marc . xvi, 15. Vulgata habet omni creaturæ. S. AMBROSIUS, Lib . de Fide, cap . 6.
IN III SENTENT. DIST. XI , A, ART . 1 . 215 :
Quod etiam ratione videtur posse os- nis ergo si hic homo non est creatura ,
tendi : sequitur quod hic homo non est homo,
1. Hæc enim est vera, Hic homo est quod falsum est ergo debet concedi
Deus , propter unionem ergo per con- ista, Hic homo est creatura .
versionem , Deus est hic homo . Aut ergo
creatus homo , aut non creatus homo. SOLUTIO. Dicendum , quod omnes fal- Solutio .
Si non creatus homo : ergo est aliquis sæ sunt propositiones si sine determina-
non creatus homo, quod falsum est : er- tione proponantur . Si enim homo sit ex
go Deus est creatus homo : sed creatus parte subjecti cum nota demonstrationis ,
homo est creatura : ergo Deus vel Filius stabit necessario pro supposito et perso-
Dei , vel Christus est creatura . na, duplici de causa , scilicet propter de-
2. Item, Propter unionem recipitur monstrationem , quia non demonstratur
ista , Hic homo est Creator : ergo propter nisi persona : et etiam ratione subjecti ,
eamdem unionem debet recipi ista , Filius quia non subjicitur gratia naturæ , sed
Dei est creatura . gratia personæ et ideo cum persona
3. Item , Cum dicitur, Christus secun- non sit creata vel creatura , illa locutio
dum quod homo est creatura , intellli- erit falsa cum dicitur, Hic homo vel iste
gitur sic, Christus secundum quod ho- homo est creatura . Si autem subjiciatur
mo est creatura aut ly homo dicit Christus vel Jesus in proprio nomine,
suppositum , aut naturam humanam : nomen illud etiam personæ et suppositi
non naturam humanam : quia illa in est et ideo iterum erit falsa si sine de-
recto de Christo non prædicatur ergo terminatione proponantur. Si autem sup-
dicit suppositum : ergo sensus est, Chri- ponatur cum subjecto nominante perso-
stus secundum quod homo et secundum nam vel personalitatem æternam, tunc
suppositum humanum est creatura : iterum erit falsa , ut cum dicitur , Filius
sed quidquid dicitur de supposito huma- Dei est creatura , vel Jesus vel Christus
no , dicitur de Deo : ergo Christus sim- est creatura. Si autem creatura sit ex
pliciter est creatura . parte subjecti , et hic homo secundum
4. Si dicas , quod hoc fit propter repu- aliquod nominatorum ex parte prædica-
gnantiam intellectuum . CONTRA : Non ti, iterum erit falsa : quia inartificialis
est major repugnantia intellectuum inter tunc erit quia propter demonstrationem
istam , cum dicitur, Iste homo est Crea- vel nomen prædicatum stabit pro perso-
tor, quam inter istam , Filius Dei est na, et subjectum pro forma creationis :
creatura et tamen prima recipitur : er- et ideo tunc intelligitur converti propo-
go videtur, quod etiam secunda . sitio , ut cum dicitur, Aliqua creatura vel
Item , Quæro cum dicitur, Homo est creatura est hic homo : et ideo iterum
creatura, si dissonantiam habeant prædi- tunc erit falsa et ergo omni casu con-
catum et subjectum ? Videtur , quod non : tingenti falsa est sine determinatione .
quia dissonantia vel erit ratione forma- AD OBJECTA ergo dicendum , ad primum Ad 1.
rum disparatarum , vel ratione opposi- quod hæc est vera , Deus est hic homo :
tionis : sed patet, quod forma hæc et for- sed ly Deus supponit pro persona Filii
ma creationis , nec disparatæ nec oppo- Dei vel pro natura : quia verum est, quod
sitæ sunt ergo videtur, quod sit conce- natura divina est hic homo , licet secun-
denda ista , Hic homo vel homo iste est dum rationem intelligendi non sit adeo
creatura . per se ista, Deus est hic homo , sicut
4. Item, A quocumque negatur supe- hæc , Filius Dei est hic homo . Et quod
rius et inferius : sed creatura superius est postea dividendo infertur : aut creatus ho-
ad omnem formam præter divinam : er- mo , aut increatus homo : dicendum quod ,
go etiam superius est ad formam homi- ly hic homo supponit pro persona com-
posita et ideo illa persona simpliciter AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur , Ad 4.
est increata, et secundum quid creata : Iste homo est creator, nulla est repu-
unde simpliciter danda , non est creatus gnantia intellectuum : quia ly iste homo
homo sed istæ duæ , est creatus homo , supponit personam , et huic convenit es-
est non creatus homo, non opponuntur se creatorem sed hoc verum est, quod
per affirmationem et negationem , cum supponit personam compositam eo modo
ambæ sint affirmative . Sed si hæc datur, compositionis quo secunda opinio dicit :
non est creatus homo , non potest inferri , et ideo istam non reciperem , Iste homo
ergo est non creatus homo , ita quod non est increatus : sicut nec hanc , Iste homo
creatus tantum valeat quantum increa- est creatus , nisi adderetur determinatio .
tus quia sicut Magister dicit in libro. Tamen sunt quidam qui dicunt , quod
I Sententiarum : « Cum igitur Deus ge- dissimile est : quia humana natura exal-
nuit Deum ergo eumdem Deum vel tata est in Christo , et habet se insuper
alium Deum , quod non sequitur , alium ut adveniens divinæ personæ, et ita ver-
Deum, propter identitatem naturæ nec git quasi in accidens : et ideo sua attri-
sequitur, eumdem , propter distinctionem buta non ita conveniunt personæ , sicut
1 »
personæ ita videtur hic dicendum attributa divinæ naturæ quæ est quasi
propter diversitatem naturarum in una substantia et in ratione substantiæ ipsa
persona, cum ly homo vel hic homo sup- persona. Sed hoc non videtur : sed po-
ponit personam compositam in duabus tius considerandum in attributis , quia
naturis, propter increatam naturam non quædam sunt prima et per se personæ ,
sequitur, quod sit creatus et propter sicut illa quæ dicunt actum vel posses-
creatam non sequitur, quod sit increa- sionem personæ, vel imponuntur ab il-
tus : unde nec sequitur, quod sit creatus lis sicut creator , creat, et hujusmodi .
homo nec sequitur, quod increatus Quædam autem conveniunt ratione na-
homo. turæ, sicut esse creatum , vel increatum
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod ista recipi- esse . Et illa quæ conveniunt personæ per
tur , quod sit creator, hoc est verum : se, illa attribuuntur ex parte utriusque :
quia creator imponitur ab actu qui pro- non autem illa quæ ratione naturæ ,
prie est personæ secundum quod perso- quando dicunt repugnantiam a parte sub-
na sed creatum esse vel increatum esse jecti .
dicitur gratia naturæ : unde non est si- Si autem objicias , quod invenitur a
mile de creatus et increatus , et ly crea- Sanctis ista , Hic homo fuit ab æterno,
tor. dico quod esse ab æterno convenit perso-
AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur , næ sicut naturæ : et ideo illud attribuitur.
Ad 3.
Christus secundum quod homo est crea- Præterea , Esse æternum non ita repu-
tura, ly secundum quod notat conditio- gnat, sicut esse increatum : quia æterni-
nem naturæ non enim oportet, quod tas communicari potest ratione incom-
cum ly secundum quod prædicatur in mutabilitatis , ut dicit Augustinus : sicut
recto , quod hæc simpliciter in recto præ- Angeli participant æternitatem , eo quod
dicetur, nisi ly secundum quod notaret æternitas dicit per modum mensurantis
semper identitatem vel unitatem perso- extra et ideo homini ratione personæ
næ et hoc non est verum et quod convenit. Sed esse increatum absolute
convenit Christo secundum ly secundum ponit repugnantiam ad naturam : quia
quod, non oportet quod conveniat ei ab- nihil est creatum nec increatum nisi ra-
solute sicut patuit in distinctione præ- tione suæ naturæ . Tamen de hoc sunt
cedenti. opiniones et quidam concedunt simpli-
1 Cf. I Sententiarum , Dist. IV.

IN III SENTENT. DIST. XI , B. 217
citer, quod hic homo sit increatus : sed si Filius... facta substantia est , non om-
nolunt concedere, quod hic homo sit nia per ipsum facta sunt . »
creatus nisi cum determinatione . Hoc enim non videtur sequi : quia Fi-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod creatura non lius Dei est factus homo , hæc concessa
est superius ad hunc hominem secundum est supra, distinctione sexta et homo
quod supponit personam compositam , est facta substantia.
nisi cum determinatione et ideo si ne-
gatur, non propter hoc oportet quod ho- SOLUTIO . Substantia quæ est Christus , Solutio.
mo negetur ab ipso . prædicatur de Christo in recto : et ideo
illa non potest esse nisi persona et sup-
positum quia natura facta de eo cujus
est natura in recto non prædicatur : et
ideo Christus non potest esse substantia
ARTICULUS II . facta quia persona et substantia facta
esse non potest . Et sic intelligit Augu-
An possumus vere dicere Christum esse stinus .
factum ? AD ALIUD dicendum , quod (ut dictum
est) Filius non potest esse substantia
quam ipse fecit : sed potest esse substan-
Deinde quæritur de hoc quod dicit Au- tia quam fecit in natura , vel secundum
gustinus , ibi , A, circa medium : « Sed naturam , vel cujus naturam fecit .
B. De perfidia et pæna Arii .
Arii hæc fuisse perfidia legitur , ut Christum creaturam faceret . Ideo

effusa sunt Arii viscera , atque crepuit medius , prostratus in faciem , ea
quibus Christum negaverat fœda ora pollutus 1 .
His aliisque pluribus testimoniis instruimur non debere fateri simpliciter

Christum esse factum vel creaturam : sed addita determinatione recte dici
potest, ut si dicatur factus secundum carnem vel secundum hominem , ut

factura humanitati , non Deo attribuatur. Ut enim ait Ambrosius in libro I
de Fide Non Deus factus est , sed Deus Dei Filius natus est : postea vero
secundum carnem homo factus ex Maria est. Misit enim Deus Filium
suum, factum ex muliere , factum sub lege ' : Filium , inquit , suum , scilicet
non unum de multis . Cum dicit suum , generationis æternæ proprietatem
signavit. Postea factum ex muliere asseruit, ut factura non divinitati , sed

assumptioni corporis adscriberetur . Factum ergo ex muliere dicit , propter
1S. AMBROSIUS, Lib. I de Fide, cap. 9.

2 Ad Galat. IV, 4.
carnis susceptionem : sub lege, propter observantiam legis . Generatio
generationi non præjudicat, nec caro divinitati . Deus enim æternus incar-
nationis sacramentum suscepit , non dividuus , sed unus , et in utroque
unus , scilicet divinitate et corpore . Non enim alter ex Patre , alter ex Vir-
gine sed idem aliter ex Patre , aliter ex Virgine : sed qui factus est secun-
dum nostræ susceptionem naturæ, non secundum æternæ substantiam
vitæ , quem legimus primogenitum et unigenitum . Primogenitum, quia

nemo ante ipsum : unigenitum , quia nemo post ipsum ' .
Ex his evidenter traditur, qua intelligentia accipiendum sit , cum dicitur

Christus factus , vel simpliciter , vel cum additamento : ut factura scilicet ,
vel creatura, non ad assumentem Deum , sed ad assumptum hominem
referatur . In Deo enim creatura esse non potest, ut Ambrosius ait in libro
I de Fide : Numquid dicto factus est Christus ? Numquid mandato creatus

est Christus ? Quomodo autem creatura esse in Deo potest ? Etenim Deus
naturæ simplicis est , non conjunctæ atque compositæ : cui nihil accidat ,
sed solum quod divinum est in natura habeat sua . Etsi ergo Christus se-
cundum hominem dicitur creatura, non tamen simpliciter prædicandus est
creatura .
Nec ex eo quod Christus secundum hominem dicitur esse creatura ,

potest quis progredi sic argumentando : Si secundum quod homo Christus
est creatura vel rationalis , vel non vel quæ est Deus, vel non nitens
per hoc probare Christum esse aliquid non divinum , quia quod ipse est
secundum hominem , ipse est . Et ideo si secundum hominem est aliqua
substantia non divina , est utique aliquid non divinum . Sed ex tropicis
locutionibus non est recta argumentationis processio . Illa autem locutio
tropica est, qua Christus dicitur creatura , vel simpliciter, vel cum adjun-
ctione .
«< Quomodo autem creatura esse in

Deo potest ? »
Hoc enim videtur esse contra præde-
terminata : quia
ARTICULUS III. 1. Supra , distinctione IX , dixit Au-
gustinus : « Sciendum , quod in Filio Dei
An in Deo creatura esse possit ? terra est, quæ sine impietate adoratur.
Suscepit enim de terra terram quia
caro de terra est. »
Deinde quæritur de hoc quod dicit in 2. Item, Etiam a quibusdam Sanctis
secunda parte distinctionis , ibi , B , § 3 : dicitur esse creatura : sicut dicit Dama-
1 S. AMBROSIUS , Lib . I de Fide, cap. 6 . IDEM, Ibidem, cap . 7.

IN III SENTENT. DIST. XI , A, ART. 4 ET 3 . 219
scenus , quod creatura vocari non dedi- conclusio intenta , et debet sic argumen-
gnatur. Et Magister Rodolphus de sancto tari , Christus secundum quod homo est
Victore : « Potestate non natura fit crea- creatura : quia hæc est conclusio intenta,
tura . » Ergo videtur , quod et creatura et debet sic argumentari , Christus se-
sit in ipso Creatore . cundum quod homo est rationalis crea-
tura sed rationalis creatura est crea-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod intentio tura : ergo Christus est creatura . Tunc
Ad 1.
Augustini est, quod in Deo , id est , in patet, quod hic non est peccatum ex
Trinitate et in unitate non potest esse tropo aliquo , sed tantum ex hoc quod
creatura : quia aut esset persona , aut na- non repetitur reduplicatio in conclu-
tura et ita neutrum potest esse : et ideo sione.
Christus non est creatura : quia est no-
men personæ quæ non est creatura nec RESPONSIO ad hoc est, quod impro- Solutio.
creata sed non intendit, quin hæc per- priam vocat Magister tropicam : quia in
sona sit in natura creata , et natura creata veritate id quod naturæ per se est, præ-
in ipsa . dicari de persona non debet simpliciter :
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hujusmodi et si fiat , fit improprie .
auctoritates sunt cum determinatione
intelligendæ , non simpliciter, quamvis

simpliciter sint prolatæ.
ARTICULUS V.
An Christus sit aliquid non divinum ?

ARTICULUS IV.
Quid intelligit Magister per argumenta- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
tionem tropicam ? .
ibi , B , § 4 : « Christum esse aliquid non
divinum, etc. »>
Supra enim dixit Christum non esse
Deinde quæritur de argumentatione hominem dominicum : ergo eadem ra-
quam dicit Magister esse ex tropicis , ibi , tione videtur, quod non debeat dici ali-
B , § 4 : « Sed ex tropicis locutionibus , quod divinum.
etc. >>
Si enim tropus est figuralis sermo , SOLUTIO . Non est simile : licet enim Solutio.
videtur esse ex figurativis propositioni- utrumque sit possessivum, tamen unum
bus ista, Christus secundum quod homo notat suppositionem alterum notat
est creatura , vel rationalis, vel irratio- habitum naturæ ut formæ : et bene con-
nalis , etc. imo non videtur esse pecca- ceditur, Christus est divinum aliquod ,
tum , nisi quod in conclusione non repe- quia habens deitatem : non autem conce-
titur reduplicatio sic, Christus secundum ceditur esse dominicus , quia hoc sonat in
quod homo est creatura : quia hæc est subditum domino et servum .
1 Cf. Supra, Dist. VII .

DISTINCTIO XII .
Quomodo Verbi seu Christi incarnatio ordinatur ad nostram red-

emptionem, quantum ad genus naturæ assumptæ ?
A. An homo ille semper fuerit vel cœperit esse ?
Post prædicta quæritur , Utrum homo ille cœperit esse vel semper fuerit :
sicut simpliciter enuntiamus Christum vel Dei Filium semper fuisse , nec
cœpisse ? De hoc Augustinus ita inquit super Joannem : Habuit aliquando
Dei Filius quod nondum habuit idem ipse homo Dei Filius, quia nondum
erat homo. Item , idem in eodem : Priusquam mundus esset, nec nos era-
mus , nec ipse mediator Dei et hominum homo Christus Jesus . Idem , super
Psalmum LXXX : Christus noster etsi forte homo recens est , tamen est
æternus Deus . Alibi vero legitur , quod puer ille creavit stellas . Et Christus
dicit se esse principium , et esse ante Abraham 1 .
His ergo aliisque auctoritatibus in nullo resultantes , dicimus hominem

illum in quantum homo est, cœpisse , in quantum Verbum est , semper
fuisse . Hic enim absque distinctione non est referenda responsio . Nam et
ipse Augustinus hujusmodi utitur distinctione in pluribus locis , dicens per
Christum omnia esse facta in quantum Verbum est . Secundum illud vero
quod homo est, ipsum esse factum et glorificatum . Si ergo ad personam
respicias , confidenter dic hominem illum semper fuisse si vero ad natu-

ram hominis, concede eum cepisse .
Joan. viii , 58 : Dixit eis Jesus : Amen , amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum . Et
pluries alibi in eodem cap. yy . 55 et 56 .
IN III SENTENT. DIST. XII, A, ART. 1 . 221
idem est huic homini incipere esse , quod

incipere esse homo : sed incipit esse
homo ergo incipit esse . Et si tu velis
instare per istam , Ille incipit esse al-
bus ergo incipit esse exclusa est in-
ARTICULUS I. stantia : quia esse album est esse secun-
dum accidens , et ideo non infert esse
Utrum istæ sint veræ, Homo factus est simpliciter : sed esse hominem , est esse
Deus, Homo incepit esse Deus , Iste substantialiter : ergo videtur, quod se-
homo incepit esse Deus ? quatur, quod incipit esse .
2. Item , Supra habitum est, quod ho-
minem fecit, et faciendo univit : ergo in
eodem instanti fuit huic esse , et esse ho-
« Post prædicta quæritur, etc. >» minem ergo videtur , quod sicut conce-
In isto primo capitulo quæritur a Ma- ditur hæc, incepit esse homo , ita de-
gistro, Utrum Christus incepit esse ? beat hæc concedi , hic incepit esse.
Et ratione hujus quæritur , Utrum hæc 3. Præterea, Communiter dicitur , et
sit vera , Homo factus est Deus , et , Homo supra sæpius habitum est , quod hæc sit
incepit esse Deus ? vera, Deus incepit esse homo , Deus fa-
Videtur autem , quod prima istarum ctus est homo : cum tamen factura ejus
sit vera : quia quod factus est, videtur poni circa ly
1. Concessa est supra in omnibus tri- Deus vel circa Filium Dei , et neutri
bus opinionibus , quæ non ad aliud in- competit : ergo multo magis concedenda
ductæ sunt , nisi ut ostenderetur quali est hæc, Homo incepit esse Deus , vel
ter Filius Dei factus est homo , et homo factus est Deus : cum factio et inceptio
factus est Deus , et quid prædicatur per non repugnent naturæ significatæ per
hunc terminum , Deus.
ly homo.
2. Item, Homo est Deus : ergo factus 4. Si forte dicas, quod hic ab æterno
est Deus , et cœpit esse Deus . fuit Deus , et hic homo ab æterno est
3. Item, Deus factus est homo : et quid Deus : ergo videtur quod hic homo ab
æterno est : sed in omni locutione idem
quid factum est , incepit esse : ergo
Deus cœpit esse homo : ergo conversa possum prædicare de se : et dicit Boetius ,
simpliciter ergo homo incepit esse quod nulla propositio verior est quam in
Deus . qua idem de se prædicatur : ergo vide-
4. Item , In Littera habetur ista , Chri- tur, quod si hic homo ab æterno est ,
stus noster homo recens est : ergo homo quod possit inferri, ergo hic homo ab
qui incepit , est Deus , ut videtur : et hoc æterno est homo, quod est contra Au-
multo videtur falsior esse quam ista, gustinum in Littera , ubi dicit quod
«< priusquam mundus esset, nec nos era-
Homo incepit esse Deus .
<« mus , nec mediator Dei et hominum
ULTERIUS quæritur an ista aliquo modo « homo Jesus Christus. >>
Quæst,
concedatur , Homo iste incepit esse 5. Præterea , Ex eadem auctoritate vi-
Deus ? detur accipi directe, quod mediator Dei

Et videtur , quod concedi debeat : et hominum homo Jesus Christus non
quia fuit ab æterno quod est contra hoc quod

1. Idem est incipere simpliciter, et in- omnes dicunt , quod hic homo fuit ab
cipere esse in specie substantiali : sicut æterno , et hic puer qui creavit stellas . Et
idem est Socrati incipere esse simplici- contra hoc est quod ipse dicit in Evangelio
ter, et incipere esse homo : ergo a simili Joannis, vin , 25 : Ego principium , qui et
loquor vobis . Ly ego enim ibi suppo- tem convertantur propositiones illæ sic,
nit suum prolatorem , hoc est , illum ho- Homo factus est Deus , vel, Homo incepit
.
minem . Et est contra hoc quod ibidem esse Deus dicunt , quod si sit de re ,
dicit Amen, amen dico vobis, ante- falsa est, sicut et alia : sed si sit de dicto ,
quam Abraham fieret ego sum . Sicut necesse est eam veram dici et esse : quia
enim dicit , Antequam Abraham fieret, hoc est verum, Factum est quod homo
ita potest eadem de causa , scilicet pro- est Deus et , Hoc incepit quod homo est
pter unitatem personæ, dicere : Antequam Deus : quia non ab æterno hæc est vera ,
mundus fieret, ego sum. Homo est Deus : sed aliud est cum dici-
tur, Hic homo factus est Deus : quia illa

Solutio. SOLUTIO . Dicendum meo judicio , quod est de re , et falsa .
nulla solutio modernorum hic tantum va- Ratio autem Antisiodorensis est , quod
let , sicut Auctoris solutio quam ponit vult quod termini aliter supponunt ex
hic quia cautissima est , quod sine di- parte subjecti , et aliter ex parte prædi-
stinctione intellecta vel posita in sermone cati cum enim iste terminus , homo , sit
non reddatur responsio : quia factum in prædicato , stat pro natura et non pro
esse et non factum , cœpisse vel non cœ- persona et cum naturæ conveniat fa-
pisse , creaturam esse vel non esse , sunt ctum esse et incipere , ideo concedunt
circa personam Christi, propter unionem quod Filius Dei factus est homo, et
duarum naturarum in ipso sicut alium Deus factus est homo , et hic homo
vel eumdem Deum circa Deum generan- factus est homo . Cum autem sit in
tem , ut supra dictum est . subjecto , stat pro persona : quia sub-
Sunt tamen qui subtilitates hic rimati jecta ratione suppositorum subjiciuntur :
sunt , minus tamen cautas simplicibus , et ideo cum humana natura in Christo
licet verum dicant . Et auctor istarum sit adveniens et vergat ad aliquod
solutionum est Magister Gulielmus Anti- simile accidenti , cum dicitur , Homo
siodorensis . Et secundum illos dicendum factus est Deus, intelligitur de persona :
est, quod cum dicitur, Deus factus est et potest descendi ab ipsa ad suppositum
homo , vel , Filius Dei factus est homo , sic , Homo factus est Deus ; ergo aliquis
vel incepit esse homo : quia in omnibus homo , vel iste , vel alius : non alius : ergo
illis in quibus persona simplex pro no- iste : ergo ista persona factus est Deus ,
mine essentiali vel pro nomine personæ et hoc falsum est : ergo hæc falsa , Iste
est in subjecto , et subjungitur factus vel homo incepit esse Deus : et illa ex qua
incepit ex parte prædicati cum hoc ter- sequitur.
mino homo , quod locutio est duplex ea Et ponit instantiam sic , quod scutum
duplicitate quam supra posuimus in di- illud sit modo dealbatum , hæc est vera ,
stinctione quinta, scilicet quod potest ly Hoc scutum incepit esse album : sed hæc
factus vel incepit rem suam ponere circa est falsa , Hoc album vel album incepit
rem subjecti , et sic locutio est falsa , et esse scutum quia cum ly album est ex
vocatur propositio de re apud Sophistas : parte prædicati , non dicit nisi albedinem
.
vel potest retorqueri ad totum, ut fa- in hoc , sed tamen ex parte subjecti stat
ctura non ponatur circa rem subjecti , pro subjecto alio : et ideo cum dicitur ,
sed sit inceptio vel factura de toto sub Album incepit esse scutum , sequitur :
hoc sensu , Hoc incepit quod Deus est ergo hoc album vel aliud incepit esse
homo et tunc vocatur propositio de di- scutum non aliud : ergo hoc : sed hoc
cto apud Sophistas, et sic est vera . Si au- album est scutum : ergo scutum incepit
1 In Vulgata, Joan. vIII , 25 , deest ly ego, sed Dixit eis Jesus : Principium, qui et loquor vobis.
manifeste subauditur : Dicebant ei : Tu quis es ? 2 Joan. viii, 58.
IN III SENTENT . DIST. XII , A, ART. 1 . 223
dicto, et non de re : sicut etiam in di-

esse scutum , quod falsum est : ergo et
hæc est falsa , Album incepit esse scu- stinctione sexta dictum est : et non est
simile de conversis earum secundum
tum quia ly album in subjecto suppo-
nit pro supposito quod est ante formam Antisidiorensem , propter causam quæ
albedinis . A simili dicunt hic, cum dici- dicta est.
tur, Homo incepit esse Deus , quod ly AD ALIUD dicendum . quod in veritate Ad 4.
homo stat pro persona quæ est ante hu- hic homo ab æterno fuit : sed non sequi-
manitatem quæ in ipso habet similitudi- tur ex hoc, quod ab æterno fuerit homo ,
nem accidentalis naturæ : eo quod poste- vel ab æterno sit homo : quia ly homo
rius advenit : et ideo sequitur ex illa, ex parte prædicati stat formaliter , et for-
quod hæc persona incepit esse Deus : maliter secundum formam significatam
hæc autem falsa est : ergo et hæc , Non per terminum non ab æterno fuit : sed in
incepit esse Deus, vel Verbum , vel per- subjecto supposito stat personaliter , et
sona divina. Non autem idem est de persona ab æterno fuit. Unde hic homo
hac , Deus vel Filius Dei incepit esse ab æterno fuit Deus , et homo ab æterno
homo quia ly homo in prædicato stat fuit Deus : non tamen sequitur , quod
formaliter et ideo tunc non licet descen- Deus sit ab æterno vel fuit homo , ut di-
dere ad personam : et non sequitur , quod ctum est .
AD AUCTORITATEM Augustini dicendum , Ad 5.
Deus vel Filius incipiat esse persona .
Per hoc igitur patet solutio ad omnes quod meo judicio sic intelligitur , quod
illas , de quibus primo est quæsitum . ly homo sit ex parte prædicati , sic ,
Ad 4. AD AUCTORITATEM Augustini , quæ in << Priusquam mundus esset, etc. , » hoc
Littera habetur, quod Christus Deus est , ipse mediator Dei et hominum Chri-
noster homo recens est , dicendum cum stus Jesus non erat homo priusquam
Magistro , quod cum determinatione sub- mundus esset et tunc secundum supra
intellecta recipienda est , et aliter non. dictam rationem suppositionis in prædi-
cato et subjecto , est vera.
¹d quæst. AD ID quod ulterius quæritur , Utrum Ecce , in quantum potui investigare ,
homo iste incipiat esse ? Dicendum quod hæc est sententia Antisidiorensis. Sunt
nullo modo est concedenda. tamen alii sic non dicentes : non enim
Ad 1. Ad probationem autem, dicendum volunt dicere , quod cum dicunt, Homo

quod in Christo non est simile : quia esse vel hic homo in subjecto , quod supponat
hominis non est totum substantiale esse sicut terminus accidentalis pro supposito
hujus, vel hujus hominis , vel Christi : sive forma sed dicunt, quod supponitur
et ideo licet cum determinatione conce- in tali nomine persona composita , vel
datur secundum quod est de dicto , non suppositum compositum in triplici sub-
tamen potest inferri , ergo incepit esse . stantia et duplici natura , sicut dicit se-
Et instantia bona est in Christo : eo quod cunda opinio : et ideo illi supposito con-
in ipso prædicat homo naturam adve- venit inceptio et factio , non simpliciter,
nientem , licet non accidentalem , a qua sed ratione naturæ humanæ quæ signatur
natura non habet hic homo quod sit hic in ipso : et ideo dicunt, quod potest re-
vel persona : quia prius fuit hic et persona . cipi ista , Homo factus est Deus , secun-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod licet faciendum quod est determinata secundum in-
do hominem univerit , non tamen faciendo tellectum et tunc non sequitur , quod
hunc vel hanc personam .
hanc autem homo ille fuerit ab æterno : sed sequitur ,
personam supponit ly homo ex parte quod secundum quod homo non fuerit ab
subjecti . æterno et hoc fere redit ad idem se-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illæ conces- cundum sensum, licet non secundum
sæ sunt supra, secundum quod sunt de verba .
B. Si Deus alium hominem assumere potuit, vel aliunde quam de genere Adæ ?
Solet etiam quæri , Utrum alium hominem vel aliunde quam de genere
illius Adam Deus assumere potuerit ? Ad quod sane dici potest , ipsum
aliam animam et aliam carnem potuisse assumere : quia gratia tantum
assumpta est anima illa et caro a Verbo Dei . Ut enim ait Augustinus , In
rebus per tempus ortis illa summa gratia est, quod homo in unitate per-
sonæ conjunctus est Deo ' . Potuit ergo Deus aliam animam et aliam car-
nem sumere : et carnem utique aliunde quam de genere Adam . Unde
Augustinus in libro XIII de Trinitate : Potuit itaque Deus hominem aliunde
suscipere, in quo esset mediator Dei et hominum , non de genere illius
Adam , qui peccato suo obligavit genus humanum : sicut ipsum quem pri-
mo creavit, non de genere alicujus creavit. Poterat ergo vel sic , vel alio
quo vellet modo creare unum alium , de quo vinceretur victor prioris . Sed
melius judicavit , et de ipso quod victum fuerat genere assumere hominem ,
per quem hominis vinceret inimicum : et tamen ex Virgine , cujus concep-

tum Spiritus , non caro : fides , non libido prævenit : nec interfuit carnis
concupiscentia qua cæteri concipiuntur , qui originale trahunt peccatum :

sed credendo , non concumbendo facta est fœcundata virginitas ' .
Ex his aperte ostenditur, et alium, et aliunde hominem Deum assumere
potuisse.
turæ , secundum ea quæ insunt ei , sicut

materia, potestas peccandi , discretio
sexus . Et de his tribus movet hic tres
DIVISIO TEXTUS .
quæstiones. Primo , Utrum aliunde po-
tuit assumere materialiter eam materiam ,
quam de Adam ? Secundo quæritur ,
« Solet etiam quæri , Utrum aluim ho- Utrum ille homo potuit peccare ? ibi , C ,
minem , etc. » « Ideo non immerito quæritur, etc. » Ter-
In hoc loco tangit Magister Christum tio quæritur, Utrum potuit assumere in
conjunctum ex unione divinitatis et hu- sexu muliebri ? ibi, D , « Solet etiam
manitatis ex conditionbus humanæ na- quæri, quamvis curiose, etc. »
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XIII de Trinitate , cap . 19. 2 IDEM, Ibidem , cap . 18 .

IN III SENTENT. DIST. XII , B, ART. 2 . 225
satisfit , aut idem debent esse , aut ejus-

dem naturæ sed idem esse non pos-
sunt, quia Adam infinitum bonum Deo
peccando abstulerat ergo oportuit ,
ARTICULUS II . quod essent ejusdem generis : non au-
tem essent ejusdem generis si hominem
Utrum aliunde potuit assumere ma-
aliunde assumpsisset ergo videtur ,
terialiter eam materiam , quam de quod debuit hominem de genere Adæ
Adam ? assumere .
2. Item , Deus nascituros de Adam
multos salvandos præviderat : sed Apo-
Incidit autem quæstio circa primum , stolus dicit, ad Hebr . 11 , 11 , quod qui
Utrum aliunde quam de Adam potuisset sanctificat , et qui sanctificantur, ex uno
assumere ? omnes, supple , sunt : ergo necesse fuit.
Secundo , Utrum debuit assumere ali- quantum est de necessitate congruentiæ,
quem qui esset similis Adæ in princi- quod Christus sanctificans et qui sancti-
piando totum genus humanum naturaliter ficantur, essent per naturam materiæ ex
et materialiter, sicut Adam ? uno .
Videtur autem aliunde : quia 3. Item , Nihil unum in natura refer-
1. Ita dicit Augustinus : « Potuit itaque tur ad duo principia sui generis , quæ
« Deus hominem aliunde suscipere , in sunt principia secundum unam rationem
« quo esset mediator Dei et hominum , principii : non enim asini referuntur ad
<< non de genere illius Adam , qui pec- duos asinos active primo generantes ,
cato suo obligavit genus humanum . »> nec leones ad duos leones : ergo nec
2. Item , Extrahens a pœna et a culpa , homines possunt referri ad duos homi-

elongatus debet esse ab utroque : sicut nes . Sed si hominem aliunde assumpsis-
extrahens a fovea , non est in fovea sed set, aut in illo vere esset natura humana ,
Christus est extrahens nos a pœna et aut non . Si non : tunc nihil valet nobis
culpa : ergo debet elongari ab utroque . redemptio quia pro nobis satisfacere
3. Item , Totum quod fuit in Adam non debuit, qui homo non fuit , ut supra
debito pœnæ subjacuit : id autem quod probatum est . Si autem vere esset in
pœnam per se debet, non potest pro ipso natura humana : tunc natura hu-
alio pœnam patiendo satisfacere . Cum mana una specie non referretur ad unum
igitur Christus satisfacere venerit , mate- principium primum , quod est contra
riam de Adam natura assumere non de- omnem naturæ ordinem . Ergo creator
buit, ut videtur. naturæ quæ hunc naturæ ordinem indi-
.
4. Item , Medicina duplicis morbi non dit , esset etiam naturæ perversor, quod
paratur corpori per contrarietatem ad esse non potest.
unum morbum tantum : sed Christus est 4. Item, In natura materiali recursus
medicina nostra : ergo contrarias debuit est ad materiale unum principium in illo
habere formas ad utrumque morbum : genere ergo hoc etiam erit in natura
sed duplex est morbus, pœnæ, et culpæ : humana. Hoc igitur materiale , aut erit
ergo videtur , quod ipse neutrum in se in primo homine, aut extra ipsum. Si
habere debuit et sic de natura Adæ in primo homine , tunc omnis homo ma-
quæ tota pœnæ subjacebat , accipere na- terialiter erit ab illo , sicut est veritas :
turam non debuit , ut videtur . et Christus homo materiam sumere con-
Sed contra. SED CONTRA : gruenter non potuit nisi ab illo . Si au-
1. Anselmus in libro , Cur Deus homo , tem extra ipsum ergo aliquid de mate-
dicit, quod satisfaciens , et ille pro quo ria possibili ad formam hominis possi-
XXVIII 15
bilitate disposita (quia de illa loquimur) parare eam si voluisset, potuisset . Prima
fuit extra principium propagationis na- tamen solutio magis concordat verbis
turæ humanæ . Sed quidquid est extra Augustini supra positis de Christi deci-
matione¹ .
principium propagationis non propaga-
tur ergo aliqua materia disposita ad AD ALIUD dicendum , quod aliud est de Ad 4
formam hominis non propagatur, quod medicina spirituali et corporali : quia
non est intelligibile ergo necesse fuit, spiritualis est per modum justitiæ , et sa-
quod tota fuit intra . Si igitur Christus tisfacientis : et ideo prout exigit justitia
homo esse debuit, ex materia Adæ natu- restitutionem quærens , non dimittitur
ram assumere oportuit . in ea reatus pœnæ nisi per pœnæ susti-
nentiam : ideo conveniens fuit Christum
Solutio. SOLUTIO . Ultimis rationibus consen- de Adam naturam hominis assumere .
tiendo, dicimus quod Deo nihil est im-
possibile : sed quantum est de congrui-
tate naturæ et satisfactionis , non debuit
Christus aliunde quam de Adam homi-
nem accipere . ARTICULUS III.
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Au-
gustinus loquitur de potentia Dei abso- An Christus debuit naturam assumere ,
luta , cui nihil est impossibile nec incon- quæ esset principium omnium ?
gruum quia eo ipso quod faceret, hoc
congruum esset.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod aliud est de Secundo quæritur , Utrum Christus
extrahente de loco ad locum , et de ex- debuit alicujus naturam assumere quæ
trahente per meritum satisfactionis : esset principium omnium , sicut Adam ?
quia illum oportet distare a loco casus , Videtur autem quod sic : quia
istum autem ei qui cecidit in aliquo 1. Dicit Apostolus ad Roman . v , 19 ,
communicare licet , non in debito satis- quod sicut per inobedientiam unius ho-
factionis , nisi sicut ipse volens debito- minis peccatores constituti sunt multi,
rem facit unde communicabit in pœna ita et per unius obeditionem justi consti-
et natura . tuuntur multi : ergo justitia debet esse
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod totum quod propagabilis in uno , sicut peccatum :
fuit actu in Adam, hoc pœnæ et debito hoc autem esse non potest , nisi sit prin-
pœnæ subjacuit : et etiam quidquid fuit cipium omnium ergo videtur , quod
hoc modo originis sed ipse origo esse natura quæ est in Christo debet habere.
potuit sed non quidquid materialiter , relationem principii ad totam naturam
id est, per corpulentam substantiam in humanam .
eo fuit, subjacuit debito , licet pœnæ 2. Item , Hæc est causa , quod peccata
subjaceret quia Christus fuit in lumbis parentum non innascuntur parvulis :
ejus per corpulentam substantiam . Unde quia licet ex ipsis propagentur, tamen
dicit Augustinus, quod fuit in eo vul- in eis non inveniuntur sicut in principio
nus , et medicina vulneris : hoc tamen pur- totius originis humanæ ergo per con-
gatum fuit antequam assumeretur . Unde trarium , quod justificantur ex uno , debet
possumus dicere , quod totum in eo subja- esse causa, quia originaliter in uno repa-
cuit debito pœnæ sed ut assumptum de rantur .
eo , non subjacuit debito pœnæ : sed pœ- 3. Item, Nullus magis satisfacere de-
nalitatem voluntarie assumpsit , qui se- bet pro omnibus, quam ille qui est origo
Cf. Supra, Dist. III.

IN III SENTENT. DIST. XII , B. 227
omnium, et in quo omnes peccaverunt : non esset tunc generatione humana :

ergo videtur, quod cum Christus pro quia non poterit nasci , qui natus est .
omnibus satisfacere venerit, quod eum Quintum et ultimum est , quod secun-
qui origo omnium erat, protoplastum dum hoc Christus ex persona Adæ per-
scilicet, assumere debuit . sonam assumeret , et persona personam
Sed contra . SED CONTRA :
consumeret . Quæ quia absurda sunt, di-
1. Sicut prius probatum est , contra cendum quod Christus unum qui mate-
naturæ totius rationem est et ordinem , riale principium vel originale esset om-
ut duo sint principia unius eodem modo nium principium secundum propagatio-
principiandi ergo Christus principium nem , assumere non debuit , id est , non
omnium hominum in conformitate na- fuit congruum .
turæ esse non potuit, nisi ipsum Adam
assumeret . AD PRIMUM ergo dicendum , quod Solutio.
Ad 1.
2. Adhuc autem sequerentur quinque Apostolus loquitur per modum satisfa-
maxima inconvenientia : quorum pri- ctioni et meriti , et non propagationis
s
mum est , quia assumptus et assumens naturæ materialiter vel originaliter.
esset una persona : et cum assumptus AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 2.
damnabiliter peccaverit , sequeretur quod mile : quia licet peccatum per essentiam
Filius Dei damnabiliter peccasset : quia et formam non sit in carne sicut in sub-
quidquid agit hic homo vel egit , totum jecto , tamen causaliter est in carne :
ageret Filius Dei assumens . Secundum quia innascitur animæ ex carne sed
est, quod cum tota natura Adæ actuali- gratia nec essentialiter nec originaliter
ter peccato subjacuerit , sequeretur quod potest esse nisi ex Deo , et non nisi in
Christi natura peccato subjacuisset , quod subjecto spirituali quod est anima ratio-
iterum falsum est . Tertium est , quod nalis vel Angelus .
oporteret , quod gratia originaliter esset AD ALIUD dicendum , quod licet nullus Ad 3.
ex carne , sicut et peccatum : quia non magis debeat , tamen nullus minus potest
posset fieri multiplicatio nisi secundum quam ille. Ad satisfactorem autem (ut
generationem qua Christus generaret : supra probatum est) exigitur, quod pos-
et hoc ipsum absurdum et horrendum sit et debeat debeat ex natura, possit
de Christo etiam est cogitare . Quartum autem ex deitate sibi conjuncta .
est, quod secundum hoc Christus homo
C. Si homo ille potuit peccare, vel non esse Deus ?
Ideo non immerito quæritur, Utrum homo ille potuerit peccare, vel non
esse Deus ? Si enim potuit peccare , et potuit damnari. Si potuit damnari ,
potuit non esse Deus . Ergo si potuit peccare , potuit non esse Deus : quia
esse Deum , et posse velle iniquitatem , simul esse nequeunt . Hic distinctio-
ne opus est, utrum de persona, an de natura agitur ' . Si enim de persona
' Edit. J. Alleaume, agatur.

agitur, manifestum est quia peccare non potuit, nec Deus non esse potuit.
Si vero de natura , discutiendum est, utrum agat de ea ut Verbo unita , an
de ea tamquam non unita Verbo , et tamen enti , id est , an de ea secundum
quod fuit unita Verbo , an de ea secundum quod esse potuit, et non unita
Verbo . Non est enim ambiguum , animam illam entem unitam Verbo
peccare non posse : et est sine ambiguitate verum , eamdem si esset et non
unita Verbo , posse peccare .
cit Anselmus , quod id quod per se de-

bet , solvendo illud , pro alio non satisfa-
cit.
ARTICULUS IV. SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate Solutio.

peccatorem non potuit nec debuit assu-
An Deus potuit assumere hominem mere : quia hoc nec naturæ Dei , nec of-
peccatorem ? ficio mediatoris competebat , et redimen-
dis intulisset potius redemptionis impe-
dimentum .
Deinde quæritur de hoc quod dicit in AD PRIMUM ergo dicendum est , quod Ad 1.
secunda quæstione , ibi , « Ideo non im- impotentiæ est assumere peccatorem, ita
merito quæritur, Utrum ille , etc. » quod peccato suo subjaceat assumens .
Videtur autem , quod assumere potuit AD ALIUD dicendum , quod crudelis est Ad 2.
hominem peccatorem : quia misericordia, nec est misericordia , quæ
1. Omnipotens est : ergo cum sit po- miseriam auget et non abolet . Si autem
tentiæ illum assumere, potuit . Christus peccator fuisset, tanto plus fuis-
2. Præterea , Misericordia fuit quod semus miseri quia tunc ille in quo om-
miseriam nostram assumpsit : ergo ma- nium spes erat, ut a peccato liberaret , a
jorem assumere miseriam majoris fuit. peccato nec seipsum liberare potuis-
misericordiæ sed miserior est peccator set.
quam innocens : ergo majoris misericor- AD ALIUD dicendum , quod hæc non Ad 3.
diæ fuisset assumere peccatorem quam erat brevis via. Si enim prius purgasset
innocentem. peccatorem, et tunc assumpsisset : licet
3. Item, Natura operatur breviori illum liberasset , nos tamen adhuc non
modo quo potest : ergo et gratia, cum liberasset et ideo adhuc oportuisset eum
superfluum minus sit in gratia quam in omnia facere quæ fecit, et nostram natu-
natura , eo quod gratia multo pauciori- ram innocentem in utero Virginis assu-
bus se expedit : sed assumendo peccato- mendo .
rem statit fuisset curatus a peccato , et
non oportuisset postea prædicare , et pa-
ti, et multa alia facere quæ fecit : ergo
videtur, quod assumere debuit peccato-
rem .
Sed contra SED CONTRA :
Si assumpsisset peccatorem , ex pecca-
to debitum mortis habuisset : ergo per
mortem pro nullo satisfecisset : quia di-
IN III SENTENT . DIST. XII , C , ART . 5 . 229
et ita videtur, quod non repugnent ista ,

posse velle iniquitatem, et esse Deum.
ARTICULUS V. SOLUTIO . Dicendum , quod Christus non Solutio

potuit velle iniquitatem et hoc non fuit
An Christus potuit velle malum aut coactio , sed immobilitas honestatis suæ
iniquitatem ? ex unione ad deitatem .
AD PRIMUM ergo dicendum, quod boni- Ad 1.
tas Christi laudabilissima fuit ex hoc
Deinde quæritur de hoc quod dicit, quod peccare non potuit : quia hoc non
ibi , C, « Esse Deum, et posse velle ini- posse, nobilissimum posse est unde
quilalem, simul esse nequent. » non sonat coactionem , sed potius immo-
Videtur enim , quod hoc sit falsum : bilitatem voluntatis ex perfecta affectione
1. Aut enim Christus potuit peccare , circa summum bonum quam habet Chri-
aut non peccare . Si non potuit peccare : stus ex unione .
ergo necessario fuit bonus : ergo bonitas AD ALIUD dicendum, quod Christus Ad 2.
sua non fuit laudabilis. Si potuit peccare, numquam mentiri potuit : et pono , quod
habeo propositum : quia si potuit pecca- proferat falsum, erit materialiter suppo-
re, potuit velle iniquitatem , et tamen situm suum falsum , et non cum inten-
Deus est ergo simul potuit peccare , et tione fallendi , vel significandi falsum ita
esse Deus . esse ut pronuntiatur falsitas enim veri-
2. Præterea , Opponunt quidam sic : tati immisceri non potest .
Christus aut mentiri potuit, aut non . Si AD ALIUD dicendum, quod Christus Ad 3.
non potuit ergo falsum proferre non numquam voluit quod Pater noluit eum
potuit : ergo non potuit omnia quæ tu velle . Quando enim Pater eum fecit ho-
potes : quia tu falsum proferre poteris . minem , voluit eum velle et ostendere se
Si autem mentiri potuit : ergo peccare velle omnia homini naturalia et ideo
potuit et omne peccatum , actuale præ- voluit eum velle quod sequebatur ex ti-
cipue , est voluntarium : ergo potuit velle more naturalium . Quod dixit : Si possi-
peccatum . bile est, etc. , ostensivum fuit naturalis
3. Item, Videtur voluisse peccatum timoris et hoc velle dummodo timor
aliquando quia voluit hoc quod non non deduceret rationem non fuit contra-
voluit Deus Pater : quia voluit calicem rium voluntati Patris , sed potius Pater
transferri a se ¹ . voluit eum hoc velle .
4. Si dicas quod non est peccatum AD ID quod objicitur de Canticis , dicen- Ad 4
velle quod Deus non vult . CONTRA : Su- dum , quod intelligitur de conformitate
per illud Cantic. 1 , 3 : Recti diligunt te, voluntatis Dei et forma volendi , scilicet
dicit Glossa , quod curvitas animæ est ut ex eadem charitate velimus ex qua
velle illud quod Deus non vult : ergo est vult Deus in volito enim solo quando-
peccatum , quia nihil est curvitas animæ que conformare voluntatem ad volunta-
nisi peccatum . tem est mortale peccatum , ut patet in fine
5. Item , Aut voluit quod calix ab eo primi libri Sententiarum , in auctoritate
transiret , aut non . Si sic : tunc voluit Augustini , de duobus filiis , quorum unus
quod Pater noluit, et sic voluit pecca- ex avaritia patrem morientem vult mori :
tum , ut videtur . Si non , et petiit : ergo alter ex pietate vult eum vivere , quod non
petiit quod non voluit et ita duplex vult Deus . De hac autem materia ibi plu-
videtur fuisse , quod iterum peccatum est : ra notata sunt .
1 Matth. xvi, 39.

Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod petiit quod scilicet unionem et statum comprehenso-

voluit eum Pater petere , quando naturam ris in via , quia in via verus comprehen-
passibilem dedit et ideo nec duplex, sor fuit cessante unione , non propter
nec difformis a Patris voluntate osten- hoc deficit ratio comprehensoris : et tunc
ditur. iterum peccare non potuit : ergo vide-
tur, quod in omni sensu ista simpliciter
sit neganda .
SOLUTIO . Videtur mihi simpliciter et Solutio.

Ad 1 et 2.
ARTICULUS VI. absolute neganda esse et tamen Magi-
ster intelligit distinctione opus esse , non
An ista sit vera , demonstrando Chri- quod locutio sit multiplex , quia in veri-
stum, Iste homo peccare potuit ? tate absolute est falsa : sed intendit , quod
si quæstio fiat de natura , quod tunc pot-
est intelligi unita , vel non unita et si
Deinde quæritur de hoc quod dicit, intelligitur non unita , tunc habebit po-
ibi , C , « Hic distinctione opus est, etc. » tentiam peccandi non ex aliquo incli-
Videtur enim , quod hæc simpliciter sit nante in peccatum, sicut nos ex fomite ,
falsa, Iste homo peccare potuit . sed potius ex sola flexibilitate liberi arbi-
1. Sicut enim in principio istius di- trii .
stinctionis ostensum est, ly iste demon- Et tunc ad argumentum contra factum Ad 3.
strat et supponit personam : et illa non de comprehensione , dicendum, quod com-
potest peccare sive intelligatur in huma- prehensio Christi fundatursuper unionem ,
nitale , sive non ergo non opus est di- et cessante unione cessabit comprehensio
stinctione , sed absolute est neganda . in via quia in statu patriæ non sic est :
2. Item, Detur , quod demonstrat na- sed natura humana non accipitur hic nisi
turam , adhuc non excluditur unio et sola et nuda contemplatione intellectus ,
unita non potest peccare : ergo adhuc qualiter numquam fuit : quia ipse fa-
simpliciter est neganda. ciendo eam univit, et uniendo fecit eam
3. Item, Demus etiam, quod non sit esse .
unita, cum Christus in se duo habuit,
D. Quorumdam oppositio , quod potuerit etiam unita peccare.
Quidam tamen probare conantur etiam eam unitam Verbo posse pec-
care : quia liberum arbitrium habet, et ita potest flecti in utramque partem :
quod frivolum est , cum et Angeli liberum arbitium habeant, et tamen
gratia adeo sunt confirmati ut peccare nequeant . Quanto magis ergo ille
homo cui spiritus est datus sine mensura ' ? Inducunt quoque auctoritatem
1 Joan. 11, 34 : Quem misit Deus , verba Dei loquitur : non enim ad mensuram dat Deus spiritum.
IN III SENTENT . DIST. XII , E, ART. 7 ET 8 . 231
ad probandum idem . Scriptum est enim in libro Sapientiæ : Qui potuit

transgredi, et non est transgressus facere mala, et non fecit . Sed hoc
accipiendum est secundum membra : vel partim de capite , partim de

membris. De capite, Non est transgressus , et non fecit malum . De membris ,
Potuit transgredi , et facere malum .
SOLUTIO . Dicendum , quod Christus po- Solutio.

Ad 1.
testatem peccandi non habuit .
AD ALIUD dicendum , quod potestates Ad 2.
ARTICULUS VII . malorum non sunt potestates ad mala :
et ideo non eliguntur secundum quod
An Christus potuit peccare in actu ? sunt malorum , sed eliguntur secundum
quod sunt potestates ad bona : quia ea-
dem est potestas boni et mali , licet non
Deinde quæritur de hoc quod dicit : sit nisi ad bonum et ideo gratia illius
« Quidam tamen nituntur probare, ad quod finaliter est, dicit eam esse eli-
etc. >> gendam , et non gratia mali , quod quando
Licet enim Christus peccare non potue- est , indicat defectum ejus . Quod autem
rit in actu , videtur tamen potentiam dicit, quod Deus potest prava agere, in-
peccandi habuisse , pluribus rationibus . telligitur sic, ut quidam dicunt , quod
1. Quarum prima sumitur ab auctori- quædam facere potest Deus , quæ nunc
tate Bernardi qui dicit , quod tantum de- prava sunt sed si faceret ea , non essent
scendit, quantum descendere potuit : sed prava. Vel potest dici ipsum loqui secun-
infimus gradus præter culpam est poten- dum opinionem Gentilium de his quæ
tia peccandi , et non peccare : ergo vide- idola sunt.
tur, quod ad illum gradum descendit . AD ALIUD dicendum , quod potentia ra- Ad 3.
2. Item, Aristoteles in III Topicorum : tionalis ut est potentia, est ad opposita,
Potestates malorum eligendæ sunt , ut et sic semper fuit in Christo : unde in
furari , etc. potest enim Deus prava ipso numquam fuit ut potentia indiffe-
agere. Ergo videtur , quod Christus elege- renter se habens ad utrumque contrario-
rit sibi has potestates . rum .
3. Item, Omnis potentia rationalis est

ad opposita Christus habuit formam ra-
tionalem ergo habuit potentiam ad ma-
lum sive mali : ergo habuit potentiam ARTICULUS VIII .
peccandi .
Sed contra. SED CONTRA : An Christo datus sit spiritus et gratia
<< Putasne , quod additum minuit, et sine mensura ?
subtractum auget, esse libertatem et par-
tem libertatis ? » Ita dicit Anselmus , et
loquitur de flexibilitate ad opposita : ergo Deinde quæritur de hoc quod dicit,
flexibilitas minuit libertatem arbitrii si bi , D , « Ille homo cui spiritus est datus
addatur ei : ergo videtur, quod non fuerit sine mensura, etc. »
in Christo, quia nihil minuens libertatem Videtur enim hoc falsum : quia
suam profuisset nobis . 1. Spiritus aut est hic creatus , aut in-
1 Eccli. xxxi , 10 .
creatus . Si increatus , hoc esset parum quod illud non possit redimere nisi Deus .
dicere quia omni ille datur homini , cui Unde dico , quod habitus animæ Christi
datur, sine mensura : quia ille non habet est habitus animæ unitæ deitati , et agit
mensuram . Si autem loquimur de creato in virtute illius unionis .
qui est gratia : hoc videtur falsum : quia Dico igitur ad primum, quod est fini- Ad 1 et
object.
essentia animæ Christi finita est ergo tus habitus in sua substantia : et ta-
non est sine mensura habitus ejus . men potest in infinitum , non ex se , sed
2. Si dicas , quod essentialiter finitus quia est habitus potentiæ unitæ deitati .
est habitus gratiæ animæ Christi , sed vir- Unde non est simile ad quamlibet virtu-
tute est infinitus . CONTRA : Virtus infinita tem creatam simplicem , quæ non est
non est in subjecto finito , si attendatur unita quia illa non potest in hoc quod
infinitas secundum vigorem virtutis , et potest Christus , propter unionem . Et
non secundum iterationem actuum : quia per hoc patet solutio ad ultimum , quod
motores sphærarum , si tamen motores nullus quantumcumque proficiat , potest
habeant, sicut dicunt quidam Philoso- æquare habitum illum propter unionem .
phi, etiamsi dicerentur semper posse AD ID quod ante objicitur ad hoc quod Ad 2.
movere , non ex hoc sequeretur, quod sit infinitus simpliciter , dicendum quod
essent infinitæ virtutis ergo cum virtus finitus est in essentia : tamen posse ejus
finita sit in essentia , erit finita in poten- non accipitur tantum ex ipso , sed etiam
tia merendi et ita datur ei spiritus ad ex unione potentiæ in qua est : et ab illa
mensuram et in essentia spiritus gratiæ, parte attingit infinitum, et contrahit in-
et in vigore gratiæ . finitum posse in actu , ut Anselmus pro-
SED CONTRA : bat.
Sed contra.
Ponatur, quod Christus habeat gratiam Et per hoc patet solutio ad totum.
finitam , alius Sanctus quicumque sit,
habebit aliquanto minorem et cum
utraque sit finita , essent proportionabi-
les finiti enim ad finitum semper est
proportio aliqua . Proficiat ergo ille San- ARTICULUS IX.
ctus ergo tantum proficere potest, quod
gratia sua erit sicut . gratia Christi in An Christus habuit potestatem transgre-
quantitate , quod falsum est : ergo diendi ?
gratia Christi etiam creata est et finita , ut
videtur.
Item , Anselmus probat, quod infini- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
tum est quod Adam abstulit Deo , et non D , circa finem : « Qui potuit transgredi,
potest recompensari nisi per infinitum et non est transgressus , etc. »
>
bonum sed recompensatur per meritum Hoc enim videtur esse ad augmentum
Christi ergo meritum Christi est infini- laudis : et ita cum nihil laudabilium de-
tum bonum , ut videtur. fuerit Christo , videtur quod hoc habuit :
ergo potuit transgredi . Nec videtur vale-
SOLUTIO . Dicendum , quod gratia Chri- re solutio Magistri : quia
Solutio.
sti duplex est , scilicet creata , quæ est 1. Nihil laudabilium defuit Christo :
habitus animæ et unionis , quæ attingit ergo in Christo fuit transgrediendi po-
gratiam infinitam quia unio facit homi- tentia.
nem esse Deum, et posse quod Deus pot- 2. Præterea , Dicit Damascenus , quod
est . Actus autem meriti Christi attenditur assumpsit omnia quæ in natura nostra
penes utramque gratiam quia aliter plantavit : sed hoc plantavit in natural
non esset verum quod dicit Anselmus , nostra ergo potuit transgredi .
IN III SENTENT. DIST. XII , D. 233
3. Item , Damascenus , « Totum enim justitiam , sicut in Christo, et confirma-

totus assumpsit me , ut toti mihi salutem tis . Aliam solutionem Magister dicit in
gratificaret » ergo videtur , cum poten- Littera.
tia transgrediendi aliquid sit de nobis AD ALIUD dicendum , quod potentia Ad 2.
et naturale nobis, quod Christus assump- peccandi in quantum hujusmodi , non est
sit illam . plantata ut pars in natura nostra , sed
potius est defectus consequens ex hoc
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Christus po- quod creati sumus de nihilo : et ideo
tentiam transgrediendi non habuit : quia nec dicit libertatem (ut dicit Anselmus)
transgressio non potentia secundum nec perfectionem libertatis .
quod hujusmodi , sed defectus est . AD ALIUD dicendum eodem modo , quod Ad 3.
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod in intelligitur de partibus integralibus , et
homine dicit laudem , non per se , sed per virtutibus : sed potentia peccandi est
accidens , scilicet in quantum ex ea in- defectus et impotentia consequens exi-
fertur voluntaria servatio justitiæ : sed in tum rationalis naturæ de nihilo : et ideo
quibus major libertas est , ratio sumitur non oportuit illam assumere : quia non
non ex hujus potentia, sed potius ex expediebat nobis .
immobilitate liberæ voluntatis servantis
E. Si Deus potuerit assumere hominem in sexu muliebri ?
Solet etiam quæri , quamvis curiose , a nonnullis , Si Deus humanam

naturam potuit assumere secundum muliebrem sexum ? Quidam arbitran-
tur eum potuisse assumere hominem in fœmineo sexu , ut assumpsit in

virili . Sed opportunius atque convenientius factum est, ut de fœmina na-
sceretur , et virum assumeret : ut ita utriusque sexus liberatio ostendere-

tur. Unde Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : Hominis liberatio
in utroque sexu debuit apparere : ergo quia verum oportebat suscipere ,
qui sexus honorabilior est , consequens erat et fœminei sexus liberatio ' .
Hinc apparet, quia ille vir de fœmina natus est . Sapientia ergo Dei quæ
dicitur unigenitus Filius , homine suscepto in utero et de utero Virginis,
liberationem hominis indicavit .
1 S. AUGUSTINUS , Lib. LXXXII Quæstionum , Quæst . 11 .

fuisset filius et filia : quia hypostases

communicarent sibi invicem suas proprie-
tates .
4. Item , Aristoteles in libro XVI de
ARTICULUS X. Animalibus dicit , quod fœmina est mas
occasionatus ergo videtur, quod fœmi-
An Christus debuit assumere hominem in na sit ex fœmina imperfectione natu-
sexu fœmineo ? ræ Christus autem perfectissimus esse
debuit ergo debuit esse filius, et non
filia.
Deinde quæritur de hoc quod dicit 5. Præterea, Quatuor modis Deus ho-
in ultima quæstione , ibi , « Solet etiam minem facere potuit, ut dicit Anselmus ,
quæri, etc. » scilicet sine viro et foemina , ut Adam :
Videtur enim , quod Filius Dei ho- ex viro sine fœmina, ut Heva. Ex viro et
minem in fœmineo sexu assumere debuit : fœmina , ut Abel , qui cursus nobis inno-
quia tuit ergo restabat adhuc unus , scilicet
1. Mors prima per fœminam inchoavit : ex fœmina sine viro : et cum primo ex
ergo etiam per fœminam debuit incipere viro produxerat fœminam , restabat ut
vita. nunc produceret virum virginem ex fœ-
2. Item, Sapientia quæ est Filius , quasi mina virgine .
fœminæ vicem gessit, quæ nos visceribus
charitatis , concepit , et formavit , et pe- SOLUTIO . Ultimæ rationes sunt conce- Solutio.
perit unde et in Proverb . xxx , 10 , for- dendæ .
tis mulier dicitur : ergo videtur, quod DICENDUM ad primum, quod licet mors Ad 1.
in sexu fœmineo aptius fuit sibi accipere hæc intravit per fœminam , tamen propa-
hominem, quam in masculino . gatio mortis principalius est per virum :
Sed contra. SED CONTRA : quia ipse est principalior in generatione :
1. Prædicatio per fœminam fieri non de- et ab ipso principalius transfunditur in
bebat cum ergo ad annuntiandum mis- generatione originale .
sus fuerat , in fœmineo sexu naturam AD ALIUD dicendum , quod hoc intelli- Ad 2.
nostram assumere non debuit. gitur spiritualiter, et in spirituali fœcun-
2. Item, Caput Ecclesiæ esse debuit , ditate quoad prædicationem aptior est
mulier autem caput Ecclesiæ esse non qui in corpore masculus est , quam fœ-
potuit ergo non debuit esse fœmina. mina .
3. Item, In nullo genere est idem filius AD ALIA Satis solvit Magister in Littera,
et filia : sed Christus filius fuisset æterna ut per se patet inspicienti.
generatione, temporali autem filia : ergo
IN III SENTENT. DIST . XIII , A. 235
DISTINCTIO XIII .

emptionem quantum ad plenitudinem gratiæ et sapientiæ si-
mul ?
A. Si Christus secundum naturam hominis in sapientia et gratia proficere potuit, vel '
profecit ?
Præterea sciendum est , Christum secundum hominem ab ipsa concep-
tione gratiæ plenitudinem recepisse , cui Spiritus datus est non ad men-
suram , in quo plenitudo divinitatis corporaliter habitat . Ita vero habitat ,
ut ait Augustinus ad Dardanum , quod omni gratia plenus est . Non ita ha-
bitat in sanctis . Ut in nostro corpore inest sensus singulis membris , sed
non quantum in capite ( ibi enim et visus est , et auditus , et olfactus , et

gustus , et tactus , in cæteris autem solus est tactus) ita in Christo ha-
bitat omnis plenitudo divinitatis , quia ille est caput , in quo sunt omnes
sensus. In sanctis vero quasi solus est tactus , quibus datus est spiritus
ad mensuram , cum de illius plenitudine acceperunt . Acceperunt autem
de illius plenitudine non secundum essentiam , sed secundum similitudi-
nem , quia numquam illam eamdem essentialiter, sed similem accepe-
runt gratiam . Puer ergo ille plenus sapientia et gratia fuit ab ipsa con-
ceptione . Unde Jeremias recte dicit : Novum faciet Dominus super terram ,
mulier circumdabit virum , quia in utero Virginis perfectus vir exstitit,
non solum propter animam et carnem , sed etiam propter sapientiam et

gratiam qua plenus erat.
Edit. J. Alleaume habet, vel et profecit.

2 Cf. Joan . III , 34 ; et, Ad Coloss . 11, 9 : In ipso inhabitat omnis plenitudo divinitatis
corporaliter.
3 Joan. 1, 16 : Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia.
* Vulgata habet, Jerem. xxx1 , 22 : Creavit Dominus novum super terram : Fœmina circumdabit
virum .
Videtur autem, quod increata .

1. Omne enim creatum est in numero ,
pondere, et mensura : spiritus huic ho-
DIVISIO TEXTUS . mini non datur ad mensuram : ergo da-
tur ei spiritus increatus .
2. Item , In inferiori natura conjuncta
« Præterea sciendum est, Christum est divinitas sine medio habitu , scilicet
hominem , etc. »
> carni : ergo multo magis superiori , sci-
Hic incipit pars illa quæ est de con- licet animæ sine aliquo habitu creata
venientibus Christo secundum potentias conjungebatur . Et sic iste homo non ha-
vel virtutes naturales quas suscepit in buit sapientiam , vel gratiam , quæ esset
humana natura . Et secundum quod du- habitus creatus .
plex est substantia humanæ naturæ , sic 3. Item , Inter similia non oportet po-
sunt duplices potentia , scilicet animæ et nere conjungens medium : anima autem
corporis et de convenientibus Christo Christi nihil habuit de hoc quod facit
secundum potentias animæ agit primo . dissimilitudinem : quia hoc (ut dicit Au-
In secunda autem parte de convenienti- gustinus) solum peccatum est : ergo non
bus ei secundum potentias corporis : et oportet ponere habitum gratiæ medium ,
hæc incipit in distinctione XV , ibi , A , quo conjungatur animæ divinitas .
« Illud quoque prætermittendum non 4. Item, In Deo non ponimus habitum
est, etc. » disponentem potentiam ejus ad opus :
Prima habet duas quæstiones de pro- ergo nec etiam in illo quod est unitum
fectu gratiæ et sapientiæ Christi , quæ in- Deo : sed tota anima secundum omnes po-
sunt per potentias animæ : quarum una tentias est unita Deo : ergo non oportet
determinatur in ista distinctione , scilicet aliud adjutorium ponere præter eam : et
qualiter in gratia et sapientia profecerit . sic non est ibi habitus creatus aliquis .
Secunda est de numero scitorum , utrum 5. Item , Natura expedit se pauciori-
tot sciverit sicut Pater, et æque limpide, bus quantum potest : ergo multo magis
vel non ? et hæc determinatur in sequenti gratia et Deus : sed divinitas unita pot-
distinctione , ibi , A , « Hic quæri opus est, est hoc facere per se sine habitu gratiæ
Cum anima Christi, etc. »> et sapientiæ creato ergo superfluit in
Hæc autem distinctio habet duas par- Christo ponere habitum gratiæ et sapien .
tes in quarum prima quæstionem mo- tiæ creatum .
vet et solvit . In secunda , objicit in con- SED CONTRA : Sed contra.
trarium , ibi , B , « Huic autem sententiæ 1. Optimo nihil deest de omni boni-
videtur obviare, etc. » tate quam recipere potest : sed Christus
optimus est ergo non defuit ei aliqua
bonitatum , quam potuit recipere : est
autem susceptibilis gratiæ creatæ ergo
ARTICULUS I. habuit eam .
2. Item, Omnia humana quæ sunt
An gratia Christi fuit gratia creata , vel perfectionis habere debuit , ut nobis con-
increata ? formis ostenderetur : sed gratia est de
præcipuis convenientibus homini , et sa-
pientia : ergo debuit habere .
Incidit primo quæstio ex parte gratiæ 3. Item , Nihil redundat ex aliquo
et sapientiæ quam dicitur hic accepisse nisi quod est in illo gratia autem in
Christus, Utrum fuit gratia creata vel in- merito redundabat ex Christo in nos,
creata ? quia nobis meruit : ergo gratia qua me-
IN III SENTENT. DIST. XIII , A, ART. 1 . 237
rebatur in ipso fuit : sed hæc est creata : ut perfectio informans opera, ex parte
ergo gratiam creatam habuit, et eadem potentiæ creatæ : quia non mediante
ratione sapientiam , quia illa redundabat charitate vel castitate conjuncta est ei
ex ipso per doctrinam . divinitas, sed potius immediate .
4. Item , Christus fuit verissime in AD ALIUD dicendum , eodem modo , Ad 3.
statu viatoris : ergo non defuit ei gratia quod una est solutio amborum .
viatoris hoc autem est gratia creata : AD ALIUD dicendum , quod in Deo non Ad 4.
ergo habuit gratiam creatam . ponitur habitus propter simplicitatem :
5. Item , Isa . x1 , 2 : Requiescel super sed tamen ipse habet vere sapientiam et
eum spiritus Domini, spiritus sapien- bonitatem : sed natura humana nec in
tiæ , etc. Christo simplex est , et ideo habitus ani-
Item, Eccli . XXIV, 25 : In me omnis mæ non est ipsa anima , ut Magister di-
spes vitæ et virtutis . Quæ omnia dicunt cit in Littera in penultimo capitulo dis-
gratias creatas . tinctionis istius ¹ .
6. Item , Matth . x1, 29 : Discite a me, AD IDEM dicendum , quod non ponun-
quia mitis sum et humilis corde . Psal. tur duo adjutoria potentiæ creatæ pro-
XLIV, 3 : Diffusa est gratia in labiis tuis. pter infirmitatem deitatis , sed potius
propter utriusque naturæ demonstratio-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod si vis fiat nem . Unde cum potentia humanæ na-
in verbo cum dicitur, quod Christus ab turæ in ipso sit in optimo gratiæ, et in
instanti conceptionis accepit spiritum , optimo quod est divinitas, tunc cogno-
intelligitur (ut Sancti dicunt ) de spiritu scitur utriusque veritas .
in donis creatis gratum facientibus et AD IDEM adhuc dicendum , quod Deus
gratis datis sed a spiritu increato qui non tantum attendit in operando quid de
est Filius , potius recepta est humana potentia sua facere possit , sed etiam quid
natura in ipso , quam receperit : quia di- secundum statum naturæ in qua opera-
cimur recipere et habere illud quod no- tur, fieri congruum sit : et cum humanæ
bis advenit, ut supra dixit Augustinus, animæ congruum sit mereri , operatur in
non cui nos advenimus . Hoc autem non ipsa per habitum , et cum habitu meri-
ideo dico , quod tempore Christus fuerit torio .
homo ante gratiam suam sed ideo quia AD ALIUD dicendum , quod natura ex- Ad 5.
natura subjectum præcedit habitum, et pedit se paucioribus quantum potest :
habet habitum , et non habetur ab ipso . ita tamen, quod non deficiat in necessa-
Secundum hoc igitur dicendum , quod riis , et ita facit divinitas unita Christo :
secundum intentionem Sanctorum in- quia necessarium humanæ naturæ non
telligitur hoc de gratia creata . deitati fuit, ut perficeretur optimo gra-
Ad 1. AD PRIMUM autem quod contra ob- tiæ et sapientiæ .
jicitur , dicendum ut supra , quod spiri-
tus datus est Christo non ad mensuram
per virtutem unionis per quam Deus con-
currit ad actum quemlibet Christi : et
ideo est infinitæ virtutis , ut dictum est.
supra.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non poni-
mus habitum gratiæ et sapientiæ in
Christo , ut sit medium unionis deitatis
ad animam vel ad carnem : sed potius
1 Vide infra , cap . D.

dum autem est id quod anima formaliter

influit membris assimilando ea sibi in
virtute sensitiva influxa , quæ quasi for-
maliter adhæret membris . Tertium au-
ARTICULUS II . tem est conformitas naturæ cum mem-
bris. Et sic tripliciter considerari potest
Qualiter Christus dicatur caput no- caput spirituale quod est Christus . Si
strum ? autem consideretur ut principium in-
fluens effective tantum, tunc est caput
omnino secundum deitatem . Si autem
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ut est principium effectivum et assimi-
ibi , A, « Ut in nostro corpore inest sen- lans sibi per aliquod quod influit quod
sus singulis membris, sed non tantum est ut forma : sic est caput beatorum et
quantum in capite , etc. » existentium in gratia, quibus influit
Ex hoc enim vult probare, quod Chri- quasi similitudinem suæ vitæ, et sui mo-
stus accepit spiritum ut caput , nos au- tus , et sui sensus , in donis perficientibus
tem ut membra. intellectum et affectum . Si autem tertio
Hic autem incidit duplex quæstio , modo consideretur, tunc est caput ho-
scilicet qualiter Christus dicatur caput ? minum tantum .
Et, quæ sit gratia capitis ? Et per hoc patet solutio ad omnia
objecta præter ultimum .
AD PRIMUM proceditur sic : AD QUOD dicendum, quod illud quod Ad object.
1. Ad Ephes . n , 20, dicit Glossa , est diversæ naturæ et gratiæ non facit.
quod Christus est caput secundum dei- monstruositatem , dummodo habeat ad
tatem . corpus ordinem , ut influens extra : quia
2. Item , Hilarius dicit , quod caput aliter monstruosa esset conjunctio animæ
omnium Christus, caput autem Christi cum corpore : sed id quod est diversæ na-
Deus : sed omnium non potest esse ca- turæ , et non habet virtutem influendi
put secundum conformitatem naturæ : in corpus , ut caput leonis , vel hujus-

ergo ipse est caput omnium secundum modi , illud facit monstrum in composi-
deitatem . tione sui ad corpus .
3. Item, A capite fluit sensus et motus
in omnia membra : sed sensus et motus
Ecclesiæ non sunt a Christo nisi secun-
dum divinam naturam : ergo ipse est
caput secundum divinam naturam . ARTICULUS III .
SED CONTRA :
Sed contra.
Caput quod non est unius naturæ cum Quæ sit gratia capitis ?
aliis membris, facit corpus monstruosum :
ergo Ecclesiæ caput est in conformitate
naturæ cum aliis membris . Secundo quæritur , Quæ sit gratia ca-
pitis ?
Solutio, SOLUTIO . Dicimus , quod caput habet Videtur autem , quod unio : quia
tria in se in comparatione ad corpus : 1. Illa est gratia capitis quæ facit vir-
quorum unum est virtus, quæ princi- tutem influendi et sensum et motum :
pium est effective influens virtutem sensus non autem habet virtutem influendi sen-
et motus quia sensus fluit ab anteriori sum et motum nisi ex deitate : ergo vi-
parte capitis , motus autem a posteriori detur, quod unio ad deitatem confert
per nervos sensibiles et motivos . Secun- sibi gratiam capitis.
IN III SENTENT. DIST. XIII , A , ART. 4. 239
2. Item , Caput est regitivum membro-

rum : ergo id quod constituit in altero
regimen membrorum , illud dat gratiam
capitis : hoc autem facit unio : ergo unio
est- gratia capitis . ARTICULUS IV .
Gratia capitis est quam influit mem- Quos sensus spirituale caput influit in
bris : unionem autem Christus non influit membra spiritualia ?
membris ergo unio non est gratia capi-
tis .
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod gratia Chri- ibi , A, « Ibi enim et visus est, et auditus,
sti est triplex , scilicet ut uniti , et ut ca- et olfactus, et gustus , et tactus, etc. »
pitis , et ut singularis hominis . Illa quæ Licet enim hic Augustinus loquatur
est uniti, non est ad mensuram , sicut per similitudinem , tamen illi sensus spi-
in præcedentibus habitum est . Illa au- ritualiter sunt in nobis .
tem quæ est capitis , est influens supra Videtur autem , quod tantum tactus
membra tripliciter , secundum triplicem fuit in Christo : quia caput non influit
capitis considerationem sed effective membris nisi tactum , et non alios sen-
influit secundum duas considerationes sus : ergo videtur , quod hoc in spiritua-
primas. In tertia autem consideratione libus sit eodem modo .
ipse quidem qui est caput, adhuc effective SED CONTRA : Sed contra.
influit, sed non in quantum homo : sed 1. Psal . xxxIII, 9 : Gustate, et videte ,
influit sic tripliciter,
scilicet meritorie , quoniam suavis est Dominus . Ergo ha-
quia meretur nobis influxum gratiæ et bemus gustum et visum .
mediatoris modo sive redemptoris , quia 2. Item , Reprehensive dicitur de ma-
tollit obstaculum influxus in nos , quod lis : Oculos habent , et non videbunt. Au-
obstaculum est debitum Adæ quod sol- res habent, et non audient : nares ha-
vit . Tertio modo exemplariter . Gratia bent , et non odorabunt . Manus habent,
autem singularis hominis fuit etiam in et non palpabunt ' . Ergo videtur , quod
eo privilegiata in operibus gratiæ gratis omnis sensus influat nobis caput no-
datæ : ut in verbis sapientiæ et scientiæ, strum per Spiritum sanctum .
et miraculis et in operibus gratiæ gratum 3. Item , Origenes super Leviticum :
facientis, quia nullius hominis umquam «< Quinque sunt sensus spirituales, scili-
potest esse tam gratum opus , sicut suum cet ut mundo corde videamus Deum , et
fuit. audiamus quæ loquatur, odoremus bo-
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum, quod unio num odorem Christi , gustemus dulcedi-
est gratia ad esse Deum hunc hominem , nem , de qua dicitur : Si tamen gustastis
et non ad influendum : et est bene con- quam dulcis est Dominus : palpemus
stituens in loco et ratione capitis : sed ta- cum Joanne verbum vitæ. » Ergo vide-
men ipsa non est quam caput communi- tur, quod omnis sensus influit nobis
cat membris . sicut habet in se.
Et per hoc patet solutio ad totum .
ULTERIUS quæritur , Penes quid acci- Quæst.
piuntur isti quinque sensus spirituales ?
Dicit enim Augustinus , quod uno in-
tellectu discernitur quidquid omnibus
1 Psal . cxin , 5 et seq. 2 I Petr. 11, 3.

sensibus accipitur. Ergo videtur , quod modum tactus , hoc modo quo tactus im-
hujusmodi quinaria differentia sensuum mutatur penes conjunctionem extremo-
non potest ad speciem referri. rum et hoc fit quando experimento
Hoc etiam videtur, quod duæ sunt Deum attingimus , et bonitatem ejus . Ac-
differentiæ intellectus in nobis , scilicet cipitur et bonitas penes ea quæ osten-
intellectus quo est omnia intelligibilia dunt complexionem ejus , et saporem .
facere in nobis : et intellectus quo est Sapor enim est sequela complexionis rei
omnia intelligibilia fieri , hoc est, agens tangibilis commixta : et sic spiritualiter
et possibilis : ergo videtur, quod non sit probamus dulcedinem Dei in effectibus ,
hujusmodi quinariam divisionem facere . in quibus in via charitas ejus monstratur ,
sicut in complexione corporis et sangui-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate nis sui de qua dicitur , Sapient. xvi ,
Augustinus loquitur per quamdam simi- 21 : Substantia tua dulcedinem tuam
litudinem capitis materialis ad caput spi- quam in filios habes , ostendebat : et de-
rituale caput enim materiale aliquem serviens uniuscujusque voluntati , ad
sensum quem habet , influit toti corpori : quod quisque volebat convertebatur.
et aliquos etiam non influit , sed uni Si autem objicitur contra hos duos
membro unum, et alii alium : ut oculo sensus , quod sensus est vis cognitiva :
·
visum , linguæ et palato gustum , et au istud autem non ordinatur ad apprehen-
ditum tympano auris , et odoratum or- dere , sed potius ad affici dicendum ,
gano olfactus, quod sunt duo coni cere- quod est cognitio per modum receptionis
bri in anteriori parte capitis ad modum quasi ab extra : et est cognitio experi-
coni mammillæ , ut dicit Philosophus . mentalis, sicut dicit Dionysius quod le-
Omnibus autem membris influit tactum : rotheus patiendo divina , didicit divina :
quia (ut dicit Philosophus) ille est sensus et hæc cognitio est per gustum et tactum
.
propter quem animal est, et non est tam spirituales .
sensus , quam differentia generalis con- Si vero est perceptio veritatis , hoc est
stituens animalis naturam et sensus ne- duobus modis, scilicet ut est veritas , vel
cessitatem . Et sic Christus quædam dona ut est ordinata ad bonum, hoc est , ve-
excellenter habet , et nulli influit : quæ- rum in ratione veri , vel verum in ratione
dam autem influit quibusdam, non om- boni . Si autem est in ratione boni, tunc
nibus , scilicet gratias gratis datas : om- est spiritualis odoratus : odor enim fit ex
nibus autem influit quod est necesse ad fumali evaporatione ostendente rei sapo-
esse spirituale , et hoc est per modum rem et verum in ratione quasi evapo-
tactus sine quo non potest esse animal : rat saporem boni , et ostendit ipsum qua-
et influit omnibus motum meriti. Et hoc si per distans quod est verum . Si vero est
donum est charitas . Tamen Augustinus verum ut verum aut in signo , aut in
non contradicit quin in nobis sunt omnes se . Si in se tunc est visus qui est in rei
sensus spirituales . formam per se . Si secundo modo , scili-
Et per hoc patet solutio ad primum . cet ut in signo , tunc est ut auditus est
Ad object. AD ID quod in contrarium objicitur, perceptivus formæ rei in signo : et ideo
dicendum quod in nobis sunt omnes sen- isti duo sunt disciplinales, unus inve-
sus spirituales , ut dicit Origenes . Et in- niendo , alter accipiendo per doctri-
nuit Psalmus . Et possunt distingui hoc nam .
modo. Quia ea quæ accipiuntur a Deo
sunt duplicia, scilicet bonitas , et veritas : AD ID quod ultimo objicitur, dicendum Ad quæst.
bonitas in affectu , et veritas in intellectu . quod intellectus possibilis est unus , sed
Bonitas autem accipitur duobus modis , speculativus, vel id quod est in ipso , pot-
scilicet per propria et sic accipitur per est habere rationes differentiæ secundum
IN III SENTENT. DIST. XIII , A, ART. 5 ET 6 . 241
actum , secundum rationes quæ dicta priam, scilicet ut in me removeatur de-

sunt. bitum Adæ, quod est reatus originalis ,
Et per hoc patet solutio ad totum . oportet accipere gratiam habitualem quæ
formaliter deleat peccatum et hæc es-
sentialiter non fuit in Christo , sed prima
per proprium opus suum facta est.
ARTICULUS V.
Utrum nos recipimus de plenitudine gra-

tiæ Christi eamdem , et tantam gra- ARTICULUS VI.
tiam quam ipse accepit ?
An Christus fuit plenus sapientia et gra-
tia ab ipsa conceptione ?
ibi , A, circa medium : « Acceperunt au-
tem de illius plenitudine non secundum Deinde quæritur de hoc quod dicit,
essentiam , etc. » ibi , A, sub finem : « Plenus sapientia et
Videtur , quod hoc sit falsum : quia gratia fuit ab ipsa conceptione, etc. »
1. Est in eo plenitudo redundantiæ : Hoc enim videtur falsum : quia , Lucæ ,
ergo videtur, quod istud idem in nos re- Iv , 21 , super illud Hodie impleta
dundat quod in ipso fuit : et ita per es- est hæc scriptura in auribus vestris ,
sentiam nos accipimus de eodem . etc. , dicit Glossa : Præ omnibus
2. Item, Redemptionem non habuimus sanctis unctus est unctione spirituali ,
nisi unam et hæc facta est per Chri- quando Spiritus sanctus descendit super
stum ergo videtur , quod ad minus il- eum in specie columbæ. » Hoc autem .
lam essentialiter omnes accepimus . factum est, cum erat incipiens quasi esse
annorum triginta . Non ergo plenus fuit
Solutio . SOLUTIO . Dicendum , quod Magister hic ab instanti conceptionis .
loquitur de gratia habituali qua formali-
ter justi sumus tamen cum dicit , quod SOLUTIO . Dicendum , quod est plenitudo Solutio.
accepimus secundum similitudinem , in- ad actum perficiendi ipsum plenum : et
telligendum est quod hoc non sufficit , est plenitudo ipsa redundans ex pleno , et
quod solum illius similitudinem habea- infundens alia . Et prima fuit in Christo
mus quia sic possemus accipere de gra- ab instanti conceptionis . Secunda autem
tia Pauli vel Petri ; sed exigitur influen- fuit ex quo missus est Spiritus corporali
tia capitis quæ supra dicta est, scilicet specie sicut columba in ipsum : quia tunc
ad hoc quod efficienter secundum quod effluxit vis regenerativa in aquas , et
Deus , et meritorie secundum quod homo etiam in alios per gratiam prædicationis
nobilis influat similem gratiam suæ gra- et miraculorum . Et de hac plenitudine
tiæ, licet non tantam . loquitur Glossa .
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod est
redundans non materialiter, sed causali-
ter, ut dictum est .
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod receptio est
gratia communis quoad aliquid , et quoad
aliquid specialis : quoad solutionem enim
debiti Adam , communis est, et sic non
est in nobis : sed quoad efficientiam pro-
XXVIII 16
B. Auctoritatem ponit quæ videtur obviare.
Huic autem sententiæ videtur obviare quod in Lucæ Evangelio legitur :

Jesus proficiebat sapientia, et ætate, et gratia apud Deum et homines ' . Si
enim proficiebat , sapientia et gratia, non videtur a conceptione habuisse
plenitudinem gratiæ sine mensura . Ad quod sane dici potest ipsum secun-
dum hominem tantam a conceptione accepisse sapientiæ et gratiæ plenitu-
dinem , ut Deus ei plenius conferre non potuerit : et tamen vere dicitur
profecisse sapientia , et gratia : non quidem in se, sed in aliis , qui de ejus
sapientia et gratia proficiebant , dum eis sapientiæ et gratiæ munera se-
cundum processum ætatis magis ac . magis patefaciebet . Unde Gregorius

in quadam Homilia ait : Juxta hominis naturam proficiebat sapientia :
non quod ipse sapientior esset ex tempore , qui a prima conceptionis hora
spiritu sapientiæ plenus permanebat : sed eamdem qua plenus erat sapien-
tiam , cæteris ex tempore paulatim demonstrabat . Juxta hominis naturam
proficiebat ætate de infantia ad juventutem : juxta hominis naturam pro-

ficiebat gratia , non ipse quod non habebat per accessum temporis ac-
cipiendo , sed pandendo donum gratiæ quod habebat. Apud Deum et homi-
nes proficiebat : quia quantum proficiente ætate patefaciebat hominibus.
dona gratiæ quæ sibi inerant et sapientiæ, tantum eos ad laudem Dei ex-
citabat, et sic Deo Patri ad laudem Dei , et hominibus ad salutem proficie-
bat. In aliis ergo , non in se , proficiebat sapientia et gratia . Unde in eodem
Evangelio , Puer ille sapientia plenus et gratia perhibetur . Sic ergo dici-
tur profecisse sapientia et gratia , ut aliquis rector ecclesiasticus dicitur.
proficere in cura sibi tradita, cum per ejus industriam alii proficiunt.
1 Luc. 1, 52.
2 S. GREGORIUS , Homilia XI in cap . 11 Lucæ.
3 Cf. Joan. 1 , 14 : Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiæ et veri-
tatis .
IN III SENTENT. DIST. XIII , B , ART. 7 ET 8 . 243
Si autem objicias , quod Deus potest

facere novam speciem , et de illa facere
Christum , et tunc conferre ei gratiam
ARTICULUS VII . majorem dicendum , quod hoc nihil
est quia Deus potest facere quod vult,
Utrum Deus potuit conferre majorem sed tamen ex parte creaturæ non posset
gratiam quam contulit ? ordinate fieri aliqua species , quæ sit al-
tior intellectuali natura in homine et An-
gelo intellectualis enim natura nobili-
Deinde quæritur de hoc quod dicit : tate sua per intellectum capax est Dei ,
« Huic autem sententiæ videtur obviare, et donorum suorum et quidquid aliud
etc. >> faceret Deus , non posset esse magis ca-
Hæc est secunda pars in qua objicit pax quam natura intellectualis , et in illa
et solvit per verba Evangelii , et secundo. maxime capax fuit Christus : unde cum
per verba Ambrosii , et solvit , ibi , C, mensura gratiæ ejus fuit secundum illam
« Alibi tamen scriptum reperitur, etc. » capacitatem , non potest esse major ex
Circa primam partem quæritur de hoc parte creaturæ recipientis et per hoc
quod dicit : « Ad quod sane dici potest non limitatur potentia Dei facientis , sed
ipsum secundum hominem , etc. >> potius capacitas creaturæ recipientis . Et
Hoc enim plane factum videtur , quod est simile in materia elementi quæ potest
secundum hominem habeat gratiam fini- subtiliari a grossitie terræ, et tantum pot-
tam ergo major potest cogitari . Aut est subtiliari , quod non erit terra , sed
ergo illam Deus quæ major esse pot- aqua et similiter ex aqua fit aer, et
est, conferre valet , aut non . Si non , ignis ex aere sed non est capax majoris
limitata erit sua potentia : quod incon- subtilitatis, quam in igne : quia omnia
veniens est . Si sic : ergo falsum est quod naturalia habent metas capacitatem sua-
hic dicit, quod Deus majorem conferre rum , quas non excedunt manente natura
non potuerit . et specie .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hoc verum

est quod hic dicit Magister : sed intelli-
gendum , quod omne perfectum naturæ et ARTICULUS VIII .
gratiæ habet necessario determinatam
capacitatem in specie et natura sibi pro- An illi qui non proficiebant gratia et sa-
portionatam , cujus majorem non recipiet, pientia Christi, habebant ipsum ut ca-
nisi mutetur species. In specie autem ho- put influens eis sensum et motum ?
minis maxima omnium capacitatum quæ
potest esse, salva specie et natura homi-
nis , in Christo fuit : et ideo Deus majo- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
rem ei gratiam conferre non potuit , quia B, « Sed in aliis, qui de ejus sapientia
nullus homo potest recipere majorem , et gratia proficiebant, etc. »
nec aliqua creatura . Ex hoc enim videtur, quod illi qui non
AD ID autem quod contra objicitur, di- proficiebant de gratia et sapientia ejus ,
cendum quod Deus potest facere majorem non habebant ipsum ut caput influens eis
et conferre : sed nihil creatum erit illius sensum gratiæ et motum :
receptibile. Unde Magister non attendit 1. Sed illi qui fuerunt ante adventum ,
quid Deus possit facere , cujus potentia in nec videbant eum , nec audiebant : ergo
nullo limitatur , sed quid in creatura pot- sensum et motum ab ipso non recipie-
est fieri . bant.
2. Item , Caput proprie dicitur in con-

formitate naturæ : sed ante incarnationem
non fuit in conformitate naturæ ergo
non fuit caput .
Sed contra. SED CONTRA : ARTICULUS IX .
1. Anselmus dicit in libro Cur Deus
homo, quod numquam a temporibus crea- An Christus ut homo fuit caput
tionis hominis super terram Ecclesia fuit Angelorum ?
acephala , id est , sine capite : ergo sem-
per fuit caput.
2. Item , Matth . xx1, 9 : Turbæ quæ Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
præcedebant et quæ sequebantur clama- B, sub finem : « Puer ille plenus sapien-
bant, dicentes : Hosanna filio David ! tia et gratia perhibetur. » Puer autem est
Sed qui præibant , significant præcedentes secundum humanitatem .
adventum qui sequebantur, signant se- Quæritur ergo, Utrum Christus sicut
quentes ergo omnes hauserunt sensum homo influit Angelis ?
et motum gratiæ ab ipso ergo omnes Videtur, quod non : quia ita dicit Psal-
habebant eum caput . mista Minuisti eum paulo minus ab
3. Item, Augustinus dicit , et ponitur in- Angelis³ . A minori autem non recipit
fra in Littera ' , quod eadem est fides an- illuminationem superior : ergo Angeli
tiquorum et modernorum et tempora non recipiunt a Christo .
variata sunt, sed fides immutata perman- SED CONTRA : Sed contra.
sit. Ergo Christi incarnationem credide- 1. Apocal . xxi , 23 : Lucerna ejus est
runt illi sicut et isti, et ita per fidem fuit Agnus . Ergo Agnus occisus illuminat om-
eis caput in conformitate naturæ . Quod nes in regno cœlorum : ergo et Angelos .
concedendum est . 2. Item , Corpus Christi unum est in
omnibus sanctis et beatis : quia dicitur,
Solutio, Cantic. vi , 8 : Una est columba mea. Er-
Au 1. AD PRIMUM dicendum , quod est influxus
per inspirationem , et per præsentiam , et go Angeli sunt de unitate corporis ergo
verbum . Primum habuerunt præcedentes accipiunt per influentiam capitis , sicut
et sequentes ascensionem ejus . Secun- et alia membra .
dum autem habuerunt præsentes qui se- 3. Præterea , Hoc expresse dicit Dio-
quebantur eum de quibus dixit : Beati nysius , quod ab ipso Jesu accipiunt illu-
oculi qui vident quæ vos videtis . Dico minationes .
enim vobis, etc. 2. De secundo autem di- 4. Item , Superioris est illuminare in-
xit, Joan . vii , 36 : Abraham, pater vester , feriores : sed Christus est in potioribus
exsultavit ut videret diem meum : vidit, bonis Patris , etiam secundum hominem :
et gavisus est. ergo suum est omnes illuminare .
Ad 2 . AD ALIUD dicendum, quod caput ita fuit
in conformitate naturæ, sicut probat ulti- ULTERIUS quæritur juxta hoc , Quid sit Quæst.
ma objectio . recipere sensum et motum ?
1. Videtur autem sensus esse cogita-
tionis , motus autem operis : et ita vide-
tur, quod non recipimus gratiam perfi-
cientem intellectum et opus ejus.
2. Item, Omne animal habet caput vel
1 Cf. Infra, Dist. XXV. 3 Psal. v , 6. Cf. ad Hebr . 11, 7.

2 Luc. x, 23 et 24. Cf. Matth . x1 , 25 .
IN III SENTENT. DIST. XIII, C. 245
membrum aliud loco capitis , ut dicit Phi- AD ID quod contra objicitur , dicendum
losophus in libro de Animalibus , nec quod minoratus est in assumptione pœ-
tamen omne animal habet motum : ergo nalitatis nostræ tantum : sed non in vir-
videtur, quod non sit de ratione capitis tute illuminationis .
dare motum , sed tantum sensum.
3. Præterea, Hic in Littera non fit AD ALIUD quod ulterius quæritur dicen- AdAd
quæst.
1.
mentio de motu , sed de sensu tantum : dum , quod motum accipimus a capite ,
ergo non ministratur nobis motus a ca- qui est motus meriti quo movemur in
pite spirituali , sed tantum sensus . divina cognita .
Sed contra. SED CONTRA : AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad 2 et
object.
1. In omnibus animalibus perfectis in- quod duplex est motus processivus
fluit motus a capite sed Christus est scilicet, et illum non habet omne animal
perfectissimum caput ergo influit mo- nisi a suo capite , vel a membro quod est
tum . loco capitis . Est etiam motus dilatationis.
2. Item, Ad nihil proderit cognoscere et constrictionis , et illum habet omne ani-
divina per spiritualem sensum nisi habe- mal.
remus virtutem motivam qua movere- AD ULTIMUM dicendum quod in Littera Ad 3.
mur in divina cognita : ergo ad hoc quod non fit mentio de motu : quia supponi-
prosit nobis sensus necessaria est influ- tur in causa . Charitas enim quæ est hic
xio motus. quasi tactus bonitatis influxus omnibus
causa est maximi motus . Ipsa est enim
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod ignis mobilis , acutus , superfervidus , sicut
Angeli sunt de unitate corporis nostri : innuit Agustinus et Dionysius dicit ,
non enim habet tantum partes corpora- quod charitas semper proficit , aut deficit .
les, sed etiam spirituales et Christus est Et Gregorius « Charitas magna opera-
caput Angelorum in prima et secunda tur si est si enim desinit operari , chari-
acceptione capitis , licet non in tertia . tas non est . >>
C. Prædictis videtur adversari quod Ambrosius ait.
Alibi tamen scriptum reperitur, quod secundum sensum hominis profe-
cerit, sicut ætate hominis profecit . Ait enim Ambrosius in libro III de Spi-
ritu sancto . Deus perfectionem naturæ suscepit humanæ . Suscepit sensum
hominis sed non sensu carnis fuit inflatus . Sensu hominis animam dixit
conturbatam sensu hominis esurivit et rogavit : sensu hominis pro-
fecit, sicut scriptum est : Jesus proficiebat sapientia, et ætate , et gra-
tia . Quomodo proficiebat sapientia Dei ? Profectus ætatis et pro-
Edit. J. Alleaume habet, in libro de Incarnationis Dominicæ sacramento, sed verius videtur
esse in lib. de Spiritu Sancto , cap . 7.
2 Luc. 11, 52.
246 D. ALB . MAG . ORD . PRÆED.
fectus sapientiæ , non divinæ , sed humanæ naturæ est . Ideo ætatem
commemoravit, ut secundum hominem crederes dictum . Ætas enim
non divinitatis , sed corporis est . Ergo si proficiebat ætate hominis , pro-
ficiebat sapientia hominis . Sensus autem hominis profecit : et quia sen-
sus , ideo sapientia . Quis sensus proficiebat ? Si humanus : ergo ipse per
incrementum susceptus est . Si divinus : ergo mutabilis per profectum .
Quod enim proficit , mutatur in melius : sed quod divinum est, non muta-
tur : quod ergo mutatur non est divinum . Sensus ergo proficiebat huma-
nus. Sensum ergo suscepit humanum . Nec poterat confortari virtus Dei ,
nec crescere Deus, nec altitudo sapientiæ Dei impleri . Quæ ergo impleba-
tur, erat non Dei , sed nostra sapientia ' . Nam quomodo implebatur, qui
ut omnia impleret descendit ? Per quem autem sensum dixit Isaias , quod
patrem nesciebat puer aut matrem ? Scriptum est enim : Antequam sciat
puer vocare patrem suum aut matrem suam auferetur fortitudo Damasci, et
spolia Samariæ . Sapientiam enim Dei futura et occulta non fallunt . Expers
autem agnitionis infantia, per humanam utique imprudentiam , quod adhuc
non didicit, ignorat : sed verendum est, inquam , ne si duos principales

sensus aut geminam sapientiam Christo tribuamus , Christum dividamus .
Numquid cum et divinitatem ejus et carnem adoramus , Christum dividi-
mus ? Numquid cum in eo imaginem Dei crucemque veneramur, dividi-
mus eum ? Apostolus certe qui de eo dixit, quoniam etsi crucifixus est ex
infirmitate nostra, vivit tamen ex virtute Dei : ipse dixit, quia non divi-
sus est Christus * . Numquid etiam cum dicimus, quia animam rationalem
5
et intellectus nostri suscepit capacem , dividimus eum ? Non enim
ipse Deus Verbum pro anima rationali et intellectus capaci in carne

sua fuit : sed animam rationalem et intellectus nostri capacem, et ipsam
humanam et ejusdem substantiæ cujus nostræ sunt animæ , et carnem no-
stræ similem ejusdemque cujus caro est nostræ substantiæ suscipiens ,

perfectus etiam homo fuit.
1 Ad Ephes. 1 , 10 et 11 .
2 Isa. vIII , 4.
3 II ad Corinth . XIII , 4 : Etsi crucifixas est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei.
4 I ad Corinth . x, 13 : Divisus est Christus ?
5 Edit J. Alleaume , susceperit.
IN III SENTENT. DIST. XIII , D. 247
D. De intelligentia præmissorum verborum .
Hæc verba Ambrosii pia diligentia inspicienda sunt : quæ ex parte ho-
minis ignorantiam instruunt et illuminant , ex parte errandi fomitem male
intellecta ministrant. His etenim evidenter traditur duos in Christo esse
principales sensus , sive geminam sapientiam . Neque ideo unitas et singu-
laritas personæ dividitur : sed juxta duas naturas , duas habet sapientias :
unam non creatam , sed genitam, quæ ipse est : alteram non genitam , sed
creatam , et per gratiam ei collatam . Nam Isaias de eo protestatur : Requie-
scet super eum spiritus Domini : spiritus sapientiæ et intellectus . Spiritu er-
go sapientiæ et intellectus , id est, sapientia et intelligentia per Spiritum

sanctum gratis data, Christus erat sapiens secundum animam . Secundum
Deum vero sapiens erat sapientia æterna , quæ Deus est . Et sicut in quan-
tum Deus est , bonus est bonitate naturali , quæ ipse est : et justus justitia
naturali , quæ ipse est : ita sapiens sapientia naturali , quæ ipse est . Anima
vero ejus sicut bona est et justa bonitate vel justitia gratis data , quæ ipsa
non est ita est sapiens sapientia gratis data, quæ ipsa non est.
Et licet gemina in Christo sit sapientia, una tamen eademque persona

est : quæ in quantum Deus est, et in quantum natura divina est , et sapiens
est sapientia ingenita , scilicet sapientia æterna , quæ est Pater : et sapientia
quæ non est ingenita , quæ communis est tribus personis : non tamen ge-
mina sapientia : quia non est alia et alia sapientia , sapientia ingenita quæ
tantum Pater est, et sapientia quæ communiter Pater est et Filius et Spi-
ritus sanctus. In quantum vero eadem persona est homo , id est, secundum
hominem acceptum, vel in quantum est subsistens ex anima et carne , sa-
piens est sapientia gratuita . Sapiens ergo est humano sensu et divino .
1 Isa. XI, 2.
lum . Super illum enim locum in libro

VIII super Genesim ad litteram² dicit
Augustinus ostendens quod non ante

peccatum hominem ad laboris indigen-
ARTICULUS X. tiam damnavit sed ut experimento
excitatus magis Creatorem cognosce-
De intentione verborum Ambrosii : et ,
ret operantem in natura. Et sunt hæc
An in Christo intellectus agens potuit verba : « Quid enim majus mirabili-
abstrahere ab aliis formis rationes usque spectaculum est, aut ubi magis
universales ? cum rerum natura quodammodo hu-
mana ratio loqui potest, quam cum po-
sitis seminibus , plantatis surculis , trans-
« Alibi tamen scriptum reperitur, latis arbusculis , insitis malleolis , tam-
etc. »
quam interrogatur quæque vis radicis et
Hic objicit per verba Ambrosii . Et germinis , quid possit, quidve non pos-
habet tres partes, scilicet objectionem , et sit : unde possit, unde non possit : quid
explanationem intentionis , cum obje- in eo valeat numerorum invisibilis inte-
ctione in contrarium, ibi , E , « Sed ex qua riorque potentia , quid extrinsecus adhibi-
causa illius dicti intelligentia , etc. »
ta diligentia in ipsaque consideratione
perspicere, quia neque qui plantat est ali-
Incidit autem hic dubium de inten- quid, neque qui rigat, sed qui incremen-
tione Ambrosii . Si enim hoc vult dicere
tum dat Deus . » Ex hoc accipitur , quod
quod imponit sibi Magister : tunc nihil licet Adam omnium naturarum habuerit
probat contra hæreticum . scientiam , quod tamen profecerit in co-
1. Dicit enim Magister, quod vult di- gnitione experimenti . Ergo a simili , licet
cere , quod sensus proficiebat humanus, Christus scientiam habuerit omnium ,
dum profectum aliis ostendit : sed hoc etiam cognitione experimenti proficere
competit etiam sensui divino : ergo per potuit et hac cognitione non proficit
illam mutabilitatem in profectu qui est intellectus divinus, quia de rebus nihil
in aliis, non potest probare quod in accipit.
Christo sensus humanus fuit, sicut in- 3. Præterea , Sensus Christi recepti-
tendit Ambrosius loquitur enim contra vus fuit sensibilium specierum præsente
hæreticos qui dicebant Christum esse materia . Aut igitur sensus Christi com-
simplicem creaturam . munis in Christo potuit facere composi-
2. Præterea, Videbatur, quod Ambro- tionem sensatorum in ipso , ut diceret ,
sius dixit verum . Christus enim omnia
hoc croceum est dulce , et hoc croceum
quæ in nostra natura plantavit , assum- amarum aut non . Si non ergo imper-
psit sed in nostra natura etiam in pri- fectior fuit quam nos : quia sensus com-
mo statu plantavit cognitionem experi- munis potuit hoc facere in nobis . Si po-
mentalem quæ accipitur a singularibus :
tuit ergo sensus communis potuit in
ergo illam assumpsit . PRIMA scribitur a Christo facere novas compositiones om-
Damasceno . SECUNDA probatur per Au-
ni die . Aut igitur illarum compositio-
gustinum in libro super Genesim da lit- num formæ a vi imaginativa servari pot-
teram super illud : Tulit Dominus Deus erant, aut non . Si non iterum sequitur,
hominem, et posuit eum in parasido vo- quod impotentior nobis fuit . Si sic ergo
luptatis, ut operaretur et custodiret il- multa nova habuit in imaginatione .
1 Genes. II, 15.

litteram , cap . 8.
* S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad I ad Corinth. 111 , 7.
IN III SENTENT. DIST. XIII, D, ART . 10. 249
Quæst. ULTERIUS quæro , Utrum intellectus esse cognitiones , quarum una in summo
agens in Christo potuit abstrahere ab erat cognitio Filii Dei quæ est cognitio
aliis formis rationes ulteriores , aut non ? quam unam numero ab æterno increa-
Si non ergo impotens . Si sic : ergo abs- tam habet cum Patre et Spiritu sancto .
traxit . Quidquid autem abstrahit agens Aliam autem habet anima Christi ex
intellectus , imprimit in possibilem : ergo conjunctione ad divinitatem et hæc est
possibilis intellectus in Christo recepit cognitio per speciem quæ est patriæ , et
novam speciem , et novas species mul- ultra quam patriæ : quia alii cogno-
tas ergo videtur, quod novam scien- scunt per speciem præsentiæ divinæ , ipse
tiam et ita profecit in eo sensus huma- autem cognoscebat per speciem unitam .
nus , ut dicit Ambrosius . sibi quia deitas quæ est species , est uni-
Sed contra, SED CONTRA : ta sibi , et hac cognitione fuit ipse com-
1. Duæ formæ ejusdem speciei non prehensor et verissime .
possunt esse in eodem subjecto habitus Alia est cognitio quam accepit a ve-
autem cognitionis omnium fuit in Christo ritate status innocentiæ : et hæc est con-
ab instanti suæ conceptionis : ergo non creta sibi cognitio omnium naturalium
fuit susceptibilis alicujus habitus per quam etiam habuit Adam ante peccatum .
cognitionem experimenti . Quarta autem cognitio est quæ est via-
2. Item , Materia non est in potentia ad toris quæ est cognitio experimenti sed
formam quam habet, et nihil recipit nisi origo experimenti est duplex : una quæ
id ad quod est in potentia : ergo num- est scientiam faciens , et sic est in igno-
quam recipit formam quam habet : sed rante in quo per experimentum acqui-
agens intellectus se habet ad possibilem , ritur memoria , et ex memoria et experi-
ut forma ad materiam , ut ait Philosophus, mento una universalis ratio quæ generat
vel ars ad materiam : ergo possibilis non scientiam in intellectu non habente . Aliud
recipit ab agente formam quam habet : est experimentum non habitum quidem
ergo intellectus in Christo non profecit : faciens , sed excitans , sicut Adam habuit
et ita iterum videtur falsum esse quod experimentum , ut probatum est in au-
dicit Ambrosius . Si dicas , quod possibilis ctoritate Augustini et hanc habuit Chri-
non est ut materia naturæ , sed ut ma- • stus , et profecit in ea et hoc intendit
teria artis , propter quod dicit Philoso- Ambrosius et ideo dicit , Sensus profi-
phus quod se habet agens ad possibilem ciebat humanus et non dicebat, Intel-
ut ars ad materiam adhuc concluditur lectus proficiebat humanus , ut dicit Ba-
propositum licet enim materia artis silius in quadam homilia super princi-
non amittat formam naturæ accipiendo pium Proverbiorum . Sensus est intelle-
formam artis , ut dicebat Empedocles, ctus de præsenti , hoc est dicere , intelle-
tamen non recipit simul duas formas ctus reflexus ad sensum et ille immuta-
artis ejusdem speciei , nec duas formas tur ad actum per experimentum , licet
naturæ ejusdem speciei . Cum igitur non ad novum habitum , ut probatum est
agens sit ut ars , eo quod ipse est species objiciendo . Bene enim concedo sensum
specierum intelligibilium , possibilis non Christi particularem fuisse apprehensi-
simul recipit ab eo duas species ejusdem vum sensibilium , et sensum commu-
rationis . nem fuisse compositum , et imaginatio-
nem receptivam imaginationum sed
Solutio. SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio , intellectus secundum actum factus in
quod plus veritatis est in verbis Ambro- aliquo habitu non recipit amplius ejus-
sii quam Magister eliciat ex eis , quia sine dem rationis habitum : quia duæ species
dubio aliter nihil probaret contra hære- ejusdem rationis non sunt in uno eo-
ticum. Pono enim in Christo quatuor dem.
Si autem objiciatur , quod est simile piendo a re , quam accipiendo : et perfe-

de imaginatione et sensu , bene concedo ctius est scire per causam , quam per effe-
quamdiu manet imaginatio ejusdem : ctum et perfectius est scire per scien-
sed imaginationes transeunt frequenter tiam quæ est causa , quam quæ non est
in viribus sensibilibus , et recipiuntur no- causa , sed similitudo tantum . Ergo cum
væ plus quam in intellectu . nullum perfectorum negaverit Filio suo
Ad object. 1. AD ID autem quod contra objicitur, Deus , et omne imperfectum ab eo remo-
dicendum , quod novum habitum non re- verit præter hoc solum quod ordinem
cepit, sed novam habitus conversionem habuit ad nostram redemptionem , vide-
ad hoc vel illud ex intellectu ad sensum tur quod omnem modum cognitionis
reflexum . imperfectæ removerit ab eo quia co-
Si autem objicias, quod Christus ea- gnitio imperfecta magis est contraria sa-
dem ratione non debuit habere nisi unam luti , quam promotiva . Cum igitur homo
cognitionem : quia duæ cognitiones ad cognoscat scientia causata a rebus , An-
idem non ordinantur. Dicendum , quod gelus scientia quæ est similitudo rerum et
illæ tres non sunt ejusdem rationis : quia non causa, Deus autem scientia quæ est
una est essentia divina : alia autem con- causa rerum , videtur quod solum illam
templatio in Verbo unito : tertia vero habuerit et non aliam .
habitualis humana , sed flexibilis ad hoc
vel illud , est de perfectione viatoris . AD HOC dicendum , qnod Christus ha- Solutio.
buit cognitionem multiplicem , scilicet
increatam , et ex unione ad Verbum :
comprehensoris in patria , eo quod Ver-
bum sibi quoad animam semper fuit præ-
ARTICULUS XI. sens et unitum et etiam cognitionem
Adæ et etiam aliquo modo cognitio-
An Jesus proficiebat ætate et sapientia nem experimenti .
hominis ? AD ID autem quod contra objicitur , Ad 1.
dicendum quod non erat superfluum in
Christo quod erat naturæ vel status os-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , tensivum quia hoc multum valet nobis
C, circa initium : « Ergo si proficiebat credere in eo utramque naturam et
ælate hominis, proficiebat sapientia ho- etiam hujusmodi cognitiones sunt de ra-
minis, etc. » tione statuum .
Videtur enim sapientiam hominis non AD ALIUD dicendum , quod hoc falsum Ad 2.
habuisse quia rationis.
est , nisi lumina sint ejusdem
1. Natura non abundat in superfluis , quoad lucem ad minus , et nisi projiciant
ut dicit Philosophus cum igitur habue- radios ad eamdem partem . Neutro au-
rit nobiliorem cognitionem quam etiam tem istorum modorum est hic quia is-
futura non latent , ut infra dicit in Littera, tæ scientiæ non sunt ejusdem rationis ,
videtur non habuisse humanam, quia su- nec etiam eodem modo illuminant super
perflua esset. cognita.
2. Item , In inferioribus videmus , quod Si autem dicas , quod in inferioribus
lumen majus offuscat minus , ut lumen etiam lumina non sunt ejusdem rationis ,
candelæ non apparet in sole : ergo ita et tamen mutuo se aborbent . Dicendum ,
fuit etiam in anima Christi : ergo non
quod falsum est : quia quoad lucem ad
habuit nisi scientiam divinam et sic minus habent eamdem rationem propor-
falsum est, ut videtur, quod dicit. tionis ad actum : lux enim non est in
3. Item, Perfectius est scire nihil acci- inferiori corpore nisi secundum naturam
IN III SENTENT. DIST. XIII , D , ART. 12. 251
qua communicat cum superiori corpore , esse ignorantia vel nescientia : ergo vi-
ut dicit Philosophus et ideo licet ha- detur cuin Christus omnia nobis naturalia
beant virtutes diversas in movendo , ta- assumpsit. quod assumpsit illam . PRIMA
men lucere est commune eis secundum probatur per illud quod Philosophus di-
proportionem . Sic autem non est in cit in principio naturalium , quod pueri
scientiis quia æquivoce sunt scientiæ, in principio vitæ omnes viros existimant
sicút ostendit modus objectionis : quia patres, et fœminas matres , et postea
una est causa rei , et alia similitudo , et discernunt ergo videtur, quod hoc sit
tertia causata a re. naturale eis .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod habere om- Solutio.

nem modum sciendi non est de ratione SOLUTIO . Dicendum , quod Christo
imperfectionis naturæ humanæ : quod numquam competit ignorantia vel ne-
enim imperfectum esset Deo, hoc per- scientia , sed omnium scientia ab instanti
fectum esset Angelo vel homini : unde conceptionis suæ, ut probat Magister in
cum Christus Deus fuerit et homo , om- Littera, quadruplex , vel triplex , ut di-
nes modos perfectionis utiles nobis ha- ctum est, scilicet increata , unita Verbo ,
buit secundum statum utriusque na- et comprehensoris : et secundum primum
turæ . statum similis fuit scientiæ quam acce-
perunt Angeli a principio suæ creationis .
Cognitio autem comprehensoris est co-
gnitio præsentis uniti , et ideo reducitur
ad scientiam unionis , hoc est, quam
ARTICULUS XII . facit unio : et sic erunt tres scientiæ
Christi. Quarta autem experimentalis fuit
Utrum in Christo ab infantia fuerit ali- in eo quemadmodum actus non faciens
qua ignorantia, vel habuerit omnem habitum , ut dictum est per Apostolum
scientiam ? ad Hebræos , quod didicit ex iis quæ
passus est obedientiam ' .
Ad 1 et 3.
AD AUCTORITATEM autem Leonis dicen-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , dum , quod loquitur secundum id quod
ibi , C , circa medium : « Expers autem exterius in ipso apparebat : et eodem
modo solvendum est dictum Chrysosto-
agnitionis infantia, etc. »
Hoc etiam videtur mi.
Ad 2.
1. Per auctoritatem Leonis Papæ in AD ALIUD dicendum, quod descendere
sermone de Epiphania dicente sic : « Ado- in id quod contrariatur merito et beati-
raverunt infantem in nullo ab aliorum tudini non est humilitatis , sed fatuitatis :
generalitate distinctum . » et hæc est ignorantia et nescientia, quia
.
2. Item , Christus humilitate descendit intellectus bonus est omnibus facientibus
eum 2.
sub omnes ergo videtur cum magis hu- Ad 4.
milis sit ignorans , quam omnium habens AD ALIUD dicendum , quod hoc non est
scientiam, quod hunc defectum propter de natura infantis nisi secundum statum
nos assumere debuit . naturæ corruptæ, qui Philosophis notus
3. Item , Chrysostomus super Joannem , erat. Si enim Adam non peccasset , deter-
reprehendit librum de infantia Salva- minatum esset quantum perfecti scientia
toris, dicens quod in infantia ab aliis et gratia secundum statum animalis vitæ
infantibus non differebat . nasceremur, licet non perfecti in quan-
4. Item , De natura infantis videtur titate propter necessitatem materni uteri .
1 Ad Hebr. v, 8. Psal. cx, 10.

E. Quomodo intelligendum sit illud, Sensus proficiebat humanus ?
Sed ex qua causa illius dicti intelligentia , scilicet sensus proficiebat hu-
manus , assumenda est ? Aperte enim videtur Ambrosius innuere , quod
secundum humanum sensum Christus profecerit, et quod infantia ejus

expers cognitionis fuerit, et patrem et matrem ignoraverit quod nec Ec-
clesia recipit, nec præmissæ auctoritates patiuntur sic intelligi . Sed ita
sane potest accipi , ut quantum ad usum 1 hominum et sui sensus osten-
sionem , Christus profecisse dicatur. Proficiebat ergo humanus sensus in eo
secundum ostensionem , et aliorum hominum opinionem . Ita etiam pa-
trem et matrem dicitur ignorasse in infantia, quia ita se habebat et gere-
bat, ac si agnitionis expers esset.
Christo , sed quoad speculum et ænigma

in quo videt fides , non fuit in ipso , quia
illa sunt imperfectionis . Spes autem est
ARTICULUS XIII . certa exspectatio futuræ beatitudinis ex
meritis et gratia proveniens , et secun-
An Christus ab instanti conceptionis fuit dum omnem modum non fuit in ipso ,
plenus gratia et sapientia ? sed in quantum est certa ex meritis et
unione , et gloriæ sive beatitudinis cor-
poris , non animæ , fuit in ipso actus spei :
Deinde quæritur de hoc quod dicit : quia gloriam corporis certus exspectabat .
« Sed ex qua causa , etc. » Pœnitentiam autem non habuit : quia
Hic videtur Magister supponere quod respicit peccatum præcedens , sed pro
supra determinat, scilicet Christum ab nobis tantum actum pœnitentiæ exhi-
instanti conceptionis plenum gratia et buit quia solvit pœnas pro peccato no-
sapientia fuisse . stro debitas, et quia fuit hostia pro pecca-
SED CONTRA : to nostro propter quod etiam dicitur.
Non habuit fidem , non habuit spem , peccator ab Apostolo dicente : Eum qui
non habuit pœnitentiam quæ omnia non noverat peccatum , pro nobis pecca-
gratiæ sunt non ergo plenitudinem ditum fecit Deus , et iterum de peccato
vinæ gratiæ . damnavit peccatum in carne et dicitur
ibi peccatum quia fuit hostia pro peccato .
Solutio. SOLUTIO . Fides quoad visionem fuit in
Edit. Joan . Alleaume, visum. 2 II ad Corinth . v , 21 .

IN III SENTENT. DIST. XIV , A. 253
DISTINCTIO XIV .

emptionem quantum ad plenitudinem scientiæ specialiter ?
A. Si anima Christi habuerit sapientiam parem cum Deo : et si omnia scit quæ
Deus?
Hic quæri opus est , Cum anima Christi esset sapiens sapientia gratuita ,
utrum habuerit sapientiam æqualem Deo , sive omnium rerum scientiam

.
habuerit, vel habeat, id est , utrum omnia sciat quæ Deus scit ? Quibusdam
placet, quod nec parem cum Deo habeat scientiam, nec omnia sciat quæ
Deus quia in nullo creatura æquatur Creatori . Cum ergo anima illa crea-
tura sit, in nullo æquatur Creatori : ergo nec in sapientia . Non ergo habet
æqualem cum Deo sapientiam , nec scit omnia quæ Deus . Item , Si anima
illa æqualem habet cum Deo sapientiam , non ergo Deus in omni bono ma-
jorem habet sufficientiam , quam ejus creatura . Inducunt etiam auctoritates
ad idem probandum . Ait enim Propheta ex persona hominis assumpti :
Mirabilis facta est scientia tua ex me, et non potero ad eam ' . Quod expo-
nens Cassiodorus ait : Veritas humanæ conditionis ostenditur : quia as-
sumptus homo divinæ substantiæ non potest æquari vel in scientia, vel in
alio . Apostolus etiam ait : Nemo novit quæ sunt Dei , nisi spiritus Dei , qui
solus scrutatur omnia , etiam profonda Dei . His aliisque pluribus rationi-
3
bus et auctoritatibus utuntur qui animam Christi asserunt nec parem cum
Deo habere scientiam , nec omnia scire quæ Deus scit . Quia si omnia scit
quæ Deus, scit ergo creare mundum , scit etiam creare seipsam.
1 Psal. CXXXVII , 6.
I ad Corinth . 11 , 10 : Spiritus omnia scrutatur , etiam profunda Dei.
3 Edit. J. Alleaume , nituntur.
creata ergo nec est infinita , nec infi-

nitæ capacitatis . Numerus autem sci-
torum a Deo est infinitus, quod probo
DIVISIO TEXTUS . sic : Augustinus dicit in libro XXI de
Civitate Dei, quod numerorum species
quamvis infinitæ sint, tamen in illius.
« Ilic quæri opus est, Cum anima scientiæ modo sunt finitæ , cujus scien-
Christi, etc. » tiæ non est numerus : ergo patet divi-
Hic incipit distinctio decima quarta , in nam scientiam esse infinitorum .
qua quæritur secunda quæstio istius par- Item , Bonitas Dei est infinita , et simi-
tis , scilicet utrum Christus habuerit om- liter potentia , et quidquid in Deo est
nium scientiam sicut Deus , vel non ? totum infinitum est , et Deus perfectissi-
Et habet tres partes : in quarum prima mus sui est contemplator : ergo si anima
objicit pro et contra, et solvit quod habuit Christi scit hoc quod scit Deus , ipsa scit
omnium scientiam . In secunda , assignat et comprehendit infinita , quod esse non
rationem quare non habuit similiter om- videtur, cum ipsa sit creta .
nium potentiam vel omnipotentiam , ibi , 2. Item, Deus scit quidquid potest fa-
C, « Si vero quæritur, Quare Deus non cere potest autem facere quæ numquam
dederit ei, etc. » In tertia , objicitur con- sunt , fuerunt, vel fient : ergo anima
tra hanc secundam partem , et solvit, ibi Christi scit quæ numquam sunt , fuerunt ,
scilicet , D, « Sed si illa anima non habet vel fient et hoc falsum est , quia quod
tantam potentiam, etc. » numquam fuit , est, vel erit , non scitur.
3. Si forte dicas , quod anima Christi
scit infinita esse infinita , sed non com-
prehendendo infinita : hoc nihil est , quia
nos etiam scimus illo modo infinitum :
ARTICULUS I. unde in hoc non differt scientia animæ
Christi a nostra scientia.
An Christus habuerit omnium scitorum SI PROPTER hoc aliquis dicat, quod Sed contra.
a Deo scientiam ? anima Christi comprehendit in se infini-
tatem Dei , scilicet infinitam bonitatem ,
et veritatem , et sic de aliis . CONTRA :
Circa primum incidit quæstio de tribus 1. Quidquid comprehenditur, compre-
articulis , scilicet an Christus habuerit hendentis intellectu circumscribitur , ut di-
omnium scitorum a Deo scientiam ? cit Augustinus in libro de Videndo Deum
Secundo, Utrum habuerit illam scien- ad Probam : « Quidquid autem intellectu
tiam in speciebus creatis , vel habitu , vel creato circumscribitur , hoc intellectu fi-
in Verbo tantum ? nitur , quia sic continetur intellectu quod
Tertio , Utrum illa scientia fuerit vel nihil ejus est extra : » ergo quod com-
sit scienta comprehensionis , vel simpli- prehenditur, finitur : nihil autem finitur
cis intelligentiæ tantum ? nisi quod finitum est : ergo quod sic ab
anima Christi comprehenditur , finitur :
AD PROBANDUM autem quod non ha- sed comprehenditur infinita Dei bonitas ,
buerit omnium scientiam , rationes ad- veritas, etc. ergo Deus est finitus ,
ducuntur in Littera , et istæ subjaceant . quod est hæresis .
Ad idem autem alia ratione potest 2. Item , Licet capacitas animæ Christi
objici sic : major sit , quam potest esse creaturæ
1. Nihil creatum est infinitum , nec in- simplicis alicujus, tamen ipsa non est
finitæ capacitatis anima Christi est infinita ergo non commensuratur infi-
IN III SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 1 . 255
nito . Nihil autem comprehendit aliud , nisi in blasphemiam deitatis Christi : et tan-
quod potest mensura capacitatis super tum daremus jam humanitati suæ , quod
illud : ergo capacitas animæ Christi cum derogaremus divinitati ejusdem , quod
non possit commensurari infinito , non non est faciendum . Sic igitur dicendum ,
comprehendit infinitum aliquod in Deo : quod omnia scit quæ Deus , sed non
et sic patet, quod in numero scitorum omnia eodem modo : quia non compre-
non habet æqualem cum Deo scientiam . hendendo quidquid Deus scit , sed tan-
Sed contra. SED CONTRA : tum comprehendit omnia scita a Deo
In Littera sunt iterum rationes quæ- quæ non sunt Deus : sed hoc scitum a
dam quæ supponantur. Deo quod est Deus non comprehendit .
Ulterius autem objicitur sic : DICENDUM ergo ad primum, Cum di- Ad 1.
1. Dicit Augustinus , quod talis est citur Deus scire infinita , potest intelligi
unio quæ facit Deum hominem, et ho- dupliciter , scilicet quod sciat infinita per
minem Deum : et omnia quæ vera sunt numerum , vel infinita quasi in mensura
de Deo , vera sunt de homine , et e con- quæ est ipse . Et secundo modo verum
verso sed Filius Dei scit infinita : ergo est, quod scit quædam quæ sunt infinita
hic homo scit infinita : et nihil scit hic quasi in mensura quæ est ipse et hæc
homo , nisi quod scit in anima ejus : ergo scit anima Christi , sed non comprehen-
ipse comprehendit infinita . dit . Infinita autem per numerum non
2. Item, Ad Philip . I, 11 : Omnis lin- sunt nisi secundum quid, scilicet in po-
gua confiteatur quia Dominus Jesus tentia additionis infinitæ , ut dicit Philo-
Christus in gloria est Dei Patris . Quia sophus : et in potentia causæ efficientis ,
igitur hoc per passionem meruit , ut ibi- scilicet quia ipse potest facere infinita , et
dem dicitur, hoc intelligitur secundum scit se posse hoc : et tamen non sequitur
hominem ergo secundum hominem in per hoc quod infinitorum actu sint species
gloria est Dei Patris , ut videtur : non in ipso et ex hoc non sequitur , quod
autem est in gloria sua , nisi sciat ea quæ Deus sciat infinita , nisi scire sit idem quod
ille scit ergo æquipollet ei in scitis et infiniti scientiam habere : et ideo licet
numero scitorum , ut videtur . anima Christi sciat omnia quæ Deus scit ,
3. Item , Ex unione anima illa habet non sequitur quod sciat infinita .
aliquid super nos cum igitur nos at- Quidam autem dicunt hic aliter et
tingamus id quod est infinitum et non distinguunt triplicem scientiam in Deo :
comprehendamus, ipse erit attingens scilicet approbationis , quæ tantum bono-
per intellectum et comprehendens . rum est et visionis , quæ est eorum quo-
rum rationes sunt apud ipsum et sim-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio , plicis intelligentiæ , quam dicunt esse
quod anima Christi scit omnia quæ Deus omnium quæ aliquo modo existunt , ut
scit, sed non omnia eodem modo . Infi- privationes, et eorum quæ sunt in po-
nitatem enim Dei quæ non mensuratur tentia tantum . Et dicunt , quod anima
aliquo extrinseco claudente ipsam , sicut Christi seit omnia primo et secundo
sæpius dictum est in primo libro Sen- modo scita a Deo , et non tertio modo .
tentiarum super secundam et tertiam Sed ex hoc sequitur duplex inconve-
distinctionem , ipsa anima Christi non niens unum scilicet quod anima Christi
claudit comprehendendo : sed solus Deus non parificetur Deo in numero scitorum ,
comprehendit se , quia sibi soli ipse fini- quod est contra hoc quod hic dicitur sine
tus est , eo quod nihil de se est extra se- exceptione . Aliud est quod eadem ra-
ipsum. Si enim diceremus eum concludi tione etiam nescit mala, quia illa sim-
comprehensione capacitatis animæ Chri- plici intelligentia noscuntur .
sti, videtur mihi , quod hoc redundaret Ad hoc autem quod Augustinus dicit ,
quod infinitæ species numerorum in AD ILLUD autem quod in contrarium Adobject. 1,

illius scientia finitæ sunt , cujus scientiæ objicitur , dicendum quod hæc bene con-
non est numerus . Dicendum , quod hoc ceditur , quod hic homo omnia compre-
verum est : non tamen oportet, quod hendit quæ Deus comprehendit : quia
sciat infinita : quia cum sua scien- hic homo supponit personam in tribus
tia sit causa omnis rei quæ non est per substantiis et duabus naturis sed non
privationem dicta , si in sua scientia es- sequitur ulterius , si hic homo compre-
sent infinitæ species numerorum , ipse hendit , quod secundum quod homo com-
produceret infinitas species numerorum, prehendit , si ly secundum notat naturæ
quod falsum est . Unde intellectus est conditionem .
Augustini , quod sua scientia quæ est AD ALIUD dicendum , quod Christus in Ad object. ?.
causa entis , et non limitatur per ens persona est in æqualitate gloriæ Dei Pa-
creatum , comprehendit id quod est infi- tris secundum autem quod homo , est
nitum in potentia divisionis et multitu- in gloria inferiori , sed altiori quam aliqua
dinis , id est, secundum quod semper creatura .
aliquid potest sumi extra ipsum : non ta- AD ALIUD dicendum , quod nos nec om- Ad object. 3.
men comprehendit ita quod per speciem nino scimus quæ Deus , nec comprehen-
causet ipsum , quia sic jam esset infini- dimus infinitum pelagus substantiæ di-
tum finitum , quod esse non potest. vinæ , sed attingimus : Deus autem om-
Ad 2. AD HOC autem quod objicit , quod Deus nia comprehendit et omnia scit : unde
scit quod numquam erit, vel est , vel Christus secundum quod homo est uni-
fuit . Dicendum quod hoc scit hoc modo tus , conformatur ei in numero scitorum
quo est in causa : non autem est in causa in quo nos excedit, et est sub ipso in
nisi per exemplar : unde etiam Deus modo comprehensionis .
non scit nisi sciendo se id posse cujus
est exemplar in ipso : unde sciendo se
in tali potentia causandi scit illud : non
tamen sequitur, quod simpliciter sciat ARTICULUS II .
illud et eadem est etiam solutio de infi-
nito non enim sequitur, quod si scit An illa scientia quam Christus de om-
infinita per potentiam producendi infinita , nibus habet, sit in contemplatione
quod sciat infinita simpliciter. Verbi sibi uniti, vel in aliquo habitu
Ad 3. AD HOC quod objicitur, quod si anima formali ?
Christi scit non comprehendendo , quod
non differt a nostris animabus , dicendum
quod hoc non est verum : adhuc enim . Secundo quæritur , Utrum illa scientia
differt in duobus , scilicet in numero : quam Christus de omnibus habet , sit in
quia nulla pura creatura omnium noti- contemplatione Verbi sibi uniti, vel in
tiam habet quæ Deus scit , sicut dicit aliquo habitu formali in quo cognoscat
Isidorus , quod Trinitas sibi soli nota , et omnia sicut Angeli in principio suæ
homini assumpto et sic dicit Augusti- creationis receperunt habitum in quo
nus , quod anima Christi omne bonum. cognoscunt omnia ?
amat, et nihil amatur nisi cognitum : Et videtur, quod habitu cognoscat
ergo omne bonum cognoscit : unusquis- Christus : quia
que autem aliorum Sanctorum tantum 1. Anima Christi non est imperfectior ,
cognoscit, quantum Deus vult sibi reve- sed altior Angelis : ergo data Angelorum
lare . In modo etiam , quia quasi excessive dabantur ei : Angelis autem datus est
capacitas sua recipit et plus de quolibet habitus a principio creationis ergo et
cognoscibili , quam aliquis aliorum. animæ Christi .
IN III SENTENT. DIST . XIV , A , ART. 3 . 257
2. Item , Non est intellectus nisi per Christi, anima Christi in Verbo et non
assimilationem intelligentis , et ejus quod in aliquo alio cognoscit omnia.
intelligitur : sed anima Christi intellexit 3. Item, Omnia non possunt cognosci
omnia : ergo assimilata fuit omnibus : hoc nisi in eo in quo sunt quodammodo om-
autem non potest esse nisi per habitum nia : sed in nullo habitu Angelorum vel
et species omnium : ergo habitum cogni- natura sunt omnia : quia ea quæ subja-
tionis et species omnium habuit apud se . cent libero arbitrio , non sunt ordinata,
3. Item , Sicut se habet materia ad nec aliquid potest in ea comprehendenda
formas artis vel naturæ , sic se habet in- cognoscendo prout dependent a futuro ,
tellectus rationalis ad species rerum co- nisi solus Deus : ergo hæc non possunt
gnoscibilium sed materia non est actu cognosci nisi a Deo solo : ergo anima
nisi per speciem et formam susceptam : Christi non potuit hæc cognoscere nisi
ergo intellectus possibilis non fit actu in Deo ergo non cognovit ea in aliquo
nisi per species receptas vel a creatione, habitu recepto .
vel per abstractionem a rebus : non au-
tem habuit ab instanti conceptionis per SOLUTIO . Sine præjudicio dicimus , Solutio.
abstractionem a rebus : ergo habuit da- quod anima Christi cognitionem omnium
tas per creationem , ut videtur . ut omnium non habet nisi in Verbo :
Sed contra. SED CONTRA : quia illi soli animæ quam sibi univit , se
1. Triplex est cognitio Angelorum , ut quoad omnia cognoscibilia ostendit , aliis
elicitur a verbis Augustini, scilicet ve- autem Angelis et animabus beatis quan-
spertina, qua cognoscunt res in proprio tum vult , et quantum meruerunt .
genere rerum , in qua obumbrantur AD ID autem quod primo objicitur , Ad 1 .
umbra privationis trahentis ad occa- dicendum , quod anima Christi non ha-
sum semper. Et secunda qua cogno- bet habitus qui sunt similitudines om-
scunt res in seipsis . Et tertia quæ est no- nium , hoc potius est signum quod plus
bilior aliis, quæ est in Verbo . Cum igi- collatum est ei quam aliis Angelis : quia
tur illa, scilicet quæ est in Verbo , habi- in præcedenti distinctione determinatum
tuales formas non exigat, eo quod Ver- est , quod habet habitum in quo cogno-
bum præsentius est contemplanti , quam scit omnium naturalium ordinem et pro-
aliqua species esse possit, multo magis cessum sicut Angeli : sed omnium co-
anima Christi unita Verbo hujusmodi gnoscibilium a Deo non est iste habitus ,
species non requirit . quia Angeli non cognoscunt omnia :
2. Item, Non fieret intellectus sine unde supra hoc habet unionem ad Ver-
præsentia rei intellectæ magis autem bum in quo semper omnia contemplatur
præsens est quod per essentiam est in et cognoscit.
anima , quam id quod per similitudinem Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod assimilatio
tantum et magis præsens est penetrans duplex est . Uno modo per abstractio-
intellectum sui simplicitate , quam attin- nem et alio modo per conversionem
gens quasi extrinsecus tantum : sed Ver- ad id quod est causa et ars prima om-
bum penetrat per se intellectum con- nium , et hoc secundo modo per conver-
templantis ea autem quæ essentialiter sionem et unionem ad Verbum anima
sunt in anima, ut justitia , temperantia , Christi habuit assimilationem intellectus.
fides, et hujusmodi, non tangunt vel in- cum omnibus .
formant animam extrinsecus : ergo ma- AD ALIUD dicendum , quod illa simili- Ad 3.
gis præsentatur Verbum , quam aliquis tudo est vera de intellectu acquirente
habitus possit præsentare : sed adhuc scientiam rerum et hoc non competit
magis præsentatur animæ quam sibi unit animæ unitæ summæ perfectioni : quia
et eam penetrat : ergo cum hæc sit anima illa non potuit subjacere ignorantiæ .
XXVIII 17
258 D. ALB . MAG ORD . PRÆD.
SOLUTIO. Dicendum , quod Deus tripli- Solutio.

citer scit res non quod tripliciter sint
res tantum , quia multipliciter sunt : sed
quia tripliciter sunt in ipso , scilicet ut in
ARTICULUS III. causa potente tantum et sunt in ipso
ut in causa cognoscente rationem operis
Quo modo notitiæ anima Christi sciverit et operante et sunt in ipso ut in cogno-
omnia ? scente tantum . Non autem possunt esse
ut in operante tantum sine cognitione :
quia habens intellectum , operatur cog-
Tertio quæritur, Quo modo notitia noscendo rationem operis , vel nescit
anima Christi sciverit omnia quæ Deus ? quid agit, et operatur vane , quod non
Videtur autem , quod intuitu uno : est dicendum de Deo . Illa autem sunt in
quia ipso ut in causa potente tantum quæ
1. Quidquid est in Verbo , est in eo per duobus modis se habent ad ipsum , scili-
modum unius , et non per modum plu- cet quod sunt in potentia sua efficienter
rium , cum ipsum sit simplex : sed ani- tantum , et numquam fient , et hæc non
ma Christi semper contemplatur in Ver- cognoscit Deus nisi cognoscendo se esse
bo ergo cognovit omnia per modum potentem ad alia quam illa quæ produxit :
unius simplex autem adspectus est de unde hæc notitia non est nisi conver-
uno quia uno ergo uno adspectu cog- sio intellectus divini super se ut est po-
novit omnia . tentiæ infinitæ ad effectus infinitos : unde
2. Item , Videtur adhuc , quod compre- hæc notitia nullum ponit exemplar in Deo
hendendo omnia cognovit : quia Ver- vel ideam . Quædam autem sic sunt in
bum totum est unitum illi animæ : ergo ipso potente , quod ipse est dans posse
nihil de Verbo est extra animam Christi : infiniti licet non actum et hæc quoad
ergo quidquid est in Verbo , etiam intra posse illud datum habent exemplar , non
animam Christi est : quia quod continet autem quoad actum : sicut infinitum non
continens , continet et contentum in illo : est nisi in potentia et ideo infinitum
ergo cum ipsa capiat Verbum , ergo per id quod est , non est nisi in eo quod
capit omne quod est in illo , et ita com- est finitum , et ratio finiti facta est a Deo ,
prehendit . et habet exemplar in ipso . Secundo mo-
3. Item , Non uno modo notitiæ scit. do sunt in scientia Dei omnes creaturæ .
Deus omnia quia aliter scit quæ est ip- Tertio modo mala . Dico igitur, quod
se facturus , et aliter scit quæ ipse potest anima Christi cognoscendo Verbum , in
facere et tamen numquam erit facturus, ista triplici ratione cognoscit tot quot
quæ si faceret, bona essent. Si igitur Deus .
anima Christi cognovit omnia quæ scit AD PRIMUM ergo dicendum , quod uno Ad 1 .
Deus , videtur etiam ipsa isto diverso adspectu dicitur duobus modis , scilicet
modo cognoscere . Et quæritur, Qualiter quoadobjectum, vel quoad discernentem :
isti modi differunt in ipsa ? et bene concedo , quod scilicet quoad ob-
4. Præterea , Videtur expresse in Evan- jectum est unus adspectus quo sunt om-
gelio dicere , quod nec etiam cognovit nia : sed quoad intellectum discernentem
Filius omnia , Matth . xxiv, 36 : De die non potest esse actus unus : quia alia
autem illa et hora nemo scit, neque An- conversio est secundum actum ad hoc,
geli cælorum, nisi solus Pater, nec et alia ad illud.
etiam Filius . Et , Act. 1 , 7 : Non est ve- Et si objicitur, quod Augustinus dicit ,
strum nosse tempora vel momenta, quæ quod in patria non erunt cogitationes
Pater posuit in sua potestate. volubiles ergo multo minus in anima
IN III SENTENT. DIST. XIV, B. 259
Christi . Dicendum , quod etiam hoc in- ctionem quia bene concedo , quod ani-
telligitur quoad objectum, et quoad hoc ma Christi illis tribus modis parificatur
quod non involvemur inquirendo et co- Deo in numero scibilium : nihil enim
gitando , et non quoad hoc quod semper excipiunt Sancti : et ideo etiam nihil vi-
simus in eodem actu conversionis . detur mihi excipiendum .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod sicut prius AD ALIUD dicendum , quod Filius non Ad 4.
dictum est, anima Christi licet uniatur excluditur a notitia Patris , nec etiam
Verbo, non tamen includere dicitur Ver- Spiritus sanctus, nec etiam anima Chri-
bum quia sic Deus esset inclusus, quod sti quæ et unita Verbo novit omnia fu-
falsum est sed unitur toti Verbo , et tura sed intendit, quod Filius nescit ,
hoc non est claudere intus , ita quod non quia non fecit nos scire , et ad modum
sit alibi , cum sit ubique essentialiter, nescientis se habuit : quia nobis non
potentialiter, et præsentialiter . profuisset , sed obfuisset scientia diei.
Ad 3. AD ALIUD jam patet solutio per distin- illius .
B. Responsio quæstionis diffinitivam continens sententiam .
1
Quibus respondentes dicimus animam Christi per sapientiam gratis
2
datam in Verbo Dei , cui unita est, quod etiam perfecte intelligit , omnia
scire quæ Deus scit , sed non omnia posse quæ potest Deus, nec ita clare
et perspicue omnia capit ut Deus : et ideo non æquatur creatori suo in

scientia, etsi omnia sciat quæ et ipse : nec est ejus sapientia æqualis sa-
pientiæ Dei , quia illa multo est dignior, digniusque et perfectius omnia
.
capit quam illius animæ sapientia : ergo et in scientia majorem habet suf-
ficientiam Deus , quam anima illa quæ dignior est omni creatura . Illud
vero Apostoli quod inducunt, Nemo novit quæ Dei sunt, nisi Spiritus Dei ,
qui solus scrutatur omnia³ : pro nobis facit . Mox enim addit Apostolus ,
Nos autem Spiritum Dei habemus : ut per Spiritum quem habebat , Dei
profunda se scire ostenderet . Sed anima illa præ omnibus Spiritum Dei ha-
buit, cui Spiritus non est datus ad mensuram , ut ait Joannes Evangelista " .
Dona ergo Spiritus sancti sine mensura habuit : ergo et sapientiam . Omnia
ergo scivit anima illa . Si enim quædam scivit , quædam non tunc non
In edit. J. Alleaume additur sibi.

2 Edit. J. Alleaume habet unde.
3 I ad Corinth . 11, 11 : Quæ Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei . Et, supra , y. 10 :
Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei.
I ad Corinth 11 , 12 : Nos autem non spiritum hujns mundi accepimus , sed Spiritum qui ex Deo est .
5 Joan . 111 , 34 : Quem misit Deus, verba Dei loquitur : non enim ad mensuram dat Deus spiritum .
D. ALB . MAG . ORD . PRÆD .
260
sine mensura scientiam habuit : sed sine mensura scientiam habuit : scit
ergo omnia . Fulgentius etiam in sermone quodam multa inducit , quibus

asserit animam illam rerum omnium scientiam habere : utens auctoritate
Apostoli dicentis , In quo sunt omnes thesauri sapientiæ et scientiæ abscon-
dili . Quod etiam ratione potest probari sic : Nihil scit aliquis quod ejus
anima ignorat . Sed Christus secundum omnium concessionem , omnia
scit. Ergo anima ejus omnia scit . Ad id vero quod dicunt , Si omnia scit :
ergo scit creare mundum , vel seipsam : respondemus , quod scientiam ha-
bet mundum creandi , sed non potentiam , et creandi animam : et scit quo-
modo Deus seipsam creavit ' . Habet ergo scientiam sui creatæ , sed non sui
creandæ : quia non est creanda , sed creata .
ipso , clarissime resultat : ergo adeo lim-

pide contemplatur ut Deus .
ULTERIUS etiam quæritur , Utrum Chri- Quæst.

ARTICULUS IV . stus aliquando retrahebatur a puritate
contemplationis istius ?
Videtur, quod sic : quia nos videmus ,
An Christus aliquando retrahebatur a et etiam dicit Philosophus, quod una
puritate omnimodæ contemplationis ? potentia existens in actu , vehementer re-
Et, An ita pure contemplabatur , si- trahit aliam ergo cum ipse circa disci-
cuti Deus ? pulos et passiones corporis quandoque
multum fuerit intentus , videtur quod ab
hujusmodi contemplatione retrahebatur.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in SOLUTIO . Dicendum , quod non adeo Solutio.
Littera , ibi , B , circa initium : « Nec ita limpide et pure contemplabatur anima
clare perspicue omnia capit ut Deus . » Christi sicut Deus , et illa minor limpi-
1. Ex isto enim verbo trahunt Magi- ditas vel perspicuitas causatur a priva-
stri quod dicunt animam Christi non ita tione nihili quod est in omni creatura ,
limpide videre sicut Deus . et est defectus inseparabilis obscuritas
2. Item , Si non adeo videt limpide, illa quæ est intellectus ex hoc quod crea-
hoc provenit ex aliqua obscuratione : obs- tus est , quia conjunctus est ratione crea-
curationis autem causa peccatum est : tionis sive exitus de non esse ad esse .
ergo videtur , quod in ipsa non sit ali- Per hoc patet solutio ad illa quæ con-
qua obscuritas , cum nullum peccatum tra primum objiciuntur .
fecerit , nec inventus sit dolus in lingua
3
ejus ³. AD ID quod ulterius quæritur dicen- Ad queest.
3. Item, Anima Christi speculum cla- dum, quod Christus fuit verus viator, et
rissimum est ergo id quod resultat in verus comprehensor , et neutrum retraxit
1 Ad Coloss . 11, 3. 3 I Petr 11, 22 : Qui ( Christus) peccatum non

Edit J. Alleaume, creaverit. fecit, nec inventus est dolus ore ejus.
IN III SENTENT. DIST XIV, C , D. 261
alterum : retractio autem potentiarum qua De hoc tamen infra in quæstione de

una in actu vehementi retrahit aliam , non passione Christi magis quæretur .
est nisi in his quæ sunt puræ creaturæ .
C. Quare Deus non dedit ei potentiam omnium, ut scientiam ?
Si vero quæritur , Quare Deus non dederit ei potentiam faciendi omnia ,
ut scientiam ? Responderi potest , quia naturaliter capax est scientiæ : et
ideo id congrue ei datum est sine mensura, cujus ipsa naturaliter capax est .
Non est autem ei datum posse omnia facere quæ Deus facit, ne omnipo-
tens , et per hoc Deus putaretur . Verumtamen forte nec potentiam faciendi
omnia ei Deus præstare potuit , etsi potentiam faciendi aliqua ei dederit
quæ non facere potest . Scit ergo anima Christi omnia quæ Deus scit in
Verbo Dei : quod liquidius et præsentius omni creatura contemplatur , ut
ei unita : in quo etiam Angeli et quæ Dei sunt , et quæ futura sunt cogno-
scunt.
D. Quomodo intelligenda sint quædam verba Ambrosii super Lucam ?
Sed si illa anima non habet tantam potentiam quantam et Deus , nec ho-
mo assumptus tantam potentiam quantam et Deus : quomodo ergo intelli-

gitur illud Ambrosii super Lucam , ubi Angelus de nascituro Filio Virginis
ait : Ilic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur ¹ ? Non ideo , inquit, erit
magnus, quod ante partum Virginis magnus non fuerit : sed quia poten-
tiam quam Dei Filius naturaliter habet , homo erat ex tempore accepturus ,
ut una sit persona homo et Deus . Ecce aperte dicit , quod homo erat accep-
turus ex tempore potentiam , quam Dei Filius habuit naturaliter . Sed si
homo accepturus erat illam potentiam : ergo vel persona , vel natura ho-
minis . Sed persona non , quia semper habuit, et habet : ergo natura . Si
natura ergo anima . Nam de carne constat, quod accipere non posset . Ad
▲ Luc . 1 , 32.
quod dicimus , illud esse accipiendum de persona , sed non in quantum est
Dei , imo in quantum est persona hominis. Una est enim persona Dei et
hominis , et Filii Dei et Filii hominis quæ in quantum Dei persona est,
semper et naturaliter omnipotentiam habuit : sed in quantum est hominis ,

non semper fuit . Illa ergo persona quæ semper fuerat Dei, futura erat ho-
minis persona et secundum hoc quod futura erat hominis persona, ac-
ceptura erat ex tempore potentiam , quam naturaliter et semper habuerat

in quantum Dei persona . Secundum hanc distinctionem illud et similia sa-
ne possunt accipi . Quæ distinctio in pluribus quæstionum articulis est ne-
cessaria adversus quorumdam perplexam verbositatem . Sed cum de rebus

constat, in verbis frustra habetur controversia.
4. Item , Sapiens architectus non so-

lum docet filium suum , nec dat ei artem
qualiter fabricatur, sed etiam doctrina
inducit in eum potentiam operandi ex
ARTICULUS V. usu ergo videtur, quod Deus qui multo
magis diligit animam Christi , quam ali-
quis homo filium suum , inducit in eo po-
An Christus habuit omnipotentiam sicut tentiam operationis .
scientiam ?
Quæst.
JUXTA hoc ulterius quæritur , Utrum
potuerit ei dare potentiam aliquid cre-
andi ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit , Videtur quod sic : quia

ibi, C, « Si vero quæritur , Quare Deus 1. Dicit in Littera, quod potuit ei dare
non dederit ei potentiam, etc. » potentiam faciendi aliqua quæ non facere
Videtur enim , quod habuit omnipoten- potest .
tiam sicut scientiam : quia 2. Item, In scientia non est nisi reci-
1. Si propter unionem causabatur in pere , sed in potentia non est nisi operari
eo omnium scientia : ergo a simili causa- active .
batur in eo omnium potentia . SED CONTRA :
2. Item, Ipse scivit omnia sicut Deus : 1. Nulla potestas excedit proprium
ergo scivit creare : sed nullus scit exerci- subjectum subjectum animæ Christi est
tium alicujus actus , nisi sciat exercere finitum ergo non potest habere poten-
actum illum ergo ipse scivit exercere : tiam infinitam sed Dei potentia est in-
nullus autem scit exercere quod non finita ergo illam non potest recipere
potest exercere : ergo potest Filius Dei anima Christi.
creare . 2. Item, Nihil creatur nisi quod de ni-
3. Item , Potentia intelligendi omnia hilo ad esse reducitur : nihil autem et
est quædam potentia , et potentia operan . ens infinite et sine proportione distant :
di omnia est quædam potentia : cum igi- ergo aliquid educere de nihilo in ens est
tur in Deo una non sit minor poten- potentiæ infinitæ anima Christi non
tia quam alia , videtur debuisse dare potest habere potentiam infinitam : ergo
aliam . anima Christi non potest recipere a Deo
IN III SENTENT. DIST. XIV, D , ART. 5 . 263
potentiam creandi aliquid quantumcum- vit creare scientia operante, sicut practi-
que modicum . cus operatur .
3. Item , Potentia infinita non est nisi in AD ALIUD dicendum , quod potentia in- Ad 3.
essentia infinita igitur cui communica- telligendi est potentia passiva et recipiens ,
tur potentia infinita , communicatur essen- et ideo potest perfici altiori se sed po-
tia infinita sed hæc non communicatur tentia operandi in actum est egrediens a
alicui, nisi quod essentialiter sit Deus : radice propriæ essentiæ , et perfectio ejus
sed hoc non potest esse aliquod creatum : est in agente, et hoc non potest esse ali-
ergo potentia infinita non est communi- quod creatum .
cabilis alicui creato. AD ALIUD dicendum, quod sapiens ar- Ad 4.
chitectus Deus gloriosus docuit animam

Solutio. ET HOC Concedendum est , et dicendum , Christi contemplativam scientiam , sed non
quod non est simile de scientia et poten- docuit exercitium : quia non fuit capax ,
tia : quia scientia fit per alterum , sicut nec potuit esse et ideo non est simile
verbi præsentiam potentia autem egre- quod inducitur pro simili .

ditur ab essentia propria .
Ad 1. AD ALIUD bene concedo , quod nulla AdAd
quæst.
AD PRIMUM dicendum , quod est scientia 1.
practica sive operativa , quod idem est , creatura capax est potentiæ etiam aliquid
et est scientia speculativa : Christus au- creandi .
tem non habuit nisi scientiam speculati- Ad 2.
AD ID autem quod contra objicitur , di-
vam, et non operativam. cendum , quod poterat ei dare potentiam
Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod scivit creare, operandi aliquid ex materia præjacente
id est , qualiter res creantur : sed non sci- quam dedit naturæ , sed non creandi .
264 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD ,
DISTINCTIO XV.
Quomodo Verbi incarnatio ordinatur ad nostram redemptionem quan-

tum ad defectum passibilitatis in generali.
A. De hominis defectibus quos assumpsit Christus in humana natura.
Illud quoque prætermittendum non est, quod Dei Filius naturam homi-
nis accepit passibilem , animam passibilem , et carnem passibilem et mor-
talem . Ut enim probaretur verum corpus habere , suscepit defectus corpo-
ris, famem , sitim, et hujusmodi . Et ut veram animam probaretur habere ,
suscepit defectus animæ , scilicet tristitiam , timorem, dolorem , et hujus-
modi . Omnis autem sensus , animæ est . Non enim caro sentit , sed animal
utens corpore velut instrumento . Unde Augustinus super Genesim in li-
bro XII : Non corpus sentit , sed anima per corpus : quo velut nuntio uti-
tur ad confirmandum in seipsa , quod extrinsecus nuntiatur . Sicut ergo ani-
ma quod foris est, per corpus tamquam per instrumentum videt vel audit :
ita etiam per corpus quædam sentit mala, quæ sine corpore non sentiret,
ut famem , et sitim , et hujusmodi . Unde non immerito defectus corporis di-

cuntur. Quædam autem non per corpus , imo etiam sine corpore sentit , ut
est timor, et hujusmodi . Sentit ergo anima dolores , sed quosdam per in-
strumentum corporis , quosdam vero non . Suscepit autem Christus sicut ve-
ram naturam hominis , ita et veros defectus hominis, sed non omnes . As-
sumpsit defectus pœnæ , sed non culpæ nec tamen omnes defectus pœnæ ,
sed eos omnes quos homini eum assumere expediebat , et suæ dignitati non
derogabat. Sicut enim propter hominem homo factus est, ita propter eum
hominis defectus suscepit . Suscepit enim de nostro , ut de suo nobis tribue-
ret , ut nostrum tolleret defectum . Suscepit enim nostram vetustatem , ut
suam nobis infunderet novitatem . Simplam ille accepit vetustatem , id est ,
ut nostram duplam consumeret , id est, pœnæ et culpæ .
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XII super Genesim ad Litteram , cap . 24.

2 Edit. J. Alleaume habet, id est , punæ, ut nostram , etc.
IN III SENTENT. DIST. XV, A, ART . 1 . 263
quod in hoc Deus non esset culpandus ,

ibi, C, § 2 : « Hos autem defectus , etc. »
In his patet sententia.
DIVISIO TEXTUS .
« Illud quoque prætermittendum non

est, etc. >> ARTICULUS I.
Hic incipit pars illa quæ est de conve-
nientibus Christo secundum potentiam
corporis . An Christus accepit nostros defectus ?
Et dividitur in tres partes , secundum
tres distinctiones hic positas : in quarum
prima ostendit Magister quos defectus
Christus assumpsit in corpore , et anima , Incidit autem hic quæstio de defectibus
secundum quod inerat potentia patiendi . quos Christus assumpsit . Et quæruntur
In secunda determinat quæstionem ex hic tria circa primum capitulum , scilicet ,
hoc consequentem , utrum ipse necessi- Utrum Christus accepit nostros defectus ?
tate horum defectuum sit passus , vel so- Secundo , Utrum accepit defcctus ani-
la voluntate ? ibi , Dist . XVI , A, « Ilic mæ ?
oritur quæstio ex prædictis ducens origi- Et tertio , Utrum accepit omnes , vel
nem , etc. » In tertia vero , quia oratio quosdam ?
ejus indicabat defectum naturalis timoris
et tristitiæ, quæritur de oratione ejus , VIDETUR autem circa primum , quod
utrum exaudita sit, vel non ? ibi , Dist. Christus non acceperit nostros defectus .
XVII , A, « Post prædicta considerare 1. Deficientis enim est deficere et non
oportet, etc. >> vincere ergo susceptio defectus contra-
Prima harum distinctionum dividitur riatur pugnæ sed ipse venit alligare
in tres partes in quarum prima tangit fortem : ergo potius debuit venire in for-
defectus quos assumpsit Christus . In se- titudine , quam in defectuum assump-
cunda , ponit objectionem quorumdam ex tione .
verbis Augustini et aliorum , et solvit, ibi , 2. Item, Contraria contrariis curantur :
༥ Sed quia nonnulli de sensu in pas-
D, « sed venit Christus curare defectus : ergo
sione, etc. » In tertia , specialem ponit venit in eo quod curat defectus nostros :
difficultatem ex verbis Hilarii , et solvit, nihil autem curat nisi virtus et fortitudo :
ibi, G, « Verumtamen magis movent, ergo debuit in virtute et fortitudine ve-
etc. >> nire.
Adhuc prior harum subdividitur in 3. Item , Infirmus adjutore infirmo viso
partes quatuor in quarum prima osten- magis desperat de adjutore , quam eleve-
dit, quod defectus quosdam ex parte cor- tur in spem liberationis : cum ergo venit
poris non suscepit : in secunda, ostendit erigere nos ad spem liberationis , videtur
quod quosdam defectus ex parte animæ quod ipse in robore et non in defectibus
non suscepit , ut ignorantiam, difficulta- debuit venire et sic videtur, quod nul-
temque bene agendi , ibi, B , « Tradit los debuit assumere defectus .
auctoritas , etc. » In tertia, ostendit quod 4. Hoc idem videtur per Prophetam
si ignorantia non accessisset ex peccato, Isaiam , Isa . LI , 9 : Consurge, consurge,
quod non esset defectus , sed naturale induere fortitudinem , brachium Domini !
consequens naturam, ibi , C, « Sed forte consurge sicut in diebus antiquis, in ge-
aliquis dicet, etc. » In quarta , ostendit nerationibus sæculorum . Numquid non
tu percussisti superbum , vulnerasti dra- SOLUTIO. Dicendum , quod Christum Solutio.

conem ? Cum igitur in diebus antiquis conveniebat assumere nostros defectus ,
non nisi in ostensione virtutis et fortitu- sicut probant ultimæ rationes : quia pri-
nis venerit , modo etiam non debebat ve- mæ sophisticæ sunt .
nire in defectu , sed robore , ut videtur . DICENDUM ergo ad primum , quod est Ad 1.
Sed contra. SED CONTRA : vincere per justitiam , et vincere per usum
1. Nihil injustum potest Deus facere : potentiæ et primo modo venit Christus
dimittere peccatum impunitum sine pœ- vincere, et hoc non potuit esse nisi per
na satisfactionis est injustum : ergo hoc satisfactionem sustinendo pœnam , et as-
non potest facere Deus. Et hoc est argu- sumere pœnam convenientius fuit nostræ
mentum Anselmi . Et concedit præmissas , redemptioni .
el conclusionem . Inde sic : Non potuit AD ALIUD dicendum , quod hoc verum Ad 2.
purus homo honorem impendere debitum est quoad prima curantia quæ sunt pec-
Deo pro peccato , nec debuit nisi homo : catum et gratia : sed non quoad proxima
ergo ad hoc ut fieret ista compensatio , curantia, quia sæpe dolor curat dolorem ,
oportuit quod esset Deus et homo . Modo ut incisio apostema , et coctura inflaturam,
resumo primam conclusionem . Non fit et hujusmodi quæ sunt in Christo . Ipse
recompensatio nisi resumendo pœnam : enim venit plenus gratia contra culpam .
ergo necesse est satisfactorem pati pœ- Sed modus medicandi ut possemus gra-
nam non autem patitur pœnam non tiam suscipere , convenienter fuit per sus-
habens defectus ordinatos ad pœnam : tinentiam pœnæ , ut morbus debitus nobis
ergo oportet defectus ad passionem ordi- per hoc a nobis expelleretur.
natos Christum suscipere . Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod infirmus
2. Item, Apostolus, ad Hebr . n, 18 : homo in peccato non desperavit ex hoc
In eo in quo passus est ipse et tentatus , quod non videret potentiam potentis red-
potens est et eis qui tentantur auxiliari. imere quia hoc semper scivit , quod
Ergo ut sanaret et auxiliaretur , ideo redimere potuit : sed dejiciebatur ex
oportuit defectus pœnalitatum habere . hoc quod non vidit aliquem posse exhi-
3. Item , Isa. LIII, 3 et 4 : Vidimus bere justam emendam delicti et ideo
eum... despectum, et novissimum viro- veniens in his dispositionibus quæ ad
rum , virum dolorum , et scientem infir- delicti emendam faciebant, magis eleva-
mitatem . Non autem loquitur de scientia bat spem , quam si in fortitudine venis-
notitiæ, quia hanc habuit etiam ut Deus , set .
sed de scientia experientiæ : ergo habe- AD ALIUD dicendum , quod Isaias quæ- Ad 4.
re etiam oportuit defectus per quos pos- rit brachium forte per justitiam, et non
set experiri . per potentiam , ut dictum est : quia po-
4. Item , Ad Hebr . 11, 17 : Debuit per tentia sola congrua liberatione liberare
omnia fratribus similari , ut misericors non poterat, ut dicit Anselmus .
fieret. Cum igitur fratres omnes fuerint.
in pœnalibus , et ipse debuit esse in eis .
5. Item , ibidem, y. 14 : Quia pueri
communicaverunt carni et sanguini , et
ipse similiter participavit eisdem , ut per ARTICULUS II .
mortem destrueret eum qui habebat mor-
tis imperium, id est, diabolum . Non An anima Christi fuit passibilis ?
autem potuit mori nisi assumeret defe-
ctus ad mortem ordinatos .
Secundo quæritur, Utrum ipse secun-
dum animam defectus suscepit ?
IN III SENTENT. DIST. XV, A , ART. 2 . 267
Et circa hoc quæruntur tria, scilicet ces . » Ex hoc accipitur , quod Sancti non
si anima sit passibilis ? sentiunt passiones nisi secundum judi-

Et si est passibilis , Utrum secundum cium , et non secundum dolorem : ergo
se totam sit passibilis vel fuerit in Chri- multo minus Christus in quo fuit major
sto ? sanctitas ergo non doluit.
5. Item , Moyses quadraginta diebus et
Et si tota sit passibilis , Utrum secun-
duin unam aliquam sui partem poterat quadraginta noctibus cum Domino in
monte fuit, et dolorem famis non sensit
simul inesse acerbitas magni doloris , et
experimentum magni gaudii ? propter præsentiam Angeli in persona
Dei ' ergo multo magis Christus qui uni-
tus erat Deo , et ipsa deitate continue
AD PRIMUM proceditur sic : fruebatur .
1. Non est dolor nisi ex contrario 6. Item , Sancti martyres continuo
agente ad dissolutionem continui vel exagitabant in se tortores , tamquam ni-
compositi anima Christi nihil habuit hilum ducentes cruciatus ex dulcedine.
contrarium ergo patiebatur nihil , ita charitatis ergo multo minus Christus.
quod doleret . PRIMA constat per verba 7. Item , Videmus , quod anima fortis-
Augustini qui dicit , quod malum pœnæ sime occupata circa actum unius poten-
non est, nisi quia est contrarium naturæ tiæ , abstrahitur ab intentione alterius , ut
bonæ . SECUNDA patet per hoc quod nihil dicit Philosophus in libro de Somno et
corporale contrarietatem habet ad ani- Vigilia . Ergo cum Christus continuo

mam . fuerit conjunctus cœlestibus etiam fruen-
2. Item , Nihil agit in aliquid nisi for- do , videtur quod anima ejus abstraheba-
tius ipso , ut dicit Augustinus . Sed ani- tur a corpore , et ita non sensit passiones
ma Christi nihil corporeum fortius fuit : corporis , licet passio irrueret in corpus .
ergo non egit in ipsam ad dolorem in- SED CONTRA : Sed contra.
ducendum . 1. Damascenus dicit, quod patiente
3. Item , Aristoteles in libro XVI de corpore anima compatiebatur : ergo ani-
Animalibus : « Si non tangit , non agit : ma passibilis fuit , quia compati est pro
et si non agit , non sequitur alteratio . » alio et cum alio pati si autem anima
Sed animam Christi nihil corporalium fuit compassa , ipsa fuit passa .
tetigit. Ergo nihil in eam egit : ergo non 2. Item, Dolor non est nisi sensus pœ-
sequebatur alteratio doloris . PRIMA Scri- næ sensus autem non est nisi animæ ,
bitur a Philosopho . SECUNDA probatur ut habetur in Litteræ : ergo anima patie-
per hoc quod ea tangunt, ut dicit Philo- batur : ergo anima passibilis fuit .
sophus , quæ habent ultima simul : ergo 3. Item, Thren . 1 , 12 : O vos omnes
cum anima Christi non habeat ultimum , qui transitis per viam, attendite , et vi-
et si haberet ultimum , non baberet si- dete si est dolor sicut dolor meus ! Ergo
mul cum agente clavo vel flagro vel ali- anima fuit passibilis .
quo incutiente dolorem : ergo videtur , Si dicatur , quod ex miraculo anima
Christi doluit . CONTRA hoc miraculum
quod anima Christi nihil pati potuit.
4. Ad idem objicitur magis theologice : videmus in omnibus , quod dolent ictus et
Dicit Dionysius in epistola ad Joannem vulnera ergo videtur cum hoc omnibus
Apostolum « Et te quidem, non adeo insit , quod naturale sit animæ compati
insanus sum , ut arbitrer aliquid pati : corpori , et hoc expresse habemus in
imo et passiones corporis hac tantum in Littera. Cum igitur Christus omnes de-
parte sentire credo , ut cas solum dijudi- fectus assumpserit , videtur etiam quod
* Cf. Exod. xxiv, 18.

268 D. ALB. MAG. ORD . PRÆED.
assumpsit in anima naturalem corpori se et secundum naturam suam non ha-

compassionem et dolorem. bet contrarium , nec in se , nec in com-
ponentibus ipsam sed tamen conjun-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod anima Chri- ctum sibi habet contrarium , scilicet cor-
sti et omnis anima in statu mortalitatis pus et quia naturaliter appetit conser-
hujus, quamdiu conjuncta est corpori, vationem conjuncti , sicut dicit Dominus
passibilis est compatiendo corpori , et ad Petrum , Joan . xx1, 18 : Cum senue-
patiendo ex corpore . Sunt enim ( ut dicit ris, extendes manus tuas , et alius te
Philosophus) motus quidam ex corpore cingel, et ducet te quo tu non vis . Ideo ,
venientes in ipsam animam , et quidam e inquam , quia appetit conjuncti conser-
contrario venientes ex anima in corpus . vationem, dolet et compatitur in dissol-
Ex corpore autem in animam veniunt , ventibus ipsum et hæc passio est ex
sicut in sentiendo et in somno in sentien- contrario sibi , vel ejus quod sibi est
do quidem , scilicet recipiendo in organis conjunctum sic enim contrarium con-
corporalibus species sensibiles , secundum juncto , est contrarium sibi in hoc statu ,
quod sensus proprius , et communis , et licet non simpliciter .
phantasia , et cæteræ vires apprehensivæ AD ALIUD dicendum secundum Augu- Ad 2.
passivæ dicuntur, secundum quod pati stinum , quod clavus vel gladius non
dicitur a græco abi , quod sonat recipere . fuerunt fortiora quam anima Christi , nec
In somno autem , quia somnus est liga- sunt etiam fortiora quam anima alterius :
mentum sensuum ex evaporatione infri- sed passione facta in corpore , sicut est
gidata in loco cerebri, et descendendo vulneratio , vel livor , vel aliquod hujus-
gravante organa sensuum . Alii autem . modi , anima punit seipsam . Et hoc in-
motus sunt ab anima in corpus , ut pro- telligitur sic : quia anima species passio-
cessus, et opera artium quæ fiunt ab in- num factarum in corpore apprehendit ,
tellectu practico : sed hoc modo non quæ- abstrahendo ab organo tactus , et appre-
ritur hic de animæ passibilitate . hendit ut contraria conjuncto sibi , et ex
Alia etiam ratione passibilis est anima illa apprehensione causatur dolor ut ex
iterum secundum quod passionem diffi- immediata causa sensus doloris . Unde
nit Damascenus , quod est motus animæ licet gladius non scindit eam, tamen ipsa
suspicatione boni vel mali . Ex hac enim dolet causato dolore ex hujusmodi spe-
suspicatione surgit passio illata parti ani- ciebus apprehensis , et immediate affli-
mæ sensibili quæ dicitur tristitia, vel de- gens est hujusmodi species apprehensa .
lectatio ex apprehensione enim boni Et hæc solutio est salvando dictum Au-
convenientis surgit delectatio , et ex ap- gustini . Sed levius possumus solvere di-
prehensione mali inconvenientis tristi- cendo , quod fortius per se non agit nisi
tia et hoc modo iterum non quæritur in minus forte sed per accidens potest
hic de passione . agere in fortius se sicut si agit in de-
Tertio modo dicitur passio sensus do- bilius se, quod fortiori est conjunctum ,
loris ex dissolvente continuum corpus ex cujus compassione patitur fortius .
conjunctum animæ, sive illa dissolutio AD ALIUD dicendum , quod dictum Phi- Ad 3,
sit ex intemperantia humorum , ut in fe- losophi verum est sed hic est aliquis
bribus . Sive per agens violentum , ut in tactus , licet non immediate tangat gla-
ictibus , et vulneribus , et hujusmodi et dius animam , tamen tangit per con-
hoc modo quæritur hic de passione et junctum , ut tactus dicatur secundum
sic dicimus animam Christi compassam quod tangit species dissolventis appre-
esse corpori . hensa et sic sequitur ipsa alteratio do-
Ad 1. loris.
AD PRIMUM quod contra objicitur, di-
Ad 4.
cendum quod verum est, quod anima in AD ALIUD dicendum , quod Dionysius
IN III SENTENT. DIST. XV, A , ART. 3 . 269
loquitur commendando virtutem Joan- « in sublime agor, et omnia tormenta

nis et perseverantiam in hoc quod pro «< tua sæculo altior, tyranne , despicio :
<
Christo non reputabat passiones : et ideo « insurge ergo et toto malignitatis spi-
vult dicere , quod passiones persecutio- << ritu debacchare , videbis me Dei virtute.
num et exsilii sic non affecerunt eum ut <
«< plus posse qui torqueor , quam possis
averterent a rectitudine vitæ et fidei. «< ipse qui torques . » Hoc referendum est
Quod autem non senserit tribulationes , ad hoc quod sit dictum per causam , hoc
hoc non intendit , quod innuit ipso modo est, quod hæc tormenta sunt mihi causa
loquendi , cum dicit : « Imo et passiones æterni refrigerii , cujus spes jam aliquan-
corporis hac tantum in parte sentire tulum tormenta mitigat, sed non tollit :
credo , ut eas solum dijudices . » Si enim et hoc probatur per hoc II Machab . vi ,
judicium habebat et sensum , tunc neces- 30 , ubi dicit Eleazarus Domine, qui
sario consequebatur dolor . habes sanctam scientiam, manifeste tu
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod Moyses ha- scis , quia cum a morte possem liberari,
buit hoc gratia ejus quod corpus ejus duros corporis sustineo dolores : secun-
immutatum permansit , et non per na- dum animam vero propter timorem
turam , cum ad hoc valuit aversio animæ tuum libenter hæc patior.
per actum contemplationis : quia etiam AD ALIUD dicendum , quod anima oc- Ad 7.
ipsa conversio ad superiora post se tra- cupata circa aliquid potest abstrahi a levi
hit spiritus corporeos et vires inferiores , motu , sed a fortiori non retrahitur : for-
ut minus operentur et minus dirigant tior enim motus semper ad se trahit
spiritus naturales ad opera naturalia quæ animam. Unde licet fortius sit vinculum
sunt digerere , et nutrire, et hujusmodi . charitatis ligantis ad Deum per contem-
Quod autem omnino habuerit per natu- plationem vinculo corporis , tamen vin-
ram , videtur mihi impossibile : quia licet culum corporis in statu isto magis mo-
ita sit quod quædam animalia quiescunt vet, et magis sentitur et ideo potius
ad tempus, quæ scilicet sunt frigidorum retrahit ad se animam, quam abstrahi
humorum et spisse pellis , eo quod mul- possit ab ipso . Hoc tamen non dico in
tas contrahunt superfluitates tempore Christo : quia Christus viator et com-
nutrimenti et ideo tempore quo incipit prehensor fuit : et ideo utrumque actu
frigus, quando pellis magis inspissatur potuit esse in ipso absque hoc quod unum
et corrugatur et pori clauduntur , non retraheretur ab alio .
recipiunt cibum , sed quiescunt : quia
aliter nimietate viscositatis humorum ac-
cideret eis mors : quare tunc quiescunt
ut calor vel consumat vel dissolvat su-
perfluitates contractas tamen hoc non ARTICULUS III.
potest dici de homine : quia non est hu- .
jusmodi animal , nec accidit hoc gene-
raliter omni hujusmodi , nec tempore de- An anima Christi secundum se totam
terminato cujuslibet anni. Et ideo hoc sit passibilis ?
miraculum fuit plus in viro quam in mu-
liere , et plus in moto de loco ad locum
quam in quiescente in loco uno .
Ad 6.
AD ALIUD dicendum , quod Martyres Secundo quæritur circa hoc , Utrum
multum dolebant in passionibus : et si anima secundum se totam fuerit passibi-
quandoque dicebant, quod refrigerium is in Christo , vel etiam in aliis , quia
præstabant eis tormenta , sicut Vincen- ex maxima parte eadem est quæstio ?
tius ad Domitianum inquiens : « Nunc Videtur enim , quod non quia
1. Dicit Philosophus , quod intellectus animæ in substantia animæ, quam ani-

nullius corporis actus est, id est, nullius mæ et corporis . Si igitur ex affectu con-
partis corporis cum igitur in se non junctionis anima compatitur corpori ,
babeat contrarium , nec conjungatur con- multo magis ex affectu virium inter
trario ergo videtur , quod nec patiatur se una vis compatitur alii et ita pas-
nec compatiatur corpori. sione facta in una parte animæ, erit pas-
2. Item, Si anima secundum se totam sio in anima tota .
pateretur, tunc oporteret quod secundum Item , Si propter naturalem passionem
se totam circa passionem occuparetur : patitur anima sic conjunctis , tota anima
ergo ab omnibus aliis retraheretur, et patietur . PRIMA constat ex prædicta . Sɛ-
hoc esset valde imperfectum etiam de CUNDA probatur ex hoc quod alia est na-
Sanctis credere , nedum de Christo er- tura quæ est forma hominis et alia bruti .
go videtur, quod secundum se anima Cum igitur corpus bruti perficiatur actu
rationalis non patiatur . animæ sensibilis, necessario corpus ho-
3. Item, Sicut vult Philosophus , Sa- minis perficictur perfectione animæ ra-
pientis est pati , sed non deduci : deduci- tionalis : ergo rationalis est conjuncta
tur autem si passio rationem attingat : corpori .
ergo videtur, quod contra rationem est
pati secundum rationem ergo ipse se- SOLUTIO. Dico , quod anima secundum Solutio.
cundum rationem non est passus . se totam passibilis est in corpore . Fuit
4. Item, Jam supra habitum est, quod enim prædicatum , quod Christi anima
cum anima non habeat contrarium in non fuisset passa secundum partem su-
se, non patitur per se , sed compatitur periorem a quodam abbate , sed Parisiis
corpori patienti : ergo ex illa parte pa- ab universitate Magistrorum pro hæresi
titur qua corpori conjungitur secun- condemnatum est . Sed intelligendum ,
dam superiores autem corpori non con- quod in anima duo est considerare , sci-
jungitur ergo secundum superiores non licet quod est natura hominis , et princi-
patitur. pium operationum humanarum . Quantum
5. Item , Augustinus in libro de Civita- ad primum tripliciter consideratur : quæ-
te Dei dicit, quod Philosophi quatuor dam enim habet in quantum est forma
passiones naturales invenerunt : timo- substantialis , et quædam habet in quan-
rem , spem , gaudium , et perturbationem . tum est anima , et quædam in quantum
Cum igitur perturbatio sit idem quod est natura hominis ut homo est . In quan-
tristitia , et tristitia non sit nisi ex dolore , tum enim est forma substantialis est ipsa.
in sapiente secundum eam partem qua perfectio corporis hominis , secundum
sapiens est, id est , secundum superiorem quod est per temperamentum accedens
partem , non est passio vel compassio . ad æqualitatem convenientem aliqualiter
Sed contra. SED CONTRA : cum cœlo , et distans a distemperamen-
1. Sicut se habet corpus in compositione to elementi et cum ista æqualitas sum-
membrorum , ita se habet anima in com- ma sit in homine, ut dicit Avicenna ,
positione virium : sed patiente uno mem- datur ci a datore forma nobilissima : et
bro , ut dicit Apostolus, patiuntur om- ideo ratio formæ et actus in anima no-
nia membra ' : ergo potente una poten- bilissima est . In quantum autem anima
tia animæ compatiuntur omnes aliæ : est actus corporis non modo complexio-
ergo tota anima patitur in passione sen- nati in tali temperantia , sed etiam vitam
sus . habentis , et hujusmodi est quodcumque
2. Item , Major est conjunctio virium organicum , et sic habet anima effluere
1 I ad Corinth. xII, 26 : Si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra.

IN III SENTENT. DIST . XV , A , ART. 4 . 271
a se diversas vires in diversas partes ordinem illum passibilem dicunt sed

corporis hoc iterum habet anima ra- hæc solutio sive sit vera, sive non, pa-
tionalis nobilissime : quod probatur per rum aut nihil facit ad solutionem quæ-
formam et figuram corporis et figuram stionis .

membrorum , quæ decore et pulchritu- AD ALIUD dicendum , quod hoc non est Ad 2.
dine omne aliud corpus animatum exce- necessarium quia licet tota patiatur ,
dunt. Tertium in quantum est natura ut est natura hominis , non tamen pa-
hominis ut homo est , natura , inquam , tiuntur omnes vires, ita quod ferantur
dans homini esse hominis et ratio- ad considerationem passionis ut occu-
nem , secundum quod Philosophus pentur et detineantur circa illam : quia
dicit in II de Anima , quod anima est per hanc considerationem vires divisæ
substantia secundum rationem : quia sunt, et quædam feruntur in superiora,
dat esse et rationem corpori animato quædam autem in inferiora .
et sic rationalis anima considerata ut AD ALIUD dicendum , quod non dedu- Ad 3.
natura , necesse est quod habeat aliquid citur : quia deductio est ita quod aver-
plus quam forma , et plus quam anima : tuntur vires superiores a rectitudine
et hoc est quod dicit Philosophus quidam , quam habent, secundum quod sunt su-
quod habet effluere vires quasdam quæ periores et regentes eas quæ sunt inferio-
sunt affixæ organis per hoc quod est res et hoc accidit eis , non ut sunt natu-
forma dans esse ut natura : et quasdam ra hominis , sed potius ut divisæ sunt
quæ non sunt affixæ, ordinem habentes. contra inferiores.
ad affixas per hoc quod accipiunt ab eis AD ALIUD jam patet solutio : quia tota Ad 4.
species, et ordinem habentes ad substan- anima conjuncta est ut natura dans esse
tias separatas , per hoc quod participant et rationem corpori hominis , ut homo
est .
de lumine carum et hoc est quod dicit
Philosophus, quod anima nobilis tres AD ALIUD dicendum , quod tristitia et Ad 5.
habet operationes , scilicet divinam , ani- perturbatio non cadit in sapientem se-
malem , et intellectualem . In hac igitur cundum effectum ut avertat a rectitudi-
consideratione tota anima conjuncta ne regiminis , sed cadit in eum secun-
compatitur . Alia autem est consideratio dum experimentum passionis .
animæ secundum quod est principium
operationum humanarum , et sic non est
necesse quod tota compatiatur : quia
quædam virtus ejus potest esse circa
contemplationem æternorum , et quædam ARTICULUS IV .
affecta passionibus corporum .
His habitis, facile est respondere ob-
jectis . An secundum unam aliquam partem si-
Ad 1. DICENDUM enim est ad primum , quod mul inesse poterit acerbitas magni do-
licet intellectus ut intellectus nullius cor- loris, et experimentum magnæ jucun-
poris est actus , cui sit permixtus ut or- ditatis ?
gano , tamen intellectualiter tota anima
est actus corporis et natura et ideo in-
tellectus ut natura hujus , patitur et com-
patitur, licet non necessarium sit ipsum Tertio quæritur, Utrum secundum
pati , ut est principium operis quod est unam aliquam partem simul inesse pot-
contemplatio. Quidam autem aliter di- erit acerbitas magni doloris , et experi-
cunt , quod accipit a corpore ordinem. mentum magnæ jucunditatis ?
præcedentis potentiæ : et ideo secundum 1. Videtur , quod non : quia
272 D. ALB . MAG . ORD. PRÆÆD .
1. Contraria eidem secundum idem si- SED CONTRA : Sed contra,
mul inesse non possunt : maximus autem Aut ratio Christi apprehendit dolorem
dolor , et maxima delectatio contrarian- passionis aut non . Si non apprehendit :
tur : ergo simul inesse non possunt . ergo non ordinavit : ergo meritorius non
Si forte dicas , quod aliud fuit in Chri- fuit , quod hæreticum est dicere . Si ap-
sto quam in aliis hominibus : quia Chri- prehendit : sed constat, quod etiam dei-
stus unitus fuit deitati : et ideo secundum tatem sibi conjunctam apprehendit , quia
rationem sibi inesse potuit maxima de ab illius apprehensione numquam re-
lectatio fruitionis , et secundum unionem tracta fuit ergo in eadem potentia fuit
ad corpus maximus sensus doloris in ea- apprehensio duorum , unius ut summe
dem parte animæ . CONTRA : Quidquid contrarii , alterius ut summe convenien-
informat indivisibile , informat ipsum to- tis . Constat autem , quod sequitur expe-
tum sicut si possibile esset albedinem rimentum doloris ex mortis apprehen-
esse in puncto , non possemus dicere , sione , et summum gaudium ex appre-
quod ipsum posset esse album secun- hensione deitatis : et simul , ut videtur,
dum quod est principium, et nigrum quia apprehensiones erant simul .
secundum quod est finis : quia cum al-
bedo sit esse secundum naturam , quæ- SOLUTIO . Sine præjudicio dici potest, Solutio .
rit subjectum secundum naturam et non quod contraria inesse simul contingit
secundum rationem . Principium autem duobus modis , scilicet quod utrumque
et finis non diversificant punctum , nisi insit ut forma et actus, et quod unum
secundum rationem . Ergo similiter cum sit ordinatum in alterum ut materia ,
anima non dividitur ita quod una pars et præcipue in potentiis animæ hoc con-
sit conjuncta , et alia pars non sit contingit. Quod primo modo non possunt
juncta , per considerationem conjunctio- inesse contraria , satis videntur probare
nis ad hoc et ad illud non est diversifi- prius habitæ rationes . Secundo autem
cata nisi secundum rationem : sed dolor modo et contraria possunt inesse , et se-
et delectatio sunt passiones secundum qui potest affectus : verbi gratia , in omni
rem ergo quæcumque insit alicui po- pœnitente dolor est in ratione , quia ali-
tentiæ animæ, informabit eam totam : ter non esset laudabilis : et tamen dicit
ergo altera non habebit locum nisi po- Augustinus : « Semper doleat, et de dolore
natur potentia illa substantialiter habere gaudeat : » ergo gaudium potest esse de
partes diversas , quod absurdum esset : dolore , ita quod dolor sit materia gau-
ergo videtur , quod in eadem potentia dii , et ita utrumque potest inesse . Ita
summus dolor cum summa delectatione dico in Christo , quod mors fuit in ra-
inesse non potuit . tione apprehensa ut erat opus redemp-
2. Item, Idem actus non potest intelligi tionis, et sic mors apprehendebatur ut
terminari ad duo ut terminos , nec in ac- materia gaudii : et ita utraque potest
tibus animæ, nec in actibus corporis inesse , et sic videtur loqui Psalmus xviii ,
quia jam unum efficeretur duo : sicut li- 6: Exsultavit ut gigas ad currendam
nea una non potest terminari ad duo viam . Et hoc modo poterat simul inesse
puncta in parte una nisi efficeretur duæ
. affectus doloris in judicio mortis , et ju-
lineæ . Sed tristitia doloris et jucunditas cunditas ex fine mortis.
gaudi si simul inessent, inessent ut ob- Et per hoc patet solutio ad totum .
jecta circa quæ esset actus ipsius : ergo Vel, possemus dicere , quod dolor de
idem actus terminaretur ad duo, ut ad morte carnis non con'rariatur jucunditati
terminos , quod etiam intelligi non pot- fruitionis æternæ vel redemptionis hu-
est ergo non insunt simul secundum manæ quia non sunt de eodem , et sic
eamdem partem animæ. possunt inesse simul . Sed hæc solutio
IN III SENTENT. DIST. XV , B. 273
non valet tantum quantum prima : quia prior solutio est melior meo judicio , et
licet non contrarientur , tamen trahunt in hoc sensu procedit objectio facta in
per effectum ad contraria , sicut occupari contrarium .
circa inferiora vel superiora : et ideo
B. Qualiter accipiendum sit illud quod ait Leo Papa ?
Tradit auctoritas , quod Dominus noster in se suscepit omnia infirmitatis
nostræ , præter peccatum : quod nisi accipiatur de illis tantum quæ eum
sumere pro nobis oportuit nec dedecuit , falsum esse probatur. Non enim
assumpsit ignorantiam aliquam , cum sit ignorantia quædam quæ defectus
est, nec peccatum est, scilicet ignorantia invincibilis : nam vincibilis pecca-
tum est, si tamen de his est quæ nobis expedit scire . Sunt enim quædam
quorum scientia non affert, vel ignorantia non impedit salutem et forte
talium rerum ignorantia defectus non est . Constat autem nobis esse igno-
rantiam aque difficultatem volendi vel faciendi bonum , quæ ad mise-

riam nostram pertinent . Unde Augustinus in libro III de Libero arbitrio :
Approbare, inquit, falsa pro veris, ut erret invitus , et resistente atque
torquente dolore carnalis vinculi non posse a libidinosis operibus tem-

perare , non est natura instituti hominis , sed pœna damnati . Ex qua
miseria peccantibus justissime inflicta , liberat Dei gratia : quia sponte

homo libero arbitrio cadere potuit, non etiam surgere : ad quam mise-
riam pertinet ignorantia et difficultas , quam patitur omnis homo ab

exordio nativitatis suæ : nec ab isto malo quisquam nisi gratia Dei libera-
tur . Ecce evidenter dicit hic Augustinus ignorantiam qua quis invitus
falsa pro
veris approbat , et difficultatem qua non potest se temperare a
malo , ad miseriam nostram pertinere , et poenam esse hominis . Hæc autem
Christus non habuit . Non ergo accepit omnes defectus nostræ infirmitatis
præter peccatum .
1 Ad Hebr. iv, 15 : Non habemus pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris :
tentatum aulem per omnia pro similitudine, absque peccato.
' S. AUGUSTINUS , Lib. III de Libero arbitrio , cap . 18 .
XXVIII 18
quod natura nostra plantata est duobus

modis , scilicet in principiis naturalibus ,
et gratia innocentiæ , et utramque plan-
ARTICULUS V. tationem fecit Deus : gratiæ autem amis-
sionem non fecit Deus , sed culpa homi-
An Christus omnes defectus acceperit, nis : et ideo quæ præter naturam conse-
vel quosdam, et quosdam non ? cuta sunt culpam, non assumpsit, quia
illa non plantavit , sicut est ignorantia ,
et infirmitas bene agendi in anima , et
Deinde quæritur , Si omnes accepit fomes libidinis in corpore , et pugna car-
vel quosdam ? nis adversus spiritum : et ideo illa non
Videtur autem , quod omnes : quia assumpsit. In plantatione autem naturali
1. Omnes curare venit : ergo omnes plantavit Deus corpora nostra conver-
assumpsit. tendo elementa in humores , et humores
2. Item , Damascenus , « Totus totum in membra similia et dissimilia : et de
assumpsit me , ut toti mihi salutem gra- plantatione illorum sunt quædam ex par-
tificaret » ergo videtur, quod omnes te corporis , et quædam ex parte animæ :
assumpsit. ex parte corporis , ut mortalitas : ex
3. Item , Damascenus , « Quod non est parte dissolutionis , sicut fames ex agen-
assumptibile , non est curabile : » ergo si tibus qualitatibus primis in substantiam :
aliquem defectum non assumpsit , ille cu- et ideo illos assumpsit . In anima autem
rabilis non fuit, ut videtur : ergo assump- affectus naturales conjunctos consequitur
sit omnes . dolor et tristitia separationis et mortis , et
4. Item , Si ex his quæ passus est, di- illos assumpsit : et isti sunt naturales
dicit obedientiam et misericordiam ' : tunc defectus omnis hominis : sed lepra , et
maxime in omnibus defectibus nostris gibbus , etc. , sunt defectus personales is-
pati debuit quia si in aliquo non fuit tius vel illius , et ideo non sunt per se
passus , secundum illud non didicit passis naturæ : et cum ipse venit totam natu
auxiliari . ram reparare , ideo illos non debuit as-
Præterea, Quæ esset ratio , quod ali- sumere . Idem judicium est de febre , epi-
quos assumeret , et aliquos dimitteret , lepsia , et hujusmodi .
cum nullus eorum sit peccatum ? Ergo Aliam regulam considerandi inter de-
videtur, quod omnes assumpsit , vel fectus assumptos et non assumptos dat
nullum sed nullum non assumpsit : ergo Magister in Littera , scilicet quod accepit
omnes . illos quos accipere eum non dedecebat ,
Sed contra. SED CONTRA : et nobis expediebat : et hoc idem est :
Non fuit leprosus , nec gibbosus , nec quia illos quos ipse in principio naturæ
claudus ergo non omnes defectus etiam plantavit , non dedecebat eum suscipere,
corporales assumpsit . et non personales et consequentes ex cul-
Similiter, Nec fuit ignorans , nec im- pa : et isti fuerunt nobis expedientes ,
potens bene agere : ergo nec omnes de- quia isti sunt ad naturæ, et non unius
fectus animæ assumpsit . hominis curationem .
Præterea, Si personales assumpsisset ,
Solutio. SOLUTIO . Hic considerandum per re- ut lepram , vel gibbum, fuisset impeditus
gulam Damasceni supra habitam , quod a prædicatione verbi : quia auditum ab
omnes defectus assumpsit, quos in nostra eo non fuisset propter personæ despe-
natura plantavit. Considerandum igitur , ctionem .
1 Ad Hebr . v , 8 : Et cum esset Filius Dei, didicit ex iis quæ passus est obedientiam, etc.
IN III SENTENT. DIST. XV, C. 275
C. Quod ignorantia talis et difficultas non sit peccatum .
Sed forte aliquis dicet illa esse peccatum . Cui obviat illud quod Augu-
stinus tradere videtur , hoc scilicet Deum inculpabiliter ante peccatum in
exordio conditionis homini potuisse indere , ut essent ei naturalia : ita in

libro Retractationum inquiens : Ignorantia et difficultas etiamsi essent
hominis primordia naturalia , nec sic esset culpandus Deus , sed laudandus .
Sed si hæc homo in primordio naturaliter habuisset , numquid essent in
eo defectus et pœnæ ? Si defectus vel pœna ei indita fuisset ante peccatum ,
injuste cum eo agi videretur , si ante culpam sentiret pœnam . Ob hoc sane
dicimus illa non fuisse defectus vel pœnas , si naturaliter homini infuissent :
sicut non fuit homini ante peccatum nondum gratiam adepto defectns sive
pœna , non posse proficere . Sed postquam gratiam recepit, per quam pro-
ficere potuit et ad tempus profecit , eamque culpa sua post amisit , simulque
proficiendi facultatem perdidit , defectus fuit ei et poena non posse proficere ,

scilicet malum declinare et bonum facere . Omnes ergo defectus nostros
suscepit Christus præter peccatum , quos ei conveniebat suscipere , et nobis
expediebat . Sunt enim plura ægritudinum genera et corporis vitia , a qui-

bus omnino immunis exstitit . Quos enim defectus habuit , vel ad ostensio-
nem veræ humanitatis , ut timorem et tristitiam : vel ad impletionem operis ad
quod venerat , ut passibilitatem et mortalitatem : vel ab immortalitatis de-
speratione spem nostram erigendam , ut mortem , suscepit .

Hos autem defectus non conditionis suæ necessitate , sed miserationis
voluntate suscepit . Veros quidem habuit defectus sicut et nos , sed non
eadem ex causa . Nos enim ex peccato originali hos defectus contrahimus ,
sicut Apostolus insinuat , dicens : Corpus quidem mortuum est propter

peccatum , id est, necessitatem moriendi habet in se . Christus autem non ex
peccato hujusmodi habuit defectus , quia sine peccato est conceptus , et na-
tus, et in terris conversatus . Sed ex sola miserationis voluntate de nostro
in se transtulit veram infirmitatem , sicut accepit veram carnem , quam sine
omni infirmitate assumere potuit, sicut absque culpa eamdem suscepit .
1 S. AUGUSTINUS, Lib . Retractationum, cap. 9.

Ad Roman. viii, 10.
ergo si tunc veritatem humanæ naturæ

exhibuit , tunc pœnalitates de veritate
humanæ naturæ esse non possunt : non
ergo per talia se potuit ostendere verum
ARTICULUS VI. hominem .
2. Similiter objicitur de secunda

Utrum tres causæ tactæ a Magistro , causa : quia opus redemptionis non fuit
quare Christus assumpsit nostros de- quæcumque mors , sed occisionis violen-
fectus, sint bonæ ? tæ ergo sufficeret assumere carnem di-
visibilem gladiis , et non oportuit assu-
mere defectum sitis , et lassitudinis , et
Deinde quæritur de hoc quod dicit in hujusmodi .
Littera in tertia parte primæ istius par- 3. Similiter objicitur de tertia : quia
tis circa finem , ibi , « Quos enim defectus videtur , quod magis depresserit spem ,
habuit, vel ad ostensionem veræ huma- quam erexerit cum infirmus infirmo
nitatis, etc. >> adjutore non consoletur , sed dejiciatur
Hic enim determinat triplicem finem in desperationem .
assumptionis defectuum, scilicet osten-
sionem veræ humanitatis in ipso , con- SOLUTIO. Dicendum , quod bonæ sunt Solutio.
gruentiam ad opus redemptionis , et ad causæ istæ quas hic Magister determinat :
spem nostram erigendam ab immortali- et sumitur ratio et sufficientia sic , Red-
tatis desperatione . emptor enim assumpsit illud quod est
Videtur autem nulla istarum causa- dispositio ad redemptionem , et id quod
rum fuisse conveniens. valet ad opus . Et primo modo est causa
Et primo objiciatur de primo sic : prima : quia veritatem debentis satisfa-
1. Quidquid uno modo verum est in cere exhibuit sumendo defectus . Si au-
statu corruptionis et incorruptionis , de tem quoad opus , aut quoad ipsum opus
illius veritate non est passibilitas corru- in se , aut quoad finem operis . Si quoad
ptionis humana natura uno modo vera ipsum opus , sic sumitur secunda . Si
est in statu corruptionis et incorruptio- quoad finem operis , sic sumitur ter-
nis ergo de veritate sua non est passi- tia : quia hoc fuit finis redemptionis , ut
bilitas . PRIMA patet per se . SECUNDA pro- homo spe gratiæ reconciliationis ad spem
batur per hoc quod natura humana erit erigeretur immortalitatis .
illa quæ apparebit in homine tempore AD PRIMUM ergo dicendum , quod non Ad 1.
resurrectionis quia nihil corruptibile intendit naturam hominis in genere os-
erit in ipso. tendere, quia hoc non valuisset nobis ,
Præterea, Etiam eadem scribitur ab sed naturam hominis in statu redemptio-
Anselmo . nis debentis et potentis satisfacere et
Item , Quidquid non est de origine ali- cum hoc congrue non potuerit esse nisi
cujus naturæ , hoc non est de veritate per passibilitatem, passibilitas est de sta-
ejus igitur per illud non ostenditur ve- tu veritatis naturæ in redimente natu-
rus homo . ram , licet non est de statu naturæ in se
Item , Post resurrectionem ostendit et per hoc patet solutio ad duo sequen-
veram humanitatem : et tamen corrupti- tia.
bilem non ostendit, cum ostiis clausis AD ID quod objicitur contra causam Ad 2.
intravit, et coram discipulis quandoque secundam , dicendum quod occisio vio-
visibilis, quandoque invisibilis fuit : lenta non potest inferre læsionem nisi
' Joan xx , 19 et 26 , et multoties alibi .

IN III SENTENT. DIST. XV, C , ART. 7 . 277
assumptis defectibus naturalibus : quia tate assumentis, et ita fuit in potestate

quoad materiæ dispositionem , idem est Christi antequam esset homo , utrum as-
defectus ad mortem naturalem et vio- sumeret naturam humani corporis sine
lentam , licet differentia sit in causa effi- defectibus vel cum ipsis : et ideo assum-
ciente . pti sunt. Sic autem non est in nobis :
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod ex infirmi- quia nos non fuimus antequam hos de-
tate illa erigitur spes : quia spes fulcitur fectus in habitu haberemus , et ideo nost
fortitudine meriti et justitiæ, et non forti- contraximus et bene concedo , quod
tudine virium : et illi defectus cumulant contractum est a natura tractum et cum
nobis meritum et justitiam reconcilia- libidine quæ est in coitu generationis .
tionis . Et per hoc patet solutio ad duo prima.
AD ID quod ulterius quæritur de ratione Ad queest.

vocabuli , dicendum quod ratio sua acci-
pitur a triplici simultate inseparabili in
ARTICULUS VII. natura corrupta : quarum una est in ge-
nerantibus , et alia in actu generationis ,
An Christus hos defectus contraxerit , an tertia autem in materia generatio-
voluntarie susceperit ? nis . In generantibus autem licet persona
sit mundata per baptismum ab originali
peccato, tamen in actu generationis con-
Deinde quæritur de hoc quod conse- juncta est Adæ : quia omnis homo pu-
quenter dicit in capitulo C illius partis rus (ut dicit Anselmus) est Adam in na-
ibi , C , § 2 : « Hos autem defectus non tura, etiam quicumque sit ipse in per-
conditionis suæ necessitate, etc. » sona. Et accipit ab Apostolo, I ad Co-
Videtur enim, quod Christus hos de- rinth . xv, 47 : Primus homo de terra,
fectus contraxerit : quia terrenus : secundus homo de cœlo , cœ-
1. Contractum dicitur simul cum na- lestis . Qualis terrenus , tales et terreni.
tura tractum : sed ipse simul traxit utrum- Et infra, . 49 : Igitur, sicut portavimus
que in se a matris corpore : ergo videtur imaginem terreni, etc. Si enim perso-
contraxisse. na ut persona generaret, tunc genitum
.
2. Item , Spiritus sanctus veniens in nasceretur secundum meritum personæ
beatam Virginem et mundans , non vel demeritum et hoc non est verum :
mundabat illud quod immundum non generat igitur persona ut Adam in na-
erat defectus autem hujusmodi non tura et igitur (secundum Augustinum)
erant immundi : ergo Christus traxit sicut circumcisus præputiatum gignit,
utrumque, scilicet defectus, et materiam trajiciens in ipsum quo ipse jam caruit ,
corporis a matre : ergo contraxit . ita baptizatus filium iræ generat , traji-
ciens in ipsum quo ipse jam caruit et
Quæst. PRÆTEREA , Si dicatur , quod contrahere in hac simultate personæ generantis et
est ex libidine trahere : libidine , dico , Adæ dicitur contractum quasi ab utro-
in qua natura nostra seminatur , quæ est que tractum , scilicet per unum et ab
ratio quod illud dicatur contractum ? altero per personam enim trahimus ab
Hoc enim non videtur habere significatio Adam .
vocabuli . Simultas autem actus est conjunctio
duplicis legis , scilicet fusionis substantiæ
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Christus corpulentæ , et legis concupiscentiæ in
non habet defectus contractos , sed as- vehementi et suffocanti libidine : licet
sumptos . Assumptio enim est in volun- enim quosdam non suffocet quoad ha-
bitum virtutis , suffocat tamen omnes secundum essentiam quia causabit

quoad rationis actum . Unde etiam dicit ipsam tale semen innatum partim se-
Gregorius , quod in tali opere Spiritus cundum corpus , et partim secundum
sanctus non tetigit corda Prophetarum , animam, et partim secundum utrum-
propter nimium descensum rationis sub que. Quoad habitum enim lex membro-
carne . Et quoad duorum istorum con- rum erit respersa in membris corporis ,
junctionem iterum dicitur contractum , et quoad peccatum originale erit in ani-
quasi simul ab utroque tractum in actu ma, et quoad pugnam carnis contra spi-
generationis. ritum , et e converso , erit in utroque . Et
Tertia conjunctio est in semine quod ideo dico ipsam non esse secundum es-
est materia in qua est corruptio vitii se- sentiam in semine : quia , ut Anselmus
cundum causam , et corruptio passibili- dicit , originale peccatum non est magis
tatis . Dico autem corruptionem vitii aliquid per essentiam in semine , quam
quæ est vitium, vel immediate ex vitio , in sputo : tamen de hoc determinari ha-
vel ad vitium de se . Vitium , sicut in bet super secundum librum Sententia-
anima originale peccatum . Ex vitio im- rum .
mediate quia lex carnis respersa in Propter igitur triplicem istam con-
membris est figura peccati, ut dicit Au- junctionem dicitur in nobis ista passibi-
gustinus in libro de Nuptiis et concupi- litas contracta . In Christo autem nullo
scentia. Non enim illam habemus ex istorum modorum fuit. Adam enim in
constituentibus nos materialiter, scilicet natura matris expulsus fuit, in conceptu
calido , frigido , humido , et sicco : sed filii solus Spiritus sanctus non homo egit,
est immediata sequela peccati . Ad vi in materia assumpta corruptio vitii nulla
tium autem de se : quia est prona in pec- fuit et ideo hos defectus assumpsit et
catum . Et dico illam corruptionem vitii non contraxit .
secundum causam esse in semine , non
D. Auctoritatibus probat Christum secundum hominem vere dolores sensisse et

timuisse, contra quosdam hoc negantes.
1
Sed quia nonnulli de sensu in passione humanitatis Christi male sen-
sisse inveniuntur, asserentes similitudinem atque imaginem passionis et
doloris Christum hominem pertulisse , sed nullum omnino dolorem vel pas-
sionem sensisse , auctoritatum testimoniis eos convincentes , indubitabile
faciamus quod supra diximus . Propheta Isaias dicit : Vere languores no-
stros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit . Et veritas ipsa in Evangelio
ait : Tristis est anima mea usque ad mortem : ubi etiam legitur , Cœpit
' Cerdomani de quibus Augustinus in lib . de Hæres . § 21 , et Manichæi de quibus ibibem

(Nota ed . Lugd . )
2 Isa . LIII, 8.
8 Matth XXVI , 38 .
IN III SENTENT . DIST. XV , D. 279
Jesus pavere et tædere . Propheta etiam ex persona Christi ait : Repleta
est malis anima mea . Quod exponens Augustinus , inquit : Non vitiis et
peccatis , sed humanis malis, id est, doloribus repleta fuit anima Christi ,
quibus ipsa compatitur carni . Non enim dolor corporis potest esse sine
anima. Dolere autem anima, etiam non dolente corpore , potest . Hos au-
tem humanæ infirmitatis affectus, sicut ipsam carnem ac mortem, non
humanæ conditionis necessitate , sed miserationis voluntate suscepit. Am-

brosius etiam in libro II de Trinitate , ait : Scriptum est, Pater mi, si
possibile est, transeal a me calix iste , Timet ergo Christus : et dum Petrus
non timet, Christus timet . Petrus dixit : Animam meam pro te ponam³ .
Christus dicit : Anima mea turbatur . Utrumque verum est et rationis ple-
num , quod et ille qui est inferior non timet, et ille qui superior est gerit
timentis affectum . Idem , in eodem : Ut homo turbatur , ut homo flet , ut
homo crucifigitur, per naturam hominis et tædiavit et resurrexit . Non
turbatur ejus virtus , non turbatur ejus divinitas : sed turbatur anima , se-
cundum humanæ fragilitatis assumptionem. Nam qui suscepit animam ,
suscepit etiam animæ passionem . Non enim eo quod Deus erat, aut tur-
bari aut mori posset . Idem , in eodem : Suscepit tristitiam meam : et con-
fidenter tristitiam nomino , qui crucem prædico . Ut homo habuit tristitiam

quam meo suscepit affectu : mihi compatitur, mihi tristis est , mihi dolet.
Ergo pro me et in me doluit , qui pro se nihil habuit quod doleret . Doles
igitur , Domine Jesu , vulnera mea , non tua : quia tu non pro te , sed
pro me doles . Hieronymus quoque in Explanatione fidei ait : Nos ita
dicimus hominem passibilem a Dei Filio susceptum , ut deitas impassibilis

permaneret. Passus est enim Filius Dei , non putative , sed vere , omnia
quæ de illo Scriptura testatur secundum illud quod pati poterat , scilicet
secundum substantiam assumptam . Licet ergo persona Filii susceperit
passibilem hominem , ita tamen ejus habitatione secundum substantiam
.
suam nil passa est, ut tota Trinitas , quam impassibilem necesse est con-
fiteri . His aliisque auctoritatibus perspicuum fit Christum vere passi-
bilem assumpsisse hominem , atque in eo defectus et affectus nostræ in-
firmitatis suscepisse : sed voluntate, non necessitatis conditione .
1 Marc . xiv, 31. Cf. Matth . xxvi , 37 : Cœpit contristari et mæstus esse.
• Psal. LXXXVII , 4.
3 S. AMBROSIUS, Lib . II de Trinitate, cap . 3. Edit . J. Alleaume habet, et melius nobis videtur ,
Lib. II de Fide.
Matth. xxvi , 39 ; Luc. xx11 , 42 ; Marc . xiv, 36.
Joan. XIII, 36.
6 S. AMBROSIUS , Lib . II de Fide ad Petrum , cap . 3 .
7 S. HIERONYMUS , In Explanatione fidei ad Damasum , Tom . IV.
E. Hicponit quæ prædictis adversari videntur.
Quædam tamen reperiuntur in Santorum tractatibus , quæ præmissis
adversari videntur . Nam super illum locum Psalmi , Clamabo, et non

exaudies , Augustinus tradere videtur , Christum nec vere timuisse, nec
vere tristatum esse , dicens sic : Quomodo hoc dicit, qui peccatum non
fecit, nec inventus est dolus in ore ejus : sed de nobis corpore suo hoc di-
cit. Corporis enim sui , id est, Ecclesiæ gerebat personam : sicut et alibi
cum dixit, Transeat a me calix iste , pro nobis loquitur : nisi forte putetur
timuisse mori , sed non vere timebat Dominus pati , tertia die resurrecturus ,
cum arderet Paulus dissolvi et esse cum Christo . Non enim fortior est
miles quam imperator . Miles enim coronandus gaudet mori , et Dominus

coronaturus timet mortem ? Sed infirmitatem nostram repræsentans , pro
suis infirmis qui timent mori , hæc dixit . Vox illorum erat, non capitis .
Hieronymus etiam ait : Erubescant qui putant Salvatorem timuisse mor-

tem , et passionis pavore dixisse , Transeat a me calix iste³ .
1. Probat enim Seneca in sapientes

cadere non posse sic , « Sapiens non tri-
statur de his quæ possunt inferri bene : »
pœnæ autem corporales bene possunt in-
ARTICULUS VIII. ferri , sicut si innocenter inferantur : ergo
sapiens non tristatur de illis .
An Christus timorem et tristitiam 2. Item , Sapiens non tristatur de his
assumpserit ? in quibus in summo actus est præcipuæ
virtutis sed in sustinentia pœnarum il-
latarum et periculo mortis et ipsa morte
Deinde quæritur de hoc quod dicit in est actus præcipuæ virtutis , quia fortitu-
illo capitulo D , « « Sed quia nonnulli de dinis ergo non tristatur de illis
er-
suo sensu , etc. >» go nec Christus cum fuerit summe sa-
Videtur enim , quod Christus tristitiam piens .
et timorem non assumpsit , multiplici ra- 3. Item , Sapiens non tristatur de in-
tione probari . Primo quia talia in eum sultu fortunæ , sive per prospera, sive per
cadere non potuerunt :
adversa insiliat : quia fortuna non est de
1 Psal.xx1 , 3 : Clamabo per diem, et non exau- Ad Philip . 1 , 23 : Coarctor duobus : deside-
dies . rium habens dissolvi, et esse cum Christo, etc.
* 1 Petr . 11 , 22 ; Isa. LII, 9. 5 S. HIERONYMUS , Super Evangelium Matthæi,
3
* Matth. xxvi, 39. XXVI , 39, in initio commenti cap. xxvI.
IN III SENTENT. DIST. XV, E, ART. 8. 281
laudabilibus bonis, nec bonum humanum habito capitulo , quod non est defectus
auferre , nec dare potest : et voco bonum et pœnalitas in quo natura est instituta,
humanum , id ad quod est homo : ergo sed id quod consecutum est ex peccato :
cum Christus non fuerit minus sapiens omnes autem ex peccato consecuti sunt :
Philosophis, non tristabatur de illatis ergo nullum accipere debuit : ergo nec
passionibus ergo falsum est, quod tristitiam , nec timorem , nec famem, nec
Christus habuit tristitiam , ut videtur . sitim , nec aliquem alium .
4. Præterea, Ad hoc videntur facere
auctoritates in sequenti capitulo E indu- SOLUTIO . Dicendum , quod Christus Solutio.
ctæ. veram tristitiam naturalem habuit , et
verum timorem , sicut dicit Magister in
Quæst, ULTERIUS videtur posse ostendi, quod Littera .
non habuit timorem . AD PRIMUM igitur dicendum , quod aliud Ad 1.
1. Timiditas enim vitium est opposi- est esse tristitiam in viro sapiente , et
tum fortitudini Christus autem nullum aliud est cadere in ipso perturbationem :
habuit vitium : ergo nullum timorem . licet enim tristitia turbatio sit in viro
2. Item , Timor non est de eo quod pot- sapiente , tamen non est perturbatio :
est auferri , quando aliquis vult : sed Christus enim non est minus sapiens
Christus potuit a se transferre , quando quam Philosophi dicit tamen , Turba-

tus sum , et non sum locutus . Nec Se-
voluit : quia ipse dixit, Joan . x , 17 et
18 Propterea me diligit Pater , quia ego neca intendit, quod non insit eis tristitia.
pono animam meam, ut iterum sumam turbans , sed quia non est in eis tristitia.
eam . Nemo tollit eam a me : sed ego perturbans : quia perturbatio dicit defle-
pono eam a meipso , et potestatem habeo ctionem rationis ab æquitate . Aliud enim .
ponendi eam, etc. ergo videtur, quod est rationem tangi turbatione , et non
non timuit . deflecti et aliud est tangi , et deflecti ab
3. Item , Si homo non peccasset, non æqualitate regiminis quo in regno animæ
timuisset ergo videtur, quod timor regit : et aliud est tangi , et deflecti ab
consecutus est peccatum ergo Christus æqualitate virtutis . Sapiens enim tangi-
eum habere non debuit . tur et patitur ratione passionis , sed non
4. Item , Supra habitum est in Littera, deducitur deflexus ab æqualitate et æqui-
quod si homo in primordio nativitatis tate . Imperfectus autem sapiens patitur,

suæ vel naturæ ignorantiam vel difficul- et tangitur , et deducitur ab æqualitate
tatem bene agendi habuisset , non esset quidem , sed non recedit ab æquitate.
in eo defectus quia non est defectus et Insipiens autem patitur, et deducitur ab
pœna ante peccatum : ergo a simili si æqualitate , et æquitate. Unde licet pœnæ
homo per naturam tristatur in periculis corporales bene possunt recipi ad virtutis A
et timet, non est defectus : sed Christus exercitium, tamen quia agunt contra
timuit, ut dicis : ergo non per defectum, naturam bonam , inducunt in sapiente
sed per naturam : et ita non valuit nobis , tristitiam talem qualem diximus .
AD ALIUD dicendum , quod sapiens non Ad 2.
quia id quod non liberaliter assumpsit ,
salutem nobis non gratificavit. tristatur de eis, secundum quod summa
5. Item , Eadem ratione qua non as- virtus est in eis sed secundum alium
sumpsit ignorantiam et difficultatem bene modum potest tristari. Unde Aristoteles
agendi, quia consecuta sunt ex peccato, in IV Ethicorum dicit, quod sufficit for-
videtur quod nullum defectum debuit as- ti non tristari , id est, non turbaliter tri-
sumere quia dicit Augustinus in prius stari , licet in aliis virtutibus hoc non
1 Psal. LXXVI, 5.
sufficiat quia in aliis virtutibus signum est considerare naturam et personam :

oportet accipere habitum facientem in unde licet nihil fuerit impossibile perso-
opere delectationem , ut ipse dicit : sed næ , tamen natura infirma fuit in eo , et
fortis non potest delectari in opere susti- illius conditio fuit timor personæ in na-
nentiæ , sed sufficit si in fine gaudet , et tura illa. Quod autem dixit , Nemo tollit,
in opere non perturbatur, etsi triste- etc. , hoc dicit de potestate personæ se-
tur propter nimiam acerbitatem passio- cundum naturam divinam .
nis . Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod tristitia et
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod passio secun- timor plantata sunt in natura nostra , ut
dum quod est illata per fortunam, non est supra diximus : quia licet actus timendi
materia virtutis , sed secundum quod est et tristandi consecuti sunt ex peccato , ta-
accepta a forti et sapiente : quia dicit men potentia timendi , et ordo ad timo-
Philosophus , quod fortis etiam bene uti- rem , est ex modo constituenti naturam
tur infortuniis , et etiam periculis natura- corporis ex contrariis et sic non est de
libus , ut est mors naturalis . aliis quibusdam defectibus , ut statim pa-
Ad 4. tebit.
AD ALIUD dicendum , quod auctoritates.
illæ non intendunt removere a Christo Ad 4 .
AD ALIUD dicendum , quod defectus non
passionem tristitiæ omnino , sed passio- proprie dicitur de eo quod abest natura-
nem intendunt ponere et passionem per- libus . Diogenes enim non dicitur defi-
turbantem removere , sicut Magister
ciens ex eo quod non habet cornua et
infra in textu illas auctoritates expo- homo non dicitur deficiens ex eo quod
nit. non habet potentiam volandi : et ideo ho-
minum dicuntur defectus istæ passibili-
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur de timore,
Ad 1. tates : quia natura sua rationalis est , et
dicendum quod timiditas non est idem
instituta fuit in oppositis habitibus : si
quod timor : quia timiditas sonat in pu- autem non esset cum natura constituta ,
sillanimitatem quæ vitium est sed timor
non esset defectus , sicut dicit Augusti-
sonat in passionem quamdam quæ potest
nus sicut nec in capra , quod non ratio-
esse virtus , et vitium, et naturæ condi- cinetur .
tio virtus , sicut nos dicimus fortem ti- Ad 5.
AD ALIUD dicendum , quod non est si-
mere timenda vitium, sicut dicimus ti-
mile de quibuscumque defectibus : quia
morem mundanum vel humanum : con-
quidam consequuntur naturam secun-
ditio autem naturæ , sicut dicimus quod
dum principia constituentia ipsam , et
est metus cadens in constantem virum :
quidam culpam , et quidam personam , ut
unde timor semper non sonat in vi- supra diximus : Christus autem non de-
tium .
buit assumere nisi illos qui consequuntur
Ad 2.
Ad ALIUD dicendum, quod in Christo naturam .
F. Determinatio auctaritatum .
Ne autem in sacris litteris aliqua adversa diversitas esse putetur , harum
auctoritatum verba in hunc modum accipienda dicimus : ut non veritatem
timoris et tristitiæ vel propassionem , sed timoris et tristitia necessitatem

IN III SENTENT . DIST. XV , F. 283
et passionem a Christo removisse intelligantur . Habuit enim Christus

verum timorem et tristitiam in natura hominis : sed non sicut nos , qui
sumus membra ejus . Nos enim causa peccati nostri his defectibus ne-
cessario subjacemus , et in nobis sunt isti defectus secundum propassionem
et passionem : sed in Christo non nisi secundum propassionem . Sicut enim
in peccatis gradus quidam notantur propassio et passio , ita et in his pœna-

libus affectibus . Afficitur enim quis interdum timore vel tristitia , ita ut
mentis intellectus non inde moveatur a rectitudine vel Dei contemplatio-
ne et tunc propassio est . Aliquando vero movetur et turbatur : et tunc

passio est. Christus vero non fuit ita turbatus in anima timore vel tristitia ,
ut a rectitudine vel Dei contemplatione aliquatenus declinaret : secundum

quem modum intelligitur, cum dicitur vel timuisse vel tristis fuisse . Unde
Hieronymus super Matthæum, ubi legitur, Cœpit contristari et mæstus
esse² : Ut veritatem , inquit , probaret assumpti hominis , vere contristatus

est : sed non passio ejus dominatur animo , verum propassio est . Unde ait ,
Cœpit contristari. Aliud est enim contristari , aliud incipere contristari :
quod est, aliter contristatur quis per propassionem , aliter per passionem .
Ideoque secundum hanc distinctionem aliquando dicitur Christus non vere
timuisse, aliquando vere timuisse : quia verum timorem habuit et tristitiam ,
sed non secundum passionem , neque ex necessitate conditionis . Unde Au-
gustinus ex his causis volens assumi dictorum intelligentiam , dicit Chri-

stum non vere timuisse vel tristatum esse , et incontinenti veram tristitiam
habuisse : His verbis infirmos in se præsignans Dominus ait , Pater mi, si

possibile est, transeat a me calix iste . Non enim vere timebat Dominus
pati tertia die resurrecturus , cum arderet Paulus dissolvi et esse cum Chri-
sto ' . Iste gaudet coronandus , et tristis est Dominus coronaturus ' ? Ecce hic
videtur tristitiam et timorem a Christo removere . Continuo autem sub-
junxit : Sed tristitiam sic assumpsit quomodo carnem . Fuit enim tristis ,
sicut Evangelium dicit. Si enim tristis non fuit, cum Evangelista dicat ,
Tristis est anima mea, etc. , ergo et quando dicit , Dormivit Jesus ' , non
dormivit vel quando dicit manducasse , non manducavit : et ita nihil
sanum relinquitur , ut dicatur etiam, quia corpus non erat verum . Quid-
quid ergo de illo scriptum est , verùm est , et factum est . Ergo et tristis fuit :
1 Edit. J. Alleaume, intelligatur.

Matth. xxvi, 37.
3 Matth . XXVI, 39.
4
* Ad Philip . 1, 23.
5 S. AUGUSTINUS , Enarratio in Psal . xcm , post medium .
6 Matth. XXVI, 38.
7 Matth. v , 24 : Ipse vero (Jesus) dormiebat.
sed voluntate tristitiam suscepit veram , quomodo voluntate carnem veram .
Aperte noscis eumdem sibi in his verbis contradicere , nisi varias dicto-
rum discerneret causas , ex quibus intelligentia verborum assumenda est .
Si enim discernatur intelligentiæ causa prædictorum verborum , nihil
occurrit contradictionis .
spem subito ergo nec propassio , in cujus

diffinitione cadit subitum .
SED CONTRA hoc est , Sed contra.
1. Quod dicit in Littera.
ARTICULUS IX . 2. Præterea , Spes non accipitur pro
virtute spei quæ non fuisse in Christo
Utrum in Christo fuerit propassio , vel infra probabitur : sed propassio est quæ
passio ? est una de quatuor naturalibus passioni-
bus quæ bene fuit in Christo , sicut et
aliæ passiones naturales et sic nulla est
instantia .
Deinde quæritur de hoc quod dicit.
Magister solvendo contra se objecta , ibi , SOLUTIO . Ad hoc dicendum , quod gra- Solutio.
Ad 1 .
F , circa initium : « In nobis sunt isti de- dus illi ponuntur in ira , non secundum
fectus secundum propassionem et passio- quod peccatum est , sed secundum quod
nem . » est passio et ideo possunt transferri
Illæ enim species duæ ponuntur in pec- etiam ad alias passiones quæ non sunt
catis . In Christo autem nullum fuit peccatum , sicut ad tristitiam , vel timo-
peccatum ergo nullus istorum graduum rem naturalem .
fuit in Christo . AD ALIUD dicendum , quod est subitum Ad 2.
2. Item , Dicit in Littera de passione . ex parte rei , et ex parte ejus in quo fit.
Dicit etiam Glossa , Matth . vi , 1 , quod In Christo autem nihil fuit subitum ex
propassio est subitus motus cui ex ra- parte ejus in quo fuit : fuit tamen subi-
tione non consentitur . Dionysius autem tum ex parte passionis . Vel dicatur , quod
in tertia epistola ad Gaium monachum : non secundum illam rationem accipitur
« Subito est quod est præter spem , et ex hic propassio , sed secundum effectum :
non apparente ad manifestum dedu- quia scilicet non deflectit rationem ab
ctum » ergo nihil fuit in eo præter æqualitate vel æquitate regiminis .
G. De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris , quæ videntur communi sententiæ

obviare.
Verumtamen magis movent ac difficiliorem afferunt quæstionem verba
Hilarii , quibus videtur tradere ictus et vulnera et hujusmodi , sic in Chri-
1 Cf. Matth . vII, 1 et seq.

IN III SENTENT. DIST. XV, G. 285
stum incidisse , ut passionis dolorem non incuterent : sicut telum tractum
per aquam vel ignem vel aera , ea facit quæ et cum trahitur per corpora
animata , quia perforat et compungit, non tamen dolorem ingerit, quia
non sunt illæ res doloris capaces . Ita et corpus Christi sine sensu pœnæ ,
vim pœnæ excepisse dicit : quia sicut corpus nostrum non habet talem
naturam , ut valeat calcare undas : ita corpus Christi dicit non habuisse
naturam nostri doloris , quia non habuit naturam ad dolendum . Ait
enim sic in libro X de Trinitate : Unigenitus Deus hominem verum

secundum similitudinem nostri hominis , non deficiens a se Deo assum-
psit . In quo quamvis aut ictus incideret, aut vulnus descenderet , aut
nodi concurrerent, aut suspensio elevaret , afferrent quidem hæc im-

petum passionis , non tamen passionis dolorem inferrent : ut telum ali-
quod aquam perforans , vel ignem compungens, vel aera vulnerans :
omnes quidem has passiones naturæ suæ infert ut perforet , ut compungat,

ut vulneret : sed naturam suam in hoc ' passio illata non retinet, dum
in natura non est vel aquam forari , vel pungi ignem , vel aera vulnerari :
quamvis natura teli sit et vulnerare , et compungere , et forare . Passus
quidem Christus est dum cæditur, dum suspenditur, dum moritur : sed
in corpus irruens passio , nec non fuit passio , non tamen naturam passionis
exercuit, dum et poenali ministerio pœna desævit , et virtus corporis sine
sensu pœnæ vim pœnæ in se desævientis excepit . Habuit sane illud Do-
minicum corpus doloris nostri naturam, si corpus nostrum id na-

turæ habet, ut calcet undas , et fluctus desuper eat, nec clausæ domus
obstaculis arceatur . At vero si Dominici corporis solum ista natura sit, ut

feratur in humidis , et sistat in liquidis, et structa transcurrat quid per
naturam humani corporis carnem ex Spiritu sancto conceptam judicamus ?

Caro illa de cœlis est, et homo ille de Deo est , habens ad patiendum corpus ,
et passus est, sed naturam non habens ad dolendum .
Idem , in eodem : Videamus an ille passionis ordo infirmitatem in Do-
mino doloris permittat intelligi : dilatis enim causis ex quibus metum
Domino hæresis adscribit , res ipsas ut gestæ sunt conferamus . Nec enim
fieri potest ut timor ejus significetur in verbis , cujus fiducia continuatur

in factis. Timuisse ergo hæretico passionem videtur : sed ob ignorantiæ
hujus errorem Petrus , et Satanas et scandalum est . Anne timuit mori , qui
armatis obvius prodiit ? Et in corpore ejus infirmitas fuit , ad cujus occur-
sum consternata persequentium agmina supinatis corporibus concide-

runt ? Quam ergo infirmitatem dominatam hujus corporis credis , cujus
Edit . J. Alleaume, hæc.

tantam habuit natura virtutem ? Sed forte dolorem vulnerum timuit.
Quem, rogo, o tu Dominicæ infirmitatis assertor, penetrantis carnem clavi
habuit terrorem , qui excisam aurem solo restituit attactu ? Producens

hæc aurem manus , clavum dolet , et sentit vulnus , qui alteri dolorem vul-
neris non reliquit ? Pungendæ carnis metu tristis est, cujus in attactu
caro post cædem sanatur ?
Idem : Collatis ergo dictorum gestorumque virtutibus demonstrari non
est ambiguum , in natura corporis ejus infirmitatem corporeæ naturæ non
fuisse et passionem illam licet corpori illata sit, non tamen naturam do-
lendi corpori intulisse : quia licet forma corporis esset in Domino , non
tamen vitiosæ infirmitatis nostræ forma erat in corpore , quod ex conceptu
Spiritus sancti Virgo progenuit.

Audisti , lector , verba Hilarii , quibus dolorem excludere videtur. Sed si
excussa sensus et impietatis hebetudine , præmissis diligenter intendas ,
atque ipsius Scripturæ circumstantiam inspicias, dictorum rationem atque

virtutem percipere utcumque poteris , et intelligentiam arguere non
attentabis . Intelligitur enim ea ratione dixisse dolorem passionis in Chri-

stum non incidisse , et virtutem corporis Christi sibi excepisse vim pœnæ
sine sensu pœnæ : quia doloris causam et meritum in se non habuit . Quod
videtur notasse ubi ait : Non habens naturam ad dolendum . Et ideo non
judicanda est caro illius secundum naturam nostri corporis : nec in eo

etiam dominium habuit passio : ita etiam non habuit naturam ad timendum
vel tristandum , quia non habuit talem naturam , in qua esset causa timoris
vel tristitiæ . Itaque necessitas timendi non fuit in eo , sicut est in nobis .
Nec natura doloris fuit in eo , sicut est in nobis . Tristitiam tamen in eo
fuisse consequenter asserit, sed causam ejus exstitisse , non suam mortem ,
sed defectum Petri et aliorum Apostolorum . Dicit enim Christum non pro-
pter mortem, sed usque ad mortem tristem fuisse , his verbis : Interrogo
quid sit Christum tristem esse usque ad mortem, et tristem esse propter
mortem ? Non enim ejusdem significationis est, tristem esse propter
mortem , et usque ad mortem . Quia ubi propter mortem tristitia est,

illic mors causa tristitia est : ubi vero tristitia usque ad mortem est,
mors non tristitiæ est causa , sed finis . Adeo autem non propter mor-
tem suscepta est tristitia , ut sit destituta per mortem . Non ergo sibi tristis
est, sed illis qui in scandalo per infirmitatem carnis erant futuri : quos
monet orare , ne inducantur in tentationem : qui ante polliciti erant se non

scandalizari .
1 Edit. J. Alleaume , Ita.

2 Matth . xxvi, 38 : Tristis est anima mea usque ad mortem.
IN III SENTENT. DIST. XV, G , ART. 10 . 287
tatem dominatam hujusmodi corporis

credis, cujus tantam habuit natura vir-
tutem ? » Ex hoc enim accipitur, quod
loquitur contra hæreticos , qui dicebant
ARTICULUS X. Christum tantum fuisse infirmæ naturæ ,
et non potuisse de se de virtute personæ
An corpus Domini naturam ad patien- repulisse hujusmodi infirmitatem .
dum habuit ? Secundo , ubi dicit, ibi , G , § 4 : « Non
habens naturam ad dolendum . » Intelli-
git de natura vitiata per peccatum , quæ
Deinde quæritur de verbis Hilariis po- sola est ex debito ad dolendum ordinata :
sitis in Littera in ultima parte, ibi , G, Christus autem non habuit ex debito de-
« Verumtamen magis movent , etc. » licti, sed ex voluntate assumentis .
Videtur autem quod secundum Hila- Tertio ibi , G , § 3 , ubi dicit in fine ver-
rium corpus Domini naturam ad patien- borum suorum : « Licet forma corporis
dum non habuit : quod est contra omnes nostri esset in Domino , non tamen vitio-
alios Sanctos, ut videtur. sæ infirmitatis nostræ erat forma in cor-
Sed tamen hoc videtur probari sic : pore, quod ex conceptu Spiritus sancti
1. Quidquid semper et inseparabiliter Virgo progenuit . » Ex hoc etiam accipi-
conjunctum est fortiori repellenti omne tur, quod intendit , quod non patiebatur
contrarium , quam sit aliquod agens con- necessitate corruptionis vitii , de qua
trarium , illud non patitur ab aliquo con- prius dictum est in præhabita quæstione :
trario corpus Christi fuit semper et in- et sic patet qualiter de facili verba Hila-
separabiliter conjunctum divinitati : ergo rii verificantur .
Ad 1.
pati non potuit ab aliquo contrario . PRO- AD PRIMUM ergo dicendum , quod verum
Christi semper deitati
BATIO primæ . Demus, quod frigiditas quidem est corpus
aquae sit infinita, et humiditas ejus infi- fuisse conjunctum sed deitas exposuit
nita , et caliditas ignis et siccitas sint tribulationi : quia deitas agit per liberta-
finita sequitur, quod aqua antequam tem voluntatis , et non per naturæ neces-
immutetur ab igne , absumet ignem er- sitatem et ideo non est simile de infini-
go aget tunc sine alteratione sui a con- ta potentia aquæ in frigido et humido
.
trario . Sic autem videbatur in Christi respectu ignis .
corpore propter infinitam virtutem dei- Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod gratia inno-
tatis . centiæ conservabat naturam antequam
2. Item, Gratia innocentiæ , ut dicit esset aversa et tunc non habuit se ad
Isidorus , conservabat corpus Adæ, quod patiendum et moriendum nisi in potentia
nec ignis posset urere , vel gladius scin- liberi arbitrii : postquam autem habuit
dere, vel spina pungere : ergo cum mul- moriendi et patiendi necessitatem , non
to magis fuit gratia in Christo per unio- erat gratiæ retinere eam et ideo licet
nem , videtur multo magis defensasse gratia Christi major esset , tamen quia
corpus Christi ab omni impugnatione . non pati et etiam mori respicit etiam sta-
tum , ideo in primo statu hoc minor gra-
Solutic.
SOLUTIO . Dicendum , quod quidam ditia potuit, quod non potuit major in se-
cunt Hilarium hæc verba retractasse et cundo et tertio .
hæc est meo judicio convenientior solu-
tio . Sed quia librum retractationis ejus
non vidimus, ideo oportet vim facere in
verbis ejus in tribus locis : in primo ubi
dicit, ibi , G , § 2 : « Quam ergo infirmi-
tuit ipse, secundum actum fuit possibilis :

et sic falsum videtur quod dicit.
SOLUTIO . Hilarius adhuc loquitur se- Solutio.

ARTICULUS XI .
cundum primum modum : quia passibi-
lis dicit potentiam quam ipse accepit non
An hoc verum sit quod dicit Hilarius , fundari in natura secundum compositio-
Christus pati potuit, sed passibilis es- nem ex contrariis passibilibus , sed ex
se non potuit ? natura corrupta corruptione vitii et hæc
potentia non necessario est , cujus est
actus sed cujus est actus , illius est po-
Deinde quæritur de nota Hilarii in fine tentia secundum naturam illius actus ,
affixa , ubi dicit quod pati potuit , et pas-
non secundum modum disponentium ac-
sibilis esse non potuit .
cidentium potentiæ et hoc est quod in-
Hoc enim videtur falsum : quia cujus tendit.
est actus, ejus est potentia. Si igitur po-
IN HI SENTENT . DIST. XVI, A. 289
DISTINCTIO XVI .

emptionem quantum ad passionem doloris in speciali ?
A. An in Christo fuerit necessitas patiendi et moriendi, quæ est defectus generalis ?
Hic oritur quæstio ex prædictis ducens originem. Dictum est enim su-
pra, quod Christus in se nostros defectus suscepit, præter peccatum ' .

Est autem hominis quidam generalis defectus , qui peccatum non est ,
scilicet necessitas patiendi vel moriendi . Unde corpus nostrum non tantum
2
mortale , sed etiam mortuum dicitur : quia non tantum aptitudinem
moriendi, sed etiam necessitatem habet . Ideo quæritur, Utrum necessitas

talis in Christi carne fuerit ? De aptitudine enim moriendi , quod in eo
fuerit, ambiguum non est : quæ etiam ante peccatum in homine fuit ,
quando aliquis in eo non fuit defectus : nec ergo mortalitas illa tunc in
eo fuit defectus , qui a natura ei erat. Unde etiam quidam talem mortali-
tatem in nobis non esse defectum non improbe tradunt, sed necessitatem
moriendi vel patiendi : quæ etiam mortalitas dicitur, vel passibilitas .

Dicitur enim homo nunc passibilis vel mortalis , non modo propter apti-
tudinem , sed etiam propter necessitatem . Sed numquid hic defectus fuit in
Christi carne ? Anima quoque ejus cum passibilis exstiterit ante mortem ,
numquid necessitatem patiendi habuit ? Si enim necessitas patiendi vel

moriendi fuit in Christo , non videtur sola voluntate miserationis defectus
nostros accepisse .
Ad quod dici potest, Christum voluntate , non necessitate suæ naturæ
hos defectus sicut alios suscepisse , scilicet necessitatem patiendi in anima ,
¹ Ad Hebr. iv, 15 : Non ahbemus Pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris : tenta-
tum autem per omnia pro similitudine, absque peccato .
2 Ad Roman. vi , 10 : Corpus mortuum est propter peccatum .
XXVIII 19
simul autem patiendi et moriendi in carne . Verum hanc necessitatem non
habuit ex necessitate suæ conditionis , quia a peccato immunis : sed ex

sola voluntate accepit , de nostra infirmitate ponens tabernaculum suum
in sole, scilicet sub temporali mutabilitate et labore . Unde super episto-
lam ad Hebræos auctoritas dicit, quod sicut hominibus aliis et jure et lege
naturæ statutum est semel mori : ita et Christus eadem necessitate et jure
naturæ semel oblatus est, et non sæpe . Nec ideo dicit jure naturæ, quod
ex natura suæ conditionis hunc defectum traxerit : qui etiam non provenit.
nobis ex natura secundum quod prius est instituta , sed ex ea peccato vi-
tiata : et ideo dicitur hic defectus naturalis , quia quasi pro natura inolevit
in omnibus diffusus .
est, Utrum Christus necessitate vel sola
voluntate passus sit ?

Secundo , Utrum passio ejus major
DIVISIO TEXTUS . fuerit omnibus passionibus Sanctorum ?
Tertio , Utrum major fuerit passione
Adæ in primo statu , si daretur per im-
« Hic oritur quæstio ex prædictis du- possibile quod posset pati ?

Quarto, Utrum major fuerit passione
cens originem, etc. »
Hic incipit pars illa in qua determinat animæ, si daretur per impossibile quod
quæstionem relictam ex dictis , scilicet posset ab ipsa descindi aliqua suarum
utrum Christus assumpserit necessitatem potentiarum ?

patiendi et moriendi ?
Et dividitur in duas partes : in qua- AD PRIMUM proceditur sic :
1. Anselmus in libro Cur Deus homo,
rum prima disputat et determinat quæ-
dicit sic : « Non invitum ad mortem Pa-
stionem et determinatio incipit , ibi , A,
ter coegit,aut occidi permisit : sed
§2 : « Ad quod dici potest , etc. In se-
cunda , ad solutionem confirmandam , os- idem ipse sponte mortem sustinuit, ut
homines salvaret . » Ergo videtur, quod
tendit qualiter Christus de quolibet statu
sola voluntate et non necessitate mor-
assumpsit aliquid , ibi , B , « Et hic est no-
tuus sit.
tandum Christum de omni statu , etc. »
2. Item , ibidem, « Non coegit Chri-
stum mori , in quo nullum fuit peccatum :
sed ipse sponte sustinuit mortem, non
ARTICULUS I. per obedientiam deserendi vitam , sed
per obedientiam servandi justitiam , in
An Christus necessitate vel sola volunta- qua tam fortiter perseveravit ut inde
mortem incurreret . »
le passus sit ?
3. Hoc idem videtur dicere Isaias , LI ,
7 : Oblatus est, quia ipse valuit.
4. Item , Ipse in Evangelio , Joan . x, 18 :
Incidunt autem hic gratia primæ par-
tris quatuor quærenda , quorum primum Nemo tollit eam, scilicet animam meam ,
Edit . J. Alleaume, accipit. semel mori.

2 Ad Hebr. IX, 27 : Statutum est hominibus
IN III SENTENT. DIST . XVI, A, ART . 1 . 291
a me : sed ego pono eam a meipso , et minem esse rationalem : et hanc ite-
potestatem habeo ponendi eam , et pole- rum non assumpsit Christus . Quarta
statem habeo iterum sumendi eam . est necessitas secundum causam finalem ,
x
Sed cont SED CONTRA est quod habemus in Lit- ut necesse est respirare hominem , si de-
tera, quod beat vivere et necesse est alimento uti ,
1. Eodem jure et eadem necessitate si debeat nutriri et necesse est ire ad
ipse oblatus est , qua nos morimur : nos forum , si debeat recipere pecuniam ibi .
autem morimur necessitate moriendi : Et hac necessitate ultima dicunt Christum
ergo et ipse . assumpsisse defectus nostros .
2. Item, Augustinus dicit, quod si oc- Sed quod illa solutio omnino absur-
cisus non fuisset , naturali morte dissolu- da sit , et nihil ad propositum, sic proba-
tus fuisset, et idem opus redemptionis tur : Nos non quærimus hic , quare vel
fuisset, quod fecit per crucem ergo vi- qua necessitate Christus defectus nostros
detur , quod necessitate conditionis natu- assumpsit, sed quæ est necessitas patien-
ræ mortuus sit et passus . di ex dispositione et conditione corporis :
3. Item, Anselmus in libro Cur Deus ista autem distinctio non solvit nisi qua
homo : « Non aliter volebat Deus mun- necessitate assumpsit : ergo nihil est ad
dum salvare , nisi homo tam magnum propositum . Concedatur enim , quod hac
faceret aliquid ut est mors Christi, quod necessitate finis nostros defectus assum-
Filio volenti salutem hominum tantum- psit, adhuc quæro , Si defectum hunc qui est
dem voluit : quia hoc alius facere non necessitas patiendi et moriendi assumpsit
valuit ergo videtur, quod Christum vel non ? igitur post solutionem adhuc
mori necesse fuit. remanet eadem quæstio , et sic nihil va-
4. Item , ibidem : « Nihil minus tole- let. Præterea , Si dicunt illi , quod natura
randum in rerum ordine , quam ut crea- corporis in dispositione materiali non
tura Creatori debitum honorem auferat , habuit necessitatem patiendi : sed voluit
et non solvat quod debet : nihil ergo to- dolere , quia aliter redimere non potuit ,
leratur injustius : » ergo cum recom- duplex est falsum . Unum quia secun-
pensatio fieri non potuerit nisi per Chri- dum hoc verba Hilarii prius habita veri-
sti mortem, videtur quod necesse fuit ficantur ad litteram, quod est contra om-
Christum pati et mori . nes . Secundum , quia dicit Augustinus ,
AD HOC dicunt quidam, quod est ne- quod alius modus fuit possibilis : sed
cessitas quadruplex secundum quatuor nullus convenientior fuit : ergo falsum
genera causarum . Dicunt enim , quod est, quod dicunt .
est necessitas cogens vel violentiæ secun-
dum causam efficientem , secundum quod SOLUTIO . Dicendum cum Magistro Solutio.
Damascenus dicit, quod involuntarium in Littera, quod necessitatem moriendi
per violentiam est cujus principium est assumpsit , et assumere quidem est vo-
in alio , non conferente vim passio et luntatis , et non necessitatis , ordinate ta-
hac necessitate Christus non assumpsit men ad hunc modum redemptionis : sed
necessitatem patiendi. Est autem alia assumptione facta materiæ et naturæ ne-
necessitas secundum causam materia- cesse fuit pati et mori : sed non necessi-
lem sicut dicimus , quod combustibile tate personæ , quia persona omnipotens
necesse est comburi , si conjungatur semper fuit , et repellere mortem potuit
comburenti et passibile pati , si consi voluisset . Est autem necessitas ista na-
jungatur ad dissolutionem suo agenti : turæ duobus modis distincta a nostra ne-
et hanc iterum non assumpsit. Ter- cessitate quorum unus est, quia non est
tio , dicitur necessitas secundum cau- contracta ut nostra : et hoc est quod di-
sam formalem : sicut necesse est ho- xit Magister in præcedenti distinctione ,
292 D. ALB . MAG . ORD . PRED .
quod defectus nostros suscepit , non con- tribus diebus et noctibus versabantur in
ditionis suæ necessitate , sed miserationis pœnis : ergo videtur , quod sua pœna non
suæ voluntate. Alius modus est : quia omnes pœnas excesserit .
materia naturæ in nobis dupliciter dis- 2. Item, Videtur quod sua pœna mini-
ponitur ad patiendum , scilicet corruptio- ma fuit inter omnes qui mortem sense-
ne vitii , et passibilitatis : in Christo au- runt . Charitas enim cupit dissolvi , et
tem habuit tantum alteram illarum dis- esse cum Christo . Cum igitur ipse ma-
positionum , scilicet passibilitatis naturæ , ximæ charitatis fuerit, ipse maxime hoc
non vitii . concupivit. In adeptione autem concupiti
Ad 1 et 2. AD ID autem quod primo objicitur , di- non est pœna ergo ipse minime est pu-
cendum quod omnes auctoritates Ansel- nitus in sensu doloris .
mi loquuntur de necessitate assumendi , 3. Item, Recompensatio magis dilecti
et non de necessitate assumpti : non minuit dolorem in amissione ejus quod
enim Pater coegit Filium assumere mor- diligitur minus in morte autem Christi
talem naturam , et sic mori : sed ipse vo- recompensabatur sibi vita per magis di-
luit, et ideo assumpsit : sed postquam lectum , quod fuit humani generis redem-
assumpsit , necesse fuit sustinere quan- ptio : ergo dolor minuebatur in amissio-
tum est de conditione assumpti , non au- ne minoris, scilicet vitæ ergo minimus.
tem quoad conditionem assumentis per- fuit dolor ejus .
sonæ . 4. Item, Spes resurrectionis dolorem
Ad 3. AD ID quod objicitur de Isaia , dicen- minuit mortis in Sanctis ergo multo
dum quod ipse voluit : sed non sola vo- magis in eo qui scivit se resurrecturum :
luntate passibilis fuit : unde licet volun- sed Christus scivit hoc de se , sicut dicit
tarie sit oblatus , tamen naturaliter est Psalmus xv , 10 et 11 : Non dabis san-
passus sicut accedens ad ignem , acce- ctum tuum videre corruptionem . Notas
dit quidem voluntarie , sed crematur ma- mihi fecisti vias vitæ, adimplebis me,
terialiter . etc. ergo minime doluit.
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod ipse in 3. Hoc etiam videtur sensisse Augusti-
Evangelio loquitur de potestate personæ , nus super Psalmum ci , 2 : Domine, exaudi,
et non naturæ assumptæ sicut etiam sic dicens : « Non vere timebat Dominus ,
aliæ auctoritates Anselmi prætendunt . tertia die resurrecturus . >>
6. Ulterius videtur, quod etiam in quo-
libet peccatore dum peccat, major debet
esse dolor, quam in ipso : quia major
ARTICULUS II. dolor est in separatione a meliori sed
Deus melior est quam vita naturalis
An passio Christi omnes passiones San- Christi igitur magis dolet anima in sepa-
ctorum excesserit ?
ratione a Deo , quam Christus doluerit in
morte , ut videtur.
SED CONTRA :
Secundo quæritur, Utrum passio sua 1. Dicit Aristoteles , quod magis dolent
omnes passiones excesserit ? juvenes in morte , quam senes , propter
Videtur quod non : quia nobilitatem complexionis : sed speciosus
1. Multi Sancti et diutius , et plura forma præ filiis hominum , præ omni-
multa tormentorum genera et acerbiora bus delicatissimæ fuit complexionis :
quantum est de genere pœnæ sustinue- ergo præ omnibus torquebatur pa-
runt sicut Laurentius, Vincentius, qui tiendo .
1 Cf. Ad Philip. 1 , 23. 2 Psal. XLIV, 3.

IN III SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 2 . 293
Si dicas, quod non fuit delicatissimæ sponsium Aristippi in re simili dicentis ,

complexionis . CONTRA : Secundum natu- illum pro anima nequissimi nebulonis
ram formæ necesse est , quod disponatur merito non fuisse sollicitum : se autem
materia , ut dicunt omnes auctores : igi- pro Aristippi anima timere debuisse . »
tur anima nobilissima secundum natu- Ergo Augustinus confirmat quod dicit
ram , nobilissimam exigit complexionem : Aristoteles .
sed Christus nobilissimam habuit animam 3. Item, Augustinus in libro II de Ci-
secundum naturam ergo nobilissimam vitate Dei, dicit , quod sana ratio etiam
habuit complexionem . Ex hoc ulterius exemplis anteponenda est . Cum igitur
concludo , quod quanto magis medium et sana ratio sit, quod bonum est dilectum ,
organum tactus accedit ad medium , tan- et optimum magis dilectum , et vita Chri-
to efficacius sentit excellentias : sed in sti naturalis magis fuit bona et melior
Christo maxime accessit ad medium , ut quam omnium aliorum vita : ergo fuit
jam probatum est : ergo ipse multo ma- dilecta præ omnibus aliis sicut et ipse
gis sensit excellentias etiam parum a tem- dixit : Dedi dilectam animam meam in
peramento recedentes , quam alius : et manus inimicorum ejus , id est , vitam :

secundum sensum contrarii est dolor . quia animam quæ fuit spiritus ratio-
2. Item, In IV Ethicorum dicit Philo- nalis , numquam in manibus habuerunt
sophus, quod fortis magis tristatur et do- inimici .
let in morte uno modo , quam non fortis, 4. Item, Cum sana ratio sit in separa-
et reddit rationem dicens , in quantum tione magis dilecti et per naturam con-
melioribus privatur bonis sciens et hoc juncti, majorem esse dolorem sequitur
est , in quantum virtutem habet omnium : adhuc , quod Christus maxime in morte
ergo quanto vita virtuosior, tanto magis doluerit.

est dilecta ab anima bene disposita sed 5. Item , Sensus intemperantiæ minoris
quanto magis dilecta , tanto major dolor in aliquo membro majorem temperantiam
in separatione . Cum igitur vita Christi indicat ejusdem . In manibus autem et
summe bona fuerit , ut ejus cui spiritus pedibus statim sentitur intemperantia :
datus est non ad mensuram , oportuit calere enim incipiunt manus et pedes ,
quod ipse summe in morte doluerit . etiam cum intemperantia tam modica
Si forte dicas, quod Philosophus non est , ut alias in corpore non sentiatur .
dicat verum , quia Sanctis contradicit di- Ergo manus et pedes majoris sunt tem-
centibus quod perfecta charitas cupit dis- peramenti . Ergo pati in illis majoris erit
solvi quia dicebat Apostolus , ad Philip . pœnæ, quam pati in aliis : Christus au-
1, 23 Desiderium habens dissolvi, et tem passus est in illis : ergo ex hoc etiam
esse cum Christo . Et Augustinus , quod erat in ipso aggravatio doloris . Hujus
Sancti vitam habent in patientia , et mor- etiam signum est, quod cum quærimus
tem in desiderio . Et Job, 1 , 22 : Gau- discernere per tactum , porrigimus ma-
dent vehementer , cum invenerint sepul- nus potius quam aliam partem corpo-
crum . Quid dices ad Augustinum in li- ris.
bro IX de Civitate Dei , ubi dicit sic : 6. Item, Thren . 1 , 12 : O vos omnes qui
« Aulus Gellius in libris quibus titulus transitis per viam, attendite, et videte si
est, Noctium Atticarum , scribit quod cum est dolor sicut dolor meus. Item , de ipso
quidam Philosophus pallesceret in tem- dicit Psalmus Repleta est malis anima
pestate maris, luxuriosus quidam non mea 3. ltem, Cantatur de eo tempore
timens insultabat ei : at ille protulit re- passionis, Thren. m , 15 Replevit me
1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Civitate Dei , * Jerem. XII, 7.

cap. 4. 8 Psal. LXXXVII , 4.
amaritudinibus , inebriavit me ab syn- AD ALIUD dicendum , quod charitas Chri- Ad 2.

thio. sti non diminuit sensum doloris, sed do-
loris reputationem . In Sanctis autem aliis
Solutio. SOLUTIO . Concedo de plano , quod Chri- diminuit utrumque , et sensum , et repu-
stus magis et acerbius quidem passus est, tationem : quia ipsi viatores fuerunt : et
quam aliquis hominum umquam pati cum afficiebantur circa superiora , trahe-
potuerit vel passus est et hoc tribus de batur anima a corpore, et minus sensit
causis . sed Christus utrumque fuit simul , et via-
Prima est, ut eo magis ad gratias sibi tor , et comprehensor , et unius actus non
teneamur. Unde Bernardus : « Multum retraxit ab actu alterius .
difficultatis assumpsit quo te multæ di- AD ALIUD dicendum eodem modo, quod Ad 3.
lectionis debitorem constitueret , admo- præmium fecit non reputari vitam, id est,
neretque ad gratiarum actiones difficultas minus reputari : non quod minus valeret ,
redemptionis , quem minus devotum effe- ut dicit Anselmus, quia in infinitum plus
cerat conditionis facilitas . >> valuit quam totum genus humanum :
Secunda causa est bonitas et innocentia aliter enim non fuisset sufficienter recom-
vitæ : non enim verum est quod dicunt pensatio facta per mortem Christi sed
quidam , quod patiens pro suis peccatis quia amore hominum mortem elegit, non
magis affligitur : quia ille ex conscientia simpliciter abjiciendo vitam meliorem
peccatorum indignatur , et magis spernit quam omnes homines essent sed post-
vitam innocens autem nihil invenit in ponendo ad tempus ut omnibus recupera-
vita quare debeat eam spernere . Et si ret et hæc reputatio fuit charitatis, et
objicis, quod moriens pro delictis æter- non secundum valorem.
nam timet mortem , et ideo dupliciter tor- AD ALIUD dicendum , quod Dominus sci- Ad 1 et 5.
quetur hoc nihil est quia nos non vit se tertia die resurrecturum : si enim
loquimur de eo quod est per accidens , Dominus in morte simpliciter remansis-
sed de eo quod est per se tortura autem set , tunc nec nobis valuisset et ipse
illa per accidens est , scilicet in quantum etiam insipienter fecisset , meliorem vitam
per vitam istam liberatur a morte animæ. suam pro nobis in æternum amittendo :
Unde patet, quod illi falsum dicunt tam sed ista præscientia resurrectionis in
ab auctoritate Aristotelis et Augustini , Christo non abstulit passionis sensum : et
quam etiam per rationem superius in- ideo illa objectio non probat nisi de re-
ductam . Hoc etiam ex verbis latronis ac- putatione minori , et non de sensu vel ex-
cipitur , cum latro ad latronem dixit : Et perientia acerbitatis .
nos quidem digne, nam digna factis re- AD HOC quod objicitur de separatione a Ad 6.
cipimus : hic vero nihil mali gessit ' . Deo per peccatum, vel etiam per condem-
Tertia causa fuit ex corporis nobilissi- nationem æternam in die judicii , dico
macomplexione, tam in toto , quam etiam quod nulla est objectio illa : quia pœna
in membris in quibus patiebatur, ut pro- æquivoce sumitur . Separatio enim a Deo
bant objectiones . non est inferens sensum , sed damnum .
Ad 1. AD PRIMUM ergo quod objicitur de Mar- Si dicas, quod sentit anima damnum
tyribus , dicendum quod non idem est suum hoc nihil est : quia sentire dam-
plura et diutius pati , et acerbius sentire num est sentire privationem : sicut vide
dolorem et Sancti quidem plura et re tenebras, et audire silentium et ideo
diutius pati potuerunt, nullus tamen magis in infinitum damnum est in perdi-
corum ita acerbe ut ipse sensit dolo- tione Dei , quam vitæ , si damnum priva-
rem . tum attendas , id est , damnificatio-
1 Luc . xx , 41 .
IN II SENTENT . DIST. XVI , A, ART. 3. 295
nem tuam vel illius : sed non est major tuitas esset causa , tunc etiam longitudo
sensus . esset causa melioris sensus, quam brevio-
ris vitæ sit sensus et hoc est contra ra-
tionem quia omnis causa longioris vitæ
(ut dicit Philosophus) reducitur ad humi-
dum difficulter siccabile, et calidum dif-
ARTICULUS III. ficulter frigibile : bonitas autem sensus in
tactu , efficitur accessu viciniori ad tempe-
An acerbitas passionis Christi sit major ramentum in medio quod est mixtum
passione Adæ, si detur quod pati po- complexionatum . Cum igitur ad stabilita-
tuisset ? tem sensus sequatur acerbitas passionis :
ergo longitudo vitæ vel perpetuitas se-
cundum quod hujusmodi , nihil facit ad
Tertio quæritur , Utrum acerbitas pas- majorem passionem .
sionis Christi sit major passione Adæ in Si forte dicas , quod Adam nobilioris
primo statu , si detur per impossibile , quod complexionis fuit quam Christus : hoc
pati potuisset vel passus esset secundum ego habeo pro absurdo quia sic auctor
actum ? omnis naturæ egisset contra jus quod ipse
Videtur, quod non quia naturæ indidit, quod contra seipsum in
1. Tanto conjunctio difficilius separa- seipso animam suam neglexisset : hoc
tur, quanto pauciores insunt dispositiones enim jus inditum est , ut nobiliori formæ
ad separationem in Christo autem fuit nobilius præparetur corpus vel materia :
pœnalitas assumpta , sed in Adam nulla : et si anima Christi nobilior fuit anima
ergo major dolor fuisset in separatione Adæ, Deus auctor naturæ injuriam fecis-
animæ a corpore Adæ , quam in separa- set animæ propriæ , si Adæ nobiliorem
tione animæ a corpore Christi. dedisset complexionem .
2. Hem , Quanto fortius vinculum,
tanto difficilius rumpitur : sed fortius est SOLUTIO. Meo judicio acerbitati passio- Solutio.
vinculum vitæ immortalis aliquo modo nis Christi nulla pœna corporalis potest
quam vitæ in qua est necessitas ad mo- comparari , quam aliquis pati potest cor-
riendum . Cum igitur Adam primam vi- poraliter et secundum naturam . Unde si
tam habuerit, videtur quod ipse majorem Adam passus fuisset , dico quod non ita
pœnam in morte sensisset si mortuus fuis- acerbe doluisset ut Christus .
set, quam Christus . Rationes autem duæ quæ primo addu-
Sed con ra. SED CONTRA :
ctæ sunt, solvuntur per objectiones factas
1. Dolor est sensus pœnæ , et acerbitas in contrarium . Tamen bene credo , quod
doloris est a fortiori sensu pœnæ fortio- Adam vivaciorem habuit sensum ante
ris ergo ea quæ non faciunt ad sensum peccatum , quam post , vel quam nos ha-
subtiliorem , non faciunt ad majorem beamus sed non credo , quod habuit vi-
passionem esse autem immortalem per vaciorem
vaciorem quam Christus .
gratiam in statu animalis vitæ , et esse
mortalem , non faciunt ad sensum melio-
rem, quia non sunt de complexionanti-
bus ergo non faciunt etiam ad majorem
dolorem non igitur ex hoc Adam magis
passus fuisset, quam Christus .
2. Item , Causa longioris vitæ vel bre-
vioris vel etiam perpetuæ in statu anima-
lis, non facit ad sensum : quia si perpe-

Quanto aliquid vicinius est conjun-
ctum , tanto major dolor est in separatio-
ne pars autem animæ cum anima vici-
ARTICULUS IV . nius conjungitur, quam aliquod corpus
posset conjungi cum anima : ergo major
An acerbior fuit mors Christi quam esset dolor in separatione.
mors animæ, si detur per impossibile,
quod anima mori posset ? SOLUTIO . Major dolor dicitur duobus Solutio.
modis , scilicet quia majori bono contra-
riatur et sic esset dolor Christi adhuc
Quarto quæritur, Utrum acerbior fuit gravior , quam animæ si poneretur posse
mors Christi quam mors animæ, si dare- mori . Dicitur etiam major dolor , quia
tur per impossibile, quod ipsa mori pos- conjunctionis fortioris est separatio se-
set separatione suarum partium ab ipsa ? cundum sensuum experimentum et sic
Videtur autem, quod sic : quia major bene puto , quod talis animæ mors esset
est pœna quæ contrariatur meliori bono : acerbior sed tamen ad redimendum non
dicit enim Augustinus , quod pœna non esset efficacior.
dicitur malum , nisi quia contrariatur Et sic patet solutio : quia objectionum
naturæ boni : sed melior natura fuit in una procedit in uno sensu istius distin-
Christo quam in aliqua creatura simplici ctionis , et alia in alio .
esse posset ergo major pœna.
B. De statibus hominis, et quid de singulis Christus accepit ?
Et est hic notandum Christum de omni statu hominis aliquid accepisse ,
qui omnes venit salvare . Sunt enim quatuor status hominis. Primus, ante
peccatum secundus , post peccatum , et ante gratiam tertius , sub gra-
tia : quartus , in gloria . De primo statu accepit immunitatem peccati . Unde

Augustinus illud Joannis Evangelista exponens , Qui desursum venit, su-
per omnes est ' : dicit Christum venisse desursum , id est, de altitudine hu-
manæ naturæ ante peccatum : quia de illa altitudine sumpsit Verbum Dei
humanam naturam , dum non assumpsit ipsam culpam cujus assumpsit
pœnam . Sed pœnam assumpsit de statu secundo , et alios defectus . De ter-
tio vero, gratiæ plenitudinem . De quarto, non posse peccare , et Dei perfe-
ctam contemplationem . Habuit enim simul bona viæ quædam , et bona pa-
triæ , sicut et quædam mala viæ .
1 Joan . III, 31 .
IN III SENTENT. DIST. XVI , B , ART . 5 . 297
stræ massæ sunt impassibiles : ergo

sumpsit corpus impassibile.
SOLUTIO . Secundum habita leve est ad Solutio.

Ad 1.
ARTICULUS V. hoc respondere : quia venit de statu illo
quoad similitudinem exemplaris , quod in
Quomodo intelligendum sit quod dicit se in illo statu exhibuit et sic etiam de
Magister , Christum venisse desur- aliis statibus intelligitur : tamen hoc leve
sum ? conceditur, quod materiam corporis quæ
in omni statu una est , licet non uno
modo disposita , sumpsit ab Adam sed
Deinde quæritur de his quæ habentur hic non quæritur de materia , cum in
in Littera in cap . B , ubi dicit Christum Littera dicatur, quod « de primo statu
venisse desursum , id est , de altitudine sumpsit innocentiam , et peccati immuni-
humanæ naturæ ante peccatum . tatem , » quod idem est .
Ex hoc enim videtur sequi , quod AD ALIUD dicendum , quod primitiæ Ad 2.
1. Aut materialiter, aut formaliter ve- nostræ massæ dicuntur propter nobilita-
nit : non formaliter , quia formam corpo- tem et purgationem vetustatis peccati :
ris Adæ non habuit : ergo materialiter , sicut etiam supra in proprio loco ubi hoc
quia secundum naturam habuit impassi- dictum Damasceni introducitur , expo-
bile. suimus et non dicuntur primitiæ, eo
2. Item , Hoc videtur Damascenus di- quod primum materialiter et in disposi-
cere, qui dixit, quod assumpsit primi- tione primi assumpserit.
tias nostræ massæ primitiæ autem no-
DISTINCTIO XVII.
Quomodo Verbi seu Christi incarnatio ordinatur ad nostram re-

demptionem quantum ad usum virtutis, præsertim de voluntate et
oratione?
A. Si omnis Christi oratio vel voluntas expleta sit ?
Post prædicta considerari oportet, Utrum Christus aliquid voluerit vel
oraverit quod factum non sit ? Hoc enim æstimari potest per hoc quod
ipse ait : Pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste . Verumtamen
non sicut ego volo , sed sicut tu vis ' . Hic namque voluntatem suam a Patris
voluntate discernere videtur.
turas et voluntates non fuisse pugnam

carnis adversus spiritum . In secunda ,
probat triplicem voluntatem fuisse in
DIVISIO TEXTUS . Christo , scilicet sensualitatis , rationis , et
deitatis , ibi , C , « Ex affectu ergo huma-
no quem de Virgine traxit, etc. » In
« Post prædicta considerari oportet , tertia , objicit contra verba Ambrosii ,
etc. >> ibi , D, « Cæterum non parum nos mo-
In ista distinctione Magister determi- vent verba Ambrosii, etc. » In quarta et
nat quamdam ulteriorem quæstionem ex ultima, objicit per verba Hilarii , ibi , E ,
præcedentibus habitam , scilicet , Utrum « Illud etiam ignorandum non est,
Christus aliquid petiit vel oravit, quod etc. »

non est ei concessum ? Ex quo enim na- Ex his patet sententia , quia Littera
turaliter timuit passionem, consequens plana est .
fuit ut fugeret naturaliter, et a se pete-
ret transire .
Unde ista distinctio dividitur in qua-
tuor partes in quarum prima ostendit

principaliter in Christo propter duas na-
Matth . XXVII 39.

IN III SENTENT . DIST . XVII , A , ART . 1 . 299
plures sunt voluntates Christi et quid-

quid voluit voluntate beneplaciti secun-
dum divinam naturam , hoc consecutus
est. Similiter quidquid voluit secundum.
ARTICULUS I. rationem voluntatis deliberativæ , totum
est consecutus . Sed non quidquid voluit
An aliquid voluit Christus quod non sit secundum voluntatem affectus naturalis ,
factum ? ut dicit Magister .
AD ID quod contra objicitur , dicendum Ad 1.
quod conformitas est quadruplex qua
Dubitatur autem primo, Utrum aliquid voluntas nostra conformatur voluntati di-
voluerit Christus , quod non factum sit ? vinæ, scilicet in volito et hæc secun-
Videtur enim, quod nihil . dum materiam est , et est minima , ut ve-
1. Cujus enim voluntas semper confor lim hoc quod Deus vult et hæc non fa-
mis est voluntati Omnipotentis : sicut cit meritum de se, quia quandoque quis
nihil fit contra voluntatem Omnipotentis , male potest velle quod Deus vult , ut ali-
ita nihil fit contra voluntatem suam : cujus boni mortem .
sed voluntas Christi semper conformis Est etiam conformitas secundum for-
fuit voluntati Omnipotentis ergo sic- mam volendi , ut ex eadem charitate ve-
ut nihil fit contra voluntatem Dei , ita limus quod volumus , ex qua Deus vult
nihil fit contra voluntatem Christi . PRI- quod vult : quia illa facit meritum ,
MA patet per se. SECUNDA probatur per etiamsi quandoque non velimus quod
hoc quod de perfectione justorum est Deus vult, ut dicit Augustinus et poni-
habere voluntatem conformem volun- tur in fine primi Sententiarum .
tati divinæ . Cum igitur nihil sit perfe- Tertia conformitas est in fine volendi ,
ctionis quod Christus non habuerit, ipse ut propter idem velimus propter quod
habuit voluntatem semper conformem. Deus vult, id est , propter gloriam suam :
2. Item , Hoc dixit matri , Luc . 11 , 49 : et hæc iterum est laudabilis , et facit ad
Nesciebatis quia in his quæ Patris mei meritum, etiamsi sit difformitas in ma-
sunt, oportet me esse ? Et discipulis po- teria voliti quia ad gloriam Dei possem
stea , Meus cibus est ut faciam volunta- aliquem velle vivere , quem ipse ad glo-
tem ejus qui misil me ' , scilicet Patris riam suam vult mori.
mei qui in cœlis est . Quarta conformitas est in causa effi-
3. Item, Hoc videtur velle Apostolus, ciente volendi , quando scilicet volo id
ad Hebr. v , 7 : In omnibus exauditus est quod Deus vult me velle , ut videndo pau-
pro sua reverentia . Ergo numquam ali- perem, si volo ipsum esse miserum , jam
quid petiit , quod non sit consecutus , ut non sum misericors , et tamen Deus vult
videtur. eum esse miserum ergo vult me velle
Sed contra . SED CONTRA : quod ipse non vult et hæc non sunt
1. In Psalmo xx1, 3 Clamabo per contraria. Similiter quando elegit Virgi-
diem, et non exaudies : et nocle , et non nem matrem , voluit suam ipsius animam
ad insipientiam mihi. pertransire gladium passionis suæ cor-
2. Præterea , Oravit ut calix transiret, poralis , ut ipsa intus sustineret in affe-
et non transivit : ergo in omnibus non ctu matris, quod ille foris pertulit : ergo
exauditus est . voluit eam velle , quod Filius non pate-
retur.
Solutio. SOLUTIO . Sicut Magister dicit in Littera, Eodem modo dico, quod quando as-
1 Joan . iv, 34. 2 Cf. Luc . 11 , 35.

sumere voluit Christum veram huma- probata invenitur super primum hujus
nitatem , voluit eum velle fugere ea quæ voluminis tractatum de conformitate
sunt periculorum gravia vitæ humanæ : nostræ voluntatis ad voluntatem Dei '.
et hæc conformitas sufficit voluntati na- Et per hoc patet solutio ad totum .
turali et hæc conformitas disputata et
B. De voluntatibus Christi secundum duas naturas .
Quocirca ambigendum non est, diversas in Christo fuisse voluntates
juxta duas naturas , divinam scilicet voluntatem ,

et humanam . Humana
voluntas est affectus rationis vel affectus sensualitatis : et alius est affectus
animæ secundum rationem , alius secundum sensualitatem : uterque ta-

men dicitur humana voluntas . Affectu autem rationis id volebat quod vo-
luntate divina , scilicet pati et mori : sed affectu sensualitatis non volebat,
imo refugiebat : nec tamen in eo caro contra spiritum vel Deum concupi-
scebat : quia , ut ait Augustinus , nonnullum est vitium , cum caro concu-
piscit adversus spiritum . Caro autem dicta est concupiscere , quia hoc
secundum ipsam agit animam : sicut anima per aurem audit , et per ocu-
lum videt. Caro enim nihil nisi per animam concupiscit . Sed concupiscere
dicitur , cum anima carnali concupiscentia spiritui reluctatur , habens car-

nalem delectationem de carne et a carne adversus delectationem quam
spiritus habet . Ipsius autem carnalis concupiscentiæ causa non est in ani-
ma sola , nec in carne sola : ex utroque enim fit : quia sine utroque dele-
ctatio talis non sentitur . Talis ergo rixa talisque concertatio in anima
Christi nullatenus esse potuit, quia carnalis concupiscentia ibi esse nequit³.
Dei etiam voluntas erat , et rationi placebat, ut illud secundum car-

nem vellet, quatenus veritas humanitatis in eo probaretur . Nam qui homi-
nis naturam suscepit , quæ ipsius sunt subire debuit. Ideoque sicut in
nobis duplex est affectus, mentis scilicet, et sensualitatis : ita et in eo debuit
esse geminus affectus , ut mentis affectu vellet mori , et sensualitatis affectu
nollet sicut in viris sanctis fit . Petro enim ipsa veritas dicit : Cum senue-
1 Vide I Sententiarum , Dist. XLV et seq.

2 S. AUGUSTINUS , Lib . X super Genesim ad litteram, cap. 12.
8 Edit. J. Alleaume , nequivit.
IN III SENTENT . DIST . XVII , B , ART. 2 . 301
ris, extendes manus tuas, et alius cinget te , et ducet quo tu non vis¹ , scili-
cet ad mortem. Quod exponens Augustinus dicit , quod Petrus ad illam
molestiam nolens est ductus , nolens ad eam venit : sed volens eam vicit :
et reliquit affectum infirmitatis , quo nemo vult mori : qui adeo est natura-
lis , ut eum Petro nec senectus abstulerit . Unde etiam Dominus ait : Trans-
eal a me calix iste ' . Sed vicit eum vis amoris . Ergo et in Christo secundum
humanitatem , et in membris ejus geminus est affectus : unus rationis cha-
ritate informatus , quo propter Deum quis mori vult alter sensualitatis,
carnis infirmitati propinquus et ei conjunctus , quo mors refugitur . Ut enim
Augustinus ait : Paulus mentis ratione cupit dissolvi et esse cum Christo *,
sensu autem carnis refugit et recusat . Hoc habet humanus affectus quo-
niam qui diligit vitam , odit mortem . Secundum istum affectum Christus
mori noluit, nec obtinuit quod secundum istum affectum petiit .
1. Dicit Augustinus in libro XII de

Trinitate, quod sensualitas est in loco
serpentis , in quo incepit primus motus
ARTICULUS II . peccati . Cum igitur Christus non habuit
aliquem peccati instinctum , videtur in
An in Christo fuerit sensualitas ? Christo non fuisse sensualitas .
2. Præterea , Ad quid esset in ipso ?
Meritum enim non ita perficitur tribus
Deinde quæritur de hoc quod dicit , gradibus , sensualitatis , inferioris partis
ibi, B , circa initium : « Humana volun- rationis, et rationis superioris, quemad-
tas est affectus totius rationis vel affectus modum demeritum . Cum ergo ipse non
sensualitatis . » assumpserit nisi ea quæ sunt ordinata.
Quæruntur hic quatuor sine quibus ad gratiam , et gratia sensualitatem non
iste locus non potest intelligi : quorum attingit, videtur quod sensualitatem non
primum est, Utrum sensualitas sit vel assumpserit .
fuerit in Christo ? 3. Præterea, Hæc est quæ semper
Secundo , Utrum sit aliqua voluntas pugnat adversus spiritum ; ergo cum in
sensualitatis ? Christo nulla talis pugna fuerit, videtur
Tertio , Utrum voluntas rationis con- sensualitatem non habuisse.
formis fuerit voluntati divinæ , ut dicit SED CONTRA : Sed contra.
in Littera ? Diabolus in Adam sensualitatem non
Quarto , de divisione voluntatum Chri- fecit , sed inventam in eo corrupit : ergo

sti, quas innuit Littera. cum Christus omnia naturalia nostra as-
sumpserit in corpore et in anima, vide-
AD PRIMUM Sic proceditur : tur quod etiam assumpserit sensualita-
Videtur in Christo non fuisse sensua- tem .
litas : quia Item , Augustinus : « Sensualitas est
1 Joan. xxi , 18. Ad Philip. 1 , 23 : Coarctor e duobus : desi-

2 S. AUGUSTINUS , Tract. 123 , in fine. derium habens dissolvi , et esse cum Christo, etc.
3 Matth. XXVI, 39 .
motus animæ , qui intenditur in quinque secundum proprietatem Græci idiomatis,

corporis sensus : » constat autem, quod in quo non dicitur voluntas nisi rationis
Christus hujusmodi motum habuit : ergo affectus . CONTRA : Augustinus in libro de
habuit sensualitatem . Trinitate dicit : « Causæ voluntariæ aut
Dei sunt , aut Angelorum , aut hominum ,
Solutio, SOLUTIO . Ultimis rationibus consen- aut quorumcumque animalium , si tamen
tiendum est, quod Christus habuit sen- voluntates appellandi sunt animalium
sualitatem, quæ est vis animæ sensibilis rationis expertium motus illi quibus
desiderii intenta in ea quæ conferunt ad aliqua faciunt secundum naturam suam ,
salutem naturæ , et intenta in ea quæ cum quid vel appetunt, vel evitant . >>>>
conferunt sensibus ad præsentandum . Ex hoc patet, quod abusive sensualitatis
Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum , quod Au- dicitur voluntas .
gustinus loquitur de sensualitate non se-

cundum naturam , sed secundum corru- SOLUTIO . Dicitur, quod voluntas su- Solutio.
ptionem quæ accidit ex peccato : et cum mitur large, et stricte . Stricte non dicitur
Christus non accepit pecceatum , non ac- voluntas , sicut volunt auctoritates , nisi
cepit etiam illam corruptionem . motus et appetitus rationalis . Large
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod fuit in ipso etiam dicitur voluntas appetitus sensua-
ad demonstrationem integritatis naturæ litatis humanæ . Sed omnis abusive di-
nostræ et ut nostra corrupta sensuali- citur voluntas appetitus brutorum . Unde

tas, per assumptam suam incorruptam Joannes Damascenus dicit, quod volun-
curaretur : quia non est curabile , ut ditas rationalis est : et si non est rationa-
cit Damascenus, nisi quod est assum- lis , non est voluntas : voluntas enim di-
ptibile. cit id quod liberrimum est in anima : et
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non ex sua ideo naturæ sensibili quæ magis agitur
natura pugnat adversus spiritum, sed in imperio rationis vel naturæ instinctu ,
quantum est corrupta peccato : et sic quam agat, non potest dici proprie vo-
Christus non accepit eam . luntas inesse.
ARTICULUS III.
ARTICULUS IV.
An voluntas aliqua sit sensualitatis ?

An aliqua voluntas in Christo non ha-
buerit effectum suum ?
Secundo quæritur, Utrum aliqua vo-
luntas sit sensualitatis ?
Videtur autem , quod non : quia dicit Tertio quæritur, Utrum aliqua volun-
Philosophus in Topicis , quod omnis vo- tas rationis in Christo effectum non ha-
luntas est in ratione . buerit?
Item, Philosophus in II de Anima : Videtur , quod sic : quia supra deter-
<< In rationali voluntas fit , in irrationali minatum est , quod etiam ratio , et quæ-
autem desiderium et animus . » Ergo vi- cumque pars animæ, potest considerari
detur, quod nihil sit quod dicit unam ut natura et sic dolet incommoda et.
voluntatem sensualitatis in Christo fugit : ergo cum in Christo ratio in illa
.
fuisse .
consideratione fuerit , videtur quod ali-
Si forte diceres, quod hoc est animal quid rationis voluntate voluerit, quod
IN III SENTENT. DIST. XVII , B , ART . 3 . 303
non voluit voluntate divina : ergo cum sis, vocat velleitatem, et non voluntatem
cujuslibet appetitus sit hoc petere quod perfectam .
appetit, hoc secundum illam voluntatem . Sunt autem qui aliter solvunt , dicen-
petiit, quod tamen non est consecutus . tes quod non est contrarietas : quia con-
Sed contra. SED CONTRA : traria sunt nata fieri circa idem , et sen-
Contrarietas appetitus in anima non sualitas et ratio , vel ratio naturalis et

est ex hoc quod ipsi appetitus sunt na- ratio , non sunt circa idem ut idem. Sed
turæ in nobis contrariæ, ut Manichæi hoc patet, quod nihil est : quia secun-
dicebant, qui ponebant unum creatum a dum hoc etiam in nobis numquam esset
principe lucis , et alterum a principe tene- contrarietas pugnæ . Unde contrarietas
brarum ergo relinquitur, quod ista con- pugnæ est ex contrariis volitis totam
ex oppositione volitorum .
trarietas sit post se trahere nitentibus, quæ quan-
Hæc autem oppositio in nobis inducit doque volita (licet non sunt contraria in
pugnam carnis sive inferioris partis ani- substantia) tamen per adjunctum sunt
mæ contra superiorem, id est, contra contraria , scilicet per rationem, ita quod
spiritum ergo in Christo fuit hujusmodi unum est volitum ut honestum , alterum
pugna, quod absurdum est ponere : ergo vero ut turpe .
non fuit in eo talis difformitas volunta-
tum .
Solutio, SOLUTIO . Consentiendo primæ obje-

ctioni, dicendum , quod nihil prohibet, ARTICULUS V.
quod secundum voluntatem rationis ut
natura est , homo ille in quantum homo,
An voluntas secundum Magistrum sit
aliquid appetierit quod non est consecu- bene divisa in Littera ?
tus et etiam oravit quod non est datum ,
eo quod non oravit ut ex deliberatione
hoc volens , sed potius ut nostram infir-
mitatem ostendens : sicut ipse dixit disci- Quarto, Quæritur de divisione volun-
tatis quam innuit hic Magister.
pulis suis Spiritus quidem promptus
est, caro autem infirma ¹ . Et videtur innuere triplicem volunta-
Ad object. AD ID autem quod contra objicitur , tem, scilicet divinam , et duplicem huma-
nam , scilicet affectum ex carnis infirmi-
dico quod non est contrarietas pugnæ ,
nisi inter quæ est resistentia pertinax , tate, et affectum rationis :
1. Cum autem adhuc una sit , ut visum
sicut est in nobis in quibus voluntas in-
firmitatis carnalis confortatur ex fomite , est, scilicet voluntas rationis , ut est na-
tura videtur, quod insufficiens sit Ma-
et quandoque ex reliquiis peccatorum :
in Christo autem non fuit talis conforta- gister.
tio et ideo voluntatis infirmitas pro- 2. Item , A plurimis formis non est.
gressa non est ultra naturalia , in his unus modus denominationis ejusdem, ut
tantum ostendens se ad naturæ albedo Socratem denominat album , et
demon-
strationem , et non ad hoc quod pugnaret grammatica grammaticum , et sic de
aliis ergo videtur a simili , quod a
contra rationem , sed potius quod seque-
retur et hoc notatur cum dicit : Si non pluribus voluntatibus Christi ipse sit plu-
potest hic calix transire nisi bibam ribus modis volens , vel plures volentes ,
illum , fiat voluntas tua . Et hoc qui- quod negat Damascenus, qui dicit eum
tamen unum esse volentem .
dam antiquorum , scilicet Antisiodoren-
Matth. xxvi , 41 . Matth . xxvi, 42.

3. Item, Illæ plures , duæ , vel tres, in formis determinantibus totum , et ali-
vel quatuor voluntates Christi , omnes ter in potentiis naturalibus : quia formæ
datæ sunt ad actum volendi sed in quæ sunt in toto , non possunt unius ra-
inferioribus etiam una proprietas vel tionis plures inesse : sed in potentiis na-
potentia sufficit ad unum actum : ergo turalibus secundum unam rationem com-
videtur, quod omnes superfluant præter munem non specialem potest esse , quod
unam . plures potentiæ nominantur uno nomi-
4. Item , Videtur relinqui ex hoc quod ne. Sed quia potentiæ naturales licet in-
omnis actio Christi sit composita , et non sint secundum diversas partes naturæ ,
una , sed plures : actus enim qui est a tamen referuntur ad unum quod est sub-
pluribus agentibus differentibus secun- jectum ideo denominatum ab eis non
dum essentiam , est plures , et non unus : est nisi unum et ideo Christus non est
istæ autem voluntates agentes in Christo nisi unus volens , licet multis modis pos-
differunt secundum essentiam : ergo sunt sit velle quia volens dicit eum qui vult ,
actus , sui plures , et non unus . Et hoc hoc est subjectum , et non radicem in
etiam videtur, quia Dionysius loquitur qua fundatur potentia illa : sed diversitas
de theandrica , id est, Dei virili actione : voluntatum cognoscitur in diversitate vo-
non autem est Dei virilis, nisi sit in eo litorum .
aliquid Dei , et aliquid viri : ergo sunt AD ALIUD dicendum , quod in Christo Ad 4 et 5.
plures actiones . sunt actiones distinctæ non in compa-
5. Item , Nos videmus , quod aliquid ratione ad agentem, scilicet quod Chri-
vult una voluntate , quod non vult alia : stus sit plures agentes : sed quoad ratio-
ergo voluntates istæ non uno modo se nem agendi , scilicet quia aliquando egit
habent ad actum volendi : et sic omnis ut homo , aliquando ut Deus : semper
actus ejus volendi est plures actus , ut tamen ipse egit ens Deus homo : unde
videtur . agens ut agens attendit Dionysius : et
actiones ipsas in comparatione ad poten-
Solutio. tias inclinantes ad actum attendit Da-
Ad 1. SOLUTIO . Dicendum , quod Magister
ponit trimembrem divisionem volunta- mascenus, et ideo dixit Dionysius actio-
tum Christi , quæ sic ad bimembrem pot- nem theandricam , et Damascenus dixit
est reduci . Voluntas Christi aut divina esse duas actiones Christi, sicut duas na-
sive increatata est , aut humana et creaturas nec facit plures actiones composi-
ta. Humana autem aut rationis , aut sentio potentiarum inclinantium ad actum ,
sensualitatis est . Rationis vero aut est ut sed potius pluralitas agentium et hoc
natura, aut ut deliberativa . Sed non facit etiam non semper, sicut patet in his
mentionem de illa quæ est rationis ut est quæ sunt actu relata ad diversas virtu-
natura : quia secundum substantiam et es- tes , ut tractus manus , et sonus modii
se potentiæ non differt ab illa quæ est ra- granorum milii et sic patet solutio ad
tionis ut deliberativa , sed potius est qui- ultimum . Et nota, quod hoc ipsum quod
dam modus considerationis ejusdem po- agens fuit unus Deus et homo , et incli-
tentiæ quod enim sit ut natura , hoc nantia ad actum duo , scilicet creatum et
accidit cuilibet potentiæ animæ rationalis increatum , facit omnem Christi actionem
in quantum est natura hominis et ideo nobis salutarem : quia etiamsi comedit
per esse potentiæ non sunt nisi tres , ut et dormivit , verum erat quod Deus hoc
dicit Magister. Sed tertia dividitur per fecit et ita pro nobis fecit, qui pro se
duplicem respectum ipsius in duo secun- non habuit quid faceret talium . Et idem
dum rationem , et non in duo secundum est de tristitia , timore , et omnibus
essentiam . aliis .
Ad 2. AD ALIUD ergo patet, quod aliter est AD ALIUD dicendum , quod non super-
IN HII SENTENT. DIST. XVII , C. 305
fluunt : quia non sunt data ad unum uno quem ferunt lecto Platonis libro , ubi
modo quia licet ratio deliberativa quan- de immortalitate animæ disputavit , se
doque consentiat cum naturali et sen- præcipitem dedisse de muro, atque ita
suali in eodem volito , et e converso , non ex hac vita emigrasse ad eam, quam
tamen eodem modo. credidit esse meliorem .» Ergo videtur ,
quod quidam desiderent mortem.
2. Item , Quidam præter spem immor-
talitatis occidunt seipsos, ut Judas et
quidam etiam alii , ut melancholici qui-
ARTICULUS VI. dam ergo videtur, quod falsum sit quod
dicit in Littera.
Quomodo et cur aliqui seipsos
interimunt?
AD HOC dicendum , quod secundum olutio .
Augustinum et rei veritatem nullus oc-
cidit se ex tædio vitæ in quantum vita
Deinde quæritur de hoc quod dicit in est sed aliqui occiderunt se ex ali-
Littera, ibi, B, sub finem : « Reliquit quo quod accidit suæ vitæ, secundum
affectum infirmitatis, quo nemo vult quod credebant invenire post hanc vi-
mori. »
tam et aliqui ex verecundia turpitudi-
Hoc enim instantiam videtur habere nis actus admissi vel admittendi, ut
in his qui perimunt seipsos : Judas ex turpitudine admissa , et Lucre-
1. Quidam ex desiderio immortalitatis , tia ex turpitudine admittenda . Melan-
sicut dicit Augustinus in libro I de Civi- cholici autem ex tædio tristitiæ malunt
tate Dei, sic : « Si hoc magno animo non esse , quam sic esse et Cleombrotus
fieri putandum est , cum sibi homo in- ex immortalitate quam sperabat se in-
gerit mortem , ille potius Cleombrotus venturum . Sed amor vitæ , cum vita
in hac animi magnitudine reperitur : naturaliter insertus est .
C. Auctoritatibus probat diversas in Christo voluntates.
Ex affectu ergo humano quem de Virgine traxit, volebat non mori , et

calicem transire orabat. Unde Beda 2 Orat transire calicem , quia homo
erat, dicens : Pater, transeat a me calix iste . Ecce habes voluntatem huma-
nam expressam . Vide jam rectum cor : Sed non quod ego volo , sed quod tu
vis. Unde alibi , Non veni facere voluntatem meam, quam scilicet tempo-
raliter sumpsi ex Virgine, sed voluntatem ejus qui misit me , quam
1 S. AUGUSTINUS , Lib. I de Civitate Dei , cap . 22 .

2 VENER. BEDA, Lib. IV Comment . suorum circa hunc locum Marci , xiv, 36 .
3 Marc . XIV, 36.
4 Joan. vi , 38 : Descendi de cœlo , non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit
me.
XXVIII 20
306 D. ALB . MAG. ORD . PR.ED,
scilicet æternus habui cum Patre . Hic aperte dicit duas in Christo fuisse
voluntates , secundum quas diversa voluit . Hieronymus quoque super
illum locum, Spiritus vero promptus est, caro quidem infirma : dans in-
telligi hic duas voluntates exprimi , ita ait : Hoc contra Eutychianos , qui
dicunt in Christo unam tantum voluntatem. Hic autem ostendit humanam ,
quæ propter infirmitatem carnis recusat passionem : et divinam , quæ

3
prompta est perficere dispensationem 2. Augustinus etiam duas in Christo
asserit voluntates , dicens : Quantum distat Deus ab homine , tantum volun-

tas Dei a voluntate hominis . Unde hominem Christus gerens ostendit
privatam voluntatem quamdam hominis , in qua et suam nostram configu-

ravit , qui caput nostrum est, et ad eum sicut membra pertinemus .
Pater mi, inquit , si possibile est, transeat a me calix iste . Hæc humana
voluntas erat, proprium aliquid , et tamquam privatum volens . Sed quia

rectum vult esse hominem, et ad Deum dirigi , subdit : Verumtamen non
sicut ego volo , sed sicut tu vis . Ac si diceret : Vide te in me : quia potes
aliquid proprium velle , ut Deus aliud velit. Conceditur hoc humanæ fragi-
litati . Idem , alibi , Christus in passione duas expressit voluntates in se ,

secundum duas naturas . Ait enim : Pater mi, si possibile est, transeal a me
calix iste. Ecce habes hominis voluntatem , quam ad divinam continuo
dirigens ait : Verumtamen non sicut ego volo , sed sicut tu . Ambrosius etiam
in libro II de Fide : Pater, omnia Scriptum est, tibi possibilia sunt, trans-
fer calicem hunc a me . Verba Christi sunt sed quomodo et in qua forma
dicantur adverte . Hominis substantiam gerit, hominis assumpsit affectum .
Non ergo quasi Deus , sed quasi homo loquitur. Suscepit quidem volunta-
tem meam . Mea est voluntas , quam suam dixit , cum ait : Non sicut ego
volo , sed sicut tu vis . Cum autem dixit, Omnia quæ habet Pater, mea
sunt , quia nihil excipitur, sine dubio quam Pater habet, eamdem et Filius
habet voluntatem . Eadem est Christi voluntas , quæ paterna . Una ergo
voluntas est Patris et Filii . Sed alia est voluntas hominis , alia Dei : ut scias
vitam in voluntate esse hominis , passionem autem Christi in voluntate

divina, ut pateretur pro nobis 10.
1 Marc. XIV, 38.

2 S. HIERONYMUS , Concione prima enarrationis in Psal. XXXII, 1 , super eo loco : Rectos decet
collaudatio . Tom . VIII (Nota E. L. ) .
3 S. AUGUSTINUS , Super Psal. xc , post medium enarrationis . Tom . II ( Nota E. L. ) .
Edit . J. Alleaume , figuravit.
Matth . xxvi , 39 .
S. AUGUSTINUS , Super Psal . xxxin .
7 Marc . xiv, 36.
8 Matth. XXVI, 39.
9 Joan. xvII , 10 Mea omnia tua sunt, et tua mea sunt.
10 S. AMBROSIUS, Lib. II de Fide , cap . 3 .
IN III SENTENT. DIST . XIV , C, ART. 7. 307
His testimoniis evidenter docetur, in Christo duas fuisse voluntates :
quod quia negavit Macarius Archiepiscopus in Constantinopolitana synodo,

condemnatus est.
Et ex affectu humano sensualitatis quidem , non rationis, illud voluit et
petiit , quod non impetravit. Nec ideo petiit ut impetraret, quia sciebat
Deum non esse facturum illud : nec illud fieri volebat affectu rationis , vel
voluntate divinitatis . Ad quid ergo petiit ? Ut membris formam præberet
imminente turbatione clamandi ad Dominum , et subjiciendi voluntatem

suam divinæ voluntati ut si pulsante molestia tristentur, pro ejusdem
amotione orent . Sed si nequeunt vitare , dicant quod ipse Christus . Non
ergo ad insipientiam fuit, quod Christus clamans non exauditur ad salutem
corporalem . Bonum quidem petiit , scilicet ut non moreretur : sed melius
erat ut moreretur, quod et factum est.
4. Item , « Sensualitas , ut dicit Au-

gustinus, intenditur in quinque corpo-
ris sensus : » ergo non afficitur circa
hoc quod non est præsens sensibus :
ARTICULUS VII. sed mors illa tempore quo oravit , non

erat præsens sensibus : ergo sensuali-
tas non circa mortem affecta fuit : ergo
non oravit.
An Christus in angustia mortis petiit ex 5. Si dicas, quoniam præscivit omnia ,

sensualitate, vel ex ratione ? et ita scivit omnia quæ ventura erant su-
per eum et ex illa præscientia causaba-
tur timor et tristitia . CONTRA : Ab instanti
conceptionis scivit omnia quæ ventura
erant super eum ergo si hæc scientia
Deinde quæritur de hoc quod dicit , causabat hoc quod cœpit timere et mœ-
ibi , C, § 2 : « Et ex affectu humano sen- stus esse , ab instanti conceptionis vide-
sualitatis quidem, non rationis, illud vo- tur cœpisse pavere , et moestus esse .
luit et petiit, etc. » Item , Si præscivit, hoc non fuit se-
Ex hoc enim sequitur , quod illa peti- cundum effectum sensualitatis , sed po-
tio sensualitatis fuit, et non rationis sed tius secundum rationem unitam deitati :
quomodo potest hoc esse ? et cum secundum illam numquam timue-
1. Cum sensualitatis non sit ordinare , rit, videtur quod nihil timuit, nec trista-
et omnis petiti sit ordinata quædam po- tus est, nec oravit , nec in agonia fuit.
stulatio.
2. Item, Cum Damascenus dicit, quod SOLUTIO . Dicendum ad hoc , quod ora-
<< oratio est petitio decentium a Deo : » tio fuit rationis ut est natura , et conjun- Solutio.
Ad 1.
et decens sive honestum non sit objecta in eadem substantia cum sensuali
ctum sensualitatis . affectu et hæc bene potest ordinare : et
3. Item, «< Oratio , ut dicit Damascenus , sic cessat objectio prima .
est ascensus intellectus ad Deum : » ergo AD ALIUD dicendum , quod non inde- Ad 2.
orare non convenit sensualitati. cens est id quod ostendit natura : decen-
308 D. ALB . MAG . ORD. PRED.
tia autem dicit in illa diffinitione pro- rem et hoc nihil est inconveniens : quo-
portionatum indigentiæ petentis . niam sicut motus incipiunt a sensu et
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illa diffinitio ascendunt ad intellectum , ita fit e con-
data est de oratione per effectum , et de verso per reflexionem intellectus ad sen-
oratione contemplantis , et non de qua- sum .
cumque oratione . AD ID autem quod objicitur, quod ab Ad 5.
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod ex prævi- instanti conceptionis debuit timere di-

sione , non ex sensu causabatur tristitia : cendum quod non sequitur : quia non est
sed ex colligatione inferiorum una cum causa timoris prævisio mali , sed potius
superioribus accidit quod in ratione est imminentia mali pœnæ . Unde licet præ-
scientia, quod hoc descendens et induens videretur prius ab ipso mors , tamen non
imagines corporales quibus determinan- prævidebatur ut imminens .
tur, efficitur imaginatum per imaginatio- Et per hoc patet solutio ad totum .
nem , et tunc movet ad tristitiam et timo-
D. De eo quod Ambrosius dicit Christum dubitasse affectu humano .
Cæterum non parum nos movent verba Ambrosii , quibus significare
videtur Christum secundum humanum affectum de Patris potentia dúbi-

tasse , sic dicens in libro II de Fide : De quo dubitat, de se , an de Patre ?
De eo utique cui dicit, Transfer, dubitat hominis affectu . Nam Deus de
Patre non dubitat , nec de morte formidat. Propheta etiam non dubitat , qui
nihil Deo esse impossibile asserit : Omnia quæcunque voluit Dominus
fecit . Num infra homines constitues Deum ? Propheta non dubitat , et

Filium dubitare tu credis ? Ut homo ergo dubitat, ut homo locutus est .
His verbis innui videtur, quod Christus non in quantum Deus vel Dei
Filius , sed in quantum homo dubitaverit affectu humano . Quod ea ratione
dictum accipi potest, non quia ipse dubitaverit : sed quia modum gessit
dubitantis, et hominibus dubitare videbatur.
1 Psal . CXXXIV , 6.
2 S. AMBROSIUS , Lib . II de Fide , cap . 3.
IN III SENTENT. DIST. XVII , E. 309
Dubitatio enim est interminatus mo-

tus rationis super utramque partem con-
tradictionis : Christus autem certus fuit
de altera parte ergo non dubitavit.
ARTICULUS VIII.
SOLUTIO . Dubitatio hic non exprimit Solutio .
Utrum Christus dubitavit quando dixit , nisi tremorem sensualitatis inter hoc
Si possibile est , etc. quod sequeretur rationem , et naturalem
appetitum oppositi , scilicet quod evade-
ret mortem quod nihil vituperabile po-
Deinde quæritur de verbis Ambrosii , nit in Christo , sed potius ostensionem
ibi , « Cæterum non parum movent, etc. veritatis nostræ naturæ.
E. Verba Hilarii longe diversam exprimentia sententiam a præmissa .
Illud etiam ignorandum non est, quod Hilarius asserere videtur Chri-
stum non sibi, sed suis orasse , cum dixit, Transfer a me calicem hunc :
sicut nec sibi , sed suis timuit . Nec eum voluisse ut sibi non esset passio ,
sed ut a suis transiret calix passionis : ita inquiens, Si passio honorificatura

2
eum erat, sicut Juda exeunte ait, nunc honorificatus est filius hominis
quomodo tristem eum metus passionis effecerat, nisi forte tam irrationabi-
lis fuerit, ut pati mortem timuerit , quæ patientem se glorificatura esset ?
Sed forte timuisse usque eo æstimabitur ³ , ut transferri a se calicem depre-
catus sit, dicens : Pater, transfer calicem hunc a me . Quomodo enim per
patiendi metum transferri deprecaretur a se , quod per dispensationis

studium festinaret implere ? Non enim convenit ut pati nolit, qui pati
venit et cum pati eum velle cognosceres , religiosius fuerat hoc confiteri ,
quam ad id impiæ stultitiæ prorumpere , ut eum assereres ne pateretur
orasse , quem pati velle cognosceres . Non ergo sibi tristis fuit, neque sibi
orat tranrire calicem , sed discipulis , ne in eos calix passionis incumbat

quem a se transire orat, ne in his scilicet maneat. Non enim rogat ne
secum sit, sed ut a se transeat. Deinde ait , Non sicut ego volo , sed sicut tu
vis . Humanæ in se sollicitudinis significans consortium , sed non discer-
Edit. J. Alleaume, enim .

2 Joan. xIII , 31 : Cum ergo exisset (Judas) dixit Jesus : Nunc clarificatus est Filius hominis, etc.
3 Edit. Joan . Alleaume , existimabitur.
Marc. xiv, 36.
nens sententiam sibi communis cum Patre voluntatis . Pro hominibus ergo
vult transire calicem , per quem omnes discipuli erant tentandi : et ideo
pro Petro rogat, ne deficiat fides ejus ' . Sciens ergo hæc omnia post mor-
tem suam desitura , usque ad mortem tristis est et scit hunc calicem non
posse transire nisi biberit, ideo ait, Pater mi, si non potest hic calix trans-
ire nisi bibam illum , fiat voluntas tua : sciens in se consummata passio-
ne metum calicis transiturum , qui nisi eum bibisset , transire non posset :
nec finis terroris nisi consummata passione , terrori succederet : quia post
mortem ejus per virtutum gloriam apostolicæ infirmitatis scandalum
pelleretur . Intende , lector , his verbis pia diligentia ne sint tibi vasa mor-
tis .
erat ad gloriam nostram , non suam :

quia nostra natura in eo est exaltata : et
ut nobis, non sibi per hoc utilis esset :
qui quandoque infirmitate circumdati
ARTICULUS IX. quærimus evasionem persecutionis , et
non desperamus , quia scimus fecisse ca-
Quomodo Christus sibi et suis oravit ? put nostrum. Tertio , ut nobis ordinandi
nostrum sensualem effectum ad rationem,
formam et doctrinam daret : ut cum ipso
Deinde etiam notandum circa verba diceremus : Non quod ego volo fiat , sed
Hilarii , ibi , « Illud etiam ignorandum quod tu vis . Sic igitur nullo modo sibi,
non est, etc. » id est , ad utilitatem sui petiit, sed nobis .
Nota, quod Hilarius optime loquitur : Alio modo autem pro se petiit.
quia discipulis et nobis oravit tripliciter , Et sic plana sunt quæ dicuntur in
et uno modo sibi , scilicet ut naturam Littera.
discipulorum in se ostenderet : hoc enim
Luc. xxi , 32 : Ego rogavi pro te, ut non defi- 2 Matth. XXVI , 42 .
ciat fides tua.
IN III SENTENT. DIST . XVIII , A. 311
DISTINCTIO XVIII .

emptionem quantum ad usum voluntatis, prout respicit exerci-
tium merendi ?
A. Si Christus meruit sibi et nobis, et quid sibi , et quid nobis ?
De merito etiam Christi prætermittendum non est, de quo quidam dicere
solent, quod non sibi , sed membris tantum meruerit . Meruit quidem
membris redemptionem a diabolo , a peccato , a poena , et regni reseratio-

nem ut amota ignea romphæa, libere pateret introitus : sed et sibi meruit
impassibilitatis et immortalitatis gloriam , sicut ait Apostolus Christus

humiliavit semetipsum , factus obediens usque ad mortem , mortem autem
crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est
super omne nomen ' . Aperte dicit Apostolus, Christum propterea exaltatum
per impassibilitatis gloriam, quia est humiliatus per passionis obedientiam .

Humilitas ergo passionis , meritum fuit exaltationis : et exaltatio , præmium
humilitatis . Unde Augustinus exponens præmissum capitulum , ait : Ut
Christus resurrectione clarificaretur , prius humiliatus est passione . Humi-

litas claritatis est meritum : claritas humilitatis est præmium. Sed hoc to-
tum factum est in forma servi . In forma enim Dei semper fuit, et erit
claritas . Item , Ambrosius idem , capitulum tractans ait : Quid et quantum

humilitas mereatur , hic ostenditur ³ .
His testimoniis evidens fit , quod Christus per humilitatem et obedientiam
passionis meruit clarificationem corporis : nec id solum , sed etiam im-
passibilitatem animæ . Anima enim ipsius ante mortem erat passibilis , sicut
Ad Philip. 11, 8 et 9.
2 S. AUGUSTINUS , Tract . 104.
S. AMBROSIUS, Exposit. ad illud epist . ad Philip. u, 9 : Propter quod et Deus eraltavit illum , etc.
caro mortalis sed post mortem merito humilitatis , et anima impassibilis

facta est, et caro immortalis . Utrum autem anima sit facta impassibilis ,
quando caro facta est immortalis , scilicet ipso resurrectionis momento , de

auctoritate nobis certum non est . Sed vel mox post carnis separationem
.
anima impassibilitate donata est, aut in resurrectione quando caro refloruit .
quam alio modo voluit liberare ? ibi ,

Distinct. XX , A, « Si vero quæritur ,
Utrum alio modo, etc. : » et est ibi prin-
DIVISIO TEXTUS . cipium distinctionis vicesimæ .
In prima parte Magister quærit qua-
tuor problemata et determinat : quorum
« De merito etiam Christi prætermit- primum est bimembre, scilicet an me-
tendum non est, etc. » Hic incipit pars illa ruerit, et quid meruit ? et hoc est in ca-
quæ est de operibus Christi . pite A. Secundo , Quando mereri ince-
Et dividitur in tres partes : in quarum pit ? ibi, B, « Nec hoc solum meruit
prima agit de merito Christi generaliter : Christus, quando Patri obediens , etc. »
et quia præcipuum ejus fuit passio , ideo Tertio , Quid sit nominis datio quam me-
primo quæritur de merito passionis . In ruit ? ibi , C, « Nec tantum gloriam impas-
secunda autem de opere passionis , et eo- sibilitatis et immortalitatis meruit, etc. >>
rum quæ erant in passione , sicut traditio , Quartum est, Si hoc sine merito habere
et hujusmodi : quæ incipit circa medium ) , « Si vero quæritur, Utrum
potuit ? ibi , D
distinctionis XX , in illo capite C, « Chri- Christus illam immortalitatem et im-
stus ergo est sacerdos, idemque hostia, et passibilitatem , etc. »
pretium nostræ reconciliationis , etc. » In Sententia Litteræ patet per se .
tertia autem tractat quæstiones conse-
quentes mortem Christi : sicut si homo
fuerit in triduo , et hujusmodi : et qua
ratione dicatur mortuus : et hæc incipit
distinct. XXI, ibi , A, « Post prædicta ARTICULUS I.
considerandum est, Utrum in morte,
etc. >>
An Christus aliquid mereri potuit ?
Prima harum partium subdividitur in
quatuor partes : in quarum prima Ma-
gister quærit de effectu meriti Christi Incidit autem hic dubitatio , An Chri-
in se . In secunda autem de effectu me- stus aliquid mereri potuit ?
riti ex parte nostra : et hæc incipit in ul- Videtur autem, quod non :
timo et capitulo istius distinctionis , ibi , 1. Quod enim perfecte plenum est , ni-
E , « Ad quid ergo voluit pati et mori, hil amplius suscipere potest : sed Chri-
etc. In tertia autem determinat ex hoc, stus ab instanti conceptionis habuit spiri-
1
qualiter ipse solus est redemptor et metum non ad mensuram : et vidimus non
diator, ibi , Distinct. XIX , E , « Unde
tantum gratiam ejus , sed etiam gloriam
ipse vere dicitur mundi redemptor , etc. » quasi unigeniti a Patre , qui (sicut dicit
In quarta quærit , Si alius fuit modus Basilius) cum alio gloriam paternam non
possibilis ? et quare potius hoc modo divisit ergo nullius boni receptibilis
1 Joan . III, 34. 2 Joan . 1 , 14.

IN III SENTENT. DIST. XVIII , A, ART . 1 . 313
fuit ergo nihil meruit : quia id quod SOLUTIO . Magister hic (ut videtur) satis Solutio.
meretur aliquis , recipere debet , vel in- bene distinguit, quod mereri dicitur
juste ageretur secum . multis modis : uno scilicet abusive , quo
2. Item, Non indigens fuit aliquo aliquis dicitur mereri per opus bonum
meritum autem est quo indigemus vel ad male et in malo statu , hoc est , in statu
vitam , vel ad beatitudinem : ergo ipse mortalis peccati factum : sicut legitur in
non meruit. vita beati Joannis Eleemosynarii , quod
3. Item, Status comprehensionis tollit quidam Petrus miles iratus pane quem
rationem meriti : ipse autem verissime projecerat in pauperem , meruit in judicio
fuit comprehensor : ergo non meruit. Domini ad quod raptus fuit, prolongatio-
4. Item , Quicumque meretur, in bo- nem vitæ in pœnitentiam.
nis animæ, scilicet gratiæ et gloriæ pro- Alio modo iterum improprie, sed mi-
ficit supra autem negatum est Chri- nus improprie dicitur mereri aliquis per
stum profecisse in anima ' : ergo Christus bona facta in mortali peccato : ille enim
non meruit. ex debito non potest mereri : sed tamen
Item , Non venit ad hoc ut sibi mere- a Magistris dicitur , quod de congruo me.
retur, sed nobis , sicut dicit Apostolus : retur gratiam et verius diceretur, quod
Quoniam propter vos egenus factus est , mereretur eam de minus incongruo :
cum esset dives , ut illius inopia vos di- quia scilicet magis se disponit ad gratiam
vites essetis 2. Cum igitur non fecerit ni- per opera quæ facit , quam ille qui non
si propter quod venit , videtur quod nihil facit.
sibi meruit. Tertio modo proprie dicitur aliquis
5. Item , Mereri est ejus qui est infe- mereri , quando aliquis actibus dignis
rior in persona : Christus autem num- vita æterna facit vitam æternam sibi de-
quam inferior Patre fuit in persona : ergo bitam et sic non meretur nisi habens
Christus numquam meruit . PROBATIO . gratiam gratum facientem et charitatem .
Meritum est opus et actus : actus autem Et hoc dicitur quinque modis . Uno mo-
omnium sunt particularium , ut dicit do proprie , scilicet quando causa meri-
Philosophus ergo meritum respicit torum cum merito alieno facit debitum :
personam , et non naturam : ergo . PRIMA sicut in parvulis qui non habent nisi
constat. causam meritorum , quæ est gratia , cum
Item , Mereri est de non suo per opus merito alieno , scilicet Christi : et propter
et obsequium facere suum : omnia au- hoc debetur eis vita æterna . Secundo
tem erant Filii , ut ipse dixit : Mea omnia modo propriissime, quando ex causa me-
tua sunt, et tua mea sunt : et clarifica- riti et actu proprii meriti de non debita
tus sum in eis ³ . Ergo videtur, quod ipse sibi vita æterna facit debitam sibi , ut
non meruit. quilibet justificatus primo actu suo me-
Sed contra. IN CONTRARIUM autem est retur vitam æternam . Tertio modo ,
1. Quod dicitur in Littera, multis au- quando debitum sibi facit pluribus ratio-
ctoritatibus probatum . nibus debitum sibi : et sic meretur qui-
2. Item, Christi opera non fuerunt mi- libet secundo , et tertio , et sic deinceps
nus efficacia , quam opera Sanctorum : actibus meritoriis . Quarto modo , quando
sed opera Sanctorum valent sibi et aliis : meretur augmentum gratiæ et gloriæ
ergo et opera Christi : non ergo meruit prius habitæ et debitæ et hoc fit cre-
tantum nobis , sed etiam sibi . scente charitate . Quinto et ultimo modo,
quando meretur per multa opera aliquid
1 Cf. Supra, Dist . IV. 3 Joan . xvi , 10.

II ad Corinth . vii, 9 .
conjunctum gratiæ, sicut est acceleratio Christi qui est persona æqualis , sed se-
resurrectionis , vel glorificatio nominis , cundum naturam in qua est inferior et
et hujusmodi et hoc modo Christus me- hoc bene convenit Christo , quia ipse agit
ruit sibi quod non habuit prius : licet secundum proprietatem utriusque na-
hominis honor deberetur sibi etiam per turæ .
naturam suam , tamen id quod per natu-
ram habere debuit, fecit suum ratione
meritorum per opera .
Ad 1. DICENDUM igitur ad primum , quod di-

ves per naturam , licet omnia habuit et ARTICULUS II .
possit potuit enim accelerare resurre-

ctionem , et clarificare nomen suum : ta- An Christus meruit sibi impassibilitatis
men non habuit omnia in omni ratione : et immortalitatis gloriam ?
voluit enim Pater Christi eum habere
hæc etiam in ratione meriti , ut sic ma-
gis gloriosus ostenderetur non in pluri- Deinde quæritur de hoc quod dicit in
bus bonis , sed in pluribus rationibus Littera, ibi A , § 1 : Sed etiam sibi me-
justæ possessionis bonorum . ruit impassibilitatis et immortalitatis
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod licet ipse gloriam , etc. »
non indiguerit , tamen nos indiguimus , Videtur enim hoc impossibile esse :
ut sibi sic mereretur, nobis formam quia
dando . 1. Si meruit , aliqua potentia meruit :
sed hoc non est nisi liberi arbitrii . Sed
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod status com-
prehensoris non abstulit a Christo sta- probatur, quod hoc impossibile fuit , quod
per suum liberum arbitrium meruerit :
tum viatoris et ideo competebat ei me-
liberum enim arbitrium confirmatum ,
reri sed si fuisset comprehensor tan-
non est in statu merendi .
tum , tunc procederet objectio .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod profectus 2. Item , Nulla potentia determinata
iste non est contrarius perfectioni : quia ad unum , laudem habet in actu ipsius .
non ponitur in numero bonorum animæ Hæc probatur in omnibus potentiis na-
secundum scientiam , vel gratiam , vel turalibus . Sed liberum arbitrium Christi
gloriam sed potius in bonis corporis , determinatum fuit ad unum : ergo non
ut acceleratio resurrectionis , et manife- habuit laudem in illo . Nihil autem me-
statio nominis , quæ ponitur in aliis co- ritorium nisi laudabile : ergo Christus.
gnitionem ipsius accipientibus : et poni- non potuit mereri suo libero arbitrio .
tur in rationibus habendi , et non habitis 3. Item , Liberum arbitrium Christi
non aliter tunc se habuit quam modo :
in anima, sed in corpore , vel in aliis , ut
dictum est. ergo si modo non meretur, nec etiam
tunc merebatur .
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod licet actus
singularium sint , et personarum si agen- 4. Item , Laudatur, vir sanctus , quod
tia sint rationalis naturæ, non tamen potuit transgredi et non est transgressus ,
semper referuntur ad ipsa agentia , se- facere mala et non fecit : ergo si hoc
est de substantia meriti , si Chri-
cundum quod sunt distinctæ personæ,
sed etiam quandoque gratia naturæ : ut stus numquam transgressus fuerit , nec
intelligere actus hominis est, et tamen transgredi potuerit, numquam meruit .
refertur ad hominem gratia animæ. Ita
possumus dicere , quod mereri est actus Liberum arbitrium nostrum non ha-
1 Cf. Eccli . XXXI , 10.

IN III SENTENT . DIST. XVIII, A, ART. 2 . 315
buit potentiam merendi ex hoc quod ad opposita et nullus in patria est con-
potest facere malum , quia hoc est defe- firmatus , ita quod ipsum semper oporteat
ctus , ut supra probatum est, sed potius idem numero velle, et non posset hoc
ex hoc quod cum gratia sponte 'facit bo- non velle et hujus oppositum ponitur
num . Cum igitur Christus sine compara- per naturam liberi arbitrii in omnibus ,
tione liberius fecit justitiam quam nos , scilicet posse hoc , et posse cessare ab
potest ipse plus meruisse quam nos . hoc , et posse aliud ab hoc . Et ideo patet.
ex hoc quod non est diffinitio libertatis
Solu tio. SOLUTIO . Dicendum , quod ipse habuit arbitrii , posse velle bonum , vel malum :
liberum arbitrium quod mereri potuit. sed potius accidit ei posse velle ma-
Ad 1. AD PRIMUM dicendum , quod tripliciter lum ex defectu : sed libertas ejus con-
potest dici liberum arbitrium confirma- sistit in hoc quod possit velle hoc , et
tum . Uno modo in fine secundum genus, non velle hoc , et posse velle diversum
hoc est, in bono , non tamen hoc vel ab hoc . In hoc enim cognoscitur libe-
illo bono et hæc confirmatio non tollit rum , quod non agit per necessitatem
nisi defectum illum in quo flexibile est naturæ , et hoc modo flexibile habuit
in malum potest tamen adhuc in quod- Christus liberum arbitrium , et hoc suffi-
libet bonum . Alia est confirmatio liberi cit merito cum statu viatoris et ideo
arbitrii in eo quod est simpliciter ulti- non procedit objectio prima .
mum , et confirmatur in illo per adhæ- AD ALIUD dicendum , quod potentia de- Ad 2.
sionem , sicut confirmati in patria et terminata ad unum numero per necessi-
hæc non tollit voluntatem faciendi quod tatem naturæ , non habet laudem jam
vult, sed ponit necessitatem non coa- autem ostensum est , quod hoc non con-
ctionis in eo , sed immutabilitatis in fine venit alicui libero arbitrio nec confirma-
illo et cum ille præmium sit, collocatur to , neque non confirmato .

immutabiliter in præmio : et ideo jam AD ALIUD dicendum , quod prima est Ad 3.
tollit rationem meriti, quia meritum falsa aliter enim se habuit tunc , quia
quærit amplius , et sic adhærens non pot- tunc fuit in statu viatoris : modo autem
est cogitare amplius quod haberet , præ- non est status viatoris cum libertate ,
ter id quod habet . Hæc fuit quidem in quæ facit meritum secundum statum
Christo , sed non abstulit ei rationem me- merendi .
rendi quia cum illa adhæsione etiam AD ALIUD dicendum , quod hoc de lau- Ad 4.
viator fuit et hoc accidit in Christo de viri justi non est per se , sed prout
propter duplicem conjunctionem suæ est indicativum libertatis per se qui
animæ, scilicet ad carnem, et ad deita- enim potest bonum et malum, potest
tem conjunctio enim ad sensus anima- facere quod vult, sed non convertitur :
lis carnis quæ præcedit id quod spiri- et quia illud est per accidens , non facit
tuale est, fecit viam et viatorem con- statum merendi nisi per accidens et
junctio ad id quod spirituale est , quod hoc etiam supra determinatum est , ubi
nihil habet post se quod inquiratur, fe- quæritur, Utrum Christus peccare po-
cit comprehensorem . Tertia est confir- tuit ?
matio potentiæ ad actum hunc per neces-
sitatem naturæ , ita quod oportet hunc
operari , et non posset non operari hunc ,
nec posset alium operari et hæc confir-
matio tollit naturam totam liberi arbi-
trii : quia omnis potentia rationalis est
1 Cf. Supra, Dist. XII.

Præterea, Infra probabitur, quod hoc

non est verum : quia secundum hoc illi
non peccassent , si actus illorum gratus
ARTICULUS III.
et voluntarius fuisset quia secundum
hoc fuisset bonum , cum Christus nihil
Utrum humilitas passionis Christi fuit voluerit nisi bonum .
meritum exaltationis ?
SOLUTIO . Dicendum , quod Christus Solutio.

meruit passione sua et maximum me-
Deinde quæritur de hoc quod ibi dicit,
ritum consistit in passione Christi , et
A, §1 : « Humilitas ergo passionis me-
passionibus aliorum Sanctorum .
ritum fuit exaltationis, etc. » Et est ad omnia solutio una, quod Ad 1.
Videtur enim , quod humilitate passio-
licet sit illata , tamen susceptio et susti-
nis non meruit aliquid Christus .
nentia passionis est voluntaria , gratia
1. Passio enim (ut dicit Philosophus)
boni pro quo est passio : et ideo præci-
est illatio effectusque actionis : ergo est
pua virtutum quæ est fortitudo , consi-
ab alio : quidquid autem ab alio est se-
stit in passionibus illatis .
cundum quod ab alio est , non est merito-
AD ALIUD dicendum, quod materialiter Ad 2.
rium ergo nullo passio est merito-
passio est in corpore , sed sustinentia
ria ergo nec passio Christi.
æquanimis est in anima , et illa est quæ
2. Item, Nihil est meritorium , nisi
facit virtutem .
actus elicitus ab aliqua virtute : sed vir-
AD ALIUD patet solutio per ante dicta. Ad 3.
tus non est in corpore, sed in anima :
AD ID quod ulterius objicitur contra Ad 4.
ergo quod tantum est in corpore et non
solutionem aliquorum , bene concedo ,
in anima , non habet rationem meriti :
quod si quæratur , Qualiter hoc esse po-
passio autem tota fuit in corpore , non
tuit , quod passio est effectus actionis , et
in anima ergo non fuit meritoria.
non posset esse sine actione , tamen vo-
3. Item , Nihil est meritorium nisi id
luntas sit de uno , et non sit de alio ?
quod est voluntarium : passio autem
Ista quæstio debilis est : quia volun-
nulla est voluntaria ergo non est me-
tas separat ea quæ secundum naturam
ritoria . PRIMA patet per se : quia dicit conjuncta sunt , sicut et alii actus animæ :
Augustinus « Nemo invitus bene facit, sicut volo esse albus , et non volo esse
etsi bonum est quod facit. » SECUNDA
monachus , et volo supervestiri a gloria ,
patet per diffinitionem voluntarii quam
ut absorbeatur quod mortale est a vita ' ,
ponit Philosophus et Sanctus , quod vo-
et non volo mori : et, ut breviter dicam,
luntarium est , cujus principium est in
voluntas etiam impossibilium est , ut di-
nobis , vel in eo qui agit : passionis autem
cit Philosophus .
principium semper est in alio .
Per hoc patet igitur solutio ad totum .
4. Si dicas, quod aliter est in Christo ,
et aliter est in aliis : quia Christus fuit
Deus , et ideo illi nihil in eo potuerunt
facere nisi quod ipse voluit , et ideo
quod illi fecerunt sibi , facit voluntarium .
CONTRA : Versus proponitur ab omni-
bus,
Actio displicuit, passio grata fuit.
II ad Corinth . v, 4.
IN III SENTENT . DIST . XVIII , A, ART. 4 . 317
quod etiam meruit præmium substantia-

le humanitatis in dotibus animæ et doti-
bus corporis licet enim prius habuerit ,
ARTICULUS IV. dicunt quod hoc non repugnat : sicut An-
gelus beatitudinem a Deo , et modo mere-
An humilitas Christi sit claritatis tur eam quam accepit : sicut etiam apud
meritum ? homines videmus , quod quandoque con-
fertur merces fideli operario , quam post-
ea debet deservire et mereri et hæc
Deinde quæritur de hoc quod dicit , A , sententia non videtur mihi improbabilis .
§1: « Humilitas claritatis est meritum, Si tamen voluerimus sequi communem
claritas humilitatis est præmium, etc. » viam , quæ non habet calumniam , tunc
Ex hoc enim videtur, quod ut habitu dicemus quod sibi meruit multis rationi-
meruit per humilitatem . bus , faciendo suum quod paucioribus
1. Hoc etiam videtur alia ratione . Ad ante suum fuit : et meruit etiam in cor-
Philip . 1, 8 Humiliavit semetipsum , pore ea quæ in corpore non habuit , et
ad
factus obediens , Patri scilicet, usque meruit apud homines habere quod apud
mortem, mortem autem crucis . Et se- homines non habuit, ut accelerationem
quitur, ỳ.. 9 Propter quod et Deus resurrectionis , et dotes corporis in cor-
exaltavit illum , et donavit illi nomen pore, et manifestationem nominis apud
quod est super omne nomen . homines .
2. Item, Si exaltatio est præmium AD PRIMUM ergo bene concedo , quod Ad 1 et 2.
Christi , cum hæc proprie debetur humi- humilitati respondet exaltatio ut pro-
litati, quia qui se humiliat , exaltabitur : prium præmium : sed hæc exaltatio est
tunc humilitas proprie videtur esse me- in corpore, et apud homines : quia in se
ritum ejus . et in anima ante altus fuit, nisi hoc
Sed contra. SED CONTRA : modo quo pluribus actibus exaltationem
1. Omne meritum est in charitate er- animæ sibi debitam .
go si meruit, in charitate meruit . AD ALIUD dicendum , quod meritum Ad object. 1 .
2. SED VIDETUR iterum , quod non me- consistit in charitate sicut in radice :
ruit Christus aliqua suarum virtutum sic, non tamen ita consistit , quod ipsa sola
Ille enim qui meretur virtutibus , virtutes mereatur , sed potius quælibet virtus, sed
ejus ad aliquid melius possunt transfer- potius vim meriti trahendo a quantitate
ri , quam ipsæ sint virtutes autem Chri- dilectionis : sicut est in naturis , ubi sol
sli crescere non potuerunt , cum essent movet ad omnium generabilium pullula-
infinitæ : ergo videtur, quod virtutibus tionem et maturationem , et non excludi-
mereri non poterat . tur motor specialis illius et istius et
Item , Charitas quæ est in merente illud quod generatur , in forma et ratione
proficit continuo per meritum , quia ali- .
magis sequitur motorem specialem suum
ter incongrue ageretur secum : sed cha- quam generalem . Item, Charitas calore
ritas Christi proficere non poterat : ergo suo inflammans totum affectum, omni-
charitas Christi mereri non poterat. bus dat vim merendi : sed tamen me-
ritum est speciale apud virtutes speciales ,
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Christus et huic respondet, præmium secundum
omni virtute sua meruit , humilitate, obe- rationem ut humilitati exaltatio , obe-
dientia, charitate , et sic de aliis , et me- dientiæ libertas , et fidei visio , et spei
ruit et sibi et nobis . Et dicunt quidam, comprehensio, et hujusmodi .
1 Luc xiv, 11 et xvi , 14 .

Ad object. 2. AD ID quod ulterius quæritur , jam so- a corpore Christi anima, et animæ San-
lutum est per id quod dictum est in ctorum sunt impassibiles .

principio solutionis : quia mereri non SED CONTRA : Sed contra .
uno modo dicitur, sed multis . Ponamus , quod iterum incorporentur
corpori animalis aut patientur , aut
non. Si sic : tunc non fuerunt factæ im-
passibiles per absolutionem a corpore,

quia impassibile pati non potest . Si au-
ARTICULUS V. tem non patiuntur : ergo non erunt uni-
tæ , quia anima unita corpori , compati-
An anima separata a corpore , statim sit tur necessario , cum doleat de separanti-
facta impassibilis ? bus , ut habitum est in præcedenti distin-
ctione .
Deinde quæritur de hoc quod dicit , SOLUTIO , Illa sententia quæ ponit ani- Solutio .
ibi , A, §
$ 2 : « Utrum anima sit facta mas nostras impassibiles post separatio-
impassibilis, etc. »
> nem , videtur mihi probabilior , sicut pro-
Hic tangit Magister unum eorum quæ bant primo inductæ rationes .
meruit, scilicet immortalitatem et impas- AD ID quod objicitur in contrarium , Ad object.
sibilitatem .
dici potest quod animæ separantur a
1. Cum autem impassibilitas sit ani- corporibus dupliciter, scilicet sicut finem
mæ et corporis , videtur quod non accidit accipientes vitæ et temporis sibi attributi
animæ nisi gratia corporis : ergo separa- a præfinitione Dei , sicut dicitur : Consti-
tione facta a corpore, videbitur statim tuisti terminos ejus , qui præteriri non
impassibilis facta anima . poterunt : et illæ si ponantur iterum in
2. Item , Anima de se non habet con- corpore, meo judicio pati non poterunt,
trarium si ergo passio est sensus con- nisi Deus qui omnia potest, iterum pri-
trarii agentis contra naturam, de se non mum affectum carnis in eis faciat . Quæ-
habet passibilitatem , nisi forte ex peccato dam autem separantur, non ut terminum
vel corpore ergo separatione facta a vitæ habeant, sed ut gloria Dei in eis per
corpore , nisi subjaceat peccato , passibi- miraculum futurum manifestetur , sicut
litatem non habet : ergo est impassibi- dicit Christus de Lazaro : Lazarus amicus
lis. noster dormit : sed vado ut a somno ex-
3. Item, Omne quod habet passibilita- citem eum . Et de cæco nato dixit :
tem per accidens tantum , non erit passi- Neque hic peccavit , neque parentes ejus,
bile nisi conjuncto illi accidenti : sed hoc scilicet ut cæcus nasceretur : sed ut ma-
accidens est incorporatio : ergo erit pas- nifestenturopera Dei in illo³ . Et illæ
sibilis incorporata , secluso peccato quod non sunt separatæ nisi secundum quid ,
facit eam passibilem : ergo mox separata et ideo impassibiles non efficiuntur .
1 Job , xiv, 5. • Joan . IX, 3 .

2 Joan. xi , 11 .
IN III SENTENT. DIST. XVIII , B. 319
B. Quod a conceptu meruit sibi Christus hoc quod per passionem .
Nec solum hoc meruit Christus , quando Patri obediens crucem subiit ,
sed etiam ab ipsa conceptione ex quo homo factus est, per charitatem et
justitiam et alias virtutes , in quarum plenitudine fuit secundum hominem
conditus , sibi tantum meruit, quantum post per martyrii tolerantiam .
Tanta enim plenitudo spiritualium charismatum in eo fuit , quod in eis
proficere non potuit : et ideo melior ipsius anima fieri non potuit , quam
ab initio suæ conditionis exstitit, quia proficere in meritis non valuit .
Unde Gregorius ait : Non habuit omnino Christus juxta animæ meritum ,
quo potuisset proficere : in membris autem quæ nos sumus, quotidie
proficit. Non ergo plus meruit sibi per crucis patibulum , quam a concep-
tione meruit per gratiam virtutum . Non ergo profecit secundum animæ
meritum , quantum ad virtutem meriti : profecit tamen , quantum ad nu-
merum meritorum . Plura enim habuit merita in passione , quam in con-
ceptione sed majoris virtutis non exstiterunt in merendo plura , quam
ante fuerant pauciora . Meruit ergo a conceptione non modo gloriam im-
passibilitatis et immortalitatis corporis, sed etiam impassibilitatem animæ .

Per quid? Per obedientiam et voluntatem perfectam , quam non tunc
primo habuit, nec majorem cum pati cœpit et mori . Obediens enim , per-
fectus, et bonus exstitit secundum hominem, ex quo fuit homo . Habuit
ergo anima illa aliquod bonum in se post mortem , quod non habuit ante .
Num ergo beator vel melior fuit quam ante ? Absit quod melior fuerit :
quia nec sanctior, nec gratia cumulatior : nec etiam beatior fuit in Dei
contemplatione , in quo præcipue beatitudo consistit . Potest tamen dici in
hoc beatior fuisse , quia ab omni miseria immunis . Ex quo nequit inferri
simpliciter, quod beatior fuerit.
1 S. GREGORIUS, Super cap. xxv Exodi .

inductas, et dicit quod Christus non me-

ruit ab instanti conceptionis , sed post
instans illud continuo meruit : sicut
etiam exponitur illud Joannis , vIII , 44 :
ARTICULUS VI. Ille homicida erat ab initio , id est, post
initium . Alii dicunt , quod meruit in in-
An Christus meruit in primo instanti stanti conceptionis , et solvunt rationes
suæ conceptionis ? inductas quia illud instans est medietas
quædam præteriti, et futuri et secun-
dum quod est finis præteriti, sic in eo
Deinde quæritur de hoc quod dicit : accepit Christus esse et secundum quod
« Nec solum hoc meruit Christus, quan- est principium futuri , sic meruit in co-
do Patri, etc. »> dem unde in eodem instanti incepit.
Videtur enim hoc esse falsum : quia esse , et egit opus meriti, non tamen se-
1. Prius est esse , quam agere . In in- cundum eamdem rationem instantis .
stanti autem conceptionis primum acce- Et per hoc patet solutio ad totum ,
pit esse ergo in illo non potuit me- præterquam ad id quod objectum est de
reri. angelo malo quia ille etiam , ut puto ,
2. Item , Sancti Patres et alii dicunt, spatio divisibili stetit in veritate, et
quod nullus potest regenerari nisi prius postea cecidit : non autem sic est de
sit natus ergo multo minus mereri, Christo .
cum importat renatum esse , et posteal
agere secundum gratiam acceptam in
regeneratione ergo videtur , quod in
Christo prius oportuit nasci ad minus in
utero , antequam mereretur : ergo non ARTICULUS VII.
meruit in instanti conceptionis .
3. Item, In angelo malo prius opor- An Christus habuit juxta animæ meri-
tuit ponere esse per naturam , quam tum , quo proficere potuit ?
averti per malitiam : ergo ab oppositis ,
in quocumque bono prius oportuit esse
per naturam , quam converti ad Deum Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
per gratiam cum ad hoc multo plura ibi , B , « Non habuit omnino Christus
exigantur, quam ad averti : quia averti juxta animæ meritum, quo potuit profi-
potest aliquis per se , et converti non cere , etc. »
potest nisi per gratiam . Hoc enim falsum videtur : cum supra
Si forte dicas, quod aliter est de Christo , sit habitum , quod mereri dicitur multis
et aliter de aliis : quia Christus fuit persona modis , et pluribus modis potest aliquis
ante conceptum et in conceptu , et ideo mereri id quod jam habet : ergo Chri-
mereri potuit hoc nihil est : quia tunc stus .
mereri esset personæ ut personæ , et hoc
falsum est , cum mereri sit liberi arbitrii ITEM si quæratur, Quid dicatur sub- Quæst. 1.
inferioris ergo non videtur esse unum stantiale præmium ?
instans liberi arbitrii , et actus ejus in Si hoc dicatur visio Dei quæ est tota
merito . merces, illam Christus multis modis ha-
buit ab instanti conceptionis : sed nihil
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod circa illud prohibet quin potuerit facere , quod ali-
sunt duæ opiniones , quarum illa videtur qua ratione fuerit sibi debita , quam prius
mihi probabilior, quæ concedit rationes fuerat.
IN III SENTENT. DIST. XVIII , B , ART. 8 . 321
ITEM quæritur, Quid dicatur animæ Videtur esse animæ : quia

meritum ? 1. Ejus est vita per se . Cum igitur
Quæst. 2. Si hoc est meritum quo mereri potuit opposita ut privatio et habitus habent
aliquod præmium in anima, videtur fal- fieri circa idem , videtur quod ejusdem sit
sum quia animæ meruit impassibilita- mortalitas et immortalitas .
tem quam prius non habuit : ergo habuit 2. Et eodem modo objicitur de passi-
unde proficere potuit juxta animæ meri- bilitate : non enim quæritur hic de omni
tum . passibilitate , sed de ea solum quæ con-
Item , Actio Christi non fuit minus sistit in dolore et cum dolor sit sensus
grata actione aliorum Sanctorum sed contrarii , et cum sensus per se referatur
nulla actio aliorum Sanctorum est , quæ ad animam , videtur etiam quod passibi-
non sit meritoria vitæ æternæ, quod est litas proprie sit animæ.
animæ meritum et præmium : ergo
Christus meruit sibi præmium animæ , PRÆTEREA quæritur, Qualiter ista ca- Quæst.
ut videtur. dunt sub merito ?
Videtur enim , quod directe : quia
Solutio.
Ad quæst. 1. SOLUTIO . Dicendum , quod Magister immortalitas est dos corporis dotes au-
non intelligit , quod Christus mereri non tem directe cadunt sub merito ergo
potuerit substantiale præmium aliqua ra- videtur , quod illa directe cadunt sub
tione sed intentio sua est dicere , quod merito .
per meritum illud nihil adjiciebatur ei
secundum animam , quod prius non ha- SOLUTIO . Dicendum , quod impassibili- Solutio.
buisset, nec aliquid plenius accepit per tas et immortalitas proprie sunt conjun-
meritum , quam prius habuit. cti , et non solum corporis .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod est Ad 1.
Ad quæst. 2. AD HOC autem quod objicitur de im- vita ut causa vitæ , hæc autem est anima :
passibilitate , dicendum quod passibilitas et vita ut habitus vitæ, et hæc est con-
animæ attribuitur ei per accidens , in juncti , et adhæret corpori ut habitus .
quantum est in corpore vel in peccato , AD ALIUD dicendum , quod passibilitas Ad 2.
ut prius habitum est : et ideo penes im- convenit animæ per accidens ut prius est
passibilitatem non consistit dos animæ , habitum : sed si conveniret per se , tunc
nec præmium substantiale . procederet objectio.
AD ALIUD dicendum , quod dotes cor- Ad quæst .

poris non cadunt adeo directe sub meri-
to , sicut dotes animæ : quia dotes corpo-
ARTICULUS VIII. ris causantur ex anima : gloria enim Dei
influitur animæ , et redundat in corpore in
An impassibilitas et immortalitas sunt dotibus corporis : et ideo non ita directe ca-
animæ vel corporis ? dunt sub merito , sicut dotes animæ . Unde
Christus meruit hæc ex congruo et con-
digno , sed ex condigno sunt quasi adjecta
Deinde quæritur de hoc quod dicit , præmio substantiali : ex congruo autem
ibi , B , versus medium : « Meruit ergo a ei qui in corpore duros dolores pertulit,
conceptione non modo gloriam impassi- debetur immortalitas et impassibilitas .
bilitatis et immortalitatis corporis, sed
etiam impassibilitatem animæ. »
Potest enim esse dubium , Cujus pro-
prie sit immortalitas et impassibilitas ?
XXVIII 21
322 D. ALB . MAG . ORD , PRÆD .
C. De eo quod scriptum est , Donavit illi nomen quod est super omne nomen ' .
Nec tantum gloriam impassibilitatis et immortalitatis meruit, sed etiam
donari sibi nomen quod est super omne nomen , scilicet honorificentiam ,
quod vocatur Deus : hoc tamen nomen ante mortem habuit . Habuit enim
hoc nomen Dei Filius , in quantum Deus est, ab æterno per naturam : in
quantum vero homo factus est, habuit ex tempore per gratiam . Verumta-
2
men Augustinus dicit homini donatum esse illud nomen , non Deo :
quia illud nomen habuit, cum in forma Dei tantum erat . Sed cum dicitur :
Propter quod et Deus exaltavit illum , et donavit illi nomen quod est super
omne nomen, satis apparet propter quid exaltaverit, id est, propter
obedientiam , et in qua forma exaltatus sit . In qua enim forma crucifixus
est, in ea exaltatus est, et in ea donatum est ei nomen , ut cum ipsa forma

servi nominetur unigenitus Filius Dei , hoc illi donatum est ut homini ,
quod jam habebat idem ipse Deus . Hoc ergo per gratiam accepit, ut ipse
ens homo vel subsistens in forma servi , id est , in anima et carne , nomine-
tur et sit Deus . Sed numquid hoc tunc meruit ? Supra enim dictum est, quia
hoc tantum bonum homo ille non meruit . Quomodo ergo hic dicitur , Pro-
pter obedientiamn donatum est ei hoc nomen ? Secundum tropum illum
in Scriptura creberrimum hoc capiendum est, quo dicitur res fieri quando
innotescit. Post resurrectionem vero , quod ante erat, in evidenti positum
est, ut scirent homines et dæmones . Manifestationem ergo illius nominis
donavit ei Deus post resurrectionem : sed illam meruit per obedientiam

passionis , qui eo quod obedivit patiendo , exaltatus est resurgendo ; et per
hoc manifestatum est nomen . Hoc eodem tropo usus est etiam Dominus
post resurrectionem , dicens : Data est mihi omnis potestas in cœlo
et in terra non quod tunc primo acceperit : sed quam ante habebat,
tunc manifestata est potestas . Cæterum Ambrosius dicit nomen illud do-
natum esse Deo , non homini : et videtur secundum verborum superficiem ,
Ad Philip. 11, 8 et 9 : Humiliavit semetipsum , factus obediens usque ad mortem , mortem au-
tem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen ,
etc.
2S . AUGUSTINUS , Lib . contra Maximinum . Vide in Glossa ordinaria ad illud epist . ad Philip n ,
8 et 9 , quod nomen illi datum est homini, et non Deo ( Nota E. L. )
3 Matth. XXVII , 18.
IN III SENTENT. DIST. XVIII, C, ART. 9 . 323
oppositus Augustino : sed intelligentia non obviat, licet diversum sapiat .
Nam Ambrosius de naturali donatione id dictum intelligit , qua æternaliter

Pater generando dedit Filio nomen quod est super omne nomen , scilicet
esse Deum per naturam : quia genuit ab æterno Filium plenum et sibi
æqualem Deum . Quod tamen nomen Apostolus propter passionis obedien-

tiam Christo donatum dicit. Sed præmisso locutionis modo accipiendum est .
pientiores sciverunt, quod esset venturus

in mundum ad redemptionem .
Item , Etiam pueri clamabant hoc per
plateas : Hosanna filio David ! benedi-
ARTICULUS IX. ctus qui venit in nomine Domini ¹ . Ergo
videtur, quod hoc nomen manifestum
An Christus meruit donari sibi nomen erat etiam ante passionem .
quod est super omne nomen ? SED CONTRA : Sed contra .
I ad Corinth . 11 , 8 : Si cognovissent,
numquam Dominum gloriæ crucifixis-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , sent. Et exponitur ibi de dæmonibus et
ibi, « Sed oportet donari sibi nomen principibus Judæorum . De dæmonibus :
quod est super omne nomen , etc. » quia numquam crucifigi persuasissent ,
Hoc enim nomen ab æterno habuit : eo quod scirent se sic amissuros potesta-
ergo hoc tunc sibi datum non fuit . tem . De principibus autem : quia non
Si dicis , quod manifestationem nomi- fecissent tradendo eum Gentibus.
nis non habuit , sed rem : sed ipsa mani- Item , Anselmus in libro Cur Deus
festatio data est ei per meritum . CONTRA : homo, dicit quod tantum scelus sicut est
Matth . vin , 29 , super illud , Quid nobis et occisio Dei , numquam per pœnitentiam
tibi, Jesu, Fili Dei . Glossa : « Tantum in- expiari posset, nisi ignorantia excusas-
notuit, quantum oportuit : sed non sicut set.
Angelis vita et lux , sed eis terrendis per Sed contra hoc iterum esse videtur ex
quædam divinitatis effecta . » Ergo da- altera parte , quod omnis ignorantia par-
mones cognoverunt eum etiam ante pas- ticularis sive facti excuset a toto : et de
sionem esse Filium Dei. Christo non potuit esse nisi particularis
Item , Lucæ , iv , 34 : Scio te quis sis, ignorantia et facti : ergo videtur excusare
Sanctus Dei, etc. Glossa ibidem, « In a toto , quod falsum est : ergo non igno-
terra videntes Filium Dei, continuo se raverunt .
judicandos putabant . »
Item, In lege promissus erat Filius SOLUTIO . Dicendum , quod nomen quod Solutio .
Dei et Deus ergo cum tempus et opera est super omne nomen , est quod vere sit
attestarentur , videtur quod Deus cogno- Deus et vocetur ab omni lingua cœle-
scebatur ab eis . Si dicatur, quod in lege stium, terrestrium , et infernorum . Et bene
non vocatur Deus, hoc plane falsum est . concedo , quod hoc nomen ei ab æterno
Isa. ix , 6 : Vocabitur nomen ejus Admi- Pater generando dedit , sicut dicit Am-
rabilis, Consiliarius , Deus , Fortis, etc. brosius sed tamen ut passus et incar-
Item, Communiter dicitur, quod sa- natus Deus vocetur et innotescat, hoc
1 Matth. xxi , 9. Cf. etiam, Psal . cxvii , 2 Marc . x , 10 ; Luc. XIX, 38 .

dedit ei Pater per meritum passionis. 2. Item , Illi debetur exaltatio , cui
Justum enim fuit ut qui propter peccatum flectitur omne genu cœlestium , terre-
et nos , in tantum divinitatis suæ notitiam strium, et infernorum : sed hoc est dei-
occultaverat, ut omnes relicto eo ab eo tas ergo exaltatio illa de qua loquitur
fugerent, per passionem mortis gloria et Apostolus , est deitatis .
1
honore sic coronaretur, ut omnis lingual 3. Item , In verbis Apostoli ista se con-
Deum eum esse confiteretur . sequuntur : Exaltavit illum , et donavit
AD OMNIA autem objecta est solutio illi nomen quod est super omne nomen, ut
una , quod est scientia per conjecturas, et in nomine Jesu omne genu flectatur cæle-
hanc habuerunt de eo quod esset Filius stium, terestrium , et infernorum, et om-
Dei, et dæmones et homines . Est etiam nis lingua confiteatur ei : ergo videtur ,
scientia per certitudinem , et hanc non quod ad idem in Christo referantur :
habebant : quia etsi viderunt facta et alia nomen autem refertur ad deitatem : ergo
testificantia , iterum in dubium venit eis. et exaltatio .
propter infirmitatis indicia quæ appare- SED CONTRA : Sed contra.
bant in ipso et de scientia conjecturali 1. Humilitati debetur exaltatio : deitas
procedunt primæ rationes. De ignorantia autem humiliari non potest : ergo non
autem certitudinis procedunt rationes exaltabitur .
secundæ . Sed post resurrectionem cum 2. Præterea, In Littera dicitur oppo-
amplius non erat in eo indicium infirmi- situm in verbis Sanctorum , ut patet in-
tatis , tunc congruebat nomen manife- spicienti .
stari.
Solutio.
Ad object. AD ID quod ultimo objicitur de excusa- SOLUTIO . Dicendum , exaltatio Ad 1 et 2.
quod
tione ignorantiæ , dicendum quod non in debetur personæ in natura humana , et
toto excusavit : quia credulitas etiam etiam naturæ humanæ : sed personæ in
per conjecturas admixta fuit : sed si fuis- natura humana debetur ad sedem Patris
set omnino ignorantia , tunc excusasset . ad æqualitatem , quam licet ab æterno ha-
buit, non tamen habuit in natura infe-
riori existens naturæ autem debetur ad
potiora Patris bona. Et per hoc patet
ARTICULUS X. solutio ad primum , et ad secundum.
AD TERTIUM dicendum , quod non opor- Ad 3.
An Christus in eadem forma qua cruci- tet, quod ideo referantur ad idem , quia
fixus est , sit exaltatus ? Apostolus illa quatuor conjungit : sed re-
feruntur ad eumdem in persona, gratia
diversorum quæ sunt in ipso.
C, « In qua enim forma crucifixus est, ET SI quæritur, Gratia quorum hæc
in ea exaltatus est. » quatuor ei attribuuntur ?
Quæst.
Videtur, quod humanitati non debea- Dico , quod persona est in Christo , et Solutio.
tur exaltatio : quia utraque natura , et opus redemptionis , et
1. Exaltatio est ad sedem Dei ad aquæ- effectus . Et personæ quidem omnia de-
litatem Patris hæc autem non competit bentur, tamen gratia naturæ humanæ,
formæ secundum quam minor est Patre : in qua et cujus acceptione semetipsum
et hæc est humanitas : ergo humanitati exinanivit, formam servi accipiens "
non debetur exaltatio . debetur ei per oppositum exaltatio . Gratia
1 Ad Philip. I , 9 , 10 et 11 . etc.
2 Luc xiv, 11 : Qui se humiliat exaltabitur. 3 Ad Philip 11, 7 .
IN III SENTENT. DIST. XVIII , D. 323
autem naturæ divinæ debetur ei nomen Dicendum , quod Jesus Christus sunt Solutio.
quod est super omne nomen sed gratia nomina exprimentia personam incarna-
redemptionis qua ipse judicatus et blas- tam et ideo non sunt super omne no-
phematus est et derisus, debetur ei per men , sed nobis sunt veneranda per ge-
oppositum præconium omnis linguæ, ut nuflexionem quia ostendunt nobis na-
omnis lingua confiteatur quia Dominus turam in qua factum est opus redemp-
Jesus Christus in gloria est Dei Patris . tionis pro nobis. Et Jesus quidem nomi-
Sed gratia effectus liberationis eorum nat personam secundum comparationem
qui sunt in terra et in limbo , et restau- in carnem quia Jesus dicitur Salvator,
rationis ruinæ cœlestis, in gratiarum ac- et salvare convenit Christo per divinam
tionem debetur ei , ut in nomine Jesu naturam unde Angelus dixit : Vocabis
omne genu flectatur cœlestium , terre- nomen ejus Jesum : ipse enim salvum
strium , et infernorum coelestium , quia faciet populum suum a peccatis eorum '.
ruinam restauravit terrestrium , quia Quod licet secundum habitum ei ab æter-
redemit a reatu originalis infernorum , no conveniat , tamen secundum actum
quia inde eos qui ibi erant extraxit. salvandi , non convenit ei, nisi in natura
humana assumpta . Christus autem dici-
SI FORTE aliquis quærat , Cum hoc no- tur unctus, quod sonat passive unctio-
Quæst.
nem et ideo nominat humanam natu-
men quod debetur ei ex gratia divinitatis
sit Deus et manifestatio deitatis suæ, ram sociatam in divinam : quia humanæ
quare dicat Apostolus , Ut in nomine Jesu est ungi , et illius est ungere .
omne genu flectatur ?
D. Si Christus sine omni merito illam habere potuit ?
Si vero quæritur , Utrum Christus illam immortalitatis et impassibilita-

tis gloriam, et nominis Dei manifestationem , sine omni merito habere po-
tuerit ? sane dici potest quia humanam naturam ita gloriosam suscipere
potuit, sicut in resurrectione exstitit . Nomenque suum etiam aliter homini-
bus manifestare potuit : sed homo passibilis esse non potuit sicut fuit , et ad
illam gloriam sine merito pervenire . Potuit quidem pervenire ad illam sine
merito passionis , quia potuit consumpta mortalitate immortalitatis gloria
vestiri sed non sine merito justitiæ et charitatis , aliarumque virtutum .
Non enim Christus homo esse potuit, in quo plenitudo virtutum et gratiæ
non fuerit. Nec virtutes ei inesse potuerunt cilicio mortalitatis induto , quin
per eas mereretur . Habens ergo has virtutes secundum hominem passibi-
Matth. 1, 21.
Edit. J. Alleaume , illa .
lem ac mortalem , non potuit non mereri gloriam immortalitatis . Non ergo
potuit factus mortalis , sine merito gloriam impassibilitatis et immortalita-

tis ac manifestationem Dei nominis consequi . Potuit tamen hoc assequi
sine merito passionis : quia per passionem nil sibi meruit, quod non ante
per virtutes meruerit .
Filio . Cum igitur melius et jucundius et

magis proprium habeatur, quod aliqua
ratione propter nostrum debetur nobis ,
quam id quod quasi datur pœnitentibus :
ARTICULUS XI. ergo dandus ille modus habere autem
per meritum est habere tamquam id in
An Christus sine merito gloriam immor- quo jus habemus per nostrum : ergo
talitatis habere debuit ? mereri debuit.
2. Item, Nullus actuum Christi potuit
esse vacuus a gratitudine Patris : ergo
Deinde quæritur de hoc quod dicit , nec evacuatur a merito, quia omnis gra-
ibi , « Si vero quæritur , Utrum Christus tus Deo actus , remuneratur a Deo .
illam immortalitatis ... gloriam , etc. »
Videtur enim , quod sine merito habe- SOLUTIO . Dicendum , quod Christus Solutio.
re debuit : quia meruit et hoc nobilitatis suæ fuit, ut
1. Quod conceditur minus grato , con- probant ultimæ rationes .
ceditur multo magis Filio unigenito AD PRIMUM dicendum, quod parvuli Ad 1 .
sed parvulis minus gratis conceditur hu- sicut habent peccatum alienum , ita suf-
jusmodi immortalitas : ergo sine merito ficit eis meritum alienum , quod est me-
magis debet concedi magis grato Filio ritum Christi et matris Ecclesiæ , sicut
Dei . dicit Augustinus .
2. Item, Alia est conditio servi , et alia AD ALIUD dicendum , quod filius mere- Ad 2.
est conditio filii filius enim natus est. tur apud patrem , et servus apud domi-
in hæreditatem patris , servus autem non num , alia et alia ratione . Servus enim
participat de bonis patris, nisi merendo de non debito sibi per naturam , faciendo
per obsequium : ergo cum Christus fue- debitum propter obsequium filius de
rit et sit unigenitus Patris, pro nullo debito sibi per naturam, faciendo alia et
suo actu exhæredandus , videtur esse na- alia ratione debitum, ut jucundior sit
tus ad perceptionem immortalitatis et possessio .
ideo non debuit venire ad ipsam per me- AD ALIUD dicendum , quod illa obje- Ad 3.
ritum . ctio nihil concludit inconveniens : quia
3. Item, Ipse est secundum hoc is qui in Christo sunt duæ naturæ et ideo
meretur, et is qui remunerat : quod non ipse in natura divina est remunerans se
convenit, quia nnllus meretur apud se- in natura humana merentem . Sic au-
ipsum, nec remunerat apud seipsum . tem non est in aliis : et ideo illi vel tan-
Sed contra. SED CONTRA : tum merentur, vel tantum remuneran-
1. Omne melius reponendum est in tur.
IN III SENTENT. DIST. XVIII, E. 327
E. De causa mortis et passionis Christi.
Ad quid ergo voluit pati et mori , si ei virtutes ad merendum illa suf-
ficiebant ? Pro te , non pro se . Quomodo pro me ? Ut ipsius passio et mors

tibi esset forma et causa forma, virtutis et humilitatis causa , gloriæ et
libertatis . Forma Deo usque ad mortem obediendi : et causa tuæ liberatio-
nis ac beatitudinis . Meruit enim nobis per mortis ac passionis tolerantiam ,
quod per præcedentia non meruerat , scilicet aditum paradisi , et redemp-
tionem a peccato , a pœna , a diabolo : et per mortem ejus hæc nos adepti
sumus, scilicet redemptionem , et filiorum gloriæ adoptionem . Ipse enim
moriendo factus est hostia nostræ liberationis .
Sed quomodo per mortem nos a diabolo et a peccato redemit , et aditum
gloriæ aperuit ? Decreverat Deus in mysterio, ut ait Ambrosius , propter
primum peccatum non intromitti hominem in paradisum , id est , ad Dei

contemplationem non admitti , nisi in uno homine tanta existeret humilitas ,
quæ omnibus suis proficere posset : sicut in primo homine tanta fuit su-
perbia, quæ omnibus suis nocuit . Non est autem inventus inter homines
aliquis quo id posset impleri , nisi leo de tribu Juda, qui aperuit librum ,
et solvit signacula ejus ' , implendo in se oninem justitiam , id est , consum-
matissimam humilitatem , qua major esse non potest . Nam omnes alii ho-
mines debitores erant , et vix unicuique sua virtus sufficiebat et humilitas .

Nullus ergo eorum hostiam poterat offerre sufficientem reconciliationi
nostræ . Sed Christus homo sufficiens et perfecta fuit hostia : qui multo
amplius est humiliatus , amaritudinem mortis gustando , quam ille Adam
superbiit, per esum ligni vetiti noxia delectatione perfruendo . Si ergo illius
superbia omnium exstitit ruina , ipsum de paradiso mittens foras , aliisque
occludens januam multo magis Christi humilitas , qua mortem gustavit ,

ingressum regni coelestis omnibus suis impleto Dei decreto aperire valuit ,
atque decreti delere chirographum . Ut enim ait Ambrosius 2 , Tantum fuit.
peccatum nostrum , ut salvari non possemus, nisi unigenitus Dei Filius pro
nobis moreretur, debitoribus mortis et sic dignos nos fecit testamenti , et
1
Apocal. v, 5 Et unus de senioribus dixit mihi : Ne fleveris : ecce vicit leo de tribu Juda, radix
David, aperire librum, et solvere septem signacula ejus.
2 S. AMBROSIUS, In Glossa ordinaria super cap. 1x epist . ad Hebræos.
328 D. ALB . MAG . ORD . PRED .
promissæ hæreditatis . Quod non ita est intelligendum , quasi non alio modo
salvare nos potuerit , quam per mortem suam sed quia per aliam hostiam
non potuit nobis aperiri regni aditus , et fieri salus , nisi per mortem uni-
geniti cujus tanta fuit ( ut dictum est) humilitas et patientia, ut ejus me-
rito pateret credentibus in eum aditus regni . Magna ergo in morte unige-
niti præstita sunt nobis , ut liceat nobis redire in patriam sicut olim in
morte summi Pontificis, his qui ad civitatem refugii confugerant, secure ad
propria remeare ' . Ecce aliquatenus ostensum est, qualiter per Christi mor-
tem aditus regni sit nobis paratus .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS XII.
Deinde accipienda est illa pars in qua An pati et mori Christi valuit nobis
incipit alia divisio , ibi , E , « Ad quid er- aditum paradisi ?
go voluit pati et mori ? etc. »
In qua Magister inquirit effectum pas-
sionis Christi in nobis . Et dividitur in Quatuor quæ tangit in Littera , sunt
duas partes in quarum prima Magister ista : Aditus paradisi , redemptio a dia-
tangit quatuor in genere , ad quæ valuit bolo , a peccato , et a pœna .
nobis sua passio in genere , non exse-
quendo in speciali de aliquo . In secunda Quæratur autem per ordinem de sin-
autem ponit specialem exsecutionem de gulis .Primo de aditu ad paradisum .
singulis et hæc incipit in principio di- Alia enim in sequenti distinctione locum
stinctionis XIX , ibi, A, « Nunc ergo habebunt .
quæramus, Quomodo per mortem ipsius 1. Aditus ille non videtur esse passio-
a diabolo, etc. » nis , sed ascensionis . Unde in Psalmo LXVI ,
In primo autem horum sunt duo : in 19 : Ascendit in altum , captivam duxit
quorum primo ponit quatuor, ut dictum captivitatem , dedit dona , etc. 2 .
est . In secundo probat primum , ibi , E , 2. Item, Michææ, 11, 13 : Ascendet
§ 2 : « Sed quomodo per mortem nos a pandens iter ante eos.
diabolo et peccato redemit , etc. >» 3. Item, Quid ante passionem impedi-
Per hæc patet sententia . vit aditum paradisi ? Videtur , quod ni-
hil : quia meritum Sanctorum fuit gra-
tum : ergo Deo placuit , et remunerari
debuit in vita æterna : ergo Christus sive
pateretur , sive non pateretur, aditum
regni Patres habuissent : ergo passio non
fuit causa .
1 Numer. xxxv, 32. Cf. Ad Ephes . iv, 8 : Propter quod dicit : Ascen-
2 Psal. LXVII , 19. Ascendisti in altum, cepisti dens in altum captivam duxit captivitatem, dedit
captivitatem, accepisti dona in hominibus , etc. dona hominibus .
IN III SENTENT. DIST. XVIII, E, ART. 13 . 329
4. Item , In baptismo cœli aperti sunt introducerentur in regnum , nisi pretio

super eum ergo videtur , quod non soluto hoc vel alio modo : et quia ille
per passionem aperuit cœlos , sed potius modus determinatus est a Deo, ideo ille
per baptismum . est causa.
5. Si fortes dicas , quod ignea rom- AD ALIUD dicendum , quod baptismus Ad 4.
2
phæa non auferebatur nisi per passio- aperit cœlos sicut causa disponens ex
nem , et aperire , est igneam romphæam parte ejus cui aperitur, et non aperit
amovere videtur, quod nihil sit : quia simpliciter : unde si passio non fuisset ,
illa etiam amota est in introitu Henoch et baptismus non aperiret , quia non habet
Eliæ ergo illius amotio non pertinet ad virtutem nisi a passione Christi .
passionem , ut ad causam . AD ALIUD dicendum , quod non est in- Ad 3 et 6.
6. Item , Cœlestem paradisum exspe- stantia de Henoch et Elia : quia hoc fa-
ctamus per Christi passionem : ignea auctum est in terrestri paradiso : sed nos
tem romphæa fuit ante paradisum terre- loquimur de cœlesti paradiso , quantum
strem . ad id quod essentialiter est regnum Dei ,
7. Item, Si passio est causa introitus : scilicet visio Dei facie ad faciem et per
tunc posita causa ponitur effectus , et hoc patet solutio ad sequens .
destructa destruitur : sed patet, quod AD ULTIMUM dicendum , quod statim Ad 7.
passo Christo non statim de limbo trans- passo Christo aperiebatur Sanctis facies ,
ierunt Sancti ad cœlum , nec etiam sta- cujus contemplatio est vita æterna, licet
tim transierunt ab inferno : ergo videtur , adhuc non adepti essent locum congruen-
quod passio Christi non sit causa introi- tem illi vitæ : quia hoc congruebat fieri
tus in regnum vel in cœlum. impletis sacramentis sepulturæ , resurre-
ctionis , et ascensionis : locus autem ad
SOLUTIO. Dicendum , quod passio apertionem regni non habet se nisi per
Solutio.
Christi aperuit aditum paradisi solvendo accidens , scilicet per modum congruen-
romphæam. Romphæa autem nihil aliud tiæ , et non per se.
est spiritualiter, nisi decretum Dei de
non intrando sine pretio , quod solven-
dum est pro natura , quia tota damnata
fuit per peccatum in Adam .
Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod as- ARTICULUS XIII.
censio non aperuit paradisum quoad
apertam visionem faciei Dei : quia illam
statim Sancti ascendendo a limbo ha- An omnes alii debitores erant, et vix
buerunt, sed quoad hoc quod congruum unicuique sua virtus sufficiebat et hu-
militas ?
locum fruitionum determinat , scilicet
cœlum empyreum : sed hic dicitur aditus.
paradisi vel regni , perfectus habitus ejus
in visione Dei facie ad faciem . Idem di- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
cendum ad sequens . ibi , E , § 2 : « Nam omnes alii homines
debitores erant, etc. »
Ad 3. ÅD ALIUD dicendum , quod Patrum me-
ritum fuit personale : et ideo per eos Ex hoc enim videtur multipliciter se-
natura non reconciliabatur, et impedivit qui inconveniens .
eos naturæ reatus ut non viderent facie 1. Uno modo , cum quanto magis de-
ad faciem usque ad tempus passionis , nec bita sunt servitia , tanto minus sunt gra-
1 Cf. Matth . 1 , 16 ; Luc . II , 22. sum voluptatis Cherubim, et flammeum gladium

2 Genes . vi , 24 : Collocavit Deus ante paradi- atque versatilem ad custodiendam viam ligni vitæ.
ta , videtur quod martyres pro Christo mur, quam scimus : de jure offense plus
moriendo , non gratum fecerunt pro Chri- tenetur quilibet homo , quam facere pos-
sto obsequium . set usque in finem mundi : de jure autem
2. Alio modo : quia si vix cuilibet misericordiæ tenemur minus , quam
sufficit propria justitia, videtur quod etiam quilibet infirmus posset facere : di-
nullus posset pro alio satisfacere , quod centes, Domine, vim patior, responde
est contra Apostolum dicentem, ad Galat. pro me statim invenimus ipsum totum
v1, 2 : Alter alterius onera portate, et sic remittentem , et parum exigentem, sci-
adimplebitis legem Christi . Et contral licet voluntatem faciendi quod bono
Jacobum dicentem , Jacob. v, 16 : Orate moderamine possumus . Ad 1.
pro invicem , ut salvemini . AD PRIMUM ergo dicendum, quod mar-
3. Tertio : quia si quilibet est debitor tyres pro Christo passi sunt gratissime :
ad omne quod est et potest, et etiam quia illud quod conditione debebant ,
debitor mortis tunc videtur, quod quid- gratissime offerebant : quia debitum
quid facit , careat remuneratione , quia conditionis non tollit libertatem obse-
non potest respondere umquam etiam quii . Ad 2.
pro eo quod accepit. AD ALIUD dicendum , quod non sufficit
4. Præterea , De qua morte intelligitur justitia cuilibet : sed tamen quia non
hoc quod omnes debitores sunt mortis ? exigitur ab eo quod debet , ideo potest
aut naturali , aut violenta . Si de natura- aliquid facere pro altero : nullus autem
li , hoc videtur falsum : quia tunc intelli- pro tota natura , nisi Deus et homo , ut
gitur de debito naturæ quod non omnes supra habitum est. Ad 3.
solverunt. AD ALIUD dicendum, quod remunera-
Præterea, Si omnes dicuntur mori , bile est ex misericordia Dei non exigente
hoc est , conditio naturæ, et non debi- totum hoc quod ex stricto jure debe-
tum proprie loquendo . mus . Ad 4.
Pretærea , Secundum hoc nihil est ad AD ALIUD dicendum , quod intelligit de
propositum : quia hic loquitur de debito morte in genere : ex quo enim necessitati
quod satisfacit pro peccato morientes mortis addicti sententia Domini pro rea-
autem secundum naturam , non solvunt tu peccati , illam omnes solvent , etsi ad
per mortem necessario aliquod pecca- tempus differantur, ut Elias , et Henoch :

tum . Si autem intelligatur de morte et illam martyres ultro libera voluntate
violenta hoc iterum falsum est : quia offerebant : et ideo magis grata fuit : non
non omnes tenemur ad hoc quod inter- tamen exigitur a nobis nisi in casu , sci-
ficiamur : ergo videtur, quod falsum sit licet in persecutione fidei vel justitiæ, si
quod dicit de debito isto . tenti a judice cogamur negare fidem , vel
Solutio. justitiam. Ad idem.
SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate AD ALIUD dicendum , quod manentes se-
sic intelligendus est textus ut jacet et cundum naturam corruptain , moriuntur,
quod plus est, nulla creatura etiam sine et ideo debitum reatus primo persolvunt .
offensa Dei quam fecit , sufficit toto esse
et toto opere ad posse respondere pro uno
minimo quod accepit a Deo . Sed aliud
est quod tenemur de jure creationis , et
aliud quod tenemur de jure offensæ , et
aliud quod tenemur de jure misericor-
diæ . De jure conditionis nostræ plus te-
1 Isa. xxxvIII , 14 .
IN HI SENTENT . DIST. XVIII , E, ART . 14 . 331
justitia salvaretur , magis congrue non

potuit satisfieri nisi per mortem Filii
Dei et hoc ideo quia homo non solvit
peccatum per hoc quod solvitur dam-
ARTICULUS XIV . num quando enim latro restituit abla-
tum , adhuc debet vitam judici pro læ-
An tantum fuit peccatum nostrum , quod sione justitiæ : ergo multo magis adhuc
soluto damno , deberet quoque vitam si
persolvere non possemus ?
esset reus criminis læsæ majestatis ergo
in infinitum plus si esset reus criminis
læsæ majestatis in Deum qui in infinitum
ibi , E , § 2 : « Tantum fuit peccatum omnem creatam majestatem excedit : nec
nostrum, ut salvari non possemus , etc. » dico hoc quod homo posset solvere.
1. Crudele enim videtur non dimittere damnum , sed sub hypothesi loquendi :
peccatum nisi in morte innocentis : Deus quia etiamsi posset, adhuc nihilominus
autem Pater non est crudelis contra Fi- reatum non delevisset . Supra autem in
lium : ergo videtur, quod facilius debuit principio libri ostensum est , quoniam
peccatum remittere , quam moreretur hoc non potuit fieri per aliquam puram
Filius . creaturam , nec per Deum purum : quia
2. Item , Non minus est peccatum ju- licet in illo sit posse , non tamen est in
dicis si permittit affligi innocentem ut eodem debitum sed conveniens fuit per
Deum hominem , et hominem Deum , qui
evadat nocens , quam quod remittit no-
centi peccatum impunitum . Cum igitur deberet in quantum homo obligatione
charitatis et conformitatis naturæ, et
sic Pater fecit in Filio , videtur quod non
morte Filii debeamus redimi. posset in quantum Deus .
3. Item , Filius Dei melior est toto DICENDUM ergo ad primum secundum Ad 1.
mundo , et mille mundis si essent : ergo Anselmum , quod Pater non sitivit Filii
videtur, quod Pater exegit vitam Filii sanguinem , nec crudelis fuit in eum :
qui melior erat, pro peccato mundi qui sed cum justitiam suam negare non pos-
erat vilior, et ita ultra condignum aggra- set, et vinceretur misericordia humana
vat pœnam, cum suum sit citra condi- redemptionis , Filium voluntarie se offe-
gnum punire . rentem ad satisfaciendum dedit homini ,
4. Item , Videtur, quod aliter potuerit ut satisfaceret pro ipso , sicut dicitur,
satisfieri pro mundo , quam illo modo : Joan . n , 16 : Sic Deus dilexit mundum ,
si enim Adam et Heva in quibus fuit tout Filium suum unigenitum daret : ut
tus mundus materialiter, satisfecissent : omnis qui credit in eum non pereat, sed
tunc totus mundus materialiter satisfe- habeat vitam æternam. Quod autem
cisset, sicut totus materialiter peccavit : Filius sic propria voluntate se obtulit ,
ergo tanta fuisset satisfactio, quanta cul- probatur ex Psal. xxxix , 7 et seq . , ubi
pa : et hoc debuit sufficere . dicitur Holocaustum et pro peccato non
5. Item , Si ponamus quamlibet perso- postulasti : tunc dixi : Ecce venio . In ca-
nam satisfacere pro se, constat quod tan- pite libri scriptum est de me , ut facerem
dem pro toto mundo esset satisfactum : voluntatem tuam . Deus meus , volui ,
et sic iterum non oportebat Filium mo- etc.
ri, ut videtur . AD ALIUD dicendum , quod hoc esset Ad 2.
peccatum judicis , si ex crudelitate face-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod congrue ut ret et perversitate : sed tamen forte ut
1 Cf. supra, Dist . I et II .

stet justitia , et corrigatur et juvetur reus , gratum facere non poterant nisi adjuto-
tunc probatur ille judex justus simul et rio illius qui juvare solus poterat , secun-
misericors. dum quod Augustinus dicit , quod « omnes
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc exegit quicumque salvati sunt , salvati sunt in
justitia quia non tenebatur tantum ex- fide mediatoris : » etiamsi concedamus ,
solvere damnum , sed etiam satisfacere quod hoc est satisfacere , quod est abla-
pro reatu qui infinitus erat , ut probatum tum solum restituere : quod tamen os-
est in principio solutionis illius . tensum est esse falsum .
Ad 4 et 5. AD ALIUD dicendum , quod illud argu- Per hoc etiam patet solutio ad ulti-
mentum nihil omnino valet : quia statim mum .
ut peccaverant , ingrati fuerunt et sic
IN III SENTENT. DIST. XIX , A. 333
DISTINCTIO XIX.
De redemptione nostra facta per passionem Christi quantum ad

efficaciam et utilitatem.
A. Hic qualiter a diabolo et a peccato nos redemit per mortem.
Nunc ergo quæramus , Quomodo per mortem ipsius a diabolo , et a pec-
cato , et a pœna redempti sumus ? A diabolo ergo et a peccato per Christi
mortem liberati sumus : quia , ut ait Apostolus, in sanguine ipsius justifi-
cati sumus , et in eo quod sumus justificati , id est, a peccatis soluti , a
diabolo sumus liberati , qui nos vinculis peccatorum tenebat. Sed quomodo
a peccatis per ejus mortem soluti sumus ? Quia per ejus mortem, ut ait
Apostolus , commendatur nobis charitas Dei , id est, apparet eximia et

commendabilis charitas Dei erga nos , in hoc quod Filium suum tradidit in
mortem pro nobis peccatoribus . Exhibita autem tantæ erga nos dilectionis
arrha, et nos movemur accendimurque ad diligendum Deum , qui pro
nobis tanta fecit et per hoc justificamur, id est, soluti a peccatis justi
efficimur . Mors ergo Christi nos justificat, dum per eam charitas excitatur
in cordibus nostris . Dicimur quoque et aliter per mortem Christi justifi-
cari , quia per fidem mortis ejus a peccatis mundamur. Unde Apostolus :
Justitia Dei est per fidem Jesu Christi . Et item , Quem Deus proposuit
propitiatorem per fidem in sanguine ipsius , id est, per fidem passionis, ut

olim adspicientes in serpentem æneum in ligno erectum , a morsibus ser-
pentum sanabantur . Si ergo rectæ fidei intuitu in illum respicimus , qui
pro nobis pependit in ligno , a vinculis diaboli solvimur , id est , a peccatis ,
et ita a diabolo liberamur, ut nec post hanc vitam in nobis inveniat quod
puniat . Morte quippe sua , uno verissimo sacrificio , quidquid culparum
Ad Roman . v, 1 et seq.
2 Ibidem , . 8 : Commendat autem charitatem suam Deus, etc.
3 Ad Roman. III, 22.
↓ Numer. xx1, 9.
erat, unde nos diabolus ad luenda supplicia detinebat, Christus exstinxit ,
ut in hac vita tentando nobis non prævaleat. Licet enim nos tentet post
Christi mortem , quibus modis ante tentabat : non tamen vincere potest ,
sicut ante vincebat . Nam Petrus, qui ante Christi mortem voce ancillæ
territus negavit , post mortem ante reges et præsides ductus non cessit .
Quare ? quia fortior , id est, Christus , veniens in domum fortis, id est, in
corda nostra ubi diabolus habitabat, alligavit fortem, id est, a seductione
compescuit fidelium, ut tentationem quæ ei adhuc permittitur , non sequa-

tur seductio . Itaque in Christi sanguine , qui solvit quæ non rapuit,
redempti sumus a peccato , et per hoc a diabolo . Nam , ut ait Augustinus ,
in ipso vincuntur inimicæ nobis invisibiles potestates, ubi vincuntur invisi-

biles cupiditates . Fuso enim sanguine sine culpa , omnium culparum chiro-
grapha deleta sunt, quibus debitores qui in eum credunt, a diabolo ante
tenebantur . Unde ait, Qui pro multis effundetur . Per illum ergo redempti
6
sumus , in quo princeps mundi nihil invenit . Unde Augustinus causam
et modum nostræ redemptionis insinuans , ait : Nihil invenit diabolus in
Christo ut moreretur : sed pro voluntate Patris mori Christus voluit, non
habens mortis causam de peccato : sed de obedientia et justitia mortem

gustavit, per quam nos redemit a servitute diaboli . Incideramus enim in
principem hujus sæculi , qui seduxit Adam et servum fecit, cœpitque nos
quasi vernaculos possidere : sed venit redemptor, et victus est deceptor . Et
quid fecit redemptor captivatori nostro ? Tetendit ei muscipulam crucem

suam posuit ibi quasi escam, sanguinem suum. Ille autem sanguinem
suum fudit, non debitoris , per quod recessit a debitoribus . Ille quippe ad
hoc sanguinem suum fudit , ut peccata nostra deleret . Unde ergo nos dia-
bolus tenebat, deletum est sanguine redemptoris. Non enim tenebat nos ,
nisi vinculis peccatorum nostrorum istæ erant catenæ captivorum . Venit
ille alligavit fortem vinculis passionis suæ intravit in domum ejus , id
est, in corda eorum ubi ipse habitabat, et vasa ejus , scilicet nos , eripuit,
quæ ille impleverat amaritudine sua . Deus autem noster vasa ejus eripiens
et sua faciens , fudit amaritudinem , et implevit dulcedine , per mortem
suam a peccatis redimens, et adoptionem gloriæ filiorum largiens .
1 Luc. xxi , 56 et 57.

2 Cf. Lib. de Agone Christi, cap . 2 .
3
S. AUGUSTINUS, Lib. II de Baptismo parvulorum, cap. 30 .
4 Matth. xxvi, 28.
5 Joan . xiv , 30 : Venit princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam.
S. AUGUSTINUS, Lib. II de Baptismo parvulorum , cap . 31 .
7 Cf. Matth. XII, 29 et Marc . 1 , 27.
IN III SENTENT . DIST. XIX , A , ART. 1 . 335
autem non est ab eo justificans gratia :

ergo passio Christi non justificat , ut vi-
detur.
DIVISIO TEXTUS . 4. PRÆTEREA, Videtur justificatio nostra
ad resurrectionem pertinere, ut ad cau-
sam et ita dicit Apostolus : Traditus est
« Nunc igitur quæramus , Quomodo propter delicta nostra, et resurrexit
per mortem ipsius a diabolo , etc. » propterjustificationem nostram ' .
Hic incipit pars illa in qua exsequitur Præterea, Justitia justificat animam :
alia tria, quæ meruit nobis , scilicet de ergo majorem convenientiam habet cum
liberatione a peccato , a diabolo , et a resurrectione , quam cum morte : ergo
pœna . magis causatur a resurrectione , quam a
Et dividitur in tres partes : in quarum morte.
prima uno capitulo longo simul ostendit , 5. Item, Si causa est mors Christi ,
qualiter nos liberavit a peccato , et a dia- hoc erit per modum sacramenti : sacra-
bolo . In secunda parte, ut magis hoc mentum autem gerit similitudinem ejus
explanetur, ostendit cur Deus homo fa- cujus est causa cum igitur mors Christi
ctus et mortuus sit , ibi , B, « Factus est nullam habeat similitudinem cum justi-
ergo homo mortalis , etc. » In tertia os- ficatione, sed potius resurrectio , videbi-
tendit , quomodo nos liberavit a pœna, tur potius resurrectio esse causa justifi-
ibi , C, « A qua pœna ? temporali, et cationis , quam mors vel passio.
æterna . » QUOD SI Concedatur , in contrarium ob- Sed contra.
jicitur :
1. Zachar. Ix, 11 : Tu quoque in
sanguine testamenti tui emisti vinctos
tuos de lacu , in quo non est aqua .
ARTICULUS I.
Ergo redemptio facta est per sanguinem .
2. Item , In Canone , « Hic est enim
Utrum justificatio nostra a peccato sit Calix sanguinis mei, novi et æterni te-
opus passionis Christi? stamenti mysterium fidei : qui pro vo-
bis et pro multis effundetur in remissio-
nem peccatorum. » Ergo in sanguinis ef-
Primo igitur incidit hic quæstio , fusione per mortem facta est solutio pec-
Utrum justificatio nostra a peccato , sit cati.
opus passionis Christi , vel non ? 3. Item, Ad Hebr. 1x , 22 : Omnia
Videtur enim , quod non :
pene in sanguine secundum legem
1. Passio enim Christi corporalis fuit : mundantur, et sine sanguinis effusione
ergo non attingebat animas nostras
non fit remissio .
quod autem non tangit, non agit, ut dicit 4. Item, Ibidem, ad Hebr. ix , 14 :
Philosophus : ergo non egit nos justifi- Sanguis Christi ... emundabit conscien-
cando .
tiam nostram ab operibus mortuis, ad
2. Item , Justificans quemlibet, est con- serviendum Deo viventi.
junctum cuilibet passio autem Christi 5. Item, Bernardus : « Sana me, Do-
non est conjuncta cuilibet : ergo non est mine , et sanabor : salvum me fac , et
justificans quemlibet. salvus ero . Verumtamen sanctus tuus
3. Item , Pati Christo non conveniebat , non sum , nisi sanguis tuus interpellat
nisi secundum naturam humanam sic pro me. >
»
Ad Roman . iv, 23 .
6. Item , Joan . 1, 29 : Ecce Agnus Dei, accendimur charitate erga Deum , qui
ecce qui tollit peccatum mundi . Agnus dat eis ita constanter pati : et illa chari-
autem non tollit peccatum nisi lavando tate justificamur : et sic parum vel nihil
in sanguine, sicut habetur , Apocal . 1 , 3 : fecisset nobis Christus .
Dilexit nos, et lavit nos a peccatis no- 3. Item, Secundum hoc tantum va-
stris in sanguine suo . luissent nobis , vel plus , beneficia a Deo
7. Item , Ambrosius supra præcedenti collata , ut esse , vivere , et intelligere , et
capitulo , « Tantum fuit peccatum no- divitias dare , et hujusmodi , quantum
strum ut salvari non possemus , nisi uni- passio Christi : quia ex eis etiam accen-
genitus Dei Filius pro nobis moreretur, dimur ad diligendum Deum, qua chari-
debitoribus mortis ' . >> tate postea justificamur.
8. Item, Joan. II, 16 : Sic Deus dile- 4. PRÆTEREA, Magister in Littera tan-
rit mundum, ut Filium suum unigeni- git adhuc causam quæ est ex fide , eo
tum daret : ut omnis qui credit in eum quod posuit eum Deus propitiatorem per
non pereat, sed habeat vitam æternam. fidem in sanguine suo , ut olim adspi-
9. Præterea , Resurrectio sua nihil vi- cientes ad serpentem erectum in palo ,
detur facere ad justificationem : quia etc. . Constat autem , quod multi sunt
tunc non erat Christus in statu morien- articuli præter articulum passionis : ergo
di ergo nec sibi nec nobis meruit : sed si per fidem passionis justificamur , cum
potius id quod meruit , recepit in præmio sit major fides credere Deum esse tri-
gloriæ sive stolæ corporis . num et unum, quam Christum credere
passum : tantum valuit nobis ad justifi-
SED ADHUC videtur, quod justificatio cationem, quod Deus est trinus et unus,
neutrius istorum sit, sed potius charita- sicut quod ipse est passus : hoc autem
tis et gratiæ sicut etiam videtur innui falsum est ergo nulla est causa quam
in Littera : quia omnis mutatio est per ponit Magister.
contrarium si igitur in nobis debeat 5. ITEM , Christus docuit nos humilita-
fieri transitus a peccato, et a delectatio- tem et mansuetudinem, sine quibus (ut
ne peccati, oportet quod hoc fiat per dicit Augustinus in libro de Virginitate)
contrarium : hoc autem sunt virtutes : non sanamur sicut ipse dicit , Matth . x1 ,
ergo justificatio debetur virtutibus , et 29 Discite a me, quia mitis sum et
non passioni, vel resurrectioni . humilis corde. Quare ad remissionem
1. PRÆTEREA, Quid est quod Magister peccati per mortem Christi non con-
videtur dicere , quod justificat nos quia junguntur illæ virtutes , sicut charitas , et
nos videntes charitatem suam erga nos , fides ?
movemur ad diligendum , et ita charitate ITEM, Magister in Littera tangit ter-
justificamur ? sic enim mors sua non fuit tium modum, dicens ex verbis Augu-
nisi per accidens ad justificationem ad- stini , quod morte sua uno sacrificio ve-
juvans et si sine ipsa charitatem ha- rissimo , quidquid erat culparum dele-
buissemus , sufficienter fuissemus justifi- vit : ergo videtur, quod ipse justificavit
cati et hoc falsum est : quia quantum- nos offerendo sacrificium pro nobis et
cumque dilexissemus eum, nisi debitum sic non videtur justificasse accendendo
solvisset pro nobis , redempti non fuisse- ad charitatem , et illuminando per fidem.
mus .
2. Præterea , Secundum hoc etiam
. SOLUTIO . Dicendum , quod justificatio solutio .
martyres justificarent nos a peccatis : consideratur dupliciter, scilicet in gene-
quia nos videntes eos pati pro fide , re , prout refertur ad totam naturam
1 Vide supra, cap . E , sub finem . 2 Numer. XXI, 9.

IN III SENTENT. DIST . XIX , A , ART. 1 . 337
damnatam in Adam et in particulari , quia dolor erat in anima et spiritu . Hu-

prout scilicet valet illi vel illi qui justifi- mana fuit, quia homo erat qui patieba-
catur in particulari . tur . Divina autem, quia verus Deus pa-
Item , in relatione ad causam potest tiebatur . Tangere autem est duobus mo-
considerari quatuor modis , scilicet in redis , scilicet per substantiam , et per
latione ad causam efficientem , vel in effectum et hoc secundo modo tetigit
relatione ad causam meritoriam , vel in nos , et egit in nos . Si autem quæratur ,
relatione ad causam sacramentalem , vel Quid effectum hunc continet a Christo
in relatione ad causam formalem. Et ad- in animas justificatas , infra in hac eadem
huc in relatione ad causam meritoriam , solutione patebit.
duobus modis , scilicet meritoriam de AD ALIUD dicendum , quod passio Chri- Ad 2.
congruo, et meritoriam de condigno . Si- sti per aliquid in justificato spiritualiter
militer ad causam sacramentalem , duo- conjungitur cuilibet quoad effectum et
bus modis , scilicet quæ est causa et si- virtutem passionis , scilicet fide , et cha-
gnum ex parte justificantis , vel quæ est ritate et ideo objectio procedit ex fal-
causa et signum ex parte suscipientis . sis .
Hac habita distinctione facile est de- AD ALIUD dicendum , quod licet pati Ad 3.
terminare totum . Dico enim, quod ju- conveniat ei secundum humanam natu-
stificatio naturæ ad causam meritoriam ram , non tamen patiens homo tantum ,
relata , quæ est meritoria secundum con- sed etiam Deus et ex illa parte profluit
dignum , refertur ad passionem Christi gratia sanctificans in passione in omnes
quia meruit nobis solutionem a peccato, justificatos .
ad quam sequitur justificatio . Relata au- AD ALIUD dicendum , quod ad resurre- Ad 4.
tem ad causam meritoriam ex congruo , ctionem pertinet modo quo dictum est ,
refertur ad merita Sanctorum justificatio exemplariter, et sacramentaliter quo-
particularis , non generalis quæ respicit dammodo .
naturæ debitum ex Adam, quod solum AD ALIUD dicendum , quod mors Chri- Ad 5.
solvere potuit Christus. Relata ad cau- sti causa est per modum oblationis sa-
sam efficientem, refertur ad solum crificii meritorii et hoc modo dicitur
Deum , qui solus efficienter delet peccata , sacramentum nostræ justificationis , lar-
et efficit justitiam . Relata vero ad cau- ge sumpto sacramento pro sacro secreto ,
sam formalem , utraque justificatio fit et non pro similitudine et causa . Vel ,
per gratiam et virtutes . Relata autem ad potest dici (ut quidam dicunt) quod duæ
causam sacramentalem , quæ causa est et sunt partes justitiæ , scilicet amotio mali ,
signum ex parte suscipientis , secundum et adeptio boni . Et passio per mortem
debitum originalis refertur ad baptis- ponit similitudinem ad ablationem pec-
mum , secundum debitum actualis refer- cati quia sicut mors separat a vita
tur ad pœnitentiam , si est post baptis- mortali animali , ita justificatio separat a
mum . Relata autem ad causam sacra- mortali vita peccati , in qua animaliter ut
mentalem ex parte justificantis , refertur bruta viximus . Resurrectio autem ponit
ad Deum et hominem , resurgendo , vi- similitudinem ad justificationem ex parte
tam animæ et corporis in se præsi- alterius termini , scilicet adeptionis vitæ
gnantem . et justitiæ et hoc videtur velle Aposto-
Unde jam planum est solvere ad tolus , dicens ad Roman. vi , 4 : Consepulti
tum . sumus cum illo per baptismum in mor-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod pas- te, ut quomodo Christus surrexit a mor-
sio Christi corporalis et spiritualis fuit , tuis per gloriam Patris, ita et nos in
et divina et humana. Corporalis , quia noritate vitæ ambulemus. Et alibi , Eri-
vulnera fuerunt in corpore . Spiritualis, stimate vos mortuos quidem esse peccato ,
XXVIII 22
viventes autem Deo, in Christo Jesu Do- ticulo ponitur in nobis fons justificatio-
mino nostro ¹. nis , licet fides quoad omnem articulum
Ad object. AD OMNIA Sequentia quibus probatur purificet disponendo ad justificationem :
passio Christi esse causa nostræ justifi- et ideo illa objectio non procedit .
cationis , jam patet solutio per distin- AD ALIUD dicendum, quod cæteræ vir- Ad 5.
ctionem ante habitam. tutes non sunt attingentes Deum , sicut
istæ duæ et de cardinalibus patet, quod
AD ID autem quod ulterius objicitur de actus illarum sunt in his quæ sunt ad
causis a Magistro inductis ex parte cha- finem , et non immediate in finem . De
ritatis et fidei, dicendum quod Magister spe autem patet : quia licet ipsa sit re-
tribus modis ostendit, quod passio Chri- spectu finis , tamen est exspectando , non
sti justificat sed justificatio considera- habendo , vel uniendo . Fides autem at-
tur duobus modis , scilicet quoad suffi- tingit qualitercumque veritatem articuli
cientiam : et sic sola una causa justificat , divini : et charitas unit per amorem : et
scilicet oblatione salutaris sacrificii pro ideo aliæ virtutes formaliter quidem ju-
nobis . Consideratur etiam quoad effi- stificant , sed non ita per actus suos
cientiam : et sic oportet adesse fidem et uniunt ipsi justificanti , ut charitas , et
charitatem non enim effluet nobis effe- fides .
ctus passionis , nisi fuerimus de corpore Et sic patet solutio ad totum .
mystico patientis . Hoc autem non potest
facere nisi charitas : et ideo Magister in-
ducit de charitate , ut considerata chari-
tate sua erga nos , uniamur patienti per
charitatem , quia sanguis suus non habet ARTICULUS II.
effectum extra corpus suum mysticum .
Quia autem a capite fluit sacramentum Utrum morte sua quidquid culparum
redemptionis , ideo oportet adspiciendo fuit, Christus uno sacrificio destru-
attendere ad caput et ad hoc elevat xit ?
oculos fides. Et sic patet qualiter ratio-
nabiliter procedit Magister in Littera .
Ad 1 . AD ID ergo quod contra hoc objicitur , Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
dicendum quod non est per accidens : A , circa medium : « Morte quippe sua,
quia charitas non facit sufficientiam, nec uno verissimo sacrificio, quidquid cul-
ponit fontem salutis sed facit efficien- parum erat, unde nos diabolus ad luen-
tiam , et unit nos fonti salutis ut in suo da supplicia detinebat, Christus exstin-
corpore existentes, hauriamus de fonti- xil , etc. »
bus Salvatoris , et confiteamur Domino . Hoc enim falsum videtur : quia
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod martyres 1. Adhuc multa peccata sunt, quibus
licet accendant nos ad charitatem , non diabolus nos ad luenda supplicia detinet,
tamen illa charitas prout sic considera- et hic , et in futuro : ergo non destruxit
tur, unit nos patientibus eis , sed potius quidquid erat culparum .
Christo patienti . 2. Item , Si ipse destruxit quidquid
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod beneficia erat culparum , quia culpa habet opposi-
sunt adminicula charitatis non tamen tum ad gratiam , pœna autem satisfaciens
influitur eis in nos unda salutis lavantis habet ordinem contra pœnam : sed Chri-
nos, sicut per passionem fit . stus per pœnam passionis satisfecit pro
Ad 4 .
AD ALIUD dicendum , quod in omni ar- nobis ergo sacrificium hoc ordinabatur
1 Ad Roman. vi, 11 .
IN III SENTENT. DIST. XIX, A, ART. 3 . 339
Ad 3.
contra pœnam , et non contra culpam , ut AD ALIUD dicendum, quod argumen-
videtur : et ita non delevit quidquid cultum illud Anselmus facit, et solvit , di-
parum erat , sed potius quidquid erat po- cens, quod ignorantia illa qua credebant
narum . eum esse purum hominem excusabat a
3. Præterea, Videtur aliqua culpa illa tanto et ideo minorabatur peccatum : et
passione non posse deleri : quia quan- cum aliis expiabile esse potuit, sicut di-
tum bonum erat vita Christi, tantum xit ipse Pater, dimitte illis , non enim
malum erat occisio , vel majus , propter sciunt quid faciunt ' . Sed tamen in ar-
offensam adjunctam damno ergo vide- gumento est suppositio falsi duabus de
tur, cum minus bonum non posset in causis quarum una est, quia malum
majus malum , quod mors Christi non non pensatur ex circumstantiis negotii
valuerit etiam delere solam illam cul- tantum, sed ex circumstantia facientis :
pam quam perpetraverant occisores sui et similiter bonum : sed semper in infi-
occidendo eum : ergo multo minus valuit nitum excedit illud in bono .
delere illam cum omnibus aliis culpis . Et si dicas , quod factum hominis erat
Quod tamen falsum est : quia multi de occisio Dei , et ex parte illa erat infini-
occisoribus salvati sunt, sicut Longinus , tum malum . Dicendum , quod hoc nihil
Centurio , et alii , ut dicunt Sancti . est : quia ex parte patientis erat bonum ,
et non malum sed ex parte facientium
Solutio. et ideo actus peccati
Ad 2. SOLUTIO.
quatuor suntDicendum
, quorum , tria
quodita in peccato
sunt con- malum tantum
eorum attenditur, prout est in faciente ,
juncta , quod unum non solvitur sine et non in patiente et sic stat ratio in-
alio quartum autem solubile est ab aliis ducta.
tribus . Primum est culpa quæ contraria- Secunda ratio est : quia si etiam po-
tur gratiæ . Secundum est macula fœdans natur æqualitas , adhuc potentius erat bo-
imaginem . Tertium est reatus pœnæ num in malum destruendo , quam e con-
æternæ et ista tria sunt conjuncta . verso quia bonum habet virtutem de se
Quartum est reatus pœnæ temporalis . impugnandi : malum autem non habet
Bene igitur concedo , quod passio Christi virtutem de se , sed ex alio , ut dicit Dio-
sufficienter delet culpam sed tamen ac- nysius 2 .
tio passionis in culpam incipit ex parte
reatus pœnæ æternæ , sicut probat obje-
ctio . Sed quia non est solubilis reatus ,
nisi solvatur macula et culpa , ideo poste-
rius vis passionis agit in culpam et ma- ARTCULUS III .
culam sed hoc habet passio in quan-
tum in ipsa affluit nobis gratia ab ipso An fuso Christi sanguine sine culpa , om-
patiente quia directe est operari contra nium culparum chirogropha deleta
culpam , et per consequens contra macu- sunt ?
lam et contra reatum . Et per hoc patet
solutio ad secundum .
Ad 1. AD PRIMUM dicendum , quod passio Deinde quæritur de hoc quod dicit ,

Christi delet sufficienter per seipsam : ibi , A , post medium : « Fuso enim san-
sed efficienter delet cum fide et charitate, guine sine culpa , omnium culparum chi-
sicut in præcedenti quæstione dictum rographa deleta sunt, etc. »
est. Chirographum enim est instrumentum
1 Luc. XXIII, 34. cap . 4 .

2 S. DIONYSIUS , Lib. de Divinis nominibus ,
quod tenetur manu ad confirmationem legitur , quod fdæmones etiam ab obses-
testimonii pactionis . Unde dicitur a yelp sis corporibus expellebant etiam post
quod est manus : et pipo quod est scri- passionem .
bo . Talem autem scripturam nullam dedi- 3. Si autem tu dicas, quod ante passio-
mus diabolo ergo videtur , quod nihil sit nem coegit ad malum, sed hoc non pot-
dictum , quod deleta sunt chirographa erat post hoc iterum falsum : quia li-
culparum . berum arbitrium induci potest vel impin-

gi , sed compelli non potest : quia jam
Solutio. AD HOC dicendum , quod metaphorica peccatum efficeretur non peccatum : er-
locutio est . Nos enim peccando reatu po- go videtur, quod in nullo ablati su-
næ æternæ constringimur : et sic debito- mus a peccato , ut videtur, et a potestate
res per sententiam Dei efficimur tortori ejus .
judicis sicut latro furando dicitur dare 4. Si forte dicas , quod hoc intelligitur
chirographum tortori , quo tenetur ei quoad idololatriam , quæ ante possessio-
luere supplicia : ita nos debito peccati nem Christi fuit , et non post : hoc ite-
obligamus nos dæmonibus ad luenda rum nihil est quia adhuc hodie sunt
supplicia, eis torquentibus : et non habet viliores idololatræ in quibusdam genti-
firmitatem nisi in sententia Dei , et reatu bus , quam umquam fuerunt hæreses
nostro . etiam multiplicantur de die in diem : er-
go videtur, quod magis soluta est ei po-
testas, quam ablata .
5. Item , Apostolus dicit , II ad Timoth .
I , 1 , quod in novissimis diebus insta-
ARTICULUS IV . bunt tempora periculosa : ergo videtur ,
quod post passionem crescet ei potestas
An passione Christi liberati sumus a po- in nos potius, quam auferatur.
testate diaboli ? 6. Item, Daniel . x1 , 1 : Veniet tempus
quale non fuit ab eo ex quo gentes esse
cœperunt usque ad tempus illud : et lo-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, quitur de Antichristo .
ibi , A , sub finem « Cœpit nos quasi Item, in Apocalypsi, xx , 7 , dicitur
vernaculos possidere , etc. » quod solvetur Satanas de carcere suo , et
Hic enim introducitur modus , qualiter exibit, et seducet gentes quæ sunt super
liberati sumus a potestate diaboli . quatuor angulos terræ, Gog et Magog.
Videtur autem in nullo profuisse nobis Quid est ergo quod dicit, quod ablata est
passio ad liberationem a diabolo , ei potestas in nos ?
1. Cum dicat Apostolus , ad Ephes . vi , 8. Item , Videtur frivolum quod dicit ,
12 , post passionem , quod non est nobis quod « cœpit nos quasi vernaculos possi-
colluctatio adversus carnem et sanguinem , dere . » Quo enim jure possedit nos dia-
sed adversus principes et potestates, ad- bolus ? Non enim per hoc juris sui erat
versus mundi rectores tenebrarum ha- usurpare nos , quia peccavimus Domino :
rum, contra spiritualia nequitiæ, in cœ- ergo videtur nihil esse quod dicit .
lestibus . Ergo nunc restat nobis pugna SED CONTRA : Sed contra.
sicut et ante . In Apocal. xx , 1 et seq. , dicitur quod
2. Si autem tu dicas, quod non intrant Christus Angelus fortis descendens ab
dæmones corpora hominum, obsidendo ortu solis , ligavit dæmonem, ut non se-
sensus , sicut fecerunt ante : iterum falsum ducat amplius gentes .
est , cum Augustinus dicat, quod immi-
scent se sanguini : et de multis Sanctorum SOLUTIO . Dicendum , quod multiplex Solutio .
IN III SENTENT . DIST . XIX, B. 341
est liberatio a dæmone . Una est quoad tam efficaciam , sicut haberet , si hæc qua-
potestatem tenendi ex reatu naturæ et tuor a Christi passione non habere-
hac liberatione omnes liberati sumus mus . Ad 5.
sufficienter per mortem Christi , licet non AD ALIUD dicendum , quod hoc dicit
efficienter liberemur nisi per fidem et Apostolus propter hoc quod homines se
indignos reddunt adjutorio passionis , et
charitatem . Ante passionem autem omnes
detinebamur ad minus in limbo . Alia est debilitant multitudine peccatorum : sed
non minus propter hoc operatur passio
quoad potestatem pugnandi : et illa non
est ablata, sed debilitata principaliter Christi , licet in illis non operetur . Ad 6 et 7.
AD ALIUD quod objicitur de tempore
quoad quatuor : quorum unum est victo-
ria qua victus est . Ex hoc enim minus Antichristi , dicendum quod illa persecu-
potens effectus est . Alterum est collatio tio laxata potestate in tota Ecclesia gras-
sabitur : sed hoc non est ex aliqua debili-
adjutoriorum in contrarium , sicut passio
tate passionis auferentis potestatem , sed
et sanguis Christi , quæ interpellant pro
ex justitia laxantis ad tempus, propter
nobis et alia merita Christi qui in eo in
enormia peccata hominum adhærentium
quo passus est ipse et tentatus , potest et
Antichristo .
his qui tentantur auxiliari . Tertium est Ad 8.
AD ALIUD dicendum , quod in veritate
confortatio pugnantium contra dæmonem
per ablationem fomitis , et collationem nullo justo titulo possedit nos dæmon :
majoris gratiæ . Quartum autem quod non sed tamen juste . Deus permisit propter
peccata nostra : et quia mundus totus in
est negligendum , est figura salutis in si-
maligno positus est , et nos nascimur in
gnaculo sanctæ crucis : quod accipitur a
mundo maligno filii iræ ex matre Cethæa
Gregorio in dialogo , ubi dæmones legun-
et patre Amorrhæo , qui sunt servi dia-
tur non potuisse accedere ad Judæum in
boli ideo vernaculi ejus dicimur , tam-
templo idoli jacentem , eo quod signas-
quam ex domo sua , ex ancilla et servo
set se cruce. Unde dixerunt principi suo ,
quod esset vas vacuum , sed signatum . Sic nati sed Christus passione sua emit nos ,
faciens de filiis ancillæ filios liberæ ut
ergo sumus liberati a forti infinitis aliis
jam non simus filii ancillæ, sed liberæ :
modis quos non videmus .
Ad 1, 2, 3 te us nos liberavit , ut di-
et 4. Ad primum ergo et secundum, et ter- qua liberta Christ
tium , et quartum dicendum , quod adhuc cit Apostolus , ad Galat . iv, 31 .
pugnat sed non habet pugna ejus tan-
B. Cur Deus homo et mortuus ?
Factus est ergo homo mortalis , ut moriendo diabolum vinceret . Nisi
enim homo esset qui diabolum vinceret, non juste sed violenter homo ei
tolli videretur , qui se illi sponte subjecit . Sed si eum homo vicit, jure mani-
festo hominem perdidit : et ut homo vincat, necesse est ut Deus in eo sit,
qui eum a peccatis immunem faciat. Si enim per se homo esset, vel Ange-
lus in homine , facile peccaret , cum utramque naturam per se constet

342 D. ALB . MAG . ORD . PR.ED.
cecidisse . Ideo Dei Filius hominem passibilem sumpsit, in quo et mortem

gustavit, quo cœlum nobis aperuit, et a servitute diaboli , id est, a peccato
(servitus enim diaboli peccatum est ' ) et a pœna redemit .
Littera, quod homo satisfacere non potuit ,

nisi Deus esset in eo .
SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Solutio.

Ad 1 et 2.
ARTICULUS V. Deus quidem juste potestatem diaboli re-
trahere potuit, quando voluisset : sed non
An Christus debuit fieri homo mortalis , homo juste retraheretur : quia homo be-
ut sic hominem a potestate diaboli line meruit, ut in potestate diaboli esset ,
beraret ? licet diabolus nullum jus in eo haberet :
unde justitia (de qua loquitur hic Magi-
ster) est ex parte hominis retracti, non ex
Deinde quæritur de hoc quod dicit, parte dæmonis injuste hominem sibi vin-
ibi, « Factus est ergo homo mortalis , dicantis .
etc. >> Per hoc patet solutio etiam ad secun-
Videtur enim non fuisse necessarium : dum .
quia AD TERTIUM dicendum, quod supra as- Ad 3.
1. Ex hoc quod diabolus nos injuste signata est ratio , quare homo non potuit
detinuit (ut infra dicetur) , potuit ju- liberari nisi a Deo homine et hæc suffi-
ste nos Deus in potestatem suam retra- ciant.
here . AD OBJECTUM autem, quod hoc falsum Ad 4.
2. Item, Videtur quod etiam debuit est , dicendum quod si Angelus incarna-
retrahere nos in suam potestatem : quia retur, ille esset creatum bonum simplici-
Dei ut justi judicis est revocare quidquid ter : ergo totum quod esse , et faceret, et
fit injuste sed injuste vindicaverat nos posset , pro seipso deberet Creatori : nec
sibi diabolus ergo Deus debuit hoc re- adhuc responderet unum pro mille : ergo
vocare . justitia ejus non sufficeret sibi , et omni-
Præterea, Quare Angelus in homine bus aliis .
non potuit satisfacere ? Angelus enim Præterea , Supra ostensum est, quod
magis est homini unibilis (licet non Deo) offensa in Deum secundum unam circum-
quam Deus quia eorum quorum minor stantiam est infinita , et secundum dam-
est distantia , facilior est unio minor num illatum est etiam infinita potentia
autem est distantia hominis et Angeli , saltem , quia abstulit omnes qui de ipso
quam hominis et Dei : ergo unibilior est possunt nasci , non tamen omnes qui de
homo Angelo , et e converso , quam Deus ipso nascerentur : unde oportet satisfa-
homini. cientem esse bonitatis et pretii infiniti ali-
4. Ponatur ergo sic esse factum : tunc quo modo et hoc non competeret alicui
videtur, quod ille mortis non esset debi- creato ergo nulla creatura redimere po-
tor, et ita mortem pro aliis solvere potuit : et sic verificatur quod hic dicitur in
tuisset ergo non est verum quod dicit in Littera.
1 I Joan. II , 8 : Qui facit peccatum , ex diabolo est.

IN III SENTENT. DIST . XIX, C , ART . 6 . 313
C. Quomodo et a qua pœna Christus nos redemit per mortem ?
A qua pœna ? temporali , et æterna . Ab æterna quidem, relaxando debi-
tum a temporali vero penitus nos liberabit in futuro , quando novissima

mors inimica destruetur. Adhuc enim exspectamus redemptionem corpo-
ris : secundum animas vero jam redempti sumus ex parte , non ex toto , a
culpa non a pœna , nec omnino a culpa . Non enim ab ea sic redempti
sumus , ut non sit, sed ut non dominetur .
cit de liberatione a poena temporali in

spe , quando in resurrectione inimica
mors destruetur : videtur nihil esse :
ARTICULUS VI. quia
1. Si Christus non fuisset, adhuc san-
An passio Christi liberavit nos a pœna cti resurrexissent , et inimica mors in eis
æterna et temporali ? fuisset destructa . PROBATIO . Articulus
fidei est resurrectio mortuorum , cui non
potest subesse falsum ergo necesse est
Deinde quæritur de hoc quod dicit in evenire ergo sive Christus mortuus est ,
Littera , ibi , C , « A qua pœna ? tempo- sive non , semper liberati fuissent a pœna
rali, et æterna. » temporali .
Hic enim tangit quartum a quo liberati 2. Item, Si causatur talis liberatio a
sumus per mortem Christi . Christo , videtur potius a resurrectione
Videtur autem falsum quod dicit pro causari , quam a morte ipsius : quia re-
prima parte , scilicet quod liberavit a surrectio Christi est causa nostræ resur-
pœna æterna , debitum mortis relaxando . rectionis , ut dicit Glossa super episto-
Si enim dicitur æterna mors , ignis ge- lam I ad Corinth . xv, 1 et seq.
hennæ , vel damnatio æterna : videtur ,
quod nec tunc eos liberavit, qui in igne SOLUTIO . Dicendum , quod mors Chri- Solutio.
gehennæ erant : quia non liberavit nisi sti solvendo vinculum quo detinebamur ,
eos qui erant in limbo : et illi non erant liberat ab utraque morte, scilicet tempo-
in morte, cum viverent charitate , et ad- rali , et æterna : vinculum autem illud
ventum ejus spe felici exspectabant, ut est obligatio ex originali peccato .
dicit Augustinus . AD PRIMUM ergo quod quæritur, Quid
Item, Nec post nec ante debitum æter- vocetur ? dico sine præjudicio , quod se-
næ mortis relaxatum est alicui per so- paratio a vita æterna quæ est in visione
lam mortem ergo videtur falsum quod faciei ad faciem et hoc debitum rela-
dicit . xatum est in solutione pretii per passio-
nem et non est inconveniens quod san-
Quæst, ITEM, Quoad alteram partem , quod dicti Patres fuerunt in morte illa .
Si autem tu quæras, Qualiter illa fuit pretio , et quando ad hujusmodi solutio-

æterna mors , cum transierit ? Dicendum , nem liberati sumus per mortem Christi .
Ad 1.
quod fuit æterna in causa ex parte no- AD Hос quod objicitur de fide resur-
stra , licet transierit virtute pretii infiniti , rectionis , dicendum quod articuli fidei
quod solvit Christus pro nobis : a nobis ordinati sunt, ita scilicet quod resurrectio
enim numquam transisset nisi illo vel mortuorum creditur virtute Dei futura ,
alio modo simili liberationis quem Deus soluto pro nobis pretio , et fracto vinculo
determinasset . quo detinebamur ne gloriari possemus .
Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod modo quoad
Ad quæst.
AD HOC quod quæritur de altera parte , exemplar dotium corporis refertur ad
dicendum codem modo , quod corpora Christi resurrectionem : sed quoad solu-
nostra pertingere ad gloriam resurre- tionem impedientis gloriam corporis , re-
ctionis nullo modo poterant, nisi soluto fertur ad passionem ut ad causam .
D. Quomodo pœnam nostram portavit ?
Peccata quoque nostra, id est, pœnam peccatorum nostrorum dicitur in

corpore suo super lignum portasse : quia per ipsius poenam quam in cruce
tulit , omnis pœna temporalis , quæ pro peccato conversis debetur, in bap-
tismo penitus relaxatur , ut nulla a baptizato exigatur, et in pœnitentia
minoratur . Non enim sufficeret illa poena qua pœnitentes ligat Ecclesia ,
nisi pœna Christi cooperaretur , qui pro nobis solvit . Unde peccata justo-
rum , qui fuerunt ante adventum , in sustentatione Dei fuisse usque ad
Christi mortem dicit Apostolus , ad ostensionem justitiæ ejus in hoc tem-

pore .
Ecce aperte expositum est, quomodo et quid Christus per mortem nobis
meruit et impetravit .
1 Edit. J. Alleaume , laxatur.

2 Ad Roman. In, 23 et seq. Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per gra-
tiam ipsius, per redemptionem quæ est in Christo Jesu , quem proposuit Deus propitiationem, per
fidem in sanguine ipsius, ad ostensionem justitiæ suæ, propter remissionem præcedentium delicto-
rum, in sustentatione Dei, ad ostensionem justitiæ ejus in hoc tempore : ut sit ipse justus , et justificans
eum qui est ex fide Jesu Christi.
IN III SENTENT. DIST. XIX , E. 345
Solutio.
SOLUTIO ad primum . Baptismus non
requirit gemitum et planctum exterio-
rem et quod interiorem quærit in ad-
ARTICULUS VII . ultis , hoc non est propter impotentiam
baptismi, sed ne sit fictus accedens :
An per passionem Christi deletur omnis quia fictio ponit obicem Spiritui sancto
pœna ? disciplinæ , ut habetur , Sapient . 1 ,
AD ALIUD dicendum , quod pœna de- Ad quest.

Deinde quæritur de hoc quod dicit, bita pro peccato mortali, infinita est, et
ibi , D ,
circa initium : « Omnis pæna improportionabilis infinita duratione ,
temporalis, quæ pro peccato conversis quia in æternum meruit puniri impro-
debetur, in baptismo penitus relaxatur, portionabilis, propter acerbitatem . Dico
etc. >> ergo, quod Deus relaxando culpam , per
Hoc enim videtur falsum : quia requi- se remittit pœnæ æternitatem et impro-
ritur contritio et dolor de peccatis : et portionabilitatem acerbitatis : sed adhuc
illa sunt pœnæ . remanet pœna expiationis magna , quam
necesse est recompensari, sed non suf-
Quæst. PRÆTEREA, Quæ est pœna illa quæ ficit homo de se : et ideo quantitatem
minoratur in pœnitentia ? Pœnitentia maximam tollit passio Christi , prout sa-
enim infligitur secundum modum crimi- tisfecit pro nobis : et adhuc remanet pœ-
num ergo videtur, quod non sit mino- na solubilis in hac vita , si tantum durat ,
rata . sed gravis nobis : et ideo illud quod gra-
Item, Cum passio Christi remittat ali- ve est, tollit passio Christi in vi cla-
quid, et dolor contriti aliquid , et vis clavium et remanet adhuc pœna satisfa-
vium aliquid videtur quod nulla pœna ctoria non multum gravis , sed arbitra-
ulterior in afflictione debeat infligi : cum ria pro viribus nostris , et qualitate et
tot et tanta adjutoria sufficere videantur . quantitate delicti .
E. Si solus Christus debet dici redemptor , ut solus dicitur mediator ?
Unde ipse vere dicitur mundi redemptor , et Dei hominumque mediator .
Sed mediator in Scriptura dicitur solus Filius : redemptor vero aliquando

etiam Pater vel Spiritus sanctus . Sed hoc propter usum potestatis , non
propter exhibitionem humilitatis et obedientiæ. Nam secundum potestatis

simul et obedientiæ usum, Filius proprie dicitur redemptor : quia et in se
explevit per quæ justificati sumus , et ipsam justificationem est operatus
potentia deitatis cum Patre et Spiritu sancto . Est ergo redemptor, in quan-
tum est Deus , potestatis usu : in quantum homo , humilitatis effectu . Et
1 Sapient. 1 , 5 : Spiritus sanctus disciplinæ effugiet fictum.

sæpius dicitur redemptor secundum humanitatem , quia secundum eam et
in ea suscepit et implevit illa sacramenta, quæ sunt causa nostræ redemp-
tionis . Proprie ergo Filius dicitur redemptor.
2. Item , Supra habitum est in hac ea-

dem distinctione , quod usu potestatis
non erat utendum in redemptione homi-
DIVISIO TEXTUS . nis , sed potius justitia utendum erat :
cum igitur illa non sit nisi sacramenta
redemptionis in se suscipiendo , videtur
« Unde ipse vere dicitur mundi red- quod potius Filius redemptor sit , et non
emptor, etc. >> Pater vel Spiritus sanctus .
Hic incipit pars illa in qua agit, qua- 3. Item , Usus potestatis est in omni-
liter Christus ex ratione meriti sui vere bus actibus divinis , sed non omnes actus
dicitur mundi redemptor et mediator . divini sunt opera redemptionis : ergo
Et ideo dividitur in duas partes in usus potestatis non sufficit ad hoc quod
quarum prima ostendit qualiter est red- aliquis dicatur redemptor : ergo Pater et
emptor. In secunda , qualiter dicitur Spiritus sanctus non debent dici redem-
mediator , ibi , F, « Quod solus dicitur ptor, sed solus Filius .
mediator, etc. » >
Et illa ulterius dividitur in duas : in SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate Solutio.
quarum prima ostendit effectum me. dupliciter dicitur redemptor, ut dicit in
diationis qui est reconciliatio . In secun- Littera , scilicet usu potestatis , et humi-
da autem ostendit in qua natura mediet, litatis effectu : sed usus potestatis abso-
et in qua ratione medii , ibi , G , « Unde lute non facit redemptorem, sed usus
et mediator dicitur secundum humani- potestatis in illo opere per quod est red-
tatem , non secundum divinitatem , etc. » emptio nisi enim in passione Christi
Et in hoc terminatur distinctio ista . fuisset divina potestas , non mortem
morte superasset , nec infernum vicisset ,
sed solus inter mortuos liber fuisset et
in hoc potestatis usu cum Christo opera-
batur Pater et Spiritus sanctus , licet non
ARTICULUS VIII.
in sustinentia passionis , et effectu humi-
litatis . Et hoc intendit Magister . Unde
An Christus vere dicitur redemptor ? ipse Christus dicit, Joan . xiv , 10 : Pater
in me manens, ipse facit opera . Et, Luc .
x1 , 20 , dicit de Spiritu sancto : Si in di-
Incidit autem dubium circa primam gito Dei ejicio dæmonia, profecto per-
partem , secundum quam rationem dica- venit in vos regnum Dei.
tur Christus redemptor . Et per hoc patet solutio ad omnia ob-
1. Si enim dicatur usu potestatis , ut jecta.
videtur dicere in Littera : tunc ab initio
fuit redemptor : et cum redemptoris sit
redimere, quia redemptor est nomen ver-
bale , et pertinet ad actum redimendi ,
videtur quod ab initio redemit, quod
falsum est.
IN III SENTENT. DIST . XIX , F 347
cramenta quæ suscipimus et de illis

loquimur hic.
Vel potest dici, quod Christus exhibuit
sacramentorum rem dando eis effectum :
licet non suscepit sacramenta, ut nos sus-
ARTICULUS IX .
cipimus ea. Baptismum enim suscepi
dando vim regenerativam aquis rem
An sacramenta quæ sunt causa nostræ autem confirmationis et actum pro no-
justificationis, Christus in se receperit ? bis pœnitentiæ lamentum, flendo et
orando , et jejunando pro nobis , ut no-
strum lamentum posset habere effectum :
Deinde quæritur de hoc quod dicit , distributionem Eucharistiæ , corpus suum
ibi , E , sub finem : « In ea suscepit et dando discipulis ordinem autem , fa-
implevit illa sacramenta , etc. »
> ciendo eos participes potestatis suæ in
Sacramenta enim quæ sunt causa ligando et solvendo et consecrando cor-
nostræ justificationis , sunt pœnitentia , pus suum : actum unctionis extremæ non
unctio extrema , et hujusmodi , de qui- legitur recepisse, quia unctio Mariæ non
bus non legitur, quod ea susceperit Chri- fuit facta oleo sed illius exhibuit rem
stus . perfectam , quando surrexit oleo exsulta-
tionis gloriæ plene delibutus .
Solutio. SED AD hoc dicendum , quod duplicia Tamen prior solutio est de intentione
sunt sacramenta, scilicet ex parte nostra Litteræ.
quæ sunt quasi medicina ut vasa appor- Alii dicunt , quod exhibuit sacramenta ,
tantia nobis medicinam : et sacramenta quando sanguis et aqua profluxerunt de
in Christo , ut nativitas , passio , et resur- latere , Joan . XIX , 34 : Unus militum
rectio , et hujusmodi , quæ sunt causa lancea latus ejus aperuit, et continuo
nostræ redemptionis ex parte satisfacien- exivit sanguis et aqua, scilicet aqua ex-
tis pro nobis , a quo virtutem habent sa- piationis, et sanguis redemptionis
F. De mediatore.
Qui solus dicitur mediator, non Pater vel Spiritus sanctus . De quo
Apostolus , Unus mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus ' , id est,
per hominem quasi in medio arbiter est ad componendam pacem , id est ,
ad reconciliandum homines Deo . Hic est arbiter quem Job desiderat : Uti-
nam esset nobis arbiter 2. Reconciliati enim sumus Deo (ut ait Apostolus )
per mortem Christi ³ . Quod sic intelligendum est, quasi nos ei sic reconci-
1 I ad Timoth . 11, 5 .
2 Cf. Job , xxxI.
3 Ad Roman . v, 10 : Si enim inimici essemus , reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus etc.
liaverit Christus , ut inciperet amare quos oderat : sicut reconciliatur ini-
micus inimico , ut deinde sint amici qui ante se oderant : sed jam nos
diligenti Deo reconciliati sumus . Non enim ex quo ei reconciliati sumus
per sanguinem Filii , nos cœpit diligere : sed ante mundum , priusquam nos
aliquid essemus . Quomodo ergo nos diligenti Deo sumus reconciliati ?
Propter peccatum cum eo habebamus inimicitas , qui habebat erga nos
charitatem , etiam cum inimicitias exercebamus adversus eum , operando
iniquitatem . Ita ergo inimici eramus Deo sicut justitiæ sunt inimica pec-
cata et ideo dimissis peccatis tales inimicitiæ finiuntur : et reconcilia-

2
mur justo quos ipse justificat. Christus ergo dicitur mediator, eo quod
medius inter Deum et homines ipsos reconciliat Deo . Reconciliat autem ,

dum offendicula hominum tollit ab oculis Dei , id est, dum peccata delet ,
quibus Deus offendebatur, et nos inimici ejus eramus . Sed cum peccata
deleat non solus Filius , sed et Pater et Spiritus sanctus , quorum deletio
est nostra ad Deum reconciliatio , quare solus Filius dicitur mediator ? Nam
de Patre legitur , quod reconciliaverit sibi mundum . Ait enim Apostolus :

Deus enim erat in Christo, mundum reconcilians sibi³ . Cum ergo recon-
ciliet, quare non dicitur mediator ? Quia nec medius est inter Deum et
homines , nec in se habuit illa sacramenta , quorum fide et imitatione justi-

ficamur, id est , reconciliamur Deo . Reconciliavit ergo nos tota Trinitas
virtutis usu, scilicet dum peccata delet : sed Filius solus impletione obe-
dientiæ , in quo patrata sunt secundum humanam naturam ea per quæ cre-
dentes et imitantes justificantur .
G. Secundum quam naturam sit mediator ?
Unde et mediator dicitur secundum humanitatem, non secundum divi-
nitatem . Non enim est mediator inter Deum et Deum , quia tantum unus
est Deus : sed inter Deum et hominem, quasi inter duo extrema : quia
medius esse non potest nisi inter aliqua . Mediator est ergo in quantum
homo . Nam in quantum Deus, non mediator , sed æqualis Patri est , hoc
idem quod Pater, cum Patre unus Deus . Mediat ergo inter homines et
1 S. AUGUSTINUs , Lib . XIII de Trinitate , сар . 16.

Edit. J. Alleaume , reconciliantur.
3 II ad Corinth . v , 19 .
IN III SENTENT . DIST . XIX , G , ART. 10 . 349
Deum Trinitatem , secundum hominis naturam , in qua suscepit illa per

quæ reconciliamur Deo Trinitati : et secundum eamdem habet aliquid si-
mile Deo , et aliquid simile hominibus , quod mediatori congruebat : ne per

omnia similis hominibus , longe esset a Deo : aut per omnia Deo similis ,
longe esset ab hominibus : et ita mediator non esset. Verus ergo mediator
Christus inter mortales peccatores et immortalem justum, apparuit mor-
talis cum hominibus , justus cum Deo , per infirmitatem propinquans nobis ,
per justitiam Deo . Recte ergo mediator dictus est, quia inter Deum im-
mortalem et hominem mortalem est Deus et homo, reconcilians hominem
Deo in tantum mediator, in quantum est homo : in quantum autem ver-

bum non est medius , quia unus cum Patre Deus . Si ergo Christus secun-
dum vos , o hæretici, unam tantum habet naturam , unde medius erit ? et
nisi ita sit medius , ut Deus sit propter divinitatis naturam , et homo prop-
ter humanitatis naturam : quomodo humana in eo reconciliantur divinis ?
Nam ipse veniens prius in se humana sociavit divinis per utriusque naturæ
conjunctionem in una persona . Deinde omnes fideles per mortem reconci-

liavit Deo , dum sanati sunt ab impietate quicumque humilitatem Christi
credendo dilexerunt, et diligendo imitati sunt .
Ecce hic aliquatenus insinuatur , quare Christus solus mediator Dei di-
citur et hominum : et secundum quam naturam mediet, scilicet humanam :
et cui mediet , scilicet Deo Trinitati . Trinitati enim nos reconciliavit per
mortem, per quam etiam nos redemit a servitute diaboli . Nam, ut Petrus
ait, Non corruptibilibus auro vel argento redempti sumus, sed pretioso san-
guine quasi Agni immaculati¹ .
potius dici extremum , quam medium :

quia homo est extremum .
2. Item , Medium numquam habet in
se actu utrumque extremorum sed
ARTICULUS X. Deus, et verus homo :
Christus est verus
ergo ipse non medius inter Deum et ho-
An Christus sit mediator inter Deum minem .
et hominem ?
3. Item, Ipse videtur sibi contradicere
in Littera. Primo enim dicit , quod Chri-
stus est mediator ratione humanæ natu-
Deinde quæritur de altera parte ubi ræ tantum et postea circa finem secun-
dicitur , ibi, F , « Qui solus dicitur medi capituli loquens de hæreticis, dicit :
diator, etc» . « Si ergo Christus secundum vos , o hæ-
1. Si enim dicitur Christus secundum <«< retici, unam tantum habet naturam , un-
humanam naturam mediator , videtur « de medius erit ? et nisi ita sit me-
I Petr. 1, 18 et 19.
330 D ALB . MAG . ORD . PRÆD .
<< dius ut Deus sit propter humanita- eos et immortales superbos et miseros
« tis naturam ' . » Ergo videtur, quod noxios , ne per immortalitatis jactantiam
propter conjunctionem utriusque natu- seducerent ad miseriam , et suæ mortis
ræ medius sit . Et hic dicit , quod propter humilitate, et suæ beatitudinis benigni-
humanam tantum . Ergo sibi contrarius tate destruxit in eis, quorum corda per
est. suam fidem mandans , ab illorum im-
4. Si medium dicitur participatione mundissima damnatione liberavit 2.
extremorum , tunc medium erit æque Ex hoc patet , quod nec Angelus bonus ,
distans ab utroque extremo : ergo non nec Angelus malus mediator est : quia
erit actus medii unum extremum conjun- Angelus bonus nobiscum non convenit ,
gere cum altero ergo actus mediatoris sed Angelus malus , licet convenit, tamen
non erit reconciliare hominem Deo , ut actum mediatoris in conjungendo beatis
videtur. non habet, sed potius actum seductoris.
5. Item , Cum inveniatur in alio con- Unde ibidem infra dicit Angustinus :
venientia cum utroque extremo : ut dæ- « Ad hoc quippe se interponit medius.
mon, qui immortalis est cum Deo , et immortalis et miser, ut ad immortalita-
miser nobiscum, numquid ipse mediator tem beatam transire non sinat, quoniam
erit inter nos et Deum ? Videtur quod persistit quod impedit , scilicet ipsa mi-
sic quia convenit cum utroque extre- seria . Ad hoc autem se interponit mor-
morum . talis et beatus , ut mortalitate transacta ,
6. Item , Angelus bonus qui est creatu- et ex mortuis faceret immortales , quod in
ra nobiscum , immortalis autem et bonus se resurgendo monstravit, et ex miseris.
cum Deo , videtur esse medius inter nos beatos, unde numquam ipse discessit . »
et Deum ergo esse mediatorem non Ex hoc accipitur, quod illud medium est
tantum convenit Christo , ut videtur. medium, quod est ut via in extremum , et
medium conjunctionis , et non per æqui-
Solutio, SOLUTIO ad hæc omnia fere est per distantiam ab utroque . Ad 1.
quamdam auctoritatem Augustini in li- DICENDUM ergo ad primum , quod Chri-
bro IX de Civitate Dei, quæ quidem lon- stus in quantum homo, convenit cum
ga est , sed bona : ubi dicit sic, « Media- extremo et ex virtute unionis habet ali-
torem inter nos et Deum, et mortalita- quid in quo convenit cum alio , scilicet.
tem habere oportuit transeuntem , et be- justitiam et gratiæ plenitudinem : quia
atitudinem permanentem : ut per id sine illa non esset medium conjungens ,
quod transit, congruenter morituris , et sed distans , et faciens distare, sicut an-
ad id quod permanet, transferret ex mor- gelus malus convenit autem cum ho-
tuis . Boni igitur Angeli inter miseros mine per mortalitatem , quæ est via per
mortales et beatos et immortales medii solutionem pretii . Et sic utrumque est
esse non possunt : quia ibi quoque et medians , scilicet id in quo convenit
beati et immortales sunt . Possunt autem
cum homine , quia mortalitas transiens
esse medii Angeli mali , quia immortales in immortalitatem , et id in quo conve-
sunt cum illis , miseri cum istis . His con- nit cum Deo , quod plenitudo gratiæ est
trarius est mediator bonus , qui adversus de qua omnes accepimus gratiam pro
corum immortalitatem et miseriam , et gratia . Unde non dicitur hic medium
mortalis esse ad tempus voluit , et beatus per respectum ad naturam , sed potius
in æternitate persistere potuit . Ac sic ad naturæ sic unitæ proprietates duas , in
1 Cf. cap. G , circa medium . ¹ Joan. 1 , 16 : Et de plenitudine ejus nos om-

2 S. AUGUSTINUS , Lib. IX de Civitate Dei, nes accepimus , et gratiam pro gratia.
cap. 15 .
IN III SENTENT. DIST. XIX , G, ART . 10 . 351
quarum altera convenit cum uno extre- que exigitur. Quod autem ita sit , accipi-
mo , et in altera cum reliquo , et in utra- tur ab Augustino , qui sic dicit in libro
que est via inferiori extremo in superius IX de Civitate Dei : « Nec ob hoc me-
extremum . diator est, quia Verbum : maxime quip-
Ad 2. pe immortale , et maxime beatum Ver-
AD ALIUD dicendum , quod est medium
per abnegationem et commixtionem : et bum longe est a mortalibus miseriis :
tale non habet in se extrema , sed illud sed mediator per quod homo , eo ipso
quod est ita medium , quod habeat ac- ostendens utique ad illud non solum
tum mediatoris , qui est unire inferius beatum , verum etiam beatificum bo-
extremum superiori sed Christus est num non oportere quæri alios media-
ita medium , quod ipse est mediator , et tores , per quos arbitramur nobis perven-
conjungens unum cum altero et ideo tionis gradus esse moliendos : quia bea-
oportet in se habere extrema actu . tus et beatificus Deus , factus particeps
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod ipse non humanitatis nostræ , compendium præ-
est sibi contrarius : quia medium sonat buit participandæ divinitatis suæ ' . »
inferioritatem : Christus autem secun- AD ALIUD dicendum , quod medium Ad 4.
dum hoc quod Verbum est, non est infe- quod est mediator et via (ut ita dicam)
rior Patre, sed æqualis : tamen unio Ver- non ita dicitur per æque distantiam :
bi exigitur ad esse mediatorem : quia quia hoc oppositionem habet cum utro-
unum extremum habet ille per naturam , que extremorum .
scilicet immortalitatem : et aliud per AD ALIUD dicendum , quod dæmon ha- Ad 5.
unionem ad divinam naturam , licet ta- bet quamdam convenientiam cum utro-
men insit humanæ naturæ secundum que sed immortalitas sua non est vera
gratiæ plenitudinem , quia datus est ei immortalitas : et ideo non convenit nisi
spiritus non ad mensuram , et quia ces- secundum quid . Præterea , Ipse non est
sante unione humana natura non haberet via , sed potius abductio et ideo non
illam plenitudinem gratiæ : et ideo Au- convenit ei mediare .
gustinus loquitur contra hæreticos , di- AD ALIUD dicendum , quod Angelus bo- Ad 6.
cens , quod non esset mediator , nisi ha- nus non convenit : quia hoc quod est
beret utramque naturam : non quod gra- esse creaturam , non est convenientia
tia utriusque mediator sit : sed quia ut sufficiens . Præterea , Mediare inter
esse possit mediator in altera natura , Deum , hominem reconciliando non po-
quæ via est in ipso ad reliquam , utra- tuit, sicut prius habitum est .
1 S. AUGUSTINUS , Lib. IX de Civitate Dei , cap . 15 .

DISTINCTIO XX .

congruentiam et necessitatem.
A. Quod alio modo potuit Deus liberare hominem : et quare potius isto ?
Si vero quæritur , Utrum alio modo posset Deus hominem liberare quam
per mortem Christi ? Dicimus et alium modum fuisse possibilem Deo , cu-
jus potestati cuncta subjacent : sed nostræ miseriæ sanandæ convenien-

tiorem modum alium non fuisse, nec esse oportuisse . Quid enim mentes
nostras tantum erigit et ab immortalitatis desperatione liberat, quam quod

tanti nos fecit Deus, ut Dei Filius immutabiliter bonus, in se manens
quod erat, et a nobis accipiens quod non erat, dignatus nostrum inire con-
sortium , mala nostra moriendo perferret ? Est et alia ratio , quare isto
potius modo quam alio liberare voluit : quia sic justitia superatur diabo-
lus, non potentia . Et quomodo id factum sit explicabo ut potero . Quadam
justitia Dei in potestatem diaboli traditum est genus humanum , peccato
primi hominis in omnes originaliter transeunte , et illius debito omnes

obligante . Unde omnes homines ab origine sunt sub principe diabolo .
Unde Apostolus , Eramus natura filii iræ : natura scilicet, ut est depra-
vata a peccato, non ut est recta creata ab initio . Modus autem ille quo
traditus est homo in diaboli potestatem, non ita debet intelligi tamquam
Deus hoc fecerit aut fieri jusserit, sed quod tantum permiserit , juste ta-
men . Illo enim deserente peccantem , peccati auctor illico invasit : nec ta-
men Deus continuit in ira sua miserationes suas , nec hominem a lege
suæ potestatis amisit , cum in diaboli potestate esss permisit : quia nec dia-
1 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib . XIII de Trinitate , cap . 10 .

Ad Ephes . 11, 3 .
3 Psal. LXXVI, 10 : Aut obliviscetur misereri Deus ? aut continebit in ira sua misericordias suas ?
IN III SENTENT. DIST. XX, B. 353
bolus a potestate Dei est alienus , sicut nec a bonitate . Nam qualicumque
vita diabolus vel homo , non subsisteret nisi per eum qui vivificat omnia .
Non ergo Deus hominem deseruit, ut non se illi exhiberet Deum : sed inter
mala pœnalia etiam malis multa præstitit bona , et tandem hominem quem
commissio peccatorum diabolo subdidit, remissio peccatorum per san-
guinem Christi data a diabolo eruit ' , ut sic justitia vinceretur diabolus ,
non potentia . Sed qua justitia ? Jesu Christi . Et quomodo victus est ea ?
Quia in eo nihil dignum morte inveniens , occidit eum tamen . Et utique
justum est ut debitores quos tenebat , liberi dimittantur , in eum credentes ,
quem sine ullo debito occidit . Ideo autem potentia vincere noluit , quia
diabolus vitio perversitatis suæ amator est potentiæ , et desertor oppu-
gnatorque justitiæ : in quo homines magis eum imitantur , qui neglecta
vel etiam perosa justitia , potentiæ magis student, ejusque vel adeptione
lætantur, vel cupiditate inflammantur . Ideoque placuit Deo ut non po-
tentia , sed justitia vincens, hominem erueret, in quo homo eum imitari
disceret. Post vero in resurrectione secuta est potentia, quia revixit mor-
tuus , numquam postea moriturus . Sed nonne jure æquissimo vinceretur
diabolus , si potentia tantum Christus cum illo agere voluisset ? Utique :
sed postposuit Christus quod potuit, ut prius ageret quod oportuit . Justitia
ergo humilitatis hominem liberavit , quem sola potentia æquissime liberare

potuit .
B. De causa inter Deum, et hominem , et diabolum .
Si enim tres illi in causa venirent, scilicet Deus , diabolus , et homo ,
diabolus et homo quid adversus Deum dicerent, non haberent . Diabolus
enim de injuria Dei convinceretur : quia servum ejus , scilicet hominem ,
et fraudulenter abduxit , et violenter tenuit. Homo etiam injurius Deo
convinceretur : quia præcepta ejus contempsit , et se alieno dominio man-
cipavit. De hominis etiam injuria convinceretur diabolus : quia et illum
prius fallaci promissione decepit , et post mala inferendo læsit . Injuste
ergo diabolus , quantum ad se , tenebat hominem : sed homo juste teneba-
tur , quia diabolus numquam meruit potestatem habere super hominem ,
1 Cf. ad Hebr. 11 , 14 et 15.

Edit. J. Alleaume , causam .
XXVIII 23
sed homo meruit per culpam pati diaboli tyrannidem ' . Si ergo Deus qui
utrique præerat, potentia hominem liberare vellet, sola jussionis virtute
hominem potuit rectissime liberare : sed ob causam præmissam justitia

humilitatis uti voluit . Qui dum in carne mortali crucifixus est , justificati
sumus , id est, per remissionem peccatorum eruti de potestate diaboli et
ita a Christo justitia diabolus victus est, non potentia . Quomodo autem in
2
ejus sanguine nobis peccata sunt dimissa , supra expositum est .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
Si vero quæritur, Utrum alio modo An alius modus liberationis est possibilis
posset Deus hominem liberare, etc. » præter illum quo liberatum est genus
Hic incipit quarta pars illius divisionis humanum ?
quæ in principio distinctionis XVIII po-
sita est. Et agitur hic, Utrum Deus alias
quam per mortem poterat liberare et Incidit autem hic dubium primo , Si
durat usque ad illum locum, ubi dicitur est alius modus possibilis , ut dicit , vel
in hac eadem distinctione , ibi , C , « Chri- non ?
stus ergo est sacerdos , idemque hostia, Et si hoc est verum , quod alius est
etc. » possibilis tunc quæritur secundo , Qua
Et dividitur in parte duas : in quarum possibilitate sit ille possibilis ?
prima ostendit rationes congruentiæ ,
quare isto modo voluit redimere , cum PROCEDITUR autem ad primum hoc mo-
do :
alius modus esset possibilis ? In secunda ,
exsequitur causam inter Deum , et homi- 1. Dicit Anselmus , quod minimum in-
nem , et diabolum , ibi , B , « Si enim tres conveniens decentissimæ justitiæ Dei
illi in causam venissent, etc. » est impossibile est autem maximum
In prima parte tria facit . Primo quæ- inconveniens injustitia judicii, et præci-
stionem proponit : et secundo, causam pue coram judice illo a quo non est
solutionis unam dat ex juvantibus ad ad alium appellare : ergo sustinere in-
spem immortalitatis . Tertio , dat aliam justitiam impossibilis est Deo : sed pec-
ex ratione justitiæ. Et hæc tria facit in catum sine condigna satisfactione remit-
uno capitulo et ex hoc patet senten- tere , injustum judicium est : ergo hoc
tia. impossibile est Deo . Probatum autem
est supra , et adhuc probabitur amplius ,
non posse facere condignam satisfactio-
nem pro peccato nisi Deum et hominem :
hoc enim dixit Ambrosius in præcedenti
distinctione ergo videtur alius modus
non fuisse possibilis .
1 S. AUGUSTINUS , Lib. XIII de Trinitate , cap.14 . 2 Edit . J. Alleaume , sint.

IN III SENTENT. DIST. XX , B, ART. 1 . 355
2. Item, Congruentia et incongruen- Item , Anselmus in libro Cur Deus

tia opponuntur aut igitur in genere homo : « Non poterat transire calicem
naturæ , aut in generis moris . Constat, nisi biberet, non quia non posset vitare
prout hic loquitur de eis, quod non op- mortem si vellet , sed (sicut dictum est)
ponuntur in genere naturæ : quia non impossibile erat aliter salvare mundum .
loquitur de naturis , sed de opere volun- Item , ad Hebr . 11 , 10 , super illud ,
tatis, quod est liberatio : ergo opponun- Auctorem salutis eorum per passionem
tur in genere moris ergo si congruum consummare, etc. , Glossa : «Nisi Christus
est bonum, oportet quod incongruum sit moreretur , homo non redimeretur : et
malum , quia bonum bono non oppo- non redemptus periret , et frustra essent
nitur : sed Deus vel Filius Dei non omnia facta . »
potest facere malum : ergo non potest Ex his et multis aliis videtur concludi ,
facere incongruum . Si igitur alius mo- quod non erat alius modus possibilis ad
dus non fuit congruus nostræ miseria liberandum genus humanum .
sanandæ , alius modus non fuit Deo pos- 5. Item quidam objiciunt sic : Deus
sibilis . illum modum præviderat et prædestina-
3. Item , Cum quæritur, ut dicit Ansel- verat, quia prædestinatio est de omnibus
mus , Utrum alio modo liberare pote- bonis salutaribus : sed quod prædestina-
rat genus humanum ? non quæritur motum est , impossibile est non esse et ne-
dus ex parte Dei qui omnia potest, sed cesse esse, et possibile non esse , sunt
quæritur modus ex parte nostra : er- contradictoriæ in quarto et secundo mo-
go hoc est quærere, Si alio modo exire do modalium .
poteramus nos de reatu peccati ? Con- 6. Item, Fides Patriarcharum credidit
stat autem, quod non nisi per Deum hunc modum fidei autem non potest
satisfacientem , qui etiam esset homo , ut subesse falsum : ergo necesse fuit esse
probat Anselmus : ergo alius modus non hunc modum liberationis : ergo non fuit
fuit Deo possibilis . possibile esse alium .
4. Item, Hoc videntur expresse dicere SED CONTRA : Sed contra ,
quædam auctoritates , quarum una est , Gregorius in Moralibus : « Qui nos
ad Titum , 11, 11 , Glossa super illud , Appa- existere fecit de nihilo , revocare etiam
ruit gratia , etc. , dicit sic : « Non essemus sine morte sua et passione potuit¹ . »
participes deitatis ejus , nisi ipse particeps Item , Leo Papa in legenda in ramis
esset nostræ mortalitatis . » Cum igitur palmarum : « Omnipotentia Filii Dei
quæ propter eamdem essentiam est
non sumus participes , nisi per gratiam
reconciliationis , non essemus reconcilia- æqualis Patri , potuisset genus humanum
ti , nisi in nostra humanitate mortuus a diaboli dominio solo imperio suæ vo-
esset pro nobis . luntatis exuere , nisi in divinis operibus
Item , ad Roman . v, 19 , super illud, maxime congruisset ut nequitia hostilis
Sicut enim per inobedientiam unius, etc. , adversitas de eo quod vicerat vincere-
Glossa : « Illa fides sana est , qua credimus tur . >>
nullum hominem sive parvulæ ætatis , Item , Augustinus in libro XIII de

sive majoris , liberari a contagio mortis Trinitate : « Eos itaque qui dicunt , Ita-
antiquæ , et obligatione peccati , quam ne defuit Deo modus alius quo liberaret
prima nativitas contraxit, nisi per me- homines a miseria mortalitatis hujus , ut
diatorem unum Dei et hominum , homi unigenitum Filium Deum sibi coæter-
nem Jesum Christum, cujus saluberrima num , hominem fieri vellet , induendo
fide illi facti sunt salvi . »> humanam animam et carnem , morta-
1 S. GREGORIUS , Lib . XX Moralium .

lemque factum , mortem perpeti parum omnis justitia non quærat nisi emendare
est sic refellere , ut istum modum asse- hominem et salvare : ergo si Deus exi-
ramus bonum et divinæ congruum di- git talem emendam quam non posset
gnitatis verum etiam ut ostendamus præstare purus homo vel homo in statu
non alium modum possibilem Deo dein quem ceciderat, videtur quod non
fuisse, cujus potestati cuncta æqualiter decenter illud exegit , sed impie, sitiendo
subjacent, sed sanandæ nostræ miseriæ mortem hominis : ergo cum hoc non
convenientiorem modum alium non sit fas credere de Deo , videtur quod ho-
fuisse ' . >> mo purus per se satisfacere potuit : et
Item , Super illud Psalmi xx1, 3 : Et sic alius fuit modus Deo possibilis .
non ad insipientiam mihi, dicit Glossa : 4. Vel si tu dicas, quod homo non
« Ut sapienter genus humanum meo san- fuit in gratia, et ita nihil gratum facere
guine liberetur : nullus enim convenien- potuit . CONTRA hoc est, quod cum homo
tior modus nostræ liberationis , quam facit quod potest, statim dat ei Deus
ut homo qui per superbiam cecidit , per gratiam sed multi fuerunt qui fecerunt
humilitatem resurgat . » quod potuerunt , et gratiam habuerunt,
Ad hoc sunt etiam rationes non SO- et sic possibile fuit de omnibus si se præ-
lum probantes , quod alius fuit possibilis, parassent : ergo videtur, quod Deus id
sed etiam quod alius fuit magis con- quod potuerunt facere, acceptare debuit.
gruus. 5. Item , I Joan. v, 3, dicitur, quod
1. Dignum enim honore non congruit mandata ejus gravia non sunt. Et Hie-
pati pœnas et exsilium . Filius autem fuit ronymus dicit , quod anathema sit qui
omni honore dignus : ergo non debebat dicit Deum præcepisse impossibilia . Er-
sibi hoc ad injuriam facere , ut pœnas et go numquam exigit ab homine talem
exsilium subiret . emendationis modum, quem non posset
2. Item , Sine satisfactione remittere explere nisi Deus esset homo , ut vide-
peccatum fuisset majoris perfectionis : tur.
ergo fuisset Deo perfectissimo magis.

congruus ille modus . PROBATIO primæ SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod Solutio.
est, quod ad hoc nos invitat, ut diliga- alius fuit modus possibilis , considerata
mus inimicos , et ut dimittamus omnibus potestate Dei cui nihil injustum est, ut
debentibus nobis , etiam præter hoc quod dicit Anselmus , et nihil impossibile : sed
exigamus satisfactionem. Si ergo bonum . tamen ex parte nostra impossibile fuit
suadet nobis, primo debuit hoc facere in nos redimi nisi per Deum et hominem :
seipso . non quod hoc intendam dicere , quod si
Si dicas , quod seipsum negare non Deus nos liberasset quin essemus li-
potuit : negasset autem seipsum, si face- berati : sed est considerare potentiam
ret contra justitiam suam . CONTRA : Sic- liberationis ex parte Dei, et ex parte
ut ipse sua justitia est , ita est ipse sua nostra, et ex parte utriusque simul , sci-
misericordia quæ superexaltat judicium : licet Dei et hominis . Ex parte Dei qui-
ergo exigendo tam gravem emendam , dem fuit alius modus possibilis : ex par-
videtur venire contra suam misericor- te hominis autem videtur mihi alius mo-
diam . dus impossibilis. Si vero ex parte utrius-
3. Item , Impius judex est qui plus que consideretur , id est, nostra possibilitas
exigit in emenda , quam posset reus fa- ad Dei potentiam relata in qua fit quid-
cere quia ille nou quærit emendatio- quid ipse vult , fuit alius quidem modus
nem rei , sed sitit sanguinem ejus , cum possibilis , sed nullus ita conveniens . Si
1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIII de Trinitate , cap . 10.

IN III SENTENT. DIST. XX , B , ART. 1 . 357
enim quæratur , Utrum de trunco potest AD ALIUD dicendum , quod fides est de Ad 6.
fieri vitulus ? dicimus quod non . Si au- eo quod non erit aliter quam creditur ,
tem quæratur , Utrum Deus de trunco sed tamen possibile est esse aliter fides
potest facere vitulum ? dicimus quod enim et prædestinatio bene tollunt ac-
sic. tum immutabilitatis in contrarium , vel
His habitis , planum est respondere ob- in aliud quam sit hoc de quo sunt , sed
jectis . non tollunt potentiam mutabilitatis : et
Ad 1 . AD PRIMUM enim dicendum , quod dimit- ideo illa argumenta non cogunt .
tere culpam impunitam dicitur dupliciter,
scilicet impunitam , hoc est, sine omni OPORTET etiam solvere ea quæ sunt ad Ad object.
auctor.
pœna : et hoc est impossibile coram ju- oppositum : quia secundum meam opi-
dicio Dei quia, sicut dicit Anselmus , nionem ex parte nostra attendendo po-
esset coram Deo impius sicut justus , et tentiam satisfaciendi , non fuit possibilis
placeret Deo peccatum sicut et virtus , alius modus .
quod est impossibile . Vel dimittere pec- DICO ergo ad primum, quod omnes
catum sine condigna pœna et hoc est illæ auctoritates loquuntur de potentia
judicis quærentis emendam rei , et hoc Dei liberantis , et non de potentia homi-
modo fuisset, si Deus homini sine mor- nis debentis satisfacere .
te Filii peccatum indulsisset : puniverat AD ID autem quod objicitur per ratio-

Adobject. 1 .
enim hominem in hac vita, et in purga- nes, dicendum quod Filium Dei ex bo-
torio amplius punire potuit : et ita nihil nitate decuit omne signum dilectionis.
indecens ex parte sua ex hoc sequeretur . homini exhibere, quod pertinebat ad sa-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod congruum lutem , nisi hoc cederet in injuriam ju-
et incongruum ex parte nostra sumun- stitiæ vel deitatis sed non in injuriam
tur, et non ex parte judicii Dei , cui con- fuit deitatis quia deitas nec passa, nec
gruum est omne quod facit : quia etiam compassa fuit : sed in humana natura
illud quod videtur incongruum ex con- passus est Filius Dei : et in hac deitatem
trario usu , si Deus faceret, congruissi- decuit exsilium et mortalitas .
mum esset : unde si parceret a pœna AD ALIUD dicendum , quod alio modo Ad object.2.
condigna, clementiæ deputaretur, dum- remittere injuriam potuit Deus , sed ex
modo justitia pro tanto salvaretur
salvaretur,, parte hominis remansisset verecundia ,
quod remaneret peccatum ultum pœna scilicet quod homo abstulisset quod non
emendante , non suffocante reum. reddidisset. Et si quæras, Utrum Deus
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod bene conce- hanc verecundiam auferre potuisset ?
do, quod si possibilitas ex parte nostra Dico sine præjudicio , quod opprobrium
attendatur, ut dicit Anselmus , quod non quidem auferre potuit : sed tamen veri-
erit justitia nisi restituens ablatum , et tatem mutare non potuisset : quia contra
satisfaciens offensæ et hoc non potuit se fecisset. De præterito enim verum fuit ,
esse nisi per Deum et hominem , ut di- quod homo rapuit quæ per se exsolvere
cunt Anselmus et Ambrosius . non potuit et ideo congruissimum fuit
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod omnes illæ judici clementissimo, ut tale faceret judi-
auctoritates loquuntur de possibilitate cium, ut destrueretur peccatum, et ho-
congruentiæ, et non de potestate Dei in mo tantum vel plus dando quam rapuit,
se . ab opprobrio simul et peccato liberare-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod prædestina- tur .
tio non imponit necessitatem , sed immu- AD ALIUD dicendum , quod plus exi- Ad object. 3.
tabilitatem facit : et ideo nihil prohibet gere quam homo possit , dicitur duobus
quin adhuc alius modus sit possibilis , si modis , scilicet simpliciter , et sic sonat
liberatio in genere et in se consideretur. extorsionem : vel de expensis judicis, ut
reus pristinam recipiat dignitatem : et

sic exigere plus quam purus homo possit ,
sonat misericordiam et bonitatem judicis
erga nos et hoc est quod dicit Psalmus
ARTICULUS III.
cx, 9 Redemptionem misit Dominus.
populo suo . Quod enim ultra vires nostras
exegit, ad gloriæ nostræ cumulum fuit : Quæ sit illa possibilitas, de qua dicitur,
quia aliter semper conscientia testis veri- quod alius modus fuit Deo possi-
bilis ?
tatis, diceret nos rapuisse , et non solvisse
Dei honorem.
Ad object. 4. AD ALIUD dicendum, quod homo in

quantacumque gratia sit, dummodo sit Secundo quæritur, Quæ sit illa possi-
bilitas de qua dicitur, quod alius modus
purus homo, non potest satisfacere pro
peccato quod in omnem mundum redun- fuit Deo possibilis ?
davit et hoc sufficienter in præmissis Videtur autem , quod nulla : quia
probatum est : nec tamen secundum dicta 1. Potentia Dei non potest esse nisi se-
Sanctorum credo , quod umquam alicui cundum congruentiam decentissimam : er-
post primum peccatum gratia salutis data go Deus nihil potest, quod congruenter
sit, nisi in dilectione unigeniti et fide , non potest .
2. Item, Potentia Dei non refertur ad
qui omnes reconciliavit . Non dico , quod
non dari potuerit quantum est de poten- opus nisi secundum ordinem sapientiæ
tia Dei . Et sic patet , quod nihil est quod præordinantis , quia aliter Deus ageret
objicit. præcipitanter : sed sapientia Dei præor-
AD ALIUD dicendum , quod mandata non dinaverat istum modum : ergo non fuit
Ad object.5.
sunt gravia habenti charitatem : et hoc possibilis apud Deum alius modus, ut
ideo quia Filius Dei nobis ea alleviavit, videtur .
sustinendo pro nobis quod nos sustinere 3. Item, Detur , quod potentia Dei sit
debebamus quia Dominus posuit in eo respectu istius , ut patuit in effectu , ipsa
iniquitatem omnium nostrum : et ideo mutaretur de opere in opus cum igitur
modo facile est nobis . Unde potest dici , hoc sit aliqua mutatio , et Deus penitus sit
ut prius , quod sic a nobis ad injuriam immutabilis videtur , quod si potentia
nostram non exegit impossibile nobis, Dei fuit de isto modo , quod non potuit
esse de alio.
sed ad gloriam , cum ipse daret Unigeni-
tum per quem factum est possibile , quod
ante erat nobis impossibile , licet non Deo Deus non agit per necessitatem natu-
cui nihil est difficile . ræ , sicut facit potentia et virtus natura-
Et per hoc patet solutio ad totum. lis , sed agit per voluntatis libertatem :
quidquid autem agit libertas voluntatis
potest facere , et non facere, et alio modo
facere ergo videtur , quod Deus potuit
hoc modo liberare , et non liberare, et
alio modo liberare : quia aliter ipse minus
esset liber in agendo , quam nos , quod
absurdum est.
SOLUTIO. Dicendum , quod una et sim- Ad 1.

plex est Dei potentia : sed tamen potest
1 Isa . LIII , 6 .
IN III SENTENT. DIST. XX , B , ART. 3. 359
dupliciter considerari , scilicet ut exse-

quens sapientiæ prævisionem et ordina-
tionem, et sic videtur , quod non fuit alius
modus possibilis nostræ liberationis ,
quam prævisus est a sapientia ordinan- ARTICULUS III.
te sed tamen potuit esse alius modus
prævisus , et tunc potentia operans alium Si fuerit possibilis alius modus libera-
exsequeretur . Aliter consideratur secun- tionis, an etiam fuit possibilis alius
dum quod antecedenter se habet ad sa- modus redemptionis ?
pientiam potest enim Deus facere quæ
per sapientiam omnia ordinantem , non
ordinavit se facturum et de hac potentia Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
loquendo , alius fuit modus possibilis : et ibi , A , circa initium : « Sed nostræ mi-
de hac possibilitate loquuntur Sancti seriæ sanandæ convenientiorem modum
plerumque . alium non fuisse , etc. »
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod quid- Potest enim esse dubium, quamvis fuit
quid faceret Deus , eo ipso esset decen- alius modus possibilis liberationis no-
tissimum quoad operantem , quod ipse stræ , quod tamen alius modus quo redime-
faceret , ut prius dictum est . Et si obji- remur non fuit possibilis . Hoc enim pro-
cias , quod Aristoteles dicit, quod potest batur sic :
Deus prava agere dicendum , quod ac- 1. Redimere est rem suam justo pretio
cepit ibi prava materialiter , id est , potest vel bello recuperare : sed justum pretium
agere id quod est pravum, quod tamen esse non potuit nisi æquivalens offensæ
non esset pravum , sed optimum eo ipso et damno sed , sicut probatum est,
quod Deus faceret illud . damnum est tota humana natura perdi-
Ad 2 AD ALIUD dicendum , quod illa ratio ta , et quidquid defluxit in ipsa in pejorem
procedit de potentia exsequente ordinem statum , et hoc omne quod inferioris na-
sapientiæ prævidentis et de hac non turæ est quam homo , sicut dicit Glossa ,
loquimur , cum dicimus , quod alius ad Roman. vin , 22 , super illud : Omnis
modus liberationis fuit Deo possibi- creatura ingemiscit et parturit usque ad-
lis.. huc. Offensa autem fuit infinita , quia
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod potentia Dei contra Deum . Ergo justum pretium opor-
immutabilis est : quia si daretur quod fuit tuit esse infinitum bonum : et ad hoc non
de alio modo, sequeretur quod numquam nisi Deus et homo , qui deberet ut homo ,
fuit de isto licet enim utraque istarum et posset ut Deus : ergo redemptio non
possibilis sit divisim , potentia Dei est de potuit fieri nisi per Deum et homi-
isto modo, et potentia Dei est de alio nem .
modo tamen non sunt compossibiles se- 2. Item, Si de redemptione belli loqua-
cundum relationem ad potentiam operan- mur et jure tunc sicut patet in Littera,
tem quia aliter Deus mutaret opus justum est ut idem vincat qui victus est ,
suum , quod esse non potest . et in eodem, scilicet in ligno . Unde Am-
brosius in hymno de passione :
«<< Ipse lignum tunc notavit,

<
Damna ligni ut solveret¹ . >>
Hoc igitur iterum non poterat fieri juste ,
1 Cf. Hymnum Pange lingua , Stroph . 2 .

nisi per Deum et hominem et ita alius. diabolo sit oblatus pro nobis, sed Patri :
modus non fuit possibilis nostræ redem- et nos soluti sumus a decreto Patris obli-
ptionis. gante nos ad non intrandum paradisum ,
3. Item , Detur , quod redimamur ab nisi tanta appareret in uno justitia humi-
alio quam a Deo , sive sit homo de novo litatis quæ omnibus sufficeret , ut supra
ex non depravata natura factus , sive An- dictum est ¹ .
gelus incarnatus : illi ergo tenemur tam- Et per hoc patet solutio ad ulti-
quam redemptori : ergo erimus inferio- mum .
res illo semper : homo autem creatura AD PRÆCEDENS dicendum , quod licet
est, et in tanta dignitate , ut nulli nisi soli diabolus nos injuste possideret , nec pre-
Deo subesset : ergo per redemptionem il- tium solutum sit diabolo , tamen nos ju-
lius pristinæ dignitati non erit restitutus : ste possidebamur , tenente nos in obliga-
ergo redemptio perfecta non est facta per tione illa justa sententia justitiæ judicis ,
illum .
cui etiam pretium solvebatur in nostra
4. Item, Deus prævidit hominem futu- redemptione .
rum in dignitate æquali Angelorum si
ergo Angelus redemisset, non esset in
æquali dignitate : ergo Deus frustraretur
præordinatione sua quæ quia omnia
impossibilia sunt, videtur quod alius ARTICULUS IV .
modus non fuit possibilis nostræ redemp-
tionis . An si homo non peccasset, Filius Dei in-
SED CONTRA : carnatus fuisset ?
Sed contra.
1. Ab injuste possidente non oportet
redimere pignus, sed vindicare in pote-
statem sed diabolus injuste possederat Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
nos , ut infra dicetur in hac eadem dis- A, circa initium : « Quid enim mentes
tinctione ergo ab ipso non oportuit tali nostras tantum erigit , scilicet ad amo-
pretio redimere hominem . rem , etc. »
2. Item , Impium est dicere, quod pre- 1. Secundum hoc enim si homo non
tium sæculi , Christi scilicet sanguis , et peccasset , videtur quod non tantum ad
anima, oblata sint diabolo ad redemptio- amorem suum nos provocasset. Unde in
nem hominis cum igitur non tenuerit quadam sequentia cantatur : « O culpa
nos nisi diabolus, videtur quod non simus nimium beata, qua redempta est natura .
redempti a diabolo , nec hoc modo , nec Deus qui creavit omnia , nascitur ex fœ-
alio modo . mina . » Quasi diceret : Hoc ipso quod
culpa peracta est , Deus homo factus est.
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio loquendo , Igitur si homo non peccasset, Deus non
concedo primas rationes et non fuit fuisset incarnatus .
alius modus possibilis nostræ redemptio- 2. Item , In quibusdam Ecclesiis in be-
nis , nisi per pretii talis solutionem, nisi nedictione cerei paschalis cantatur : «< 0
redemptio large pro liberatione accipia- felix culpa , quæ tantum ac talem meruit
tur : quia non est nisi duplex redemptio, habere redemptorem . » Ergo videtur ,
scilicet jure belli, et ita redempti sumus quod si culpa non esset , Filius Dei non
a servitute diaboli per victoriam Christi : fuisset incarnatus .
et solutione pretii , et sic non sumus red- 3. Item , Super illud Apostoli , ad Ro-
empti a diabolo quia absit ut Christus man. VIII , 28 Scimus quoniam diligen-
1 Cf. Supra, Dist . XVIII .

IN III SENTENT. DIST . XX , B , ART . 4 . 361
tibus Deum omnia cooperantur in bonum , post peccatum , videtur etiam unibilior :
iis qui secundum propositum vocati sunt et sic Deo magis conveniebat ei uniri , ut
sancti ,dicit Glossa , « Etiam peccata . » Ergo videtur .
peccatum universitatis in idem bonum de- 5. Item, Perfectio universi consistit in
buit cooperari universitati : hoc autem dimensione circulari , ut probat Philoso-
peccatum originale est quod omnes tra- phus et quia circulo nihil est addibile :
hunt ab Adam : ergo aliquod bonum pot- ergo maxima perfectione naturæ mundus
est elici ex illo : hoc autem non de facili est perfectus ergo cum similiter Dei
invenitur nisi incarnato Christo : ergo vi- perfecta sunt opera , ultimum debet con-
detur , quod Christus non fuisset incarna- cludi in primum ut fiat circulus pri-
tus, si peccatum non fuisset . mum autem est Deus, et ultimum homo :
4. Item, Ad quid fuisset incarnatus ? ergo Deus et homo debent uniri et
non enim tunc indiguissemus doctore , vel hoc contingeret, etiamsi homo non pec-
liberatore , vel redemptore : ergo videtur , caret.
quod si peccatum non fuisset , non ita 6. Item, Amor maximus se communi-
excitasset ad charitatem ejus , sicut fecit. cat maximo modo non autem potest
peracto peccato . magis , quam ut se uniat : ergo cum
SED CONTRA : talis amor sit ei ad hominem , ipse
Sed contra.
1. Bonum est diffusivum sui et esse : uniet se ei ergo videtur etiam, quod
ergo optimi erit optimo modo quo pot- uniet se ei , si non peccasset .
est , se diffundere non autem melius
potest esse in nobis diffundere , quam in- SOLUTIO . Dicendum , quod in hac quæ- soluti ).
carnando ergo videtur , quod incarnatus stione solutio incerta est. Sed quantum
etiam esset si peccatum non esset . possum opinari, credo quod Filius Dei
2. Item , Anselmus dicit , quod quatuor factus fuisset homo , etiamsi numquam
sunt generationes de perfectione naturæ , fuisset peccatum : nec tamen factus fuis-
sine quibus generatio est imperfecta , sci- set Angelus , quia Angelus non est uni-
licet de terra virgine vir virgo , de viro bilis ex natura sicut homo , ut supra os-
virgine fœmina virgo , de viro et muliere tendimus tamen nihil de hoc asserendo
corruptis infans virgo . Restabat ergo dico sed credo hoc quod dixi , magis
quartus modus , de fœmina virgine virgi- concordare pietati fidei .
nem producere , vel ordo generationis Dico igitur ad primum , quod tales lo- Ad 1 et 2.
non fuisset perfectus : ergo cum Dei per- cutiones valde impropriæ sunt, ut dica-
fecta sunt opera , ipse replevisset hunc tur culpa beata et felix : quia non dicitur.
ordinem , etiamsi homo non peccasset : beata et felix in se , sed ex consequenti .
sed de virgine non potest nasci nisi Fi- Et licet forte Christi incarnatio non sit
lius Dei , ut dicit Cassianus : ergo Filius sequens ad culpam , tamen magnalia
Dei fuisset incarnatus , etiamsi non pec- opera redemptionis per laborem , passio-
casset homo . nem , et mortem secuta sunt ex culpa.
3. Item , Supra per verba Sanctorum Per hoc etiam patet solutio ad secun-
probatum est Angelum non esse unibi- dum .
lem , sed hominem cum igitur nulla ap- AD ALIUD dicendum , quod peccatum Ad 3.
titudo frustra sit creata a Deo , necesse non cooperatur in bonum nisi per acci-
fuit hanc aptitudinem impleri : ergo ne- dens , scilicet quia ferventior et magis
cesse fuit Deum incarnari . gratus aliquis quandoque resurgit , quam
4. Item , Peccatum non fecit similiorem cecidit, et magis efficitur humilis et cau-
et unibiliorem nostram naturam cum tus : si autem et Christi incarnatio secu-
Deo, quam esset ante peccatum : cum er- ta est , nescio sed hoc certum est , quod
go similior Deo sit sine peccato , quam redemptio per mortem est secuta .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod incarnatus destinatione habet solutionem specialem ,

fuisset ad ostensionem eximii amoris scilicet quod prædestinatio supponit or-
sui, et ut multiplices delicias præpararet dinem sapientiæ : et illa prævidit culpam
homini , cum contemplaretur eum in car- futuram, et ideo præordinavit redempto-
ne fratrem, quem habet universitatis rem . Sed tamen primum probabilius mi-
Deum . hi videtur.
Ad object. 1. SI AUTEM velimus contrarium sustine-
re, quod tamen mihi non videtur : dice-
mus ad primum contra objectum , quod
bonum non diffundit se secundum ordi- ARTICULUS V.
nem naturæ , sed capacitatem eorum qui
capiunt illud non autem cadit in capa- Quæ sit justitia qua superatus est dia-
citatem aliquam naturæ vel meriti unio bolus, utrum redemptoris, vel redem-
deitatis ad carnem et ideo non oporte- ptorum ?
ret, quod se illo modo diffunderet .
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod natura com-
pleta esset sine ultimo modo in esse na- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
turæ , licet non in optimo esse gratiæ : A, circa medium : « Sic justitia supera-
nec oportet hoc quod Deus faciat unum- tur diabolus, etc. >>
quodque in optimo esse quo posset Potest enim hic esse dubium, quæ sit
ipsum facere si vellet : sed sufficit ut fa- justitia qua superatur diabolus ? Aut
ciat sicut vult, dummodo nihil neget eis enim hæc est justitia redemptorum , aut
de naturalibus . justitia redimentis . Si est primo modo :
Ad object.3. AD ALIUD dicendum , quod illa aptitudo cum illi justitiam fecerunt etiam ante in-
non est ex natura , sed ex gratia electio- carnationem Christi , videtur quod de-
nis , ut supra sæpe habitum est : quia buissent esse redempti sicut de Abra-
homo ille ut in unitatem Filii Dei assu- ham dicitur, ad Roman . iv , 11 , quod
meretur , non meritis , vel natura , sed signaculum justitiæ fidei circumcisio-
gratia habuit. nem accepit Abraham ' , Noe vir justus
Ad object. 1. AD ALIUD dicendum , quod licet pecca- atque perfectus in generatione sua et
tum non fecerit deiformem naturam , ta- sic de aliis . Si autem est justitia redem-
men fecit necessarium redemptorem et ptoris , ut videtur dici in Littera : tunc
hæc necessitas coegit misericordem Deum videtur, quod non fiat justitia : quia non
incarnari . est æquum , quod liberetur per justitiam
Ad object. 5. AD ALIUD dicendum , quod talis ratio alterius , qui justitiam non fecit.
circuli non est necessaria ad perfectio-
nem , sed potius circulus ordinis , scilicet ULTERIUS quæritur, Si esset alius mo- Quæst.
ut ordinentur ad Deum tamquam ad dus , vel fuisset, utrum esset injustus ?
finem , quæ exiverunt ab ipso tamquam Videtur quod non quia Deus nihil
a principio . potest facere injustum .
Ad object. 6. AD ALIUD dicendum , quod sufficiebat SED CONTRA : Sed contra.
ostensio amoris in glorificatione quia 1. Potentiæ modus hic dividitur con-
non oportuit Deum omnem modum tra justitiæ modum igitur si usus fuis-
amoris ostendere , sicut nec modo facit . set Christus potentiæ modo , non fuisset
AD HOC autem quod objicitur de præ- justus modus .
1 Ad Roman . iv, 11 : Et signum accepit 2 Genes . vi , 9 : Noe vir justus atque perfectus
(Abraham ) circumcisionis , signaculum justitiæ fuit in generationibus suis.
fidei quæ est in præputio , etc.
IN III SENTENT. DIST. XX , B , ART. 6 . 363
2. Item , Ponatur, quod Deus nostram justitiam liberatoris contra injustitiam

carnem accepisset, et tamen nos pote- hominis poni .
state eripuisset : tunc videtur modus con-
venientior fuisse : quia tunc teneremur
ad gratiarum actionem de suscepta natu-
ra, et tamen ipse et nos simili labore ve-
niremus ad regnum ergo ille fuisset ARTICULUS VI.
modus magis conveniens, et magis obli-

gans nos Deo. An solum originale vel actuale sit causa
3. Item , In judicio hominis fraus nulli quare indigemus redemptore ? et,
patrocinatur : ergo non debet acquirere Utrum quilibet per se potuit satisfa
jus aliquod in judicio Dei . Constat au- cere de actuali ?
tem , quod diabolus fraudulenter decepit
hominem ergo nullum jus fuit ei acqui-
situm in homine : ergo videtur magis Deinde quæritur de hoc quod dicit .
fuisse injustus modus , quod hominem ibi , A
ibi A,, circa medium : « Quadam ju-
quasi adjudicatum dimisit ei , et per justitia Dei in potestatem diaboli traditum
stitiam liberare voluit, quam si condem- est genus humanum , etc. »
nando dæmonem propter fraudem , ho- Et hoc enim videtur , quod solum ori-
minem in potestatem suam retraxisset . ginale sit causa quare indigemus redem-
ptore et ita videtur, quod quilibet pro
Solutio SOLUTIO . Dicendum , quod nullus mo- se satisfacere potuit pro actuali.
dus potest esse justus ex parte Dei : sed Sed hoc non videtur : quia
ex parte hominis justitia est redemptio 1. Majus peccatum est commissum
pro meritis et ideo pœna satisfactoria per seipsum , quam contractum ab alio :
pro culpa debet infligi . Unde dico , quod ergo ab ipso exigitur major satisfactio .
primum intelligitur de justitia redempto- Si ergo pro reliquo peccato oportuit in-
ris , quam solvit pro redemptis . tervenire justitiam redemptoris , multo
AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- magis oportuit hoc fieri pro peccato pro-
dum quod justitia redemptoris exigeba- prio : ergo gravius peccatum est , quod
tur ad hoc ne esset obex apud eos : quia graviori pœna punitur in delinquente :
gratia capitis non profluit super mem- sed actuale punitur in delinquente caren-
bra nisi dispositio sit in membris, quasi tia visionis Dei , et igne urente , origi-
receptibilia sint gratiæ : et ita utraque nale autem tantum carentia visionis Dei :
exigitur : una ut præparans subjectum , ergo si originale exigit redemptorem ,
altera ut liberans. multo magis actuale .
Ad quæst. 2. Item , Hoc videtur ex auctoritate
Ad object.2 . AD ALIUD dicendum , quod omnis mo-
dus fuisset Deo justus , sed non adeo Sanctorum supra posita, qui dicunt ,
conveniens ex parte hominis redempti . quod nulli umquam remissum est neque
Adobject. 1. AD ALIUD dicendum , quod potentiæ parvulo neque adulto , nisi in fide me-
modus non dividitur contra justitiæ diatoris constat autem , quod fides me-
modum , ut ei oppositus, sed non adeo diatoris conjungit justitiam Christi cum
congruus, non ex parte Dei , sed ex par- justificatis ergo sine justitia Christi
te nostra, ut prius expositum est . nullum remittitur peccatum .
Ad object.3. AD ALIUD dicendum , quod fraus dæ- 3. Item , Si verum est quod dicunt
monum non fuit sine culpa hominis de- omnes Sancti et Doctores communiter,
cepti et ideo licet dæmonibus patroci- quod passio Christi operetur in omnibus
nari non debuit, tamen homini nocere sacramentis : tunc oportet dicere , quod
debuit et ideo ex parte illa oportuit etiam operetur in pœnitentia : cum igi-
tur sine sacramento pœnitentiæ nulli dum est rationibus primis : quia hoc di-
umquam sit remissum peccatum sine cunt Sancti innitentes illi verbo Joan-
justitia mediatoris in passione nulli um- nis, 1 , 16 : Et de plenitudine ejus nos

quam remissum peccatum est . omnes accepimus , et gratiam pro gratia.
4. Item, Isa. LIII , 6 : Omnes nos qua- Marc. x1, 9 : Et qui præibant et qui se-
si oves erravimus... : et posuit Dominus quebantur clamabant , dicentes : Hosan-
in eo iniquitatem omnium nostrum . Er- na in excelsis ! non pro originali tantum ,
go posuit in eo etiam iniquitatem actua- sed etiam pro omnibus actualibus .
lem . AD PRIMUM autem quod objicitur in Ad object. 1.
5. Item, Glossa , ad Roman. vi , 6, contrarium , dicendum quod alius modus
dicit, quod peccata præcedentium fue- fuit possibilis sed tamen impossibilis
runt in sustentatione Dei , donec venirent omnis ille modus qui non conferret gra-
ad ostensionem justitiæ redimentis per tiam adjuvatem contra peccatum ex ju-
Christum . stitia aliena : sive illa fuisset Dei justitia ,
6. Item , Expresse in præcedenti dis- sive alicujus satisfacientis .
tinctione scribitur sic : « In pœnitentia AD ALIUD dicendum, quod fides anti- Ad object. 2.
pœna per Christum minoratur : non enim quorum , et spes , et alia bona, efficaciam
sufficeret illa pœna qua pœnitentes ligat traxissent tunc ab illo alio modo quicum-
Ecclesia , nisi meritum Christi coopera- que fuisset : sed quia alius non fuit , ideo
retur, qui pro nobis solvit . » Constat trahebant efficaciam ab isto sicut si
autem, quod Ecclesia nullum temporali sol non esset causa diei , esset aliud lu-
pœna obligat pro originali . Ergo pro minare quod faceret diem : non tamen
actuali non possemus satisfacere , nisi esset umquam possibile , quod mundus
esset justitia Christi . illuminaretur ex seipso , sed quod habe-
7. Item , Ratio Anselmi est , quod in- ret sufficiens lumen ex quibusdam par-
diguimus redemptore : quia offendere tibus suis , micantibus ut sunt gemmæ,
Deum facit offensam infinitam , sicut vel quædam partes ignis et hoc modo
ipse est infinitum bonum : ergo cum in justitia meritorum Christi fulget in vir-
actuali mortali offendatur Deus, videtur tutibus Sanctorum, sicut sol in gem-
eadem ratione exigere redemptorem . mis, quæ magis rutilant in præsentia
Sed contra. SED CONTRA hæc quidam objiciunt sic : solis , in absentia autem obtenebrantur .
1. Alius modus fuit possibilis : ergo non AD ALIUD dicendum , quod gratia est Adobject.3.
necessario exigitur justitia redimentis . potentior : sed non habet potentiam il-
2. Item, Antiqui patres fidem, spem , lam, quod destruat quod secundum ali-
et charitatem habuissent , etiamsi Chri- quam rationem est infinitum, nisi con-
stus non fuisset incarnatus cum igitur juncta illi quod secundum aliquam ratio-
cum talibus virtutibus non possit stare nem est infinitum , ut merito Christi ,
peccatum actuale , merito fidei , et alia- quod est meritum Dei et hominis : et
rum virtutum fuisset deletum , etiam quod peccatum dicitur posse inficere sine
præter justitiam redemptoris . adjutorio , hoc non est posse , sed potius
3. Item , Potentia gratiæ ad vincen- deficere : deficere enim potest quodlibet
dum peccatum major est quam potentia per se corruptione principiorum conser-
peccati ergo si peccatum sine alterius vantium, sed non ex se ita proficere .
adjutorio valet inficere animam , poten-
tia gratiæ virtutum sine alterius adjuto-
rio expellere peccatum valebit : ergo si-
ne gratia et justitia redimentis .
Solutio, SOLUTIO . Dicendum , quod consentien-

IN III SENTENT. DIST. XX, B, ART. 7. 365
melius nullus Angelus pro omnibus ho-

minibus posset offerri .
Item , Cum sit finitæ bonitatis , ipse in-
finitam offensam non posset recompen-
ARTICULUS VII. sare, nec debitum honorem Deo pro
peccato exhibere .
An non remittatur peccatum nisi Deo Aliæ etiam sunt rationes ad hoc quas
homine satisfaciente pro nobis ? supra posuimus .

Si autem dicas , quod est composita
creatura ex Angelo et homine corporali ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit, prorsus sequuntur eadem inconvenien-
ibi , A , circa medium : « Eramus natu- tia .
ra filii iræ natura scilicet, ut est de- Si vero dicas , quod potuit esse Deus
pravata, etc. »> purus . CONTRA : Deus mereri non potest :
Ex hoc enim videtur, quod si natura quia mereri est apud alium , et inferioris
alicujus non fuisset depravata , quod illud est mereri ergo Deus merendo non pot-
potuisset satisfacere pro nobis et hoc est satisfacere .
supra sæpe improbatum est : quia hoc Item , Deus nulli debet, nec pro se ,
esset creatura pura , aut corporalis , aut nec pro alio : ergo debitum pro alio non
spiritualis . Si corporalis : tunc esset vi- restituet .
lior homine et tunc homo redimeretur , Item , Deus non est medium inter ho-
et per consequens subderetur viliori se : minem et Deum : ergo ut mediator non
ergo per repemptionem non recuperaret est reconcilians et satisfaciens .
dignitatem quam amiserat . Item , Deus in causa hominis est ju-
Item, Secundum hoc Dei præscientia, dex : ergo non potest esse reus , vel loco
quæ præordinaverat hominem coæquan- rei exhibere satisfactionem .
dum fore Angelis , frustraretur. Ex his ergo concluditur, quod necesse
Item , Secundum hoc justo pretio non sit, quod sit Deus et creatura : ergo aut
essemus redempti , sed viliori quam fuit homo , aut alius quam homo . Si homo ,
ablatum quia totum genus humanum
. habeo propositum. Si alius quam homo :
Deo fuit ablatum, et offerretur Deo cor- ergo satisfaciet qui non debet satisfacere :
pus unum tantum . sed hoc non est justum : ergo non potest
Item , Secundum hoc infinita offensa fieri coram summe justo Deo : ergo ne-
Dei non esset recompensata : ergo in cesse est, quod sit Deus et homo .
opere redemptionis non servaretur justi- Item , Mediatorem necesse est habere
tia.
naturam utriusque extremorum , licet
Si autem fuisset creatura pure spiri- mediet tantum in altera, ut habitum est
tualis , ut Angelus. CONTRA : Maximum in præcedenti distinctione : satisfaciens
operum quoad difficultatem est offerre se autem pro nobis mediator est : ergo ne-
ad pretium per mortem : Angelus autem cesse est quod habeat naturam utriusque ,
est immortalis : ergo redimere non Dei scilicet, et hominis et hoc est quod
posset. intendimus .
Item , Nullus Angelus est adeo altus , SED CONTRA : Sed contra
cui præferri unus purus homo non posset, 1. Originale peccatum per alterum est
et æquari plures : quoniam beata Virgo contractum : ergo per alterum potest fieri
prælata est omnibus , et alii assumi pos- satisfactio non est autem per alterum
sunt secundum sortes Angelorum : ergo contractum qui fuit Deus : ergo per
Angelus cum tota gratia non valet unum alium non Deum potest fieri satisfactio ,
hominem, et æquivalent alii : ergo ut ut videtur.
2. Item, Videtur quod Deus debuit stitiam . Ad hoc dico , quod hoc non fuisset
creare alium Adam, qui in omnes justi- ex Adam , sed ex hoc quod conjunctio
tiam redemptoris transfunderet, sicut humanæ naturæ ad Deum nullo fuisset
ille injustitiam transfudit : quia aliter interrupta peccato : et ideo a Deo sem-
non omnibus videtur prodesse justitia , per fuisset influentia utriusque vitæ , sci-
sicut omnibus nocuit culpa. licet naturalis , et gratiæ , in animam et
3. Præterea, Quæ justitia est illa ut ab anima in corpus . Sed postquam facta
pro peccato cui numquam communica- est interruptio , non potuit fieri influentia
mus in operando , nec volendo , tanta gratiæ hoc modo : sed oportuit , quod es-
exigatur satisfactio quam non posset ex- set per meritum satisfactionis : et illud
solvere nisi Deus et homo ?
meritum non influeret omnibus qui ra-
4. Item , Ubi est probatum originale tionem membri tantum , et non capitis
esse in homine, ut talem oporteat eum
vel principii haberet .
habere redemptorem ? AD ALIUD dicendum , quod licet volun- Ad object.3.
tate actuali et proprio opere non com-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod primis ratio- municaverimus peccato Adæ, in materia
nibus standum est , quod non remittitur tamen corrupta communicamus ex hoc
peccatum nisi Deo et homine satisfaciente quod nati sumus ex ipso , et materia cor-
pro nobis, licet alius modus fuerit possi- rupta corrumpit animam secundum in-
bilis .
fectionem culpæ , ut probatur in libro II
Ad object. 1. AD ID ergo quod contra objicitur, di- Sententiarum , de transfusione peccati ori-
cendum quod originale per alterum con- ginalis .
trahitur qui principium est omnium et AD ALIUD dicendum , quod signa ex- Ad object ..
ideo per alterum non solvitur , nisi et pressa probant nos esse in peccato : hæc
ille principium sit omnium : sed non pot- autem signa sunt pœnæ non decentes
est eodem modo esse , quia monstruosa dignitatem humanæ naturæ, ut irratio-
natura est quæ unius rationis habet duo. nabilitas in infantia , naturæ debilitas ,
principia, sed Christus principium effi- pugna carnis contra spiritum, concupi-
ciens secundum deitatem , et secundum scentia , ignorantia , error, et hujusmodi ,
humanitatem influens per modum me-
quibus nulla ratio dicit Deum punivisse
riti et ab alio non posset fieri , quia ille hominem nisi in peccato .
non posset influere membris , cum nullo
modo esset caput corporis mystici , ut
alibi dictum est.
Ad object . AD ALIUD dicendum , quod si fecisset ARTICULUS VIII .
alium Adam , essent duo principia se-
cundum unum modum generationis ma- Utrum sicut homo meruit invadi pro
et tamen ille non influeret gra-
terialis consensu, ita diabolus pro fraude et
tiam quia gratia non influi potest nisi mendacio ?
ab eo qui est Deus et virtutis infinitæ , et
secundum quod homo habet gratiam non
ad mensuram , quod non conveniret ali- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
cui qui purus homo esset . ibi, A, circa medium : « Illo enim dese-
SI AUTEM objicias , quod secundum rente peccantem, peccati auctor illico
hoc Adam si non peccasset , non influ- invasit , etc.
xisset gratiam innocentiæ posteris , quod Videtur , quod ambo debebant invadi
est contra Anselmum qui dicit , quod sic- a tertio sicut enim meruit invadi homo
ut transfundit originale peccatum , ita
pro consensu , ita diabolus pro fraude et
si stetisset, transfudisset originalem ju- mendacio , et multo magis .
IN III SENTENT. DIST. XX , C. 367
AD HOC dicendum , quod ambos invasit AD QUOD dicendum , quod sicut dicit Solutio.
Solutio.
sententia judicis condemnantis : sed ta- Tullius in libro de Amicitia, licet vera
men debebat eo jure homo in potesta- amicitia fundetur super amorem , et non
super utilitatem , habet tamen plurimas
tem diaboli transire : quia se illi sponte
tradidit, permittens se decipi ubi de facili utilitates adjunctas. Ita dico hic , quod
licet necessitas liberatoris non fundetur
deceptionem cavere potuit et hoc est
quod intendit. super utilitatem , sed super necessitatem ,
vel hoc , vel alio modo, tamen plurimas
habet utilitates adjunctas, quarum Ma-
gister partem tangit hic ex verbis Au-
ARTICULUS IX . gustini, et quasdam alias non tangit.
Impossibile autem est tangere omnes :
Utrum modus liberationis humanæ fun- præcipue cum sint utilitates adjunctæ
circa quatuor, scilicet ut amorem habea-
detur super utilitate, vel necessitate ?
mus justitiæ , non potestatis : ut exem-
plum humilitatis suæ accipiamus , ut do-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, A, ctrinam fidei et prudentiæ prædicatio-
circa finem. « Ideo autem potentia vin- num ejus observemus , ut miraculis plus-
cere noluit, etc. >» quam demonstrationibus in fide robore-
Hic enim innuit , quod talis liberationis. mur.
modus non fuit necessarius , sed utilis Utilitates autem passionis infra in se-
homini quod videtur esse contra dicta quenti parte Magister exsequitur.
Anselmi , et etiam contra superius pro-
bata .
C. De traditione Christi quæ facta dicitur a Patre, et a Filio , a Juda, et a

Judæis .
Christus ergo est sacerdos , idemque hostia et pretium nostræ redemp-
tionis qui se in ara crucis non diabolo , sed Deo Trinitati obtulit pro om-
nibus ³ , quantum ad pretii sufficientiam : sed pro electis tantum , quantum

ad efficaciam quia prædestinatis tantum salutem effecit. De quo et legi-
tur, quod sit traditus a Patre , et quod seipsum tradidit 5 , et quod Judas
1 Psal. Cix , 4 : Tu es sacerdos in æternum secundum ordinem Melchisedech. Cf. Joan . xII , 34 ; ad
Hebr. v, 6 et vii , 17.
2 Edit. J. Alleaume , reconciliationis.
3 f. Isa. LIII, 4 et seq . , passim.
Ad Roman . VIII , 32 : Qui , scilicet Pater proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus
tradidit illum, étc .
5 Ad Ephes . v , 25 ; Christus dilexit Ecclesiam , et seipsum tradidit pro ea .
eum tradidit ' , et Judæi . Ipse se tradidit, quia sponte ad passionem ac-
cessit. Et Pater eum tradidit , quia voluntate Patris , imo totius Trinitatis
passus est. Judas tradidit prodendo , et Judæi instigando et fuit actus
Judæ et Judæorum malus , et actus Christi et Patris bonus ' . Opus Christi
et Patris bonum , quia bona Patris et Filii voluntas : malum fuit opus Judæ
et Judæorum , quia mala fuit intentio . Diversa fuerunt ibi facta sive opera ,
id est , diversi actus , et una res , sive factum , scilicet passio ipsa . Ideoque
Doctores aliquando uniunt in facto illo Patrem , Filium , Judam , Judæum ,
aliquando disjungunt . Respicientes enim ad passionem, unum opus illo-

rum dicunt attendentes intentiones et actus , facta diversa discernunt .
Unde Augustinus : Facta est, inquit , traditio a Patre , facta est traditio a
Filio , facta est traditio a Juda , una res facta est . Quid ergo discernit inter
eos ? Quia hoc fecit Filius et Pater in charitate , Judas vero in proditione .
Videtis quia non quid faciat homo , sed qua voluntate considerandum est .
In eodem facto invenimus Deum , quo Judam : Deum benedicimus , Judam

detestamur : quia Deus cogitavit salutem nostram, Judas cogitavit pre-
tium quo vendidit Dominum , Filius pretium quod dedit pro nobis . Diversa
ergo intentio diversa facta facit, cum tamen sit una res ex diversis . Ecce
unam rem dicit ibi fuisse et diversa facta : quia una ibi fuit passio , sed di-
versi actus . Et actus quidem Judæ ac Judæorum mali , quibus operati sunt
Christi passionem : quæ bonum est et opus Dei est .
ma Magister determinat oblationem et

traditionem Christi , qualiter facta est ab
ipso Patre, a Juda , a Judæis , et a Gen-
tibus .
DIVISIO TEXTUS . In secunda autem ostendit , utrum
fuerit bona, an non , ibi , D, « Passio
ergo Christi et opus dicitur Judæorum ,
« Christus ergo sacerdos , idemque etc. »
hostia, etc. »
Hic incipit pars illa quæ est de opere
passionis , in quo consistit principale me-
ritum Christi.
Et habet duas partes : in quarum pri-
Matth . XXVII 3 : Tunc videns Judas , qui eum summi sacerdotes et principes nostri, etc.
tradidit, etc. Cf. Matth . xxvi, 14 et seq . , et 47 et 3 Cf. de hoc S. Augustinum , in Psal . xc .
seq. ♦ Edit . J. Alleaume , distinguunt .
Cf. Luc. XXIV, 20 : Quomodo eum tradiderunt 5 S AUGUSTINUS, Super Ep . I Joannis , Homil . 7 .
IN III SENTENT. DIST. XX , C , ART. 10 ET 11 . 369
ARTICULUS X. ARTICULUS XI.
Utrum passio Christi prædestinatis lan- An et quomodo Christus sit traditus in

tum salutem effecit ? mortem a Patre, et ab aliis qui in
mortem ejus consenserunt ?
Incidit autem dubium primo de hoc

quod dicit , ibi , C , circa initium : « Præ- Deinde quæritur de hoc quod dicit :
destinatis tantum salutem effecit. » « De quo etiam legitur, quod sit traditus
1. Prædestinati enim habuissent salu- a Patre, etc. »>
tem , etiamsi ipse non fuisset passus : 1. Si enim tradere est in mortem dare :
ergo videtur, quod frustra patiebatur pro tunc videtur, quod tradere sonat in actio-
illis . nem occisionis Christi : et ita Patri et
2. Item , Videtur falsum : quia multi Christo non convenit. Si autem tradere
sunt non prædestinati qui accipiunt præ- est pretium per mortem Patri exsolvere :
sentem justitiam ad remissionem pecca- tunc videtur, quod soli Christo , et non
torum et hoc non possunt facere sine Patri convenit : et ita videtur falsum
virtute sacramentorum , in quibus opera- quod hic dicit .
tur virtus passionis Christi : ergo etiam 2. Item, Apostolus , ad Roman vin , 32 :
non prædestinatis valet efficienter passio Qui etiam proprio Filio suo non peper-
sua, ut videtur. cit, sed pro nobis omnibus tradidit illum .
Ergo Pater tradidit Filium in mortem :
Solutio.
Ad 2. SOLUTIO . Dicendum, quod non nisi præ- quod videtur sonare crudelitatem Patris
destinatis valet efficienter , omnibus au- in Filium . Redit igitur quæstio adhuc , ut
tem sufficienter : ita quod efficienter dicat dicatur, secundum quem modum diffe-
adeptionem gratiæ et gloriæ , propter rentem traditio ista conveniat omnibus
quæ fuit gratia : non enim fuit tantum illis, qui in Littera dicuntur Christum
propter gratiam , sed etiam propter glo- tradere .
riam et ideo non totum effectum efficit
in his in quibus valet ad gratiam in præ- AD QUOD dicendum , quod tradere est Solutio.
senti tantum : et per hoc patet solutio ad dare in mortem prout hic accipitur . Est
secundum . autem tradere dupliciter, scilicet ut mu-
Ad 1. nus datur et ut datur exhibitio ad aliud
AD PRIMUM autem dicendum , quod
prædestinatum etiam erat hoc ut non alio quod non est munus , quia non est dantis ,
modo quam per passionem Christi libera- sed datur alio modo . Primo modo Pater
rentur : et ideo necessaria fuit passio . Vel tradidit Filium in mortem, ut donum in
potest dici , quod etiam his quæ fiunt in quo homo reconciliatur : et Christus tra-
tempore , ut orationibus fidelium, præ- didit se in mortem . Sed Deus Pater tra-
destinatio juvatur, non ex parte præde- didit Filium homini in pretium quod pro
stinantis, sed ex parte effectus prædestina- se offerat Filius autem pro homine tra-
tionis, qui est positio gratiæ . didit se Patri per mortem satisfaciendo
pro homine. Traditio autem quæ exhibitio
est ad interficiendum , competit Judæ ut
proditori , Judæo ut instigatori et accusa-
tori, Gentibus autem ut exsecutori mini-
sterii iniquitatis .
XXVIII 24
Ad I. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Pater Videtur esse impossibile : quia

tradidit Filium in passsionem , sed non in 1. In natura non potest una materia
actionem interficiendum : et hoc faciunt simul habere diversas formas et contra-
actus animæ , quod separant ea quæ se- rias ergo et in motibus unum opus non
cundum naturam non sunt separabilia . potest informari diversis et contrariis cir-
Unde cum tradere sit velle mori Filium , cumstantiis .
voluit Pater Filii passionem : sed num- 2. Item , Secundum hoc unum et idem
quam voluit actionem : sed permisit vo- esset optimum et pessimum opus enim
lentibus iniquis et hoc non est crudeli- Patris et Christi non potest esse nisi op-
tas , sed misericordia summa , eo quod timum , opus autem Judæ et Judæorum
mors Filium nec auferre sibi , nec inglo- non potuit esse nisi pessimum in hoc
rium coram eo Filium facere poterat , facto .
et alios poterat etiam ablatos resti-
tuere. SOLUTIO . Distinguendum est , quod est
Et per hoc patet solutio ad totum . opus operans quod est operatio ipsa, actio
scilicet prout est ab agente , et in ipso ut
in subjecto : et est opus operatum , scili-
cet res constituta et effecta per operatio-
nem et actionem : et quod dicit Magister,
ARTICULUS XII. intelligitur de opere operato , et non de
opere operante quod pessimum fuit . Cir-
Utrum passio Christi potest dici bona ca idem autem operatum possunt concur-
et mala ex diversis circumstantiis ? rere diversæ voluntates et operationes.
bonæ et malæ hoc enim non est incon-
veniens , quia circumstantiæ non referun-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , tur ad opus operatum, sed ad opus ope-
ibi , C, circa medium : « Respicientes rans et ideo non ponuntur contrariæ
enim ad passionem , unum opus illorum formæ in eodem .
dicunt, etc. » Et per hoc patet solutio ad totum.
D. Quod Christi passio dicitur opus Dei et Judæorum , et quomodo ?
Passio ergo Christi et opus dicitur Judæorum , quia ex actibus eorum
provenit et opus Dei , quia eo auctore , id est , eo volente fuit . Unde Au-
gustinus ' : Nemo aufert animam Christi ab eo , qui potestatem habet po-
nendi et sumendi eam . Ecce habes auctorem operis . Ponet animam . Ecce
habes opus auctoris . Et ut generaliter concludam , quoties in carne Chri-
stus aliquid patitur, opus auctoris est : quia enim sua voluntate , non alio
1 S. AUGUSTINUS , Lib de Unitate Trinitatis ad Optatum contra Felicianum , cap . 14 (Nota E. L.) .
IN III SENTENT. DIST. XX , D , ART. 13 . 371
cogente perpetitur, ipse auctor est operis . Cum autem passio Christi opus
Dei sit, et ideo bonum, eamque operati sint Judas et Judæi , quæritur an
concedendum sit eos operatos ibi esse bonum ? Hic distinguendum est .
Potest enim dici , quod operati sunt bonum , quia ex actibus eorum bonum
provenit, id est , passio Christi : et item , quod operati non sunt bonum , sed
malum quia actio eorum non fuit bona, sed mala .
erat ergo ejus mors erat pessima er-

go dicenda est mala absolute sine distin-
ctione.
ARTICULUS XIII . SOLUTIO . Dicendum , quod mors Christi Solutio.

absolute et sine distinctione optima di-
An passio Christi sit dicenda bona ? cenda est quatuor rationibus . Quarum
una est , quia præcipuæ virtutis erat
summum , ut fortitudinis, quæ per Phi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit cir- losophum præcipua est virtus : et maxi-
ca finem , An concedendum sit eos ope- me in Christo illius virtutis summum
ratos esse ibi bonum ?
quod attingere potest, mors est : sicut
Videtur enim , quod Christi passio sim- etiam ipse dicit : Majorem hac dilectio-
pliciter sit dicenda bona : quia omne opus nem nemo habet, ut animam suam ponat
virtutis est bonum : mors autem Christi quis pro amicis suis ' .
fuit opus fortitudinis et charitatis Christi : Alia ratio fuit , quia si pretiosa est in
ergo simpliciter passio illa dicenda est esse conspectu Domini mors Sanctorum ejus ' ,
bonum quoddam .
pretiosissima est mors Christi et pretio
Item , Quid dicetur simpliciter bonum , plena , sicut dicit Psalmista : Non dabis
si passio Christi secundum aliquid bona , sanctum tuum videre corruptionem No-
non simpliciter bona diceretur , a qua tas mihi fecistis vias vitæ : adimplebis
omne bonum nostrum emanavit ? Ergo me lætitia cum vultu tuo delectationes
videtur, quod non sit distinguendum , ut in dextera tua , id est, in æquitate tua
Magister dicit . secundum deitatem, et in potioribus
Sed contra. SED CONTRA : bonis secundum humanitatem , usque in
1. Passio est illata ab alio : omne au-
finem 8.
tem laudabile a nobis est, non ab alio : Tertia causa est utilitas totius redemp-
ergo passio Christi ex se non est laudabi- tionis in genere humano , sicut dicitur ,
lis , ut videtur. Osee, x , 14 : Ero mors tua, o mors !
2. Item, Et opus Judæorum est pas- morsus tuus ero, inferne !
sio, et opus Judæ, et Gentilium : ergo est Quarta causa est honesta causa morien-
pessima. di posuerunt enim super caput ejus cau-
3. Item , Boetius in Topicis : « Cujus sam illius scriptam Jesus Nazarenus ,
generatio bona , ejus corruptio mala : » rex Judæorum , id est , hæc est mihi causa
sed generatio Christi in vita optima moriendi , quod sum salvator florens gra-
1 Joan . XV, 13.

3 Psal. xv, 10 et 11 .
2 Psal. cxv, 15 : Pretiosa in conspectu Domini 4 Joan. XIX , 19. Cf. Matth . xxvII , 37 ; Marc .
mors Sanctorum ejus. xv, 26 ; Luc. XXIII , 38.
tia et virtute redemptionis , rex confiten- cum voluntate sustinendi gratia boni et
tium et glorificantium Deum . sic sustinere est a nobis, et non ab inter-
AD PRIMUM ergo dicendum , quod Ma- ficiente .
gister non jubet distinguere in ista , AD ALIUD dicendum, quod solutio patet Ad object. ?.
utrum mors Christi sit bona vel mala : per antedicta de opere operante , et de
sed in hac , utrum Judæi operati sint ali- opere operato .
quid boni vel mali Et in hoc distinguen AD ALIUD dicendum , quod Boetius non Ad object.3
dum est secundum prædictum modum de intendit , quod mors in se sit mala , sed
operante opere , et sic nihil boni sunt ope- secundum quod privat bonum quod ac-
rati et de bono operato, et sic aliquid quiritur in generatione ad esse et vitam :
præter intentionem operati sunt boni . et sic refertur ad intentionem Judæorum
Ad object. 1. AD ID quod contra objicitur , dicendum qui vitam Christo auferre et exstinguere
quod passio in eo quod ab alio , non est cupiebant in se tamen bona est quæ
opus virtutis , sed in eo quod suscepta tantorum bonorum causa fuit.
}
IN III SENTENT. DIST. XXI, A. 373
DISTINCTIO XXI .
De morte quæ consecuta est passionem Christi.
A. Si in Christo divisio in morte fuit animæ vel carnis a Verbo ?
Post prædicta considerandum est, Utrum in morte Christi a Verbo sit
separata anima vel caro ? Quidam putaverunt tunc carnem , sicut ab anima ,
ita a divinitate in morte fuisse divisam . Si enim , inquiunt , anima media
divinitas sibi carnem univit , sicut superius prælaxatum est : ergo quando
divisa est caro ab anima , divisa est etiam a divinitate : quia non potuit ab
anima sejungi , per quam Verbo erat unita, quin a Verbo divideretur . Fuit
autem divisa ab anima in morte , alioquin vera mors ibi non fuisset : quia ,
ut ait Augustinus : Mors quam timent homines , separatio est animæ a car-
ne . Mors autem quam non timent, separatio est animæ a Deo . Utraque
vero diaboli suasu homini propinata est . Si ergo in Christo homine vera
mors fuit, divisa est ibi anima , ac per hoc divinitas , a carne . Hic suæ pro-
babilitati addunt auctoritatis testimonium . Ambrosius enim tractans de
Christi derelictione , qui in cruce voce magna clamans , dixit : Deus meus,
Deus meus, ut quid dereliquisti me¹ ? ait : Clamat homo separatione divini-
tatis moriturus . Nam cum divinitas mortis libera sit , utique mors ibi esse
non poterat , nisi vita discederet : quia vita divinitas est . Hic videtur tradi ,
quod divinitas separata sit in morte ab homine , quæ nisi discessisset, homo
ille mori non posset . Quod illi ad carnem referunt , quam dicunt a Deo se-
paratam . Quibus respondemus illam separationem sic esse accipiendam ,
sicut intelligitur derelictio , quæ illis Verbis significatur : Ut quid dere-

liquisti me ? Quomodo ergo Christus derelictus erat a Patre , cum in cruce
¹ S. AUGUSTINUS , Super Psal. XLVIII.

2 S. AMBROSIUS , Comm. ad cap. xx Lucæ .
3 Matth XXVII , 46. Cf. Psal. xxi, 2.
derelictum se clamabat ? Non recesserat Deus ab homine , ita quod esset
soluta unio Dei et hominis . Alioquin fuit quoddam tempus quando Christus
adhuc vivus homo erat, et non Deus : quia adhuc vivus se derelictum cla-
mabat, non derelinquendum . Si ergo illa derelictio unionis intelligatur so-
lutio , ante facta fuit solutio Dei et hominis , quam Christus mortuus esset .
Sed quis hoc dicat ? Fateamur ergo Deum quodammodo illum hominem in
morte deseruisse , quia potestati persequentium eum exposuit ad tempus ,

non suam potentiam exercendo illum defendit ut non moreretur. Separavit
se divinitas , quia subtraxit protectionem , sed non solvit unionem . Separa-

vit se foris , ut non adesset ad defensionem , sed non intus defuit ad unio-
nem . Si non ibi cohibuisset potentiam , sed exercuisset, non moreretur

Christus. Mortuus est Christus divinitate recedente , id est, affectum poten-
tiæ defendendo , non exhibente . Hic est hircus anоñoμпaïs , qui altero hirco
immolato , in solitudinem mittebatur, ut legitur in Levitico ' . Duo enim

hirci , humanitas et divinitas Christi intelliguntur . Humanitate ergo immo-
lata, divinitas Christi in solitudinem abiit , id est , in cælum . Unde Hesy-
chius : In solitudine , id est , in cœlum , tempore passionis divinitas abiisse
dicitur, non locum mutans , sed quodam modo virtutem cohibens , ut pos-
sent impii consummare passionem. Abiit ergo , id est, virtutem cohibuit ,
et portavit iniquitates nostras , non ut haberet , sed ut consumeret , Deus
enim ignis consumens est . Ex his satis ostenditur præmissa verba Am-
brosii sic esse accipienda , ut prædiximus .
B. Aliam ad idem inducunt auctoritatem .
Alii quoque auctoritati innituntur , qui asserunt divinitatem in morte re-

cessisse ab homine secundum carnem . Ait enim Athanasius : Maledictus
qui totum hominem quem assumpsit Dei Filius , denuo assumptum , vel
liberatum , tertia die a mortuis resurrexisse non confitetur . Fiat, fiat . Si ,
inquiunt , denuo assumptus est homo in resurrectione, quem assumpserat
1 Levit. xvi, 7 et 8.
2 HESYCHIUS , Super Levit.
3 Isa. LII, 4 : Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit.
Deuter. IV, 24 : Dominus Deus tuus ignis consumens est.
S. ATHANASIUS , Lib . VI , qui de Beatitudine Filii Dei dicitur. (Nota ed . Lugd) .
IN III SENTENT. DIST. XXI , B , ART. 1 . 375
in incarnatione , deposuit ergo eum in morte : separata ergo fuit divinitas

in morte ab humanitate . Quibus respondemus , quod si in his verbis as-
sumptio talis intelligatur , quæ sit secundum unionem , non carnem tan-
tum , sed totum hominem , id est, animam et carnem denuo sibi univit in
resurrectione quia non simpliciter hominem , sed totum hominem as-
sumptum dicit. Totum ergo hominem in morte deposuit , id est , animam et

carnem . Sed quis , nisi hostis veritatis , dicat animam a Verbo deposi-
tam ? Et tamen nisi hoc fateantur, quod totus homo sit assumptus , non
pro eis facit illa auctoritas, quæ totum dicit assumptum . Sciendum est ergo
Athanasium id dixisse contra illorum perfidiam , qui resurrectionem
Christi negabant, putantes in morte detineri eum , qui solus inter mortuos
liber est. Ideo illum maledicit, qui non confitetur totum hominem denuo
assumptum resurrexisse , id est, Christum animam denuo corpori conjun-
xisse et illis duobus denuo conjunctis in resurrectione , vere secundum

hominem vixisse sicut ante mortem . Nam in morte separata est anima a
carne . Unde vere dicitur Christus mortuus : sed neutrum separatum est a
Verbo Dei.
innituntur, etc. » Tertium est , qualiter

Christus animam suam posuit et assump-
sit et hæc incipit ibi , C , « Sicut Augu-
DIVISIO TEXTUS . stinus super Joannem docet , etc. »
« Post prædicta considerandum est,

Utrum in morte Christi a Verbo sit se-
parata anima , etc. » ARTICULUS I.
Hic incipit pars illa quæ est de quæstio-

nibus consequentibus passionem : et Utrum deitas separata fuit a corpore in
sunt duæ secundum duas distinctiones triduo ?
hic introductas . Prima est de modo
mortis et secunda est , Utrum in triduo
mortis fuerit homo , vel alicubi , vel ubi- Incidit autem dubium de prima obje-
que ? et hæc incipit ibi, Dist . XXII , A, ctione , utrum concludat an non ?
« Hic quæritur, Utrum in illo triduo Est autem ista : Anima est medium
mortis Christus fuerit homo ? quo deitas carni conjungitur : soluto au-
In prima parte sunt tria , scilicet solu- tem medio , non conjunguntur extrema ,
tio cujusdam objectionis probantis , quod quia deest causa conjunctionis : ergo
separatione deitatis et animæ Christus separata anima a carne, separatur etiam
fuerit mortuus et ad hoc inducitur pri- deitas .
mum capitulum . Secundum est solutio Videtur autem , quod ista argumenta-
auctoritatum Augustini et Athanasii . Et tio teneat :
ad hoc inducuntur duo sequentia capi- 1. Aut enim Deus est unibilis creatu-
tula, ibi, B, « Alii quoque auctoritati ræ irrationali , aut non . Si non tunc
habeo propositum , quod rationali non nibus per gratiam autem in rationali-
existente non fuit unita , et quod anima bus , non in omnibus : per unionem in
rationalis non tantum est medium con- homine Christo . Cum igitur corpus ca-
gruentiæ , sed medium causæ . Si autem dat in numero irrationalium , videtur
est unibilis irrationali creaturæ hoc su- deitas non fuisse in corpore nisi præsen-
pra improbatum est multis rationibus in tialiter, potentialiter , et essentialiter .
quæstione de unibili . Ergo videtur, quod IN CONTRARIUM autem est quod dicit Sed contra.
ista conclusio sequatur . Magister in Littera .
2. Item , Infra in hac eadem distin-
ctione dicitur, quod si Filius Dei mortuus SOLUTIO . Dicendum , quod nullo modo Solutio.
fuisset, fons vitæ aruisset . Ex hoc infero separata fuit a corpore deitas in triduo
duas conclusiones quarum prima est, vinculum enim gratiæ unionis insepara-
quod Filius Dei non fuit mortuus : sed biliter fortius fuit vinculo naturalis con-
si fuisset unitus carni, propter unionem junctionis animæ et corporis et ideo
diceretur mortuus , sicut etiam dicitur soluto vinculo naturali , remansit vincu-
natus ergo tunc unitus carni non fuit . lum gratiæ .
3. Item, Omnis unio facit aliquid DICENDUM ergo ad primum, quod ani- Ad 1.
unum si ergo deitas fuit unita carni , ma etsi faciat assumptibilitatem in cor-
oporteret quod faceret aliquod unum : pore scilicet, ut supra est determinatum ,
non autem facit unum personæ , quia et quoad hoc sit medium causans pro-
caro illa numquam fuit Filius Dei : ergo prietatem assumptibilitatis , non tamen
relinquitur, quod faciat unum naturæ : est medium nisi per congruentiam et
et sic caro et deitas essent unum, quod ideo soluta ipsa, non oportet solvere
falsum est. deitatem a carne .
4. Secunda conclusio est, quod si AD ALIUD dicendum , quod deitas est Ad 2.

deitas est vitæ fons , et efficacior quam fons vitæ efficienter , non ut forma con-
anima , tunc influxisset vitam ergo juncta et licet ipsa unita fuerit, et Fi-
corpus Christi in triduo illo vixisset, lius Dei corpori , non tamen dicitur dei-
quod falsum est : ergo videtur, quod tas passa vel mortua : quia proprietates
deitas corpori non fuit unita. unius naturæ non referuntur ad naturam
5. Item , Minor est unio per gloriam aliam sed bene concedo , quod Filius
ad Deum in beatis , quam sit unio natu- Dei dicitur passus et mortuus propter
rarum in Christo si ergo Sanctos prop- unionem cujus ratio sæpe supra deter-
ter unionem ad gloriam impossibile est minata est.
separari a vita , multo magis impossibile AD ALIUD dicendum , quod unio facit. Ad 3.
fuit separari corpus a vita, si deitati unum non naturæ, sed personæ : sed
fuit unitum fuit autem separatum a vi- unius unio non facit hoc unum , sed po-
ta : ergo non fuit deitati unitum. tius unius unio cum altero sibi debito
6. Item , Inferiori unione quam illa unito . Unde unio corporis cum unione
qua unitur homini Christo , deitas non animæ sibi uniendæ facit unum suppo-
est conjungibilis nisi rationali creaturæ , siti et personæ et in triduo remansit.
et non secundum corpus, sed secundum ordo ad illud unum, licet tunc illud
.
animam solum : hoc autem est unio per unum non esset : quia tunc Christus
gratiam ergo multo minus digniori homo non fuit .
unione conjungibilis erat corpori sine. AD ALIAM Conclusionem dicendum , Ad 4.
anima. quod deitas est fons vitæ effective , non
7. Item, Tripliciter Deus esse in rebus. formaliter, nec in corpore fuit sicut for-
dicitur ab Innocentio , scilicet essentiali- ma in materia, nec sicut anima in ani-
ter, præsentialiter, potentialiter in om- mato , sed per unionem dignitativam , ut
IN III SENTENT. DIST. XXI , C. 377
dicit beatus Bernardus et deitas hoc modo non est nisi in rationali substan-
modo ens in aliquo , non est necessaria tia , est homo , vel Angelus , vel
quæ
causa vitæ , non ex defectu suo , sed ex anima rationalis : sed alia unio quæ est
defectu suscipientis . ad esse , licet major sit, non tamen est
Ad 5 AD ALIUD dicendum , quod minor est habitus , nec quærit hujusmodi subjectum
unio beatorum ad Deum , quam hujus proprium : quia quod illa unione uni-
corporis fuit ad Deum : sed tamen magis tur, assumitur ad deitatem virtute deita-
est contraria morti illa , quam ista : quia tis quæ est infinita et hoc potest esse
illa ex ratione beatitudinis contrarieta- corpus habens ordinem ad animam ra-
tem habet ad miseriam, et per conse- tionalem unde omnes illæ rationes su-
quens ad mortem hæc autem non tollit munt propositiones, tamquam hoc per
a corpore miseriam , nec contrariatur dese conveniret uni nobiliori, quia unire-
fectui tali , ut supra ostensum est : et tur nobiliori et hoc non est verum .
ideo illa minor facit aliquid, quod non AD ALIUD dicendum , quod tripliciter Ad 7.
facere potest ista. Deus est in his quæ nullum habent or-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod unio quæ dinem ad creaturam rationalem : sed
est per gratiam virtutum et donorum , corpus licet in se non sit rationale , est
est per habitum qui quærit proprium si- tamen pars et materia rationalis : et ideo
bi subjectum in quo sit sicut in materia : corpora Sanctorum dicuntur templum
et quia illud subjectum non potest esse Spiritus sancti 2 : et ideo in Christo spe-
nisi rationalis substantia, ideo Deus hoc cialem habuit relationem ad unionem .
C. Auctoritatibus adstruit a Verbo carnem in morte non esse divisam .
Sicut Augustinus super Joannem docet, tractans illud Domini verbum :
Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit eam a me :
sed ego pono eam a meipso , et potestatem habeo ponendi eam, et potestatem
habeo iterum sumendi eam . Hic animam dicit emissam . A quo emissa est ?
A seipsa non est emissa , quia seipsam non posuit : nec Verbum animam
posuit, nec carnem . Caro ergo animam posuit, sed potestate in se manentis
deitatis . Potentia ergo deitatis anima divisa est a carne , sed neutrum a
Verbo Dei . Unde Augustinus : Verbum ex quo suscepit hominem , id est,

carnem et animam , numquam deposuit animam ut esset anima a Verbo
separata sed caro posuit animam quando exspiravit , qua redeunte resur-
rexit. Mors ergo ad tempus carnem et animam separavit , sed neutrum a
1 Cf. Supra, Dist. XVIII .

2 Cf. I ad Corinth. II, 16 et 17 et vi, 15 et seq.
3 S. AUGUSTINUS, Super Joannem ad cap . x, 17 et 18. Tract. 47.
4 Joan. x , 17 et 18 .
Verbo Dei . Caro ergo ponit et sumit animam, non potestate sua, sed pote-
state inhabitantis carnem deitatis . His evidenter traditur , nec animam
nec carnem a Verbo Dei in morte esse divisam , ut aliquo modo soluta
fuerit unio . Unde Augustinus contra Felicianum : Absit ut Christus sic
senserit mortem , ut quantum in se est , vita vitam perdiderit : si enim hoc
ita esset, vitæ fons aruisset. Sensit ergo mortem participatione humani de-
fectus ' , quem sponte susceperat : non naturæ suæ perdidit potentiam , per
quam cuncta vivificat . Sic in sepulcro Christus carnem suam commo-

riendo non deseruit, sicut in utero Virginis connascendo formavit . Mor-
tuus est ergo non discedente vita , sicut passus est non pereunte potentia .
Nemo tollit animam ejus ab eo , quia potestatem habet ponendi et su-

mendi . Ecce et hic habes , Christum non deseruisse carnem in morte , et
vitam non discessisse a mortuo et quod sponte tradidit spiritum , non
alius extorsit . Unde Ambrosius : Emisit Christus spiritum , et tamen quasi
arbiter exuendi suscipiendique corporis , emisit spiritum , non amisit : pen-

debat in cruce , et omnia commovebat. Sed unde emisit ? Ex carne . Quo
emisit ? Ad Patrem ..
tem ponere est in aliquo loco collocare ,

cum multa locare possint seipsa , videbi-
tur quod anima potuit ponere seipsam .
Contrarium autem hujus dicit Augusti-
ARTICULUS II. nus in Littera.
2. Item, Ponere dicit potestatem effi-
Quomodo debet intelligi quod dicit Chri- ciendi aliquid nulla autem potestas ef-
stus, Ego pono animam meam ? ficiendi aliquid est in corpore , sed tan-
tum in anima vel deitate : ergo videtur,
quod alterius illorum fuit ponere ani-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , mam , et non carnis , ut videtur dicere in
ibi, C, « Ego pono animam meam, ut Littera ?
iterum sumam eam . »
3. Item, Si ponere est separare : tunc
1. Quid enim est ponere ? Si ponere est eadem ratione caro ponebatur , qua ani-
deponere cum hoc pronomen, ego, sima posita dicitur esse : quare ergo non
gnificet quemlibet suum prolatorem , et dixit, Nemo tollit carnem meam a me,
prolator hujus verbi fuit Christus secun- sed ego pono eam , et iterum sumo
dum quod persona , tunc persona in eo eam ?
quod persona posuit et deposuit ani- 4. Item , Videtur falsum esse , quia
mam quod falsum est , quia sic non cum unio naturalis solubilis sit , et cum
fuisset unitus animæ in triduo . Si au- inter Christi animam et corpus non fuit
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Unitate Trinitatis ad Cf. Joan . x, 17 et 18.

Optatum, cap. 14. 5 S. AMBROSIUS , Lib . IV de Incarnationis Do-
2 Edit. J. Alleaume , hic. minicæ sacramento , cap. 5 .
• Ibidem, affectus.
IN III SENTENT. DIST. XXI , C, ART. 3. 379
nisi unio naturalis , ipsa fuit solubilis . tamen habebat fortius potens agere in
Dupliciter autem omnis talis unio solu- contrarium , scilicet deitatem et ideo
bilis est, scilicet per violentiam, et natu- tyranni persecutio ab eo nihil extorque-
ralem separationem : ergo Christi anima ret si ipse non vellet in aliis autem non
poterat extorqueri per violentiam : ergo est resistens violentiæ , et ideo in aliis
tolli poterat ab eo : ergo falsum videtur bene anima extorquetur.
quod dicitur, Nemo tollit eam , scilicet
animam meam , a me .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod

Ad 1. ARTICULUS III.
ponere est deponere ab eo cui naturaliter.
est unita anima , et hoc est caro : et non
est ponere simpliciter ab eo removere An deitas dicitur fons vitæ efficienter
cui unita est quocumque modo . Et bene vel formaliter ?
concedo , quod persona ponit animam :
sed quia omne quod agit persona , in na-
tura agit, necesse est quod ponat ani- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
mam in natura , vel parte naturæ . Cum C, circa medium : « Si enim hoc ita esset,
igitur non sit idem secundum naturam vitæ fons aruisset. »
depositum , et in quo sit depositio sive 1. Aut enim deitas dicitur fons vitæ a
deponens , patet quod nec anima animam , fundendo vitam ei cui conjungitur suffi-
nec Filius Dei animam in anima depo cienter, aut deficienter. Si primo modo :
nere potuit : ergo Filius Dei posuit in cum nullus fons fluat nisi aliquid recipiat
corpore animam . Et hoc vult dicere Au- fluxum , oportet quod tunc aliquid reci-
gustinus , quod corpus animam posuit piat vitæ fluxum : non nisi corpus : ergo
virtute latentis in se divinitatis : quia corpus tunc recepit vitæ fluxum : ergo
corpori convenit separatio quæ est in vivebat.
morte, non Filio Dei , vel deitati . 2. Item, Quod sufficit ad continens , ne-
AD ALIUD dicendum , quod licet in cor- cesse est quod hoc faciat prius antecedens
Ad 2.
pore mortuo non unito potenti naturæ , sine quo non est illud continens esse
nulla sit potestas efficiendi aliquid ta- autem hominem Deum , sequitur ad esse
men in corpore Christi sic non fuit, hominem secundum ordinem naturæ :
quia deitas summe potens adhuc latebat esse autem hominem secundum naturam
in corpore . consequitur ad esse unum : ergo si unio
AD ALIUD dicendum , quod Dominus fecit hominem Deum , oportuit prius fa-
Ad 3.
loquitur respondendo ad intentionem cere hominem et esse unum : ergo vide-
Judæorum : quia persecutor et tyrannus tur, quod unio illa fecerit vitam .
insequitur causam vitæ : et ideo etiam
. Si forte dicas , quod deitas non-fecit illa
separata causa vitæ , quiescit a persecu- sine medio quod est anima rationalis.
tione corporis et ei quod ipsi extor- CONTRA : Imperfecta est potentia quæ in-
quere cupiebant, Dominus respondit, diget alio mediante quo faciat : cum au-
quod a potestate sua persecutione aliena- tem deitas ad omnia per se sit potens ,
nare non potuerunt, scilicet animam : videtur deitas per seipsum influxisse vi-
quia anima semper in sua potestate matam .
nebat. SED CONTRA :
Sed contra.
AD ALIUD dicendum , quod aliud est in Si deitas per se dedit vitam, aut vitam
Ad 4.
Christo, et in aliis hominibus : quia licet divinam dedit ei, aut creatam . Si divi-
Christus habuit naturalem unionem ani- nam , illa non potest mortem subire : er-
mæ et corporis quæ dissolubilia erant, go Christus numquam fuisset vero mor-
tuus , quod falsum est et hæreticum . Si tentia dicit defectum proprie : quia defe-
autem dedit creatam aut rationalem , ctus eorum est , quæ secundum naturam
aut irrationale m . Si irrationale m : ergo debent inesse et non insunt : numquam
superfluit anima , quia potuit Christo esse .

autem fuit natura corporis ut sine anima
deitas pro anima. viveret.
Si rationalem ergo
deitas minus potens est influere nobilem AD ALIUD dicendum , quod deitas uni- Ad 2.
vitam , quam rationalis anima quæ influit vit sibi corpus et animam unita et ex
vitam rationalem , quod falsum est . hac unione consequitur, quod Deus sit
homo , et homo Deus : sed esse hominem
et esse unum , non ordinantur ad hoc
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ut prius , quod dei-
tas dicitur fons vitæ efficienter, non for- nisi materialiter ex parte suscepti et
maliter quia efficit vitam omnium ipsa ideo non fecit hoc deitas , quod formaliter
vivens per seipsam . influeret vitam vel humanitatem , sed po-
Ad 1. AD ILLUD autem quod primo objicitur, tius effective tantum , et vitam fecit per
dicendum , quod non influit corpori : animam , et hominem fecit per formam
quia sine anima non est receptibile vitæ, hominis quæ dicitur humanitas .
et hoc dicit naturalem impotentiam in AD ULTIMUM patet solutio per ante-
corpore , non in deitate . Nec illa impo- dicta .
D. Qua ratione Christus dicitur mortuus et passus ?
Recedente vero anima, mortua est Christi caro : et quia caro mortua est ,
mortuus est Christus . Sicut enim mortuus dicitur Deus , quando mortuus
est homo ita mortuus homo dicitur , quando mortua est caro . Separatio
animæ mors carnis fuit. Propter carnem ergo unitam Verbo , quæ mortua
est, dicitur Deus mortuus : et propter carnem et animam quæ utraque do-
lorem sensit, dicitur Deus passus , cum divinitas omnis doloris exors exi-
steret . Unde Augustinus : Verbum caro factum est , ut per carnem
panis cœlestis ad infantes transiret. Et secundum hoc ipsum Verbum cruci-
fixum est, sed non est mutatum in hominem homo in illo mutatus est,
ut melior fieret quam erat . Per illud ergo quod homo erat , mortuus est Deus :
et per illud quod Deus erat , homo excitatus est et resurrexit . Quidquid passus
est homo , non potest dici non passus Deus : quoniam Deus erat homo . Quo-
3
modo potes dicere te non passum injuriam , si vestis tua conscinda-
tur, quamvis vestis tua non sit tu ? Multo magis ergo quidquid patitur caro
1 S. AUGUSTINUS, Lib . Sententiarum Prosperi , cap . 162 .

2 Joan. 1 , 14.
3 In edit. J. Alleaume additur non .
IN III SENTENT. DIST . XXI , D , ART . 4 . 381
unita Verbo , debet dici Deus pati : licet Verbum nec mori , nec corrumpi ,
nec mutari potuerit . Sed quidquid horum passus est, in carne passus est .
De hoc etiam Ambrosius in libro IV de Incarnationis Dominicæ sacra-
mento ' , ait : Quod Verbi caro patiebatur, manens in carne Verbum , in se
pro corporis assumptione referebat , ut pati diceretur, quia caro patiebatur ,

sicut scriptum est : Christo igitur passo in carne . Hic docetur , qua ratione
Deus vel Dei Filius passus vel mortuus dicitur , non quia mortem senserit
in quantum Deus est , sed quia caro ei unita mortua est . Secundum quam
rationem dicit Augustinus : Si quis dixerit atque crediderit Filium Dei
Deum passum , anathema sit . Cujus dicti causam ex qua intelligentia su-
menda sit , aperiens in eodem subdit : Si quis dixerit , quod in passione do-
lorem sentiebat Filius Dei Deus , et non caro tantum cum anima quam sibi
acceperat, anathema sit . Sane ergo dici potest , quod mortuus est Deus , et
non mortuus : passus est Dei Filius , et non passus : passa est tertia perso-
na , et non passa : crucifixum est Verbum , et non crucifixum : sed secun-
dum alteram naturam passus est, secundum alteram impassibilis . Unde

Ambrosius Generalis ista est fides , quia Christus est Dei Filius , et natus ex
Virgine , quem quasi gigantem Propheta describit : eo quod biformis ge-
minæque naturæ unus sit , consors divinitatis et corporis . Idem ergo pa-
tiebatur et non patiebatur , moriebatur et non moriebatur, sepeliebatur et

non sepeliebatur, resurgebat et non resurgebat . Resurgebat secundum car-
nem quæ mortua erat , non secundum Verbum quod apud Deum semper
manebat.
potest, quod mortuus est Deus, et non

mortuus, etc. >>
Hoc enim videtur falsum : quia sic
contradictoria verificantur de eodem ,
ARTICULUS IV.
quod numquam potest esse , eo quod di-
cit Philosophus De quolibet affirmatio
An potest dici, quod Christus sit passus, vel negatio est vera de nullo vero si-
et non passus : mortuus , et non mor- mul.
tuus ?
Item , Augustinus : « Talis illa fuit sus-
ceptio , quæ Deum faceret hominem , et
hominem Deum et omnia quæ vera
Deinde quæritur de hoc quod dicit , sunt de homine , esse vera de Deo : » sed
ibi , D , circa finem : « Sane ergo dici de homine verum est eum esse mortuum :
' S. AMBROSIUS , Lib . IV de Incarnationis Do- * Psal . xvIII , 6 et 7 : Exsullavit ut gigas ad

minica sacramento , cap. 5. currendam viam a summo cœlo egressio ejus.
2 I Petr. iv, 1. 5 S. AMBROSIUS , Lib . III de Spiritu sancto .
3 S. AUGUSTINUS , In sermone de fide . 6 Edit. J. Alleaume , fuerat.
ergo de Deo verum est eum esse mor- pue in Christo : quia esse mortuum , vel
tuum ergo Deus et homo mortuus est . passum, vel natum , quando absolute di-
Sed contra . SED CONTRA : cuntur, referuntur ad personam , et per-
Christum esse mortuum est articulus sonæ non conveniunt. Et ideo licet Ma-
fidei ergo oppositum illius est Christum gister ponat hujusmodi locutiones sine
non esse mortuum : ergo id est hæresis . determinatione, tamen non sunt intelli-
gendæ, nec sumendæ sine determina-
Solutio. tione quæ determinatio si apponatur , ut
SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate
hujusmodi locutiones non sunt conceden- est mortuus secundum humanitatem , et
dæ sine determinatione : licet enim con- non est mortuus secundum divinitatem ,
cedam , quod Æthiops sit albus secun- patet quod non sunt contradictoriæ , nec
dum dentes , et non est albus secundum contra fidem .
maxillam tamen non concedo absolute , Et per hoc patet solutio ad omnia.
quod est albus , et non albus et præci-
IN III SENTENT. DIST. XXII, A. 383
DISTINCTIO XXII .
De consequentibus mortem Christi.
A. Si Christus in morte fuit homo ?
Hic quæritur , Utrum in illo triduo mortis Christus fuerit homo ? Quod non
videtur quibusdam , quia mortuus erat, et homo mortuus non est homo . Ad-
dunt etiam , quod si tunc erat homo , vel mortalis vel immortalis : sed morta-
lis non , quia mortuus : nec immortalis , quia tantum post resurrectionem .
Quibus respondemus , quia licet homo mortuus fuerit , erat tamen in morte
Deus homo, nec mortalis quidem , nec immortalis, et tamen vere erat homo .
Illæ enim et hujusmodi argutiæ in creaturis locum habent, sed fidei sacra-
mentum a Philosophicis argumentis est liberum . Unde Ambrosius : Aufer
argumenta , ubi fides quæritur . In ipsis gymnasiis suis jam dialectica taceat ,
piscatoribus creditur, non dialecticis ' . Dicimus ergo in morte Christi Deum
vere fuisse hominem , et tamen mortuum . Et hominem quidem , nec morta-

lem , nec immortalem , quia unitus erat animæ et carni sejunctis . Alia enim
ratione dicitur Deus homo , vel homo Deus , quam Martinus vel Joannes . Ho-
mo enim dicitur Deus et e converso , propter susceptionem hominis , id est ,
animæ et carnis . Unde Augustinus ' : Talis erat susceptio illa quæ Deum ho-
minem faceret, et hominem Deum . Cum ergo illa susceptio per mortem non
defecerit : sed Deus homini , et homo Deo sicut ante unitus erat vere , et tunc
Deus erat homo , et e converso , quia unitus animæ et carni : et homo mor-
tuus erat, quia anima a carne divisa erat . Propter separationem animæ a
carne mortuus , sed propter utriusque semper secum unionem homo . Non
homo , ut ex anima et carne simul junctis subsisteret . Ex qua ratione dici-

tur aliquis alius homo , et ipse forte ante mortem, hoc etiam modo erat ho-
1 S. AMBROSIUS , Lib . I de Fide , cap . 5 .

2 S. AUGUSTINUs, Lib . I de Trinitate, cap . 13.
mo , et post resurrectionem fuit . In morte vero homo erat tantum propter

animæ et carnis secum unionem , et mortuus propter inter illa duo divi-
sionem .
2. Item , Omne quod in se , ut partes

suas , habet partes humanæ naturæ , illud
est homo : sed Christus in triduo habuit
DIVISIO TEXTUS . partes humanæ naturæ ergo Christus
in triduo fuit homo.
3. Item , Omne suppositum in huma-
« Hic quæritur, Utrum in illo triduo , na natura est homo : sed Christus in tri-
etc. >> duo est suppositum in humana natura
Hic incipit distinctio de quæstionibus existens : ergo Christus in triduo fuit
consequentibus mortem Christi , vel Chri- homo , ut videtur .
stum mortuum . 4. Item , Magister Hugo de sancte Vi-
Et sunt hic quatuor quæstiones , qua- ctore « Quid stultius est dicere, quam
rum prima est , Utrum ipse in triduo fue- quod esse homo tunc desinit, cum verius
rit homo aut non ? Secunda , Utrum ipse esse incipit ? » Et intendit, quod verius
secundum quod homo , sit ubique vel homo est homo post mortem , quam an-
non ? et hæc incipit ibi, B , « Hic quæri- te : ergo Christus verius fuit homo post.
tur , Si Christus in morte, etc. >> In ter- mortem, quam ante mortem, ut videtur .
tio , quæritur de Christi sepultura et de- SED CONTRA : Sed contra.
scensu ad inferos , ibi, C, « Et utique to- 1. Avicenna dicit , quod forma non ha-
tus eodem tempore erat in inferno , etc. » bet quod prædicetur de toto , quia forma
In quarta , quæritur de ascensione ejus in est , sed quia est forma consequens to-
cœlum , ibi, D, « Solet etiam quæri, Si tum conjunctum : igitur ubi non est con-
congruenter , etc. » junctum , ibi non est forma consequens
Ex his igitur patet sententia. conjunctum quæ prædicetur : sed in Chri-
sto non est conjunctum in triduo , quia
anima non fuit conjuncta carni cum
ergo hoc quod dico homo , sit forma con-
sequens conjunctum, ipse in triduo non
ARTICULUS I. fuit homo.
2. Item , Nihil conveniens toti ut toti,
An Christus in triduo fuerit homo ? prædicatur non existente toto illo ratio
autem hominis est conveniens toti ut to-
ti : ergo non convenit prædicari hominem

Incidit autem quæstio prima, Utrum ubi non est totum in ratione totius : sed
Christus in triduo fuerit homo , sicut Ma- anima et caro non fuerunt in ratione
gister videtur dicere hic ? constituentium aliquod totum in illo tri-
Videtur autem , quod sic quia duo ergo Christus non fuit homo in
1. Christus in triduo habuit animam triduo. PRIMA probatur ex hoc quod ra- .
rationalem sed quæcumque persona tio totius alia est a ratione partium , quia
habet animam rationalem, illa est ratio- opponuntur relative . SECUNDA autem pro-
nalis ergo Christus in triduo fuit ratio- batur ex hoc quod dicit Boetius , quod
nalis omne autem rationale est homo : species est totum esse individuorum , et
ergo Christus in triduo fuit homo. non partis .
IN III SENTENT. DIST. XXII, A, ART. 1 . 385
ULTERIUS quæritur de solutione Magi- SED CONTRA : hoc est : quia

stri objicit enim , quod 1. Materia de nullo prædicatur : ergo
1. Si ante mortem , carnem et animam si homo stet pro materia hominis , non
non unita accepisset , quod homo non di- prædicabitur de Christo , nec de Filio De
ceretur ergo nec in morte dicitur homo in triduo .
propter horum separationem . Et solvit , 2. Item , Hominem accipere materiali-
quod in Christo aliud est quam in aliis ter, est hominem accipere secundum quid
hominibus , et aliud quam in seipso fuit tantum ergo non est dicendum , quod in
ante mortem et post resurrectionem : triduo Christus fuerit simpliciter homo ,
quia tunc dicitur homo propter corpus et sed quod fuerit homo secundum quid.
animam conjuncta, sed in triduo dicitur 3. Item , Materia hominis est natura
homo propter habitum illorum etiam hominis natura autem hominis (ut su-
separatorum . Et hoc non videtur tunc pra probatum est) nec prædicatur de
verum : quia nulla ratio speciei vel for- Christo homine , nec de Filio Dei : quia
mæ convenit secundum aliam et aliam hæc est falsa , Filius Dei est natura ho-
rationem hypostasi uni et eidem secun- minis . Hæc etiam est falsa , Jesus Chri-
dum diversa tempora . stus est natura hominis . Si ergo in triduo
2. Item , Cum dicitur , homo mortuus, supponit ly homo tantum pro humana
est oppositio in adjecto : ergo privat ra- natura, hæc erit falsa , Christus in triduo
tionem hominis ergo mortuus homo est homo : sicut et hæc, Christus in tri-
non est homo : sed Christus in triduo. duo est natura humana .
fuit mortuus homo : ergo non fuit homo, Solutio.
ut videtur . SOLUTIO . Omnes fere moderni concor-
Si forte tu dicas, ut quidam dicunt , dant in hoc quod falsa sit , et quod Ma-
quod rationalis anima de se dat homini gister hic deceptus fuerit ex quibusdam
quod sit homo , et corpori quod ipsum sit locutionibus quibus utimur dicentes ,
suppositum , et homini quod sit persona : Christum jacuisse in sepulcro , quod non
separata autem retinet illud in se quod convenit nisi ratione humanæ naturæ :
dedit alteri . CONTRA : Ergo secundum hoc. et cum attribuatur supposito, videtur
si Christus solam animam rationalem as- quod Christus ibi supponat suppositum
sumpsisset, ipse vere homo diceretur , humanæ naturæ , et ita supponit hunc
quod absurdum est . hominem . Sed dicendum, quod illæ lo-
3. Item , Numquam potest esse com- cutiones synecdochicæ sunt : sicut etiam
positum respectu alicujus tertii ab utro- dicimus , Sancte Petre , ora pro nobis :
que componentium , quod in se habet ponentes animam Petri pro toto. Ita di-
perfectam rationem totius : ergo si anima. cimus Christum jacuisse in sepulcro pro-
habet perfectam rationem totius hominis , pter partem hominis quæ est corpus , et
non componitur cum corpore respectu descendisse in infernum propter partem
alicujus tertii ergo non est vera et na- hominis quæ est anima . Ad 1.
turalis compositio inter animam et cor- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Chri-
pus , quod falsum est . stus in triduo habuit animam rationalem ,
Ideo dicunt alii quidam , quod hæc est sed ipse non fuit rationalis. Nec sequitur ,
duplex , Christus in triduo fuit homo , ex quod quæcumque persona habet animam
eo quod ly homo potest teneri materiali- rationalem , sit rationalis : sed debet addi ,
ter , vel formaliter . Si materialiter : tunc quod habeat eam ut actum corporis in-
Christus in triduo fuit homo , quia habuit fluentem vitam secundum actum . Nec
materiam hominis . Si formaliter tunc verum est hoc , quod a rationabilitate
dicunt quod est falsa . quæ est pars animæ, denominetur homo ,
quando dicitur rationalis , sed potius a
XXVI 25
differentia hominis quæ non est pars ani- sa, Omne quod habet partes , etc. , nisi
mæ, sed etiam forma totius ut totum est, addatur unitas illa unione in qua consti-
sicut genus, et species . tuunt hominem . Ad 3.
Similiter non est verum quod quidam AD ALIUD dicendum , quod Christus in
objiciunt, quod si denominetur homo a triduo bene fuit suppositum in humana
proprietate patris indignioris, ut dicitur. natura existens , sed hoc non sufficit ad
corporeus a corporeitate corporis , quod hoc quod fuit homo , sed oportet habere
tunc etiam possit denominari a proprie- aliquam rationem suppositi a natura ip ·
tate partis dignioris , ut dicatur rationalis sa et hoc non fuit ibi, quia non dat na-
a rationabilitate animæ : quia quando tura supposito esse suum suppositum ,
dicitur homo corpus , vel corporeus , vel nec prout convenit in constituendo sup-
rationalis , vel animal , vel album , vel positum per compositionem . Ad 4.
risibile , et in omni universali quodcum- AD DICTUM Magistri Hugonis, dicen-
que accipiatur , numquam invenietur ra- dum , quod falsum dicit in hoc , salva sua
tio prædicandi , nisi secundum quod est pace , quia nec anima persona est , nec
Ad 2. forma consequens totum et non partem. homo verius est post mortem, vel in mor-
AD ALIUD dicendum , quod hæc est fal- te , quam ante .
B. Si Christus in morte erat homo alicubi , et si ubicumque est , homo sit ?
Hic quæritur, Si Christus in morte alicubi erat homo, et si ubicumque
est, homo sit ? Ad quod dicimus , quia non ubicumque erat, homo erat :
nec modo ubicumque est, homo est : quia ubique est secundum deitatem ,
nec ubique homo , quia non ubique homini unitus : sed ubicumque est se-
cundum hominem , ibi homo est . Tempore autem mortis , et ubique erat
secundum Deum, et in sepulcro secundum hominem , et in inferno se-

cundum hominem : sed in inferno secundum animam tantum , et in sepul-
cro secundum carnem tantum . In sepulcro ergo erat homo , quia humanitati
unitus erat etsi non toti , quia carni tantum : et in inferno erat homo , quia
humanitati unitus , sed non toti , quia animæ tantum . Sed si in inferno
animæ tantum , et in sepulcro carni tantum unitus erat : ergo nec in
inferno unitus erat animæ et carni , nec in sepulcro . Quomodo ergo ibi
vel hic homo esse dicitur ? Quæ est ratio dicti ? Quia una eademque
unione unitus erat animæ in inferno , et carni in sepulcro . Et sic erat
illis duobus tunc separatis unitus , sicut ante separationem , id est, ante
mortem .
1 Edit. Joan . Alleaume , sit.

IN III SENTENT. DIST. XXII , B. 387
Ad hoc autem opponitur , Si Christus animam tantum vel carnem tan-
tum assumpsisset, non fuisset verus homo , sed propter utriusque assum-
ptionem verus homo fuit. Sic ergo ubi carnem et animam sibi unitam nou
habebat , verus homo non erat . Sed tempore mortis nusquam illa duo vere
unita habebat, quia nec in sepulcro , nec in inferno , nec alibi : nusquam
ergo erat homo . Ad quod dicimus , quia Christus utique verus homo non
fuisset, si carnem et animam non assumpsisset. Sed tamen quia ex quo

assumpsit, neutrum deposuit , sed cum utroque eamdem unionem indesi-
nenter tenuit quam assumendo contraxit : ideo non incongrue ubicumque

animæ vel carni , vel utrique unitus est, ibi homo esse dicitur , quia ibi
humanatus est. Ergo et in sepulcro erat homo , et in inferno erat homo :
quia utrobique humanatus erat Christus , et unam eamdemque cum anima

et carne , licet separatis, habebat unionem : et uno eodem tempore in se-
pulcro jacuit Christus , et ad infernum descendit : sed in sepulcro jacuit

secundum solam carnem , et in infernum descendit secundum solam ani-
mam . Unde Augustinus : Quis non est derelictus in inferno ? Christus , sed
in anima sola . Quis jacuit in sepulcro ? Christus , sed in carne sola : quia
in his singulis Christus est . Christum in his omnibus confitemur et sin-
gulis . Ex his evidenter ostenditur , quod carni jacenti in sepulcro unitus
erat Christus , sicut animæ in inferno . Alioquin si carni mortuæ non esset
unitus , non in ea diceretur jacuisse in sepulcro . Anima ergo ad infernum
descendit , caro in sepulcro jacuit , sapientia cum utroque permansit , quæ
in inferno positis ( ut ait Ambrosius ) lumen vitæ fundebat æternæ. Radiabat
illic lux vera sapientiæ , illuminabat infernum , sed in inferno non claude-
batur. Quis enim locus est sapientiæ ? de qua scriptum est : Nescit homo
vias ejus , nec inventa est inter homines . De qua abyssus dicit , Non est in
me : mare dicit, Non est mecum : ergo nec in tempore , nec in loco sa-
pientia est, cui nec mors tribuenda est. In ligno enim caro , non illa
operatrix omnium substantia divina pendebat . Confitemur tamen Christum
pependisse in ligno et jacuisse in sepulcro , sed in carne sola : et fuisse in

inferno, sed in anima sola .
1 Job, xxvIII, 13 et 14 : Nescit homo pretium ejus, nec invenitur in terra suaviter viventium.
Abyssus dicit : Non est in me, et mare loquitur : Non est mecum, etc.
locis esse : ergo ubique secundum huma-

nam naturam potest esse Christus , ut vi-
detur.
IN CONTRARIUM est , quod Christus est sed contra.
ARTICULUS II. circumscriptibilis in loco : quidquid au-
tem circumscribitur, est in loco determi-
Utrum ista sit vera, Christus est homo nato, non in omnibus : ergo Christus.
ubique ? in forma humana non potest esse in om-

nibus locis.
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , SED ULTERIUS quæritur, Cum duo sint Quæst. 2.
«Hic quæritur, Si Christus in morte , etc . >> per modum extrinsecus mensurantium ,
Videtur enim , quod hæc sit vera , Chri- scilicet tempus in inferioribus , et æterni-
stus est homo ubique. tas in Deo respondens tempori, et locus :
1. Quæcumque enim duo idem sunt et quare huic homini communicatur æter-
unum in supposito , ubicumque est unum nitas , ut dicatur hic puer creasse stellas ,
illorum , ibi est alterum . Filius autem et fuisse ab æterno : non autem commu-
Dei et homo unum sunt et idem in sup- nicatur ei prædicamentum ubi , ut dicatur.
posito ergo ubicumque est Filius Dei, ubique , sicut Filius Dei ?
ibi est et homo : sed ubique est Filius Videtur enim , quod magis debeat
Dei ergo et hic homo est ubique . communicari quia æternitas dicit ca-
2. Item, Hæc est vera, Hic homo est rentiam principii , quod repugnat hu-
Filius Dei ubique : ergo simplici conver- manæ naturæ : ubique non dicit nisi
sa, hæc est vera , Filius Dei est ubique extensionem secundum locum , quod
homo. creaturæ non repugnat , quia univer-
3. Item, Detur, quod hæc est falsa , Fi- sale ens est ubique ergo quod minus
lius Dei est homo ubique : ergo ejus con- repugnat creato , videtur magis esse com-
tradictoria est vera ergo hæc est vera , municabile , quam quod omni creato re-
Filius Dei non est homo ubique : ergo pugnat : ergo videtur , quod esse ubique
Filius Dei alicubi non est homo , quod convenire debeat huic homini .
falsum est quia nusquam est dare lo- Solutio.
cum in quo Filius Dei non sit homo , eo SOLUTIO . Dicendum , quod Filius Dei
quod hominem assumptum numquam non ubique est homo . Ut intelligatur
et nusquam deposuit. composita. Est enim hæc duplex , Filius
4. Item , Sequitur , Socrates est hic , et Dei ubique est homo , ex sensu composi-
non est hic asinus ergo Socrates non tionis, et divisionis . Si enim adverbium
est asinus ergo a simili , Filius Dei est ubique determinat verbum gratia compo-
hic, et non est hic homo : ergo non est sitionis cum prædicato , sicut proprie de-
homo , quod falsum est : ergo Filius Dei bet tunc est falsa sub hoc sensu , Filius
est hic homo, et eadem ratione ubique . Dei secundum hominem ubique est. Si
autem referatur ad subjectum cum com-
Quaest. 1. ITEM quæritur, Quid impediat, quod positione participii subintellecti : tunc est
non conceditur , Ille homo secundum vera sub hoc sensu , Filius Dei ens ubi-
quod homo esse ubique ? que, est homo , et tunc est divisa . In
Videtur enim , quod nihil : Christi enim sensu autem compositionis negat eam
corpus et sanguis consecratur in multis Magister : quia sine dubio illum sensum
locis et in omnibus locis in quibus con- prætendit locutio , et actu est composita ,
secratur, est ergo est in omnibus : ergo potentialiter autem tantum est divisa . Ad 1.
Christi corpus possibile est in omnibus. DICENDUM autem ad primum, quod non
IN III SENTENT . DIST . XXII , C. 389
•
valet, quod si aliqua sint idem in suppo- AD ALIUD dicendum , quod non est si-
sito , quod quidquid convenit uni gratia mile quia nec Socrates nec asinus di-
naturæ , quod hoc etiam conveniat alteri : cunt naturas excedentes se secundum lo-
quia naturæ non sunt unum : et esse cum et hoc modo non habent se hic ho-
ubique convenit Filio Dei gratia naturæ, mo , et Filius Dei : sed simile est cum
et non personæ nisi per consequens . Et dicitur, iste est Episcopus : non enim se-
est instantia cum enim dicitur, Iste est quitur, iste est hic , et non est hic Epi-
Episcopus non enim oportet , quod ubi- scopus : ergo non est Episcopus .
cumque est, quod ibidem sit Episcopus : Adquæst. 1.
quia quandoque est in alio Episcopatu in AD ALIUD dicendum , quod etiamsi de-
quo non est Episcopus : et tamen Episco- tur hoc quod ubique consecratur corpus
Ad 2. pus et ipse sunt idem in supposito . Christi (quod tamen impossibile est)
AD ALIUD dicendum , quod non valet adhuc non sequitur , quod corpus Christi
conversio quia quando homo ponitur in sit ubique , sicut Filius Dei est ubique , ita
subjecto , tunc gratia suppositi illi bene quod ipse totus in omni loco , et in om-
convenit esse ubique quando autem ni parte loci . Corpus autem Christi non
gratia prædicati , tunc respicitur gratia in omnibus locis erit : quia in loco alte-
naturæ ab adverbio , et tunc non convenit. .
rius corporis gloriosi non erit , nec totum
ei determinatio : unde cum termini non corpus est in qualibet parte loci sui : quia
uniformiter sumuntur, non valet conver- non ubi est caput, ibi est totum corpus :
sio sed sic deberet converti , Hic homo ideo patet, quod illa ratio non proce-
est ubique Filius Dei : ergo Filius Dei dit.
ens ubique, est hic homo : et tunc utra- Ad quæst. 2
Ad 3. que est vera . AD ULTIMUM dicendum , quod æternitas.
AD ALIUD dicendum , quod in sensu æqualiter refertur ad naturam et ad per-
compositionis hæc est vera , Filius Dei sonam , et etiam immediatius ad perso-
non est ubique homo : quia in illo sensu nam , secundum quod est interminabilis
negatio fertur ad compositionem , inclu- vitæ possessio tota simul et perfecta et
dendo adverbium quod determinat com- ideo conceditur gratia suppositi quod hic
positionem in comparatione ad prædica- homo est ab æterno, ut supra habitum
tum . Similiter conclusio ulterior , Filius est . Sed ubi non convenit Deo nisi per
Dei alicubi non est homo , duplex est , si- translationem , et hoc secundum ea quæ
cut et alia et in sensu composito non conveniunt naturæ divinæ in se et ideo
sequitur ex illa , quia vera sub hoc sensu , non refertur ita immediate ad supposi-
Filius Dei non est alicubi homo, quia ibi , tum , et ideo non convenit huic homini ,
Ad 4. ubi non est in forma humana. secundum quod hujusmodi.
C. Quod Christus ubique totus est, sed non totum ubique : ut totus est homo vel
Deus, sed non totum.
Et utique totus eodem tempore erat in inferno , in cœlo totus , ubique

totus . Persona enim illa æterna non major erat, ubi carnem et animam
simul unitam sibi habebat , quam ubi alterum tantum : nec major erat ubi
1 Cf. Supra, Dist , X et XI.

390 D. ALB. MAG . ORD. PRÆD .
utrumque simul , vel alterum tantum unitum habebat, quam ubi erat
neutrum habens unitum . Totus ergo Christus et perfectus ubique erat.
Unde Augustinus : Non dimisit Patrem Christus cum venit in Virginem ,
ubique totus , ubique perfectus . Uno ergo eodemque tempore totus erat in
inferno , totus in cœlo . Erat apud inferos resurrectio mortuorum , erat .
super cœlos vita viventium : vere mortuus , vere vivus , in quo et mortem
susceptio mortalitatis excepit , et vitam divinitas non perdidit . Mortem ergo
Dei Filius et in anima non pertulit , et in majestate non sensit : sed tamen
participatione infirmitatis rex gloriæ crucifixus est ' . Ex his apparet, quod
Christus eodem tempore totus erat in sepulcro , totus in inferno , totus

ubique : sicut et modo totus est ubicumque est , sed non totum . Nec in
sepulcro , nec in inferno totum erat, etsi totus : sicut Christus totus est Deus
totus homo , sed non totum : quia non solum est Deus vel homo , sed et
Deus et homo . Totum enim ad naturam refertur, tolus autem ad hyposta-
sim sicut aliud et aliquid ad naturam , alius vero et aliquis ad personam

referuntur . Unde Joannes Damascenus : Totus Christus est Deus perfectus ,
non autem totum Deus est. Non enim solum Deus est, sed et homo , et
totus homo perfectus . Non autem totum homo , non solum enim homo , sed
et Deus . Totum enim naturæ est repræsentativum . Totus autem hypo-
staseos , sicut aliud quidem est naturæ , alius hypostaseos , sic et hujus-
modi '.
subjectivis , totus autem pro integrali-

bus. Integrales autem partes Christi non
omnes erant in inferno , nec omnes in
sepulcro, nec omnes in cœlo .
ARTICULUS III. 3
2. Item, Supra habitum est , quod
inexplicabilis est ratio istius compositio-
An totus Christus fuit in sepulcro, in nis quæ est in Christo , quæ non est ratio
cælo , et totus ubique ? partium , ut dictum est ibi : quia com-
ponitur ex tribus substantiis, et duabus
naturis Christus autem in duabus na-
Deinde quæritur de hoc quod dicit turis et tribus substantiis , nec fuit in
ibi, C, « Et utique totus eodem tempore, cœlo, nec fuit in sepulcro , nec in infer-
etc. >> no ergo non totus.
Videtur enim ad idem referri totus 3. Item , Nihil videtur esse quod dicit,
et totum : quia quod totus refertur ad personam : quia
1. Datur doctrina inter totum et om- persona simplex est. Totus autem semper
nis : quia omnis distribuit pro partibus quærit compositionem partium integra-
1 S. AUGUSTINUS , Contra Felicianum de uni- orthodoxa, cap. 7 .

tate Trinitatis ad Optatum, cap. 14. 3 Cf. Supra, Dist. VII.
2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib . III de Fide
IN III SENTENT. DIST . XXII , C , ART. 3. 391
lium ergo numquam convenit gratia tum autem et perfectum idem dico . » Et
personæ, ut videtur . distributione proprie non dicitur de sim-
4. Item, Totus et totum idem signant , plici : sed secundo modo potest dici de
licet sub diverso modo : ergo ad idem simplici . Et ita dicitur totus Christus ,
sunt referenda sub diverso modo : ergo id est, perfectus in persona esse ubi-
si totum refertur ad naturam , et totus que non enim habet personalitatem a
refertur ad eamdem . natura humana, vel ab homine secun-
5. Item , Videtur quod totum fuit in dum quod homo, sed potius habuit eam
cœlo . PROBATIO . Ubicumque sum ego, ab æterno .
illic necesse est esse quod essentialiter AD ALIUD dicendum , quod bene est Ad 2.
in me est ergo ubicumque fuit Chri- verum , quod compositio est ibi eo modo
stus , illic necesse fuit esse quod essen- quo supra expositum est, non propria :
tialiter erat in Christo . Erat autem et sed gratia modi significandi masculine,
adhuc est essentialiter in ipso natura ly totus respicit perfectionem personæ ,
humana ergo ubicumque ipse fuit , ibi et non integritatem naturæ compositæ .
fuit et ipsa sed in cœlo fuit : ergo et AD ALIUD dicendum , quod licet idem Ad 3 et 4.
ipsa ergo totum fuit in cœlo , quia ibi significatur, tamen alius et diversus mo-
natura divina et humana . Eadem ratione dus facit unum referri ad personæ inte-
sequitur, quod totum fuit in sepulcro , gritatem. Unde illa ratio non cogit.
et totum in inferno . Ad 5.
AD ALIUD dicendum , quod illa ratio
6 Item , Nos invenimus tres personas procedit in his quorum essentiæ coex-
in una natura, et diversa accidentia in tenduntur secundum locum : sed non sic
uno supposito , et partes plurimas in uno est in omnibus, sicut supra patuit , sicut
toto in omnibus his invenimus , quod dicitur , Iste est hic , et iste est Episco-
virtute unionis sequitur, quod ubi est pus , etc.
unum illorum , ibidem est alterum : ergo AD ALIUD dicendum , quod in omnibus Ad 6.
cum unio duarum naturarum, et trium illis compositionibus , unum est tantæ
substantiarum in una persona non sit compositionis secundum esse sicut alte-
minor omnibus his, videtur etiam , quod rum : et etiam tres personæ unum in
virtute unionis debet sequi , quod ubi est natura similiter se habent ad locum.
totus , ibi sit totum in natura . In quibusdam autem accidentibus perti-
nentibus ad jurisdictionem et potestatem
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod Magister sive dignitatem non est ita , ut prius di-
bene dicit, quod totus est ubique , non ctum est, ut Episcopus, Rex , Princeps.
autem totum et hoc loquendo de tem- Et similiter non est ita in naturis Chri-
pore tridui quo fuit divisio inter ani- sti, quæ non similiter se habent ad lo-
mam et corpus : et ratio tangitur in Lit- cum .
tera in auctoritate Joannis Damasceni ,
quod totus cum dicat ens formatum , per-
tinet ad ens distinctum , et hoc est per-
sona perfecta. Totum autem cum neu- ARTICULUS IV .
trius generis sit, non nisi ens informe et
indistinctum dicit, et attribuitur naturæ An Christus in infernum descendit ?
cum suis partibus : ergo ubi natura cum
suis partibus non est , ibi totum non est .
Ad 1. RESPONDEO igitur ad primum, quo Deinde quæritur de hoc quod dicit :
totum sumitur duobus modis , scilicet « Totus ... erat in inferno . »
distributione et perfecto , sicut dicit Et quæruntur hic tria : scilicet an
Philosophus in III Physicorum : « To- Christus in infernum descendit ? et , Utrum
eos qui ibi erant , lumine divinitatis il- infernum descendent omnia mea . Putasne
lustrabat ? et, Quamdiu ibi mansit ? saltem ibi erit requies mea ? Constat
Quod enim non descenderit in infer- autem , quod non per aliud petivit re-
num , videtur ex incongruitate loci : quiem nisi per Christi descensum ergo
1. Optimo enim congruit optimus lo- Christus descendit ad profundissimum
cus Christus autem fuit optimus : ergo inferni.
non congruit ei descendere in infernum. 2. Item, Ita dixerat : Quis mihi hoc
2. Item, Augustinus dicit , quod infer- tribuat, ut in in ferno protegas me ¹ ? Et
nus semper in malo accipitur : Christus infra, Et constituas mihi tempus in quo
autem in malum descendere non potuit : recorderis mei.
ergo nec in infernum . Item , Psal. LXXXV , 13 : Eruisti ani-
3. Item , Lucæ , xvi , 26 : Inter nos et vos mam meam ex inferno inferiori.
chaos magnum firmatum est , ut hi qui 3. Item , Zachar. ix , 11 , super illud :
volunt hinc transire ad vos, non possint, Tu quoque in sanguine testamenti tui
neque inde huc transmeare. Ergo multo. emisisti vinctos tuos de lacu in quo non
magis est hoc chaos inter Christum et est aqua dicit Glossa, quod eos qui
damnatorum locum . tenebantur vincti carceribus , ubi nulla
4. Item, Si Christus descenderit , vir- eos misericordia refrigeraverat, quam
tute cujus omnes ascendunt qui ascen- dives ille petebat , liberasti . Sed in in-
dunt, quomodo sperabit aliquis se as- ferno nulla est redemptio , et præcipue
censurum ? in profundissimo . Ergo frustra Christus.
SED CONTRA tamen est quod dicitur , ad illuc descendisset.
S.1 contra . Philip . 1 , 10 : In nomine Jesu omne Item, Isaiæ, LXVI, 24 : Ignis eorum
genu flectatur cælestium, terrestrium , et non exstinguetur. Ergo iterum frustra
infernorum. Ergo videtur , quod venit ad illuc Christus descendisset
inferna.
Item , Psal. xxi , 7 , 9 : Attollite portas, SOLUTIO . Dicendum , quod absque du- Solutio.
principes, vestras , et elevamini, etc. bio Christus descendit ad inferna . Sed
Item, In Evangelio Nicodemi dicitur , infernus dicitur multipliciter, scilicet
quod David in inferno audiens hanc vo- interior, sicut dicit Glossa super illud
cem , exsultans dixit : « Hanc vocem no- Jacobi , 1 , 6 : Inflammata a gehenna,
sco me prædixisse . » quod dæmones quocumque vadunt , in-
Item , Act . 1 , 24 : Quem Deus susci- fernum secum portant . Et exterior : et hic
tavit , solutis doloribus inferni, juxta multiplex est , sicut locus pœnæ tenebro-
quod impossibile erat teneri illum ab eo . sus et afflictivus damnatorum, et locus
Item , Eccli . XXIV, 45 : Penetrabo om- pœnæ non omnino tenebrosus , propter
nes inferiores partes terræ , et inspiciam lucem gratiæ purgandorum : et locus
omnes dormientes . In inferioribus au- sine pœna sensus et sine luce, ut limbus
tem partibus terræ (ut dicit Hieronymus) parvulorum in originali decedentium :
est infernus . et locus tenebrosus aliquid de luce ha-
Item, Symbolum Apostolorum dicit : bens propter magnam fidem et spem ha-
« Descendit ad inferos . >> bitantium ibi , sicut limbus sanctorum
patrum ante Christi descensum : et ad
Quæst. SED QUÆRITUR ulterius , Utrum de- hunc locum descendit Christus , et non
scendit ad inferiorem infernum ?
ad alium quia de hoc dicit Hierony-
Videtur quod sic. mus, quod ibi habitabant hi qui educti
1. Job , xvi , 16 : In profundissimum sunt per Christum .
1 Job , xiv, 13 . 2 Luc . xvi, 24.

IN III SENTENT. DIST. XXII , C , ART. 4. 393
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod Chri- mortali , scilicet adulterio , et homicidio .

stus sicut homo propter hominem , et non AD ALIUD dicendum, quod illa Glos- Ad 3.
propter se factus est : ita propter homi- sa valde impropria est et tamen pot-
nem et non propter se descendit . est exponi , quod non erat misericor-
Ad 2. dia liberans in limbo , sed relaxans :
AD ALIUD dicendum , quod infernus so-
nat malum pœnæ damni vel sensus et quia non habebant pœnam sensus et
voco pœnam damni, quæ consistit in damni . Et si dicas , quod dives non pete-
ablatione alicujus boni , sicut est carentia bat nisi relaxantem , dicendum quod du-
lucis pœnam autem sensus quæ consi- plicem petiit primo liberantem per red-
stit in aliquo existente et affligente , ut itum ad vitam . Dicunt enim exposito-
ignis sed Christus non descendit in pœ- res , quod præsumebat , quod Abraham
nam damni vel sensus , sed ad locum non remitteret Lazarum ad mala , quæ
tantum . in vita pertulerat, et ita ipse mitteretur :
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc non di- et ille non erat tunc in limbo , sed per
ctum est de habitantibus in limbo certa Christum advenit. Postea petivit rela-
spe, sed habitantibus in loco damnato- xantem aliquantulum de pœna quæ non
rum , quorum nulla erat spes : et ista dabatur ei, sed dabatur habitantibus in
certitudo liberationis , et desperatio di- limbo propter meritum eorum .
citur ibi chaos : et ideo nihil ad propo-
Ea autem quæ objiciuntur in opposi-
situm . tum , dicuntur de inferno inferiori sim-
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod ex hoc ipso pliciter.
elevamur ad spem ascendendi , quia ipse Et per hoc patet solutio ad omnia .
pro nobis descendendo satisfecit : ut sic
in omnibus locis suos recolligeret , et
mortem ab eis in omnibus locis effuga-
ret.
ARTICULUS V.
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum
Christus descenderit ad profundissimum An Christus illustravit eos qui in limbo
Ad 1. infernum ? Dicendum cum beato Grego- tenebantur?
rio in Glossa ibidem super Job , quod
non . Et dicitur ibi infernus profundissi-
mus non simpliciter, sed quodammodo : Secundo quæritur, Utrum illos illu-
quia est profundus carcer respectu amœ- stravit qui erant ibi ?
nitatis cœli, et est aer iste caliginosus Videtur autem, quod sic : quia
in quem detrusi sunt dæmones : profun- 1. Ita habitum est in præcedenti capi-
dior autem est habitatio terrena , obscu- tulo B , in verbis Ambrosii : « In inferno
ra, et pœnalis et profundissimus dicitur positis lumen vitæ fundebat æternæ. Ra-
respectu istorum limbus , in quem anima diabat illic lux vera sapientiæ , illumina-
Job et omnia bona sua descenderunt, bat infernum , etc. »
donec liberatus fuit per Christum et 2. Item , Augustinus : « Descendit ad
ideo non descendit in profundissimum infernum anima deificata : ut quemad-
simpliciter, sed quodammodo . modum his qui in terra sunt , ita et his
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod inferior pot- qui in inferno sunt in tenebris et in um-
est eodem modo appellari si loquitur bra mortis sedent, superlucescat . »
in persona Christi . Si autem sequitur SED CONTRA :
Sed contra.
per se tunc liberata est anima sua , 1. Lumen corporale non irradiat
quando liberata est a causa descendendi unum , nisi illuminet alterum : ergo vi-
ad inferiorem infernum , sicut a peccato detur, quod cum potentius sit lumen
.
divinum , quod non illustravit unum telligit Christus loquens ad latronem : et

nisi omnes viderint : non autem erant exterior corporum , qui est locus in Eden :
omnes digni qui erant in inferno : ergo et exterior spirituum , qui est locus em-
videtur, quod nullus illuminatus fuerit . pyrei cœli .
2. Item, Locus perpetuis tenebris de-
putatus numquam debet habere lucis be-
neficium talis autem locus est infernus :
ergo numquam debuit illuminari .
3. Item, Ipse dixit latroni, Luc. XXIII , ARTICULUS VI.
43 : Hodie mecum eris in paradiso . Ergo
videtur, quod in paradisum eduxit etiam Quamdiu fuit Christus in inferno ?
alios , et non in inferno ostendit lucem
deitatis quia constat , quod latronem
secum voluit esse, hoc est, ubi futura Tertio et ultimo quæritur , Quamdiu
erat anima sua , non ubique ubi semper fuit ibi ?
fuit deitas . Videtur enim, quod statim recesserit :
quia
Solutio, SOLUTIO . Dicendum absque dubio se- 1. Ita legitur in Evangelio Nicodemi ,
cundum dicta Sanctorum , quod Christus quod cum Sancti educti essent in para-
in inferno sanctis suis deitatem osten- disum , quod apparuit quidam despectu
dit, et eis locum horrendi carceris in pa- horribilis, crucem bajulans latronis : a
radisum convertit , quoad hoc quod facie quo cum quæreretur , quis esset , dixit
ad faciem deitatem ejus videbant , soluto se esse latronem cui Christus promiserat
pretio redemptionis . secum hodie futurum esse in paradiso :
Ad object. 1. AD ID autem quod contra objicitur , ergo statim exierunt, ut videtur .
dicendum quod stulta est objectio : quia 2. Item , In quibusdam Ecclesiis can-
nec illi habitabant in loco : et etiamsi ha- < Advenisti desiderabilis , quem
tatur : «
bitassent cum aliis , lucem alii videre non exspectabamus in tenebris , ut educeres
potuissent quia non recipitur nisi ab hac nocte vinculatos de claustris , etc. »
oculo glorificato gratia et gloria : sicut Ergo videtur , quod eadem nocte educti
illi patres tunc secundum animam fue- sunt .
runt beati statim Christo ad eos descen- 3. Item, Samson non tribus diebus
dente et hoc est magis in lucis poten- vel noctibus dormivit in Gaza, sed una
tia, quod ab omnibus percipitur lux cor- tantum , cum portas Gazæ in verticem
poralis : quia hoc accidit ei in quantum montis portavit . Samson autem sol
est forma situalis proportionata viribus, fortis (ut dicit Gregorius) Christum dor-
et agens immutando per necessitate. m mientem in nocte signat, et Gaza infer-
naturæ : quæ quia omnia ignobilitatis num , et portæ Gazæ portas mortis et
sunt, nullum illorum competit luci di- inferni , quas portavit in culmen visionis.
vinæ . et elevationis æternæ .
Adobject. 2. AD ALIUD dicendum , quod limbus non 4. Præterea, Ad quid ita diu fuisset
erat damnatus perpetuis tenebris , sed ibi ?
potius temporalibus usque ad redemptio- SED CONTRA : Sed contra,
nem quæ facta est per Christum . Tamdiu debuit esse anima in loco ani-
Adobject. 3. AD ALIUD dicendum , quod paradisus marum defunctarum , quamdiu fuit cor-
dicitur tribus modis, scilicet interior qui pus in loco corporum defunctorum . Fuit
est visio aperta deitatis, et de hac in- autem corpus tribus diebus in sepulcro :
1 Cf. Judicum, xvi , 1 et seq.

IN III SENTENT. DIST. XXII , D. 395
ergo tamdiu debuit esse anima in inferno . excessu quem complevit in inferno re-
Et hujus rationem reddit Augustinus , dimendo eos . Et quod dixit latro , quod
quia duabus noctibus jacuit , et una tan- esset ille cui dixit Christus : Hodie, etc. ,
tum die perfecta : ut sua una morte cor- intelligitur materialiter signari dictum
poris , qua radiabat ut dies coram ocu- Christi.
lis Dei, nostram duplicem tetram et ca- AD ALIUD dicendum , quod noctem vo- Ad 2.
lignosam mortem destrueret , scilicet cant ibi Sancti tenebras carceris infer-
corporis et animæ, et ut sua plena luce nalis , a qua educti sunt, cum deitatem
veritate tenebras legis et peccati tersisse animæ Christi viderunt.
significaret ut sua luce duo loca tene- AD ALIUD dicendum , quod non in om- Ad 3.
bris repleta, illustrare ipsa qualitate nibus historia correspondet allegoriæ :
mortis monstraret , scilicet locum corpo- quia etiam Samson dormivit cum mere-
rum , et locum animarum , in sepulcro , trice , quod non competit Christo : sed
et in inferno . tantum somnus et resurrectio et confra-
Solutio. DICENDUM ergo ad primum , quod lo- ctio portarum referuntur ad allegoriam ,
Ad 1.
quitur Nicodemus de exitu post resurre- AD ULTIMUM patet solutio per ea quæ Ad 4.
ctionem et etiam dicit ibi de Elia et dicta sunt in principio solutionis , ubi
Henoch qui congratulabantur liberatis , ostenditur, quare congruebat Christum
sicut etiam ante sermonem habuerant de tamdiu permanere in inferno .
D. Si ea quæ dicuntur de Deo vel de Filio Dei possunt dici de homine illo vel de
Filio hominis ?
Solet etiam quæri , Si congruenter dici possit Filius hominis vel ille ho-
mo descendisse de cœlo , vel ubique esse : sicut dicitur Filius Dei vel Deus
de cœlo venisse , et ubique esse ? Ad quod dicimus si ad unitatem personæ
referatur dicti intelligentia, sane dici potest : si vero ad distinctionem na-
turarum , nullatenus concedendum est . Unde Augustinus ' : Una persona
est Christus Deus et homo . Ideo dicitur , Nemo ascendit in cœlum, nisi qui
2
descendit de cœlo , etc. ·. Si ergo attendas distinctionem substantiarum ,
Filius Dei descendit , et Filius hominis crucifixus est : si vero unitatem
personæ , et Filius hominis descendit, et Filius Dei est crucifixus . Propter
hanc unitatem personæ non solum Filium hominis descendisse de cœlo ,
sed etiam dixit esse in cœlo , cum loqueretur in terra : propter hanc
eamdem dicitur Deus gloriæ crucifixus , qui tamen ex forma servi tantum
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Præsentia Dei ad Dardanum , et Lib. III contra Maximinum , cap. 20,
et Lib. I de Trinitate , cap. 13.
2 Joan. III. 13,
crucifixus est . Non tamen secundum hoc quod Deus gloriæ est, et secun-
dum quod glorificat suos : et tamen dicitur Deus gloriæ crucifixus ' . Recte
quidem non ex virtute divinitatis , sed ex infirmitate carnis . Quid ergo
propter quid , et quid secundum quid dicatur , prudens et diligens et pius

lector intelligat .
Hæc de corrigia calceamenti Dominici dicta sufficiant, ne ossa Regis Idu-

mææ consumantur usque in cinerem .
locum deitas autem ubique est : ergo

non mutat locum ascensio autem et Sed contra.
descensio dicunt mutationem loci : ergo
videtur, quod non conveniant Christo
ARTICULUS VII. ratione divinæ naturæ .
SED CONTRA :
An Christus ascendit ratione utriusque Ante incarnationem non habuit huma-
naturæ, vel alterius tantum ? nam naturam , et tamen ante descendit
in uterum Virginis , in quo naturam hu-
manam accepit : ergo videtur , quod de-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , scendit ratione divinæ nuturæ : quia dicit
ibi, « Solet etiam quæri, Si congruen- Hieronymus , quod humanæ naturæ non
ter dici possit , etc. » est propria virtute ascendere , sed vir-
Et quæstio est hic de ascensione tute alia et ideo Angeli mirantur di-
Christi. centes : Quis est iste, qui venit de Edom . Solutio.
Ad 1.
Et quæritur primo hic in Littera , Et infra : Gradiens in multitudine for-
tudinis suæ 3.
utrum ratione utriusque vel alterius na-
turæ ascendit et descendit ?
Secundo potest quæri, Utrum ascensio SOLUTIO . Dicendum , quod ascendere
sit ad locum , vel ad dignitatem ? et descendere dicuntur proprie , et per
Tertio potest etiam dici , Utrum ascen- translationem . Proprie sunt motus corpo-
sio dicit motum localem ? et , Utrum ille rum , et sic non competunt Christo , nisi
sit in tempore, vel in nunc ? ratione humanæ naturæ : et in illa tamen
Ultimo potest quæri de tempore as- non descendit ideo dicitur secundum
censionis . divinam naturam descendisse , secun-
dum humanam autem ascendisse : quia
in divina tantum ens descendit, et in hu-
AD PRIMUM proceditur sic :
1. Dicit Damascenus , quod ascensio et mana ascendit : secundum personam au-
descensio motus corporum sunt : ergo tem semper in cœlo, et ubique fuit . Per
translationem autem tunc illud dicitur
videtur, quod ascendit et descendit gra-
tia naturæ humanæ . descendere , ubi fuit quidem prius , sed
2. Item, Quod ubique est, non mutat non adfuit ibi prius , sicut ad unionem
. Ad 2.
1 I ad Corinth . 11 , 8 : Si cognovissent, num- Idumeæ usque ad cinerem.

quam Dominum gloriæ crucifixissent. 3 Isa. LXVIII, 1 .
2 Amos , 1 , 1 : Eo quod incenderit ossa regis Ad Philip. 1, 7 .
IN III SENTENT. DIST. XXII , D , ART. 8 . 397
nostræ substantiæ , quandosemetipsum 3. Item, Locus datur corpori propter

4 continentiam ergo videtur, quod corpus
exinanivit, formam servi accipiens :
et hoc modo loquitur hic Magister. quod existendi habet necessitatem ex
AD ALIUD dicendum , quod deitas per seipso , et nullam in partibus defluentiam ,
se non mutat locum , sed per aliquem non debet habere locum : ergo corpus
effectum apparet in aliquo loco per quem illud non debet moveri ad locum .
prius non apparuit in illo , et non appa- 4. Item, In corporibus physicis corpo-
ret per eumdem in alio . ra nobilissima non moventur ad locum,
Ad object. AD ULTIMUM quod objicitur, dicendum licet in eo moveantur : ergo cum in infi-
quod ascendere non attribuitur humanæ nitum nobilius sit corpus Christi , ipsum
naturæ ut virtute cujus fuit motus , sed non movetur ad locum .
ut subjecto proprio motus illius .
GRATIA hujus quæritur , Utrum Christi uæst.
ascensio fuerit ad locum cœli crystallini
tantum , ut quidam dixerunt ?
Videtur autem quod sic : quia
1. Per genus differunt corpus et spiri-
ARTICULUS VIII. tus ergo proprius locus beatorum spiri-
tuum debet differre a proprio loco cor-
An ascensio sit ad locum vel dignita- porum cum ergo proximus locus sub
tem ? et, Utrum ad locum cœli crystal- illo sit locus crystallini cæli , videtur quod
lini ? ad illud fuerit corporis Christi ascensio .
2. Item , Alius est locus per rationem ,
scilicet ejus quod numquam subjacuit
Secundo quæritur, Utrum ascensio
ascensio mutationi quæ causatur a motu coli , et
sit ad locum , vel ad dignitatem ? alius est ejus quod quandoque subjacuit :
Videtur autem , quod ad locum : quia sed Angelus et spiritus numquam motui
1. Omnis motus rectus localis ad ali- subjacuit et variationi temporis et cœli :
quem est locum ascensio autem est corpus autem Christi et beatæ Virginis
motus localis rectus : ergo est ad aliquem quandoque subjacuit : ergo spiritus de-
locum . bent esse in loco cœli stantis , et non mo-
2. Item, Angelo contemplanti et beato ti et corpora, scilicet Christi et matris ,
debetur locus congruens contemplationi debent esse in loco cœli mobilis primi :
suæ ergo multo fortius corpori glo- hoc autem est cœlum crystallinum, ut
rioso ergo videtur, quod ascensio est fere omnium dicit opinio : ergo videtur ,
ad illum . quod ascensio Christi non fuerit localiter
Sed contra. SED CONTRA : nisi ad cœlum crystallinum .
1. Ad Coloss . 1 , 1 et 2, super , illud : SED CONTRA :
Sed contra.
Quæ sursum sunt quærite, ubi Christus Ei quod est dignius omni loco , si datur
est in dextera Dei sedens : quæ sursum locus , per consequens datur locus dignis-
sunt sapite dicit Glossa , quod sursum simus . Corpus autem Christi et sacrosan-
sunt virtutes ergo videtur, quod ascen- ctus uterus matris sunt digniora omni
sio in qua Christus residet , est dignita- loco ergo si datur ei locus , dabitur eis
tis in virtute , non exaltatio loci . locus dignissimus : hoc autem est cœlum
2. Item, Principium est apud Philoso- empyreum ergo sunt in cœlo empyreo .
phos, quod nihil movetur ad vilius se
sed omnis locus corporeus vilior est cor- SOLUTIO . Dicendum, quod ascensio Solutio.
pore Christi ergo videtur, quod non Christi, est ad locum, et ad dignitatem :
movebatur ad aliquem locum corporeum . ad locum secundum corpus , et sic est ad
locum dignissimum omnium locorum , cundum modum qui magis accedit ad

in supremum scilicet cæli empyrei . Se- nobilitatem eorum , quoniam nullus ac-
cundum divinam autem personam est ad cedit ad æqualitatem .
dignitatem æqualitatis Patris , quæ voca-
tur dextera : non quod ante ibi non fue- AD ILLUD autem quod ulterius quæri- Ad quæst.
rit , sed quia per ascensionem ibi in hu- tur , dicendum , quod phantasia fatua est
manitate sedens , apparuit fidelibus per dicere , quod corpus Christi et beatæ Virgi-
fidem , et Angelis per cognitionem . Quoad nis sint in cœlo crystallino , vel etiam quod
animam autem et corpus est ad dignita- Sancti sint in crystallino : et solus Chri-
tem , quæ consistit in bonis potioribus stus et beata Virgo sint in empyreo : quia
Patris , quæ ibi dextera dicuntur, si as- empyreum locus beatitudinis est , cœlum
censio refertur ad humanitatem . autem crystallinum cum omnibus in-
Adcbject . 1. AD ID autem quod contra hoc objicitur, ferioribus ordinatum est ad generatio-
dicendum ad primum , quod Glossa illa nem et corruptionem et ideo dicunt.
ponendo ascensionem esse ad potiora bo- Sancti, quod Philosophi cœlum empy-
na quæ sursum sunt dignitate , non pro- reum non cognoverunt et hoc ideo ,
pter hoc excludit ascensionem esse ad quia principia eorum de cœlo sumuntur
locum , sed potius includit per conse- ex motu . Unde quod per motum non
quens quia potiora bona Patris appa- potest investigari , vel per proprietatem
rent magis in loco digniori . motus , non est Philosophorum , et agni-
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod aliud est tum ab eis .
moveri ad locum , et aliud moveri ad lo- AD ID autem quod objicitur , dicendum Ad 1.
cum propter locum, scilicet quia indigent ad primum , quod hoc esset verum, si spi-
loco propter esse et conservationem . ritus et corpus glorificatum per naturam
Corpora autem gloriosa mota sunt ad suam determinarentur ad locum genera-
locum qui sibi magis congruit , sed non tionis et salutis suæ : sed hoc non est ve-
propter locum , quia eo ad esse indigeant : rum : et ideo cum nulla dignitas loci se-
quia si illo loco ad esse indigerent , cor- cundum veritatem sufficiat gloriæ , sunt
rumperentur extra loca illa , sicut ignis omnia gloriosa per unam rationem in
egrediens extra locum suum, corrumpi- uno loco , secundum quod referuntur ad
tur. gloriam illam distantius vel propinquius .
AD ALIUD dicendum , quod in illa ratio- AD ALIUD dicendum quod corpus Chri- Ad 2.
Ad object.3.
ne corpori glorioso , præcipue corpori sti quoad generationem numquam motui
Christi , non debetur locus , sed potius cœli subjacuit, quia effectum est a Spiri-
ratione congruentiæ tantum , hoc est , tu sancto sed forte quoad alterationem
quia non est congruum ipsum esse nisi in frigoris , et caloris, et famis , et sitis , et
loco nobilissimo . hujusmodi sed ab his omne corpus glo-
Ad object. 4. AD ALIUD dicendum, quod corpora cœ- riosum liberatur per glorificationem et
lestia moventur in loco ad generationem ideo non potest locari sub mobili aliquo ,
elementorum , et non sunt in loco omni- sed super omne mobile .
bus illis modis quibus corpora genera-
bilia sunt in loco , sicut dictum est in
libro I Sententiarum tamen aliquo
modo sunt in loco . Ita etiam corpora
gloriosa non omni illo modo sunt in lo-
co , quia non dependet eorum esse a loco :
sed sunt in loco ratione congruentiæ se-
Cf. I Sententiarum , Dist. XXVII, Art . 14. Tom . XXVI hujusce editionis .
IN III SENTENT. DIST. XXII , D , ART. 9 . 399
quod movetur, a loco per quem transit .

CONTRA : Quædam transit quæ non ce-
dunt , ut ligna , et lapides intravit enim
ostiis clausis ' : ergo cum illis quandoque
ARTICULUS IX . fuit in eodem loco , non excludendo ea .
Si forte dicas, quod non est verum quod
An ascensio dicat motum localem ? et, dicit Avicenna , quod si duo corpora sint
An fuerit in tempore vel in nunc ? in eodem loco, quod sit corpus unum :
probatur verum esse dictum Avicennæ
sic, Sit locus unius cubiti , in quo sunt
Tertio quæritur , Utrum ascensio dicat duo corpora , et sit centrum illius loci , a ,
motum localem ? et , Utrum ille motus sit extrema autem sursum et deorsum ,
in tempore vel in nunc ? dextrum et sinistrum, B CD E , et sint cor-
Videtur, quod dicat motum localem : pora æqualia et ducatur linea ab a in
quia B sursum utriusque corporis , a centro
1. Act . 1 , 9 , dicitur , quod videntibus sursum mensurans . Quæro igitur , an sit
illis , elevatus est, et nubes suscepit eum linea una , vel duæ ? Si dicas mihi , quod
ab oculis eorum . ergo subjectum illius lineæ est
una
2. Item, Ibidem , . 10 : Cumque intue- unum : quia unius formæ est subjectum
rentur in cælum euntem illum , etc. Ista unum aliter enim idem numero acci-
omnia ponunt motum localem. dens esset in diversis subjectis , quod est
Sed contra. SED CONTRA : impossibile ergo corpus locatum est
1. Motus localis est per spatium : ergo unum . Si autem dicas mihi , quod sint
in medio spatii per quod est motus , id duæ lineæ, ad hoc sequuntur duo incon-
quod movetur partim est in termino at venientia unum geometrice , aliud na-
quo , et partim in termino ad quem : ergo turaliter . Cum enim в sit sursum in loco
divisibile ergo gloriosum corpus aliqua utriusque acceptum, в punctum est unum
divisione divisum est , quod videtur fal- numero . Similiter centrum est unum nu-
sum . mero . Sed inter quaslibet duas lineas est
2. Item , Omnis motus (ut dicit Avicen- superficies . Ergo duæ recta de uno ter-
na) exitus est de potentia ad actum . Cor- mino in unum terminum protractæ, clau-
pus autem glorificatum in nulla potentia dunt et continent superficiem : quod est
est quia non potest aliquid suscipere contra positionem Euclidis in libro I , ubi
plus quam habet . Ergo videtur , quod dicit duas rectas lineas superficiem nul-
non moveatur . lam continere . Aliud inconveniens est :
3. Præterea , Aut est cum alio per quia una linea recta est inter duo puncta .
quod transit in eodem loco , aut excludit Si ergo ponantur duæ esse , erunt duæ
ipsum. Si est in eodem loco, ut Sancti lineæ sine aliqua superficie media conti-
videntur dicere : ergo eadem est dimen- guæ, quod est contra naturam, et impro-
sio quantitatis illius et corporis cum quo batum est in VI Physicorum . Ergo duo
est in eodem loco : quorumcumque autem corpora in uno simul esse non possunt .
corporum est eadem quantitas , illa sunt Si autem tu dicas , quod corpus in
corpus unum , ut dicit Avicenna : ergo quantum corpus est quantum , non replet
corpus Christi cum eo per quod movetur , locum , sed in quantum est grossum et
est corpus unum : quod falsum est : ergo materiale hoc falsum scit omnis qui ali-
non movetur. quis novit in Philosophia : quia contra-
Si forte dicas , quod excludit ipsum per rium dicitur ab omnibus Philosophis , et
1 Cf. Joan. xx, 19 ; Marc. xvi, 14 ; Luc . xxiv, 36, et alibi .

de necessitate improbatur per jam dictam quia sic dividitur solis motus motu diur-
demonstrationem . Ergo videtur, quod no , et circulo declivi et tamen ab om-
corpus gloriosum non movetur : ex quo nibus incorruptibilis ponitur .
excludit corpus, nec cum corpore per AD ALIUD dicendum , quod est exitus Adobject.2 .
quod transit, potest esse in eodem loco . de potentia ad actum qui recipitur in mo-
bili ipso , sicut forma , et ille est imperfe-
Quæst. ULTERIUS quæritur, Si movetur in nunc , ctionis et est actus non receptus intra ,
vel in tempore ? sed extra et hic non repugnat perfectio-
Videtur autem , quod in tempore . ni . Sic corpus Christi existens in terra ,
1. Omne enim loco communicabile per non est actu in coelo , sed in potentia : sed
quantitatem , movetur in tempore , et non cum hæc potentia venit ad actum , nihil
in nunc , ut probat Philosophus : tale est receptum in ipso , sed potius aliter se
mobile est corpus gloriosum Christi : habet ad locum , quam prius : et iste exi-
ergo movetur in tempore , et non in tus secundum Philosophos tota die fit in
nunc . corporibus incorruptibilibus : ut sol exi-
2. Item , Spiritus creati moventur in stens in angulo Orientis , potentia est in
nunc , ut dictum est in libro primo Sen- angulo medii cœli et cum potentia re-
tentiarum : ergo corporum est moveri in ducitur ad actum , nihil melius est sol
tempore , et non in nunc , ut videtur. quam prius , sed aliter se habet secundum
Sed contra. SED CONTRA : situm .
Philosophus dicit, quod motus luminis AD ALIUD dicendum , quod secundum Ad object.3.
in diaphano , et motus coloris ad visum dicta Sanctorum, quibus absque dubio
est in nunc , ideo quod sunt in medio se- consentiendum est , corpus gloriosum est
cundum esse spirituale : sed magis spiri- cum quolibet alio corpore in eodem loco ,
tualia sunt corpora gloriosa , et præcipue nec excludit ipsum : sed hoc non est in
corpus Christi ergo videtur, quod mo- quantum est corpus , sed in quantum glo-
vetur in nunc . riosum et hoc reputo esse miraculum ,
et de his quibus dat nobis gloriam Domi-
Solutio. SOLUTIO. Absque dubio credendum est , nus sicut in multis aliis facit in corpore,
quod Christus localiter motus est ascen- scilicet quod corpus elementatum sit im-
dendo , et quod adhuc localiter potest mo- mortale et impassibile, fulgens septies
veri secundum suam voluntatem : et ma- plus quam sol . Unde Deus qui potest fa-
gis placet Deo hic fidelis ignorantia , quam cere plus quam possumus intelligere , dat
temeraria scientia , vel mendacii figmen- ei hoc quod cum alio corpore sit in eo-
tum . Quidam enim dixerunt non debere dem loco .
esse motum corporum gloriosorum . Alii Ad inductam autem demonstrationem ,
finxerunt mendacia ad solvendum incon- dicendum quod non sunt lineæ propor-
venientia , scilicet quod corpori debeatur tionabiles in natura corporis et ideo
locus , non ex quantitate , sed ex grossitie non tenent hujusmodi rationes physicæ .
et repletione loci : quod absurdum est
dicere . AD ID quod ulterius quæritur de tem- Ad quæst.
Ad object, 1 , UNDE dicendum ad primum , quod est pore dico quod movetur sicut vult : et
divisio secundum rem, et hæc repugnat bene puto , quod habet in potestate in
corpori incorruptibili : et est divisio se- nunc et in tempore moveri .
cundum rationem , scilicet habere ratio- AD ID autem quod objicitur, quod sit ad object.
nem termini a quo , et termini ad quem : motus divisibilis secundum medium di-
sicut habet omne quod est in medio , se- cendum quod hoc non impedit quin pos-
cundum quod est motum et hæc non sit moveri in nunc : quia vincit virtus
repugnat quod de facili probari potest : movens . Sicut etiam probat Philoso-
IN III SENTENT. DIST. XXII , D, ART. 10 ET 11 . 401
phus , quod omnis virtus infinita, sicut gloriosam ejusdem corporis , quod oculis
magnitudo aut multitudo, excellit omne suis mortuum viderant : et hoc probari
finitum et ita moveret in nunc , si talis habet in fine libri quarti Sententiarum ,
virtus esset , sicut ipse probat ibidem . Ita ubi erit sermo de argumentis resurre-
dicendum , quod virtus movens in cor- ctionis factis per apparitiones decem , quæ
pore Christi , non est proportionata alicui colliguntur ex quatuor Evangeliis . Et
potentiæ, quantumcumque veloci et sequitur illud solum de suo corpore
ideo vincit spatium ut faciat transitum quod movere quo vult habet in sua po-
in nunc si vult , et in tempore si vult. testate , et non debetur ei locus propter
Tamen talia sunt occulta nobis : et ideo necessitatem sui , sed ex congruentia tan-
nihil de dictis assero , nisi quod Sancto- tum et ideo secundum ordinem redem-
rum auctoritates tradunt , scilicet quod ptioni debitum et utilem debebat differri
moventur corpora illa, et quod non ob- ascensio .
stant eis alia corpora . AD ALIUD dicendum, quod omnium Ad 2
opinio dicit, quod nullus ascendit ante
Christum et hoc verum est . Utrum au-
tem cum Christo fuerint , ubicumque
ipse apparuit Apostolis (quod ego credo
ARTICULUS X. esse verius propter jucunditatem quam
habebant in præsentia illius corporis quo
An post resurrectionem Christus cum redempti erant) aut in paradiso fuerint
fidelibus mansit quadraginta dies in per quadraginta dies illos , quod quidam
terris ? alii dicunt , non est temerarie asseren-
dum , sed opinari sine periculo utrumque
potest.
Ultimo quæritur de tempore ascensio-
nis .
1. Conversatus est enim cum discipu-
lis , ut habetur in principio Actuum ' ,
per dies quadraginta apparens eis , et lo- ARTICULUS XI.
quens de regno Dei . Cum igitur alia cor-
pora statim ad locum sibi connaturalem Corrigia calceamenti et ossa regis Idu-
moveantur, videtur quod violenter deti- mææ quid significent ?
nuerit sui corporis evolationem .
2. Præterea, Cum liberati de inferno
secum de inferno exierunt, numquid ipsi Deinde quæritur de ultimo verbo quod
ante eum ascenderunt ? Videtur, quod dicit Magister quasi per modum epilogi ,
non quia Michæas prophetavit dicens , ibi , D, § 2 : « Hæc de corrigia calcea-
quod ipse ascendet pandens iter ante menti, etc. »
eos 2. Quid enim hic dicatur corrigia ? quid
calceamentum ? quid rex Idumææ ? et ,
Solutio. SED AD HOC et hujusmodi dicendum Quæ ossa ejus ? et, Quomodo incendun-
Ad 1.
est, quod ipse per quadraginta dies fuit tur usque ad cineres ?
in terris , ut apparitionibus doceret fidem
Apostolos, et probaret resurrectionem SOLUTIO . Dicendum , quod calceamen- Solutio.
1 Act. 1, 3 : Quibus , scilicet discipulis , præ- eis, et loquens de regno Dei.

buit seipsum vivum post passionem suam in mul- Mich . II, 13.
tis argumentis, per dies quadraginta apparens
XXVIII 26
tum est humanitas regens pedem divi- dicit : In Idumæam extendam calcea-
nitatis , qui solus stans , omnia sustentat mentum meum ¹ . Ossa autem sunt ea
sacco hujus morticinæ et animalis pellis. quæ fortiora sunt ad intelligendum inter
Corrigia autem ligans , est unio duarum sacramenta humanitatis ejus . Ad cine-
naturarum in singularitatem personæ . rem autem incendi , est igne fervoris stu-
Rex autem Idumææ, Christus rex mundi dii per rationes usque ad minima velle
per conformitatem sanguinis : quia carni investigare . Et hoc non est faciendum ,
et sanguini communicavit . Et Idumæa ut dicit Magister .
sanguinea interpretatur, sicut Psalmista Et sic patet distinctio XXII.
1 Psal. LIX, 10 .
IN III SENTENT. DIST. XXIII , A. 403
DISTINCTIO XXIII .
De virtutibus theologicis, et primo de fide quantum ad ejus

essentiam.
A. Si Christus habuerit fidem , et spem, ut charitatem ?
Cum vero supra perhibitum sit , Christum plenum gratia fuisse , non est
supervacuum inquirere , utrum fidem et spem sicut charitatem habuerit .
Si enim his caruit, non videtur plenitudinem gratiarum habuisse .
Ut autem hæc quæstio valeat aptius explicari , de his singulis aliqua in
medium proferenda sunt : et primum de fide , secundum mensuram cujus
præcepit Apostolus unicuique sapere ' .
ibi , A, « Sed jam distributio decalogi,

etc. >>
Adhuc prior harum dividitur in partes
DIVISIO TEXTUS . duas : in quarum prima Magister tradit
scientiam horum habituum sigillatim . In
secunda autem agit de connexione eo-
« Cum vero supra perhibitum sit, rum et hæc incipit infra , distinct .
Christum plenum gratia fuisse, etc. >> XXXVI, ibi, A , « Solet etiam quæri,
Hic incipit pars illa in qua agit de re- Utrum virtutes ita sint sibi conjunctæ,
parantibus formaliter ordinatis ad ac- etc. >>
tum , et non contra peccati defectum : Adhuc prima dividitur in duas , secun-
sicut in principio hujus libri dictum est . dum duplicem rationem habituum . Sunt
Et dividitur in duas partes : in qua- enim virtutes de quibus agit primo : et
rum prima agit de habitibus gratificanti sunt dona de quibus agit secundo et
bus et reparantibus . In secunda autem hæc incipit distinct . XXXIV , ibi , A,
de præceptis quæ respiciunt opera . Et « Nunc de septem donis , etc. »
hæc incipit infra, distinctione XXXVII , Adhuc prior dividitur in duas , secun-
Ad Roman. XII , 3 : Dico... omnibus qui sunt sed sapere ad sobrietatem, et unicuique sicut Deus
inter vos, non plus sapere quam_oportet sapere, divisit mensuram fidei.
dum duo genera virtutum theologica-

rum , de quibus scilicet agitur primo et
cardinalium , de quibus agit secundo , in
distinct. XXXIII , ibi , A , « Post præ-
dicta, de quatuor virtutibus, etc. » ARTICULUS .
Prima dividitur in tres, secundum tres
virtutes theologicas : et prima est de fide : In quo genere est virtus fidei ?
et secunda de spe, quæ incipit distinct.
XXVI , ibi, A, « Est autem spes, etc. »
In tertia autem de charitate, quæ inci- Incidunt multæ quæstiones hic in
pit distinct. XXVII , ibi , A, « Cum autem Littera : sed ante Litteram sunt duæ,
Christus fidem et spem non habuerit, scilicet in quo genere sit virtus fidei ?
etc. Et , Utrum sit virtus , vel non ?
Tractatus de fide dividitur in tres par-
AD PRIMUM videtur sic objici posse :
tes per tres distinctiones : in quarum
prima Magister duas fidei diffinitiones 1. Omnis speculatio veri est in genere
explanat . In secunda , quædam dubia scientiæ fides est speculatio quædam
circa explanationem illam movet et sol- veri : ergo est in genere scientiæ . PROBA-
vit, quæ incipit distinct . XXIV , ibi , A, To primæ est, quod scientia est habitus.
« Hic quæritur, Si fides tantum de non perficiens intellectum quoad speculatio-
visis est, etc. » In tertia , agit de fide se- nem veri . SECUNDA vero probatur per
cundum statum fidelis in quo est et hoc quod fides videt verum (ut dicit.
hæc incipit distinct. XXV , ibi , A , « Præ- Apostolus) per speculum in ænigmate¹ .
dictis adjiciendum est , etc. » Videre autem est speculari quodam-
Præsens distinctio dividitur in tres modo .
partes in quarum prima Magister con- 2. Item, Hugo de sancto Victore :
tinuat se . In secunda , ponit unam dis- « Fides est assensio primæ veritatis in-
tinctionem Augustini, cum sua diftini- fra intelligentiam veritatis , et supra opi-
tione , ibi, B, « Fides est virtus, etc. »> nionem constituta . » Constat autem , quod
In tertia, ponit aliam diffinitionem extrema sunt in genere scientiæ et co-
cum sua explanatione , ibi , H , « Ait enim gnitionis . Ergo videtur , quod et me-
Apostolus : Fides est substantia , etc. » dium . Sed medium est fides : ergo fides
In secunda harum partium facit Ma- est in genere scientiæ .
gister duo . Primo enim ponit Magister 3. Item, Dicit Philosophus, quod opi-
fidei diffinitionem : et hoc in secundo ca- nio juvata rationibus fit fides : ergo fides
pitulo istius distinctionis . Secundo , ponit est in eodem genere cum opinione : opi-
explanationem et hoc in quinque capi- nio autem est scientia quædam : ergo et
tulis sequentibus . Et hoc incipit ibi , C , fides .
« Accipitur autem fides , etc. » Idem accipitur per Boetium , qui dicit ,
quod argumentum est ratio rei dubiæ .
faciens fidem . Quidquid autem facit ar-
gumentum in genere scientiæ, fides est:
ergo est in genere scientiæ .
4. Item , Ad Roman . x , 17 : Fides ex
auditu, auditus autem per verbum
Christi. Sed Gregorius dicit , quod in-
tellectum Deus dat , cum de auditis men-
1 I ad Corinth . x , 12 : Videmus nunc per speculum in ænigmate.

IN III SENTENT . DIST. XXIII , A, ART. 1 . 405
tem illustrat. Illa autem illuminatio quæ rum ad quorum consensum non com-
est ex auditis , est in genere scientiæ . pellitur nisi ex voluntate libera velit , eo
Ergo et fides quæ generatur ex auditu quod talia non sint apparentia sibi , et de
illo , ut dicit Apostolus : ergo fides est in talibus est fides : et ideo consueverunt
genere scientiæ. Magistri dicere , quod cognitio in fide est
SED CONTRA : materialis , et affectio formalis .
Sed contra.
1. Nihil est scientia, quod habet con- DICENDUM ad primum, quod non omnis Ad 1.
trarietatem ad vitium : fides autem habet speculatio veri in genere scientiæ est :
contrarietatem ad vitium : ergo fides non sed speculatio veri , in qua ea quæ sunt ,
est in genere scientiæ . PRIMA patet per scientiæ perfectiva sunt formaliter , ut
se quia virtus aliquo modo a nobis est, medium probans , et verum considera-
et nos sumus causa ejus , vel Deus : sed tum quod sit verum , quod est princi-
scientia est a re . Et similiter scientia non pium scientiæ , sicut in universalibus .
habet oppositionem nisi ad ignorantiam : Quare non sequitur , quod fides sit in ge-
et hæc est oppositio privationis et habi- nere scientiæ simpliciter, nisi sicut pra-
tus : sed fides contrarium habet habitum ctica scientia dicitur scientia : et hoc non
infidelitatis, qui vitium est . est esse scientiam simpliciter, sed per-
2. Item , Nulla scientia est ejus , cujus mixtam affectui , qui dominatur in ea et
informat eam .
nulla est ratio , et quod non est manife-
stum per seipsum credibilis autem nul- AD ALIUD dicendum , quod Magister Ad 2.
la est ratio probans, et non manifestum Hugo vocat scientiam veritatis visionem
per seipsum , ergo credibilis nulla est faciei ad faciem , opinionem autem vocat
scientia sed fides est credibilis : ergo credibilia quædam in sacra Scriptura , de
fides non est scientia . PROBATIO primæ : quibus sine periculo dubitatur : ut quod
Omnis scientia vel est principii , vel con- infra ponit Magister in Littera, utrum
clusionis principii , sicut ejus quod est fides formata fiat informis . Et patet , quod
manifestum per seipsum conclusionis ista non simpliciter sunt in genere scien-
autem , sicut ejus de quo est ratio pro- tiæ : quia affectus dominatur in illa scien-
bans . PROBATIO Secundæ est , quod credi- tia veritatis , nec ita fluctuat sicut opinio :
bile est ultra rationem nostram elevatum , quia sciens veritatem assentit ei quod vi
nec per se est manifestum nobis , sicut det , opinans timet contradictionem , cre-
quod Deus est trinus et unus , per dictum dens autem assentit , sed rationem assen-
Gregorii , dicentis, quod « fides non ha- sus sui non videt.
bet meritum , ubi humana ratio præbet AD ALIUD dicendum , quod fides accipi- Ad 3.
experimentum . » tur multis modis , scilicet pro veritate
quandoque, quæ est in promissis : sicut
Solutio, SOLUTIO . Dicendum , quod fides non est dicitur , Deus fidelis , et prophetæ fideles .
in genere scientiæ, sicut probant ultimæ Unde Apostolus , I ad Corinth . x, 13 :
rationes . Licet enim habeat cognitionem , Fidelis Deus est, qui non patietur vos ten-
tamen illa magis oritur ex affectu , quam tari supra id quod potestis , etc. Et , Eccli.
ex ratione . Unde Augustinus : « Cætera XXXVI, 18 : Da mercedem , Domine, susti-
potest homo facere nolens , credere autem nentibus te, ut prophetæ tui fideles inve-
non nisi volens . » Unde sciendum , quod niantur . Quandoque accipitur pro certi-
duobus modis se habet intellectus ad vo- tudine conclusionis habitæ ex certitudine.
luntatem antecedenter, et consequenter. principiorum argumenti . Et dicitur ar-

Antecedenter habet se respectu quorum- gumentum ratio rei dubiæ, id est, quæ-
dam cognoscibilium , ad quæ ex ipsis vel stioni , quæ subjecto eadem est cum con-
ex ratione potest cogi ad consensum . clusione , faciens fidem. Et sic sumitur
Consequenter respectu quorumdam alio- etiam ab Aristotele, quod fides est opinio
juvata rationibus . Quandoque accipitur 2. Item, Philosophus dicit , quod « vir-

pro legalitate inter homines : sicut fide- tus est in passionibus et operationibus
les dicuntur homines , sicut dicitur ami- optimorum operativa : » fides autem nec
cus fidelis , vel socius fidelis . Unde in in passionibus est , nec in operationibus ,
Proverb. xx , 6 : Multi homines miseri- ut videtur : quia operationes sunt super
cordes vocantur : virum autem fidelem aliquod extra , et in materia determinata :
quis inveniet ? Quandoque accipitur fides nec est optimorum operativa , sed potius
pro fiducia securæ conscientiæ, sicut dicit innititur vero ergo videtur, quod fides
Apostolus , ad Roman . xiv, 23 : Omne non sit virtus .
quod non est ex fide, peccatum est. Et 3. Item , Dicit Philosophus in II primæ
sic etiam accipitur apud vulgus . Quando- philosophiæ, quod << finis intelligentiæ
que in operibus : sicut dicit Damasce- speculativæ est verum , practicæ vero
nus, quod fide agricola scindit et seminat opus » sed sicut se habent potentiæ , ita
terram habet enim fiduciam fructus . et habitus perficientes potentias : ergo
Et aliis modis accipitur . Sed in quæstio- omnis habitus cujus finis est verum , est
ne ista non est fides accepta nisi pro in intellectu speculativo : fides autem est
consensu primæ veritatis in articulis non habitus cujus finis est verum : ergo fides
apparentibus rationi . est in intellectu speculativo : sed in in-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod auditus su- tellectu speculativo non est virtus aliqua :
mitur ibi generaliter pro omni quod in- ergo fides non est virtus .
ducit ad fidem sicut auditus verbi , et 4. Item , Non videtur esse verum quod
visus miraculi , et hujusmodi : sed hujus- dictum est , quod fides est in intellectu
smodi non causant consensum in fide , prout consequenter ordinatur ad volun-
sed tantum inducunt cogitatum de credi- tatem : quia omnem motum voluntatis
bili . Et quia non sufficienter probant, et affectus præcedit affectio per cognitio-
ideo non deserviunt fidei nisi ex parte nem prius enim fit nuntiatio affectui,
materialis partis , quæ est tenuis cognitio : et postea surgit affectus in id quod nun-
et formaliter perficitur ex parte affectus . tiatur : ergo videtur, quod fides cum nun-
tiet divina, et aperiat oculum, sicut dicit
Augustinus, sit prior omni affectu : ergo
non habet nisi id quod cognitionis est :
ergo non est virtus : quia nulla pura co-
ARTICULUS II. gnitio est virtus , eo quod nullo modo est
a nobis licet enim consentiamus vero
An fides sit virtus ? cognito , hoc non est a nobis, sed a rei
veritate cogente rationem .
Si forte dicas , quod fides est veri per
Secundo quæritur , Utrum fides sit vir- modum boni , et ita est in intellectu pra-
tus , vel non ? ctico hoc non potest esse verum : quia
Et videtur, quod non : sic verum in fide esset materiale , et bo-
1. Dicit enim Tullius , quod « virtus num formale ergo quoad formale in
est habitus voluntarius per modum natu- objecto non distingueretur a charitate ,
ræ , rationi consentaneus » fides autem cujus finis et objectum est bonum : ergo
nec habitus voluntarius esse videtur, fides et charitas non differrent nisi mate-
quia non est in voluntate : nec etiam per rialiter , quod falsum est .
modum naturæ, cum natura non inclinet Si autem dicas , quod differrent in hoc
per modum cognitionis , fides autem sit quod verum est bonum rationalis poten-
cognitio quædam ergo videtur , quod tiæ , et quoad hoc fides tendit in ipsum :
fides non est virtus. sed hoc iterum nihil est : quia nulla po-
IN III SENTENT. DIST . XXIII , A, ART. 2 . 407
tentia est adeo speculativa , quin habeat SOLUTIO . Dicendum , quod fides est vir- Solutio.
finem et ille secundum quod est finis , tus theologica . Sunt enim virtutes theo-
ita est bonum illi potentiæ , et desidera- logicæ immediate ordinantes in Deum ,
tus ab ipsa et sic jam omnis scientia sicut cardinales ordinant in medium pas-
virtus efficeretur , quod falsum est : ergo sionum et operationum laudabilium : et
fides non est virtus . ideo aliter et aliter istæ habent suas re-
Sed contra . SED CONTRA : ctitudines quia cardinales dicuntur re-
1. Omnis habitus movens potentiam ctæ ex actu , vel ex appropinquatione ad
non per modum artis et scientiæ, sed per medium , et curvum earum oppositum ,
modum naturæ (ut vult Tullius) est vir- est deflexus in superfluum vel diminu-
tus fides est talis habitus : ergo fides est tum rectitudo autem theologicarum
virtus . PRIMA scribitur a Tullio . SECUNDA consistit in recto ordine in finem, secun-
probatur per antedicta : quia habitus qui dum quod est ratio beatitudinis in vero
est ars et scientia, habet rationes , et in- et bono et indeficienti , alto et arduo : et
nititur illis fides autem non habet , nec obliquatio illi opposita , est deflexus a fine
innititur eis ergo movet per modum na- ad bonum commutabile . Sic igitur dici-
turæ , sicut grave deorsum , et leve sur- mus , quod fides est una virtutum theolo-
sum , præter hoc quod cognoscat ratio- gicarum .
nem . AD PRIMUM ergo dicendum , quod virtus Ad 1-
2. Item , Virtus (ut dicit Philosophus) non dicitur habitus voluntarius , eo quod
est dispositio perfecti ad optimum : fides omnis virtus sit in voluntate sicut in sub-
autem omne quod perficit et disponit , jecto : sed potius ideo , quia in opere
ordinat ad optimum , quia ad Deum : er- virtutis et generationis habitus principium
go fides est virtus . movens est voluntas : et hoc sane dicitur
3. Item, Omne id quod est principium in consuetudinalibus sed voluntas in
justificationis et purificationis cordis, est theologicis et infusis ad minus coopera-
virtus fides est hujusmodi : ergo est tur per consensum . Similiter fides est in-
virtus . PROBATIO primæ : quia nihil justi- clinans per modum naturæ : quia non
ficat nisi quod formaliter contrariatur habet rationem sufficientem consensui ,
impuro peccati : et hoc est etiam tantum et si haberet, non tamen innititur. Unde
virtus . SECUNDA scribitur, Act . xv , 9 : in scientia et artibus ratio est causa con-
Fide purificans corda eorum . Et Augu- sensus , et prius accipitur ratio ut postea
stinus dicit, quod fides est qua justifica- consentiatur in fide autem est e contra-
mur. Et, ad Roman . iv , 11 : Signum ac- rio prius enim consentitur primæ veri-
cepit circumcisionis, signaculum justitiæ tati propter se , et postea quæritur ratio
fidei quæ erat in præputio . ut aliqualiter intelligatur creditum et
4. Item , Augustinus dicit, quod fides postquam inventa est , adhuc non inniti-
est virtus et ponitur in Littera . tur ei fides et ideo patet, quod totum
5. Item , Apostolus ad Hebr . xI, 6 : ex libertate voluntatis procedit , quod fa-
Sine fide impossibile est placere Deo . Et, cit fidem assentire et ideo inclinat ut na-
Eccli. XLV, 4 In fide et lenitate ipsius tura.
sanctum fecit illum . Et, ad mulierem quæ AD ALIUD dicendum , quod Philosophus Ad 1.
erat in fluxu sanguinis ab annis duode- loquitur de politicis et consuetudinalibus ,
cim , Luc. vIII, 48 : Fides tua te salvam et non de intellectuali virtute : quia etiam
fecit . Et quia tota Scriptura hoc clamat, in V Ethicorum , dat aliam doctrinam de
ideo ista sufficiant. intellectu et prudentia et opóvŋσi , quam
ipse dedit de castitate et fortitudine . Vel
1 Cf. Matth . IX, 22 ; Marc . v, 34 , et x , 52 ; Luc . vii , 50, XVII , 19, et xvIII , 42 .
potest dici, quod fides habet opus inte- ad quam efficaciter tendit voluntas per
rius, quod est tendere in veritatem pri- consensum : sed verum quod est acceptio
mam , et in illa potentia operatur opti- credibilis per auditum , præcedit affe-
mum sed non habet passiones , quia non ctum sed ille intellectus non est nisi
omnis virtus est in passionibus proprie quid est, quod dicitur per nomen credi-
loquendo . bilis, accipiens et ideo non per rationem
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod est verum probantem, quod vel quare ita sit : sed
finis speculationis , quod est ut princi- libera voluntate consentit . Et sic patet ,
pium scientiæ rei et hoc est quasi mo- quod ratio non procedit nisi de intellectu
tum a re ad intellectum , et consistit in qui est quid est quod dicitur per nomen .
universali ratione rei et est verum bea- Tamen si quis subtiliter vellet distin-
tificans intellectum , et hoc est verum ex- guere, posset dicere, quod est intellectus
tra intellectum , in quod fipse ( tendit : et ut intellectus , et in illo nulla virtus est et
non est ratio rei , sed potius res summa, est intellectus ut est per extensionem ad
et una lux felicitatis æternæ et illa lux opus et hæc extensio fit duobus modis .
est finis intelligentiæ affectæ circa ipsum Primo modo, quia affectus principatur in
verum . Unde bene concedo , quod nulla eo qui facit inquiri operabilia . Alio mo-
est solutio dicentium , quod fides est in do , quia forma accepta ab ipso est prin-
verum per modum boni : hoc enim est cipium operis et scientiæ et sic exten-
impossibile, cum innitatur primæ veritati ditur in affectumn modo primo , et verum
propter se si enim tenderet in eam in scibile in bonum operabile modo secun-
ratione boni , jam non inniteretur ei pro- do . Et iste est intellectus practicus in
pter se, sed propter bonum , quod falsum quo sunt virtutes quædam , ut prudentia ,
est. Et ideo dictum Philosophi non im- póva , et intellectus, et hujusmodi vir-
pedit nos quia verum de quo ipse dicit, tutes intellectuales . Est autem intellectus
est æquivocum ad finem fidei . veri , cujus consensus principium est vo-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod dictum est luntas : et ille est affectivus intellectus :
supra, quod hoc necessarium est quoad et in illo est fides et licet unus sit sub-
consensum, qui est substantia actus fidei : jecto , tamen esse suum per hujusmodi
quia illa est post aliquam cognitionem formas , et ratio sua non est una .
1
B. Quid sit fides ?
Fides est virtus , qua creduntur quæ non videntur . Quod tamen non de
omnibus quæ non videntur, accipiendum est : sed de his tantum , quæ cre-
dere ( ut ait Augustinus ¹ ) ad religionem pertinet. Multa enim sunt quæ si
Christianus ignoret, nihil metuendum est : quia non ideo a religione de-
viat.
1 S. AUGUSTINUS , In Enchiridion, cap . 5 .

IN III SENTENT. DIST. XXIII , B , ART. 3 . 409
dicit, Et eis veritatem , pro quo alia trans-

latio habet, «< et in ipsis veritatem » . Si di-
cas, quod locat in nobis veritatem per
fidem hoc nihil est : quia sic fides locat
ARTICULUS III. per fidem, et idem operatur per seipsum :
et est principium operis , et medium vel
Utrum diffinitio fidei secundum Diony- instrumentum et hoc non potest esse .
sium et Magistrum Hugonem sit bene 5. Præterea , Quid est dictum , per
assignata ? fidem locari in nobis veritatem ? quia
veritas est in specie, et non in fide , II ad
Corinth. v, 7 Per fidem ambulamus ,
Deinde quæritur de hoc quod dicitur el non per speciem . Et ideo dum sumus
in Littera, quod « fides est virtus , qua in corpore, peregrinamur a Domino ,
creduntur quæ non videntur . » sicut immediate ante dixerat Apostolus 2 .
Inveniuntur aliæ diffinitiones juxta Ergo fides potius facit peregrinari a ve-
istam sumptæ : quæ quia fere sunt simi- ritate , quam ponat eam in nobis , et
les , ideo duas ponemus . locet.
Dicit enim Dionysius in libro de Divi- 6. Item quæritur ulterius , Quid est
nis nominibus, quod « fides est unicum quod dicit : In credibili veritate ? Si hoc
credentium fundamentum eos collocans est in veritate credita , sicut innuit alia
veritati , et eis veritatem in credibili ve- translatio , quomodo verum est , quod
ritate simplam veritatis scientiam haben- creduli , id est, fideles in veritate credita
tibus credulis ¹ . >>>> habeant simplam scientiam veritatis ,
Hugo autem de sancto Victore sic : cum tot sint articuli crediti secundum
« Fides est certitudo absentium infra utrumque symbolum ?
scientiam veritatis, et supra opinionem
constituta. >> ULTERIUS iterum quæritur de alia diffi- Diffin. Hug
ae S. Vi-
Aliæ diffinitiones infra in secunda par- nitione , quod fides est certitudo absen- ctore.vi
te ponuntur. tium :
1. Aut enim intelligit de absentibus
Diffin. Dio-
nysii. 1. Videtur autem non esse fundamen- loco , aut de absentibus rationi . Si primo
tum unicum : quia etiam humilitas fun- modo : hoc nihil est : quia etiam absen-
dat. Si dicas , quod non fundat credentes tia loco possunt esse præsentia rationi.
ut credentes , sed potius humiles : hoc Si autem de absentibus rationi : hoc ad-
nihil est quia jam secundum hoc quæ- huc minus est : quia non potest esse cer-
libet virtus esset fundamentum , quia cha- tum rationi , quod non est præsens ra-
ritas fundat diligentem , et sic de aliis . tioni .
2. Item , Hoc non videtur esse verum 2. Item quod dicit , Infra scientiam,
quod dicit, Eos collocans veritati : quia videtur in hoc deficere fides a certitudine
potius collocat in speculo , et in ænig- virtutis moralis , de qua dicit Philosophus ,
mate, quam in veritate . quod virtus est omni arte certior ergo
3. Item , Infra scientiam veritatis est etiam certior est omni scientia . Si ergo
fides ergo non collocat veritati , hoc est , fides deficit a certitudine minus certi ,
in veritate quia ita habet alia transla- quam sit virtus moralis : sic videbitur
tio . fides minus certa , quam virtus moralis ,
4. Item, Nec hoc verum videtur quod quod absit .
S. DIONYSIUS , Lib . de Divinis nominibus, 2 II ad Corinth . v , 6 .

cap. 7.
3. Item , Quare dicit, Supra opinionem in veritate in eo autem quod est cogni-
constituta ? Est enim opinio habitus cer- tio quædam certa, fundat veritatem in
titudinis imperfectæ : quia formidat con- nobis in eo autem quod est simplex
trarium ex debilitate persuasionis ergo lumen simile veritati primæ, dat simpli-
videtur, quod non sit habitus comparabi- cem scientiam veritatis credibilium .
lis fidei . AD PRIMUM dicendum , quod humilitas Ad 1.
4. Item, Scire opinamur cum causam fundat , non ut jacta in fundamento , sed
cognoscimus primam , et quoniam illius potius ut faciens fossas profundas eva-
est causa, et quod impossibile est hoc ali- cuando se, in quibus fossis fundamenta
ter se habere numquid supra illam scien- ponantur .
tiam est fides , vel infra ? Videtur enim AD ALIUD dicendum , quod veritatem Ad 2.
quod supra : quia nos videmus , quod cer- collocat in nobis in eo quod aliqualiter
titudo fidei tam fortis est, quod antequam tenet eam per cognitionis assensum , sed
negetur, eligitur a multis mors , sicut non per speciem . Est enim veritas in spe-
fecerunt Martyres : sed hoc non fecerunt culo et ænigmate sicut objectum et finis ,
Philosophi, qui multa vera sciverunt : licet non sit in ipsis sicut in propria
ergo debuit supra scientiam veritatis di- luce.
cere constitutam, et non infra . SED CON- AD ALIUD dicendum , quod scientia ve- Ad 3.
TRA Fides probatur auctoritate , ut in ritatis dicitur ibi visio per speciem , et ve-
hac lectione dicitur. Et, ad Hebr. xi, 1 ritas liquida et aperta sed non sumitur
per totum , in Glossa . Locus autem ab au- hic ita , sed potius pro veritate quasi ve-
ctoritate debilis est , non faciens nisi opi- lata speculo et ænigmate.
nionem ergo videtur , quod fidei certi- AD ALIUD dicendum , quod fides locat Ad 4.
tudo sit etiam infra opinionem consti- in nobis veritatem per consensum et co-
tuta. gnitionem aliquam quam facit in nobis :
et bene concedo , quod non per fidem :
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod diffinitio sed cognitio illa speculi est et ænigma-
Augustini posita in Littera , etiam a Ma- tis .
gistro disputatur in Littera : et ideo il- AD ALIUD dicendum , quod veritas est Ad 5.
lam differimus . in utroque, sed differenter : sed in specie
non dicitur, eo quod ibi est impermixta
Ad diffin .
Dionysii. AD PRIMUM autem dicimus , quod diffi- similitudinibus .
nitio Dionysii datur de fide secundum AD ALIUD dicendum , quod licet multi Ad 6.
proprium effectum , quem habet in cre- sint articuli , tamen unum subjicitur in
dente sic enim in eo quod ipsa est pri- omnibus , quod est veritas prima : et ideo
mum natura in ædificio spirituali , fundat dicitur fides simplex lumen , quod est si-
et locat in veritate crediti sive articuli et militudo illius veritatis , et non est com-
sperate beatitudinis in eo autem quod positum ex multis , sicut lumen scientiæ
habet aliquid cognitionis, locat per con- intellectivæ .
sensum certissimum veritatem crediti in
nobis in hoc autem quod non est veri- AD ID quod objicitur de alia diffinitio- Ad diffia.
Hugonis.
Ad 1.
tas complexionis , sicut in proportione , ne , dicendum quod absentium dicitur ibi
quæ dignitas vocatur, vel principium quoad rationem et hoc dupliciter . Est
syllogismi , ideo dicuntur in ipsa creduli enim absens rationi , id cujus cognitio
habere simplicem veritatis scientiam , id nullo modo est in ipsa nec est ut ratio
est , simplum lumen, quod facit aliquali- probans , nec etiam ut objectum et sic
ter scire veritatem credibilis articuli . Et absens rationi est ignoratum et hoc
sic patet, quod tria facit fides scilicet modo procedit ratio inducta . Secundo
in eo quod est prima natura, fundat nos modo dicitur absens rationi , quod qui-
IN III SENTENT. DIST. XXIII , C. 411
dem inest ut objectum , sed non inest ra- bus juvatur intellectus in divinis , scili-
tio probans et convincens sensum et cet opinio , intellectus , et fides . Et quod
sic dicitur fides rectitudo absentium et opinamur , debetur errori : quoniam ne-
ideo dicit Glossa, ad Galat. v, 6 , quod scimus certum quid de illo pronuntiare,
fides est certitudo invisibilium . Et dicun- scilicet utrum surgentes cum Domino
tur ibi invisibilia , quæ hic dicuntur ab- sint incinerati , an non . Quod autem cre-
sentia , scilicet quorum ratio probans non dimus , debetur auctoritati , quæ fulta est
habetur et tamen consensus fortissimus revelatione Spiritus sancti et quod in-
est. telligimus, hoc est rationis apertæ et
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod virtus fidei quoad hoc fides ponitur medium , ut su-
omni arle et omni virtute morali est cer- pra dictum est , et non aliter .
tior quia non intelligitur scientia veri- AD ALIUD dicendum, quod fides manu- Ad 4.
tatis , scientia artis , sed potius contem- ducitur auctoritate patrum qui emerunt
platio per speciem in verbo , quæ omnem eam sed non consentit propter hoc ,
certitudinem vincit per lumen quod pro- imo propter ipsam veritatem sine ratione
cedit a verbo . Unde peccat illa objectio consentit . Et quoad hoc dicitur supra
ex æquivocatione scientiæ veritatis . consensum opinionis quæ consentit pro-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod fides vincit pter rationem , timens tamen contradi-
opinionem , de qua supra dictum est : ctionem .
quia dicit Augustinus , quod tria sunt qui- Et per hoc patet solutio ad totum.
C. Quot modis dicitur fides ?
Accipitur autem fides tribus modis, scilicet pro eo quo creditur , et

est virtus et pro eo quod creditur, et non est virtus : et pro eo in quod
1
creditur, quod aliud est ab eo quo creditur. Unde Augustinus in-
quit : Aliud sunt ea quæ creduntur, aliud fides qua creditur . Illa
enim in rebus sunt , quæ vel esse, vel fuisse , vel futura esse credun-
tur : hæc autem in animo credentis est, ei tantum conspicua cujus est et
tamen nomine fidei censetur utrumque , et illud scilicet quod creditur ,
et id quo creditur. Id quod creditur , dicitur fides , sicut ibi , « Hæc est fides
Catholica, quam nisi quisque firmiter fideliterque crediderit, salvus esse
non poterit . » Fides autem qua ereditur si cum charitate sit , virtus est :
quia charitas ( ut ait Ambrosius ) mater est omnium virtutum , quæ omnes
informat, sine qua nulla vera virtus est . Fides ergo operans per dilectio-
1 S. AUGUSTINUS, Lib . XIII de Trinitate , cap . 2.

2 Symbolum Athanasii , in fine.
S. AMBROSIUS, Super epist. ad Romanos.
nem , virtus est , qua non visa creduntur . Hæc est fundamentum quod mu-
tari non potest , ut ait Apostolus , quæ posita in fundamento neminem per-
ire sinit . Unde Augustinus : Fundamentum est Christus Jesus , id est ,
Christi fides, scilicet quæ per dilectionem operatur : per quam Christus
habitat in cordibus , quæ neminem perire sinit. Alia vero non est funda-
mentum . Fides enim sine dilectione inanis est . Fides cum dilectione ,
Christiani est alia , dæmonis est : nam et dæmones credunt, el contremi-
scunt : sed multum interest , utrum quis credat Christum , vel Christo , vel
in Christum . Nam ipsum esse Christum dæmones crediderunt , nec tamen
in Christum crediderunt.
DIVISIO TEXTUS . ARTICULUS IV .
An triplex divisio sit bene assignata de

« Accipitur autem fides tribus modis , fide secundum Magistrum ?
etc. >>
Hic explanat Magister diffinitionem

Augustini, et inducit quinque capitula : Incidit autem dubium de primo capi-
in quorum primo explanat qualiter fides tulo de divisione quam ponit , quod fides
sit virtus . In secundo , explanat hoc quod dicitur tripliciter, scilicet « pro eo quo
dicit, quæ creduntur, ibi , D , « Aliud creditur, et est virtus et pro eo quod
est credere, etc. >> In tertio quærit ,
creditur , et non est virtus et pro eo in
Utrum fides quæ non est virtus, possit quod creditur, quod aliud est ab eo quo
fieri virtus ? ibi , E , « Si vero quæritur , creditur. »
etc. » In quarto , determinat de universi- 1. Cum enim sint tria , scilicet habitus ,
tate fidei, ibi, F, « Cumque diversis mo- actus, et objectum , debuit adhuc ponere
dis, etc. » In quinto, explanat ultimum , unum ratione actus : vel si non attendit
quod est quæ non videntur, scilicet qua- actum , tunc non debuit nisi duo ponere ,
liter fides sit de non apparentibus , ibi , scilicet habitum , et objectum .
G, « Notandum quoque est, quod fides 2. Item , In nominibus quæ nominant
proprie de non apparentibus , etc. » habitus aliarum virtutum , non æquivo-
catur nomen nisi ad habitum , et actum :
ut dilectio actus, et dilectio habitus et
spes habitus , et spes actus , et sic de
aliis ergo similiter deberet fieri hic :
ergo quod creditur, non dicetur fides , ut
videtur.
3. Item , Fides aliis modis dicitur quos
hic non ponit ergo videtur diminute
distinguere multiplicitatem fidei .
¹ Cf. ad Galat. v, 5 ; ad Ephes . 111 , 17 , et alibi. 2 Jacob.11 , 19 .

IN III SENTENT . DIST. XXIII , C , ART. 5 . 413
Solutio . SOLUTIO . Dicendum ad primum, quod 1. Mortuus homo non est homo : sed
Ad 1 et 2.
Magister non intendit hic distinguere fides informis est mortua : ergo non est
multiplicitatem nominis fidei , sed tan- fides .
tum ea explicare quæ cadunt aliquo mo- 2. Item , Nihil informe in specie ali-
do in diffinitione in illa enim cadunt qua nominatur nomine speciei vel gene-
quæ non videntur, et illa sunt articuli : ris illius formæ , nisi habeat formam al-
et in ipsa cadit virtus , et non virtus quæ terius speciei generis ejusdem , ratione
est fides informis , quam vocat non vir- cujus recipiat generis prædicationem :
tutem, quæ est respectu eorumdem . Ac- sed fides informis est informis forma
tus autem in fide non ita proprie dicitur speciei fidei , et non habet formam alte-
nomine habitus sicut in aliis virtutibus : rius speciei virtutis qua recipiat generis
et hoc est ideo , quia perfectio fidei est a prædicationem : ergo fides informis non
duobus , scilicet intellectu dante actum, potest dici virtus . PRIMA probatur ex
et affectu ut informante sed credere hoc quod non est ordo ad genus, nisi per
non nominat nisi alterum illorum , scili- speciem , et differentiam per quam exit
cet quod est ab intellectu et ideo non a genere. SECUNDA autem per se patet :
potest recipere nomen totius habitus , quia fides non dicitur informis, nisi a
sicut in aliis virtutibus est, quæ consi- carentia formæ fidei .
stunt tantum in potentia una quoad suum 3. Item, Virtus est bona qualitas qua
materiale et suum formale . recte vivitur, qua nullus male utitur ,
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Magister quam Deus operatur in nobis sine nobis :
non intendit de illis , et supra positi sunt talis autem qualitas non est fides infor-
modi plures et præter illos dicitur mis ergo non est virtus . PROBATUR au-
etiam fides fidei sacramentum , quod est tem prima per auctoritatem Augustini 1 .
baptismus quando parvuli dicuntur fide- SECUNDA autem probatur ex hoc quod
les , eo quod datur eis fides in munere , qualitas formaliter bona non patitur se-
sicut et aliæ virtutes et ideo convenit cum qualitatem malam formaliter fides
eis prædicta diffinitio , non quod statim autem informis compatitur secum macu-
credere possint secundum actum, sed lam peccati , quæ est qualitas formaliter
habitum habent quo possint credere , mala . Similiter palam videmus , quod
cum tempus sit usus liberi arbitrii. ipsa recte non vivitur : quia multi ha-
bent eam , qui recte non vivunt.
4. Item , Augustinus : « Virtus est
qualitas qua vivitur in spirituali vita : »
ergo videtur, cum fide informi non viva-
ARTICULUS V. tur , quod ipsa non dicatur virtus .
5. Item , Si est virtus aut est infusa ,
An fides informis sit virtus ? aut consuetudinalis. Si infusa : aut est
de ordinantibus in finem, ut theologica
faciunt, aut ordinantibus in id quod est
Deinde quæritur de hoc quod dicit : ad finem . Si dicas , quod est de ordinan-
« Pro eo quod creditur, et non est vir- tibus in finem : sed omnes tales gratum
tus , etc. » faciunt ergo videtur , quod ipsa facit
Ex hoc enim habetur , quod fides ingratum : quod est absurdum , quia jam
formis non sit virtus : et hoc videtur in pessimi peccatores grati essent. Si au-
Littera probari . tem dicis , quod est gratia gratis data ,
Potest etiam probari ratione sic : quia tunc habeo propositum : quia gratia
1 Cf. II Sententiarum , Dist. XXVI . Tom. XXVII hujusce editionis .

gratis data in quantum hujusmodi , non vitam , sed potius ex inhabilitate sui sub-
est virtus, sicut sermo sapientiæ , et ser- jecti ad influentiam vitæ fidei a Deo et
mo scientiæ , et operatio virtutum , et ideo causam mortis suæ habet extra se :
prophetia, et hujusmodi . et ideo remanet ibi adhuc respectus ad
Sed contra . SED CONTRA : rationem virtutis , licet per posterius . Sic
1. Virtutes diffiniuntur per actus , sicut autem non est de homine mortuo , vel
et potentiæ ergo si convenit ei virtutis asino , sicut cuilibet per se patet .
diffinitio , ipsa est virtus . Est autem vir- AD ALIUD dicendum , quod fides dicitur Ad 2.
tutis diffinitio, quod ipsa est habitus vo- informis gratia formæ quæ dat speciei
luntarius in modum naturæ rationi con- perfectionem virtutis, et non gratia spe-
sentaneus. Probatum autem est prius , ciei : quia aliter fides informis non esset
quod fides eo quod careat ratione et arte fides , quod falsum est . Quæ autem sit
sufficiente , non consentit nisi in modum forma illa , infra patebit, cum quæretur,
naturæ fides autem informis facit hoc : Utrum fiat formata, vel non ? Est enim
ergo ipsa est virtus. magis proprie perfectio secundum poten-
2. Item , Multæ virtutes sunt bonis et tiam consequendi finem, quam sit per-
malis communes : quia dicit Augustinus fectio secundum esse speciei fidei . Et
et habetur in libro I Sententiarum ¹ , ideo patet, quod in fide informi est spe-
quod sola charitas dividit inter filios re- cies aliquo modo : et per consequens ve-
gni et perditionis ergo hoc non est rificatur de ipsa prædicatio generis .
causa, quod non est virtus , quia potest AD ALIUD dicendum , quod fides est Ad 3.
esse cum peccato secum existente in eo- bona qualitas, sed non habet bonitatem
dem subjecto . completam quæ excludit peccatum : sed
3. Item , Credere non apparentibus est dicitur bona, quia quantum est de se re-
ultra posse nostræ rationis credere au- pugnat peccato . Similiter quantum est
tem apparentibus est infra : ergo est al- de se recte vivitur fide .
terius virtutis , quam sit ratio vel intel- AD ALIUD dicendum, quod vita spiri- Ad 4.
lectus et quæro , cujus ? et non est dare tualis non est actus virtutis , nisi prout
nisi fidem informem ergo virtus est conjungitur gratiæ : quia gratia est vita
quædam illa quæ dicitur fides informis . animæ et ideo hoc dictum esse intelli-
gitur de virtute infusa cum gratia .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum videtur hic , quod AD ALIUD dicendum , quod fides est Ad 5.
virtus dicitur per prius et per posterius virtus infusa a Deo et donum Spiritus
per illam diffinitionem , quod virtus dici- sancti, secundum quod large sumitur
tur dispositio perfecti ad optimum . Se- donum , quidquid dono datur ad vitæ
cundum enim hunc modum per prius di- directionem . Et non sequitur si est gra-
cuntur virtutes gratuitæ , et per posterius tis data , et non gratum faciens , quod
informes , et postremo consuetudinales, ipsa non sit virtus : quia illæ gratiæ di-
quia remotissimæ dispositiones suorum versæ sunt . Unde illæ quæ habent ordi-
sunt perfectorum ad optimum. Dico igi- nare vitam in Deum , virtutis habent ra-
tur, quod fides informis est virtus , sed tionem , ut timor servilis , et fides infor-
non adeo habet completam rationem vir- mis , et hujusmodi , licet non habeant
tutis, ut fides formata , vel alia virtus
rationem completissimæ virtutis.
gratum faciens .
Ad 1. AD PRIMUM ergo quod objicitur, dicen-
dum quod fides informis non est mortua
sic , quod in ea privata sit potentia ad
1 Cf. I Sententiarum , Dist . XVII . Tom . XXV hujusce editionis .

IN III SENTENT. DIST . XXIII , C, ART. 6 . 415
nem in Verbo aut igitur habent cogni-

tionem ex ratione de articulis fidei , aut
ex fide . Si ex ratione : ergo fides probari
posset, quod est absurdum secundum
ARTICULUS VI . dicta Sanctorum : et hoc supponitur hic ,
quia infra probabitur : ergo relinqui-
An dæmones credunt ? et , An fides eorum tur, quod habent cognitionem fidei :
sit in intellectu practico vel specula- quia aliter nihil scirent de articulis cre-
tivo ? dendorum, quod falsum est .
Item, Marc . 1 , 24 : Quid nobis et tibi,
Jesu Nazarene ? Venisti perdere nos ?
Deinde quæritur de hoc quod dicit in scio qui sis, Sanctus Dei . Et ita constat ,
eodem capitulo C , sub finem : « Alia , quod habent fidem : quia vox illa nec ex
dæmonis est : nam et dæmones credunt, rationis probatione , nec ex contempla-
et contremiscunt, etc. » tione Verbi potuit procedere : ergo pa-
Videtur enim hoc esse falsum : tet , quod ex fide .
1. Cum enim informis de se informa-
bilis sit, ut dicit Magister infra, videtur GRATIA hujus quæritur ulterius propter Quæst.
quod dæmonibus non convenit, qui nul- opiniones diversorum , Utrum fides eo-
lo modo sunt apti ad informationem rum sit in intellectu practico , sive affe-
gratiæ . ctivo , vel speculativo ?
2. Item, Fides informis (sicut etiam Videtur autem , quod in speculativo :
habitum est) donum est Spiritus sancti : quia
donum autem Spiritus sancti dæmonibus 1. Nullum affectum habent circa cre-
non convenit : ergo videtur, quod nec ditum omnis autem habitus qui est in
fides informis .
intellectu affectivo , afficitur circa credi-
3. Item , Fides informis operatur in tum vel objectum suum : ergo fides eo-
fidele donum timoris servilis timor au-
rum est in intellectu speculativo tantum .
tem servilis facit fugere actum peccati : 2. Item , Voluntas Dei semper est bo-
ergo videtur, cum hoc dæmonibus non na : voluntas autem diaboli semper est
convenit , quod non habeant fidem infor- mala , potestas tamen justa , ut dicit Au-
mem . gustinus ergo voluntas dæmonis num-
4. Item, Unde venisset eis fides infor- quam est ut assentiatur credito : quia
mis ? Ante lapsum enim habuerunt cog- hoc est unum de optimis in vita : ergo
nitionem in Verbo . Et hæc cognitio non semper coactus credit. Intellectus autem
est fides cum ergo nihil remanserit de affectivus non cogitur, sed speculativus
illa , si habent , oportet quod Deus illam tantum ergo videtur fides eorum tan-
eis post lapsum infundisset : quod non tum esse in intellectu speculativo .
est probabile ergo non videntur habere SED CONTRA : Sed contra.
fidem informem . 1. In Littera, et Jacob . 11 , 19 : Dæ-
5. Item, Fides est cognitio per specu- mones credunt, et contremiscunt. Ergo
lum in ænigmate . Angelus autem sive motus tremoris sequitur credere dæmo-
bonus sive malus, cognoscit per species nis : nullus autem motus sequitur intel-
concreatas quas habet apud se : ergo vi- lectum speculativum (ut dicit Philoso-
detur , quod non habeat fidem informem . phus) plusquam si in picturis adspicere-
Sed contra. SED CONTRA : mus terribilia ergo credere dæmonis
Constat, quod non habent cognitio- non est secundum intellectum speculati-
1 Vide infra, cap . G et articulos sequentes .

vum ergo necesse est, quod sit secun- non fugam peccati facit . Unde conceden-
dum practicum . dæ videntur primæ rationes , quod fides
2. Item , Philosophus in III de Anima informis non est in dæmonibus , licet sit
dicit sic « Neque ratiocinativa et voca- in eis credulitas similis illi in quibusdam .
tus intellectus est movens speculativum AD ID autem quod contra objicitur ,
enim intelligit actuale neque dicit de dicendum quod illa cognitio quam ha- Ad object.
1 et 2.
fugiendo , aut imitabili . » Ex hoc acci- bent, non est reliquiæ visionis in Verbo ,
pitur, quod fides qua contremiscunt dæ- sicut fides est reliquiæ fidei formatæ
mones , non est secundum intellectum quodammodo , nec post lapsum infusa :
speculativum , ut quidam dixerunt. sed est resultans ex cognitione quam ha-
bent de Deo per experimentum et effe-
Solutio. SOLUTIO . Sancti expresse dicunt , quod ctum , et visum miraculorum et judicio-
dæmones habent fidem. Sed bene puto , rum , et naturalem cognitionem .
quod illa fides non est informis quam Et per hoc etiam patet solutio ad se-
habent homines existentes in vita , sed quens .
credulitas ex cognitione naturali exorta :
licet enim dæmones amiserint contem- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst.
plationem in Verbo , non tamen amise- dum quod non est in intellectu specula-
runt cognitionem naturalem, qua per tivo hoc enim impossibile est , quod
species effectuum et conjecturas opera- speculatum ut speculatum moveat ad
tionum Deum cognoscunt , ut creatorem , contremiscentiam sed est in practico,
et ut judicem , et ut remuneratorem suo- qui tamen nihil habet de voluntate cre-
rum . Et hoc est quod dicit Dionysius in diti, sed aspernationem habet crediti ,
libro de Divinis nominibus : « Data dæ- quod tamen per experimentum credere
monibus naturalia dona nequaquam ea
oportet non enim practicus semper
mutata esse dicimus : sed sunt integra et dicit de appetibili , sed etiam de terribili :
splendidissima , quamquam ipsi non vi- unde et tunc sequitur timor, et fuga .
deant claudentes ipsorum boni inspecti- Et quod objicitur, quod secundum hoc
vas virtutes . » Et ideo dicit hic Augu- videtur probari posse articulus dicen-
stinus , quod alia , id est , informis , dæ- dum, quod non sequitur : quia ad tre-
monum est : quia facit tremorem timo- morem hujusmodi sufficit persuasio ex
ris , et non abstrahit ab actu peccati , posteriori : omnis enim intellectus pra-
sicut nec credulitas dæmonis . Unde quod cticus ( ut dicit Avicenna) ex probabilibus
hic dicitur , est dictum per similitudi- est, in his scilicet quæ fiunt a nobis vel
nem actus credulitatis, et per similitudi- circa nos.
nem effectus quia scilicet tremorem et Et per hoc patet solutio ad totum .
D. Qiud sit credere in Deum , vel Deo , vel Deum ?
Aliud est enim credere in Deum , aliud credere Deo , aliud credere Deum .
Credere Deo , est credere vera esse quæ loquitur, quod et mali faciunt et
1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap . 4 .

IN III SENTENT. DIST . XXIII , D , ART. 7 . 417
nos credimus homini , sed non in hominem. Credere Deum est credere quod
ipse sit Deus : quod etiam mali faciunt . Credere in Deum , est credendo
amare , credendo in eum ire , credendo ei adhærere , et ejus membris incor-
porari ' . Per hanc fidem justificatur impius , ut deinde ipsa fides incipiat per
dilectionem operari ' . Ea enim sola bona opera dicenda sunt, quæ fiunt per
dilectionem Dei . Ipsa enim dilectio , opus fidei dicitur . Fides ergo quam dæ-
mones et falsi Christiani habent, qualitas mentis est , sed informis : quia si-
ne charitate est . Nam et malos fidem habere cum tamen charitate careant ,
Apostolus ostendit dicens : Si habuero omnem fidem , charitatem autem
non habuero, etc. 3. Quæ fides etiam donum Dei dici potest, quia et in ma-
lis quædam Dei dona sunt.
ergo fidei non tantum est credere Deo ,

Deum , et in Deum , sed etiam bonum et
arduum , et justum debitum , et hujusmo-
di : ergo Magister objectum fidei hic in-
ARTICULUS VII . sufficienter distinguit , ut videtur.
An idem sit credere Deo , credere Deum , ITEM quæritur, In quo differunt cre- Quæst.
et credere in Deum ? dere Deo , credere Deum, et credere in
Deum ?
Videtur enim , quod non differant nisi

Deinde quæritur de hoc quod dicit in in materia : quia
capitulo D, ibi , « Aliud est enim credere 1. Credere Deo est credere vera esse
in Deum, etc. >> quæ dicit : et illa manifestant eum no-
Videtur enim , quod hæc tria incon- bis ergo credere Deo terminatur ut in
venienter ponantur circa actum fidei : fine nobis manifestato in credere Deum .
1. Omnis enim una virtus uno modo
2. Item , Videtur quod inconvenienter
se habet ad suum objectum : ergo non attribuat credere in Deum esse credendo
credit Deo , Deum, et in Deum. amare amare enim est charitatis , et non
2. Item , Cum adhuc posset esse major fidei ergo non debet actui fidei attri-
diversitas , scilicet de Deo credere , et ad bui .
Deum , sicut in Deum , quare Magister 3. Item , Omnis amans tendit in id
non ponit diversitatem objecti fidei pe- quod amat per affectum ergo cum
nes illa.
dixit, credere in Deum , est credendo
3. Item, Nihil tendit in aliud nisi cog-
amare , superflue addidit, credendo in
noscatur illud : ergo in quidquid tendit eum ire.
aliqua virtus , oportet quod illud prius 4. Item, Fidei non est ire , ut videtur ,
ostendatur ei : fides autem oculos ape- sed tantum oculos ad viam dirigere :
rit , ut dicit Augustinus : ergo fidei est spei autem protendi ad iter, et charitatis
ostendere objectum omnium virtutum : proficisci, ut videtur velle Augustinus .
1 Cf. S. AUGUSTINUM , Enarrat. in Psal. LXXVII , operatur.

et Tract, xxix in Joan . 3 I ad Corinth . xIII , 2.
2 Ad Galat. v, 6 Fides quæ per charitatem
22
XXVNI
27
Item , Adhærere potius convenit spei , rationem et hoc non convenit fidei :
quam fidei quia communiter dicitur, sicut etiam dicitur, quod homo est ad
quod spei est adhærere , charitatis inhæ- imaginem , et non imago : sed non notat
rere . penetrationem ipsius crediti per affectum
.
5. Item , Omnis amans et in Deum credentis .
tendens , jam incorporatus est : ergo AD ALIUD dicendum , quod illa propo- Ad 3.
aliis tribus dictis non oportebat addere sitio a multis quidem proponitur , et
quartum . falsissima est in tota natura , et in omni-
bus virtutibus moralibus et consuetudi-
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod in veritate nalibus, quæ omnes tendunt in modum
diffinitur hic credere in comparatione ad naturæ , et rectiores sunt omni arte ex
objectum et diffinitur secundum om- ipsius habitus efficacia : grave enim non
nem modum quo se potest habere obje- medium descensum cognoscit, et tamen
ctum , et secundum maximum et opti- tendit perpendiculariter via rectissima
mum posse . Fides enim innititur primæ ad centrum certius , quam geometer et
veritati hæc autem accipitur in signo , similiter castitatem in hoc quod casta
vel in seipsa . Et voco signum , signum operatur, et justitiam in hoc quod justa ,
expressum infallibile , sicut est verbum non oportet præratiocinari de justis et
quod scitur esse Dei verbum . Si in signo castis , quia sine deliberatione tangunt
innititur tunc est credere Deo , hoc est, medium passionum innatarum secundum
credere veracem qui dicit , sive loquatur delectabile tactus : propter quod etiam
.
in Scriptura , sive in corde , sive in reve- dicit Philosophus , quod « qui sine deli-
latione , sive per creaturas, dummodo beratione fortes et justi sunt, verius ha-
infallibiliter sciatur esse verbum Dei . Si bent virtutem quam illi qui ex delibera-
autem innititur ei in seipsa , aut sic quod tione faciunt et ratione : >> quia primi
tendat in ipsam , sic est credere in nihil sequuntur artis , sed totum est vir-
Deum aut ut assentiat sine tensione , et tutis quod faciunt : secundi autem aliquo
tunc est credere Deum . Unde optimus modo moventur ex arte . Unde quælibet
status credendi colligit omnia ista : quia virtus per se certa est in suo objecto : et
per verba venit ad Deum , et per Deum non oportet, quod ostendatur ei .
in Deum .
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod vir- AD ALIUD dicendum , quod non est AdAdquæst.
1.
tus una est fides , et habet unum objectum differentia objecti penes speciem , quia sic
quod est prima veritas , et unam ratio- diversificaret virtutem fidei in diversas.
nem quæ est eadem veritas , et innititur species sed differentia est penes pro-
primæ veritati propter seipsam : et hæc prietatem objecti , et posse virtutis majus
diversificatio non est nisi differentia ob- vel minus .
jecti penes proprietates accidentales , ut AD ALIUD dicendum , quod nulla vir- Ad 2.
est veritas in signo vel in esse . Et alia tus sola potest consequi beatitudinem :
differentia horum duorum est penes unde actus fidei diffinitur hic, prout ope-
posse fidei in tendendo , vel non tenden- ratur fides per dilectionem et tunc illa
do , ut patet et hoc potest etiam esse in quatuor sic diversificantur , sicut sunt ea
aliis virtutibus præter charitatem , quæ quæ exiguntur ad perfectionem finis con-
non potest habere minus posse in ten- sequendum : tunc enim quædam sunt ex
dendo , vel majus : quia numquam fit parte tendentis in finem , quædam ex
informis , sed tamen diligit Deum in se , parte conjunctionis ad finem , et quædam
et in signo simili bonitati primæ . ex parte effectus consequentis secundum
Ad 2 AD ALIUD dicendum , quod præpositio naturam . Ex parte tendentis sunt duo ,
ad notat rationem finis , et non objecti quorum unum est movens , ut amor : et
IN III SENTENT. DIST. XXIII , D, ART. 8 . 419
alterum est motus ipse , ut in eum ire . aliud est , quam cum assensione cogi-
Ex parte effectus consequentis est mem- tare. >>
bris ejus incorporari : et hoc est unum Hic enim diffinitur actus secundum
quodammodo cum fine fidei fieri . Ex substantiam actus , cum ante determina-
parte vero conjunctionis cum fine est tus sit per comparationem ad objectum .
adhærere . Et per hoc patet etiam solutio Videtur , quod non sit verum : quia
ad primum quia in illo credere charitas 1. Cogitare dicitur quasi coagitare , ut
non separatur a fide. videtur velle Augustinus in libro IX de
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non super- Trinitate, quia cogitare (ut ipse dicit ibi)
fluit sequens quia differt apud creden- est rem notam ab aliis rebus notis dis-
tem sicut effectus a causa , et motus a cernere ergo cogitare est tantum cogi-
movente. tativæ virtutis : credere autem non pro-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod fides videt cedit a cogitativa tantum : ergo videtur ,
quodammodo visio autem est extra quod credere male diffiniatur per cogi-
rem, et non intus et ideo attribuitur ei tare .
adhærere licet etiam spei posset esse 2. Item , Fides (ut supra habitum est)
per exspectationem , sed illius potius est simplex est lumen credentium : ergo vi-
cohærere . detur, quod non conveniat ei cogitare :
Ad 5. AD ALIUD dicendum, quod licet amans quia cogitatio cogitat multa simul .
incorporatus sit, tamen prius natura , non Item , Ex cogitatione nostra non fit
tempore , oportet ipsum tendere ex amo- assensus in fide : quia sic non esset vir-
re ad Deum , qui incorporat eum sibi , et tus, sed scientia , vel ars : ergo videtur,
adhærere illi . Aliter posset dici si velle- quod per cogitare diffiniri non debeat .
mus , quod hæc conveniant actui fidei in
se et tunc amare fidei non dicit actum ULTERIUS quæritur de assensu : Omnis Quæst.
charitatis conjunctum cum actu suo , sed enim virtus assentit objecto et fini pro-
dicit affectionem finis quæ propria est prio : ergo non est diffinitivum solius
unicuique virtuti tendenti in suum fidei ergo non debet poni in diffinitione
finem et illo affectu ire extra se in ejus , cum ea quæ ponuntur in diffini-
finem , dicit profectum ejusdem adhæ- tione debeant separari ab aliis .
rere autem dicit conjunctionem consen-
sus, et incorporari dicit unionem cum SOLUTIO . Dicendum , quod fides habet Solutio.
ipso . Sed prima expositio est de inten- actum qui competit ei secundum se , et
fione Magistri in Littera. habet actum qui competit ei secundum
quod est ex auditu , secundum quod dicit
Apostolus , ad Roman . x, 17 : Fides ex
auditu auditus autem per verbum
Christi. In se secundum quod est lu-
ARTICULUS VIII. men informans intellectum , non compe-
tit ei nisi assentire invisibili ostenso .
An credere sit cum assensione cogitare ? Secundum autem quod est ex auditu ,
tunc assentit cum cogitatione de hoc
quod audivit de ratione non probante
Deinde quæritur de hoc quod dicit quidem , sed manuducente : ita tamen ,
nota quædam in Littera hic , affixa ibi : quod auditus generaliter accipiatur : sic-
Augustinus in libro de Prædestinatione ut supra diximus de signo , quando ex-
1
Sanctorum : Ipsum credere nihil ponebatur credere Deo, scilicet quod in-
1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Prædestinatione San- ctorum , cap 1 .

cludit in se auditum exteriorem per AD ALIUD dicendum eodem modo , quod Ad 2.

verbum , et visum miraculi et operum non propter hoc procedit assensus quia
Dei, et auditum interiorem auditus cogitat , sed potius ex hoc procedit ad-
enim causat cognitionem . Et hoc modo mirabilis jucunditas : sicut in libro Con-
diffinitur credere in duobus , ut cogitatum fessionum Augustinus dicit de se : « Non
habeat ab auditu , et assensum ex se- << satiabar illis diebus præ dulcedine mi-
ipso : quia bene concedo , quod non as- « rabili considerare altitudinem divini
sentit propter cogitatum . <
«< consilii super salutem generis hu-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod cre- << mani . »
dere est essentialiter in assensu : tamen
per accidens , in quantum nutritur et AD ID quod objicitur de assensu , di- Ad quæst.
fovetur et manuducitur, habet se ad co- cendum quod assensus est veri ut verum
gitativam virtutem inquirentem de cre- est proprie loquendo : et ideo aliæ vir-
dito : non quia dubitat , sed quia ejus cui tutes proprie non habent assensum , sed
consentit a Deo petit rationem : non qua quietem in fine : quia verum ut verita-
certificetur, sed in qua jucundetur et ad- tem primam non considerant .
miretur.
E. An illa informis qualitas mentis, quæ in malo Christiano est, fiat virtus cum
fit bonus.
Si vero quæritur , Utrum illa informis qualitas , qua malus Christianus
universa credit quæ bonus Christianus , accedente charitate remaneat et
fiat virtus , an ipsa eliminetur : et alia qualitas succedat quæ virtus sit ?
Utrumlibet sine periculo dici potest . Mihi tamen videtur, quod illa quali-
tas quæ prius erat , remaneat, et accessu charitatis virtus fiat.
Magistrorum opiniones diversæ et ideo

disputationi hic fortius insistendum est ,
ut quæramus tria .
ARTICULUS IX . Primum est , Utrum fides informis fiat
formata , vel non ?
An fides informis fiat formata ? Secundum est , Utrum formetur forma
propria, vel charitate , vel gratia : quia
hæc omnia a diversis dicta sunt.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in Tertium , Qualiter diversimode forme-
sequenti capitulo E , ibi , « Si vero quæ- tur forma propria , et charitate , et gra-
ritur, Utrum illa informis qualitas, tia ?
etc. »
Hic enim Magister dicit, quod fides AD PRIMUM horum proceditur sic :
informis sit formata : et de hoc sunt
1. In naturis si aliqua potentia est ad
IN III SENTENT. DIST. XXIII , E , ART. 9 . 421
actum in subjecto , sed non expedita , na- ergo multo minus evacuat gratiam gratis
tura non evacuat illam , sed perficit ad datam, quæ est fides .
actum dirigendo illuc spiritus et cætera Item , Minoris diversitatis est gratia
potentiam illum informantia : ergo simi- gratis data ordinata ad eumdem actum
liter est in gratia , quæ non est minus cum gratum faciente , quam gratis data
ingeniosa quam natura . Constat autem , non ordinata ad eumdem actum sed
quod fides informis est virtus quæ potest gratia adveniens non evacuat gratis da-
assentire omnibus articulis : ergo gratia tas , ut sapientiam , scientiam , prophe-
adveniens non dabit ei nisi tendere in tiam , quæ non ordinantur ad eumdem
creditum , et non evacuat ipsam , ut vide- actum cum ipsa : ergo multo magis non
tur . evacuat fidem informem quæ est ad
2. Item , Natura semper operatur via actum eumdem .
brevissima : quia nec abundat superfluis , 6. Item, Ex parte actus et objecti nulla
nec deficit necessariis , ut dicit Philoso- est repugnantia : quia credere Deum et
phus . Ergo multo magis gratia quæ om- Deo salvantur , et credere in Deum : ergo
nibus modis ordinatior est quam natura : videtur, quod fides informis habitus sal-
brevius autem est id quod est jam infor- vatur in habitu fidei formatæ .
mare , quam informandum creare , et post- 8. Item, Ante lapsum habuit aliquis
ea informare creatum ergo videtur , fidem formatam . Constat autem , quod
quod gratia hoc modo procedat : ergo per lapsum non meruit aliquod donum
fidem informem informat . Dei : ergo videtur, quod non infundatur
3. Item, Omne informe formabile est : ei alia fides quam prius , sed forma illius
ergo nisi impedimentum sit ex corru- tantum tollatur : ergo potest restitui sine
ptione potentiæ , de necessitate formabi- restitutione fidei informis.
tur adveniente forma : sed hic non est im- Item , Ridiculum esset , quod aliquis
pedimentum nisi homo moriatur , quam- tot novas fides haberet quoties esset la-
diu enim in via est , possibilis est ad psus : et tamen hoc oporteret, si dicere-
gratiam ergo fides ejus formabilis est a mus quod non potest fieri formata ea-
gratia. dem quæ fuit informis .
4. Item, Quare destrueretur fides in- Si forte dicas , quod evacuatur sicut
formis adveniente gratia ? aut enim hoc minus lumen a majori : hoc nihil est :
esset ex contrarietate causæ suæ aut ex quia minus lumen conjunctum alii ma-
contrarietate suiipsius ad gratiam . Si jori non evacuatur per ipsum, sicut unus
primo modo fiat, sicut videmus destrui radius solis non evacuatur a multis aliis
album in superficie clara , adveniente ca- radiis , nec lumen unius candelæ evacua-
lore, quia egreditur frigus continens et tur a lumine alterius candelæ sibi unitæ :
causans albedinem : ergo videtur , quod fides autem informis ex parte efficientis ,
fides informis et formata sint ab oppo-
et ex parte objecti est ejusdem rationis.
sitis causis , quod falsum est, cum utra- lumen cum fide formata : ergo non eva-
que sit causata a Deo et donum Spiritus cuatur a lumine fidei formatæ .
sancti . Si autem ex se haberet contrarie- 9. Item , Si sol divisum posset influere
tatem tum dona Dei essent sibi contra- lumen , et calorem : et prius influere lu-
ria, et virtus virtuti , quod esse non potest . men, postea influendo calorem , non
5. Item , Minus distant gratia gratis tolleret lumen influxum , ut postea
data, et gratia gratum faciens , quam vir- utrumque influeret . sed potius super lu-
tus naturalis sive consuetudinalis et gra- men poneret calorem : ergo videtur,
tia gratum faciens : sed gratia adveniens quod similiter faciat veritas prima , et
(ut multi dicunt) non destruit virtutem primo influat lumen , et postea informet
naturalem , sed perficit et ordinat eam : illud per affectum ,
Sed contra. SED CONTRA Sic objicitur : SOLUTIO . Dicendum puto cum Magi- Solutio.
1. Gratia gratum faciens hoc facit in stro hic , quod informis fit formata per
uno, quod facit in alio : sed in eo qui gratiam advenientem et charitatem et
nihil habuit de fide , confert plenitudi- ideo concedendæ mihi videntur primæ
nem omnium virtutum . Cum ergo non rationes .
sit deficientior in eo qui habuit fidem in- AD ID autem quod in oppositum obji- Adobject 1.
formem, etiam videtur illi totum con- citur, dicendum quod gratia gratum fa-
ferre ergo videtur, quod non informet ciens quantum est de se , hoc facit in uno
præcedentem , sed confert totum . quod in alio , sed quantum est ex parte
2. Item, Si anima alicui corpori infun- subjecti non est ita. In quibusdam enim
deretur quod haberet ante aliquam ope- perficit naturales virtutes qui habent eas ,
rationem animæ , non minus infundere- in quibusdam non , qui non habent eas :
tur anima illi corpori cum universis et in quibusdam tollit peccatum , et in
potentiis suis , licet alia potentia ad eum- quibusdam non . Ita etiam accidit ei in
dem actum prius infuisset, quia anima quibusdam informare fidem informem ,
non posset dividi, ut propter hoc una in quibusdam autem totam fidem infun-
potentia separaretur ab ea : ergo videtur , dere et hoc non est ex deficientia sui,
quod similiter sit in gratia, quæ est quasi sed ex diversa habitudine subjecti .
quoddam totum ad omnes virtutes, quod AD ALIUD dicendum , quod si anima in-
Ad object. 2 .
nihil sit separabile ab ea ex eo quod in- funderetur alicui corpori , tota infunde-
venit virtutem informem . Cum igitur su- retur : quia virtus quæ esset ante in cor-
perfluum non maneat , videtur fides in- pore, non posset esse nisi radicata in
formis evacuari . complexione corporis , et sic non esset
3. Item , Timor servilis non manet unibilis animæ , sicut corporale non effici-
cum charitate adveniente , quia perfecta tur unum essentialiter cum spirituali :
charitas foras mittit timorem : ergo simi- sed fides informis et formata secundum
liter et causa ejus expellitur , scilicet causam sunt ab eodem principio effi-
fides informis . ciente , scilicet a Deo , et ideo sunt uni-
4. Item , Mortuum opus non vivificatur biles et ideo non est simile de gratia
adveniente charitate, sed perit, et datur cum suis partibus , et anima cum suis .
nova gratia operandi : ergo videtur , quod AD ALIUD dicendum , quod eodem modo Ad object, 3 .
similiter nec mortua fides . dico de timore servili : non enim evacua-
5. Item, Cum dicitur , Fides formata tur in quantum est timor , sed in quan-
est virtus aut est prædicatum per se , tum servilis tantum . Unde proprie servi-
aut per accidens. Si per se , videtur quod litas expellitur , non autem timor : et ita
tota species supponatur per fidem for- dico etiam, quod informitas fidei tolli-
matam , quia genus non per se prædica- tur, non autem ipsa fides : sicut etiam
tur forma addita . Si autem non esset in patria non tollitur fidei substantia ,
per se tunc videtur, quod non prædi- scilicet visio veritatis , sed fidei forma in
cetur nisi per accidens : et hoc est incon- actu , qui est videre per speculum et in
veniens , quia omnes dicunt oppositum . ænigmate.
6. Item, Ex duobus accidentibus non AD ALIUD dicendum, quod non est
Ad object. 4.
fit accidens unum , nec inter ea potest simile de mortuo opere : quia hoc non
esse compositio , nisi unum sit sicut ge- est a causa viva , sed a libero arbitrio
nus et alterum sicut differentia : ergo vi- quod mortuum in peccatis jacet : sed fides
detur cum fides informis sit habitus qui- est a prima veritate, quæ mori non pot-
dam , et fides formata etiam habitus , est , et non moritur per se et in se , sed
quod ex ipsis non fit habitus unus : ergo potius ex defectu alterius .
non formatur ab ipso . AD ALIUD dicendum , quod prædicatio Ad object.5.
IN III SENTENT. DIST. XXIII , E , ART. 9 . 423
est per se, quando dicitur, Fides formata formam . Et si quæritur, Quid sit impe-
est virtus , et supponitur species virtutis dimentum ? potest dici , quod imperfe-
perfecta et quando dicitur , Fides infor- ctio ipsius ratione cujus non est unibilis
mis est virtus, est prædicatio per poste- gratiæ perfectæ sicut radius ignis non .
rius , ut supra explanatum est. unitur radio solis , sed evacuatur ab ipso .
AD ALIUD dicendum , quod illa propo- AD ALIUD dicendum , quod fides infor- Ad 4.
Ad object 6
sitio est falsa in rationalibus , et in na- mis destruitur ut non unibilis gratiæ et
turis . In rationabilibus patet, quod ex ideo sicut lux solis unibilis illi cui unita
dispositione unius actus et ex disposi- est lux ignis , excludit illam : ita fides
tione alterius fit habitus : non enim pot- formata excludit informem ab eodem
est ratio assignari , quare actus relinquat susceptibili . Tamen sunt quidam de ista
dispositionem , alter autem tantum con- opinione dicentes , quod manet cum for-
firmet illam . In naturis etiam falsum est : mata, et non superflue : quia facit ad hoc
quia lumen in extremitate perspicui , fit ut levius exeat intellectus in actum cre-
unum cum colore existente in actu, se- dendi.
cundum quod dicit Philosophus , quod ET DE SEQUENTI dicunt similiter : quia Ad 5.
color est extremitas perspicui in corpore quidam eorum dicunt , quod naturalia
determinato sed verum est, quod unum manent cum gratuitis : et quidam dicunt ,
semper se habet ut potentia ad alterum , quod ratione imperfectionis absorbentur :
alterum autem ut actus . Et ita dico hic, sicut duæ qualitates secundum idem
quod fides informis est ut potentia , et existentes in corpore successive , si fue-
fides formata ut actus ipsius, ad hoc quod rint ejusdem speciei , una absorbetur ab
possit tendere in finem et conjungi fini , alia .
quod prius non potuit. AD ALIUD dicendum , quod licet ex parte Ad 6.
actus et objecti nulla sit repugnantia ,
Sed quia multi et magni sustinent tamen est imperfectio in altera : et ideo
illam opinionem , potest responderi etiam cum perfecto lumine superveniente stare
pro eis ad oppositas rationes primo in- non potest. Vel , ut alii dicunt , stat cum
Ad 1. ductas ut dicatur AD PRIMUM, quod non ipso ad idem, aliter tamen ordinata :
est omnino simile in naturis et gratia : quia informis credit Deum et Deo , for-
quia in naturis potentiæ naturales radi- mata autem in Deum .
cantur in principiis diversis , præcipue AD ALIUD dicendum , quod non est ab- Ad 7.
virtutes corporales : et ideo illis princi- surdum toties creari bonum habitum fidei
piis exstantibus , remanent virtutes , licet informis : non quod iste cadens merea-
quandoque impediantur : sed in gratia tur hoc, sed quia Deus summe miseri-
omnes virtutes habent unum in quo sunt cors est, et etiam malis dat donat qui-
ut in toto virtuali suo quod est gratia , bus valeant redire ad ipsum si velint .
et illo sublato , omnes subtrahuntur , et Vel , ut alii dicunt, manet eadem sem-
ipso posito omnes ponuntur : et hoc per, et non tollitur per peccatum , sicut
propter gratiæ perfectionem, et virtutum nec aliæ virtutes gratis datæ, nec con-
in gratia connexionem . suetudinales .
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod hæc est bre- AD ALIUD dicendum , quod fides infor- Ad 8.
vissima via justificationis, ut totum in- mis non omnimodam habet univocatio-
fundatur simul, et removeatur id quod nem cum formata, et ideo evacuari pot-
non facitjustificationem . est ab ipsa . Vel, ut alii dicunt, manent
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod virtus infor- ambæ .
mis non dicitur informis , quia sit infor- AD ULTIMUM dicendum , quod non est Ad 9.
mabilis , sed potius a privatione formæ simile de solis lumine et calore : quia
quæ est gratia , et privatione potentiæ ad hæc divisa sunt in effectu, sed non sic
est de gratia et fide . Unde gratia nihil quod gratia , non informat : nihil enim
influit de virtute, nisi totum det : et si idem secundum rationem in multis spe-
dat totum , non indiget alio : et ideo eva- ciebus alicujus generis inventum , est
cuat quod est imperfectum . Vel conceda- forma dans esse alicui earum gratia au-
tur, quod manet cum fide formata . tem est secundum unam rationem in-
Licet autem ita possit solvi , tamen sa- venta in multis speciebus virtutis : ergo
tisapparet in ipsis solutionibus , quod non est forma alicujus earum . PROBATUR
prima opinio sanior est. prima per hoc quod res distinguuntur ab
ivice m suis formis . SECUNDA autem per
hoc quod gratiæ est gratum facere, et
quoad hoc est in omnibus virtutibus
æqualiter : ergo gratia non est forma
ARTICULUS X. fidei.
Qua forma fides formatur ? SOLUTIO . Meo judicio , fides formatur Solutio.
propria forma, sicut et alia virtus et si
quæris , Quæ sit illa forma ? Dico , quod
Secundo quæritur, Qua forma fides est lumen informans intellectum affecti-
formatur ? vum secundum tensionem in finem , et
Videtur autem , quod gratia : quia illud formale est respectu habitus assen-
1. Non indiget nisi ut secundum esse tientis Deo . Sic enim est in habitu , ut est
gratum tendat in creditum : hoc autem in actu. In actu autem est actus fidei as-
facit gratia ergo gratia informat . sentire primæ veritati propter se et super
2. Item, Non indiget nisi ut mereatur , omnia : cui tamen quando additur tendere
universa enim credit quæ fides formata, in id cui assentit, non additur materiale
sed non meretur : ad meritum autem aliquod , sed super id quod est actus , po-
operatur gratia : ergo gratia informat . nitur perfectio ex consecutione finis ad
3. Econtra , Videtur quod charitas in- quem est actus : et illa est perfectio for-
formet quia ita videtur dicere in Lit- mæ secundum quod finis est forma , et
tera. hæc præcipue forma est in moribus et
4. Item, Supra habitum est , quod virtutibus ergo sic etiam erit in habitu ,
charitas est mater omnium virtutum : quod lumini additum est lumen conjun-
ergo et fidei. gens intellectum credentis veritati quam
5. Item , Illius est formare cujus num- credit.
quam est fieri informe : sed hoc est cha- AD ID ergo quod primo objicitur, di- Ad 1
ritas ergo charitatis est informare. cendum quod non sufficit esse gratum
Sed contra, SED CONTRA : secundum se , sed oportet esse aliquid
1. Forma dat esse speciei et ratio- specificatum , ratione cujus tendat in ve-
nem ergo charitas non informat fidem : ritatem primam , ut est prima veritas .
quia alioquin fides esset charitas, quod AD ALIUD dicendum , quod hoc non est Ad 2.
falsum est. verum , quod non indigeat nisi ut merea-
2. Item , Quidquid e diverso dividitur tur imo oportet esse aliquod specificans
cum alia specie sub eodem genere , illud habitum , qui debet elicere actus merito-
non est forma ejus , sed species opposita . rios in hac virtute , qui non eliciuntur ab
Charitas autem cum fide e diverso divi- alia.
ditur sub genere theologicæ virtutis : ergo AD ID quod objicitur de charitate , di- Ad 3.
non est forma ejus charitas, sed species cendum quod charitas non est forma
opposita. dans esse , sed potius dans bene esse, ut
Similiter probatur, quod gratia in eo infra patebit.
IN III SENTENT. DIST. XXIII , F. 425
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod non sequi- substantiale , et accidentale quod est bene
esse ergo videtur , quod non debet esse
tur, si est mater, quod est forma dans
esse : quia mater dicitur ab eo quod in nisi duplex forma , et non triplex .
visceribus charitatis virtutes formantur
SOLUTIO . Dicendum , quod in fide sunt Solutio.
quoad esse quoddam , et non simpliciter .
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod charitas non tria , scilicet id quod proprium est fidei :
efficitur informis : sed non ex hoc habet et relatio actus ad meritum , scilicet quod
valeat ad vitam æternam : et relatio fidei
informare ad esse, sed ad bene esse :
quia impossibile est plurium differen- ad perfectionem communem, et causam
tium specie non diversas esse formas . omnium operum nostrorum . Et quoad pri-
mum indiget fides propria forma quæ dat
esse in specie . Quoad secundum indiget
gratia : quia gratia gratum facit habentem ,
et opus ejus gratum reddit . Et quoad ter-
ARTICULUS XI. tium indiget charitate : quia charitas est
vinculum perfectionis : quia omnia opera
Quam diversimode informatur fides a diriguntur ad summam bonitatem , quæ
propria forma, el gratia, et chari- est objectum et finis charitatis . Dicitur
tate. autem mater, in quantum quasi impræ-
gnatur concipiendo omnes in visceribus :
quia charitas qua diligimus Deum , est
Tertio quæritur, Qualiter fides diver- causa omnium operum et virtutum qui-
simode informatur a propria forma , et bus colimus eum et sic quodammodo
charitate, et gratia ? nascuntur omnes a charitate .
Non enim est nisi duplex esse , scilicet
F. Ex quo sensu dicatur una fides ?
Cumque diversis modis dicatur fides, fatendum est tamen unam esse
fidem, ut ait Apostolus : Unus Dominus, una fides . Sive enim fides acci-
piatur pro eo quod creditur, sive pro eo quo creditur, recte dicitur fides
una. Si enim pro eo quod creditur accipiatur, ex hac intelligentia dicitur
una fides , quia idem jubemur credere , ut unum idemque est quod credi-
tur a cunctis fidelibus . Unde fides Catholica dicitur, id est, universalis . Si
vero accipiatur fides pro eo quo creditur, ea ratione una dicitur esse fides ,
non quia sit una numero in omnibus, sed genere , id est, similitudine . Unde
Augustinus in libro XIII de Trinitate : Fides ( quam qui habent fideles vo-
1 In edit. J. Alleaume deest esse.

2 Ad Ephes . IV, 5.
cantur , et qui non habent infideles) communis est omnibus fidelibus : sic-
ut pluribus hominibus facies communis esse dicitur, cum tamen singuli

suas habeant ' . Non enim fides numero est una, sed genere : quæ cum sit
in uno , est et in aliis , non ipsa , sed similis : et propter similitudinem magis
unam dicimus esse , quam multas : sicut idem volentium dicitur una vo-
luntas, cum tamen cuique sit sua voluntas : et duorum simillimorum dici-
tur facies una .
nis æternis , differt ab illa fide quæ est

de, etc. et sic iterum diversa est fides ,
et non una .
4. Si autem tu dicas , quod fides est in
ARTICULUS XII. affectione voluntatis magis quam in co-
gnitione, et non diversificatur ut scien-
An fides sit una vel differens secundum tia hoc nihil est : quia etiam voluntates
credibilia, sicut scientia secundum differunt secundum volita : ergo fides
scibilia ? tendens in unum articulum , non est fides
tendens in alium, ut videtur . .
Deinde quæritur de capitulo F , ibi , In omnibus articulis supponitur ut
« Cumque diversis modis dicatur fides, creditum essentiale et finale , prima ve-
etc. >> ritas hæc autem est una in omnibus
Videtur enim fides non esse una . articulis : ergo et fides .
1. Cum enim quædam scientia sit
fides , vel non sine scientia , et differat ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit , Quæst.
scientia secundum scibilia : videtur « fidem qua creditur , esse unam genere ,
etiam , quod fides differat secundum cre- et non specie. >> Videtur enim specie
dibilia . Credibilia autem sunt multa : una quia non differt in me et in te per
quia articuli sunt credibilia, qui sunt duo- differentiam speciei , sed potius per ma-
decim , vel quatuordecim secundum di- teriam tantum .
versas divisiones symbolorum : ergo
fides non est una . Solutio
SOLUTIO . Dicendum , quod fides penes Ad 1.
2. Item, Sapientia et scientia distin- rationem et primum subjectum crediti ,
guuntur a se invicem : quia una est de est una numero : quia ratio una est cre-
æternis , altera de temporalibus : ergo dendi in omnibus articulis , scilicet pri-
eodem modo differt fides de temporali- ma veritas , et hæc abstrahitur ab omni
bus , ab illa quæ est de æternis est au- articulo non enim credo passum Chri-
tem de æternis et temporalibus , ut dici- stum , quia passus est , sed propter pri-
tur in Littera : ergo est diversa . mam veritatem , et sic de aliis . Objectum
3. Item, Timor qui est respectu pœ- autem primum fidei est unum , scilicet.
narum æternarum, differt a dilectione creditum , scilicet prima veritas circa quam
quæ est de æterno bono , et spe quæ est est fides in omni credito . Sed subje-
de æternis bonis ergo et fides quæ est ctum contractum et specificatum per ma-
quoad illos articulos qui sunt de pœ- teriam articuli , non est unum , sed potius
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XIII de Trinitate , cap . 2.

IN III SENTENT. DIST. XXIII, G. 427
sic sunt duodecim , vel quatuordecim . veritas credita et ideo non est simile
Sic patet solutio ad primum. quod inducitur .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod etiamsi fi- Ad 4.
mile quia scientia accipit rationem a des dicatur affectio , non tamen dicetur
consideratione juris temporalis , et sa- diversificari quia non intendit in di-
pientia a consideratione rationum æter- versa ratione diversorum, sed ratione
narum et ideo differunt sapientia et unius quod subjicitur in omnibus , quod

scientia, sicut temporale et æternum : est prima veritas.
sed fidei creditum non est de temporali
ut temporale est , sed ut materia æterni AD ALIUD dicendum , quod genus vocat Ad quæst.
et primæ veritatis , et ideo non accipit hic quod prædicatur de pluribus diffe-
ab ipso differentiam speciei . rentibus specie , ita quod materiales ac-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod timor con- cipiantur species ex parte multitudinis
sistit in simplici affectu fugiente , et spes articulorum . Quidam dixerunt, quod
in æternis quia timor accipit rationem genere est una , id est, generatione . Vel
a pœna in eo quod est malum , et ideo dicatur, quod ratione statuum dicitur
opponitur spei quæ est de æterno in eo una genere quia status diversificat quo-
quod bonum vel indeficiens : sed fides ad species articulos in enuntiationibus
non est de pœnis ut pœnæ sunt malum , acceptos , licet non accepti sint in re
unus, ut si dicatur Christum esse incar-
sed potius ut subjectæ sunt primæ veri-
tati et ideo in hoc non differunt articuli natum , et Christum fore incarnandum ,
pœnæ æternæ ab articulo in quo creditur et sic de aliis .
gloria æterna, quia utrumque est prima
G. Quod fides est de his quæ non videntur proprie, quæ tamen videntur ab eo in
quo est.
Notandum quoque est , quod fides proprie de non apparentibus tantum

est. Unde Gregorius Apparentia non habent fidem , sed agnitionem '.
Item , Cum Paulus dicat : Fides est substantia rerum sperandarum , argu-
mentum non apparentium : hoc veraciter dicitur credi , quod non valet
videri . Nam credi jam non potest , quod videri potest . Thomas aliud vidit , et
aliud credidit hominem vidit, et Deum confessus est , dicens : Dominus
meus, et Deus meus ³ . De hoc etiam Augustinus ait : Fidem ipsam videt
quisque in cordo suo esse , si credit : vel non esse , si non credit . Non sic-
ut corpora , quæ videmus oculis corporeis , et per ipsorum imagines quas
1 S. GREGORIUS , Homil . super Ezechiel

Ad Hebr. xi, 1 .
3 Joan. xx , 28.
memoria tenemus , etiam absentia cogitamus : nec sicut ea quæ non vide-
mus, et ex his quæ videmus cogitationem utcumque formamus, et memo-
riæ commendamus . Nec sicut hominem , cujus animam etsi non videmus ,
ex natura conjicimus , et ex motibus corporis hominem sicut videndo didici-
mus , intuemur etiam cogitando . Non sic videtur fides in corde in quo
est, ab eo cujus est, sed eam tenet certissima scientia. Cum ergo ideo
credere jubeamur , quia id quod credere jubemur , videre non possumus :
ipsam tamen fidem quando est in nobis, videmus in nobis : quia et rerum
absentium præsens est fides , et rerum quæ foris sunt intus est fides et
rerum quæ non videntur , videtur fides , et ipsa temporaliter fit in cordibus
hominum et si ex fidelibus infideles fiant , perit ab eis ' . His verbis evi-
denter traditur fidem ipsam in corde hominis ab ipso homine videri , non
corporaliter, non imaginarie , sed intellectualiter. Et ipsam tamen absen-
tium et eorum quæ non videntur, esse . Ut enim Augustinus alibi ait :
Credimus ut cognoscamus , non cognoscimus ut credamus . Quid enim est
fides, nisi credere quod non vides ? Fides ergo est , quod non vides credere ,
veritas quod credidisti videre . Unde recte fides dicitur argumentum vel
convictio rerum non apparentium : quia si fides est, ex eo convincitur et
probatur aliqua esse non apparentia , cum fides non sit nisi de non ap-
parentibus .
et alius est Deum esse creatorem cœli et

terræ et hæc probari possunt per ratio-
nem , sicut nos ad hoc in libro primo
Sententiarum adduximus rationes ¹ . Er-
ARTICULUS XIII. go videtur, quod sit de quibusdam appa-
rentibus rationi.
An fides sit de non apparentibus ? 2. Item , Discipuli viderunt Christum
pati, et crediderunt iidem : ergo credide-
runt hoc etiam quod apparebat oculis .
Deinde quæritur de hoc quod dicit in 3. Item , Dicitur apparere quod signum
hoc capitulo G, ibi, « Notandum quo- habet evidens suæ veritatis , licet non vi-
que est, quod fides proprie, etc. » deatur causa necessaria : quia aliter om-
Hic ostendit fidem esse de non appa-
nia topica essent non apparentia . Cum
rentibus . ergo resurrectio signum habuit evidens ,
Incidit autem hic quæstio circa prin- scilicet apparitiones quæ factæ sunt dis-
cipium capituli , Utrum fides sit de non cipulis , videntur quidam articuli appa-
apparentibus ? rentes esse rationi.
Et videtur, quod non : quia 4. Si forte tu dicas , quod dicitur de
1. Articulus unus est Deum esse unum , non apparentibus , secundum quæ in re
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XIII de Trinitate , cap . 1 . 3 Cf. I Sententiarum, Dist. III, in principio .
2 IDEM, Tract . 2 super Joannem . Tom . XXV hujusce novæ editionis.
IN III SENTENT . DIST. XXIII , G, ART. 13 . 429
apparebunt in futuro : hoc nihil est : ctus sui contemplator sit, tamen acce-
quia fides secundum hoc tantum esset de dimus magis , quam ratio ducat , dicentes
futuris , et non de præteritis, et præsen- etiam cujusmodi unum Deus sit, et cujus-
tibus . modi substantia , scilicet quod suum unum
5. Item , Videtur fides contraria so- non repugnat pluralitati personarum ,
phismati . Est enim sophisma de appa- quod sua substantia indistincta manens
rentibus et non existentibus, et fides de in se distinctas claudit hypostases : et
non apparentibus et certitudinaliter exi- hæc impossibile est probare et ideo hoc
stentibus . Cum ergo sophisma ratio- modo fides est de Deo , quod sit substan-
nem habeat suæ apparentiæ, sed non tia , et quod sit unus et non illo modo.
existentiæ , videtur , quod fides aliquas quo concluditur, quia est Deus, et sub-
rationes habere debeat suæ existentiæ, stantia , et unus .
sed non apparentiæ . AD ALIUD Solvitur in Littera a Grego- Ad 2.
rio , quod aliud viderunt discipuli , et
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod fides est de aliud crediderunt : quia hominem pas-
non apparentibus intellectui, eo quod sum esse non est est articulus fidei , sed
probari non possunt et causa hujus di- Deum esse passum : et hoc probari non
cta est in libro primo Sententiarum , quo- poterat .
niam nos supponimus apud nos quædam AD ALIUD dicendum , quod signum du- Ad 3.
principia quibus accipimus scientiam , plex est, scilicet quod accipitur de natu-
quæ sunt contraria articulis fidei : sic- ra rei probandæ , licet non sit immediata
ut est illud, Omne illud quod penitus uno causa ejus et hoc signum facit opinio-
modo se habet, et nulla est in eo varia- nem topicam . Aliud est signum persua-
tio essentiæ, intelligentiæ , vel voluntatis , sivum per modum miraculi , in cujus ra-
nec variationis causa si ipsum movet tionem non possumus ex nobis : et hoc
vel agit , semper agit : sed credimus ta- manuducit ad fidem, sicut apparitio si-
men nos , hoc incepisse modo creare, et gnum est resurrectionis, et unum fuit
ante hoc non . Item , Quod est unius na- ita latens rationem sicut alterum et per
turæ simplicis secundum rationem et tale bene probatur fides : sed propter
esse , nec plurificatur per accidens , nec illam probationem non efficitur ipsa de
per formam substantialem distincte, non apparentibus : quia et ratio probans et
potest esse hypostasis nisi una . Item , conclusio probata , sunt de non apparen-
Quod duarum naturarum specie et genere tibus , eo quod in neutrum possumus ex
differentium , utrimque salvatarum in ratione .
esse et proprietatibus , non potest esse AD ALIUD dicendum , quod illa solutio Ad 4.
hypostasis una . Item , Quod ex puro non valet.
nihilo in ens aliquod nulla est mutatio . AD ALIUD dicendum , quod fides bene Ad 5.
Item , Quod omnis mutatio supponit et contraria est sophismati , et excludit ip-
relinquit materiam secundum quod hu- sum , sed non potest habere rationem suæ
jusmodi . Et ideo in omni articulo opor- existentiæ : quia ratio omnis apparens
tet captivari intellectum phantasticum in est et si haberet rationem , esset de ap-
obsequium Christi . parentibus , et sic fidei meritum evacuare-
Ad 1. AD PRIMUM igitur dicendum sicut in tur , quod esse non potest .
tertia distinctione primi libri Sententia- Si autem tu objicias dicens , quod Do-
rum dictum est, quod ratio probans ctores nostri temporis multas adducunt
Deum esse et unum esse , non ostendit rationes ab probandum ea quæ credimus :
nisi quia et non quid . Licet autem per dico , quod illæ rationes fundatæ sunt su-
fidem non possimus penitus accipere per principia supposita a fide , et non su-
quid est Deus, eo quod ipse solus perfe- per principia sophistica (alias , physica)
eo quod fides sui profunditate omnes ex- 3. Item , Videtur non esse verum quod
cedit scientias et ideo quærit sibi prin- dicit in tertio modo : quia, sicut dicunt
cipia propria ex quibus probetur : et quia Avicenna et Algazel, thesaurus formarum
principia sunt non apparentia , non pro- imaginabilium differt a thesauro intentio-
pter illas rationes efficitur fides de appa- num particularium : et thesaurus forma-
rentibus .
rum imaginabilium est imaginatio , et non
memoria thesaurus autem intentionum
particularium est memoria , non imagina-
tio ergo imagines quibus absentes cogi-
ARTICULUS XIV.
tamus , non tenemus memoria , sed ima-
ginatione .
An divisio eorum quæ videntur, sit 4. Item , Quartus modus videtur esse
bona ?
dubius , scilicet, Ea quæ non videmus , et
ex his quæ videmus cogitationem utcum-
que formamus , et memoriæ commenda-
Deinde quæritur de hoc quod dicit Au- mus. Hoc enim potest fieri tribus modis ,
gustinus , ibi , « Fidem ipsam videt quis- scilicet quæ non videmus in toto , sed vi-
que, etc. >>
demus in parte , et cogitationem forma-
Hic enim datur divisio quædam eorum
mus fingendo , sicut tragelaphum , hirco-
quæ videntur, quæ continet sex membra , cervum , vel chimæram : et hoc erit for-
quorum primum est eorum quæ per es- tasse componentis et dividentis imagines.
sentiam sunt in anima.
imaginationis . Vel , quæ non videmus ,
Secundum autem , eorum quæ videntur scilicet quorum species non sunt sensibi-
scilicet
in sensibilibus speciebus præsente mate- les , sed intentiones ex sensibilibus elicitæ,
ria .
sed non ab appendiciis materiæ separa-
Tertium , eorum quæ videntur per me-
tæ sicut ovis videns lupum , elicit esse
moriam retinentem imagines corporalium inimicum , et fugit et homo videns
rerum absentium .
ignem , elicit nocivum esse , et timet : et
Quartum est eorum quæ non videmus , hoc est æstimativæ sensibilis . Vel sic ,
sed formamus ea cogitatione ex his quæ quod nos quædam non videmus in spe-
videmus.
ciebus propriis et per se sensibilibus , sed
Quintum est eorum quæ cognoscimus per accidens , cogitatione separando ra-
ex simili , ut animam alterius ex natura . tiones eorum ab omni materia et appen-
Sextum est eorum quæ discimus per diciis materiæ : sicut videntes hoc album
motum et effectum .
vel crispum , intelligimus hominem , et
Videtur autem ista divisio esse insuf- accipimus universale ex particulari et
ficiens eorum quæ videntur , quia sensibili . Ergo videtur , quod Augustinus
1. Ea quæ per essentiam sunt in anima, hoc dividere debuit.
non uno modo sunt in ipsa . Aliter enim 5. Item , Tullius in Rhetorica dicit ,
in anima est Deus per essentiam , aliter quod sæpe ex contrario videmus contra-
ipsa anima vel intellectus , et aliter vir- rium . Et Aristoteles dicit idem in capitu-
tutes. Ergo videtur, quod primus modus lo quodam de Memoria et Reminiscentia .
sit insufficiens .
Ergo videtur , quod illum modum debuit
2. Item, Cum visio interior sit de audi- ponere extra istum, qui dicit nos ex si-
tis , et odoratis , et gustatis , et tactis per mili cognoscere simile .
imagines quare ab Augustino hic potius 6. Item , In ultimo videtur nihil dicere :
dicitur visio interior, quam auditus inte- quia hominem non propria cogitatione
rior, vel odoratus , vel tactus, vel gu- cognoscimus ex motibus , sed potius ex
stus ?
propria forma ergo videtur , quod iste
IN III SENTENT. DIST. XXIII , G, ART. 14 . 431
sextus modus non habeat cognoscibile DICENDUM enim ad primum, quod ea Ad 1.

proprium . quæ sunt per essentiam in anima aut
Si autem tu dicas, quod exemplum Au- sunt de substantia animæ quodammodo ,
gustini non est homo , sed animal , ut qui- sicut ipsa anima et potentiæ ejus aut
dam libri habent : tunc videtur, quod ni- sunt illabentia per substantiam animæ , ut
hil dicat in quinto modo , vbi supponit , Deus : aut informantes eam in potentiis ,
quod anima se videt , et ex se cognoscit ut habitus .
animam alterius . AD ALIUD dicendum , quod visio interior Ad 2.
dicitur visio potius quam actus alterius
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod isti modi vi- sensus duplici ratione , quarum una tan-
sionis boni sunt . Sed quia Augustinus gitur a Philosopho , scilicet quod visus
non intendit omni modo distinguere vi- immaterialior est, et plurium differentia-
siones, sed tantum exempla quorumdam rum considerativus , et ideo magis con-
modorum generalium dare : ideo non veniens potentiis interioribus formalibus ,
subdividit modos generales . Et ideo bene et ideo etiam altior est in capite hominis ,
concedo, quod primus et quartus subdi- qui complete habet sensus : et lucidiorem
viduntur, sicut probant objectiones . Ra- habet spiritum sensibilem, et nervis op-
tio autem divisionis Augustini hæc est : ticis decurrentem : licet in quibusdam
Omne quod videtur, aut videtur per spe- animalibus aliis altior sit auditus, ut in
ciem propriam , aut in specie alterius . Si equo, et leone , et fere in omnibus qua-
autem videtur per speciem propriam , aut drupedibus sed in volatilibus est sicut
ipsa sua species est essentia sua , ut videri in homine quoad auditum , et visum : sed
et per essentiam esse in vidente sit idem : non quoad odoratum , quia ille in volati-
aut species sua est intentio rei visæ tan- libus est altior auditu cujus inquirere
tum , et non est essentia sua . Si primo causam est alterius negotii . Alia causa
modo : tunc est primus modus . Si secun- potest esse , quod actus aliorum sensuum
do modo aut est cum præsentia mate- non explentur sine agente in materiam
riæ , sicut fit visio sensibilis , et tunc est corporalem, et corporaliter, non spiritua-
secundus modus : aut est sine præsentia , liter : ut patet in auditu secundum actum ,
et tunc est tertius modus . Si autem non quia non expletur sine percussione per-
videtur in specie propria aut videtur in tingente fracturam aeris, ut dicit Philo-
eo quod resultat ex speciebus propriis per sophus . Odor autem non expletur sine
se , aut quod resultat ex eis per compara- evaporatione fumante. De gustu autem et
tionem ad aliud . Si primo modo : tunc est tactu per se patet : et ideo dicit Commen-
modus quartus in triplici sua diversitate , tator, quod species visibiles sunt in me-
sicut patet in objectis : quia objectio docet dio secundum esse spirituale , species au-
artem accipiendi modos illos . Si secundo tem aliorum per esse materiale et ideo
modo aut est comparatio specierum ex iterum magis competit interioribus po-
quibus resultat intentio visa secundum tentiis nomen visus , quam nomen alterius
comparationem causati ad causam , et sensus .
tunc est ultimus modus : quia accipimus AD ALIUD dicendum , quod Augustinus Ad 3.
quamdam causam, quæ per speciem provocat hic generaliter memoriam, omnem
priam non potest cognosci , sed per spe- thesaurum , sive contineat imagines sen-
ciem sui effectus et operis , sicut moto- sus communis , sive intentiones æstima-
rem per motum , et hujusmodi : aut est tionis , sive etiam rationes intelligibiles :
secundum collationem similium et pro- quia ipse non intendit distinguere poten-
portionabilium, et sic est modus quintus tias animæ, sed tantum diversas visiones
generaliter intellectus . per exempla monstrare , ut probaretur
Et per hoc patet solutio fere ad totum . primus esse certissimus .
432 D. ALB . MAG . ORD, PRÆD .
Ad 4 . AD ALIUD patet solutio per ante dicta . Job , 1 , 23 : Viro cujus abscondita est
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod videre con- via, et circumdedit eum Deus tenebris.
trarium in contrario non facit proprium Et ibi dicit Glossa Gregorii quod « præ-
genus visionis , quod alio modo et magis << cipua causa fletus est sanctis viris , quia
proprie videri non possit et de talibus «< nesciunt de statu suo , utrum placeat
<
tantum intendit hic Augustinus , quæ cer- « vel displiceat Deo . »
tam aliquam habent visionem , ut probat Ad hoc quidam dixerunt, quod bene
ex ipsis gradibus visionum , quod pri- quidem in corde videtur fides : sed nesci-
mum genus visionum est certissimum . tur, utrum gratis data , vel gratum fa-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod Augustinus ciens et ideo nescitur , utrum sic omnes
intendit speciale genus visionum , eorum habeantur. Sed hæc solutio mirabilis
scilicet in quorum substantiam non pos- est .

quia de gratia gratum faciente idem
sumus, nisi specie operis vel effectus sui : objicitur : hæc enim non est nisi per es-
et ideo non subjicit ibi hominem , nisi sentiam in anima , si est . Ergo ipsa vide-
pro materiali exemplo et communi , et tur ab ipsa ergo certissima scientia scit.
intendit a simili ea quæ cognoscimus per se esse in gratia gratum faciente , quod
opera, et non aliter, sicut virtutem sap- omnibus patet esse falsum .
phiri per aurum micans , et virtutem ma- Si autem tu dicas , quod non intelligi-
gnetis per attractum ferri , et motorem tur nisi de fide : hoc nihil est : quia in
cœli per motum stellarum. originali, scilicet in libro VIII de Trini-
tate, dat Augustinus exemplum de fide ,
de justitia, de charitate , de temperantia.
Ergo patet, quod solutio illa nulla est :
quia Augustinus intelligit de omnibus
ARTICULUS XV . quæ per essentiam sunt in anima .
Ideo alii dixerunt , quod in veritate be-
Utrum potest aliquis scire certissima ne scit homo secundum præsentem sta-
scientia, an sit dignus vita æterna , tum , utrum odio vel amore dignus sit
vel non ?
sed nescit utrum perseveret , an non et
ita intelliguntur supra dictæ auctoritates .
Sed hæc solutio iterum stare non potest :
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , quia unusquisque per certissimam scien-
G, circa medium : « Non sic videtur fides tiam se sciret esse in gratia , vel non et
in corde in quo est , ab eo cujus est, sed magis constaret ei de statu gratiæ, quam
eam tenet certissima scientia, etc. » de statu ejus quod videt ante oculis cor-
Hoc enim non videtur esse verum : poris et hoc dicit unicuique propria
quia probatum est, quod quilibet qui ha conscientia esse falsum .
bet unam virtutem , habet omnes : ergo
si video me habere omnes virtutes , et sic UNDE videtur mihi tenenda via quorum- Solutio .
certissima scientia scio me esse dignum dam , quod secundum Augustinum , aliud
vita æternæ quod est contra Ecclesia- est scire quod convertitur cum nosse :
sten, ix, 1 Nescit homo utrum amore et aliud est scire quod est ex discre-
an odio dignus sit. Item , Apostolus : Ni- tione et cogitatione. Dicit enim Augusti-
hil mihi conscius sum , sed non in hoc nus in loco unde trahitur ista auctoritas ,
justificatus sum ' . Item, in Proverbiis : quod nosse nihil aliud est quam notitiam
Est via quæ videtur homini recta, et no- rei apud se tenere cogitare autem est ab
vissima ejus ducunt ad mortem . Item , aliis rebus notis rem notam discernere .
1 I ad Corinth . iv, 4. 2 Proverb. xv , 25.

IN III SENTENT . DIST . XXIII , G , ART. 16 . 433
Dicatur itaque , quod duplex est certitu- Sed mens cæcis obruta membris ,
do , scilicet certitudo notitiæ et hæc for- Nequit oppressi luminis igne
Rerum tenues noscere nexus.
tior est et melior, quanto rei notitia me-
lius et nobilius apud se habetur et sic
nihil adeo certum est, sicut ea quæ sunt Et infra , alius :
per essentiam in anima : sed illa inter se
habent gradus, ut dictum est . Alia est An cum mentem cerneret altam ,
certitudo scientiæ discretiva unius ab Pariter summam et singula norat :
Nunc membrorum condita nube ,
altero : et hæc fit in consideratione pro-
Non in totum est oblita sui ,
priarum differentiarum rei secundum ac- Summamque tenet , singula perdens.
tum et hac certitudine magis est certum Igitur quisquis vera requirit,
cujus differentiæ et proprietates naturæ Neutro est habitu : nam neque novit,
Nec penitus tamen omnia nescit.
magis investigatæ sunt .
Sed quam retinens meminit summam ,
Si autem tu objicias distinguendo , quod Consuluit alte visa retractans ,
si fides et aliæ virtutes sunt in anima , Ut servatis queat oblitas addere partes .
quod anima potest converti super eas
quando vult, et videre , et discernere :
Et vocat summam alte visam , scientiam
quia non exigitur ad intelligere secundum nubilatam in confuso habitu universalis-
actum , nisi assimilatio intellectus et
simorum principiorum , qui innatus est
bene est illi assimilatus quod per essen-
nobis quia aliter, ut dicit Augustinus ,
tiam habet apud se. Ego respondeo , quod nesciret se invenisse quod quærit, nisi
Augustinus movet similem quæstionem aliqualiter haberet ejus notitiam apud se ,
de anima , cum sit sibi præsens , quare ad quod examinaret quæsitum et inven-
quærit se ? Et dico , quod hoc eo quod tum : nec quæreret , nec sequeretur , quia
intellectus in hac vita conjunctus est non potest quærere nec sequi nullo modo
phantasiis , et non accipit nisi ex phantas- scitum : nec appetere scire, quia non est
mate, et non potest hujusmodi a se sepa- appetitus nisi ejus quod aliquo modo sci-
rare et ideo si debeat rem discernere et
tur. Et hoc etiam vult Aristoteles in fine
discretive scire, oportet quod ipse acci- II Posteriorum .
piat ejusdem, quod ipse essentialiter apud
se habet, aliam scientiam ex phantas-
mate et sic discernere fidem discit per
opera fidei, et per materiam : et hoc mo-
do est verum , quod anima non possit ARTICULUS XVI .
converti super omne quod apud se habet ,
et causa hujus dicta est : sed tantum pot- Quam conformitatem habent prædictæ
est converti super id quod accipit per visiones ad cœlum in quod raptus est
inventionem , vel doctrinam discretivam Paulus ?
unius ab alio , et non super alia , nisi im-
perfecte , eo quod illorum notitiam non
habet nisi in universali habitu principio- Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
rum confuso , non potente concludere G, circa finem : « Non corporaliter, non
scibile , nisi determinetur ad particularia imaginarie, sed intellectualiter , etc. »
et specialia accepta per disciplinam . Et Ex hoc enim videtur, quod
hoc est quod dicit Boetius in libro V de 1. Omnia genera visionum enumerata-
Consolatione Philosophiæ, de intellectu rum supra , revertantur ad tria enumera-
humano , ponens versus qui ex sententia ta hic.
Augustini extrahuntur : 2. Item , Cum dicat Augustinus in li-
bro XII super Genesim ad litteram , et
XXVIII 28
ponitur in Glossa super verba Apostoli ,

II ad Corinh . XII, 1 et seq . , quod ista tria
genera visionum , sunt triplex cœlum in ARTICULUS XVII.
quod raptus est Paulus . Quæritur . ergo ,
Quam conformitatem habentistæ visiones. An fides habeat certitudinem ante om-
ad cœlum ? nem cognitionem ?

Ad 1.
dividendo penes modos visibilium , sunt Deinde quæritur de hoc quod dicit
generales modi sex supra enumerati : Augustinus , ibi , G , sub finem : « Credi-
sed accipiendo penes subjecta partium mus ut cognoscamus , etc. »
animæ videntis, tunc non sunt nisi tres Huic enim contrarium videtur, quod
enumeratæ hic visiones . Aut enim est 1. Dicit Augustinus in libro LXXXIII
extra, et sic est corporalis visio per sen- Quæstionum , ubi dicit, quod quædam
sus aut intus , et tunc aut corporaliter, intelliguntur simul , et creduntur .
aut intelligibiliter et primo modo est 2. Item , Si omnis certitudo est per co-
imaginabilis , secundo autem modo intel- gnitionem : tunc videtur , quod fides nul-
lectualis visio . lam habeat certitudinem ante cognitio-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod ego non pu- nem .
to , quod istæ visiones tres omnibus modis 3. Item, Omnis cognitionis certitudo
cælum dicantur : sed dicuntur tunc cœ- est per rationem fides autem cognitio
lum esse , cum cœlum in eis aperitur , id est , vel non sine cognitione : ergo vide-
est , secreta cœli panduntur. Hoc enim tur, quod non habeat certitudinem nisi
fit quandoque ad sensum , sicut Genes . ex ratione rationem autem non habet :
xvin , 1 et seq . , ubi Angeli sensibiliter ergo non habet certitudinem, ut videtur.
Abrahæ mysterium promissi seminis SED CONTRA :
Sed contra.
aperuerunt. Et quandoque imaginatione , Fundamentum in qualibet scientia est
ut Ezechieli aperti sunt cœli in mysterio magnæ certitudinis ergo multo magis
animalium . Et intellectualiter, ut Da- in scientia divina. Fides autem funda-
nieli, et Joseph , quibus revelata est intel- mentum est et scientiæ divinæ et vitæ ,
ligentia visionum . Et a sola ultima di- sicut dicit Apostolus , I ad Corinth . III,
citur aperiri simpliciter cœlum in aliis 11 : Fundamentum aliud nemo potest
autem secundum quid tantum : sicut ponere, præter id quod positum est, quod
in prophetia simpliciter a sola ultima di- est Christus Jesus , id est, ut dicit Glossa
citur , et ab aliis non nisi forte secundum Ambrosii , « < fides Jesu Christi . » Ergo
quod intelligentia (ut dicit Damascenus) fides est certissima : quia aliter totum es-
opus est in visione . set irritum .
SOLUTIO . Dicendum , quod fides est cer- Solutio.

Ad 2 et 3,
tior omni arte et demonstratione , qua-
dam certitudine . Est enim certitudo du-
plex , scilicet certitudo veritatis intelle-
ctivæ , et veritatis affectivæ , sive certitudo.
veritatis quæ secundum pietatem est , ut
dicit Apostolus ad Titum . Certitudo
1 Cf. Ezechiel . 1, 1 et seq . lus autem Jesu Christi, secundum fidem electorum
2 Cf. Daniel . 11 , 20 et seq .; Genes . XL et XLI . Dei, et agnitionem veritatis quæ secundum pieta-
3 Ad Titum , 1 , 1 : Paulus, servus Dei, Aposto- tem est.
IN III SENTENT. DIST . XXIII , H. 435
veritatis intellectivæ aut est in primis mathematicas, potius abnegat, quod

illius scientiæ in qua est veritas illa , aut triangulus habet tres angulos æqua-
in demonstratis ex primis , aut ex his les duobus rectis , quam neget veritatem
quæ per prima et vera acceperunt fidem. fidei. '
Certitudo autem veritatis quæ est secun- Et per hoc patet solutio ad duo ul-
dum pietatem , supra rationem est et tima.
ideo non trahit certitudinem a principiis AD PRIMUM autem dicendum , quod Ad 1.
rationis , sed potius a lumine , quod est credere dicitur multipliciter, sicut et fides .
simile primæ veritati , quod est simplex Et ideo Augustinus sumit ibi credere lar-
quasi aperiens oculum ad videndum pri- ge , secundum quod credere dicit quemli-
mam veritatem, sicut lumen solis inci- bet consensum cujuscumque veritatis :
dens oculo , aperit ipsum ad accipiendum sic enim in disciplinalibus simul est cre-
quod offertur et hæc est certitudo ex dere et intelligere nisi forte intellectus.
lumine fidei informante conscientiam , et dicatur cognitio ejus quod dicitur per
convincente per affectum de veritate cre- sermonem . Ille enim intellectus præcedit
dibilitatis, et quod tendendum sit in ip- omnem consensum sive in scientiis in-
sum quod creditur, etiam extra metas tellectivis , sive in scientia quæ est secun-
rationis proprie et hæc est certitudo dum pietatem , sicut est in fide .
fidei et ideo Sanctus sciens disciplinas
H. Descriptio fidei.
Ait Apostolus : Fides est sperandarum substantia rerum , argumentum vel

convictio non apparentium , quia per fidem subsistunt in nobis etiam modo
speranda , et subsistent in futuro per experientiam . Et ipsa est probatio et
convictio non apparentium : quia si quis de his dubitet, per fidem probantur :
ut adhuc probatur futura resurrectio , quia ita crediderunt Patriarchæ et alii
Sancti . Vel probatio est et certitudo quod sint aliqua non apparentia , ut
supra dictum est . Proprie tamen fides dicitur substantia rerum speranda-
rum , quia sperandis substat : et quia fundamentum est bonorum, quod

nemo mutare potest .
1 Ad Hebr . xi, 1 .
priora sunt objecta actibus secundum ra-

tionem , et similiter habitibus ergo si
diffinitur habitus sicut et potentia per
objectum sive oppositum , debet diffiniri

ARTICULUS XVIII. per id quod est per se objectum ejus :
sed fidei non per se objectum est spe-
An fides bene diffiniatur ab Apostolo , randum ergo male diffinitur per il-
quod est substantia rerum speranda- lud .
rum, argumentum поп apparen- 5. Item, Substantia dicitur multis mo-
tium ? » dis, ut dicit Philosophus in V primæ phi-
losophiæ , scilicet materia , forma, compo-
situm , genus qualiter igitur sumitur hic
substantia in diffinitione ista ? Si pro
« Ait enim Apostolus : Fides est spe-
randarum substantia rerum , etc. » materia : hoc non videtur : quia res spe-
Hic incipit ponere aliam diffinitionem randæ non sunt omnes ex fide ut circa
fidei et explanare . Et ideo dividitur hæc materiam , nec omnes sunt in fide ut in
pars in duas partes in quarum prima materia . Cum igitur non dicatur materia
ponit diffinitionem fidei et explanat . In pluribus modis , nisi ex qua , vel in qua ,
secunda autem objicit contra diffinitio- vel circa quam , videtur fides non esse
nem , et solvit , ibi , I , « Si vero quæritur, substantia ut materia rerum speranda-
rum . Si vero dicatur ut forma : hoc est
An hæc descriptio spei conveniat, etc. »
absurdum quia sic fides esset forma om-
INCIDIT autem hic prima quæstio de nium rerum sperandarum : quod falsum
diffinitione data ab Apostolo , et quæstio est : quia res sperandæ multæ sunt , non
communiter ab omnibus disputata . una secundum rationem formæ , nisi in
quantum sperandæ sunt et hanc ratio-
Et potest objici sic :
1. Omnis diffinitio debet esse ex prio- nem formæ non habent a fide , sed potius
ribus et notioribus et essentialibus diffi- a spe. Si vero dicatur substantia ut com-
nitores autem sperandæ ut sperandæ , positum tunc iterum hoc patet per se.
nec priores , nec notiores , nec essentia- non esse verum : quia fides non est com-
les sunt fidei ergo non debet diffiniri per posita : nec ut composita substat rebus
illas . sperandis : quia tunc res sperandæ essent
2. Item , Nihil unum specie secundum in ea sicut aliquid est in composito , et
rationem diffinitionis ponitur in generi- hoc est sicut accidens est in subjecto vel
bus diversis non subalternatim positis : proprietas , quod absurdum est . Si vero
fides autem in ista diffinitione ponitur in accipiatur secundum generis intentio-
nem tunc fides esset genus rerum spe-
genere substantiæ et argumenti, quæ sunt
genera diversa, et non subalternatim po- randarum quod iterum esse absurdum
sita ergo peccat diffinitio . omnibus patet , quia sic prædicaretur de
3. Item , Nulla virtus una diffinibilis est omnibus : ergo nullo modo est substantia
per duplicem actum virtus autem fidei rerum sperandarum .
hic diffinitur per duplicem actum : ergo 6. Si vero dicatur, quod dicitur sub-
male diffinitur . PRIMA probatur per hoc stantia ut est fundamentum . CONTRA :
quod unius virtutis unicus est actus . SE- quia ipsa est fundamentum omnium vir-
CUNDA autem probatur per hoc quod fa- tutum ergo debet dici substantia om-
cere substare res sperandas in nobis , et nium virtutum , et non rerum speranda-
arguere de non apparentibus , sunt diversi rum tantum .
actus etiam specie , ut videtur . 7. Item , Charitas perfectior est quam
4. Item, Actus prævii sunt potentiis , et spes in ædificio spirituali, de quo exponi
IN III SENTENT . DIST . XXIII , H, ART . 18. 437
consuevit illa diffinitio : ergo magis debet 4. Item , Argumentum facit apparere id
dici substantia rerum diligendarum , cujus est argumentum fides autem non
quam sperandarum . facit apparere articulum : ergo non est
8. Item , Cum fides sit de pœnis æter- argumentum illius , ut videtur .
nis de quibus est timor, sicut de præmiis 5. Item, Cum fidei sit cognitio quædam
æternis de quibus est spes : quare potius ænigmatica , videtur esse magis substan-
dicitur rerum sperandarum , quam timen. tiale quod sit argumentum , quam quod
darum ? sit substantia : ergo prius debuit in dif-
9. Item, Cum fides non tantum sit de finitione poni ergo perversus est ordo
futuris quæ speranda sunt, sed etiam de partium in diffinitione .
præteritis et bonis et malis : videtur quod
non tantum substet sperandis , sed etiam ULTERIUS quæritur : quia Joan . Dama- Quæst. 2.
aliis ergo insufficienter dicitur, cum di- scenus videtur aliquid addere huic diffi-
citur esse substantia rerum sperandarum . nitioni , sic dicens : « Fides est eorum
quæ sperantur hypostasis, rerum redar-
Quæst. 1. ITEM quæritur, Qualiter sit argumen- gutio quæ non videntur, indistabilis et
tum non apparentium ? indijudicabilis spes eorum quæ a Deo no-
Dicitur enim argumentum , ratio rei bis annuntiata sunt , et petitionum no-
dubiæ faciens fidem et constat, quod strarum factionis ¹ . » Qualiter igitur dici-
hoc modo fides non est argumentum : tur fides redargutio indistabilis et indi-
quia nec syllogismus est, nec inductio , judicabilis : quia nihil arguit mentem
nec enthymema , nec exemplum . nisi dijudicando .
Item , Dicitur argumentum quandoque
collectio quædam brevis sententiæ se- ITEM, Qualiter dicitur spes eorum quæ Quæst. 3.
quentis , sicut facit Hieronymus argumen- annuntiantur , et petitionum nostrarum
ta in libris et epistolis nec hoc modo factionis ? Fides enim non est spes.
dicitur fides argumentum .
Item , Dicitur etiam argumentum se- ADHUC autem ulterius quæritur de alia Quæst. 4.
cundum Boetium , maxima propositio diffinitione quam dat in sequenti capi-
quæ confirmat argumenti habitudinem , tulo dicens , quod « fides est non inqui-
eo quod arguit mentem de certitudine et situs consensus , » ut quidam falsi libri
habitudine rationis inductæ : et sic ite- habent , quia veritas litteræ est ut appa-
rum non videtur fides dici argumentum , ruit in alia translatione , « fides est inqui-
quia nullum locum vel habitudinem con- situs consensus : » et hoc omnino non
firmat . Ergo male dicitur argumentum . videtur fidei convenire : quia non inqui-
2. Item, Cum argumentum omne, aut rit, nec investigat . PROBATIO : Dicit enim
sit ratiocinatio , vel fulcimentum ratioci- parum ante Damascenus : « Si enim quis
nationis et ratio evacuat meritum fidei , reputabit qualiter ex non ente ad esse ,
ut dicit Gregorius , videtur etiam fidei et cujus gratia Deus deduxit omnia et
repugnare ratio argumenti . naturalibus excogitationibus invenire vo-
3. Item, Qualiter dicitur argumentum luerit , non accipit : animalis enim est
non apparentium ? Nullo enim modo ap- hæc indagatio et dæmoniaca . »
parentium nullum potest esse argumen-
tum quia omne argumentum est appa- SOLUTIO . Meo judicio dicendum ad Solutio.
rens, et per apparens . Articuli autem prædicta , quod fides non est diffinita ab
nullo modo apparent. Ergo ipsorum nul- Apostolo in se considerata et secundum
lum est argumentum . suam substantiam , sed potius secundum
1 S. J. DAMASCENUS, Lib. IV de Fide orthodoxa, cap. 1 .

quod consideratur in subjecto per effe- AD ALIUD dicendum , quod objectio

Ad 3.
ctum quem efficit in ipso . Sunt autem procedit de actu essentiali et primo sed
duo effectus ejus sese consequentes : in diffinitione ponitur actus qui est effe-
quorum unus est , quod res æternas os- ctus , non qui est motus et substantialis.
tendit, et ita per aliquem consensum po- operatio fidei . Talem autem actum qui
nit eas in fideli . Secundus autem est, est effectus, multiplicem potest habere
quod convincit mentem de veritate illa- omnis virtus, quæ subjectum habet ali-
rum rerum sicut etiam , dicit Apostolus quo modo diversificatum , sicut est intel-
post diffinitionem istam, ad Hebr . xi , 6 : lectus affectivus qui duo dicit , scilicet
Credere opportet accedentem ad Deum quod est intellectus , et quod est affectio-
quia est, et inquirentibus se remunerator nis.
sit sicut etiam in aliis credibilibus pri- AD ALIUD dicendum , quod etiam illa Ad 4.
mo scimus quid est quod proponitur per objectio non concludit nisi de actu, qui
sermonem , et postea arguitur mens per est operatio virtutis et prima et propria :
consensum et gratia primi convenit quia illi respondet objectum secundum
fidei, quod sit substantia rerum speran- rationem ut visioni visibile , et fidei cre-
darum et gratia secundi , quod sit argu- dibile sed non concludit de actu qui est
mentum non apparentium, quia speranda effectus in subjecto : tamen propositio
sunt non apparentia , ut dicit Apostolus, illa , quod actus sunt prævii potentiis , non
ad Roman . vIII , 24 et 25 : Nam quod vi- est generaliter vera : sed hoc est alterius
det quis, quid sperat ? Si autem quod considerationis.
non videmus speramus, per patientiam AD ALIUD dicendum, quod quidam di- Ad 5.
exspectamus . Et hoc est quod communi- cunt, quod substantia dicitur ibi ut ma-
ter dicunt Doctores, quod fides diffinitur teria sed materia dicitur multis modis :
ab Apostolo , prout ipsa est fundamentum dicitur enim materia a subjecto materiæ,
in ædificio spirituali : quia sic prima est id est , ab eo quod est subjectum pri-
secundum naturam actus sui , ut dicit mum , et sic dicitur tribus modis , ut pa-
Magister in Littera sequentis capituli , et tet in objiciendo : et dicitur materia dis-
substat omnibus aliis , et alias locat in no- positio quæ reducitur ad materiam , eo
bis , id est, facit quod locentur . quod ipsa cum materia subjaceat formæ,
Ad 1. DICENDUM igitur ad primum , quod illa sicut caliditas formæ ignis, et hoc modo
ratio procedit de diffinitione essentiali , et dicunt, quod fides est substantia mate-
non de illa quæ datur per effectum in sub- rialis , quia secundum naturam omnibus
jecto consequentem quia ille effectus aliis substernitur in ædificio spirituali .
semper posterior est illo cujus est effectus . Sed melius potest dici , quod substantia
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod substantia dicitur hic ab actu substandi , et non a
non ponitur hic ut genus fidei , sed po- natura substantiæ vel quidditatis : et tunc
tius ut proprietas quædam in compara- planum est respondere : quia tunc sumi-
tione ad effectum inventa in fide . Et si- tur substantia a proprietate actus sub-
militer argumentum potius est proprie- stantiæ, et nullo modo quatuor modorum
tas quædam hic , quam genus : sed verum inductorum dicitur substantia : sed quia
est, quod in comparatione ad diversum substat ædificio spirituali , in quo fides
modum subjecti, accipitur in ista duplici fundat, spes erigit, pietas et charitas con-
proprietate secundum enim quod includit testudines .
tellectus affectivus est , sic subsistere in AD ALIUD dicendum , quod ipsa fundat Ad 6.
eo facit res sperandas circa quas est quis omnes virtutes in nobis : sed virtutes non
affectus secundum autem quod habet appetuntur nisi propter res sperandas , et
aliquid cognitionis, sic arguit ipsum de ideo res sperandæ sunt finis omnium quæ
consensu non apparentium. sunt in ædificio spirituali : et ideo potius
IN III SENTENT. DIST. XXIII , H, ART. 18 . 439
in comparatione ad speranda dicitur fides AD ALIUD dicendum , quod falsa est is- Ad 4.
fundamentum . ta, quod fides nullo modo facit articulum
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod in hoc non apparere imo facit in speculo et ænig-
consistit fundationis ratio, quod aliquid mate videre credibile et creditum , et as-
sit perfectius, sed in hoc quod de se im- sentire illi quod sic videtur .
portat rationem consummationis totius AD ALIUD dicendum , quod non ordi- Ad 5.
vitæ et ædificii spiritualis et hoc num- nantur partes diffinitionis illius secun-
quam est in diligendo secundum quod dum quod magis substantiales sunt fidei ,
diligendum , quia hoc est commune viæ sed potius secundum quod consequuntur
et propriæ , et temporale et æternum : se, non tempore , sed natura in subjecto .
sed sperandum semper est æternum , et Prius autem natura ex parte subjecti est
totum æternum cadit sub sperando et locari in nobis sperandum , quam assen-
ideo potius assignatio fidei fit penes spe- tire per conjunctionem conscientiæ : sic-
randum , quam penes diligendum . ut prius est intelligere quidem quod di-
Ad 8 et 9. AD ALIUD dicendum , quod est de pœ- citur per sermonem , quam assentire illi
nis non ut de fine : et ideo non diffinitur per credulitatem .
penes illas.
Et per idem patet solutio ad sequens . AD ILLUD quod ulterius quæritur de Ad quæst.2.
diffinitione Joannis Damasceni, dicen-
Ad quæst 1 . AD ALIUD dicendum , quod argumen- dum, quod in veritate , sicut dicit Augu-
tum ponitur in diffinitione fidei ad simi- stinus , ་« Fides est lumen ad primam ve-
litudinem argumenti quod dicitur princi- ritatem ducens , sicut lumen solis ducit
pium . PROBATIO . Ita dicit quidam Joan- ad res visibiles » et dicitur indijudica-
nes Episcopus : « Fides locat fideles in bile, eo quod non potest judicio rationis
veritate , sicut immobile summæ veritatis discuti et dicitur indistabile lumen, eo
principium . » Sed differentia est , quod quod non consistit in decursu rationis ,
principium scientiæ arguit mentem lu- quia omnis talis discursus est aliquo mo-
mine compositionis terminorum , sed fides do distans , sicut distat magis notum a
simplici lumine quod informat conscien- minus toto . Sed fides lumen est non di-
tiam sive intellectum quia aliter non stans a veritate in quam ducit : quia sub-
esset virtus , sed ars , ut supra dictum est . jicit eam ut subjectum circa quod est, et
Ad !. ET PER HOC patet solutio ad id quod finem propter quem est , et exemplar ad
contra objicitur de argumento , quod est cujus similitudinem animæ impressum
maxima propositio secundum veritatem , est.
et hoc non est fides.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod argumentum AD ALIUD dicendum , quod fides non Adquæst. 3.
quod constat in complexione et decursu dicitur spes essentialiter, sed per causam :
unius in alterum , est fundamentum ratio- quia facit aliquam spei certitudinem, et
nis sed hoc modo non dicitur fides ar-
aperit oculos ad id quod est sperandum
gumentum, sed modo prædicto : et ideo et petendum et ideo prædicatio est per
valet objectio . causam .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod nullum pot-
est esse argumentum non apparentium AD ID quod ulterius de alia diffinitione Adquæst. 4.
rationi, quod est per decursum ratioci- quæritur , dicendum quod alia translatio
nationis sed argumentum quod est lu- habet , «
< inquisitus consensus , » id est ,
men veritatis infusæ , potest esse non ap- non quæsitus, ita quod præpositio in ve-
parentium rationi , quia in ipso incipiunt niat privative : unde translator in alia
apparere , sicut articuli apparent in fide , littera quam ponit , explanat, id est , non
licet non appareant in specie . perscrutatus et sic cessat objectio .
sus , sed facilioris assensus ad auditum .

Si enim fides hoc modo diceretur argu-
mentum, potius esset conclusio , quam
argumentum .
ARTICULUS XIX . Et per hoc patet solutio ad totum quod
objicitur de hoc.
An ea quæ non apparent de quibus est
fides, per fidem possunt probari ? AD ALIUD dicendum , quod argumentum
Ad quæst.
est necessarium necessitate consequen-
tiæ sicut si dicatur, divina veritas est de
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , hoc ergo hoc erit , vel est : et est ibi
H, « Si quis de eis dubitat, per fidem habitudo causæ ex suppositione alterius :
probantur ut adhuc probatur futura fide enim supposita , necesse est aliquod
resurrectio , etc. »
> non apparens esse , cujus sit fides ut
Hic enim destruitur fere totum quod causæ quia non apparentia sunt causa
dictum est : quia fidei exemplaris , et finalis : et ideo pro-
1. Tunc videtur, quod apparens sit, si cessus est ab effectu supposito ad cau-
probari potest. sam .
2. Item, Si fides trahit firmamentum
a loco , tunc ipsa non habet rationem pri-
mæ firmitatis .
3. Item, Si trahit firmamentum ab au-
ctoritate Patrum , tunc incertissima est : ARTICULUS XX .
quia inter locos facientes opinionem , de-

bilissimus locus est ab auctoritate . An fides sit fundamentum ?
4. Item, A ratione deberet melius tra-
here firmitatem : quia ratio est prior au-
ctoritate, tempore, et natura . Unde Joan- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
nes Episcopus diffinit auctoritatem di- ibi , H , in fine « Quia fundamentum est
cens : « Nihil aliud est auctoritas nisi bonorum , quod nemo mutare potest.
rationis reperta veritas, et ad posteritatis Videtur enim fides non esse fundamen-
utilitatem scripto commendata . » tum , sed fortitudo : quia
1. Luc . x1 , 4 , super illud : Dico vobis
Quæst. ULTERIUS quæritur de alia ratione quam amicis meis : ne terreamini , etc. , dicit
inducit dicens , quod dicitur argumentum , Glossa : << Fortitudo est fundamentum
quia probatio est et certitudo quod sint fidei . »

aliqua non apparentia . Quia secundum 2. Item , Videtur quod humilitas est
hoc ista argumentatio esset necessaria, fundamentum quia dicit B. Bernardus :
Fides est ergo aliqua non apparentia « Pretiosus fundus humilitas , in qua
sunt quæ nullam videntur habere ha- << fundantur cæteræ virtutes . >>
bitudinem . Utrum autem fidei possit su- 3. Item , Videtur quod timor : Eccli .
besse falsum , infra quæretur. XXV, 14 Timor Dei super omnia se su-
perposuit. Et, ibidem , y . 16 : Timor Dei
Solutio . SOLUTIO . Dicendum , quod expositio initium dilectionis ejus.
Magistri prima non deservit fidei , nisi in 4. Item , Augustinus : « Timor intro-
quantum est ex auditu , ut supra dixi- << ducit charitatem , sicut seta filum . »
mus sic enim habet persuasionem in- Ergo videtur primo fundare ædificium . »
sufficientem, et præcipue ex auctoritate
Patrum sed hoc non est causa consen- SOLUTIO . Dicendum , quod fides est Solutio,
IN III SENTENT. DIST. XXIII , I. 441
simpliciter prior et fundans . Aliæ autem tentationis et persecutionis . Sed timor

non fundant nisi secundum quid : et hoc fundat per exclusionem subvertentium
patet , quia humilitas est post fidem , sed ædificii structuram , per hoc quod declinat
concavum facit cor ut profundius fundetur a peccato . Fides autem sola per hoc quod
quod jam per fidem fundamentum est, et subjicitur et substat substantialiter ut
ideo quasi parat fossam in qua fundatio prima in ædificio .
fiat. Fortitudo autem fundat per modum Et per hoc patet solutio ad totum.
fulcimenti contra eminentes tempestates
I. Si illa descriptio spei conveniat ?
Si vero quæritur , An hæc descriptio spei conveniat : sane concedi potest
utrumlibet . Si autem dicatur convenire , sunt et alia plura quibus differunt
fides et spes sed non improbe dici potest soli fidei convenire , non spei :
quia fides sola fundamentum dicitur , non quia fides virtus possit esse sine
spe et charitate . Unde Augustinus ' : Fides operans per dilectionem utique
sine spe esse non potest , nec amor sine spe , nec sine amore spes , nec
utrumque sine fide et fides sine amore nihil prodest : potest tamen credi
aliquid , quod non speratur : nihil autem potest sperari , quod non creditur .
Ideoque credere , quod est actus fidei , naturaliter præcedit sperare , quod
est actus spei : quia nisi aliquid credatur , non potest sperari. Creditur enim
aliquid, quod non speratur . Inde est quod in Scriptura plerumque reperi-
tur , quod fides præcedit spem , et spes sequitur fidem : non quod virtus fidei
præcedat virtutem spei tempore vel causa , sed quia actus fidei naturaliter
praedit actum spei : quod etiam quidam concedunt de ipsa virtute fidei , ut
naturaliter præcedat spem , non tempore . Unde et recte ea sola dicitur fun-
damentum omnium virtutum et bonorum operum non autem fundamen-

tum est charitatis , quia non ipsa charitatis , sed charitas ipsius virtutis
fidei causa est . Charitas enim causa est et mater omnium virtutum : quæ
si desit , frustra habentur cætera si autem adsit, habentur omnia . Chari-
tas enim Spiritus sanctus est, ut in superioribus prætaxatum est . Ipsa
est ergo causa omnium virtutum, non ipsius aliqua virtutum causa est :
quia omnia munera excellit. Unde Augustinus : Respice ad munera Eccle-
1 S. AUGUSTINUS , In Enchiridion , cap . 8 .

Lib. I Sententiarum, Dist . XVII .
siæ , et universis excellentius charitatis munus cognosces : quæ , ut oleum ,
non potest premi in imo , sed superexsilit ' . Non ergo ejus causa vel fun-
damentum fides est . Gregorius tamen super Ezechielem dicit , quia nisi
prius fides teneatur , nullatenus ad spiritualem amorem attingitur. Non

enim charitas fidem , sed fides charitatem præcedit : quia nemo potest ama-
re quod non crediderit, sicut nec sperare . Sed hoc accipi potest dictum de
fide, quæ virtus non est ipsa enim spem et charitatem frequenter præce-
dit : vel de actu fidei , qui forte naturaliter actum charitatis præcedit , sicut
actum spei quod verba præmissa diligenter notata innuunt, et ea etiam
quæ addit dicens : Nisi ea , inquit , quæ audis credideris , ad amandum ea
quæ audis non inflammaberis : quæ tantum de non visis est , ut ante dixi-
mus. Unde Chrysostomus : Fides in anima nostra facit subsistere ea quæ
non videntur : de quibus propria fides est : de visis enim non est fides ,
sed agnitio ³.
4. Item, Prius est recedere a malo ,

quam facere bonum : sed timor facit re-
cedere a malo , fides autem docet accedere.
ad bonum , et accedit ipsa ad verum quod
ARTICULUS XXI. est bonum ergo timor est prius .
5. Item, Hoc videtur dicere Ecclesiasti-
An credere quod est actus fidei, natura- cus , 1 , 27 : Timor Domini expellit pec-
liter præcedit sperare ?. catum . Nam qui sine timore est , non pot-
erit justificari.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in SOLUTIO . Dicendum meo judicio , quod Solutio.
ultimo capitulo , ibi , I, circa initium : naturaliter præcedit fides vel actus fidei ,
Ideoque credere, quod est actus fidei, sicut dicit Magister hic : quia nisi fides
naturaliter præcedit sperare, etc. » malum ostendat , non fugiet timor ipsum .
Hujus enim contrarium habetur Similiter nisi fides bonum ostendat , non
1. Super Psalmum xxxvi , 1 : Noli appetet ipsum amor . Licet igitur tempo-
æmulari, ubi dicit Glossa : « Spes est re simul sint , tamen natura præcedit
introitus ad fidem . >» ·
fides , ut jam dictum est : quia ipsa se
2. Item , Supra habitum est, quod cundum rationem est ante motum homi-
charitas est mater et forma omnium vir- nis ad justitiam .
tutum et hoc iterum a Magistro dicitur Si autem consideramus justificationem ,
hic ergo falsum est, quod fides sit pri- secundum quod est motus quidam tunc
ma.
dicemus, quod in illo motu est terminus
3. Item, Una virtute habita , habentur a quo , et terminus ad quem et per
omnes ergo nulla est prior alia. comparationem ad terminum a quo, id
1 S. AUGUSTINUS, In tract. de Laudibus chari- 3 S. J. CHRYSOSTOMUS , Homil . XXI super epist.

tatis. ad Hebræos.
Edit. J. Alleaume, proprie.
IN III SENTENT . DIST. XXIII , I , ART . 21 . 443
est , a peccato quod ordinat ad pœnam , tionem intelligendi est ante motum to-
primus motor est timor : per comparatum , ostendens a quo , et ad quid movea-
tionem autem ad terminum ad quem , tur , et quomodo .
primum quidem disponens ipsum mobile , Et per hoc patet solutio ad totum
est spes elevans , ut moveatur ex præ- præter Glossam de Psalmo xxxvi , 1. Et
suppositione consequendi veniam amor ad illam dicendum , quod fides non acci-
autem est primum movens . Et sic nihil pitur ibi pro habitu quo creditur , sed pro
prohibet diversa esse prima in justifica- credito ipso , et hoc est æternum bonum ,
tione . Sed tamen semper fides erit prior in quod introducit spes , quia ipsa est ex-
omnibus naturaliter : quia ipsa per ra- spectatio æterni boni .
DISTINCTIO XXIV.
De fide quantum ad ejus objectum sive materiam ?
A. Quomodo intelligitur quod scriptum est : Ut cum factum fuerit, credatis ?
Hic quæritur, Si fides tantum de non visis est, quomodo veritas Aposto-
lis ait : Nunc dixi vobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis ¹ :
ubi innui videtur, quod fides illis fuerit de factis et visis ? Super quo Au-
gustinus movet quæstionem et absolvit , ita inquiens : Quid sibi vult, Ut
cum factum fuerit, credatis ? Hæc est laus fidei , si quod creditur, non vi-
detur . Nam et Thomas , cui dictum est : Quia vidisti me, credidisti¹ : non
hoc credidit, quod vidit. Cernebat enim et tangebat carnem viventem ,

quam viderat morientem, et credebat Deum in carne ipsa latentem. Crede-
bat ergo mente quod non videbat per hoc quod sensibus corporis appare-
bat . Si vero dicuntur credi quæ videntur, sicut dicit unusquisque oculis
suis credidisse : non ipsa est quæ in nobis ædificatur fides : sed ex rebus
quæ videntur, agitur in nobis , ut ea credantur quæ non videntur 3. Ex his
aperte intelligitur , quod proprie fides non apparentium est . Nec illa est
fides qua in Christo ædificamur , qua dicimus usitata locutione , nos ea

credere quæ videmus . Alibi tamen dicit Augustinus fidem esse de rebus
præsentibus : quod erit in futuro , cum per speciem Deum præsentem

contemplabimur : quæ tamen non proprie dicitur fides , sed veritas . Est,
inquit, fides qua creduntur ea quæ non videntur . Sed tamen est etiam
fides rerum , quando non verbis , sed rebus ipsis præsentibus creditur :
quod erit, cum per speciem manifestam se contemplandam Sanctis præ-
1 Joan. xvi, 29.

2 Joan . xx; 29.
3 S. AUGUSTINUS , Tract. 79 super Joannem .
IN III SENTENT . DIST . XXIV , A , ART. 1 . 445
bebit Dei sapientia . Sed non proprie hæc dicitur fides , imo fidei merces
1
ad quam credendo pervenitur ut ex fide verborum transeat justus in
fidem rerum .
Videtur autem , quod sic : quia

1. Dicit Petrus : Parati semper ad sa-
tisfactionem omni poscenti vos rationem
DIVISIO TEXTUS . de ea quæ in vobis est fide et spe , scili-
cet reddere . Ergo reddenda est ratio.
2. Item, Non enim doctas fabulas se-
« Hic quæritur, Si fides tantum de cuti , ... sed speculatores facti , etc. , voce
non visis est, quomodo veritas Apostolis delapsa ad eum hujusmodi a magnifica
ait, etc. gloria 3. Ergo videtur, quod contempla-
In hac parte agitur de quibusdam quæ tio illius gloriæ fuerit eis ratio credendi .
objici possunt contra ultimam partem 3. Item, I Joan. I, 1 et seq. Quod vi-
diffinitionis Apostoli , quæ exposita est in dimus oculis nostris , quod perspeximus ,
præcedenti distinctione . et manus nostræ contrectaverunt de ver-
Et dividitur in partes duas : in quarum bo vitæ, ... hoc annuntiamus vobis . Ergo
prima quærit Magister, Utrum idem pos- visus et auditus et tactus probant fidem .
set esse visum et creditum ? In secunda 4. Item, In Actibus, Paulus ad Agrip-
autem , Utrum idem posset esse agnitum pam : Unde , rex Agrippa , non fui incre--
et creditum ? ibi , C , « Post hæc quæri dulus cœlesti visioni : ergo visus fuit
solet, etc. » sibi ratio fidei .
Prima harum dividitur in duas : in 5. Item, Damascenus dicit : « Discipu-
quarum prima ostendit generaliter, quod li Domini et Apostoli omnifariam illu-

fides non est de visis , nec de probatis . minati Spiritu sancto , et ejus virtute et
In secunda autem , solvit specialiter diffi- gratia , divina signa operantes , miracu-
cultatem, quæ est de articulo passionis : lorum sagena ad lumen divinæ cognitio-
quia Apostoli viderunt Christum pati , et nis de profundo ignorantiæ infideles pi-
tamen crediderunt , ibi , B, « Si vero quæ- scantes reduxerunt 5.>>
ritur, Utrum Petrus, etc. » 6. Item , ad Hebr . 11, 3 et 4 : Quomodo
nos effugiemus, si tantam neglexerimus
salutem quæ cum initium accepisset
enarrariper Dominum , ab eis qui audie-
ARTICULUS I. runt, in nos confirmata est, contestante
Deo signis et portentis , et variis virtuti-
An creditum possit habere testimonium bus , etc.
rationis ? 7. Item, Videtur quod habeat ratio-
nem . Chrysostomus super Joannem , 1 ,
46, super illud : A Nazareth potest ali-
Incidit autem dubium circa primum , quid boni esse ? dicit : « Nathanael, in non
Utrum creditum possit habere testimo- suscipiendo a Nazareth Christum esse,
nium rationis ?
eam quæ illi erat circa Scripturam , dili-
1 Edit. J. Alleaume, pervenietur. Act. xxvi, 19.

2 I Petr. II, 15. 5 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa,
3 II Petr . 1, 16. cap . 3.
gentiam ostendit ' . » Ergo videtur , quod fides non habet meritum , cui humana
antequam credatur articulus , scrutandum ratio præbet experimentum . Tamen dis-
sit Scripturæ testimonium . Ergo habet tinguendum est hic duplici distinctione :
rationem . quarum unam ponit Damascenus , scili-
8. Item , ad Roman . x , 17 : Fides au- cet quod quædam fides est ex auditu , et
tem ex auditu, auditus autem per verbum quædam est charisma Spiritus sancti :
Christi. Quod exponens Gregorius in illa quæ est ex auditu , potest habere ra-
Moralibus dicit : « Intellectum dat, dum tionem inductivam , non probativam :
de auditis mentem illustrat . » Ergo ne- non ut quis consentiat , sed ut facilius
cessarium est audiri , et illustrari men- consentiat ei , cui tamen per affectum est.
tem , antequam credatur . inclinatus et paratus consentire . Charis-
9. Item , Petrus Ravennas Archiepisco- ma autem est lumen infusum tendens in
pus « Non est tutum credere sine ra- primam veritatem , et hæc non habet ra-
tione . » tionem inducentem , ut ita dicam .
10. Item, Augustinus ad Paulinum : Et ut hoc melius intelligatur, resu-
<< Credimus illa quæ absunt : sed videtur mendum est quod habitum est in præce-
idoneum quod eis testimonium perhibe- denti distinctione, ubi diffinitur credere
tur. >> ab Augustino , quod credere est cum as-
11. Item , ibidem , « In his quæ vidimus , sensione cogitare. Unde ex parte cogita-
vel videmus ,nos ipsi testes sumus : in his tionis admittit rationem : quia ex parte
autem quæ credimus , aliis juvamur testan- illa est ex auditu : et hæc ratio quam ad-
tibus ad fidem . >> Ergo videtur ex his omni- mittit, non est probans, sed quasi allu-
bus , quod fides accipiet rationem . dens credito ad jucunditatem , non ad
SED CONTRA : consensum ex parte autem consensus
1. Chrysostomus super Joan . i , 12 , non innititur nisi lumini infuso.
super illud.: Si terrena dixi vobis, et non Aliam etiam distinctionem ponit Pe-
creditis , etc. , dicit sic : « Nam cum qui- trus in Itinerario Clementis , scilicet quod
dem quis gravetur quæ per intellectum fides non exigit probationem , nisi ut pro-
suscipere est, et non facile recipiat, decen- betur verus esse Propheta qui tradidit
ter utique incusatur amentiæ . Cum autem eam si enim ille verus exstiterit , absque
non suscipiat quæ excogitatione quidem dubio omnia quæ docet , vera erunt ,
non est suscipere , fide vero solum , infi- quamvis quædam earum propter sui al-
delitatis est accusatio . » Ergo fides non titudinem non intelligantur.
est per excogitationem , id est, per ratio- SECUNDUM hæc igitur dicendum ad pri-
Ad 1 et seq .
nem quia hoc vocat excogitationem per mum , quod loquitur Petrus de ratione
totum librum . fidem defendente et inducente , non fidem
2. Item , In Homilia eadem , infra , faciente , in eo qui est fidelis .
« Vides quia fide ubique opus est : cru- Per hoc patet solutio ad omnia , præter-
cem enim fontem vitæ esse ait, quod ex- quam ad tres ultimas auctoritates .
cogitatio quidem nequaquam facile susci- AD PRIMAM illarum dicendum est , quod Ad 9.
peret, et testantur adhuc Gentiles deri- Petrus Ravennas non loquitur ibi de cre-
dentes sed fides excogitationum imbe- dere judicis in causis .
cillitatem supergrediens, facile utique id AD ALIAS duas dicendum, quod credere Ad 10 et 11.
et suscipit et retinet . » etiam non sic ibi sumitur sicut in fide ,
sed potius secundum quod dicit consen-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ut supra , quoniam sum improbabilem, quod plures testantur .
1 S. J. CHRYSOSTOMUS , Homil . XIX . 3 S. J. DAMASCENUS , Lib . IV de Fide orthodoxa ,

IDEM, Homil . XXVI. cap. 1 .
IN III SENTENT. DIST. XXIV , A, ART . 2 . 447
Videtur enim , quod nullo modo : cum

enim omne arguens mentem , per se lu-
mine suo convincat mentem et tamen
fides habeat lumen obumbratum, non vi-
ARTICULUS II . detur mentem posse arguere de incogni-
tis.
An sit laus fidei assentire ei quod non Si forte dicas, quod fides est argumen-
videtur ? Et, An sit de rebus non præ- tum de non visis : et hæc est laus ejus ,
sentibus? quia facit ea videri non modo , sed quan-
do in futuro per speciem contemplabimur .
CONTRA : Minor cognitio non est argu-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi, mentum majoris cognitionis : fides autem
A, circa initium : « Hæc est laus fidei, si est infra intelligentiam et visionem veri-
quod creditur, non videtur. » tatis, ut dicit Hugo de Sancto Victore :
SED CONTRA : ergo non est argumentum illius .
1. Rationem abnegare est abnegare lu- Ad hoc quidam dicunt , quod inferior
men quod Deus posuit in nobis . Unde , cognitio potest bene argumentum esse
Psal. iv, 7 : Signatum est super nos lu- superioris , sicut videmus , quod experi-
men vultus tui, Domine. Item, Homo , mentum est cognitio in singularibus ac-
cum in honore esset, non intellexit : com- cepta, et tamen arguit juvando ad co-
paratus est jumentis insipientibus , et si- gnitionem principiorum et quod in sen-
milis factus est illis ' . Ergo videtur, quod su cognoscitur, quia hoc in intellectu
abnegando rationem , magis avertimur a percipitur propter quid , quia principium
lumine Dei , quam convertamur ad ip- est notum propter seipsum .
sum . SED CONTRA : Ista acceptio propter quid
2. Item , Duorum ordinatorum ad idem, in principiis : aut est vi sensus , aut vi
neutrum contrariatur alteri : sed ratio et intelligentiæ separantis principia ab ap-
fides sunt lumina ordinata ad idem , scili- pendiciis materiæ, in quibus sensibilis
cet ad primam veritatem : ergo neutrum cognitio accipit solum . Si dicas , quod vi
contrariatur alteri : ergo non est laus fidei sensus . CONTRA : Propter quod unum-
non videre per rationem , sed
sed potius hoc quodque est tale , idem magis tale : ergo
esset fidei vituperium , ut videtur. si propter quid scitur in intellectu propter
3. Item , Fides est cognitio ænigmatica cognitionem sensibilem, illa magis scie-
et specularis : ergo secundum hoc est im- tur propter quid : et hoc absurdum est ,
perfecta ergo indiget juvamine : ergo quia non relucet propter quid in non se-
non debet esse laus fidei credere quod non parata plene a materia . Si autem vi in-
videtur , sed potius fidei vituperium . telligentiæ tunc falsa est similitudo :
4. Item , Secundum hoc possemus cre- quia tunc non juvat ad cognitionem pro-
dere quælibet irrationabilia , et postea di- pter quid sensibilium experimentum , nisi
cere, quod hoc esset laus fidei , quia irra- inducendo et non manifestando lucem
tionabilia sunt. ipsam .
SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio , Solutio.

Quæst. ITEM quæritur, Qualiter fides possit esse
argumentum non visorum , cum deficiat quod laus fidei est assentire ei quod non
apparentia in fide, secundum quod est videtur non tamen contra rationem .
ex parte, quia est in ænigmate et in spe- Aliud est enim esse supra rationem, et
culo ? aliud est esse contra rationem . Auctori-
¹ Psal . XLVIII , 13 , 21 .
tas enim revelationis cui innititur cogita- rentia illa qua arguit ex informatione
tus fidei , secundum quod est ex auditu , per tensionem in veritatem : imo sic est
est supra rationem , sed non contra ratio- certior omni arte et ideo licet apparen-
nem et secundum illum cogitatum est tia rationis deficiat, non tamen deficit
articulus et ideo non audemus aliquid certitudine major cum ratione .
dicere , aut cogitare (ut dicit Dionysius) AD ALIUD quod objicitur contra solu-
præter ea quæ nobis in sacris eloquiis tionem, dicendum quod minor cognitio
sunt expressa . bene potest esse argumentum majoris :
Ad 1. DICENDUM igitur ad primum, quod non non quid sit , sed quia sit et hoc modo
abnegamus rationem , secundum quod arguit fides cognitionem æternorum , ut
lumen est non autem est lumen nisi Magister exposuit in fine præcedentis
juvata revelatione et auctoritate : sed ab- distinctionis . Quid enim illa visio sit,
negamus eam, secundum quod est cæca, oculus non vidit , nec auris audivit , nec
et sensibus et phantasiis obumbrata . in cor hominis ascendit ' : unde per fidem
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod fides et ratio non cognoscitur quid sit nisi imperfecte ,
ordinantur ad idem : sed in omnibus ubi scilicet quia est inexplicabilis , et inenar-
duo ordinantur ad idem , tertius corrigit rabilis , et hujusmodi .
errorem incertioris . Ita fides corrigit ra- AD ID quod objicitur de alia solutio-
tionem et ideo hoc modo non abnega- ne, videtur mihi stare, quod sensibilis
tur ratio secundum quod procedit in pri- cognitio (ut mihi videtur) non facit ap-
mam veritatem , quia tunc supponit prin- parere propter quid in principiis , sed po-
cipia fidei , et non deflectitur per phantasias tius abstrahens intellectus , non probans ,
erroris . quia probari non possunt, quæ priora
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod fides est co- non habent.
gnitio ænigmatica : sed ænigma et specu-

lum habent in se duo , scilicet lumen , et
umbram et ex parte luminis est argu-
mentum , fides autem ex parte umbræ fa-
cit ad meritum status istius : sed si esset ARTICULUS III
adeo umbrosa , quod non sufficienter os-
tenderet creditum secundum statum me-
An fides potest esse de rebus præsentibus ,
riti , tunc esset verum , quod indigeret ju- cum tamen visio evacuat fidem ?
vaminę.
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod hoc non se-
quitur : non enim fides est de irrationa- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
bilibus , sed potius de his quæ sunt supra ibi , A , sub finem : « Alibi dicit Augu-
rationem , probata revelatione et lumine stinus fidem esse de rebus præsentibus ,
Dei intus infuso . Hanc probationem non etc. >>
respuit fides quia ipsa illo modo pro- Ergo videtur , quod visio non evacua-
bat, non probatur, quia ipsa est lumen bit fidem quod est contra Apostolum ,
infusum nobis , arguens mentem et con- I ad Corinth . xIII, 10 : Cum venerit quod
vincens de æternis .
perfectum est, evacuabitur quod ex par-
te est. Constat autem , quod fides sit ex
Ad quæst, AD ALIUD dicendum , quod supra in parte , cum sit speculum in ænigmate ² .
explanatione diffinitionis Apostoli re-
sponsum est : quia non deficit fidei appa- SOLUTIO . Dicendum , quod vocat fidem Solutio .
1 Cf. I ad Corinth . II , 9 . speculum in ænigmate : tunc autem facie ad fa-

2 I ad Corinth . xi , 12 : Videmus nunc per ciem.
IN III SENTENT . DIST . XXIV , B , ART . 4 . 449
hic genus sive substantiam fidei , quæ est nem quæ est tota merces, eo quod non
visio veritatis hæc enim contrahitur est sola visio extrinsecus se spargens su-
ad speculum et ænigma , ut ad differen- per rem , sed potius visio amati et habiti.
tiam constitutivam , et tunc facit visio-
B. Si Petrus habuit fidem passionis , quando vidit hominem illum pati ?
Si vero quæritur , Utrum Petrus fidem passionis habuerit, cum homi-

nem Christum oculis pati cernebat ? Dicimus eum fidem passionis habuis-
se , non in eo quod credebat hominem pati , quia hoc videbat : sed in eo
quod credebat Deum esse , qui patiebatur . Non enim virtus fidei erat , quod
credebatur homo pati et mori , quod Judæus cernens credebat : sed quod
credebatur Deus esse qui patiebatur . Unde Augustinus super illum Psalmi
locum : Respondit ei in via virtutis suæ ' : Laus fidei est, non quia credit
hominem illum mortuum , quod et Paganus credit, sed quia credit eum glo-
rificatum , et verum Deum . Credit ergo fides Deum mortuum , et hominem
glorificatum . Non ergo fuit Petro fides credere hominem illum mori , quod
oculis cernebat : sed credere Deum esse , qui moriebatur. Nec nobis etiam
fides in hoc meretur, quod credimus hominem illum mortuum , quod et
Judæus credit , sed quia credimus hominem Deum mortuum esse .
problemata , scilicet, quid sit articulus

diffinitione ?
Secundo , Quid sit re ?
Tertio , de numero articulorum secun-
ARTICULUS IV . dum utrumque symbolum .
Quarto , de differentiis symbolorum .
Quid sit articulus fidei secundum Quinto autem et ultimo , Si aliqua te-
diffinitionem ? neamur credere quæ non sunt articuli :
et si sic , qualiter se illa habeant ad arti-
culos fidei ?

« Si vero quæritur, Utrum Petrus fidem AD PRIMUM proceditur sic :
passionis habuerit ? etc. »
> Dicit Richardus de sancto Victore ,
Ratione enim hujus est hic quæstio quod « articulus est indivisibilis veritas
magna de articulis fidei , circa quam de Deo arctans nos ad credendum . »>
propter compendium quæremus quinque Isidorus autem dicitur sic diffinire :
1 Psal. CI, 24.

XXVIII 29
<< Articulus est perceptio divinæ verita- 1. Articulus enim non est perceptio
tis , tendens in ipsam. » veritatis , sed potius perceptio umbræ
Quidam etiam Magistrorum Hugoni veritatis et speculi .
attribuunt istam : « Articulus est natura Item , Philosophi quidam habebant
cum gratia : » quæ tamen ut proponitur quamdam perceptionem veritatis tenden-
in libro suo non invenitur . tem in ipsam veritatem : ergo videtur ,
quod ipsi habebant articulos .
Diffin. 1 . OBJICITUR autem contra primam sic : 2. Si autem dicas, quod intelligitur de
1. Quia cum dicitur indivisibilis veri- tensione amoris : hoc non potest stare :
tas, sensus est, in quo stat divisio sym- quia sic existens in peccato mortali , qui
boli . Sunt autem secundum diversa credit fide informi omnes articulos , non
symbola diversæ divisiones et unum haberet fidem , quod falsum est .
quandoque dividitur in uno , quod non
dividitur in alio : ergo videtur, quod non De diffinitione Magistri Hugonis nolo Diffin. 3.
sit simpliciter indivisibile : ergo videtur , objicere : quia sunt verba ficta , et sibi
quod per aliquam causam in plura possit false imposita, ut postea patebit, cum
dividi articulus . ponemus sua verba quæ dicit de hoc.
2. Præterea , Articulus est junctura
membri cum membro ergo videtur po- SOLUTIO . Dicendum , quod Richardus Solutio.
tius dicere id in quo nectuntur credibi- diffinit fidem quæ creditur, id est, arti-
lia, quam id in quod resolvuntur per di- culos , per formam , et materiam pro-
visionem . priam , et actum . Forma enim quæ est
3. Præterea, Dicit Augustinus , quod ut genus , est veritas : quæ autem est ut
sequens membrum vim sui motus habet differentia contrahens , est indivisibilis :
in articulo cum igitur ab habitu sit materia autem est de Deo : quia nisi sit
motus in credibile , videtur potius fides veritas indivisibilis in tali objecto quod
qua credimus habere rationem articuli , est Deus , non est articulus : quod patet
quam fides quæ est id quod credimus . per diffinitionem ejus quod est credere,
4. Præterea , Non videtur generaliter quæ communiter ponitur , quod credere
verum esse quod dicitur, De Deo . Carnis est assentire primæ veritati propter se ,
resurrectionem enim est articulus : et et super omnia : nulli autem veritati as-
non est de Deo , ut videtur. Item, San- sentitur absolute propter se , nisi veritati
ctam Ecclesiam Catholicam, et hujus- divinæ, ita scilicet quod ly propter se
modi. dicat causam efficientem , et finalem , et
5. Item , Falsum videtur quod dicit, formalem . Efficientem : quia ipsa effi-
Arctans nos ad credendum . Si enim di- ciente , et non aliqua nostra ratione cre-
catur arctatio per modum inclinationis. dimus ei : et propter ipsam , non propter
naturæ , sicut virtus arctatur ad actum aliquid aliud , quia nulla veritas est post.
et objectum tunc potius convenit fidei eam potior ea . Formalem autem dicit :
qua creditur, quam fidei quæ creditur . quia non propter aliud credimus , nec per
6. Si autem dicatur arctatio per mo- aliud sicut in metaphysicis principiis
dum veritatis apertæ, quæ convincit in- credimus veritati principiorum propter
tellectum, iterum falsum est : quia po- divinam lucem in eis , quæ facit ea vera
tiores articuli cum sint contra principia effective : sed prima veritas non est fa-
rationis , magis videntur arcere a cre- cta ab alia . Effectivum autem tangit di-
dendo , quam ad credendum . cens , Arctans nos ad credendum .
Illa autem quæ est Isidori , tangit for-

Diffin. 2 Eodem modo objicitur de secunda quæ mam , et actum , et non ita nominis pro-
est Isidori .
prietatem , quia non ponit id quod est
IN III SENTENT. DIST. XXIV, B, ART. 4. 451
proprium nominis diffiniti , ut arctare , et culus est de Deo : non enim credimus
esse indivisibilem , quod tamen sonat (ut dicit Damascenus ) resurrectionem fu-
articulus . turam , nisi divina veritate et jussu et
Ad diffin. 1. AD PRIMUM igitur dicendum , quod di- ideo promissa resurrectio divinæ verita-
Ad 1 .
visio sumitur duobus modis , scilicet se- tis est effectus . Et similiter Ecclesiæ
cundum actum dividentis , et secundum non unitur , nec peccata remittuntur , nec
actum divisibilis . Secundum actum divi- baptisma valet, nec cætera sacramenta ,
dentis multiplicantur articuli in symbolo nisi divina veritate hoc operante per Spi-
Apostolorum et ideo remanent quæ- ritum sanctum et sic facile est omnes
dam indivisa , quæ dividi possunt secun- in divinam veritatem reducere .
dum aptitudinem rei , ut infra patebit : AD ALIUD dicendum , quod arctatio ista Ad 5.
et utroque modo communiter quoad di- est per medium luminis simplicis , a quo
versa symbola datur diffinitio , scilicet ut procedit lumen fidei quod est habitus :
præpositio privativa in quibusdam privet et ideo articuli veritas secundum natu-
actum divisionis solum , et in quibusdam ram prior arctat .
actum cum potentia : et quare hoc fiat, AD ALIUD dicendum , quod hoc argu- Ad 6.
infra explicabitur, cum tractabitur de mentum procederet si arctaret secundum
differentiis symbolorum . complexionis habitudinem dictum est
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod articulus autem supra , quod non , sed potius in
habet duplicem acceptionem , scilicet ma- modum naturæ convincentis ex vi lumi-
terialem , et sic articulus est membrum nis simplicis doni ipsum intellectum , ut
colligatum et formalem, et sic articu- tendat in id quod credit .
lus est membrorum colligatio : et utrum- diffin
AD ID quod objicitur contra , dicendum AdAd 1. 2.
que convenit , sed primum respectu par- m,
secundum aliam diffinitione quod non
tium , et sic accipitur a Richardo articu- habuerunt perceptionem divinæ veritatis
lus. Secundum autem convenit respectu Philosophi , nisi materialiter : sed hu-
totius symboli , et sic non accipitur ab mana erat , quia per naturales rationes :
ipso quia in symbolo tota colligatio est nec tendebat in veritatem in modum na-
articulorum materialium, et junctura. turæ rationi consentaneæ , sed potius per
unius cum alio . modum consensus ex ratione .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod motus fidei AD ALIUD quod objicitur de falso Chri- Ad 2.
incipit a veritate articuli, et non ab ha- stiano , supra responsum est , quod fides
bitu veritas enim articuli facit habitum informis quantum est de se tendit, sed
sui similitudine in anima , ´et facit illum non sequitur eam subjectum .
habitum tendere in eamdem veritatem : AD DIFFINITIONEM Hugonis , dicendum, Ad diffin. 3.
ut sic sit motus mobilis a prima veritate quod sua verba ponit in parte decima li-
incipiens , et per articulum primæ veri- brorum sacrorum , unde quidam signant
tatis in eamdem tendens , ut concludatur illam diffinitionem . Dicit enim sic : « Duo
circulus egredientis radii ab æterno in sunt fidei proposita credenda : creator ,
temporalem animam justi, et per veri- et salvator . Creator , et quæ pertinent ad
tatem articuli in æternam veritatem : Creatorem hæc est una pars fidei . Sal-
sicut dicit Dionysius in libro primo de vator, et quæ pertinent ad Salvatorem :
Cœlesti hierarchia : « Omnis Patre moto hæc est altera . » In prima discernit fides.
manifestationis luminum processio in in Creatorem et opera sua . In secunda
nos optime ac large proveniens . » Ite- parte discernit fides inter Salvatorem et
rum , « Ut vivifica virtus nos replet , et sacramentalia . Ad Creatorem pertinent
convertit ad congregantis Patris unita- opera conditionis , quæ sex diebus facta
tem , et deificam super simplicitatem . >> sunt. Ad Salvatorem pertinent opera
Ad 1. AD ALIUD dicendum , quod omnis arti- restaurationis , quæ complentur sex æta-
tibus . Prima pars fidei spectat ad debi- rentia sit de essentia articuli , non esset
tum naturæ . Secunda pars fidei spectat verum quod dicit Augustinus in sequenti
ad debitum gratiæ . Illa credere debe- distinctione , quod tempora variata sunt ,
mus , quia per naturam conditi sumus : fides autem immutata permansit : et sic
ista credere debemus , quia per gratiam moderni et antiqui non haberent eam-
reparati sumus . Ex hoc accipitur , quod dem fidem quoad articulos .
ipse intendit, quod in symbolo quidam
articuli exprimunt opus instaurans natu- 1. Consensus non est nisi in comple-
ram , et quidam opus instaurans gratiam : xum in articulum autem est rationis
et non intendit articulum diffinire et consensus et fidei : ergo ipse non est
tunc planum est quod quærebatur. incomplexus , sed complexus . Quod au-
tem fides sit consensus , supra habitum
est a Damasceno .
2. Item, Secundum hoc videtur , quod
Judæi qui credunt Christi incarnationem ,
ARTICULUS V. crederent articulum , licet credant eam
futuram , nos autem præteritam .
An articulus sit quid complexum vel 3. Item , Secundum hoc si articulus
incomplexum ? esset simplex , non deberet relinqui pro
hæretico , qui crederet Christi incarna-
tionem , non autem Christum incarna-
Secundo quæritur, Quid sit articulus tum quæ cum falsa sint , videtur quod
re ? Utrum scilicet complexum , vel in- articulus sit enuntiabile , et non res.
complexum ? 4. SED ADHUC objicitur contra hoc pro
Videtur autem , quod sit incomple- prima parte , quod si articulus esset
xum ut passio, et resurrectio , et hujus- enuntiabile , Cornelius qui non credidit
modi : Christum incarnatum , non erat justifica-
1. Fides enim est simplex lumen , ut tus per fidem : quia charitatem non po-
probatum est supra secundum Diony- tuit habere sine fide : et eleemosyna et
sium ergo est simplicis , et non com- orationes ejus exaudiri non potuerunt
plexi . sine fide, quia sine fide impossibile est
2. Item, In Deo nulla est complexio : placere Deo . Si autem dicas, quod ha-
cum igitur articulus sit de Deo , videtur buit fidem de Christo jam incarnato et
quod non sit complexus . passo , tunc frustra missus est Petrus ad
3. Item, Articulus diffinitus est esse in- evangelizandum ei .
divisibilis veritas de Deo : ergo non po-
test esse complexus : quia nihil comple- SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod Solutio.
xum potest esse indivisibile . tempus determinatum non est de essen-
4. Item, Si esset complexus articulus , tia fidei quoad articulos : tamen bene
ita quod enuntiabilia essent articuli , tunc concedo , quod complexio quædam est de
tempus esset de essentia articuli . Sit essentia articuli et hoc potest patere hoc
ergo Christus passus in A instanti : ergo modo . In omni enim articulo subjicitur.
aliud tempus faceret aliud enuntiabile : divina veritas , quæ determinatur secun-
et si passus esset in B, non esset idem dum diversa convenientia essentiæ et
articulus , scilicet Christum passum esse personis, et quoad diversos effectus ad
in B. instaurationem naturæ et restaurationem
Præterea, Cum tempus sub certa diffe- gratiæ pertinentes . Hæc autem determi-
1 Cf. Act. x, 1 et seq. 2 Ad Hebr. x1 6 .

IN III SENTENT. DIST . XXIV, B , ART . 6 . 453
natio veritatis divinæ non potest a nobis prædicatione Apostolorum et hæc re-
significari nisi per compositionem , licet spiciunt fidem ex parte illa quæ est ex
sine compositione media sit in se ad illa auditu multa enim ex determinatione
determinata sicut si debeat significari temporis et prædicatione auditui fidei
album in superficie, est quidem album accedunt et accesserunt, licet non sint de
in superficie sine medio aliquo , in super- substantia articulorum .
ficie tamen a nobis non significatur inesse Per hoc etiam patet solutio ad sequens .
sine nota compositionis . Dico ergo , quod AD ID quod objicitur de Cornelio , di- Ad object. 4.
unum in alio determinans , scilicet in de- cendum quod in illo tempore quando
terminato supponitur in articulo sed tempus non erat determinatum , nec se-
nota compositionis quam apponit actus. cundum statum ætatum mundi , nec se-
animæ signantis , cujus essentialiter est cundum statum prophetiæ , nec ex præ-
certa differentia temporis , meo judicio dicatione Apostolorum , potuerunt se
non est de essentia articuli . quidam habere ad omnem differentiam.
Ad 1, DICENDUM ergo ad primum , quod licet temporis sub distinctione . Sed modo non
lumen simplex sit fidei, tamen quia est est ita quia tempus est determinatum
per modum inclinantis ad consensum , secundum cursum ætatum et numerum
ideo exigit complexionem in articulo , prophetiæ Danielis , et in omnem terram
sed non illam quæ facit enuntiabile in exivit sonus eorum ¹ .
certa differentia temporis .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod licet in Deo
nulla sit complexio secundum rem , est

tamen secundum modum significandi ARTICULUS VI .
quorumdam articulorum , ut cum dicitur ,

Deus trinus et unus et gratia quorum- De numero articulorum secundum
dam etiam propter effectus diversos , et utrumque symbolorum .

gratia aliquorum propter naturam uni-
tam Christo .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , Tertio, Quæritur de numero articulo-
quod articulus
dicitur veritas indivisibilis , quia stat di- rum secundum utrumque symbolum ,
visio in eo credibilium, non quia sit in- scilicet Nicænum et Apostolorum .
complexum omnino . Videtur autem primo esse diminutus
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod enuntiabile numerus a numero articulorum symboli
meo judicio non est articulus , sed res Athanasii : quia
complexa ordinata ad omne tempus . 1. Sicut omnipotentia exprimit articu-
Ad object. 1. AD ID quod contra objicitur etiam re- lum , ita etiam de proprietatibus divinis
spondere oportet, quod consensus non est omniscientia , et Dei bonitas , et ta-
quærit nisi complexam rem : et circa men non ponuntur pro articulis .
illam ipse ponit modum compositionis , 2. Item , In symbolo Athanasii dicitur ,
quæ determinatur illo vero cui consentit «< Omnipotens Pater , omnipotens Filius ,
ratio componens : quod licet verum sit. etc. , et , « Immensus Pater, etc. , » et ,
in re ipsa , tamen sicut in compositionem << Increatus Pater, etc. » et nihil illo-
faciente est in anima, ut dicit Philoso- rum exprimitur inter articulos , nisi tan-
phus in fine sexti primæ philosophiæ. tum omnipotentia : ergo numerus vide-
Ad object. AD ALIUD dicendum , quod nos non tetur esse diminutus .
2 et 3.
nemur tantum credere articulum , sed ea 3. Item , Dicitur, « Dominus Pater ,
quæ determinata sunt circa articulos ex Dominus Filius , etc. »
1 Psal . xvIII, 3.
4. Item , Similiter , cum proprietates continet . Ergo videtur , quod sit diminu-
sint in personis divinis , quibus personæ tum præcipue cum descensus ad inferos
distinguuntur, videtur quod de illis de- secundum utramque divisionem ponatur
buerit esse aliquis articulus : et cum esse unus articulus .
nullus ponatur in altero symbolorum , vi- 10. Item, In symbolo Nicæno pro duo-
detur esse numerus diminutus . bus articulis ponuntur descensio ad in-
5. Item , Circa unionem naturarum in ferna , et resurrectio a mortuis : in sym-
Christo multiplex fuit error , aliis dicen- bolo Apostolorum pro uno : ergo vide-
tibus naturas esse confusas , aliis autem tur, quod altera divisio non valeat .
permixtas, aliis quod transiverunt in se 11. Item , In symbolo Apostolorum
invicem et cum articulus fidei sit ad ex- pro duobus articulis ponitur, «< Sanctam
cludendos errores , debuimus multo plu- Ecclesiam , » et « Sanctorum communio-
res habere articulos circa modum unionem » et in Nicæno ponuntur hæc duo
nis , quam habemus . pro uno , scilicet « Et in unam sanctam
6. Item, Præterea quæritur de divi- Catholicam et Apostolicam Ecclesiam .
sione quam fere omnes communiter po- Confiteor unum baptisma in remissio-
nunt Magistri , duorum scilicet symbolo- nem peccatorum : » hoc enim totum pro
rum : nam in uno symbolo , scilicet uno ponitur articulo in Nicæno : et quæ-
Apostolorum, ponitur pro uno articulo , ritur, quo jure eum Apostoli diviserunt ?
<< Credo in Deum Patrem omnipotentem , 12. Præterea , Cum nos habeamus
creatorem cœli et terræ. » Si ergo hæc unum articulum de vita æterna, et cre-
est indivisibilis veritas , tunc non debet damus etiam pœnas æternas , videtur
dividi et tamen dividitur in symbolo quod debeamus etiam habere unum de
Nicæno , et ponitur pro duobus : in illo pœnis æternis .
enim symbolo primus articulus est , 13. Item , Videtur a Cassiano et Leone
« Credo in unum Deum . » Secundus est , adhuc tertium poni symbolum , in quo
<< Patrem omnipotentem , factorem cœli inveniuntur quædam quæ in neutro illo-
et terræ , visibilium omnium et invisibi- rum continentur : et est Antiochenæ sy-
lium . » Ergo videtur, quod alterum nodi , et dicit sic : « Credo in unum et
erret. « solum verum Deum , Patrem omnipo-
7. Item , In symbolo Apostolorum « tentem, visibilium et invisibilium
unus indivisus articulus est , «< Qui con- < creaturarum creatorem : et in Domi-
«
ceptus est de Spiritu sancto , natus ex « num nostrum Jesum Christum Filium
Maria Virgine . » Et hoc iterum in sym- (( ejus unigenitum , et primogenitum om-
bolo Nicæno ponitur pro duobus , ita <«< nis creaturæ ex eo natum ante om-
quod unus sit de Christi conceptione , « nia sæcula , et non factum, Deum ve-
alter de Christi nativitate. <<< rum ex Deo vero , homousion , per
8. Præterea, Videtur si dividitur in Ni- « quem et sæcula compaginata sunt et
cæno symbolo articulus de nativitate in <
« omnia facta qui propter nos venit, et
duos propter duas nativitates , scilicet in <«< natus est ex Maria Virgine , et cruci-
utero , et ex utero, quod eadem ratione <
«< fixus sub Pontio Pilato , et sepultus :
debeat dividi articulus passionis in quin- « tertia die resurrexit secundum Scrip-
que, scilicet quod captus, exprobratus , <«< turas , et ascendit in cœlos , et iterum
passus, mortuus , et sepultus sit : et ta- « veniet judicare vivos et mortuos , etc. , »
men hæc omnia referuntur ad eumdem quia alia non mutantur a symbolo Ni-
articulum in utroque symbolo . cæno.
9. Item , In symbolo Nicæno nihil po- 14. Item , Additur in tertio articulo ,
nitur de descensu ad inferos . Unde etiam << Primogenitum omnis creaturæ : » et
dicit Anselmus, quod fidem integre non iste articulus in neutro aliorum inveni-
IN III SENTENT. DIST . XXIV, B , ART . 6 . 435
tur ergo videtur esse diminutio in utro- << Patri , per quem omnia facta sunt : »
que . et videtur , quod omnia sequentia su-
15. Item , Cum symbolum Apostolo- perflue addita sunt : quia cum dictum
rum sit editum ab ipsis Apostolis , vide- est , Filium Dei , intelligebatur esse uni-
tur quod quilibet fidei prædicator addere genitus et omnia alia : et hoc probatum
debuerit suam sententiam : nulla autem est in primo libro Sententiarum ¹ : ergo
invenitur de Paulo et Barnaba, qui ta- videtur esse superfluitas .
men ab ipso Spiritu sancto electi sunt : 22. Item , Cum sequitur , « Qui propter
ergo videtur symbolum primum esse di- << nos homines et propter nostram salu-
minutum . « tem descendit de cœlis , et incarnatus
16. Item , Objicitur de singulis articu- « est de Spiritu sancto ex Maria Virgine ,
lis non enim videtur necessarius arti- «< et homo factus est, etc. , » videtur
culus , « Credo in unum Deum : » cum multas habere expressiones superfluas :
hoc sit etiam a Philosophis probatum ne- quia cum dixit, Propter nos homines,
cessariis rationibus, sicut patet in prima superfluum erat addere , Et propter no-
Philosophia Aristotelis , Avicennæ , et stram salutem : quia idem videtur secun-
aliorum Philosophorum . dum intellectum.
17. Præterea , Quare non ponitur ibi , 23. Item, Idem videtur descendisse , et
Unum simplicem Deum cum tamen incarnatum esse : quia constat, quod non
simplicitas magis sit propria Deo , quam localiter motus descendit , sicut supra pro-
unitas ? batum est , quia descendit in natura
18. Item , Objicitur secundo de hoc divina , et descendere fuit visibilem appa-
quod dicit, « Patrem omnipotentem , rere in carne .
etc. » Non enim omnipotentia solius Pa- 24. Præterea, Quod sequitur , « Et
tris est, sed communiter trium : ergo vi- homo factus est , »
> non videtur expri-
detur , quod iste articulus quibusdam mere articulum specialem alium ab isto :
posset esse occasio erroris : ergo male quia idem est incarnari , et hominem
est positus . fieri.
19. Item , Cum in symbolo Antiocheno Si forte tu dicas, quod non est articu-
dicatur, « Creatorem visibilium , etc. , » lus specialis . CONTRA hoc est : quia tunc
quare in Nicæno dicitur, « Factorem : >> in Nicæno symbolo deficiet articulus qui
cum tamen magis creare conveniens sit est de Christi nativitate , qui tamen ab
omnipotentiæ, quam facere ? omnibus ponitur unus de septem quæ
20. Item , Objicitur de tertio , « Et in Filio attribuuntur.
unum Dominum , etc. » Non enim ipse 25. De eo autem quod sequitur , « Cru-
solus Dominus est, ut dicit symbolum cifixus etiam pro nobis , etc. , » prius ob-
Athanasii , sed « Dominus Pater , Do- jectum est usque ibi , « Et sepultus est : »>
minus Filius , Dominus Spiritus sanctus . >> ubi quæritur, quare diminutum est sic
21. Præterea , Multæ expositiones po- symbolum Nicænum in descensu ad in-
nuntur specialiter circa hunc articulum . feros, et similiter symbolum Antioche-
Dicitur enim , « In unum Dominum nonum , non autem symbolum Apostolo-
<< strum Jesum Christum Filium Dei uni- rum ?
<< genitum , et ex Patre natum ante om- 26. Item, De illo , « Et resurrexit , »
>
<< nia sæcula , Deum de Deo, lumen de prius objectum est. Sed quæritur , cum
« lumine , Deum verum de Deo vero , ge- inter resurrectionem et ascensionem
<«< nitum , non factum , consubstantialem fuerit apparitio multiformis, quare non
1 Cf. I Sententiarum , Dist. VI . Tom . XXV hu- Cf. Supra, Dist. XXII.
jusce editionis.
ponitur aliquid de illa inter articulos ? propter resonantiam confessionis fidei in

quia Apostolus , I ad Corinth. xv, 4 et toto orbe futuram . Isti sunt lapides de
seq . , videtur tangere inter credenda quæ quibus legitur , Josue , iv , 20 , qui electi
ipse fidelibus tradidit, sic dicens : Quia sunt de Jordane, ubi mansit arca Do-
resurrexit tertia die, secundum scriptu- mini , et sacerdotum pedes steterunt .
ras : et quia visus est Cephæ , et post hoc Lapides, inquam , articuli propter fidei
undecim : deinde visus est plusquam quin- soliditatem . Arca autem Christus est in
gentis fratribus simul, ex quibus multi humanitate et deitate . Jordanis autem
manent usque adhuc, quidam autem dor- scriptura Veteris Testamenti , quæ tunc
mierunt : deinde visus est Jacobo , deinde stetit. Sacerdotes autem stantes super
Apostolis omnibus novissime autem articulos , Legiferi, et Prophetæ , et Pa-

omnium tamquam abortivo visus est triarchæ, qui omnes fidei articulis innixi
et mihi. fuerunt . De campo autem latissimæ præ-
27. Item, De hoc quod sequitur in se- dicationis Gentium in duodecim repositi
quenti articulo , « Et iterum venturus est sunt : quia in Scriptura Veteris Testa-
cum gloria judicare vivos et mortuos . » menti retorti sunt per confirmationem ,
Quia hic videtur nec ad naturam , nec ad ut esset rota in rota, et exhibitio in pro-
gloriam pertinere , sed ad severitatem , missione , et benedictio filiorum in Pa-
cum judicium tunc fiat districtum ergo tribus .
secundum hoc non debet esse articulus . Distribuuntur autem articuli secundum Symbolum
Apostolo.
28. Similiter , Objicitur de hoc quod illam divisionem ab antiquis sic ut run .
sequitur, « Et in Spiritum sanctum Do- unus et primus attribuatur Patri , quem
minum , etc. » Et quæritur, quare tanta posuit Petrus , et est iste , « Credo in Deum
expressio facta est circa illum, ut dicatur Patrem omnipotentem , creatorem , etc. >>
Dominus , et vivificans , et modus proces- Sex autem attribuuntur Filio .
sionis, et æqualitas dignitatis ejus , et Primus secundum generationem divi-
inspiratio ipsius in Prophetis ? nam , quem posuit Andreas , et est iste ,
29. Similiter, Quæ est causa quod in « Et in Jesum Christium Filium ejus
sequenti articulo duo symbola Apostolo- unicum Dominum nostrum . >»
rum , scilicet Matthæi qui posuit , «< San- Secundus autem pertinet ad utramque
ctam Ecclesiam : » et Simonis qui po- nativitatem ejus humanam , tam in utero
suit, « Sanctorum
Sanctorum communionem , >
» quam ex utero : et hunc posuit Joannes
ponuntur in Nicæno symbolo loco unius custos Matris generantis et est iste,
articuli et additur ibi , « Confiteor unum
. << Qui conceptus est de Spiritu sancto ,
baptisma in remissionem peccatorum ? » natus ex Maria Virgine . >>
Hoc enim a Patribus non sine causa fa- Tertius autem pertinet ad sacramen-
ctum est . tum passionis ejus secundum omnia quæ
circumstabant mortem ejus , sicut est
Solutio. SOLUTIO . Dicendum videtur ad pri- passio antecedens, et mors sequens , et
mum, quod symbolum Apostolorum ha- sepultura quæ est officium quod mortuis
bet divisionem in duodecim articulos se- exhibetur : et hunc posuit Jacobus , frater
cundum numerum conferentium cre- Joannis et est iste, « Passus sub Pontio
denda : quia duodecim illud symbolum Pilato , crucifixus , mortuus , et sepul-
ediderunt, qui significabantur per duode- tus . >>
cim boves mundi sulcos confringentes , Quartus autem pertinet ad sacramen-
qui sustinebant mare æneum ' , hoc est, torum redemptionis eorum qui erant in
mare propter mundum , æneum autem inferni limbo conclusi, secundum quam
1 Cf. III Reg. vii , 23 et 44.

IN III SENTENT. DIST. XXIV, B , ART. 6 . 457
prophetaverat Zacharias , Zachar . ix, 11 : sicut prædixerat David : A summo cœlo

Tu quoque in sanguine testamenti tui egressio ejus ³ .
emisisti vinctos tuos de lacu in quo non Sextus et ultimus est de reditu ad ju-
est aqua : et hunc posuit Thomas : et est dicium quoniam Pater non judicat
iste , « Descendit ad inferos , tertia die quemquam , sed omne judicium dedit
resurrexit a mortuis . » Et conjungitur Filio : ut is qui legem posuit , secun-
hic resurrectio mortuorum cum descensu dum legem judicet : et qui judicatus est
ad inferos quia iste articulus dicit to- pro vivis et mortuis , judicet de vivis et
tum quod Christus meruit per mortem mortuis et hunc posuit Philippus : et
suam : hoc autem fuit redemptio in ani- est iste , « Inde venturus est judicare vi-
ma quæ completa fuit per fracturam in- vos et mortuos . >>
ferni in descensu ad inferos , et redem- Quinque autem residui pertinent ad
ptio in corpore quæ completa est in re- Spiritum sanctum , tam in se , quam in
surrectione per gloriam corporis . Pri- donis suis . In se quidem quo exprimi-
mum prophetaverat David , dicens : tur personalitas ipsius : et hunc posuit.
Contrivit portas æreas , et vectes ferreos Bartholomæus dicens , « Credo in Spiri-
confregit. Suscepit eos de via iniquitatis tum sanctum . »
eorum . Secundum autem dicit Aposto- In donis autem primum est quo san-
lus : Salvatorem exspectamus Dominum ctificat et unit generaliter Ecclesiam et
nostrum Jesum Christum, qui reforma- hunc secundum articulum posuit Mat-
bit corpus humilitatis nostræ, configu- thæus Evangelista et Apostolus , qui do-
ratum corpori claritatis suæ . Non enim num hoc specialiter fuit expertus , quando
est homo perfecte redemptus, nisi salve- de publicano publicum fecit Evangeli-
tur in corpore et anima. Hunc autem ar- stam et Doctorem : et est iste , « Sanctam
ticulum convenienter Thomas posuit, Ecclesiam Catholicam : » et est sensus ,
qui cicatrices resurgentis tetigit , et ideo Credo in Spiritum sanctum , sanctifican-
certus de resurrectione et potentiam tem Ecclesiam Catholicam , id est , uni-
deitatis confessus est in fractura inferni , versalem Ecclesiam Ka0oλxóv enim in
cum dixit Dominus meus, et Deus Græco, in Latino sonat universale. Et
meus '. dicit universalis (ut dicit Boetius in li-
Quintus autem pertinet ad apertionem bro de Trinitate) duabus de causis , scili-
loci beatitudinis , ubi præcursor pro nocet quia est universaliter prædicata per
bis introivit Jesus ascendens , et pandens quatuor quartas terræ : et quia articulos
iter ante nos, sicut prædixit Michæas : habet universaliter veros, quibus nihil
et hunc posuit Jacobus minor , dictus falsum subesse potest.
frater Domini propter similitudinem Tertius autem est secundum effectum
corporis et religionis : et est iste , « As- gratiæ contra peccatum : et hunc posuit
cendit ad cœlos , sedet ad dexteram Dei Simon Chananæus et est iste , <« Sancto-
Patris omnipotentis . » Et dicit tria , sci- rum communionem , remissionem pec-
licet ad cœlos , ut ostendat ad quid est catorum > non enim potest fieri com-
»
ascensio secundum locum : et sedet ad munio Sanctorum in bonis , nisi per
dexteram , ut notet eum esse in potiori- Spiritum sanctum totum corpus mysti-
bus bonis secundum humanitatem et cum unientem et vivificantem , et facien-
addit, Dei Patris omnipotentis , ut note- tem pro invicem sollicita membra esse :
tur esse æqualis secundum deitatem : nec potest fieri communio , nisi ablato eo
1 Psal. cvr, 16 et 17. Mich . 11 , 13 : Ascendet pandens iter ante eos .

2 Ad Philip. 1 , 20 et 21 . 5 Psal. XVIII, 7.
3 Joan. xx, 28 . 6 Joan. V, 22.
quod proprium est solum et hoc est in personis, et in effectu . Si in essentia :

uniuscujusque peccato . Unde sensus est : tunc est articulus primus , quia sic non
Credo in Spiritum sanctum communi- est cognoscere nisi unam : et est iste ,
cantem bona Sanctorum , ut unusquisque « Credo in unum Deum . » Si in perso-
habeat in alio, quod deest ei in seipso : nis : aut persona Patris , aut Filii , aut
et remittentem peccata . Hæc autem duo Spiritus sancti . Si Patris : tunc secun-
in unum conjunguntur articulum : quo- dum quod fides est ex auditu , et Pater
niam unum sequitur ad aliud , quia ablato numquam est missus , ut probatum est in
proprio quod est peccatum, non relin- libro I Sententiarum ' , non possumus in
quitur nisi communio Sanctorum . ipsum nisi per opus appropriatum suæ
Quartus est de Spiritu insufflante su- personæ et hoc est omnipotentia , et
per infectos veneno primi serpentis , sic- actus ejus proprius qui est creare de ni-
ut prædixit etiam Ezechiel : et hunc po- hilo et tunc inducitur articulus secun-
suit Judas Thaddeus : et est iste , <
« Car- dus qui est , « Patrem omnipotentem ,
nis resurrectionem : » et est sensus , « factorem cœli et terræ, visibilium om-
Credo in Spiritum sanctum per immis- <<< nium et invisibilium . » Aut in per-
sionem spiritus creati ad corpus , sua sona Filii qui missus est, et ideo per
virtute facientem carnis resurrectionem . se cognoscibilis in effectu et ideo
Quintus et ultimus est, « Vitam æter- .
utrumque cognoscitur ibi , « Et in unum
nam , amen : » qui positus est a Matthia , << Dominum Jesum Christum Filium
qui ultimus est electus et est sensus, < Dei
<
« unigenitum , et ex Patre natum
Credo in bonitatem Spiritus sancti præ- << ante omnia sæcula , Deum de Deo ,
miantem Sanctos in via æterna , eo quod « lumen de lumine , Deum verum de
ipse Spiritus sanctus sit vivificator. « Deo vero , genitum , non factum , con-
Symbolum , Alia autem est divisio Doctorum se-
Nicænum. «< substantialem Patri , per quem omnia
cundum symbolum Nicænum , quam fere << facta sunt : » et iste est tertius . Aut
omnes sequuntur, licet quidam nitantur est cognoscibilis in Spiritu sancto : et

alia dicere quæ nullius sunt valoris , et tunc est quartus iste , « Et in Spiritum
per quatuordecim sed duo non nisi « sanctum Dominum et vivificantem,
implicite et ex causa, ut infra patebit in qui ex Patre Filioque procedit , qui
responsione objectorum , continentur in < cum Patre et Filio simul adoratur et
«
articulis illis , scilicet articulus nativitatis «< conglorificatur, qui locutus est per Pro-
ex utero , et descensus ad inferna. Et se- «< phetas . » Si autem cognoscitur dei-
cundum hoc dicta Doctorum revertuntur tas in effectu specialiter pertinente ad
ad hoc quod septem pertineant deitati , et hominis reformationem , quia de aliis
septem pertineant deitati in humani- effectibus habitum est cum articulis per-
tate . Dicitur enim, Apocal. 1 , 16 , quod sonarum : tunc hoc non potest esse nisi
Joannes vidit septem stellas in dextera tribus modis , scilicet in effectu perti-
Angeli sibi apparentis : et ista signant nente ad recreationem, aut effectu perti-
septem articulos qui sunt de deitate : nente ad gloriam carnis, aut ad vitam
et, ibidem , ỳ . 13 , vidit similem Filio ho- æternam , quæ sequitur utrumque . Pri-
minis in medio septem candelabrorum mum enim pertinet ad animam , secun-
aureorum , quæ signant septem alios de dum ad corpus, tertium ad utrumque .
deitate in humanitate . Si primo modo : tunc est quintus positus
Septem autem pertinentes ad deita- a Patribus , qui est, « Et unam sanctam
tem , sunt isti . Deitas enim cognoscitur << Apostolicam Ecclesiam . Confiteor
tribus modis , scilicet, per essentiam , et <
«< unum baptisma in remissionem pec-
1 Cf. I Sententiarum , Dist. XVI . Tom . XXV hujusce editionis .

IN III SENTENT. DIST. XXIV, B , ART . 6. 459
«< catorum . » Hæc enim omnia ad eum- et secundum loci recuperationem quem
dem effectum respiciunt , qui est animæ amiseramus . Prima duo intellecta sunt
recreatio per gratiam gratum facientem . a Patribus in hoc quod dixerunt, « Et
Si autem sit secundo modo : tunc est << resurrexit tertia die secundum Scriptu-
sextus a Patribus positus , qui est, «< Ex- « ras >> hoc enim erat resurgere per
<
« specto resurrectionem mortuorum . » Et effectum in membris ab utraque morte ,
si est tertio modo : tunc est septimus , scilicet inferni in quod descendit : et
qui est. « Et vitam venturi sæculi, quoad hoc inducitur articulus quartus .
Amen . » Et vitæ terminum, in quem caput ere-
Septem autem alii respiciunt sacra- xit in quo etiam membra securitatem
mentum incarnationis , in quo cognosci- resurgendi acceperunt et iste est quin-
tur deitas in persona Filii unita carni : tus . Si autem est secundum loci recupe-
et illi multiplicari possunt per hunc mo- rationem : tunc est sextus qui est , « As-
dum , quod quidam pertinent ad meritum « cendit in cœlum, sedet ad dexteram
redemptionis factæ per Christum : qui- « Dei Patris. » Si vero est exprimens
dam autem ad effectum redemptionis judiciariam potestatem : tunc est septi-
ejus et meriti . Si respiciunt meritum : mus et ultimus , « Et iterum venturus
hoc non potest esse nisi duobus modis , « est cum gloria judicare vivos et mortu-
scilicet secundum ingressum in statum « os cujus regni non erit finis » in bo-
merendi , et secundum nobilissimum ac- nis per præmia , et in malis per justitiam
tum quo satisfecit pro nobis . Si est primo vindicantem.
modo : hoc adhuc est dupliciter , scilicet His habitis respondendum ad objecta
secundum unionem naturarum in Chri- per ordinem .
sto et quoad hoc ponitur articulus pri- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Patri Ad 1
mus his verbis , « Qui propter nos homi- attribuitur appropriatum suæ personæ ,
« nes et propter nostram salutem de- et actus ejus quia ipse aliter non erat
« scendit de cœlis , et incarnatus est de cognoscibilis , eo quod non est missus ,
<< Spiritu sancto ex Maria Virgine . » Aut ut cognoscatur per effectum specialem in
secundum nativitatem . ex utero , post- nobis , vel per unionem : sed omniscien-
quam cum hominibus conversatus est , et tia et omnibonitas non ita exprimunt
humana pertulit per totos triginta annos , quid divinum : quia omniscientia data est
et dimidium et credo , quod hoc totum animæ Christi, sed non omnipotentia .
exprimitur per hoc quod sequitur, « Et Similiter omnibonitas nihil est dictum :
homo factus est : >> et est articulus se-
quia bonitas et voluntas sua non est re-
cundus qui vocatur a Magistris , « Natus spectu omnium , sicut scientia, vel poten-
ex Maria Virgine : » sed hæc verba in tia . Vel potest dici , quod omnipotentia
symbolo non habentur . Si autem secun- actu uno declaratur , qui est creatio : non
dum nobilissimum actum nostræ redem- autem omniscientia , vel omnibonitas , et
ptionis tunc est tertius his verbis ex- ideo non poterat poni pro articulo . Sed
pressus , «< Crucifixus etiam pro nobis hæc solutio nulla est : quia nec omnipo-
«< sub Pontio Pilato , passus , et sepultus
< tentia est articulus nisi sub ratione attri-
<«< est. » Si autem est exprimens redem- buti Patris .
ptionis effectum : hoc est duobus modis : AD ALIUD dicendum , quod immensus , Ad 2.
aut secundum stolam gloriæ, aut secun- increatus, et hujusmodi omnia sunt ex-
dum judiciariam potestatem, quam me- planativa unitatis personarum in essentia :
ruit per hoc quod judicari se permisit . Si et hoc etiam intendit Athanasius expla-
primo modo hoc est tripliciter, scilicet nare, scilicet quod Patres dixerunt : et
secundum terminum a quo redemit , et hæc explanatio articulum non facit, quia
secundum terminum in quem induxit, explanatio tota supponitur in explanato .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Dominus doque diviserunt et ista est solutio

non dicitur de solo Filio , sed etiam de communis . Vel potest dici , quod in Patre
Spiritu sancto in Nicæno concilio et est duplex ratio principii , scilicet ad
hoc contra duas hæreses providerunt creandum , et qua ipse est principium
Patres , scilicet contra hæresim Arii , qui totius divinitatis : et ideo etiam sibi at-
volebat Filium esse creaturam, et ideo tribuitur unitas, ut habitum est in libro
non esse Dominum et contra hæresim 1
Sententiarum et ideo suus articulus a
Nestorii et cujusdam Theodori Græci, Petro Apostolo conjungitur cum essen-
qui volebant Spiritum sanctum esse ser- tiali principio et essentiali unitate .
vum Patris et Filii . Quia vero de perso- AD ALIUD dicendum , quod quædam Ad 7.
na Patris nullus hoc suspicabatur, ideo conjungebantur in symbolo Apostolorum
in articulo de persona Patris, hoc non quæ postea propter hæreses oportebat
apposuerunt , sed intellexerunt et ex- dividi . Dicebat enim Manichæus postea,
planavit Athanasius . Christum non esse vere natum , nec ho-
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod proprietates minem vere factum, sed in phantasmate
in divinis non distinguuntur a personis , apparuisse . Alii quidam dixerunt , vere
sed sunt personæ ipsæ nec est ulterior quidem natum , sed non vere conceptum ,
realis distinctio , quam distinctio perso- qui corpus (ut ipsi dicebant) secum tulit
narum et ideo non debuit esse articulus de cœlo , et non in Virgine accepit et
specialis de proprietatibus : quia jam ideo congregati Patres diviserunt , ut
alias significarentur personæ esse compo- unus articulus de conceptu vero esset et
sitæ et substantialiter differre , si aliud alter de hoc quod homo verus factus est :
esset subjectum proprietatis et aliud ut sic esset utraque hæresis exclusa : et
proprietas . hoc non erat necessarium temporibus
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod circa mo- Apostolorum , quando hæreses adhuc non
dum unionis non est nisi unus articulus : fuerunt.
quia unio non erat nisi uno modo , scili- AD ALIUD dicendum , quod non opor-
Ad 8.
cet salvatis naturis in unitate personæ : tuit sic fieri de passione : quia omnia
et hoc exprimitur per hoc quod est in- illa quinque ordinantur ad passionem
carnatus . Unde sicut una virtus per hoc mortis , et continuum fuit tempus inter ea
quod est in medio tantum uno modo , et breve sed non sic erat in conceptu,
excludit omnem multigenam multitudi- et nativitate : nec etiam (quod potiorem
nem vitiorum, ita fides una confessione causam puto) urgebat hæresis , sicut in
excludit omnem hæresim : quia sicut di- illo de morte enim Christi non fuit hæ-
cit Boetius in libro de Duabus naturis
resis nisi una , scilicet Manichæi , qui dice-
in una persona Christi, « fides est media bat eum nec passum esse , nec mortuum ,
hæresum, sicut virtus media vitiorum : >> nisi secundum apparentiam hominum
et hoc dicit ipse quoad articulum de tantum nulla autem fuit, quod esset
unione naturarum inin Christo
Christo .. Tamen
Tamen quidem passus , et non mortuus : vel
hoc late exposuit Athanasius in symbolo quod esset quidem mortuus et pas-
suo . sus, sed non sepultus .
Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod Apostoli AD ALIUD dicendum , quod Innocentius Ad 9.
conferentes symbolum , proportionati reddit rationem de hoc quare implicite
sunt ad numerum Apostolorum, et non et non explicite ponebatur descensus ad
ad numerum rerum credibilium : et ideo inferos in symbolo Nicæno : quia scilicet
quandoque quædam conjunxerunt, quæ in populo tune pullubabat error quidam ,
secundum rem divisibilia erant, et quan- quod Christus descendisset ad inferos ,
1 Cf. I Sententiarum , Dist. XXXIII . Tom. XXXI hujusce editionis.

IN III SENTENT. DIST . XXIV, B , ART. 6. 461
et non rediisset , nec fuisset inter mortuos Antiocheno , dicendum quod non est vul-
liber et ideo placuit Patribus quasi ex- gatum ut ista duo : et hoc ideo , quia est
sufflare illam hæresim, per hoc quod occasio dubitandi : cum enim dicebatur ,
de hoc tacerent et includerent in resurre- << Solum verum Deum , » poterat intelli-
ctione si enim resurrexit, oportebat gi , ut solitudo implicaretur circa Deum ,
animam redire ab inferis, sicut corpus a et ita pluralitas personarum excludere-
sepultura . Aliter dicunt quidam , quod tur et ideo hoc ablatum fuit in Ni-
secundum Gregorium, adhuc dubium cæno .
erat, utrum esset articulus aliquis per se : AD ALIUD dicendum , quod illud quod Ad 14.
eo quod Joannes dubitaverat , utrum per dicebatur, « Primogenitus omnis crea-
se descendere vellet, vel alium mitte- turæ, licet verum sit sane intellectum ,
re, qui educeret animas Sanctorum post ut dicit Basilius , quod accipere Filio
factam redemptionem sed hoc reputo cum omni creatura commune est , habere
non esse tutum ad dicendum . autem per naturam proprium : tamen
Ad dictum autem Anselmi dicendum , non debuit poni : quia apud simplices
quod intelligitur non continere sufficien- innuebat hæresim Arii , qui dicebat eum
ter explicite , licet implicite contineat , ut esse primogenitum inter creaturas , et
dicit Magister in libro 1 Sententiarum ¹. ita creaturam et ideo hoc etiam in
Ad 10. AD ALIUD dicendum , quod utrumque Nicæno fuit ablatum .
potest salvari secundum duplicem con- AD ALIUD dicendum , quod Paulus et Ad 15.
siderationem resurrectionis si enim Barnabas post editionem symboli sunt
accipiatur resurrectio ut motus quidam, electi : et ideo in symbolo nihil ap-
tunc habet terminum a quo et in quem , posuerunt , sicut legitur, Actuum , XIII ,
et tunc ejusdem motus sunt descensus ad 2 : Segregate mihi Paulum et Barna-
inferos et resurrectio : quia descensus ad bam , in opus ad quod assumpsi eos .
inferos dicit terminum a quo ratione lo- AD ALIUD dicendum , quod in unum Ad 16.
ci. Si autem considerentur ista ut res Deum ponitur articulus , non secundum
factæ circa Christum tune sunt duæ quod probatur, sed secundum quod sup-
res , et ita considerant Doctores facientes ponitur a fidelibus et hoc est quodam-
inde duos articulos . modo dicere qualiter unus , scilicet cui
Ad 11. AD ALIUD dicendum , quod Apostoli divi- non repugnat trinitas personarum et
dendo in duos articulos , consideraverunt hoc numquam aliquis Philosophus intel-
actum gratiæ alius est enim actus gratia lexit, sed unitatem probaverunt per mo-
sanctificans Ecclesiam , et alius communi- dum scientiæ , quia , et non quid sit illud
cans bona remittendo peccata : sed Patres unum .
considerantes unitatem gratiæ Spiritus AD ALIUD dicendum, quod simplicitas Ad 17.
sancti in substantia , licet differentes includitur in uno , sicut dicit Boetius in
habeat actus , conjunxerunt in unum : et libro de Trinitate, quod hoc vere unum
ideo utrumque habet rationem. est in quo nullus numerus , quod nulli
Ad 12. AD ALIUD dicendum, quod de pœnis innititur : et hoc modo non est unum nisi
creditur per oppositum : quia si præmia simplex .
dabit , insunt per consequens , ut per AD ALIUD patet solutio per antedi- Ad 18.
eamdem justitiam puniat malos tamen cta quia omnipotentia est appropria-
specialis articulus fidei non est de hoc, tum Patris , et creatio actus per quem
quod fides non movet in hoc , sed ab manifestatur , cum alias non legatur mis-
ipso potius . sus. Per hoc autem nullus error induci-
Ad 13. AD ILLUD quod objicitur de symbolo tur, quia ex quo Pater est substantialiter
1 Cf. I Sententiarum , Dist. XI. Tom . XXV hujusce novæ editionis .

et spirat Spiritum in eadem substantia , ctæ per ipsum et ideo neutrum super-
constat communicare ei eamdem poten- fluit.
AD ALIUD dicendum , quod descendere Ad 23.
tiam , sicut supponit symbolum , quando
dicit, et consubstantialem , et Spiritum non importat incarnari, nisi catholice
sanctum coadoratum et conglorificatum . intellectum sed hoc non sufficit ad
Ad 19. AD ALIUD dicendum , quod hoc sapien- expressionem contra hæreticos. Quidam
tissime factum est. Quidam enim hære- enim dixerunt, quod non descendit , sic-
tici philosophi dixerunt Deum primo ut Paulus Samosetanus quidam hæreti-
mundum in principalibus principiis cre- cus Græcorum, sed tantum incarnatus.
asse, et postea faciendum Angelis vel est , et simplex homo fuit . Quidam au-
naturæ commisisse et ideo dixerunt, tem , ut Manichæus , quod descendit, sed
((
< Factorem cœli et terræ : » quia cœlum
«
< non nostram carnem suscepit : et ideo
non potest fieri nisi ex nihilo , cum non ut utraque hæresis excluderetur , oportuit
habeat materiam ex qua fiat, quæ sit exprimi utrumque .
ante ipsum et ideo per naturam ejus AD ALIUD dicendum , quod « homo fa- Ad 24.
quod fit , suponitur actus creationis, ctus est » ad expressionem articuli de na-
quia cœlum nullo modo potest fieri se- tivitate ex utero , fuit positum : quia tunc
cundum Philosophos nisi creando de ni- incipit esse per se homo , quando separatur
hilo et per rationem verbi supponitur, ab utero matris dicitur tamen , « Homo
quod non tantum creat , sed etiam facit factus est , ut omnia quæ usque ad
omnia quæ fiunt in materia quam ipse passionem gessit, in homine intelligan-
creavit. tur. Quidam tamen dixerunt , quod ea
' Ad 20. AD ALIUD dictum est supra in tertio quæ gessit in vita , non pertinent ad arti-
argumento . culum quia uno sacramento non pos-
Ad 21. AD ALIUD dicendum , quod omnes illæ sunt exprimi . Sed hoc nihil est : quia
expressiones fiebant contra hæresim dummodo sint de articulis , sic oporteret
Arii quia enim dixit ipsum esse crea- quod exprimerentur pluribus , et essent
tum , et non Deum , ideo dixerunt , « In plures articuli . Et ideo puto , quod bap-
unum Dominum . » Quia vero dixit eum . tismus et omnia illa quibus fundavit et
non coeternum , ideo dixerunt , « Unige- docuit fidem , et plantavit Ecclesiam in
nitum , lumen de lumine : » quia illud Apostolis , reducuntur a Patribus per id
est coævum generanti . Quia vero dixit quod dicitur, « Et homo factus est . > »
acceptione tantum Deum , ideo dixerunt , Ideo etiam non dixerunt de nativitate ex
<<<Deum verum de Deo vero . » Et quia dixit utero , quia illa non exprimit nisi sacra-
factum , ideo dixerunt, « Genitum , non mentum unum .
factum . » Et quia dixit non esse ejusdem AD ID quod sequitur , patet responsio Ad 25 .
substantiæ, ideo dixerunt, « Consubstan- per dicta Innocentii supra habita.
tialem Patri . » Et quia dixit non omnia AD ALIUD dicendum , quod apparitio Ad 26.
esse facta per eum , quia non operaretur ab est resurrectionis probatio : et ideo cre-
æterno cum Patre : ideo dixerunt , « Per dibile speciale non facit , sed cum resur-
quem omnia facta sunt . » Et hoc propter rectione Christi supponitur probans eam .
populum , ne in aliquo illorum posset AD ALIUD dicendum , quod pertinet ad Ad 27.
decipi ab Arianis . gratiam adventus ad judicium : quia ibi
Ad 22. AD ALIUD dicendum , quod cum dicitur, præmiabuntur justi , quod est omnis gra-
« Propter nos homines » ibi notatur. tiæ finis et per oppositum punientur
amor conformitatis naturæ nobiscum, mali , quia omnem gratiam neglexerunt .
contra Manichæum . Cum autem dicitur, Sicut enim oppositorum est eadem disci-
« Et propter nostram salutem , etc. » plina, ita etiam unum intelligitur in alio
notatur effectus redemptionis nostræ fa- per disciplinam fidei .
IN III SENTENT. DIST . XXIV , B , ART. 7 . 463
Ad 28. AD ALIUD dicendum , quod hoc factum Completorio et symbolum Patrum in

est contra impiissimos Nestorium et Eu- Dominica tantum in Missa post Evange-
tycheten , qui dixerunt Spiritum san- lium ante communionem .
ctum esse servum Patris et Filii , et ei 5. Quinto , Quare sub silentio dicatur
obedire , sicut virtus quædam aliena ab symbolum Apostolorum , clamanter au-
essentia eorum , et non dare vitam gra- tem symbolum Patrum ?
tiæ nec inspirationem et ideo dictum
. 6. Sexto, Quare symbolum Athanasii
est, « Et in Spiritum sanctum Dominum secundum usum quorumdam dicatur se-
et vivificantem . » Et ut coessentialitas mel in septimana , et hoc in Prima ?
significaretur, apposuerunt , « Qui ex 7. Septimo quæritur, Utrum adhuc
Patre Filioque procedit : qui cum Patre plura possint fieri symbola , et articuli
et Filio simul adoratur et conglorifica- exprimi, si fuerit eadem causa quæ prius
tur . » Montanus autem hæreticus qui- fuit ?
dam et Porphyrius postea discipulis suis
dixerunt Prophetas phanatico spiritu lo- SOLUTIO . Dicendum ad primum per Solutio.
Ad I.
cutos fuisse : sicut loquuntur energume- verba Cassiani ad Leonem Papam ' , ubi
ni , et arreptitii et ut illorum hæresis sit dicit : « Symbolum ex collatione
excluderetur , apposuerunt, « Qui locu- nomen accepit . Quod enim Græce cópбo .
tus est per Prophetas. >> λov dicitur, Latine collatio nominatur :
Ad 29. AD ULTIMUM dicendum , quod sicut su- collatio autem ideo , quia collata in unum
pra dictum est, hoc fit propter diversas ab Apostolis Domini totius Catholicæ
gratiæ considerationes, scilicet secun- legis fide , quidquid per universum divi-
dum substantiam , et sic redeunt ad norum voluminum corpus immensa fun-
unum articulum vel secundum actus , ditur copia , totum in symbolum colligi-
et sic sunt diversi . tur brevitate perfecta secundum illud
Apostoli ad Romanos : Quia verbum
breviatum faciet Dominus super terram .
Hoc ergo abbreviatum verbum quod fe-
cit Dominus , fidem scilicet duplicis te-
ARTICULUS VII . stimonii sui in pauca colligens , et sensus
omnium Scripturarum in brevia con-
De diversitate et differentia sym- cludens , sua de suis condens , et vim to-
bolorum . tius legis brevitate perficiens . » Magistri
autem nostri temporis dicunt , quod in
idem revertitur, scilicet quod dicitur a
Quarto, quæritur de differentiis sym- v quod est cum , et 644 , sententia , quasi
bolorum . sint sententiæ divinæ veritatis in unum
1. Et quæritur primo , Unde dicatur congestæ ³ .

symbolum ? AD ALIUD respondendum est per dicta Ad 2.
2. Et secundo quæritur, Quare hæc Ambrosii in libro de Spiritu sancto ,
duo symbola specialiter sint approbata ? quod symbolum Apostolorum est exem-
3. Tertio , Quare symbolum Apostolo- plar omnium propter auctoritatem con-
rum dicatur majus , cum tamen pauciora dentium. Alii autem symbolo quod est
contineat verba ? Nicænum , consonat figura in numero
4. Quarto , Quare symbolum Aposto- Patrum condentium ipsum . Fuerunt .
lorum dicatur bis in die, in Prima, et in enim trecenti decem et octo , sicut ver-
1 CASSIANUS , Lib. VI. 3 Vel forte melius a σύν , βάλλω

2 Ad Roman. 1x , 28. Cf. Isa . x , 22.
naculi Abraham cum hostes inseque- AD QUINTUM dicendum, quod symbo- Ad 5.
retur ita enim ut ille, ita illi hostes lum Apostolorum sub silentio dicitur
fidei comprehenderunt , et spolia fide- duabus de causis quarum una est ex
lium reduxerunt , et Lot , id est , fidelem parte credentium : quia cum illud sym-
populum captum astutiis hæreticorum . bolum non contineat nisi simplicem fidei
Alia ratio potest esse : quia pauciora confessionem, et hæc cuilibet sufficit in
dubia continebat illud symbolum Nica- se, ideo sufficit sub silentio dicere . Se-
num , quam Antiochenum . cunda est ex parte illorum qui ediderunt ,
Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod majus dici- qui erant tunc in timore positi januis
tur symbolum Apostolorum propter au- clausis , nec aperte audebant Christum
ctoritatem condentium et quia hoc est confiteri . Sed symbolum Patrum dicitur
quod interpretantur omnia alia symbo- in publico , propter duas causas illis
la et nihil addunt, sed quod inerat oppositas , scilicet quia continet fidei ex-
prius explanant . planationem disputando contra hæreti-
Ad 4. AD QUARTUM dicendum , quod symbo- corum clamorem et ideo reboat sic
lum majus dicitur bis in die , ad signan- Ecclesia contra eos : et quia est editum
dum quod recordatio sua bis est neces- jam libertate Ecclesiæ prævalente , cum
saria in Ecclesia, scilicet in primitiva , et aperte Christum confitebantur .
in fine contra Antichristum : et bis in AD SEXTUM dicendum, quod symbolum Ad 6.
vita hominis , in principio cum recipit Athanasii præcipue continet explanatio-
sacramenta , et in fine quando egreditur nem, vel potius exstirpationem Arianæ
de corpore . Et bis in die , in prima hora perfidiæ , et prolixe omnia quæ in Nica-
diei ut muniat per totum diem . Unde no posita sunt : et ideo in Prima canta-
etiam tunc cantatur : tur , ut sequens in Missa possit intelligi
ex ipso .
Jam lucis orto sidere , etc. AD ALIUD dicendum , quod si urgeret Ad 7.
necessitas , adhuc posset Papa convocato
Et in prima quasi hora noctis , in Com- concilio peritorum , et invocato Spiritu
pletorio : et ideo tunc cantatur : sancto , aliquid quod implicite contine-
tur in symbolo Apostolorum , explanare
Te lucis ante terminum
et ponere inter articulos explicitos : quia
Rerum creator poscimus , etc.
hoc non esset novum articulum invenire ,
sed eum qui semper erat explicare et
Symbolum autem Patrum , quod est hoc dicit Anselmus in libro de Proces-
explanatio contra hæreses , sufficit quan- sione Spiritus sancti.
doque dicere ad intellectum et hoc in
die Dominica , quando cessatur ab ope-
ribus servilibus , et populus potest con-
venire ad audiendum et ideo etiam in . ARTICULUS VIII .
quibusdam terris singulis Dominicis ex-
ponitur vulgariter symbolum illud . Post An nos teneamur aliqua credere quæ
Evangelium autem dicitur : quia per non sint articuli ?
Evangelium confirmatur. Ante commu-
nionem vero ut qui non credit, non
accedat quia illud est sacramentum in Quinto quæritur, Si aliqua teneamur
quo fides est in summo , eo quod per ra- credere quæ non sunt articuli ?
tionem probari non potest . Videtur autem , quod sic : quia
1 Genes. XIV , 1t.

IN III SENTENT. DIST. XXIV , B , ART . 8 . 465
1. Qui non credit fornicationem esse conclusiones artis : quædam autem con-
mortale peccatum , ipse habetur pro hæ- sequentia , ut conclusiones secundariæ :
retico : si ergo hoc est infidelitas : ergo ex quibus tamen ulterius potest aliquid
oppositum ejus est fides : ergo fornica- inferri in opere artis , sicut in geometria ,
tionem esse mortale peccatum est arti- suppositiones, et theoremata, et corol-
culus . Et eadem objectio est de omnibus laria sic etiam est in fide . Et primo
aliis . oportet meo judicio supponere hoc quod
2. Item, Quædam videntur esse de exigit credere Deum et Deo et hoc est
articulis quæ creduntur ante fidem , ut Deum esse , et verba sua in Scriptura.
dictum est : quia dicit Apostolus , quod esse vera et illa sunt suppositiones , et
credere oportet accedentem ad Deum dignitates . Articuli autem ipsi , ut con-
quia est, et inquirentibus se remunera- clusiones principales scientiæ : et ea quæ
tor sit ' . Si ergo oportet credere hoc pertinent ad bonos mores , ut corollaria
accedentem ad Deum videtur , quod hoc consequentia . Et hæc omnia oportet cre-
sit credibile ante fidem . dere et accipere per fidem, secundum
Si propter hoc dicatur, quod fornica- quod large accipitur. Et per hoc patet
tionem esse peccatum mortale est arti- solutio ad primum .
culus fidei, et Deum esse non . CONTRA : AD ALIUD dicendum , quod hoc est de Ad 2.
Fornicationem esse mortale peccatum , fide , secundum quod est credere Deum
non est veritas de Deo : ergo non est et Deo illa enim fides quæ credit in
articulus . Deum , accedit primo per tensionem in
3. Item, Deum esse aut in symbolo Deum et licet hæc quandoque tempore
ponitur esse ut articulus , vel ut pars ar- sint simul , tamen natura sunt prius et
ticuli ergo videtur, quod falsum sit, posterius.
quod sit antecedens fidem, ut videtur. AD ALIUD dicendum, quod ut dictum
. Ad 3.
4. Item, Arctat ad credendum ergo est , multa fide credimus ut consequun-
est articulus . tur, quæ non sunt articuli , scilicet non
5. Item , Est indivisibilis veritas de principaliter.
Deo ergo est articulus . AD ALIUD quod objicitur de credere. Ad 4.
6. Item , Qui non credit , est infidelis : Deum , dicendum quod articuli ponuntur
ergo per oppositum fides est de ipso ut secundum quod referuntur ad credere.
articulo . Deum et in Deum : sed non ad credere
Deo, quia hoc pertinet ad intellectum
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod sicut in aliis Scripturæ , ut auditus .
Ad 1. scientiis quædam sunt principalia et
Et per hoc patet solutio ad totum.
quædam substantialia , ut principales
1 Ad Hebr. x1, 6.
39
XXVIII 30
C. Si aliqua sciuntur quæ creduntur ?
Post hoc quæri solet, Cum fides sit de non apparentibus et non visis ,
utrum etiam sit de incognitis tantum ? Si enim de incognitis tantum est , de
his videtur esse tantum quæ ignorantur . Sed sciendum est , quod cum visio
alia est interior , alia exterior , non est fides de subjectis exteriori visioni :
est tamen de his quæ visu interiori utcumque capiuntur . Et quædam sic ca-
piuntur, ut intelligantur, etsi non ut in futuro : quædam autem non , quia
cum fides sit ex auditu non modo exteriori , sed etiam interiori ' , non potest
esse de eo quod omnino ignoratur , quæ ipsa ad sensum corporis non per-
tinet, ut ait Augustinus dicens : Quamvis ex auditu fides in nobis sit , non
tamen ad eum sensum corporis pertinet , qui dicitur auditus , quia non est
sonus : nec ad ullum sensum corporis , quoniam cordis est res ista , non
corporis . Quædam ergo fide creduntur, quæ intelliguntur naturali ratione :

quædam vero , quæ non intelliguntur . Unde Propheta : Nisi credideritis, non
intelligetis . Quod Augustinus aperte distinguit : Alia sunt, inquit, quæ
nisi intelligamus non credimus : alia quæ nisi credamus , non intelligemus .
Nemo tamen potest credere in Deum , nisi aliquid intelligat , cum fides sit
ex auditu prædicationis . Idem in libro IX de Trinitate : Certa fides ut-
cumque inchoat cognitionem : cognitio vero certa non perficitur , nisi post
hanc vitam . Ambrosius quoque ait : Ubi fides , non statim cognitio : ubi
cognitio est , fides præcedit . Ex his apparet, aliqua credi quæ non intelli-
guntur vel sciuntur, nisi prius credantur : quædam vero intelligi aliquando ,
etiam antequam credantur . Nec tamen sic intelliguntur modo, ut in futuro
sciantur : et nunc etiam per fidem qua mundantur corda , amplius intelli-
guntur : quia nisi per fidem diligatur Deus , non mundatur cor ad scien-
dum eum . Unde Augustinus : Quid est Deum scire , nisi eum mente con-
spicere, firmeque percipere ? Sed et priusquam valeamus perspicere et per-
cipere Deum , sicut percipitur a mundis cordibus , nisi per fidem diligatur
1 Ad Roman . x, 17 : Fides ex auditu.

2 S. AUGUSTINUS , Lib . XIII de Trinitate , cap . 2 .
3 Isa . vII , 9 , juxta Septuaginta interpretes . Vulgata habet : Si non credideritis, non perma-
nebitis.
4 Ad Roman . x , 17.
5 S. AUGUSTINUS, lib . IX de Trinitate , cap . 1 .
IN III SENTENT . DIST . XXIV , C, ART. 9 . 467
non poterit cor mundari , quo , id est, ut ad eum videndum sit aptum¹ . Ecce
hic aperte habes , quia non potest sciri Deus nisi prius credendo diligatur.
Supra autem dictum est , quod nemo potest credere in Deum, nisi aliquid
intelligatur. Unde colligitur, non posse sciri et intelligi credenda quædam ,

nisi prius credantur : et quædam non credi nisi prius intelligantur, et ipsa
per fidem amplius intelligi . Nec ea quæ prius creduntur quam intelligan-
tur, penitus ignorantur, cum fides sit ex auditu . Ignorantur tamen ex
parte , quia non sciuntur . Creditur ergo quod ignorantur, sed non penitus ,
sicut etiam amatur quod ignoratur. Unde Augustinus : Sciri aliquid, et non
diligi potest. Diligi vero quod nescitur, quæro utrum possit ? Si non potest,
nemo diligit Deum antequam sciat . Ubi autem sunt illa tria , fides , spes ,
charitas, nisi in anima credente quod nondum scit , et sperante et amante
quod credit ? Amatur ergo et quod ignoratur , sed tamen creditur³ .
fidem sicut Justinus , Dionysius , Apollo

phanes , et alii multi , qui sciverunt per
rationes naturales unum Deum esse : sí
ergo fides evacuat scientiam , oporteret
ARTICULUS IX . quod obliviscerentur illarum rationum ,
quod falsum est : ergo scientia et fides.
An idem possit simul esse scitum et possunt esse de eodem.
creditum ? 4. Item, Nos quotidie quærimus ratio-
nes naturales , et non fundatas super prin-
cipalia fidei , et invenimus multas quibus
Deinde quæritur de hoc quod dicit in defendi potest fides : constat autem , quod
illo capitulo C , « Post hæc quæri solet , illæ generare possunt habitum scientiæ :
Cum fides sit de non apparentibus , ergo idem potest esse scitum et credi-
etc. >> tum .
Videtur enim , quod idem possit esse 5. Item , Job , xu , 7 , dicit : Interroga
simul scitum et creditum .
jumenta, et docebunt te. Et , Psal . xvIII ,
1. Sensibilis enim cognitio inferior est , 2 : Cæli enarrant gloriam Dei . Ergo vi-
quam intellectiva : et tamen intellectiva detur , quod ab ipsis creaturis possint ha-
non excludit eam , nec e converso : imo ju- beri rationes naturales quibus aliquid
vat eam in multis : ergo videtur , cum probatur de Deo .
fides et scientia sic se habeant , quod una 6. Item, Exemplum consuevit poni de
non excludat aliam . beata et gloriosa Virgine : quia ipsa ex-
2. Item , Minus lumen non tollit majus, perimento scivit se concepisse sine virili
licet minus videatur quam prius : ergo semine de Spiritu sancto , et idem credi-
videtur , quod nec fides scientiam , nec e dit ergo idem est creditum et scitum .
converso . SED CONTRA Objicitur communiter : Sed contra.
3. Item, Aliquis Philosophus venit ad 1. Per illud Joan . xiv , 2 : Vado parare
1 S. AUGUSTINUS , Lib. VIII de Trinitate , cap . 4. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Trinitate , cap . 4.
Edit. J. Alleaume , animo.
vobis locum, ubi dicit Glossa : « Eat Do- jus meritum , quanto ratio præbet ei mi-
minus , ne videatur : lateat , ut credatur . nus experimentum .
Tunc enim paratur locus , si ex fide juva- AD ALIUD dicendum , quod hoc modo Ad object. 2.
tur creditus. Desideretur , ut desideratus quo fides est de articulo illo , non potest
habeatur. » Ergo videtur, quod latere esse scientia vel ratio de eodem : et qua-
rationem facit credere . liter hoc sit, sæpius jam supra explana-
2. Item , Supra est habitum , quod fi- tum est.
des est de non apparentibus : ergo non AD ALIUD dicendum , quod Hugo loqui- Ad object 3.
est de scitis, quia scita sunt valde appa- tur de scientia quæ est intellectiva veri-
rentia. tatis, quæ est visione faciei ad faciem ,
3. Item, Magister Hugo dicit , et habi- non de scientia quæ est in via ex ratione :
tum est supra , quod « scientia est supra quia illa est multo minus certa , quam
fidem : » ergo evacuat eam : quia inuti- fides sit licet de hoc etiam supra aliam
lis est imperfectior habitus , cum habetur dedimus rationem .
perfectus quia dicit Apostolus , I ad Co- AD ALIUD dicendum , quod ut puto fal- Ad object.4.
rinth . x , 10 Cum venerit quod perfe- sum est de hoc enim potest esse opinio
ctum est, evacuabitur quod ex parte et scientia et præcipue apud diversos,
est. et etiam apud eumdem , licet ipse plus
4. Item , In rebus quæ sunt sub opinio- innitatur scientiæ .
ne , scientia evacuat opinionem : ergo et AD ALIUD dicendum , quod non credo Ad object.5.
fidem . eum esse sine mortali peccato , qui Deum
5. Item , Objiciunt sæculari objectione , diligit tantum propter temporalia . Si au-
quod dilectio Dei propter se cum in cor tem diligit Deum propter se, et cum eo
venerit , evacuat dilectionem Dei propter temporalia non nisi ad usum, non ad
temporalia ergo similiter fides cum ve- fructum tunc non oportet illam dilectio-
nerit , evacuat consensum propter rationem evacuari .
nem . Si autem dicas, quod diligit Deum qui-
6. Item , Joan. iv , 40 : Et mulieri di- dem super omnia, sed tamen temporalia
cebant, scilicet Samaritani : Quiajam non diligit immoderate citra Deum tunc ni-
propter tuam loquelam credimus : ipsi hil valet simile quod inducitur : quia hæc
enim audivimus , et scimus quia hic est dilectio est tunc veniale peccatum , cujus
vere salvator mundi . Mulier autem ibi appetitus absorbetur a charitate perfecta .
obtinet vicem scientiæ quæ est per ratio- Scientia autem meritoria est, et nullum
nem ergo scientia per rationem accepta omnino peccatum.
in credibili aliquo , evacuatur per fidem
. AD ALIUD dicendum , quod illa allegoria Adobject.6.
advenientem . non probat, nisi quod fides non assentit
nisi propter rationem : et verum est , et
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod fides et concessum a nobis .
scientia sunt de eodem , non secundum
idem et ideo unum non evacuat aliud :
et ideo concedo rationes primo inductas
hoc modo intelligendo fides autem non
assentit propter rationem , sed ratio ibi est
sub fide , et similiter scientia .
Ad object. 1 . AD PRIMUM ergo quod objicitur , dicen-

dum quod vult dicere ibi Glossa , quod
assensus Apostolorum magis est merito-
rius si latet quoad visum corporalem : et
hoc verum est, quia tanto fides habet ma-
IN III SENTENT. DIST . XXIV , C , ART. 10 et 11 . 469
tionem , ut Deum esse trinum et unum ,

et hujusmodi . Sed Magister non intendit
hic nisi de duobus postremis : et ideo
omittit primum .
ARTICULUS X. Et ideo patet solutio ad primum , et
secundum .
Utrum Magister sufficienter ponit nu- AD ALIUD dicundum , quod bene conce- Ad 3.
merum credibilium ? dendum videtur mihi, quod omne credi-
tum præcedit intellectus quid est quod
dicitur per sermonem : sed de hoc non
Deinde quæritur de hoc quod dicit loquitur Magister hic , sed potius de intel-
Augustinus , ibi , C , circa medium : « Alia lectu rei.
sunt, quæ nisi intelligamus, non credi- AD ALIUD dicendum , quod Glossa illa Ad 4.
mus, etc. >> loquitur de fide secundum quod est ex
Hic enim videtur Magister diminute auditu , vel de intellectu qui est scire quid
introducere credibilia : quia est quod dicitur per sermonem .
1. In originali , scilicet in libro
LXXXIII Quæstionum , ponitur adhuc
unum credibile , quod scilicet semper cre-
ditur et numquam intelligitur, ut om-
nium rerum gestarum historiæ et hoc ARTICULUS XI.
non inducit hic .
2. Item , Hic in Littera innuit, et in ori- An Deum scire , est eum mente conspicere
ginali dicit , quod in divinis oportet cre- firmiterque percipere ?
dere prius , et postea intelligere et hoc
non videtur in omnibus divinis , sicut
Deum esse unum .
Deinde quæritur de illa diffinitione
3. Item , Non est assensus in aliquid quam dat Augustinus , ibi , C , circa me-
nisi intelligatur prius quid est quod di- dium : « Quid est Deum scire , nisi eum
citur per nomen ad minus ergo intelle- mente conspicere, firmeque percipere ? »
ctus quidem præcedit omne credere et Qualiter enim intelligitur hic mente
hoc negat in Littera. conspicere ? Aut enim per speculum in-
4. Item , I ad Corinth. m , 5 : Non 4 telligit , et in ænigmate : aut per speciem .
quod sufficientes simus : ubi Glossa : Si primo modo : tunc non est scire , sed
« Non creditur , nisi prius cogitetur . >> potius credere . Si autem secundo modo :
hoc non videtur verum : quia sic tantum
.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod si nos loqua- in patria videbitur : ergo videtur, quod
Ad 1 et 2.
mur de assensu prout respicit anteceden- Deus non scitur.
tia et consequentia ad ipsos articulos , SED CONTRA :
Sed contra
tunc esse credibile est in fide : quia tunc Damascenus : « Cognitio existendi
semper creditur , et numquam intelligitur Deum omnibus naturaliter inserta est ¹ . »

quod erit in historia canonicorum libro- Ergo videtur , quod Deus sciatur .
rum et credere quod antecedit intellige-
re, erit in credibilibus in quæ potest ratio SOLUTIO . Augustinus loquitur de scien- Solutio.
naturalis et credere quod præcedit in- tia approbationis quæ mixta est affectui :
telligentia veritatis , erit respectu credibi- sic enim conspicitur mente , dum gusta-
lium quæ non apprehenduntur per ratur per experientiam in donis et
¹ S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. I de Fida orthodoxa, cap. 1 .

hoc est aliquid ultra fidem et citra visio- Cum enim fides sit cogitatio quædam :
nem . et cogitatio fit inventione et doctrina ,
AD PRIMUM ergo dicendum , quod spe- potius videtur esse per visum , quam per
culum non est unum in quo videtur : auditum quia
quandoque enim est creatura exterior 1. Visus deservit inventioni, et auditus
habens vestigium et quandoque cum doctrinæ et inventio potior est quam
imagine gratia, quæ similis est beatitu- doctrina.
dini et ita loquitur hic : unde etiam fir- 2. Item, Visus nobilior est sensus ,
mitas perceptionis hujus est ex fide ad- quam auditus, et plurium doctrinarum ,
hærente per visum , et charitate penetran- et magis certificans ea quæ sunt omnis
te per affectum . sensus ergo videtur , quod potius debeat
esse ex visu , quam ex auditu .
SOLUTIO . Dicendum , quod auditus sem- Solutio .

Ad 1.
per accipit ab alio disciplinam : et quia
ARTICULUS XII . fides est ab alio superiore lumine, et non
a nostra inventione : ideo magis competit
An fides sit potius per visum , quam per ei auditus , quam visus et per hoc patet
auditum ? solutio ad primum .
AD ALIUD dicendum , quod visus nobi- Ad 2.
lior est, quando referuntur ad propria
Deinde quæritur de hoc quod dicit , objecta : sed hic non est sic : sed potius
ibi , C , sub finem : « Nec ea quæ prius cre- dicitur auditus interior , qui est acceptio
duntur quam intelligantur, penitus igno- notitiæ primæ veritatis ab alio et ideo
rantur, cum fides sit ex auditu , etc. » illa objectio nihil facit ad propositum .
IN III SENTENT. DIST . XXV, A. 471
DISTINCTIO XXV .
De sufficientia fidei.
A. De fide antiquorum .
Prædictis adjiciendum est de sufficientia fidei ad salutem . Illis enim qui
præcesserunt adventum Christi et qui sequuntur , videtur profecisse fides
secundum temporis processum , sicut profecit cognitio . Fides quippe ma-

gna dicitur cognitione , et articulorum quantitate , vel constantia, et devo-
tione . Est autem quædam fidei mensura , sine qua numquam potuit esse
salus . Unde Apostolus , Oportet accedentem credere quia Deus est, et quod
remunerator est sperantium in se¹ . Sed quæritur , Utrum hoc credere ante
adventum et ante legem , ad salutem suffecerit ? Nam tempore gratiæ con-
stat certissime hoc non sufficere : oportet enim universa credi , quæ in
symbolis continentur . Sed nec ante adventum , nec ante legem videtur hoc
suffecisse : quia sine fide mediatoris nullum hominem vel ante vel post
fuisse salvum, Sanctorum auctoritates contestantur . Unde Augustinus ad
Optatum : Illa fides sana est, qua credimus nullum hominem sive majoris
sive minoris ætatis , liberari a contagione mortis et obligatione peccati,
quod prima nativitate contraxit , nisi per unum mediatorem Dei et homi-
num Jesum Christum : cujus hominis ejusdemque Dei saluberrima fide

etiara illi justi salvi facti sunt , qui priusquam veniret in carnem , credide-
runt in carnem venturum . Eadem enim fides est et illorum , et nostra .
Proinde cum omnes justi sive ante incarnationem sive post, nec vixerint
nec vivant, nisi ex fide incarnationis Christi : profecto quod scriptum est ,
non esse aliud nomen sub cœlo , in quo oporteat salvari nos ' : ex illo tem-
¹ Ad Hebr . x1 , 6 : Credere oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit.
2 S. AUGUSTINUS, Ad Optatum , cap . 157.
3 Act. iv, 12 : Non est in alio aliquo salus : nec enim aliud est nomen sub cœlo datum hominibus,
in quo oporteat nos salvos fieri.
pore valet ad salvandum genus humanum , ex quo in Adam vitiatum est .
Idem , Nemo liberatur a damnatione quæ per Adam facta est, nisi per
fidem Jesu Christi ' . Idem , Eadem fides mediatoris quæ nos salvat , salvos
justos faciebat antiquos, pusillos cum magnis : quia sicut credimus Chri-
stum in carne venisse , ita illi venturum : et sicut nos mortuum , ita illi mo-
riturum et sicut nos resurrexisse , ita illi resurrecturum : et nos et illi ad
judicium vivorum et mortuorum venturum . Gregorius super Ezechielem :

Et qui præibant, et qui sequebantur, clamabant dicentes : Hosanna filio
David ' : quia omnes electi qui in Judæa esse potuerunt, sive qui nunc in
Ecclesia sunt, in mediatorem Dei et hominem crediderunt et credunt. His
aliisque pluribus testimoniis perspicue docetur, nulli umquam salutem esse
factam , nisi per fidem mediatoris . Oportet ergo accedentem credere quæ
supra dixit Apostolus ' , sed non sufficit.
B. De fide simplicium .
Quid ergo dicetur de illis simplicibus , quibus non erat revelatum my-
sterium Incarnationis , qui pie credebant quod eis traditum fuit ? Dici potest
nullum fuisse justum vel salvum cui non esset facta revelatio vel distincta,
vel velata, vel in aperto , vel in mysterio . Distincta , ut Abrahæ et Moysi ,

aliisque majoribus qui distinctionem articulorum fidei habebant . Velata ,
ut simplicibus quibus revelatum erat ea esse credenda , quæ credebant illi
majores et docebant, sed eorum distinctionem aptam non habebant : sicut
et in Ecclesia aliqui minus capaces sunt , qui articulos symboli distinguere

et assignare non valent, omnia tamen credunt quæ in Symbolo continen-
tur : credunt enim quæ ignorant, habentes fidem velatam in mysterio : ita
et tunc minus capaces ex revelatione sibi facta majoribus credendo inhæ-
rebant, quibus fidem suam quasi committebant : unde Job, Boves arabant,
1 S. AUGUSTINUS , Lib. de Correptione et gratia , cap . 7 .

2 IDEM, Lib. de Nuptiis et concupiscentia.
Matth. XXI, 9 et 15 .
Ad Hebr. x1 , 6 .
IN III SENTENT. DIST. XXV, B, ART. 1 . 473
et asinæ pascebantur juxta eos ¹ . Simplices et minores sunt asinæ pascentes

juxta boves : quia humilitate majoribus adhærendo , in mysterio credebant ,
quæ et illi in mysterio docebant : qualis forte fuit vidua Sareptana ' .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Prædictis adjiciendum est de suff- An fides potest crescere ?

cientia fidei, etc. »
Hic incipit pars illa in qua agitur de
fide secundum comparationem ad creden- AD PRIMUM objicitur sic :
tes . 1. Magister Hugo de sancto Victore in
Et habet duas partes : in quarum pri- libro de Sacramentis , parte decima , di-
ma tangitur status fidei secundum tem- cit sic « Duo sunt secundum quæ fides.
poris diversitatem . In secunda , æqualitas crescere dicitur : cogitatio , et affectus , id
ejus in credente ad spem et charitatem , est, constantia, vel firmitas credendi , et
quæ incipit, ibi , E, « Illud etiam non est secundum cognitionem , quando eruditur
prætermittendum , quod fides, spes , cha- ad scientiam secundum affectum , quan-
ritas , etc. »> do ad devotionem excitatur, et roboratur.
In prima autem tria sunt : primo enim ad constantiam . » Ex hoc accipitur , quod
ponit de fide Patrum : secundo, tangit de fides potest crescere .
« Quid ergo di-
fide simplicium , ibi , B , « 2. Si forte dicas, quod non crescit in
cetur de illis simplicibus , etc. » In tertia, numero articulorum , sed in illuminatione.
adjungitur de fide Cornelii , ibi , D , « So- credentium quia clarius ea quæ credunt ,
let etiam quæri de Cornelio , etc. » > intelligunt quidam ex studio , quam alii .
CONTRA : Hugo , ibidem, « Crevit pro
Incidunt autem circa primum quatuor tempore fides in omnibus , ut major esset :
dubia . Primum scilicet , Utrum fides cre- sed mutata non est, ut alia esset ante le-
scere potest ? gem, quando Deus creator credebatur , et
Secundum , Utrum umquam suffecerit ab eo salus et redemptio exspectabatur .
credere de Deo , quod est , et quod inqui- Per quem autem et quomodo eadem sa-
rentibus se remunerator sit ?
lus implenda et perficienda foret , excep-
Tertium , Utrum fidei possit subesse tis paucis quibus hoc scire singulariter
falsum ? in munere datum erat, a cæteris etiam .
Quartum , Cum articulus dicatur arcta- fidelibus non cognoscebatur » Ergo vide-
re ad credendum , Utrum arctet ad cre- tur, quod nec incarnationis tunc erat ar-
dendum explicite , vel implicite ? ticulus , nec passionis , nec alicujus arti-
culi expressio erat tunc de fide : eorum ,
dico , articulorum qui sunt de humanitate.
Christi. Ergo crevit fides secundum nu-
merum articulorum , ut videtur .
3. Item , Exod . vi, 3 : Nomen meum
1 Job, 1 , 14 . 2 III Reg. xvII, 10 et seq.

Adonai non indicavi eis . Constat autem , ergo videtur, quod non crescit numerus
quod postea indicavit . Ergo fides crevit . articulorum .
4. Item, Psal . cxvIII, 100 : Super senes 4. Item , Implicita fides est de tot de
intellexi. Ergo videtur , quod seniores non quot est explicita : quia implicatio vel
tot crediderunt articulos , sicut ipse qui explicatio sunt ex parte nostra , et non a
post eos fuit. parte articulorum cum igitur fides anti-
Item , Act . 11 , 17 : Effundam de spiri- quorum et nostra non differant nisi per
tu meo super omnem carnem et prophe- explicitum et implicitum , non videtur
tabunt filii vestri et filiæ vestræ , et juve- quod creverit in numero articulorum .
nes vestri visiones videbunt , et senes vestri 5. Item, Si propter implicationem et
somnia somniabunt . Ergo aliquid vident explicationem diceretur crescere fides ,
juvenes de credibilibus , quod non vide- cum continue per studium Doctorum
runt seniores . Ergo crevit fides . magis explicentur articuli , videretur con-
Item ,Gregorius in Homilia quadam tinue crescere et hoc a nullo dicitur :
super illud Evangelii : Beati oculi qui ergo non crevit fides , ut videtur.
vident quæ vos videtis , dicit sic : «< Se-
cundum incrementa temporum crevit SOLUTIO . Dicendum cum Magistro Hu- Solutio.
scientia sanctorum spiritualium Patrum : gone , quod fides duobus modis crescit ex
et quanto adventui Salvatoris viciniores parte credentis in se autem nullo modo ,
exstiterunt, tanto mysterium salutis ple- sive quoad creditum . Ex parte credentis
nius perceperunt . » Ergo videtur, quod crescit quoad intellectum , et quoad affe-
creverit fides . ctum . Quoad autem intellectum quatuor
5. Item , Supra³ habitum est in divi- modis , scilicet revelatione desuper illu-
sione symbolorum , quod de duodecim ar- minante, doctrina explicante, re credita
ticulis facti sunt quatuordecim : et eadem eveniente , et studio veritatis intellectum
causa existente , possent adhuc amplius aperiente . Revelatione quidem : quia qui
distingui ergo videtur, quod potuit cre- ampliores revelationes accipit, lucidius
scere fides in numero articulorum , et creditum videt, et melius percipit . Do-
adhuc potest crescere, ut videtur . ctrina explicante : quia quanto articulus
Sed contra, SED CONTRA : pluribus proprietatibus exprimitur , vel
1. Fides est simplex lumen , illuminans plures articuli exprimuntur, tanto melius
ad æternam veritatem veritas autem intelliguntur , sicut diximus supra : quia
æterna crescere non potest : ergo nec fides . circa articulum generationis æternæ , et
2. Item , In omni articulo divina veri- processionis Spiritus sancti , plures ex-
tas supponitur et explicatur per ea quæ pressiones fecerunt Patres in Nicæna sy-
faciunt ad salutem nostram , vel per ea nodo et ideo fideles melius intelligentes ,
quæ ab æterno sunt in Deo et ex parte magis caverunt sensum hæreticum de ar-
æternorum constat, quod crescere non ticulis . Plures etiam articulos docuerunt
potest ex parte autem temporalium est quidam Patres , quosdam magis explicite ,
dispositio ab æterno ordinata , quæ etiam quam alios et ideo illius melius scien-
augeri non potest : ergo fides penes arti- tiam fidei habuerunt . Re credita etiam
culos crescere non potest. eveniente , crescit scientia fidei : quia sic-
3. Item , Si cresceret fides in numero ut dicit Hieronymus , « Quod oculis vi-
articulorum , cum articuli sint de sub- detur, melius intelligitur, quam id quod
stantia fidei , fides mutaretur secundum futurum prædicitur. » Studio vero ape-
substantiam et hoc negatur in Littera : ritur etiam ratio intelligendi creditum ,
1 Cf. Joel, 11 , 28 ; Isa . XLIV, 3. 3 Cf. Supra, Dist. xxiv, Art . 6. p . 458 .
* Luc. x, 23.
IN III SENTENT. DIST. XXV, B , ART. 2 . 475
secundum quod fidei servit meditatio et culorum multiplex fit : tamen res manet
cogitatus, ut dicit Anselmus in Prosolo- una, quæ diversis considerationibus di-
gio : quia fides ipsa quandoque per stu- versimode dividitur, non tamen res auge-
dium quærit intellectum . Ex parte autem tur sicut si conceptio et nativitas refe-
affectus crescit tripliciter, scilicet quia derantur ad unum articulum , sive ad duas
purat affectum plus et plus , secundum res, una manet, sed diversimode consi-
quod docet magis elongari a peccatis . derantur .

Secundo etiam , quia removet a phantas-
matibus rationum naturalium : quia non
ita incipiunt sapere ut prius , propter de-
votionem et fervorem affectus circa cre- ARTICULUS II .
ditum , Tertio etiam dat constantiam , ut in
quibusdam operibus, ut est martyrium : et An umquam suffecerit de Deo credere,
sic audet fidelis confiteri fidem coram re- quia est, et quia inquirentibus se re-
gibus et principibus . Ex parte autem arti- munerator est ?
culorum in se bene concedo , quod non
profecit , nec proficit : quia illi inuituntur
primæ veritati : et ab illa et non ab ho- Secundo quæritur, Utrum umquam
mine determinatus est numerus eorum . suffecerit de Deo credere , quia est, et quia
AD PRIMUM ergo dicendum , quod Ma- inquirentibus se remunerator est ?
Ad 1 .
gister Hugo intelligit de profectu , qui est Videtur autem quod sic : quia
potius fidelis in fide , quam fidei in 1. Hoc dicit Apostolus¹ .
fideli . 2. Item , Hoc sufficit ad tendendum in
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non creve- Deum per cognitionem primæ veritatis :
runt articuli in se , sed crevit articulorum sed credere quia est , ostendit quo tendit :
explanatio et revelatio et hoc non est et credere quia remunerator est , movet
articulum crescere , nisi per accidens li- ex spe et amore præmii, ut tendamus :
cet enim passio forte tunc alicui determi- ergo hæc duo suffecerunt et sufficiunt.
nate non innotuerit , tamen erat articulus , 3. Item , Ad hoc quod fiat motus per
et credebatur implicite ab eis , quando appetitum in nobis ad aliquid , non exi-
aliquis quicumque modus liberationis ab guntur nisi duo , scilicet quod fiat appre-
eis futuris credebatur . hensio delectabilis , et sit appetitus illius :
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non intelli- sed credere quia est, facit apprehensio-
gitur de manifestatione articuli , sed po- nem credere autem quia remunerator ,
tius Dei, in qua crescit homo de die in facit appetitum ergo illa duo sufficiunt
diem et semper mirabilis fit scientia ad fidei motum : ergo sufficit illa duo cre-
Dei in profectu hominis in ipsa, nec pot- dere .
est perfecte in illam , propter quod dicit 4. Item, In statu innocentiæ Adam
Psalmus civ, 4 : Quærite Dominum, et non præscivit , nec præcredidit, ut ita di-
confirmamini. Quærite faciem ejus sem- cam , suum casum sed si non cecidisset ,
per. non fuisset opus redemptore nec media-
Ad 4. AD TRES sequentes auctoritates , dicen- tore ergo nihil tenebatur credere de
dum quod non probant nisi profectum mediatore : ergo sufficiebat credere quod
hominis in notitia articulorum secundum Deus est, et quod remunerator est quæ-
numerum . rentium se quia eadem ratio est de ar-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod divisio arti- ticulis qui sunt de mediatere et de aliis .
¹ Ad Hebr . x1 , 6 : Credere oportet accedentem tor sit.

ad Deum quia est, et inquirentibus se remunera-
5. Item , In statu post peccatum non let et primo modo videtur mihi secun-
erat prophetia aperta , nec revelatio quam dum Magistrum Hugonem, qui hoc ex-
nos sciamus ergo cum articulus sit su- presse dicit , quod non tenebantur explicite
pra rationem , non tenebatur in illum mo- credere antiqui , sed modo secundo om-
veri ratio sine revelatione : ergo videtur, nes . Primo autem modo soli illi quibus
quod sufficiebat tunc credere ea quæ di- facta est revelatio , et alii qui ab illis fue-
ctabat natura sola , ut videtur . runt instructi, dummodo instructionem
6. Item, Ponamus, quod alicui nulla illorum intelligere potuerunt . In statu
facta sit revelatio : et faciat ea quæ dictat autem innocentiæ videtur mihi , quod
jus naturale , et simus in tempore legis Adam notitiam clariorem habuit , quam
Moysi vel naturalis constat, quod ille nos , sed de deitate tantum, et quæ perti-
salvabitur quia dicit Apostolus , quod nent ad æternam distinctionem persona-
judicabit id quod ex natura est præpu- rum sed non in his quæ pertinent ad re-
tium , legem consummans , te , qui per conciliationem factam per Christum.
literam et circumcisionem prævaricator DICENDUM ergo ad primum , quod hoc Ad 1 .
legis es¹. sufficit accedenti ad Deum sed cum di-
Cum igitur tunc nihil dictet aliquid de citur quia est , non credo quod suppona-
mediatore, non oportet credere , nisi illa tur , quia est in universali tantum , quia
duo quæ dictat ratio . hoc investigatur ratione tantum vel
Sed contra. SED CONTRA hoc est naturali cognitione , sed quia est determi-
1. Quod dicitur in Littera per plures natum in quibusdam articulis determi-
auctoritates, ubi probatur, quod oportuit natis a revelatione et cum dicitur quod
habere fidem mediatoris . inquirentibus se remunerator est, hoc fa-
2. Item , Ad salvationem ægri oportuit cit ad spem et amorem .
præcognoscere morbum, et morbi quali- AD ALIUD dicendum , quod quia est in Ad 2 et 3.
tatem morbi autem qualitas talis fuit, universali simpliciter, non suffecit osten-
ut probat Anselmus , quod non potuit sa- dere finem hoc modo quo tenditur in ip-
tisfacere pro ipso , nisi Deus et homo : sum per fidem : sed oportet , quod in ali-
ergo oportuit credere liberatorem et me- quibus distinctionibus articulorum speci-
diatorem .
ficetur etenim quia est non movet ad
3. Item, Omnes qui salvabantur a prin- aliquid , quia non movet cognitio in uni-
cipio , cognoscebant se non propriis me- versali , sed in particulari distinctio cujus
ritis , sed gratia Dei salvandos : cum ergo cognoscitur proprietas .
nulla gratia sit nisi per Jesum Christum , Per hoc etiam patet responsio ad se-
sicut dicitur, Joan . 1 , 17 : Gratia et veri- quens.
tas per Jesum Christum facta est : opor- AD ALIUD prius responsum est : quia Ad 4.
tuit credere salvatorem esse venturum , quod Adæ sufficiebat , non sufficit ei qui
et pro homine satisfacturum . scit se in peccato esse , et non posse cura-
ri per seipsum tamen ego non credo ,
Solutio. SOLUTIO . Bene videtur mihi hoc neces- quod Adam in primo statu tantum cre-
sarium et verum , quod a principio status diderit, quia est in universali : sed potius
peccati non fuit umquam aliquis salvus credidit quosdam articulos , licet non cre-
per gratiam , nisi per fidem mediatoris . deret actu illos qui pertinebant ad me-
Sed est mediatorem considerare duplici- diatorem .
ter, scilicet in particulari secundum sa- AD ALIUD dicendum , quod supponebat Ad 5.
cramenta quibus mediavit, vel universa- falsum quia dicit Magister Hugo, quo-
liter secundum quæcumque mediare vel- niam statim signa curationis per oblatio-
1 Ad Roman . 11, 27.

IN III SENTENT . DIST. XXV , B , ART. 3 . 477
nem Christi a principio mundi cœperunt æternam , et tamen numquam habebunt :

manifestari, et per consequens revelatio ergo fidei etiam poterit subesse falsum .
fieri, ut in hostia Abel , et deinceps in 4. Item , Ponamus, quod aliquis sacer-
omnibus et hoc tangit Apostolus , ad dos in Missa elevet hostiam aliquam
Hebr . x1 , 4, dicens : Fide plurimam ho- non consecratam in tempore et loco.
stiam Abel, quam Cain, obtulit Deo :... quando consecrata elevari debet tunc
et per illam defunctus adhuc loquitur. adstantes credunt esse consecratam, et
Ad 6. AD ALIUD dicunt communiter, quod im- falsum est ergo fidei potest subesse fal-
possibile est, quod aliquis fuerit qui sum .
quod in se erat sufficienter ad præparan- SED CONTRA : Sed contra,
dum se fecerit , et revelationem a Deo , 1. Dicit Philosophus , quod virtus est
vel doctrinam ab hominibus inspiratis , arte certior : sed arti non subest falsum :
vel signum mediatoris non accepit et ergo nec virtuti : ergo nec fidei .
puto , quod hoc verum est propter Dei 2. Item , Fides in via est de his de
providentiam omnibus bona providentem quibus est visio in patria : et visioni non
æqualiter, et omnibus exhibentem, dum- potest subesse falsum ergo nec fidei .
modo parati sumus recipere . 3. Item, Fides est assimilatio ad pri-
mam veritatem et primæ veritati non
potest subesse falsum : ergo nec fidei .
4. Item , Veritas divina est super om-
nem veritatem omnis scientiæ : sed ad-
hærens veritati scitæ numquam incidit
ARTICULUS III . in falsum , quia falsum non scitur : ergo
multo minus adhærens fidei .
An fidei posset subesse falsum ? et , 5. Item , Fides est argumentum et

Utrum fidei subest verum necessa- convictio rerum non apparentium veris-
rium ? simarum tamen ipsa est certior nobis ,
quam divina natura quæ supponitur in
articulis sed in scientiis sæcularibus ar-
Tertio quæritur, Utrum fidei posset gumenti ratio et principium numquam
subesse falsum ? est de falso ergo multo minus fides :
Videtur autem , quod sic : quia ergo fidei non potest subesse falsum .
1. Fides fuit de mediatore et dicit.
Augustinus , quod alius modus fuit pos- SED TUNC ulterius quæritur , Utrum Quæst.
sibilis nostræ miseriæ sanandæ , sed nul- fidei subsit verum necessarium , vel con-
lus convenientior . Detur autem quod tingens ?
alius evenerit, tunc fidei falsum subfuit ; Videtur autem , quod contingens :
ergo nec est necessarium evenire quod quia
creditur. 1. In libro I Sententiarum, tractatu de
2. Item, Communiter objicitur de omnipotentia , probatur quoniam contin-
Abraham , qui credidit se immolaturum gens sequitur causas inferiores , et neces-
filium , et non fecit : ergo credidit fal- sarium similiter, quia aliter omnia essent
sum ergo fidei suæ falsum subfuit. necessaria remitti autem peccata quod
3. Item, Voluntati potest subesse fal- creditur in articulo uno , dependet a vo-
sum sicut Apostolus voluit ire ad Hi- luntate ejus cui remittuntur : ergo non
spanos, et non fecit : ergo et fidei potest est necessarium : ergo fidei subjacet con-
falsum subesse . tingens .
Item , Spei potest subesse falsum : 2. Item , Alius modus fuit possibilis
quia multi sperant se habituros vitam nostræ liberationi : ergo iste non fuit
necessarius, sed potuit non esse : ergo res esse futura , non notatur nisi ordo in
fidei subest contingens . dispositione causæ materialis ad exitum
Sed contra. SED CONTRA : quemdam qui exspectatur in futuro : et
Si contingens subjacet fidei : et quod ille ordo est, sive res fuerit , sive non :
contingit esse , contingit non esse , ut didicit enim Philosophus in libro de Ge-
cit Philosophus contingit ergo aliter neratione et corruptione, quod futurus
quam creditur ergo fidei suberit fal- quis incedere , non incedet . Cum autem
sum, quod est impossibile : ergo fidei dicitur, Mediator erit : tunc notantur ex-
non subest , nisi verum necessarium , ut trema illius ordinis poni in futurum , et
videtur. ita possunt non evenire ordine ipso ma-
nente . Hæc autem solutio tenet bene in
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod fidei non contingentibus de futuro , in quibus non
subest nisi immutabiliter verum , non ta- notatur ordo virtute locutionis nisi ad
men necessarium et hoc ideo quia , causas inferiores : sed in fide et præde-
sicut diximus in quæstione de prædesti- stinatione notatur ordo illuminationis di-
nationis necessitate , alia est necessitas vinæ ad futura , quæ illuminatio certa
ordinis , quæ est immutabilis eventus est , et in extremis ordinis exitus futuro-
consequentis si antecedens supponitur : rum , et in ordinatione ipsa unde etiam
et si consequens mutatur , tunc num- non credidit Abraham tantum , quod
quam fuit antecedens, licet consequens Christus esset futurus, sed quod Christus
in se sit contingens ita dicimus hic , incarnabitur et de semine suo unde
quod fides est de immutabiliter vero si patet, quod solutio illa non tenet . Sed
enim fides est de aliquo , illud immutabi- prius dicta solutio est rata et communis .
liter eveniet : sed tamen non erit in se Per hoc etiam patet solutio ad omnia
necessarium et si non eveniet , tunc similia si objiciantur.
fides numquam fuit de illo. AD ALIUD dicendum , quod non fuit il- Ad 2.
Ad 1 .
AD PRIMUM ergo dicendum, quod fides lud credere fidei quod credidit se Abra-
fuit de mediatore et hoc dato, quod ham immolaturum filium , sed potius
fides fuit de hoc , immutabiliter evenit opinionis obediendi , et illi bene potest
mediatorem fieri . Et quod Augustinus subesse falsum.
dicit, intelligit de hoc dicto mediatorem AD ALIUD sequens dicendum , quod illa Ad 3.
fore in se considerato . Aliter solvunt non faciunt ad propositum : quia volun-
quidam ad hominem, non ad rationem . tatis et spei non est objectum pro-
Objicitur enim sic : Abraham credidit prium , et verum , nec oppositum falsum ,
mediatorem fore hoc est dictum de sicut fidei et ideo voluntas Apostoli
præterito verum est ergo necessarium : quæ causabatur ex humana opinione ,
ergo contingens est necessarium, scilicet frustrari poterat in volito , eo quod opi-
mediatorem fore . Dicunt ergo , quod di- nio non evenit.
ctum illud dependebat de futuro et Similiter spes quæ dicit exspectatio-
ideo non sequitur regulam et necessita- nem futuræ beatitudinis, non habet ob-
tem præteritorum et hoc nihil est : jectum verum , nec oppositum falsum :
quia non fit in præterito , sed in ordine sed potest frustrari a beatitudine exspe-
fidei ad creditum . Unde alii aliter dicunt, ctata , non a defectu spei , sed a defectu
quod scilicet Abraham non credidit me- sperantis, qui non continuat vitam bo-
diatorem fore , sed mediatorem esse fu- nam usque ad mortem , sicut Judas .
turum . Aliud enim est rem esse futu- AD ALIUD dicendum, quod ad hoc su- Ad 4.
ram , et aliud rem fore : quia cum dicitur. pra fuit responsum : quia conditio vel
Cf. Supra, Dist . X, de adoratione.

IN III SENTENT. DIST . XXV, B , ART . 4: 479
supponitur vel apponitur ex parte ado- cite arctatur quilibet ad credendos arti-
rantis, quia sit rite celebratum, et tunc culos .
semper est verum tamen nihil est ad 5. Item , Ad Ephes . II , 9 , super illud :
propositum, quia hoc credere quo cre- Quæ sit dispensatio mysterii absconditi
dere dicor hanc hostiam consecratam , a sæculis in Deo , dicit Glossa : « Id est,
non est actus fidei , sed opinionis . celati ab omnium sæculorum creaturis ,
et existentis in sola notitia Dei. >>
6. Item , Per rationem sic : In demon-
stratione scibilium contingit aliquid scire
implicite in universali , quod tamen du-
ARTICULUS IV . bium est in particulari : sicut scimus in
universali omnem triangulum habere
An articulus arctat ad credendum expli- duobus rectis æquos tres angulos : et ta-
cite vel implicite ? men possum dubitare de hoc ligneo
triangulo , utrum habeat tres duobus
rectis æquales : ergo multo magis hoc
Quarto quæritur, cum articulus dica- fieri potest in fide , quæ tota est supra
tur eo quod arctat ad credendum , utrum rationem .
arctat ad explicite credendum vel impli- 7. Item, Si diceretur articulus ideo ar-
cite ? ctare ad credendum , quia arctat expli-
Videtur autem, quod ad implicite cre- cite, jam multi damnati essent et dam-
dendum , narentur adhuc hodie , qui nesciunt ar-
1. Per auctoritatem : non enim tene- ticulorum distinctionem .
tur homo credere quod nullo modo in- 8. Præterea, Secundum hoc etiam alia
notuit intellectui quid est quod dicitur quam articuli arctarent ad credendum :
per sermonem , de quo supra habitum quia ita dicitur, ad Hebr. x1 , 3 : Fide in-
est, qui præcedit omne credibile : sed telligimus aptata esse sæcula verbo Dei,
quod ignorant etiam Angeli , nullo modo ut ex invisibilibus visibilia fierent.
innotescit homini : sed , Isa . LXIII, 1 : 9. Item, Fide Moyses , natus , occulta-
super illud , Quis est iste qui venit de tus est tribus mensibus, etc. Et , Fide
Edom ? dicit sic Glossa Hieronymi : Rahab meretrix non periit cum incredu-
« Aperte declaratur , quod quidam An- lis , et hujusmodi multa quæ non sunt
geli donec perficeretur mysterium incar- articuli , et tamen sub fide tamquam
nationis , ad plenum non cognoverunt . » consequentia fidem accipiuntur . Ergo
2. Item, Ad Ephes . I , 10 : Ut inno- videtur, quod non arctetur aliquis ad ex-
tescat principibus et potestatibus in cœ- plicite credendum .
lestibus, etc. Igitur videtur, quod nec 10. Præterea , Hoc dicitur in Littera in
homo tenebatur illud scire explicite . secunda parte istius distinctionis .
3. Item , Chrysostomus in Homilia III SED CONTRA : Sed contra,
super Joannem : « Multum honorati su- 1. Dicit Boetius, quod malum non
mus, quod nobiscum Angeli per Joan- evitatur nisi cognitum : sed quilibet te-
nis vocem didicerunt . »> netur vitare infidelitatem contra quem-
4. Item , Super illud : Colligite quæ su- libet articulum : ergo tenetur explicite
peraverunt fragmenta ne pereant ' , dicit scire quemlibet .
Glossa : « Fragmenta sunt sacra myste- 2. Item, Ad Galat. v, 3 : Testificor
ria, quæ communis populus capere non autem rursus omni homini circumci-
potest : » ergo videtur , quod non expli- denti se, quoniam debitor est universæ
1 Joan . vi , 12. 2 Ad Hebr. x1 , 23 et 31 .

480 D. ALB . MAG. ORD. PRÆD .
legis faciendæ . Ergo a simili suscipienti 9. Item , Charitas est de diligendo Deo
fidem necessarium est credere universos et proximo et oportet cognoscere dis-
articulos explicite . tincte utrumque ergo cum similiter se
3. Item , Si sufficeret implicite credere habeat fides ad articulos , videtur quod
omnipotentem et redimentem quocum- fides distincte debet scire articulos.
que vellet modo , tunc omnes Philoso-
phi et multi hæretici habuissent fidem
. SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod Solutio.
implicitam sed hoc falsum est ergo neque ante adventum , neque post , sine
exigitur fides explicita . revelatione divina et doctrina tenetur
4. Item, Levit . xiv, 12 , de emunda- explicite scire articulos , sed implicite ,
tione leprosi dicitur : Offeret, scilicet pro sed hoc supposito certissime nihil dubi-
emundatione sua olei sextarium : et tandum , quod revelatio sit Ecclesiæ , et
dicit Glossa , quod sextarium olei est semper facta est Ecclesiæ : et quicumque
mensura fidei , in qua si plus est , effun- tales sunt illi vocantur majores , quia ab
ditur si minus , deficit : ergo tenetur illis alii sunt instruendi : et hoc aliter fit
offerre totam mensuram articulorum . modo , aliter antiquitus . Antiquitus enim
3. Item , Deuter. xxvII , 8, præcipitur fiebat ad manifestationem articulorum
Moysi , quod lucide et aperte legem scri- illa revelatio , sed modo fit ad expositio-
bat super lapides : et dicit Glossa , quod nem eorum , quia omnes sunt declarati
lapides sunt laici : ergo lucide et distin- quos oportet credi. Simplices igitur ante
cte tenentur credere articulos . adventum et simplices post adventum ,
6. Item, Fides est ex auditu : auditus non tenentur scire explicite , sed nec im-
autem per verbum Christi , ut dicitur , ad plicite , nisi in quantum docti sunt a ma-
Roman. x , 17. Auditus autem omnia joribus , et intellectu per doctrinam per-
explicat , et similiter verbum Dei nihil cipere potuerunt : sed illi qui præcesse-
implicite proponit : ergo videtur , quod runt , minus tenebantur propter doctri-
fideles etiam explicite debent credere . nam umbrosam quæ tunc erat : isti au-
7. Item , Nos videmus , quod laici ca- tem plus propter doctrinam veritatis.
piuntur et examinantur de articulis fidei apertam .
occultissimis : et si inveniuntur aberrare DICENDUM ergo ad primum quod con- Ad object. 1 ,
et nescire , relinquuntur pro hæreticis : tra hoc objicitur , quod Boetius dicit
ergo videtur , quod tenentur explicite verum sed est cognitio duplex , scilicet
scire et credere . explicita , et implicita : non enim oportet
8. Item , Ponamus aliquam vetulam me cognoscere omne malum in particu-
simplicem et piam habentem reveren- lari , sed tantum ipsum sub consilio
tiam ad suum pastorem de quo nihil sapientis , scilicet si aliquod occurrat
mali scit, audire ab ipso suo pastore hæ- incertum an sit malum , recurram ad sa-
resim , et credere , ideo quia putat esse pientem , et judicio illius vitabo . Ita in
credendum quidquid ille dicit : numquid fide si nova doctrina proponatur , recur-
dicemus eam damnari si moritur in tali
ram ad sacerdotem , et judicio illius cre-
statu vel si comprehenditur, numquid dam, vel non credam .
erit cremanda pro hæretica ? Videtur , AD ALIUD dicendum , quod debitor est Ad object. 2.
quod non quia ignorantia excusat a universæ fidei implicite , ita quod nihil
toto . Si autem dicas , quod sic ergo ipsa omnium discredat .
tenebitur scire articulos explicite , etiam AD ALIUD dicendum , quod Philosophi Ad object.3 .
indocta ab alio quia si doceri debet , a et hæretici non crediderunt implicite , quia
proprio pastore doceri eam oportebit. discrediderunt : implicite autem credens ,
1 Deuter. XXVII , 8 : El scribes super lapides omnia verba legis hujus plane et lucide .
IN III SENTENT. DIST . XXV , B , ART. 5 . 481
nullum discredit articulum , licet explicite si est de aperto articulo qui in Ecclesia
nesciat. solemnizatur, tunc debet examinare apud
Ad object, 1. AD ALIUD dicendum , quod mensura im- alios , utrum ita dicatur communiter :
pletur non discredendo aliquem , ut dictum quia fides non est unius , sed communis :
est. et tunc instrui potest si autem est de
Ad object, 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc cautum occulto aliquo , ut fornicationem non esse
est ut sæpe et lucide explanetur laicis : peccatum , vel corpus Christi non esse in
sed hoc potest fieri modo in tempore gra- altari, sed significari : non debet hoc re-
tiæ et tamen quia hebetem sensum ha- cipere quod supra vires suas est, nisi sub
bent, non tenentur ita explicite intellige- conditione, si hoc credat universalis Ec-
re sicut explanatur eis quia ipsi reci- clesia , et debet remanere in fide implici-
piunt explanationem secundum suam po- ta , præcipue cum est de corpore Christi ,
testatem intelligendi , et non secundum quia de fornicatione etiam turpitudo ac-
voluntatem explanantis . Ante adventum tus satis ostendit ei , quod mortale pecca-
autem non poterat fieri nisi prout tempus tum est. Tamen iste casus sæpius in con-
tunc permisit , scilicet in umbra et ty- fessionibus occurrit propter libidinem
po et li minus tenebantur, quam sacerdotum , hoc quibusdam mulieribus
isti. persuadentium .
Ad object, 6. AD ALIUD dicendum , quod licet fides AD ULTIMUM dicendum, quod non est Ad object. 9.
distincte in auditu recipiatur , tamen a simile de charitate : quia charitas non
simplici id quod auditur, non intelligi- quærit rationem , sed objectum tantum :
tur , nisi sub involuto , et non distincte , et non distinguit , quia non diligit pro-
sicut prius dictum est . ximum nisi materialiter : fides autem
Ad object. 7. AD ALIUD dicendum, quod non relin- permixta est cuidam cognitioni et in-
quentur laici pro hæreticis, propter illud tellectui et ad illum non omnes suffi-
quod non distinguere sciunt quosdam ciunt .
articulos sed quia pertinaciter eis con-
tradicunt, quando exponuntur eis hoc
enim fieri non posset nisi jam infidelita-
tem ab hæreticis recepissent contra arti-
culum : si enim ideo comburerentur, quia ARTICULUS V.
nesciunt distinguere articulos vel expli-

care, ipsi inquisitores comburendi es- An et quomodo fides potest crescere ?
sent , quia nec ipsi multum bene sciunt .
Ad object 8. AD ALIUD dicendum , quod ibi dubie in
casu illo respondent Doctores : sed tamen Deinde quæritur de his quæ dicuntur in
omnes concordant, quod mortaliter pec- Littera , ibi , A , in initio : « Fides quidem
cant discredendo articulum pertinaciter. magna dicitur cognitione, etc. »
Si autem dubitat parata emendare , di- 1. Hoc enim videtur esse contra præde-
cunt quod est tentatio humana . Unde terminata , ubi dictum est, quod non cre-
quidam dicunt, quod si fecerit pietatis scit quantitate articulorum .
operibus insistendo , quidquid poterit , 2. Præterea , Penes quid attenditur nu-
Deus illam illuminabit , quod non sit illi merus istius quantitatis fidei ?
sacerdoti credendum in tali doctrina. Si 3. Item , Numquid concedendum est
autem non fecerit quidquid potest , tunc æqualiter esse magnam fidem in omnibus
sibi causam suæ cæcitatis imputet. Sed articulis , vel non ? Videtur, quod non :
quia quidam articulus est de deitate , et
quia hæc responsio super incertum fun-
datur, cujus nullam possumus invenire quidam de humanitate : et major est
rationem ideo alii aliter dicunt, quod deitas , quam humanitas : ergo major
31
XXVIII
est articulus de deitate , quam de huma- rat, quod in omnibus his crescat : sed ad
nitate . ostendendum in quibus crescit, et in qui-
Item , Videtur quod aliquid traditum sit bus non crescit .
quod non est articulus , quod maximum AD ALIUD dicendum , quod ista sumun- Ad 2.
et difficillimum est ad credendum , ut cor- tur penes quatuor quæ sunt in fide . Est
pus Christi esse ex transubstantiatione enim fides considerata in se et sic dici-
panis et vini . Ergo videtur , quod fides non tur magna articulorum quantitate : quia
tantum magna sit articulorum quantitate , magni sunt, qui nihil habent nisi hone-
sed etiam aliorum , quæ non sunt articuli , stum , verum , et divinum et sic non
sed adjuncta articulis . est de legibus aliarum nationum quæ
credunt turpia , falsa , et dæmoniaca . Ex
Quæst. ULTERIUS quæritur hic , Si corpus Chri- parte autem credentis fides est in corde ,
sti esse in altari non est articulus , sub et in confessione oris, sicut dicit Aposto-
quo continetur sicut adjunctum princi- lus Corde creditur ad justitiam, ore
pali ? autem confessio fit ad salutem . Ex par-
1. Videtur, quod sub omnipotentia fa- te cordis quoad intellectum et affectum .
ciente omnia quia dicit Ambrosius qua- Secundum intellectum crescit cognitione ,
si rationem reddens : « Quomodo esse et secundum affectum devotione penes
possit , quod magnum non est si sermo confessionem autem constantia prædica-
Christi naturam panis in corpus suum tionis et audacia confitendi coram regibus
convertit , qui de nihilo omnia crea- et principibus .
vit ? » AD ALIUD dicendum , quod quoad sub- Ad 3.
Item , Videtur quod adjungitur articulo jectum articulorum , quod est prima veri-
passionis quia ita dixit Apostolus , I ad tas et quoad movens ad credendum ,
Corinth . xi, 26 Quotiescumque mandu- quod iterum est prima veritas : et quoad
cabitis panem hunc, et calicem bibetis , finem , qui iterum est eadem veritas :
mortem Domini annuntiabitis , donec ve- æqualis est fides in omnibus articulis :
niat. Et ipse Dominus, Luc. xxu , 19 : sed quoad hoc penes quod attenditur ar-
Hoc facite in meam commemoratio- ticulorum diversitas, quod est quasi con-
nem .
notatum in quo veritas hoc modo et non
2. Sed videtur adhuc , quod reducatur alio exprimitur, meo judicio non est
ad illum , « Sanctam Ecclesiam Catholi- æqualis et hoc dupliciter . Quidam
cam , Sanctorum communionem : » quia enim dignioribus exprimuntur quam alii ,
ille panis collectus de multis granis pu- ut probat objectio . Quidam autem minus
rissimis, signat unitatem Ecclesiæ colle- repugnant rationi , quam alii , et ideo in
ctam de personis fidelium , ut dicit Apo- illis fides minor est : sicut major est fides
stolus et Augustinus . Item, Hoc videtur in Deum esse trinum et unum, quam in
ostendere nomen quia latine commu- unum Deum esse.
nio , Græce synaxis vocatur, eo quod
communicat in pane vitæ fidelis . AD ALIUD dicendum , quod corpus Chri- Ad quæst.
sti esse in altari , et fieri de pane et vino ,
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod quantitas
Ad 1. articuli non dicitur hic quoad numerum , meo judicio adjungitur passioni : quia
eadem hostia nunc immolatur, quæ tunc
qui crescat , vel decrescat sed potius immolabatur et ibi ejus memoria ite-
quoad quantitatem dignitatis, quam qui- ratur , quod semel pro omnibus factum
libet habet , per hoc quod subjicitur ei est.
prima veritas nec Magister hic enume- AD ID autem quod objicitur de omnipo- Ad 1 .
1 Ad Roman x , 10 .
IN III SENTENT. DIST. XXV , C. 483
tentia , dicendum quod omnipotentia Ad 2.

AD ALIUD dicendum , quod communio
quodammodo est probatio omnium arti- Sanctorum est effectus illius sacramenti ,
culorum : unde etiam Angelus articulum
. et non reducitur ad ipsum ut adjunctum
incarnationis ad beatam Virginem sic sibi , et ideo dicitur communio , sed quia
probavit dicens : Quia non erit impossi- sacramentum est similitudo ejus cujus est
bile apud Deum omne verbum ' : et ideo causa ideo etiam habet simile aliquid
illa objectio non concludit. cum illa .
C. Quæ ante adventum Christi de mediatore credere sufficiebant.
Sed quæritur, Cum sine fide mediatoris antiquis non fuerit salus , sicut
nec modernis utrum oportuerit illos credere omnia illa de mediatore ,
quæ nunc credimus ? Quibusdam videtur, quod suffecerit illis quatuor

tantum credere , scilicet nativitatem , mortem , resurrectionem, adventum
ad judicium quod ex præmissis verbis Augustini colligunt , ubi ista qua-

tuor posuit. Aliis autem videtur habita fide Trinitatis , id de mysterio in-
carnationis fidei suffecisse , ut Dei Filius crederetur nasciturus de homine ,
et judicaturus qui de Joanne Baptista documentum hujus rei assumunt ,
qui de morte Christi et descensu ad inferos in Evangelio dubitasse videtur,

2
secundum expositionem Gregorii ' , quando interrogavit per discipulos :
Tu es qui venturus es, an alium exspectamus ? Quasi diceret : Es tu per

teipsum descensurus ad infernum , an alium ad hæc sacramenta missu-
rus es ? Quidam tamen dicunt eum non dubitasse de ignorantia , sed de
pietate , id est , dubitare se ostendisse : non quia ignoraverit, sed pietatis

affectu compassum esse Christo , et ejus humilitatem admirando insi-
nuasse .
1 Luc. 1, 37.
2 S. GREGORIUS , Homil. VI .
3 Matth. x1, 3 ; Luc . vii, 19 .
484 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD
sequenter se habent circa redemptio-

nem ideo istos quatuor amplius cre-
dere oportuit .
Et per hoc patet solutio ad primum et
ARTICULUS VI. tertium .
An antiqui tenebantur de mediatore cre- AD SECUNDUM dicendum , quod etiam ad quæst.3.

dere omnia quæ nunc credimus , aut modo , quia ista solemnizantur et fre-
sufficiebat eis credere quatuor tantum , quentius prædicantur, meo judicio , in eo
scilicet nativitatem , mortem, resurre- qui fuit aliquo tempore Christianus , exi-
ctionem , et adventum ad judicium ? gitur ut isti quatuor explicite credantur ,
et non sufficit fides implicite, nisi forte
in aliquo adulto noviter converso .

ibi , C , circa initium : « Quibusdam vide-
tur, quod sufficeret illis quatuor credere,
scilicet nativitatem , mortem, resurrectio- ARTICULUS VII.
nem , et adventum ad judicium, etc. »
An verum sit Joannem dubitasse de de-
Quæst. 1. Videtur enim una ratio de omnibus
scensu Christi ad inferos secundum
esse ergo secundum omnes poterant
expositionem Gregorii.
credere implicite vel secundum nullum .
Quæst 2. 2. ITEM quæritur, Utrum nunc etiam Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
isti quatuor debent magis explicite credi ibi , C , circa medium : « Qui de Joanne
a simplicibus , quam alii ? Baptista documentum hujus rei assu-
munt, etc. »
Qnæst 3. 3. Item quæritur , Quare illi potius , Hæc enim opinio videtur esse hære-
quam alii ? tica :
1. Quoad hoc quod in symbolo expri-
Solutio.
Ad quæst. AD HOC dicendum , quod ex quo fuit matur in parte articuli quem posuit Tho-
1 et 3. morbus , ad salutem exigebatur morbi mas, « Descendit ad inferos , tertia die
cognitio, et per consequens liberatoris resurrexit a mortuis . »>
nativitas et ideo exigebatur credulitas 2. Item, Anselmus in libro de Pro-
adventus liberatoris , meo judicio , impli- cessione Spritus sancti dicit, quod « ne-
cite sine specificatione modi , nisi in illis cessarium ad salutem est credere de-
quibus data fuit de speciali modo revela- scensum ad inferos . >>
tio vel qui doctrinam ab illis receperunt. 3. Item, Omnes expositores , præter
Præsentia autem liberatoris non poterat solum Gregorium , concorditer dicunt,
esse liberatio , ut supra probatum est , quod Joannes de hoc non dubitavit pro
nisi per satisfactionem pro nobis : et ideo se, sed gessit morem discipulis inviden-
implicite exigebatur credulitas mortis tibus Christo , et dubitantibus . Et hoc
implicita . Satisfactione autem credita , apparet : quia de hoc Dominus nihil re-
exigebatur necessario , ut consequens per spondit , si per se , vel per alium descen-
.
effectum , restitutio beatitudinis perditæ surus esset ad inferos : sed potius osten-
quæ fit, implicite credendo resurrectio- dit discipulis argumenta suæ deitatis . Et
nem , et pœnam tantam salutem contem- hoc accipitur etiam ex Joanne , ubi mul-
nentium , quæ fit ulterius per adventum tis persuasionibus ostendit Joannes dis-
ad judicium . Quia igitur isti quatuor con- cipulis , qualiter ipse minui deberet , Chri-
IN III SENTENT. DIST . XXV , D. 485
stus autem crescere : quia qui de cœlo unde excuso Gregorium dicentem hoc
venit, super omnes est¹ . quod potuit dubitare de modo descensus
propter discipulos , qui non potuit dubi-
Solutic. SOLUTIO. Ego puto , quod temeritas sit tare de hoc propter seipsum : et ideo mi-
dicere Joannem dubitasse , et initium sit moriturus discipulos æmulos Christi ,
hæresis Manichæorum , qui dicunt eum ut visu confunderentur, et Christo ad-
dubitasse , et ideo eum esse damnatum : hærerent.
D. De fide Cornelii.
Solet etiam quæri de Cornelio , Utrum fidem incarnationis habuerit, cum
dictum est ei per Angelum : Acceptæ sunt eleemosynæ tuæ , et exauditæ

sunt orationes tuæ ? Si enim fidem incarnationis non habebat, tunc ergo
sine fide incarnationis erat ei justitia : quia de illo scriptum est, quod
justus erat et timens Deum 3. Si vero fidem incarnationis habebat , ad quid
ergo missus est ad eum Petrus ? Sane dici potest eum sicut fidem unitatis ,
ita et incarnationis habuisse de revelatione , sed incarnatum jam esse Dei
Filium ignorasse : et ideo missus est ad eum Petrus , ut jam natum Dei
Filium ei annuntiaret, et sacramentum regenerationis ei conferret . Habe-
bat ergo fidem incarnationis , sed an facta, vel futura esset , non noverat :
et ita per fidem venit ad opera , et per opera amplius solidatus est in fide .
Per fidem enim , ut ait Gregorius , venitur ad opera . Cornelius etiam per
fidem venit ad opera . Deum enim unum credebat , sed Filium ejus nescie-
bat incarnatum . Per fidem placuerunt Deo opera ejus . Sine fide enim im-
possibile est aliquem placere Deo . Augustinus vero dicit Cornelio dictum
esse per Angelum : Acceptæ sunt eleemosynæ tuæ , et orationes tuæ , ante-
quam in Christum crederet : nec tamen sine aliqua fide donabat et orabat .
Nam quomodo invocabat, in quem non credebat ? Sed si posset sine fide
Christi esse salus , non ad eum mitteretur architectus Ecclesiæ Petrus .
Attende quid ait, sine fide Christi non posse esse salutem et tamen Corne-
1 Joan. III, 31. Cf. etiam totum testimonium Præcursoris , ibidem, . 25-36 .
2 Vulgata habet, Act . x, 4 : Orationes tuæ et eleemosynæ tuæ ascenderunt in memoriam in conspectu
Dei.
3 Act. Ix, 2 : Cornelius religiosus, ac timens Deum cum omni domo sua , faciens eleemosynas
multas plebi, etc.
* S. GREGORIUS, Homil . XVI super Ezechiel.
Ad Hebr. xi , 6.
lium exauditum antequam crederet in Christum . Quod ita potest intelligi ,

scilicet antequam sciret Christum incarnatum , in quem credebat in myste-
rio.
citam , sed Petrus explicuit : et hoc nihil

esse videtur, cum Cornelius fuerit de ma-
joribus , et explicitam debuerit habere
fidem .
ARTICULUS VIII.
SOLUTIO . Puto , quod Cornelius habue- Solutio.
An Cornelius Centurio ante adventum rit fidem explicitam sed tamen impli-
ad Petrum habuit fidem incarnatio- cita suffecisset ei : quia non erat de ma-
nis ? joribus nisi secundum dignitatem per-
sonatus , non de majoribus in revelatione .
Fides autem explicita quam habuit , fuit
Deinde quæritur de Cornelio ubi dicit : de Christi incarnatione relata ad quod-
« Solet etiam quæri de Cornelio , etc. » cumque tempus , ut supra diximus , et
Hoc præcipue propter verba Augu- ideo missus est Petrus Ecclesiæ archite-
stini quæ habentur in Littera. ctus , ut determinaret ei articulum quem
1. Videtur enim fides esse prima veri- explicite credidit,ad certam temporis
tas , ut supra habitum est ' : ergo non per differentiam ne amplius exspectaret ven-
misericordiam venit ad fidem , sed potius turum quem ipse Petrus doceret venisse .
per fidem ad misericordiam . Et ita intelligo Augustinum, qui dicit
2. Item, Non oraret in quem nullo missum Petrum qui instrueret ad fidem ,
modo crederet, ut ibidem dicit Augusti- id est , ad fidei determinationem , non ar-
nus ergo videtur falsum, quod Petrus ticuli explicationem : et hæc determina-
missus fuit, ut doceret eum fidem . Si tio , ut supra diximus , accidit fidei in illa
forte tu dicas, quod habuit fidem impli- parte in qua est per auditum.
E. De æqualitate fidei , spei , charitatis , et operis, quæ secundum aliquid sunt

æqualia.
Illud etiam non est prætermittendum, quod fides ,

spes, charitas , et
2
operatio , secundum aliquid æqualia sunt in præsenti . Unde Gregorius ' :
Fidem , spem , charitatem , atque operationem dum in hac vita vivimus,

æquales sibi esse apud nos invenimus : quia quantum credimus , tantum
1 Cf. Supra, Dist . XXI.

2 S. GREGORIUS , Homil . ult . super Ezechiel .
IN III SENTENT. DIST. XXV , E , ART. 9. 487
amamus et quantum amamus , tantum de spe præsumimus . Quisque enim

fidelis tantum credit , quantum sperat , et amat : et tantum operatur, quan-
tum credit, et amat , et sperat . Sed tamen major spe et fide charitas di-
citur : quia cum ad Dei speciem pervenitur , spes et fides transit , sed
charitas permanet : et quia charitas mater est omnium virtutum , quæ
non ideo post fidem et spem ponitur, quod ex eis oriatur , sed quia post
illa remanebit aucla . Charitas enim numquam excidit ' . Præmissa autem
æqualitas proprie secundum interiorum actuum intensionem consideranda
est. Huic vero quod hic et superius dictum est, scilicet quod charitas non
est ex fide et spe , sed e converso , videtur obviare quod ait Apostolus :
Finis præcepti est charitas de corde puro , et conscientia bona, et fide non
ficta . Quod exponens Augustinus , cor accipit pro intellectu , et conscien-

tiam pro spe . Qualis , inquit, charitas est finis præcepti procedens de corde
puro , id est, de puro intellectu , ut nihil nisi Deus diligatur : et conscien-
tia , id est , de spe bona , et fide non ficta , id est, simulata . Non ergo cha-
ritas fidem et spem , sed fides et spes charitatem præcedere videntur . Hoc
ergo ea ratione traditum intellige : non quod fides et spes causa vel
tempore charitatem omnium bonorum matrem præcedant : sed quia cha-
ritas sine illis in aliquo esse non potest, sed illa sine charitate possunt
esse, quamvis non sit pia fides vel spes sine charitate . Ideo ergo ex fide et
spe procedere dicitur charitas , quia nulli provenit sine istis .
2. Item, In naturalibus motibus non

est necesse, quod semper amemus quod
amandum esse cognoscimus : ergo nec
ARTICULUS IX . in spiritualibus est necesse , quod hoc
amemus quod credimus esse diligendum .
An fides, spes, et charitas , in præsenti 3. Si forte tu dicas , quod hoc quod
sunt æqualia ? dicitur hic, intelligitur de ipsis habitibus ,
qui simul infunduntur , et continentur in
gratia gratum faciente : hoc nihil esse vi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in detur : quia operatio non simul infundi-
ultimo capitulo , ibi , « Illud etiam non tur cum illis , sed sequitur ea sicut cau-
est prætermittendum , quod fides, spes , satum ex illis .
charitas, et operatio, etc. » 4. Item , In Littera etiam dicitur , quod
Hoc enim non videtur : quia præmissa æqualitas proprie secundum
1. Multo plus credimus, quam ame- actuum interiorum intensionem conside-
mus : quia nihil est quod non credimus , rata est ergo videtur, quod omnium
et tamen amor deficit . fere solutio nulla est dicentium , quod
1 I ad Corinth . xIII , 8. cap . ult.

I ad Timoth . 1, 5. In editione J.Alleame habetur non simulata .
3 S. AUGUSTINUS, Lib . I de Doctrina christiana ,
488 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD
hoc intelligitur penes habituum spiritua- ratio ad id quod informat eam , cum hoc
lem quantitatem . sit gratia, tunc dico quod æqualis est :
Sed contra. SI PROPTER hoc diceretur, quod non quia minor operatio in genere operatio-
esset verum quod dicitur hic : nis majori gratia et charitate informata
1. Hoc est contra dicta Sanctorum, et plus valet ad substantiale meritum vitæ
hic , et Apocal . xx1 , 16 , ubi dicit , quod æternæ , quam major cum minori chari-
latera civitatis æqualia sunt et dicit tate informante et eliciente .
Glossa quod latera sunt fides , spes , et DICENDUM ergo ad primum , quod illa Ad 1.
charitas, et operatio . objectio procedit de operatione compa-
2. Item , Infusa una virtute , infundun- rabili ad liberum arbitrium , quod mi-
tur omnes propter gratiam a qua nulla nistrat actum quod quia diversimode se
separatur, quia quælibet est pars illius habet in devotione et tristitia , sicut ho-
virtualis ergo per eamdem causam au- mo numquam in eodem statu permanet,
cta una, augentur omnes : ergo sunt ideo etiam actus differentes sunt, sed
æquales . in comparatione ad gratiam elicientem
3. Item , Si omnibus accidit ista æqua- et informantem sunt æquales .
litas, quare magis ponitur hic de tribus AD ALIUD dicendum , quod non est ita Ad 2.
illis, quam de aliis ? in naturalibus affectionibus : quia illæ
4. Item, Gregorius in Homil . Pente- non uniuntur in uno , sicut virtutes in
costes dicit , quod «< charitas magna ope- gratia : et ex illa unione est , quod aucta
ratur, si est si autem desinit operari, una, augentur omnes, et quod æquales
charitas non est : » ergo videtur , quod sunt omnes .
etiam operatio sequitur quantitatem cha- AD ALIUD dicendum , quod bene conce- Ad 3.
ritatis . do , quod non intelligitur de habitibus
tantum , et quod hoc accidit omnibus vir-
Solutio . SOLUTIO . Dicendum , quod ista æqua- tutibus : sed specialiter attribuitur istis :
litas dupliciter attenditur, scilicet secun- quia ista solæ theologicæ sunt : et im-
dum habitus et tunc est inter tres virtu- mediate in Deum tendunt, et omnes alias
tes : et secundum actus, et sic excedit quasi conducendo in Deum dirigunt , ad
quartum quod est operatio . Sed duplici- quem refertur omne nostrum opus .
ter potest attendi operatio , scilicet se- AD ALIUD dicendum, quod intelligitur Ad 4.
cundum relationem ad id quod informat dictum Gregorii secundum comparatio-
eam , et elicit. Si primo modo considere- nem actus ad habitum informantem , et
tur actus , non puto esse verum , quod non ad liberum arbitrium agens . Notan-
operatio unius virtutis æqualis sit opera- dum tamen , quod quidam de facili se ex-
tioni alterius , nec quod operatio ejusdem pediunt , dicentes quod non intelligitur
virtutis semper sit secundum totum æqualis in specie , sed tantum in genere :
posse ejusdem virtutis : quæ contingit ut si una sit magna , et alia sit magna, et
ferventius diligere , quam charitas ma- e contrario : sed non quod tanta per
gna sit in corde et contingit minus fer- æqualitatem : Sed non stat solutio : quia
venter diligere , quam sit charitas in æqualitas exprimitur in Littera per tan-
corde . Si autem consideratur relata ope- tum et quantum, ut patet inspicienti .
IN III SENTENT. DIST. XXVI , A, ART. 1 . 489
DISTINCTIO XXVI .
De spe.
A. De spe, quid sit ?
Est autem spes virtus qua spiritualia et æterna bona sperantur , id est ,
cum fiducia exspectantur . Est enim spes certa exspectatio futuræ beatitu-
dinis, veniens ex Dei gratia et meritis præcedentibus, vel ipsam spem
quam natura præit charitas , vel rem speratam, id est, beatitudinem æter-
nam . Sine meritis enim aliquid sperare , non spes, sed præsumptio dici
potest .
DIVISIO TEXTUS . ARTICULUS I.
An spes sit in genere virtutis ?

« Est autem spes virtus qua spiritualia
et æterna bona sperantur , etc. »
Habito tractatu de fide , tangit hic in Incidunt autem ante Litteram tres
una distinctione de spe, de qua determi- quæstiones , quarum prima est, an spes
nat dupliciter, scilicet in se, et ex parte sit in genere virtutis ?
sperantis , ibi , C , « Post hoc superest in- Secundo , supposito quod sit virtus ,
vestigare, etc. » > quæritur utrum virtus separata ab aliis
In se autem tangit tria de spe, primo, quibusdam virtutibus , vel conjuncta
scilicet quid sit ? Et secundo , in quo con- illis ?
venit cum fide , ibi , B , « Et sicut fides, Tertio quæritur, In qua vi animæ sit
ita et spes, etc. » Tertio , in quo differt a spes , et quis sit actus ejus , et objectum ,
fide, ibi , B, § 2 : « Distinguitur tamen et finis ?
fides a spe, etc. »
Et ex hoc patet divisio . Sententia plana AD PRIMUM Sic proceditur : Videtur
est in Littera. quod spes non sit virtus sic :
1. Ab Horatio et Tullio et quibusdam 5. Item , Omnis virtus est de difficili et

aliis Philosophis ponitur spes una qua- bono spes autem non est sic : ergo non
tuor naturalium passionum nulla autem est virtus. PROBATIO media est : quia ni-
passio est virtus : ergo spes non est vir- hil difficultatis habet exspectare.
tus. 6. Item, Virtus est bona qualitas men-
2. Item, Omnis virtus determinatum tis qua recte vivitur , qua nemo male
habet actum et objectum : spes autem utitur , quam Deus operatur in nobis sine
non habet hæc determinata : ergo spes nobis hæc autem quæ dicitur spes non
non est virtus . PRIMA probatur inducen- operatur in nobis sine nobis ergo non
do in singulis . SECUNDA probatur per est virtus .PROBATIO media est , quod
hoc, quod exspectare non dicit actum se- spes est ex meritis, ut dicit Magister in
cundum operationem , sed immobilita- Littera.
tem potius secundum locum : objectum 7. Item , Si aliquid est spes in anima,
autem spei est quodcumque bonum ex- videtur esse mercenaria , et ita carens ra-
spectatum in futurum : ergo sequitur tione meriti , quia exspectat retributio-
conclusio , quod non sit virtus . nem cum igitur omnis virtus sit meri-
3. Item, Philosophus in VII Physico- toria , spes autem non , videtur non esse
rum ponit rememorationem de præterito , virtus .
sicut spes de futuro est : constat autem , 8. ULTERIUS videtur non esse virtus
quod rememoratio non est virtus : ergo theologica . Virtus enim theologica non
nec spes . est medium inter superfluum et diminu-
Item , In numero passionum natura- tum spes autem est medium inter su-
lium non opponuntur penes differentiam perfluum et diminutum : ergo non est
temporis , sed penes objectum spes et ti- virtus theologica. PROBATUR autem prima
mor de futuro malo : constat autem , per hoc quod supra habitum est de fide ,
quod timor non est virtus : ergo nec spes , quod fides innititur primæ veritati prop-
ut videtur. ter se , et super omnia et supra hoc non
4 , Item , Augustinus dicit , quod « ani- est cogitare aliquem excessum . Item , De
ma secundum mentem est imago Dei ha- charitate dicit Bernardus in libro de Dili-
bens imaginem secundum potentiam in- gendo Deo : Causa diligendi Deum
telligendi, et similitudinem in potentia Deus est , et modus sine modo diligere :
diligendi : »>> ergo videtur, quod mentis. ultra quod etiam non est excessus . >>
non sint nisi duæ vires : ergo duæ virtu- MEDIA autem probatur ex hoc, quod ex-
tes tantum perficientes : sed in potentia tremum spei in nimis est præsumptio , et
cognoscendi Deum perficitur a fide , in est vitium et extremum in defectum est
potentia autem diligendi a charitate desperatio , et est etiam vitium : ergo
ergo videtur, quod spes non perficiat se- spes non est virtus theologica , ut vide-
cundum ordinem in Deum : ergo non est tur.
virtus theologica : et constat quod non SED CONTRA : Sed contra,
cardinalis : ergo nullo modo est virtus . 1. I ad Corinth . xi , 13 : Nunc autem
Si forte dicas , quod potentia affectiva manent fides, spes , et charitas, tria hæc :
est bifurcata, et una pars ejus afficit bo- major autem horum est charitas . Quid-
num , et illam perficit charitas quæ dici- quid autem connumeratur virtuti , virtus
tur concupiscibilis : alia autem pars deest hic autem spes ab Apostolo connu-
testatur malum, et illam perficit spes . Hoc meratur : ergo est virtus .
nihil omnino videtur esse : quia quæli- 2. Item, Theologicæ virtutes consum-
bet vis est sui objecti appetitiva , et de- mant ædificium spirituale : in illo autem
testativa contrarii : ergo penes hæc non fides fundat , ut supra habitum est : cha-
accipiuntur duæ vires , nec duæ virtutes . ritas autem consummat , ut infra habe-
IN III SENTENT. DIST. XXVI , A. ART . 1 . 491
bitur ergo spes exigitur ad erigendum : turis habendis et consequendis , non enti-
ergo cum in ædificio nihil ædificet, nisi bus tantum , ut fides quæ dicit etiam
virtus , spes est virtus . esse futura quædam , sed spes dicit con-
3. Item, Nihil salvat nisi virtus : spes sequi debere : sicut dicit Apostolus , ad
salvat ergo spes est virtus. PRIMA pro- Hebr. vi , 18 et 19 : Confugimus ad te-
batur ex hoc, quod nihil salvat nisi quod nendam propositam spem : quam sicut
est in ratione boni meritorii : et tale est anchoram habemus animæ tutam ac fir-
virtus . SECUNDA scribitur, ad Roman. mam . Et, ad Roman . v, 4 : Scientes quod
VIII , 24 , ubi dicitur : Spe salvi facti su- tribulatio patientiam operatur , patientia
mus . autem probationem , probatio vero spem.
Ibi Glossa : «< Id est , certitudinem spei : >>
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod spes est vir- quia , sicut dicit Gregorius : « Tanto for-
tus theologica , quæ perficit secundum tior quisquis in Deum surgit, quanto ma-
ordinem in Deum immediate. In hoc jora pro nomine illius pertulit . » Quan-
enim differunt theologica a cardinalibus : doque etiam ponitur pro re sperata , ut
quia theologica rectitudinis actus termi- ad Titum , 11 , 13 : Exspectantes beatam
num habent in Deo et finem, ut fides spem, et adventum gloriæ magni Dei,
tendit in primam veritatem, spes autem id est , rem speratam , quæ est adventus
in beatitudinem gloriæ increatæ indefi- gloriæ . Sumitur autem quandoque pro
cientis , charitas in bonitatem . Cardinales virtute theologica , perficiente animam ad
autem actus terminant in medio , et finem sperandum , et sic de ea quæritur hic :
ponunt in Deo : ut temperantia terminat sicut dicit Glossa , ad Titum , II, 13 ,
actum in passionibus innatis inter nimis. « Exspectamus beatitudinem , quæ subest
et parum , et finem ponit in Deo , quia fa- spei virtuti . »
cit hoc propter Deum . SECUNDUM hoc igitur dicendum ad pri- Ad 1 .
Ut igitur intelligantur solutiones ob-. mum , quod æquivocatio impedit conclu-
jectorum , sciendum quod spes æquivoce sionem .
dicitur multipliciter, et ex hoc a diversis AD ALIUD dicendum , quod exspectare Ad 2.
in diversis ponitur generibus , et diversa non dicit totum actum spei, ut infra pa-
ponuntur ei opposita . Quandoque enim tebit, sed sperare dicit eum , sicut dilige-
est in genere passionis , et hoc modo con- re actum dilectionis , et credere actum fi-
sideratur a Philosophis : et quia passio dei .

est illata animæ sensibili : quia sicut di- AD ALIUD dicendum , quod in illo pro- Ad 3.
cit Philosophus, « Omnis delectatio est cessu atiam decipit æquivocatio , ut prius
generatio in sensibilem animam : » ideo habitum est in distinctione .
tunc ponitur ei oppositum in genere pas- AD ALIUD dicendum , quod prout Augu- Ad 4.
sionis , eo quod oppositorum sit idem ge- stinus accipit mentem sub potentia affe-
nus : hoc autem oppositum , aut accipitur ctiva vel diligendi , multæ vires compre-
penes objectum solum, et tunc erit timor henduntur , scilicet liberum arbitrium ,
secundum quod ipse passio est futuri voluntas , concupiscibilis , et irascibilis . Et
mali aut penes differentiam temporis tunc ad objectum dicendum , quod dete-
quam consignat, et sic opponitur dele- stari malum non est irascibilis , secundum
ctatio , quæ est ex rememoratione , ut dicit quod irascibilis est, sed potius cujuslibet
Philosophus. Quandoque autem ponitur potentiæ est fugere malum suum sed
in genere motus vel actus , ut , ad Roman. irascibilis est excludere malum pugnans ,
VIII , 24 , ubi dicit Apostolus : Spe salvi quod est arduum et difficillimum , et illa-
facti sumus . Quandoque autem ponitur tum est extrinsecus , et est suum insur-
pro effectu spei , quem habet in anima, gere in altum finis , et in altum illud quod
tutatur enim animam et certificat de fu- est ad finem et secundum quod surgit
in altum finis , sic perficitur spe, ut infra mercedem sperat spes sed temporalis
patebit secundum autem quod surgit in merces pro spirituali , est Jezeatica et
altum quod est ad finem, sic perficitur leprosa mercimonia ' : et de hac non curat
fortitudine . Et sic patet solutio ad argu- spes .
mentum . Tamen sciendum , quod ratio AD ALIUD dicendum , quod spes est vir- Ad &
illa fundatur super falsum
falsum : quia quando tus theologica : et illa
illa quæ videntur cir-
dicit Augustinus de imagine , loquitur de cumstare, dicendum quod non circum-
parte animæ suprema , quæ per naturales stant, sed sunt corruptiones conditionum
habitus ordinatur in Deum secundum spei : sicut cum spes fit ex largitate Dei , il-
quod est trinus et unus : et hæc non per- lam negligit desperans : et cum fit ex me-
ficitur habitibus ordinatis ad opus , nisi ritis , illam negligit præsumens . Omnis
accipiatur imago improprie, scilicet prout enim mediatio et excessus attenditur se-
resultat in viribus inferioribus , et libero cundum eamdem materiam quæ non est
arbitrio , et ratione , et voluntate , et in hu- hic : quia non habet materiam hujusmodi ,
jusmodi. in qua secundum rationem materiæ sit
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod difficile et abundare , et deficere , sicut est in quibus-

bonum circa quod est virtus , differenter dam aliis virtutibus consuetudinalibus :
determinatur in virtute theologica et con- sed potius sicut fides habet oppositam in-
suetudinali in consuetudinali enim de- fidelitatem multiplicem ex corruptione di-
terminatur secundum difficultatem et ra- versorum quæ exiguntur ad fidem, et cha-
tionem medii , quod est per æquidistan- ritas similiter habet oppositum odium et
tiam in passionibus , vel per rectam ratio- inimicitiam , non tamen determinatur ad
nem sumptam in rationalibus virtutibus , medium aliquid : ita et spes et hoc pa-
ut sunt prudentia , et justitia : sed in vir- tet ex quo ex parte rei speratæ numquam
tute theologica est difficultas penes ele- est nimis innititur enim super omnia
vare animam extra se , et supra se : sicut spes bonitati et largitati increatæ : et ideo
fides elevat rationem ut abneget se, et præsumens non excedit in spe, sed potius
supra se tendat in verum quod non scit uterque corrumpit secundum aliquid ,
probare et spes elevet animam , ut spe- quod exigitur ad substantiam spei .
ret ea de quibus rationis non est persua- Iterum patet hoc alia ratione : quia
sio , et ab his quæ videt, elevetur ad quæ- medium habet compositionem ex utro-
rendum quæ non videt et charitas ele- que extremo , sicut largitas ex prodigali-
vet, ut postpositó amore privati boni , ten- tate et avaritia : non autem dicitur spe-
dat in summum bonum, quod quæritur rans qui sperat speranda et non speran-
fide et hoc est magis difficile, quam dif- da , et desperans qui nec speranda nec
ficile virtutis civilis et bonum virtutis non speranda sperat, quod falsum est,
theologica est finis , bonum autem civilis quia omnes illi sunt circa id quod omnino
est honestum relatum ad finem increa- super omnia sperandum est : sed sperans
tum . Unde patet , quod illa objectio fal- prout debet, alii autem corrumpendo .
sum supponit. Iterum alia ratione patet illud : quia si
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod Deus in no- spes esset medium , jam comparata extre-
bis sine nobis operatur spei habitum , licet mis acciperet aliquid de ratione extremo-
non spei actum : et de actu spei intelligi- rum , sicut fortis secundum Philosophum
tur quando dicitur , quod provenit ex me- ad audacem est timidus, et audax ad ti-
ritis. midum sed non spes dicetur sic despe-
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod bona merces ratio ad præsumptionem, et præsumptio
est Deus , et non vituperabilis , et hanc ad desperationem .
Alludit ad historiam Giezi, servi Elisei , et Naaman leprosi . Cf. IV Reg. v, 20 et seq.
IN III SENTENT . DIST . XXVI , A, ART. 2 . 493
Et hoc sit dictum contra quosdam , qui vens ad terminum ad quem , timor autem
dicunt spem esse medium inter despera- a termino a quo : quia ad bonum spes , et
tionem et præsumptionem , eo quod ipsi a malo movet timor : ergo spes et timor
putant in omni virtute esse medium per sunt idem .
unam rationem , quod absurdum est, quia 4. Item, Aversio et conversio in pecca-
nec etiam in consuetudinali (ut dicit Phi- to non faciunt diversum peccatum ergo
losophus in V Ethicorum) est per unam in opposito aversio a malo et conversio ad
rationem . bonum non faciunt diversam virtutem :
sed timor avertit a malo , et spes convertit
ad bonum ergo sunt eadem virtus .
5. Item , Eadem est fides de pœnis et
ARTICULUS II.
præmiis ergo et eadem virtus fugiens
An spes si vi pœnas ut timor, et sperans præmia ut
t rtus separata ab aliis qui-
spes .
busdam virtutibus , vel conjunc
ta 6. Item, Contrariorum eadem est dis-
illis ?
ciplina fugere autem et prosequi haben-
da sunt opposita : ergo ipsorum una scien-
Secundo quæritur, Utrum sit virtus. tia et una virtus erit , ut videtur.
separata ab aliis quibusdam virtutibus. 7. Item , Una virtus numero media est
vel conjuncta illis ? duarum malitiarum : timor autem est in-
Videtur autem, quod conjuncta . ter desperationem et præsumptionem , et
1. Quorum enim una proprietas est , similiter spes ergo spes et timor sunt
horum etiam subjectum est unum , vel una et eadem virtus .
non separatum ad minus : sustinere au- 8. Ulterius videtur, quod spes sit con-
tem et exspectare est longanimitatis et tinuatio omnium virtutum : quia spei est
patientiæ quæ sunt partes fortitudinis : et exspectare : hoc autem nihil aliud est nisi
hæc sunt etiam spei : ergo videtur , quod permanere immobiliter in virtute : ergo
spes sit virtus conjuncta illis . videtur, quod spes non sit nisi mansio in
2. Item , Ea quæ perficiunt animam continuatione virtutis : ergo non est vir-
contra affligentia , videntur esse partes tus separata ab omnibus aliis .
fortitudinis , vel conjuncta partibus ejus : SED CONTRA : Sed contra.
spes autem sic perficit animam : ergo aut 1. Enumeratur singulariter ab Aposto-
est pars fortitudinis , aut conjuncta illis . lo : ergo est una virtus singularis .
PRIMA probatur per hoc quod fortitudo est 2. Item, Super illud : Signatum est su-
perfectio animæ contra insurgentia et af- per nos lumen vultus tui, Domine, etc. 2,
fligentia adversa , ut dicunt Sancti . Se- dicit Augustinus quod <« imago recreatio-
cunda autem scribitur in Proverbiis , xii , nis est gratia secundum fidem , spem , et
12 : Spes quæ differtur , affligit animam, charitatem . » Job , 1 , 2 , dicit Gregorius ,
id est , res sperata : ergo indiget spe ad quod tres virtutes theologicæ significan-
sustinendum . tur per tres filias Job : ergo est virtus.
3. Item , Communiter objicitur, quod singularis .
sit conjuncta virtus timori sic : In naturis
idem est movens ad recessum a termino SOLUTIO . Dicendum , quod spes est vir- Solutio.
a quo , et accessum ad terminum ad quem , tus separata ab aliis , et habet actum sin-
sicut a sursum , et in deorsum : ergo si- gularem , ut infra patebit, et objectum in
militer erit in moribus : sed spes est mo- ratione speciali .
I ad Corinth . xII , 13 : Nunc manent fides, 2 Psal . iv, 7.

spes, etc.
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex- objectum, et alterum ut consequendum .

spectatio et longanimitas et sustinentia AD ALIUD dicendum , quod sicut supra Ad 7.
æquivoce dicunt conditiones sperantis et diximus, spes non est virtus determinans
fortis . Sunt enim conditiones sperantis sibi medium ex ratione materiæ et si
secundum processionem in rem speratam desperatio et præsumptio opponantur in
quæ non affligit ex se , sed per accidens , ratione corruptionis , tunc timor non erit
scilicet quod differtur : sed secundum medium illorum , quia timor timet sepa-
quod sunt conditiones fortis , dicunt con- rari , et desperatio supponit culpam irre-
fortationem animi in sustinentia ejus mediabilem : unde nihil est quod objici-
quod per se affligit ex confidentia victo- tur.
riæ et finis , quia non semper injacebit AD ID quod ulterius objicitur , dicen- Ad 8.
passio . dum , quod spes non dicit exspectationem ,
Ad 2. AD ID autem quod dicit, quod fortitu- sed sperationem , et hæc dicit plus , quo-
do est contra affligentia , etc. , dicendum , niam sperans extendit se , sicut credens et
quod hoc intelligitur de affligentibus per amans, suo modo in rem speratam , et
se , et non per accidens ex dilatione. habeat eam suo modo , sicut credens et
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illæ rationes amans .
omnino nihil valent : quia spes non acci-
pitur in ratione moventis a malo in bo-
num , sed potius in ratione elicientis ac-
tum timor enim per se sufficit movere a ARTICULUS III.
malo in bonum : si enim servilis est, mo-
vet a malo actu : si autem initialis , tunc In qua vi animæ sit spes ?
movet a malo habitu in consideratione
pœnæ et amoris Dei . Non enim sic dicitur.
spes movens , quod perficiat id quod in- Tertio quæritur , In qua vi animæ sit
cepit timor . Unde patet quod nihil spes ? et , Quid sit actus ejus , et objectum,
omnino faciunt ad propositum rationes et finis ?
illæ . Videtur autem non esse in irascibili :
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod in peccato quia
unum est ratione alterius : non enim aver- 1. Omnis virtutis animæ est exspectare
teret, si non converteret ad illicita : sed id quod appetit , et habere cum habet , et
hoc non est hic : imo spes nullo minus rejicere contrarium spes autem dicit.
fulcitur quam timore, non enim respicit exspectationem ejus quod appetitur :
pœnam , sed largitatem dantis tantum . ergo non est irascibilis solius , sed om-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod fides est de nium virium .
illis ut sunt veritatis increatæ articuli , et 2. Item, Spes diffinitur in Littera,
sic conveniunt : non autem in eo quod quod est certitudo expectationis : sed
pœnæ sunt, et in eo quod præmia , con- certitudo dicit cognitionem : ergo spes
veniunt, et ideo diversis habitibus respi- est rationis vel intellectus : non ergo ira-
ciuntur . scibilis .
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod spes et timor 3. Item, Avicenna et Damascenus (et
non sunt contraria : informis enim salva- accipitur etiam ab Aristotele in fine pri-
tur cum servili , et formata cum casto timi Ethicorum) dicunt , quod irascibilis
more nec sunt contrariorum quia spes est pars animæ sensibilis . Cum igitur
est gloriosi consequendi, timor autem sensibilis animæ non sit immediate
habet actum ad pœnam : et hæc non op- ferri in Deum , videtur quod spes quæ
ponuntur pœna enim et præmium non immediate in Deum fertur, non sit in
opponuntur , secundum quod unum est irascibili .
Quæst 1. PRÆTEREA quæritur de actu ejus . certitudo una quæ est in modum argu-
1. Actus enim potentiæ animæ consue- menti in cognitione , et hæc competit
vit denominari secundum nomen ejus , ut fidei . Alia est quæ est per modum na-
intellectus actus intelligere , et voluntatis turæ , et hæc competit cuilibet virtuti :
velle , et sic de aliis sperare autem non est enim natura certior arte in operibus.
nominat actum irascibilis : ergo videtur, et fine , ut supra diximus : et quia virtus
quod non sit actus spei , vel spes non est consentit rationi in modum naturæ , ut
in irascibili . dicit Tullius , ideo virtus etiam certior
2. Item, Quid dicit sperare ultra ex- est arte . Sed hæc certitudo quæ est in
spectare ? Videtur, quod nihil : quia ita modum naturæ, est duplex : scilicet cer-
dicit Apostolus , ad Roman . iv , 18 , de titudo et efficacia habitus meliorantis ad
Abraham Contra spem in spem credi- opus directe et ad finem, et hæc est om-
dit. Et addit sic , Longanimiter ferens, nis virtutis secundum quod virtus est .
adeptus est repromissionem . Ergo vi- Alia est ex efficacia inclinationis habitus
detur, quod nihil dicat nisi exspectatio- et causæ adjunctæ ad habitum , et hæc
nem solam . est major sicut si ignis generatus con-
3. Item , Per solam exspectationem junctum secum haberet generans , quod
diffinitur, cum dicitur , spes est certa daret motum qui consequitur formam ,
exspectatio futuræ beatitudinis, etc. tunc certius ascenderet, quia tunc motus
4. Item , Quid dicit exspectatio ? Si in ipso esset ut consequens formam pro-
dicit tantum immobilitatem in loco vir- priam, et ut consequens impulsum gene-
tutis vel vitæ tunc nihil adderet supra rantis et talem certitudinem habet spes ,
virtutes alias nisi continuitatem et hoc scilicet ex habitus natura et causa , quia
non dicit actum specialem : ergo spes ex meritis et gratia proveniens quæ sunt
secundum hoc nullum haberet actum spe- causa certitudinis : et ideo etiam inter
cialem . virtutes specialiter per certitudinem dif-
finitur et non , ut quidam male dicunt ,
Quæst. 2. ITEM quæritur de objecto ejus et fine. quod accipiat certitudinem a fide : et
Si enim dicatur , quod objectum ejus certitudinem a causa tangit Apostolus ,
est beatitudo , sicut videntur Sancti com- II ad Timoth . 1 , 12 : Scio cui credidi,
muniter dicere , et in diffinitione suppo- et certus sum quia potens est depositum
nitur : tunc videtur, quod spes sit omnis meum servare in illum diem .
virtus quia beatitudo est finis omnis AD ALIUD dicendum , quod bene puto Ad 3.
virtutis . hoc esse verum , quod irascibilis sit pars
animæ sensibilis : sed, ut dicit Philoso-
Ad 1. phus , participat quasi ratione , et ideo
spes est virtus separata et divisa ab aliis efficitur elevata super naturam sensibilis
virtutibus , et est in irascibili potentia secundum se consideratæ , et tunc potest
animæ nec exspectare tantum est actus in id in quod non poterat ex seipsa . Ta-
ejus , licet plus conveniat ei quam alii men sunt quidam modernorum, qui di-
virtuti , ut infra dicetur : sed potius ex- cunt duplicem esse concupiscibilem et
tendere se in rem speratam amplitudine irascibilem in nobis , scilicet sensibiles ,
quadam animi , et hæc amplitudo quia et humanas : et in humanis ponunt cha-
est respectu magni et alti in eo quod hu- ritatem et spem, in sensibilibus autem
jusmodi , irascibilis est secundum quod temperantiam et fortitudinem . Sed hæc
est humana . opinio non habet radicem alicujus au-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod duplex est ctoritatis , nec Philosophi , nec Sancti .
Hæc verba pertinent ad Epist . ad Hebr. VI, 15 .

Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur de actu, hoc quod dicit, futuræ beatitudinis : si
dicendum quod tria concurrunt ad actum enim futurum est, tunc non est in illo
spei qui est sperare, scilicet dispositio sperans , sed oportet protendi usque ad
ex parte agentis , et hæc est fixio in loco illud et beatitudo accipitur in ratione
protensionis , et hæc dicitur exspectatio magni et gloriosi , ut postea dicetur . Et
sicut enim qui movetur secundum locum, sic intelligitur totum quod est de actu
non potest protendi in aliquid quod est spei .
uni loco proprium , ita nec motus in vita Ad 4.
AD ALIUD dicendum , quod non dicit
potest consequi rem speratam hæc au- immobilitatem vitæ ut est continuitas
tem exspectatio est permansio in vita, virtutis , sed potius ut motiva in actu
et accidit spei ex illa parte qua fulcitur sperandi : et hoc motivum sive rationem
in meritis quia immobilem in meritoria motivi addit super immobilitatem a vita ,
vita oportet esse qui expectat ex meritis . sive a meritis .
Aliud est quod exigitur , quod ' est sub-
stantia actus interius in anima , licet non AD ALIUD dicendum , quod beatitudo Ad quæst. 2.
extra, scilicet ut magno animo extenda- diffinitur a Boetio , quod est status om-
tur in æterna . Tertium est ratio objecti : nium bonorum congregatione perfectus :
quia omnis actus per suum objectum ha- et tunc ly omnium bonorum potest ve-
bet diffiniri et specificari et objectum nire distributive et collective . Si distri-
est amplexio æternitatis et beatitudinis, butive , tunc verum est quod concludit
secundum quod ponit in gloria , quia objectio : quia tunc respondet cuilibet
gloriosum dicit magnum et honoratum : virtuti ratione sui boni . Si autem veniat
et hæc proprie est irascibilis . Est igitur collective et formaliter, sonat quoddam
sperare actus ejus qui complectitur hæc amplum et magnum in gloria , ambiens
tria , scilicet exspectando in meritis , statum omnis boni : et iste status est
protendi in amplitudinem et magnitudi- altus in ratione alti , et sic proprie respi-
nem æternæ gloriæ : quia æternitas etiam
. citur a sola spe et hæc est causa, quod
dicit amplum per hoc quod sonat inde- Sancti semper dicunt, quod fidei succedit
ficiens . visio , et spei beatitudo : et alii , quod
Ad 1. AD OBJECTUM autem dicendum , quod succedit ei comprehensio , quia compre-
hoc non est verum in omnibus actibus , hensio etiam dicit conclusionem ampli et
sed in illis tantum , qui sunt ipsarum vi- contentionem . Et alii dicunt, quod suc-
rium secundum se , ut intelligere , et hu- cedit ei æternitas : quia illa etiam , ut
jusmodi . Sunt autem alii qui sunt vi- dicit Commentator super libros Dionysii
rium , secundum quod conjunguntur aliis de Cœlesti Hierarchia , dicit protensio-
potentiis , sicut est frui concupiscibilis et nem in perpetuam vitam .
voluntatis , et scire rationis , et credere. Et per hoc patet solutio ad totum .
intellectus secundum quod conjunctus
est cum affectu , et sperare irascibilis se-
cundum quod conjungitur intellectui
credenti , et de his non est verum quod
objicitur. Et de hoc notatum invenies. ARTICULUS IV.
supra primam distinctionem primi libri
Sententiarum , in quæstione de actu Quid sit spes diffinitione ? et, An diffi-
fruitionis. nitiones spei sint bonæ ?
Ad 2. AD SEQUENS patet solutio per ante dicta .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod exspectatio
ponitur in diffinitione spei , et ratio hujus Deinde veniendum est ad Litteram in
dicta est sed protensio intelligitur per principio cap . A , ubi dicit : « Est autem
IN III SENTENT. DIST. XXVI, A , ART . 4 . 497
spes virtus qua spiritualia et æterna bona 2. Item , Videtur non esse certa : quia
sperantur, etc. »
> * sæpe amittitur beatitudo sperata , sicut
Et quærendum est, Quid sit spes dif- accidit in Juda, qui secundum statum
finitione ? Quoniam jam habitum est in præsentis justitiæ sperabat beatitudi-
quo genere sit , et in quo ut in subjecto nem , quam tamen nulla certitudine est
proximo. consecutus .
Sunt hic a Magistro duæ diffinitiones 3. Si forte tu dicas , quod hæc certitu-
datæ et objicitur de prima sic : do conditionis scilicet spei immobilis per-
1. Spiritualia et æterna bona qualibet mansit in vita meritoria , ex qua proce-
virtute meritoria sperantur : ergo vide- dit spes. CONTRA Conditio dubietatis.
tur, quod male diffiniatur per illa . est : ergo contrariatur certitudini , ut vi-
2. Item, De expositione Magistri quam detur. Si ergo spes habet conditionem ,
apponit, id est, cum fiducia expectan- non debet diffiniri secundum certitudi-
tur aut enim est fiducia a fide certitu- nem . Item , Conditio rationis est quæ
dine dicta : aut illa quam dicit Tullius confert sed spes est in irascibili : ergo
esse partem fortitudinis , et vocat fidu- videtur, quod non sit suum apponere
ciam . Si primo modo hoc videtur in- conditionem .
conveniens , quia tunc spes aliquid de sibi 4. Item, Ponamus aliquem esse præ-
essentialibus traheret a fide : quod non scitum, et tamen esse in statu præsentis
contingit, cum sint diversæ species vir- justitiæ , ille habet spem : et tamen sua
tutis . Si autem secundo modo : tunc es- exspectatio frustrabitur : ergo est incerta.
set pars fortitudinis : et hoc etiam vide-
tur per hoc quod ita diffinit Tullius fidu- ITEM quæratur, Quis habet certiorem Quæst. 1.
ciam dicens , « Fiducia est per quam exspectationem inter duos , quorum unus
magnis et honestis in rebus multum ipse est præscitus , et exspectat spe formata :
animus in se fiducia certa cum spe col- alter prædestinatus , et exspectat spe in-
locavit. » formi ? Videtur , quod prædestinatus :
quia ille certissime beatitudinem conse-
Objicitur etiam de secunda diffinitione quitur .
quam ponit Magister dicens , quod «< spes SED CONTRA : Sed contra.
est certa exspectatio futuræ beatitudinis Spes formata exspectat ex meritis actu
veniens ex Dei gratia et meritis præce- existentibus spes autem informis non :
dentibus , vel ipsam spem, quam natura ergo videtur si merita sunt causa certitu-
præit charitas , vel rem speratam, id est , dinis, ut supra dictum est , quod certior
beatitudinem æternam. »> sit spes præsciti quam prædestinati .
Et quæritur primo , Qua certitudine
certa sit spes ? ITEM quæritur, Quæ sit gratia cui inni- Quæst. 2.
Videtur autem , quod fidei : quia titur spes ?
1. Ita dicit Augustinus in libro de Non enim videtur hoc sibi speciale ,
Civitate Dei : « Spes est virtus , qua quis cum
se ad id quod credit perventurum præ- 1. Omnis virtus sit gratia quædam :
sumit. » Ergo videtur, quod certitudi- ergo non specialiter per gratiam debet
nem accipiat a fide , quod supra negatum diffiniri .
est. 2. Item, Ex hoc videtur, quod non
1 Vide cap. A. Prima diffinitio : « Est autem spectatio futuræ beatitudinis , veniens ex Dei
spes virtus qua spiritualia et æterna bona gratia et meritis præcedentibus , vel ipsam
sperantur, id est, cum fiducia exspectantur. » spem quam natura præit charitas , vel rem
Secunda diffinitio : « Est enim spes certa ex- speratam , id est, beatitudinem æternam . »
XXVIII 32
possit esse informis , ex quo semper est Præterea, Cum unius rei unica sit
cum gratia et hoc falsum est , ut infra diffinitio , Penes quid dantur tot diffini-
patebit . Ergo non semper est cum gratia . tiones spei ?
3. Item , Ex quibus meritis provenit
spes ? merita enim omnia proveniunt ex SOLUTIO . Ad hoc ultimum primo dico , Solutio.
virtutibus virtutes autem simul infun- quod spes est in diversis generibus , ut
duntur ergo spes præcedit omne meri- prius habitum est : et ideo a Philoso-
tum : ergo non provenit ex meritis . Si phis diffinitur ut est in genere passionis ,
forte tu dicas , quod intelligitur de actu et tunc est suspicio futuri boni , et ideo
spei . CONTRA Actus spei primus qui- ipsa suspicio animam afficit et alterat.
cumque est ille qui statim est post infu- Secundum autem quod est in genere vir-
sam virtutem , non provenit ex meritis , tutis, sic consistit in difficili et bono vir-
quia ipse est de primis meritis : ergo tutis theologicæ , de quo supra determi-
videtur, quod nec de actu sit verum . natum est, et sic diffinitur tribus diffini-
4. Si forte dicas , quod hoc est propter tionibus , quarum duæ sunt in Littera ,
charitatem , quia charitas (ut dicit Magi- et tertia posita est in objiciendo ab Au-
ster) omnium bonorum est mater et na- gustino in libro de Civitate Dei¹ . Prima
tura præit eam : et ideo merita charitatis autem datur per genus et objectum in
præcedunt actum spei : hoc nihil est : genere, non specificatum propriis diffe-
quia Magister de charitate intelligit in- rentiis , quod objectum est spiritualia et
creata, et non creata : quia spes natura æterna bona. Secunda autem datur per
præcedit charitatem , sicut dicit Glossa actum et causam actus in parte , quæ est
super principium Matthæi, 1 , 2 , super certa exspectatio , etc. Tertia vero datur
illud Abraham genuit Isaac , Isaac au- per relationem spei ad fidem, ex qua ge-
tem genuit Jacob , id est, fides spem , spes neratur secundum naturam : quia fides
charitatem . fundamentum est , et spes proxime est
Si forte tu dicas , quod necesse sit mo- superædificata .
veri actibus aliarum virtutum ante spem , AD PRIMUM autem quod objicitur con- Ad Ad
diffin.
1. 1.
et tunc merita quæ sunt actus boni alia- tra primam diffinitionem, dicendum
rum virtutum , præcedunt : hoc est fig- quod pro qualibet virtute exspectantur
mentum quia dicit Augustinus in libro spiritualia , sicut esse meriti , sed non
de Bono conjugali, quod « habitus est sicut eliciente actum spei formaliter : et
quo quis potest agere cum vult . » Et ita ita intelligitur quando dicitur , Qua spiri-
dicunt etiam omnes Philosophi . Si ergo tualia et bona æterna.
habet aliquis habitum spei , ipse potest AD ALIUD dicendum , quod fiducia nec Ad 2.
moveri spe , quando vult , vel ante alios a fide, nec a fidentia (quæ pars est forti-
actus, vel post ipsos et ita nihil est tudinis) accipitur , sed potius dicitur ibi
quod dicis. fiducia securitas ex efficacia spei et cau-
Præterea , A quibusdam Philosophis sa securitatis, quæ est conscientia meriti ,
aliter diffinitur spes , scilicet quod spes et præsumptio gratiæ divinæ, sicut supra
sit suspicio boni futuri . diximus. Sunt tamen qui dicunt , quod
Item , Glossa , ad Roman. vii , 24 , di- accipitur ibi a fide secundum quod gene-
cit, quod « spes est certa exspectatio fu- rat spem sed hoc non placet mihi , quod
turæ gloriæ . « Et in nulla illarum diffi- ponatur aliqua virtus aliquid de sibi sub-
nitionum ponitur, quod proveniat ex stantialibus ab alia accipere : quia jam
gratia et meritis . sequeretur, quod esset pars ejus , vel ad-
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Civitate Dei : « Spes venturum præsumit. »

est virtus, qua quis se ad id quod credit per-
juncta illi inseparabiliter, sicut proprie- ad temporalem rem, certior est præde-
tas subjecto . stinatus sed tunc illa certitudo non erit
AD ID quod objicitur de diffinitione propria spei , ordinat enim spes tempora-
Tullii , dicendum quod spes et fiducia liter : et quod frustratur , non est de de-
æquivoce sumuntur ibi , scilicet pro præ- fectu suo , ut dictum est . Prædestinatio
sumptione victoriæ ex magnitudine con- autem est ordo æternus ad salutem , qui
stantis animi : et ideo non facit ad pro- frustrari non potest .
positum .
Ad diffin. 2. AD ID quod objicitur contra secundam AD ALIUD dicendum , quod , ut puto , AdAa
quæst.
1. 2.
diffinitionem , dicendum quod certitudo gratia dicitur hic liberalitas dantis ma-
propria est spei , illa ratione quæ dicta xima et affluenter et sine impropera-
est. tione et, ut puto , non dicit hic gratia
Ad 1. AD ID quod objicitur de Augustino , habitum in sperante, sed potius proprie-
dicendum, quod ipse loquitur de certi- tatem, cui innititur spes ex parte dantis
tudine sperantis magis quam spei , et res speratas. Si autem aliquis vult dicere,
ideo dicit, quod est virtus qua quis, quod est habitus : tunc dicendum est,
etc. sperans enim habet conjunctas vir- quod spes specialiter oritur ex gratia ,
tutes , et secundum quod in ipso spes secundum quod ipsa est causa rei spera-
fundatur supra fidem , aliquid recipit a tæ, et motus , ut supra dictum est aliæ
fide , sicut omnis virtus : et hoc non facit autem virtutes referuntur ad gratiam , ut
ad esse, sed ab bene esse . Et sic intelli- partes ad totum tantum , et non ad mo-
gitur quod dicit Augustinus , quod « spes tum actus .
est virtus, qua quis se in id quod credit AD ALIUD dicendum , quod hoc seque- Ad 2.
perventurum præsumit : » et sic etiam retur , si semper spes esset conjuncta
charitas amat id quod credit , et sic de gratiæ in subjecto : sed hoc non est ve-
aliis. rum , imo quandoque fulcitur gratia, quæ
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod est certitu- est in proposito conversionis tantum , ut
do actus et ordinis in finem , et illam ha- infra patebit, et tunc est informis .
bet spes plus quam alia virtus , ut prius AD ALIUD dicendum , quod spes sumi- Ad .
patuit et est certitudo consequendi tur ibi pro actu spei, et hunc actum
.
finem secundum effectum , et illam nulla præcedunt merita secundum propositum
virtus habet, quia illa non datur nisi post sperantis : quia ipse exspectat beatitudi-
istam vitam et per illam non diffinitur nem , et movetur jam ad sperandum ex
spes . meritis quæ habet in proposito . Et hoc
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod spes nullam potest esse quinque modis , scilicet quod
apponit conditionem : quia ordo ad finem meritum præcedit actum spei in causa
per actum semper certus est quantum meriti tantum , et hoc est quod gratiam
.
est de se. jam habet, sed non merita , et tunc spe-
rat ex meritis quæ jam insunt per cau-
Ad quæst. 1 . AD ALIUD dicendum , quod si fiat com- sam . Secundo modo potest esse ex me-
paratio secundum certitudinem unifor- ritis præcedentibus causa et effectu et
miter sumptam , quæ propria est spei : tunc non potest intelligi de omni actu
tunc præscitus in spe formata existens , spei, sed de vero primo sicut probat ob-
habet certiorem spem quam prædestina- jectio . Tertio modo potest esse , quod
tus quod enim frustratur, non est ex præcedit meritum in causa et proposito
incertitudine spei : sed potius ex flexibi- merendi et sic iterum de omni actu
litate voluntatis alius autem non habet spei verum erit . Quarto modo potest
certitudinem causæ meritorum in actu . esse, quod præcedit causa cum merito
Si autem fiat comparatio ordinis æterni alieno , ut est Christi , et sanctorum et
sic iterum de omni actu spei verum erit. ret, haberet se ad illud quod remanet ?
Quinto modo potest esse , quod nec præ- non enim potest dici , quod sicut mate-
cedit in causa nec in effectu , sed in pro- riale , sicut dictum est de fide : quia non
posito tantum et sic est verum quod est de duplici essentia , scilicet affectiva
dicit de actu spei informis tantum . et intellectiva spes , sicut fides .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod charitas non SED CONTRA : Sed contra.
præit spem natura , nisi increata , vel in 1. Fides generat spem : fides ergo in-
proposito , vel in causa , ut jam dictum formis generabit spem informem , et fides
est, si spes sumatur in actu : habitus formata spem formatam .
enim si considerantur ut partes gratiæ , 2. Item, Sic se habet fides ad timo-
sunt simul si autem considerantur se- rem , quod informis generat timorem in-
cundum ordinem spiritualis ædificii , tunc formem , qui servilis est : formata autem
natura præit spes charitatem , ut dicit timorem formatum , qui est initialis vel
Glossa super principium Matthæi. castus ergo similiter faciet secundum .
Et per hoc patet solutio ad totum . ordinem in bonum de spe.
3. Item, Si spes esset semper formata,
jam nobilior esset effectus quam causa :
quia secundum naturam fides est causa
spei, et potest esse informis et formata
ARTICULUS V. fides , ut supra habitum est .
4. Item, Spes est ex parte , sicut et
An spes potest esse informis sicut fides ? fides : ergo videtur, quod accidit eadem
imperfectio quæ et illi : hæc autem est
informitas ergo et potest esse informis .
Deinde quæritur de hoc quod dicit , 5. Item, Augustinus vult , quod sola
ibi , A, in fine : « Sine meritis enim ali- charitas dividat inter filios regni , et
quid sperare non spes , sed præsumptio filios perditionis : ergo spes sicut et fides.
dici potest . non dividet : ergo erit bonis et malis
Ex hoc enim videtur, quod numquam communis non autem potest inesse
sit spes informis : quod quidam etiam malis nisi informis : ergo potest esse in-
aliis modis nituntur probare sic : formis.
1. Quod fides potest esse informis ,

hoc habet ex hoc quod aliquid ejus est SED SI hoc datur, tunc quæritur, Quæ quæst.
in cognitione , quod remanet, ablato eo sit differentia inter spem quæ non habet
quod est affectionis : ergo ubi non est illa merita et est informis, et præsumptio-
causa , non est informitas : sed spes tota nem quæ etiam non habet merita et
est in affectu , et nihil habet in parte co- exspectat beatitudinem ?
gnitiva : ergo aut tota manet , aut tota
tollitur ergo informis non potest esse , SOLUTIO . Dicendum , quod spes potest AdSolutio.
quæst.
ut videtur . esse informis sicut et fides . Et ad ulti-
2. Item, Spes non potest tendere sine. mum respondeo primo , quod spes infor-
amore , et si non tendit , non manet : mis non est sine meritis , sed non habet
ergo videtur, quod sine charitate non ea nisi in proposito : et ille fuit quintus
manet aliquid de spe . modus quo merita præceduntactum
.
3. Item , Si maneret , tunc postea ea- spei , ut prius diximus : sed præsumptio
dem fieret formata , quando adveniret quæ dicitur spes stultorum, est ex gratia.
gratia : qualiter ergo illud quod adveni- largitatis Dei sine omnibus meritis : ex-
1 Vide Art . 4 præcedentem , ad 3 quæst. 2.

IN III SENTENT. DIST. XXVI, B. 301
spectat enim præsumptuosus beatitudi- concedo , sicut supra de fide , quod adve-
nem etiam continuando in peccatis , eo niente gratia formatur id quod informe
quod reputat Dei misericordiam dare fuit, et est imperfectum respectu ipsius
beatitudinem sine conversione , et non et materiale , sicut et in fide , sicut dis-
attendere peccata . Et per hoc patet diffe- positio materialis est respectu speciei :
rentia.
non tamen ita differt, sicut dispositio a
Ad 1. AD PRIMUM dicendum , quod in argu- specie , sed sicut imperfectum a perfecto
mento illo est suppositio falsi : quia etiam in eodem genere qualitatis , et sicut im-
fides informis habet aliquid affectionis, perfectum ad actum sperandi quem bene
ut supra ostendimus et ideo non est spes informis elicit , sed sicut imperfe-
causa quam ponit pro causa . ctum ad tendendum .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod omnis virtus AD HOC autem quod posset objici ,
theologica de se habet ut tendat , et non
. quod duæ qualitates ejusdem speciei non
ab amore, nisi quodammodo : et quod sunt in eodem secundum idem : quia
spes informis non tendit , hoc est a con- simplex non unitur simplici , et hujus-
trarietate quam habet in subjecto , et non modi , supra in quæstione de fide re-
de se .
sponsum est.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod hoc bene
B. De quibus sit spes ?
Et sicut fides , ita et spes est de invisibilibus . Unde Augustinus ' : Fidem
appellamus earum rerum quæ non videntur. De spe quoque dicitur ,
Spes quæ videtur non est spes : nam quod videt quis, quid sperat ? Quod
attinet ad non videre vel quæ creduntur , vel quæ sperantur , fidei speique
commune est.
Distinguitur tamen fides a spe , sicut vocabulo , ita rationabili diffe-
rentia . Est enim fides malarum rerum et bonarum : quia et bona credun-
tur et mala, et hoc fide bona, non mala . Est etiam fides et præteritarum
rerum , et præsentium , et futurarum . Credimus enim mortem Christi , quæ

jam præteriit : credimus sessionem , quæ nunc est : credimus venturum
ad judicandum , quod futurum est . Item , fides et futurarum rerum est, et

alienarum . Nam et se quisque credit esse , coepisse , nec fuisse utique
sempiternum et alia atque alia non modo de aliis hominibus multa, quæ
1 S. AUGUSTINUS , In Enchiridion , cap . 8

Ad Roman . viii , 24.
ad religionem pertinent, verum etiam de Angelis credimus . Spes autem

non nisi bonarum rerum est, nec nisi futurarum , et ad eum pertinentium
qui earum spem gerere prohibetur ¹ .
ARTICULUS VI . ARTICULUS VII .
An spes sit invisibilium ? et, An fides et An spes sit futuri boni et proprii ?
spes sunt ab invicem distinctæ ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : B, § 2 , in fine : « Spes autem non nisi
« Et sicut fides, ita et spes est de invisibi- bonarum rerum est , nec nisi futurarum ,
« libus, etc. et ad Deum pertinentium , etc. »
1. Quoniam virtutes quarum est obje- 1. Contra hoc videtur esse quod dicit
ctum unum , sunt virtus una : ergo si Poeta :
fides et spes habent unumobjectum ,
tunc sunt una virtus . Hunc ego si potui tantum sperare dolorem .
2. Item , Spes non videtur tantum esse
de invisibilibus , sed etiam de his quæ Ex hoc videtur quod spes etiam sit
hic habentur, ut spes gratiæ et veniæ : malarum rerum .
istæ enim species inveniuntur poni a 2. Item, Videtur quod sit communis
Sanctis . boni . Luc . XXIV, 21 Nos sperabamus
quia ipse esset redempturus Israel.
Solutio. SOLUTIO . Spes de invisibilibus , non 3. Item , Augustinus : « De nemine
Ad 1.
prout sunt invisibilia, sed prout sunt fu- desperandum est , dum in via est . » Ergo
tura absentia et ideo in objecto fides et spes est de salute omnium.
spes non conveniunt nisi materialiter : 4. Item, Fides communiter habet se ad
et ideo non oportet, quod virtus una se et ad alios, et similiter charitas ergo
Ad 2. sint. videtur , quod et spes.
AD ALIUD dicendum , quod omnis dif-

finitio datur ex fine , et denominatio fit at SOLUTIO . Dicendum, quod si spes pro- AdSolutio.
1, 2 et 3.
fine eodem modo : et ideo spes proprie prie sumatur , tunc non est alicujus , nisi
est de gloria : et si est veniæ et gratiæ , in quo concurrunt hæc tria, quæ ponit
hoc est secundum ordinem ad gloriam. Magister , scilicet boni , futuri , et proprii .
Si autem improprie sumatur loco generis
sui quod est suspicio futuri quæcumque ,
tunc posset esse mali : et sic accipit Poe-
ta . Et per hoc patet solutio ad primum .
Si vero large sumatur , tunc erit etiam
boni communis . Et per hoc patet solutio
ad secundum et tertium .
Edit. J. Alleaume, perhibetur.

IN III SENTENT. DIST. XXVI , C. 503
Ad 4. AD ULTIMUM dicendum , quod non est quod non est fidei actus quo credo homi-
simile de fide , et charitate , et spe . Quia ni etiam bonum , eo quod fides non est
spes respicit merita, et illa sunt propria . nisi simpliciter et universaliter super pri-
Charitas autem et fides non fundantur in mam veritatem sed potest esse actus
aliquo proprio et ideo possunt esse re- opinionis .
spectu communis . Tamen sciendum est,
C. Redit adpræmissam quæstionem , scilicet an fides et spes in Christo fuerint ?
Post hoc superest investigare , utrum fides et spes in Christo fuerint :

unde tractatus iste sumpsit exordium . Quibusdam non indocte videtur
fidem virtutum et spem in eo non fuisse , sicut in Sanctis jam beatificatis ,

vel in Angelis non sunt : et tamen Sancti credunt et sperant resurrectio-
nem futuram , et Angeli eamdem credunt : nec tamen in eis fides vel
spes virtus est : quia et Deo per speciem contemplando fruuntur, et in Dei
verbo resurrectionem futuram sive judicium , non per speculum in æni-

gmate , sed præclarissime inspiciunt . Si enim quia credunt resurrectionem
futuram , ideo verum est eos fidem habere : ergo ea consummata post ju-
dicium similiter et fidem habere dicentur, quia credent eam præteritam .
Sed sicut tunc credent , nec tamen fidem quæ fideles facit , habebunt : quia
3
non credunt absque scientia , quæ non erit ænigmatica , sed per speciem :
ita et modo credunt et sperant resurrectionem , nec tamen fidem habent ,
quia credendo cognoscunt. Venit enim eis quod perfectum est, et eva-
cuatum est quod est parte est . Venit enim cognitio , et evacuata est fides .
Venit species, et desiit spes . Ita et Christus in quo fuerunt bona patriæ ,
credidit quidem et speravit resurrectionem tertia die futuram : pro qua

et Patrem oravit : nec tamen fidem virtutem et spem habuit : quia non
ænigmaticam et specularem , sed clarissimam de ea cognitionem habuit ,
quia non perfectius eam cognovit præteritam, quam intellexit futuram .
Speravit tamen Christus , sicut in Psalmo ait : In te, Domine , speravi :
Cf. Supra , Dist. XXIII.

2 Edit. J. Alleaume , qui.
Ibidem, credent.
▲ I Ad Corinth . x111 , 12 : Videmus nunc per speculum in ænigmate : tunc autem facie ad faciem .
Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Et supra, . 10 : Cum ve-
norit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est.
5 Psal . xxx, 2 et LXX, 1 .
nec tamen fidem vel spem virtutem habuit, quia per speciem videbat ea
quæ credebat . De antiquis vero patribus qui apud inferos usque ad passio-
nem tenebantur, non incongrue dici potest, quod fidem et spem virtutem
habuerint : quia credebant et sperabant se visuros Deum per speciem,
qualiter eum tunc non videbant : quia non patuit eis cognitio Dei per
speciem ante passionem Christi : qua consummata , a fide transierunt ad
speciem.
secundum animam præter solam passibi-

litatem fides autem et spes dicunt im-
perfectionem : quia fides est cognitio in
ARTICULUS VIII. ænigmate , et spes est exspectatio ejus
quod non est comprehensum : cum ergo
An Christus, Angeli , et animæ beatæ Christus aperte viderit, et perfecte com-
spem habeant ? prehenderit, ut puta unitus deitati , num-
quam habuit fidem vel spem.
Deinde quæritur de hoc quod dicit in ULTERIUS quæritur , Utrum Angeli Quæst. 1.
secunda parte , ibi , « Post hoc superest spem habuerunt, vel habeant ?
investigare, etc. » Videtur , quod sic : quia
Ibi enim Magister dicit , quod nec Chri- 1. Exspectant adhuc præmium quod
stus , nec Angeli , nec animæ beatæ spem accedit post diem judicii ex ministerio
habeant vel habuerunt . Et de his tribus custodiæ, quo obsequuntur nobis : ergo
objicitur per ordinem . cum spes sit certa exspectatio præmii ,
Videtur enim , quod Christus habuit videtur quod spem habeant.
spem : quia 2. Item, I Petr. 1 , 12 : In quem deside-
1. Habuit plenitudinem gratiarum : rant Angeli prospicere . Desiderium au-
fides autem et spes partes gratiæ sunt : tem non est nisi ejus quod non habetur
ergo habuit eas. in præsenti ergo videtur, quod illius
2. Item , Psal . xxx, 2 : In te, Domine, absentis posset esse spes in eis.
speravi. Item, Quoniam in me speravit, SED CONTRA : Sed contra.
liberabo eum . Et infinitis aliis locis . Omnia pertinentia ad suam beatitudi-
3. Item, Quiddam beatitudinis defuit ei , nem habent in Verbo , et vident ergo
scilicet gloria corporis ergo videtur , nihil sperant in futurum , quod non vi-
quod illam sperare potuit. deant præsentialiter visio autem non
4. Item , Sicut fuit comprehensor , ita est spes , ut dicit Apostolus : ergo spem
fuit viator ergo sicut non defuerunt ei non habent.
quæ fuerunt comprehensoris , ita nec de- Item , Fidem non habent quæ gignit
buerunt deesse quæ fuerunt viatoris spem : ergo nec spem.
spes autem viatoris est : ergo spem ha-
buit. ULTERIUS quæritur, Utrum animæ bea- Quæst. 2.
SED CONTRA : tæ modo existentes in cœlo , habeant
Sed contra.
Nihil imperfectionis Christus habuit. spem ?
Edit . J. Alleaume, habuerunt. 3 Ad Roman. VIII, 24 : Nam quod videt quis,

2 Psal . xc , 14. quid sperat?
IN III SENTENT. DIST. XXVI , C , ART. 9 . 505
Et videtur, quod sic : quia confirmationem . Unde etiam quidquid

1. In Apocal. vi , 11 , dicitur : Dictum gratiæ in spe et fide fuit , ipse habuit :
est illis ut exspectarent ¹ adhuc
adhuc tempus
tempus sed non quidquid in eis fuit imperfectio-
modicum. Ergo videtur , quod exspectant nis : visio enim gratiæ est in fide et tentio
gloriam corporum et exspectare futu- vel comprehensio in spe . Qui enim spe-
ram beatitudinem spei est : ergo spem
rat (ut dicit Magister in primo libro Sen-
habent, ut videtur . tentiarum , distinctione prima) aliquate-
2. Item , Etiam quidam antiqui dixe- nus tenet rem, licet non perfecte .
runt, quod desiderio corporum aliquan-
tulum retrahantur ab intensione contem- Ad quæst. 1.
AD ID quod ulterius quæritur de Ange- Ad 1.
plationis ergo videtur, quod habeant lis , dicendum quod nec ipsi spem habue-
spem . runt , nec habent, eisdem de causis id
SED CONTRA :
Sed contra . enim quod exspectant, est de præmio ac-
Spes quæ differtur, affligit animam² : cidentali .
illi autem affligi de cætero non possunt : AD ALIUD dicendum, quod est deside- Ad 2.
ergo spem habere non possunt. rium rei non habitæ, et hoc non habent
Angeli et est desiderium rei habitæ ad
SOLUTIO. Dicendum , quod Christus , nec tollendum fastidium , et de hoc intelligi-
Solutio. Angeli , nec animæ beatæ proprie lo- tur dictum Petri.
quendo spem habent ; et hoc duabus de
causis quarum una est , quia spes proprie AD ID quod iterum ulterius quæritur , ad quæst. 2.
non est nisi de substantiali beatitudine , et Utrum animæ sanctæ spem habeant ?
hæc est beatitudo animæ non corporis : Dicendum quod non, eisdem de causis .
quia gloria corporis est, ut opinor , quædam Nec puto hoc esse verum , quod retra-
redundantia ex anima in corpus conjun- hantur a contemplatione desiderio cor-
ctum . Alia causa est : quia spes funda- porum : quia determinatum est eis tem-
tur in cognitione ænigmatica , quæ osten- pus , et illud cum gaudio in una stola ex-
dit rem speratam in speculo et ænigma- spectant, quia securitatem habent de re-
te et ideo quia etiam id quod exspectant, liqua .
vident in lumine Verbi , non dicuntur
spem habere illius et illam causam vi-
detur Magister tangere in Littera .
SECUNDUM hoc igitur dicendum ad pri-
Ad 1, 2 et 3.
mum quod Christus spem non habuit : et ARTICULUS IX .
improprie sumitur spes in auctoritatibus
illis pro exspectatione præmii accidenta- An Patres in limbo, et animæ in purga-
lis vel gloriæ corporis , cujus non est spes torio, et dæmones habeant spem virtu-
nisi per posterius vel loquuntur de tem ?
Christo gratia membrorum .
Et per hoc etiam patet soluti
o ad duo
sequent . Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
ia
AD ULTIMUM dicendum , quod fuit via- ibi , C , sub finem : « De antiquis vero
Ad 4.
tor ratione passibilitatis : et ideo habere Patribus qui apud inferos usque ad pas-
fidem et spem non pertinet ad viatorem , sionem , etc. »
sed potius ad viatoris imperfectionem : Videtur enim, quod non habuerunt
quia sine hoc viator esse posset et mere- spem : quia
ri, sicut quidam dicunt de Angelis ante 1. Spes commetitur se viæ illi au-
1 Vulgata habet, requiescerent. Proverb. xi , 12.

tem jam fuerunt securi : ergo non fue- AD PRIMUM dicendum , quod quodam- Ad 1.
runt in via. modo fuerunt in via : non enim mansio
2. Item, Spes datur ad merendum : distinguitur, ut dicit Augustinus , nisi in
illi autem non fuerunt in statu merendi : loca perpetuæ permanentiæ, scilicet in
ergo spem non habuerunt . celo , vel in inferno damnatorum et
Sed contra. SED CONTRA : ideo quoad securitatem dicunt quidam
Dicit Beda , et ponitur in libro quarto. eos fuisse in termino , et quoad statum
Sententiarum , distinctione prima , quod merendi sed quoad transitum ulterio-
Patres in limbo felici spe ingressum ja- ris gloriæ fuerunt adhuc in via , non in
nuæ cœlestis exspectaverunt . Ergo spem termino .
habuerunt. AD ALIUD dicendum , quod hoc accidit. Ad 2.
Præterea , hoc dicitur hic in Littera . spei ratione status , quod meretur , vel
non meretur : et ideo hoc non per se est
Quæst. 1. ULTERIUS quæritur , Utrum animæ in spei , quod non sit nisi in statu merendi :
purgatorio spem habeant ? quia potest esse præter illum.
Et videtur quod sic : quia adhuc non
habent apertam visionem per speciem : AD ALIUD quod ulterius quæritur, Ad quæst.1 .
ergo ænigmaticam illam autem conco- etiam bene concedo , quod qui sunt in
mitatur spes , ut dicit Magister : ergo purgatorio , habent spem et fidem : quia
habent spem .
exspectant salutem in cognitione ænig-
Sed contra. SED CONTRA : mata visam .
Secundum hoc damnati etiam habe- Ad illud quod contra objicitur , dicen-
rent spem quia habent ænigmaticam dum quod nihil est simile : quia nec ha-
cognitionem de Deo si ergo spes talem bent fidem quæ tendat in veritatem , vel
cognitionem concomitatur, damnati ha- quæ virtus sit , sed talem, qualis est dæ-
bet spem , ut videtur : quod falsum est , monum , de qua supra dictum est : et
cum ipsi penitus sint et sciant se esse etiamsi haberent fidem , non habent sa-
damnatos. lutis exspectationem , et ideo non habent
spem.
Quæst. 2, ULTERIUS quæritur de dæmonibus
utrum ipsi habeant spem ? ET PER hoc patet solutio ad id quod Adquæst. ?
Videtur autem , quod sic : quia , Job , ulterius quæritur de dæmonibus conce-
XL, 28 , dicitur de Behemoth Ecce spes dimus enim , quod nullam habent spem .
ejus frustrabitur eum . Et ad id quod contra objicitur , dicen-
dum quod spes ibi impropriissime acci-
Scit peccatum suum esse irremedia- pitur pro exspectatione dilationis judicii ,
bile ergo habet desperationem : ergo in qua acrius quam modo punientur :
non habet spem salutis . illa enim frustrabitur, quia citius quam
vellent judicabuntur.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Et per hoc patet solutio eorum quæ
Patres spem habebant, sicut Magister quæruntur de spe .
bene probat in Littera.
1 Cf. Supra, Dist. XXIV.

IN III SENTENT. DIST . XXVII , A. 507
DISTINCTIO XXVII .
De charitate quantum ad ejus essentiam et diffinitionem .
A. De charitate qua diligitur Deus et proximus, quæ in Christo et in nobis est.
Cum autem Christus fidem et spem non habuerit , dilectionem tamen
habuit in quantum homo tantam , qua major esse non valet : qui ex cha-
ritate eximia animam posuit pro amicis et inimicis . Habuit enim in corde
charitatem quam opere nobis exhibuit, ut exhibitionis forma nos ad dili-
gendum instrueret .
Hic aliquid dicendum est de charitate , et modo , et ordine diligendi Deum
et proximum .
jiciendum est de dilectione Dei , qua ipse

diligit, etc. >»
Prior autem adhuc subdividitur in
duas in quarum prima agit de dilectio-
ne secundum substantialia sibi. In se-
DIVISIO TEXTUS .
cunda autem agit de dilectione in com-
paratione ad diligentem , ubi quærit , Si
« Cum autem Christus fidem et spem charitas semel habita possit amitti ? Et
non habuerit, etc. » hæc incipit in distinct . XXXI , ibi , A,
Hic ultimo ponit Magister tractatum Illud quoque non est prætereundum ,
de dilectione non quod indignior sit quod quidam asserunt, etc. »
Prior inter has subdividitur in duas
aliis , sed quia nascitur in actu suo ab
actibus aliarum : et ideo istæ generatio- ulterius : in quarum prima agit de dile-
ne sunt priores . ctione per comparationem ad genus quod
Dividitur autem tractatus iste in par- est virtus , et per comparationem ad
tes duas in quarum prima agit de dile . actum sibi substantialem , et per compa-
lectione hominis, qua diligit Deum et rationem ad modum qui est forma actus .
proximum. In secunda , de dilectione In secunda autem , agit de ipsa per com-
Dei, qua diligit nos : et hæc incipit in di- parationem ad objectum quod est diligi-
stinct. XXXII , ibi , A, « Præmissis ad- bile : et hæc incipit in sequenti distinct .
XXVIII , ibi , A , « Hic quæri potest , tura autem non abundat superfluis , ut
Utrum illo mandato dilectionis , etc. » dicit Philosophus ergo nec gratia .
In hac autem distinctione quæ conti- SECUNDA autem probatur per multorum
net primam partem , quadrupliciter agit opinionem , qui dicunt, quod natura in
de dilectione . Primo enim agit de ipsa Angelo primo et homine primo ad hoc
secundum comparationem ad caput no- suffecit .
strum , qualiter fuit in Christo : et hoc in 2. Item , per Tullium in libro de Ami-
primo capitulo . Secundo , quærit de ipsa , citia , qui dicit, quod « amici per se dili-
Quid sit, et utrum sit una vel plures ? et gendi sunt » et similiter Aristoteles
hoc in secundo capitulo , ibi , B , « Chari- in III Topicorum : « Amici omnibus
tas est dilectio qua diligitur, etc. » Ter- sunt præponendi » ergo multo magis
tio vero, quærit de modo actus dilectio- Deus .
nis , tam in diligendo proximum , quam 3. Item , Vires animæ in homine sunt
in diligendo Deum , ibi , D, « Consequen proportionatæ ergo ad quod sufficit ,
ter modum utriusque dilectionis adver- ratio in cognoscendo, ad hoc sufficit ra-
tamus. » Quarto et ultimo , determinat tio in diligendo ratio autem in primo
de præcepto quod respicit actum hujus statu suffecit ad hoc quod cognosceret
virtutis , ibi , F, « Illud autem præce- Deum summe bonum , et propter se di-
ptum non penitus impletur ab homine, ligendum , et super omnia et ad hoc
etc. >> etiam sufficit modo , ut probatur ex dictis
Ex divisione autem et disputatione multorum Philosophorum : ergo affectio
patebit sententia lectionis istius . sufficit in diligendo Deum propter se , et
super omnia non ergo oportet ad hoc
Præambulæ autem sunt hic quæstio- dare virtutem specialem.
nes tres quarum prima est , An dilectio 4. Item , Omnis virtus datur propter
sit virtus ? difficile et bonum ergo nulla datur
Secunda, Si est virtus , an sit virtus propter dulcissimum et facillimum et
generalis vel specialis ? dicit Augustinus in libro Confessio-
Tertia , Si sit virtus specialis , utrum num , quod « nihil dulcius, quam amare
sit forma generalis omnis virtutis ? et, et amari » ergo ad hoc nulla debuit
Utrum possit fieri ipsa informis ? dari virtus , ut videtur.
SED CONTRA : Sed contra .
1. Animæ hominis in statu hominis in
quo sumus , viciniora sunt ea quæ sunt
ad finem, quam finis ipse ergo facilior
ARTICULUS I. eorum cum anima conjunctio , quia vici-
norum major est convenientia : sed in-
An dilectio sive charitas sit virtus ? indiget virtutibus ordinantibus ipsam in
his quæ sunt ad finem : ergo multo ma-
gis in ordinantibus ipsam in finem ip-
AD PRIMAM quæstionem objicitur sic : sum finis autem est bonum secundum
1. Id ad quod sufficit sibi natura in quod bonum : ergo indiget aliqua virtute
se, non oportet ad hoc habere virtutem ordinante ipsam ad id constat autem ,
elevantem ad diligere autem summum quod nihil respicit bonum ut bonum,
bonum propter se et super omnia , suffi- nisi charitas ergo charitas est virtus.
cit natura per se ergo non oportet ordinans in bonum quod est finis .
propter hoc habere virtutem elevantem . 2. Item, Id quod contrarietatem ha-
PRIMA probatur ex hoc quod gratia non bet ad vitium , necessario est virtus :
est minus ingeniosa quam natura na- charitas autem contrarietatem habet ad
IN III SENTENT . DIST . XXVII , A , ART . 1 . 509
vitium ergo necessario est virtus . PRO- non dicit ibi causam unam tantum , sed
BATUR autem prima : quia virtuti nihil tres , scilicet quæ est ut objectum , et
opponitur nisi vitium . SECUNDA autem que est ut efficiens , et quæ est ut finis :
probatur per hoc quod mutuo se expel- et in prima et ultima potuit convenire
lunt charitas et vitium ab eodem susce- Angelo et homini in primo statu secun-
ptibili. dum opinionem quorumdam , sed non
3. Item , Cujuscumque actus est meri- quoad medium : quia efficit hoc in eis
torius vitæ æternæ, est virtus : sed cha- ratio .
ritatis præcipue est actus meritorius vitæ Per hoc patet solutio ad secundum .
æternæ ergo charitas est virtus . AD ALIUD dicendum , quod ratio illa Ad 3.
fundatur super falsum : quia licet vires
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod charitas est proportionatæ sunt in ordine, non tamen
virtus , sicut omnes Sancti concorditer sunt æquales in posse practicæ enim
testantur, quorum auctoritates inducere minus possunt , quam cognitivæ : multa
dispendium esset . enim cognoscimus , quæ operari non
Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod na- possumus et multa cognoscimus , circa
tura numquam sufficit, nec suffecit ad quæ ut cognoscimus , affici non possu-
actum charitatis sed ad actum amoris mus , nisi elevemur supra posse nostrum
naturalis homini suffecit natura ante a dono Dei dato nobis . Et ita est in dile-
peccatum potentius , et post peccatum ctione quæ est charitas . Non enim pos-
minus potenter. Quis autem amor ille sum per affectum affici in Deum propter
sit, bene determinat Philosophus in se et super omnia liberaliter nullo co-
I Ethicorum, ubi probat, quod sicut uni- gente omnino, quamdiu invitor propter
cuique inest proprium opus et actus , ita rationem convincentem affectum , ita
et homini secundum quod homo : et quod sit faciendum et ideo non est.
quod hoc opus non quæritur in ipso se- naturalis nostra dilectio : et etiam si hoc
cundum vegetabilem et sensibilem , sed fieri posset, ut quidam dicunt , tamen

secundum rationalem hoc autem est difficile est etiam hoc credere , quod
eligere et diligere super omnia id quod natura diligat aliquid supra se, nisi in
per se et non in relatione ad alterum est quantum bonum sibi , apud quosdam ,
bonum et hoc ipse quidem probat esse qui dicunt, quod natura curva est in se ,
felicitatem . Et verum est , quod est feli- et dilectione tali non diligit aliquid su-
citas increata , quæ est summum bonum pra se et ideo illi distinguunt duplicem
propter se tantum quæsitum , et non ali- dilectionem , scilicet amicitiæ et concu-
cujus alterius gratia . Si tamen quærere- piscentiæ, et dicunt, quod dilectione.
tur a Philosophis , Utrum hoc quæritur amicitiæ aliquid diligitur propter se , sed
quia bonum , vel quia sibi bonum ? inve- non supra se dilectione autem concu-
niretur, quod quæreretur hoc , quia bo- piscentiæ quæ naturalis est , nihil , sed
num homini . Aliud enim bonum ab omnia diliguntur ut bona sibi . Tamen
ipsis Philosophis non est quæsitum , nisi quia legitur in libris Philosophorum
bonum homini secundum civilem vitam . tantam esse dilectionem honesti , ut etiam
Charitas autem non sic quærit bonum , fortes periculis se committant, qui tamen
sed quod potius absolute bonum est , et charitatem non habent, difficile est dice-
causa boni : nec innititur illi propter rare, quod nemo diligit aliquid supra se ,
tionem , quia probat hoc ratio , quod op- nisi ex charitate : et ideo tunc reverten-
positum est , sed quia illud bonum efficit dum est ad priorem solutionem .
talem dilectionem : unde cum dicitur , AD ALIUD dicendum , quod difficile in Ad 4.
Diligere Deum propter se , et super om- theologicis virtutibus non consistit in
nia, est actus charitatis : ly propter se, actu quia (sicut supra diximus) non uno
modo accipitur difficile et bonum in vir- tem scribitur , I ad Corinth . xш , 4 , ubi

tute theologica, et morali , et intellectua- dicit Apostolus : Charitas patiens est,
li sed in theologica accipitur bonum benigna est, etc. : et enumerat ibi quinde-
quod est finis, et difficile quod est sus- cim opera virtutum diversarum cum
tolli supra id quod potest natura , et charitate .
abnegare naturam in morali autem 3. Item, Augustinus in libro de Mori-
accipitur difficile , quod est tangere me- bus Ecclesiæ , omnem virtutem diffinit
dium vel appropinquare illi : in intelle- per amorem , ut fides est amor Deo cre-
ctuali autem difficile quod est circa me- dens, fortitudo omnia tolerans propter
dium , quod dicitur recta ratio operabi- amatum : ergo charitas est universalis
lium et bonum in utrisque secundum . omnibus ergo est universalis virtus .
rationem honesti felicitatem respicientis . Item , Hieronymus (ut breviter com-
Hoc autem quod dicit Augustinus intelli- plectar omnem virtutis diffinitionem ) di-
gitur de dulcedine actus ad objectum , et cit : « Virtus est charitas , qua diligitur
non de abnegatione naturæ . quod diligendum est » ergo ut prius .
Item , Bernardus in libro de Diligendo
Deo, et Augustinus in libro de Civitate
Dei : Virtus est ordo amoris » Et
ibidem, « Virtus nihil aliud est quam
ARTICULUS II. amor ordinatus . » Ergo videtur, quod
charitas sit omnis virtus .
An charitas sit virtus generalis , vel Item, Videtur quod charitas in patria
specialis ? sit, et quod remanebit ex omnibus virtu-
tibus in præmio ipsa enim est præ-
mium virtutum : quia diffinitur frui ab
Secundo quæritur, Utrum sit virtus Augustino , quod « frui est amore inhæ-
generalis ? rere alicui rei propter se : » ergo videtur
Videtur autem , quod sic . charitas esse generalis in merito , et ge-
1. Quidquid enim est effectivus habi- neralis in præmio et numquam esse
tus universaliter salutis , ipsum est virtus specialis virtus .
generalis sed charitas est effectivus 4. Item, Infra dicit Magister, quod
habitus universaliter salutis : igitur est « omne præceptum refertur ad manda-
virtus generalis . PRIMA probatur ex hoc tum dilectionis : » sed nihil est in præ-
quod universalis salus non habetur nisi cepto nisi opus alicujus virtutis ergo
expulsis omnibus vitiis et hæc non omne opus virtutis reducitur in præce-
expelluntur nisi per contrarios habitus ptum dilectionis : sed sicut se habet opus
sibi . SECUNDA supponitur a beato Augu- ad opus , ita habitus ad habitum ergo
stino , qui dicit , quod «
< charitas sola omnis habitus virtutis reducitur in habi-
tantum piorum est cæteræ autem virtutum dilectionis ergo charitas est ha-
tes bonis et malis communes . >> bitus generalis ad omnem virtutem , ut
2. Item , Quidquid in se habet actus videtur.
ominium aliarum virtutum, ipsum est 5. Item, In virtutibus naturalibus mo-
universale ad omnes virtutes : charitas ventibus quæ sunt in materia , reductio
sic se habet ad actus aliarum virtutum : est ad quatuor primas et harum redu-
ergo est universalis ad omnes virtutes . Ictio ulterius ad unum movens in tota
PRIMA patet per hoc quod virtutes di- generatione , quod est sol : ergo videtur,
stinguuntur et diffiniuntur per actus : quod in moribus similiter esse debeat .
ergo ab actu speciali specialis est virtus , Cum igitur illæ quæ sunt in ordinatis ad
et ab omnibus universalis . SECUNDA au- finem , reducantur in quatuor cardina-
IN III SENTENT. DIST. XXVII , A, ART. 2 . 511
les , videtur quod illæ ulterius reducun- nes aliæ connexæ sunt, et ideo dicitur
tur in unum , ut solem , quod est chari- mater omnium aliarum et per hoc
tas quia charitas est motor in toto me- etiam patet solutio ad omnes probatio-
rito , et secundum quantitatem ipsius. nes præmissarum illius rationis : quia
tota attenditur meriti quantitas . probant ac si formalem habeat opposi-
Sed contra, SED CONTRA : tionem charitas ad vitia omnia : et hoc
1. Specialis actus divisus ab actibus non est verum .
aliarum virtutum , exigit habitum specia- AD ALIUD dicendum , quod charitas Ad 2.
lem diligere Deum propter se et super non habet in se actus aliarum ut habitus ,
omnia, est specialis actus separatus se- ex quo vel cujus partibus eliciantur illi
cundum rationem ab actibus omnium actus sed habet eas ut motor non pro-
aliarum virtutum ergo habet habitum ximus et conjunctus motori , sed potius
specialem . PRIMA probatur per hoc quod ut motor motoris ad actum amor enim
actus sunt prævii potentiis et habitibus Dei omnes virtutes movet ad actum . Si
ad minus spiritualibus , et quoad nos . enim quæratur, Quare patiens est pa-
SECUNDA patet per hoc quod si diffinitur tiens ? respondebit propter amorem Dei,
diligere Deum , non accipitur in diffini- volens assignare causam moventem pa-
tione ejus actus alicujus aliarum virtu- tientiam suam ad opus. Et si quæratur,
tum . Quare sperans sperat ? respondebit ite-
2. Item , Apostolus , I ad Corinth . xIII , rum propter amorem Dei , volens assi-
13 , enumerat eam singulariter cum aliis gnare causam eamdem. Et ideo charitas
virtutibus specialibus , cum dicit : Nunc bene est motor universalis virtutum ad
autem manent fides, spes, charitas , tria actum , sed non est universalis virtus :
hæc major autem horum est chari- motor enim universalis uno modo etiam
tas. habet motum proprium quo distinguitur
3. Item, A speciali ratione objecti su- ab aliis , et habet alio modo motum quem
mitur specialis virtus summum autem influit motoribus aliis ad movendum ,
bonum est specialis ratio objecti , sicut propter quam influentiam dicitur motus.
summum verum , et summum glorio- universalis , ut patet in motoribus or-
sum ergo habet specialem virtutem sibi bium , ubi primus motor movet motum
respondentem sicut et illa . divinum , et influit in omnes alios ut
4. Item , Accipitur a beato Gregorii in desideratum desideranti motum unicui-
principio super Job , ubi dicit eam signa- que , quo movet etiam motu proprio qui-
ri per unam filiam specialiter, et non per libet, eo quod quilibet inferior quærit
omnes filios et filias Job . sibi assimalari in causando universum
esse per motum proprium quantum pot-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod charitas est est. Et sic est de charitate respectu vir-
virtus specialis , qua diligitur Deus pro- tutum et ideo attribuuntur ei opera
pter se , et proximus propter Deum et in aliarum virtutum sed hoc in sequenti
Deo . articulo melius expedietur .
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod cha- AD ALIUD dicendum , quod Magistro- Ad 3.
ritas universaliter non efficit salutem , ut rum opinio quorumdam convenit in hoc,
formaliter opposita omnibus vitiis , sed quod amor qui ponitur in diffinitione.
potius ut conjuncta omnibus aliis , sine aliarum virtutum , non sit amor qui est
quibus numquam est, quia cum ipsa in- charitas , sed generalis quidam amor ,
funduntur et ideo attribuitur hoc cha- quo quælibet vis animæ et virtus amat
ritati et hoc qualiter sit, infra declara- conjungi proprio objecto . Si tamen pla-
bitur a Magistro , ubi agit de connexione cet dicere , quod est amor charitas , sicut
virtutum quia charitati uno modo om- videtur esse intentio Augustini tunc
dicendum , quod charitas cadit in diffini-

tione earum , non secundum substantiam
habitus , sed secundum ordinem et finem
habitus ad actum , qui est summum bo-
num . Et ita videtur velle Augustinus , ARTICULUS III
qui in qualibet diffinitione ponit actum
virtutis et amatum quod est finis et hoc Utrum charitas sit forma omnis virtu-
non est inconveniens : quia charitas est tis ? et, Utrum ipsa possit fieri infor-
universalis motor, et suum objectum est mis ?
ultimus finis virtutum aliarum tamen
est specialis virtus in relatione ad actum

.
proprium . Unde autem ei accidat hoc Tertio quæritur, Utrum sit forma om-
quod possit esse universalis motor , et nis virtutis, et utrum ipsa possit fieri
forma quædam , et finis, et tamen esse informis ?
specialis virtus , in sequenti articulo quæ- Videtur autem , quod sit forma : et
stionis declarabitur. hoc dicunt Sancti communiter , et quod
Per hoc idem patet solutio ad dicta est mater , et quod est radix , et quod est
Hieronymi, Bernardi, et Augustini se- finis .
quentia. SED CONTRA :
Ad 4.
AD ALIUD dicendum , quod illa obje- 1. Forma dicitur duobus modis , scilicet
ctio procederet, si opera præceptorum exemplaris , et quiescens in materia . Si
reducerentur ad præceptum dilectionis , ergo charitas est forma, erit forma alte-
sicut ad genus sed non est ita sed ro istorum modorum , vel utroque . Con-
reducuntur sicut ad unum singularem stat autem, quod non est forma sicut
motorem , qui virtutem suam influit exemplaris : quia secundum speciem ip-
aliis et sicut ad ultimum , et non ad sius non fiunt aliæ, sicut exemplatum fit
proximum finem . Et non sequitur , nisi secundum speciem exemplaris : ergo si
quod habitus unus sit, sed universaliter est forma , erit forma intrinseca dans esse
movens et conjungens omnes virtutes virtuti secundum speciem : et hoc iterum
ultimo fini.
non potest esse, quia sicut informatum
Ad 5. AD ULTIMUM dicendum , quod hoc est humanitate est homo , ita informatum
bene simile . Et bene concedo, quod aliæ charitate est charitas ergo non fides ,
virtutes reducuntur ad amorem ut moto- vel spes , vel aliæ virtutes : ergo videtur,
res particulares ad calorem solis : quia quod charitas non sit forma.
sicut calor solis movet in omnibus virtu- 2. Item , Forma dat esse et rationem :
tibus naturalibus , ita calor charitatis in sed diversorum specie non est unum esse
omnibus operibus meritoriis quarum- et ratio ergo diversorum specie non est
cumque virtutum sint opera propria : una forma sed virtutes differunt specie
sed non oportet, quod propter hoc sit virtutum ergo ipsarum non est una
generalis virtus , sicut nec sol est genus forma cum igitur charitas sit una, ut
ad omnes motores particulares in na- habitum est, ipsa non est forma .
tura. Si forte tu dicas , quod in virtute duo
sint , scilicet quod est ad finem , et quod
tendit in ipsum . Et quod est ad finem
hoc dat ei speciem , quia virtutes distin-
guuntur per fines proximos, licet non
distinguantur per finem ultimum , quod
autem tendit in finem ultimum , hoc ha-
bet a forma quæ est charitas in ipsa .
IN III SENTENT. DIST . XXVII , A, ART. 3 . 513
CONTRA : Differt habitus virtutis ab ha- mam , sed charitas quando refertur ad
bitu scientiæ in eo quod virtus est opti- potentiam quæ est concupiscibilis vel
morum operativa : sed scientia est a re voluntas, ut dicunt .
causata, et non tendit in eam , sed po- SED CONTRA :
tius ab ea in animam : nulla autem virtus 1. Perfectivum totius secundum quod
potest esse operativa optimorum , nisi est totum , si referatur ad partes , per
tendendo et conjungendo se optimo suo : prius refertur ad partes principaliores :
ergo quælibet virtus de se tendit in suum gratia est perfectio totius, ut dicunt :
optimum ergo non accipit hoc ab in- ergo si relationem habet ad partes , per
formatione virtutis charitatis . prius refertur ad partem principaliorem :
3. Præterea , Nos videmus quasdam principalior est autem intellectus , quam
virtutes politicas pertingere ad suum op- concupiscibilis : ergo perfectio intellectus
timum sine charitate : sicut patet exem- magis habebit rationem gratiæ , quam
plum in Philosophis virtuosis , qui conse- perfectio concupiscibilis : fides autem est
quebantur optimum cujuslibet virtutis , perfectio intellectus , ut prius habitum
et etiam felicitatem sine charitate ergo est ergo fides magis debet esse gratia ,
non accipit hoc a charitate virtus ipsa . quam charitas quæ est perfectio concu-
Propter hoc dicunt aliqui , quod in ac- piscibilis
tu cujuslibet virtutis duo sunt , et etiam 2. Item , Relatio illa gratiæ ad poten-
in virtute ipsa, scilicet substantia actus tiam , facit eam esse principalem virtutem
secundum speciem virtutis , et quod ipse condivisam alii quæ accipitur sub gratia ,
dignum facit vita æterna et non infor- aut aliquid aliud. Si dicas , quod sic er-
matur charitate quoad primum , sed go charitas non differt a toto quod est
quoad secundum . Hoc dicunt uno modo gratia , nisi per accidens : ergo non est
esse in omnibus , et hoc probant : quia principalis pars ejus ergo non debet
quantitas meriti attenditur penes charita- condividi aliis partibus, quæ sunt fides ,
tis quantitatem quod non esset , nisi et spes . Si autem aliquid aliud facit eam
ipsa per se faceret meritum in omnibus specialem virtutem : tunc solutio inniti-
aliis . Quod autem meritum sit a chari- tur falso , quod non differat a gratia nisi
tate , dicunt communiter Doctores , et ac- per relationem ad aliud .
cipitur hoc ab Apostolo, I ad Corinth. 3. Item, Cum forma dat esse , dat et ra-
XIII, Si linguis hominum loquar, et tionem suam , aut alterius . Sidicas , quod
Angelorum, charitatem autem non ha- dat suam ergo omnis virtus informata
beam, factus sum velut æs sonans , aut charitate habebit esse et rationem chari-
cymbalum tinniens , etc. tatis, quod absurdum est. Si autem dat
Sed contra, SED CONTRA : aliam hoc est absurdius adhuc , quia sic
Gratum faciens gratia est quæ gratum dat quod non habet .
facit habentem, et opus ejus gratum red- 4. Item , Quidquid generaliter uno mo-
dit sed gratum facere est facere dignum do invenitur in multis differentibus spe-
vita æterna ergo ipsa est quæ facit ope- cie , non potest esse in aliquo illorum quæ
ra virtutum , et virtutes gratas : ergo sicut species dividunt totum : gratum es-
oportet , quod aut charitas de se non fa- se actum suum meritorium uno modo
ciat hoc, aut quod charitas idem sit quod invenitur in omnibus partibus gratiæ,
gratia gratum faciens . quæ sunt virtutes infusæ in gratia ipsa :
Hanc conclusionem quidam ulterius ergo non est ab aliqua speciali quæ con-
concedunt dicentes, quod gratia gratum dividitur aliis : ergo non est hoc ab ipsa
faciens et charitas idem sunt, et non dif- sicut informante , ut videtur.
ferunt nisi per relationem : quia gratia 5. Item , Sicut se habent perfecta , ita
dicitur secundum quod refertur ad ani- se habent perfectiones sunt autem tres
XXVIII 33
vires animæ motivæ quæ perficiuntur ab tur, et virtus fit : ergo charitas est forma.
omnibus virtutibus , scilicet ratio , concu-
piscibilis , et irascibilis : ergo sicut se ha- ULTERIUS quæritur, Quare charitas ut Quæst.
bent illæ ad invicem , ita se habent per- alia virtus non potest fieri informis ?
fectiones earum : sed in illis ratio ordinat Videtur enim , quod possit .
et format alias et si accidit oppositum, 1. In homine enim non habente chari-
egreditur perversus actus in moribus : tatem , est dilectio qua diligit Deum ; non
ergo habitus rationis similiter ordinabit. tamen tendit in ipsum per opus , sicut
habitus aliorum potius, quam ordinetur in co est qui credit primæ veritati , non
ab eis ergo fides potius informat chari- tendendo in eam : ergo sicut fides infor-
tatem , quam informatur ab ipsa. mis est in eo qui non tendit , ita charitas
6. Item, Ita est in habitibus virtutum potest esse informis.
cardinalium, quod illæ quæ sunt in ra- 2. Item, Aliæ quæ condividuntur , pos-
tione , ordinant et quodammodo formant. sunt esse informes et formatæ , ut fides ,
alias ergo similiter erit in habitibus. et spes ergo et ipsa .
virtutum theologicarum, ut videtur. 3. Item , Sicut ex parte intellectus sive
Ad hoc iterum quidam voluerunt di- rationis , et ex parte irascibilis relinqui-
cere, quod concupiscibilis est vis diffusa tur homini cadenti in peccatum, aliquid
in omnibus aliis viribus , et movens eas : informe, quo revertatur facilius ita
et ideo habitus ejus dicitur etiam forma multo amplius debet aliquid relinqui ex
diffusa in omnibus aliis viribus , et mo- parte concupiscibilis, cum illa magis in-
vens eas . SED CONTRA : Hoc non potest digeat, eo quod ipsa est corrupta et in-
dici , nisi ratione appetitus finis sui , quem fecta.
appetit omnis vis animæ. Si autem ratio- SED CONTRA : Sed contra.
ne hujus dicitur concupiscibilis diffusa in Forma numquam potest esse informis :

aliis , cum omnis vis refugiat contrarium charitas autem est forma : ergo non pot-
sui finis , erit per eamdem rationem est esse informis .
etiam irascibilis diffusa in omnibus aliis :
ergo a simili et habitus ejus : ergo etiam SOLUTIO . Dicendum videtur mihi sine Solutio.
spes erit forma aliarum virtutum, quod præjudicio multorum , hic alia via ince-
absurdum est . dentium , quod charitas non est forma
Præterea, Appetitus habet partes : ha- virtutis , nec secundum speciem virtutis ,
bet enim ratio motiva aliquid de appetitu , nec etiam secundum esse gratiæ gratum
et similiter voluntas , et similiter concu- facientis , quod invenitur in singulis vir-
piscibilis , et eodem modo irascibilis : non tutibus quæ sunt cum gratia gratum fa-
ergo propter appetitum sola concupisci- ciente : sed charitas informat in ratione
bilis dicetur diffundi in omnibus aliis . triplicis causæ quæ respicit causatum ut
Ex his omnibus videtur necessario reforma , scilicet ut efficiens , cujus species
linqui , quod charitas non sit forma vir- secundum aliquid manet in causato et
tutum per aliquem modum , et quod me- ut forma quædam et ut finis qui est
ritum non attenditur penes ipsam. forma in esse optimo . Quod qualiter sit ,
Sed contra. SED CONTRA : videndum est quæ sunt in actu virtutis ,
1. Ambrosius : « Charitas est mater ut ex actibus intelligamus etiam de ipsa
omnium virtutum , quæ omnes informat , virtute . In actu autem virtutis est species
sine qua nulla vera virtus est . » actus , qua dicitur esse actus hujus virtu-
1
2. Item, Supra dixit Magister, quod tis vel illius . Similiter in actu illius vir-
accessu charitatis fides informis forma- tutis est , quod facit dignum vita æterna ,
1 Cf. Supra, Dist . XXIII

IN III SENTENT. DIST. XXVII , A, ART. 3 . 515
et hoc convenit cum omnibus actibus vir- aliis sicut equestris movet frænorum
tutum formatarum . In actu etiam est ra-
factricem ad hoc quod fiat frænum com-
tio qua est ab agente, scilicet quod est petens equo et ideo una est forma fræ-
similis dispositioni agentis, in hoc quod ni quæ est ab illa quæ est frænorum fa-
est ad finem ultimum quem intendit ctrix , et alia docet applicare equo formain
agens, et ille est prima bonitas quæ in- illam . Similiter charitas (ut mihi vide-
tenditur . Quartum quod est in actu , est
tur) nulli virtuti dat esse proprium in
liberalitas ipsius , quod non est ex ratione
specie virtutis , nec dat esse gratiæ : quia ,
utilitatis , vel delectationis privatæ , sed ex meo judicio , charitas non est gratia , sed
liberalitate amoris summi boni . Similiter
pars ejus , sicut et alia virtus sed dat ei
ex parte finis video tria, scilicet mate- speciem efficientis , moventis generaliter ,
riam in quam terminatur actus et ratio- ut scilicet ex amore et liberaliter fiat : et
nem , quare potius super hanc materiam dat ei formam ordinis, id est, ordinantem
quam super aliam et finem ultimum , non ad finem proximum, sed ultimum :
qui intenditur ab operante. Et ut hoc qui non intenditur uno actu , sed omni-
manifestius fiat, demus exemplum in na-
bus, et ille est Deus , ut fiat propter sum-
turalibus et civilibus.
mum bonum quod Deus est : et dat ei
In naturalibus autem videmus virtu-
tertio conjunctionem cum illo . Aliud
tem informativam in semine tritici , in enim est ordinare in finem ultimum , et
cujus actu invenimus speciem virtutis, aliud contingere illum non enim con-
quam habet ex hoc quod est virtus grani tingeret nisi aliquid amoris esset in qua-
tritici , et non hordei vel alterius : et in- libet virtute : quia cuilibet virtuti speciali
venimus in eo actum ignis , per digestio-
si sine amore sit, sufficit contingere pro-
nem separantis in humido purum ab prium finem : sicut etiam frænorum fa-
impuro et invenimus in eo virtutem trici si sit sine equestri formante ipsam ,
cœlestem per motum ad esse terminatum
sufficeret consequi formam fræni, et non
in specie et figura et invenimus etiam intenderet ulterius qualiter valeret mili-
expeditionem ad actum , secundum quod
tari vel equestri .
est magis vel minus impedita et inve- AD PRIMUM ergo dicendum , quod forma Ad 1 et 2.
nimus ex parte finis ipsius materiam in dicitur hic aliquo modo intrinseca . Ex-
qua imprimit speciem quam intendit po- trinseca est quæ universaliter est mo-
tius , quam in alia, et speciem impressam,
vens sed quia universaliter movens in
et ultimum intentum , ut salvetur natura
merito , non movet nisi influendo speciem
communis in tali successione . Et nos di-
suam in aliis , ideo amor quidam efficitur
cimus , quod ista sunt a diversis quo- intrinsecus virtuti cuilibet . Sed ab illo
niam species virtutis est a forma dante
non amittit speciem suam , quia est se-
esse speciali virtuti , et opus digestionis
cundum bene esse , et non secundum esse
ab actu caloris ignis , et operatio ad esse
simpliciter . Hoc autem bene esse in con-
a calore cœli , et expeditio ejus a loco et secutione finis ultimi , qui est charitatis .
calore solis , juvantibus intrinsecis virtu- Quod autem charitas non sit forma
tibus quæ disponunt subjectum . Ex parte
dans esse , videtur concedendum .
autem finis , quod talis quæritur materia , Similiter et hoc videtur concedendum ,
est a natura formæ quæ quærit materiam
quod non dat esse gratuitum , sed tamen
debitam , et finis generationis est ab
dat quantitatem : et hoc ideo , quia esse
agente , et finis intentionis est ab univer-
gratuitum est ex gratia : quantitas au-
saliter faciente successionem in genera-
tem est secundum aliquid quod est ibi de
tione , non una , sed multis . nostro , quia aliter non esset majus me-
Item , Videmus etiam in civilibus , in
ritum in uno , quam alio : id autem quod
quibus una mechanica virtus est sub maxime ponit ibi de nostro et liberalis-
sime , est charitas quæ facit nos totos post fidem ex parte nostra , ut supra pro-
superimpendi et libenter : et ideo secun- batum est sed primum ex parte dantis
dum quantitatem illius attenditur quan- est charitas et ideo si primum esset in-
titas meriti . forme , vel fieri posset , oporteret ut aliud
Si autem objiciatur, quod ab eodem prius eo esset per quod formaretur, quod
debet esse meritum secundum esse , et non potest esse , cum in nullo genere sit
secundum quantitatem . Dicendum , quod aliquid prius primo . Alia causa est , quia
hoc est falsum : quia hoc in nullo verum
. ipsa est secundum totum posse hominis ,
est numquam enim ab eodem est esse , nulla autem alia et ideo impossibile
et quantitas in illo esse , nec in natura , est, quod sit sine gratia gratum faciente :
nec in gratia. et hoc sic patet : Quod enim credit Deo
Ad id autem quod objicitur contra re- super omnia , non facit propter hoc quid-
sponsionem , quod charitas facit tendere quid potest , nec qui sperat , et sic de
omnes in suum finem . Dicendum , quod aliis sed qui diligit Deum propter se et
est finis duplex , scilicet ratio uniuscu- super omnia , nihil sui retinet quod non
jusque virtutis in specie , et in illum pot- in dilectione Dei expendat . Tertia causa
est tendere sine charitate, sicut fides in est, quia ipsa fundata est in affectu inti-
verum, et spes in altum, vel gloriosum , mo , sicut notatum invenies in libro I Sen-
et hujusmodi . Sed est finis ultimus, qui tentiarum : et ideo nihil informitatis re-
est finis charitatis : et in illum nulla vir- linquitur in affectu in quo ipsa est.
tus potest tendere nisi mota charitate : Quarta causa est , quia ipsa est similitudo
et per amorem illius finis quem influit ei bonitatis ut est bonitas divina et ideo
charitas, secundum quod motor univer- etiam tendit in ipsam ut est in ratione bo-
salis omnium ad finem illum . nitatis , et non in ratione alia , et non pot-
AD ALIUD quod ulterius objicitur , quod est non esse similis illi optimo et sic
charitas non sit gratia , nec facit esse non est de fide quæ est de veritate , et ideo
gratum in omnibus , videtur mihi esse. potest deficere ratio bonitatis quæ format
concedendum quoniam non possum vi- in specie virtutis et sic similiter sine
dere, qualiter rationabiliter possit dici , charitate est dilectio naturalis , et ideo
quod charitas et gratia non differunt nisi non format nisi adveniente charitate al-
per relationem ad subjectum tamen de terius naturæ.
hoc amplius habet disputari in II libro AD ALIUD dicendum , quod ratio dicta Ad 2.
Sententiarum 1 . est , quare non est simile .
Ad simile etiam hoc quod dicitur , AD ULTIMUM dicendum , quod homini Ad 3.
quod concupiscibilis sit diffusa in omni- cadenti ex parte illa nihil relinquitur,
bus viribus , hoc videtur mihi falsum , sic- quia ejus casus est per amorem contra-
ut probatum est. rium veritati sed non cadit per aliquid
contrarium fidei , vel spei : et ideo non
Ad quæst.
Ad 1. AD ID quod ulterius quæritur, Quare destruuntur in toto fides , et spes . Vel si
non possit esse informis ? Dicendum , dicas, quod cadat per contrarium fidei ,
quod non est hæc causa quam quidam vel spei tunc sequitur inevitabiliter ,
dicunt, quia ipsa sit gratia gratum fa- quod illa in toto destruitur , sicut et cha-
ciens sed hujus sunt aliæ quatuor cau- ritas quia infidelis non habet fidem , nec
sæ quarum prima est , quod ipsa est do- desperatus spem : sed de hoc non loqui-
num primum in quo omnia alia donan- mur, sed de cadente in malis moribus
tur. Dico autem primum ex parte dantis , per appetitum boni commutabilis .
non ex parte nostra : quia charitas est
1 Cf. II Sententiarum, Dist . VI. 2 Cf. I Sententiarum , Dist. X.

IN III SENTENT. DIST. XXVII , B , ART . 4 . 317
B. Quid sit charitas ?
Charitas est dilectio qua diligitur Deus propter se , et proximus propter
Deum , vel in Deo . Hæc habet duo mandata : unum pertinens ad dile-
ctionem Dei , quod est maximum in lege mandatum : et alterum pertinens
ad diligendum proximum , illi simile . Primum est : Diliges Deum ' ex toto
corde , ex tota mente , et ex tota anima : quod scriptum est in Deuterono-
mio . Secundum est : Diliges proximum tuum sicut teipsum . In his duobus
mandatis universa lex pendet et Prophetæ . Finis enim præcepti est di-
3
lectio et ea est gemina , id est , Dei , et proximi .
lem , sive naturalem dicamus , unitivam

quamdam et concretivam intelligemus
virtutem , superiora quidem moventem
ad providentiam minus habentium , coor-
ARTICULUS IV. dinata autem rursus ad communicativam
alternam habitudinem in extremis , sub-
An diffinitiones charitatis sunt bene jecta ad meliorum et superpositorum
assignatæ ? conversionem . »
Ibidem dat Commentator duas alias :
quarum una est hæc, « Amor est con-
Deinde quæritur de diffinitione chari- nexio aut vinculum quo omnium rerum
tatis quam dicit in secunda parte , ibi , B , universitas ineffabili amicitia insolubili-
« Charitas est dilectio qua diligitur Deus que unitate copulatur . » Secunda est hæc ,
propter se, et proximus propter Deum , « Amor est naturalis motus omnium re-
etc. >> rum quæ in motu sunt, finis quietaque
Inveniuntur enim aliæ diffinitiones statio , ultra quam nullus creaturæ pro-
charitatis . greditur motus . »
Dicit enim Augustinus : « Charitas est Item, Apostolus , I ad Timoth . 1, 5 :
virtus qua Deum videre perfruique desi- Finis præcepti est charitas de corde puro ,
deramus . >> et conscientia bona, et fide non ficta :
Item, Dionysius in libro de Divinis no- et dicit ibidem Glossa , quod Apostolus
minibus , et trahitur ex verbis Ierothei ibidem diffinit charitatem .
sic , « Amorem sive divinum , sive ange- OBJICITUR autem de prima sic ,
licum , sive intellectualem , sive anima- 1. Cum dicitur, Charitas est dilectio ,
1 Vulgata habet, Deuter. vi , 5 : Diliges Domi- 3 I ad Timoth . 1, 3 : Finis autem præcepti est
num Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota charitas de corde puro, etc.
anima tua, et ex tota fortitudine tua. 4S . DIONYSIUS , Lib. de Divinis nominibus ,
2 Matth . xx11 , 39 et 40. cap . 4.
videtur idem diffiniri per seipsum : quia 4. Item, Quis est naturalis amor ? Vi-
dicit Dionysius, « Idem est dilectio quod detur , quod nullus quia dicit Augusti-
amor vel charitas . >> nus , quod nihil amatum est nisi cogni-
2. Item, Cum propter seipsum dicitur tum sed natura non habet cognitionem :
Deus diligi , non videtur charitas separari ergo nec amorem .
ab amore honesti in virtute : quia hone- 5. Item, De quo amore loquitur Dio-
stum est (ut dicit Tullius) quod diligitur nysius ? Constat enim , quod non omnia
propter seipsum. habeant charitatem : ergo non convenit
OBJICITUR etiam de secunda : quia illa diffinitio charitati.
1. Videre potius est diffinitivum fidei , ITEM, Objicitur de alia , quod est vin-
quam charitatis , cum succedat fidei, et culum et amicitia universitatis .
non charitati . 1. Contraria enim non se amant , sed
2. Item , Cum visio sit tota merces , in- magis odiunt, et non se compatiuntur in
telligitur frui in videre ergo postquam eodem susceptibili .
dixit, Videre Deum , superfluum fuit ad- 2. Item, Quæ est unitas insolubilis ,
dere, Perfruique, etc. qua copulantur ? Quæcumque enim com-
3. Item, Perfrui non respondet tantum ponuntur, solvi possunt, et in voluntate
charitati , sed omnibus virtutibus frui- et in natura .
mur : ergo male ponitur diffinitivum cha- OBJICITUR etiam de sequenti :
ritatis . 1. Amor enim magis sonat passionem
4. Item , Frui etiam diffinitur per cha- vel habitum , quam sonet naturalem
ritatem quia dicit Augustinus , quod motum : ergo male ponitur in genere
«< frui est amore inhærere alicui rei prop-
< motus.
ter seipsam » ergo est ibi circulus , 2. Item quæritur , Cum amor dicatur
et idem est notius et ignotius seipso . de amore naturali , animali , intellectua-
5. Item, Cum dicitur, Desideramus, li, et angelico , et divino , et gratuito ,
ponitur actus sensibilis partis animæ : utrum dicatur univoce vel æquivoce ?
dicit enim Philosophus in III de Anima ,
quod in rationali voluntas sit , in irratio- Ulterius quæritur de illa quam dat
nali autem desiderium et animus . Cum Apostolus de charitate . Quia illa magis
igitur charitas sit rationalis partis animæ , est ad propositum , et ultimo habita fuit ,
male diffinitur per desiderium . distinctione XXV.
6. Item , Desiderium est imperfectum Et quæritur primo , Cujusmodi finis di-
et absentis ergo cum charitas sit per- catur charitas ?
fectissima , deberet per alium actum dif- 1. Finis enim est ad quem est motus ,
finiri , scilicet per velle, et hujusmodi . et in quo quiescitur. Charitas autem est
OBJICITUR etiam de tertia : quia a quo est motus præcepti : quia movet
1. Cum amor sive charitas sit in affectu : ad implendum quod præcipitur : ergo
et affectus non ordinat aliquid , sed po- ipsa potius est principium præcepti , quam
tius adspectus , videtur amor non movere finis .
superiora ad inferiora , et media ad invi- 2. Item , Charitas est radix boni , et a
cem, et inferiora ad superiora. radice est motus incrementi et princi-
2. Item, Amor non movet nisi ad pium : ergo potius debet esse principium ,
diligendum ergo non ad providendum . quam finis.
3. Item , Non videtur esse differentia 3. Item, Cum ipsa etiam sit finis con-
inter intellectualem et animalem : quia silii , quare ipsa potius diffinitur esse
intellectualis est animalis . præcepti, quam consilii ?
1 S. AUGUSTINUS , Lib . I de Doctrina christiana, cap . 3 .

IN III SENTENT . DIST. XXVII , B , ART . 4 . 519
4. Item , Quid est dictu , De corde puro ? SOLUTIO . Dicendum ad ultimum, quod Solutio.
Ad quæst.
Si dicas , de intellectu depurato : hoc ni- quædam ex istis diffinitionibus sunt amo-
hil est, quia charitas non est intellectus , ris in genere, quædam autem charitatis .
sed potius affectus . Si autem dicas , quod Distinctionem autem charitatis , amoris ,
accipitur ibi cor pro affectu tunc non et dilectionis , secundum nominum ratio-
convenit charitati soli , quia omnis virtus nes notatam invenies in libro I Senten-
est cordis puri. tiarum 2.
5. Item , Fide purificatur cor, ut habe- De amore autem dantur in genere
1
tur, Act. xv, 9 : ergo idem est dicere de tres , scilicet Dionysii , et duæ quæ se-
corde puro , et fide non ficta . Si dicas , quuntur in commento : et illarum qui-
quod differunt sicut effectus et causa : dem prima datur penes ordinem aman-
tunc ad minus est perversus ordo partium tium . Secunda penes essentiam amoris :
diffinitionis quia fide non ficta debet quia essentia amoris est ut sit connexio
præponi cordi puro , sicut causa præcedit vel vinculum . Vel aliter et melius , prima
effectum . data est penes ordinata per amorem . Se-
6. Item , Quid est dictu , Conscientia cunda autem penes ipsam ordinatione. m
bona ? Non enim bona fit conscientia ni- formaliter. Tertia autem penes actum : et
si per meritum , quod scitur esse in con- ideo , dicit amorem esse motum . Illæ au-
scientia et hoc non est nisi ex charitate : tem quæ dantur de charitate , sunt quin-
ergo conscientia bona magis est charita- que : quarum prima datur per genus et
te, quam e contrario . actum et objectum , et est communiter
7. Si dicas (sicut exponit Glossa) quod charitas ad viam et patriam. Secunda
conscientia bona est spes firma : tunc autem datur per charitatem viæ ordina-
iterum pervertitur ordo : quia fides gene- tam ad patriam : quia desiderium est viæ
rat spem , et spes charitatem . proprie , perfrui autem et inhærere ama-
8. Item , Quare cordi attribuitur puri- to est patriæ. Tertia autem quæ est Apo-
tas, et spei bonitas , cum bonum sit pro- stoli , datur penes generantia charitatem
prium amoris ? in subjecto . Quarta autem penes effectum
9. Item , Fides non ficta , est fides non in specie, quod debet per affectum con-
simulata , vel non fragilis : hæc autem jungi Deo . Quinta autem et ultima datur
non est nisi illa quæ ex dilectione opera- per effectum in genere duplicem : quia in
tur ergo illa potius est ex dilectione , amante facit vitam, et cum amato copulat.
quam dilectio ex ipsa . HIS HABITIS , dicendum est ad primam³ , Ad diffin.
Magistri.
Ad 1.
10. Præterea , Aliter diffinitur ab Au- quod licet dilectio idem sit quod charitas
gustino in libro de Moribus Ecclesiæ sic , in usu sacræ Scripturæ , quæ ponit unum
« Charitas est recta affectio animi con- pro alio, tamen nomine differunt , quia
jungens nos Deo . »> amor communis affectus est boni : dile-
Item , In libro de Spiritu et anima, ctio autem est affectus boni cum electione
<< Charitas est vita quædam , copulans diligente , et ita dicit rationis amorem :
amantem cum amato . »> sed charitas est quando affectatum et
electum inestimabili pretio æstimatur :
Quæst. CUM ERGO unius rei unica sit diffinitio , et ideo dilectio secundum nomen genus
quæritur, Penes quid diversificentur tot est charitatis .
diffinitiones ? AD ALIUD dicendum , quod (ut supra di- Ad 2.
1 Act. xv, 9 : Fide purificans corda eorum . ritas est dilectio qua diligiter Deus propter se
2 Cf. I Sententiarum, Dist . X. Tom . XXV et proximus propter Deum, vel in Deo . » (Vide,
hujusce novæ editionis . cap. B) .
3
Agitur hic de diffinitione Magistri : «< Cha-
ctum est) ly propter se dicit ibi triplicem autem frui ponitur in diffinitione chari-
causam , scilicet efficientem , formalem , et tatis , ponitur frui in ratione affectus ul-
finalem . Et hoc sie probatur : quia cha- timi ad quem est charitas . Et ideo chari-
ritas facit nos diligere , non nosipsi nos : tas est prius , quam frui simpliciter frui
et hoc facit in quantum est similitudo autem prius charitate quoad nos .
bonitatis divinæ et ideo bonitas Dei AD ALIUD dicendum , quod desiderium Ad 5.
quæ Deus est, hoc facit. Item, gratia for- sumitur hic communiter, et non proprie,
mæ suæ et rationis : quia non per acci- et ideo potest dicere appetitum rationalis
dens diligimus , sed propter ipsum in animæ , sicut ibi , Concupivit anima mea
quantum ipsum est . Item, finalem : quia desiderare justificationes tuas in omni
non propter aliud . Et hoc patet etiam per tempore : ubi concupivit dicit actum
oppositorum negationem : quia non ab imperfectum gratiæ gratis datæ , et cordis
alio , non per accidens , non propter in desiderium Dei : desiderare autem di-
aliud. In dilectione autem honesti vel cit appetitum gratiæ gratum facientis .
amicorum non concurrunt ista tria , sed AD ALIUD puto esse concedendum , quod Ad 6.
tantum medium , scilicet quia non diligi- diffinitur per actum imperfectum quia
mus per accidens . Et hoc ostensum est diffinitio datur de charitate viæ ordinata
in libro I Sententiarum , ubi quæritur , ad patriam .
utrum virtutibus sit fruendum vel uten- 4
AD ID quod ulterius de alia diffinitione Ad diffin.
Dionysii
dum ? objicitur, quod illa sicut etiam duæ se-
Ad diffin. AD ID quod objicitur de secunda , di- quentes , dantur de amore in genere , qui
Augustini.
Ad 1. cendum quod illa datur per actum chari- exprimitur cum dicitur, <« Bonum est quod
tatis viæ ordinatæ ad patriam. Illa autem omnia appetunt vel optant : » iste enim
visio est amati et habiti, et est visio pa- appetitus manifestatur diversimode , scili-
scens et ideo respondet soli fidei , sed per- cet per ordinem solum et motum , sicut
ficitur potius in conjunctione per amo- in natura vel per motum et vitam , sicut
rem et ideo diffinitur charitas per illam. in vegetabilibus vel per ordinem et vi-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non super- tam sensibilem cum cognitione boni , sic-
fluit perfrui quia frui dicit inhæsionem ut in sensibilibus vel cum his etiam
et gustum consequentem amatum , quod habet boni cognitionem rationis , quæ est
est visum et habitum : et quia addit gu- simpliciter boni , et est intellectualis . Si
stum dulcedinis , ideo non abundat . autem cum intellectu deiformi boni extra
Ad 3, AD ALIUD dicendum , quod licet ad frui se : tunc est angelicus . Divinus autem est
concurrant omnes virtutes , tamen nulla appetitus boni cogniti, quod totum est
concurrit ut finis et perfectio ipsius, nisi intra, et est idem cognoscenti et appe-
charitas sed potius aliæ sunt ut disposi- tenti.
tiones præparantes subjectum et ideo AD PRIMUM dicendum , quod amor de se Ad 4.
maxime cadit in diffinitione charitatis . non ordinat : sed motus ipsius est duplex ,
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi- scilicet ut diffundat bonum quod est in-
bet diversis rationibus idem esse in diffi- tus , et sic movet amantem. Habens au-
nitione alterius , et e converso . Cum enim tem bonum in eo quod hujusmodi , su-
charitas ponitur in diffinitione ejus quod perius est . Unde talis diffusio est super
est frui, ponitur ut causa perficiens ac- inferiora aliter a Deo , aliter ab Angelo ,
tum fruitionis ex parte fruitionis . Cum et aliter a natura superiori : a Deo enim
1 Cf. I Sententiarum, Dist. I. Tom . XXV hu- mus. »

jusce editionis . 3 Psal. CXVIII, 20.
2 De diffinitione Augustini : « Charitas est 4 Agitur hic de diffinitione Dionysii quan
virtus qua Deum videre perfruique desidera . requiras in principio Art. 4.
IN III SENTENT. DIST. XXVII , B , ART. 4. 521
per creationem et recreationem , ab An- minus : unde charitas angelica quæ est
gelo per illuminationem , a natura per mo- patriæ , magis habet de ratione amoris ,
tum quo superiora influunt in inferiora . quam viæ quæ est intellectualis et huic
Alius motus est ad bonum quod est extra , etiam (ut dicit Augustinus) contendit assi-
secundum quod dicitur, quod omnia bo- milari in quantum potest amor sensibilis
num appetunt : extra quod autem bonum et naturalis, licet quandoque deflectatur.
est, hoc est inferius : et ideo ex illo con- AD ID quod ulterius quæritur de diffini- Ad diffin.
Apostoli.
sequitur ordo inferioris ad superiora et tione Apostoli , dicendum quod illa dif- Ad 1.
hoc intendit Dionysius , et optime dicit . finitio data est penes ea quæ generant
Unde ordo duplex consequitur ordinem charitatem in nobis . Charitas autem (ut
amoris communicantis bonum , vel reci- supra habitum est) est efficiens et forma :
pientis . quia aliquid de se et de sua forma influit
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod providentia omnibus operibus et virtutibus merito-
dicitur hic materialiter pro re in qua pro- riis . Finis autem est consummationis sive
videtur inferioribus hæc enim res est perfectionis . Et ideo dicit Apostolus , quod
3
bonum influxum, et hæc competit amori charitas est vinculum perfectionis et
diffundenti se in bonum . hoc accidit in ea dupliciter. Uno modo
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod intellectualis effective : et ille modus est facilis , quia
dicit appetitum boni cum ratione cogni- conjungit cum fine ultimo et sic dicitur
tionis ejus quod simpliciter est bonum : finis et vinculum , quia finiendo ligat
animalis autem dicitur sensibilis , qui non cum perfecto summo . Alio modo et ob-
cognoscit bonum , nisi ut nunc . scurius , quia ipsa est finis ad quem ten-
Ad 4 et 5. AD ALIUD patet solutio per ante dicta . dunt omnes , ut in ipsa conjungantur
Ad diffin. 1 . AD ID quod objicitur de alia diffinitio- perfectioni : omnes enim sunt ad hoc ut
Commen.
ne ' , dicendum quod licet contraria se affectus conjungatur summo bono est
refugiant, tamen actione et passione mu- autem ultima conjunctio per amorem ,
tua continuant esse in generabilibus et cor- sicut patet, cum diffinitur frui, quod est
ruptibilibus et ex hæc parte ipsa contra- amore inhærere propter se : ergo omnes
rietas redit in vinculum amoris universi- virtutes et præcepta et opera sic tendunt
tatis , sicut dicit Boetius : in ipsam , et per ipsam junguntur fini : et
sic ipsa est finis aliorum, qui finis est ut
Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis , terminus et per ipsam veniunt alia ad
Arida conveniant liquidis , ne purior ignis
finem increatum , qui est summum bo-
Evolet, et mersas deducant pondere terras .
num objectum fruitioni : et ideo nihil est
inconveniens , quod ab ipsa sit motus , ut
Ad diffin. 2. AD ID quod objicitur de sequenti , di- est efficiens et forma : et ad ipsam ut est
Comment.
Ad 1. cendum, quod illa datur penes actum finis . Ad 2.
amoris naturalis et ideo motus non po- AD ALIUD dicendum , quod charitas di-
nitur in diffinitione illa . Unde non proce- citur radix in qua tota planta vitæ et alia-
dit illa objectio . rum virtutum capit incrementum dulce-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod non dicitur dinis : nihil enim facit suave jugum diffi-
æquivoce , sed per prius et per posterius : cultatis in omnibus aliis , nisi affectus bo-
et per prius dicitur de divino , et de illis nitatis divinæ , qui est charitas et secun-
aliis secundum accessum ad illum plus vel dum hunc modum est ipsa principium
Hic et in sequenti agitur de duabus diffini- I ad Timoth . 1, 5 : Finis præcepti est charitas de
tionibus a Commentatore datis, quas etiam in- corde puro, et conscientia bona , et fide non ficta,
venies in principio Art. 4. 3 Ad Coloss . II , 14 : Super omnia hæc chari-
2 En diffinitio charitatis tracta ex Apostolo , tatem habete, quod est vinculum perfectionis .
quoddam sed alio modo est finis ad non purificat fides , sed affectus charitatis ,
quem ordinantur virtutes , ut dictum est . quæ unum sic ponit in pretio , quod alia
Tamen Glossa videtur exponere effective , vilescant in comparatione ipsius .
quæ dicit, « Ipsa est finis non consum- AD ALIUD dicendum , quod Glossa bene Ad 6.
ptionis , sed consummationis : quia qui concedit , quod conscientia bona causali-
habet charitatem , totam implet legem . »
ter dicit spem , quia fides fundatur in con-
Unde etiam Glossa distinguit multiplicem scientia bona . Et quod objicitur de ordine ,
finem , scilicet consumptionis , sicut finitus dicendum , quod ista ordinantur secun-
est panis quando est commestus , et dila- dum motum generationis , qui est a malo
tationis, sicut finitur pannus ad ultimum in perfectam conjunctionem boni . Purum
panni , et quodlibet corpus in suis ulti- autem respicit terminum a quo , quia di-
mis et consummationis , sicut in quo res cit separationem ab impuro , et ideo po-
consummatur , id est, plene perficitur : et nitur primo . Et consequenter sequitur
sic charitas dicitur finis . Et dicitur adhuc ordo in bonum et verum : sed duplex est
aliis modis finis , sicut cujus gratia est ordo in verum , scilicet in verum simpli-
motus , vel quidquid est et sic Deus est citer, vel conjunctionem ad verum fir-
finis. Et dicitur quinto finis , sicut termi- mam vel fortem, et ad inhæsionem : et
nans motum in quo est motus in motum illa quæ est ad verum simpliciter , præce-
esse et sic hoc modo etiam subtiliter dit spem , quæ dicit ordinem in bonum .
intelligendo potest dici charitas finis om- Aliam autem præcedit spes , quæ elevat
nis operis boni et virtutis , quia aliæ refe- confirmando bona conscientia , ut firmetur
runtur ad ipsam , et ipsa unitur bonitati in veritate , avertente simul a vanitate
quæ finis est et est unio ejus fructus et mundi et falsitate erroris et hoc modo
gustus . sumitur hic fides non ficta : et hoc notat
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod consilium Glossa quæ dupliciter exponit , id est ,

non respicit omnes sicut præceptum et non fragilis in adversis , ut recedat a di-
ideo ipsa non diffinitur per hoc quia lecto , et non fingens vana quæ sequatur
non est finis consilii , nisi in quibusdam . præter dilectum . Ex his enim egreditur
Ad 4, AD ALIUD dicendum , quod multi circa intimus motus affectus in Deum , qui est
hoc multa exponendo dixerunt : sed illa charitas omnium finis et conjungens Deo .
videtur mihi melior quæ est in Glossa , ut Alii dicunt , quod ordinantur hæc tria se-
cor pro intellectu ponatur : et sit puritas cundum dignitatem , et non secundum
ejus separatio dilecti ab aliis , quæ secum tempus, vel generationem : et dicunt ,
non nisi impure diligi possunt et sic ex- quod puritas intellectus est dignissima ,
ponit Glossa : «< Conscientia autem bona quia est ex conscientia bona : et illa ite-
sit spes fundata in bona conscientia , et rum melior, quam fides non ficta ex qua
fides non ficta sit quæ non fingit sibi ipsa est . Sed falsum supponunt : quia
phantasmata alio modo diligibilia : nec fides non ficta eo modo quo exponit Glos-
dicit diligere a quo cedit propter adversa . » sa, nihil habet melius præter solum affe-
Et tunc dicendum est ad primum quod ctum finalis dilectionis , quo conjunguntur
objicitur contra , quod licet charitas sit ab omnia summæ bonitati .
affectu , non ab intellectu , tamen aliquid AD ALIUD dicendum , quod omne bo- Ad 7.
habet ab intellectu , scilicet separationem num meritum est ex gratia et charitate ,
dilecti ab aliis , quæ amari possunt : hoc ut gratia faciat gratum , et charitas faciat
enim fit per intellectum discernentem in- quantitatem valoris , ut supra diximus :
ter diligibilia . tamen charitas ut est finis, non absolute
Ad 5. AD ALIUD dicendum, quod fides purifi- procedit etiam ex bonis meritis actu , vel
cat intellectum , et cor ab erroribus et causa habitualiter existentibus in con-
hæresibus sed a diligibilibus adulterinis scientia.
IN III SENTENT. DIST. XXVII , C. 523
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod puritas attri- AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi- Ad 9.
buitur cordi : quia intellectus per discre- bet , quod fides non ficta operetur per di-
tionem quam ponit circa dirigibile , pri- lectionem , et finiatur in ipsa , ut diximus
mo separat ab impure dilectis . Spei au- supra.
tem bonum non attribuitur , sed bona AD ALIAS diffinitiones patet solutio per Ad 10.
conscientia, quia specialiter illi innititur . dicta.
C. Si eadem charitate diligitur Deus et proximus ?
Hic quæritur, Si ex ea ipsa dilectione diligitur Deus , qua diligitur pro-

ximus an alia sit dilectio Dei , et alia proximi ? Eadem sane dilectio est
qua diligitur Deus et proximus , quæ Spiritus sanctus est , ut supra dictum
est ' , quia Deus charitas est . Unde Augustinus : Joannes ait, Non potest
Deum diligere quem non videt, qui fratrem quem videt, non diligit . Sed
si eum quem videt humano visu , spirituali charitate diligeret, videret Deum
qui est ipsa charitas , visu interiori , quo videri potest . Qui ergo fratrem
quem videt, non diligit, Deum qui est dilectio , qua caret qui fratrem non
diligit, quomodo potest diligere ? Ex una enim eademque charitate Deum
proximumque diligimus , sed Deum propter Deum , nos vero et proximum
propter Deum . Si vero una eademque charitas est Dei et proximi , quare
dicitur gemina ? Propter duo dilecta , id est, Deum et proximum . Et si

enim una sit charitas, duo tamen diversa ea diliguntur , scilicet Deus et
homo vel Angelus . Pro quo etiam duo sunt mandata : quia cum eadem
charitas utroque commendetur, diversa tamen diligi præcipiuntur . Unde
Augustinus : Arbitror ideo Spiritum sanctum bis datum , semel in terra ,
et iterum de cœlo , ut commendarentur nobis duo præcepta charitatis , sci-
licet Dei et proximi . Una est charitas, et duo præcepta unus spiritus , et
duo data , quia alia charitas non diligit proximum , nisi illa quæ diligit
Deum . Qua ergo charitate proximum diligimus , eadem Deum diligimus .

Sed quia aliud est Deus , aliud proximus , etsi una charitate diliguntur , ideo
forte duo præcepta dicuntur et alterum majus, et alterum minus : vel prop-
1 Cf. I Sententiarum , Dist . XVII , cap . B. Tom. XXV hujusce editionis .

2 S. AUGUSTINUS , Lib . VIII de Trinitate , cap . 8 .
3 I Joan. iv , 20 : Qui non diligit fratrem quem videt, Deum, quem non videt, quomodo potest dili-
gere ?
S. AUGUSTINUS , In Serm . de Ascensione .
ter duos motus qui in mente geruntur , dum Deus diligitur et proximus .
Movetur enim mens ad diligendum Deum, movetur et ad diligendum pro-
ximum , et multo magis erga Deum , quam erga proximum .
5. Item, Voluntates differunt secun-

dum volita cum ergo charitas sit vo-
luntas quædam habilitate habitus præ-
ARTICULUS V.
parata, ipsa secundum volita distingue-
tur non autem idem volitum est in
An sit unus et idem habitus , quo diligi- dilectione Dei et proximi : ergo non est
tur Deus et proximus ? eadem charitas habitus .
6. Si forte dicas, quod finis est unus
in utraque dilectione . CONTRA : Quia
Deinde quæritur de hoc quod dicit, omnium virtutum est ultimus finis unus :
ibi, C, « Hic quæritur , Si ex ea ipsa di- ergo secundum hoc omnes virtutes essent
lectione diligitur Deus, qua diligitur virtus una .
proximus, etc. »> SED CONTRA :
Sed contra,
Videtur enim , quod sunt duo habitus , 1. Non sunt nisi tres virtutes theologi-
et duæ virtutes diligendi Deum , et dili- cæ cum igitur dilectio proximi non
gendi proximum . reducatur ad aliquam virtutum cardina-
1. Sunt enim in cognitivis diversa do- lium , oportet quod sit charitatis , quæ
na Spiritus sancti , sapientia, et scientia : est virtus theologica una.
eo quod una est de æternis , scilicet sa- 2. Item, Dicit Philosophus in II Topi-
pientia et altera de temporalibus , scili- corum , quod una scientia est plurium ,
cet scientia ergo cum affectus hic etiam . velut amborum finium unius quod est
dividatur, ut in charitate Dei sit de æter-
finis , alterius tamquam ejus quod est ad
no tantum , et in charitate proximi de finem ergo et una virtus potest hoc
temporali tantum , videtur quod sint duæ modo esse plurium , ut Deus sit finis di-
virtutes ad hoc moventes .
lectionis , et proximus ut ad finem illum
2. Item, Nihil est commune tempora- dilectus .
libus et æternis ergo non est una ratio
3. Item , Augustinus dicit in Littera
movens in Deo et in proximo : ergo nec
hic , quod « in proximo nihil diligitur
idem habitus ad diligendum utrumque .
nisi Deus » ergo dilectione Dei et dile-
3. Item, Bonum Dei non est bonum ctione proximi idem est dilectum : ergo
hominis , quoniam non est una ratio bo- est charitas .
ni in omnibus bonis, ut probat Philoso-
phus in I Ethicorum : ergo habitus etiam SOLUTIO . Dicendum , quod unus solus
Solutio.
respiciens bonum hoc et illud , non erit habitus est quo diligitur Deus et proxi-
unus .
mus , et omnia quæ ad charitatem ut
4. Item, Licet fides explicetur in qui- diligenda ex charitate referuntur : sicut
busdam articulis per temporalia , tamen bene ostendunt ultimæ rationes , et præ-
non innititur nisi primæ veritati spes cipue auctoritas Augustini .
etiam non est nisi de æternis : ergo vi-
AD PRIMUM autem dicendum , quod in
Ad 1.
detur, quod etiam charitas est unus ha- sapientia et scientia non est simile : quia
bitus condividens virtutem theologicam,
non est ejusdem rationis movens in utro-
cum illa non sit nisi de Deo , et alius est
que habitu ratio enim æterni ut est
habitus de diligendo proximo .
æternum , et ratio temporalis ut est tem-
IN III SENTENT. DIST . XXVII , C , ART . 6. 525
porale , movent in habitu sapientiæ et

scientiæ et hoc non est hic quia in
proximo movet bonum increatum , relu-
cens in eo , ex hoc quod capax est illius
boni per actum beatitudinis : nulla enim ARTICULUS VI.
(ut infra dicit Magister) ex charitate pro-

prie diliguntur , nisi quæ nobiscum sunt An mandatum de Deo diligendo et de
ordinata ad eamdem beatitudinem parti- proximo, sit unum mandatum vel
duo ?
cipandam , quam nos .
Ad 2.
AD ALIUD dicendum , quod in utroque
est bonum increatum : sed in charitate
Dei ut in se, in charitate autem proximi Deinde quæritur de hoc quod dicit,
ut in alio relucens est . Ratio autem illa ibi , C , in medio : « Pro quo etiam duo
procedit, ac si in dilectione proximi bo- sunt mandata , etc. »
num creatum moveat ad diligendum . Videtur enim non debere esse nisi
Ad 3. unum mandatum : quia
AD ALIUD dicendum , quod hoc falsum
est imo nihil est totum bonum homi- 1. Unius rationis operis unum est
nis , nisi ipse Deus , ut dicit Augustinus . mandatum .
Ad 4. AD ALIUD patet solutio per dicta : 2. Item, Duo sunt mandata de hoc ,
quia sicut veritas divina in quibusdam « Non concupisces uxorem , et , Non con-
articulis relucet in temporalibus , ita bo- cupisces rem : » quia alia est ratio con-
num divinum in bono proximi . cupiscentiæ in libidine carnis , et in ava-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod voluntates ritia oculorum : ergo ab opposito ubi
differunt penes volita , non per materiam una ratio movens , ibi idem mandatum :
tantum , sed per speciem differentia . Et sed concessum est ante in Deo et proxi-
mo unam esse rationem moventem :
hoc non est hic . Unde illa objectio non
concludit . ergo unum et idem debet esse manda-
Ad 6. AD ID quod contra solutionem objici- tum , ut videtur .
tur , dicendum quod hoc bene verum
est, quod virtutes differunt secundum Præcepta multiplicantur secundum ra-
m
fines proximos , qui sunt rationes actuu. tiones operum quod patet , quia multa
in suis materiis et suis objectis sed in sunt negativa propter multas rationes
charitate idem est finis proximus et ulti- corruptionum . Cum igitur non sit una
mus omnium , scilicet summa bonitas : ratio operandi circa dilectum quod est
et ideo in eo ratio actus est et finis : Deus , et circa dilectum quod est proxi-
bonitas enim movet dilectionem , et ea- mus , licet propter Deum diligatur , non
dem est finis omnium operationum et erit unum mandatum .
virtutum quia omnia quæ facimus ,
ideo facimus , ut bonitate perfruamur, ut SOLUTIO . Dicendum , quod concedimus Solutio .
dicit Augustinus , et ponitur in libro ultimam rationem et ideo etiam dici-
I Sententiarum , ubi ostenditur , quod mus ulterius , quod licet sint tantum duo
aliter homo utitur homine diligendo , et mandata dilectionis , qualitas eorum ex-
aliter Deus homine : et ideo non est primitur penes ea circa quæ operari
simile de aliis virtutibus et de dilectione præcipimur : quoniam si consideretur
Dei et proximi . ulterius ratio operis circa Deum, et ratio
diversa operis circa proximum , expli-
cabitur illa ratio quæ est circa Deum per
Cf. I Sententiarum, Dist . I. Tom. XXV hujusce editionis .

tria præcepta, et illa ratio quæ est circa pum » ergo et dilectio imaginis refer-
proximum explicabitur per septem et tur ad exemplar : sed proximus diligitur
ideo sunt duo modo prædicto , quæ spe- ut imago ergo motus pertingit usque ad
cificari habent per decem , ut infra patebit . Deum .
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod fal- 5. Item, Proximus non diligitur nisi
sum supponit : quia ratio operis non usus dilectione ad aliud autem refertur
sumitur ex universitate et multitudine hujusmodi dilectum, scilicet ad id quo
habitus , sed potius ex rationibus quibus fruendum ergo videtur, quod motus
sumitur vel peccatur circa id quod ope- non quiescat nisi in Deo .
ramur : et hoc est Deus et proximus .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod duo sunt 1. Tria sunt quæ exiguntur ad motum
illa mandata : quia diversis modis pec- unum , scilicet unitas spatii , temporis , et
catur circa id quod est proximi per con- mobilis : hoc autem tempore quo quis
cupiscentiam est enim uxor ordinata ad diligit proximum , non cogitat actu de
conservationem speciei , et bona fortunæ Deo ergo non est necesse , quod sit
ad continuationem individui et ita unus. Si dicas, quod habitualiter refer-
etiam diversæ rationes operandi circa tur hoc nihil est : quia nos quærimus de
dilectum , quod est Deus, et dilectum identitate motus , cui non sufficit habi-
quod est proximus . tualis relatio , sed actualem oportet ad-
esse .
2. Item , Motus numeratur a materia
circa quam est in numero : sed hic
ARTICULUS VII. sunt diversæ materiæ numero : ergo et
diversi motus.
An idem sit motus quo diligitur Deus 3. Item, Si propter finem esset unus
et proximus ? motus , tunc etiam esset unus motus ,
cum diligo Petrum, cum diligo Paulum ,
utrumque propter Deum , quod est ab-
Deinde quæritur de hoc quod dicit in surdum .
eodem capitulo C , ibi , sub finem : « Vel 4. Item, Unus est intensior alio : quia
propter duos motus qui in mente gi- ex toto corde diligimus Deum, proxi-
gnuntur, dum Deus diligitur et proximum autem sicut nosipsos : sed non
mus , etc. >> potest esse unus motus sic intensior et
Videtur enim hoc esse falsum : quia remissior : ergo non potest esse unus
1. Licet sint duo præcepta , tamen motus numero .
unum est in alio ergo unus motus vide-
tur esse in unum per aliud . SOLUTIO . Dicendum , quod potest esse Solutio.
2. Item , In naturis idem motus est ad unus, et possunt esse plures . Unus quan-
medium , et ad extremum proximus do proximus non sumitur nisi ut imago
autem est medium, et Deus finis dilectio- divinæ bonitatis , in quam actualiter ten-
nis ergo idem motus est quo diligo dit dilectio et hoc modo procedunt ra-
proximum, et diligo Deum. tiones primo inductæ. Diversi autem
3. Item, Augustinus dicit hic , quod quando actualiter non proceditur ulte-
<
«< in proximo nihil diligitur nisi Deus : » rius , nisi intentione habituali et hoc
et hoc idem dicit in multis locis de Tri- modo concludunt sequentes rationes .
nitate ergo idem motus est in proxi- Solutio tamen ad rationes inductas de
mum, et in Deum , ut videtur.
facili patet unicuique : quia illæ quæ in
4. Item, Damascenus dicit quod
dicit,, quod contrarium inducuntur , sunt solutiones
<
«< adoratio imaginis refertur ad prototy- præcedentium .
IN III SENTENT . DIST. XXVII , D. 527
D. De modo diligendi.
Consequenter modum utriusque dilectionis advertamus . Hæc regula
(ut ait Augustinus ' ) dilectionis divinitus constituta est, ut Deum propter
se ex toto corde , et proximum diligas sicut teipsum , id est, ad quod , et

2
propter quod teipsum diligere debes . In bono ergo et propter Deum
teipsum diligere debes . In bono ergo diligendus est proximus non in malo ,
et propter Deum . Proximum vero omnem hominem oportet intelligi, quia
nemo est cum quo sit operandum male . Qui ergo amat homines , vel quia
justi sunt , vel ut sint justi amare debet , hoc est, in Deo vel propter Deum .
Sic enim et seipsum amare debet, scilicet in Deo vel propter Deum , id est ,
quia justus est, vel ut justus sit . Qui enim aliter se diligit , injuste se diligit :
quia ad hoc se diligit ut sit injustus : ad hoc ergo ut sit malus : non ergo
jam se diligit. Qui autem diligit iniquitatem , odit animam suam ' . Modus
ergo diligendi præcipiendus est homini , id est, quomodo se diligat, ut

prosit sibi . Quin autem se diligat , et prodesse sibi velit , dubitare dementis
est . Modus autem præcipitur cum ait, Sicut teipsum ut proximum di-
ligas ad quod teipsum. Si ergo te non propter te diligere debes , sed prop-
ter illum ubi dilectionis tuæ rectissimus finis est , non succenseat alius ali-
quis homo , si et ipsum propter Deum diligis . Hujus dilectionis modum ve-
ritas insinuat dicens : Mandatum novum do vobis , ut diligatis invicem, sic-

ut dilexi vos , id est , ad quod dilexi vos , scilicet ut filii sitis, ut vitam ha-
beatis ".
1 S. AUGUSTINUS , Lib . I de Doctrina christiana, cap . 22 .

2 Edit. J. Alleaume enim.
3 Psal. x, 6 .
4 Cf. S. AUGUSTINUM , Lib. I de Doctrina christiana , cap. 25 .
5 Joan. XIII, 34.
6 Joan. , 40, et multoties alibi .
ARTICULUS VIII. ARTICULUS IX .
An modus diligendi quo præcipitur, Di- An qui diligit iniquitatem, odit animam
liges proximum tuum sicut teipsum , suam ?
sit modus ordinatæ charitatis ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi , ibi, D, in medio : « Qui autem diligit
« Consequenter modum utriusque dile- iniquitatem , odit animam suam . »
ctionis advertamus, etc. » 1. Hoc enim videtur esse contra Au-
Modus enim quo diligam proximum gustinum in libro de Civitate Dei , ubi
sicut meipsum , non videtur esse ordina- dicit, quod « nullus odit se , vel vitam
tæ charitatis : si enim ordinata charitate suam sed illi qui occidunt se , oderunt
plus diligo magis mihi conjunctum , vi- miseriam suam , et non esse , vel vivere
detur quod præcipue meipsum debeam suum : et magis volunt non esse , quam
diligere ergo non tantum proximum in tali miseria esse .
quantum meipsum . 2. Item, De dæmone qui minus vide-
tur, videtur esse falsum quia dicit Dio-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod sicut dicet nysius , quod « bonum et optimum concu-
infra , principalitas relinquitur materiæ : piscunt , esse , vivere , et intelligere . >>
nec similitudo sumitur a quantitate affe-
ctus vel effectus in diligendo , sed potius SOLUTIO . Est odium affectus et hoc Solutio.
Ad 2.
a modo qui sumitur ex parte finis et modo nemo odit seipsum . Et est odium
ideo exponit Augustinus , id est, « ad effectus, scilicet quando facit aliquis ad
quod teipsum , in quo teipsum : » quia in quod sequitur malum suum et hoc mo-
gratia diligis te, et ad beatitudinem dili- do intelligitur quod dicitur hic .
gis te si diligis te in charitate , et in eo- AD ID quod objicitur de Augustino , di- Ad 1.
dem et ad idem diligis alium ex charita- cendum quod esse , vivere , et intelligere
te aut si aliter diligis, non diligis ex dupliciter consideratur, scilicet absolute,
charitate . et in relatione ad pœnam . Primo modo
consideratum ab omnibus appetitur quæ
sunt et vivunt et intelligunt . Secundo

modo non quia malunt non esse , quam
sic esse : sicut dicit Dominus de Juda,
Matth. xxvi, 24 : Bonum erat ei, si na
tus non fuisset homo ille .
E. De modo diligendi Deum .
Dilectionis autem Dei modus insinuatur cum dicitur, Ex toto corde , id
est , ex toto intellectu : ex tota anima, id est , ex tota voluntate : er tota mente,
id est, memoria : ut omnes cogitationes, et omnem vitam, et omnem intel-

IN III SENTENT. DIST. XXVII , F, G. 529
lectum in illum conferas , a quo habes ea quæ confers . Hæc dicens , nullam
partem vitæ nostræ reliquit quæ vacare debeat : sed quidquid venerit in
animum , illuc rapiatur quo dilectionis impetus currit. Et diligere Deum

.
propter se , modus est diligendi Deum et sunt isti duo modi diligendi
Deum , ut quibusdam placet.
F. De impletione illius mandati.
Illud autem præceptum non penitus impletur ab homine in hac mortali
vita , sed ex parte , non ex toto : quia ex parte diligimus , sicut ex parte co-
gnoscimus ' . In futuro autem implebitur ex toto . Unde Augustinus : Cum
adhuc est aliquid carnalis concupiscentiæ , non omni modo ex tota anima
diligitur Deus . Caro autem non dicitur concupiscere , nisi quia anima car-
naliter concupiscit . Cum autem venerit quod perfectum est, ut destruatur

quod ex parte est , id est , ut jam non ex parte sit, sed ex toto : charitas non
auferetur, sed augebitur et implebitur . In qua plenitudine illud præceptum
charitatis implebitur, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde, etc. 2 .

Tunc erit justus sine peccato : quia nulla erit lex repugnans menti . Tunc
prorsus toto corde , tota anima , tota mente diliges Deum , quod est sum-
mum præceptum ' .
G. Quæstio de præcepti ratione .
Sed cur præcipitur homini ista perfectio , cum in hac vita eam nemo ha-
beat ? Quia non recte curritur , si quo currendum est nesciatur . Quomodo
autem sciretur , si nullis præceptis ostenderetur ? Ecce habes cur illud
præceptum est, quod hic penitus impleri non potest . Impletur tamen ex
I ad Corinth . XIII , 9 : Ex parte cognoscimus , etc.

2 Deuter. vi , 5 ; Matth . xxII , 37 : Marc . XII , 30 ; Luc . x, 27.
3 S. AUGUSTINUS , Lib . de Perfectione humanæ justitiæ contra Cœlestium .
XXVIII 34
parte , scilicet secundum perfectionem viæ . Alia est enim perfectio curren-
tis, alia pervenientis . Facit hoc mandatum ut cursor , qui Deum ante om-
nia et præ omnibus diligit , nec tamen omnino perficit ' .
H. Quod alterum mandatum in altero est.
Cum autem duo sint præcepta charitatis , pro utroque sæpe unum
ponitur , nec immerito : quia nec Deus sine proximo , nec proximus sine
Deo diligi potest . Unde Apostolus omne mandatum legis dicit instaurari , id
est, contineri et impleri in hoc verbo , Diliges proximum tuum sicut te.
ipsum . Et Christus dilectionem proximi specialius commemorat dicens :

4
Mandatum novum do vobis , ut diligatis invicem , sicut dilexi vos * : ubi
illud majus mandatum dilectionis Dei videtur prætermissum : sed bene in-
telligentibus , utrumque invenitur in singulis : quia qui diligit Deum , non
potest eum contemnere , quem Deus præcipit diligi et qui diligit
proximum , quid in eo diligit nisi Deum ? Ipsa est dilectio ab omni mun-
dana dilectione discreta quam distinguens Dominus ait, sicut dilexi vos .
Quid enim nisi Deum dilexit in nobis, non quem habebamus, sed ut habe-
remus ? sicut medicus ægrotos : et quid in eis diligit nisi salutem , quam
cupit revocare , non morbum quem venit expellere ? Sic et nos invicem
diligamus , ut quantum possumus invicem ad habendum in nobis Deum ex
dilectione attrahamus " .
1 S. AUGUSTINUS , In eodem.
2 Edit. J. Alleaume, sunt.
3 Ad Roman. XIII , 9 : Si quod est aliud man latum , in hoc verbo instauratur : Diliges proximum
tuum sicut seipsum . Cf. ad Galat. v, 14 : Omnis lex in uno sermone impletur : Diliges proximum tuum
sicut seipsum.
4 Joan. xii , 34 .
Edit. J. Alleaume , præcepit.
6 Cf. S. AUGUSTINUM , Tract. 95 super Joannem .
IN III SENTENT. DIST . XXVII, I , ART. 10. 531
I. Quæ charitate diligenda sint ?
Sed quæ hac dilectione diligenda sint, jam inquiramus . Non enim om-
nia, ut ait Augustinus , quibus utendum est, diligenda sunt : sed ea sola ,
quæ vel nobiscum societate quadam referuntur in Deum , sicut est homo
vel Angelus vel ad nos relata, beneficio Dei per nos indigent, ut corpus :
quod ita præcipiendum est diligi , ut ei ordinate prudenterque consula-

tur 1.•
2. Item, Modus charitatis deberet as-

sumi totus ex affectu , sicut ipsa charitas
ARTICULUS X. tota est in affectu.
3. Item , Duplicem modum charitatis
An in amore sit habendus modus ? et , ponit in cognitiva parte , quod videtur
Quis sit ille modus ? esse inconveniens , cum ipsa charitas tota
sit in affectu .
4. Item , Bernardus aliter exponit, sci-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , licet sapienter , dulciter , fortiter : sed
E, « Dilectionis autem Dei modus insi- fortiter non convenit memoriæ ergo
nuatur, etc. >> videtur, quod mens pro memoria non
Iste enim modus est , non habere mo- ponatur.
dum , ut dicit Bernardus in libro de Dili-
gendo Deo « Causa dilectionis Dei Deus ULTERIUS quæritur , Si impossibile est quæst . 2.
est, modus est sine modo diligere . >> impleri in via hoc præceptum ?
Videtur quod sic :
Quæst. 1. ULTERIUS quæritur de expositione quam Dicit enim Hieronymus : « Maledictus
facit ex toto corde , id est , ex toto intelle- qui dicit Deum præcepisse impossibile . »
ctu sine errore et ex tota anima , id Item , Hieronymus : « O temeritas ho-
est, ex tota voluntate : et ex tota mente, minum ! o insanorum insania Deum om-
id est, ex tota memoria . nis scientiæ duplici ignorantia accusans ,
1. Aut enim intelligitur secundum ac- scilicet quod nescit quid fecerit , et quod
tum , aut secundum habitum . Si secun- nescit quid jusserit , quasi imposuerit
dum actum tunc videtur impossibile : mandatum quod impleri non possit ! »
quia quando aliud intelligimus , tunc non Item , Augustinus in libro de Verbis
est actualiter intellectus conjunctus divi- Domini « Servum pigrum non damna-
nis et hoc sæpe etiam facit Christus , et ret, si ea quæ nullo modo fieri possunt ,
alii Sancti . imperaret . >>
1 Cf. S. AUGUSTINUM, Tract. 95 super Joannem .

Item , « Ad quid præciperetur , si im- illa quæ ponuntur in Evangelio : quia

pleri non posset ? » sine dubio mens propinquior est memo-
Item , Matth . xix , 17 : Si vis ad vitam riæ , quam aliæ potentiæ , sicut innuit
ingredi, serva mandata . Et dicit ibi , Magister in verbis Augustini ¹ .
quod primum mandatum est quod hic
ponitur. Ergo necesse est servari , si ve- AD ID quod ulterius quæritur , Utrum Ad quæst, 2.
limus ad vitam ingredi. impleatur in via ?
Sed contra. SED CONTRA : Dicendum videtur mihi, quod est tota-
1. Bernardus dicit , quod impossibile litas viæ, et totalitas patriæ : sive totali-
est impleri in via : et quod impossibilitas simpliciter, et totalitas possibilis no-
tas præcepti non facit transgressorem, bis. Totalitas viæ sive possibilis no-
sed humilem . bis , est ut nihil contrarium habeamus in
2. Item , Unum est in negativis quod intellectu , vel memoria , vel voluntate :
non potest impleri , scilicet, Non concu- et hoc modo intelliguntur autoritates in-
pisces quamdiu enim est pugna carnis ductæ et similiter intelligitur aliud præ-
contra spiritum , necesse est aliquid inci- ceptum quod est , Non concupisces : quan-
dere de illicito motu concupiscentiæ et tum enim ad id quod directe prohibetur
impossibile est omnem cogitatum et vi- in præcepto , quod est concupiscentia
tam et intentionem semper ad Deum re- mortalis, potest in via impleri : quo au-
ferri . tem ad id quod indirecte cadit in præce-
pto , non impletur : nec etiam directe hoc
Solutio, SOLUTIO . Dicendum est ad primum , modo præcipitur. Totalitas autem patriæ
Ad 1.
quod iste est in amore modus , non ha- est in toto actualiter ferri in Deum et
bere modum , ut dicit Bernardus et sic semper et hoc modo intelligitur dictum
est in omnibus virtutibus theologicis . Bernardi et hoc quod dicitur in Littera ,
quod præcipitur ad ostensionem gloriæ
Ad quæst. 1. AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi-
Ad 2. futuræ in nobis , non ut impleamus :
bet, quod charitas modum habeat ex par- hoc enim erit gloria nostra , quod Deus
te intellectus et memoriæ : quia voluntas sit omnia in intellectu , voluntate , et
est ex illis duabus , secundum quod dile- mente nostra .
ctio est in ipsa , sicut supra ostendimus : Et alia patent per ea quæ ponuntur in
quia dilectio ponit amorem rationalem , Littera , scilicet quare præcipiuntur .
et ille proprie charitas est, secundum AD OMNIA autem objecta per distinctio
quod est de bono increato quod inæsti- nem istam patet solutio .
mabilis est pretii . Notandum tamen , quod non est si-
Ad 1. AD ALIUD dicendum , quod intelligitur mile de hoc , Non concupisces et de
secundum actum, sed non obligat ad mandato quia illud negativum est , et
semper, ut infra patebit : non enim puto , obligat semper et ad semper et non
quod aliquod præceptum sit de habitu . oportet dicere, quod non obligat nisi
Ad 3. AD ALIUD patet solutio per ante dicta in quantum ad ea quæ directe cadunt sub
his quæ dicta sunt ad quæstiunculam se prohibitione . Hoc autem , Diliges Domi-
cundam . num Deum tuum , etc. , affirmativum est :
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod Bernardus et ideo obligat semper, sed non ad sem-
magis attendit id quod dicitur, Deuter. vi , per et ideo totalitas quædam non est in
5 , ubi dicitur : Diliges Dominum Deum præcepto sed non impletur secundum
tuum ex toto corde, et ex tota anima tua, totalitatem , nisi quandoque .
et ex tota fortitudine tua, quam attendit
1 Cf. I Sententiarum , Dist. III . Tom . XXV hujusce editionis .

IN III SENTENT . DIST. XXVIII, A. 533
DISTINCTIO XXVIII .
De charitate quantum ad diligibilium numerum et distinctionem ?
A. Si illo præcepto jubemur diligere totum proximum, et nos totos ?
Hic potest quæri , Utrum in illo mandato dilectionis proximi, totum pro-
ximum , id est , animam et corpus , nosque ipsos totos diligere præcipia-
mur ? Ad quod dicimus , omne genus diligendarum rerum in illis duobus

mandatis contineri . Quatuor enim diligenda sunt , ut ait Augustinus ' ,
unum quod supra nos est, scilicet Deus : alterum , quod nos sumus : ter-
tium , quod juxta nos est, scilicet proximus : quartum, quod infra nos est,
scilicet corpus . De secundo et quarto nulla præcepta danda erant, scilicet
ut diligeremus nos vel corpus nostrum : præcipitur autem Deus diligi et
proximus . Ut autem quisque se diligat , præcepto non est opus . Quantum-

libet enim homo excidat a veritate , remanet illi dilectio sui , et dilectio
corporis sui quia nemo umquam carnem suam odio habuit . Nam viri
justi qui corpus suum cruciant, non corpus , sed corruptiones ejus et pon-
dus oderunt . Hic videtur Augustinus tradere , quod ex præcepto non te-
neamur diligere nosmetipsos vel corpus nostrum : quod si est , non omne
genus diligendarum rerum illis duobus præceptis continetur : qui cum et

nosipsos et corpus nostrum diligere debeamus , ad quid necessarium est
præceptum, cum scriptum sit, Qui diligit iniquitatem, odit animam suam¹ ?
Sed speciale de hoc præceptum non erat dandum , nec speciali præcepto
opus erat id tradi , ut quisque se vel corpus suum diligeret : quia hoc in
illo præcepto continetur, Diliges proximum tuum sicul teipsum ' . Ibi enim
1 S. AUGUSTINUS , Lib . I de Doctrina christiana, cap . 23.

? Ad Ephes. V, 29.
* Psal. x, 6.
Matth. xix , 19 et xxi , 39 ; ad Roman XIII, 9 ; ad Galat . v, 14 ; Jacob. 11 , 8.
et proximum totum , et te totum intelligere debes . Unde Augustinus in eo-

dem , Si te totum diligas , id est , animam et corpus , et proximum tuum , id
est, animam et corpus (homo enim ex anima constat et corpore) nullum re-
rum diligendarum genus in his duobus præceptis prætermissum est . Cum
enim præcurrat dilectio Dei , ejusque dilectionis modus præscriptus appa-

reat, et sequatur dilectio proximi , de tua dilectione nihil dictum videtur . Sed
cum dictum est, Diliges proximum tuum sicut teipsum , simul et tui abs te
dilectio prætermissa non est ' . Ecce hic aperte dicit, in illo præcepto non tan-
tummodo proximi , sed et tui dilectionem contineri , et totius proximi totius-

que tui . Ex quo apparet, quod dictum est de secundo et quarto , id est , de
dilectione nostri , et corporis nostri , nulla præcepta danda, ita esse intelli-
gendum , scilicet specialia et divisa, quia in illo uno totum 2 conti-
netur , et quia id quod sumus , et quod infra nos est , ad nos tamen perti-
nens , naturæ lege diligimus , quæ in bestiis etiam est . Ideoque et de illo
quod supra nos est, et de illo quod juxta nos est, divisa præcepta sumpsi-
mus . In quorum altero , ejus quod sumus, et illius quod infra nos est , di-
lectio continetur . Sic condita est mens humana, ut numquam sui non me-
minerit, numquam se non intelligat, numquam se non diligat : sed quoniam

qui odit aliquem, nocere illi studet, non immerito et mens hominis , quan-
do sibi nocet, se odisse dicitur . Nesciens enim sibi vult male , dum non pu-
3
tat sibi obesse quod vult : sed tamen male sibi vult, quando illud odit ³
quod obsitsibi, secundum illud , Qui diligit iniquitatem , odit animam suam * .
Qui ergo diligere se novit , Deum diligit . Qui vero non diligit Deum , etiam
se non diligit , quod ei naturaliter inditum est : tamen non incongrue se

odisse dicitur , cum id agit quod sibi adversatur , et seipsum tamquam suus
inimicus insequitur .
In hac parte agit de dilectione in com-

paratione ad diligibile .
Et dividitur in partes tres secundum
DIVISIO TEXTUS . tres distinctiones quæ hic continentur :
in quarum prima agit de numero diligen-
dorum . In secunda , de ordine , quæ in-
« Hic quæri potest, Utrum in illo cipit, ibi , Distinct . XXIX , A , « Post præ-
mandato , etc. » dicta de ordine charitatis agendum est . »
1 S. AUGUSTINUS , Lib. I de Doctrina christiana 5 S. AUGUSTINUS , Lib. XIV de Trinitate , cap .
cap. 26. 14. Super hæc verba, « Sic condita est mens
2 Edit. J. Alleaume , tantum . humana , etc. , » ad finem cap. dicunt in nota
3 Edit . J. Alleaume habet vult, quod nobis quædam Edit. Lugdun .: « Hic textus in libris
melius videtur . antiquis non invenitur imo est quædam ex-
4 Psal. x , 6 . positio ipsius textus . »
IN III SENTENT. DIST. XXVIII , A, ART. 1 . 535
In tertia parte , agit de quibusdam du- 2. Si autem dicas , quod pars non facit
bitabilibus quæ sequuntur ordinem di- numerum cum toto : et ideo corpus pro-
ligendorum et hæc incipit in distinct . ximi diligetur in proximo : hoc nihil
XXX, ibi , A , « Hic quæri solet, Quid est : quia eadem ratione non facit nume-
rum in teipso tamen in te loco duorum
potius sit plurisque meriti , etc. »
Prima harum quæ est præsentis lectio- diligibilium ponuntur corpus et anima.
nis , dividitur in quatuor partes : in qua- 3. Item, In sequenti distinctione ponit
rum prima determinat Magister nume- sex diligibilia ex charitate : ergo videtur,
rum diligendorum ex charitate . In se- quod plura sunt , quam quatuor hic po-
cunda quærit , Qualiter in hunc nume- sita .
rum incidunt Angeli ? In tertia, Qualiter 4. Item , In quibuscumque non est una
in illum numerum incidit Christus ? In ratio boni moventis charitatem, in illis
quarta, Quot modis dicitur proximus ? non est una ratio diligibilis : sed in corpore
Secunda , ibi , B, §1 : « Oritur autem et anima non est una ratio boni : ergo
hic quæstio de Angelis , etc. » Tertia , non est ibi una ratio diligibilitatis : ergo
ibi , B, § 2 : « Ex quo et Dominus pro- videtur, quod aliud diligibile constituat
ximum se nostrum , etc. , » Quarta, ibi , corpus proximi .
C, « Hic notandum est proximum dici 5. Item , Videtur quod corpus pro-
diversis modis , etc. » prium non sit diligendum ex charitate ,
quia dicit Dominus in Evangelio : Qui
amat animam suam, perdet eam ' . Et
Sancti odiunt corpora sua, sicut dicit
Paulus Castigo corpus meum, et in
ARTICULUS I. servitutem redigo . Quod autem odio
habetur , non diligitur . Ergo corpus pro-
An plures substantiæ, quam Magister prium ex charitate non est diligendum.
enumerat, sint diligendæ ? 6. Item , Corruptibile est corpus : cha-
ritas autem numquam excidet : ergo
charitas et corpus non sunt proportiona-
Quæritur autem hic ante Litteram de lia : ergo videtur, quod ex charitate cor-
numero diligendorum ex charitate . pus corruptibile non sit diligendum .
Et quæritur primo , Utrum plures sub-
SOLUTIO . Dicendum, quod non sunt Solutio.
stantiæ sint diligendæ, quam hic deter-
minatur. nisi quatuor ex charitate diligenda . Et ad
Secundo , Utrum virtutes vel aliæ gra- hoc intelligendum adverte , quod ratio
divisionis innuitur in Littera : bonum
tiæ sint diligendæ ex charitate ?
Tertio , Utrum irrationales creaturæ enim quod movet ad diligendum, aut est
sint de numero diligendorum ex chari- beatificans et hoc est supra nos triplici-
tate ? ter , scilicet dignitate : et causa , quia nos
sumus ab illo : et fine , quia nos sumus
ad illud , et est totum nostrum bonum :
AD PRIMUM Sic objicitur :
1. In Littera dicitur, quod hoc est di- et ideo illud habet specialem rationem
ligendum ex charitate , quod nobiscum movendi amorem nostrum . Aut est quod
refertur ad eamdem beatitudinem parti- nos sumus et illud habet duplicem ra-
cipandam : ergo corpus proximi diligen- tionem movendi , scilicet secundum prin-
dum est ex charitate . cipale quod est anima et secundum
1 Joan. XII , 25. 3 I ad Corinth. III, 8 : Charitas numquam ex-

2 I ad Corinth . ix, 27. cidit.
illud quod infra nos est , tamen ex con- valet quia licet corrumpatur corpus ,
junctione ad nos , specialiter movet ad tamen non perit Deo , sed mutatur in
diligendum . Aut id quod juxta nos est , melius , sicut dicitur , Job , xix, 26 : Rur-
sive sit illud anima proximi, sive corpus sum circumdabor pelle mea , et in carne
ejus , et hoc non addit specialem ratio- mea videbo Salvatorem meum . Et in
nem quæ nos movet ad diligendum , nisi Collecta de mortuis , « Deus cui omnia
quia quadam societate nobis ut beati- vivunt, et cui non pereunt moriendo
ficabile conjungitur . Sic autem non est corpora nostra, sed mutantur in me-
de corpore quod conjunctum est nobis lius . >>
ut inferius , non ut juxta nos societate
conjunctum nobis . Et quia non sunt plu-
res diversitates in genere boni ordinatæ
ad beatitudinem , ideo non ponuntur nisi ARTICULUS II .
quatuor diligenda .
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod cor- An virtutes et aliæ gratiæ diligendæ sint
pus proximi non est diligendum nisi ut ex charitate ? et, Utrum beatitudo
societate conjunctum , sicut id quod creata sit diligenda ?
juxta nos est ad societatem beatitudinis
relatum et ideo non habet aliam extra
quatuor rationem diligibilitatis . Secundo quæritur , Utrum virtutes et
Ad 2. AD ID quod contra objicitur , dicendum gratiæ aliæ sint diligendæ ex charitate ?
quod non est simile : quia corpus no- Videtur autem , quod sic : quia
strum facit gradum diligibilium respectu 1. Dicit Augustinus, quod « qui diligit
animæ nostræ , scilicet sicut inferius per fratrem , diligit ipsam dilectionem : » di-
illam ad beatitudinem relatum sed lectio autem est virtus : ergo diligenda
quidquid est in proximo , habet rationem est ex charitate .
boni quod juxta nos est, sive in corpore , 2. Item, Diligendum est ex charitate ,
sive in anima accipiatur . quod ad beatitudinem refertur : sed nihil
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod Ambrosius ita ad beatitudinem refertur , sicut id

non assignat ibi numerum diligendorum , quod essentialiter manet in beatitudine :
sed potius ordinem in numeratis et virtutes autem essentialiter manent in
ideo quatuor de illis incidunt sub uno beatitudine ergo virtutes sunt ex cha-
membro , ut infra patebit in distinctione ritate diligendæ .
sequenti . 3. Item , Aliquis diligit virtutes , ideo
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod una ratio quia eis meretur : constat autem , quod
diligendi est in corpore et anima pro- illa dilectione meretur : ergo est gratui-
ximi , si ratio in genere accipiatur, scili- ta , non naturalis ergo oportet , quod sit
cet bonum quod juxta nos est : quia nec charitatis ergo videtur, quod virtutes ex
in corpore , nec in anima proximus est charitate diligantur .
super nos , nec sub nobis : et sic patet , 4. Item , Diligens peccata , demeretur
quod non diligitur , nisi sicut id quod est illa dilectione virtutes ergo diligens ut
juxta nos. ad Deum ordinant, meretur per opposi-
AD ALIUD dicendum , quod hoc satis tum actum et non meretur aliquis nisi
Ad 5.
solvitur in Littera : quia Sancti non ex charitate ergo videtur , quod diligen-
odiunt corpus, sed corporis corruptelas dæ sunt ex charitate .
gravantes animam . 5. Item, Dominus ait : Quærite pri-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod hoc parum mum regnum Dei , et justitiam ejus ' .
1 Matth . vi, 33.

IN III SENTENT . DIST. XXVIII , A, ART. 2 . 537
Ergo debemus quærere justitiam ducen- formæ ordinantes ad beatitudinem : non

tem ad regnum : quidquid autem quæri- autem diligi possunt ex charitate , sicut
mus ad regnum ordinans , meritorie quæ- viventes in beatitudine beatificando nos
rimus ergo ex charitate , ex qua est effective, et ut objectum beatitudinis , et
omne meritum , ut dicit Augustinus . sicut participantes beatitudinem nobis-
Sed contra. SED CONTRA : cum et tantum de his datur divisio ,
1. In Littera dicitur , quod non sunt quæ habetur in Littera , et non de primis :
nisi quatuor in charitate diligenda : ergo et hoc ideo , quia illa diliguntur tamquam
virutes non sunt diligendæ ex charitate . rationes diligibilitatis : si enim quæritur
2. Item, Non participant eamdem no- ab aliquo , Quare diligit alium ? respon-
biscum beatitudinem , quia non sunt ra- debit , quod propter virtutem , et ad vir-
tionales substantiæ , quæ solæ capaces tutem et ideo non est una ratio dile-
sunt beatitudinis : ergo non sunt diligen- ctionis in habitibus talibus et gratiis , et
dæ ex charitate . diligibilibus quæ hic enumerantur .
Alii tamen aliter dicunt, distinguentes
Quæst, JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum duplicem dilectionem , scilicet amicitiæ,
beatitudo creata sit diligenda supra nos
et concupiscentiæ et dicunt , quod vir-
ex charitate ? tutes et ea bona quæ ad vitam pertinent,
Videtur autem , quod sic : quia diligimus dilectione concupiscentiæ : sed
1. Id quod beatificat, supra nos est di- diligenda quæ hic enumerantur, diligimus
ligendum beatificat autem beatitudo. dilectione amicitiæ . Sed hoc plane fal-
creata ergo supra nos est diligenda . sum est : quia nulla dilectio fructus , est
2. Item , Augustinus diffinit suprema , dilectio amicitiæ in quantum hujusmodi :
media , et infima bona : et inter suprema et tamen diligimus Deum dilectione fru-
ponit virtutes , et multo magis beatitudi- ctus . Similiter non est bene dictum , quod
nem sed constat , quod bonum movet : aliquis se diligat dilectione amicitiæ :
ergo magis bonum , magis movet : sed quia amicitia relatio est, quærens diver-
beatitudo est bonum supra nos , quia sitatem in diligente et dilecto : et ideo
majus quam potentiæ animæ , quæ sunt ad priorem solutionem est redeundum .
media bona : ergo supra nos est diligen- Item , Quidam alii dicunt , quod natu-
da , ut videtur. rali amore diligimus virtutes et ideo
3. Item , Finis est diligendus plusquam non ponuntur inter diligenda ex charita-
id quod est ad finem beatitudo autem te : et hoc iterum falsum est , si generali-
est finis , et nos ad finem ergo bea- ter intelligatur : quia possumus et proxi-
titudo supra nos est diligenda . mum et nos et Deum et virtutes naturali
SED CONTRA :
Sed con ra. amore diligere, et unumquodque istorum
1. In numero diligendorum beatitudo etiam possumus diligere amore gratuito
non ponitur : ergo non est diligenda ex meritorio , qui est charitas .
charitate ergo nec supra nos diligenda . Ad 1.
PER HOC etiam patet responsio ad ra-
2. Item, In Littera dicitur, quod unum tiones omnes primo inductas : cum enim
solum supra nos est diligendum , quod dicit Augustinus , « Qui diligit fratrem ,
est Deus beatitudo autem creata non diligit ipsam dilectionem : » non intelligit.
est Deus ergo non est supra nos dili- eamdem rationem diligibilitatis esse in
genda. utroque, sed aliam , et aliam.
AD ALIUD dicendum , quod non referun- Ad 2.
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod tur virtutes ad beatitudinem , ut partici-
virtutes possunt diligi ex charitate , et pantes eam , sed ut dispositiones formales
possunt non diligi : et ista non repugnant . adaptantes subjectum ad hoc ut beatifi-
Diligi enim possunt ex charitate , sicut cetur.
Ad 3, 4 et 5. AD ALIUD dicendum , quod meretur di-

ligens virtutes sed ex hoc non sequitur ,
quod in alia ratione diligat , in qua diligit
alia, ut dictum est.
Et per hoc patet solutio ad alia . ARTICULUS III.
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur , dicen- An omnes creaturæ etiam irrationales

dum quod beatitudo creata non est supra diligendæ sint ex charitate ?
nos diligenda, sed propter nos : quia non
quærimus eam nisi propter nos , ut ipsa
dispositi , increata beatitudine perfrua- Tertio quæritur, Si omnes creaturæ
mur. etiam irrationales diligendæ sunt ex cha-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod non ritate ?
beatificat nisi formaliter : cum autem di-
Videtur autem , quod sic : quia
citur, quod « beatificans est supra nos 1. Sunt vestigium Dei si ergo ex
diligendum , » intelligitur de beatificante charitate diligimus proximum , quia ima-
effective , et sicut est objectum beatitudi- go Dei est, ex eadem ratione debemus
nis .
diligere cuncta quæ sunt vestigium .
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod boni quan- 2. Item, Conformari debemus Deo in
titas intenditur dupliciter, scilicet secun- diligendo de ipso autem dicitur, Sa-
dum ordinem ad vitam, vel secundum pient. x1 , 25 : Diligis enim omnia quæ
dignitatem naturæ quæ refertur ad parti- sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti.
cipandum Deum glorificantem . Primo Ergo cum ipse non diligat aliqua dile-
modo intelligitur distinctio Augustini : ctione nisi ex charitate , nos ex eadem
et ideo magna seu suprema bona vocat, charitate omnia debemus diligere .
quibus recte vivitur, et sine quibus recte 3. Item , Ponamus , quod aliquis diligat
vivi non potest : media autem sine quibus bona temporalia tantum in illa ratione ,
quidem recte vivi non potest, et quibus quia sunt materia merendi per eleemosy-
tamen recte non vivitur, ut potentiæ ani- nas constat, quod ipse dilectione illa me-
mæ . Infima autem bona quibus nec recte retur ergo est dilectio charitatis : ergo
vivitur, et sine quibus recte vivi potest, bona temporalia diligi possunt ex chari-
ut species quorumlibet corporum, et bo- tate .
na fortunæ , quæ jucundam faciunt bea- SED CONTRA :
Sed contra.
titudinem , ut dicit Philosophus : et ideo Cum dicitur , Hoc diligitur propter
distinctio Augustini non valet ad propo- aliud , et non diligitur propter se , non si-
situm : quia talia diliguntur omnia pro- gnatur dilectionis actus transire in illud
pter nos , et nos sumus meliora bona eis nisi per accidens : id autem quod diligi-
secundum gradum participandi beatitu- tur per accidens , non facit numerum in-
dinem increatam : solo autem illo modo ter diligibilia
ergo irrationales creaturæ
diligendum est supra nos , quod in illo cum tantum propter aliud diligantur , in-
ordine melius et altius est. ter diligibilia non faciunt numerum .
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod beatitudo Si dicas, quod nosipsos et etiam pro-
creata non est finis ultimus, nisi sicut ximum diligimus propter aliud, et tamen
terminus operis finis est : sed non est finis faciunt numerum in diligibilibus et ita
ultimus in quo quiescit intentio et ideo non videtur valere ratio illa. CONTRA :
non oportet, quod supra nos diligatur Cum nos diligimus propter aliud vel proxi-
propter opus, quod est propter eam . mum , non refertur dilectio ad usum, sed
potius ad fructum Dei, ut Deo fruamur :
et ideo capacitas fruibilis facit rationem
IN III SENTENT. DIST. XXVIII , A, ART. 4. 539
dilectionis per se , licet non propter se

sed cum diligimus irrationalia , refertur
tota dilectio immediate ad usum , et usus
in Deum ergo excluditur ratio dilectio-
nis per se , quia non ponitur in eis ali- ARTICULUS IV.
quid quare per se diligantur : ergo non
sunt de numero diligendorum ex chari- An inter quatuor diligenda, de secundo
tate. et quarto nulla præcepta danda erant ?
Solutio. SOLUTIO . Dicendum, quod irrationalia

non diliguntur ex charitate in quibus sit Deinde quæritur de hoc quod dicit,
ratio diligibilitatis sed charitas est uni- ibi , A, circa initium : « De secundo et
versalis motor, ut diximus in præcedenti quarto nulla præcepta danda erant,
distinctione et sic fertur motu suo in etc. »
omne quod est , sive sit proprium obje- Hoc enim videtur falsum :
ctum , sive non : sed hoc modo non lo- 1. Præceptum enim ordinans actum
quimur hic , sed potius quæritur proprii alicujus virtutis , debet ipsum universali-
ratio objecti charitatis in numero diligiter ordinare : si ergo præceptum dilectio-
bilium ex charitate . nis ordinat actum dilectionis , universali-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod ratio ter eum debet ordinare : ergo debet dare
vestigii non est ratio diligendi vestigium , præceptum de dilectione sui , et corpo-
sed eum cujus est vestigium : et idem es- ris .
set in ratione imaginis , si non esset ca- 2. Item , Nihil videtur esse quod dicit
pacitas beatitudinis in ipsa , qua Deum in Littera , quod nemo odit se vel car-
per beatitudinem capere potest , et per- nem suam : quia multa odiunt utrumque ,
manere in æternitate . ut videtur : quia qui diligit iniquitatem ,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Deus diligit odit animam suam ¹ .
omnia quæ sunt , æqualiter et una chari- 3. Item, Posito quod verum sit quod
tate quoad ipsum non tamen imprimit dicit , adhuc non est verum , nisi de natu-
omnibus rationem unam diligibilitatis , rali amore : et ille non refertur ad nume-
sed sunt multæ : et ideo quædam diligi- rum diligendorum ex charitate : ergo
bilia sunt ad usum : et quædam ad bea- non debuit dari in præcepto ut diligere-
titudinem participandam, et illa sunt mus nos ex charitate .
proprie objecta charitatis. Alia autem di-
liguntur ex charitate ad aliud, et non ha- SOLUTIO . Facile est respondere ad hoc Solutio.
bent rationem proprii objecti charitatis . per antedicta.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod ipse mere- AD PRIMUM ergo dicendum, quod præ- Ad 1.
tur qui sic diligit temporalia : sed ideo ceptum aliter ordinat actum , cum dici-
meretur, quia non temporalia diligit, ut tur, Diliges proximum tuum sicut teip-
in quibus reficiatur charitas sua , sed po- sum : quia in hoc includitur dilectio tui ,
tius quia non diligendo ea dispergit pro- et datur tibi principalitas .
pter illum quem diligit et hoc est quod AD ALIUD dicendum, ut supra in præ- Ad 2.
quidam dicunt aliis verbis in eadem sen- cedenti distinctione .
tentia , quod multa possunt diligi chari- AD ULTIMUM dicendum, quod per hoc Ad 3.
tate eliciente motum dilectionis , sed non intelligitur, quod non oportuit speciale
nisi quatuor per rationem boni moventis præceptum dari distinctum a præcepto
charitatem . dilectionis proximi et hoc ideo , quia
1 Psal. x , 6.
natura juvat in gratiam, quia ad idem tionem , non oportuit ibi multiplicari vin-
inclinant ambo . Cum igitur præceptum cula , ubi non est necesse .
sit vinculum quoddam ligans per obliga-
B. Si in illo præcepto contineatur dilectio Angelorum ?
Oritur autem hic de Angelis quæstio , Utrum ad illud præceptum dile-
ctionis proximi , etiam dilectio pertineat Angelorum ? Nam quod nullum ho-
minem exceperit qui præcepit proximum diligere , Dominus in parabola
semivivi relicti ostendit, eum dicens proximum qui erga illum exstiterit ¹
misericors . Deinde subdit, Vade, et tu fac similiter . Ut eum proxi-

mum intelligamus , cui vel exhibendum est officium misericordiæ si indi-
get , vel exhibendum esset si indigeret . Nullum vero exceptum esse cui mi-
sericordiæ negandum sit officium, quis non videat, cum usque ad inimicos
etiam porrectum sit , Domino dicente : Diligite inimicos vestros , benefacite

3
his qui oderunt vos ? Manifestum ergo est omnem hominem proximum
esse reputandum . Proximi vero nomen ad aliquid est : nec quisquam esse
proximus , nisi proximo potest . Unde consequens est, et cui præbendum ,
et a quo præbendum est officium misericordiæ, recte proximum dici . Ma-
nifestum est ergo præcepto dilectionis et proximi etiam sanctos Angelos
contineri : a quibus tanta nobis misericordiæ impenduntur officia .

Ex quo et Dominus proximum se nostrum dici voluit, ut in parabola
saucii ostendit et in Propheta , Quasi proximum, et quasi fratrem nostrum
sic complacebam * . Sed quia excellentior ac supra nostram naturam est divi-
na substantia, præceptum dilectionis Dei a proximi dilectione distinctum
est. Ideoque licet nobis Deus omnia impendat beneficia, non tamen nomi-
ne proximi includitur in illo præcepto : quem non sicut nos diligere debe-
mus , sed plusquam nos toto corde et anima . Christum vero in quantum
homo est, sicut nos diligere debemus , ejusque secundum hominem dile-
ctio illo continetur mandato : quem etiam secundum hominem , magis quam
nos , sed non quantum Deum , debemus diligere : quia in quantum est ho-
mo , minor est Deo .
Edit . Joan . Alleaume , exstitit.

2 Luc. x, 37.
Luc . vi , 27.
4 Psal . XXXIV, 14.
IN III SENTENT. DIST. XXVIII , C , ART. 5 . 541
C. Quibus modis dicitur proximus ?
Hic notandum est proximum dici diversis modis , scilicet conditione pri-
mæ nativitatis , spe conversionis , propinquitate cognationis , ratione bene-

ficii exhibitionis .
SOLUTIO. Dicendum meo judicio , quod Solutio.

Ad 1.
non sunt diligendi supra nos : quia cha-
ritas perficit naturam : et ideo charitas
cum natura semper plus movetur dili-
ARTICULUS V.
gendo proprium bonum , quam alterius :
unde solus Deus diligendus est supra nos :
An Angeli diligendi sint supra nos ? quia ipse supra nos est totum bonum
nostrum .
AD ALIUD dicendum , quod ipsi sunt Ad 2.

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , supra nos ita quod ly supra nos dicat
B, « Oritur autem hic de Angelis quæ- gradum ejus quod diligitur , et non in-
stio , etc. >» tensionem actus dilectionis : sed non se-
Videtur enim , quod Angeli diligendi quitur, quod propter hoc diligendi sunt
sint supra nos : quia supra nos, ratione quæ dicta est.
1. Christus diligendus est supra nos,
AD ALIUD dicendum , quod conforma-
qui paulominus ab Angelis minoratus mur quantum possumus, servato ordine.
est ergo multo magis Angeli . naturæ , quem Deus nobis inseruit , et ser-
2. Item , Sancti sunt supra nos : quod vari vult : et hoc est quod nobis magis
probatur per actus : quia faciunt illumi- bonum velimus , quam aliis.
nationes, purgationes , et perfectiones :
ergo diligendi sunt supras nos .
3. Item , In diligendo conformari de-
bemus Deo : sed Deus magis bonum , ma-
gis diligit ergo et nos supra nos bonum , ARTICULUS VI.
magis debemus diligere quam nos.
ed contra. SED CONTRA : An mali diligendi sint ex charitate ? et,
Non ponitur in Littera nisi quod dili- An dæmones et damnati ?
gamus ut proximum : ergo nobis conce-
ditur principalitas dilectionis , ut dicit
Augustinus ergo nos possumus diligere , Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
plus quam eos . ibi , C, § 1 , circa medium : « Diligite
inimicos vestros , etc. » Ex hoc enim vi-
1 Ad Hebr. 1 , 9 ; Psal . vIII , 5 .

detur , quod mali sint diligendi ex chari-

tate : quod etiam videtur alia ratione ,
scilicet quia ARTICULUS VII .
1. Referuntur per imaginem ad beati-
tudinis capacitatem nobiscum : ergo dili- An Christus in quantum homo sit di-
gendi sunt sicut et nos . ligendus supra nos ?
2. Item , Isidorus et Augustinus : « Mali
ita diligendi sunt, ut eorum vitia non
diligantur : »
> ergo sunt diligendi mali . Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
ibi , B, § 2 : « Ex quo et Dominus pro-
Quæst. 1. SED TUNC quæritur, Utrum dæmones ximum se nostrum dici volvit, etc. »
et damnati sint diligendi ex charitate ? Et quæritur hic , Utrum Dominus no-
Videtur, quod sic : quia ster Jesus Christus in quantum homo , sit
1. Super illud Levit. xix , 18 : Diliges diligendus supra nos ? Et videtur , quod
proximum tuum , dicit Glossa : <« Pro- sic : quia
ximus est non proximitate sanguinis , sed 1. Caput diligendum est supra mem-
societate rationis . » Constat autem , quod brum : ipse autem in quantum homo , est
et ipsi rationales sunt sicut et nos : ergo caput : ergo supra nos diligendus .
ut nos diligendi . 2. Item, Ipse est noster redemptor :
2. Item , In eis est imago Dei : hæc redemptor autem est supra redemptos :
autem est ratio diligendi nos et proxi- ergo est supra eos diligendus . Et alia
mum : ergo diligendi sunt ex charitate . multa possunt induci .
Sed contra , SED CONTRA est , quod deformati sunt SED CONTRA : Sed contra.
in tantum , quod beatitudinem numquam 1. Natura cum gratia plus afficitur
nobiscum participabunt : ergo non sunt circa bonum proprium ergo plus dili-
diligendi ad quod nos diligimus : sed hoc git illud : ergo nihil quod non est totum
est diligere proximum sicut nos : ergo bonum ejus , diligit plus quam se : Chri-
non diligendi sunt ut proximus . stus autem in quantum homo non est to-
tum bonum ejus : ergo non diligit eum
.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod mali dili- plus quam se .
gendi sunt ut proximi : non quia mali , 2. Item , In Littera dicitur proximus :
sed ad bonum ad quod sunt possibiles : ergo diligendus sicut nos : ergo concedi-
damnati autem et dæmones non . tur nobis principalitas : ergo plus diligi-
Ad 1 et 2. AD PRIMAM autem et secundam ratio- mus nos , quam eum .
nem , dicendum quod non sufficit socie-
tas rationis vel imaginis , nisi sit ordinata SOLUTIO . Dicendum , quod prima est Solutio.
ad percipiendum beatitudinem . duplex , cum dicitur, Christus in quan-
tum homo , etc. Ex quo ly in quantum
potest dicere unionem personæ , et sic
supra nos est diligendus : vel conditio-
nem naturæ , et hoc dupliciter , scilicet
naturæ ut non unitæ , et tunc nec caput
nec redemptor est : vel naturæ ut unitæ
et sic caput et redemptor . Primo modo
non est diligendus supra nos : secundo
autem modo diligendus est supra nos .
Et sic patet solutio ad totum.
¹ Vulgata habet, amicum.

IN III SENTENT. DIST . XXIX , A. 543
DISTINCTIO XXIX .
De charitate quantum ad diligendi ordinem.
A. De ordine diligendi quid prius, quid posterius ?
Post prædicta de ordine charitatis agendum est : quia dicit sponsa , In-
troduxit me rex in cellam vinariam , ordinavit in me charitatem ' . Videa-
mus ergo ordinem , quid prius , quid posterius esse debeat : peccat enim
qui præpostere agit. Nam scire quid facias , et nescire ordinem faciendi ,
non est perfectæ cognitionis . Ordinis namque ignorantia conturbat meri-
torum formam . Ordinem autem diligendi Augustinus insinuat dicens : Ipse

est qui ordinatam habet dilectionem , ne aut diligat quod non est diligen-
dum , aut non diligat quod diligendum est, aut æque diligat quod minus
vel amplius diligendum est, aut minus vel amplius quod æque diligendum
est. Omnis peccator in quantum peccator est, non est diligendus : et omnis
homo in quantum est homo , diligendus est propter Deum , Deus vero prop-
ter seipsum et Deus propter se omni homini amplius diligendus est , et

amplius quisque debet Deum diligere quam seipsum 2. Item , Amplius alius
homo diligendus est, quam corpus nostrum : quia propter Deum omnia
ista diligenda sunt , et potest nobiscum Deo homo perfrui , quod non pot-
est corpus nostrum, quia corpus per animam vivit, qua fruimur Deo ' .
Audisti aliqua de ordine charitatis : ubi expressum est, nos amplius de-
bere diligere Deum quam omnes homines vel nosipsos , et amplius ani-
mam alicujus hominis quam corpus nostrum ? In enumeratione etiam

quatuor diligendorum superius posita , prius ponitur quod supra nos est :
secundo , quod nos sumus : tertio , quod juxta nos est : quarto , quod infra
1 Cantic. II, 4.
2 S. AUGUSTINUS , Lib . I de Doctrina christiana, cap . 27 .
3 IDEM, Ibidem.
nos est : ubi ordo diligendi insinuari videtur ex ratione numerationis . Non
est autem apertum utrum omnes homines pariter diligere debeamus , et

tantum quantum nos , vel minus .
fectus autem non est collativus rei cum

re : cum igitur omnis ordo sit secundum
collationem , nullus ordo videtur esse se-
DIVISIO TEXTUS . cundum affectum : charitas autem est in
affectu ergo nullus est ordo secundum
.
charitatem .
« Post prædicta de ordine charitatis 2. Item , Dicit Philosophus , quod
agendum est, etc. » << sapientis est ordinare : » ergo ordo po-
Hic incipit pars illa in qua agit de or- tius est sapientiæ quam charitatis .
dine charitatis . 3. Item , In fide multi articuli sunt ,
Et dividitur in tres partes : in quarum qui præsupponunt sibi alios , sicut resur-
prima Magister determinat de ordine rectio passionem, et passio incarnatio-
charitatis penes numerum diligibilium nem et tamen propter hujusmodi ordi-
sumpto quem ponit Augustinus . In se- nem non dicitur fides ordinata in cre-
cunda, tangit ordinem sumptum penes dendis ergo videtur, quod licet dilectio.
gradus diligibilium positos ab Ambrosio , proximi hoc modo præponat sibi dile-
ibi, C, « Quibus obviat illud præceptum ctionem Dei , non propter hoc dicetur
legis de diligendis parentibus , Honora, charitas ordinata in diligendis .
etc. » In tertia , agit de gradibus charita- 4. Item, Ex parte proximi non vide-
tis , ibi , H, « Sciendum quoque est diver- tur aliquis ordo esse in diligendis : quia
sos esse gradus charitatis , etc. >> dicit Augustinus , quod nihil diligimus
In prima continentur duo : in quorum in proximo , nisi rationem imaginis ,
primo tangit ordinem : in secundo , circa quia scilicet est ad imaginem Dei : hæc
ordinem movet quæstionem , ibi , B , autem est æqualiter in omnibus : ergo
« Unde etiam super hoc movetur sæpe omnes diligendi sunt æqualiter : non ergo
quæstio, quam perplexam faciunt San- secundum gradus alicujus ordinis .
clorum verba, etc. » 5. Item , Videtur specialiter non esse
ordo ille quem tangit Ambrosius , scili-
cet quod primo Deum, et secundo nos ,
tertio parentes , et quarto filios et fra-
tres , quinto domesticos , sexto inimicos .
ARTICULUS I.
Charitas enim per se est amor boni : er-
go magis boni erit magis amor , et ma-
An charitas habeat ordinem ? gni magnus ergo secundum gradum
boni determinandus est ordo diligendo-
rum , et non secundum gradum affinita-
Incidit autem quæstio duplex circa tis vel consanguinitatis.
primum , scilicet , Utrum charitas habeat 6. Item, Sapientia sapit bonum : ergo
ordinem ? et de sufficientia ordinis ipsi charitas est sapor sapientiæ , ut dicit
sius. Augustinus , magis bonum sapit ei ma-
gis , et minus bonum minus : ergo non
AD PRIMUM objicitur sic : est ordo quem ponit Ambrosius .
1. Charitas est affectus simplicis af- 7. Item, Augustinus : « Consummata
IN III SENTENT . DIST. XXIX , A, ART. 1 . 545
justitia est , ut potiora bona magis dili- num , exceptis nobisipsis : et ideo cum
gantur : sed charitas habet vel facit charitas mancat in patria , dicunt quod
justitiam consummatam , si aliqua virtu- hujusmodi gradus non per se sunt chari-
tum potest facere justitiam consumma- tatis .
tam , cum ipsa sit forma virtutum : ergo Ad id quod dicit Ambrosius et alii
ipsa plus diligit potiora bona, non atten- Sancti qui inducuntur in Littera, re-
dens gradum carnalis propinquitatis . spondent quod hoc intelligitur aliis pari-
8. Item , Charitas nostra configurat nos bus quia tunc natura concordat cum
increatæ charitati : sed increata charitas gratia . Si autem imparitas sit in gratia ,
plus diligit magis bonum , et non secun- dicunt quod charitas magis sequitur or-
dum gradum carnalis propinquitatis : dinem gratiæ , quam naturæ . Sed quia
ergo et nostra charitas erit penes ordi- triplex est ordo , scilicet naturæ tantum ,
nem boni, et non penes ordinem propin- et gratiæ tantum , et gratiæ in natura.
quitatis . Naturæ tantum ordo est, ut se principa-
9. Item , Charitas facit nos conformare liter diligat, et alia plus et plus secun-
voluntatem nostram voluntati divinæ : dum quod plus et plus conjunguntur :
sed divina voluntas est plus magis boni, et hic ordo curvus est, et indigens cor-
quia majorem magis bono apponit affe- rectione . Gratiæ tantum ordo est , ut dili-
ctum ergo et nostra debet sic esse . gat Deum super omnia , et alia plus et
10. Item , Gratia corrigit naturam in plus secundum quod relucet in eis Deus :
illo in quo est curva sicut ergo ex et hic ordo erit in patria, præter hoc
parte dilectionis Dei corrigit eam, ut id solum quod bonum proprium plus dili-
diligat super se, quod est super se , quod getur, quam bonum alterius : unde ibi
ante non potuit : ita corrigit etiam ex plus diligetur Deus , deinde nos , et post-
parte dilectionis proximi , ut id diligat ea plus qui melior est et quem Deus di-
magis , quod est magis diligendum : ergo ligit . Tertius ordo est gratiæ in natura ,
non attendit gradus propinquitatis caret hic corrigit naturam in eo in quo
nalis. curva est , et sustinet eam in naturali-
Sed contra. SED CONTRA : bus . Curva autem est in eo quod non
1. Dicit Apostolus , ad Galat . vi, 10 plus quam se diligit Deum : et ideo illud
Dum tempus habemus , operemur bonum elevat. Quod autem plus se quam alium ,
ad omnes, maxime autem ad domesticos et conjunctum consanguinitate plusquam
fidei. Ergo aliqui his sunt præponendi non conjunctum , hoc Deus vult nos
secundum gradus quibus conjunguntur velle : quia hoc plantavit in nostra na-
nobis. tura et ideo hoc non corrigit gratia ,
2. Item , Hoc dicunt Sancti in Littera sed permittit secum naturæ motum .
Augustinus , Hieronymus et Ambrosius . HANC IGITUR opinionem sustinendo , Ad 1
dicendum ad primum , quod charitas est
in affectu secundum ordinem ad intelle-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in ista quæ-
stione plures sunt diversorum opiniones. ctum , scilicet quod est ex intellectu : et
Quidam enim concedunt, quod charitas ideo potest habere ex parte illa ordinem ,
per se non habet ordinem , nisi penes licet non in se , secundum quod tantum
in se consideratur.
rationem boni sumptam et quod gra-
dus conjunctionis quos tangit Ambro- AD ALIUD dicendum , quod sapientiæ Ad 2
sius , potius sint de ordine diligentis , est ordo hoc modo quo ordinans ponit
rationem ordinis in ordinatis : sed cha-
quam dilectionis : et habent pro se ra-
tiones inductas , et alias quasdam , scili- ritas ordinata est, magis quam ordinet :
cet quod hujusmodi gradus evacuabun- unde ipsa est ordinatorum secundum
tur, quia in patria diligemus majus bo- gradum ordinis et hoc habet ipsa se-
XXVIH 33
cundum quod est in subjecto quod est

affectus, per intellectum sapientiæ ordi-
nantis.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod non est si-
mile de fide quia fides non unitur arti- ARTICULUS II.
culis ratione ejus in quo differunt arti-
culi , sed potius ratione primæ veritatis , Quæ est sufficientia ordinum istorum in
quæ est in omnibus eis : sed charitas charitate ?
est majoris affectus et minoris secundum
differentiam graduum .
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod finaliter in Secundo , quæritur de sufficientia or-
proximo nihil diligitur nisi ratio imagi- dinum istorum et ut melius intelliga-
nis relata ad Deum præ omnibus dile- tur, ponatur uterque ordo .
ctum , sed materialiter non quia gradus Est igitur ordo Augustini iste , quod
differens est materia amoris, secundum Deus primo et propter se et super omnia
quod charitas est in natura , et cum na- diligendus est secundo , nosipsi : tertio ,
tura diligentis , non evacuans eam . proximus , qui juxta nos est , sicut nos-
Ad 5. AD ALIUD argumentum dicendum , ipsi quarto , corpus nostrum , quod sub
quod procedit de ordine charitatis in se, nobis est, minus quam anima proximi .
et non secundum quod est movens con- Ambrosius autem , quod primo Deus ,
junctum cum natura diligentis . secundo nos , tertio parentes , quarto
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod omnis sa- filii et fratres , quinto domestici , sexto
por quem hic possumus habere , contem- inimici .
peratur naturæ et ideo non tantum bo-
num erit ratio movens dilectionem , sed VIDETUR autem primus ordo insuffi-
bonum ad naturam aliquam ordinatione ciens : quia
conjunctionis. 1. Si anima proximi postponitur ani-
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod illa auctori- mæ nostræ, tunc videtur, quod etiam
tas procedit de potioribus bonis, et aliis corpus proximi debet postponi corpori
paribus , et non simpliciter. nostro et hoc non dicit Augustinus ,
Ad & et 9. AD ALIUD dicendum , quod conforma- quia tantum inter quatuor ponit ordi-
mus voluntatem nostram voluntati divi- nem .
næ in hoc quod Deus vult nos hoc 2. Item , Videtur ex parte Dei iusuffi-
velle hæc enim est conformitas sufficiens quia multa sunt beneficia Dei ,
ciens in via , ut probatum est in primo quorum unum magis conjungit nobis
libro Sententiarum¹ . Deum , quam aliud , ut redemptio magis
Per hoc autem patet solutio ad se- quam creatio , ut dicit beatus Bernar
quens . dus : « Multum difficultatis assumpsit ,
Ad 10. AD ULTIMUM dicendum , quod corrigit ut te multæ dilectionis debitorem consti-

eam in quo est curva et hoc tantum tueret , admoneretque gratiarum actionis.
est in dilectione Dei , quia justum est , difficultas redemptionis , quem minus
quod ille plus quam nos diligatur, qui devotum fecerat creationis facilitas. >>
est totum bonum , quod est ratio dile- Ergo videtur penes hujusmodi esse ordo ,
clionis omnium diligendorum . Sed sic qui sunt creator, redemptor , glorifica-
non est in aliis ideo non est necesse , tor , et gubernator , et hujusmodi et
quod illa parte natura corrigatur. hunc ordinem neuter tangit .
Cf. I Sententiarum, Dist. ultim . Tom. XXVI hujusce editionis .

IN III SENTENT. DIST. XXIX , A, ART. 2 . 547
ITEM, Videtur Ambrosius diminutus : unam rationem boni moventem : et

1. Inter domesticum enim et inimi- quod habet illud bonum , vel etiam ha-
cum sunt multi gradus , scilicet affinis , bebit , hoc erit primum et per se et super
concivis , et compaternalis , et hujusmo- omnia dilectum , hoc est Deus qui primo
di et ipse non ponit illos . loco ponitur et alia diliguntur in Deo
Item , Inter filios et fratres et domesti- et ad Deum, ut dicit in præcedenti dis-
cum sunt multi gradus consanguinitatis , tinctione Magister. In Deo , si sunt in
quos ipse dimittit : ergo est diminutus . Deo, ut amici qui amicitias agunt , id
2. Item, Uxor diligenda est sicut præ- est , bona opera, quæ sola dicuntur fa-
cere amicos . Ad Deum autem , si non
cipit Apostolus , ad Ephes . v, 25 : Viri ,
diligite uxores vestras et tamen ipse sunt in Deo , ut amici agentes inimici-
non ponit eum . tias , id est, peccatum . Et inter illa in-
3. Item, Multæ sunt societates homi- tercidit etiam ordo : cum enim dicitur,
num , ut dominus et servus , magister et Diliges proximum tuum sicut teipsum ,
discipulus , prælatus et subditus, et hu- ly sicut duo dicit , scilicet ordinem , et
jusmodi quorum hic nihil tangitur : rationem diligendi proximum . Ordinem ,
ergo videtur esse insufficiens . quia nemo diligit alium sicut se , nisi
4. Præterea, Ipse Ambrosius videtur supponatur primo , quod se diligat : ergo
pervertere ordinem quia dicit , quod se primo , et alium consequenter ecce
domestici boni qui sunt quinto loco, ordo . Rationem autem tangit Augusti-
malis filiis sunt præferendi qui sunt nus quia sic exponit , id est , « ad quod
quarto loco. teipsum, scilicet in Deo , vel ad Deum . »
5. Item , Videtur quod id quod est Non est autem una relatio ad Deum cor-
quarto loco , præferendum sit ei quod poris et animæ in nobis : et ideo fit in
tertio loco est positum : quia dicit Apo- illis duplex gradus : sed non in proximo ,
stolus , II ad Corinth . xn , 14 : Non de- quia totus est juxta nos et in corpore et
bent filii parentibus thesaurizare, sed in anima .
parentes filiis ergo præferendi sunt Et sic patet solutio ad primum , et ra-
filii parentibus cum tamen filii ponan- tio ordinis quem ponit Augustinus .
tur quarto loco , et parentes tertio . Ex parte autem Dei non potest esse Ad 2.
ordo quia omnis ordo est inter diversa :
Solutio. SOLUTIO . Dicendum mihi videtur , quod et ideo ordo dilectionis supponit diversi-
De ordine ordo quem ponit Augustinus , accipitur
Augustini, tatem diligibilium . Unde licet multis ra-
Ad 1
secundum generales differentias diligibi- tionibus Deum diligamus , tamen
lis illæ autem sunt, ut supra nos est , idem quod diligimus, et ideo non est ibi
et quod nos , et quod est juxta nos , et ordo . Et per hoc patet solutio ad secun-
quod est sub nobis relatum ad beatitudi- dum .
nem ex consortio animæ rationalis nec Ordo autem Ambrosii aliter accipitur : De ordine
Ambrosii.
possunt intelligi plures conjunctiones , quia ille est charitatis non simpliciter ,
quia dextrum et sinistrum non dicunt sed in natura nostra , et ideo admittit
nisi id quod est juxta, et similiter ante inclinationem naturæ aut igitur tan-
et retro ergo remanet tantum quod su- tum secundum rationem charitatis , aut
pra, et quod nosipsi , et quod juxta nos secundum rationem naturæ magis . Si
est. Qualiter autem id quod est juxta , primo modo : tunc est primus gradus ,
comprehendit Angelos et alia quædam , qui totus est in ratione optimi sumptus ,
prius dictum est . Ordo autem quem tan- ut diligere Deum per se et super omnia .
git Augustinus , secundum prius et po- Si autem est secundum rationem natu-
sterius sic intelligitur : quia enim charitas ræ aut dicit solam naturæ conformita-
est una virtus, necesse est quod habeat tem , aut vinculum societatis superaddi-
tum . Si primo modo : tunc est ultimus. uxorem , vel dominum , sed inclinat ad
gradus , ut diligere inimicos, cum quibus diligendum inimicum .

nihil commune habemus nisi naturam . AD ALIUD dicendum , quod non perver- Ad 4.
Si autem est ex vinculo societatis : aut titur ordo quia iste ordo intelligitur
illa societas est ex convictu , aut ex pro- aliis paribus : sed imparibus circumstan
pagine . Si ex convictu : tunc intelligitur tiis , bene potest quantum in aliquo casu
quintus , qui est domesticus et non in- fieri prius tertio vel quarto : et hoc infra
telligitur tantum de domo materiali , sed determinabitur.
Ad 5.
de Ecclesia , et de his qui vivunt in con- AD ALIUD dicendum , quod parentibus
formi vita : sicut dicit Psalmus LIV, deficit, quando accrescit filiis et ideo
15 In domo Dei ambulavimus cum parentes magis sunt destituti : et ideo si
consensu. Si autem est ex propagine : indigent, præferendi sunt filiis , si non
aut secundum lineam descendendi , aut potest utrisque subveniri .
ascendendi , aut secundum id quod de- Ad dictum Apostoli dicendum , quod
scendit, vel a quo est descensus . Si se- thesaurizare non dicit supplementum
cundum id quod descendit sic est se- indigentiæ , sed potius abundantiæ : sed
cundus gradus, qui est quod nos sumus : in illa magis tenemur filiis qui intrant ,
vel secundum lineam ascensus , et sic est quam parentibus qui sunt in exeundo .
tertius , qui est diligere parentes . Si se-
cundum lineam descensus , sive directe
sit a nobis, sive ex eo quod ambo de-
scendimus ab uno, non facit nisi unum
.
generalem gradum , qui est quartus, ut ARTICULUS III.
filii , et parentes , fratres , et hujusmodi .
Ad 1. AD ID autem quod contra objicitur, di- An ordines isti possint variari, vel sint
cendum meo judicio , quod omnes illi necessitatis ?
gradus continentur sub domestico domus
spiritualis, et non dicunt nisi differentes
modos conversandi in domo Dei quæ est Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
Ecclesia. ibi , A, circa initium Peccat enim qui
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod uxor in quan- præpostere, etc. »
tum uxor conjuncta , est idem corpus , ut Ex hoc enim videtur, quod ordo iste
dicitur, Genes . 11 , 24 : Erunt duo in sit necessitatis . Et hoc non videtur :
carne una. Et ideo intelligitur quoad 1. Ponatur enim , quod patri faciam
corpus in dilectione nostri quoad id quod quidquid debeam : tunc in nullo ero reus
sub nobis est , et quoad animam in dile- contra ipsum . Cum autem hoc non sit
ctione Dei. finitum quod ei facio , possum alii facere
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illæ societa- plus ergo diligendo eum qui domesti-
tes sunt speciales, et dicunt diversos mo- cus est plus quam patrem , ago præposte-
dos domestici . Sunt tamen qui rationes re , et tamen non pecco .
illas concedunt , dicentes aliter quod non 2. Item, Aliquis est in religione , et
tangit hic ordinem, nisi ad quem incli- videt patrem necesse habentem , et non
nat natura . Uxor autem conjungitur per potest subvenire nisi exeat de religione
modum sacramenti, et aliæ conjunctiones ad lucra facienda : aut ergo iste tenetur
sunt per modum beneficii vel gratiæ . Sed apostatare, aut non . Si sic : tunc cum
hoc nihil est : quia dicitur in Littera, apostasia sit scandalum et contra obe-
quod parentes spirituales in parentibus dientiam , iste tenetur ad peccatum . Si
intelliguntur et hoc patet esse falsum , non ergo in aliquo casu potest præpo-
quod natura non inclinat ad diligendum stere agere, scilicet præponere dilectio-
IN III SENTENT. DIST . XXIX , A, ART. 4 . 549
nem suæ congregationis patri carnali, et AD ALIUD quod objicitur de eo qui est Ad 3.
non peccabit. in sæculo , bene concedo, quod si securus

3. Item , Ponamus aliquem esse in sæ- est in sæculo , non tenetur intrare reli-
culo , et habere patrem indigentem , et se gionem , sed subvenire patri indigenti :
periculose in sæculo conversari cum consi autem probabiliter timet lapsum , vel
tinuo metu casus constat, quod ille forte lapsus est, tunc magis tenetur pro-
magis sibi quam patri tenetur providere : videre sibi , et potest relinquere patrem .
ergo debet relinquere patrem indigen- AD ALIUD quod objicitur de filiis Zebe- Ad 4.
tem , et fugere ad locum securitatis . dæi , Jacobo et Joanne , dicendum , quod
4. Item , Hoc videtur per filios Zebe- forte alias habuit unde viveret vel sci-
dæi , qui vocati a Domino, relicto patre, verunt, quod vocans eos, ei melius quam
secuti sunt Dominum ' , cum tamen pa- ipsi providere posset : sic autem non est
ter fuerit pauper et senex et etiam nihil de aliis qui non sunt Deus , quos sequi-
legitur de periculosa conversatione eo- mur ad religionem nos vocantes .
rum . Ergo videtur, quod ordines illi pos .
sunt variari ergo non sunt ordines ne-
cessitatis .
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod ARTICULUS IV.

supposita causa sufficientis ordinis , ordo
est necessitatis , ita quod sine ipso incidit An charitas habeat oculum ad aliquam
peccatum . Causam ordinis dico indigen- remunerationem ?
tiam ex parte una , scilicet parentum , vel
aliorum , et securitatem ex parte sua , et
possibilitatem ad subventionem ex rebus Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi ,
fortunæ vel artificio . A, circa medium : « Deus diligendus est
AD PRIMUM ergo dicendum , quod num- propter seipsum, etc. »
Ad 1 .
quam facio patri quod debeo , nisi ego Ex hoc videtur , quod charitas non pot-
impendam ei plus affectus quam alii , cæ est habere oculum ad aliquam remune-
teris paribus quia si pater est malus , et rationem et hoc videtur etiam alia ra-
alius bonus, affectus naturæ manet qui- tione quia

dem circa patrem, et gratiæ effectus qui 1 , Dicit Tullius , quod vera amicitia li-
fortior est , tendit in alium : et in hoc non cet conjunctam sibi habeat plurimam
pecco , et in effectu si satisfacio patri, utilitatem et delectationem , tamen ipsa
non culpor si alii ex gratia facio plus nec fundatur super utile , nec super de-
quam patri : quia hoc non corrumpit or- lectabile cum igitur charitas Dei veram
dinem , cum cæteris paribus , de affectu dicat amicitiam , videtur quod non intue-
semper plus sit in patrem , et de effectu tur naturæ utilitatem : ergo nec præ-
mium , nec remunerationem .
quantum oportet .
AD ALIUD dicendum , quod qui est in 2. Item , Aristoteles : « Amici diligendi
Ad 2.
religione , meo judicio in religione ma- sunt , etsi nihil nobis debeat fieri » ergo
nere debet et si potest habere licentiam multo magis Deus .
in ipsa manens , per artificium suum de- 3. Item , Augustinus : « Licet Deo sine
bet subvenire indigenti patri , si alias ha- præmio non posset servire , tamen sine
bere vel mendicare non potest : sed exire intuitu præmii serviendum est : » cum
non tenetur propter periculum propriæ igitur hoc sit charitatis , charitas non in-
conversationis . tuetur præmium .
1 Cf. Matth. IV, 21 et 22 ; Marc . 1, 19 et 20.

4. Item , Mercenarius vituperatur, Joan . obsequitur pro illis et de illa loquuntur

x, 12 et seq. Cum igitur mercenarius rationes et auctoritates primo inductæ,
habeat oculum ad præmium, videtur de prima autem auctoritates et rationes
quod charitas non est mercenaria . consequenter inductæ .
5. Item, Perfecta charitas foras mittit Et per hoc patet solutio ad omnia ob-
timorem , quia servilis est : ergo et spem jecta pro utraque parte .
mercedis , quia hoc est servile et non li- Et quia charitas non respicit merce-
beraliter obsequens . dem æternam ut merces est , sed ut ama-
Sed contra . SED CONTRA : tum ad fruendum , ideo dicit Bernardus ,

1. Luc. xv , 17 : Quanti mercenarii in quod non est confitendum Domino , quia
domo patris mei abundant panibus ! Et tibi bonus , sicut dicit de malis : Confite-
constat, quod loquitur de domo æterni- bitur tibi cum bene feceris ei ' : sed ,
tatis ergo illi qui ex charitate serviunt , Quoniam bonus absolute , sicut Levitæ
qui soli domum inhabitant, mercenarii fecerunt , qui nullam partem terrenam
possunt esse . acceperunt inter filios Israel, eo quod
2. Item, Job, VII , 1 : Sicut dies mer- Dominus esset pars hæreditatis eorum .
cenarii dies ejus. De aliis autem qui oculos habent ad tem-
3. Item, Ad Abraham perfectum in poralia, verificatur illud de serviliter
charitate dixit Deus , Genes . xv, 1 : Ego ... servienti populo dictum , Deuter . xxxm ,
merces tua magna nimis. 28 : Oculus Jacob in terra frumenti et
4. Item , Apostolus , ad Hebr . x, 36 : vini, etc.
Patientia vobis necessaria est, ut volunta-
tem Dei facientes , reportetis promissio-
nem ergo mercedem possumus exspe-
ctare . ARTICULUS V.
5. Item, Ibidem , y, 35 : Nolite itaque

amittere confidentiam vestram , quæ ma- Utrum possimus ex charitate tantum di-
gnam habet remunerationem . ligere proximum et beatitudinem crea-
6. Item , Apostolus de se , II ad Timoth. tam , quantum Deum, et proximum
1, 12 : Scio cui credidi , et certus sum . Et plus quam nos ipsos ?
subinfert , ibidem, iv, 8 : In reliquo repo-
sita est mihi corona . justitiæ, quam red-
det mihi Dominus in illa die justus ju- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
dex. ibi , A , circa medium : « Amplius quisque
7. Item , Charitas generatur ex spe : Deum debet diligere quam seipsum. >>
et spes semper est mercedis , quia ipsa Videtur enim possibile, quod aliquis
est exspectatio beatitudinis ex meritis. ex charitate tantum diligat proximum ,
quantum Deum : quia
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc dicendum , quod est 1. Gratia ejus non destruit, sed perfi-
merces , quæ nihil aliud est quam Deus cit naturam cum igitur natura ante gra-
et ea quæ Deum conjungunt nobis : et tiam plus diligat se quam Deum, videtur
intuitum illius mercedis non excludit etiam quod post gratiam faciet idem .
charitas , licet non respiciat eam ut mer- 2. Item , Natura diligit se , et diligit
ces est, sed ut dilectum ad perfruendum . Deum si igitur inæqualibus æqualia
Et est merces temporalis : et illam ex- addam , quæ relinquuntur, inæqualia
cludit charitas : quia licet accipiat sus- erunt sicut prius ergo addita gratia, na-
tentationem a temporalibus , tamen non tura adhuc plus diligit se , quam Deum .
1 Psal . XLVIII , 19.

IN III SENTENT . DIST . XXIX, A , ART . 5 . 531
3. Item, Finita est charitas qua diligi- ULTERIUS quæritur, Utrum plus possu- Quæst. 2
mus Deum , et finitus est actus ejus simus diligere proximum , quam nosipsos ,
militer finitus est actus quo diligimus nos vel tantum .
et proximum . Stet igitur actus dilectio- Videtur , quod sic : quia
nis Dei, et intendatur actus dilectionis 1. Ratio boni est ratio dilectionis er-
proximi, potest tantum intendi , quod go ubi magis bonum , major erit dilectio :
æquabitur vel excrescet super illum et sed in proximo frequenter est majus bo-
tamen semper erit charitatis actus ergo num ergo major erit dilectio proximi ,
possibile est ex charitate plus diligere quam nostri.
proximum vel se , quam Deum . 2. Item , Una ratio dilectionis est no-
4. Item , In proximo non diligitur nisi stri et proximi , scilicet in Deo , vel ad
Deus ergo æqualiter Deus in se , et in Deum ergo si proximus magis est in
proximo cum igitur hoc sit diligere pro- Deo quam nos , videtur quod proximum
ximum , tantum diligi potest proximus magis diligamus, quam nos .
sicut Deus . 3. Item, Virtute locutionis non vide-
5. Item , Augustinus : « Invisa possu- tur importari ordo inter nos et proxi-
mus diligere , non incognita : » ergo cu- mum quia dicitur, Diliges proximum
jus major est cognitio , major est dilectio : tuum sicut teipsum : ergo videtur , quod
sed proximum et nos melius cognosci- tantum diligere debemus proximum sicut
mus : ergo magis diligimus . nosipsos .
6. Item , Habitus æqualiter se habet ad SED CONTRA hoc est quod dicit Augu- sed contra.
unum , sicut ad aliud , quia in dormiente stinus, et habitum est supra , quod no-
est æquale utrumque ergo etiam æqua- bis datur principalitas dilectionis , cum
liter progreditur in utrumque actum . dicitur, Diliges proximum tuum sicut
Sed contri. SED CONTRA :
teipsum .
1. Si æqualiter potest diligere unum
sicut alium , tunc nullus est ordo . SOLUTIO . Dicendum , quod impossibile Solutio.
2. Item , Charitas est æstimatrix bono- est aliquid ex charitate tantum diligere.
rum : ergo infinitum bonum sine propor- sicut Deum , sicut bene probant rationes.
tione diligit plus quam finitum Deus ad hoc inductæ . Sed tamen notandum,
autem est infinitum bonum : ergo sine quod cum dicitur Deus infinite diligi plus
proportione diligit Deum plus quam pro- quam proximus , non ponitur infinitum
ximum . actu : sed sic intelligitur , quod numquam
3. Item, Deus diligitur super omnia : tantum diligitur proximus , quin sine
ergo semper et super se et super proxi- comparatione plus debeat diligi Deus : et
mum . hoc ideo est, quia nulla ratio est quare
ex charitate diligamus aliquid nisi Deus
Quæst. 1. ULTERIUS quæritur , Si tantum potest solus sit : ergo ipse semper remanet per
diligi beatitudo creata sicut Deus ? se dilectus , et magis dilectus quam ali-
Videtur enim , quod sic quantum quid quod propter ipsum diligimus .
enim iste diligit Deum , tantum diligit DICENDUM igitur ad primum, quod non Ad 1.
perfrui Deo et quantum diligit perfrui posse diligere Deum supra se ( si tamen
Deo, tantum diligit beatitudinem qua hoc est verum , ut quidam dicunt) non
fruitur hæc autem est creata beatitudo : est naturæ posse , sed potius impotentia
ergo quantum diligit Deum, tantum dili- illa et ideo illam imperfectionem emen-
git aliquam creaturam . dat gratia adveniens : sed respectu pro-
ximi non est impotentia , quia non est
1 Cf. Supra , Dist. XXVII.

contra ordinem rectum, in quo proprium causam et rationem omnium aliorum di-
bonum alterius bono præponitur . ligibilium , sed sic non habet se ad alia.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hoc verum
est , ubi additio utrobique est æqualiter , AD ID quod ulterius quæritur , dicen- Ad quæst. 1.
et æqualiter se habent ad additum illa dum quod sophisma est in processu a
quibus fit additio . Sed hoc non est ve- primo ad ultimum quia non sumitur
rum hic : quia cum dicitur , Natura dili- eadem ratio diligibilium cum enim di-
git Deum , est impotentia in dilectione . citur, Quantum diligit Deum , tantum di-
Cum autem dicitur, Diligit se, est posse ligit frui , frui sumitur pro inhæsione
in ipsa et ideo gratia adveniens excludit increati et cum dicitur, Quantum dili-
impotentia, et non destruit id quod fuit git frui , tantum diligit beatitudinem qua
potentiæ . fruitur si ly qua dicit causam efficien-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod finitus est tem , tunc verum est , quia tunc beatitudo
actus charitatis in se , quo diligitur Deus : supponit beatitudinem increatam si au-
sed tamen improportionatus est illi quo tem ly qua dicit causam formalem, tunc
diligitur proximus , quia ratio ipsius : falsum est , quia tunc supponit creatam
unde non est ratio intensionis in actu di- beatitudinem, et tunc variatur ratio dili-
lectionis sui vel proximi , nisi in ratione gibilis .
intensionis dilectionis Dei : et ideo num.
quam comparabitur, vel si æquabitur, AD ID quod adhuc ulterius quæritur , Adquæst. 2.

non erit actus charitatis, sed dilectionis dicendum quod nec debet nec potest pro-
perversæ . ximus plus diligi , quam nosipsi secun-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod licet finali- dum animam .
ter in proximo non diligatur nisi Deus , AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad 1 et 2.
tamen materialiter aliud in eo diligitur : quod hoc verum esset , si sola ratio boni
et illæ materiales dispositiones , ut gratia in hoc ordine moveret : hoc autem non
creata, et familiaritas, et hujusmodi , sunt est verum imo movet bonum ordinatum
ratio actus dilectionis , licet non sint cha- ad naturam et in hoc magis movet bo-
ritatis proximi vel nostri . num proprium , quam alterius : sicut
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod melius no- etiam dicit Philosophus , quod nihil pro-
tum dicitur dupliciter, scilicet quod ly hibet quædam minus bona magis esse
melius potest esse nomen , et sic dicit dis eligenda quibusdam, quam magis bona ,
positionem objecti dilectionis : vel ad- ut pauperi et indigenti magis est eligen-
verbium , et sic dicit dispositionem actus. dum ditari , quam philosophari , licet phi-
notitiæ et primo modo verum est , quod losophari sit simpliciter melius .
melius notum est charitate magis ama- Per hoc etiam patet solutio ad se-
tum , si est increatum bonum . Secundo quens .
modo falsum est : quia dicit Augustinus , AD ULTIMUM dicendum , ut supra in Ad 3.
quod nihil prohibet nos amare magis principio istius lectionis dictum est, quod
quod ignoramus , dummodo credamus cum dicitur, Diliges proximum tuum
ipsum esse melius , quam quod scimus . sicut teipsum , ibi sicut teipsum importat
Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod falsum est , ordinem dilectionis et rationem et tunc
quod habitus æqualiter se habeat ad cessat objectio .
utrumque quia ad Deum se habet ut ad
IN III SENTENT . DIST. XXIX , B , C. 553
B. An omnes homines pariter diligendi sint ?
Unde etiam super hoc sæpe movetur quæstio , quam perplexam faciunt
Sanctorum verba varie prolata . Quidam enim tradere videntur, quod pari
affectu omnes diligendi sint : sed in effectu , id est, in exhibitione obsequii ,
distinctio observanda sit . Unde Augustinus : Omnes homines æque dili-
gendi sunt sed cum omnibus prodesse non possis , his potissimum con-
sulendum est, qui pro locorum et temporum vel quarumlibet rerum
opportunitatibus , constrictius tibi , quasi quadam sorte junguntur . Pro
sorte enim habendum est quo quisque tibi temporaliter colligantius

adhæret, ex quo legis potius illi dandum esse ' . Idem super epistolam ad
Galatas Operemur bonum ad omnes , maxime autem ad domesticos
fidei , id est, ad Christianos . Omnibus enim pari dilectione vita æterna

optanda est , etsi non omnibus eadem possunt exhiberi dilectionis officia :
quæ fratribus maxime sunt exhibenda , quia sunt sibi invicem membra ,
qui habent eumdem patrem, scilicet Deum . His aliisque testimoniis
innituntur , qui dicunt omnes homines pariter diligendos esse charitatis

affectu, sed in operis exhibitione differentiam.
C. Quæ his repugnare videntur.
Quibus obviat illud præceptum legis de diligendis parentibus : Honora

patrem tuum el matrem tuam, ut sis longævus super terram . Ut quid enim
specialiter illud præciperetur de parentibus, nisi majori dilectione forent
diligendi ? Sed hoc illi referendum dicunt ad exteriorem exhibitionem , in

qua præponendi sunt parentes . Unde honora dixit, non dilige . Obviat
1 S. AUGUSTINUS , Lib . de Doctrina christiana, cap . 28 .

2 Ad Galat. vi, 10 .
3 Matth. XXIII, 9 : Unus est Pater vester qui in cœlis est.
4 Exod . XX , 12.
etiam illud quod Hieronymus super Ezechielem ait, scilicet ut ordine
charitatis , sicut scriptum est : Ordinavit in me charitatem , post omnium
patrem Deum , carnis quoque pater diligatur : et mater, et filius , et filia ,
frater et soror . Ambrosius quoque diligendi exprimens ordinem super

illud Canticorum , Ordinavit in me charitatem , ait : Multorum charitas
inordinata est , quod in primo est, ponunt tertium vel quartum . Primo
Deus diligendus est, secundo parentes , inde filii , post domestici , qui si
boni sunt , malis filiis præponendi sunt . Secundum hoc in Evangelio ad

cujusque dilectionem , proprium ponit : Diliges Dominum Deum tuum ex
toto corde tuo , et ex omnibus viribus tuis , et proximum tuum sicut
teipsum , et inimicos non ex tota virtute , nec sicut teipsum, sed simplici-
ter sufficit enim quod eos diligimus , et non odio habemus . Ecce ex
præmissis aperte insinuatur, quæ in affectu charitatis distinctio sit haben-
da ut differenti affectu , non pari , homines diligamus , et ante omnia
Deum secundo nosipsos , tertio parentes, inde filios et fratres , post do-
mesticos , demum inimicos diligamus . Sed inquiunt illi , quæ de ordine
dilectionis supra dicuntur, esse referenda ad operum exhibitionem , quæ
differenter proximis exhibenda sunt primo parentibus , inde filiis , post

domesticis , demum inimicis : Deum vero tam affectu quam obsequii exhi-
bitione ante omnia diligendum .
D. Quod aliqui eorumdem tantum proximos quantum nos , debere diligere tradunt.
Quorum etiam nonnulli tradunt, affectu charitatis tantum proximos esse
diligendos, quantum nosipsos diligimus : quod confirmant auctoritate
Augustini qui ait : Nec illa jam quæstio moveat, quantum charitatis fratri
debeamus impendere , quantum Deo . Incomparabiliter plus Deo quam
nobis, fratri vero quantum nobis . Nos autem tanto magis diligimus , quanto
magis diligimus Deum . Ex hoc et præmissis testimoniis Augustini asse-
runt omnes homines pariter esse diligendos a nobis , et tantum quantum
Cantic . 1 , 4 .
2 Matth . xx11 , 37 : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo , et in tota anima sua , et in tota
mente tua. Cf. Deuter. vi, 5. Et infra , ỳ. 39. Diliges proximum tuum sicut teipsum.
3 S. AUGUSTINUS , Lib . VIII de Trinitate , cap . 8 .
IN III SENTENT . DIST. XXIX , E , ART. 6 . 355
nos , Deum autem plusquam nos , corpus vero nostrum , minus quam nos
vel proximos . Nec in enumeratione præmissa diligendorum , ordinem dili-
gendi assignari dicunt, sed tantum quæ sunt diligenda .
E. Secundum alios non pari affectu omnes diligendi sunt.
Verum quia præmissa verba Ambrosii ordinem diligendi secundum

affectum magis quam secundum effectum, diligenter intuentibus explicare
videntur, non indocte alii dicunt non modo in exhibitione operis , sed
eliam in affectu charitatis ordinem differentem esse statutum ut ante
omnia diligamus Deum secundo nos , tertio parentes , quarto filios vel
fratres, et hujusmodi , postea domesticos , demum inimicos . Quod vero
Augustinus dicit pariter omnes esse diligendos , et pari dilectione omnibus
vitam optandam , ita accipi potest, ut paritas non ad effectum referatur ,
sed ad bonum quod eis optatur, quia charitatem omnibus optare debemus ,
ut paria bona mereantur . Sicut Apostolus dicit : Volo omnes homines esse
sicut me . Optanda est enim minoribus perfectio majorum , ut ipsi fiant
perfecti , et sic parem mereantur beatitudinem . Vel pari dilectione , id est ,
eadem dilectione omnes diligendi sunt . Item quod ait, Ut tantum diliga-
mus fratres quantum nos, ita intelligi potest , id est, ad tantum bonum
diligamus fratres, ad quantum nos : ut tantum bonum eis optemus in
æternitate , quantum nobis , etsi non tanto affectu . Vel ibi quantum , simili-
tudinis est, non quantitatis .
Hic enim incidit quæstio scrupulosa,

Utrum isti ordines penes affectum , vel
ARTICULUS VI . penes effectum , vel penes utrumque at-
tendantur ?
An isti ordines penes affectum , vel penes Videtur autem , quod penes affectum :
effectum , vel penes utrumque atten- quia
dantur ? 1. Una est ratio dilectionis in omnibus
diligibilibus , scilicet Deus : Deus autem
magis pensat affectum , quam effectum :
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ergo videtur, quod omnium diligibilium
ibi, B, « Unde etiam super hoc sæpe mo- ordo penes affectum sit attendendus .
vetur quæstio , etc. » 2. Item , Natura movet ad hoc , quod
1 I ad Corinth . v , 7 : Volo omnes vos esse sicut meipsum.

affectu propinquior plus diligatur, quam alio, quin gratia possit præponderare in
remotior : ergo videtur, quod penes af- affectu .
fectum accipiuntur gradus dilectionis . AD PRIMUM ergo dicendum, quod ve- Ad 1.

3. Item , Ex casu possum remotiori rum est , quod Deus plus pensat affectum ,
plus de effectu impendere , ut si ille indi- tamen pensat utrumque sed affectus
get, et non propinquior : cum ergo ordo effectum debet præire.
semper maneat uno modo quocumque AD ALIUD dicendum , quod natura mo- Ad 2.
casu contingente , videtur quod penes vet ad utrumque , si utrumque est ne-
affectum et non effectum charitatis gra- cessarium , sicut patet in illo præcepto :
dus sumentur.
Honora patrem tuum et matrem tuam ' .
Sed contra. SED CONTRA hoc videtur esse , quod AD ALIUD dicendum , quod illud non Ad 3.
1. Affectus magis videtur sequi ratio- procedit : quia intelligitur ordo in affectu
nem boni et bonum magis invenitur in cæteris paribus : nullus enim tenetur
eo qui est in gradu remotiori , quam subvenire non indigenti : unde tunc ma-
propinquiori ergo videtur, quod non jor affectus est in proximiorem , sed ef-
penes affectum , sed effectum accipiatur fectus major ad eum qui indiget.
ordo . AD ID quod objicitur in contrarium , Adobject. L
2. Item , Ponamus , quod ego facio dicendum , quod hoc verum esset, si sola
fratri quidquid debeo : et non habeo ratio boni esset movens : sed hoc non
tamen tantum affectum ad eum, sicut ad est verum , imo movent simul bonum et
alium quem credo magis bonum : con- natura .
stat , quod ego non pecco : ergo videtur, AD ALIUD dicendum , quod numquam Adobject
quod penes affectum non attendatur ordo . facio fratri quidquid debeo , nisi ego plus
dem ci de affectu et effectu , si cætera
Solutio.
SOLUTIO . Dicendum meo judicio , quod sint paria : quia tunc ipse pluribus ratio-
ordo sumitur penes utrumque , cæteris nibus conjungitur mihi , quam alius :
paribus sed numquam potest esse ratio alias autem verum puto esse quod dici-
de natura ad unam partem inclinans , si tur in Littera , quod sanctior est copula
vitium est in illo , et multum de gratia in mentium, quam sanguinis.
F. Quæstio de parentibus bonis et malis, quomodo diligendi sunt ?
Solet etiam quæri , Si parentes nostri mali sunt vel filii vel fratres , an
magis vel minus diligendi sint aliis bonis, hac ratione nobis non copulatis ?
Videtur, quod magis sint diligendi boni , qui nobis carne non sunt con-
juncti , quam mali carne conjuncti : quia nobis sunt conjuncti corde ,
glutino charitatis . Sanctior est enim copula cordium, quam corporum .
Unde Beda de illis verbis Domini : Mater mea et fratres mei hi sunt, qui
Exod. xx , 12 ; Deuter. v, 16 .
IN III SENTENT. DIST . XXIX , G. 557
verbum Dei faciunt ' , ait : Non injuriose negligit matrem , nec mater nega-
tur , quæ etiam de cruce agnoscitur : sed religiosores monstrantur copulæ
mentium quam corporum. Verumtamen latebrosa quæstio est hæc , nec a

2
nobis plene absolvenda , properantibus ad alia . Monemur enim ex verbis
illis , quibus inimicos non ex tota virtute , non sicut teipsum jubet
diligere , sed simpliciter. Sufficit enim , quod diligimus , et non odio habe-
mus . Quod non ita accipiendum est, quasi sufficiat tibi diligere inimicum ,
et non sicut teipsum : quia omnes et amicos et inimicos , sicut teipsum
diligere debes . Sed ad ostendendum gradus diligendi Deum et proximum
et inimicum qui tamen proximus est, propria Dominus ponit cum ait :
3
Diliges Deum ex tota virtute tua , et proximum sicut teipsum : non ait , ex
tota virtute , ut ostendat proximum diligendum minus quam Deum . Dicit

etiam : Diligite inimicos : nec addit, ex tota virtute , nec sicut teipsum ,
sed simpliciter . Sufficit enim quod diligamus , et non odio habeamus , id

est, sufficit dicere ut diligamus , et non odio habeamus non quin eos
diligere debeamus sicut nos , quia proximi sunt : sed sufficit si eos minus
5
diligimus quam alios proximos , quod dilectionis genus innuit .
G. Quæstio Augustini in libro Retractationum .
Quæri etiam solet, Cur Dominus præceperit diligere inimicos , cum alibi
præcipiat odio habere parentes et filios ? Ad quod dicendum est duo esse
diligenda in homine , naturam et virtutem vitium vero et peccatum

odiendum . Et parentes ergo in quantum mali sunt, odiendi sunt et ini-
mici diligendi , in quantum homines . Diligamus ergo inimicos lucrandos
regno Dei , et odiamus propinquos si impediunt nos a regno Dei : et in

omnibus communiter naturam diligamus , quam Deus fecit .
1 Matth . x , 46 et seq.; Marc . m , 31 et seq ; Luc. vi , 19 et seq.; Joan . xix , 26 et 27 .

2 Edit . J. Alleaume, movemur.
3 Matth. XXII , 37.
4 Luc. vi , 35 .
5 Edit. J. Alleaume , locutionis.
6 Luc. XIV, 26.
7 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. I Retractationem, cap . 19 .
ULTERIUS quæritur hic , Utrum filii pos- Quæst.

sint præferri parentibus ?
Et videtur, quod sic : quia dicit Chry-
sostomus, quod a radice succus ascendit.
ARTICULUS VII in ramos , potius quam e converso : ergo
dilectio Dei descendit a parentibus in
An in charitate extranei possint præponi filios , et non in parentes : ergo filii pa-
consanguineis ? rentibus sunt præferendi .
IN CONTRARIUM autem videtur præcep- Sed contra
tum Exodi , xx , 12 : Honora patrem tuum
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , et matrem tuam. Et non dicitur ibi , Ho-
F , « Solet etiam quæri , Si parentes , nora filios .
etc. >>
Et quæruntur hic duo , scilicet utrum SOLUTIO . Ad primum dicendum , quod AdSolutio,
I e: 2.
extranei possunt in aliquo præponi con- in bonis spiritualibus quæ non ex hære-
sanguineis ? ditate quasi naturali devolvuntur , debet
Videtur, quod sic : quia quæri melior sine attentione gradus , si
1. Si aliquis est Prælatus, et potest facile potest haberi sin autem potest
dare beneficia ecclesiastica , debet quæ- dari bono præsenti . Sed in temporalibus
rere meliorem : ergo extraneum meliorem hæreditario jure possessis , puto quod
debet præponere consanguineo . proximiori indigenti , etiamsi minus bo-
2. Item, Hoc videtur in Ezechiele , nus sit , magis tenetur subvenire.
XLIV , 6 et 7 : Sufficiant vobis omnia Et per hoc patet solutio ad primo
scelera vestra, domus Israel : co quod in- quæsitum : quia de spiritualibus bonis
ducitis filios vestros ' incircumcisos corde, intelligitur auctoritas Ezechielis , et de
et incircumcisos carne , ut sint in san-
temporalibus auctoritas Apostoli .
ctuario meo .
Sed contra. SED IN CONTRARIUM esse videtur Ad secundo quasitum dicendum ulte- Ad quæst.
1. Quod dicit Apostolus : Si quis suo- rius , quod parentibus magis subvenire
rum , et maxime domesticorum curam tenemur et tamen bene puto , quod
non habet, fidem negavit, et est infideli affectus magis inclinatur in filios , propter
deterior 2.
hoc quod in ipsis salvatur natura patris ,
2. Item, In contrarium videtur esse
et sunt pignus quasi parentum .
quod dicitur in Littera, quod «< si non Ad dictum autem Chrysostomi dicen-
sufficimus omnibus , illis præcipue provi- dum , quod per succum intelligitur effe-
dere debemus , qui nobis quadam socie- ctus quia parentes deficiunt : et ideo
tate conjunguntur . »> minus est in eis de affectu , sed plus in-
digent de effectu .
1 Vulgata habet, alienos . 2 I ad Timoth. v, 8.

IN III SENTENT. DIST . XXIX , H , ART. 8. 559
H. De gradibus charitatis .
Sciendum quoque est diversos esse gradus charitatis . Est enim charitas
incipiens , perficiens ' , perfecta , perfectior , perfectissima . Unde Augusti-
nus 2 Perfecta charitas hæc est , ut quis paratus sit pro fratribus etiam
mori . Sed numquid mox ut nascitur , jam prorsus perfecta est ? imo
ut perficiatur , nascitur cum fuerit nata , nutritur cum fuerit nutrita ,
roboratur cum fuerit roborata , perficitur : cum ad perfectionem venerit ,
dicit : Cupio dissolvi , etc. . Hic aperte progressus et perfectio charitatis
insinuatur : quam perfectionem etiam veritas commendat dicens : Majorem

hac dilectionem nemo habet , ut animam suam ponat quis pro amicis suis * .
Quod utique dictum est de opere dilectionis , quia major dilectionis effe-
ctus non est quam ponere animam pro aliis . Nec te moveat quod ait , Pro
amicis : qui enim ponit animam pro amicis , ponit et pro inimicis , ad hoc
ut ipsi fiant amici .
Tertio , Utrum perfectus tenentur plus

diligere proximum , quam imperfectus
Deum ?
ARTICULUS VIII. AD PRIMUM objicitur sic :

1. Perfectæ charitatis signum est , vitam
An omnes teneamur ad perfectam pro fratribus ponere , sicut dicit, Joan .
charitatem ? xv, 13 : Majorem hac dilectionem nemo
habet , ut animam suam ponat quis pro
amicis suis sed omnis tenetur ad hoc :
Sed postea quæritur de hoc quod di- ergo tenetur ad perfectam charitatem .
cit, ibi , « Sciendum quoque est diversos PROBATIO mediæ. Melior est anima pro-
esse gradus charitatis , etc. » ximi, quam corpus nostrum : ergo si
Et quæruntur tria , scilicet utrum om- diligimus secundum ordinem supra assi-
nes teneamur ad perfectam charitatem ? gnatum ab Augustino , debemus expo-
Secundo , Utrum plus secundum ac- nere corpus pro anima proximi .
tum tenetur diligere perfectus , quam 2. Item, Matth. v, 48 : Estote vos per-
imperfectus ? fecti, sicut et Pater vester cælestis perfe-
¹ Edist . J. Alleaume , proficiens. 3 Ad Philip . 1, 23 .

S. AUGUSTNUS , Super epist . I Canonic . Joan- Joan. xv, 13 .
nis , tract. 5 .
ctus est ipse autem plus diligit animam, suis, cum Deo ambulavit : et de hac ni-
quam corpus : ergo et nos debemus sic hil ad præsens . Est etiam perfectio voti
diligere ergo vilius libenter pro meliori sive religionis, de qua dicitur , Matth .
debemus exponere . XIX , 21 : Si vis perfectus esse, vade,
3. Item, Lucæ , ix , 26 : Qui me eru- vende quæ habes, et da pauperibus . Per-
buerit et meos sermones, hunc Filius ho- fectio etiam est voto annexa , ut castitas
minis erubescet cum venerit in majesta- ordini sacro et de hac , Matth . xix, 2 :
te sua, etc ergo videtur , quod pro con- Sunt eunuchi qui seipsos castraverunt
fessione fidei mori debemus esse parati : propter regnum cælorum . Et sequitur ,
hoc autem est perfecta charitatis : ergo Qui potest capere, capiat. Est iterum per-
tenemur omnes ad perfectam charitatem . fectio quæsita in securitate conscientiæ ,
4. Item , Impretiabile non debet poni de qua dicitur , I Joan . iv , 18 : Perfecta
sub pretio aliquo virtus autem impre- charitas foras mittit timorem : et dicunt
tiabile est et præcipue gratia : ergo qui- tales cum Apostole , ad Philip . 1 , 23 :
libet tenetur esse paratus mori pro justi- Desiderium habens dissolvi , et esse cum
tia et fide sed hoc est perfectæ charita- Christo . Et ad has quatuor perfectiones
tis : ergo tenetur habere perfectam cha- non tenentur omnes sed ad illam quæ
ritatem . est annexa ordini et religioni tenen-
5. Item, I Machab. 1 , 58 et 59 : tur illi qui se adstrinxerunt . Sed est
Accingimini, et estote filii potentes ... alia perfectio prælationis , de qua dicitur ,
quoniam melius est nos mori in bello , Joan . xv , 13 : Majorem hac dilectionem
quam videre mala nostræ gentis et san- nemo habet, ut animam suam ponat quis
ctorum : ergo mori omnes tenentur pro pro amicis suis . Hanc tenentur habere
fide et justitia , quod perfecta charitatis Prælati, ut discurrant circa gregem et
est. si grex quæratur, non persona pastoris
6. Item, Qui propter pœnas negave- tantum , tenentur se objicere lupis , ut
runt, mortaliter peccaverunt : ergo vide- eorum exemplo fides stet in grege .
tur, quod tenebantur non negare et Si autem tu quæris , Quomodo cogno-
hoc non poterant sine perfecta charitate : scitur, quod grex quæritur ? Dico , quod
ergo perfectam charitatem habere tene- tunc quæritur grex , quando quærunt ea
bantur. exstingui in populo, quæ faciunt eum
Sed contra. SED CONTRA : gregem Domino , et hoc est fides et justitia .
Perfectio charitatis non pendet ex vo- Quando autem propter odium personæ
luntate nostra ergo non est in nobis : persequitur aliquis gregem, tunc potest
ad nihil autem tenemur nisi ad id quod se absentare pastor, quia ejus absentia
est in nobis ergo non tenemur ad per- quietem dabit et sibi et gregi : et sic per-
fectionem charitatis . misit Apostolus se submitti a fratribus
per murum Damasci , ut evaderet manus
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod multiplex Præpositi Damascenorum ' .
est perfectio , scilicet sufficientiæ , et ad SECUNDUM hoc igitur dicendum ad pri-
hanc tenentur omnes : de qua, Matth . v , mum et omnia sequentia , quæ omnia
48 : Estote ergo vos perfecti, sicul et Pa- habent eamdem solutionem , quod hoc
ter vester cœlestis perfectus est et hæc verum est in casu , scilicet quando sci-
consistit in observantia præceptorum . Est mus hoc modo posse liberari fratrem a
etiam perfectio comparationis, de qua periculo animæ . Sed quando probabili-
dicitur , Genes v1 , 9 : Noe vir justus ter dubitamus , non tenemur . Item , quan-
atque perfectus fuit in generationibus do sumus comprehensi , pro fide vel
Cf. Act. ix , 24 et 25 ; II ad Corinth . x1 , 32 et seq.

IN III SENTENT. DIST. XXIX, H, ART. 9 ET 10 . 561
justitia tenemur fortiter stare sed antem dilectionis : ergo non ad hoc tenen-
tequam comprehendamur , possumus futur ut ferveant.
gere, nisi simus prælati , quia tunc pro
periculo gregis tenemur discurrere , et SOLUTIO . Dicendum , quod perfectus So.u
objicere nos dentibus luporum et hoc tenetur secundum actum plus diligere ex
quando grex communiter quæritur, et commisso , non ex præcepto : sed secun-
non persona pastoris. Unde etiamputo , dum actum plus diligere, meo judicio ,
quod si prædicator aliquamdiu monuis- non attenditur in fervore, sed potius
set populum ad constantiam, et postea penes quantitatem voluntatis , quia for-
veniret persecutio , quod ipse teneretur tius inhæret dilecto, et difficilius separa-
cum eis manere , ne exemplo suæ fugæ tur perfectus quam imperfectus . De no-
illi deficerent in fide et justitia quam ille vitio enim est sicut de novo vino , quod
prædicaverat sed tamen minus tenetur. habet duos calores indigestos , scilicet lo-
ad hoc quam Prælatus , quia Prælatus ci, et naturalem : et illi inordinatis moti-
tenetur ex officio, bus conturbant et fervere faciunt : sed

prædicator autem
ex actu quem fecit, et non ex pro- cum evaporavit calor loci , et digestus est
fessione, quia numquam fuit hoc profes- naturalis calor, tunc fortior est in ope-
sus . rationibus convenientibus et naturalibus ,
quam calor musti , et tunc cum suavitate.
bibitur. Ita in novitiis calor novus cali-
ditatis ex charitate , et calor concupi-
scentiæ retentus adhuc compugnant : et
ARTICULUS IX. ex hoc sæpe apparet fervor in eis , qui
tamen immaturus est , et cito cederet.
An plus secundum actum tenentur dili- adversis vel prosperis , nisi digereretur
gere perfectus, quam imperfectus ? prius per longam bonæ vitæ consuetudi-
nem .
Et per hoc patet solutio ad auctorita-
Secundo quæritur utrum plus secun- tes Gregorii : quia illæ loquuntur de in-
dum actum tenetur diligere perfectus tensione ex commisso , et non ex præ
quam imperfectus ? cepto .
Videtur, quod sic : quia dicit Grego-
rius : « Cum crescunt dona , crescunt
etiam rationes donorum : » sed in perfe-
cto creverunt dona : ergo rationes dono- ARTICULUS X.
rum ergo plus secundum actum dilige-
re tenetur . An perfectus plus possit diligere proxi-
Item , Gregorius : « Ab co plus exigi- mum, quam imperfectus Deum ?
tur, cui plus committitur : » perfecto au-
tem plus commissum est : ergo plus di-
lectionis ab eo exigitur. Tertio quæritur, Si perfectus plus pot-
Sed contra. SED CONTRA : est diligere proximum, quam imperfe-
Nos videmus hoc quotidie , quod neo- ctus Deum ?
phyti in conversione ferventius diligunt Videtur autem , quod sic : quia perfe-
et orant, quam maturi viri et perfecti : ctus citius moreretur pro salute proximi
ergo videtur , quod non tenentur secun- quam imperfectus propter Deum , cum
dum actum ferventiores esse . hoc sit maximæ charitatis videtur plus
Præterea , Penes fervorem non atten- ipse diligere proximum , quam imperfe-
ditur meritum , sed penes ipsam quantita- ctus .
XXVIII 36
Sed contra . SED CONTRA :

sum ab illo , sicut dicitur malum pejus
Improportionabilia bona sunt Deus et quia a bono remotius . Si igitur intendi-
proximus cum [ igitur bonum sit ratio. tur charitas, uno istorum modorum in-
dilectionis , videtur quod sine mensura tenditur . Non primo modo : quia mini-
plus diligatur Deus a quacumque chari- ma charitas nihil habet secum de peccato
tate , quam proximus ab aliquo . mortali ergo universaliter est remota .
Et hoc videtur esse concedendum . Nec potest dici , quod intenditur per se-
parationem a veniali, ut videtur : quia
Solutio. ET AD primum dicendum , quod in illo hoc etiam secum compatitur etiam ma-
facto perfectus principaliter dilectione xima charitas , quæ est in via , sicut dicit
Dei moreretur potius quam proximi : et Augustinus , et supra est habitum , quam-
ideo non sequitur , quod proximum plus diu in via sumus , quod propter pugnam
diligat, sed potius Deum . concupiscentiæ non impletur a nobis ex
toto illud præceptum : Diliges Domi-
num Deum tuum, etc. Ergo non potest
intendi hoc modo charitas .
3. Item, Per accessum ad veram no-
ARTICULUS XI. minis impositionem , non videtur posse
intendi : quia vera nominis impositio ,
Quæstio difficilis de charitatis augmen- aut est ejus quod est vere habitus chari-
tatione. tatis , vel habens admixtum de contrario :
aut ejus quod est substantialiter sua cha-
ritas . Si primo modo, jam non intendi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, tur, quia hoc est in minima charitate . Si
ibi , D, circa initium : « Ut perficiatur , secundo modo, iterum non videtur posse
nascitur : cum fuerit nata , etc. >» intendi, quia charitas non una ratione
Hic enim est quæstio difficilis de au- dicitur de essentiali et habituali charita-
gmento charitatis , de qua quidem dispu- te : omnis autem intensio et remissio est.
tatum est in primo libro Sententiarum ¹ . secundum eamdem rationem et speciem ,
Sed adhuc quæritur propter difficultatem quia Philosophus dicit, quod magis et
ipsius . minus non variant speciem. Item , nec
1. Forma enim omnis est simplex , et tertio modo quia redit quæstio eadem ,
non est intensio in ea nisi per inten- quid faceret unam charitatem magis ac-
sionem suarum causarum in subjecto , cedere ad terminum quam aliam ? necesse
sicut albedo intenditur intensis causis est enim, quod illius excessus sit aliqua
ejus igitur cum charitas nullam ha- causa . Item, nec quarto modo : quia illo
beat causam in subjecto, non potest modo non intenduntur , nisi dicta secun-
intendi , ut videtur . dum privationem , ut malum, tenebro-
2. Item, Forma quæ intenditur aut sum , et hujusmodi : charitas autem non
intenditur per separationem a contrario sic dicitur . Si forte velis dicere , quod
suo, sicut dicit Philosophus , quod album charitas intenditur per fervorem. CONTRA
nigro est impermixtum , et albius nigro hoc est, quod fervor est ab ipsa inten-
impermixtius aut intenditur per acces sio autem est penes causam qualitatis
sum ad terminum sive ad veram nomi- quæ intenditur .
nis impositionem , ut albius quod vero 4. Item, Penes intensam charitatem
.
est albo vicinius , et melius quod vero attenditur quantitas meriti : sed commu-
bono similius : aut intenditur per reces- niter dicitur, quod non penes fervorem
1 Cf. I Sententiarum , Dist. XVII .

IN III SENTENT . DIST . XXIX, H , ART. 10 . 563
meriti quantitas attenditur si enim pe- 11. Item, Augmentum (ut dicit Philo-
nes fervorem attenderetur, non esset sophus) non fit sine nutrimento : sed per
ejusdem quantitatis charitas in perfecto substantiam nutritur, et per quantitatem
aliquo quando dormit, et quando vigilat : augetur : et similiter videtur hic dicere
quia quando dormit , non fervet charitate. Augustinus , quod cum nascitur , nutritur ,
5. Item , Secundum hoc, cum dolor et nutrita augetur ergo videtur , quod
mortis abstrahat a fervore charitatis ani- id quod additur, sit in ratione essential
mum , ex ipsa morte in viris perfectis cujusdam , et habeat quantitatem , et ite-
meritum diminueretur, quod absurdum . rum incorporetur isti priori charitati vir-
est. tute alterius quod illud in se transsumit :
6. Item, Fervor est secundum animam et hoc non facile est invenire in charita-
sensibilem inferiorem , et non attingit te : ergo videtur , quod non augetur .
charitatem quæ superius est : ergo non 12. Item , Si tantum additur tanto, ip-
intendit eam . Dicit enim Aristoteles in sum excrescit in duplo . Si igitur charitas
libro XVI de Animalibus : « Si non tan- addita est sicut illa cui fit additio , eo quod
git, non agit, et non sequitur alteratio . » ambæ simplices sunt , et una non est magis
7. Præterea , Videtur quod Littera in- simplex quam alia , videtur quod necesse
nuat , quod intensio ista fiat per additio- sit , quod aut nihil augeatur , aut quod in
nem essentiæ ad essentiam quia dicit, omni augmento excrescat in duplum .
quod augetur augmentum autem est 13. Item, Augmentum alio modo fit.
præexistentis quantitatis additamentum : per extensionem vel rarefactionem sed
ergo videtur, quod præexistenti quanti- cum aliquid extenditur , quantum accre-
tati aliquid addatur. Sed si hoc datur, scit ei in dimensione una , tantum decre-
quæritur, Qualiter hoc posset esse ? Sim- scit ei in alia et hoc non possumus dice-
plex enim non potest addi simplici , ut re de charitate : ergo videtur , quod non
videtur cum igitur charitas sit simplex, sic augmentetur : nec possumus dicere ,
non videtur posse addi alicui simplici , quod augmentetur per rarefactionem ,
nec aliquid sibi . quia non est substantia rarefactibilis .
8. Item, Quæ sibi invicem adduntur , 14. Item , Invenitur augmentum per
oportet quod unum habeat se per modum multiplicationem rei in seipsa , sicut Do-
potentiæ , et alterum per modum actus : minus auxit quinque panes ad satietatem
hoc autem hic non invenitur. multorum millium : et hoc iterum non.
9. Item , Si simplex simplici additur, videtur competere , quia quod in se mul-

nihil magis efficitur , ut dicit Philoso- tiplicatur , hoc fit per creationem novæ
phus ergo ex tali additione non fit ali- materiæ, sub forma illius : vel per subi-
quid majus , ut videtur . tam conversionem alterius materiæ, ut
10. Item , Augmentum est transmuta- aeris in formam illius quod multiplicatur :
tio ergo quod augetur, transmutatur : ergo videtur , cum charitas non sit res
ergo ulterius quod augetur per substan- constans sic ex forma ei materia, et non
tiam , transmutatur per substantiam : er- habeat partes, quod ipsa sic augeri non
go si charitati aliquid additur, et ipsa possit .
augetur per substantiam suam quod 15. Item, Fit augmentum virtutis mul-
autem transmutatur per substantiam tiplicata propria materia ipsius , sicut
suam , non remanet eadem substantia : multiplicatur color naturalis et augetur
ergo charitas aucta jam non remanet ea- in propria materia , et calor ignis in pro-
dem charitas cum illa quæ fuit, quod pria materia multiplicatur , et grave in
falsum est. majori quantitate gravius , et sic de aliis .
¹ Matth . xiv, 17 et xv , 33 et 34 ; Marc . vi , 38 et seq.

Sed hoc iterum non competit charitati : moventis : et hunc vigorem habet ex no-
quia non habet materiam nisi animam : bilitate illa qua ipsa est primum movens ,
et hæc multiplicari non potest : ergo vi- quod potest per unum motum simplicem ,
detur, quod nullo modo per essentiam quod alii non possunt nisi per motus plu-
intenditur vel augetur, sed in motu et res non omnino simplices : et habent ex
fervore tantum . hoc plus et plus , quia accedunt in boni-
Sed contra. SED CONTRA : tate ad primum plus et plus . Sccundum
Quia secundum hoc omnis homo cum
. hoc igitur non restat solvere nisi qualiter
alio per essentiam habet æqualem chari- simplex potest addi simplici , ut fiat ma-
tatem , et tantum minimus sanctorum vel jus , et utrum augeatur in duplum , et vir-
justorum , quantum Christus vel beata tute cujus fiat additio .
Virgo , quod absurdum est credere . ET DICO ad primum , quod hæc est fal- Ad 1 et seq.
Præterea , ego quæro de illo motu for- sa , simplex non potest addi simplici et
tiori charitatis unius , quam ulterius , habet multas instantias : species enim sim-
unde provenit ? Constat , quod ex majori plex additur intellectui simplici : sed ve-
potentia charitatis : illa autem major porum est, quod simplex in ratione poten-
tentia , necesse est quod radicetur in ali- tiæ, et simplex in ratione actus sibi ad-
qua essentia aut illa est æqualis alii duntur : et sic non est hic , quia utraque
minoris potentiæ , aut non ? Si sic : tunc charitas est in ratione perfectionis et ac-
nulla est ratio , quare sit majoris potentiæ tus . Et dico , quod talis additio est lumi-
quam alia . Si non : tunc redit eadem nis ad lumen , et vigoris ad vigorem .
quæstio, quare essentia istius charitatis AD ALIUD dicendum , quod simplex est
aucta sit super essentiam alterius chari- additum simplici , et non fit majus in illa
tatis ? ratione qua illa dicebantur per privatio-
Est autem eadem quæstio de augmento nem quantitatis simplicia : sed sic non
omnis virtutis , quæ non est materialis vel est hic , quia utrumque simplicium in es-
corporalis . sentia habet quantitatem boni : et cum
hoc sit majus esse , quod melius esse , ef-
SOLUTIO . Ad hoc sine præjudicio dico ficitur totum melius.
Solutio.
cum quibusdam Magistris , quod aug- AD ALIUD dicendum , quod licet addi-
mentatur per additionem essentiæ ad es- tum ei cui additur , non sit majoris molis
sentiam : ad hanc enim positionem pau- vel minoris , tamen majoris est vel mino-
ciora sequuntur inconvenientia. Et sup- ris quantitatis in boni valore : et ideo non
pono duas propositiones : unam a San- oportet, quod augeat nisi in ea proportio-
cto , et aliam a Philosopho quodam . Au- ne qua majus est , id est, melius .
gustinus enim dicit, quod « in his quæ AD ALIUD dicendum , quod non est ita
non mole magna sunt, idem est majus sicut in corpore aucto , quod unum sub-
esse quod melius esse : » et huic ego intret aliud , et attrahatur unum vir-
addo , Et hoc est melius esse , quod est tute alterius , sed potius virtute bonitatis
primæ bonitati similius esse et si non primæ unum unitur alii .
potest esse similius per depurationem a AD ID autem quod objicitur, quod aug- Ad 10 et seq .
contrario , ut sufficienter probatum est , mentum est transmutatio , etc. , dicen-
erit similius per effectum bonitatis addi- dum , quod augmentum non est transmu-
tum , qui facit propinquius accedere . Alia tatio essentiæ quæ est forma substantia-
est propositio Philosophi in commento lis sed verum est , quod non est sine.
super XI primæ Philosophiæ , quod vir- transmutatione alterius in se et ideo non
tus infinita non comparatur per augmen- sequitur , quod auctum transmutetur se-
tum ad virtutem infinitam in duratione cundum substantiam : sed sequitur, quod
vel in quantitate , sed in vigore potentiæ aliquid secundum substantiam transmu-
IN III SENTENT. DIST. XXIX , H, ART. 10 . 565
tatur in ipsum : et hoc tamen non est vetur, sed unitur virtute bonitatis primæ.
rum de charitate : quia quoad hoc non Occurrit autem hæc quæstio adhuc se-
est simile , quia id quod additur , non mel ante finem libri IV Sententiarum¹ :
transmutatur , eo quod ipsum numquam
et tunc quod Deus dare dignabitur, ite-
est dissimile , ut nutrimentum corpori, rum dicemus .
sed semper simile : unde non transmuta-
1 Cf. Lib. IV Sententiarum , Dist . XVI.

366 D. ALB . MAG . ORD . RÆD.
DISTINCTIO XXX .
De charitate quantum ad meriti perfectionem.
Si melius est diligere amicos , quam inimicos , vel e converso ?
Hic solet quæri , Quid potius sit plurisque meriti , diligere amicos , an di-
ligere inimicos ? Sed hæc comparatio implicita est . Si enim conferatur di-
lectio amicorum tantum dilectioni amicorum et etiam inimicorum, perspi-
cua est absolutio . Sed si in aliquo uno homine qui diligit simul amicum et
inimicum , quid horum potius sit quæratur, obscura est responsio : quia de
motu mentis agitur, de quo non est nobis facile judicium , an unus et idem
motus sit erga amicum et inimicum , sed erga amicum intensior : an duo ,
unus erga inimicum , qui dicitur difficilior , alter erga amicum qui videtur
ferventior nec incongrue putatur melior qui est ferventior. Vel si unus
idemque est, idem potior ubi est ardentior, non improbe æstimatur . Au-
gustinus tamen sentire videtur ' , majus esse diligere inimicum quam ami-
cum quia perfectorum esse dicit diligere inimicos , et benefacere eis : ne-
que hoc a tanta multitudine impleri , quanta exauditur in oratione Domi-
nica , cum dicitur : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus de-
bitoribus nostris . Illam enim sponsionem dicit a multis impleri , qui non-
3
dum diligunt inimicos . Ait enim sic : Magnum est ergo eum qui tibi
nihil mali fecerit , esse benevolum et beneficum : illud multo grandius et
magnificentissimæ bonitatis est, ut tuum quoque inimicum diligas , et ei

qui tibi malum vult et si potest facit, tu semper bonum velis , faciasque
quod possis , audiens dicentem Jesum Diligite inimicos vestros , et bene-

facite his qui odiunt vos et orale pro persequentibus et calumniantibus
1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion , cap. 37.

2 Matth . vi, 12.
3 Edit. J. Alleaume , erga.
IN III SENTENT. DIST. XXX, A. 567
vos . Sed quoniam perfectorum filiorum Dei est istud , quo quidem se de-
bet omnis fidelis extendere , et humanum animum ad hunc affectum orando
Deum , secumque agendo luctandoque perducere : tamen quia hoc tam ma-
gnum bonum tantæ multitudinis non est, quantam credimus exaudiri ,
cum dicitur in oratione : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimitti-
mus debitoribus nostris proculdubio verba sponsionis hujus implentur, si
homo qui nondum ita profecit ut etiam diligat inimicum , tamen quando ro-
gatur ab homine qui peccavit in eum ut ei dimittat, dimittit ex corde : qui
etiam sibi roganti vult dimitti , cum orat et dicit : Sicut et nos dimillimus
debitoribus nostris . Quicumque vero rogat hominem in quem peccavit , si
peccato suo movetur ut roget , non est adhuc deputandus inimicus ut eum
diligere sit difficile , sicut erat quando inimicitias exercebat . Quisquis vero
3
roganti et pœnitenti non dimittit, non æstimet a Domino sua pec-
cata dimitti , quia mentiri veritas non potest : quæ cum docuisset oratio-
nem , hanc in ea positam sententiam commendavit dicens : Si dimiseritis
hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester cœlestis delicta
vestra. Si autem non dimiseritis hominibus , nec Pater vester dimittet vo-
bis peccata vestra . Ecce hinc haberi videtur, quod et prætaxavimus , sci-
licet majoris virtutis esse diligere inimicum et benefacere ei , quam illum
qui nihil mali fecit nobis , vel amicum . Quod si quis concedere simpliciter
noluerit, dicens , intensius diligitur amicus quam inimicus , et ideo illud
potius isto determinet ista secundum præmissam intelligentiam , dicens
ibi comparationem factam inter dilectionem qua diligitur tantum amicus ,

et illam qua amicus et inimicus diligitur . Illud vero quod sequitur, magis
nos movet, quod scilicet dicit non esse tantæ multitudinis diligere inimi-
cos , quanta exauditur cum dicitur : Dimitte nobis debita nostra , etc. , ubi
dat intelligi , quod alicui a Deo dimittuntur peccata non diligenti inimicum ,
si tamen fratri roganti qui in se peccavit, dimittit . Sed cum peccata non
6
dimittantur alicui adulto , nisi charitatem habeat, sequitur quod charita-
tem habeat qui non diligit inimicum . Quomodo ergo nomine proximi om-
nis homo intelligitur in illo mandato : Diliges proximum tuum sicut te-
ipsum¹ ? Si enim omnis homo proximus est, tunc et inimicus : præcipimur
1 Luc . vi, 35 ; Matth . v, 43 .

2 Cf. S. AUGUSTINUM, In Euchridion , cap . 74.
3 Edit. J. Alleaume , existimet.
4 Matth. vi , 14 et 15 .
5 Edit. J. Alleaume , hic.
• Ibidem , ut.
7 Matth . XXII , 39 ; Levit. xix , 18 ; Marc . xII , 31 .
ergo et inimicos diligere . Et quia illud præceptum generale est omnibus ,
præcipitur omnes homines diligere , etiam inimicos . Quidam quod hic di-
citur simpliciter tenere volentes , illud præceptum determinant dicentes ,

illic perfectis dari in præceptum diligere omnem hominem , etiam inimi-
cum minoribus vero in consilium . In præceptum vero , eos diligere , qui
nihil mali fecerunt eis , et inimicos non odire . Sed melius est ut intelligatur
omnibus illo mandato præcipi cunctos diligere , etiam inimicos : cui sensui
attestantur superius positæ auctoritates , et aliæ multæ. Illud vero Augu-
stini novissime positum , de perfecta charitate dictum intelligitur , quæ tan-
tum est perfectorum : qui non solum amicos , sed etiam inimicos perfecte
diligunt, eisque benefaciunt. Quæ perfectio dilectionis non est tantæ mul-
titudinis , quanta exauditur in oratione Dominica : et hoc revera grande est
et eximiæ bonitatis , scilicet perfecte diligere inimicum . Ita et cum dicit im-
pleri verba illius sponsionis ab homine , qui non ita profecit ut diligat ini-
micum , de dilectione perfecta accipiendum est.
DIVISIO TEXTUS . ARTICULUS I.
An omnes tenemur ad dilectionem inimi-

« Hic solet quæri, Quid potius sit plu- corum ?
risque meriti, diligere amicos , etc. >»
In ista distinctione non continetur nisi
unum , scilicet quid majoris meriti sit AD PRIMUM horum proceditur sic :
diligere amicos , vel inimicos et ideo 1. Super illud Psalmi cxvi , 18 : Re-
nos quæremus hic ante Litteram duo , vela oculos meos , et considera mirabilia
quæ etiam dependent a præcedenti le- de lege tua, dicit Glossa , quod mirabilia
ctione , scilicet an omnes tenentur ad di- quæ considerantur, sunt diligere inimi-
lectionem inimicorum ? cos . Constat autem , quod ad mirabilia
Et, si omnes tenentur, quæremus, non tenemur : ergo non tenemur diligere
Utrum omnes æqualiter debent exhibere inimicos .
affectum et effectum inimicis , vel soli 2. Item, Lucæ , vi, 27 : Diligite inimi-
perfecti ? cos vestros , dicit Glossa : « Hoc perfe-
ctorum est : » cum igitur non omnes tene-
mur ad perfectionem , non omnes tene-
mur diligere inimicos .
3. Item, Glossa ibidem, « Hic Ecclesia
non lacte nutritur , quod simplicium est
et imperfectorum : sed validori cibo cha-
ritatis roboratur. » Ergo videtur, quod
ad hoc non teneantur nisi perfecti.
IN II SENTENT. DIST. XXX , A , ART. 1 . 569
4. Item , Matthæi, v, 43 : Audistis ergo non tenemur ad illud ex charitate ,
quia dictum est: Diliges proximum tuum , quia charitas non contrariatur juri natu-
et odio habebis inimicum tuum. Cum rali .
SED CONTRA hoc sunt Sed contra.
igitur non ad plura teneamur nos , quam
illi, videtur quod possumus habere odio 1. Illa quæ habentur in Littera , et quæ
in præcedenti distinctione sunt habita .
inimicos . Quod autem non ad plura te-
neamur, quam illi , accipitur, Matth . xv , 2. Item , Levit. XIX , 18 : Non quæras
36 , super illud : Et accipiens septen pa- ultionem, nec memor eris injuriæ civium
nes et pisces, et gratias agens, etc. Glos- tuorum ergo videtur, quod antiqui te-
nebantur ad dilectionem inimicorum .
sa : « Non alia, quam quæ scripta erant ,
3. Item , Eccli . xxvII , 3 et 4 : Homo
prædicat sed legem et Prophetas gra-
viora esse demonstrat . » homini reservat iram, et a Deo quærit
medelam . In hominem similem sibi non
Item , Accipitur illud Matthæi , xix , 1 7 :
Si vis ad vitam ingredi , serva mandata. habet misericordiam , et de peccatis suis
Ergo illi sufficiebant ad salutem mandata, deprecatur. Quasi diceret : Nec medelam
quæ data erant veteribus . accipiet , nec exaudietur .
4. Item , Proverb . xxiv, 17 : Cum ce-
Item , Hoc accipitur , III Regum, 111 ,
23 , super illud : Fecit quoque Hiram ciderit inimicus tuus , ne gaudeas .
mare fusile decem cubitorum , etc. : ibi
Glossa : «
< Decem præceptis Dominus in SOLUTIO . Dicendum , quod omnes te- Solutio.
lege omnia quæ facere debemus , expres- nentur ad dilectionem inimicorum , et
sit . » Constat autem , quod nusquam ibi perfecti , et imperfecti .

est de dilectione inimicorum . Ergo ad AD PRIMUM ergo dicendum , quod mira- Ad 1.
hoc non tenemur . bile aliquid est , quod est insolitum tan-
5. Item , Ezechielis , xx , 11 : Dedi eis tum et sic dicitur mirabile diligere
inimicos et ad hoc bene tenemur . Et
præcepta mea , ... quæ faciens homo vivet
in illis, Glossa interlinearis : « Nihil est mirabile insolitum , et super faculta-
addens . » Cum igitur hoc non continea- tem admirantis apparens et ad hoc non
tur in decalogo , videtur quod non debe- tenemur .
mus addere . AD ALIUD dicendum , quod Glossa illa Ad 2.
6. Item, Sepe legitur in Veteri Testa- loquitur de perfectione sufficientiæ : sed

mento , quod Dominus occidit , et præce- si eos qui sunt in statu perfectionis vocat
pit occidi inimicos, sicut Amalec, et illos perfectos, tunc intelligitur de sequente ,
qui habitabant in terra promissionis ante quod est Benefacite his qui oderunt
vos ut intelligatur de exhibitione fami-
filios Israel . Ergo videtur, quod inimicos
velit nos odisse . liaritatis per beneficia, et signa exteriora :
7. Item , Ad hoc videtur esse ratio : quia ad hoc non tenentur nisi perfecti .
Inimicitia enim est causa pugnæ causa AD ALIUD dicendum , quod simplices Ad 3.
autem pugnæ et causa amicitiæ contra- dicuntur ibi serviles illi , qui in Veteri
Testamento sub litteræ cortice servierunt .
riantur ergo inimicitia non erit causa
amoris, sed contrarii ergo erit causa Vel , si intelligatur de perfectis , tunc
odii : non ergo diligendus est inimicus . glossandum est sicut præcedens .
8. Item, Hoc videmus in omni natura AD ALIUD dicendum , quod numquam Ad 4.
tam inanimatorum quam animalium , dictum est antiquis , Odio habebis inimi-
cum tuum , nisi a suis Doctoribus , et non
quod quælibet pugnat contra inimicum :
a lege sed observabant sicut esset di-
ergo videtur, quod contra jus naturale
inditum omni rei sit diligere inimicos : ctum , et ab illo Christus hoc assumpsit .
* Luc. vi, 27.

Vel dicatur , quod dictum erat eis hoc de tius inimicus , qui est imago Dei , ad hoc
inimico fidei , et non de inimico personæ : ut amplius non sit inimicus .
et ipsi intellexerunt hoc de inimico per- AD ALIUD dicendum , quod hoc non est Ad 8.
sonæ perverso intellectu . De inimico au- contra legem naturæ humanæ : quia ho-
tem fidei dicebatur in præcepto , quod oc- mo est animal mansuetum natura , con-
ciderent omnem masculum in terra quam formabile Deo magis quam bestiis .
Deus daturus esset in possessionem :
sed Dominus intellexit hoc de bona oc-
cisione, quæ est per gladium spiritus ,
qui est verbum Dei .
Ad id quod objicitur, quod nihil tene- ARTICULUS II .
mur nisi quod illi , dicendum quod si ex-
plicite accipiatur id quod continetur in Utrum omnes æqualiter tenentur exhi-
lege, tunc falsum est : quia ad multa te- bere signa affectus et familiaritatis ,
nebantur illi, ad quæ non tenemur nos : vel perfecti tantum ?
et ad multa tenemur nos , ad quæ non
tenebantur illi . Si autem spiritualiter et
implicite intelligatur, secundum quod ve- Secundo quæritur , Utrum omnes
ritas est in umbra : tunc verum est hoc æqualiter tenentur exhibere signa affe-
sed non idem per eadem opera imple- ctus et familiaritatis , vel perfecti tan-
mus quia illi tenebantur carnem suil- tum ?
lam non comedere , et tamen continere : Videtur, quod hoc tantum præceptum
nos autem continemus , et comedimus , sit perfectis .
et idem implemus et hoc vult dicere 1. Per Glossam Matthæi , v, 43 , prius
Glossa , quando dicit , quod demonstrant inductam . Si forte dicatur, quod dictum
legem spiritualibus sacramentis esse re- est de perfectione sufficientiæ . CONTRA
fertam . videtur esse, quod Dominus ibi addit su-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod continetur per statum imperfectionis Veteris Testa-
in illo mandato Honora patrem tuum menti ergo omnes tenentur ad id .
et matrem tuam , scilicet parentes : quia 2. Item , Ibidem , Alia Glossa dicit ,
nomine parentum accipitur ibi omnis quod « cumulus perfectionis est diligere
homo , ut dicit Augustinus . Et per hoc inimicos , et orare pro ipsis : » ergo vi-
patet solutio ad sequens. detur , quod etiam non omnes perfecti
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod Dominus in teneantur, sed tantum illi in quibus est
hoc ostendit, quod inimici fidei essent cumulus perfectionis .
gladio spiritus occidendi , ut masculinum SED CONTRA : Sed contra.
in quo notatur vigor peccati , occidere- 1. Ibidem dicit alia Glossa : « Contra
tur , et infirmitas humana viveret , quæ Ecclesiam peccatur tribus modis, odio,
notatur per virgines , quæ in coitu non verbis , cruciatu corporis e contra au-
cognoverunt viros , id est, non habentes tem Ecclesia tria facit , diligit, orat , be-
appetitum fornicandi a fide . Si autem nefacit. Ergo videtur, quod non sit
nolunt converti , non est aliud nisi quod membrum Ecclesiæ , qui hæc negligit :
in igne materiali luant pœnas damni , ergo omnes tenentur .
quod inferunt Ecclesiæ per subversio- 2. Item, Etiam antiquis præceptum est
nem simplicium . hoc, Proverb. xxv , 21 : Si esurierit ini-
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod inimicitia micus tuus, ciba illum.
ut inimicitia non est diligenda , sed po- 3. Item , Exod . XXIII, 4 : Si occurreris
1 Exod . XX, 12.

571
IN III SENTENT. DIST. XXX , A, ART. 3 .
>>
bovi inimici tui, aut asino erranti , re- bilius est , quam diligere inimicos :
duc ad eum . Glossa : « Hoc est , diligite ergo nihil altius et melius .
inimicos vestros. » Et sequitur , y. 5 : 3. Item , Bernardus super illud Joan-
Si videris asinum odientis te jacere sub nis , xv , 13 : Majorem hac dilectionem

onere, non pertransibis , sed sublevabis nemo habet, ut animam suam ponat
cum eo . Glossa : <

«< Hoc est benefacere quis pro amicis suis , addit : « Imo tu ,
Domine , majorem habuisti , qui animam
his qui oderunt nos . »
tuam pro amicis et inimicis posuisti .
SOLUTIO . Sine præjudicio dico , quod Ergo videtur esse melius et potius .
Solutio.
mihi videtur grave , si omnes dicuntur 4. Item , Matth . v , 46 : Si diligitis eos
qui vos diligunt, quam mercedem habe-
teneri ad exhibendum signa dilectionis .
bitis ? Glossa : « Nullam in cœlo . » Ergo
Unde videtur mihi , quod non tenentur
nisi in casu , si viderint necessitatem pa- diligere inimicos est melius .
tientem tunc enim tenentur : sed ta- 5. Item, Ad Roman . v, 8 et 9 : Com-
mendat autem charitatem suam Deus in
men videtur mihi , si postulat veniam
nobis, quoniam cum adhuc inimici esse-
non irridens , quod tunc non negandum
est ei signum dilectionis . mus, secundum tempus Christus pro
Item , Videtur mihi si salutat, quod re- nobis , scilicet impiis, mortuus est. Si
salutari debet, nisi homo timeat proba- ergo Dei charitas in hoc est commen-
biliter, quod faciat irrisionem tamquam dabilis , nostra erit commendabilis ex
non curans , quod provocaverit fratrem . eodem .
Et per hoc patet solutio ad totum . 6. Item , Matth . v, 44 , super illud :
Perfecti enim propter scandalum etiam Diligite inimicos vestros , dicit Glossa :
ultro , præcipue coram his qui sciunt , « Ecce ad quantam perfectionem nos
quod offensi sunt , tenentur offerre signa provehit ! » Ergo penes illud est perfe-
dilectionis . ctio ergo est melius .
7. Item , Virtus dicitur ultimum poten-
tiæ de re vel in re sed majoris potentiæ
charitas est super naturam, cum diligit
inimicum , quam cum diligit amicum :
ARTICULUS III. ergo major est virtus ejus ergo est
melius hoc, quam illud .
An melius sit diligere inimicum, quam 8. Item , Quod est majoris pugnæ , est
amicum ? majoris gloriæ diligere autem inimi-
cum , est majoris pugnæ ergo majoris
gloriæ ergo melius .
Deinde quæritur de hoc quod dicit in 9. Item , Ad amicum diligendum in-
principio lectionis : « Hic quæri solet, clinat natura et gratia : sed quanto ma-
Quid potius sit plurisque meriti , etc. » gis gratia elevat naturam, tanto motus
Videtur enim , quod diligere inimicos purior et melior, quia sic magis accedit.
sit melius et majoris meriti : quia ad conformitatem gratiæ hoc autem
1. Dicit Glossa Matth . v , 43, quod maxime est in dilectione inimicorum :
hoc est cumulus perfectionis : ergo hoc ergo diligere inimicos est melius absolu-
est melius . te loquendo , quam diligere amicos.
2. Item , Glossa super illud Psalmi SED CONTRA : Sed contra.
cxvin , 18 : Considerabo mirabilia de lege 1. Meritum esse in quantitate, est esse
tua , dicit : « In operibus Dei nihil mira- secundum quantitatem charitatis : sed in
1 Vulgata habet peccatores.

572 D. ALB . MAG , ORD . PRÆD.
gradibus charitatis dilectio inimicorum eodem et in diversis sunt separati , et lo-

ponitur in ultimo loco ergo hoc est quor de actu in comparatione ad obje-
meriti , ut videtur . ctum tantum : tunc dicunt, quod secun-
2. Item , Si sit comparatio unius ad dum quid est unus melior, secundum
alterum , hoc non potest esse gratia ha- quid alius cum enim sint æquales ha-
bitus quia sine contradictione verum bitus sicut supponit comparatio , tunc
est, quod actus majoris charitatis in propter dulcedinem et fervorem valet
quantum sic, est majoris meriti ergo plus dilectio amici ad cumulum beatitu-
hoc fuit in eodem actu vel æquali . Sed dinis propter difficultatem autem et la-
tunc video , quod magis fervet dilectio borem valet plus dilectio inimici ad pec-
amici : ergo videtur , quod majoris sit cati dimissionem quoad pœnam quam
meriti propter fervorem . solvere tenemur pro peccato : et ad hoc
3. Item, Amicus et inimicus sunt con- redit solutio fere omnium Magistrorum .
traria diligere et odire sunt etiam con- Sed mihi videtur, quod Christus inten-
traria sed odire amicum est magis ma- dit , quod melius simpliciter sit diligere
lum , quam odire inimicum : ergo ejus inimicum quia est fortioris charitatis
oppositum est magis bonum et magis super naturam, et quia præsupponit
eligendum , quam oppositum alterius : etiam diligere amicum : quia sicut ignis.
est autem oppositum diligere amicum : fortior est, qui agit in propinquum et re-
ergo hoc est magis bonum , quam dilige- motum, quam qui agit in propinquum
re inimicum et hoc videtur Philosophus tantum , ita etiam ignis charitatis fortior
concedere . est ad distans a natura , quam a propin-
quum naturæ. Et ideo ego concedo ra-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum meo judicio , quod tiones primo inductas.
melius absolute et simpliciter est diligere AD ID quod contra objicitur, dicen- Ad object.1 .
inimicum , quam diligere amicum , sicut dum quod Ambrosius ponit ordinem
probant primæ rationes . Dicunt tamen charitatis , non secundum quod charitas
aliqui, quod potest fieri in his duobus est fortioris potentiæ in hoc vel illud , sed
comparatio status ad statum , vel actus secundum quod congruit naturæ quam
ad actum , vel habitus ad habitum et perficit . Et ex hoc non sequitur , quod
hæc omnia vel in eodem homine , vel in unum sit melius alio quia meritum
diversis. Si fiat comparatio status ad sta- non attenditur penes charitatem secun-
tum in diversis hominibus , dicunt quod dum quod movet cum natura , sed potius
melius est diligere inimicum : quia hoc secundum quod movet secundum mo-
indicat statum perfectionis, aliud autem dum gratiæ tantum .
non . Si autem in eodem homine fiat com- AD ALIUD dicendum , quod ille fervor Adobject .
paratio, adhuc melius est : quia diligere non accipit nisi præmium accidentale :
inimicum præsupponit multo magis di- quia comparatio supponit habitus utrius-
ligere etiam amicum , sed non converti- que actus esse æquales, quia aliter nulla
tur et sicut duo sunt meliora , quam esset ratio sed huic accidentali puto
alterum istorum, ita et hic tunc erit : præponderare posse charitatis in difficili .
qui enim est in tali statu , quod diligit . Ad object. 3.
AD ALIUD dicendum , quod hæc ratio
inimicum , est etiam in statu illo , quod multipliciter peccat . Uno modo quia a
diligit amicum. Si autem fiat compara- Philosopho ponitur secundum quod di-
tio habitus ad habitum in eodem homi- cit diversitatem amoris alicujus stulti ,
ne, nulla est comparatio : quia idem est qui diligit inimicum in quantum est ini-
habitus , sed in diversis habent se ut ex- micus , et non propter Deum vel ad
cedentia et excessa . Si vero fiat compa- Deum : et ille meretur vituperationes :
ratio actus ad actum : quia actus et in et sic solvitur auctoritas . Sed Sancti di-
IN III SENTENT . DIST. XXX , A, ART. 4 . 573
ligunt inimicos , ut fiant amici Deo , vel ipsum amicum , ut ad finem , sed potius
ad Deum . Alio modo : quia talis forma ad Deum .
arguendi magis attenditur in consequen-
tia e contrario , quam in consequentia in SOLUTIO . Dicendum mihi videtur , quod Solutio.
ipso et in ratione est processus secun- falsum est istud. Sunt tamen alii qui in
dum consequentiam in ipso et tunc su- contrarium objiciunt sic , quod sensibilis
mitur odire amicos , et odire inimicos : minus est potens quam intellectualis :
et consequenter infertur ex quo antece- sed sensibili plura simul accipimus, quia
dens est minus eligendum quam se- visu unum , et auditu alterum vel visu
quens , quod oppositum est ejus , scilicet duo quandoque ut duo , ut cum eruitur
amicos
diligere sit magis eligendum unus oculorum ergo multo magis in-
quam oppositum consequentis , quod est tellectuali contingit hoc fieri voluntas
diligere inimicos , et magis oppositum autem partium intellectualium est . Item
antecedentis sequeretur ad oppositum dicunt , quod hoc quod dicit Philoso-
consequentis secundum magis et minus phus , « Scire quidem multa possumus ,
eligendum . Tertio , peccat : quia dato , intelligere vero minime » non est ve-
quod consequentia sit bona secundum rum , sed probabile : quia hoc etiam in
eligendum et non eligendum , adhuc ni- ista scientia probabile induxit Philoso-
hil valebit in his quorum unum positum phus pro exemplo : multa enim inducit
præsupponit alterum et ita est hic, exempla in illo libro quæ non ad liqui-
quia in charitate et viris sanctis diligere dum sunt vera . Ego autem puto hoc esse
inimicos præsupponit diligere amicos : errorem . Non enim simile est pluribus
ideo non valet . organis et pluribus potentiis accipere.
plura, et una potentia componente ac si
per plura . Omnia enim hæc bene conce-
do ad hoc quod est uno motu non com-
ARTICULUS IV. ponente, sed directe in objectum ten-
dente , accipere plura non enim una vis
An sit unus et idem motus erga amicum visiva secundum numerum est in utra-
et inimicum ? que pupilla , sed in principio suo est una ,
scilicet in conjunctione nervi optici ad
partem sensus communis. Similiter cum
Deinde quæritur de hoc quod dicit , dicitur, Video album Diarri filium , vel
ibi , circa initium : « An unus et idem album dulce , erit acceptio sensus com-
motus sit erga amicum et inimicum, munis componentis et dividentis et in
etc. » talibus non accipiuntur plura ut plura ,
Hoc enim videtur impossibile , quod sit sed plura in uno subjecto quod est mag-
idem . nitudo quæ per se objectum est sensus
1. Impossibile enim est unum motum communis . Et idem est in intellectu
comparari et terminari ad duos termi- componente quia in illo plura acci-
sed duo termini sunt amicus et piuntur in actu compositionis uno . Sed
inimicus ergo simul non possunt esse non est ita in intellectu simplici . Et ideo
unus motus . dictum Aristotelis verissimum est . Dato
2. Item, Linea in una parte non ter- autem, quod hoc posset esse ex parte
minatur ad duo puncta : ergo nec motus apprehensivæ deintus , non deforis , non
ad duos terminos . Si forte dicas, quod dabimus adhuc, quod hoc in affectu sit
unus est ut terminus , alter ut finis : hoc qui nihil confert : sed potius intentiones
ridiculum est : quia dilectio inimici non boni vel mali elicitas ex comprehensi-
refertur ad dilectionem amici , vel ad ne, ipse prosequitur vel fugit.
SED CONTRA : Injungitur ei , ut faciat Sed contra .

quidquid boni potest , ut Deus cor ejus
illuminet ergo injungitur ei , quod oret :
ergo debet dicere , Pater noster : quia il-
ARTICULUS V.
lud præcipua est omnium orationum .
An tenentur omnes diligere inimicos

SOLUTIO . Concedimus , quod debet di- Solutio.
suos ?
cere, Pater noster. Et clausula illa, Et
dimitte nobis, etc. , aut dicitur ab ipso ,
et verificatur in persona Ecclesiæ aut
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , dimissione m
quia ipse petit futuram , ve-
in prima parte : « Neque hoc a tanta
rificatur ab ipso præsens pro futuro , hoc
multitudine, etc. >>
est , sicut proponimus in futuro dimittere
Secundum hoc enim videtur, quod
vel actu vel habitu .
non omnes tenentur diligere inimicos ,
quod est contra prædeterminata .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod intelligitur

de dilectione ostendente effectum per si- ARTICULUS VII.
gna familiaritatis : quia ad hanc non om-
nes tenentur .
An opinio quorumdam , qui dicunt, quod
præceptum de diligendo omnem homi-
nem etiam inimicum sit solum datum
perfectis, sit hæresim sapiens ?
ARTICULUS VI.

An non dimittens debitoribus suis, debet
circa finem Litteræ : « Quidam quod hic
dicere , Pater noster ?
dicitur simpliciter , etc. »
Hoc enim videtur contra Evangelium :
ergo est hæresis .
circa medium : « Si dimiseritis homini-
SOLUTIO . Puto , quod hæc opinio hære- Solutio .
bus, etc. >>
ticam habet pravitatem , nisi intelligatur
Per hoc enim videtur, quod qui non
de dilectione affectus in signis familiari-
dimittit, non debet dicere, Pater noster :
tatis quia hæc imperfectis datur in con-
quia mentitur : sed si mentitur, occidit silio tantum , et non est in præcepto .
animam suam .
IN III SENTENT. DIST . XXXI , A. 575
DISTINCTIO XXXI.
De charitate quantum ad durationem.
A. Si charitas semel habita amittatur ?
Illud quoque non prætereundum , quod quidam asserunt charitatem

semel habitam ab aliquo non posse excidere , nullumque damnandum hanc
aliquando habere : qui hanc traditionem subditis muniunt testimoniis .
Apostolus ait : Charitas numquam excidit ' . Augustinus etiam inquit :

Charitas quæ deseri potest, numquam vera fuit . Item , Charitas est fons
proprius et singularis bonorum, cui non communicat alienus . Alieni sunt
omnes qui audituri sunt : Non novi vos . De hoc fonte Scriptura ait : Fons
aquæ vivæ sit tibi proprius , et nemo alienus communicet tibi . Si autem
alieni sunt qui audituri sunt illam vocem , non ergo huic fonti communi-
cant damnandi . Item , Augustinus super Epistolam Joannis : Radicáta est

charitas , securus esto : nihil mali procedere potest. Item , Gregorius in
Moralibus : Valida est ut mors dilectio : virtuti enim mortis dilectio com-
paratur : quia nimirum mentem quam semel ceperit, a dilectione mundi
funditus occidit . Item , Augustinus super epistolam Joannis Unctio

invisibilis charitas est : quæ in quocumque fuerit, radix illi erit : quæ
ardente sole arescere non potest : nutritur calore solis , non arescit . Item ,
1 I ad Corinth . xII, 8 .
2 S. AUGUSTINUS, Ad Julianum comitem. Et habetur in tract . de pœnitentia , dist. 2. cap . Cha-
ritas : et ibi totum hoc caput ponitur (Nota Ed . Lugd . ) .
3 Matth. xxv, 12 : Amen dico vobis, nescio vos.
Proverb. v , 15 et seq .: Bibe aquam de cisterna tua , et fluenta putei tui : deriventur fontes tur
foras, et in plateis aquas tuas divide. Habeto eas solus, nec sint alieni participes tui.
5 Cf. I Joan. IV, 7 et seq.
6 S. AUGUSTINUS , super Epist. I Joannis , Tract. VIII .
Beda super Joannem : Quærendum est quomodo speciale Filii Dei agno-
scendi signum fuerit, quod super eum descenderit et manserit Spiritus .

Quid magni est Filio Dei , quod in ipso manere Spiritus adstruatur? No-
tandum quod quia semper in Domino manserit Spiritus in Sanctis vero
quandiu mortale corpus gestaverint, partim semper maneat, partim red-
iturus secedat. Manet autem apud eos , ut bonis insistant actibus : recedit
vero ad tempus , ne semper infirmos curandi , mortuos suscitandi , dæmo-
nes ejiciendi , vel etiam prophetizandi habeant facultatem. Manet ergo

semper, ut possint habere virtutes, ut mirabiliter ipsi vivant . Venit ad
tempus , ut etiam aliis per miraculorum signa quales sint intus , effulgeant .
Item , Gregorius : In Sanctorum cordibus secundum quasdam virtutes
semper manet Spiritus , secundum quasdam recessurus venit , et venturus

recedit. In his virtutibus sine quibus ad vitam non pervenitur, in electo-
rum suorum cordibus permanet : in his vero per quas sanctitatis virtus
ostenditur, ut in exhibitione miraculorum , aliquando adest, aliquando se
subtrahit . Item , Ambrosius : Ficta charitas est, quæ in adversitate de-
serit . Hæc innuere videntur , quod charitas semel habita non amittatur .
Ideo quidam in prætaxatam prosilierunt audaciam , dicentes charitatem a
damnandis non haberi , nec a quoquam habitam posse amitti : quos ratio
vincit et auctoritas . Quidam enim ad tempus sunt boni , qui postea fiunt
mali , et e converso . Unde quorumdam nomina Christus dicit scripta in
libro vitæ , qui tamen postea abierunt retro . Sed scripta dicit non se-
cundum præscientiam , sed secundum præsentem justitiam , cui deser-
viebant, quia digni erant tunc illo bono quod habituri sunt præscripti
secundum præscientiam. Unde Ambrosius : Quibusdam gratia data est in
usum , ut Sauli et Judæ

et illis discipulis quibus Dominus dixit : Ecce
8
nomina vestra scripta sunt in cœlis et post abierunt retro . Sed hoc
dixit propter justitiam cui deserviebant , quia boni erant. Frequenter enim
ante sunt mali , qui futuri sunt boni : et aliquoties prius sunt boni , qui
futuri sunt et permansuri mali : propter quod dicuntur scribi in libro vitæ
et deleri .
1 VENERABILIS BEDA, Super Joannem , cap . 1 .

2 S. GREGORIUS, Homil. 5. super Ezechielem. Cf. eumdem in libro Moralium .
3 S. AMBROSIES, super Epist. ad Romanos.
Cf. Joan. vi , 65 et seq.
5 Luc . x, 20 ; Gaudete quod nomina vestra scripta sunt in cœlis.
6 S. AMBROSIUS, super cap. Ix Epist . ad Roman .
7 I Reg. x1, passim.
8 Supra, Luc . x, 20 .
IN III SENTENT . DIST . XXXI , B. 577
B. Determinatio auctoritatum prædictarum .
Quod vero Apostolus ait : Charitas numquam excidit¹ , nullatenus pro illis
facit. Dignitatem enim charitatis ostendens , dicit eam non excidere , quia
hic et in futuro erit : sed fides et spes evacuabuntur, et scientia . Item ,
quod dicitur charitas numquam fuisse vere quæ deseri potest, non ad
essentiam charitatis refertur, sed ad efficientiam : quia non efficit charitas
quæ deseritur, hominem vere beatum, nec perducit ad verum bonum . Huic
etiam fonti alieni , id est, damnandi non communicant , scilicet in fine , quia
non perseverant . Potest tamen hoc et cætera quæ de charitate dicta sunt,
de perfecta intelligi, quam soli perfecti habent : quæ semel habita non
amittitur . Exordia vero charitatis aliquando crescunt, aliquando deficiunt .
Sunt enim virtutis exordia, et profectus , et provectio : quos gradus ille
discernit, qui parabolam illam intelligit. Sic est regnum Dei , quemadmo-
dum si jactet homo semen in terra et dormiat, et exsurgat semen et ger-
minet, et crescat, etc. . Si ergo perfecta charitas sic radicata est , ut amitti
nequeat : incipiens tamen et provecta amitti potest, et sæpe amittitur : sed
dum habetur , non sinit habentem criminaliter peccare . Quod Augustinus
ostendit inquiens : Quia radix omnium malorum est cupiditas³ , et radix

omnium bonorum est charitas , simul ambæ esse non possunt , nisi una ra-
dicitus evulsa fuerit, alia plantari non potest. Sine causa conatur aliquis
ramos incidere , si radicem non contendit evellere .
Et habet tres partes : in quarum prima

quærit, Utrum charitas semel habita
potest amitti , vel non ? In secunda , ex
DIVISIO TEXTUS . incidente ostendit, qualiter aliæ virtutes
theologicæ sunt ex parte charitatis , ibi ,
C, « Advertendum etiam est, quomodo
« Illud quoque non prætereundum , fides, etc. » In tertia et ultima , tangit de
quod quidam asserunt, etc. » charitate Christi , ibi , D, « Nunc jam su-
Hic incipit pars illa in qua agit de cha- perest, etc. »
ritate in comparatione ad diligentem .
1 I ad Corintb. xIII , 8. 3 I ad Timoth . vi , 10.

2 Cf. Marc. iv, 13 et seq. 4 S. AUGUSTINUS , Super Epist . Joannis .
XXVIII
37
Si dicas, quod non insunt in eodem

nunc sed in uno nunc abscedit chari-
tas , et in alio inest peccatum . Ad hoc
ARTICULUS I. sequitur duplex inconveniens : quorum
unum est, quod unum contrariorum ce-
An semel habitam charitatem contingit dit alteri , antequam tangatur ab illo , vel
amitti ? antequam illud agat in ipsum . Aliud est :
quia signentur illa duo nunc et sit a , in
quo cedit charitas : в autem in quo inest
Incidunt autem duæ quæstiones circa peccatum . Cum inter quælibet duo nune
intentionem primi capituli : quarum pri- sit tempus , in illo tempore anima nec est
ma est, Utrum contingat amitti semel in charitate, nec in peccato , quod absur-
habitam charitatem ? In secunda autem , dum est : ergo relinquitur, quod charitas
In quanta resurgat post amissam chari- semel habita non amittitur.
tatem ? 5. Item , Voluntas de se est indifferens :
ergo cum charitate efficitur actu bona :
AD PRIMAM proceditur sic : ergo magis parata in bonum , quam in
1. Eadem est ratio charitatis in homine malum : ergo non potest vinci a pec-
et in Angelis in Angelis autem semel cato .
habitam non contingit amitti, secundum 6. Item , Omnis motus est secundum
opinionem illorum qui dicunt Angelos exigentiam dominantis dominans est
fuisse creatos sine gratia : ergo nec in charitas , quia ipsa super omnia potest :
homine contingit amitti semel habitam. ergo nunquam peccat .
2. Item , Minus forte non abjicit magis 7. Item , Hoc videtur dicere , I Joan . 1 ,
forte, sed minima charitas fortior est om- 9, quod qui natus est ex Deo , non pec-
ni peccato et omni tentatione : ergo non cat.
abjicitur aliquo peccato vel aliqua tenta- 8. Item, Cantic. viu , 6 et 7 : Fortis est
tione . ut mors dilectio , dura sicut infernus
3. Item, Si abjicitur, oportet salvari æmulatio .... Aquæ multæ non potuerunt
inter eam et peccatum legem contrario- exstinguere charitatem, id est, multæ
rum , quam ponit Boetius in libro de tentationes .
Duabus naturis in una persona Christi , 9. Item, in Psalmo xxvi , 1 : Dominus
scilicet quod nulla transmutant se ad in- illuminatio mea . Glossa : « Si donum
vicem , nisi quæ agunt ad invicem, et pa- aufertur, vincitur dator : » sed constat ,
tiuntur hæc autem semper in viribus quod dator vinci non potest : ergo nec do-
proportionata sunt : ergo videtur , cum num auferri .
nulla sit proportio vis charitatis ad pec- 10. Item, Chrysostomus super Joan-
catum , quod non transmutetur ab aliquo. nem « Magnum amor, et igne vehe-
peccato . mentius et non est aliquid quod pro-
4. Item , Si depellitur : aut depellitur prium ejus impetum sustinere possit . »>
a peccato quod est , aut a peccato quod Multo minus potest illum impetum susti-
non est . Si a peccato quod est aut in nere peccatum .
eodem, aut in alio . Si in alio . CONTRA : 11. Si forte velis dicere, quod Deus
Dicit Philosophus in libro XVI de Ani- aufert. CONTRA : Ad Roman. x1, 29 :
malibus, quod « si non tangit, non agit , Sine pænitentia sunt dona et vocatio
et non sequitur alteratio . » Ergo id non Dei. Ergo videtur , quod ipse non aufert.
depellit eam a subjecto . Si in eodem : 12. Item , I Reg. xvi , 13 : Directus est spi-
ergo contraria sunt simul in eodem , quod ritus Domini a die illa in David, et dein-
non potest esse . ceps. Constat autem, quod sæpe peccavit
IN III SENTENT. DIST. XXXI , B , ART . 1 . 379
mortaliter. Ergo propter mortale pecca- rationis , nec ejusdem generis constat
tum non amittitur charitas : ergo propter autem , quod charitas viæ, et charitas
nihil potest amitti . patriæ sint ejusdem rationis : ergo cum
13. Item , I Joan. iv, 16, super illud : charitas patriæ sit immutabilis , charitas
Qui manet in charitate, in Deo manet. viæ erit immutabilis . Plura etiam ad hoc
Glossa : « Maneas in Deo ut continearis : inducit Magister in Littera .
manet in te Deus , ut contineat te. »
> SED IN contrarium est quod Sed contra.
14. Item, Videtur cum Deus continens 1. Dicit Apostolus , I ad Corinth . x , 12 :
sit potentissimus, quod cadere non pos Qui se existimat stare, videat ne cadat :
sit : quia per charitatem ipsum inhabitat . ergo cadere potest qui stat per charita-
15. Item , Super illud Matthæi , vii , 23 : tem .
Venerunt flumina, etc. Glossa : « Quj 2. Item, Apocal . 11 , 4 : Habeo adver-
cadit , non ædificatur in Christo » sed sum te, quod charitatem tuam primam
constat, quod qui habet charitatem, ædi- reliquisti . Ergo derelinqui potest . Et
ficatur in Christo : ergo ipse non cadit. quia hoc videmus continue fieri , sufficiant
16. Item, Augustinus in Enchiridion : ista.
« Si quis tempore tentationis res tempo.
rales mavult retinere , quam Christum , SOLUTIO . Dicendum , quod charitas pot- Solutio.
non habet ipsum in fundamento : » sed est amitti et recuperari sæpius in via .
qui charitatem habet , habet Christum in AD PRIMUM ergo dicendum, quod non Ad 1.
fundamento ergo iste non cadit propter est simile : quia Angelus secundum illam
res temporales. opinionem simul accipit charitatem et
17. Item , Bernardus de Petro videtur confirmationem, sed non homo : sed
velle propter negationem non amisisse quoad actum gratificandi et diligendi si-
Spiritum sanctum vel charitatem . Cum mile est.
igitur negatio Christi maximum sit om- AD ALIUD dicendum , quod peccatum Ad 2 et 3.
nium peccatorum , propter nullum alio- non vincit charitatem sed voluntas
rum videtur posse perdi charitas . sponte abjicit eam , cum deflectitur ad id
18. Item, Bernardus in libro de Dili- cum quo stare non potest.
gendo Deo : « Numquam est charitas sine Et per hoc patet solutio ad sequens .
timore , sed casto : numquam sine cupi- AD ALIUD dicendum , quod peccare pri- Ad 4.
ditate, sed ordinata . » Erga timor expel- vatio est , et non contrarium aliquod po-
lit peccatum , et cupiditas incommutabilis nens .
boni numquam dat locum cupiditati boni Si forte dicitur, quod hoc est fuga et
commutabilis . Ergo numquam incidet non responsio dico tunc , quod hæc falsa
aliquod peccatum : quia omne peccatum , est, quod duo contraria nullo modo pos-
aut est ex timore male humiliante , aut sunt esse in eodem simul sed duo con-
ex cupiditate male inflammante , sicut dicit traria , ita quod utrumque sit actu non
Glossa super illud Psalmi LXXIX, 17 : In- possunt esse in eodem : sed cum utrum-
censa igni et suffossa, ab increpatione que est in potentia , vel unum in actu et
vultus tui peribunt . alterum in potentia , nihil prohibet esse
19. Item , I Joan . iv, 1 : Multi pseudo- in eodem . Et ita est hic : quia charitas in
prophetæ exierunt, etc. ¹ . Glossa : « Num- illo nunc simpliciter non inest , sed ut
quam erant in nobis de numero haben- corrupta et recedendo, et peccatum ut in
tium charitatem . >> generatione et accedendo . Et est instan-
20. Item , Philosophus vult, quod mu- tia contra propositionem in omni actione
tabile et immutabile non sint ejusdem et passione physica.
1 Cf. II Joan. y. 7 : Multi seductores exierunt, etc.

Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod voluntas de

se indifferens habilitatur charitate : sed
numquam ita ante confirmationem habi-
litatur, nisi possit sponte deponere chari- ARTICULUS II.
tatem , et deflecti in peccatum . Unde ni-
hil cogit . An in minori vel majori vel æquali sem-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod hoc est ve- per necesse est resurgere ?
rum de motu in quo movens est per in-
tentionem naturæ et non voluntatis .
Ad 7 et 8. AD ALIUD dicendum , quod hic intelligi- Secundo quæritur , Utrum semper in
tur de prædestinatis et de peccato finali . minori vel majori vel æquali necesse est
Vel dicatur melius , quod quantum est in resurgere ?
se, generatio per charitatem conservat Videtur autem , quod in minori : quia
eum sed ipse potest se perdere . 1. In omnibus ita est , quod prima in-
Et per hoc etiam patet solutio ad se- ceptio esse non est secundum perfectum
quens . illius esse , sed in minori , sed postea pro-
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod hoc etiam ficit ad perfectum cum igitur charitas
esset verum , si donum de sua debilitate post peccatum incipiat , videtur quod in-
succumberet : hoc autem non est verum . cipiat secundum imperfectum et mini-
Ad 10 et 11. AD ALIUD et ad sequens eodem modo mam charitatem .
dicendum est . 2. Item , Amos , v , 1 et 2 : Domus Is-
Ad 12. AD ALIUD dicendum , quod non intelligi- rael cecidit , et non adjiciet ut resurgat .
tur hoc quoad actum charitatis , sed quoad Virgo Israel projecta est in terram suam,
actum regiminis populi et prophetiæ quæ non est qui suscitet eam . Ibi Glossa : « Non
est gratia gratis data , et non gratum fa- negat posse resurgere , sed negat ut pos-
ciens . sit resurgere virgo : quia semel aber-
Ad 13 et 14. AD ALIUD et ad sequens dicendum , rans, etsi reportetur humeris pastoris ,
quod quantum in se est, ipsa continet , non habebit tantam gloriam quantam qui
sed tu potes excidere a vi contentiva . numquam aberravit . » Ergo impossibile
Ad 15. AD ALIUD dicendum , quod non ædifica- est, quod in æquali resurgat .
tur quoad permanentiam qui cadit , licet 3. Item, Ezech . XLIV , 10 , 13 : Levitæ
forte ædificatus fuerit quoad essentiam qui longe recesserunt a me,... non ap-
charitatis, sicut dicit Magister in Lit- propinquabunt ad me ut sacerdotio fun-
tera. gantur mihi. Ergo videtur, quod num-
Ad 18. AD ALIUD dicendum eodem modo . quam ita propinqui fiant ut prius . Ergo
Ad 17. AD ALIUD dicendum , quod (sicut dicit numquam tantam habebunt charitatem .
Bernardus) intelligitur quoad propositum 4. Item, Hoc videtur ex simili : quia
miserendi , et non quoad actum separa- mulier per fornicationem aberrans , post-
tionis a charitate . ea non tantum diligitur a marito quan-
Ad 18. AD ALIUD dicendum , quod hoc est ve- tum prius ergo nec Deus tantum dili-
rum quamdiu est charitas sed potest git animam sua autem dilectio major
abjici per oppositum , ut prius dictum vel minor , est dilectionis effectus major
est. vel minor ergo numquam habebit tan-
Ad 19. AD ALIUD eodem modo dicendum est. tam charitatem .
Ad 20. AD ULTIMUM dicendum , quod hoc est SED CONTRA Videtur, quod Sed contra.
verum de substantiis immutabilibus ex 1. Resurget in æquali : quia « pœni-
natura . Formæ autem non sunt mutabi- tentia , ut dicit Ambrosius, omnia ablata.
les per se , sed per subjectum . Et ideo non restituit » ergo etiam tantam restituit.
tenet de illis . charitatem , quanta est amissa .
IN III SENTENT. DIST. XXXI , B , ART. 2 . 581
2. Item , Malach . 1 , 4 : Placebit Do- suæ largitatis præscribere non possumus .

Et secundum hoc dicendum ad pri- Ad 1.
mino sacrificium Juda et Jerusalem ,
sicut dies sæculi, et sicut anni antiqui . mum , quod non est simile de charitate ,
3. Item , Glossa ibidem , « Quomodo in et de his quæ causantur a natura : quia
principio placuerunt , ita post peccatum naturalia principia sui esse habent in ma-
per pœnitentiam placere inceperunt , om- teria et hæc primum sunt mollia et de-
ni sorde vitiorum purgata. » bilia , et postea confortantur : quia omnis
4. Item , Zachar . vi , 13 , super illud : materia rei naturalis quatuor modis se
Salvabo vos, et eritis benedictio . Glossa : habet , ut dicit Rabbi Moyses in Duce
« Revertentur in pristinum statum , cum neutrorum , scilicet aliter extra formam
egerint pœnitentiam . » terminantem, et aliter currens ad ipsam

5. Item, Levit . vi , 25 , super illud : quando jam trahitur a virtute formativa,
Ista est lex hostiæ , dicit Glossa : « Æque et aliter formata , et aliter consolidata in
placet Deo virtus justorum et digna pœ- quantitate perfecta . Deus autem non sic
nitentia peccatorum , quæ restituit in gra- operatur : ergo de charitate non est si-
mile .
dum pristinum . »
6. Item , Luc . xv, 22 : Cito proferte AD TRIA sequentia dicendum , quod Ad 2 , 3 , et 4
stolam primam . Glossa : « Pristinæ di- hoc intelligitur de gradu secundum di-
gnitati filium restituit . » gnitatem , non secundum immunitatem
Ex his sequitur , quod in æquali resur- culpæ vel quantitatem charitatis : aliquam
gat quilibet charitate , enim qui peccavit habebit indignitatem ,
quam numquam absterget, scilicet quod
SED VIDETUR , quod in majori : quia non potest gloriari de innocentia .
Quæst. AD ID quod contra hoc objicitur, dicen- object.
1. Dicit Apostolus , ad Roman . v , 20 .
Ubi abundavit delictum, superabunda- dum quod omnia illa sex quæ objiciu
tur , habent unam solutionem , cet
vit gratia.
2. Item , Ad Roman . vi , 28 : Diligen- quod intelligitur quoad rectituem im-
munitatis culpæ , non ditatis , nec
tibus Deum omnia cooperantur in bonum .
quantitatis virtutis necesario .
Glossa : « Etiam casus in peccatum . »>
3. Item, Genes . 1 , 5 : Factum est ve-
AD EA quæ ultríus objiciuntur , dicen- Ad
Ad quæs
t.
1 et 2.
spere et mane, dies unus . Glossa : « Emi-
dum quod datum Apostoli intelligitur ,
nens vespertina lux est , et a qua quis
quod superabundavit gratia quoad vin-
cecidit, matutina in qua resurrexit : »
><
delictum . Et intelligit de gratia
sed major est matutina , quam vesper- cend
demp tion is factæ per Christum , quæ
tina ergo in majori charitate semper
r
majo est in bono , quam delictum primi
resurgitur . hominis in malo fuerit .
4. Item , Baruch , iv, 28 : Sicut fuit
AD ALIUD dicendum , quod casus non Ad 3.
sensus vester ut erraretis a Deo, decies
cooperatur ad majorem charitatem nisi
tantum iterum convertentes requiretis
occasionaliter et remote , sicut dictu. m
eum . Ergo oportet etiam, quod in multo
est, et notatum in lib . I Sententiarum¹ .
majori resurgat quis charitate .
AD ULTIMUM dicendum , quod Baruch Ad 4.
dicit hoc , quod sicut provocaverunt
SOLUTIO . Opinio est hic , quod potest
Solutio . peccando contra decem , ita nunc decies
aliquis rosurgere in minori , in æquali , et
in majori charitate , prout ipse devote se in præceptis convertentes requirent : non
quod necessarium sit in decies tam ma-
præparaverit ad recipiendum , et prout
Deus dignabitur infundere : quia metas gna charitate resurgere .
1 Cf. I Sententiarum , Dist . XLVI . Tom. XXVI hujusce editionis .

2. Item , Videtur quod per appropria-

tionem magis conveniat Spiritui sancto ,
quod sit liber vitæ : quia vitæ actus bo-
ARTICULUS III . nitatis est et Spiritui sancto attribuitur
bonitas ergo convenit magis Spiritui
Quid est liber vitæ ? sancto.
3. Item , Vita est actus Spiritus , ut di-
cit ipse Dominus , Joan . vi , 64 : Spiritus
Deinde quæritur de hoc quod dicit, est qui vivificat : ergo magis convenit
ibi , A, sub finem : « Quorumdam no- hoc Spiritui sancto , quam Filio .
mina Christus dicit scripta in libro vitæ,
etc. >> Solutio.
SOLUTIO . Dicendum quod liber vitæ
Occasione enim ejus , quod hic mentio secundum Augustinum, est præscientia ,
fit de libro vitæ, possunt hic quæri qua- secundum quod præscientia sumitur pro
tuor de ipso , scilicet quid sit ? prædestinatione præparante gratiam in
Et, Quid sit scribi in ipso ? præsenti, quam habet exemplariter ab
Et, Utrum aliquid in eo scribitur sub æterno, et gloriam in futuro . Et hoc
conditione ?
quidem commune est tribus personis , sed
Et quarto, Utrum aliquis potest deleri per attributionem specialiter convenit.
qui ibi scribitur ? Filio .
AD PRIMUM ergo dicendum , quod non Ad 1 .
AD PRIMUM proceditur sic : est idem esse artem, et esse librum vitæ :
Dicit Augustinus , quod « Filius Dei est quia ars indicat ordinem artificiati ad vi
ars Dei Patris omnipotentis, plena ratio- tam felicem , licet rationes artis in arti-
num omnium . >>» Ergo videtur , quod quid- fice vivant : liber autem vitæ dicit ordi-
qu nem ejus quod in eo scribitur , ad vitam
per rationes exemplares sit in Deo ,
hoc utio viva sit in Verbo : sed hoc est gratiæ et gloriæ .
esse in l , quod esse scriptum per ET PER hoc etiam patet solutio ad se- Ad 2.
rationes exemplares : ergo videtur , quod quens : quia in ipso dicuntur vita omnia :
Filius Dei sit libe vitæ .
non quod in se vel ex ipso habeant ordi-
2. Item, Joan. 1, 5 atot 4 : Quod factum nem ad vitam gratiæ et gloriæ , sed quia
est in ipso , id est, in Ver . ,, vita erat, et in artifice rationes eorum vivunt.
vita erat lux , etc. Cum ergo4oc sit liber Ad 3.
AD SEQUENTIA patet solutio per dicta in
vitæ , quod scripti ibi vivunt, vider quod principio solutionis .
Filius sit liber vitæ .
3. Item, Augustinus in libro XX de
Civitate Dei: « Liber vitæ est præscien-
tia Dei , in qua omnia sunt contenta ' . »
Patet autem , quod scientia per attribu-
ARTICULUS IV .
tionem convenit Filio : ergo ipse est li-
ber vitæ .
Quid est scribi in libro vitæ ?
1. Omnia facta et futura et ea quæ sunt,
scripta sunt in Verbo : non autem om- Secundo quæritur, Quid sit scribi in
nia sunt in libro vitæ, quia soli electi : libro vitæ ?
ergo non est idem liber vitæ , quod Filius Videtur , quod temporaliter aliquid ibi
Dei, vel præscientia. scribatur, quia
1 S. AUGUSTINUS , Lib. XX de Civitate Dei , cap . 15.

IN III SENTENT. DIST. XXXI , B , ART . 5 . 583
1. Dicunt Sancti , quod quoad præ- Et videtur, quod sic .

sentem justitiam Judas et multi alii ibi 1. Constat enim , quod prædestinatio
scripti fuerunt : justitia autem præsens non infert necessitatem salutis , quia sic
temporalis est : ergo temporaliter ibi nihil essent opera nostra : ergo videtur ,
aliquid scribitur. quod possibilitas ad damnationem sem-
2. Item, Si liber vitæ dicitur , quia ibi per maneat ergo qui scriptus est , sub
scripta ordinant ad vitam gratiæ et glo- conditione scriptus est , si perseveret.
riæ , cum omnis justitia et opus charita- 2. Item, Hoc accipitur, Jerem. xvIII ,
tis sive præsentis justitiæ sive prædesti- 11 et seq. , ubi dicit Dominus, quod
nationis ordinet ad vitam , videtur quod quando prænuntiat bona genti alicui , et
omne temporale bonum opus ibi scri- gens illa conversa fuerit, et fecerit ma-
batur. lum , quod non dabit bonum prænuntia-
Sed contra . SED CONTRA : tum , sed malum quod meruerunt ergo
Scribi dicit libri receptionem : Deus bonum prænuntiatum quod legit ibi
autem temporaliter nihil recipit : ergo Propheta, non fuit ibi scriptum simpli-
temporaliter ibi nihil scribitur . citer, sed sub conditione .
3. Item, Dicit Gregorius , quod « mu-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod prædestina- tat ibi Dominus sententiam , sed non con-
tio accipitur secundum completam signi- silium : » constat autem , quod sententia
ficationem , et secundum diminutam . In non promulgatur, nisi illa quæ est in
completa autem significatione dicit præ- prævisione Dei scripta : ergo videtur ,
parationem gratiæ in præsenti , et glo- quod sub conditione scripta fuit, quia
riæ in futuro et sic soli prædestinati et alias falsificaretur.
bona eis præparata sunt ibi scripta . Se- SED CONTRA : Sed contra .
cundum incompletam significationem di- Omnis conditio dubitationem impor-
citur gratiæ præparatio in præsenti de se tat in prima autem veritate nihil est per
ordinantis in gloriam , sed non præpara- modum dubitationis : ergo nihil est ibi
tionem gloriæ et sic omnes justi ibi per modum conditionis . Si forte tu dicas ,
scribuntur, et opera bona eorum, quia quod immobilis est veritas in ordine ad
omnia opera bona Sanctorum sive fina- causam suam , licet in se mobilis sit , ut
liter remaneant Sancti, sive non, Deus Niniven esse subvertendam secundum
præparavit ab æterno , et non nisi suo merita. Hoc etiam semper est et erat et
munere ea facere possunt. erit verum , Ezechiam esse moriturum
Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum , quod justi- secundum causas inferiores : et hoc modo
tia præsens est ibi scripta : non quando scribitur ibi , et non simpliciter . Hoc ni-
fit , sed ab æterno . hil est quia sic Dei ordinatio dependeret
Per hoc patet solutio ad sequens . a nostro opere , quod est impossibile et
sic æternum aliquo modo causaretur a
temporali .
SOLUTIO . Dicendum , quod nihil scitur Solutio.

ARTICULUS V. ibi sub conditione , sed omnia simpliciter :
sicut etiam ipsa prædestinatio est simplex
An in libro vitæ aliquid scribatur sub veritas sed quod in Deo simpliciter est ,
conditione? a nobis simpliciter dici non potest . Item,
quod a Deo simpliciter prævidetur, non
nisi secundum ordinem in tempore expli-
Tertio quæritur, Utrum sub conditione catur. Unde hujusmodi pronuntiationes
aliquid ibi scribitur ? sunt de prævisis secundum quod egre-
diuntur in opus , et sic habent ordinem , voluntaria virtus vel salus aliquo modo .
eo quod pœna est contra culpam , et præ- SED CONTRA :
Sed contra .
mium ad meritum. Et hoc modo fiunt 1. Apocal . I , 5 : Non delebo nomen
prænuntiationes et sententiæ quas quan- ejus de libro vitæ.
doque mutat Deus, sicut diximus alibi . 2. Item, Glossa super Psalmum LXVIII ,
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod non 29 : Deleantur de libro viventium : « Non
est ibi conditio aliqua , sed ratio conco- sic intelligendum est , tamquam scriban-
mitantiæ et termini operis prædestina- tur et deleantur, sed quoad spem eorum
tionis sive effectus hæc enim secundum qui putant se ibi scriptos . »
ordinem sapientiæ se concomitantur bene
facere et salvari , et effectus prædestina- Sed tunc quæritur de Juda qui scriptus
Quæst.
tionis terminatur ad hoc , et male facere ibi dicitur quoad præsentem justitiam ,
et damnari. quid sit hoc dictum .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Jeremias lo-
quitur de prædestinatione quoad effectum SOLUTIO. Dicendum , quod nullus ibi Solutio
in tempore , et non de æterna prævisione : scriptus deletur , nec aliquid ibi scriptum
effectus enim bene causatur ab opere deletur.
nostro, licet non ipsa prævisio . AD PRIMUM ergo dicendum , quod dici- Ad 1.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod sententia tur, Deleantur , quoad relationem justi-
vocatur a Gregorio enuntiatio effectus , et tiæ præsentis ad justum qui cadit a ju-
non æternæ prædestinationis . stitia. Quamdiu enim justus est, tamdiu
Ad object. AD ID quod in contrarium objicitur , manet relatio scripturæ ad ipsum quoad
patet solutio per antedicta . opera ab æterno sibi præparata . Ipso au-
tem cadente , nulla mutatione facta in
libro , jam ille cadit extra relationem or-
dinis ad illa merita . Qualiter autem im-
mutetur relatio , altero relativorum mu-
ARTICULUS VI. tato , et altero immutabili , sufficienter
secundum meum posse dictum est in
An aliquis scriptus in libro vitæ potest primo libro Sententiarum . Hoc igitur vo-
deleri ? catur deleri de libro.
AD ALIUD dicendum , quod Moyses non Ad 2.
optavit hoc sed consequentiam facti
Quarto quæritur, Utrum aliquis dele- prædixit . Si enim non dimisisset noxam ,
tur qui ibi scribitur ? quoad aliquid excidisset a scriptura libri,
Videtur, quod sic : scilicet quoad accidentalem gloriam du-
1. Psalmo LXVII , 29 : Deleantur de li- catus eorum , et introductionis in terram
bro viventium , et cum justis non scriban- promissionis , et collationis legis . Et non
tur.
loquitur de deletione a libro simpliciter,
2. Item, Exod. xxxn , 31 et 32 : Aut nec quoad præmium substantiale .
dimitte eis hanc noxam , aut si non facis,
dele me de libro tuo quem scripsisti . AD ID quod ulterius quæritur, Quid sit Ad quæst.
3. Item, Aliter videretur ponere neces- deleri de libro , patet solutio per dicta.
sitatem ad salutem : ergo non esset jam
IN III SENTENT. DIST. XXXI , C, ART . 7 . 585
C. Quare fides et spes et scientia dicuntur evacuari , et non charitas , cum et ea ex

parte sit.
Advertendum etiam est, quomodo fides , spes , et scientia dicantur eva-

cuari quia ex parte sunt, et non charitas cum et ipsa ex parte sit . Ex parte
enim , id est, imperfecte , diligimus : sicut ex parte scimus , ut ait Hesychius
super Leviticum . Cum ergo omne quod ex parte est, evacuetur : cur cha-
ritas excipitur , quæ dicitur numquam excidere ? Charitas quidem etiam ex
parte est , ut sæpe Sancti docent , quia ex parte diligimus nunc et ideo ipsa
evacuabitur in quantum ex parte est, quia tolletur imperfectio et addetur

perfectio . Remanebitque ipsa aucta , et actus ejus , et modus diligendi , ut
diligas Deum propter se ex toto corde, et proximum tuum sicut teipsum :
sed imperfectionis modus eliminabitur . Fides vero et spes penitus evacua-

buntur. Scientia vero secundum actum et modum suum , qui nunc est, non
secundum sui essentiam tolletur. Ipsa enim virtus scientiæ remanebit , sed
alium tenebit usum et modum.
AD PRIMUM objicitur sic :

1. Fides est fundamentum in ædificio
ARTICULUS VII. spirituali sed si fundamentum evacua-
tur , totum ruit ædificium : ergo si fides
An fides potest evacuari ? evacuatur, omnes gratiæ et virtutes et res
sperandæ ruunt in nihilum , quod esset
magnum inconveniens.
Deinde quæritur de hoc quod dicit, 2. Item , Majus lumen non offuscat mi-
ibi , « Advertendum etiam est, quomodo nus lumen , sed perficit : sed visio facie
fides, spes, et scientia dicantur evacuari, ad faciem succedit fidei ergo non eva-
etc. >> cuat eam , ut videtur.
Et quæruntur quatuor : quorum pri- SED CONTRA : Sed contra .
mum est de evacuatione fidei .
Supra probatum est sæpius , quod
Secundum , de evacuatione spei . fides est non apparens : sed in patria
Tertium, An charitas evacuatur ? et nihil est non apparens : ergo non erit ibi
quare non , si non evacuatur ? fides .
Quartum, de evacuatione scientia .
1 Cf. Supra, Dist . XXIII . Et, I ad Corinth . xu , 12 : Videmus nunc per

2 Ad Hebr. x1, 1 : Est autem fides sperandarum speculum in ænigmate, tunc autem facie ad fa-
substantia rerum, argumentum non apparentium. ciem.
586 D. ALB . MAG , ORD . PRÆD .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in fide duo

sunt ex parte illa qua est cognitio . Et
tertium est quod est affectio . Unum in
cognitione est genus visionis. Est enim
.
ARTICULUS VIII .
fides visio quædam veritatis divinæ et
vocatur a quibusdam substantia prima
fidei , quia circa illud specificandum po- An spes potest evacuari ?
nuntur omnes formæ et differentiæ , quæ
constituunt fidem in specie virtutis . Se-
cundum autem est forma informans hanc Secundo , Quæritur de evacuatione.
cognitionem sive visionem ad speciem spei .
fidei . Hæc autem est speculum et ænig- Videtur enim , quod non succedat spei
ma non apparentis . Et sublatis his non aliquid, et ita in toto videtur destrui , et
est fides . Potest tamen esse visio faciei, non evacuari.
vel alterius scientiæ . Tertium est affectio , 1. Dicit enim Glossa , quod succedit bea-
quod non propter aliquid assentit nisi titudo spei et hoc non potest esse cum
propter primam veritatem absolute : quia illa succedat omnibus virtutibus .
si haberet rationem , non propter eam 2. Item , Dicit Augustinus , quod «< fidei
crederet . Dici ergo potest , quod fides succedit visio quæ est tota merces : D
evacuatur quoad secundum , quod est ergo nihil relinquitur quod succedat.
forma , et modus visionis non autem spei .
quoad primum et ultimum sed potius 3. Item, Omnis mutatio fit secundum
illa manent et perficiuntur . Et succedit aliquod commune subjectum ; sed in spe
sic fidei visio , quæ est tota merces : quia nihil est nisi exspectatio futuri , et pro-
est visio pascens amati et habiti . tensio in illud : sed nihil horum remanet,
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod fides. eo quod nec exspectatio manet , nec pro-
est substantia hic et ratione illa quæ tensio in aliquid non habitum : ergo vi-
est visio , est substantia : et hoc non ruit detur in toto destrui : quia etiam fides
ibi . Et ideo ædificium manet totum : in toto destrueretur, si nihil commune.
quia id quod est distans, et in speculo et subjectum speculo et faciei sive præsen-
in ænigmate, non potest esse ratio fun- tiæ maneret, sicut diximus , quod visio
damenti , cum sit imperfectionis , quæ non manet.
competit glorificatis .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod hoc est ve- ITEM quæritur, Quare evacuantur istæ Quæst.
rum de luminibus quæ non sunt ordinata virtutes, cum hoc non dicatur de cardi-
ad invicem ut imperfectum et perfectum nalibus , quod evacuentur ? Magis enim
sed sic non est hic . Imperfectum enim debet evacuari quod est ad id quod est
cedit perfecto in omnibus, sicut privatio ad finem , quam ad id quod est in finem
cedit formæ in natura . immediate cardinales autem habent actus
suos in eo quod est ad finem , et theolo-
gicæ in finem immediate ergo magis
deberent evacuari cardinales , quam theo-
logicæ.
SOLUTIO . Dicendum , quod spes et ha- Solutio.

bitus spei et actus evacuantur, sed non
in toto destruitur. Et ad hoc notandum,
quod in transitu gratiæ ad gloriam qua-
tuor oportet observare . Quædam enim
IN III SENTENT, DIST . XXXI , C , ART . 8 . 587
manent in actu et habitu substantialiter et habitum spei , et amatum respondet

et formaliter, sed mutantur quoad modum charitati .
quem habent non ex se , sed ex eo quod AD ALIUD dicendum , quod manet ibi Ad 3.
sunt in tali statu subjecti sui et sic mu- commune proportione , ut dictum est .
tatur et transit charitas in transitu in
gloriam , ut patebit infra . Quædam au- AD ALIUD dicendum , quod istæ eva- Ad quæst.
tem manent in habitu substantialiter et cuantur : quia id quod est materiale eis
formaliter, sed non in actu , ut cardina- informibus et formatis , est imperfectum ,
les virtutes , ut infra ostendetur post tra- et non competens statui beatitudinis . Sic
ctatum totum de charitate¹ . Quædam au- autem non est de cardinalibus : quia licet
tem manent secundum substantiam et actus earum sit ordinatus ad viam , tamen
non quoad formam et actum, ut fides . habitus earum potest esse communis viæ
Quædam vero nec quoad substantiam , et patriæ, ut infra patebit .
nec quoad formam, nec quoad actum ,
sed in communi proportionis tantum ma- SED ADHUC objicitur : quia videtur
nent , ut spes . Quinto modo se habet id etiam in fruitione esse spes .
quod non est virtus , ut scientia viæ, quæ 1. Dicitur enim , Eccli. xxiv, 29 : Qui
in toto , meo judicio , destruetur . Et de edunt me adhuc esurient, et qui bibunt
hoc postea disputabitur . me adhuc sitient . Esuriens autem et si-
Sed hoc quod de spe dictum est , qua- tiens aliquid exspectat in futurum . Ergo
liter intelligi possit , notandum quod ha- est spes respectu illius , cum hoc sit de
bitus spei habet exspectationem gloriæ et substantiali præmio quo fruuntur .
protensionem et exspectatio ostendit 2. Item Anselmus in Prosologio 3 :
quasi id quod est, et protensio ostendit « Si Deum diligent toto corde , tota men-
id quod est formale spei , quo distingui- te , tota anima, ut tamen totum cor, tota
tur ab aliis quibus convenit exspectare : mens , tota anima non sufficiat dignitati
et utrumque illorum tollitur. Sed quia dilectionis profecto sic gaudebunt toto
omnis sperans secundum quod sperat, corde , tota mente, tota anima, ut totum
rei speratæ proportionatur, ideo illa pro- cor, tota mens , tota anima non sufficiat
portio manet , quando consequitur rem plenitudini gaudii . » Ergo videtur, quod
speratam et sic intelligo dictum quo- ibi sit vicissitudo gaudii , et gaudium
rumdam Doctorum, qui dicunt, quod in .
illud sit in fieri continue : ergo aliquid
transitu spei in gloriam non manet nisi ejus exspectatur in futurum. Hoc autem
.
commune secundum proportionem . est contra Augustinum in libro XII Con-
Ad 1. AD PRIMUM dicendum, sicut supra de fessionum , ubi vult, quod contemplatio
spe diximus , quod beatitudo accipitur illa faciat beatos participes æternitatis ,
materialiter pro omnibus bonis manenti- et elevet super omnem mutabilitatem .
bus in ipsa , et sic succedit omnibus vir- 3. Item, Philosophus in Ethicis dicit ,
tutibus et accipitur secundum proprie- quod mutatio non est delectabilis nisi
tatem conjunctam sibi , quæ est magnum , propter malitiam et si alicujus natura
sive altum , et gloriosum, et hoc modo omnino simplex fuerit, eadem operatio
succedit spei. illi semper delectabilissima erit .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod visio est ET AD hoc dicendum, quod puto sine
tota mercesnon tamen omnis visio , sed præjudicio aliorum, quod non est ibi spes
illa quæ est amati et habiti : et tunc vi- aliqua , nec mutatio, sed potius perfe-
sum in quantum visum , succedit fidei , ctum . Nec dico , quod ibi sit futurum
1 Cf. Infra, Dist . XXXVIII . S. ANSELMUS , In Prosologio , cap . 23 .

Cf. Supra, Dist . XXVI .
proprie licet enim continue bonitates 3. Item, Fides et spes generant chari-
Dei participent secundum rationes plures , tatem, ut dicit Glossa super principium
tamen illæ sunt in uno increato , quod Matthæi sed fides et spes evacuantur :
semper habent : et ideo non est ibi trans- ergo et charitas .
itus aliquis , sed delectatio in illo . 4. Item, Quod est ad finem aliquem
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod esu- consequendum , habito fine, non est am-
ries illa tollit fastidium , et non habet futu- plius necessarium : charitas autem est ad
rum proprie loquendo , quia si participant consequendum finem beatitudinis : ergo
aliquid unde dicantur novi , ut videtur habita illa non erit necessaria constat,
dicere Dionysius , non tamen hoc est se- quod natura non abundat in superfluis :
cundum modum successionis , sed reces- ergo multo minus gratia : ergo tunc non
sus potius a successione in unum sim- erit charitas , quia esset superflua.
plex quod est per suam essentiam beatifi- 5. Item , Si fides ideo destruetur , quia
cans . videt in speculo : ergo eadem ratione
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Anselmus charitas deberet destrui , quia diligit in
non intendit ponere motum vel mutatio- speculo : non enim est conjuncta , sed
nem, sed immensitatem boni beatifican- potius peregrinatur , quamdiu in corpore
manet.
tis . Dicunt tamen quidam, quod illud
mensuratur ævo , et quod illud habet 6. Item , In Littera habemus , quod est
prius et posterius . Sed hoc ego non in- imperfecta imperfectio autem omnis
telligo , qualiter aliquid prius habeat et destruetur in patria ergo et charitas
posterius per hoc quod efficitur immuta- evacuabitur.
bile nec possum intelligere , qualiter SED CONTRA hoc est quod dicit Aposto- Sed contra.
aliquid habeat prius et posterius quod lus, quod charitas numquam excidet ' .
non sit tempus . Ergo numquam destruetur , nec in toto ,
nec in parte.
SOLUTIO . Dicendum , quod charitas Solutio.

numquam excidet, sed eadem numero et
ARTICULUS IX . specie manet in via et patria . Magister
tamen in Littera dicit , quod augetur et
An charitas sit evacuanda ? perficituret hoc non intelligo ego se-
cundum substantiam charitas , sed quoad
modum quem accipit a subjecto, scilicet
Tertio quæritur, Utrum charitas eva- quia modo a subjecto quod subjacet con-
cuanda sit ? cupiscentiæ , retrahitur ne possit implere
Videtur autem , quod sic : quia proprium impetum : et ille modus im-
D 1. Supra habitum est , quod fides, spes et perfectionis tolletur, et quoad hoc dicitur
charitas æqualia sunt ergo videtur, augeri . In actu autem modo dilectum
quod unum sequitur ad aliud : ergo si absens desiderat , sed tunc præsens dili-
unum evacuatur, et aliud sed duo pri- git , et penetrat gustando intima ipsius .
ma evacuantur ; ergo et tertium . Propter hoc enim attribuitur ei a beato
2. Item, Dicit Augustinus in libro VIII Dionysio acutum et mobile et superfer-
de Trinitate, quod « nihil diligitur nisi vidum quia acumine affectus penetrat
cognitum ergo dilectio fundatur su- amatum , et movetur in ipsum , et super-
per cognitionem : sed scientia evacuabi- fervet ipsum secundum quamlibet ratio-
tur ergo et charitas . nem dulcedinis divinæ. Et sunt ista
I ad Corinth. XII , 8 : Charitas numquam excidit.

IN III SENTENT. DIST . XXXI , C, ART. 10 . 589
sumpta ab igne : quia in igne (ut dixe-

runt Philosophi quidam) est compositio
ex angulis acutis , quibus ignis est pene-
trativus combustibilis , et motivus est in
ARTICULUS X.
ipsum per naturam caloris, et superfer-
vet quamlibet partem igniendo .
Ad I. AD PRIMUM ergo dicendum , quod non An scientia evacuabitur in patria ?
sequitur : quia non sunt æqualia , nisi
ideo quod concurrunt sibi ad omne me-
ritum sed non sunt æqualia in perfe- Quarto, Quæritur de evacuatione scien-
ctione substantiali ordinata ad gloriam. tiæ .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod nihil diligit Videtur enim , quod evacuabitur : quia
nisi cognitum aliquo modo : sed licet 1. Dicit Apostolus , I ad Corinth . xu ,
scientia quæ est per modum viæ , de- 9 et 10 Ex parte cognoscimus, et ex
struatur in patria , non tamen destruetur parte prophetamns : cum autem venerit
cognitio , sed erit perfectissima : et ideo quod perfectum est, evacuabitur quod ex
perfectissima dilectio : non enim charitas parte est.
fundatur in scientia secundum quod est 2. Item , Glossa ibidem dicit , quod scien-
viæ , sed potius absolute secundum quod tia destruetur . Et textus , ibidem , y. 8 ,
est amati in genere . dicit hoc Sive linguæ cessabunt, sive
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod fides et scientia destruetur.
spes non generant charitatem nisi secun- 3. Hoc etiam probatur per rationem :
dum modum viæ . Vel dicatur et melius , quia omnis scientia nostra causatur a
quod visio ex parte illa qua est visio sensibilium cognitione , et abstrahitur ab
quædam amati , generat charitatem et illis tale autem scitum non habet ratio-
spes ex parte illa qua proportionatur ha- nem gloriæ ergo videtur, quod habitus
bitum amari . Et secundum hoc manent ille destruetur.
in patria fides et spes , ut prius dictum
est et ideo non destruetur charitas . 1. Certitudo est conditio scientiæ :
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod illa propo- sed ibidem visionis et intellectionis ma-
sitio absolute falsa est, nisi ita intelliga- jor habebitur certitudo quam hic ergo
tur, quod est ad finem illum per modum major scientia : ergo non destruetur , sed
inquisitionis et viæ. Si autem habet ra- perficietur.
tionem conjunctionis et vinculi vel te- 2. Item , Scientia est pars beatitudinis ,
nentis finem , falsa est : si enim quærit , quia aliter beatitudo non esset status
non quærit nisi ut conjungatur et teneat . omnium bonorum aggregatione perfe-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod fides per se ctus ergo videtur, quod non debet de-
ex sua forma specifica est in speculo et strui .
ænigmate sed charitas per accidens et 3. Item , Etiam Philosophi et Magister

magis per se est præsentis amati . in II Sententiarum ' , dicunt communi-
Ad 6. AD ALIUD dicendum , quod illa imperfe- ter, quod anima ideo posita sit in cor-
ctio non est in substantia charitatis , sed pore , ut scientiis et virtutibus in eo per-
ficiatur . Cum igitur accipiat in corpore
potius in subjecto , ut dictum est .
perfectionem scientiæ, non debet destrui
illa perfectio post mortem, quia aliter
totus ordo vitæ ejus esset frustra .
4. Item , Si scientia destruetur , tunc
1 Cf. II Sententiarum, Dist. I. Tom. XXVII hujusce novæ editionis .

in cassum laboramus tota die a prima tur alterum duorum inconvenientium ,

juventute studendo , et laborando prop- scilicet quod aut erit superflua, aut habe-
ter modicum lumen corruptibilis vitæ. bimus illam quæ data est Angelis a Crea-
tore, aut multa ignorabimus per natu-
Solutio. SOLUTIO . Hic sunt duæ opiniones. ram , et oportebit ibi studere et discere :
Quidam enim dicunt, quod scientia de- et deficiemus a potestate scientiæ Ange-
struetur quoad modum addiscendi et in- lorum quæ ambo absurda reputo .
quirendi, sed non quoad substantiam ha- DICENDUM ergo ad primum, quod non Adobjec
bitus . est unius rationis illa certitudo cum ista ,
Sed illis objicitur, quod secundum hoc sed alterius quia illa erit aut in Verbo
clericus litteratus in philosophicis et in quo omnia sunt præsentia , aut secun-
theologicis minorem habens charitatem , dum intellectum deiformem qui nihil
quoad aliquid , quia quoad scientiam , accipit a re , sed potius similitudines om-
majorem haberet beatitudinem , quam nium causarum rei accipit a Deo , qui est
vetula majoris charitatis . Vel si non : principium universi esse .
tunc scientia destruetur. Item, inutiliter AD ALIUD dicendum , quod iste modus Adobject .
videtur manere habitus scibilium , cum sciendi non est pars beatitudinis, sed mi-
tunc per alium modum cognoscamus , seriæ . Nec Adam habuit eum , sed potius
scilicet in Verbo . Ad hoc illi dicunt, scivit omnia per naturam primæ condi-
quod remanent talia ad decorem et ad tionis et ideo nominibus propriis omnia
cognitionem rerum per alium modum vocavit, unumquodque secundum con-
quam per Verbum. Ego puto melius gruentiam suæ naturæ .
esse, quod consentiatur Magistro hic in AD ALIUD dicendum , quod illa positio Adobject
Littera dicenti, quod omnino destrue- in corpore est propter meritum melioris
tur : quia nos post mortem sive boni status meritum autem juvatur scientiis
fuerimus sive mali , necessario alium et virtutibus et ideo dicitur hoc .
modum cognoscendi habebimus rerum AD ALIUD dicendum , quod non frustra Adobject, 4.
in propria natura, quem habent dæmones laboramus : quia ex hoc meremur mul-
et Angeli a creatione. Et puto , quod ille tum et defendimus fidem nostram ad-
tunc dabitur nobis per species , scilicet versus errorem insurgentium infidelium .
quæ sunt similitudines universi ordinis AD ID quod postea objicitur, bene pu-
causarum mundi : qui modus nobilior to , quod majorem habens charitatem .
est quam iste . Insuper etiam Beati vide- plus consequitur de scientia in verbo :
bunt etiam in Verbo : et ideo consentio sed scientia quæ est per modum perfe-
in hoc quod scientia quæ est per acquisi- ctionis naturalis Angeli , puto , quod ma-
tionem , omnino destruetur. Non enim jor erit et minor : sicut et in Angelis se-
video rationabiliter si ponamus , quod cundum subtilitatem essentiæ, et perspi-
erit scientia tunc ut modo , quin sequa- cacitatem intelligentiæ .
D. Si Christus ordinem charitatis præscriptum habuerit.
Nunc jam superest investigare , Si Christus secundum quod homo , ordi-

nem diligendi præscriptum servaverit ? Quod si est, omnem hominem sic-
ut seipsum dilexit . Omnibus ergo vitam optavit , omnesque salvos fieri vo-
IN III SENTENT. DIST. XXXÍ , D , ART. 11 . 591
luit : sed non omnes salvi fiunt , et ita non est factum quod optavit . Sed
non est ignorandum in eo fuisse charitatem juxta modum patriæ, non viæ :
eumque ordinem diligendi implesse qui servatur in patria, non in via. Qui
enim in patria sunt, id est, jam beatificati sunt , adeo justitiæ Dei addicti
sunt , ut nihil eis placeat, nisi quod Deo placet : ac per hoc illorum tantum
salutem diligunt et volunt , quos Deus salvari vult, eosque solos sicut se
diligunt : ita et Christus electos tantum sicut se dilexit , eorumque salutem

optavit.
5. Item , Angeli etia mdamnandis ser-

viunt cum ergo Christus perfectior
fuerit omnibus Angelis ergo dilexit
ARTICULUS XI. damnatos , ut videtur.
SED SI hoc conceditur, in contrarium Sed contra.
An Christus secundum quod homo ser- est quod Magister objicit in Littera :
vavit ordinem præscriptum secundum 1. Non enim diligit proximum , qui ad
Magistrum ? hoc non diligit ad quod seipsum , id est,
ad salutem sic autem præsciti quos
ipse Christus novit , diligi non poterunt .
Deinde quæritur de hoc quod dicit in 2. Item, Augustinus in libro XXI de
ultimo capitulo D, ibi , « Nunc jam su- Civitate Dei dicit , quod « si de aliquibus
perest investigare, si Christus secundum certa esset Ecclesia , quod essent præsciti
quod homo ordinem diligendi præscrip- ad ignem æternum , non pro eis plus
tum servaverit, etc. » oraret , quam pro diabolo . » Christus au-
Videtur autem Christus ordinem præ-
tem certus erat . Ergo non dilexit eos .
scriptum tenuisse : quia 3. Item , Magister objicit in Littera ,
1. Aliter non omnia fuissent in ipso op- quod si dilexit eos , tunc salvari voluit
timo ordine , si ordo charitatis ei defuis- eos , et optavit eis salutem et hoc non
set , ut videtur. est factum ; ergo non quæcumque voluit.
2. Item , Si detur, quod non habuit fecit et non evenit quod rogavit , quo-
hunc ordinem , hoc non dicitur nisi rarum unum est contra Prophetam dicen-
tione dilectionis inimicorum : sed probo , tem : Omnia quæcumque voluit fecit³ .
quod dilexit inimicos , quia voluit om- Alterum contra Apostolum , ad Hebr .
nem hominem salvum fieri, qui semetip- v, 7, dicentem , quod in omnibus exau-
sum obtulit pro omnibus. ditus est pro sua reverentia.
3. Item, Latum mandatum tuum ni-
mis et hoc etiam in nobis miseris se SOLUTIO . Dicendum , quod Christus Solutio .
extendit usque ad inimicos : ergo multo omnes dilexit dilectione antecedente , sed
magis in Christo . non consequente . Est autem dilectio an-
4. Item, Isa. LI , 12 : Ipse peccata tecedens , quæ est in ipso nullo modo de-
multorum tulit, et pro transgressoribus pendens a nobis . Consequens autem est
rogavit. Ergo videtur, quod dilexerit quæ ex opere nostro est. Quod autem
eos . omnes dilexerit , ex hoc accipitur , quod
Psal. cxvIII, 96.

cap . 24.
2 S. AUGUSTINUS , Lib . XXI de Civitate Dei , 3 Psal. CXIII, 3 .
omnibus munera gratiarum suarum et hoc non potest esse, nisi omnium et
redemptionis obtulit , et manum por- singulorum gaudium sit unum : et hoc
rexit : sed quidam non accipiunt gratiam ulterius (ut dicit Anselmus) non erit nisi.
ab ipso . Sed quod Magister dicit in Lit- plus gaudeam de bono melioris me ,
tera, hoc verum est de dilectione conse- quam de meo , ut suum gaudium .
meum
sequente vel præscientiæ , quæ concomi- fiat .
tans habet nostrum meritum quoad 4, Item , Matth. xxn , 29 et 30 , Sad-
effectum præscientiæ , licet non quoad ducæis respondit Dominus cum quæ-
æternam prævisionem . rerent de vinculo conjugali si foret in
Et per hoc patet solutio fere ad to- patria Erratis nescientes Scripturas ,
tum . neque virtutem Dei. In resurrectione
DICENDUM enim ad ea quæ primo obji- enim, neque nubent neque nubentur :
ciuntur, quod omnia illa non ostendunt sed erunt sicut Angeli Dei in cœlo .
nisi dilectionem quantum in se est. Et Ergo conditiones carnalis gradus ibi
hæc est antecedens quæ non innititur cessabunt, ut videtur . Ergo penes illos
nisi suæ bonitati . Ea vero quæ sunt in non remanebit ordo charitatis .
contrarium , omnia sunt de dilectione 5. Item, Luc . XVI , 26 : Inter nos et vos
quæ concernit aliquo modo nostrum me- chaos magnum firmatum est . Ibi dicit
ritum , vel ut concomitans effectum præ- Gregorius , quod « parentibus in inferno
scientiæ , vel temporaliter respiciens me- positis filii beati nequaquam compati
ritum malum . possunt » ergo nec diligere : ergo ces-
sabit ordo .
SED CONTRA hoc est , quod Sed contra
1. Talis ordo erit in patria, qualis
erat in Christo : Christus autem plus di-
ARTICULUS XII. lexit unum quam alium ex alia causa ,
quam ex majori gratia, quia dicit Au-
An in patria erit ordo charitatis inter gustinus super Joan . XIX , 26 , super
beatos ? illud Cum vidisset Jesus ... discipulum
stantem, quem diligebat, quod plus di-
lexit Joannem et tamen plus diligeba-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, tur a Petro : ergo videtur , quod ordo
ibi , D , circa medium : « Eumque ordi- ratione consanguinitatis et familiaritatis
nem diligendi implesse, qui servatur in remanebit .
patria, non in via, etc. » 2. Item , Gratia non destruit naturam,
Ratione enim hujus quæritur de or- sed elevat cum igitur hoc sit naturale ,
dine dilectionis in patria. videtur quod maneat in patria .
Videtur enim , quod sit secundum ra- 3. Item , Secundum hoc non esset
tionem boni tantum , quia multum laborandum ut essemus melio-
1. In patria plena erit conformitas cum res quam sumus : quia quocumque me-
voluntate Dei : sed Deus magis bonum liori effecto , ego tantum gaudebo de
magis diligit : ergo et nos . suo bono , quantum ipse .
2. Item , Anselmus parum ante finem
Prosologii dicit , quod de « bono melioris ULTERIUS quæritur , Si maneat ordo Quæst.
quilibet plus gaudet in patria , quam de quoad nostrum corpus : ut scilicet bo-
proprio . » Hoc autem non potest esse , num animæ proximi plus diligemus ibi ,
nisi iste ordo non maneat qui est modo . quam bonum corporis proprii ?
3. Item , Augustinus dicit, quod « in Videtur, quod sic : quia
dispari claritate erit par gaudium : » et 1. Bene æstimans præponit bonum
IN III SENTENT. DIST . XXXI , D , ART. 12 . 593
spirituale bono corporali : bonum autem tur qui serviebat viæ , ut parere , et pro-
animæ proximi est spirituale , bonum creare , et hujusmodi : sed non quoad
autem corporis nostri corporale . affectum boni.
2. Item, Anima proximi nostri fruitur AD ALIUD dicendum , quod secus est de Ad 5.
nobiscum quod non facit corpus no- his qui sunt in inferno , quia illi additi
strum ergo bonum animæ proximi est sunt parti inimica : et ideo natura ante
præponendum . charitatem tunc festinans in Dei justi-
Sed contra.
SED CONTRA hoc videtur esse , quod tiam ( ut dicit Bernardus) detestatur eos .
1. Corpus nostrum tunc habebit bo- AD ID quod ulterius quæritur, Utrum ad object.
num perpetuum et proprium , quod vi- Christus sine causa unum plus diligat
detur magis movere , quam bonum alte- quam alium ? Dicendum quod non : Pe-
rius . trus enim et Joannes inæqualiter sibi
2. Item , Sine gloria corporis non est erant sanguine conjuncti : et puto bene ,
perfecta gloria animæ : debemus autem quod æqualiter diligebantur in diversis ,
magis diligere perfectionem animæ no- et æqualiter diligebant in diversis . Dicit
stræ , quam alterius : ergo bonum corporis enim Augustinus, quod Petrus plus dile-
nostræ plus debemus diligere , quam bo- xit : et intelligo hoc quod plus dilexit in
num alterius animæ. proximo Deum , et ideo curam divinam
accepit super proximum in commissione
Solutio,
SOLUTIO . Dicendum , quod ut puto , ovium . Dicit etiam , quod Joannes plus
charitas inter beatos habebit ordinem : dilexit , super illud : Currebant duo si
ita tamen , quod gradus propinquitatis mul : sic , « Qui plus dilexit , fortius
sequatur impetum charitatis , et sit ratio cucurrit , et citius pervenit . » Constat
gaudii per accidens : quia per se chari- autem , quod ille fuit Joannes et hoc
tas magis sequitur charitatem Dei . Unde intelligo quoad dilectionem Dei in se ,
si gaudet plus de bono alicujus qui sibi non in membris : sicut contemplativi
sanguine conjunctus est , hoc erit præ- plus diligunt Deum in se , ut Joannes :
mium accidentale , non substantiale. et activi plus in proximo , ut Petrus : et
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod Deus
Christi dilectio major vel minor attendi-
vult nos velle bonum magis nobis con- tur secundum effectum gratiæ majorem
juncti in aliqua ratione plus quam minus vel minorem. Accepit autem majorem in
conjuncti . contemplatione, qui recubuit super pe-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Anselmus. ctus ejus et Petrus majorem in activa ,
loquitur de modo gaudii accidentalis , quia pastoralem curam accepit Ecclesiæ
non substantialis et intranei . Vel dicatur , post inquisitionem trinam et trinam con-
quod gaudebo plus de meliori alieno , fessionem dilectionis . Si tamen vellemus
ita quod ly plus non dicat intensionem colligere dicta trium Sanctorum : tunc
gaudii quoad affectum gaudii , sed dicat diceremus secundum Bernardum , quod
rationem quantitatis in objecto gaudii : Petrus dilexit ferventius , et diligebatur
quia in meliori magis bonum objicitur fortius : sed Joannes dilexit dulcius , et
mihi gaudenti , quam in meipso , sed ta- diligebatur familiarius : secundum Hie-
men non tantum afficiar, ut puto . ronymum, propter privilegium castitatis :
Ad 3.
AD ALIUD dicendum , quod illud sic secundum Augustinum , propter privile-
intelligo , in dispari claritate par gau- gium amoris præcipui : secundum Chry-
dium , id est, de pari , quia de eodem et sostomum, propter ingenitam sibi man-
de tot gaudebit unus ut alter . suetudinem .
Ad 4.
AD ALIUD dicendum , quod gradus tolli-
1 Joan . xx. 4.
XXVIII 38
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum proximi præponderet in dilectione .

corpus nostrum plus diligemus ibi , quam Et tunc ad id quod in contrarium est , Ad object.1.
animam proximi ? Dicunt quidam , quod dicendum quod licet sit perpetuum ,
non quia aliud reformat ibi pactum tamen inferius est in æstimatione boni.
quam hic quia hic ponimus pro pro- AD ALIUD dicendum, quod beatitudo Ad object . 2.
ximo, eo quod rehabituri sumus in re- animæ non dependet a corpore , sed po-
surrectione, et quia corruptibile tantum tius e contrario . Sed verum est, quod
est : sed ibi non est ita : et ideo potest non ad plenum , ut modo esset homo
plus diligi . Ego , ut verum fatear, nescio beatus : et hoc non repugnat : quia magis
quid de hoc verius sit tamen pro- opponitur ei in alio quam perderet in
babilius videtur, quod bonum animæ illo , si possibile esset perdi .
IN III SENTENT. DIST. XXXII , A. 595
DISTINCTIO XXXII.
De charitate quantum ad divinam dilectionem.
A. De charitate Dei.
Præmissis adjiciendum est de dilectione Dei , qua ipse diligit nos : quæ
non alia est quam illa qua diligimus eum . Dilectio autem Dei divina usia
est eademque dilectione Pater et Filius et Spiritus sanctus se diligunt et

nos , ut supra disseruimus ' . Cumque ejus dilectio sit immutabilis et æterna,
alium tamen magis, alium minus diligit . Unde Augustinus : Incomprehen-
sibilis est dilectio Dei atque immutabilis, qua Deus in unoquoque no-
strum amat quod fecit , sicut et odit quod fecimus . Miro ergo et divino modo
etiam quando odit , diligit nos . Et hoc quidem in omnibus intelligi potest .
Quis ergo digne potest eloqui quantum diligat membra Unigeniti sui , et
quanto amplius Unigenitum ipsum ? De ipso etiam dictum est : Nihil
odisti eorum quæ fecisti³ . Ex his percipitur , quod Deus omnes creaturas
suas diligat : quia scriptum est, Nihil odisti eorum quæ fecisti. Et item ,
Vidit Deus cuncta quæ fecerat ; et erant valde bona ³ . Si omnia quæ fecit ,
bona sunt et omne bonum diligit : omnia ergo diligit quæ fecit : et inter
ea magis diligit rationales creaturas , et de illis eas amplius quæ sunt

membra Unigeniti sui , et multo magis ipsum Unigenitum .
1 Cf. Supra, Dist. XVII.

2 Sapient . XI, 23 .
3 Genes. 1, 31.
596 D. ALB . MAG . ORD . PRÆD
B. Ex qua intelligentia dicitur magis vel minus diligere hæc vel illa .
Cum autem dilectio Dei immutabilis sit, et ideo non intenditur, vel re-
mittitur, si quæritur quæ sit ratio dicti cum dicitur magis vel minus dili-
gere hoc quam illud , et cum dicitur Deus omnia diligere ? Dicimus dilectio-
nem Dei sicut pacem exsuperare omnem sensum humanum , ut ad tantæ
altitudinis intelligentiam vix aliquatenus adspiret humanus sensus . Potest

tamen sane intelligi , ea ratione dici omnia diligi a Deo quæ fecit, quia om-
nia placent ei , et omnia approbat in quantum opera ejus sunt : nec tunc
vel prius vel amplius placuerunt ei cum facta sunt, scilicet antequam
fierent, imo ab æterno omnia placuerunt ei , non minus quam postquam
esse coeperunt . Quod vero rationales creaturas , id est, homines vel Ange-
los , alios magis , alios minus diligere dicitur , non mutabilitatem charitatis
ejus significat : sed quod alios ad majora bona , alios ad minora dilexit :
alios ad meliores usus, alios ad minus bonos . Omnia enim bona nostra ex
ejus dilectione nobis proveniunt . Electorum ergo alios magis , alios minus
dilexit ab æterno , et diligit etiam nunc : quia aliis majora , aliis minora ex
dilectione sua præparavit bona : aliisque majora, et aliis minora bona con-
fert ex tempore . Unde magis vel minus dicitur hos vel illos diligere .
C. Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei.
Consideratur enim duobus modis dilectio Dei , secundum essentiam , et
secundum efficientiam . Non recipit magis vel minus secundum essentiam ,
sed tantum secundum efficientiam ut magis dilecti dicantur , quibus ex
dilectione ab æterno majus bonum præparavit et in tempore tribuit , et mi-
nus dilecti quibus non tantum . Inde etiam est, quod aliqui quando con-
vertuntur et justificantur, dicuntur tunc incipere diligi a Deo : non quod

Deus nova dilectione quemquam possit diligere , imo sempiterna dilectione
Ad Philip . iv, 7 : Par Dei , quæ exsuperat omnem sensum , etc.

IN III SENTENT. DIST . XXXII , D , E. 597
dilexit ante mundi constitutionem quoscumque diligit . Sed tunc dicuntur
incipere diligi ab eo , cum æternæ Dei dilectionis sortiuntur effectum , scili-
cet gratiam vel gloriam . Unde Augustinus ' : Absit ut Deus temporaliter
aliquem diligat quasi nova dilectione , quæ in ipso ante non erat, apud
quem nec præterita transierunt , et futura jam facta sunt . Itaque omnes
sanctos suos ante mundi constitutionem dilexit, sicut prædestinavit . Sed
cum convertuntur et inveniunt illum , tunc incipere ab eo diligi dicuntur :
ut eo modo dicatur, quo potest humano affectu capi quod dicitur . Sic etiam
cum iratus malis dicitur, et placidus bonis , illi mutantur et non ipse : ut
lux infirmis oculis aspera , firmis lenis est, ipsorum scilicet mutatione , non
sua . Ita cum aliquis per justificationem incipit esse amicus Dei , ipse muta-
tur, non Deus .
D. Si quis magis vel minus diligatur a Deo uno tempore quam alio ?
Si vero quæritur de aliquo , Utrum magis diligatur a Deo uno tempore

quam alio ? Distinguenda est dilectionis intelligentia . Si enim referatur ad
dilectionis effectum , concessibile est : si vero ad dilectionis essentiam , in-

ficiabile est.
E. Si Deus ab æterno dilexit reprobos ?
De reprobis vero qui præparati non sunt ad vitam , sed ad mortem , si

quæritur, Utrum debeat concedi quod Deus ab æterno dilexit eos ? Dici-
mus de electis solis simpliciter hoc esse concedendum , quod Deus ab
æterno eos dilexit quos ad justitiam et coronam præparavit . De non electis
vero simpliciter est concedendum , quod odio habuit, id est, reprobavit .
Sicut legitur, Dilexi Jacob , Esau autem odio habui . Sed non est simpliciter
1 S. AUGUSTINUS , Lib . V de Trinitate , cap. 16 .

2 Malach. 1 , 2 et 3.
dicendum quod dilexit, ne prædestinati intelligantur : sed cum adjectione

concedatur , dilexit eos in quantum opus ejus futuri erant, id est, quos
et quales facturus eos erat .
quidquid convenit per substantiam uni

eorum , convenit et alii : charitas et es-
sentia divina sunt eadem, ut dicit Magi-
DIVISIO TEXTUS . ster, et loquimur de charitate qua nos di-
ligit ergo quidquid convenit charitati,
convenit essentiæ : substantialiter autem
« Præmissis adjiciendum est de dile- charitas ordinat ad actum dilectionis :
ctione Dei, etc. >» ergo essentia ordinat ad actum dilectio-
In hac ultima parte agit Magister de nis : ergo Deus diligit nos sua essentia ,
dilectione Dei in comparatione ad nos . ita quod ly sua essentia construatur for-
Et circa eam determinat duo, quorum maliter cum verbo , quod falsum est :
primum est , Utrum ipsa sit immutabilis ergo charitas et essentia divina non sunt
essentia divina ? Secundum autem est ex idem .
hoc resultans , scilicet qualiter Deus se- 2. Item , Nihil diligitur nisi cognitum :
cundum eam alium plus alium minus nihil cognoscitur nisi verum : ergo nihil
diligere dicatur ? et hæc incipit , ibi , B , diligitur nisi verum : sed unumquodque
« Cum autem dilectio Dei, etc. » sicut se habet ad esse, ita se habet ad ve-
Quæremus ad faciliorem intellectum rum , ut dicit Philosophus : ergo nihil est
circa primum quatuor, quorum primum verum , nisi quod in veritate est suo mo-
est, An hoc verum sit quod dicit Magi- do existendi , ut complexum existit ut
ster, quod charitas est essentia divina ? complexum , et simplex ut simplex .
Secundum , Quare hoc magis convenit Item ulterius, Non ab æterno habui-
charitati, quam fidei , vel spei ? mus esse ergo nec veritatem : ergo nec
Tertium , Quare Apostolus attribuit potuit nos diligere ab æterno : ergo nec
charitati opera aliarum virtutum ' , et non dilectio qua nos dilexit, est æterna sed
fidei , vel spei . essentia divina est æterna ergo dilectio
Quartum erit, Utrum Dei dilectio re- non est essentia.
cipit magis et minus ? de quo Magister 3. Item, Cum dicitur, Creator Deus,
quærit in secunda parte lectionis illius . verbum notat effectum in creatura : et
non ponitur creatio in Deo propter hoc,
sed potius circa rem quæ fit : ergo simi-
liter, cum dicit , Deus diligit nos, notatur
effectus , et non ponitur aliquid in Deo
ARTICULUS I. per diligere .
4. Præterea , Aut dilectio connotat af-
An verum sit quod dicit Magister, quod fectum , aut effectum quia non potest
charitas est essentia divina ? pluribus modis considerari . Non affectum :
quia sic Deus esset passibilis ab affectio-
nibus , quod absit : ergo dicit effectum :
AD PRIMUM Objicitur sic : ergo non dicit essentiam divinam .
1. Quæcumque sunt omnino eadem, 5. Item, Hugo de sancto Victore :
1 I ad Corinth. xi , per totum caput.

IN III SENTENT. DIST . XXXII , E, ART. 1 . 599
« Dilectionis vis esse dignoscitur , quod AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 3.
amantem transferat in amatum . » Ergo mile quia creatio cum est res hujus
dilectio exigit amatum esse : sed non ab verbi , creat , dicit quid novum et ideo
æterno fuimus : ergo non ab æterno ama- formaliter non est fieri nisi in creatura
vit ergo dilectio non est essentia : quia sicut in subjecto et materia , efficienter
Dei essentia æterna est. autem est in Deo : sed charitas dicit per-
6. Item , Hoc accipitur ab Augustino fectissimum quid in ratione boni , et ideo
qui dicit, quod « charitas nihil aliud est convenit Deo cui omne bonum et opti-
quam copula amantis et amati . » mum est reponendum : et ideo non tan-
Sed contra. 1. SED CONTRARIUM habetur in libro tum notat effectum , sed etiam essentiam
primo Sententiarum ' , ubi multæ aucto- divinam, sub alio tamen modo signifi-
ritates inducuntur, quod ab æterno dile- candi .
xit. Quod autem charitas sit essentia di- AD ALIUD dicendum , quod non dicit Ad 4.
vina , habetur in primo libro Sententia- effectum sed essentiam divinam , ut prin-
rum 2. cipium actus dilectionis , quia habitus et
2. Item , Quidquid est in Deo , Deus affectus et hujusmodi propter summam
est charitas est in Deo : ergo charitas simplicitatem non cadunt in Deo.
est Deus. PRIMA patet ex suppositis in pri- AD ALIUD dicendum , quod charitas sem- Ad 5 et 6.
mo libro Sententiarum 3. SECUNDA patet per jungit , sed non oportet ut juncta sint
per hoc quod si deesset ei charitas , cum uno modo , sed Deus est simpliciter : ho-
ipsa sit bonum optimum , et cum ipsa mo autem in ratione verbi ex quo cun-
jucunda faciat omnia bona, ipse non pos- cta procedunt ad ortum .
set esse optimus , nec Deus . Per hoc patet solutio ad sequens.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod non est du-

bium quin charitas sit in Deo , et sit Deus ,
et substantia divina.
AD PRIMUM ergo contra hoc objectum , ARTICULUS II.
Ad 1.
dicendum quod illud argumentum non
tenet in divinis propter attributa, quæ in Quare charitas est magis essentia divina ,
divinis variant modum significandi et quam fides et spes ?
non rem . Et hoc etiam secundum Philo-
sophos verum est, ut patet : quia ipsi
probant, quod sua voluntas et sua actio Secundo quæritur, Quare hoc magis
et sua substantia sunt idem quod esse, convenit charitati , quam alii ?
et tamen secundum Philosophos non Et dicitur ab omnibus : quod hæc est
quidquid convenit uni , convenit alteri . ratio : quia
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod cogniti su- 1. Ipsa est perfectissima virtus et forma
mus ab æterno , et habuimus veritatem virtutum , quæ numquam excidet : et ideo
causæ ab æterno in rationibus idealibus, in Deo est principaliter, in nobis autem
licet non in esse naturæ propriæ et hoc per imitationem .
sufficit ad dilectionem et cognitionem 2. Sed contra hoc est quod dicit Apo-
proprie, sicut in primo libro Sententia- stolus , ad Galat . v , 6 : Fides per charita-
rum probatum est . tem operatur. Ergo , ut videtur, charitas,
¹ Cf. I Sententiarum , Dist. XXXIX et tribus Tom . XXV hujusce editionis .

sequentibus per totum . Tom . XXVI hujusce 3 Cf. I Sententiarum , Dist. VIII. Tom . XXV
editionis . hujusce editionis.
2 Cf. I Sententiarum , Dist . XV per totum .
est efficiens operum aliarum virtutum , prium , sicut nec calor naturalis a sensu .
et non forma .
Et quod hoc verum sit, videtur ex hoc
3. Item, Super illud : Justus autem in
quod dicitur : Charitas Dei diffusa est
fide sua vivet ' , dicit Glossa : « Charitas cordibus nostris per Spiritum sanctum ,
est forma virtutum , sine qua fides infor-
qui datus est nobis 2. Spiritus enim om-
mis est. Ergo est efficiens et forma . nia movet . Et videtur charitas esse sicut
4. Item , Apostolus, I ad Timoth. 1 , 5 : instrumentum motus ejus .
Finispræcepti est charitas. Ergo est finis.
Per hoc etiam quod ipsa est calor vo-
luntatis relatus generaliter in omne illud
Quæst. QUERO ergo , Ratione harum quatuor,
quod est bonum : sicut etiam in corpore
quare charitas essentialiter est in Deo et
animato ponimus spiritum facere motum
.
non fides ? et, Quare dicatur efficiens et
et sensum , et quod calor est suum in-
mater et radix ? et, Quare sit forma , et
strumentum per quod facit . Et per hoc pa-
quare finis ?
tet ratio primi quæsiti .
Et quia de hoc supra disputatum est
Qualiter autem sit mater et radix , su-
multum , sufficiat hic tetigisse .
pra dictum est 3. Et per hoc patet solutio
secundi quæsiti.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod charitas
Forma autem potest dici charitas , se-
exemplaris virtus est in Deo : et hoc con-
cundum quod ipsa est amor boni simpli-
tingit ei propter perfectionem suam , sci-
citer, ita quod simpliciter dicatur quod
licet quia ipsa perfectissimum habet ac-
nulla differentia contractum est et speci-
tum qui numquam excidet : et quia ob- ficatum . Illud enim erit salvatum in om-
jectum ejus est summa bonitas , quæ de-
ni bono contracto et specificato per ra-
sideratur ab omnibus : et quia iterum est
tionem specialem, sicut videtur dicere
maximum bonum inter bona spiritualia :
beatus Augustinus :« Bonum hoc , bonum
quod patet ex hoc, quia dividit inter fi-
illud tolle hoc et illud, et videbis bo-
lios regni et perditionis .
num omnis boni bonum. » Verum autem
volitum in fide est bonum quoddam ha-
Ad quæst. AD ALIUD dici potest, quod charitas est
efficiens , sicut calor universalis organo- bens aliquid de simpliciter bono et ar-
duum in spe . Et similiter pulchrum in
rum : sicut enim dicit Philosophus, qui-
temperantia , et forte in fortitudine , et ju-
libet sensus habet actum suum et obje-
stum in justitia , et eligibile ad opus in
ctum , quo non communicat cum alio , et
prudentia . Sed unumquodque istorum
habent omnes sensus unum gravans ab
aliquid addit bono . Charitas autem est
actu , sicut frigus descendens a cerebro ,
boni absolute et simpliciter , quod est pri-
et claudens sensus : ita etiam habent ali-
mum bonum . Cum igitur hoc ut ratio
quod unum movens ad actum, quod est quædam omnis boni salvetur in omnibus
calor ad exterius expansus in vigilia cum
bonis contractis, ipsum erit forma ad
spiritu animali ad organa sensuum molo
quam nituntur omnia bona quantum pos-
in vigilia . Unde etiam dicit quidam Phi-
sunt, et a quo habent boni rationem ,
losophus , quod vigiliam facit expansio
quoniam si non sit per se bonum , nullum
caloris et spiritum ad exterius .
Per istum modum possumus dicere , erit particulare bonum et contractum .
Secundum hunc igitur modum amor bo-
quod charitas dicitur efficiens et movens
ni per se est in omni virtute , sicut ratio.
in virtutes quod tamen a nulla virtute
boni quod optat virtus illa , et sic est for-
tollit proprium objectum et actum pro-
ma non dans esse simpliciter, sed ratio
Ad Roman . v , 5 .
1 Habacuc, 11, 4.
3 Cf. Supra, Dist . XXVII .
IN III SENTENT. DIST. XXXII , E, ART. 3. 601
quædam a qua et sub qua sumitur ratio

boni quod virtus particularis desiderat
acquirere per actum proprium et sic
iterum non excludit formam dantem es-
se , licet sit aliqua ratio ejus : sicut illud ARTICULUS III.
quod est per se , est ratio ejus quod acci-
pit ab ipso : unde ipsum pro possibilita- Quare Apostolus attribuit charitati ope-
te imitatur in aliquo , et non simpliciter : ra aliarum virtutum ?
et hoc modo dico eam esse formam vir-
tutum . Et per hoc patet ratio tertii quæ-
siti. Tertio quæritur , Quare Apostolus attri-
3
Finis autem dicitur fere eodem modo : buit charitati opera aliarum virtutum ?
quia etiam forma et finis parum diffe- Est enim justitia generalis virtus, ut di-
runt est tamen aliqua differentia . Dicit cunt Sancti : ergo videtur, quod magis
enim Philosophus , quod omnis operatio justitiæ quam charitatis sint hujusmodi
et prohæresis boni alicujus operatrix esse opera.
videtur et ideo diffiniens bonum dicit ,
quod bonum est quod omnia exoptant PRÆTEREA quæritur, Penes quid acci- Quæst.
vel appetunt vel desiderant . Considere- piuntur ?
mus ergo duo , bonum quoddam ut ve-
rum vel arduum vel pulchrum quod est SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate , Solutio.
terminus actus virtutis hujus vel illius , et sicut prius dictum est , charitas est quæ-
quo habito cessat a motu . Et quæramus , dam similitudo divinæ bonitatis in nobis ,
Utrum desideret illud acquirere per ac- et calor omnia movens , sicut calor solis :
tum , quia est hoc bonum , vel quia est et ideo ei non tantum illa , meo judicio ,
bonum simpliciter ? Si quia est hoc bo- sed omnia opera attribui possunt. Justitia
num tunc oportet , quod ratio boni hu- autem non est generalis motor, sed ge-
jus est causa appetitus generaliter in om- neralis virtus, et generalis status virtutis .
nibus appetentibus bonum , quod patet Philosophus enim dicit , quod justitia ge-
esse falsum ergo id quod movet efficien- neralis est idem quod virtus : et hoc ego
tem virtutem vel quodcumque aliud , erit intelligo , id est , idem quod quidam sta-
bonum et hoc prolixe probat Boetius tus generaliter virtutem continens et
in libro de Consolatione philosophiæ : er- hic status est ordo rectus hominis vel
go amatum bonum simpliciter et amor animæ in substantia animæ et in viribus

boni movent efficientem : sed hoc quod ad se et ad proximum et ad Deum : et
movet efficientem , est finis : ergo amatum ideo cum non sit ordinans in actum ut
bonum simpliciter, et non hoc vel illud , generalis motor , non possunt ei attribui
est simpliciter finis . Charitas igitur non opera virtutum aliarum.
ex parte amantis , sed ex parte amati bo-
ni simpliciter, est finis præcepti et omnis AD ALIUD dicendum , quod opera illa aut Ad quæst.
operis boni . Istud autem hic volui pone- sunt a malo , aut sunt in bonum ordinan-
re : quia quamdam viam intelligibiliorem tia diligentem . Si in bonum aut in bo-
dat, quam quæ supra est determinata ' . num quod est finis, aut in bonum quod
Et ex hoc patet solutio ad totum . est ad finem . Si in finem aut respectu
boni , aut respectu modi se habendi ad
utrumque in statu meriti . Si respectu ve-
2 I ad Corinth . xi , per totum caput , præci-

¹ Cf. Supra , Dist XXVII. pue yy . 4 et seq.
ri : tunc omnia credit. Si respectu boni :

tunc omnia quæ credit , sperat . Si respe-
ctu modi habendi se ad utrumque in sta-
tu meriti in quo promissa differuntur :
tunc omnia sustinet dilata et promissa . ARTICULUS IV.
Si autem respectu ejus quod est finem :
tunc aut hoc est respectu boni existentis An dilectio Dei suscipiat magis et mi-
in se , aut respectu ejus quod est in pro- nus ? et, Utrum plus diligat præscitum
ximo , aut utroque modo , aut respectu justum, vel prædestinatum injustum ?
habiti , aut respectu non habiti . Si respe-
ctu habiti in se : tunc non inflatur in se
de bono accepto . Si autem respectu non Quarto et ultimo quæritur, Utrum di-
habiti quod non accipit : tunc non est lectio Dei recipiat magis et minus ?
ambitiosa , quia non quærit ea quæ sunt Et hoc videtur ex his quæ dicuntur in
supra se , quæ non vult Deus dare . Si au- Littera, ibi, A, in fine : « Omnia diligit
tem respectu habiti in proximo , aut se- quæ fecit : et inter ea magis diligit ra-
cundum ordinem in verum , aut secundum tionales creaturas , et de illis eas amplius
ordinem in bonum . Si secundum ordi- quæ sunt membra Unigeniti sui, et mul-
nem in verum tunc congaudet veritati. to magis ipsum Unigenitum. »
Si autem secundum ordinem in bonum : Item , cum dilectio ponat effectum in
tunc non æmulatur . Si autem est respe- creatura, ut dicunt Sancti, et ille effectus.
ctu habendi non habiti a proximo : tunc inveniatur major et minor , videtur , quod
non impedit, eo quod non quærit quæ dilectio Dei recipiat intensionem . Vel si
sua sunt, sed potius quæ aliorum . Si au- dicat, quod quantum ad se omnes æqua-
tem secundum ordinem a malo a quo liter diligit , sicut videtur dicere sapiens ,
avertit, aut a malo pœnæ , aut a malo quod æqualiter cura est illi de omnibus ? :
culpæ . Si a malo culpæ , aut illud est in- tunc videtur, quod te tantum diligit ,
tus , aut extra . Si intus natum est esse , quantum se et quantum Unigenitum
aut est natum inesse secundum rationa- suum, quod absurdum est : ergo videtur,
lem , et sic non cogitat malum aut se- quod suscipiat intensionem et remissio-
cundum concupiscibilem, et sic non gau- nem .
det super iniquitate : aut secundum ira-
scibilem , et sic non irritatur . Si autem ULTERIUS quæritur , Utrum plus diligat Quæst.
natum est malum esse extra , sic non agit præscitum justum , vel prædestinatum in-
perperam . Si autem est a malo pœnæ : justum ?
aut illud malum est in alio , et sic beni- Videtur , quod præscitum : quia
gna est in pœnis aliarum quasi boni igne 1. In illo apparet major effectus dile-
liquefacta fluens ad auxilium tribulato- ctionis : ergo plus diligit illum .
rum aut est in se , et tunc aut est con- 2. Item, Ipse dicit : Ego diligentes me
3
tractum, et tunc illud suffert , id est, diligo sed ille præscitus modo plus
portat propter amorem justitiæ influentis : diligit : ergo plus diligitur.
aut est illati ab alio , et sic patiens est in- Sed contra
CONTRA :
juriis sibi illatis . Malach. 1 , 2 et 3 : Dilexi Jacob, Esau
Et ex hoc patet solutio quæsiti : et hæc autem odio habui . Ergo dilectio simplici-
etiam est una causa , quare ista est maxi- ter refertur ad prædestinatum , et secun-
me divina virtus . dum quid tantum ad præscitum.
1 I ad Corinth. XIII, 7 : Omnia suffert. 3 Proverb. VII , 17,

Sapient. vi, 8 .
603
IN III SENTENT. DIST . XXXII , E , ART. 4 .
De Petro autem et Joanne qui plus Et per hoc patet , quod Unigenitum di-
dilexit etdiligebatur, hic posset esse ligit prima dilectione , et non membra .
Secunda autem et tertia Christum homi-
quæstio, sed supra determinata est ' .
nem diligit plus quam membra . Et per
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod dilectio Dei hoc patet solutio ad primum .
dicitur tribus modis, scilicet æterna tan- Quando enim infert, quod in se diligit
tum , et illa non recipit intensionem et tantum membra quantum Unigenitum ,
remissionem quia ipsa non cadit nisi nihil est quia in se considerata charitas,
super æterna, scilicet Patrem , et Filium, non refertur ad membra : et ideo nulla
et Spiritum sanctum : et quia illi sunt est comparatio .

bonitas una et summa , ideo una dilectio
essentialis est eorum . Alio modo dicitur AD ALIUD dicendum , quod simpliciter Ad quæst.
dilectio prædestinationis , et illa dicit es- plus diligit prædestinatum : quia ad plus ,
sentiam divinam et ordinem præparatio- id est, ad vitam æternam . Secundum
nis ad effectum gratiæ in vita, et gloriæ quid autem præscitum , quia quoad præ-
post mortem : et gratia illius boni quod sentis justitiæ statum , et in quantum ac-
præparatur , recipit magis et minus , ut tualiter plus diligitur , et non simpliciter.
dicit Magister in Littera . Tertio modo. Et per hoc patet solutio ad totum quod
dilectio Dei dicitur , quæ dicit essentiam est dubitabile in ista lectione .
divinam , et ponit effectum in præsenti .
1 Cf. Supra, Dist . XXXI , Art . 12.

DISTINCTIO XXXIII .
De virtutibus cardinalibus.
A. De quatuor virtutibus principalibus .
Post prædicta , de quatuor virtutibus quæ principales vel cardinales
vocantur, disserendum est : quæ sunt justitia , fortitudo , prudentia , tempe-
rantia . De quibus Augustinus ait : Justitia est in subveniendo miseris ,
prudentia in præcavendis insidiis , fortitudo in perferendis molestiis, tem-
perantia in coercendis delectationibus pravis . De his dicitur in libro Sapien-
tiæ : Sobrietatem et prudentiam docet, el justitiam, et virtutem ' . Sobrie-

tatem vocat temperantiam, et virtutem vocat fortitudinem . Hæ virtutes
cardinales dicuntur , ut ait Hieronymus , quibus in hac mortalitate bene
vivitur, et post ad æternam vitam pervenitur : quæ in Christo plenissime
fuerunt et sunt : de cujus plenitudine nos accepimus . In quo habuerunt

usus eosdem quos in patria habent, et quosdam etiam viæ . Verumtamen
an hæ virtutes cum et ipsæ in anima esse incipiant, qui cum sine illis
prius esset, tamen animus erat , desinant esse cum ad æterna perduxerint ,
nonnulla quæstio est . Quibusdam visum est eas esse desituras et de
tribus quidem , prudentia scilicet, fortitudine , et temperantia , cum hoc di-

citur , nonnihil dici videtur . Justitia enim immortalis est et magis tunc
perficietur in nobis quam esse cessabit, cum beate vivemus contempla-
tione naturæ divinæ , quæ creavit omnes cæterasque instituit naturas :
qua nihil melius et amabilius est . Cui regenti subditum esse , justitiæ est.
Et ideo immortalis est omnino justitia , nec in illa beatitudine esse desinet :
sed talis ac tanta erit, ut perfectio et major esse non possit . Fortassis
1 Sapient. vIII, 7.
2 Joan. 1, 16 : Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus , et gratiam pro gratia.
3 Sapient. 1, 15 : Justitia perpetua est, et immortalis.
IN III SENTENT . DIST . XXXIII , A. ART . 1 . 605
et aliæ tres virtutes, prudentia sine ullo jam periculo erroris , fortitudo
sine molestia tolerandorum malorum , temperantia sine repugnatione libi-
dinum , erunt in illa felicitate : ut prudentiæ ibi sit nullum bonum Deo
præponere vel æquare : fortitudinis , ei firmissime cohærere : temperan-

tiæ , nullo defectu noxio delectari . Quod vero nunc agit justitia in subve-
niendo miseris , quod prudentia in præcavendis insidiis , quod fortitudo in

perferendis molestiis , quod temperantia in coercendis delectationibus. pra-
vis , non erit ibi omnino ubi nihil mali erit . Ista ergo virtutum opera huic
mortali vitæ necessaria , sicut fides ad quam referenda sunt, in præteritis
habebuntur ' . Ecce aperte hic dicit Augustinus quod prædictæ virtutes in
futuro erunt, sed alios usus tunc habebunt quam modo . Cui Beda assentit
2
super Exodum dicens : Columnæ ante quas expansum est velum , pote-
states cœli sunt, quatuor eximiis virtutibus præclaræ , id est, fortitudine ,
prudentia, temperantia , justitia : quæ aliter in cœlis servantur ab Angelis

et animabus sanctis , quam hic a fidelibus . Et consequenter assignat Beda
usus illarum virtutum secundum præsentem statum et futurum , imitans
Augustinum in præmissis assignationibus .
Et quarto , Utrum manebunt in patria ,

an non ?
DIVISIO TEXTUS .
Post « prædicta de quatuor virtutibus ARTICULUS I.

quæ principales , etc. »
Hic ponit Magister unicam et parvam De numero virtutum cardinalium.
distinctionem de quatuor cardinalibus
virtutibus, de quiqus quasi sub uno ca-
pitulo determinat tria , scilicet diffinitio- AD PRIMUM potest objici sic :
nes singularum , et quare cardinales di- 1. Dicit Augustinus , quod « virtus est
cuntur , et utrum manebunt in patria ? ordo amoris vel ordinatus amor . » Amor
Notandum autem, quod quid sit virtus autem ordinatus non est nisi unus . Ergo
in genere , determinatum est , in libro videtur, quod non sit virtus nisi una .
II Sententiarum³. 2. Item , Si unum sufficit in natura ,
Hic autem quæremus de istis quatuor ipsa natura non quærit plura , quia me-
virtutibus , scilicet primo de numero ea- lius est facere per unum et nobilius ,
rum , et sufficientia . quam per plura : sed charitas sufficit ad
Secundo , Quare dicantur cardinales ? omne bonum ergo videtur, quod alii
Tertio , de diffinitionibus quas ponit habitus superfluant.
Magister . 3. Item , Non sunt nisi duo , scilicet
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XIV de Trinitate, cap. 9. 3 Cf. II Sententiarum , Dist . XXVI . Tom .
2 Cf. Exod. XXVI, 31 et seq. XXVII hujusce editionis.
finis , et id quod est ad finem : ergo vide- mortem , sed circa eam quæ est in bello ,
tur, quod penes ista duo non deberent et gratia boni . Cum ergo sint multa alia
esse nisi duæ virtutes . difficilia , ut confessio , et infirmitas , et
4. Item , Nos videmus in arte , quod in paupertas, videtur quod debuimus ha-
eodem opere non est una ars docens , et bere virtutes in his dirigentes et non
alia exsequens , sed una et eadem exse- habemus ergo diminutus est numerus
quens et docens operari : ergo videtur , virtutum , ut videtur.
quod cum virtus sit certior arte , quod 9. Item, Ad proximum contingit ho-
nulla virtus debeat esse ut docens , et minem multis modis ordinari præter ra-
alia ut exsequens : ergo videtur, quod tiones debiti : ergo secundum illa virtu-
prudentia non sit virtus . tes esse deberent : et non ponuntur : ergo
5. Item, Non sunt nisi tres potentiæ. numerus est diminutus .
motivæ perfectibiles ad opus , scilicet ra- 10. Item , Videtur quod non sunt illæ
tionalis , concupiscibilis , et irascibilis : quatuor quas ponit ipse hic : quia , Mar-
ergo non debent esse nisi tres habitus ci , vin , 9 , super illud : Erant autem qui
perficientes , et sic iterum relinquitur, manducaverant quasi quatuor millia,
quod non sunt nisi tres virtutes . dicit Glossa : « Per quatuor millia, qua-
6. Sed adhuc videtur , quod virtutum tuor virtutes significantur, scilicet pru-
numerus sit diminutus : habemus enim dentia , temperantia , et fortitudo , et quar-
quamdam virtutem ordinantem in dile- ta quæ per omnes se diffundit , dilectio
ctabili innato , quæ est temperantia , et in Dei et proximi ergo videtur , quod di-
passione illata difficili , quæ est fortitudo : lectio Dei et proximi sit una cardina-
sunt autem multa alia quibus ordinatur lium .
homo in se sicut ista : ergo videtur, 11. Item, Matth. v, 6 , super illud :
quod penes illa accipiendae sunt virtutes , Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam ,
sicut est delectatio doctrinæ , et delectatio Glossa : « Esurire et sitire propter justi-
honoris , et hujusmodi : ergo numerus tiam , est habere amorem boni . » Ergo
est diminutus. videtur, quod aut charitas sit cardina-
7. Item , Secundum philosophiam Ari- lium una , aut idem sit charitas quod ju-
stotelis , non est virtus quæ castitas dici- stitia.
tur, nisi in delectabili tactus cum ergo
alii sensus habeant sua delectabilia sicut SOLUTIO . Dicendum , quod quatuor vir- Solutio.
tactus , videtur quod debeant habere virtutes sunt cardinales . Et multi hic multas.
tutes ordinantes . Quod autem verum sit fecerunt hujus assignationes : sed una est
illud Artstotelem intendere et dicere, pa- substantialis . Constat enim , quod virtus
tet ex illius verbis in libro IV Ethicorum , civilis est quæ pertinet ad bonum statum
ubi dicit « Videntur autem et cætera civitatis . Ad bonum autem statum ci-
animalia parum vel nihil uti gustu . Gu- vium duo exiguntur, scilicet habitus per
stus enim indicium est saporis , quod fa- rationem determinans rectum ad opera ,
ciunt hi qui vina probant, et pulmenta , et hic habitus operativus , quia scientia
vel pigmenta non autem multum lætan- nihil vel parum prodest et hic habitus
tur hujusmodi , sed non incontinentes , est prudentia : et ideo prudentia secun-
sed usu qui fit totaliter per tactum in ci- dum Augustinum , sagaciter eligit ea qui-
bis et potibus et in venereis et in aliis. bus juvatur, ab his a quibus impeditur.
actibus . >> Ergo patet quod dictum est : Secundum autem quod exigitur, est bene
et eodem modo exponit Commentator. se habere in difficili et optimo , circa
8. Item, Fortitudo secundum eumdem quod est omnis virtus , quoniam in facili
Philosophum non est nisi in contristan- non indiget homo regente habitu , quo-
tibus damnis illatis , non circa quamlibet niam in illo ipse sibi sufficit . Bene autem
IN III SENTENT . DIST. XXXIII , A, ART . 1 . 607
se habere contingit in se et in alterum ad finem aut est secundum rationem

secundum ordinem rectæ rationis. Ad qua ordinat ad finem et bonum aut
alterum quidem secundum debiti ratio- bonum finis aliquo modo relucet in eo
nem quia alia ratio se habendi ad aliud secundum honesti diffinitionem : quia
non capit ordinem juris , et tunc justitia circa illud solum est virtus. Si primo
est habitus regens . In se autem contingit modo : tunc illam rationem considerat
bene habere se in duplici difficili, scilicet prudentia, quia illa ratio est juvans dis-
in delectabili innato contemporaneo vitæ creta ab eo quod impedit in opere bono .
secundum tactum, ut gustu secundum Si autem est bonum quod est finis relu-
quod est tactus , et venereis : et sic habi. cens in ipso aut est secundum ordinem
tus regens est temperantia . Aut in difficili unius ad alterum , et tunc secundum ip-
illato ab extra , ut periculum belli quod sum est justitia aut in unoquoque per
quærit subversionem boni civium , sicut se et tunc aut est secundum innata , vel
est justitia, fides, vel libertas , vel aliquid illata : et primo modo est temperantia,
hujusmodi et tunc habitus regens est secundo modo fortitudo .
fortitudo. Et isto modo multiplicantur AD ALIUD dicendum , quod ars opera-
Ad 4.
virtutes secundum considerationem phi- tiva per instrumentum , educit formam
losophicam. quæ est in se , in materia quæ est extra
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod amor se et ideo præparatio et virtus præpara-
secundum quod cadit in diffinitione vir- tiva et inductiva formæ debet esse extra
tutis , ut quidam dicunt , non est habitus in ligno et lapide , sed in ethicis habitus
charitatis , sed potius generalis amor, nascuntur in operante et ideo relinqui-
quo omne quod est amat suam perfe- tur ex talibus operationibus talis habi-
ctionem . Alii intendunt dicere , quod est tus et ideo non sufficit in virtute , quod
charitas et tunc non est verum nisi de sufficit in scientia : sed si ars induceret
virtute formata , et non informi : et cha- formam in ipso artifice, tunc esset simile.
ritas tunc est in eis sicut forma genera- quod proponitur , sicut opus virtutis in-
lis . Sicut enim bonum simpliciter est in ducit formam in ipso operante secun-
bono quodam hoc vel illo ita amor dum virtutem .
boni simpliciter, erit in amore hujus vel AD ALIUD dicendum, quod licet non
Ad 5 et 6.
illus boni , sicut diximus in præcedenti sint nisi tres potentiæ, una tamen habet
distinctione et hoc tunc non excludit se dupliciter , scilicet ratio , scilicet ut
esse plurium virtutum , sicut immediata. regens alias , et sic in ea est pruden-
distinctione ostensum est. tia vel ut ordinans nos invicem ad
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod unum non alios , et sic in ea est justitia . In concu-
sufficit ad omnes actus secundum spe- piscibili autem temperantia , et in irasci-
ciale esse operum , sed unum sufficit bili fortitudo . Et sic jam habitæ sunt
sicut motor et agens generale . Sic calor tres multiplicationes harum quatuor vir-
se habet ad sensus , et calor solis ad ge- tutum .
nerabilia et hoc etiam ante invenies AD ALIUD dicendum , quod aliter at-
Ad 7 et 8.
qualiter intelligitur. tenditur virtus secundum Aristotelem , et
AD ALIUD dicendum , quod verum est , aliter secundum Tullium in Rhetoricis ,
Ad 3.
quod duo sunt in genere, sed speciales et in libro de Officiis . Quoniam Aristo-
differentiæ sunt utriusque eorum : et leles non accipit virtutem nisi secundum
ideo penes finem accipiuntur tres virtu- quod est in difficili et optimo secundum
tes theologica , et harum diffinitio supra materiam illam in qua est virtus et
tacta est. ideo non dicit esse virtutes in doctrinæ
Penes id autem quod est ad finem , amore, et honoris amore . Alii autem
sunt acceptæ cardinales sic : Id quod est ponunt virtutes penes illa , et reducunt
eas ad temperantiam . Tamen etiam seria, movetur amore , et non quod amor
cundum Aristotelem virtus est in uno sit virtus civilis . Tamen nota , quod vi-
sicut in quo habet summum statum , et detur Aristoteles alium modum habere :
a quo diffinitur, et alio bene utitur : quoniam ipse videtur velle , quod virtus
sicut ipse dicit de forti qui non est circa quæ est in uno et consuetudinalis , sit
quodcumque difficile fortunæ vel pericu- triplex , scilicet secundum difficile ex de-
li ex naturali morte, tamen bene utitur lectatione innata , in quo regit castitas
illis fortis per eumdem habitum per vel temperantia, et secundum difficile
quem aggreditur pericula illata . Et pos- illati , in quo regit fortitudo, et secundum
sumus dicere secundum Aristotelem , difficile quod est in eo quod habemus ad
quod temperantia in maximo et secun- usum et sustentationem vitæ , et virtu-
dum maximum suum posse est in dele- tem quæ regit in hoc vocat largitatem ,
ctabili tactus secundum alimentum , et et facit de ea tractatum specialem . Intel-
venereis sed tamen bene se habet in lectualis autem virtus , ut ipse dicit, non
aliis delectabilibus innatis secundum habet medium hoc modo , sed inest ei
eumdem habitum et hoc consonat di- ratio recta per medium, sicut prudentia
ctis Aristotelis in multis locis Ethico- cum suis, quæ secundum eum sunt
rum : sicut patet diligenter inspicientibus óvs , scientia , et intelligentia , et hu-
in libro illo . jusmodi . Justitia autem quoniam non
Per idem patet solutio ad id quod ob- simpliciter dicitur, alterius ordinis est :
jicitur de fortitudine . quoniam illa cadit sub ordine juris civi-
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod ad alium lis , scilicet secundum statuta et plebisci-
multis modis ordo est : sed ordo cadens ta, et variantur casus in ipsa : et ideo illa
sub ratione civilitatis , est ordo juris et respicit ordinem communis civitatis et
debiti . In aliis enim contingit se exhibe- hunc ordinem videtur Aristoteles tenere
re proximo et non exhibere præter re- in Ethicis, sicut plane patet in nova
prehensionem legislatoris et ideo penes translatione .
illos ordines nulla accipitur virtus civi-
lis , nec etiam potest accipi . Sed forte
species justitiæ accipiuntur secundum
speciales rationes debiti quod multiplica-
tur ex ratione naturæ, ut in justitia na- ARTICULUS II.
turali et ex ratione contractuum , et ex
ratione status et beneficii et conditionis , Quare istæ virtutes vocantur cardinales ?
sicut multipliciter determinat de justitia
Philosophus in Ethicis in libro de justi-
tia , et Tullius multas ponit species justi- Secundo quæritur , Quare istæ virtu-
tiæ naturalis et positivæ. tes cardinales vocantur ?
Ad 10. AD ALIUD dicendum , quod non sunt Hieronymus enim de hoc in Littera
istæ duæ virtutes civiles condistinctæ videtur assignare rationem : quia eis in
inter se et cardinales , scilicet justitia , et hac mortali vita bene vivitur, et post ad
dilectio Dei et proximi et quod dicit æternam beatitudinem pervenitur .
Glossa super Matthæum non intendit, Hoc autem videtur falsum : quia
quod charitas sit virtus civilis , sed po- 1. Multi scripserunt de cardinalibus.
tius quod ordinet justitiam ad proximum virtutibus, et nullam fecerunt mentio-
et Deum , ut ex amore faciat id quod ex nem de æterna beatitudine , ut Aristote-
debito tenetur facere . les , Tullius , Macrobius , et alii Philoso-
Ad 11, AD ALIUD dicendum , quod intendit , phi .
quod justitia secundum quod est merito- 2. Item , Basilius super principium
IN III SENTENT . DIST . XXXIII, A , ART . 2 . 609
Proverbiorum dicit , quod de quatuor pria et usitata apud Tullium et alios.

virtutibus quæ cardinales vocantur , mul- Philosophos de cis loquentes .
ti etiam qui foris sunt, scripserunt . AD ID autem quod objicitur de chari- Ad 5.
3. Item , Multi habuerunt eas etiam tate , dicendum quod ipsa non est cardo
infideles , ut ipse Tullius , et Africanus , et ad cujus rationem aliæ particulares re-
alii quidam Stoici , quorum vita adhuc ducuntur, sicut sobrietas ad temperan-
scribitur a Philosophis . Ergo videtur, tiam, eo quod sobrietas temperat in de-
quod hoc non sit ratio quam ponit Hie- lectabili quodam innato, et similiter con-
ronymus. tinentia et parcimonia et hujusmodi quas
4. Item, Virtutibus theologicis in hac ponit Tullius et Macrobius et ad justi-
mortali vita bene vivitur, et post ad tiam pietas et misericordia et religio , eo
æternam vitam pervenitur ergo virtu- quod omnes illæ sunt circa particulares
tes theologica sunt cardinales , quod fal- rationes debiti . Sed humana vita refer-
sum est ergo non est ratio quam po- tur ad charitatem ut ad motorem genera-
nit. lem et formam quamdam et finem , et
5. Si forte dicas , quod ideo cardinales non ut ad cardinem, ut dictum est .
vocantur, quia in eis velut in cardinibus AD ALIUD dicendum , quod nulla illa- Ad 6.
omnes aliæ et virtus civilis volvitur : rum est cardinalior alia, sed una potest
videtur secundum hoc quod sola chari- esse generalioris materiæ quam alia . Et
tas sit virtus cardinalis : quia illa sola , ad hoc notandum, quod omnis virtus po-
ut sæpius jam habitum est , videtur face- litica circa materiam ponit rationem
re totum bonum quod est in vita homi- specialem , sicut fortitudo rationem ar-
nis . dui et firmi gratia boni, et continentia
6. Item , Inter istas videtur una esse sive temperantia rationem pulchri circa
cardinalior quam alia . De prudentia restrictionem delectabilium carnis , et
enim dicit Bernardus , quod « non tam præcipue in sensu tactus , quia in illo
virtus est, quam auriga virtutum : >> solo , ut probat Avicenna , est simpliciter
ergo aliæ videntur cardinari in ea. et absolute delectatio : et ideo in illo
temperare est difficile . Justitia autem
Quæst. ULTERIUS quæritur, Quare dicuntur licet habeat materiam generaliorem
principales , et quare civiles sive poli- quam passionem illatam vel innatam ,
ticæ ? tamen specialem rationem attendit circa
cam , id est, rationem debiti ordinabilis.
Solutio. Dicendum sine præjudicio ,
d 1,2,3 et 4. SOLUTIO . jure naturali vel humano . Generalioris
quod Hieronymus non tangit causam ge- autem materiæ inter omnes est pruden-
neralem , sed potius causam secundum tia, quia illius materia est id quod valet
optimum esse illarum virtutum et hoc ad opus morale : sed tamen ipsa ponit.
non habent nisi quando sunt infusæ et rationem specialem circa hoc , scilicet
formatæ et tunc dicuntur cardinales eligibile circa rectam rationem boni ci-
respectu earum quæ sunt in his quæ vilis et secundum quod ipsa est illius
sunt ad finem circumstantia considera- rationis inspectrix , sic est virtus specia-
tionem hominis , et non respectu theo- lis divisa contra alias . Secundum autem
.
logicarum . quod hoc eligibile monstratur aliis vir-
Et per hoc patet solutio ad quatuor tutibus vel in actu vel circumstantiis, sic
prima. ipsa est auriga virtutum secundum in-
Alii autem , ut Philosophi, vocant eas tentionem beati Bernardi . Sicut enim
cardinales, ideo quia sunt cardo revolu- ratio se habet ad alias potentias moti-
tionis humanæ vitæ secundum statum vas, ita et habitus perficiens rationem :
civilem et honesti et hæc est ratio pro- quia ratio habet objectum in ratione spe-
XXVIII 39
ciali, scilicet verum in ratione boni se- Et primo , Quæritur de illa diffinitione Quest 1'
cundum quod ipsa est practica , quod quam tangit , ibi, A, « Justitia est in sub-
bonum tendit in finem concupiscibilis et veniendo miseri. »
irascibilis pro diversitate naturæ suæ . Ita 1. Hoc enim est misericordiæ , quæ pars
etiam est de habitu regente rationem, justitiæ est secundum Sanctos , et non
quod est specialis rationis quam ponit cardinalis virtutis : ergo male diffinitur.
circa materiam generalem quæ determi- 2. Item, Justitia est reddere unicui-
nabilis est ad opus cujuslibet alterius . que quod suum est, ut dicit Augustinus ,
Dicendum igitur, quod cardinalitas vir- et etiam Philosophus . Hoc autem fit
tutum attenditur penes rationem quam multis modis ergo videtur, quod male
ponunt circa materiam , ad quam ratio- descendit ad quamdam materiam deter-
nem respiciunt inferiores eis , quæ partes minatam assumendo justitiam .
suæ a Macrobio et Tullio dicuntur, et 3. Item, Non videtur reddere quod
non a materia . Et quia in rationibus suum est , qui subvenit misero , imo vide-
simul æque principales sunt, ideo una tur de proprio : ergo magis est charitatis.
non est cardinalior alia, sed æque sunt hoc, quam justitiæ : ergo male diffini-
cardinales . tur.
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod cardinalita- ULTERIUS quæritur de alia diffinitione Quast :
tis ratio est in hoc , quod inferiores re- quam ponit : « Prudentia est in præca-
spiciunt rationes earum , ut dictum est . vendis insidiis . »
Principales autem dicuntur, secundum 1. Sunt enim , ut dicit Tullius , tres par- .
quod consistunt in co quod per se est tes prudentiæ, scilicet memoria , intelli-
virtutis , ut fortitudo circa difficillimum gentia , et providentia et nulli convenit
illatum , et temperantia circa maxime præcavere insidias nisi providentia hoc
delectabile et aliæ tunc erunt secunda- ergo non secundum se convenit pru-
riæ , quæ sunt circa materiam quæ prope dentiæ, sed parti ejus : quia si secun-
est juxta materiam virtutis , licet illa non dum se conveniret, oporteret quod con-
omnino sit , sicut sobrietas circa tempe- veniret cuilibet parti .
rantiam oppilantium vias rationis et sen- 2. Item , Videtur quod sit impossibile
suum , quod non est adeo difficile sicut quod dicit : insidiantia enim non sunt.
cohibere delectationes tactus , et sic de necessaria , quia sic caveri non possent :
aliis . Civiles autem dicuntur , secundum ergo contingentia de futuro : illa autem
quod constituunt bonum statum unius non sciuntur , nec sciri possunt : ergo
cum alio in ordine civium et hæc nec caveri quia nihil cavetur, nisi quod
eadem ratio est, quare dicuntur politicæ, scitur et præscitur.
nisi quod unum est Græcum, et alterum
Latinum . ULTERIUS quæritur de tertia quam po- Quest 3.
nit, dicens : « Fortitudo est in perferendis
molestiis . »
Cum enim virtus sit circa delectationes.
et tristitias , omnis virtus perfert mole-
ARTICULUS III. stias quarumdam passionum circa quas
ipsa est ergo hoc non est speciale difti-
De diffinitionibus virtutum cardinalium . nitivum fortitudinis .
QUERITUR autem de quarta : « Tempe- Quæst. 4.

Tertio , Quæritur de diffinitionibus quas rantia est in coercendis delectationibus
ponit hic Magister. pravis. »
IN III SENTENT. DIST . XXXIII , A, ART. 3 . 611
Coercere enim non dicit actum ali- objicitur, dicendum quod prudentia in
quem omnis autem virtus videtur de- summo est per cautelam insidiarum , quæ
bere diffiniri per actum sibi substantia- insidiantur virtuti et vitæ bonæ : et ideo
lem ergo male diffinitur . diffinitur per actum illum et non ideo
Eadem objectio est de diffinitione for- quod sit generalis habitus salvatus in
titudinis . omnibus partibus prudentiæ.
Item, Utraque istarum ponitur per AD ALIUD dicendum , quod contingit Ad ?.
diffinitiones dictas in passionibus scilicet insidias præcavere in universali , licet
illatis fortitudo , quia perfert molestias : non in particulari et tunc munit pru-
temperantia , quia coercet malas delecta- dentia contra omnes insidias quæ fieri
tiones passionibus autem non mere- possunt .

tur cum ergo virtus detur propter me-
ritum , male diffinitur circa passiones . AD ID quod objicitur de tertia dicen- Ad quæst.3.
dum quod molestia principaliter est in
Quest. 5. ULTERIUS quæritur de ordine virtutum . fortitudine : quia passio illata est magis
Quia diffiniendo Magister ponit justitiam acerba et magis contristans quam alia :
primo , deinde prudentiam , et fortitudi- et ideo principaliter est fortitudinis.
nem , et temperantiam et liber Sapien-
tiæ quem inducit in Littera ponit so- AD ALIUD dicendum , quod coercere po- Ad quæst . 4
brietatem sive temperantiam , et postea nit actum interiorem , scilicet voluntatem
prudentiam, et deinde justitiam , et ulti- randi.. Et per hoc patet solutio .
temperandi
mo fortitudinem , seu virtutem *.
AD ALIUD quod quæritur de ordine , Ad quest.5.
Solutio . SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod dicendum quod virtutes duobus modis
Ad quæst. 1.
Aque , Magister non nititur diffinire istas virtu- considerantur , scilicet in comparatione
tes nisi secundum conformitatem ad Chri ad subjectum, et in se . In se autem ha-
stum in quo in maximo statu fuerunt . bent duo substantialia sibi circa quæ sunt ,
Licet autem generalior sit actus justitiæ , scilicet difficile, et bonum . Possunt ergo
reddere unicuique quod suum est , non ordinari secundum rationes difficilis, vel
tamen ita excellens est in merito , nec penes rationes boni . Si primo modo , sic
ita conformat nos Christo , sicut ille qui fortitudo est prima , et temperantia se-
est partis justitiæ , quæ est in subvenien- cunda , et prudentia tertia : eo quod ma-
do miseris , quorum miseriam suam facit, gis est difficilis eligere sagaciter opera-
et sibi deberi quod est nostrum sicut bilia , quam reddere unicuique quod
etiam Christus noster factus est , in hoc suum est et ordinem hunc videtur pro-
quod subveniendo nobis miseris factus sequi Aristoteles in Ethicis . Hujus autem
est redemptor noster. ratio est quia zo in Græco idem est ,
Et per hoc patet solutio ad duo prima . quod consuetum in Latino et secundum
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod illud quod quod virtus magis est de difficili , ita ma-
exhibemus miseris , et nostrum est , et gis indiget assuetudine generante eam :
suum est nostrum per dominium , et et ideo secundum hoc quod sunt plus-
suum per rationem debiti juris naturalis , consuetudinales , ita præponit et postpo-
quod in necessitate communicat bona : nit eas Aristoteles .
quia secundum jus naturale in necessitate Si autem ordinentur secundum bonum
omnia sunt communia. quod est in eis : tunc, ut probat Tullius
in libro I de Officiis, multis rationibus ,
Ad quæst. 2. AD ID quod contra aliam diffinitionem quod bonum justitiæ est omnibus melius.
Ad 1.
Sapient. vm , 7 : Sobrietatem et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem.

propter quod etiam propria relinquenda Videtur autem , quod non quia
sunt et exercitia aliarum virtutum : sic 1. Fides quæ theologica est, et spes
ergo tunc justitia erit prima et quia similiter evacuantur : ergo multo magis
pulchrum et bonum , ut ipse ibidem dicit , civiles .
fere circa idem determinantur, et pul- 2. Item, Id quod est ad finem , non ha-
chrum præcipue est in temperantia , ideo betur nisi propter finem : ergo consecu-
ipsa est secunda, et fortitudo tertia, et to fine jam erit superfluum retinere illud :
prudentia quarta, eo quod habet aliquid cum igitur illæ quatuor sint circa id quod
arti simile quod non habet rationem est ad finem , videtur quod in fine sive
proprii boni, sed in aliis est bonum suum. in patria non manebunt.
Si autem respiciatur virtus secundum 3. Item , Ad quid manerent ? Non enim
ordinem ad subjectum in quo est : tunc erunt ibi insidiæ quas præcavere debea-
primo est prudentia , secundo temperan- mus per prudentiam , nec molestiæ quas
tia, tertio fortitudo, et ultimo justitia. ferre oportet per fortitudinem , et sic de
Et hujus ratio est , quod non fit recta aliis ergo non manebunt .
operatio nisi sit ante recta electio ergo 4. Item , Minus videtur esse ex parte
prudentia est prima . Et similiter non scientia acquisita, quam virtus politica :
est fortis in adversis , qui resolutus est quia scientia est de incorruptibili , et
deliciis , et ideo temperantia est ante for- virtus politica respicit materiam particu-
titudinem . larem corruptibilem et tamen scientia
Liber autem Sapientiæ attendit adhuc destruetur , ut dicit Apostolus ' . Ergo et
quartum ordinem , scilicet quod aliquid virtus .
temperantiæ est ante prudentiam : nisi SI HOC Conceditur, contra hoc est quod sed c
enim sobrii sint sensus spirituales , non dicit in Littera.
erit judicium de recta electione , et quoad
hoc temperantia est prior secundum ac- SOLUTIO . Mihi videtur, quod Magister Solut
tum, quam prudentia. Sccundum actum bene disputat hic per verba Sanctorum ,
autem justitia præponitur fortitudini , et bene determinat , scilicet quod ma-
eo quod ipsa est bonum commune, quod neant quidem, sed habituræ alios actus .
semper melius est , quam privatum . Et hujus ratio est, quia ea quæ sunt ad
Nota autem , quod multi ordines alii finem aliquem, et ea quæ ordinant in
sunt istarum virtutum , et sufficientiæ in- finem illum , aliter se habent conjuncta
veniuntur, quos nos tacemus : quia alibi fini , et aliter quando sunt in his quæ
longa valde disputatione inquisitum est ordinantur ad finem, sicut ratio , et libe-
de eis in communi , et de singulis in spe- rum arbitrium , et omnia alia et sic
ciali. etiam est de habitibus .
UNDE DICENDUM ad primum , sustinen- Ad ! , a
do dictum Magistri in Littera, quod non
est simile quia non est ratio , quod vir-
ARTICULUS IV . tus evacuetur, vel non evacuetur, quod
sit theologica vel cardinalis sed potius
An virtules cardinales remanebunt in hæc est causa , quod imperfectio in com-
patria ? paratione ad finem ipsum est de substan-
tia sua, sicut fidei et spei, quæ sunt im-
perfecti habitus in comparatione ad ipsum
Quarto quæritur, Utrum istæ virtutes finem . Istæ autem quatuor non sunt in
remanebunt in patria ? comparatione ad finem , sed per compa-
I ad Corinth. x , 8 : Sive linguæ cessabunt, sive scientia destruetur.

613
IN III SENTENT. DIST . XXXIII , A, ART. 4.
sicut Angeli habent scientiam : et ideo

rationem ad ea quæ sunt ad finem et
ideo cessantibus istis cessabit imperfe- ista ut imperfecta tolletur . Sic autem
ctio earum , et ipsæ manebunt in actu non est in virtute : quia illa secundum
aliquem modum conjungit fini ut dispo-
qui competit fini , ut dicit Magister .
sitio perfecta et perficiens , et ideo manc-
Per hoc patet solutio ad sequens et ad
tertium . bit ut dicit Magister .
Nota autem , quod sunt qui dicunt to-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod scientia est
tum oppositum sed quia reputo eos ir-
ex parte , secundum quod est ex sensu :
rationabiliter dicere , ideo non prosequor
tunc enim non habebitur per illum mo-
dum , sed per formas inditas a Creatore , opiniones eorum .
DISTINCTIO XXXIV .
De septem donis Spiritus sancti generaliter.
A. De septem donis Spiritus sancti .
Nunc de septem donis Spiritus sancti agendum est : ubi prius conside-
randum est, An hæc dona virtutes sint ? Secundo , An in futuro desitura
sint, vel omnia, vel horum aliqua ? Deinde , An in Christo fuerint cuncta
hæc dona ? Hæc dona virtutes esse , nec in futuro desitura , Ambrosius os-
tendit ea septem fore virtutes dicens , et in Angelis abundantissime esse ,
sic : Civitas Dei illa Jerusalem cœlestis, non meatu alicujus fluvii terrestris
abluitur : sed ex vitæ fonte procedens Spiritus sancti, cujus nos brevi sa-
tiamur haustu , in illis cœlestibus spiritibus redundantius videre effluere ,
pleno septem virtutum spiritualium fervens meatu . Si enim fluvius ripa-
rum crepidinibus editis superfusus exundat, quanto magis Spiritus supe-
reminens creaturam, cum nostræ mentis arcana tamquam inferiora per-
stringat, cœlestem illam Angelorum naturam effusione quadam sanctifica-

tionum ubertate lætificat ' ? Deinde sanctificationem exponens , subdit : His
autem sanctificationibus significatur plenitudo septem spiritualium virtu-
tum , quas enumerat Isaias dicens : Spiritus sapientiæ et intellectus, spiri-

tus consilii et fortitudinis, spiritus scientiæ et pietatis : el replebit eum
spiritus timoris Domini . Unum est ergo flumen Spiritus sancti , sed multi
spiritualium donorum meatus . Quamvis ergo multi dicuntur spiritus sa-

pientiæ et intellectus , etc. , unus tamen est Dei spiritus , suæ libertatis arbi-
ter, omnia pro auctoritate voluntatis dividens singulis ' . Hic expresse tra-
S. AMBROSIUS , Lib. I de Spiritu sancto , cap. 20 et ult.

Isa. x1, 2 et 3.
Cf. I ad Corinth. xi , 7 et seq.
IN III SENTENT. DIST . XXXIV , B , C. 615
ditum est, septem dona et virtutes esse sanctificationesque fidelium men-

tium , et in futuro non desitura , cum sint et in Angelis .
B. Quod in Christo fuerunt illa septem dona .
In Christo etiam hæc eadem fuisse Isaias ostendit dicens : Egredietur
virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet. Et requiescet super
eum spiritus Domini : spiritus supientiæ et intellectus , spiritus consilii et
fortitudinis, spiritus scientiæ et pietatis : et replebit eum spiritus timoris

Domini '.
C. Quod videtur obviare præmissis .
His autem videtur obviare quod Beda de timore Domini dicit super
Parabolas , scilicet quod omnis timor in futuro cessabit . Ait enim sic super
locum illum : Timor Domini principium sapientiæ . Duo sunt timores

Domini , servilis qui principium sapientiæ est , et amicalis qui perfectionem
sapientiæ comitatur . Servilis principium sapientiæ est, quia qui post er-
rata sapere incipit, primo timore corripitur divino , ne puniatur : sed

hunc perfecta charitas foras mittit . Succedit huic timor Domini sanctus ,
permanens in sæculum sæculi : quem non excludit charitas, sed auget,,
quo timet filius , ne vel in modico oculos amantissimi patris offendat :

uterque in futuro cessabit , charitas vero numquam excidet . Augustinus
vero super illum locum Psalmi : Adorabo ad templum sanctum tuum in

timore tuo , timorem Dei desiturum dicit sic : Timor Domini est magnum
.
præsidium proficientibus ad salutem , sed pervenientibus foras mittitur .
Non enim timent jam amicum , cum scilicet ad id quod repromissum est ,
Isa. xi, 1 et seq.

2 Proverb. I , 1 :
3 I Joan . iv, 18 : Timor non est in charitate : sed perfecta charitas foras mittit timorem.
Psal . xvi , 10 : Timor Domini sanctus, permanens in sæculum sæculi.
* I ad Corinth . xi , 8 : Charitas numquam excidit.
6 Psal. V, 8.
perducti fuerint . Ex his auctoritatibus significatur, quod timor non erit in

futuro . Si autem timor non erit in futuro , ergo nec septem dona erunt , nec
modo sunt in Angelis sive in animabus sanctis . Ad quod dicimus auctori-
tatum præmissarum quæ videtur repugnantiam dirimentes , quod septem

illa dona et in Angelis modo sunt, et in animabus sanctis feliciter viventi-
bus , et in nobis erunt in futuro : sed non habebunt omnia hos usus , sive
hæc officia quæ nunc habent : ut verbi gratia, Timor filialis modo facit ti-
mere ne offendamus quem diligimus , et ne separemur ab eo facit etiam

nos revereri eumdem . In futuro vero faciet nos revereri , quando non time-
bimus separari vel offendere . Non ergo metus separationis vel offensionis
nunc est in Angelis vel in animabus sanctis , nec in nobis erit in futuro :
sed reverentia quæ est mixta cum subjectione dilectionis : quæ etiam in
Christo fuit, sicut Apostolus dicit in epistola ad Hebræos loquens de Christo ,
qui exauditus est pro sua reverentia ' . Quidam tamen secundum effectum ,
timorem in Christo et in Angelis tantum esse contendunt .
DIVISIO TEXTUS .
ARTICULUS I.
« Nunc de septem donis Spiritus san- An dona sunt virtutes ?

cti, etc. »
Hic tertio loco inter habitus perficien-
tes animam , agit Magister de donis. Circa hæc autem quæremus quinque.
Et dividitur in duas partes : in quarum Primo , An sint virtutes ?
prima agit de donis in communi . In se- Secundo , quomodo perficiunt animam ,
cunda , agit de donis in speciali , quæ in- et ad quid ?
cipit in hac eadem distinctione , ibi , D, Tertio , de numero ipsorum.
« Et quia de timore, etc. » Quarto , de ordine et combinatione
In prima parte inquirit quatuor circa quam habent duo , et duo.

dona in communi, quorum primum est, Quinto, Utrum sint in Angelis et in
an sint virtutes , et utrum sint in Ange- Christo ?
lis ? Et hæc duo determinantur simul ,
Tertio , Utrum fuerunt in Christo ? ibi , B , AD PRIMUM proceditur sic :
« In Christo autem, etc. » Quarto quæ- 1. Super illud Job . 1 , 2 : Nati sunt er
ritur, Utrum evacuabuntur vel remane- septem filii, etc. , dicit Gregorius : « Per
bunt in patria ? ibi , C, « His autem vide- septem filios septem virtutes intelligun-
tur obviare, etc. >» tur , sapientia , intellectus , etc. » Ergo
dona sunt virtutes .
2. Item, Ibidem , « Contra singula ten-
Ad Hebr. v, 7.
IN III SENTENT. DIST . XXXIV , C , ART. 1 . 617
tamenta , mentem Spiritus sanctus se- per consensum fides , et intellectus , et

ptem virtutibus imbuit : contra stultitiam sapientia . Similiter ad operabilia per ra-
sapientia , contra hebetudinem intellectu , tiones operabilium illuminat prudentia ,
etc. » Ergo dona sunt virtutes. scientia, et consilium , nisi quod unum
3. Item , Illi habitus qui veræ virtutes plus et alterum minus ergo videtur ,
sunt , a Sanctis dona dicuntur : unde quod nulla differentia sit secundum ra-
Glossa super illud Apostoli, I ad Corinth . tionem speciei inter virtutes et dona .
XIV, 1 , dicit : Sectamini charitatem , qua 3. Præterea, Hoc ipsum , quod dona
major in omnibus donis non est . sint perfectiora virtutibus , et ita differant
Similiter, Jacob. 1 , 17 , super illud : ab eis, videtur falsum quia dicit Philo-
Omne donum perfectum , dicit Glossa ge- sophus, quod virtus est ultimum poten-
neraliter, quod dona sunt gratuita : ergo tiæ in re post ultimum autem non est
videtur, quod generale nomen sit donum , aliquid sumere : ergo non est perfectio
et convertatur cum virtute . amplior quam virtus , ut videtur .
4. Item , Charitas dicitur etiam primum Si autem velles dicere , quod est diffe-
domum , in quo omnia dona donantur : rentia quantum ad nomen : hoc iterum
et hoc probat Magister in libro I Senten- videtur falsum . Philosophus enim dicit
tiarum . Ergo videtur , quod dona in nullo in Topicis, et Boetius similiter in suis
distinguantur a virtutibus . Topicis , quod donum est datio irredibilis :
5. Item , Septem diffiniuntur virtutes et hæc eadem ratio convenit virtuti sicut
diffinitione generali , quæ convenit theo- donis : ergo non distinguuntur quoad hoc ,
logicis et cardinalibus : talis diffinitio ut videtur .
etiam invenitur convenire donis , sicut Ad hoc inveniuntur Doctores habere.
est, quod virtus est dispositio perfecti quinque opiniones . Quidam enim dicunt ,
ad optimum et sicut est , quod virtus est quod virtutes et dona non differunt nisi
quæ bonum facit habentem et opus ejus secundum rationem , et non secundum
bonum reddit et sicut est, quod virtus substantialem aliquam diffinitionem et
est in difficilibus optimorum operativa : differentiam : sed accidentalem differen-
et sicut est , quod virtus est ultimum po- tiam dant istam , quod virtutes sint prin-
tentiæ in re cujus virtus est . Omnes istæ cipaliter ad agendum , et ideo diffiniuntur
conveniunt etiam donis et sicut illa , per actus, et habent proprias operationes :
virtus est bona qualitas mentis qua recte. sed dona sunt ad resistendum tentationi-
vivitur, qua nemo male utitur , quam bus quæ impugnant vitam virtutis jam
Deus operatur in nobis. Ergo videtur , habitæ . Quod autem non sit conveniens.
quod dona sint virtutes . illud dictum , statim apparet : quia forti-
Si forte dicere velles , quod dona dicunt tudo est ad impugnandum in difficili et
aliquid perfectius , quam virtutes : hoc tentatione . Similiter dicitur communiter ,
non videtur verum . quod charitas minima resistere potest cui-
1. Macrobius enim supra Somnium cumque tentationi . Et , I Petr. v , 8 et 9 :
Scipionis dividit virtutem in purgatoriam , Adversarius vester diabolus circuit, quæ-
et purgati animi , et exemplarem et est rens quem devorel : cui resistite fortes in
una perfectior alia , nec tamen amittit ex fide. Et, ad Ephes. vi, 16 : In omnibus
hoc virtutis nomen et rationem : ergo sumentes scutum fidei, in quo possitis
nec ista perfectio aliam rationem secun- omnia tela nequissimi ignea exstinguere.
dum nomen dabit donis . Ergo patet per hoc , quod hoc etiam prin-
2. Item , Magis et minus non variant cipalius convenit virtuti , quam dono : et
speciem veritati autem primæ innititur ideo non est conveniens dictum istorum .
1 Cf. I Sententiarum , Dist . XVII ,

Item, Alii voluerunt emendare per sub- animæ dicit timor ? Nullam penitus .
tilitatem dictum , et dixerunt , quod duo Unde nihil est quod dicunt.
sunt in libero arbitrio , ratio , et voluntas : Ideo sunt quarti qui magnam partem
et virtus principaliter est in voluntate , multitudinis habent sequentem quia
secundario in ratione : donum autem e valde celebris fuit et est hæc opinio
contrario principaliter in ratione , secun- apud multos , quod virtutes sunt ad agen-
dario in voluntate . Hujus autem assigna- dum recte secundum vitam quæ unicui-
tionis suæ talem adhibent rationem , quod que sufficit secundum se , et ad sustinen-
inter virtutes non est nisi una quæ sit in dum passiones sive innatas sive illatas .
ratione et inter dona , quatuor ponuntur Sed dona sunt in adjutorium potentia-
in ratione, scilicet sapientia , intellectus , rum animæ, ut patiamur conformiter
consilium , et scientia . Sed patet ridicu- Christo et hoc probant satis rationabi-
lum esse, quia duæ virtutes sunt in raliter sic : Ad hoc quod Christus pateretur
tione, scilicet fides, et prudentia . Item, tria exigebantur , quorum primum est ti-
Ridiculum est dicere , quod ideo dona mor reverentia ad Patrem mittentem
principalius sunt in ratione , quia plura ipsum et tradentem pro redemptione ge-
sunt ex eis in ratione . Jam enim sequere. neris humani : et ex illa replet eum spi-
tur , quod principalius essent in irascibili , ritus timoris Domini . Secundum autem
quam in concupiscibili : quia duo sunt in erat, quod hoc faceret amore ad homi-
irascibili , scilicet timor , et fortitudo et nes, quia pro hominibus salvandis patie-
unum est in concupiscibili , scilicet pie- batur , et ibi accessit donum pietatis.
tas . Item , Falsum est de cardinalibus : Tertium autem erat ut offerret se passio-
quia duæ sunt in ratione , scilicet pruden- nibus viriliter et intrepide : et ex illa
tia , et justitia . Cum enim justitia consi- parte venit donum fortitudinis . Alia au-
stat in ordinatione ad alterum , et omnis tem dona concomitantur hæc , sicut scien-
ordo rationis est , sic erit justitia necessa- tia pietatem , consilium fortitudinem , in-
rio in ratione. .
tellectus autem et sapientia intentionem
Ideo tertii veniunt et dicunt , quod patientis in Deum . Et huic opinioni con-
dona dicuntur per comparationem ad trarium non est quod objicitur , nisi hoc
Deum dantem , et ideo sunt in superiori solum quod , ut videtur, rationabiliter
parte rationis virtutes autem respiciunt solvi non potest, scilicet quod dona data
opera specialia quæ sunt super materias fuissent , etiam Christo non incarnato et
speciales , et ideo sunt in inferiori parte passo , ut si homo non peccasset : ergo
animæ vel rationis . Et hoc iterum nihil hæc non est substantialis differentia do-
est quia super illud : Signatum est su norum et virtutum , sed potius acciden-
per nos lumen ¹ , etc. , dicit Glossa , quod talis secundum statum peccati ,
triplex est imago , creationis , recreatio- Ideo quinti dicunt, quod virtutes sunt
nis , et similitudinis . Et imago recreatio- ad agendum simpliciter : sed dona sunt
nis est , per quam perficitur imago simi- expeditiones virtutum, et sunt ad agen-
litudinis et creationis et illa est fides , dum expedite et hæc opinio quandoque
spes , et charitas. Cum igitur secundum habuit multos defensores propter verbum
Augustinum , imago sit in anima secun- Gregorii qui dicit , quod « dona data sunt
dum eam partem qua nihil excellentius in adjutorium virtutum contra defe-
habet, videbitur quod fides , spes , et cha- ctum . » Sed hoc iterum patet non esse
ritas sint in altissimo animæ , et ita non verum : quia
erunt dona altius in partibus animæ, 1. Dicit Philosophus in secundo Ethico-
quam virtutes . Item, Quam altitudinem
. rum , quod signum oportet accipere ha-
1 Psal. IV, 7.
IN III SENTENT . DIST. XXXIV , C , ART. 1 . 619
bitum fientem in opere delectationem. mentum est virtutis ad actum proprium :

Non enim justus et castus est, qui ope- et hoc non habet nisi per accidens ex
ratur justa et casta , sed potius qui hæc aliqua dispositione subjecti sui : et hoc
operatur , et hoc ipso gaudet : gaudens ipsa virtus convalescens in usu operis
autem in opere , non habet difficultatem : per se excludit . Et de hoc dicit Bernardus
ergo non indiget adjutorio ulteriori . in primo libro de Consideratione ad Eu-
2. Item , Quid est dictu , quod virtus genium : «Nihil adeo difficile , quod con-
quæ est habitus perfectus et perficiens ad suetudo facile non faciat. » Et hoc præ-
opus , indigeret ulterius alio perficiente cipue in consuetudinalibus est verum , de

ipsam ? sic enim esset perfectio perfectio- quibus inducit Philosophus , quod innati
nis, et sic de aliis perfectionibus opor- sumus eas suscipere perficere autem est
teret habere multas . ab assuetudine . Aliud autem impedimen-
Si propter hoc diceretur , quod in ve- tum est potentiæ ex imperfectione habi-
ritate dona sunt virtutes , et non diffe-
tus , quod est quasi e contrario primo
runt ab eis. CONTRA : impedimento , sicut potentia nostri in-
1. Virtus et donum non sunt ejusdem tellectus est in verum primum , et ad
diffinitionis ergo non sunt ejusdem hoc non perficit virtus nisi imperfecte ,
naturæ quod patet, quia consilium scilicet in speculo et ænigmate , et ideo
nulla virtus est : et similiter nec scientia , evacuabitur et ideo indigetpotentia alio
nec sapientia. habitu altius juvante in illud , et ex
2. Item , Matth . vi , 9 , super Pater parte illa tamquam secunda perfectio , et
noster, dicit Glossa : « In precibus est ut altius infunditur donum . Quod qualiter
impetrentur dona, in donis ut operemur sit , in sequenti articulo magis explanabi-
mandata . » De operatione beatitudines tur . Et hoc modo intelligitur, quod dona
sequuntur . Ergo dona prece impetran- data sunt in adjutorium virtutum vel
tur : sed non virtus, quia oportet habere potentiarum .
virtutes antequam preces exaudiantur : AD OMNIA quæ primo objiciuntur ad Ad4 1 ,et2,5.3,
ergo dona non sunt virtutes . probandum quod donum est virtus , est
3. Item, ibidem , alia Glossa : « Preci- solutio una, scilicet quod virtus dicitur
bus laborandum est , ut dona percipia- dupliciter , scilicet large, etstricte . Stricte
mus . » Et idem ex hoc sequitur . Sed ta- tunc virtus erit prima perfectio virium
men hæc ipsa Glossa difficultatem habet : animæ ad actus vitæ ordinatæ ad finem ,
quia habita una parte gratiæ habentur vel id quod est ad finem : sicut virtus
omnes et ita dona habentur antequam theologica est in finem , virtus autem po-
exaudiatur oratio , sicut et virtutes . Unde litica est in id quod habemus ad usum ,
videtur, quod per illas Glossas nihil pro- quod est ad finem : et hoc modo donum
batur. cum sit secunda perfectio ad altiorem
actum quarumdam virtutum , non est
Solutio. SOLUTIO . Sine præjudicio consentio in virtus, sed discretus habitus a virtute .
ultimam opinionem quæ fundatur super Large accipitur virtus pro habitu perfi-
verbum Gregorii , quia Gregorius plus de ciente ad actum secundum rationem
donis locutus est, quam aliquis alius san- boni . Sic virtus est donum , et beatitudo ,
ctus. Et ideo quidam Doctor tenet illam similiter et fructus de quibus mentio erit
opinionem et est bona , licet a quibus posterius. Quod autem videtur Grego-
dam improbantibus cam non bene ex- rius dicere , quod dona data sunt contra
planata sit. Dicit enim Gregorius ex- defectum in quem incidimus ex peccato .
presse, quod « dona data sunt in adjuto- Respondeo , quod hoc dictum est per ac-
rium virtutum . » Et ad hoc intelligen- cidens , de dono scilicet ratione status
dum , notandum quod quoddam impedi- hominis cui dantur dona . Aliter enim non
essent dona in Angelis et in Christo . beatitudines , et fructus , et gratiam sa-

AD ID autem quod ultimo objicitur , cramentorum .
quod precibus impetrantur dona , dicen- Et objicitur sic :
dum quod nos concedimus conclusio- 1. Unumquodque perfectibile non in-
nem tamen argumentatio non procedit venitur perfectibile nisi quadrupliciter
secundum intentionem Glossæ , quia tantum , scilicet in esse , et posse , et
Glossa intelligitur de impetratione usus agere , et fine . Accidentia enim non con-
doni, non habitus : quia omnia simul ferunt perfectionem : quia illa infinita
cum virtutibus infunduntur. sunt, ut dicit Philosoupus : nec potest
AD ILLUD autem quod objicitur contra attendi perfectio penes ipsa . Anima est
opinionem istam ultimo , dicendum quod de numero perfectibilium . Ergo perficie-
virtus gaudet in sua operatione, sed hoc tur omnibus istis perfectionibus . Constat
non est nisi quantum ad amotionem im- autem, quod perfectionem in esse et
pedimenti quod habet in subjecto : et posse simul accipit in creatione sua :
contra hoc non datur donum , sed potius quia perfecta est , et omnes potentias ha-
contra hoc quod virtus habet ex se, ut bet : ergo si perficitur ulterius , hoc erit
fides ex hoc quod est in speculo et ænig- in agere , et fine . Virtutes autem suffi-
mate, et prudentia ex hoc quod est per cienter perficiunt in agere animam : et
rationes humani juris , quod nebulis er- charitas quæ est vinculum perfectionis
rorum est involutum : et hæc omnia dis- (ut probatum est) perficit conjungendo
cutienda sunt in articulo sequenti . fini ergo dona et beatitudines et fructus
AD ALIUD dicendum , quod hoc non est superfluunt.
inconveniens, quod post unam perfectio- 2. Item , Non potest dici quod dona
nem sit alia in eodem, dummodo non dentur contra vulnus peccati : quia , sicut
sint ejusdem rationis sicut opinio et dicit Magister in quarto hujus voluminis
scientia de eodem, et ambæ manent, li- in principio , gratia sacramentalis con-
cet quidam hoc negent : non enim ha- tra hoc ordinatur . Si autem tu dicas , quod
bendo scientiam , propter hoc amitto. homo per peccatum corruit in duo , sci-
opinionem per signa, cum adhuc per licet in spoliationem gratuitorum , et vul-
signa possum procedere quando volo . nerationem naturalium : et ad restitutio-
Ita videns veritatem in lumine intelle- nem spoliatorum datur gratia in virtuti-
ctus, non amittit fidem propter hoc. Et bus, et ad sanationem naturalium dantur
ideo hoc non est inconveniens. dona . Hoc nihilvidetur esse : quia , sicut
jam habitum est, gratia sacramentalis
ordinatur contra vulnus naturalium .
Item, Secundum hoc essent alii habitus ,
scilicet beatitudines, et fructus , et gratiæ
ARTICULUS II . sacramentorum superflua , quod est in-
conveniens . Item, Intellectus gratia in-
Qualiter hæc dona animam perficiant ? formatus intendens ad invisibilia , potest
elevari per gradus differentes . Verbi gra-
tia, cognitio per speculum in ænigmate
Secundo quæritur, Qualiter perficiant elevat eum super se , ut credat ea quæ
animam ? non videt per rationem. Potest autem
Et ut hoc liquidius explanetur , faciam illustrationem capere ex auditis auditu
disputationem generalem de modo per- interiori vel exteriori , ut habeat ex illis.
fectionis animæ per virtutes, et dona , et lumen majus fide : quod quia majus est ,
Cf. IV Sententiarum , Dist . I.

non erit fides : ergo alicujus altioris gra- enim est status omnium bonorum aggre-
tiæ quam sit fides : ergo videtur , cum gatione perfectus. Ergo videtur , quod
dona sint ad tales actus (quod probabo) non habetur simpliciter nisi a Deo, et
quod nihil sit dictum , quod dona sint non habetur participando nisi a beatis in
data contra defectum qui est ex peccato . patria : ergo videtur , quod nulla sit bea-
PROBATIO autem ejus quod suppositum titudinis perfectio hic in via .
est , ista est : quia diffinitur sapientia , Præterea, Si beatus dicitur aliquis ,
donum quod est cognitio divinorum cum qualiter salvatur in co congregatio boni ?
sapore : et intellectus , quod est lumen Videtur enim , quod debeat salvari : quia
faciens cognoscere cœlestia : sicut dicit dicit Augustinus in Glossa super
Gregorius, quod « intellectum dat, cum Matthæum, v, 10 , super illud : Beati

de auditis mentem illustrat : » ergo vi- qui persecutionem patiuntur propter ju-
detur , quod non sint contra peccata . stitiam , quod ultima revertitur ad ca-
Sed contra. SI AUTEM hoc concedatur , videtur put : ut intelligamus , quod a nulla se-
contra Gregorium , qui dicit super prin- paratur, ut sit sensus : Beati pauperes
cipium Job : « Contra septem defectus , spiritu cum persecutionibus , et beati mi-
Spiritus sanctus septem virtutibus mentes cum persecutionibus , et sic de aliis .
tem imbuit : contra stultitiam sapientia , Si autem illa revertitur, eadem ratio erit
contra hebetudinem intellectu , contra de reversione aliarum . Ergo videtur,
præcipitationem consilio , contra timo- quod beatitudo ponit statum beatorum
.
rem fortitudine , contra ignorantiam congregatione perfectum.
scientia , contra duritiam pietate , contra Item , Aristoteles dicit loquens de feli-
superbiam timore . >> citate, quod una hirundo non facit ver,
nec una dies serena . Et alia translatio
Quæst. 1. SED ITERUM in assignatione Gregorii clarior est , et dicit quod per unam hirun-
quæritur, Quare ipse sex poenas ponat , dinem et unum diem serenum non est
et septimum ordinat contra peccatum , prægnosticatio verni temporis . Et intelli-
scilicet timorem contra superbiam ? git, quod oportet esse plures. Et a simili
infert, quod felicitas non erit in actu per-
Quæst. 2. ITEM de ista positione præcedenti quæ fectio boni unius, nec ejus qui modico
est supposita , si donum est ad altiorem tempore habuit congregationem bono-
actum quam virtus , quare non habemus rum , sed in omnibus bonis , et diu .
singula dona respondentia singulis virtu- Ergo si hæc de ratione sunt beatitudi-
tibus per aliquid altius ? quia spei nullum nis , videtur quod habitus beatitudinis non
respondet inter dona. Item, charitati simul habentur cum virtutibus et donis.
nullum . Item , temperantiæ nullum . Quod per infusionem : quod tamen est contra
enim quidam dicunt de pietate , non est communem opinionem , quia Deus omnes
conveniens , cum a Philosophis et San- habitus dat simul.
ctis ponatur pietas species justitiæ , et Item , Virtutes quæ sunt primæ perfe-
non temperantiæ . Et tunc iterum quæstio ctiones , multiplicantur in septem, et bea-
est , Quare speciei justitiæ per idem no- titudines in octo .
men respondet donum , et non aliis , et
non similiter justitiæ in se ? Item, Quare ITEM, Fructus quamdam dicunt animi Quæst. 4.
fortitudini per idem nomen respondet perfectionem , et cum fructus non sit nisi
donum et non aliis ? Item , Cum charitas boni cui propter se amore inhæremus , ut
sit perfectior aliis , quare non respondet dicit Augustinus , videtur esse ultima
sibi donum ? perfectio hominis in via tendentis ad pa-
triam sed fructus sunt virtutes, sicut
ITEM quæritur de beatitudine . Hæc videtur ibidem dicere Glossa : et nomina
Quæst. 3.
fructuum quæ ponit, sicut charitas, pa- tur anima primo modo ad actum hoc
tientia , mansuetudo , et alia quæ ponit contingit dupliciter, scilicet ad actum
ibi, licet interserat quædam quæ non no- primum qui primus est , eo quod ipse
minant virtutes , ut gaudium , et pacem , primus est ex habitu bono et hoc modo
et quædam alia : ergo multo magis om- perficit virtus . Si autem est ad actum
nia quæ sunt citra fructus , cadunt in vir altiorem sive secundum : sic perficit do-
tutis rationem, sicut dona, et beatitudi- num . Si autem est perfectio secundum
nes . statum cum status non est in bono uno
vel duobus , sed in omnibus quæ possunt
Solutio SOLUTIO . Sine præjudicio loquendo di- haberi secundum perfectionem quæ pot-
co ut prius , quod virtutes perficiunt ani- est esse in statu : tunc est perfectio per
mam ad actus primos , et dona ad secun- beatitudines infusas . Fructus autem ac-
dos , et beatitudines ad tertios , et fructus cedit ex parte conjunctionis cum fine, ut

in finem , secundum quod contingit per dictum est prius . Sustinendo igitur hæc ,
bonum opus conjungi fini . Et qualiter respondendum est ad objecta .
hoc fit, accipiatur ex parte rationis : quia AD PRIMUM igitur dicendum, quod om- Ad 1.
non perficitur fides virtute ad consen- nes perfectiones referuntur ad posse . Est
sum primæ veritatis , quam non videt , enim posse ex potentia : et hoc accipit
nisi in speculo et in ænigmate hanc natura cum accipit potentias in sua crea-
autem contingit melius videre in lumine. tione . Et est posse ex habitu infuso vel
illustrationis per inspirationem gratiæ , acquisito : et hanc perfectionem non ha-
et contingit sapere per experimentum sui bet nisi quando acquirit habitum , et ul-
in ratione (alias , in re) ipsa et sic per- terius hæc causa est perfectionis in actu .
ficiunt dona . Cum autem habitus sunt multiplices , pa-
Item , Contingit visum defigere in ea tet quod omnes illi sunt necessarii .
altius cum certitudine maxima et tunc AD ALIUD dicendum , quod Sancti di- Ad 2.
est actus beatitudinis perfectæ munditiæ, cunt , quod sunt data in adjutorium vir-
ut dicitur Beati mundo corde, quoniam tutum et virium contra vulnus peccati :
ipsi Deum videbunt . Contingit etiam et quod data sunt in adjutorium , eo quod
refici in gustu certitudinis illius : et sic sunt ad actus perfectiores, hoc est sub-
erit habitus qui dicitur fructus , et voca- stantiale donis : quod autem sunt contra
tur ab Apostolo fides . Et Glossa ibi dicit , vulnus peccati, hoc accidit ex subjecto
quod fides idem est quod de invisibilibus in quo est vulnus illud . Et hoc probatur
certitudo et debet addi , per experimen- per objectionem illam, quod in Angelis
tum spiritus quia aliter non esset ve- sunt, et in Christo , et in nobis fuissent,
rum quod ibidem dicit Ambrosius in etiamsi nemo peccasset . Ergo patet ,
Glossa , quod delectat suos possessores quod accidit donis esse contra vulnus
invicta et sancta delectatione : et ideo peccati . Nec est conveniens dictum ali-
fructus spiritus dicuntur. Et secundum quorum hoc, quod scilicet substantiale
hoc dona sunt secundæ perfectiones ani- sit donis esse contra vulnus peccati , et
mæ , et præsupponunt virtutes secundum quod in Angelis sint sicut medicina præ-
naturam , licet simul infundantur. servativa : quia nulla est ratio præserva-
Item , Notandum secundum hanc opi- tivæ medicinæ in eo in quo est nulla po-
nionem , quod est perfectio animæ ad ac- tentia morbi . Unde cum in Christo im-
tum qui est circa difficile et bonum et possibilitas fuerit ad morbum , nullo mo-
est perfectio animæ ad statum boni , et do infuit aliquid ei ut medicina præser-
actus qui sunt optimi status . Si perficia- vativa : et tamen dona sunt in Christo :
1 Matth . v, 8.
ergo non substantialiter ordinata contra speculo et ænigmate , est imperfecta et

peccatum , sed per accidens , ut dictum ideo consequuntur ex illa parte duo do-
est. na unum sicut sub lumine accepto os-
Ad object. AD ID autem quod objicitur de Grego- tendens veritatem primam , quod est in-
rio, dicendum quod ipse loquitur de do- tellectus alterum autem sicut gustans
nis secundum effectum quem habent in dulcedinem veritatis agnitæ et acceptæ
homine damnato propter peccatum , et in donis gratiæ et hoc est sapientia .
reformato per ipsa : et non de substantiali Spes autem , quia in substantia et in for-
actu donorum . ma est imperfecta , ipsa nullo modo
Ad id quod objicitur de sacramentis , potest manere in statu perfecto, in quo
dicendum quod non valet : quia aliæ sunt manet donum magis quam virtus et
pœnæ illæ et vulnera quam ista . Est ideo non consequitur eam nec donum
enim vulnus potentiæ ad actum ad quem nec beatitudo .
nata est, et hoc vulnus est tantum pœna Item, Inter cardinales temperantia est
et non causa culpæ et contra hanc ре- in delectabilibus innatis , in quibus non
nam nobis secundum dictam rationem est multum difficile temperare perfecte :
dantur dona , ut stultitia , hebetudo , et unde dicit Philosophus , quod inconti-
hujusmodi. Est etiam vulnus quod aut nens magis vituperabilis est , quam timi-
est conjunctum peccato ut inclinans ad dus , quia in eo quod facilius fieri potest :
illud , aut est peccatum et contra hoc et ideo in illo delectabili sufficit virtus.
ordinantur sacramenta , ut baptismus ad actum ultimæ perfectionis, et ideo
contra originale peccatum , et confirmatio nullum donum consequitur temperan-
contra incendium fomitis qui est in ma- tiam . Sed in fortitudine non sic est :
lum , et Eucharistia contra defectum spi- quia illa in eo quod est , difficillimum est
ritualis boni deperditi , ex quo homo ha- etiam constantissimo et ideo requirit.
bilitatur ad malum , et sic de aliis , ut patet habitum altioris perfectionis .
in disputatione quæ ponitur in principio Et si quæratur , Qualiter hoc possit
quarti Sententiarum . esse , cum fortitudo sit contra pericula
mortis , quibus nihil videtur magis diffi-
Ad quæst 1. AD ILLUD autem quod quæritur , Quare cile ? Dicendum , quod donum est contra
Gregorius unum peccatum ponit cum statum in quo homo tenetur ad talia si
sex pœnis ? Dicendum , quod superbia necesse sit : sicut etiam in tyrociniis for-
ibi non nominat peccatum , sed pœnam tes sunt, qui pericula incidentia propul-
quæ est ex peccato , et superbia dicitur sant vel sustinent : sed his fortiores.
ibi superbilitas quam comprimit timor : sunt, qui se ultro offerunt ad tyrocinium
et sic nulla est quæstio . tale cum non teneantur : et ad hoc est
donum in quo homo ponitur in statu
Ad quæst.2. AD ALIUD bene concedo , quod dona perfectionis , vel ex gradu vel professione
sunt consequentia virtutes, et sunt altio- ut talia pericula sæpe subire cogatur : et
ris perfectionis , sed non omnes . Est ad hoc indiget homo dono . Et quia est
enim charitas summæ perfectionis , et illa contra eumdem actum et idem difficile
non potest habere aliquid altius conse- et bonum cum fortitudine virtute , ideo
quens, quam ipsa sit . Fides autem se- nominatur eodem nomine cum ipsa . Sed
cundum substantiam quidem quæ est vi- justitia secundum suum genus respicit
sio veritatis , est perfecta , et ideo ex par- debitum , ut supra in quæstione de virtu-
te illa manebit in statu perfecto patriæ : tibus habitum est : et ideo non habet in
sed ex parte formæ in quantum est in illo magnam difficultatem : sed in specie
1 Cf. IV Sententiarum , Dist. I.

quæ pietatis est , et est benevolentia in tus secundum se ordinat ad actum. Do-
sanguine conjunctis , habet ulterius ut num autem est additum in adjutorium
impendat per similitudinem imaginis virtutis : et ideo quoddam juvat in actu ,
conjunctis hoc quod impendit sanguine et quoddam juvat secundum remotionem
conjunctis ad hoc enim non elevat vir- a contrario propter reverentiam Dei : et
tus consuetudinalis sive civilis , sed po- ex parte illa juvat timor , et ideo non se-
tius donum Spiritus sancti . Et ideo ju- quitur aliquam virtutem proprie, nisi
stitia secundum se non habuit donum forte velis dicere justitiam generalem
respondens , sed in parte illa qua move- quoad illam partem quæ est declinatio a
tur per rationem debiti ad eos qui con- malo .
juncti sunt sanguine , ut moveatur in eos
qui conformitate Patris cœlestis conjun- AD ID autem quod ulterius quæritur de Ad quæst.3.
cti sunt . Et quia idem est actus benevo- beatitudinibus , dico quod beatitudines
lentiæ in utroque , ideo virtus et donum
. sunt altiores perfectiones, quam virtus
habent unum nomen . Quod autem ve- vel donum. Sed beatitudo est duplex ,
rum sit, videtur ab Augustino , qui acci- scilicet viæ , et patriæ. Beatitudo viæ ad-
pit pietatem , cultum Dei , et obsequium huc duplex , scilicet spei , et rei . Beatitu-
proximi , et etiam virtutem specialem in do spei dicitur , quando aliquis est in
libro de Civitate Dei, et etiam habetur statu in quo sperare potest beatitudinem
ex verbis sequentis distinctionis . In aliis spe formata quæ provenit ex gratia et
autem speciebus justitiæ sufficiens est meritis . Rei autem beatitudo est habitus
ratio debiti complere actum quantum- perficiens ad actus altissimi status in via ,
cumque perfectum , sicut in religione , et et non ad unum , sed ad unum in compa-
in aliis , et præcipue in speciebus justitiæ ratione ad omnes alios . Bene enim vide-
quæ secundum jus positvium sunt . tur, quod beatitudo numquam sit in uno
Prudentiæ autem quæ est cognitio nisi in comparatione ad omnia quæ sunt
practica eligibilium , respondent dona illius generis . Et per hoc patet solutio ad
duo . Est enim prudentia civilis utens ra- omnia quæ de beatitudine ad præsens
tionibus juris naturalis et humani , sed objiciuntur : quia etiam de beatitudini-
non attollitur ad illas quæ divinitus in- bus requiritur alibi in tractatu speciali.
spirantur, nisi per donum Spiritus sancti .
Ille autem quæ inspirantur, certissimæ AD ULTIMUM quod quæritur de fructi- Ad quæst.4.
sunt. Et hoc contingit dupliciter : vel quod sunt habitus
bus, bene concedo ,
secundum ea ad quæ tenentur omnes , pertinentes ad gustum finis , eo quod de-
et sic exaltatur ad donum scientiæ vel lectant sancta delectatione suos posses-
secundum ea quæ non omnes obligant , sores et si virtus proprie sumitur , non
et sic exaltatur in dono consilii . Timor sunt virtutes , sicut dictum est in princi-
autem secundum quod est donum Spiri- pio solutionis . Sed large sumendo virtu-
tus sancti , non sequitur virtutem aliquam tem , sicut in præcedenti articulo dictum
.
principaliterquia attendit principaliter est, Glossa vocat virtutes . Tamen tracta-
majestatem quam reveretur, quia sum- tus de fructibus quærit specialem dispu-
mus actus timoris revereri est : et quia tationem alibi ponendam.
aliquis est initialis , vel servilis , illi sunt
dona secundum statum accipientis , et
non secundum perfectionem sanctitatis
Spiritus , nec secundum conformitatem
ad Christum.
Si autem quæras , Quare non sequitur
aliquam virtutem ? Dicendum, quod vir-
scilicet ut in motu in ipsum , aut ut

quiescens in eo . Si primo modo , sic est
donum intellectus , et ideo infra habebi-
tur, quod intellectus est invisibilium
ARTICULUS III. creaturarum per quas movetur in Deum.
Secundo autem modo est donum sapien-
De numero donorum . tiæ : sicut dicit Augustinus , quod æter-
nis per gustum rebus inhærescit . Si au-
tem est in ea quæ sunt ad finem , et
Tertio , Quæritur de numero donorum . altius quam virtus : aut illud altius sumi-
Videtur enim, quod non sint nisi sex : tur ex parte ejus in quod dirigit, aut ex
quia parte rationis dirigentis . Si primo modo :
1. Timor, ut habitum est , non conse- tunc est consilium quod dirigit in altio-
quitur aliquam virtutem . ra quàm prudentia virtus . Si autem ex
2. Item, Videtur quod plures sint parte rationis dirigentis : tunc est scien-
quia infra quatuor timoris differentias tia , quæ dirigit per rationes divinas in
Magister assignat : ergo videtur ad mi- communiter operabilibus, cum prudentia
nus, quod sint decem . dirigat per civiles, ut patet ex prædictis .
3. Item , Secundæ perfectiones ad al- Si autem ex parte affectus est altius per-
tiores actus multiplicabiles sunt in multa : ficiens quam virtus : aut ex parte finis ,
ergo videtur , quod penes hæc omnia de- aut ejus quod est ad finem . Si ex parte
bent dari dona. finis : tunc non potest esse ex parte boni-
tatis, quia nihil altius ordinat in illam
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod multiplex quam charitas : nec ex parte charitatis ,
potest assignari donorum divisio : sed quia ibi perficiunt dona intellectus : ergo
triplex sufficit hujusmodi intentioni hu- erit ex parte bonitatis , potestatis, et ma-
jus operis , quarum una est propria , quæ jestatis , sive excellentiæ et ad illud
est penes objecta , scilicet quod donum perficit timor Domini sanctus permanens
aut ordinat a malo , aut in bonum . Si in sæculum sæculi : et alii timores (ut in-
primo modo , timor . Secundo autem mo- fra patebit) dicuntur dona per respectum
do aut in bonum quod est finis, aut ad illum . Si autem est secundum ea quæ
quod est ad finem . Si primo modo : aut sunt ad finem , et altius quam virtus :
per modum veri , et sic est intellectus : aut in se, aut in respectu proximi . Si in
aut boni, et sic est sapientia , a sapore se tunc non potest esse respectu dile-
dicta magis quam a sapere . Si autem est ctionis innatæ quia non habet tantam
ad ea quæ sunt ad finem aut per mo- difficultatem , quin bene contineatur a
dum exsequentis , aut dirigentis et perfectione quæ est virtus : ergo erit
utroque modo dupliciter , scilicet in his respectu passionis illatæ secundum sta-
ad quæ omnes tenentur , et sic exsequens tum ordinantem ad sustinendum marty-
est pietas , et scientia dirigens aut ad rium et tunc erit donum fortitudinis ,
quæ non omnes , et sic exsequens est ut habitum est . Si autem est respectu
fortitudo, et consilium dirigens . boni quod est commune et etiam in pro-
Et alia multiplicatio est, quod donum , ximo , non potest esse per modum debiti ,
ut habitum est , perfectio est altior quam quia hoc ordinabile est satis perfectione
virtus . Illud igitur altius aut accipitur ex quæ est virtus justitiæ nec potest esse
parte intellectus, aut affectus . Si intelle- respectu boni , sicut charitas diligit pro-
ctus aut secundum quod ipse est in finem , ximum , quia nihil est perfectius chari-
aut secundum quod ipse est in ea quæ tate ergo erit vis benevolentiæ ad ima-
sunt ad finem . In finem duobus modis , ginem Dei , et sic est donum pietatis . Et
XXVIII 40
hæc multiplicatio est propria secundum potuit esse respectu illius : sed donum
disputationem supra habitam in donis. non necessario ponit actum talem , sed
Tertia multiplicatio communiter est sufficit quod sit altior perfectio quam
omnium antiquorum Doctorum, et est virtus quocumque modo , sive per actum
bona valde, scilicet quod secundum du- tendentem sive per resilitionem veneran-
plicis vitæ perfectionem numerus dono- tem et honorantem majestatem .
rum accipiatur . Et ita vita quidem con- AD ALIUD dicendum, quod licet infra Ad
templativa perficitur visu et gustu : et quatuor tangantur timores vel sex vel
visus ostendit quod gustandum est , et duo secundum diversas divisiones , unus
quoad visum est intellectus, et quoad solus est timor primo et per se dictus
gustum est sapientia saporans . Sicut donum timoris , scilicet qui replevit
enim dicit Philosophus , sapor sequela Christum : et ille est timor permanens in
complexionis est : et ideo necesse est pe- sæculum sæculi , et alii dicuntur dona
netrare naturam rei per gustum . Si au- per comparationem ad illum .
tem est de perfectione activæ aut se- AD ULTIMUM dicendum , quod altiores Ad 3.
cundum rectificationem rationis dirigen- perfectiones in habitibus respicientibus
tis , aut secundum affectus exsequentis . actus singulares in genere , non sunt mul-
Primo modo aut in his ad quæ non om tiplicabiles amplius quam dictum est.
nes tenentur, et tunc est consilium : aut Sed habitus perficientes secundum sta-
est secundum rationem eorum ad quæ tum summum , et non existentes in uno ,
omnes tenentur, et tunc est scientia. Si sed in uno in comparatione ad usum
vero est in affectu exsequentis : aut a aliorum , sunt perfectiones et multiplica-
malo , aut in bonum . Primo modo , ti- biles secundum octo differentias , ut bea-
mor. Secundo modo : aut ad quæ omnes titudines viæ : vel secundum duodecim
tenentur , aut ad quæ non omnes tenen- fructus spiritus , de quibus loquitur Apo-
tur. Primo modo est fortitudo : secundo stolus , ad Galat . v, 22 et 23¹ .
modo pietas .:
Ad 1. AD ID ergo quod primo objicitur, di-
cendum quod verum est , quod timor non
sequitur aliquam virtutem secundum ARTICULUS IV .
quod est donum et tamen est altior per-
fectio , quam virtus : et hoc dico de ti- De ordine et combinatione donorum .
more reverentiæ, qui primam habet ra-
tionem timoris doni . Sed ex hoc non se-
quitur, quod non sit donum : et hujus Quarto , Quæritur de ordine et combi-
ratio patet ex supra dictis : quia virtus natione donorum .
theologica ex illa parte minus imperfecta Videtur enim male tangi ordo : quia
est qua est in majestatem : et illius im- 1. Primum est recedere a malo , et
perfectionis ratio est : quia propria diffi- postea proficisci in bonum in profectu
nitio virtutis est ad actum in aliquid autem in bonum prius occurrit via quam
determinatum vel circa finem , vel circa finis, et in via prius occurrit communis
ea quæ sunt ad finem . Majestas autem perfectio mandatorum quam consilio-
non potest esse objectum actus qui tendit rum ergo videtur, quod primum sit
in majestatem sed potius omne quod timor , et ita de aliis secundum ordinem
est resilit ab illa : et ideo nulla virtutum conversum quam numerentur ab Isaia 2 .
Ad Galat . v, 22 et 23 : Fructus autem spiri- modestia, continentia, castitas.

tus est charitas, gaudium, pax, patientia, beni- 2 Isa. XI, 2 et 3 .
gnitas, bonitas, longanimitas , mansuetudo , fides,
IN III SENTENT. DIST . XXXIV , C , ART . 5 . 627
2. Item , Quare nullum combinatur cedinis divinæ secundum aliquid recti-

cum timore, cum omnia alia habeant ficat intellectum , ut frequentius circa
combinationem unius regentis , et alte- illud iteretur quod gustat et secundum
rius exsequentis ? hoc loquitur Glossa quædam super Isaiam .
3. Item , Quædam Glossa dicit , quod Quidam tamen Doctores concedunt , quod
sapientia regit intellectum : quæritur igi- sapientia simpliciter regit, intellectus
tur, quomodo sit hoc ? autem secundum quid .
Item , Cum in aliis regens præcedat , si
sapientia regit , tunc videtur , quod poni
debeat ante intellectum , ut intellectus sit
in extremo .
Præterea, Videtur falsum quod regat :
quia regimen intellectus et rationis est, ARTICULUS V.
et non affectus : sapientia autem per sa-
porem in affectu est : ergo debet esse Qualiter hæc dona sint in Christo et in
recta, non regens , ut videtur . Angelis ?
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod ordo in do-

Ad 1.
nis est duplex , scilicet secundum quod Quinto et ultimo quæritur, Qualiter
sunt in nobis , vel secundum quod a hæc dona sint in Christo et in Angelis
Spiritu sancto dante ea . Si secundum sanctis ?
quod sunt in nobis : tunc tenet objectio Videtur enim , quod non fuerunt in
prima, et iste est ordo generis actuum eis : quia
ipsorum , licet in habitu simul infundan- 1. Infra habebitur , quod timor nasci-
tur . Secundo autem modo propinquior tur ex fide : sed fides non est in Christo
secundum rationem est sapientia quam et in Angelis sanctis : ergo nec timor .
intellectus , et sic de aliis et sic enume- 2. Item , Eum qui non potest facere
rantur ab Isaia¹ . malum, non oportet habere timorem qui
Ad ?. AD ALIUD dicendum , quod timor dicit faciat eum fugere malum : Christus au-
resilitionem vel fugam , et ad hoc non in- tem et Angeli sancti non possunt facere
diget regitivo proprio, sed communi : malum ergo non oportet eos ad hoc
sicut etiam ipse motus fugæ non est ut habere habitum perficientem .
in fuga persistat , sed potius ut in bonum 3. Item , Fortitudinis est sustinere pe-
convertatur et ideo regens motum in ricula : sed in patria nulla erunt pericu-
bonum , illud erit regimen in fuga et la : ergo videtur, quod donum fortitudi-
ideo timor accipit regimen a regitivo nis non manebit in patria.
aliorum , sive sit castus, sive initialis : 4. Item , Scientia docet bene conver-
sed castus accipit ab intellectu et a sa- sari in medio nationis pravæ et perver-
pientia , initialis autem a scientia et con- sæ et horum nihil erit in cœlo : ergo
silio . non erit ibi scientia.
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod intellectus Item , Magister dixit supra , quod scien-
simpliciter, ut videtur mihi , regit , et sa- tia evacuabitur ergo non potest esse
pientia quodammodo sicut quædam donum scientiæ in Angelis .
animalia sequuntur odores, et perceptio 5. Item, Damascenus dicit , quod <« con-
odoris regit ea in via , et visus eorum silium est de dubiis . » Christus autem de
potius sequitur ad odoratum quam e nullo dubitavit ergo ipse donum con-
converso sic sapientia per gustum dul- silii non habuit : ergo ista dona non om-
1 Isa. xi , 2 et 3.
nia nunc habentur a sanctis Angelis et a in se resiliens reveretur majestatem .

Christo . AD ALIUD dicendum, quod fortitudinis Ad 3.
Sed contra. QUOD EST Contra litteram . doni sicut fortitudinis virtutis alius est
Item , Contra est quod dicit Grego- actus in patria, alius in via : in patria
rius super illud Job , xxxvII, 31 : Num- enim habet firmissime fortitudini primæ
quid conjungere valebis micantes stellas omnia confortanti adhærere , ut supra
Pleiadas ? Ibi videtur dicere , quod nemo dixit Augustinus de fortitudine virtute .
hæc dona sapientiæ conjungit nisi Chri- AD ALIUD dicendum , quod scientia di- Ad 4.
stus : ergo in Christo fuerunt et sunt : citur lumen emissum a Spiritu sancto : et
ergo et in aliis comprehensoribus . illius usus in via est scire conversari ,
Sed ibi iterum nascitur quæstio : quia etc. sed in patria non sic , sed potius
si nullus conjunxit nisi ipse : tunc non rationem justitiæ in actu rationis omnium
habito uno habentur omnia ergo non operabilium intueri .
simul infunduntur. Contrarium autem AD ALIUD dicendum , quod consilium Ad 5.
hujus habebitur infra. non dicitur hic ab eo qui quærit, sed ab
eo qui dat : quia iste non dubitat , sed
Quæst. ITEM quæritur juxta hoc , Quare specia- potius abundantia discretionis dissolvit
liter dicit, quod replevit eum spiritus dubia et certificat et facit lumen in viis ,
timoris Domini, potius quam aliud do- scilicet a Spiritu sancto .
num ? AD ALIUD dicendum , quod Christus so- Ad objeet.
lus conjunxit quantum ad excellentissi-
olutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hæc dona mos usus in opere : sed alii sancti con-
sunt in patria plenius quoad usum, quam jungunt in habitu .
in via , et plenissime in Christo sunt ,
erunt, et fuerunt semper. AD ALIUD dicendum , quod Christus di- Ad quæst.
Ad i . AD PRIMUM ergo dicendum , quod fides citur repletus timore, quia formam servi
generat timorem servilem : et de isto non accipiens, reveritus est Patrem , nobis in
dicitur primo et principaliter , quod sit hoc dans exemplum , ut sequamur vesti-
donum Spiritus sancti : quia hoc dicitur gia ejus , potius quam in scientia , vel sa-
de casto tantum : et iste melius oritur a pientia , vel aliquibus aliis : quia reve-
cognitione aperta , quam a fide . rentia facit fieri omnia alia bona, et
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod objectio illa mala cavere qui enim sine timore est ,
procedit ac si timor castus fugeret ma- non potest justificari .
lum et hoc non est verum , sed potius
D. Plena timorum distinctio.
Et quia de timore tractandi nobis occurrit locus , sciendum est quatuor

esse timores , scilicet mundanum sive humanum , servilem , initialem , ca-
stum vel filialem sive amicabilem . Humanus timor est, ut ait Cassiodo-
rus ' , quando timemus pati pericula carnis , vel perdere bona mundi ,
1 CASSIODORUS, Super Psal . cxxvit.

IN III SENTENT. DIST. XXXIV , E. 629
propter quod delinquimus . Hic timor malus est, qui in primo gradu
cum mundo deseritur : quem Dominus prohibet in Evangelio , dicens :
Nolite timere eos qui occidunt corpus , etc. ' . Timor autem servilis est, ut
ait Augustinus , cum per timorem gehennæ continet se homo a peccato ,

quo præsentiam judicis et poenas metuit, et timore facit quidquid boni fa-
cit, non timore amittendi æternum bonum quod non amat , sed timore
patiendi malum quod formidat . Non timet ne perdat amplexus pulcherrimi
sponsi , sed timet ne mittatur in gehennam . Bonus est iste timor et utilis ,
licet insufficiens : per quem fit paulatim consuetudo justitiæ , et succedit
initialis timor, quando incipit, quod durum erat amari : et sic incipit ex-
cludi servilis timor a charitate , et succedit deinde timor castus sive ami-
cabilis : quo timemus ne sponsus tardet, ne discedat, ne offendamus , ne eo
careamus . Timor iste de amore venit. Ille quidem servilis est vilis ' , sed
non permanens in æternum , et iste timor divinus comes est per omnes
gradus .
E. Collectio prædictorum.
Et attende , quod quatuor hic distinguuntur timores , cum supra Beda

duos dixerit esse . Sed Beda humanum timorem prætermisit, et nomine
servilis , duos quos hîc distinximus , complexus fuit , scilicet servilem , et
initialem . Amicabilem vero castum dixit . Augustinus quoque servilem et

castum timorem aperte discernit, dum epistolæ ad Romanos illum locum
exponit : Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed
accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei , ita dicens : Duo timores in-
sinuantur hîc : unus qui est in perfecta charitate , scilicet timor castus :
alter qui non est in charitate , scilicet servilis : in quo quamvis Deo creda-
tur, non tamen in Deum et si bonum fiat , non tamen bene . Nemo enim
invitus bene facit, etiamsi bonum est quod facit.
1 Matth . x, 28 ; Luc. XII , 4.

2 S. AUGUSTINUS , super Psal . cxxvII .
3 Edit. J. Alleaume, utilis.
Ad Roman. viii , 15.
F. De casto et servili plenius agit, tangens interdum de initiali.
De his eisdem timoribus latius disputat Augustinus , dicens : Cœpit ali-
quis credere diem judicii : si cœpit credere , cœpit et timere. Sed quia ad-
huc timet, nondum habet fiduciam in die judicii , nondum est in illo per-
fecta charitas : sed si perfecta in illo esset charitas, non timeret : perfecta
enim charitas faceret perfectam justitiam , et non haberet unde timeret ,
imo haberet quare desideraret ut transeat iniquitas , et veniat regnum Dei :
ergo timor non est in charitate . Sed in qua charitate ? Non in inchoata .
In qua ergo ? In perfecta : perfecta ergo charitas foras mittit timorem :
ergo incipiat timor , quia initium sapientiæ timor Domini 3. Timor enim
quasi locum præparat charitati . Cum autem cœperit charitas habitare , pel-
litur timor , qui ei præparavit locum . Quantum enim illa crescit, ille de-
crescit et quantum illa fit interior, timor pellitur foras major charitas ,
minor timor : minor charitas , major timor. Si autem nullus est timor, non
est quo intret charitas sicut videmus per setam introduci linum quando
aliquid suitur, seta prius intrat, et nisi exeat non succedit linum . Sic
timor primo occupat mentem : non autem ibi remanet timor , quia ideo in-
travit ut introduceret charitatem .
G. Quod videtur prædictis adversari.
Est autem alia sententia quæ videtur huic esse contraria, si non habet
pium intellectorem . Dicitur enim in Psalmo : Timor Domini castus per-

manet in sæculum sæculi . Eternum quemdam timorem nobis ostendit,
sed castum . Quod si ostendit ille nobis æternum timorem, numquid contra-
1 S. AUGUSTINUS , Tract. 9 , qui est ad cap . iv Epist . I Joannis .

2 I Joan. iv, 18.
3 Psal, cx, 10 ; Eccli . 1 , 16 .
4 Psal . xvII , 10 : Timor Domini sanctus, permanens in sæculum sæculi.
IN III SENTENT. DIST. XXXIV, H. 631
dicit illi ista epistola quæ dicit : Timor non est in charitate : sed perfecta
charitas foras mittit timorem ? Hoc enim dictum est per Joannem , illud
dictum est per David . Sed nolite putare alium esse spiritum si enim
unus flatus inflat duas tibias, non potest unus spiritus implere duo corda ,
et agitare duas linguas ? Si spiritu uno , id est, flatu impletæ duæ tibiæ
consonant, impletæ duæ linguæ spiritu Dei dissonare possunt ? imo est
ibi quædam consonantia , est quædam concordia : sed auditorem desiderat
studiosum , non otiosum . Ecce movit duas linguas spiritus Dei , et audi-
vimus ex una Timor non est in charitate : audivimus ex alia , Timor
Domini castus permanet in sæculum sæculi . Quid est hoc ? Disso-
nant ? Non . Excute aures , intende melodiam : non sine causa hic addidit
castus , illic non addidit : quia est timor aliquis qui dicitur castus , est alius
qui non dicitur castus . Discernamus istos duos timores, et intelligamus
consonantiam tibiarum . Quomodo discernimus ? Attendat charitas vestra .
Sunt homines qui propterea timent Deum , ne mittantur in gehennam : ne
forte ardeant cum diabolo in igne æterno . Ipse est timor qui introducit
charitatem , sed sic venit ut exeat . Si enim propter pœnas times Deum ,
nondum amas quem sic times : non bona desideras , sed mala caves . Sed
ex eo quia mala caves , corrigis te et incipis bona desiderare : cumque
bona desiderare cœperis , erit in te timor castus . Quid est timor castus ?
Timere ne amittas ipsa bona, timere Deum ne recedat a te . Cum autem ti-
mes Deum ne te deserat præsentia ejus , amplecteris eum , ipso frui desi-
deras 2 .
H. Quomodo distant duo timores, per similitudinem duarum mulierum ostendit.
Non potes melius explanare quid intersit inter duos istos timores, quam
si ponas duas mulieres maritatas : quarum unam constituas volentem fa-
cere adulterium , sed timet ne damnetur a marito . Timet maritum quia ad-
huc amat nequitiam huic non grata est, sed onerosa mariti præsentia , et
si forte vivit nequiter , timet maritum ne veniat . Tales sunt qui timent diem
judicii . Fac alteram amare virum , et debere illi castos amplexus , nulla se
1 I Joan. iv, 18 .
2 S. AUGUSTINUS , In eodem tractatu 9 ad cap . IV Epist. I Joannis .
adulterina immunditia maculare velle : ista optat præsentiam viri . Illa timet
et ista timet . Jam ergo interrogentur quare timeant ? Illa dicet : Timeo virum
ne veniat . Ista dicet : Timeo virum ne discedat . Illa dicet : Timeo virum ne
damnet. Ista dicet : Timeo virum ne deserat. Pone hæc in animo , et inve-
nies timorem quem foras mittit charitas et alium timorem castum , per-
manentem in sæculum sæculi . Illum timorem perfecta charitas foras mit-
tit, quia ille timor tormentum habet : torquetur conscientia peccatorum ,

nondum facta est justificatio . Est ibi quod titillet ' mentem, quod pungat ,
quod stimulet. Stimulat ille timor , sed intrat charitas quæ sanat quod vul.
nerat timor. Timor castus facit securitatem in animo . Audivimus duas
tibias , scilicet Joannem et David consonantes . Illa de timore Dei dicit , quo
timet anima ne damnetur : illa de timore Dei dicit , quo timet anima ne de-
seratur. Ille est timor quem charitas excludit , ille est timor qui permanet
in sæculum sæculi ' . Ecce in his verbis prædictis aperte ostendit Augusti-
nus quis sit timor castus , et quis servilis, et qualiter differant . In quibus
etiam initialem timorem significavit : qui nec ex toto est servilis , nec ex
toto est castus , sed tamquam medius aliquid de servili , et aliquid de casto
timore habet facit enim servire partim timore pœnæ , partim amore justi-
tiæ per quem timemus puniri , et timemus offendere . Iste timor est in in-
choata charitate, non in perfecta et quantum crescit charitas, tantum

decrescit iste timor , quantum ad metum pœnæ , id est , quantum ad id quod
facit timere pœnam , et quantum ad tormentum conscientiæ . Nam quanto

magis diligimus , tanto minus timemus . Iste timor notatur in illis verbis
Augustini , ubi non negat timorem esse in charitate inchoata , sed perfecta :
quod non posset dici de servili , quia (ut ipse supra dixit ) servilis timor non
remanet veniente charitate , nec intrat charitas nisi prius ille timor exeat :
nec in illo timore aliquis credit in Deum , etsi credat Deo : nec bene facit ,
etiamsi bonum est quod facit. Non est ergo timor ille in charitate etiam in-
choata quia omnis qui charitatem habet , licet non perfectam , et in Deum
credit, et bona opera facit . Quare servilis non est timor ille , quem in chari-
tate inchoata fore concessit , et quem crescente charitate decrescere dixit .
Sed ille est timor initialis , quem non negat esse in charitate , nisi perfecta
sit.
Edit. J. Alleaume , titillat.

2 S. AUGUSTINUS , In codem tractatu 9 , et tract . 43 in expositione Evangelii Joannis . Idem pene
habetur in epist . ad Honoratum de Gratia Novi Testamenti , cap . 21 , et est epist . 120 ; et de verbis
Apostoli , serm. 18 (Nota Edit . Lugd . ) .
IN III SENTENT. DIST . XXXIV 1 , K. 633
1. Quod timor servilis et initialis dicitur initium sapientiæ, sed differenter.
Sciendum tamen est , quod uterque timor, scilicet servilis et initialis , in
Scripturæ diversis locis dicitur initium sapientiæ : et ita fore comperies ,

si diligenter annotaveris loca Scripturæ , in quibus de timore Domini fit
mentio ex alia tamen ratione et causa diversa , dicitur servilis timor ini-
tium sapientiæ , et ex alia initialis . Servilis enim ideo dicitur initium
sapientiæ quia præparat locum sapientiæ, et ducit ad sapientiam : sed

tamen non remanet cum ea, imo foras exit . Initialis vero dicitur ini-
tium sapientiæ, quia est in inchoata sapientia : quem cum quis habere inci-
pit, sapientiam et charitatem habere incipit . Inde etiam est, quod uter-
que timor dicitur initialis : quod invenire poteris per diversa Scripturæ
loca . Uterque etiam timor interdum dicitur servilis : quia et ipse initialis ,
qui est in charitate inchoata , aliquid habet de servili , scilicet angorem

pœnæ , sicut et aliquid habet de casto , scilicet quod timet offendere ac se-
parari.
K. De hoc quod Augustinus dicit castum timorem esse æternum ,
Illud quoque diligenter est notandum , quod in superioribus Augustinus

dicit << castum timorem esse æternum , » per quod confirmatur præmissa
sententia, scilicet quod spiritus timoris erit in futuro , sicut et alia dona
Spiritus sancti , sed non habebit omnem illum usum quem modo habet .
Faciet enim tunc nos revereri Deum , non timere separari vel carere . Fuit
ergo et in Christo timor ille , sed juxta usum illum quem habebit in futuro
in Sanctis . Non enim timuit Christus separari vel offendere Deum , sed eum
præ omnibus reveritus est 2.
Cf. Proverb . 1, 7 ; Psal . cx, 10 ; Eccli . 1 , 16 , et multoties alibi .

2 Ad Hebr. v, 7 .
L. An timor pœnæ qui fuit in Christo , fuerit servilis , vel initialis , vel alius ?
Cum autem fuerit in Christo timor pœnæ , quæritur an iste timor fuerit
mundanus , vel servilis , vel initialis ? Ad quod dicimus nullum eorum
fuisse in Christo : quia timor mundanus malus est, ut supra dictum est , et
in primo gradu cum mundo deseritur . Servilis vero vel initialis in perfecta
charitate non est . Nullus ergo timorum istorum fuit in Christo . Quis ergo
fuit timor iste quo pœnam timuit ? Potest timor ille dici naturalis vel huma-
nus , qui omnibus hominibus inest, quo horretur mors ac formidatur pœna .
Et dicitur timor iste naturalis, non quia accesserit homini ex natura secun-
dum quod prius fuit instituta : quia non fuit iste timor concretus homini ,
nec de bonis naturalibus : sed quia ex corrupta natura per peccatum
omnibus advenit , cui corruptio inolevit, tamquam esset naturalis et est
iste timor effectus peccati , ut prædictum est .
cundum quam rationem timor fuit vel

non fuit, ibi , K, « Illud quoque diligen-
ter, etc. »
DIVISIO TEXTUS .
« Et quia de timore tractandi, etc. »

Hic incipit Magister agere de donis ARTICULUS VI .
ipsis in speciali et agit in sequenti di-
stinctione de aliis donis pertinentibus ad Quid sit timor ?
perfectionem intellectus sive rationis , ibi ,
Distinct. XXXV, A, « Post prædicta di-
ligenter, etc. » Hic autem circa timorem in genere
Pars ista quæ tota est de dono timoris, primo quærendum, Quid sit ?
subdividitur in partes tres in quarum Secundo , de divisione timoris.
prima ponit timoris divisionem . In se- Tertio , Utrum possit esse donum in
cunda , ponit Augustini diffinitionem lon- aliqua ratione ?
gam quidem in verbis , et brevem in sen- Quarto , de partibus dividentibus sin-
tentia de contrarietate David et Joannis : gulis .
quorum unus dicit timorem permanere in
sæculum sæculi , alter autem dicit non per- AD PRIMUM potest sumi diffinitio Da-
manere in charitate, ibi, G, « Est autem masceni : « Timor est desiderium secun-
alia sententia, etc. » In tertia, objicit se- dum sistolen movens. » Hæc enim diffi-
IN III SENTENT. DIST. XXXIV, L , ART. 7 . 635
nitio est vera secundum eum tam de na- et ex reverentia fugere quædam quæ ei
turali quam de innaturali timore : ergo quod reveretur sint contraria . Et per hoc
videtur, quod timor sit desiderium quod patet solutio fere ad totum .
dam cum autem amoris sit desiderare , AD PRIMUM ergo et secundum est una Ad 1 et 2 .
videtur quod timor sit amor. solutio : quia illa dicta sunt de timore qui
Hoc videtur verum , est in genere passionis : qui tamen non
1. Per Augustinum in libro XIV de est amor essentialiter , sed causatur ex
Trinitate, qui dicit, quod « amor inhians. amore et ideo illæ rationes Damasceni
habere quod amatur, cupiditas est : is- et Augustini per causam intelliguntur, ut
tud autem habens et eo fruens , lætitia : sit sensus Timor est amor rei , id est ,
fugiens autem quod ei adversatur, timor : >» causatur ex amore .
ergo timor est amor fugiens quod ei ad- AD ALIUD dicendum , quod timor qui Ad 3.
versatur . est in genere habitus , non idem timet et.
2. Item , Videtur haberi per Augusti- fugit quia suus actus principaliter est
num , ubi dicit super illud : Mercenarius revereri , et per accidens fugere et ideo
fugit , « Timor est fuga animi ne amit- assurgit in idem quod reveretur , sed fu-
tat quod amat . » git a contrario.
3. Item , Videtur quod timor non de- AD ALIA duo jam patet solutio ; quia Ad 4 et 5.
beat diffiniri per fugam quia fuga non sistole in motu timoris illius qui est ha-
dicit nisi conversionem ad se, vel cessio- bitus et donum, non est in constrictione.
nem ab eo quod timetur : timor autem
. cordis, vel particulæ sensibilis , sed po-
Domini non docet recedere a Domino : tius resilitio a majestate in recognitio-
ergo timor Domini non est diffiniendus nem parvitatis propriæ , ut ex hoc assur-
per fugam . gat in reverentiam ejus qui magnus est
4. Postea , Quid est quod dicit, per si- super nos : et hæc sistole bene est in An-
stolen ? Ipse exponit , id est, secundum gelis et sanctis et beatis .
contractionem . Hoc autem videtur esse
alicujus sensibilis particulæ nos autem
quærimus de timore spirituum, qui ctiam
Angelorum est . ARTICULUS VII.
5. Item , Spiritui non convenit moveri
secundum sistolea ergo videtur, quod An divisio timoris in Littera a Magistro
non conveniat spiritualibus substantiis sit bene assignata ?
timor cum igitur omnia dona sunt in
Angelis , ut prius habitum est, non vide-
tur timor , secundum illam diffinitionem Secundo , Quæritur de divisione timo-
bene diffiniri . ris . Ponit enim Magister duas in Lit-
tera primo quadrimembrem , scilicet
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod istæ dispu- quod est timor mundanus vel humanus ,
tationes parum valent , et faciles sunt et servilis , et initialis , et castus . Sed vide-
ideo non diu in eis immorandum . Dicen- tur esse insufficiens : quia
dum igitur, quod timor ponitur in dupli- 1. Timor mundanus et humanus duo
ci genere, scilicet passionis , et habitus : genera sunt timoris : unus est superfluus
et secundum quod est in genere passio- timor rerum hujus mundi , et alius est
nis , diffinitur ab Augustino et Damasce- superfluus timor corporis proprii et
no . Secundum vero quod est in genere unus nascitur ex amore sui , et alius ex
habitus , sic habet actum qui est revereri , amore mundi .
1 Joan. x , 12,13 .
2. Item , Naturalis non est hic positus : quod spes opponatur timori secundum
ergo videtur, quod sint sex . quod est in genere passionis , et non ha-
3. Item, Non idem timet filius , et ami- bitus : et quot modis dicitur timor in
cus, et sponsa : quia filius timet reverenter, genere passionis, tot modis spes in ge-
amicus dissonantiam voluntatum , sponsa nere passionis . Sed in genere in quo
dilationem amplexuum ergo videtur , non habet oppositionem neque spem ne-
quod castus dividitur in quinque timo- que aliud nisi pati , non oportet quod
res . divisio sumatur secundum oppositionem
4. Item, Cum sit status castitatis in- spei . Quod autem spes et gaudium mul-
cipientis , proficientis , et perfectæ : vide- tipliciter dicantur in genere passionis se-
tur quod sicut unus timor accipitur penes cundum naturalis boni exspectationem
primum et ultimum , quod ita debeat ac- vel concupiscibilis in sensu, patet per
cipi unus penes medium : et iste a nullo dicta Sanctorum qui maledicunt eis qui
ponitur : ergo divisio non est sufficiens . spem ponunt in nihilo , ut supra patet in
tractatu de spe.
Item , Objicitur de divisione Bedæ ,
quæ habita est in præcedenti capitulo , His habitis , dicendum ad primam divi-
quod duo sunt genera timoris , scilicet sionem , quod illa datur de timore in
servilis , et amicabilis : ergo aut Beda est communi , et secundum quod per ana-
diminutus , aut Cassiodorus superfluus . logiam se habet ad passionem et habi-
Item , Damascenus dat divisionem ha- tus et ideo mundanum sumit in divi-
bentem sex membra , quorum nullum sione et servilem , quos puto esse pas-
est aliquid membrorum enumeratorum . siones et initialem et castum , quos
Dicit enim sex esse genera timoris , scilicet puto esse habitus .
erubescentiam, segnitiem , verecundiam , AD PRIMUM quod objicitur, dicendum Ad 1.
admirationem , stuporem, agoniam . Se- quod non considerat mundanum et hu-
cundum quod segnities est timor futuræ manum , nisi in quantum opponuntur
operationis . Erubescentia est timor in donis Spiritus sancti , et quantum ad hoc
exspectatione convitii . Verecundia est sunt unius rationis, secundum quod cum
timor in turpi actu . Stupor est timor in mundo deserviunt : in se tamen habent
inassueta imagine . Agonia est timor per divisionem , ut objectum est .
casum infortunii. AD ALIUD dicendum , quod naturalis Ad 2.
Item , Damascenus in libro III loquens nec est bonus , nec malus : ipse autem
de timoribus Christi, dividit timorem in. non intendit per divisionem accipere
naturalem sistolem, et in irrationalem nisi illum qui est donum , et ejus oppo-
sistolem ' . situm .
Cum ergo tot sunt genera timoris , AD ALIUD dicendum , quod sponsalis et
Ad 3.
quæritur, Penes quid sumitur divisio amicabilis vel filialis , non differunt in
ipsorum ? statu charitatis , nec proprio actu qui est

Præterea , Videtur quod nulla debeat revereri : et ideo pro uno ponuntur , et
esse divisio quia dicit Philosophus , sunt unus timor : sed differunt forte per
quod si unum oppositorum dicatur mul- accidens in
accidens in his
his quæ timent secundum ra-
tipliciter, et reliquum : spes autem non tionem : in hoc tamen conveniunt , quod
est multipliciter divisa : cum ergo spes omnes timent separationem a Deo , licet
timori opponatur , videtur quod nec ti- sub alia et alia ratione per accidens , sci-
mor. licet a sponsa, vel a patre, vel amico et
hoc non facit diversas species timoris .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod hoc vult , AD ALIUD dicendum , quod medius sta- Ad 4.
1 S. J. Damascenus, Lib. III de Fide orthodoxa, cap . 23.

IN III SENTENT. DIST. XXXIV, L, ART . 8 . 637
tus charitatis non habet timorem diver- ctum, ut ostendat naturalem fuisse in
sum ab initiali : quia initialis est , qui Christo , et non innaturalem .
aliquid adhuc habet de anxietate pœnæ et
dubietate perfectionis : et ideo idem ti-
mor concomitatur illos duos status cha-
ritatis , in quibus non est perfectio .
Sumitur autem illa divisio sic :quia
timor aut est donum , aut est oppositum ARTICULUS VIII.
dono . Si oppositum , sic est mundanus
vel humanus . Si donum : aut cum op. An timor sit donum ?
posito doni , aut non cum opposito . Si
cum opposito, tunc est servilis . Si non
cum opposito aut secundum perfectum Tertio quæritur, Utrum timor sit do-
in gratia , et tunc est initialis : aut se num ?
cundum statum in perfectione , et tunc Et videtur, quod non quia

est filialis . 1. Aliæ passiones cum timore , ut
DIVISIO autem Bedæ non dividit nisi gaudium , et spes , et tristitia , sive dolor ,
illum qui est donum in genere , scilicet in non sunt dona : ergo nec timor.
eum qui est cum opposito doni , vel cum 2. Item , Donum datur ad altiores
Spiritu sancto, hoc est , quod aliis ver- actus , ut supra dictum est : timere au-
bis dicunt quidam , in eum qui est a tem est actus infirmitatis : ergo vide-
Spiritu sancto , et non cum Spiritu santur, quod non sit donum .
cto , et hic est servilis et in eum qui 3. Item , Donum datur in adjutorium
est a Spiritu sancto et cum Spiritu san- potentiarum contra defectum , ut vide-
cto , et hic est initialis et castus . tur velle Gregorius : sed timere non dicit
DIVISIO autem Damasceni datur de ti- adjutorium , sed potius destructionem
more prout est passio : et tunc aut est re- adjutorii : ergo videtur, quod timor non
spectu mali , aut respectu magni . Si mali : sit donum .
aut mali pœnæ in se , aut pœnæ in ordine 4. Item, Omnis natura cui noceri pot-
ad culpam . Si mali pœnæ in se : aut in est, per se etiam pœna sufficit ad timen-
opere difficili quod est supra nostrum pos- dum : ergo et natura humana : ergo non
se , et hic est timor qui dicitur segnities : indiget dono aliquo ad hoc quod timeat .
aut qui non est in opere nec a natura , sed
a fortuna et casu per accidens , et hic est JUXTA hoc quæritur , Cum quatuor sint Quæst. 1.
agonia. Si respectu mali pœnæ in or- passiones naturales , scilicet gaudium ;
dine ad culpam : aut culpam quæ est , et tristitia sive dolor, et spes, et timor,
tunc est verecundia in turpi perpetrato, quare una cedit in rationem doni , et alia
pro quo exspectat homo exprobratio- in rationem actus sacramenti , ut tristitia
nem aut culpam quæ non est, sed pot- vel dolor : et tertia in rationem fructus ,
est esse, et respectu illius est erubescen- ut gaudium et quarta in rationem virtu-
tia. Si est respectu magni : tunc est re- tis , ut spes ?
silitio in suam parvitatem : aut igitur
est in quod non possumus cognoscendo ITEM, Quare nulla istarum communi- Quæst, 2.
et operando, et tunc est admiratio : aut cat cum virtute politica in nomine ?
ita , quod resiliamus ab ipso ex hoc quod
est inassuetum , et tunc est stupor. SOLUTIO . Dicendum , quod timor , ut Solutio.
Ad 1.
AD ALIUD dicendum, quod Damascenus prius habitum est , æquivoce dicitur de
dividit ibi timorem passionem tantum passione et dono . Quare autem in no-
in naturalem timorem ex vitio contra- mine conveniat cum passione per analo-
giam , infra dicetur . Per hoc patet solu- per resilitionem in suam parvitatem et
tio ad primum . exhibitionem honoris est quidem fuga,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod timor do- sed non est unius rationis cum fuga
num multipliciter dicitur. Quandoque mali . Similiter, Fugere malum culpæ
accipitur secundum quod proprie donum propter malum separationis a Deo quod
est , et tunc consideratur secundum sta- sequitur culpam, et hoc propter reve-
tum perfectissimum in quo timor est in rentiam qua reveretur Deum : iterum est
maximo et optimo statu : et sic fuit in alterius rationis. Similiter fugere actum
Christo, et in Angelis : et hic timor ha- peccati propter pœnam inferni est quoad
bet actum alium qui est revereri . Quan- generans alterius rationis . Unde solum
doque autem consideratur secundum fugere secundum analogiam respicit sta-
quod est generatus ab aliquo ad minus. tum perfectum secundum reverentiæ
quod est super naturam , et tamen habet actum . Gaudium autem non dicit actum
actum fugæ mali , cujus causa inest vel perfectum , sed potius muliebrem passio-
potest inesse et hoc modo dicitur timor nem : quia ut dicit Augustinus , « Gau-
servilis vel initialis : et hic est imperfe- dium est diffusio quædam animi in gustu
ctionis et evacuatur : et hoc modo non vel cunjunctione boni : » et ideo sonat
primo dicitur donum , sed per consequens in fructum quia fruimur his cognitis ,
et secundario . Et ideo quod dona sint ut dicit Augustinus , in quibus voluntas
altioris actus , intelligitur de donis se- per se delectata conquiescit . Sed dolor
cundum optimum statum donorum. non dicit actum , sed potius passionem
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod timere re- affligentem : et ideo non accipit ordinem
verenter non destruit potentiam timere virtutis vel fructus vel doni : quia virtus
serviliter vel initialiter ad minus : ergo vel donum volunt habere perfectionem
ad generans timorem etiam elevat po- secundum actum communem , et fructus
tentiam quia generans timorem servi- secundum muliebritatem passionis vult
lem , est fides , quæ est supra naturam : habere dulcedinem : et huic non propor.
et generans initialem est fides operans tionatur tristitia vel dolor : sed sacra-
per dilectionem : sed timere naturaliter mentalis gratiæ suscipit ordinem : quia
vel mundane signum destitutæ potentiæ voluntariis afflictionibus fit satisfactio
est. pro peccatis . Spes autem imperfecta est
Ad 4 .
AD ALIUD dicendum , quod natura suffi- respectu boni : quia dicit exspectationem ,
cit timere nocumentum nocivum sibi im- et exspectatio et protendi in exspectatum
minens sed pœna inferni vel peccatum non dicunt actum perfectionis majoris
non noscuntur a timente serviliter vel quam virtus : quia cum natura per se
initialiter, nisi ab eo qui est ultra natu- exspectet præmium , quod additur ei ,
ram , quia sola fides illa ostendit . est protensio in rem speratam et ideo
etiam spei non respondet donum, sicut
Ad quæst 1. AD ALIUD dicendum , quod per analo- prius dictum est .
giam unumquodque dicitur illorum qua-
tuor : quia timor semper est in sistole AD ALIUD dicendum , quod nullum isto- Ai quæst. 2 .
cordis et fuga sed ea quæ fugit, non rum communicat cum virtute politica :
sunt ejusdem rationis . Mala enim natu- quia istæ virtutes sunt ad determinatam
ralia fugere non indiget habitu : quia na- materiam , ut temperantia et fortitudo :
tura deficiens per se sufficit ad fugam et ideo actus illarum mediant in passio-
illorum . Præterea, Non est perfectionis nibus istis, et ideo cum eis in nomine
secundum rationem boni fugere hujus- convenire non possunt.
modi mala et ideo non ulterius indiget
habitu ad hoc . Sed fugere majestatem
IN III SENTENT. DIST . XXXIV, L, ART . 9 . 639
quod sperare a Deo est , et donum est
Dei quod autem times est a teipso :

ergo videtur , quod non possit esse do-
num quia donum est datio irreddibilis ,
ARTICULUS IX . et quod a nobis habemus , non est nobis
datum ergo nec est bonum : quia ut
An timor servilis sit bonus vel malus ? dicit Augustinus , « Omne bonum no-
et, An timere serviliter sit bonum ? strum a Deo est . >»
et, An timor initialis sit idem cum ti- 3. Item , In Littera dicitur , quod vivit
more servili et casto ? et, An ille per- in timore servili peccandi voluntas , et
maneat in sæculum sæculi ? et, Quare sequeretur opus , si speraretur impuni-
castus dicitur amicabilis ? tas : nihil autem bonum est in quo vivit.
peccandi voluntas : ergo timor servilis
non est bonus .
Quarto, Quæritur de singulis timori-
bus , qui nomen doni habent. ITEM quæritur, Utrum timere serviliter Quest 1 .
Et quæratur primo de timore servili, sit bonum ?
Utrum ipse sit bonus, vel malus ? Et videtur, quod non quia dicit Au-
Videtur, quod bonus : quia gustinus in Littera, quod « timens servi .
1. Ipse est donum Dei , ut dicit Magi- liter, non bene facit , etiamsi bonum sit
ster et omne donum Dei est bonum : quod facit » ergo timere serviliter
ergo ipse est bonus. .
etiam ei quod bonum est , tollit rationem
2. Item, In Littera dicitur, quod est boni : sed quidquid a bono tollit ratio-
utilis et omne utile est bonum : ergo nem boni , est malum : ergo , etc.
timor servilis est bonus. Præterea , Unum bonum bene compa-
3. Item , In Littera dicit, quod intro- titur secum aliud bonum : sed timere
ducit sapientiam et charitatem : omne serviliter non compatitur secum aliud
autem quod introducit charitatem est bonum gratiæ gratum facientis : ergo ,
bonum ergo , etc. etc.
4. Item , Docet fugere actum peccati :
esse autem tale bonum est : ergo , etc. ITEM , Ulterius quæritur de timore ini- Quæst 2.
5. Item, Cujus generatio est bona, tiali, Utrum ipse sit unus cum timore
ipsum est bonum : sed generans timo- servili ?
rem servilem , scilicet fides informis , est Et videtur, quod sic : quia
bonum ergo , etc. 1. Unius objecti secundum rationem
Hoc etiam multis aliis rationibus pro- unus est actus : sed pœna æterna est •
bari posset ex Littera. unum objectum fugæ secundum ratio-
Sed contra. IN CONTRARIUM videtur esse nem et hanc fugit timor servilis et ini-
1. Quod dicit Gregorius, quod «< cum tialis ergo videtur , quod sit timor unus .
pœna sic timetur, quod facies judicis non 2. Si forte tu dicas , quod non : quia
amatur, timor potius ex tremore est , timor servilis est cum peccato mortali ,
quam ex charitate : » sed timor servilis et initialis non hoc non videtur impe-
ita timet pœnam , quod faciem judicis dire , quia etiam fides informis quæ gene-
non amat ergo est ex tremore : nihil rat timorem servilem est cum peccato
autem quod procedit ex tremore , est mortali et tamen ipsa secundum Ma-
bonum ergo timor servilis non est bo- gistrum supra efficitur eadem cum fide
num . formala ergo videtur , quod similiter
2. Item , Super illud Psalmi xxx , 2 : sit de timore servili et initiali , quod ser-
In te, Domine, speravi, dicit Glossa, vilis formatur ab initiali .
Quæst. 3. ITEM , Ex alia parte quæritur, Utrum Et videtur , quod non quia super il-
timor initialis idem sit cum timore casto ? lud Psalmi LXXXV, 11 : Lætetur cor
Et videtur, quod sic : quia meum, etc. , dicit Glossa , quod in huma-
1. Sicut differunt charitas perfecta et no timore præcedit causa periculi , sed
imperfecta , ita differunt timor initialis et sequitur in initiali , et uterque timor spei
castus sed non differunt per substan- miscetur : sed in futuro non erit timor,
tiam charitas perfecta et imperfecta : sed perfecta jucunditas : ergo videtur,
ergo nec timor initialis et castus . quod timor non erit in futuro .
2. Item , Initialis mittitur foras a cha- SED CONTRA hoc est, quod Sed contra.
ritate perfecta , aut ratione substantiæ , 1. Christus repletus fuit timore , et
aut accidentis quod est pœnam habere . sancti Angeli cum ergo nihil imperfe-
Si ratione substantiæ : ergo timor initia- ctum fuit in Christo , timor non est imper-
lis et charitas haberent contrarietatem fectum omne autem perfectum erit in
ratione substantiæ, quod falsum est , patria : ergo timor erit ibi.
cum compatiantur sese in eodem , et 2. Item , Hoc probatur multis modis in
unum est initium alterius . Si autem ra- Littera.
tione accidentis , quod est pœnam ha-

bere tunc substantia manet in casto ti- ULTERIUS hic quæritur, Quare timor Quæst. 5
more ergo substantialiter est idem et castus dicatur amicabilis , et castus, et
differens per accidens . filialis ?
3. Item , Ad idem habent oculum ca-
stus et initialis , scilicet ad separationem SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod Solutio.
possibilem et causantur ambo ab amo- timor servilis est donum Dei , et est bo-
re : ergo cum ab objectis distinguantur nus , et utilis : donum autem Dei est ac-
habitus , videtur quod sint idem timor. cipiendo generaliter donum de omnibus
Sed contra. SED CONTRA hoc videtur esse : quia quæ dantur a Deo , et sunt supra natu-
1. Si initialis idem est cum servili , ut ram ad ordinandum vitam in bonum
prius videbatur probatum esse , et initia- gratiæ : sicut ergo fides informis est do-
lis idem cum casto : ergo servilis idem num Dei , sic etiam servilis est donum
est cum casto : et hoc nemo dicit, cum Dei. Bonus autem est : quia removet ab
castus maneat in sæculum sæculi , et actu peccati per hoc quod est timor ,
servilis foras mittatur a charitate . quia fugit actum peccati . Utilis autem
2. Item , Videtur quod nec initialis est quia introducit charitatem : paula-
idem cum casto sit : non enim idem pot- tim enim recedendo ab actu peccati , re-
est esse evacuabile et permanens in sæ- movetur etiam peccati placentia , et in-
culum sæculi timor autem initialis eva- troducitur amor Dei.
cuabilis est in hac vita a perfecta chari- AD ID quod objicitur in contrarium ,
tate ergo non est idem cum casto qui dicendum quod non est ex timore per
permanet in sæculum sæculi , ut videtur . hoc quod est timor, sed per hoc quod
3. Item , Habens oculum ad pœnam , est servilis . Et ad hoc intelligendum no-
et habens oculum ad separationem , non tandum quod timor servilis dupliciter
moventur eodem objecto secundum ra- dicitur, scilicet a conditione servitutis,
tionem sed castus non habet oculum quia servus est et a proprietate servi ,
nisi ad separationem , initialis non habet quia serviendo adhuc sentit pœnam ser-
oculum nisi ad pœnam : ergo non sunt vi , non libertatem justitiæ filiorum . Pri-
ejusdem naturæ . mo modo proprie dicitur servilis : quia
sic timens adhuc servus est peccati et
Qest. 4. ULTERIUS quæritur de timore casto, quoad hoc dicit Gregorius , quod est ex
Utrum permaneat in sæculum sæculi ? timore, et quod in eo vivit peccandi vo-
IN III SENTENT. DIST. XXXIV, L , ART. 9 . 641
luntas et non simpliciter secundum scilicet quia

scilicet quia initialis
initialis pœnam habet quam
quod est timor fugiens malum . Sed se- non habet castus , ratione cujus dicitur
cundo modo initialis dicitur servilis in etiam servilis ab Augustino in Littera :
Littera, quia sentit adhuc pœnam , ut in- et habet pœnam triplicem , scilicet ango-
fra dicetur . rem conscientiæ de timore insufficientis
Et per hoc patet solutio ad sequens . satisfactionis pro peccato præterito , et
timorem infestantis adhuc tentationis , ne
Ad quæst. 1 . AD ALIUD dicendum , quod timere servili- forte una dierum dejiciat eum et solli-
ter secundum quod est timere, bonum est . citudinem dubietatis , utrum forte despi-
AD ID autem quod objicitur in contra- ciat obsequium suum Deus . Hæc triplex
rium , dicendum per duas rationes , quod pœna continue per charitatem magis ac
hoc accidit timori ex parte servilitatis : magis evacuatur : et tunc ipse efficitur ca-
et illa non est a Deo , nec est donum stus per depurationem pœnalitatis illius .
Dei, nec bonum . AD ID autem quod primo objicitur in Adobject. 1.
contrarium , patet solutio per antedicta .
Ad quæst. 2. AD ID autem quod ulterius quæritur de AD ALIUD dicendum, quod non evacua- Adobject.2.
initiali, sine præjudicio dicendum , quod tur substantialiter , sed potius depuratur :
non est idem per substantiam timor ser- et quoad hoc dicitur foras mitti a charitate . Ad object. 3.
vilis , et initialis . AD ALIUD dicendum , quod initialis
Ad 1. AD PRIMUM autem quod in contrarium non immediate habet oculum ad pœnam,
objicitur, dicendum quod non habent sed ad separationem quæ adhuc possibi-
idem movens primum et proximum : lis est per peccatum fieri : et ideo non re-
quia servilis immediate respicit pœnam spicit pœnam , nisi per consequens : et hoc
æternam et est ibi causa fugæ princi- accidit ei gratia status in quo est cum im-
paliter, et non amor regni a quo separe- perfecta charitate, sicut et castus alium
tur et ideo non procedit ex timore gra- habet actum in via , et alium in patria .
tuito , sed potius naturali proprii boni :
sed initialis non movetur proprie a pœ- AD ID quod ulterius quæritur , Utrum Adquæst. 4.
nis immediate , sed potius a separatione castus permaneat in sæculum sæculi ?
a regno , et per consequens a pœnis : Dicendum quod sic sed in alio actu, ut
quia necesse est puniri in inferno , qui a supra dictum est in quæstione de donis
regno separatur : et oritur ex amore gra- in communi .
tuito regni cœlestis . Et ideo prima ob- AD ID autem quod contra objicitur, di-
jectio non procedit , nisi de consequenter cendum quod loquitur de timore secun-
movente in timore initiali. dum quod habet pœnam : quia sic con-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod quoniam trariatur jucunditati .
nihil est simile quia fides informis est
de omnibus eisdem immediate , de qui- AD ULTIMUM dicendum, quod amicabi- Ad quest. 5 .
bus est formata , licet non tendat sicut lis dicitur timor secundum conformita-
formata et jam patet, quod timor ser- tem voluntatis ad dominum : quia ami-
vilis cum initiali non immediate movetur cus fugit ea quæ facerent voluntatem
ab eodem , nec ex parte affectus causatur inconformem eo quod , ut dicit Tullius ,
ab amore ejusdem rationis, licet ex parte « Amicorum est idem velle , et idem
intellectus causetur a fide , sicut et initialis . nolle » sed filialis est per actum reve-
rentiæ et fugam eorum quæ ostendunt
Ad quæst. 3. AD ILLUD quod ultimo quæritur, actum esse irreverentia ad tantum pa-
Utrum initialis sit idem cum casto ? pu- trem castus autem ex proprietate spon-
to respondendum esse , quia substantia- sæ , quæ non timet nisi quæ separant ab
liter sunt idem, et differunt per accidens , amplexu .
XXVIII 41
DISTINCTIO XXXV .
De dono sapientiæ , intellectus, et scientiæ .
A. Quomodo differant sapientia et scientia ?
Post præmissa diligenter considerandum est , in quo differat sapientia et
scientia . De hoc Augustinus ita ait : Philosophi disputantes de sapientia diffi-

nierunt eam , dicentes : Sapientia est rerum divinarum humanarumque
scientia. Ego quoque utrarumque rerum cognitionem, id est , divinarum
et humanarum , et sapientiam et scientiam dici posse non nego . Verum
juxta distinctionem Apostoli, qua dixit : Alii datur sermo sapientiæ , alii
sermo scientiæ , illa diffinitio dividenda est ut rerum divinarum
cognitio sapientia proprie nuncupetur, humanarum vero rerum cogni-
tio proprie scientiæ nomen obtineat. Neque vero quidquid sciri ab
homine potest in rebus humanis , ubi plurimum supervacuæ vanitatis et

noxiæ curiositatis est , huic scientiæ tribuo : sed illud tantum quo fides sa-
luberrima quæ ad veram beatitudinem ducit, gignitur, nutritur, defendi-
tur , roboratur : qua scientia non pollent fideles plurimi , quamvis polleant
ipsa fide plurimum . Aliud est enim scire tantummodo quid homo credere
debeat propter adipiscendam vitam beatam : aliud est scire quomodo hoc
ipsum et piis opituletur vel contra impios defendatur : quæ proprio voca-
bulo appellatur scientia . De his quoque duabus virtutibus idem Augusti-
3
nus differentiam inter eas assignans super Psalmum , ait : Distat sapientia
quodammodo a scientia , testante sancto Job qui quodammodo singula dif-

finiens ait : Sapientia est pietas , scientia vero abstinere a malis . Pietatem
I ad Corinth . XII , 8 : Alii per Spiritum datur sermo sapientiæ : alii autem sermo scientiæ secun-
dum eumdem Spiritum .
2 S. AUGUSTINUS , Lib . XIV de Trinitate , cap . 1 .
8 IDEM , In Enchiridion , cap. 1 , et Lib . XII de Trinitate , cap . 14 .
* Job, xxviii , 28 juxta Septuaginta interpretes. Vulgata habet : Ecce timor Domini, ipsa est sa-
pientia, et recedere a malo , intelligentia.
IN III SENTENT. DIST. XXXV , A , ART . 1 . 643
vero hoc loco posuit Dei cultum : quæ Græce dicitur eoσé6α : quæ est in
cognitione et dilectione ejus quod semper est et incommutabiliter manet,
quod Deus est. Abstinere vero a malis est in medio pravæ nationis pruden-
ter conversari . Idem quoque inter hæc duo aperte distinguens ait in libro
XII de Trinitate : Distat ab æternorum contemplatione actio qua bene uti-
mur temporalibus rebus : et illa sapientiæ , hæc scientiæ deputatur : quam-
vis et illa quæ sapientiæ est, possit nuncupari scientia , ut Apostolus asse-
rit, ubi dicit : Nunc scio ex parte quam scientiam profecto contemplatio-
nis Dei vult intelligi . In hoc ergo differentia est : quia ad contemplationem
sapientia , ad actionem vero scientia pertinet . Ecce aperte demonstra-
tum est in quo differant spiritus sapientiæ et spiritus scientiæ , scilicet ut

sapientia divinis , scientia humanis attributa sit rebus . Et , ut docet Augu-
stinus, utrumque agnoscimus in Christo , scilicet et rem divinam , et rem
humanam : et ideo de ipso habemus sapientiam , et scientiam . Cum enim
legitur : Verbum caro factum est , in verbo intelligitur verus Dei Filius :
in carne agnoscitur verus hominis filius . Item , cum dicitur : Vidimus ... ple-
num gratiæ et veritatis : gratiam referamus ad scientiam , et veritatem ad
sapientiam : quia in Christo sapientia et scientia fuit plenaria , et nos scien-

tiam et sapientiam de eo habemus qui est Deus et homo .
tiam et scientiam et intellectum ut dona ,

et eadem secundum quod sunt habitus
acquisiti per studium et non dona , se-
DIVISIO TEXTUS . cundum quod hic accipiuntur dona , ibi ,
C, « Et notandum , etc. » Quinto et ulti-
mo , inter sapientiam donum Dei , et sa-
« Post præmissa diligenter consideran- pientiam divinam, ibi , D , « Illud etiam
dum , etc. » sciendum , etc. >
»
In hac parte agit de differentia dono-
rum , quæ sunt in anima secundum intel-
lectum . Et versatur intentio istius distin-
ctionis circa quinque : in quorum primo
distinguit inter sapientiam et scientiam . ARTICULUS I.
In secundo , inter sapientiam et intelle-
ctum , ibi , B , § 1 : « Ostensa differentia, Quid sit sapientia ?
etc. » In tertio , distinguit similiter inter
sapientiam et scientiam et intellectum ,
ibi , B , § 2 : « Sic ergo distingui potest, Circa primum autem quæruntur duo ,
etc. In quarto , distinguit inter sapien- scilicet de sapientia , et scientia .
4 Ad Philip. 11, 15. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate , cap . 14 .

2 I ad Corinth. x , 12 : Nunc cognosco ex • Joan. 1, 14.
parte. 5 Ibidem .
De sapientia autem quæruntur tria : tiæ gratum facientis ergo illa cognitio
quorum primum est , Quid sit ? in eo est fidei informis : ergo hoc non est
Secundum, De quibus sit ? sapientiæ et intellectus .
Tertium , de distinctione sapientiæ ab 4. Item , Ad idem cognoscibile contin-
intellectu et scientia et consilio donis . git habere multa media topice loquendo ,
ut patet per locum a genere , a casu , a
CIRCA PRIMUM objicitur accipiendo diffi- toto , et sic de aliis : et tamen non diver-
nitionem Augustini in Littera de sapien- sificatur habitus per hujusmodi : ergo
tia . In Littera autem est ista , quod « sa- videtur , quod nec vestigium et imago et
pientia est cognitio rerum divinarum . » similitudo facere possunt diversitatem
Item ex Littera trahitur ista : « Sapien- habituum : et sic non erit fidei cognoscere
tia est in cognitione et dilectione ejus per vestigium, et intellectus per imagi-
quod semper et immutabiliter manet , nem, et sapientiæ per similitudinem .
quod est Deus . » 5. Item, Videtur non converti diffini-
A Gregorio autem accipitur ista : <
« Sa- tio cognitio enim divinorum per multos
pientia est donum spe et certitudine æter- habetur, qui tamen non habent Spiritum
norum mentem reficiens . >> sanctum . Cum igitur Spiritus sanctus
Objicitur autem contra primam : quia semper cum donis suis habeatur , et præ-
1. Videtur sapientia idem esse quod cipue cum dono sapientiæ , videtur quod
fides : quia fides est cognitio rerum divi- cognitio divinorum non sit semper do-
narum , ut habitum est supra : eo quod num sapientiæ .
in omnibus articulis nihil cognoscitur nisi
divina veritas ergo videtur, quod fides ITEM, quæritur de secunda , quæ etiam
sit sapientia . trahitur de Littera , quod sapientia est in
2. Si forte dicas , quod sapientia est de dilectione et cognitione ejus quod semper
æternis sine medio , sed fides cum medio , et incommunicabiliter est . Secundum hoc
quia per speculum et ænigma : hoc nihil videtur , quod
est : quia sapientia est donum quod ha- 1. Sapientia sit confectus habitus ex
betur in via , et in via nulla cognitio ha- cognitione fidei et dilectione charitatis :
betur de Deo sine medio . et hoc non potest esse, quia habitus non
Si forte dicas, quod sapientia est in af- possunt ita permisceri, vel componi , quod
fectu , et fides in intellectu tantum : non duo faciant tertium .
videtur verum esse ; quia si fides in intel- 2. Item, Ex duabus virtutibus non con-
lectu esset tantum , non esset virtus , ut stituitur nisi virtus : ergo etiamsi permi-
supra probatum est : ergo videtur, quod sceri possent, non viderentur constituere
in nullo differant sapientia et fides. donum, sed potius virtutem .
Si autem dicas , quod contingit Deum 3. Item , De hoc objicitur quod ibidem
cognoscere tripliciter in via , scilicet in dicit, sapientiam esse cultum qui £ 568 :ɑ
vestigio , in imagine animæ, et similitu- dicitur : quia cultus potius refertur ad ju-
dine gratiæ , secundum quod similitudo stitiam, quam ad donum , ut supra pro-
dicit venustationem imaginis per apposi- batum est , cum de latria quærebatur :
tionem gratiæ videtur quod hoc nihil ergo nihil videtur esse, quod dicit sapien-
sit fides enim est de Deo in speculo : tiam esse cultum .
clarum autem et clarius in speculo non di-
versificant substantialiter et vestigium . ULTERIUS quæritur de tertia : quia
3. Item , Contingit quod aliquis in pec- 1. Reficere potius convenit fructui ,
cato mortali cognoscit in imagine animæ quam dono , ut habitum est supra : ergo
et similitudine gratiæ , non in se , sed in non debet diffiniri per reficere.
aliis et tamen nullum habet donum gra- 2. Item, Spes et certitudo sunt fidei et
IN III SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 1 . 645
spei : cum ergo refectio magis sit chari- do veritatis per modum bonitatis , eo
tatis , quam fidei , vel spei , videtur quod quod sapientia illuminat et accendit , et
in diffinitione sapientiæ charitas magis sic est veritatis et bonitatis , secundum
deberet poni quam spes , vel certitudo quod unum est in alio , scilicet veritas in
fidei. bonitate , et bonitas in veritate .
AD ALIUD dicendum , quod non sufficit Ad 3
Quæst. PRÆTEREA quæritur, Cum unius rei sit sapientiæ cognitio Dei in similitudine , ni-
una diffinitio , penes quid dantur tot diffi- si adsit et gustus , ut habitum est et
nitiones ? tunc per gustum et amplius lumen sepa-
ratur a fide : quia fides tantum assentit,
Solutio. SOLUTIO . Ad hoc ultimum dicendum , et accipit donum prout est emanatio di-
Ad quaest. quod prima respicit materiam circa quam vinæ bonitatis continens dulcedinem
est sapientia , secundum quod est in ge- Dei
nere cognitionis : quia non ponitur in PER HOC etiam patet solutio ad sequens : Ad 4.
genere uno , sed diversis . Ideo secunda quia talis cognitio non est per experi-
respiciet ea quæ ponuntur in genere af- mentum gustus , nec per lumen faciens
fectus , quæ sunt cognitio et dilectio , hoc experiri .
est, dilectio cogniti , quæ propria est in- AD ALIUD dicendum , quod illa quam Ad 5.
tellectus et affectus, et non solum solius multi habent, est cognitio speculativa , et
affectus , sicut charitas est in simplici af- habitus acquisitus per doctrinam et stu-
fectu . Tertia autem datur penes affectum dium , et non lumen faciens experimen-
consequentem ipsum donum : et ideo ista tum dulcedinis Dei in suis donis , in qui-
non dicit substantiam sapientiæ, sed ope- bus sanctificat animam .
rationem ipsius propriam .
Ad diffin. 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod sa- AD SECUNDAM dicendum , quod sapien- Ad Ad
Ad 1. diffin.
1. 2.
pientia non est idem quod fides , licet sit de tia non est confectus habitus ex cognitio-
eisdem est enim aliud lumen . Unde sicut ne et dilectione , sed potius est lumen se-
dictum est supra de fide , quod est quod- cundum se habens actum proprium : sed
dam lumen sub quo videntur articuli : ita Augustinus loquitur ibi quoad appropria-
dicendum hic , quod sapientia est quod- tionem, quia habet aliquid cognitionis et
dam lumen divinorum sub quo videntur dilectionis et ideo non est sine illis ut
et gustantur divina per experimentum . disponentibus intellectum , licet non sit
Unde sapientia donum proprie est gustus illa , sed potius perfectus consequens
Dei in donis suis, sicut videtur dicere utrumque .
Dionysius de lerotheo , quod patiendo et AD ALIUD dicendum , quod hoc verum est , Ad 2.
experiendo et gustando divina , didicit di- si diceremus ex compositione cognitionis
vina .Lumen igitur lucens et calefaciens ad et dilectionis confici sapientiam : sed hoc
hujusmodi scientiam divinorum per gu- non dicimus, quia ille habitus sic confe-
stum Dei in donis sine quibus ipse non ctus , non esset nisi dilectio cogniti : et in
est, dicitur meo judicio sapientia donum . hoc non sistit sapientia , quæ potius est
Et per hoc patet, quod non est fides : quia gustus dulcedinis cogniti in dono sancti-
in fide non gustatur Deus in donis sine tatis percepto a Deo .
quibus ipse non est . AD ALIUD dicendum , quod sapientia Ad 3.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod sapientia non est cultus formaliter, sed materiali-
licet sit cognitio per medium, tamen is- ter quia scilicet refertur ad cultum , sic-
tud medium plus habet quam speculum ut supra dictum est de fide et charitate :
et ænigma : quia ipsum est donum san- quia quælibet virtus potest referri ad
ctitatis simile bonitati primæ, per modum professionem cultus divini .
veritatis acceptum, vel e contra similitu-
Ad diffin, 3. AD ID quod objicitur de tertia , dicen- per propriam naturam cujusque rei , quæ
Ad 1.
dum quod refectio quæ est quies appeti- illi convenit per se , et non secundum
tus , propria est fructus : sed est refectio unumquodque suorum individuorum ,
quasi per saporem et odorem , et non per quia hoc est scire per accidens : hoc au-
tactum substantiæ et hæc incitat ad tem convenit multis non divinis , sicut
altiorem profectum , et hæc est altissimi omnibus demonstrativis, de quibus sunt
doni, scilicet sapientiæ et ideo sapiens scientiæ doctrinales .
proficit in cognitione sed fruens quie- 4. Item, Philosophus , « Arbitramur
scit in cognito . iterum sapientem cognoscere difficilia ,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod spes et fides et non levia cognoscere , etc : » sic au-
dispositiones sunt in via ad gustum . tem sapientia esset de omnibus meta-
Charitas autem perficit fructum etiam physicis , quorum principia difficillima
patriæ et ideo in gustu sapientiæ fit sunt cognoscere homini , eo quod per
magis mentio dispositionis , quam ejus esse et rationem diffinitivam recedant a
quod non disponit , sed perficit vere sensu et imagine , per quæ homo accipit
frui. scientiam : et iterum non esset sapientia.
tantum de divinis, quæ sunt ipse Deus .
5. Item, Philosophus ibidem , « Adhuc
certiorem et doctissimum causarum sa-
pientiorem esse arbitramur circa om-
ARTICULUS II. nium scientiam . >> Ergo videtur, quod
nullo modo sapientia sit circa divina.
An sapientia ut donum est, sit de æter- tantum , quia nullo istorum modorum
nis tantum ? consistit circa divina tantum .
Si forte tu dicas , quod non ita a San-
ctis accipitur sapientia , ut a philosophis :
Secundo quæritur, De quibus sit ? et ita non tenent hæ rationes . CONTRA
Videtur enim , quod de omnibus sit : est, quod Augustinus diffinitionem da-
quia tam a Philosophis dividit . Cum enim
1. Dicit Salomon Audiens sapiens , Philosophus diceret, quod scientia est
sapientior erit : ergo est per auditum : humanarum et divinarum rerum cogni-
cum ergo auditus sit per ea quæ sunt tio, ipse dividit , quod est cognitio divi-
signa omnium , ut vult Philosophus , vi- norum tantum et ita videtur accipere
detur de omnibus esse sapientia . unam partem significationis, ut ipse .
2. Item, Philosophus videtur dicere , Si propter hoc dicitur, quod scientia
quod sapiens de qualibet re sicut est inest de aliis .CONTRA est , quod nullius
quirit cognoscere rationem : hoc autem gustus affert dulcedinem perfectam nisi
est de quolibet ergo videtur, quod sa- divinorum tantum cum ergo sapientia
pientia non sit divinorum tantum . sit gustus Dei in donis , sapientia non
3. Item , In primo Metaphysicorum vi- est nisi de divinis .
detur ponere quasdam diffinitiones sa-
pientiæ , ex quibus non potest haberi , SOLUTIO . Dicendum , quod sapientia Solutio.
quod sit de divinis tantum . Dicit enim donum non est nisi de divinis .
sic , « Arbitramur itaque scire omnia sa- AD ALIA omnia dicendum , quod sa-
pientem sicut convenit , non secundum pientia dicitur stricte et large. Large sic
unumquemque habentem scientiam ip- dicitur a sapere tantum . Stricte a sapere
sorum . » Ergo sapiens erit sciens esse et a sapore . Et primo modo est duplex ,
1 Proverb . 1, 3.
IN III SENTENT . DIST . XXXV, A , ART. 3 . 647
scilicet practica , et sic moralis scientia cies non faciunt diversas species , quia
dicitur sapientia et speculativa , et sic genus est in specie : ergo videtur , quod
diversificat eam Philosophus in suis diffi- intellectus donum et sapientia non diffe-
nitionibus . Tamen proprie dicetur sa- rant sicut diversæ species donorum .
pientia, quæ sibi causa sciendi est , et
SOLUTIO. Dicendum, quod sapientia Solutio.
cujus finis est intra , et non quæritur pro-
pter aliud , sed aliæ quæruntur propter est cognitio per gustum, et gustans di-
eam et hoc modo sola divina scientia vina in donis simillimis illis : sed intel-
est sapientia, et præcipue quæ est secun- lectus non est per gustum, sed potius
dum pietatem , ut habitum est in prima est lumen datum a Deo ad cognitionem
distinctione libri I Sententiarum ' . Sa- illius creaturæ Dei , in qua resultat Deus
pientia autem stricte dicitur a sapore per gratiam , et hæc est spiritualis vel
illius quod simpliciter est sapidum et in qua habet resultare per gloriam vel
illud non est nisi res divinæ et ideo sa- per gratiam et ideo est lumen quo cog-
pientia est tantum divinorum . noscimus gratuite dispositiones cœle-
stium , et tendimus in Deum sic dispo-
nentem . Et ideo patet quod intellectus
et sapientia differunt a scientia : quia
scientia est lumen divinum ad operabilia
ARTICULUS III. pertinentia ad hanc vitam : et ideo dicit.
in Littera, quod docet bene conversari
Quomodo differat donum sapientiæ a in medio pravæ et perversæ nationis .
scientia et intellectu ? AD PRIMUM ergo dicendum , quod non Ad 1.
est tantum materialis differentia : quo-
niam alia est ratio cognitionis per lumen
Tertio , Quæritur de distinctione doni faciens gustum , et alia per lumen dispo-
sapientiæ a scientia et intellectu . nens operabilia in tempore .
Videtur autem , quod non differat a AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 2.
scientia : quia mile quia in proximo non est ratio di-
1. Dicit Augustinus, quod non est dif- lectionis nisi Deus , ut supra dictum est :
ferentia nisi quia sapientia est de æter- sed in sapientia lumen regens est alte-
nis, et scientia de temporalibus hæc rius rationis quam in scientia .
autem differentia non est nisi materialis : AD ALIUD dicendum , quod intellectus Ad 3.
ergo videtur, quod formaliter non diffe- non est de Creatore per gustum , sed ut
rant. visus tantum tendens in verum per lu-
2. Item , Unus est habitus charitatis men elevans ad ea in quibus Deus resul-
qua diligimus Deum et proximum et tat altius quam in vestigio et imagine :
Deus est æternus et proximus tempora- sicut est dispositio præmiorum in beati-
lis ergo a simili unus erit habitus sa- tudine spiritualium substantiarum . Sa-
pientiæ doni , qua contemplamur æterna pientia autem habet lumen quod facit
et disponimus temporalia . saporis gustum . Et hoc est quod dicit
3. Item , Dicit in Littera, quod intel- Augustinus : Apud Isaiam intellectus
lectus est de Creatore et creaturis, et est quo ab infirmitate carnalis volupta-
sapientia de Creatore tantum : ergo vi- tis corda mundantur, ut pura intentio
detur, quod sapientia et intellectus dif- dirigatur in finem . » Carnalis enim vo-
ferant sicut habitus generalior et spe- luptas ab eo videtur vocari carnalitas de-
cialior cognitionis sed genus et spe- primens a contuitu divinorum in quibus
1 Cf. I Sententiarum , Dist . I. Ad Philip . 1, 13 .

clarius resultat Deus quam in his quæ pientiam . In hoc enim actu scientiæ erit
corporalia sunt et horum est intelle- cognoscere gratiam humanitatis Chri-
ctus , et per ea dirigitur ad visum Crea- sti.
toris . Et ideo dicitur in Littera , quod Objicitur autem contra primum , quod
intellectus est divinarum et spiritualium 1. Discernere humana, aut accipitur
creaturarum et omnium bonarum affe- generaliter pro omnibus quæ ab homine
ctionum animæ. Et semper intelligitur , discerni possunt, et tunc scientia erit
quod etiam est oppositorum et per altius idem quod sapientia aut accipitur pro
lumen quam sit fides : quia fides simpli his quæ ad hominis vitam pertinent , et
citer assenuit credita , sed intellectus vi- tunc idem erit quod prudentia , ut vide-
tur.
det ipsum in lumine interiori .
2. Item, Sicut se habet sapientia ad
divina , ita scientia ad humana : sed sa-
pientia ita se habet ad divina , quod ipsa
est virtus illa quæ est de divinis , scilicet
ARTICULUS IV . fides ergo scientia ita se habet ad hu-
mana , quod ipsa est virtus illa quæ est
De actibus scientiæ qui et quot sunt, et de humanis sicut prudentia . Quod au-
quomodo differat scientia a prudentia tem sapientia idem sit quod fides , proba-
et consilio ? tur per Gregorium 2 , ita dicentem super
Job : « In electorum cordibus prior se-
quentium bonorum sapientia nascitur ,
Deinde , Quæritur de scientia . Et quæ atque hæc per donum Spiritus quasi
runtur duo , scilicet de actibus ipsius quos primogenita . Quæ profecto sapientia ,
ponit in Littera , et de differentia ipsius nostra fides est , Propheta attestante qui
a consilio et prudentia . ait : Nisi credideritis , non intelligetis 3. >>
AD PRIMUM accipiuntur ea quæ dicun- ITEM , Objicitur de secundo actu . Dicit
tur in Littera quæ videntur innuere , enim in Littera , quod illa scientia non
quod quatuor actus habeat scientia . pollent fideles populi , quamvis polleant.
Dicit enim primo , quod scientia est ipsa fide : ergo videtur , quod non sit ve-
rerum humanarum cognitio : ergo dis- rum quod in sequenti distinctione dice-
cernere humana videtur esse scientiæ tur , quod habita una habeantur omnes ,
proprius actus . cum scientia non habeatur ab omnibus.
Item , Dicit quod scientiæ non tribuit ITEM , Objicitur de tertio actu , qui est
omnia quæ sciri possunt ab homine , sed abstinere a malis . Et hoc explanat, cum
ea solum quibus fides saluberrima quæ dicit , quod abstinere a malis est in me-
ad veram beatitudinem ducit, genera- dio pravæ et perversæ nationis prudenter
4
tur, nutritur, defenditur, et roboratur . conversari hoc enim convenit pruden-
Tertius autem actus elicitur ex hoc tiæ, sicut etiam manifestat ipsum di-
quod dicit, quod scientiæ est abstinere a ctum, quia prudenter conversari est pru-
malis . dentiæ .
Quartus elicitur ex hoc quod dicit , ITEM, Objicitur de quarto . Ea quæ
quod cum dicimus : Vidimus eum ple- spectant ad humanitatem Christi , una
num gratiæ et veritatis , quod gratia adoratione adorantur cum deitate ergo
referatur ad scientiam , et veritas ad sa- videtur, quod habitu sapientiæ habeant
1 Joan. 1 , 14. tis, non permanebitis.

2 S. GREGORIUS , Super Job, Lib . I, cap . 33 . Cf. ad Philip . 11 , 15 .
Vulgata habet, Isa . vII , 9 : Si non credideri-
IN III SENTENT. DIST. XXXV , A, ART. 4 . 649
cognosci sicut divinitas : ergo non perti- batur, quod sapientia idem est quod
nent ad scientiam . fides, et scientia idem quod prudentia :
dicendum , quod non valet : quia dictum
.
Quæst. ITEM quæritur, Cum unius habitus Gregorii non intelligitur nisi pro tanto ,
unius sit actus specialis et substantialis , quod sapientia et fides sunt de eisdem :
qualiter hic Augustinus quatuor actus et non quod sit unus habitus et ita
dat dictæ sapientiæ ? etiam scientia et prudentia sunt de eis-
dem et non ratione una .
Solutio.
SOLUTIO . Dicendum , quod scientia do- AD ID quod objicitur de tertio actu ,
num est, quod est lumen acceptum a dicendum quod aliter regit prudentia , et
Deo simplex , in quo videntur rationes aliter scientia , et ad aliud quoad finem
operabilium pertinentium ad vitam et et proximum quia prudentia per ratio-
ideo se habet ad prudentiam sicut melior nes juris humani , et ad honesta secun-
et perfectior habitus operabilium . Et dum statuta civitatum et plebiscita : sed
ideo etiam solvitur id quod quidam pos- scientia per rationes divinas, et ad san-
sent objicere , utrum esset scientia com- ctam conversationem commendantem se
plexorum vel incomplexorum, vel prin- ad omnem scientiam hominum : unde
cipiorum vel conclusionum quoniam potius attendit sanctum , quam hone-
nihil horum est , sed est lumen sicut stum .
fides ad credibilia simplex similitudo di- Et quod objicitur de hoc quod dicit
vinæ veritatis et justitiæ , sub quo viden- Augustinus , prudenter conversari : di-
tur rationes divinæ operabilium per nos , cendum quod ipse sumit large , prout
quæ pertinent ad modum vivendi sancte idem est quod providenter, sicut Aposto-
et meritorie, sicut dicit Apostolus : lus : Providentes bona non solum coram
Sobrie, et juste, et pie vivamus in hoc Deo , sed etiam coram omnibus homini-
sæculo, etc. 1. bus 2.
Ad 1. AD PRIMUM igitur dicendum, quod est AD ALIUD quod de quarto quæritur, di-
tantum de his quæ sunt operabilia per cendum quod scientia non est de huma-
nos : nec est tamen prudentia : quia illa nitate Christi , nisi prout est regens exem-
innititur rationibus juris humani , et acci- plar et in opere et per doctrinam divi-
pit rationes ab illis sed scientia non , nam disponens vitam et ideo si huma-
quia innititur lumini divino , quod illu- nitas consideretur ut in vita , bene con-
minat ad conversationem secundum ra- cedo quod est in ea sapor deitatis , et per-
tiones divinas . tinet ad sapientiam sicut probat objectio :
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod ille actus sed secundum quod proponitur nobis ut
non est proprius scientiæ doni , sed po- forma exemplaris regens in operibus
tius convenit ei per materiam sibi appro- sanctitatis, et secundum quod confert no-
priatam sicut enim prudentiæ, ut dicit bis legem vitæ innitentem rationibus di-
Tullius in libro I de Officiis , quodammodo vini juris et ad sanctitatem , sic pertinet
appropriatur materia scientiarum et sci- ad scientiam et ita puto intelligere Au-
bilium , ita et scientiæ dono appropriatur gustinum .
scientia sacræ Scripturæ , per quam fides
nutritur exhortando , et defenditur dis- AD ULTIMUM dicendum , quod ut patet ex At quæst.
Ad
putando et ideo iste actus appropriate prædictis , unus est solus actus substantia-
convenit et non proprie. lis , qui est regere in operibus sanctitatis
Ad illud autem quod ante hoc objicie- in medio pravæ et perversæ nationis :
Ad Titum , 11 , 12 . 3 Cf. ad Philip. п, 15.

2 Ad Roman. XII, 17 .
et ad hunc revertuntur , scilicet primus , tem est quædam conditio prudentiæ vir-
tertius , et quartus . Sed primus tangit spe- tutis secundum illam partem ipsius quæ
cialiter in quibus regit , quia in humanis . est providentia : ergo consilium est pars
Tertius autem tangit modum regiminis , virtutis prudentiæ : ergo non est donum :
quia docet bene conversari per rationes quia sicut dictum est, dona altioris habi-
divini juris , quod hortatur ad vitæ san- tus sunt quam virtutes .
ctitatem potius quam ad rempublicam.
Quartus præfigit exemplar. Sed secun- SOLUTIO . Dicendum , quod consilium Solutio.
dus non est proprius actus scientiæ , sed est donum , sicut communiter dicitur ab
omnibus Sanctis .
appropriatus .
AD ID autem quod primo objicitur, Ad 1 et 2.
dicendum quod consilium dupliciter dici-
tur , scilicet a dante consilium , et in quo
signat plenitudinem luminis dirigentem
ARTICULUS V. in dubiis et sic fuit in Christo et est in
Deo et hoc modo est donum . Dicitur
An consilium sit donum ? etiam a quærente consilium , et sic est
dubitantis et ignorantis , et sic non fuit
in Christo, nec est donum per hunc mo-
Secundo quæritur, In quo differat a dum .
consilio dono ? quia de differentia ipsius Per hæc etiam patet solutio ad se-
prudentiæ jam habitum est. quens .
Et ut hoc melius intelligamus , intro- AD ALIUD dicendum, quod cautela pro- Ad 3.
ducemus quæstionem quam Magister prie est contra insidias inimicorum im-
omittit in Littera de dono consilii , et pedimentum, et contra pericula quæ pos-
quæremus quatuor , scilicet an sit donum sunt oboriri : sed consilium est lumen
consilii , et quid sit , et quis ejus actus , et dirigens ad magna, non periculosa , ad
qualiter distinguitur a dono scientiæ ? quæ non sufficit homo sine adjutorio
Videtur autem non esse donum : quia speciali , ut vendere omnia et dare pau-
1. Dona omnia fuerunt in Christo : peribus, et hujusmodi , quæ in sacra Scri-
consilium autem non fuit in Christo : ptura consilia vocantur, sicut patebit in
ergo consilium non est donum . Prima ultimo capitulo istius distinctionis .
patet per ante dicta . SECUNDA probatur
per Joannem Damascenum , qui dicit ,
quod consilium non convenit Christo :
quia consilium ignorantis est , et Christus
nihil ignoravit .
2. Item , Damascenus dicit , quod con- ARTICULUS VI .
silium est de dubiis de certis enim ne-
mo consiliatur dubietas autem non est Quid sit consilium ?
in adjutorium aliquod potentiarum no-
strarum , nec datur in adjutorium : cum
ergo dona data sint in adjutorium , vide- Secundo quæritur , Quid sit consilium ?
tur quod consilium non sit donum . Diffinitur autem a Tullio in Rhetorica
3. Item , Consilium est contra præcipi- sic : « Consilium est aliquid faciendi vel
tationem , ut dicit Gregorius : contra non faciendi vere excogitata ratio . »
eamdem autem est cautela , ut dicit Ma- Gregorius autem videtur velle , quod
crobius et Tullius ergo videtur consi- « consilium sit donum datum homini
lium non differre a cautela cautela au- contra præcipitationem . »
>
IN III SENTENT. DIST . XXXV, A, ART. 7 . 651
Secundum autem primam diffinitio- nomen specialis doni : sed consilium

nem consilium non est donum : quia prout hic accipitur, non est omnium , sed
1. Omnia quæ contingentia sunt ope- eorum in quibus indigemus lumine spe-
rabilia per nos , prævenimus excogitata ciali dirigente et ideo nomen doni est
ratione et hoc videtur facere providen- secundum quod est a dante consilium
tia virtus, quæ est pars prudentiæ ergo Spiritu sancto , et non acquirente, ut
videtur, quod hoc non conveniat dono . prius dictum est .
2. Item , Etiam secundum Gregorium AD ALIUD dicendum , quod consilium Ad 2.
non restringitur nomen consilii ad aliud non regit nisi fortitudinem donum . Ser-
speciale quia omnibus operabilibus in- vare autem justificationem contingit tri-
sidiatur præcipitatio : ergo consilium est bus modis , scilicet in speciali ratione
de omnibus et hoc modo non videtur justificationum, et sic est justitiæ . Vel in
accipi in sacra Scriptura , in qua consilia generali , ut sit idem servare justificatio-
vocantur ad quæ non obligantur omnes . nes , quod permanere in virtutibus justi-
ficantibus et sic est omnis virtutis vel
Quæst. ULTERIUS quæritur juxta hoc, Quare justitiæ generalis et neutro istorum mo-
vocatur consilium et non potius eligentia , dorum est consilium , nisi prout large su-
cum eligentia nobilior sit secundum Phi- mitur consilium de quocumque faciendo.
losophum et Damascenum : quia vel retinendo excogitata ratio . Tertio di-
1. Eligentia est sententiata voluntas , citur servare justificationes ab impu-
consilium autem est inquisitio quædam gnantibus justificationes, id est , defende-
agendorum . re a tentationibus quibus est difficile re-
2. Item , Super illud Psalmi cxvIII, sistere : et sic exsecutive est fortitudinis ,
24 : Consilium meum justificationes tuæ, et regitive consilii doni .
dicit Glossa : « Consilium est servare Et per hoc solvitur totum .
justificationes » sed servare justificatio-

nes , aut convenit justitiæ , aut omni vir-
tuti ergo videtur, quod consilium regi-
tivum sit omnis virtutis vel specialis ju-
stitiæ ergo non regit tantum donum ARTICULUS VII .
fortitudinis , ut dicunt .
De actu consilii.
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod consilium
generaliter accipitur , secundum quod
diffinitur a Tullio potest tamen specia- Tertio , Quæritur de actu consilii.
liter adaptari dono consilii , ut dicatur Videtur autem ex prædictis , quod con-
excogitata ratio earum rerum in quibus silium sit dirigere in magnis ad quæ non
homo indiget adjutorio speciali propter omnes tenentur : sed cum omnis habitus
arduitatem earum et ideo consilium regitivus rationis sit circa dubium quod
non est hic de dubio , sed potius de ar- potest accidere in illis , et circa ea quæ
duo ad quod propter difficultatem non dicuntur consilia in sacra Scriptura nul-
omnes tenentur nisi in casu et eodem lum sit dubium , videtur quod superfluat
modo intelligitur dictum Gregorii , quia donum consilii nullum enim dubium
in arduo difficili magis insidiatur præci- est quin bonum erit facere ea quæ con-
pitatio et ideo indiget anima ibi adjuto- silia in sacra Scriptura dicuntur .
rio speciali .
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod eligentia SOLUTIO . Per antedicta facile est ista Solutio.
Ad 1.
generaliter est de omnibus faciendis ope- determinare : quia consilii actus sunt in
rabilibus per nos , et ideo non potuit esse quibus differt ab aliis donis , per lumen
divinitus inspiratum dirigere in altiori- ad actum sed , ut dicit Damascenus , ra-

bus bonis ad quæ facienda et cognoscen- tio in omnibus operibus consiliatur. Pri-
da non sufficit homo per communem vir- mum enim inquirit et consiliatur . Deinde
tutem ut est vendere omnia, et dare eligit et sententiat. Deinde vult, et post-
pauperibus , et habere thesauros in cœlo : ea facit impetum ad opus. In omnibus
hos autem thesauros et mercedem con- autem talibus etiam regit scientia . Ergo
templationum non cognoscimus nisi con- videtur, quod consilium et scientia non
silii lumine . differant quoad ea de quibus sunt .
AD ID autem quod contra objicitur , di- 2. Idem videtur haberi per Aristotelem
cendum quod non est dubium quin sint in III Ethicorum , ubi inter causas gene-
bona sed homini dubium est utrum sint rales efficientes virtutem (ut sunt volun-
eligenda quia non elevatur ad hoc tarium , et voluntas , et eligentia) ponit
quod utile sit relinquere omnia nisi con- etiam consilium ergo videtur, quod
silio divino et etiam consilio indiget in consilium respicit opus omnis virtutis :
talibus propter modum implendum , eo et in illo regit scientia : ergo quoad ea de
quod ardua sunt et ideo magis vicina quibus sunt, non differt scientia a consilio .
præcipitationi . SED CONTRA est, quod sicut se habet Sed contra.
SED CONTRA hoc videtur esse quod dicit pietas et fortitudo in exsequendo , ita se
beatus Gregorius : « Per soliditatem doni habent consilium et scientia in dirigen-
consilii a fluxu vitiorum ad soliditatem do sed pietas et fortitudo non sunt de
transitur virtutis . » Ergo videtur, quod eisdem : ergo scientia et consilium non
revocare a vitiis sit actus consilii . dirigunt in eisdem .
Et ad hoc dicendum , quod Gregorius
ibi adaptat septem dona septem diebus Et hoc est concedendum : quoniam Solutio.
operum creationis : et tunc consilio com- Damascenus dicit, quod consilium est de
petit tertio loco , quando dividitur aqua magnis de parvis autem non consilia-
ab arida et hoc modo consilii actus erit mur, et per nos operabilibus.
ille appropriatus non proprius . Vel di- Unde dicendum , quod sunt magna ad
catur, quod aliud est transire ad virtu- quæ non sufficimus sine adjutorio , et ad
tem , et aliud ad soliditatem virtutis : quæ non omnes tenentur : et in his diri-
quia soliditas principaliter consistit in git consilium , ut prius dictum est .
consiliis , in quibus est perfectio et tunc AD EA autem quæ objiciuntur in con-
erit hoc consilii proprium . trarium , est una solutio , quod consilinm
dicitur duobus modis , scilicet generalis
præordinatio faciendorum cum prævi-
sione exitus operis et finis et de hoc
ARTICULUS VIII . consilio procedunt objectiones , de quo
etiam dicit Salomon : Fili, sine consilio
In quo differant scientia et consilium ? nihil facias , et post factum non pœnite-
bis '. Specialiter tamen dicitur consilium ,

lumen dirigens in aggressu arduorum
Quarto , Quæritur in quo differant elevatorum super industriam hominis ,
scientia et consilium , cum utrumque sit quæ Deus solum ad statum perfectionis
de operabilibus ? propalavit et hoc modo consilium est
Videtur autem , quod in nullo : quia spirituale donum , quod accipiunt fideles
1. Donum quod est in adjutorium po- a Spiritu sancto , vel ut impleant consi-
tentiæ perficit ipsam secundum quod est lia , vel ut possint implere si velint .
+ Eccli . xxx11 , 24.

IN III SENTENT. DIST . XXXV, B , C. 653
B. In quo differat sapientia ab intellectu ?
Ostensa differentia inter scientiam et sapientiam , quid distet inter sa-

pientiam et intellectum videamus . In hoc differunt illa duo : quia sapientia
proprie est de æternis quæ veritati æternæ contemplandæ intendit . Intelli-

gentia vero non modo de æternis est, sed etiam de rebus invisibilibus et
spiritalibus temporaliter exortis . Per eam enim et natura summa quæ fecit.
omnes naturas , id est, divina consideratur : et quæ post ipsam sunt spiri-
tuales et invisibiles naturæ, ut Angeli , et omnes animæ bonæ affectiones
conspiciuntur . In hoc ergo differentia est , quia sapientia Creator tantum

conspicitur, intellectu vero et Creator et creaturæ quædam. Item , intellectu
intelligibilia capimus tantum sapientia vero non modo capimus superio-

ra, sed etiam incognitis delectamur.
Sic ergo distingui potest inter illa tria, scilicet intellectum , scientiam ,
et sapientiam . Scientia valet ad rerum temporalium rectam administratio-
nem , et ad bonam inter malos conversationem . Intelligentia vero ad Crea-
toris et creaturarum invisibilium speculationem . Sapientia vero ad solius

æternæ veritatis contemplationem .
C. Quod intellectus et scientia de quibus hic agitur, non sunt illa quæ naturaliter
habet homo .
Et notandum , quod intellectus et scientia , quæ dicuntur dona Spiritus

sancti , alia sunt ab intellectu et scientia quæ naturaliter sunt in anima ho-
minis hæ enim virtutes sunt, quæ per gratiam infunduntur animis fide-
lium , ut per eas recte vivant. Illa vero naturaliter habet bomo ex beneficio
creationis , a Deo tamen . Per has autem virtutes quæ dicuntur dona Spiri-
tus sancti, illa naturalia reformantur atque adjuvantur : ut verbi gratia , In-
tellectus naturalis peccato obtenebratus , per virtutem quamdam et gra-
tiam , quæ dicitur spiritus intelligentiæ, reformatur atque adjuvatur ad
2
intelligendum . Ita et per illam virtutem quæ dicitur spiritus sapientiæ,

juvatur atque erigitur mentis ratio ad contemplationem et delectationem
æternæ veritatis .
D. Quod sapientia ista Dei est , nec est illa quæ Deus est .
Illud etiam sciendum est, quod sapientia de qua nunc disserimus , non
est illa sapientia Dei ( ut ait Augustinus ' ) quæ Deus est , sed hominis sa-
pientia verumtamen quæ secundum Deum est, ac verus ac præcipuus
cultus ejus est . Si ergo colat mens hominis Deum cujus ab eo capax facta
est, et cujus esse particeps potest , sapiens ipsa fit et non sua luce , sed
summæ illius lucis participatione sapiens fit . Ista ergo hominis sapientia
etiam Dei est verum non ita Dei est, ut ea sapiens sit Deus . Non enim
participatione sui sapiens est , sicut mens participatione Dei . Sic etiam di-
citur justitia Dei non solum illa qua ipse justus est, sed etiam illa quam
dat homini , cum justificat impium .
infirmitate carnali corda mundantur, ut

pura intentio dirigatur in finem . » Vide –
tur autem , quod hoc totum convenire
ARTICULUS IX . debeat fidei : quia dicitur, Act . xv, 9 :
Fide purificans corda eorum ergo
Quid sit donum intellectus ? et, An sit fides purificat cor a carnali voluptate .
donum per modum complexionis ? 2. Item , Dicit Augustinus, quod inten-
tio bonum opus facit , et intentionem
fides dirigit. Ergo etiam dirigit in finem :
Deinde quæritur de hoc quod dicit , ergo utrumque istorum convenit fidei.
ibi, B , « Ostensa differentia inter scien-
tiam et sapientiam , etc. » ULTERIUS quæritur juxta hoc , Utrum Quæst.
Hic est enim quærendum de dono in- intellectus donum sit per modum com-
tellectus . Et quæruntur tria , scilicet quid plexionis ?
sit, et de quibus , et qualiter se habeat ad Et videtur, quod sic quia
fidem , et contemplationem ? quia alia 1. Dicit Gregorius , quod Deus intel-
omnia supra nominata sunt . lectum dat , dum de auditis mentem illu-
minat . Audita autem in quadam comple-
AD PRIMUM Sic proceditur : xione sumuntur. Ergo intellectus in
1. Dicit Augustinus in quodam ser- quadam complexione consistit , ut vide-
mone Intellectus vocatur quo ab omni tur.
1 S. AUGUSTINUS , Lib . XIV de Trinitate , cap . 1 .

IN III SENTENT. DIST. XXXV, D , ART. 10 . 655
2. Item, Super illud : Commovebit quod nullo modo : sed potius est lumen
.
Dominus desertum Cades : dicit aucto- simplex , ut dictum est .
ritas, Commovebit ut intellectum Spiri- AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad 1 .
tus sancti secundum anagogen peræqua- quod intellectus est ex auditu sicut fides
tum . Anagogicus autem intellectus com- ex auditu , scilicet quoad dictum intelle-
positus et complexus est : ergo intellectus ctum , non nisi per lumen intellectus do-
iste consistit in quadam complexioni : et ideo auditus Scripturæ subservit
ne . actui intellectus doni , sed non generat
3. Item, Dicit Dionysius , quod nobis ipsum lumen : quia hoc infunditur ab
non est possibile lucere divinum ra- ipso Deo cum cæteris gratiis gratum fa-
dium , nec velaminum sacrorum varietate cientibus : unde illa complexio quæ est
circumvelatum hæc autem circumvela- in auditis , sub dono est, et non in ipso ,
tio est complexio vel non sine comple- sicut in fide .
xione ergo videtur , quod sit compositus Per istud patet solutio ad sequens : Ad ?.
intellectus . quoniam intellectus Scripturæ qui est
Sed contra. SED CONTRA : anagogicus , juvat intellectum , ut eleve-
Fides est simplex et donum intelle- tur : sed non generat lumen sub quo vi-
ctus perfectius est , quam fides : ergo dentur spiritualia .
multo magis donum intellectus est sim- · Per istum etiam modum loquitur Dio- Ad 3.
plex . nysius . Omnia tamen ista sunt sub in-
tellectu dono .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod sicut supra

dictum est in quæstione de dono sapien-
tiæ, donum intellectus est simplex lumen
sub quo Deus videtur in his qui beati
sunt , et in specialibus officiis et actibus ARTICULUS X.
eorum .
Ad 1. AD ID autem quod objicitur de descri- De quibus est intellectus donum ?
ptione , dicendum quod data est per ef-
fectum quia intellectus corda mundat ,
etiam in speculo et ænigmate , ut videat Secundo , Quæritur de quibus est intel-
lumine percepto in eo in quo refulget ve- lectus donum .
ritas secundum majorem claritatem , Et videtur Magister dicere , quod est
quam speculi et ænigmatis fides au- de Deo , et creaturis spiritualibus , ut An-
tem non emundat nisi a falsitatibus er- gelis, et animabus , et affectionibus eo-
rorum . rum .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod aliter dirigit 1. Si autem est de creaturis spirituali-
fides in finem , et aliter intellectus do- bus, videtur esse de Deo in sua imagine :
num . Fides enim dirigit opus per hoc et tunc videtur secundum hoc iterum
quod ostendit mercedem , et eum qui convenire cum fide .
simpliciter est finis omnis boni : sed in- 2. Item, Si est de Creatore , tunc vi-
tellectus dirigit in finem per lumen videtur quoad hoc non differre a sapientiæ
dendo finem , vel in se , vel in beatis, et dono .
non dirigit opus. 3. Si forte dicatur, quod intellectus
est de Deo ut de prima veritate , et sa-
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum pientia, ut de bonitate etiam hoc non
sit per modum complexionis ? Dicendum videtur verum , quia si verum esset finis
1 Psal. XXVIII , 8.
ejus, videretur esse in intellectu specula- men aptabilia eis et secundum hoc
tivo et non practico : et sic non esset gra- emundatio cordis et mors sæculi est dis-
tia gratum faciens . positio præcedens actum doni intelle-
4. Item , Augustinus super Matth . v , 8 , ctus , et non pertinet ad ipsum intelle-
in Glossa dicit sic : « Homo se a mundo ctum . Quia vero donum virtus est gene-
exuat , æterna diligat , amplectatur Deum , raliter sumendo virtutem , ideo necesse
quoadusque possit videre Deum quem est, quod procedat ab amore : sed tamen
tantum videt, quantum sæculo moritur. ille amor non est charitatis , nisi secun-
In futuro sicut est , oculo mentis videbi- dum quod charitas est generalis motor in
tur. Ideo spiritus intelligentiæ huic gra- omni bono , ut supra dictum est . Sed li-
dui adaptatur : quia intellectus oculus cet hoc modo etiam haberet charitatem
mentis est . » Ex hoc accipitur, quod in- moventem , nihilominus tamen differret
tellectus doni est cognoscere Deum et a sapientia : quia sapientia est in gustu.
amare et amplecti : ergo videtur , quod bonitatis, ut sæpe dictum est , sed intel-
in nullo differat a sapientia . lectus in contemplatione veritatis tan-
tum .
Solutio.
Ad 1. SOLUTIO . Dicendum , quod intellectus
donum meo judicio est de Deo principa-
liter, et de his spiritualibus in quibus re-
lucet veritas divina : et bene concedo ,
quod non accipit Deum , nisi per modum ARTICULUS XI .
veritatis in se . Hæc autem creatura spiri-
tualis plus habet quam imaginem solam : Qualiter intellectus habeat se ad contem-
et ideo non est proprie in imagine , sed plationem ?
potius utitur imagine sicut instrumen-
to et lumine sibi infuso , ut prius illumi-
nante et hoc est majus quam fides . Ulterius quæritur , Qualiter se habeat
Ad 2. AD ALIUD, dicendum quod in principiis ad fidem et contemplationem : quorum
habitis patet in quo differat a sapientia.
sapientia . unum jam habitum est. Sed qualiter ha-
Ad 8. AD ALIUD dicendum , quod hoc non se- beat se ad contemplationem est inqui-
quitur : quia fides etiam veritatis est : rendum ?
et tamen quia tendit in ipsum , virtus est Videtur autem , quod præcedat fidem
fides : et ita intellectus donum tendit et et contemplationem : quia intellectus nec
accipit ut donum sibi in ratione veri tan- assentit nec contemplatur : ergo videtur,
tum et ideo donum intellectus habet quod intellectus præcedat et fidem et
rationem virtutis , secundum quod virtus contemplationem .
generaliter accipitur : quia veritas quæ SED CONTRA hoc videtur esse quod dicit Sed contra.
est finis intelligentiæ, secundum Philoso- Isaias : Nisi credideritis , non intellige-
phum est veritas abstracta a re hic au- tis ergo fides præcedit intellectum .
tem veritas in re accepta est finis , cui
conjungi quærit realiter donum intelle- SOLUTIO . Dicendum , quod est quidam Solutio.
ctus . intellectus de hoc quod dicitur per ser-
Ad 4. AD HOC quod objicitur de Glossa super monem et iste non est donum , sed præ-
Matth . v , 8 , dicendum , quod Augustinus cedit fidem et contemplationem et est
loquitur ad aptanda dona ad beatitudi- quidam intellectus intuens in lumine ac-
nes quia licet dona sint imperfectiores cepto a Deo , quod lumen est gratum fa-
perfectiones quam beatitudines , sunt ta- ciens , et hoc est donum , et est nobilior
1 Vulgata habet, Isa : vn, 9 : Si non credideritis, non permanebitis.

IN III SENTENT. DIST. XXXV , D , ART. 12 .
657
perfectio intellectus nostri quam fides vel

cujus est reprimere cupiditates vel jucun-
contemplatio et ideo secundum viam ditates temporalium, quam fortitudinis .
generationis actus, licet non habitus , se- 3. Item , de secundo . Dare confiden-
quitur fidem et contemplationem . Dico tiam trepidanti , potius est patientiæ
autem non secundum viam generationis vel longanimitatis vel magnificentiæ ,
habitus : quia habitus simul infunduntur , quam doni.
sed non actus , sed potius actus conse- 4. Præterea, Hoc ipsum facit fortitudo
quuntur se . virtus ergo ad hoc non indiget adjuto-
rio altiori quo juvetur, hoc est , dono for-
titudinis .
5. Similiter objicitur de tertio . Quia

illud magis videtur convenire gratiæ
ARTICULUS XII.
gratis datæ , quæ est operatio virtutum
dicta ab Apostolo ¹ , quam sit actus doni .
Donum fortitudinis quid sit ?
SOLUTIO . Omnia hæc aliquo modo con-
Solutio .
veniunt dono fortitudinis .
Ex abundanti potest hic quæri de duo- Et ad hoc intelligendum , notandum
bus donis , de quibus non tractat hic
quod fortitudo donum præcipue respicit
Magister , scilicet de dono pietatis , et for- arduum . Arduum autem et difficile et
titudinis . laboriosum differunt : quia arduum re-
Circa donum autem fortitudinis tria spicit elevationem abstrahentem a conver-
quærimus, scilicet quid sit ? satione communi , et ab eo quod deside-
Et , Secundum quem actum sit in via rant plures , et ab eo quod ut finem qui
et in patria ? est terminus operis consequentur plures .
Et tertio, Qualiter differat a fortitudine Difficile autem est, quod est excedens
virtute ? facultatem potentiæ non in infinitum .
Sed laboriosum est , quod infert pœnam
AD PRIMUM objicitur sic : laboranti vel sustinenti illud . Unde do-
Augustinus in libro de Spiritu et ani- num fortitudinis præcipue respicit ar-
ma : « Fortitudinis est non tantum ter- duum quia consilium est circa tale ar-
renas cupiditates deprimere , sed penitus duum , ideo regitur consilio .
oblivisci . >>
AD PRIMUM ergo dicendum , quod virtus
Gregorius autem dicit : « Fortitudinis Ad 1.
purgatoria vel purgati animi bene docet
est dare confidentiam trepidanti . » oblivisci cupiditates vitii vel jucunditates ,
Item, Augustinus in libro de Doctrina sed non communes quas habent plures :
Christiana : « Fortitudinis est ab omni
quia plures sunt qui servant præceptum .
transeuntium mortifera jucunditate se- Sed donum fortitudinis perficit ad ar-
questrari . >> duum , quod elevat super hoc quod faciunt
Item , Gregorius super Opera sex die- plures, et super jucunditates eorum .
rum : « Spiritus fortitudinis est miraculis. Si autem objicitur, quod secundum
et doctrina fulgere . » hoc male dicit Augustinus : « Mortiferas
Contra primum dictum objicitur : cupiditates vel jucunditates : » Mortife-
quia ras cupiditates vel jucunditates : » quia
1. Hoc secundum Macrobium potius est aliqui qui servant præcepta, non oblectan-
virtutis purgati animi , quam doni . tur mortiferis jucunditatibus . Dicendum ,
2. Item , Hoc potius est temperantiæ, quod mortiferæ dicuntur, quia disponunt
1 Cf. I ad Corinth. xu, 10.

XXVIII 42
ad mortem per subreptionem venialium , aliquis actus secundum rationem altitu-

a quo avertit fortitudo ad statum perfe- dinis separatus a fortitudine virtute .
ctionis in consiliis. In patria autem nullum videtur posse
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod temperantia habere actum : quia
non hoc modo deprimit pestiferas jucun- 1. Non erunt ibi mortiferæ jucundita-
ditates , sed potius per accessum ad me- tes , ut dicebat prima auctoritas supra
dium in eisdem , et non per convolatio- inducta : ergo non erit ibi separatio ab
nem ad arduum quod est super eas . illis .
Ad 3. et 4. AD ALIUD dicendum , quod dare confi-
2. Item, Nullum erit periculum ibi :
dentiam æquivoce convenit fortitudini , ergo non erit necessarium , quod ibi sit
et speciebus suis, et dono fortitudinis : habitus dans confidentiam trepidanti .
quia fortitudo est proprie contra difficile 3. Item, Miracula non erunt ibi,
et laboriosum , et habitus fortitudinis quia sunt propter infideles , ut conver-
perficit in illis sed donum contra ar- tantur.
duum quod elevat animum ultra ea 4. Item, Cum sit omnis fortitudo con-
quæ inferunt difficultatem et hoc non tra passiones illatas , et nullus infert
facit fortitudo vel patientia , sed potius di- ibi passiones , videbitur fortitudo ibi su-
mittit in eis sed tamen confortat ad perflua .
sustinendum profitendo fidem . Unde ex 5. Item , Fides et spes quæ sunt in
hoc non habetur amplius quam quod finem et virtutes theologicæ , non mane-
fortitudo donum in eodem actu sustinen- bunt in patria : ergo multo minus quæ
di vel aggrediendi sit cum fortitudine sunt in ea quæ sunt ad finem : ergo vi-
virtute , sed non secundum eamdem ra- detur, quod habito fine omnes habitus
tionem confortat. evacuabuntur.
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod Gregorius
loquitur appropriando dona ad opera SOLUTIO. Dicendum, quod fortitudo Solutio.
sex dierum . Vel potest dici , quod mira- donum habet actum proprium in ratione
cula et doctrina ostendunt altitudinem in via , licet non in patria, et separatus
vitæ et ideo sunt fortitudinis explentis est ab actu fortitudinis virtutis : quia sic-
consilia , non sicut actus , sed sicut ut prius habitum est , est arduum elevans
signa . et abstrahens a conversatione communi ,
non tantum anxietate mali , et est ratio
actus in fortitudine dono . Et ideo alia
ratione venit in periculum fortitudo do-
num , et aliter fortitudo virtus : quia
ARTICULUS XIII . virtus sustinet periculum quando necesse
est pati vel recedere a virtutis bono , sicut
Quis sit actus fortitudinis in via, et ac- quando quæritur fides, vel justitia , vel
tus ejus in patria ? libertas patriæ , vel aliquid hujusmodi
bonorum gratiæ vel civium sed forti-
tudo donum ex superabundanti offert se
Secundo quæritur, Quis sit actus for- statui in quo talia sæpius quæruntur , ut
titudinis in via, et actus ejus in patria ? statui perfectionis consiliorum . Similiter
Videtur autem , quod in via nullum non ex eadem ratione confortant se ad
habeat differentem a fortitudine virtute : vincendum quia fortitudo donum est
quia contra majus periculum quod esse ex abundanti , quia ipsum est sal perfe-
potest, est fortitudo virtus , scilicet contra ctionis , quod si evanuerit , in quo salien-
mortem illatam : cum igitur nihil sit al- tur alii ? id est , si perfectus cadit, quali-
tius fortitudinis dono, non potest esse
ter stabit imperfectus ? Sed fortitudo vir-
IN III SENTENT. DIST . XXXV , D , ART. 13 . 659
tus confortat se ex bono virtutis necessa- in libro de Doctrina christiana , ubi dicit
riæ ad salutem . sic < Assurgant deinceps ad fortitudi-
«
Si autem objicitur , quod secundum nem , ut mundus eis crucifigatur , et ipsi
hoc non nisi perfecti habent donum for- mundo , utantur vitæ perversitate et
titudinis ergo non habita una gratia hoc ab imo iniquitatis non refrigescit.
gratum faciente habentur omnes . Dicen- charitas , sed delentur fames et sitis ju-
dum , quod non est verum , nec sequitur stitiæ , donec ac satietatem ejus pervenia-
ex dictis quia perfecti habent in actu , tur in illa immortalitate et sic verum
et communiter omnes in gratia existen- erit , Beati qui esuriunt et sitiunt justi-
tes habent in habitu et tamen habitus tiam, quoniam ipsi saturabuntur ' . »
virtutis aliter perficiunt ad actum, ut di- Hoc autem nec dono fortitudinis nec vir-
ctum est : qui enim imperfectus est, ha- tuti videtur esse proprium, sed potius
bet unde perfectionis opus facere potest esse actus omnis virtutis : quia non cru-
si vult. cifigitur mundo per odium unius vitii ,
AD ID quod quæritur de actu ejus in sed omnium .
patria, dicendum quod ipsum per sub-
stantiam et actum alium manebit in pa- SOLUTIO . Fere quidquid potest de hoc Solutio.
tria . Per substantiam sicut optimo pug- quæri articulo , jam dictum est in præce-
nanti militi, quando redit ad imperato- dentibus.
rem , arma non auferuntur : non ut co- AD AUCTORITATEM Augustini hic indu-
ram imperatore pugnet in eis , sed ut sint ctam dicendum , quod crucifigere se mun-
ut decor victoriæ præcedentis . Per ac- do dicitur duobus modis, scilicet mate-
tum autem manet qui est firmissima ad- rialiter secundum ca in quibus est cru-
hæsio ejus boni quod erat finis pugnæ et cifixus generaliter, secundum quod dicit
ardui quod aggressus est : nullius enim Apostolus : Qui sunt Christi, carnem
virtutis est ita insequi bonum , quod post- suam crucifexerunt cum vitiis et concu-
quam habitum est , non sic permansit in piscentiis : et sic est omnis virtutis . Di-
illo sed sicut temperantia delectatur in citur etiam formaliter quasi secundum
.
dulci , ita fortitudo tenet firmissime ar- rationem , et sic sonat quoddam altum
duum , et hoc secundum aliam rationem pertinens ad opus perfectionis : quia ma-
donum , et secundum aliam virtus , ut di- xima pugna Christi fuit in cruce et sic
ctum est. præcipue convenit fortitudini dono , quod
Et per hoc patet solutio ad totum . plus implet quam teneatur, sicut Christus.
pro nobis fecit . Similiter sitis et esuries.
justitiæ accipitur secundum rationem ju-
stitiæ generalis tantum , et sic non appro-
priatur dono : vel secundum rationem
ARTICULUS XIV . sitis et famis quæ ex desiderio prorum-
punt in exercitium difficillimum hostium ,
In quo differt fortitudo donum a fortitu- ut cum peteret David de cisterna quæ
dine virtute ? est in Bethlehem et sic competit dono
fortitudinis . Unde duo dona adjuvant
fortitudinem secundum enim quod ipsa
Tertio quæritur , quod tamen jam fere existit circa terribile timendum , timet
determinatum est , in quo differat a forti- timenda , et sic adjuvatur dono timore :
tudine virtute ? ut jam ex reverentia talia timeat vel ag-
Et accipiatur ad hoc dictum Augustini grediatur , quia hoc est altius . Ex parte
1 Matth. v, 6 . 2 Ad Galat. v, 24.

660 D. ALB . MAG . ORD. PRÆD,
autem illa qua audet audenda difficilia, sic probata pietas exsequitur id quod do-
adjuvatur dono fortitudinis ex firmitate cet donum scientia : hoc autem docet
adhæsionis summe ardui , quod nititur bene conversari in medio pravæ natio-
apprehendere et tenere , cum fortitudo nis ergo pietas bene vivit in compara-
virtus non attendat nisi bonum civile , et tione ad proximum . Cultus autem ordi-
hoc propter Deum si est infusa . nat in comparatione ad Deum .
Item , Hoc quod dicitur, quod per
illam etiam officiose vivitur ad parentes ,
in idem videtur coincidere cum eo quod
dicit Tullius, quod « pietas est benevo-
ARTICULUS XV. lentia in parentes » sed hoc iterum non
videtur competere dono pietatis , quia do-
Quid sit pietatis donum ? num pietatis respicit omnes .
2. Præterea , Concessum est supra,
quod dona amplioris perfectionis sunt ,

Deinde, Quæritur de pietate dono . quam virtutes : sed pietas hoc modo di-
Et quæremus quatuor , scilicet quid
scilice cta est virtus et species justitiæ naturalis ,
sit ? ut dicit Tullius ergo pietas donum erit
Et secundo , Quid ejus actus in via, et amplioris perfectionis, quam pietas hoc
in patria ? modo dicta ergo videtur, quod non sit
Tertio , Utrum sit unum in specie vel benevolentia in parentes .
plura ? Objicitur etiam de tertia assignatione
Quarto , Quæ differentia ipsius ad mi- quam inducit Augustinus, dicens , quod
sericordiam vel mansuetudinem vel mi- more vulgi hoc nomen etiam in operi-
titatem ? bus misericordiæ frequentatur. Videtur
enim , quod potius frequentetur in operi-
AD PRIMUM proceditur sic bus mansuetudinis : quia Matth. v , 4,
1. Dicit Augustinus in libro X de Civi- super illud : Beati mites, quoniam ipsi
tate Dei circa principium : « Pietas pro- possidebunt terram : dicit Glossa quod
prie Dei cultus intelligi solet, quam «< pietas ordinatur ad mansuetudinem . >»
Græci 6 av vocant. Hæc tamen et erga Cum igitur secunda beatitudo sit man-
parentes officiose haberi dicitur . More suetudo , et misericordia quinta, videtur
autem vulgi hoc nomen etiam in operi- quod non sit circa opera misericordiæ,
bus misericordiæ frequentatur : quod sed pietatis .
ideo arbitror evenisse , quia hæc sibi Deus
præcipue fieri mandat , eaque sibi pro SOLUTIO . Dicendum , quod pietas dici- Solutio .
sacrificiis placere testatur. » tur multis modis , et quandoque est in ge-
In principio autem super Job dicit nere virtutis , et quandoque in genere
Gregorius , quod . « pietas est quæ docet. doni et dicitur illis modis per prius et
opera misericordiæ . » posterius : unde necesse est ponere unum
Item , Tullius ante finem primæ Rhe- modum , quo dicitur per se : et alii modi
toricæ dicit, quod « pietas est benevolen- erunt sumpti in comparatione ad illum .
tia in parentes . » Potest ergo dici, quod pietas proprie
Objicitur autem de prima : quia illa est benevolentia in imaginem Dei , prout
videtur pietatem ponere idem cum tri- est imago Dei . Hoc autem accipitur mul-
bus , quarum nulla est donum pietatis . tipliciter : aut enim inclinat affectum ex
Si enim dicatur pietas cultus Dei , erit parte exemplaris a quo exit imago illa ,
idem pietas quod latria et constat , et sic in exemplar magis fertur pietas ,
quod pietas donum non est latria : quia et hoc modo erit in genere virtutis la-
IN III SENTENT. DIST. XXXV , D, ART. 16 . 661
triæ et secundum Augustinum dicitur

hoc modo præcipue, quod exemplar est
ratio benevolentiæ in omnibus aliis mo-
dis quibus inclinatur affectus ad imagi-
nem . Sed etiam inclinatur benevolentia ARTICULUS XVI.
in imaginem descendentem ab exemplari
divino et hoc tripliciter, scilicet ita Quis sit actus doni pietatis in via ?
quod inclinatur cum natura , et tunc est
benevolentia in parentes , et est iterum
virtus et species justitiæ naturalis : aut Secundo , Quæritur de actu ejus in via
generaliter fertur in imaginem secundum et in patria .
quod est imago , et tunc proprie donum 1. Videtur autem multiplex actus ex
est , et est benevolentia imaginis Dei in verbis supra dictis , scilicet colere Deum ,
naturali rationali , et docet benevolenter honorare parentes , benefacere omnibus ,
se habere ad illam aut fertur in imagi- insistere operibus misericordiæ . Ergo vi-
nem prout est conjuncta naturæ inferio- detur , quod ipsa non sit donum unum .
ri , a qua circumdatur imago miseria , et 2. Item , Job , xXXI , 19, super illud :
sic pietas efficitur circa opera misericor- Si despexi pereuntem , etc. , dicit Glossa
diæ, et differt a misericordia , quia mise- quod fuit opus pietatis : apud piam enim
ricordia habet rationem operum super mentem plus natura quam notitia valet .
miseriam alienam , pietas autem imagi- Ergo videtur, quod præcipuus ejus actus
nem cum conjunctione ad miseriam quæ sit insistere operibus misericordiæ .
circumstat eam in natura miserabili. 3. Item , I ad Timoth. iv , 8 , super
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod jam illud : Pietas ad omnia utilis est, pro-
patet solutio quia Augustinus , ibi su- missionem habens vitæ quæ nunc est, et
mit pietatem large in communitate, qua futura : dicit Glossa , quod omnis summa
dicitur per prius et posterius de multis : disciplinæ Christianæ in misericordia est
et per hæc ad omnia patet solutio præter et pietate . Et non videtur ibi distingui
ad ultimum . actus unius ab actu alterius : ergo vide-
Ad 2. ET AD illud dicendum , quod pietas tur, quod actus ejus sit subvenire paupe-
Ad object. habet duo in se , scilicet benevolentiam , ribus .
et id circa quod est actus ipsius : et ex SED CONTRA : Sed contra.
parte benevolentiæ ordinatur ad man- 1. Augustinus dicit in libro de Doctri-
suetudinem et non intendit Glossa quod na Christiana , et idem est in Glossa su-
sit mansuetudo secundum substantiam, per Matth. vn , 6 : « Pietatis est honorare
sed quod ordinetur ad eam propter simi- sancta, non contradicere Scripturæ sive
litudinem affectus : quia benevolus erga intellectæ sive non intellectæ . » Ergo vi-
omnes , nec exasperatur ab aliquo , nec detur , quod non sit actus principalis ejus
ira nec rancor tentat eum . Actus autem intendere operibus misericordiæ .
pietatis (quia est bonum impendere ima- 2. Item , Augustinus in sermone quo-
gini) præcipue est circa indigentiam ima- dam de Trinitate : « Secundo gradu
ginis et sic quoad materiam est circa ascenditur ad pietatem , ut non resistatur
opera misericordiæ et sic nihil prohibet, voluntati Dei , et in sermonibus ejus sen-
quod quoad diversa ad diversas beatitu- sus pravus non capiatur, nec in guberna-
dines ordinetur. tione creaturæ offendiculum , cum plura
accidant quæ privata voluntas non ex-
poscit . » Ex hoc accipitur , quod pietatis
actus sit circa duo , scilicet religiose intel-
ligere Scripturam, et non offendi in modo
662 D. ALB . MAG , ORD . PRÆD .
quo gubernat Deus mundum , cum plura conjungitur mansuetudini , cujus pro-
fieri videntur contra nostram volunta- prium est non offendi in his quæ contin-
tem . gunt contra voluntatem privatam sed
3. Item , Videtur quod nihil horum sit colentis Deum est non accipere sensum
actus ejus . Dicit enim Gregorius , quod perversum in Scriptura , sed honorare
scientia docet, et pietas exsequitur : ergo sensum quem promulgant Doctores . Sunt
· erit ejus actus quem docet scientia : sed tamen qui dicunt , quod iste actus qui
supra habitum est , quod scientia habet non est accipere sensum perversum , re-
tres actus , scilicet defendere Scripturam , ducitur ac actum doni scientiæ quo de-
et scire bene conversari in medio pravæ fenditur fides .
et perversæ nationis , et scire temporalia Et nota , quod cum dicitur , quod pietas
ergo videtur, quod illi per
distribuere non accipit sensum perversum , intelligi-
modum exsecutionis sint pietatis . tur de acceptione practica , id est , non
imitatur in opere , sed veneratur Scri-
Solutio. SOLUTIO . Hoc ultimum videtur mihi pturam implendo per opus ex benevo-
Ad object, 3. concedendum : sed tamen sicut scientia. lentia quam habet ad sancta.
habet actum unum principalem per quem AD ULTIMUM patet solutio . Ad object. 2.
est in omnibus habentibus dona , scilicet
scire bene uti temporalibus ad conver- AD HOC autem, quod ulterius posset Quæst.
sandum bene in medio pravæ et per- quæri per ante dicta , quem actum habet
versæ nationis ita pietas habet unum in patria ?
qui est benevolenter et sine querela bo- Dicendum , quod illum qui est gaudere solutio.
num optare et facere omnibus imagine in bonis imaginis Dei in quantum est
Dei insignitis . imago : ille enim per modum præmii re-
Ad 1 , 2 et 3. AD ILLUD quod primo objicitur, dicen- linquitur ex illo qui est viæ, scilicet fa-
dum quod illi actus sunt pietatis prout cere vel impendere per affectum et opus
ipsa multipliciter dicitur : et prout est bonum insignito per imaginem .
donum permiscetur cum mansuetudine
et misericordia , ut prius dictum est et
ideo actus ipsius ab illorum actibus non
separatur et quoad hoc intelligitur illa
Glossa super Job , quia pietas et miseri- ARTICULUS XVII.
cordia non differunt , nisi quia pietas re-
spicit naturam prout imaginem habet , An pietas sit unum donum, vel plura ?
sed misericordia miseriam. Vel , ut magis
proprie dicatur , pietas respicit naturam
imaginis in miseria , et misericordia e con- Tertio quæritur, Utrum sit unum se-
verso miseriam in imagine : et ideo etiam cundum se vel plura ?
duplicem promissionem habet, vitæ quæ Videtur autem , quod plura : quia om-
nunc est propter sublevationem miseriæ nes actus enumerati non possunt reduci
Christianorum, et futuræ propter reve- in habitum unum ergo videtur, cum
rentiam imaginis. secundum dicta Sanctorum illi aclus
Ad object. 1. AD ALIUD dicendum , quod honorare sunt pietatis , quod pietas non sit specie.
sancta accidit pietati ex illa parte qua una.
ipsa est cultus , et refert imaginem ad
exemplar. Similiter non contradicere et SOLUTIO . Dicunt quidam , quod pietas Solutio .
non remurmurare accidit ei ex duplici non est specie una propter inducta verba
parte, scilicet in quantum attingit exem- Sanctorum , et præcipue verba Augustini
plar, et in quantum per benevolentiam superius posita ex libro X de Civitate
IN III SENTENT. DIST. XXXV, D , ART. 18. 663
Eadem enim non videtur differre a mi-

Dei. Sed aliter dicendum, quod pietas
donum specie est unum sed nomen sericordia : quia Glossa , I ad Timoth .
IV, 8 , reducit ad misericordiam . Et simi-
pietatis secundum analogiam multiplici-
ter dicitur, ut prius habitum est : et di- liter Glossa super Job, xxx1 , 19 : et istæ
cendum ad argumentum , quod pietas Glossæ supra positæ sunt, nec hic opor-
tet eas iterare .
donum habet unum actum principalem
et substantialem sibi , qui est impendere
SOLUTIO. Facile est respondere ad hæc Solutio.
bonum insignito per imaginem Dei . Alii
autem sunt non principales , secundum secundum prædicta : quia Glossa non
quod conjungitur aliis habitibus , cum intendit, quod pietas sit mititas vel mise-
quibus habet aliquam similitudinem . ricordia , sed quod habeat cum eis affini-
tatem cum enim duo sunt de constitu-
tione pietatis , scilicet benevolentia per
quam diffinitur ex parte affectus quem
ARTICULUS XVIII. informat, et objectum quod est imago
præcipue immersa miseriis , ex quibus
Qualiter differat pietas a mansuetudine ? est indigentia ut juvetur. Ex parte affe-
ctus accedit ad mititatem vel mansuetu-
dinem cujus est benevole affici circa
Quarto et ultimo quæritur, Qualiter omnes , et non provocare injuriis . Ex
differat a mansuetudine , et misericor- parte autem effectus sive operis conjun-

dia ? gitur misericordiæ, cum tamen substan-
Videtur autem a mansuetudine non tialiter disjuncta sit ab utraque , ut per ea
differre quia Glossa super Matth . v et quæ in primo problemate dicta sunt , fa-
VI , reducit ad mansuetudinem ergo cile est videre .
pietas est mansuetudo vel mititas .
DISTINCTIO XXXVI .
De connexione habituum gratuitorum.
A. De connexione virtutum quæ non separantur .
Solet etiam quæri , Utrum virtutes ita sint sibi conjunctæ , ut separatim
non possint possideri ab aliquo : sed qui unam habet, omnes habeat ? De
hoc etiam Hieroymus ait : Omnes virtutes sibi hærent : ut qui una caruerit ,
omnibus careat ' . Qui ergo unam habet, omnes habet. Quod quidem pro-
babile est . Cum enim charitas mater sit omnium virtutum : in quocumque
.
mater ipsa est , scilicet charitas, et cuncti filii ejus , id est, virtutes recte
fore creduntur. Unde Augustinus : Ubi charitas est, quid est quod possit
deesse ? ubi autem non est, quid est quod possit prodesse ? Cur ergo non
dicimus, Qui hanc virtutem habet , omnes habet, cum plenitudo legis sit
charitas ? quæ quanto magis est in homine , tanto magis est virtute præ-
ditus : quanto vero minus , tanto minus inest virtus : et quanto minus inest
virtus , tanto magis inest vitium.
Et dividitur in tres partes secundum

triplicem comparationem : in quarum
DIVISIO TEXTUS . prima agit de virtutum connexione in
subjecto . In secunda quæritur, Utrum
habitæ simul virtutes etiam necessario
« Solet etiam quæri, Utrum virtutes sint pares ? et hæc incipit , ibi , B , « Utrum
ita sint sibi conjunctæ , etc. >> vero pariter quis omnes possideat, etc. »
Hæc distinctio dividitur contra totum In tertia, agit de relatione charitatis ad
tractatum præcedentem de habitibus in- alias et ad opera præceptorum , ibi , C ,
fusis : quia hic quæritur de comparatione ((
Cumque duo sint præcepta charitatis,
horum habituum ad invicem. etc. >>
1 S. HIERONYMUS , Comment, ad cap. LVI Isaiæ , 2 S. AUGUSTINUS, Super Joannem, tract . 83 .

in principio.
IN III SENTENT. DIST. XXXVI , A , ART . 1 . 665
tuam tibi salvam : si autem unam de vir-

tutibus amiseris , nullam te habiturum
necesse est confitearis . « Ergo habita una
habentur omnes , et amissa una amit-
ARTICULUS I. tuntur omnes virtutes .
5. Item , Hieronymus ad Pamachium :
An virtutes politicæ sunt connexæ ? « Quatuor virtutes describunt Stoici ita
sibi esse connexas et mutuo cohærentes ,
ut qui unam non habuerit , omnibus
Incidit autem triplex quæstio circa careat et qui unam habuerit, omnes
primam partem istius distinctionis . Pri- habeat . »
mo enim quæritur , Utrum virtutes poli- 6. Item , Augustinus ad Hieronymum :
ticæ connexæ sint ? < Mihi videntur Stoici falli , qui proficien-
<
«
Et si non sint connexæ politicæ, quæ- tem hominem nolunt habere omnino
ritur secundo , utrum theologicæ neces- sapientiam sed tunc solum cum est per-
sario sunt connexæ ? fectus , dicunt eum esse sapientem . >>
Tertio , si sint connexæ virtutes theo- Ergo videtur, quod secundum Augusti-
logicæ , utrum etiam vitia vel peccata num , proficiens et perfectus sit omnino
connexa sint vel non ? sapiens non autem est omnino sapiens ,
nisi sit sapiens secundum quamlibet vir-
AD PRIMUM objicitur sic : tutem ergo ipse habet omnem virtu-
1. Dicit Bernardus in libro primo de tem ergo qui unam habet, omnes ha-
Consideratione ad Eugenium Papam : bet : ergo virtutes sunt connexæ .
« Advertere est suavissimum quemdam 7. Ad idem videtur esse ratio sic : Sicut
concentum complexumque virtutum , at- se habet potentia ad potentiam, ita habi-

que alteram pendere ex altera : sicut hoc tus ad habitum sed inferiores potentiæ
loco vides fortitudinis matrem esse pru- quæ sunt partes animæ sensibilis , sicut
dentiam , nec fortitudinem sed temerita- concupiscibilis , et irascibilis , non sunt
tem esse quemlibet ausum, quem non ordinatæ et perfecta nisi per rationem :
parturivit prudentia ' . » Ergo videtur , ergo habitus perficientes eas , non erunt
quod virtutes sint connexæ . perfecti sine habitibus perficientibus ra-
2. Item , Bernardus , ibidem : « Modum tionem habitus autem inferiorum sunt
in omni virtute justitia quærit , pruden- temperantia et fortitudo , et habitus ra-
tia invenit, vindicat fortitudo , temperan- tionis sunt prudentia et justitia : ergo
tia possidet. » Cum igitur hæc necessa- temperantia et fortitudo sunt connexæ
ria sint in qualibet virtute , videntur po- justitiæ et prudentiæ .
liticæ virtutes esse connexæ . 8. Item, Prudentia est virtus ea quibus
3. Item, Seneca dicit : « Omne quod adjuvatur, ab his quibus impeditur , saga-
bene fit, juste fit , fortiter fit, et tempe- citer eligens : non autem eligit nisi in
rate : >>> sed cujuslibet virtutis opus bene materia justitiæ , vel temperantiæ , vel
fit : ergo juste fit fortiter et temperate : fortitudinis ergo prudentia non est sine
ergo in quolibet opere virtutis concurrunt illis et eadem ratione nec iste sine ista :
quatuor virtutes , et non possunt concur- ergo connexæ sunt virtutes .

rere ad opus nisi sint connexæ in sub- 9. Item, Scire eligere exigitur in quo-
jecto operante ergo sunt connexæ . libet opere virtutum , etc. , et hoc est pru-
4. Item , Tullius : « Si unam de cortinis. dentiæ ergo prudentia requiritur in
tuis amiseris , poteris dicere supellectilem quolibet opere virtutis .
1 S. BERNARDUS, Lib. I de Consideratione , cap . 8.

Similiter cum opus cujuslibet virtutis licet timorem , spem, gaudium , et tristi-
sit inter superfluum et diminutum , ne- tiam sive perturbationem . Et dicebant ,
cesse est in quolibet opere virtutis requiri quod tres affectus ordinati manent in
temperantiam et cum opus virtutis sit sapiente in collatione virtutis , et non per-
ut debet , videtur adesse justitia : ergo turbatio sive tristitia, quæ non cadit in
videtur, quod omnes sint sibi connexæ sapientem . Et hæc fuit opinio Stoicorum :
in quolibet opere virtutis . et accipiebant rationem virtutis secundum
.
10. Item , Circa difficile est omnis vir- quod est ultimum de re vel de potentia ,
tus difficile vindicat sibi fortitudo , ut nec dicebant prudentem , qui secundum
dicit Bernardus : ergo fortitudo exigitur quid prudens est , nisi esset prudens uni-
in quolibet opere virtutis . versaliter quoad actum omnis virtutis : et
11. Item , Qui castus est, habet virtu- ideo isti dicebant , quod habita una
tem sed qui castitatem habet , castus habentur omnes . Et ratio ipsorum potis .
est ergo qui virtutem habet , virtuosus sima fuit hæc , quod omnis virtus vel est
est : ergo non est vitiosus : ergo a primo in ratione , vel a ratione : unde omnis
qui castitatem habet, non est vitiosus : virtus perfectiva rationis est : non est
sed vitiosus est aliquis ab uno vitio : ergo autem perfecta ratio prout competit sa-
nullum vitium inest ei qui castitatem pienti cujus est ordinare et non ordinari ,
habet : ergo insunt ei opposita vitiorum , nisi sit perfecta in se et in subditis viri-
quæ sunt singulæ virtutes : ergo qui ca- bus hoc autem non contingit per virtu-
stitatem habet, omnes virtutes habet : tem unam, sed per virtutem omnium : et
ergo connexæ sunt virtutes . ideo dicebant oportere adesse omnem
SED CONTRA : virtutem ad perfectionem sapientis . Eum
Sed contra.
1. Augustinus dicit ad Hieronymum , autem qui non est sapiens , sed exercetur
quod non est divina scientia qua dicitur, in opere alicujus virtutum , dicebant esse
quod qui habet unam , habet omnes . Ergo in dispositione, et nullam virtutem ha-
videtur, quod non necessario est vera . bere eo quod operatio non generat vir-
2. Item, Politicæ virtutes generantur tutem, sed datur ab intelligentiis quæ
ex actibus actus autem divisi sunt et sunt substantiæ separatæ. Et hoc accipi-
divisim adsunt : ergo et habitus geniti ex tur ex verbis Augustini supra inductis ,
illis ergo videtur, quod non necessario ubi dixit , quod Stoici proficientem nole-
simul sunt virtutes . bant omnino virtutem habere, sed per-
fectam tantum . Quia vero Augustinus
3. Item , Aliquis in opere est castus et
avarus sed ab actibus similibus similes hanc sententiam non approbat , ideo aliter
habitus relinquuntur : ergo innascitur ei dicendum est secundum Aristotelem in
habitus castitatis et avaritiæ sed cum Ethicis, scilicet quod politicæ virtutes
habitu avaritiæ non potest inesse libera- generationem habent ab operibus, si sunt
litas ergo habens castitatem , non neces- consuetudinales : vel ab experimento et
sario habet liberalitatem : non ergo qui tempore, si sunt intellectuales et quia
habet unam , habet omnes . generantia connexa non sunt , ideo virtu-
tes connexionem non habent .
SOLUTIO . Dicendum , quod etiam inter AD OMNES autem auctoritates, quæ Ad auctorit.
Solutio .
Philosophos plures fuerunt contentiones primo inducuntur , est una solutio , sci-
circa hanc malitiam . Quidam enim dice- licet quod quidam sunt generales actus
bant , quod operationes non generant vir- virtutum , penes quos non distinguuntur :
tutes , sed tantum disponunt aliquem ad et quoad illos aliquid est de qualibet in
suscipiendum , et virtutes dantur a sub- qualibet virtute : eligibile enim est in
stantiis separatis in perfectione sapientiæ qualibet , sed hoc non est prudentiæ pro-
supra quatuor affectiones naturales , sci- prium . Similiter difficile est in qualibet ,
IN III SENTENT. DIST. XXXVI , A, ART. 2 . 667
Ad 11,
sed hoc non est fortitudinis proprium , AD ULTIMUM dicendum , quod qui habet
sed potius difficile circa materiam deter- castitatem , est castus : sed non sequi-
minatam quæ est passio illata secundum tur, quod sit virtuosus : quia virtuosus
sensum tactus . Similiter modus se- dicit plus quam genus castitatis , scilicet
cundum superfluum et diminutum , est plenitudinem , quæ non inest nisi perci-
in qualibet, sed hoc non est proprium piendo omnes species . Unde non est ibi
temperantiæ , sed potius in materia pas- processus a specie ad genus tantum , sed
sionum innatarum circa delectabile gu- a speciei habitu ad habitum generis cum
stus et tactus . Debitum etiam quod est accidente quod est habitudo participa-
in qualibet virtute non est debitum ju- tionis cum omnibus speciebus et ideo
stitiæ , sed potius in materia ordinata ad non valet argumentatio sicut nec hæc :
proximum secundum jus naturale vel iste est homo ergo ipse participat ani-
positivum . Dicendum ergo , quod con- mal secundum quamlibet speciem .
centus est in virtutibus quoad id quod
generaliter circuit omne opus sed hoc
habito non necessario habentur virtutes
omnes in speciali , quia hoc non est vir-
ARTICULUS II.
tutis alicujus secundum speciem, nisi per
adaptationem sed est dispositio materiæ
in genere in qua postea propriam ratio- An virtutes theologicæ sunt connexæ ?
nem accipiat virtus hæc vel illa .
Ad 7. AD ID quod objicitur per rationem , di-

cendum quod hoc est verum : quia ha- Secundo quæritur , Utrum virtutes
bitus rationis regit habitum irascibilis theologicæ sibi sint connexæ ?
et concupiscibilis , sicut potentia regit Videtur autem , quod sic .

potentiam sed ex hoc 1. Perfectio enim debet respondere
non sequitur,
perfecto perfectum autem quod est ani-
quod habita una habeatur alia , nisi se-
cundum quid qui enim castus est , habet ma , non est sine partibus virium in una
prudentiam quoad electionem ejus quod substantia unitis : ergo perfectio quæ est
exigitur ad castitatem , sed non pruden- gratia , non est sine virtutibus unitis in
tiam simpliciter, et de fortitudine quan- substantia gratiæ.

2. Item , Non est conventio Christi ad
doque nihil habet secundum quod pro-
prie fortitudo accipitur. Belial ergo non potest aliquis simul
AD ALIUD dicendum, quod prudentia esse vas Dei et vas diaboli sed per vir-
Ad 8.
potest haberi secundum quid in unaqua- tutem theologicam informatam gratia
que divisim sed non oportet, quod ha- est aliquis vas Dei et templum : ergo
bita aliqua illarum habeatur alia simpli- ipse non est vas diaboli sed per quodli-
citer vel etiam , quod habita una habet vitium esset vas diaboli : ergo nul-
beantur aliæ : quia multi sunt e contrario. lum vitium habet : sed vitia non expel-
luntur nisi per virtutes oppositas : ergo
operantes .
AD ALIUD dicendum , quod difficile et ipse habet omnem virtutem , qui habet
Ad 9 et 10.
modus quæ sunt in opere virtutis in ge- unam gratia informatam .
nere , non sunt proprie fortitudinis et 3. Item , Augustinus dicit , quod «< im-
temperantiæ , nisi secundum , quid , et per pium est a Deo dimidiam sperare ve-
appropriationem et ideo non oportet, niam » ergo qui veniam accipit peccati
quod propter illud habeantur simpliciter, per unam virtutem expellentem pecca-
sed habentur secundum quid tantum . tum , ipse accipit veniam secundum om-
II ad Corinth vi, 15 : Quæ conventio Christi ad Belial ?

nem virtutem quodlibet peccatum ex- qui habet fidem et spem , non necessario
pellentem ergo qui habet unam , habet habet charitatem non ergo , etc.
omnes . 6. Item , Crescente charitate , decrescit
Item , Qui habet charitatem , habet per- timor initialis , sicut supra probatum est
fectionem ad meritum ergo habet omne in Littera : ergo timor amittitur et est
id quo potest mereri sed hoc est quæ- virtus secundum quod virtus generaliter
libet virtus : ergo ipse habet quamlibet accipitur : non ergo qui habet unam ha-
virtutem . bet omnes .
4. Item , Isa . LXVI , 11 , super illud : 7. Item , De quolibet Sancto legitur ,

Venter meus ad Moab quasi cithara so- quod non est inventus similis illi hoc
nabit, dicit Glossa : « Cithara sonum autem non potest esse secundum figuram
compositum non emittit, si una chorda corporis vel naturam : ergo refertur ad
corrupta fuerit . Sic spiritus vel venter virtutem ergo quilibet Sanctus habet
Prophetæ si una virtutum defuerit , dulce virtutem , quam non habet alius : non
melos non resonabit . » Ergo oportet ad- ergo qui, etc.
esse omnes .
5. Item , Jacob . II , 10 : Quicumque to-
tam legem servaverit , offendat autem in SOLUTIO . Dicendum , quod virtutes in- Sotutio
uno , factus est omnium reus . Ergo ab fusæ et formatæ connexæ sunt, ita quod
oppositis qui habet unam , habet om- una habita habentur omnes . Hujus au-
nes. tem connexionis tres sunt species . Prima
6. Item , Super illud : Feci judicium , et præcipua est ex gratia , quæ est totum
etc. , dicit Glossa : « A parte totum , ut potentiale ad virtutes et ideo sicut to-
qui unam habet, omnes habeat : et qui tius potentialis perfectio consistit in om-
una caret, omnibus careat . » nibus partibus simul sumptis et in toto
Sed contra. SED CONTRA : unitis, ita perfectio gratiæ consistit in
1. Si quis habet unam, habet omnes : omnibus virtutibus simul sumptis et in
sed Christus habuit unam , quia charita- toto unitis . Qualiter autem hoc sit, et
tem : ergo habuit fidem , quod falsum est. qualiter differat a virtutibus , quære in
Eadem objectio est de beatis qui habent libro II Sententiarum . Ad hoc ergo ,
charitatem , et non habent fidem . quod perfectio gratiæ sit in essentia ani-
2. Si forte dicatur, quod hoc quod di- mæ et potentiis , oportet quod virtus om-
citur, Qui habet unam , habet omnes , in- nis in gratia infundatur . Secunda ratio
telligitur secundum statum puri viatoris : est ex charitate, quæ est forma omnis
tunc adhuc instantia est : quia innocens virtutis in esse meritorio : et ad hoc ,
habet charitatem , et non habet pœniten- quod formatum proportionetur formæ ,
tiam . oportet quod omnes infundantur cum ip-
3. Item , Habens charitatem non ne- sa . Et hoc etiam qualiter sit, quod cha-
cessario habet virginitatem . ritas sit forma et finis virtutis , supra in
4. Et si dicatur, quod virginitas dicit tractatu de charitate notatum est . Tertia

virtutem cum statu : et virtus sine tali ratio connexionis est tacta in objiciendo :
statu haberi potest . Objicitur adhuc de et hæc est generalis justitiæ justificantis ,
perseverantia sine qua non est salus et quæ non permittit inesse aliquod vitium :
constat, quod qui habet charitatem , non et cum vitium non expellatur formaliter
necessario habet perseverantiam. nisi per virtutem oppositam , oportet in-
5. Item, Nos videmus expresse, quod esse omnes virtutes .
1 Psal. CXVIII, 121 : Tomo XXVII hujusce novæ editionis .

2 Cf. II Sententiarum , Dist . XXVI et XXVII .
IN III SENTENT. DIST . XXXVI , A, ART . 3 . 669
His habitis , planum est respondere ad AD ULTIMUM ergo dicendum, quod hoc Ad object. 7 .
objecta in contrarium . dicitur de Sanctis quoad usum , et non
'Adobject, 1 . DICENDUM enim ad primum , quod qui quoad habitum virtutis . Vel dicitur se-
habet unam , habet omnes , secundum cundum quosdam secundum donum gra-
hoc quod essentiale et perfectionis est in tiæ gratis datæ , et non gratum facientis .
eis : et quoad hoc Christus habuit fidem , Sed prima solutio probabilior est , et ma-
quia habuit cognitionem quæ perfectio- gis competit dictis Sanctorum .
nis est in fide , et habuit comprehensio-
nem quæ sicut perfectio respondet spei .
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod pœnitentia
dicit virtutem quæ movetur ad detesta-
tionem peccati cum accidente , quod est ARTICULUS III.
dolor commissi . Unde quoad substan-

tialem actum est in innocente , qui est An etiam vitia sunt connexa ?
insurgere in peccatum in quantum pec-
catum est sed id quod accidit pœniten-
tiæ, non oportet quod sit in innocente : Tertio quæritur, Utrum vitia sint con-
et ab hoc accidente imponitur nomen nexa sicut virtutes ?
pœnitentiæ et ideo pœnitentiam non Videtur autem , quod sic : quia

dicitur habere , licet habeat substantiam 1. Sicut opera bona et virtutes radi-
virtutis pœnitentiæ . cem habent charitatem, ita mala habent
Ad object.3. AD ALIUD dicendum , quod virginitas libidinem ex qua oriuntur ergo sicut
etiam nominat continentiam cum acci- virtutes connexæ sunt propter radicem
dente ex parte corporis et non est ne charitatis, sic vitia connexa sunt per li-
cesse istud accidens adesse cum qualibet bidinis radicem .
virtute , licet adsit virtus . 2. Item , Si inest alicui vitium , nulla
Ad object. 4. AD ALIUD dicendum , quod perseveran- virtutum inest : ergo inest privatio omnis
tia dicitur dupliciter , scilicet propositum virtutis : ergo cui inest generaliter priva-
perseverandi , et habitus movens ad per- tio omnis virtutis , illi inest generaliter
severandum et iste habetur cum quali- omne vitium ergo qui habet unum vi-
bet virtute . Aliter dicendum , quod per- tium , habet omne vitium ergo vitia
severantia est consummatio in bono se- sunt connexa sicut virtutes .
cundum actum , et hæc non datur nisi in 3. Item , Qui offendit in uno , factus
ultimo instanti vitæ : et ideo illud non est omnium reus : non autem reus est
est virtus , sed donum in fine a Deo da- omnium nisi per vitia opposita omnibus :
tum et hoc non necesse est habere cum ergo inest ei omne vitium : ergo sunt
1
qualibet virtute . connexa , ut videtur .
Ad object.5. AD ALIUD dicendum , quod intelligitur 4. Item, Si inesset aliqua virtus et ali-
de virtutibus formatis , non informibus : quod vitium simul, esset aliquis bonus et
fides autem et spes quæ sine charitate ha- malus : hoc autem esse non potest : ergo
bentur, sunt informes, et non formatæ. qui malus est , universaliter est malus :
Ad object. 6. AD ALIUD dicendum , quod crescente non autem universaliter est malus nisi
charitate decrescit imperfectio timoris, secundum quodlibet vitium : ergo habet
sed essentia timoris Domini permanet in quodlibet vitium : ergo sunt connexa.
sæculum sæculi et hoc qualiter sit , su- SED CONTRA :
pra in quæstione de timore habitum 1. Si connexa sunt vitia : ergo infun- Sed contra.
est. duntur omnia aliquo uno infuso : quod
1 Cf. Jacob. 11, 10.

falsum est , quia non infunditur , sed cau- do unius formæ absentia et præsentia
santur a nobis . facit mutationem quandoque autem
2. Item, Nullum vitium est quod non fundatur in forma contraria : sicut si di-
causetur ab operibus nostris : sed nostra camus, Ex non homine fit homo , signi-
opera sunt divisa : ergo et vitia non er- ficamus per non hominem , quod sonat
go habito uno habentur omnia. Et quia privationem , subjectum humanitatis sine
ad hoc facile est objicere, sufficiat quod forma , et non formam contrariam huma-
objectum est. nitali. Cum autem dicimus, Ex non albo
fit album , signamus per non album ni-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod vitia non grum vel medium quod comparatum ad
sunt connexa propter causam quæ tacta album est nigrum : et tunc privatio ponit
est in ultima objectione : quia scilicet. formam contrariam . Ita dicimus priva-
causantur ab operibus divisim , quorum tum universaliter virtute formata , ita
uno habito non habetur reliquum et quod non supponuntur vitia contraria
ideo nec vitia relicta ex illis sibi sunt sed nudum subjectum . Et ex illa univer-
conjuncta , ita quod uno inhærente inhæ- sali , privatione non potest inferri , quod
reat aliud. insunt vitia : quia illa privatio non ponit
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod libi- vitium , sed nudum subjectum non ha-
do non est unius rationis , quæ est in vi- bens virtutem.
tiis sed potius distinguuntur secundum AD ALIUD dicendum, quod qui offendit Ad 3.
delectabilia objecta , quæ diversa sunt se- in uno , factus est omnium reus quoad
cundum rationem . Sed non sic est de pœnam damni , et non quoad habitus
charitate : quia charitas est amor sum- reatuum omnium, vel pœnas sensibiles ,
mi boni , quod semper unum et idem est id est, amittit virtutes obedientiæ om-
in quocumque ametur, et ideo unit in se nium præceptorum respondentes : sed ta-
virtutes . men non ex hoc ponuntur contraria vir-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod nulla virtu- tutum , ut dictum est : et ideo non oportet
tum formatarum per gratiam inest ei cui vitia esse connexa .
inest unum vitium . Sed cum dicitur, AD ALIUD dicendum , quod nulla virtus Ad 4.
quod iste privatus est omni virtute . Di- formala inest etiam ei qui unum habet
cendum quod duplex est privatio , sicut peccatum : et ideo simpliciter est malus :
etiam in naturis quandoque enim pri- sed non oportet propter hoc inesse con-
vatio est in materia ex absentia formæ,
trarium cujuslibet virtutis secundum spe-
sicut est in substantialibus formis, quan- ciem et hujus causa jam assignata est .
B. Si cunctæ virtutes pariter sint in quocumque sunt ?
Utrum vero pariter quis omnes possideat virtutes , an aliæ magis , aliæ
minus in aliquo ferveant , quomodo ' est . Quibusdam enim videtur , quod
aliæ magis , aliæ minus habeantur ab aliquo : sicut in Job patientia emi-
1 Edit. J. Alleaume, quæstio .

IN III SENTENT. DIST . XXXVI , B. 671
cuit ' , in David humilitas ' , in Moyse mansuetudo ' : qui etiam concedunt.
magis aliquem mereri per aliquam unam virtutem quam per aliam , sicut
eam plenius habet quam aliam . Non tamen magis per aliquam mereri di-
cunt, quam per charitatem : nec aliquam plenius a quoquam haberi , quam
charitatem . Alias ergo magis et alias minus in aliquo esse dicunt , sed nul-
lam plenius charitate , quæ cæteras gignit . Hasque dicunt esse multas fa-
cies quas memorat Apostolus dicens : Ex personis multarum facierum ,

etc. Alii verius dicunt omnes virtutes et similes et pares esse in quocum-
que sunt , ut qui in una alteri par exstiterit, in omnibus eidem æqualis
sit. Unde Augustinus : Virtutes quæ sunt in animo humano , quamvis alio
et alio modo singulæ intelligantur, nullo modo tamen separantur ab in-
vicem ut quicumque fuerint æquales, verbi gratia , in fortitudine , æquales

sunt et prudentia et justitia et temperantia . Si enim dixeris æquales esse
istos in fortitudine , sed illum præstare prudentia , sequitur ut hujus forti-
tudo minus prudens sit , ac per hoc nec fortitudine æquales sunt, quia est
illius fortitudo prudentior : atque ita de cæteris virtutibus invenies , si
omnes eadem consideratione percurras . Ex his clarescit omnes virtutes
non modo esse connexas, sed etiam pares in animo hominis . Cum ergo
dicitur aliquis aliqua præeminere virtute , ut Abraham fide , Job patientia,
secundum usus exteriores accipiendum est, vel in comparatione aliorum

hominum : quia vel humilitatis habitum maxime præfert, vel opus fidei ,
vel alicujus cæterarum virtutum præcipue exsequitur. Unde et ea præ

aliis pollere , vel inter alios homines singulariter excellere dicitur , secun-
dum hunc modum , scilicet secundum rationem actuum exteriorum , ut alibi
6
Augustinus dicit, in aliquo aliam magis esse virtutem , aliam minus , et
unam inesse virtutem , et non alteram . Ait enim sic : Clarissima disputa-
tione tua satis apparuit , non placuisse auctoribus nostris , imo veritati ipsi ,
omnia paria esse peccata , etiamsi hoc de virtutibus verum sit : quia etsi
verum est eum qui habet unam , omnes virtutes habere : et eum qui unam
non habet, nullam habere : nec sic peccata sunt paria , quia ubi virtus nulla
est, nihil rectum est : nec tamen ideo non est pravo pravius , distortoque
distortius. Si autem (quod puto esse verius sacrisque literis congruentius)
ita sunt animæ intentiones ut corporis membra , non quod solis videantur
¹ Jacob . v , 11 : Sufferentiam Job audistis, etc.

2 II Reg. vi , 22.
3 Numer. XII , 3.
4 II ad Corinth . 1 , 11 .
5 S. AUGUSTINUS , Lib. VI de Trinitate , cap . 4 .
S. IDEM, Epist . 29 ad Hieronynum .
oculis , sed quod sentiantur affectibus et alius illuminatur amplius , alius
minus , alius omnino caret lumine . Profecto ut quisque illustratione piæ

charitatis affectus est, in alio actu magis , in alio minus , in aliquo nihil :
sic dici potest habere aliam , et aliam non , habere aliam magis et aliam
minus . Nam et major est in isto charitas , quam in illo : et ideo recte pos-
sumus dicere et aliqua in isto , nulla in illo , quantum pertinet ad charita-
tem quæ pietas est : et in uno homine quidem quod majorem habeat pudi-
citiam quam patientiam , et majorem hodie quam heri si proficit in ea : et
adhuc non habeat continentiam , et habeat non parvam misericordiam . Et

ut generaliter breviterque complectar, quam de virtute habeo notionem ,
virtus est charitas , quia id quod diligendum est , diligitur ' . Hæc et in aliis
major est, in aliis minor, et in aliis nulla est : plenissima vero , quæ jam non
possit augeri , quamdiu hic homo vivit in nemine est. Hic insinuari videtur ,
quod aliquis ea ratione possit dici habere unam virtutem magis quam aliam ,
quia per charitatem magis afficitur in actu unius virtutis quam alterius :
et propter differentiam actuum ipsas virtutes magis vel minus habere dici-
tur. Potest et aliquam non habere , cum tamen simul omnes et pariter habet
quantum ad mentis habitum vel essentiam cujusque . In actu vero aliam
magis , aliam minus habet , aliam etiam non habet : ut vir justus utens
conjugio , non habet continentiam in actu , quam tamen habet in habitu .
Cur ergo non dicantur paria peccata ? Forte quia magis facit contra charita-
tem qui gravius peccat , minus qui levius . Nemo enim peccat , nisi adver-
sus illam faciendo , quæ est plenitudo legis . Ideo recte dicitur : Qui offen-
derit in uno, factus est omnium reus , id est, contra charitatem facit in qua
pendent omnia ‘ .
Incidunt autem hic duæ quæstiones

circa istam partem , quarum prima est ,
ARTICULUS IV. Si formatæ virtutes sint pares vel æqua-
les ?
An virtutes formatæ sunt pares vel Secunda , Utrum intensa una , intenda-
æquales ? tur alia ?
AD PRIMUM objicitur sic

Deinde quæritur de hoc quod dicit : 1. In Littera habetur, quod cardinales
« Utrum vero pariter quis omnes possi- sunt pares : ergo multo magis theolo-
deat, etc. » gicæ .
Edit. J. Alleaume , diligit. • Jacob. 11 , 10 : Quicumque totam legem ser-

2 Ibidem, efficitur. vaverit, offendat autem in uno , factus est omnium
Ad Roman . xu , 10 : Plenitudo legis est di- reus .
lectio.
IN III SENTENT . DIST. XXXVI , B , ART . 5 . 673
2. Item , Supra habitum est , quod fi- in formatione autem gratiæ, quia gratia
des, spes , charitas , et operatio , sunt gratum faciens æqualiter informat omnes .
æqualia ergo et aliæ virtutes . Sed in quatuor aliis essentiam virtutis
3. Item , Si una virtutum esset fortior consequentibus , sunt inæquales , Et pri-
vel melior alia in eodem homine , una mum est de dignitate : quia charitas , eo
meliorem faceret hominem, et magis me- quod non excidit, major est in omnibus
rentem , quam alia : ergo idem homo et dignior. Secundum autem est in gene-
bonus et melior esset , et magis et minus ralitate formæ et finis et efficientis : et
dignus vita æterna : quod est inconve- sic iterum charitas est major, quia ipsa ge-
niens ergo videtur, quod virtutes sunt neraliter movet in opere meritorio , quod
pares . non facit alia virtus et ipsa est forma
4. Item, Omnes simul infunduntur : si et finis virtutum , et quoad hoc est ma-
autem non pares essent quando infun- jor. Tertium est radicatio in subjecto :
duntur , oporteret quod illud incremen- quia ad hoc operatur dispositio per opus :
tum quod habet una super aliam aut et opus omnium non est æqualiter fre-
esset ex parte causæ efficientis , aut ex quens et ideo una quæcumque frequen-
parte gratiæ in qua infunduntur . Constat tius est in opere , magis radicata est
autem , quod non ex parte efficientis , quia quam alia . Quartus modus est usus : quia
Deus qui est causa efficiens virtutis infu- non oportet ut virtutes quæ æqualiter
sæ , æqualiter se habet ad virtutes quas insunt secundum essentiam, insint etiam
simul infundit : ergo quantam creat creat æqualiter secundum usum .
unam , tantam creat aliam . Item , si ex DICENDUM ergo ad primum , quod in- Ad object.1.
parte subjecti esset incrementum , cum telligitur quoad usum .
continue sint in subjecto , continue cre- AD ALIUD dicendum , quod intelligitur Ad object.2.
scerent, quod falsum est . Si autem ex quoad dignitatem .
parte gratiæ , tunc oporteret , quod idem Et sic patet solutio ad totum .
homo haberet majorem gratiam secun-
dum unam virtutem quam secundum.
aliam , et sic esset magis et minus gratus
secundum diversas partes animæ et hoc
ridiculum est , quia Deo æqualiter gratæ ARTICULUS V.
sunt omnes partes animæ cujuslibet ho-
minis . An una virtute intensa intendantur om-
Sed contra. SED CONTRA hoc est nes ? et, An sola charitas sufficit ad
1. Quod supra habitum est distinctio- salutem ?
ne XXXV , quod multi pollent fide , et
non scientia et tamen scientia est do-
num et virtus generaliter sumpto nomi- Secundo quæritur, Utrum una inten-
ne virtutis ergo virtutes non sunt pa- sa omnes intendantur ?
res vel æquales . Et videtur quod sic :

2. Item , I ad Corinth. xIII , 12 : Nune 1. Detur enim , quod una intensa alia
autem manent fides, spes , charitas , tria non intendatur : tunc possunt virtutes esse
hæc major autem horum est charitas. impares et hoc est contra supra proba-
ta : ergo necesse est, quod una intensa
Solutio . SOLUTIO . Dicendum , quod virtutes pa- intendatur alia .
res sunt in essentia , et in formatione 2. Item , Intensio virtutum non est nisi
gratiæ in essentia, quia simplices sunt per intensionem gratiæ sed gratia est
in eodem genere simplicitatis , et in una in singulis virtutibus : ergo æqualiter
quantitate gratiæ in eodem homine : intenditur in singulis .
XXVIII 43
3. Item , Virtus non intenditur nisi a et quantitas meriti : ergo videtur, quod
Deo propter meritum , ut supra proba- aliæ supefluant , cum non habeantur nisi
tum est sæpe : sed Deus æqualiter se ad merendum .
habet ad omnes virtutes et meritum 2. Item , Dicit Augustinus , quod « sola
quoad hoc quod est elicere omnes actus. charitas dividit inter filios regni et filios.
meritorios, æqualiter est omnium virtu- perditionis » ergo aliæ pro nihilo ha-
tum ergo cum causæ intensionis æqua- bentur.
liter se habeant ad virtutes omnes ,
3. Item, In sequenti parte distinctio-
æqualiter intendi videntur . nis habetur, quod ipsa sola complet le-
4. Item , Si propter connexionem in gem, et si non valeamus omnia volumi-
gratia et propter vinculum charitatis , na evolvere , quod habeamus charitatem
necesse est ut una habita habeantur om- quæ implet totum ergo sola sufficit , et
nes, propter easdem causas videtur ne- omnes aliæ virtutes superfluunt , ut vide-
cessarium ut una intensa intendantur tur.
omnes .
5. Item, Augustinus in libro VIII de SOLUTIO . Dicendum ad primam partem Solutio.
Trinitate : « Virtutes quæ in humano ani- istius disputationis , quod una virtute
mo sunt, licet diversæ singulis modis in- intensa omnes aliæ intenduntur quan-
telligantur, tamen ab invicem non sepa- tum ad aliquem modum : et quantum ad
rantur, sed sunt æquales semper. » Er- alium modum potest una intendi sine.
go una intensa necesse est aliam inten- alia . Si enim comparetur virtus ad cau-
di quia aliter fierent inæquales . sam efficientem , vel ad efficaciam meren-
Sed contra. SED CONTRA : di , vel si consideretur in substantia , non
1. Intensio videtur esse ex opere et potest una intendi sine alia . Si autem
.
non videtur esse æqualis operatio om- comparetur ad radicationem in subjecto ,
nium ergo nec æqualiter sunt intense potest una intendi sine alia : quia hoc
virtutes . est ex opere in quo virtutes necessario
2. Item , Ratio quæ ponitur, quod una non sunt conjunctæ , sed divisæ .
intensa intendatur alia , ex charitate quæ Et per hoc patet solutio ad omnia alia
æqualiter informat eas, non videtur va- quæ objiciuntur de prima parte quæstio-
lere quia in corporalibus ita videmus , nis : quia secundum hanc distinctionem
quod duo combustibilia æqualiter non procedunt argumentationes .
calescunt ab eodem igne æqualiter di- AD PRIMUM enim quod contra objicitur, Ad object. 1.
stante ergo etiam in virtutibus sic esse dicendum quod secundum operationem
potest, quod una plus recipit de calore non intenditur virtus nisi secundum radi-
charitatis , quam alia. cationem in subjecto : et hoc bene con-
3. Item , Supra habitum est , quod cre- ceditur sic enim intenditur una virtus
scente charitate crescit sapientia , et de- non alia intensa.
crescit timor ergo timor et sapientia AD ALIUD dicendum , quod non est si- Adobject.
sunt virtutes inæquales . mile , quia ligna et alia inæqualiter se
4. Item , In diversis hominibus sunt habent ad receptionem ignis : sed virtutes.
virtutes non æquales : ergo etiam in eo- æqualiter se habent secundum quod in-
dem homine possunt esse inæquales . fusæ sunt ad informationem charitatis.
AD ALIUD dicendum , quod timor non Ad object.
Quæst. ULTERIUS juxta hoc quæritur , Utrum decrescit in substantiali sibi in quantum
sola charitas sufficit ad salutem sine est donum Spiritus sancti , sed quoad im-
aliis ?
perfectionem , sicut alibi dictum est sæ-
Et videtur quod sic : quia pius.
1. Penes eam solam consistit meritum AD ALIUD dicendum , quod virtutes in Adobject.
IN III SENTENT. DIST. XXXVI , C. 675
diversis hominibus non habent colligan- tet etiam esse motorem particularem in
tiam in uno quo crescente crescant : sed hoc vel in illo , ut faba , vel pisa . In homine
in homine uno colligantur in gratia et autem movet ratio in operibus mechani-
charitate : et ideo intensis illis , necesse cis vel voluntas : sed ad motum pedis vel
est omnes intendi . manus exigitur etiam motor particularis
manus vel pedis . Ita in motu meritorio.
Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- motor universalis est charitas sed exi-
dum quod charitas sufficit ut motor : sed guntur motores specificantes actus , sicut
ad motum exigitur non tantum motor uni- fidei , spei, temperantiæ, per quos mere-
versalis, sed etiam particularis per quem mur.
specificetur actus. Et hujus simile est in Et per hoc patet solutio ad totum : quia
natura , etiam in homine . In natura enim istæ rationes quæ inducuntur , non con-
universaliter in generatione movet sol : cludunt nisi de vi motoris universalis , et
sed ad generationem hujus vel illius opor- non de vi motoris particularis .
C. Repetit de charitate, ut addat quomodo tota lex ex ea pendeat.
Cum duo sint præcepta charitatis in quibus (ut prætaxatum est) tota
Lex pendet et Prophetæ , advertendum est quomodo hoc fit , cum in lege
et prophetis multa fuerint cerimonialia mandata , quæ si ad charitatis san-

ctificationem pertinuissent, viderentur nondum debuisse cessare . Quia vero
non justificationis gratia quam facit charitas , instituta sunt , sed in figura
futuri , et in onus posita , ideo clarescente veritate cessaverunt velut um-
bra . Verumtamen et ipsa cerimonialia secundum spiritualem intellectum
quem continent , et omnia moralia ad charitatem referuntur . Pertinent

enim omnia ad decem mandata in tabulis scripta , ubi omnium summa
perstringitur, ex quibus cætera emanant, sicut in sermone Domini octo
virtutes præmittuntur, ad quas cætera referuntur . Et sicut ad decem man-

data decalogi cætera referuntur , ita et ipsa decem ad duo mandata charita-
tis pertinent. Omnia ergo ad duo mandata charitatis pertinent : quia ad

charitatem implentur, et ad charitatem tamquam ad finem referri debent .
Unde Augustinus : Totam magnitudinem et amplitudinem divinorum elo-
quiorum possidet charitas, qua Deum proximumque diligimus , quæ radix

est omnium bonorum. Unde veritas ait : In his duobus mandatis universa
Lexpendet et Prophetæ . Si ergo non vacat omnes paginas sanctas per-
1 Matth . XXII , 40.

2 Edit . J. Alleaume , imposita.
3 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. ultimo .
✦ Matth. xx11 , 40.
scrutari , omnia involucra sermonum evolvere , tene charitatem ubi pendent
omnia, quia perfectio est et finis omnium . Tunc enim et præcepta et con-
silia recte fiunt, cum referuntur ad diligendum Deum , et proximum prop-
ter Deum . Quod vero timore poœnæ vel aliqua intentione carnali fit , ut non
referatur ad charitatem , nondum fit sicut fieri oportet , quamvis fieri videa-
tur . Inimicus enim justitiæ est , qui pœnæ timore non peccat : amicus vero
justitiæ , qui ejus amore non peccat . Omnium ergo hæc summa est, ut
intelligatur legis et omnium divinarum scripturarum plenitudo esse dile-
ctio Dei et proximi .
num Deum tuum ex toto corde tuo Con-

stat autem , quod hoc est præceptum le-
gis , et referendum est ad opus , et non ni-
si ad opus decalogi : ergo decalogus im-
ARTICULUS VI. plendus est in illo : ergo tenemur ad mo-
dum .
An teneamur implere decalogum quoad 4. Item , Deformatio operum est in pro-
opus et modum operis ? hibitione : ergo ab oppositis forma est in
præcepto .
5. Item , Matth. v, 20 : Nisi abunda-
Deinde quæritur circa tertiam partem verit justitia vestra plus quam Scriba-
istius distinctionis quæ incipit ibi , C , rum et Pharisæorum , non intrabitis in
« Cum duo sint præcepta, etc. » regnorum cœlorum . Sed constat , quod
Et est quæstio principalis hic , Utrum illi opera faciebant : ergo nos tenemur ad
modus sit in præcepto vel opus solum ? modum .
Hoc est quærere , Utrum teneamur imple- 6. Item , Jacobi , 11 , 10 : Quicumque
re decalogum solum quoad opera quæ totam legem servaverit, ofjendat autem
sonant præcepta , aut teneamur implere in uno, factus est omnium reus. Glossa,
decalogum quoad opus et modum operis , id est, in charitate : ergo charitas est in
ut in charitate faciamus ? præcepto et ipsa est modus : ergo mo-
1. Hoc enim videtur velle Littera ista : dus est in præcepto .
et sæpe habitum est id quod dicitur, I ad SED CONTRA :
Sed contra .
Timoth. 1 , 5 , quod finis præcepti est cha- 1. Dicit Augustinus et Hieronymus ,
ritas et dicit Glossa , quod dicitur finis quod anathema sit, qui Deum dicit præ-
consummationis : ergo non impletur per- cepisse impossibile impleri ergo nihil
fecte lex decalogi sine charitate tene- est in præcepto quod non sit in potesta-
mur autem ad perfectam legis impletio- te nostra : sed habere charitatem non est
nem ergo tenemur ad modum ut ex in potestate nostra : ergo non est in præ-
charitate impleamus . cepto .
2. Item, Matth. XIX , 17 : Si vis ad vi- 2. Item , Virtutes non sunt in potesta-
tam ingredi, serva mandata . Ergo obser- te nostra : ergo nec modus earum : ergo
vatio mandatorum introducit ad vitam : non tenemur opera facere cum modo vir-
sed non introducit nisi per charitatem : tutis .
ergo ex charitate debent impleri ergo 3. Item, Aliquis amat Deum naturali
modus est in præcepto . dilectione et constat, quod non peccat
3. Item, Deuter . vi, 5 : Diliges Domi- diligendo si autem tenetur ex charitate
IN III SENTENT. DIST. XXXVI , C , ART. 6 . 677
diligere , ipse peccaret : ergo non tene- quod diligit , sed ex hoc quod formam
mur ad modum . omittit.
4. Item, Aliquis existens in mortali AD ALIUD dicunt quidam , quod absol- Ad object. 4.
peccato honorat parentes : constat quod vitur iste ab opere operato : sed quia non
non peccat , sed potius absolvitur a man- fecit ut debuit , ideo peccavit .
dato ergo non tenebatur facere ex cha- AD ULTIMUM dicunt , quod vitat pœnam Ad object.5.
ritate. quæ debetur transgressioni ille qui vitat
5. Item , Augustinus dicit , quod decli- peccatum commissionis : sed non vitat
nare a malo semper vitat pœnam : ergo pœnam quæ debetur omissioni , ex hoc
non meretur pœnam : ergo qui declinat quod omittit modum .
existens tamen in mortali peccato , absol- SED ILLE opiniones paucos habent se-
vitur a prohibitione illa : ergo non tene- quaces . Ideo alii dicunt , quod non tene-
batur illud implere ex charitate . tur ad modum : et illi habent duplicem
modum opinandi . Quidam enim dicunt
absolute , quod ad modum nullo modo
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod circa illam tenemur, sicut probant ultimæ rationes .
Ad 1 .
quæstionem sunt magnorum opiniones ET RESPONDENT ad primum quod contra
diversæ et quantum possum recolere , objicitur , quod charitas non est finis præ-
sunt dicta Magistrorum diversa circa cepti secundum opus quod est in præce-
hanc materiam quadrupliciter. Quidam pto , sed secundum esse meritorium . Et
enim dicunt , quod modus est in præcep- hoc verum est , quod sine forma non im-
to : et illi dividuntur in duas opiniones . pletur lex meritorie .
Dicunt enim quidam , quod implere deca- AD ALIUD dicendum , quod aliud est im- Ad 2.
logum tantummodo est præceptum affir- plere decalogum , et aliud facere opus me-
mativum , et obligat semper, sed non ad ritorium vitæ æternæ : et Dominus loqui-
semper. Obligat autem pro tempore et tur ibi de eo qui vult per opus venire ad
loco et illud tempus determinant quod vitam , et illum debet habere modum .
homo tenetur, quando habet charitatem , AD ALIUD dicendum , quod in isto man- Ad 3.
et advertit quod ex charitate tenetur im- dato non tenetur homo facere nisi quod
plere. Et illis facile est respondere obje- potest, et ideo implet si delectione natu-
ctis quia dicunt , quod non obligatur rali nihil præponit Deo : et hoc secun-
homo ad impossibile : quia licet homo dum charitatem viæ, non patriæ.
obligatus sit facere ex charitate , non ta- AD ALIUD dicendum , quod non est si- Ad 4.
men tenetur solvere et adimplere nisi cum mile quia deformatio est in potestate
habet eam et tunc non est ei impossibi- nostra , sed formatio non est in potestate
le ex charitate implere mandatum . nostra .
ALn dicunt , quod homo tenetur ad mo- AD ALIUD dicendum , quod illa abun- Ad 5.
dum semper , et ad semper . dantia refertur ad habendum vitam , et
Ad object. ET AD PRIMUM quod objicitur contra, non ad impletionem decalogi absolu-
1 et 2.
dicunt quod licet homini impossibile sit tam .
habere charitatem ex se , tamen potest AD ALIUD dicendum , quod charitas non Ad 6.
* facere aliquid , quo habito habebit chari- est in præcepto , licet per reatum amit-
tatem , et ita quodammodo possibile est tatur : quia reatus est in potestate nostra ,
habere charitatem . Et eodem modo re- et non charitas .
spondent ad secundum . SED QUIA expresse habetur in secundo
Ad object, 3. AD TERTIUM dicunt , quod diligens Deum hujus voluminis supra ' , quod Pelagiana
naturali dilectione , ex hoc non peccat hæresis est hominem sine gratia omnia
1 Cf. II Sententiarum , Dist . XXVI . Tom . XXVII hujusce novæ editionis .

posse implere divina mandata , ideo ve- mur sed quoad secundam tenemur ad
niunt quarti et distinguunt triplicem in- modum : quia aliter non habebimus vi-
tentionem . Prima est, quæ non expleta tam , nisi in charitate faciamus . Quoad
inducit reatum transgressionis . Secunda tertiam tenemur ad modum et ad perse-
est , quæ expleta ducit ad vitam , et non verantiam quia illa statim conjungit vi-
expleta non ducit . Tertia est , quæ exple- tæ. Et hæc habet plures defensores quam
ta dat vitam . Quoad primam dicunt , quod aliqua superiorum : et satis patet qualiter
non tenemur ad modum : quia dummo- secundum ea respondebitur objectis pro
do faciamus opera præceptorum , deobli- utraque parte per responsiones prius fa-
gamur a præcepto , et non transgredi- ctas .
IN III SENTENT . DIST . XXXVII , A , ART . 1 . 679
DISTINCTIO XXXVII .
De præceptorum decalogi distinctione in comparatione ad scriptu-

ram tabularum.
A. De decem præceptis, quomodo contineantur in duobus mandatis charitatis ?
Sed jam distributio decalogi , quæ in duobus mandatis completur , consi-

deranda est . Habet enim decalogus decem præcepta , quæ sunt decachor-
dum psalterium ¹ : quæ sic sunt distributa , ut tria quæ sunt in prima ta-
bula, pertineant ad Deum , scilicet ad cognitionem et dilectionem Trinita-
tis septem quæ sunt in secunda tabula , ad dilectionem proximi .
expositio octavi præcepti quod est quar-

tum secundæ tabulæ. Et pars illa inci-
pit ibi , A, « Quintum præceptum est,
DIVISIO TEXTUS . etc. » In tertia autem parte quæ continet
distinctionem XL , exponit duo ultimo
præcepta , quæ incipit , ibi , A, « Sextum
« Sed jam distributio decalogi, quæ præceptum est : Non desiderabis , etc. >>
in duobus mandatis , etc. » Et per hoc patet divisio totius .
Hic incipit pars illa quæ est de disposi-
tionibus reparantibus per opera : et hæc
sunt opera quæ cadunt sub præcepto .
Et dividitur hæc pars secundum nu-
merum præceptorum in decem partes, ARTICULUS I.
in quibus tamen Magister ponit tres dis-
tinctiones . Et in prima parte ponitur ex- Quid sit præceptum ?
positio septem præceptorum , scilicet
trium quæ sunt in prima tabula , et qua-
tuor præceptorum contentorum in se- Ante Litteram autem incidunt hic
cunda tabula . In secunda et tertia, quæ quatuor inquirenda, scilicet quid sit
sunt XXXVIII et XXXIX , continetur præceptum ?
1 Psal . CXLIII, 9 : In psalterio decachordo psallam tibi. Cf. Psal . xcI , 4.

Secundo, Quæ sit distinctio præcepto- præcepti quæ datur ab Augustino , datur
rum et tabularum in quibus contine- de ipso in quantum est obligatorium ad
bantur secundum diversos ? differentiam consilii : et ideo sequitur in
Tertio , Penes quid accipiatur sufficien- littera sic : « Præceptum est cui non obe-
tia præceptorum? dire peccatum est : non consilium , quo
Et quarto, Qualiter vitia capitalia pro- si uti volueris , minus boni adipisceris ,
hibeantur ? non mali aliquid perpetrabis. » Et ideo
si quis vellet diffinire præceptum secun-
AD PRIMUM autem, quid sit præceptum , dum substantiam secundum quam est
accipiatur diffinitio Augustini , data in li- obligatorium , posset diffinire sic : Præ-
bro de Virginitate , ubi dicit sic : « Præ- ceptum est imperium obligans ad obser-
ceptum est hoc cui non obedire pecca- vationem actus imperati ex auctoritate
tum est. >>> imperantis , vel ex ratione rei imperatæ .
Sed contra istam assignationem obji- Præceptum enim est in omni genere
citur sic :
imperii , et obligat quandoque tantum ,
1. Consilium est cui non obedire in quia præceptum est et non ex se : quan-
casu peccatum est : ergo consilium est doque autem ex seipso . Sed Augustinus
præceptum in casu enim omnia ven- accipit in communi modum obligationis
dere tencor et dare pauperibus , et in casu qui est in præcepto .
exponere me periculo pro fide : ergo DICENDUM ergo ad primum , quod con- Ad 1.
consilium est præceptum . silium de se numquam obligat , ut dicit
2. Item, Votum est cui non obedire Augustinus : sed per accidens id quod
peccatum est : ergo votum est præce- consulitur, obligat, scilicet si in casu
ptum , ut videtur . præceptum est de eadem re de qua est
3. Item , Quivis tenetur observare consilium ut si non possum honorare
obedientiam , nam contra eam
eam facere proximum nisi omnia vendam, tunc te-
peccatum est. neor vendere omnia et dare pauperibus
4. Item, Prælatus est cui non obedire. in tempore necessitatis , cum moriuntur
peccatum est : ergo Prælatus est præ- pauperes fame nisi vendam : et si ex voto
ceptum . necessarium fiat consilium , quia reddere
3. Item , Scriptura est cui non obedire est præcepti, licet vovere sit consilii .
peccatum est : ergo Scriptura est præ- AD ALIUD dicendum , quod votum du- Ad 2.
ceptum . pliciter consideratur, scilicet in voven-
6. Item , Si non obedire præcepto pec- do , et reddendo . Si accipiatur in vo-
catum est ergo opus præceptum est vendo tunc non obedire non est pec-
opus meritorium : quod falsum est se- catum, quia vovere est consilii sed
cundum opinionem multorum , ut patet obedire adipiscitur majus bonum . Si au-
ex præhabita distinctione . tem consideratur in reddendo tunc
7. Præterea , Cum opus cujuslibet vir- obligat necessario : sed hoc ideo , quia
tutis sit in præcepto, ita deberet diffiniri reddere est præcepti .
per aliam virtutem sicut per obedien- AD ALIUD dicendum , quod obedientiæ Ad 3.
tiam et maxime videtur, quod per non oportet obedire nisi in quantum ipsa
charitatem quia ut dicit Apostolus, respicit præceptum : sed obedientia obe-
Finis præcepti est charitas de corde puro , dit præcepto et ideo nihil est dictum ,
et conscientia bona, et fide non ficta ¹. quod obedientia est cui obeditur , nisi
obedientia sumatur vulgariter pro re in-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod assignatio juncta ex præcepto : sicut religiosi dicere
1 I ad Timoth . 1 , 3 .
IN III SENTENT . DIST. XXXVII, A, ART. 2 . 681
consueverunt , Habeo obedientiam fa- secunda. Augustinus vero tria in una ,

ciendi hoc , id est , habeo mandatum . et septem in alia . Et videtur contrarietas
AD ALIUD dicendum , quod aliter obedi- inter eos .
Ad 4.
tur Prælato , et aliter præcepto : Prælato 2. Item, Origenes primum dicit esse
scilicet sicut imperanti : præcepto autem mandatum : Non habebis deos alienos
sicut ei quod mandatur exsecutioni per propter me. Secundum : Non facies tibi
obedientiam qua obligamur ad ipsum . sculptile, nec ullam similitudinem , etc. :
AD ALIUD dicendum , quod obedimus et hæc duo computat Augustinus pro
Ad 5.
Scripturæ ut regulæ et doctrinæ fidei et uno, sicut habetur in Littera. Et hæc
morum , sed præceptis ut obligantibus est iterum quædam contrarietas .

ad opus . Et differentia hujus obedientiæ Item , Origenes unum dicit esse man-
accipitur ex hoc quod dicit , cui non obe. datum : Non concupisces uxorem proximi
dire est peccatum : non enim universali- tui et, Non concupisces rem alienam .
ter non obedire Scripturæ est peccatum . Et Augustinus dicit hæc duo mandata
AD ALIUD dicendum , quod non sequi- esse . Et ecce iterum quædam contrarie-
Ad 6.
tur si non obedire peccatum est , quod tas tertia .
obedire sit meritum quia multa exi- Præterea , Videtur Origenes melius
guntur ad meritum præter impletionem dicere quoad primum : quia , sicut habe-
actus præcepti sed nihil exigitur ad pec- tur in libro de Deo Socratis , tria erant
catum præter transgressionem præcepti , genera deorum , et quædam erant spiri-
quæ est in nostra potestate . tualia invisibilia genera deorum : quibus
AD ALIUD dicendum , quod præcepta nec sculptura poterat fieri, nec simili-
particularia possunt esse affirmativa , et tudo , nec etiam figmentum : et illi vi-
sunt de opere cujuslibet virtutis : sed in dentur prohiberi cum dicitur : Non erunt
decalogo non assignantur præcepta nisi dii tibi alii præter me. Fuerunt autem
generalitsr , prout continentur in jure alii dii secundum duo genera corporum ,
naturali, ut infra patebit. scilicet cœlestium , et terrestrium , quæ
Ad 7. AD ULTIMUM dicendum , quod dilectio si- postea prohibentur cum dicit : Non fa-
ve charitas non respicit præceptum, sed po cies tibi sculptile, etc. Ergo videtur ,
tius id quod est præceptum in quantum est quod duo sint mandata , et sic Augusti-
opus meritorium : sed obedientia respicit nus male dicit dividendo præcepta .
præceptum in quantum est præceptum , 3. Item, quoad aliam partem videtur
et ideo potius diffinitur præceptum per melius distinguere Origenes : quia con-
actum obedientiæ quam charitatis . cupiscentia uxoris et concupiscentia rei
non differunt nisi per materiam , ut vide-
tur : sed penes materiam nulla accipitur
distinctio ergo illa quæ dicit Augusti-
nus esse duo , videntur esse unum , sicut
ARTICULUS II.
dicit Origenes .
De distinctione præceptorum .
ITEM , Ulterius quæritur de contrarie- Quæst.
tate quæ est circa ista mandata . Dicitur
Secundo, Quæritur de distinctione præ- enim , Exod . xx, 18 , postquam ista man-
ceptorum et tabularum secundum diver- data edita sunt, quod cunctus populus
SOS . videbat voces et lampades , et sonitum
1. Dicit enim Josephus , quod duæ buccinæ, montemque fumantem , etc. :
erant tabulæ , et in utraque earum con- et statim infra, yỳ . 22 et 23 , subjungitur ,
tinebantur quinque mandata . Gregorius quod non audierunt nisi unum manda-
autem quatuor ponit in prima, et sex in tum de cœlo ab ore Domini , ubi sic di-
cit Vos vidistis quod de cœlo locutus ULTERIUS , Quæritur circa distinctionem Quæst. 3.
sim vobis. Non facietis deos argenteos , horum mandatorum .
nec deos aureos facietis vobis . Ergo vi- 1. Cum dicatur communiter , quod ista
detur esse quædam contrarietas. sunt naturalis legis mandata, quare ea
Si forte tu dicas , quod in secundo quæ sunt naturalis legis , non eis inse-
loco ubi repetit unum , debet intelligi re- runtur, sicut fuit dictum primo homini :
peti aliud . CONTRA : Glossa dicit ibidem : Ex omni ligno paradisi comede , etc. Et
<< Repetit dicta in primo mandato, ut per iterum , Crescite et multiplicamini, etc.
argentea et aurea , omnia alia idola in- Si tu dicas , quod hoc ideo fit, quia
telligantur : sicut dicitur in Psalmo cx , ante data erant. CONTRA hoc est , quod
4: Simulacra gentium argentum el au- secundum hoc etiam præceptum de sab-
rum , etc. Constat autem , quod aliqua bato non erat repetendum , cum ante
causa specialis est, quare repetit dicta in datum fuerit .
primo mandato , et non in aliis . Præterea, Augustinus in libro de De-
2. Præterea, Textus videtur dicere cem chordis dicit , decem mandata redire
primo , quod cunctus populus audivit vo- per reductionem in duo mandata dile-
ces decem præceptorum . Et Rabbi ctionis Dei et proximi et hæc duo ite-
Moyses dicit, quod populus non audivit rum reduci in unum mandatum natura-
nisi unum , scilicet primum : Non erunt lis legis, scilicet illud , Quodcumque vul-
tibi dii alieni præter me. Et dicit , quod tis ut faciant vobis homines , et vos eadem
.
hæc est opinio multorum Doctorum . facite illis . Et de ista reductione nihil de-
Hæc ergo videtur esse eadem contrarie- terminatur hic : et ideo videtur , quod sit
tas quæ elicitur ex textu . diminutio .
Si forte tu dicas , quod illud audire et 2. Præterea, Aut ista decem mandata
videre non erat in sensu exteriori tan- determinantur particulariter, aut univer-
tum , sed in relatione ad sensum interio- saliter . Si particulariter : tunc multo
rem , sicut videtur ibidem dicere Glossa plura esse deberent, quia tunc actus cu-
Augustini faciens quæstionem : « Quo- juslibet habebit speciale mandatum affir-
modo populus videbat voces , cum vox mativum , et actus cujuslibet vitii habebit
sit sensatum auditus , et non visus ? » negativum speciale . Si autem determi-
tunc videtur, quod non omnia mandata nantur universaliter : tunc sufficiebat de-
debuerunt audire : quia non omnia ha- terminare penes id in quod sicut in uni-
bent eumdem ordinem ad intellectum . versale primum reducuntur, scilicet,
Quia novem per se intelligibilia sunt, et Quodcumque vultis ut faciant vobis ho-
unum non cadit per se in intellectu , mines, etc.
scilicet de observatione sabbati : ergo vi-
detur, quod illud specialiter debuit ex- ULTERIUS quæritur de diversitate præ- Quæst, 4.
primi extra numerum illorum . ceptorum quam dat Magister , scilicet
quod quædam præcepta habent causam
Quæst. 2. ITEM, Judæi quærunt, Quare potius ex parte ejus quod præcipitur, quædam
hæc verba decem vel aliqua de illis Do- ex parte ejus cui præcipitur : et illa quæ
minus loquebatur coram populo et au- causam habent ex parte rei præceptæ ,
diente populo, quam omnia judicialia et quædam habent causam perpetuam , quæ-
cerimonialia et sacramentalia quæ se- dam temporalem . De hac enim diversi-
quuntur ? Non enim potest esse causa tate nihil habetur hic , nec etiam in lege :
illa quam dicunt , quod hæc generaliter et sic videtur esse diminutus iste tracta-
pertinebant ad omnes : quia etiam illa tus de præceptis .
generaliter tenebantur observare .
ULTERIUS quæritur de alia diversitate Quæst. 5.
IN III SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 2 . 683
duplici quæ in istis mandatis invenitur . ut intelligeretur , quod ad duo ordina-

In prima enim tabula ponuntur tria man- bant vel allegorice propter duo Testa-
data, quorum duo prima sunt negativa, menta .
et tertium est affirmativum . Præponitur Sed secundum hanc solutionem vide-
enim ratio primi , cum dicitur : Dominus tur, quod tria deberent esse propter or-
Deus tuus, Deus unus est et illa ratio dinem sui ad seipsum . Ad hoc dicendum ,
est credibile articuli fidei . Ratio autem quod non oportuit, eo quod omnis ordo
secundi accipitur ex pœnis quas infliget exigat diversitatem in extremis sui au-
transgredienti , cum dicit, quod non ha- tem ad se non est diversitas : ergo nec
bebit insontem eum qui nomen Dei in ordo . Vel aliter dicatur (sicut supra ha-
vanum assumit ' . Ratio autem tertii subitum est) quod non datur mandatum
.
mitur ex præteritis quæ fecit : quia die dilectionis sui : quia in ordine ad proxi-
septimo requievit ab omni opere 2. In se- mum datur diligenti principalitas diligen-
cundo autem capitulo primum ponitur di seipsum . Ita hic in ordine ad proxi-
affirmativum , et non confirmatur nisi per mum intelligitur ordo ad seipsum et
rationem mercedis et omnia alia sunt ideo tabulam tertiam hoc signantem esse
negativa et non adhibetur alia ratio non oportuit.
movens ad modum obligationis eorum . AD ALIUD dicendum , quod in veritate. Ad 2 .
Quæratur ergo , Unde venit hæc di- Augustinus melius distinguit , quam Ori-
versitas ? genes quia Origenes non attendit nisi
Secunda diversitas est : quia in affir- materialem diversitatem , quæ potest es-
mativis invenitur universaliter uti verbis se inter figmentum sive idolum , et scul-
imperativi modi , ut : Memento ut diem ptile , et similitudinem eo quod simili-
sabbati sanctifices . Honora patrem tuum , tudo dicitur, cui aliquid respondet in re-
etc. In negativis autem universaliter uti- rum natura : figmentum autem sive ido-
tur verbis indicativi modi , ut, Non habe- lum, cui in re nihil respondet , sed ani-
bis Deos alienos , etc. Et quæritur etiam mus confinxit, ut hircocervus vel chima-
ratio hujus . ra. Augustinus autem attendit unitatem
finis , quæ est in similitudine et idolo ,
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod scilicet quod utraque statuitur ad cultum ,
Ad 1.
tabulæ Testamenti multipliciter conside- aut ad invocationem sive sumatur de
rantur, scilicet in se , et in relatione eo- corporibus , sive de spiritibus immundis
rum quæ continebantur in eis , et ad ea creatis , qui mentes hominum in hoc de-
ad quæ ordinabant . In se autem conside- ludunt, quod se faciant coli tamquam
rat Josephus et ideo est verum quod deos .
ipse dicit, quod utraque continebat quin- AD ALIUD dicendum , quod in duplici Ad 3.
que mandata . Sed secundum ordinem concupiscentia non tantum est diversitas.
mandatorum quæ in Scriptura erant, materialis, sed etiam finis : quia ad aliud
considerant Origenes et Augustinus . Et concupiscitur uxor , et ad aliud res : uxor
quia quatuor vel tria ordinant ad Deum , enim ad coitum et res ad possidendum .
sex autem vel septem ordinant ad proxi- Et ideo Augustinus melius et subtilius
mum ideo tali fine considerato , tria vel distinguit, quam Origenes .
quatuor erant in una , et sex vel septem
in alia erant. Quia non erat ratio quare AD ALIUD Sunt diversorum solutiones Ad quæst. 1 .
Ad 1 .
duæ darentur moraliter loquendo, nisi diversæ . Quidam dicunt, quod ideo om-
1 Exod . xx , 7 : Non assumes nomen Domini sui frustra.

Dei tui in vanum : nec enim habebit insontem 2 Cf. Exod . xx, 11 .
Dominus eum qui assumpserit nomen Domini Dei
nia ista dixit coram populo : quia sunt AD ALIUD dicendum , quod illa sunt Ad Ad
quest.
1. 3.
de lege naturali, et unicuique dictabat ea naturalis legis , de quibus objicitur se-
ratio propria. cundum quod est ordinativa naturæ in
Et ad objectum in contrarium , dicunt necessaris ad esse individui , et ad per-
quod per repetitionem unius intelligun- manentiam speciei : et illarum cura per
tur alia repeti debere . peccatum non est obnubilata , sed potius
Ad 2. AD ALIUD quod objicitur de sabbato , augmentata , quia defectus augmentat de-
dicunt quod quantum ad quietem mentis siderium ad esse et ideo non oportuit
in Deo , et non in creatura , est de lege illa determinari per legem scriptam ite-
naturali sed quantum ad quietem cor- rando, sed tertium mandatum naturæ ,
poralem sabbati , fuit de observatione quod non expresse dabatur naturæ ex-
vulgata apud patres Veteris Testamenti, terius in principio , eo quod esset mens
et notum omnibus ac si esset ex natura : hominis tunc bene instituta , et per se-
et ideo inter alia aperte dicebatur. Alia ipsum videt in justitia Dei , quid facere
autem , scilicet judicialia et cerimonialia Deo et proximo deberet : scriptum ta-
indigebant interpretatione humana , et men erat in mente , scilicet, Quidquid
doctrina sapientiorum : et ideo talia pro- vultis ut faciant vobis homines , etc. ,
posuit per sapientes et duces plebis . Me- illud erat mandatum ordinans in mori-
liores autem Judæorum, sicut Rabbi bus ad Deum et hominem , et ideo pec-
Moyes , et Rabbi Eliazar , et Rabbi Joan- cato erat obnubilatum . Ad hoc autem
na , dixerunt , quod licet ista sint de na- dabatur lex scripta , ut ad id quod natu-
turali lege , non tamen æqualiter et ideo ra obnubilata peccato difficulter vide-
audiente populo non dixit nisi unum bat, explicaretur determinatione decalo-
quod communiter unicuique dictat con- gi . Et ideo in decalogo non ponitur ali-
scientia quia homines semper consen- quid nisi quod est explicatio primi man-
serunt in hoc , quod principium univer- dati naturæ , quod certum fuit homi-
sitatis non esset nisi unum . Alia autem ni in comparatione ad Deum et ad pro-
non ita dictat mens : quia Deus multis ximum .
nominibus nominatur, et non intelligi- Per hoc etiam patet solutio ad se-
tur nomen ejus ineffabile. Et similiter de quens quia hic agitur de mandatis per
sabbato, et alia quæ sunt ad proximum , reductionem ad unum universale pri-
recipiunt exceptiones in casibus determi- mum , eo quod natura ad particularia ex
natis . Et ideo dicunt, quod in aperto ad illo universali non sufficiebat : sed po-
conscientias hominum non loquebatur tius lex scripta intendit illud universale
nisi unum et tunc illud quod primo ha explicare per partes , ut sic natura cor-
betur, quod cunctus populus videbat vo- rupta amplius lumen accipiat in mori-
ces, referendum est ad visum interiorem, bus. Duo autem præcepta dilectionis
ut dicit Augustinus ibidem in Glossa : et non sunt , in quæ reducitur decalogus ,
non subjungitur in catalogo præcepto- sicut in commune , sed potius sicut in
rum propter omnia præcedentia , sed pro- formam et perfectionem operum secun-
pter unum solum quod est primum : et dum quod sunt meritoria , sicut sæpe
illud etiam secundo repetitur, sicut vide- ante dictum est.
tur innuere Glossa. AD ALIUD dicendum , quod particulari- Ad 2.
ter determinantur ista mandata : sed tali
Ad quæst, 2 AD ALIUD dicendum , quod hæc potius particulatione ad quam potest pertingere
exprimit, ut dictum est : quia naturalia ratio naturalis per naturale ejus . Particu-
sunt, et per se accedunt mentibus om- latio autem ulterius est studii et juris
nium et hoc non faciunt alia . positivi . Et ideo de tali particulatione
non agitur hic quia illa cadit in multas.
IN III SENTENT. DIST. XXXVII , A, ART. 3 . 685
differentias secundum diversas causas , et gativa , et subsequuntur affirmativa . In

casus . secunda tabula quæ ordinat ad proxi-
mum, propter oppositam causam fit e
Ad quæst. 4. AD ID quod ulterius quæritur de divisio- converso . Primum autem mandatum
ne Magistrorum , dicendum quod ipsi quod pertinet ad fidem, quæ veritatis
considerant non id quod præcipitur , sed est, oportuit quod haberet rationem in-
potius rationem præcepti . Et illa triplex telligibilem per modum interpretationis .
est, sicut dicunt Doctores : quia si ratio Sed secundum pertinet ad opus oris :
est in eo qui præcepit , tunc est præce- et ideo hoc non coercetur nisi per pœ-
ptum probationis et experientiæ utrum nam . Quia autem prohibitio non mere-
obediat, sicut fuit illud quod datum erat tur præmium , sed pœnam potest habere
Adæ , ne comederet de ligno scientiæ transgressio : ideo est determinatio per
boni et mali . Si autem est ex parte rei pœnam , et non per præmium . Tertium
præceptæ tunc aut habet causam autem non habet rationem nisi ostendente
perpetuam, sicut illa quæ per se sunt de finem quietis , ut infra patebit : quia hoc
genere honesti in affirmativis , ut hono- pertinet ad præmium . In secunda vero
rare parentes , et credere Deo , et hujus- tabula unum solum est affirmativum :
modi et sicut illa quæ sunt conjuncta quia habet conjunctam remunerationem
malo inseparabiliter in negativis, ut Non propter congruentiam actus . Sicut enim
furtum facies. Aut habet causam tempo- facit aliis , ita congruum est ipsum reci-
ralem et tunc non ligat nisi illa causa pere a Deo . Sed probibitiones ex se non
existente , sicut fuit , Crescite et multi- merentur et ideo talibus non adhibetur
plicamini cujus causa fuit paucitas ho- præmium pœnam autem non commina-
minum Deum colentium et non exi- tur, eo quod est manifesta etiam secun-
stente causa illa deobligantur homines a dum lege humanas .
mandato . Sed hic non determinatur de AD ALIUD dicendum , quod imperium
præceptis nisi penes ea quibus homo non est super negationem, nisi ita quod
ordinatur ad Deum vel ad proximum in sit negatio imperii . Sed quod imperium
communi , ut infra patebit : et ideo ta- sit negationis jam nutus , et inclinatio
les differentiæ non ponuntur hic animi super nihil fundaretur : et hoc
nullus intendit imperans . Unde sicut ne-
Ad quæst. 5. AD ALIUD dicendum , quod tria petit mo imperat sibi , ita etiam nemo imperat ,
quæstio illa , scilicet quare plura sint ne- nisi ut aliquid fiat. Et ideo negationibus
gativa quam affirmativa ? improprie præponeretur modus impera-
Et, Quare diverso modo verbali uti- tivus, sicut in affirmationibus : sed indi-
tur in affirmativis et negativis ? cativis bene interpretantur negationes ,
AD PRIMUM dicendum , quod decalogus sicut et compositiones affirmativis et
datur secundum statum naturæ corru- ideo negationes fiunt per indicativum .
ptæ , quæ pronior est ad nocendum : et
præterea quia peccare contingit multis
modis , et bene facere uno modo , ideo
sunt plures prohibitiones, quam manda- ARTICULUS III .
ta affirmativa.
AD ALIUD dicendum , quod Deus me- Quæ sit sufficientia numeri præcepto-
lius scitur per negationem , quam per rum ?
affirmationem , et proximus e converso .
Cujus ratio dicta est in primo libro Sen-
tentiarum . Et ideo in prima tabula quæ Tertio , Quæritur de sufficientia numeri
ordinat ad Deum, præmittuntur ne- præceptorum , penes quid accipiatur ?
Nullus enim intellectus distinguit in ali- num , et sic de aliis articulis fidei ergo
quo nisi apud se habeat rationem distin- videtur, quod juxta primum debent sumi
ctionis et distinguibile sit illud quod quatuordecim præcepta secundum nume-
distinguit . rum articulorum .
Quæritur igitur, Quæ sit ejus ratio , vel 4. Item, Sicut tenditur in unum Deum
quis habitus qui dirigit intellectum dis- fide , ita tenditur spe et charitate ergo
tinguentem in præceptis ? ad minus deberent esse tria mandata de
Videtur autem , quod nullus ad propo- uno Deo.
situm pertinens : 3. Eodem modo objicitur de ultimis
1. Aut enim sumuntur ex his in quæ mandatis quia sicut est concupiscentia
ordinant præcepta et illa non sunt nisi uxoris et actus concumbendi, ita est con-
Deus , et proximus et tunc non deberent cupiscentia occidendi et actus occidendi :
esse nisi duo mandata : et hoc falsum ergo deberent esse duo mandata de con-
est. Aut penes modos quibus subvenitur cupiscentia et actu , sicut in illis .
proximo et nocetur, et quibus servitur. Item , Super illud Apostoli, ad Roman .
Deo et offenditur Deus : et si hoc modo 1, 29 : Homicidio , contentione, dolo : di-
sumerentur , essent quasi infinita præce- cit Glossa quod pluraliter dicit , Homici-
pta , et non decem tantum : ergo videtur , cidiis , quia fit homicidium voluntate
quod intellectus non habet lumen diri- et opere . Ergo in diversis mandatis de-
gens eum in distinctione præceptorum : buerant prohiberi , sicut fit in mœchia
ergo non distinguet . et voluntate mochiæ, et furto et volun-
2. Item , Si distinguuntur, oportet tate furandi.
quod penes aliquam causarum sumatur Et eadem est objectio de aliis manda-
distinctio aut ergo penes efficientem , tis ergo videtur , quod debeant esse
aut formalem , aut materialem, aut fina- plura quam sint .
lem . Si penes efficientem distingueren- 6. Item , Sicut contingit offendere
tur. CONTRA : Tunc non deberet esse nisi Deum corde et ore, ita contingit offen-
unum : quia efficiens et imperans in om- dere opere habemus autem unum pe-
nibus mandatis non est nisi unum , scili- nes cor vel duo , scilicet, Non habebis
cet Deus . Si autem penes formam tunc deos alienos coram me. Et aliud de ore ,
iterum non erit nisi unum , quia forma Non assumes nomen Dei tui in vanum :
obligationis necessaria ad salutem , sal- ergo videtur , quod etiam debeamus ha-
vatur in omnibus præceptis . Item , Finis bere unum penes opus : ergo pauciora
unus est, scilicet vita æterna . Ergo si di- sunt quam esse debent .
stinguuntur, hoc erit penes materiam 7. Item , Sicut proximo nocetur in se ,
operis, aut circa quam est opus . Si penes in suis , et in uxore , ita nocetur et in
materiam operis , cum ista sit multiplex pueris : ergo videtur, quod penes hoc de-
valde , sicut ex materia in quia operan- bet sumi speciale mandatum : et hoc
tur fides , castitas, charitas , et omnes iterum non habetur : ergo sunt pauca.
materiæ virtutum et vitiorum tunc. 8. Videtur autem e contrario , quod
erunt plura præcepta quam decem . Si esse debeant pauciora : quia dicitur in
autem penes materiam circa quam est Genesi, XLII, 36 : In me hæc omnia mala
actus et opus , non debent esse nisi duo , reciderunt. Ergo omnia peccata sunt
scilicet Deus , et proximus : quod iterum contra Deum et sic nullum mandatum
constat esse falsum . debet sumi penes hoc quod sit contra
3. Item, Sicut convenit tendere in proximum .
unum Deum , ita convenit tendere in tri- Item , Qui observat diem sabbati ( ut
1 Vulgata habet, homicidio.

IN III SENTENT . DIST . XXXVII , A, ART. 3 . 687
dicit Augustinus) in opere abstinet a vi- mum secundæ tabulæ, quod est honorare
tiis ergo non occidit, nec mochatur, patrem et matrem. Si autem secundum
etc. ergo dato præcepto de die sabbati , recessum a malo quod infertur proximo :
superfluum fuit aliquod aliud præceptum hoc est aut opere , aut verbo , aut cogita-
dare ergo videtur , quod numerus præ- tu , aut appetitu . Si opere : aut respectu
ceptorum sit abundans . personæ in esse individui , aut in eo quod
Et quia omnia hujusmodi objecta sol- conjunctum est personæ ad sustentatio-
vuntur per unam solutionem , ideo ista nem speciei , aut in rebus fortunæ ad so-
sufficiant. latium utriusque ordinatis . Si primo mo-
do sic est, Non occides. Si tertio mo-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod numerus do sic est , Non furtum facies . Et ordi-
præceptorum sumitur penes ordinantial nantur istæ prohibitiones secundum quod
in Deum , et proximum. Et penes ordi- inferunt majus et minus nocumentum .
nantia ad Deum communiter reperitur Si autem est penes verbum : tunc est ,
triplex differentia aut enim præcipit Non falsum testimonium dices . Si vero
motum ex parte Dei simpliciter relati ad penes nocumentum appetitus : aut est se-
animam nostram quæ movetur in ipsum , cundum delectabile carnis et tunc est ,
aut secundum quod invocatur testis con- Non concupisces uxorem proximi tui.
scientiæ. Si primo modo : aut sumitur Aut penes delectabile ad sufficientiam
penes intellectum , aut penes affectum . Si ordinatum et tunc est , Non concupisces
penes intellectum : tunc est primum man . rem proximi.
datum , quod dicit : Audi , Israel , etc. Et Hac habita assignatione , responden-
hoc patet per hoc quia auditus sensus dum est ad objecta per ordinem.
disciplinabilis est, et ducit in veritatem AD PRIMUM igitur dicendum , quod ha- Ad 1.
unitatis Dei , quæ est finis intelligentiæ bitus intellectus quoad distinguendum
speculativæ. Si autem est finis ut finis mandata est ratio debiti secundum ordi-
affectus tunc est tertium mandatum , nem justitiæ ad Deum et ad proximum
quod est de requie affectus in Deo in in communi ut est homo, non ut est
quantum est bonus. Si autem est penes prælatus , vel subditus est enim in no-
invocationem Dei in testimonium con- titia juris naturalis quoad hunc ordinem
scientiæ tunc est secundum mandatum , impressa naturaliter intellectui : et illa
quod est : Non assumes nomen Dei tui in justitia est habitus regens intellectum in
vanum . Objectionem autem quæ contin- distinctione mandatorum .
git hic de juramento vano et falso , quod AD ID autem quod contra objicitur ,
prohibetur in secundo mandato et octa- dicendum quod licet non sint nisi duo ad
vo , solvemus infra , quando disputabitur quæ ordinat nos jus naturale , scilicet
de quolibet mandato in speciali . Aliter Deus , et proximus : tamen multis modis
tamen distinguit hæc tria mandata Ma- ordinat in Deum , et pluribus in proxi-
gister in Littera , scilicet penes tres mum et penes diversitatem illorum
personas sed sua distinctio patet , modorum (ut patet in assignatione præ-
et est bona quoad nos : sed quoad dicta) attenditur pluralitas mandatorum .
illos qui recipiunt distinctionem man- AD ILLUD quod objicitur , quod illi
datorum , et non personarum , ut Judæi modi quasi infiniti sunt , dicendum quod
et pagani , non tantum valet et ideo hoc verum est de particularibus modis :
ista quæ nunc dicta est , generalior sed modi communes non sunt nisi decem ,
est . Si autem ordinat mandatum in ut prius dictum est .
proximum aut est hoc secundum ordi- AD ALIUD dicendum , quod distinction Ad 2.
nem in bonum , aut secundum remotio- sumitur secundum materiam circa quam.
nem a malo . Si in bonum : sic est pri- est actus , et illa materia est Deus, et
proximus sed multis modis est circa licet in homicidio et falso testimonio , vel
Deum , et multis circa proximum : et non est delectatio præter actum, vel ipsa
ideo multiplicatur numerus præceptorum causatur ex illa : quia multi volunt oc-
ultra binarium. cidere ut habeant quod illicite concupie-
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod licet multi runt in delectationibus carnis vel rerum
sint articuli , tamen in omnibus suppo- mundanarum : sed illa appetuntur prop-
nitur una veritas divina , et una essentia ter se et ideo istæ concupiscentiæ ha-
deitatis et cum lex decalogi sit de na- buerunt specialem prohibitionem , et non
turali lege , alii articuli præter unitatem aliæ .
Dei non adeo expresse nisi implicite sunt AD ALIUD dicendum , quod illud opus A16.
de jure naturali et ideo illi in decalogo quod tendit in Deum : aut tendit in ip-
non exprimuntur . sum sicut terminum actus et finem , et
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod unitas Dei tunc pertinet ad cultum interiorem vel
præponitur secundum quod est objectum exteriorum et hoc includitur in primo
cultus Dei . Cultus autem supponit inte- mandato , sicut credere , sperare, diligere ,
rius fidem, spem, et dilectionem et ex- et adorare , et hujusmodi . Aut tendit in
terius adorationem , et sacrificia , et ve- ipsum ut finem intentionis , sed non ope-
nerationem. Et hæc omnia supponuntur ris , quia opus est circa proximum : et
in primo mandato : quia sub quolibet tunc pertinet quoad intentionem ad pri-
istorum mandatorum continentur multi mum mandatum , quia principaliter præ-
modi particulares . Et secundum hoc cipit intentionem requiescere ab opere
potest accipi multiplicatio mandatorum abstractam in Deo , secundum expositio-
primæ tabulæ aliter quam prius, et me- nem Augustini , et hoc modo penes opus
lius isto quod dictum est præintellecto . erit primum , vel tertium mandatum .
Ad Deum nos habemus tripliciter , scili- AD ALIUD dicendum , quod nati non Ad 7.
cet cultu interiori , et exteriori : et quoad sunt conjuncti sicut uxor : et ideo non se-
hoc est mandatum primum . Similiter in parantur a parentibus . Unde dupliciter
verbo comparando veritatem nostræ lo- potest in eos offendi , scilicet ut sunt in
cutionis ad ipsius veritatem : et hoc fit potestate patris , et usurpantur in servitu-
per invocationem testimonii suæ veritatem et tunc clauduntur sub illo , Non
tis et quoad hoc est mandatum secun- concupisces rem . Aut offenditur in per-
dum . Tertio modo nos habemus quoad sonas filiorum quæ separabiles sunt a
intentionem cujuslibet operis : quia in- cura parentum : et tunc sunt ipsi proximi
tentio semper debet abstrahi ab opere sicut parentes, et habent offensas gene-
suo et requiescere in Deo sicut Deus rales quæ sunt in proximis : et ideo nulla
requievit ab omni opere suo in seipso . specialis prohibitio debet esse de ipsis .
Et cum non possit homo pluribus modis AD ALIUD dicendum , quod ita est de Ad 8.
comparari et moveri in Deum, non sunt quolibet mandato , si quis observat ipsum
plura mandata in prima tabula nisi tria . et meritorie quia non potest esse meri-
Ad 5. AD ALIUD dicendum , quod concupi- tum cum aliquo peccato mortali : sed
scentia non prohibetur specialiter sepa- tamen observatio sabbati non habet nisi
rata ab actu , nisi in talibus concupisci specialem actum divisum ab aliis , qui
bilibus quæ requiescere faciunt in se est quies intentionis in Deo .
mentem hominis speciali dilectione præ-
ter actum et illa sunt duo , scilicet de-
lectabile carnis , et delectabile possessio-
num sive rerum in illis enim peccatis
multoties peccatur corde præter intentio-
nem veniendi ad opus : sed in aliis , sci-
IN III SENTENT . DIST . XXXVII , B. 689
tia : quia sicut in naturis nutritiva de-

servit generativæ, ita in vitiis gula luxu-
< Venter
riæ . Unde dicit Hieronymus : «
vino æstuans cito despumat in libidi-
ARTICULUS IV .
nem . » Avaritia autem prohibetur ibi ,
Non furtum facies : et, Non concupisces .
Qualiter vitia capitalia prohibentur in Sed ira in illo mandato , Non occides. Et
mandatis istis ?
quia invidia generat iram per vitium ,
ideo invidia intelligitur prohiberi in
eodem . Superbia autem in Deum prohi-
Quarto quæritur , Qualiter vitia capita- betur in primo mandato , et superbia in
lia prohibentur in mandatis istis ? proximum prohibetur per contrarium in
1. Sicut enim speciale præceptum est primo secundæ tabulæ , cum dicitur : Ho-
in quo prohibetur luxuria, ita speciale nora, etc. Et ibidem quidam intelligunt
debet esse in quo prohibetur gula et etiam prohiberi invidiam : quia non pot-
nullum videtur tale præceptum : ergo est aliquis simul honorare et invidere .
diminuta est divisio . Acedia autem secundum omnes prohibe-
2. Item , Invidia non videtur prohibi- tur per contrarium in tertio mandato pri-
ta, nec superbia , nec acedia : sed prohi- mæ tabulæ quia acedia est tristitia in
betur luxuria , et avaritia. Et quæritur , difficultate spiritualium , ex amore sæ-
Quare illa tria specialia habent mandata culi procedens et ideo cum sanctifica-
in quibus prohibentur , et non alia ? tur sabbatum , per quietem in Deo intelli-
gitur excludi acedia .
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod licet Augu-
Ad 1. AD ALIUD dicendum , quod illa vitia Ad 2.
stinus in libro de Decem chordis , videa-
quæ sunt specialis nocumenti in proxi-
tur reducerefornicationem ad primum mum , habent expressas prohibitiones :
mandatum , eo quod sit injuria Dei in ut ira per quam nocetur proximo in per-
imagine ejus quæ maculatur : tamen in- sona , et luxuria per quam nocetur con-
telligitur hic secundum Magistrum , quod juncto ad progagationem naturæ , et ava-
omnis illicitus concubitus sive secundum
ritia per quam subtrahitur sustentatio
naturam , sive contra naturam fiat , intelli- vitæ . Alia autem vitia non habent nocu-
gitur prohibitus in illo mandato : Non mentum speciale , sed consistunt in ge-
machaberis : et meo judicio gula prohi- neralibus actibus : et ideo specialiter pro-
betur in eodem , eo quod habent ordi- hiberi in decalogo non debent.
nem ut causa et causatum ista duo vi-
B. De primo præcepto .
Primum in prima tabula est : Non habebis deos alienos coram me.
Non facies tibi sculptile, neque omnem similitudeinm , etc. . Hæc Origenes
dicit esse duo mandata, sed Augustinus unum . Hoc enim ipsum quod di-
1 Exod. xx , 3 et 4. Cf. Deuter. v, 7 et 8.

2 S. AUGUSTINUS , Lib. de decem chordis , cap . 5. Cf. etiam Quæst. 7 super Exodum .
XXVIII 44
xerat : Non habebis deos alienos, perfectius explicat cum prohibet coli
figmenta , scilicet idolum vel similitudinem alicujus rei quæ duo Ori-
genes ita dicit distare , ut idolum sit quod nihil habet simile sui similitudo
vero, quod habet speciem alicujus rei : ut verbi gratia, Si quis in auro vel
in ligno vel alia re faciat speciem serpentis vel avis vel alterius rei , et sta-
tuat ad adorandum : non idolum sed similitudinem fecit . Qui vero facit
speciem quam non vidit oculus , sed animus sibi finxit : ut si quis humanis
membris caput canis vel arietis formet, vel in uno habitu hominis duas fa-
cies , non similitudinem , sed idolum facit : quia facit quod non habet aliquid
simile sui . Ideo dicit Apostolus quia idolum est nihil in mundo ' . Non enim
aliqua ex rebus constantibus assumitur species , sed quod mens otiosa et
curiosa reperit. Similitudo vero est , cum aliquid ex his quæ sunt vel in
cœlo , vel in terra , vel in aquis , formatur. Augustinus vero ita exponit
illud : Idolum nihil est in mundo , id est , inter creaturas mundi non est
forma idoli materiam enim formavit Deus , sed stultitia hominum formam
dedit. Quæcumque facta sunt, naturaliter facta sunt per Verbum : sed for-
ma hominis in idolo non est facta per Verbum , sicut peccatum non est fa-
ctum per Verbum , sed nihil est , et nihil fiunt homines cum peccant 2. Sed
quæritur, quomodo hîc dicatur forma idoli non esse facta per Verbum , cum
alibi legatur Omnis forma, omnis compago, omnis concordia partium
facta est per Verbum ? Hoc autem a diversis varie solvitur. Quidam enim
3
dicunt omnem formam , et quidquid est , a Deo esse in quantum est : et for-
mam idoli in quantum est vel in quantum forma est, a Deo esse , sed non
in quantum idoli est, id est , posita ad adorandum : in hoc enim non est
creatura, sed perversio creaturæ . Sicut illud quod peccatum est , in quan-
tum peccatum est , nihil est et homines cum peccant , nihil fiunt : quia ab
illo qui vere est separantur . Unde Hieronymus : Quod ex Deo non est, qui
solus vere est, non esse dicitur . Ideoque peccatum quod nos a vero esse
abducit, nihil esse vel non esse dicitur . Alii vero dicunt omnem formam
quæ scilicet naturaliter est , et omne quod naturaliter est , esse a Deo : sed
forma idoli non est naturaliter, quia naturæ justitiæ non servit . Id enim
naturaliter esse dicitur, quod simplici naturæ justitiæ quæ Deus est, mili-
tat, non resultat, et naturam creatam non vitiat .
Secundum præceptum est : Non assumes nomen Domini Dei tui in va-
1 I ad Corinth. v , 4.
2 S. AUGUSTINUS , Super Joannem, tract . I ad cap . 1 Joannis .
3 Cf. S. AUGUSTINUM, In eodem tract.
S. HIERONYMUS, Super Ezechiel.
IN III SENTENT. DIST . XXXVII , B , ART. 3 . 691
num : quod est dicere secundum litteram : Non jurabis pro nihilo nomen
Dei . Allegorice vero præcipitur , ut non putes creaturam esse Christum

Dei Filium quia omnis creatura vanitati subjecta : sed æqualem Patri .
Tertium vero præceptum : Memento ut diem sabbati sanctifices : ubi
secundum litteram præcipitur sabbati observantia : allegorice vero, ut re-
quiem et hic a vitiis , et in futuro in Dei contemplatione exspectes ex Spi-
ritu sancto , id est, ex charitate et dono Dei : non quod Spiritus sanctus sine
Patre et Filio hoc operetur. Accepit utique Ecclesia hoc donum , ut in Spi-
ritu sancto fiat remissio peccatorum . Quam remissionem cum Trinitas fa-
ciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum dicitur pertinere : quia ipse est
Spiritus adoptionis filiorum . Ipse est Christus et Filii amor et connexio
vel communitas . Ideoque justificatio nostra et requies ei attribuitur sæ-

pius.
Hæc sunt tria mandata primæ tabulæ ad Deum pertinentia . Et primum
quidem quod est de uno Deo colendo , pertinet ad Patrem , in quo est uni-
tas vel auctoritas : secundum ad Filium , in quo est coæqualitas tertium
ad Spiritum sanctum , in quo est utriusque communitas .
ITEM quæritur, Qualiter intelligitur

Quæst. 1.
quod dicit, quod idolum nihil est in
mundo ? Quidquid enim est res artis ,
aliquid est in mundo .
ARTICULUS V.
ULTERIUS quæritur , Utrum in isto præ- Quæst . 2 .
An idolorum formatio sit prohibita ? et , cepto et in aliis negativis sit simplex.

An idolum nihil sit in mundo ? et, negatio , vel aliquis actus in eis præcipia-
An in præceptis negativis sit simplex tur ?
negatio , vel an etiam aliquid affir- Videtur, quod simplex negatio : quia
mationis ? ita dicit Basilius super illud Psalmi 1 ,
1 : Beatus vir, etc. , in quodam ser-
mone « Sicut ascendentibus scalam
Deinde quæritur de his quæ dicuntur primus gradus est a terra discedere , ita
in Littera circa primum mandatum . etiam virtutis ac pietatis ascensus ini-
Et quæritur de hoc quod dicit Orige- tium habet descendendi a malo nam
nes « Qui facit speciem quam non vi- qualecumque otium cuilibet non re-
dit oculus , sed animus , etc. » Non enim cto operi præferendum est, sicut illa sunt
videtur, quod hoc non intendat prohibe- quæ præcipiuntur, Non adulterabis, non
re. homicidium facies : quæ omnia otium .
1 Exod. xx, 7. Cf. Levit . XIX, 12 ; Deuter. v, jecta est non volens , etc.
15 ; Matth. v, 33. 4 Exod. xx , 8.
2 S. ISIDORUS , Super Exod. 5 Ad Roman . vIII, 15 .
3 Ad Roman. viii , 20 : Vanitati creatura sub-
animæ et quietem potius quam effica- partes justitiæ declinare a malo , et fa-
ciam operis alicujus indicant . Ea vero cere bonum non posset esse pars justi-
quæ ad perfectionis profectum pertinent, titiæ declinare a malo, si esset pura ne-
opus exigunt, ut illud : Diliges proxi- gatio actus : unde ponitur in declinatio-
mum tuum sicut teipsum . » Ex hoc ex- ne voluntas declinandi .
presse accipitur, quod negativa consi-
stunt in simplici negatione .
Sed contra.
SED CONTRA hoc est objectio multorum :
quia
1. Simplex negatio non habet laudem : ARTICULUS VI.
observatio præcepti habet laudem ergo
observatio præcepti non consistit in ne- An hoc quod dicit, Non assumes nomen
gatione simplici . Domini Dei tui in vanum , sit de quin-
2. Præterea, Secundum hoc etiam iste to ? et , An Magister hoc mandatum
qui de præcepto numquam cogitaret , ad- bene exponat ?
huc observaret præceptum, quod est in-
conveniens : quia etiam bruta secundum
hoc observarent præcepta. Deinde quæritur de secundo mandato
quod incipit ibi , B, § 2 : « Secundum
Solutio.
SOLUTIO . Dicendum , quod fuerunt quæ- præceptum est : Non assumes nomen
dam idola apud antiquos , quæ habebant Domini Dei tui in vanum . » Ubi dicit
causam sui erroris mixturas virtutum Magister , quod « secundum litteram
ex imaginibus cœli : sicut in tauro fiebat << præcipitur, quod per nomen Dei non
imago tauri cum capite canis , et habebat <« jurabis pro nihilo : » sed secundum
virtutem aperiendi secreta , et hujusmo- hoc videtur , quod
di : et ideo talia inducebant in idolola- 1. Hoc pertinet ad quintum mandatum
triam et hoc consideravit Origenes . secundæ tabulæ , ubi Magister agit de
perjurio , quod fit dicendo falsum testi-
Ad quæst. 1.
AD ALIUD dicendum , quod forma artis monium contra proximum et sic non
aliquid est sed forma compositionis ex debet esse istud de prima tabula , sed de
virtute invisibili et idolo corporeo nulla secunda .
fuit in idolo , nisi in opinione errantium . 2. Præterea , In sermone nihil est fal-
Quod autem in opinione errantis est , non sum esse sed multum interest inter va-
est aliquid in rerum natura vel in mun- num in sermone et falsum in sermone ,
do : et ideo dicit Apostolus, quod nihil quia vanum potest esse verum ergo
est idolum in mundo '. multum differt nomen Dei assumere in
vanum , et falsum ergo Magister vide-

Ad quæst. 2. AD ALIUD quod ulterius quæritur de tur male exponere .
negativis præceptis , consentiendum est 3. Item, Philosophus diffinit vanum in
Magistris , quod illa ponunt actum inte- II Physicorum , dicens , quod vanum est
riorem : unde cum dicitur , Non habebis quod est ad finem aliquem quem
deos alienos coram me , sensus est : Velis non includit : talis autem sermo multi-
non habere, ita quod ponatur ibi dissen- plex est , ut oratio quæ non exauditur ,
sus ad deos alienos . et verbum prædicationis quod non con-
AD ID quod contra objicitur, dicendum , vertit animas , et verbum veritatis cui
quod Basilius loquitur de actu exteriori, non creditur ab audientibus : ergo vide-
et non interiori : quia cum sint duæ tur, quod præceptum sit, ut nomen Dei
1 I ad Corinth. vIII, 4.
IN III SENTENT. DIST. XXXVII , B , ART. 6 . 693
non assumatur in omnibus sermonibus : maliter autem non est sermo vanus , nisi
et sic peccat mortaliter invocans Deum frustretur fine ad quem est : et ille est
in oratione quæ non exauditur et cum expressio veritatis ad alterum quia ,
peccatores Deus non audiat , omnes ta- sicut dicit Plato , ad hoc datus est nobis
les orantes in peccato mortali , peccarent sermo et quando non habet finem, tunc
mortaliter ipsa oratione contra præce- vanus est per se et formaliter : et ideo
ptum et similiter prædicantes , et verum idem est dicere : Non assumes nomen
jurantes, quando non creditur sermoni Domini Dei tui in vanum , quod non as-
eorum , quod falsum est : ergo videtur sumes nomen Dei ad sermonem falsum
inconvenienter esse traditum hujusmodi affirmandum . Assumere autem differt ab
mandatum : Non assumes nomen Domini invocatione et manifestatione : quia orans
Dei tui in vanum . invocat nomen Dei , et bene facit . Præ-
dicans autem manifestat nomen Dei, et
Quæst. ULTERIUS quæritur de secunda exposi- bene facit . Sed assumens sumit ad illud
tione quam ponit Magister in Littera, quod suum est , id est , ad sermonem qui
quod «< allegorice præcipitur, ut non est ab ipso.
<< putes esse creaturam Christum , quia AD ALIUD quod objicitur de juramento Ad 3.
<< omnis creatura vanitati subjecta est. >> vero cui non creditur , dicendum quod
Cum enim ad moralia teneamur ex na- duplex est finis , in ipso , et in altero .
tura , moralia æqualiter obligant et ac- Veritas autem expressa ad alterum est
cedunt ad notitiam omnium, scilicet Gen- finis in seipso , et hæc sufficit sermoni ad
tilium , Judæorum , et Christianorum : hoc quod non sit vanus . Credulitas au-
cognoscere autem et credere non æqua- tem est finis in alio , quem si non conse-
liter accedunt ex natura ad cognitionem quitur, hoc est ex vitio alterius , non
omnium ergo non cadunt sub præce- suo sicut dicit Philosophus quod rhe-
pto . tor non semper persuadebit, neque me-
dicans sanabit : sed si nihil omittit de
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod istud man- contingentibus , dicetur finem consecutus
datum secundum primam expositionem esse et si non in altero , tamen in se-
morale est, et obligat omnes . ipso .
Ad 1. AD ID quod objicitur primo , dicendum
quod jurans falso dupliciter peccat , sci- AD ALIUD quod ulterius quæritur , di- Ad quæst.
licet decipiendo : et sic peccat ex parte cendum quod illud mandatum non cadit
verbi quod ordinatum est ad proximum , in decalogo , nisi secundum sensum pri-
in proximum : et quoad hoc cadit sub mum , et non secundum illum sensum
quinto mandato secundæ tabulæ . Peccat qui accipitur ex metaphora locutionis :
etiam invocando testem divinam veri-
et ideo nulla est illa objectio : præcipue
tatem , et sic peccat in Deum : et quoad etiam cum Magister dicat , quod allego-
hoc ponitur sub secundo mandato primæ rica est illa expositio : illam enim nesci-
tabulæ . Magister autem de perjurio agit ret extrahere , nisi habens fidem et
sub quinto secundæ : quia scientia per- ideo solus iste obligatur .
jurii pendet ex scientia mendacii , quia
sine illa non bene scitur : et mendacium
cadit sub quinto secundæ tabulæ.
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod vanum est
duplex , scilicet materialiter, et forma-
liter. Sermo autem verus materialiter pot-
est esse vanus , id est, de rebus vanis , quæ
ad vitam æternam non referuntur. For-
694 D. ALB. MAG . ORD. PRÆED.
m
« Probabiliter dici potest observandu.
sabbatum Judæis fuisse præceptum in
umbra futuri quæ spiritualem requiem
figuraret, quam Deus exemplo hujus
ARTICULUS VII. quietis suis fidelibus bona opera facien-
tibus arcana significatione pollicebatur.
An observatio sabbati sit cerimonialis Cujus quietis et Dominus noster Jesus
vel moralis ? et, Quare sabbatum ces- Christus, qui non nisi quando voluit.
savit ? et, An dies dominica successit passus est, etiam sepultura sua mysterium
sabbato ? et, Quis sit modus observandi confirmavit . » Ex hoc iterum expresse
sabbatum ? et, Quare usus est novo sumitur, quod observatio sabbati est ce-
modo loquendi, dicens : Memento ut rimonialis , et non moralis .
diem sabbati sanctifices ? 3. Item , Augustinus , infra in eodem
libro : « Jam tempore gratiæ revelatæ ,
observatio illa sabbati quæ unius diei vo-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , catione figurabatur , ablata est ab obser-
ibi , B, § 3 : « Memento ut diem, etc. »
> vatione fidelium. In ea quippe gratia
Et quæritur, Utrum hæc observatio perpetuum sabbatum jam observat , qui
sabbati sit cerimonialis , vel moralis ? spe futuræ quietis operatur quidquid boni
Videtur autem , quod sit cerimonia- operatur, nec in ipsis operibus suis quasi
lis : quia habens bonum , quod non acceperit, glo-
1. Ita dicitur, Ezechiel . xx , 12 : Sabbata riatur : ita enim tamquam diem sabbati ,
mea dedi eis, ut essent signum inter hoc est , dominicæ cessationis in sepultu-
me et eos. Cerimonialia autem sunt , ra suscipiens atque intelligens baptismi
quorum usus totus est in signando , ut sacramentum , quiescit a pristinis operi-
dicit Magister in libro I Sententiarum¹ : bus suis , ut jam in novitate vitæ ambu-
ergo videtur, quod observatio sabbati sit lans, Deum in se operari cognoscat , qui
cerimonialis . simul operatur et quiescit, et creaturæ
Si forte dicas , quod non totus usus præbens congruam gubernationem , et
sabbati est in signando . CONTRA : Augusti- apud se habens æternam tranquillita-
nus ita dicit in libro de Decem chordis : tem . » Ex hoc accipitur idem quod
<« Tibi autem dicitur ut observes sabbatum prius .
specialiter in spe futuræ quietis , quam SED CONTRA hoc objicitur : quia Sed contra.
tibi promittit Deus : quisquis enim pro- 1. Nihil venit in eamdem divisionem
pter illam quietem agit quidquid potest, alicujus, nisi quod cum aliis condividen-
quamvis laboriosum videatur quod agit , tibus est ejusdem generis sed observa-
tamen si ad fidem quietis præmissæ re- tio sabbati cum aliis moralibus venit
fertur illud quod agit, nondum quidem in eamdem divisionem : ergo cum eis-
habet sabbatum in re , sed in spe habet . >> dem est ejusdem generis : cum igitur
Ergo videtur, quod totum sit in signum illa sint de genere moralium, videtur
futuri. etiam quod observatio sabbati sit de ge-
2. Item , Augustinus in libro IV super nere moralium.
Genesim , tractans illud verbum : Requie- 2. Item, Supra habitum est, quod se-
vit Deus die septimo , etc. , dicit sic : cundum opinionem quorumdam Magi-
1 Cf. I Sententiarum , Dist . I. Tom . XXV hu- 11.

jusce editionis . 4 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, cap.
2 Genes II, 2. 13 .
3 S. AUGUSTINUS, Lib . IV super Genesim , cap .
IN III SENTENT. DIST. XXXVII , B , ART. 7 . 695
strorum hæc omnia præcepta ideo loque- 2. Item, Sancti dicunt, quod patres
batur Dominus audiente populo , quia Veteris Testamenti serviebant hebdo-
erant de lege naturali quæ accedit ad madi patres autem Novi Testamenti
communem notitiam omnium illud au- serviunt ocdomadi : octava autem dies.
tem præceptum inter alia coram populo est dies dominica : ergo videtur , quod
loquebatur : ergo est de lege naturali : mutata septima fuerit in octavam .
nihil autem est de lege naturali nisi 3. Item , Hoc videtur velle Hierony-
quod pure est morale : ergo illud præ- mus in Proœmio galeato , ubi dicit, quod
ceptum pure morale est , ut videtur. Paulus mansit apud Petrum diebus
3. Item , Isa . LVIII per totum caput, quindecim : hoc enim mysterio ocdoma-
nihil dicit nisi moralia : et in fine sub- dis et hebdomadis futurus Gentium præ-
jungit de sabbato , dicens : Si averteris a dicator instruendus erat.
sabbato pedem tuum, facere voluntatem SED SI HOC Concedatur , videtur esse Sed contra.
tuam in die sancto meo : et vocaveris contra quia septima est de institutione
sabbatum delicatum , etc. ¹ . Ergo vide- divina : nulla autem institutio divina le-
tur, quod etiam istud sit morale . gitur facta de octava : in hominis autem
.
4. Item , Omnium antiquorum sen- ausu non videtur hoc fuisse, quod mu-
tentia est, quod decem præcepta sunt taret hoc quod constituit Deus : ergo vi-
moralia : sed si præceptum de sabbato detur, quod non mutata sit una in
non sit morale , non sunt nisi novem : aliam .
ergo præceptum de sabbato est de mora-
libus . ULTERIUS iterum quæritur de modo Quest. 3.
observandi sabbatum , a quibus operi-
Quæst. 1 . ULTERIUS quæritur, Si præceptum de bus sit abstinendum in feriatis diebus ?
sabbato est secundum aliquid cerimo- Et iste articulus est utilitas istius quæ-
niale, quare ipsum cessavit ? stionis quoad consilia .
Videtur enim , quod cessare non de- Et objicitur sic :
buit quantum ad diei taxationem : quia 1. Augustinus dicit in libro de Decem
1. Thurificatio non cessavit, ut dicunt chordis : « Dicitur tibi ut spiritualiter
Sancti et Magistri , quia significat id observes sabbatum , non quomodo Judæi
quod semper faciendum est , scilicet observant carnali otio : vacare enim vo-
devotionem orationis . Ergo a simili sab- lunt ad nugas atque luxurias suas : me-
bati observatio cessare non debuit, quia lius enim faceret Judæus si in agro suo
signat id quod semper faciendum est , aliquid utilius faceret, quam in theatro
scilicet cessare a vitiis et operari bona seditiosus existeret : et melius fœminæ
in spe futuræ quietis , ut accipitur a ver- eorum in die sabbati lanam facerent,
bis Augustini prius inductis . quam toto die in neomeniis suis impu-
2. Item , Decimæ non cessaverunt, dice saltarent . Tibi autem dicitur ut ob-
quia signant id quod semper faciendum serves spiritualiter diem sabbati in spe
est, ut dicunt Sancti : ergo nec sabba- futuræ quietis operando . » Ergo videtur ,
tum . quod sabbatum non violatur nisi per
opus quod non potest referri ad æternam
Quæst. 2. ULTERIUS quæritur , Utrum dies domi- quietem : hoc autem solum peccatum
nica successit sabbato ? est : ergo alia operando non peccant ho-
Videtur, quod sic : quia mines in feriis Ecclesiæ .
1. Similiter in nova lege observatur 2. Item , Sancti dicunt , quod a servili-
sicut sabbatum in veteri . bus operibus in feriatis diebus abstinen-
1 Isa. LVIII, 13 et seq.

dum est : servilia autem non sunt nisi hæc , « Præcipitur tibi ut ad hoc labores ,
repugnantia libertati spiritus : hæc au- ut in futuro requiescas tu autem ad
tem sunt sola peccata : ergo sufficit abs- hoc vis requiescere ut labores, cum ad
tinere ab illis . hoc debeas laborare ut requiescas . »>
Sed contra. SED CONTRA sunt decreta Sanctorum et Quasi dicat : In præcepto sabbati præci-
consuetudo Ecclesiæ , quæ præcipit abs- pitur tibi ut quies intentionis pergat ad
tinere ab operibus corporalibus , quæ quietem futuram , et non quærat intentio
non sunt peccata . quietem in opere hujus vitæ. Secunda
est hæc, « In Spiritu sancto, hoc est,
Quæst. 4. ULTERIUS quæritur , Quare utitur novo in dono Dei , requies nobis perpetua pro-
modo loquendi in isto mandato cum di- mittur, in dono pignus accipimus æternæ
cit : Memento ut diem sabbati sanctifi- quietis , quod erit sabbatum sabbato-
ces ? Non enim meminimus nisi præteri- rum . Propter ipsam quietem pertinen-
torum cum igitur omnia mandata de- tem ad donum Spiritus sancti , scilicet ad
calogi sint etiam de lege naturali quæ hanc spem , quidquid facimus , si faci-
præcessit scriptam , sicut et præceptum mus , sabbatum observamus . >> Ecce
de sabbato vel plusquam istud, videtur expresse dicit Augustinus quod habitum
quod in omnibus aliis magis debuit uti est et ideo secundum hoc morale est,
verbo memorandi quam in isto : et tamen et non secundum observationem .
in nullo aliorum usus est verbo illo . AD OMNES ergo Augustini auctoritates
supra inductas dicendum , quod secun-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum sine præjudicio ad dum observationem diei taxatæ , scilicet
primum , quod non dicit , Memento ut septimæ , signum fuit cerimoniale , secun-
diem sabbati observes : sed, Memento ut dum sanctificationem autem quietis in
diem sabbati sanctifices . Sanctificatio au- intentione morale et quoad primum
tem sonat munditiam quietis : et ideo intelliguntur auctoritates inductæ, quoad
dicendum, quod præceptum de sabbato secundum autem rationes adductæ in
sanctificando quoad sanctificationem est oppositum .
morale , et quoad observationis modum .
fuit cerimoniale . Et ut hoc intelligatur , AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst . 1 .
distinguendum est per hunc modum . dum quod illud quod fuit in ratione si-
Sabbatum quies interpretatur : et secun- gni , cessavit et cessare debuit : quia non
dum rationem et auctoritatem Augustini, significabat, quod semper faciendum
quies est post laborem : unde cum labor erat ex institutione , sed potius quod ex-
sit per vitam totam , sicut præcipit Ec- spectandum erat in Christo quies enim .
clesiastes , IX , 10 : Quodcumque facere futura in causa habetur in Christo , et in
potest manus tua , instanter operare : configuratione mortis ejus per baptis-
quies post hanc vitam erit : ergo est sab- mum in quo consepelimur Christo , ut
batum sanctificare idem quod intentio- simul operemur salutem nostram , et re-
nem quietis ab opere abstrahere, et in quiescamus cum ipso per intentionem ,
æterna quiete continue defigere : quem- sicut ipse cum Patre usque modo opera-
admodum Deus dimittens omnia opera tur , et requiescit , sicut patuit ex verbis
sua, quievit in seipso : et hoc præce- Augustini supra inductis .
ptum est, quia quicumque per intentionem AD ILLUD autem quod objicitur de thu- Ad 1 et 2.
quiescit in opere , ille fruitur opere suo , rificatione et decimis, dicendum quod
et fruitur utendis , quod est humana per- non est simile quia thurificatio nihil
versitas . Quod autem ita sit , accipitur a exspectandum signabat principaliter ex
duabus auctoritatibus Augustini in li- institutione , sed devotionem quæ semper
bro de Decem chordis : quarum una est et ab omnibus in omni oratione offer-
IN III SENTENT . DIST. XXXVII , B , ART. 7 . 697
resurrectionem conformandos . Instituit

tur. Decimæ autem manent propter sus-
tentationem ministrorum Ecclesiæ , et etiam alios festos dies , quando aliquod
non propter hoc ut significent ulterius festum est de Deo vel de Sanctis , unde
liberationem ab originali , sicut antiqui- notabilis memoria de illa quiete facta est
tus fecerunt, ut supra notatum est de de- populo .
cimatione Christi . Tertia causa est , ut per hoc amoveatur
error Gentilium mathematicorum illi
Ad quæst.2. AD ID autem quod secundo quæritur enim considerabant in principiis operum

ulterius , dicendum quod dominica dies suorum dominium horæ, et dominium
non successit diei sabbati : quia nec dies. ascendentis signi præcipue, et dominium
sabbati fuit in lege veteri de præcepto rei pro qua operabantur. Dominus au-
in quantum morale est , sed potius in tem horæ primæ in die octava Sol est :
quantum cerimoniale , cujus cerimoniæ et tunc dicebant faustissimam inceptio-
duæ sunt causæ . Una fuit præostensio nem omnium operum . Et ut penitus hoc
quietis illo die in operibus creationis aboleretur , statuit Ecclesia , ut nullus in
mundi . Alia fuit futura quies per opera die illo et præcipue in mane aliquid ope-
recreationis in sepulcro , et hæc fuit prin- retur.
cipalior in intentione instituentis : licet Prima autem causa cessationis sabba-
prima esset manifestior populo, et ideo ti, fuit principalis : quia cessaverat jam
rudi populo sæpius indicebatur pro ra- res sabbati secundum causam et rem ali-
tione observationis . Sed instituit Eccle- quo modo , ut dictum est et adveniente
sia diem dominicam tribus de causis , et veritate cessare debuit umbra futuri . Se-
mutavit sabbatum duabus de causis : et cunda causa , ne videatur Ecclesia judai-
sic erunt quinque . zare . Tertia causa fuit, ut error Genti-
Prima autem causa movit Ecclesiam lium tolleretur, qui dominum horæ ob-
ad instituendum dies aliquos vacatio- servabant et illius diei secundum eos
num et est ista , quia homo circumda- primæ horæ dominus est Saturnus , qui ,
tus miseria cogitur laborare pro neces- ut ipsi dicunt , infaustissimam inchoatio-
sariis , et ad hoc etiam invitat cupiditas : nem operum habet, propter quod Genti-
labor autem evocat mentem ad inten- les etiam observabant sabbatum . Sed ut
dendum circa temporalia : mens autem hoc tolleretur , statuit Ecclesia illa die
evocata ad temporalia postponit spiri- esse operandum.

tualia , et postpositis spiritualibus non AD ILLUD autem quod objicitur, dicen- Ad object.
refert laborem ad spem quietis æternæ , dum quod septima dies non habuit in-
et tunc non observat præceptum . Unde stitutionem divinam, eo quod esset de
ad hoc ut homo audiendo solemnia divi- substantia præcepti moralis : sed quia
na, excitetur ad cogitandum de futura. cerimonialia propter signa statuebantur
quiete , et sic discat currere per intentio- a Domino et ideo non fuit ex ausu ho-
nem ad illam , etiam quando est in opere, minis quod mutavit Ecclesia , sed potius.
salubriter Ecclesia providit dies festos , ut intellectus veritatis esset, post quem
quibus verbum Dei proponitur , et so- intellectum mortiferum fuisset observare
lemnius cantatur, et populo præcipitur umbras futurorum .

ab aliis abstinere , ut illa audiat mente .
Alia causa est quare dies octava ad hoc AD ID quod tertio ulterius quæritur , Ad quæst. 3.
electa inter alia festa præcipua , est hæc , dicendum quod dies feriati observantiam
quæ sæpe assignatur a Sanctis : quia ab utilibus et corporalibus negotiis non
Dominus die octava surrexit , et quietem habent , nisi ab institutione Ecclesiæ ,
beatitudinis illius in corpore et in anima. dictis de causis et sic Ecclesia potest
demonstravit, promittens nos sibi post obligare subditos . Unde coercendi sunt
ab omnibus operibus ab Ecclesia non pertinent ad servitutem pœnæ miseriæ

concessis . Sed verum est, quod minus præsentis , et sic alia opera servilia sunt
malum esset negotiari utiliter, quam dis- præter ea quæ exacta sunt potius quam
solvi in theatris , et potibus vacare : et concessa, ut coquere cibos , et alia hujus-
sacerdotes magis instare deberent ut modi.
cessarent a peccatis , quam a bonis operi-
bus corporalibus tamen ab utrisque AD ID quod ultimo quæritur, dicendum Ad quest. 4.
abstinendum est, ut dictum est prius . quod istud mandatum minus habet de
Ad I. AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- lege naturali quam alia , et ideo infigi-
dum quod Augustinus loquitur de com- tur memoriæ per illum modum loquen-
paratione magis mali ad minus malum : di . Alii dicunt , quod illud mandatum
et ideo neutrum indulget . ante fuit in observatione et ideo resu-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod opera servi- mens , non de novo instituens , utitur
lia dicuntur , quæ faciunt servum pecca- tali modo loquendi . Sed prima solutio
ti, et sic peccata servilia sunt : vel quæ melior est.
C De mandatis secundæ tabulæ.
In secunda vero tabula septem erant mandata ad dilectionem proximi
pertinentia : quorum primum ad patrem carnalem refertur , sicut primum
primæ tabulæ ad Patrem cœlestem . Quod est : Honora patrem tuum et

matrem tuam, ut sis longævus super terram , scilicet viventium . Parentes
vero sic sunt honorandi , ut eis debita reverentia exhibeatur, et necessarial
ministrentur.
Secundum est : Non occides : ubi secundum litteram actus homicidii pro-
hibetur , secundum spiritum vero etiam voluntas occidendi . Unde huic

mandato secundum litteram fit superadditio in Evangelio : quia littera
Evangelii exprimitur, quod legis littera non exprimebatur. Evangelii littera
exprimit intelligentiam spiritualem , id est , quam spirituales habent , et se-
cundum quam spiritualiter vivitur. Littera legis sensum carnalem , id est,
quem carnales habent, et secundum quem carnaliter vivitur, cui facta est
superadditio .
Tertium est : Non mæchaberis, id est, ne cuilibet miscearis excepto
fœdere matrimonii : a parte enim totum intelligitur. Nomine ergo mochiæ
1 Cf. Exod . xx, 12 et seq.; Deuter . v , 16 et seq.

Matth. v, 21 et seq .
IN III SENTENT. DIST. XXXVII , C. 699
omnis concubitus illicitus, illorum quoque membrorum non legitimus
usus prohibitus debet intelligi ' .
Quartum est : Non furtum facies , ubi sacrilegium et rapina omnis pro-
hibetur . Non enim rapinam permisit, qui furtum prohibuit : sed furti no-
mine bene intelligi voluit omnem illicitam usurpationem rei alienæ . Sa-
crilegium tribus modis committitur, quando scilicet vel sacrum de sacro ,

vel non sacrum de sacro , vel sacrum de non sacro aufertur . Sacrum vero
dicitur, quidquid mancipatum est cultui divino , ut Ecclesia, vel res Eccle-
siæ . Hic etiam usura prohibetur, quæ sub rapina continetur . Unde Hiero-
nymus Usuras quærere , vel fraudare , aut rapere nihil interest . Commoda
fratri tuo , et accipe quod dedisti , et nihil superfluum quæras : quia super-
abundantia usura computatur 2. Est enim usura , ut ait Augustinus , cum
quis plus exigit in injuria vel qualibet re , quam acceperit . Item , Hierony-
mus * : Putant aliqui usuram tantum esse in pecunia , sed intelligant usu-
ram vocari superabundantiam , scilicet quidquid est si ab eo quod dederit

plus est ut si in hieme demus decem modios , et in messe quindecim reci-
piamus . Si vero quæritur de filiis Israel, qui Domino jubente ab Ægyptiis
mutuaverunt vasa aurea et argentea et vestes pretiosas, et asportaverunt ,
utrum furtum commiserint ? Dicimus eos qui ut parerent, Deo jubente illud
fecerunt, non fecisse furtum , nec omnino peccasse . Unde Augustinus :
Israelitæ non furtum fecerunt, sed Deo jubente ministerium præbuerunt.

Hoc enim Deus jussit , qui legem dedit . Sicut minister judicis sine peccato
occidit quem lex præcipit occidi : sed si id sponte facit, homicida est ,
etiamsi eum occidat quem scit a judice occidendum . Infirmi autem qui ex
cupiditate Ægyptios deceperunt, magis permissi sunt hoc facere illis qui
jure talia passi sunt, quam jussi . Hic opponitur , quod etiam boni in isto
opere peccaverunt : quia naturalem legem cui concordat Evangelium et lex
moralis præceptionis , transgressi sunt , quæ est : Quod tibi non vis fieri,
alii ne feceris. Quam veritas scripsit in corde hominis : et quia non legeba-
tur in corde , iteravit in tabulis , ut voce forinsecus admota , rediret ad cor³ ,
et ibi inveniret quod extra legeret . Hanc ergo illi prævaricari videntur in
illo facto, aliis facientes quod nolebant sibi fieri . Sed ibi subintelligendum
1 Cf. S. AUGUSTINUM, Quæst. super Exod . Quæst . 71 .

2 S. HIERONYMUS, In quadam epist .
3 S. AUGUSTINUS , Super Psal . LIV.
4S . HIERONYMUS , Super Ezechiel . xiv , q . 3 , cap. Putant (Nota ed . Lugd . )
5 Cf. Exod. x1, 2 et XII , 36.
6 S. AUGUSTINUS , Super Exod . x1 , Quæst. 39 .
7 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XXII contra Faustum Manich. cap . 71 .
8 Isa. XLVI , 8 : Redite , prævaricatores, ad cor.
est, injuste: ut non alii , scilicet injuste , facias quod tibi non vis fieri : alio-
quin hujus prævaricator est judex, dum punit reum nolens aliquid tale sibi
fieri . Ita etiam et illud Domini verbum : Omnia quæcumque vultis ut fa-
ciant vobis homines , etc. ' , de bonis accipiendum est, quæ nobis invicem
exhibere debemus .
videtur habere instantiam : quia multi

parentes honorant , qui propter hoc non
sunt longævi super terram. Si secundo
modo, tunc nihil videtur esse dictum :
ARTICULUS VIII. quia illa longævitas non datur uni operi
bono in specie , sed omnibus , vel cuilibet :
An potius dandum est mandatum filiis et ita videtur, quod irrationabilis huic
de honore parentum, quam parentibus mandato talis fit promissio .
de honore filiorum ?
SOLUTIO . Dicendum , quod crescente Solutio.
virtute in filiis , decrescit virtus in paren-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi , tibus secundum naturam , et decrescenti
C , § 1 : « In secunda tabula septem virtuti debetur subsidium : et ideo Do-
erant mandata . » minus præcepit ut filii parentes honora-
Objicitur enim contra primum man- rent . E converso autem non erat opus :
datum quia videtur debere parentibus quia natura illud cogit, eo quod status
potius injungere curam filiorum , quam ascendit a radice in ramos, et non e con-
e converso, cum dicit Apostolus , II ad verso .
Corinth. XII, 14 : Non enim debent filii
parentibus thesaurirare, sed parentes AD ALIUD dicendum , quod nomine pa- Ad quæst. l.
Ad 1.
filiis. rentis intelligitur quilibet proximus ,
ut
objectum est, et supra probatum est in
ITEM quæritur, quæstione de charitate : sed Dominus
Quæst. 1.
1. Cum nomine parentum intelligatur simul in uno præcepto affirmativo intendit
quilibet proximus ut dixit Augustinus , et intimare charitatem proximi , et ordi-
quare non potius posuit nomen proximi, nem ejusdem . Ordo autem non insinua-
quam nomen parentis , ut dixisset : Ho- retur per nomen proximi, quia illud non
nora proximum ? exprimit nisi objectum charitatis : sed per
2. Item, Cum in honore hic intelliga- nomen parentis insinuatur, quia illud
tur debita reverentia , et procuratio ne- exprimit et objectum dilectionis et cha-
cessariorum , videtur quod potius debet ritatis et gradus . Alia etiam ratio potest
dicere : Subveni proximo , quam, Ho- esse hæc quia charitas est perfectio na-
nora parentes . turæ et ut hoc ostendatur, ponit ibi
nomen , ad quod simul movetur natural
ULTERIUS quæritur de promissione quæ et charitas . Sed prima ratio melior est .
Quæst. 2.
fit in mandato , cum dicitur : Ut sis lon- AD ALIUD dicendum , quod subvenire Ad 2,
gævus super terram . Aut enim intelligi- in necessariis non est generalis actus
tur de longævitate vitæ illius , vel de lon- præcepti : quia non tenet nisi in casu ,
gævitate vitæ alterius . Si primo modo , scilicet si proximus indiget , et si nos
1 Matth. vii, 12. Cf. Tob. iv, 16 ; Luc . vi , 31 .

IN III SENTENT. DIST. XXXVII , C , ART . 9 . 701
habemus facultatem : sed imago Dei ho- irascitur fratri suo , peccat mortaliter, si
noranda invenitur in omni proximo , et prohibetur hic omnis motus iræ.
ab omni proximo , et semper potest exhi- 4. Præterea, Cum raca secundum
beri , et quilibet habet ad hunc actum fa- Glossam sit interjectio indignantis , vi-
cultatem et ideo potius posuit , Honora detur quod quilibet motus indignationis
quam subveni : licet etiam subventionem sit peccatum mortale, si prorumpit in
intelligat in casu pro tempore et loco . vocem quia qui facit contra præceptum ,
Et nota, quod de aliis de quibus hic peccat mortaliter .
potest quæri , quando scilicet, et ex quo 5. Item, Quæ differentia est inter ista,
debemus subvenire parenti , et in qui- judicium, concilium , et gehennam ignis,
bus præponere parentes aliis proximis , et irasci , et raca, et fatue ? cum enim
supra habitum est in quæstione de ordi- homicidium majus sit omnibus his , vide-
ne charitatis : quia illa quæstio tota catur homicida aliquid pejus mereri , quam
dit sub isto mandato . gehennam ignis ; et hoc esse non potest,
quia gehenna nihil pejus est in pœnis .
PRÆTEREA , Quid est quod dicit Magi- Quæst.

ster, quod hic secundum sensum quem
ARTICULUS IX . spirituales habebant , prohibetur voluntas
occidendi ?
An qui irascitur fratri suo, sit reus eo- Videtur enim , quod lex naturalis sem-
dem judicio quo ille qui occidit, vel per prohibuit illam quoad omnes . Minus
alio ? enim est nocere velle in rebus quam in
persona : et primum prohibuit lex vetus
secundum sensum omnium etiam carna-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, lium illo præcepto Non concupisces
ibi , C, § 2 : « Secundum est : Non occi- rem proximi tui. Ergo multo magis in-
des. » telligitur etiam illud prohibuisse , scilicet
Additio enim de qua loquitur hic quæ voluntatem occidendi . Si autem hoc con-
facta est in Evangelio Matthæi , v , 22 et ceditur tunc videtur, quod nulla facta
seq., est ista : Qui irascitur fratri suo , sit superadditio in Novo Testamento .
reus est judicio . Qui autem dixerit fra-
tri suo : Raca, reus erit concilio . Qui SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate Solutio.
autem dixerit : Fatue, reus erit gehen- in Evangelio nihil ponitur nisi quod te-
næ ignis. netur in lege , et hoc intelligendo de mo-
Et quæritur primo , Utrum qui irasci- ralibus : sed ex mala observatione carna-
tur, sit reus eodem judicio quo ille qui lis populi non intelligebatur prohiberi
occidit vel alio ? Si alio : tunc non vide- nisi quod lex puniebat : et ideo interpre-
tur esse superadditio in Novo Testamen- tando addidit Dominus in Evangelio : et
to . etiam quia gratiam dedit implendi quæ
Videtur autem , quod eodem : quia in lege non conferebatur : et de hoc ali-
1. Glossa interlinearis dicit ibidem : qua necessaria notata sunt in principio
« Qui irascitur fratri suo, reus erit ju- quarti Sententiarum .
dicio, quod supra de homicidio dictum AD PRIMUM autem quod quæritur,
Ad 1.
est. >> Utrum eodem judicio sit reus qui irasci-
2. Sed hoc esse videtur injustum , tur, quo qui occidit ? Dicendum , quod
quod tantum puniatur ira cordis sicut eodem in genere , licet non eodem in spe-
homicidium . cie intelligit enim Deus secundum Glos-
3. Præterea, Secundum omnes , qui sam super Matthæum , de ira cui consen-
titur in nocumentum proximi vel mor- improperii puniatur gehenna, tamen dif-
tem , quæ licet corde teneatur, tamen pu- ferentiæ sunt in pœnis illis quæ certæ ex
nietur æterna damnatione : sed quia in specie sunt et ex taxatione quantitatis :
manifestum non processit, ideo judicio quia major adhuc in gehenna pœna de-
condemnationis et discussionis Domini betur homicidio , quam improperio .
propalabitur, ut justa videatur omni-
bus tamen majus in specie debetur ho- AD ILLUD quod ulterius quæritur de Ad quest.
micidio . lege quæ prohibet voluntatem , dicendum
Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum, quod est ira per quod quoad carnales repugnationes spi-
zelum , et ira per vitium . Per zelum fit ritui non prohibebat nisi voluntatem per
studio correctionis , et illa non est pec- signum in actum procedentem : ut si
catum . Per vitium autem est quan- quis comminaretur vel agitaret eum cui
irascebatur. Sed secundum eos , si in cor-
doque in primo motu , cui non consen-
titur, et illa est veniale peccatum : sed de vel in mente indignationis iram ha-
illa qua consentitur in nocumentum in- buit cui consensit , dicebant legem de hoc
tolerabile proximi , sicut mortem , vel non curare : non quia hoc verum esset
mutilationem , vel damnum , est mortale : quod dicebant, sed quia intellectum ve-
et de illa loquitur Dominus : et illa etiam rum legis repellebant : semper enim in
hic directe prohibetur. Primus autem .
lege naturali et animus et opus malum
motus indirecte cadit sub præcepto . prohibebatur : et hoc intendit dicere Ma-
Et per hoc idem patet solutio ad se- gister.
quens quia eadem est diffinitio de motu Si autem quæritur, Quem spiritualem
indignationis quæ est de morte . intellectum tunc expressit Christus ad-
Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod secundum dendo ? Dicendum , quod est spiritualis
Glossam gradus sunt in culpa , scilicet intellectus in præcepto morali quantum
ira per consensum in corde , et ira pro- ad movens , et quantum ad id quod præ-
rumpens in signum indignationis , et ira cipitur. Quantum ad movens sicut in isto
prorumpens in verbum improperii et no- præcepto , quod homicidium actus et vo-
cumentum proximi : et prima importatur luntatis propter Deum dimittatur, et
per irasci, secunda per raca quæ est in- propter dilectionem Dei . Quantum au-
terjectio indignantis secundum Græcos, tem ad id quod præcipitur , nihil plus
licet in Hebræo sonet vacuum vel excere- fuit de spiritu in moralibus in Novo Te-
bratum. Tertia autem importatur per stamento , quam in Veteri : sed amplius
fatue. Per judicium autem et gehennam sunt explanata et determinata in Novo
et concilium signanter exprimuntur (ut quam in Veteri .
dicit Glossa ibidem) gradus in æterna.
damnatione , non quidem æquales , sed
inæqualitas eorum intelligitur ex modo.
condemnationis : quia qui judicatur , pu- ARTICULUS X.
nietur quidem : sed quæritur adhuc , Qua
pœna dignus sit et quanta ? Qui autem An in hoc mandato : Non mæchaberis ,
reus est concilio , scitur quidem qua pœ- prohibetur simplex fornicatio, aut tan-
na sed quæritur quanta debeat infligi ? tum adulterium , aut omnia alia рес-
Sed qui reus est gehennæ , hic jam habet cata ?
pœnæ speciem et pænæ quantitatem : non
quod hæc fiunt in judicio Domini, sed
potius humano modo demonstrant diffe- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
rentiam peccatorum et pœnarum . ibi , C , § 3 : « Tertium est : Non mocha-
Ad 5. AD ULTIMUM dicendum , quod licet vox beris . »
IN III SENTENT. DIST . XXXVII , C , ART. 11 . 703
1. Cum mochia sit idem quod adulte- fornicandi speciale habet mandatum , sed
rium , et in graviori non intelligitur non voluntas occidendi : et hujus ratio
prohiberi minus grave , videtur quod in supra expedita est : et ideo non ita ex-
mochia non prohibeatur fornicatio sim- tenditur generaliter istud mandatum , sic-
plex . ut illud de non occidendo.
2. Præterea , Matth . v, 28 , super illud : AD ULTIMUM patet solutio per antedicta : Ad 4.
Ego autem dico vobis, quia omnis qui sive enim cum muliere sit , sive præter
viderit mulierem ad concupiscendum ordinem naturæ , intelligitur hic totum
eam , jam machatus est eam in corde prohiberi .
suo dicit Glossa , quod ibi omnis libido.
carnalis qua fornicatur a Deo anima , pro-
hiberi intelligitur : ergo videtur , cum in
omni peccato anima fornicetur a Deo ,
quod in isto mandato omne peccatum
prohibeatur et sic omnia alia mandata. ARTICULUS XI.
superfluunt.
3. Præterea , Cum duplex sit fornicatio Quid vocatur rapina in proposito ?
vel adulterium , sicut duplex homicidium
voluntatis et operis : quare non dicit Ma-
gister hic prohiberi fornicationem spiri- Deinde quæritur de hoc quod dicit,
tualem et corporalem , sicut dixit de ho- ibi , C , § 4 : « Quartum est : Non fur-
micidio ? tum facies, etc. »
4. Item , Cum sint quædam in hoc actu Ibi enim sicut dicit Magister, prohibe-
magis enormia, ut sodomia, vel incubi- tur rapina .
tus vel succubitus jumenti : quare non Et quæritur, Quid rapina vocatur ?
nomine illorum dicit prohiberi illicitum Rapina enim sonat violentiam : ergo non
concubitum ? videtur esse rapina , cum fiunt exactiones
et talliæ principum in populo terræ .
Item, Pedagia et telonia : quod tamen
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum et ulti- in pluribus non est verum .
Ad 1 et 4.
mum simul, quod prohibitio secundæ ta-
bulæ ordinat ad abstinendum a nocu- SED AD HOC respondendum est sub dis- Solutio,
mentis proximi : et quia aliis actibus non tinctione aut enim tallia est super ser-
lædebatur proximus nisi adulterio , pro- vos , aut super colonos terræ principis .
pter hoc hunc solum expressit in forma Si super servos , cum servus nihil habeat
præcepti , et alios intellexit , quia sunt nisi nomine domini sui quod accipit ab
ejusdem finis , scilicet carnalis voluptatis , eo, dominus potest quidem peccare ni-
licet non sint ejusdem reatus in spe- mis angariando et opprimendo servum ,
cie . quia interest qualiter quisque sua re uta-
Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod Glossa illa tur : tamen non puto , quod sit rapina ,
intelligitur aut moraliter in fornicatione vel teneatur ad restitutionem . Si autem
spirituali : et tunc nihil est ad proposi- accipitur de colonis terræ suæ et inhabi-
tum , quia præcepta accipiuntur secun- tantibus tunc taxanda est acceptatio
dum sensum litteralem . Aut intelligitur secundum laborem principis , quem habet
de voluptate quæ est in carne , et hoc est in defensione terræ, et secundum expen-
gulæ vel luxuriæ : et una illarum prohi- sas quas necesse est facere secundum
betur hic sicut causa alterius , sicut supe- principis familiam et honestatem bona
rius explanatum est. fide et si ultra hoc exigat , rapina est :
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod voluntas et hoc est quod dicit Joannes Baptista
militibus Contenti estole stipendiis ve- Videtur, quod non quia rapiens ex-
stris ¹. communicatus est ad minus sententia
De teloniis autem et de pedagiis dicen- hominis , scilicet consecrantis Ecclesiam,
dum , quod illa instituta sunt de consen- et proferentis sententiam in omnes loci
su terræ ad pacificandum vias : et ideo illius invasores , quamvis non sit excom-
secundum laborem et expensa quæ ha- municatus sententia canonum . Ille au-
bent in pacificatione illa, possunt accipi : tem qui furatur, non est excommunica-
et quod ultra accipitur , est rapina . tus sententia hominis , nec canonis , ut
dicunt Jurisperiti : ergo videtur , quod
non committit sacrilegium, quia non est
ratio quare unus sit excommunicatus , et
non alius , nisi sacrilegium et non sacri-
ARTICULUS XII. legium actus enim qui est contrectatio
rei alienæ invito domino , non habet an-
An sacrilegium sit speciale peccatum , nexam excommunicationem .
vel dicat solum circumstantiam pec- Quod si concedatur. CONTRA videtur
cati ? esse quod in Littera habetur , scilicet
quod tollit sacrum de sacro , vel non sa-
crum de sacro ergo committit sacrile-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, gium , ut videtur .
ibi, C, § 4 : « Sacrilegium tribus modis
committitur, etc. SOLUTIO . Dicendum , quod sacrilegium Solutio.
Sacrilegium enim non videtur dicere. in hoc casu vel rapina facit speciale pec-
peccatum speciale , sed peccati circum- catum ratione loci et ideo alia species
stantiam . est sicut etiam violatio monialis alia
1. Furari enim et furari in loco sacro species peccati est , quam fornicatio .
non differunt nisi per circumstantiam AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad 1.
loci : ergo videtur , sicut de multis casibus quod quandoque circumstantia habet vim
furti in speciali nihil tangit , quod simili- speciei sive formæ constituentis , et tunc
ter de sacrilegio in speciali nihil tangere facit aliam speciem et hæc circumstan-
debeat. tia præcipua est , quando fit ad injuriam
2. Item, Sacrilegium dicitur committi alicujus sanctitatis Ecclesiæ : quia tunc
tribus modis , ut habetur in Littera : et ratione nocumenti quod conjunctum est
videtur deesse quartus modus , scilicet actui, circumstantia trahit in aliud genus
quando res non sacra tollitur sacris per- peccati .
sonis, ut quando accipiuntur bona mona- AD ALIUD dicendum , quod non est sa- Ad 2.
chorum vel clericorum . crilegium quando capiuntur res non sa-
3. Item , Sacrum videtur esse quod di- cræ personarum Deo dicatarum, sed ma-
vino cultui est mancipatum cum ergo jus est peccatum, quam simplex rapina :
bona Ecclesiarum sunt data ad divinum quia non fit per hoc læsio alicujus san-
cultum , videntur spoliantes agros Eccle- ctitatis , quia sanctitas est in loco vel
siarum sacrilegium committere , quod persona , et neutrum in tali contingit
non conceditur. furto vel rapina.
AD ALIUD dicendum , quod mancipatum Ad 3.
Quæst. Item quæritur, Aliquis rapit in Eccle- divino cultui aliquid est dupliciter , scili-
sia violenter, et aliquis furatur in ea , cet quod consecratum est ad actum cul-
utrum uterque committat sacrilegium ? tus et hoc dicitur proprie mancipatum
1 Luc. 11 , 14.
IN III SENTENT. DIST . XXXVII, C , ART . 13 . 703
cultui , ut calix , et patena , et lapides Ec- hæc , « Usura est lucrum ex mutuo ex
clesiæ , et hujusmodi et hæc non pos- pacto debitum vel exactum . » Alia est,
sunt ad alios usus deputari , quamdiu < Usura est superabundantia quæ ultra
«
<
· sortem accipitur . » Et sunt hæ diffini-
manet forma in qua consecrata sunt : et
sic sunt loca deputata cultui , ut cœmite- tiones in Glossa per sententiam , non per
rium , et dormitorium : et ideo in talibus verba .
committitur sacrilegium per læsionem . Videtur autem , quod secundum has
Alio modo dicitur quid mancipari cultui , diffinitiones non videtur usura esse fur-
per hoc quod ordinatum est in sustenta- tum : quia
tionem ministrantium in cultu , sicut bo- 1. Furtum nec exactum est , nec ex
na Ecclesiæ et in talibus non læditur pacto debitum .
sacrum nisi per accidens : et ideo aufer- 2. Item, Nec fur dat aliquid pro sorte .
re talia non est sacrilegium . Ergo videtur, quod male dicat Magister,
quod sub furto continetur .
Ad quæst. AD ALIUD dicendum , quod meo judi- 3. Item , Per differentias constituentes
cio uterque committit sacrilegium , eo videntur esse contraria usura et furtum :
quod læditur locus : sed quod raptor ex- quia furtum est contret actio rei invito.
communicatur, hoc est , propter temera- domino, usura autem accipitur domino.
rium ausum quem non habet qui occulte volente et consentiente ergo videtur ,
venit ad furandum . quod unum non contineatur sub alio .
ITEM quæritur, Quid facit usuram, aut Quæst . 1 .

voluntas accipiendi ultra sortem , aut
spes , aut pactum ?
ARTICULUS XIII. 1. Si voluntas : tunc multi erunt usu-
rarii qui numquam aliquid acceperunt.
De diffinitionibus usuræ, et dubiis circa præter sortem , et loquimur de usura ope-
eas occurrentibus . ris non voluntatis . Si autem spes facit
usuram tunc negotiator videtur usura-
rius , quia sperat accipere ultra sortem .
Deinde quæritur de hoc quod dicit, Si dicas, quod non est simile : quia
ibi, C, § 4 : « Hic etiam usura prohibe- negotiator dat pecuniam, sed usura-
tur , etc. >> rius mutuatur hoc nihil est : quia mu-
Et quæruntur hic breviter tria de usu- tuare nec est bonum nec malum in
ra , scilicet quid sit ? se , sed potest fieri bene vel male : un-
Et , Utrum in usura transferatur do- de tota ratio mali est penes illud quod
minium ? est ibi præter actum mutui et hoc
Et, Utrum peccet dans usuram sicut est idem in usurario et negotiatore :
accipiens ? ergo si facit peccatum in uno , facit
etiam peccatum in alio . Si autem pa-
AD PRIMUM Sic proceditur : ctum facit usuram, hoc erit contra diffi-
Diffinit Magister in Littera usuram nitionem quia , super illud : Mutuum
sic : « Usura est cum quis plus exigit in date , nihil inde sperantes ' , dicit Glossa
pecunia vel qualibet re, quam accipiatur quod usura est spes lucri præter sor-
in sorte . » Glossa autem super Lucam, tem et non dicit pactum.
VI, 35, et Matth. v, 42 , videtur dare 2. Item , Quid facit usuram esse pecca-
duas diffinitiones : quarum prima est tum ? aut enim secundum se est pecca-
4 Luc . vi, 33.

XXVIII 45
tum , aut prohibitio facit eam esse pecca- qui dat mutuum ad servitia mutua : si
tum , aut læsio proximi . Si secundum se enim aliquis mihi bene facit, ratio natu-
est peccatum ergo numquam licuit ali- ralis dictat, quod ego etiam obligor ei
cui accipere ab aliquo usuras : nec enim ad benefaciendum si possum : omnis au-
umquam alicui cum aliqua licuit forni- tem obligatio quam dictat ratio naturalis ,
cari et hoc falsum videtur , quia ita le- deduci potest in pactum : ergo ille qui
gitur , Deuter . xxш , 19 et 20 : Non fœ- dat mutuum ut accipiat aliquid ultra sor-
nerabis fratri tuo ad usuram pecuniam , tem, potest deducere in pactum , ut ille
nec fruges, nec quamlibet rem , sed alie- obligetur ei in aliquo ultra sortem : hoc
no. autem est usura : ergo usura non est
3. Item , Ambrosius : « Ab eo usuram peccatum .
accipias cui merito nocere desideras : >>
multi autem sunt quibus possumus no- ITEM quæritur ulterius, Si licet tale Quæst . 2.
cere ergo multi sunt a quibus possu- pactum facere : Ego do tibi mutuum ut
mus usuras accipere : ergo non est ma- aliquid ultra sortem des pauperibus ?
lum secundum se. Videtur, quod sic : quia dare pauperi-
4. Præterea , Si prohibitio facit ipsum bus est eleemosyna et benefacere : sed
peccatum ergo ante prohibitionem non constat, quod alios ad eleemosynam et
fuit peccatum et sic in lege naturali benefaciendum quibuscumque modis de-
poterant dare ad usaram . bemus provocare : ergo tale pactum pot-
5. Item , Si prohibitio facit eam esse est fieri.
peccatum , tunc etiam concessio faceret. CONTRA hoc est quod dicit Dominus :
eam esse licitam : et sic postquam con- Mutuum date, nihil inde sperantes ¹ .
cessa est , licita esset.
6. Præterea , Si læsio proximi facit eam ITEM quæro, Si tale pact
um vel spes Quæst . 3.
esse peccatum , tunc non omnis usura possit haberi : Ego do tibi mutuum , ut
est peccatum , nec semper : quia quæ- rependas mihi vicem in dando mutuum
dam usuræ non lædunt , sed multum alia vice , quando indiguero ?
juvant proximum : ergo videtur, quod Videtur, quod sic : quia ille tenetur
nullo modo usura sit peccatum .
ad hoc etiam sine mutuo quod facio ei ut
7. Item, Humanum jus derivatur a commodet mihi si potest : ergo bene
divino et naturali jure sed humanum possum ad hoc eum beneficio mutui obli-
jus , ut quædam leges concedunt usuras : gare , ut videtur.
ergo videtur, quod non sunt illicitæ etiam SED CONTRA hoc iterum videtur quod
secundum legem divinam et naturalem . dicit Dominus : Mutuum date, nihil in-
8. Item, Occidere est majus peccatum, de sperantes .
quam dare usuram et tamen in casu
bene fit, et conceditur : ergo usura in
ITEM, Difficile est spem bonorum vel Quæst. 4,
casu pro utilitate concedi potest . donorum pro beneficiis a corde remove-
9. Item, Concedere domos et vasa au- re . Ponamus ergo , quod aliquis det mu-
rea et argentea pro pecunia et lucro ul- tuum alicui , nihil deducens in pactum ,
tra sortem non est peccatum : cum ergo et nihil recipiens ultra sortem, nisi ille
concessio pecuniæ non differat a talibus. offerat sponte , et ille qui dat mutuum,
concessionibus nisi materialiter solum, præsumit aliquid oblaturum utrum sit
videtur etiam , quod concedere pecuniam talis usurarius ?
pro spe lucri non est peccatum . Videtur, quod sic : quia sperat aliquid
10. Item , Creditor efficitur debitor ei ultra sortem et usura est spes lucri ul-
1 Deater . xxш , 19 et 20. 2 Luc . vi, 35.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII , C , ART. 13 . 707
tra sortem ergo est usurarius propter faciendis ex jure naturali et divino , sed
mutuum . mutuum est de gratis faciendis ex jure
CONTRA : Si non fieret , tamen mutuum naturali et divino .
daret vel dedisset ergo videtur, quod AD ALIUD dicendum , quod usura est Ad 2.
sit simplex donum hoc autem accipere secundum se peccatum , et semper fuit
non est peccatum : ergo talis non est peccatum .
usurarius . Ad id quod contra objicitur, dicendum
quod illa lex intelligitur sicut lex de li-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , absque dubio , bello repudii : præceptum enim fuit dare
quod usura mortale peccatum est, et fuit libellum repudii , si uxor dimittatur : sed
semper in naturali lege et scripta , et quod dimitteretur, hoc erat permissum :
numquam licuit nec licebit dare ad usu-
et quod dimissa posset aliam ducere , per-
ras . missum fuit propter duritiam cordis Ju-
Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum , quod usu- dæorum . Ita præceptum fuit, quod ad
ra est pars furti et rapinæ , per hoc quod usuram non daretur mutuum permis-
est rapina vel furtum secundum aliquid . sum autem si daretur, quod daretur alie-
Raptor enim vel fur tangit aliquid alieno.
num invito domino , id est, non volente Sunt tamen qui dicunt , quod lex in
voluntate absoluta : usurarius autem
tali casu loquitur , scilicet quando alieni
contrectat alienum non volente domino , detinent nobis terras debitas , sicut Cha-
voluntate tamen conditionata volente . nanæi fecerunt terram filiorum Israel :
Unde ille qui dat usuras , bene vellet red- et ideo usurando cum illis non recepe-
dere id quod est ultra sortem, sed ma- runt alienum , sed proprium quod eis
vult eum accipere hoc quam non habere sorte debebatur. Et dicunt, quod ita pos-
mutuum , quo indiget : et ita non est vo- set facere Ecclesia paganis. Tamen quia
luntarius nisi voluntate conditionata . malum exemplum esset , reputo primam
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod patet solu- solutionem esse meliorem . Ab omni enim
tio per idem quia dare aliquid pro sor- specie mali abstinendum est . Dicunt
te, non facit aliquid esse peccatum vel etiam , quod aliqua persona ab alia quæ
usuram , sed potius contingere id quod habet per violentam oppressionem vel
est ultra sortem invito domino , id est, alia acceptione illicita aliquid de suo ,
non volente voluntate absoluta . posset usurare eadem de causa . Sed , ut
Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod differentiæ mihi videtur , non est tutum consilium :
constituentes conveniunt , sicut invitus quia sine scandalo fieri non posset . Unde
simpliciter, et voluntarius secundum magis consentio, quod furto posset ab
quid. In furto enim contingitur alienum eo recuperare , quam usuraria acceptione .
ejus qui est invitus omni modo sed in AD ALIUD dicendum , quod Ambrosius Ad 3.
usura contingitur alienum ejus qui est loquitur per hypothesim impossibilis :
invitus simpliciter, et voluntarius secun- quia impossibile est , quod sine peccato
dum quid . alicui nocere possimus desiderare : ergo
impossibile est, quod ab aliquo accipia-
Ad quæst. 1. AD ALIUD dicendum , quod spes acci- mus usuras .
Ad 1.
piendi ultra sortem pro mutuo facit usu- AD ID autem quod contra objicitur , di- Ad 6.
ram . cendum quod nulli injuriatur qui utitur
Ad objectum autem in contrarium , di- jure suo : unde non est idem nocere, et
cendum quod negotiator non sperat pro jure suo uti . Jure autem nostro utendo.
mutuo et ideo nihil valet objectio . Non gravantur bene aliqui : sed nos non gra-
enim est simile de negotiatione et mu- vamus eos , sed jus contrariatur injuriæ
tuo quia negotiatio non est de gratis eorum .
Ad 7. AD ALIUD dicendum , quod Imperator domorum in pecunia autem mutuata

non intromittit se nisi de his de quibus non . Sed prima solutio melior est : quia
habet judicare judex temporalis . Hæc au- hoc quod dicit secunda , non generaliter
tem sunt quæ pertinent ad statum reipu- necessario verum est . Sed qui opinantur ,
blicæ secundum bonum statum temporis , quod in usura transit dominium , aliter
non æternitatis . Dare autem ad usuram solvunt dicentes , quod non est simile :
multum confert ad bonum statum tem- quia in locatione domorum vel aliarum
poralem illum et ideo Imperator per- rerum non transfertur dominium : et
mittit et Reges similiter. Sed Ecclesiasti- ideo potest dominus illorum vendere
cus judex judicat secundum bonum sta- usum ad tempus . Sed in mutuo transfer-
tum æternitatis : et ideo condemnat. Hinc tur dominium hoc enim sonat mu-
etiam patet , quare Ecclesiasticus judex tuum , quasi de meo facio tuum et ideo
de pœna usurarii , sæcularis autem de usum vendere non potest, cum tamen sit
pœna furis judicat , pœnam infligendo , sua res quam mutuat . Et hæc omnibus
licet usura sit furtum secundum quid : solutionibus probabilior videtur mihi .
1
quia fur lædit bonum statum tempora- Sed tamen infra de hoc erit disputatio
lem, quem in casu juvat usurarius : sed si transferatur dominium vel non.
corrumpit usurarius bonam statum spi- AD ALIUD dicendum, quod creditor de- Ad 10.
ritualem in obsequio charitatis . bitor efficitur ex ratione charitatis : ta-
Sunt tamen qui hoc aliter solvunt , dimen hæc ipsa obligatio non potest de-
centes illas leges revocatas esse per hoc duci in pactum , eo quod contrariatur
quod Imperator per omnia consentit qua- mutuo quoad gratiam propter quam est
tuor conciliis in quibus usuræ condem- faciendum ob dilectionem proximi . Ar-
natæ sunt . gumentum autem procedit de illis obli-
Ad 8. AD ALIUD dicendum, quod illud argu- gationibus quæ contractui vel actui in
mentum non valet . Et est instantia : quo fiunt, non contrariantur .
quia etiam fornicatio est minus pecca-
tum , quam homicidium tamen non AD ALIUD dicendum , quod tale pactum Aquest
2 et 3.
potest concedi et hoc est ideo , quia non potest fieri , eo quod gratiæ mutui
quandoque minus malum inseparabili- contrariatur. Et est instantia ad argu-
ter conjunctum est malo fini : et tunc mentum . Conferre præbendam bonum
majus potest fieri bono fine , et non mi- est, et dare aliquid pauperi est bonum :
nus . Sed valeret si concederetur majus ergo bonum est pauperi dare ut confera-
peccatum in eo quod majus peccatum : tur præbenda . In omnibus enim talibus
hoc autem non est verum , sed potius in quibus conjunctio unius cum altero
acrius punitur quam minus . evacuat gratiam alterius , tenet divisio
Ad 9. AD ALIUD dicendum , quod non est si- sed si conjunctim inferatur, non valet
mile quia in locatione domorum et va- forma argumentationis , eo quod non est
sorum est venditio quædam utilitatis ad necesse conjungere quæcumque divisim
tempus et hæc utilitas est determinata. sunt vera .
sicut inhabitatio domus vel usus rei con- Per hoc etiam patet solutio ad se-
cessæ . Sed in pecunia non est sic , sed quens quia de similibus est simile judi-
solum mutuum et venditio mutui , quod cium .
gratis est faciendum ex charitate proximi .
Alii autem aliter solvunt hoc : quia in lo- AD ULTIMUM dicendum , quod talia dona Ad quæst, 4
catione talium rerum aliquid deperit in bene possunt recipi sine peccato : et bene
re per usum vasorum et inhabitationem reputo ingratum qui se proximo a quo
Cf. Art. 14 hujusce distinctionis.

IN II SENTENT . DIST . XXXVII , C , ART. 14 . 709
mutuum vel obsequium accepit , ad mu- est sua ergo non est in eum transla-
tua servitia non offert . tum dominium . PROBATIo mediæ. Eccli.
Ad id quod contra objicitur, dicendum xxxiv , 21 : Immolantis ex iniquo obla-
quod non est ibi spes propter mutuum , tio est maculata.
sed quasi ex dono : et ideo non facis usu 2. Item , Usurarius tenetur reddere
ram . usuras aut tenetur ex hoc quod est
Et est notandum , quod ut Jurisperiti suum , aut quod non est suum , sed apud
distinguunt, duplices sunt usuræ , scili- eum depositum . Si quia est suum : ergo
cet illæ quæ accipiuntur ultra sortem , et omnia sua reddere tenetur , quod falsum
illæ faciunt usurarium et sunt usuræ est ergo relinquitur, quod ideo tenetur,
usurarum quas qui accipit, ipsa actione quia non est suum : ergo non est trans-
infamis est. latum in eum dominium .
3. Item , Lex dicit , quod non dicitur
esse suum , quod non diu potest in pos-
sessione permanere : usura autem non
diu permanet apud usurarium : ergo non
ARTICULUS XIV. dicit esse suum : ergo non est translatum
dominium .
An in usura transferatur dominium ? 4. Item a simili , Si quis habeat feudum
invito domino, cujus est proprietas feudi
non potest transferri in potestatem alte-
Secundo quæritur, Utrum in usura rius sed dans usuras , omnia habet a
transferatur dominium ? Domino Deo in feudum ergo invito do-
Et objiciunt Legista volentes probare mino non potest transferre in potestatem
quod sic isto modo : usurarii . Constat autem , quod invito Deo
1. Mutuum sonat quod de meo fit facit quod faciendum esse prohibuit : ipse
tuum ergo etiam in eo quod datur pro- autem prohibuit, cum dixit ; Mutuum
pter mutuum, transfertur dominium . date, nihil inde sperantes . Ergo non
2. Item , Ille qui dat usuras , est do- potest transferre in potestatem usurarii .
minus suarum rerum ergo potest dare
cui voluerit : sed ipse dat usurario : ergo SOLUTIO. Dicendum , quod hic sunt Solutio.
transfert eas in dominium usurarii . opiniones Magistrorum diversæ. Legista
3. Item , Esto , quod fiat talis contra- enim dicunt , quod in usura transfertur
ctus mutui Ego mutuabo tibi pecuniam , dominium, et quod hæc est ratio quare
si dederis mihi tantum ultra sortem libe- Imperator permisit usuras : et quia leges
ra voluntate et ille admittat hanc for- non sine ratione conditæ sunt , habent
mam constat, quod tunc dat ei : ergo pro se rationes inductas supra .
transfertur dominium, ut videtur, in po- Et respondent ad contrarias , dicentes Ad object. 1 .
testatem usurarii : ergo in usura transfer- ad primam , quod hæc non est vera , quod
tur dominium. quilibet de suo potest facere eleemosy-
SED CONTRA : nam : quia est suum multipliciter :
Sed contra,
1. Quilibet de suo potest facere ele- quoddam enim est suum licite acquisi-
emosynam , licet non sacrificium ad altum , et quoddam illicite acquisitum , et
tare de scorta enim potest fieri ele- quoddam suum turpiter acquisitum . De
emosyna , licet non sacrificium ad altare : primo potest fieri eleemosyna et sacrifi-
usurarius autem de usuris non potest cium ad altare . De tertio eleemosyna , et
eleemosynam facere ergo usura non non sacrificium . De medio nec eleemo-
1 Luc. vi, 33.

syna, nec sacrificium : quia ex ratione et

ex ordine charitatis tenetur reddere quod
male acquisivit .
Ad object, 2. AD ALIUD dicunt , quod ille tenetur.
ARTICULUS XV .
reddere ex jure canonis et hoc est jus
poli, et non fori : et ideo etiam judex
Ecclesiasticus compellit eum, et non sæ- An dare usuras sit peccatum sicut acci-
cularis, et non ideo quod apud homines pere ?
non sit suum .
Ad object. 3. AD ALIUD dicunt, quod illa lex loquitur
interpretative et non secundum verita- Tertio quæritur , Si dare usuras sit
tem quia quasi non suum est , quod ex peccatum sicut accipere ?
canonis auctoritate reddere tenetur et Videtur, quod sic quia
compellitur, et non diu permanet in do- 1. Si nullus esset dans , nec esset acci-
minio . piens ergo dans est causa mortalis pec-
Ad object. 4. AD ULTIMUM dicunt, quod non est si- cati accipienti : qui autem causa est
mile quia Deus bene permittit multa mortalis peccati, peccat mortaliter ergo
quæ prohibet et hoc non facit dominus dans usuram , peccat mortaliter.
terrenus unde promissione divina fit 2. Item, Matth . vIII, et Luc. XIX , dici-
translatio ista . Et hæc responsio omnibus. tur in Glossa quod salva triplici veritate
probabilior videtur mihi . debemus vitare scandalum, præcipue ac-
Sunt tamen Doctores sacræ Scripturæ tivum , ne demus alicui occasionem pec-
et Decretorum contrariæ opinionis candi mortaliter. Constat autem , quod
et
respondent ad rationes pro alia opinione dans usuras salva triplici veritate , scili-
inductas, dicentes ad omnes unam solu- cet vitæ , doctrinæ , et judicii , potest non
tionem , quod ille non habet absolutam dare ergo dando peccat scandalizando
voluntatem dandi , sed tantum conditio- proximum ad mortale peccatum : ergo
non sunt dandæ.
natam unde per absolutam remanet ipse
possessor rerum suarum , licet non pos- Si forte dicatur, quod non sunt dandæ
set agere coram judice sæculari , quia nisi in necessitate videtur, quod nihil
ipse actioni suæ renuntiavit. Unde sicut. sit quia hæc necessitas non potest esse
si aliquis detentus cogatur jurare ut det nisi corporalis et quilibet tenetur plus
centum libras , tenetur quidem dare pro- diligere animam proximi , quam corpus
pter reverentiam sacramenti , sed tamen proprium ergo potius deberet perire in
voluntas manet ad rehabendum quod de- corpore, quam dare proximo occasionem
dit per auctoritatem canonis : ita dicunt peccandi mortaliter .
esse in eo qui dat usuras, quod dat ut
habeat mutuum , non quod velit, ut ille ITEM ego quæro, Quanta necessitas Quæst. 1.
simpliciter habeat dominium . exigatur ad hoc, quod detur usura ?
Videtur enim , quod ante deberet ven-
dere omnia sua , quam ad hunc modum
adjutorii converteretur , qui alii est causa
peccandi mortaliter : ergo non licet nisi
post omnem venditionem .
SED TUNC nullus daret ei mutuum , quia sed contra.
non esset spes restitutionis ergo non

tenetur omnia ante vendere , quam det
usuram .
IN III SENTENT . DIST . XXXVII , C , ART . 16 . 711
Quæst. 2. PRÆTEREA quæritur de sacerdote qui quilibet satisfaciat sibi secundum quod
docet, quod non detur usura , utrum ipse Dominus inspiraverit , et recurrat ad su-
posset dare ? periorem cujus est ponderare jura et in-
Videtur , quod non quia non debet terpretari . Sunt tamen qui dicunt, quod
facere contra hoc quod docet. timor probabilis quod depereat aliquis in
SED CONTRA : hæreditate qua gubernat familiam et hæ-
Sed contra.
Ipse Sacerdos indigentiam habet sic- reditat filios vel pascit pauperes , sufficit
ut alius ergo potest contrahere mutuum ad hoc ut det usuras .
ad usuram .
AD ULTIMUM dicendum , quod idem ju- Ad quæst. 2.

Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in necessi- dicium est de sacerdote , et de aliis :
tate potest dari ad usuram , sed absque quia sacerdos non beatificat illum , eo
necessitate peccatum est , et, ut puto, quod dat usuras, sed potius condemnat
grave et mortale sicut jurare licitum si dat eas invitus, non potens aliter be-
est in casu , et absque necessitate pecca- nefacere secundum bonum statum do-
tum . mus suæ et suæ familiæ.
Ad 1. AD ID autem quod objicitur, dicendum
ad primum , quod accipiens et dans non
similiter se habent ad scandalum vel
causam peccandi : quia dans usuras gra-
tis postulat quod ille ex præcepto Domi- ARTICULUS XVI .
ni tenetur impendere, scilicet mutuum :
sed quia ille non facit quod de jure Do- An licuit filiis Israel spoliare
mini facere tenetur, ideo dat usuram , Egyptios ?
quasi redimens vexationem suam , et qua-
si emens illum ad hoc ut faciat quod de
jure gratis facere deberet et ille non Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
scandalizat, licet ille scandalizetur : sic- ibi , C, § 4 : « Si vero quæritur de filiis
ut etiam Judæi scandalizati sunt , licet Israel, etc. »>
Dominus non scandalizaret eos . Et per
Cum enim sit de lege naturali non ra-
hoc patet solutio ad sequens . pinam vel furtum facere, videtur Domi-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod petens munus hoc non debere mutare : sed de hoc
tuum , in nullo impedit salutem proximi , erit infra quæstio super ultimam distin-
sed potius petendo mutuum , provocat ctionem de jure naturali .
eum ad meritoria opera : et quod usura
datur , hoc est extortum ab impietate HIC AUTEM dicendum est, quod hæc
Solutio
usurarii, non ex causalitate dantis . causa fuit quia ab Ægyptiis spoliati
fuerunt filii Israel , et laborem eorum
Ad quæst. 1. AD ALIUD dicendum , quod ad illam gratis habuerunt : et ideo judicatum est
quæstionem nihil de meo volo respon- a Domino qui habuit potestatem , ut hoc
dere, quia mihi videtur difficile deter- modo recompensaretur .
minare quanta necessitas requiritur : sed
DISTINCTIO XXXVIII .
De distinctione præceptorum respectu obliquitatum eisdem oppo-

sitarum : et agit primo de mendacio.
A. De triplici genere mendacii .
Quintum præceptum est : Non loqueris contra proximum tuum falsum
testimonium : ubi crimen mendacii et perjurii prohibetur. Solet autem
quæri , Utrum prohibitum sit omne mendacium ? Quidam dicunt illud tan-
tum prohiberi , quod obest et non prodest ei cui dicitur. Tale enim non est
adversus proximum : ut ideo videatur hoc addidisse Scriptura . Sed de

mendacio magna quæstio est, quæ nec cito explicari potest .
Sciendum tamen tria esse genera mendaciorum . Sunt enim mendacia
quædam pro salute vel commodo alicujus , non malitia , sed benignitate
dicta qualiter obstetrices ' mentitæ sunt, et Rahab . Est et aliud mendacii
genus quod fit joco , quod non fallit . Scit enim cui dicitur , causa joci dici :
et hæc duo genera mendaciorum non sunt sine culpa , sed non cum ma-
gna. Perfectis vero non convenit mentiri , nec etiam pro temporali vita ali-
cujus, ne pro corpore alterius animam suam occidant . Licet autem eis ve-
rum tacere , sed non falsum dicere : ut si quis non vult hominem ad mor-
tem prodere , verum taceat, sed non falsum dicat . Tertium vero genus
mendacii est, quod ex malignitate et duplicitate procedit, cunctis valde ca-

vendum 3. His videtur innui mendacia illa quæ fiunt joco , vel pro salute
alicujus , imperfectis esse venialia peccata , perfectis vero illud quod pro
commodo alterius dicitur esse damnabile : quod etiam de mendacio jocoso
putari potest, præcipue si iteretur . De mendacio autem obstetricum , et
1 Exod. 1, 13 et seq.
2 Josue, 11, 8, et seq.
3 S. AUGUSTINUS, Super Psal. v ad . 7 : Perdes omnes qui loquuntur mendacium.
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , A. 713
Rahab, quod fuerit veniale , Augustinus tradit , dicens : Forsitan sicut ob-
stetrices non remuneratæ sunt, quia mentitæ sunt, sed quia infantes libe-
raverunt, et propter hanc misericordiam veniale fuit peccatum, non tamen

nullum : sic Rahab liberata est propter liberationem exploratorum , pro qua
fuit veniale peccatum . Sed ne putet quisque in cæteris peccatis si propter
liberationem hominum fiant, ita posse concedi veniam multa enim mala
2
detestanda talem sequuntur errorem . Possumus enim et furando alicui
prodesse : si pauper cui datur, sentit commodum, et dives cui tollitur, non
sentit incommodum . Ita et adulterando possumus prodesse , si aliqua nisi
ad hoc ei consentiatur, appareat amando moritura , et si vixerit pœnitendo
purganda : nec ideo peccatum grave negabitur tale adulterium . Sciendum

3
est etiam octo esse genera mendacii , ut Augustinus in libro de Mendacio
tradit , quæ diligenter notanda sunt, ut appareat quod mendacium sit ve-
niale , et quod damnabile . Primum capitale est mendacium longeque fu-
giendum, quod fit in doctrina religionis ad quod nulla causa quisque de-
bet adduci . Secundum , quod tale est ut nulli prosit , sed obsit alicui . Ter-
tium , quod ita prodest alteri ut alteri obsit . Quartum , sola mentiendi fal-
lendique libidine : quod maximum mendacium est . Quintum , quod fit pla-
cendi cupiditate de suaviloquio . His omnibus evitatis , sequitur sextum ge-
nus , quod et nulli obest, et prodest alicui : ut si quis pecuniam alicujus in-
juste esse tollendam sciens , ubi sit nescire se mentiatur. Septimum , quod
et nulli obest, et prodest alicui : ut si quis nolens hominem ad mortem quæ-
situm prodere , mentiatur. Octavum , quod nulli obest, et ad hoc prodest , ut
ab immunditia corporis aliquem tueatur. In his autem tanto minus peccat
quisque dum mentiatur, quanto magis a primo recedit . Quisquis vero ali-
quod genus esse mendacii quod peccatum non sit , putaverit, decipit seip-
sum turpiter cum honestum esse deceptorem aliorum arbitretur . Omne
ergo genus mendocii summopere fuge : quia omne mendacium non est a
Deo .
Sub hoc quinto præcepto inducit Ma-

gister duas distinctiones : unam de men-
DIVISIO TEXTUS . dacio , alteram de perjurio .
Et ista quæ est de mendacio dividitur
in tres partes in quarum prima tangit
< QUINTUM præceptum est : Non lo-
« mendaciii divisionem . In secunda , men-
queris contra proximum tuum falsum dacii et ejus quod est mentiri diffinitio-
testimonium . »
nes , ibi , B , « Hic videndum est quid sit
1 S. AUGUSTINUS , In Enchiridion , cap . 22. 3 S. AUGUSTINUS, Lib de Mendacio , ad Con-

Edit. J. Alleaume , sequentur. sentium, cap. 4.
Sed contra,
mendacium , etc. » In tertia , tangit quid SED CONTRA hoc objicitur , quod
est errare, et adjungit quæstionem de 1. Sicut contingit intentionem signifi-
dicto Jacob, utrum fuerit mendacium care verbo , ita contingit et facto , sicut
vel non ? ibi , B , « Illud etiam sciendum dicit Anselmus , unde ipse dicit , quod
est, quod in quibusdam , etc. » est veritas significationis et actionis :
ergo contingit etiam mentiri facto : non
autem omne mendacium facti est pecca-
tum ergo nec omne mendacium verbi
peccatum esse videtur. PROBATUR autem
media per hoc quod hoc habetur , Josue ,
ARTICULUS I. VIII, 6, quod simulavit fugam ut habita-
tores urbis in longius protraheret ab
An mendacium secundum se sit urbe . Et Lucæ , xxiv , 28 : Ipse , scilicet
peccatum ? Dominus , se finxit longius ire.
2. Item , Videtur etiam quod nec men-
dacium verbi semper sit peccatum : quia
Incidit autem quæstio circa primam Sophistæ et Doctores disputantes sæpe
partem in Littera, Si mendacium secun- fallunt ex intentione, etiam Doctores sa-
dum se sit peccatum ? cræ Scripturæ , et in doctrina fidei et
Et, si est peccatum , Utrum secundum tamen non dicuntur peccare cum profe-
se sit peccatum mortale vel veniale ? runt et probare nituntur quæ sunt falsa
et sciunt esse falsa ergo non omne
AD PRIMUM objicitur sic : mendacium est peccatum .
1. Dicit Augustinus in libro contra
mendacium : « Quisquis aliquod genus SOLUTIO . Dicendum , quod omne men- Solutio.
mendacii esse quod peccatum non sit , dacium est peccatum .
putaverit , decipit seipsum turpiter , cum ET AD HOC quod objicitur, dicendum Ad object. I.
honestum esse deceptorem aliorum ar- quod tales actus referendi sunt ad signi-
bitratur. » Ergo omne mendacium est ficatum per intentionem facientium , et
peccatum . sic non sunt peccatum : quia non fiunt
2. Item , Augustinus , ibidem , « Mihi ad decipiendum : sicut est locutio meta-
videtur omne mendacium esse pecca- phorica , quæ secundum primum signifi-
tum . >> catum falsa esset, si secundum ipsum
3. Item , Augustinus , ibidem , « Omne judicaretur : sed cum judicatur secun-
mendacium dicendum est peccatum esse , dum secundum, sic vera est et tales
quia id loqui debet homo , quod animo actus veri sunt referendi ad significatum .
gerit, sive id verum sit , sive putetur ve- Et ita solvit Augustinus in Decretis in
rum et non sit : » ergo omne menda- quodam capitulo . Magistri aut dicunt,
cium est peccatum . quod non est simile de actu , et de opere ,
4. Item, Probatur per rationem : Om- et de verbo quia actus sive opus non
ni enim homini credendum est, qui bo- est nuntius cordis immediatus , sed ad
nus est nulli mendaci credendum est : multa potest referri verbum autem est
ergo nullus mentiens bonus est sed in immediatus nuntius cordis et ideo non
creatura rationali qui non est bonus , est aliud debet esse in verbo , quam sit in
malus apud Deum , et non nisi per men- corde in opere autem aliud potest esse ,
dacium ergo omne mendacium est cul- quia ad nuntiandum cor non est institu-
pa apud Deum ergo peccatum . tum .
5. Item, Augustinus dicit, quod Deus AD ALIUD dicendum , quod Doctores Ad object. ? .
non fecit mendacium . non intendunt fallere, sed potius per
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , A, ART. 2 . 715
exercitium docere et quod ostendunt sanctum est cæteris peccatis gravius et

mendacium , hoc est ut cavere discatur, abominabilius . » SECUNDA autem per
non ut approbetur tamquam verum et hoc , quod mendacium impugnat verita-
ideo ipsi non mentiuntur. tem agnitam quia nisi cognosceret ve-
ritatem , non diceret mendacium , sed fal-
sum ibidem autem dicitur , quod « im-
pugnatio veritatis agnitæ est peccatum
in Spiritum sanctum . >»
ARTICULUS II. 5. Item , Qui facit contra conscien-
tiam , ædificat ad gehennam omnis
An mendacium secundum se sit mortale mentiens facit contra conscientiam er-
peccatum ? go ædificat ad gehennam. PRIMA suppo-

nitur ex Augustino , cujus ipsa est aucto-
ritas . SECUNDA autem probatur per hoc ,
Secundo quæritur , Utrum mendacium quod nihil scitur in conscientia nisi ve-
sit mortale peccatum ? rum et hoc directe contrarium habet
Videtur autem , quod sic .Sic enim mentiri et mendacium . Inde ulterius in-
dicit Psalmus v, 7 : Perdes omnes qui fertur : « Nihil ædificat ad gehennam
loquuntur mendacium non autem per- nisi mortale peccatum , » quia veniale
ditur homo nisi per mortale peccatum : ædificat ad purgatorium ergo menda-
ergo omne mendacium est mortale pec- cium est mortale peccatum .
catum . SED CONTRA : Sed contra.
2. Item, Os quod mentitur, occidit 1. In Littera videtur , quod mendacium
animam : et anima non occiditur nisi obstetricum 3 ", et Rahab meretricis ,
per mortale peccatum , quia nihil sepa- propter pietatem fuit veniale . Si autem
rat vitam animæ ab anima nisi mortale : secundum se esset mortale , per nullum
ergo mendacium est peccatum mortale . adjunctum fieret veniale . Ergo secun-
3. Item , Quidquid est contrarium vir- dum se non est mortale .
tuti et perimit virtutem , est mortale 2. Præterea, Communiter omnes di-
peccatum mendacium est contrarium . cunt, quod mendacium officiosum non
virtuti et peremptivum virtutis : ergo est est mortale et quod ab omnibus dici-
mortale peccatum . PROBATUR autem pri- tur, aut in toto , aut in parte est verum :
ma per hoc , quod veniale non perimit ergo non omne mendacium secundum se
virtutem in anima . SECUNDA autem per est mortale peccatum .
hoc, quod veritas est virtus quædam , ut
dicit Aristoteles in secundo Ethicorum , SOLUTIO. Dicendum , quod non omne Solutio.
quam secundum Augustinum perimit mendacium secundum se est mortale
mendacium . peccatum .
4. Item , Omne peccatum in Spiritum AD PRIMUM ET SECUNDUM ergo dicen- Ad 1 et 2.
sanctum , est mortale peccatum : sed dum, quod secundum Magistrum in se-
mendacium est peccatum in Spiritum cunda parte istius distinctionis , illæ duæ
sanctum ergo est peccatum mortale . auctoritates primo inductæ non intelli-
PRIMA probatur per hoc quod habetur in guntur de omni mendacio , sed pernicio-
penultima distinctione secundi libri Sen- so tantum . Et hujus solutionis causa est ,
tentiarum, ubi dicitur : « In Spiritum quod cum mendacium sit formaliter in-
1 Sapient. 1, 11 . 3 Exod . I, 15 et seq.

2 Cf. II Sententiarum , Dist . XLIII , A. Tom . 4 Josue, 11, 8 et seq.
XXVII hujusce editionis .
tentio fallendi , et materialiter falsa vo- AD ULTIMUM dicendum , quod menda- Ad 5

cis significatio , ut infra patebit , non dici- cium secundum se non ædificat ad ge-
tur intentio fallendi ex æquo de menda- hennam , nec est contra conscientiam :
cio pernicioso , officioso , et jocoso , sed sed præter conscientiam , sicut veniale ,
per prius et posterius et intentio fal- et disponit ad gehennam .
lendi secundum suam intentionem prima Ad id quod objicitur de veritate quæ
non est nisi in mendacio pernicioso : et scitur,distinguendum est ut supra :
hujus ratio infra patebit . Et ideo solum quia veritas actus in dicto perimitur a
perniciosum secundum se puto esse mor- mendacio : et illa scitur scientia specu-
tale peccatum et ita dixerunt omnes lativa, et non practica et contra hanc
antiqui, Præpositivus , et Altisidorensis , facere non est mortale : sed facere con-
et Magistri decretorum, licet rationem . tra conscientiam faciendi , id est , quod
dicti sui non assignent . ex præcepto dictat conscientia esse fa-
Ad 3. AD TERTIUM dicendum , quod est veri- ciendum , et si fiat contrarium , dictat
tas dicti, et veritas veridici sive veritas esse peccatum mortale, illud est facere
habitus , et veritas signi in dicto . Menda- contra conscientiam directe et ædificare
cium autem secundum se non contra- ad gehennam .
riatur veritati habitus in mente , sicut
nec primus motus in continente contra-
riatur habitui castitatis in anima, sed ve-
ritati signi quæ est in actu dicendi sic-
ut etiam primus motus in continente ARTICULUS III.
contrariatur actui castitatis et a tali
contrarietate et peremptione non est An mendacium bene dividitur in libidi-
mortale peccatum , sed veniale . nosum, perniciosum , et officiosum ?
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod menda-
cium in se non est peccatum in Spiri-
tum sanctum : quia tunc omne pecca- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
tum esset peccatum in Spiritum san- ibi, A, § 2 : « Sciendum tamen esse tria
ctum aliquod autem peccatum est in genera mendaciorum , etc. »>
Patrem , sicut quod committitur timore , Divisio alicujus debet dari penes spe-
vel libidine , vel compassione alterius cificantia ipsum mendacium .
damni vel pœnæ . Quoddam autem est in 1. Mendacium autem non ponitur in
Filium , sicut quando dicitur , eo quod specie, ut videtur , per hoc quod est in
non reputatur esse peccatum : licet enim
. commodo vel incommodo , cum nec fal-
tunc scienter dicat falsum, non tamen. sa sit significatio , nec intentio fallendi :
dicit falsum cum conscientia magnæ ergo videtur, quod non bene dividitur
quantitatis peccati sicut est : et tunc penes hæc tria.
procedit ex ignorantia movente ad dicen- 2. Præterea, Locus et libido sunt duo
dum . moventia ad mentiendum , et neutrum
Ad id quod objicitur, dicendum quod continetur sub reliquo ergo videtur ,
impugnatio veritatis agnitæ quæ est se- quod quatuor sunt genera .
cundum pietatem , est peccatum in Spi- 3. Item, Libido radix est omnium vi-
ritum sanctum sed non omne menda- tiorum , ut dicit Augustinus ergo ipsa
cium impugnat veritatem illam, nec non separatur a commodo movente vel
omne mendacium impugnat veritatem malignitate , et sic non debet facere spe-
virtutem animi , nec omne mendacium ciale genus mendacii, ut videtur.
impugnat veritatem doni ex malitia , sic- 4. Præterea , Videtur quod tertium ge-
ut patet ex prædictis . nus quod est ex malignitate , sit pecca-
IN III SENTENT . DIST. XXXVIII , A, ART. 4. 717
tum in Spiritum sanctum quia proce- tali procedit peccatum in Spiritum san-
dit ex eo quod est contrarium bonitati ctum . Quædam autem est malitia inten-
Spiritus sanctiet hoc est peccatum in dens nocere proximo et ex hac non
Spiritum sanctum , ut determinatum est semper est peccatum in Spiritum san-
in penultima distinctione secundi libri ctum , quia non sola est movens , sed
Sententiarum 1 ergo est peccatum in commodum proprium quandoque , vel
Spiritum sanctum , ut videtur. aliqua causa odii . Tamen non contradi-
co , quin mendacium perniciosum fre-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod ista prima quenter sit peccatum in Spiritum san-
divisio mendacii sumitur penes moven- ctum sed hoc non habet ex hoc quod
tia in genere : et hoc est ex parte moven- est mendacium , vel ex hoc quod est
tis et cum sint tria tantum moventia , perniciosum , sed ex causa specialiter
sunt tria tantum genera mendaciorum . movente contra bonitatem Spiritus san-
Quod autem tantum tria sint , sic patet : cti in se vel in donis ejus in ea intentio-
Movens ad mentiendum aut est menda- ne qua dona manifestant ipsum . Et de
cium secundum se, aut id propter quod hoc inquiratur quæstio mota super pe-
fit. Si mendacium secundum se : tunc nultimam distinctionem secundi libri
est libidinosum . Si autem est id propter Sententiarum 2 .
quod fit aut hoc est malum , et tunc pro-
cedit ex malignitate : aut bonum , et tunc
est officiosum .
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod illa
objectio procedit quando genus dividitur ARTICULUS IV.
in species sed hic genus dividitur se-
cundum omnes actus generis illius , quos An perfectis sit mortale peccatum
potest habere ex parte mentientis mo- mentiri ?
ventes ad actum .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Magister
ponit in genere uno libidinosum et jo- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
cosum quia libido sola est in utroque ibi , A , § 2: « Perfectis non convenit
mentiens , eo quod jocus nihil addit ad mentiri. »
quod libido accipiat circumstantiam ac- Et quæritur, Utrum perfectis sit mor-
cusationis vel excusationis . tale mentiri ?
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod libido ha- Videtur autem , quod sic : quia
bitualis indeterminata , quæ est habitua- 1. In Littera dicit : « Ne pro corpore
lis placentia boni commutabilis inordi- alterius animam suam occidant : » non
nata , est radix : sed hic accipitur libido autem occiditur anima nisi per pecca-
actualis determinata ad actum mentien- tum mortale ergo perfectis est mortale
di, et illa est specialis causa movens : peccatum .
prima autem est in aliis causis posita 2. Item, Perfectus professus est veri-
sicut radix omnis peccati . tatem interius et exterius ostendere : er-
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod non opor- go si invenitur mentiri , facit contra
tet, quod sit in Spiritum sanctum per suam professionem facere autem con-
hoc, quod est ex malignitate . Est enim tra suam professionem , est mortale pec-
malignitas duplex . Quædam est movens catum ergo mentiri perfectis est mor-
contra bonitatem Spiritus sancti : et ex tale peccatum .
↑ Cf. II Sententiarum , Dist . XLIII.Tom . XXVII 2 Ibidem.

hujusce editionis.
Quæst, ITEM quæritur, Si Doctor veritatis , ut sum in ipso actu conjunctum est pietati .
Magister theologiæ et Prædicator, peccat Si autem pietas est causa mendacii , non
mortaliter mentiendo ? procedit ex amore illicito vitæ veniali
Videtur, quod sic quia directe facit. vel mortali . Et ideo prima solutio verior
contra doctrinam veritatis : ergo peccat est.
mortaliter. AD ALIUD dicendum , quod peccare Ad 2.
ITEM facit contra hoc quod dicit , quia contra professionem dicitur dupliciter ,
prædicat non esse mentiendum et men- scilicet contra substantiam professionis ,
titur ergo peccat mortaliter. et contra signum professionis . De sub-
Item, Ad hoc sunt multæ auctoritates stantia professionis non est nisi veritas
Augustini in libro contra mendacium : vitæ in continentia et obedientia et abre-
quia dicit , quod non convenit mentiri nuntiatione proprietatis et contra hæc
perfectis non potest autem esse causa peccare est mortale . Unde dicit Canon ,
quare specialiter nominat perfectos , nisi quod « monachus habens obolum , non
quia eis est mortale peccatum, et aliis valet obolum . » Sed contra signa facere
veniale ergo videtur , quod perfectis contingit dupliciter directe , et hoc non
sit mortale peccatum . fit nisi per mortale : vel indirecte, et hoc
Sed contra . SED CONTRA : non fit nisi per veniale mendacium in
1. Nulla circumstantia aggravat pec- illis : quia non est professus veritatem
catum in infinitum religiosum mentiri dictionis nisi in signo habitus qui signum
non ponit nisi circumstantiam super est veritatis.
mendacium ergo non aggravat pecca-
tum in infinitum : sed in infinitum ag- AD ALIUD dicendum , quod idem judi- Ad quest.
gravaret si faceret mortale : ergo non fit cium puto habendum de Doctore, et Præ-
mortale per hoc quod mentitur perfe- dicatore , et perfecto .
ctus . AD ID quod objicitur, dicendum quod
2. Item, Si propter statum religionis veritas signi vel dicendi non est veritas.
perfectus peccat mortaliter in quo alius doctrinæ , sed potius veritas docendi et
peccat venialiter , videtur quod ex statu contra illam non facit mentiens officiose ,
perfectionis importet detrimentum hoc sed facit aliquid præter illam .
autem est inconveniens : ergo perfectus AD ALIUD dicendum , quod prædicat et
mentiendo non peccat mortaliter. docet abstinendum esse ab omni peccato
mortali et veniali , sed non prædicat quod
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod mendacium sit mortale venialiter peccare : et ideo non
perfecto non est peccatum mortale , si facit contra id quod docet .
alii est in eadem speciale veniale .
Ad 1. AD PRIMUM dicendum , quod Augustinus
sine dubio loquitur de mendacio officio-
so sed vocat perditionem animæ dispo-
sitionem , et non perditionem realem . ARTICULUS V.
Aliter dicunt aliqui, quod aliquis pro vi-
ta propria potest mentiri ex duplici amo- An mendacium obstetricum fuit mortale
re vitæ, scilicet mortali , vel veniali et vel veniale peccatum ?
similiter potest mentiri pro aliena . Et
Augustinus loquitur in casu quando ali-
quis mentitur, vel mendacium provenit Deinde quæritur de hoc quod dicit , ibi ,
ex amore mortali vitæ propriæ vel alie- A, § 2 circa medium : « De mendacio
næ . Sed hoc nihil videtur esse , cum di- autem obstetricum , etc. »
cat Gregorius , quod mendacium officio- Videtur autem , quod fuit veniale : quia
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , A , ART. 6 . 719
1. Hoc dicit Augustinus in Littera. cet voluntas parcendi , et hæc fuit remu-
2. Item, Officiosum fuit : ergo mini- nerabilis secundum Augustinum et Hie-
mum inter mendacia : ergo veniale . ronymum . Alia fuit voluntas mentiendi ,
3. Item, Obstetrices non fuerunt in et fuit veniale peccatum . Tertia fuit vo-
statu perfectionis : ergo poterant veniali- luntas liberandi se per mendacium : quæ
ter mentiri , et præcipue in mendacio of voluntas conjuncta fuit actui peccati in
ficioso ergo venialiter peccaverunt . mentiendo , et hoc fuit in tali casu quan-
4. Item , Si fuisset mortale , impedivis- do tempus fuit confitendi et fidem et ju-
set meritum sed non impedivit, quia stitiam et ideo fuit mortale peccatum :
dicit Augustinus, quod quia timuerunt. et de hoc dicunt loqui Gregorium .
obstetrices Deum , ædificavit illis domos Quod autem secundum Gregorium ea-
ad litteram, ditando eas et filios dando . rum mendacium secundum se non fuit
Et Hieronymus , quod ædificavit eis do- mortale peccatum , patet in principio ejus-
mos spirituales. Ergo non peccaverunt dem Glossæ, ubi dicit sic : « Summope-
mortaliter, sed venialiter, ut videtur. re cavendum est mendacium , quamvis
Sed contra. SED CONTRA objicitur per Gregorium , sit culpæ levioris : nec quisquam men-
qui in Glossa ibidem dicit sic : « Beni- tiatur præstando beneficium . » Levior
gnitatis eorum merces quæ æterna vita autem culpa consuevit non vocari a
remunerari poterat , pro culpa mendacii Sanctis nisi venialis .
in terrenam compensationem commutata Item, Gregorius in eadem Glossa , in-
est , ut in vita sua quam tueri mentiendo fra : « Si quælibet culpa sequenti pia
voluerant, perciperent bona : et quod ul- operatione purgatur, quanto magis hæc
terius exspectarent , præmium non habe- facile abstergitur, quam mater boni ope-
rent . » Nihil autem commutat mercedem ris pietas comitatur ! » Per hoc patet,
æternam in temporalem, nisi mortale quod non vult dicere , quod mendacium
peccatum . Ergo videtur, quod menda- secundum se sit mortale peccatum, sed
cium earum fuerit mortale peccatum . veniale .
Solutio. SOLUTIO , Dicendum , quod meo judicio

mendacium obstetricum veniale fuit : sed
non confiteri veritatem propter timorem
corporis in loco confessionis fidei et ju-
stitiæ poterat esse mortale peccatum . ARTICULUS VI.
Primo enim parcendo infantibus bene
fecerant sed postea vocatæ a Pharaone An mendaciorum octo genera sint bene
et in judicio constitutæ , debuerunt con- assignata a Magistro ?
fiteri fidem Dei et justitiam , et non men-
tiendo prolongare vitam suam et pro
hac timiditate in loco confessionis potest Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
esse, quod mortaliter peccaverunt , et non ibi , A, § 2 sub finem : « Sciendum est
in mendacio secundum se . Et quod hæc etiam esse octo genera mendacii, etc. »
sit sententia Gregorii , patet : quia sic Videtur enim , quod illa divisio nulla
addit in eadem Glossa : « Nam si subtili- sit.
ter perpendatur , amore præsentis vitæ 1. Videtur enim , quod mentiri in do-
mentitæ sunt , non intentione mercedis : ctrina pietatis sive religionis , non diffe-
parcendo enim conatæ sunt infantium te- rat a mendacio quod est in communi lo-
gere vitam, mentiendo vero suam . » cutione, nisi per materiam materialis
Aliter dicunt aliqui, scilicet quod tri- autem differentia non facit diversas spe-
plex fuit voluntas in obstetricibus , scili- cies, quia aliter essent tot species , quot
sunt homines ergo videtur , quod non mentum universaliter, aut secundum ali-
facit diversas species mendacii , et sic quid . Si primo modo : tunc est secun-
nulla est divisio . dum genus mendacii, quod omnibus
2. Item , Mendacium quod obest alicui nocet, et nulli prodest : et tale est men-
et nulli prodest , et mendacium quod ali- dacium alicui detractans , et hoc nocet
cui prodest et alicui obest , non differunt audientibus , et loquenti , et ei de quo
nisi penes materiam : ergo videtur , quod est loquenti ad perditionem animæ, au-
non sint diversæ species mendacii . dientibus ad perditionem fervoris chari-
3. Eadem prorsus est objectio de men- tatis fraternæ , ei de quo fit ad perditio-
daciis officiosis , scilicet mentiri ut con- nem famæ. Si autem non universaliter
servetur vita , vel castitas , vel pecunia , est nocumentum , est tertia species, quæ
quæ non habent differentiam nisi mate- alicui nocet , et alicui prodest . Si autem
rialem ergo non constituunt tres spe- movet libido mentiendi aut est cum
cies mendaciorum . intentione mendacii, aut est cum inten-
4. Præterea, Mendacium quod alicui tione ejus quod conjungitur mendacio in
prodest et alicui nocet, tantum habet de audiente et primo modo est libidino-
officioso , quantum de pernicioso : cum sum , secundo modo jocosum . Si autem
ergo a digniori fit denominatio , ab utili- movet utilitas : aut in bonis fortunæ , aut
tate deberet magis poni inter officiosa, in bonis corporis , aut animæ , quæ perdi
quam a nocumento inter perniciosa . possunt hæc enim sunt quæ sic sunt in
5. Præterea , Officiosum videtur alicui anima , quod statum habent in corpore ,
nocere quia qui mentitur pro pecunia sicut virginitas . Et primo modo est sex-
conservanda , mentiendo facit quod ille tum . Secundo modo est septimum . Ter-
decipitur , et non accipit pecuniam quam tio modo octavum .
acciperet si ille verum dixisset : ergo no- AD PRIMUM autem et secundum et ter- Ad 1, 2 et 3.
cet alicui et quod nocet alicui , est per- tium dicendum , quod tales rationes non
niciosum ergo officiosum in pecunia procedunt nisi de materia de qua est res ,
retinenda est perniciosum . et non de materia circa quam : sicut ob-
jectum est circa quod est actus , quia ac-
Quest. PRETEREA quæritur, Penes quid sumi- tus diffiniuntur per objecta , et potentiæ
tur ista divisio mendaciorum ? vel habitus per actus : quia talia objecta
habent rationem moventium et finium in
Solutio. SOLUTIO. Dicendum , quod ad hoc ulti- comparatione ad actus qui sunt circa
mum per superiorem divisionem patet. ea.
responsio, quod tria sunt moventia ad AD ALIUD dicendum , quod licet aliquid Ad 4.
mendacium in genere , scilicet nocivitas , sit de utilitate in tertio pernicioso , tamen
libido , et utilitas et penes nocivitatem illa non est movens , sed consequens :
accipiuntur primæ tres species mendacii . et ideo ab illa non diffinitur et specifica-
Nocivitas autem illa aut est ad nocumen- tur.
tum spiritus , aut ad nocumentum cor- AD ALIUD dicendum , quod non nocet
poris . Si ad nocumentum spiritus : tunc illi , quia ille non habet jus ad habendum
est per modum subversionis articulorum pecuniam illam : sed potius prodest , quia
fidei , vel eorum quæ antecedunt vel quæ conservat eum ab injuria : unde non no-
sequuntur articulos : sicut si quis dicat. cet nisi loquenti , quia hoc nocumentum
fornicationem non esse mortale pecca- inseparabile est a mendacio , eo quod
tum mentiens , vel Scripturam non esse peccatum est.
veram , vel Christum non esse incarna-
tum , vel aliquod hujusmodi . Si autem est
ad nocumentum corporis aut est nocu-
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , A , ART. 7. 721
lis cum ergo per violationem corrupta

non incurrat nisi immunditiam corpora-
lem , videtur quod minus prodest octa-
vum quam septimum .
ARTICULUS VII .
SOLUTIO . Dicendum , quod ista regula Solutio.
An regula quam ponit Magister de magis universaliter est vera .
vel minus mentiendo sit bene assi- Ad 1.
AD PRIMUM autem quod objicitur , di-
gnata ? cendum quod nemo mentitur si ignorat :
oportet enim , quod veniat contra men-
tem si mentitur in doctrina autem pie-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , tatis non potest dicere contra mentem
ibi , A , § 2 in fine : « In his autem tanto nisi intendendo subvertere fidem quæ do-
minus peccat quisque dum mentiatur , cetur in ea et ideo primus casus nullus
etc. >> est, quia non ponit mendacium , sed igno-
Videtur enim hoc esse falsum . rantiam . Sed si diceret Christum non
1. Ponatur enim , quod aliquis ex igno- fuisse in Cana Galilææ, ad hoc ut osten-
rantia dicat Christum non fuisse in Cana deret Scripturæ non esse credendum ,
Galilææ , ubi fecit vinum de aqua et tunc esset ad propositum et tunc pri-
dicat ex malitia peccatum in proximum , mum majus esset , quam secundum .
unde ille suspenditur, et filii ejus exhæ- AD ALIUD dicendum, quod per acci- Ad 2.
redantur , sicut quod sit reus criminis læ- dens est , quod aliquod peccatum effi-
sæ majestatis , videtur quod plus peccet ciatur peccatum in Spiritum sanctum :
secundo mendacio , quam primo et ta sed intelligitur regula Augustini , quod
men primum est in doctrina pietatis , et cæteris circumstantiis paribus differunt
secundum non ergo videtur , quod quan⚫ ista mendacia , secundum quod recedunt
doque primum sit minus peccatum, quam a primo.
secundum . AD ALIUD dicendum , quod illa argu- Ad 3.
2. Item , Per primum dicitur quando- mentatio nihil valet , et est instantia .
que verbum in Filium , et per secundum Charitas est major virtus quam fides :
verbum in Spiritum sanctum , quia pot- ergo odium quod opponitur charitati , est
est esse ex malitia : ergo secundum erit majus vitium quam infidelitas . Patet
quandoque magis peccatum , quam pri- enim , quod non sequitur : quia fides ha-
mum . bet ordinem fundamenti ad alia : et ideo
3. Item , Per primum læditur fides , per quod destruit fidem , non tantum destruit
secundumautem charitas : charitas au- eam , sed omnia superædificata , et ratio-
tem major virtus est , quam fides ergo ne illius efficitur majus malum contra-
quod est contra charitatem , est majus rium fidei , quam contrarium charitatis ,
peccatum quam id quod est contra fidem . et quam alicujus virtutis .
4. Eodem modo videtur fallere hæc re- AD ALIUD dicendum , quod adulans non Ad 4.
gula circa quartum et quintum . Adulator mentitur mendacio jocoso , sed pernicio-
enim plus nocet, quam simpliciter men- so sed intelligitur hic vaniloquium quod
tiens et tamen mendacium adulationis intendit movere ad risum ille enim non
est quintum , et simplex mendacium est intendit fallere , sed facere ridere : et ideo
quartum ergo quintum mendacium est minus malum est motivum in tali men-
majus quam quartum , et sic non tenet dacio , quam ubi movet placentia men-
regula . tiendi . Aliter dicunt aliqui , quod Augu-
5. Item objicitur de septimo et octavo . stinus loquitur in casu quando aliquis
Melior est vita, quam munditia corpora- adulando non nocet . Sed ista solutio non.
XXVIII 16
valet quia universaliter intelligitur re- mendacium in genere : quia minus bo-
gula de jocoso mendacio quod minus est num est fortunæ, quam naturæ : et bonum
quam libidinosum . fortunæ conservatur per sextum , naturæ
Ad 5. AD ULTIMUM dicendum , quod vix con- autem per septimum . Item, Majus est
tingit corrumpere castitatem corporis bonum honestum , quam conservatio
sine infectione mentis et quoad hoc fortunæ et naturæ, quæ non habent nisi
perditur majus bonum in violatione ca- rationem utilis boni : honestum autem
stitatis, quam in occisione corporis . Vel conservatur per octavum .
dicatur et melius , quod illud est verum Et sic patet, quod non est instantia in
de ratione bonorum conservatorum per regula Augustini generaliter intelligendo .
B. Quid sit mendacium ?
Hic videndum est quid sit mendacium , et quid sit mentiri . Deinde , utrum
omne mendacium sit peccatum , et quare ? Mendacium est ( ut ait Augusti-

nus ' ) falsa significatio vocis cum intentione fallendi . Ut ergo mendacium
sit, necesse est ut falsum proferatur, et cum intentione fallendi . Hoc enim
malum est proprium mentientis , aliud habere clausum in corde , aliud
promptum in lingua .
C. Quid sit mentiri ?
Mentiri vero est loqui contra hoc quod animo sentit quis , sive illud ve-
rum sit , sive non . Omnis ergo qui loquitur mendacium , mentitur, quia lo-
quitur contra hoc quod animo sentit, id est , voluntate fallendi : sed non
omnis qui mentitur , mendacium dicit : quia quod verum est, loquitur ali-
quando mentiendo : sicut e converso falsum dicendo aliquando verax est .

Unde ait Augustinus : Nemo sane mentiens judicandus est, qui dicit falsum
quod putat verum : quia quantum in ipso est , non fallit ipse , sed fallitur.
Non ergo mendacii arguendus est, qui falsa incautus credit, ac pro veris
habet . Potiusque e contrario ille mentitur, qui dicit verum quod putat fal-
1 S. AUGUSTINUS, Lib. contra mendacium ad Consentium , cap . 12. Idem, In Enchiridion , cap.18 .
IDEM, In Enchiridion , cap . 18.
IN III SENTENT. DIST . XXXVIII , C. 723
sum . Quantum enim ad animum ejus attinet, non verum dicit : quia non
quod sentit dicit , quamvis verum inveniatur esse quod dicit . Nec ille liber
est a mendacio , qui ore nesciens loquitur verum , sciens autem voluntate
mentitur. Hic quæri solet, Si Judæus dicat Christum esse Deum , cum non
ita sentiat animo , utrum loquatur mendacium ? Non est mendacium quod
dicit : quia licet aliter teneat animo , verumtamen est quod dicit, et ideo non
est mendacium : mentitur tamen , illud quod verum est dicens . Quod vero
omne mendacium sit peccatum , Augustinus insinuat ' . Mihi , inquit ² , vi-
detur omne mendacium esse peccatum sed multum interest quo animo ,
et de quibus rebus quisque mentiatur. Non enim sic peccat qui ' consu-
lendi , ut qui nocendi voluntate mentitur : nec tantum nocet , qui viatorem
mentiendo in diverso itinere mittit, quantum qui viam vitæ mentiendo
depravat . Porro omne mendacium ideo dicendum est esse peccatum, quia
hoc debet loqui homo quod animo gerit, sive illud verum sit , sive putetur
et non sit. Verba enim ideo sunt instituta, non ut per ea homines invicem
fallant, sed per ea in alterius notitiam suas cogitationes ferant. Verbis ergo
uti ad fallaciam , non ad quod sunt instituta peccatum est . Nec ideo etiam
ullum mendacium putandum est non esse peccatum , quia possumus alicui
aliquando prodesse mentiendo possumus enim ( ut prædictum est ) et fu-

rando et adulterando prodesse . Mendacium quoque non tunc tantum esse
possumus dicere , quando aliquis læditur . Cum enim a sciente dicitur fal-
sum mendacium est, sive quis sive nemo lædatur . Ecce ex his constat
omne mendacium esse peccatum . Non tamen de omni mendacio accipien-
dum est illud Psalmi : Perdes omnes qui loquuntur mendacium³ . Nec illud ,
Os quod mentitur occidit animam . Nec omne mendacium isto præcepto
prohiberi videtur, nec præmissa descriptione mendacium joci includi .
1 S. AUGUSTINUS , In Enchiridion, cap. 18 .

2 IDEM, Ibidem, cap . 22 .
Edit. J. Alleaume addit non.
S. AUGUSTINUS In Enchiridion , cap . 22 .
5 Psal. v, 7.
Sapient. 1, 11.
ergo verum dicens quod putat esse fal-

sum, non mentitur , cujus contrarium est
in Littera.
ARTICULUS VIII .
SOLUTIO . Dicendum , quod sine præju- Solutio.
Quid sit mendacium , et quid mentiri ? dicio puto , quod primæ objectiones con-
cedendæ sunt , et quod mendacium per
prius et posterius dicitur de triplici gene-
re mendacii : et ideo absolute et se-
ibi, B, « Hic videndum est quid sit menda- cundum perfectam substantiam menda-
cium, et quid sit mentiri. » cii, non est mendacium , nisi pernicio-
Videtur enim mendacium non secun- sum et ideo est quod dicit Magister in
dum illam rationem convenire omni Littera, quod auctoritates quæ dicunt ,
mendacio : quia quod os quod mentitur occidit animam,
1. In jocoso non est intentio fallendi , et perdes omnes qui loquuntur menda-
sed potius ad risum movendi : ergo non cium , intelliguntur de mendacio perni-
est generalis diffinitio , ut videtur. cioso quia alia secundum posterius par-
2. Item, Intentio fallendi ordinata est ticipant mendacii rationem . Sunt tamen
ad deceptionem sed plus decipitur er- aliqui aliter dicentes , scilicet quod inten-
tio fallendi secundum rem non est de sub-
rans in via morum , quam in via pedum :
ergo intentio fallendi non est æqualis : stantia mendacii , sed potius effectus con-
cum ergo ista differens intentio fallendi sequens et quia intentio fallendi secun-
sit in diversis mendacii speciebus , inten- dum dictionem in omni mendacio est,
tio fallendi non est uno modo dicta de ideo dicunt, quod mendacii ratio hic
omni mendacio . posita omnibus convenit .
3. Item, Plus est intendere fallere re AD ID autem quod dicitur de joco- Ad 1 .
et sermone, quam sermone tantum : in so , dicendum quod prima intentio est
mendacio autem pernicioso intenditur ut falsa pro veris approbentur, licet in
deceptio secundum rem et sermonem , et illis non consistat , sicut nec in pernicio
in officioso et libidinoso secundum ser- so et officioso .
monem tantum , scilicet ut falsa pro veris Et per hoc patet solutio ad omnia quæ
accipiantur ergo intentio fallendi non primo sunt objecta . Prior autem solutio
dicitur uno modo in generali diffinitio- verior est, et secundum eam magis pot-
ne mendacii. est defendi , quod mendacium secundum
se non sit mortale peccatum , nec perfe-
ctis , nec aliis .
Quæst. ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit in
isto capitulo , quod mentiri potest homo
verum dicendo si putat esse falsum , AD ID autem quod ulterius quæritur , Ad quæst.
sed tamen non dicitur mendacium . dicendum quod mentiri dicit processum
Hoc enim videtur impossibile : mendacii ab agente , et ideo non contra-
1. Nihil enim est aliud mentiri , quam hit substantialem rationem ex parte di-
dicere mendacium : ergo qui non dicit centis et ideo potest esse verum , et ta-
mendacium , non mentitur, ut videtur. men mendacium : quia illud verum est
2. Præterea , Actus qui importatur per in dicente , et quoad dicentem est ut fal-
hoc verbum, Mentitur, non addit super sum sed mendacium dicit in quiete et
actum dictionis nisi mendacium ergo abstractione et ideo materiam habet ex
qui non dicit mendacium , non mentitur : parte rei, et non ex parte dicentis et
sed verum dicens quod putat esse falsum , ideo est, quod oportet esse falsum secun-
non dicit mendacium , ut dicit in Littera : dum rem , si debeat esse mendacium .
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , D. 725
Ad 1, AD ID autem quod contra objicitur, scilicet processum mendacii prout est

dicendum quod non est verum, quod in dicente : et hoc est mandacium se-
idem sit mentiri quod dicere mendacium , cundum quid esse et ideo sufficit ei ,
ut jam patuit . quod sit falsum secundum quid , id est ,
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod addit plus , quoad dicentem .
D. Ubi cum periculo erratur, vel non ?
Illud etiam sciendum est , quod in quibusdam rebus magno malo, in
quibusdam parvo , in quibusdam nullo fallimur. In quibus rebus nihil in-
terest ad capescendum Dei regnum , utrum credantur vel non , vel utrum
vera putentur an falsa , sive sint sive non , in his errare , id est , aliud pro
alio putare , non arbitrandum est esse peccatum : vel si est, minimum at-
que levissimum . Et sunt vera quædam , quamvis non videantur : quæ nisi
credantur, ad vitam æternam non potest perveniri . Et licet error maxima
cura cavendus sit non modo in majoribus , sed etiam in minoribus rebus ,
nec nisi rerum ignorantia possit errari : non est tamen consequens ut con-
tinuo erret quisquis aliquid nescit, sed si quisquis se existimat scire quod
nescit . Pro vero enim approbat falsum , quod est erroris proprium . Verum-
tamen in qua re quisquis erret interest plurimum . Sunt enim quæ nescire
sit melius quam scire . Item , Nonnullis errare profuit aliquando , sed in via
pedum non in via morum .

Solet etiam quæri de Jacob qui se dixit esse Esau ' , aliter animo sentiens ,
utrum mentitus sit ? De hoc Augustinus ait : Jacob quod matre fecit au-
ctore ut falleret patrem, si diligenter attendatur, videtur non esse menda-
cium , sed mysterium * . Intendebat enim matri obedire, quæ per Spiritum
5
noverat mysterium : et ideo propter familiare consilium Spiritus sancti
quod mater acceperat, a mendacio excusatur Jacob .
1 Cf. S. AUGUSTINUM, In Enchiridion , cap. 19 et 21 .

2 Edit J. Alleaume , annon .
3 Genes . xxv , 5 et seq.
4 S. AUGUSTINUS , Lib . contra mendacium ad Consentium , cap. 10 .
5 Edit. J. Alleaume , moverat.
Videtur, quod non quia

1. Inter peccata computat Psalmus
1 :
in corde et corde loqui ergo videtur ,
quod hoc sit peccatum , sicut et istud.
ARTICULUS IX . 2. Item , Infra habetur in Littera in
sequenti distinctione, « In quacumque
An Jacob qui se dixit Esau mentieba- arte verborum aliquis jurat, Deus tam-
tur ? et, An in corde et corde poterat quam conscientiæ testis accipit in hoc
loqui secundum excusationem quo- sensu in quo is cui juratur, intelligit : »
rumdam ? sed simile judicium videtur de verbo
simplici, cum datus sit usus loquendi , ut
nobis invicem affectus nostros et consi-
Deinde quæritur de hoc quod dicit lia pandamus : constat autem , quod
circa finem istius distinctionis , ibi , B, pater intellexit falsum : ergo in sensu
§ 2 : « Solet etiam quæri de Jacob qui mendacii debet interpretari dictum ..
se dixit esse Esau, etc. »
Videtur enim, quod mentitus fuit Ja- ITEM quæritur, Si Jacob hoc quod di- Quæst . 2.
cob : quia xit, jurare potuit ? Si enim verum dixit ,
1. Dixit falsum in intentione fallendi et Deus est testis veritatis ergo potuit
patrem secundum dictionem, id est , ut fal- eum testem veritatis invocare : hoc est
sum pro vero approbaret : ergo mentie- jurare : ergo potuit jurare quod dixit .
batur. SED CONTRA : Juramentum accipitur in
Si autem dicas , quod excusetur etiam sensu illius cui juratur et secundum
a fornicatione, quod falsum est : ergo sensum illius dixisset falsum : ergo ipse
nec a mendacio per consilium Spiritus jurasset falsum .
sancti potest excusari .
2. Item , Augustinus dicit , quod etiam- SOLUTIO . Dicendum , quod nobis non Solutio.
si Deus peccaret, non tamen propter hoc est temerarie loquendum de consiliis
esset bonum peccatum : ergo multo mi- Spiritus sancti sed potius talia silentio
nus efficietur bonum et excusabile pec- veneranda essent quam discussione , nisi
catum per consilium Spiritus sancti : er- esset importunitas disputantium . Dici
go non excusatur Jacob , ut videtur . ergo potest sine præjudicio , Jacob hoc
3. Item , Mendacium (ut dicit Augu- dixisse non motu suo , sed motu Spiritus
stinus) est de his quæ non possunt bene sancti per instructionem matris . Licet
fieri ergo est de his quæ non possunt autem intellectus hominis per se non sit
excusari ergo nec a mendacio excusa- sufficiens ad hoc quod in una locutione
tur Jacob. ponat plures sensus simul et semel , ta-
Et eadem objectio est de Judith et men Spiritus sanctus semper fecit et fa-
aliis , qui videntur esse mentiti secundum ciet, ut in sermonibus suis pertranseant
superficiem. plurimi, et multiplex sit scientia : et
nullus aliquid inveniat si verum invene-
ULTERIUS quæritur , Si in corde et cor- rit, quod non in significatione illa intelle-
Quæst. I.
de poterant loqui, ut dicerent aliquid se- xerit Spiritus sanctus quando condidit.
cundum unum sensum verum , et vellent sermonem . Et ideo dici potest, quod se-
intelligi in alio sensu in quo erat falsum : cundum sensum quem verba faciunt
sicut excusant quidam ? referendo ad rem , Jacob dixit falsum :
1 Psal . x1 , 3 : Vana locuti sunt unusquisque ad locuti sunt.

proximum suum : labia dolosa, in corde et corde
IN III SENTENT. DIST. XXXVIII , D, ART. 9 . 727
sed non dixit falsum secundum sensum mavit. Et quod dixit , quod fraudulenter
quem verba faciunt referendo ad rei my- surripuit benedictionem , referendum est
sterium et hoc intendit Jacob implicite ad modum exteriorem , et non ad interio-
per hoc quod intendit obedire matri et rem fraudem . Patet etiam , quod hoc jura-
Spiritui sancto . Loquebatur enim motu re potuit hoc modo , et verum jurasset .
alieno non proprio : et iste etiam est mo- Unde patet solutio ad totum . Hæc autem
dus excusationis aliorum. solutio innititur verbis Augustini , qui
Et per hoc patet solutio fere ad omnia : dicit, quod mystice talia dicta sunt et
non enim loquebatur in corde et corde , facta iste enim qui dictus est, modus
quia bene voluit ut pater intelligeret my- est mysterii quod posuit in talibus ver-
sterium quod etiam postea quando intel- bis Spiritus sanctus .
lexit, per sanctam benedictionem confir-
DISTINCTIO XXXIX .
De perjurio.
A. De perjurio.
Nunc de perjurio videamus . Perjurium est mendacium juramento firma-
tum . Hic quæritur, Utrum sit perjurium, ubi non est mendacium ? Quod
quibusdam videtur ex auctoritate Hieronymi dicentis : Advertendum est ,
quod jusjurandum tres habet comites , veritatem , judicium , et justitiam : si
ista defuerint, non erit juramentum , sed perjurium . Ubi autem falsum ju-
ratur, veritas deest . Si ergo falsum juretur , etsi non sit ibi intentio fallendi ,
videtur esse perjurium , quia deest veritas . Quibusdam placet non esse per-
jurium , ubi non est mendacium et sicut dicitur aliquando falsum sine
mendacio , ita juratur falsum sine perjurio . Falsum forte dixit Apostolus ,
cum se venturum ad Corinthios promisit : nec tamen sicut ei imponeba-

tur, culpam mendacii contraxit : quia sic animo sentiebat, etiamsi jura-
mento illud firmasset, non perjurium incurrisset : quia quantum in ipso
fuit, verum dixit , et si jurationem addidisset, quantum in se foret verum

2
jurassel, etsi aliter eveniret quam dixit . Ideo sicut quis non est
mendax, nisi aliter sentiat animo quam dicit, sive non ita videtur qui-
busdam neminem perjurum constitui , nisi aliter sentiat animo quam loqui-
tur , sive ita sit , sive non .
I ad Corinth . xvi, 5 et 6 .
2 Edit. J. Alleaume , evenerit.
IN III SENTENT . DIST . XXXIX , A, ART. 1 ET 2 . 729
1. Cum enim nomen Dei in vanum
invocetur in perjurio , videtur potius de-

buisse determinare sub secundo manda-
DIVISIO TEXTUS . to primæ tabulæ quam sub quinto se-
cundæ .
2. Item , In perjurio peccatur in

« Nunc de perjurio videamus, etc. >
» Deum cum igitur prima tabula ordinet
Hic agit de juramento et perjurio, per hominem in Deum , videtur quod perju-
quod etiam peccatur contra quintum rium sub præceptis primæ tabulæ erat
mandatum . determinandum .
Habet autem hæc distinctio tres par-
tes : in quarum prima agit de juramento SOLUTIO. Dicendum , quod nemo peje- solutio.
secundum se considerato secundum ea rat in intentione peccandi contra Deum ,
' quæ sunt sibi substantialia . In secunda , sed ad decipiendum proximum : et ideo
agit de juramento ex parte jurantis et perjurium in quantum fit in falso testi-
exigentis juramentum , ibi , K , « Hoc monio in causis , principalius et fre-
etiam sciendum , quod quacumque arte quentius fit contra proximum , quam
verborum quis juret, etc. » contra Deum : et ideo non in prima ta-
In tertia et ultima , agitur in quali re- bula , sed hic habet determinari .
verentia oportet accedere ad juramen- AD AMBO autem objecta dicendum , Ad 1 et 2.
tum, ibi , M , «< Sancta synodus decrevit , quod nomen quidem Dei invocatur : et
etc. » hoc fit intentione decipiendi proximum :
Prima harum dividitur in quatuor : in et ideo finaliter contra proximum est , et
quarum prima agitur de comitibus jura- non contra Deum in se, sed potius in
menti . In secunda , de causa prohibitio- membris .
nis juramenti , ibi , C , « Si autem quæra-
tur, Utrum jurare sit malum, etc. » In
tertia quærit, Per quid jurandum ? Utrum
per Deum vel per creaturam , et quando-
que per idolum ? ibi , D , « Quæritur ARTICULUS II.
etiam , Utrum liceat jurare per creatu-

ram , etc. In quarta et ultima , inqui- An juramentum habeat tres comites , et
ritur de juramenti obligatione , ibi , H , penes quid differant illi comites ?
« Nunc superest videre, utrum omne ju-
ramentum implendum sit ? »
Ex his de facili patet sententia . Deinde quæritur de hoc quod dicit,
ibi , A , circa initium : « Advertendum
est, quodjusjurandum tres habet comi-
tes , etc. >>
Videtur, quod duo superfluant : quia
ARTICULUS PRIMUS . 1. Qui cum judicio discretionis jurat ,
jurat juste et vere : quia aliud non dis-
An Non sumes nomen Dei in vanum et cernit judicio discretionis suæ : ergo
ipsum perjurium sint de præceptis dicto quod cum judicio discretionis esse
primæ vel secundæ tabulæ ? debet juramentum , non oportuit addere ,
quod esset verum et justum .
2. Item , Nihil falsum est justum : ergo
Incidit autem dubium de introductio- dicto quod erat justum, superflue dici-
ne illius partis : tur debere esse verum .
Quæst. 1. PRÆTEREA , Penes quid accipitur nu- comparatur ad tria , scilicet ad jurantem
merus horum comitum . a cujus voluntate exit, ad rem de qua
est, et ad causam propter quam fit . Et
Quæst. 2. ITEM, Quare dicitur, quod isti comites secundum primam comparationem regi-
potius apponendi sunt juramento , quam tur judicio . Secundum secundam debet
alii sermoni nostro vel operi . adæquari veritati secundum rem . Et se-
cundum tertiam oportet habere justi-
Solutio.
Ad 1 et 2. SOLUTIO . Dicendum , quod isti tres co- tiam quia in causa injusta non habet
mites necessarii sunt ad juramentum et locum , ut si quis jurat se facturum quod
licet unus non sit perfectus sine alio , ta- injustum est fieri , ut infra habetur.
uno posito non superfluit alius :
quia distinctas habent proprietates circal AD ULTIMUM dicendum, quod nullum Ad quæsit,
juramentum , ut infra parebit . juramentum securum est propter dubie-
Et est instantia ad argumentum : quia tatem nostri sermonis , sicut dicitur in
habita una virtute habentur omnes , et libro sapientiæ Cogitationes mortalium
tamen non ideo una habita superfluunt sunt timidæ, et incertæ providentiæ no-
aliæ propter distinctos actus quos ha- stræ . Et ideo quando noster sermo te-
bent. stificatur per divinam veritatem , indiget
Et per hoc patet solutio ad duo prima . comitibus regentibus , ne dissimilis veri-
tati invocatæ inveniatur.
Ad quæst. 1. AD ALIUD dicendum , quod juramentum
B. De triplici modo perjurii.
Sed melius creditur et ille pejerare , qui falsum voluntate fallendi jurat :
et qui falsum putans quod verum est , jurat et qui verum putans quod
falsum est, jurat. Unde Augustinus : Homines falsum jurant vel cum fal-
lunt, vel cum falluntur . Aut putat homo verum esse quod falsum est, et
temere jurat. Aut scit vel putat falsum esse , et tamen pro vero jurat , et ni-
hilominus cum scelere jurat . Distant autem illa duo perjuria quæ comme-
moravi . Fac illum jurare , qui verum esse putat, pro quo jurat : verum pu-
tat esse , et tamen falsum est : non ex animo iste pejerat , sed fallitur . Hoc
pro vero habet quod falsum est, non pro falsa re sciens jurationem inter-
ponit. Da alium qui scit falsum esse , et jurat tamquam verum sit quod scit
falsum esse . Videtis quam ista detestanda sit bellua . Fac alium qui putat
falsum esse , et jurat tamquam verum sit , et forte verum est . Ubi gratia ut
intelligatis Pluit in illo loco . Interrogas hominem, et dicit pluisse et
1 Sapient. ix, 14.

IN III SENTENT. DIST. XXXIX , B , ART. 3 . 731
tunc pluit ibi , sed putat non pluisse , perjurus est. Interest quemadmodum
verbum procedat ex animo . Ream linguam non facit , nisi rea mens sit¹ .
His evidenter traditur quod tripliciter pejerat homo , ut supra diximus : dum
vel sciens falsum jurat, vel putans falsum quod verum est jurat , vel æsti-
mans verum quod falsum est jurat . Sed hoc extremum non videtur esse
perjurium , etiamsi perjurium nominetur, eo quod falsum juratur : non
videtur reus esse perjurii qui sic jurat : quia non est mens ejus rea , et ideo
nec lingua. Imo ejus mens rea est, dum jurare præsumit quod perspicue
verum non deprehendit . Non ergo omne perjurium mendacium est , nec
omnis qui pejerat mentitur : sed omnis mentiendo jurans pejerat, et omnis
qui falsum jurat sive mentiens , sive non , pejerat . Cum vero quis jurat,
quod verum est æstimans 2 esse falsum, quæritur quid sit ibi
perjurium ? Ipsa enim significatio vocis vera est, quia verum nescienter
loquitur . Non ergo ipsa significatio vel falsum vel mendacium est, quia
vera est et quod verum est , perjurium non videtur esse . Ad hoc dicimus ,
loqui sic, scilicet contra mentem, sub attestatione juramenti esse perjurium .
Mentiri ergo adhibita juratione perjurium est . Perjurium ergo est vel ju-
rando loqui falsum cum intentione fallendi , vel jurando loqui falsum sine
intentione fallendi , vel jurando loqui verum cum intentione fallendi . Hic
opponitur, Si omnis qui falsum jurat , pejerat : tunc qui alicui promittit
dare sub certo termino aliquid , quod tamen non faciet , ex quo juravit,
pejeravit, quia falsum juravit. Non enim ita futurum erat ut juravit. Ad
hoc dici potest, quia non omnis qui jurat, quod falsum est, ex quo jurat
perjurus est, sicut iste de quo agimus : sed ex quo proprositum mutat vel
terminum transgreditur , juratio talis fit ' perjurium reatu .
pejerationis falsum autem tale quod

putatur esse verum , jurans pejerat , ut
dicit ergo reatum perjurii incurrit.
ARTICULUS III. SED CONTRA est quod ter in eodem ca- sed contra.
pitulo habetur contrarium .
Quid sit perjurium ?
SOLUTIO. Ad hoc dicendum , quod est
veritas secundum conscientiam dicentis ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit ibi , et veritas rei . Veritas secundum con-
« Sed melius creditur et ille, etc. » scientiam dicentis sufficit de futuris quo-
Omnis enim pejerans incurrit reatum rum causa est voluntas : quia non nisi
1 S. AUGUSTINUS , De verbis Apostoli , Serm . 28 . 3 Ibidem, facit.

' Edit . Joan . Alleaume , existimans . 4 Ibidem , sit .
in voluntate sunt, et secundum illam perjurium nisi secundum quid , scilicet

sunt vera . Veritas autem rei debet esse in quantum non sic in re eveniet præter
in juramento de præsenti et futuro. culpam jurantis .
Unde non est perjurium quod hic vocat
C. An juratio sit malum ?
Si autem quæritur, Utrum jurare sit malum ? Dicimus aliquando malum
esse, aliquando non . Sponte enim et sine necessitate jurare , vel falsum ju-
rare , peccatum grande est . Ex necessitate autem jurare, scilicet vel ad as-
serendum ' innocentiam , vel ad foedera pacis confirmanda , vel ad persua-
dendum auditoribus quod est eis utile , malum non est : quia necessarium
eis est . Unde Augustinus : Juramentum faciendum est in necessariis , cum
pigri sunt homines credere quod eis utile est . Juratio non est bona , non
tamen mala cum est necessaria , id est, non est appetenda sicut bona, nec
tamen fugienda tamquam mala , cum est necessaria . Non est enim præ-
ceptum Dei juratio³ . Sed ita intelligitur Dominus prohibuisse a juramento ,

ut quantum in ipso est quisque non juret. Quod multi faciunt in ore haben-
tes jurationem tamquam magnum atque suave aliquid . Apostolus enim no-
vit præceptum Domini , et tamen juravit . Prohibemur enim jurare vel cu-
piditate , vel delectatione jurandi . Quod ergo Christus ait in Evangelio :
Ego dico vobis, non jurare omnino : ita intelligitur præcepisse , ne quis-
quam sicut bonum appetat juramentum , et assiduitate jurandi labatur in
perjurium . Quod vero addidit , Sit sermo vester : Est, est : Non, non :
bonum est et appetendum. Quod autem his abundantius est, a malo est º,
id est, si jurare cogeris , scias de necessitate venire infirmitatis eorum qui-

bus aliquid suades : quæ infirmitas utique malum est . Unde nos quotidie
liberari precamur dicentes : Libera nos a malo ' . Ideoque non dixit : Quod
amplius est , malum est . Tu enim non facis malum , qui bene uteris jura-
1 Edit . J. Alleaume asserendam .

* S. AUGUSTINUS , Lib. I de Sermone Domini in monte.
3 IDEM, In expositione epist. ad Galatas, cap. 1.
* Ad Roman . 1, 9 : Testis mihi est Deus , etc.
Matth. v, 34.
6 Matth. v, 37.
7 Matth. vi, 13.
IN III SENTENT . DIST. XXXIX, C , ART. 4 . 733
tione , sed a malo est illius qui aliter non credit , id est , ab infirmitate , quæ
aliquando pœna est, aliquando pœna et culpa . Ibi ergo Dominus prohibuit
malum , suasit bonum , indulsit necessarium ' .
ergo juramentum majus bonum est,

quam simplex probatio veritatis .
6. Item, Quæritur iterum , Quare ju-
rare diceretur malum ? Si ideo quod sit
ARTICULUS IV . sine causa . CONTRA : Secundum hoc
etiam loqui et ambulare est malum :
An jurare sit malum ? quia sine causa fit otiose : hoc falsum
est : ergo ex hoc non habetur, quod et
jurare in se sit malum .
Deinde quæritur de hoc quod dicit , SED CONTRA :
Sed contra .
ibi, C, « Si autem quæritur, Utrum ju- 1. Juramentum prohibitum est nul-
rare sit malum ? » lum autem bonum prohibitum est pro-
Et quærantur duo , An jurare sit ma- hibitione decalogi : ergo jurare est ma-
lum ? lum .
Et, An sit peccatum mortale ? 2. Item , Exod. xx , 7 , super illud :
Non assumes nomen Domini Dei tui in
AD PRIMUM proceditur sic : vanum dicit Glossa , id est , non jurabis
1. Psal . cix , 4 , dicit : Juravit Domi- pro nihilo . Sed idem est pro nihilo ju-
nus, et non pænitebit eum , etc. Sed si rare , quod simpliciter jurare. Ergo sim-
malum esset , Dominus non jurasset . Er- pliciter jurare , est prohibitum secundi
go jurare non est malum , sed potius bo- præcepti prohibitione .
num quia quidquid agit Dominus , bo- 3. Item, Augustinus : « Juratio falsa
num est. est perniciosa , vera periculosa , nulla se-
2. Item, Ad Hebr . vi , 13 : Deus, quo- cura . » Ergo patet, quod mala est om-
niam neminem habuit, per quem jura- nis juratio , ut videtur .

ret, majorem, juravit per semetipsum, 4. Item , Si non esset malum secun-
etc. Et sequitur idem quod prius . dum se jurare , quare ita diligenter
3. Item , Ad Roman . 1 , 9 , dicit : Testis præciperetur caveri in Evangelio , Matth .
enim mihi est Deus. Et, II ad Corinth . I, v, 34, et in epistola Jacobi ??
23 : Ego autem Deum invoco in ani-
mam meam . Constat autem , quod Apo- SOLUTIO . Dicendum , quod sicut dicit Solutio.
stolus non jurasset, si bonum non fuisset Augustinus in Littera, & Dominus dili-
jurare. Ergo jurare est bonum . genter prohibet jurare , ne quisquam
4. Item, Augustinus : «
< Jurare non tamquam bonum appetat juramentum ,
est malum. » Ergo idem quod prius. et lædat seipsum perjurio assuetudine
5. Item , In juramento duo sunt , quo- jurandi . » Unde dicendum sine præjudi-
rum utrumque est bonum , scilicet dicere cio , quod in se jurare non est malum ,
veritatem, et invocatio nominis Dei : sed bonum sed tamen incautum hujus-
ergo conjuncta facerent majus bonum : modi et ideo diligenter prohibetur :
1 Cf. S. AUGUSTINUM , Lib. I de Sermone Do- jurare neque per cœlum, neque per terram , neque
mini in monte . aliud quodcumque juramentum.
2 Jacob . v, 12 : Ante omnia, fratres mei, nolite
quia cum homo vanitati subjectus sit , Dei tui in vanum : quod autem directe
sermo ejus adhuc vanior et instabilior est contra præceptum , est peccatum mor-
est , quam ipse homo qui numquam in tale : ergo omne perjurium est mortale
eodem statu permanet : et ideo difficile peccatum .
est assueto jurare non confirmare quan- 2. Item , Invocans divinam veritatem
doque dubium vel falsum . Licet ergo in testem falsi , scienter contemnit Deum :
bonum sit in se , tamen malum est hu- scienter autem contemnentes Deum, pec-
jusmodi , quia incautum et ita est bo- cant mortaliter : ergo omnis jurans fal-
num , sed per accidens est malum in sum scienter, peccat mortaliter, ut vide-
quantum incautum , et cum minori reve- tur.
rentia quam oportet, nomen Dei invo- 3. Item , Mendacium per se grave pec-
catur , vel veritas Dei relucens in creatu- catum est constat autem, quod jura-
ris suis . mentum ei adveniens trahit ipsum extra
Ad object. ' . AD PRIMUM ergo dicendum , quod ratio genus simplicis mendacii : ergo trahit
prohibitionis est , quia incautum est . ipsum extra genus peccati venialis : ergo
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod præcepto est mortale peccatum .
decalogi non prohibetur juramentum : 4. Item, Minus videtur in vanum de-
quia tunc numquam licite posset fieri, bere invocari nomen Dei , quam in fal-
sed perjurium . sum et tamen prohibitum est prohibi-
Ad object, 3. AD ALIUD dicendum , quod jurare pro tione decalogi, ne in vanum invocetur :
nihilo non est idem quod jurare simpli- ergo multo magis ne in falsum ergo
citer, sed pro nihilo jurare, hoc est, jurans falsa , directe facit contra præcep-
sine causa jurare et hoc juramentum tum ergo peccat mortaliter.
non habet comitem discretionis et justi- SED CONTRA : Sed contr
tiæ : et ideo hoc prohibetur , non tamen Sicut contingit scienter jocose menti-
jurare simpliciter. ri , ita etiam contingit scienter jocose
Ad object. 4. AD ALIUD dicendum , quod ratio dicti falsum jurare : et grave esset hoc dicere ,
Augustini non est ex parte juramenti, quod tunc esset mortale peccatum : ergo
sed ex parte jurantis , qui vix sufficit ad non semper est mortale peccatum , quia
perfectam scientiam rei de qua jurat . constat , quod hæc intentio ex libidine
mortali non procedit .
ULTERIUS quæritur de istis juramentis Quest . 1.

quæ fiunt quasi jocando , ut cum aliquis
ARTICULUS V. jurat per bottas suas vel caligas , Utrum
tales peccent mortaliter, vel non ?
An omne perjurium sit mortale pecca- Videtur autem , quod sic : quia
tum ? el, An jocosum sit tale ? et, An 1. Matth . v , 34 et seq., prohibitum
jurans falsum per Deum, Deum ve- est jurare per creaturam : ergo tales
neretur ? faciunt contra prohibitionem : ergo
mortaliter peccant .
2. Item , In Littera dicit Augustinus ,
Deinde quæritur secundo , Utrum om- quod « jurans per creaturam , jurat per
ne perjurium sit peccatum mortale ? Deum qui relucet in creatura : falsum
Videtur autem , quod sic : quia autem jurans , contemnit per quod ju-
1. Perjurium directe est contra præ- rat » ergo falsum jurans per bottas
ceptum Non assumes nomen Domini
suas, contemnit Deum qui relucet in
1 Exod . xx , 7.
IN III SENTENT. DIST . XXXIX , C , ART. 5 . 735
bottis suis contemnere autem Deum, fallere , sed jocari, non deliberat de veri-
peccatum est mortale : ergo talis peccat tate invocata, sed potius ex quadam
mortaliter. consuetudine invocat : et ideo non con-
temnit , sed omittit, quia non discernit
næst, 2. ULTERIUS quæritur, Utrum jurans fal- quid est jurandum , et quid non .
sum per Deum , veneretur Deum ? AD ALIUD dicendum , quod menda- Ad 3.
Videtur, quod non quia peccat con- cium per prius et posterius dicitur de
tra Deum in quantum invocat eum te- jocoso et pernicioso : et ideo juramen-
stem falsitatis peccans autem contra tum præter deliberationem additum jo-
Deum , non honorat Deum : ergo jurans coso , non trahit ipsum extra genus ve-
falsum per Deum , non honorat Deum . nialis , sed facit gravius quam fuit : sed
ed contra. SED CONTRA : de officioso aliud est , quia illud non fit sine
Augustinus dicit, quod homo illud deliberatione , et ideo illud jurare non
honorat, per quod jurat : ergo jurando parvæ culpæ , sed magnæ est .
honorat ergo jurans falsum per Deum, AD ALIUD dicendum , quod vanum vo- Ad 4.
honorat Deum . catur ibi falsum : quia veritati invocatæ
non concordat : et ideo in vanum invo-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod perjurium catur. Sed quando otiose invocatur vel
multiplex est, scilicet indiscreta juratio : jocose, tunc fit præter juramentum , et
et hoc est quando inutiliter jurat verum , non contra .
vel quando sine deliberatione jurat et
tunc non credo esse mortale peccatum . AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst . 2.
Dicitur etiam perjurium perversa jura- dum quod per bottas vel per aliud potest
tio , quando homo jurat cum delibera- quis jurare dupliciter, scilicet ut id quod
tione id quod juramento non est asse- inducit non sit nota confirmationis , sed
rendum , nec loquendum simpliciter, sed jocationis et tunc non reputo esse jura-
potius oppositum et tunc videtur per- mentum , sed malum modum loquendi .
jurium esse mortale peccatum . Si autem intendat hoc inducere pro si-
Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum , quod non gno sanctitatis , quia religiosi utuntur
assumitur nomen Dei in vanum , nisi illo , tunc pejerat graviter sed hoc mo-
quando cum deliberatione decipiendi as- do non fiunt talia juramenta .
sumitur ad falsum asserendum . Aliæ
autem assumptiones , licet vanæ esse AD ALIUD dicendum , quod nihil prohi- Ad quaest.3.
possunt, tamen non est vanitas destruens bet, quod in eodem opere secundum ali-
veritatem in habitu , sicut in præcedenti- quid Deus honoretur , et secundum ali-
bus de mendacio ostensum est : et ideo quid inhonoretur : et sic est in juramento
tale juramentum est præter præceptum, ubi invocatio nota est honoris divini ,
et non contra. quia illud invocatur quod colitur . Secun-
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod talis invo- dum autem quod habet deformitatem
catio quæ fit jocando , quia non intendit. actus , sic est contra Deum.
D. De jutramento quod per creaturas fit.
Quæritur etiam , Utrum liceat jurare per creaturam ? quod non videtur ,
cum in lege scriptum sit : Reddes autem Domino juramenta tua et Chri-
stus in Evangelio præcipiat non jurare omnino , nec per cœlum , nec per ter-
ram , nec per Jerosolymam , nec per caput tuum . Judæis , quasi parvulis ,
est concessum jurare per creatorem , et præceptum ut si jurare contingeret ,

non nisi per creatorem jurarent, non per creaturam : quia jurantes per An-
gelos et elementa , creaturas venerabantur honore : et melius erat hoc ex-
hiberi Deo , quam creaturis ³ . Infirmis ergo illud prohibuit : sanctis vero
qui in creaturis creatorem venerabantur tantum , non prohibuit. Unde Jo-

seph per salutem Pharaonis juravit ' , Dei judicium in eo veneratus, quo
positus erat in infimis . Christus vero ita per creaturas jurare prohibuit , ne
vel aliquid divinum in eis crederetur, pro quo reverentia eis deberetur :
vel ne per ea jurantes falsum , homines se juramento teneri non puta-

rent.
E. Quæ juratio magis teneatur, an quæ fit per Deum , an quæ fit per Evangelium
vel per creaturas ?
Si autem quæritur, Quis magis teneatur, an qui per Deum , an qui per
Evangelium vel per creaturas jurat ? Dicimus , qui per Deum : quia per
Deum hæc sancta facta sunt . Unde Chrysostomus : Si quæ causa fuerit ,
modicum videtur facere qui jurat per Deum . Qui vero per Evangelium ,
majus aliquid fecisse videtur . Quibus dicendum est : Stulti , Scripturæ

sanctæ propter Deum factæ sunt, non Deus propter Scripturas : ita et
creaturæ factæ sunt propter Deum .
1 Matth. v, 33. Cf. Exod . xx, 13 ; Levit. XIX , 12 ; Deuter . v, 11 ; Jacob. V, 12.
2 Matth . v, 34 et seq.
3 S. HIERONYMUS , Super Matthæum , Comment. ad cap . v.
Genes . XL' , 15.
IN III SENTENT . DIST . XXXIX, F. 737
F. Quid est dicere : Per Deum juro ?
Hic quæritur, Quid sit dicere : Per Deum juro ? Hoc est testem adhi-
bere Deum . Juravit enim Apostolus , dicens : Testis est mihi Deus ' , ac si
dixisset Per Deum ita est . Unde Augustinus : Ridiculum est putare hoc ,
si dicas, per Deum , juras : si dicas , Testis est mihi Deus, non juras . Quid
est enim per Deum , nisi testis est mihi Deus : aut quid est, testis est Deus ,
nisi per Deum ? Quid est autem jurare , nisi jus Deo reddere , quando per
Deum juras ? Jus scilicet veritatis , et non falsitatis . Item , Ecce dico cha-
ritati vestræ : Et qui per lapidem jurat falsum , perjurus est : quia non la-
pidem qui non audit , sed ejus creatorem adhibet testem . Hoc est ergo ju-
rare per quamlibet creaturam, scilicet creatorem ejus testem adhibere.
Est etiam quoddam genus juramenti gravissimum , quod fit per exsecra-
tionem ut cum homo dicit, Si illud feci , illud patiar , vel illud contingat
filiis meis secundum quem modum accipitur etiam interdum cum aliquis
jurando dicit, Per salutem meam, vel per filios meos , et hujusmodi : obli-
gat enim hoc Deo . Unde Augustinus : Cum quis ait, Per salutem meam , sa-
lutem suam Deo obligat . Cum dicit , Per filios meos , oppignerat eos Deo , ut
hoc eveniat in caput eorum , quod exit de ore ipsius . Si verum , verum : si
falsum , falsum . Et sicut per hoc jurans , aliquando hoc Deo obligat : ita per
Deum jurans, ipsum adhibet testem . In omni ergo juratione aut Deus testis
adhibetur, aut creatura Deo obligatur, et oppigneratur : ut hoc sit jurare ,

scilicet Deum testem adhibere , vel Deo aliquid oppignerare . Hoc est ergo
jurare per quamlibet creaturam , scilicet creatorem ejus testem adhibere .
1 Ad Roman . 1 , 9 .
2 S. AUGUSTINUS , De verbis , Apostoli , serm . 28 .
3 IDEM, In sermone eodem .
XXVIII 47
G. De illis qui jurant per falsos deos.
Post hæc quæritur, Utrum fide ejus utendum sit, qui per dæmonia vel
idola juraverit ? De hoc Augustinus scribens ad Publicolam ait : Te prius

considerare volo , utrum si quispiam per deos falsos juraverit et fidem non
servaverit, num tibi videtur bis pecasse ? Bis utique peccavit : quia ' juravit
per quos non debuit . Ideoque qui utitur fide illius quem constat jurasse
per deos falsos , et utitur fide illius non ad malum sed ad bonum , non pec-
cato illius se sociat, qui per dæmonia juravit , sed bono pacto ejus quo fidem
servavit . Et sine dubitatione minus malum est per deos falsos jurare vera-
citer, quam per Deum verum fallaciter. Quanto enim per quod juratur ma-
gis sanctum est, tanto magis est pœnale perjurium .
2. Item , Contemnens Deum in se ma-

gis peccat quam contemnens Deum in
creatura sicut magis peccant in regem
ARTICULUS VI. contemnentes eum in persona propria ,
quam contemnentes eum in balivo suo .
An juramentum tanto est sanctius, quan- Perjurans autem per Deum , contemnit
to sanctius est id per quod juratur, Deum in se et perjurans eum in crea-
et etiam tanto magis obliget ?· tura, contemnit eum in creatura : ergo
gravius peccat perjurans per Deum , quam
per creaturam ergo fortius est jurare
Deinde quæritur de hoc quod dicit, per Deum , quam per creaturam .
ibi, D, « Quæritur etiam, Utrum liceat SED CONTRA : Sed contra.
jurare per creaturam , etc. » 1. Deus in se non est nisi unum solum
Incidenter autem quæritur hic , Utrum bonum increatum : Deus autem in crea-
juramentum sit tanto sanctius , quanto tura est bonum creatum et bonum in-
sanctius est illud per quod juratur , et creatum magis autem est contemnere
tanto magis obligatorium ? Quia hoc duo , quam unum ergo magis peccat
quod quæritur principaliter hic in Litte- perjurans per creaturam , quam perjurans
ra, satis determinatur. per Deum , ut videtur.
Quod autem tanto magis obliget , 2. Item, Magis horrerent homines ju-
quanto sanctius est id per quod juratur, ramentum quod fit per oculos vel per cor
sic probatur primo : quia Dei, quam id quod fit per Deum : ergo
1. Hoc plane dicit Augustinus in Lit- majus est constat autem , quod id est
tera ergo ita est. per creaturam : ergo aliquod juramen-
1 Edit. J. Alleaume , qui. 2 S. AUGUSTINUS , Ad Publicolam, epist . 154.

IN III SENTENT. DIST. XXXIX , G , ART. 6 . 739
tum factum per creaturam , est majus regula Augustini vera est : quia tanto
quam factum per Creatorem. perjurium est gravius , quanto sanctius
3. Item , Jurans per idolum , jurat per est per quod juratur et tanto juramen-
creaturam et constat , quod idololatria tum magis obligatorium , nisi fiat aliqua
est pejor peccatis omnibus : ergo perju- expressio sanctitatis excellentis in crea-
rium quod fit in idolo , pejus est quam tura , ut cum dicitur, per Deum , et per
perjurium per Deum : ergo videtur, quod sancta Evangelia , vel reliquias Sancto-
juramentum sit majus . rum horum ita quod sit invocatio di-
4. Item, Videtur quod sit æquale vina cum invocatione creaturæ quia
utrumque non est enim causa quod tunc bis contemnitur Deus , in se scilicet ,
invocetur creatura in testem dicti , nisi et in creatura in qua relucet per gratiam
divina veritas reluceret in creatura : et gloriam .
quidquid enim aliud est in creatura , AD PRIMUM ergo dicendum , quod cum Adcbject.1.
vanitas est , et nihil confirmans, quia invocatur Deus in creatura , non fertur
ipsum est mendax , sicut omnis homo : intentio ad Deum nisi habitualiter , sed
ergo necessarium est, quod in omni actualiter super creaturam et ideo se-
juramento invocetur veritas divina , quia cundum actum non contemnitur nisi in
aliter nihil confirmaret : sed ubicumque creatura , nisi oppositum exprimat in vo-
sit veritas divina, ibi semper est æqualis : ce, sic dicens : « Juro per Deum relucen-
ergo æqualiter contemnitur : ergo æqua- tem in hac creatura : » quia tunc con-
le peccatum est jurare falsum per Deum, temnitur Deus actualiter in perjurio .
et per creaturam . AD ALIUD dicendum , quod homines Ad object. 2.
magis abhorrent propter specialem gra-
Quæst. ULTERIUS quæritur, Utrum recipienda tiam quam exprimunt illæ creaturæ fa-
sunt idololatrarum juramenta ? ctam esse in nobis : unde in talibus
Videtur, quod sic : quia juramentis semper Deus actualiter no-
1. Laban exhibuit juramentum , et Ja- minatur , et contemnitur in verbo : non
cob recepit eum , cum tamen sciret. enim juratur per oculos , sed per oculos
eum juraturum per idola sua : ergo vi- Dei nec per Evangelia, nisi Dei . Et
detur, quod alii similiter recipere possi non dicatur, tamen intelligitur : quia
sunt. non est Evangelium , nisi Christi . Dicen-
2. Item , Christiani in fide treugarum dum ergo , quod illa magis obligant,
recipiunt juramenta paganorum , cum ideo quia non contemnitur Deus tantum ,
tamen sciunt eos jurare per Mahume- sed gratia ejus quam nobis contulit per
tum , vel per idola : ergo videtur non es- hoc quod factus est homo , et posuit le-
se peccatum . gem vivendi in Evangelio .
Sed contra. SED CONTRA : AD ALIUD dicendum , quod perjuratio Ad object. 3.
Ad Roman. 1 , 32 : Qui talia agunt, di- ad idolum , majus est peccatum , non
gni sunt morte et non solum qui ea propter juramentum , sed propter ido-
faciunt, sed etiam qui consentiunt facien- lolatriam et infidelitatem . Unde in
tibus . Exigens autem ut fiat aliquid , argumento est locus sophisticus acci-
consentit in illud : ergo exigens juramen- dentis .
tum per idolum , consentit ut juretur AD ALIUD dicendum , quod veritas Ad object. 4.
per idolum æqualiter ergo peccat sicut prima semper sibi æqualis est , sed ta-
jurans. men non æqualiter advertitur in se , et in
creatura et ideo non æqualiter con-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod in veritate temnitur .
1 Genes. XXXI, 44 et seq.

Ad quæst. AD ID autem quod ulterius quæritur faceret et ideo pro utilitate sustinent,
de consentientibus juramentis quæ fiunt sicut accipiens mutuum, consentit in ac-
per idola , dicendum quod non consen- ceptionem , sed coactus permittit accep-
tiunt nisi in juramento : sed permittunt tionem supra sortem et ideo non sunt
jurationem per idola quam ille quidem digni pœna .
H. Quod juramentum quo incaute juratur, non est observandum, nec votum, nec
promissio injuste facta .
Nunc superest videre , utrum omne juramentum implendum sit ? Si
enim quis alicui juraverit contra fidem et charitatem , quod observatum
pejorem vergat in exitum , potius est mutandum quam implendum ' . Unde
Ambrosius : Est contra officium Dei , nonnumquam promissum solvere sa-
cramentum , ut Herodes fecit . Item , Isidorus : In malis promissis re-

scinde fidem , in turpi voto muta decretum . Quod incaute vovisti , ne facias :
impia est promisso quæ scelere adimpletur . Idem , Non est observandum
sacramentum , quo malum incaute promittitur : ut si quis adulteræ perpe-

tuam fidem cum ea permanendi polliceatur. Tolerabilius enim est non im-
plere sacramentum , quam permanere in stupro . Item , Beda : Si quid nos
incautius jurare contigerit, quod observatum pejorem vergat in exitum ,

libere illud salubriori consilio mutandum noverimus ac magis instante ne-
cessitate pejerandum esse nobis , quam vitando perjurio in aliud crimen
gravius esse divertendum . Denique juravit David per Deum occidere Na-
bal virum stultum : sed ad primam intercessionem Abigail fœminæ pruden-
tis , remisit minas , revocavit ensem in vaginam : nec aliquid culpæ se tali
perjurio contraxisse doluit . Item , Augustinus : Quod David juramentum
per sanguinis effusionem non implevit, major pietas fuit . Juravit David te-
mere, sed non implevit jurationem majori pietate . Ex his aliisque pluri-
1 VENERAB . BEDA, Homil. 44.

2 S. AMBROSIUS , In lib. de Officiis , 22 , q . 4 , cap . Est etiam (Nota ed . Lugd . )
3 Cf. Marc. vi , 23 et seq .; Matth . xiv, 7 et seq
↳ S. ISIDORUS . Lib . II de Summo bono , cap . 32 .
5 IDEM, In Lib . Sentent . ibidem, cap . Non est observandum ( Nota ed . Lugd . ) .
• VENERAB . BEDA, Homil . 43 , ibid . cap . Si aliquid.
71 Reg. xxv, 2-42.
* S. AUGUSTINUS, In sermone quodam , 22, q. 4, cap . Quod David Nota ed . Lugd . )
IN III SENTENT . DIST . XXXIX , I , ART. 7 . 741
bus ostenditur , quædam juramenta non esse observanda : et qui sic jurat ,
vehementer peccat : cum autem mutat , bene facit . Qui autem non mutat,
dupliciter peccat : et quia injuste juravit, et quia facit quod non debet .
I. Si est perjurus qui non facit quod incaute juravit ?
Qui vero mutat, Utrum perjurus debeat dici , solet quæri ? Beda supra
tale juramentum vocavit perjurium . Joannes etiam Apocrisarius Orienta-

lium sedium dixit : Sermo patris nostri Sophronii significat, quod melius
est jurantem pejerare , quam servare sacramentum in fractione sanctarum
imaginum . Sed perjurium dicitur tale juramentum non observatum et
pejerare dicitur qui non implet quod falsum jurat, non quia inde reus sit
quod non observat, sed quia juravit injustum , ex quo reus est sicut ille qui
pejerat.

1. Ponamus , quod aliquis juret se præ-
latum non fore : constat , quod hoc est li-
citum , quia bonum est contemnere ho-
ARTICULUS VII. nores ergo tenetur observare et imple-
re . Ponatur ergo , quod præcipiatur ei :
An omne juramentum sit implendum , et aut obediet, aut non. Si sic : ergo pec-
maxime hoc quod non vergit in dete- cat mortaliter non obediendo , et pecca-
riorem exitum ? et, An sit illicitum ? bit mortaliter non reddendo juramenta :
ergo est experplexus , ut videtur .
Si forte dicas, quod absolvitur a jura-
Deinde quæritur de hoc quod dicit , mento per obedientiam . CONTRA : Ipse
ibi , H, « Nunc superest videre , Utrum numquam habuit potestatem eximendi
omne juramentum implendum sit, etc. » se extra ordinationem Ecclesiæ et pote-
Videtur enim , quod omne juramen- statem superioris : ergo in præjudicium
tum sit implendum , quod observatum , Ecclesiæ ordinationis et potestatem num-
in deteriorem non vergit exitum . PRO- quam potuit aliquid jurare : ergo tene-
BATIO Quia dicit Dominus : Non perju- tur obedire et venire contra juramentum
rabis , reddes autem Domino juramenta suum .
tua . Ergo reddenda sunt : ergo implen- 2. Item, Deuter. xxv , 7 et seq. , dicitur
da. de eo qui non vult suscitare semen fra-
Item , Hoc probat in Littera Magister. tris sui defuncti accipiendo uxorem re-
1 Edit J. Alleaume , servanda . 2 Matth . V, 33.

lictam fratris sui , quod mulier discal- vatum non vergit in deteriorem exitum ,
ceabit eum , et vocabitur nomen illius ut dicitur in Littera , et quamdiu obser-
in Israel, domus discalceati. Et dicit vatum , deteriorem non vergit in exi-
Glossa : « Qui curam alendorum sub- tum quia (ut dicit Bernardus) quod pro
ditorum suscipere renuit, opprobrium charitate institutum est, contra charita-
discalceati in Ecclesia sustinebit : non tem non debet militare . Unde dico , quod
vult suscipere uxorem fratris sui , id est , jurans se omnino prælatum non fore quo-
Christi . » Ergo videtur , quod ex præce- cumque casu contingente , jurat stulte et
pto Dei tenetur suscipere : nullus autem indiscrete quia hoc non potest jurare ,
potest jurare aliquid contra præceptum sicut necessario probant objectiones : li-
Dei ergo nec iste potuit jurare se nul- cet enim sibi conscius sit propriæ fragili-
lo modo fore prælatum . tatis , et dictet sibi cor , quod non sit sibi
3. Item, Aliquis peccat jurando se non utile esse prælatum , tamen exposita cau-
intraturum religionem ergo non tene- sa quare sibi hoc de se videtur, debet hu-
tur observare sed prælatio non est mi- militer acquiescere ordinationi Ecclesiæ
noris perfectionis quam religio : ergo et superioris et si oppositum indiscrete
non potest facere suo juramento , quod juravit, pœnitentiam habeat pro indis-
non teneatur esse prælatus si debite in- creto juramento , quia jam per inobe-
jungatur ei. dientiam observatum , incipit vergere de-
4. Item , In tali casu quando indiget teriorem in exitum ,
Ecclesia , etiam proprium corpus tenetur AD HOC autem quod contra objicitur, Ad 1.
expendere pro Ecclesia : ergo multo. quod bonum est honores contemnere :
magis tenetur impendere curam officii dicendum quod verum est : sed onus
pastoralis. non semper est contemnendum , quia
etiam in prælatione existens , potest non
Quæst. ULTERIUS quæritur , Utrum aliquod ju- appetere honores .

ramentum illicitum obliget ?
Videtur, quod non quia observatum AD ID quod objicitur ultimo , dicendum Ad quæst
deteriorem vergit in exitum in tali au- quod juramentum illicitum non ligat . Et
tem rescindenda est fides : ergo tale ju- ad dictum Augustini dicendum , quod
ramentum non obligat . non intendit dicere , quod meretrix non
SED CONTRA : recedat a leccatore : sed cum duobus
Sed contra.
Dicit Augustinus quod meretrix quæ peccatis peccet,
peccet , intendit quod perju-
jurat se fidem servare leccatori , mala est rium est majus peccatum . Alii dicunt
ei adhærendo , sed pejor juramentum aliter, scilicet quod meretrix habet fidem
non observando : cum ergo vitanda sunt secundum quid cum leccatore , scilicet
majora mala , videtur quod teneatur ei in quantum non admittit alium et
fornicario concubitu adhærere . quando violat hoc , peccat contra jura-
mentum et quoad hoc tantum di-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod omne jura- cunt verificari dictum Augustini , et non
mentum est observandum , quod obser- quoad adhæsionem .
IN III SENTENT . DIST . XXXIX , K, L 743
K. De eo qui verborum calliditate jurat.
Hoc etiam sciendum est, quod quacumque arte verborum quis juret ,
Deus tamen qui conscientiæ testis est , ita hoc accipit, sicut ille cui jura-
tur intelligit. Dupliciter autem reus fit , qui et nomen Dei in vanum assu-
mit, et proximum dolo capit.
PRÆTEREA quæritur , Quando aliquis Quæst.

sine fraude casu jurat per verba multipli-
cia , in quo sensu accipienda sint verba ?
ARTICULUS VIII .
SOLUTIO. Dicendum , quod istud quod Solutio.
An dolose juranti verba prodesse de- dicitur hic , intelligitur de dolose juran-
bent ? te et hoc notatur per hoc quod dicit,
quacumque arte verborum utens ars
enim idem est quod dolus : sed cum do-
Deinde quæritur de hoc quod dicit, lose exigit, dolus exactori prodesse non
ibi , K, « Hoc etiam sciendum est, quod debet .
quacumque arte verborum , etc. »
Videtur enim , quod quando dolose AD ALIUD dicendum , quod tali casu Ad quæst.
aliquis exigit juramentum per verba eveniente debet accipi juramentum in
multiplicia, tunc illa verba intelligenda eo sensu in quo jurans credit illum in-
sint secundum quod cui juratur accipit tellexisse cui juratur : et si non potest
ipse autem dolose accipit in sensu non scire, debet relinqui arbitrio bonorum
recto ergo tenetur solvere juramentum virorum , qui judicant secundum quem
secundum sensum illum , quod falsum sensum verba illa frequentius accipi so-
est. lent et in illo tenetur.
L. De illo qui cogit aliquem jurare.
Quæritur etiam , Si peccat qui hominem jurare cogit ? De hoc Augusti-
nus ait : Qui exigit jurationem , multum interest si nescit illum juraturum
falsum , an scit . Si enim nescit et ideo dicit , Jura mihi , ut fides ei sit , non
est peccatum tamen humana tentatio est. Si vero scit eum fecisse et
cogit eum jurare , homicida est ' . Item , Qui provocat hominem ad juratio-
nem , et scit eum falsum jurare , vincit homicidam : quia homicida corpus
occisurus est, ille animam , imo duas animas , et ejus quem jurare provo-
cavit , et suam 2 .
M. Ex concilio Aurelianensi.
Sancta synodus decrevit , nisi pro pace facienda , ut omnes fideles jejuni
ad sacramenta accedant ".
non sequitur legem peccati alicujus per-

jurii .
3. Item, Illicita simpliciter necessitas
facit licita sicut patet, Luc. vi , 3 , et
ARTICULUS IX . 1 Reg . xxi , 6 , de David cum viris ejus ,
qui excusantur qui comederunt in neces-
An perjurium coactum sit peccatum ? sitate panes propositionis , quos non lice-
bat edere nisi solis sacerdotibus : ergo et
perjurium excusatur per necessitatem ,
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ut videtur.
ibi, L, « Quæritur etiam, Si peccat , etc. » SED CONTRA : Sed contra
Et quæruntur duo . Primum , Utrum 1. Mendacium semper est peccatum,
perjurium coactum sit peccatum ? et non potest non male fieri , ut vult Au-
Secundum, Utrum juramentum obli- gustinus perjurium autem est menda-
get ? cium , invocatione divinæ veritatis confir-
matum ergo multo magis perjurium
AD PRIMUM proceditur sic semper est malum , et numquam potest
1. Dicit Augustinus : « Nullo modo ad bene fieri vel non male .
opprobrium voluntatis trahitur, quod 2. Item , Dicit canon : « Si aliquis pe-

conditio necessitatis extorsit : » coactum jerat pro vita corporis conservanda , quia
autem juramentum extorsit conditio ne- magis dilexit corpus quam animam , tres
cessitatis non ergo trahitur ad oppro- quadragesimas abstineat. >»
brium voluntatis : ergo non est pecca-
tum . SOLUTIO . Dicendum , quod , perjurium Solutio
2. Item, Matth . XII, 1 et seq., ubi ex- semper est peccatum , ut probant ratio-
cusat Dominus vellentes spicas, dicit. nes ultimæ nec per coactionem excusa-
Glossa : « Necessitas non habet legem . >> tur a toto , licet a tanto excusetur : et
Ergo juramentum coactæ necessitatis hoc ideo est, quia voluntas cogi non
¹ S. AUGUSTINUS , De verbis Apostoli , Serm . 82 . 3 lbidem . cap . Ille qui hominem ( Nota edit.
2 S. AUGUSTINUS , In sermone de decollatione Lugd . )
S. Joannis.
IN III SENTENT. DIST. XXXIX , M, ART. 10 . 745
potest et omne perjurium a voluntate auctoritas, quod coacta sacrificia Deo

tracta quidem , sed non coacta procedit. non placent : cum igitur juramenta sint
Ad 1. AD PRIMUM autem quod contra objici- quædam vota attestatione juramenti fir-
tur, dicendum quod Augustinus loquitur mata , videtur quod non obligent .
de his in quibus absoluta est coactio , ut 2. Item, Coactum est involuntarium ,
in membris corporis : sicut si aliqua om- ut dicit Philosophus involuntarium au-
nino contra voluntatem violetur. tem non obligat : ergo nec coactum ju-
d2 et 3. AD ALIUD dicendum , quod est necessi- ramentum .
tas naturæ, et talis sublevanda est per 3. Item, Tullius in Rhetoricis inducit
actum concessum naturæ, ut fames per legem dicens : « Quod vi vel dolo factum
comedere . Et in necessitate fiunt omnia est, ratum non habeo , ait Prætor » tale
communia. Alia est necessitas commina- autem juramentum est factum vi et dolo
tionis et propter hanc non debent ad- simul ergo non debet haberi ratum : er-
mitti illicita . Et de tali procedit coactum
. go non obligat ad implendum .
juramentum . 4. Item , Metus mortis cum signis mor-
tis cadit in constantem virum sed metus
qui cadit in constantem virum , a toto
excusat , ut dicunt Jurisperiti : ergo iste
qui tali metu jurat, de juramento deobli-
ARTICULUS X. gatur.
5. Item , Fraus non debet alicui patro-
An juramentum coactum obligat ad cinari sed ille qui cogit ad jurandum ,
impletionem ? fraude et dolo et violentia facit hoc : er-
go non debet ei patrocinari : ergo iste
jurans non debet obligari ad implendum .
Secundo quæritur, Utrum juramentum Si dicas, quod sic jurans dare centum ,
coactum obliget ad impletionem ? obligatur , et in hoc nihil deperit ei , quia
Videtur autem quod sic : quia competit ei actio in illum. CONTRA : Po-
1. Ponamus , quod aliquis juret id quod namus , quod juret se non acturum contra
fieri est licitum , sicut se daturum centum eum ergo etiam hoc tenetur implere
marcas juramenta autem licita sunt ser- eadem ratione, qua tenetur implere pri-
vanda ergo illud debet impleri . mum.
2. Item, Quidam consuluit Papam Si forte dicas , quod in tali casu debet
Alexandrum de quodam juramento coa- denuntiare Ecclesiæ : et illa tenetur age-
cto an deberet implere ? Et respondit Pa- re contra illum . Pono etiam, quod juret
pa : « Non habebis me auctorem perju- Ecclesiæ se non denuntiaturum : ergo
rii » ergo videtur , quod juramentum etiam eadem ratione illud debet implere :
illud obligabat. et ita omnibus modis injuste damnifica-
3. Item , Quidam coactus juravit cui- tur et ille reportat lucrum ex dolo et
dam concubinæ suæ, quod eam duceret fraude.
in uxorem , et non interrogaret parentes 6. Præterea, Juret aliquis aliud , scili-
suos et quæsivit a beato Augustino , cet se consentire in matrimonium alicu-
utrum teneretur solvere juramentum ? jus : si ergo obligatur ipse, non potest ab
Respondit beatus Augustinus de consilio ea separari .
beati Ambrosii , quod duceret eam . Ergo SED CONTRA : Coactio excludit consen- Sed contra.
videtur, quod coacta juramenta obli- sum conjugalem ergo etiam excludit.
gant. juramentum de consensu .
SED CONTRA :
1. Vola coacta non obligant, quia dicit SOLUTIO . Dicendum , quod hic sunt opi- Solutio
niones Magistrorum diversa . Sunt enim tarium simpliciter, sicut tractus per ma-
qui distinguunt inter juramentum asser- num , quia trahit per manum quod domi-
torium, et promissorium : et dicunt , quod natur manui, illud involuntarium est ,
assertorio juramento coacto , ut scilicet cujus causa factiva et principium est in
aliquid asserat quod scit esse verum jura- alio , nihil conferente , id est, cooperante
mentum , obligat ad dicendum illud : vim passo , id est , eo qui vim patitur.
quia hoc sine læsione justa alicujus asse- AD ALIUD dicendum , quod Prætor lo- Ad object
rere potest , quod verum esse scit . Jura- quitur de judicio suo quoad forum civile :
mentum autem promissorium est , cum quia tyrannus non potest agere in sic sibi
promittit se soluturum esse centum ali- promissum , imo puniretur a Prætore.
cui tyranno , ne interficiat eum et tunc AD ALIUD dicendum , quod nulla causa Adobjex
non obligat , ut dicunt . Alii dicunt, quod metus ferens peccatum, cadit in constan-
in veritate coram Deo et foro pœnitentiæ tem virum quia aliter falsum esset
obligatur juramento utroque, sed non fo- quod dicitur : Ne terreamini ab his qui
ro judicii quia tyrannus non audet se occidunt corpus, et post hoc non habent
præsentare judici , cum ipse læserit justi- amplius quid faciant : sed quoad fa-
tiam et illi concedunt primam partem cta humana .
objectionum et istam opinionem tenent AD ALIUD dicendum , quod competit ei Adobject. ".
Theologi . actio post promissionem et si hoc abju-
AD ID autem quod contra objicitur, di- rat , competit ei denuntiare principi vel
Ad object. 1.
cunt quod juramentum non est votum , Ecclesiæ et ille peccat mortaliter si non
sed potius promissio exterior confirmata compellit illum ad restituendum : nec
per invocationem divinæ veritatis , et ideo potest abjurare , quia hoc vergit in dete-
propter reverentiam divinæ veritatis obli- riorem exitum , id est , status reipublicæ
gat votum autem consistit principaliter et juris corruptionem et ideo ibi sta-
in voluntatis libertate interiori. tur.
Ad object. 2. AD ALIUD dicendum , quod non omnino AD ALIUD dicendum , quod juramentum Adobject
est involuntarium juramentum , sed invo- coactum obligat : sed non matrimonium ,
luntarium simpliciter , voluntarium autem quia matrimonium non tantum quærit
secundum quid , scilicet ne deteriora patia- consensum , sed etiam liberum arbitrium .
tur : sicut etiam dicit ibidem Philosophus Hoc autem patet ex hoc, quia si venit
de involuntario simpliciter, et involun- contra juramentum contrahendo cum alia ,
tario secundum quid . Illud autem quod stat sequens matrimonium , et injungitur
secundum quid est involuntarium , non ei pœnitentia pro perjurio .
excusat a toto , sed id quod est involun-
1 Luc. XII, 4. Cf. Matth. x , 26 ; Marc . vin , 13 .

IN III SENTENT . DIST. XL, A. 747
DISTINCTIO XL .
De distinctione duorum præceptorum in quibus prohibetur duplex

concupiscentia.
A. De sexto et septimo præcepto secundæ tabulæ.
Sextum præceptum est : Non desiderabis uxorem proximi tui. Septi-

mum est : Non concupisces domum proximi tui, non servum, non ancillam ,
etc. ' .
Sed videtur præceptum de non concupiscendis rebus proximi , unum esse
cum eo quo dicitur : Non furaberis : et præceptum de non concupiscenda

2
uxore , unum esse cum eo quo dicitur : Non machaberis . Poterat etiam ²
præceptum non furandi in illa generalitate intelligi , ubi de non concu-

piscenda re proximi præcipitur : et in eo quod dictum est : Non mocha-
beris, poterat illud intelligi, Non concupisces uxorem proximi tui . Sed
in illis duobus præceptis non mochandi et non furandi , ipsa opera notata
sunt et prohibita in his vero extremis, ipsa concupiscentia : multum

ergo differunt illa ab istis . Unde illi præcepto non moochandi , fit su-
peradditio in Evangelio : ubi omnis concupiscentia mochandi prohibetur .
Sed cum hic prohibeatur concupiscentia alienæ uxoris , et alienæ rei :
quare dicitur Lex comprimere manum et non animum , Evangelium vero

et manum et animum ? Illud de lege dicitur secundum cerimonialia, non
secundum moralia . Vel quia in lege non est generalis prohibitio omnis
mortiferæ concupiscentiæ , ut in Evangelio .
1 Exod. xx, 17. Cf. ad Roman. vII , 7 et XIII , 9 .

Edit. J. Alleaume, enim.
3 S. AUGUSTINE's, Super Exod . Q. 4.
* Matth. v, 27 et seq.
2. Item , In secundo libro Sententia-

rum habitum est , quod voluntas et opus
sunt unum peccatum , quia aliter quilibet
DIVISIO TEXTUS . peccans in opere , peccaret duobus pec-
catis unius autem peccati una est pro-
hibitio ergo voluntas et actus pertinent
« Sextum præceptum est, Non deside- ad unum peccatum non ergo divisa
rabis uxorem proximi tui , etc. » mandata debent esse de voluntate .
Hic incipit agere ultimo de præceptis 3. Item , Nihil est vituperabile nisi in
duobus pertinentibus ad cor . quantum procedit a voluntate delibera-
Et habet distinctio ista duas partes : tiva, nec etiam laudabile : constat autem ,
in quarum prima determinat breviter de quod opus non prohibetur in decalogo ,
duobus præceptis prædictis . In secunda , nisi quia est vituperabile in moribus :
tangitur de differentia veteris legis et no- ergo prohibetur in quantum exit a deli-
væ quoad decalogum qui est in utraque, berativa voluntate : ergo in opere intel-
ibi , B , « Si vero quæritur , quam dicat ligitur voluntas prohibita : ergo super-
Apostolus, etc. » fluit postea addere novam prohibitio-
In prima parte facit tria . Primo expli- nem .
cat duo mandata . Secundo , objicit con-
trarium mandatorum et solvit , ibi , A, SOLUTIO . Dicendum , quod aliud est in Solutio.
Ad 1.
§ 2 « Sed videtur præceptum de non concupiscentia carnis , et aliud in concu-
concupiscendis , etc. » In tertia , moyet piscentia rerum , et aliud in aliis pecca-
quæstionem , qualiter dicatur vetus lex tis , ut dictum est supra in quæstione de
non comprimere animum , cum hæc duo numero præceptorum quia istæ duæ
præcepta animum comprimant ? et solvit , concupiscentiæ habent dilectationes suas
ibi, A, § 3 « Sed cum hic prohibeatur etiam ante opus non conjunctas operi , ut
concupiscentia, etc. » dicit Augustinus . Et ideo quia in opere
habent nocumentum proximi , propter
illam turpitudinem in qua quiescit cogi-
tatio , speciali præcepto prohibetur opus :
et propter turpitudinem concupiscentiæ
ARTICULUS I. ante opus , aliud mandatum est quod
prohibet cogitatum cordis . Sic autem non
An ista duo mandata separata sint, sci- est in aliis et hujus causa supra dicta
licet, Non desiderabis uxorem, etc. , est.
an non ? AD ALIUD dicendum , quod duplex est Ad 2.
voluntas , scilicet operis , et delectationis
ante opus , vel sine opere. Et prima pro-
Incidit autem hic dubium ante Litte- hibetur in præcepto in quo prohibetur
ram , Utrum ista duo mandata separata opus . Secunda autem causa indiget pro-
sint ab aliis , aut non ? prio præcepto, in quo prohibeatur.
Secundo , Utrum differant inter se , et AD ALIUD dicendum , quod licet opus Ad 3
quam habeant differentiam ? causam principalem vituperii vel laudis
habeat a voluntate , non tamen accipit a
AD PRIMUM objicitur sic : voluntate totam causam nocumenti : et
1. Cogitatio ordinatur ad opus, vel quoad nocumentum potest esse unum
verbum ergo per se non habet ordi- præceptum , et quoad turpitudinem quie-
nem ergo prohibitio cogitationum per tis in affectu illecebræ potest esse aliud .
se non debet cadere in præcepto .
IN III SENTENT . DIST. XL , A, ART. 2 ET 3. 749
tia autem non est nisi duplex , scilicet

conservationis et sufficientiæ individui ,
et conservationis et sufficientiæ speciei .
Et prima causat avaritiam large accep-
ARTICULUS II. tam , scilicet in rebus et honoribus : se-
cunda autem luxuriam : et ideo avaritia
An ista prædicta duo mandata sint inter oculorum et fastus vitæ reducuntur in
se distincta ? possessiones , et sic prohibentur in uno
mandato sed non concupiscentia carnis ,
quia non surgit ex eadem indigentia .
Secundo , quæritur, Utrum sint distin- AD ALIUD dicendum , quod nullum sci- Ad 3.
cta ista mandata ? bile in quantum scibile , malum est : et
Videtur autem , quod non quia hoc patet ex hoc, quod omnem scientiam
1. Sive sit uxor, sive concubina , cum habet Deus, et sancti Angeli multorum
dicitur : Non mochaberis , prohibetur il- malorum habent scientiam : et ideo nul-
licitus concubitus cum muliere omni er- lum debet esse præceptum morale de
go similiter cum dicitur : Non concupi- hoc, quia præcepta moralia prohibentia
sces uxorem proximi tui, intelligitur non sunt nisi de per se malis . Leges au-
etiam prohiberi concupiscentia ancillæ tem prohibent quasdam scientias propter
quæ ad idem appetitur. Cum igitur in opus adjunctum et pronitatem affectus .
secundo dicitur : Non concupisces ancil-
lam , non videtur secundum differre a
primo.
2. Item, Ea quæ appetuntur præter
turpitudinem coitus , multiplicia sunt , et ARTICULUS III.
reducuntur ad tria , scilicet concupiscen-
tiam carnis , et concupiscentiam oculo- An lex decalogi justificabat , ex quo pro-
hibuit manum et animum ?
rum , et superbiam vitæ¹ : ergo videtur ,
quod penes hæc tria deberent esse hic
tria mandata de non concupiscendo .
3. Item, Cum sint quædam scibilia i! li- Deinde quæritur de hoc quod dicit ,
cita sicut appetibilia , sicut scibilia incan- ibi , A , § 3 : « Sed cum hic prohibeatur
tationum et quarumdam divinationum , concupiscentia alienæ uxoris , etc. »
videtur quod deberet esse præceptum de Gratia enim hujus quæritur, Au lex
non concupiscendis scibilibus quibusdam, decalogi justificabat, ex quo prohibuit
sicut sunt præcepta de non concupiscen- manum et animum ?
dis quibusdam . Videtur autem quod sic :
1. Justitia enim est abstinentia mali in
Solutio. SOLUTIO . Dicendum ad primum , quod corde , ore , et manu : omnia autem hæc
Ad 1. ancilla concupisci dicitur dupliciter, sci-
tangunt præcepta et ordinant ergo vi-
licet ad concubitum , et sic prohibetur in detur, quod justificabat.
præcepto de non concupiscendo uxorem : 2. Item, Matth . xIx, 17 : Si vis ad vi-
et ut possessio , et sic habetur in præce- tam ingredi, serva mandata . Et determi-
pto de non concupiscenda re quæ est pos- nat ea , scilicet , Non occides, non mocha-
sessio , ut servus , bos et asinus , etc. beris, etc .: cum ergo ad vitam æternam
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod appetibilia nemo ingrediatur nisi per justitiam , vi-
appetuntur propter indigentiam . Indigen- detur quod mandata justificabant .
1 Cf. I Joan. 1, 16 .
3. Item , Beda : « Justitia legis suo est decalogus constat autem , quod id
tempore custodita , non solum bona tem- quod vivificat, non occidit : ergo decalo-
poralia , sed et vitam conferebat æter- gus non justificat .
nam » hæc autem non confertur nisi
justificato ergo lex decalogi justificabat. SOLUTIO . Dicendum, quod justificans Solutio.
4. Item , Ad Roman. II, 20 : Ex ope- dicitur quadrupliciter , scilicet effective ,
ribus legis non justificabitur omnis caro et sic solus Deus justificat. Formaliter ,
coram illo . Ibi dicit Glossa Augustini : et hoc duobus modis, scilicet ut forma
« De lege loquitur secundum cerimonia- propria faciens actum justum , sicut al-
lia , non secundum moralia quæ justifica- bedo album , et sic sola justitia justificat :
bant . » Ergo justificabat decalogus . et ut removens dispositionem contrariam ,
5. Si dicatur , quod non justificabant et sic gratia sacramentalis justificat , quæ
nisi ex charitate facta et ideo opus ope- principaliter ordinata est contra pecca-
ratum non justificabat, sed opus operans : tum , ut probatur in principio quarti
tunc videtur nulla fuisse differentia inter Sententiarum . Tertio modo dicitur justi-
moralia et cerimonialia, quia in cerimo- ficans , faciens dignum vita æterna et
nialibus etiam opus operans ex charitate , merito operis , et sic sola charitas justi-
valebat ad salutem , et non opus opera- ficat. Quarto modo dicitur justificans ,
tum . consuetudinem justitiæ inducens, et sic
Sed contra. SED CONTRA : opus justificat , et per consequens præ-
1. Ad Roman . in , 20 : Ex operibus le- ceptum quod ligat ad observantiam ope-
gis non justificabitur omnis caro coram ris et hoc modo decalogus semper justi-
illo . Et loquitur de opere decalogi : ergo ficat : sed tamen dupliciter, scilicet re-
non justificabat. trahendo a malo , et sic justificabat in
2. Item , Ad Roman . vIII , 15 : Non ac- prohibitionibus : vel in ordine ad bonum ,
cepistis spiritum servitutis iterum in et sic justificabat in affirmativis .
timore, etc. , dicit Glossa : « Præcepta in Sed tamen notandum, quod cum quæ-
veteri lege, timore servili servabantur : » ritur , utrum decalogus justificabat , quæ-
timor autem servilis est cum peccato ritur de justificatione tertio modo : quia
mortali , et non potest simul aliquis esse habitus justitiæ politicæ, et etiam opus
justus et in peccato mortali : ergo timor potest esse cum mortali peccato : et ideo
servilis non justificat : ergo nec manda- non quæritur de justificatione secundo.
tum quod timore servili movente imple- modo , sed tertio modo .
batur . Dicendum igitur , quod secundum in-
3. Item, Exod. xx, 17 , super illud : tellectum illum quæstionis non justifica-
Non concupisces domum proximi tui, bat : quia ex legislatione Veteris Testa-
dicit Glossa « Lex prohibet manum , menti non conferebat gratiam, eo quod
non animum : » cum igitur justitia prin- sacramenta illa essent figuræ gratiæ , et
cipaliter sit in corde , non in manu , lex non veritas sed in Novo in quantum
decalogi non justificabat, ut videtur. hujusmodi justificat, id est , quod implens
4. Item , Super illud Psalmi xvii , 8 : decalogum , habeat habitum sacramento-
Lex Domini immaculata, etc. , dicit Glos- rum novorum : quia ex legislatione No-
sa : « Lex vetus non fecit animas imma- vi Testamenti confertur gratia, qua im-
culatas » decalogus autem erat in veteri pletur et informatur opus decalogi : et
lege ergo non faciebat animas immacu- ideo justificat .
latas ergo nec justas . Est tamen notandum verbum Augu-
5. Item, II ad Corinth. m , 6 : Littera stini , scilicet quod justi in Veteri Testa-
occidit, spiritus autem vivificat. Et dicit mento pertinebant ad Novum : quia ju-
Magister in Littera , quod littera occidens , stitiam in fide Novi acceperunt et mali
IN III SENTENT. DIST. XL, B , ART . 4. 751
in Novo , timore servili servientes , perti- intelligit decalogum pertinere ad statum

nent ad Vetus quoad non habere gra- justitiæ perfectæ , quia moralis est sed
tiam . non cerimonialia quæ ad justitiam figu-
Ad 1. DICENDUM ergo ad primum , quod opus ralem pertinebant : et ideo decalogus fuit
cordis , oris , et manus non justificat nisi in omni lege , et naturali , et Moysi , et
serviliter consuetudinalem justitiam in- gratiæ : quia opus suum materiale est in
ducendo et hanc non remunerat Deus , merito semper, quod non est opus ceri-
sed illam quæ ex charitate procedit. monialium .
Ad 2. AD ALIUD dicendum , quod Dominus di- AD ULTIMUM dicendum , quod licet in Ad b.
cit illi obstacula vitæ, ut removeat, non hoc non sit differentia inter cerimonialia
ut hoc solum sufficiat . Vel dicatur me- et moralia, quia neutra valebant ad me-
lius quia ibi Dominus intelligit includi ritum sine charitate, tamen est differen-
præceptum de charitate , ad quam omnia
. tia , quia decalogus est de per se bonis
mandata referuntur , ut patuit ex superius semper moventibus in merito , sed non
habitis . cerimonialia : sicut etiam aliæ virtutes
Ad 3. AD ALIUD dicendum , quod justitia illa præter charitatem non valent ad meri-
servata, non conferebat vitam nisi in tum , et tamen per se bonæ sunt , et ma-
pertinentibus ad Novum Testamentum , nent in merito , et specificant ipsum in
et ex gratia Novi Testamenti : et ita in hoc actu et in illo quem singulæ virtutes
telligit Beda. eliciunt.
Ad 4. AD ALIUD dicendum , quod Augustinus
B. Quid sit littera occidens ?
Si vero quæritur, Quam dicat Apostolus litteram occidentem ? Ea
certe est decalogus : qui non dicitur littera occidens, eo quod mala sit
lex , sed quia prohibens peccatum auget concupiscentiam , et addit præ-
varicationem nisi liberet gratia : quæ gratia non sic abundat in lege ut in
Evangelio . Vel secundum eorum carnalem intelligentiam . Lex ergo bona
est, et tamen occidit sine gratia , cum sit virtus peccati quæ jubet quod sine
gratia impleri non potest . Gratia autem deerat, et ideo littera occidens erat .
Distat autem Evangelii littera a legis littera , quia diversa sunt promissa :
ibi terrena , hic coelestia promittuntur. Diversa etiam sacramenta : quia
illa tantum significabant, hæc conferunt gratiam . Præcepta etiam di-
versa , quantum ad cerimonialia : nam quantum ad moralia sunt eadem ,

sed plenius in Evangelio continentur.
II ad Corinth. 11, 6 : Littera occidit, spiritus autem vivificat.

Audistis decem chordas psalterii utrique sexui impositas : quæ charitate

tangendæ sunt, ut vitiorum feræ occidantur .
vet in id quod appetit , quanto illud cre-

ditur altius sed præceptum per hoc
quod prohibet rem appetibilem a concu-
ARTICULUS IV . piscentia, exaltat , et sic magis concupi-
scentia provocatur in illud . Unde ,
An littera quam dicit Apostolus occi-
dere, sit decalogus ? Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata.
Tertius modus tangitur ab Apo tolo in

Deinde quæritur de hoc quod dicit , Littera , scilicet quia id quod sine præ-
ibi, B, « Si vero quæritur, Quam dicat cepto non est nisi malum contra legem
Apostolus litteram occidentem ? etc. » naturæ , præceptum adhibitum facit esse
Videtur enim , quod spiritus non vi- etiam contra legem scriptam, et sic addit
vificat : quia deformitatem quamdam , quæ est præva-
1. Spiritus est spiritualis intelligentia : ricatio legis scriptæ , et sic iterum aggra-
et hanc multi habent, qui non vivifican- vat peccatum , et auget mortem .
tur ergo spiritus non vivificat . His ergo tribus modis decalogus est
2. Item , Moralia non habent alium in- littera occidens .
tellectum , quam illum quem sonat lit- DICATUR ergo ad primum, quod spiri- Ad 1.
tera ergo nihil est dicere , Littera occi- tus est gratia spiritus, in qua datur Spi-
dit, spiritus autem vivificat : quia non ritus sanctus et hæc datur in legisla-
est ibi aliud spiritus , quam littera. tione nova , non veteri .
3. Item , Nihil removens dispositiones AD ALIUD dicendum , quod moralia non Ad 2.
et causas mortis , occidit : sed decalogus habent spiritum alterius intellectus , sed
removet dispositiones et causas mortis : ipsum moventem ad implendum , qui est
ergo non occidit. PRIMA per se patet . amor, non timor, ut dictum est .
SECUNDA probatur ex hoc , quod decalo- AD ALIUD dicendum , quod decalogus Ad 2.
gus removet peccata , quæ sunt causa per se ordinat ad vitam et hoc intendit
mortis. Apostolus , ad Roman . vit , 12 , cum di-
cit : Itaque lex quidem sancta, et man-
Solutio. SOLUTIO . Dicendum , quod littera occi- datum sanctum , et justum, et bonum :
dens , decalogus est , littera legis auditus sed per occasionem tripliciter ordinat ad
sine gratia impletionis et est littera oc- malum . Et hoc notat Apostolus cum
cidens , non per se , sed per occasionem subjungit, ibidem , y . 8 : Occasione ac-
sicut quando febricitanti aqua ostenditur, cepta , peccatum per mandatum , scilicet
magis excitatur in eo sitis quam prius : bonum , operatum est in me omnem con-
et ita etiam æstuanti homini in concu- cupiscentiam , et proinde mortem . Occa-
piscentia , decalogus eo ipso quod prohi- sio autem minus est , quam causa per se ,
bet , ostendit peccatum : et cum non dat et causa per accidens : quia nullam ha-
gratiam , est occasio provocationis concu- bet influentiam super illud cujus est oc-
piscentiæ et hic est unus modus occi- casio , sed inducitur ex comparatione sui
dendi . ad aliud prohibens ipsum a causalitate :
Alius autem modus est : quia omnis sicut ex comparatione solis ad corpus
appetitus de natura sui tanto magis fer- opacum causatur umbra, quam nullo
IN III SENTENT. DIST . XL , B , ART. 4 . 753
modo causat sol . Ita comparatus decalo- Item , Nota quod illam partem lectionis
gus ad ani mum depravatum concupi- quæ incipit ibi , B , circa medium : « Di-
scentia , causatur appetitus illiciti et stat autem Evangelii littera, etc. , » dis-
aggravatio peccati non causatur a deca- putatam invenies in principio quarti
logo aliquo modo , sed occasionatur . Sententiarum , in hoc eodem opere .
Hic autem qui vult potest inducere Et ideo non video hic plura quærenda .
longam quæstionem de legibus et jure Sed de inventis non grates nobis , sed
naturali , quam disputavimus in tractatu Deo offerantur , cui est honor et virtus et
de justitia. sapientia in sæcula sæculorum . AMEN .
XXVII 48
INDEX DISTINCTIONUM.
CAPITUM ET ARTICULORUM IN LIB . III SENTENTIARUM .
DE INCARNATIONE VERBI ALIISQUE AD HOC SPECTANTIBUS.
PROLOGUS. Hujus voluminis continentia perstringitur sub compendio .
DISTINCTIO I.
De unione naturarum in Christo ex parte personæ assumentis.
A. De incarnatione Verbi. 2
233779
Divisio textus .
Expositio textus .
ART. 1. An conveniebat Deum incarnari ?
2. Quare Dei Filius ab initio humanam naturam non assumpsit ?
3. Quid sit, et quot modis dicitur plenitudo temporis ?
4. Utrum Dei Filius potest dici factus de muliere ?
5. An tempus a Patre præfinitum sit, et debeat dici tempus plenitu-
G
dinis, in quo misit Deus Filium suum ?

6. Quare tempus in quo misit Deus Filium suum, dicitur tempus
plenitudinis, tempus miserendi, annus benignitatis, tempus gratiæ,
etc. 10
7. An lex decalogi potest impleri sine gratia ? 10
756 INDEX DISTINCTIONUM , ETC.
=
B. Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel Spiritus sanctus ? 11
223
Divisio textus .
ART. 8. An Pater potuit incarnari , et redimere genus humanum ?
9. Quare Spiritus sanctus non assumpsit carnem ?
C. Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari, vel possit ? 15
10. An Pater, et Spiritus sanctus potuerunt incarnari ? et , Utrum

possunt assumere eumdem hominem ? et, Utrum possunt assu .
mere plures homines ? 15
D. An Filius qui tantum carnem accepit, aliquid fecerit quod non Pater, vel
Spiritus sanctus ? 16
ART. 11. Utrum ad unius personæ assumptionem quando dicitur, Filius

assumpsit humanam naturam, omnes tres personæ assumant ? 17
12. An super Christum baptizatum in specie columbæ descendit tota
Trinitas ? 18
DISTINCTIO II .
De incarnatione personæ, sive de unione naturarum in Christo

ex parte naturæ assumptæ.
A. Quare totam humanam naturam accepit, et quid nomine humanitatis vel

2222
humanæ naturæ intelligendum sit ? 20
Divisio textus . 21
ART. 1. An sola natura rationalis sit assumptibilis ?
2. An Angelus sit assumptibilis ? 23
3. An natura hominis sit assumptibilis , vel etiam homo perfectus ? 24
38
4. An liceat dicere , Christus univit sibi hunc hominem per se , et

hominem per consequens, et Filium Virginis per accidens ? 26
5. An in Domino Jesu est communem speciem accipere ? 26
6. An Christus tantum assumpsit quod plantavit, ita quod de eodem
numero assumpsit ? 28
7. An Christus assumpsit tale corpus quale plantavit ? 30
8. Qualiter corpus assumpsit Verbum Dei quod in nostra natura plan-
tavit, id est, an in viro perfecto , vel semine ? 31
B. De unione Verbi et carnis mediante anima. 32

333333
Divisio textus .
ART. 9. An in unione ad carnem indiguit medio ?
10. An sit medium rei vel congruentiæ ? 34
IN LIB . III SENTENTIARUM . 757
11. Quomodo se habeat unio Dei sive divinæ essentiæ ad alias uniones
in Christi incarnatione ? 35
12. Ad cujus unitatis similitudinem dicitur hæc unio sive unitas ? 37
13. Quale unitum est Christus, aut qua unitate Christus dicitur unum ? 38
C. Quod Verbum simul assumpsii carnem, et animam : neque caro prius est
concepta quam assumpta. 39
ART. 14. An Christus simul sibi corpus formavit, consolidavit, et univit ? 40
DISTINCTIO III.
De Christi conceptione.
A. De carne quam Verbum assumpsit, qualis ante fuerit, et qualis assumpta

sit? 42
Divisio textus . 43
ART. 1. An caro Christi antequam assumeretur, fuerit obnoxia peccato ? 44
2. An Christus non naturaliter, sed voluntarie passus sit ? 44
3. An Beata Virgo sanctificata sit in utero , vel ante uterum ? 44
4. An caro Beatæ Virginis fuit sanctificata ante animationem , vel
post ? 46
5. Utrum post animationem et ante nativitatem ex utero sanctificata
fuerit ? 48
6. Quanta fuit sanctificatio Virginis in utero ? 48
7. Quid addiderit sanctificatio ex præventu Spiritus sancti in Beatam
Virginem ? 49
8. Quomodo differt sanctificatio Beatæ Mariæ Virginis a sanctifica-
tione Joannis et Jeremiæ ? 30
9. An sanctificatio confirmet sanctificatos , et præcipue Beatam Vir-
ginem ? 51
10. An hæc gratia abundet vel deficiat a gratia quæ est in sacramentis ? 52
11. An gloriosa Virgo per suam potentiam generativam aliquid egerit
3333
in conceptione Filii ? 53
12. Quid sit dare Beatæ Virgini potentiam generativam Verbi Dei ? et ,
An hæc sit a Spiritu sancto ? 54
13. An conveniebat annuntiationem fieri Beatæ Virgini de conceptione
Filii ? 53
14. An conveniebat annuntiationem hanc fieri per Angelum ? 56
15. De quo ordine fuit Angelus nuntians incarnationem Christi ? 57
16. Quis sit modus annuntiationis, an intellectualis , an alius aliquis.
கக
ducens in assensum ? 38
17. Quis sit finis annuntiationis ? 58
18. Quid intelligitur per Altissimum, quando dicitur, virtus Altissimis ? 59
19, An caro Christi fuerit ex purissimis sanguinibus ? 59
20. Quid dicatur antiqua conspersio ? 60
21. Quomodo intelligitur quod dicitur , Non seminans , sed per Spiritum
sanctum creans ?
080
22. An Beata Virgo habuit potentiam generandi Filium ? 60
23. Cur dicatur , Hanc carnem non cœlestis , non aereæ, non alterius cu- 60
jusque putes esse naturæ ?
60
B. Auctoritate firmat ex tunc fuisse Virginem immunem a peccato.

61
ART. 24. An gloriosa Virgo potuit peccare?
25. Quomodo debet intelligi, Peccatum non habemus ? 61
62
C. Quare non fuit Christus decimatus in Abraham , sicut Levi, cum caro
quam acceperit in eo, fuit peccato obnoxia ?
62
99999 6888
Divisio textus .
63
Expositio textus .
ART. 26. An Christus secundum differentem modum ab aliis fuit in lumbis 64
Adæ vel Abrahæ ?
27. Quid sit decimari in lumbis Abrahæ ? 64
28. Quid est peccare in Adam, vel non peccare ? 67
69
D. Qua ratione caro Christi dicta est in Scriptura non fuisse peccatrix , sed
similis : quo aperitur, quare obligata peccato non fuit in Christo .
70
Expositio textus .
70
E. Quidam videntur adversari illi sententiæ qua dictum est, carnem Christi
non prius conceptam quam assumptam.
71
222
Divisio textus .
ART. 29. Quo sensu dicatur , Totum Verbum incarnatum est ? 72
72
39. Utrum Verbum est ubique ; homo ?
72
DISTINCTIO IV .
Qualiter caro Christi fuerit per Spiritum sanctum concepta ?
A. Quare in Scriptura sæpius tribuatur incarnatio quæ est opus Trinitatis ,

Spiritui sancto , et de ipso etiam conceptus et natus dicatur ?
√
74
Divisio textus .
1213
ART. 1. Cujus personæ attributo Incarnatio potissimum attribuitur ? 75

2. An Incarnatio potest dici opus charitatis , et opus doni , sicut dici- 75
337
tur opus Spiritus sancti !

3. Utrum uno nominato necessario tres intelligantur ! 77
77
B. Quo sensu dicatur Christus conceptus et natus de Spiritu sancto ? 78
19
Divisio textus. 79
ART. 4. An Trinitas posset dici pater Christi ? et, An Spiritus sanctus
posset dici pater ejus ? et, An Christus posset dici filius Spiritus
sancti secundum gratiam ? et , An sit filius adoptivus ? 79
5. An Virgo gloriosa fuerit mater Christi ? et, An Ocotóxos , vel
883
Χριστοτόκος dici debeat ?
6. Quare aliquid natum de alio dicitur filius , et aliquid non ? et,
Quare renati ex aqua et Spiritu sancto non dicantur filii aquæ
8888888888
et Spiritus sancti ? 86
7. An aliqui dici possunt filii gehennæ ? 87
8. An aliqua merita præcesserunt Incarnationem ? 87
9. An gratia sit naturalis Christo ?
10. An Verbo potest dici humana natura concreta ? et, An Verbum cor-
poraliter divina natura fuerit repletum ? 89
C. Alia ratio, quare dicatur natus de Spiritu sancto ? 90
ART. 11. Cum dicatur in symbolo , « Qui conceptus est de Spiritu sancto, na.
tus ex Maria Virgine, >> an utrumque potest dici ? 90
12. An potest concedi Spiritum sanctum ex Maria Virgine genuisse
filium per gratiam ? 91
D. Quare Apostolus dicat Christum factum, cum nos eum esse fateamur
16 22
natum ? 91
ART. 13. Quid differant generare, et facere ? 92

14. An sanguis Beatæ Virginis sit etiam coagulatus ? 92
DISTINCTIO V.
De modo uniendi divinam et humanam naturam in Christo.
A. Si persona vel natura personam vel naturam assumpsit, et si natura Dei

incarnata sit ? 93
Divisio textus . 96
ART . 1. An idem sit assumere quod unire in incarnatione Filii Dei ? 96
2. An abstracta personalitate, divina natura possit aliquid sibi unire ? 97
3. An assumere convenit personæ divinæ ? 99
4. An assumptio per prius convenit personæ vel naturæ ? 101
5. An natura assumpta sit secundum omnem modum naturæ qui est
quadruplex ? 102
6. Utrum tota Trinitas sit operata susceptionem humanæ naturæ? 103
7. Per formam Dei quid intelligitur ? 103
760 INDEX DISTINCTIONUM, ETC.
8. Quare dicit, Solum Verbum carnem Trinitas fecit ? 106

9. Quæ sit veritas humanæ naturæ ? 106
B. Quid de hoc tenendum sit ? 107
ART. 10. An assumptum necessario fuit natura , vel persona ? 108

11. An homo , vel hic homo , vel aliquis homo , sit assumptus ? 109
12. Quale inconveniens sequeretur , quod Christus assumpisset perso-
nam ? 110
13. An ista sit concedenda, Divina natura est incarnata ? 112
C. An divina natura debeat dici caro facta ? 112
ART. 14. Utrum divina natura debeat dici caro facta ? 113
D. Quare non accepit personam hominis, cum hominem acceperit? 114
ART. 15. Quare persona repugnat unibilitati ? 115
E. Contra hoc oppositio, qua probare quidam volunt personam accepisse

115
personam .
116
ART. 16. An anima absoluta a corpore persona sit ?
DISTINCTIO VI.
De modo uniendi divinam et humanam naturam secundum varias
Doctorum opiniones.
A. De intelligentia horum locutionum , Deus factus est homo , Deus est homo :
an his locutionibus dicatur Deus factus esse aliquid , vel esse aliquid, vel
117
non esse aliquid ?
Divisio textus . 117

AST . 1. An ista sit concedenda , Filius Dei factus est homo ? 118
124
B. Quorumdam sententiam refert.
C. Auctoritates ponit quibus muniunt suam sententiam . 125
Expositio textus . 126

ART. 2. Res naturæ, suppositum , substantia, hypostasis , individuum , et
persona, quomodo differunt ? 127
3. In quo prædictorum facta est unio ? 128

4. An Christus aliquo modo sit duo ? et , An habuit tantum unum
esse ? 130
5. An in Christo sit unum esse simpliciter ? 131
D. Aliorum sententia. 132
E. Auctoritates etiam ponit, quæ hanc probant sententiam . 133

ART. 6. An Christus possit dici compositus ? 135
7. Quid demonstrat pronomen, hic, quando dicitur, Hic homo, de
Christo ? 135
F. Tertia aliorum sententia. 136
G. Auctoritates inducit quibus hæc sententia roboratur. 137
Expositio textus. 139
DISTINCTIO VII.
Ostendit qualiter secundum varias opiniones recitatas in distin-

ctione præcedenti de modo uniendi divinam et humanam natu-
ram determinetur prædestinatio Christi ut Filius Dei.
A. Positis sententiis prolatisque testimoniis , intelligentias propositarum locu-

tionum exsequitur secundum singulas sententias : et prius secundum pri-
mam . 142
B. Hic explanat secundam sententiam et earumdem locutionum sensus . 142
C. Ex quo sensu dicunt Christum prædestinatum ? 143
D. Qualiter exponuntur auctoritates primæ, quæ isti videntur obviare senten-

tiæ ? 143
E. Quædam ponit quæ præmissis videntur adversari. 144

ART. 1. An illa sit concedenda, Iomo cœpit esse Deus ? 144
2. An Christus in quantum homo est prædestinatus ? 145
Expositio textus . 146

ART. 3. An Christus sit unum vel duo supposita ? 147
149
F. Qualiter his respondeant ?
G. Auctoritate confirmat determinationem . 150
H. Alia etiam verba auctoritatum annotat ut determinet. 150
1. Hic quamdam ponit auctoritatem, quæ multum videtur huic sententiæ

opposita. 151
ART. 4. Quale unum est Christus? 152

5. An Christus sit magis unum , quam alia una naturalia? 152
· 155
K. Tertia sententia , quæ sit præmissarum propositionum intelligentia ?
L. Quo sensu secundum illos dicatur prædestinatus Christus ? 156
ART. 6. An verum sit humanam naturam in Christo degenerare in accidens ? 156
M. Quod non debet dici homo dominicus . 157
N. Quod prædicta non sufficiunt ad cognoscendam hanc quæstionem . 158
ART. 7. An Christus congrue dicatur homo dominicus ? 158
DISTINCTIO VIII.
Qualiter per unionem diversarum naturarum in Christo fiat com-

municatio idiomatum et proprietatum respicientium naturam ?
A. An divina natura debeat dici nata de Virgine ? 160

ART . 1. An divina natura sit nata et concepta ? et, Utrum humana natura
sit nata ? et , An possit dici quod divina natura vel humana sit
nata per consequens ? 162
2. An in Christo sit tantum una filiatio ? 165
IN LIB. III SENTENTIARUM . 763
B. De genuina Christi nativitate, qua bis natus est. 166
ART. 3. An Christus possit dici bis genitus, et quomodo debeat ? 167

4. Utrum Christus est unus Filius ? 167
DISTINCTIO IX .
Utrum caro Christi sit adoranda adoratione latriæ , quod est pro-
prietas divinæ naturæ ?
A. De adoratione humanitatis Christi, an eadem sit adoratio humanitati et

deitati exhibenda ? 169
Divisio textus. 169

ART. 1. Quid sit latria ? 170
2. An latria sit virtus ? 171
3. Latria cujus principalium virtutum sit species ? 172
4. Cui proprie debetur latria ? et , Utrum in qualibet creatura possu-
mus Deum adorare latria ? 173
5. Dulia quid sit ? 174
6. An dulia sit eadem virtus cum latria ? et, An dulia et hyperdulia
sint communis una species ? 175
7. Cui debetur dulia ? 177
8. Utrum pietas univoce conveniat Deo et creaturis ? 178
B. Aliorum sententia qui unam adorationem utrique exhibendam tradunt. 179
ART. 9. An humanitas Christi sit adoranda latria ? 181

10. Qua specie cultus Christus debeat coli ? 182
11. Quomodo hostia consecrata sit adoranda ? 182
12. An Christus plus adoretur aliqua trium personarum ? 183
13. An sit una adoratio trium personarum ? 183
DISTINCTIO X.

sonam, prout sonant in nobilitatem, scilicet de personali condi-
tione et filiali adoptione . Argumentatio de utraque parte quæ-
stionis.
A. An Christus secundum quod homo, sit persona vel aliquid ? 185

ART. 1. An Christus secundum quod homo , sit persona ? et, An Christus
secundum quod homo , sit individuum ? et, An in eo quod homo,
sit etiam suppositum ? et, An secundum quod homo , sit res
naturæ ? 186
2. Quæ sunt de distinctione ejus quod est secundum quod. 191
B. Etsi Christus secundum quod homo dicatur substantia rationalis, non inde
tamen sequitur, quod persona sit secundum quod homo . 192
ART. 3. An instantia Magistri valeat in diffinitione persona ? 192
C. Alia probatio, quod Christus sit persona secundum quod homo. 193
ART. 4. An Filius Dei sit prædestinatus ? 194

5. An Filius Dei sit prædestinatus esse Dei Filius ? 193
6. An concedendum sit , quod Filius Dei prædestinatus est esse homo . 196
7. An Christus sit prædestinatus ut sit hic homo ? 197
8. An Christus sit prædestinatus ad gratiam infinitam ? 198
D. An Christus sit adoptivus filius secundum quod homo, vel alio modo ? 199
ART. 9. An Christus sit adoptivus Filius ? 200

10. An Deo conveniat adoptare ? 202
11. Utrum Christus dicatur Filius natura, ut Deus ? 203
12. Qui sunt illi qui adoptantur, et an sint in peccato existentes ? 203
E. Oppositio, quod sit adoptivus filius. 205
ART. 13. An Christus fuerit filius adoptivus ? 206

14. Ad quid adoptavit nos Deus ? 207
13. An solus Pater adoptet, vel tota Trinitas ? 207
16. An filius æquivoce dicatur filius origine et adoptione ? 208
17 An sint aliqui filii nuncupatione tantum ? et , An sit aliquod medium

inter filium natura, et adoptionis gratia. 209
18. Quæ sit illa gratia per quam nos adoptamur ? 209
210
F. Utrum persona vel natura prædestinata sit ?
ART. 19. Utrum prædestinatio Filii Dei sit unius rationis cum nostra ? 211
20. Utrum prædestinatio Filii Dei sit causa nostræ prædestinationis ? 211
DISTINCTIO XI .

sonam prout sonat indefectibilitatem, ut prædestinatio, creatio,
inceptio.
A. Utrum Christus sit creatura, vel creatus, vel factus ? 213

ART. 1. Utrum vere potest dici , Christus , vel hic homo , demonstrato
Christo , est creatura ? 214
2. An possumus vere dicere Christum esse factum ? 217
B. De perfidia et pæna Arii. 217
ᎪᎡᎢ. 3. An in Deo creatura esse possit ? 218

4. Quid intelligit Magister per argumentationem tropicam ? 219
5. An Christus sit aliquid non divinum ? 219
DISTINCTIO XII.
Quomodo Verbi seu Christi incarnatio ordinatur ad nostram

redemptionem quantum ad genus naturæ assumptæ ?
A. An homo ille semper fuerit vel cœperit esse ? 220
ART. 1. Utrum istæ sint veræ , Homo factus est Deus , Homo incepit esse
Deus, Iste homo incepit esse Deus ? 221
14
B. Si Deus alium hominem assumere potuit, vel aliunde quam de genere Ada? 224

ART. 2. Utrum aliunde potuit assumere materialiter eam materiam, quam
de genere Adam ? 225
3. An Christus debuit naturam assumere , quæ esset principium om-
nium ? 226
C. Si homo ille potuit peccare, vel non esse Deus ? 227
ART. 4. An Deus potuit assumere hominen peccatorem ? 228

5. An Christus potuit velle malum aut iniquitatem ? 229
6. An ista sit vera , demonstrando Christum, Iste homo peccare potuit ? 230
230
D. Quorumdam oppositio, quod potuerit etiam unita peccare ?
ART. 7. An Christus potuit peccare in actu ? 231

8. An Christo datus sit Spiritus et gratia sine mensura ? 231
9. An Christus habuit potestatem transgrediendi ? 232
E. Si Deus potuerit assumere hominem in sexu muliebri ? 233
ART 10. An Christus debuit assumere hominem in sexu fœmineo ? 234
DISTINCTIO XIII .

emptionem quantum ad plenitudinem gratiæ et sapientiæ si-
mul ?
A. Si Christus secundum naturam hominis in sapientia et gratia proficere

potuit, vel profecit ? 235

ART. 1. An gratia Christi fuit gratia creata, vel increata ? 236
2. Qualiter Christus dicatur caput nostrum ? 238
3. Quæ sit gratia capitis ? 238
4. Quos sensus spirituale caput influit in membra spiritualia ? 239
5. Utrum nos recipimus de plenitudine gratiæ Christi eamdem , et
tantam gratiam quam ipse accepit ? 241
6. An Christus fuit plenus sapientia et gratia ab ipsa conceptione ? 241
g. Auctoritatem ponit quæ videtur obviare. 242
ART. 7. Utrum Deus potuit conferre majorem gratiam quam contulit? 243
8. An illi qui non proficiebant gratia et sapientia Christi , habebant

ipsum ut caput influens eis sensum et motum ? 243
9. An Christus ut homo fuit caput Angelorum ? 244
C. Prædictis videtur adversari quod Ambrosius ait. 245
247
D. De intelligentia præmissorum verborum.
ART. 10. De intentione verborum Ambrosii et, An in Christo intellectus

agens potuit abstrahere ab aliis formis rationes exemplares ? 248
11. An Jesus proficiebat ætate et sapientia hominis ? 250
12. Utrum in Christo ab infantia fuerit aliqua ignorantia , vel habuerit
omnem scientiam ? 251
E. Quomodo intelligendum sit illud, Sensus proficiebat humanus ? 252
ART. 13. An Christus ab instanti conceptionis fuit plenus gratia et sapientia ? 232
DISTINCTIO XIV.
Quomodo Verbi seu Christi incarnatio ordinatur ad nostram

redemptionem quantum ad plenitudinem scientiæ specialiter ?
A. Si anima Christi habuerit sapientiam parem cum Deo : et si omnia scit quæ
Deus ? 253

ᎪᎡᎢ. 1. An Christus habuerit omnium scitorum a Deo scientiam ? 254
2. An illa scientia quam Christus de omnibus habet, sit in contempla-
tione Verbi sibi uniti , vel in aliquo habitu formali , 236
3. Quo modo notitia anima Christi sciverit omnia ? 238
B. Responsio quæstionis diffinitivam continens sententiam. 259
ART. 4. An Christus aliquando retrahebatur a puritate omnimoda contem-

plationis ? et, An ita pure contemplabatur, sicuti Deus ? 260
C. Quare Deus non dedit ei potentiam omnium, ut scientiam ? 261
D. Quomodo intelligenda sint quædam verba Ambrosii super Lucam ? 261
ART. 5. An Christus habuit omnipotentiam sicut scientiam ? 262

DISTINCTIO XV.

emptionem quantum ad defectum passibilitatis in generali ?
A. De hominis defectibus quos assumpsit Christus in humana natura. 264

ART. 1. An Christus accepit nostros defectus ? 265
2. An anima Christi fuit passibilis ? 266
3. An anima Christi secundum se totam sit passibilis ? 269
4. An secundum unam aliquam partem simul inesse poterit acerbitas
magni doloris , et experimentum magnæ jucunditatis ? 271
B. Qualiter accipiendum sit illud quod ait Leo Papa ? 273
ART . 3. An Christus omnes defectus acceperit, vel quosdam , et quosdam

non ? 274
C. Quod ignorantia talis et difficultas non sit peccatum . 275
ART. 6. Utrum tres causæ tacta a Magistro , quare Christus assumpsit no-
stros defectus , sint bonæ ? 276
7. An Christus hos defectus contraxerit, an voluntarie susceperit ? 277
D. Auctoritatibus probat Christum secundum hominem vere dolores sensisse

et timuisse, contra quosdam hoc negantes . 278
E. Hic ponit quæ prædictis adversari videntur. 280
ᎪᎡᎢ. 8. An Christus timorem et tristitiam assumpserit ? 280
F. Determinatio auctoritatum ? 282
ART. 9. Utrum in Christo fuerit propassio, vel passio ? 284
G. De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris, quæ videntur communi

sententiæ obviare. 284
ART. 10. An corpus Domini naturam ad patiendum habuit ? 287

11. An hoc verum sit quod dicit Hilarius , Christus pati potuit , sed
passibilis esse non potuit ? 288
DISTINCTIO XVI .

emptionem quantum ad passionem doloris in speciali ?
A. An in Christo fuerit necessitas patiendi et moriendi quæ est defectus

generalis ? 289
Divisio textus. 290

ART. 1. An Christus necessitate vel sola voluntate , passus sit? 290
2. An passio Christi omnes passiones Sanctorum excesserit ? 292
3. An acerbitas passionis Christi sit major passione Adæ, si detur
quod pati potuisset ? 295
4. An acerbior fuit mors Christi quam mors animæ , si detur per im-
possibile , quod anima mori posset ? 296
B. De statibus hominis , et quid de singulis Christus accepit ? 296
ART. 3. Quomodo intelligendum sit quod dicit Magister, Christum venisse

desursum ? 297
DISTINCTIO XVII .

emptionem quantum ad viam virtutis, præsertim de voluntate
et oratione ?
A. Si omnis Christi oratio vel voluntas expleta sit ? 298

ART . 1. An aliquid voluit Christus quod non sit factum ? 299
XXVIII 49
B. De voluntatibus Christi secundum duas naturas . 300
ART . 2. An in Christo fuerit sensualitas ? 301

3. An voluntas aliqua sit sensualitatis ? 302
4. An aliqua voluntas in Christo habuerit effectum suum ? 302
5. An voluntas secundum Magistrum sit bene divisa in Littera ? 303
6. Quomodo et cur aliqui seipsos interimunt ? 305
C. Auctoritabus probat diversas in Christo voluntates. 305
ᎪᎡᎢ . 7. An Christus in angustia mortis petiit ex sensualitate , vel ex

ratione ? 307
308
D. De eo quod Ambrosius dicit Christum dubitasse affectu humano.
ART. 8. Utrum Christus dubitavit quando dicit, Si possibile est , etc. 309
E. Verba Hilarii longe diversam exprimentia sententiam a præmissa. 309
ART. 9. Quomodo Christus sibi et suis oravit ? 310
DISTINCTIO XVIII .

emptionem quantum ad usum voluntatis, prout respicit exer-
ad
citium merendi ?
A. Si Christus meruit sibi et nobis , e. quid sibi et quid nobis ? 311

ART. 1. An Christus aliquid mereri potuit ? 312
2. An Christus meruit sibi impassibilitatis et immortalitatis glo-
riam ? 314
3. Utrum humilitas passionis Christi fuit meritum exaltationis ? 316
4. An humilitas Christi sit claritatis meritum ? 317
5. An anima separata a corpore, statim sit facta impassibilis ? 318
B. Quod a conceptu meruit sibi Christus hoc quod per passionem . 319
ART. 6. An Christus meruit in primo instanti suæ conceptionis ? 320

7. An Christus habuit juxta animæ meritum, quo proficere potuit ? 320
8. An impassibilitas et immortalitas sunt animæ vel corporis ? 321
C. De eo quod scriptum est, Donavit illi nomen quod est super omne no-
men. 322
ART. 9. An Christus meruit donari sibi nomen quod est super omne no .
men ? 323
10. An Christus in eadem forma qua crucifixus est, sit exaltatus ? 324
D. Si Christus sine omni merito illam habere potuit ? 325
ART. 11. An Christus sine merito gloriam immortalitatis habere debuit ? 326
E. De causa mortis et passionis Christi. 327
Divisio textus. 328

ART. 12. An pati et mori Christi valuit nobis aditum paradisi ? 328
13. An omnes alii debitores erant , et vix unicuique sua virtus sufficie-
bat et humilitas ? 329
14. An tantum fuit peccatum nostrum , quod persolvere non posse-
mus ? 331
DISTINCTIO XIX .

efficaciam et utilitatem .
A. Hic qualiter a diabolo et a peccato nos redemit per mortem . 333
Divisio textus. 335

ART. 1. Utrum justificatio nostra a peccato sit opus passionis Christi ? 335
2. Utrum morte sua quidquid culparum fuit , Christus uno sacrificio
destruxit ? 338
3. An fuso Christi sanguine sine culpa, omnium culparum chirogra-
pha deleta sunt ? 339
4. An passione Christi liberati sumus a potestate diaboli ? 340
B. Cur Deus homo et mortuus ? 341
ART. 5. An Christus debuit fieri homo mortalis, ut sic hominem a pote-

state diaboli liberaret ? 342
C. Quomodo et a qua pœna Christus nos redemit per mortem ? 343
ART. 6. An passio Christi liberavit nos a pœna æterna et temporali ? 343

D. Quomodo pœnam nostram portavit? 344
ART. 7. An per passionem Christi deletur omnis pœna ? 345
E. Si solus Christus debet dici redemptor, ut solus dicitur mediator ? 346

ART. 8. An Christus vere dicitur redemptor ? 347
9. An sacramenta quæ sunt causa nostræ justificationis, Christus in
se receperit? 348
F. De mediatore . 348
G. Secundum quam naturam sit mediator ? 349
ART. 10. An Christus sit mediator inter Deum et hominem ? 350
DISTINCTIO XX .

congruentiam et necessitatem.
A. Quod alio modo potuit Deus liberare hominem et quare potius isto ? 352
B. De causa inter Deum, et hominem, et diabolum . 353

ART. 1. An alius modus liberationis est possibilis , præter illum quo libe-
ratum est genus humanum ? 354
2. Quæ sit illa possibilitas , de qua dicitur, quod alius modus fuit Deo
possibilis ? 338
3. Si fuerit possibilis alius modus liberationis , an etiam fuit possi-
bilis alius modus redemptionis ? 339
4. An si homo non peccasset, Filius Dei incarnatus fuisset ? 360
5. Quæ sit justitia qua superatus est diabolus , utrum redemptoris,
vel redemptorum ? 362
6. An solum originale vel actuale sit causa quare indigemus redem-
ptore ? et, Utrum quilibet per se potuit satisfacere de actuali ? 363
7. An non remittatur peccatum nisi Deo homine satisfaciente pro
nobis ? 365
8. Utrum sicut homo meruit invadi pro consensu , ita diabolus pro
fraude et mendacio ? 366
9. Utrum modus liberationis humanæ fnndetur super utilitate , vel
necessitate ? 367
C. De traditione Christi quæ facta dicitur a Patre, et a Filio, a Juda, et a

Judæis. 367

ART. 10. Utrum Passio Christi prædestinatis tantum salutem effecit ? 369
11. An et quomodo Christus sit traditus in mortem a Patre , et ab
aliis qui in mortem ejus consenserunt ? 369
12. Utrum passio Christi potest dici bona et mala ex diversis circum-
stantiis ? 370
D. Quod Christi passio dicitur opus Dei et Judæorum, et quomodo ? 370
ART. 13. An passio Christi sit dicenda bona ? 371
DISTINCTIO XXI .
De morte quæ consecuta est passionem Christi,
A. Si in Christo divisio in morte fuit animæ vel carnis a Verbo ? 373
B. Aliam ad idem inducunt auctoritatem . 374

ART . 1. Utrum deitas separata fuit a corpore in triduo ? 375
C. Auctoritatibus adstruit a Verbo carnem in morte non esse divisam . 377
ART. 2. Quomodo debet intelligi quod dicit Christus , Ego pono animam
meam ? 378
3. An deitas dicitur fons vitæ efficienter vel formaliter ? 379
D. Qua ratione Christus dicitur mortuus et passus ? 380
ART. 4. An potest dici quod Christus sit passus , et non passus : mortuus ,
et non mortuus ? 381
DISTINCTIO XXII .
De consequentibus mortem Christi.
A. Si Christus in morte fuit homo ? 383

ART. 1. An Christus in triduo fuerit homo ? 384
B. Si Christus in morte erat homo alicubi, et si ubicumque est, homo sit ? 386
ART. 2. Utrum ista sit vera, Christus est homo ubique ? 388
C. Quod Christus ubique totus est, sed non totum ubique : ut totus est homo
vel Deus, sed non totum . 389
ART. 3. An totus Christus fuit in sepulcro , in cœlo , et totus ubique ? 390

4. An Christus in infernum descendit ? 391
5. An Christus illustravit eos qui in limbo tenebantur ? 393
6. Quamdiu fuit Christus in inferno ? 394
D. Si ea quæ dicuntur de Deo vel de Filio Dei possunt dici de homine illo vel
de Filio hominis ? 395
ART. 7. An Christus ascendit ratione utriusque naturæ , vel alterius tan-

tum ? 396
8. An ascensio sit ad locum vel dignitatem , et utrum ad locum cœli
crystallini ? 397
9. An ascensio dicat motum localem ? et , An fuerit in tempore vel
in nunc . 399
10. An post resurrectionem Christus cum fidelibus mansit quadraginta
dies in terris ? 401
11. Corrigia calceamenti et ossa regis Idumææ quid significent ? 401
DISTINCTIO XXIII .
De virtutibus theologicis, et primo de fide quantum ad ejus

essentiam.
A. Si Christus habuerit fidem et spem , ut charitatem ? 403

ART. 1. In quo genere est virtus fidei ? 404
2. An fides sit virtus ? 406
B. Quid sit fides ? 408
ART. 3. Utrum diffinitio fidei secundum Dionysium et Magistrum_Hugo-

nem sit bene assignata? 409
C. Quot modis dicitur fides ? 411

ART. 4. An triplex divisio sit bene assignata de fide secundum Magistrum ? 412
3. An fides informis sit virtus ? 413
6. An dæmones credunt ? et , An fides eorum sit in intellectu practi-
co vel speculativo ? 413
D. Quid sit credere in Deum , vel Deo , vel Deum ? 416
ART. 7. An idem sit credere Deo , credere Deum , et credere in Deum ? 417
8. An credere sit cum assensione cogitare ? 419
E. An illa informis qualitas mentis , quæ in malo Christiano est , fiat virtus
cum fit bonus ? 420
ART . 9. An fides informis fiat formata ? 420

10. Qua forma fides formatur ? 424
11. Quam diversimode informatur fides a propria forma , et gratia, et
charitate. 425
F. Ex quo sensu dicatur una fides ? 425
ART. 12. An fides sit una vel differens secundum credibilia, sicut scientia
secundum scibilia ? 426
G. Quod fides est de his quæ non videntur proprie, quæ tamen videntur ab
eo in quo est. 427
ART. 13. An fides sit de non apparentibus ? 428

14. An divisio eorum quæ videntur, sit bona ? 430
15. Utrum potest aliquis scire certissima scientia , an sit dignus vita
æterna, vel non ? 432
16. Quam conformitatem habent prædictæ visiones ad cœlum in quod
raptus est Paulus ? 433
17. An fides habeat certitudinem ante omnem cognitionem ? 434
H. Descriptio fidei. 435
ART. 18. An fides bene diffiniatur ab Apostolo, quod est « substantia re-
rum sperandarum, argumentum non apparentium ? » 436
19. An ea quæ non apparent de quibus est fides, per fidem possunt
probari ? 440
20. An fides sit fundamentum ? 440
I. Si illa descriptio spei conveniat ? 440
ART. 21. An credere quod est actus fidei, naturaliter præcedit sperare ? 442
DISTINCTIO XXIV.
De fide quantum ad ejus objectum sive materiam .
A. Quomodo intelligitur quod scriptum est : Ut cum factum fuerit, credatis ? 444
Divisio textus. 445

ART. 1. An creditum possit habere testimonium rationis ? 445
2. An sit laus fidei assentire ei quod non videtur ? et, An sit de rebus
non præsentibus ? 447
3. An fides potest esse de rebus præsentibus , cum tamen visio eva-
cuat fidem ? 448
B. Si Petrus habuit fidem passionis, quando vidit hominem illum pati ? 449
ᎪᎡᎢ . 4. Quid sit articulus fidei secundum diffinitionem ? 449

5. An articulus sit quid complexum vel incomplexum ? 452
6. De numero articulorum secundum utrumque symbolorum . 453
7. De diversitate et differentia symbolorum. 463
8. An nos teneamur aliqua credere quæ non sunt articuli ? 464
C. Si aliqua sciuntur quæ creduntur ? 466
ART. 9. An idem possit simul esse scitum et creditum ? 467

10. Utrum Magister sufficienter ponit numerum credibilium ? 469
11. An Deum scire, est eum mente conspire firmiterque prospicere ? 469
12. An fides sit potius per visum , quam per auditum ? 470
DISTINCTIO XXV.
De sufficientia fidei.
A. De fide antiquorum . 471
B. De fide simplicium. 472
Divisio textus. 473

ART. 1. An fides potest crescere ? 473
2. An umquam suffecerit de Deo credere , quia est , et quja inquirenti-
bus se remunerator sit ? 475
3. An fidei posset subesse falsum ? et, Utrum fidei subest verum ne-
cessarium ? 477
4. An articulus arctat ad credendum explicite vel implicite ? 479
5. An et quomodo fides potest crescere ? 481
C. Quæ ante adventum Christi de mediatore credere sufficiebant. 483
ART. 6. An antiqui tenebantur de mediatore credere omnia quæ nunc

credimus , aut sufficiebat eis credere quatuor tantum , scilicet
nativitatem , mortem, resurrectionem, et adventum ad judi-
cium ? 484
7. An verum sit Joannem dubitasse de descensu Christi ad inferos
secundum expositionem Gregorii ? 484
D. De fide Cornelii. 485
ART. 8. An Cornelius Centurio ante adventum ad Petrum habuit fidem in-

carnationis ? 486
E. De æqualitate fidei, spei, charitatis , et operis, quæ secundum aliquid sunt

æqualia. 486
ART. 9. An fides, spes, et charitas , in præsenti sunt æqualia ? 487

DISTINCTIO XXVI .
De spe.
A. De spe, quid sit ? 489
Divisio Textus. 489

ART . 1. An spes sit in genere virtutis ? 489
2. An spes sit virtus separata ab aliis quibusdam virtutibus , vel con-
juncta illis ? 493
3. In qua vi animæ sit spes ? 494
4. Quid sit spes diffinitione ? et, An diffinitiones spei sint bonæ ? 496
5. An spes potest esse informis sicut fides ? 500
B. De quibus sit spes ? 501
ART. 6. An spes sit invisibilium ? et , An fides et spes sunt ab invicem dis-

tinctæ ? 502
7. An spes sit futuri boni et proprii ? 502
C. Redit ad præmissam quæstionem , scilicet an fides et spes in Christo fue-

rint ? 503
ART. 8. An Christus , Angeli , et animæ beatæ spem habeant ? 504

9. An Patres in limbo ," et animæ in purgatorio, et dæmones habeant
spem virtutem . 505
DISTINCTIO XXVII.
De charitate quantum ad ejus essentiam et diffinitionem.
A. De charitate qua diligitur Deus et proximus, quæ in Christo et in nobis

est. 507
Divisio textus, 507

ART. 1. An dilectio sive charitas sit virtus ? 508
2. An charitas sit virtus generalis , vel specialis ? 510

3. Utrum charitas sit forma omnis virtutis ? et, Utrum ipsa possit fieri
informis ? 512
B. Quid sit charitas ? 517
ART. 4. An diffinitiones charitatis sunt bene assignatæ ? 517
C. Si eadem charitate diligitur Deus et proximus ? 523
ART. 5. An sit unus et idem habitus, quo diligitur Deus et proximus ? 324
6. An mandatum de Deo diligendo et de proximo , sit unum manda-
tum vel duo ? 525
7. An idem sit motus quo diligitur Deus et proximus ? 526
D. De modo diligendi . 527
ART. 8. An modus diligendi quo præcipitur , Diliges proximum tuum sicut

teipsum, sit modus ordinatæ charitatis ? 528
9. An qui diligit iniquitatem , odit animam suam ? 528
E. De modo diligendi Deum. 528
F. De impletione illius mandati. 529
G. Quæstio de præcepti ratione. 529
H. Quod alterum mandatum in altero est . 530
I. Quæ charitate diligenda sint ? 531
ART. 10. An in amore sit habendus modus ? et, Quis sit ille modus ? 531
DISTINCTIO XXVIII .
De charitate quantum ad diligibilium numerum et distinctionem.
A. Si illo præcepto jubemur diligere totum proximum , et nos totos ? 533

ᎪᎡᎢ . 1. An plures substantiæ , quam Magister enumerat, sint diligendæ ? 535
2. An virtutes et aliæ gratiæ diligendæ sint ex charitate ? et, Utrum
beatitudo creata sit diligenda ? 336
3. An omnes creaturæ etiam irrationales diligendæ sint ex chari-

tate ? 538
4. An inter quatuor diligenda , de secundo et quarto nulla præcepta
danda erat ? 539
540
B. Si in illo præcepto contineatur dilectio Angelorum ?
541
C. Quibus modis dicitur proximus ?
541
ART. 5. An Angeli diligendi sint supra nos ?
6. An mali diligendi sint ex charitate ? et, An dæmones et damnati ? 541
7. An Christus in quantum homo sit diligendus supra nos ? 542
DISTINCTIO XXIX .
De charitate quantum ad diligendi ordinem.
A. De ordine diligendi quid prius, quid posterius ? 543

ART. 1. An charitas habeat ordinem ? 544
2. Quæ est sufficientia ordinum istorum in charitate ? 546
3. An ordines isti possint variari , vel sint necessitatis ? 548
4. An charitas habeat aliquem oculum ad remunerationem ? 549
5. Utrum possimus ex charitate tantum diligere proximum et beati-
tudinem creatam , quantum Deum , et proximum plus quam nos
ipsos ? 550
B. An omnes homines pariter diligendi sint ? 553
C. Quæ his repugnare videntur. 553
D. Quod aliqui corumdum tantum proximos quantum nos, debere diligere

tradunt. 554
E. Secundum alios non pari affectu omnes diligendi sunt. 555
ART. 6. An isti ordines penes affectum, vel penes effectum , vel penes utrum-
que attendantur ? 55
F. Quæstio de parentibus bonis et malis , quomodo diligendi sunt ? 556

G. Quæstio Augusti in libro Retractationum . 557
ART. 7. An in charitate extranei possunt præponi consanguineis ? 558
H. De gradibus charitatis. 559
ART. 8. An omnes teneamur ad perfectam charitatem ? 539

9. An plus secundum actum tenetur diligere perfectus, quam imper-
fectus ? 564
10. An perfectus plus possit diligere proximum, quam imperfectus.
Deum ? 561
11. Quæstio difficilis de charitatis augmentatione. 562
DISTINCTIO XXX .
De charitate quantum ad meriti perfectionem .
A. Si melius est diligere amicos, quam inimicos , vel e couverso ? 566

ART. 1. An omnes tenemur ad dilectionem inimicorum ? 568
2. Utrum omnes æqualiter tenentur exhibere signa affectus et fami-
liaritatis , vel perfecti tantum . 570
3. An melius sit diligere inimicum , quam amicum ? 571
4. An sit unus et idem motus erga amicum et inimicum ? 573
5. An tenentur omnes diligere inimicos suos ? 574
6. An non dimittens debitoribus suis, debet dicere , Pater noster. 574
7. An opinio quorumdam, qui dicunt, quod præceptum de diligendo
omnem hominem etiam inimicum sit solum datum perfectis ,
sit hæresim sapiens. 574
DISTINCTIO XXXI .
De charitate quantum ad durationem.
A. Si charitas semel habita amittatur ? 375
B. Determinatio auctoritatum prædictarum. 577

ART. 1. An semel habitam charitatem contingit amitti ? 578
2. An in minori vel majori vel æquali semper necesse est resurgere ? 380
3. Quid est liber vitæ ? 582
4. Quid est scribi in libro vitæ ? 582
5. An in libro vitæ aliquid scribatur sub conditione ? 583
6. An aliquis scriptus in libro vitæ potest deleri ? 584
C. Quare fides et spes et scientia dicuntur evacuari, et non charitas , cum et

ea ex parte sit? 585
ART. 7. An fides potest evacuari ? 585

8. An spes potest evacuari ? 586
9. An charitas sit evacuanda ? 588
10. An scientia evacuabitur in patria ? 589
590
D. Si Christus ordinem charitatis prescriptum habuerit ?
ART. 11. An Christus secundum quod homo servavit ordinem præscriptum

secundum Magistrum ? 591
12. An in patria erit ordo charitatis inter beatos ? 592
DISTINCTIO XXXII .
De charitate quantum ad divinam dilectionem.
A. De charitate Dei. 595
B. Ex qua intelligentia dicitur magis vel minus diligere hæc vel illa ? 596
C. Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei. 596
D. Si quis magis vel minus diligatur a Deo uno tempore quam alio ? 597
E. Si Deus ab æterno dilexit reprobos ? 597

ART. 1. An verum sit quod dicit Magister, quod charitas est essentia di-
vina ? 598
2. Quare charitas est magis essentia divina , quam fides et spes ? 599
3. Quare Apostolus attribuit charitati opera aliarum virtutum ? 601
4. An dilectio Dei suscipiat magis et minus ? et, Utrum plus diligat
præscitum justum, quam prædestinatum injustum ? 602
DISTINCTIO XXXIII .
De virtutibus cardinalibus .
A. De quatuor virtutibus principalibus. 604
Divisio textus .
603
ART. 1. De numero virtutum cardinalium . 605
2. Quare istæ virtutes vocantur cardinales ? 608
3. De diffinitionibus virtutum cardinalium . 610
4. An virtutes cardinales remanebunt in patria ? 612
DISTINCTIO XXXIV .
De septem donis Spiritus sancti generaliter.
A. De septem donis Spiritus sancti.

614
B. Quod in Christo fuerunt illa septem dona.

615
C. Quod videtur obviare præmissis .

615
Divisio textus.
ART . 616
1. An dona sunt virtutes ?
618
2. Qualiter hæc dona animam perficiant ?
620
3. De numero donorum .
625
4. De ordine et combinatione donorum .
626
5. Qualiter hæc dona sint in Christo et in Angelis ? 627
D. Plena timorum distinctio.

628
E. Collectio prædictorum.
629
F. De
servili plenius agit, tangens interdum de initiali. 630
G. Quod videtur prædictis adversari. 630
H. Quomodo distant duo timores, per similitudinem duarum mulierum

ostendit. 631
I. Quod timor servilis et initialis dicitur initium sapientiæ, sed differenter. 633
K. De hoc quod Augustinus dicit castum timorem esse æternum. 633
L. An timor pænæ qui fuit in Christo , fuerit servilis , vel initialis, vel alius ? 634

ART. 6. Quid sit timor ? 634
7. An divisio timoris in Littera a Magistro sit bene assignata ? 635
8. An timor sit donum ? 637
9. An timor servilis sit bonus vel malus ? et, An timere serviliter sit
bonum ? et, An timor initialis sit idem cum timore servili et
casto ? et, An ille permaneat in sæculum sæculi ? et, Quare
castus dicitur amicabilis ? 639
DISTINCTIO XXXV.
De dono sapientiæ , intellectus, et scientiæ, etc.
A. Quomodo differant sapientia et scientia ? 642
Divisio textus. 643

ART. 1. Quid sit sapientia ? 643
2. An sapientia ut donum est, sit de æternis tantum ? 646
3. Quomodo differat donum sapientiæ a scientia et intellectu ? 647
4. De actibus scientiæ, qui et quot sunt ? et , Quomodo differat scien-
tia a prudentia et consilio ? 648
5. An consilium sit donum ? 650
6. Quid sit consilium ? 650
7. De actu consilii. 651
8. In quo differant scientia et consilium ? 652
B. In quo differat sapientia ab intellectu ? 653
C. Quod intellectus et scientia de quibus hic agitur, non sunt illa quæ natu-
raliter habet homo. 653
IN LIB . III SENTENTIARUM. 785
D. Quod sapientia ista Dei est, nec est illa quæ Deus est. 654
ART. 9. Quid sit donum intellectus ? et, An sit donum per modum com-
plexionis. 654
10. De quibus est intellectus donum ? ჩაა
11. Qualiter intellectus habeat se ad contemplationem ? 636
12. Donum fortitudinis quid sit ? 637
13. Quis sit actus fortitudinis in via , et actus ejus in patria ? 638
14. In quo differt fortitudo donum a fortitudine virtute ? 659
15. Quid sit pietatis donum ? 660
16. Quis sit actus doni pietatis in via ? 661
17. An pietas sit unum donum, vel plura ? 662
18. Qualiter differat pietas a mansuetudine ? 663
DISTINCTIO XXXVI .
De connexione habituum gratuitorum .
A. De connexione virtutum quæ non separantur. 664
Divisio textus. 664

ART. 1. An virtutes politica sunt connexa ? 663
2. An virtutes theologica sunt connexæ ? 667
3. An etiam vitia sunt connexa ? 669
B. Si cunctæ virtutes pariter sint in quocumque sunt? 670
ART. 4. An virtutes formatæ sunt pares vel æquales ? 672

5. An una virtute intensa intendantur omnes ? et, An sola charitas
sufficit ad salutem ? 673
C. Repetit de charitate, ut addat quomodo tota lex ex ea pendeat. 675
ART. 6. An teneamur implere decalogum quoad opus et modum operis ? 676
XXVII 50
DISTINCTIO XXXVII .
De præceptorum decalogi distinctione in comparatione ad scrip-

turam tabularum,
A. De decem præceptis, quomodo contineantur in duobus mandatis charitatis ? 679

ART. 679
1. Quid sit præceptum ?
681
2. De distinctione præceptorum ?
3. Quæ sit sufficientia numeri præceptorum ? 683
4. Qualiter vitia capitalia prohibentur in mandatis istis ? 689
689
B. De primo præcepto .
ART . 5. An idolorum formatio sit prohibita ? et, An idolum nihil sit in

mundo ? et, An in præceptis negativis sit simplex negatio , vel
an etiam aliquid affirmationis ? 691
6. An hoc quod dicit , Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum, sit
• 692
de quinto ? et, An Magister hoc mandatum bene exponat ?
7. An observatio sabbati sit cerimonialis vel moralis ? et, Quare
sabbatum cessavit ? et, An dies dominica successit sabbato ?
et, Quis sit modus observandi sabbatum ? et, Quare usus est
novo modo loquendi , dicens : Memento ut diem sabbati sancti-
694
fices ?
698
C. De mandatis secundæ tabulæ.
ART. 8. An potius dandum est mandatum filiis de honore parentum ,

quam parentibus de honore filiorum ? 700
9. An qui irascitur fratri suo , sit reus eodem judicio , quam ille qui
701
occidit, vel alio ?
40. An in hoc mandato : Non machaberis , prohibetur simplex forni-
catio , aut tantum adulterium , aut omnia alia peccata ? 702
703
11. Quid vocatur rapina in proposito ?
12. An sacrilegium sit speciale peccatum , vel dicat solum circumstan-
704
tiam peccati ?
13. De diffinitionibus usuræ, et dubiis circa eas occurrentibus ? 705
14. An in usura transferatur dominium ? 709
710
13. An dare usuras sit peccatum sicut accipere ?
711
16. An licuit filiis Israel spoliare Egyptios ?
DISTINCTIO XXXVIII .
De distinctione præceptorum respectu obliquitatum eisdem oppo-

sitarum : et agit primo de mendacio.
A. De triplici genere mendacii. 712

ᎪᎡᎢ . 1. An mendacium secundum se sit peccatum ? 714
2. An mendacium secundum se sit mortale peccatum ? 715
3. An mendacium bene dividitur in libidinosum, perniciosum , et
officiosum ? 716
4. An perfectis sit mortale peccatum mentiri ? 717
5. An mendacium obstetricum fuit mortale vel veniale peccatum ? 718
6. An mendaciorum octo genera sint bene assignata a Magistro ? 719
7. An regula quam ponit Magister de magis vel minus mentiendo sit
bene assignata ? 721
B. Quid sit mendacium ? 722
C. Quid sit mentiri ? 722
ART. 8. Quid sit mendacium , et quid sit mentiri ? 724
725
D. Ubi cum periculo erratur, vel non ?
ART. 9. An Jacob qui se dixit Esau mentiebatur ? et, An in corde et corde

poterat loqui secundum excusationem quorumdam ? 726
DISTINCTIO XXXIX .
De perjurio.
728
A. De perjurio.

ᎪᎡᎢ . 1. An Non sumes nomen Dei in vanum et ipsum perjurium sint de
præceptis primæ vel secundæ tabulæ ? 729
2. An juramentum habeat tres comites, et penes quid differant illi

comites ? 729
B. De triplici modo perjurii . 730
ART. 3. Quid sit perjurium ? 731
C. An juratio sit malum ? 732
ART. 4. An jurare sit malum ? 733

5. An omne perjurium sit mortale peccatum ? et, An jocosum sit
tale ? et, An jurans falsum [per Deum , Deum veneretur ? 734
D. De juramento quod per creaturas fit. 736
E. Quæ juratio magis teneatur , an quæ fit per Deum , an quæ fit per Evan-
gelium vel per creaturas ? 736
F. Quid est dicere : Per Deum juro ? 737
G. De illis qui jurant per falsos deos . 738
ART. 6. An juramentum tanto est sanctius , quanto sanctius est id per quod
juratur, et etiam tanto magis obliget ? 738
H. Quod juramentum quo incaute juratur, non est observandum, nec votum
nec promissio injuste facta. 740
I. Si est perjurus qui non facit quod incaute juravit ? 741
ART . 7. An omne juramentum sit implendum , et maxime hoc quod non

vergit in deteriorem exitum ? et, An sit illicitum ? 741
K. De eo qui verborum calliditate jurat . 743
ART. 8. An dolose juranti verba prodesse debent ? 743
L. De illo qui cogit aliquem jurare. 743
M. Ex concilio Aurelianensi. 744
ART. 9. An perjurium coactum sit peccatum ? 744

10. An juramentum coactum obliget ad impletionem ? 745
IN LIB . III SENTENTIARUM. 789
DISTINCTIO XL.
De distinctione duorum præceptorum in quibus prohibetur duplex

concupiscentia.
A. De sexto et septimo præcepto secundæ tabulæ. 747
Divisio textus. 748

ᎪᎡᎢ . 1. An ista duo mandata separata sint, scilicet , Non desiderabis uxo-
rem , etc. , an non ? 748
2. An ista prædicta duo mandata sint inter se distincta ? 749
3. An lex decalogi justificabat, ex quo prohibuit manum et animum ? 749
B. Quid sit littera occidens ? 751
ART. 4. An littera quam dicit Apostolus occidere, sit decalogus ? 752

INDEX
RERUM ET VERBORUM NOTABILIUM ,
QUÆ TAM IN TEXTU QUAM IN COMMENTARIIS
IN LIBRUM III SENTENTIARUM CONTINENTUR .
N.-B. ― Numerus prior romanus indicat distinctionem , posterior vero arabicus ,

articulum hujus distinctionis . Littera autem signat caput in textu Magistri
Sententiarum . V. gr. ABLATIVUS construitur in habitu causæ formalis vel efficientis. X. 11 .
Expositio hujus sententiæ invenitur in articulo undecimo distinctionis decimæ.
ABRAHE in lumbis quomodo Christus fuerit ? III , C. Vide Dist . tertiam , ad caput C ,
in textu Magistri.
ADOPTARE homines convenit Deo . X,

9 et 10 .
In parte ADOPTIO divina similis est legali , et

in parte dissimilis . X , 9.
A Gratia ADOPTIONIS per se habet tria , scilicet
statum non filii per naturam quem inve-
nit in adoptato, habitum gratiæ gratum
facientis , et collationem sive acquisitio-
ABLATIVUS Construitur in habitudine causæ nem juris in hæreditatem Patris adoptan-
formalis vel efficientis . X , 11. tis quartum habet per accidens, scilicet
statum peccati , in quo nascuntur, qui
post peccatum adoptantur. X, 12.
ABRAHE in lumbis quomodo Christus fuerit ? Christus non est dicendus filius Dei ADOPTI-
III , C. VUS. X , 13 .
Omnes descendentes ab ABRAHAM, decimati Tota Trinitas est Pater ADOPTANS , sed tamen
sunt in eo, præter Christum . III, 27. solus Pater appropriate non proprie.
X , 15 et 7 ad q. 5.
792 INDEX RERUM
Gratia simpliciter ADOPTAT, charitas au- et non super utilitatem , habet tamen
tem sicut perfecte uniens ex parte adop- plurimas utilitates adjunctas . XX, 9.
tantis et adoptati , cæteræ autem virtutes. AMICOS vel inimicos diligere quod majoris
secundum quid, X , 18. sit præmii ? XXX . A.
ADORARI non debet Deus nisi in imagine sta- AMORIS essentia est ut sit connexio vel vin-
tuta in memoriam suæ figuræ , quam pro culum . XXVII , 4.
nobis assumpsit, hoc est in figura crucis et Differentia inter AMOREM , dilectionem et
passionis , et aliorum sacramentorum quæ charitatem. Ibid.
pro nobis suscepit, sicut nativitatis, bap- AMOR dicitur de amore naturali , animali ,
tismatis , et resurrectionis et hujusmodi . intellectuali , et angelico, et divino , et
IX, 4 ad q. gratuito , non æquivoce , sed per prius et
Deum latria non possumus ADORARE in ima- posterius , et per prius de divino et de aliis.
gine quæ homo est , propter periculum ad- secundum accessum ad illum plus vel
junctum . Ibid . minus. Ibid.

Caro Christi ut unita deitati , ADORANDA est Iste est in AMORE modus, non habere mo-
latria, non autem secundum se, sed hy- dum . XXVII , 10. Vide CHARITAS .
perdulia. IX , 9.
Prostrali ADORAMUS Creatorem qui ex nihilo
in aliquid erexit. Ibid . ANGELI Sciverunt incarnationis mysterium ,
B. Virgo hyperdulia est ADORANDA , non au- sed profunditatem divini consilii super
tem latria. IX, 9 ad q. incarnatione non ad plenum sciverunt .
Christus debet coli latria . IX, 10 . III, 15 .
Ab eo qui non habet discretionem spirituum ,
omne quod apparet sensibus , timendum
est, et numquam est simpliciter ADORAN- ANIMAM et carnem quare assumpsit Chri-
DUM, tribus de causis : 1. Propter crc- stus ? I per totum .
bram illusionem sensuum . 2. Quia debet ANIMA Christi quomodo est unita carni ?
se non dignum reputare, quod bonus II , B.
Angelus appareat ei . 3. Quia conditio ANIMA rationalis licet non habeat materiam
apposita non nocet. IX, 11. ex qua sit , tamen habet materiam in qua
Hostia in Missa debet ADORARI Sub condi- sit sicut motor et forma. II, 13.
tione , actualiter vel habitualiter , si sa- ANIMA absoluta corpore non est persona .
cerdos ignotus est, vel nola est ejus ne- V, 15 .
gligentia in divinis . IX , 11 . ANIMAM et carnem aliam quam ab Adam
Una est ADORATIO trium personarum , sicut non potuit assumere Deus . XII , A.
una divinitas trium . IX, 12 et 13 . ANIMA Christi an habuerit sapientiam æqua-
lem cum Deo , et an omnia scit quæ Deus ?
XIV, A.
AFFECTUS voluntatis in Christo fuit duplex . ANIMA secundum se totam passibilis est in
XVII , A, B. corpore . XV, 3.
Sententia quæ ponit ANIMAS nostras impas-
sibiles post separationem, videtur proba-
AMICITIA Vera licet fundetur super amorem bilior. XVIII, 5 .
IN III SENTENTIARUM. 793
ANIMA et caro Christi utrum in morte fuit et corpus est ad dignitatem quæ consistit
separata a Verbo ? XXI per totum . in bonis potioribus Patris . XXII, 8.
Phantasia fatua est dicere , quod corpus
Christi et B. Virginis sint in cœlo crystalli-
ANNUNTIATIONEM Christi conveniebat fieri per no . XXII , 8 ad q .
Angelum ad habendum Virginis consen- Christus localiter motus est ASCENDENDO .
sum . III, 13 et 14. XXII , 9.
Angelus ille fuit de ordine Archangelorum . Virtus movens in corpore Christi vincit spa-
III , 15 . tium , ut faciat transitum in nunc si vult,
Licet modus illuminationis intellectualis no- et in tempore si vult. XXII , 9 ad q .
bilior sit in genere suo, quam per visum Christus post resurrectionem per quadra-
vel imaginationem , tamen non adeo utilis ginta dies fuit in terris, ut apparitionibus
esset ad ANNUNTIATIONEM quæ inclinat ad doceret fidem Apostolos , et probaret re-
liberum consensum . III , 16 . surrectionem gloriosam ejusdem corporis
ANNUNTIATIONIS duplex fuit finis : unus in quod mortuum viderant. XXII , 40.
Virgine, et hic est consensus , et fides ver- Nullus ASCENDIT ante Christum . Ibid.
borum Angeli alius fuit consequens ,
scilicet conceptio et incarnatio Christi.
III , 17 . Fieri non potuit, quod Pater et Spiritus.
sanctus eamdem naturam humanam
ASSUMPSERINT, licet Deus potuerit hoc fa-
ANTICHRISTI persecutio laxata potestate in cere. I, 10.
tota Ecclesia grassabitur . XIX , 4. Naturam omnium hominum ASSUMI non est
conveniens ex parte individuorum . I,
10.
ANTIQUIS quid sufficiebat credere de Chri- Creatura irrationalis nullam convenientiam
sto ? XXV, C. habet ad unionem sive ASSUMPTIONEM .
II , 1 .
Angelus non est unibilis sive ASSUMPTIBILIS .
APPARITIONES factæ Patribus, ordinabantur II , 2 .
ad apparitionem Filii in carne. III, 13 . Christus non ASSUMPSIT hominem , sed natu-
ram hominis . II, 3. Item, V, 6 et 11.
Item , VI, 3 .
ARDUUM, difficile et laboriosum , qua re diffe- Secundum rationem intelligendi ASSUMPTIO
runt? XXXV, 12. est ante unionem . II , 3 .
Concedendum quod Christus univit sibi ho-
minem. II, 4.
ASCENDISSE dicitur Christus secundum hu- Hæresis est , quod substantia corporis quod
manam , naturam , secundum divinam au- Christus ASSUMPSIT, per omnes patres ut
tem descendisse . XXII, 7. lux quædam descenderit, non commixta
ASCENSIO Christi est ad locum et ad dignita- partibus naturæ corruptæ . II , 6. Itcm ,
tem ad locum secundum corpus , in su- III, 1 .
premum cœli empyrei : secundum divi- Christus ASSUMPSIT corpus cum pœnalitatibus
nam autem personam ad dignitatem suis. II, 7.
æqualitatis Patris : quoad animam autem Christus accipiendo corpus in lincamenta
794 INDEX RERUM
formavit , et formando accepit et univit Christus omnes defectus ASSUMPSIT, quos as-
simul tempore. II, 8 et 14. sumere eum non dedecebat , et nobis ex-
Christus ASSUMPSIT animam et corpus, et pediebat. XV, 5 .
omnes partes utriusque . II , 9 . Christus non habet defectus contractos, sed

Quomodo Chsistus dicitur ASSUMPSISSE car- ASSUMPTOS. XV, 7.
nem mediante anima , et animam per spi-
ritum ? II," 9 et 10.
Caro Christi antequam ASSUMERETUR , QUO-
modo fuit obnoxia peccato ? III , 1 .
Christus voluntate non necessitate passibile B
corpus ASSUMPSIT. III , 2 .

ASSUMERE et unire differunt re et ratione in
incarnatione . V, 1.
Circumscripta personalitate fidei , in Deo BAPTISMUS non requirit gemitum et planctum

exteriorem . XIX , 7.
salvatur adhuc potentia incarnandi sive
ASSUMENDI , sed non convenientia. V, 2. In BAPTISMO datur pueris fides in munere
sicut et aliæ virtutes . XXIII, 4.
Persona unibilis est ex parte ASSUMENTIS .
V, 3.
ASSUMPTUM proprie et per se est natura hu-
mana materialiter accepta , id est , in par- BEATITUDINES sunt altiores perfectiones
tibus quæ sunt materiales ad formam to- quam virtus vel donum . XXXIV, 2
tius . V, 5 et 10. ad q . 3. Item , XXXV , 4 .
Christus ASSUMPSIT Omnia nobis naturalia , si
naturale dicatur a natura prima, non au-
tem si dicatur a natura corrupta . BONI infiniti est infinito modo se communi-
v,
5 ad q . 1 . care . I, 1.
Multa inconvenientia sequerentur , si Chri-

stus ASSUMPSISSET personam . V, 12
et 14. Item , X , 1 .
Deo nihil est impossibile, sed quantum est C
de congruitate naturæ et satisfactionis non

debuit Christus aliunde quam de Adam
hominem ASSUMERE .
XII, 2.
Christus qui materiale principium vel origi- CAPUT habet tria in se in comparatione ad
nale esset omnium principium secundum corpus primum est virtus, quæ princi-
propagationem , naturam ASSUMERE non pium est effective influens virtutem sen-
debuit, id est, non fuit congruum . XII , 3. sus et motus : secundum est id quod anima
Deus peccatorem non potuit nec debuit Assu- formaliter influit membris assimilando ea
MERE . XII , 4 . sibi in virtute sensitiva influxa : tertium
Filius Dei naturam nostram in fœmineo est conformitas naturæ cum membris.
sexu ASSUMERE non debuit . XII, 10. XIII , 2.
Christum conveniebat ASSUMERE defectus
nostros. XV, 1.
Christus omnes defectus ASSUMPSIT, quos in CARNEM quare assumpsit Filius, non Pater,
no tra natura plantavit. XV, 5 . vel Spiritus sanctus ? I, B.
IN III SENTENTIARUM . 795
CARO et anima Christi quomodo sunt con- per omnia, est actus charitatis , ly propter
juncta ? II , B. se dicit triplicem causam , scilicet efficien-
CARO Christi quomodo fuit formata in utero ? tem , formalem et finalem . XXVII ,
II , C et III A. 1 el 4.
CARO Christi utrum fuit obligata peccato ? Licet ad frui concurrant omnes virtutes,
III , D. tamen nulla concurrit ut finis et perfectio
ipsius , nisi CHARITAS . XXVII , 4.
CHARITAS est vinculum perfectionis duplici-
CARDINALES virtutes sunt quatuor . XXX , ter, scilicet effective, quia conjungit et li-
A. gat cum fine ultimo , et quia ipsa est finis
ad quem tendunt omnes virtutes , ut in
ipsa conjungantur perfectioni . Ibid.
CERTITUDO duplex , scilicet notitiæ , et scien- Unus habitus est, quo diligitur Deus et
tiæ discretivæ . XXIII , 15 . proximus , et omnia quæ ad CHARITATEM
CERTITUDO duplex , scilicet veritatis intelle- ut diligenda ex charitate referuntur .
clivæ , et veritatis affectivæ . XXIII, XXVII , 5 .
17.
Duo sunt præcepta CHARITATIS , scilicet Dei
Duplex est CERTITUDO , una quæ est in mo- et proximi . XXVII , 6 .
dum argumenti in cognitione, alia quæ Unus est motus quo diligitur Deus et proxi-
est per modum naturæ . XXVI, 3. mus, quando proximus non sumitur nisi ut
imago divinæ bonitatis, in quam actuali-
liter tendit dilectio : diversi autem , quan-
CHARITAS est virtus . XXVII, 1 . do actualiter non proceditur ulterius , nisi
CHARITAS est virtus specialis qua diligitur intentione habituali . XXVII , 7 .
Deus propter se , et proximus propter Non sunt nisi quatuor ex CHARITATE diligen-
Deum et in Deo . XXVII , 2 . da : unum quod supra nos est, scilicet
CHARITAS est motor universalis virtutum ad Deus : alterum , quod nos sumus tertium ,
actum . Ibid. , et XXXII , 2. quod juxta non est, scilicet proximus :
CHARITAS nulli virtuti dat esse proprium in quartum , quod infra nos est , scilicet cor-
specie virtutis, nec esse gratiæ : sed dat pus . XXVIII, 1 .
ei speciem efficientis moventis generali- De secundo et quarto diligendis nulla præ-
ter, ut scilicet ex amore et liberaliter fiat, cepta danda erant. XXVIII, 4.
et dat ei formam ordinantem ad finem ul- Virtutes possunt diligi ex CHARITATE sicut
timum , et conjunctionem cum illo. formæ ordinantes ad charitatem, non au-
XXVII, 3. tem sicut viventes in beatitudine beatifi-
Finis ultimus , scilicet summa bonitas , est cando nos effective, et ut objectum beati-
finis CHARITATIS, et in illum nulla virtus tudinis , et sicut participantes beatitudi-
potest tendere nisi mota charitate , et per nem nobiscum . XXVIII, 2 .
amorem quem influit ei charitas . Ibid . , Beatitudo creata non est supra nos diligen-
et 5 . da , sed propter nos . XXVIII , 2 ad q.
CHARITAS non potest esse informis, Irrationalia non diliguntur ex CHARITATE , in
XXVII, 3 ad q. quibus sit ratio diligibilitatis . XXVIII,
Diversæ CHARITATIS definitiones. XXVII , 3.
4. Solus Deus diligendus est supra nos.
Cum dicitur, Diligere Deum propter se el su- XXVIII, 5 .
796 INDEX RERUM
Mali diligendi sunt ut proximi , ad bonum inimicum , sse solum datum perfectis ,
ad quod sunt possibiles . XXVII, 6 . hæreticam habet pravitatem . XXX ,
7.
Christus in quantum caput et redemptor est ,
diligendus est supra nos . XXVII , 7. CHARITAS potest amitti et recuperari sæpius
CHARITAS est in affectu secundum ordinem in via. XXXI , 4 .
CHARITATEM an damnandi habeant ?
ad intellectum , et ex parte illa potest
habere ordinem , licet non in se. XXXI , A.
XXIX , 1 . Potest aliquis resurgere in minori , in æquali ,
Ordo CHARITATIS est necessitatis, ita quod el in majori CuARITATE , prout ipse devote
sine ipso incidit peccatum . XXIX , se præparaverit ad recipiendum , et prout
3. Deus dignabitur infundere . XXXI , 2 .
CHARITAS non respicit mercedem æternam CHARITATEM qualem habuit Christus ?
ut merces est , sed ut amatum ad fruen- XXXI, D.
dum , excludit autem intuitum mercedis Casus non cooperatur ad majorem CHARITA-
temporalis . XXIX, 4. TEM nisi occasionaliter et remote .
Impossibile est aliquid ex cпARITATE tantum XXXI, 2 .

diligere sicut Deum . XXIX, 5. CHARITAS cadem numero et specie manet in
Nec debet nec potest proximus plus diligi via et patria. XXXI, 9.
quam nos ipsi secundum animam . CHARITAS inter beatos habebit ordinem , ita
2.
XXIX , 5 ad q. tamen quod gradus propinquitatis sequa-
Proximiori indigenti , etiamsi minus bonus tur impetum charitatis . XXXI, 41.
sit, magis tenemur subvenire . XXIX, Opinio Augustini de Petro et Joanne in di-
7. lectione Christi activa et passiva.
Parentibus magis subvenire tenemur quam XXXI, 12.
filiis , licet affectus magis inclinetur in Natura ante CHARITATEM festinans in Dei
filios. XXIX , 7 ad q . justitiam , detestatur eos qui sunt in infer-
CHARITATIS gradus . XXIX , H et 8. no. Ibid.
Perfectus tenetur secundum actum plus di- Probabilius videtur, quod in patria plus di-
ligere ex commisso , non ex præcepto . ligemus bonum animæ proximi , quam
XXIX, 9. bonum proprii corporis. XXXI , 12
Plus sine mensura diligitur Deus a quacum- ad q.
que CHARITATE , quam proximus ab ali- CHARITAS Dei quomodo est in creaturis ?
quo . XXIX , 10. XXXII per totum .
CHARITAS videtur augeri per additionem Non est dubium quin CHARITAS sit in Deo,
essentiæ ad essentiam . XXIX , 11. et sit Deus, et substantia divina .
Omnes tenentur ad dilectionem inimicorum , XXXII , 1 .
et perfecti et imperfecti . XXX , 1 , CHARITAS exemplaris virtus est in Deo .
Signa dilectionis quando inimicis exhiben- XXXII , 2 .
da sint ? XXX , 2. CHARITAS est efficiens operum aliarum virtu-
Melius absolute et simpliciter est diligere tum , ct forma et finis. Ibid.
inimicum quam diligere amicum . Dilectio Dei ex parte effectus recipit magis et
XXX, 3. minus. XXXII , 4.
Non est unus et idem motus, diligere ami- Deus plus diligit Christum hominem quam
cum et inimicum . XXX , 4. membra. lbid.
Opinio dicentium præceptum de diligendo Deus simpliciter plus diligit prædestina-
tum injustum , quam præscitum justum . hæ , id est, liberatione indigens significa-

XXXII, 4. tus . III , 27 .
In motu meritorio motor universalis est Nec gratia nec natura CHRISTUS est filius
CHARITAS , sed exiguntur motores specifi- Trinitatis, nec etiam Spiritus sancti .
cantes actus , sicut fidei , spei , etc. IV , 4.
XXXVI , 5 . CHRISTUS una filiatione est Filius Patris se-
CHARITAS est mater omnium virtutum . cundum generationem æternam , et ea-
XXXVI per totum . dem filiatione est Filius matris secundum
generationem temporalem . IV, 5 .
Gratia sive unionis , sive habitualis , dicitur
In CHRISTO duplex est compositio , scilicet pro naturalis CHRISTO . IV, 9 .
pria, quæ est ex anima et corpore , et im- Licet corpus non sit subjectum gratiæ in
propria, quæ est humanæ naturæ cum qua sunt habitus virtutum , tamen corpus
deitate. II , 5 . CHRISTI deitati unitum potest dici subje-
In Domino Jesu non est communem speciem ctum divinæ gratiæ . IV, 10 .
assumere. Ibid . Cum CHRISTUS verissime habeat esse Dei et
Substantia corporis CHRISTI non distincta. hominis , dicitur in forma Dei et hominis
transfusa est usque ad substantiam corpo- manere . V, 7.
ris gloriosæ Virginis. II, Hæc concedenda est, Deus factus est homo .
6. VI , 1 .
CHRISTUS numquam peccato subjacuit , licet Hæc absolute vera est, Deus est homo, et e
cæteri cum quibus convenit in materia, converso . VI, 1 ad q . 1 et 6.
peccato subjacuerint. Ibid. Hæc est in materia naturali , Deus est homo,
Naturæ manent in CHRISTO distinctæ et pro- VI, 1 ad q. 3.
prietates eorum et ideo nasci , pali , etc. , Cum dicitur, Deus est homo , non est propo-
co ipso quod conveniunt gratia humanæ sitio alicujus quantitatis. VI, 1 ad q.
naturæ , gratia divinæ non conveniunt. 2.
II , 13 . liæc est falsa simpliciter, Deus est creatus ,
Caro CHRISTI si materialiter accipiatur se- et Deus est creatura . VI, 1 ad q . 1.
cundum potentiam indispositam ad unio- Hæc recipi potest , Homo factus est Deus , si
nem , fuit obnoxia peccato, non autem in ly factus determinet ly homo : similiter si
quantum caro Christi, vel cum relatione. referatur ad aliquod subintellectum extra
ad Christum , sed sicut medicina vulne- propositionem , ut sit sensus , aliquid fa-
ris. III , 1 et 27. clum est, id est , unio , quo homo est Deus .
CHRISTUS ex purissimis sanguinibus Virginis VI, 1 ad q . 3. Item , XII, 1 .
carnem accepit . III, 19. In CORISTO unum est esse secundum compa-
Non est concedendum, quod CHRISTUS Sicut rationem ad bypostasim cujus est esse ,
alii fuit in lumbis Abraliæ, sed per hoc licet hoc esse sit duarum essentiarum quæ
per quod alii. III , 26 et 27. distinctæ manent. VI, 4.
Sacerdotium CHRISTI excellit sacerdotium le- CHRISTUS non est duo sed unum . Ibid.
viticum , quia sacerdotium Christi est se- In CHRISTO est unum esse simpliciter.
cundum ordinem Melchisedech , qui ut VI, 5.
major accepit decimas ab Abraham . Persona CHRISTI est composita, accipiendo
III , 27. compositionem non secundum naturam ,
CHRISTUS non est decimatus in lumbis Abra- sed secundum nomen tantum , ut sit com-
798 INDEX RERUM
positum idem quod cum alio positum . Hæc est falsa, CHRISTUS, vel hic homo, de-
VI, 6. monstrato Christo , est creatura . XI , 1 .
Cum dicitur, Hic homo, demonstrato CHRISTO , Hæc est vera, CHRISTUS Secundum quod ho-
supponitur suppositum ejus in tribus sub- mo est creatura . Ibid.
stantiis et duabus naturis . VI, CHRISTUS non potest esse substantia facta .
7. . XI , 2.
Cum dicitur, Homo cæpit esse Deus , ly cœpit CHRISTUS non potuit velle iniquitatem : et
potest notare inceptionem circa rem sub- hoc non fuit coactio, sed immobilitas
jecti, vel prædicati si prædicati , falsa honestatis suæ ex unione ad deitatem .
est si subjecti , adhuc duplex est , scilicet XII , 5.
quod inceptio potest poni circa supposi- Hæc videtur simpliciter neganda , Iste homo,
tum in comparatione ad formam quæ si- demonstrando CHRISTUм , peccare potuit .
gnificatur nomine subjecti , et sic est vera XII , 6.
sub hoc sensu , Iste qui est homo in quan- CHRISTUS potestatem peccandi non habuit .
tum homo incepit esse Deus : vel inceptio XII , 7 .
ponitur circa suppositum absolute , et sic Gratia CHRISTI duplex est, scilicet creata ,
est falsa, quia sensus est , Ille qui est ho- quæ est habitus animæ, et unionis quæ
mo , incepit esse Deus, et hoc est falsum , attingit gratiam infinitam . XII, 8.
cum ab æterno fuerit Deus. VII, 1. Item , XIII , 1 .
Item , XII, 1. Si caput consideretur ut principium influens
Personæ CHRISTI ut est simplex , convenit effective tantum , tunc CHRISTUS est caput
prædestinare personæ autem ut compo- omnino secundum deitatem si autem ut
sita , convenit prædestinari . VII, 2. est principium effectivum et assimilans

CHRISTUS vere est unum suppositum in dua- sibi per aliquod quod influit ut forma , sic
bus naturis subsistens. VII, 3. est caput beatorum et existentium in gra-
CHRISTUS est unum unitate dignativa , quia per tia si autem secundum conformitatem
gratiam dignationis Dei ad nostram natu- naturæ cum membris , tunc est caput ho-
ram hæc unitas facta est . VII, 4. minum tantum . XIII, 2.
Humana natura in CHRISTO nullo modo est Gratia CHRISTI est triplex , scilicet ut uniti ,
accidens, nec degenerat in accidens , licet. et ut capitis , et ut singularis hominis .
ab antiquis dicatur vergere in accidens . XIII , 3.
VII, 6 . CHRISTUS in quantum homo influit triplici-
CHRISTUS non debet dici homo dominicus : ter, scilicet meritorie, mediatoris mod of
sed debet dici , quod Christus homo dicit sive redemptoris , et exemplariter. Ibid.
personam , et illa non fuit umquam serva , CHRISTUS quædam dona excellenter habet , et
licet servilem accepit naturam. VII , 7 . nulli influit : quædam autem influit qui-
CHRISTUM esse bis natum conceditur impro- busdam , non omnibus , scilicet gratias gra-
prie , et sensus est, quod duas habeat natis datas omnibus autem influit quod est
tivitates. VIII , 3 . necesse ad esse spirituale , et motum meriti .
Hæ sunt falsæ, CHRISTUS in quantum homo XIII , 4.
est per se unum , Christus secundum quod CHRISTUS efficienter secundum quod Deus,
homo est persona vel individuum . et meritorie secundum quod homo influit
X , 1. nobis similem gratiam suæ gratiæ , licet
Nestorii et Eutychetis hæresis . quod CHRISTUS non tantam . XIII , 5 .
est nudus homo. X, 1. Plenitudo gratiæ duplex fuit in CHRISTO ,
scilicet una ad actum perficiendi ipsum do Verbum , in ista triplici ratione cogno-
plenum , et alia redundans ex pleno et scit tot quot Deus . XIV, 3.
infundens aliis prima fuit in Christo ab Non adeo limpide et pure contemplabatur
instanti conceptionis, secunda autem fuit. anima CHRISTI sicut Deus . XIV , 4.
ex quo missus est Spiritus corporali CHRISTUS fuit verus viator, et verus compre-
specie sicut columba in ipsum . XIII , 6 . hensor , et unius actus non retraxit ab
Deus majorem gratiam CHRISTO conferre actu alterius . XIV , 4 ad q . 1. Item , XVI ,
non potuit : quia nullus homo potest 2.

recipere majorem , nec aliqua creatura . CHRISTUS non habuit nisi scientiam specula-
XIII, 7. tivam , et non operativam . XIV , 5 .
Influxus CHRISTI est per inspirationem , et Animæ CHRISTI non potuit dari potentia
per præsentiam et verbum primum ha- creandi . XIV , 5 ad q .
buerunt præcedentes et sequentes ascen- CHRISTUS in persona est in æqualitate gloriæ
sionem ejus , secundum autem habuerunt Dei Patris , secundum autem quod homo,
præsentes qui sequebantur eum . XIII , 8. est in gloria inferiori , sed altiori quam ali-
CHRISTUS est caput Angelorum . XIII , 9. qua creatura . XIII , 1 .
Fides quoad visionem fuit in CHRISTO , sed Quidquid CHRISTUS voluit voluntate benepla-
quoad speculum et ænigma in quibus videt. citi secundum divinam naturam , et quid-
fides, non fuit in ipso . XIII, 13. quid voluit secundum rationem voluntatis.
Spes secundum omnem modum non fuit in deliberativæ , totum est consecutus , sed
CHRISTO , sed in quantum est certa ex me- non quidquid voluit secundum voluntatem
.
ritis et unione, et gloriæ sive beatitudinis naturalis affectus. XVII, 1.
corporis , non animæ, fuit in ipso actus CHRISTUS habuit sensualitatem, quæ est vis
spei. Ibid . , et XXVI, 8. animæ sensibilis intenta in ea quæ confe-
CHRISTUS pœnitentiam non habuit , sed pro runt ad salutem naturæ . XVII , 2.
nobis tantum actum pœnitentiæ exhibuit . Nihil prohibet, quod secundum voluntatem
XIII, 13 . rationis ut natura est , CHRISTUS in quan-
CHRISTUS habuit quatuor cognitiones , scitum homo aliquid appetierit quod non est
licet Dei, beatorum , Adæ, et viatoris sive consecutus. XVII , 4 .
cognitionem experimenti . 1, 10 et 1 . Voluntas CHRISTI aut divina est , aut huma.
CHRISTO numquam competit ignorantia vel na humana autem aut rationis , aut scn-
nescientia , sed omnium scientia ab instan- sualitatis rationis vero aut est ut natura,
ti conceptionis suæ. XIII , 12. aut ut deliberativa. XVII , 5 .

Anima CHRISTI scit omnia quæ Deus scit , sed In CHRISTO Sunt duæ actiones sicut duæ na-
non omnia codem modo . XIV , 1 . turæ. Ibid.
Anima CHRISTI parificatur Deo in numero. Oratio CHRISTI in angustia mortis fuit ratio-
scitorum , in quo nos excedit, et est sub nis ut est natura , et conjuncta in eadem
ipso in modo comprehensionis. Ibid . substantia cum sensuali affectu . XVII ,
Anima cognitionem omnium ut omnium non 7.
habet nisi in Verbo . XIV, 2. CHRISTUS id quod per naturam habere debuit ,
Deus tripliciter scit res , quia tripliciter sunt fecit suum ratione meritorum per opera .
in ipso , scilicet ut in causa potente tan- XVIII, 1.
tum , et ut in causa cognoscente rationem CHRISTUS habuit liberum arbitrium quod
operis et operante , et ut in cognoscente mereri potuit. XVIII , 2 et 11 .
tantum . Anima autem CHRISTI cognoscen- CHRISTUS meruit passione sua. XVIII, 3 .
800 INDEX RERUM
CHRISTUS Omni virtute sua meruit et sibi et In CONCEPTIONE Christi totum quod est sim-
nobis. XVIII , 4. plex operatio ad formam et ad speciem
Illa sententia videtur probabilior , quæ dicit , hominis et unionem , fecit Spiritus san-
quod CHRISTUS non meruit ab instanti ctus sed quoad materiam et fomentum .
conceptionis, sed post instans illud conti- loci convenientis foventis caloris extrin-
nuo meruit. XVIII, 6 . secus, operabatur potentia generativa B.
Quod CHRISTUS Deus vocetur et innotescat, Virginis, sicut et in aliis fœminis fit .
hoc dedit ei Pater per meritum passionis . III, 1 et 2 .
XVIII , 9 . CONCEPTUS Christi fuit miraculum omnium
Exaltatio debetur personæ in natura huma- miraculorum . III , 12 .
na, et naturæ humanæ : sed illi debetur
ad sedem Patris ad æqualitatem , huic ve-
ro ad potiora Patris dona . XVIII , 4 . CONCUPISCI dicitur ancilla dupliciter, scilicet
CHRISTUS est ita medium , quod ipse est me- ad concubitum , et ut possessio : prima
diator, et conjungens unum extremum concupiscentia prohibetur sexto præ-
cum altero . XIX , 10. cepto secundæ tabulæ , secunda septimo .
CHRISTUS in triduo mortis suæ homo non XL, 2.
fuit. XXI , 1. Item , XXII , 1 .
Nullo modo separata fuit a corpore deitas.
in triduo . XXI, 1. Facere contra id quod CoNSCIENTIA ex præ-
Hæ locutiones non sunt concedendæ sine cepto dictat faciendum , et si fiat contra-
determinatione, CHRISTUS est passus et non rium , dictat esse peccatum mortale , est
passus, mortuus et non mortuus . XXI , 4. mortale . XXXVIII , 2 .
Totus CHRISTUs est ubique, non autem to-
tum. XXII , 4 .
CHRISTUS in infernum descendit . XXII, 4. CONSILIUM dupliciter dicitur, scilicet a dante
CHRISTUS in inferno sanctis suis deitatem
consilium , et in quo signat plenitudinem
ostendit, et eis locum horrendi carceris luminis dirigentem in dubiis , et a quæ-
in paradisum convertit . XXII , 5 . rente consilium , et sic est dubitantis et
Corpus CHRISTI quoad generationem num- ignorantis primo modo est in Christo
quam motui cœli subjacuit, sed forte et in Deo , et est donum , non secundo .
quoad alterationem frigoris, et caloris et XXXV, 5 .
hujusmodi . XXII , 8. CONSILIUM est donum datum homini contra
CHRISTUS omnes dilexit dilectione antece-
præcipitationem . XXXV, 6.
dente , sed non consequente . XXVI , 11 . CONSILIUM non regit nisi fortitudinis do-
num . XXXV, 6 ad q.
CONSILII aclus est per lumen divinitus in-
COGITATIONES Volubiles non erunt in patria .
spiratum dirigere in altioribus bonis , ad
XIV , 3. quæ facienda et cognoscenda non sufficit.
homo per communem virtutem , et ad quæ
non omnes tenentur. XXXV, 7 et 8.
Quomodo in specie COLUMB.E non dicitur tota Differentia inter scientiam et CONSILIUM .
Trinitas descendisse super Christum bap- XXXV, 8 et 4 .
tizatum , sed tantum Spiritus sanctus ?
I, 12.
CONSPERSIO antiqua , quid ? III, 20. tivam virtutem inquirentem de credito .

Ibid. , et XXIV , 1 .
CREDERE quod est actus fidei , naturaliter
Duo CONTRARIA possunt esse in eodem simul, præcedit sperare quod est actus spei .
non actu, sed in potentia , vel unum in XXXIII , I , et art . 21 .
actu, et alterum in potentia . XXXI, 2 . CREDERE quid sufficiebat antiquis de Christo
ante adventum ipsius ? XXX , C.
CORNELIUS antequam ad eum mitteretur
Petrus , videtur habuisse fidem explicitam Signaculi sanctæ CRUCIS virtus contra dæ-
de Christi incarnatione relata ad quod monem . XIX , 4.
cumque tempus , tamen implicita suffe-
cisset ei , quia non erat de majoribus in
revelatione . XXV, 8.
D
CREARE duo importat , scilicet quod sit im-
mediatum opus Dei, et ex nihilo .
III , 21 .
CREATIO dicit relationem prout est media in- DEMONES Christum esse Filium ante resur-
ter creatorem et creaturam , quæ secun- rectionem noverunt scientia conjecturali ,
dum rem tenet se in creatura. II , 11 non certa. XVIII , 9.
DEMONIS potestas pugnandi non est ablata,
sed debilitata principaliter quoad qua-
Nulla CREATURA capax est potentiæ aliquid tuor : 1. Est victoria qua victus est .
creandi . XIV , 5 . 2. Est collatio adjutoriorum in contrarium ,
Nulla CREATURA etiam sine offensa Dei quam sicut passio et sanguis Christi , et alia ejus
fecit, sufficit toto esse, toto opere et posse merita . 3. Est confortatio pugnantium
respondere pro uno minimo quod accepit. contra dæmonem per ablationem fomitis ,
a Deo . XVIII , 13. et collationem majoris gratiæ. 4. Est
CREATURA irrationalis non elevatur nisi in figura salutis in signaculo sanctæ crucis .
homine. II, 1 . XIX , 4.
CREATURAM omnem quomodo diligit Deus ? DEMON nullo justo titulo possedit nos , sed
XXXII , C. tamen juste Deus permisit propter peccata
nostra . XIX , 4 et 5. Item , XX , 3.
CREDERE Deo , Deum , et in Deum , non diffe-

runt penes speciem objecti , sed penes DAMNANDI utrum habeant charitatem ?
proprietatem , et posse majus vel minus. XXXI , A.
XXIII , 7.
CREDERE nihil aliud est quam cum assensio-
ne cogitare . XXIII , 8 . DECALOGUS an possit impleri sine gratia ?
CREDERE est essentialiter in assensu , tamen I, 7 .
per accidens in quantum nutritur et fo- DECALOGUS est littera occidens , non per se ,
velur et manuducitur , habet se ad cogita- sed per occasionem . XL, 3.
XXVIII 51
802 INDEX RERUM
DECALOGUM an implere teneamur quoad opus DEUS est homo , Deus factus est homo , quo-
et modum operis , ut in charitate facia- modo hæc verba intelliguntur ? VI , A.
mus ? XXXVI , 6 . DEUS nec dicit universale , nec singulare .
DECALOGUS dalus est secundum statum natu- VI, 1 ad q . 2.
ræ corruptæ quæ pronior est ad nocen- DEUS an potuit assumere hominem in sexu
dum et præterea quia peccare contingit muliebri ? XII , E.
multis modis, et benefacere uno modo , DEUS potest prava agere, id est, quædam
ideo sunt plures prohibitiones , quam man- facere potest , quæ nunc prava sunt : sed
data affirmativa . XXXVII, 2 ad si faceret ea, non essent prava. XII , 7 .
q. 5. DEUS Solus efficienter delet peccata, et efficit

justitiam . XIX , 1 .
Cognitio existendi DEUM Omnibus naturaliter
DECEM præcepta quomodo contineantur in inserta est. XXIV , 11 .
duobus mandatis ? XXXVII , A. DEUS qualiter diligit aliquem magis et ali-
quem minus ? XXXII , B , C.
DECENTISSIMUM est quidquid facit Deus.

I, 10. DIABOLUS non est alienus a Dei potestate .
XX , A.
DIABOLUS qua justitia est victus ? Ibid.
DECIME oblatio fit duabus de causis , scilicet
ut sit cibus in domo Dei, et ut ostendatur.
oblatio perfectionis pro se facta apud DILECTIONE eadem an diligitur Deus et pro-
Deum . III , 27. ximus ? XXVII, A.
DILIGENDI modus quis sit ? XXVII . E.
DILIGENDA Sunt quatuor, et quæ sunt illa ?

DECIMATIO significat liberationis indigentiam . XXVIII , E.
III , 27. DILECTIONIS ordo quis sit ? XXIX , A.

Christus non est DECIMATUs in lumbis Abra- DILIGERE pariter utrum debemus omnes ho-
hæ , alii autem in lumbis decimati sunt. mines ? XXIX , B.
Ibidem . DILIGERE amicos vel inimicos quod est ma-
joris meriti ? XXX, A.
DILECTIONEM Deus quam habet ad creaturas ?
DEFECTUS hominis quomodo assumpsit Chri- XXXII per totum .
stus ? XV, A. DILECTIO Dei consideratur duobus modis,
DEFECTUS quidam consequuntur naturam scilicet secundum essentiam , et secundum

efficientiam . XXXII, C.
secundum principia constituentia ipsam ,
et quidam culpam , et quidam personam . DILECTIO. Vide CHARITAS .
XV, 5 et 8. DILIGERE . Vide CHARITAS .
DEITAS dicitur fons vitæ efficienter, non for- DIVINA natura quomodo sit incarnata ?
maliter. XXI , 3. V, 6.
DIVINA natura an debet dici caro facta ?
V , C.
IN III SENTENTIARUM.
803
DIVINA natura an debeat dici nata de Virgi-
ne ? VIII, A.
DIVINITAS nec in
se , nec posita cum alia
natura potest cadere in rationem partis .
II , 5. Item , VI , 6.
E
DEITAS licet per se causa vitæ , tamen non

est causa vitæ ut actus corporis physici .
ELECTOS utrum dilexerit Deus ab æterno et
II, 9.
reprobos ?
XXXII, E.
DOLOREM utrum habuit Christus in passione ?

ESSENTIA divina et persona sunt idem re, non
XV , D.
tamen in modo intelligendi et attribuendi.
II, 13. Item, V, 4.
DONA data sunt in adjutorium virtutum .

XXXIV, 1 .
DONA data sunt per accidens contra defe-
ctum in quem incidimus ex peccato ,
F
scilicet ratione status hominis cui dantur.
Ibidem .
DONA sunt secundæ perfectiones animæ , et

præsupponunt virtutes secundum naturam . FIDES licet sufficienter probari non possit,
XXXIV , 2.
tamen non potest improbari.
I, 1 .
DONA Spiritus sancti sunt septem , scilicet
FIDES quid sit, et quot modis accipitur ?
sapientia, intellectus, consilium , for-
XXIII , B, C et H.
titudo , scientia, pietas et timor Domini.
FIDES non est in genere scientiæ . XXIII , 1 .
XXXIV, 3.
Cognitio in FIDE est materialis , et affectio
DONA in habitu simul infunduntur .
formalis. Ibid.
XXXIV , 4.
FIDES accipit ur multis modis , scilicet pro
DONA sunt in patria plenius quoad usum,
veritate quæ est in promissis , pro certi-
quam in via, et plenissime in Christo sunt. tudine conclusionis habitæ ex certitudine
XXXIV, 5.
principiorum argumenti, pro legalitate
inter homines, et pro fiducia . XXIII , 1 .
FIDES est virtus theologica .
XXIII , 2 .
DULIA est honor vel servitus vel cultus crea- FIDES est in intellectu affectivo.
Ibid.
turæ debitus.
IX , 5 . et art . 6, ad q .
DULIA debetur rationali creaturæ, non de-
FIDEI variæ diffinitiones. XXIII, 3 et 18 .
pravatæ per peccatum irremediabiliter , Perfectio FIDEI est a duobus, scilicet intelle-
in qua non apparet actus indignitatis : et ctu dante actum , et affectu ut informante.
ita non debetur eis qui sunt in actu peccati.
XXIII, 4.
1X , 7.
FIDES informis est virtus , sed non adeo habet
completam rationem virtutis ut fides for-

mata.
XXIII, 5.
804 INDEX RERUM
FIDES dicitur informis gratia formæ quæ dat intellectiva .

XXIII , 17. Item , XXIV ,
speciei perfectionem virtutis , et non gratia 2 ad q.
⚫ speciei. XXIII , 5 . FIDEI duo sunt effectus sese consequentes :
FIDES est virtus infusa a Deo. Ibid. primus, quod res æternas ostendit : se-
Dæmones habent FIDEM, sed illa non est
cundus, quod convincit mentem de veri-
fides informis quam habent homines exi- tate illarum .
XXIII, 18.
stentes in vita , sed credulitas ex cognitione FIDES est fundamentum in ædificio spirituali.
naturali exorta . XXIII, 6. Ibidem , et 20 et 21 .
FIDES informis fit formata per gratiam adve- Quædam FIDES est ex auditu , et quædam
nientem et charitatem. XXV,
est charisma Spiritus sancti : illa potest
9. habere rationem inductivam , non proba-
In patria non tollitur FIDEI substantia , sci- tivam , non ut quis consentiat , sed ut fa-
licet visio veritatis, sed fidei forma in ac- cilius consentiat ei , cui tamen per affe-
tu qui est videre per speculum et in ænig- ctum est paratus consentire : hæc est lu-
mate. XXIII , 9. Item , XXIV, 3 et men infusum tendens in primam verita-
XXXI, 7. tem , et non habet rationem inducentem .
FIDES formatur propria forma, quæ est lu- XXIV , 1 .
men informans intellectum affectivum se- FIDEM an habuit Petrus in Christi passione ?
cundum tensionem in finem , et illud for- IV , B.
male est respectu habitus assentientis FIDES non est de incognitis . XXIV, E.
Deo. XXIII, 10. Laus FIDEI est assentire ei quod non videtur.
In FIDE Sunt tria, scilicet id quod est pro- XXIV, 2.
prium fidei, et relatio actus ad meritum , Auctoritas revelationis cui innititur cogita-
et relatio fidei ad perfectionem commu-
tus FIDEI, secundum quod est ex auditu ,
nem et causam omnium operum nostro-
est supra rationem , non contra rationem .
rum quoad primum fides indiget propria Ibidem .
forma, quoad secundum gratia, quoad Diversæ articuli FIDEI diffinitiones. XXIV,
tertium charitate. XXIII , 11 . 4.
FIDES est una, quia ratio una est credendi Tempus determinatum non est de essentia
in omnibus articulis, scilicet prima veritas. FIDEI quoad articulos, licet complexio
XXIII, 12. quædam sit de essentia articuli. XXIV,
FIDES non est una numero in omnibus , 5.
sed genere, id est, similitudine . XXIII, Articuli FIDEI sunt duodecim secundum nu-
F et 12 . merum conferentium credenda , vel qua-
FIDES est de non apparentibus intellectui . tuordecim secundum credibilia , quorum
XXIII, 13. septem ad deitatem pertinent, et septem
In omni articulo FIDEI Oportet captivari in- ad deitatem in humanitate.
XXIV,
tellectum phantasticum . Ibid . 6.
Rationes quas Doctores adducunt ad pro- In FIDE Sunt suppositiones et dignitates , ut
bandum ea quæ credimus, fundatæ sunt Deum esse, et verba sua in Scriptura esse
super principia supposita a FIDE , et non vera articuli autem, ut conclusiones
super principia sophistica vel physica . principales scientiæ : et ea quæ pertinent
Ibidem . ad bonos mores , ut corollaria consequen-
FIDES est certior omni demonstratione, cer- tia. XXIV, 8.
titudine veritatis affective, non veritati FIDES et scientia sunt de eodem , non secun-
dum idem . XXIV , 9. Item , XXXIV, nato , scilicet materia quæ est in potentia
1. totum corpus , et virtus formativa in illa
Tanto FIDES habet majus meritum , quanto materia , et quod natus terminetur per na-
ratio præbet ei minus experimentum . turam et reducatur in simile secundum
Ibidem . speciem et formam ipsi generanti . IV,
FIDEI magis competit auditus quam visus . 6.
XXIV , 12 . Qualiter renati ex aqua et Spiritu sancto

FIDES ex parte credentis crescit quoad in- non dicantur FILII aquæ et Spiritus san-
tellectum , et quoad effectum ex parte cti , sed potius Dei Patris et matris Eccle-
autem articulorum in se , non profecit, nec siæ. Ibid.
proficit. XXV 1 et 5 . FILII gehennæ dicuntur, non ex illa nati ,
A principio status peccati non fuit umquam sed in illam præparati. IV, 7.
aliquis salvus per gratiam , nisi per FIDEM FILIUS claudit in se tria , scilicet de substan-
mediatoris, non quidem in particulari se- tia natum esse parentis , et disciplinam
cundum sacramenta quibus mediavit , habere parentum , et jus hæreditatis pa-
sed universaliter secundum quæcumque ternæ . Ibid.
mediare vellet. XXV , 2 . FILIUS quomodo dicitur compositus ex dua-
FIDEI non subest nisi immutabiliter verum , bus naturis , sive ex tribus substantiis ?
non tamen necessarium . XXV, 3. VI, E.
Neque ante adventum neque post sine reve- FILIUS quomodo dicitur bis natus ? VIII,
latione et doctrina tenetur explicite scire B.
articulos , sed implicite . XXV, 4 Christus non est nisi unus FILIUS . VIII ,
et 6.
Omnipotentia est quodammodo probatio FILIUS Secundum quod homo an sit persona?
omnium articulorum . XXV, 5 . X , B.
Generans timorem servilem est FIDES quæ Christus vere FILIUS est, ad cujus similitu-
est supra naturam , et generans initialem dinem nos sumus filii. X , 16 .
est fides operans per dilectionem . Nullo modo Christus homo medium debet
XXXIV, 8. dici inter FILIUM natura et filium per
adoptionem . X , 17.
FILIUS quare passibilem naturam acceperit ?
FILIUS quare assumpsit carnem , et non Pater XV, per totum .
vel Spiritus sanctus ? I, B. FILIUS quare mori voluit ? XIX , B.
FILIUS assumendo carnem an aliquid fecit FILIUS hominis utrum potest dici descen-
quod non Pater vel Spiritus sanctus ? disse de cœlo sicut dicitur Filius Dei ?
I , D. XXII, D.
FILIUS quomodo sit incarnatus , et quare to- FILIUS Dei est ubique homo, sed non est ho-
tam humanam naturam assumpsit , et mo ubique . XXII , 2. Item , III , 30.
qualem carnem assumpserit ? I, II
et III per totum .
FILIUS quare dicatur natus de Spiritu san- FOMES facit duo , scilicet inclinationem ad
cto ? IV, C. malum , et difficultatem ad bonum . III ,
Una tantum filiatione Christus est FILIUS . 6.
IV, 5. Item, VIII, 2. FOMITIS habitus dupliciter consideratur , sci-
Non dicitur FILIUS nisi tria conveniant in licet in vigore suo , inclinans quantum es
806 INDEX RERUM
de se ad mortale peccatum et veniale ,

et in habitu et in dispositione tantum .
III , 6 .
FORMA duplex , scilicet forma materiæ sive H

partis , et forma totius quæ est ratio rei .
II , 5.
FORMA idolorum an sit a Deo ? XXXVII ,
B. HABITUS sunt quatuor species . VI, G.
FORTITUDO principaliter est in perferendis HERESIS Arii , quod Filius sit creatura .
molestiis . XXXIII , 3 ad q . 4. XXIV, 6.
DONUM fortitudinis præcipue respicit arduum . HERESIS Nestorii et Theodori Græci , quod
XXXV, 12. Spiritus sanctus sit servus Patris et Filii.
FORTITUDO Virtus sustinet periculum quando lbidem .
necesse est pati , vel recedere a virtutis Hæresis Manichæi , quod Christus non sit
bono fortitudo autem donum ex super- homo vere factus , sed in phantasmate ap-
abundanti offert se statui in quo talia paruit. Ibid.
sæpius quæruntur. XXXV , 13 et 14. Quidam HERETICI Philosophi dixerunt Deum
primo mundum in principalibus princi-
piis creasse, et postea faciendum Angelis
FURTUM quid sit, et quid nomine furti in- vel naturæ commisisse. Ibid.
telligitur ? XXXVII , C. HÆRESIS Montani et Porphyrii , quod Pro-

Furtum an fecerunt filii Israël quando ex- phetæ phanatico spiritu locuti sint , sicut.
spoliaverunt Ægyptios ? Ibid . , et 16 . loquuntur energumeni et arreptitii . Ibid.
HERESIS Pauli Samosetani , quod Filius Dei
non descendit, sed tantum incarnatus est .
Ibidem .
HOMO quidam a Verbo Dei est assumptus ,

quomodo intelligitur ? V, C.
HOMO est Deus , Homo factus est Deus, quo-
GENERARI utrum potuit Pater vel Spiritus modo intelligitur ? VI, A.
sanctus ? I , B. HOMO dominicus quare non dicitur , sicut
dicitur homo Deus ? VII, M.
HOMO Deus an semper fuerit vel cœperit
GRADUS charitatis sunt diversi . XXIX , B. esse ? XII, A.
HOMINEM alium utrum Deus assumere potuit
quam de genere Adæ ? XII, B.
GRATIE plenitudinem unde accepit Christus ? HOMINEM an potuit Deus assumere in sexu
XVI , B. muliebri ? XII, E.
HOMO Christus utrum peccare potuit ?
XII , C.
HOMINIS status sunt quatuor. XVI, B. Deitas non est melior unita naturæ huma-
HOMINES omnes utrum pariter sunt diligen- næ, quam non unita . I, 1.
di ? XXIX , B. it
Deitati non conven ratio partis . Ibid.
INCARNATIO facta est convenienti tempore ,
scilicet non in principio mundi neque in
HONORANDI quomodo sunt parentes ? fine. I , 2 et 5 .
XXXVII, C. Hoc tempus convenienter dicitur tempus
plenitudinis . I, 4.
Si attendamus congruentiam , Patris non
HUMANAM naturam quare assumpsit Filius , et est INCARNARI : si autem potentiam abso-
non Pater nec Spiritus sanctus ? I, B. lute, Pater potest incarnari . I, 9.
HUMANAM naturam totam assumpsit Deus . Non compet ebat Spiritui sancto INCARNARI ,
II, A. sed soli Filio . I, 9.
HUMANITATIS nomine quid intelligatur ? Intellectus missionis clauditur in intellectu
Ibidem . INCARNATIONIS Ibid.
HUMANITAS Christi quomodo adoranda sit ? Pater et Spiritus sanctus potuerunt INCAR-
IX, A. NARI , sed non congruit, nec necesse fuit .
I, 10.
Effectus est indivisibiliter trium persona .
rum , id est, a tribus , sed non est trium
quod uniatur tribus. I, 11.
1 INCARNARI Secundum rationem intelligendi
per prius convenit personæ Filii , et per

posterius essentiæ . Ibid . , et II , 13.
Item , V, 4.
IDOLUM nihil est in mundo . XXXVII , 5. INCARNATIO majus aliquid fuit quam gratia
IDOLUM et similitudo in quo differunt. quæ datur sanctis . III, 13.
XXXVII , B. Angeli sciverunt INCARNATIONIS mysterium ,
sed profunditatem divini consilii super
incarnatione non ad plenum sciverunt .
IMMORTALITATEM quam in Adam amisimus, III, 15.
non recuperamus in Christo , sed illam ad Cum dicitur, Totum Verbum INCARNATUM , 1 B
quam Adam transferendus erat, si stetis- totum respicit naturam et personam .
set. II, 7. III , 29.
Impassibilitas et IMMORTALITAS proprie sunt Secundum aliquid singularum personarum.
conjuncti, et non solum corporis . attributa inveniuntur in INCARNATIONE .
XVIII , 8. IV , 1 .
INCARNATIO proprie dicitur opus Spiritus

sancti , minus proprie charitatis , sed non
INCARNARI Deum , fuit possibile et conve-
potest congrue dici opus doni . IV , 2 .
niens, non tamen necessarium . I, 1 . INCARNATIO non cadit sub merito condigni ,
Potentia , sapientia et bonitas ostensæ sunt sed congrui. IV, 8 .
per INCARNATIONEM ejus . Ibid . , et IV , 1 . Cum dicitur , Verbum caro factum , pars po
Hæc non est recipienda simpliciter, Deus nitur pro toto . V, 8.
homo fit. I, 1 et 4. Hæc videtur concedenda, Divina natura est
808 INDEX RERUM
INCARNATA , sed hæc videtur neganda , Signa dilectionis quando exhibenda sint ?
Divina natura est facto caro. V , 13. XXX , 2.
Item , VIII , 1 . Melius absolute et simpliciter est diligere
Hæc concedenda est, Deus factus est homo. INIMICUM quam amicum . XXX , 3.
VI, 1 . Non dimittens debitoribus suis , debet di-
Essentia divina nullo modo debet dici nata. cere, Pater noster. XXX , 6 .
VIII , 1. Opinio dicentium præceptum de diligendo
Natura humana potest dici nata per conse- INIMICUM , solum datum esse perfectis , sa-
quens , sive per posterius . VIII, 1 ad pit hæresim . XXX , 7.
q. 2.
Si numquam fuisset peccatum, videtur pie-
tati fidei magis consentaneum , quod Fi- Donum INTELLECTUS est simplex lumen sub
lius Dei factus fuisset homo , nec tamen quo videtur in his qui beati sunt, et in
factus fuisset Angelus . XX, specialibus officiis et aclibus eorum .
4. XXXV, 9.
Licet forte Christi INCARNATIO non sit se- Differentia inter INTELLECTUS donum et
quens ad culpam, tamen magnalia opera fidem . Ibid.

redemptionis per laborem, passionem et INTELLECTUS donum est de Deo principaliter ,
mortem secuta sunt ex culpa . Ibid. et de his spiritualibus in quibus relucet
veritas divina . XXXV, 10.
INTELLECTUS , et sapientia , in quo differunt ?
INDIGENTIA non est nisi duplex , scilicet XXXV , B.
conservationis et sufficientiæ individui , et INTELLIGENTIA , scientia , et sapientia, in quo
conservationis et sufficientiæ speciei . differunt ? XXXV, B.
XL , 2. INTELLECTUS et scientia prout sunt dona
Spiritus sancti , in quo differunt a se-
ipsis prout naturaliter sunt in anima ?
INFERNUS dicitur multipliciter , scilicet inte- XXXV , D.
rior, et exterior : et hic multiplex est , sic-
ut locus damnatorum et purgandorum , et
limbus parvulorum in peccato originali
decedentium , et sanctorum Patrum ante
Christi descensum . XXII , 4.
INIMICOS diligere utrum sit majoris meriti

quam diligere amicos ? XXX per
totum .
Ad dilectionem INIMICORUM omnes tenentur , JACOB dicens se Esau , dixit falsum secun-
et perfecti et imperfecti . XXX , 1 . dum sensum quem verba faciunt referen-
Numquam dictum est antiquis , « Odio ha- do ad rem , non autem referendo ad rei
bebis INIMICUM tuum , » nisi a legis Docto- mysterium . XXXVIII , 9.
ribus, et non a lege : vel dictum erat hoc
de inimico fidei , et non de inimico perso-
næ . Ibid. Dicere JOANNEM dubitasse de descensu Chri-
809
sti ad inferos , temeritas est et initium JURAMENTUM Coactum sive assertorium sive
hæresis Manichæorum .
XXV, 7. promissorium, obligat coram Deo et in
foro pœnitentiæ, sed non in foro judicii .
XXXIX , 10.
JOB non fuit in utero sanctificatus . JURAMENTUM non est votum,
III, 8. sed potius
promissio exterior confirmata per invo-
cationem divinæ veritatis.
Ibid.
JUDÆI utrum bonum opus fecerunt in Christ
passione ? XX, D.
JUDEI utrum furtum fecerunt in exspoliando
JUSTITIA , temperantia , fortitudo , prudentia ,
Ægyptios ? XXXVII , C , et 16. utrum cessabunt in futuro ? XXXIII , A.
Reddere unicuique quod suum est , licet ge-
neralior sit actus JUSTITIE quam subvenire
JUDICIS minister utrum peccet occidendo ali- miseris, non tamen ita excellens est in
quem ? XXXVII, C. merito , nec ita conformat nos Christo .
XXXIII , 3.
JURAMENTUM quid sit ?

XXXIX , A.
JURAMENTUM fit tripliciter .
XXXIX, B.
Ad JURAMENTUM tres comites necessarii sunt ,
scilicet veritas, judicium , et justitia.
XXXIX , 2.
L
JURARE utrum liceat per creaturas ?
XXXIX , D.
JURARE in se non est malum, sed per acci-
dens in quantum incautum . XXXIX, 4. LATRIA est servitus vel cultus soli Deo debi-
JURAMENTUM tanto est sanctius , quanto san-
bitus.
IX, 1 .
ctius est id per quod juratur , et tanto
LATRIA est virtus.
IX , 2 .
magis obligat. XXXIX , 6 . LATRIA non est virtus theologica, nec aliqua
Omne JURAMENTUM est observandum , quod
pars virtutis theologica . Ibid.
observatum non vergit in deteriorem exi-
LATRIA cadit in partem justitiæ quæ est reli-
tum .
XXXIX , 7. gio. IX, 3.
JURATIO per Deum utrum sit gravior quam
Solus Deus LATRIA colendus est. IX , 4.
per creaturas , vel per Evangelia ?
Deum LATRIA non possumus adorare in ima-
XXXIX, E.
gine quæ homo est, propter periculum
JURARE per Deum quid sit ? Ibid. , F.
adjunctum . IX , 4 ad q .
JURAMENTUM per falsos deos an sit ratum ?
LATRIA et dulia sunt diversæ species virtutis ,
XXXIX , G.
convenientes tamen in genere proximo ,
JURAMENTUM contra Deum factum non est
quod tamen innominatum est. VIII, 6.
tenendum .
XXXIX , K.
JURARE callide est duplex peccatum . Ibid.
Quando aliquis sine fraude casu JURAT per
LEPORINI hæresis, quod quaternitas sit in di-
verba multiplicia, debet accipi juramen-
vinis. X, 1.
tum in eo casu in quo jurans credit illum
intellexisse cui juratur .
XXXIX, 8.
810 INDEX RERUM
LEx quare dicitur comprimere manum , et MARIA fuit immunis ab omni peccato .
non animum ? XL, A. III, B.
LEX Evangelica in quo differt a Mosaïca ?
VII , B.
Corporum cœlestium et inferiorum non est
MATERIA una. II, 13 .
LIBER vitæ est præscientia Dei , secundum
quod præscientia sumitur pro prædestina-
tione præparante gratiam in præsenti , et MATRIS actus non est formare et convertere
gloriam in futuro. XXXI , 3. et figurare, nisi sicut coadjuvando ex-
Prædestinatio secundum completam signifi- trinsecus , et ministrare materiam in qua
cationem, dicit præparationem gratiæ in fiunt conversio et formatio et alia hujus-
præsenti, et gloriæ in futuro , et sic ibi modi , et locum convenientem . III ,
soli prædestinati scripti sunt et bona eis 12. Item , IV , 5 .
præparata secundum incompletam vero
significationem dicit tantum gratiæ præ-
parationem in præsenti de se ordinantis MEDIATOR quare solus dicitur Christus , et se-
ad gloriam , et sic omnes justi scripti sunt cundum quam naturam ? XIX , E, F , G.
et opera bona eorum . XXXI, 4. Nec Angelus bonus, nec Angelus malus
Nihil scribitur in LIBRO vitæ sub conditione, MEDIATOR est. XIX , 10. Item , XX, 7 .
sed omnia simpliciter. XXXI , 5 . Christus est ita medium , quod ipse est ME-
Nullus in LIBRO vitæ scriptus deletur . DIATOR, et conjungens unum extremum
XXXI, 6. cum altero . XIX , 19 .
MEDIATORIS fidem quomodo habuerunt anti-
qui ? XXV, A, B , C.
LIBERTATIS arbitrii diffinitio non est, posse
velle bonum , vel malum : sed potius ac-
cidit ei posse velle malum ex defectu : Omne MENDACIUM est peccatum . XXXVIII ,
sed libertas ejus consistit in hoc quod 1.
possit velle, et non velle hoc, et posse Solum MENDACIUM perniciosum secundum se
velle diversum ab hoc. XVIII , 2. est peccatum mortale. XXXVIII , 2 .
MENDACIUM in se non est peccatum in Spiri-

tum sanctum. Ibid .
LITTERA Occidens quid sit ? XL, B. MENDACIUM recte dividitur in libidinosum ,
perniciosum , et officiosum . XXXVIII ,
3.
MENDACIUM perfecto non est peccatum mor-

tale . XXXVIII , 4 .
M MENDACIUM obstetricum veniale fuit : sed
non confiteri veritatem propter timorem

corporis in loco confessionis fidei et ju-
stitiæ poterat esse mortale peccatum .
MANDATA decem quomodo continentur in XXXVIII , 5 .
duobus præceptis charitatis. XXXVII, MENDACIORUM octo genera. XXXVIII , 6.
per totum . Vide PRÆCEPTUM .
MENTIRI est loqui contra hoc quod animo MOE CHIÆ nomine quid prohibetur ?
sentit quis , sive illud verum sit, sive non . XXXVII , C.
XXXVIII, C, et 8.
Absolute et secundum perfectam substan-
tiam MENDACII, non est mendacium nisi MORS Christi causa est per modum oblatio-
perniciosum . XXXVIII , 8 . nis sacrificii meritorii . XIX , 1 .
MENTIRI potest homo verum dicendo si Per MORTEM Christi omnes sufficienter libe-
putat esse falsum , sed non dicitur menda- rati sumus a dæmone quoad potestatem
cium . XXXVIII, 8 ad q. tenendi ex reatu naturæ, licet non effi-
Jacob non est MENTITUS dicens se Esau , se- cienter liberemur nisi per fidem et chari-
cundum sensum quem verba faciunt refe- tatem . XIX , 4.
rendo ad mysterium . XXXVIII , 9. MORS Christi liberat ab utraque morte , sci-
licet temporali et æterna . IX, 6.
Alio modo potuit Deus hominem liberare
MERUIT quid sibi Christus, et quid nobis ? quam per MORTEM Christi , sed nostræ mi-
XVIII , B. seriæ sanandæ non fuit alius modus con-
MERITIS utrum Christus profecit ? lbid. venientior. XX , 1 .
MERUIT utrum Christus aliquid quod sine Quam diverso modo Christus sit traditus in
merito habere potuit ? XVIII , D. MORTEM a Patre , a se , a Juda , a Judæis ,
MERERI dicitur aliquis multis modis : 1. Abu- et a Gentilibus . XX , 11 .
sive per opus bonum male et in malo MORS Christi absolute et sine distinctione
statu factum . 2. Minus improprie per bo- optima dicenda est . XX , 13.
na facta in mortali peccato. 3. Proprie , MORTE Christi utrum separata sit divinitas a
quando aliquis actibus dignis vita æterna. carne et anima ? XXI per totum .
facit vitam æternam sibi debitam . MORTIS triduo utrum Christus fuit homo ?
XVIII , 1 . XXII , A.
Dotes corporis non cadunt adeo directe sub MORTIS triduo utrum Christus ubique fuit ?
MERITO, sicut dotes animæ . XVIII, 8 XXII , B.
ad q.
MINISTER judicis utrum peccat aliquem oc-

cidendo ? XXXVII , C. N
MISSIO Filii in mundum qualis fuit ? I,

II et III per totum . NATIVITAS duplex, scilicet in utero , et ex
MITTI est cognosci, quod ab alio sit. I, utero. III , 5 .
8.
NATURA divina utrum assumpsit personam ,

MODI diligendi Deum sunt diversi . XXVII, vel persona naturam ? མ , A.
V,
E. NATURA divina utrum debeat dici caro facta?
MODI diligendi proximum . XXVIII et V, C.
XXIX per totum, NATURAS duas habuit Christus . VI , E.
812 INDEX RERUM
NATURA divina utrum debeat dici nata de Triplex est ORDO , scilicet naturæ tantum , et
Virgine ? VIII , A. gratiæ tantum , et gratiæ in natura .
NATURA an persona Christi prædestinata XXIX, 1 et 2.
sit ? X , F. ORDO diligendi quid sit ? XXIX, A.
NATURAM passibilem quare assumpserit
Deus ? XV, A.
Triplex dicitur NATURALE, Scilicet quod est
de esse naturali aliquo modo, et quod
non potest relinquere naturam , et quod Р
causatur ab aliqua parte naturæ per se.
IV, 9 .
Omnia NATURALIA habent metas capacitatum
suarum , quas non excedunt manente na- PARADISUS dicitur tribus modis , scilicet in-
tura et specie . XIII , 7. terior qui est visio aperta deitatis , et ex-
terior corporum , qui est locus in Eden , et
exterior spirituum , qui est locus empyrei
NATUS quomodo dicitur Christus de Spiritu coeli. XXII , 5 .
sancto, cum non sit Filius Spiritus san-
cti ? IV , D.
NATUS cum sit Christus, quare Apostolus di- PARENTES mali quomodo diligendi sunt ?
cit eum factum ? V, A, B. XXIII, F.
PASSIBILEM naturam assumpsit Christus .

XV per totum .
0 PASSIO et propassio quid sit ? V, F.
Anima Christi et omnis anima in statu mor-
talitatis hujus quamdiu conjuncta est

corpori, PASSIBILIS est compatiendo cor-
Nullus OCCIDIT se ex tædio vitæ in quantum pori , et patiendo ex corpore. XV, 2.
vita est , sed aliqui occiderunt se ex ali- Anima secundum se totam PASSIBIBIS est in
quo quod accidit suæ vitæ . XVII , 6. corpore. XV, 3.
OCCIDENS littera quid sit ? XL, B. In Christo fuit simul acerbitas magni dolo-
ris , et experimentum magnæ jucunditatis .
XV, 4.
Necessitatem PATIENDI et moriendi Christus
ODIO affectus nemo odit seipsum , sed odio
effectus , scilicet quando facit aliquis ad ex sola voluntate assumpsit , sed postquam
quod sequitur malum suum . XXVII , assumpsit, necesse fuit pati et mori , quan-
9. tum est de conditione naturæ assumptæ ,
non autem quoad conditionem persona
assumentis. XVI , 1 .
ORATIO vel voluntas Christi utrum semper Christus magis et acerbius PASSUS est , quam
impleta est ? XVII per totum . aliquis hominum umquam pati potuerit
vel passus est. XVI , 2 .
Acerbitati PASSIONIS Christi nulla pœna cor-
poralis potest comparari , quam aliquis et impotentia consequens exitum rationa-

pati potest corporaliter et secundum nalis naturæ de nihilo. XII , 9 .
turam . XVI , 3. In PECCATO quatuor sunt, scilicet culpa quæ
Major dolor dicitur duobus modis , scilicet contrariatur gratiæ, macula fœdans ima-
quia majori bono contrariatur , vel quia ginem, reatus pœnæ æternæ, et reatus
conjunctionis fortioris est separatio se- pœnæ temporalis. XIX , 2.
cundum sensuum experimentum primo Pœna quæ debetur pro PECCATO mortali , est
modo esset dolor Christi gravior quam infinita duratione, et improportionabilis
animæ si poneretur posse mori , non se- propter acerbitatem . XIX , 7.
cundo . XVI , 4 .
PASSIO Christi aperuit aditum paradisi sol-
vendo romphæam . XVIII , 12. Multiplex est PERFECTIO, scilicet sufficientiæ ,
Baptismus non habet virtutem nisi a PASSIONE comparationis, voti sive religionis , et an-
Christi. Ibid. nexa voto , et quæsita in securitate con-
Ut justitia salvaretur, magis congrue non scientiæ , et prælationis . XXIX , 8.
potuit satisfieri nisi per mortem Filii Dei. Omnes tenentur ad PERFECTIONEM Sufficien-
XVIII, 14. tiæ , quæ consistit in observantia manda-
PASSIO Christi meruit nobis solutionem a torum . Ibidem .
peccato . XIV, 1 .
PASSIO Christi corporalis et spiritualis fuit ,
et divina et humana. Ibid. PERJURIUM est mendacium juramento firma-
PASSIO Christi est causa nostræ justificatio- tum . XXXIX , A.
nis. Ibid. PERJURIUM principalius et frequentius fit
PASSIO Christi culpam delet sufficienter per contra proximum , quam contra Deum .
seipsam , sed efficienter cum fide et cha- XXXIX , 1 .
rite. XIX , 2. PERJURIUM est peccatum mortale , quando
Christus PASSIONE sua emit nos . XIX, 4. homo cum deliberatione jurat id quod ju-
PASSIO Christi non nisi prædestinatis valet ramento non est asserendum , non autem
efficienter, omnibus autem sufficienter . quando inutiliter jurat verum , vel quando
XX , 10. sine deliberatione jurat. XXXIX, 5 .
PERJURIUM semper est peccatum, nec per
coactionem excusatur a toto , licet a tan-
to excusetur. XXXIX , 9.
Qui est in religione , si habeat PATREM indi-
gentem , non tenetur exire , sed in ipsa
manens, si potest habere licentiam , per
artificium suum debet ei subvenire . Utrum PERSONA vel natura personam vel na-
XXIX , 3. turam assumpsit ? V, A.

PERSONAM quare non assumpsit Deus cum
assumpsit hominem ? V , E.
PECCARE in Adam est per modum acceptio- PERSONA et essentia in divinis sunt idem re,
nis materiæ ex Adam reatum originalis non tamen in modo intelligendi et attri-
contrahere . III , 28. buendi. II, 13. Item, V, 4.
PECCARE utrum potuit Christus ? XII, C. Res naturæ , suppositum , hypostasis , in-
Potentia PECCANDI nec dicit libertatem , nec dividuum , et PERSONA , qua re differunt ?
perfectionem libertatis , sed est defectus VI , 2 .
814 INDEX RERUM
PERSONA in divinis utrum sit Christus secun- infinita duratione, et improportionabilis

dum quod homo ? X , A. propter acerbitatem . XXXIX , 7 .
PERSONA est rationalis naturæ individua
substantia. X, 3.
Utrum PERSONA vel natura prædestinata sit ? POTENTIÆ infinitæ est se demonstrare ali-
X , F. quando in opere. I, 1 .
POTENTIA Dei potest dupliciter considerari ,
scilicet ut exsequens sapientiæ prævisio-
PIETAS proprie est benevolentia in imaginem nem et ordinationem , et secundum quod
Dei, prout est imago Dei . XXXV, 15. antecedenter se habet ad sapientiam .
PIETAS actus principalis est, benevolenter et XX, 2.
sine querela bonum optare et facere om-
nibus imagine Dei insignitis . XXXV, 16.
PIETAS et misericordia differunt in hoc quod PRÆCEPTUM dilectionis quid contineat ?
pietas respicit naturam imaginis in mise- XXVII et XXVIII per totum .
ria, misericordia vero e converso mise- Duo sunt PRÆCEPTA charitatis , scilicet de di-
riam in imagine . Ibid ., et 17 . lectione Dei et proximi. XXVII, 6 .
PIETAS donum specie est unum . XXXV, 17 . PRECEPTUM de dilectione Dei implere in via,
est nihil contrarium habere in intellectu ,
vel memoria, vel voluntate in patria
PLENITUDO multiplex est , scilicet naturæ , vero est in toto actualiter ferri in Deum
gratiæ et gloriæ . I , 3. et semper. XXVII , 10 ad q. 2 .

PLENITUDO gratiæ duplex , scilicet in capite , PRECEPTO dilectionis proximi utrum conti-
et in membris . Ibid. neatur dilectio Angelorum ? XXVIII , B.
Opinio dicentium PRÆCEPTUM de diligendo
inimicum , esse solum datum perfectis , sa-
PENA tripliciter est in corpore , scilicet pit hæresim . XXX , 7.
quantum ad meritum , et quantum ad Utrum modus sit in PRÆCEPTO vel opus so-
justitiam vindicantem , et quantum ad lum, diversæ Auctorum opiniones .
principia contraria repugnantia sibi invi- XXXVI, 6.

cem, et inducentia solutionem . II , 7 . PRÆCEPTUM est imperium obligans ad obser-
POENA debita pro peccato mortali infinita vationem actus imperati ex auctoritate
est duratione, et improportionabilis prop- imperantis , vel ex ratione rei imperatæ .
ter acerbitatem : Deus autem relaxando XXXVII, 1.
culpam , per se remittit pœnæ æternitatem PRÆcepti decalogi diversimode a diversis
et improportionabilitatem acerbitatis : numerantur et distinguuntur. XXXVII , 2 .
sed adhuc remanet poena , in qua illud PRÆCEPTA decalogi sunt de lege naturali , et
quod grave est , tollit passio Christi in vi unicuique dictat ea ratio propria .
clavium et remanet adhuc pœna satis- Ibidem .

factoria non multum gravis, sed arbitraria Plura sunt PRECEPTA negativa quam affir-
pro viribus nostris , et qualitate et quan- mativa quia peccare contingit multis
titate delicti . XIX , 7. modis , et benefacere uno modo .
POENE timore non peccans , inimicus est ju- XXXVII, 2 ad q . 5.
stitiæ . XXXVI ,,C. Sufficientia decem PRÆCEPTORUM decalogi .
POENA quæ debetur pro peccato mortali, est XXXVII, 3.

815
PRECEPTA decem quomodo continentur in PROPHETIA prædestinationis non impletur si-
duobus mandatis ? XXXVII per totum. ne nobis consentientibus, sed sine nobis
operantibus. III, 13.
In PREDESTINATIONE tria sunt, scilicet ter-

minus a quo , terminus ad quem , et ille PROXIMUM totum quomodo diligere debe-
qui prædestinatur . X , 19 . mus ? XXVIII , A.
PREDESTINATIO Christi non est causa influens PROXIMUS quis est ?
XXVIII , B.
super illud quod est æternum in præde.
stinatione nostra , sed nihil prohibet quod
influat per modum meriti et mediationis PRUDENTIA in summo est in præcavendis
super id quod est temporale. X, 20. insidiis.
XXXIII, 3 ad q . 2.
PREDESTINATIO juvatur orationibus fidelium ,
non ex parte prædestinantis , sed ex parte
effectus prædestinationis , qui est positio
gratiæ . X, 10.
Filius Dei non potest esse PRÆDESTINATUS . Q
X , 4.
Hæc est falsa , Filius Dei est PRÆDESTINATUS
ut sit Filius Dei . X , 5.
Personæ Christi, ut simplex , convenit QUALITAS mentis qua malus Christianus
PRÆDESTINARE : personæ autem ut compo- credit, utrum sit virtus vel non ?
sitæ convenit prædestinari . VII, 2. XXXIII , E.
Filius Dei PREDESTINATUS est esse homo, id
est, Filium Dei esse hominem prædestina-
tum est. X , 6. QUATUOR sunt virtutes cardinales. XXXIII ,
Christus secundum quod homo PRÆDESTINA- A.
TUS est ut sit Filius Dei. X, 7. QUATUOR sunt status hominis . XVI , B.
Omnis gratia quæ habetur a Christo homine , QUATUOR sunt timores. XXXIV , D.
secundum quod PREDESTINATUS , præde . QUATUOR sunt ordines dilectionis. XXIX ,
stinata est secum et præparata sibi , et est A.
creata in tempore .
X, 8. QUATUOR sunt gradus charitatis. XXIX ,
B.
PREDICABILE essentiale eo ipso quod prædi-

catur de aliquo , oppositum illius remove-
tur ab ipso , ut homo est animal , ergo non R
est lapis . II, 13.
PRÆDICATOR si aliquando monuisset popu-

RACA est interjectio indignantis . XXXVII , 9 .
lum ad constantiam, et postea veniret
persecutio , ipse teneretur cum eo manere,
sed minus teneretur quam Prælatus .
RADIX omnium virtutum est charitas .
XXIX , 8.
XXXVI per totum .
816 INDEX RERUM
REDEMPTOR an solus Christus debeat dici ? SABBATUM sanctificare idem est quod inten-
XIX , E. tionem quietis ab opere abstrahere, et
REDEMPTIONIS nostræ non fuit alius modus in æterna quiete continue defigere .
possibilis quam per Deum et hominem , XXXVII, 7.
nisi redemptio large pro liberatione acci- Dominica dies non successit diei SABBATI .
piatur. XX , 3. Ibid . ad q.3.
Duplex est REDEMPTIO, scilicet jure belli , et Dies feriati observantiam ab utilibus et cor-
solutione pretii . Ibid. poralibus negotiis non habent, nisi ab in-
Si fuisset alius REDEMPTIONIS nostræ modus , stitutione Ecclesiæ . XXXVII , 7 ad q . 4 .
fuisset Deo justus , sed non adeo conve- Mandatum de observatione SABBATI minus
niens ex parte hominis redempti . XX , habet de lege naturali quam alia .
5. XXXVII , 7 ad q . 5 .
REDEMPTORE indigemus , non pro originali
tantum peccato, sed etiam pro omnibus
actualibus. XX, 6. SACERDOTIUM Christi probatur excellere sa-
REDIMERE nulla creatura potuit. XIX , 5 . cerdotium Leviticum in hoc quod signifi-
Christus dupliciter REDEMPTOR , scilicet usu catur per sacerdotium Melchisedech , qui
potestatis , et humilitatis effectu . IX, 8. ut major accepit decimas ab Abraham .
Ex parte nostra impossibile fuit nos REDIMI III , 27.
nisi per Deum et hominem , licet ex parte
Dei fuerit alius modus possibilis , sed
nullus ita conveniens . XX , 1 . SACRAMENTA duplicia sunt, scilicet ex parte
nostra quæ sunt quasi medicina , vel vasa
asportantia nobis medicinam et sacra-
RELIGIO dicitur a religando vel a religendo. menta in Christo , ut nativitas , passio ,
IX , 8. etc. , quæ sunt causa nostræ redemptionis
ex parte satisfacientis pro nobis. XIX ,
9.
REMISSIO peccatorum quare attribuitur Spi- Christus exhibuit SACRAMENTORUM rem dando
ritui sancto ? XXXVII , B. eis effectum , licet non suscepit sacramen-
Ibid .
ta, ut nos suscipimus ea.
REPROBOS utrum dilexit Deus ab æterno ?

XXXII, E.
In omni SACRIFICIO quatuor considerantur,
cui offeratur, a quo offeratur, quid offera-
tur, et pro quibus offeratur . IV, 1 .
S
SACRILEGIUM committitur tribus modis,

SABBATUM quantum ad quietem mentis in quando scilicet vel sacrum de sacro , vel
Deo, et non in creatura , est de lege natu- non sacrum de sacro, vel sacrum de non
rali , sed quantum ad quietem corporalem sacro aufertur. XXXVII, C.
fuit de observatione vulgata apud patres
SACRILEGIUM facit speciale peccatum ratione
Veteris Testamenti , ac si esset ex natura , loci. XXXVII , 12.
ut quidam dicunt . XXXVII , 2 ad q . 1 .
817
SANCTIFICARI
nemo potest in parentibus . SAPIENTIA donum proprie est gustus Dei in
III , 3. donis suis .
XXXV, 1 .
Beata Virgo fuit SANCTIFICATA ante animatio- SAPIENTIA donum non est nisi de divinis .
nem , et oppositum est hæresis . III , 4. XXXV , 2.
Probabilius est, quod cito post animationem SAPIENTIA est cognitio per lumen faciens
fuerit SANCTIFICATA , licet qua hora nullus gustum intellectus est lumen quo co .
scire possit nisi per revelationem . gnoscimus gratuite dispositiones cœle-
III , 5 .
stium , et tendimus in Deum sic disponen-
SANCTIFICATIO B. Virginis abstulit vim fomi tem scientia vero est lumen divinum
tis inclinandi ad veniale et mortale quan.
ad operabilia pertinentia ad hanc vitam .
tum est de se : in Jeremia autem et Joanne
XXXV, 3.
mansit inclinans ad veniale , non autem
quantum est de se ad peccatum mortale .
III , 6. SATISFIERI non potuit magis congrue quam
SANCTIFICATIONI B. Virginis præventus Spi-
per mortem Filii Dei. XVIII , 14 .
ritus sancti in eam addidit , habitum fo- Homo in quantacumque gratia, dummodo
mitis exstinguendo , inhabitatio autem sit purus homo , non potest SATISFACERE
deitatis Filii , dispositionem auferendo ,
pro peccato quod in omnem mundum re-
quæ frequenter remanet post habitum . dundavit.
XX, 1.
III, 7.
Non remittitur peccatum nisi Deo et homine
SANCTIFICATIONIS gratia quare nulli Patriar-
SATISFACIENTE pro nobis , licet alius modus
charum est data, sed uni Prophetæ , et
fuerit possibilis .
XX , 7.
Joanni , qui est terminus legis et Prophe-
tarum , et B. Virgini ? III, 8.
SANCTIFICATIONIS gratia non confirmat eos
SCIENTIA quæ est per acquisitionem , omnino
quibus datur. III , 9 . destruetur in patria .
XXXI, 10.
Quantum ad ea quæ sunt substantialia saluti Post mortem sive boni fuerimus sive mali,
et gratiæ , ut ordo in bonum , et remotio necessario alium modum cognoscendi ha-
a malo , magis abundat gratia SANCTIFICA- bebimus rerum in propria natura quem
TIONIS in utero quam sacramentalis : quan- habent dæmones et Angeli a creatione .
tum ad alia vero minus abundat , sicut est
XXXI , 10. Item, XXXIII , 4.
impressio characteris , et apertio januæ
SCIENTIA donum , est lumen acceptum a
quæ fit in sacramenti . III, 10 . Deo simplex, in quo videntur rationes
SANCTIFICATI in utero tenentur recipere sa-
operabilium pertinentium ad vitam .
cramenta . III, 10 ad q. XXXV, 4.
SCIENTIA aliter regit et aliter prudentia , et
ad aliud quia prudentia per rationes ju-
SAPIENTIÆ Summæ est se demonstrare in
ris humani , et ad honesta secundum
omni decore qui possibilis est . I, 1 . statuta civitatum , scientia vero per ra-
SAPIENTIA quomodo profecit Christus secun- tiones divinas , et ad sanctam conversa-
dum quod homo ? XIII, A. tionem . Ibid .
SAPIENTIAM æqualem Deo utrum habuit Differentia inter SCIENTIAM et consilium .
Christus secundum animam ? XIV per
XXXV, 8.
totum . SCIENTIA habet tres actus , scilicet defendere
SAPIENTIE multiplex diffinitio , XXXV, 1. Scripturam , et scire bene conversari in
XXVIII
32
818 INDEX RERUM
medio pravæ et perversæ nationis , et scire rare primum est fixio in loco proten-
temporalia distribuere . XXXV , 16 . sionis, et hæc dicitur exspectatio aliud
est substantia actus , scilicet ut magno
animo extendatur in æterna tertium est
SECUNDUM QUOD multiplicem habet ratio- ratio objecti, et hæc est amplexio æterni-
nem aliquando enim exprimit conditio- tatis et beatitudinis . XXVI, 3 ad q . 1 .
nem vel proprietatem , aliquando unitatem Item , XXXI , 8.

personæ , aliquando habitum , aliquando Tres SPEI diffinitiones . XXVI, 4.
causam . X , 2. Actum SPEI præcedunt inerita secundum
propositum sperantis . Ibid . ad q. 1.
SPES et charitas si considerantur ut parte
SEPTEM sunt dona Spiritus sancti , et an in gratiæ , sunt simul si autem consideran -
Christo fuerint ? XXXIV per totum . tur secundum ordinem spiritualis ædifi-
cii , tunc natura præit spes charitatem .
Ibidem .
IMILITUDO et idolum quomodo differunt ? SPES potest esse informis sicut fides .
XXXV, A. XXVI , 5.
SPES est de invisibilibus , non prout sunt in-
visibilia, sed prout sunt futura absentia .
SPES est certa exspectatio futuræ beatitu- XXVI , 6.
dinis ex meritis et gratia proveniens . SPES proprie non est nisi boni futuri et pro
XIII, 13. prii, sed improprie potest esse mali , et
SPES est virtus theologica. XXVI , 1 . boni communis . Ibid .
SPES quandoque ponitur in gencre passio- Nec Christus, nec Angeli, nec animæ beatæ
nis, quandoque in genere motus vel ac- proprie loquendo SPEM habent. XXVI, 8.
tus : quandoque ponitur pro effectu Item , XIII , 13 .
spei, quandoque pro virtute theologica. SPES non est in damnatis , sed tantum in
Ibidem . viatoribus hic, vel in purgatorio, vel in
SPES elevat animam , ut speret ea de quibus limbo Patrum . XXVI, 9 .
rationis non est persuasio . Ibid . SPES in transitu ad gloriam non manet
Deus in nobis sine nobis operatur SPEI habi- quoad substantiam , nec quoad actum
tum , licet non spei actum . Ibid . sive exspectationem , sive protensionem,
SPES non est medium inter desperationem et sed secundum proportionem qua omnis
præsumptionem. Ibid . sperans proportionatur rei speralæ
SPES est virtus separata ab aliis , et habet XXXI, 8.
actum singularem , et objcctum in ratione
speciali. XXVI, 2.
SPES non dicit exspectationem , sed speratio- SPIRITUS sanctus utrum potuit incarnari ?
nem , et hæc dicit plus, quoniam sperans I per totum .
extendit se suo modo in rem speratam , SPIRITUI Sancto quare attribuitur opus in-
et habet eam , sicut credens et amans . carnationis ? IV, A.
Ibidem , et 3 . SPIRITUS Sancti dona utrum habuit Christus ?
SPES est in irascibili potentia animæ . XXXIV , 6.
XXVI, 3. SPIRITUI sancto quare attribuitur remissio
Tria concurrunt ad actum SPEI qui est spe-
peccatorum ? XXXVII, D.
STATUS hominis sunt quatuor. XVI, B. SYMBOLO Apostolorum , explanare et po-

nere inter articulos explicitos. XXIV , 7.
In SYMBOLO Nicæno nihil ponitur de descen-

su ad inferos, quia placuit Patribus quasi
exsufflare hæresim quæ tunc pullulabat,
T
quod Christus descendisset ad inferos , et
non redisset, per hoc quod de hoc tace-
rent et includerent in resurrectione .
XXIV, 6.
SYMBOLUM ex collatione nomen accepit. TACTUS non est tam sensus , quam differen-
XXIV , 7. tia generalis constituens animalis natu-

ram et sensus necessitatem . XIII , 4 .
SYMBOLUM Apostolorum est exemplar om-
nium propter auctoritatem condentium .
lbidem .
Alia SYMBOLA nihil addunt , sed quod inerat TEMPERANTIA est in coercendis delectationi-
prius , explanant. Ibid . bus pravis . XXXIII, 3 ad q . 4.

SYMBOLUM Apostolorum bis dicitur in die, in
Prima et in Completorio, ad signandum
quod sua recordatio bis est necessaria in TIMIDITAS Sonat in pusillanimitatem qua
Ecclesia , scilicet iu primitiva , et in fine vitium est. XV, 8 .
contra Antichristum , et in vita hominis
in principio et in fine symbolum autem
Patrum sufficit quandoque dicere ad in- TIMOREM pœnæ quomodo habuit Christus ?
tellectum , et hoc in die Dominica, quan- XV per totum .
do cessatur ab operibus servilibus . TIMOR Sonat in passionem quæ potest esse
Ibidem . virtus, et vitium , et nature conditio .
SYMBOLUM Patrum dicitur statim post Evan- XV , 8 .
gelium , quia per Evangelium confirmatur. TIMOR et tristitia sunt in nobis secundum
Ibidem . propassionem et passionem, sed in Christo
SYMBOLUM Apostolorum sub silentio dicitur : non nisi secundum propassionem .
quia non continet nisi simplicem fidei XV, F , et 9 .

confessionem , quæ cuilibet sufficit in se , TIMOR per charitatem non evacuatur in
et quia Apostoli erat tunc in timore po- quantum timor, sed in quantum servilis.
siti januis clausis , nec aperte audebant tantum . XXIII , 9 .
Christum confiteri . Symbolum autem Pa- TIMOR ponitur in duplici genere, scilicet pas-
trum dicitur in publico : quia continet sionis et habitus . XXXIV, 6 .
fidei explanationem , et editum est jam TIMOR qui est in genere habitus , habet ac-
libertate Ecclesiæ prævalente . Ibid. tum qui est revereri , et ex reverentia fu-
SYMBOLUM Athanasii continet prolixe omnia gere quædam quæ ei quod reveretur , sint
quæ in Nicæno posita sunt, et ideo in Pri- contraria. Ibid .
ma cantatur , ut sequens in Missa possit TIMORIS multiplex divisio . XXXIV, 7.

intelligi ex ipso . Ibid . TIMOR æquivoce dicitur de passione et dono .
Si urgeret necessitas, adhuc posset Papa XXXIV , 8 .
aliquid quod implicite continetur in Generans TIMOREM servilem , est fides quæ
820 INDEX RERUM
est supra naturam , et generans initialem UNIO humanitatis ad Deum , dicit relationem ,
est fides operans per dilectionem . quæ secundum rem radicatur in huma-
XXXIV . 8. nitate . II, 11 .
TIMOR servilis est donum Dei , et est bonus , Est ineffabilis et inintelligibilis . Ibid .
et utilis . XXXIV, 9. Christus est CNUM unitate personæ æternæ ,
Non est idem per substantiam TIMOR Servilis , et ideo magis unum quam aliquod unum
et initialis . XXXIV , 9 ad q . 2. naturæ . II , 12. Item , VII , 8 .
TIMOR initialis et castus substantialiter sunt Maxima UNIO est trium personarum in una
idem , et differunt per accidens , quia ini- essentia post hanc autem unio trium na-
tialis pœnam habet quam non habet ca- turarum , scilicet corporis et animæ et
stus. XXXIV , 9 ad q. 3. deitatis in una persona . Ibid .
TIMOR castus permanet in sæculum sæculi . UNIO Filii Dei facta est in hypostasi. V,
XXXIV, 9 ad q. 4. 6. Item, VI , 3 et 5 .
TIMORE pœnæ non peccans , inimicus est
justitiæ . XXXVI , C.
USURA mortale peccatum est , et fuit semper
in naturali lege et scripta . XXXVII,
TOTUS et TOTUM cum de Christo dicuntur , ad 13 .
quid referuntur ? XXII, C. Legistæ dicunt, quod in USURA transfertur
dominium , sunt tamen Doctores sacræ
Scripturæ et decretorum contrariæ opi-
TRADITUS quomodo est Christus a Patre, a nionis. XXXVII , 14.
Juda, a diabolo ? XX, C. In necessitate potest dari ad USURAM ,
sed absque necessitate peccatum est.
XXXVII, 15 .
Quando una trium personarum in aliquo
opere nominatur, universa operari TRINI-
TAS intelligitur. IV, 3 .
V
Veram TRISTITIAM naturalem Christus habuit,
et verum timorem . XV, 8.
Licet TRISTITIA turbatio sit in viro sapiente ,
tamen non est perturbatio . Ibid. VERBUM quomodo sit unitum carui mediante
anima ? II, B.
VERBUM utrum carnem et animam simul as-
sumpserit ? II, E.
U Cum dicitur , Totum VERBUM incarnatum
est, ly totum respicit naturam et personam .
III, 29.
VERBUM est ubique homo , sed non est homo
Utrum Christus UBIQUE est secundum quod ubique . III, 30. Item , XXII , 2.
homo ? XXII, B. VERBUM Secundum deitatem est ubique es-
UBIQUE totus Christus est , sed non totum . sentialiter, præsentialiter et potentialiter :
XXII, C. secundum humanam naturam apertam et
distinctam est in loco determinato ad dex- Et dicuntur cardinales, quia sunt cardo revo-
teram Patris in cœlo empyreo : sed secun- lutionis humanæ vitæ secundum statum
dum species panis est in altari in quo civilem et honesti . Principales autem,
consecratur. III, 30 secundum quod constituunt in eo quod
VERBUM an fuit separatum a carne et anima per se est virtutis . Civiles vero , secundum
in morte Christi ? XXI, A. quod constituunt bonum statum unius
cum alio in ordine civium . XXXIII ,
2.
Ad VIATOREM non pertinet habere fidem et VIRTUTES duobus modis considerantur, scili-
spem , sed potius ad viatoris imperfectio- cel in comparatione ad subjectum , et in

nem . se. XXXIII , 3 ad q . 5 .
XXVI, 8.
VIRTUTES cardinales manebunt in patria ,
sed habituræ alios actus . XXXIII , 4.
B. VIRGO quare dicitur mulier ? 1 , 4. Dona data sunt in adjutorium virtutum .
B. VIRGO numquam peccavit . III, 8. XXXIV , 1 .
Dare B. VIRGINI potentiam generativam Dei VIRTUS theologica est in finem , politica au-
Verbi, nihil aliud est quam præparare tem in id quod habemus ad usum , quod
generativam Virginis ad actum qui debe- est ad finem . Ibid .
tur matri secundum naturam matris. VIRTUTES politicæ connexionem non habent.
III , 12 . XXXVI , 1 .
B. VIRGO verissime genuit Christum ut ma- VIRTUTES infusæ et formatæ connexæ sunt,
ter. Ibid. ita quod una habita habentur omnes .
Beata VIRGO excellentior fuit Angelis ex vi- XXXVI , 2.
tæ merito , sed inferior erat quoad slatum . VIRTUTES pares sunt in essentia , et in for-
III, 14. matione gratiæ, sed inæquales sunt di-
Deus vicinior erat cordi B. VIRGINIS quam gnitate, generalitate formæ et finis et ef-
Angelis , per inhabitantem gratiam , non ficientis, radicatione et usu . XXXVI , 4 .
per contemplationis modum . Ibid . Si comparetur VIRTUS ad causam efficien-
B. VIRGO non egit in conceptione Christi , tem , vel ad efficaciam merendi , vel in
nisi disponendo , et adjuvando extrinse- substantia, non potest una intendi sine.
cus , et ministrando materiam ad substan- alia si autem comparetur ad radicatio-
tiam membrorum et ad incrementum . nem in subjecto, potest una intendi sine.
III , 22. alia. XXXVI , 5 .
Posse peccare ex habitu inclinante ad pec- VIRTUTES uniuntur in gratia : et ex illa
candum vicerat B. VIRGO, sed habuit ex unione est, quod aucta una , augentur
libertate arbitrii. III, 24. omnes, et quod æquales sunt omnes.
Gloriosa VIRGO verissime mater Christi est.
XXV , 9 .
IV, 5 . VIRTUTES theologica rectitudinis actus ter-
B. VIRGO non tantum Χριστοτόκος , sed Θεοτόκος minum et finem habent in Deo, cardinales
debet dici. IV , 5 ad q . Item , VIII , 1 . autem actus terminant in medio et finem
ponunt in Deo . XXVI, 1.
Quatuor VIRTUTES sunt cardinales , scilicet

prudentia, justitia , temperantia , fortitu- Nomen VISUS magis competit interioribus.
do . XXXIII, 1 . potentiis , quam nomen alterius sensus ,
822 INDEX RERUM
quia visus immaterialior est, et plurium VITIA non sunt connexa . XXX VI, 3.
differentiarum considerativus . XXIII ,
14. VOLUNTAS nostra quadrupliciter conformatur
voluntati divinæ , scilicet in volito , et se-
cundum formam volendi , et in fine, et in
VITIUM dupliciter dicitur scilicet pro habitu causa efficiente volendi . XVII , 1 .
vitii, et pro causa vitii : primo modo non VOLUNTAS Sumitur stricte et large , scilicet
est in semine , sed secundo . III , pro appetitu rationali , et pro appetitu
28. sensualitatis humanæ . XVII , 3 .
INDEX
LOCORUM SACRE SCRIPTURÆ ,
Qui in Commentariis
IN TERTIUM LIBRUM SENTENTIARUM EXPLICANTUR .
EX VETERI TESTAMENTO .
GENESIS .
CAP. XV, 16. Generatione quarta revertentur huc ,

etc. I, 3 .
EXODI.
XXIII , 4. Si incurreris bovi inimici tui, aut

asino erranti, reduc ad eum. XXX, 2.
XXXII, 31 et 32. Aut dimitte eis hanc noxam, aut
si non facis, dele me de libro tuo
quem scripsisti. XXXI, 6.
824 INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ
JOB .
VII, 1. Sicut mercenarii dies ejus . XXIX, 4 .

XVII, 16. In profundissimum infernum de-
scendent omnia mea. XXII, 4.
XXXI , 18. Ab infantia mea crevit mecum mise-
ratio, et de utero matris meæ egres-
sa est mecum . III , 8.
PSALMORUM .
མ , 7. Perdes omnes qui loquuntur menda-

cium . XXXVIII , 7 et 8.
XVIII, 2. Cæli enarrant gloriam Dei . XXIV , 9 .
XXIII , 1. Domini est terra et plenitudo ejus. I, 3.
XXXIII , 9. Gustate, et videte quoniam suavis est
Dominus. XIII , 4.
LIX , 10. In Idumæam extendam calceamen-
tum meum . XXII , 11 .
LXIV , 5. Beatus quem elegisti et assumpsisti. II , 3 .
LXVIII, 29. Deleantur de libro viventium . XXXI , 6.
anima mea desiderare
CXVIII, 20. Concupivit anima mea
justificationes tuas . XXVII , 4 .
PROVERBIORUM.
XXXI, 10. Procul et de ultimis finibus pretium ejus. 1, 1.

ECCLESIASTE .
IX, 1. Nescit homo utrum amore vel odio

dignus sit. XXIII , 15 .
CANTICORUM .
VIII , 7. Aquæ multæ non poterunt exstinguere

charitatem . XXXI, 1 .
SAPIENTIÆ.
VIII, 1. Attingit a fine usque ad finem, etc. I, 1 .
ECCLESIASTICI.
XXIV, 5. Penetrabo omnes inferiores partes

terræ.
XXII, 4.
XXXI, 10. Qui potuit transgredi et non est trans-
gressus . XXII , 8. Item , XVIII, 2,
826. INDEX LOCORUM SCRIPTURÆ
ISAIE .
XI, 2. Requiescet super eum Spiritus Do-

mini.
XII, 1 .
XI, 2. Spiritus sapientiæ et intellectus ,
etc. XXXIV , 3.
LII , 13 . Ecce intelligit servus meus .
VII , 7.
LIII, 2 , 3. Vidimus eum ... novissimum vivorum,
virum doloris et scientem infirmi-
tatem . XV, 1 .
LIII , 7. Oblatus est, quia ipse voluit.III, 2 et XVI, 1 .
LIII , 12. Ipse peccatorum multorum tulit, et
pro transgressoribus rogavit. XXXI , 11 .
LXIII , 1. Quis est iste qui venit de Edom ? III , 15 .
JEREMIÆ .
I, 5. Priusquam te formarem in utero

novi te.
III, 4.
XXXI , 22. Fœmina circumdabit virum .
II , 8. Item , III , 8 .
Item , XIII , A.
THRENORUM .
I, 12. Attendite , et videte si est dolor sicut

dolor meus !
XV , 2 .
BARUCH .
IV, 28. Sicut fuit sensus vester ut erraretis a

Deo , decies tantum iterum conver-
tentes requiretis eum . XXXI , 2 .
AMOS .
V, 1. Domus Isarel cecidit, et non adjiciet

ut resurgat . XXXI , 2 .
MICHEÆ.
11, 13. Ascendet pandens iter ante eos . XVIII , 12 .
MALACHIEÆ .
III, 4. Placebit Domino sacrificium Juda et

Jerusalem , sicut dies sæculi , et sicut
anni antiqui. XXXI, 2.
EX NOVO TESTAMENTO .
MATTHÆI.
V, 22. Qui irascitur fratri suo , reus erit

judicio, etc. XXXVII , 9 .
V , 46. Si diligitis eos qui vos diligunt, quam
mercedem habebitis ? XXX , 3 .
V, 48. Estole perfecti , sicut et Pater vester
cœlestis perfectus est . XXIX , 8 .
VIII, 29. Venisti huc ante tempus torquere nos ? XXIII , 6 .
XIX , 19. Diliges proximum tuum sicut teipsum. XXVIII , 6 .
XXIV , 36. De die autem illa et hora пето
scit,... nisi solus Pater. XIV , 3.
XXVI , 24. Bonum erat ei, si natus non fuisset
homo ille. XXVII , 9 .
XXVI, 38. Tristis est anima mea, etc. XV , 8.
XXVI, 39. Transeat a me calix iste . XVII , 4 et 8.
MARCI.
I, 24. Quid nobis et tibi, Jesu Nazerene ?

Venisti perdere nos ? scio qui sis ,
Sanctus Dei. XXIII, 6.
LUCE .
35. Virtus Altissimi obumbrabit tibi . III , 18 .

II, 52. Jesus proficiebat sapientia, et
ætate, et gratia, etc. XIII , 11 .
VI, 27. Diligite inimicos vestros . XXX , 1 et 3 .

XVI, 26. Inter nos et vos chaos magnum fir-
matum est. XXXI , 12 .
XXIII, 43. Hodie mecum eris in paradiso. XXII , 5 .
JOANNIS .
I, 14. Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi

Unigeniti a Patre, plenum gratiæ
et veritatis. I, 3.
I, 14. Verbum caro factum est. II, 9. Item, V, 8.
I , 16. De plenitudine ejus nos omnes accepi-
mus . XIII , 5. Item , XX , 6 .
I, 27. Non sum dignus ut solvam ejus cor-
rigiam calceamenti . XXII , 11 .
III, 31. Qui de cœlo venit , super omnes est . III, 23 .
III , 34. Non ad mensuram dat Deus spiri-
tum, scilicet Filio . XII , 7. Item , XIII , 1 .
X, 17. Ego pono animam meam . XXI, 1 .
XIX , 26. Cum vidisset Jesus matrem , et disci-
pulum stantem , quem diligebat. XXXI, 12.
ACTUUM .
VI , 8. Stephanus , plenus gratia et forti-

tudine. I, 1 .
AD ROMANOS .
I, 4. Qui prædestinatus est Filius Dei in

virtute, secundum spiritum san-
ctificationis. VII, 2 .
I, 9. Testis enim mihi est Deus. XXXIX , 4.

IV, 25. Traditus est propter delicta nostra , et
resurrexit propter justificationem
nostram . XIX , 1.
V, 19. Sicut per inobedientiam unius homi-
nis peccatores constituti sunt mulli,
ita per unius obeditionem justi
constituentur multi. XII, 3 .
V, 20. Ubi abundavit delictum , superabun-
davit gratia . XXXI, 2 .
VII, 17. Si autem quod nolo , illud facio ,...
jam non ego operor illud sed
quod habitat in me peccatum . III , 25 .
VIII, 15. Accepistis spiritum adoptionis. X, 9.
VIII , 28. Diligentibus Deum omnia cooperan-

tur in bonum . XXXI , 2.
VIII, 32. Qui etiam proprio Filio suo non pe-

percit, sed pro nobis omnibus tra-
didit illum . XX, 11 .
X, 17. Fides ex auditu. XXIII, 1 et 8.
XIII, 7. Cui honorem , honorem . IX , 5 .
I AD CORINTHIOS .
II, 8. Si cognovissent , numquam Dominum

gloriæ crucifixissent . XVIII, 9 .
III, 17. Templum Dei sanctum est, quod estis
vos. IX, 4 .
III, 23. Omnia vestra sunt : vos autem Christi,
Christus autem Dei. II , 1 .
IV, 4. Nihil mihi conscius sum , sed non in
hocjustificatus sum. XXII , 15 .
V, 7. Expurgate vetus fermentum , ut sitis
nova conspersio. III , 20 .
IX , 27. Castigo corpus meum , et in servitu-
tem redigo . XXVIII, 1 .
X, 12. Qui se existimat stare , videat ne cadat. XXXI, A.
XIII, 4 et seq . Charitas patiens est, benigna est,
etc. XXVII, 1. Item , XXXII , 3.
XIII, 9. Ex parte cognoscimus. XXXI, 10.
II AD CORINTHIOS .
XII, 14. Non debent filii parentibus thesauri-

zare, sed parentes filiis . XXIX , 2 .
AD GALATAS .
IV , 4. Ubi venit plenitudo temporis. I, 3.

Ibid . Misit Deus Filium suum , factum ex
muliere, factum sub lege. I, 4 et 7.
V, 6. Fides quæ per charitatem operatur. XXXII, 2.
VI, 10. Dum tempus habemus , operemur bo-
num ad omnes , maxime autem
ad domesticos fidei. XXIX , 1 .
AD EPHESIOS .
IV, 3. Unus Dominus, una fides. XXIII , 13 .
AD PHILIPPENSES .
II, 7. Habitu inventus ut homo. VI, G. Item, X, 2.

II, 11. Omnis lingua confiteatur quia Do-
minus Jesus Christus in gloria est
Dei Patris. XIV , 1 .
832 INDEX LOCORUM SCRIPRTUÆ
AD COLOSSENSES .
I , 13. Transtulit nos in regnum Filii dile-

ctionis suæ. 1, 13 .
II, 9. In ipso inhabitat omnis plenitudo di-
vinitatis corporaliter . III, 10 , et XXXII, 2.
I AD TIMOTHEUM.
I, 5. Finis præcepti est charitas de corde

puro, el conscientia bona, et fide
non ficla. XXVII , 4 .
II AD TIMOTHEUM .
I, 12. Scio cui credidi , et certus sum quia

potens est depositum meum servare
in illum diem . XXVI , 3 .
IV , 8. Reposita est mihi corona justitiæ,
quam reddet mihi Dominus in
illa die justus judex. XXIX , 4 .
AD HEBRÆOS .
II, 11. Qui sanctificat et qui sanctificantur,

ex uno omnes.
II, 16. Semen Abrahæ apprehendit . 8.
II, 17. Debuit per omnia fratribus similari,

ut misericors fieret. XV, 1 .
VI , 13. Quoniam neminem habuit , per quem
juraret, majorem , juravit per se-
metipsum . XXXIX , 4.
VII, 4. Intuemini quantus sit hic, cui et de-
cimas dedit de præcipuis Abraham
patriarcha. III, 27.
X, 36. Patientia vobis necessaria est , ut vo-
luntatem Dei facientes , reportetis
repromissiones. XXIX, 4.
XI, 1. Est fides sperandarum substantia
rerum, argumentum non apparen-
tium . XXIII, 13 et 18.
JACOBI .
II, 10. Quicumque totam legem servaverit,

offendat autem in uno , factus est
omnium reus . XXXVI, 2 et 3.
APOCALYPSIS .
III, 5. Non delebo nomen ejus de libro vitæ. XXXI, 3.

XX, 2. Apprehendit draconem , ... et ligavit
eum per annos mille. XIX , 4.
XXI, 23. Lucerna ejus est Agnus. XIII , 9 .
XXII , 9. Vide ne feceris : conservus enim tuus
sum . IX , 4 .
XXVIII 53
INDEX GENERALIS
CONTINENS OMNES FERE SENTENTIAS , QUÆSTIONES ET CONCLU-
SIONES IN III SENTENTIARUM LIBRO , EX TEXTU MAGISTRI .
An potuit Deus assumere ANIMAM et carnein

aliam quam Adam ? D. 12.
Utrum ANIMA Christi habuerit sapientiam
æqualem cum Deo , et an omnia scit quæ
A Deus ? D. 14 .
Utrum ANIMA et caro Christi in morte fuit
separata a Verbo ? D. 21 .
Quomodo Christus fuerit in lumbis ABRAHE ?

D. 3. Quid sufficiebat ANTIQUIS credere de Christo ?
D. 25.
Quomodo ADORARE debemus humanitatem

Christi ? D. 9.
AFFECTUS Voluntatis in Christo fuit duplex .

D. 17.
CARNEM quare assumpsit Filius, et non Pa-

AMICOS an inimicos diligere quod majoris sit ter, vel Spiritus sanctus ? D. 1 .
præmii ? D. 30. Quomodo CARO et anima Christi sunt con-
juncta ? D. 2 .
Quomodo CARO Christi fuit formata in utero ?
ANIMAM et carnem quare assumpsit Christus ? D. 2 et 3.
D. 1 . Utrum CARO Christi fuit obligata peccato ?
Quomodo ANIMA Christi est unita carni ? D. 3.
D. 2.
836 INDEX IN
CARDINALES virtutes sunt quatuor. D. 33. Utrum CHRISTUS sit adoptivus filius ?
D. 10 .
Utrum CHRISTUS sit creatura, vel crealus ,
Quæ fuit CAUSA passionis Christi ? D. 18 . vel factus ? D. 1 per totum .
Utrum CHRISTUS aliam carnem assumere po-
tuit quam de genere Adam ? D. 12 .
Quid sit CHARITAS ? D. 27. Utrum CHRISTUS peccare potuit ? D. 12 .
CHARITAS , fides, spes , et operatio secundum
. Utrum CHRISTUS potuit incarnari in sexu
quid dicuntur æqualia. D. 25 . muliebri? D. 12.
CHARITAS est major spe et fide . Ibid. An CHRISTUS sapientia et gratia proficere
CHARITAS seu dilectio Dei et proximi quo- potuit ? D. 13 per totum .
modo se habeant ad invicem ? D. 27. CHRISTUS duplicem habuit sapientiam .
Quot sunt CHARITATIS ordines ? D. 29 . D. 13 .
CHARITATIS gradus sunt diversi. Ibid .
Utrum CHRISTUS sapientiam parem Deo ha-
An CHARITAS semel habita amitti potest ? buit , vel si omnia scit quæ Deus ? D. 14 .
D. 31 . An CHRISTUS omnes defectus hominis assum-
An damnandi habeant CHARITATEM ? Ibid. psit ? D. 15 per totum .
CHARITATEM qualem habuit Christus ? Quomodo CHRISTUS habuit tristitiam passio-
D. 31 . nis ? D. 15 et 17 .
CHARITAS Dei quomodo est in creaturis ? Utrum CHRISTUS habuit aptitudinem mo-
D. 32. riendi ? D. 16 .
CHARITAS est mater omnium virtutum . Quid CHRISTUS de quatuor statibus hominis.
D. 36. acceperit ? D. 16.
Utrum CHRISTUS aliquid voluerit vel orave-

rit quod non sit factum ? D. 17.
CHRISTI incarnationem qualiter tota Trinitas CHRISTUS duas habuit voluntates . D. 17 .
est operata ? D. 3 et 4 per totum . An CHRISTUS sibi aliquid meruerit ? et quid

Quare CHRISTUS non fuit decimatus in Abra- sibi, et quid nobis ? D. 18 .
ham ? D. 3 . Quare CHRISTUS voluit pati cum merita sua
Quare caro CHRISTI non est dicta peccatrix , sufficiebant ? D. 18 .
sed similis peccato ? D. 3 . Quomodo CHRISTUS nos a diabolo et a peccato
CHRISTI incarnatio quare specialiter attri- redemit ? D. 19.
buitur Spiritui sancto ? D. 4. An CHRISTUS Solus debeat dici redemptor vel
CHRISTUS quare dicitur natus de Spiritu san- mediator ? D. 19 .

cto ? D. 4 . An CHRISTUS aliter potuit redimere homi-
ChatSTUS quare dicatur ab Apostolo factus, nem ? et quare potius isto modo ?
quem nos fatemur natum ? D. 4 . D. 20.
CHRISTUS Secundum quod homo utrum sit Quomodo CHRISTUS est traditus a Deo , et
prædestinatus ? D. 7 et 10. Juda , et Judæis ? D. 20 .
An CHRISTUS debeat dici bis genitus , sicut di- CHRISTI anima utrum in morte fuit separata
citur Dei et hominis filius ? D. 8 . a Verbo ? D. 21 .
CHRISTI humanitas quomodo adoranda sit ? Qua ratione CHRISTUS dicitur mortuus vel
D. 9 per totum . passus ? D. 21 .
Utrum CHRISTUS secundum quod homo sit Utrum CHRISTUS in morte fuit homo ?
persona in Deitate. D. 10 . D. 22.
TEXTUM MAGISTRI. 837
CHRISTUS an ubicumque est sit homo , et DEUS est homo , Deus factus est homo , quo-
quod ubique totus fuit sed non totum ? modo hæc verba intelliguntur ? D.
D. 22 . 6.
Utrum CHRISTUS fidem , spem , et charitatem An potuit DEUS assumere hominem in sexu
habuerit ? D. 23, 26 et 27. muliebri ? D. 12.
Utrum CHRISTUS ordinem diligendi servave- Qualiter DEUS diligit aliquem magis et ali-
rit ? D. 33. quem minus ? D. 32 .
Utrum CHRISTUS virtutes cardinales habuit ?

D. 33 .
Utrum CHRISTUS septem dona Spiritus san- DIABOLUS non est alienus a Dei potestate .
cti habuit ? D. 34. D. 20.
DIABOLUS qua justitia est victus ? D. 20.
CORNELIUS quomodo legitur credere ?

D. 25. DILECTIONE eadem an diligitur Deus et proxi-
mus ? D. 27 .
DILIGENDI modus quis sit ? D. 27.
CREATURAM omnem quomodo diligit Deus ? DILIGENDA Sunt quatuor, et quæ sunt illa ?
D. 32. D. 28.
DILECTIONIS ordo quis sit ? D. 29.
Utrum DILIGERE debeamus omnes homines ?
CREDERE Deum , vel Deo , vel in Deum , quo- D. 29 .
modo differunt ? D. 23. DILIGERE amicos vel inimicos quod est ma-
CREDERE quid sufficiebat antiquis de Chri- joris meriti ? D. 30.
sto ante adventum ipsius ? D. 25. Quam DILECTIONEM Deus habet ad creaturas ?
D. 32.
DILECTIO Dei consideratur duobus modis.
D. 32.
Ꭰ
DIVINA natura quomodo sit incarnata ?
D. 5 .
An DIVINA natura debeat dici caro facta ?

Utrum DAM NANDI habeant charitatem ? D. 5 .
D. 31 . An DIVINA natura debeat dici nata de virgine?
D. 8.
DECEM præcepta quomodo contineantur in

duobus mandatis charitatis ? D. 37. DONA Spiritus sancti an sint virtutes ?
DECIMATUS quare non fuit Christus in Abra- D. 34.
ham sicut Levi ? D. 3. DONA septem Spiritus sancti utrum habuit
Christus, et utrum in Angelis sint ?
D. 34.
DEFECTUS hominis quomodo assumpsit Chri-
stus ? D. 15.
838 INDEX IN
Utrum DOLOREM habuit Christus in passione ? Quomodo FILIUS sit incarnatus ? et , Quare
D. 15 . totam humanam naturam assumpsit ? Et ,
Qualem carnem assumpserit? D. 1 , 2 ,
et 3.
DULIA quid sit , et de speciebus ejus . Cur FILIUS dicatur factus de semine David ?
D. 9 . D. 4 .
Quare FILIUS dicatur natus de Spiritu san-
cto ? D. 4 .
Quomodo FILIUS dicitur compositus ex dua-

E bus naturis sive ex tribus substantiis ?
D. 6.
Quomodo FILIUS dicitur bis natus ? D. 8 .
FILIUS Secundum quod homo , an sit perso-
Utrum ELECTOS dilexerit Deus ab æterno et na ? D. 10.
reprobos non ? D. 32 . FILIUS adoptivus an sit Christus ? D. 10.
Quare FILIUS passibilem naturam acceperit ?

D. 15 .
Quare Filius mori voluit ? D. 19.
Utrum FILIUS hominis potest dici descendisse
F de cœlo sicut dicitur Filius Dei ? D.22.
Utrum in sexu FOEMINEO Deus potuit huma-

Utrum FIDEM habuit Christus ? D. 23. nam naturam assumere ? D. 12.
FIDES quid sit, el quot modis accipitur ?
' D. 23.
An FIDEM habeant dæmones ? D. 23 . FORMA idolorum an sit a Deo ? D. 37.
FIDES proprie est de his quæ non videntur.
D. 23.
Quare FIDES dicitur fundamentum ? D. 23.
FURTUM quid sit , et quid nomine furti in-
An FIDEM habuit Petrus in Christi passione ? telligitur ? D. 37 .
D. 24. FURTUM an fecerunt filii Israel quando exspo-
FIDES non est de incognitis. D. 24. liaverunt Ægyptios ? D. 37.
FIDES antiquorum quæ fuit ? D. 25 .
Quæ fuit FIDES simplicium ante adventum.
Christi ? D. 25.
FIDES , spes , charitas , et opus , quomodo sunt

æqualia ? D. 23 . G
Quare FILIUS assumpsit carnem , et non Pater

vel Spiritus sanctus ? D. 1 .
Utrum GENERARI potuit Pater vel Spiritus
FILIUS assumendo carnem an aliquid fecit sanctus ? D. 1 .
quod non Pater vel Spiritus sanctus ?
D. 1 .
TEXTUM MAGISTRI . 839
GENERA mendacii sunt tria. D. 38. HUMANAM naturam totam assumpsit Deus.
D. 2 .
HUMANITATIS nomine quid intelligatur ?
GRATIE plenitudinem unde accepit Chri- D. 2.
stus ? D. 16 . Utrum HUMANA natura assumpsit personam ?
D. 5 .
Quomodo HUMANITAS Christi adoranda sit ?
GRADUS charitatis sunt diversi. D. 29 . D. 9.
Utrum HUMANAM naturam assumere potuit
Deus in sexu muliebri ? D. 12 .
H Quid sibi meruit HUMILITAS Christi ?

D. 18.
HABITUS sunt quatuor species . D. 6 .
HOMO quidam a Verbo Dei est assumptus , I
quomodo intelligitur ? D. 5 .
HOMO est Deus , Homo factus est Deus , quo-
modo intelligitur ? D. 6.
Quare non dicitur HOMO dominicus sicut dici- IDOLUM quid sit ? D. 37.
tur homo Deus ? D. 7. IDOLUM nihil est in mundo . Ibid .
HOMO Deus an semper fuerit vel cœperit IDOLUM et similitudo in quo differunt ?
esse ? D. 12. D. 37.
HOMINEM alium utrum Deus assumere potuit
quam de genere Adæ ? D. 12.
An potuit assumere HOMINEM in sexu mulie- Utrum INCARNARI potuit Pater vel Spiritus
bri ? D. 12. sanctus ? D. 1 .
Utrum HOMO Christus peccare potuit ? INCARNATIO Christi quomodo facta est ?
D. 12. D. 2 , 3 et 4.
HOMINIS status sunt quatuor . D. 16. Quare INCARNATIONIS opus attribuitur Spiri-
Utrum HOMINES omnes pariter sunt diligen- tui sancto ? D. 4.
di ? D. 29.
INIMICI quantum sunt diligendi ? D. 29.
Quomodo HONORANDI sunt parentes ? INIMICOS diligere utrum sit majoris meriti
D. 37. quam diligere amicos ? D. 30 per
totum .
HUMANAM naturam quare assumpsit Filius ,

et non Pater nec Spiritus sanctus ? INTELLECTUS et sapientia in quo differunt ?
D. 1 . D. 35.
840 INDEX IN
INTELLIGENTIA , scientia , et sapientia in quo

differunt ? D. 35 .
INTELLECTUS et scientia prout sunt bona Spi-
ritus sancti in quo differunt a scipso prout
naturaliter sunt in anima ? D. 35. L
LATRIA, quid sit ? D. 9.

J
Quare dicitur LEX comprimere manum et

non animum ? D. 40 .
Utrum JUDAI bonum opus fecerunt in Chri-
LEX Evangelica in quo differt a Mosaica ?
sti passione ? D. 20. D. 7.
Utrum JUDÆI furtum fecerunt in exspolian-
do Ægyptios ? D. 37 .
LITTERA Occidens quid sit ? D. 40 .
JUDICIS minister utrum peccat occidendo

aliquem ? D. 37.
M
JURAMENTUM quid sit ?
D. 39.
JURAMENTUM fit tripliciter.
D. 39 .
Utrum JURAMENTUM semper sit malum ?
D. 39 .
Utrum MAGIS diligit Deus aliquos et aliquos
Utrum JURARE liceat per creaturas ?
mious . D. 33.
D. 39.
Utrum JURATIO per Deum sit gravior quam
per creaturas vel per evangelium ? MANDATA charitatis sunt duo . D. 27.
D. 39 .
Quomodo MANDATA decem continentur in
JURARE per Deum , quid sit ? Ibid. duobus præceptis charitatis ? D. 37
JURAMENTUM per falsos deos an sit ratum ?
per totum .
D. 39.
JURAMENTUM contra Deum factum non est
tenendum .
D. 39. MARIA fuit immunis ab omni peccato.
JURARE callide est duplex peccatum .
D. 3.
D. 39.
MOECHIE nomine quid prohibetur ? D. 37.
JUSTITIA , temperantia , fortitudo, prudentia,

MEDIATOR quare solus dicitur Christus , et
utrum cessabunt in futuro ? D. 33. secundum quam naturam ? D. 19.
MEDIATORIS fidem quomodo habuerunt anti- Utrum MORTIS triduo Christus fuit homo ?
qui ? D. 25. D. 22 .
Utrum MORTIS triduo Christus ubique fuit

apud Deum et secundum hominem ?
MENDACII tria sunt genera . D. 38. D. 22.
MENDACII iterum octo genera . Ibid.
MENDACIUM, quid sit ? D. 38.
MENTIRI , quid sit ? Ibid .

Utrum MENDACIUM semper sit peccatum ?
D. 38. N
Quid sibi Christus MERUIT, et quid nobis ?

D. 18. NATIVITAS Christi est duplex . D. 8.
Utrum Christus profecit MERITIS ? D. 18 .
Utrum MERUIT Christus aliquid quod sine

merito habere potuit ? D. 18. Quomodo dicitur Christus NATUS de Spiritu
sancto, cum non sit filius Spiritus sancti .
D. 4 .
MINISTER judicis utrum peccat aliquem oc- NATUS Cum sit Christus , quare Apostolus di-
cidendo ? D. 37. cit eum factum ? D. 4.
MISSIO Filii in mundum qualis fuit ? D. 1 , NATURAM humanam totam assumpsit Chri-
2 et 3 per totum. stus . D. 2.
Utrum NATURA divina assumpsit personam ,
vel persona naturam , vel natura natu-
Utrum MODUS liberationis aliter potuit esse ram ? D. 5 .
quam per mortem Christi ? D. 20. Utrum NATURA divina debeat dici caro fu-
MODI diligendi Deum sunt diversi. D. 27. cta. D. 5 .
Item , MODI diligendi proximum . D. 28 NATURAS duas habuit Christus . D. 6 .
et 29 per totum. Utrum NATURA divina debeat dici nata de
Virgine. D. 8 .
NATIVITAS Christi est duplex D. 8.
Utrum Christus habuit MORIENDI necessita- An NATURA vel persona Christi prædestinata
tem ? D. 16 . sit ? D. 10.
Quomodo MORI voluit vel noluit Christus ? NATURAM passibilem quare assumpserit
D. 17 . Deus ? D. 15 .
MORI quare voluit Christus ? D. 18 et
19.
MORTE Christi quare redemptio facta est , et

non aliter ? D. 20.
Utrum MORTE Christi separata sit divinitas
a carne et anima ? D. 21 per to-
tum .
842 INDEX IN
An PASSIONIS fidem habuit Petrus quando

vidit hominem pati ? D. 24 .
An PATIENDI necessitas fuerit in Christo ?
( D. 16 .
Utrum PECCARE potuit Christus ? D. 12 .

OCCIDENS littera quid sit ? D. 40.
POENE timore non peccans inimicus est ju-

OCTO sunt species mendacii . D. 38 . stitiæ . D. 36.
Utrum OMNES homines pari dilectione dili- PERJURIUM, quid sit ? D. 29.
gendi sint ? D. 29. PERJURUM fit tribus modis . Ibid .
PER Deum jurare , quid sit ? D. 39 .
An PERJURIUM sit cum incaute juratur ?

OPERATA est tota Trinitas incarnationem D. 39.
Christi. D. 4.
OPERATIO , fides, spes, et charitas , quomodo
dicuntur æqualia ? D. 25 . Utrum PERSONA assumpsit personam vel
naturam in incarnatione. D. 5 .
Quare PERSONAM non assumpsit Deus cum

ORATIO vel voluntas Christi utrum semper assumpsit hominem ? D. 5 .
impleta est ? D. 17 per totum . PERSONA in divinis utrum sit Christus secun-
dum quod homo ? D. 10.
PERSONA quam Christus assumpsit an præ-
ORDO diligendi quid sit ? D. 29. destinata fuerit ? D. 10.
Quid contineat PRÆCEPTUM dilectionis ?
D. 27 et 28 per totum .
P In PRÆCEPTO dilectionis proximi utrum con-
tineatur dilectio Angelorum ? D. 28 .
Quomodo PRÆCEPTA decem continentur in
duobus mandatis ? D. 37 per totum.
Quomodo PARENTES mali diligendi sunt ?

D. 23.
Utrum PREDESTINATUS fuerit Christus secun-
dum hominem ? D. 10 .
PASSIBILEM naturam assumpsit Christus.

D. 15 per totum .
PASSIO et propassio quid sit ? D. 5 . PROXIMUM totum quomodo diligere debe-
An PASSIO Christi sit opus Dei vel Judæo- mus ? D. 28 .
rum ? D. 20. Quis est PROXIMUS ? D. 28.
S
Q
QUALITAS mentis qua malus Christianus cre- SACRILEGIUM Committitur tribus modis . D.37 .
dit, utrum sit virtus vel non ? D. 23.
Quomodo SAPIENTIA profecit Christus secun-

QUARE Apostolus dixit Christum factum , dum quod homo ? D. 13 .
cum nos dicimus eum natum ? D. 4. SAPIENTIAM æqualem Deo utrum habuit
Christus secundum animam ? D. 14
per totum .
QUATUOR sunt virtutes cardinales . D. 33. SAPIENTIA et scientia quomodo differunt ?
QUATUOR sunt status hominis. D. 16 . D. 35 .
QUATUOR sunt timores . D. 34. SAPIENTIA et intellectus in quo differunt ?
QUATUOR sunt ordines dilectionis . D. 29. D. 35 .
QUATUOR sunt gradus charitatis. D. 29. SAPIENTIA , Scientia , et intelligentia , quomo-
do differunt ? D. 35 .
SCIENTIA et sapientia quomodo differunt ?

R D. 35.
SCIENTIA , sapientia , intelligentia , in quo dif-

ferunt ? D. 35 .
RADIX omnium virtutum est charitas . D.

36 per totum . SEPTEM sunt dona Spiritus sancti , et an in
Christo fuerint ? D. 34 per totum .
An solus Christus debeat dici REDEMPTOR ?

D. 19. SIMILITUDO et idolum quomodo differunt ?
D. 37.
An REDIMI potuit homo aliter quam per
mortem Christi ? D. 20.
SPES, fides, charitas , operatio , secundum

Quare REMISSIO attribuitur quid æqualia dicuntur ? D. 25 .
peccatorum
Spiritui sancto ? D. 37. SPES, quid sit ? D. 26 .
SPES , de quibus sit ? D. 26.
SPES et fides quomodo differunt ? Ibid.
Utrum REPROBOS dilexit Deus ab æterno ? Utrum SPES et fides in Christo fuerint ?
D. 32. D. 26.
844 INDEX IN TEXTUM MAGISTRI .
Utrum SPIRITUs sanctus potuit incarnari ?

D. 1 per totum.
Quare SPIRITUI sancto attribuitur opus in-
carnationis ? D. 4 . U
SPIRITUS Sancti dona utrum habuit Christus ?
D. 34.
Quare SPIRITUI sancto attribuitur remissio Utrum UBIQUE Christus est secundum quod
homo . D. 22 .
peccatorum ? D. 37.
UBIQUE totus Christus est, sed non totum .
D. 22.
STATUS hominis sunt quatuor . D. 16.
UNA fides quare dicatur ? D. 23.

Ex tribus SUBSTANTIIS dicitur constare Chri-
stus . D. 6 .
Qualiter est UNITA natura divina naturæ hu-
manæ ? D. 5 per totum .
T
USURA quid sit , et quomodo committitur ?

D. 37.
TIMORES pœnæ quomodo habuit Christus ?
D. 15 per totum.
TIMORES sunt quatuor. D. 34.
V
TIMOR pœnæ qui fuit in Christo an fuit ser-
vilis vel initialis vel alius ? D. 34 .
TIMORE pœnæ non peccans inimicus est ju-

Quomodo VERBUM sit unitum carni mediante
stitiæ . D. 36.
anima ? D. 2.
Utrum VERBUM carnem et animam simul as-
TOTUS et totum cum de Christo dicuntur , sumpserit ? D. 2.
ad quid referuntur ? D. 22. An VERBUM fuit separatum a carne et anima
TOTUM proximum et nos totos quomodo di- in morte Christi ? D. 21 .
ligere debemus ? D. 28.
VIRTUTES Cardinales sunt quatuor . D. 33 .

Quomodo TRADITUS est Christus a Patre, a VIRTUTES istas utrum habuit Christus ?
Juda , a diabolo ? D. 20. D. 33.
An VIRTUTES ita sint conjunctæ quod sepa-
rari non possunt ? D. 36 .
TRIA sunt genera mendacii . D. 38. Utrum VIRTUTES quis omnes pariter habere
potest ? D. 36 .
TRISTITIAM quomodo habuit Christus ?

D. 15 .
VOLUNTATES duas habuit Christus . D. 17.
Sancti Amandi (Cher) . ·-- Ex typis DESTENAY, BUSSIÈRE, Fratrum.

心
APR 1918
A LA MÊME LIBRAIRIE
J. ALVAREZ DE PAZ S. J.
OPERA OMNIA
DE VITA SPIRITUALI , EJUSQUE PERFECTIONE LIBRI V ;

DE EXTERMINATIONE MALI ET PROMOTIONE BONI LIBRI V ; -DE INQUISITIONE PACIS,
SIVE STUDIO ORATIONIS LIBRI V ;
Editio nova, diligenter recognita, cum indice rerum necessario.
6 Vol. in-4°. Papier vergé. . .
Cet ouvrage a été tiré à un petit nombre d'exemplaires.
L'œuvre d'Alvarez de Paz , recteur du collège de la Société de Jésus, à Lima (Pérou ) , au

commencement du xvir siècle, est, pour la piété, ce que la Somme de S. Thomas d'Aquin
est pour la théologie scolastique.
Alvarez de Paz résume tout ce que les SS . Pères , les Docteurs, les Théologiens , ont écrit
sur la vie spirituelle . Son livre est si plein de la lecture des Saints qu'on croit, après l'avoir
consulté, les avoir tous lus. C'est que le P. Alvarez de Paz n'a rien omis des préceptes et
des enseignements que nous ont laissés les SS . Pères et les maîtres de la vie spirituelle .
Aussi son ouvrage est-il de la plus grande utilité pour tous ceux qui s'occupent des choses
spirituelles, que ce soit pour leur propre direction ou pour la direction du prochain . Il est
aussi d'un précieux secours aux prédicateurs par les développements élégants qui réveillent
l'esprit de façon à l'intéresser et à le persuader en des choses si importantes pour l'homine .
DIVISION DE L'OUVRAGE
Ire PARTIE. De Perfectione vitæ spiritualis. — fundamento virtutum , sive de humilitate

LIBER I. De incitamentis religiosorum ad vitam ( 53 chapitres ). — V. De tribus seminariis
spiritualem consectandam (33 chapitres).-II. De virtutum, sive de votis religionis ( 49 chapi-
vita spirituali, et ejus partibus (44 chapitres) . - tres) .
III. De natura perfectionis vitæ spiritualis III PARTIE. De Inquisitione, et sequelapacis.-
(40 chapitres). - IV. De mirabili dignitate per- LIBER I. De oratione tum vocali tum mentali
fectionis (38 chapitres) . V. De excitando desi- (56 chapitres).-II. De his quæ præcedunt, comi-
derio perfectionis (46 chapitres) . tantur et sequuntur orationem mentalem (48 cha-
II PARTIE. De Exterminatione mali, et pro- pitres). - III. De materia orationis mentalis
motione boni. - LIBER I. De extinctione vitiorum , (16 chapitres, 150 méditations et 100 contempla-
et victoria tentationum (52 chapitres) . II. De tions). IV. De affectibus orationis , sive de ora-
mortificatione affectuum (49 chapitres) . —III. De tione affectiva ( 131 exercices] . - V. De perfecta
acquisitione virtutum ( 120 chapitres). IV. De contemplatione (64 chapitres).
a Je vous remercie bien sincèrement, nous écrivait le R. P. Gras de la Compagnie de Jésus, d'avoir
« réédité ce magnifique ouvrage. C'est un grand service que vous avez rendu aux hommes sérieux qui ne
L trouveraient peut-être nulle part une doctrine plus sûre et des développements aussi riches et aussi magni-
" fiquement exposés sur toutes les parties de la vie spirituelle.
« J'aurai bien du plaisir à lire votre Alvarez de Paz, nous a écrit le pieux et savant évêque de Troyes ;
a l'édition en est très belle et l'ouvrage excellent. Quels trésors de spiritualité dans ces six volumes, depuis la
α première ligne jusqu'à la dernière ! »
UNIVERSITY OF MICHIGAN
3 9015 07324 4637

Alberti Magni - Commentarii in III Sententiarum.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alberti Magni - Commentarii in III Sententiarum.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B 662,760

RATISBONENSIS EPISCOPI , ORDINIS PRÆDICATORUM ,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA , ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROI OGIE TEXTUUM REVOCATA , AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA

OPERUM A PP . QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS , ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

VOLUMEN VIGESIMUM OCTAVUM

APUD LUDOVICUM VIVES , BIBLIOPOLAM EDITOREM

IN TERTIUM LIBRUM SENTENTIARUM .

DE INCARNATIONE VERBI ALIISQUE AD HOC SPECTANTIBUS .

Hujus voluminis continentia perstringitur sub compendio.

Hic enim rationis ordo postulat, ut qui in primo libro de inexplicabili

mysterio summæ Trinitatis irrefragabili Sanctorum attestatione aliquid di-

ximus, ac deinde in secundo libro conditionis rerum ordinem , hominis-

que lapsum sub certis auctoritatis regulis insinuavimus : de ejus repara-

emptionis sacramentis , quibus contritiones hominis alligantur, ac vulnera

peccatorum curantur, consequenter in tertio et in quarto libro disseramus :

ut Samaritanus ad vulneratum ' , medicus ad infirmum, gratia ad miserum

De unione naturarum in Christo ex parte personæ assumentis.

meret, ut adoptionem filiorum Dei reciperemur . Tempus autem plenitu-

dinis dicitur tempus gratiæ , quod ab adventu Salvatoris exordium sumpsit.

Hoc est tempus miserendi , et annus benignitatis , in quo gratia el veritas

sibilis apparuit , de quo supra sufficienter dictum est .

et signorum . Et ideo dividitur in duas

1 Ad . Galat . IV, 4 et 5 . esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem

Prima harum in duas dividitur : in

junctura desideratur , ut elevetur jun- hypostasim et personam unam . Quarta ,

Cf. Infra, Dist, II.

dinatur ad ipsam, tanto plus recipit tem hujusmodi requiritur præcognitio

Quid sit, et quot modis dicitur plenitudo

junctura desideratur , ut elevetur jun- hypostasim et personam unam . Quarta ,

Cf. Infra, Dist , II.

dinatur ad ipsam, tanto plus recipit tem hujusmodi requiritur præcognitio

Quid sit, et quot modis dicitur plenitudo

¹ Luc. 1, 28. 2 Ad Ephes. iv, 13 .

Deinde quæritur de hoc quod dicit,

1 Joan. xix , 26.

Solutio. SOLUTIO. Tempus præfinitionis ut mit- miserendi. Osee , x1 , 8 : Conturbata est

tem . Unde non sequitur argumentum : plenda .

dicatur tempus plenitudinis, tempus mi- gratia .

B. Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel Spiritus sanctus ?

in sapientia sua mundum condiderat , secundum illud , Omnia in sapientia

fecisti , Domine , quæ in cœlis sunt et quæ in terris , restauraret in ea-

nem reparavit , nomine regis et imagine insignitum .

ne alius in divinitate esset Filius , alius in humanitate . Et ne idem esset

Unde Augustinus in Ecclesiasticis dogmatibus : Non Pater carnem as-

et secundum veritatem naturæ ex homine hominis filius ut veritas geniti

quem propterea et unigenitum dicimus , manentem in duabus substantiis ,

potentis est vincere fortem : ergo Patris

2. Item , Isa . XLIX, 24 : Numquid tol-

Edit. J. Alleaume , ut. Matth . vi, 9.

1 S. AUGUSTINUS , Lib IV de Trinitate , cap . 3.

alio est, ut dicit Augustinus, tunc ma AD ALIUD dicendum , quod intellectus Ad 3

sancto attribuitur gratia : ergo Spiritus fuit incarnari .

C. Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari, vel possit ?

Si vero quæritur, Utrum Pater , vel Spiritus sanctus incarnari potuerit,

Spiritus sanctus possent assumere eum-

et amborum Spiritus pariter et concorditer operantur . Ad quod dicimus ,

Spiritus sanctus carnem assumpsit . Ipsam tamen carnis assumptionem

parabilis et indivisa est unitas substantiæ trium , ut ait Augustinus in libro

Virgine, crucifixam , et sepultam Catholici tractatores docuerunt, sed tan-

quamvis Pater et Filius et Spiritus sanctus sicut inseparabiles sunt, ita et

incarnationem cum Patre et Spiritu sancto operatus est .