Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomni09duns
JOANNIS DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM

OPERA OMNIA.
EX TYPIS ClSTERCII
JOANNIS DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

OPERA OMNIA
EDITIO NOVA

JUXTA EDITIONEM WADDINGI XII TOMOS CONTINENTEM A PATRIBUS FRANCISGANIS

DE OBSERVANTIA ACCURATE RECOGNITA

TOMtfS NONUS

QIT^STIONES IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM

a distinctione tertia usque ad decimam iertiam.

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCGXCm
1 H£ INSTITUTE CF l^lFriAEVAL STU0IE3
10 ELF/iSLEY PLACE
TCRONTO 5, CAWADA.

OCT2 3 1931

-i-ii
 E. P. F. JOANNIS

DUNS SCOTIDOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

QUyESTIONES

IN LIBRUM PRIMUM SENTENTIARUM

GUM G0MMENTAUI13 R"' P. F. FRANCISCI LYCHETI BRIXIENSIS, ORDINIS
MINORUM REG. OBS. OLIM MINISTRI GENERALIS,

ET SUPPLEMENTO R. P. F. JOANNIS PONCII HIBERNl, EJUSDEM ORDINIS

IN GOLLEGIO ROMANO HIBERNORUM THEOLOGI^ PRIMAKII PROFESSORIS.

DISTINCTIO TERTIA
(Texlus magistri sentenliarum)

De cognitione Creatoris per creaturas ,

invisibiles. A duobus enim juvaba-
in quib}(s Trinitatis vestigium apparet. tur, scilicet a natura qu8e rati-
,

onalis erat, et ab operibus a Deo

A. Apostoliis namque , ait ,
qiiod factis , homini
ut manifestaretur
0111. 1.
cap. invisibilia Dei a creatura mundi per veritas. Ideoque Apostolus dixit:
Trinita-
te
ea qun' facta sunt intcUecta conspiciun- Quia Deus revelavit illis, scilicet dum Rom.
cap.
l,

iinitate
i^^^,^ sempitema quoque virtus ejus et fecit opera, inquibus artificis ali-
qyoJ Per crcaturam mundi intel-
divinitas.
dita per
quatenus relucet indicium.
tioueni liwitur liomo, propter excellen-
c(

tiain, qua excelht mter alias cre- Prima ratio, vel modus quomodo po-
aturas, vel propter convenientiam, luit cognosci Deus.
quam habet cum omni creatura. »

Homo ergo invisibilia Dei intel Nam sicut ait Ambrosius : « Ut .

b.

lectu mentis conspicere potuit vel Deus qui natura invisibilis est ,
tario

etiam conspcxit per ea quce facta sunt, etiam a visibilibus ])osset sciri, o- lis
"*"*
id est, per creaturas visibiles vel pus fecit, quod opificem visibilita- *^

Tom. IX.
 . ;

LIB. I. SENTENTIARUM

,
<'<i.
te siii manifestavit, ut per certum quid spiritum esse quam corpus,
rioai. circa
iJiiHi
incertiim posset sciri, et ille Deiis sed longe meliorem qui spiritum
quodnotuin .

estDei. omniiim esse crecleretur, qui lioc fecit et coi'pus ».

respdnsio fccit quod ah homine impossibile

,
Quartus inodus, vel ralio.
vei modus^g^
^,^^..^ Potuerunt ergo cogno-
^^

^'"Sjnoscr" scere sive

cognoverunt, ultra om-
Dens.
creaturam esse illum qui ea
^-^gj-j-j
fecit, quse nulla creatnrarum fa-
cere vel destruere valet. Accedat
qusecumque vis, ci'eatura etfaciat
tale coelum et talem terram, et di-
cam, quia Deus est. Sed quia nul-
la creatura talia facere valet, con-
stat, super omnem creaturam es-
se illum qui ea fecit ac per lioc,
illum esse
cognoscere potuit.
« Intellexerunt etiam, corporis
^ ,,.i|J-
Ihinem,
speciem esse sensihilem et spiri-
tus speciem intelligihilem, et in-
telligihilem speciem sensihili prse-
tulerunt. Sensihilia dicimus, quse
visu tactuque corporis sentiri
queunt, intelligihilia, quse conspe-
ctu inentis possunt intelligi. Cum
ergo in eorum conspectu et cor-
;
pus et animus inagis minusque
Deum, humana mens speciosa essent, si autem omni
specie carere possent, omnino
nulla essent viderunt esse ali-
;

Secunda ratio qua potuit cognosci, vel quid, quo illa speciosa facta sunt,
modus]quo novenmt. uhi est priina et incommutahilis
species, ideoque incoinparahilis
^" Alio etiam modo Dei veritatem et illud esse rerum principium
Lib. 8. . .

cap. rt. (luctu rationis cognoscere potue-

rectissime crediderunt, quod fa-
runt vel etifam cognoverunt , ut
ctuin non esset, et ex quo cuncta
enim Augustinus ait in lih. de Civ.
facta essent. » Ecce tot inodis po-
Dei : « summi Philoso-
^'iderunt
tuit cognosci veritas Dei. Cum
phi nullum corpus esse Deum, et i- ergo Deus una sit et simplex es-
deo cuncta corpora transcenderunt sentia, quse ex nulla diversitate
quaerentes Deum; viderunt etiam partium vel accidentium consistit,
quidquid mutahile est non esse pluraliter tainen dicit Apostoius :

summum Deum, omniumque prin-

invisibilia Dei, quia plurihus i^io-
a,i Rom.L
cipium; et idco omnem animam dis cognoscitur veritas Dei per.
mutahilesque spiritus transcen- ea quse facta sunt. Ex perpetui-
derunt deinde viderunt omne
; ,
tate namque creaturarum intelli-
quod mutahile est, non posse esse gitur Conditor ?eternus; ex magni
nisi ah illo, qui incommutahiliter tudine creaturarum omnipotens;
et simpliciter est. Intellexerunt ex ordine et dispositione sapiens;
ergo, eum et omnia ista fecisse
ex guhernatione bonus. Haec au-
et a nuUo ileri potuisse. »
tem omnia ad unitatem Deitatis
per t inent m on s t randain
Terlia ratio, vel niodus.

Quomodo in creaturis apparet cesti-^

D.
« etiam quid-
Consideraverunt
gium Trinilalis ?
IljiJem.
quid est in suhstantiis vel corpus
csse vel spiritum, mcliusque ali- Nunc restat ostendere, utruin f.
 DISTINGTIO

istin.
per ea qnre simt aliquod
facta quantum vellet , alia quantum
10.
Trinitatis vestigium, vel indicinm, posset, dedit; quse bonitas intel-
exiguum Iiaberi potuerit. De lioc ligitur Spiritus sanctus, qui est
Augustinus in lib. 6. de Trinit. donum Patris et Filii. Quare ip-

ait :Oportot, ut Creatorom per

« sum donum Dei cum Patre et

ea quse facta sunt intellectu con- Filio teque incommutabile colere

spicientes, Trinitatem intelliga- et tenere nos convenit. Per con-
mus. Hujus enim Trinitatis ve- siderationem itaque creaturarum
stigium in creaturis apparet. Hsec unius substantise Trinitatem intel-
enim omnia, qu?e arte divina facta ligimus, scilicet Pa- unum Deum
sunt, et unitatem quamdam in se trem a quo sumus, et Filium per
ostendunt et speciem et ordinem. quem sumus, Spiritum sanctum
et
Nam quodque horum creatorum in quo sumus, scilicet principium
et unum aliquid est, sicut sunt na- ad quod recurrimus, et formam
turse corporum et animarum, et quam sequimur, et gratiam qua
aliqua specie formatur, sicut sunt reconciliamur unum scilicet, quo
;

(igurae vel corporum,

qualitates auctore conditi sumus, et simi-
ac doctrinse vel artes animarum, litudinem ejus, per quam ad uni-
et ordinem aliquem petit aut tenet, tatem reformamur, et pacem, qua
sicut sunt pondera vel coUocati- Unitati adhseremus, scilicet Deum
ones corporum, et amores vel qui dixit, fiai ; ot \'erbum, per UtMieseiis
1 a.
delectationes animarum, et ita quod factum est omne quod sub-
in creaturis praelucet vestigium stantialiter et naturaliter est; et
Trinitatis. In illa enim Trinitate Donum benignitatis (\jus, qua pla-
summa origo est omnium rerum cuit quod ab eo per Verbum fa-
et perfectissima pulchritudo, et ctum est et reconciliatum est au-
beatissima delectatio. » « Summa ctori, ut non interiret. » Ecce
in
gust.
autem origo, ut Augustinus os- ostensum est, qualiter in creatu-
. 1. c. tendit in libro de \'era religione, ris aliquatenus imago Trinitatis
. sed
lus cap Deus Pater, a quo sunt
intelligitur indicatur; non enim per creatu-
et 55.
rca omnia, a quo Filius et Spiritus rarum contemplationem sufficiens
leiii.
em lib. sanctus. Perfectissima i)ulchritu- notitia Trinitatis potcst liaberi
; Tri-
lit.
do intelligitur Filius, scilicot ve- vel potuit, sine doctrinfe vel in-
p.9.
ritas Patris, nulla ex pai'te ei terioris inspirationis revelatione.
dissimilis, quam cum ipso et in Unde illi antiqui Philosophi quasi
ipso Patre veneramur, quse forma per umbram et de longinquo vi-
est omnium, ab uno facta
qu?e derunt veritatem, detlcientes in Exol.
8. 18.
sunt et ad unum referuntur, quse contuitu Trinitatis, ut Magi Pha-
tamen omnia nec fierent a Patre raonis in tertio signo. Adjuvamur
per Filium, neque suis finibus tamen in lide invisibilium pcr ea
salva essent, nisi Deus summe quse facta sunt.
bonus esset, qui et nuUi naturse,
Qitomodo in anlmci sil inuKjo Trinilalis?
quae ab illo bona esset, invidit,
et ut in bono ipso maneret, alia Nunc vero c ad eam jam pei'
 LIB. 1. SENTENTIARUM
Quomodo cequalia sint, qnia capitmtur
cap, 8. veniamus disputationem, ubi in tola?
a singulis omnia et
osiencTit mente humana, quse novit Deum
""^"'""vel potest nosse, Trinitatis ima-
h.^^^
« .Equalia etiam sunt non so- ^^.^
'^"^
;f
'*''
ginem reperiamus. » Ut enim ait lum singula singulis, sed etiam
^^^dit^^

Trinit.
de singula omnibus, alioquin non se^
Augustinus 14. lib. omma.^
^''^er'
sequaiia
sunt scili-
T^iQei
ui-^v^u humaua mens non sit
invicem caperent ; autem m- capiunW.
se
,
Kx eodem •

Deus est, ima- Capmntur enim ^ug.

.

'^^ eius
J
naturae, cujus vicem capiunt.
inemoriam, -i "i '110
quo ninil meiius
1

inteiiigen- „q tamou illius, et a singulis singula, et a singu- ^^^^1.

^^-
et cuiectio- est, ibi quserenda et
invenienda
lis omnia. Memini enim me ha- ^-

est, quo natura nostra

nihil habet
August. bere memoriam et intelligentiam
voluntatem, et intelligo me
ipsa
'^'•de'- melius, id est, in mente. In et
'^rets.^^enim mente, etiam antequam sit intelligere et velle atque memi-
particeps Dei, ejus imago repe- nisse et volo me velle et memi-
suffiiissi- ;

'"^
ritur;
a^i'"' etsi enim, amissa Dei par- nisse et intelligere. »
et congrua
'

rm •. •

ticipatione, deformis sit, imago

_

simiiitLKio.

enim memoria capiat.

Dei tamen permanet^ Eo Quomoclo tola illa tria

ipso imago Dei est mens, quo

ca-
Totamque meam memoriam
^-
«

pax ejus estejusque particeps voluntatem et

et intelligentiam
Tri-
esse potest^ Jam ergo in ea simul memini. Quod enim memo-
nitatem, qua?. Deusest,inquiramus. rise mese non memini,
illud non
Ecce ergo mens meminit sui, in-
est inmemoria mea nihil autem ;

hoc si cer-
telligit se, diligit se ;

tam in memoria est quam ipsa ,

non-
nimus; cernimus Trinitatem, memoria; totam ergo memini.
dum quidem Deum, sed imaginem Item quidquid intelligo, intelligere
apparet
Dei. Hic enim qusedam me scio, et scio me velle quidquid
Trinitas memorise, intelligenti^e volo, quidquid autem scio memi-
tria po-
et amoris. » Hsec ergo ni. Totam ergo diligentiam
to-
tissimum tractemus, memoriam, tamque voluntatem meam me-
intelligentiam, voluntatem. « Haec mini. »

ergo tria, ut Augustinus ait

m
lib. 10. de Trinit. non
sunt tres Quomoilo illa tria tota capiat intelli-

vitse,sed una vita, nec tres men- gentia ?

tes, sed una mens, una

essentia.
Similiter, cum hsec tria intelli- k
Memoria vero dicitur ad aliquid, «
... .^^-r

Meque
Es eode
voluntas sive
et go, tota simul mtelligo. Aug.
et intelligentia
dilectio similiter ad aliquid
dici- enim quidquam intelligibilium est, 'cUall'

nisi quod
tur;vitavero dicitur ad seipsam qiiod non intelligam ,

et mens et essentia.
Hsec igitur ignoro. Quod autem ignoro, nec
unum, quo una
tria eo sunt
vita,
memininec volo. Quidquid igitur
quid-
una mens, una essentia et ;
intelligibilium non intelligo, con- ,

di-
quid aliud ad seipsa singula sequenter etiam nec memini nec
plura-
cuntur, etiam simul, non volo. Quidquidergo intelligibilium
liter, singulariter dicuntur.
sed consequenter
invi-
memini et volo ,

Eo vero tria sunt, quo ad se intelligo. »

cem referuntur. »
 DISTINCTIO III.

Quomodo Ula tota capiat volunfas ? luntas, nec intelligentia voluntas

sive amor.
« etiam mea totam
Voluntas
intelligentiam totamque memo- Quod etiam ad se invicem dicuntur rela-
tive.
riam meam capit, dum utor toto
eo quod intelligo et memini. Cum « Et haec tria etiam ad se invi- ,
n.
August. c.
itaque invicem a singulis et omnia cem referuntur », ut ait Augusti- 2. et 3.

et tota capiuntur gequalia sunt ,

nus in 9. lib. de Trinit. « Mens hb. de Tri-
. . nit.
tota singula totis singulis, et tota enim amare seipsam vel memmis- 9. cap. 5.

singula simul omnibus totis; et se non potest, nisi etiam noverit se,
hsec tria unum , una vita , una nam quomodo amat vel meminit
mens, una essentia. » « Ecce illius quod nescit? » Miro itaque modo
summge Unitatis atque Trinitatis, tria ista inseparabilia sunt a sei-
ubi una est essentia et tres per- psis tamen eorum singulum
; et
sonae imago est humana mens,
,
et simul omnia una essentia est,
licet impar. » Mens autem hic pro cum et relative dicantur ad invi-
animo ipso accipitur, ubi est illa cem.
imago Trinitatis « proprie vero
;

mens dicitur ut , ait Augustinus, Hic aperitur quod supra qucerebatur,

non ipsa anima , sed quod in ea scilicet quomodo luec tria dicuntur

est excellentius, » qualiter ssepe mium r

accipitur. Illudsciendumetiam
Sedjam videndum est , quomodo 0.
est, quod memoria non solum est
hsec tria dicantur una substantia ;

absentium et prseteritorum sed ,

ideo scilicet, quia in ipsa anima

etiam praesentium, ut ait Augusti-
vel mente substantialiter existunt,
nus in 14. lib. de Trinit, alioquin
non sicut accidentia in subjectis,
Cap.
non se caperet. 4.

quse possunt adesse et abesse. Un-

Ex quo sensu illa tria dicantur esse, de Augustinus in 9. lib. de Trinit.
unum et una cssentia ,
quceritur? ait : « Admonemur si utcumque
videre possumus , hsec in animo
Hic attendendum est diligenter, existere substantialiter, non tan-
ex quo sensu accipiendum sit quod quam in subjecto ut color in cor-
supra dixit, illa tria, scilicet me- pore, quia etsi relative dicuntur
moriam, intelligentiam et volun- ad invicem , singula tamen sub-
tatem esse unum, unam mentem, stantialiter sunt in sua substan-
unam essentiam. Quod utique non tia. » Ecce ex quo sensu illa tria
videtur esseverum juxta proprie- dicantur esse unum vel una sub-
tatem sermonis. Mens enim, id cst, stantia. « Quae tria, ut Augusti- Cap.20.
spiritus rationalis , essentia est nus ait in 15. lib. de Trinit. in
spiritualis, incorporea. Illa
et mente naturaliter divinitus insti-
vero tria, naturales proprietates tuta quisquis vivaciter perspicit,
seu vires sunt ipsius mentis et a et quam magnum sit in ea, unde
se invicem differunt, quia memo- potest etiam sempitcrna im-
ria non est intelligentia vel vo- mutabilisque natura recoli, con-
 ; .

6 LIB. 1. SENTENTIARUM

spici , concupisci, ( remiiiiscitiir sona lUa vero Trinitas non

est. ]ib.
cap. 23.
una persona est sed tres
enim per memorinm; intuetnr per , Ibidem
c. 7. Ibi-

intelligentiam , amplectitur per persona^, Pater Filii, et Filius dem

cap. 23.
dilectionem), profecto reperit il- Patris, Spiritus Patris et Fi-
et

lius summse Trinitatis imagi- lii. Itaque in ista imagine Trini-

nem. « tatis non hsec tria unus homo, sed
unius hominis sunt vero In illa
Quod simUiludine dissimili- Trinitate, cujus h?ec ima-
in illa cst
summa
tudo. go est, non unius Dei sunt illa
tria, sedunus Deus et tres sunt ;

p. « Verumtamen caveat, ne hanc

ill^e personse, non una persona.
»
Ex Aug.
lib. de imaginem ab eadem Trinitate fa-
Tnii. 15, « IUa enim tria non homo sunt,
c. 20. ctam, ita ei comparet, ut omnino
sed hominis sunt vel in homine
existimet similem, sed potius in
sunt. Sed numquid possumus di-
qualicumque ista similitudine ma-. Deo,
cere, Trinitatem sic esse in
gnam quoque dissimilitudinem
ut aliquid Dei nec ipsa sit
sit,
cernat. »
Deus ? » Absit ut hoc credamus. Di-
Prima dissim ilitudo. camus ergo in mente nostra ima-
ginem Trinitatis, sed exiguam et
0- « Quod breviter ostendi potest. qualemcumque esse, quae summse
Ex todem
lib. Homo unus per ista tria meminit. Trinitatis ita gerit similitudinem,
22.
ciip.
intelligit, diligit, quinec memoria ^^ ^^ maxima parte sit dissimilis.
est, nec intelligentia, nec dilectio, Sciendum vero quod « hsec Tri-
est
sed h£ec habet. Unus ergo homo nitas mentis, ut ait Augustinus in Cap. 12.

est, qui habet h3ec tria, non ipse 14. lib. de Trinit. non propterea
est h£ec tria. In illius vero summa tantum imago Dei est quia sui ,

simplicitate naturse ,
quse Deus meminit mens, ct intelligit ac di- •

est,quamvis unus sit Deus, tres ligit se, sed quia potest etiam me-
tamen personae sunt, Pater, et Fi- minisse et intelligere , et amare
lius, et Spiritus sanctus, » et hse illam a quo facta est. »

Q„„^,
tres personsesunt unus Dens. ^'Ali-
Alia assignatio Trinitatis in anima,
propw ii-^j(|
gg^ itaque Trinitatis res ipsa,
scilicet mens, notitia, amor.
tria hoaio aliud iuiago Trinitatis in re alia
iin-^.g"^. propter quam imaginem etiam Potest etiamalio modo aliisque ^^^s.^

illud in quo sunt haec tria, imago nominibus distingui Trinitas in rbidein
.,, Ut habetu
dicitur, scilicet homo. Sicutimago anima, quse est imago illius sum- iib.

dicitur et tabuhn, et pictura, qua3 m^e et ineffabilis Trinitatis. Ut 'Vapl^e,*^

estinea, sed tabula nomine ima- cnim ait Angustinus in 9. lib. de QudJodo
ginis appellatur propterpicturam, Trinit. « Mens et notitia ejus et ,
*^^
dicantur
qu?e est in ea. » amor tria qusedam sunt. MenS unum.
esse
Idei

enim novit se et amat se; nec ^ ^JJb.

^
Allera dissimiiitudo.
amare se potest, nisi etiam. nove- " frin.

Rursus ista imago

« quae est ,
rit se. Duo quredam sunt mens et
ejus; item duo quaedam
E.X eodem homo habons illa tria, una per notitia
 ;

DISTINCTK) !il.

sunt mens efc amor ejus. » ^' Cum Quomodo mens per ista proficit, ad inlel-

ergo se novit mens efc amat se, lir/endwn Deum ?

manet Trinitas, scilicet mens,
amor et notitia. » « Mens autem Mens itaque rationalis conside- y.

hic accipitur non pro anima, sed rans hsec tria et illam unam essen-
pro eo quod in anima excellentius tiam, in qua ista sunt, extendit se
est. » HfTC autem tria cum sint ad contemplationem Creatoris, et
distincta a se invicem, dicuntur videt unitatem in Trinitatc et Tri-

tamen esse unum, quia in animo nitatcm in unitate. Tntelligit enim,

substantialifccr existunt. unum esse Deum, unam essentiam,
nnum principium. Intelligit enim,
Quia men^, vicc Palvis ; notitia, Filii
quia si duo essent, vel uterque
amor, Spi^Hlns sancli accipilur.
insufticiens esset, vel alter super-
flueret; quia si aliquid deesset uni
T. Et est ipsa mens quasi parens,
notitia ejus quasi proles ojus.
quod haberet alter, non csset ibi
""mT'^'' 6t
}. c. 12. ^^ Mens enim cum se cognoscit,
summa vero nihil uni
perfectio; si

dcesset qucd haberet aUe!% cum in

notitiam sui gignit ct est sola
parens suse uno essent omnia, alter superflue-
notiti<T. Tertius est
amor, qui de ipsa mente et notifcia ret. Intellexit ergo, unum esse
procedit, dum mens cognoscens se
Dcum, unum omnium auctorem,
diligit se; non enim posset se dili-
efc quia absque sapientia non
vidifc,

sifc, quasi res fatua et ideo intel-

gere, cognosceret se. Amat
nisi ;

etiam placitam prolem, id est, no- lexit eum

habere sapientiam, quse
tifciam suam, efc ita amor quidam
ab ipso genita est et quia sapien- ;

complexus est parentis et prolis. »

tiam suam diligit, intellexit etiam
ibi esse amorem.
Quod non est minor mente notilia, nec Ilic de summa Trinitatis unitate.
amor utroque.
Quapropter juxta istam con-
«
z.
Nec minor esfc proles parente,
« siderationem, ut ait Augustinus in ^""f
i eodem dum tantam se novit mens, quanta 9. lib. de Trinifc. credamus Patrem,
Aug. '

mmor
.

ib.etc. est ; nec est amor parente et Filium, et Spiritum sanctum

et prolc, id est, mente et notitia, unum esse Deum, universae crea-
dum tanfcum se diligit mens, quan- tura^ conditorem
rectorem; nec et
tum se novit et quanta est. » Patrem esse Filium, nec Spiritum p , ,
^ sea
Lap. 1.

sanctum Patrem esse vel Fi-

vel sententia
potius
Quod hcec triain se ipsis sunt. Iium, sed Trmitatem relatarum adquam.ver-
invicem personarum. » Ut cnim ait ipsls.
)dem
:ap.
X.
lib.
5.
.... Sunt etiam ha^c singula in se-
«

ipsis, quia et mens amans amo- m

ipso in libro
« Una
de Fide ad Petrum:
est natura, sive essentia Pa-
re est, et amor inamantis notitia, tris, efc Filii, efc Spiritus sancti, non
et notitia in mente noscente est. » una persona. Si enim sic esset una
Ecce in liis tribus qualecumquc Persona, sicut est una substantia
Trinitatis vestigium apparet. Patris, et Filii, et Spiritus sancti,
 . ;

8 LIB. 1. SENTENTIAUUM

veraciter Trmitas non diceretur. igitur intellectus nihil intelligit,

Rursus quidem Trinitas esset ve- nisi cujus phantasma potest per
ra, sed unus Deus Trinitas ipsa sensus apprehendere ; Deus autem
non esset, Pa-si quemadmodum non habet phantasma, ergo, etc.

ter, et Filius, et Spiritus sanctus Item, 2. Metaph. texf. 1. Sicut se

personarum sunt ab invicem pro- habet oculus noctuce ad lucem Solis, sic

pi'ietate distincti, sic fuissent na- intellectus noster ad ea quce sunt mani-
turam quoque diversitate discre- fesfissima naturoi; sed ibi est impos-
ti. » « Fides autem Patriarcharum, sibilitas, ergo et hic
Prophetarum atque Apostolorum Item, primo Physic. text. 35. infmi-
unum Deum prsedicat esse Trini- tum inquantum infinitum est ignotum.
tatem. » « In illa igitur sancta Et secundo Metaph. text. 11. et 12.

Trinitate unus est Deus Pater, infinita non contingit cognoscere ; ergo
qui solus essentialiter de se ipso nec infinitum, quia eadem videtur
Filium unum genuit et unus ; esse propositio intellectus ad infl-
Filius est; qui de uno Patre solus nitum et ad infinita, quia aequalis
essentialiter natus; et unus Spiri- excessus vel non minor, quia utro-
tus sanctus, qui solus essentiali- bique est inflnitas. Item Gregorius li.,. i.
^""^- ^'
ter a Patre Filioque procedit. Hoc super Ezechielem Quantumcumque :

autem totum non potest una per- mens nostra in contemplatione Dei pro-

Cap- 1. sona, id est, gignere se, et. nasci fecerit, non ad illud quod ipse est, sed
de procedere de se. » Ut enim
se, et ad illud quod sub ipso est, attingit.

ait Augustinus in 1. lib. de Trinit.

SGHOLIUM.
t Nulla res est, quae seipsam
gignat, ut sit. » PDsitis qaatuor locis uno Pliilosophi, et

D. Gregorii pro parte negativa, ponit duo

Finis textus Magistri.
loca ejusdem Philosophi pro parte afflrma-
tiva, et in initio quaestiouis seq. resolvit
QU^STIO I. qusesitum late.

Vtrum Deus sit naturaliter cognoscibilis Contra 5. Metaph. Metaphysica est 2.

a viatore ? Theologia de Deo ; ergo, etc. '^'^Raiio^'

Thomas, D. Bonaventiira, Richardus, Similiter in actu ejus, scilicet ^^^3°**'

Alensis, D.
Henric. et alii citali, dist prceced. ad q. 1. Item Cap. 10.
.

12. art. 4. et 12. Alensis 1. p.

in consideratione actuali siibstan-
D. Thom. 1. p. q.
q. 2. m. 1. D. Bonavent. hio art. 1. q. 1. et 2. tiarum separatarum ponit felici-
Richardus art. 1. q. 1. Vide Scot. 1. Physic. q. 4.
5. etid. Vasquez i. p. disp. 20. Mayron. Baccon, tatem humanam, 10. Ethicorum.
Durand. hic.

1
Circa tertiam distinctionem, QUvESTIO II.
Max. A
B,cri)?E. queero primo de cognoscibilitate
Circa _ .
ttx Utrum Deus sit primum cognitum natu-
primam Doi,
.

ot
.

qusero primo : Utrum

raliter pro statu isto?
s.TmquaDeus sit uaturaliter cognoscibilis
D. Thom. 1. p. q. 2. et 4. et q. 85. art. 3.
12. art.
de^^cojjnos- ^b intellcctu viatoris ? Henric. in art. 22. q. 1. 2, et 3. etquodl.
summ.
7. q. 4. Cajet. de ente et essentia, q. 1. -Zabarella
*'''''oeV* Arguo quod non, Philosophus 3. lib. de ordine intALij). Gregor. hicq. 3. art. 2. Oc-
qu£eruntur
^q Auima : Phanfasmata se /labenf ad cham hic q. 5. et qualeuus agitur hic de conceptu
D. J. CXt cnti.s,vid-ri possunt 1). 'ihom. i. ;). f/. 13. arf. 5'
20. et c9. inlelleclum sicut sensibilia ad sensuni et q. 7. depolentia, art. 1. ilervaeus ^Modi. 2. c. 7.
 DIST. III QU^STIO II.

Fonseca 4. Metaph. c. 2. q. 2. secl. 4. Scot. infr. et simpliciler inest. Quod enim non est
d. 8. f/. 3. et 2. <Z. 3. q. 3. ef 3. d. 8. q. 1. Suor.
jn Metaph. disp. 2. sect. 2. «irfe Scot 1. Melaph. bonum, vel album, neque magis et minus
q. 10. et 1. Physic. q. 3. 5. ef 7.
album, vel bonum dicere. Hoc ibi. Ex
inteniione elicitur In quae sunt
Juxta hoc quaero : Utrum Deus liffic : liis

per id est, quse absolute et simpli-

sit primum cognitum a nobis na- se,

ciler insunt, ha3c regula tenet Sicul

turaliter pro statu isto? :

simpliciler ad simpliciter, ita magis ad

Et arguitur quod sic : Unumquod-
que sicul se liabet ad esse, sic ad cogni- magis, el maximum ad maximum. Patet,

ext. 4. album est simpliciler visibile, ergo

lionem, 2. Meiaph. sed Deus est pri- si

converso, magis
mum ens evgo primum cognitum.
;
mugis album, etc. et e

album est magis visibile ergo simpli-

Item, niliil perfecte cognoscitur ;

»1101. 2.

nisi Deo perfecte cognito ergo ;

citer album est simpliciter visibile, et

nihil simpliciter cognoscitur nisi sic patet regula. In proposito, nihil po-
teat perfeclissime cognosci nisi Deo por-
eo simpliciter cognito. Conscquen-
fectissirae cognito ergo nihil potost sim-
tiaapparet, quia in his quse sunt ;

per se, sicul maxinmm ad maximum, pliciler cognosci nisi Deo simpliciter co-

sic simpliciter ad simplicitc}', et e cuntra, giiito ; ergo cum aliqua cognoscuntur a

lap 29-
ex 2. Topic. nobis, Deus erit simpliciter cognitum
I-. 3. Item,perfectissimusactus poten- prius.
,ai). 10.
objectum simplici-
est circa Tertio, perfectissimus aclus potentiai est-
tia3,

ter primum; perfectissimusautem circa objectum perfeclissimumsive sim-

pliciter primum. Hoc patet ex Doclore,
actus, scilicet speculatio in qua
inhOi praesenii dist quaest.l. Tum eti;im,
consistit felicitas, est circa Deum, .

quia actus specificatur ab objeclo tuin

10. Ethic.ergo Deus est simpliciter ;

etiam, quia nobililas scienlicne accipitur a

primum objectum cognoscibile.
nobilitale objecli, ut palet I. de Anima,
Thom. Contra, omnis nostra cognitio
.p.q. 3.
text. comm. 1. Cum, inquil, omnem scien-
ut. 3. oritur a sensu 1. Metaph. et 2. Poster.
Dioiivs, tiam sive cognitionom, rem esse bonani
de in /«He; ergo Deus, qui est a sensi-
j Hiero- opinemur ac honorabilem, magis autem
nyin. bus remotissimus, non est primo
alteram altera, aut secundum cerlitudi-
cognitus ab inteliectu nostro.
upyn, aul ex eo quod melior quidem, et
COMMENTARIUS. mirabHior est. IIoc ibi. Sed perfeclissi-

1. In secunda quaeslione, primo arguit sic :

mus aclus est circa Deum, ex 10. Ethir.

Deus es: primum ens simpliciler; er- c. 10. quia ibi ponit felicitatem ; ergo, elc.

go primum cognilum. Antecedens palet SGHOLIUM.

dist. 2. Consequenlia patet2, Met. text.
0.'^tendit contra quo.sdain quoad primam
com, 4. uaumquodque , inquil, sicul se
qusesJtionem, Deum posse cogno.sci ne-
haljet, ul sit, id est, ad esse, ita et ad gative, non affiriuative, quia negatio iion
veritalem. Ubi Commentator in fine com- cognoscitur nisi per affirmationem. Et cw-
menti : Quanto, inquil, magis perfectum plicat sensum qutestionis videlicet, utruin

in esse, tanlo magis erit perfectum in es-

viator pro hoc statu possit habere conce-
ptum simplicem, quo concipiatur Deus.
sendo verum.
Secundu arguit, quia 2. Topic. c. 29. In prima (a) rjusestionc non est
Ilursvs siqiiidem magis el minus dicilur, distinguendum, quod Deus possit
 .

10 LI!5. l. SENTENTIARUiM

cognosui negativc, non affirniati- gnosco dc ali(iuo si esi, nisi lia- 2.et 2.
d. 1. <{. 3.
ve, quia negatio non cognoscitnr beam aliquem conceptum illius quia
est, quteril
TeKi. 2. i"^isi per affirmationem 2. Perihevm. extremi de quo cognosco esse, et de
"^ "^- veritate
in fln. et Patet etiam,
4. Metap/i. de isto qua^ritur hic. ccmplexa.
qnod nullas negationes cognosci- (d) Nec oportet distinguere de S. Thom
l.p. q. 3
mus de Deo, nisi per affirmationes si cst, ut est quoestio de veritate art. 4

per quas removemns incompossi- propositionis, vel ut est qusestio

bilia aliqua ab illis affirmationi- de esse Dci, quia si potest esse
bus, sicut non removemus com- qusestio dc veritate propositionis,
positionem, nisi quia attribuimus in qua esse tanquam pra^dicatum
simplicitatem vel aliquid aliud. quseritur de subjecto , ad conci-
-•
Negationes etiam tantum, non piendum veritatem illius qusesti-
summe amamus. vSimiliter etiam onis oportet praeconcipere termi-
(b), nut negatio concipitur pra^- nos illius quaestionis, et de con-
cise, aut ut dicta de aliquo. ceptu simplici illius subjecti; si
Si prsecise concipitui^ negatio ut est possibilis naturaliter, nunc est
non hoc feque convenit ni-
lapis, quaestio.
hilo sicut Deo, quia pura negatio Nec valet distinguere de conce-
dicitur de ente et non ente igitur ; ptu naturaliet supernaturali, quia
in hoc non intelligitur Dcus ma- quseritur de naturali.
gis, quam nihil vel chimasra. Si Nec valet distinguere de natu-
intelligitur non lapis de aliquo, rali, loquendo de natura absolute,
tunc qurpro, ille conceptus sub- vel de natui\a pro statu isto, quia
stratus de quo intclligitur ista ne- qureritur prsecise de cognitione
gatio essevera, aut estconceptus pro statu isto.
affirmativus aut negativus. Si est Nec valet (e) distinguere de co-
affirmativus, habetur propositum. gnitione Dei in creatura vel in se,
Si negativus, qu?e,ro ut prius, aut quia si cognitio habeatur per crea-
negatio concipitur praecise, aut ut turam, ita quod cognitio discursi-
dicta de aliquo; si primo modo va incipiat a creatura, qu?ero in
hoc seque convenit nihil sicut Deo ;
quo termino sistitur ista cognitio.
si ut dicta de aliquo, tunc sicut Si in Deo in se, habeo propositum.,
prius. quia illum conceptum Dei in se, Declaralin
qufesili
Et qnantumcumque procedere- quaero. Si non sistitur in Deo in prajsentis
Uenric.
tur in negationibus, vel non intel- se, sed in creatura, tunc idem erit in
sum
ligeretur Deus magis quam nihil, terminuset principium discursus, 22. q. \.
. arl.

vel stabitur in aliquo conceptu af- et ita nulla notitia habetur de Deo. 2. et 3.

firmativo, qui est primus. Est igitur (f) mens qusestionis

Qu.e.tio bi Necest (c) distinguendum de co- ista : Utrum aliquem conceptum
efet,

m
. . . . . .

quientde gnitionc siquia esi ct q>iia est, simplicem possit intellectus viato-
incomplexo .1. .

proposito qua^ro conceptum sim- ris naturaliter habere, in quo con-

,

cui

"'^"crnat''"' P^ic^ii^' de quo cognoscatur esse ceptu simplici concipiatur Deus.

P^'' t^^ctum intellectus componentis
viat^sc
I. <t. 1.
t.

<i. Qj^ divideE.tis. Nunquam enim oo-

%
 DJS'I QU^STiO II. 11

pidis, puta quia cognosco Deum esse

COMMENTAUILIS. spiritum cui repugnat omne corpus, ideo

statim cognosco ipsum non esse lapidem.
An modo non possit cognosci negatio,

'i. (a) In prima quaestionc non est di- qua} contingenter inest, nisi propter ali-

stinifuendum ( sicul Tliomas dislinguit iit

quam affirmationem in illo, de hoc alias.

s(jj prima parle, quaest. quod Deus Iri proposiLo enim loquiLur de negalione,
^. arl. 12.)

possil cognosci negative, non affirmative, quse necessario inesl Deo, cujus opposiLa

id est, quod Deus lantum cognoscalur affirmalio simpliciter repugnat, uL patet

per negalijnem, puta removendo incom- in littera Doctoris.

possibilia. SicuL si diceremus ; Deus non (b) SimiUter etiam, aut negatio conci-
est corporeus el Imjusmodi, et non affir- pitur prascise, aut ul dicta de aliquo. Ut
malive, puta cognoscendo aliquid de Deo, cum dicimus, Deus est non lapis ; si tan-

affirmando illud sive attribuendo, ut quod Lum concipiLur ista negalio in se et ab-
Deus sit infinitum ens vel summum bo- solute, puta non lapis. sequilur quod per
num ; el dicit Doclor, quod est quodam- hoc non magis cognoscitur Deus quam Clii-

modo implicalio, quod cognoscatur ne- inaira, patet, quia ita non lapis diciLur de
galive et non affirmative, quod probat Chimsera sicut de Deo. Si vero concipitur
auctoritate et ratione. Auctoiitate, patet nun lapis, ut dicitur de aliquo, tunc qu»-
primo, 2. Periherm. in fme, negatio non ro an illud substratum sive subjeclum, de
cognuscitur nisi per affirmationem. Iloc quo dicitur non lapis ; aul est concepLus
etiam expresse paLet 4. Metaph. text. affirmalivus, auL negalivus. Si primo, ha-
com. 2. eL clarius text. com. 16. ubi expres- belur proposilum, quia tunc non tantum
se habeLur, quod nunquam negalio cogno- concipio non lapidem, sed concipio ali-

scitur nisi per affirmalionem, et maxime quid affirmando illud esse , ut puLa quod
hoc est verum de negatione, quee neces- non LanLum concipio non lapidem, sed
sario inest ; aliqua enim negatio neces- concipio Deum esse, a quo removeLur la-

sario inest ,
quia ejus opposilum sibi pis, cui aLlribuo non lapidem, eL j)aleL

repugnat, ut negalio asini necessario liLLera.

inest homini, quia affirmatio asini forma- (c) Nec est distinguendum de cognilione,
liter repugnat homini ; negatio vero albi eLc, QucBstio si est, est qusestio de aliquo
contingenter inesL homini, quia album conceplu incomplexo, scilicet an Deus sit

esse non repugnat lioniini. NegaLio talis conceplus in se simplex cognosci-

ergo quae necessario inesl, cognoscitur bilis, cui non repugnaL esse, sciliceL

propter aliquam affirmationem, cui for- acLualis exislentia3 ; non enim quiestio

maliter repugnat affirmatio opposita ne- si est proprie quserit an aliquid acLu exi-
gationi, nam affirmatio asini repugnat sLaL, sed an possit exislere, ut patel a
homini propter aliquam affirmationem sive Doctore in 4. dist. primi, qusest. 2. Advci'-
entilaLem positivam in liomine, scilicet te tamen quod si esl proprie, ut dicil
propter rationalitatem. Et sic in proposi- actualem vel apLiludinalem exisLentiam,
to, si cognosco Deum non esse lapidem, esL quid demonslrabile de illo de quo
qxisb negatio inest necessario Deo, co- quseriLur per definitionem iUius, ut patet
gnosco ahquid posiLivum cui formahLer a Doctore in 2- d. 1. q. 3. Nam per animal
repugnat affirmalio opposiLa negaLioni la- rationale demonstratur quod existentia
 ;

12 Un I. SENTENTIARUM

non repugnaL homiiii, el ideo quaislio si idem cum illa qufeslione quia est; quia

est, de qua Arisloteles 1. Posler. non pro- quaeslio quia est proprie qu^rit verilalem

prie quaeril aclualem vel apliludinalem proposilionis, ut palet pnmo Pos^enorMm.

exislentiam, cum illa sit demonslrabilis, Posito ergo quod sit qusestio de veritale
ut palet a Doctore m 2. dist. 1. q. 3. et propositionis, ubi quaeri tu r esse de conce-

etiam patere polest ex diclis ejus in 1. ptu Dei, adhuc oportet prseconcipere ter-
dist. 3. q. 5. conlra Henricum, et disl. 3. minos iUius qusesUonis ,
quia cognitio

Nam per definitionem demonstratur exi- proposiUonis praesupponit cogniUonem

slentia de re cujus esl, et quaeslio si est terminorum, et sic quaeritur de conceplu

pra3Supponitur in omni demonstratione simpUci iUius subjecli, sciUcet Dei, si est

de subjecto enim prsesupponilur siest, ut possibiUs naluraUter, id est, si est possi-

patet primo Posteriorum. Nota tamen bile naturaUter sive via naluraU habere

quod si est conlingit a nobis sciri dupUci- conceptum simpUcem Dei Sequilur, nec
ler. Uno modo simpUciter, quando si'iUcet valet distinguere de conceptu naturali ct

cognoscitur si est demonslralive el per supernaturali, quia qvaeritur de naturali.

propriam causam ejus, quae dicitur quod Non enim quaerilur an via naturaU vel
quid est subjecli, per quod demonstra- supernaturaU possit haberi aUquis con-

lur ipsum si est de suo subjecto ; et sic ceptus simplex de Deo, sed quaeritur
nuUo modo prsecognoscitur si est ante de- de naluraU, id esl, quseritur an via

monstrationem vel definilionem; imo g^MOt? naturali possit haberi aUquis laUs con-

quid est praecognoscitur ipsi si est, sicut ceplus. Sequilur, nec valet distinguere

causa praicognoscilur suo effeclu. AUo de naturali absolutc, quia quseritur de

modo secundum quid
potest sciri si est naturaU lantum pro slalu isto, sciUcet

el imperfecte, non quidem per demon- an pro sLatu isLo via naluraU, id est,

stralionem, sed per aUqua accidenlia vel ex soUs causis naturahbus possit habeii
per definitionem descriptivam, aut etiam aUquis conceptus simplex de ipso Deo.
per definitionem quid nominis ipsius sub- (e) Nec valet distinguere de cogniti-

jecti, et sic necesse esl prsecognoscere one Dei in creatura vel in se. Et arguit

si est ante quamlibet demonstrationem sic Doctor, quia si cognosco Deum per
vel definitionem dicentem quid rei. Quse- creaturam, pula per aUquem effectum,
stio vero quia esl quaerit veritatem pro- certum est quod illa cognitio terminatur

positionis, ut patetpnmo Pos^enorwm. Et ad objecLum cognilum, aut ergo ad

esl sensus, an ista propositio sit vera : Deuin in se, et tunc habetur proposiLum,
Deus est cognoscibilis a nobis, sciUcet, an quia iUum conceptum Dei in se quaeri-
Deum esseverum cognoscibile a no-
sit mus. Si vero non terminatur ad Deum
bis. Sed certum est, quod veritas propo- in se, sed ad creaturam, tunc idem erit

sitionis praisupponit cognitionem extre- terminus et principium discursus, et ita

morum ; oportet ergo prius habere con- nuila noUtia habetur de Deo.

ceplum simpUcem iUius subjecU, de quo Et nota, quod quando dicimus quod
qusero esse. aliquid cognoscitur per aUud, muUum
(d) Nec oportel distinguere de si est, ut differt ab iUo quo dicimus, quod aUquid
est qusestio de veritate propositioni^. Et cognoscilur in aUo, ut patet a Doctore

quod dicit hic Doctor, quod non oporlet quaestione 15. Quodlibeti. Nam cum co-

distinguere de si est, etc. quia in re est gnoscimus B per A, tunc cogniUo ipsius
 msT. ni. Qu^sTio ii 13

B terminalur ad ipsum B in se, sicut per c. 4. quod non naluram dicunt Dei,

principia cognita cognosco conclusionem sed quce circa naturam.

in se ; et sic quando per crealurfim co- In etiam, puta in

universali
gnosco Deuin, sensus est, quod crea- generali attributo cognoscitur,
turam cognitam tanquam per medium non quidem in universali secun-
cognilum, cognosco ipsum Deum, ila dum prsedicationem quod dicatur
quod talis cognilio lerminalur ad Deum de ipso, in quo nullum est uni-
in se, non sic est, quando cognoscimus versale, quia quidditas illa est
A in B, et de lioc vide Scolum loco prae- de se singularis; sed in universali,
allegato. quod sibi commune est
analogice
(f) Est igilur mens quaestioms, isln : et creaturse, tamen quasi unum
Utrum aliquem concep'um simplfcem pos- a nobis concipitur propter proxi-
sit intellectus viatoris natiiraliter habere, mitatem conceptuum, licet sint
in quo conceptu simplici concipiatur diversi conceptus.
Deus, id est, an possimus via naturali In particulari (b) non cognosci-
cognoscere aliquod objectum simplex de tur ex creatura
creaturis, quia
Deo, sub quo cognoscatur Deus a nobis, est peregrina similitudo ejus, quia
id est, an possimus habere cognitionem tantum ei conformis est, quoad
alicujus conceptus simplicis, quem no- aliqua attributa, quae non sunt
minamus Deum, vel quem allribuamus illa natura in particulari; igitur

alicui enti, quod nominamus Deum, per cum nihil ducat in cognitionem
quem aliquo modo dicatur Deus a nobis alterius nisi sub ratione simili-
cognoscibilis. Et liic litulus quaeslionis, tudinis, sequitur quod Deus non
et mens isiius quaestionis respondendo ad cognoscitur in particulari ex crea-
illam diffuse declarabilur. turis.
Item in universali tripliciter
SGHOLIUM.
cognoscitur, generalissime, gene-
Adducit opinionem Henrici quoad pri- ralius, generaliter.
mam secuadam quaestionem, quam pro-
et Generalissime habet tres gradus.
pter ejus confusionem non summavi, sed Cognoscendo enim quodcumque
per rationes quibus Scotus suam sententiam
ens ut hoc ens est, indistinctissi-
probat, iefutatur.
me concipitur Deus, quia conci-
3. Ad hoc dicit (a) quidam Doctor pitur ens quasi pars conceptus,
sic, quod loquendo de cognitione et est primus gradus. Amovendo
alicujus, distingui potest ex parte hoc concipiendo ens, esf secun-
et
objecti per se vel per accidens, dus gradus. Jam enim ens ut con-
in particulari vel in universali. ceptum, non ut pars conceptus,
Realiter per accidens non cogno- concipitur commune analogum
scitur Deus, quia quidquid de ipso Deo et creatur?e. Quod si distin-
cognoscitur, est ipse Deus ; ta- guatur conceptus entis qui Deo
men cognoscendo aliquod attri- convenit, puta concipiendo ens
butum cognoscimus quasi
ejus, indeterminatum negative, id est,
per accidens quid est, unde dc non determinabile a conceptu ,

attributis dicit Damascenus lib. 1. entis qui convenit creaturje ana-

 1'. LIB. I. SENTENTIARUM

logice, qiiod est ens indetermi- quam privative indeterminatum;

natiim privative, jam est tertiiis ergo praeconcipitur illi, et illud
^\-!^-^-^,,^ gradus. Primo modo indetermi- indeterminatum privative secun-
'I-,,''--.
qi'.o;ll, I.
natum abstrahitur, nt forma ab dum cognitionem nostram, prse-
eto omni materia, nt in se subsi- concipitur determinato, qnia ens et
stens et imparticipabilis. Secundo res pi-iina imprcssione imprimunlur in
modo indeterminatum est uni- anima nosira, secundum Avicennam
versale abtractum a jparticulari- primo Meiaph. cap. 5. ergo indeter-
bus, quod non est actu partici- minatum negative, omnino pri-
patum Post istos tres (c)
in illis. mum est objectum nostro intelle-
gradus concipiendi generalissime, ctui.
concipitur Beus generalius, con- Rationaliter autem est Deus
cipiendo quodcumque attributum, posterius creatura objectum co-
non simpliciter sicut prius, sed gnitum secundum tres gradus.
cum prseeminentia summa. Ge- Primo generalissime, deinde ge-
neraliter autem concipitur, con- neralius ultimo generaliter,
et
cipiendo quodcumque attributum quia primo concipitur hoc bonum,
esse idem suo primo proprio at- deinde bonum universale abstra-
tributo, propter
scilicet ejus esse ctum secunda abstractione, puta
simplicitatem; nec per speciem quod indeterminatum pidva-
est
propriam cognoscitur Deus, quia tive deinde bonurn prima ab-
;

nihil est eo simplicius, sed ad stractione abstractum, quod scili-

modum sestimativse. Sicut enim cet est indeterminatum negative,
sestimativa in brutis, sub inten- quia via ratiocinativse deductionis,
tionibus sensatis subfodiendo, co- prius oportet cognosci illud a quo
gnoscit intentiones non sensatas, fit abstractio quam abstractum.
ut nocivi et proficui, sic intelle- Exponitur primum membrum, sci-

ctus sub specie creaturse, quie licet naturaliter, quomodo est sic
non i'epr?esentat nisi creaturam, cognituni primo, quia Deus ut est
'
ex suo acumine subfodit ad co- sic primum cognitum, non distin-
gnoscendum ea quge sunt et dicun- giiitur ab aliis propter simplici-
tur de Deo, per speciem alienam tatem, et quia non est primum
ex creaturis, et hoc omnibus tri- cognitum nisi tantum quoad duos
bus modis prsedictis. piumos modos gradus generalissi-
^- Quoad secundam qusesti-
(d)
me concipiendi, quorum neuter
pertingit ad aliqiiam rationem
onem, secundum istam opinionem
determinantem illud attributum
distinguendum est de modo conci-
Deo. ()ualiter autem posset esse
piendi naturaliter et rationaliter.
primum cognitum, et non distin-
Primo modo Deus est primum gui ab aliis per intellectum co-
objectum intelligibile a nobis ex gnoscentem, exempliflcatur, sicut
creaturis, quia naturalis cognitio oculus primo videt lucem, licet
procedit ab indeterminato ad de- non discernat de' ipsa
distincte
terminatum. Indeterminatum ne- propter subtilitatem, sicut discer-
gaive est magis indeterminatum nit de colore per lucem.
 DIST. QUiESTIO II. 15

COMMENTARIIJS. hujusmodi, sed tantum sic vage cogno-

scendo ; et tunc est pars conceptus
(a) Ad hoc dicit quidam Doclor. Uaec ipsius entis ,
quia concipiendo minus
est opinio Henrici, el quod dicit ibi : Sed commune, quasi concipio partem illius

iH uaiversali quod sibi analog'ice cotn- conceptus communis, sicut si concipio

mune est Deo, et crealurse, lamen quasi individunm vagum hominis , concipio
unum a nobis concipiLur propter proxi- partem conceptus hominis. In secundo
mitalem conceptuum, licet sinl diversi gradu est coucipere ens in se, et ens in

conceptus. Et nota secundum islum Do- se conceptum non est pars conceptus,
ctorem, quod conceptus analogicus di- modo praeexposito, et ut sic est conce-
ctus de Deo et creatura, non dicit in ptus analogicus eo modo, quo prius
se unum conceptum communem Deo et declaravi secundum intentionem Ilenrici,

crealurae, licet per prius de Deo quam quia non in se communis, sed videtur
de crealura, sed dicit tantum duos con- unus propter approximitatem, etc. Et
ceplus immediate, unum de Deo et alium taUs conceplus entis qui videLur unus,
de creatura; sed concepLus Dei e.^t per- eL diciLur de Deo vel convenit Deo, modo
fectior, et propter approximationem ho- prffidicto ; aut concipitur ut ens inde-
rum conceptuum, quasi unum conceptum terminatum negative, id est, nullo modo
communem Deo et creaturse concipi- aplum natum determinari, sive contrahi,
mus, tamen in re nullus est communis, sive plurificari, et tunc concipitur ut ens
id est, quod quia uterque conceptus iu se exislens, et singularissimum et for-
convenit in hoc nomine entis, scilicet maliter infinitum, nam ul sic, repugnat
conceptus Dei et conceptus creaturai. sibi a quocumque posse determinari.
Et hoc modo dicuntur proximi, videnlur Conceplus vero entis, qui dicilur de
esse unus, id est, videntur convenire creatura , cum sit communis ipsis, et

in uno conceplu communi Deo et ciea- prtedicabihs de iUis, ut universale de

turse, cum tamen conveniant in solo inferioribus , et indeterminalus privalive
nomine, scilicet enlis, quod nomen est tantum, quia contrahibilis et determina-
aequivocum analogicum, quia prius con- bilis ad creaturas, sicut animal deter-
venit conceplui Dei, eL posterius con- minatur ad species per differenlias suas.
ceptui creaturse. (c) Post istos tres gradus concipiendi
(b) In particulari non cognoscilur ex generalissime concipilur Deus generalius.
creaturis. Dicit Henricus, quod Deus non Dicit Henricus, quod Deus dicitur ge-
cognoscitur in particulari, put.a in se vel neralius cognosci, uL cum cognoscimus
sub propria ratione formaU et quiddi- aliquod aLtribulum, et hoc cum' summa
tativa, quia creatura est peregrina simi- pneeminentia, ut cognoscendo summum
Utudo ejus. verum et hujusmodi. Generaliter vero
[tem in universali Iripliciter cognosci- dicilur cognosci qunndo non tanlum
tur, generalissime, generalius et genera- cognoscimus attributa in summo, sed
liter. Sententia hujus litterai est, videli- cum cognoscimus illud, uL peniLus idem
cet quod primus gradus generalissimae illi cujus esL. Nota, quod altribula pos-

cognitionis est cognoscere individuum sunt dupliciter concipi ; vel uL Lalia

vagum, ut hoc ens, non determinando simpliciLer, puta boniLas, sapienlia el

quod ens, pula an homo, an asinus, et hujusmodi, et sic in lali attribulo adhuc
 ,

10 LIB. I. SENTENTIARUM
cognoscitur generalissime, el sic posset terminatum negative, ut supra patuit. Ens
disting'ui ut prius, quia bonitas dicit unum vero et passiones entis sunt indetermina-
conceplum analogicum diclum de bo-ni tge privative lantum,

tate Dei et creaturae, et hoc modo prius Raiio mliler autem est Deus posteinus
posito, scilicet quod talis conceptus cveatura ohjectum cogniLum secundum tres
videtur unus propter approximationem, gradus. Primo generalissime, et hoc se-
et'\ et lunc habebit tres gradus secun- cundum Ires gradus, quia primo concipi-
dum quod prius exposui. Primus gradus, tur hoc bonum, supple ut est individuum
ut hoc bonum vage; secundus bonum in , vagum ; deinie bonum universale, ut est
se; terlius ul bonum indeterminatum ne- bonum in se sive quod est indetermina-

gative, idem dico de ahis attribulis. Se- tum privative ; deinde bonum prima ahstra-
cundo modo accipitur atlributum non clione abstractum, quod est indetermina-
simpliciter, cum summitate ut sum-
sed tum negative, etc.

mum bonum, summus sapiens el hujus- Exponitur primum memhrum, scilicel

modi, et hoc modo cognoscilur Deus naturaliter, quo modo est sic cognitum
generalius. Si voro cognoscantur ista primo, quia Deus ut sic primum cognitum,
attributa non tanlum in se et insummo, non distinguitur ah aliis propter simptici-
sed inquantum sunt simpUciter idem tatem, quia nihil est extra ipsum, sed
primo attribulo, scilicet ipsi esse simpli- omnia ipso simplicissimo. Sequitur : Et
cissimo Dei, lunc Deus cognoscitur gene- quia non est primuni cognitum nisi tantum
raliter. quoad primos duos gradus generalissime
10.
(d) Quoad secundam quaestionem. Nunc concipiendi, quorum neuter pertingit ad
respondet Henricus ad secundam quaestio- aliqjiam rationem determinanlem illud at-

nem principalem praesentis distinctionis,

tribulum Dei, scilicet summam simpUci-

quse lalis est : An Deus sit primum cognitum tatem, et sic patet positio Henrici quoad
a 7iohis naluraliter pro statn isto? Respon- secundam quaeslionem de primo cognito,
det, distinguendo de modo concipiendi na- qua3 etiam improbatur diffuse ab Occham
turaliter et rationaliler. Concipere natura- dist. 3. qusest. I. et 2. primi.

liter ul ad praesens spectat, est concipere

SGHOLIUM.
secundum cursum nalurai, sicut dicimus

nolum Respondet Scotus ad primam quaestionem,

aliquid esse nobis et naturse. Ra-
et dicit primo contra Henricum non tantum
lionaliter vero concipers ut ad prsesens
nos habere ccnceptum attributalem de Deo,
loquimur, est per discursum, et taUs verbi gratia, quod sit sapiens, justus, etc.
preesupponit cognitionem propositionum. sed quidditativum confusum in communi
Et dicit Henricus quod loquendo de modo vel in individuo vago. Ratio est, quia con-
cipiendo sapientem, oportet concipere sub-
concipiendi naturahler, Deus est primum
jectum, cui illud attributum seu quasi pas-
objeiJtum inlelligibile a nobis ex creaturis,
sio competat.
quia naturalis cognitio procedit ab inde-
lerminato ad determinatum, et loquitur (a) Respondeo alitei^ ad primam s.
Respondet
hic de primitate originis. Si ergo natura-
, .

qiisestionem, et
,

m quibusdam
. . ,

con- auctoi-

liler cognitio procedit ab indeterminato tradicam positioni pra?dict3e, ra- nemi.

ad delerminalum, sequitur quod Deus tiones enim mepe positionisosten-

erit simpliciter primo cognitum cum sit dunt oppositum illius positionis.
simpUciter indeterminatum, quia inde- Dico primo, quod non tantum
 ;;

DIST. m. OU^STIO H. 17

Iiaberi potest concepUis natnrali- vel cum dico : Deus est ens quidditatioe,

ter, in qno qiiasi per acccidens via naturaU tantuin cognoscatur confuse,

puta in aliquo
concipitnr Deus, quod est aliquid quod nominamus Deum,
attributo, sed etiam aliquis con- quod est ens quiddilalive. Hic secundus

ceptus, quo per se et quiddi-

i'.i sensus est verus, sed primus est mani-
ive nos
epiumtative concipiatur Deus. Probo, feste falsus, quia via naturaU non possu-
ivmn" quia concipiendo sapientcm, con- mus distincle cognoscere hanc proposi-
^^'^'
cipitur proprietas secundum eum, tionem : Deus est ens quidditative, nisi

vel quasi proprietas in actu se- distincle cognoscamus termincs, modo

cundo perficiens naturam; ergo Deus in se non potest distincte cognosci.
intelligendo sapientem, oportet Tertius sensus est, quod via naluraU
prseintelligere aliquid quasi sub- potest cognosci Deus sub aUquo conceptu

jectum, cui intelligo illud quasi quidditalivo, non tantum sic in communi,
proprietatem inesse, et ita ante sed etiam in individuo vago, ut puta con-

conceptus omnium passionum vel cluJendo via naturali, quod est aUquod
quasi passionum, oportet inquire- perfeclissimum ens quidditative, el hic

re conceptum aliquem quidditati- sensus est verus, el cogniUo talis enlis

vum, cui intelligantur ista attri- islo modo et modo praecedenti, praisup-

bui, etconceptus alius erit

ille ponilur cognitioni altributorum de ipso.

quidditativus de Deo, quia in nullo Non enim possum cognoscere bonum in-

alio potest esse status. esse aUcui, nisi aUqualiler prascognoscam

ipsum in suo esse quidditativo et essenlin-
COMMENTARIUS. U, nec possum cognoscere albedinem in

II. (a) Eespondeo aliter ad primam quaeslio-

esse substantise, nisi praecognoscam sub-
stantiam, sallem confuse in esse quiddi-
nem. llic Doclor inlendil probare,
spotest quod via nalurali polesl liaberi aliquis
tativo, ut puta, quod est aliquod ens quid-
nosci
conceptus, quo per se et quiddilative
ditalive per se existens, cui attribuo albe-
5ub iii

concipialur Deus. Hsec conclusio potesl

dinem, et sic debet liic intelUgi Doclor.
opno^
;"(.Q_"'^" habere triplicem sensum. Primus est, SGHOLIUM.
quod Deus potest naluraliter cognosci
Dicit secundo contra Henricum, Deum
sub conceptu proprio et quidditativo, et
concipi, non tantum conceptu analogo ipsi et
hic sensus non est verus apud Doctorem, creaturis, sed utrisque univoco, quod prse-
ut infra patebit, et supra patet qusest. mittendo, univoci definitionem probat tripli-

infra, et penult. Prolog- et prolixias in citer. Primo, potest quis essa certus de ali-

qusest. 14. Qiiodl. quo quod sit ens, dubitans an sit Deus vel
creatura. Secundo, non possumus habere pro
Secundus sensus est,quod potesl concipi
nunc conceptum, nisi causatum a specie
Deus sub aliquo conceptu quidditativo pula na-
intelligibili et phantasraate eoruin, quse
cognoscendo Deum, quod esl ens quid- turaliter nos movent, sed istatantum faciunt
ditative, et hic sensus potest distingui conceptuui propriorum suorum objecloram et
vel quod cognoscatur conceptus entis de eorum, quie virtualiter vel esseutialiter con-
tinentur in his ergo quidquid concipimas
;
ipso Deo, affirmando conceptum entis de
sic, in eiscontinetur univoce, quia analoga
Deo in se, ita quod via naturaU cognos-
sunt ab eis disparata, eisque (si sunt inerea-
cens hanc proposilionem Deus ens ta) priora; ergo per attribulionem ad ea non
: est

quidditative, distincle cognoscat terminos cognoscuutur, quia cognoscibilia p^r attri-

Tom. LV. 2
 18
butionem simt imperfectiora iis
cognitione noscuntur. Tertio,
conceptus univocus Deo non nia-
et creatis,
gis concluderetur Deum esse sapientem ex
sapientia, quam concipimus in creatis quam
esse lapidem.
Secimdo (a) non asserendo, quia
non consonat opinioni communi;
potest dici quod non tantum in
conceptu analogo conceptui crea-
tur^ concipitur Deus, qui scilicet
sit omnino alius ab illo
creatura dicitur, sed in conceptu
aliquo univoco sibi et creaturae.
Dari Et ne fiat (b) contentio de nomine
rivoSm' univocationis, conceptum univo-
etciSs. cum dico;
qui ita est unus, quod
ejus unitas sufficit ad
ctionem, affirmando et negando
ipsum de eodem. Suflicit etiam pro
medio Syllogistico, ut
unita in medio sic uno, sine falla-
cia jequivocationis, concludantur
inter se unum.
Et univocationem (c)
6,
oSamer probo triplicitcr. Primo sic,
^^9111
,/" , omnis intellectus certus de uno
Aluazele . i
jn conceptu, et dubius de diversis
Jletaph
sua. habet conceptum de quo est cer-
tiis, alium a conceptibus de quibus
est dubius. Sed subjectum includit
prsedicatum, et intellectus viatoris
potest esse certus de aliquo quod
sit ens, dubitando de ente flnito vel
inflnito, creato vel increato ergo
conceptus entis de aliquo est alius
a conceptu isto vel illo, et ita neu-
ter ex se, sed in utroque illorum
includitur; ergo univocus. Proba-
tio majoris, Quia nuUus idem con-
ceptusest certus et dubius; igitur
vel alius, quod est propositum;
vel nullus, et tunc non erit certi-
tudo de aliquo conceptu. Probo
LIB. 1. SENTENTIARUM
ex quorum minorem : Quilibet Philosophus
si non esset fuit certus illud,quod posuit esse
primum principium esse ens, puta
unus de igne, alius de aqua, certus
erat quod erat ens, non autem fuit
certus, quod esset ens creatum vel
increatum, primum vel non pri-
mum. Non enim erat certus quod
erat ens primum, quia tunc fuisset
certus de falso, et falsum non est
scibile, nec quod erat ens non pri-
qui de mum, quia tunc non posuisset
oppositum.
Conflrmatur (d)etiam ratio, nam
aliquis videns Philosophos discor-
dare, potest esse certus de quo-
cumque eorum, quod quilibet po-
contradi- suit primum principium esse ens,
et tamen propter contrarietatem
opinionum eorum potuit simul du-
extrema bitare, utrum sit hoc ens vel illud,
et tali dubitanti si fleret demon-
stratio concludens veldestruens
aliquem conceptum inferiorem,
sic intelle- puta quod ignis non erat ens pri-
mum, sed aliquod ens posterius
primo ente, non destrueretur ille
, •
conceptus primus sibi certus, quem
habuit de ente, sed salvaretur in
illo conceptu particulari probato
de igne, et per hoc probatur illa
propositio sumpta in ultima con-
sequentia rationis, quee fuit quod
ille conceptus certuS; quia est ex
;
se neuter dubiorum, in utroque
illorum salvatur.
Quod si non cures de auctoritate
ista accepta ex diversitate opinio-
num philosophantium, sed dicas
quod quilibet habet duos conceptus
in intellectu suo propinquos, qui
propter propinquitatem analogise
videntur esse unus conceptus.
Contra hoc videtur esse, quia ex
 DIST. III. QU^STIO id

ista evasione videretur destructa Sed conceptus (g), qui non esset Poniiur i

omnis via probandi unitatem ali- univocus alicui objecto relucenti '
ut
,• • additio.
in phantasmate, sed omnmo alius
1 , .
'i
cujus conceptus univocam. Si enim Quaiucr
dicis, hominem habere unum con- et prioi% ad quem iste haberet ana- "rihfcei"

ceptum ad Socratem et Platonem, logiam, non posset fierivirtute in- "^p/^,^^'.''*"

negabitur et dicetur quod sunt tellectus agentis et phantasmatis, ,^n,'pf,Sii

duo, sed videntur unus propter ut probabo conceptus
; ergo talis .
.Scot.

magnam similitudinem. alius analogus, qui ponitur natu- «^ ?.

dJiiio. Prceterea, illi duo conceptus sunt sim- raliter in intellectu viatoris nun-
pliciter simpHces; igitur non iiifelligibi- quam erit, et ita non poterit natu-
les nisi distincte et totaliter ; igitur si raliter haberi aliquis conceptus de
nimc non videntur duo, nec post. Deo, quod est falsum. Probatio
Item, aut concipiuntur ut omnino dis- assumpti, objectum quodcumque,
'parati, et tunc mirum quomodo videntur sive relucens in phantasmate,
iinus, aut ut comparati secundum ancdo- sive in specie intelligibili cum in-
giam vel similitudinem , vel clissimili- tellectu a.gente vel possibili coo-
tudinem, et tiinc cdii/ualiter simul , vel perante, secundum ultimum suse
priiis concipiuntur ut distincti; igitur virtutis facit in intellectu , sicut
non videntur unus. effectum sibi adsoquatum, conce-
Item, ponendo illos duos conceptus, ptum suum proprium, et conce-
ponuntur duo ohjecta formalia cognita, ptum omnium essentialiter vel
quomodo duo ohjecta formalia cognita, virtualiter inclusorum in eo; sed
et ut non distincta ? ille alius conceptus qui ponitur
. Primo, si inlellectus intclligeret singu- analogus, non est essentialiter vel
laria sub propriis rationihus, quamvis virtualiter inclusus in isto, nec
conceptus duorum ejusdem speciei essent est iste;ergo ille non fiet ab ali-
simillimi, non duhium quin multo simi- quo tale movente.
liores quam isti duo in proposito ,
quia Vel formetur sic ratio, objectum quod- Additio,
isti duo dijferunl specie, adliuc inlellectus camque sice relucens in phantasmate,
hene distingueret inter tales conceplus sive in specie intelligihili cum intellectu

singularium. Hcec etiam rcsponsio im- agente, vel possihili cooperante secundum
probalur distinct. 8. qucest. 3. et alia ultimum virtulAs suce, facit sicut effe-
responsio, qnce negat majorem. clum sibi adcequatum suum conceptum
^-
Secundo principaliter (e) arguo proprium el quidditativum ; ille enim
sic: nullus conceptus realis causa- est proles adceqiiata sibi in essc cogno-
tur in intellectu viatoris natura- scibili, sicut proles similis in natura es-

liter, nisi ab his quse sunt natura- set sibi adcequata in esse naturali ; igi-

liter motiva intellectus nostri, sed lur in cujuscumque allerius cognitioncm

illa sunt (f) phantasma vel obje- polesl, illa cst imperfectior scientia, et

ctum relucens phantasmate, et

in per consequens non per se attribuitur ad
intellectus agens; ergo nullus ilhun.

conceptus simplex fit modo natu- (h) Et confirmatur ratio, quia 9.

raliter in intellectu nostro, nisi praeter conceptumsuum proprium

qui potest tieri virtute istorum. adnequatum et inclusum in ipso,
 ,
;,

20 LIB. 1. SENTENTIARUM

altero proedictorum duorum mo- quod si insit mediate flet idem argumen-
dorum, cognosci ex
nihil potest tum de medio comparato ad idem subje-

isto objecto nisi per discursum, cliim, et ubicumqne stabitur , habetur

sed discursus prsesupponit cogni- propositum de immediatis, et ullra per
tionem istius simplicis ad quod illas scientnr mediate,
discurritur. Quarto potest sic argui, aut aliqua
Deiioc Formetur ergo breviter ratio perfectio simpliciter habet rationem
Scoliis 2. . . , , • 1 •

iiist. sic, videlicet nuUum obiectum I f>

la- communem Deo et crealurce, el habetur
citconceptum simplicem et pro- propositum ; aut non , sed tantum pro-
prium sui in aliquo intellectu, et priam creaturce, et tunc ratio ejus non
ponceptum simplicem et proprium convenit formaliter Deo, quod est incon-

alterius objecti , nisi contineat veniens ; aut habet rationem omnino

illud aliud objectum essentialiter propriam Deo, et tunc sequitur quod nihil
yel virtualiter; objectum autem attribtietidum est Deo, quia est perfectio

creatum non continet increatum simpliciter. Nam hoc nihil aliud est di-

essentialiter vel virtualiter, ergo, cere, nisi quod quia ratio ejus ut conve-
ctc. Secunda pars minoris, scili- nit Deo, dicit perfectionem simpliciter,

cet quod objectum creatum non ideo ipsum ponitur in Deo , et ita peribit

contineat virtualiter increatum, doctrina Anselmi Monolog. d5. ubi vtdt

et hoc sub ea ratione sub qua quod prcelermissis relationibus, in omni-

sibi attribuitur ut posterius ,
bus aliis, quidquid melius est simpliciter

essentialiter attribuitur priori ipsum, quam non ipsum attribuendum

^ssentialiter, probatur, quia est est Deo, sicut quodcumque non tale est

contra rationem posterioris es- afuovendum ab ipso. Primo ergo, secun-

sentialiter, includere virtualiter dum ipsum, aliquid cognoscitur esse tale,

suum prius, et etiam patet quod ct secundo attribuitur Deo ; ergo non est

.
non continet essentialiter increa- tale prcecise, ut est in Deo.

tum secundum aliquid omnino

,
Hoc etiam confirmatur, quia tunc illa

sibi proprium et non commune; perfectio simpliciter non esset in crealu-

ergo non facit conceptum simpli- ra. Consequentia patet, quia nullius talis

.cem et proprium enti increato. perfeclionis, etc. conceptus aliquis con-

Addito. Terlio arguo sic, conceplus proprius venit creaturce, nisi conceptus analogicns

alicujus subjecti, est snfficiens ratio co- ex hypothesi ; tcdis secundum se, quia

fjnoscendi de illo subjeclo omnia conce- analogicus, est impcrfectus, el in nullo

ptibilia quoe sibi necessario insunt; est ratio ejus melior non ipso, quia alias
,

nullum autem conceptum liabemus de Deo secundum illam rationem analogicam

per quem sufficienter possimus cogno- poneretur in Deo.
scere omnia conceptibilia, quce sibi neces- (i) Tertio sic : omnis inquisitio Qjol\odo
sario insunt ;patel de Trinitate et aliiscre- Metaphysica de Deo procedit sic, ^^etaphysi»

ditis necessariis ; igitur, etc. Major pro- scilicet considerando formalem inquii-it
de Deo ?

balur, quia immediatam quamlibet cogno- rationem alicujus et , auferendo

scimus, inquantum terminos cognoscimns ab illa ratione formali imperfecti-
igitur patetmajor de omniillo conceptibi- onem quam habet in creaturis, et
li, quodimmediate inest conceplui subjecti reservando illam rationem forma-
 .

DIST. III. QU^.STIO II. 21

lem , attribuendo sibi omniiio

et >^ 'Arguiiur eliam quario ad hoc sic : n.

summam perfectionem et sic at- , pcrfeclior creatvra polest movcre ad per- liuVi^'

tribuendo illud Deo. Exemplum de fectiorem conccptumde Deo, igitur cwm ^' a\'",oc'"

formali ratione sapientise vel in- aliqua visio Dci, puta infwia, non tan- •^i'^-
tellectus vel voluntatis ; conside- tum differat ab aliqua intellectione ah-
ratur enim primo in se et secun- stractiva data ipsitis, quantwn suprema
dum se, et ex hoc quod ratio isto- crealura dislat ab infima, videtur sequi
rum non includit formaliter im- quod si infima potest movere ad aliquam
perfectionem aliquam, nec limita- ahstractivam quod suprema ,
vel alia

tionem, removeantur ab ipsa im- citra eam, poterit movere ad intuitivam,

perfectiones , quse concomitantur quod est impossihile

eam in reservata
creaturis, et Quod si dicas tot gradus esse in intelle-

eadem ratione sapientise et volun- etione ahstractiva de Deo, quot sunt spe-
tatis, attribuuntur ista Deo perfe- cies creaturce, lieet extremce inlellecti-

ctissime ergo omnis inquisitio de

; oncs non tantum cUstent quantum extre-
Deo supponit intellectum habere moi species, quod hcne est possihile, quia
conceptum eumdem univocum, quilibet gradus in intellectionihus minus
quem accipit ex creaturis. distat a proximo ,
quam speeies creata
Quod si dicas, non, sed alia est movens ad istum, distet a specie movente
formalis ratio eorum quae conve- ad alium,
niunt Deo, ex hoc sequitur incon- "
Contra, differentia intellectionum ab-
veniens, scilicet quod ex nulla ra- stractivarum non est tantum numeralis,
tione propria eorum, prout sunt quia illce eausantur a causis alterius spe-
in creaturis, potest concludi ali- ciei, et per proprias rationes earum, non
quid de Deo, quia omnino alia et inciuantum includunt aliquid commune,
istorum et illorum,
alia ratio est sicut dicit via de univocatione ; ergo se-
imo non magis concluderetur, quod quiticr quod inter infimam inlellectionem
Deus est sapiens formaliter ex abstractivam et infimam intuitivam sint

ratione sapientise quam appre- plures species medice, quam inter infi-
hendimus ex creaturis, quam quod mam speciem entium et supremam, vel
Deus est formaliter lapis. Potest wt. Quodsi est inconveniens, etper con-
enim conceptus aliquis alius a sequens, antccedens, ergo pauciores sunl
conceptu lapidis creati formari, spccies intellectionis abstractivce ,
quam
ad quem conceptum lapidis, ut est entium; ergo ineipiendo ab infima hinc
idea in Deo, habet lapis iste at- inde, restat entitas superior illa quce

tributionem, et ita formaliter di- causat supremam abstractivam , igitur

cetur : Deus est lapis , secundum ista superior causahit intuitivam de Deo.
istum conceptum analogicum, sic- Iiem, quare ponerentur tot species in-

ut sapiens,secundum illum con- lellectionum de eodem ohjecto, si nulla

De ceptum analogicum. Qualis autem movet ad proprium.

ivocatio-
ue sit univocatio entis, et ad quanta, Item, ad condusionem principcdem ri-
tis iiifra
3"^" et ad quse, dicetur magis inferius detur csse, quod omnis multiiudo redu-
q-

in qusestione de primo objecto in- citur ad unum; ergo ita in conceptibus.

tellectus. Contra istas rationes ohjicitur, contra 12.

22 LIB. I. SENTENTiAlUIM

prnham inslalur detoto disjimcto, cujus nobis conceptus per actum objecti creati,
responsio ponitnr dist. 8. ct debHins im- cpii sit perfectior conceptu perfecto pro-
probatur quam alice. prio illius objecti, nec per consequens
Ad secundam ut formatur breviter, ad quem attribuatur iste proprius illius

negatur major ,
quia propfer connexio- objecti moventis; imo ille conceplus de
nem, effectus potest aliquem conceptum Deo est imperfectior verbo hujus, qilia

facere de causa, licet non ita perfectuni effectus (equivocus dissimilior causos^

sicut causacle se. Concedilur enim quod oportet ergo ab opinione hac recedere.
conclusio facit notitiam de principio, de- Si ponatur conceptum lapidis attribui 13
""
monstratione (\w\di,sed illa non est per- ad conceptum, quem causat de Deo la- °'a*ibi'

fectissima nolitia principii, sed illa, qua pis, prcecise salvari potest quod objectum ^ronc^vAu
cognoscilur ex termihis peffecle cognitis. conceplum attribuitur ad objectum, non i„j|f"t'^„„o
Quare enim. no7i similiter in conceptibus conceptus ad conceptum, et hoc est be-
'""^o?

sitnplicibus, effectussimpliciterappre/ien- ne possibilc, quia de objccto perfectiore

sus causdbit aliquam nGtitiam habitualem habetur conceptus imperfectior quam de
simplicem de causa. objecto imperfectiore, et quomodo est

Ad probationem majoris dico, quod rationabile in eodem intellectu conce-

licet non possit effectus in causam cequi- pfum proprium de Deo esse simplieiter
vocam existentem, sicut in aliquid ejus- iinperfectiorem conceptu lapidis vel al-
dem rationis eum causa, potest tainen in bi, quod necessario sequitur ad hanc
notitiam dliquam ejus quce est imperfc- opinionem, et quomodo erit beatitudo
ctior, non solum ipsa in se causa ,
sed nostra naturalis in cognitione Dei ? ex
etiam effectu cequivoco causce, sicut per- 10. Ethic.
fecto conceptu ejus. Sed videtur contra univocationem es-

Sed accipiafur^ major sic : nullum se difficullas, quia omnis conceptus de

objectum potest in conceptum perfectum Deo erit minus perfectus conceplu pro-
alicujus, nisi contineat illud objectum prio pcrfecto albi, quia omnis talis

virtualiter el essentialiter, hcec videtnr continetur in cdbedine, ut conceptus com-

manifesta per rationem causce et effe- munis in speciali, ct communis est sim-
ctus cequivoei, et licet attribuatur, sc- pliciter minus perfectus quam specialis,
cundum aliquos, actio intellectui, non quia potenticdis et pars respectu conce-
tota, quomodocumque objectum requiri- ptus specialis, quoinodo ergo secundum
tur, sic non potcst in conceptum per- istam responsionem erit bealitudo in
fectiorem conceptu sibi adcequato, talis cognitione naturcdi Dei ?

est proprius quidditativus ; ergo , etc. fiespondeo, quilibct conceptus simpli- Quis

Probatur minor, quia effectuum wqui- citer simplex, secundum viam univoca- '^propnur

vocorum ejusdem causce, ille est perfe- tionis, est imperfectior positive quam ^nSnc^''

ctior, qui est similiimus causce ; talis verbum albi, hoc est , non tantam.

est proles intellectualis, sive verbum perfeclionem ponit ; tamen est per-
perfcctum hujus objecti. Major probatur, feclior pennissive, quia absJrahit a li-

quia tunc perfectio inteUigentioe excc- mitatione, ct ita cst conceptibilis sub infi-
derct totam virtutem memorice. nitate, ct ttmc illc conceptus simplex
Utldictuni esl, absolute videtur conce- quidem, non tamcn simpiiciler simplex,

deiidum, quodnullus de Deo potest fieri in scilicet cns infinilum, eril perfeclior
 DIST. 111. QU^STIO II. 23

verbo albi, el ille esl proprius Deo, non Deo conceditur imperfectior verbo crea-
aulem ille prior communis abstractus turce, ibi nullus.

ab albedine. Unde via univocationis Istorum autem primum non est incon-
tenet, quod omnis conceptus proprius veniens, quia passio bene determinat sub-
Deo est perfectior verbo cujuscumque jectimi, ut homo risibilis, et tamen
creati, sed alia non sic. ntrumque est ceque commune.
Sed instatur contra hanc responsio- Secimdurn oportet omnino concedere
nem dupliciter. Primo arguo, quod dif- propter istam secundam rationem lo-
ficultas remanel contra viam imivoca- quendo de conceptu, id est, de actu
tionis, quia ex duobus conceptibus, quo- concipiendi, non autem de objecto con-
rum uterquc est imperfeclior verbo albi, ceplo.

non videtur fieri conceptus perfectior Quoad istas instantias videtur salis
illo verbo, sed conceptus entis, ut con- congrue responderi, quia utraque opinio,
ceditur, est imperfectior, quam albi conceptum nofi simpliciter simplicem
vel lapidis, et conceptus infinili simi- ponit perfectiorem verbo illius, quod
ter. Probalio, quia infinitum concipitur movet ad perfectum.
a nobis per infinilum, ut per lineam Sed instantice arguendo factce viden-

vel aliquod tale objectum movens ad tur contra utramque opinionem, quia
conceptum passionis suce ; igitur conce- quandocumque conjunguntur ,
quilibet
ptus infmiti est imperfectior conceptu islorum conceptmmi imprimitur a crea-
linece. tura movenle ; igitur est imperfectior
Confirmatur ratio, quia conceptus in- verbo illius creaturce. Aggregatio imper-
cludens affirmationem et negationcm, feclorum quomodo faceret concepfum
non est perfectior propter negalionem, perfectiorem intensive ?

aut saltem non est perfectior quam Conftrmafio eticmi bene instat contra :,.

concipiendo affirmationem illius nega- illud de infinito, non ergo propter illam
tionis, hoc, ens infmitum, non est ali- rationem dimiltatur opinio, quia est com-
quis conceptus alicujus positivi nisi en- munis difficultas ulrique et ceque, si

tis; ergo infinitas non facit conceptum analogia conceptuum exponitur cle con-
perfectum, aut saltem non erit perfe- ceptis; forte enim instantice beneprobant,

ctior conceptus entis infiniti quam finiti, qu,od actus circa Deum non estperfectissi-
Secundo instatur respondendo simili- mus intensive, nec hoc requirifur ut sit ibi
ler pro Henrico, quia licet conceptus beatifudo naturalis, sed quod conjungaf
sirnpliciler simplex sit imperfectior ver- objecfo perfectissimo, qucmtumcujnc/ue sit
bo crealurce, ut arguitur, tamen multi perfecfus sive imperfeclus, 2. de Ani- ^'^^y^^^^~

tales possimt conjimgi, et unus deter- malibus, pariim nosse de immate- ^"''"^^'""-

minabit alium, et ille coneeptus totus rialibus excedit notitiam aliorum.

erit perfectior, nec est hic major diffi- Forte enim intensius cmiari potest
cultas quam ibi, nisi in duobus. creatum aliquod qucmi Deus, nec famen
Primo, quia hic quilibet conceptus, illud cmiafum )iunc beafificat sicut Deus.
sive determinans sive determinabilis, De hoc 4. lib. disf. 49. quomodo beati-
ponitur proprius Deo, ibi imus commu- ficamur in objccto. Illud de infmifo ve-
nis et alius proprius. rum esset, si infmitum esset prcecise
Secundo quod hic, aliquis proprius modus sub quo objectum concipercfur, el
 24 LIB. 1. SENTENTIAKUM
7ion pars conceptus vel niodus, sic supra dixi) non esL unus conceplus com-
quod co7iceptus in se, sicut distimjuilur munis Deo et crealurse, sed sunt duo
m qucestio7ie de unitatc Dei de si7i- conceplus, qui tamen videnlur unus
gularifate ut co7icipitur, el ut modus propter approximalionem.
prcecise sub quo co7icipi polest, quem- (b) Et ne fiat conlentio, elc. Hoc dicit

admodum etia^n certus r/radus i7ite7isionis propter a^quivocum, quod aeque primo
est preecise jnodus suh quo videtur hcec imporlal plura significata, el tanlum no-
albedo, sic autcm 7ion intellicjimus e7is men est commune illis, ideo de eodem
i7ifi7iitum, sed ut include^is duos conce- nomine verificantur isla : Caiiis currit, et

ptus, licet alter determinet alterum. Et caiiis non currit, et lalis affirmatio et

forte ille privativus finiti, 7iiliil ponit, negatio non sufficit ad conlradictionem,
quamvis det inteUigere positivum, ita quia aeque primo affirmatio verificalur
quod si hahe^nus conceplu7n positivu7n de de cane latrabili, et aeque primo nega-
7iecessario, tnagis perfecte positive intel- ^io verificatur de sidere coelesli vel de
ligitur Deus hic, cns simpliciter 7ieces- PJsce marino. Sed quando ultra nomeii
sarium, sed nec forfe 7iecessariu7n, nec est conceptus communis, alius a con-
csternum concipimus nisi negationem ceplibus inferiorum, esse et non esse re-

imperfecticmis, pufa pote7itice cditer se speclu illius conceptus seque primo im-
hahendi vel fluibilis, seu pri7icipii, seu P^^rlali sive significati contradicunt, el sic

finis ; wtermi7n dicit quoddcwi infmitum, inlendilur probare de conceptu entis,

quia in du7xitio7ie wm/w?e perfectior est Q^od non lanlum nomen sit commune
fmitas, (junm in quantitafe perfectionis, ^eo et creaturiE, sed eliam conceptus
sicut in/inita magnitudo, si esset perfe- significalus. Cum ei-go ens dicat unum
ctior esset i7ifinifo tempore. conceptum in se, potest esse medium Faiiaci*'

COMMENTAlilUS.
demonslralivum i„ syllogismo sine faHa- jrr
cia aequivocalionis, qua3 fit quando me- q"y"jo
J2. (a) Secundo. Hic Doclor intendit proba- ^'^"^ '" ^^"^ praemissa accipilur pro uno
re, quod ipse Deus possit naturaliter in- significalo, et in alia pro alio, sicut liic :

lelligi in aliquo conceptu quidditativo Omne ens est bonuin, anitnal est ens ; ergo
vere univooo slbi et creatura^, et non a^nmal est bonum, id esl, in utraque
lanlum analogico, accipiendo analogicum praemissa accipilur idem significatum
ut supra exposui secundum intenlionem enlis.

Apaiogum Henrici. Non enim Doctor negal quin {c) FA univocationem sic infelleclam pro- ;

^""^ ""^^"^^^^0"^ s^^^^^alogia, accipien- bo tripliciter, eic.

uni'..'^!' In isla ralione lam
do analogum proul dicil conceplum singulari DocLor supponit unum, videii-
communem, qui per prius conveniL uni, cet quod ens.dicalur in quid de Deo
et per posterius alteri, sicut eliam con- et decem Praidicamentis, ul communiter
ceptus enlis est conceptus univocus et omnes concedunt, quia si quaralur quid
analogus, communis Deo et creaLurae, esL subslantia ? recLe respondetur, quod
licet perprius, id est, perfectius conve- est ens ; et si quairatur, quid esL Deus, "catnr"
''*'
niat Deo, et per posterus creaLura3. Et recle respondeLur, quod est ens. Sed te- ""Deo!
quod hoc intendat Doctor, palebit infra nenles contrariam opinionem de univo- '''^em'^^'
(iistinctioTie 8. quxstione 2. Sed conce- catione enlis, dicerenl quod subslanlia ^ITeltl'
plus analogicus secundum Henricum (ut non est ens quiddilaLive, ut ly ens dicit
 ,

UIST. III. QU^STIO II. 25

conceptum aliuin a conceplu subslanliai creato et increato. Probo, quia si creatum

et a conceptu Dei ; sed quod subslan- non dicat alium conceptum a concepLu

lia esl ens quiddiLalive, quod est sub- enLis; ergo idem intellecLus de eodem
itanlia, ita quod quando qujerilur quid concepLu eriL dubius eL certus, quod est

esl subslanlia ? et, respondelur quod est impossibile ;

pateL, quia cerLus est quod
ens, ly ens non dicil alium conceplum a primum principium est ens, et dubius est

conceplusubslanlice,sedpeniluseuindem; au sit ens creatum, el per consequens

et sensus est, subslanlia est ens, et cum si ens crealum dicat eumdem conceplum,
qua^rilur quod ens ? dicerent quod est inLellecLus erit dubius et cerlus de con-
ens, quod est subslantia, et sic de om- ceplu.

nibus aliis. IIoc supposiLo, quod ens Si dicatur quod (

quando dicitur quod 15.

dicatur in quid modo pricexposito, nunc est cerlus, quod primum principium est
probat Doctor quod ens dictuui in quidwe- ens, et quod esl dubius an sit ens crea-
re dical conceptum alium a concepLu suIj- tum) esL certus de conceptu enlis non
slantias el a concepLu Dei, et ex lioc solvun- alio a concepLu priini principii, sed certus
lur mullse instanlise faclffi conlra banc quod primum principium est ens quod
ralionem, qua; diffusius paLebunt infra est primum principium, oL est dubius an
distinct. 8. sit ens creaLum vel increalum, sic quod
Secundo nola, propter rationem Do- non esL dubius de eodem conceptu, sed
nio ve- ctoris, quod quando anliqui disputabant de alio, eL sic erit cerLus de uno et du-

liloto-
de primo principio, aliqui dicebant quod bius de alio, et ille cerLus non erit commu-
liorum primum principium, vero nis. Sed cerle
ignis esL alii Iioc nihil est, quia si intel-
prinio
ncipio. dicebant quod aqua, qui dicebant quod lecLus esl cerLus quod primuni principium
primum principium erat ignis, dubiLando esl ens, et similiter est cerLus quod crea-
an illud principium esset creatum vel tum esL ens, et increalum est ens, qusero

increalum ; certi erant quod creaLum modo a Le, an conceplus primi principhsit

Hoc erat ens quiddilalive, et similiter increa- idem conceplus simpIiciLer, quod con-
elur 1
I hys. lum, el sic inlellecLus eorum erai cer- cepLus enLis creaLi vel increaLi? Si sic,
I.;xi.'il
tus de conceptu enLis, et dubius de duo- ergo certus et dubius de eodem conce-
bus, pula an illud principium esset pLu. Si non, hoc non videLur, quia pri-

creatum vel increalum. Isla cerLitudo mum principium, auL est ens crealum
non erat penes nomen tontum, sed aut increalum; ergo oporlet dicere quod
penes concepLum, sicut et dubieLas non si intellecLus esL cerlus quod primum
?leres principium, esl ens, el
eral penes nomina, sed penes conceptus; creaLum est ens,
:o.-ophi
nou non. enim dispuLabant de nominibus et simiUter increatum; et dubius an
uni de
):nine lanLum, sed de concepLibus, quia non primum principium sit creaLum vel in-
jntis
pntiani esL verisimile, quod tantuia non)inibus crealum, Lalis intellecLus Iiabebit con-
rle
iceptu disputassenl. Si ergo inlellecLus eorum cepLum enlis simpliciLer alium a con-
'nlis
puta- fuit cerlus de conceplu enLis, videlicet cepLibus entis creati et increali, et sic
3aiit.
quod primum prihcipium eraL ens, et paleL ratio Doctoris, contra quam nulla
dubius de duobus concepLibus, scilicet an valet inslanlia-
esset ens creaLum vel increatum, sequi- (d) Confirmatur etiam ratio. Ista con- •*!•
Confirina-
tur quod ens commune creato et increaLo firmatio muILum valeL pro univocatione lio

, . ,> •
,
pro univo-
vere dical alium conceptum a concepLu entis, qucU duo supponil. rnmo, quod cat:ono
 26 LiB. I. feENTENTlAKUM

eniis. quando aliquis videL dispulare duos Phi- cerlus, non sit aliud a conceptu substan-

losophos, puta .1 fcl B, an ignis sil sub- tiae vel a conceplu accidenlis, tunc idem
stanlia vel accidens, cerlus esl quod sub- inlelleclus .simul erit certus el dubius de

stanlia sit ens, et siinihter accidens, el eodem conceplu, patet, quia certus sum
quod sinl ens quidditative. Secundo, quod subslantia est ens, et quod tantum
quod quando habet certiludincm quod est ens quod est subslantia. Et simihter
subslantia sit ens, et simililer accidens dico de accidente, et certus sum quod
non habeat tantum certiludinem de no- ignis est ens, et dubius sum an sit ens
mine entis, sed habeat certitudinem de quod est substantia, vel ens quod est ac-

conceptu entis, ita quando est certusquod cidens, et sic apphca, ut prius. Et addit

subslantia est ens, sit certus de aliquo Doctor ad ostendendum, quod conceptus
conceptu et non de nomine lantum, et enlis de quo est certus, sit alius a con-

similiter quando est certus quod acci- ceptu substanlise et accidenlis, quia si in

dens est ens. intelleclu C destrueretur conceptus acci-

Islis praesuppositis patel confirmalio, dentis, ut pula, conclusum esset per syl-

quod si C videal disputare A et B, aii logismum demonsLralivum, quod ignis

ignis sit subslantia vel accidens, habet esset substantia et non accidens, adhuc
conceptum cerlum quod subslantia et conceptus entis de accidente remaneret
accidens sunt ens quidditative, et simih- in eodem inlellectu ; ergo sequitur quod

ter certus est quod ignis est ens quiddi- conceplus entis de quo est cerlus, sit

tative, sed dubitat an ipse ignis sit sub- alius a conceptu accidentis, de quo erat

stantia vel accidens ; sequilur ergo quod dubius, ibi : Quia si non cures. Ista httera

C habebit conceplum certum ahum a clara est, et magis patebit infra dist. 8.

conceptibus dubhs, ut patel. (e) Secundo principaliter argun sic. llic 18.
Quoinodo
^i Si dicatur quod est cerlus, quod sub- DocLor probat quod ens dicat conceptum ens
QlC3.t C0I1C6
Obje.Tio.
g^ayi|;[a esl ens quod est substantia, et univocum Deo et creaturae alium a con- ptum
""'^p^""^
quod similiter est certus quod accidens ceptu Dei et creaturae; et hoc probal per )eo
et crealu-
est ens, quod est accidens, et sic habet argumenlum deducens ad impossibile, rae.

duos conceptus certos ; unum de enle quia si ens non diceretur de Deo et crea-
quod est subslantia, et aliud de enle tura quiddilative eL univoce, via nalurali

quod est accidens, el tamen dubitat an nuUus conceptus realis posset haberi de
ignis sit ens quod est substantia, vel ens Deo, et sic Deus
non possel a naluraliter

quod est accidens, et sic non sequitur, nobis cognosci, saUem quanLum ad aU-
quod habeat conceplum entis communem quem concepLum realem diclum de Deo,
subslantia^ et accidenti alium a conceplu quod esL inconveniens et impossibile.

substantiae et accidentis. Ut clarius intelligatur ista ratio, sup-

„ , . Dico, quod solulio hujus inslantise pa- pono ahqua. Primo quod causans cogniti-

lel supra, el dico breviler quod instan- onem alicujus in ratione objecti intelli- i

tia nuUa esl, quia cum sim cerlus quod gibilis, continet vel essentialiter vel vir-

ignis sit ens quiddilalive, et dubius an tualiter entitatem illius, cujus cognitionem
sit ens quod est substantia, vel ens quod causat ; dicimus enim quod homo causat

est accidons ; et certus sum quod sub- notitiam animahs in me, quia continet
stantia est ens, et quod accidens est ens, ipsum animal essentiahter et quidditati-

sequitur quod si conceptus de quo sum ve, et causat cognilionem risibiUtalis in

 DIST QU^STIO 27

me, quia conlinet ipsam virlualiter; non phantastica, qiiod phantasma esl qua)-

polest aulem causare cognilionem, pula dam simililudo reprsesentans albedinem

asini, quia asinus secundum suam enlila- cum condilionibus materialibus ul mate-

tem nec essentialiler, nec virlualiter con- rialibus, ut hanc albedinem, ut hic el

lineturin homine, ul patet, nunc, et ul in taU vel lali subjeclo, et

s nou Secundo suppono, quod nulla creatura uthujusmodi. Phanlasma vero albedinis
de
nlia nec virlu^liter, nec essenlialiler conlinet relucens in phantisia, est causa partialis
tur;».
enUtalem Deitatis, ul patel. Deitas enim causandi speciem intelligibilem albedinis
Nola.

non est de essentia creatura? nec virtua- in intelleclu possibili, el alia causa par-

Ii:er, vel eminenler continetur in ea, quia tialis et principalis est intellectus agens,

hoc esset ituperfectionis, el sic sequitur, et hoc patebit infra prassenli distincl.

quod nuUa creatura nec partiahter, nec quaesl. penult. quae species inlelligibilis,

tutaliter polest causare cognitionem Dei primo repra3senlat individuum vagum al-

in se, et hoc in ratione objecti inlehigi- bedinis; secundo ipsam naturam albedinis

bihs quod dico propter intellectum, quia in se, et tertio Iianc albedinem signalam,
;

elsi inlellectus possit parLialiter concurre- uL patel a Doctore. Illa ergo species intel-

re ad cognitionem cujuscumque objecti ligibilis albedinis est causa partialis co-

in ralione potentia3 inteUectivte, nullum gnitionis albedinis, ut expresse patet a

tamen objectum in ralione objecli polest Doctore in quodlib. et alia causa est in-

causare nec partialiter, nec lotaliter co- tellectus, non dislinguendo modo de in-

gnilionem alterius objecli, nisi lale ob- tellectu agenle et possibili, de quo palebiL
jeclum virlualiler vel essentiaUter, vel qusest. 15. quodUb. et sic illa species in-

eminenler contineatur in illo ; et de Iioc tplligibilis ut partialis causa, poLest cau-

vide singularem glossam, quam feci supra sare cogriitionem omnium superiorum,
gusesl. 10. dist. 3. secundi Doctoris. puta coI')ris, qualitatis et eni.is, quai esscn-

'.I. Tertio prsesuppono, quod pro statu isto tialiter conlinenlur in albedine ;
potest
lum
'ctiini
nihil potest raovere intellectum nosLrum, etiam causare cognitionem omnium pas-
iiim sionum
causando in illo aliquam cognilionem, virLualiLer contentarum in albedi-
ie;tus

nisi tantum quidditas rei sensibilis ut ne, puta disgregationis et onmium passi-

infra patebit, ita quod nuUa subslanlia onum entis, etc. Et hoc dico, sustinendo
potest immediate causare in inlellecLu quod superiora n )n habeant proprias
nostro speciem iateliigibilem sui vel species intelligibiles, quia tunc species
actum inlelligendi, ut infra patebit prse- intelligibilis qualiLalis esseL partialis causa
senl i dist. '$>o\\]im. ergo objeclum sensibile cognitionis illius, ulraque tamen via est Ulraque
via
(etloquor de sensibili perse, non de sen- suslentabiiis, ut patebit infra. EL si est bu^ten-
tabilis.
sibili per accidens, cujusmodi est sub- ponanLur singulse species intelligibiles

slanlia)pro sLatu isto polesl movere in- superiorum, Lunc dico quud phanLasnia
tellectum nosLrum ad sui cognilionem, relucens in phantasia parlialiler, primo
et contentorum in eo virlualiter vel es- causaL speciem inLelligibilem albedinis,
sentiaUter, et sic sensibilia in ratione ob- et deindespeciem intelligibilem coloris, et

jecti possunl in intellectu nostro causare sic ascendendo.

20-
cognitionem superiorum. Exeinplum : Vi- Dico ergo, quod naturaliLer solum illa
iiii
liunta- sa albedine a potentia visiva exteriori, intelliguiiLur ab inLellecLu noslro pro sta-
[na.
causalur phantasma albedinis in virlute tu isto, vel quae sunt in se sensibiUa, vel
 ;

28 LIB. I. SENTENTIARUM
quao viiiualiler vel essentialiLer conlinen- semper via naturali, quia supernaturaliler

lur in illis, et sic per albedineni possum posset immediate recipere cognitionem
cognoscere ens in communi, et cognito insensibilis a Deo, et sic patet ratio Do-
ente in communi, possum illud applicare ctoris. Sed quia in illa ratione sunt aliqua
alteri, ut puta substantise, intelligendo dicta, quffi aliqualem important difficnl-

quod aliqua subslantia sit ens quidditati- tatem, ideo illa declaro, sequendo litle-
ve, licet illam non cognoscam in se, ul ram. Gum dicit, ergo nullus conceplus
clarius patebit infra. Si ergo ens non realis, sic debet intelligi : nulla cognilio
praedicereturunivoce de ipso Deo el crea- alicujus conceptus realis, etc. Sequitur :

tura, non posset haberi naturaliler aliquis (f) Sed illa sunt phantasma vel obje-

conceptus realis de Deo, patet, nam ctum relucens in phanlasmate. Hoc debet
albedo polest immediate causare cogni- sane intelligi, quia nec phantasma, nec
tionein Dei in se, quia Deitas nec virlua- objectum relucens in phanlasmale movent
liter, nec essentialiler continelur in al- immediale intellectum nostrum ad co-
bedine. Si ergo virlute albedinis possum gnitionein alicujus, ut patebit infra prae-
cognoscere aliqui 1 de Deo quiddilative, senti disl- quaest. 7. Sed debet sic intelligi,

illud tale vii tualiler vel essenlialiler con- quod phantasma vel objectum relucens
tinetur in albedine. Pono modo, quod in phanlasmate immediate movet intelle-

cognoscam pro statu isto, quod Deus est ctuin possibilem, causando in eo partia-

ens, certum est quod cognitio entis dicli liler speciem intelligibilem talis objecti,

de Deo est causata ab aliquo sensibili, ut vult expresse Doclcr \nivdi prsesenti dist.

puta ab albedine, qurjero lunc cum co- quasst- penult. Qua specie intelligibili cau-
gnosco ens dici quidditative de Deo sala, potest posLea causari cognitioobjecti

aut conceptus enlis, quod est albedo, et contenlorum in eo virtualiter vel es-
dicilur de Deo ? et sic albedo praedicare- sentialiter. Sequitur : Ergo nullus conce-
tur formaliter de Deo, quod esl impossi- ptus simplex, id est, ergo nulla cognitio,
bile ; aut conceptus enlis, qui esl alius qu8e terminatur ad conceptum simpli-

simpliciter ab albedine, dicilur quiddita- cem, etc. vel nuUus conceptus, id est, ob-

tive de Deo, et lunc habetur intenlum, jeclum conceplibile fit modo naturaliter
quod ens praedicalur univoce de Deo et in intelleclu nostro, id est, praesens in-

creatura. telleclui nostro in ratione objecti, aclu

21, Si dicatur, quod conceplus enlis qui intelligibilis, nisi virlute inlellectus agen-
dicitur de Deo, non est alius a conceptu tis et phantasmatis. Sequitur :

Dei, licel sit alius a conceptu albedinis, (g) Sed conceptus, qui non esset unioocus 22.

hoc nihil esl, quia quaero a quo cau- alicui objecto, relucenti in phantasmale,

satur cognitio illius conceplus ? Cerlum id est, conccptus sive objectum conce-
est quod non potest causari ab aliquo plibile, qui non includeretur essentialiter

sensibili, quia conceptus entis qui est in aliquo objeclo relucenti inphantasmate,
Deus, nec virlualiter nec essenlialiler id est, in objecto, cujus species intelli-

continetur in aliquo sensibili, ut supra o-ibilis essel immediate causata in intelle-

dixi, et tamen intelleclus noster pro stalu clu possibili virtute intellectus agentis

isto tanlum nalus est moveri a sensibili- et phanlasmatis ; sed ille conceptus esset
bus, id esl, quod tantum recipit cogni- omnino alius et prior, ad quem iste ha-
lionem causatam a sonsibilibus, loquendo beret analogiam , id est, si conceplus
 ,

DIST. IIF. QU^STIO 29

quem habet de Deo, non esset inclusus quatus lali objecto, ut causae tamen par-
quiddilalive et univoce in conceplu, pula tiali. Et quod dicit virtualiter contenlo-
in albedine conceplibili virlule phantas- rum, debet intelligi quod contineat illud,

matis, sed esset omnino alius , et per secundum tolam ejus entitatem eo modo,
consequens non essentialiter inclusus et quo exposui in dist. tertia qusest. 10.

prior, scilicet et nalura et perfectione, Sensus tamen htterse est cum dicit oh- 2,3.
Seusus lit-
ad quem conceptus albedinis tantum ha- jectiim relucens in phaiitasmate vel specte terae.

beret analogiam, ita quod conceptus Dei intelligibili facit, etc. id est, quod phan-
et albedinis non convenirent in aliquo tasma talis objecti causat noiiliam illius

uno communi, sed praecise essent duo et omnium conlentorum, et hocsecundum

conceptus, quorum unus est essentialiter opinionem Ilenrici, vel scilicet objectum
prioret perfectior, scilicet conceptus Dei, relucens in specie, etc. id est, species in-
et alius posterior el imperfectior, scilicet telligibilis causat (partiahter lamen ) no-
conceptus objecii relucentis in phantas- tiliam objecli proprii, cujus est immedia-
mate, puta conceptus albedinis , et per te reprsesentativa , et nolitiam omnium
consequens dicituriste habere analogiam, conlentorum, et hoc secundum propriam
modo quia cum dico ens, non dico conceptum intentionem. Et nota ( ut dixi supra, quod Conceptus
ns T^ 1- j accipitui"
icitur communem Deo et crealurse, sed tantum Doctor
. •

accipit
-L A
conceptum ahquando pro muUipiici-
gice. ^^^'
nomen est commune proedicatur tamen
;
objecto conceptibili, ahquando pro aclu
analogice, quia per prius de conceptu intelligendi, quo concipitur objectum, ali-

Dei, et per posterius de oonceptu creatu- quando pro objecto, aelu intellecto ; in

rse. Modo talis conceptus Dei non posset proposito accipitetpro aclu intelligendi,
fieri virtule intellectus agenlis et phan- et pro objecto actu inlellecto. In proposi-

tasmalis, probat hoc Doctor ibi : Objectum to si conceptus Dei, id est, objeclum con-
quodcumque, sive relucens in phantas- ceptibile, non ponitur univocus Deo et

male, secundum opinionem aliquorum objeclo relucenti in phantasmate vel spe-*

ut infra patebit, quaest. 7. sive in specie cie intelligibili, sed tanlum analogus,
inteUigibili, et hoc secundum inlentionem modo prsedicto non Includitur in lali ob-

propriam, ut infra palet, qusest. 6. et 7. jecto, nec essentialiter, quia non univo-
tale objectum cum intellectu agente vel cus ; nec virtualiler, quia perfectius essen-

possibili cooperante, secundum ullimum tialiter non polest conlineri in aliquo

suae virtulis facit in intellectu , scilicet virlualiter, secundum totam suam enlita-

possibili, sicut effectum sibi adaequatum tem, et per consequens nullus conceptus,
conceptum proprium, id est, notitiam im- sive nihil poterit cognosci de Deo via na-
mediate terminatam ad ipsum, et noti- turali, et sic patet raUo.

tiam omnium inclusorum in eo, scihcet (h) Et confirmalur ratio. Dicit Doctor 24.

essentialiter vel virtuahter, id est, quod quod hujusmodi objectum, puta sensibile,

objectum quodcumque, ut pra3sens intel- ultra cogniUonem sui adsequalam, et ul-

lectui in ralione objecti, actu intelligibilis Ira cogaitionem inclusorum in eo essen-

praecise causat notitiam sui, et omnium Ualiter vel virtualiter ex tali objecto,

essentiaUler vel virtualiter contentorum, nihil aliud potest cognosci, nisi per dis-

et est impossibile causare notitiam alicu- cursum. Hic respondel tacitae objectioni,

jus alterius, ideo talis noUtia, scilicet ob- quia forte diceretur, hcet enim ex ob-

jecU etinclusorum, dicitur effectus ada?- jecto sensibili non possit causari cogniUo
 no TJB. 1. SENTENTI.VRUM.

Dei, quia Deus riec essenlialiler nec vir- lative, etquod conceplus entis sit ^om- ^^^^ ^'^»^^^

nuUa aturis.
lualiler conlinetur in tali sensibili, tamen munis Deo el creaturse, aliler esset

potest cognos^i ex objecto sensibili per comparaUo in entilate, sic dico de bonita-
discursum. Sed hoc removet, quia dis- te et sapienlia, et hujusmodi.
cursus praesupponit cognitionem islius (j) Quod si dicas non, sed alia esl for- 25.

simplicis, ad quod discurrilur , ut pilot malis ralio eorum quse conveniunt Deo,

de omni discursu. Sequenlia clara sunt. id est, quod bonitas quee formahter prae-

(i) Terlio sic : Omnis iiiquisilio Metaphy- diealur de Deo non est ejusdem ralionis

sica, e'c. cum bonilate creata, nec islse bonitales

Quomodo It^c ^st lertia rall) Doctoris, qua sub- conveniunt in bonilate in communi, tan-

dicatTonce- tiUter probal, quod ens dicat coiiceptum quam in conceplu aho. Contra hanc re-

univocum communem Deo et crealurse ;

sponsionem arguit Doclor, deducendo ad
univocITm.

el ralio consistit in hoc, quia muUa al- hoc inconveniens, quod ila posset dici

cognoscimus inesse Deus formaUler lapis, sicut dicilur forma-

tribuimus Deo , et

quod est sum- Uler bonus. Et pro inteUigentia Utlerse

formaliter Deo , ui puta

summum hujusmj- prffimitto unum scilicet quod Doclor

mum bonum, ens, et ,

supponit, quod ahqua qute formahter

di, qua) tamen non possent de Deo co-
considerata, di- prasdicanlur de creatura ,
praedicentur
gnosci, nisi illa ut in se
commuuem eliam formahter de Deo sicul bonitas
cerent conceptum univocum
,

Exemplum dicimus formaliter prajdicatur de Deo et eliam de

Deo el crealurse. ,

et creatura. Et nisi bonitas, quce formaUter Quomod

enim, quod Deus est formahler ens, . 1 . . bonitas
perfectissime de prsedicatur de Deo, esset ejusdem raUonis Dei et cr
cognoscimus ens dici
quod intellectus nosler
cum bonilale creata, id esl, quod si boni- conveniai
Deo. Cerlum est,
et tas Dei et bonitas creaturjB non conveni-
primo movetur ab aUquo ente sensibili,
rent in bonitate transcendenU, tanquam
sic c^gnoscit aUquod ens sensibile in se,
in conceptu univoco aho a bonitate creala
deinde abstrahendo cognoscit ens in se,

et increata, nunquam per creaturam po^-

utest superius ad omne sensibile, et sic

ipsum ens, apphcando sel haberi cognitio de bonitale, conveni-

potest cognoscere
cognosco con- ente Deo palel ut supra in secunda ra-
illud Deo, quoero tunc, si ;

formahter de Deo; aut tione, quia si non diceret alium conce-

ceptum entis dici
ptum, sed tantum conceptum bonitatis
iUe conceplus est alius a conceptu Dei el
creatunie et habetur proposiLum
,
aul ;
creatae, lunc tantum cognoscerem Deum
est idem quod conceptus creatura)? et sic sub ratione bonitatis creatae ,
quod est

cognosceretur creatura dici de Deo, quod falsum; si etiam tantum esset conceplus

est falsum; aut ille conceptus est idem Dei, tunc cognoscendo Deum sub ratione

lunc conceptus non bonitatis, cognosceretur sub ralione Dei-

quod Deus, et talis

ex creaturis ut patuit tatis, vel saltem illa bonitas increata non

posset cognosci ,

supra. Dicit ergo Doctor, quod omnis in- cognosceretur ex creaturis, cum in nulla
contineatur, nec virtualiter nec essentia-
quisiUo Metaphysica de Deo supponit in-

teUectum habere conceplum eumdem hter,

Et quia dicerent forte, quod conce-

univocum, quem accipit ex crealuris. Si isti

enim inquirere volo ex creaturis, an Deus ptus bonitaUs dictus de Deo est simpUci-

Conceptus g^ perfecUssimum ens, prijesuppono quod ter alius a conceplu bonilatis dicta) de
entis
est commu. lam Deus quam creatura sil ens quiddi- creatura , et nullo modo conveniunt in
 D:ST. III. QU^STIO II. 31

conceplu bonitalis in communi , alio ab (a) Tertio dico, qiiodnon cogno- le.

illis; sed conceplus bonitalis creaturae lia- scitur Deus naturaliter a viatore ^^scoT."
i-^-pjo^og.
bet allributionem ad conceptum bonitatis in particulari et proprie, hoc est,
in Deo, tanquam imperfeclum ad perfe- sub ratione hujus essentise ut hcec, ^""''^- ^^-

ctum. Doctor contra hoc arguit, quia et in se ; sed ratio iWir posita ad
tunc per creaturam nihil cognosceretur hoc in prsecedenti opinione non
formaHter dictum de Deo, patet, quia co- concludit.
gnitio bonitatis Dei non polest causari a Cum enim argnitur, quod non
creatura, cum non includat illam nec cognoscitur aliquid nisi per simi-
virtuahter nec essentialiter, ut dixi. Et sic le, aut intelligitur de similitudine

ita cognosceretur formaliter lapis dictus univocationis aut imitationis. Si

de Deo, sicut bonitas et sapientia, patet, primo modo, igitur nihil cogno-
quia conceptus lapidis in se habet attribu- scitur de Deo , quia secundum
tionem ad ideam lapidis in menle divina. opinionem illam, in nullo habet
Si ergo cognosco bonilatem dictnm for- Deus similitudinem univocationis
maliler de Deo per bonitatem creatam, cum creatura, per quam deberet a
quia bonitas creata habet attributionem nobis cognosci. Si sccundo modo,
ad illam; ergo similiter lapis potest co- etiam creaturse non tantum imi-
gnosci, ut dictus formaliter de Deo, quia tantur illamessentiam sub ratione
habet attributionem ad seipsuin , ul est generalis atti^buti sed etiam, ,

idea in mente divina, et sic Deus ita for- hanc essentiam ut est hsec essen-
mahter diceretur lapis , sicut formaliter tia, sive ut nuda, et ut in se est

dicitur bonus vel sapiens. Si ergo cogno- existens ergo secundum eum,
;

sco de Deo formaliter, vel conceptum en- propter talem similitudinem pos-
tis, vel boni, et hujusmodi, et hoc per set creatura esse principium co-
creaturam , ille conceplus communis, gnoscendi essentiam divinam in
quem postea attribuo Deo, continetur in se et in particulari.
creatura sensibiU essentialiter , et erit ICst igitur alia ratio huius con-
"^
?,9of-
, . : quodlib. 14.
alius a conceptu Dei in se et a conceptu clusionis , quod Deus (ut hgec
creaturse in se, ul supra ostendi, alioquin essentia in se) non cognoscitur
ex creatura nihil simphciter cognoscere- naturaliler a nobis, quia sub rati-
lur de DeonaluraUler, quod estfalsum,et one talis cognoscibilis est obje-
sic patent istae Ires rationes mullum evi- ctum voluntarium et non natura-
denles. le , nisi respectu sui intellectus
tantum, et ideo a nullo intellectu
SGHOLIUM. creato potest sub ratione hujus
Dicit tertio Deum in particulari, id est, ut essentise (ut hsec) naturaliter co-
hanc essentiam non esse pro hoc slatu a no- gnosci, nec aliqua essentia natu-
bis cognoscibilem quod ( rejecta ratione
, raliter cognoscibilis a nobis, o-
Henrici) probat. Quia essentia divina non
stendit sufficienter hanc essentiam
movet naturaiiter nisi suum intellectum
tit nec per similitudinem uni-
hcec,
tantum, et per viam univocationis sulum
potest movere nos quoad rationes generales,
vocationis, nec imitationis; uni-
de quo agit Scot. qusest. i. prolog. et quod- vccatio enim non est nisi in gene-
lib. 14. late. ralibus rationibus; imitatio etiam
 ^2 LTB. T. SENtENTIVRUM
deficit,quia imperfecta est quia ,
potestcnffnosci
° per
^ creaturam, quia crea- ^ Creaiura
imitatur
creatnrcT imperfecte eiim imitan- turae imitantur essentiam divinam, ut Deum
qiiintuplici
tur. njec essentia, ut in se existens. Et cer- dependeu-
D. Thom. Utrum autem Deum,
in
sit alia ratio hu- tum est ,
quod creatura imitatur
1. p.irt. q. jus impossibilitatis, scilicet pro- primo in ratione dependentis ad indepen-
12.arl.4.
pter rationem primi objecti ut , dens. Secundo in ralione finili ad ultimum
alii ponunt illud esse quidditatem finem. Terlio in ratione causati ad primam
rei materialis. De hoc in qufesti- causam. Quarlo in ratione exemplali ad
one de primo objecto intellectus. suum exemplar. Quinto in rationemen-
surali perfeclionaliter ad suam mensuram
COMMENTAIUUS.
perfectionalem, et non tantum isla imi-
2G. Terlio dico. Hic Doctor
Deus non
(a) dicit, qu(»d tatio lerminalur ad Deum in ratione atlri-
potest Deus non potest in particulari, lioc est, buli, sed etiam ad Deum sub ratione pro-
cOjjaosci
sub sub ratione propria cognosci naluraliter a pria, in qua principaliter est tota per-
propria ra-
tione. creatura, quia cognoscere ipsum in par- feclio independentis primi causalilatis
ticulari esl cognoscere Deum sub ra- primse, finis ultimi, exemplaris perfectis-
tione Deitatis, et hfec conclusio probata simi et mensurae optimfe.
est superius, q. I. prnlog. et quwst. 14. Si dicatur, quod Doctor sibi contradicit, 27.

quod'. licet etiam liic pnrum infra assi- quia conlra Henricum dicit quod crealurae co^jJ^iJ.^du

gnetunam rationem. Sed primo ostendit, imitantur hanc essentiam, ut hanc essen- *'^'-

quomodo ratio ab Henrico facta non con- tiam, sive ut nudam ct in se exislenlem,
cludit propositum ; dicit enim Henricus el sic per crealuram posset cognosci
quod non potest cognosci Deus in parti- essentia divina in se et in particulari, et
culari per creaturam, quia quod cogno- post dicit, quod crealurao non imitantur
scitur in parliculari , cognoscitur per essentiam, nisi imperfecte. Respondeo,^®^P°-^^"*
similitudinem, et nulla creatura est similis quod nulla esl contradiclio, quia Henri- \
Similitudo Deo. Dicit Doctor hic quod aut Henricus cus habet concedere, quod creaturfe imi-
duplex
scilicet uni- •
loquitur de similitudine univocationis, tentur essenliam perfecte, sive secundum
vocaiionis
et sicut dicimus quod homo et asinus sunt conceplum Dei in se et in parliculari,
imitationis,
similes i.i animali, quod praedicatur uni- palet, quia non tantum imitantur Deum
V3ce de illis. Si sic, sequitur quod nihil secundum ahquod altribulum, sed etiam
cognoscitur de Deo, quia nihil dictum de secundum esse Dei, quod prajsupponitur
Deo habet similitudinem univocationis omni attribulo. El quia vult, quod de Deo
cum creatura, et sic bonitas non posset non possil liaberi ahquis conceptus quid-
cognosci de Deo, puta per bonitatem ditativus ahus a conceptu Deitatis, ideo
creatam , cum non conveniat in aliquo habel concedere, quod per creaturas pos-
communi univoco, ut patet per Henri- sit cognosci conceplus Deitalis in se, cutn
cum. Et tamen ipse Henricus vull ex- ipsae crealura? non possint imilari Deum
presse, quod per crealuram cognoscantur secundum alium conceplum quidditati-

multa attributa de Deo, ut supra patuit, vum inferiorem. Sed Doctor ponit Deum
Aut loquitur de simiUtudine imitationis, posse cognosci secundum alium conce-
supple, quod cognoscitur per aliquod si- ptum quiddilativum, puta secundum con-
mile per imitationem ; et si sic, sequitur ceptum entis realis, et secundum talem
contra Henricum, quod Deus in particulari conceptum ipsfe creaturae imilantur, et sic
 DIST. TD.QU^STlO IlJ.
33

per illa potest naluraliter cognosci in con- tis ; quod cum dico, ens infini-
ita dehoc
Conneptug
ceplu imperfeclo, quidditativo tamen. tum, non habeo conceptum quasi .
^entis
innnitiesl
Est igilur alia ratio hujus conclusionis, per accidens ex subjecto et pas- perfectissi-
JS
c es
non
...
sione,sea conceptum persesubjecti
mus
quempro
tia quod Deus ut hsec essentia, iu se
nunc
tur cognoscitur naturaliter a nobis, quia sud in certo gi^aduperfectionis, scilicet possumus
)iS
ratione talis cognoscibilis est objeclum infinitatis, albedo intensa
sicut deDeo.

voluntarium et non naturale, nisi respectu non dicit conceptum per accidens,
sui intellectus tanlum. Sed hoc vide dif- sicut albedo visibilis, imo intensio
fuse in quaest. 14. quodlib. dicit gradum intrinsecum albedi-
nis in se, et ita patet simplicitas
SGHOLIUM.
hujus conceptus, scilicet ens infini-
Dicit quarto, licet non possumus habere tum.
aliquem conceptum proprium de Deo in par-
Perfectio autem istius conceptus
ticulari, tamen possumushabere multoscon- ,,.,.., ,
(b) multipllClter probatur, tum
,

ceptus proprios de eo, qui non conveniunt

creatis,cujusmodi snnt conceplus omnium quia iste conceptus inter omnes
perfectionum simpliciter, inter quos perfe- a nobis conceptibiles, virtualiter
ctissimus est conceptus entis infiniti. Primo, plura includit, sicut enim ens in-
quia sicut ens continet virtualiter bonum bonum verum
cludit virtualiter et
verum, etc. ita ens inflnitum, bonum inflni-
in se, ita ens inflnitum includit
tum, etc. Secundo, quia demonstratione quia
ultimo demonstratur esse de ente infinito, verum infinitum et bonum infini-
supra d. 2. qusest. 1. ex quibus improbat tum, et omnem perfectionem sim-
Henric. dicentem, perfectissimum conce- pliciter sub ratione inflniti. Tum
ptum, quem possumus habere de Deo, esse quia demonstratione quia ultimo con-
attributorum.
cluditur esse de ente infinito, vel
Quarto dico (a), quod ad multos esse infinitum de aliquo ente, sicut
q. 3.
conceptus proprios de Deo possu- apparet ex quoBsi. 1. 2. disi. Illa au-
mus pervenire, qui non conve- tem sunt perfectiora, quse ultimo
niunt creaturis, cujusmodi sunt cognoscuntur demonstratione quia
conceptus omnium perfectionum ex creaturis, quia propter eorum
simpliciter in summo, et perfe- remotionem a creaturis, difficilli-

a
ctissimus conceptus (in quo quasi mum est ea creaturis cognoscere.
in quadam descriptione perfectis- Si autem dicis de (c) summo
sime cognoscimus Deum) est con- bono vel de summo ente, quod
cipiendo omnes perfectiones sim- illud dicit modum intrinsecum en-
pliciter et in summo; tamen con- tis, et includit virtualiter alios
ceptus perfectior et simplicior conceptus.
nobis possibilis est conceptus en- Respondeo, quod si summum in- summum
uare tis simplicitcr infiniti. Iste enim telligatur comparative, sic dicit infinitum
*'""*'
"^LT simplicior quam conceptus entis respectum ad extra, sed intinitum '^

it"ne™'boni, aliquorum
vel entis veri, vel dicit conceptum ad se; si autem
[if'^'''^' similium, quia infinitum non est intelligatur absolute summ««m, hoc
"*'Jqj.
quasi attributum, vel passio entis est, quod ex naturareinon possit
5^-^g- sive ejus de quo dicitur, sed dicit excedi, perfectio illa expressius
• q.^- modum intrinsecum illius entita- concipitur in ratione intiniti entis;
Tom. IX. 3
 34 LFB. I. SENTENTlARUM

non enim summum bonum indicat cimus aliquod ens esse sumraum bonum,
in se ntrum sit flnitum vel infini- summum verum et hujusmodi, ignoramus
tum. tamen naturaliter quid sit illud ens in se.

Ex hoc apparet improbatio il- Deinde Doctor dicit, quod conceplus

lius,quod dicitur in prsecedenti perfectior et simplicior, nobis possibilis,

opinione quod perfectissimum, est conceptus entis simpliciter infiniti. Et

quod possumus cognoscere de dicit :

Deo, est cognoscere attributa, re- Primo, quod conceptus entis infiniti est

ducendo illa in esse divinum, simplicior conceptu entis summe veri,

propter simplicitatem divinam. summe boni et hujusmodi. Et hoc pro-

Cognitio enim esse divini, sub ra- bat, quia cum dico ens bonum, est ma-
tione infiniti, est perfectior cogni- g's Per accidens quam ens infinitum.

tione ejus sub ratione simplicita- Nam passio sive attributum magis facit

tis, quia simplicitas communica- unum per accidens cum eo cujus est,

tur creaturis, intinitas autem non quam infinitas, patet, quia ipsa simpllci-

secundum modum quo convenit homo enim albus est

ter est intimior ;

Deo. magis unum per accidens quam homo

risibilis, quia risibifitas est simpUciter
GOMMENTARIUS.
intimior naturse hominis quam albedo.

23. (a) Quarto dico, quod ad multos conce- Quod autem infinitas sit hujusmodi, scili-
Apparens
coairadic- ptus, etc. Sed hoc videtur conlrarium cet quod sit intimior naturse divinae quam
dictis supra m qusest. I, p7'olog. ubi dicit quodcuraque aliud altributura, vel quam
Doctor quod via nalurali non possumus qufficumque alia passio, vel quasi passio,

pervenire ad conceptus proprios ipsius patet, quia per possibile vel impossibile,

Dei. Tum, quia si sic, sequeretur quod circumscripto omni attributo a Deitate,

possemus naturaliter cognoscere Deum adhuc ipsa Deitas intelHgitur formaliter

sub ratione propria, palet, quia si aliquis Infinita, et per consequens ipsa infmitas

cognnscit A sic competere B, ila quod (cum sit gradus intrinsecus Deitatis) erit

ipsum A cuicumque alteri repugnat, se- simphcior quocumque attributo, id e.sl,

quilur quod possit cognoscere ipsum B quod conceptus entis infiniti erit simpli-

distincte. cior conceptu entis Dei.

Solut:o. Dico, quod Doctor hic loquitur de con- Hic tamen aliqui exponentes Doctorem 29.

ceptu compiexo proprio, sumpto a sen- volunt expresse intelligere quod infinitas ^"'ailqui

sibilibus, ut puta, cognoscimus quod ali- sit de ratione formali Deitatis, quia inti-
^nQ^Jit^^

quid estsummum ens, et summum bonum mior Deitati, quam qusecumque passio

et hujusmodi. In prologo vero loquilur de vel quasi passio, licet hoc Doclor expresse

proprielatibus incomplexis, quse non sunt non dicat. In Quodlibet. tamen, quaestione
coramunes sensibili et insensibili, et illas quinla, dicit alitiua quse videntur sonare,

via naturaU ignoramus. Et cum dicit, quod quod infinitas sit de ratione formali Deita-

tunc posset cognosci Deus sub ratione pro- lis. Dicunt enim isti, quod si non est de
pria, negatur,quia cumcognosco summum ratione formali ipsius, lunc proposilio in

bonum de Deo,non atlribuo illud Deitati in qua prsedicatur proprietas de definitione,

se in partioulari, sed alicui enli quod nomi- sive de ratione formali subjecti de quo

namus Deum: via enim nalurali coo-nos- demonstratur proprietas, non esset per se
 DIST. m. OIJ^STIO II. 35

nola, patel, quia lalis proprietas posset viftualiter includit unum, verum, bonum,
demonslrari de ralione formali subjecli etc. ita ens infinilum includit bonum infi-
per gradum inlrinsecum, cum ilie sit nitum, verum infinitum el omnem perfe-
inlimior, et sic per infinitalem. ctionem simpliciter sub ratione infiniti.

lositio Dicerelur ad iioc, quod propositio im- Adverte tamen, quod conceptus entis
ediata
otest mediala potest dupliciter intelligi, vel infinili non conlinet proprie virtualiter

jis
immediatione causge vel immediatione conceptum infiniti boni, quia tale conlen-
^^'''
subjecti, nam isla propositio, aaimal ra- tum esl ens per participationem, ut supra
tionale esl risibile, est immediata immedia- patet dist. 2. Sed dicilur virtualiler uonli-
lione causse, quia rationalitas illa est prae- nere non vere, sed quasi continere, vel
cisa et immediata causa risibilitatis. Sed saltem ex hoc, quia per infinitatem enlis
ista, homo esl rmbilis, est immediata quasi demonslralur de eo infinitum bo-
immediatione subjecti, quia risibilitas pri- num, etc.
mo inest homini, non enim inest parti Secunda ralio est ibi : Tum quia demon-
composili, sed loti composito primo, ut slratione quia ; sed quse cognoscuntur ex
patet a Doctore in terlio dist. secunda, crealuris demonstratione quia, illa sunt
licet ergo finitas sit gradus inlrinsecus et perfectiora qua; ultimo cognoscuntur de-

intimior rationalitati, non tamen ipsa fini- monstratione quia, palet, quia difficilli-

las est praecisa causa risibilitatis, sed ra- nmm est ea cognoscere ex crealuris pro-
lionalitas ; sic dico de propositione per se pter eorum amotionem a creaturis.

nota, quia leneo quod omnis propositio (c) Si autem dicis de summo bono. llyec 8i.
Aliqiii con-
proprie immediala sit per se nota. Et Iitlera clara est usque ibi : Simplicitas ceptus
„ . , competunt
cum dicis, quod propria passio esset de- commumcatur creaturis, etc. Hoc sic de- Deo,

monslrabilis de ratione formali subjecti bet intelligi, quod sunt aliqui conceplus ter

sive de definitione, si subjeclum habel qui conceperunt Deo, et formaliter com- '^canTu"'"
creatuns.
definitionem, negatur hoc. Si dicalur, municantur creaturis, scilicet per parli-

infinitas est intimior, concedo. Sed ex hoc cipationem formalem, quia conceptus qui
non sequilur, quod sit ratio demonstran- convenit Deo, et conceptus qui convenit
di proprielatem de definitione, sive de creaturae, conveniunt in conceplu commu-
ratione formali subjecli. Sed de hoc dif- ni univoco, ut patet de bonitate creata et
fuse dicturus smn eKponendo 5. quseslionem increata ; nam bonitas creata partici-

quodlibeti. pal bonitatem increalam formaliter, id

(b) Perfectio aiitem istius conceptus mul- est, quod est ejusdem rationis cum boni-

ftis"^
tipliciter probatur. Hic Doctor interidit late increata, cum uLraque univocelur in
est
ti
p,.obare muUiplici ratione, quod conce- bonitate in communi. Hoc idem dico de
=*'i'*'^ ptus enlis infiniti sit perfectior conceptu simplicitate, qufe communicalur crealuris
lllS
'ni. eiilis boni, entis veri, et breviler conceptu participative, accipiendo semper partici-

cujuscumque attributi. Et primo probalur pare eo modo, quo exponit Doctor infra
sic : IUe conceptus est perfectior inler dist. 8. Infinilas auLem, scilicet inlensiva,

omnia conceplibiha a nobis, qui virluali- non potest communicari creaiuris, quia
ter plura includit. Haec est nota, quia repugnat aliquid esse creatum et esse

inclusio virtualis dicit perfeclionem in inlensive infinitum ; et dicit, quod

^ infinitas Infinita»
repugnMt
includente, sed conceptus entis infiniti non potest communicari creaturis secun- communi-
cari
est hujusmodi. Probatur, quia sicut ens duin modum, guo convenit Deo, id est, creaturis.
 36 LIB. I. SENTENTIARUM

secundum intensionem, quia hoc raodo propria ^i""«

timc intellectusi^
virtute
i^ V'^^-
versale
infinitas tantum convenil Deo, et non alio potest Uti multis SpeciebuS Simul repraesen-

modo. ad concipiendum illa simul, quo- universa-

hus.

SGHOLIUM.
rum sunt istse species, puta specie
boni, specie summi, specie actus,
Dlcit quinto, quas cognoscimus de Deo,li8ec ad concipiendum summum bonum
per species creaturarum liaberi, quia quod et actualissimum, quod apparet
potest repraesentare minus universale,
sic per locum a minori. Imagina-
potest et universalius et transcendeutia
tiva enim potest uti speciebus di-
quae conveniunt Deo, sive per speciem
propriam sive per alienam. Hinc reji-
versorum sensibilium, ad imagi-
cit dictum Henrici, scilicet per suffossio- nandum compositum ex illis di-
«em creatur», haberi cognitionem Dei,quia versis, sicut apparet imaginando
s iffodiendo reperiri nequit, quod sulfossioni montem aureum.
superest, et ostendit exemplum de agno esse
Ex Iioc apparet improbatio (e)
^^J^-.jfj
falsum, ad conflrmationem falsi.
illius, quod dicitur in prsecedenti p. 2.
Epilogando, haec est sententia Scoti in hac
naturaliter pro
opinione de illa suffossione, quia
1. qusest. Primo, nos posse
hoc statu habere conceptum quidditati- sufFodiendo nunquam illud quod
vum de Deo, communem univoce sibi et non subest sufFossioni, invenitur
creatis. Secundo, non posse habere con- per suffossionem non autem sub-
;

ceptum proprium de eo in particulari, ut

est conceptui creaturse aliquis
est haec essentia seu ut est trinus, vel quod
conceptus vel species reprsesen-
Pater generat,etc. Tertio,posse habere con-
ceptus de Deo ita proprios, quod non conve- tans aliquid proprium Deo, quod
niant creatis, et desumuntur ex conceptibus sit omnino alterius rationis ab eo
communibus. Quarto, conceptus quoscum- quod convenit creaturae, ut pro-
que,quos de Deoformamus,haberi per species batum est per secundam rationem
creaturarum, et solvit argumenta, quae sunt
in secundo articulo ergo per suf-
;

veluti axiomata ex Philosopho.

18. Quinto dico (d), quod ista quap
Deus spe-
ciebus cognoscuntur de Deo, cognoscun-
creatura-
rum tur per species creaturarum, quia
cognosci-
tur. sive universalius et
sale cognoscantur per eamdem spe-
ciem minus universalis, sive u-
trumque habeat speciem intclligi-
bilem sibi propriam, saltem illud
quod potest imprimere, vel causa-
fossionem nullus talis conceptus
invenitur. Et quod adducitur simi-
le de sestimativa, dico quod vide- Henric.
tur adduci falsum ad conflrmati- manvam
minus univer- onem aUerius falsi, quia si mane- ^sensatis
ret ovis in propria natura, et in specS
eodem affectu naturali ad agnum, ^""^^^^^lt'
mutaretur tamen ovis ut esset si- accidenti
bus
milis lupo per miraculum, in om-iup>asn.u
concijiit
nibus accidentibussensibilibus, pu- inimici-

i^e speciem minus universalis in

intellectu, potest etiam causare
speciem cujuscumque universali-
hT
ta colore, figura, sono, motu et
ujusmodi
•

agnus fugeret ovem

;

sic mutatam, sicut fugeret lupum,

i? t
qu£e est
insensibi'
ns, et

^•'Ip^oilai

oris, et ita creaturse qua3 impri- et tamen in ove sic mutata non es- '^*'"^ ^*^*^*

munt proprias species in intelle- set intentio nocivi, sed proflcui et

ctu,possunt etiam imprimerespe- convenientis, et ita sestimativa a- I
cies transcendentium, qu9B com- gni non sutfoderet ad inveniendum
muniter conveniunt eis et Deo. Et intentionem convenientis sub spe-

I
 DIST. 111. QU.^STIO II. 37

ciebns sensibilibns, sed prsecise ita scd sensus non est abstractivus,et
moveretur secimdiim appetitiim ideo in omni actu tam primo
sensitiviim, siciit accidentia sensi-' quam secundo requirit aliquod ob-
bilia moverent. jectum primum movens, quomodo
Si dicas, quod intentio ibi conve- non se habet phantasma ad intel-
nientis non miiltiplicat se, qiiia lectum.
non simt tnlia accidentia conve- Ad secundum dico (h), quod ^'^ ^. c. i.

nientia tali intentioni, et intentio Commentator exponit illud simile

convenientis non mnltiplicatur si- Philosophi de difficili, et non de
ne accidentibus sibi convenienti- impossibili ; et ratio sua est,
bus ; hoc nihil est, quia si agnus quia tunc natura fecisset otiose
hic fugeretlupum propter perce- illas substantias abstractas intelli-
ptionem nocivi conceptamab sesti- gibiles et non possibiles intelli-
mativa, et illa non multiplicatur gi abaliquo intellectu.
cum accidentibus istis scnsibilibus, Sed ista ratio eius non valet, confutatio
Comnienta'-
quia non est cum eis talis intentio, tum quia non est finis illarum loris.
stante isto casu, ergo aut hoc non substantiarnm inquantum intelli-
est suffossio agni ad intentionem gibiles sunt, ut intelligantur ab
nocivi,qu8enulla est, aut si hocnon intellectn nostro, et ideo si hoc
fugeret per suffossionem, ergo nec non conveniret eis, non propter
alias. hoc essent frustra intelligibiles ;

19. Ad argumenta (f) principalia il- tum quia non sequitnr, non sunt
Dond.
•gum. lius qusestionis. Ad primum dico, intelligibiles ab intellectn nostro,
1.
itas- quod comparatio Philosophi
illa ergo a nullo possunt enim intel-
;

1ad
ectum debet intelligi inquantum ad pri- ligi a seipsis, et ideo est fallacia
l

ia
sen-
ad mam motionem intellectus ab ob- consequentis. Unde licet multipli- sicut ocu-
cus
sum
:atur.
jecto ibi enim phantasmata cum
; citer posset exponi auctoritas noctu;e,
^'
intellectu agente habent vicem Philosophi, dico tamen, quod ocu- ^
catm^
primi objecti moventis, sed non lus noctuse non habet cognitionem
debet intelligi (g) quantum ad om- nisi intuitivam natnralem, et et
nem actum sequentem motionem qnantnm ad istas duas conditio-
primam. Potest enim intellectus nes potest exponi anctoritas
abstrahere objectum inclusum in Philosophi de impossibili quia ;

aliquo primo movente, et conside- sicnt impossibile est ocnlo na-

illi

rare illud abstractum nonconside- tnraliter et intnitive considerare

rando illud a quo abstrahit, et objectum illud, sic intelloctui no-
considerando illud sic abstra- stro est impossibile naturaliter et
ctum,considerat commune sensibi- intnitive cognoscere Denm.
li et insensibili, et in illo con- Ad tertium (i) dico, qnod infini- Ad tertium.
^ ^
20.
^ ,
,

siderat insensibile in universa- tnm potentiale est ignotnm, quia infinitum

,
an coijno- ., ., .

li, sicut et Et potest

sensibile. nnnmquodque est cognoscibile in- scitm-a
,

considerare istud abstractum et qnantnm est in actu, non tamen

aliud abstractum, cum quo fit pro- ita est ignotnm, qnod repugnat
prium alteri, scilicet insensibili; sibi intelligi ab intellectu infinito,
 38 LJB. I. SENTENTIARUM

sed non potest infinitum cognosci litate. Contemplatio aiiteni de lege

ab aliquo intellectu cognoscente communi stat in tali conceptu
ipsum secundum modum su3b infl- communi, et ideo stat in aliquo
nitatis. Modus enim su?e infi- conceptu qui est minoris intelligi-
nitatis est accipiendo alterum bilitatis quam Deus in se, ut hsec
post alterum, et intellectus qui essentia, et ideo debet intelligi ad
cognosceret hoc modo alterum aliquid, quod est sub Deo, hoc est,
post alterum, cognosceret semper ad aliquid in ratione intelligibilis,
aliquod finitum et nunquam infini- cujus inteiligibilitas est inferior
tum ; tamen infinitus
intellectus intelligibiiitate Dei in se, ut hsec
potest cognoscere totum illud si- essentia singularis.
mul, non partem post partem. Ad argumenta pro prima(i) opi-AdHenri
3. Physi- cum.
COX"
Et cum arguitur (Iv) secundo Me- nione, cum arguit quod Deus non
text. tap/i. de infinitis et infinito, dico potest inteiligi in aiiquo conceptu
comm. 63.
Quare in- quod non est simile, quia cognitio universaii communi, univoco sibi
lellectus
creatus objectorum infinitorum numera- et creaturis, quia est singuiaritas
polest co-
gnoscere iiter,concluderetinfinitatempoten- qu?edam, respondeo, consequen-
infinitum
inlensivf», tiae cognoscentis, sicut patuit in tia non vaiet. Socrates enim in-
non exten-
tive.
qiicest. 1. 2. distinct. art.'^. ad infini- quantum Socrates est singuiaris,
tatem, videiicet,quia ibi pluraiitas et tamen a Socrate plura possunt
ex parte objecti conciudit majori- abstrahi praedicata, et ideo sin-
tatem virtutis in inteiiectu. Sed guiaritas aiicujus non impedit
intellectio alicujus infiniti intensi- quin ab eo,quod singulare est,pos-
ve non conciudit infinitatem actus, sit abstrahi aiiquis conceptus
quia non oportet actum habere communis, et licet quidquid est ibi
taiem modum quaiem habet obje- in re sit singuiare ex se in exi-
ctum, quia actus sub ratione finiti stendo, ita quod nihil contrahat
potest esse ad objectum sub rati- aliud ibi ad singularitatem, tamen
one infiniti, nisi esset actus com- illud potest concipi, ut hoc in
prehensivus, et concedo quod ta- re, vel quodammodo indistincte,
lem actum circa objectum infini- et ita ut sinffuiare vel ut com-
tum non habemus, nec est possi- mune. Quod dicit decognitione per
bile. accidens, non oportet improbare,
Ad Gregorium quod non
dico, quia quasi per accidens cognosci-
debet intelligi quod contemplatio tur in attributo, sed non praecise
sistatsub Deo in aliqua creatura, sic, sicut supra probatum est.
quia hoc esset frui utendis, quod
COMMENTARIUS.
esset summa perversio secundum
Augustinum 83. quoist. qiiodl. 30. Sed (d) Qiiinto dicit Doctor quod ista, quse 32.

conceptus iilius essentiae sub ra- cognoscuntur de Deo, cognoscuntur per

tione entis est imperfectior conce- species intelligibiles creaturarum, et de-

ptu illiusmet essentise, ut haec es- clarat modum dicens : Si minus et magis
sentia est,et quia imperfectior est, universale (
primo intentionaUter tamen)
ideo est inferior in inteiiigibi- cognoscuntur per eamdem speciem minus
 DIST. lll. QU^STIO II. 39

universalis, tunc species minus universa- e contra species utitur intellectu; hoc dici-

lis, ut causa partialis primo causat cogni- tur, quia de rigore sermonis causa magis
tionem minus universalis, ut patet a Doc- principalis dicitur uti minus principali, et
tore prcesenti disl. qucest. 2.et immediate non e contra, ut patebit irifra dist. l"i,

post cognitionem magis universalis, et sic Et an intellectus possit simul plura intel-
ascendendo usque ad conceptum entis, et ligere, dico quod sic, non tamen <ieque

non tantum hoc, sed etiam causabit parti- perfecte illa plura simul sicut quodlibet
aliter omnium passionum tam
notitiam seorsum, ut supra patuit, dist. 2. q. 1.

minus universalis quam magis, palet, (e) Ex hoc apparet improbatio illius 33.

quia illse passiones virtualiter continentur opinionis de illa suffossione. Hic impro- lectus
. ,. ,• TT • • •
I- •
possit plura
in suis subjectis, modo talis species pote- ,
bat specialiter dictum Henrici, qui dicit, inteiiigere

rit etiam causarenotitiam oninium virtua- ut supra patuit, quod intellectus sub spe-
liter contentorum,utsupra patuit; si ergo cie creaturse, quse non reprsesentat, nisi
causat notitiam superioris, a fortiori cau- creaturam ex suo acumine suffodit ad
sabit notiiiam virtualiter contentorum in cognoscendum ea qure sunt, et dicuntur
illo superiori. Si vero ponitur alia et alia de Deo per speciem alienam ex creaturis.
species, tunc illae species, utinfra patebit, Hoc improbat, quia ex quo conceptus pro-
causantur virtute phantasmatis et inteile- prius Dei, et analogus, nec virtualiter,
ctus agentis, et hoc magis patebit prw- nec essentialiter inclusus in conceptu cre-
senli dislinct. qncest. 2. Habitis ergo plu- atura3,(ut supra patuit) nullo modo conti-

ribus speciebus, puta entis, boni, actus netur increatura; quomodo potest illum

primi, summi, etc. poterunt uti illis raul- suffodere si ibi non est, non enim virtu-

tisspeciebusadconcipiendum ens bonum, te creaturse potest haberi ahqua inten-

summum, etc. et facere ex illis co- tio sive species intelligibilis, quae sit re-

gnitis unum conceptum complexum prtesentativa alicujus proprii in Deo, quia

proprium Deo, et sic concipere aliquid si aliqua creatura virtualiter posset conti-

esse summum ens, esse primam causam, nere hujusmodi speciem, posset etiam

et hujusmodi. virtualiter continere ipsum Deum in se,

Et nota, quod non est in potestate in- ut probavi super secundo d. 3. qucest. 9.

tellectus uti tali vel tali specie, quia ex se et hoc potest probari ex his quse Doctor
prsecise utitur illa quae fortius movet, et dicit in quodlib. qucest. 15. art. 2.

communiter est illa, cujus sensibile extra Et quod adducit simile de aestimativa,

fortius movet sensum ut infra pate-

,
quse ex speciebus sensatis suffodit inten-

bit quoest. 2. potest tamen imperio vo- tionem insensatam, id est, speciem obje-
luntatis uti una et non alia vel uti pluri- cti insensibilis, ut species amiciliee vel

bus talibus, etc. et quomodo hoc, vi- inimicitise qufc non sunt objecta sensibi-
de qua^ exposui in 2. distinct. 9. et dis- lia, patet quod non potest hujusmodi in-

tinct. 42. Et dicitur actu uti simul pluri- tentionem sive speciem suffodere, et pa-
bus speciebus, cum actu concurrit ut cau- tet exemplum . Et si fugit ovis videndo Exempium.

sa partialis, principahs tamen, cum illis lupum, hoc non est quia eliciat speciem
speciebus, ut causis partialibus et minus inimiciiifc ex illis sensibilibus extra, ut

principalibus ad causandum notitiam ob- patet per exemplum Doctoris, sed quia
jectorum, quorum sunt species, et dici- sensatis illis sensibilibus extra, ex natu-

tur quod intellectus utitur specie, et non rali instinctu fugit ut objecta disconveni-
 40 LIB. I. SENTENTIARUM
entia, non quod eliciat speciem inimicitise, esset converlibilis cum Deo, quod isti ne-
per quam cognoscat ipsum esse inimi- gant, ergo conceptus entis iMfiniti erit

cum. Et de hoc magis patebit in quarlo, coraposilus. Tunc qua^ro de secundo con-
dist. 45. ceptu partiali, sciiicet de conceptu infini-
Si dicas, quod intentio ibi convenien- tatis, aut est negalivus aut positivus; si

tis in ove non multiplicat se, id est, quod primo, habetur propositum; si secundo.
species convenientis non multiplicat se, cum conceptus infinitatis sit simplex, quia
id est, non causat aliam et aliam spe- non possunt dari conceplus partiales ex
ciem, sicut dicimus quod specie albi mul- quibus componatur; et est converlibilis
tiplicat se in medio, id est, quod causata cum Deo, quia nihil aliud a Deo est infini-

specie albi in parte propinqua ab ipso al- tum, ergo aliquis conceptijs simplex pro-
bo statim causat aliam in parte proxima, prius Deo et positivus esset nobis possi-
et illa aliam usque ad organum, etc. bilis, quod ipsi negant.
Dicit ergo quod species convenientis non Respondetur ad hoc argumentum, Soivitur
•^ o con- '
ratioOc-
multiplicat se usque ad aestimativam, ni- cedendo majorem, negando minorem. Ad cham.
si sub accidentibus sensibilibus extra con- probationem dico primo, quod conceptus
venientibus. entis infiniti est simplex, quia ens infini-

Dicit, quod hoc nihil est, patet, si tum est simplex ; non enim gra-
enim agnus videt ovem sub speciebus lu- dus intrinsecus potest distincte concipi si-

pi, si sub illis non suffodit speciem discon- ne eo, cujus est gradus ; sed de hoc pate-
venientis, puta inimicitiae, cum non sit bit infra distinctione octava. Et cum dicit
ibi inimicitia, nec per consequens snecies quod conceptus est quidditativus, ne- Concepius
talis
p . . , ... enlis cum .

ejus, quare ergo lugit, et si non fugit per gatur hoc, quia iicet conceptus entis ut «uopradu
•II ce
iiiam suttossionem
•

cum non
.....
sitibi talis
...,,..
entis sit quidditativus, non tamen conce-
intnnseco
non est
'^"'
suffossio ; ergo nec alias fugeret, scilicet ptus entis cum suo gradu intrinseco, est vus.

videndo lupum. Si ergo fugit, hoc erit quidditativus, ut infra patebit, d. 8.

quia instinctu naturali percipit illa acci- Dico secundo, quod conceptus entis in- 35.

dentia sensibilia, ut objecta nociva sujb finiti suo modo est compositus. Et cum
proprise naturse, non quod ibi suffodiat quseritur de conceptu infinitatis, aut
speciem inimicitise, etc. est simplex aut compositus ? dico,
34. Sed in ista liltera Doctoris occurrunt ali- quoJ est simplex. Et cum ultra quae-
Arffuit
cSam qua dubia. Primo in hoc, quod dicit qund ritur aut est negativus, aut positivus ?

Scotum. conceptus entis infiniti est peifectior con- dico quod formaliter est positivus.
ceptu entis veri, boni, et hujusmodi, con- Et cum ultra deducitur, ille est con-
tra hoc arguit Occham. Et prima ratio stat vertibilis cum Deo, concedo. Et cum dici-
in hoc, quia nullus conceptus negativus tur ultra, ergo aliquis conceptus simplex
est formaliter perfectior conceptu positivo, proprius Deo et positivus esset nobis pos-
sed conceptus entis infiniti, ultra conce- sibilis naturaliter, negatur hoc ultimura,
ptum entis includit negationem. Major pa- quia primo non cogn.osco infinitatem Dei
tet et minor probatur, quia iste conceptus, sub ratione propria ; et posito quod hoc
ens in/initwn, est compositus,patet ;
quia cognoscerera, non tamen sequitur quod
si esset simplex cum sit quidditativus, cognoscam conceptum proprium Dei,quia
ex quo conceptus entis est quidditativus. nec Deum sub ratione propria ; sed bene
aliquis conceptus simplex quidditativus sequitur,quod possum cognoscere conce-
 DIST. III. QU^STIO II. 41

ptum infinitatis esseproprium conceptum lib. Et multa dicit Occham, quee tantum
alicujus entis, ignorando quid sit illud habent veritatem exsolo hoc quodconcep-
ens in se ; licet ergo cognoscam infinita- tus infinitatis sit tantum conceptus nega-
tem intensivam in se, vel quid sit infini- tivus, et non positivus.
tas intensiva, non tamen sequitur, quod Item Joannes Anglicus Bacon in. 1. 36.
o/ r, 1- , , . ,
Opin.Joan.
cognoscam iilam ut proprietatem ipsius a. 6. q. 6. dicit, quod aut loquimur de An-i. con-
*'i'3 Scotum,
•
P •. p , -n •

Dei, sed sequitur quod cognoscendo infi- inhnito secundum formale significatum
t

nitatem intensivam, si illa est possibilis ejus, quantum ad modum significandi fa-
in entibus, quod possit inesse alicui enti. mosum ; dicunt aliqui, quod cum ille mo-
Et cum dicis, tantum inest Deo, dico, dus significandi sit negativus, quod mul-
quod naturaliter notum est quod si est ta alia dicta de Deo faciunt conceptum
possibilis in entibus, quod tantum inest perfectiorem. Aut loquimur de infinito,

alicui enti, quod nominamus Dcmn; igno- quantum ad modum concipiendi, scilicet
ratur tamen via naturali illud ens in se. evidenter, et evidenter si dicunt quod
Doctor autem dicit, quod nulla proprietas muha alia dicta de Deo faciunt conceptum
Dei simplex potest via natursli cognosci perfectiorem, id est, evidentiorem, quia
inesse ipsi Deitati, unde dicit m 1. q. multa alia, scilicet quod est causa omnium
prolog. quod Deus non potest cogno- et finis omnium, et hujusmodi; sunt evi-
sci via naturali in aliquo conceptu sibi dentiora,quam quod est infinitum in per-

proprio. fectione. Aut loquimur de infinito, quan-

uit Deinde arguit Occham contra hoc quod tum ad proecisum ejus conceptum, et hoc
Oc-
11. dicit Doctor, scilicet quod infinitum non dupliciter, aut de conceptu infiniti, com-
est quasi passio, nec attributum Deo. Et parando ipsum ad omnes alios conceptus
arguit sic : Omne quod demonstratur de simul aggregatos de Deo, aut comparando
aliquo, quod non proedicalur deeo in pri- ipsum ad unum conceptum singularem.
mo modo dicendi perse, est passio illius, Primo modo, dicunt quod talis conceptus
sed infinitum esthujusmodi respectu Dei, aggregatus est perfectior conceptu infini-
quia nihil negativum vel includens nega- ti, quia talis concepius aggregatus habet
tionem prsedicatur de positivo per se pri- vim cognitionis definitive, quia explicat,
mo modo ; ergo infinitum est passio Dei, et addit omnes differentias usque ad ulti-

sicut esse immortale, incorruptibile, et mas, sed conceptus infiniti nihil explicat,
hujusmodi. sed virtualiter continet, etc.
ttsio. Kespondetur negando majorem, quia de Item, quia talis conceptus sic aggrega-
aliquo ente demonstratur finitas, et ta- tus magis quietat appetitum, patet, quia

men non est passio illius, nec de quiddi- intellectus concipiendo infinitum, multa
tate ejus ;
posito ergo quod intinitas alia appetit scire, sed non sic, quando
possit demonslrari de primo ente, non se- concipitDeum sub tali conceptu sic aggre-
quitur quod sit passio illius. Ad mino- gato. Si secundo modo loquimur, scilicet

rem, cum dicit quod infinitum dicit ne- comparando conceptum infiniti ad unum
gationem, negatum est supra, nec tamen conceptum singularem, dicit quod multi
conceditur quod praidicetur de Deo in alii conceptus sunt perfectiores de Deo,
primo modo dicendi per se ; sed de ista quam conceptus entis infiniti, et probat
materia an infinitum sit passio, vel quasi quadruplici via. Sed quia hoc ultimum di-
passio, diffuse habet videri in.o. q. quod- recte videtur contradicere conclusioni
 42 LII3. I. SENTENTIARUM
Doc(oris, rccitabo argumenta qu?6 sunt telligentiaj concipitur sub illa ratione,
contra conclusionem Doctoris, et post sol- qua est summe beatificabilis, ut patet
vani illa sustinendo positionem ejus. secundum intentionem Philosopbi 10.
Prima ratio stat in hoc, quia conceptus Elhic.cap. 8. ergo ratio InteUigentise est
quo concipitur Deus sub ratione substan- nobilissima quam naturaliter cognosci-
tiae est perfectior illo, quo concipitur sub miis.

ratione infiniti, palet, quia substantia est Tertio, principaliter arguit propositum
perfectior omni accidente, et concipere ex via de conceptu individui vel quasi
Deum sub ratione infiniti, est concipere individui, et dicit sic : conceptus de Deo j^^^g ^gj
Deum sub ratione accidentali, quia infi- ut Deus, est 'perfectior et nobilior conce- «'['J^ftuF
Tneologia
nitum,ut distinguitur contra substantiam, ptu infiniti, quia
'
Deus sub illa ratione est nostrse^sn
absolutiss
dicit quantitatem. nobilius conceptibile naturaliter, secun- ma ratior
Deitatis
37. Item, ille conceptus est perfectior sub dum quam est objectum Theologiae no-
quo concipitur Deus in praedicato essen- strffi naturalis. Sed hoc est sub absolutis-
liali, quam ille sub quo concipitur, ut in sima ratione Deitatis, et non sub ralione
aliqua proprietate ; sed conceptus sub- infiniti, quia plus quseritur in Metaphysi-
stantiaj est hujusmodi, quia dicitur ca sub ratione Deitatis quam infiniti, ut

prsedicatum essentiale, et conceptiis patet 12. Metap/i. ubi Philosophus de-

infinitatis dicit quodammodo propri- finit eum sub hoc nomine Deus. Ista suf-

etatem. Unde Anselmus Monolog. \^. lo- ficiant pro nunc.

quens de infinitate et accidentibus, et Respondetur ad rationes istius Docto- 3^

spiritu dicit : Istud ultimum, scilicet spi- ris, et primo prrcmitto aliqua. Primo, ^^^t^o^g
ritus, solum videtur substantiam signifi- quod aliquod ens potest dupliciter consi- Joannis
' ' ' '
Anglici
care, caetera vero substantifie proprietates. derari.Uno modo, ut concipitur sine gra- Aiiquod
. .
6"s potes
Ha)c secunda via, scilicet de conceptu du intrinseco. Alio modo, ut concipitur duobus

speciei probat intentum, quia prima via

...
cum gradu intrinseco,
.
11
sicut albedo potest
,
modis con
siderari

fuit de conceptu generis generalissimi, concipi, ut hsec albedo tantum, ut pra^ci-

scilicet de substantia. Et hoc sic, quia se includit entitatem specificam albedinis
conceptus quo Deus concipitur, ut prima cum hoecceitate ; alio modo potest concipi
Intelligentia est perfectior quam conceptus sub modo intrinseco, puta ut includit tot

infiniti, patet, quia ut concipitur in rati- et tot gradus perfectionales consequentes

one primffi Intelligentinp,collocatur in per- naturam individui. Primo modo concipi-
inteiiigere fectissimo gencrc viventium, patet, quia tur imperfecte, et secundo modo perfecte,
ctissimum intelligcre est perfectissimum vivere, 2. ut patet a Doctore infra d. 8. q. 4. sic
vivere.
de Anima, text. comm. 26. et proesertim dico, quod ens primum sive subsfantia
quando hoc sibi convenit per excessum prima potest dupliciter considerari. Uno gubstantii

super omnes Intelligentias. Sed ut conci- modo secundum suum esse specificum potestTm
pitur sub ratione infiniti non modo, includit infinitam ^us mods
sic concipi- prpecise, alio ut

tur, ut collocatur in perfectissime genere perfectionem intensive, et sic conceptus,

viventium, patet, quia ut concipitur sub qui est de essentia, ut includit infinita-

ratione infiniti, adhuc restat dubium apud tem erit perfectior illo conceptu, ut in-

modum intelligendi naturalem, utrum sit cludit tantum entitatem specificam.

substantia vel accidens. Sed hic esset bona difficultas, quia dicit 39i

Item, quia ut concipitur sub ratione In- Doctor in qiuest, de subjecto Theologice,
 DIST. III. QU^STIO II. 43

quod Deiis sub ratione Deitatis est subje- omnes conceptus complexos, qui de Deo

ctum Theologiff^, non autem sub ratione dicuntur, ut conceptus entis boni, entis

infinilatis, et quod cognit-o de suhjecto veri et hujusmodi, conceptus entis infini-

est perfectissima, ut patet ibi. An ergo ti est perfectissimus, et non intendit de

conceptus Deitatis in se sit perfectior con- conceptibus quidditativis et incomplexis,

ceptu infinitatis in se ? cujusmodi est conceptus substantise, con-

ceptus Inteliigentige, conceptus Deitatis,
Posset dici primo sine assertione, et
responsione
et hujusmodi, et sic ex ista
salvo semper meliori judicio, quod ipsa
possunt solvi omnia argumenta Joannis
Deitas in suo esse specilico, qUcB forma-
Anghci.
liter et essentiaiiter est hsec perfectissima
Dico etiam, quod loquendo de conceptu
entilas specifica, loquendo tantum de gra-
infinitatis intensive, adhuc ille est perfe-
du specifico, ita quod gradus specificus
ctior, qui' possit haberi in nobis via natu-
Deitatis, ut suo modo prior infinitate, quae
rah.Et cum dicit, quod conceptus sub-
est gradus intrinsecus, est perfectissima cum
sfantia3 est perfectior, negatur. Et di-
entitas. Et si quceratur, an talis gradus c^tquod infinitas intensiva est accidentalis.
sit formaliter et quidditalive infinitus ?
cum gradus
hoc indiget probatione, sit

Dico, quod est tahs entitas, cui nata est

intrinsecus ipsius Dei, et gradus intrinse-
convenire infinitas, ut gradus intrinsecus, cus est essentialiter et reahter idem ; nec
et est tahs entitas quod ab ipsa suo modo, aliquo modo distinguitur formaliter ab eo,
puliulant tam gradus intrinseci quam om- cujus est gradus, loquendo de distinctione
nia attributa, et ut sic, forte non est in-
positive, nec dicit alium conceptum acon-
conveniens dicere conceptum Deitatis esse ^^p^^ ^j^j,,^ g^^^ ^^ ^li^i ^^^^3 ^^ ^,it,a ^i-
perfectiorem conceptu infinitatis,licet forte
co,quod concipere Deum sub ratione sub-
ly conceptus si posset dari, esset alterius
ipsum concipere
stantifiR in communi, est
rationis. Quidquid sit, lioc magis dispu- imperfecteetconfuse; sed concipere Deum
tative dico, quam ahquid asserendo.
sub ratione entis infiniti, est ipsum con-

Dico secundo quod Deitas in suo esse cipere perfecte, quia sub gradu perfecti-

specifico non posset distincte concipi sine onis infinitse. Et simihter dico, quod per-

gradu intrinseco, et posito quod possit fectius est concipere Deum sub ratione
concipi, tali gradu non concepto, non ta- entis infiniti intensive, quam ipsum con-

men potest concipi distincte infinitas,non cipere sub ratione Intelligentite in com-
concipiendo Dsitatem cujus est, cum eo- muni, propter rationem superius factam.
dem conceptu concipiatur ulrumque; non Ad uhimum, quando dicit quod perfe-

enim infinitas, ut est gradus intrinsecus ctius est Intelhgere Deum, sub ratione
Deitatis, potest distincte concipi alio con- Deitatis quam sub ratione infinitatis, di-

ceptu a conceptu Deitatis, et sic difficultas primo quod Doctor loquitur tantum

...
co
supponit unum quod non .idmitlitur, vide- de conceptu, qui potest haberi via na- Deus non
. ,. potest con-
licet quod alius sit conceptus Deitatis, et turali ; modo via naturali non po- cipi suh

alius sit conceptus infinitatis. Secundo test concipi Deus sub ratione Deitatis, Deitatis,

principaliter pracmitto, quod quando Do- ut patet, potest tamen concipi sub ratione rotione

ctor dicit. quod conceptus entis infiniti est entis infiniti, puta quod est aliquod ens ^"^'®-

perfectior, etc. loquitur tantum de con- infinitum. Dicerctur etiam, quod res per-
ceptu complexo, et sensus est, quod inter fectius concipitur, quando concipitur
 u LIB. I. SENTENTIARUM

sub gradu intrinseco, (|ui est per- quod sicut se habent sensibiliaad sensum,
fectio intrinseca illius, quam quando ita phantasmata ad intellectum, etc. dicit

preecise concipitur sine tali gra- quod ista comparatio debet intciligi quan-
du. Dico etiam, quod concipere Deum sub tum ad primam motionem intellectus ab
ratione entis infiniti distincte, includit objecto ; intellectum moveri ab objecto cst

conceptum Deitatis in se vel saUem prse- aliquid recipere causatum ab objecto. Et

supponit. Sed quidquid sit, primarespon- tripliciter potest moveri. Primo recipien-
jnteiiectio

sio est magis ad propositum, quia Doctor do speciem intelligibilem, et hsec est sim-
gj^^lJ^^'!^
loquitur de conceptu, qui potest haberi a pUciter prima motio in cognitione abs- tripiiciter.

nobis via naturali, et sic patet solutio ad tractiva. Nec debet inteUigi quod imme-
rationes contra Doctorem. diate moveatur pro statu isto ab objeclo,

Potest etiam responderi ad iUa argu- recipiendo ab iUo speciem inteUigibilem

menta, quse probant de conceptu aggre- ol)jecti vel contenti virtualiter, vel essen-

gato, etc. patet enim quod conceptus en- tialiler in eo, sed recipit iUam a phantas-

tis infiniti (cum dicat infinitatem intensi- male objecti, quod phantasma supplet

vam) est simpUciter perfectior conceptu vicem objecti. Et quomodo dicatur ol3Je-

aggregato, etiam ex mille conceptibus, ctum esse causam prsecisam talis phan-
cum nuUus eorum, ut sic, dicat infinita- tasmatis ipsum repraesentantis, et simiU-

tem intensivam, non enim conceptus entis ter quomodo dicatur causa proecisa speciei

boni, etiam summi l)oni, dicit perfecti- intelligibiUs, et sui, et contentorum vir-
onem infinitam, ut patet. Et quando dicit tualiter vel essentiaUter, vide glossam
quod iUe conceptus aggregatus est magis quam feci super secundum dist. 3. q. 10.

appetibiUs, hoc liabet probare. Et quando Dico tamen, quod si objectum esset in se

dicit, quod cognoscens conceptum entis praesens, posset causare speciem intelligi-

infiniti adhuc appetit aUa; et si conceda- bilem, saUem ut causa partialis in inteUe-

tur hoc, non sequitur quod sit conceptus ctu sibi proportionato, ita quod non re-

imperfectior iUo conceptu aggregato, ut quiretur aUquod phantasma medium, ut

patet, sed de hujusmodi appetibiUtate patet de lapide prsesenteinteUectui separa-

alias dicetur, in dist. 49. quarti. to ; de hoc vide Doctorem in. 2. dist. 3.

Ex supradictis apparet, quod novus ex- qua^st.ultima. et ibi vide singulares dif-

positor S.Thomoe non bene inteilexit Sco- ficultates.

43.
tum, cum dicit sic in 'pri^na parte, q. 13. Sed ad propositum sufficiat, quod prima
art. 12. Unde non videtur recte sensisse motio intellectus pro statu isto est reci-

Scotus diccns qnod simplicior et perfc- pere speciem intelligibilem ab aUquo

clior conceptus p)roprius Deo nohis possi- phantasmate supplente vicem objecti, et

bilis sit conceptus kujusnominis, ens infi- quantum ad hoc est vera comparatio Phi-
nitum ;
jarn cnini patet, qnod conceptus losophi, quod sicut sensibiUa immediate
Deitatis est simplicior, perfectior ac pri- causant speciem sensibiiem in sensu, ita

or. Hsec ille. Et non oportet hic muUum in- pliantasmata immediatc causant speciem
sistere, cum responsio sit nota ex superius inteUigibilem in inteUectu, differenter
dictis, nec Ubenter circa lalia frivola tamen, quia phantasmata tantum causont
vagor. partialiter, et intellectus agens est aUa
42 (f) Ad argumenta principalia. Ad pri- causa partialis; ut patebit infra proisenli
mum respondet Scotus quod quandodicit, dist. qucest. 6. el j)enult. species vero seu-
 DIST. III. QUiESTIO II. 45

sibilis lantum causatur a sensibili, nulla tantes liujusmodi objecta ; et sic hai)ita

potentia sensitiva concurrente, ut patet a specie intelligibili, puta coloris vel quali-

Doctore inqiiodlib. Secundo intellectus,ha- tatis inclussc in albedine, talis"' species,

bita specie intelligibili, immediate move- puta qualitatis, potest immediatc causare
tur, recipiendo notitiam abstractivam a (partialiter tamen) notitiam qualitatis in

specie intelligibili, ut a partiali causa, et sc, ita quod intellectus tantum considera-
in hoc talis species supplet vicem objecti bit qualitatem, non considerando albedi-

intelligibilis, et quod immediate sit a spe- nem. Alius sensus potest esse, quod in-

cie intelligibili, patebit a Doctore infra;jrce- tellectus, habita cognitione albedinis, po-
senti qucest. 6. et ciist. 11. et in 2. cl. 3. test abstrahere omnia superiora, conside-
et in quodlib. Et quando dicitur, quod in- rando illa in se,sicintelligendo,quod spe-

tellectus movetur ab objecto in cognitione cies intelligibilis albedinis, causata cogni-

abslractiva, sic debet inlelligi, quod ideo tione abstractiva albedinis, potest causa-

dicitur moveri ab objecto, quia movetur recognitionem cujuscumque superioris, et

a specie intelligibili, repra^sentante oljje- sic intellectus poterit stare in cognitione

ctum in ratione intelligibilis, et supplente superioris in se^ non stando in cognitione

vicem talis objecti; et quantum ad hoc inferioris, et uteniue sensus est verus, et

non intelligitur comparatio Philosophi, ad propositum litterte. Sequitur : Et con-

quando dicit quod sicut se habent sensibi- siderando illud sic abstractum, conside-
lia ad sensum, ita phantasmata ad in- rat commune sensibili et insensibili, puta
tellectum, quidi phantasma nullo modo mo- si stet in consideratione transcendentis
vet intellectum ad cognitionem alicujus quod est commune sensibili et insensibili.
objecti, ut infra patebit prcesenti dist. Sequitur : Et potest considerare istucl

qucest. 1. Tertio intellectus dicitur moveri abstraclum, et aliud abstractum cum quo
percipiendo notitiam intuiiivam ab obje- fit proprium alteri, scilicct insensibili,
cto existente et in se proesente. Sed an potest enim considerare ens in se abs-
possit recipere aliquam cognitionem intui- tractum ab ente sensibili ; similiter potest

tivam pro statu isto, hoc alias habet vi- considerare actualitatem in se abstractam
deri, prsecipue in 4. dist. 45. ab actualitate sensibili, et similiter potest

(g) Nunc expono litteram hujus respon- considerare primitatem in se abstractam

sionis. Cum dicit ibi : Scd non clebet in- a primitate sensibili, puta a primitate in
quantum ad omnein actum sequen-
telligi numeris vel in figuris, et tunc conjun-
tem motionem primam, etc. heec littera gendo unum abstractum cum alio, facit
potest habere multiplicem sensum. Prinio, unum proprium insensibili, attribuendo
quia in phantasmate non tantum virtuali- sibi; puta ens primum vel ens actualis-
ter continetur, ut in causa partiali species simum.
intelligibilis, puta albedinis, sed etiam (h) Ad secundum. Doctor primo adducit 45.
species intelligibilis omnium superiorum; Ly sicut
expositionem Averrois, et non improbat dupliciter
illam ia se, sed tantum improbat illam ra- esponitiir,
et intellectus agens, ut causa magis prin-
scilicet ut

cipalis causata prinia specie intelligibi- tionem expositionis. Dicit eriim Averroes (iicit
inipossibi-
li, immediate reprsesentativa albedinis, super illud, sicut se habet oculns noctuce, litatem,
vel ut dicit
in ratione objecti intelligibilis, potest etc. quod hoc non dicit impossibilitatem, difticulta-
tem, et lioc
abstrahere objecta superiora, supple sed difficultatem, id est, quod sicut oculo sumetur.
causando species intelligibiles repra^sen- noctua^ est diflicile videre lumen Solis,
 ;

46 Llli. 1. SENTENTIARUM
ita intellectui nostro est difficile videre semper accipere alterQin postalterum, et

vei cognoscere manifestissima naturae; et cognoscere alterum esl semper cognosce-

vult ipse Averroes quod intellectus noster re finituni; puta si imaginetur quanlita-
possit cogaoscere manifestissima naturae, tem infiiiiiam, illa non potest intelligi, ut

licet cum difficultate, u( substantias se- infinita secundum modum suse infinitalis,
paratas, quse dicuntur manifeslissima quia cum infinitum sit, cujus quantitatem
naturfe, cum sint maxime intelligibilia accipienlibus semper restat aliquid acci-
propter earum perfectam entitatem. Et pere, accepta quacumque parle quantitaiis
assignat Averroes causam, quare substan- illa esl finita; cogaoscereergo primo unam
titu separatae possunt a nobis cognosci, parteni; et post illamaliam, etsic in infini-

quia si nullu modo possiiit cognosci a no- tum, semper est cognoscere quantitatem
bis, tunc natura fecisset otio.se illas sub- finitam.Etaddit, quoJ beneintellectus infini
stantias abstractas intelligibiles, et non lusp otesttotum infinitumsimul intelligere,
possibiles intelligi ab intellectu nostio. ita quod simul, et uno actu intelligit infi-

Et dicit Doctor quod ha;c ratio non con- iiitas partes, ut supra exposui c/. 2. q. 1.

cludit, quia illud dicitur otiose fieri, quod sed non potest intelligere tale infinitum se-
non attingit finem propter quem fit ; modo cundum modum sua3 infinitatis, ut patuit
finis substantiae separata3 nun est quod supra, nec etiam potest inte Higere infini-

intelligantur ab intellectu nostro, et iJco tum successive, ita ut unam paitem post
si non possunt inLelligi ab intellecLu aliam partem, cum hoc sit imperfectionis
nostro, non dicuntur otiosa^ in natura. et limitationis ipsius intellectus.

Failacia Sccunda ratio estibi Tani : quia no)i sc- (k) Et cum arguitur, de 2. Metaph. Ul-
consequen- •, ji-,-r -i
• , , • ,,
enim
,

tis commit- fltiitur, iion suiit iiitelligioiles ab inteUectu tra sic arguitur, infinita non contin-
qua"ndo
nmtro, ergo a nullo? Possunt enim intelli- git cognoscere, ergo nec infinitum. Ante-
arguitur
^^''f^^g^iorigi
aseipsis et ideo est fallaciaconsequentis cedens patet 2. Metaph. lext. com. i\.
negative ad apguendo ab Nain, inquit, quce sic sunt infinita, sup-
° inferiori negative
o ad sune-
supenus. t^

rius, sicut non sequitur, homo non currit, ple in multitudine, quomodo contingit in-
ergo animal,non currit,stat enim quod asi- teUigere, hoc idem text. c. 8. Sed si, in-
nuscurrat, qui est animal, sic non sequi- quit, in/initw essent phiraUlate species
tur, intellectus noster non intelligit sub- causarum, non esset ita cognoscere, tunc
stantias separatas ergo nec alius intelle-
;
eniin scire putamus cum causas ipsas no-
ctus.
verimus; infinitum iiero secundum ad-
Infuiitum (U -^'^ lertium principale. Nota lianc jectionem nnn est cx parte scire infinito
potenuaie
responsioncm. Dicit enim quod infinitum
tempore : ha3c ibi. Probatur consequentia,
et actuaie.
poteutiale est ignotum, quia unumquod-
quia eadem videtur esse proportio intel-
que est cognoscibile inquantum est in a-
lcctus ad infinitum et infinita, quia asqua-
ctu, sine actu quidditativo vel essentiali
lis excessus, quia utrobique infinitas.
sive in actu existentias, non infiniLum in
inquantum Respondet Doctor negando conse-
potentia, hujusmodi non cst
actu infinitum. El addit Djctor quoJ infi-
quentiam, quia si cognosceret infinita, es-

nitum secundum modum su;]e, infinitatis set virtutis infinita), et hoc si simul actu
non potest ab aliquo intellectu cognosci cognosceret infinita, et ultra quod a^que
quia ut sic, nuilo moJo cognosceret in- perfecte simul cognosceret infinita, sicut

finitum, patet, quia modus infinitatis est quodlibet seorsum, ahter non sequitur, ut
 DIST. III. QU^STIO II. 47

silpra patiilt f//sf. 2. qucesL 1. vidc ibi. nem cognoscibilium, et triplicem distincti-

Sed non sequitur nec intellectum esse in-

onem cognitioni-i item quid sit
; conceptus
simplex et simpliciter simplex; item quid
finitum intensive, nec notitiam esse in-
sitconfuse cognoscere et confusum cognosca-
finitam, si est alicujus objecti inriniti sub
re ; dicit, primum cognitum cognitione
ratione infinitatis, patet de frui; si vero actuali confusa esse speciem specialissi-
comprehenderet objectum, et hoc active mara. Primo, quia causa naturalis impedita
causando cognitionem apprehensivam, primo producit perfoctissimum quod potest,
et conceptus speciei est talis, quia non po-
tunc esset infinitus, patet, quia cognitio
test cognosci singulare. Secundo, alias Meta-
comprehensiva ada?quatur objecto sic co-
physica non esset ultima ordine doctrinic.
gnito, id est, quod tanta sit cognitio in-
Tertio, quia oporteret poaere magnum tera-
tensive, quantum objectum natum est co- pus, antequam intelligi posset species ulti-

gnosci; et quia objectum infinitum natum raa, donec scilicet omuia communiora priiis

est cognosci, cognitione infinita, ideo intelligerentur.

eausans talem esse partialiter erit in- Ad secundam qusestionem (m) 21.
Decisio
finitum, et similiter talis cognitio compre- dico, quod triplex est ordo intelli- prsesentis
quajst.
hensiva erit infinita intensive, et talis non gibilium in proposito. Unus est
potest haberi nec via naturali, nec super- ordo originis vel secundum gene-
naturali. rationem; alius est ordo perfecti-
(1) Ad argumenta pro prima opinione. onis; tertius estordo adsequationis
Ista responsio stat in hoc, nam quando vel causalitatis prsecise. De duo-
abstraho hominem a Francisco et a Joan- bus primis primitatibus habetur9.
ne, abstraho ipsum hominem, ut prius Metaph. com. 7. Quce sunt priora se-
Text.
omni singularitate, et ut indifferens ad cundum generationem, sunt posteriora, com. 15.
Text.
omnem singularitatem hominis, et ut con- secundum substantiam; de tertia autem com. 11.
trahibilem ad singularitatem per aliquid primitate habeturpnwo Posieriorum,
posterius ipso, puta per hsecceitatem, ad in definitione universalis, quiapri-
quam est in potentia.Sed quandoabstraho mo dicit ibi prsecisionem et adae-
a Deo, non potest abstrahi aliquid prius, quationem.
Co^nitio
quod sit in potentia ad illud, ut supra ex- Loquendo (n) igitur de primo or- triplex.

posui disl. 2. qncest. l.quia natura divina dine, scilicet originis, videndum
est ex se heec, et quidquid est in Deo est est primo de cognitione actuali;
ex se hoc; non abstrahitur ergo aliquid secundo de cognitione habituali;
in re, quod sit in potentia ad determinari, tcrtio de virtuali.
sicut increaturis, sed sicabstrahitur, quod Quantum ad primum prsemitto
possum considerare singulare in commu- duo, quorum priinum est, quod ali- Quid roii-
ceptus
ni, et ut hoc tantum. In primo casu est us est conceptus simpliciter sim- simplicuer
abslractio alicujus prioris natura a poste- plex, et alius est conceptus sim- simplex et
quiil

riori, ad quod est in potenlia. In secundo plex, qui non est simpUciter sim- simplex.

casu est tantum abstractio posterioris a plex. Conceptum simpliciter sim-

priori. plicem voco, qui non est rcsolubi-
lis in plures conceptus, ut concep-
SGHOLIUM.
tus entis vel ultimse differentiae.
Ad secundam quaeitionem, quae est de Conceptus simplex, sed non ta-
primo cogaito, prseraittens triplicem ordi- men simpliciter simplex, est qui-
 .

48 LIB. I. SENTENTIA.RUM

cumqiie potest concipi ab intellec- quem casum, in quo sensus non primo quos, sed

tu actn simplicis intelligentiae, li- senlit naturam specificam, ibi non slatim^Q^\^J^l_
cet possit resolvi in plures con- patel si est rubcus vel viridis color, et
inygjusti
ceptus seorsum conceptibiles, si- pcr consequens
^ '
intellectus 'ner illam sen- .^'"V,.
in editioni-
"^®'

cut est conceptus definiti, vel spe- sationem non sfatini apprehendet natu- bus
BHtiquis.
ciei. ram specipcam propler indebitam pro-
Quid iniei- Secundo prsemitto, quod aliud portionem singularis ad sensum, vel pro- .
i

confuse et cst confusc intelUgere, et aliud pter imperfectionem virtutis, quam exce-
confusum. „ • , 1 1 ^• f>

confusum mtelligere. Coniusum dit ha'c visibilitas naturce talis ut naturce,

enim idem est quod indistinctum, vel propter defectum in rnedio luminis,
et sicut est duplex indistingui- vel propter nimiam distantiam.
bilitas ad propositum, scilicet Per hoc patel ad hanc inslantiam : duo
totius essentialis in partes essen- oculi in eadem distantia ad rubeum,unus
tiales, et totius universalis in par- statim percipit ruborem, alius confuse;
tes subjectivas, ita est duplex di- igitur in proporlione debita non slatim
stinctio duplicis totius pr^edicti ad sentitur natura specifica.

suas partes; confusum igitur intel- Respondeo, debita uni non est debita

ligitur, quando intelligitur aliquid alleri, propter improportionem in illo

indistinctum altero pr?fidictorum passo

modorum. Sed confuse dicitur ali- Confra, si usjue ad A gignit speciem
quid concipi, quando concipitur si- ruboris, ct ultra A speciem coloris vel
cut exprimitur per nomen; distin- confuse reprcesentantem, sint isti oculi

cte vero quando concipitur, sicut idfraA, neuter videbit ruhorem distincte.

exprimitur per definitionem. Rpspondeo quidquid ,

sil de medio, sive
22. His prseintellectis (o) primo po- id)ique speciss propria, sive ultra ali-

laL^polsft no ordinem originis in cognitione quam distantiam species confusa, saltem

cojnoMi ?
gQp^j^-^ actuali, quae concipiuntur in oculo minus disposito, cceteris pari-

jyjf^^^^q^ig
confuse, etquoad hoc dico, quod hus, confusior, saltem ultra determina-
et Quodi
ppimum actualiter cognitum con- tam distantiam, non possit sub propria
13. art. 2. i ^
fuse est species specialissima, cu- ratione intelligi, de quo alias ; loquor

jus singulare efticacius et fortius cnim modo de illis, quce certum est posse

primo movet sensum, sive sit au- infelligi secundum communem opinionem,
dibile, sive visibile, sive tangibile, et probo conclnsionem propositam sic.

et supposito quod singula-

hoc (p) Causa naturalis (q)
^'
agit
" ad efte- ^
,
23
Loquitur
re non possit intelligi sub propria ctum suum secundum ultimum decausa
dispositiva

ratione, de Loquor e-
quo alias. potentiae su^e, quando non est im- impedita,

nim modo de illis, quse certum est pedita; igitur ad effectum perfe- ratio inc

posse intelligi secundum omnem ctissimum, quem primo potest i.np^erfecu

opinionem. producere, primo agit. Omnia

Additlo. Quodcumque enim individuum forlius autem concurrentia ad istum
^^f\n2\
^^^^'^' sensum, ejus species primo cogni- actum primum intellectus, sunt
suo hanc
f^^ g^; cognitione confusa, el hoc supposi- causce mere naturales, quia prse-
coiTexit, iQ quod
'
sinqulare sil in dehila propor- cedunt omnem actum voluntatis,
sic secun-
dumali- tione prccsens sensui. Unde si ponasali- et non sunt impeditae ut patet;
 DlSt. iri. QUyESTlO II. 49

ergo primo prodiicunt perfectis- telligibile quam aliud, licet species intein-it
1 • .... yy quam aliud
simuin conceptum in quem pos- plurium sint ibi prsesentes. Hoc e-^scot. 2.
,

sunt, ille autem non est nisi con- nim non est a voluntate, cum tunc ^''** ^^-
ceptus speciei specialissimse. non habeat intellectus actum in-
Si enim aliquis alius esset, puta telligendi, sed hujus causa est,
conceptus alicujus communioris, quia singulare unius fortius mo-
ille esset perfectissimus in quem vet, quam singulare alterius. Hoc
ista possent; et cum
conceptus illi- dictum est de cognitione confusa.
us communioris, sit imperfectior
conceptu speciei specialissimse, SGHOLIUM.
sicut pars est imperfectior toto,
Secunda conclusio Scoti, cogaitione actuali
sequeretur quod illa non possent distincta, quo aliqua sunt superiora, eo pri-
in conceptum illius speciei, et ita us cognita, et quo inferiora seu minus com-
nunquam causarent conceptum mune, eo posterius. Primo, quia cognitio
distincta habetur per deflnitionem, quae in-
illum.
quiritur per divisionem, incipiendo ab ente
Secundo sic, quia secundum Avi-
usquead conceptum definiti, et in divisione
cennam 1. Met. cap. 3. Metaphysica prius occurrunt conceptus communiores. Se-
est ultima in ordine doctrinse; er- cundo,quia Metaphysica est primasecundLim
go principia omnium aliarum sci- ordinem dislincte ^ciendi, licet sit ultima
in ordine sciendi confuse, ut dictum est, sed
entiarum possunt concipi, et ter-
agitpriusde abstractis et communibus quam
mini illarum ante principia Meta-
aliae scientise ; ergo,comparando tamen unum
physicfe. Sed hoc non esset, si ordinem cum alio, primam in ordine con-
oporteret primo concipi actualiter fuse cognoscendi est simpliciter primum.
conceptus communiores quam
conceptus specierum specialissi- Secundo dico de cognitione actu-
marum, tunc enim oporteret ens ali distincte conceptorum, et dico
ethujusmodi primo concipi, et i- quod est e converso, quia primum
ta magis sequitur Metaphysicam sic conceptum est communissi-
esse primam in ordine doctrinae ; mum, et quse sunt propinquiora
ergo, etc. sibi, sunt priora, et quse sunt
4, Tertio, quia si oporteret prae- remotiora, posteriora sunt. Hoc
\ concipere conceptus universali- (r) sic probo, quia ex secundo 9 Metaph.
'"''"*•
ores ante conceptum talis speciei, prremisso, nihil concipitur dis-
tunc supposito casu de singulari tincte, nisi quando concipiuntur
actualiter movente sensum, et in- omnia quse inciuduntur in ratio-
tellectu existente soluto, oporte- ne ejus essentiali; ens includi-
ret ponere magnum tempus ante- tur quidditative in omnibus
quam conciperetur species illius conceptibus quidditativis inferi-
singularis primo sensati,quia prius oribus ergo nullus conceptus infe-
;

oporteret intelligere omnia prse- rior distincte concipitur nisi con-

dicata communia dicta in quid de cepto ente. Ens autein non potest
illa specie secundum ordinem. concipi nisi distincte, quia habet
re in- Ex hoc apparct causa, quare in- conceptum siinpliciter simpliccm;
iunuin tellectus intelligit prius unum in- ergo potest concipi distincte sine
Tom. IX.
 :

60 LIB. 1. SENTENTIARUM

aliis, et non sine eo distincte

alii etc. non curans adquodgenus per-
concepto ergo ens est primns con-
; tineat linea, puta utrum sit sub-
ut inqiiit ceptus distincte conceptibilis. Ex stantiavel quantitas. Sed modo co-
Post.
'
hoc sequitur, quod ea quse sunt ibi gnita Geometria et aliis scientiis
lexl. 17. . .
.
•

propinquiora sunt priora, quia co- specialibus, sequitur Metaphysica

gnoscere distincte habetur per de-
tinitionem,qu8e inquiritur perviam
divisionis, incipiendo abenteusque
ad conceptum deflniti. In divisione
autem prius occurrunt conceptus
communiores, deinde genera et dif-
ferentise, in quibus concipitur, di-
stincte conceptus inferior.
25. Secundo proboidem, quia Me-
(s)
taphysica secundum Avicennam,
ubi prius est prima secundum or-
de conceptibus communibus, ex
quibus potest fieri reditio per viam
divisionis, ad inquirendum quiddi-
tates terminorum in scientiis spe-
cialibus, et tunc ex illis quidditati-
bus sic cognitis, distinctius cogno-
scuntur principia specialium sci-
entiarum quam priuscognosceban-
tur. Cognoscuntur etiam multa
principia,qu8e non erant prius nota vide su
'
'^
ex terminis confuse cognitis. Et "

dinem sciendi distincte, quia ipsa hoc modo patet quomodo Meta-
habet certificare principia aliarum physicaest prima, et quomodo non
scientiarum; ergo ejus cognoscibi- prima.
lia sunt prima distincte cognosci- Sed comparando (u) totum ordi- 26.

bilia. Nec in hoc (t) contradicit sibi nem confuse concipiendi, ad totumconseSu
Avicenna, qui ponit eam in ordine ordinem distincte concipiendi, quis \°enuai

doctrinse ultimam, et primam in priorest? Dico, quod totus ordo "''quan^

sciendo distincte, quia sicut patuit confuse concipiendi prior est, et ^^5*°*^.""
ex qusestione illa de propositione ideo primum in illo ordineest sim- "tinq"
^-
Aver. \

per se nota, principia aliarum pliciter primum, et hoc probatur Physic

quia es
scientiarum sunt per se nota ex ex auctoritate prsedicta Avicennae, magis
conceptu confuso terminorum. Sed
1 •
11 /r 11- confusui
t 1
ex ordme Metaphysicse ad alias Text.
•

Dist. 2. ex Metaphysica scita, postea est scientias speciales.

q. 2.
possibilitas inquirendi quidditatem Contra istud objicitur (x), quia
terminorum distincte; et hocmodo primo Physicorum, dicitur quod con-
termini scientiarum specialium fusa, id est, magis universaliasunt
non concipiuntur, nec principia prius nota nobis. Quod probat,
earum intelliguntur ante Metaphy- quia pueri primo appellant omnes
sicam, sic enim multa possunt pa- homines patres, omnes feminas et
Pro his tere Metaphysico
±
Geometrse, quse 1
matres, postea discernunt unum-
viJe Aver. ./

6. Met. 1. non erant nota prius Geometrse quodque; ergo prius cognoscunt
ex conceptu confuso. Exemplum, patrem sub ratione hominis quam
Geometer inquantum Geometer, sub ratione hujus hominis, hoc est
non utitur pro principiis per se no- actualiter concipi conceptus pri-
tis, nisi illis quae statim
sunt evi- ores seu communiores.
dentia ex confuso conceptu termi- Hoc idem probat Avicenna de eo Text. 5

norum, qualis occurrit primo ex quod videtur aremotis, quia prius

sensibilibus, puta linea est longiludo, cognoscitur aliquid sub ratione
 DIST. U\. QU^STIO n. 51

corporis quam animalis, et priiis quando objectum est in debita pro-

siib ratione animalis quam homi- portione, ut possit m.overe sensum
nis, et prius hominis quam hujus subratione suapropriaet perfecta,
hominis. tunc intellectus sequens sensum
Hoc etiam videtur, quia in ar- talem habet notitiam talis naturse,
guendo, via compositiva est ante prius sub ratione specifica confuse
resolutivam ergo ita est in intel-
;
quam sub ratione generis confuse,
ligibilibus simplicibus. non quodratio realis imperfectior,
7. Ad primum quod sicut est
dico, a qua sumitur genus, sit ratio mo-
utn
itiale
duplex confusum, scilicet totum vendi quando plus distat, et perfe-
lagis
suni,
universale et totum essentiale, ita ctior a qua sumitur differentia sit
rius
utrumque in suo ordine est pri- ratio movendi quando minus distat,
um,
minus
rsale)
mum ; sed simpliciter primum est imo ratio activa efficacior est ra-
iione illud, quod est primum in ordine tio agendi a distantiore; sed for-
isa.
ri uni- confuse cognoscendi, quia pro- maspecifica est imperfectior ratio
e quo
con- cessus naturalis ab imperfecto ad assimilandi a magna distantia, et
11, eo
s co-
perfectum est per medium. Con- est ratio perfectior assimilandi a
tuin
Lione
fuse autem cognoscere est quasi magna distantia, et estratio perfe-
ncta,
magis
medium inter ignorare et distincte ctiorassimilandi amngnadistantiaj
i'sale. cognoscere, et ideo confuse cogno- proportionata; igitur colornullam
scere est ante quodcumque distin- sui gignitspeciem non sequitur, ;

cte intelligere. Et quod dicit de sed tantum non hic, sed tunc haec
puero, concedo quod species prse- albedo vel hsec nigredo.
intelligitur inter singulare, quia Ad tertium dico (z), quod utrobi-
dixi quod species est primum in- que proceditur ab includente ad
telligibile, sed ratio non concludit inclusum, ita in simplicibus sicut
de genere, sed de specie. Prius in complexis ; sed in simplicibus
enim naturaliter actualiter conci- includens est inferius, in comple-
pituralbedo quam color in ordine xis vero includens est principium
cognitionis confusDP, quia color respectu conclusionis.
sub ratione coloris non cognosci-
tur nisi sub majori abstractione al- GOMMENTARIUS.
bedinis ab hac albedineet illa. Abs-
tractio autem
major est difiici- (m) Ad seciindam quceslionem. Hic di- 47.
Ordo iutel-
sensi- lior, quia est a minus similibus.
*
cit quod triplex est ordo intelligibilium. In li^Mba.um
bus.
Ad Avicennam dico (y), quod proposito, hic ordo est ordo posteriorisad ^®'' ^''i'''^^

quando objectum non est debite prius, ita quod intelligibile potest intelli-

approximatum, non movet ad co- g[ esse primum, vel primitate originis

gnoscendum se sub perfectissima sive generationis, vel primitate perfe-
ratione, sed sub alia imperfecta, ctionis, vel primitate adoequationis, de
et tunc intellectus sequens sensum quibus membris infra patebit.
talis objecti, oportet quod sit talis (n) Loquendo igilur de primo ordine,
objecti universalis, cujus sensus scilicel oi-iginis. Uic Doctor intendit os-
erat sub ratione singularis. Sed tendere quid sit primum intelligibile pri-
 LlB. l. SEiNTENTIARUM

initalc originis respectu intellectus nos- Secundo Doctor prsemittit aliud, scilicet Aliud e
confusu!
tri, et proemittit aliqua. quod aliud est confusum intelligere, et inte.ligei
et aliud (

Quid sit Primum est de conceptu simpliciter aliud est confuse ; nam confusimi intelli- contu!-e
conceptus Et aliui

impiii-iter simplici, ct dicitur conceptus simpliciter gere est intelligere ipsum totum quod est est intell
siuiplei. gere
simplex, qui non est resolubilis in priores resolubile in plures conceptus ;
sed con- distincti
aliud es
conceptus, sicut ens et passiones entis, et fuse inlelligere est intelligere sicut per intelligei
dibtinctu
ultimse diiferentia3,de quibus infrapatebit. nomen exprimitur, ut quando cognosco
Hoc sic debet intelligi, quod conceptus aliquod definitum, puta hominem ; sed
simpliciter simplex non est resolubilis in distincte intelligere est quando concipi-
plures quidditativos, ut inferius resolvitur tur, sicut exprimit definitionem; ut puta

in superius, vel in conceptus quidditati- per animal rationale, stat enim quod co-
vos et quaiitativos, sicut definitum resol- gnoscam confusum, non tamen confuse,
vitur in conceptum quidditativum, scilicet imo distincte, ut cum cognosco hominem
generis, et quahtativum, scilicet differen- sub ratione, qua est animal rationale, co-
lise ; licet enim ultimae differentioe resol- gnosco tunc confusum, sed non confuse.
vantur in conceptum entis, tamen sunt Confuse enim est non tantum cognoscere
conceptus simpliciter simplices, quia ens ipsum hominem, sed quod cognoscam, ut

non prsedicatur in qulcl de eis, ut infra pra3cise est quoddam totum, non cognos-
patebit qucesfione immecliate sequenti. cendo secundum partes suas definientes

48, Sed difficultas est, an Deitas sit conce- ipsum, quia ut sic cognoscerem distincte.

sit"conw- P^^Js simpliciter simplex ? Posset sustineri (o) His prceintelleclis. Hic Doctor pri- 49.

simfiicfter
*^1^^0'-1 sic, et quod non. Si teneatur quod mo intendit loqui de actuali cognitione
siinpiex. confuse intelligendi, et ponit hanc con-
conceptus simpliciter simplex, dicitur ille

qui nullo modo resolvitur in priores conce- clusionem : Primum actualiter cognitum
ptus quidditativos,qui veresint de quiddi- confuse ( loquendo de primitate originis )

tate illius, et sic Deitas dicit conceptum est species specialissima, cujus singulare
simpliciter simplicem,quia conceptusentis efficacius et fortius primo movet sensum.
est simpliciter posterior Deitate, nec est sive sit audibile, sive visibile, sive tan-
proprie de quidditate ipsius, ut supra ex- gibile. Antequam deducam rationes Docto-

posui dist. 2. qucBst. 1. Si vero teneatur, ris declaro aliqua:

quod ille dicitur conceptus simpliciter Primo, quod aliquid potest dici singula-
simplex, qui non resolvitur in plures con- re respectu speciei specialissim8e,et respe-
ceptus qualescumque, hoc modo Deitas ctu generis proximi, et sic ascendendo.
non dicit conceptum simpliciter simpli- Exemplum, hoec albedo dicitur singulare
cem, quia resolvitur in conceptum entis,
albedinis, hic color dicitur singulare colo-
qui licet in se sic non sit prior, est tamen
ris, hsec qualitas dicit singulare qualitatis,
communior, et sic prior ; accipiendojorws,
et hoc ens singulare entis.
a quo non convertitur subsistendi conse-
Secundo pra^mitto, quod quando Do-
quentia, et si non sit de quidditate Dei,
ctor dicit,quod primum cognitum primita-
tamen dicitur praedicari in quid. Et quo-
modo hoc te originis est species specialissima cujus
intelligatur, supra dixim d. 2.

quoist. 1. exponendo illud argumentum, .singulare, etc. debet intelligi de singulari

quod probfit; qiiod noa possunt esse plura illius speciei debite approximato potentiaB

necesse esse, vide ibi. sensitivee, et omni impedimento remoto,

 DIST. lll. QUiESTIO II. 53

tam ex parte singularis quam ex parte rioris, puta quod una sit respectu albedi-
potentiffi. nis, et alia respectu coloris, et alia respe-
Tertio praemitto, quod quando singu- ctu qualitatis, et alia respectu entis, tunc
lare movet potentiam exteriorem, causan- dico, quod argumentumDoctoris potest sic

do in ea speciem sensibilem, statim in applicari. Phantasma prius origine causat

virtute phantastica causatur species phau- speciem intelligibilem illius speciei specia-

tasiabilis, qure dicitur phantasma reprae- lissimse, cujus singulare fortius movet
sentans ipsum singulare cum conditioni- sensum, et posterius origine causat spe-
bus materialibus, et ipsum phantasma ciem intelligibilem, puta generis, et sic
cum sit agens mere naturale ut partialis deinceps ; et ultra sequitur quod species
causa, concurrente intellectu agente, ut inteiligibilis primo causata, prius origine
alia partiali causa immediate causant spe- nata est causare cognitionem objecti cujus
ciem intelligibiiem reproesentantem natu- est, et species inteliigibilis secundo causa-
ram illius singularis, prsescindendo ab ea ta, nata est posterius origine causare co-

omnes conditiones materiales. gnitionem objecti cujus est.

Quarto prsemitto, quod talis est ordo Istis praemissis, patere potest evidentia
inter potentiam superiorem et inferiorem, argumenti Doctoris.
quod quando inferior efficacius movetur (p) Et hoc supposito, qnod singulare
ab aliquo objecto, superior etiam efficacius non possit cognosci sub ratione propria,
movetur propter ordinem poteritiarum. etc.

Exemplum, si enim aliqua albedo effica- Hic Doctor non intendit disputare nunc 51.
Singulare
citer movet potentiam visivam causando an singulare possit cognosci sub ratione an possit
. .
cognosci
speciem sensibilem, efficaciter movetur propria, vel non, de quo ipse in Metaphy- subratione
P™P'^''-
virtus pbantastica recipiendo phantasma sica sua lib. 1. qucest. lo. sed intendit

albedinis,et illud phantasma efficaciter mo- tantum loqui de universali, quia notum
vet intellectum possibilem, causando spe- est apud omnes quod universale potest
ciem intelligibilem albedinis ; stante ergo intelligi ab intellectu nostro, quia intellec-
efficaci motionealicujus singularis, respe- tus est universalium, sed non est sic notum
ctu potentige sensitivoe communiter stant apud omnes quod singularepossit cognos-
aliae motiones superiores. ci ab intellectu nostro, ideo intendit loqui
Quinto prcemitto, quod quando Doctor de re magis vel minus universali, et sic

d\cii,quod spccies specialissima primopri- probat intentum, quod primum cognitum

mitate originis confuse cognoscitur potest , cognitione confusa et primitate originis
esse duplex sensus. Primus, quod si po- est species specialissima, cujus singulare,
natur quod species intelligibilis speciei etc. Ratio ergo prima Doctoris est ibi.

specialissimce, sit partialis causa cognitio- (q) Causa naturalis agit ad effectum
nis speciei specialissimiTe et cujuscumque suum etc. Si ponatur, quod species intel-
superioris, argumentum Doctoris debet ligibilissit partialis causa cognitionis mi-
applicari ad speciem intelligibilem sic, nus universalis et magis universalis, func
quod illa prius origine causat cognitionem ista minor debet sumi sub illa majori, vi-

speciei specialissimae, et posterius origine delicet, sed species intelligibilis, puta al-

causat cognitionem superioris. Alius sen- bedinis est causa naturalis respectu intel-
sus est, quod si ponatur alia et alia species lectionis, et similiter intellectus est causa
intelligibilis, respectu superioris et infe- naturalis ; ergo talis species producit co-
 54 LIB. 1. SENTENTIARUM

gnitionem perfectiorem quam potest, sed gnoscitur animale,et aliacognoscitur ratio-

cognitio speciei specialissinife est perfe- nale, ita quod cognitio distincta definiti

ctior cognitione generis, patet, quiacogni- prsesupponitduascognitiones partium. Mo-

tio specificatur ab objecto. do est impossibileunam eteamdemcausam
52. Sed hlc occurritaliqualis difficultas,quia simul producere duas cognitiones «que
videmus per experientiam, quod causa perfecte, ut supra probavi rf/s^. 2. ^^. 1. et

naturalis prius producit effectum imper- certum est quod cognitio animalisseorsum
fectum, et deinde perfectum, ut patet in sumpta, est imperfectior cognitione homi-
generatione hominis, sic erit in proposito. nis, et ideo cognitio hominis est perfectior

Responsio.^Dico, quodhocnihil est, quiaDoclor loqui- qualibet cogaitione partium. Si teneatur

tur de causa naturali perfecte disposita, et alius sensus, videlicet quod magis univer-
nullo modo impedita, talis enim immediate sale cognoscitur per propriam speciem et

attingit effectum perfectissimum, ut patet minus universale per propriam, patet tunc

a Doctore m 2. m 3. dist. 4. et alibi. In quod species minus universalis tantum

proposito species intelligibilis objecti, et causat cognitionem illius, et illa est cogni-
intellectus agens sive possibilis, sunt de- tio confusa, ut patet, quia cognitio di-

bite approximati, et non apparet aliquod stincta est cognoscere partes ipsius, in

impedimentum, nec apparet quod requira- quas natum est resolvi.

tur aliqua dispositio prior respectuspeciei. Dico secunJo, quod Doctor limitate lo- 53.
„.
Si
.

iterum dicatur,
,.
cum
.....
cognitio distmcta quitur
.

cum
,.
dicit
. ., ...
Causa naluralts pnmo
Inter noti
tias.
Itemaliud. :

speciei sit perfectior cognitione confusa producit effeclum perfectissimum quem una est

ejusdem, videtur sequi quod prius origi- primo potest producere ; modo species '^^aUa!'°

ne producat cognitionem distinctam specie intelligibilis cum intellectu non potest pri-

specialissimse. Dico primo, quod notanter mo producere nisi notitlam confusam ob-
Responsio. Docior dicit effectum, quem primo polest jecti, sed inter notitias confusas, una est
producere, modo species intelligibilis spe- perfectior alia, ideo si poiest producere

ciei specialissimee non potest partialiter imperfectiorem et perfectiorem, si est per-

primo producere nisi notitiam confusam, fecte disposita prius producit perfectiorem,

inter notitias autem confusas perfectissima quee est speciei specialissimae ; si tamen
se notitia speciei specialissimse, et sic gra- species intelligibilis primo repracsentet
datim ascendendo. Non dicit autem abso- speciem illam, et post producitur notitia
lute, quod causa naturalis producat primo omnium essentialiter inclusorum, et sic

effectum perfectissimum, sed dicit quod habita notitia entis per viam divisionis
prius producit effectum perfectissimum poterit cognoscere speciem distincte,et sic

quem primo potest producere, modo primum simpliciter conceptum distincte

primo non potest producere, nisi notiiiam est conceptus entis, qui est conceptus
confusam ; ergo producit notitiam speciei communissimus, et per consequens qure
specialissima3, jquse est perfectior. Secun- sunt propinquiora, sunt prius distincie
do dico, quod cognitio distincta alicujus cognita, quse remotiora, posterius distin-
habentis partes, prsesupponit distinctam cte cogniia.
cognitionem partium, nam si distincte (r) Et hoc pi^obat dupliciter, primo ibi :

cognosco hominem secundum omnes suas IIoc sic probo, etc. Quia concipere distin-
partes, sequitur quod cognosco hoc animal cte A est cognoscere omnia, qua3 quiddi-
el etiain rationale, et alia cognitione co- tative includuntur in <1. Sed conceptus en-
 DIST. 111. QU^STIO II. 55

tis includitur quidditative in omnibus in- cognitio plurium, et hoc distincta om-
ferioribus ; ergo est simpliciter primum nium. Si alia et alia, ergo cognitio distin-
cognitum distincte, et post propin^iuiora, cta totius erit tantum quoddam aggrega-
etc. Et addit, quod conceptus entis est tum ex pluribus cognitionibus distinctis,

simpliciter simplex, sic potest distincte quod videtur inconveniens.

concipi sine aliis, non in eo, Tum etiam, quia nunquam totum, puta Quintum.

54. Sed occurrunt aliqua dubia. Videtur homo, posset perfecte distincte concipi,
imum
biuni. enim si ad cognitionem distinctam, puta patet, quia cognoscere perfecte iiominem

hominis, sufficeret cognitio omnium par- quantum est cognoscibilis distincte, esi

tium, quod cognitis illis partibus cogno- cognoscere omnes ejus partes, quantum
scatur et homo perfecte quod non videtur, sunt cognoscibiles. Sed hoc est impossibi-

quia cognitis anima et corpore distincte, le, patet, quia si in instanti A perfecte et
non propter lioc cognoscitur humanitas, distincte cognosco hominem, ergo in eo-
cum sit alia entitas absoluta realiter di- dem instanti simul cognosco omnes partes
stinctaab omnibus partibus,et siccognitis ejus quantum sunt cognoscibiles, et per
iUis separatis cognosceretur homo, etiam consequens cognosco simul plura eeque
hocnon sequitur, si cognoscantur ut uni- perfecte simul, sicut quodlibet seorsum ;

tae, cum adhuc distinguitur reaUter ab patet, quia ex prsesupposito cognoscitur

ipsis ut unitis, ut pateta Doctore m 3. (7.2. quselibet pars quantum est cognoscibilis,
indum. Tum, quia cognitis omnibus partibus aliter totum non perfecte cognosceretur
distincte, a quo causatur cognitio totius ? distincte.

non a partibus, quia sunt imperfectiores Tum, quia accipio aliquod quantum di- Sextum.

toto, etiam simul sumptse ; modo imper- visibile in partes infinitas, et quasro si po-
fectius non potest causare cognitionem test cognosci ab intellectu creato distincte
perfectioris, ut supra patet qucest. 1. prce- et perfecte, patet quodsic, quia tale quan-
sentis dislinctionis. tum est cognoscibile limitatum. Tunc se-
•tiiim. Tum etiam, si cognitis omnibus parti- quitur quod oportebit prius cognoscere
bus cognosco totum distincte, qufero an partes infinitas, qu.iR tamen non possunt
sit alia cognitio distincta totius, et aUa pertransiri, et tamen si actu distincto co-
omnium partium aut eadem ; non secun- gnosco illud quantum,et distincta cognitio
do modo, patet, quia prior est cognitio requirit cognitionem omnium partium,
partium et imperfectior. Si aUa, qusero sequitur quod actu cognoscam infinita, el
ad quid terminatur cognitio totius, aut sicesset talis intellectus infinitus, ut su-
terminatur ad totum, aut ad partes ; non pra patet d. 2. 7. 1.

ad partes, quia tunc non esset alia cogni- Tum, si cognitio distincta conceptus Septimum.
tio totius et partium ; si ad totum absolute, quidditativi est prsecise cognoscere ipsum
ergo iUa erit confusa, patet ; ergo cogni- secundum omnes conceptus quidditativos
tio confusa totius stat semper cum cogni- inclusos in eo ; ergo relatio, puta pater-
tione distincla ejusdem, quod est impossi- nitas, potest distincte cognosci sine cogni-
bile. tione fundamenli et termini ;
patet, quia
^5- Tum etiam, quia aut eadem coi?nitione
° fundamentum et terminus non sunt de
tum. '
^ ,

cugnoscantur smiul omnes partes totius, conceptu quidditativo relationis, quia po-
autaUaetaUa cognoscitur aUa et aUa pars. nuntur in definitione tantum ut addita, ut

]Non primo, quia non potest esse eadem patet a Doctore infra dist. 30. Sed modo
 ;

56 LIB. I. SENTENTIARUiM

est impossibile, nec distincte^ nec confu- quens esset aliquod visibile, quod nullo
se posse cognoscere aliquam relationem modo esset natum videri, vel non posset
sine fundamento et termino, ut supra pa- videri quantum est visibile ab aliqua po-
iu\i quajst. l.prolog. etinfra patet dist.S. tentia visiva, quod est muUum inconve-

q. 1. et in Quodlib. q. 14. niens ;

patet, quia et si sit aliquod intelli-

56. Tum, quia requireretur magnum tem- gibile, quod non possit inteHigi ab aliquo
Octavum.
pus ad hoc ut posset,puta homo cognosci, intellectu creato quantum est intelligibile,

si non potest cognosci distincte nisi pra3- ut objectum formaliter infinitum, lamen
cognoscantur omnes conceptus quidditati- illud objectum potest intelligi, quantum
vi inclusi in eo,quod est mullum difficile est intelligibile ab intellectu infinito.

sicut etiam ipse Doctor habet pro incon- Tum, quia ponendo, quod magis et mi-
venienti de cognitione speciei, ubi vult nus universale cognoscantur per eamdem
quod si prius oporteret preeconciperecon- speciem minus universalis, quod Doctor
ceptus universaliores ante conceptum spe- non improbat, ut supra patet, sequitur

ciei, tunc oporteret ponere magnum tem- quod si cognitio distincta minus univer-
pus antequam conciperelur species alicu- salis sit secundum omnes conceptus quid-
jus singularis debite approximati sensui, ditative inclusos in minus universaIi,quod
et non impediti. etc necessario erit simul distincta et confusa

Nonum. Tum, quia qusero an potentia sensitiva, cognitio ejusdem objecti, quod Doctor ha-

puta visiva possit videre distincte aliquod bet pro magno inconvenienti,ut supra pa-
album, patet quod sic, quia aliter talis po- tetf/. 2. contra Henricum. Quod autem se-

tentia esset imperfecta, si perfecte non quatur, patet, quia per Doctorem species

posset videre objectum sibi perfecte ap- minus universalis una cum intellectu, ne-

proximatum ; si ergo potest ipsum distin- cessario prius causat notitiam confusam
cte videre, puta aliquod album, ergo opor- ipsius minus universalis ; si modo causat
let ipsum prius videre omnes conceptus notitiam superiorum, certum est quod
quidditative inclusos, sed includitur con- tunc minus universale est seque prsesens
ceptus entis ; ergo oportet ipsum prius vi- intellectui, imo magis, quia species intel-

dere conceptum entis, quod tamen vide- ligibilis illius magis reprsesentat ipsum ;

tur manifeste falsum. ergo tunc, vel causat novam cognitionem

Decimum. Tum etiam^ quia si potest videre distin- confusam illius, quando causat cogniti-
ctealbum, poterit prius videre omnem onem superiorum, vel prius habitam con-
partem distincte illius albi, quia omnes tinuat, patet, quia intellectus et talis spe-

sunt de integritate illius, et per conse- cies suntcausa per modum naturse, et non
quens posset videre minorem, et mino- sunt impedita ; ergo simul erit cognitio
rem partem in infinitum, et sic oportebit confusa et distincta ejusdem objecti, ergo.
crescere potentiam visivam in infinitum, Tum, et pono quod Franciscus distincle Duodeci-
puta ab "^""''
ut patet per Philosophum de Sensu et Sen- cognoscatur, Angelo, quod est

sato. Si dicatur, quod non poterit sic vi- possibile, ut patet a Doctore iii 2. dist. 3.

dere distincte, ergo sequitur quod nun- qucest. ult. qncc cst 11. tunc quiiero, aut in
quam poterit videre perfecte distincte ali- conceptu quidditativo Francisci includitur
quod visibile, et sic potentia respectu sui conceptus hominis, animalis, corporis,
objecti debite approximati, non poteritha- subslantiai et entis ex natura rei, et prse-

bere perfectam visionem, et per conse- ter omne opus intellectus comparatur, aut
 DIST. 111. QU.EST10 II. ^7

tantum per actum intellectus. Non secundo maxime considerat communissima, ut pa-

modo, quia tunc conceptus rationis esset tet per Philosophum primo Melaph. in

dequidditateconceptusvcre realis.Si primo prowniio. Si ergo principia in Metaphysi-

modo, tunc pono, quod Angelus videat ca habent cerlificare principia aliarum

distinete intuitive ipsum Franciscum ; hoc scientiarum, id est, quod considerata in

est possibile, ut patet a Doctore in 2. ubi ahis scientiis distincte cognoscuntur per
supra, ergo sequitur, quod Angelus prius principia communissima, quse pertinent

videbit intuitive conceptum entis, deinde ad Metaphysicam ; ergo, non tamen sic

conceptum substantise, et sicdeinceps des- intelhgendo quod prtecise cognoscantur

cendendo usque ad conceptum individui. inferiora per considerata tantum in Meta-
tio Sed hoc non videtur possibile specialiter physica, quia tunc ad Metaphysicam per-
liva, . ... omnes quidditates in
fi. apud Doctorem, qui vult quod mtuitiva tineret considerare
cognitio tantum sit rei existentis ut exi- particulari, id est, sub ratione propria
stentis, et praesentis utprfBsentis; sedtales et distincta earum, cujus oppositum ex-
conceptus superiores non videntur habere presse tenet Doctor in Melaph. lih. 1.

prius existentiam quam conceptus indivi- qucesl. penuH. Sed sic intelligo, quod
dui, sive quod conceptus superiores in il- ex quo non potest distincte cognosci
lo priori quo intuitive videntur, non vi- aHcjua quidditas, puta humanitas, nisi se-
dentur habere aliqnam existentiam,patct, cundum omnia inclusa iu illa quidditate

quianonexistuntnisiutin singularibus a- cognoscatur, et cum concepius communis-

ctu existentibus.ut patet a Doctorem 2. d. simus includatur ibi quidditative, ut con-

3. q. I. Ex his ergo apparet, quam diffi- ceptus entis inquantum ens, qui tantum
cile sit sustentare quod nihil dicitur co- pertinet ad considerationem Metaphysici,
gnosci distincte, nisi cognoscatur secun- sequitur quod primum cognitum distincte

dum omnes ejus partes. pertinet ad considerationem Metaphysicoe,

Secundo principahter posset muhum du- et ut sic, intelhgitur esse primam in or-

bitari, quomodo conceptus entis possit di- dine distincte concipiendi.

59
stincte concipi sine aliis, quia tunc taUs Necin hoc conlradicit sibi Avicenna, Quomodo
(t)

conceplus esset simpliciter prior, quod ta- qui ponit eam ultimam in ordine doctri- Metaphy-
irica est

men non videtur verum, et patet a Do- nw, et primam,in ordine dislincte cogno- priiiia et
iiltima.
ctore infra d. 8. q. 2 et patet per Piiiloso- scendi, quia ponitur ultima in ordine coii-
phum 2. Met. lext. c. 4. Principia, inquit, fuse concipiendi, id est, quod prius conci-
sempiternorum esse verissima, etc. sed de
piuntur termini aliarum scientiarum con-
hoc vide infra dist. 8. q. 2. com-
fuse, ut supra patuit, et post termini
(s) Secundo probo, etc. Secundo prin-
muniores, et uUimo communissimi, quia
cipaliter probat Doctor, scilicet quod in
ad Metaphysicam pertinent, et haic est ul-
cognitione distincta prius cognoscuntur
tima. Sed in concipiendo distincte, puta
conceptus communiores, quia secundum
Hneam, erit prima, quia incipit a commu-
Avicennam i. Met. c. 3. Metaphysica est
nissimis inclusis in linea. Et cum dicit,
prima secundum ordinem distincte co-
gnoscendi, quia ipsa habet certificare quod Geometer inquantum Gcometer, non
principia aharum scientiarum , ergo co- ntitur principiis per se nofis, etc. Termi-

gnoscibilia in Metaphysica sunt prima noruiit in scientiis specialibus, et tunc cr

distincte cognoscibiha ; modo Metaphysica illis quiddilatibus sic cognitis, distin-

 58 LIB. 1. SENTENTIARUM.
ctiits cognoscuntur principia scienliarwn onem adquodgenus pertineat linea, possit
specialinm. Geometer ut Geometer, per viam divisi-
HfBC littera debet sane intelligi. Si enim onis cognoscere definitive lineam. Dico, Ad Mei

intelligitur quod termini scientiarum spe- quod si ad Metaphysicum non pertmet con- net
considera
cialium non possunt distincte concipi, ut
.
I
siderare omnes
•
1
quiuditates
i-i .
m
• ,• 1
particulan, omnesqu
•

in illis scientiis praecise, puta quod Geo- ut videtur tenere Doctor, ut dixi, quod ^q par^ijc
meter non possit ut Geometer, cognoscere ^^"-
Metaphysica non erit necessaria, nisi ut
lineam definitive nisi per Metaphysicam, habeatur notitia conceptuum transcenden-
ita quod tota cognitio definitiva etcomple- tium et generalissimorum, et hoc magis
tiva sit preecise a Metaphysica, forte hoc videtur; est ergo Metaphysica necessaria
non videtur verum, quia ultimop differen- ad cognitionem distinctam terminorum
tise linese cognitio magis videtur pertinere conceptorum in scientiisspecialibus, modo
ad Geometram, cum Doctor velit, quod prseexposito. Scientia ergo specialis, ut
scientia specialis cognoscat considerata in Geometria et Physica, et hujusmodi, non
illa particulari et sub ratione propria, ut prsehabita Metaphysica, prsecise cognoscit
patet in sua Metaphysica uhi supra. Si terminos confuse, et per consequens prin-
vero intelligitur, quod Geometer non co- cipia per se nota in illis sunt tantum nota,
gnoscat definitive completive lineam nisi terminis confuse conceptis, quia in illo

per Metaphysicam, non quod Metaphysica priori quo nullo modo intelligitur habere
tradat notitiam omnium pertinentium ad Metaphysicam, non potest concipere ad
distinctam cognitionem, puta linese, hoc quod genus pertineant illi termini; nec si-
modo erit verum, quia Geometer non po- militer potest scireomnes conceptus trans-

test distincte et complete cognoscere line- cendentes, qui nec includuiitur quiddita-
am nisi prsecognoscat conceptum entis, et live in illis terminis, sed eorum consi-

post pr£ecognoscat, an linea sit in genere dcratio spectat ad Metaphysicam ; sed

Substantise vel Quantitatis, quia quod habita per Metaphysicam notitia prse-

cognoscitur definitive et completissime dictorum, forte non ut Metaphysicus, sel

quidditative, definitur non tantum per ge- ut Geometer vel ut Physicus, poterit ac-

nus propinquum, sed etiam per generalis- quirere notitiam distinctam term.inorum

simum, ergo oportet scire ad quoJ genus per viam divisionis, et sic cognoscere sua
Ad quofi pertineat Unea; et hoc non potest nisi per principia ex cognitione distincta termi-
genHS
peitineat Mctaphysicam, quae primo diviJit ens fi- norum, et sic habere sua principia
linea. ."
„ ,,
m 5.
. •

nitum in decemGenera, ut patet Me- per se nota, terminis distincte conceptis,

laph.text. com. 13. SecunduDi se ,\nquii{id quod bene nota. Sustinendo tamen, quod Nota.

est, ens per se, ut distinguitur contra ens ad Metaphysicam tantum non pertineat

per accidens, de quo ibi text. com. 13.) considerare omnes quidditates in particu-

sunt quwcumque signant figuras prcedica- lari, pertinentes ad speciales scientias,sed

tionis. Ei parum infra: Quoniam ergoprcc- quod quailibet scientia specinlis consideret

clicatorum cdia quid significant, alia qua- quidditates in particulari, et sub ratione

le, alia quantum, etc. propria quidditativa pertinentes ad illam

60. Habita ergo cognitione ad quod genus scientiam. Ex his patet quomodo Metaphy-
pertineat, potest per viam divisionis deve- sica dicitur prima, et non dicitur prima.

nire ad distinctam coernitionem linese : An (u) Sed comparando totum ordinem ^i.

modo habita per Metaphysicam cogniti- confuse concipiendi ad totuni ordinen\

 DIST. III. QUiESTIO II. 59

dislincte concipiendi quis sit prior,id est, ut unitis, sed est cognoscere ipsum tolum
an cognitio confusa sit simpliciter prior secundum omnes suas partes, ita quod si

distincta, puta an pro statu isto prius ori- est una cognitio totius et partium, illa

gine cognoscatur aliqnid confuse quam terminetur ad totum et ad par-

distincte; dicit Doctorquod sic, prius enim tes. Si vero alia et alia, una terminetur
origine cognoscitur totum quam partes. proecise ad totum et alia ad partem, vel si

Et quia in ordine confuse concipiendi est sint plures, per te, alia ad unam,et alia ad
species specialissima, cujus singulare aiiam, et lioc dicitur distincte cognosci.

fortius movet sensum, ideo prius simpli- Ad secundum dico, quod cognitio totius

citer cognitum primitate originis est spe- realiter vel conceplibiliter distincta a par-

cies specialissima. Et hoc debet intelligi tibus,causatura specie intelligibili totiussi

tantum quando singulare illius speciei est intelligitur abstractive, si vero intuitive,
perfecte praesens, et optime dispositum causatur ab ipso toto ; imo, forte totum
respectu potentiae sensitiva^, quce etiam essentialecausat cognitionem, non tantum
sit bene disposita. Communiter tamen pri- sui, sed etiam partium. Et tenendo quod
us origine concipitur magis universale magis universale cognoscatur abstraciive
quam minus universale, et hoc est, quia per speciem minus universalis, tunc spe-
communiter singulare magis universalis^ cies illa poterit partialiter causare notiti-

prius et fortius sentitur quam singulare am totius et omnium ad quidditatem ipsi

minus universalis, quod est verum com- us pertinentium, ut supra paluit qucest. 1.

muniter.Si tamen singulare minus univer- quia objectum causat cognitionem sui, et

salis fortius moveat sensum, tunc specics omnium virtualiter vel essentialiter con-

intelligibilis illius speciei prius origine tentorum.

causat notitiam illius quam notitiam ma- Ad tertium dico, quod loquendo de toto 63.

gisuniversalis, ex his apparet quodDoctor essentiali et in nobis, quod alia cogniiione aiia cos^ni-

hic, et in sua Metaph. lib. 2. qucest. idt. cognosco totum,et alia et alia partes.et sic coirnosdtur

sibi non contradicit. Hic enim vult quod alia cognitione cognosco hominem, et alia
^pa"°es^*^

primum cognitum primitate originis, non corpus et alia animam. Similiter alia co-

est magis universale, sed simpliciter mi- gniiione cognosco liominem, alia animal,

nus universalC; et ibi vult quod magis u- alia corpus, et sic ascendendo. Et concedo
niversale. Vide etiam quse ibi prolixe ex- quod cognitio hominis terminatur prsecise
posui, ostendendo quomodo illa qusestio ad hominem, et cognitio animalis ad ani-
non contradicitqusest?oni huic. Et ibi glos- mal. Et cum dicitur quod cognitio homi-
savi auctoritates Philosophi et Avicennae, nis est confusa, et cognitio partium distin-
prout faciunt ibi ad propositum, quce se- cta, ergo idem cognoscitur simul distincte
cundum alium et alium sensum possunt et confuse, dico quod cognitio hominis
verificari, ut ibi patet. absolute est confusa, et cognitio partium
Nunc respondeo ad illas instantias factas hominis prfecise non est cognitio hominis
nbio
iiias
ilias contra illud, scilicet quod dislincte cogno- distincta, cum illa sit tnntum cognilio
ntias
scere, est cognoscere secundum omnes partium et non hominis. Sed habita co-
partes, etc. Ad primam dico, quod dislin- gniiione hominis, et omnium partium ut

cte cognoscere aliquid non est tantum co- sunt hominis,hoc totum vocatur cognitio
gnoscere omnes partes illius, etiam uni- distincta hominis, et sic cognoscere ho-
tas, et hoc si totum sit aliud a partibus minem secundum omnes suas partes ( li-
 00 LIB. I. SENTENTIARUM
cet talis cognitio plures includat cogriiti- bus proportionahbus, quia tunc actu co-
ones ) est cognoscere distincte hominem. gnoscerentur infinita, imo infinilies in-
Cognoscere ista vero non simul stant, scilicet quod in
finita, quia illud est divisibile
confuse, et . ...
disiincte simul cognoscam hommem distmcte et infinitas partes, et qusehbet pars adhuc
^"^ ^'
confuse, quia cognoscere confuse est
est divisibihs in ahas infinitas hoc
;

ipsum cognoscere non secundum omnes

enim modo, tantum potest cognosci
partes, et cognoscere distincte est ipsum
ab intellectu infinito iiitensive, potest ta-
cognoscere secundum omnes suas partes.
men cognosci distincte ab inteUectu cre-
Sicut etiam cum cognosco propositionem
ato, secundum omnes partes integrales
ahquam distincte, non tantum cognosco
quantitativas.
propositionem in se, sed simul cognosco
terminos iliius, licet alia cognitione co- Ad septimum dico, quod cognitio pa- Relatio
potest qu:
gnoscam proposiiionem, et aiia et alia ternitatis confusa,non potest haberi ahquo ditativtj
et distinc
terminos, et stantibus simul illis cogni- modo nisi prsecognitis fundamento et ter- cognosci
non prsec
tionibus, tunc distincte cognosco pro- mino, et magis termino,quia prope est ad gnitis
fundamei
positionem.Nisi forte dicatur( ut aliqui di- aliud, sive est entitas formahter ad aUud lo, et
terminc
cunt) qiiod prius habetur cognitio termi- ut ad terminum ;
habita tamen tali cogni-
norum et unionis eorum, et post cogno- tione, potest eam distincte cognoscere, et

scitur veritas propositionis distincte, et quidditative, id est, secundum omnes con-

habita illa non remanet prior cognitio ceptus quidditative et essentiaUter inclu-
terminorum, quia illa continet notitiam sos, et quoad istam cognitionem quiddi-
terminorum, sed hoc non credo absohite tativam distinctam, potest haberi sine ter-
verum, de quo alias, et ex his patet re- mino et fundamento prsecognitis, id est,

sponsio ad quartum. quod cogniiio fundamenti et termini non

&4. Ad quintum, concedo absolute quod requiritur ad cognitionem ejus tantum

intellectus creatus non potest simul co- quidditativam distinctam, Ucet requira-
gnoscere £eque bene plura, sicut quocUi- tur ad cognitionem ejus absolutam, quia
bet seorsum, et hoc seque intense. In est impossibile cognoscere relationem,

proposito, concedo (juod non teque simul fundamento et termino non praicogni-
cognoscit totum et partes, sicut unum il- tis, etc.

lorum seorsum acceptum, tamen cogno- Ad octavum dico, quod hoc est necessa- 65.

scit totum et partes distincte ; sicut er- rium, quia taUs cognitio distincta, ut su-
go cognosco lapidem distincte secundum pra patet, fit per divisionem magis com-
omnes suas partes, non tamen ita intense munis, ethoc non est inconveniens,est ta-

sicut intellectus Angeli, quia perfectior, men inconveniens ibi de individuo sensi-
et tamen Angelus non cognoscit distin- bih, perfecle pra^sente sensui sub ratione
ctius,posito quod lapis possit a me cogno- propria.
sci distincte, sic in proposito. Ad nonum dico, quod visio iUa potest

Ad sextum, dico breviter quod illud terminari ad quidditatem albedinis absolu-

quantum potest distincte cognosci secun- te, non ut qnnd, sed ut qno, id est, quod
dum omnem ejus quidditatem, quia se- quidditas aU^edinis est ratio formaUs
cundum omnem conceptum inchisum terminandi visionem, non autem termi-
quidditative ; sed non potest distin- nat ut quod^ sed tantum ut singula-
cte cognosci secundum omnem partem ris, id est, quod singuiaritas est conditio

integralem, et hoc loquendo de parti- objecti, ut patet a Doctore lib, 1. Melaph.

 .

t)lST. IH. QU^STIO 1] 01

su(c, qucest. C. Ciim dicitur de conceptu Ad duodecimum et ultimum patet re-

entis, dico quod talis conceptus non co- sponsio ex his quoo exposui prolixe m
gnoscitur nisi abstractive, modo potentia Quodlib. de noiitia intuitiva.
visiva non abstruhit ; cognoscit ergo ol- Ibi : Si enim aliquis alius esset*. Dicit * num 23.

bedinem distincte, eo modo quo potest si- Doctor, quod si species intelligibilis spe-
bi competere cognitio sive visio distincta, cialissimcT! (qua3 agit secundum ultimum
visio enim tantum terminatur ad rem exi- potentise sua?) immediate produceret con-
stentem, et sic suo modo videt albedinem, ceptum superioris, ille esset perfectissi-
et quidquid realiter et essentialiter existit mus, qucm posset producere, quia causa
in albedine, si visio est perfecta et di- naturalis non impedita, etc. producit effe-
stincta, non tamen ibi distinguendo unum ctum perfectissimum quem potest. Si ergo

conceptumab alio. Vel breviter dicendum, conceptus superioris, esset perfectissimus

quod non potest videre nisi quod cadit sub in quem potest, sequitur quod nunquam
objecto ejus adsequato, quod est prsecise talis species poterit producere conceptum
color vel lux, non est sic de intellectu, speciei specialissimee; cum ilb sit perfe-
quia habet totum ens pro objecto, etpotest ctior conceptu superioris.

abstrahere conceptus etiam communissi- Secundo principaliter probat idem ibi : 67.

mos. Potest breviter dici, quod cognoscere Secundo sic, quia secundum Avicennam,
aliquid distincte secundum omnes conce- etc. Hic Doctor prsesupponit unum, quod
ptus essentialiter inclusos, tantum per- dicit supra (/wL 2. qucesl. 1. quod aliqua
tinet ad intellectum, cum sit virtus illimi- est propositio per se ncta, terminis confu-

tatior et virtus abstractiva, et hoc magis se conceptis, ut Mathematicus habet

placet. istam per se notam : Tolum est majus
6. Ad decimum dico, quod non potest vi- sua iKirle, vel, linea est longitudo siue
dere omnem partem albi, quia datur mini- lalitudine, terminis confuse conceptis. Et Quomodo
nr -11 Metaphy- •

mum 1 • •
1 I

visibile, virtute quo minus videri Metaphysicus haberet illas propositiones sica sit

non potest, ut patet de sensu et sensato per se notas,

"
^ . •]•,•*
termmis distincte conceptis;
.• ullima ia
ordine
;

°^'""'»'
et cum dicitur quod tunc esset aliqua pars si ergo Metaphysica est ultima in ordine
non visibilis, dico quod esse visibile po- doctrina3, sequitur quod prius concipiun-
biie test dupliciter intelligi. Primo, quod sit tur principia aliarum scientiarum, et ter-
visibile per se, et hoc modo est ibi aliqua mini illarum ante principia Metaphysicai.
pars ita parva, quae iiullo modo potest Modo ordo doctrina3, est a confuse conci-

movere sensum. Secundo, quod sit visi- piendi ad distincte, priusenim occurrit to-
bile non per se, sed ut in toto potest coa- tum, et deinde resolvitur in partes ; si

gere ad sui visionem, sed separatum non, enim communiora, puta ens et hujusmo-
et hoc modo qusecumque pars potest vide- di, primo conciperentur, tunc Metaphysi-
ri, ut prsecise in toto, non tamen distincte ca, qua) primo tractat de illis, esset sim-
potest videre omnes partes, cum sint ibi pliciter prima in ordine doctrina2,quodest
infinitae ; si enim intellectus non potest si- conlra Avicennam
mul videre partes infinitas, multo minus Tertia raiio est ibi :* Terlio, quia si * num. 24.

potentia visiva. oporteret prceconcipere conceptus univer-

Ad undecimum patet responsio ex di- saliores exislenle soluto, id esi, non im-
ctis ad primum, secundum, tertium arti- pediio, oporteret ponere magnum lempus
culum. antequam conciperetur species illius sin-
 62 LIB. I. SENTENTIARUM

gLilaris primo sensati, quia prius oporte- quantum ad primam intellectionem, uti

ret intelligere omnia prasdicata communia liac spccie in memoria, vel iila^ ad illam
dicta in quid de illa specie secundum or- intellectionem actualem istius vel illius :

dinem, cujus oppositum manifeste experi- hffic sunt verba formalia Doctoris, vide
mur, nam visa.aliqua albedine singulari, responsionem hujus in glossa quam ibi

prius et facillime intellectus fertur in co- feci.

gniiionem alhedinis in se quam incogniti- Secundo dico de cognilione acluali di- Solutio
datur alib
Singulare onem superiorum. Et quod dicit de singu- slincte conceptorum. Hic Doctor intendit
movet m-
tellectum lari movenle sensum et intellectum, non probare, quod loquendo de cognitione dis-
mediale,
non autem debet intelligi quod singulare immediate tincta actuali primum cognitum primitate
iminediate.
moveat intellectum, sed tantum mediate, originis, est magis universale, et hsec

quia prius movct sensum exteriorem cau ratio est satis clara- in liltera.

sando speciem sensibilem, et species sen- Secunda ratio est ibi : Secundo probo
sibilis in sensu exteriori causat phantas- idem. Et similiter hsec littera est nota.

ma in virtute phantastica, et phantasma (x) Contra istud objicitur. Hic Doctor 63.

causat speciem inteliifijibilem in intel- intendit probare, quod magis universalia

lectu possibiii, qua causata, statim potest sint primo nota nobis primitate originis,

et hoc loquendo de et littera clara est.

sequi intellectio,

singulari existente soluto, id est, nullo Ad primum dico. Hsec responsio stat Dupiicitei
<^"^"*"'"
modo impedito, sed debite approximato, in hoc, quod sicut duplex est confusum,

gl(3_
scilicet partium subjectivarum et partium

63. Ex hoc apparet causa, quare inlellectus essentialium, ita duples est ordo, scilicet
Quare
intellectus intelUgit prius unum intelligibile, quam • confuse concipiendi et distincte; et quanto
inlelligit
etc. Dicit Doctor ponendo qnod in aliquidest magis confusum partium essen-
prius unum aliud,
intelligi-
intellectu sit species nigredinis et albedi- tialium, tanto prius cognitum cognitione
bile (juam
ahud. nis, species soni, species tangibilis ob- confusa, et quanto aliquid est magis con-

jecti et hujusmodi, quse omnes agunt fusum, cognitione partium subjectiva-

de necessitate naturce ad cognitionem rum, tanto prius cognitum cognitione

objectorum, quorum sunt species ; et distincta ; sed comparando ista duo con-
certum est quod omnia illa objecta, quo- fusa inter se, primum simpliciter cogni-

rum sunt tales species, non simul intel- tum, est confusum partium essentialium.

liguntiir, quare ergo una prius movet Et hoc est quod dicit ibi :
De isto du-
pl^ci confuso.
ad cognitionem sui objecti? Hoc prtecipue
erit, quia singulare speciei reprffisentataj (y) ^f^ Avicennam dico. Ha3C littera cla-

fortius movet sensum exteriorem, quo ra est, excepta ista littera, quse ponitur

moto, fortius excitatur virtus phantas- ibi : Quando objectum non est debite

tica, qaa excitata, phantasma talis sin- approximatum, non movet ad cognoscen-
gularis, fortius et prius excitat speciem dum se sub perfectissima ratione, sed sub

intelligibilem, et hoc non est a voluntate, aliqua imperfecta ; hoc sic intelligitur,

quia intellectus tunc non habet aclum in- quando sensibile est pr.iesens sensui, ut

telligendi.
singulare magis universalis, cum video

Sed in hoc videtur, quod Doctor sibi coloratum hoc, scilicet ut est singulare
Apparens
coulradi- coloris, tunc tale singulare causat prsecise
ctio. contradicat,quia in 2. disl. 9. qucest. 2. ex-
in sensu speciem coloris, et ita intellectus
presse dicit, quod est in potestate Angeli,
 DIST. III. QU^STIO II. 63

Sequens priino cognoscit colorem ; licet liter suum superius, sequitur quod cogni-
tale singuiare sit in se alljum, tamen ut tione confusa, prius cognosco inferius
a remotis non videtur, nisi ut individuum quam superius.
coloris, non ut individuum albedinis, sed
SGHOLIUM.
ut tale coloratum fit perfecte prsesens,
tunc causat visionem aibi ; et sic tandem Tertia conclusio quoad cognitionem habi-
causatur in intellectu species intelligibilis tualem et virtualem, communiora origine
speciei albedinis, et tunc laje dicitur per- esse prius cognita. Ratioest, quia inter ordi-

fecte movere sensum, et intellectus pri- nata ad aliquod perfectibile, imperfectius

prius perficit ergo quando aliqua forma
mo cognoscit speciem illius singularis, ;

virtualiter vel habitualiter continet gradus

scilicet albedinem, e' hoc magis patet in
ordinatos, cujusmodi est species intelligibi-
Metaphys. Doctoris lib. 1. quccst. ult. vi- lisrespectu inclusorum in suoobjecto, prius
de quse ibi exposui. origine habitualiter reprajsentat communi-
(z) Ad lertium dico. Tertium argumen- ores gradus, quia sunt imperfectiores, sed
prius actu reprsesentat minus coramune,
tum stat in hoc, quia in argumentando,
quia dependet a sensatione, quae primo con-
prius componimus syllogismum ex pro-
currit ad speciem specialissimam, quae pro-
positionibus, et propositiones ex terminis,
xime, inter abstracta, ad eam accedit.
et ultimo resolvimus syllogismum in pro-
positiones, et propositiones in terminos, (a)Quantnm ad notitiam habitua- 28.

ergo in syllogismo prius cognoscimus ter- lem sive virtualem, primo expono ^tifhS"
minos, et post propositiones, et ultimo quid intelligo per terminos. Habi- vSuaii»'?
syllogismum. Sicut ergo dixi in composi- tualem notitiam voco, quando ob-
tione complexorum, hoc idem dico in jectum sic est prsesens intellectui
compositione incomplexorum, nam homo in ratione intelligibilis actu, ut
prius componitur ex ente, substantia, intellectus statim possit habere
cor|!ore animato, sensitivo et rationali, actum elicitum circa illud obje-
et ultino resolvitur in ea ex quibus com- ctum. Voco virtualem, quando ali-
ponitur. Gum ergo via compositiva sit quid intelligitur in aliquo, ut pars
prior resolutiva, sequitur quod primo co- intellecti primi, non autemut pri-
gnitum in hoc homine, erit magis uni- mum intellectum, sive ut totale
versale, cum magis universale primo terminans intellectionem sicut ;

componat, ut patet a Doctore iii 4. dist. cum homo, intelligitur

intelligitur
i. q. i. animal in homine ut pars intel-
Respondet Doctor ibi : Ad lertium dico. lecti, ut non intellectum primum

Et responsio stat in hoc, videlicet quod sive totale terminans intellecti-

utrobique, scilicet tam in complexis quam onem. Hoc satis proprie vocatur
in incomplexis, proceditur ab includente intellectum virtualitci% quia est
ad inclusum, et sicut in complexis, cum satis proximum intellecto in actu,
principium includat virtualiter conclusi- non enim posset esse actualius in-
onem, sequitur quod prius cognosco prin- tellectumnisi esset propria intel-
cipium et similiter cum termini princi- lectione intellectum, quse esset ip-
piorum includant ipsa principia, sequitur sius primi u' termini totalis.
quod prius cognosco terminos ; sic in in- Quantum ad istam notitiam ha- Quomodo
complexis, cum inferius includatessentia. bitualem vel virtualem, dico quod perSut
 64 LIB. 1. SENtENTIARUM
formse
imperfe-
commnniora simt prius iiota via clse terminatiir ad illud, et nullo mo-
ctiores ? originis vel generationis. Qiiod do ad inclusum. Sed quia habita no-
Avers. 7.
Melaphys. probatiir, qiiia sicut diversse for- titia confusa, puta hominis, tunc inclusa,
coai. 17.
materia mse perficientes idem perfectibile, sive parles essentiales illius dicuniur in-
priiiio
recipit ordine qnodam natse sunt media- telHgi, non actu^quia tunc intellectio aclu
formas imi-
versales, tius et immediatius informare terminaretur ad iliud, et tunc esset per
et sio deia-
ceps.
illud vel perflcere, ita si eadem for- se intellectum; sed intelligitur habituali-
ma contineat in se virtualiter per- ter,eoquodest actu intelligibile,quia scili-

fectionem illarum formarum ordi- cet in potentia propinqua ad intelligi.non

natarum, quasi consimili ordine quod actu intelligatur. Et sic magis uni-
natur?e, perficiet illud perfectibile. versale, est primo cognitum habituali-

Sicut si forma corporis substan- ter minus univcrsali, semper stando in

tise, etc. formae in ali-

essent alise cognitione habituali.
quo, per prius informaret forma Nota tamen de cognitione habituali et 72.
Difficultai
substantise, et deinde forma cor- virtuali, quia posset fieri difficultas.Si ens
poris, etc. ita si una forma inclu- inquantum ens, est primo cognitum ha-
dat virtualiter omnes illas, ipsa bitualiter et virtualiter, ergo erit aptum
quasi prins perflciet materiam sub prius cognosci actualiter, et sic ordo di-
ratione substantise quam sub rati- siincte concipiendi, ei'it prior ordine con-

one corporis, et semper in illa via fuse concipiendi, sicut etiam forma, quae
generationis imperfectius erit pri- est apta prius perficere materiam, etiam
us, quia proceditur a potentia ad actu prius perficit. Dico quod non sequi- soiutio.

actum; ergo sicut conceptus plu- tur, quod ens prius cognoscatur, nam ex
res communiores, et minus com- quo Doctor lantum loquitur de cognito
munes habitualesvelvirtuales, na- habitualiter et virtualiter distincto contra

ti sunt perflcere intellectum via cognitum actualiter, qualem ordinem ha-

generationis vel originis, ita quod bet aliquid in se, talem habet respectu
imperfectior semper prius;ita si cujuscumque, sicut dicimus quod homo
unus conceptus virtualiter includit prius constituitur perens, deinde per sub-
omnes istos, prius perflciet sub stantiam, et sic descendendo ; iia homo
ratione conceptus prioris et uni- in intellectu talem habebit ordinem, quod
versalioris, quam
sub ratione con- quando prjBsentatur intellectui in cogni-

ceptus particularis, hoc de ordine tione actuali, sic perficit intellectum se-

originis sive generationis, cundum istud esse quod habet in se; ergo
prius est in intellectu perficiendo ut ens,
COMMENTARIUS.
secundo ut substantia,et sic descendendo.
(a) Quantum ad notitiam hahitualem. Et intelligo non perficiendo formaliter, sed
71.
Quid sit
Hsec littera patet usque ibi Quantnm ad : lantum objective, unde qualis est ordo
primo
noLum istam noliliam habituulem, et satis patet inter aliqua, ubi realiler distinguuntur,
habiluali-
ter. liitera. Dicuntur autem habitualiter sive talis est ubi non disiinguuntur realiter,

virtualiter nota, ex hoc quod induduiilur ut pateta Doctore in ^.dist. i.et in quod- pjures u
,., ,
. , „ ,. 1- .• mae realil
in primo intellecto, et dicitur primum m- lib. ubi ergo plures tormaj reahter distin- distingui

tellectum ( in proposito ) illud, quod per guuntup, ut vegetativa, sensitiva et intel-

se intelligitur, ita quod intellectio prae- lectiva, qua3 realiter distinguuntur, talis
 DIST. II!. Qlil^STIO II. 05

est ordo inter illas, sic quod vegetativa traclione forinali, et secundum istiim, abs-

prius perficit, deinde sensitiva et ultimo tractio formalis est, qua forma abstrahitur
intellectiva ; ergo ubi in una forma sunt a subjecto vel a materia ; et abxlraclio

idera realiter et virtnaliter, ibi continentur totnlis e^it, qiia totum universale abstra-
ut in intellectiva. Adluic secundum rati- hitur a partibus subjeclivis. Secundum
onem talis est ordo,quod iniellectiva intel- primam abstractionem quantitas abstrahi-
ligiturprius perficere, ut vegelativa quam tur a materia sensibiU, et secundum se-

ut sensitiva, et post intelligitur perficere cundam abstractionetn animal abstrahitur

ut sensitiva, et postremo ut intellectiva. ab homine et leone, et sic dicit quod ens
Et sic quantocommuniora, tanto sunt pri- quandoque habet al)stractionem formalem,
us nota intellectui nostro; licet pro statu quando scilicet cumprsecisione.cseterarum
lapsus sii oppositum, et non debet intcl- rationum genericarum et specificarum ac-
ligi quod actualiter sic sit, sed aptum na- cipitur, et qu&ndoque habet abstracti-

tum esset sic esse ex parte objectorum, onem tolalem,quando scilicet ut totum u-
sedprostatu isto repugnat intellectui ordo niversale potestate includit coetera genera

ille, etc. et species.

Sed ad rationes quas

*
facit Doctor, pro-
'
Ad tertium respondet, quod non opor- Responbio
. .
ad lerUuai.
bando quod species specialissima est pri- tet in quacumque formaiione conceptus
mum cognitum loquendo de cognitione specifici semper singillatim prpcformare
confusa actuali, respondet quidam novus conceptum confusum entis, sed sufficit

expositor S. Thomse in libro, qui intitula- ens primo omnium fuisse cognitum, in

tur de Ente et essentia. illis enim omnia virtualiter concipiuntur.

!. Ad primum dicit, quod perfectissimus Ulterius dicit quod non oportet tantum 74.

et. conceptus est conceptus entis, in quem ipsis interesse, quia nou est ordo essentia-
^,t^~possunt hujusmodi agentia naturalia. Et lis inter conceptus confusos, ct quod non
^®j.jg cum dicitur a Doctore quod tunc non pos- sit talis ordo essentialis ( ut Scotistae vi-
°'^'*^
set producere conceptum specificum, cum dentur tenere) probat, quia quando sunt
iile sit perfectior, respondet, quod nulla aliqui conceptus essentialiter ordinali or-
virtus potest in perfecliorem effectum suo dine originis, impossibile est extremos
effectu perfectissimosimpliciter ;
queelibet generari, non genitis intermediis; sed ex-
tamen virtus potest in elTectum perfe- perimur nos concipere hominem et sub-
ctiorem suo perfectissimo effectu, in quem stantiam,et tamen intermedia ignoramus,
potest pro aliquo priori, quia ille non est non solum dislincte, sed etiam confuse; er-

perfectissimus nisi secundum quid. E\;em- go. Et dicit, quod Scotistaj non possunt
plum, virtus generativa leonis non potest in solvere hanc rationem. Et si contraillam
perfectiorem effectum quam sit leo, po- rationem arguatur, scilicet si non est or-

test tamen in effectum perfectiorem illo, do esseniialis iuter conceptus confusos a-

quem producit in principio actionis, qui ctuales superioris et inferioris ; ergo ita

tamen effectus fait perfectissimus, quem potest primo generari conceptus speciei
pro tunc posset producere. specialissimoe sicut entis, q'iod est contra
)asio Ad secundum argumentum respondet, eos. Dicit, quod li(;et non sit ordo essen-
in. quod termini lAletapbysicales ut sic, non tialis iiitii^r oinu',s alios conceptus mter se
ponuntur a nob s priino coguosci, siint pi-.ncif^r conc(»|)ium enii-:, est tanien ordo es-

enim termiui Metapliysicales abstracti abs- sentialis iuler conceptum enlis, el inter onuieni

Tom. IX 5
 .

66 LIB. I. SENTENTIARUM

alium conceptiim, et sic oportet prius ens fectione evidentise) et ratio stat in hoc,

concipi, quo concepto possunt alia concipi. quia ille conceptus est inevidentissimus,
Cajetanus Deinde dicit contra Doctorem quod ens sub quo inteliectus magis remotus est a
contiM Sco- . . ,

tum. et quodlilDet simpliciter simpleX; potest cognitione aliorum quam sub quocumque
cognosci cognitione confusa actuali, et alio conceptu. Sed intellectus habens con-

antequam probel,pr?emittit quod non est de ceptum enlis, magis distat ab aliorum cn-
ratione cognitionis distinct8eactualis,quod gnitione, quam habens quemcumque a-

objectum cognoscatur per resolutionem lium conceptum, patet, quia quando sunt

in partes rationis, sed sufficit quod obje- aliqui duo conceptus, quorum unus actua-
ctum penetretur ab intellectu secundum liter includit alterum,ipse est in proximio-

omne quod actualiter in illo invenitur, si- ri dispositionead cognoscendum reliquum

ve hoc fiat per resolutionem objecti in quam e converso, modo alii conceptus
partes rationis, sive fiat ex claro intuitu includunt conceptum entis, et non e con-

objecti simplicis. Similiter non est de ra- tra. Et confirmat hoc per dictum Scoti,

tione cognitionis confusa3 actualis, qui dicit quod pars rationis actualiter in-
quod intellectus intelligat objectum se- tellectse est satis proxima intellectui,

cundum aliquid, et secundum aliquid i- adeo ut proximius esse non possit.

gnoret, sed sufficit quod intellectus fera- Et dicit, quod illud de procemio Meta-
tur in objectum, et non penetret ejus a- phys. scilicet quod evidentia actualiter pe-

ctualitatem ;
quo prpemisso probat inten- nes objectum, pauciora actu includens
tum, et ratio sua stat in hoc, quod quando non est ad propositum, quia certitudo
intellectus fertur in ens actualiter, et nes- illa est certitudo objectalis, sermo autem
cit ipsumseparare a substantia et acciden- noster est de evidentia se tenente ex par-
te, cognoscit ipsum confuse; sed hoc pa- te intellectus. Ex talibus enim evidenti-
tet per experientiam, quia videmus mul- bus et certis, procedit intellectus ad sibi

tos per plures annos exercitatos in stu- inevidentia et incerta.

diis, adhuc nescire distins^uere rationem Ultimo arguit contra Doctorem proban- Cajetaiu
j , . .... . , contra Sc
propriam entis a substantia et accidente. do, quod species specialissima non sit ob- tum.

Et addit quod ex quo conceptus actualis jectum simpliciter confusissimum, et di-

confusus entis est conceptus imperfectis- cit quod magis universale, puta genus,
simus omnium ; ergo est prius via origi- est magis confusum, quia plura continet
nis, patet, quia imperfectiora sunt priora sine ordine, species autem continet partes
via generationis ex 9. Met. text. com. 15. suas ordinate, modo proverbium est: Ubi

^^ ^^ dicatur ad hoc, quod perfectio plnraUtas sine ordine, ibi confusio. Et

Peife.tio
co;iceptus dicatur, quod genus continet
conceptus est duplex scilicet, objectalis et si species
est
sfilicet evidentite, et ille conceptus est perfectio ordinate, quia continet eas mediis diffe-
objectalis
et eviden- objectalis, qui habet objeclum perfectius rentiis, quoe sunt valde ordinata, arguit
tice.
positive; ille autem est perfectio eviden- contra, quia genus non continet species
tise, qui habet ohjectum pauciora inclu- et differentias in actu, sed in potentia, ut

dens, ut patet in procemio Met. lectione se- dicit Porpbyrius, cap. de Differentia^ergo
cunda. contineteas indistincte. Tenet consequen-
Conira hoc arguit, probando quod con- tia, quia actus est, qui distinguit 1. Me-
ceptus actualls confusus entis sit conce- tap/i. text. c. 49. Et sic patet quid dicat

ptus imperfectissimus, (loquendo de per- iste novus expositor.

 ;

DIST. Iir. QU^STIO H. 67

75.
3ccliam
Item Occham m 1. dist. 3. qusest. o. quia aliqua species non habet defmitionem
stiam arguit contra multa dicta Doctoris. Et pri- proprie dictam tum quia conceptus ali-
;
OQtta
oct. ar- mo contra hoc quod dicit, quod Conce- cujus speciei est simpliciter simplex
guit.
ptus Speciei vel generis non esl simplici- (um quia communissimum non est sem-
ter simplex, et primo sic arguit : Quando per primum distincte cogiiitum, nec e-
aliquid componitur ex pluribus, partes tiam communius semper prius distincte
sunt ibi modo sibi convenienti; si totum cognoscitur
sit realiter, partes sunt realiter; si totum Tertio principaliter arguit contra hoc, 76.

sit ens rationis, et habens actualiter esse quod dicit Doctor quod species specialis-
compositum et esse objectivum, partes sima, cujus sinfjulare, etc. Primo co-
proportionaliter erunt ; ergo conceptus gnoscitur, etc. Sed quia istse rationes pro-
speciei specialissim<3e non potest esse cedunt de singulari, de quo Doctor ad
sine partibus suis, et ita cum Scotus prresens non iiitendit pertractare, ideo
ponat, quod conceptus entis est pars, non pro nunc omittantur.
potest esse conceptus speciei specialissi- Quarto principaliter arguit contra ra- Scotus
pt-obit
mse sine conceptu entis, quod ipse ne- tiones quas Doctor facit, probando quod quod spe-
cies sp^-
gat- species specialissima sit primum cogni- cinlissima
sitprinium
Secundo arguit : Quando aliqua habent tum, et primo arguit contra primam, quia cognitum.
omnes partes simpliciter easdem, sunt quando accipit quod causa naturalis, etc.

simpliciter idem; ergo si conceptus spe- aut intelligit quod causa naturalis pro-
ciei est compositus, habebit easden. partes ducit effectum perfectissimum secundum
quas habet definitio; ergo definitio et de- numerum, aut secundum speciem? Si pri-

finitum non essent dislincti termini, quod mo moilo, falsum est, quia ignis in cale-

Scotus negat cUst. qusest. 2. faciendo non producit perfectissimum ca-

Si dicatur, quod aliter componunt con- lorem quem potest, quia successive pro-
ceptum speciei et conceptum defiiiitionis, ducit illum. Si secundo modo, aut inlel-

quia in conceptu definitionis sunt inactu, ligit de causa totali, aut partiali? Si pri-
sed in conceptu speciei sunt tantum po- mo, siestnata producere plures effectus,
lentialiter et virtualiter. nullus eorum prius prodaceretur, nisi for-
Contra, quia non dicimus formam face- te prioriiate temporis, quia unus
re materiam compositam, eo quod sit in potest produci in inslanti, et alius

materia tantum in potentia et noii in actu, tantum successive, et productus ininstan-

sic in proposito, ti eiit prior, sed non sequitur, quod sit

3r.ham Secundo principaliter arguit contra a- perfectior, patet per PhiIoso[)hum. 9. Me-
oiitra
cotum.
lium dictum Doctoris, scilicet quod illud tapb, Quce sunt priora gencralione sunf
dicilur confuse concipi quando concipi- imperfectiorct, quod debet intelligi de to-

tur, sicut exprimitur per nomen, et di' tali causa ordinata habente plures effe-

stincte qucmdo concipilur, sicul exprimi- ctus. Si intelligit de causa parliali, non
lur per definitionem, innueiis quod defi- sequitur quod producat elTectum perfe-

nibile non potest distincte cognosci sine ctissimum in quein potest prius origine;
definitione. Contra : Omne quod concipi- patet, quia substantia aniiuci) primo cau-
tur, secundum totum et secundum quam- sat cognitionem, et postea ista cogni-
hbet partem distincte concipitur, sed con- tio et substantia animae poterunt proilu-

ceptus definiti est hujusmodi ;

patet, tum cere unain volitionem, quje est perfe-
 68 LIB.I. SENTENTIAUUM

ctior cognitione prima producta in na- ciei specialissimse, et productionem conce-

turalibus. ptns entis. Et queero de illo tempore,aut
Prffiterea, secundum Scotum visibi- fit aliqua mutatio, aut nulla ? si nuUa,
le distans prius inlelligitur sub ratione non est niajor ralio quod ageret post

communiori quam minus communi; ergo iilud tempiis mcdium, quam in illo tem-
non semper producitur primo effectus pore medio ; si aliqua mutatio, non po-

perfectissimus, si dicatur quod causa3 test dari terminus talis mutationis, quia

istoe sunt impeditae propter improportio- nec species, nec actus intelligendi, ut

nem medii. patet.

77. Contra, quando est aliqua causa pro- Item arguit contra hoc quod dicit 78.

ductiva multorum effectuum, ita quod Doctor, quod conceplus perfectissimus, in

qusecumque sufficiunt ad productionem que.m possunt est conceptus speciei spe-

unius effectus, puta A, et non alterius, cialissimce, ipse probat quod conceptus
puta B, et tunc A et B si simul produ- singularis sit perfectior. Sed quia Doctor

cantur, prius natura producitur B quam prius prseraisit velle tantum loqui de
A, quia prius natura secundam Philoso- magis et minus universali, et non de
phum 5. Melaph. et secundum eos^ est singulari, iJeo hsec argumenta Occham,
illud quod potest esse sine alio, et non e quse probant de singulari ad prsesens o-

converso; ergo non potest produci conce- mitto, cum non sint conclusionem Do-
ptus speciei specialissimse, nisi produ- ctoris.

catur conceptus communior ; sed e con- Contra secundam rationem Doctoris ar- Occham
. .
contra
v^rso potest secundum eos, quando ob- guit Occham et probat, posito quod ter- secundam
,. . . • • ^. 1 • 1 • • • rationem.
jectum improportionaliter exislit, ergo mini Metaphysicales smt prius noti ter-
prius natura producitur conceptus com- minis aliarum scientiarum, ex hoc non
munior, si dicatur, ({uod conceptus spe- sequitur quod Metaphysica ordine doctri-

ciei specialissimae potest produci sine nse sit prior aliis scientiis, quia scientia

conceptu communiori. Contra, si conce- Metaphysicalis est de complexis ;

quae
ptus ille sic excedens non simul causa- complexa sunt posterius nota ordine do-
retur, hoc erit propter defectum intel- ctrinoe, quia non semper sequitur quod
lectus agentis aut possibilis, aut speciei si lermini sint prius noti, quod com-
intelligibilis; non propter defectum in- piexa ex illis terminis sint prius nola;
tellectus agenlis vel possibilis, quia patet, quia isti termini, corpus cwleste,
semper uniformiter se habent; nec spe- asti^a, ei paritas et imparitas, et hujus-
ciei intelligibilis, scilicet universalis, quia modi, sunt m.anifeste noti, et tamen is-

queero aquo causaretur illa species illius tud complexum, astra sunt paria, non
universalis, et non potest dari, nisi in- potest evidenter cognosci.

tellectus agens et singulare, vel species Praeterea, Metaphysica non tantum est

singularis vel natura communis, quce de compositis, sed etiam est de substan-
omnia sunt praesentia, et sufficienter ap- tiis separatis, qufe sunt posterius notee
proximata quandocumque generatur spe- secundum istos; ergo etsi Metaphysica i
cies rei singularis. Hoc confirmatur, quia non esset ultima ordine doctrinse quan-

si primo non habetur conceptus entis, tum ad illam partem, qufc est de com-
et postea habetur, tunc erit tempus nie- plexis compositis ex terminis communi-
dium inter productionem conceptus spe- bus, tamen posset esse ultima quantum
 DIST. III. QU-ESTK) II 69

ad illam partem, quse est de substantiis prcCtereo. Multi etiam alii arguunt con-
separatis. tra positionem Scoti in hac materia, sed
Contra Contra tertiam rationem arguit; tum, quia eorum argumenta, vel coincidunt
terliara
aUonem. quia ffique concluderet magnum tempus, cum argumentis et responsionibus isto-

si conceptus speciei specialissimfe priino rum; vel si quid addant, facillime solvi

producitur antequam deveniatur ad con- potest per easdem responsiones vel ex-

ceptum entis. Tum, quia dicerent alii, positiones ad argumenta istorum, illa i-

quod simul ( saltem tempore, quamvis deo relinquo.

non natura )
producerentur conceptus Nunc solvenda sunt dicta istarum opi- Solventur
rationes
entis communissimi, et conceptus spe- nionum. Et primo ad ilium novum expo- Tnom.
Cajet.
ciei specialissimcie, sitorem S. Thomee. Quando ergo respon-
Deinde arguit contra secundum articu- det ad primum argumentum Scoti de
lum, in quo ponitur quod ens necessa- causa naturali, etc. dico quod argumen-
rio est primum distincte cognitum pri- tum Doctoris est evidens. Et quando dicit

mitate originis ; et dicit quod est sim- quod causa naturalis producit effectum
pliciter falsum, quia ex quo conceptus perfectissimum pro illo tempore quo pro-
entis non est de essenlia speciei specia- ducit illum, non tamen perfectissimum
lissimce, cum talis conceptus non sit ali- simpliciter, quia pro alio tempore potest
quid reale, sed lantum in intellectu ; sed producere perfectiorem,ut patet devirtute
species specialissima est res extra intel- activa respectu leonis, dico (ut supra di-

lectura, ergo talis species potest distin- xi) quod Doctor loquitur de causa natura-
cte concipi sine conceptu entis. li, nullo modo impedita etperfecta, quan-

79. Prseterea, ita ens preedicatur in quid tum ad hoc, quod non prserequirit ali-

de Deo, sicut et de creatura; ergo sicut quam dispositionem prseviam, sed quod
Deus potest distincte cognosci sine cogni- immediate possit attingere terminum
tione entis, ergo similiter et creatura, principaliter intentum, cujusmodi est in

cum non sit major ratio de uno quam proposito de causis naturalibus, respectu
de alio. Quod autem Deus sic possit co- intellectionis ; sic enim intellectus et ob-

gnosci (et boc loquendo de cognitione jectum, sive species intelligibilis objecti

intuitiva) patet, quia in re est simpli- sunt causse perfectse, quod nulla prsevia

citer simplex,et sic in re aut totaliter i- dispositione posita, et amoto quocumque

gnoratur, aut totaliter cognoscitur. Co- impedimento, statim attingunt perfectis-
gnitio autem intuitiva non est respectu simam intellectionem objecti quam pos-

alicujus conceptus. Item, aliquod sensi- sunt habere; non enim cognitio mngisuni-
bile disiincte cognoscilur a sensu sine versalis est disposiiio preevia requisita ad
cognitione entis ; ergo sic similiier cognitionem minus universalis (loquendo
et ab intellectu, cum sit potentia de cognitione confusa), et sic patet quod
superior et perfectior Ultimo arguit illai causoe si in primo instanti quo sunt
contra tertium articulum. Sed quia sic unit(E,non producunt conceptum perfe-
rationes illee pro.cedunt ex malo in- ctissimum, pro nullo alio tempore pos-

tellectu cognilionis virtualis et habitualis, sunt producere ipsum. Et quod dicit de Ad secun-
dam ralio-
et ultra, quia ex illa parva glossa virtute activa leonis, non est ad proposi- nem.
quam ibi feci, facillime solvi possunt, tum, quia si virtus activa leonis esset

prolixitatem vitando) illa argumenta causa ita perfecta respectu sui effectus
(
 ;

7) LIB. I. SENTENTIARUM
principaliter intenti, sicut est objectum illa quidditate sensibili, et manifestum erit
perfecte pra^sens intellectui vel in se, vel quod species specialissima quidditalis
in specie intelligibili, subito attini^eret sensibilis, cujus singulare fortius movet
leonem, sicut etiam objectum inteliectio- sensum, erit primo ccgnita cognitione
nem ; sed quia virtus activa leonis est confusa et primitate originis. Si vero in-
valde imperfecta, ideo prius attingit mul- telligat, quod ens concrctum quidditate
tas dispositiones prsevias, qufe sunt ef- sensibili sit tantum ens sensibile, ita quod
fectus imperfectiores. ens sensil»ile est primo cognitum, se-
80. Ad secundam responsionem, quam dat quitur, quod illud ens sensibile erit primo
ad secundum argumentum Doctoris, dico cognitum, cujus singulare fortius movet
quod illa responsio non evacuat rationem, sensum, et si singulare alicujus spe-
quia sive loquatur de abstraclione Meta- ciei specialissimse fortius movet sensum,
physicali formali sive totali, non videtur sequitur quod species specialissima erit

respondere ad rationem Doctoris. Si enim primo cognita confuse. 81.

Metaphysica est posterior ordine doctri- Ad tertiam responsionem, ex dictis supra

nse quantum ad cognitionem complexo- patet, quod nihil facit ad argumentum
rum, erit etiam posterior quantum ad co- Doctoris.
gnitionem incomplexorum, qualitercum- Ad illud, quod dicit de ordine essen-
que illa incomplexa abstrahantur, ut pa- tiali originis, antequam respondeam pree-

tet intuenti ; et responsio facta ad istani mitto aliqua. Primo, quod ordo essentia-
secundam rationem, patet quomodo pa- lis originis interconceptusconfusos potest
rum concludit, ex superius declaratis dupliciter intelUgi; aut inter res conce-
vide ibi. ptas confuse , aut inter conceptus confu-
Et quando dicit, quod termini Meta- sos, quibus illse res concipiuntur, Exem-
physicales ut sic, non ponuntur primo plum primi : homo, animal, sensibile,

cognosci, (supple ut sunt abstracli abs- vivens, corpus et suhslanlia. Exemplum

tractione formali) sed quod significatum secundi : cognilio hominis, cognitio ani-
hujus termini ens concretum quiddilate malis, et sic deinceps. Secundo pra^mit-
sensibili est primo cognitum. Ex hoc vi- to, quod dicit Doctor //i 4. dist. 1. q. l.

detur magis stare ratio Doctoris, qui quod idem dicitur prius et posterius
tantum loquitur de terminis Metaphysi- generari secundum aliam et aliam reali-

caliter conceptis, qui sunt termini abs- tatem, quia Franciscus prius origine di-
tracti a sensibilibus, quia illi termini po- citur ens, deinde substantia, deinde cor-
sterius cognoscuntur. pus, et sic deinceps. Tunc dico ad ra-

Cum vero iste expositor tionem quod accipiendo ordinem

istins,
dicit, quod eiis

non esscntialem originis primo modo, extre-

in se, sed ut concretum quidditate
sensibili est primo cognitum, tunc queero
ma non possunt generari,intermediis non
generatis; quod enim Franciscus dicatur
ab eo, aut tale ens dicit conceptum di-
eenerari secundum substantiam et secun-
stinctum a quidditate sensibili, aut eum-
dum humanitatem, et quod simul non sit
dem conceptum, quem dicit quidditas sen-
geniius secunduin animalitatem, corpo-
sibilis? Si primo, videtur quod conceptus jeitatem et hujusmodi, est impossibile,
entis ut sic, sit abstractus a quidditate quia ubi est talis ordo, est impossibile
sensibili, et sic stat argumentum Docto- haberi posteiius sine priori.
ris. Si secundc, tunc quoerendum est de Si vero intelligat^ quod ubi est talis
 DIST. 111, QUiESTlO II. 71

ordo, extrema non possunt concipi, inter- sterius origine causat cognitionem confu-

mediis non conceptis, dico quod hoc po- sam coloris, et sic deinceps ; et sic est or-

test habere duplicem sensum. Primo sic, do essentialis originis inter hujusmodi co-
quod Franciscus intelligatur, vel conci- gnitiones, qualis potest essc inter plures
piatur generari secundum substantiam, effectus ab eadeni causa ordinate produ-
et secundum suum esse ultimatum, et ctos, et sic istee cognitiones confusse ab
quod non intelligatur generari secundum eadem causa ordinate producuntur ; et

alia intermedia, hoc forte importat diffi- tunc negatur quod extrema possint ha-
cultatem. beri sive produci, intermediis non pro-
ema Secundo sic, quod extrema, puta sub- ductis, licet intellectus, habita cogni-
sunt
cipi, stantia et homo,non possint absolute con- tione confusa superioris ,
possit prse-
oon-
s in-
cipi intermediis non conceptis ; hic sen- cise considerare illud non considerando
^diis.
sus est falsus, quia contingit concipere inferius , ut patuit a Doctore supra
hominem et substantiam, non concipien- qucesl. 1. prcesenlis distinct. Tamen quan-
do ipsum esse animal vel vivens. Et pa- tum ad produci, comparando ad eamdem
tet quod hic non est ordo essentialis ori- causam, non potest conceptus superioris
ginis, sic, quod conceptio hominis con- produci a specie intelligibili alicujus
fusa essentialiter dependeat a conceptione speciei specialissimse, non producto prius
animalis. conceptu confuso speciei specialissimoe,
2.
Si vero intelligatur ordo essentialis in- et sic patet ad rationem istam, quse prius
con-
s (Jis-
ter conceptus confusos, secundo modo videbatur sibi omnino insolubilis.
)s est
essea- sumptos, scihcet inter cognitiones confu- Ad aliud argumentum ,
quo probat 83.
is.
sas superioris et inferioris, dico quod non quod ens potest coniuse concipi; et pri- in hoc non

inveni a Doctore quod inter tales conce- mo respondeo ad illud quod prasmittit, '^scoto!
ptus confusos sit ordo essentialis originis, nam quando dicit quod cognoscere ali-

et sic stat quod extremi conceptus pos- quid distincte est illud cognoscendo pene-
sunt haberi, intermediis non habitis. Be- trare secundun) omnia, quee sunt in illo.

ne verum est, quod loquendo de concepti- Hoc conceditur, nec in hoc differt a posi-

bus distinctis, inter illos est ordo essen- tione Doctoris, quia habeo pro eodem co-
tialis originis, quia homo non potest di- gnoscere hominem penetrando secundum
stincte concipi, non conceptis omnibus omnia ipsius hominis, et cognoscere eum
superioribus, et ita non potest homo di- secundum omnes partes ejus; non enim
stincte concipi, ita quod distincte conci- possum perfecte penetrare Iiominem nisi

piatur quod ens est, nisi omnia intermedia cognoscam omnes partes essentiales ho-
concipiantur, ut patet. minis; cognoscere aliquid secundum om- Cognoscere
Dico etiam, quod posito quod sitordo nes partes suas, est ipsum dislincte co- ^ cu"',him'

essentialis originis inter conceptus confu- gnoscere. Tunc ad argumentum respon- t^eTmncfsT
sos secundo modo dictos, hoc debet intel- deo, quando dicit quod ens confuse co-
ligi quantum ad produci; quia (ut dicit gnoscitur ab aliquo intellectu, quando
Doctor) si ponatur una species intelligibi- nescit separare ens a substantia et acci-
lis eadem respectu speciei specialissimffi, dente, etc. Dico primo, quod Doctor sup-
etomnium superiorum, iila species una ponit, quod ens dicat distinctum conce-

cum intellectu prius origine causat cogni- ptum, alium a substantia et accidente, ut

tionem confusam, puta albedinis, et po- supra exposuimus qucest 1. pnesentis di-
 ,

72 LIB. 1. SENTENTIARUM
stincl. et sic intellectus cognoscens ens, sam ,
quod imperfectuin sit dispositio
cognoscit ipsum distincte. Et cum dicit, prrevia ad perfectum, imperfectum prius
quod nescit ipsum separare a substantia generatur, ut patet in generatione homi-
et accidente, hoc falsum est, quia notum nis, cujus prius generatur sanguis,
est apud intellectum, quod omnis substan- deinde caro, etc. sed cognitio entis non
tia est ens, non e contra, et quod omne pryerequiritur, ut dispositio prsevia ad co-

accidens est ens, et non e contra. Credo gnitionem hominis, ut supra dixi; ergo.
tamen, quod ens apud istos possit confuse Nec est multum necesse hic distinguere
concipi, quia isti ponunt quod ens non di- de perfectione objectah, et de perfectione
cat ahum conceptum a substantia et acci- evidentise, qua eliam distinctione posila,
dente, et sic patet argumentum parum certum est quod conceptus entis est perfec- .

concludere. tior perfectione evidentise; et ratio contra

84. Ad aliud, quo probat quod conceptus boc parum concludit, quia hic loquimur
9. Met.
oontext. 15. entis sit primo cognitus, quia imperfe- de evidentia conceptus inse, et certum est
Illa regula
Arislot. ctissimus, hoc negatur, et cum probatur quod ex quo ens dicit conceptum simpli-
valet quaa-
do illa ex 9. Metaph. quod imperfectiora siinl citer, statim fit evidens cuicumque intel-
priora se
habent per priora via generationis, dico quod hsec lectui concipienti iilum. Non sic est de
moiliim
propositio habet veritatem in formis ejus- aliis conceptibus includentibus ipsum ens,
potentiae et
posterjora dem ordinis, imo (ut supra dixi) conceptus entis est
ut palet a Doctore in quod-
per modum
actus. lih. in 4. in materia de Eucharistia; et simpUciter evidentissimus , cum tanium
vera est quantum ad esse, quia communi- sit cognocibilis distincte, et sic simpUci-
ter qucE prius generantur in respectu ad ter primum in cognitione aUorum distin-

aUquem effectum principaUter intentum, cta.

sunt imperfectiora, ut patet in generatio- Ad ullimum de cognitione confusa sive §5

nehominis; non enim est absoiute vera de conceptu confuso, dico primo, quod ^J^^I^JgP^g"'

quod primo genita sint imperfectiora conceptus confusus magis vel minus, ®'^P'' '*^^

patet, quia prius generatur substantia non altenditur principaUter penes hoc, ^ii""s, cui

quam accidentia, et tamen substantia per- quod est importare partes oi'dinate cognoscibi
f .• o-
lectior. !mc dico,
j- 11-
quod Ucet conceptus en-
1-1-
vel in ordinate, vel
1

magis
•

vel
I
•

minus or-
lisdistinct

tis sit imperfectissimus, non tamen se- dinate; sed attenditur penes hoc , quod
quitur quod prius cognoscatur, non enim taUs conceptus includit plures per se
valet, substantia est prior generatione ac- partes, et sic iUud erit magis confusum ,

cidente; ergo a nobis priiis cognoscitur, quod incluiiit partes in actu quam
imo e contra prius accidentia cognoscun- iUud quod tantum in potentia. Si e-
tur. nim inclusio partium est causa quod a-
Ohjectio. Si dicatur, quod quando perfectum et liquid dicatur conftisum , sequitur quod
imperfectum comparantur ad eamdem ubi est major et perfectior inclusio, erit

causam, imperfectum prius generatur. magis confusum, et hujusmodi est in-

Cum ergo cognitio entis sit imperfectior clusio actualis partiuin. Dicimus enim ho-
cognitione liominis, sequitur quod species minein esse perfectiorem aniinaU ,
quia
intelligibilis hominis prius origine causa- plura includit actu quam aiUmal , licet

bit cognitionem entis. animal plura includal potentia.

Solutio- Dico, quod quando imperfectum et per- Si etiam dicatur, quod inclusio partium
fectum sic comparantur ad eamdem cau- sine ordine includit majorem confusi-
 DIST. 111. QUi^STlO 11. 73

onem, transeat. Et cum dicit, quod genus utriusque effectus, quia vel nihil produce-
est hujusmodi, negatur, quia includit om- ret, vel si aliquid produceret , effectum
nes species ordinale, secunduni differen- perfectiorem produceret. In proposito,
tias ordinatas, ita quod non aeque primo non fit comparatio causae ad duos conce-
includit omnes, ut patet. Et cum dicit, ptus, solo numero differentes.

quod nulia est ibi distinctio, quia actus Et cum dicit, aut attendilur ista perfe-
est, qui distinguit , etc. dico, quod ctio specifice et non numeraliter, ita quod
actus est multiplex , scilicet actus causa eadem comparetur ad plures effe-
formalis, actus entitativus, de quil^us ctus speciedistinctos, vel saltem plusquam
Doctor in 2. distinct. 12. qucest. 2. et numero, quia proprie cognitio hominis et Cognitio

actus objective sive oljjectalis, et actus, cognitio animalis non distinguuntur spe- an^maUs

qui importat actualem existentiam ; om- cie, quia nec objecta, accipiendo co- specKs-*
nisi

nes isti actus possunt suo modo dislin- gnitionem specificam improprie sumptam. tmguuntur.
guere, et sic inter species potentiali- Sed quidquid sit an hujusmodi cogniti-
ter contentas in genere, est saltem dis- ones specie distinguantur, alias pertracla-
tinctio objectiva sive entitativa per actum biiur. Cum quserit, aut est causa partialis

objectalem, sive entitativum. Et est di- respectu illorum, aut totalis? Si partialis,
siinclio formalis, quia per differentias, li- iila posterius origine potest producere
cet non sit distinctio per actum includen- effeclum perfectiorem, patet de substan-

tem actualem existentiam, e^, sic patet ad tia animge, quse prius producit cognitio-

rationes iiujus novi expositoris. nem sui, et ipsamet cum cognitione par-
Nunc respondendum est ad rationes tialiter producit vojitionem sui, et qua)

Occham. Ad primam, quam facit de causa, est perfectior cognitione. Dico, quod lioc

naturali, dico primo, quod etiam causa, non est multum ad propositum; tum quia
loquendo de perfectione naturali effectus, si essentia anima^ sit parlialis causa co-
si est perfecta et non impedita, statim gnitionis sui, non tamen ipsa sub eadem
producit effectum perfectissimum quem ratione formali est pariialis causa voiiti-

potest, et si calor successive producat ca- onis sui, quia non ponitur oljjectum ali-

lorem, tahs successio accidit propter im- quod in se esse causam alicujus voliti-

perfectionem in causa. onis, licet forte cognitio talis objecti pos-

Dico etiam, quod non est ad proposi- set esse causa, sustinendo quod voluntas
tum, quia fit comparatio causoe ad duos non sit totaiis causa volitionis suae, de
effectus numero distinctos; modo quando quo patet in 2. d. 13. Dico etiam, quod
calor producit in ligno calorem successi- etsi substantia animte inquantum intel-

ve, est tantum una productio numero, et lectus, sit causa tognitionis, tamen ipsa
per consequens tantum unum produc- inquantum intellectus non est causa, nec
tum numero. Si fieret ergo comparatio totalis, nec partialis volitionis, ut patet a
inter effectum perfectum et effectum im- Doctore in plurijjus locis pricsertim in I.

perfectum, qui tantum numero distin- dlstinct. 2. 7. 10. in 2. dist. 26. ct alibi.

guuntur, diceretar quod causa naturalis Dico tertio, quod (ut dixi) causa natu- 87.

prius origine produceret effectum per- ralis perfecte disposita producit effectum
fectum, et posterius origine effectum im- peifectissimum, quem potest, ubi autem re-

perfectum, licet forte casus non admitte- quirit aliquam dispositionem, prius produ-
retur, posita sequali dispositione ex parte cit illam; et tunc dico, quod licet substan-
 ,

74 LIB. 1. SENTENTIARUM

tia aiiimse possit coinparari secuiidum is- rum qiiod effectus imperfeclior sit prior

tum ad cognitionem et volitionem, ut ad generatione.

duos effectus specie distinctos ; tamen non Ad aliud de visibili distanti dico (ut ibi 88.

est cequaliter disposita respectu utriusque, dicitur) quod ideo visibile distans prius

quia ad voliiionem alicujus objecti sem- causat cognitionem communioris,quia non

per prterequiritur cogniiio ejusdem ut dis- est perfecte proportionatum. Exempli gra-

positio, sive ut causa sine qua non, ut tia, posito quod a longe videatur, puta

patet a Doctore in 2. d. -25. In proposito aliquod individuum coloris, tale indivi-

CausM na- autem causa3 naturales agentes cognitio- d^um causat similitudinem coloris in po-
turales tentia sensitiva, et talis species sensitiva
agentes one, quando non sunt impeditcB, non prse-
cognitione,
requirunt aliquam dispositionem positi- causat phantasma in phantasia, quod re-
quandonon
sunt iinpe- vam, ut supraexposui ; et sic patet quid prfesentat in.lividuum coloris cum condi-
ditfe, non
•pfierequi- dicendum sit de specie intelligibili ?pe- tionibus materialibus; et illud phantasma
runt
aliquam ciei specialissimre, si pouatur quoJ sit causat partiahter in intellectu possibili,
dispositio-
neni. partialis causa cognitionis speciei et co- speciem intelligibilem coloris, repra^sen-

gnitionis superiorum, quod ipsa prius ori- tantem colorem in ratione objecti intelli-

gibilis, et talis species partialiter causat

gine producit cognitionem speciei speci-

alissimce, ut partialis causa. Et quod dicit conceptum perfectissimum quem potest

de causa totali, boc idem dico. et sic prius origine causat conceptum

Et cum dicit, quod non est major ratio coloris ,

quam conceptum qualitatis. Si

uno quam de aiio, iioc indiget proba- vero tale visibile esset debite proporti-
de
tione. Cum vero dicit , quod quando onatum potentige visivse, ita quod causa-

comparatur ad duos effectus specie di- ret speciem sensibilem reprsesentantem,

stinctos, ita quod unum prius origine pro- puta hanc albedinem , tunc primum co-

ducit, et aliud posterius origine, verum gnitum esset species albedinis.

est, si unum est producibile in instanti, Et quando arguit contra de illa impro-

et aliud successive ; hsec omnia indigent portione, et quod dicit quod non potest
probaiione. Oporteret enim probare, quod baberi conceptus speciei specialissimse

si una causa, puta Sol, potest producere sine conceptu superiori, negatur hoc,

plures effectus specie distinctos successivc, q'iando sensibile est perfecte proportiona-

quod prius non posset producere perfe- ^um. Et cum arguit contra, quaerendo qu^e

ctiorem quam imperfecliorem. requirunlur ad causandum conceptum su-

Priora ge- Et quod dicit de Philosopho, quod pri- Penons ut entis? dico breviter, quod i^er
nerctione
sunt imperfectiora, hoc
quamcumque speciem intelligibilem^alicu-
sunt poste- ora generatione
riora per- jus speciei specialissimtC, potest haberi
fectione, verum est, ut comparantur ad agens, quod
quando. conceptus entis. Et si ponantur distinctee
non potest immediate attingere effectum
species intelligibiles respectu superioris
principaliter intentum, ideo oportet ipsum
et inferioris, dico quod phantasma cujus-
prius producere dispositiones pra^vias, et
cumque singularis speciei specia'issimiie,
ideo priora in tali generatione sunt im-
potest causare speciem intelligibilem spe-
perfectiora effectu principaliter intento. ciei specialissimo) et omnium supcrioruin,
Ut vero comparantur ad agens, quod non ut supra exposui.
requirit dispositionem pra3viam respectu Ad rationem factam contra secundam 89.

effectus principaliter intenti, non est ve- rationem Doctoris, patet quod ratio Doc-
 DIST. 111. QUyESTIO II. 75

toris est evidens. Et quando dicit Occham causaretur conceptus entis, quod require-

quod Metaphysica est de conceptibus com- retur magnum tempus ad habendum con-
plexis, admittitur. Cum addit quod ali- ceptum speciei specialissimce. Et (h-

quando complexa erunt posterius nota, li- cit Occham, quod idem sequeretur,

cet termini sint prius noti, ut patet de a- quod si prius causaretur conceptus
stris, et paritate et imparitate, dico quod speciei, requireretur magnum tempus an-
aut loquimur de propositionibus per seno- tequam haberelur conceptus entis, quia
tis, aut de propositionibus non per se nolis, oporteret transire per omnia media. Dico
sed de conclusionibus deductis. Si de pro- quod non est simile, quia facihus est ha-

positionibus per se notis, dico quod ordi- bita cognitione inferioris, quod habeatur
ne doctriniB sunt posterius notse in Meta- cognitio superioris, quam e contra, nam
physica, et similiter termiiii earum sunt cognita substantia, oportet muUas facere

posterius noti quam in aliis scienliis ; et divisiones antequam deveniatur ad cogni-

patet de ista propositione : o))ine fotum tionem, putahominis, non autem econtra.
est majus sua parte, quae est nota Meta- Similiter cognito aliquo toto, in quo plu-
physico, terminis distincte conceptis, sed res partes includuntur, faciHus est cogno-

prius nota in aha scientia, terminis con- scere omnes illas partes, quam cognita ali-

fuse conceptis ; et tunc dico, quod si ter- qua parte, cognoscere aliquodtotum ; tum
mini distincte concipiantur a Metaphysi- etiam, quia notitia inferioris potest esse

co, statim illehabebit propositionem per causa notitioe superioris, quia tale inferius
se notam, si sunt tales termini, ex qui- est perfectius et essentialiter continet su-

bus posset componi propositio per se no- perius, ut supra dixi in qucest. i. prcesen-

ta, et sic si ista propositio esset per se no- tis distinct. cognitio autera superioris,

ta : astra sunt paria, statim notis termi- non potest essecausa cognitionis inferio-
nis, distincte esset Metaphysico per se ris, cum superius nec essentialiter,nec vir-
nota, et habitis principiis per se notis ex tualiter contineat entitatem inferioris. Co-
terminis distincte conceptis, statim potest gnito ergo quod sit necesse transire per
habere evidentiam propositionum virtuali- eadem media a cognitione speciei specia-

ter contentarum in illis. Cum ergo ordine lissinipe ad cognitionem entis, et e con-

doctrinse sit prior cognitione confusa ter- tra, tamen majus tempus incomparabili-
minorum, cognitione distincta eorum, ter requiritur transeundo a conceptu en-
patet quod ratio Occham nihil concludit tis,ad conceptum speciei specialissim.nB

contra rationem Doctoris. quam e contra.

Ad illudde substantiis separatis, lioc mi- Dico etiam sustinendo quod sit eadem 91.

3' nus concIudit,quia de substantiisseparatis species intelligibilis speciei specialissi-niie

tantum habentur conreptus communes et omnium superiorum, quod per eamdem
's
illis et nobis, et non habetur aliquis concep- speciem, facilius est transire a cognitione
t tus proprius incompIexus,ut supra patuit. speciei specialissinife, ad cognitionem en-
Necestintentio AvicennfequodMetaphysica tis quam e contra, ut patet intuenti.

dicatur ultima in ordine doctrinfe respectu Posito etiam quod sit alia species intcl-

substantiee separatte, sed simpliciter et ligibilis speciei specialissimoe, et quod

absolute dicitur ultima. quodlibet superius habeat speciem intel-

Ad aliud quod facit contra tertiam rati- ligibilem propriam, adluic patet quod fa-
onem, in qua Doctor dicebat quod si prius cilius est, habita cognitione speciei spe-
 76 LIB. 1. SENTENTIAKUM

cialissimtc (includentis essenlialiter omnia tractiva, Deas non posset distincte co-

superiora) transire ad conceptum entis, gnosci, non cognito conceptu entis, et

quam habita cognitione entis per spe- hoc idem dico de creatura. Et cum dicit

ciem inteHigibilem ipsius, transire ad co- de cognitione intuitiva, non est multuin
gnitionem speciei specialissimse, cum ens ad propositum, quia in tali cognitione,
nuUum inferius includat, nec virtualiter illud dicitur distincte cognosci, quando
nec essentialiter, et sic patet quomodo cognoscitur secundum perfectam exi-

ratio Occham non concludit. stentiam. Supponitur autem quod con-

Ad ultimum quod facit contra secun- ceptus entis abstrahat ab omni existentia,
dum articulum principalem, in quo Do- et si ad hujusmodi cognitionem intuiti-

ctor dicit quod necessario primum cogni- vam requiritur, tunc cognoscitur inquan-

tum cogmlione dislincta est ipsum ens. tum actu existens.

Et Occliam intendit probare quod species Ad illud quod dicit Occham contra Do-
specialissima possit distincte concipi cforem de conceptu simpliciter simpHci,
sine conceptu entis, sed hoc negaretur probando quod species specialissima di-

a Doctore. Et cum probat, iliud potest cat conceptum simpliciter simplicem, pa-
distincte quidditative cognosci, non tet responsio, quia conceptus speciei,

cognito illo quod non est de quidditate accipitur pro re conceptibili, qujE est

illius, hoc concedit. Et cum addit quod composita ex pluribus realitatibus con-
ens non est de quidditate speciei spe- ceptibilibus. Et concedo quod sicut en-
cialissimse/ negatur. titas speciei specialissimce habet esse prse-
Cum probatur quod species specialis- ter operationem intellectus, ita et omnes
sima non habet esse extra animam, sed partes illius, et eo modo quo habet es^e,

ens tantum in anima, hoc habet probare, eodem modo et partes. Et haec omnia
quia, ut infra patebit, ipsum ens est clarius habent videri infra distinct. 8.

de intrinseca ratione cujuscumque creati, Ad aliud quod dicit contra Doctorem, de

et dicit conceptum realem, ut infra pate- confuse et distincte concipi, ubi probat
bit prcesenti d. et d. 8. quod species specialissima potest concipi
92. Et quando dicit, quod Deus potest distincte sine definiiione ; hoc patet esse
distincte cognosci (loquendo de cogni- falsum, et probationes quas facit; sunt
tione intuitiva), quoe terminatur ad rem manifeste fais?e, ut patet intuenti, et se-

existentem inquantum existens, ut dicit quenti doctrinam subtiiissimi Doctoris.

„
tins non
Scotus, eraro
o similiter et creatura. Dico
'
Quidam novus expositor
'
Philosoihi
esi de in-
trinseca
raiione
ppimo, quod uou cst simile de Deo et cre-
t

atura,
'
i

quia ens non est de intrinseca ra-

arguit contra Scotum de primitate cogni-
^ ^

tionis. Et primo sic recitat positionem

...
creaturae. tione Dei, cum conceptus entis sit simpli- Scoti dicens: Scotus inprima dist. 3. ponit

citer posterior, est autem de intrinseca quod via originis in cognitione confusa
ratione crealurpe ; et de hoc vide supra semper minus universale prius occurrit
ea quse dixi in d. ^. q. 1. exponendo illud intellectui, et hoc, quia illius singulare

argumentum, quo probatur quod non pos- fortius movet sensum. Modo ex hac eo-
sunt esse simpliciter duo necesse esse. rum divisione habetur, quod semper sin-

Dico secundo, quod posito quod conce- gulare magis universalis fortius movet
ptus entis sit superior DeO; etdeintrinseca sensum, tam in proxima quam in remo-
ratione ejus, dico quod in cognitione abs- ta distantia, ut patet. Etianj habetur,
 :

t)IST. III. QUJISTIO II. 77

quod via originis magis universale prius Tertia conclusio, loquendo de via ori- Tertia
conclusio.
nobis occurrit, quia asserunt illud esse ginis, et in cognitione actuali et distin-

l
confusius. Novi vero quidam eorum di- cta, primum cognitum est ens, deinde
•
cunt, et est opinio Scoti in primo^ disl. 3. semper magis universale descendendo, et

quod aliquid potest cognosci tripliciter. deducunt, quia distincte cognoscere est

Aut actu, ut quando actu atting'tur ter- resolute cognoscere ; sed ipsum ens in
minando vel movendo actu intellectum, nihil prius est resolubile, igitur est pri-

qua via diceremus eum, qui ipsum ho- mum cognitum

minem contemplatur actuali cogniiione, Quarta conclusio, si loquamur de ordi Quarta
coaclusio.
cognoscere hominem aut habitu, ut si
;
ne perfectionis, distinguunt, quia una co-
nondum cognitum sit, sed de proximo gnitio est perfectior alia, aut simpliciter,
cognosceretur nisi accidat impedimentum, utpote illa quse est de objecto perfectiori ;

ut qui actu contemplalur animal, habiiu aut secundum proportionem potentise ad

ipsum ens contemplari dicetur, quia objectum, utpote quando objectum secun-
dum contemplatur animal, est in proxi- dum plures gradus cognoscibilitatis attin-
ma dispositione ad cognoscendum ens gitur. Tunc dicunt, quod primum cogni-
nisi aliquid impediat. iut potestate vel tum, primitate perfectionis simpliciter

virtute, quo modo qui actu aliquod to- est Deus, quia inter omnia entia opti-

tum intelligeret ut definibile, potestate mum est Deus ; igitur ejus cognitio est

et virtute omnes illius partes intelligit. simpliciter perfectior. Si vero de primi-

Ex quorum positione eliciuntur conclu- tate secundum proportionem, sic primum
siones tales, videlicet cognitum erit magis sensibile et magis
Prima conclusio, loquendo de cogni- materiale. Loquendo de primitale adce-
i
tione actuali et in via generationis, et in quationis, est ens ut ens, quia ad ipsum
t
11
cognitione confusa, prius cognitum, sive naturaliter ordinatur intellectus, et ad
a
1
id quod prius nobis occurrit, est species omne contentum sub ipso.
specialissima, cujus singulare fortius mo- Nunc dicit iste novus interpres (et ve- 95.

vet sensum, et hoc supponendo singula- re novus interpres Philosophi )

quod ha;c
ria non per se cognosci a nobis. Hanc positio non est Peripatetica, et videtur
probant primo per Achillem eorum, quia sibi contraria. Primo, quia si in cognitio-

agens naturale approximatum passo, etc. ne habituali sive virtuali magis universale
Secunda conclusio, loquendo de cogni- est pi'ius cognitum ; igitur in cognilione

tione habituali sive virtuali, primum co- actuali. Deduco, quia omne potentialiter

gnitum est ens, et semper magis uni- tale, quandoque erit actualiter tale,- sed

versale prius quam minus universale. per eos in habituali cognitione magis uni-
Probant, quia perfectiora sunt nata prius versale est prius cognitum ;
igitur in co-

perficere intellectum quam perfectiora ;

gnitione actuali ,
quia quando habituali-
igitur post actualem cognitionem alicujus ter cognita actualiter cognoscentur, prius
intellectasest magis aptus cadere in cogni- cognoscetur illud quod potentia erat aptum
tionem illius, quod est imperfectissimum, natum prius cognosci, aliter ordo esset
tale est ens, et semper magis universale; violentus et non naturalis.
igitur cognitione habituali ipsum ens est Secundo, si per eos intellectus est aptus

primum cognitum, et ipsum magis uni- naturaliter perfici prius a minus perfe-

versale minus universali. cto ; igitur cum deducitur ad actum,

 78 LIB. 1. SENTENTIAUUM
prius perficitar a minus perfecto, et ita biLuali cogiiitione prius cognitum. Tenet
semper prius perficietur a magis univer- consequentia, quia habitualiter tale est

sali. Consequentia patet quia omne agens illud, quod est in proxima dispositione
inducens formam in aliquo subjecto, ita ad esse tale (ut ipsi dicunt), quia stante
iliam inducit, sicut subjectum est natu- impedimento semper primum cogniti:m
raliter illius susceptivum ; aliter inductio in cognitione habituali erit minus uni-
esset contra naturam subjecti, quia versale.
in cognitione actuali illorum semper Quarto agentia illa naturalia, stante tal
magis universale erit prius notum. Et impedimentO; aut agunt in intellectum, ut
sic prima et tertia conclusio videntur con- ipse esi aptus naturaliter pati, vel non.
tradicere. Si non, igitur generatio haec intellectiva

Quod si dicas, quoJ esset ita in actuali erit violenta, quia fit ab agente passo
ut estin potentiali, si non adessot impedi- non conferente vim. Si vero sit in illo,

mentum, modo est sibi impedimentum, ut ille aptus est naturaliter pati, tunc
quia intellectus in intelligendo dependet a intellectus esset naturaliter aptus recipere
sensu ; et sensus movetur ab objecto ex perfectius contra eos, etiam nuno mi-
natura sub ratione naturcB specificpe, nus universale est proximum in cogni-
quando est indebita distantia, et iia opor- tione habituali, quia iste est ordo re-

tet intellectum moveri a ratione specifica ceptionis intellectus, ut procedit a minus

ad conccptum speciei ; et ita concedunt, universali ad magis universale, quare
illa intellectui proesentia eo ordine intel- post conceptum speciei proximum est uni-

lectum movere, quo ordine sunt prsesen- versale illi immediatum, et sic non pos-
tia, nisi eorum motio ab aliquo sensibili sunt evitare contradictionem.
impediantur. Secundoprincipaliter: lllud via originis Prin
. Pliyg
96. Sed hcec solutio est frivola. Primo, quia primo cognitioneactuali intellectui nostro contex
Frivola
solulio. non dicitur proxime venturum, quod nobis occurrit, quod est nobis noiius et

nunquam tali ordine venit, igitur nun- certius, hoc patet primo Physic. Via nobis
quam dicetur proximecognoscibile, quod innata est procedere acertioribus nobis, 9sd
nunquam tali ordine cognoscitur. Sed magis universale semper est notius minus
per eos nunquam illa dispositione impe- universall. Probatur minor ista, quia illud
ditiva stante, potest intellectus post cogni- est certius, circa quod sensus et intellectus

tionem speciei cognoscere magis univcr- minus contingit errare, sed circa magis
sale, igitur illud non videtur proxime universale minus contingit errare sensus
cognoscibile ;
frustra enim dicitur pro- vel intellectus, quia qiioties sensus vel
xime venturum in aliqua dispositione, si intellectus errat in magis universali errat
nunquam veniat in tali dispositione, quia in minus universali, et non e contra, quia
stante ipso impedimento, non potest dici stat errare in particulari et scire inunivec-
proxime pra^sens. sali, ut dicitur in lib. Priorum, et patet

Tertio, per definitionem eorum probo, sensui, quia contingit me errare, quod
quod minus universale sit primo cognitum Socrates sit homo, non tamen conlingiter-
cognitione habituali, quia stante tali im- rare quod sit animal.
pedimento, post cognitionem confusam Item arguo, et est ratio Simplicii pri- 97
Ralio i

speciei cognoscitur semper proximum mo Physic. Et suppono primo ex consen- pli<'

universale speciei ; igitur illud dicitur ha- su omnium Peripateticorum, nihil posse
 DisT. in. ou^sTio n. 79

intelligi ab intellectu nostro, quin aut per cit , nec ex dictis ejus hoc potest infer-
species accidentis, vel non sine speciebus ri , ut patet intuenti dicta ipsius. Vult
accidentis intelligatur. Secundo, quanto enim ,
quod quando singulare in debi-
accidens est communius, tanto est cer- ta distantia et proximatione fortius mo-
tius, quod ipsi concedunt in qusest. de vet sensum , universale illius singula-
objecto sensKS in solutione ad primum, ris prius cognoscitur cognitione confusa,
tamen est Averrois 2. de Anima com' id est ,
quod habita cognitione sensi-
ment. 63. et etiam sensu constat ,
quia tiva hujus albedinis a phantasmate il-

visus potest errare circa album vel ni- lius, tunc primum causatum erit spe-
gi'um ; potest enim dijudicare aliquid cies intelligibilis albedinis, et secundo
esse album et errare, nunquam autem eiit species intelligibilis proximioris al-
errabit judicamlo illud esse coloratum bedini, et sic deinceps, tenendo (ut

seu visibile. Tertio suppono, quod co- supra dixi) quod ponantur tot species
gnitio magis uiiiversalis non potest ef- intelligibiles, quot universalia magis et

fici nisi intellectu , nisi per cognitionem minus communia. Si vero tantum una
accidentium omnium, vel non sine ac- ponatur, patet (juod species intelligi-

cidentibus communibus, ut sine sensu, bilis albedinis prius partialiter causat

voce, loquela, etc. Tunc arguo sic : cognitionem confusam ipsius albedinis,
illud via originis primo intellectui no- et post cognitionem superiorum, ut ex-
stro in cognitione actuali occurrit, cujus posui. Et sic semper posita debita dis-
accidentia primo via originis cognitione positione sensibilis, puta, quod videatur
actuali nobis occurrunt, patet hoc ex pri- ut indiviiuum speciei specialissima^,
mo praesupposito ; sed cognitio acciden. tunc quando tale singulare fortius mo-
tium generis, et magis universalis pri- vet sensum, tunc primo species specia-
us via originis nobis occurrit. Hfec ratio lissima, illius via originis cognoscitur.
Simplicii nullis additis demonstratur. Et etiam falsum assumit, quod singu-
Sim- Tertio principaliter, haec positio vide- lare magis universalis fortius moveat
^°^ sensum quam singulare minus universa-
tur insufficiens. Prirno, quia per hanc
t.
non habemus, quid sit prius posteriusve lis, stante aequali dispositione utriusque
cognitum in universalibus post rem , sed singularis. Assumit etiam falsum, cum
solum universalibus in re. Adhuc cum dicit quod singulare magis movet sensum,
intellectus possit procedere naturaliter sive in proxima sivein remota distantia, ut
voluntarie, et fortuite atque scientifice, patet ad sensum. Et multa alia dicit, qu.ne

ex hac determinatione non habemus, ipse non invenit in Scoto, sed transeo
quid sit praecognitum in unoquoque pro- breviter.

cessuum, sed per haac positionem tan- Deinde respoiideo ad rationes ,

quas m.
tum habetur, quid sit praecognitum in facit. Gam primo dicit, quod haec po-
processu definitio ; hoec ille. sitio non est Peripatetica , miror certe,
Ad istum novum expositorem Philo- quod semper utatur isto vocabulo, quasi
)ne8
lum sophi respondeo. Et primo, quando in- alii peritiores in via Philosophi et Com-
T

oS.
fertur, per Scotum habeiur, quod sem- mentatoris nihil viderint . Oporteret
per sinffulare maeris universalis fortius enim ipsum ostendere quae osten-
dicit;
•. o ... Scotus fuit
m• . .• r.
.
, . .

movet sensum, tam proxima quam dat mihi ,

quod dicta a Doctore Subtili perfectis^i-
in remota distantia. Hoc Scotus non di- non siiit ad mentem Philosophi , et cre- totehcus.
 80 LIB. I. SENTENTIARUM
dam ; sed quia hoc non ostendit , sicut cognitione actuali, non sequitur, ut supra
etiam in aliis locis dixit non esse pe- diffuse exposui. Iste enim imaginatur, et
ripatetice dictum , adduci litteram Phi- non recte quod Scotus velit. quod illud

losophi et Averrois , ostendendo quod quod est prius cognitum via originis

erat peripatetice dictum, ideo parum cognitione habituali vel virtuali, possit

curo ex quo oppositum non ostendit per etiam esse prius cognitum cognitione
dicta Philosophi et sequacium ipsius. actuali. Et nota verba Doctoris, dicit

Credo enim Doctorem Subtilem fuisse per- enim sic : Si una forma includat vir-

fectissimum Aristotelicum , ut opera et lualiter pJures, prius perficiet materiam

commentaria ejus ostendunt. sub ratione commnnioris formce, puta
Sed his omissis ,
quia parum curo snh ratione subslantiae quam sub ratione
insistere contra istum novum interpre- corporis, et semper in illa via genera-
tem , respondeo ad illud, quando dicit tionis impcrfectius eril prius, quia pro-
quod Scotus sibi contradicit ,
quia si ceditur a potentia ad actnm; errjo sic-

magis universale est prius cognitum co- ut conceptns plures communiores el

gnitione habituali ; igitur et in cognitione minus communes habiluales nati sunt per
actuali, negatur consequentia. Et cum ficere intellectum via generationis vel

dicit, quod potentialiter tale quandoque originis, ita quod imperfectior semper
Suessanus erit actualiter in se, parcat mihi, quod est prius ; ita si unus conceptus virtuali-
non intel- . ,,. .
^^ •
rv
lexit Sco- non mtelngit Doctorem. Non enim Doctor ter includat omnes illos, prius perficiet
vult quod illud dicatur prius cognosci ha- snb ratione conceptus prioris et univer-
bitualiter, quia est aptum natum sic co- salioris, quam sub ralione conceptus
gnosci, quod taUs potentia reducatur ad particularis. hs&c^coiu^. Pdtiei ergo quod
actum, qnia tantum loquitur de cognito non vult quod tale sic prius cognitum
habitualiter vel virtualiter distincto, con- cognitione habituaU, sit natum prius co-
tra cognitum actualiter, et sic qualem gnosci cognitione actuali, nisi forte lo-

ordinem habet aliquid in se, talem ha- quendo de cognitione distincta.

bet respectu cujuscumque. Sicut dicimus Potest etiam responderi ut respondet lOO.

quod homo prius constituitur ens, etc. quidam, qufe responsio est prius recitata TrOTnM
vide supra, ubi hoc exposui responden- ab isto novo interprete, videlicet quod Meta*ph

do ad similem difficultatem. objecta, eo modo movent inteUectum

Ad aUud, cum dicit, si intellpctus na- quo sunt praesentia, nisi sit aUquod im-
turaliter est aptus natus perfici a minus pediens. Et sic licet objectum sit prtE-

perfeclo ; igitur cum deducitur ad actum, sens intellectui sub ratione magis univer-
prius perficietur a minus perfecto. Dico salis, tamen (intellectus in intelligendo

(ut supra dixi) quod non inteUigit Do- et movendo dependet a sensu, et sensus

ctorem, quia loquitur tantum de perfe- movetur ab objecto extra sub ratione na-
ctione habituaU vel virluali, ut distingui- turoe specificse )
quando objectum est

tur contra actualem, id est, posito quod in debita distantia ad sensum, oportet

intellectus actu perficiatur cognitione, pu- intellectum moveri ab objecto sub rati-

ta aUjedinis, quod est proximus iUi non one naturffi specificse ; et ita objectum
in actuaU cognitione, sed tantum in habi- prsesens, sub ratione universalis non
tuali vel virtuaU, patet quod magis uni- potest movere sub tali ratione, ex impe-
versale ; ergo iUud est prius cogrioscibile dimento singularis sensibiiis ad extra,.
 DIST. Iir. QU^STIO ir. 81

moventis ipsiim sensum. Concedo ergo communem esse, ex hoc, quod ponit dif-

quod quaicumque sunt prgesentia intel- ferentiam inter objecta sensuum parti-

lectui, eo ordine movent intollectum quo cularium sive sensuum exteriorum, et

ordine sunt prtesentia, nisi eorum motio per consequens cognoscit illa objecta ;

impediatur ab aliquo sensibili extra. Hoec et sic patet quomodo intellectus simul
ille. El hanc rationem dicit ille inter- potest habere cognitionem speciei spe-
pres esse frivolam. Hoc dicit forte cialissim?e, et multorum superiorum. Di-

us quia eam non recte intelligit. Quando co tamen, quod stante tali ordine non
io'
ergo dicit, quod quum dicitur aliquid potest cognosci prius prioritate originis,
"^^"
proxime cognoscibile, nuncjuam tali quia prius de necessitate cognoscitur
ordine cognoscitur, conceditur amoto species specialissima, cujus singulare
semper impedimento. fortius et efficacius movet sensum. Et
Et cum infertur quod per nos, stante ideo sfante tali impedimento nunquam
tali dispositione impeditiva, nunquam potest cognosci primo, non tamen se-

intellectus potest post cognitionem spe- quitur quod non possit cognosci secundo,
ciei cognoscere universalius, dico pri- sive in aliquo posteriori instanti, et sic

mo, quod hoc nihil est contra nos, quia patet.

tunc ponitur impedimentum, quo stan- Ad illud, quod secundo principaliler loi.

te, non potest sequi cognitio, etc. Intel- dicit, quod magis universale actu prius ^^^ter^Laie''

ligitur enim dictum istius, quod quantum cosrnoscitur cognitione ^^^^ P"?®
confusa, quia no-
est ex parte sua, est objectum prius bis certius, dico quod stante debita
'
dis- cognitione
contusa.
cognoscibili, sed quando singulare sen- positione tam sensus quam objecti, tunc
sibile fortius movet sensum, prius cau- sensus non errat circa sensibile, ut pa-
satur cognitio perfectior, sive conce- tet 2. de Anima, et hoc clarius intel-
plus perfectior, qualis est conceptus spe- ligitur a Scoto in istn primo, dist. 3.

ciei, et sic magis universale esset prius qmest. 4. de sinceris veritatibus. Et

cognoscibile ex parte sua quam minus uni- sic si habet album perfecte praesens,
versale, et semper ioquor pro statu natu- et non sit indispositio in sensu, ita sen-

rae lapsse, et sic posito tali impedimento, sus certus est quod est album, sicut
non potest sequi. Dico secundo, cum quod est coloratum, imo per prius appre-
dicis quod stante tali impedimento uni- hendit sub ratione albi quam sub ra-

versalius non potest cognosci, negatur tione coloris, et sic semper Doctor lo-

quod non possit cognosci ; hoc enim quitur. Particularia enim sunt prius
impedimentum non ponitur propter ne- nota nobis, et magis universalia natu-
gationem cognitionis absolute, quia tunc rpe, quare a particularibus tanquam a

sequeretur, quod stante cognitione spe- notioribus inchoandum est; magis ergo
ciei specialissimse, intellectus non posset universalia sunt notiora naturse, et ideo

aliquo modo cognoscere superiora, et sic in ordine distincte concipiendi incipi-

non posset formare hanc propositionem : mus a magis universalibus.

homo est animal, vel substantia vel ens; Ad illam rationem, quam dicit esse Ratio slm-
oportet enim cognoscere extrema cogno- Simplicii, dico, quod concessis illis pra3-

scens unionem extremorum, et ponens suppositis ( tamen sane intellectis, quod

differentiam eorum ad invicem, ut pa- dico propter secundum prtesuppositum,
tet 2. de Anima^ ubi probatur sensum quia licet absolute accidens magis com-

Tom. IX.
 . (

8^ LIB. 1. SENTENTIARUM

mune communiter sit certius, stante ta- nito, et convertendo ad aliud objectum,
men dispositione potentise et objecti ut patet a Scoto in 2. dislinct. 42. Nun- Quare
tur cog
sensibilis particularis in se, non video quam enim voluntas posset habere a- tio voli
tarii
istam majorem. certitudinem magis uni- ctum, nisi circa prius cognitum, et ideo

versalis, ut dixi supra); postea negatur superfluum est quserere omnium proces-

ista, videlicet quod cognitio accidentis sum, sive omnem modum procedendi.

magis universalis prius nobis occurrit, po-

SGIIOLIUM
nendo debitam propinquitatem sensibilis.

Bene verum est, quod si sensibile videa- Quarta conclusio quoad ordinem perfecti-
tur a remotis prius occurrit, ut singulare onis, prius cognitum simpUciter primitate
perfectionis est Deus, et alia objecta quo
magis universalis ; ut vero est in de-
perfectiora sunt in se, sunt priora hac pri-
bita distantia et propinquitate, qualis
oritate. Sed priora sunt prioritate notitiae
requiritur ad videndum singulare speciei quoad nos, ea ad quae sensibilia et sensus
specialissimffi, prius occurrit, ut singu- magis movent. Illa prioritas sumitur a per-
lare speciei specialissimffi quam ut singu- fectioneobjecti, hsec a proportione gradu-

lare magis universalis, ut patet per expe- um cognitionis ad gradus cognoscibilitatis

objecti, et fundatur haec distinctio in Philo-
rientiam, et sic ratio ista nibil con-
sopho.
cludit.

102. Ad illa alia inconvenientia quoe addii- Nunc (le ordine perfectionis, dis- 29
Nota
cit, primo, quod per hanc positionem non tinguo, quod perfectiiis intelligi-
habemus, quid sit prius aut posterius bile a nobis potest intelligi dupli-
cognitum in universalibus post rem, sed citer, aut simpliciter aut secun-
solum universalibus in re : dicO; quod duin proportionem. Exemplum,
hoc non est necesse, quia quserimus visio aquilse de Sole est simpliciter
tantum, quid sit simpliciter primo co- perfectior respectu Solis quam vi-
gnitum via originis, posito qno 1 singu- sio nostra, videlicet respectu can-
lare non cognoscatur in se ; et sic conclu- delse, et tamen visio nostra perfec-
ditur quod species specialissima, cujus tior est proportionaliter, hoc est,
singulare fortius movet sensum, et habita plus habet ipsa de ratione visionis
cognitione talis speciei, intellectus postea secundum proportionem ad visi-
potest omnia essentialiter vel virtualiter bilitatein candelse, quam visio
inclusa in tali specie cognoscere, et hoc aquilse habeat de ratione visionis
sufficit. respectu visibilitatis Solis. Istadi-
Ad aliud quod dicit, quod contingit stinctio habetur a Philosopho 2. rfe
intellectum procedere naturaliter volunta- Aniinalibus, ubi vult quod licet de
Primo
rie etc. dico quod ut patet ex littera Doc- immaterialibus habeamus mini- Pai-t.
maliui
a

toris,non oportet quasrere omnem modum, mam cognitionem, quod est intel- c. 5

sed quoeritur absolute quid sit primum ligendum proportionaliter, tamen

cognitum primitate originis. Cognoscere illa est desiderabilior cognitione
enim voluntarie pra?supponit cognitionem magna, quse potest haberi de ma-
naturalem, quia cognitio dicitur volun- terialibus, quse est magna in com-
taria, inquantum voluntas imperat intel- paratione ad illa cognoscibilia,- lo-
lectui, vel firmando illum in priori quendo ergo de ordine perfecti-
cognitione vel removendo a priori cog- onis simpliciter, dico quod perfe-
 DIST.
ctissimnmcognoscibile a nobis eti-
am naturaliter est Deus. Unde in
hoc etiam ponit Philosophus felici-
tatem natnralem iO.Eihicor. et post
ipsnm species specialissima per-
fectior in nniverso, et deinde spe-
ciesproxima illi, et sic usque ad
ultimam speciem, et post omnes
species specialissimas, genns pro-
ximum abstrahibile a specie per-
fectissima, et sic semper resolven-
do.Et ratio omnium istorum est,
quia aUingere actualius objectum,
est intellectio perfectior si-mplici-
ter, quia habet sequalem perfecti-
onem ex parte intellectus cum
qnacumque alia intellectione, vel
non minorem, et habet perfectio-
nem multo majorem ex parte obje-
cti,qu9e duo, scilicet perfectio
po-
tentiae et pcrfectio objecti, sunt
causa perfectissimse cogiiitionis
sive intellectionis.
Si loquamur de notitia perfe-
ctiore secundum proportionem ad
cognoscibile, dico quod perfecti-
ora sensibilia et sensus efdcacius
moventia; sunt perfectius cogno-
scibilia secundum proportionem,
quia intellectus noster plus attin-
git ad illa secundum gradus cog-
noscibilitatis eorum, et qn?e sunt
remotiora ab illis, sunt minus cog-
noscibilia secundum proportionem
SU39 cognoscibilitatis.
De tertia primitate, scilicet ad?e-
quationis ,dicetur in sequenti quse-
stione.
(b) Ad argumenta hujus qusesti-
^- onis : Ad primnm dico, quod conse-
,
quentia non valet, scilicet est pri-
5s, mum ens; ergo est primum coi^ni-
aJ tum a nobis, licet sequatur, igitur
ir. est primum cognoscibile quantum
[II. QU^STIO II. 83
est de se, &t ita debet intelligi veri-
tas de qua loquitur Philosophus 2.
Metaphysic. sicut res se habent ad en-
titafem, ifa adverilalem, pro evidentia
rei in se, sivepro intelligibilitate
rei ex parte sui. Non oportet au-
tem, quod res sicut se habet ad
entitatem, sic se habeat ad cogno-
sci, nisi intelligatur cognosci ab
illo intellectu, qui respicit intelli-
gibiliaomnia secnndum gradum
proprium cognoscibilitatis eorum,
qualis non est noster intellectus,
sed maxime cognoscit sensibilia.
(c) Ad secundum dico, quod con- aj seoan-
sequentia non valet nisi in causis sicutma-
prsecisis. Quod patet exemplo, ^i',',,,",'!
in
si eclipsis est coo^noscibilis ex tlu- ''^ f''"i'';"
plici causa per
^
duas potentias, sci- ^"^^p.'''^'^^^'
••
expiicatur.
licet per sensum et intellectum
habentem demonstrationem, nun-
quam cogaoscitur perfeclissime,
nisi cognito principio demonstra-
tionis perfectissime; non tamen
sequitur, ergo ntmqunm cognosci-
tur, nisi cognito principio demon-
strationis. Habet enim aliam cau-
sam,qua cognosci potest, quia ista
non est prsecisa causa, tamen per
aliam non potest ita perfecte co-
gnosci sicut per istam, quia ista
causa, scilicet demonstratio, qua
potest cognosci ab intellectu, est
perfectior causa cognitionis suae
quam alia, qua potest cognosci per
sensum. Ita est in proposito, quae-
libet creatura pra^tcr causam cog-
nitionis su?p, quse est essentia divi-
na, habetaliam causam cog- illius
nitionis, scilicetessentiam propri-
am, qusenata est gignere notit:am
sui ;nunquam tamen per motionom
suaui itn perfocte cognoscitur res,
sicut pcr cssentiam divinam. Non
 ^4 LIB. I. SENTENTIARUM

igitiir sequitiir, ab effectu ad cau- in primo membro secundse quse-

sam arguendo, si perfectissime, Et cum arguitur,quod in-
stionis.
perfectissime, ergo si simpliciter, determinatum negative, est magis
simplicitcr, quia, illud quod per- indcterminatum quam indetermi-
fectissime sumptum potest esse natum privative, nego de indeter-
causa prsecisa perfectissime in ge- minatione ad propositum loquen-
nere, sumptum tamen simpliciter, primo in-
do, qualis scilicet est in
non est causa prsecisa effectus tellecto, quia indeterminatum ne-
in genere. gative est singulare, et tale non
Al. ler- (d) Ad tertium dico, quod major est magis indeterminatum quam
liiiiii.
est vera loquendo de primitate indeterminatum privative. Inde-
perfectionis; non de prinii-
sed terminatio autem negativa, scili-
tate adfequationis. Exemplum, cet repugnantia ad determinari,
nunquam est visio circa aliquid sub etsi sit. aliquo modo major quam
ratione coloris praecise, ita quod indeterminatio privativa^ non ta-
non sub ratione hujus vel illius men indeterminatum prius oc-
tale
coloris, putn albi vel nigri, nisi curritintellectui,quia tale non est
illud videatur remotis vel imper- confusum objectum, sed distin-
fecte. Visio autem alicujus sub ra- ctum cognoscibile, sicut prius di-
tione coloris praecise, non est per- ctum est.
fectissima, sed imperfectissima. Quod arguit etiam in secundo
De qno in-
Cum dicitur, perfectissima ope- membro, quod notitia rationali
fra q. 7.
ratio potentise est circa primum Deus sit ultimum cognitum, quia
objectum ejusverum, est, non pri- prius cognoscitur illud, a quo flt

mum adsequatione, sed primum abstractio quam abstractum, hoc

perfectione, quod videlicet est per- non est vorum, ponendo abs-
nisi
fectissimiim contentorum sub pri- tractionem, quemdam discursum a
mo objecto adgequato. Et ideo dicit notiori ad aliud, ita quod illud a
Philosophus, 10. Eihicor. qnoddele- quoflt abstractio, est primo co-
ctatio perfectissima est in operati- gnitum, et aliud cognitum per ip-
one circa optimum omniumeorum, sum, et si ita intelligat abstracti-
quae s int sub potentia, hoc est, onem, talis cognitio per abstracti-
circa optimum contentum sub onem, non est prima cognitio abs-
objecto adsequato illius potentisp. tracti. Si enim ita cognoscatur
Probat, igitur est ratio, quod Deus Deus per creaturam, oportet ali-
est primum cognitum, hoc est, quem conceptum praehabere de
perfectissimum; quod concedo, sed Deo ad quem discurritur, quia dis-
non primum adsequatum, de quo cursiis prsesupponit aliquem con-
seqnent. quceslione. ceptiim de termino ad quem est.
31. (e) Quod autem dicit ista opinio Vel igitur propositio quam accipit
Aflrationes
Heniic. rocitata, ethoc quantuni ad secun- est falsa, vel si sit vera, concludit
pro 2. q.
dam quaestionem de ind 'terminato Deum esse prius cognitum, ante-
negative et privativc; si intelligat quam cogno^catiir rationabiliter,
de primitate originis, contradixi quod forte concederet. Quod etiam
 DIST. 111. QU^STIO H. S5

addit,quod Deus est primum co- prima cognoscibilitas inest; sed modo non
gnitum anobis naturaliter, non di- sequitur, quantum in se est, est primum
stinguitur ab aliis,quia non conci- cognoscibile; ergo illud primo actu co-
pitur in aliquo, in quo distingua- gnoscitur ab intellectu nostro, non sequi-

tur a creatura.In hoc videtur con- tur, requiritur enim ultra quod si primum
tradicere sibi ipsi, proedixit enim cognoscibile, quod etiam sit prsesens intel-

quod est primura cognitum ab in- lectui in ratione objecti actu intelligibilis.

tellectu naturaliter, ut est indeter- Modo hoc non potest esse, ut supra pa-

minatum negative, et dicit quod in tuit prcesentis dist. quccst. prima, ubi

hoc conceptu distinguitur a crea- habitum est, quod primum movens intel-

tura, quia iste non convenit crea- lectum est aliquoJ sensibile. Secundo
turae. dicit quod si intelligatur de cognosci actu,

id est, sicut se habet ad entitatem, ita ad

GOMMENTARIUS.
cognosci actu, id est, quod si est primum
(a) Nunc de ordine perfectionis.EiBC Ht- ens, quod primo cogiioscatur actu, vera
»
do tera est satis clara. Et quod dicit de visi- est, comparando ad intellectum, qui respi-
ior
ter one aquilse respectu Solis, et de visione cit omuia intelligibilia secundum gradum
isio
nostra respectu candelae, ut clarius intel- proprium cognoscibilitatis eorura, id est,

ligatur, pono quod Sol sit visibilis ut octo, qui cognoscat illa ita perfecte quantum
et lumen candelfe tantum ut duo. Aquila sunt cognoscibilia, quia talis intellectus
videt Solem tantum ut unum, et Joannes habet pro objecto primo motivo sim-
videt lumen candelse ut duo ; dico pliciter primum ens, et necessario pri-

quod quamvis visio aquilse sit perfectior mo cognoscit illud, ut patebit magis in
simpliciter, quia terminatur ad perfectius quodlib. qucest. 15. artic. 2. Modo nullus
visibile, visio tamen candelse est perfe- intellectus creatus intelligit omnia secun-
ctior, secundum proportionem attingibili- dum suam intelligibilitatem, et maxime
tatis objecti ;
patet, quia Sol est attingibi- intellectus pro statu isto, in quo maxime
lis ut octo et tantum attingitur ut unum, cognoscit sensibiliaut, infra patebit qucesl.
et lumen candelse est attingibile ut duo, et serpienti, etc.

eodem modo attingitur. De hoc^tamen (c) Ad secundum. Respondet, quod illa

vide, quse prolixe exi^omVsuper^qucesf.^i. est vera iti causis preecisis, si enim bo-
lih%. Metaph. Doctoris, ubi multa notavi. num est" praecisa causa diligibilitatis, ma-
Et sic posito isto exemplo applica litteram gis bonum erit magis diligibile. Et sic
respectu cognitionis qu£e terminatur ad similiter, si ens est proecisa causa intel-
primum ens, et cognitionis quse termina- ligibilitatis, maxime ens erit maxime in-

tur ad ens sensibile. telligibile ; ergo et ens simpliciter erit

on
(b) Ad argumenta hujus qumtionis. Re- simpliciter intelligibile, sed non valet in
lum
im
spondet Doctor ad primum dupliciter, pri- causis non prrecisis. Si enim Deus esset
um mo quod propositio Philosophi intelligitur causa prsecisa cognoscendi rem, puta
nn
0-
de objecto ex parte sui, id est, quod sicut hominem simpliciter, sicut est causa
eJ
im est simpliciter primum,ita quantum in se prsecisa cognoscendi ipsum perfectissimC;
ibi-
1. est, est prius natum cognosci, sed quod valeret cnnsequentia, .1 non cognoscitur
prius non cognoscatur non est ex parte ob- perfectissime, nisi Deo perfecte cognito,
jecti, id est, quod sicut est primum, ita et ergo .4 non cognoscitur siuqiliciter, Deo
 86 LIB. I. SENTENTIARUM

noncognito; sedquiaApotestsimpliciterco- intellectu ex natura intellectus, et de obje-

gnosci per motionem propriam, licet non ita cto motivo ; ut infra patebit qucest. seq.

perfecte sicut per motionem essentise divi- Loquendo vero de intellectu nostro pro

nae.ideo potest simpliciter cognosci .4,Deo statu isto, est quidditas rei sensibilis,

non prsecognito. Si dicatur, entitas est cau- ioquendo de objecto motivo. Si enim
sa cognoscendi rem simpliciter, ergo magis Deus esset primum objectum adsequatum
ens erit causa cognoscendi rem perfectius, et motivum, tunc primum cognitum,
esset

;rgo maximum ens erit causa cognoscendi quia nunquam objectuni motivum ad co-
rem perfectissime ; ergo e converso, maxi- gnitionem plurium objectorum potest cau-
mum ens est causa cognoscendi perfectis- sare cognitionem alicujus contenti vir-

sime, ergo est causa cognoscendi rem tualiter in ipso, nisi prius in illo iniellectu

simpliciter. Dico, quod si magis, et ma- causet notitiam sui ; et hoc loquendo de
xime, et simpliciter comparentur ad eam- objecto naturali, et per modum naturse
dem rem, non sequitur absolute, nisi motivo, quia nunquam tale potest causa-
magis ens sit causa cognitionis, unde non re notitiam alicujus in aliquo intellectu

sequitur, ens quod est lapis^est causa nisi prius in illo causet notitiam sui, ut
cognoscendi se simpliciter ; ergo homo exposui prolixe in Quodlib. et sic essen-

quod est magis ens, erit causa cognoscen- tia divina, qufc ponitur objectum adse- Esse

di lapidem perfectius. Non sequitur, quia quatum motivum intellectus divini ob- objeci

homo nullo modo est causa cognos- jectum sciUcet naturale, primo causat in J^^l^^^

cendi lapidem; valet tamen de Deo, quia illo intcUectu notitiam sui, et post alio- ^^^^^

est causa cognoscendi lapidem simpliciter rum ; secus quando est objectum volun-
perfectius et perfectissime ; sed modo tarium, quia tunc bene potest causare
non estcausa cognoscendi rem simphciter, notitiam aliorum prius, quam notitiam
et hoc preecise patet, quia cognitio lapi- sui, et sic patet quomodo, si esset adse-

dis potest haberi ab intellectu creato et ip- quatum objectum et naturale, quod esset
so lapide, nec forte est causa prsecisa co- necessario primum cognitum.
gnoscendi ipsum perfectius, quia lapis co- (e) Quod autem dicit isla opinio re- 10

gnoscitur perfectius ab intellectu Angeli citata, etc. Pro intelligentia hujus litterae

quam ab intellectu nostro, est tamen cau- est notandum, quod Doctor accipit magis
sa praecisa cognoscendi lapidem perfe- indeterminatum et minus, ut fit compara-
ctissime / modo non sequitur, lapis non tio inter magis universale et minus uni-
potest perfectissime cognosci, nisi Deo versale, et cum indeterminatum negative
perfecte cognito, ergo nec simpliciter nisi sit tantum singulare (non enim est magis
ipso cognito ; non sequitur, quia in primo nec iniiius indeterminatum, quia nec ma-
arguitur a causa prsecisa ; in secundo a gis universale, nec minus), ideo loquendo

causa non praicisa. d indetermiiiatione, qualis est in primo

105. {d)Ad tertium, dicit quod major est ve- iniellectu, scilicet qualis est in illo, quod
rade primitate perfectio[iis,qnia perfectis- est primo cognitum primiiate originis,

simus actus tantum dicitur respectu per- iUud est species specialissima, etc. Et
fectissimi objecti, ut patet 3. de Anima, quando dicit, quod licet indeterminauo
text. com. primi, °non autem intelligitur negativa sit aliquo modo major, intelligit
de [primitate adccquationis, quia illud tantum entitative, id est, licet singulare

ponitur ens in quantum ens, loquendo de sit perfectius universali, et maxime Deus,
 DIST. IIl. QimSTIO III. 87

non tamen ex hoc seqiiitur quod sit pri- prnpciso, ntrnm "Dens
qnneritnr,
mo cognitum primitate originis. sit objectnm natnrale primnm,
Pro intelligentia litterffi,nota etiam quod hoc est, adfBqnatnm respectn intel-
tio
IX. aliquandoestabstractio accidentisasubjecto, lectns viatoris ?
et sic non est verum, quod prius cognoscam Argnitnr qnod sic, nnia ex »ra?- Argum. i.

subjectum quam accidens, quod abstraho. cedenti qucestione, Deus est primnm,
Aliquando fit abstractio a singularibus, hoc perfectissimnm inter
est,
et tunc in cognitione confusa prius cogno- omnia cognoscibilia primum au- :

scitur minus universale, et in cognitione tem in qnoeumquc genere est causa

distincta prius cognoscitLir magis univer- essendi aliis in illo genere, ex^i. Metaph.
sale. Ahquando fit abstractio minus noti sicnt primnm cnlidnm est cansa
a magis noto, quod fit per discursum syl- caloris in omnibns aliis ; ergo
logisticum, et sic abstrahitur cnnclusio Dens cansa cognoscendi om-
est
minus nota a principio magis noto ; et ninm aliornm; ijGritnr est primnm
hoc modo verum est quoJ conclusio pos- objectnm intellectns.
terius cognoscitur, quia notitia ilHus de- Secnndo sic, nnnmqnodqne si-
pendet a notitia principii, sed tamen non cnt se hnbet ad esse, sic se habet
possent formari principia et conclusiones, ad cognitionem, sed nihil est ens
nisi prius terminis cognitis, ut patet. Et per participntionem nisi ab ente
sic ponendo quod Deus sit posterius co- imparticipnto igitnr non cogno-
;

gnitum, et sit concluaio, (puta, quia de- scitnr nisi prins cognito ente im-
monstro ipsum esse ens vel summum bo- participnto.
num, et hujusmodi ) oportet ponere quod TToc confirmntnr per Angnsti-
ante illum discursum sit prius cognilum nnm 8 de Trinit. cap. 2. de mngnis
in se, et sic patet h"ttera istius secundi vel 8. de pnrvis : Non diceremns aU-
membri, quod ibi incipit : Quod arguit qvid esse melins alin, cnm. vere judica-
etiam in seciindo menibro, qiiod notitia mns, nisi esset impressn nobis nntio ipsius
rationali Deus sit uUimnm cognitum. Videtnr nntem ibidem loqni de
fcon/.

QU^STIO III. bono indeterminnto ne^rntive, de

qno in eodem cnp. dicit : Vide ip^nm Non est in
Utrnm Deus sit objectum na.tural" adce-
bonnm siDenm ntique vidcbis, So^oTi
pofes, et
quatum respectu intellectus viatoris?
qnod non videtnr vernm, nisi de
D. Thom. 1. pnrt, qu,vit. 12, art. 4. et qv^it. (S5. bono indeterminntonegntive, qnod
art. Henr. q^iodl.Vy.
1. qn/est. 9. et qundl. l^,
qu^st, 9. ^gid. qu'idl. 4. quc-B^^t. 10. Richanl.
scilicet non est determinabile,
3. dht, 14. q^iwst. 1. et d. 23. qu.-rsf. 2. Scot. qnnle est primnm bonnm.
quodt. 14. et quoad id an ens includulur in
differentiis ultimis et paisionilms ejus, infra Contra, primnm objectnm pri-
dist, 8. qu.Tst. 2. el 2. d. 3. q'',xst, 6. late,
mitnte ndanqnntionis recipit pr?p-
Suarez in Metavh, disp. 2, sect. 5. Soto in an~
tep. car. 4. Cajel. de ente et e^^setitia rar, 2. dicntionem omninm contentornm
Vide Scot. 2. Met. qu.rst. 2, 6. t, qu.rst, 3. 8. M snb eo, Bens nntem non; ergo, etc.
Melapli. qwsl. 5. in Theor. § causa non ^im-
pliciler necessaria, p< [.Pliyic qusest. 4.5. e< 7. Tn ista qnnpstione (n) est nnn 2.
Mayron. hic quxst. 2. Baccon. quxst. 1. „„• !• Opiiiio D.
opmio, qnse dicit qnod prmmm xhom.i.p.
• -i. 1 .

.Tnxta illnd qnod tactiim est in objectnm intellectns nostri, est Vquit^"
lertio articiilo secimdfeqiisestionis, qnidditas rei materialis. ratio po- q]'^^^-
^ft
de objecto adfeqnato intellectns et nitnr ad hoc, qnia potentia pro-
 88 LIB. 1. SENTENTIARUM
art. vide
3. <le
1.
Ani-
portionatnr objecto. Triplex au- non polest liabere cognitionem, ut termi-
li

lext. 9. 10.
a, tem est potentia cognitiva, quae- natam ad aliquid simpliciter immateriale,
hI 11. dam omnino separata a materia, ciijusmoli sunt substantife separatse. Et
Vide D.
'in.om. 1. et in essendo et in operando, ut si dicatur, nonne terminatur ad ens, et ad
parle q.
77. et 78. intellectus separatus alia con- ; passiones entis, qufe sunt immaterialia ?

juncta materise, et in essendo et in Consequenter haberet dicere, quod licet

operando, ut potentia organica, in se sint communes materiali et immate-

qu9e materiam, et non
perflcit riali, tamen includuntur in quidditate nrja-

operatur, nisi mediante organo, a teriali, et hoc, supponendo quod ens sit

quo in operando non separatur, commune dictum in quid de materiah et

sicut nec in essendo alia est ; immateriali, et hoc sufficeret sibi. Sed lo-

conjuncta materise in essendo, sed quendo de puro immateriali in se, et quod

non utitur organo materiali in non includitur in materiali, intcllectus

operando, ut intellectus noster. Ts- noster ex se non posset habere hujusmo-

tis correspondent objecta propor- di cognitionem. Si vero tenet ens et pas-

tionata, nam potentiae omnino se- siones entis, et transcendentia non esse

paratse, ut primse, correspondere univoca creatis et increatis, sed tantum

debet quidditas omnino separata a nomen, nulla esset difficuhas de ente et

materia. Secundse singulare omni- passionibus ejus. Sed quid de substantia,

no materiale. Tertine ergo corre- ut est genus commune substantia^ corpo-

spondet quidditas rei materialis. rali et incorporali ? haberet dicere conse-

quse etsi sit in materia, tamen co- quenter, quod continetur in ahquo mate-
gnoscitur non ut in materia singu- riali. Et sic oportet multum ponderare ra-

lari. tiones Scoti, quas facit contra S. Thomam.

COMMENTARIUS. SGHOLIUM.

(a) In isla quceslione est una opinio. Rejicit sententiam, quae tribuitur D. Tho-
Haec est opinio Sancti Thomne, qui dicit niae, quse ponit quidditatera rei materialis

quod primum objectum intelleclus nostri pro objecto adsequato intellectus viatoris, et
ratio est. quia intellectus beatus cognoscit
primitate adixquationis, est quidditas rei
quidditatem immaterialem, et repugnat po-
materialis.
tentiam in aliquid tendere extra suum ob-
Pro intelHgentia opinionis hujus hoc jectum adsequatum. Instantias contra hoc
prfemitto, videlicet quod S. Th( mas, aut bene refutat, etiam quod in eadem ^en-
et

intelligit de objecto tantum motivo, id esf, tentia dicitur, potentiam et objectum habere

quod quidditas rei materiaUs est in illa

eumdem essendi modum, declarans in quo
assimilantur.
sola, quoe movet intellectum. Si dicatur,

nonne cognoscimus ens commune mate- Contra (b) istud non potestsus-,
Impugi
rialis et immateriali ? Haberel dicere tmeri a Theologo. quia intelle- opin-
S. Thomas, quod cognitio entis in univer- ctus existens eadem potentia, co- Quid<

sali est causata ab aliquo materiali, in quo gnoscet quidditatem substantise mat^^r

ens includitur,et hoc modo Ioquendo,opor- immaterialis, sicut patet secun- obild
tet multum ponderare rationes Scoti con- dum fldem de anima beata. Poten- "J.[j^J[^

tra S. Thomam. Aut intelligit dc objecto tia autem manens eadem, non po-
lerminativo,scilicet quod intellectus noster test habere actum circa aliquid,
 niST. ni. Qu.^STio iii. 89

qiiod non continetur sub suo pri- aliquid intelligere, nisi abstrahi-
mo objecto. bile a phantasmate.
Quod si dicas, elevabitur pcr lu- Contra hoc (d) arguitur tripli- 3.
1. CobI.
men gloriae, ad hoc quod cogno- citer, primo sic quia desiderium
:
Text. 32.
et 2, Coel.
scat illas substantias immate- naturale est in intellectu cogno- text. 53.
et 59. et 3.
riales. scente eff^ectum ad cognoscendum de Anima,
text. 60.
Contra,(c) objectum primum ha- causam, cognoscente causam
et in et 2.
Met c. 1.
bitus continetur sub primo cbje- in universali, est desiderium na- Nil cogno-
,scit polen-
cto potentise, vel saltem non exce- turale ad cognoscendum illam in quod
tia
ncn conti-
dit, quia si habitus respicit ali- particulari et distincte ; deside- netur sub
quod objectum, quodnon contine- rium autem naturale non est ad objecfo
adsequato.
tur sub primo objecto potentise, impossibile, ex natura desideran-
sed excedit, tunc ille habitus non tis, quia tunc esset frustra; ergo
esset habitus illius potentiae, sed nonest impossibile intellectui ex
facereteam non esse illam poten- parte intellectus, cognoscere siib-
tiam, sed aliam. stantiam immaterialem in parti-
Confirmatur ratio, quia cum culari, ex quo cognoscit materia-
potentia in primo signo naturse, le, quod est effectus ejus, et ita
in quo est potentia, habeat tale primum objectum /intellectus non
objectum primum, per nihil po- excludit illud immateriale.
sterius natura, prsesupponens ra- Secundo sic, (e) nulla potentia
tionem potentise, potest fieri aliud potest cognoscere objectum ali-
primum objectum ejus, omnis au- quod sub ratione communiori,
tem habitus naturaliter prsesup- quam sit primi objecti,
ratio sui
ponit potentiam. quod patet primo per rationem,
le 2. de Si dicas, quod haec etiam opinio quia tunc illa ratio primi objecti
'.'eU6i'. P0i^6i"6tur a Philosopho, puta si non esset adsequata, etiam patet
poneret, quod intellectus noster per exemplum. Visus non cogno-
propter sui infirmitatem, inter scit aliquid sub ratione commu-
intellectus, et propter conjun- niori, quam sit ratio coloris vel
ctionem ejus cum virtute phanta- lucis,nec imaginatio aliquid sub
stica in supposito cognoscente, ratione communiori, quam sit ra-
habet ordinem immediatum ad tio imaginabilis, quod est primum
phantasiam, sicut phantasia habet objectum ejus; sed intellectus co-
ordinem immediatum ad sensum gnoscit aliquid sub ratione com-
communem; et ideo
muniori, quam sit ratio entis ma-
sicut virtus
terialis, quia cognoscit aliquid sub
phantastica non movetur ab ali-
ratione entis in communi, alio-
quo, nisi quod est objectum sensus
quin Metaph3'sica nulla esset
communis, licet alio modo idem scientia intellectui nostro.
objectum cognoscat, ita diceret Pr?eterea tertio, et redit in idem
quod intellectus noster non tan- quasi cum secundo : quidquid per
tum propter statum aliquem, sed se cognoscitur a potentia cogniti-
ex natura potentise, non posset va, vel est ejus objectum primum,
 90 LIB. I. SENTENTIARUM

vel continetnr snb illo objecto; ens passnm, sed magis agens ct assi-
antem, nt est commnnins sensibili, milans. Omnes enim antiqni con- .2. de
Anima
per se intelligitnr ab intellectn no- cordant in hoC; qnod cognitio flt texl. 62,

stro, alias Metaphysica non esset per assimilationem. Nec Aristo- i

magis scientia transcendens qnam teles in hoc eis contradixit; igitnr
Physica, ergo non potest aliqiiid hoc reqniritnr, non tantnm pro-
esse primnm objectnm intellectus portio, sed similitndo.
nostri, quod sit particularins ente, Respondeo, aliud est loqni de 1. de
Anima,
qnia tunc ens in se nullo modo in- modo essendi ipsius potentise in se, 2. et 3.
et 1. de
telligeretnr a nobis. Videtur igi- et alind est loqui dc ipsa inqnan- Genera-
tione in si-
tnr, quod falsum supponitnr in tum est sub actu secundo, vel dis- mili habe-
tur.
dicta opinione de objecto primo, positionc proxima ad actum se- Quomodo
oognitio fit
et hoc loquendo de potentia ex na- cundum, qua? sit aliud a natura per assimi-
lationem.
tura potentise. potenti?e. Nunc autem, quod po-
Ex hoc apparet, quod si per tentia cognoscens assimilatur co-
viam istius opinionis solvatur pri- gnito, verum est per actum suum
ma quaestio, dicendo quod quiddi- cognoscendi, qui est qnsedam ob-
tas sensibilis est primnm ol)je- jecti similitudo, vel per speciem
ctum intellectus, et ideo non intel- disponentem de proximo ad co-
ligitur Deus, vel ens immateriale, gnoscendum; sed ex hoc conclude-
solutio innititur falso fundamento. re ipsum intellectum in se habere
4. Congruentia etiam illa, (f) quae naturaliter modnm essendi simi-
objecilfm adducitur pro illa opinione, nulla lem modo essendi objecti, vel e
^°mn1a,'^^^"est. Potentia enim et objectum converso, est facere fallaciam ac-
Snnmodonon oportct assimilari in modo cidentis et figurse dictionis. Sicut
essendi.
gggendi, se habent enim ut moti- non seqnitur, ses assimilatur Cse-
vum et mobile, et ifca se habent ut sari, quia per flguram inductam;
dissimilia, quia ut actus, et poten- igitur ses in se habet similem mo-
tia; sunt tamen
proportionata, dum essendi, modo essendi Csesa-
qnia ista proportio requirit dis- ris ; magis ad propositum,ocu-
vel
similitudinem proportionatorum, lus videns per speciem objecti as-
sicut communiter dicitur in omni similatur objecto, ergo visus habet
proportione, sicut patet de mate- similem modum essendi modo es-
ria et forma, parte et toto, causa sendi objecti; et ita nlterius, sicut
et causato, et cseteris proporti- quaedam habent mate-
visibilia
onalibus; igitur ex modo essendi riam, quae est causa corruptionis
talis potentise, non potest conclu- et contradictionis, ut mixta, quse-
di similis modns essendi in objecto. dam carent tali materia, nt corpo-
Contra hoc objicitur, quia licet ra coelestia, ita erit quidam visus
agens factivnm possit esse dissi- in materia quidam sine ma-
tali,

mile objecto, quod est ibi passum, teria tali, vel quoddam organum
tamen operans in cognitiva ope- tale et quoddam non tale vel ad- ;

ratione, oportet assimilari objecto hvic magis ad propositum, idsea in

circa quod operatur, quia non est mente divina, quse est similitudo
 DIST. III. QUvESTIO III. 91

objecti, est immaterialis; igitiir gredine, tamen non repugnat sibi ex na-
et lapis, cujus est idsea, est imma- tura hominis.

terialis; igitur propter illam con- Secundo, repugnat absolute et simpli-

gruentiam non videtur congruum ciler, ut esse lapidem simpliciter repugnat

arctare intellectum ex natura po- homini. Sic in proposito, ens omnino im-
tentiae ad objectum sensibile, ut materiale dicitur repugnare intellectui,

non excedat sensum, nisi tantum aut in ratione objecti vel causativi suae

in modo cognoscendi. cognitionis, vel terminativi ejusdem; aut

repugnat sibi non ex natura propria, sed

COMMENTARIUS.
propter aliquid aliud, sicut intellectui

(b) Conlra, isliid non potest sustineri a habenti actum credendi circa aliquod ob-
Theologo, etc. Pio declaratione istius ra- jectum, repugnat sibi visio illius objecti,

tionis suppono niihi. Primo, quod cuili- stante actu credendi, non tamen repugnat
bet potentise ex natura talis potentias, est sibisimpliciter ex natura intellectus. Si

assignandum objectum sibi adsequatum, S. Tliomas intelligit, quod repugnat intel-

sub quo continetur omne perceptibile a lectui cognitio immaterialis, et hoc ex na-
tali potentia, ita quod tale objectum non tura intellectus, nunquam per aliquod
competat sibi per aliquid posterius ea, ut posterius potest fieri non repugnans, et

patet de omni potentia cognitiva. tunc formentur argumenta Scoli contra

Secundo, suppono quod quando ob- S. Thomam, quod non repugnat intelle-

jectum est in se prsesens, ut in cogniti- ctui e\' natura propria. Si vero dicat,
one intuitiva, si habet rationem causan- quod sibi repugnat propter aliquam in-

di cognitionem sui in tali potentia non dispositionem in intellectu, ergo ablata ta-

impeditum, necessario causabit, et hoc si li indispositione non repugnabit sibi, si-

sit motivum naturale respectu talis po- cut ablato actu credendi, non repugnat
tentise; quod dico propter Deum, qui visio. Scotus ergo probat, quod sibi non
tantum est objectum voluntarium intel- repugnat simpliciter, ideo primum argu-
lectus creati, et si non potest causare^ mentum du^ecte concludit contra S. Tho-
non erit objectum taiis potentiae; sicut mam, scilicet intellectus existens eadem
spirituale aliquod potest causare cogniti- potentia, etc.

onem sui intuitivam, et si non potest Si dicatur, quod per istud argumen-
causare in potentia visiva, non erit ob- tum possum concludere, quod non repu-
jectum illius, sed respectu alterius pofen- gnat homini pro statu isto posse cogno-
tiae recipientis illam cognitionem. Sed si scere Deum sub ratione Deitatis, quia in-
nullo modo est causativum cognitionis teliectus est eadem potentia hic et in pa-

sui, suam modicam entitatem et

propter tria.

imperfectionem, sakem continetur in ali- Dico primo, quod non repugnat simpli-
quo potente causare cognitionem iilam, citer etiam hic, dummodo objectum sit

et sic illud objectum erit ibi tantum ter- sibi prtiesens sub ratione propria. Sed
minativum suse cognitionis. Scotus probavit supra qucest. 1. prolog.
Tertio, suppono quod aliquid repugna- quod sibi repugnat naturaliter, id est,

re alicui contingit dupliciter. quod vi sua non potest habere cogniti-

PrimO; secundum quid tantum, ut al- onem distinctam Deitatis, quiailla cogni-
bedo repugnat homini existenti sub ni- tio requirit prtesentiam objecti ; modo
 92 LIB. I. SENTENTIARUM
essentia est objectum tantum voluntarium Doctor in confirmatio ne. Si ergo poni-
respectu intellectus nostri. tur lumen gloriaj creatum in intellectu, non
Secundo dico, quod etiam posito, sed ponitur ut faciat illud quod ex natura sua
non conccsso, quod repugnaret sibi, ut non est objectum potentice, sit objectum,
unito corpori corruptibili, non tamen sibi quia hoc est impossibile, sed forte poni-
repugnarct ex nalura intellectus, posita tur ad causandum actum perfectiorem. Si
semper pra^sentia objecti. Argumentum enim objectum esset perfecte praesens in.
tamen concludit contra Thomam, qui ne- telleclui, et esset naturaliter motivum, cer-
gat hoc ab intellectu e\ natura intellec- tum est quod intellectus, una cum obje-
tus. cto causarent cognitionem illius, licet illa

(cj Contra, ohjeclnm primum habitus. cognitio non esset ita perfecta intensive,
Ut intelligatur isla littera, dico quod hoc sicut si esset causata objecto et intellectu
aigumentum evidenter concludit, positis informato tali habitu, quod etiam patet a
istis, scilicet prsesentia objecti immaleri- Doctore m primo dislinct. 17.
alis. et hoc in se, si est cognitio intui- Si (licatur, quod licet non ponatur il-

tiva ; vel in specie intelligibili reprac- lud iumen, ut faciat substantiam imma-
sentante quidditatem illam sub propria terialem esse simpliciter objectum, tamen
ratione, si est cognitio abstractiva. Se- ponitur ut faciat illud esse objectum pro-
cundo, supposito quod habitus intellectus, ximum, et sic intellectus habet quiddita-

(
qui vel inclinat ad cognitionem objecti, tem rei materialis pro objecto proximo,
cujus est habitus, vel concurrit, ut cau- quia ad habendam cognitionem illius.suffi-

sa partialis ad hanc cognitionem ) tantum cit sola prsesentia objecti materialis, vel

causat cognitionem objecti perceptibilis a in specie intelligibili ; nam ponitur in

tali potentia,et tale objectum vel contine- intellectu respectu cognitionis abstractivae

tur sub objecto primo talis potentife, vel species intelligibilis, non ut faciat abso-

saltem erit ipsum primum objectum, ut lute aliquid esse objectum, sed ut faciat

patet de objecto potentiae visivae. Si enim objectum proximum.

excederet primum objectum non esse Contra, quia si substantia est perfecte
objectum illius potentipe ; ergo nec habi- prffisens in se, poterit esse objectum pro-
tus respiciens tale objectum, erit habitus ximum, sirailiter si sit proesens in specie
lalis potentisR, quia tunc posset es.se causa intelligibili, ideo enim ponitur species in-

alicujus cognitionis alicujus objecti, quod telligibilis objecti, quando non habetur
non esset ohjectum talis potentiae, quod prnesentia objecti in se.
est impossibile. Si ergo lumen gloriaB, Si dicatur, nonne anima est perfecte
vel aliquis alius habitus ponitur, ut con- prsesens intellectui, et tamen non est

currens necessario nd causationem cogni- objectum proximum? et similiter Deus est

tionis objecti iminaterialis, illud objectum perfecte proesens intellectui (cum omni
de necessitate, vel continetur sub objecto rei sit intimus, ) et tamen non est obje-

potentise.velsaltem non excedit; ergo pri- ctum proximum'' Oportet ergo addere
us erit objectum potentioe quam habitus; quod sit pra^sens non tantum realiter, sed
non enim habitus aliquis, vel aliquid po- sit prfBsens in ratione objecti vel nio-

sterius potentia, potest faccre aliquid esse ventis,vel terminantis, et lumen glorine fa-

objectum potentia3, si illud repugnat sibi cit substanliam immaterialem esse prae-
ex natura potentise, et hoc est, quod dicit sentem in ratione objecti.
 ;

DIST. Iir. QlJiESTIO IIF. 93

Dico, quod lioc non concludit, quia si tione intuitiva; et similiter quando est

substantia immaterialis est objectum ex nrsesens in specie intelligibili,sine aliome-

rntione sua formali, tamen fit pi-oximum dio causat, quanto magis objectum per-
objectum per lumen, etc. Ista approxi- fectius et perfecte prsesens poterit sine

matio tantum requiritur propter praisen- medio? et si medium ponitur, aut ponitur
tiam objecti; si ergo sit perfecte preesens in ratione acfivi; et hoc non, quia accipio
in se, non requiritur alia approximalio, cognitionem substantioe immaterialis ut
et si anima nostra pro statu isto posset unum iiitensam; si objectum materiale
movere intellectum, non requireretur a- potest in cognitionem sui una cum intel-

lia approximatio, quam preesentia ipsius lectu, nonalio medioconcurrente in cogni-

sed pro statu isto non potest, quia tan- tionem etiam intensam ut quatuoP; quan-
tum intellectus movetur a quidditate rei to magis subslantia immaterialis, cum
sensibilis, tamen non repugnat ex natura incomparabiliter sit majoris actualitatis et
potentise. Et ex his patet quomodo ratio activitatis? Illud ergo lumen ponetur
Scoti evidenter concludit. Multa alia pos- tantum ad intensiorem actum, etc.

sent dici ad propositum, sed causa brevi" Si dicatui", quod ponitur ad disponen-
Instantia.
tatis transeo. dum potentiam.
(d) Contra hoc arguilur lripliciier,elc. Conlra, quia ipsa ex se est dispositis- Solutio.

Ut clarius intelligatur ista ratio, notandum sima et in ratione receptivi, cum ibi nul-
est quod illud de desiderio naturali patet lum sit contrarium ; et in ratione motivi
sic, quia potentia tantum desiderat illa, respectu actus absolute sumpti, quia forte
quae continentur sub objeclo iilius poten- requiritur dispositio aliqua ad acLum per-
tise, patet, quia potentia visiva naturaliter fectiorem, si ergo ex se potest una cum
non desiderat videre sonum, quia non con- objecto materiali in cognitionem perfectam
tinetur sub suo objecto. Sed intellectus co- illius, quanto magis poterit cum objecto
gnoscens effectum perfectissime, habet de- immateriali perfeciiori? nam calor ut duo,
siderium naturale ad cognoscendam cau- cum calore ut decem, potest calefacere,
sam perfectissime et sub ratione propria, quanto magis unitus cum calore ut vigin-
patet experientia ; ergo illa causa conti- ti?Sicin proposito, si intellectus unitus
netur sub objecto potentioe, ergo tale ob- cum intelligibili ut sex, potest causare in-
jectum non repugnat sibi ex natura po- tellectionem, quanto magis unitus cum
tentise. objecto inlelligibili, ut triginta ? patet er-
Si dicatur, cbncedendo quod sit desi- go quomodo argumentum Scoti perfecte
derium naturale, hujusmodi tamen illud concludit.
desideratum non potest cognosci, nisi (e) Secundo slc, nulla potentia potest
mediante lumine supernaturali. cofjnoscere, etc. Hoc argumentum si intel-

Contra, quia stante pra^sentia perfecta ligatur ut verba sonant, non erit contra
objecti, non requiritur lumen ad simpli- Thomam, quia ipse bene forte concederet,
cem cognitionem, puta intensam ut duo quod ens commune sensibili et insensi-

tantum, patet a fortiori. Si enim objeclum bili potest cognosci ; sed talis cognitio
minus perfectum in entitate et cognosci- erit causata ab aliquo materiali, sicut

bilitate, et per consequens in actuali- etiam Scotus conce.dit quod possum intel-

tate prsesens intelleclui, causat cognition- ligere Deum sub ratione entis, et hoc
em sui sine alio medio, ut patet in cogni- cognitione causata a sensibili. Si vero
 94 LIB. T. SENTENTIARUM.

Thomas poneret objectum terminativum illud est ens commune sensibili et insen-

esse ens materiale, argumentum Scoti sibili; sustinendo hoc, possumus dicere,
concluderet. Si etiam poneretur ens com- quod quiddiias rei sensibilis est primum
mune sensibili et insensibili, posse mo- objectum motivum, loquendo de prima
vere intellectum sub ratione sua formali, motione, qute est causare speciem intel-
ita esset contra Scotum, sicut contra Tho- ligibilem sui et omnium superiorum, et

mam, quia Scotus ponit primum obje- habita specie intelligibili superiorum, illa

ctum motivum esse rem sensibilem. Si superiora ut relucent in tali specie, pos-
diceretur, quod non posset movere in se sunt causare cognitionem sui una cum
nisi prius esset motus a sensibili, dico intellectu; et sic pro statu isto non potest
quod idem concknleretur apud Scotum si- habere cognitionem, nisi sensibilium et
cut apud Thomam. Sed quia Thomas ex- contentorum essentialiter vel virtualiter

presse ponit quod omne per se intelligi- in illis, licet contenta essentialiter possint
bile, sive b^quendo de objecto motivo forte habere propriam motionem, scilicet

sive terminativo, est quidditas rei mate- causare propriamcognitionem, non tamen
rialis abstracta a singularibus materiali- propriam speciem intelligibilem, quia.illa
bus, v<il contentum sub tali quidditate, causatur tantum a phantasmate et intel-

Cognitio
ideo absolute argumentum Scoti conclu- lectu agente. Sed loquendo de intellectu
Metaphysi- dit contra ipsum quia Metaphysica, id ex natura intellectus, quodlibet ens natum
;
calis est de
ente com- est, cognitio Metaphysicalis est de ente causare cognitionem sui, posset illam cau-
muni.
communi sensibili et insensibili, et de sare in intellectu nostro ex natura intelle-
passionibus entis communibus sensibili ctus,et sic substantiee separatae prsesentes
et insensibili, et tale non continetur sub in se vel in specie intelligibili, possent
quidditate rei materialis. Si vero dicere- partialiter causare cognitionem sui, etiam
tur, quod accipitur quidditas rei materia- possent causare speciem reproesentantem
lis non tantum pro quidditate materiali superiora, et forte cognitionem eorum,
in se, sed etiam pro abstracto et contento et sic cognitio superiorum non dependeret
in hujusmodi quidditate. Contra, quia quoquomodo a sensibili.

tunc illud abstractum cum sit commu- Dubitatur in hoc, quod dicit scilicet 9.
Primum
nius, deberet poni pro objecto adiEquato, desidermm naturale est in intellectu dubium.

et sic etiam patet vis ultimi argumen- cognoscente effeclum ad cognoscendum

ti, etc. causam. Tum, quia desiderium naturale
8. Et quia ista argumenta videntur etiam ad scientiam, est tantum ad illam ut ad
Doct. vi-
detur con- concludere contra Scotum, qui ponit tan- perfectionem, qua scilicet potentia perfici-
tra se con-
cladere. tum quidditatem rei sensibilis pro objecto atur; ergo est tantum ad cognitionem
adsequato intellectus nostri, et tamen mul- absolute et non ad cognitionem, ut inclu-

ta cognoscimus, qujB non sunt in se sen- dit relationem ad objectum, quia ipsa sci-
sibilia, quia ens et passiones entis, et entia absolute perficit potentiam, sicut

multa transcendentia quoe non continen- patet in prooemio Metaphysicse : omnes

tur sub quidditate sensibili. homines natura scire desiderant ; ibi

Dico, quod non est contra, (juia tantum Doctor vult, quod tale desiderium sit ad
loquitur de objecto motivo, non autem scientiam ut ad formam perficientem, et si

terminativo. Si dicatur, objectum habi- non,sequitur quod nonsit desiderium natu-

tus Metaphysici movet intellectum, et rale ad objectum, ad quodesttalisscientia.

 DIST. III. QU.^STIO III. 05

Secundo, quia desiderium naturale prcs- prcesentis dist. et sic cognoscet aliquid
cedit omnem notitiam, et per consequens sub ratione communiori, quam sit obje-

non prsesupponit aliquam cognitionem ;

ctum ejus adsequatum, Si dicatur, quod
ergo etiamsi non esset cognilio eCfectus, loquitur ibi de objecto tantum molivo,
esset naturale desiderium ad quodcum- contra, quia conceptus entis ut communis
que est. Deo et creaturse, est objectum motivum,
:>side- Respondeo ad primum, quod desideri- supponendo quod liabeat speciem propri-
1 natu-
le est um naturale est non tantum ad perfecti- am intelligibilem, quod Doctor non negat,
lerfe-
ionem onem intrinsecam, sed etiam ad extrin- etiamsi non habeat, sufficit quod species
'inse-
, et in- secam ;
potentia enim visiva appetitiva inferioris possit illam causare. Tum etiam,
iecam.
naturaliter non tanlum appetit visionem quia Metaphysica est de ente inquantum
coloris in se, sed etiam appetit conjungi ens,ut est commune enti limitato et illimi-

perfecto colori ut objecto extrinseco ; sic in tato, et tamen ens limitatum ponitur ob-
propositO; intellectus appetit conjungisuo jectum adsequatum intellectus creati.

objecto perfectissimo, quod non contin- Respondeo ad primum, quod essentia Responsio.

git, nisi per intellectionem qua conjungi- divina est ubjectum ada^quatum inteile-

tur; appetit ergo scientiam, non solum ctus divini et in ratione motivi, quia ipsa •

ut forman perficientem formaliter et in- movet ad cognitionem omnis objecti ; et

trinsece, sed etiam eam appetit, ut per etiam in ratione terminativi, quia cogni-
ipsam attingat objectum ad quod habet tio intellectus divini terminatur ad essen-
naturale desiderium. tiam, ita quod non cognoscit aliquid
Ad secundum, concedo, quod non pras- aliud ab essentia, nisi prsecise ut in

supponit aliquam cognitionem, sed debet essentia, ut patet a Doctore in quodl.

sic intelligi, quod desiderium naturale qucest. 15. Dico etiam, quod cognoscit
non tantum est ad cognoscendum effe- omnia intuitive et perfectissime, cogno-
ctum^ sed etiam ad cognoscendum cau- scere enim conceptum entis in tali commu-
sam, et praicipue causam perfectissi- nitate, est ipsum cognosceretantum abs-
mam, a qua magis dependet effectus. tractive, qune cognitio est imperfecta.
10. Secundo principaliter dubitatur in hoc Ad secundum dico, quod ens limitatum
jndum
bium. quod dicit : nulia potentia polest cogno- est objectum motivum, etc. Cum dicitur

scere aliquid sub ratione communiori, quod ille conceptus movet, dico quod in
quam sit ejus objectum primum. Tum, se non movet, cum tantum Iiabeat esse di-

quia essentia divina est objectum primum minutum, sed species intelligibilis illius

et ada^quatum intellectus divini, et tamen movet, tamen talis species est causata ab
potest cognoscere omne cognoscibile, sed aliquo ente limitato, in quo continetur
conceptus entis est cognoscibilis, similiter conceptus entis quidditative, ut supra pa-
conceptus substantioe transcendentis, qui tuit. Loquendo tamen de objecto adaquato
conceptus sunt communiores ipsa essen- terminativo, dico quod est ens inquan-
tia divina. Tum etiam, quia Doctor q. 14. tum ens, ut est commune enti limitato

Quodlib. vult quod objectum ada^quatum et illimitato^etsicDoclor indislincte loqui-

intellectus creati sit tantum ens limitatum tur de objecio adtequato, etc. Et per hoc

sive fmitum, et tamen potest cognoscere patet responsio ad tertium argumentum.

conceptum entis, ut communem enti limi- Tertio principaliter dubitatur, in lioc **.
.....
quod dicit m
,

ultima
.
.,.
Tertjum
tato et illimitato, ut supra patuit quoist. 1. ratione, scilicet, dubium.
 06 LIB. I. SENTENTIA.RUM.

quidquid per se cognoscitur a poientia poteatise, pro quanto est causativum ali-

cogniliva, vel est ejus objeclum primum, cujus effectus, sive ut totalis, sive ut par-

vel continetur sub ejus objecto primo.Con- tialis causa,qui natus sit recipi in tali po-

trO; tum quia conceptus entis intelligitur, teniia, et polentia dicitur mobilis ab obje-
et tamen non est objectum primum sive cto, pro quanto nata est recipere effectum
ada^quatum, patet, quia objectum adajqua- ab objecto causatum; et sic objecturn mo-
tum non intelligitur una intelleciione, ut tivum se babet ut acLus, quia activum^ ut
patet; quia objectum adaequatum per se hujusmodi, dicilur esse activum, ut est in
includiiur in omni per se intelligibili, ut actu virluali, ut infra patebit; et mobile
palet a Doctoie q. 1. prolog. et sic perci- ut hujusmodi, dicitur esse in potentia,

piens objectum adaequatum percipit om- scilicet receptiva, et hoc modo actus et

nia per se inleiligibilia, ut patet ibiilem, potentia sunt simpliciter alterius rationis,

quod non percipiuntur unico actu ab in- et per consequens magis sunt dissimilia,
tellectu nostro. Nec similiter conceptus scilicet objeclum et potentia, quam simi-
entis continetur sub aliquo, patet, quia lia. Et sic concedit, quod inter illa est

est conceptus communissimus. proportio, quoe semper requirit dissimili-

Responsio. Dico, quod Doctor cum accipit ens esse tudinem proportionatorum, ut patet de
objectum adaequatum intellectus nostri in omnibus proportionibus positis in 5. lib.

ratione niotivi sive terminativi, non accipit Euclidis Proportio enim dupla requirit

ipsum ens tantum pro conceptu entis dissimilitudinem proportionatorum, qua-

communi omni enti, sed accipit prout in- tuor enim et duo inler quae est proportio
cluditur in omni ente, sive ut comprehen- duj^la, sunt alterius rationis, sunt enim
dit omne ens. Et hoc modo conceptus en- numeri specie distiiicti, et sic de aliis.

tis, etsi non contineatur sub aliquo com- Thomas arguit, probando quod inter

muniori, cum sit communissimus, tamen potentiam et objectum sit similitudo, quia

dicitur aliquando contineri, cum ponatur licet agens factivum ut ignis, possit esse
esse de numero entium intelligibilium, dissimile objecto, circa quod, id est, pas-

eo modo quo exposui supra q. l. prolog. sum receptivum suae aclionis ut calefacti-

et nota bene omnia ista. bile, tamen operans in cognitiva operati-

12.
(f) Congruentia etiam illa. Solvit Do- one, id est, ut cognoscens, oportet assimi-

Scoitm ra-
^*^^'' rationem Thomce, qua probabat pri- lari objecto, circa quod operatur, quia
tionem D. ^um objectum esse quidditatem rei ma- tale objectum non est passivum, sive re-
terialis, quia potentia proportionatur ob- ceptivum respectu potentise, sed magis a-
jecto, et sic cum intellectus nostri sit in ctivum, et per consequens assimilans,
materia; habebit objectuiii materiale, etc. nam omnes antiqui concordant in hoc,

Dicit Doctor quod inter objectum et po- quod coguitio fit per assimilationem.
tentiam non est proprie similitudo, et Respondet Doctor, concedendo quod be-
hoc in modo essendi; quia objeclum ne potentia potest per actum suum co-

poterit habere alium modum essendi gnoscendi assimilari objeclo, et hoc du-
a modo essendi potentise; ut infra patet ;
pliciter, scilicet formaliler, quando scili-

se habent enim ut motivum et niobi- cet actu intelligit objectum, quia actus

le, nam objectum est proprie nioti- intelligendi est similitudo objecti, ut infra

vum potentise, et potentia mobi lis a patebit q. G. prcescnlis d. Potest eliam

ipso. Dicitur enim objectum essemotivumb assimilari, ut in potentia proxima, et hoc
 ,

DlST. III. QtJ^STlO III. 97

quando habet actu speciem Inlelligibilenj, Vult ergo Doctor lantum habere, quod
quse non est vera similitudo objecti, sicut inter potentiam et objectum non requi-
actus intelligendi, ut patebit infra q. 6. ratur necessariosimilitudo in modo essen-
quia tamen est intellectus per speciem di, quia objectum semper habei rationem

illam causa propinqua actus intelligendi, motivi, et potentia ralionem mobilis, quae

ideo potentia dicitur esse in poteniia pro- rationes sunt iti se formaliier dissimiles,

xima, ut sit similis objecto; non tamen et quodammodo oppositse, et quod idem
potentia in se est similis in modo essen- sit moiivum et mobile, est raiione suse

di, ut patet per multa exempla hic in lit- illimitationis, ut patet a Doctore in isto 1.

tera posita. d. 2. et 26.

In isla littera occurrunt aliqua dubia. Ad secundum, patet per idem, quia Ad secun-
... diim.
nim Primo in hoc, qnod objectum potentia esse causabile et esse
.

causativum
et ; quia
um.
se habent ut dissimilia, qiiia se habent causativam est in actu, et causabile in

objectum ut molivum, et potentia ut mo- potentia, et ut sic, necessario sunt dissi-

bilis, quia ut actus et polentia. Ex hoc milia, licet in se absolute considerata ali-

sequitur quod idem erit dissimile sibi, quando sint ejusdem speciei.

patet, quia idem potest movere se, et

SGHOLIUM
per consequens idem erit motivum et mo-
bile. Hoc patet a Doctore in 2 disl. 2. Refutat Henricum asserentem, Deura esse

qucesL 10. ubi probat de gravibus et le-

primum objectum nostri intellectus et vo-
luntatis. Priino, quia non cognoscitur Deus
vibus, imo idem omnino indivisibile po-
nisi sub ratione generalis attributi secun-
test movere se, ut patet a Doclore de An-
dum Henricum, vel sub quidditate in com-
gelo ubi supra. Hoc idem patet de intel- muni secundum Scotum; ergo illud commu-
lectu, qui potest movere se, m prcesenti ne erit potius objectum quam Deus ut par-

d. q. 1. el in 1. d. 3. q. ^8. Et similiter ticulare. Secundo, Deus non est objectum

eadem voluntas omnino primum adaequatione commnnitatis, quia

indivisibilis po-
non dicitur de omni cognoscibili, neque a-
test movere se, ut patet a Doctore in 1
daequatione virtualitatis, quia alia praeter
c?.2. p. 2. q. 3. hoc idem in 2. d. 23. ei in Deum liabent propriam virLutem movendi
qiiodl, a libi, u t in 1. d. 26. ergo idem intellectum, et ideo essentia divina est adae-
indiviriibile erit dissimile sibi. quatum objectum inteilectus Dei, quia nihil
aliud potest movere Dei intellectum, de quo
ndum, Secundo dubitatur in hoc quod dicit,
supra quaest. 3. prol.
quod inler causam et causatum est pro-
portio, quce requirit dissimilitudinem, Alia (a) est opinio, qiige ponit
Heiir.
quia si sic, sequitur quod causa univoca, Deiim esse primuin objectnm in- quoll. 13.
q. et
et effectus univocus sint dissimilia, quod tellectns,cnjns rationes fnnda- i).

qiioill 15.
non videtur, quia sunt ejusdem speciei mentales snnt illie, qurB addnct^ie q.9.

specialissimae. snnt ad primam partem qufiesti-

3onsio
Respondeo ad primum, quod licet in re onis argnendo ad principale. Et
imum. in eodem absolute considerato, non sit propter easdem ponit Denm esse
modo
n est
imile
dissimilitudo respectu ejusdem, tamen ut primum objectuin volnntatis, quia
m
. . . .
,

habet rationem volendi omnia alia,

,

,bi. idem consideratum ratione motivi et in

ratione mobilis, poterit esse dissimilesibi, sicut adduxit anctoritatem Augu-
quia inter istas rationes, scilicet motivi stini, 8.de Trinit.cap.lB.de magnis^
et mobilis, est necessario dissimilitudo. vel 17. de parvis. Cur ergo aliuni di-
Tom . IX. 7
 98 LIB. I. SENTENTIARUM
ligimus, etc. Et sequitur : Nisi for- jectum intellectus divini, quia ipsa
mam, ubi videmus quid sit justus aiiimus sola movet intellectum divinum et
diiigeremus, nullo modo eum diligere- ad cognoscendum se, et omnia alia
mus, quem e.x ista diligimus. cognoscibilia ab ipso intellectu.
Impugnal Contra istam opinionem ar-
(b) Per easdem rationes (d) probatur
HenricuJi.
guitur sic Primum objectum na-
: quod non potest poni primum ob-
turale alicujus potentise habet na- jectum intellectus nostri, substan-
turalem ordinem ad illam poten- communi propter attributi-
tia in
tiam Deus non habet naturalem
; onem omnium accidentium ad sub-
ordinem ad intellectum nostrum stantiam, quia accidentia habent
sub ratione motivi, nisi forte sub propriam virtutem motivam intel-
ratione alicujus generalis attribu- lectus; ergo substantia non movet
ti, sicut ponit ergoilla opinio ; ad se et ad omnia alia cognosci-
non est objectum primum nisi sub bilia.
ratione illius attributi; vel secun-
COMMENTARIUS.
dum illam opinionem, quam prius
tenui, (quod Deus non intelligitur {n) Alia est opinio, quce ponit Deum es-

nisi sub ratione entis) non habebit se primum objeclum, supple adsoquatum Opini

naturalem ordinem, nisi sub tali infellectus nostri, et hsec est opinio Hen-
conceptu universali; sed particu- rici quodlib. 15. qucest. 9.

lare,quod non intelligitur nisi in (1)) Contra istam opinionem. Hic

aliquo communi, non est primum Doctor arguit contra llenricum, et in-

objectum intellectus, sed magis tendit probare quod Deus non sit adeequa-

illud commune ; ergo. etc, tum objectum intellectus nostri, et hoc in

Objectum Praeterea (c), certum est quod ratione motivi. Et ratio stat in aliquibus
adseqiiiitum
secundun Deus non habet primitatem adse- dictis.
cominuni-
tatem prae- quationis propter communitatem, Primum, quod objectum adoequatum
dicalionis,
et virluali-
ita quod dicatur de omni objecto alicujus potentitfi liabet naturalem ordi-
tatem
per se intelligibili a nobis; ergo si nem ad talem potentiam, et hoc in ratio-
motionis.
Qutest. 3. aliquam habet primitatem ad93- ne motivi, hoc patet, quia objectum ad-
quationis, hoc erit propter virtua- sequatum et potentia sic proportionan-
litatem, quia scilicet virtualiter tur, quod extremum ut est objectum ad-
continet omnia in se per se intel- tequatum naturaliter, potest movere poten-
ligibilia. Sed propter hoc non erit tiam, causando in ea cognitionem sui, et

objectum primum adaequatum in- poientia nata est moveri naturaliier a tali

tellectui quia alia entia

nostro, objecto; et sic habent naturalem ordinem

movent intellectum nostrum pro- ad invicem, quod sicut quodhbet conten-

pria virtute, ita quod essentia di- tum sub objecto adeequato, natum est

vina non movet intellectum no- movere quamlibet potentiam contentam

strum primo ad se,secundoad om- sub potentia, cui ad.iequatumobjectum ad-
niaaliacognoscibilia cognoscenda; cPquatur, sic qureiibet potentia contenta
sicutautem prnedictum est in quse- sub illa, nata est moveri naturaliter a
stione de subjecto TheologiEe, es- quolibet contento sub objecto adtTequato,
sentia divina ideo est primum ob- et ista proportio naturalis ordinis, scilicet
 DIST. III. QUiESTIO III. 99

objecti et cujuslibet contenti ad potentiam Deo et creaturse, et tunc sensus est, quod
et econtra, expresse patet a Doctore in ens sub ratione entis, habet naturalem
prolog. q. I.et clarius m quodlib. q. 14. ordinem ad iiiiellectum cr-eatum, moven-
Secundutn dictum est, quod Deus sub do illum, et Iioc vel in se vel in rebus
s sub
ione ratione Deitatis non habet naturalem or- creatis continentibus essentialiter vel vir-
Latis
101est dinem ad aliquem intellectum creatum, tualiieripsum et sic patet ratio Docto-
e ad
ra.
ut patet, quia lunc naturaliter posset co- ris, qua probatur Deum sub ratione Deita-
gnosci a tali intellectu, posset etiam na- tis non esse adaequatum objectum intelle-

turaliter movere intellectum crealum ; est ctus creati.

enim de ratione objecti habentis natura- (c) Prcpterea, certum est quod Dens non le.

lem ordinem ad potentiam in ratione mo- Iiabet primitatem adierjuafionis

propter ad^quai^
tivl, ut possit illam naturaliter movere, et communilatem. Dicit Doctor quod duolex °^^ o,j,ecti.
sic Deus sub ratione Deitatis posset age- est ad.iequatio object.i, vel commuiiitatis,

re ad extra, quse omnia sunt inconveiii- vel viriualitatis. Primo modo, illud dici-

entia. turobjeciumadseq latum inteliectus creaii,

Tertium dictum, quod Deus forte sub quod est commune ad omiiia per se intel-
noilo
dicit ratione alicujus generalis attributi, puta ligibilia ab intellectu creato, et praed:catur

aiein bonitatis, vcritatis ct hujusmodi , dlcit ua- de illis. Secundo modo, quod virtualiter
lere-
crea- turalem ordinem ad intellectuin creatum, conlinet omnia per se intelligibilia, et per
ua.
non sic tamen intelligendo, quod ipse consequens, quod potest causare cngni-
Deus naturaliter possit movere inielle- tionem omniuin [ler se inielligibilium ab
ctum creatum, aJcognitioiiem alicujus ge- intellectu creato, et iste secundus modus
neralis atiributi, quia nun ponimus ipsum potest dupliciier intelligi.

posse naturaliier causare in intellectu Piimo, quod illuJ dicatur objectum ad- ohjectu m

creato, nec sui coguitionem, nec cujus- sequatum virtualiter respectu alicujus po- ^^^\^}l^^^
liim est
cumque alterius, quod patet a Doctore tetilice, quod sic virtualiter contineat om- j^'"[
iciter.

qucest. ii. quodiib. Sed sic debet iiitelligi, nia per se inteHigibilia ab aliqua potentia,

quod generale attributum quod prcedicatur quod ipsum solum possit movere poten-
de Deo, habet naturalem ordinem ad in- tiam ad cognitionem cujuscumque objecti
lellectum creatum, et hoc vel in se vcl in intelUgibilis, ita quod sit impossibile ta-
suo inferiori, puta, quod bonitas in se lem potentiam posse moveii ad cognitio-
sumpta naturaliter moveat intellectum nem alicujus inteiligibilis, nisi tantum ab
creatum ad sui cognilionem, vel saltem illo. Et hoc modo essentia divina ponitur

aliquod inferius essentialiter creatum, adoequatum objectum intellectus divini in

vel aliquod iuferius creatum continens ratione objecli, quia ipsa movet intelle-

ipsum viriualii.er. Et si poneretur Deus ctum diviuuin ad siii cognitionem, et om-

adDequatuin obiectuin intellectus creaii iiium per se inteHigibilium, et est impos-
sub ratione generalis altributi, Deus in se sibile intellectuin diviuum moveri ab ali-

non essei ailjequatum objectuui, sed ma- qiio alio objecto ad sui cogniiionem, ut

gis illud gener.ile altribatum. clare paiet a Doctore qucest. penult. prol.

Uuarlum diclum est, (piod Deus sit ob- et claiius in qucest. 4. quodl. Et hoc mo-
jectuin ada3quaium intellectus creati sub du e-sentia divina <iuanivii virtualiler et.

ratione entis, sustiiiendo opitiionem Do- eminenter coniineat oinnia por se intelli-

ctoris quod ens sit commune univocum gibilia, quia tainen alia per se intelligibi-
 100 LlB. I. SENTENTIARUM

lia possunt per se movere intellectum quam feci super distind. 3. qucest. 10.

creatum,non ponitur adsequatum objectum secundi Doctoris.

intellectus creati, loquendo de adoequali- \\\ ista littera sunt aliqua dubia. Primo 18.
Primum
one virtuali. in boc quod dicit, quod primum objeclum dubium.

17. Secundo, potest intelngi objectum ad-

,,..,. j ...
altcujus
-11
potentice liabet
f
naturatem orai-
I
Vide Bar
gium
i- •
1 1 i-ii ..• •^•--^•__.'_- coiiliadi
ajquatum virtuauter sic, quod posset mo- nem ad illam patentiam, ^cWvceX in ratione centem i
Lycheto
vere intellectum creatum ad cognitionem motivi, hoc non videtur. Tum, quia sonus
cujuscumque per se intelbgibilis, sic ta- est primum objectum, primitate adsequa-

men,quod etiam quodcumque per se intel- tionis, potentise auditivfe, et tamen non
ligibile posset movere intellectum creatum, potest naturaUter movere iUam ad sui no-

motione propria ad sui cognitionem. Hoc titiam, quia tunc sonus in communi au-
etiam modo, Deus sub ratione Deitatis diretur ; nec similiter potest movere ad
quamvis virtualiter vel eminenter conti- notitiam omnium contentorum in eo, quia

neat omne per se inteliigibile, non po- tunc particulares soni non haberent pro-

test tamen movere abquem intellectum priam virtutem movendi ad sui notitiam

creatum, ad cognitionem abcujus per se sive auditionem.

intelligibiUs, ut supra patuit. Si dicatur, Tum, quia sensibile in communi poni- •

quod vuluntas divina potest movere in- tur objectum adsequatum virtutis phan-
teilectum creatum, ad cognitionem cujus- tasticce, et tamen virtus pharitaslica non

Voiuntas
cumquc per se intelligibiUs, conceditur, perci|)it nisi singularia sensibiUa, modo
divina po- objectum ptimum motivum aUcujus
g^^j ^^^^ ^q^ arguit
~ ipsam esse aJsequa- intel-
test movere ' '

inteiiectum tym objectum adsequatione virtuaU, quia lectus, necessario prius movet ad sui noti-
civatum.
quod sic est adoequatum, pofest movere
.

tiam quam
...
ad nolitiam contentorum, ut

in ratione objecti intelligibiUs ; voluntas patet in Quodlib. et supra in Prolog.

autem divina etsi effective possit movere quwst. pennlt. et dist. 1. qucest. 2. ubi

quemUbet intellectum causando in eo co- habetur quod essentia divina, quae poni-

gnitionem cujuscumque olDJecli, non ta- tur primum objectum inteUectus divini

men potest in ratione objecti inieiiigibiUs, necessario prius mcvet ad sui notitiam ;

ut patet. ergo sensibile in communi prius movet

(d) Per easdem rationes probatur. Haec virtutem phantasticam ad sui notitiam, et
Uttera clara est. Substantia enim in com- sic virtus phantastica primo cognoscit na-
muni non potest poni primum objectum turam communem omni sensibiU.
inteUeclus creati, nec primilate communi- Tum, quiaens sub ratione enlitatis po- Secar\du
-, .
, . , , . dubiua
nitur primum objectum naturale potentise
,
quia non pra^dicatur per se de om-
,
tatis,

ni per se inteUigibiU, quia non de qualita- voUtivee, ut patet a hociOYQ, prcesenti dist.

te, nec quantitate, nec primum primitate qwest. prcesenti, el in 4. dist. 49. ergo
virtuaUtatis ; tum quia alia objecta a sub- hal)et naturalem ordinem ad voluntatem,
stantia possunt per se movere inteliectum et sic necessario movebit voluntatem ad
ad sui cognitionem ; tum etiam, quia non sui voUtionem, et tunc voluntas non erit

teneo quod substantia possit movere aU- libera respectu sui actus, si dicatur, quoJ
quem intellectum ad cognitionem omnium tantum movebit partiaUter, et per conse-
accidentium, cum nec contineat omnia illa quens habebit actum in sua potestate.Gon-
virtuaUter, secundum totam eorum enti- tra, ct accipio objectum perfectius volun-
tatem, et de hoc vide singularem glossiin', tate, puia naturam Angelicam,tunc voluii-
 DIST. III. QILE^TIO \\\. 101

tas erit causa minns principalis, et natnra cto virtutis pliantasticcT, eodem enim mo-
Angelica erit causa magis principalis,tunc do respondeo sicut ad primum.
sic : effectus magis dependet a csiusa ma- Ad aiiud de voluntaie, dico primo, quod Ari secim-

gis principali, quam a minus prmcipali ;

non est manitestum apud Doctorem, obje-
ergo volitio erit necessario causata. Patet ctum aliquod posse movere volunlatem,
consequentia per Doctorem infra d. 11. nec ut causa totalis, nec ut causa partia-
ubi vult, quod si habitus esset causa ma- lis, ut patet in 2. d. 2o. ubi prolixe loqui-

gis principalis actus quam voluntas, quod turde hac materia.

tunc actus non esset in potestate volunta- Dico secundo quod posito quod obje- Adtertiun.

tis, quod est falsum. ctum cognitum sit partialis causa actus

Resnondeo ad primum, quod sonus, voluntatis, tamen voluntas communiter

19-
sponsio.
pnmum. est prsecise quid commune omnibus infe-
ut
ponitur causa
..... ^
magis prmcipalis. Cum
,.
di-

rioribus,non dicitur objectum adsequatum. citur de Angelo, etc. dico, quod etsi An-
sed ut includitur in omnibus per se audi- gelus sit perfectior essentialiter voluritate

bilibus, et sic objectum adaeiiuatum po- nostra, tamen respectu volitionis non di-

tentise auditiva? est unum aggregatum ex cifur causa magis principalis, et volunias

omnibus per se audibilibus, quibus sonus minus principalis. Nam quantum ad hanc Nota.

ponitur communis et dicibilis in rjuid. Et conditionem, quod est uti alia causa, quse

sicconcedo quod quodlibet per se audibile, conditio convenit semper causfe superio-
potest causare notitiam sui in potentia au- ri, magis convenit volunlati respectu sui

ditiva, et talia per se audibilia non sunt actus quam Angelo, quia voluntas in eli-

nisi singularia, quse movent. Dico secun- ciendo actum amoris erga Angelum, ma-

do, quod aliud est loqui de conditione gis utitur Angelo quam e contra, et sic

objecti motivi, et aliud de ratione formali semper est causa magis principalis ; et

movendi. Primo modo, singularitas est quod magis utatur Angelo, quam econtra,
conditio moventis ; secundo modo, natura patet, quia essentia Angeli cognita, nulio
communis est ratio movendi. De hoc pro- modo causat partialiter volitionem sui,

lixe dictum est in i. Metaph. qucest. 6. voluntate simul, vel prius non eliciente
Similiter sonus in communi est ratio for- actum, sed bene quando voluntas actu
malis terminandi auditionem, et singula- elicit, essentia Angeli actu concurrit. Et
ritas est tantum conditio lerminantis, ut sic oportet intelligi dictum Doctoris ^» I.

ibi patet. (/. 17. ubi de hoc erit sermo prolixior.

Jatura
^oidL tamen, quod sonus in communi Quarto arguitur contra illam conclusi- ouarium
tio mo- non est ratio formalis movendi cuicumriue '
onem, de ordine naturali obiecti,quia tunc dubium.
ndi suo . . .

feriori. infcriori, quia tunc virtualiter contineret sequeretur, quod idem formaliter haberet
inferiora, sed est forte ratio formalis mo- naturalem ordinem ad seipsum ; et tunc
vendi ad sui notitiam prtecise, et non ad idem r^spectu ejusdem esset naturaliter
notitiam inferiorum ; sed quodlibet infe- prius et poterius, quia onlo naturalis est

rius habet propriam rationem movendi ad tantum ubi est prius et posterius. Proba-
sui notitiam,ut infra patebit de objecto in- tur antecedens, quia idem intellectus est

tellectus, et sicut dixi de ratione formali objectum naturale sui, quia movet ad sui
movendi, hoc idem dico de ratione forma- notitiam quando seipsum cognoscit, et

li terminandi. Et per hoc patet responsio hoc patet de intellectu Angelico per Do-
ad secundam instantiam quse est de obje- ctorem in 2. dist. 3. qucest. 8. Dico brevj-
 102 LIB. I. SENTENTIARUM

Responsio ter, quod non est inconveniens, quod idem stantia. Vel igitur nnllum ponetur
ad quar-
luin.
ut in actu viriuaii liabeat naturalem ordi- primum objectum, vel oportet po-
nem ad seipsum, ut in potentia formali, nere primum adsequatum propter
et sic idem ut in aclu virluali, est natu- communitatem in ipso. Qnod si

raliter motivum sui ut in potenlia formali, ens ponatur sequivocum creato et

ut patebit infra prcesenti dist. qiicest. 1. increato, substantise et accidenti,
et in 2. dist. 2. qncest. 10. et dist. 25. et cum omnia isca sint per se intelli-
alihi. gibilia a nullum videtur
nobis,
posse poni primum objectum in-
SGHOLIUM.
tellectus nostri, nec propter vir-
Scotus, ut melius 'declaret suam senten- tualitaiem, nec propter communi-
tiam de objecto primo intellectus, ostendit tatem; sed ponendo illam positi-
ens non esse univocum dictum in quid de onem, quam posui in prima quse-
differentiis ultimis et passionibus suis. De
stione hnjus distinctionis de uni-
differentii'^ probat primo, quia si essent dif-
ferentes aliis differentiis, et illae alise inclu-
vopatione entis, potest aliquo mo-
derent ens, differrent aliis, ei sic in inflni- do salvari aliquod esse primum
tum. Secando,compositum Physicum resolvi- objectum. inteHc^tus nostri. Ad
tur in partes ita diversas, ut nihil unius in- quod intelligendnm primo declaro,
cludat aliquid alterius, v. g. in materiam et
qualis sit univocatio adentis, et
formam, ergo compositum Metaph. resolvi-
tur in conceptus ita diversos, scilicet deter-
qu9e est, et secundo ex hoc ad pro-

minabilem determinantem, ut neuter ho-

et positum.
rum aliquid includat alterius, atque adeo Quantum ad primum quod dico, Qualis si
univopatio
conceptus differentise erit tantum determi- ens non est univocum dictum in enlis ?

nans, nihil habens determiiiabilitatis forte ;

quid de omnibus per se intcUigibi-
vult tantum, non includi ens in his differen-
tiis, ut quid ulterius determinabile, et ratio-
libns, qnia non de differentiis ul-
nes ejus id tantum suadent. De passionibus timis, nec propriis passionibus
entis probat primo, quia ens ut additiim po- entis.
nitur in definitione passionis; ergo non dici- Nam differentia \iUima dicitur, quia Atidiiio
tur de ea in quid. Conflrmatur, unum dicitur
non habet quia non re-
differentiam,
de ente per se secundo ; ergo ens non dici-
solviiur in conceptum quidditativiim
tur dd uno per se primo, quia prtedicationes
per se non convertuntur. Secundo, ens ad- et qualificativum, determinabilem et

sequate dividitur in increatum et decem ge- determinantem, sed est tantum conce-
nera, sed passiones ejus sub neutro membro pius ejus qualificativus, slcut ultimum
continentur. Tertio, si unum includit ens genus liabet tanlum conceplum quiddi-
pr.T^cise, ens erit passio sui, si ens etaliquid
tafivum.
aliud ;
ergo erit processus, vel stabitur in
aliquo non includente ens. Primum, videlicet de differentiis
ultimis, dnpliciter probo. Primo
Ad qusestionem (a) igitur, re- sic : Si diffcrentiae ensinclndant
6.
Mens au- spondeo quod nullum potest poni univoce dictum dc eis, et non sunt
ctoris.
primuro objectum intellectus no- omnino idem ergo sunt diversa,
;

stri naturale, propter adaequati- aliqnid idem, entia; talia snnt pro-
onem talem virtualem, propter ra- prie difierentia ex 5- ct 10. Metaph.
tionem tactam contra primitatem ergo differcntia^ illae ultimse pro- Text.
com. 12,
objecti virtualis in Deo vel in sub- piieerunt differentes ergo aliis ;

^
 DIST. III. QUi^STlO in. 103

differentiis difFernnt.Qiiod illae alia? tiim de passionibus entis proho

incliidant ens quidditative, argii- diipliciter,primo sic ; passio perse
itur de eis, sicnt de prioribiis, et secnndo modo prsedicatiir de siib-
ita erit processns in infinitnm in jecto primo Posteriorum; ergo subje-
differentiis, vel stabitnr ad aliqiias ctiim ponitnr in definitione passio-
omnino non includentes ens quid- nis sicut additum, ex eodem 1. Po«^.
ditative, quod est propositum,quia et ex. 7. Metaph. Ens, igitur in ratione
illge erunt ultimse.
solse suse passionis cadit ut additum
ria et Secundo sic (b), sicut ens compo- Habet enim passiones proprias, ut
a ; ri-
liversa situm in re, componitur ex actu et patet per Philosophum. 4. Metaph.
ctive,
obje- potentia in re, ita conceptus com- cap. 3. ubi vult quod sicut linea in-
ive.
negat
positus per se unus componitur ex quantum linea habet proprias pas-
it-ria
lalila-
conceptu potentiali et actuali, si- siones, et numerus inquantum nu-
enlita- ve ex conceptu determinabili et merus, sunt aliquse passiones
ita
1, sed
lalein. determinante. Sicut igitur resolu- entis inquantum ens sed si ens ;

t. 2.
l.q.\. entium compositorum stat ul-
tio cadit in ratione earum ut additum,
Sicut
ompo- timo ad simpliciter simplicia sci- ergo non est pcr se primo modo
Ptiysi-
reso- licet ad actum ultimum et potenti-
in ratione quidditativa earum.
io ad
rles
am ultimam, quae sunt primo di- Hoc etiam confirmatur per Phi- 7.
irum Text. 9.
versa, ita quod nihil unius inclu- losopiium, primo Posteriorum, cop.
Text. 4.
a nihil
ius in- dit aliquid alterius, alioquin hoc de stalu vrincipiorum, ubi vult quod '
'IJ- et I9.
it, sic Text 5.
! resol- non esset primo actus, nec illud prap.dicationes per se non conver- Eiflcacissi-
iUir niaraljo
osilum primo esset potentia,quod enim in- tuntur, ita quod prsedicatum di-
si ex tcxtu
ph. ia Phi.os.
iptus. cludit aliquid potentialitatis, non catur de subjecto per se, non e Text. 35

primo est actus ita oportet in : converso dicetur subjectum de

conceptibus, omnem conceptum prsedicato per se, sed per accidens,
non simpliciter simplicem, et ta- ergo si ista est per se secundo
men per se unum, resolvi in con- modo, ens est unum,h^G, unum est ens,
ceptum determinabilem et deter- non est per se primo modo, sed
minantem, ita quod ista resolutio quasi per accidens, sicut ista pro-
stet ad conceptus simpliciter sim- positio est per accidens, risihile est
plices, conceptum
scilicet ad de- homo.
terminabilem tantum, ita quod ni- Secundo sic (d) ens sufficienter
hil determinans includat, et ad dividitur tanquam in illa quae in-
conceptum determinantem, qui cludunt quidditative ipsum, ens in
scilicet non inchidit aliquem con- increatum et in decem genera, ot
ceptum determinabilem ille con- ; in partes essentiales decem gene-
ceptus tantum determinabilis est rum quidquid sit de istis, non vi-
;

conceptus entis, et determinans detur habereplura dividentia quid-

tantum est conceptus ultimfe diffe- ditative, quin sint in istis igitur ;

rentifB ergo isti erunt primo di-

; si unum ut unum includat quiddi-
versi, ita quod unum nihil inclu- tative ens, continebitur sub aliquo
dit alterius. istorum; sed non est aliquid de-
Secundum (c), scilicet proposi- cem gencrum, nec ex se est ens
 104 LIB. I. SENTENTIARUM
increatum, quia convenit entibus Primus articuUis est ibi : Quantum ad
creatis, igitur esset specics in ali- priiniim, dico quod ens non est tmioo-
quo genere, vel principium essen- cum, etc. Intendit ergo Doctor primo pro-
tiale alicujus generis sed hoc est ;
bare, quoJ ens non prgedicetur in quid
falsum, quia omnis pars essentia- de ultimis differentiis, quibus supple ali-

lis in quocumque genere, et omnis qua ultimate differunt, et quid sint ulti

species cujuscumque generis in- ma3 differentia^, infra patebit in prcesenti

cluditlimitationem, et ita quod- qucest. Prima probalio est ibi : Si diffe-

cumque transcendens essetde se rentice includant ens univoce, etc. In ista

flnitum, per consequens repu-

et ratione Doctor supponit differentiam inter

gnaret enti inflnito, nec posset di- prcedicari univoce et esse prcedicatuni

cide ipso formaliter, quod est fal- tantum univocum, quam ponit in 3. Prse- Dirterenti
inter prre
sum, quia omnia transcendentia dicari univoce pro nunc de pluribus, est dicari un
voce
dicuntur perfectiones Simpliciter, quod non tantum nomen sit commune il-
et
prsedica-

et conveniunt Deo in summo. lis, licet conceptus significatus per no- tum uni\
cum.
Hsec ratio Tertio (c) argui potest, et in hoc men vere prsedicetur in quid de illis, sic-
non nume- n
ratur a ctiam connrmatur prima ratio ad ut animal de bomine et asino. Preedica-
Scoto, quia . .

estconfii-
,
conclusionem istam, quia
. .

si unum tum vero tantum univocum est, quod non

includit ens quidditative, non in-
tanlum nomen sit commune pluribus, sed
njL'?atio-

cludit prseciso cus, quia idem tunc conceptus significatus per nomen vere
differJnliis.

esset passio sui ipsius; ergo inclu- prfcdicetur de illis, non tamen in quid ut

dit ens et aliquid aliud. Sit illud A, album, prtedicatur de ligno et lapide,

aut igitur illud A includit ens, quia non tantum nomen prsedicatur de

aut non si sic, unum bis

; in- illis, sed etiam conceptus nominis vere
cluderet ens, et esset processus proedicatur, Hcet tantum denominative.

in uhicumque sta-
infinitum.vel Pr;Tedicatum vero sequivocum est quando Quid sit
praedica-
bitur illud ultimum, quod est de tantum nomen est commune pluribus, et tum sequi

significata nominis sunt immediata vocum.

ratione unius, et non includit illa

ens, vocetur A, unum ratione pkira, de quibus nnmen prtedicatur.

entis inclusi non est passio, et per Quando ergo Doctor accipit prcedicari

consequens illud aliud inclusum, univoce, intelligit quod conceptus signi-

quod est A, est primo passio, et ficatus per nomen prsedicetur in quid de

est tale, quod non includit ens illis. Secundo supponit, quod quando ali-

quidditative, et ita qnidquid est qua includunt aliquid quidiiitative, et non

primo passio entis, ex hoc non in- sunt onmino idem ad invicem, quod illa

cludit ens quidditative. sunt propria differentia, quia inter se dif-

ferunt, et in aliquo quidditative conve-
COMMENTARIUS.
niunt ; et loquitur Doctor* de illis, quoe
(a) Ad qucestionem igiliir respotideo. proprie differunt, nam aliqua sunt
20.
Hic Doctor ponit duos articulos. In primo differentia secundum quid tantum, aliqua
ostendit de quibus rebus preedicatur ens sunt differentia simpliciter, ut illa qua3
mquid, et de quibus non.In secundo os- conveniunt in aliquo quidditative, et inter
tendit quomodo ens sit adiBquatum ob- se differunt essentialiter et quidditative.
jectum intellectus nostri, Tunc Doctor arguit sic : Sint A ti B ul-
 DIST. 111. QU^STIO 111, 105

tima3 differentiee , aut A ei B siint nri- potentia subjectiva. Forma v*^ro ultima Homo in
quEe resol-
mo diversa, id est, in nuUo quidditative substantialis sic est ultimus actus compo- viiur.
1 • . • 1- • 1- • • 1 11 1 • •'^" male-
quod nullo modo potest esse
1

convenientia, sed seipsis quidditative di- siti, in po- ria prima

... .. • .• ,• 1 et nltima
versa, et tunc habelur intentum ; aut /1 tentia subjectiva alicujus pertinentis ad forma sint

et B sunt differentia, idest, in aliquo c*se coinpositi. Sunt etiam ajiqupc formu3 ^"^rsa.'"
quidditative convenientia, et per aliud et intermedia3, quae includunt aliquid mate-
aliud differentia, et illa quibus differunt rialitatis sive aliquid potentialitatis sub-

A et B, dicantur C et D, tunc quteren- jectivse, et aliquid actualitatis, ut omnes

dum est, ul prius ; aut ergo stabiiur, forma} qufc sunt inter materiam primam
quod ultimse differentite sint primo di- hominis et ullimam formam, sive qua)

versa, et in nullo quidditative conveni- prajexiguntur ; nam materia prima homi-

entia, aut erit processus in infinitum. nis antequam dicatur pars substantia-
(b) Secunda ratio est ibi :SecunclosicAs- lis hominis prius fit sub forma se-

ta raiioest satisevldens et ^t:it in hoc quod : minis, deinde sub forma lactis, deinde sub
est similis modus in componendo com- foima sanguinis, deinde sub forma car-
positum reale. et conceptum non simpli- nis, deinde sub forma organizationis ,

citer simplicem, et est similis modus re- et ultiino sub anima intellectiva ; omnes
solutionis utriusque compositi. Cerlum istgc formse intermedioe, ut patet, inclu-

est, quod compositum semper componitur dunt aliquid actualilatis et aliquid poten-
ex aliquo quod est in potentia, et ex ali- tialitatis srubjectivee.Stat ergo resolutio ho-"

quo quod est in actu et resolvitur in illa; niinis ultimata ad ultimam formam, qua;
et similiter conceptus non simpliciter sim- nihil potenlialitatis subjectivpe includit,
plex, puta conceptus hominis componi- et ad primam materiam,qu£e nihil actuali-
tur ex aliquo potentiali, puta determina- tatis includil,et sicsunt simpliciter simpli-
/
bili sive contrahibili, et ex aliquoactuali, cia etprimo diversa. Hoc idem dico de con-
puta determinativo, sive contractivo, sic- ceptu simpliciter simplici, puta de conce-
ut conceptus hominis componiturex con- ptu hominis, quod resolvitur in aliqua
ceptu animalis,ut determinabili et contra- primo diversa, puta in aliquem conce-
hibili; et conceptu rationalis, ut determi- ptum tantum determinabilem et contrahi-
nativo et contractivo ; el non tantum con- bilem, et in alium conceptum tantum de-
ceptus hominis componitur ex conceptu terminativum et contractivum, et conce-
animalis determinabili, sed ex omni con- ptus tantum determinabilis est concepius
ceptu per se determinabili quidditalive, entis, et conceptus tantum determinati-
ut ex conceptu corporis, substantise, en- vus ; et nullo modo determinabili-s est
tis ; et similiter componitur ex omni con- conceptus ultimf© differentise, et per
ceptu per se determinativo, et sic resolvi- consequens ultima differentia non includit
tur in Hoc idem dico de composito
illa. ens quidditative, quia si sic, tunc in sua
reali, modo compositum reale ut homo, ratione formali et quidditativa, include-
non tantum resolvitur in corpus organi- ret aliquid determinabilitatis et contrahi-
cum et animam intellectivam, sed resolvi- bilitatis, et tunc non esset tantum conce-
tur in materiam piimam et ullimam for- ptus determinativus.
mam, ita quod materia prima et ultima Sed in ista littera Doctoris occurrunt
22.
forma sint simpliciter diversa, quia mate- aliqua^difficultates. Prima in hoc, quod Primum
'""^'
ria prima est tantum determinabilis, et in dicit quod materia prima est simpliciter "
 106 LIR. 1. SENTENTIAUIJM.

simplex, et similiter ultima forma. IIoc presse,quod illa dicatur primo (liversa,qucC
videtur repugnare dictis suis, quia illud in nullo conceptu quidditativo conveni-
est simpliciter simplex, quod non est re- unt, et ex alia parte concedit hic m pra-
solubile in priores conceplus quidditati- senli qmvst, quod materia prima et

vos, ut ipse dicit prcesenli d.q. '^.el ali- forma ultima conveniunt in conceptu en-
hi. Sed materia prima resolviiur in ens tis quidditative.
quiddilative, quia ens prpedicatur in qiiid Dico quod non vult Doctor quod ma- poiutio
de ea, ut expresse patet ab ipso in qucest. teria prima et forma sint simpliciter ^ide Sco
prcesenli, ergo non erit simpliciter et absolute primo diversa, scilicet in dist. 13
. q- 1. q"
simplex. Hoc idem dico de forma uliima qxid conveni- modomMi
....
compositi realis.
nullo
...,.,.
prsedicato
hoc
entia, qiiia in
dicto in

sibi contradiceret
,.
; sed
ria et fo
ma simi
Responsio, Dico, quod ahquid esse simpHclter dicuntur primo diversa quantum ad '^'ver.sa.
simpliciter
siinplex simplex potest diiphciter intelligi. Uno esse actuale formale, et potentiale sub- T,.ombe
dupliriler
modo quod non sit compositum realiler jeclivum, sic intelligendO; quod nec ma-
tam m
pole>t iii- fojl^gj it
telli'i. tibus.
ex re et re, sive quod non includat reali- teria prima includit quidditative ali-

ter aliquid potentialitatis et aliquid actu- quid actualitatis formalis, nec forma ul-
alitatis, et sic materia prima dicitur sim- tima includit quidditative aliquid po-

pliciter simplex. Alio modo aliquid dici- tentialiiatis subjective respectu formse
tur simpliciter simplex, quod non est substanlialis, et in hoc dicuntur primo
compositum ex conceptu determinahili diversa.

et conceptu determinativo, et sic materia Potest etiam dici quod dicuntur pri- Alia soiu
tio.
prima non est simpliciter simplex, quia mo diversa in hoc quod distinguuntur

resolvitur in conceptum entis quidlitative. se totis subjective, qiiia non conveniunt

Si etiam tertio dicatur quod illud dicitur in aliquo genere quidditative ; non ta-

propriesimpliciter simplex, quod non est men dicuntur primo diversa objective.
resolubile in plures conceptus essentiales, quia non distinguuntur se totis olijective,

quorum unussit essentialiter determinati- cum conveniant in ente quidditative.

vus, et aliud essentialiter determinabilis ;
Nota etiam quod quando dicit, quod
et hoc modo materia prima est simpliciter materia prima nihil actualitatis includit.
simplex, quia etsi includat ens quiddita- non loquitur simpliciter de actualitate,

tive ut conceptum determinabilem, tamen quia statim contradiceret sibi, nam in

ille conceptus non contrahitur ad mate- dist. 12. qiioest. l. e/ 2. secundi, dicit

riam primam per allquem concepttim es- et probat, quod est vere actus enlitativus,

sentialem, ut patet, sed tantum per ali- et per consequens concludit entilativam
quem modum intrinsecum ; et isto modo actualitatem. In proposito ergo debet in-

sola species vel specialissima, vel subal- telligi, quod nihil actualitatis formalis

terna dicitur conceptus non simpliciler includit.

simplex, quia vere resolubilis in plures (c) Secnndum, scilicet propositum dc 24.

conceptus esseniiiles, scilicet determina- passionihus. Ilic Doctor intendit pro!)are,

bilis et determinativi. qnod ens non prpcdicetur in quid de suis

Secundo dubitatur in hoc, quod dicit passionibus, et non loquor hic de pas-
23.
Seoumlu ii qiiod materia prima et forma uUima siouibus disjunctis, sicut sunt actus et
dubium.
sunt primo diversa, quia in hoc sibi vi- potenlia, rmiium et infinitum, absolu-

detur contradicere, quia vult ipse ex- um et respectivum, quantum et rcii

 ;

DIST. III. QU^STIO III. 107

quantum, unum et multa, et luijusmndi, ergo ista non erit per se , xnmm est

setl loquor de passionibus conveitibiii- ens. Consequentia patet, quia per se

bus cum ente, ut unjm, bonum, verum, non converlitur in per se, ut patet pn'-
etc. Et probat intentum tribus rntioni- mo Poslevior . tert. com. 35. Ens e-

bus. Et prima ralio formatur sic : Nihil nim includit causam inhnerentioe passi-

includitur quidditative in aiiquo, quod onis ad subjectum, non e contra ;

si

tantum ponitur in ejus definiiione ut ad- enim esset per se unum est ens, tunc
ditum, patet, quia tale additum prsesup- unum includeret causam talis inha3ren-
ponit quidditatem cui additur. Dicitur tijie per se, ut patet a Doctore libro
enim proprie addi hal)enti esse comple- lertio Metaphysicai.
tum quidditative, sed ens tantum addi- Secunda ratio est ibi : secnndo sic. 25.

tur in definitione passionis, patet, quia (d) Ista ratio est satis clara, hoc lamen
passio tantum prpedicatur de sulijecto supposito, videlicet recipiens proedicati-
per se secundo modo, ut patet primo onem alicujus in quid est inferius eo qund
Posterior. text. conmient. 9. quasi in pr.edicatur in quid, ut patet, et quidquid
principio, ubi ponit, qufe per se pri- est inferius ente, aut est creatum aut in-
mo modo , et qute per se secundo modo creatum, et passiones entis non sunt in-
et in per se secundo modo subjectum feriorcs ente, cum convertantur cum illo ;

ponitur in definitione , ut patet ibi. E et si ens prredicaretur in quid de illis, de

clare exponit Comnientator ibi, hoc idem necessiiate essent inferiores, et sic aut

patet 7. Metaph. text . com. 4. ubi vult creatse, aut increatcE.

quod subslantia sit prior accidente de- Et quod dicit in ista littera, quod ens Djf(i^,yjtj^s

dividifur {tanquam in illa, ^''^' s°'^'

•

finitione, elc. et sic subslantia ponitur sufficienter

ut adJitum in definitione accidentis. quoe includunt quidditative ipsum) in cns

Modo ens habet proprias passiones, increatum et in decem genera, videtur
ut patet 4. Metaph. t. com. 5. Quoniam, dubium, quia substantia transcendens est
inquit, sicut simt, et nnmeri inquan- ens quidditative, et tamen non sequitur
tum numerus proprice passiones , ut im- qund sit creata aut increata, et similiter
parilas ,
paritas , commensuralio, cequa- sapientia transcendens est ens quidditati-
litas , eicedenlia et defcctio , et hmc ve. Sed quia hfec difficullas, videlicet an
secundum se et ad invicem insunt nu- substantia transcendens pnssit prsedicari
meris . Similiter autem et dc soliilo et de substantia creata, requirit prolixiorem
immobiii , et levi et gravi sunt alia tractatum, ideo ha^c difficultas, dimitla-
propria , sic ct enti inquantum ens siint tur usque ad distinciionem octavam hu-
qucedam propria, et ca sunt, de quibus jus qufestionis secundse, in responsione ad
est Philosophi perscrulari veritatem. ultimum argumeritum principale.
H.TC ibi. Si ergo ens habet illas pas- Item, quod dicit in littera quod omnia
siones ,
cadit in definitione edrum ut ad- transcendentia dicunlur perfectiones sim-
ditum , et per consequens non poterit pliciier, hnc debet sane intelligi, quia lo-
de eis prcedicari quidd.tative, etc. Confir- quitur de transcendenlibus quanlis non
malur, quia si htec est per se secuudo necessario includentibus aliquam imper—
mo lo ens est unum, ut supra patet, pri- fectionem.
mo Posteriorum ,
quia pa^sio prtedica- (e) Tertia ratio est ibi : Terlio argui po-
tur per se secundo modo de subjecto ;
test, et declaro litteram: Quia si unum in-
 ,

108 m. I. f^ENTENTIARUM

chidit ens qwddifativc, non incbidil prce- intelligibili, ens tamen esse objectum pri-

cise ens, quia idem tunc esset passio sui

mum (supposifa ejus univocatione de qua
qusest. 1. ) primitate communitatis et virtu-
ipsius, id est quod unum sit pnfecise
si
,
alitatis, quia omne intelligibile includit eiis
ipsum ens, et cum unum dicatur passio essentialiter, vel includitur essentialiter, aut
entis, tunc idem esset passio sui ipsius , virtualiter, in aliquo includente ens quiddi-
quod est falsum. Sequitur : evgo inclu- tative; decem genera et Deus includunt ens
quod ipsa quidditative differentise ultimse includun-
dil ens et aliqnid aliud, id est, ;

tur quidditative in aliquibus contentis in

unitas ultra entitatem inclusam quiddita-
genere, paSsiones entis virtualiter in ipso
tive (si dicatur ens quidJitative), dicitur
et in inferioribus ejus. Declarat univocatio-
etiam aliquid aliud ab illa entitate, et il-
nem entis ad Deum et contenta in genere,
lud aliud dicatur .4. Sequitur, ant igilnr ostendens non esse univocum in quid ad
illud A includit ens, supple quidditative, dillerentias ultimas et passiones suas.

aut non ; si sic, unum bis includeret ens, Quantnm nd secimdnm (a) arti- 8.
etern
patet, quia si unum primo inckidit ens cnlnm principalem, dico, qiiod ex tio qu

quidditative, et includit aliquid aliud, et istis qnatnor rationibus seqnitiir, inS[i2

ilUid aliud includit ens quidditative. Se- cnm nibil possit esse commnnins "°^'

quitur, quod unum includit bis ens quid- ente, et ens non possit esse com-
ditative,quod est inconveniens. Seqiiitur : mnne nnivocum dictum in qnid de
et esset procpssus in infmilwn,sup])\e sem- omnibus per se intelligibilibus
per quperendo de illo alio. Exemplum, quia non de differentiis ultimis,nec
unum dicatur .4, /1 includit ens quiddita- de passionibus suis, sequitur quod
live, illud ens dicatur B, et ullra ens in- nibil est primnm objectum intel-
cludit aliquid aliud, et dicatur C, quferi- lectns nostri propter communita-
tur, aut C includit B qnidditative; si tem in quid ipsius ad omne per se
sic, aut prsecise B, aut aliquid aliud ; si intelligibile, et tamen hoc non ob-
pr.iecise B, ergo .4 includit bis ipsum stante, dico quod ens est primum
^ sive ens; si C includit aliquid aliud, il- objectum intellectns nostri, quia
lud aliud dicatur D, aut D est B quid lita- in ipso concurrit duplex primitas,
tive, et sic processus in infinitum. Sequi- scilicet commnnitatis , et virtu-
tur : Vel ubicumqne stahitnr illnd ulti- alitatis; nam omne per se intel-
mum, puta C quod est de ratione unius, aut includit essentialiter
ligibile,
et non includit em , supple ipsum C rationem entis, vel continetur vir-
unum, sive A ratione enfis inclusi non tualiter, vel essentialiter in inclu-
est passio entis, ut patet. Sequitur : donte essentialiter rationem entis.
Et per consequcm illud aliud inclusum, Omnia enim genera et species, et
quod est A est primo passio, quia inclu- individna, et omnes partes essen-
sum in .4 non includit ipsum ens quid- tiales generum et ens increatnm
ditative, et sic stat, quod quidquid est includnnt ens quidditative. Omnes
prima passio entis , non includit ipsum differentise ultim?e includuntur in
ens quidditative. aliqnibns istorum essentialiter vel
quidditative. Omnes passiones en-
SGHOLIUM
tis inclndnntnr in ente, et in suis
Sententia Scoti , non dari objectura pri- inferioribus virtualiter; igitur il-

mum intellectus dicibile in (juid de omni la, quibus ens non est univocnm
 DIST. 111. QUi^STIO III. 109

in quid, includuntur in illis qui- substantia et accidente; cum enim satum,

. , ,. . , , . ,. , naturaliter
sratio-
]3,jsens est sic univocum. Et ita substantia non immutet immediate sciretur
s forte
tuaiiter patet, Quod ens habet primitatem intellectum nostrum ad aliquam pjnff^n
ilinetur -. .• • • •
hostia
1 1
lua.ia- communitatis ad prima intelu-
, *.

intellectionem sui, sedtantum consecrata.

jrmi^nS. gibiUa, lioc ost, ad conceptus quid- accidens sensibile, sequitur, quod
ditativos generum, specierum, in- nullum conceptum quidditativum
dividuorum et partium essentia- habere poterimus de ea nisi sit ali-
lium omnium istorumet entis in- quis talis, qui possit abstrahi a
creati, et habet primitatem virtu- conceptu accidentis; sed nuUus ta-
alitatisad intelligibilia inclusa in lis quiddi^ativus,abstrahibilis est a
primis intelligibilibus, hoc est ad , conceptu accidentis nisi conceptus
conceptus qualiticativos difteren- entis, ergo etc. Hoc autem (c),,

tiarum uUimarum et passionum quod suppositum est in ratione

propriarum. ista de substantia,quod non immu-
um. 0. Quod autem supposui (b), com- tat intellectum nostrum immedia-
munitatem entis in quid ad omnes te ad actum circa se, probatur sic:
conceptus quidditativos praedictos, quiaquidquid prsesentia sua immu-
hoc probatur de omnibus iilis, dua- tat intellectum, absentia illius po-
bus rationibus positis in secunda test naturaliter cognosci ab intel-
quaestione hujus distinctionis, ad lectu, quandononimmutatur, sicut
probandum communitatem entis apparet sscundo de anima, quod vi-
ad ens creatum et ens increatum, sus est tenebrse perceptivus, quan-
quod ut pateat, pertracto eas ali- do scilicet lux non est prsesens,
et ideo tunc visus non immuta-
qualiter.
tur a substantia igitur sit intel-
9. Primam quocumque enim
sic, de
;

ns
jlia essa
CaSO 1 '11* lectus naturaliter immutatur a
praedictorum conceptuum quiddi-
I (

inivocum
snbstantia immediate ad ac-
Se°aUs. tativorum, contingit intellectum
tum circa ipsam, sequeretur quod
certum esse, ipsum esse ens, dubi-
quando substantia non esset prse-
tando de differentiis contrahen- sens, posset naturaliter cognosci
tibus ens ad talem conceptum, non esse praesens, et ita natura-
utrum sit tale ens vel non, et ita liter posset cognosci in hostia al-
conceptus entis, ut convenit illi taris consecrata non esse substan-
conceptui, est alius ab illis conce- tiam panis, quod est manifeste fal-
ptibus interioribus, de quibus in- sum. NuIIus igitur conceptus -quid-
tellectus est dubius et inclusus in ditativus habetur naturaliter de
utroque inferiori conceptu nam ,
substantia immediate causatus a
substantia sed tantum causatus
,

differentise illse contrahentes prae-

vel abstractus primo de acciden-
supponunt eumdem conceptum en-
te, et illud non est nisi conceptus
tis communem quem contrahunt.
entis.
Text. Secundam rationem pertracto Respondeo, proba/io improhal cogni- 10.

lihab*e?i sic, sicut est argutum, quod Deus tionem subslaniice intuitivam, quia de il-
Addit;o.

"cq.rum ^^^ ®^^ ^ nobis cognoscibilis natu- la esl major vera, non de abstractiva,
proprium
ibstantiae
ralitor, nlsi ens sit univocum cre- quce non deficit propter absentiam realem
bea cau- ato et iucreato, ita potest argui de objecli; nec igitur absenlia percipitur.
 ,

110 LIB. I. SENTENTIARUM

Item, quod accipilur de sensu, dubium percipilur tenehra, non a visu, sed ab
est quomodo sensus, cum non retineat aliqua polentia utente privatione actus in
speciem in absmtia objecli, nec recipiat visu pro prcesenl.ia scili'et t^nebrce.
speciem tenebrce, poterit tenebram co- Per idem (d) concluditur etiam
II.
gnoscere, propositurade partibus essentiali- Non'poi
Conlra primum, cognitio abstractiva bus ipsius substantise. Si enim ma- concept
necessario prcesupponit aliquando habere teria non immutat intellectum ad ^de„s,1i
realem prcesenliam illius a quo ipsa de- actum circa ipsam, nec forma sub-''*'!^^','^"-^^*
relinquitur, speciem quce lo;™,
vel esl ejus sLantialis, qusero
^ quis
1
conceptus i
«.».'

niM hiibito
principium ;
qui tantum vidit Euchari- simplex in intellectu habetur de de iisdem
conceptu
stiam, numquam realem prcesentiam materia vel forma? Si dicas, quod qiiiddita
objecti causativi immediate intellec- aliquis conceptus relativus, putae.t couce
lionis abslractivce habiiit, alius qui partis vel conceptus per accidens, ab>ira<ti
^
vidit allum panem, habnit ; igitur pri- puta alicujus proprietatis materise'' ^^'
mus non habcbit cognitionem abslracti- vel formae, qusero quis est con- J^,!;^"
"J
vampanis, secundus habebit; quod statim ceptus quidditativus, cui iste per^i^y.^^JJ
contra experientiam est, quia uterqne accidens vel relativus attribuitur?^'"'i^''"*''
non conl
potest similem actum intclligcndi panem et si nullus quidditativus habetur, gi' fi^ce.
. , . . . . .
ptio, et
experiri in se. Si proterve negetur, eslo nihil erit, cui attribuetur iste con-quomodo
ille primus postea vidit alium panem, ceptus per accidens, nullus autem
igitur poterit postca in cognitionem abs- quidditativus potest haberi nisi
Iractimm panis, in qncim prius non po- impressus vel abstractus ab illo
tuit; oppositum experitur iste in se, quod movet intellectum, puta ab
similiter enim se habet nunc ut prins. accidente, et ille erit conceptus
Item, qui potest objectum absens co- entis; et ita nihil cognosceretur
gnoscere abstractive, potest illul prcesens de partibus essentialibus substan-
in existentia cojniscere inliitiue; igilnr tire,nisi ens sit commune univocum
si substantia cognoscitur abstractive, igi- eis et accidentibus.
tur prcesens intuitive, et tunc absenlia. Ist^e rationes (e) non concludunt
Quomodo Ad inslantiam de sensu dic, tenebra univocationem entis ad dif- concepti in quicl
visii-per- ., .,. . /• ,. i,. eiiiis es
eiilis ,
. es
lerentias uitiinas et passiones. De umvom
, t-,.

cimiti^ne- cognoscitur arguitive non a vi.su, sedsic a

^'^'' -
potentia
•
-'- oculns
arguenle, -" respicit
' ---.---
et non priina ostenditnr, qnilibet talis 'llonVj
tu

est ccecus, nec lamen videt; igitnr tene- conceptus est simplijiter simplex, "^°jj.j;'^}J

bra est. Patet, aliqua trium prcemissarum et idco non potest

^
secundum conceplu"
pii':e-,a'

prcetermissfi, non seqnitur conclusio, nul- aliquid concipi, et secundum a-simpicit

simplice^
la trium propontionnm est nota visui, liquid ignorari, sicut patet pereaunivi
ut cognoscenti ipsam vel conjunctionem PhilOSOphum 9. Melaphljsic. in /«- determir

vel divisionem extremorum, quia nec ne, de conceptibus simpliciter

tertia de qua plns videtur, qnia 7i')n co- simplicibus, quod non est circa
gnoscit actum snum quando inest, nec eos decep'io, sijut est circa quid-
priva'ionem qnanlo actus non inesl, ex- ditateni complexorum quod non ;

ponitur Aristoteles. Visns est tenehrce est intelligeadum quasi intellectus

perceptivus, quia privatio sui ohjecti est simplex formaliter decipiatur cir-
causa non immutationis visus, et sic ca intellectionem quidditatis, quia
 DlSr. III. QU.^STIO III. 111

in intellectione simplici non est Ex his apparet quomodo in entc

veruin vel falsum, sed circa quid- concurrat duplex primitas, scili-
ditatem composifcam potest intel- cctprimitas communitatis m quid,
lectus simplex virtualiter decipi. ad omnes conceptus non simplici-
Si enim ista ratio est in se fal- ter simplices, et primitas virtua-
sa; tunc includeret virtualitcr pro- litatis in se vel in suis inferiori-
positionem falsam quod autem;
bus, ad omnes conceptus in se
est simpliciter simplex, non inclu- Et quod illa
simplicifcer simplices.
dit virtualiter nec formaliter pro- duplex primifcas concurrens suffi-
positionem falsam, et idco circa ciafc ad hoc, quod ipsum sit pri-
ipsum non est deceptio. Vel enim mum objectum intellectus, licet
totaliter attingitur vel non attin- neutram habeat prsecise ad omnia
gitur, et tunc totaliter ignoratur. per se intelligibilia hoc declaro :

De nullo igitur simpliciter simpli- per exemplum, quia si visus esset

ci conceptu potest esse cei'titudo per se cognoscitivus omnis coloris
secundum aliquid ejus, et dubitatio efcomnium passionum et diffe-
secundum aliud. renfciarum coloris in communi et
Per hoc etiam patet ad secun- omnium specierum et individuo-
dam rationem supra positam, quia rum, et tamen color non include-
tale simpliciter simplex, igno- retur quidditalive in differentiis et
tum est omnino,nisi secundum se passionibus coloris, adhuc visus
totum concipiatur. haberefc idom objectum primum
Tertioetiam modo (f) potest re- quod modo habet, quia discurren-
sponderi ad primam rationem, do per omnia niliil aliud essefc sibi
quod ille conceptus de quo est adaequafcum, non in-
igitur tunc
certitudo, est alius ab illis de qui- cluderet primum objectum in om-
bus est dubium, et si ille conce- nibus pcr se objectis quiddifcafcive.
ptus certus salvatur in alterutro Sed quodlibet per se objectum,veI
illorum dubiorum, vere est univo- includeret ipsum essentialiter, vel
cus, ut cum alterutro illorum con- includeretur in aliquo essentiali-
cipitur; sed non oportet, quod in- ter, vel virfcualiter includenfce ip-
sit utrique illorum m quid, sed vel sum, et ita in ipso concurret du-
sic, vel estunivocus eis, ut deter- plex primifcas, scilicet communi-
minabilis ad determinantes, vel ut tatis ex parte sui, et primifcas vir-
denominabilis ad denominantes. tufcis in se vel in suis inferioribus,
Unde breviter, ens est univocum et istaduplex primifcas sufticiet ad
omnibus, sed conceptibus non rafcionem primi objecfci talis po-
simpliciter simplicibus est univo- tentise.
cum in quid dictum de eis, sed sim-
pliciter simplicibus est univocus,
COMMENTARIUS.
ut determinabilis vel ut'denomina- (a) Quanlum ad secwulum arliculum 27.

bilis, non aufcem ut dictum est de principalcm. Ilic Doctor ponil lianc cun-

eis m quid, quia lioc includit con- clusionem, quod ens est primum objectuni

tradictionem. inteliectus nostri primitate adffiquationis,

 ;

]12 LtB. I. SENTEMTIA.RUM

propter duplicem primitatem concurrentem sit causare cognitionem sui, cum non po- Anquan-
titas possil
in ea, vitlelicet causalitatis et virtualitatis. natur de numero activorum, et hoc se- causara
1- n. • !• coo-niti-
Nam omne per se intclligibile, aut inclu- cundum
1

aiiquos. Sed
1
non video aliquam
1

onemsui.
dit essentialiter rationem entis, vel conti- repugnantiam (cum sit ens absolutum et
netur virtualiter vel essentialiter in in- ens quantum, includens gradus perfe-
cludente essentialiter rationem entis. Et ctionales) quin possit causare cogniti-
propter istam propositionem aliqua sunt oriem sui; et licet quantitas non ponatur
prsemittenda. de numero activorum, hoc debet intelli-

gi quantum ad transmutationem generati-

Primum, quod hic Doctor loquitur de
vam et alternativam, quia non potest esse
objecto ada^quato motivo. Et sensus est
principium alicujus accidentis corporalis,
quod omne per se intelligibile, aut in-
Et hrec est mens Doctoris iii quarlo, di-
cludit ens quidditative ut sunt genera et
slinclione duodecima, quoislione tertia, in
species substantise, et multa in prsedica-
responsione ad arfjumenta principalia,
mento Qualitatis, et forte in proelicamen-
ubi expresse dicit quod si quantitas esset
to Quantitatis. Dato enim quocumque in-
proesens intellectui, moveret illum ad sui
telligibili per se, si per se mijvet intel-
cognitionem, licit pro statu isto non mo-
lectum ad sui cognitionem, aut est ens
veat, qnia tanium sensibilia movent. Imo
quidditative, aut virtualiter vel essentia-
ibi videtur declinare ad hoc, quod etiam
liter includitur in aliquo, quoi est ens
quantiias possit causare speciem sensibi-
quidiiiative, sicut forle, si ponantur ulli-
lem in sensu, licet non sitie sensibilibus
mae differentia? specierum prcedicamend
propriis, ut patet ubi supra.
Substantise posse movere intellectum ad
Si tamen teneatur, ut Franciscus vide-
sui cognitionem,veI si ponantur passiones
tur tenere et multi alii, quod non agat
entis sic posse movere. Si vero detur ali-
ad sui cogniiionem, dico tunc, quod cum
quod intelligibile, quod non possit movere
sit per se intelligibilis, et quidditative
intellectum ad sui cognitionem, sallem
ens, saltem virtualiter continetur in sub-
illud tale continetur in aliquo vel virtu-
1-. ,• ,•. stantia corporea,
^ et sic talis substantia
,
aliter vel essentialiter, quod potest. causare
1 .

Quare re- . .
causat coguitionem quantitatis. Sed ^u
quid
cogniiionem talis contenti. Et multa sunt '^ ' ^
latio non
potest eau- de materia prima, quse nullo modo poni-
sare co^^ni- euiia, qutc non sunt tantoe virtutis
tionem sui. tur principium activum? ipsa enim est Materia
^^ possint causare cognilionem sui,
per se intelligibilis, et quidditative conti-
nam nulla relatio potest causare co- po[es™m
netur sub ente. Dico primo, quod ipsa po-
gnitionem sui in aliquo intellectu, licet ^^/^.'"Jf
test per se movere intellectum ad sui co-
sit ens quidditative. Et ratio, quia est
gnitionem.
impossibile quod effectus absolutus es-
Et si dicatur, quod tantum cognoscitur
sentialiter dependeat in esse, et conserva-
per analogiam ad formam, per Philoso-
ri ab aliquo quod est essentialiter re-
phum, dico hoc non esse verum ; et quo-
latio.
modo intelligitur Philosophus in ista
Et si quseratur, a quo causatur cogni- parte, vide Doctorem in 2. dislinct. 12. et
28_
tio relationis, dico a fundamento et ter- vide glossam quam ibi feci. Etsiipsa ma-
mino, ut patet a Doctore qucestionc 1. teria prima, sustinendo quod sit enti-
Prologi, et qucestione 14. Quodlibeti. Et tas realis absoluta, realiter distincta a
tamen dubium est de quantitate, an pos- forma, posset movere intellectum crea-
 DIST. III. Qu^sno III. 113

tum ad sui cognitionem, teneo tamen est ens quidditative, vel virtualiter, vel

absolute quod a nuilo iniellectu creato esssniialiter contiuetur in aliquo includen-

possit cos^nosci sub ratione propria, quia te ens quidditalive, concedo et dico, quod

materia prima cum sit t;vnlum entitas secundiE intentiones cum sint relationis

creabilis, in nullo ente creato quantum- rali')ncs, possunt virtualiter contineri sal-

cumque perfecto virtualiter continetur se- tem in fundainento et termino, et sic co-

cundum suam entitatem, quia si sic, tale gnitio earum potest [)artialiter causari a

ens posset esse causa illius, quod est ma- fundamenio et tertnino. Et si iterum dica- Aliud da
1 nim
nifeste falsum. tur : Aliqua secunda intentio fundatur in de ente
rationis.
Si dicalur, quod licet entitas materise proedicamento Relationis, et terminatur ad
29.

virtualiter non contineatur iu aliquo ente ali(juid in eodem praedicamento, ut secun-

creato, cognitio tamen illius potest virtua- da intentio, qufe est species, fundatur in

liter contineri. Patet lioc esse falsum, et paternitate et terminatur ad individua pa-

de hoc vide subiiliter Doctorem in '2.dist. ternitatis, et tamen relat'o realis, si non
S.qucest. 10. Et vide ibi glossam quam fe- potest causare cognitionem sui, multo mi-

nus nec cognitionem alterius. Dico, quod Solutio.

ci, et praicipue vide ipsum iii Quodlibelo,
qucest.li. ubi facit hoc argumentum et ab eodem fundamento a quo [^artialiler

solvit illud. Si dicatur, quod materia pri- causatur cogtntio paternitatis,potest parti-

ma saltem essentialiter continetur in ali- aliter causari cognitio secundai intentionis

quo, quod includit ens quidditative, quia fundatfe in eo.

in tomposito, dico quod loquor seniper Si dicatur quod per se intelligibilitas est , ^•^j-.^^^

de materia separata a composilo, de qua passio entis, qusero, aut est tantum passio

Doctor in 2. dist. 12. Si etiam loqua- entis realis? si sic ; ergo intelligibilitas
mur de materia in composito, dubium est non potest per se competere enti rationis;

an entitas compositi possit causare noti- si tantum per se competatenti raiionis, er-

tiam distinctam raateri8e,sed quidquid sit, go eniia realia non suiit per se intelligibi-
ad preesens sufficiant hoec, quse dixi de lia, si dicatur, quod competit enti, quod
materia prima. est commune enii reali et etiti rationis. Et Conceptus
enlis non
Dubium Sed quid dicendum est de entibus ra- lioc commune non di-
non, quia illud ens est com-
de ente . . , • •
• . miuus Deo
aliquem CDnceptum communem euti
i i . ,

rationis. tioms, qu8e non sunt ens quidditalive, nec cit et creutu-

continentui" essentialiter in aliquo iucbi- reali et enti rationis, sed tantum nomen ; connuni
dente ens quidditative ? ut patet, quia sic et sic est cnequivocum, ut patet a Doctore seli^soimn'

essent ex natura rei, nec etiam virlualiter, in Qaodlib. licet aliqui videntur dicere, '""'"X'"'
et tamen intentiones sunt vevcc intelligi- quod dicat conceptum cominunem qui Jjg"pa^-_
tlhtia biles. Si dicatur (ut quidam dicunt) quod non est ne<- ens reale, nec ens rationis, sed .
siens.
r&tionis \\\ prinio
m tu vere sunt tantum intelligibiles per accidens, omnino indifferens, et hoc credo non esse "oia iii
iatelligi .
primi ii )ri
biiia. hoc non videtur, quia quod non est per intelligibile ; niodo nullum aiquivocum ut Meiaph.
se intelligibile, non est per se scibile, se- sequivocum habet passionem aliquam, si

cundae autem intentioues sunt per se sci- dicatur,quod intelligibilitas per se potest
biles cum per se considerentur a Logico. distiiigui in intelligibilitatem, qufle per se

lesponsio. Dico primo, quod potest sustineri secun- competit enti reali, etint.elligibii.atem qua3

das intentiones esse per se intelligibiles, per se competit enti rationis. Sed hoc ni-
cum per se considerentur a Logico. Et hil est, quia tunc non posset assignaii

dicis, quod omne per se intelligibile, vel unum per se objectum primum primita.e

Tom. IX. 8
 114 LIB. I. SENTENTIAllUM

ad:Bquatio:iis, et sic videtar quod secun- simpliciter, ideo per se intelligibilitas tan-

dse intentiones non sint per se inteliigi- tum competit sibi secundum quid, cum
biles. intelligibilitas consequatur entilatem cujus
Uespomleo primo, quod ex quo pri- est.

lespoasio. mum ohjectum inlelleclus motivum ejus- Et cum dicis, si dantur duae per se in-

dem non potest esse, nisi ens reale, ideo telligibilitates, una entis realis et alia entis

ponitur ens reale adoequatum oljjectuni in- rationis ; ergo non erit unum objectum
tellectus nostri, et per se intelligibile, in adyequatum sub una ratione formali.
ratione objecti motivi tqntum competit en- Dico primo, quod si loquamur de objecto 32.

ti reali, et sic omne per se intelligibile, adpcquato simpliciter est tantum unum,
vel est quidditative ens reale, vcl essenti- scilicet ens reale, et tunc illud quod eiit

aliler, vei virtualiter continetur in aliquo secundum quid, reducitur ad illud quod
includente quidditative ens reale. Et cum est simpliciter et primo tale.

quseritur an ens rationis sit per se inteili- Secundo dico,unum quod

'
tantum est Q'^^''® «°s
ralionis
gibile?dico, quod sic. Et cum ultra dici- objeclum ada^quatum secundum unam ra- co»tmetur
suD adje-
tur Omne per se intelligibile ab intellectu tionem formalem, et illud est conceptus quato
:

eniis realis.
,. „
Ens autem
.... actu
objecto
continetur sub objecto ada^qualo inlelle- rationis, licet inteiiectus

ctus ; ens vero rationis non continetur, habeat per se intelligibilitatem secundum

quia ens reale non proedicatur de illo, dico, quid, et rationem formalem objecti secun-
quod contiueri sub adaequato objecto ali- dum quid, quia tamen virtualiter contine-

cujus potentise contingit tripliciter. tur in aliquo ente reali includente simpli-

31. Primo quidditative, recipiendo prtcdi- citer conceptum entis in quid, et rationem

c^iuneri cationcm ejus in (jnid. Secundo, tantum formalem ejusdem, ideo ponimus ens ra-
^^^ prsedicato univoco, recipiendo prtedi- tionis contineri sub adccquato objecto in-
^adaf^^uato"
coniingit quasi denominative. Tertio, tellectus nostri.
cationem illius ^
tnpliciter.
quia virtualiter continetur in alitiuo, quod Potest secundo principaliter dici, ad vi-

continetur quiddiiative sub adaiquato tandam tantam prolixitatem, quod omne

objecto ; et hoc tertio modo ens rationis ens rationis continetur sub adse quato ob-
continetur sub ente reali, non quod reci- jecto intellectus noslri tantum reductive,
piat pra^dicationem entis realis, sed quia eo modo quo Doctor dicit in Prscdicamen-
ponitur in aliquo ente reali, quod potest tis, quod omnis relatio rationis est tantum
causare cognitionem illius. in Pra^dicamento reductive. Et tunc si ar-

Et cum quseritur de per se intelligibilita- guatur ut sic, habet tantum esse per acci-
quod accipiendo per dens, et nihil per accidens pertinet ad ar-
te, dico,

bilitatein in poiiori
se intelligi'

significato est passio tem, dico, quod jjer accidens potest capi Per
...
!
acci
dens
,. .
,

entis realis, sicut etiam quando absolute aliquo trium modorum, quos ponit Aristo- potestcapi

loquimur de ente, intelligimus de entere- teles o. Metaph. quos vide ibi. Vel etiam, ,I,odis.

ali.Et concedoquod hujusmodi intelligibi- ut dicit aggregatum ex rebus diversorum

litas non est passio entis rationis. Generum, et tale non pertinet ad scienti-

Et cum ultra dicitur, si non [)rcedicatur am, nec etiam aliquod trium modorum,
Quomotlo . . ,• . .

ens raiio- dc cntc rationiS; ergo ens rationis non est ut patet 6. Metap/i. quamvis ergo secun-

est inteili- per sc intelligibile. Dico, quod e\ quo ens da intentio sit tantum reductive in prrodi-

rationis habettantum essesecundum quid, camento Relationis, non sequitur quin ha-
Feciuuium
i"''^-
et absolute sibi repugnat habere esse beat conceptum in se. Sicut anima intel-
 DIST. III. QU/ESTIO UI. 115

lectlva est tantum in praeiicamento Sub- do ad primum argumentum principale.

stantiae per reductionem, utinquit Doctor Hic tamen quidam novus interpres Phi- Aug.
... . . Suessanus.
in 2. dtst. 1. qucest. ull. et tamen dicit losopiii nituur solvere aliquas rationes
unum conceptum in se, sic dico de omni Scoli de objecto adaequato intellectus.

secunda intentione. Et sic eo modo quo Et primo declarat propositum suum

potest hab^re conceptum, eo modo est in- dicens, quod tripliciter dicitur objectum ;

telligibilis. Et si habet conceptum per se aut objectum operationis agenlis, eo modo

secundum qdd, est iiitelligibilis per se quo x\ristoteIes appellat cibum objectum
secundum quid. Et sic sufficit, quod eo virlutis nutriiivse ; aut est ratio agendi
modo considerentur a Logico quo possunt vel movendi, quomodo Aristuteles vocat
habere esse, et sic concederetur, qiiod sonuin objectum auditus, 2. de Anima, et
omnes secundse intentiones sunt per se co- sic dicuntur quinque objecta quinque sen-
gnoscibiles a Logico, quia liabent reducti- suum. Tertio modo objectum dicunt Peri-

onem ad objectum adsequatum intellectu?, patetici omnem terminum principaliter in-

et hoc sufficit. Et multa alia essent dicen- tentum, qui per aliquam actionem habct
da de ista materia, quse causa prolixitaiis esse post non esse, aut habere potest esse
vitandae omitto. post non esse, et sic forina dicitur obje-

33, Si etiam volumus exponereDoctorem de cium agentis. Nain ipsa actionein finit, et
Secundae
nieniiones
i
• . i
•^bjccto adaequaio,
.

non m
• • ...
ratione motivi, ipsa erat rnente agentis, hoc
.

in
, .•
et
. i
pacto

co^n^oYei-^
scd in ralionc terminativi, erit facilior ex- dici solet in poteniia objectiva esse omnem
Pos''''*^- l^t t,unc diceretur, quod ens reale rem antequam sit. Sic igitur tertio mo lo
Lo^k;o
est adaequatum objectum intellectus, quia objectum dicitur esse jinne contentuin in

omne per se intelligibile, vel includit eiis virtute agentis, quod per ejus actionem
quidditative vel esseiitialiter, vel virtuali- potest produci, quo producto cessat omnis
ter includitur in aliquo includente ens quid- actio ejus.

ditative, vel sallem habet reductionem ;

Ex his apparet, quam inepte dicunt ex- 34.

quod dico propter secundas iiitentiones et teri ipsuin eiis inquanium ens e.sse obje-
omnia entia rationis, et omnes negatio;ics ctum intellectus. Ips.im eniin non pote^t
et privationes habent rediictionem ad ali- esse movens, quia si ratio movendi esset

quod, quod perse iiicludit ens quiJditati- eiis omiie ens esset aptuin inovere intelle-
ve. Posset tertio modo exponi de objecto ctum, consequens est coiitra Aristotelem

adaequato, inquantum hujusinodi, an mo- 9. Metap/i. et Averroem ibi, comin. 30.

do tantum dicat unum conceptum com- ubi dicitur id movere intellectum dumlaxat
munem diclum de omni per se intelligibi- quo I est actu, quale non est materia, quae
li, an ultra hoc incladat omnia per se in- tamen est ens. Amplius ipsum nonestsub-
telligibilia ; ita ut cum dico, Franciscus jectum actionis inlellectus. Adhuc ipsum
cognoscit ens inquantumens, siveinquan- non est finis intentus ab intellectu, nec
tum ensest adaequatum objectum intelle- ejus cognitio est praeintenta, quoniam illa

ctus, quod tunc cognoscat tantum conce- habita non cessat intellectus ulterius intel-
ptum entis in se ; an ultra hoc cognoscat ligere. Ipsum igitur ens nullo pacto potest

ipsum, ut inclusum in omni per se intel- dici objectum intellectus, nisi inveniatur
ligibili, et per consequens cognoscat
,,..,.
per se intelligibile. Ilanc difficultatem su-
omne
....
aliqiia alia ralio objecti,

rn^aleticus diceret.
quam nullus Pe-
'
A(l rati-
ones

pra exposui in q. 1. Prologi, responden- ResponJet ad primam rationem Scoti poadet.

 .

116 LIB. I. SENTENTIARUM

negando majorem quia sive contineat batum est. Tertio prsemitto, quod ratio

omnia intelligihilio, sive proedicetur de objecti, aut potest assignnri utobjecti mo-
omnibus iiitelligibilibus, non adbuc sumi- tivi, vel ut objecti terminativi.

tur ratio objecti. Istis prneinissis, dico conformiter Do-

Ad secundam, negatur major, quia non ctori, quod loquendo de objecto termina-
diciturol)jeclum, eo quod conlineatomnia. tivo, non potest convenientius assignari
Item, minor est falsa, quia ens non est ob- adtequatum objectum quam inquantum
jectum Metapbysicffi. ens. Tum, quia inteliectus ex natura in-
Ad tertium negatur major, quia non tellectus habet naturalem inclinationem ad
dicitur objectum ab eo quia est ratio ens inquantum ens, et ad omne ens, ut

intelligendi. Item, minor est falsa, quia pateta Doclore, qucest. 1. Prolog.et qucesl.
si ens esset intelligibile, et ita singulare 14. Qaodlibeti. Tum, quia nullum est

et materia, qutC non concedunt Peiipate- ens, in quod intellectus non possit termi-
tici. Hoec interpres ille. nari per actum inteliigendi. Et hoc modo
Addit etiam dicens : Ulterius apparet potestdici finis intellectus, quia intellectus

quam inepte dicunt ens esse primum ob- intendit intellectionem, ut ipsa mediante

jectum voluntatis. Nam volunlas, nec ab attingat objectum, sive ut ipsa terminari

illius cognitione movetur, sed a conclusi- possit ad objectum, ut posset deduci ex

one syllogismi practici per inteliectum fa- dictis Scoti in Quodl. qucest. 13. 14. et

cta, nec ejus actio recipitur in ente, nec 13. et ideo falsum est, quod ens non sit

est finis intentus a voluniate. finis potentite. Dicit enim Scotus in 4.

Prseterea, voluntas et intellectus apud dist. -id. el iii primo, quxsl. 1. dist. 1.

Peri[)ateticos non differunt nisi ratione, quod duple^; potest esse finis intelle-

sive definitione tantum. Intellectus enim ctus, scilicet intrinsecus et extrinsecus.

dicitur, ut syllogizans finem esseexequen- Intrinsecus ut coguitio. E^trinsecus ut

dum. Voluntas autem est idem intellectus, objectum, ad quod terminatur cognitio. Et

ut assentiens vel dissenliens executi- sic ens inquantum ens,est finis intellectus,

oni, nec aliter unquam differunt. Ha3C in- et perfectissimum contentum est uilimus
terpres novus. finis, ut patuit supra quiest. 1. Prolog.

35. Dico ad novum interpretem preemitten- Nec enim dico, quod ens accipiendo ipsum
^Sueslai?,**' tlo aliqua. Primo, proemitto quod unius tantum pro illo conceptu communi, sit fi-

res|x.nde-
pQ^gf^^jgg oportet unum per se assignare nis intellectus et adaequatum objectum
objectum, ut patet de potentiis sensitivis, intellectus, quia ut sic, est tantum unum
quibus assignantur objecta ada^quata, ut de numero intelligibilium. Sed dico, ut

patet 2. de Anima. Non enim potentia vi- supra exposui, quod ens inquantum ens,
siva habet pro objecto ada^quato tantum ut includitur in omni per se intelligibili,

unum visibile, nec sic omnia singularia est adfcquatum objectum intellectus in

visibilia, sed aliquod commune sub quo ratione terminativi

contineatur omne per se visibile. Sic dico, Potest etiam dici, ut sic, terminus ad- 3t>.

quod respectu intellectus oportet assignare pequatus actionis intellectus, pro quanto a-

aliquod commune objectum et adajquatum. ctio intellectus sive intellectio terminatur

Secundo prtemittO; quod ens inquantum ad ipsum. Est enim terminus actionis du-

ens,est saltem commune univocum omni plex : unus productus mediante actione,
enti reali per se intelligibili, ut suprapro- sicut genitum dicitur terininus adsequatus
 DIST. 1)1. QU^STIO III. 17

generationis, quia per ipsam accipit esse. quantum ens, ut prolixe supra exposui, et
Aiius est ppffisuppositus, ut objectum po- sic non sequitur inconveniens quod dicit.

tentiae. Hecc distinctio patet a Doctore in Sufficit enim quod omne ens vel per se
islo 1. dislinct. 3. qmcst. ultima, respon- moveat,vel saltem contineatur virtualiter

dendo ad ullimum argumentum, hoc in aliquo ente,velessentialiter quod sit ra-

idem in Quodlib. qucest. 13. Et sic false tio movendi intellectum ad cognitionem
imaginatur, quod terminus actionis tan- talium contentorum.
tum sit productum, quod prius fuit in po- Et quod dicit de materia prima et de
tentia objectiva. Imo actioni ut actio, non siiigularibus, quod non possint movere
correspondet productum ut terminus, pa- intellectum, falsum dicit, loquendo sem-
tet, quia intellectio dicitur actio, ut patet per de intellectu ex natura intellectus. De
per Philosophum. 9. Met. tert. com. IG. materia prima, quid senserit Aristoteles,

Quorum, inquit non est aliquod aliud vide Scotum in ^2. De singularil)us quitl

opus prceier actionem, in istis existit a- Philosophus senserit, vide Scotum iii 7.

ctio ut visio in vidente, et speculalio in Melaphysic. Et quod dicit, non esse pe-
speculante. Ha?c ille. Nisi forte iste novus ripatetice dictum, hoec est optima fuga.di-
idterpres loquatur de actione transeunte. cere semper non esse peripatetice dicium,
Si vero loquamur de objecto adoequato et non adducere auctoritates Philosophi in Fuga Snes-
sani.
in ratione motivi, dico, quod non potest contrarium, riisi forte dicere suum habe-
poni nisi ens, saltem loquendo de ente 11- atur pro auctoritate. Ex his omnibus pa-
raitato, quia forte Deus non potest poni a tet, quod responsiones datas ad raliones
nobis, nec etiam ab aHquo intellectu ci-ea- Doctoris, non solvunt illas, imo nec re-

to esse ens per se intelligibile, et lioc spondet ad illas, prout Doctor adducit illas

in ratione objecti motivi, quia ipse Deus ut supra patuit, in exponendo hujusmodi
( ut supra dixi ) tanlum poniiur objectum rationes Scoti.

intellectus divini ; nec etiam aliquid po- Ad illud de voluntate, miror, quod ^^-
Scotiis a
test causare cognitionem illius, et lioc in tantus interpres velit dicere hoc esse in- toto studio
.... Pari^iensi
ratione objecti, nt supra exposui. Et cum epte diclum, pr?esertim quando dicitur a in nuiio
rv . 1- rv • . • pOlUll
arguit iste, quia tunc quodlibiit ens posset tanto Doctore, qui a totostudio Parisiensi unqnim
''^^'° ^"'
per se movere inlellectum dico quod non, in nullo potuit unqiiam reprobari,qui ha-
nisi superficialiter infelligit dicta Scoti. betur ut subtilissimus Doctor, quidquid
Non enim pono conceptum entis in com- sit, cuilibet datur licentia loquendi. Ad
muni, ut indifferentem ad omnia entia, rem, nihil est ad propositum dic^re quod
esse per se rationem formalem movendi intellectio entis non movet voluntatem,
^iiomodo inielleclum, ut iste forte imagiiiatur. Ncc quse enim consequentia est ista : Cognitio
eiis eht I ii.i
)hjec uin pono, quod quodlibet ens sit per se ratio enlis non movet voluntatem ; ergo ens

cTea^"* movendi intellectum, quia multa non mo- non est objectum voluntatis ? Illi enim,
vent, ut supra dixi. Sed quia mulia tam qui tenent objectum esse causam actus
sensibilia quam per se intelligibilia pos- voluntatis,negarent istam consequentiam,
sunt per se movere itiielleciuin, non so- ut patebit in 2. dist. 23. Item, si pona-
lum ad sui cognitionem, sed etiam ad co- tur voluntas ut totalis causa sui actus,

gnilionem omnium virtualiter inclusorum ut multi volunt, ut patebit in 2. dist.

in eis, ideo pro objecto adajquato non pos- 2o. et 37. negarent istam consequen-
sumus convenientius ponere quam ensin- tiam, et dicerent non esse de ratione
 118 LIB. 1. SENTENTIAIIUM

objecli voluntalis movere voluntaiem, per se an in alio ? tunc intellectus habebit

sufficit enim lerminare actum vo- conceptum entis dictum in qiiid de con-
luntalis. Item, falsum est, quod cognilio ceplibus substantise et accidentis, de
entis non possit movere voluntatem, te- quibus est certus quod sunt ens quid-
nendo quod cognitio possit esse partialis ditalive, alium a conceptu substantiee et
causa actus voluntatis, ut patebit in 2. accidentis ;
patet, quia si conceptus entis
dist. 25. Et quod etiam cognitio, non dictus de substantia, esset tantum con-
tanium conclusionis practicse possit mo- ceptus substantiae, et similiter si con-
vere, patuit supra, cjucesiione idlima Pro- ceptus entis quod de con-
dictus in
logi. Et quod dicit, quod tantum conclusio ceptu accidentis esset idem conceptus,
syllogismi practici potest movere volunta- tunc intellectus de eodem conceptu sim-
tem, dico, quod etiam supposilo, quod co- pliciter esset certus et dubius, patet, quia
gnitio aliqua movere volunlatem,
possit certus est quod conceptus substantise est
quod falsum est, quod tantum talis cogni- ens, et dubitat an sit ens per se an in
tio vel conclusio possit movere. Et quod alio. Et cum sit simpliciter idcm conce-
dicit, quod intellectus et voluntas tantum pius, scilicet conceptus entis dictus de
ratione differunt secundum Philosophos, substaatia, et conceptus substantise, et
hoc non est verum, nec probat, sed in de necessitate conceptus substantiae, aut
dist. i&. smmdi, probabitur contrarium. est conceptus per se aut conceptus in
Et pro nunc sufficiant hsec contra illum alio,tunc idem intellectus erit simpliciter
novum Philosophi interpretem. certus et dubius de eodemconceptu, quod
Quod autem supposui communita-
(b) est impossibile,et iste est sensus litteree.

tem entis in quidad omnes conceplus quid- Sed quia littera videtur importare ali- 39,
38.
dilativos prwdictos. Hic Doctor per duas qualem difficultatem, declaro eam per
Exponitur ^^i^fjjfj^'"
liltera rationes, per quas prius [)robavit, quod exemplum prius positum, cum dicit : De
Docloris.
qiia probat conceptus entis sit alius a conceptu Dei quocumque enim prcedictorum con-
univiicati-
oneni entis et er«tturce univoce dictus, probat idem ceptuum quidditativorum, scilicet conce-
respeclu
de omni alio ente, videlicet quod ens di- ptus substantia) et accidentis, qui dicuntur
substanlise
et acci- cat conceptum alium, et univocum de om- conceptus quidditativi, eo quod includunt
denlis.
ni substantia. ens quidditative. Sequitur : Contingit in-

Priraa ratio est ibi : Primam sic, de tellectum certum esse «psu;», scilicetcon-

quoeumque enim prcedictorum. Et ratio stat ^eptum quidditativum sive conceptus quid-
fli^ativos esse ens, duhitando de difTeren-
in hoc, supponendo unum, quod ens pr.T-
^^''^ contrahenlibus ens ad talem, vel tales
drcetur in quid de subslantia et accidente.
conceptus, sc.licet substantiae et acciden
Probat modo, quod ille conceptus entis
tis, utrum sit tale ens vel non, id est, an
dictus in quid de substantia et accidente,
conceptus substantife sit ens per se vel
erit alius a conceptu substantioe e^
ens in alio, qui sunt modi contrahentes
accidenlis. Etaccipio proexemplosubstan-
contra-
ens ad conceptum substantiseet accidentis.
tiam et accidens, et differentias
Sequitur : Et ita conceptus enlis ut con-
hentes ens ad substantiam et accidens,
venil illi conceptui, pula substantice, est
puta esse per se et esse in alio. Et ist;e
alius ab illis conceplibus inferioribus,
differentiic dicantur A et B, si intellectus
supple est alius a conceptu substantioe et
est certus, quod substantia est ens quid-
accidentis,o?e quibus intellcctus est dubius,
ditative; et simiIiter,quod accidens est ens
quidditative, dubitando de A et B, scili- scilicet a>i conceptus substantia^ sit ens

cet an substantia sit ens per se,an in alio; per se vel ens in alio. Est enim certus,

et similiter dubitando an accidens sit ens quod conceptus substantise est ens, et si-
 DIST. III. QU/ESTIO III. 119

milifer de conceptu accidentis, sed est tialiter. Habila ergo cognitione enlis in se,

dubius an conceptns substantia? sit ens possum illud considerare et conjungere

per se an ens in alio. Si vero exponotur cum aliis abstractis a sensibilibus, ut cum
sic, quod conceptus entis erit alius a con- abstraho absolulum ab absoluto, actum
ceptibus dilTerentiarum, sic inteliigendo ab actu et hujusmodi, et sic conjungendo
quod intellectus sit certus quod substan- facio unum conceptum complexum, puta
tia est ens,dubitando de differentiis, an sint sic dicendo, aliquod ens est ens per se,
ens per se,an ens in alio, ita tamen quod et aliquod ens est ens in alio, et allquod
sit certus, quod conceptus entis per se est est per se actus, et aliquod est aclus in
ens, et conceplus entis in alio sit ens. Si ahquo, et hujusmodi. Per primum inteUi-
ergo intellectus est certus de istis duobus go substanliam, et per secundum acci-
conceptibus differentiarum, quod sunt dens. Si ergo conceptus entis non esset
enSjdubitando an sint ens per se an in alio, alius ab albedine, tune cogrioscere ens di-

tunc habebit conceptum entis, alium a ci in quid de substaatia niliil aliud essel,

conceptibus differentiarum. nisi cognoscere albediaem dici in quid

Secundam rationem pertracto sic. Pro de substantia, quod nihil est.

intelligentia liujus rationis nota, quod Similiter si non essel alius a conceptu ^'*

hsec ratio concludit propositum de com- subslantiae in se, tunc cognoscere

munitate entis, sup{)osito quod non possit ens dici in quid de substanlia, nihil ahud
haberi cognitio propria substaniice sub esset nisi cognoscere substantiam in se,

propria quidditate ; et ultra, quod pro sla- quod est contra praesuppositum, scilicet

tu isto nihil cognosco de substantia sibi quod substantia non potest immedlale
attribui denominative, nisi praecognosca- causare cognitionem sui in intellectu

tur, in esse quidditativo, puta, quod in se noslro pro statu isto. Dico ergo, quod
sit ens quidditative, ut supra exposui in ex quo substantia non potest immediate
1. qmcst. prccsent. dist. in responsione ad causare cognitionem sui, id est, sub
qucestionem. Tunc arguo sic : Cognosco ens propria ratione formali, nec etiam potest
dictum in quid de substantia ; ergo ens est causare mediate referendo ad cogniti-
ahus conceptu? dictus in quid a conceptu onem substanli.ie sub propria ratione. Si
substantise, et ahus ab illo a quo ahstrahi- ergo substantia non potest causare co-
tur, patet quia aliter nihil de substantia gnitionem sui sub propria ratione ; ergo
pro statu isto cognosci possit ; ex quo e- non poterit causare coo^nitionem essen-
nim substantia non posset causare imme- tialitpr vel virtu;<liter iiiclusi praedicabilis
diale cognilionem sui, nec per conse- illus substantise. Nam quando objeclum
quens contenli virtu^diter vel essenlialiler est optime disposilnm et perfecte praesens

in ea.ul pptel de albedine, quse prius cau- potentige, et agens mere naturale si non
sat cognilionem sui si polest, et deiride potesl casare immediate cognitionem ;

omnium inclusorum, ut suora exposui m erofo nec mediate, id est, non polerit
quaeat. 2. prae^^entis d'sL Si ergo cogno- cnu^are cognilionem allerius objecti in-
sco de substinlia ens dici in quid, sive clu-i in illo, cum secu ida causalio prae-
qu )d subslantia est ens quiddi ative, co- supp onat primam, et sic patet littera Do-
gnilio entis erit causata ab aliquo sensi- ctoris.

bili, puta ab albedine, quae causat cogni- (c) Hoc autem, quod suppositum est. 42.

lionem sui et oranium inclusoruai essen- Hic Doctor probat per singulare argumen-
non'poS
 .

120 LIB. I. SENTENTIARUM

immutare lum, quod nulla subslanlia pro slatu
intpllectum
isto (d) Per idem concluditur eliam propo-
ad siii potest immediate imniulare inlelleclum silum. Ilic probat per eamdem rationem,
ci'jjnili-
onem. ad sui cognitionem et quia ha^c raiio
;
videlicet secundam, quod conceptus entis
polest intelligi tam de cognilione inluili-
dictus in quid de materia et forma, sit
va quani abslraciiva, et e conlra, ideo
alius a conceptu materiiie et formje, quia
expono quid immulare immediale ad
sit
aliter nec materia, nec forma substantjalis
sui cognilionem, tam intuitivam quam
Quid sit possent cognosci pro statu isto, nec ali-
inimntare
abstraclivam. Dicimus enim, quod albedo
inlellectum. in cognitione abslractiva immediate im- quid de eis, supponendo quod non possint
mutat inlellectum, sic intelligendo quod immutare inteilectum nostrum, et eodem
aliquod album singulare itnmediate im- modo formetur ratio sicut supra forma-

mutat polentiam sensitivam, causando ta est.

in

ea speciem sensibilem, et partialiter cau- (e) Istre rationes, etc. Hic respondet

sando visionem sui. ad tertiam objectionem, quia aliquis pos-

Secundo a tali specie sensibili vel a vi- set dicere quod per has rationes posset
sione illa, causatur phantasma in plianta- concludi, quod conceptus entis sit alius

sia, et illud phantasma perfecte reproe- a differentiis ultimis et passionibus entis,

sentat album singulare ;

phantasma vero et dictus in qnid de eis. Patet quantum
immediate immutat intellectum, causando ad primum, quia aliquis intellectus potest

speciem inielligibilem, et a specie intelli- esse certus, quod ultima differentia albe-

gibili immediate immutatur recipiendo dinis sitens, dubitando an sittaleens vel

cognitionem albedinis. Sic ergo immulare tale;ergo et similiterquoad secundam ra-

intellectum immediate in cognitione abs- tionemex quoultima differentia.puta homi-

tractiva est causare speciem intelligibilem nis,non potestimmediateimmutareintellec-

sui in tali intellectu, per quam immuta- tum ad sui cognitionem ; ergo non potest
tur ad cognilionem illius objecti, Sed im- cognosci conceptus entis de ea, nisi sit

mutare intellectum in cogniiione intuiti- aliu.s a conceptu sensibilis per quod co-
va est ipsum objectum in se existens, et gnoscitur conceptus entis,et similiter ali-

perfecte praesens causare notitiam sui in us a conceplu ultimpe differentife hominis;

tali intellectu. Modo ad propositum, cum ergo, etc. Dicit Doctor, quod licet per
nulla substantia possit immediate immu- has rationes possit concludi alietas con-

Substantia tare aliquem sensum, quia solum sensi- ceptus entis a conceptibus differentiarum
non potebt
immutare bilia per se immutant; si immutat intel- uliimarum et passionum, non tamen con-
al quem quod conceptus dicatur
stnsum lectum, tantum immediate immutat, vel ckiditur talis in

causando speciem intelligibilem sui ad qfiiil de illis, quia non est certus, quod

quani sequitur cognitio abstractiva ; vel ultimie differentipe vel passiones entis sint

immediate causando cognitionem sui iu- ens quidditative. Per has tamen raiiones
tuitivam, et in utraque cognitione semper concluditur alietas conceptus enlis dicti

requiritur proesentia objecti, vel in se ut In quid de nonceptibus substantioe et acci-

in cognilione intuitiva, vel in specie in denlis, et partium substantiae, quia cer-

telligibili ut in cognitione abstractiva. Et tus est quod omnia ista sint ens quiddita-
ex his patet ratio Doctoris, quod quidquid tive, et ideo per illas raliones non inten-

praesentia sua immutat intellectum, ejus dit probare, quod ens dicat conceptum in

absentia potest cognosci. Et littera clara quid de illis, cum illud supponat tan-
est. quam not|im; sed intendit probare quod
 DIST. III. QUyESTlO III. 1-21

ille conceptus dictus iri quid de substanlia non est circa cos deceptio sicul est circa
et accidenie, de materia et forma sit alius quidditatem complexorum, puta non con-
a conceptu istorum. tingit intelleclum decipi circa conceptum
vug. Sues- Et ex hoc apparet improbatio respon- simpliciter simplicem, quia vel totaliter

sionis, quam facit quidam in primo su.e scitur vel totaliter ignoratur, sed circa

Metapliysicte, approbans responsionem quidditatem complexam contingit errare.

Joannis,dicens quod non concludit prima Posset enim quis scire quod homo est
ratio Doctoris aiietatem conceplus, sed substantia, dubitando, an sit animal
tantum alietatem entis quod nihil est. propter distinctionem conceptuum inclu-
•i*. Vel aliler et melius. Probat per hanc sorum in homine. Sequitur : Qnod non
rationem, quod ultimffi differentiai et-pas- est intelligendum quasi intellectus sim-
siones entis non sunt ens quidditalive, plex formaliter decipiatur, etc.

quia sunt conceptus simpliciter simplices; Nota pro inteliigentia hujus litterte,
Qui^^s^
^^enus
si erffo ultima differentia includeret ens quod
1
veritas vel falsitas formaliter consi-
vel laisitas
1

tunc non divisione vel compositione viriuaiiier,

i
quidditative, esset conceptus stit in actuali '
el lormali-
simpliciter simplex. Nam conceptus sim- intellectus, ut quando actualiter format ur.

pliciter simplex, aut simpliciter scitur aut propositiones ; sed veritas vel falsitas vir-
simpliciter ignoratur, ut dicit hic Do- tualiter est quando objectum includit ve-

ctor. rum virtualiter, ut iiomo qui includit ani-

Conceptus Scd pro inteUigcntia hujus, nota quod mal et superiora, id est, habet in se ter-
timpliciler .... . , ,. ,
minos, ex quibus intellectus potest
simpiex. conceptus simpliciter simplex aliquando for-

accipitur quidditative, et est ille qui non mare propositionem veram vel falsam. Et

habet alios conceptus quidditalivos, ex nota, quod quidJitas simpliciter simplex

quibus quidditative componatnr, sed est non dicitur nec viriualiter vera, nec vir-
tantum unus in se quiddilative, et talis tualiter falsa, sic inteliigendo, quod non
^°^^'
vel totaliter scitur quiddiiative, vel tota- dieitur virtualiter vera quidditative, quia

liter ignoratur quidditative. Et conceptus non iiicludit ali^iuid, quod possit dici in

non simpliciter simplex quidditative est quid de ea, nec similiter virtualiter falsa

ille, qui componitur ex pluribus conce- quidditative, quia non includit aliquid

plibus quiddiiativis, ut homo ex animali, dictum in quid, quod possit ab ea ne-

corpore, substantia, ente, et talis secun- gari. Secus est de quidditate non sim-
dum unuin conceptum potest ignoraii, et pliciter simplici, quia potest esse vir-

secundum alium sciri, et hoc inodo acci- tualiter vera quidJitalive, cum inclu-

pitur hic. dat aliquid dictum in quid, ex quo in-

Objfciio. Et quando dicit Doctor in i.slo priino tellectus potest formare propositionem
disl. 2. qucest. 2. quod ens inriiiitum, vel quidditative veram. Iloc idem dico de
ens necesse esse, vel ens unum, non di- proposiiione virtualiter falsa.
cunt conceptum simpliciter simplicem, (f) Tertio etiam modo potest rcsponderi

quia ens iiirinitum includit entitatem et ad primam rationem. Sensus hujus litte-

infinitaiem, et tamen unum non est de Tve est, quod si ille conceptus de quo est
essentia alterius. certitudo, scilicet conceptus entis, sit a-

Responsio Respondeo secundum glossam, quam i- lius ab illis de quibus dubitatio, et si ille
^^'^''-
bi feci. certus salvetur in alterutro illorum dubi-
Ista littera exponitur. Cum dicit, quod orum vere erit univocus, sed non opor-
 .

1?2 LIB. I. SENTENTIARUM

tet quod in.sit utrique illorum in (juid, seJ test cognosci nullo ente reali cognito, er-
ut sit univocus cum eis, vel ut deiermi- go per se continetur sub primo objecto in-
nabilisaJ determinans, vel ut denomina- tellectus, et non sufficit, quod contine-
bilis ad denominans, et sic patet. atur in illo virtualiter; sed non continetur
Priniitas
duplex.
Ex his apporet quomodo in ente concur- per se sub ente univoco, ergo ens univo-
ral duplex primitas. Doctor per exem- cum non est objectum adfequatuiii intel-
plum declarat, quod clarum est in litlera. lectus.
46. Contra hanc conclusionem de ista du- Tertio arguit, quod ista duplex primi-
Joann.
Angl. plici primitate in objecto, arguit quidam tas non sufficiat, quia sic Deus esset pri-
Baccon.
in 2. (1 . 3 et primo sic : Ens in sua maxima com- mum objectum intellectus nostri, patet,
q. 1.
munitate est adpequatum objectum intel- quia prpedicatur per se de omni intelligi-
lectus, et ut sic prfescindit ab ista duplici bili per se ab intellectu, vel includit il-

primitate, scilicet essentiali et virtuali. hid virlualiter vel essentialiter. Nec valet
Probat antecedens, quia primo Physic. dicere, quod non inclu lit sic virlualiter,

lexl. comm. 5. probat Philosophus, quod quia creatura potest virtute propria mo-
confusum est prius notum, id est, primum vere intellectum. Contra hoc arguit sic :

objectum, per hoc quod puer primo vocat Qua ratione genus potest virtute propria
omnem hominem patrem, et post distin- movere intellectum, eadem ratione diffe-

guit patrem inter alios ; ergo ens sub com- rentia ultima potest movere intellectum
munissima ratione erit primum objcctum. virtute propria; ergo illa continenlia vir-

Praeterea, ens, ut concernens unitatem tualis, qua aliquid includens essentialiter

seu communilatem esseniialem.et ui coti- rationem entis, includit e.ssentialiter vel
cernens virtualem, natum est causare virtualiter differentiam vel passionem, non
conceptum per accidens unum, quia con- facit ad hoc quod ens fit primum obje-
ceptus passionis- cum conceptu quiddi- ctum ad.Tqiiatum intellectus, ergo ad hoc
tativo, est unus per accidens ; sed omne quod aliquid sit primum objectum opor-
per accidens pripsupponit aliquod primum tet, quod per se pnedicetur de quolibet
per se, ergo ens, ut prpescindit ab illa du- per se intelligibili.

plici primitate erit primum objeclum in Quarto arguit sic : Si partes essentiales

tellectus essenl per se intelligibiles virtute pro-

Item, ar- Item, alius arguit contra eamdem con- pria, quantumcuraque continerenlur es-
guit
Occliam clusionem in primo dist. 3. rpiccslionc 8. sentialiter in toto, illud totum non dicere-
contra DoC'
torjm.
'

Et arguit sic primo : Ens non habet ali- tur objoctum adrequatum, quamvis esset

quam primitatem respectu omnium intel- por se pr.Tulicabile de aliis per se intelli-
ligibilium, patet, quia ens rationis, et se- gibilibus ; ergo quamvis ens pnT^dicetur
cundse intentiones sunt per se intelligibi- per se de aliquibus intelligibilibus, ct

les, et tamen ens neutram primitatem Iia- includat aliqua alia essentialiier vel

bet respectu talium. De primilate com- vii-tualiter, non dicetur propler hoc pri-

muniiatis patet, quia nihil est commune mum objectum ad.iequatum. Et sic exem-
univocum enti reali et enii raiionis. plum Doctoris de cdore non est ad propo-

De primitate virtualitatis patet, quia silum. Dicit ergo ilie, quod nihil est nb-

illa primitas non est nisi respectu entiiim jectum adfBquatum intellectus, quia ta!e

realium. est per se commune ad omnia per se ap-

Secundo arguit sic : Ens rationis po- prehensibijia ab inlellectu; sed nihil est
 DIST. 111. QU^STIO HI. 123

tale respectu omnium intelligihilium, ut falsum. Et illud quod adducit de Philoso- Quomodo
, 1 p ^
•
,
conlusum
patet de secundis intentionibus et hujus- pho, quod conlusum est prius notum, gjt p,.:us

modi. non est ad propositum, quia Philosophus "^{j""^

47. He^pondotur nrimo ad objectiones Joan- ibi loquitur de prius noto primitate origi-
<osponsio
1 raiion.'s nis Auglici, ct dciude ad objectiones Oc- nis, non autem de primitate adsequati-
)an.Ai>gl. , ,. , .

cham, Iicet solutio earum patere possit ex onis,ut patet secundum communiter expo-
superius declaratis. sitores.

Ad primam Joannis cum dicit, quod ens Ad aliud de concepLu per accidens, dico

ut omnino indifferens est objectum, etc. quod si intelligit; quod objectum adaequa-
dico, quo 1 quando Doctor assignat ens tum alicujus potentine sit aliquis conce-
sub ista duplici primitate, etc. non intel- ptus per se cognoscibilis, et non ut inclu-
ligit, quod ens sic sit primum objectum ditur in omnibus per se intelligibilibus;

adfequatum intellectus, ila qiiod illud so- tunc est oppositio in adjecto, ponere ali-
lum attingat ; sed qucPritur aliquod unum, quid esse adrequatum objectum potentiie,
quod se aliqualiter habeat ad omnia at- et ut sic non includi in omai per se per-
tingibilia ab illa potentia, ita quod om- ceptibili a tali potentia, ut pateta Docto-
nia simul collecta proprie et formaliter re in qucest. 1. Prolog. imo objectum ad-
sunt adaequatum olgectum potentia?, sed eequatum ut sic percipi,est percipere omnia
denominatio eorum est ab aliquo uno, per se contenta sub (ali ohjecto. Dico ul-
quod se habet aliqualiter ad omnia ista, tra, quod non intelligit mentem Doctoris,
et sic ens est adgequatum objectum intel- quia Doctor non ponit ens esse adfequa-
lectus, non quod ipsum solum intelligatnr tum objectum intellectus sic, ut per-
ab intellectu, sed quia aliqualiter se ha- cipiatur cum illa duplici primitate; sed
bet ad omnia intelligibilia, ut diffuse ex- sic dicit. quod quia in ente concur-
posui. Et quod Doctor sic intelligat, patet rit ista duplex primitas, scilicet com- la ente
duplex est
expresse ?h qucest. 1. Prolog. ubi dicit munitatis, ci n sit communissimum u- primitas.
sic : Licet enim ens, ut est qvoddam in- nivocum, et virtualitatis vel in se vel
lelligibile uno aclu, sicul homo intelligi- in suis inferioribus ; si aliquid com-
bilis una inlellectione, sit naturaliter in- mune debet poni objectum adfBqua-
tellirjibile, illa enim iinica intellec io en- tum intellectus, respectu omnium perce-
lis ul unius objecti est naturalis, non ta- ptibilium ab intellectu, maxime erit ens,
men ensut primum objectum, id est, adce- et sic Doctor debet e\poni.
quntum potestponi naluraJiter atlingibile, Nunc ad rationes Occham. Ad primam Responsio
^ . . !• • ^ ..• • ail raliones
nisi quodlibet sub eo contentuin sit natu- ,
de ente rationis, secundis intentioni- occuam.
raliler atiingibile, quia est primum ob- bus et hujusmodi, patet responsio ex his
jectum, ut includilur in omnibus per se qu<ie supra dixi, qnomodo secundfB inten-
objeclis. Haec Scotus. Cum dicit ergo tiones sint per se intelligibiles.
Joannes Anglicus, quod ens sic abstra- Ad aliud, cum dicit quod tunc Deus
ctum est adoequatum ohjectum, etc. si in- esset adrequatum objectum, quia virtu-
telligat, quod illud sit communius respe- aliter coniinet, etc. patet responsioex his
ctu omnis intelligibilis, transeat. Si vero qujB supra dixi. Et posito etiam quod
intelligat, quod imiuaiitum hujusmodi sit Deus contineat virtualiter, etc. tamen ex
adfequatum ut indifferens et ut praiscin- quo qurerimus aliquod objectum commu-
dens ab omni inferiori, hoc est manifeste ne ad omnia per se intelligibilia, propter
 124 LIB. I. SENTENTIARUM

istam commiinilatem in ente et virtualita- est quam conceptus substanticne vel acci-

tem, vel in se vel in suis inferiorihus, dentis, qui ut disjunctive accipitur, est

ponimus esse objecium adaequatum. Ad alius ab illis dislincie sumptis, et sic non
illud de partibus essenlialibus, patet ex tenet ratio. Et quia omnes responsiones
supra dictis non esse contra Doctorem,si istius novi interpretis incidunt quodam-
inteliigatur ens esse adeequatum objectum modo in idem, et etiam quia magis sunt
modo prteexposito. Multi alii adducunt aliorum responsiones, omittantur alife.

rationes contra Doctorem, sed quia coin- Respondeo quamvis satis responsum sit Responsio
ad August.
cidunt cum prioribus, et facillime solvi supra, tamen aliqua alia hic dico. Pra^mit- Supssam.
prssunt ex supra dictis, illas omitto, et tendo primo, quod disputantes, et ad in-
preesertim quorumdam minus Doctcrem vicem contradicentes non disputant, ncc
intelligentium. contradicunt de nominibus solum. Exem-
^9. Ad aliquas rationes Scoti de univocati- plum, fidelis et infidelis disputant de ista
Aug. Sues-
saD. one entis, respondet insuper novus inter- propositione, <in Deus sil trinus et unus,
pres Philosophi. non contendunt de istis nominibus, sed de
Ad illam de conceptu certo et duobus conceplibus, ut supra patuit, q. l.Pro-
dubiis,adducit responsionem Joannis,quam logi.

ipse approbat, quod ex natura rei non pos- Secundo pr^mitto, quod omnis qusestio ^.
set idem conceptus esse certus et dubius. prtesupponitaliquod certum, etqucerit da-
Et dicit quod quicunKjue concipit aliquam bium, et illud certum prgpsuppositum non
rationem entis, necessario illum concipit est tantum nomen, ut patet, ut cum quae-
aut sub conceptu Dei vel rei productse, ritur : an homo sit risibilis, prsesupponit
autsubstantiaj vel accidentis. Etdicitquod liominem esse ens. Item, cum quseritur,
dubitatio non accidit Philosophis de lumi- an lignum sit substantia vel accidens,
neex parte rei vel conceptus, sed ex igno- prpesupponitur quod sit ens tanquam cer-
rantia quid nominis, propterea qui igno- tum, et similiter prgesupponitur qiiod tam
rabant quid importetur nomine substan- Rubstantia quam accidens sit ens. Si ergo

tise aut accidentis. Et ad formam negatui hnbeo certitudinem quod lignum sit ens,

minor et conceditur major. Et ad probati- dubitando quodsit substintia vel accidens,

onem minoris, patet soiutio, quod dispu- si conceptus entis nnn sit alius a conceptu
tantes de lumine non ex parte rei dubitant substanti;ie et accidentis, tunc intellectus
de ipso, si est substaniia vel accidens, sed meus erit vere certus et dubius de eodem
propter ignorantiam quid nominis, et sic conceptu. Non enim disput&bant Philoso- Philosophi
1101 di.pu-
patet, rationem hanc non esse Acbillem, jihi de nominibus, sed de conceptibus, tant ile
noininibus.
sed Thersitem. quia unus dicebat lumen esse substantiam, sed de
conce-
Ad aliud dicit, concedendo quod sub- et alius esse accidens ; ergo prpesuppone- ptibus.

stantia et accidensinente conveniunt, non hant tanquam certum, conceplum entis

quideni in conceptu entis ex parte rei dici de suhsiantia et accidente, et per con-
communi, sed in illo disjuncto quod re- se^juens si conceplus entis tantum esset I
praesentatur per conceptionem eniis. Dif- conceptus substantitc vel accidentis, et

ferunt autem propriis et distinctis conce- non esset alius ab illis conceptibus, intel-

ptibus. lectus fuisset certus de uno conceptu, et

Ad aliud dicit quod conceptus entis, qui dubius de duobus. Et sic patet quomodo
distincte significatur per ens, nihil aliud ista responsio nullo modo solvit vere
 .

DlST. III. QU^STIO III. 12'

Achillem, contra qaem tot et tanti insuda- Idein 7. M.Hafih. dicit qnod acci- Arjr. 3.
Cap. ile
runt, nec iinquam solvere potuerunt. dentia sunt entia, siciit Logici di- Specie.
Text.
A(l aliud, quando dicit de conceptu dis- ciint non ens esse ens, et non sci- com. 1.3.

juncto. Htec non est responsio sua, sed sicntvas dicitnr

bile essescibile, et
Joannis Uhoditon //6. l.dist. 2. qawst. 6. salnbre; in oinnibns istis exemplis
Gontra hanc responsionem arguit Scotus non est nnivocatio ejns qnod dici-
in islo primo, distinct. 8. qucest. 2. et tur de pluribns.
arguit sic: Ista ceriitudo praeceJit omnem Item Porphyrius, si quis omnia Ari;-. 4.

appreliensionem quorumcumque dividen- cntia vocel, (jc [uivoce (inqnit) nuncu-

tium ipsum ens ; ergo pnecedit certitudi- pabit
nem de toto disjuncto. Aiitecedens proba- Item, principinm est
1. Phijsicor. Arg. 5.

tur, quia non oportet in prima apprehen- contra Parmenidem et Melissum,

sione, quasciturhoc esse aliquid vel ens, qnod ens mnltipliciter dicitnr, et
apprehendere a se vel ab alio, vel per se argnit qnod si omnia unum
sint
vel in alio, et sic de aliis disjunctis, et sic ens,ergo omnia snnt, vel hoc nnnm
patet quomodoresponsiones hujus minime ens,vel illud, qnod nonsequeretur,
valent. si ens esset univooum, sicut non

Ad ahud patet ex his, quse dixi su- seqnitnr omnis homo cst unus homo,
:

pra, etc. ergo ille unus homo, vel iile unus homo.
Item per rationem, ens esset si Arg. 6.

SGHOLIUM. nnivocum ad decem genera, ergo

descenderet in ista per aliqnas dif-
Sex instantias adducit contra suani senten-
ferentias. Sint igitur duse tales dif-
tiara de univocatione entis, quas optime sol-
vit et valde peripatetice. ferentise .4 et B, aut igitur istse in-
cludnnt ens qnidditative, et tunc in
13.
Contra
Contra istam (aj univocationem conoeptu cnjnslibet goneris gene-
univoca- entis ai^gnitnr mnltipliciter.
itionem
ralissimi inclnditur nugatio aut ;

enlis. Primo per Philosophum 3. Met. ista non sunt entia; et tunc non
Text.
com. 10. qnia secundum ipsnm Ibi, ens ens erit de conceptu entis,
Arg. 1.
Text. non est genns, quia tunc secnndum Ad primum (b) argnmentum 3. 14.
com. 2. Ad ar». 1,
ipsum ibidem, differentia non esset quamvis non oportet dicere
Metaph.
ens; si antem esset commnne di- qnod argumenta illa conclndant,
ctnm in quid de pluribus specie dif- qnia Philosophus intendit ibi ar-
ferentibus, videretur esse genns. guei'e ad oppositas partes quaesti-
Arg. Idem
Texl.
2.
etiain in 4. Metaph. in prin- onnm quas disputat, sicut ipsemet
com. 14. cipio, ubi vnlt quod ens dicitur de prouemio; duo autein
prseinitit iu
et 15.
entibus, sicnt sannm de sanis, et opposita non possnnt concludi, ni-
quod Metaphysica est una scientia, si alterum argumentum sit sophi-
non qnia omnia illa, de qnibns Me- sticum. Unde Commentator ejus Scilicet 3.

taphysica est, dicantur secnndnm dicit in primo argumento ad pri- iMet.

com. 3.
nnnm, sed ad unnm, scilicet non main qnsestioncm ibi disputatam
univoce, sed analogice; ergo subje- essc fallaciam consequcntis, si
ctum Metaphysicae non est univo- contraria pertinent ad eamdein
cum sed analogum. scientiam; ergo noncontraria non
 126 LlB. I. SENTENTIARUM

pertinent ad eamdem scientiam, uUima;tunc sicut ens dicitur m

quamvis etiam istud argumentum quid de illa parte essentiali a qua
specialiter non oportet tenere quod sumitur differentia talis specifica,
concludat. Infert enim ibidem : ita dicitur in quid de tali differentia
Quarc si unum cst gcnus aut cns^ nulla in abstracto, ita quod sicut haec est
differcntia ncquc unum neqne cns cril. in quid, anima inlellectiva est ens, ac-
Qusero, aut intendit inferre quod eumdem conceptumentis;
cipiendo
non per se primo modo erit diffe- secundum quem dicitur de homine
rentia ens vel unum, et sic conclu- vel de albedine, ita hsec est in quid
sio non est inconveniens de uno; raiionaliias esl em, si rationalitas sit
aut intendit inferre negativam ab- talis differentia.Sed nuUa talis dif-
solute,et tunc non valet consequcn- ferentia est ultima, quia in tali con-
tia; non enim si rationale est dif- tinentur plures realitates aliquo
ferentia respectu animalis, sequi- modo distinctcTc tali distinctione
tur quod rationale non est animal, vel non indentitate, qualem dixi in Dehis vide
8. dist. q.
sed quod non est per se primo mo- quosst. de Trinitate, 2. dist. esse mter 5. i'larius.
Ullima
do animal; tamen tenendo (c) quod essentiam et proprietatem perso- realitas
torniiB esl,
argumentum valeat, concludit op- nalem, vel majori, sicut alias ex- qiije ulti-
matediffert
positum magis quam propositum. planabitur, et tunc talis naturapo- ab nlns seu
quse non
Quare ens Removet cuim ab ente rationem test concipi secundum aliquid, hoc
est amplius
non est
genus ggj^gp^g proptcr ssquivocati-
^1011 est secundum aliquam realitatem divisibilis
in alias.

onem, imo si esset aequivocum ad et perfectionem, et secundum ali- Onia eus

dicilur in
decem genera, esset decem genera, quam ignorari, et ideo talis naturse qnid de
aliquibus
quia idem conceptMS (quocumque conceptus non est simpliciter sim- diirerentiis,
et de aliis
nomine significetur)habet eamdem plex. Sed uftima realitas seu per- denonuna-
tive, gends
rationem generis; sed removet ra- fectio realitatis naturse, a qua su- drt nuilis

tionem generis ab ente proptor mitur ultima differentia, est omni- dilfi-reniiis
clioitur ia

nimiam communitatem, quia vide- no simpliciter simplex. Ista reali- quid.

Qusest. 3.
licet prsedicatur per se primo mo- tas non includit ens quidditative,
do de differentia aliqua, et per hoc sed habet conceptum simplicitcr
potest concludi; quod ens non sit simplicem. Unde si talis realitas
genus. sit /1, hsec non est in quid, A esl ens,

15, Ad videndum autem quomodo

(d) sed est quasi per aocidens, et hoc
hoc sit verum, cum tamen prsedi- sive A dicat illam realitatem, sive
ctum sit quod ens non prsedicatur diiferentiam in abstracto sumptam
per se primo modo de differentiis a tali realitate. Dixi igitur prius,
ultimis, distinguo de differentiis, quod nulla dilTerentia simpliciter
quod aliqua potest sumi a parte ultima includit ens quidditative,
essentiali ultima, quse est res et quia est simpliciter simplex, sed
natura alia ab illo, a quo sumitur aliqua differentia sumpta a parte
conceptus generis, sicut si ponatur essentiali, qua3 pars est una in re,
formarum pluralitas, et genus di- alia a natura a quasumitur genus ;
1
catur sumi a parte essentiali pri- illa differentia non est simpliciter
ori, et differentia speciflca a forma simplex,et includit ens in quid, etex
 DIST. III. QUi^STIO lil. 127

hoc qnod talis differentia est ens ens quidditative, et in rationali de-
in quid, sequitnr quod ens non est nominative, et sicut rationalitas
nimiam commimita-
geniis propter est ens quidditative, ita rationale
tementis. Nullum enim genusdici- denominatur ab ente ; igitur hic
turde aliqua differentia inferiori esset nugatio, animal rationalilas,
in quicl, nec de illa qu?e sumitur a non autem hic, animal ratio7iale, sic-
forma, nec de illa quse sumitur ab ut esset hic, animal albedo, non au-
ultima realitate formse, sicut pa- tem est nugatio hic, animal album.
quod semper illud a
tebit dist. 8. (g) Ad
quod dicitur de 4.
aliud, Text. 2.

quo sumitur conceptus generis, Metaph. dico quod Philosophus 10. Ad^Arg^g.
p,''o^™«
secundum se est potentiale ad illam Metaph. concedit ordinem essentia-
'
lactum,
realitatem a qua sumitur conce- lem inter species eiusdem *^o^eneris,
'
[" ^"o''-
"^
bet geaere
ptus differentiae, sive ad illam for- quia ibi vult quod in quolibet erene- est unum
primum,
mam, si differentia sumatur a re est unum primum, quod est expiicatur.

forma. mensura aliorum mensurata au- ;

16. Et si arguas contra (e) istud, tem habent essentialem ordinem

'allfciudT- quod si rationale incliidit ens quid- ad mensuram, et tamen non ob-
quoniodo ditative,et quselibet differentia con- stanteattributione, quilibet conce-
ft detini-
similis, quae
'
scilicetsumiturapar- *
deret unum esse conceptum gene-
iione noa
tmigatio? te essentiali,non abultima realita- ris, alias genus non prsedicaretur
te ejus; ergo addendo talem diffe- in quid de pluribus differentibus
rentiam generi, erit nugatio eo enim genus non haberet
specie. Si
quod ens bis dicetur. conceptum alium a conceptibus
Dico, (f) quod quandoduo inferio- specierum, nuUus conceptus dice-
ra ad tertium sic se habent, quod retur de pluribus in quid, sed tan-
unumdenominatalterum,illudcom tum quilibet de seipso, et tunc nihil
mune particulariter denominat se- prjedicaretur ut genus de specie,
ipsum sine nugatione, sicut albedo sed ut idem de eodem.
quse est inferior ad ens denominat Consimiliter Philosophus di- n.(h)
Test 31.
animal, quod est inferius etiam ad cit in 7. Phijsic. quod in genere la- Univocaiio
j.„ 1 •
1 Phvsica est
.

ens sine nugatione; et ideo sicut est

,

tent aequivocationes, propter quas quando na-

denominativa ista, animal est album, non potest fieri comparatio secun- 'Ti-''
ita ens quod est superius ad album dum genus, non enim est a^quivo- 'Snldlr
potest denomiiiare animal, sive catio quantum ad Logicum, qui po-
speSTam
ens particulariter sumptum pro nit diversos conceptus, sed quan- Anaiog.a
^ non o >s.tat 1

animali, puta si illud ens denomi- tum ad realem Philosophum

^
est univocatio-
ni.
nativum esset entale, hsec esset a?quivocatio, qu'a non est ibi uni- ^vd arg. 3.
, K Text. 16.
enim
.
-u •
/-x
vera, aliquod ens est entale ; sicut tas naturse ; ita igitur (i) omnes
ibi concedo denominationem ac- auctoritates, sunt in Meta- quae
cidentalem sine nugatione, nec ta- physica et Physica, quse essent
men idem omnino denominat se- de hac materia, possent exponi
ipsum, eodem modo conceptum,ita propter diversitatem realein illo-
hicanimal rationaleest sine nuga- rum, in quibusest attributio, cum
tione, nam in animali includitur qua tamen stat unitas conceptus

I
 m LIB. I SENTfeNTlARUM

abstrabibilis ab eis, sicnt patnit in Ad Porphyrium, ipse allegat 18.

Ad4.
cxemplo. Concedo tamen qiiod to- Aristotelem dicendo, cenuivoce (in- Nam in 4.
Mil.
tiim illnd, qnod nccidens est, attri- qnit, soilicet Aristoteles, de qno ibi texi. 2.

bntionem essentialem habet ad loqnitur) non mvenitur autem ubi ciicit phi-

snbstantiam, et tamen ab hoc et hoc dixerit inLo.^T-ica; in Metaphy- qtoa^"ns

ab illo, potest conceptns unns com- sica autemdicit hoc, sicut jam al- "^quj^oce^

munis abstrahi. Ad illa, quae di- legatum expositum. Si quis

est, et ^^tice?'°"

cuntur de 7. Mefaph. dico, quod lit- autem vellet pertractare auctori-

tera ultimi paragraphi de illa ma- tatem Porphyrii, quomodo ratio
teria, solvit omnes auctoritates ejus ex auctoritate Aristotelis va-
Philosophi praehabitas, quse inci- let,ad oppositum suum posset ex-
pit Palam auleni, etc. Ibi enim dicit
: poni, se l nolo immorari.
Philosophus quod primo et simpliciter Ad illud (k) quod arguitur dc 1.
defniitio, et quod quid erat esse, sub- Physic. dico quod ad opinionem
stantiarum est, ct non solum, scd alio- illam Parmenidis et Melissi de-
rum simplicitcr est, non tnmen primo. struendam, principium est accipe-
Et probatur hoc ibi, quia ratio si- re, quod ens dicitur multipliciter,
gnificans idem nomini est deflnitio, non sequivoce, sed multipliciter,
si illud cujus est ratio, est per se hoc est, de multis ad inquirendum
4. Metaph unum. Unum vero dicitur sicut et cns, de quo illorum intelligant. Sicut si
Text. 28.
Text. 14 et intellige per se ens, ens autem hoc diceretur omnia esse unum ani-
quidem, hoc aliquid, aliud quantitatem, mal, contra eos esset distinguere
aliudqualitatemsignificat, quod veriim animal, et quserere de quo anima-
est de ente per se, quia ens per se li omnia esse unum
intclligunt, aut
in 5. lib. divisit in decem Genera; liominem aut unum equum.
igitur quodlibet illorum est unum Cum dicitur (1) quod argumen-
per se, et ita ratio istorum est de- tum Philosophi non valet contra
Ad id non tinitio, ct hoc concludit ibi : Qua- eos ens esset univocum, respon-
si

sensus est, proplcr crit hominis albi ralio et defini- deo, quod consequentia ista (des-
^impiicUer, ^io. AHo vcro modo albi et sv.b- cendendo sub prsedicato stante
'"^cundar stantife, quia substantige per se, et confuse tantum) non tenet form.a-
intentiones
esse ens,
ppimo;
^
albi simpliciter et per se,
^ '
liter, sed est faliacia figurse dictio-
nonscibiiia sed non primo,
^
albi hominis se- nis et fallacia consequentis; tamen
proprie,id •
, tt i
est, princi- cundum quid ct pcr accidens. Unde si ipsi intellexerunt, sicut Philoso-
pia esse ,•.,, -iii. l t
scibiiia et in illo capitulo tractat principa- phusimponit eis, quodomnia sunt
^^quld"'" liter de tali ente per acidens, cu- unum, non loquendo de uno confu-
jusmodi est, homo albus, quod ejus se, sed de aliquo uno determinato,
non sit definitio. Ens igitur, vel bene sequitur ad antecedens sic
g^ufrf vel definitionem habere, quod- intellectum, quod omnia sunt hoc
cumque istorum simpliciter dici- unum vel illud unum.
tur de accidente sicut de substan- His visis de ente (m), restat ul- 19.
Hic assil

tia, sed non seque primo, et non ob- terior dubitatio, utrum posset po- ffnntur 4|
q. in ali-
stante ordine potest bene esse uni- ni aliquid aliud transcendens pri- qiiibus
anliijuisl
vocatio. mum objectum intellectus nostri, onginalil

11
 DIS T. III. Cr^STIO III. 129

qiiodvidetnr habere sequalem com- Anselmum de veritate, veriias cst Cap. ii.

mimitatem cum ente, et videtnr recliludo sola mente perceptihilis.

quod sic, hoc uno mo lo quod

et
COMMENTARIUS.
verum sit objectum adsequatum, et
primum, intellectus nostri hic (a) Contra islam univocationem entis. 51.
•. Expositio
et non ens, quod tripliciter Ti«
IIic
rx
Doctor
.
arguit contra
. 1
conciusionem
•

liuerae.

probatur. quam posuit de univocatione entis, ut

Primo
sic,distinctse potentiaeha- clarius innotescat. Et primo per Philoso-
bent distincta objecta formnlia, ox phum 3. Metaphjslc. text. comm. 10.
2. de Anima, sed intellectus, et vo- uhi vult quod ens non sit genus, ut patet
luntas sunt distinctaepotentisp; er- circa fi lem illius textus. Haec littera cla-
go habent distincta objecta forma- ra est. Et -]uoJ dicit Philosophus, si ens
lia, quod non videtur posse susti- esset gcnus, diffcrcntia non esset ens,
neri si ens ponatur primum obje- propter hoc dieit, quia genus non pr.ieili-

ctum intellectus, sed si verum pona- catur in quid de differentia, ut patet in

tur, bene possunt assignari distin- 3. Melap/i. tcxt. comm. 10. circa finem:
cta objecta formalia. Impossibile, inquit, proedicari, aut spe-
Secundo sic, ens est commune cies generis de propriis diffcrentiis, aul
de se ad sensibile et intelligibile ; genus sine suis speclehm, et multas rati-
objectum autem proprium alicu- ones adJucit Doctor in Metaphysica sua ;

jus potentise est objectum ejus sub sed si differentia specifica est ens quid-
aliqua propria ratione ergo ad ; diiative, ens non est genus, et si prfedi-
hoc, quod ens sit proprium obje- catur de pluribus univoce, videtur esse
ctum intellectus, oportet quod de- genus.
terminetur et contrahatur ad ens (b) ResponJetur ibl : Ad primum. Hic
intelligibile per aliquid, per quod Doctor dat primo unam responsionem ge-
excludatur ens sensibile, sed tale neralein, videlicet quoJ rationes factse in

contrahens videturesset»en<w, quod 3. Mctaphysic. non sunt determinatae se-

dicit de se rationem manifestativi cundum inteniionem Philosophi, Ibi enim
vel intelligibilis. raovet (si bene memini) viginti tres vel
Item tertio sic, objectum non viginti quatuor quiDStiones, arguendo ad
est proprium alicujus potentise oppositas partes, ut ibi patet, quas qufe-
nisi secundum quod est proprium stiones postea solvit in aliis libris se-
molivum illius potenti9e,nonmovet quentibus. Et quod dicit, quod dm op-
autem aliquid potentiam nisi se- posita non possunt concludi nisi alterum
cundum quod habet aliquam habi- argumentum sit sophisticnm, hoc patet.

tudinem ad eam ens autem se- ; Nam si argumento ostensivo ostendo

cundum quod absolutum et non unum oppositum de aliquo subjecto, ali-

habens aliquam habitudinem ad ud oppositum ostendi non potest nisi

intcllectum, non est primum et tantum sophistice, quia si argumento os-
immediatum objectum. Illud au- tensivo vel demonstrativo, tunc duo op-
tem secundum quod ens formali- posita possent concludi de eoJem, quod
. ter habet habitudinem ad intelle- est inqiossibile. Cum ergo Philosophus in
ctum, est veritas, quia secundum 3. Mctaphijsic. semper arguat et pro et
Tom. IX, 9
 130 IIB. I. SENTENTIA.RUM

contra, sequitur quod unum est sophi- gatur quin modo animal.
sit aliquo

sticum, et non determinat quid sit illud, (c) Tamen tenendo quod argumentnm
nihil ergo ihi dictum debet sumi pro au- vnleat. Doctor hic dat aliam responsi-

ctoritate. Unde Commentator ejus 3. Me- onem. Et in ista littera multa bona dicit

laphysic. com. 3. dicit in primo argu- qufe declarantur de sententia in senten-

mento ad primam quoestionem ihi dispu- tiam. Dicit enim primo quod ens Quomodo

tatam esse fallaciam consequentis ; si non ponitur genus tenendo quod sit univocum.

contraria pertinent ad eamdem scientiam, univocum decem generibus propter ni--

ergo non contraria non pertinent ad eam- miam communitatem, nam aliqufB dif-

dem scientiam, non enim sequitur, si- ferenti.ie specificae sunt ens quidditative,
cut etiam homo
hic : Si currit ;
ergo et si ens esset genus, tunc hujusmodi
non homo non currit, nam asinus potest differentise non essent ens, ut dixi su-

currere. Sequitur : pra. Secundo dicit, quod si ens esset

52. Quamvis etiam istud argiimcntiim, etc. tantum sequivocum ad decem genera,
Hoc dictum debet referri ad argumen- esset tantum decem genera, quia idem
lum primum Philosophi 3. Metaphi/sic. conceptus quocumque nomine significe-

videlicet quod argumentum, quo probat tur, habet eamdem rationem generis.

quod ens non est genus, non oportet spe- Exemplum, conceptus substantise, qujB

cialiter tenere quod conchidat ; infert est genus generahssimum, remanens

Ensnon eiiim ibidcm, sciiicet 4 Metaphysic. text. idem conceptus quocumque nomine si-
est genus unum
f.,^^,,y^^ |o jn fme textus . Quare si gnificelur, sive nomine substantise, sive

esl genus aut ens, supple est genus, 7iul- nomine entis, seraper importatur idem
la difjerentia, neque unum, neque ens conceptus, et per consequens eadem ratio
erit, id est, si ponaturquod ens sit genus, generis.

nulla differentia erit ens. Et simiUter si (d) Ad vidcndum autem quomodo sit 53.

ponatur, quod unum sit genus, nulla verum . Supple, quod ahquoe differentioe

differentia erit unum. Sequitur Quwro, : specificfB sint ens quidditative, cum ta-

aut intendit inferre, quod non per se pri- men prcedictum sit, quod ens non prcedi-
mo modo erit differentia e)is el unum, catur per se primo modo de differentiis

et sic conclusio non est inconveniens de ullimis. Et sententia Htterse stat in hoc
uno, scihcet quod differentia non sit quod eodem modo differentia est ens ,

unum per se primo modo, est lamen in- quo et natura a qua sumitur est ens. Ex-
conveniens de ente, scilicet quod diffe- emplum, si ponantur in homine plures
rentia non sit ens per se prinio modo. forma3 substantiales, ut Doctor expresse
Nam differentia est ens per se primo modo, ponit m quarto, in materia de Euciiari- 4. s
dist.
secundum ipsum Aristotelem, aut inten- stia, tuncab uua forma priori accipitur ra-
q. 3.

dit inferre negative absulute, scilicet si tio generis sive conceptus animahs, et ab
em- vel unum essent genus, differeniia anima intellecliva accipitur conceptus dif-

nuilo modo esset ens vel unum, vei per ferentitie, et si anima intellectiva est ens

se primo modo, vel denominative, vel quidditative, etiam conceptus differentioc

quocumque alio modo. IIoc autem est sumptus ab ea, erit ens quidditative ;

falsum, ut patet de animali respectu ra- sed tahs conceptus non est ultima dif-
tionalis, licet enim rationale non sit ani- ferentia, palet, quia nec anima intelle-

nial per se primo modo, non tamen ne- ctiva, quamvis ipsa sit unica et simplex
 DIST. III.QU^STIO III. 131

forma, sant tamen plares realitates in 7nime, ut ens particulare deuominat seip-
qaas resolviiar, et sic non ei-it conce- sum sine niigatione, patet, tunc enim dici-
In anima
ntelJectiva
ptus simpliciter simplex.. Nam si est ens tur nugatio, qaando idem bis nominatur
)lares sunt qaidditative, et simililer alia anima, puta sub eadem ratione, ut dicendoanimal ani-
Frialites.
sensitiva sit ens quidditative, certum est mal.Sivero non nominatursub eadem ra-

qaod in ipsa anima intellectiva est aliqua tione non erit nugatio, sic in proposito.

realitas prior,a qua accipitur conceptus en- Nam cum dico homo, dicoens quidditative.
tis, et quia una anima essentiallter diffcrt cum vero dico albam, dico ens denoinina-
ab alia; et certum est quod non per con- tive, et sic ens deaominative particulari-
ceptum entis, quia eodem non possunt con- ter sumptum, denominat seipsum quiddi-
venire quiddit.itive et differre; ergo dif- tativeet pariiculariler sumptum ; sic cum
fert per aliam reaiitatem ; et illa realitas, dico alviuis homo est albus, sensus est,

qua anima differt ab alia anima, est sim- quodali(iaod ens est entale, accipiendo en-
pliciter ultima realitas animas, faciens ip- tale pro enie denominative sumpto. Sic in
sam differre a qaocumque alio quod non proposito, cum dicitur animal rationale,
est ipsa, et sic illa realitas, qua anima in- ly rationale accipitui' denominative, et

tellectiva ultimate differt ab anima sensi- luiic ens denominativesumptani particula-

tiva, erit primo diversa ab ultima realita- riterdenominat seipsum. Nam lisec est fal-

te animte sensitivai, et per consequens il- sa, rationale estens quidditative, licet hsec
Ia3 realitates non sunt ens quiddiiative, sit vera, rationalitas est ens quidditative.
quia tunc esset processus in infinitam in Nota tainea, quoJ rationale, noii dicitur
realitatibus, ut supra exposui. Sequitur proprie denoininativum animalis, cum
ergo, quod differentia3 sumptae ab illis non sit accidens, sed loquitur de denomi-
ultimis realitatibus, quoe dicuntur ultimaj nativo large sumplo, de qao infra dist. 8.
differentise erunt primo diversa,et percon- qauesl. penult. et in quodlib.

sequens non includent ens quidditative, et Secundo principaliter arguit Doctor 03.

sunt simpliciter simplices, et tota littera contra univocationem entis, et argumen-

clara est per exemplum positum. lum est ibi * : Idem etiam in 4. Metaph. •
Num. 13.

54. (e) Et si arguas conlra istud, quod si ubivult quod ens dicatur de entibu;, si-

rationale includit ens quidditative ;

ergo cut sanum ds sanis, ut patet texl. coni.
addendotalem differentiam generi erit nu- secundi. Ens (inquii) dicitur multipliciter

gatio, eo quod ens bis diceretur,qaia dicen- et non dicitur cepiivoce, sed attribuitur

dD animal rationale, dico bis ens quiddita- uni rci et uni nalurce, sicut omne sanans
tive, patet quia animal est ens quiddi- attribuitur sanitati, quoddam enim dici-
lative, et similiter rationale, sicut etiam tur sanum, qiiia conservat quoddam, quia
si animal prisJicaretur in quid de ration i- facil sanitatem, et quoddam quia signifi-

li, dicendo animal rationale, bis diceretur cat, el quoddam quia recipit. ILec ille.

animal, Sicut ergo sanitas dicitur iequivoce, sive

ingularis (t) Dico. Hic nota singularem respon- sanum de sanis, sic et ens de omnibus en-
'esponsio
sionem, quam declaro exponeado litteram, tibus. Vult etiam ibi in illo tevtu, quod
ile nuga-
tioue. dicit enim sic: Quando duo inferiora ad Meiaphysica diciiur una scientia, non pro-
terlium sic se habent, quod unum denomi- pter unitatem unius subjecti coaimunis
nat alterum. Ex.em[)Ium, homo albus, qa;e omnibus entibus, sed quia omnia entia at-

comparantur ad ens. Sequitur: Uludcom- tribuuntur uni, scilicet substantioe, et sic

 ;

132 LiB. I. SENTENTIARUM.

ens erit analogum el non univocuni, vide vel minus album, quam aliud album, ideo

in medio textus. Et slmiliter, inquit, ens apud realem Pbilosophum univocatio su-
dicitur niultis modis, sed Hli modi al~ milur ab aliqua natura, secundum quam
tribuuntur uni rei, etc. vide litteiam se- proi^rie potest fieri comparatio, et talis na-

quentem. tura erit tantum species specialissima; sed

Qiiomodo (g) Respondetur ibi : Ad aliud quod a natura iiabente unitatem genericam, pu-
analogia
stet ciiin dicitur de 4. Metapli. Hic ostendit quomo- ta a colore, non accipit realis Phiiosophus
univocatio- , , • • •
at
ne. do analosia
^S' stat cum univocatione. INam univocationem, patet, quia secundum na-
ab omnibus conceditur quod aniraal priie- turam genericam non fit proprie compa-

dicatur univoce de omnibus animabbus, Non enim dicimus, quod album est
ratio.

et tamen per prius de uno, accipiendo magis album quam nigrum, ideo color
prius, id est, perfectius, et per posterius non erit univocum apud realem Philoso-
de alio. Certum est enim quod una spe- phum, ideo dicit, quod in genere latent
cies animalis est perfectior essentialiter aequivocationes, quia in genere sunt phi-
alia, cum inter illas sit ordo essentialis, res naturse specificfe, quse non sunt com- In genere
latent
cum una sit mensura perfectionalis al- parabiles ad invicem, ut patet de aibo et eequivoca-
tiones.
Quomoiio lerius, et sic animal prseJicalur analogi- nigro. Deinde dicit Doclor quod quantum
animal
praedicetur cc dc homiue ct dc asino, quia perfectiiis ad Logicum, in genere non est oequivoca-
anaio-nce
de homine de hommc quam de asino, non tamen sic tio, quia ponit diversos conceptus sub liio.

Una mate- intelligeiido, quod animal in se sit perfe- Logicus enim tantum c^msiderat per se

rect.fora^iia" ctius in homine quam in asino ; sed sicut secundas intentiones vel conceptus per
dicimus quod una materia est perfectior accidens, quibus applicat secundas inten-

alia, non in se, sed quia perficilur nobilio- tiones ; et non dicit aliquid praedicari

ri forma, sic animal in homine est perfe- univoce, ex hoc quod secundum illud
I
ctius animali in asino, non in se, sed quia possit fieri comparatio, sed ex hoc, quia In genere
Logico
in honiine determinatur et contrahitur, et dicit unum conceptum communem pluri- potest fler

compara-
suo modo perficitur nobiliori differentia, bus, non attendens aliquam comparati- tio.

sed quiquid sit, de lioc alias dicetur onem conceptuum, sed tantum attendens
sufficit enim pi'0 nunc habere, quod cum unitatem conceptus communem pluribus.

analogia stat univocatio, et sic licet ens (i) Ita iijitur omnes autoritates, etc,

dicatur analogice de omnibus entibus, ta- Concedit tamen quod omne accidens habet
men cum tafi analogia stat univocatio. essentialem attributionem ad substan-
50.
CO ConsimiUlcr Philosop/ius dicit, etc. tiam, et tamen a substantia et accidente
Univocatio
id est, (juod loquendo de genere Physico potest abstrahi conceptus unus ; Philoso-
ni^^r^
Logica. sive de genere, quantum ad realem Pliilo- phus enim 2, Melaphys. text. com. 2,

sophum, in ipso latent eequivocatic^nes. attribuit omne accidens substantise, cum

Pro intelligentia hujus litterie nola, analogia ergo stat univocatio, quia vera

quod univocatio Physica sive univocatio unitas conceptus de omnibus analogatis.

apud realem Philosophum, (qui tantum Tertio principaliter arguit ibi : Item 1.

considerat de rebus et non de conceptibus) Metaph. Sicut, inquit, et ens existit in

sumitur penes naturam, habentem unita- omnibus, sed non simpliciler, sed huic
tem speciei specialissimaj, quia in tali (juidemprimum, scilicet substantise, illud

proprie fit coinparatio, ut patet de albedi- vero consequenter, scilicet accidentibus.

ne. Dicimus enim, quod aliquid est magis Ita et quod quid est svmpliciter quidem
 DIST. 111. QU/ESTIO III. m
competit substantise. Sequilur Et nonso-
substantice, alio vero >nodo aliis, quiasci-
:

licet quidditas secundum Commentatorem liim, sed aliorum simpliciter est, nontamen

ibidem, invenitur simpliciter in substan- primo, id est, quod definilio et quod quid

tia, accidentia vero non habent quiddi- eral esse non solum compelit subslantiae,

tatem simpliciter unde sequitur in textu, sed eliam alils simpliciter compelit ;
diffe-
;

renler tanien, quia subslanli» corapetit

ostendendo quod accidens non habeat quid
Aocidens simpliciter, cum dicit : Quare et qualitas primo, aocidenti vero non primo. Noc mi-
lon habet substantise,
quil sini- esl eorum, quce quid est, id est, (lUiiR lia- rum quod competal primae
pliciter.
benl quidditatem, sed non simpliciter, quia ipsa est prior omni accidente, tempo-

supple habet quidditatem, sed sicut de non re, definillone et cognitione, ul patet 7.

ente Logici dicunt quidam essc non ens Metaph. text. com. 4. Sequitur : Et proba-

simpliciler, sed no)i ens, sic et qualitatem. tur hoc ibi, supple quod definitio et quod

Dicit, quod accidentia non sunt entia, etc. quid erat esse simpUciter compelat acci-
exponitur ista littera sic : Sicnt Logici di- denli, qicia ratio signiflcans idem nomini,
Secundse
inlentiones definilio, est definitio, sicut illud,
cunt non ens, puta simpHciter esse ens, id est,
sunt ens
secundum ut secundfe intenliones sunt non ens supple nomen vel definilum, cujus est ra-
quid, non
aulem simpiiciter, tamen dicuntur ens secundum tio est per se unum, id est, quod si nomen
simpliciter.
quid, sic scibile propriissime est conclu- dicit unum conceptum per se, erit simpli-

sio demonstrabilis. Et principia prima non citer definibile, sicut albedo et nigredo ;

sunt scibilia proprie, cum non sint de- album vero, quia dicit unum conceplum
monstrabilia ; ergo non scibile, supple per accidens,non esl per se definibile, sed
proprie, erit scibile, videlicet improprie. tantum per arcidens. Sequitur : Unum ve-

Si ergo accidentia hoc modo dicuntur en- ro dicitur, sicut et ens, et intellige per se

tia, videtur quod ens dicatur requivoce ens, ens aulem, etc. Dicit quod ens dividi-

desubsiantia et accidente. tur in quantilatem, qualilalem, elc. lo-

58. Hespondet Doctor ibi : Ad illn, qme di- quendo semper de enle per se ; sequitur

cuntur de septimo Melaphysicic. Et sen- ergo, quod si aliquid est per se ens, erit

tentia litterre stat in Iioc, quod licet sub- per se unum, sicut homo est per se ens,
slantia dicatur simpliciter ens, et propriis- ideo est per se unum. Sicut etiam, si ali-
sime, et accidentia habeanl attributionem quid est per accidens ens, ut liomo albus,
ad ipsam, et per consequens non sint ita it:i erit per accidens unum, et sic ratio is-

simpliciter ens sicut subslantia, non la- torum, supp\e per se enlium erit definitio.

men sequitur quod prsedicelur sequivoce Sequentia clara sunt.

de substantia et accidente, quia (uL dixi Quinto arguit ibi : Item primo Physicor. 59.

supra) cum prsedicatione analogica slat Principium, inquit, maxime oninium pro-
prsedicatiounivoca. Vull etiam in isla lit- prium est, qiconiam mu'tipliciter diciticr

tera, quod licet substantia primo et sim- illud quod est, id est, ipsum ens ; el ar-

pliciter definialur, tamen vult quod eliam guit quod si omnia sint unum ens, ergo

Accidentia accidentia vere definiantur, licet non pri- omnia sunt vel h )C uiium ens vel illud,
deliniun-
tiir, sed
mo. Cum enim dicit secundum Pliiloso- quod non sequeretur si ens esset univo-
noa phum, quod primo el simpliciter definitio, cum ; sicut non sequilur: Omnis homo esl
primo.
el quod quid erat esse substantiarum est, icnus homo ergo; ille unus homo vel ille

id est, quod definitio et quod quid erat es- unns homo.

se, quod accipitur pro essentia rei, primo (k) Respondet Doctor ibi : .4d iltud quod Ens nmiti-
 134 LIB. I. SENTENTIAKUM.
plic:ter di- arguilnr de primo Vhy&icor. Dicit quod licet descendere. Fit etiam fallacia figurae dictlonis
ciliir,i(l est fit, quando
d.' niiiUis Arisloleles non accipil em mullipliciter dictionis comnmtando quale quid \n hoc conimuta-
prrcdicalur .
, , . ,. .
tur quale
univoce sequivoce, sed mullipliciler, id esl, de aliquid, quia ly ens slans confuse, tantum quid in hoc
aliquid.
eiiamens i^ultis. Nam Pamieiiides et Meiissus, ut significat quale quid ; ut vero descendilur

"muiirpiii-
paLeljDrmo Phijsic. texl. com. 13. assere- sub illo, slatim mutat quale quid in hoc
citaiesuppo-
sitoru ni,
j^jjj^^ ignlum essB unum ens, coiitra quos
^ aliquid. Sequilur : Tamen si ipsi inlelle-
non autem arffuit Arisloteles, assumendo hoc princi- ccerunt, sicut Philosophus imponit eis, quod
significa-
^
toriim. pium : Ens dicitur multipliciter,\d est.prse- omnia entia sunt unum ens, non loquendo
dicatur de mullis; ergo si omnia sunt de uoo confuse, sed aliquo uno deter-
unum ens, quaero aut sunt unus homo, minato, bene sequitur al antecedens in-

aut unus equus el hujusmodi, el sic patet tellectum, videlicet, si omnia enlia sunt
quod non accipit ibi ens dici muUiplicite'^, unum ens numero; ergo erit hoc ens vel
id est, fequivoce, sed multiplicHer, id est, illud, etc.

de multis. Et quod sic intelligat, stalim Conlra hanc conclusionem de univoca- 61.
Thom.
postquam dixit ens dici muUipIiciler, in- lione entis, arguunt quidam novi exposi- Cajet. ar-
guit contra"
f ertquomodo dicunt dicentes nnum
: esse tores S. Thomse. Doclorem.
omnia, utrum substantiam omnia, aut Primo sic, quia tunc ens esset ge-
quanlitatem, aut qualitalem, et ilerum nus, quia non includeretur quidditati-
utrum substantiam unam omnia, ut homi- ve in differentiis specificis, quia si sic
nem unum,aut equum unum, aut qualita' tunc esset nugatio dicendo animal rati-
tem unam, etc. vult ergo, quod ens non onale. Nec valet dicere, quod raliona-
dicatur multipliciter de illis, id est, sequi- le dicat ens denominative particulariter,
voce, sed multipliciler, id est, de mullis quia aliud est loqui de ente in sua ra-
univoce, de quibus exemphficat, etc. tione communi, in qua indistincte uni-

60. (1) Cum dicitur, quod argumentum Phi- vocantur supradicta, et aliud est loqui
losophi non valet, etc. de ente, particulariter accepto. Licet e-
Respondet Doctor primo, quod conse- nim palliari possit quod ens particulatum
quenlia ista, descendendo sub praedicato ad album, et rationale denominant ens
stante confuse lanlum, non lenet forma- particulatum ad animal, non tamen po-
hter, sed est fallacia figurse dictionis et test intelligi, quia prima pars rationis al-

fallacia consequentis. Exemplum : Omnis bi formaliter sumpti, denominat pri-

homo est animal, ly animal, stat confuse mam partem rationis animalis, ea enini
lantum, quia non licet descendere sub est ens, eodem modo sumptum, cum
animali, et si descendalur, descensus erit univocum sit; remanet ergo quod nu-
falsus, ut patet sic descendendo ; Et hsec gatio est dicere apud Scotum animal
sunt omnia animalia; ergo omnis homo est ralionale, imo animal album, eodem mo-
Commiiti- koc aninial. Nam est fallacia consequentis do arguendo, ut prius, utendo loco no-
tur fallacia
consequen- a positione
.

consequent!S ad positionem
.,.,,...
minum eorum rationdjus quidditativis. Nec
tis, quaiido •
. i
non enmi sequilur
. ,

homo
i ,. i

m
• ...
ratwnah
argumenta- antccedenlis, : valet dicere quod non in-

time^' currit; ergo hic homo currit. Sic in propo- cluditur quidditalive, sed in rationalitatey

^""is ad°'
^''"^' ^"^"^0 Parmenides et Melissus di- quia tunc srquitur princi[)ale intentum
positionem cunt Omnia sunt unum nostrum, quod ers in nulla diffe-
: ens, accipiendo
' r i
scilicet
anleceden- '

tis. ly ens pro ente in communi. Cerlum est rentia includatur quidditative quia ra-
Fallacia
(igurae quod ens slat confuse tanlum, et sic non tioncUtas non est differentia,sed differen-
 DIST. 111. QU^ESTIO 111. 135

tite principiurn, secundum veram Avi- non conciudit. Et ideo respondet ad argu-
cennae doctrinam; differentia enim prajcii- menlum Doctoris dicens, quod iriteilectUf'

catur de specie, rationalilas autem non. non est certus de uno conceplu, sed de
Secundo, quia si ens est univocum sub- duobus sub disjunctione, quia dicerent
stantiae, accidenti ; ergo in ratione sub- alii quod formando propositiones in mente,
stantise expresse cadit ens, quod est in- non est quibuscumque signis institutis

conveniens. Probatur consequentia, quia ad placitum sakem categorematicis, taiis

omne superius cadit in ratione essentiali intellectus non format nisi duas proposi-
sui inferioris. Tunc ultra, si ens cadit in tiones, in quarum una prsedicatur sub-
ratione substantia^; ergo et in definitione siantia et in aiia accidens, dicendo A est

ejus. Probatur ista consequentia per Ari- substantia, et A est accidens, Et tertiam
stoteiem 2. Topicor. com. 5. qiii dicit format de disjuncto prsedicato, dicendo
quod quando aliquid ponitur in defini- qu^dA est substantia vel accidens, et id-

tione aiicujus ioco iliius, si ponatur ejus eo talis non posset formare propositionem
I
ratio, ciarior erit inteilectus. Cum ergo correspondentem isti in voce, A est ens
substantia ponatur in definilione ho- nisi distincte apprehendendo, et conce-
minis, et ioco substantice iiceat ponere ejus ptum substantise et cor.ceptum accidentis.

rationem, in qua expiicite cadit ens, ut Secundo arguit contra secundam rati- 63.

clarior sit definitio, sequitur quod ens onem Doctoris, (jua probat quod si ens
debeat poni in defiaitione hominis ex- non esset univocum Deo et creaturce,
piicite, ut ciarior reddatur, quod est fai- Deus non posset naturaliter intelligi, etc.

sum. Et muita aiia dicit, qure breviiaii? Dicit, qiiod ista propositio est faisa, vi-
causa omitto, et quia faciiiime soivi deiicet quod objectum possit causare in

possunt. aiiquo inteilectu aiiquam notitiam sim-

Guiierm. Deinde Occham in prim. dist. 'i. plicem sui, et aliam simplicem olijecti

^ntra Do-
'?'^^^''*"^
• ^" ^^S^^^^ coutra Doctorcm in ista contenii virtuaiiter vei essentiaiiter ;
et

'^^?^^^ materia, non contra principaiem con- hoc probat in prolog. qucest. 3. quse
clusionem, quia non negat ens esse est nona in ordine in conciusione pri-
prsedicatum univocum Deo et creaturse ma, iicet ibi non ioquatur de objecto,
et decem Prfedicamentis, sed arguit sed tantum de notitia objecti. Et de-
contra multa dicta a Doctore. ciarat hoc per expeiientiam dicens,quod
Et primo dicit, quod iila ratio Do- quilibetexperitur in se.quod quantumcum-
ctoris, qua probat ens dici univoce de que cognoscat intuitiveet perfecte aiiiiuam
Deo et creatura, scilicet intellectus cer~ rem, nunquam per hoc cognosci aliam
lus cle uno concepfu, etc. non concludit rem nisi prsehabeat notitiam iliius aiierius

nisi probetur quod sicut aliquis potest rei ; et ratio est, quia omnis nolitia ab-

liabere tres propositiones in voce, ha- stractiva alicujus rei, in se, vel notitia

bentes distincta proedicata, ita quod nul- propria alicujus rei praesupponit' noti-
lum prsedicatiun inciudatur in alio, scili- tiam intuitivam illius rei ; sed notitia in-
cet quod Deus est ens, et quod est ens tuitiva aiicujus rei non potest liaberi natu-

creatum et ens increatum, et unum scire raiiter nisi effective mediate vel imiuedi-

et duos dubiiare, quod ita potest iiabere ate ab iiia re, et nuiila alia dicit ibi, qute

tres propositiones in mente, consimiles, faciliter soivi possunt.

liabentes distincta prtiedicata, aliter ratio Terlio arguit contra aliud dictum Do-
 136 IB. 1. SENTENTIARUM.

ctoris, videlicet quod ens non prsedica-p de tali quod sit ens quidditative. Se-
tur univoce de ultimis differentiis nec |,
cundo, quod talis conceptus est simplici-
de passionibus, et intendit ostendere ter simplex. Tertio, quod ille conceptus
quod etiam prsedicatur in quicl de illis. de quo est certitudo, est alius ab illis

Primo, quia omnis res, vel est per se in de quibus est certitudo, est alius ab illis

genere vel pars essentialis alicujus exi- de quibus est dubi^atio. Et si ille certus
stentis per se in genere, sed per Scotum salvatur cum aUerulro illorum dubiorum,
differentia ultima est aliquid reale exlra vere est univocu i
; sed non oportet quod
animam, et per consequens erit pcr se in insit utrique illorum in quid ut sit uni-

genere, vel erit pars essentialis compo- vocus cum eis, vel ut f^eterininabilis ad

nens cum alia parte ab ea realiter distincta; determinans, vel ut denominabilis ad

sed sive sic, sive sic, ens secundum denominans.
eos prsedicatur in quid, et per Sed istse responsiones Scoti non vi-
consequens univoce. Major probata dentur sufficere. Prima non, quia idem
est prius, ubi probatum est quod nulla sequeretur de Deo, quia posset dici quod
est distinctio a parte rei in crtaturis nisi non est certum, quod conceptus entis

di.stinctio rerum. prsedicetur de Deo quidditative. Secunda

64.
Item, major est convenientia unius
respcnsio non videtur sufficere, quia

differentioe cum alia quam cum Deo, et

tanta simplicitas, vel major est in Deo

istee differentiee ultim?e realiter disiiu-

quanta est in quacumque differentia ul-

tima. Tertia similiter non sufficit, quia

guuntur ; ergo secundum principia isto-
idem posset dici de Deo
rum, per aliquid distinguuntur et in ali-
Respondetur primo ad objectiones Oc- 65.
quoconveniunt; sed illud, in quoconveni-
Solvuntur
unt prffidicatur de eis in quid. Majorpro-
cham. Ad primam, quam facit contra rationes
Occham.
batur, quia omnis res creata plus distin-
primam rationem Doctoris de conceptu
disjuncto, patebit responsio a Doctore
guitur a Deo quam a quacumque re
infra (/. 8. qucest. 2.
creata ; ergo cum conveniat cum Deo
aliquo modo, sequitur quod plus conve-
Ad aliud contra secundam rationem,
dico quod non sufficienter probat, quod
nit cum quacumque re creata. Si ergo
idem objectum non possit causare noti-
Deo et creaturee est aliquod commune
tiam simplicem sui et alterius contenti.
univocum, a forliori illis differentiis ul-
Et quod dicit de cognitione intuitiva quod
timis.
non experimur, quod si intuitive cogno-
Item arguo sicut ipse arguit : Omnis
sco unam rem, quod per hoc cognoscam
intellectus certus de uno conceptu, et
aliam rem, modo cognitio simplex abs-
dubius de duobus, habet alium conceptum
tractiva alicujus objecti necessario prse-
neutrum ab illis duobus ; sed aliquis po-
supponit simplicem intuitivam ejusdem
test esse certus de A quod ens, dubi- ^.^j ^.^^ ^^,^^^^ ^.^^^ D^^^^^ ^^„ ^j^^^^
tando an sit different.a ultima, an non ^^^^^ ^^^.^^-^ ^^-^^
^1^^,^^ ^,^^^^^1 ^j^
ultima, ergo est aliquis conceptus com-
causa notitiie simplicis alterius objecti,
munis differentiis ultimis et non ulti-
sed dicit quod unum objectum potest esse
mis.
causa cognilionis sui et contentorum es-
Ad istam rationem
ftesponsio
Scoti.
..... Primo, quod
tripliciter.
respon-iet

non est
Scotus
certus
sentialiter et virtualiter,

exposui. Et
. .

sicut
.

in cognitione
ut
...
supra diffuse
abstra-
 DIST. III. QU^STIO III. \r,

ctiva eadem species intelligibilis, supplens est ens quidditative, sicut patet de mate-
vicem objecti, causat cognitionem oljjecti ria et forma, quae vere et realiter compo-
simplicem, et omniura contentorum vic- nunt aliquod tertium. Sed negatur de re-

lualiter et essentialiter, sic dico quod alitate,quia illa proprie realiter non com-
quando objectum est in se prfesens se- ponit, nam etsi anima intcllectiva sit ve-

cundum propriam existentiam, causat par- ra res et realitcr componibiiis cum alia

tialiler cognitionem sui intuitivam, et re, ultima tamen realitas in anima non
omnium contentorum realiter et virtuali- dicitur proprie vere res, nec pars realis
Cognitio ter. Nam, ut dicit Doctor distinct. 8. pc- corapositi, sed est qutcdam realitas ex
inliutiva
ett vere nult. qucest. primi, et in quodlib. cogni- natura rei distincta ob aniraa. Et quando
existentis,
nquariturQ tio intuitiva est vere existentis inquan- dicit, quod differentia ultiraa realiter
existens.
tum existens est, et omnis virtualiter con- distinguitur ab eo cujus est, lioc habet
tenti in tali re sic existente. Et quod dt- probare. Et cum dicit, quod in nulla re

cit quod hoc non experitur, dico quod si creata potest esse aliqua distinctio nisi

pro statu isto possemus habere cogniti- rei et rci, dico, quod hoc non est suffi-

onem intuitivam alicujus objecti, et virtu- cienter probatum ab ipso, et rationes,

aliter contenti in eo esset hoc facile ex- quas facitpro ista materia, alias solventur,

periri. licet quilibet parum instructus in via Scoti

6ti.
Sed dubium est, an possimus pro statu facililer possit solvere.
Dubium. isto cognoscere aliquid intuilive? et quid Ad secundam rationem de 67.
differentiis

Doctor de hoc sentiat, differatur usque ad ultirais quod sint ens quidditalive, cum
45. dist. 4. ubi diffuse pertractat hanc dicit quod major convenientia est unius
materiam. Et cumdicit quod cognitio abs- differentioe ultimtfi ad aliara quara cum
tractiva aUcujusobjecli, simplex necessa- Deo. Dico, quod si intelligit quod pura
rio praesupponit intuitivam ejusdem ob- differentia ultima magisconvenit cum alia

jecti. differentia quara cuni Deo, si intelligat de

lesponsio.
Dico primo, quod si loquatur de intui- convenientia quiddilativa in aliquo cora-
tiva et abstractiva respectu ejusdem po- rauni, negatur hoc absolute, quia illa

tenliae, negatur, quia intellectus cogno- ultiraa differentia est ita prirao diversa a
scens aliquid abstractive non prius co- Deo, sicut ab alia ultima differentia, cum
gnoscit idera intuitive. Si vero intelligat nullo modo recipiat prredicationem allcu-

quod cognitio abstractiva alicujus objecti jus quidditativam. Haberet ergo probare,
simplicis praesupponat intuitivara ejus- quodesset raajor convenientia unius diffe-

dem in alia potentia inferiori, puta in reniioe ad aliam in aliquo quidditative

sensitiva exteriori, absolute hoc non cre- dicto, quod non probat.
doesse verura nisi de prirao objecto, nara Ad tertiam rationem qua probat, quod
intellectus potest abstractive cognoscere ultimoe differentite sint ens quidditative,
(luidditatem abstractam ab orani singula- quia intcllectus certus, ctc. Ad hanc i'a-

ri, quse taraen aliquo sensu non potest tioiiem respondet Doctor tripliciter, ut

cognosci. Et multa alia essent hic dicen- patuit supra. Et cum dicit, quod istae re-

da, quse differantur usque ad 45. dist. 4. sponsiones non sunt sunicientes, hoc non
Ad aliud de differentiis ultimis, conce- sufficienter probat. Et quando dicit, quod
do, quod omnis res per se existens iu gc- prima responsio Scoti non concludit, quia
nere, et pars vere essentialis illius rei, hoc idem posset sequi de Deo, quia etsi
 .

138 LIB. 1. SENTENTIARUM

aliquis sit certus quod Deus sit ens, ta- niagis simpliciter simplex. Et ratio nega-
men non est certus quod sit ens quiddi- tionis consequentife supra patuit.

tative, dico
1 •!•
quod est
1
major certitudo
r^ • • I
in-
1- j
Nunc respondendum
• w^ • •
est ad rationes al-
. •
68.
Raliones
I
comparabilUer, quod Deus sit ens quiddi- terius Doctoris sive novi expositons Tho-n
tative quam uilima differentia. Hoc patet, S. Thomse Et dico primo, quod non est soiv^muiri
quia cum Deus sit simpliciter prima enti- htec nugatio animal ratione est ens, quia
tas etperfectissima, si conceditur quod sit non reperiiur idem conceptus sub eadem
ens perfectissimum, statini notum cst ratione, nam cum dico animal est ens,
quod sit ens quidditativc, licel posteacon- accipitur ens quidditative ; cum vero dico
tingat dubitare an conceptus entis, dicti rationale est ens, accipitur dtnomina-
quiddilative de Deo sit alius ; nec etiam tive, sicut etiam cum dico album est ens,

aliquis dubitat, quin substantia perfecta ideo idem conceptus sub eadem ratione
sit ens quidditative, licet possit dubilare, non reperiiur.
an talis concepuis entis sit alius a conce- Et cum dicit, quod aliud est loqui de Nota.

Ultimse [)tu substantise. Sed de differentiis uki- ente in sua ratione communi, etc. dico
dillerenliEe
non sunt mis est maxima dubitatio, an sit ens quid- primo quod conceptus entis in communi
verse res,
Bed tanluin
ditative, cum non siiit per se in geiiere, abstraliit a prtedicari in quid et in quale.
quEedam nec sint proprie paries reales, realiter Si enim conceptus entis quidditative in-
realitates.
constituenles aliquid per se in genere. cluderet priedicari in quid, tunc de omni
Tum etiam, quia ultimge differentite sutit in qnid prsedicaretur, quod est falsum.

tantum qucedam realitates et non suiit Si etiam ex se includeret denominalive

verse res prtedicari, de omnibus tantum denomina-
Ex ista solulione, patet solutio ad ra- tive prsedicaretur, dico ergo, quod sim- Accidentia
1 1
• 1- • • •
I
ad sua m-
tionem Occliam, quam facit contra ter- pliciler ab^rahit a prsedicari in quid et fenora

tiam responsionem Doctoris. in quale. Sicut etiam albedo est indiffe- '^"'{l^qlitd^'

Ad rationem factam contra secundam rens ad prfedicari in quid et in quale, tur^^i^slirs

'"'^•"'oribus
responsionem Doctoris, Quando dicit Oc- nam ut comparatur ad inferiora rpraedica-
'
conparata
cliam, quod major est sintiplicitas Dei tur in quid, et ut comparatur ad substan- ^^'^°^^^.

quam cujuscumque creaturae, et tamen liam priedicatur in quale. liam in

quale.
ens praidicatur in quid de Deo, dico quod Sic dico de conceptu entis, qui ut com-
si vere Deus sit summe simplex, et nullo paratur ad Deum et ad decem Genera,
^icit conceptum quidditativum; ut vero
modo compositus ex re et re, nec alteri
comparatur ad uliimas diffei^entias, dicit
componibilis, nec conceptibiliter composi-
conceptum denominativum, et similiter ut
tus ex genere et differentia,nec compositus
comparatur ad album; differenter tamen,
ex actu positivo et privatione alicujus per-
quia ut comparatur ad album prtedicatio
fectionis, ut infra patebit, dist. 8. et his
entis respectu albi, est preedicatio magis per
mo iis sine dubio est magis simplex quam accidens, quia album dicit coiiceptum tan-
qucBlibet creatura ; sed cum tali simpli- tum per accidens, et de conceptu per acci-
citate stat, quod non sit simpliciter sim- dens nihil per se prcedicari potest, ul su-

plex, accipiendo simpliciter simplex, mo- pra patuit a Doctore distM. qucest.'±. et a- tj„j^jj

differentia dicit conce dilierentia

do prjeexposito ; negatur ergo ista con- libi. Ultima vero
dicit con-

sequentia Deus absolute est magis sini- ntum per se, quia simpliciter simplicem. cepium
:
^ simpliciler
. .
I f
plex, quam '^uteiibet creatura, ergo est Et siiuilitcr cum dico valionale^ dico for- simpiicem.
 DIST. III. QU^STIO III. 139

mam connotando subjectum, et sic cum minem clistincte nisi rognoscat omnia
dico rationale est ens, qiiia acripitur ra- essentialiter inclusa in illo ; et palet
lionale denominative, qnia significat for- quod hfec ralio niliil concludit, quia
mam connotando suo modo subjectum, i- similiter dicerem quol quando definitur
deo ens ut j.rcedicatur de ralionali, dicit homo per animal rationale ,
quod si lo-

tantum conceplum denominativum, quia co animalis ponerelur ratio ejus, esset

de conceptu denominativo nihil potest clarior definitio, et sic semper debere-

proedicari proprie. Si ergo utrobique acci- mus derinire hominem, explican lo om-
piatur conceptus entis in communi, ut nia essentialia illius tam proxima qiiam
prtedicatur de animali et rationali, patet remota, quod tamen brevitatis causa
quod etsi importetur idem conceptus en- non facimus ; sufficit enim nominare il-

tis, non tamen sub eadem ratione, quia ut las partes, qune simul unitre convertun-

pra3dicatur de animali accipitur conceptus tur cum definito et non sunt propri-
entis sub eadem ratione quidditativa, et etates definiti.

ut
....
prsedicatur de rationali
ratione denominativa.
_
accipitur sub Deinde muiti conantur solvere rati-
^ „ .

ones Doctoris, quas facit pro univocati-

...
. . .
70,
Thoni.
Gijet.
resiioadet
1 rv 1. . 1 • .11 1

60. t.t quando Doctor dicit quod ens parti- oue entis, mfer quos ille novus et bene ad rati..nes

fj'j(."°y^ culatum, etc. patet quod loquilur de ente novus expositor S. Tliomfe, nititur pio

J*^[*^^^^^
ut simpliciter incluso in rationnli et inalbo, posse illas solvere, licet sub bi-evitate
s*''^,''®
cum dicitur, homoest albus. Dico secundo Ad primam de
'
intellectu certo, etc.
onalila-
_

te. quod ens vere non prsedicatur quidditative dicit sub brevitate quod illa ratio con-
de rationali, sed de rationalitate^ sicut nec cludit alietatem conceptus antis, quod con-
de albo, licet de albedine. Et cum dicit cedit; sed postea negat quod talis con-
quod ralionalis non est differentia, hoc ceptus prfedicetur univoce, quia non prje-
niliil est, quia quando Doctor dicit quod dicatur quidditative. Sed hrec responsio improbatnr
ens prsedicatur in quid de differentia spe- videtur sibi contradicere, concedendo ali- '^Thom.'"
non etatem conceptus entis negando ipsum ^^i^*-
cifica, accipit ibi differentiam qua} et

significat formam connotando subjectum, prfedicari in qiiid, quia (ut supra exposui)

sed accipit illam rem in se, qune vere est cum quferitur an substantia sil ens abso-
principium distinguendi essemialiter. Nec lute, loquendo an sit ens quidditative, an
enim diceret, quod animatum sit ens quid- denominative? certum est quod tam Phiki-
ditative, quia significat animam conno- soplii quam in Theologia expertissimi,
tando subjectum quod informat, diceret statim concederent quod substantia est ens
tamen, quod anima qufB est principium quidditative, licet dubitarent an ens di-

distinguendi essentialiter animatum a ctum in quid de subslantia, dicat alium

non animato, esset ens quidditative. conceptum a conceptu substantifp, mulli
Ad secundam rationem istius expo- dicerent quod substantia est ens quiddita-
sitoris, concedo totum, quod si homo tive. Si ultra qufereretur quod ens? re-

definiretur explicite per omnia superio- sponderent, quod substantia esset ens,
ra, esset clarior definitio . Et conceilo, quod substantia, ita quod conceptus en-
quod si loco iilius quod ponitur in de- tis quidditative sumpti, dicti de substan-
finitione, poneretur ratio ejus, talis de- tia, esset tantum conceptus substantijTp.
finitio esset clarior. Et concedo quod Doctor ergo supponendo (a peritis et
quis non possit perfecte cognoscere ho- sapientibus concessum") quod substantia
140 LIB. !. SENTENTIA.KIJM.

et accidens j^it ens quiddilative, probat dicit ad rationem illam tam sublilem,

alietatem conceptus entis a conceptu sub- non respondendo ad mulla ibi dicta, nec

stantiio et accidentis, et sic responsio judicio meo solvere posset, ideo non
istius novi expositoris magis confirmat ra- oporlet improbare ita brevem responsi-
tionem Doctoris. onem.
Ad secundam rationem Doctoris, qua
Ad quartam ralionem qua Doctor pro- •"O I

probat quod si ens non diceret alium con-

babat, quod ens preedicarelur univoce de
ceptum a conceptu Dei et creatune, ni-
substanlia et accidente, respondeladillud
bil de Deo naturaliter possemus cogno- quod Doclor supponit, videlicel quod sub-
scere, etc.
stanLia non immulat intelleclum per pro-
Respondet ad minorem in qua dicit :
priam speciem, hoc negat. El ad probali-
Sed creatura non conlinet virtualiter co- onem dicit, quod quantilas et accidentia
gnitionem Dei, quia n^c ipsum Deum. in Eucharistia agunt et patiuntur lotum,
Dicit, quod continere virtualiter contingit quod agerel et pateretur substantia si

dupliciter. Primo, sicut causa continet ef- esset, sicut enim acceperunt modum
fectum. Secundo, sicut effectus continet essendi substantiae, sciUcet non habere
causam, et isto secundo modo, quilibet subjecLum, ita etiam agere et pati ejus ;

effectus virtualiter continet Deum. et ideo ex multis hostiis sensatis gene-

Sed certe hiec responsio non acceptare- raLur in intellectu species inteUigibilis

tur a peritis, quod effectus virtualiter con- substantiae panis et ejus quidditativa
tineat causam. Nam continentia virlualis cognilio. Sicut et ad nutrilionem agunl
apud omnes peritos est continentia perfe- ac si esset ibi panis, non enim minus ex
ctionalis, et si effectus contineret causam, iilis accidenlibus nulrimur quam ex aUis

esset prior et perfectior in continendo. hostiis non consecralis, sicul non minus
Prseterea, si hoc modo crtatura virtu- ex consecraiis generanlur vermes el

ahter contineret ipsum Deum in se, et per cineres, quam ex non consecraLis. Un-
consequens causaret cognitionem ipsius do ad argumentum dicit, quod panis ab-
Dei, qusero tunc an possit causare cogni- sens immutal, quoniam non est omnino
tionem Dei in se ; si sic, ergo Deus natu- absens; remansit enim ibi accidens, quod
raliter posset cognosci sub ratione pro- est vice panis, quare non est simUe in
pria a creatura, quod communiter nega- visu respectu tenebroe. Nec est conlra nos

tur ; aut potest causare cognitionem ali- auctoritas ArisLotelis, quoniam haic omnia
cujus dicti de Deo,puta cognitionem entis habent locum, ubi est simpliciter absentia
dicti de Deo, ei tunc stat ratio Docloris objecti, quam hic non concediraus quo-
quod nisi conceplus entis cogniti ad operaliones : hsec iUe.

de Deo esset alius a Deo et creatura, et Dico, quod in isla responsione muUa 73.
Destruitii
essentiaUter incluso in creatura, nunquam tangit, quce prohxiorem tractatum requi- alia re^
poiisio
per creaturam posset cognosci de Deo. Et runt. Quod dicit, quod accidentia panis
Thom.
speciem Gajet.
multa aUa inconvenienlia sequerentur possunt causare inlelligibileiu

subslanlia', et per consequens cogniti-

ex responsione islius.

Ad raUonem tertiam Doctoris sic dicit: onem ipsius subslantiee, hoc est manifesle

Concesso toto antecedenle, negatur con- falsum ;

quia si hujusmodi accidenlia pos-

sequenlia, sufficit enim analogia Ulius ra- senl causare distinctam noUtiam subslan-

Uonls formaUs. Et quia tantum hsec verba ticC panis, supplendo vicem subslanU®
 DIST. [II. QU^STIO III. H
panis, tunc virlualiter continerent suId- quoties unum illorum esse tale formaliter,

stantiam panis secundum totam ojus enti- caeiera sunt lalia altribulive vel denomina-
talem, ul alias exposui in dist. 3. secundi. tive, vel formaliter ut sana ; solum enim
Et muUa6 rationes possent adduci, quod animal e.st formaliter sanum, quia solum
accidens non possit causare noLitiam di- animal est tale sanitale, quae est sibi forma,
stinctam, nec speciem inlelligibilem ali- cffitera sunt sana atlribulive. Ex his sequi-
cujus subslanUse, sed non esl praBsentis tur, quod ea quae suiit per atlributioneni
speculationis. Et quod diciL,quod acciden- ad aliquif', non possunL in illo seque forma-
tia Eucliarislise liabent modum substantise, liter convenire, sed unum in illo formali-

concedalur quanlum ad hoc quod aclu ter convenit, caetera in illo conveniunt
per se stanL, licet non aplitudine, non la- atlributione, et hoc modo non possant in

men habenl lalem modum substantiae pa- illo univocari. Sed in proposito subslantia
nis, ut sic possint causare notiliam distin- est ens formaliler, el novemPraedicamenta
ctam subslantiae. Si enim non possunt sunt ens attribulive ; ergo,
causare quando insunt subslantiae, nec Sed salva reverenlia huius interpretis,
•^ '
„
'^^-
.

Respoiisio
quando separata sunt, cum sit simpliciter dico quod non recte intelligiL ordinem ad argu-
nienta
eadem entilas accidentis, ul palet, Ilem allribulionis, nec invenitur ab Aristotele Aug.
Suessan.
quod dicit quod accidentia illa nutriunl, quod nomen atlributionis tantum iii illo

ila quod ex illis causetur caro vel sanguis, modo dicatur. Tum, quia imperfectiora in
et hujusmodi, hoc estmanifestefalsum, ut eodem genere habent attributionem ad
patebit in 4, in materia de Eucharislia. unum perfectum illius generis, ut ad men-
Et simililer quod dicit quod ex illis gene- suram, ut patet expresse a Philosopho 10.

rantur vsrmes, paLebit esse falsum in ma- Metaph. text. c. 7. ubi expresse Aristole-
teria de Eucharisiia. Et glossa quam dat les et Averroes volunt, quod in unoquoque
dictis ArisLotelis minus vera est, ut patet genere si unum, quod sit meusura, supple
intuenli et ex dictis supra. perfectionalis, omnium illius generis, et
74.
Aug, Conlra solutiones datas a Scolo ad rati- sic habent attributionem ad illud unum,
"
Suessan.
ontra ra-
ones probantes, nihil esse commune uni- nec oportet hic muUum insistere. Dico
ones Do- vocum Deo et creaturae, instat novus in- tamen, quod analogia ita reperitur in
toris.
terpres Philosophi lib. 4. Melaphysic. Ad aequivocis sicut in univocis, magis tamen
primamubiScotus vult ensesse analogum, proprie in univocis. Exemplum primi, sa-
cum quo analogo stat univocalio, quia in- num praidicatur sequivoce analogice de
ter entia est ordo essentialis et allribuLio- animali sano uL de subjecto sanitatis, et
nis ad unum. Sicut etiam inler species de urina ut de signo, etc. et tamen omnia
ejusdem generis est ordo essenlialis et sana habent attributionem ad animal sa-
attributionis, et sic genus est analogum el num, non propter hoc tantum, quia sani-

univocum, instaL sic dicens : Sed haec las insit formaliter animali, sed propter

solutio est perversio textus, non expositio. hoc quia perfeclius convenit animali.

Isli enim non videntur intelligere quid sit Exemplum secundi, in senere animalis

ordo attribulionis, credunt enim ordinem homo est perfectius animal aliis animali-
essentialem esse ordinem attributionis, et bus, et sic aha animalia reducuntur ad
erranl. Peripatetici enim (ut Boetius expo- hominem uL ad perfectissimum in illo

nit in lib. Praedicamenlorum) volunt tunc genere, et sic dicuntur habere atlributi-
inler aliqua esse ordinem attributionis. onem ad illum, et sic animal est commu-
 '

142 LIB. I. SENtENTIARUM

ne omni animali ut analogum univocum. tipliciter, principaliter tamen de substan-
Et qu)modo animal dicatur perfectius tia; ait enim sic text. comm. 2. Cum
parlicipari ab liomine, alias exposui in autem id quod est, tol modis dicalur,
isto primo, et in 2. quod dicit
dis'. 3. El patet horum primum ens esse ipsum quid
quod novem praedicamenta non sunt en- est, qnod qnidem substantiam esse signi-
tia formaliter, sed lanlum per allrilDuti- ficat ; et infra.- Coetera autem ex eo dicun-
onem ad subslantiam; hoc non est expo- tur enlia, qaia ejus, quod hoc pacto est
nere Pliilosoplmm, sed totaliter declinare ens, quoidam quantitates, qncedam quali-
a vera expositione. Tum quia Aristoteles tates, qucedam passiones sint, qucedam
ponit ens dividi in decem Prsedicameiita, aliud quidpiam tale, etc. Dicit ergo, quod
ut patet 5. Melaph. cap. 5. ubi dividil ens alia entia a subslantia dicuntur entia in-
in ens peraccidens el in ens per se. l^jus,
quantum talitej' entis, ut dicit aiia trans-
inquit, quod est aliud per accidens dici-
latio, id est, inquantum habent iiabitudi- f
tur aliud per se. Et ens per se dividil in
nem ad tale eiis,quo!l est substanfiaut ad Cajet. non
habet
decem Prsedicamenta, ut patet in eodem causam, hcec quiJem qunntitates esse, ista intentio-

comm. text. com. 14. Per se, inquit, ea aut ali-

vero qnalifates, alia passiones Ari^toteii;
dicuntur esse, quas Prxdimmenti figuras
quid aliud tale, omnia enim hujusmodi
signiftcant, id esl, quse signiticant diversa
sunt talis entis, id est , substantiae, vel
Prseiicamenta. Quoties enim dicitur toies
qualitates, vel quantitates, ut sui suhjecti
esse significat. Cam igitur eorum quse prae-
et causte proprioe. Ex his patet expresse
dicantur^ alia quid esl, alia quantum, alia quod etiam
intentio Aristotelis, qui vult
ad aliquid, alia agere aut pati, alia ubi,
dicantur formaliter
alia entia a substantia
alia qitanio, significal ipsum esse iiem et quidditative ens, et sic palet quomodo
quod unumquodque islorum significat :
iste novus interpres non habeat intenti-
liaec ibi. Ex isto textu patet expresse quo- onem Aristotelis nec sui Commentatoris,
modo alia Praedicamenta sunl per se et si recte inspiciantur textus.
formaliter ens. Dicunlur tamen novem Secunda raiio est, quia Aristoteles 77.

Praeiicamenta habere attribulionem ad 1. Metaph. et Averroes comm. 16. ubi

Substantiam, quia est perfectissimum Prae-
dicitur quod sola substantia est ens for-
dicamenlum ; et quia ingrediiur definili-
maliter; csetera non sunt entia nisi sicut
onem additamentaiom ipsorum, unde 7.
solet dici, non scibile esse scibile et vas
Metiph, text. com. 41. Su')s'anlia est prior salubre, ubi patet ens non posse illis uni-
accidente, defmitione ,tempore et cognitione. voce convenire. Respondet Scotus d. 8.

76. Si dicatur quod accidentia sunt entia, l.qucest. 2, quod verba Aristotelis debent
Quoinodo
acciiieiitia quia lalis enlis, dico quod non debet in- intelligi non simpliciter, sed pro tanlo,
eint entia,
quia entis.
telligi formaliier, seJ causaliter vel pro quanto inter substantiam et caetera
subjective, et hujusmodi, ut exponit Prsedicamenta estordo perfectionis, modo
Scotus m 7. Melapli. suce. Et quod cum tali ordine analogice stare potest
non intelligat quod accidentia tan- univocatio conceplus.
tum dicantur entia, quia talis cntis for- Dicit interpres ille, quod hnec solulio
maliter, id est, quod in se non sint for- Scoti puerilis est. Primo, quia Aristoteles
maliter ens, sed tantum quia sunt talis utitur eodem exemplo, quo usus est in 4.

entis, patet per textum Aristotelis 7. Mc- de sanis, vult enim ens ila dici de de-
laph. cap. 1, ubi priiemittit ens dici mul- cem Prsedicamentis ut sanum de sanis;
 DTST. III. OTJy^STIO IIT. 143

igitur non- de ordine perfectionis, sed te, poterit pr.indicari de ipsis univoce,
attributionis loquitur. Secundo si ifa licet accidens hdbeat attributionem ad
esset, Aristoteles non concluderet, coctera substantiam.
accidentia non posse habere quiddiiatem Et quod dicit,quod secundum Aristote- 7y

sine subslantia, vult enim solam subslan- lem sola substantia habet quidditatem per
tiam habere quidditatem per propria sui propria sui generis, accidentia autem non
generis, accidentia autem non, nisi per r.isi per substantiam.
substantiam ; igitur accidentia non sunt Dico, quml hoc est expresse contra
entia, nisi attributione, Aristotelem, qui 1. Melapli. texl. c. 16.
78. Dico quod ista evasio parum valet, nt ait : Illad autem palam, qnia quce primo
A.lia res-
ponsio patet intuenti liiteram Scoti i)i 1. difif.. 3. et simpliciter de/iaitio, et quod quid erat
l August,
Sue&s.
qucest. 3. exponendo quomodo in utroque esse substantiarum est, et non solum,sed
genere est unum, etc. ut supra pntuit. Et eliam aliorum similiter est, verumtamen
cum dicit de 4. Metapli. te.rt. comm. 2. non primo : hiec ibi. Et statim subjuugit
dico, quod ista simililudo debet attendi probationem, scilicet quod alia entia ha-
quantum ad attributionem, quia sicut om- beaut definiiionem, sicut unumquodquc
nia sana habent attributionem ad animal est ens et umim, ila liabet quod quid est,

sanum, sic omnia entia aha a substantia ei deftnitionem, et vide ibi iitteram, ubi
habent attributionem ad ipsam, ut supra vult quod si aliquid est ens per se, ila per
exposui. Non est autem simiie quoad se habel definilionem: si per accidens, per
hoc, quoJ sicut sanitas inest tantum for- accidens habel definilionem, unde ail: Hoc
maliter animali, ita quod ista est vera :
auteni si unius fuerit non eo quod continuum
tantum auimal est sanum formaliter , ita sicid Ilias, aut quaecumque colligntione,
similiter tantum substaiitia est ens for- sed si quoties dicitur iinum, id est, si fue-
maliter et quidditative, et sic accidentia rit unius enlis per se, non quod sit unum
non essent formaliter ens,quod est falsuui; eo quod coiiLinuum.idest,unilatecontinui-
et contra Aristotelem, ut supra patuit, tatis, quia hoc non sufiicit ad unitatem
unde 4. Metaph. text. comm. 2. Ens, definili, uL sic ejus ralio possit dici defi-
inquit multis modis dicitur, sed ad nilio sicuL llias, id esi, poema sive Ira-
imum, et ad unam aliquam naturarn et ctalus de bello Trojano, quid fuit faclum
non cequivoce; sed et ut omne sanum iii quadain coniinuiLate temporis, non est,
ad sanitatem dlcitur, partim quia con- supple definitio ; nec etiam sufficil quod
servat parllm quict efflcit, partim sit unumquodque coUigalione sicut do-
quia indicat ipsam, partim quia est mus,sed supple, tunc ratio eriL definilio
susceptivum ipsius. Sic et id, quod si significet quoties dicitur unum per se.
est multis quidem modis, sed ad unum Et subdit : Unum vero dicitur sicut ens,
principium dicitur, etc. Vult ergo, quod ens autem hoc quidem, hoc aliquid, aliud
quantum ad istam attributionem sit simi- vero quantitatem, aliud qualitatem signi-
litudo. Si enim sanitas inesset formaliter ficat, id est, quod ens per se significat,
urinffi sicut animali, sanum diceretur non aut substantiam, aut quantiLatem, aul qua-
fpquivoce de utroque, et tamen sanum in liiatem, elc. Quia igitur de ratione defini-
urina haberet attributionem ad animal Uonis esl quod signitlcet
unum, sequitur
sanum. Sic in proposito, cum ens prfcdi- quod eo modo quo aliquid est unum, eo
cetur formaliter de substantia et acciden- modo liabebit dennilionem, et per conse-
 144 LIB. I. SENTENTfAUUM.
quens ens per se habebil definilionem vere essei genus,mult8e enim sunt condi-
per so, et ens per accidens tanlum secun- tiones requisiiae ad hoc, ut aliquid dica-

dum quid, el per accidens, unde subdil : turproprie genus, etc.

Quapropler erit hominis al.bi ratio et defi- Item, instat contra illam responsionem, item k\
gustinuw
nitio, alio vero modo alhi et subslantiae, quodA f r^
Iicet Deus conveniat cum creatura
i i. I

scilicet albi quidem perse el sinipliciter, in aliquo conceptu reali, non tamen con-
subslantiae vero perse primo.F.t vide expo- veniunt in aUqua reaUtale, et sic sunt
sitionem Gommentatoris qui vult expresse primo diversa in realitate, lif^et non in

quod alia entia a subslantia possunt defi- conceplu reali. Gonlra, quia tunc nulla
niri. Et vide expositionem Scoti in isto 1. essent simpliciter primo diversa, quod
d. 3. q. 3. est contra Aristolelem 5. Met. textu non

Item, instatiste novus interpres contra habente comm.enlum. et 12. Metaph. text.
Adhuc ins
tat responsionem Scoli, quod ens non dica- comm. 12. Probatur consequentia, quia
Aiigust.
Suess. lur genus, licel prajdicelur in quid et uni- omnia saltem convenirenl in conceplu
contra
Scot.
voce de pluribus differentibus specie, quia communi reali. Item, si Deus et crealura
genus non praedicatur in quid de differen- convenirent in conceptu reali entis forma-
liis; ens vero prsedicatur in quid de illis, liler, lunc tam Deus quam creatura essent
et sic non est genus. Conlra Iianc rali- formaliter seipso ens, et sic creatura es-
onem arguil, quia haec consequentia esl set seipsa per essentiam formaliler ens
Boetii in librum Porphyrii in secunda editi- quemadmodum Deus, hoc autem est

one super illo verbo : Si guis, inquit, om- falsum.

nia vocet entia xquivoce nuncupabit, ubi Respondeo ad primam inslanliam, quod ad^primun
facit enthymema hoc, videlicet : Ens uni- assumit falsum, scilicet quod omnia con- '^"o"^'^'"''

voce prsedicalur, igitur est geniis, deducit veniant inconceptucommuni reali in quid,
per hoc, quia univoce communiter prcodi- ut patet de ullimis differentiis et passi-

cari, est praedicari ut genus, Quod si ipsi onibus entls, et de hoc vide infra, d. '8.

negabunt Boetium, non est mirum, si nos q. 2. in responsione ad prim,um argumen-

negamus ipsos, malo enim errare cum tum principale.
Boetio quam cum eis recte sentire. Ad secundum, illa consequentia est dum..
Respondeo prjmo, quod aliud est dice- manifesle falsa, Et dico, quod aliquid
re aliquid secundum opinionem Aristote- esse seips) tale, polest dupUciterintelligi,
lis, et aliud secundum allerius opini- vel originative, vel formaliter. Secundo
onem. Scotus enim dicit, quod sustinen- modo homo seipso est homo Ijumanitate,
do positionem Aristotelis ens non potest sed prirao modo non est seipso homo,
poni genus, quamvis praedicetur univoce quia aUunde causatur, Sicut etiam dici-
de pluribus specie difforentibus in quid, mus, quod Filius Dei est ex se necesse esse
ut patet in litlera ScoVi praesenti distinct. formaUter, sed non originalive, ut patuit
qusest. 3. respondendo ad illud argumen- supra dist. 2.part. 2. q. 3.

tum de genere. Deinde nililur solvere argumenta Scoti,

81. Polest dici secundo, quod non est in- de univocatione ontis. Sed quia (ut palet
conveniens exponere Boetium, scilicet ex his, quffi supra declaravi in praesenti
quod si ens prsedicaretur in quid de pluri- quaest.) non evacuant raliones Scoti, nec
bus specie differentibus, ila quod sil con- ut video, ipsas rationes bene percipiunt,

Irahibile per differentias specificas, tanc ut patet in Uttera hujus novi interprelis.
 ;

DIST. lil. QU^.STIO III. 145

brevilalis causa Iranseo. Vide tamen quse communitatem vel secundnm vir-
dicit Scotus infr.i di^it. 8. quieat. 2. ubi tutem, vel secundum istam dupli-
solvitquasdatn instanlias de enlis univoca- cem primitatem concurrentem. Ve-
tione, etc. rum autem nullo istorum modorum
(m) flis visis de ente reslal ullerior du- adsequatur intellectui, ens autem
hil itio Hic recitat unam opinionem, quse adaequatur ut patuit ergo, etc. ;

est iEgidii de Uoma gwoi^. 4. q. 10. qui Probatio primae partis minoris :

Veruin non dicitur iu quid de omni-

dicit, quod verum est objectum ad?equa-
bus per se intelligibilibus, quia
tum, et primum intellectus nostri, et non
non diciturfu quid de ente, nec de
enSf et probat tripliciler.
aliqiio per se inferiori ad ens. Se-
SGHOLIUM. curida pars minoris probatur cum
tertia, quia inferioraaduerMm, licet
Refutat opinionem tenentem verum esie
includant ipsnm essentialiter, non
objectum adaequatum intellectus. Primo,
quia non dicitur in quid de omni intelligi-
tamen includunt omnia alia intel-
bili, nec continet virtualiter omne intelligi- ligibilia virtualiter vel essentiali-
bile, iiam verum dicitar secundo modo de ter, quia hoc verum quod est in
ente, et sic huc verum de hoc ente. Secundo, lapide, non inclndit esscntialiter
est pa<sio ends et cujuslibet sub eo contenti;
vel virtualiter lapidem; sed e con-
ergo iutelligendo ens qiodcunique sub rati-
verso *
ens, quod est in lapide in- * ^[^j®^'^^^
one veri, conc^pitur ut per accidens, ergo
conceptus quidditativus entis prcBcedit. Ter- cludit veritatom, et ita de quibus- Japis.

tio, comparando objectam adje.juatum ad ha- cumque aliis entibus et eorum ve-
bitum, inferius ejus extraneatur ab illo ob- ritatibus.
jecto de qao est habituSjVerbi gratia,ho3 ens verum est passio entis
Item, (b)
ab ente respactu Metaphysicae, ergo malto ma-
et cujuslibet inferioris ad ens
gis subjectum extraaeatur a pas.sionc;; atque
adeo, sicut eru non pote^t sub ralione hnjus
ergo intelligendo ens, et quodcum-
entis es>e objectum Metaphyricae, nec enssub que inferius ad ens praecise sub
ratione weri erit objectum potentife. Quarto,. ratione non intelligitur nisi
vcri,
objectum habitus non prciecjdit objectum po- per accidens et non secundum ra-
tentiae, ergo cum en-; sit objectum Metaphy-
tionein quidditativam; sed cogni-
sicae, ue/'Mmnon erit objectara inlellectus. Sol-
vitrationes ducendo eas ad oppositum. Vide-
tio cujuscumque secundum rati-
tur hic et 4. diit. 49.q. 11. njgare esse neces- onem quidditativam estprimaet
de eo, ex Text. 4.
sarium lumen gloriae, ait tamjn nullum vi- nerfectior co^^nitio 7.
dere Deum naturaliter, q. l. prolog. qi.odlib. Meiaph. cap. ergo nulla cognitio
\. c;ip. 2.

14. 2. d. 3. q. 9. quod sufficit, nec aliud ha-

de aliquo praecise sub ratione vcri,
betur Clem. ad noilram de haeret. sed nec
negat de facto dari lumen creatum, sed du-
est prima cognitio objecti, et ita

bius videtur; vide eura 3. d. 14. q. 1 . art 3.

nec veritas est prima ratio prseci-
et d. 13. q. 3. ei 4. et 1. d, 17. q. 2. et 3. sine se cognoscendi objectum. Confir-
fundamonto ponitur tanqaam de fide. matur ratio ex 2. Priorum Cum :

scientia mulcc ut mnla, slat ig)iorantia

20.
Sed contra istam (a) conclnsi- hujus mulce ut hccc, sicut ergo compa-
onem de veritate arguo sic: Pri- rando objectum ad habitum,inferi-
mnm objectnm, hoc est, pd^^qna- us extraneatur a suo superiori, de
tum, vel adseqiiatur secundum quo superiori est primo ille habi-
Tora. IX. 10
 146 LIB. I. SENTENTIARU\I

tus, ita multo magis extraneabi- invicem, aut sunt omnino dispara-
tur snbjectnm siise passioni; com- tae vel subordinatse et tunc vel in
;

parando sive ad habitum sive ad eodem genere sicut cognifciva su-

potentiam. Item objectum habi- perior et inferior, vel in alio ge-
tus naturalitei' non prfecedifc obje- nere pofcentiarum sicut cognitiva
ctum potentia^, sed primum obje- ad suam appefcitivam.
ctum Metaphysicae, quse est habifcus Primo modo, potentise dispara-
intellectus, est ens quod est prius tse habent omnino objecta dispa-
naturaliter vero, et non verum quod rata, quia nulla earum ex quo

est passio entis, est subjectum Me- sunfc disparafca?, est per se operati-

taphysicse, ergo, etc. va circa objectum circa quod alia,

oppositum talcs snnt sensus exteriores infcer
21. Ad rationes in (c),
se, ufc visus, audifcus, etc.
respondeo, ducendo illas ad oppo-
situm. Primam sic, quia sicut vo- Secuudo modo, pofcentise dispa-

lunfcas non pofcest habere acfcum

rat.TP habenfc objecfca prima subor-
circa ignotum, ifca non potest ha- dinata, quod sicut potentia su-
ifca

bere actum circa objecfcum sub ra- perior potesfc habere per se actum
tione formali aliqua objecfci, qu?e circa quodcumque, circa quod po-

rafcio est penitus ignota; ergo om- test potentia inferior, ita obje-

nis ratio secundum quam aliqnid ctum primnm potentise superioris

objicitur volnntafci, est cognoscibi- continet sub se primum objectum

lis ab intellectn, et ita non potest
potenti?e inferioris, alioquin non

esse prima ratio objecti intelle- esset illud objectnm adsequatum

ctus illa, qnre distingnitur contra Unde primum
potentise superiori.

rationem volibilis si qua sit talis. objectum visus secundnm snam

Ttem intellectns (d) ponit diffe- communitatem continetur, ut infe-
2. de
rius snb primo objecto sensus
^•^r'
146
^-
rentiam inter bonnm et verum, et
etiam convenientiam, ergo, etc. communis.
Tertio modo, potentise sic se ha-
Hoc etiam probatnr, quia de qui-
buscumque passionibus entis ha- bent, quod si appetitiva adsequa-
betur aeqne distincta notitia, ita retur cognitivae in operando circa
de bono sub ratione boni, sicut de quaecnmque objecta, idem esset
vero sub ratione veri, quia secun- objectum primum utriusque et siib
dum Avicennam 6. Metaph. cap. eadem ratione formali ex parte
aliqua scientia esset om- objecti si autem appetitiva ha-
ultimo : si cle ;

nibus causis, illa esset nobilissima quce beat actum circa aliqua cognosci-
esset de causafmali, cujus ratio secun- bilia et circa aliquanon, tunc ob-
dum multos, est bonitas non ergo ;
jectum appetitivse erit inferius ad
otnniaobjiciuntur intellectui sub objectum cognitivse.
ratione veri. Ad propositum, intellectus et Ad argui
Olijectui

poienii^ Ad illud, quod accipitur in ar- voluntas cadunt sub tertio mem- voluntati
subord.ni

gumento de distinctione objecto- bro, et si voluntas ponatur habere tur

es"se'poS' objectc
sunt
rum, respondeo quod potentise dis- actum circa omne intelligibile, intellectu
disparatse

paratfe tripliciter se habent ad ponetnr idem esse objectum tam

 DIST. III. QU^STIO III. 147

voluntatis qnam intellectus, et sub objecti,

" est visibile non per se
;
*
o^jecti
movens
ratione eadem formnli. Si vero primo modo, sed secundo modo, pieiiUain
secuiiilum
non, sed quod voluntas tnntum ha- ita quod ipsum ponitur m ratione Phiiosoph.

beat actum circa intelligibilia quse visibilis. Si autem formalis ratio

sunt finis, vel entia ad finem et objecti potentise esset respectus

non circa mere speculabilia, tunc ad talem potentiam, tunc obje-
ponetur objectum voluntatis ali- ctom primum visus esset visibile
quo modo particulare respectu ob- per se primo modo, quia tunc ipsa
jecti intellectus, sed semper sta- visibilitas esset ratio formalis ob-
bit, quod ens est objectum intel- tunc facile esset assigna-
jecti, ct
lectus. re prima objecta, quia objectum
jectum Secundam rationem etiam duco primnm cujuscumq^ue potentia?
nsus
irdina- ad oppositum, quia objectum pro- esset correlativum ad talem po-
tur
jjec^o
portionatum potentise superiori. tentiam, puta visus visibile, audi-
llectus.
est commune ad objectum propor- ^qnomodo Philosophus
tus andibile
tionatum potentise inferiori ex non assignavit prima objecta po-
prsedicta distinctione, et ita ens tentiarum, sed sicut aliqua absolu-
secundum quod abstrahens a sen- ta, puta, visus colorem, auditus -so-
sibiliet insensibili,est vere propri- num, etc. Unde si verum dicat for-
um objectum intellectus, quia in- malem respectum objecti ad intel-
tellectus tanquam potentia supe- lectum (de quo alias) sequitur op- s. 4. Met.

rior, potest habere actum, tam positum propositi. Ex hoc enim

circa sensibile quam virca insen- sequitur, quod ratio illa non sit
sibile. Unde ista abstractio quse ratio formalis objecti, sed aliqua
videtur esse non appropriatio, est alia ab ea. Patet igitur ex dictis,
sufflcienter appropriatio respectu quod nihil potest poni it.i conve-
potentise superioris. Per hoc re- nienter primum objectum intelle-
spondeo ad rationem, quod com- ctus sicut ens, neque aliquid vir-
munitas entis. ad sensibile et in- tuale primum, neque aliquod aliud
sensibile, est ratio appropriandi transcendens, quia de quolibet alio
ipsum potentise operativse circa transcendente probatur per eadem
utrumque objectum per se. media, per quse pi"obatum est de
3. Tertiam deduco ad oppositum, (e) vei^o.
Dubium, q.
quia rationem objecti dico esse il- Sed restat unum dubium (f), si prsece-
denli,
lam formam, secundum quam ob- ens secundum rationem suam et quicst. 1.
prolog.
jectum est motivum potentise, sic- communissimam sit primum ob- Esemplo
expl catuc
ut ratio activi vel agendi dicitur jectum intellectus, quare non po- cur iut !l-

lectus
esse forma secundum quam
illa testquodcumquecontentum sub en- notter non
intelligat
agens agit. Talis autem ratio ob- te naturaliter'movere intcUectum, Deuiu pro
nunc.
jecti non potest esse respectus ad sicut fuit argtitum in prima rati- De lioc

potentiam, et isto modo loquitur one ad primam qu.Tstionem in S-(it.

quodl 14.
xt. Philosophus 2. de Anima, ubi assi. prologo? et tunc videtur quod l.itelligit
66. de cOiUinu*
ttis gnans primum objectum visus. Deus naturaliter posset cognosci niisimo li-
e&t mitalo,
Itio dicit quod illud cujus est visus, ut a nobis, et substantise omnes im- quia Deus
 148 LIB. I. SENTENTIARUM.
pro nuUo
stntii hio-
ma terlnles, nnod '
neffatiim
^ est : diam potentiarum animse in ope-
vet nntu- imo neiiatmn est de omnibus rando, secun(him quod videmus
'
i"aliler
alinin snbstantiis et (le omnibus snbstan- quod potentia superior operatur
intellcctum , . , ., . •
i -i
tiarnm
\>vit'Uc partibus essentialibus, circa idetn circa quod inferior, si

T,odiM4^' q^if"^ dictum est quod non conci-
^\ac q.' piimtur in aliquo conceptu quiddi-
HenT'eT2 tativo nisi
in conceptu entis.
(1.:^. q. 9.
Respondeo, objectum primum
potentiae. assignatur illud quod ad-
;equatur potentiae in ratione po-
tentise, non autem quod ad<Tequatur
potentife, ut in aliquo statu. ()uem-
admodum jirimum objectum
sus non ponitur illud,
,'equatur visui existenti in
illuminato lumine candela?
cise, sed quod natum est adaequari
visui ex se quantum est ex natura
sui. Nunc autem, ut probatum est
prius contra primam opinionem,
ad quaestionem de primo objecto
intellectus, hoc est, ad?equato,qu8e
utraque habeat operationem per-
fectam, et de facto ita est in nobis,
quod quod -umque universale intel-
ligimus, ejus singulare actu phan-
tasiamur. Tsta tamen concordia,
quae est de facto pro statu isto,non
est exnatiiranostriintellectus, un-
de intellectus est, nec etiam unde in
vi- corpore tunc enim in corpore
est,
quod ad- glorioso necessario haberet simi-
me(jio lem concordiam, quod falsum est.
pr?e- Utcumque igitur sit iste status, sive
ex mera voluntate Dei sive ex mera
justitia punitiva, sive ex infirmita-
te, quamcausam Augustinus innuit
15. de Trin. cap. ult. Quce causa (in-
quit) cur ipsam hiccm. acie fixa videre
non possis, nisi nliqne infirmilas? et quis

ponit quidditatem rei materia- eam tibi fecit nisi utique imquitas .^sive,
lisesse primumobjectum, nihil po- inquam, ha^c sit tota causa sive
test adsequari intellectui nostro aliqua alia^saltem non est primum
ex natura potentise in ratione objectum intellectus, ut poten-
primi objecti, nisi communissi- tia est, quidditas rei materialis,
mum, tamen pro statu isto ei ad- sed est aliquid commune ad omnia
sequatur in ratione motivi quiddi- intelligibilia, licet primum obje-
tas rei sensibilis, et ideo pro statu ctum adsequatum sibi in movendo
isto non naturaliter intelliget pro statu isto sit quidditas rei
alia, quse non continentur sub illo sensibilis.
primo motivo. Et si dicas dato quod ens
(h),
21
0,"cJnu"c si quseritur (g) qua? est ratio is- commune sit ei objectum adaequa- Vidr
ScotU:
.inieiiectus tius status, respondco, status non tum pro statu isto. non tamen mo-
3. d-1
et

phantasid videtur cssc nisi stabilis perma- verent substantise separatse pro 1.

4. d.4
^ohuAs, nentia legibus divinae sapientiae statu isto nisi in majori lumine, 11.1
aditii'
^'^
vumT' tirmata. Stabilitum est autem illis quam sit lumen naturale intel- ner-

nc"nSpen- If^gi^^s sapicntiae, quod intellectus lectus agentis. lumiii

ab^ea!
nostcr uon intelligat pro statu is- Ista ratio nuUa viletur, tum
.P*'/'o''
Scot. 2.
to, nisi illa quorum species relu- quia si tale lumen requiritur, non
(1. 3. q. 8. cent in phantasmate, et hoc sive
'
est ratio ex parte intellectus no- pos^e
ud i)rnnum '

prmc. propter poenam originalis peccati, stri ut talis potentia, quare modo nalui' !

q-
sive propter naturalem concor- non possit habere tale lumen. Est
 .

DIST. III. QU^STIU III. 149

[
;.quorll.
14. et
cnimde se receptivLis talis luminis, (b) Secundo arguil Doclor ibi : Iteni

;1.3 q 9.
quod
alioquin manens idem nunquam verum ed passio enlis et cujuslibet in-

^ ili.it, nec posset illud idem recipere; tum ferioris ad ens. Si ergo liomo lanlum
aliiul
lalietur quia quando aliqua duo agentia irilelligilur sub ralione veri, lanquara
!ein. ad
K.stram concurrunt ad aliquem effectum, objecli adsequali; ergo homo non inlel-
ile
a r. sed quanto unum illorum plus potest ligilur sub ralione propria el quiddila-
011
'-at
11

de supplere vicem alterius, tanto mi- tiva, sed lantum sub ralione accidenlali,
!'aeto
inen eti-
nor perfectio requiritur in alio; sed cognilio quidditativa alicujus prior
am quandoque autem nuUa, si illud est cognilione accidenlali.
reatum
,'loriae. supplet totam vicem ejus, sed ad Confirmatur ratio ex secundo Priorum.
de eum
.^. dist immutationem intellectus possi- Hic Doclor arguit a magis ad minus. El
i. q. l,
ort. 3. bilis concurrit objectum et lux; supponil, quod quando objectum adae-
l.d. 17.
ergo quanto objectum est porfe- qualum alicujus habitus, ut puta adte-
q. 3.
?. rl. 13.
et ctius, et magis potest supplercvi- quatum objectum habitus Metaphysicae
:l. 4.
Sed
leturpro-
cem luminis, tanto sufticit minus comparatum ad ipsum habitum, inferius
eniatieus suo superiori.
([iioad
lumen, saltcm non requiritur ma- lali objecto extraneatur
iien crea-
jus; sed primum inlelligibile est Exemplum, ens inquantum ens, est
tum
Iioinistce maxime ergo maxime potest
iux, adaequatum objectum habitus xMetaphy-
putant
cundum supplere vicem luminis objecti sici ergo hoc ens erit adsequalum. Non
;

dem
3U'i
landiiin intelligibilis ergo quantum est
; sequitur, quia hoc ens inferius exlranea-
esje.
p. q. 12. ex parte illa, si contineatur sub lur enti vel habitui, inquantum ens est
art. 5.
primo objecto adaequato intelle- sic adaequalum objectum. Et si inferius

ctui nostro pro statu isto, non extraneatur suo superiori vel habitui,

est defectus ex parte luminis, quanto magis aliquod subjectum extra-

quin possit movere intellectum nealur suse passioni, quia inferius inclu-
nostrum. dit esseniialiter suum superius subje-

clum, aut non includit passionem es-

GOMMENTARIUS. ergo ens non potest poni
sentialiter. Si

(a) Sed conlra islam couclusionem de primum objectum habilus Melaphysici,

verilale, etc. Aiguit Doclor el primo sub ratione alicujus inferioris cui minus
arguit sic : Objectu ii adaequalum iiilei- exlraneatur, muUo minus p')teril poni
leclus dicilur primuni primilate commu- primum oljjectum liabitus Metapliysicse,

nilalis et primitate v:rtu;ilitaLis, inlelii- sive objoctum intellectus sub ratione

gendo uL su[)ra exposui. Verum non esL verilali.s, cui niagis extranealur, quod
hujusmodi, palel, quia de his quae suiiL autem non possit poni sub ratione in-

maxime intelligibilia, non praedicatur iii ferioris, patel, quia ens ut ens potest

quid, quia nec de Deo, nec de subslantia, cognosci, non cognilo inferiori. EL hoc
nec de accidenlibus absolulis, cum siL probo, quia cinn scientia nuilae in uni-

passio entis, nec virlualiler. ut patel. versnli stat ignoranlia hujus mulaj sin-

Non enim veritas conlinet virlualiter gularis. 83,

notitiam illorum. quoe sunt per se in- (c) Ad raliones in oppositum. Nunc
telligibilia, quia non notiliam substantige, DocLor inlendit solvere raliones. quas
nec noUliam subjecti cujus est, sed ma- fai^it ^gidius pro se, quMrum prima est

gis e conlra. ibi : Distinctae potentiae habent distincla

 130 LIB. I. SENTENTIAliaM

objecla formalia, id esl, opoilet assi- quod ens formaliter habet habiludiriem Verilas fi

ratiludo
gnare dislinola objecla respectu inlelle- ad intelleclum est veritas, quia secun- f-ola
nienteacc
ctus et volunlatis ; sed si ens ponatur dum Anselmum de verilale, cap. 3. Veri- ptabilis.

adsequate objectum intellectus, quaeritur tas esl raliludo sola mente acceplabilis.
quid erit objectum adffiqualum volunla- Respondet Doctor reducendo ralionem 84.

tis?si ponitur ens, ergo idem objeclum. istam conlra y^gidium ibi : Tertiam de-
Videtur ergo dicendum quod ens sub duco ad oppositum. Quia ^Egidius dicit,

ralione veritalis, sit adaequatum obje- quod ratio objecti est respeclus ad po-
ctum intelleclus, et ens sub ratione tenliam, loquendo de ratione objecti
bonitatis, sit adsequatum objectum vo- motivi. Doctor dicit, quod illud proprie

luntatis. est ratio ol:)jecli motivi, quod est ratio

Ad hanc ralionem respondet Doctor formalis movendi. Et illud est forma,

primo, ducendo illam conlra /Egidium, sive essenlia objecti qua objectum mo-
quia volunlas non potest habere actum vet, sicut ratio agendi dicitur esse illa

aliquem circa aliquid sub quacumque forma secundum quam agens agit ; talis

ratione, nisi illud sub illa ratione sit prae- auteni ratio formalis movendi non potest
cognilum, hoc ab omnibus concedilur. Si esse respeclus ad potentiam, et probat
ergo volunlas non habet aliquem actum, per Aristotelem 2. de Anima, Et Uttera
nisi circa ens sub ratitme boni, sive sub sequens clara est.

ratione volibilis , talis ratio erit prjeco- (f) Sed reslat unum dubium, etc. quare Dubium,
gnita ab intelleclu, et per se conse- non polest quodcumque contenlum sub ents
quens ratio formalis objecti volunlaiis naluraliter movere intellectum? et si sic,

cadit sub objeclo intellectus, et sic istse tunc naluraliter posset Deus cognosci a
potentise non distinguuntur per dislincla nobis, el substantia omnis immaterialis,
objecta formalia. quod negalum est hic, el supra in
(d) ftem intellectus. Ilic probat quod ita quaesl. I. prolog.
bonum est cognoscibile ab intellectu Re&pondeo. Isla responsio stat in duobus Responsu
sicut et verum, et per consequens vo- dicti?. Primum, quod si loquamur de
luntas non distinguitur ab inlellectu inlellectu pro stalu isto, adsequatum ob-
propter distinclum objectum, quia quod jeclum intellectus in ratione molivi, est
esl objeclum voluntatis, est simpli.-iler quidditas rei sensibilis, ut supra diffuse
objectum intellectus, cum omne lale sit exposui. Si vero loquamur de intellectu
per se inlelligibile ab iiilellectu, et liltera ex natura intellectus, non restringendo
patet. ipsum ad aliquem stalum, lunc ens sub
(e) Tertiam deduco ad oppositnm. Et ralione comnmnissima est adjequatum
Ens sub istaimportat aliqualem dit'fiiu'tatem. Ter- objecium iiilelieclus in ratione motivi.
ratione
veritalis tia ratio ^gidii est ista : Nihil dicilur Sed circa hoc secundum diclum occur- 82.
ebt Primun
objectum esse proprie objectum alicujus polenlia}, runt aliqua dubia. Primutii, quod si eiis dubium
adsequa- notandum
tum nisi secundum quod est proprium moti- sub ratioiie communissima est primum
intelleclus.
Sub
vum illius; sed ens secuiidum quod objectum intellectus creati ex nalura
ratione bo- absolutum, non est proprie motivum, er- poLentiae, in ratione motivi, sequilur
nitatis
est obje- go. Minorem probat, quia nihil movet quod Deus cuin sil perfectissime inlelli-
cluni
adsequa- potentiam nisi secundum quod habet gibile, naturaliter possit movere inlelle-
tum
oluntatis. habitudinem ad eam, sed illud secundum cLum creatum, cujus oppositum expresse
 UIST. III. gUJiSTlO III. 151

tenel Doctor q. 14. quodl. Uespundendo vere hujusmodi inlellectuni, el quod qui-
ad illud argumentuni quod ibi facit, libel intellectus sit mobilis a quocuinque
scilicet, ejusdcm objecli primi accepli tali ente, et quod quodlibet intelligibile
secundum totain suam indifferenliam limitatum sic possit movere, patet. Tum,
ad potentiam, quam primo respicit ac- quia dicit Doctor in q. 1. prologi, re-
ceptam secundum totam suam indiffe- spondendo ad primum argumentum prin-
renliam, est idem modus se babendi in cipale, ubi sic dicit : fmpossibile esl ali-
movendo, scilicet naturaliter vel non quid esse objeclum primum naluraliter,
naturaliter; nunc aulem ens illimitatum quin quodlibet cuntenlum sub illo sit per
movel naturaliier aliquem intelleclum ut se objeclum naturaiiter. Da enim oppo-
divinum, igitur simili modo movet quem- situni, el tunc non est adiequatum natu-
libet intelleclum. raiiter, sed excedens, el aliquid eo inferius
El respondendo ad hoc argumenlum est adaequatum, et ita primum hxc : ille.
,'ssenlia di-
vina dicit sic : Essent a divina est moliva im- Tum, quia dicit in quEestione de subje-
st niotiva
nmediate mediate sui vUeilectus, sed non inteilectus clo Theulogise : Proportio objecti ad po-
sui
iitellectus, creali,qu.ainteliectus divinus est primum lentiam, est proportio motivi ad mobiie,
sed
on intel- mobile omnino, et ideo pr,mum movttur ^ci activi ad passivum ; quandocumque
lectus
creati.
a prima forma motiva; et niliii ainid est autem aiiquod agens agit in aiiquod pas-
immediate mobiie a prima forma moliva, sum, potest quodUbet agens eju-^idem- rati-
quia non potest immediate movere nisi onis in quodiibel passum ejusdem rationis
primo modo mooiunis, sciiicet immediale. agere, ergo prima extrema proporticnis
llsec ille. Et lamen staiim sequilur, quod activi ad pass/vum sunl communia ad
si ens sua ratione comuiunissima sii ad- omnia exirema iiiim proportionis. Nam
aequatum objectum iuleiieclus creaii ex inter ilia communissima est adw^uatio,
natura putenlia^, quod maxime intelli-
quia in quocumque est ratio unius, liiud
gibile, cujusmodi est essentia divina, resp cit quodiibet in quo est ratio altt-
potent movere inleilectum creatum na- rius : haec ille.

turaUter.
Ex hoc ergo sequilur, quod si ens h- ST.
Kespondeo, quod quando Doctor dicit, railatum sub ratione connnunissima, est
86.
nsquoino- quod ens sub ratione communissima est
adcBqualum objeclum in ralione inotivi
do
t adtequa- ada^quatum objecLum inLellecLus creali iaielleclus creali, quod quodhbet ubi
tum
in raiione motivi, accipit ibi ens, uL est
abjectum esL ratio entis, potent movere inLelle-
itellectus
creati. communissimuin ad onme ens limitatum c^um creatum. Tum etiain quia ipse dicil
sive crealum, non aulem ut comprehen- i^ 2. distinct. 6. quxst. 2. respondendo
dil sub se ens ilhmiLatum, ut expresse ad quaestionem, quod prima extrema
patet in quodltb. q. 14. et sic non sequi- proportionis aclivi et passivi swit univer-
lur, quod Deus siL naluraliter cognosci- saiissima abstracta a quocumque activo,
bilis ab intellectu creato. et a quocumque passivo, et ista proportio

•^ecundum
Alia difficultas est, quod si ens liinita- inest particuiaribus sub utroque extremo
dudium tum sub sua ratione communissima, per rationem communem
sil : haic ille. lloc
otandum.
adaequatum ubjectum intelleclus creati idein in qusest. 14. quolib. ubi sic dicil :

ex natura polentiae, et hoc sub ratione Objectum proprium secundum totam suam
motivi, sequitur quod quudlibet ens li- indifferenliam est adxquatum objectum,
niitatum per se intelligibile, possit mo- el respicit potentiam suam secundum lo-
 152 LIB. I. SENTENTIARUM.
lum genus suum ul proprium exlremum; ipso ente limitato. Quia eliam multa sunt
aliquis igitur estmodus proprius, secun- per se inlelligibilia, ut passiones et relati-

du7n quem hoc extremum respicit illud, ones reales, qua? virlualiler conlinenlur,
ille idem modus salvabitur im.er qnsecum- vel in subslantia, vel in quantitate, vel

que exlrema particulariier contenta sub in qualitale, ideo hujusmodi continentia

islis primis extremis, quia particularia possunt movere inlellecluni ad nolitiam
extrema, et si respiciunt secundum hoc talium contenlorum ,
quse conlinenlia
quod includunt prima exlrema, et ita conveniunt in ente quiddilative et ultra;
respiciunt eodem modo quo illa prima : quin mulla essenUaliter conlenta in aliis

haec ille. Si ergo ens limitatum sub rali- sunt per se inteUigibilia, cujusmodi sunt
one communissima, est primum olije- differentiaj ullimae, et tamen non possunt
clum in ralione motivi, et respicit inlelle- movere intelleclum crealum. Continenlia
ctum creatum in ralione passivi, statim ergo essenlialiler hujusmodi differenlias

sequilur quod quodlibet contentum sub ullimas movent intellectum crealum ad

ente limilato, quod est primum extre- earum notitiam, quae tamen continentia,
mum proportionis, possit movere quem- tam in pra^dicamento Substanligs quam
libet intellectum crealum, qui continetur Quantilatis, et Qualitatis conveniunt in

sub intellectu creato in communi, qui ente limiLato quidditative.

est aliud extremum proportionis. Sed Item, quia forte superiora non movent
multa sunt enlia per se intelllgibilia, qu» intelleclum crealum ad sui cognitionem,
non possunt movere aliquem iritelle- sustinendo quod lantum sit una spe-
clum creatum ut relationes, ut patel a cies inlelligibihs speciei specia^issimae et

Doctore, et similiter qualuor species omnium superiorum, ut supra exposui

quahlalis, et simililer artificialia, inquan- in q. 1. e< 2. prsesentis dist. tunc cognitio
tum hujusmodi, ut patet in 4. d. l. q. 1. superiorum causatur a specie specialis-

et multa alia. sima, sive a specie inlelligibili speciei

!-8. Respondeo quod si Doctor intelhgeret, speciahssima?, supplenlis vicem speciei

Responsjo
ad quod ens limilalum in sua ratione com- specianssimae.
secuiulum
dubium. munissima esset adaequalum objeclum Dico quod non debemus pone-
ergo, 89.
Nota qui
inlellectus creali in ratione motivi, ac- re ens limilalum, ut primum objectum modo
intellii,'ati
cipiendo adaequatum prout includitur in ad«quaLum intelleclus creati, et hoc sim- ens
limitatuir
omni per se intelligibili, uL ipse expc - pliciler in ratione motivi, quia (ut dixi)
esse
prologi, oporteret con- oporteret ponere quod quodlibel in quo objectun
nilur in qusest. 1.
adsequa-
cedere quod omne per se inlelligibile salvalur ralio lalis enlis, esset per se tum.

posset movere inlellectum crealum. De- molivum inlellecLus creati ; sed sic po-
bel ergo sic inlelligi, (ut supra exposui) nere debemus, quod ex quo iiiler om-
videhcet quia sunt muILa enlia, quae n.ahabemus assignare aliquod objeclum
sunl objecla inLellectus creati in rnlione prinmm polenlire, vel primitHle commu-
molivi, ut omnis subslantia et pnrles nilatis essenLialis, vel primitate virtuali-

earum, et mulla; species qualiiatis, el latis in se vel in suis inferioribus, quia

forle multse quantilaLes, ut dixi supra ; et non invenimus aiiquod sic primum re-

quia oporlet nos ponere aliquod com- speclu omnium per se intelligibilium si-

mune pro objeclo, nihil communius inve- cut ens, ideo dicimus quod est primum
nimus subslanliae et accidenti hmiLatis objeclum motivum inlellectus creali, et
 DIST. 111. QUyESTlO 111. 153

hoc vpI in se vel in suis inferioribus ; et mate, id est, nisi illud cujus species
inferiora vel per se movent ad sui no- intelligibilis partialiler causatur a phan-
titiam, vel sallem virlualiLer vel essentia- tasmate talis objecti, ut supra exposui
liter conlinenlur in aliis per se inlelligi- qusest. 2. prsesent. disl.

bilibus, quae movent ad cognitionem Quodcumque universale iutelligimus,

coiitenlorum. El liunc inlellectum bene ejus singulare phantasiamur, id esl, quod

nola, si vis evadere multas difficultates dc quando intelligimus universale, puta al-

primo adccquato objecto inlellectus.Propo- bedinem in se per potenLiam intelle-

silio autem Doctoris adducla prima, scili- clivam, tunc singulare albedinis actu
cet posita in q. 1. prologi conceditur, phantasiamur per virLuLem phaiilasLicam,
quia si ponalur ens inquantum ens esse EL sensus esL, quod nunquain intelle-

naturaliter adsequatum objeclum in ralio- cLus posseL inLelligere aliquid universa-

ne molivi, quod quodlibet per se intelligi- le, puLa albedinein in se nisi pnus vir-

bile poterit movere ; sed postea negatur, tus phanlastica habueril aliquem aclum
quod ens sit hujusmodi, sed taiitum circa singulare illius universalis ;
nec
ponilur primum adaiqualum modo priB- inlelleclus posset diu sistere in cogniLio-

exposito. Alia, quoe ponitur in quaeslione ne alicujus universalis, nisi virlus phan-
de subjecto Theologiae, quod objeclum tastica haberet acLum circa singulare,
respicit potenliam in ralione moLivi, con- vel singularia laUs universalis, et hoc
cedilur. Et cum dicil, quod prima ex- propLer ordinem talium potenLiarum.
Irema proporlionis, etc. hoc verum esl, Licet primum objectum adsequatum in- Objecium
adtcqiia-
quod si aliquod adsequatum objecLum tellectus in movendo pro stalu isto sit tum
intelleclus
potentise sit priinum extremum in raLio- quidditas rei sensibilis, hoc paLuit supra, pst
, , . . . , ,
quidditas re
ne objecti motivi, quod quodlibet con- el tale objectum in miuns se habel quam sensibiUs.

tenlum erit hujusmodi, ut palet de co- qaidditas rei maLerialis, quia omne
lore, qui si ponitur primum exlremum sensibile esL materiale, ut patet. Non
proposilionis in ratione molivi, respi- auLein omne materiale est sensibile, ut
ciens poLentiam visivam in ratione pas- pateL de subslantia, et partibus ejus,

sivi, sequiLur quod quilibel color poLesl quse sunt maLerialia, et lamen non sunt
movere quamlibel potentiam, sed ens sic sensibilia, et omnia sensibilia possunt
non poniLur, ut supra exposui. Et ex movere inLelleclum pro statu isto , sed
his patet quid dicendum ad alia dicta noii oinnia maleriaha, ul supra proba-
Doctoris. tum esL de subsLanlia, quod non pnssit
90. (g) Si quseritur, quse est ratio istius sla- iinmediate immuLnre inLelle''tuni nostrum.

\xlly^^ tus. Ista litlera clara est, tamen aliqua di- (h) Et si dicas. Hic Doctor improbat opi-
cta ibi exponuntur. Quod dicitibi : Intelle- nionem dicenLium, quod subsLantia se-
ctus noster pro statu islo non inlelligit nisi paraLa non possit movere intelleclum
illa, quorum species relucent in phantas- nosLrum eliam separaLum, nisi in majori

male, hoc debel inLelhgi de objecLis lumine quam sit lumen naLuraleintellectus
primo molivis, id esl, quod pro slalu agentis, id est, quod intelleclus agens
isto nihil primo et immediaLe moveL in- non possiL habere aclionem aliquam circa
lelleclum nostrum ad sui cognilionem, substantias separalas, nisi sibi darelur
vel conlentorum in eo nisi illud, cujus desuper majus lumen quo possit agere in

species inLelligibilis reluceL in phanLas- subslanlias separaLas. Et hoc improbat, el

 154 LIB. 1. SENTENTIARLM

impiobalio clara esl in liLlera, el nia- Ad secundum dicilur, quod hic esl 02.

gis palebiL in 4. in materia de bealiludine. servandum illud : sententiam tene et lin-

91. Quidam novus CAposiLor primse parlis guam cohibe^ simpIiciLer quidem nullum
Tlioin. Ga-
jet S. Tliomaj quaest. 2. art. 5. nililur sol- inconveniens esl concedere, quod per
nilitur sol-
vere vere raLiones , quas facil Doclor prse- aliquam formam creatam, non lamen
ratio;ies
Scoti. senti disl. qusest. 3. eL praicipue in 3. speciem intelleclus naturaliLer videL

disl. 14. qusest. 1. et in 4. diat. 49. quaest. 11. Deum, quoniam quilibet habilus et om-
qulbus probal lumen gluriBe crealum non nis forma esL ex pr>)pria nalura princi-
esse necessarium ad Dei visionem. Pri- pium proprii actus ; habens enim cha-
mo, quii objeclum ex se, lux inLelligi- riLaLem ut sic n;ituraliter diligit Deum
bilis sufficienler ex se polens movere meritorie. Non enim minus chariLas inclinat

inlelleclum ad sui visionem, non egeL ad aclum proprium, quam caeLeri habi-

lumine coagenle sibi ad causandam vi- lus, signum autem naturahLaLis est de-
sionem ; Deus esL hujusmodi, ergo. lecLatio ; experimur enim nos omnia
Secundo, si lumen gloriye ponitur ut delecLabiliter operari, quorum habitus

forma, qua inLellectus facil, eL siL sufli- habemus, sive naturales sive superna-
"
videndum Deum ergo per Verumtamen ne errandi causa Videre
ciens ad ; turales.
Deum
aliquam formam crealam possibile esseL sumatur, distinguendum est, quod vide- naturali-
ter
naLuraliLer videre Deum. Probalur se- re Deum naiuraliter per aliquam formam perali-
quam
quela, quia sicuL c»cus miraculose illu- creaLam, potesL intelligi dupliciler. Uno Ibrmainpo-
tebt
minalus naluraliLer videL, ita be;iLus su- modo per formam creatam et naturalem. inlelligi
diipliciter.
pernaturalilerilluminatus naturaliler videL Alio modo per formam creatam et su-

Deum lumen enim

; gloria), sicuL eL qua)- pernaturalem, et non solum superna-
libelperfectio posiLa in inLellecLu, perficiL luraliLer. Primo modo, est impossibile et

inlellecium naLuraliter, quamvis super- refutalum. Secundo vero modo, est ne-
naluraliler ponatur. cessarium, el tale esL lumen gloriae. IIlu-

Tertio, quia quidquid poLesL Deus, minalus quidem illo naluralissime videL

medianle causa secunda effecLiva, po- Deum, adeo uL impossibi^e sil non vide-
lesl immediale eL sine illa ; sed lumen re illum, stanLe lumine, unde paLeL quod
gloriaj ponilur uL efficiaL visionem, ergo. non esL sinnle de cseco illuminato et

QuarLo, quia magis videLur necessa- de inlellectu illuminalo, quia ibi vis da-

rium ponere speciem inLelligibilem Dei ta esL naluralis, licel supernaluralile.r

quam lumen gloria^ ; sed illa non po- data, hic vero vis daLa est supernalura-

nilur, ergo. Probalur anLecedens, quia illa liler et supern;iLuralis.

negatur argumentum, est 93.

esset propter perfectionem inlellecLus uL Ad LerLium,

memoria est, isLud auLem perficil in ac- enim sophisma figurse dictionis, mulatur
lu secundo, ad quod sufficit objecLum siquidem quid in quale seu in ad ali-

praesens in se ipso ; hsec esL Scoli sen- quid; visio enim Dei creata non signi-

tentia in diversis locis. ficaL rem absolule, sed significat acLum

Respondet ille expositor novus dicens, in ordine ad agens creaLum , el

quod polesL concedi Lolum, el dicil quod sic esL simile si arguerelur : Deus
indigenLia non esL ex parle Dei seu producit acLum meritorium , mediante
objecti, sed ex parle intelleclus creali, voluntate eL charitale PeLri ; ergo potesl

unde consideraLis ulrisque,negalur major. producere illum sine eis.

 DIST. III. QU^STFO III. 155

Ad quartum negalur antecedens, nec sunt sufficiens causa respectu cognitionis

probalio aliquid valel, quoniam menio- inluitiv3B, etiam circumscripto quo-
ria inlellecliva imperlinens esl felicitali, cumque alio. Simililer €sl dicendum,
quae consislit in aclu el non in liabiLu. quod si intelleclus creatus liaberet Deum
Et bene adverle, quod Scolus cum se- prsesentem in specie inlelligibili Dei-

quacibus non potesl amplius in hac ma- tatis, ille intelleclus cum tali specie esset

leria suslineri, quoniam in Clement. Ad sufficiens elicilivum cognitionis abstracti-

nofilram, de hxreiicis, expresse errores vtje Deitalis, nulio alio concurrente, ul
damnanlur, dicentes quod anima non satis patel a Doctore m 2. c?«s/. 3. ^m«s<. 9.

indiget lumine glorise elevanle ipsam ad ita videtur dicendum de cognilione in-

viiendum Deum, ubi cernis Ecclesiam luiliva Deilatis, quod quando Deitas est
amplexam S. Tlioma3 doctrinam deter- in se praisens in propria existenlia in-
minasse non solum indigentiam luniinis, tellectui crealo, quod intellectus ille una
sed causam, scilicet ut elevetur anima cum essenlia praesente vel una cum
ad talem visionem. Hsec expositor ille volunlate divina, perfecte supplenle vi-

novus. cem essenlise, potest (iiullo alio concur-

94. Respondeo et dico, quod islse respon- rente) causare porfectam visionem Dei-
Impngnalio
soliiiionuin siones minime solvunl rationes ^'coti. talis.
Thom.
Caj<=t. Ad primam, cum dicit quod isla in- Secundo prfiemitto, quod intelleclus 95.

digentia ponitur ex parle intelleclus, crealus, sicul ex nalura sua habet tale

dico hoc esse falsum. Ad quod inteUi- commune pro objeclo, quod possit in

gendum priemitto aliqua. Primo, qu)d quodlibet conlenlum sub tali communi,
cognitio causalur ex objecto el potenlia, posila tamen prsesenlia illius contenti. IIoc

vel ex aliquo supplente vicem objecli, patet discurrendo per objecla cujuscum-
ut patuit supra in prolog. qusest. 1. et que polenliee. EL si potenlia non potest

infra magis ^-AyehMpraesenti disl. quaeU. 7. i" tale objectum ex natura lahs polentise,

et 8. et in quodiib. qusest. 15. requiritur lunc lale objectum non per se contine-
ergo prifisentia objecLi. Sicut ergo in lur sub adiBqualo objeclo illius potentiae.

cognitione abslractiva requirilur prasen- Et ultra, si ex se non habet aliqualem

tia objecti non in se, sed in aliquo aclionem circa cognilionem illius objecti.

repisesentativo, puta in specie intelligi- nec fuit per prius potens intelligere, nun-
bili, et tunc staiite tali praesenlia, po- quam per quodcumque poslerius fit po-

tesL immediaLe causari cognitio abstra- tens intelligere, quia quod sinipliciter

ctiva, scilicet ab intellectu et specie el absolule repugnal alicui priori, nun-

inlelligibili, (ut supra patuit disl. prse- quam per posterius poterit fieri non
senli, qusest. 1. el 2. et etiam prsesenti repugnans. Si ergo visio Deitatis sim-
qusest. et magis patebit infra dist. prsesenti pliciter repugnal iiiLellecLui creaLo, non
qusest. 6. et 7. vide que ibi exposui, ista fiel, non repugnans per habitum po-
enim sufficiunt absque quocumque alio.) steriorem.
Sic quando objecluni est in se praesens
^ Rem, habilus praesupponil potentiam Habitus
priesuppo-
in propria existenlia et prsesentialitate, simpliciler posse, patel, quia habitus nit
potenliam.
et est talis entitalis ut sil effectivum vel tantuin iiiclinat ad aclum, vel si

saltem partialiter suye cognitionis inlui- ponitur .ausa actus tantum ponilur
Uvcfi, tunc intellecLus et tale objecLum parLialis el minus principahs, ut patet
 156 LIB. 1. SENTENTIAUUM.

infra dist. 17. imo si habilus essel Lo- ligiLur raLio Docloris. ArguiL enim Do-
talis causa aclus, tunc Lalis habilus es- cLor a forLiori, quia posito, quod ta-

seL simpliciler poLenLia ,

quia illud le lumen requiralur uL h ibilus superna-
esL poLenlia, quo quis simpliciler po- luralis, si Lamen inlellecLus per illum
tesl agere , ul supra paLuiL diU. 1. inlelligiL sive videt, naLuraULer videL, qula
q. 4, el infra paleL dist. 17. et in 4. dist. Lalis visio erit naLurahs el naluraliLer

44. quxst. 2. el dist. 49. eL sic lumen causala. Turic sic, si habiLus glorise, qui
gloriae dicerelur simpMciLer poLeriLia, quod in se est imperfecLior inLellecLu, polest
non concedilur. Nunquam ponilur habi- naLurahLer habere aclum visionis, sine
lus uL per ipsum habealur subslauLia quocumque alio supernaLurali sibi inhaj-
acLus, sed si ponilur, ideo ponilur uL renle, mulLo forlius inLelleclus creaLus,
per ipsum habealur perfecLior aclus, ut stanLe praisenlia objecLi, poLeril habere
paleL infra a Doctore dist, 17. PoleiiLia acLum visionis divinae (ad quam naLurali-
ergo poLesL absolule in aclum, licet non in Ler ordinaLur) quocumque habitu
sine
acLum ila perfecLum.sicuL posseLhabiLuaLa, infuso, et sic argumenLum DocLoris debet
uL infra paLeL s/. 17. et in 3. disl. 27. inLelligi. Sequenlia quse dicit in illa re-

Si ergo lale lumen requirilur, non requiri- sponsione, non suiiL ad proposiLum , el

lur absolule prjpler Dei visiunem, quasi proceduuL ex. malo inLellecLu illius argu-
aliLer modo possel Deus videri,
nuUo menLi.
quanlumcumque praesens in raiione ob- Ad responsionem ad terlium argumen-
jecli sensibilis, sed magis requiritur ad tum, dico quod nulla esL ibi fallacia, ul

hoe, uL liabeaLur perfectior et inlensior palet inluenLi ralionem ScoLi. EL cerLum

visio ; sicuL eLiam charilas ponilur in esl, quod Deus immedia'e poLesL produ-
volunLale, non uL sit simpliciLer raLio cere omnem efTecLum causge secundse, uL
aclus, quasi volunlas non possiL frui Deo omnes concedunt Theologi-. EL quod di-

sine cliarilate ,
quia probalum est ciL de visione, quod non esL res absoluLa,

supra, quod de poLentia Dei abso- dico, quod esL qualilas vere absoluta, ut

lula posset frui sine chariLale, uL paLeL infra palebiL rfw/. prassenti, q. ult- in re-

dist. 1. qusest. 4. Si ergo ponilur, ideo sponsione ad ultimum argumentum. princi-

poniLur in paLria ul per ipsam habeal pale, el clarius exlnL probatum in q. 13.

perfecLior fruilio, uL paLeL a DocLore in quodlib. el aliqualiLer in 4. dist. 10. nec

pluribus locis ; hoc ergo modo non ne- oportcl hic adducere raliones, et sic non
garelur in intellecLu lumen gloriiu, uL muLaLur quid esl in ad aliquid.
per illud habeaLur perfeclior visio Dei- El, quod addit de illo simili, quod non
LaLis. sequitur, Dous produciL aclum merito-
96. Ex his paLeL, quod responsio islius rium , medianle charilaLe eL volunLaLe

non solviL raLionem DocLoris, el qu(jd PeLri, ergo inunediate potest producere.
lale lumen non requiriLur abs dule m Mc) piimo, quod aclus meritorius ultr.i

inLellecLu creato, uL per ipsum habea- subsLanLiam eL inlensionem aclus, inclu-

Lur visio DeiLaLis in quocumque gradu. diL respeclum ralionis (quod esL accepla-

sed si poniiur, ideo ponilur uL habea- ri, uL dignum lali praemio ) ut docel Do-
Lur visio DeiLaLis in gradu perfecLiori. cLor infra dist. 17. eL sic aclus meritorius

Rosponsio ad secundum argumentum uL meriLonus, diciL formaliLer respecLum

non solvil rationem DocLoris, nec intel- raiionis, visio auLem uL visio, est qualilas
 DIST. I!I. QU.ESTIO 111. 157

absolula. Posset ero-o Deus immediale Dico secundo, quod

^
aliud est loqui
^
de 99-
Nota (le 1

producere subslariliani et inlensiunem faclo eL aliud de possibili ;

posito enim mme
glorise.
actus menlorii. quod de facto et de potenlia Dei ordina-
98. Dico secundo, quod etiam Deus sine la, nuUus inlelleclus crealus videat vel
Actus me-
nlorius charitate, et sine volunlate Petri posset possit videre sine tali lu'nine creato, lo-
potpst
esse sine producere aclum merilorium, el quoad quendo tamen de possibili et de potentia
charitale.
subslanliam et inlensionem, et accepti- Dei absoluta, non dicit illa Clementiiia,
onem passivam, nec aliqua apparet con- quod sit simpliciter impossibile intellectui

Iradiclio, ut patebit ex multis dictis Do- creato videre essentiam divinam sine tali

cloris infra dist. 17. et alibi. Verumlamen lumine. Possel absolute si vellet ostende-

Petrus tali aclu lantum diceretur mereri re se intellectui creato sine tali lumine
passive el non active, quia si immediate infuso, ethoc modo loquiiur Scolus, quod
produceretur a Deo , el reciperetur in non requiritui- lale lumen de necessilate
voluntate Petri, voluntas Petri lantum se naturaj, quasi sit impossibile simpliciter,
haberet in potentia receptiva. ul Deusvideatur sine tali lumine.
Responsio quarta patet ,
quod nihil Dico tertio, quod non accipitur ibi lu-

concludit ex dictis supra contra priniam men tale creatum, quo mediante possit
responsionem. Deus videri, sed vuU quod talis visio sit

Ad illud de Glementina, etc. Dico primo, ex gralla Dei, non ex puris naturalibus,
quod nou loquitur de lumine crealo, ut ut eSponit glossa ibi,qu3e sic dicit ad litte-

patet in textu ubi sic dicilur : Qumlo, ram : yon mlelligeret, inquit, quasi hoc
quod quxlibel inlellectualis natura in se pnssil sua naturali virtute. IIoc expresse
ipsa naturaliier cst beata, quodque anima esl hsereticum el reprobatum, de conse-
non indiget lumine glorise, ipsam eleoante crat. disl. 4. cap. ult. Et ibi solvitur quod
ad Deumvidendum et eo beate fruendum : opponitur de liher:ate arbilrii, et est ron-
haec ibi. Vult enim ibi Clementina illa, Ira doctrinam Apostoli ad Rom. 6. Gratia
quod intellectus crealus non possit ex Dei vita seterna, id est, bealitudo perfecla.
suis puris naturalitms beatificari in Deita- Hujus ralio est, quia illui quod est pro-
te, quia nullus, ut sibi relictus in suis prium superioris nalurae, non potest na-
naturalibus, posset Deum videre, imo nec tura inferior assequi nisi per ralionem
abstractive cognoscere sub ratione pro- superioris nalurse , cujus illud est pro-
pria Deitatis, ul supra patuit prologo, et prium. Sicut ne.: aqua potest fieri calida
in 2. dist. 3. ,
de inlellectu Angelico, et nisi per aciionem ignis. Videre autem ^jjeum
subtililer in quodlib. qudest. 14. requiritur Deum per essentiam in quo perfecla beali- P^'" ^'^'^'

en'm praesenlia objecti ; et ideo si Deus tudo consistit , soli Deo est proprium.
^
^°^^ ^.^°^
proprium
voluntarie non faceret se prsesentem in- Nulla igitur natura intelle .-ticalis polest
tellectui crealp, esset simpliciter impossi- Deum per essentiam videre, nisi Deo hoc
bile ipsum videre, est er,'.io supernalura- faciente, propter quod Domi.ius, Joan. 14.
lis talis visio, quia hoc tanlum est in po- Qui diligit me, diligelur a Patre meo, el

testale Dei facere se videri. Luinen ergo ego diligam eum et manifestabo ei me-
glorioe poterit esse ipsa Deilas, que dici- ipsum. H;ec glossa. Ex liis ergo apnaret ^
^ ^^ Doctrina
tur lux increata et lumen gIori«, dans quomodo Scotus nedum sit sustenlabilis, ^s^otiin

cuicamque inlellectui beato, ut glorifice-

,
sed vere
...
est nnitabilis, cujus doclrina est
nullo est
reproijita
•i • 1 • , . ... aJliuc.
tur in illa. ita SHigularis, quod ni nulhs adhuc exlat
 15S LIB. I. SENTENTIARUM

reprobata , nec quidem vere reprobari Ad secundnm (b) rationem dico

polesl. Et non lanlum ipse fuil hujus qiiod si rocte arguitnr, debet in-
opinionis, sed eliam mulii alii, pnesertim lerri quod nullum ens participa-
Durandus, qui fuil ordinis Praedicatoruin, tum potest cognosci, nisi sit ens
hoc asserit, et probat muUis rationibus, ab ente imparticipato, et non de-
quarum prima lalis est : I.umen gloriee bet inferri quod non potest cogno-
ponitur propter excellenliam objecti su- sci, nisi per rationem entis impar-

per inlelleclum creatum; ergo fruslra. ticipati cogniti. Tunc enim sunt
Probatur consequenlia, quia objectum in quatuor tcrmini, quia ponitur in
intiniium excedit non solum iniellectum conclusione esse cognitum perens
crealum secundum se, sed eliam cum imparticipatum, qui terminus non
tali lumine, et consequenter lumen lale fuit in propositione secunda. Et
non reddit inlellectum de improportionato ratio (c) realis istius defectus assi-
proportionatum. Secundo, quia quidquid gnati in forma arguendi, dicta est
(
Opinio Du- sit, Frater Tliomas in 4. disl- 49. t'met prius, in respondendo ad primum
"^de^'
quod visio Dei polest communicari ho- argumentum secundse quspstionis
lumine glo- g^jjg dlsposilionibus vise ergo hujus distinctionis, quia etsi co-
j^^juj jj^ ;
riae.

non exigitur lumen glorise. quod est pro- gnoscibilitas sequatur proporti-
pria dispositio patrise : haec in summa onaliter entitatem, non tamen ita
Durandus. Isle tamen exposiior nititur est de cognosci, nisi comparando ad
solvere has rationes ,
quam solulionem illum intellectum, qui cognoscit
non recito, quia eam non reputo ve- quodlibet secundum gradum suae
ram, etc. cognoscibilitatis. Itadicohic, quod

SCHOLIUM. si entitas concludat

participata
de necessitate cognoscibilitatem
Solvuntur argumenta principalia liujus
participatam, et ita participatum
tertise qusestionis, in quorum solutionibus
datur optima doctrina. Secundum quosdam habeat cognoscibilitatem per co-
codices etiam antiquos, computatur ultima gnoscibile imparticipatum non ,

pars qusestionis, ut quarta qu^estio. tamen habet cogmsci per cognosci-

26. Ad argumenta (a) principalia bile imparticipatum ut cognitum,
istiusqusBstionis, dico ad primum, sed ut causam dantem sibi esse. Et
quod non semper perfectissimum hoctactum est in argumento quo-
est causa respectu imperfectorum, dam de frui, qusest. 4. primae di- Scot. in 2.
princ.
comparando imperfecta ad quod- stinctionis. in opiniono
Uenr.
cumque tertium, sicut perfectum Ad illud (d) 8. de Trin. dico quod et solutio-
ne
album non est causa visibilitatis loquitur ibi de notitia honi in com- ejusdem.

omnibus visibilibus; aut si est muni, quse naturaliter impressa arg. 3.

causa, non tamen prsecisa et adse- est, hoc est, de facili imprimitur
quata, etsi maxime motivum, non in intellectu a singularibus, quia
tamen prsecisum et adsequatum; in quolibet, intentiones universa-
primum autem objectum intelle- occurrunt primo. Hoc
les facilius
ctus, de quo loquimur in ista quce- probo per ipsum, qui eodem lih.
stione, debet esse primum et adse- cap. 4. de magnis vel 18. de parvis, di-

quatum potentise. cit : hahemus enim regulariter infixam

 DIST. III. QU/flSTIO IIT. 159

humance naturce nofifiain, serunrhim strahitur a singnlari, qnanto est

r/uani, stalim fjuidr[uid fale aspicimus, nniversalior, tanto difflcilins po- '
i^iffi?'''"^
(Im
hominem esse cogiioscimus vel hominis test intellectns diu sistere in tali &istitur
in
formam. Et siciit secundnm istam conceptn, qnia, nt pr?edictum est, conceptu

notitiam hominis, qiiam dicit inti- quandocnmque intelligimns nni- univJrsn.

xam hoc est,

nobis, regnlariter, vei-sale, phantasiamnr ejus sin- et quLI-o?

faciliter a sensibilibns abstractam, gnlare, ct illud universale dintins

jndicamns de qnocnmqne, ntrnm et facilius possumns intelligere,
sit homo vel non, ita etiam per qnod est similius singulari reln-
idem possemns jndicare eminen- centi in phantasmate; et qnia uni-
tiam in hnmanitate si illa esset in versalissima *
sunt remotiora ab
occnrrentibns, sicnt jndicamns de ipso singnlari, ideo difricilius est
occnrrentibus hoc esse melins stare in conceptu illornm univer-
alio, quod apparet de notitia im- salissimorum.
pressa albedinis, per qnam non Concipiendo ergo Deum in con- 27.

tantnm judicamns occnrrens esse ceptn nniversalissimo, noli quae-

album, sed hoc esse albins altero. rere, qnid hoc est, noli descendere
Ita dico hic, quod illud bonum de in aliquem conceptum particula-
quo loqnitur cnp. 3. cnjns notitia i'em, in qno ille nniversalior sal-
impressa est natnralitcr intelle- vatnr, qni particnlarior propin-
ctui, est brmum in communi, et per qnior est phantasmati; descenden-
illnd judicamns de occnrrentibus, do enim ad talem, qni magis relu-
hoc illo esse melius. Et quod lo- cet in phantasmate occurrenti,
qnatur de bono indeterminato pri- statim amittitur illa serenitas
vative et non de bono indeterminato veritatis vel sinceritas veritatis,
negative, in quo bono indetermina- in qua intelligebatur Dens, quia
to intelligitnr Dens, videtur per statim intelligitnr veritas contra-
hoc qnod ibi, ennmeratis multis cta, qnse non convenit Deo, cui
particularibus bonis dicit Donum : conveniebat veritas in communi
hoc, bonum illud, tolle hoc el tolle illud, concepta non contracta.
et vide ipsum bonum si potes, hoc est, Per idem etiam dico ad illnd 8.
tolle illa contrahentia rationem de Trin. cap. de bono et volnnta-
3.

bo7ii ad creaturas. et vide rationem te : Pudeal cum alia non amentur, nisi
boni in communi, et in hoc videbis quia bona sunt, eis inhcerendo, non ama-
Deum, sicut in conceptn commnni re bonum ipsum, uncle bona sunf. Undc
in quo potest naturaliter a nobis ratio bene probat, quod ipsum
videri, et non in particulari nt summumbonum, magis amandum
hsec essentia. quam bona participata, non ta-
Consimiliter intelligendum est men probat quod sit primum ama-
illud quod praemittit, cap. 2. ubi di- tnm primitate ad?pqnationis, quia
cit : Cum audis, Deus est veritas , noli etsi ipsum sit ratio bonitatis in
qucerere quid est veritas, slatim objiciunt aliis, et ideo ratio amabilitatis eo-
se phantasmata. Hoc intelligo sic, rnm, non tamen ipsnm ut amatnm,
quando conceptus universalis ab- est ratio aliorum amatornm. Po-
 ;

160 LIR. T. SENTENTIARIIM.

test enim aliquid alind amari non jnngi rci desidemtce in se, non anlem
ipso amato, sicut in fruendo utcn- formaliler nisi quia volnnfas est activa

dis utendo 1'ruendis, et

patet, et respectu sui actus, sed non circaremsub
ista intentio Augustini coUigitur majori ratione exislenlem quani appre-
ex c. 6.9. Trin. ubi tractans de di- hendatur ab intcllectu ; imo desiderium
lectione alicujus, qui creditur esse et intellectio abstractiva, sunt rei ceque
justus, postea inveniatur non
si existentis sicut et non existentis ex parte

esse justus, slatim (inquit) amor objecti, ita visio et fruitio prcesentis ; sed
ille, quo in eam ferebar, offensus et quasi desiderium movet effective ad rem, qace
repercussus, atque ab indigno Jiomine est in fieri, non sic intellectio abstra-

ablatus in ca forma permanet, ex qua ctiva.

eum talem credens amaveram. Hoc est, Ad sccundum dico, quod homo in uni-
si dilexi justitiam et ipsum, quia versali ostensus amatur amore amicitice,

credidi in ipso esse justitiam, si et propter illud amatur hic homo, sicut
inveniam eum injustum, resilit vo- eiiam justitia in universali concupisci-
luntas ab eo, sed adhuc stat dile- tur, et ila hcec justitia hujus.

ctio ipsius justitise ut objccti. Ita etiam patet expositio illius

Istud intelligendum non est de auctoritatis, 8. de Trinit. cap. 6.

justitia aliqua particulari, sed de Cur ergo alium diligimus, etc. in illa

communi ratione justiti?p, qu^^e auctoritate, forma, ubi videbimus

amatur propter se, et quodcum- quid sit justus animus, debet in-
que in quo est ista propter illam. telligi justitia ipsa in communi,
28. Contra, voluntas non est universalium sicut forma hominis communi
in
Additio.
tum quia tendit in rem, ul in se ; tum est illa, ubi sive per quam vide-
quia tam amor ani^citice quam amor con- mus, quid requiritur ad esse homi-
cupiscenlice, est alicujus secundum exi- hominem; et pro-
nis vel ad esse
stentiam realem prcesentem, vel possibi- pter quam formam judicamus illud
lem. quoil occurrit esse vel non esse
Respondeo, primis principiis praclicis hominem secundum ipsum in eo-
m ititellectu correspondet involuntateali- dem, cop. 4. nisi ergo hanc formam
qua voHlio, quce est principium bonitatis justitife in communi diligeremus,
moralis, sicut illa principia sunt princi- non diligeremus illum, quem cre-
pia veritatis practicce in intellectu. dimus esse justum, quem ex ista
Palet etiam, quod qucecumque ratio forma diligimus, sicut si non dili-
boni vel appctibilis polest oslendi in uni- gasformam hominis in communi,
versali, etsi sic ostendalur voluntati, non nunquam occurrens propter for-
video quare voluntas non possit habere mam hominis dilectam diliges. Est
actum circa proprium objectum sibi osten- igitur hsec justitia indeterminata
sum. privative, secundum quam de men-
Tcrtio, appetitiva singularis ut singu- te justa judicamus, et propter
laris non habet cognitivam propriam sibi. quam dilcctam diligimus mcntem,
Ad illam metaphoram, quod dilectio cst quam crcdimus justam csse.
motus animce ad res, dico quod verum est Et dum non sumus justi, minus
causaliter, quia voluntas imperat con- diligimus justitiam in communi
 DIST. III. QU/ESTIO III. 161

qiinm oportet.qnia diligimns qna- quia olsi sit causa cognoscendi omnia
dam volitione sive com,)lncentia alia, non tamen adaequate el pr.ecise, quia
simplici, q'i<Te non siifficit ad esse alia ohjecla possunl» movere intellectum
jiistnm, scd oportet eain diligere n ostru-n, ut, supra exposui.
volitione et amore erdcaci, ([tia (b) Ad secunlain ralionem dio. Ul liaic 101.

videlicet volens eam, eligit in se resp onsi ) iuteiligalur, fa;d ) ar;>:umentum

eam, observans tanqnam vitse sunc in f ir:na : Nulluin ens participalun co-
regiilam. gn )scilur nisi uL est ab ente itiipir'icipa-
lo, sed omne ens crealum est ens parti-
COMMENTARIUS.
cipaLuin : er^^o nullutu eiis cretuin polest
tOO. (a) A'l arjumenta prin-^ipa-ia. Nunc coga osci niii ul eil ab eiite imparlicipato.

Doclor respondet. ad raioiies piiiwipa es M.ijor p ite.st liatere duplice-n sensum.

faclas in pi-incipio quiestionis, quibus |)ro- Priiius osl, nulluiii ens pai-ticipalum po-

bal, qu )d Deus sil adaeqiiaLum objecluiu lesl co,u'nosci nisi sil ens ab enle impar-
inlelleclus noslri, el per conseque;,s non licipato. Ser-uadus vero est, nullum ens
esl ens inquanlum eiis. parLicipatum polesl cognosci nisi per ra-
•imum Uesponiiel Doclor ibi : Dico ad primiim, lionem e:itis imparticipati, ut prius cot^ni-

quo ge- Q'iod non semper nerfeciissi.mum. Ilic pri- Li. Si ergo major accipiatur in primo sen-

ciusa "^^ respondet ad propositionein Arislo- su, et miiior in secu.ido sensu, patet quod
pertecto-
(^gijjj quod noH semper primuin in aliauo argunientum esL in quatuor lerminis.
loniodo genere causa imperfectorum, (c) El ra
est ^ paLet,
^ io realis istius defeclus. Sensus
«lliifitur.
quia in genere animalis primuin aniinal liu^us litLerai esl, quod etsi aliquid praecise

est homo, et tamen r.on esL causa aliorum dependeat ab aliquo, et quanlum ad enti-
animalium. Non potest erg-o intelligi de talem et quaaium ad cognjscibilitalem,
causa effectiva, sed forte accipit causam (quia co^noscibilitas sequiLur entilatem)
pro ratione mensurandi perfectionalitcr, non lamen sequitur qujd dependeal in
et primum in genare animalium
sic est cogno<ci. id est, quod cogniLio enlis sic
mensura omnium imperfeclorum. Nec si- dependentis, siL prjecise ab illo a quo
militer se^uilur, A est primum visibile in dependet, pHest enim esse ab intellectu
genere visibilium, ergo est causa visibiii- et a re dependente. Exemplum : Filius
latis omnibus visibilibus, patetlioc esse fal- dependet a Patre in essen lo, quia habet
sum. Sic in proposilo non sequilur : Deus suum esse a palre, eL dependet qu.mlum
est perfecLissimum intelligihile in genere ad cjgnos;iOiliLaLem, quia cognoscibilitas
intelligibilium ; ergo est causa cognoscen- sequilur de necessitate entitatem, et ta-
di omnia alia inlelligibilia, non enim sequi- men non sequilur quod filius tantum" co-
tur formali consequenLia, ut paluil supra gnoscatur per rationem patris, quia patre
de perfectissimo visibili, et in hoc sequa- niortuo perfecle co^-njsci potest, sic est
tur de materiali consequentia : Deus est in proposilo.

perfectissimuin intelligibile ; ergo est cau- (I) Ad illui 8. de Triiit. dico, quod
sa cognoscendi omnia alia. IIoc lenet in loquitur ibi de notitia boni in communi.
Deo, qui est causa omnium, et virlualiter Et quia hic DoctJr ita claro exponit hanc

continet omnia inlelligibilia. Sic eliam responsioneai, ideo pr.Btermrtlo illam.

intelligendj, non sequilur quod Deus sit

ad3e.iUiLun objeclu.n inLellectus nostri,

Tom. IX, 11
162 LIB. I. SENTENTIARUM

QU^STIO IV. qiiod ibidem dixit, quod paucorum

est ad illas pervenire, si autem
Utrum aliqua verilas cerla et sincera intelligeret de primis principiis,
cognosci possit naturaliter ab intelle- non pancoriim ad illa perveni-
est
ctu viatoris absquc speciali illustra- re, sed multornm, quia omnibus
tione lucis increatce ? sunt nota. Item lib. 14. cap. 15.
loquens de injusto, qui recte multa
1).Thom. q. 14. de vcrifate art. 9. Henric. in sum-
tna art. \. q. 2. et quodl. 5. q. 14. Alberl. tract. 3. laudnt et vituperat in moribus
caii. 5. Mirandula lib. 2. de e.jcamine i^eritatis.
Oapreoi. l. d. 8. q. l. Soncitia^. 9. M^t. q. 5.
hominum, nit, qvibm ea tandem regu-
Durandus q. 1. prol. Coniinbii^. m
1. 1'oster. c.
lis judicanl, etc. et in fine subdit : ubi
26. q. 1. art. 3. Scoius q. 3. prol. q. 4. later.de
hoc etiam 1. 2. q. 109. art. l. i)i illa qxcvst. an evfjo scripta sunt nisi in libro illo lucis
aliquod veruin sciri potest sine gratia, et commu-
nis ail. D. Thom. ibi. Scot. 2. d. 28. contra Greg. illius, quce verilns dicilur. Liber ille
2. d. 27. -^8. et Ca[)r. d. 28. Vide Scof. 1. Met q. .

4. 2. Met. q. 1 cf 2. 5. Met. q. 3. in Theor. § actio

. lucis, est intellectus divinus; igi-
naluraiis potett, et 1. Physic. q. i. et 0.
tur vult quod in illa luce injustus
Et arguo quod non. Augustinus videat, quse sunt juste agenda. Et
9. de Trin. cnp. 6. Sed intueamur. quo per aliquid impressum ab illa
1

(inquit) inviolabilem veritalem, e.v qua videtur, quia ibidem dicit, unde
perfecte, quantum possumus, deftniamus omnis lex justa describitur, et in
non qualis sit uniuscujusque mens liomi- cor hominis qni operatur justi-
nis, sed qualis esse sempilernis rationi- tiam non migrnndo, sed tanquam
bus deb^at, et ibidem : Aliis omnino imprimendo transfertur. Sicut ima-
regulis supra mentem nostram incommu- go ex annulo et in ceram transit,
tabilitermanentibus,velapprobareapud et annulum non relinquit; igitur
nosmetipsos, vel improbare convincimur in illa luce videmus a qua impri-
cum aliquid recte approbamus vel impro- mitur in cor hominis justitia, illa
bamus, Gi xhi^em. : Artemqueineffabiliter autem est lux increata. Item 12.
pulchram talium fiQurarum super aciem Confessionum Si ambo videmus ve-
:
^^ ^

menlis simplici inlelligentia capientes, rum, nec tu in me nec ego in te, sed ambo
et ibidem cap. 7. In illa igitur cetcrna in ea quce supra mentem est incommuta-
verilate ex qua temporalia facla sunt bili veritate. MuU?e autem alise sunt
omnia, formam secundum (piam sumus, auctoritates Augustini in multis
etc. aspiscimus, atqac inde conceptam locis ad probandum hanc conclu- ,

rerum veracem notitiam, tanquam ver- sionem. ^

bnm apud nos habemus. Item lib. 12. In oppositum ad Rom. 1. Invisibi- ^-

cap. 2. et 3. Sed sublimioris rationis lia Dei a creatura mundi per ea quce
est judicare de istis corporalibus secun- facla sunt, inlellecta conspiciuntur. Sed
dum rationes incorporales etsempiternas. istse rationes seternse sunt invisi-
Item eodem lib. cap. 14. Non autem bilia ergo cognoscuntur ex
Dei ;

solum rerum sensibilium in locis posila- creaturis, ergo ante visionem ista-
rum sine spatiis localibus, manent intelli- rum habetiir cei'ta cognitio crea-
gibiles incorporalesque rationes, etc. turarum.
Et quod*inter.igat ibi de rationi- SGHOLIUM.
bus seternis vere in Deo et non de Adducitiir opiiiio Henrici nuHam veiila-
primis principiis, videtur per hoc tem uos cognoscere certitudiualiter, sine
 DIST. Ifl. QU^STIO IV. 163

speciali illastratione in ordine ad ideas seu phnm m 2. de CorIo et Mundo, do Text. 5o.
et 59.
exeiiiplaria inoreata, Primo, quia ros a qui- slellis, qnia mngnnm inconvoniens
b;i-! suinuntir veritates, suiit mitabilas. Se-
cssct stcllns linliei'c vit-tntcm ])ro-
cundo, siibjectiim, sjilicet animi, mutabiiis.
Tertio, ip-a pjcies eum muiah lis s t, non
•jjTcssivnm, ct non linhcre instru-
pole-!t esse causa iniin r.abilis veritatis. mcntn nntnrnlin progrcdicn-
nd
Nunc eniin se r^ipraBsentat, uanc objectum dnm; i^jfitnrcnm proprin opcrntio
ut in somniis. intellectns sit intelligere vcrum,

Opinio In ista (n) qnnpstione cst opinio vidotnr inconvenicns qnod nntnra
jinric.
D suin
nna tnlis, qnod inter intentiones non concessit intellectni illa, qnse
*
^•p-^- generales, est per se ordo natura- snfjcinnt nd linnc operntionem.
lis. Sed si loqnnmnr (c) de cogniti-
De dnabns, qnse snnt nd propo- one veritatis, respondctnr qnod
situni loqnamur, scilicet de inten- sicnt cst dnplex exemplar, crea-
tioneentis ct veri. Intcntio prima tnm ct increntnm, secundnm Pln-
est entis, quod probntnr pcr illnd tonem in Timseo; exemplnr crea-
de Cnusis, propositione qnartn, tum est species univcrsalis cau-
prima rernm creatarum est esse, ct in snta a re; exemplar increatum est
commento primse propositionis, idea in mente divma; ita est du-
esse c.st vehementioris adha^rentice. plex conformitas ad excmplnr et
Etiam probatnr ratione, qnia dnplex veritas. Una est conformi-
entitas est absolnta, veritns dicit tns ad exemplar crcatum, et isto
respectum ad excmplar, cx hoc modo posuit Aristoteles veritates
sequitur quod ens possit cognosci rerum cognosci per conformita-
sub ratione entitatis, licet non tcm earum ad speciem intelligi-
sub ratione veritntis. bilem et ita videtur Angnstinus
;

Hsec etiam (b) conclnsio probn- ponereQ. de Trinit. cap. 6. ubi vult,
tur ex parte intellectus, quia ens qnod rerum notitiam specialem et
potest concipi simplici intelligen- generalem ex sensibilibus colle-
tia, et tunc concipitur illud quod ctam habemus, secundum qnam
verum est; sed ratio veritatis non dequoGumqne occurrente, verita-
concipitur nisi intelligcntia com- tem judicamus, quod ipsum sit
ponento vcl dividente, compositi- tale vel tale. Sed qnod per tale
onem autcm et divisionem prsece- exeinplnr acqnisitnm in nobisha-
dit simplex intelligentia. Si igitur bcntnr omnino certa et infnllibilis
in qunestione proposita qu?eratur notitia veritatis de re, hoc dicitur
de notitia entis sive ejus quod est esse omnino impossihile, et proba-
verum, dicitur quod intellectus ex tnr triplici ratione secundum istos.
puris naturalibus potest sic co- Prima ratio sumitur ex parte rci
gnoscere verum, quod probatur, de qna exemplar est extractum';
quia inconveniens est naturam csse ex- secnnda ex parte subjecti in quo
secundum
pertem. proprice oporationis, est; tertia ex parte exemplaris in
Damascenum; ethoc magisest in- se.
conveniens in natura perfectiori Prima ratio est talis, (d) obje- 3.
et superiori, secunduin Philoso- ctum illud a quo abstrahitur
 164 LIB. I. SENTENTFARUM

exeraplar est mntabile; ergo non gnoscere, non contingit ei

hoc
potest esse causa alicujns iminn- aspiciendo ad exemplar a re per
tabilis; sed certa notitia alicnjns scnsnm acceptnm, qnantnmcnm-
veritatis de aliqno, habetnr de eo qne sit depn(,atnm et universale^y
snb ratione immntabilis, ergo non factnm, sed reqniritur quod aspi-
habetnr per tale exemplar. Hsec ciat ad exemplar increatnm, et
dicitnresse ratio Angnstini 83. q. tnnc modns ponitnr iste: Dens (e)
q. 9. nbi vnlt qnod a sensibilibns non nt cognitnm habet rationem
non est expectanda sincera veri- exemplaris, ad qnod aspiciendo
tas, qnia sensibilia sine intermis- sincera veritas est est enim co-
;

sione mutantur. gnitnm in generali attribnto, sed

Secunda ratio talis est, anima est cognoscendi nt nndnm
ratio
de se est mntabilis et passiva er- exemplar, et propria ratio essen-
roris; ergo per nihil mntabilins tine antem possit
creat?e. Qnaliter
ea potest rectificari, ne erret. Sed esse ratio cognoscendi et non co-
taleexemplarinea est mntabilins gnitnm, ponitnr exemplum, quia
({uam sit ipsa anima ergo illnd ; sicnt radins Solis derivatnr quan-
exemplar non perfecte regnlat doqne obliquato aspectu asno fon-
animam, ne erret; h?ec dicitnr es- te, quandoqne directo, et ejns qnod

Gap. 30. se ratio Augnstini de vera religi- videtnr in radio primo modo deri-
"ai.artium onc Lex omnium artipcum\ etc.
: vato, licet Sol sit ratio videndi,
Tertia ratio, notitiam veritatis non tamen nt in se est visns ejus ;

certam et infallibilem nnllus ha- autem qnodvidetur secnndo modo

bet, nisihabeat unde possit discer- in radio. Sol est ita ratio cogno-
ne?Qverum a verisimili, qnia si non scendi, quod etiam est cognitus.
potest discernere vemm a falso vel Ita igitur lux iicreata, angelicum
verisimili, potest dnbitare se falli ;
intellectnm qnasi directo aspectu
sed perexemplar prfedictum crea- illustrat, et tunc nt visa est ratio
tum non potest discernere verum videndi alia in ipsa; intellectum
a verisimili, ergo, etc. Probatio autem nostrnm pro statn vise, qua-
minoris, talis species potest re- si obliquato aspectn illustrat, ideo
prsesentare se tanqnam se, vel est intellectni nostro ratio videndi
alio modo se tanquam objectnm et non visa.
sicut est in somniis. Si reprsesen- Ponitnr antem (f) qualiter habet
tat se tanquam objectnm, falsitas triplicem rationem respectu actus
est, si se tanqnam se, veritas est; videndi, scilicet lucis acuentis et
igitur per talem speciem non speciei immutantis, et characteris
habetnr snfflciens distinctivum, siveexemplaris conflgnrantis.
qnando reprsesentat se ut se, et Et ex hoc conchiditur ultimo,
quando se ut objectnm, et ita nec quod requiritur specialis influen-
sufftciens distinctivum veri a falso. tia,quia sicutilla essentia non vi-
Ex istis concluditnr, quod cer- detnr a nobis naturaliter in se, ita
tam scientiam et infallibilem veri- etiam, ut illa essentia est exem-
tatem si contingat hominem co- plar respectu alicujns creaturse
 DIST. III. QU^STiO IV. 165

non videtur naturaliter, secundum gentia componente vel intelligenle, el

Augustinuni de videndo Deum, in talis compositio praesupponit intelligentiam

ejus enim poteslale esl videri, si vult vi- simplicem extremorum. Nam verilas dicit

deiur, si non vult, non videtur. respectum conformitalis exemplati ad

UUimo quod perfecta

additur exemplar, sic quod confoimilas eorum,
notitia veritatis est, quando duae scilicet exemplaris et exemplali dicitur

species exemplares concurrunt in veritas, modo talia extrema possunt con-

mente, una inhserens scilicet cau- cipi divisim, conformitale non concepla .

sata (g), alia illapsa scilicet non Quis enim absolute potest concipere ho-

causata in mente lucendo. De i^stis minem, non concipiendo conformitatem

autem duabus speciebus rei, con- ad suum exemplar? et sic prius intelli-

fecta una rntione ad intelligendum genlia simplici polest concipi entitas

rem cujus est, mens concipit ver- aliqua sine confurmitate ad exemplar, et

bum perfecte veritatis. per consequens sine verit;ite, et sic con-

ceptus lalis entilalis est prior. Et cum
COMMENTARIUS.
dicil, qno d tunc concipitur illud quod ve-
1 (a) In i^ta quaestione est opinio una la- rum est, sic debet intelligi, quod conci-
lis, elc. Et decUro intenliimem ipsius ex- piendo entitatem in se, concipitur illud
ponendo litteram. quod est conforme suo exempbiri ; sed
Quia inter inlentiones generales ei<t per qunndo concipilur sub ratione ver.lalis,

se ordo naluralis, elc. Et accipit liic tunc concipilur sub ratione conformitatis
intentionem pro conceptu passivo sive ad exempiar.
pro conceplibili, et sic duplex est con- Si igitur in qusestiona proposita. Ilic

ceplus generalis, scilicet conceplus enlis dicit duo. Pnmum, quod si accipiatur
Jbro de
causis
iroposi-
et
.

est prior
conceptus
.

conceptu
....
veri. Et
veri, quia
concepius
prnna rerum
entis sinera teritas
homo
pro conceptu
naluraliter potesl concipere aliquod
vero, sic

crealarum est esse, quod es'e accipit pro verum, puta enlilatem in se, et hoc pro-
conceplu eniis; et ordo naluralis inler bat, quia inconveniens esl naluram esse
lios conceptus est ordo priuris et poste- inexpertem pruprise operationis, secun-
rioris, ila quod unus conceplus naturalis dum Damascenum, id est, quod natura
est priur alio, ut patet de conceptu nata habere propriam operationem, sicut
entis resoectu aliorum. Et quod conce- visus visionem, et intelleclus intelligere,

plus entis sit prior conceptu verilalis, et qu )d piiveiur illa, est inconveniens ;

probat etiani ratione. Ule conceptus est et loquilur de pr)pria operalione active
prior, qui putest liaberi sine alio et non e et non passive, ila quod intellectio dici-

conlra, sed concepius enlis cum sit en- tur prupria operatio, quia tanlum active
titas absoluia, potest haberi sino conce- est ab illo saltem principaliler, licet ipse

ptu verilatis, ou'n illa dicat respectum Ilenricus ponal quod totaliter, ut patebil

ad ipsa-n ; er;^o conceplus entis est prior iufra quaeU. 7. praesentis disl. Et si hoc est
conceptu veritutis. inconveniens in nalura inferiuri, est ma-
(b) Heec etiani conclusio probatur, scilicet gis inconveniens in natura superiori,

quod conceplus entis, sit prior conceptu qualis est natura inlellectiva. Unde Phi-

veritalis, patel, quia conceptus veritatis, losophus 2. c<vli, text. c. 50. ubi reputat

sive veritas, non concipitur nisi iutelli- quod uiaguum inconveniens esset §tellas
 106 LIB. 1. SENTENTIARUM
habere virlulem pro<^rpssivam, el non ha- abslrahilur exemplar crealum, scilicet Prima c

bere organa ad progredienduni. Ad^iuc, species inlolligibilis esl mulabile; ergo

inquit, jrralwiiabite nullicni organum ipsis non pulest esse causa alicujus immulabi-
dedisse naturam ad motum. Nihil enim hs. Anlecedens palet, quia omne sensi-
ut contingit facit nalura, id est, nalura bile esl mulabile, el a solo lali accipilur
nihil ponit otiose sine causa, ut dicit alia species inlelligibihs in inlelleclu nostro.
Iranslalio, neque de animalibus curasse, Consequentia palel, quia causa magis
sicautem pret/osa despexisse. Sed videtur habet rationem immutabihs, cum ipsa
tanquam studiose faclum. auferre ab eis cau;^et inquanlum est in aolu, et effeclus
omnia, per quse conlingebat procedere habet magis rationem possibilis et mula-
steiife sunt ipsa pcr se ipsa. Haec ibi. Ex auo concludit bilis ; modo sincera verilas est immula-
corpora
sphferica, Hi lexiu sequenli, quoQ slellae sunt cor- bilis conformilas objecti ad suum exem-
nonnioven- PO''^ sphaRrica, et non moventur motu plar. Si ergo exlrema, scilicet objeclum

motu"pro-
P^ogrpssivo, quia tunc haberent organa, et exemplar sunt mulabiha, quomodo
gressiyo,
qu
g[p^ sic in proposilo, ex quo natura inlel- erunl causa lalis confonnilalis, ut omnino
organa. lectualls habet potentiam intelhgendi ve- immulabilis, quia tunc in effectu esset
rum, oliose essel si non haberel necessa- niajor perfectio quain in causa. Et haec
ria ad operandum et inlelligendum ve- esl ratio Auguslini 83. q. q. 9. ubi vult
rum. Potest ergo intelligere verum, pula quod a sensibilibus non es'. expectanda
conceplum entis, non tamen sequilur sincera verilas, quia sensibiha sine in-
quod sub ralione veritntis. lerniissione mulantur.
3, (c) Secundum diclum esl ibi : Sed si Secunda est, quia anima est de se
4.
loquamur de cognilione verilatis, id est, mutabilis el passiva erroris. Palel, quia Quia ser

an ex puris naturalibus pos>it cognosci de se est sicut tabula nuda, et ita sicut mutanii

aliqua siiicera verilas, id e>t, aliqua con- est passiva, id est, receptiva vtrilalis, ^ ggJ,'J^j

formilas alicujus enliiatis ad suum exem- ita erroris, et sic mulabilis ab uno adj^Q^'^^"^,

plar; et lunc distinguit de excmplari, aliud. Sed species intelligibilis recepta P^^-tant

Dupiex est quia duplex esl exemplar rei, scilicet iii ipsa esL magis muUibilis; lum quia vehtas
exemplar , i . .

rei.
crealum quod est species
.

mlelligibihs accideiis; lum quia causal;i sive abslra-

ipsius rei, et tunc cognoscere verilatem cta a spnsibili, quod est magis mulabile
alicujus rei per exemplar creatum, est quam anima ; ergo per talem speciem
cognoscere conformit^itcm rei a'i speciem noii potesl aniina sic rectificiiri, ut per
inlelligibdem ipsius. Exemplar vero in- talem speriem liabeat cerlam el inful-
creatum pst idea in menle divina, el luiic libi em noliliam de objeclo, cujus est
cognoscere veritatem rei per hujusniodi talis species, quia tunc immulabile esset
exemplar, est cognoscere conformitalein causHtum in anima per omnino mutabile.
illius rei ad propiiam ideam, quae relucet Terlia ralio slat in hoc, quia si intel-
in menle divina. lectus polest habere cerlam et infallibi-
Et luno ponil duas conclusiones. Prima : lem veritaleni de aliquo objecto. pula,
Impossibile esi habere a'iquam sinceram quod albedo sit color, illa veritas ha-
veritatem de aliqua re, ut comparatur ad belur per speciem intelligibilem albedinis
exemplar creatam.y et hoc probat tribus el coloris, quia inlelleclus per talem
ralionibus. speciem polejt cognoscere ohjeclum,
(dj Quarum priraa est ; objectum a quo sed non est possibile ;
palet, quiain-
 DIST. III. QUi^SHO IV. 1G7

lelleolus per hujusmodi speciem nescil ad opacum, si radius Solis prius termi-
discernere verum a non vero sive a ve- netur ad aliquod opacum ubi reflectitur,
rlsimile ;
palet, quia lalis species ali- et in tali reflexione derivai.ur ad oculum,
quando reprsesenlai, se lanquam se, et non est necesse quod si videam illum
hoc in ratione objecli, aclu inlelligibilis, radium, quod sinml vel prius videam
id est, quod ipsa est tunc objectum actu Solem. Sic quando Beati vident ideas ut
intelligibile, et tunc veritas est, quia in mcnle divina , vident eas directo
tunc intellectus intelligit secundum quod aspeclu, quia derivanlur a Deo aspectu
objectum est sibi pra^sens ; aliquando directo, el sic eliam Deus videtur. Sed
reprsesenlat se ut objectum, quod tunc quando Deus ostendit nobis lantum
conUngit, quando intellectus intelligit ideas, non ut in ipso relucentes, deri-

ipsam ut objectum, credendo inlelligere vantur ad intellectum quasi obliqualo

actu objeclum, intelligendo ipsam, et aspectu, et hoc est quod dicit Ilenricus.

tunc falsitas est, quia accipil unum pro (f) Ponilur aulem, qualiler habet Iripli-
alio, accipit enim speciem illam pro ob- cem rationem, etc. Sicul dicimus, quod
jeclo cujus esl species. Sol medianle luce acuit, quia visibilia

5. (e) Secunda conclusio est, quod pntest in polentia remola, facit visibilia in po-
5ecunda , , . . .
i ,•
nciusio. haberi sinrera veritas de aliqua re ut lentia propinqua. Species vero immutat,
comparatur ad exemplar increatum, sed quia ficit colores causare suas similitu-
hoc non potest esse via n;Uurali. Et dines in medio et in organo, et etiam
tunc modus ponitur, viflelicf-t quomndo in diaphano producit lumen quod esl
potest haberi sincera veritas de aliqua species lucis, ut patet a Doclore in 2.
re ut comparalur ad exeniplar increa- d 13. Terlio, sibi assimilat alia, id est
tum. Et quia ista lillera est satis obscu- simul lucentia, et luminosa facil per
jclaratio ra, ideo declaro eam de particula in quod sunt aliqualiter similes Soli ; sic
particulam. Cum dicit : Deus. non ut co- Deus, qui est lux increata, acuit intel-
gnilum, etc- sensus est, quod Deus ut lectum per os'ensionem idearum, et im-
habet ideas creaturarum, esl ratio co- mulal per infusionem acluum, et confi-
gnoscendi illas creatuias, quia quando gural per reluceniiam idearum de ipsis
ostendit nobis ideas crealurarum, est objectis.
ratio cognoscendi creaturas, el hoc, ut
(g) Causala est species intelligibihs
exemplar nudum, id esl, nnn ut cogni- impressa intellectui possibili a rebus sen-
tum. Sequitur : Qualiler aulcm pnssU esse sibilibus. Et sic patet positio Henrici.
ralio cognoscendi el non cognilum. Et
SCHOLIUM.
littera stat in hoc, quia species intelli-

gibilis est ratio cognoscendi ohjectum Modus ordinate procedendi in quaestione,

cujus est, non tamen ut cognita, nam per se.x: articulos.
prius cognoscilur objectum per illam,

quam talis species cognoscalur, ut patel. Ostendo primo, quod istse rati-
Similiter quaudo radius Solis derivalur ones non snnt rationes fimda-
)p»imum ab ipso Sjle ad potentiam vlsivam dire- incntales alicujus opinionis verae,
templum.
cto aspeclu, tunc videtur Sol qu.mdo nec secundum intentionem Augu-
radius videtur; quando vero derivalur stini, sed pro opinione Academi-

obliquo aspectu, puta, quando refleclitur corum.

 168 LIB. I. SENTENTIA.RUM

Secnndo ostendo qiiomodo illa mutabilis, et ita sequitur quod

opinio Academicorum (qiiae vide- per nihil in anima rectificatur
tiir concludi per istas rationes) anima, ne erret.
falsa sit. Similitcr secundum (c) opinio- i-Pos*

Tertio respondeo ad illas rati- ncm istam, species causata inhae-

ones quatenus minus concludunt. rens concurrrit cum specie illa
Quarto arguo cuntra conclusi- illabente, sed quando aliquid con-
onem istius opinionis. currit quod repugnat certitudini,
Quinto solvo qusestionem. non potest certitudo haberi;sicut
Sexto ostendo, quomodo istse enim cx altera de necessario et
rationes (quatenus sunt Augusti- altera de contingenti, non sequi-
ni) concludunt illam intentionem tur conclusio nisi de contingen-
Augustini, non autem illam ad ti, ex certo et incerto concur-
ita
quam hic inducuntur. rentibus ad aliquam cognitionem,
non sequitur conclusio certa.
SCHOLIUM.
Item etiam (d) patet de tertia
Refutat efficaciter rationes Henrici, quae ratione, quia si species illa ab-
probant (si aliquid valent) nuilam esse stracta a re concurrat ad omnem
scientiam certam, ut voluerunt Academici,
cognitionem, et non potest judi-
(jstenditque Henricum longe ddviare ab
Augustini mente.
cari, quando illa reprsesentat se
tanquam quando se tan-
se, et
5.
Ad ratio-
Primo istae (a)rationes videntur quam objectum; ergo quantum-
nem
Henrici.
conclulere impossibilitatem cer- cumque aliud concurrat, non po-
tae cognitionis naturalis, quia si tcst haberi certitudo per quam
objectum continue mutatur, non decernatur verum a verisimili.
potest haberi aliqua certitudo de I^^tse igitur rationes vidcntur
ipso sub ratione immutabilis, imo concludere omnem incertitudi-
nec in quocumque lumine posset nem, et ita opinionem Academi-
certitudo haberi, quia certitudo coi-um. Qnod (e) autem ista con-
non est, quando objectum alio clusio non sit secundum mentem
modo cognoscitur, quam se ha- Augustini, probo. Augustinus 2.
bet ergo non est certitudo co-
; SoMloqulovum : spectamina discipHna-
gnoscendo mutabile ut immutabi- rum quisq^ie verissima esse nnlla dubi-
le. Patet etiam quod antecedens Boetius de Ileb-
talione concedit; et
hujus rationis, soilicet quod scn- domadibus: communis animi conceptio
sibilia continue mutantur, falsum €sf, qiiam quisque probat auditam ; et
est ; haec enim est opinio, quae Philosophus 2. Metaphysicne : pri-
imponitur Heraclito 4. Meiaphysicce. ma principia sunt omnib'is nota, sicut
Text.
com. 22. Similiter (b), si propter muta- janua in domo, quia janua nemincm
bilitatem exemplaris quod est in latet, licet interiora domus la-
anima nostra, non posset esse teant. Ex his (f) tribus auctorita-
certitudo, cum quidquid ponatur tibus arguitur sic : Quod convenit ^ p,-i,

in anima subjective sit mutabile, omnibus alicujus speciei, sequitur ^-^-

etiam ipse actus intelligendi erit naturam speciflcam; igitur cum

 .

DIST. 111. QVJESnO IV. 169

qiiisque habeat certitndinem in- scire scio, jam his duobus el tertium
fallibilem de principiis primis, et potest addere, quod hcec duo sciat, el

iiUerius, cuilibet est naturaliter quartum quod ha^c duo se scire sciaf, et

evidens forma Syllogismi perfc- similiter in infinifum numerum pergere

cti, sicut patet ex de^nitione Syl- Et ibidem, si quispiam dicat, errare
logismi perfecti. Scientia autem nolo, nonne sive erref, sive non erret,

conclusionis non dependct nisi ex eum errare nolle vsrum erit? Et alia,

evidentia principiorum et ex evi- inqnit, reperiunlur, quw eontra Aca-

dentia Syllogisticse illationis ; igi- demicos valenf, qui nihil sciri ah homine
tur cuilibet naturaliter scita, po- posse contendunt. Et seqnitnr ibidem,
test esse quaecumque conclusio sunt inde libri tres nostri, primo nosfrce
demonstrabilis ex prsemissis per conversionis tempore scripti, quos qui
se notis. poterit et voluerit legere, lecfosque in-
6. Secundo apparet (g), quod Au- tellexerit, nihil eum profecto, qure cdj

qu£e gustinus ctiam concedit certitu- eis contra perceptionem veritatis argu-
per viam .

sensmim dmcm corum, qu3e cognoscuntur menfa mulfa inventa siint, permovebuut
cognosci- i- •
TT 1

nius. per experientiam sensunm. Unde Item eodem 15. c. 15. illa, qme
dicit 15. de Trinit. c. 12. Absit a seiunfur, uf nunquam efiam excidere
nohis ut ea quce didicimus pev smsus possint, qiioniam prcesentia sunt, et ud
corporis, vera esse dubitemus, per eos nafuram ipsius animce pertinent, cujus-
quippe didicimus coelam, terram, et ea modi esf illud quod nos vivere scicmus.
quoi in eis nota sunl nobis, quanlum ille Et sic patet primum.
qui nos et ipsa condidit, innotescere \ota igifur, quod qua'uor suuf con- Additio.

nobis voluif. non dnbita-Si igitur difiones *

,
de c,iiibus est nohis ncces- cogni.iones

mns de veritate cornm, et non saria certitud), seilicet de seibilihus

fallimur, ut patet; ergo certi sn- simplicifer, de scibilihus per experien-
mus de cognitis per viam sensns, tiam, de aetihus nostris et de cognitis,
nam certitndo habetnr quando ut nunc a nohis per s^nsus. Exemplum
excluditur dubitatio et deceptio. /9r<mo,triangnlos habet tres, etc.
r/e

Tertio etiam patet, quod Augu- Exemplnm de s"cundo, Luna ecUpsa- sic in
stinus con'>e(Ut ibidem cerLitudi- tnr. Exemplum de tcrfio, vigilo. Exem- ^"gSiSr'"
nem de nctibus nostris, 15. Ub. c. plum de quarfo, iUud est album.
eodem : Sive dormint sive vijilnt, Primum et terfium tantum egent snisu,
vivit, qiiia etiam dormire el in somniis ut occasione, quia sim;diciter est crrti-
videre, viventis esf. tudo, si omufs sensus errarent. Secun-
Quod si dicas, vivere non esse dum et quartum tenent per idem, scili-
actum secundnm, sed primnm, cef quod frequviter evenit a non libero,
sequitnr ibidem, si aliquis dicat, scio habef illud pro causa naturali. Ex hoc
me vivere, falli non potest, etiam quo- sepiitur propositum, tam in secundo
tiescumque reftectendo supra primnm quam in quarto , aliquando additur
scitum; et ibidem : Si quispiam dicat, propositio necpssaria; itaque auctorita-
volo esse beatus. Qaomodo non impu- tes Augustini dimiltas usjue ad articu-
denter respondetur, forte falleris ? Et lum secundum, qui est ad rem, vel qui
si dicat, scio me hoc velle, et hoc me est solutio. Primum esl manifestum.
 170 LIB. 1. SENTENTIAIIUM

Terlium est per se nolnm, alias non piar creaLum. videliceL species inlelligi-

judicaretur quid esset p'r se nolum. bilis, causata a sensibilibus, est muta-
Secundum et quarlum habent infinitas bilius ipsa anima, er^o per tale exem-
per se notas, quibus ingerunt alias ex plar, ut res sensibilis comparatur ad
plui'ibus sensibus. illud, non potest cerlificari de lali re

sensibili.
COMMENTA.RIUS. Conlra hanc rationem arguil Doctor, g

deducit ad duo incon\enientia, quo- ^*^°*"^.,^

et ^ giiit
^ 7.
__
(a) Primo iMae rationes videntur con-
rum primum est, quia si anima non po- tonira H«
Doct.
:t. con-
ricum.
tn
tra cludere impossibilitaieni certse cognitionis
Henr. test habere certiludinem de aliquo
naluralis. Si eniin requirilur (uL dicil objeclo per aliquod muLabile ; ergo nec
Ilenricus) ad cerlam noliiiani alicujus per actum intelligendi quodcumque ob-
objecli immutabililas ejusdem, sequilur jectum quocumque lumine, non potest
slalim quod de nullo oljjeclo possil esse haliere cerliludinem de aliquo objecLo,
aiiqua cerliiuio, quia omne lale, secun- patet. quia acius intelligendi est muta-
dum ipsum, continue muialur. Nec va- bilis ; imo lanlum esse habet in con-
lel dicere. quod ut comparaLur ad lu- tinuo fi^ri, ul infra dist. prsesenti. q^sest.
meu supernaturale, quod poLesL de ipso ult. in responsione ad nltimum argumen-
haberi cerliLu lo, quia si objeclum con- tum, et in quodl. prolixe quaest. 13. Si-
linue mulaiur, uL comparalur ad quod- ve ergo res sensibilis comparetur ad
cumque lumen, palet quod semper mu- exemplar crealum, sive ad exemplar in-
talur. Si enim liomo conlirme mutatur crealum, in quocutnque lumine per nul-
in quocumque lumine videatur, semper lum aclum inlelligendi. tale sensibile
videbilur inquanium conlinue mutalur. poterit anima cerlificari de tali sensibili,

EL uUra lioc, quod diciL Ilenricus, quod quod esl conlra ipsum. Secundum in-
res sensibilis conlinue nmLaLur, hoc est conveiiiens est, quod eliam ipse actus
manifesle falsum. Nam haec fuit opinio inlelligendi imnquam in se erit verus,
Heraclili, 4, Metapli. lext. comm. 22. nec aliquam cerliludinem conlinebil, el
qui volebat quod omnis res sensibilis, sic anima non poLeriL esse cerLa de ali-

primo quocumque instanti, sen)per ha- quo aclu suo inlelligendi, quod est

beret aliud el aliud esse, ut infra de- falsuin. ProbaLur ex dicLis Henrici : Si

clarabo. de illo quod continue movetur non po-

(b) Simililer si propter mutabililatem Lest haberi certitudo, cum ergo actus
exemplaris. llic DocLor arguil contra ille sit muLahilior ipsa anima, sequiLur
secundam ralionem Henrici, quce fuiL la- quod nunquam polerit esse certa de ah-

lis : Quia anima de se est muLabili.s et quo aclu suo intelligendi; el sic intel-

passiva erroris ; ergo ne erret in cogni- lectus reflectendo se super aclum suum
tione alicujus, oporlet quod rectificetur inlelligendi, nullam cerliludinem haberet
per aliquid iinmulabilius ipsa anima. de acLu inLelligendi supra quem refle-

patet c )nsequenlia. Si enim muUibili- cLilur; nec similiLer aliquam de acLu

las est ratio, qua non habelur cerlitudo reflexivo, cum ifle siL simpliciler mulubi-

de sensibih, ad hoc ergo ut certificelur lior anima, quae omnia sunl absurda.
de aliquo sensibili, oportet ul certificetur (c) Similiter secundum opinionem istam. 9.

per aUquid imrautubiUus eo \ sed exem- llic Doctor deducit Henricum conlra
 .

DIST. III. QUiESTIO IV. 171

seipsum, quia dicebat quod quando sum : hsBC ibi. Sic erit in proposilo,
species intelligibilis pausala a sensibili- quia diceretur quod quamvis cerlitudo
bus, occurrit cum specie illapsa, tunc sit a specie illa illabente ut a regula
habelur cerlitudo de objecto sensibili. infallibili, et a specie inlelligibili causata
Conlra hoc arguit, ostendendo contra a sensibilibus ul a regula fallibili, non
quod nulla lunc haberetur certiludo de re tatnen sequitur incerliludo objecti sen-
sensibili,aul oportebit eum dicere, quod de sibilis.

re sensibili potest haberi certitudo per Dico, quod non est simile de fide iii- 10.
Solutio.
9.
Quando
exemplar crealum. Primum probalur fusa et fide acquisita, quia cerlitudo
ropositio
quod lunc nulla esset terliludo, quia quan- aclus ut esl a fide infusa, semper est
Hitingens
;oncui Tit do aliquid concurrit quod repugnal cerLilu- delerminale vera, ita quod lalis aclus
cum
iltera de dini, per illud nunquam polest haberi simpliciler dicilur determinale verus ; li-
sce.-sano,
lunquam certitudo, quia quando proposilio con- cet cum fide infusa concurrat fides ac-
potest
squi con- lingens concurrit cum allera de neces- quisila, et simul inclinet ad eumdem
clusio
de sario, nunquam potest sequi conclusio aclum, nunquam tamen cerliludo aclus
ecessario,
sed
de necessario, sed lantum de conlin- habetur a fide acquisila ut lalis est, sed
Nola
tantum genti ; sic quando exemplar creatum. taiitum a fide infusa, quia tidei infusa; de fide in-
de tiisa,
ratingen - quod repugnat cerlitudini concurrit cutn nunquam putest subesse actus falsi ; in- et ai quisi»
te. ta.
specie illapsa per quam habelur certilu- clinalioiii vei'o fidei acquisilJB, quanlum
do, nunquam ex his duobiis, simul con- est ex parte sua polest subesse actus
currentibus habebilur cerliludo. Et si falsi. Si ergo certiludo aclus credendi
vult dicere quod habetur certiludo, tunc dependeret ab utroque habilu, tuncar-
oportet eum concedere quod exemplar gumenlum Docloris concluderet contra
creatum non repugnat cerlitudini. seip^um ; sed quia tota cerli^udo actus

stantia. Si dicalur quod ha3c ralio, quam facit credendi accipitur ab habitu infuso, licet

Doclor contra Ilenricum, etiam conlra cum illo coucurrat fides acquisila, palet

ipsum Doctorem concluderet, qui sic quod argumeiUum Doct jris, de fide in-

arguit de fide infusa et fide acquisita fusa el acqusita n.)n concludit. Argu-
iii quodl. qiiaest. 14. arl. 1. Quando ad meiitum vero factum contra Ilenricum
eumdein acLum concuirit reoula fallibi- concludit conLra ipsum Ilenricum, quia
lis, licet cum re-ula infallibili, ille actus ipse vult quod certitudo de aliquo
An ex noii est infallibilis. Piobalur per siiuile, sensibili simul dependeal a specie in-
duib;is
seinis^is quii ex duabus praemissis, qiiarum uiia telligibili, causata a sensibilibus quce esL
quarum
ur^a est necessaria et alia conLingens, uon regula fallibilis, el a specie infusa qucB
t neces-
sequilur conclusio necessaria, et ratio, est regula infallibilis.
^aria,
alii con-
tiiigen.s
quia quod depeudet ex pluribus non (d) fdem eliam palel de tertia ralione.
sequali r
onclu.-io
potest esse perfectioris condiiionis quo- Doclor hic improbat terliam Mtionem
icessaria ruiDcumque illorum ; nunc aule quicuni- llenrici, qua3 talis erat : Quia ex quo
que aclus credendi ad hoc quod eli- anima per exemplar crealum non polest
ciatiir, dependet a fide acquisila inoveii- discernere verum a veilsimili, sequilur
te ; igilur si illa sit fallibilis, nunquam quod per tale exemplar non poterit
aclus elicilus erit ex principio tali, sup- habere certitudinem de aliquo sensibili.

ple ex tide infusa, quae dicilur regula Probat anlecedens, quia talis species in-
infallibilis, quin sibi posset subesse fal- telligibilis potest repraisealare se, tan-
 172 LIB. 1. SENTENTIARUM
quam se intellectui, et se tanquam ob- Met. lext. comm. 1. Prima, inqmtprin-
jectum, sicut est in somniis ; si reprse- cipia sunl omnibus nola, sicut janua in
sentat se tanquam se, veriias est ; si domo, quia janua neminem lalel, licet

Vfro se tanquam objectum, falsitas est. inleriora domus lateanl.

Scotus ar-
guit
Contra lioc arguit Doctor, non contra (f) £"^17 his Iribus auctoritatibus. Hic
conlra Hen- rationem istam in se, sed reducendo Ilen- intendil probare, quod non tanlum pos-
ricum.
ricum ad alterum inconvenientium, vi- sit via naturali haberi certitudo de
delicet quod vel nulla erit cerlitudo de principiis per se nolis, sed etiam de
sensibili, quantumcumque alia species omnibus conclusionibus virtualiter con-
infusa concurrat cum ista specie intelli- tentis in eis, et argumentuai slat in hoc :

gibili, quod est contra ipsum ; vel opor- lllud est simpliciter naturale, quud se-
tebit Ilenrirum difere, quod per tnlem quitur naturam a'icujus speciei, sive
speciem intelligibilem poterit haberi quod consequitur ad naturam alicujus
certiludo de sensibili. speciei, hoc patet sed posse habere
;

11. (e) Quod autem ista conclusio non sit cerlitudinem infallibilem de primis prin-
secundum mentem Avguslini, etc. Nunc cipiis et de conclusionibus virtualiter
Doctor probat ex diclis Augustini, quod conientis in eis, consequitur naluram
potest haberi certitudo de sen.>ibilibus vel speciei humange; ergo talis certiludo
de abstractis ab eis, absque speciali lu- infallibilis potest haberi naturaliter. Pro-
cis increatae illustratione, cujus opposi- bntur minor, quod convenil omnibus ali-
lum asscrebat Ilenricus, dicens fuisse cujus speci'i, sequitur naturam specifi-
intentionem Auguslini, videlicet quod de cam, sed posse habere cert tudinem in-
sensibihbus nuUa esset certiiudo. Pro- fallibilem de principiis primis, elc. con-
batur ergo per Augustinum quod possit veuit omnibus individuis speciei
haberi sincera veritas et certitudo, ctc. humanse. IIoc palet per tres auctorilates
patet per Aui^usliMuiii secundo Solilo- supra posilas, scilicet Augustini, Bdetii
quior. Spectamina disciplinarum, id est, et Aristolelis. Si ergo potest haberi cer-
principia scienliaruin, quisqae verissima titudo infallibilis de principiis primis,
esse nulla dubitatinne concedit ; ergo eliam potest liaberi certitudo de con-
de principiis scientiarum potest esse clusionibus virtualiier contenlis in eis.
certitudo et infallibilitas, quaj tamen Hoc probat, quia cuilibet, naturaliter
principia sumuntur a visibilibus. evidens forma syllogismi perfecli, sicul
Idem etiam pr >bat per Boetium de patet ex defiiiitione syllogismi perfecti
Hel:)domadibus : Communis, inquit, ani~ primo Priorum cap. 1. quse talis est :

mi cnnceptio est, quam quisque probat SyUogismus perfectm est, qui nullins in-
auddam, id est, conceplio alicujus pro- digct prasler illa quae sumpta sunt, ut ^^\'j°fs
""p<^'''«
positionis per se notse ab omnibus inlel- appareat necessarius. Sy/lngismus vero
ligenlibus terminos illius propositionis et imperfectus es', qui indiget unius aM/indi^eii

unionem terminoi'um, est supple funda- plurium, quae sunt necessaria per sum- aut piu
rium
ment;diter propositio, quam unusquis- ptos t^rminos, nnn autem per sumptas
que probat, id est, scil evidenter esse prnpoKitiones. Qui imperfectus potest ex-
veram, quando audit eam prseconci- poni, qu id est ille, qui unius indiget, id
piendo terminos et unionem terminorura est, uno, videlicet conversione vel tran-
Deinde probat auctoritate Arislolelis 2. sposilione; aut plurium, id est pluribus,
 DIST. Iir. QUiESTIO IV. 17.3

scilicet oonversione simul eL transpositio- Quantum certitndincm de

ad rum
ne, qiiae quidetn sunt necessaria. Nain principiis dico sic, quod termini pnncipii,
^' 0^°**''
syUogisnii habent evidentem necessita- principiorum per se notorum ta- '"'!'•

^«^
lem illationis, per sumplos lerminos, id lem hnbent idcntitatem, ut alter ^°'';';;.;^

coniormi-
est, quod maneiit i lem termini, non an- evidcnter necessario alterum inclu- las
tem per sumplas propositiones, quia non dat, et ideo intellectus componens '
«t percep-
o I

manent esedem propositiones ,

patet, illosterminos exquo apprehendit confonnita-
.
lis
quia imperfcctus ut reducalur ad per- eos, habot apud se nocessariam ad tc^nni-
ncs
feclum, indiget conversione alicujus vel causam conformitatis illius actus
jyliogis- aliquarum proposilionum. Syllogismus ad tcrminos, quorum est
ipsos
)erfe"ius ^rgo perfectus dicilur ille qui nullius compositio, et etiam causam evi-
indi'.^et
inJige'» q^ia nec conversione, nec trau- dentein illius conformitatis, et ideo
spositione, ut sunt duo piinii modi pri- necessario patet sibi conformitas
mse figurae ; omnes aulem alii ad hoc, illa,cujus causam necessariam et
ul dicanlur simpliciler perfecli redu''un- evidentem apprehendit termi- m
lur, vel ad Barbara, vel ad Celarent, ut nis; igiturnon potest esse in in-
patet primo Priorum. Ilaec volui ex- tellectu apprehensio terminorum
plicare propter juvenes. et compositio eorum, quin stet
(g) Secunlo apparet. Ilic Doctor pro- conformitas illius compositionis
bat per Augustinum, quod non lanlum ad terminos, sicut non potest
habemus ccrliludinem de principiis per stare albetU^ et albedo, quin stet
se notis, el de conclusionibus per se similitudo. Ilaec autem confomni-
contentis, sed etiam de nmltis contin- tas compositionis ad terminos
gentibus, et de mullis quaj fiunt nota
est veritas compositionis ergo non ;

per experientiam; et auct>ritates Augu-

potest stare compositio talium
stini sunt clarae in liltera.
terminorum quin sit vera, et ita
SGHOLIUM.
non potcst stare perceptio illius
compositionis et perceptio termi-
Probat efficaciter contra Henricum dari norum, quin stet perceptio con-
certitudinem quoad principia et conclusio-
formitatis compositionis ad termi-
nes ex eis illatas, etiamsi omnes
sensus
deciperentur, et ostendit clare quomodo.
nos et ita perceptio veritatis,
,

quia prima percepta evidenter in-

7. Qaantiim (a) ad secundum nrti- cludunt perceptionem illius vc-
culum; ut in nuUis cognoscibili- ritatis.
bus locum habeat error Academi- Conflrmatnr (b) ratio ista pei' s.

corum, videndum est qualiter de simile.per Philosophum 4. Met. ubi ^etb,'

tribus cognoscibilibus prsedictis, vult quod oppositum primi prin- si dares
... -l- ]•
L • • •! • opposiiuui
scilicet de principiis per se notis
I

CipU, SClllCet hujUSmodl, impossUn- pmni

et de conclusionibus. le est idem esse et noti csse, non potest oplnioties

Secundo de cognitis per expe- venire in intellectu alicujus, quia ''"'simui'*

rientiam. tunc essent opiniones contrarise ^^,':l"!:j'^

'Jon poiest
stare
Tertio de actibus nostris, an simul in mente; quod
*
utique ve- '
«'
^'f<="»''a-
tur.
ipprehen
sio
possit naturalitcr habcri certi- rumcstde opinionibus contrariis,
*
termino- tudo infalUbilis. id est, repugnantibus formaliter,
 174 LIB. I. SENTENTURUM
quia opinio opinans esse de aliqno, simplicia virtute sua componere, cipianiur ?

ct opinio opinnns non essc do eo- et siex rntione talium simplicium sens«l

dem, snnt formnlitcr rcpngnnntes. sit complexio evidcnter vcra, in- *^^"^t'mnr

Ita arguam in proposito repu- tcllcctus virtuLe propria et termi- P'"""''''"*

gnantiam aliqnnm intellectionum norum assent ct illi complexioni,

in mente, licet non formalem; si non virtutc scnsus a (|uo accipit
enim stat in intellectu notitia to- terminos exterius. Exemplum, si
tius et partis, et compositio co- ratio totius et i'atio majorita-
rum, cum ista includant (sicut tis accipiantur a scnsu , et in-

causa neressaria) conformitatem tcUectus componat istam : omnc

compositionis ad terminos si , totiim esf majus sua parle, intelle-
stat in intellcctu hsec opinio, ctus virtute sui et istorum ter-
quod compositio sit falsa,
ista minorum assentiet indubitanter
stabunt notitise repugnantes non isti complexioni, et non tantum
formaliter, sed notitia una sta- quia vidit term'nos conj'mctos in
bit cum alia, et tamen una erit re, sicut assentit isti, Socratesest
causa nccessaria oppositT^ notitise albus, quia terminos in re
vidit
ad illam, quod est impossibilc. Sic- uniri. Imo dico, quod si omnes
utenim impossibile est album et sensus essent falsi, a quibus acci-
nigrum stare simul quia sunt , piuntur tales termini vel quod ,

contraria formalitcr, ita impossi- plus est ad deceptionem aliq^ii ,

bile est simul stare album, et illud sensus essent falsi et aliqui sensus
quod est prsecisa causa nigredinis, veri ; intellectus circa talia
ita necessaria quod non potest es- principia dcjiperetur, quia
non
se sine ea absque contradictione. semper haberet apud se terminos,
1. Post.
Habita evidentia vel certitudine qui essent causa veritatis, utpote
text. 0.
de principiis primis, patet quo- si alicui cseco nato essent impres-

modo habetur de conclusionibus s<iR miraculose in somniis species

ex eis, propter evidentiam
illatis albedinis et nigredinis, et illa re-
formse Syllogismi perfecti, cum manerent post invigilia; intclle-
certitudo conclusionis tantummo- ctus abstrahens ab eis compone-
do dependeat ex ccrtitudine princi- ret istam, album non est nigrum, et
piorum et ex evidentia iUationis circa istam non deciperetur intel-
Sed numquid (c) in ista notitia lectus, licet termini accipiantur a
principiorum et conclusionumnon sensu errante, quia ratio formalis
errabit intellectus, si sensus deci- terminorum ad quam deventum
piantur omnes circa terminos ? est, est necessaria causa veritatis

An Respondeo, quod quantum ad hujus negativne.

possiierra-
•gj.^j^ notitiam intellectus non ,

inteiiecius
COMMENTARFUS.
circa
habct scnsus pro causa, sed tan-
^

principia tum Dro occasionc, quia intelle- (a) Quantum ad secundum articulum.
conciusio- ctus nou potcst habcrc notitinm Ilic Djctor inleadit probare quod de ,

nes . .

necessarias
.

simplicium
.

nisi acccptam a sensi- Iribas nalur.ililer pjssumus liabere cerli-

il

de-bus, illa tamen accepta potest ludinem infallibilein, videlicel de princi-

sensus
 DIST III. OU^STIO IV. 175

piis per se nolis el de cnnclusionibus. ergo prima notilla, qua cognosco esse

Secundo de cognilis per experieniiani. El veram unionem inter totum el parlem.

terlio deaclibus noslris. est causa necessaria veriiatis, el nolilia

Primum ibi : Quantum ad cerliludinem qua cognosco composilionem esse fal-

de principiis. Ilaec lillera salis palel, et sam. esL causa necessaria falsilalis, ideo

prolixius supra d. 2. guaest. 2. el clare islse duae nolitiai repugnant viriualiler,

exponam respondendo ad praesenlem quia sunt dute causae necessariae du )rum

quaestionem. Tota ergo ista ralio stat in effecluum inler se f jrmaliler repugnan-
hoc, videlicet quud est impossibile alicui tium, et sic patet liltera isla.

inlellectui, slanle appreliensione termino- (<) Sed numquid in isla nolilia princi- 14.

rum proposilionis per se nolae et compo- piorum et conclusionum non errabit vUel-
silionls eorum ,
quiti habeat certam et leclm, si t^ensus omnes decipiantur circa
infHllibilem veritalem de conformilate terminos?
illius composilionis ad terminos Est enim I^espondel Doctor quod habita cognili- Quomodo
inlellectus
impossibile, quod aliquis cognoscat to- one sensibiliuin per sensus, nunquam in- noii
habet sen-
lum et parlem, et composili')nem horum telleclus errabit, et dicit du ) in isla liltera.
sum
lerminorum quin habeat certitudiriem Primum, qaod inlelleclus non habet sen- pro causa,
,
sed
infallibilem de conformilale compositionis sum pro causa. sed tanlum pro occasione, taiitum pro
occasione.
lerminorum. quia cognilio alicujus complexionis ne-
{h) Confirmntur ratio ista per simile per cessariaj, nec in esse, nec in fieri depen-
Philosophum. Et litlera stal in hoc, scili- del ab aliquo sensu. et ut clarius hoc in-

cel quod duae notitiae sive duae opiniones telligatur pono talem ordinem. Potentia
dicuntur formaliler repugnare ,
quaiido visiva accipit speciem senslbilem ab ali-

simul de eodem repugnanl, ut de homi- quo sensibili exl.ra, pula ab albedine, et

ne assentio quod est homo, et simul as- videt illam ; deinde in virtute phantastica
sentio quod non est homo. Nam isti duo causalur phantasma sinuularis albedinis,
assensus formaliler inler se repugnant, prius visaj ; deinde virtule phantasmatis
quia unus formaliter expellit alium. Et el inlelleclus agenlis causatur species
duae nolitiae sive duae opiniones, vtl duo intelligibilis albedinis ,
qui repraesenlat
assensus dicuntur virlualiter repugnare, albedinem in se, el sicut dico de isto

quando una est causa alicujus eftectus, sensibili, ita de omnibusaliis. Ilabita ergo
qui formaliter repugnat effeclui allerius specie inlelligibili albedinis , et specie
causae, ut supra exposui, dist. 2. qusest. 1. intelligibiU coloris, illae species intelligibi-
exponendo primum argumentum princi- les una cum inlellectu causant cognilio-
pale. Modo notitia, qua cognosco totum nem terminorum, quibus terminis cogni-
et partem , et qua cognosco unioiiem tis slatiin intellectus, nullo sensu coope-
illorum inter se, est causa necessaria rante, nec inleriori, nec exteriori, potest
hujus conformitalis et veritatis, videlicet formare compositionem illorum, et perfe-
quod tolum est majus sua parte. Si ergo cte cognoscere composilionem eorum,
stat in inlelleclu quod isla composilio, ita quod notitia talis composilionis, pula
sive unio lotius et partis sit falsa, lunc omnis albedo esl color, staliiu erit sibi

notilia talis composilionis erit cau^a ne- evidens.

cessaria hujus falsitatis , scilicet quod Patet ergo quomodo intellectus, habita

omne totum est uiajus sua parle, quia cognitione habituah plurium lermiuorum,
 »

176 LIB. I. SENTENTIARUM

viriule propria potest causare, nediim por et in omnibns et hoc per ;

cogriilioiie.n aclunlem illorum termiiio- istam ppopositionem qiiiescenlem

rum, (concurrente lamen specie inlelli- in animn quidquid evenit, nt in
:

gibili, ut pnrtiali c;iusa) sed etiam polest pluribus, ab aliqna cansa non libe-
caus9re comp )siiionpm et unionem illo- rn, est eitcctMS nntnrnlis illins
rum. et eam le n perfecle cog loscerp, et cans"^. Qme p;'op")sitio nota est
sic non dependet a sensu ; imo si omiiis intellectni, licet a;cepi^set termi-
sensus erraret circa aliqu )d cijmplexum, nos ejns a sensn erranle qnia ,

nunquam intelleclus erraret, staiile co- cansa non li^iera n )n potcst pro-
griiiioiie li.ibilu.ili lerminorum vel actuali. dncero,nt in plnribns.eHectnm, nd
(Elv)co pro nuiir, coffiiilionem habiinalem cnjns oppositnm oi\linntnr. vel ad
terminoram. quando lennini siint prsesen- qnem ex forma snn non ordinatnr;
tes iiiiellectui iii ratione objecti inielli- sed cansa cnsnalis ordinatnr ad
gibilis per speciem intelligibilem. Di- prodncendnm oppositnm etfectns
co adualem, qunndo aciu ab intel- casnalis, vol non ad istum produ-
lectu c )gnoscuiiiur. ) Patet ,
quia si cendum, ergo cnnsa ca-
nihil est
poteiitia visiva judicaret i-ubeum esse snalis respectn etfectus freqnenter
viride, st.inte cognilione in iiitellectu prodncti ab eo, et itn si non est
istorum lerminorum rubei et virilis, in- libera, est naturnlis. Qnod antem ,
Phye
tellectus hab-)relinfallibilem certitudiiiem, iste effectus evenit cansa a tali cor.
text. 4!
quod rubeum non esset viride. Secundum prodncente,nt in pluribns, hoc ac- 'causa
, 1 • . .. i-K , . 1 I • , • • natural
ceptnm est per experientinm, quia
,

d.ictun est ex nitenlione Doctoris, quod et

si sensus erraret circa complexum, et inveniendo nnnc talem nnturnm quomol

hoc, vel aliqui sensus tanlum vel eiiam cnm tnli accidente, nnnc cnm tnli
""''^"0"'

omnes simul. adhuc inlelleclus non erra- inventum quod qnantnmcnm-

est, '"^['/,[
2
ret, quia semper haberet apud se termi- qne esset diversitns accidentinm •
Po^ter
'
te^ct. i

nos, qui essent causa veritatis, sed hoc tnlium, semper istam naturnm se- AiiqnaiK
ex
mfra clarius patebit. quebatur tnlis effectus; ergo non condus

per aliquod pccidens per accidens expe.ta^

SGIIOLIUM. .„. ,
'
, '
,
nif.r
illius naturse, sed per naturam ad p.inc

Ostendit qualis certitudo habetur per ex- ipsf^ni in se COnsequitur tallS ef- per ^e r

perientiam,et quod quandoque ex veritate fectus. ex qno ,

experta,devenitur ad principium notum, ex

gg^| nlterius notandum (b), quod concK^^c
quo eadem veritas proptor quid rursus de- ,
. .^ . . monstrai
monsti^atur, quandoque vero de ipso princi-
q^l^^^ndoque accipitur experientia
pio immediate experientia capitur. de conclusione, puta, quod Luna
freqnenter eclipsatur, et tunc sup-
9. De secnndis (n) cognoscibilibns, posita conclnsione, qnia ita est,
Quomodo
experientia scilicet de cognitisper experien- inqniritnr cansa talis conclnsionis
est
infallibilis tiam, dico quod licet experientia per viam divisionis, et qnandoque
non habeatnr de omnibns singula- devenitnr ex conclnsione experta
ribus, sed de plnribus, nec qnod ad principia nota ex termi is, et
semper, sed quod pluries, ta- tnnc ex tnli principio noto ex ter-
men expertus infallibiliter no- minis, potest conclnsio prius tan-
vit quod ita est , et quod sem- tuin per experientiam nota certius
 DIST. III. QU.ESTIO IV. 177

cognosci , scilicet primo genere COMMENTARIUS.

cogiiitionis, quia iit deducta, ex
principio per se noto, sicut illud (a) De secwidis cognoscibHibm. Ilic Do- 16.

est per se notum, quod opacum

clor iiiiendil probare, quomodo possumus
hnbero cerlam el infallibilem noUliara de
interpositum inter luminosum vi-
nolis per experieiiLiaui, et licet lillera
delicet et perspicuum, impodit lu-
Doctoris sit satis clara, lamen aliqualiter
minis multiplicationem ad tnle
exp )nitur.
perspicuum , inventum
et si
Uude nota, quod notitia experimentalis Notltia ex-
fuerit per divisionem, quod terra perimenta-
propne est notitia perlinens ad intelle-
est tale corpus interpositum inter iis

«1.,.^ pprtinet jkI

cium non ad sensum, quie lamen pro stalu
1

Solem et Lunam, scietur certissi- mieilectum

Imo semper habet ortum a sensu, licet
me demonstratione propier cjnid, et
aliquando diraiur notitia oxperimenlalis,
non tantum por experientiam, sic-
eiiam nolitia sensiliva. De hoc vide quae
ut sciebatur illa conclusio ante
exposui super primo Melaphys. Doctoris
inventioncm principii.
quie^it. quarta et quinta. Experienlia est
landoque Quandoquc autem est cxperien-
nolilia aiii-ujus singularis, prius tamen
e^Tde" tia de principio, ita quod non con-
amplius pcr vinm divisionis
tingit
co-^niili a sensu. ut pula, quod hic i^nissit
°p^o'"*^''
calidus; priu.« habelur n aliqua a
t°aS 'ilterius invenire principium no-
ttitia

loiius. seiisu laclus, quia tano-endo ignem per

|;,,jj^ Q^ terminis, sed stntur in ali-

ac'-id<Mis,
quo vero, ut in pluribus, cujus siali-ii laiio-ens calerit. et tan-
d(>m in ellecLus qu
extrema expcrimentatum est frc- perci[)it )d lalis i^nis
esL calidus rirmaliLer, quia
quenter uniri, puta quod lici'V)a eflicit t.ilera

talis speciei est calida, nec inveni- effecLum. Et diciL D ^ctor (ju.xl lic< l expe-
tur aliquod modium aliud prius rieiiLia, pu'a de isla, qu )d i--n s siL cali-
dus, non liabe.iLur de omuibus singulari-
per quod demonstrctur passio de
subjecto propter qnid, scd statur in bus, sed lanliim de pluribus, pula de isto
igne, et do isLo, eL de quod
isto sicut in primo noto propter isLo, riec

experientiam. Tunc licet incerti- semper, sed qu jd i luries, Lamen experius

tudo et fallibilitas removeantur iiifallibiiiler novit, quod ita est, et sem-
per illam propositionem, effectus per et in ornnibus ; suppie quod iguis

ut in pluribus alicujus causfe non caefacit, et quod semper calefaciat si

liberse, est naturalis cffectus ejus, habeat passum approximatum, ct quod

tamen iste est ultimus gi"adus co- hoc contingit in omnibus ignibus, quia
novit per experientiam, quod iste ignis,
gnitionis scientiflcae, et forte ibi
non habetur necessaria cognitio et iste, et iste circa passum approxima-
actualis unionis extremor.um, sed lum semper calefacit, et per istum idem

aptitudinalis. vSi enim passio(c)est judicat de alio ejusdem speinei. Sequitur: Proposiilo
quiescens
resalia absoluta a subjecto, posset Et hoc per isLam propositionem quiescen- in
anima.
sine contradictione separari a sub- tem in aaima, etc.

jecto, et expertus non haberet co- Ad hoc enim, ut a'iquis sit cerlus quod ^^-

gnitionem, quia ita est, sed quia ignis semper calefaceret passum approxi-
aptum natum est ita esse. malum disp jsilum, el quod omnia indi-

vidua ignis sint hujusmodi, hoc cognuscit

Tom. IX 12
 176 LIB. I. SENTENTIAUUM
infallibililer,quia cerLiludinaliter scit quod qua inventa,stalim eamdem conclusionem
omne illud, quod evenit a causa naturali a priori demonstrat.
sive nonlibera, est effectus ejus natura- Secunda conclusio esl ibi : Quandoque
lis ; et quia scit ignem non esse causam autem est experientia de principio, etc.

liberam calefaciendi, el novit per expe- Tiinc licet incertitudo et fillibilitas renio-
rienliam quod liic ignis calefacit et ille, veantur per illam proposflionem, supple
sequitur quod habebit certam el infallibi- quiescenlem in anima, videlicet, effectus
lem notitiam de isto universali, quod ut in pluribus alcujus causas non liberas,

omnis ignis natus est producere oalefa- esC naluralis effectus ejus. Tamen iste est

ctionem, et quod semper aclu ealefacit ullimus gradus cognitionis scientificae, ex

calefactibile approximatum et dispositum, hoc viiiehcet quod non conlingit demon-
quia ignis est causa naturalis, el per con- strari per aUquid prius. Sequilur : Et forte
sequens de necessitate agit. Sequilur :
non habetur necessaria cognilio aclualis
Quia causa non libera non potest producere, unionis extremorum, sed aptitudinalis, id
id est, quod ex quo causa naluralis sive esl, quod non cognoscitur calid tas lalis

non libera, Ordinatur ad producendum herbae actu necessario inesse herbae tahs
talem effeclum, pula calefacere, vel quod speciei, sed si talis passio, puta caliditas

herba talis speciei sit naturaliler ordinata cognoscitur inesse necessario. Hoc verum
ad lalem effeclum, ut in pluribus producil esl, loquendo de aplitudine, et sensus
illum effectum ; et si aliquando opposi- est : Ilerba talis speciei esl apta nata esse
tum illius effectus casualiter eveniat, hoc sic vel sic calida.

non erit ex forma lalis causse, sed magis {c) Si enim passio est res illa absotuta,elc.
propler aliquod exlrinsecum, patet, quia Hic a D )Ctore habetur quod si accipiatur
ipsa semper et necessario, cum non sit passio pro re absoluta, puta pro acluali

causa libera, intendil producere elTeclum caliditate herbee lalis speciei, ut in pluri-

ad quem ordinalur, et hoc est quod in- bus, tahs passio reahter distinguitur a
lendit Doctor. subjeclo. Si vero accipiatur pass'o pro
18. (b) Sed ulterlus nolandum. Deinde dicit aplitudine ad rem absolutam, talis aptitu-

duas conclusiones. Prima est, quod ali- do non distinguitur realiter. Primo modo
quando habelur noiitia experimentalis de accipiendo passionem expertus non habe-
conclusione, quia notum est saepe inlel- ret cognitionem, quia ita est, supple ne-
lectui, quod Luna eclipsatur ; et tunc cessariam, sed diceretur habere cogni-
liabita taU cognitione, intellectus per di- tionem necessariam, quando cognosceret
visionem quserit media el causas propler herbam talis speciei ita esse aptam nalam,
quid, et inventa causa, eamdem conclu- etc.

sionem prius notam per experientiam

SGHOLIUM.
demonstralive ostendit, et lunc cognitio
conclusionis, sic a priori demonstrata est Hominem velle, videre, audire, otc. sunt
in primo genere cognilionis, tunc enim propositione.s per se notse seu certae et sin-

perfectiori modo cognoscit quo possit.

cerae veritatis, non obstanle illusione qua-
cumque, explicatur certitudo eorum, qu£e
Sicul etiam notum est per experientiam,
subsunt sensuuui actibus, verbi gratia, esse
quod omnis homo est risibilis, et tunc album vel rubriim, quod sic apparet, et
intelleclus dividendo petit causam imnie- docetur quomodo intellectus corrigit sensum
diatam risibilitatis, ut patet 2. Poslerior. errantcm, per aliquam propositionem in se
 .

DlSt. II!. QU^STIO IV. m

manentem, et per adminiculum aliorum prapsente, et ita potentia haberet
sensuum. actum suum posita tali illusione
10. De tertiis cognoscibilibMs, scili- vel passione, r^t vere csse illud ibi
«t. 26.
cet de actibns qnod
nostiis, clico quod visio dioitur, sive sit actio,
est certitudo de multis eorum, si- sivc pnssio, sive
'
utrumque. Si au-
'
^^"^.^^
tum
"'^-

ciit de principiis per se notis, ut teui illusio lieiet non in oro^ano q»'"^ ^'''^«-

imis.

patet 4.Muaph. ubi dicit Philoso- proprio, sed in aliquo proximo audimus
. 6tG.
phus de rationibus dicentium om- quod videtur orj^-anum, sicut si nou oi)-
nia apparentia esse vera, quod non fleret illusio in concursu ner-qnacumque
istse rationes qujBrunt utrum nunc vorum, sed in ipso oculo lieret ''*^*'°"''-
dormiamus, an vigilomus. Possuni impressio speciei, qualis nata est
aiitem iilem omnes dubilalioncs lalcs um- iiei'i ab objecto, adhuc visus vide-

nium enim rationein hi significant essc. ret, quia talis species, vel quod

Et subdit : liationem quccrunl, quo- natum est videri in ea, videretur,

rum non esl ratio, demonstrationis enini qnia haberet surficientem distan-
principii non est demonstratio ; \g\U\v tiam respectu orgnni visus, quod Cap. i.

per ipsum ibidem, nos vigilare, est est concursu istorum nervo-
in Ahqua
viclenlur
per se notum sicut principium de- rum, sicut patet per Augustinum clausis
bculis.
monstrationis. 11. de Trinil. quod reliquice visorum
q. 3. Nec obstat quod est contingens, remanenles in oculo, oculis claosis viden-
olog. n
. et 4. quia (sicut dictum fuit alias) ordo lur, Philosophum, de Sensu et
et per
[elapli.
q. 2. est in contingentibus, quod aliqua Smsato, quod ignis, qui generatur
et in
uu.ll. 7 est prima immediata, alioquin
et ex elevatione oculi violenta, et
et
tr. d. 8 vel esset processus in infmitum in muUiplicatur usque ad palpebram
ad
liaem.
contingentibus, vel aliquod contin- clausam, videtur; istae sunt verse
gens sequeretur ex causa necessa- visiones, licet non perfectissimae,
ria, quorum utrumque est impos- quia hic sunt sufticientes distantiae
sibile. Et sicut est certitudo de specierum ad organum principale
vigiiire, sicut de per se noto, ita visus.
etiam de multis aliis actibus qui Sed quomodo habetur certitudo 11.
sunt in potestate nostra, ut de me eorum, qu?e subsunt actibus sen-
intelligere, de me audire, et sic de sus? puta, quod aliquod extra est
aliis qui sunt actus perfecti. Licet album vel calidum, quale apparet.
enim non sit certitudo, quod vi- Respondeo, aut circa tale cogni-
deam album extra positum. vel in tum opposita apparent diversis
tali subjecto vel in tali distantia, sensibus, aut non; sed omnes sen-
quia potest medio vel
fieri illusio in sus cognoscentes illud. habent
inorgano,etmultisaliisviis,tamen idem judicium de eo. Si secundo
certitudo est quod video, etiamsi modo, tunc certitudo habetur de
illusio liat in organo, quoe illusio veritate talis cogniti per sensus,
in organo maxima illusio vi 'etur et per illam propositionem prae-
esse, puta quando actus lit in or- ccdentem, quol evenit ul in phiribus
gano ipso, non ab objecto prspsen- ab cdiquo, esl efjcctus naturalis ejus si
te, qualis natus est lieri ab objecto non sit causa libera ; eriro cum ab
 .

180 LIB. I. SENTENTIARUM

isto praesente evenit, ut in pluri- et ita quis sensus errat et quis non
bus sit talis immutatio sensus, circa fracturam baculi, intellectus
sequitur quod immutatio vel spe- judicat per certius omni actu sen-
cies genita sit elfectus naturalis sus.
12.
talis causa?, et ita tale extra erit Similiter ex alia parte, quod
Qiiando album vel calidum, vel tale quale idem quantum applicatum quanto,
^
sensus
diverMaii-natum est reprsesentari per spe- omnino est sequale sibi, hoc est
ei aiterius ciem geuitam ab ipso ut m pluri- notum intellectui quantumcumque
\\T bus. Si autem diversi sensus Iia- notitia terminorum accipiatui* a
^ teJkSuT' ^^^t diversa judicia de aliquo viso sensu errante ; sed quod idem
quis'sensus®^'^^'"^' P^^ta visus dicit baculum quantum possit applicari viso
/'*
verus, quis
. esse fractum, cujus pars
'^ '
est in propinquo et remoto, hoc dicit
'"ai^""
aqua pars in aere, et tactus
et tamvisus quam tactus, ergo quan-

d,
*
et quonio- *

tum visum, sive prope sive a re-

exemplum
de
fJo? potest experiri contrarium. Visus
.

etiam semper dicit Solem esse

... motis, est aequale;
igitur
^ visus „
baculo in "
i Es '
pri
t •
i • •
l
mmoris quam
. .

aqua quantitatis est, et dicens hoc esse minus, errat. H8ec p'o
quer. visus • • •

putat omne visum a remotis esse

,

mmus conclusio concluditur ex prmci-

ex duo
ei
, .
,

^Tacius C["am sit, in talibus est certitudo piis per se notis, et ex actibus sensib
integrum. . const
q,^j^ vcrum scnsus sit, et quis uorum sensuum cognoscentium-decipi
erret, per propositionem quiescen- ut in pluribus ita esse. Et ita ubi- jum"p
tem in anima certiorem omni judi- cumque ratio judicat sensum er-gjg^^^jf^
cio sensus, et per actus plurium rare, hoc judicat non per aliquam
^^
esse
^"!-
mi
sensuum concurrentes, ita quod notitiam prsecise acquisitam a sen-
semper aliqua propositio rectiflcat sibus ut a causa, sed per aliquam
intellectum de actibi^s sensus, quis notitiam occasionatam a sensu in
sit verus et quis fallat, in qua qua non fallitur, etiamsi omnes
propositione intellectus non de- sensus fallantur; et per aliquam
pendet a sensu sicut a causa, sed aliam notitiam acquisitam a sensu
sicut ab occasione. Exemplum, vel a sensibus ut in pluribus, quse
intellectus habet hanc propositio- sciuntur esse vera per propositi-
nem quiescentem, nuUum durius onem ssepe allegatam, scilicet
frangitur ad tactum alicujus mol- quod evenit ui in pluribus, etc.
lis sibi cedentis. Esrg est ita per se Nola ergo quod nolitia principii est Addit

nota ex terminis, quod etiam si immulahilis a veritate in falsilalem, non

essent accepti a sensibus erranti- aliler, cjnia simjdicitcr esl corruptibilis,

bus, non potest intellectus dubita- sic species inlelligihilis est delebilis ut

re de illa propositione, imo oppo- phantasma, sed immutahilis a vera re-

situm contradictionem,
includit pr(vsentatio7ie in falsam. Sed oppositum
scilicet quod baculus sit durior licct corruptibile , lamen est immutabilo
aqua et quod aqua' sibi cedit; hoc a vera entitate in falsani, et ideo est con-

dicit uterque sensus tam visus formativum notitice sibi, seu causativum

quam tactus, sequitur igitur quod notitioe veritatis suce in essendo, quia
baculus non est fractus, sicut sen- enlitas vera immutabilis in falsam, vir-

sus visus judicat ipsum fractum. tualiter continet nolitiam veram immu-
 DIST. ril. QU^STIO [V 181

tahiliter conformem entilali siicc. Heracliti et discipuli siii Cratyli,

Notilia etiam secundum Augustinnm, qni nolebant loqni, sed movere
verum necessarium vel immutahile est digitnm, ut dicitnr 4. Metaph. Et Text 5-2.

siipra mentem. Intcllige in ralione veri- etiam consequentia non valet, da-
tatis evidentis, quia hanc de se cnusat to quod antecedens esset verum,
immediate, non aufem secundum cjus quia adhuc secundum Aristotelem,
evidentiam suhest menti, ut posset sihi posset haberi certa cognitio de
apparere vcra vel falsa, sicul vcrum pro- hoc quod omnia continue moven-
hahile menti sithest, ut ipsa possit fricere tur. Non scquitur etiam (b), si ob- De re
illud oppnrere verum vel fcdswn, qucc- jectum esc mutabile, ergo quod gij.nuur
rendo rationes hinc inde per quas pro- gignitur ab eo non est rcprcTsen-i„,,"',',\a|,^i.
hetur et improhetnr. tativum alicujus sub ratione im- et <le re lis.

ut mutabilis, quia mutabilitas coiM ^yr^.n-

Sic intelligondum est, miod mens non \xi
.quit Ari'
stot. judicat de vero immutahili, secl de aiiis, obiecto non est ratio gignendi, ^^ritas ne-
. Post. cessaria,
ext. -27. quia dicam, quod sit verum, hic est actus sed natura ipsius objecti quod est Scot.

judicandi, et est in potestate menlis mutabile; gonitum (c) igit'ir ab q.4.

"^^^'
respeetn prohahilis, non aulem respeelu ipso reprnnsentat naturam per se,

n^cessarii, nec inmen minus perfecte igitur si unde natura ha-

natui*a,
asserit de necessario qnod ipsnm sit ve- bcnt aliqunm iminutabilem habi-
rum; et hcec ass^rtio apnd Aristotelem tudinem ad aliud, illiul aliud per
potest dici judicium, sic patet qnomodo suum exemplar et illa natura ,

de conclusione necessaria mens jndicat, per suum exemplar, reprsesentan-

quia non est statim evidens ex se, ideo turut immutabiliter unita, et ita
non determinat evidentiam suiipmis per duo exemplaria genita a duo-
menti. Potest eliam mens raliones Sophi- bus mutabilibus, non inquantum
slicas addncere contra eam, per quas mutabilia, sed inquantum natur^e,
dissential, non sic contra primum nolum, potest haberi notitia immutabilis
jxt. 8.
quarlo Melaphysicce, in mente venire', sed unionis eorum.
Augustinus vult intantnm esse in pote- Contra, q^iamvis ohjectum non inquan- A.daitio.

state judicantis, quod non necessnrio dc- t^im mntahile gignat, si tamen est muta-
terminetur ah alio. hile, qnomodo ejus ad aliquid est hahi-
tudo immutahilis ?
SGHOLIUM. Respondeo, hahitudo est immntahilis

Satisfit argumentis Henrici positis num. 3.

sic, quia inler extrema non potest esse

quibus putat nullam veritatem sinceram na- hahitudo opposita, nec potest non esse
turaliter esse acquisibilem, in quorum solu- ista, posilis extremis, sed per destructi-
tione variam et solidam doctrinam mini- onnn extremi vel extremorum destruitur.
strat Scotus.
Contra, quomodo est propositio af/ir-

13.
Quantum (a) ad tertium articu- mativa necessnria, si identitns extremo-
lum, ex istis respondendum ad il- rum potest destrui?
las tres rationes. Respondeo, quando res non est, non est

Ad primam, ad illud de muta- identitas ejus realis,sed tunc si estiniyi-

tione antecedens est fal-

objecti telleclu, est identitas ut est objectum in-
sum, nec est opinio Augustini, sed tellectum, et necessaria secnndum quid,
 182 LIB. I. SENTENTIAUUM

qtiia in lali esse, extrema non possunt seqiiitnr quod niliil aliiid a se po-
esse sine identitate, tamen illa potest non test rectificari, quia saltem rectifi-

esse sicut extrema possunt non esse in- cari potest circa illa objecta,
tellecta; igitur propositio cst necessaria circa qu.-^B non po^est intellectus
in inleUeciu nostro secundum quid, quia errare apprehensis terminis.
immiitabilis in falsam, sed simpliciter Ad tertiam (i^),
^' si aliquam appa- quodlib
Henric
^

necessaria non nisi in intellectu divino, rentiam haberet, magis conclude- q 4.

.,,
. . Phauta
ret contra opmionem illam, quse reprees^
, ,

sicut nec exlrema habent identilatem

simpliciter necessario in aliquo esse nisi negat speciem intelligibilem, quia ut obj
tun
in illo esse intellecto. illa species, quse potest reprsesen in soir
nor
immut.biie ^^^^'^ (^^' ^'^i^^ ^^^^ 1^^^' reprse- tare se tanquam objectum in som ^^^^^^^
repra?senta- scntativum in so mutabile, potest '
nis, est phantasma, non species
tur .
^'^'''l'^!',;

per muta- reprceseutari aliquid sub ratione intelligibilis; igitur si intellectus verum
etinfim- immutabilis, quia essentia Dei sub solo phantasmate utatur per quod repras

perfimtum. rationc immutabilis, reprgesenta- objectum est sibi prsesens, et non

tur intellectui per aliquid omnino alia specie intelligibili, non vide-
mutabile, sive illud sit species tur quod per aliquid in quo obje-
sive actus. Hoc (e) patet per simi- ctum sibi relucet, posset discerne-
le, quia finitum potest reprsesen- re rerum a verisimili. Sed ponendo
tare aliquid sub ratione infiniti. speciem intelligibilem in intelle-
14. Ad secundam dico (f), quod in ctu, non valet latio, quiaintelle-
Aninia
faljo
anima potest intelligi duplex mu- ctus.non potest uti illa ut per se ob-
in verum tabilitas, una ab aftirmatione in jecto, quia non contingit uti illa
et
contra negatiouem et e converso, puta
*
in dormiendo.
mutan
,.oteit, ab ignorantia ad scientiam, vel a
sed Si objicias, quod phantasma po-
quodobje- nonintellectionead intellectionem. test reprsesentare se ut objectum,
nonev^lden- Alia, quasia contrario in contra- igittir intellectus propter illum
^'^
r* ex
rium, puta a rectitudine ad dece- errorem virtutis phantasticse po-
erniinis.
ptionem et e converso; anima au- test errare vel saltem ligari, ne
tem (quoad qusecumque objecta) possit operari, ut patet in somnis
est mutabilis prima mutabilitate, et phrcneticis.
et per nihil formaliter in ea exi- Potest dici quod si ligetur, quan-
stens, tollitur ab ea talis mutabi- do est talis errorin virtute phan-
litas, sed non est mutabilis secun- tastica, non tamen errat intclle-
da mutabilitate nisi circa ilha com- ctus, quia tunc non habet aliquem
plexa, quffi non habent evidentiam actum. Sed qnomodo sciet intelle-
ex terminis. Circa illa vero, qure ctus, vel erit intellectus certus,
sunt ex terminis evidentia, mutari quando non errat virtus phantas-
non potest secunda mutabilitate, tica. qunm tamen non. errare re-

quia ipsi termini apprehensi sunt quiritur^ ad hoc ut intellectus non

causa necessaria conformitatis erret?
compositionis ad ipsos terminos; Respondeo, ista veritas quiescit Quomc
igitur si anima est mutabilis a re- in qnod potentia noniaiefiec
intellectn,
ctitudine in errorem absolute, non errat circa objectum proportiona- '^'^^"'
 DIST. 11. QU/ESTIO :V. 1S3

siam notmn
rrare. de-
tiim nisi indisposita sit, et Meiaphtjsicoi ; somnians enim de ali-
jlaratur. est intellectiii virtntem phantasti- quo quasi de pi*oximo obtinendo,
cam non esse indispositam in vi- et postea evigilans, non prose-
gilia, tali indispositione qiise facit quitur illud, sicut prosequeretur
phantasma reprsesentare se tan- si proximus vigilando ad
ita esset
quam objectum, qnia per se no- illud consequendum si autem ad- ;

tum est intellectui quod intelligens mittas aliquam propositionem es-

vigilat, et ita quod virtus phanta- se per se notam, oportet quod
stica non est ligata in vigilia sicut possit cognosci, et circa quodcum-
in somnis. que potest potentia indisposita
Sed adhuc instatur contra istam errare, sicut somnis.
patet in
15.
certitudinem dictam de actibus Igitur ad hoc, quod aliqua cogno-
hoc modo videtur mihi quod vi-
: scantur esse per se nota, oportet
deam vel audiam, ubi tamen non quod possit cognosci quando po-
video vel audio; ergo de hoc non tentia est disposita, et quando
est certitudo. non, et per consequens potest ha-
Respondeo, quod aliud est con- beri notitia de actibus nostris,
tra negantem aliquam propositi- quod potentia est ita disposita,
onem ostendere eam esse veram, quod illa sunt per se nota, qua? ap-
aliud est alicui admittenti eam o- parent sibi per se nota.
stendere, quomodo sit vera. Exem- Dico tunc ad formam illius cavil-
Text.
com. 9,
plum, 4. Mctaphijsicce, ubi conti'a lationis, quod sicut apparet som-
negantes primum principium non nianti se videre, ita posset sibi ap-
inducit Philosophus illud inconve- parere oppositum unius principii
niens, quod opiniones contrarice simul per se noti speculabilis, et tamen
essent in animo, quia hoc ipsi conce- non seqiiitur quin illud principium
derent sicut praemissam, sed indu- sit per se notum, ita non sequitur

cit eis alia inconvenientia mani- quin illud sit per se notum audienti
festa eis licet non in se, sed re- quod audiat; quia circa utrumque
cipientibus primum principium, potest potentia indisposita errare,
ostendit quomodo sit notum pri- non autem potentia disposita, et
mum principium, quia ita notum quando sit disposita et quando
est, quod oppositum ejus non pos- non, hoc est per se notum, alias
sit evenire in mente, quod probat, non posset cognosci aliquam aliam
quia tunc posscnt opiniones con- esse per se notam, quia non posset
trariae simul inesse. Talis conclu- cognosci, quse esset per se nota,
sio est magis ibi inconveniens utrum illa cui intellectus sic dis-
quam hypothesis, ita liic, si con- positus vel sic, assentiret.
tendis mecum nuUam propositi-
onem essc per se notam, nolo di- COMMENTAUIUS.
sputare tecum. Constatenim quod (a) Quantum ad tertium articiilum. In
tu es protervus, quia non es per- isU) arliculo respondel Doctor ad raLiones
suasus, sicut patet in actibus tuis, Henrici prius faclas *. Ad priniani ad illud

quomodo objicit Philosophus i-. de raulalione objecti, antecedens esl fdl-

 .

184 LIB. I. SENTENTIARUM

sum, scilicel qaod objeclum conlinue mo- enle mutabih' sit ralio formalis gignendi
Qiiiescen- veatur, nec esl. opinio Augustini, sed fle- speciem inlelligibilem, ut infra palebit
lia
taiilum rac]ili4. Metaph. teocl. corn. 22. ubi Pliilo- q. 6. el nalura, ut natura pra^cedit mula-
sunt
in apparen- sopbus : Amplius antem omnes videntes bililalem ; ergo species inlelligibilisreprae-
tia
secundum hanc motam naturam, de permutatione senlat illam absolute, non aulem sub ra-
Heracl.
et Graty-
aulpm n:hil verum dicemus. Circa vero tione mutabilitatis. Et quod mutabililas
luni
omnino permutans non contingere verum non sit ralio formalis gignendi speciem

dicere, ex hac existimatione pullulavit intelligibilem, patet, quia illa species in-

opinio dictorum summa, quae esl dicentium lelligibilis est enlitas absoluta, ut infra

Heraclitizare, et qualem Cralylus habuit, patebit quaes' . 6. mutabihlas autem est

qui tandem nihil opinafus est oportere entilas respeftiva.

dicere, sed digitum movebat solum, et (c) Genitvm igitur ab ipso reprsesentat
Heraclitum increpavU dicentem, bis in naturam per se., igitnr si natura unde na-
eodem flumine non est intrare. fpse enim tura, puta natura albedinis, habeat ali-

exislimavit, hec semel. Ilaec Arisloteles. quam immulabilem hnbiludinem, sive ne-
Dicli Philosophi dicunl nihil esse verum, cessariam habiludinem ad aliud, pula ad
quia nihil fixum, sed omnia sensibilia colurem ; illud aliud per suum exemplar,
erunt in conlmua permulalione. El Ilera- id est, color per proprinm speciem intelli-

clilus posuil onmia continue moveri, et gibilem, et illa natura, scilicet albedo, per
nihil esse delermiiiate verum, qui eliam sunni exemplar, vide'icet per propriam
opinalus est nihil opnrtere dicere, supple speciem inlelligibilem reprsesentantur, ut
Opinio Ari- verbo exphcare, sed digilum movere so- immidabiUter unila, sive ut necessario
stippi.
lum, scilicel quod volebal. Unde et Ari- unila, et sic per illa exemplaria habelur
stippum reprehendit dicentem, quia bis in infallibilis certiLudo, quod albedo est co-

eodem flumine non est intrandum, id est, lor.

22.
quod homo non potesL bis inlrare; puta- (d) Palet etiam, quod per reprse^^entati-
Mulabi]
bat enim iste Aristippus quod antequam vum, eLc. De specie patet, quia species repr!3esei
tat
homo in^raret spcundo fluvium.prima aqua int( lligibilis infusa Angelis, per quam iniinuial
le.
fluminis jam defluxerat, nec esse eamdem polerant cognoscere Deum sub ratione
quae prius. llic enim, scilicet Heraclitus Deitalis, ut patel a Doctore in 2. d. 3.

existimavit, scihcel quod nec semel polest q. 9. repraesentabat Deum sub ratione
homo in eumdem fluvium intrare, quia Deitalis in rationo objecti inlelligibilis, et

anlequam semel etiam intraret, dicebat Deus sub ralione^ Deitatis est omnino im-
totam aquam delluxisse. mutabilis, sed lalis species, cum sit crea-
21. (b) Non seqiaticr etiam, objeclum ed ta, esl nmiabili-!. De actu eliam patet,
mutabite ; ergo quod gignitur ab co, non nam actus inleliigendi Deum sub ralione
est reprsesentativum alicUjUS sub ratione Deilatis, est magis similiLudo objecti quam
immutabilis, elc. species intelligibilis, ul paLel- a Doclore
Hoc diclum Doctoris tenet ex una pro- in 2. et tamen ille actus cognoscendi cum
posilione, quam facit infra, qusesl. 6 prse- sit creatura, est mutabilis, el est simililu-
sentis dist. Qusecumque species intelligibi- do objecli ommino immutabilis, sed de
lis gignitur ab aliquo, reprsesentat ipsum hoc in q. 13. quodl. diffuse exponam.
secundum illam rationem secundum quam (e) II oc patet per simile, quia finitum
Fi nitun
^^^mYwr «6 eo; cum ergo natura in ahquo potest reprsesentare aliquid sub ratione potesl
 DIST. III. QU.ESTIO IV. 185

ira?senta- mfiniti, palel de specie intelliffibili infusa prnesentat se tanquam objectum, et tunc
re
iinitum. Angelis, quse est finita, et tamen repnc- falsilas est. Aliquando repraesenlat se tan-
sentat Deum sub ratione infiniti ; el simi- quam se, et lunc verilas est, et sic per

liter visio bealifica in inlelleclu crealo lale phantasma non potest discerni verum
est finita, et lanien repraesentat objectum a verisimili. Sed ponendo speciem inlel-

bealificum, sub ratione infinila. Dicil ei'go ligibilem in inlellectu non valet ralio, sci-

Doclor, non est major ralio, quod iiifini- licet quod talis species posset repraesen-
tuni reprsesenlelur per finilum, quam tare se lanquam objectum, quia si posset
quod immutabile repraesenletur per ali- repraesentare se lanquam objeclum, hoc
quod mutabile. conlingeret in dormiendo, sed certum
(f) Ad secundam dico. Hic respondet ad est quod intellectus in dormiendo nun-
23.
secundam ralionem Ilenrici. Sentenlia quam ulitur specie intelligibili ; sequens
hujus responsionis stat in duobus dictis. liltera in isto arliculo clara est.

Piimum, quod anima est mulabilis ab

SCHOLIUM.
ignorantia negative, ad nntiliam cujus-
cumque objecti, et e conlra, et hoc palet. Impngnat conclusionem Henrici in ss effi-
caciter tribus rationibus, addita quarta ad
Secundum est. quod circa principia per se
hominem, et sunt satis clare in textu.
nola, nunquam mutalur a deceplione ad
rectiludinem, nec e contra. Et hoc slanie Circa qiiartinn articulnm
(a) 16.

apprehensione terminorum et unione eo- cnntra concliisionem opinionis ar-

ruin, quia ul supra exposui, est impossi- g'io sic Qnspro qnid intelligit per
:

bile inlellectui apprehendenli terminos et veritatem certfim et sinceram, nnt

composilionem lerminorum alicujus com- veritatem infallibilem, nbsqne sci-
plexi per se noti, quin habeat infallibilem licet diibitatione et deceptione, et
cerliludinem de tali complexo, et sic, est probatiim priiis et declarntum
stante tali apprehensione, impossibile est in secundo et tertio nrticulis, quod
ipsum decipi circa tale complexum. illa potest haberi ex purisnatura-

(g) Ad lerliam. Ilic respondet ad terliam libus. Ar,t intelligit de veritate,

rationem Ilpnrici, et dicit quod si illa qu?p est passio entis, et tunc cum
ralio de vero et verisimili haberet aliquam ens possit naturaliter cognosci;
apparentiam, magis concluderet contra ergo et veriim, cum sit passio ejus,
opinionem llenrici.qui negatspeciemintel- et si ergo et veritas per
verum,
ligibilem, ut palet per ipsum quodl. 5. abstractionem, quia quaecumquc
q. 4. cujus opinio de negatione speciei forma potest intelligi ut in sub-
inlelligibilis recitalur a Doctore infra ^. 6. jecto, potest etinm intclligi ut in
ei 7. prsesentis d. Illud ergo quod potost abstracto in se, et in abstracto a
se repraesentare lanquam objectum in subjecto. Aut tertio intelligit per
somniis, est phantasma, et sic si intelle- veritatem, conformitatem ad excm-
clus solo phantasmate immutalur, per plar, et si ad creatum, patet pro-
quod objeclum est sibi praesens, et non positum si autem ad exemplar
;

peraliamspeciem intelligibilem, non vide- increatum, conformitas ad illud

tur quod per aliquid in quo objeclum s bi non potost intelligi nisi illo exem-
relucet, possit discernere verum a veri^i- plnri cognito, quia relatio non est
mili, quia illud phantasma aliquando re- cognoscibilis nisi cognito extre-
 ;

185 LIB. I. SENTENTIARUM

mo ; ergo falsnm est quod poni- gnitione sincerse veritatis, quodvi-

tnr in opinione, scilicet exemplar detur inconveniens, quia ista ope-
seternum esse rationem cognos- ratio est nobilissima intellectus
cendi, non cognitum. nostri; ergo intellectus agens, qui
7. Metaph. Prseterea secundo sic : intelle- est nobilissimus in animo, concur-
text. 4.
ctus simplex quod intelligit con- retaliquo modoad istam actionem.
fuse, potest cognoscere definitive, Item, actus intelligendi non ma-
inquirendo deflnitionem illius co- gis determinatur esse unius homi-
gniti per viam divisionis. ITaec nis quam alterius, et sic superflue-
cognitio defmitiva videtur perfe- ret intellectus agens, quodnon est
ctissima pertinens ad intellectum dicendum, cum ejus sit omnia fa-
simplicem ; ex tali cognitione cere, sicut possibilis omnia fleri, Text.

perfectissima terminorum potest teriio de Anima.

intellectus perfectissime cognos- Similiter etiam secundum Philo-
cere principium, et ex j)rincipio sophum Anima intellectus
3. de
conclusionem, et in hoc compleri agens correspondet in ratione ac-
videtur notitia intellectualis, ita tivi, possibilis in ratione passivi
quod non videtur cognitio verita- ergo quidquid recipit possibilis, ad
tis necessaria liaberi ultra verita- illud aliquo modo se habet active
tes praedictas. intellectus agens.
17. Item tertio, aut lux feterna cau- IIoc inconveniens q uod
etiam v\>^''

sat aliquid prius naturaliter actu, illatum est, concluditur ex opinio- 'V

aut non. Si sic. aut ergo in obje- ne prsedicta per aliam viam, quia
cto, aut in intellectu non in obje- ;
(secundum sic opinantem) agens
cto, quia objectum inquantum ha- utens iflstrumento, non potest ha-
bet esse in intellectu, non habet esse bere actionem excedentem actio-
reale, sed intentionale; igitur non nem instrumenti; igitur cum vir-
est capax alicujus accidentis rea- tus intellectus agentis non possit
lis. Si in intellectu (b), igitur lux in cognitionem sincerse veritatis,
increata non immutat ad cognos- Inx fpterna utens intellectu agente,
cendum sinceram veritatem nisi non poterit in cognitionem v 1 in
mediante efl^ectu suo, ct ita seque actionem istius cognitionis since-

perfecte videtur opinio communis rae veritatis, quod intellectus

ita

ponere notitiam in lumine increa- agens habeat ibi rationem instru-

Vide
D. Thom, to, sicut ista opinio, quia ponit menti. Si dicas, quod Inx increata
1 . parte
qusest. cam vidcri in intellectu agente, cnm intellectu et objecto causet
44. art. 5.
qui est elfectus lucis increatse et istam veritatem sinceram; haec est
perfectior, quam esset illud lumen communis opinio, qure ponit lucem
accidentale causatum. Si autem seternam, sicut cansam remotam
nihil (c) causat ante actum, aut causare omnem certam cognitio-
ergo sola lux causat actum, aut nem vel veritatem vel igiturerit ;

lux cum intcllectu et objecto; si ista opinio inconveniens, vel non

sola lux, ergo intellectus agens discordat a communi opinione.
nullam ha\~-et operationem in co-
 DIST. III. QU^STIO IV. 187

COMMENTARTUS. el hsec est communis opiriio quae ponit

55. (a) Circa quartum. llxc hllera eslnolix lucem aeternam, sicut causam remotam
usque ibl : [tem tertio. Ilic arguil DocLor caus.ire omnem cerlam cognilionem vel
ex quo Ilenricus dicit, quod liomo ex verilatem ; vel igitur erit isla opinio in-

puris naluralibus non polest habere cer- conveniens, vel non discordat a communi
tam et infallibilem verilatem de aliquo opinione, et sic patet iste quartus arti-

sensibili, iiisi mediante luceincreata, puLa» culus,

quod non potest habere certam el infalli- SCHOLIUiM;

bilem notitiam hujus : animal rationale
Resolvit ad mentem Augustini veritates
est risibile, nisi medianle lace increata. Et
necessarias videri in regulis seternis, quod
sic Doctor inquisitive arguit conlra ipsurn explicat quatuor modis. Primo, ut in objecto
de luce increata cum dicit : Aut lux aeter- proxinio, quia intellectus divinus dat es^e
na causat aliquid prius naluraliter actu, intelligibile creaturis ab seterno, iu quo
supple inlelligendi, aut non; si ^ic, aut veritatus necessarise relucent immutabiliter. •

Secundo, ut in continente objectum pro.xi-

ergo in objecto, aut in intelleclu? Non in
mum, quia iniellectus divinus instar libri
objecto, quia objectum inquantum habet
continet illa intelligibilia, quse dici possunt
esse in inlellectu non hnbet esse reale, sive lux seterna secundum quid. Tertio sicut
esse existentise, sed tantum intentionale, in aliquo,virtute Ciijus movet objectum, quia

quia tantum ut cognitum in cognoscente, sicut intellectus divinus producit alia a .se in
esse intelligibili, ita dat rationem objecti qua
vei ut repraesentalum in suo repraesentati-
movet, et circa hoc affert qusedam subtilia.
vo,el ul sic tanluni habet esse diminutiim ^ .
Quarto, ut
^
m
•
i,- >

objecto rerrjolo coguito, quia

et secundum quid ; et hoc modo non est essenUa divina est primum principium spe-
capax alicujus accidentis realis, quia acci- culabilium et ulrimus finis practicabilium,
dens reale non potest resipi, nisi in sub- et sic cogni'iio por principia desuuipta ab

jecto habenleverum esse ea est purior et eminentior. Secundum ali-

existenliee. Se-
quem horum modorum, videnda res in
quitur :

regulis seternis; explicat ioca Augustini qu?e

Accidens (b) Si in intellectu, id est, si lux in- videntur Henrico lavere.
reale
lOn re ipi- creala prius causat in intellectu ahquid,
tur,
isi in siib-
igitur lux increata non immutat inlelle- qusestionem (a) igitur, dico
Acl is.
•„ Decisio au-
quoi pi^opter vepoa™ Augustini,
•
jecto 1 ,
i 1 \ I.

reali.
ctum ad cognoscendum sinceram verita- cioris.

tem, nisi medianle effectu suo, id est, oportet concedere quod veritates ""'^^^J^'
quod non causat immediate in intelleclu infallibiles viclentur in regulis oe-
terminir
notitiam cerlam et infallibilem, sed tan- ternis. .'"
tpeice, m
.

tum illam causat med-ante effectu suo, Ubi primo nota, quod potest p'^^"''*^'"*-

prius in lali inlellectu producto. Sequi- \y in, accipi objective, et hocqua- inaibJdine

tur :
1 T -t 1 1-1 seiisata.
1 •

drupliciter; vcl sicut in objecto Quod iniei-

•

(c) Si autem nihil causat ante actum, proximo; vel sicut in continente divmapro-
id est, si lux increala nihil causat ante objectum proximum vel sicut in es.-e Imeiii- ;

notiliam certam et infallibilem ; ergo S(jla (^o, virtute cujus objectum proxi- qufjS-

lux causat actum, aut lux cum inlelleclu mummovet; '

vel sicut in objecto «^
'"'"
a se at) 36«
et objecto. Si primo, hoc esl valde in- remoto. ,..'«''"o-
VKie &> ot.
conveniens, quia lunc ab intelleclu agen- Ad intellcctum (b) primi, dico ^ '^
'
2. d. i. q.
1. et d. 3.
le negarelur nobilissima acLio, nala sibi quod omnia intelligibilia actu in- q. i.

compelere, et patet Uttera. Si secuudo, tellectus divini liabent esse intelli- ^i.^s/.
 ,

188 LIB. I. SENTENTIARUM

quod etiam gibile,
necessario,
et in eis omnes vcritatos cap. \\. quod ratio quadrati corporis
et de se rclncent, ita qiiod intellectus manet incorruplibilis et immutabilis,
immiitabi-
liter intclligens ea, et virtnte eornm etc. non autem manet talis nisi
2.(1. 3.
quae.-it. 1 intelligens ncccssai'ias vcritatcs ut est objcctum secundarium in-
de eis, videt in eis siciit in obje- tcUcctus divini.
ctis, istas vcritatcs necessarias. Contra (d)tamcn primum mo- 19.

IUa aiitem, inquantiim sunt objc- dum est dubium. Si cnim non
cta sccundaria intcllectus divini videmus istas veritates ut in in-

sunt veritatcs, quia conformes tcUectu divino, quia non videmus

suo exemplari, intcllectui scilicet intellcctum divinum, quomodo di-
divino ct sunt lux, quia mani-
; cemur videre in luce increata, ex
festativ?e, et sunt immutabiles hoc quod
videmus in tali luce
ibi et neccssariae, sed aeternge aeterna secundum ^n/c/, quse habet
sunt secundum qukl. quia aeterni- ess? in luce increata sicut in in-
tas est conditio existentis, et illa cognosccnte?
tcllcctu
non habent existentiam nisi secun- Huic respondet tertium mem- Q,uomo(
venta
dum quid. Sic ergo primo possu- brum, quod illa ut sunt objectum non con1
mus dici videre ea in luce aeter- secundarium intellcctus divini, gens
sil peteri

na, hoc est, in objecto secund^^rio non habent esse nisi secundum Vi(le
Suar. i

intellectus divini, quod est veritas quiil ; operatio autem vere realis Melapli
(1.31. se
vcl l!ix aeterna, modo exposito. non compctit praecise alicui enti \t. a nu
38.
Sccundus (c) modus patct siini- scGundum quid virtute sui, scd si

liter, quia intellectus divinus con- aliquo modo compctit sibi, hoc
tinet istas veritates quasi liber, oportet esse virtute alicujus cui
sicut dicit illa auctoritas Augu- competit esse simpHciter; igitur
stini de Trinit. li. cap. 15. quod istis objectis secundariis non
ista' regulce scriptce sunt in libro lucis competit movere intellectum prae-
ceternce, id cst, in intellectu divino cise nisi in virtute esse intellectus
inquantum continet veritates is- divini,quod est esse simpliciter, et
tas, et licet illc liber non vidcatur, per qiiod ista habent esse secun-
videntur tamen illne quidditates dum qnid. Sic igitur in luce aeterna
vel veritates, qufe sunt scriptse in secundum quid, sicut in objecto
illo eatenus posset dici
libro, et proximo videmus, sed in luce in-
intellcctus noster videre veritates crcata videmus secundum tertium
in luce aetcrna, hoc est, in illo modum, sicut causa
scilicet in

libro, sicut in continente obje- proxima, cujus virtute objectum

ctum, et hoc secundum unum proximum movet.
modum, vcl etiam in illis ve- Juxta (e) hoc etiam posset dici, Dehis V
infr.
ritatibus, qua? sunt lux aeterna quod quantum ad tertium mo- dist. 15
contrj
secundum riuid, sicut in objectis dum, vidcmus in luce ?Fterna Henr

videmus, et hoc secundum pri- sicut in causa proxima objecti in

mum modum ; et alter istorum se, nam intellectus divinus pro-

modorum videtur esse de intel- ducit ista actu suo in esse intclli-

lectu Augustini 12 d.o. Trinit. gibili, et actu suo dat huic obje-
 DIST. III. QU^STIO IV. 189

cto esse tale et illi tale, et per seu actum volimtatis, et sicut in-
consequens dat talcm rationem
eis tellectus, ut prior actu voluntatis,
objecti, per quam rationem pri- producit objecta in cssc intelligi-
mo movent intellectum ad cogni- bili, ita ut prior causa videtur
tionem talem certam. Et quod coopcrari illis intelligibilibus ad
proprie posset dici intellcctum eariim ctfectum naturalem, ut sci-
nostrum videre in luce seterna, licet apprchensa, et composita
quia lux est causa objecti, appa- causent apprehensionis conformi-
ret per simile, quia proprie di- tatem ad se videtur igitur quod
;

cimur intelligere in lumine intcl- contradictionem includat, aliquem

lectus agentis, cum tamen illud intellectum talem compositioncm
lumen non causa activa,
sit nisi formare, et compositionem non
scilicet vel faciens objectum in esse conformem terminis, licet
actu, vel virtute cujiis objectum possibile sit illos ter*minos non
movet, vel utrnmque. Ista igitur concipere, quia licet Deus volun-
duplex causalitas intellectus divi- tarie coagat ad hoc qnod intelle-
ni, qui est vera lux increata, ctns terminos componat, vel non,
videlicet quod producit objecta tamen cum composuerit, nt illa
secundaria in esse intelligibili, et compositio sit conformis termi-
quod est illnd virtute cujns obje- nis, hoc videtnr necessario sequi

cta secnndaria, etiam producta, rationem terminorum quam ha-

movent actualiter intellectum, po- bent ex intellectu Dei, causante
test quasi integrare tertium unum illos terminos esse intelligibili.

membrum de cansa, propter quam Et ex isto (g) apparet, qualiter

necetsa-
dicamur vere videre in luce seter- non est necessaria specialis illu- riam
illuatiatio-
na. stratio ad videndum in regnlis nem
specialem
20 Et si (f) contra istos
objicias seternis, quia Augustinus non po- ut
Dubitatio.
aliquid co
dnosmodos integrantcs tertinm nit in eis videri nisi vera, quse gnoscatur
membrum de causa, qnia tunc snnt necessaria ex vi termino- m
regulis se
magis videtur quod diceremur vi- rum, et in talibus est maxima ternis.

dere in Deo volente, vel in Deo necessitas, tam causse remotse

ut voluntas est, quam in Deo ut quam proximse respectu eifectus,
lux est, quia volnntas divina est puta tam intellectus divini ad ob-
principium immediatum cnjuslibet jecta moventia illorum ob- quam
actus ad extra. jectorum ad veritatem complexi-
Deus non Respondec, intellectus divinns onis de eis. Et licet etiam non
)roducit li-
bere esse inquantum aliquo modo prior est sit tanta necessitas ad percepti-
ntellisil)ile
creatura-
actu voluntatis divinse, producit onem illius veritatis, qnod oi)po-
rum. ista objecta in esse intelligibili, et sitnm contradictionem,
inclndat
ita respectu istorum videtur esse tamen necessitas est ex parte
causa mere naturalis, quia Deus caus?P proximse coassistente sibi
non esu causa libera respectn causa remota, quia termini ap-
alicujus, nisi quod prfesnpponit prehensi et compositi, nati snnt
ante se aliquo modo voluntatem naturaliter causare evidentiam
 190 LIB.I SENTENTIARUM.

conformitatis compositionis ad specialis, et snflicit sola genera-

terminos, etiam si ponatur (h) lis.

quod Deus coagat terminis ad Contra (k), quid igitur dicit 22.

istum effectum influentia gene- Augustinus 12. de Trinif. c. 14.

i'ali, non tamen necessitate na- quod paucorum est pervenire mentis
turali. acie ad rationes inteUigibiles? et 83.
Au-ist. Assumptnm (i) de intentione Au- q. q. 46. non nisi purce animce ad

*^' ssf^
gustini patet per ipsum 4. de Trinit. illas pertingunt.
contra.
'
cap. 15. ubi loQuitur
^
de Philoso- Respondeo, ista puritas non de- Espiicati
Henric, Aug.
Contingen- r)his
'
infidelihus : Nonmdli eonini po- bet intelligi a vitiis, quia 15. de Tri- opiimedii
Ua
in reguiis luernnt aciem mentis ulfra omncni crea- nit cap 15. vult quod injustus videt paucosec
seternis
non videri, tiiram transrmtlerc, et lucem incommu in regulis ?eternis quid in his sen- pur«s^p(
et
quare. tabiUs verltatis qwnilnlacnmque ex parte tiendum sit,et 4. lib cap. prceallcgnto, g/rTumi
attinjcre, quod Christianos nvdtos ex fi- vuU quod Philosophi viderunt ve- "ibVies'

de interim sola vivenfes nondum potuisse ritatem in reguiis seternis sine

derident Igitur vult, Christiani flde, et qucestione eadem, vult quod
credita non vident in regulis ae- nuUus potest esse snpiens sine co-
ternis, Philosophi vident in
sed gnitione idearum, eo modo quo
illis necessaria multa. Idem 9. de Platonem forsan, concederet esse
Trinit. G. ap. Non qualis sit uniuscu-
.
sapientem se.l ista puritas debet
;

jusqne hominis mens, etc. quasi dicat inteUigi elevando intellectum ad

contingentia non videntur ibi, sed considerandum veritates ut relu-
necessaria. Et m eodem 4. Hb. cap. cent in se, non tantum ut relucent
16. arguit contra istos Philoso- in phantasmate.

phos Numquid quia verissime dispu-

: Ubi considerandum, quod res
tant, et documentis certissimis persua- sensibilis extra causat phantasma
dent ceternis rationibus omnia temporalia confusum, et unum per accidens,
fieri, propterea pofuerunf in ipsis rati- in virtute phantastica reprapsen-
onibus persricere, vel ex ipsis colligere, tans, scilicet rem secundum quan-
quot sunt animalium genera quw semi- titatem, flguram, colorem et aUa
na singulorum in exordiis, ctc. Nonne accidentiasensibilia, et sicut phan-
ista omnia non pcr illam incommutabilcm tasma repr.xsentat tantum confu-
sapientiam, sed p^r locorum ac fempo- se et per accidens, ita multi perci-
rum historiam qncesierunt, ct ab cdiis ])iunttantum ens per accidens, ve-
experta atque conscripta crediderunt ? ritates autem pure prsecise sunt
Ergo quod per regulas
intelligit, tales ex propria ratione termino-
feternas non cognoscuntur illa rum, inquantum illi termini ab-
contingentia, quse tantum per strahuntur ab omnibus per acci-
sensus cognoscuntur vel per hi- dens conjunctis cum eis. Non enim
storias creduntur, et tamen spe- hcec propositio, omne fotum cst majus

cialis illustratio magis requiritur sna parte, primo vera est, ut totum

in credendis contingentibus quam est in lapide vel ligno, sed ut totum

in cognoscendis necessariis, imo abstrahitur ab omnibus quibus

ibi maxime removetur illustralio conjungitur per accidens, et ideo
 DIST. III. QU^STIO IV 191

iiitellectus, qui nunquam intelligit in objecto rcmoto cognito, quia

totalitatem nisi in conceptu per lux increata est primnm princi-
accidens, puta in totalitate lapidis pium entium specnlabilium et ul-
vel ligni, nunquam intelligit since- timus finis rerum practicarum, et
ram veritatem hujus principii, ideo ab ipsa sumuntur principia
quia nunquam intelligit praecisam tam speculabilia quam practica-
rationem termini pcr quam est '
Et ideo cognitio omnium, tam
veritas. Paucorum igitur est per- speculabilium quam practicabili-
tingcre ad rationes seternas, quia um, per principia sumpta a luce
paucorum est liabere intellecti- setcrna ut cognita, est perfectior
ones per se, et multorum est ha- et cognitione sumpta per
purior
bere conceptus tales per nccidens. principia in genere proprio, sicut
Scd isti non dicuntur distingui ab dictum est in qusestione de Theo-
aliis per specialem illustrationem, logiae subjecto, et esteminentior
sed per moliora naturalia, quia alia quacumque, et hoc modo co-
Jiabent intellectum magis abstra- gnitio omnium pertinet ad Theo-
hentem et perspicaciorem, vel logum. Cognoscere enim tria^gu-
propter majorem inquisitionem, lum habere tres, ut est qusedam
per quam a^que ingeniosus iierve- participatio Dei, et habens talem
nit ad cognoscendum illas quid- orJinem in universo, quod quasi
ditates, quas alius non inquirens exprimit perfectionem Dei, hoc est
non cognovit. Et isto modo in- nobiliori modo cognoscere tri-
telligitur illud Augustini de vi- angulum habere tres quam per
dente in monte, et vidente infe- rationem trianguli, et ita cogno-
rius aerem nebulosum, et supe- scerequod temperate vivendum sit
rius aerem sincerum 9. de Trinit. propter beatitudinem consequen-
cap. 6. Qui enim tantum mtelligit dam, quse est attingendo Dei es-
se per conceptus per acci !ens, ipse sentiam in se, est perfectius co-
Jempl. dJ
veritale est quasi in valle positus cir- gnoscere istud cognoscibile pra-
pure
coufu-
cumdatus aere nebuloso, sed qui clicim, quam est principium ali-
se
)gnoscen _
separat quidditates, intelligendo quod in genere moris, puta per
da praecise eas conceptu per se, ({use hoc quod honeste vivendum sit, et
tamen relucent in phantasmate isto modo loquitur Augustinus
cum multis allis accidentibus ad- de luce increata ut cognita 15. de
junctis, ipse habet phantasma infe- Trinil. cap. 27. ubi seipsum allo-
rius, scilicet aerem nebulosuin et quens ait : Ncmpe ergo mulla vera vi-
ipse est in monte, inquantum co- disli, eaqne discrevisii ab illa luce, qua
gnoscit illam veritatem et videt libi lucenie vidisti, atlolle oculos ad ip-

verum supra, vel istam veritatem sain luceni, el eos in eani fige si potes,

superiorem in virtute intellectus sic enini videbis, quid dislel nativitas

increati, quse est lux aeterna.- verbi Dei a processione doni Dei. Et
23. Et isto ultimo (1) modo potest paulo post: ILec el alia siniililer cer-
concedi, quod cognoscuntur veri- ta oculis luis interioribus luv ista nun-
tates sincer^e in luce aeterna, sicu*' stravit. Quce iyitur esl causa cur acie
 192 LIB. I. SENTENTIARIIM

fixa ipsam videre non possis, nisi uti- lectum ; et si posset poni, quod lermlni
que infirmitas, etc. cogniti sive cognitio eorum moveat intel-

Ex dictis patet ad omnes au- leclum pro stalu isto in virtuLe phantas-
ctoritates Augustini in oppositum, matis (quod n on credo verum), lunc lalis

et secundam aliquem dictorum notilia infaUibilis diceretur videri in phan-

modonmi videndi, exponi possunt tasmate coloris et albedinis, ut in illo

auctoritates Augnstini, quse oc- cujus virtute objecLum proximum movet.

currunt de ista materia. Quarlo eadem cognitio infallibilis potest
dici videri in aliquo ul in objecto remoto,
COMMENTARIUS. puta in albedine sensibiii extra, et in co-
lore sensibili extra quia nisi moverent
2fi. (a) Ad quasalionem igitur dico. Ilic Do- ,

Opinio Sco-
li. ctor oslendt^re inlendil quomodo verila-
sensum pro statu isLo, de conformiLale eo-
06 &inct^r]s
rum nunquam haberelur
les infiillibiles videnlur in regul.s selernis, infallibihs co-
ve-
ritalibus. , , - , , •, i •. i gnitio.
et hic
,

lanlum loquilur de verilalibus ne-

cessariis, ui infra palebit.
Modo applicando ad divina, dico pri- coocius

Et pru iiilelligeinia liujus lilterae prse-

mo quodverilas isla, uL supra, videtur in P'""».

millo tale exeniplum : Isla verilas, albedo

ipsis lerminis cogiii is LMnquam in ob^e-

est color, dicilur videri in terminis cogni-

ctis proximis immediaLe , eL necessario

Us ul in objeclis proximis, quia cognilio causantibus conf rmilalein illoium et

termiriorum esl causa noliLise infallibilis

notiLiam illius conformilaLis.

conformilalis terminorum, el sic isla ve-

Nota de verilale infallibili. Nam ali- 27.

quaiido termini dii'unLur veritates infalli- laiiihii

rilas iiifaltibilis sive cogniiio iiifallibili^

hujus, a'bedo est color, dicilur videri in

biles , quia confirmes suo exemplari, muiiiplif
^^'^'
albedine el colore cogniiis, modo prse-
scilicet intelleclui divino, eo modo quo
exposilo. dicimus aliquod esse verum ens, quia
Secun(io, isla veritas videlur in specie- conforme suo principio producLivo, el sic

bus inlelligibilibus lerminorum, quia spe- omne produclum polest dici verum, ut

cies inlelligibilis coloris est parlialis causa

patet 6. Metap/i. Doctoris. Sic forte in

el immediala notitiae coloris, et similiter proposito lermini dicuntur veritates, quia

species intelliglbilis albedinis est pariialis conformes suo principio productivo, scih-

causa noliliae albedinis pro tanlo ergo cet intelleclui divino.

;

dicitur quod notilia infallibilis hujus Aliquando accipitur veritas pro habitu-
,

propositionis, a'bedo esi color, videlur in dine necessaria praidicali ad subjeclum,

speciebus intelligibilibus, sicut in conti- et haec est duplex. Quaedam est habiludo

nente objectum proximum ,

quia tales necessaria evidens ex terminis, ila quod
species intelligibiles virtualiter conlinent solis terminis apprehensis, intellectus ap-

notitiam lerminorum, hcel aliqui expo- prehendit necessariam habitudinem ter-

nant. quod tales termini dicuntur conli- minorum ad invicem; et hoc modo pro-
neri in speciebus reprsesenlative. Sed hoc positiones per se nolae dicunlur veritates

non placet. infallibiles , sive habiiudo evidens inter

TerLio, notitia infallibilis hujus pmposi- hujusmodi terminos. Qusedam est neces-

tionis : albedo est color , dicilur videri in saria hibiLudo, sed non ex sola ratione

aliquo, uL in cujus virtute objeclum pro- terminorum, ut IiabiLudo inler terminos

jcimum, sive termini cogniti movent intel- conclusionis demonslrabilis ,

quia talijS
 t)isT. III. On^STio iV. 193

habiludo ut sit evidens, dependel a pro- creatura potest esse in intellectu divino,

posilionibus per se notis. Ilabiludo ergo ut objeclum intelligibile ex nalura rei,

seu conformitas necessaria termiriorum ul clare docet Doclor in 2. dist. 1. ^7. I. et

ad invicem dicitur veritas infallibilis, et inquodl. q. 15. Sed tanlum dicuntur obje-
sic tennini proposilionis per se notse, ut cta inleliectus divini per aclum ipsius

apprehensi siUem distincte necessario intelle;'lus , imo ante actum intelle-

causant necessariam habitu^iinem ; et sic ctus divini, nullum penilus esse habent,
intellectus apprehendens hujusmodi ler- nec possibile, nec aptitudincle, qula pos-
minos, necessario apprehendit habitudi- sibiliLas cujuscumque rei est a solo actu
nem inler eos, et hoc modo videt verila- inlellectus divini, ut clare innuit Doclor
lem infallibilem in terminis illis , id est, infra dist. 43. Quia ergo inlelleclus divinus
quod videt necessariam et evidentem virtualiter continet; omnes terininos, tam
habitudinem et conformitalem. in esse possibili quam in esse cognilio,

28.
Aliquando videt non in solis terminis ideo veritas ista, quae est conformitas al-

apprehensis, sed in principiis non tamen bedinis ad colorem, sive notitia infaUi-
absolute acceptis, sed inprincipiis pertra- bilis hujus conformilalis, habetur actu
ctalis, id est, posit'S in forma et figura, intelleclus divini, ut sicut a continente
quia tunc stalim inducens cognovit. Et virtualiler terminos hujus conformitatis in
proprie objecla secundaria causant hu- esse cognito. Secundo, quia talis cognitio
jusmodihHbitudinem, non autem notitiam divina est simililudo objecti cognili, ideo
habitudinis, nec simiUter notitiam termi- objectum cognitum ut sic, dicitur contine-
norum, ut infra palet, et si aliquo modo ri in tali cognitione, ( ut aliqui expinunt )

dicuntur causare , hoc erit pra3cise illo

sed prima expositio est magis ad mentem
modo, quo mfra exponam. El dicitur,
Doctoris.
qu')d hujusm :)di objecla secundaria sunt
29.
Tertio huiusmodi veritas videtur in in- _ .

lux , quia rnanifestaliva, palet ,

quia illis
•'
Terlia coa-
Lcllectu divino, ul iii cu us virtute obje- ciusio.
a|)prelieiisis, vel principiis pertractatis
c!u!ii proximu'n movel irilelleclum no-
appreheiisis, slMlim manifeslat habitudo
stru-n, sive termini sic cogniti qui dicun-
necessaria, etc. Dicuntur etlam immuta-
lur objei ta proxima, i I est, quod tales
bi'es, quia objecia illa secundaria , ut
Leriniiii sic cogiiiti virlute inlellectus di-
prsecise habeiii esse objectivum, sunt ne-
vini causant evidenlem conf jrmitatem.
cesse esse et immuLabiles , ut prolixe
Et licet Scolus secundo et tertio modis
exposui in 2. dist, 3. quaest. 1. El simililer
hoc attribuat intelleclui divino , scilicet
sunt seterna^. quia in lali esse ab seterno
quod sit causa continens virlualiter et in
sunt produclee ab inlellectu divino, et
cujus virtute, debet exponi de ipso actu
hoc necessario et ab aeterno , ut infra
intelligendi vel de ipso intelleclu, ut est
patet, d. 39. el m2. d. 1. q.\. et d. 3. (7. 1.
sub actu inteHigendi, id est, quod intelle-
iecunda Secundo videlur in inielleclu divino,
oclusio. ctus divinus ut habens actum illum in-
sicut in continente objeclum proximum,
Primo ut causa pro- lehigendi , tanquim principium formale
et h')c dupliciter. in

xima, quia omnes tennini, vn'lute intelle- esl causa modo prseexposito, ut aliqui

exp )nunt Doctorem, sed judiciT nieo,

ctus divini producuntur in esse CDgnilo, ut ,

non ad menlern ipsius. Et qu )d no'"

docet Doctor infra prsesenii qucesl. el

clarius in 33. 43. hujus. hno nulla debeat sic inLeUigi, palet infra d. 38. et 43.
d. et
Tom. IX. 13
 ;

194 LIB. 1. SENTENTIARUM

et in 2. dist. 1. quaest. l. et in quodlib. objeciis, scilicet proximis, istas veritates

q. 15. et alibi. necessarias, id est, istas habitudines ter-

Quarta con- memoria foecunda
cliisio.
Quarlo videtur in minorum vel conformitates, id est, quod
(quae includit essentiam et intelleclum tales termini ut cognoscuntur ab inlellectu
divinum) tanquam in objecto remoto, creato, nali sunt quantum est ex se-
quia ipsa est primo quasi causa actus in- ipsis facere evidentem veritatem de con-
lelligendi, ut supra patuit, dist. 2. el post formitate eorum. Et non potest hoc
est principium vere productivum persona- applicari ad intellectum divinum, quia
rum ad inlra ; el ultimo est principium in objectis secundariis, virlute eorum
produclivum objectorum secundorum, ut non est natus videre hujusmodi con-
elare patet in 2. distinct. l. q. 1. vide formitatem, ut supra patuit in illa quse-

quse ibi prolixe exposui, ideo videtur ibi slione : An Theologiu sil scientia, et clare

tanquam in objecto remoto. Et licet Do- ostendit Doctor m Quodlib. quaest. 14. et

ctor in ista littera tantum nominet inlelle- 15. Sequitur :

31
ctum esse causam remotam , semper Illa autem inqunnlum sunt objecta se-

tamen includit essentiam, ut ab ipso cundaria intellectus divini sunt veritates,

patet in pluribus locis, et sic per haec quia conformes suo exemplari intelleclui
declarata poterit quodammodo patere scilicet divino, id est, intellectioni divi-

littera, quam tamen declaro de diclo in nae vel intellectui, ut sub tali intelle-

dictum propler aliqua difficilia ibi inclusa, ctione. Nam ista objecta dicunlur ob-

30, (b) Ad intellectum primi, videlicet quo- jecla secundaria intellectus divini, non

^luterll'^
modo veritas sincera dicatur videri quod aliquo modo possint movere in-

in objecto proximo : Dico qnod omnia telleclum divinum, quia tunc vilesceret,
inlelligibitia aiu intellectus divini habent nec quod sint ibi ex natura rei, ut su-
esse inlelligibile, id est, quod ante illum pra dixi, sed quia sola essentia divina
actum nullo modo habent rationem dicitur simpliciter objeclum primarium,
objecli inlelligibilis, sed tanlum per cum sit ralio formalis primo imme-
et

actum intellectus divini, ut dixi su- diate cognoscendi se, et quodcumque

pra. Sequitur : Et in eis, supple objectis aliud objectum, ut supra patuit in prolog. Sola es
tia
intelligibilibus sive in lerminis cognilis in illa quaestione : An Theologia sit scien- divina
vet
Omnes veritates de se relucent, id est, tia. Et licet personse divinse dicantur
quod conformilates terminorum relucent eliam objecta secundaria, ut supra pa-
in ipsls terminis, quia termini illi nali luit dist. \. q. 2. quia tamen non sunt
sunt immediate facere evidentem verita- ibi lantum per aclum intelleclus divini,

tem conformitatis eorum, si sint termini sed in vero esse realis existentiae et ex
propositionis per se notae. Sequitur : fta natura rei, non quod possint movere
quod inlellectus intelligens , ea, id est, intellectum divinum ad sui cognitionem,
quod intellectus crealus intelligens albe- quia sola essentia divina movet. Omnes
dinem et nigredinem, quae dicuntur ob- vero creaturae, quia sunt ibi tantum
jecta intelligibilia per actum inlellectus per actuin intellectus divini, ideo pro-
divini ; et virtute eorum, scilicet ter- prie dicuntur objecta secundaria inlel-

minorum intelligens necessarias veritates leclus divini, id est, causala in tali esse Inlellei
divin
de eii, id est, necessarias habitudines actu intellectus divini, etc. Et dicit, quod ddt re
omu
vel conformitates ; videl in eis sicut in ista objecta secundaria sunt veritates,
 DIST. in. QUiESno IV.
195
ecessa- id cst.
riani
quod eo modo quo sunt oonfor- condilio exislenlis. Ralio, quia proprie
abiludi- mia mlelleclui divino, eo modo nata
"
neii). ffiternilasmensura alicujus exislenlis,
est
sunt facere verilatem sive conformilalem ut patebit in 2. d. 2. Talia tamen
objecta
eorum in intelleclu noslro. x\am intel- P^ssunt dici liabere existentiam secundum
leclus divinus sic dat esse albedini ^^"^' ^^ ^^^ dupliciter. Primo, quia tan-
et
calori, ut calor necessario includatur in '""^ habent esse in intellectu divino, qui
albedirie, et sic dicat
necessariam habi- vere ex nalura rei existit. Esse dico
luJinem ad albedinem,et sic albedo etco- tanium objective, quia sunt objecta in-
lor ut co^nita ab irilelleclu nostro
causant
lelleclus divini, modo praeexposilo, et
hanc conformitalem, sive evidentem noli- non subjeclive. Secundo, quia denomi-
tiam de Iiujusmodi conformitate, ita quod nantur cognita a cognilione divina, de-
intellectus habens notiliam tahum termi- nominatione tanlum extrinseca, et ut sic
norum et unionis eorum evidenter co- dicuntur participare cognitionem divi-
gnoscit, qaod albedo includit ipsum nam, ut patet a Doctore in 4. d. 1. q. 1.

colorem. Sequitur et sic dicuntur existere

: existenlia intel-

Et lectionis divinse. Possunt etiam

sunt lux, qnia manifestativse, id dici exi-
32.
est,quod hujusmodi objecta secundaria stere secundum quid, quia eis non repu-
dicuntur lux, quia non lanlum sunt ma- gnal actualis e.\istenlia, et in hoc diffe-
runt a secundis intenlionibus et ab
nifestativa sui in intellectu crealo, sed om-
etiam sunt manifestaliva conformitalis eo- nibus relalionibus ntionis, quibus repu-
rum, et nala sunt facere
gnat omnino exislere. Et sic p-itet quo- y
claram et manife-
slam evidentiam modo sincera veritas videlur in regulis
in quocutnque intelleclu
aelerriis, scilicet in ipsis
creato de eorum conformitale Seiiuilur objeclis proximis,
:
'
Et sunt qu^G dicunlur regulae
immvlahiles ibi, id esl. qu )d
a^tprnce propler
cjdditiones supr.id.clas.
tale objeclum habet esse immul;ibile in
inlellectu aivino,
Se un lu9 modus patcl simili/er, vi-
(c)
et sunt necessariJE, 33.
deUcel qujmodo veritas infallibilis vide-
quia omne quod priducitur de necessi-
lur in conlinente objectum passutn
tate nalurae secundum : Quia
illud esfe secun-
intelleclm divinus contincl istas
dum quod producitur, dicilur necessa-
veiHi-ates
quasi libfr, id esl, isla objecla se-
rium, pula si secundum quid produci-
cundaria scripta sunt in intelleclu di-
tur, dicilur necessanum secundum q>iid.
•bjecta se viiio, itquanlum continH veritales istas,
Jundana Si vero ^ecundum esse simpliciler pro-
ecessario id est, ipsa objerta secundaria,
ducilur necessarium simplicitpr, quae
rodu i un- et hoc
tiir dicunlur veriiales, modo supradicto. Et
n esse se-
infra palebit d. 8. q. ult. Sed objecla
oundum licet ille liber, id est, intelleclus
secundaria necessilale producuiilur in
divmus
quid.
non videatur in se, videntur tamen
esse secundum quid, quod est esse
iliae

quiddilales vel verilates, sive objecta

cognilum sive esse possibile ab aclu
secundar-ia. Et sic intelleclus noster di-
intelleclus divini, ut supra paluit. Quod
citur videre in illo hbi-o,
necessario
sicut in con-
palet, quia talia objecta pro-
tinente objectum secundarium, ut supra
ducunlur actu inlelleclus divini ante
dixi. Videntur etiam in illis veritalibus,
omnem actum volunlatis divinae ad extra,
id est, in illis objectis secundai-iis, qua3
et sic de necessitale, ut infra patebit
sunt lux aeterna, etc. et dicuntur ob-
prsesenti q.et d.^o. etm. 'S>Qqn\[.ViV
^ : Sed jetLa
ip,.,.> nrnviin^
pioxima, Vi d . patet
et sic ,^o.^^ .•..
ista litlera
.
aelernx secwidum quid, quia seternitas est Doctoris.
 m LIB. I. SENTENTIARUM
(d) Contra lamen primum modum est movent, quja tota virtus movendi est

dubium. Si enim non videmus istas ve- ab intellectu divino, mediante actusuo.
ritales, etc. llic loquitur de veritatibus Si dicalur, non videlur possibile quod ObjecUo

complexorum, sive de conformitalibus intelleclus divinus moveat inlellectum

terminorum, non autem de ipsis ler- crealum, causando in eo evidentem no-
minis, qui etiam dicuntur veritates, ut titiam conformilatis objeclorum virtuali-

supra dixi. ler in eo contenlorum, quia tunc talis

Ad hanc difficultatem dicit Doctor, notitia esset de necessitate causata,

quod liuic difficultati respondet tertium el sic ageret ad extra de neces-

membrum, et sententia lillerse est» sitate naturse, quod est impossibile, et

quod ex quo illa objecta secundaria quod producat aliquod in esse simphci-
liabent tanlum esse secundum quid, non ter, sive in esse actualis existenliae, per
possunt movere aliquem inlellectum cau- n^odum naturae, ut patet a Doctore in
sando ibi aliquod reale, puta evidentem pluribus locis, hcet possit producere ah-

notitiam de conformitale eorum, sed quid secundum quid per modum naturae,

bene possunt virlute inlellectus divini, ut dixi supra.

quia ille habet esse simpliciter, sed Dico, quod ideo intellectus divinus dici- 35.
Responsii
ex se nullo modo possunt, et Uttera tur sic movere, quia quantum est ex parte
clara est. sua, posset facere evidentem veritalem
34. Sed hic occurrit difficultas. Quia Do- de quocumque objecto quocumque
in
Dirficultas.
clor vult in pluribus locis quod agens inlellectu, nalo ab ipso immediate mo-
ia virtute alterius, dicat rationem pro- veri. Sicut eliam essentia divina, quan-
Quomod
priam agendi, et de hoc patet satis in 4. tum est ex parte sua, nata est facere inlel.fclii
divinus d
d. 1. ^. 1. et q. 4. vel 5. et d. 12. et alibi. evidentera vcritatem de quocumque ne- citur
quocumque virtualiler movere
Si ergo obj^cta secundaria movent in- cessario et de i

telleclur

telleclum creatum ad evidenlem noli- contento, respectu cujuscumque inleile- crealuiii

liam conformitatis eorum, sequilur quod ctus, quem immediate movere possit,

in se formaliter ahquid includunl quo ul supra patuit in quaest. 1. prolog. et

possint movere, licet in virtute alterius in qusest. 14. Quodlib. repugnat tamen
moveant, sed hoc non videtur possibile, sibi immediale posse movere intellectum
quia entilas absolula (cujusmodi est notitia crealum, quia tunc moveret de necessi-
evidens) non potest esse ab ahquo ha- tate nalurse, sic in proposilo.

bente esse tanlum secundum quid. (e) Juxta hoc eliam posset dici. Hic Do-.

Soiutio. Possel dici, sustinendo dictum Docto. ctor dat aham responsionem, et videtur
ris quod ex hoc dicuntur movere in vir. hic concedere, quod objecta se-^^undaria

lule intellectus divini, non quod in se vere moveant intelleclum creatum ad

aliquo modo moveant, sed quia tolum certam cognitionem conform.italis eorum,

suum esse habent actu intellectus divini, sed hoc non in virtute propria, sed in

et quia ex se (ut dixi) non posfcunl virlute iriLelleclus divini dantis eis tale

causare evidenlem notitiam conformitatis esse, quo mediante possint movere intel-

eorum, sed solus intellectus divinus me- lectum creatum. Et tunc veritales sincerse
diante aclu suo quia ergo talia objecta dicerentur videri in intelleclu divino, ut
;

virtuahter continentur in inteUectu divi" in causa proxima objecli in se, quia

no, ex hoc dicimus quod in virlute illiu intellectus divinus sive actus inlellectus
 DIST. III. QU^STIO IV. 197

divini est causa proxima et iminediata (f) Et si objicias contra istos duos 37.

secundorum objectorum, et objecla se- moios integrantes tertium membrum de

cundaria sunt causa proxima noliliao evi- causa, scilicet quod ideo dicimur videre
dentis conformitatis eoruni ; ila cum di- in regulis cCternis propter duplicem cau-

cilur quod veritales videnlur in intelle- saUtatem intellectus divini, videlicet qtiia

clu divino, ut in causa proxima, debet producit objecta secundaria in esse intel-
referri causa proxima respeclu objecti ligibili, et quia est islud, virtule cujus
secundarii, el non respeclu intellectus objecta secundaria producta movent na-
divini. luraliter intellectum creatum. Dicit Do-
36. Sed tunc occurrit non parva difficul- ctor quod ex quo volunias divina est
'ifficultas. . • !• j -11 u-
tas,
1
videlicet
1

quomono lila objecla se-

I

immediiituni principium cujuslibet actus

cundnria possiiit parlialiter causare talem ad exlra, et intellectus divinus nihil mo-
nolitiam, cum tantum habeant esse se- vet ad exlra nisi in virtule volunlatis
cundum qidd ? divinae, magis dicere debemus quod istae
;esponsio. \)\qq breviter, quod iste passus sic veritates videntur in voluiitate divina,
debet inlelligi, quod lalia objecta ut quani quod videantur in intellectu di-
relucent in specie intelligibili, dicuntur vino, qui dicitur lux increata.
movere intellectum creatum, non quod Respondet Doctor ibi : Respondeo, in- inteiiectus

inquantum aliquo mndo '''^""s

in se moveant, sed quia species intelli- tellectns divinus

gibilis causat immediate talem notitiam, prior est actu voluntatis divinx. Tota isla ^^*^'" ^^'
prior
et sic talia objecta dicuntur movere ex responsio slat in hoc, quod loquen- voluntate,

hoc quod species intelligibilis eorum, do de productione secundum quid, qu36

qu8e tantum potest esse ab illis objectis praescindit ab existentia reali, ista ob-
immediate movet, et hoc palebit infra jecla secundaria immediate producuntur
q. 1. praesentis d. et d. 17. et in 2. dist. 3. et actu inlellectus divini, et eadem obje-
expresse in Quodlib. cta virtute intellectus divini, non con-
Dictuin Si dicatur, nonne species intelligibilis est currente actu voluntalls divinae, movent
notabile.
entilas absoluta ? dico, quod sic. Modo, intellectum creatum quantum ad con-
quomodo ergo potest esse ab illis objectis formitatem eorum, supple, quod ut sunt
habentibus es.s^e tantum secundum quid1(M- in inlellectu creato cognita et composita,
co, quod sufficit hoc quod species intelli- de necessitate nalurae causant confor-
gibilis sit causata a phanlasmale talis ob- milatem eorum, et lota ista causatio non
jecti, et tale phantasma sitcausalum a spe- est respectu alicujus habentis esse exi-

cie sensibili laiis objecti, et species sensi- stenlife.

bilis sit immediate a tali olDJecto, ita Si vero loquamur de notitia actuali
quod natura existens in tali sensibili sit terminorum, dic ut supra, quia ipsa
ralio formalis causandi taiem speciem. objecla secundaria movent intelloctum
Si vero objecta secundaria compareiitur creatum ad sui actualem nolitiam, et
intelleclui separato, nalura eoruni exislens ad actualem notitiam conrormialis eo-
in singulari erit ralio formalis cjiusandi rum in virlute voluntatis divina?, licet

speciem intelligibilem in nilelleclu, pula quantum esset ex parle intellectus di-

Angelico, ut palet a Doctore in 2. d. 3. viiii (cum sit ens perfeclissimum et in-

Et ex his patet quomodo talia objecta finiLum) possent movere ad hujusmodi

secundaria dicunlur movere intellectum nolitiam, positj quod intelleclus divinus

in cognitione abstractiva. possit agere ad exlra.

 198 LIB. I. SENTENTIARUM
is. Dicit ergo Doclor quod nolilia aclualis signo nihil est creaturse nec in esse cogni- ^;ota si?

terminorum, et composiLio eorum, et to, nec m esse possibili, ut palet a Doctore d,v,ni
perceplio sive actualis nolilia confurmila- 171 2. dist. 1. quassl. 1. In secundo signo ^'^ ^j^J'

lis eorum, dependent a volunlale divina inlellectus divinus mediante aclu suo secunda
et ab ipsis objeclis secundariis, non ul producit omnes quiddilales in esse cogni
habenlibus esse secundum gM?W; sed lalia lo, in quo esse cogniLo fundatur esse ea-
objecta secundaria movenl intellectum no- rum possibile, ut patet a Doclore, infra
slrum pro statu isto, ut exislunl in singu- dist. 36. et 43. Et in hoc signo omnia
laribus, sic inlelligendo, quod ratio eo- objecla intelligibilia simphcia, quaBCum-
rum formalis movendi, est natura eorum que sint illa sunt ab intellectu divino. In
existens in singularibus, quia ut sic pri- tertio signo objecta secundaria virtule
mo movent sensum, et uILimo species inlellectus divini, si sunt prsesentia in-

intelligibiles reprcesentantes naluram eo- lellectui crealo, dicuntur movere intel-

rum, aljsolute movent intellectum ad per- lectum creatum ad eorum conformilatem.

ceplionem eorum simplicem, quibus co- Et hoc signum subdisUnguilur. Primo,
gnitis et perceptis, et compositis movetur quia illa objecta secundaria quanlum est
intellectus nosLer ad actualem percepti- ex parte inlelleclus divini (si sibi non re-
onem conformitalis eorum ; lota ergo isla pugnaret agere ad extra ) virtute ipsius in-

motio fit a talibus objectis modo prseex- tellectus divini, possunt movere intelle-

posito, et in virtute volunlalis divinae. Sed ctum crealum ad eorumsimplicem appre-

quia, ut supra exposui, conformitas ter- hensionem, semper intelligondo, ut supra
minorum dicitur veritas, et quia tahs exposui. Secundo quod talia objecta, ut
conformilas est ab ipsis lerminis virtule movent iiilellectum creatum ad notitiam
intelleclus divini, ideo dicimus videre eorum simplicem movent in virtute vo-
conformilatem sive sinceram veritatem in lunlatis divinse, cum talis notitia sit vera
ipsis terminis ut in objeclis proximis, et qualitas absoluta in esse reaU. Et intel-
inlelleclu divino ut virlualiLer conLinente lectus creaLus virLuLe voIunLaLis divinee
hujusmodi terminos, et ut id in cujus componiL illos terminos, et termini sic

virtute tales termini movent intellectum compositi, virtule intellectus divini cau-
creatum, ad eorum conformilatem ad in- sant conformitalem eorum ad invicem,
vicem. quae confurmiLas diciLur verilas sin-
Et ut clarius ista intelligantur, pono cera. El deinde intelleclus creatus vir-
36.
Quomodo aliqua signa. In primo signo inlellecLus tuLe voIunLalis divinae percipit hujusmo-
intellectus
divinus
divinus dicitur operativus respectu inlel- di conformitatem, ita quod notitia con-
(lic^turope-
rativus.
lecLionis essenlise divinse, et omnium ibi formitalis dependet ab intelleclu creato
et existenlium, quae intellectio dicilur pru- et ab ipsis terminis, intelligendo ut supra,
producti-
vus. prie operatio, el similiter voIunLas divina et a voluntate divina uL a prima causa,
dicilur operativa ad intra, amando essen- in cujus virLuLe Lam inlclleclus creaLus
tiam divinam, qui amor dicitur operalio quam objecla secundaria, movenL ad per-
ejus. El ultra inLelleclus divinus est pro- ceplionem Lalis conformilalis, el sic ex
ductivus respectu generalionis Filii. Et isLis declaralis patere potesL intenLio Do-
voluntas dicitur producliva respectu pro- cloris.

ductionis Spiritus sancti, qua3 omnia su- (g) Et ex isto apparet qualiter non est 40.

pra declaravi dist. 2. parte 2. Et in isto necessaria specialis illustratio ad viden-

 DIST. 111. QU^STIO IV. 199

dum in regulis aeternis. Dicit Doclor quod Doctor quod quamvis sit maxima neces-
ex quo Auguslinus tanluin loquitur de sitas, quod ad lales terminos et composi-
sincera veritale necessaria ex vi termino- tionem eorum sequalur lalis conformitas'
rum, non oportet ponere specialeni illu- ita quod includit contradictionem, ipsam
slrationem ad videndum in regulis seter- conformitatem non sequi (cuin omnes cau-
nis, sufficil enim generalis influentia lucls sa>, Iiujus conformitalis agant simpliciter de
increatae. Intentio Augustini et Doctoris, necessilatenatursead hujusmodi conformi-
est quod omnia principia per se nota sive latem),non est lamen simpliciter necessa-
veritates talium principiorum, dicuntur riuin, quod talis conformitas percipiatur,
videri in regulis aeterni?, quia conformitas quia si voluntas divina non coageret in-
terminorum principii per se noti videlur tellectui el terminis ad perceptionem,
visis terminis, ut in objecto proximo. sive ad nolitiam qua inlellectus percipit,
Secundo, videtur in inlellectu divino, nunquam sequeretur lalis perceptio. Dicii
ut virlualiter causante sive continente illos tanien, quod est maxima necessitas ex
terminos. parte causae proximae coassistente sibi

Tertio, videtur in eodem intellectu, ut causa remota, id est, quod quantum est

in cujus virtute, tales termini movent ad ex parte terminorum qui dicuntur causa
conformitalem eorum ad invicem. proxima, et quantum est ex parle inlel-
Quarto, videtur in memoria divina fce- lectus divini qui dicitur causa remola, et
cunda ut in causa remota, ut supra ex- quanlum est etiam ex parte inlellectus
posui, et sic patet quomodo ad visioriem croali, essel maxima necessilas causandi
talis veritalis non requiritur specialis illu- hujusmodi perceptionem. Si enim non re-
stralio lucis increatae, et Iioc est quod pugnaret intellectui divino, causare ali-

dicil. quid ad extra in es>;e reali maxima neces-

)eciaratio Declaro tamen hanc litteram. Augusti- sitale, sequeretur in intellectu creato
^*^^"^'
'
nus non ponil i'i eis, scilicet regulis aiter- perceptio veritatis principii.
nis, videri, nisi vera, scilicet complexa, (h) Eliam si ponalur, quod Deus coagal
42.
quae sunt necessaria ex vi terminorum, terminis ad istum effectum influentia ge-

cujusmodi sunt sola principia per se nota, nerali, non tamen necessitate naturali.

et in talibus, supple principiis perse notis, Ilic respondet tacilae objectioi i, quia dixit
maxima necessilas, tam
est causse remotse quod non est simpliciter necessilas, ut

guam proximae respectu effeclus, puta talis conformitas percipiatur, posset ali-

tam inlellectm divini o.d objecta movenlia, quis dicere, imo de necessitate percipi-
quam illorum objec orum ad ventalem tur, quia ipsi termini ut appretiensi, et

complexionis de eis; memoria foecunda intellectus divinus, quantum est ex parte

est causa remola tam respeclu veritatis eorum, de necessitate naturae agunt ad
principii, quain respeclu terminorum hujusmodi perceplionem, el Deus sem-
principii; et inlelleclus divinus medianle per coagit istis lerininis influentia gene-
actu suo, est causa remota veritatis prin- rali; ergo stante apprehensione termino-
cipii, licet sit causa propinqua respectu rum et influeniia ge .erali Dei, de neces-
termiiiorum principii, el sic liltera debet sitate nalur-se sequilur perceptio conformi-
applicari Sequitur : tatis. Respondet Doctor quod etsi Deus
ii. Et licet etiam non sit tanta necessitas ad coagat omni crealura; influentia generali,
perceptionem illius veritalis. VuU dicere nunquam lamen necessitate naturali ; nun-

ll
 200 LIB. r. SENTENTIARUM

quam enim ad aliquam aclionem realem Respondet Doctor ibi : Respondeo. Et

concurrit Deus cum crealura necessilale littera clara est.

naturali, sed lanlum volunlate libera et (l) Ultimo modo potest concedi, quod
conlingenli. cognoscunlur veritates sincerge in luce se-

Sed sive sit influenlia generalis, sive terna, sicut in objecto remoto cognito.

( quod plus esl ) necessilas naluralis in- Supra dixit DocLor quod quamvis hu-
44.

fluendi terminis ad hunc effectum, palel jusmodi verilaLes videantur in inLelleclu

quod non requirilur illustratio specialis» divino lanquam in libro, non lamen se-

Haec liltera est exlra lexlum, et sensus quitur quod inlellecLus divinus in se vi-

est quod etiam posito, quod Deus coagat doalur, sive acLus inLelleclus divini, ul

terminis ad conformitatis perceptionem, supra exposui, hic auLem diclt, quod in

et hoc sive generali influentia sive nalu- ipso Deo ut in objeclo cognito, possunt

rali necessitale, patet quod ad hujusmodi cognosci. Si quis enim Deum distincte

perceptionem non requiritur specialis cognosceret, ab ipso posset sumere omnia

illustralio lucis increalse. principia tam speculabilia quam practi-

i^- (i) Assumptum de intentione, elc. Ilic cabilia, quia lux increata sive essenlia

Doctor oslendit per dicta Augustini quod divina est primumprincipium entium spe-
ipse tantum loqualur de verilatibus prin- culabilium, et ulLimus finis rerum pra-
cipiorum per se nolorum, ut supra ex- cLicabilium. Quando dicit DocLor

posui, et quod hujusmodi verilaLes pos- quod essenLia divina est principium om-
sunt percipi sine speciali illustralione nium speculabilium, debet sic intelligi,

lucis increalae, nam, secundum ipsum, quod omnia entia speculabilia suo modo
etiam Phiiosophi hujusmodi verilales per- causantur ab inlelleclu divino et ab essen-

ceperunt. Islae auclorilates AuyusLini lioc tia divina, nam anle acLum inLellecLus di-

ostendunt. Prima ostendit quomodo multi vini, nullus lerminus sive nulla quidditas

Piiilosophi poluerunt videre veritales in- est in aliquo esse, ut dixi supra, et ideo

faliibiles mullorum principiorum, qui Plii- omnes quidditales, et omnes propositiones

losophi derident Glirislianos, ex hoc quod necessarise speculativse sumunLur ab
sola fide mullas veriLales vident. Et ipsa. EL ipsa esaenLia est ullimus finis

vult ibi Augustinus quod Clirisliani non practicabilium, quia ab ipsa ut a causa
vident credila in regulis aelernis, et per remota, sumuntur omnes termini ex qui-
aliam auclonialem vull quod magis re- bus fiuiit proposiliones tam pracLicae quam
quiritur specialis iilustraLio ad videndas f^peculalivuc. SumiinLur eliam praclicabilia
veritiiles conlingenles quam necessarias, ab ipsa essentia, non lantum ut a causa
et tamen Pliilosophi multas veritales con-
remota, sed ab ipsa ut a fine ullimo, a
tingenles viderunt, vei per hislorias vel
quo sumuntur oninia principia practica,
per sensus, el liujusmodi, el lamen in hu-
et ab illis principiis conclusiones practi-
jusmodi perceplioiie non fuil eis necessa-
cse, ut clare exposui i)i qusest. de praxi,
ria aliqua specialis illustralio lucis in-
sic semper iiilelligendo, quod ab ipsa ut
creatse.
cognita, sumuulur otnnia isla. Et infert
l2.de Tri- (^) Conlra, quid igilur'? Ilic arguit per
dic^^'" Augustini, probando quod Philo- DocLor unuin corollarium, quod cogniLio
it' vei
31. et s )phi non potuerunt videre huiusmodi omnium Lam speculabilium quam pracLica-
83 ^' 46,
a .

veritates smceras, quia non nisi puree bilium per principia asuinpta luce aiterna,
animaj ad UJas perlingunt. ul cognila est perfectior et purior cogni:
 DIST. III. QUi«:STIO IV. 201

tione sumpta per principia in genere ut producil esse inlelligibile producit ul

proprio, el hoc modo cognilio omriiuni consideratur prior voluntate, ergo tantutu
pertinet ad Theologum, et palet liLtera per modutn naiuriB, non esL eliam iinpe-
usque ad finem quaeslionls. dilus, cuni sit formaliler infitiitus, conti-

In lilLera ista sutit aliqua dubia. Pri- net etiam virLualiLer effectum perfectissi-
45.
Prima
stanlia.
in-
mum in lioc, quod omnia intetlig bil/a nium, patet, quia infinili vigoris intensive ;

actu inlelleclus divini habenl esse inlelii- ergo primo producit onnie intelligibile

gibile. secundum esse perfeclissimum, quod sibi

Primo inslalur, et queero an lapis ha- non repugnal, ergo priinoproducitines.se

beat praecise esse intelligibile acLu inLel- realis exisLenLia;, quod Lamen est falsum,

leclus divini, ila quod nuilum aliud esse quia tunc creaturse haberent esse neces-
habeant; et si sic, lunc lale es.se esset sarium.
tantum ens rationis et rion reale, ut eliani QuinLo instatur, quia lioc magis videlur Qninta.

ipse vult supra disl. 3o. Sed hoc est itn- conipetereessenliae divins quam inteilecLui

possibile, scilicet quod tanlum habeal esse divino- Tuii, quia sicut inlelleclio actuaiis

rationis, quia quidquid esl a causa reali objecli, esL principaliLer ab essenlia divi-

ul realis est, est ens reale, ut patet a Do- nn, quia est principalis ratio intelllgendi

ctore infra, praesenti dist. q. 7. modo in- ipsi intellectui divino ; ergo ipsa erit

tellecLus divinus est lanLutn. causa realis principalior ratio producendi otnnia in

et agens necessario; ergo omne quod esl esse inlelligibili. Tuin quia essentia, sicut
ab ipso erit verum ens reale, ergo noii magis virlualiLer eL eminenLer conLinet
tantum intelligibile. omnia secundum eorum enlitatem , ut

Secundo instalur, quia passio subjecLi patet, quia nm lanlum formaliLer ittfinila,
Secunda.
non est immediate ab alio quatu a subje- sed etiam fandamenLaliler et originahler,

cto, quia ponilur subjectum causa adae- et origo omnis perfectionis divinee, ut pa-

quataillius; sed esse intelligibile est pas- let infra dist. 8. qua;st. penult. et in Quod-
sio entis et consequiLur omne ens, etgo lib. q. 1. ergo magis continet omnla secun-
esse intelligibile, puta lapidis, erit adaj- dum eorutn inlelligibilitatem , et per
quale et immediate ab ipso lapide, ei-go consequens magis debel dici, quod pro-
non primo ab intellectu divino. ducuntur aclu essentise divinae quani
Tertio insLalur, si producit oniniain esse actu intellecLus divini.
Tertia.
inlelligibili, ergo produciL omnia in e.sse Sexlo insLaLur, quia quaero, aut produ- sexta.'

essentise, consequens est contra ipsum, cunLur omnia ul acLu inLelligibilin, aut uL

infra dist. 36.. Consequentia patet, quia Lanlum putenlla intelligibilia ; si pr-imo,
esseintelligibile prcEsupponil esse essentia^, ergo omnia actu sunl. Probatui: conse-
et sic prius otnnia haberent esse essentiae quenLia, quia acLu inLelligibile actu est,

quam esse inlelliglbile, sicut passio prac- probatur, quia objectum aclu intelligibile
supponit esse essentiae subjecli. est pars memoriae acliialis , quaj non
Quarta. Quarto instalur, quia causn naturalis et potest dici aclualis nisi actu sit, paLel,

agens per moduiu natura} et non impe- quia uL sic, est principium produclivum
dila, producit effectum perfectissitnum notitiie, uL palet a Doctore in isto primo
quern potest producere, hsec palet a Do- d. 2 part. 2. q. 3. d. 3. q. 6. el 7. dist. 0.

ctore supra prsesenli dist. q. 2. sed intel- 7. 27. ei in 2. disl. 1. q. l.dist. 3. q. 8. 9.

lectus divinus esl hujusmodi, palel, quia 10, et alibi ssepe. Si producil o.uuiia irj esse
 202 LIB. 1. SENTENTIARUM
inlelligibili lanluin in potentia, ergo ab cujus, loquendo de causa proprie accepla,
aelerno non intelligil oninia aclu, palet, quia intellectus divinus ul prior volunlate
quia nihil potesl inlelligi aclu, nisi sit divina, lantum agit per modum nalurae

intelligibiie aclu ; ergo sequitur quod el necessario. Modo repugnat quod

intelligibila non proclucunlur aclu intel- aliquid sil causa necessaria, ut patel a

lectus divini in esse intelligibili. Doctore in 2. dist. 1. q. 3. quia cum dico

46
Responsio Kespondeo ad omnes istas inslan- causat, intelligitur causare aliud et pos-
ad
primani. lias, lenendo secundum verilalem om- sibile , et cum dico causat necessarii,

nia esse producla aclu intellectus di- dico causalum possibile esse necessarium.
vini ; et primo ad primam dico, quod Dico ergo, quod intellectus divinus tan-
per esse inlelligibile non intelligit Doctor tum causat illa in esse cognoscibili se-
ipsam intelligibililatem praecise, quse cundum quiddilalem, quod dicitur causa
ponitur passio entis, sed inlelligit esse secundum quid et non proprie causa.
objectivum, ad quod sequitur esse intelli- Ad secundum dico quod non causat ,

gibile, id est, quod intellectus divinus immediate intelligibilitatem, pula lapidis,

produxit lapidem ab seterno in esse obje- sed suo modo producit lapidem in esse
ctivo,id est, in tali esse in quo potest osse objectivo, ad quem concomitatur talis

objectum polentiae, id est, in sua enlitate passio. Cum dicilur, quod passio prsesup-
propria, quia unumquodque est objeclum ponit essentiam rei, dico, quod essenlia
potentise secundum suam propriam en- rei potest dupliciler considerari. Uno
titatem, et per consequens lale est ens modo in esse reali. Alio modo lantum in
inlelligibile, non tamen quod in tali esse esse objectivo et in esse possibili. Tunc
possit actu movere aliquem inlellectum, dico, quod passio in esse reali praesup-
quia ut sic, habet tantum esss secundum ponil essenliam in esse reali, et passio
quid, et possibile, ut patet infra dist. 26. tanlum in esse objectivo, sive possibili
Cum probatur de causa reali, qua) non praesupponit essentiam in es.se objectivo
producit nisi effectum realem, etc. dico et possibili tanlum, sic est in proposito
primo, quod Doctor non dicil sic, sed tan- de esse intelligibiU rei ab aelerno, et per
lum dicit, quod omnis intellectio est rcalis, hoc patet responsio ad tertiam inslan- ^atertiam.
quse est causala a re vel a specie intelli- tiam.
gibili, patel, quia prima est inluitiva, quae Ad quarlam
^ , concedo propositionem ,,
Adquar-
est a re existente, secunda est abstracli- illam, loquendo de effectu quem potest tam.

va. Dico secundo, quod propositio eril producere, sed nego quod iniellectus

vera de causa reali realiter causaiite, divinus possit producere effpctum in esse

sed intellectus divinus esl causa realis, realis existenlise ,

quia repugnat sibi .

non tamen quando causal talia in esse posse aliquid causare ad extra, ut palet

intelligibili, dicitur realiler causare, quia a Doctore in isto primo dist. 2. et dist. 8.

tunc haberent verum e.^se reale. q. ull. in Quodlib. q. 7. quaest. 14. et alibi.

^-j
Dico tertio ( concedendo propositionem, PoLest enim producere aliquid exlra
Ad i^ecun-
gyjiicgL quod causatar a causa reali ut lanlum in esse objeclivo sive possibili. Et
dam. ^
reali, reale est) quod inlellectus divinus loquendo de tali esse, dico quod producil
non potest dici causa realis ; licet enim hominem in esse perfeclissimo, quod sibi

sil realiter infiniius et perfectissime exi- polest compelere, et sic non posset pro-

stens, non tamen potest esse causa ali ducere Uominera in esse perfectiori.
 DIST. III. QUiESTIO IV. 203

Ad quin- Ad quintum dico primo, quod non est cenl de se omnes veritates tanquam in
tam.
simile de irilelleclione objecli el de esse o6ye/;^/s prox/m^s. Coalra primo, quia veri-
objectivo talis objecli, quia forte inlelle- las relucens in illis terminis, est quaidam
clus divinus se solo polpst producere conformitas evideris unius termini ad
secundum et non primum ; sicut etiam alium terminum, ut patet a Doctore in

intellectus nosler causat suo modo inten- prxsenti quaesl. et alibi, sed lalis confor-

tiones secundas, et hoc tantum in esse mitas esl relatio ut patel, aut ergo realis,

objeclivo, et tamen non causat se solo aut rationis. Non secundo, quia lunc
notitiam earum. Cum dicitur, quod es- esset illa verilas tantum causala ab aliquo
senlia magis continet virtualiler et emi- extra rationem termiiiorum, et sic non
nenter, dico quod verum est quantum ad conlinerelur virlualiter in terminis, cujus

esse reale, et non quantum ad omne ob- oppositum dicit Doctor. Non primo modo,
jectivum etpossibile. Nec tamen sequilur quia relalio realis est inter terminos reales

essentia divina conlinel virtualiler A se- et realiter distinctos, ut patet a Doclore

cundum esse reale; ergo immediale potest infra dist. 23. sed illi termini ul sunt

ipsum producere in lali esse, sufficit enim praecise termini proposilionis necessariae et

quod possit producere divina, quai est per se nolae, non habenl esse reale, quia
eadem reaiiter illi, ut patet a Doctore. lunc haberent esse tantum contingenter.

Dico secundo, quod posito quod produ- Tum etiam, quia hsec est necessaria et per

canlur in laU esse etiam ab essenlia divi- se nota : komo est animal ralionale, et

na, el magis quam ab intellectu divino, tamen termini non dislinguuntur realiler;

lamen talis productio magis attribuitur ergo non conlinent talem conformitalem.
intellectui, sicut etiam Verbum divinum, Secundo inslatur, ista veritas necessa-

licet sit ab intellectu divino et essenlia, ria, aut prajcise est a lerminis ut objeclis
dicitur tamen exprimi per intellectum. proximis, aut a terminis et a complexione
Sed de hoc alias erit sermo prohxior. terminorum ; non primo, quia Doctor di-
48. Ad sextum, dico primo quod esse actu cit, sic apprehensa et composila causant
Ad sextam
intelligibile potest dupliciler intelligi. Vel apprehensijnis conformilatem ; ergo lalis

in aclu quidditativo objectali tanlum, vel conformilas praesupponit compositionem

in acLu reah. Primo modo omnia sunt lerminorum. El ibi etiam dicil, videtur
actu enlia intelligibilia, non autem secun- quod conlradictionem includat aliquem
AcUi
intellio-ibile
do modo ; dico secundo, quod aclu intel- inlellectum lalem composilionem formare,
accipitur
mulliplici-
ligibile polest adhuc dupliciler accipi. Uno et composilionem non esse conformem
ter.
modo, quod ex natura rei sit prsesens terminis ; ergo talis conformilas non est
intelleciui divino in ralione objecti aclu immediala a terminis illis. Non secundo,
inlelligibilis. Alio modo, quod dicalur actu quia tunc talis veritas seu conformilas
intelligibile eo quod viriualiter continetur non esset necessaila, quia dependeret ab
in essenlia per quam esl aclu inlelligibiie, inlelleclu componente terminos, et ullra

ita quod sola virtute essenlia} habeatur evidentia proposilionis per se notae non
notilia illius, el sil praesens intellectui esset tantum ralione terminorum, cujus
divino. Primo modo non sunt a^itu inteUi- opposilum dicil Doctor supra disl. 2. part.
gibilia, sed tanlum secundo modo. l. qusest. 2.

Secundo principaliter dubitatur in hoc, Respondeo ad primum, quod illa con- Responsio.
Alia diffi-
cultas. quod dicit quod in talibus terminis relu- formitas non est relatio actualis, nec ra-
 204 LIB. 1. SENTENTIARUM
lionis, nec realis, sed esl lanluni relalio tantuni habeanl esse contingens et possi-
fundamenlalis, ila quod termini nuUo bile.

inlellecLu consideranle, habent necessa- Secundo, posito quod illa objecta se- 51.

riam et evidentem conformitalem ad in- cundaria causent partialiler notitiam sui,

vicem, ila quod animal ralionale eviden- qua fiunt nianifesta intellectui ;
quomodo 4
ler includil risibile ;
percipiens ergo ter- sunt manifesLativa verilatis necessariae in-
minos, percipit evidentem conformilatem clusai in illis objectis? Si enim causant
inler illos, id est, quod percipit evidenter lalem noliliam evidenlem, quaero ad quid
unum lerminum liabere necessariam et terminalur? aut terminatur ad objecta illa

evidentem liabitudinem fundamenlalem praecise, aut ad conformilatem lermino-

ad alium lerminum, puta, quod unus evi- rum, qu8e dicitur veritas, aul ad compo-
denter mcludit alium. sitionem terniinorum, aliud non videlur 1
od. Ad secunduni dico, quod tantum ter- posse assignari. Si prin:io, ergo tantum
mini includunl illam veriialem et confor- liabetur nolilia de terminis incomplexis.
mitatem, sed non polest percipi illa con- Si tertio, er^o talis nolilia erit prsecise ab
formitas, nisi prius percipiantur lermini intellectu, patst, quia solus intelleclus

illi et compositio eorura, quibus perceplis componit illos lerminos. Si ergo composi-
slatim percipilur quod illa conipositio esl tio terminorum praecise fit virtute inlel-

Termini conformis illis lerminis. Dico eliam quod lectus, eLiam noLilia tal^s compositionis
ante
composilio- percipiens terminos illos, nulia facLa com- erit prfficise ab intelleclu ; ergo illa obje-
ni>m
eoi'um in- posilione, evidenter percipit necessariam cta non sunt manifestativa veritatis com-
cludunt
verilalem.
habiLudinem unius ad alium et evidenlem positionis. Si secundo, coiilra, quia illa

conformitalem, sed non percipit compo- conformilas, ut diclum est supra, est tan-
sitionem esse conformem terminis nisi lum relalio funJamentalis, et talis nihil

prius componantur, et percipialur talis est dislinctum a fundamento el termino,

compositio. sed eslpraecisefundamentum et terminus;
Tertio principaliter dubilatur in hoc ergo dicere quod lalis notilia lerminatur
Alia
difScultas- quod dicil, quod illa objecia secundaria ad coiiformilatem, est dicere quod praeci-

sunt lux, quia manifeslativa. Contra, quia se LerminaLur ad lerminos, et sic tanlum
objectum manifestare se potenliae est fa- erunl tcrmini manifesli.
cere cognilionem sui in tali potenlia per Respondelur ad primum et dico primo, Repponsio
quam manifeslalur sive cognoscitur. sed quod etsi mn possint causare talem no-
hoc non est possibile. Tum, quia habens titiam virtuLe propria, sufficil quod vir-

esse tantum possibile el secundum quid, lualiter contineanLur in aliquo quod pos-
non potest esse causa, nec tolalis, nec sit causare hujusmodi notitiam, et sic

parlialis ; licujus entis in aclu et absoluLi, continenLur in volunlate divina. Dicimus

Non
patel, quia causa non causal realiter nisi enim quod omne objecLuin esl manifesta- quodlibet
ohjeclMni
inquantum est in aclu; sed notilia illorutn tivum sui, poLeiiLiae cujus esl objecLum, et cauisat
noliliam
objectorum est entitas realis, et aclualis, tamen non quodlibet potest causare noti- sui.

et absoluta, ut patet quaesl.' \^ Quodlib. liam sui, sed suffiril quod virtualiler vel

ergo non sunl manifestativa sui, si dicatur essentialiter contineatur in aliquo qu(jd sit

quod sunt manifeslaLiva, inquantum sunl causativum lalis notiLije.

in actuali existentia. Conlra, quia lunc Dico secundo, quod species intelligibilis

non causant necessariam veritatem, cum eorum est causativa talis notiliae, quae
 .

DIST. III. QUvESTIO IV 205

species causalur saUem remo el, ab aliquo simul, quia tune apprehendit composilio-
singulari exlra exislenle, el propinque ab nem talem esse vere conformem lerminis,
intelleclu agente et phanlasmate, ut alias id est, quod sicut lermini habent confor-
exposui, el hoc modo possunl dici causare mitalem ad invicem, sicut totum et pars
noliliam sui. habent talem conformitatem, quod totum
Dico lertio, quod aliquid manifestari nalum est esse majus parte, ila si eodem
potest dupliciter intelligi, scilicet effective modo ab inlellectu componantur forman-
vel formaliter. Primo modo causans noli- do istam : Totum est majus parte, tunc
tiam alicujus objecli manifeslal effective percipiens talein compositionem et etiam
illud. Secundo modo, objeclum relucens terminos, percipit manifeste talem com-
in tali nolitia fit formaliter n otum lali no- positionem esse conformem terminis, et
lilia, et hoc tantum denominatione exlrin- hoc undecumque causetur talis n')tilia.

seca, ut patet per Doclorem in 4. difit. 1. Goncedo etiam, quod secundo modo
quasst. 1. et sic objectum actu cognilum terminatur ad conformitatem fundamen-
manifestat se fonnaliter, quia lunc est talem, non ad relationem realem actua-
n.)lum inlellectui. Dico breviter tamen, lem, quia nec termini habent esse actuale,
quod ista objecta secundaria sunt proprie sed taiilum esse objectivum et possibile.
manifestativa veritatis inclusaj in illis, sic Ex his adverle bene, quomodo termini
tamen intelligendo quod ipsis terminis propositionis continent necessario et ad[B-
cognitis, undecumque rauselur talis noti- quate evidentem veritatem propositionis
tia, statim ut sic cogniti causant eviden- per se notse, et quod talis evidentia pra3-
tem conformitatem fundamentalem in in- cise dependet ab illis lerminis, licet enim
tellectu apprehendente terminos illos illi termiiii sint immediale causali ab in-
Slante enim notilia horum lerminorum, lellocLu divino, qui causal illos in tali esse;

scilicet animalis ration ilis et risibiUs, sta- concomitanter dat eliam talem conformi-
tim est notum intellectui quod animal latem, ita quod talis conformitas est lan-
ralionale imtnediale et adsequate includit tum ab illis terminis, ut a causa imme-
risibile, sicut etiam stanle nolitia perfecta diata totali prgeMsa et adaequata. ita quod
duorum alborum, est immediale nolum ipsis circumscriptis est simpliciter impos
quod illa duo alba sunl fundamentaliter sibile, quod habeatur talis conformiia
similia, sic in proposilo. ista tamen conformitas esl etiam ab intel-
Ad secundum dico primo, quod loquen- lertu divino ut a causa tantum remota,
r.2. do de verilate sive de conformitate fun- pro quanto scilicet causat terminos in tali
Nolitia ve-
riiatis
damentali, quod notitia talis veritatis prse- esse, sed ipsis causalis, tunc conformitas
fundamen-
lalis
cise terminatur ad terminos, sicut cogmitio actualis si qua sit, erit praecise a terminis.
propo itio-
similitudinis fundamentalis praicise termi- Ex his infero, quad licel notitia propo-
nis
terminatar natur ad duo alba , sic in proposito, nec sitionis per se notai possit aliunde causari
ad
terminos. est necesse quod terminetur ad aliquod quam a terminis, tamen conforinitas evi-

tertium distinctum a terminis. dens non potest aliunde causari prfeter-

Dico secundo, quod loquendo de veri- quam a terminis. El ultra licet absolule

tate compositionis terminorum, quod noti- possit aliunde causari notitia propositionis

tia veritatis necessariae non terminalur per se not;?, tamen quod causetur lalis
praecise ad illam compositionem, sed ter- notitia, ut evidens forle non potesl sic

minatur ad compositionem et ad terminos causari nisi forte ab illo, qui virtuahter el

 206 LIB. I. SENTENTIARUM

eminenter continet terminos secundum Respondeo ad primum. Dico primo, Responsio.

totam eorum enlilatem, quod furle soli quod susiinendo quod scienlia praclica et

Deo competit, ut exposui in secundo, speculaliva distinguantur propler dislin-

dist. 3. Et omnia ista bene nota el pon- cla objecla, vel propter dislinctas raliones

dera, quia ad mulla valent. formales, in eodem objeclo, dico, ul dixi

Qunrto principaliler dubilalur in hoc in illa quaest. prolog. de praxi, respon-

^^
Quarta de- quod dicil, scilicet quod ab essenlia divina dendo ad rationes Gregorii : vide ibi.

sumuntur omnia principia tam praclica Dico secundo, quod non apparet incon-
quam speculabilia. Gonlra, primo quia de veniens, quod de eodem objeclo simpli-
eodem objeclo sub eadem ratione formali citer illimitato, et sub eadem ratione for-
consideralo, esset scientia praclica el spe- mali, reali lamen et absoluta, sumantur
culativa, quod non videtur, quia lunc tam principia practica quam speculaiiva.
practiea et speculaliva non dislingueren- Cum dicitur, quod hoc esl conlra Do-
lur ab objeclis, cujus opposilum expresse ctorem, dico quod non dicit ibi expresse,
tenet quipst. ull. prolog. Patet, quod non quod speculativa denominetur ab aho
distinguerentur per objecta, quia a quo objecto, et practica ab alio, sed dicit quod
sumunlur principia sive praclica, sive praclica sumitur ab objecto, et non a fine

speculaliva, ab eodem sumuntur omnes ut finis est ; nec a praxi, sed tanlum a fine

conclusiones virtualiter contenlse in illis sive ab objeclo praxis, non negando quin
principiis, ut palet per Doclorem, ubi etiam ab eodem objecto non possit accipi
supra, el per consequens ab eodem su- scienlia speculativa.

milur tola scienlia. Cum ergo omnia prin- Dicit eiiim Doctor m primo Metaphyscx
cipia tam practica quam speculaliva acci- suse, qusestione seplima, ubi sic dicit :

piantur a Deitale, sequitur propositum, patel quonoio Deus inquantum Deus vel

scilicel quod istae scienlise non distinguun- inquintum bonus, vel secuudum aliam ra-
tur per objecta. Nec valet dicere, quod lionem absolutam, potest esse objectum
essentia divina prout consideralur sub scientiae practicse ; ergo scientia practica el

alio et alio respectu, potest accipi alia et speculativa non distinguuntur penes ohje-
alia scientia, et sic ut consideralur sub ctum, quia nullum est intelligibile circa

ratione ultimi finis, accipitur scientia pra- quod non possit esse secundum rationem
ctica, et ut cousideratur sub illo respectu absolutam ejus, ita operatio voluntatis

quo est principium omnium, accipiunlur sicut operatio inlellectus : hsec ille. Et sic

principia speculaliva, quia isti respeclus polest ctmcedi, quod ab eodem objecto ^'^'f"''^

sunl lantum respeclus ralionis, ut patel, simpliciter illimilato, et forte eliam non ^\ .

speculativa
et sic scientise illse essent tanlum enlis illimilato, potesl esse scienlia practica et noa
distinfruun-
rationis et non realis objective, quod est speculaliva ;
practica laraen dirigit ad tur
,., . .,,. ,..,.. ,
penes obje-
inconveniens. dilectionem illms ut ultimi nnis; specula- cium.

55. Secundo instatur, quia tunc sequeretur liva lanlum slat in consideratione abso-

quod onmis scienlia speculativa essel vere luta illius essentiae. El per hoc palet res-
praclica, quod esl impossibile. Probatur, ponsio ad secundum.

quia omnis talis habet essenliam pro ulli-

quia omnis scienlia esl SGHOLIUM.

mo fine, patet,

ordinabilis ad ultimum finem omnium, et Ponderat et uberius explicat tria ilia ar-

sic ad essentiam ul ad ultimum finem. gumenta adducta, num. 3. nou quateuus fa-
 DIST. III. QU^STIO V.

ciunt pro conclusione falsa Ilenrici, sed ut lectus agentis, immutabiliter re-
conformia intento Augustini. pra^sentat, et per duas species in-
24. sexto articulo videndum est
"De telligibiles cognoscuntur termini
Sic in anti
qiiis
qnomodo illse tres rationes factae primi principii, et ita illa unio est
originali-
bus.
pro prima opinione aliquid veri vera et certa evidenter.
concludvmt inquantum accipiun-
, Ad tertium dicendum, quod con- Henr.
negat spe-
tur ab Augustino, licet non conclu- cludit contra eum, quia non ponit ciem
intelligi-
dant illam conclusionem falsam nisi speciem sensibilem vel phan- bileni
Quodiib.5
ad quam inducuntur. tasma , non autem concludit de q.i.de qu(
A Sfot. hic
sensibi-
libus
Ubi sciendum est, quod a sensibi- specie intelligibili reprsesentante q. 6.et 7.
non est ex- libus sicut a causa per se et princi- quidditatem.
pectanda
sincera pali, non est expectanda sincera Dicendum autem quod si poten-
vei'itas.
veritas quia notitia sensus est
, tise sensitivae non sunt impeditse ,

circa aliquid per accidens, ut di- species sensibiles veraciter reprre-

ctum fuit, licet actus sensuum ali- sentant rem, sed in somno poten-
qui sint certi et veri. Sed virtute tise sensuum exteriorum sunt liga-
intellectus agentis, quiest partici- tm ideo virtus imaginativa con-
;

patio lucis increatse , illustrantis servans species sensibiles, secun-

super phantasmata cognoscitur
, dum diversitatem fluxus iiumorum
quidditas rei, et ex hoc habetur capitis, apprehendit eas tanquam
sinceritas vera, et per hoc solvitiir res quarum sunt similitudines ,

primum argumentum Henrici et , quia vim rerum habent, secundum Vide 4. de

Animalibui
secundum intentionem Augustini Philosophum de motibus anima-
non plus concludit. lium, non plus concludit tertia ra-
Ad secundam rationem Henrici tio.
dico, quod anima mutabilis est ab
uno actu disparato ad alium, se-
cundum diversitatem objectorum QU^STIO V.
et suamillimitationem, et immate-
rialitatem, quia est respectu cu- De Vestigio.

juslibet entis. Similiter ab actu Utrum in omni crealura sit vestigium

in non actum ,
quia non semper Trinitatis.
est in actu, sed respectu primo-
D. Thom.
rum principiorum ,
quorum veri-
l. p. qi/cest. 45. art. 7. et qucest. 93. art.
6. l^ichanlus liic art. 3. qucest. 1. 2. 3. Ilenric.
tas nota est ex terminis et conclu- Quodlib. 9. q. l. et 2. et Quodl b. 3. quuest. 9.
I>. Bonav. hic art. 1. qutest. 4. Bassol. qucest. 4.

sionum evidenter deductarum ex Philip. Faber hic disp. 28. Mayroii. hic quuest. 3.
Duraud. hic q. 4.
terminis,non est mutabilis a con-
1.
trario in contrarium, scilicet a Quod non, quia per vestigium Magister
F. &ecua-
vero in falsum. Regulse enim in potest investigari naturaliter, il- da
parte hu-
lumine intellectus agentis intel- lud cujus est vestigium; ergo per jus
3. dist. agit
lectum rectiflcant, et ipsa species creaturam posset naturaliter in- Magisler
de
intelligibilis terminorum, licet in vestigari Trinitas, quod est fal- cognoscibi-
'

essendo sit mutabilis in reprse- , sum, quia hoc excedit naturalem liUite
Dei per ve-
sentando tamen in lumine intel- rationem. sti^ium.

L
 ;

20S LIB. I. SENTENTIARUM

Arer. 2. Ttem, si in natiira intellectuali SGHOLIUM.
est imngo Trinitatis; igitur non
Ponit opinionem D. Tiio nse de ratione ve-
vestiginm. Conseqnentia patet, stigii in corporalibus, et opinionem Henrici,
quia ista liabent oppositas et di- de ratione secundum quam transfertur ad

stinctas rationes repraesentandi proposilum, et in quo consistit, et quid in

igitnr non conveniunt eidem. Deo correspondeat.

3. Item natura intellectualis, quia

nobilior est, habet aliam rationem Quantum (a) ad primum dicitur,
D. Thom.
reprsesentandi, quam alire naturae quod vcsligium esl impressio derelicta in
1. cl.2.
inferiores ut rationem imaginis; cx transitu alicujus supcr vacuiim vel art. 2. et
in
sed circa naturam intellectualem, plcnwn, ipsum impcrfectc reprcese^ilans, 1. p. q. 45.
art. 7.
sunt naturse multee habentes ordi- et ideo imperfecte, quia vestigium
nem in perfectione, sicut sunt ani- repi^sesentat aliquid confuse et sub

mata supra inanimata, et mixta ratione speciei, imago perfecte,

supra simplicia, ergo in eis erit quia sub ratinne individui. Sicut
alia ratio rei^rcesentandi, ita quod per vestigium distinguitur equus
ratio vestigii non erit communis a bove, et cognoscitur quod tran-
omnibus. siens est equus, non bos, non au-
Ratio Oontva 6. de Trin. cap. ultimo : tem distinguitur hic equus ab illo,
ad
Oportel igilur, ut el crealorcm, pcr ea sed imago distinguit sub ratione
opposilum
quce facta sunt, inlellecta conspicicnlcs, individui, quia imago Jovis non

inleiligamus Trinitalem, cujus in crca- reprsesentat Csesarem.

lura, quo modo dignum est, apparcl vcsti- Quantum ad secundum (b) arti- Hpnric.
Quodiib.
gium. culum dicitur, quod creatura ha- 9.q. 1.

In ista qusestione tria sunt vi- bet ad Peum triplicem relationem et 2.

Text. 20.
denda. Primo, quia secnndum Phi- caueam, et hoc
sicut ad triplicem

losophum, omnes transCerentes secundum tres modos relativorum

secundum aliquam similitudinem quos ponit Philosophus 5. Meta-
transferunt. Videndum primo est physicce.

de ratione vestigii in corporalibus, Quantum ad primum modnm re-

unde translatum est nomen ejus ferturad Deum relatione fundata

ad propositum. super unum, scilicet relatione si-
Secundo videndum est, quae sit militudinis, et hoc inquantum cre-

ratio vestigii, secundnm quam atura est exemplata, et refertur

transfertur ad propositum, et in ad Deum inquantum est causa ex-
quo consistat, et respectu cujus emplaris.
in Deo, sit ratione vestigii in crea- Quantum ad secundum modum,
tura. scili -et potentiae, refertur creatu-
Tertio videndum est, in quil)us ra ad Deum ut productum ad pro-

fundatur respectus vestigii, sive ducentem.

creaturae ad Deum, sive e conver- Quantum ad tertium modum,
so, cujusdiciturvestigium. scilicet modnm
mensura? refertur
adDeum, ut ordinata ad ipsumsic-
utadcausam tinalem.
 DIST. III. QU^STIO V. 209

Isti igitur tres respectus inte- ftem, si partes animalium diversorum

grant rationem vestigii, qnia uniis specie, quce iinprimunt in molle cedens,
non sufdoit sine aliis, ut colligitur esscnl similes in quantitale et p,;iura, ve-
ab Augustino 83. q. q. 7i. De duobus stigiumnoi duceret in co /aitiinein sub
ovis, etc. hnbctur liic igitur in quo rations spjciei, sel lantwn sub ratione
consistit ratio vestigii in creatnra. gcneris. Simililer, si in eaiem specie es-
Sed respectu (c) cujus est ex par- senl pnrles dissimiles in qu^ntit-ite et

te Dei? fijura, vestigiwn ducerel in cognitionem

Respondeo, respectu appropria- individui ut hoc, licet non totius ut re-

torum tribus personis divinis, nam prcesentati totalitcr ; ergo accidentalis
creatura per primum respectum, differcnlia est specics vel non spccies.
scilicet similitudinis, repraesentat
artem exemplantis quse appropri- GOMMENTARIUS.
atur Filio; per secundum reprse-
sentat potentiam producentis qu3e (a) Quanfum ad primum articulum. i,

appropriatur Patri per tertium ;

Ilic recilalur prima opinio sancli Tliomoe,

repi'3esentat bonitatem tinientis (juae opinio slat iii du:jbus dicLis.l

qu3e appropriatur Spiritiii sancto. Piimum esl de descriptione vestigii, et

Contra illnd (d) quod dicitur in dicit qui)d Ve4igium in corporibus est

primo membro, tantnm esset si impressio derelicla ex transitu alicujus

unum animal, ita quod non esset super vacuum (supple in polenLia ple-
aliud possibile in universo, adhnc m\m), vel supra plenuin, ipsum imperfecte
ejns vestiginm non esset ejus ima- reprae^eiitaiis, illul supple cujus est ve-
go, qnia alhnc non esset ejns sLii-lum. EL nola, qu)d vesLigium in

vestiginm similitn lo totins, sed C!)r[)()i'il)us iioii psl nliijuid impressum su-
partis imngo antoin est totins si-
;
pi^r oMiniii ) v.icuu n, nec super omiiino
militudo,et tnmon tnnu non rc,)rT- (!u •ruin nec saper omnino fluiilu-n, sed
sentaret ipsnm confnse, id est, super ma'eri;i m )lli qu:e ce^lil, eL im-
secnndnm aliqu.nm rationem cum- pressionem recijjit et servaL.

munem sibi et aliis. Secundum dictum est, quod vestigium

Dicelur qnod sic , sicul modo Sul esl reprsesenLat aliquid tinlum sub ratione
iinivermle, Ucet impossibile sit e«ve plu- speciei, imago vero sub ratione indivi-
res Soles, et scieiitia, quce est d" ipso sub dui. EL exempla paLent, iii litLera.

Tdtion". uiioer^ialis, non de /nc Sulc, et (b) Quaiilum ad secunduin articutum, 2.

ita species intelli^jiibilis reirces^jntat uni- in quo quierilur de ratione vesLigii, sive

versale, non aUein hoc, licet universalc in quo consisLit ratio vesLigii Trinilalis.
non posset esse nisi in hoc. Ilic reciLalur opinio Ilenrici Quoi ib. 9.
Contra, si respectu alicujus inquantum quse4. l. et 2. qui dicit quod creaLura
est hoc, vestigium non est imago, habe- liabeL Iriplicem relationem ad Deum, se-
tur proposituin, et hoc posito quod per cundum tres modos relativorum. quos po-
quamcumque potentiam, ab lioc nihil abs- nit Pliilosoplius 5. Metaph. text. com. 20.
trahi possit, scd hoc posito, adhuc pos- Quorum pritnus fundatur super unum
set reprcesentare totum hoc ut hoc, aut et multa, uL similiiudo super unum, et

partem hujus, ut hujus. dissimiliLudo super mulla, et aequalitas

Tom. IX. 14
 '

210 LIB. I. SENTENTIARUM

super unum el inaequalilas siiper nndla, cognilus si viderem vesligium pedis illius

et quomodo lioc sil, infra exponam, hominis, certum est quod lale vesLigium

dist. 31. non repraesentaret ipsum hominem con-

Secundus modus fundalur super acti- fuse, id esl, secundum aliquam rati-

onem el passionem, sive super polen- onem communem sibi et aliis, sed reprae-

tiam aclivam el passivam, ul palernilas et sentaret ipsum disiinote, et tamen illud

filialio, et quomodo hoc intelligalur, vestigium vel simililudo pedis non di-

vide Doctorem m 3. dist. et in Quodlib. ceretur imago ; ergo falsum est dicere,

q. 13. quod illud quod repraesentat aliquid sub

Tertius modus fundalur super mensu- ratione individui, est imago ejus. Nam
ram et mensurabile, de quo modo suId- ad hoc quod dicatur imago, requiritur

tiliter vide Doctorem in Quodlih. q. 13. quod reprsesenlet, vel quod sil simililu-

Dicit ergo Ilenricus quod secundum do totius individui et secundum omnes

primum modum crealura dicil relalionem partes ;
palet etiam quod non est verum,
exemplati ad suum exemplar; et quoad quod vesLigium taritum repraesentat sub
secundum modum dicil relationem ad ratione speciei per casum posilum, sci-

Deum ut causaLi ad causam ; el quoad licet si lantum esset unus homo, elc.

tertium modum dicit relationem mensu-

ad SCHOLIUM.
rali ad Deum mensurantem, sive

Deum, ut finita ad causam finalem. Et

Describit vestigium, et refutat modos di-
sic ralio vesligii Trinilatis in crealura,
cendi D. Tliom. et Henrici relatoi ; littera

consistit in his Iribus respectibus simul, est satis clara.

ila quod unus sine alio non sufficit.

Quantiim (a) ad hoc igitur dico, 3,
(c) Sei respectu cujiis est ex parte Dei,
quod vestigium est similitudo illius
id est, quid reprsesentat vestigium in Deo? ^"'«'^iJnf'

partis animalis, a qua imprimitur ^'^

Dicit Ilenricus quod tanlum reprneseiitat

in aliquid sibi cedens; sed similitu-
appropriata tribus personis divinis, quia
similitu-
do expressa partis non est simili-
per primum respecLum, scilicet

artem exemplantis, tudo totius, quia neque secundum

dinis, repraesentat
per secundum,
rationem totius in se, nec etiam
quae appropriatur Filio ;

qua totum immediatecognoscitur,

polentiam producenlis quae appropriatur
bonilatem finientis
sed argiiitive tantum ex hoc quod
Patri ;
per tertium,
appropriatur Spiritui sancto, et sic cognoscitur illud reprsesentatum
quse
esse aliquid illius; et ideo si illud
palet opinio Ilenrici.
Contra illud, quod dicitur in primo
suppositum sit falsum, puta quod
(d)
arguil contra id, illud imprimens est separatum a
memhro. Ilic Doctor
supra, scilicet toto, ut si pes amputatus a corpo-
quod dicit Thomas ubi
re imprimeret vestigium, erraret
quod vestigium repraesenlat tantum sub
quis circa totum, cujus nata est Differeatii
raLione speciei, et imago sub ralione
unum, etiam secun- essetalis pars impressiva vestigii. vesti-iun
individui.El snpponit
Patet etiam, quod si totum corpus ima-ineni
dum Thomam, quod imago repraesentat
vestigium repraesen- esset ita impressum pulveri, sicut crl?iuu^a
totum immediate, et

partem. Si ergo possibile tantum esset

modo pes ost impressus, im- illa coo- "t^ r
tal
p'"'*^^"'
mundo, a me esset pi^cssio dereliuta vere esset ima-
unus homo in et
 DIST. III. QUyESTIO V. 211

enm go et similitudo toii^is, sicnt aliud, quia aliquid cst ejus. Omnis
ticiila
molo vestigium est similitudo autem relatio creaturse ad Deum
partis. IIoc etinm ad (b) propo- est non mutua, sed tantum dici-
situm applicando, non vi:letur tnr Dens ad creatnram, quia crea-
quod prima differentia posita in- tura ad ipsum; ergo omnis respe-
ter vcstigium et imnginem, sit ve- ctns creatursB ad Deum, est secun-
ra, quia nuUa creatui'a reproesen- dnm terti'im modum.
tat Deum secnndum conceptus
nisi Qnod autem (c) addncit de primo
communes, et non secundum con- modo de similitudine, non valet,
cepttis speciales, scilicet spcciei qnia illa similitndo qu.-B est exem-
specialissimne; ergo non est diffe- plati adexemplar, non est de pri-
rentia creaturse ad creaturam in mo modo, qnia non est similitudo
repraesentando Deum in ratione univocationis, sed imitationis; imo Ubi
supra.
communi et non communi. pertinet ad tertium modum, sicnt

ugnat
Quod etiam (c) dicitur in secnn- manifeste patet per Philosophum,
'icum, do membro, quod vestigium con- qni in tertio modo ponit relatio-
sistit in istis tribus relationibus, nem scientiae ad s^ibile, et univer-
non videtur verum, quia licet salitermensnrati ad mensuram,
ratio vestigii dicat respectum exemplar autem habet relationem
quemadmodum similitudo, realiter mensnrse respectu mensurati vel
tamen non est respectus tantum, exemplati, ergo, etc,
sicut non dicitur similitudo esse in
COMMENTARIUS.
respectu pr.Tecise, sed in aliquo ab-
soluto in quo fundetur relatio si- (a) Quanfum ai hoc. Doctor describit
militudinis. Ita videtur etiam ra- vesLigium in corporibus dicens : Vestigium
tio vestigii non esse in respectu cst similitudo il ius partis animalis, a qua
prcTcise, sed in aliquo absoluto in imprimitur in aliquid sibi cedens, per
litio
quo fundatur illerespectus ethoc ;
cujus cogniti mem arguilive devenitur in
probatur sic, quia vestigium est cognitionem totius. Id quod
e.st, vesli-
similitudo vestigiati, ex quocogni- giu n est aliquid impressum ab aliqua
to cognoscitur illud, ergo vestigi- parle animalis ,
pula a pede hominis
um potest prsecogaosci naturali- quod impressum, esL immediale simili-
ter illi cujus est vestigium, sed tudo illius parlis, qua parte cognita,
relatio non potest pr?ecognosci facililer devenimus in cognilionem to-
termino naturaliter. tius ; nam per illud vestigium cognoscilur
Item quod dicitur (d), quod illi i nmediale, quod pars imprimens sit pars
20.
tres respectus pcrtinent ad illos illius tolius per quam cognilam arguitive
tres modos relativorum, hoc vide- cogn iscalur tolum. Si a ilem impressum
tur falsum, quia Philosoplius 5. esset immediate similitudo totius, tunc
Metaph. ponens differentiam duo- non dicerelur vestigium, sed imago il-

rum modorum ad tertium, vult lius. Et palet I.ttera Doctoris.

quod in duobus primis modis sit Sed aliqualiter dubitatur, quomodo per
mutua relatio, in tertio autem vesligium cognoscitur vestiglatum, non
non, sel tantum unum dicitur ad enim cognitio partis est causa cognitionis

J
 212 LIB. I. SENTENTIARUM
tolius, cum cognilio totius sit perfeclior reprsesentat Deutn nisi secundum con-
cognilione parLis. Tum etiam, quia vesli- cepLus communes, et non secundum
gium est similitudo parlis, sed non polest conceplum specialem, scilicel speciei

cognosci simiiiLudo partis, puta liominis, specialissiniye, uL dilYuse oslensum esL

nisi praecognita parte illa, el il!a pars non supra quoest. I. prwsentis dist. Et sio

cognoS''itur esse pars liominis, nisi prai- non esL differenlia creaturae ad creatu-
cognoscalur homo; si ergo praecognosci- ram, puia lapidis ad a.iimam raliona-
tur homo, ergo per vestigium cogiiilum lem, in repra^senlando Deum in ratione
non devenilur in cognitionem vesLigiali, communi et non communi, quia omnis
quia prsecognoscilur. crealura, quaecumque sil illa, tantum re-
Dico, quod cogniLio parLis non est praeseniat Deum in concepLu communi.
causa cognilionis tolius, sed parte co- (c)' Qund etiam dicilur in secundo mem- .
^^'c
^ improbi
gniLa, inclinatur intelleclus ad cogno- bro. Ilic improbaL opinionem Henrici, et opmionf
Heurk
scendum totum cujus esl pars, ila quod primo in lioc quod dicit, quod vesligium
cogniLio totius aliunde causatur, sicut tantum consistil in relationibus. Et dicit
cognitio effectus non esL causa cogni- Doctor quod consislit etiam in aliquo
tionis causae ; sed cognito effectu, move- absoluto in quo fundatur relatio simili-

lur intellectus ad cognoscendam causam, tudinis, scilicet vestigii ad vesLigialum.

et cognitio causse aliunde causatur Hic probat, quia vestigium esl similitu-

quam ab effeclu, ut supra expositum do vesLigiati, ex quo, supple vesligio

est quaest. i. prologi. Ad aliud concedo, cogniLo, cognoscilur illud vestigialum,
quod actu non cognosciLur simililudo et sic vesLigium potest prjecognosci na-
parlis, nisi etiam toto simul cognito, nec Luraliler illi cujus est vesLigium, sed
etiam actu cognosciLur illud impressum relalio non poLesl praecognosci termino
esse similiLudinem parLis, parte non pr£e- naturaliler; si enim vesligium lantum
cognita. essel relatio ul dicit Ilenricus, nunquam
Quomodo Quomodo ergo per vestigium cogno- per vesLigium cognoscereLur vesLigialum,
per
vestigiiim scitur vestigiatum, si illud praecognosci- quia vesLigialum est terminus lalis rela-
cogr.o»cilur ...
vesUgia- tur? Dico, quod absoluLum vestign prms tionis, sed terminus semper prius cogno-
tum.
cognoscitur
•,
m
•

se, et
.
post
1
cognoscilur 1

scilur relalione, ut dixi supra, imo nulla

quod est similiLudo parLis, praihabiLa relatio potest cognosci, nisi termino prae-
cognitione parLis in se ; et quia illa est cognito.

pars totius, habita cognitione parlis po- (d) Item quod dicilur, quod illi tres 8.

test inquisiLive deveniri in cognitionem respeclus pertinent ad illos Ires modos

totius, et hoc modo per vestigium co- relativorum. Secundo, Doctor improbat

gnoscitur vesLigiaLum, prius Lamen igno- Ilenricum, ex hocquod dicit quod relatio
primi et secundi modi fundatur in crea-
lum; et habita cogniLione vesLigiati, tunc
tura ad ipsum crealorem. Cum ergo
actu poiest cognosci tale impressum esse
talis relatio sit mulua, ut patet per Ari-
formaliter vestigium tali vestigiati.
stoLelem 5. Melaph. text. com. 20. se-
7. (b) Hoc etiam ad propositum npplicando. queretur quod Deus posset referri ad
°p^roi)at"' IIic Doctor improbat opinionem Thomse, creaLuram relalione reali, quod est im-
D^^Thom'^ de illa differentia posit^ inLer vestigium possibile, ut Lenent communiter Docto-
et imaginem, loquendo de vestigio et res, et subtiliLer probat Doctor infra
imagine Trinitatis, quia nuUa creatura dist. 30.
 DIST. III. QU/ESTIO V. 2i;{

(e) Qund autem adducit de primo modo pnrtes vestigii 6. de Trinit. cap. 10.
de similitudine, non valet, quia simililudo ubi dicit de creaturis : ^rec iV/«7w;- vesti-inm
secuiidiiin
primi modi esl simililudo univocalionis, omnia, quce arte divina facta sunt, cl Au|,'::bti-
.
IlUIll.
palei per Arislotelem 5. Metaph. cap. umtalem quamdam insc ostcndunt, ct spc- consl.-tit iu

Ad aliqiiid. Talis enim simililudo proprie cicm et ordinem, unitas autem est unitate'spe-

fundalur super unum specie, sicul di- perfectio absoluta, sicut patet per ordme.
cimus , quod album est simile alteri exempla sua ibi. Unumaliquid esi sic-

albo, quia utrumque album parlicipat ut sunt nafurce corporum, ingmiaque

albedjnem in communi, et patel quod animarum, etc. species etiam seu
hu^usmodi similitudo non est crealuroe forma, absolutum aliquid est, sic-
ad Deum ; imo secundum ipsum, non est ut patet per exempla sua ibidem,
aliqua convenientia creaturae ad Deum corporum et
sicut sunt qualitates
in aliquo conceplu univoco, ut supra doctrinse animarum. Ordo autem
paluit quaesl. 1. prsesenlis dislinct. Simi- aliquem respectum dicit, sed non
litudo ergo exemplaii ad exemplar non ad finem ultimum, sed ad operati-
est simiiiludo univocationis (cum exem- onem, unde dicit : aliquem ordincrn
plar et exemplalum non univocentur, tcnct sicut snnt pondcra ct collocaliones
nedum in aliqua specie specialissima, corporum, ct amorcs aut dclectationes
sed nec in aliquo conceplu eliam com- animarum, quare, etc.
munissimo ), sed ma,2ris exemplati ad Hrec tria sic sumptn (b) reprse- Tria
, . . in Deo co-
exemplar est similitudo imitationis, et sentant sub ratione similitudinis responden-
tia
per consequens lalis rohtio magis per- trin correspondentia eis in Deo, triims in

quia unitas reprsesentat summam

^*''' '^'"-
linet ad lerlium modum relalivorum,
quse relatio est mensurati ad mensuram, unitatem primi principii a quo est
exemplar aulem habet rationem men- origo, et quoad hoc ait: In illa Tri-

surse respectu exemplati. nitats summa origo est rerum omnium.

Species in creatura reprccsenlat summam
SGHOLIUM.
pulchritudiwmin Deo, unde et subdit,
Scotus ex Augustino putat veUigium con-
et summn pulchritudo.
'
Ordo sive ope- '
/'^'•.
perleciissi-
.

sistere in trib is, unitate, specie, ordine, qui-

bus in Deo respondent unitas summa prin- rntio in creatura reprgesentat ope- »«.

cipii, pulcliritudo, perfecta optialio. ronit rationem perfectissimam in Dco,

aiio^modos, notat vario posse assi^mari rati- et quoad hoc subdit, et beatissima dc-
onem vestigii in illisqu?e per ratioiieni sinii- lcclaiio.
liludiiiis vel proportionalitalis, reprfesea-
Possunt et alia multa in creatu-
tant aliqua personis divinis appiopiiata.
ris nssignari, quse velut similia re-
Quantum ergo ad secundum
(n) pr?esentant in divinis aliqua ap-
articulum, concedo quod omnis re- propriata personis, puta iinum, ve-
spcctus creaturse adDeum pertinet rum, honum. Unum in creatura re-
ad illum tertium modum relativo- prfesentat unitatem appropriatam
rum. Nec in solis respectibus con- Patri.Verum veritatem appropri-
sistit vestigium, sed in aliquibus atnm Filio. Bonum, bonitatem ap-
absolutis, et forte in aliquo respe- propriatam Spiritui sancto; et
ctn, sicut in tertia sui parte, secun- istse omnes perfectiones substan-
dum quol assignat Augustinus ti?e suntabsolutse; et reprsesentant
 214 LIB. I. SENTENTIARUM

absolutasDeiperfectiones personis ctu quorum quia respe-

in diviniS;
appropriatas. ctu appropriatorum personis di-
Aliter multipliciter assignatur Yinis.
vestiffium, siveinillis quae per ra- Sed quomodo (c) accipitur ratio
tionem similitudmis repr.Tsentant vestigu m
divmis, cum sit simui- ei
^^'^3"*'
aliqua appropriata personis, sive tudo partis, cum in divinis non sit
1 • i X I • 1 • •
n est (luasi
per rationem proportionalitatis. pars? paVs

Dico autem proportionaliter re- Respondeo, utTrinitasest (d)qua-'''""'^^^'*"

prsesentare, quandoratio illius re- si quoddam totum numerale, sal-

prsesenlantis, non est formaliter tem inconceptu intellectus nostri,

in Deo, sed aliquid proportionale personaest ibi quasipars hujus to-
illi rationi, sicut de illa assignati- tius, ita etiam appropriatum per-
one, modus, species ei ordo, cum qua sonse inquantum appropriatum,
videtur esse eadem illa assignatio, est ibi quasi pars ejusdeni; quia
Sapientise 11. In numero, pondere et accipitur pro illo cui appropriatur.
mensura. Nec tantum hoc, sed etiam appro-
Augustinus super Gen. lib. 4. non acceptum ut ap-
priabile, licet
Cap. 3.'
3Iensura omni rei modum prwfigit. Nu- propriatum, adhuc est ibi quasi
merus omni rei speciem pra^bet, et pon- pars ejusdem, quia ejus ratio ut
dus ad quielem ac slahilitatem trahit; et est, et ut concipitur COmplete sal-
post : fateamur ergo dictum esse, omnia vatur in una persona, et per con-
in mensura, ei numero, et pondere dispo- sequens ratio ejus non ponit Trini-
sita, tanquam dictum esset, ila disposita tatem, sed ponit concomitanter
ut haherent proprias mensuras suas, et unitatcm. alicujus personae in qua
proprios numeros, et proprium pondus, sit. Licet igitiir creatura commu-

quoi in eis pro sui cujusque generis mu- niter non reprsesentet, nec perso-
tahilitate mutarentur augmenlis et dimi- nam ut persona, quae est in intel-
nutionihus, multiiudine ei paucitate, le- lectu nostro quasi pars Trinitatis,
vitate et gravitatc. nec appropriatum ut appropri-
g Modus accipitur pro limitatione, atum, non enim sic cognoscitur
et pro eodem accipitnr mensnra in appropriatum nisi cognoscatur il-
illa assignatione, Sapieniice 11. Pon- lnd cui appropriatur, reprsesentat
dus autem accipitur ibi pro ordine, tamen appropriabile, in quo salva-
et numerus pro specie. Nnmerns tur quasi ratio partis, modo prjB-
sive species, etpondus sive ordo, dicto, respectu Trinitatis.
exponantur sicut in prima assigna-
tione, Sed mensura, quse est idem
COMMENTARIUS
quod modus, non reprsesentat ali-
quid sub ratione similitudinis, sed (a) Quantum ergo ad secundum articu- q

sub ratione proportionabilitatis, hm. Hic Doclor delerminai, in quibus

quia limitatio producti reprsesen- consislit vesligium Tnnilatis. Et primo

tat potentiam illimitatam produ- dicil quod o^nnis respectus crealurae ad

centis, et sic patet quibus in crea- Deum, pertinet ad tertiummodum relati-

tura consistit vestigium, et respe- vorum, et conclusio debet sane intelligi;

 ;

DIST. III. QUyESTIO V. 215

non enim omnis respeclus creaturae ad litterse, quod in divinis proprie non est prorpie
Deum est meiisurali ad mensuram, ut numerus, ut declarat Doclor infra rf^s^nd. ""'"«''"*

patet de respeclu effectus ad causam, 24. nec proprie pars, nec quasi pars con-
sed quanlum ad hoc, quia nulla reialio slitutiva, ut infra patebit rf/s^znc^. 5. ^w«sf.
In qiiibus ^
conMstit creaturae ad Deum est mutua. Deinde 2. licet possit esse quasi pars non
vestigium.
dicit
.

quod vesligium
.

consislit
...... in aliqui- integralis, nec essenlialis,
ibi i r
sed subjectiva,
>

bus absoIuLis, et forte in aliquo respe- ut supra dixi in prolog. in quxst. de sub-

ctu sicut in tertia sui parle. Et primo jecto Theologise, quod tres personae sunt
probat de absolulis per Augustinum : quasi parles sub.eclivae, tamen ut nos
Unum, Inquit, aliquid est sicul natura concipimus Trinitatem esse quoddam to-
corporum, unitas enim accipilur pro ipsa tum, non in re, sed in noslro inlellectu
enlitate. sic concipiente, persona erit ibi pars ut
Ordo auiem aliquem respectum dicit, concipilur in nostro intelleclu. Et nota,
etc. Et forte hic ordo accipitur pro re- quod per ralionem vestlgii non devenimus
spectu aclus primi ad actum secundum; in cognilioncm personarum quoad earum
et si ordo accipitur pro ipsa operatione propria, sed tantum quoad appropriala, Quid
ut amor, et hujusmodi, satis patebit in et quia unum, verum, bDUum, sunt in
'^^fnur'"
quaesL 13. Quodlib. quod licet operalio qunlibet creatura, et haec sunt appropria-
'^j!gf'^"p|'^''

talis, pula inlellectio et volitio, includat bilia Iribus personis ; et si aclu ista Iria ^«1'?"

aliquem respectum, non tamen est es- quse complent rationem vestigii, appro-
sentialiter relatio. prientur illi personae, adhuc in intellectu

(b) Hmc Iria sic sumpla reprxsentant noslro erit ibi persona ut pars ; si etiam
sub ratione simihtudinis, elc. Nola quod ex nalura sua sint appropriabilia, licet
hic non accipitur proprie similitudo, quffi non aclu approprientur, adhuc erit ibi

esl inter individua ejusdem speciei spe- pars, et sic vestigium dicitur repraesentare

cialissimae; sed accipitur similitiido tan- partem, inquantum est appropriabile illi

tum univocationis, pro quanlo scilicet personse, et ipsa persona oognila, cogno-

quod unitas quae est formaliter in crea- scimus totum, id esl, ipsam Trinitatem.
tura, et unitas qu» est furmaliter in Deo, (d) Nunc expono istam litleram, ut Tri- li-
Exposilio
conveniunl univoce m unilale communi mtas est quasi quoddam totum numerale l.iie.se.

et haec similitudo ullra hoc, quod est uni- sallem in concepiu intellectus nostri, quia
vocalionis, habel etiam quod illa similia in intellectu nostro possunt esse Ires con-
conveniunt uirivoce in conceptu, qui eo- ceptus dislincli realiler respectu trium
Juomodo dem nomine diciiur, el quoad hoc differt personarum ;
persona est ibi quasi pars
ifcipintur
ratio
. .

vestigmm hoc modo acceplum

, , ,

a vesligio
i- •
i
hujus
•
i i-
totius, non accepta
.

m
•

se,
,

sed prout
'"
dfvmis secundum proporlionalitalem. Licet enim concipitur in intelleclu nostro ; ila eliam
productum el producens primum sint uni- approprialum personae, inquanlum appro-
voce, saltem in conceplu enlis, et sic ali- priatum esl ibi quasi pars ejusdem, quia

qualiier dicantur si i.ilia summae univoca- accipilur pro illo cui appropriatur, id est,

lionis in conceplu enlis, non tamen sunt qnod species, unitas et ordo, vel unum,
univoca modo supradicto, ut patet, et sic verum et bonum ul actu appropriantur,

patetliltera. pula Filio, in qno est summa unitas, quia

*9-.
ndivinis
. (c)/
\
Sed Quomodo
a
acciptur ratio vestiqii principium omiiis creaturae, et summa
nonest ^^ oJiu//j2's, etc. Nota pro intelhgenlia hujus pulchritudo el perlectissima operatio, ut
 216 LIB. 1. SENTENTIARUM

palet, el similiter summa bonltas, summa id est, in existentia et esse ipsam ratitudi-

uniias, sumtiia verilas, isla ul aclu appro-

nem, id est, quidditattm crealurse consisten-
tem in triplici respectu posito num. 2. pro-
prianlur Filio, per inlellectum nostrum
ducti, eximplati et finiti. Hanc late refutat
dicuntur pars, quia Filius cui approprian-
Scotut-' et resoivit nullum respectum esse
tur, dicitur pars hoc modo praedicto. Se- ralitudinem entis absoluti, quia lioc prsece-
quilur : Nec tanliim hoc, sed etiam appro- dit respectum. Solvit ratione pro Ilenrico.
priabile, elc. id est, licet unilas, verilas

el bonilas non aclu approprieiilur uni Qiinntnm (a) ad tertimn articii-

7.

personse, quia tamen suiil appropriabilia Inm sccnndnm Boetium

dicitiir deopinioHen-

uni persoiiffi, puta P;tlri vel Filio, adliuc Ilebdomndibns, qnoddiversnm est quodi. 3.
O Q"
ista appropriabilia uni personse, sunl ibi
essp, et id quodest, quia illud quo et

quasi pars, quia et illa persona cui sunl tnliquid est, dicitur raMudo ejus. g.et'

appropriabilia, liabet ralionem quasi par- Q'^^ autem ipsum est, quod est, ^^ y
^^tj. et^^
tis; et hoc est quod dicit, quia eus raiio, vel nliquid, dicitur aliquitas ejus.

scilicet appropriabilis ut est et ul cmcipi- Hoc intellecto, dicitur qviod re-

^^J-
tur, complete salvatur in una persona, id spectus vestigialis m creatura, Cap. i.

esl, quod uniias, verilas el bonilas, vel ^^on fundatur in ratitudine rei, sed
species, unilas et ordo ut concipiuntur ut ^^ aliquitnte tnntum, et est lorma-
appropriabilia, possunt complcle salvari in ilter ratltudo ejus.

nm persona, et per conseguens ralio ejus, Modus ponitur iste secundum

scilicet atlributi appropriabilis, non ponit Avicennnm 5. Metnph. Humanitcs
Trinilalem, cum ex se sit appropriabile esl ergo ratio hu-
tantimi luimanitas,

uni personffi, sed ponit concomitanter uni- mnnitntis non est res rnta; ergo
latem alicUjUS personse in qua sit, vel oportet quod aliquo nlio extra ra-
cujus sit appropriabile. Sequilur :
tionem formalem humanitatis sit
Licet igitur creatura communiter non ens rntum.
j2_
Ra fio 2.
reprsesentet, uec personam ut ptrsona, quse Arguitur etiam, quod illud quo
est in intellectu nostro qua^i pars Trinila- formaliter est rntitudo ejus sit
tis, ul patet, nec appropriatum ul appro- respectus vestigialis, et hoc primo
priatum, quia appropriatum ut appropria- sic quidquid includitur in per se
:

tum alicui personae non polest cognosci, intellectu nlicujus inquantum tale,
nisi praecognoscalur illa persona cui ap- est illud quo ipsum formaliter est
proprielur. SufficiL e^go quod crealura, tnle; sed respectus vestigialis in-
quoe dicilur veslioium TnniLatis, repra3- cluditur in ratione cujuslibet entis
seiilet ipsa altribula ut sunt appropriabilia rnti, ergo, etc. Probatio minoris,
uni personee, eL sic illa appropriabilia, ul qiiiaquoddnm ens est quod est
hujusmodi, dicuiiiur quasi pars ;
quia et ipsum esse, sicut Deus qnoddam ;

persona, cui sunt appropriibilia, habet quod non est ipsum csse, sed cui
rationem quasi parlis respeclu tollus Tri- contingit esse, sicut omne aliud ex-
nitaLis, modo praiexposiLo, et sic patet tra a Deo, quod non est de se esse,

expositio hiterae. sed tantum est ens cui contingit

SGHOLiUM. ^*^^.ex hoc arguitur sic quodcum- :

Ponit sententiam Henrici de fundamento q''^ ens quod non est de se esse, sed

yestigiij asserite»imfuudari in aliquitate, tantum cui contingit esse, non est

 DIST. III. QU.ESTIO V. 217

ens ratum nisi participando ipsum ta sicut esse ad, pro eo qiiod aliqui
esse, vel inquantum participat respectus sunt essentiales sive sub-
ipsum esse; sed omne aliud a Deo, stantiales, aliqui non. Dicunt igi-
est cui contingit esse, et non est tur quod dictum Commentatoris
ipsum esse, ergo non est ratum ni- vcrum est de relatione accidentali,
siinquantum participat e^se, ergo non de substantiali.
illa participatione formaliter est Si autem objicitur, quod omnis
ratum. relatio pra^supponit fundamentum
Kalio 3. Secundo sic, nihil aliud a Deo, inesse rato; igitur non est ipsa ra-
Text I.
potest perfecte cognosci sine co- titudo fundamenti.
gnitione omnium causarum intrin- Dicitur, quodverum est de rela-
secarum et extrinsecarum, primo tione adveniente fundamento, non
Physicorum, lunc unumquodque sed ; autem de constituente fundamen-
si essentia alicujus talis esset tum, et hujusmodi est ista, etc.
absoluta, et non includeret essen- Gontra (b) ista (ut intelligantur
tialiterrespectum ad causam ex- verba illa), distinguo tria secun-
trinsecam, posset perfecte cogno- dum opinionem illius Doctoris, in
sci sine cognitione caus.T extrin- cujus dictis videtur fundari ista
secse; ergo oportet, quod includat opinio, quia secundum ipsum, res
talem respectum. dicitur uno modoa rcor, reris, quod
Adducitur ad hoc Augustinus 8. est opinari, et sic est communis
de Trinit. cap. 3. Vidcbis bo7ium omnis secundum ipsum figmentis et non
boni, etc. figmentis. Secundo modo res dici-

Item Boetius de Hebdomadibus : tur a ratiiudine. Loco istorum ver-

Si paulisper per intellectum amoveas borum accipio verba planiora, pro
ipsum primum bonum, lunc licet sint re dicta a reor, reris, accipio reali-
bona, non lamen in eo quod svnt, erunt tatem opinabilem, quse communis
bona; ergo aufertur ratio boni ab est, secundum ipsum, tigmento et
eis, ablato per intellectum primo non flgmento pro re autem dicta
;

bono, et per consequens bonitas a ratitudine, accipio, secundum in-

formaliter in eis dicit respectum, tentionem suam, realitatem quid-
quia participationom summi boni. ditativam, quia ponit rem quiddi-
Si arguitur contra istam opi- tativam esse ratam, perhoc quod
nionem per Avorroem 2. Mctaph. est exemplata, quod non convenit
quod relatio habet debilissimum flgmentis, ultra ista non restat
esse; ergo non est, nec potest esse nisi realitas existentise actualis.
formaliter ratitudo entis formali- llabemus ergo tria per ordinem,
ter rati. realitatem opinabilem, quidditati-
Dicitur, quod duplexest relatio, vam, et existentise. Qua?ro (c) tunc,
qusedam accidentalis et qusodam quid intelligit per aliquitatem? si
substantialis ; et accipitur ista di- realitatem opinabilem, cum illa sit
stinctio relationis a Simplicio su- communis alicui et niliilo, illa de
per Prsedicamenta, ubi vult quod senihil est; igitur si ratitudo fun-
esse in, non constituit preedicamen- detur in aliquitatc sic sumpta,
218 LIB. I. SENTENTIARUM

siciit qiiidditns vel essentia in sup- et tunc erit nihil ; aut illa aliquitas
posito fimdatur in nihilo, et quod propria est absolutum, et per eam
fundatur in nihilo nihil est, quia distinguitur res habens eam, a
quod nihil est ad se, nihil est ad figmentis per se igitur ista est
;

aliud, 7. de Trinii. cap. 1. ergo rati- prima ratitudo rei et absoUita, et

tudo nihil cst igitur tota res coin-
; ita respectus non erit prima
posita ex ratitudine et aliquitnte ratitudo rei.
erunt duo nihila. Si aliquitas dica- Pr?eterea secundo sic, huma-
(d)

tur realitas quidditativa, qusero nitas aut habet de se conceptum,

ergo quid intclligit per raiitudinem, cui non repugnat aliquid subesse
aut realitatem quidditativnm, aut in effcctu, aut cui ropugnat de se
realitatem existentise. Si quiddita- aliquid subesse in effectu, aut cuj
tivam, igitur dicere ratitudinem de se aliquid subest in effectu ; non
fundari in aliquitnte, est dicero tertio modo, secundum omnem
realitatem quidditativam fundari opinionem, quia hoc est proprium
in realitate quidditativa quod nihil soli Deo.
est. Si realitatem existentine, con- Si detur, quod de se repugnet ^^^^„^^^3
tra, igitur illi renlitati existentise sibialiquid suhesse illi conceptui; secundum
66,
pi'sesupponitur ratitudo, quia res igitur per illum respectum adve-aon ppire-
si>eclum,
secundum istnm opinionem hahet nientem non potest ei competere, e^t ens
vere csse ratum ante esse existen- quod aliquid possit sibi subesse,
tiae, et ita non potcst esse prima quia quod repugnat alicui ex par-
ratitulo ejus esse existentiae. te sui, non potest ei non repugna-
Si dicas, quod aliqnitas qnae cst re slante natura ejus, et ita non
realitas opinahllis, est quid com- fit sibi non repugnans per aliquem
I
mune alicai et nihilo, sed alia est respectum advenientem ergo ;

aliquitas quse est propria figmen- conceptus humanitatis est talis,

tis, et alia quae est propria rei cui de se non repugnat aliquid
possibili non competit
esse quse subesse in effectu. Sed talis est
figmentis, ex qua componitur res conceptus entis rati secundum ,

habens aliquitatem, et ipso esse opinionem istius Magistri, quia

sicut ex ratitudine sua. conceptui figmenti repugnat ali-
Contra hoc est dicere, quod du- quid subesse in effectu.
plex est aliquitas, alia alicujus Prseterea (e), Pliilosophus 4. ^fe-
et nihili, alia vero alicujus tantum, taphysica>, ex opinionc dicentium Text. 26.

sicut si dicoretur, duplex est albe- omnia apparentia esse vera, in-
do, alia albi et nigri, et alia albi tan- fert istnd impossibile, quod omnia
tum. erunt ad aliqnid, quod non intelli-

Et pr?eterea de illa aliquitate gittantum dcnominative, quia sic

propria entitate possibili, qu?ei'o, omnia esse ad aliquid verum est,
aut illa est respectus tantum, ct saltem omnia alia a Deo ergo ;

fundatur in aliquitate communi, intendit inferre pro maximo in-

quia illa sola pr?ecedit eam, et tunc convenienti, omnia esse essentia-
fundabitur in nihilo, ut dictum est, liter ad aliquid. Ilsec auteni opinio
 DIST. Iir. QU^STIO V. 210

ponit oinnia esse essentialiter ad illa non indicat ens ratum, quia
aliquid; ergo ista opinio videtur flgrnenta possunt habere genus et
ponere quod apud Philosophum diff^erentias , et ita definitionem,
est magis inconveniens quam ,
sed ad habendum rationem com-
omnia apparentia esse vera, quia pletam cntis rati oportet addere,

hsec conclusio, omnia esse ad aliquid, respectum ad ens imparticipatum.

apud Philosophum est magis in- Istud non respondet ad argu- Figmenti11.

conveniens quam ista, omnia appa- mentnm, (luin Metaphysica nulla,habent

^ '
noE
"^
,

renlia sunt vera. sit scientia. Similiter quod dicit nus.

el 'JilTerei
10. Respondetur, quod Philosophus de figmentis, quod figmenta habent tiam.

dicit quod omnia erunt ad aliquid, genus et diff^erentiam, falsum est,

scilicet ad opinionem et sensum.
Contra, in argumento ducente
ad impossibile, conclusio debet
seque vel magis esse impossibilis
quam prsemissa; ista
illata, quatenus sic iliata non
differt a prsemissa quae ponit
omnia esse vera propter appa-
rentiam eorum sensui vel opi-
quia omne tale habet rationem in
se falsam et includentem contra-
dictionem, quia una pars repugnat
alteri;sed tales partes nunquam
conclusio sunt genus et differentia, quia dif-
, ferentia est per se determinativa
, generis, et per consequens non
repugnat ei.
Secundo (g) contra opinionem Porph.ca

nioni, nisi in hoc quod infert arguitur ex dictis ejus primo ,

diiierenu

omnia esse «f/ aliquid; ergo si in sic : quodlibet est ens formaliter 2. pLt. i

aliquo habet majorem impossibi- activum sua ratitudine, quod pro- pui
^^®""'^""
litatem quam prsemissa, est ista batur, quia ratitudine est forma-
impossibilitas, omnia sunt ad ali- liter in actu; sed nihil secundum
quid simpliciter. ipsum, est formaliter activum re-

1. Poster. Quarto (Qsic, humanitasinquan- latione ,

quia relatio non est
text. 41.
tum humanitas, aut habet tantum principium agendi ; ergo ratitudo
quid nominis, aut habet quid rei, quod non est relatio.
repugnat figmentis si primo mo- ; Item secundum ipsum, nulla
do, igitur de humanitate inquan- creatura inquantum rata, diff^ert
tum humanitas non plus est
,'

specie ab illo e.sse quod cst Deus,

scientia quam de Chim?era, et per scd ipsum csse quod est Deus, se-
Qnia
entiuin et
consequens Metaphysica, quse est cundum communem opinionem,
noii
enliuiii
de quidditatibus, non magis est est absolutum quomodo igitur
;

est quid
niinis.
scientia quam si esset de figmentis illud quod est formaliter relatio,
2. Posler „on propter con-
intelligibilibus non diffcrt specie ab eo quod est
text. 10.
[;adictionem inclusam in eis si ; absolutum ?
vcro humanitas inquantum hu- Item secundum ipsum, ens rati- 12.
Auclori
manitas, hschet guid rei, quod re- onis participat ens ratum, non ta- sententic
Videtui
pugnat figmentis, ergo humanitas mcn formaliter est res rata ergo ;
velle
relationei
unde humanitas est quid ratum.
, participatio talis non est formali- non
distingo
Respondetur quod humanitas, ter ipsa ratitudo, quare, etc realitei
ab
habet aliquam definitionem sed , Quantum (h)ad istum articulum,
 220 LIB. 1. SENTENTIARUM
ibsoiutodeLiico oiiod nulliis
quo '
rospcctus est ra- '
sic minor probatur
est falsa. Cum
2.d. titudo, sive quo
1. q.
M aliquid est firmum
'
1
per alium Prosyllogismum, crea-
4. hlc
tantuinvuitens, vel verum ens, vel certum ens tura est cui contingit esse, etc.
btolulum . 1 .

quacumque quod major

, 1

non iieriin omnis entitate, quia dico, illius Prosyllo-

'Je"'" respectus aliquid haliet in quo fun- gismi falsa est, si per ly mquaniiua
'"^^P*'^''""' datur, quod secundum se non est intelligatur reduplicari aliquid
ad aliud et in illo priori, in quo
; per se primo modo, vel si accipia-
est essentialiter ens ad se, si non tur in majore pariicipando gerundi-
est essentialiter enscertum, aut vum, prout exponitur per quia;
et
ens flrmum. non erit capax alicu- nam si per ly quia intelligatur Respectus,
aU
jus respectus, per quem fiat ens causalitas pertinens ad primum Deum noa
de
ratum, quia ens non ratum, si fiat modum per se, major est falsa quidditate e^^t

ratum, aut fiet ratum ex se, quod eodem modo, quia pcr se primo creaturse.
includit contradictioncm, quia{quid- modo participatio non est,
ipsa
quid est ex se aliquale, estnccessa- quo ens est formaliter ratum si ;

rio tale; aut ab aliquo causante autem intelligatur per lymf/uan/um,

fiet ratum, et si hoc, prius na- causalitas pertinens ad secundum
turaliter absolutum aliqnod po- modumperse, qualis est in subje-
test terminare illam causationem cto respectu proprise passionis,
quam respectus ,
quia formalis sic conccdo quod tale ens inquan-
ratio termini primi
cujuslibet tum tale ens, puta lapis inquan-
producti, non est necessario rc- tum lapis, participat me, non ta-
spectus. men est proprie vera e converso,
Ad pro opinione op-
rationes (i) scilicet, qnod inquantum. partici-
Rationes posita quantum ad istum tei'tium })at, est ens. Exemplnm (1), hsec
soivuntur. articulum; ad illud AvicennaG de est falsa, proprie loquendo, homo
Declaratur i „ t • c

2. d.i. q. hnmanitate, dico quod per hoc i i

inquantum risibiHs , est etiam
homo,

^"'^et'^'
q'lod dicit, quod equinilas esl tanfum intelligendo pcr se secundo modo,
^'\d'^'
^'•7""^''"*) ^y ifintum non excludit et multo magis per se primo modo ;

s.etq. 1. i[|a qnae sunt de per se ratione tamen hsec est vera , homo inquan-
equinitatis, cujusmodi est entitas tum homo, secundo modo.
est risihilis
Esse
rata , sed excludit illa qnse sunt Sic in proposito, ista non est con- participa-
tuu)
per se passiones entis, ut unum, cedenda lapis inquanlum jiarliciiat
,
non
dicilur per
actus, etc. sicut patet ibi per litte- esse, esl sumendo inquantum ut
ens,
se

ram suam. supra dictum est. Secundo tamen primo mo

do
Ad ratio- Ad sccundum (k), tam major est modo, potest concedi aliquo modo de creato.
nem2.
falsa quam minor; major, quia illa prima, quod lapis inquantum

animal inest per se homini, et es- lapis participat ipsum esse ita ,

sentialiter inquantum homo, non quodlapis posilus in entitate rata,

tamen animalitas est, qua formali- de necessitate et per se secundo

ter homo est homo. Sed si addatur modo, habet respectum participa-
in majori, quidquid per se inclu- tionis, sine qua ipsum esse includit
ditur in intellectu alicujus, tan- contradictionem, sicut subjectum
quam ultimum in eo, vera est, et esse sine propria passione, vel
 ;

DIST. III. QU^STIO V. 221

fimdamentum necessnriiim relnti- creaturarum; sed si me creatura-

onis, esse sine relntione posito rum esset respectus ad snmmnm
termino illiiis relationis. Tiinc bonnm, non solnm esset contradi-
intelligo sic, qnod in primo instnn- ctio subtrahere primum bonnm, et
ti natnrae est ens, quod est ipsnm loqui de esse creatnrarnm, sed e-
esse, Dcus. In secundo, la-
scilicet tiamnon esset intclligibile, quia
pis est ens ratnm absolntum, qnod non est intelligibile ponere respe-
nec inteiligitnr tnnc nt partici- ctnm snbtrahendo terminnm re-
pans, ncc nt non participans. In spectns. Igitnr intelligit, quod esse
tertio est ipsa participntio et re- creatnrarum sit absolutum sed ,

spectus qnidam conseqnens ad bonitas apud eum dicit quemdam

ipsnm lapidem. flnxum a primo bono, et verum
14. Ad argnmentum (m) de primo est, qnod iste terminns fluxus, dicit
Plnjsicnrum de qnod
causis dico ,
respcctum,et ideo non potestcom-
aliud est relationem esse priorem petere rei absolutae. Si ergo res
cognitione cansati cogniti per secnndum esse sunm non essent a
causam, et aliud ipsam includi primo bono, non essent bonae in-
in cognitione cansati. Licet enim qnnntnm sunt qnia inqnantnm
,

prius lapis habeat respectum ad snnt non fluerent a primo bono

Benm quam cognoscatnr,
lapis essent tamen bon?e per accidens,
et ideo non cognoscitnr perfecte si secundum esse alind, fluerent a

nisi cognito Deo, tamen lapis co- primo bono. Sicnt lapis si non
gnoscitur, non cognito respectu esset secundum se a voluntate
adDenm; et ex hoc seqriitur qnod primi boni, sed tantnm secundnm
ille respectus non est de essentia duritiem, inqnantnm durns, esset
lapidis, qnia nihil perfecte cogno- bonns, quia a volnntate primi boni
scitnr, nisi cognito eo quod est de esset inquantnm dnrns, licet non
essentia sua. inqnantum lapis vel inqnantnm
Ad confir - Ad Angnstinnm dico et concedo, ens. Patet igitnr, qnod accipit bo-
mationem
qnod quodcumque aliud bonum, nnm pro respectu fluxns a primo
est per participationem bonum, bono, et hoc etiam modo bonitas
sed non vult auctoritas quod par- in aliis entibus a Deo, non est nisi
ticipatio sit de essentia illins boni. qnia snnt a voluntate primi boni;
Ad Boetium (n) dicendum est sed ista non est perfectio absolnta
quod anctoritas concludit opposi- et intrinseca creaturae , et ideo
tum, qnia ibi ponit snbtractionem bonitas secnndum aliam rationem
primi boni per intellectnm, et lioc absolutnm, non dicit respectum ad
posito, loquendo de creaturis, dicit creatorem, licet bonitas, ut accipit
quod loquendo de esse earum, licet ibi, dicat.
sint et bona sint, non tamen in- Ad primum argnmentum prin-
quantum sunt, bona sunt; sic cipale dico , qnod per vestiginm
secundum
igitur ipse subtrahens, distinctc investigntnr illud cujus
intellectum primum bonum, lo- est imago, scilicet pars totius, sed
quitur de creaturis secundum esse totum non investigatur nisi indi-
 ,; ;

m LIB. 1. SENTENTIARUM

stincte et argiiitive, sicnt totnm COMMENTARIUS.

cognoscitur ex parte; ita in pro- (a) Quantum ad terlium articulum, in 13.

posito, per creaturam investiga- quo videndum esl, in qu bus fundalur

tnr appropriatnm, non tamen in- respeelus vesligii sive rrealurae ad Dcum,
qnantum appropriatum. ipsnm sed sive e converso, cui dicilur vesligium.
quod est appropriabile cnicnmque \\[^ Djcior primo pomt opinionem llen-
Uenr .

personoe, sed non propria perso- rici. Secundo ipsam improbat. El lerlio
quodl.
3. qiuest.
narum, et ideo Trinitas, cujiis respondet ad arliculum. Quanlum ad 9.et
qiiofll. 5.
conceptus est in intellectu quasi prinmm ibi : Dictur secundum Bottium. q.2
el qiiocll.
totnlis, investigatur, quasi per si- Pro inlelligenlia hujus litterae ponit 4.q. 7. et
8. et
militudinem partis. llenricus quatuor. Primun ibi : Diversum quodl. 2.
q.3.
Ad secundum quod quseli-
dico, ^st esse, et accipitur ibi esse, pro omni
bet essentia creata inquantum ta- imaginabili. Secundum ibi : Et id quod
lis essentia, creata est secundum est, id est, illud quod aclu vel aplilu-
determinatum exemplnr, et ideo dine existit; illud vero quod includil
quselibet reprsesentnt Dcum sub contradictiunem ad esse, dicitur fig-

ratione vcstigii. Natura autem menium. Teriium ibi : lllud guo aliquid
intellectualis, inquantum habet est, id esl, iilud quo aliquid esl ens
in se essentiam unam
opera- et possibile, dicilur ratiludo ejus. Quarlum
tiones multns, inter quas est ordo ibi : Quo auiem ipsum est qvod est, id

originis, reprsesentat Trinitatem, est, illud quo mediante aliquid aclu exi-

ratione omnium istorum concur- slit, dicitur ali^uitas ejus ;

quae aliquitas
rentium in tali natura, ita quod est ipsa aptitudinalis vel aclualis existen-

nattira intellectualis, non eodem tia, quo ens aciu existilvel aplum est exi-
modo est vestigium et imago, siere Etn)tasecundumisium,quodrespe-
sicut patebit magis in qusestione ctus vesligi:ilis est iUa Iriplex relatio crea- Triplex
est re a io
de imagine. lurae ad Deum, scilicet relatio producli creaturae
Ad uUimum quod non est
dico, ad producens, relatio exemplati ad exem- ad
Deuin.
in essentiis creaturarum propter piar, et relaiio fiaiti ad ullimum finem.
ordinem ipsarum, alia ratio re- Et hsec tri|>Iex relalio in creatura est
prsesentandi quam ratio vestigii quidditas rei, et non fundatur in ipsa
sed quia aliqua natura con-
in ratitudine, quia ille triplex respectus; et
currunt multa repraesentantia uni- est quidditas rei et ratitulo ejus, id
tatem et Trinitatem, ideo illa na- est, est illud quo formaliter entitas crea-
tura talis habet rationem ima- ta est quidditas possibilis. El cum dici-

ginis sicut natura intellectualis tur, humaniias est lanlum humanitas

talis autem concurs.us non est in ergo ratio humanitalis, id est, humani-
aliqua natura inferiori natura in- las inquantum humanitas, non est res
tellectuali, et ideo omnes naturae rata, id est, quod de se non est rata
alise inferiores habent prsecise vel ens possibile, sed aliquo alio extra
rationem vestigii. ralionem formalem humanilatis, quia erit

rala ab illo respeclu vestigiah, quia ille

respeclus vestigiaUs dicitur quidditas,

inquantum exemplattis ab idea divina.
 DIST. III. QUiESTIO V. 223

li. Et pro clariori intollig-enlia, nota quod exemplar, et finitae ad ullimum finem.
(^uidsitens
ratuin. ens ratum dicitur illud, vel quod actu Isla triplex relatio dicitur ratiludo t.ive

exislit prseter opus intelleclus, vel quod quidditas cujuslibet entis creali, dans
est aptum natum exislere. cuilibet esse ralum, scilicet esse verum
Secundo nota, quod aliquilas, Si'ilicet ens. Et hanc positionem probat Ilenricus
existentia aptitudinalis, qua ens ralum sic, videlicet quod quaelihet creatura di-

sive ens possibile existens, dicitur lali calur ens ratum sive ens verum, ab
exislentia existens ; vel accipitur aliquiias ipsa ratiludine sive ab ipsa participa-
pro exislentia acluali, qua ens ralum, tione passiva entis imparticipati. Quia
id est, actu exislens dicitur existere humaiiilas est lantum humanitas; ergo
actu, vel aliquitas accipilur pro exi- rali ) humanitalis non est res rala, id est,

stentia aplitudinali vel actuali. humanitas in se sumpta formaliter, non

Terlio nola, quod ralitudo niliil aliud dicilur \erum ens ralum nisi inquantum
est nisi quiddilas constiluens aliquid in est ens parlicipatum, modo praedicto ;

vero esse, vel actuali vel aptitudinali. ergo participatio passiva, qu.e est esse

Exemplum, liomo ut esl aplus existere, ralionem form ilem humaniiatis erit rati-

dicitur verum ens ralum, quia sibi non tu lo, sive quidditas humanitalis ut en-
repugnat existere ; et respecius vestigia- tis rati. Ilem adjicit alia argumenta, quae
lis, de quo supra, est quidditas sive ra- posl exponentur respondendo ad illum,
titudo hominis, constituens ipsum in tali (b) Contra ista. Doctor hic arguit Conira
. .
Henr.
esse vero vel rato; exisleniia vero tiomi- contra positionem Ilenrici, et principalis

nis aptitudinalis dicilur aliquitas ejus. intentio est probare, quomodo respectus
Henrici Dicit ergo Ilenricus quod diversum vestigialis non dicalur quidditas rei
opinio.
est esse et id quod est; accipit ibi esse creatffi ; et antequam hoc probet, prae-

pro enle imaginabili, quod est commune millit unam distinctionem de realitate,
enti et non enti ; et id quoi esl, acci- nam aliquando accipilur res a reor, reris,
pit pro ente possibili existere, vel pro et dicitur realitas opinabilis, elc. Ilac

actu existente ; et ratitiidinem accipit distinctione praemissa, arguit Doctor con-

pro quidditate dante tale esse possibile ;
tra positionem Ileni-ici.

et aliquHatem accipit pro exislentia (c) Quxro tunc quid intelligit per ali- 16-

aptitudinali vel acluali. quftatem'? Et ut hsec ratio Doctoris

Di^it ergo, quod ratitudo ipsa sive clarius iiitelligalur, formetur sic divisive,

quidditas, sive respectus vesligialis, quse quia dicit Henricus quod ratitudo fun-
idem important secundum ipsum non dalur in aliquitate dans simpliciter esse ra-

fundatur in quidditate, quia idem fun- tum. Gontra, aut aliquitas accipitur pro prima ra-

daretur in seipso, sed fundalur in ali- ente communi enti et non enti, aut polura
pro '^'^"^'
quitate, scilicet in existentia aptitudinali entilate quidditativa, aut pro enti-

vel acluali ipsius creaturae. late exislentiae actualis vel aptitudinalis.

15. Et nota, quod lalis respectus vestigia- Similiter rat/tudo, aut accipitur confor-
lis in qualibet creatura dicit participa- miter istis tribus modis. Si primo modo
lionem passivam entis imparticipali, se- accipitur aliquilas et ratitudo, cum tale

cundum triplicem relationem, scilicet ens de se sit niliil, ista duo de se erunt
creatur» ul produclae ad ipsum Deum nihil. Si vero aliquitas accipialur primo
ul producentem, et exemplatoe ad ipsum modo, et ratitudo secundo modo, tunc
 224 LIB. I. SENTENTIARtJM

ralitudo fundabilur in ente quod de se humanitas, sit verum ens absolutum, et

esl pjliil ; el quod fundabilur in illo ul si •, sibi non repugnat actualis exi-

quod de se esl niliil, niliil esl, quia quud stenlia ; ergo ralilulo accepta pro re-

non est a se aliquid, sive in se aliqu d, spectu vestigiaH non consliluit humani-
nec ad aliud eril, et sic raliludo et talem in esse ralo, quia tunc respecti-

aliquilas erunt duo nihila. Si vero ista vum esset de quidditale absoluli, quod
duo accipianlur secundo modo, scilicel est falsum.

pro enliiale quiddilaliva, lunc ratiludi- Si delur secundus modus ergo ; actu-

nem fundari in aliquilate, nihil aliud alis existenlia nunqnam poteril inesse

erit nisi qniddilatem fundari in quiddi- humanilati, palel, quia si A repugnat 5,

tate, et sic idem fundari in seipso, quod absolule per nihil adveniens ipsi /?, A non
non est iiitelligibile. Si vero aliquilas poterit convenire D, sicut rudibile re-

accipialur tertio modo, scilicet pro exi- pugnat absolute homini, ergo per nihil

stenlia actu:ili, el ralitudo secundo mo- adveniens homini poterit sibi convenire;
do, hoc esl conlra Ilenricum, qui ante sequilur ergo quod cum humaniiati ab-
actualem existentiam ponil ens ralum, solule sumptse, non repugnat aclualis

quod est ens possibile, et sic ratiiudo exislentia; ergo human tas inquantura
fundatur in illo. Si vero accipiaiur ali- est possibilis exisiere, erit verum ens
quitas pro exislentia aptitudinali, et ra- ratum, et ul sic lanlum absolula includit;
tiludo secundo modo, tunc per hoc iirgu- ergo respectus vestigialis non erit rati-

menlum non concluditur contra llfnricum, luilo humanitatis.

quia ipse diceret quod ipsa ratitudo fun- Si detur tertius modu^, hoc est impossi-
datur in ipsa aliqu tale possibili, dans bile, quia tunc esset entitas omnino inde-
sibi tale me p:)ssib le, sed bene alia ar- pendens.
gumenta quaj sequuntur, concludunt con- (e) Praeterea Philosophus. Pro inlelligen- is.

tra ip<um. Si vero accipiatur aliqnitas tia hujns littorce, nola quod ahquid esse x\o.

tertio modo et ratitudo Lortio modo, nihil ad aliud conlingit dupliciter. com.^-ie.

aliud est nisi existenliam fundari in exi- Primo quiddilalive et essentiaMtrr, et ^^^^•,
^ E^se ad
stenlia, quod esl absurdum et sic palet sic omnis relatio in se sumpia est ad .^''.""^.
qniddilaUv
ista ratio Doctoris. aliquid essentialiler, id est, quod in suo et
denoinina
17. (d) Prseterea secundo sic : Ilumanitas conceptu quiddiLative includit e^se ad live.
Secufida
ratio. aul habet in se conceplum cui non repu- aliud.

gnat aliquid subessein effectu, aut cui re- Secundo denominative, et sic omne
pugnat de se aliqind snbesse in effectu, ens in quo fundalur aliqua relalio, dici-

aut cui de se aliquid subest in effeclu, tur ad aliud denominative, quia per re-
id est, aut humanitati non repugnat exi- lationem fundalam. Sed omnia enlia

stentia actualis, aut sibi repugnat ; aut esse ad aliud primo modo sive quiddita-

tertio est id cui de se aliquid subest tive, id est, omnia enlia esse tantum re-
in effectu, id est, quod de se et ex lationes, est inconveniens per Philoso-
semetipsa est actu existens. phum quarto Metaphysicorum ubi supra,

Si detur primus modus, habetur in- quia si omnia apparenlia essent vera, id

tentum, quia illud est verum ens ratum, est, si omnia enlia essent sota apparentia,

cui de se non repugnat actualis exi- qua3 apparentia est quiddilative relalio,

stenlia; et sic cum humanitas inquantum tunc omnia entia essent quidditative
 DIST. III. QUiESTIO V. m
ad aliquld. Nec valet dicere ,
qiiod quid de inferioribus. Potest addi quarlus
erunt ad aliud ad opinionetn et sen- modus, scilicet pro ente q'iod nec defi-

sum, quia in argumento ducente ad nitur, nec habet predicalum dictum in

impossibile , conclusio debet soque vel quid, nec est quid, tamen est idem rea-

magis essp impossibilis, sicut prsemissa liter alicui exislenti Iiabenti enlilalem, ut
ex qua deducilur lalis conclusio, ut patet palet de pissionibus enlis , et forte de
in primo Priorum. Si ergo omnia appa- ultimis differentiis. Omnia supradicta,
renlia essenl vera quoad sensum et opi- quae possunt habere q uH rei oWqwo vao&o
nionem, id est, quod sensus et opinio praeexposilo, pjssunt etlam habere quid
judicaret omnia apparentia esse vera, et nominis, non tamen e contra ; illa vero,
sic omnia apparentia esse ad aliud, id quae tantum habent quid nominis , et

est, quod si sonsus judicaret aliquil ap- nullo modo quid rei, snni tantum fictilia.

parens hominem esse verum hominem, Dicit erg-o Doctor, humanitas inquanlum
et sic si judicaret apparens aliquid esse hu.ma.mlas, a\ii h-dhel{3inlu.m quid nominis,

ad aliud, ila quod illu 1 quod apparet id est quod lantum sit ens fistitium, vel
esse ad aliud, judicaret vere esse ad chimDericum, et pitet littera.

aUud;tunc talis conclusio, scilicet esse Et nota in ista littera quomodo figraen-
ad aliud modo prajexposito, non differt ta non possunt definiri definitione proprie
a prgemissa, scilicet quod apparet esse ho- dicta, pula definitione per genus et dif- Fi?:nen-
minem, etc. ergo si conclusio debet esse ferentiam, quia in defiailione una pars non^po'est
magis impossibilis, oportet quod intel- non repugnat alteri ; modo figmentum est
(lefiniri.

ligatur simpliciter et absolute, et quoad comp-»situm ex partibus incompossibili-

intellectum, id est, si antiqui quoad inlel- bus, sive ad invicem repugnantibus.
lectum dicebant omnia apparenlia esse (g) Secuii io conlra opinionem arguitur 20.

vera, id est, qu )d omnia entia simpliciter ex dicUs ejus. Et primo inducit ad hoc,
et absolule erant tantum apparentia ; ergo qu jd respe uus vesLigialis n )n sit ratitudo
sequilur simpliciter et absjlule, quod entis rati, quii per ipsun, ens ratum est
omnia entia essenl ad aliqui l quidditati- activun sua ratilu line. Pr)batur isla,

ve, quod est inconveniens ; et sic IiiBC quia omne actum inquantum est hujus-
conclusio est magis impossibilis , vel modi, est in actu, sed eas ratun dicitur
sallem erit impossibilis, sicut prsemissa esse in actu per ratitudinem, ut ipse di-
ex qua sequitur, et sic patet ista litlera. cit ; sed certum est apud ipsum, quod
(f) Quarto sic. Pro intelligentia hujus nulla relalio esL alicui principium formale

litterae est sciendum, quod habere quid agendi, cum ergo respectus vestigialis sit

rei potest tripliciter contingere. tanlum relatio, sequilur quod non erit ra-

Habere Primo habere veram definitionem, sicut titudo alicujus.

quid rei
contingit homo definitur per animal ralionale. secundum ipsum, nulla creatura
[tem
tripliciter.
Secundo habere tantum aliquod prsedi- inquantum rata, sive inquanlum partici-
pata, differt specie ab illo quod est Dous,
catum dictum in quid, ut rationale est ens
et lainen secundum omnes, esse quod est
quidditative, et tamen non potest proprie
Deus, est absolulum, si ergo ratitudo
definiri, scihcel per genus et differentiam.
ipsa est tantum relalio, et relalio differt
Tertio pro enlitate dicente in se quid, specie ab absolulo ut patet, et sic crea-
et sic ens inquantum ens, est entilas in lura inquantum rata, differret specie a
se quidditative, quia potest praedicari in Deo et uon differret specie.
1 cm. IX. 15
 226 LIB. I. SENTENTIARUM

Item secundum ipsum, ensralionis parli- reab'a et realiter distincta a suis funda-

cipat ens ralum. Ilsec ralio sic debet in- mentis, ut probat Doctor m2. dist. I. et

telligi, quia ens ralionis fundatur in ente per consequens rala raliluline perlinente
rato, id esl, in enle possibili exislere vel ad genus relati.^nis, Si vero accipiatur

aclu exislenle, et ideo inquanlum fun- ipsa ralitudo pro participalione passiva,

dalur, ibi diciiur partiripare ens ralum, palel qu )d relalio realis non erit rata par-

non tamen ens ralionis dicilur f.jrmaliter tioipatione passiva aliqua relalione, qua
et quidditative ens ralum a tali participa- dicatur ens p iriicipalu n, cum talis rela-

lione, cum sit poslerior ipso ente rationis. tio entis parlicipati praesupponat ens, tan-

Prius enim intelligilur ens ralionis in se quam fundamentum illius parlicipationis

suo modo habere esse quam intelligalur passive. Se'\\x\\.\xv -. FA in illo priori inquo,

fundari in alio, igiLur in proposito, licet scilicet fundamentum relationis, est es-

orealura dicatur ens partic-ipatum ab ipso sentialiter ens ad se, loquendo de funda-
ente imparticipato, non tameii formaliter mento absoluto , si non est essentialiter

et quiddilative dicitur esse verum ens ens certum, aul ens flrmum, id est, si in

ratum, tali parlicipatione passiva ; imo illo priori, quo esl ens absolulum, non est

prius intelligiiur in se esse verum eiis essentialiler ens certum, aut ens flrmum,
sive ralum, quam intelligatur sub tali re- non erit capax alicujus respectus per quem
spectu, scilicet participatione passiva. flat ens ratum, et probat, quia ens nonra-
(h) Quantum ad islum arliculum. Ilic lum si flat ratum, aut flet ratum ex se,
21,
Nulliis res-
Doctor ponit opinionem propriam. Et sen- quod est impossibile,quia lunc esset ex se
pectiis
est ratilu- tenlia est, quod nulla relatio potest esse necesse esse, ut supra paluit distinctione
flo.

ratiludo alicujus eriLis absoluli, et pro- secunda, quseslione prima, aut ab aliquo

batio clara est in Httera, aliqualiter tamen causante fiet ratum ; et si hoc prius, natu-
expono litleram : Xullus respectus est ra- ratiter absolulum aliquod poiest terminare
titudo, sii>e id quo aliquid est flrmum ens, illam causationem quam respectus, quia

vel verum ens, vel certum ens, quae omnia formalis ratio cujuslibet termini primi
important idem. Sequilur, quia omnis producti non est necessario respectus ;

respectus aliquid habet in quo fundatur, prius enim causa attingit aliquod absolu-
quod secundum se non est ai aliud. tum tanquam effectum, quo absoluto pro-
Hoc debet intelligi de fundamento re- ducto, slatim ex natura rei orilur relatio

moto, quia etiam relatio potest imme- producti ad producens, et e contra, lo-
diate fundari in alia relatione, ut pro- quendo de omni producente creato, et

portionalitas fundalur in duabus propor- de hoc prolixius patebit in 2. dist. 1.

tionibus, et hoc patet expresse a Doctore Sed occurrit dubium in hoc quod dicit, 22.
Primum
in mulLis locis, Debet ergo intelligi de quod causatio causae prius terminatur ad dubjuiii.

fundamento remoto, quia omns, quod absoluLum in effecLu quam ad respectum.

relative dicitur, est aliquid ercepta re- Iiistatur primo, quia lunc relalio esset in
lalione, per Auguslinum 7. de Trinil. et ahquo priori in quo non esset lerminus,
exposui dictum Augustini supra distinct. palet, quia causatio est relatio, et causa

prima, qusest 2. quando causal adhuc est prior natura

Intelligit etiam Doctor de ente absolu- effeclu, ul patet prsesenti qusest. et in 2,

to, quod non sit ratum aliqua relaLione, dist. I. quaest. 2.

multae enim relationes sunt vera eniia Tum etiam, quia relatio causae ad effe- Secunduil
 DIST. III. QU^STIO V. 227

ctum est simul nalura cum relalione effe- Ad secundum concedo totum, loquendo 24.

clus ad causam, imo videlur quod relalio de causalione, que est formnliter relalio, dum!'"'
effectus ad causam sit quasi prior n;tlura, sed loquendo de causalione, quae nihil
licet vere n')n sit prior, et hoc palet a ahud dicit nisi causam poiiere eff<'clum

Doctore in 2. ubi supra : er^j^o ciusatio in f?.<?.fe, est fjilsnm qu )d talis c;iusalio sit

causae non videlur prius terminari ad ab- p )sterior, imo est prior natura. Et cum
solulum effectus, quia in eodem instanti dicilur, quod talis causatio terminatur ad
quo ponitur, ponitur lerminus ejus. absolulum, dico quod illud terminan non
Tertium. Tertio, si enim ponilur prius absolulunn est relationis ad terminu n, sed praecise
effectus quam respeclus ad causam pri- est ponere absolulum effeclus in aliquo
mam, qusero in illo priori, an tale absolu- ptiori, in quo non intflligitur respectus
tum sit vere causalum, aut non causa- effectus ad causam.
lum. Si primo, ergo includit respeclum Ad tertium dico breviter. quod tale ab- Ad ter-
tium.
causati sive respectum dependenlis. Si so uiu;n in illo pri )ri est tundamenlaliler

secundo, ergo enl incausalum et inde- Ciiusalum. sive fundamentaliter depen-

pendens, quod est falsum. dens pro quanlo, scilicet in illo priori est

Quartum. Quarlo p.ilet, quia in Deo est vera ge- fundamenlum rereptivum tespeclus.
neralii), et tamen illa non prius lerniina- Ad quarluu. dio, quod Docl )r Inlelligit
'^'JjJu*'*'

tur ad absolutum, quatn ad relativuin ; er- de genilo quod esl eiis ad se , mod.) per-
go videtur idem concedendum esse in sona iii divinis est fdnnaliler telatva, te-

crealuris. nendo qu od consliluatuf in e.sse persjnali

23. R^spondeo ad primum, cum dicUur per rclaii ^nes. ut iiifca palebit dixt. 23.
llesponsio
ad quod causalio est relatio, falsum esl ; quid siL lenendum, an per absjluta, an
p)"imum.
nam quando causa causal, nihil aliud per relalioni^s.

facit nisi qu')d effeclum quetn habet in (1) Ad ralioiies pro npinione npposita.
virtute sua, ponit in esse ; non est iutelli- UU Doctor inlendit solvere rationes Ilen-
gendum quod quando causa causat, qu )d rici.

sit aliqua relatio media inler ipsatn et Ad illud Avicennoe de humanHate. Pro
causatutnprior ipso causato, sed tantum intelligentia hujus responsionis est no-
absolutum in causa ponit effeclum abso- tandutn, quud si rutit'<do accipialur pro
lute ; quo posilo oriLur lelalio cau-sali ad realiiate quidditative, tunc humanitas erit
causam, et causse ad causatum, si talis rata aliqua ratitudine, quia realitatibus
causa non est Deus, qui non refertur rea- perlinentibus ad esse qui Iditativum hu-
liler ad creaturain. Et quando comnmni- manitatis, et sic humanitas nuuquam ex-
quod generatio lerminalur ad
ter dicitur,
cludii pryedicala essentialia, sed includit,
genitum, el quod est via in naturam et
cum humanitas inquantim humanilas sil
hujusniodi, debet sane inlelligi. Si accipi-
talis per sua praedicata essentialia, omnia
tur generatio fornialiter pro relatione, illa
vero posleriora excludit; sic intelligendo,
vere lertninatur ad absolutum geniti, ita

quod est p?sterior tali absoluto. Si vero

quod quando humanitas pr.ecise conside-
ratur, ut. humanitas lantutn iticludil illa,
generatio accipilur ut prior genito, tunc
generatio formaliter nihil est se aliud quae pertinent ad esse ipsius, et ut sic, non
in
a causa generante sed est praecise ipsum includit illa, quae non sunt de essentia

absolulum causae pro quanto ponit geni- ejus, ut sunt omnes passiones entis, et

tum in esse. etiam passiones propriae humanitatis ; sed

 9Q8 LIB. I. SENTENTIARUM
de hoc vide Doctorem in 2. dislincl. 3. et esl ens ratum, quia participat ipsum esse, sit ens ra-

sic patet solutio primi argumenti Hen- et lunc distinguitur de ly quia, quia aut
rici. dicit causalitatem pertmenlem ad primum
Secundo principaliter arguit Henricus modum per se, tunc est falsa, quia cum
nuui. 7.
ibi *
: Qiiidquid iiicludilur in per se iniel- dicitur creatura est ens ratum, qu !a parti-

lectu alicujus inquantum fale, est illud cipat ipsum esse, sensus est, qu)d partici-

quo ipsum formaliter esl tale. Sed respe- pare ipsum esse est ratio fortcalis et quid-
ctus vestigialis includitur in ralione enlis dilativa, quare crealura dicatur ensratum.
rati, patet, quia dicilur ens ratum inquan- Sequitur :

tum participal ipsum esse, si enim non Si auteni intelligatur per ly inquantum,
parliciparet, sed osset de se esse, tunc causalitas qiise pertinet ad secundum mo-
esset absolute necesse esse. dum per se, qualis est in subjecto respectu
(k) Respondet Doctor ibi : Ad secundum proprias passionis, sicut cum dicituus ho-
tam mijor est falsa quam minor. Quod mo inquantum rationalis, est risibilis, et
major sit falsa, palet, quia animal inclu- sic concedit quod creatura inquantum
ditur in per se conceptu hominis, et la- crealura participat esse, quia creatura est
men non est id quo furtnaliter est homo ;
causa, quare hoc praedicatutii, scilicet

oporlet ergo addere quod includitur in participare esse [ns\iip>i cre<il\xrai. Sequi- \
iiitellectu alicujus tanquam ultitimm ejus, tur : Non tamen est proprie vera, e con-
nam homo esl formaliter homo per rali- verso, scilicet quod inquantum particpat
onale, quia est ultimum quod includilur est tale ens, sicut hic licet sit propria :

in intellectu hominis tanquam ultitnutn hotno inquantutn homo est risibilis, ista
ejus. Et lunc minor est falsa, et major tamen est tmpropria : hotno inquantum
probalionis tninoris, quae est ista : Cui risibilis est homo. Sic in proposito haec
convenit esse, et non ex se est ens ratum propt-ia, lapis inquantutn tale ens, puta
participando ipsum esse, vel inquantum inquanlum ens creatum participat esse,

participat ipsum esse. quia ly inquantum non tanlutn stat spe-

26, Primo dicit, quod si per ly inquantum cificative, sed etiam stat reduplicative ;

ititelligatur reduplicari aliquid per se pri- ista autem est impropria : lapis inquan-
mo tnodo, est falsa. Et sensus est : Crea- tutn parlicipat esse est tale ens, quia ly
tura inquantutn participat ipsum esse, est inquantum non potest stare redupUcati-
ensratum, id est, quod participare esse ve, licet forte speciticalive.
sive parlicipatio passiva, est ratio formalis Exemplum, hxc est falsa proprie lo-
(l)
Inquantum
et quidditativa. Quare creatura dicaturens quendo homo inquantum risibilis est ho-
: poiest
'
ratum, sicul dicituus quod homo inquati- mo, si tamen ly inquantum accipiatur re- ^^'^'bus"
tutn rationalis est Uomo, id est, quod ra- dupUcative, quia sensus esset, risibiUtas '"°'^"'"

tionalitasest ratio fortnaUs et quidditativa, est prsecise causa quare Uotno sit Uotno.
quod Uomo dicatur Uomo. Sequitur : Vel Si vero ly inquantum accipiatur specifica-
si accipiatur in majori parlicipando ge- tive, utsciUcet tantum redupUcat rationem
rundivum, et prout expon tur per quia, ut formalem risibiUtatis, et ipsa risibilitas re-
puta, cum dicitur, creaiura non est ens duplicata non sit causa inliiErentiae priedi-
ratutn nisi participando ipsum esse ; illud cati adsubjectum, uts ipra exposui rf/s^ I.

Greaiura geruudivum quod est participando, expo- qusest. 2. Et sensus est, quando accipilur
an
nitur per ly quia, et sensus est : creatura specificative tantum, quod Uoc praedica-
 DIST. III. QU^STIO V. 229

tum homo convenit homini sumplo sub non sequitur, relalio est prior cogniti-
risibililate. Et palet littera usque ibi : one causati cogniti per causam, ergo
Tunc intelligo sic. Nam in primo inslanti talis relatio est de essentia causati ; non
naturae est ens quod est ipsum esse, sive sequitur sic in proposito, posito enim
ex se esse quod est Deus. In secundo quod parlicipatio passiva sit prior co-
instanli lapis est ens ralum absolute, quia gnitione entis participati, non tamen
ut dixi supra, prius causa attingit effe- sequitur quod sit de essenlia illius. Aliud
ctum in se absolulum, et post consequi- est enim cognoscere aliquid perfecte
tur relatio ; et sic in illo priori, quo lapis qiiidditalive, secundum quod includit
esl lapis, non intelligitur nec ul parlici omnia praedicata essenlialia, et aliud est

pans, nec non participans, quia in illo ipsum perfecte cognoscere secunduni
priori, tantum competunt sibi praedicata omnem causam exlrinsecam, Primo mo-
essentialia, sicut cum dicimus quod in illo do, lapis polest perfecte cognosci sine
priori, in quo homo esthomo, non esl risi- quocumque respectu ad causam extrin-
bilis nec non risibilis, quia risibile et non secam, sed secundo modo non potest
Nota hic risibile sunt lantum praedicata posleriora. perfecte cognosci, nisi cognoscatur in-
de
tribus in- In tertio vero inslanti est ipsa parlicipatio quantum includit relationem ad quam-
Btantibus.
et respectus quidam consequens aJ ipsum libet per se causam, et cognitio secundo
lapidem, sicut dicimus de causa et effe- modo non dicilur pertinere ad cogniti-

ctu, quod causa etiam, quando causat est onem quidditativam lapidis.
prior natura efTeclus; et in secundo in- (n) Ad Boelium dicendum est. Dicit

stanti naturse intelligitur elTectus in se Doctor quod esse crealurse, puta lapidis,
absolute ; et in tertio instanti consequitur potest in se absolute considerari et sine
relatio effeclus ad causam. omni respeclu ad Deum ; et si potest
28. Deinde arguit Henricum ibi : Secundo con?iderari sine tali respeclu, sequitur
s^c, ista ralio polest sicformari : Illud, sine quod ille respectus non erit de quiddi-
quo creatura non potest quiddilative et tate lapidis, et sic subtracto Deo per
ultimale cognosci, est quidditas ejus sive inlellectum, poterit lapis absolule con-
raliludo. Sed sine participatione passiva siderari quantum ad suum esse quid-
( modo prseexposito ) crealura non polest ditativum, Deo non considerato ; et si

perfecte et ultimate quidditalive cogno- respectus lapidis ad Deum esset de

sci ; ergo talis participatio passiva, qua3 quiddilate lapidis, tunc esset implicatio
consistit in respecLu vesligiali, erit quid- contradictionis cognoscere lapidem, non
ditas illius. Minor patet per Boetium :
cognito Deo, quia respectus non potest
Quia si paulisper amoveas primum bo- cognosci, termino non prsecognilo, ut Bonltasdu-
num, id esl, si non consideres illud, supra exposui. Et quod dicit de bonitale,
tunc creaturse in eo quod sunt, non erunt apud Boetiutn accipitur illa bonitas non
bona, id est, quod si non cognosco eas, pro absoluta bonitate lapidis, sed pro
inquantum sunl participale a primo bono quodam influxu Dei, sive pro quadam
imparticipato, implicat posse cognoscere efficienlia bonitatis creatse a Deo ; et sic
eas quidditative. si intelligitur lapis in se sine isto respectu»

(m) Respondetur a Doctore ibi : Ad quod est creari sive effici a Deo, tunc
argumentum, de primo Physicorum text. lapis non esl bonus, ilo modo capiendo
com. primi. Dicit Doctor primo quod bonilatem, quia ut sic non intelligitur
 230 LIB. I. SENTENTIARUM
sub isto respeclu quod est creari vel veri, elc. sed illa non surit appropriabi-
effici, quod creari est bonitas isto modo, lia nisi ut formaliter infinita, sed talia a

esset tamen bona bonitate absoluta, el nobis non possunl distincle concipi. Non
patet litlera. enim via nalurali possum distincte con-
29.
Ad primum argumenlum princfpale, cipere bonitatem infinilam, licet enim
et patel ista littera ex his, que dixi pnssim concipere quod aliqua bonilas
supra quomodo vesligium reproesenlat est formaliter infinita, non tamen illam

attribulum inquantum appropriabile, elc. possum dislincle concipere in se ; ergo.

Nota tamen, quod per vesligium absolute Tum quia si per vesligium distincte secuudum.

sumptum non naturaliter invesligatur possum invesligare id cujus est imago,

ipsa Trinitas, etiam eo modo quo expo- quia est simililudo illius ; ergo per ima-
sui supra de imagine Trinitalis. Si vero ginem Trinitatis qualis est in nobis, pos-
cognoscerelur vestigium sub illa relali- sum dislincte concipere Trinitalem cujus
one, qua refertur ad vestigiatum, lunc est imago. Consequens est falsum et

posset cognosci Trinitas ; sed talis re- conlra Doctorem iti 1. dist. l. et in quod-

latio vestigii ad vesligiatum non posset lib. qusest. 14. Gonsequentla patet, quia
cognosci, non prtecognito vesiigiato, ut ex hoc distincte potest concipi pars cu-
patet a Doctore in simili de imagine, su- jus vesligium est imago, ex hoc quod
pra prsesenti dist. qusest. 1. dijfuse in est imago ejus, ila quod esse imaginem
quodl. q. 14 et mulia bnna vide ibi. ejus est ralio distincte invesligandi, sicut
Ad secundum dico. Patet ista httera et in propusilo deimagine in nobis.

clarius palebit infra prsesenti di^t. q. uU. Tum quia quaero a quo potest causari Teitium.
et in 2. dist. 16. Et quod dirit, quod distincta cognitio, puta boni infiniti?

quselibet essenlia creata, inquantum talis Non a bono creato, quia tunc contineret
essenlia creata repraesentat Deum sub illud virlualiter, ul patet a Doctore in
ratione vesligii, difficultas esset de rela- simih in 1. dist. prsesenti, qusest. 1. et d.

tionibus. Posset breviter dici, quod nulla 8. qusest. 1. et in 2. dist. 3. et in quodlib.

Adverte
hanc relalio est creata a Deo, cum in Ad qusest. 14. art. 2. Nec etiam potest ab
objeclio-
nem
aliquid non sit motus. Posset secundo ahqua aha creatura causari propler cau-
de reiatio- dici, quod etsi relatio non sit vesligiuni sam diclam , sciliceL quia cont.neret
nibus.
Trinitalis quanlnm ad omnem assiMnali- illud virtualiler, modo nulla crealura

onem, quia secundum islam assignati- polest virLuallter continere bonum infi-

onem, qusB est unitas, species et ordo, nitnm. ut patet.

tamen posset dici vesligium quantum ad Tum, quia videtur sibi contradicere, 31
Quarium.
istam assignalionem, quod est unum, ponendo quod per vestigium distincte
verum et bonum, et forte quantum ad invesligatur ihuil cujus est imago, scilicet

ahquam aliam assignationem positam a Ipsa pars, et quod totum tantum con-
Doctore. Ratio ulLima cum sua respon- fuse invesligatur. Si enim distincle co-

sione clara est in littera. gnosco aliquam partem, puLa pedem

30. Dubitatur in hoc quod dicit, quod per alicujus hominis, et dislincte cognosco
Primum
dubium. vestigium distincte investigatur id cujus esse partem hominis, stalim sequitur

est imago. Tum, quia unum, verum, bo- quod cognoscam disLincte ipsum homi-
num, ponilur imago respectu isloruni nem ponens enim
;
dislincle differenliam

approprlabilium, sciUcet summi boni, inler A q\. B cognoscit utrumque distiii-

 DIST. III. gUyESTlO V. 231

cte, aliler non poneret dislinctani dif- sci sive confuse investigari, pro quanlo
ferentiam inter illa ; sed cognoscens di- tale vestigiun non est naluralis simili-

stincte A esse parlem B ponil dislinctam tudo totius, imo nullo modo est similiLu-

differentiam inter illa, concipiendo di- do totius. Et per hoc patet responsio ad
slincte parlem non esse totum cujus est instanlias.

pars, nec e conlra. Ad primam dico, quod per bonum 33.

Ad pri-
•

uintura. Tum etiam quia bene sequitur, distin- creatum non possum naturahter conci- mam.
cte cognoscG summum bonum esse ap- pere bonum infinitum disUncte, et sub
propriabile alicui personse divinae, puta ratione propria illius, sed dicilur nalu-
Pairi vel Filio ; ergo distincte possum raliter invesUgari distincte, quia est na-

concipere illam personam, ergo et to- turalis similiLudo boni infiniU ; et sic per
tam Trinitalem, quia personae sunt re- bonum finitum cognitum possum natu-
lativae. raliler inv^stigare ,
quod esl aliquod
exium. Tum sexto, quia statim sequitur quod bonum infinitum, licet illud non possim
possim naturaliter disUncle concipere ali- disUncLe in se cognoscere.
quam personam, quia per vestigiam Ad secundam patet responsio, quia Ad secun-
... .11 1
dim.
dislincte investigatur id cujus est imago, sicut per vesUgium mvestigatur illud

scilicet pars, sed una persona dicilur cujus est imago, ita per imaginem, cum
pars, ut supra paluit ; et appropriabile ulramque sit similitudo, non tamen con-
non dicitur pars nisi pro quanlo est cipilur disUncLe in se. El ultra, sicut per
appropriabile alicui parli, scilicet alicui vesUgium impressum a pede, non sci-

personfe. rem illud esse vestigium pedis nisi praj-

32. Ite.^pondeo prsemittendo quamdam de- habita cognitione pedis, ita nec per
spons.o.
Qiap^itioj^gn^^ scilicet quando Doctor dicit imaginem Triiiitatis cognitam non scirem
quod per vestigium distiacle inoestigatur ipsam esse imaginem naluralem Trinita-
illud cujus est imago, non intelligit quod tis, nisi praehabita cogniLione TrinitaUs.
per cognitionem lalis vestigii habeamus Est tamen difforenLia, quia per bonum
distinctam nolitiam illius partis in se, finilum possum naLuraliler invesUgare
cognoscendo e;im disLincte, sicut nec aliqu )d esse sumiimm boimm, non prius

per imaginem Trmitiilis Iiabenius di- coynilun, quia b )nu!u participalum de-
stinctam noliliam illius , sed sic in- bot reduci ad bonuin impartic.palum ;

telligitur qu >d vesLigium esl natufalis sed per im iginem Trinil.itis naturaliLer

simililudo partis, et n-turaliLer suo modo nolam, non possum naturaliter investi-

repi'aesentalivum illius, et ideo habita gare aliquod ens esse trirmm el unum,
nolitia vesligii, znvestigatur illud cujus el hoc est, quia aiiima secundunj duas
est simililudo; et hoc disLincLe, accipien- putenUas el operaliones non est ens
do d/slincle pro quanlo ponilur similiiu- parlicipaLum ab aliquo ente ut trino. Et
do illius parlis, licet pars cognoscatur ideo vesLigium est magis naturafis simi-
tantum cunfuse ; sicut per vestigium im- litudo partis, etc. quam anima secundum
pressum a pede Lominis, cognosco quod potenUas et operaLiones respectu Trini-
esl simililudo pedis hominis, et sic cj- taUs, imo quoa<l multa deficit, ut infra

gnito illo, possum cognoscere illud cujus patet quaest. ult. prsesentis dist. et de hoc
esl simihtudo naturalis, puta quod est alias.

simihtudo pedis, et totum diciiur cogno- Ad terliam patet responsio, quia non
 232 LIB. I. SENTENTIARUM
Ad leriiam. ponilur bonum infinitum posse naf.urali- Met, q, 6. 7. Met, q. 18. et 9. Met, q. 10. et 1.

Phys. q. 22. conc. 2. et fin.

ter cognosci in se el dislincte per bo-
num finilum ; sed quod per bonum fini- Circa tertiam partem distincti- i.

tum possum invesligare aliquod esse onis, in qua Magister agit de ima- ^^'jiiql.f"
adfiuem.
bonum infinilum, el quomodo et a quo gine, qusero primo de memoria :

causatur ista cognitio, dico pariformiter, Utrum parte intellectiva pro-

in
ut dixi supra praesenti disl. quwst. 1. prie sumpta sit memoria proprie,
quomodo scilicet Deus polest naturaliter id habens speciem
est, intellectus
cognosci in conceptu communi et confuso. intelligibilem priorem naturaliter
Ad quar- Ad quarlam palet ex supradictis, quod actu intelligendi ?
tani.
nuUa est contradicLio, quia non pono Et videtur quod non, quia omnis Arg- i-

partem dislincte concipi in se, sed pono species impressa ab objecto re-
quod per vestigium distincte investiga- prsesentat illud sub illa ratione
tur illa per se, id est, quod vesligium est qua imprimitur ab eo si impri- ;

naturalis simililudo talis parlis confuse mitur ab alio, adhuc i^eprsesentat

etiam acceptse, et nullo modo est simi- sub eadem ratione, sub qua re-
litudo illius tolius cujus est lalis pars, prajsentaret si imprimeretur ab i. Met. -a
.
prouemio.
posito etiam quod pars cognoscalur di- objecto, alioqum non esset vera
stincte, non sequitur quod totum distin- species ejus; sed species quando
cte cognoscaLur, ut patet inluenti. Si imprimitur ab objecto, imprimi-
enim distincte cognosco pedem, et di- tur ab eo ut singulare est, quia
slincle scio pedem non esse totum, actio est singularis; ergo species
propter hoc non sequitur quod distincte impressa a quocumque non potest
cognoscam totum in se,- cognoscere enim reprsesentare universale, quale re-
totum dislincte, est cognoscere illud se- prsesentatur intellectui; ergonulla
cundum omnes partes. Ex liis quse supra species impressa reprsesentat in-
dixi patet solutio ad alias instanlias. telligibile sub ratione intelligibilis
vel universalis.
Secundo sic, prassentia- objecti Arg. 2.

QU^STIO VI. est causa prsesentise speciei, et

i
non e contra; non enim quia spe-
De memoria.
cies est in oculo, ideo objectum
est prsesens, sed e converso; ergo
Utrum (a) in parte intellectiva sit me-
prima reprspsentatio objecti non
moria proprie sumpta, id est, intel-
est per speciem; ergo superflue
lectus liahens speciem intelUgibilem
ponitur species propter prsesen-
priorem naturaliter actu intelligendi ?
tiam objecti.
Tertio sic, qusplibet species si ^'^s-^
Aristol. 3. de Anima cop, 4. text, 15. Alensis 2.
parl. q, 24. ni. 2. el 3. D. Thotn. 1. p. q, 55. esset in intellectu, esset forma na-
art. 1. 2. Boaav. D 2, rf. 3. p. 2. ait. 2 q. 1.
Rich.ird. nit. 6. g, 1. et 2. Herv. q. 4. arl. 2. turaliter agens ad intellectionem,
J<]gid. ibi 2. p. art, 1. hi cum coinmuni sed multse possunt esse in intelle-
admiltunt Sequentes negant. Durand.
species.
2, d. 3. q, (3. Bactionus q. 2. prol. Goffr. qnvdl. ctu simul, si una ponitur; ergo
9. q. 19. Henr, quodl. 4. q, 7.8. et 21. etquodl.
5. q, 44. dn quo Scot. 2. d. 3. q. 10.
omnes illse naturaliter agerent ad .

§
ad quaest. Vasquez l.p. d. 200. Vide Scot. 1. intellectiones sibi corresponden-
 DIST. III. QU^STIO VI. 233

tes ; ergo simul essent plures in- agere, licel nihil recipiat in se ab objeclo;

tellectiones in intellectu, corres' ujitur ita potesl esse in proposilo inquan-

pondentes pluribus si^eciebus.

illis tumobjectum est terminativum actus.
Sienim aliqua illarum ageretnatu- Confirmatur, sicut est prcesens volun-

raliter, et tamen non essct intel- tati, quia in intellectu quare non ita de
lectio secundum eam, sequeretur intellectu et phantasmate.
quod nunquam posset esse intcl- Ad oppositum, intellectns quan- ^J^^ ^^^

lectio secundum eam, quia causa doque est in potentia propinqua efppo^'^"'"-

naturaliter agens quando agit, agit accidcntali ad intelligendnm, qui

ixt. 116. secundum ultimum potcnti£e suse, prius fuit in potentia essentiali et
sed si tunc non potest habere effe- remota ; istud autem non est in
ctum, nunquam habebit. Plurali- intcllectu nisi per aliquam muta-
tas autem specierum quge se-
ista tionem, non objecti, patet, quia
quitur ex hypothesi, improbatur in objccto tantum est relatio i'a-

per illam rationem Algazelis 4. tionis,ergo ipsius intellectus igi- ;

Metaph. quia sicut unum corpus tur ista mutatio, quse flt ad talcm
non potest simul figurari diversis potentiam propinquam, videtur
figuris, ita non vidctur idem intel- esse ad aliquam formam per quam
lectus posse figurari simul diver- objectum intelligibile, est prsescns
sis objectis, quod tamen sequere- intellectui, quae forma crit prior
tur, ponendo simul plures species naturaliter actu intclligendi, quia
intelligibiles. prior est natura potentia propin-
Arg. 4, Quarto sic, quia tunc videtur qua, qua quis est potens intellige-
sequi quod intellectus non patie- re quam sit actus intelligendi; illa

tur ab intelligibili inquantum in- autem forma per quam objectum

telligibile, sed tantum patietur est sic prgescns, vocatur species,
passione reali, recipiendo quam- ergo in intellectu est ponere spe-
dam formam, quse erit sicut per- ciem intelligibilem.
^^^'''<'-
fectio ejus realis ; recipit enim Aliter deduciiur argumentum prcece-
speciem illam.ut subjectum recipit dens sic, cfiia cditer se habei iniellectus
accidens reale, et ita non patitur cjuando est in potentia essentiali ante
intellectus inquantum intellectus addiscere, et alitcr quando se habct in
ab intelligibili inquantum intelli- potentia accidentali ante inlelligere. Ob-
gibile, et' ex hoc sequitur quod jectum autem se non habet cditer, sed
intelligere non erit motus rei ad eodem modo, intcUectus igitur se habct
animam, imo omnis intellectio cditer per hoc quod est muiatus, sed
erit actio ejus absoluta, sicut omnis mutatio terminatur ad aliquam
ibrma stans non habens aliqucm formam ; ergo aliqua prcecedit actum
terminum extra. inttUectiouis, istam non voco nisi spe-

Adiiitio.
ftem, posset conservari species illa sine ciem.
actu, non necessaria conversio ad
et ita

phantasmata. COMMENTARIUS.
Item, voluntas habet objectum suf/l- (a) Pro declaralione tiluli qusestionis i

cicnter sibi prcesens ut circa illud possit praemitlo aliqua. Primuiu, quod memoria
 234 LIB. I. SENTENTIARUM
in proposito accipilur pro principio pro- tione in contrarium, recitat in particulari
duclivo aclus inlelligendi, ul supra paluit opinionem Henrici eas negantis!, requirentis
tantum phantasmata, eamque rationibus et
dist. 2. part. 2. et infra patebil dist. 6. et
auctoritalibus Philosoplii et Augustini sua-
7. et talis memoria (ut dixi) includit inlel-
det.
lectum et prcEsentiam objecli intelligibilis
sub ralione inlelligibilis, quse duo inte- (a) In ista qiiapstione negatur
grant unum principiuni formale producti- omnis spccies intelligibilis prsece-
j^J^^^jj''-

vum aclus intelligendi, ut infra pnlebit dens naturaliter actum intelligen- ^. q. 7.

q. 7. et 8. pressenlis dist. et etiam ultima di propter rationes positas ad pri-23.etquod

5. q. U
quaest. mam partem qusestionis.
Objectiim Secundum, objectum esse prsesens in- Modus autem ponendi est iste,
esse
prse.sens in- tellectui potest (lupliciler intelligi. Primo habita impressione speciei sensibi-
tellectui .

m
.
. . , .• ,

poie.t in se et propria exislenlia, el sic perti- lis in organum sensus, et toto illo
duplifiter . .
. • • •

inteiiigi. nel ad
,

memoriam .

ul esl pnncipium pro- processu usque ad virtutem phan-

duclivum nolitioe inluilivse ejusdem ob- tasticam, intellectus agens abstra-
jecti, Secundo ul non esl in se prsesens, hit ab ipso objecto in phantasma-
sed tanlum in aliquo reproesentalivo, et te, et immutat intellectum possi-
sic pertinet ad memoriam, ul esL princi- bilem ad simplicem apprehensio-
pium productivum notilia; abstraciivoe ejus- nem essentiap, ita tamen quod
dem objecli sic repraesenlali. intellectus possibilis nullam spe-
Tertio pra^milto, quod Doclor in prse- ciem impressam recipit a phanta-
senti qua^stione tantum loquitur de memo- smate, nec est objectum pi^aesens
ria, ut est principium pro Inctivum notitia? intellectui, nisi quia species prse-
abslractivae, et quia principium producli- sens est in imaginatione, et hoc
vum alicujus esl prius ipso producto, ut probatur ex ista deductione. Sen-
patel; et objeclum in cognilione abslra- sus enimspeciem aliam ab
recipit
cliva, vel reprsesentalivum objecti pertinet actu, quia organum est ejusdem
ad memoriam supradiclam, sequitur quod rationis cum medio, vel quia spe-
lale repraisentaiivum eril prius ipso adu cies recepta est dispositio
illa
inlelligendi. Sed quia reprsesentalivum propinqua ad actum sentiendi re-
objecli polest nmllis; modis aecipi, reslrin- cipiendum, neutrum istorum con-
git ergo se Doctctr ad unum lantum mo- currit in intellectu; est enim in-
dum, an scilicet respeclu cogniiionis tellectus virtus non organica, et
abstractivae alicujus objecli, sil necesse de se summe disposita ad actnm
prius ponere iii inlelleclu possibili spe- intelligendi, igitur intellectus nul-
ciem intelligibilem repraesentanlem ob- lam speciem recipit priorem actu.
jectum in ralione intelligibilis, quaj spe- ILec dicitur esse intentio Aristo- Te\t.
cies pertineal ad memoriam, vel sit pars telis 3. de Anuna, ubi commendat ^»'"- ^-

memoriae productivse cognitionis abslra- antiquos dicentes animam esse

ctivai. Et sic titulus quaestionis debet intel- locum specierum non totam, sed
ligi. intellectivam; hspc autem distin-
SGHOLIUM. ctio Aristotelis non videtur esse

argumentis pro falsa sententia ne-

bona, intelligendo quod alise par-
Positis
gante species inteliigibiles, et adducta ra- tes non habent species, sunt eniiu
 DIST. III. QU^STIO VI. 2 55

spocies in parte sensitiva; sed quia sclenlia, quam memoria tenemus, nasci-
alioe partes non habent species ut lur verbnm, et eodem lib. cap. 2. et
loca, sed ut subjectum habent ac- 18. Gignilur verbum de scientia qute

cidentia, intellectus autem habet manet in animo. Idem ponit Doctor

eas ut locus, quia ut formam ex- quidam negando speciem intelli-

pi*essam non impressam. ^•ibilem, et pertractat illam ra-

Hoc etiam accipitur ex eo quod tionem de organo, quse tacta est
dicitur tertio de Anima, quod spe- in positione ista.
culamur quod quid esl in phantasmali'
Ponit etiam aliam rationem ta-
bus, et quod phantasniala sc habenl ad
lcm, quia qusecumque potentia est
inlellectum sicul sensibdia ad sensum, et
in primo ordinata ad
potentia
quod nihil intcllif/imus sine phnntasma-
aliquem actum, primo perficitur
te, et plura similia dicit Philoso-
secundum talem actum ab agente
phus.
proportionato praesente; sed po-
Ex his concludit, quod nullam
tentia apprehensiva est potentia
ponit speciem intelligibilem, quia primo ordinata ad hunc actum,
siipsa poneretur, in!;ellejtus non scilicet apprehensionem ergo ab ;

s^eculsireiur quod quid est in phan-

agente proportionato primo po-
tasmatibus, sed in specie intelli- tentia perhcitur secundum actum
gibili. Similiter non oporteret in-
istum, qui est apprehendere, et
tellectum converti ad phantasma- per consequens intellectus ab ob-
ta, sed sufiiceret species intelligi-
jecto proportionato recipit cogni-
bilis in qua
haberet objectum
tionem et non speciem.
prsesens ad quam converteretur.
38, Si arguitur contra hoc, quia per
Philosophum ibidem necesse est, COMMENTARIUS.
quod aut res sint in anima, aut
species earum, et res non sunt, (a) In isla quaestioiie. Hic recitalur opinio

ergo species. Henrici qui negal omnein parlem speciem

Dicit, quod ex parte intellectus inlelligibilem, naluraliler prjecedenlem

est species impressa, quse est ha- aclum inlelligendl, el modus ponendi
bitus vel actus, vel species expres- llenrici palel in lillera ; vuit enim quod
sa qu3e est species in phantasmate, in cognitione abstractiva objectura sit lan-

vel quidditas, quse quidditas relu- lu:n praesens in pliantasmate, formaliter

cens in phantasmate, est species existente in viriute phanlaslica. et quod

respectu singularis; non enim hic non est necesse ponere aliquam speciem
lapis est in anima, sed quidditas, intelligibilem in inlelleclu possibili, res-

quse est species respectu hujus la- pectu cogni;ionis abstractivae, sed sufiicit

p.dis. phantasma, et hanc positionem prol)at

ctiam ponitur intentio Au-

Ilsec auctoritatibus et ralionibus, quae expo-
gustini, qui vult quod verbum nenlur respondendo ad illas.

gignitur non ex specie intelligibili,

sed ex habitu, dicit enim 15. de
Trinitate cap. 10 et 24. Quod ex ipsa
 ,

236 LIB. I. SENTENTIARUM

SGHOLIUM. stum, quia objectiim in ratione
objecti est prius naturaliter actu;
Irapugnat Scotiis sententiam dictam, ne- igitur universalitas, quse est pro-
gantem species intelligibilas, quia intelle-
ctus cum
pria conditio objecti inquantum
intelligat universale debet habere
objectura actu universale sibi praesens, prius
objectum, prspcedit actum intelli-
iiaturaliter actu intelligendi, quia sub raodo gcndi, et sub illa ratione oportet
universalitatis intelligit; ergo pro illo priori objectum esse prsesens, quia prse-
proesens est per speciera intelligibilera. Hanc
sentia objecti praecedit naturaliter
consequentiam probat dapliciter Primo
:

actum Consequenti-
intelligendi.
ex parte universalitatis objecti . Secundo
ex parte prsesentise; et quoad primum id
am probo, primo ex parte univer-
probat sex viis, quarum duse primse sunt ex salitatis objecti. Secundo ex parte
parte phantasraatis repraesentantis. Priraa prsesentiae. Kx parte universalita-
est, quia phantasma reprtesentat singula- tis objecti argUO sex viis, quarum
re; ergo non universale, quia sunt opposita.
duse primse sumuntur ex parte
Secunda, phantasma reprtesentat secandum
ultimum potentise singulare; ergo nuUo mo-
phantasmatis repraesentantis et ,

do universale. du?e ex parte intellectus agentis,

et duse ex parte communioris et
Contra istam (a) opinionem ar- minus communis.
3.de Anim.
text. guo sic: sive intelligatur singulare Primo arguo sic (c), species ex idem^
com. 8.
sive non, non est cura ad proposi- hoc quod talis species habet tn- sentat
1 4.
•
X j i sinj' ulare, •

tum certum est enim quod uni-

;
lem rationem reprsesentandi et et ,

""'"^g^^'*
versale potest ab intellectu intelli- hoc respectu objecti sub tali rati-
/^
gi, et magis ponitur a Philosophis, one repraesentabilis ergo eadem *^"°3 ^q
;

^''
quod intellectus est potentia di- species manens, non habet duas ^^* *"*

stincta a potentia sensitiva pro- rationes reprsesentativas nec est ,

pter intellectionem universalis, et respectu duarum rationum reprse-

propter compositionem et divisi- sentabilium. Sed reprsesentareob-
onem, et propter syllogizationem jecfum sub ratione universalis et
quam propter cognitionem, sin- singularis, requirit duplicem ra-
gularis, si posset intelligere sin- tionem reprsesentativam, et est
gulare. respectu duplicis rationis reprae-
Ex hoc igitur manitesto ,
quod sentabilis formaliter; igitur idem
intellectus potest intelligere uni- manens idem non repraesentat sic
versale , accipio hanc propositi- et sic; ergo phantasma quod de se
onem. Intellectuspotest habere ob- repraesentat objectum sub rati-
jectum actu universale, perfecte one singularis, non potest ipsum
ratione objecti pri-
sibi praesens in reprsesentare sub ratione univer-
us naturaliter quam actu intelli- salis.
gat; ex hoc sequitur propositum, Vel potest sic formari ratio : Eadem Additjo.

quod in illo priori liabet obiec'.um species et ejrisdem rationis, non esl per
sibi praesens in specie intelligibili, se reprcesentativa objecfi sub oppositis ra-

et ita speciem intelligibi-

habet tionibus reprwsentabiUs; ratio singidaris

lem priorem actu. Antecedens as- et ratio universalis sunt oppositre rati-

sumptum (b) videtur satis manife- ones in cognoscibili et reprcesentabili, cr-

 DIST. III. QU^STIO VI. 237

go nutla caclcm species el uniiis ralionis. posset ostendi aliqua distinctio re-
potest esse reprcesentativa alicujus objecti prsesentativornm. In illo igitur
sub ratione universalis et singularis . priori oportet intelligere iinita-
Species in phantasmate reprcescntat sin- tem speciei in se qiiam consequi-
gulare sub ratione singularis; ergo non tur unitas repra^sentationis, et ob-
polest reprcesenlare sub ratione universa- jecti repraesentabilis per ipsam in-
lis idem objeclum. Major probatur, quia quantum per ipsam reprsesenta-
species sub illa ratione reprcescntat objc- tur; et ita aliquid quod est idem in
ctum qua mensuratur ab objeclo; secl isto priori, non potest habere di-

idem non polest mensurari duabus mensu- versam rationem reprsesentandi,

ris oppositis, ncc e converso; tunc enim nec potest repraesentare idem sub
idem bis diceretur secundum Philoso- alia et alia ratione reprsesentabi-
phum 5. Melaphysicce; ergo eadem spe- lis.

cies non potest reprcesentare duo objecta Vel forma sic rationem : lumen non
Additio.
opposita, nee idem sub diversis ralioni- reprcesenlal, quia lumen in medio esl

bus objectivis oppositis. cjusdem ralionis, sive videam nigrum si-

Respondetur quod species eadem ve album ;

quid ergo disLinguit essenlia-
sub alio et alio lumiie repraesen- liter reprcesentalivum a reprcesentativo?
tat objectum sub alia et alia rati- Altera est species el reprcesenlativum cdbi
one, sicub nocte lucentia in lumi- etnigri,et per se consequens distinclio lu-
ne di.i reprsesentant se sub rati minis non causat distinctam rationem re-
one coloratorum, in lumine autem proesenlandi vel reprcesentati ; sed maiien-
noctis sub ratione lucentium. Sic le eadem natura reprcesentativi semper re-

in proposito, pir lumen intei- prcesentat idem reprcesentabile et ejus-

lectus et phantasise eadem species dem ration.s , non est ergo eadem sub
potest reprsesentare opposita in diversis rationibus
objecto. Con/irmatur ratio, qui:i reprcesentati-

Contra (e), reprsesentativum vum in lumine perfectiori non reprcesen-

prius naturaliter est aliquid in se, tat aliud, sed reprcjesentat idem, clarius
quam in t^vli lumine vel tali re- tamen, ut palel in lumine Solis quam Lu-
prsesentet, quia enim est talis spe- nce ; ergo licet species in organo plianta-
Cies, lumen in
ideo congruit sibi stico in lumine intellectus agentis, clarius
quo reprsesentet unum et non reprcesentel singulure, ut intelleclus pos-

aliud; alioquin posset poni quod sit melius illud intelligere quam in lumi-
eadem species reprsesentaret colo- ^e proprio scilicet phantasmate , nun-
rem et sonum, quia species illa Ut quam tamen reprwsentabit objecnim uni-

in aere tremulo reprsesentaret versale sub ratione universali per quod-

sonum quse secundum quod con-

,
cumciue lumen. Exemplum eorum de no-

currit medium extrmsecum me- cte lucentibus non valet, sed concludii

dio connaturali conjungitur or-

, oppGsitum. i\am qucero, an eodem reprce-
gano auditus ut in aere illuminato sentativo rcpnesentat ilta diversimode
et perspicuo, et secundum quod de die el de nocte, an alio et alio reproe-

est conveni ns organo vis;;s sentativo? non eodem, quia illa tu ic le-

repraesentaret colorem, et ita non prcesentareniur de die sicut de nocte quia

 .

238 LIB. I. SENTENTIARUNf

reprcesentaliviim prius est aliquid in se^ umim album socimdum eamdem De hoc
Scot
quam in tali vel tali lumine repra^sen- albedinem, est simile diversis al- supra d
q.3.
tet; si in alio el alio reprccsenlalivo, bis hoc nihil est ad propositum,
; et 3. d
q. 2,
repraesvitantur diversa in nocte lu- quia in relationibus ordinis essen- et 4 . d
q. 2
centia, /iabe'nr propositum, sive idcm sit tinlis, non potest esse alia et nlia nbi nrtg
euin lei
lumen sive diversum. dependentin in aliquo vd duo in eo- ellVctui

Conprmatvr,qi(ia hirren nan rcprasen- dem ordine, ut piita ejusdem men- proveui
a
tatur formalller, nec est raiio formalis surati nd duas mensuras in eo pluribi
causi
repra}sentativi,sed tantnmest illud in quo dem nec ejusdem partici-
ordine ,
in eoile
ordine
aliquid reprcesentatur . Videlur crgo, pantis ad duo participata, nec e-
quod quanto lumen esl perfectius, tnnto jusdem effectus ad duas causas
in ipso prcecisius et distinctius relucet il- totales in eodem ordine sicut ,

Ind, quod reprcesentativun reproesmtai. probatum est in quaestione de uni-

Nec exemplum valet ad proposi- tate Dei; ergo in ista relatione,
7.
Quare no-
tum, imo est ad oppositum, quia ubi non est tantummodo similitu-
cti.uca
aliter de
vel dure qualitates sunt in tali do, sed imitatio et exemplatio pas-
die,
alit^T de
corpore ut lux et color, quarum siva, impossibile est idem absolu-
nocte altera lumine
multiplicat se in tum referri ad diversa, et ita non
reprse&en-
tantiir ? majori prsesente alia in minori , potest esse eadem species in ra-
(Juare
slellte de quando nihil aliud efticacius mo- tione repraesentativi diversorum
die iion
apparent vens movet, vel utraque multipli- sub ratione diversorum.
Desensu,
et cat se simul in luce majori; sed Secundo (g-) ad istud primum
sensalo.
Scot.
efiicacius movens tantum per- membruin arguo sic, quia reprse-
de luce 2.
dibt. 13.
cipitur , et minus efficaciter mo- sentativum secundum totam vir-
vens non percipitur, sicut stellae tutem suam reprsesentans obje-
de die multiplicant radios suos, ctum aliquod sub una ratione, non
sed non videntur, quia aliud lumi- potest simul reprsesentare idem ,

nosius efticacius movet visum. Vel
si una est qualitas sensibilis in ta-
li corpore, ipsa virtualiter conti-
net duo retDrsescntativa color e-
nim quodam modo continet lucem,
cum sit lux in corpore terminato,
et ideo in alio et alio
sat diversa repr?esentativa, aliud
scilicet in majore, et aliud in mi-
vel aliud sub alia ratione objecti.
sed phantasma in eodem instanti
in quo intelligitur universale, se-
;
cundum totam virtutem suam re-
praesentat objectum ut singulare
virtuti phantasticae, quia tunc est
lumine cau- actualis imaginatioillius objecti in
singulari; et patet, quod secundum
totam virtutem phantasmatis ,

nore, et ita semper stat, quod non quia alias virtus phantastica, non
sit idem reprsesentativum objecti posset habere per phantasma ita
subdiversa ratione reprjesentabi- perfectum actum circa objectum,
lis, quantumcumque aliud lumen sicut objcctum natum est reprge-
et aliud concurrat. sentari per illud phantasma, igi-
Si respondeatur (f) quod idem tur tunc non potest reprsesentare
Secunda
responsio, secundum eamdem qualitatem po- objectum sub alia ratione reprse-
Henr.
test esse simile diversis , sicut sentabilis.
 ; :

DlST. III. QU^STIO VI 23<)

tione naturce indifferentis ad singularia

COMMENTARIUS. et prsBcedentis iila.

Conseqw^atinm probo, scilicet quod ia

(a) Confra istam opinionem. Hic Doctor illo prio:i intellectus liab:;t oltjectum siDi
f-
supponitunLim verum, qiiod intellectus po- prresims in specie inlelligibili, et [)n)b,u
potest test cognoscere universnie, et per conse- pfimo ex pale
'gnoscere univer.salitiitis objecti;
liversale, quens intellectus ])Otest habere objeclum secuiido ex parte pnjesentiie. Es. pirte
perfecte prjiesens in ratione universa- universalitatis objecti arguit sex viis,
li. Nota, quod tantum loquitur de univer- pi-obando quod tale universale, ut prius
sali, hoc est, de natura ut intlifferenii ad actu intelligendi non possit esse pnesens

singularia, et ut priori quolibet singnlari intellectui in ratione objecti intelligibilis,

non aute:n loquiiur de universali secun- nisi per speciem intelligibilem causatam,
do intentionaHter capto, sive de natura impressam intellectui possibili reproesen-
ut accepta sub tali int.entione, patet, quia tantem tale universale in ratione objecti
loquitur hic de universali ut pnecedit co- intelligibilis.

giiilionem sui; sed universale secundo in- (c) Primo argtio sic. Hic probat [trimo

tentionaliter captum non potest fundari in ralione pumpta ex parte phantasmatis

natura aljsoluta, sed lantuin in natura ut repr?esentantis. Et ratio stat in hoc
cognita, ut Doctor innuit in suis univer- Universale ut est prius actu intelligendi, ^'"'^*'J'^'*
^*"'"
salibus. Intendit ergo loqui de universali, antequam intelligatur, oportet esse pr;T;- P^';'fi i":ea-

sens intellectui non in se, (ut patet) ergo di.

ut est natura indifferens ad omnia singu-
laria, et ut prior illis. Cum ergo dicit in in aliquo reproesentativo, aut ergo in

littera : fnlelleclus polest habcreohjectum, pliantasmate, aut in specie intelligibili;

actu universale perfccte sibi prccscns in aliud dari non potest, non in phanta-
ralione objecti prius natiiraliter qunm smate, (ut probat) ergo in specie inteiii-

actu intclligat, id est, quod potest habere gibili. Patet consequentia a tota disjun-
naturam ut priorem qiiacumque singuia- ctiva ad unam partem cum negatione
rifate, prpesentem sibi in raiione ol^jecii, allerius. Q lod autem non possit esse
supple intelligibilis, priorem naturaliier I)rfiesens in phantasmate, sive quod phan-
quam actu intelligat illam; et cum non tasma noii possit repr.ipsentare aiiquod
possit iilam habere pnesentem, nisi per universaie, sive aliquod ens sub ratione
aiiquod reprfcsentativum natuivB, ut na- universalis, probat Doctor.
turap, et tale repr.Tsentativum existens Sed pro inieiligentia probationis sup-
in inteiiectu vocat speciem inteiligil)ilem, pono aiiqua. Primo, quod repr.iesentati-
qu(B ideo dicitur species intelligibiiis ,
vum aiicujus in ralione objecti inteiligi-
quia est rejtraesentativa objecti inteiii- bilis est dupiex, scilicet omnino illimi-
gibiiis sub ratione qua est inteiiigibiie, tatum ut essentia divina. Aiiud omnino
et non sub ratione qua actu intelligitur. iimitatum ut repr;ipsentativum causatum.
(b) Antecedeas asswnptum videtur satis Primo modo, essentia divina propter sui
manifestum, quia objeclum in ratione ob- iliimitationem perfectissime est repnie-
jecti, est prins naturaliter actu, et pcr omnium inteiligibilium quan-
sentativa
consequens universalitns, ctc, Ista uni- tumcumque diversorum, ut patet a Sco-
versalitas non accipitur pro aiiqua se- to dist. 2. et 37. et de taii non inteiligi-
cunda intentione, sed pro aliqua condi- tur. Secundo, suppono quod repi-cesen-
 ^40 LIB. l. SENTENTIARUM

tare aliquid perfecte, vel esse reprsesenta- phantasma sit repreesentativum simplici-

tivum alterius entis a seipso, est ipsum ter limitatum, et est primo repraesentati-
ens continere eminenter aliud secundum vum naturre singularis sub conditioni-
totam entitatem illius, ut patet a Doctore bus, et circumstantiis singularibus et ma-
dist. 3. secimdi, et ex intentione ipsius terialibus; sequitur quod idem phantasma
dist.'^. primi. Et sic nuUa creatura quan- manens simpliciter idem, non potest re-

tumcumque perfecta, potest esse reprse- prsesentare naturam in ratione objecti

sentativa alterius non contenti virtualiter intelligibilis sub ratione simpliciter abso-
Reprae?
in ipsa. Tertio suppono, quod ratio uni- luta et universali. Nota tamen propter illa, sentatvuii

versalis et ratio singularis sunt rationes qute dixi in secundo supposilo quod re- ^'||'t'uai!!'

et
omnino reprsesentabiles diversarum ra- prgesentativum estdu[)lex, scilicet forma- gg^gj^jig^y

tionum, sic quod non potest reperir le et virtuale. Primum est species intelli-

aliquod unum reprfesentalivum simplicitei gibilis respectu objecti intelligibilis Se-

limitatum perfecte reprfesentans utrum- cundum est continens virtualiter vel emi-
que, et quod singulare possit etiam habe- nenter entitatem alicujus objecti intelligi-
re reprfesentativum in intellectu sub ra- bilis, ut docet Doctor m Quodlibetis
tione singularitatis, quod dicatur species qucest. 14. Secundum ergo suppositum
intelligiblis, de hoc patebit in ^. d. 3. debet intelligi de reprsesentativo virtuali
7.10. et 11. comparando singulare ad et non formali.
intellectum ex natura potentise. Posset etiam addi tertium reprsesentati-
i
Si fieret instantia quod eadem species vum quod dicitur repraesentativum essen-
lustantia. intelligibilis potest esse repr(csentativa tiale, et sic objectum inferius est reprse-

minus universalis, et magis universalis, sentativum essentialiter objecti superi-

puta albedinis et coloris, et Doctor dubita- oris; ex hoc quod continet tale superius

tive loquilur ^j^fe.s^. l. prcesentis distin- essentialiter, et per consequens non tan-
ctionis. tum potest esse ratio formalis, licet re-

Responsio. non est

Dico quod lioc sustiucndo, si- mota producendi speciem intelligibilem
mile de reprsesentativo alicujus sub ra- sui; sed etiam potest esse ratio formalis,

tione singularis et sub ratione universa- remota tamen, producendi speciem intelli-

lis, et de reprsesentativo alicujus sub gibilem omnium superiorum, ut supra ex-

ratione minus universalis et sub ratione posui. Doctor autem in prcesenti q. loqui-

magis universalis, quia in primo modo tur tantum de reprsesentativo formali,

intelliguntur reprfesentabilia simpliciter quod est , vel species intelligibilis vel

diversarum rationum ; non sic intelligcn- phantasma, et probat quod non phan-
do quod hoec albedo, et albedo in com- tasma.
muni sint diversarum rationum, cum una (d) Respondelur quod species eadem.
sit de quidditate alterius, sed sic, quod Hic ponitur responsio Henrici ad argu-
ratio universalitatis, et ratio singularita- mentum Doctoris, et dicit quod licet ea-
tis sunt diversEe rationes. Sed secundo dem species sive idem phantasma non ,

modo minus universale et magis univer- possit reprcesentare idem sub diversis ra-

sale non sunt reprsesentabilia, ut omnino tionibus, tamen sub alio et alio lumine
diversarum rationum, cum utrumque sit potest reprresentare, quia in lumine vir-

reprsesentabilis sub ratione universalis. tutis phantasticiTe tantum i-epnesentat sub

Isas suppositis patet ratio Scoti, quod ratione singularis, sed in lumine intelle-
 DIST. III. QU.ESTIO VI. 241

ctus agentis repraesentat sub ratione uni- vum alicujus sub ratione singularis, per

versalis. nullum posterius sibi adveniens, nec per

(e) Contra. Hic Doctor arguit contra ahquod extrinsecum poterit esse reprse-

responsionem Henrici.Et pro intelligentia sentativum alicujus sub ratione univer-

hujus responsionis nota , dicimus enim sahs; ergo falsum est dicere, quod idem
quod aliquid potest competere alicui ,
pu- phantasma in lumine intellectus agentis
ta A ratione posterioris, et aliquid ratione est reproBsentativum universalis, et in

ipsius A. Exemplum primi, Francisco lumine virtuiis phantasticae sit repraesen-

competit esse similem, puta Joanni albo» tativum singularis, et hoc est quod di-

ratione albedinis sibi inhoerentis, et com- cit Doctor, et patet littera usque ibi:

petit sibi esse similem Joanni essentiali- (f) Si respondeatiir. Hic ponitur una g
^**"''"^"^-
ter, ratione naturse existentis in utroqu^. responsio Henrici, qui dicit quod non
Primo modo competit sibi tantum per ac- est inconveniens idem sub eadem ra-

cidens. Secundo modo per se, quia rati- tione formali esse repraesentativum di-

one naturae quse est de essentia Francisci. versorum, et probat per simile, quia idem
Hoc idem dico de reprfesentativo ,
quod secun Jum eamdem qualitatem potest esse
competit ahcui esse reprsesentativum ex simile diversis, sicut unum album, se-

sua ratione formali et priori, vel ex ali- cundum eamdem albedinem est simile di- Responsio
ad
quo posteriori, et per accidens. Exem- versis albis. Dicit Doctor quod hoc ni- Henricum.
plum primi , species sensibilis albedinis hil est ad propositum, et responsio stat
ex sua ratione formali, est reprsesentativa in hoc : Licet eadem qualitas, puta
albedinis . Exemplum secundi ,
potentia eadem albedo possit esse similis decem
sensitiva, vel organum habens in se ta- albis, ita quod in eadem albedine
lem speciem sensibilem ,
potest dici re- sint decem similitudines terminatae ad
prsesentativum albedinis, et hoc per acci- decem alba, est tamen impossibile, quod
dens, quia non ratione talis potentioe, sed eadem albedo una similitudine sit similis
ratione illius speciei sibi accidentaliter in- duabus albis, quia tunc eadem similitudo
hserentis. per se dependeret a duobus terminis to-
Dicit ergo Doctor, quod hic quteritur talibus. Sic dico in proposito, ubi est or-

de reprsesentativo ex sua ratione forma!i, do essentialis sive dependentia essentialis

sive de reprsesentativo in se ; et illud est unius ad aliud, est impossibile unum de-
in se simpliciter tale, nec fit tale per pen.lere a duobus in eodem genere, nam
aliquid posterius, nec variatur per quod- species repraesentativa essentiahter de-
cumque posterius quoad suam rationem pendet ab ipso repraesentato, quia reprae-
formalem repreesentandi, nec similiter sentativum imitatursuum repraesentatum,
per quodcunique extrinsecum, licet forte sicut imperfectum suum perfectum , et

per aliquod extrinsecum possit magis vel semper loquor de repraesentativo, quod ex
minus disponi ad perfectius, vel imper- sua natura est posterius repraesentato, et
fectius repraesentandum ; erit tamen sem- in essendo et in perfectione, quia essentia
per ex sua ratione formali tantum re- divina est perfectissima raiio repraesen-
prsesentativum alicujus sub eadem rati- tandi quodcumque intelligibile, tamen
one, et non sub diversis omnino rati- ipsa est simpliciter prior in essendo et in

onibus; cum ergo phantasma ex sua ra- perfectione. Si ergo phantasma per te,

tione formali sil tantum reprsesentati- repraesentaret aliquid sub ralione singu-
Tom. IX. 16
 242 LlB. I. SENTENTIARUM

laris, et aliquid sub ratione universalis, Si objiciatur, quod idem reprsesentati- lo.

tunc idem dependeret a duobus totaliter, vum potest reprsesentare idem sub ratione ^^i^'^^^^

qu a t reproesentat singulare ipsum imi- magis et minus universalis, ut supra di-

tatur, ut posterius suum prius, et sic idem xi, et illud reprfesentalivum quod ponitur

simpliciter dependeret a duobus in eodem a Scoto, reprcesentat secundum totam

genere, quod est impossibde. Patet ergo virtutem, cum sit agens mere naturale;
quod non est simile de albedine habente ergo idem sub diversis rationibus potest

plures similitudines. ab eadem specie intelligibili reprsesentari,

9. Secundo principaliter ex eadem via

(g)
ut albedo sub ratione albedinis, et sub ra-
arguit Doctor,"probando quod phantasma tione coloris, et quahtatis,et entis.

non possit esse reprsesentativum alicujus Dico primo, quod non sunt rationes op- Responsii

objecti inteliigibilis sub ratione universa- positse sicut ratio singularis et universalis.

lis, et probat sic : Quia reprcesentativum Secundo dico quod ad mentem Scoti, sunt

quod secundum totam virtutem suam re- ponendse alise et alias species respectu

proisentat objectum, etc. Major patet, magis et minus universalis, ut supra pa-
tum quia reprfBsentativum formale in re- tet qucest. 1. et 'i. prcesentis distinctionis.

prfesentando dependet a reprsesentato, Tertio dico, quod forte non est inconve-

quia sub eadem ratione formali reprsesen- niens posse reprsesentare idem sub diver-

tat quo causatur, sed idem non potest in sis rationibus potentifie cui inexistit.

eodem instanti dependere a duabus rati- Quarto dico quod non est probatum, quod
onibus formalibus oppositis, ut paiet, nec eadem species intelHgibiiis in eodem in-

etiam pro alio instanti. Tum, quia reprae- stanti sit simul ratio reprsesentandi minus
sentativum reprresentans aliquid secun- universale, et magis universale, quia forte

dum totam virtulem suam alicui potentife simul non potest esse ratio formahs pro-
ut ibi existens, in eodem instanti non po- ducendi notitiam minus universalis, et ma-
test reprsesentare illud perfecte aheri po- gis universaHs, cum prius producat noti-

tentise cui non inexistit, ut patet de spe- tiam confusam magis universahs, ut diffu-

Virtuslimi- cie sensibiU existente in organo potentiae se \)aiei qucest. 'i. prcesenlis distinctionis.

idem in eo- iterum dicatur, quod eadem

^rendo visivPB, qujB uou reprsBsentat
Si sicut
in
primo 11.
,''^. dem instanti secundum totam virtutem species intelligibilis reprsesentat
Objectic
stanii
virtuti nhantasticffi, imo nec in aUo in- singulare vagum ; secundo ipsam naturam
non potest '

habere stauti, cum in virtutc phautastica sit pro in se ; tertio singulare signatum, ut patet
duos efle- e
m
. • • •
• •
i.. i ii i -i
ctiis. prium reprjBsentativum ; ergo a tortiori a Doctore sua Metapnysica ?h 1. lioro\
non poterit reprsesentare diversa sub di- ergo slmiliter et phantasma poterit.

versis rationibus, sive idem sub opposi- Dico uUra ea quse di\i supra, quod solutio.

tis rationibus. Tum quia sicut virtus iimi- primum reprtesentatum occurrens inteUe-

taia in agendo in eodem instanti non po- ctui est singulare vagum. Nam primo, in-

test habere duos effectus perfectos, prse- teUectus judicat de aUquo singulari va-

cipue diversarum rationum; ergo nec vir- go ut de aUqua aUjedine ; secundo, de al-

tus Umitata in reprtesentando in eodem bedine in se ; et tertio de omni albedine

instanti poterit reprsesentare idem sub singulari judicat ipsam esse albedinem,
diversis rationibus, et maxime diversis sicut dixi supra, exponendo dictum Au-
potentiis, ut supra dixi, et sic patet ista gustini, q. 3. prcesentis distinctionis,

major. quod secundum formam communem judi-

 DIST. III. QU/ESTIO VI. m
co de occurrentibus esse talia secundu m non transferret objectnm ab ordi-
illam formam ; sed non intelligit, quod nc ordincm, nec illud esset ma^ inquitutAvic.
in
eadem species intelligibilis repruesentet gis proportionatiimintellectui pos- de :i.

Anin:a.
aliquid sub ratione universalis, et sub sibili quam phantasma ergo est text. 19.
;

ratione propria singularis, cum ipse in intellectu possibili, quia nihil

velit quod singulare natum sit reprre- reaipitur in intellectu agcntc. II-

sentari intellectui sub ratione propria lud autem primum causatum non
singularitatis, per speciem propriam cau- potest poni actus intclligcndi, quia
satam ab illo, ut patet iii 2. dislinct. 3. primus tcrminus actionis intclle-
quosst. ll.etsic per speciera intelligibi- ctus agcntis, est univcrsale in a-
lem universalis possetrepraisentare omnia ctu ; universale autem in actu prse-
singularia illius universalis, sed tamen cedit actum intelligendi, sicut prse-
sub ratione universali et non sub ratione dictum est in antecedentc, quia ob-
propiia singularitatis. jectum sub ratione objecti prsece-
dit actum.
SGHOLIUM.
Et con.irmatur ratio (c), quia
Eamdem consequentiam de danda specie intallectus agentis cst facerc de
intelligibiii, probat d labus viis ex parte non universali universale, vel de
intellectus agentis. Prima, quia est potentia intcllccto in potentia intellcctum
activasecundum Philosophum ergo habet ;
in actu, sicut dicunt auctoritates
terminum realem non in phantasia, quia est
inextensus, sed ejus primus actus est secun-
Philosophi ; et Commcntator 3. de Comm.
Scotus
18.

dum Philosophum facere universale in a- anima, dicit quod si csscntise re- negat uni-
versale
ctu,quod fuit tale in poteutia, nec hoc aliter rum cs^scnt univcrsalcs, sicut po- a jiarte
rei.
flt, quam producendo speciem intelligibi- suit Plato, non indigeremus, sc-
lem. Secunda, agens in ratione activi co-
cundum ipsum, intellcctu agente.
sequatur po sibili in ratione passivi ergo
quod causat, recipitur in possibili, sed
;

cau-
Cum autcni univcrsale inquantum
sat universale ; ergo, etc.
universale nihil sit in existentia,
sed tantum sit in aliquo, ut re-
8.
de Ani-
Ex alio membro (a)arguitur sic : prsescntante ipsum objcctum sub
ma. intellectus agensest potentia me-
text.
tali ratione, ista verba nullum in-
m. 1«. 3. re activa secundum Philosoplios, tellectum liabent, nisi quia intcl-
Anima quia est illud quo est omaia facere, sic- lectus agens facit aliquid reprse-
text. ..... . ^ . ,

3m. 17. ut possibilts est quo est omma fievi, et scntativum univcrsalis, de eo quod
secundum Philosophum, est sicut fuit repra3scntativum singularis,
ars ad materiam, id cst, ita compara- quomodocumque illud dc intclliga-
tur ad intellcctum possibilem sic- tur, materialitcr vcl virtualiter,
ut ars ad materiam ; omnis au- hoc iT.aliter est facere reprspsen-
tem actio rcalis habet aliqucm tcr- tativum sub ratione universalis,
minum realcm ctunum; ille au- quia actio talis non terminatur ni-
tem terminus realis non est in siad reprsescntativum objecti sub
phantasmate, quia intellectus a- ratione universalis ergo talis a- ;

gens nihil causat in phantasmati- ctio intellectus agcntis terminatur

bus, quia illud receptum cssct ex- ad formam aliquam i^ealem in exi-
tensum, et ita intellectus (b) agens stentia, quae formalitcr repraesen-
 244 LIB. I. SENTENrfARUM

tat universale inquantum univer- COMMENTARIUS.

sale, quia aliter non posset termi-
nari actio ejus ad^universale s\ib (a)
^ ^
Ex alio membro arquitur -^
sic. Do- ^2.
. Intellectus
ctor ex via intellectus agentis probat ne- agens
ratione universalis. ,,..,.,. , ... didturage
Aiiditio. Dicetur quod tcrminus actionis inlel- cessitatem speciei intelligibilis dupuci re

lectus agentis, est ohjectum universale sub medio. Prumum stat in hoc : Cuicumque n.

universalis \lucens in plianta- agenti, actione reali, correspondet ali-

ratione
quod productum reale actu existens, sed
smate.
intellectu agens dicitur agere actione re-
Contra, universale objectum sub ratio-
ali, ergo correspondet sibi aliquod produ-
ne universalis lucens in p/iantasmate, non
diminutum quia esse ctum actu reale existens. Sed illud pro-
habet nisi esse
ductum non potest recipi in aliquo phan-
reprcesentatum in imagine ; sed si ali-

inquantum lasmate, nec in virtute phantastica, quia

quod esse habet, hoc est

reproesentante ipsum tale esset de necessitate extensum, et

in aliquo, ut in
universalis, sci-
si non in se, saltem in reproesentando
sub illa ratione ita ;

agens sicut diclum et sic tantum reprsesentaret singulare sub

licet quod intellectus,
conditionibus materialibus, et sic per il-
est, facit aliquod reprcesentativum uni-
lud non esset universale praesens in rati-
versalis de eo quod fuit reprcesentativum
one objecti.Major est nota, et minor patet
singnlaris, cum terminus actionis realis
3. de Anima, text. comm. 13. ubi habe-
non sit objectum habens esse diminutum
repra^sentatum,
tur, quod intellectus agens est id quo est
ut esse cognitum vel
omnia facere, et sic vere activus.Habetur
sed quid recde, sequitur quod talis actio

ad formam etiam 3. de Anima, text. com. 17. quod

inlcUectus agenlis terminatur
intellectus agens est sicut ars ad materiam,
realem in existentia, qua formaliter re-
id est, ita comparatur ad intellectum pos-
prcesentatur universale ut univcrsale, et
sibilem, sicut ars ad materiam, ars vero
quam formam realem concomitatur ler-
est activa alicujus receptibilis in materia.
minus intentionalis , ut objectum univer-
Si ergo intellectui agenti correspondet ali-
sale secundum esse reprcesenlatum, quod
quod productum, illud productum erit
habet in specie.
vere reale, et non potest poni intelle-
Item secundo, secundum istam
ctio objecti, quia illa non est prima
(d) viam sic, intellectus agens in
actio intellectus agentis, seu primus ter-
ratione activi non excedit possibi-
minus actionis realis intellectus agentis
lem in ratione passivi; ergo quid-
est universale in actu, id est, est aliqua
quid causatur ab intellectu agente
species intelligibilis habens verum esse
recipitur in possibili, ergo primus
reale, et dicitur universale in actu non in
terminus actionis intellectus agen-
priedicando, sed in repreesentando, et sic
tis recipitur in possibili, et ita
patet ibta ratio. -
cum prima actio intellectus agen-
^
Sed in ista littera de prima actione intel- 13.
ad universale in actu, illud
tis sit Dubitatio,
lectus agentis, forte abaliquibus diceretur
universale vel illud quo ipsum ha-
quod prima actio ipsiusest abstrahere u-
bet esse tale, recipietur in intel-
niversale a singularibus, et a conditioni-
lectu possibili.
bus materiaHbus, quia intellectus agens
de non universali facit universale. Con-
 DIST. III. QU^STiO VI. 245

tra, quia tunc nihil ageret realiter, quia (b) Item quando dicit Doctor : Et ita 15,

universale sic abstractum, non est ali- inlellectusagens nontramferret abordhic

quid reale existens, et solum tale est ter- inordinem. Sic debet intelligi, quod in-

minus realis actionis vel productionis. tellectus agens transfert aliquod ens de
Si iterum dicatur : Ex quo inteliectus ordine sensibilium in ordinem intelligibi-
agens est virtus activa et non factiva ; er- lium. Nam omne per se sensibile est ex-

go terminus reaiis actionis erit in ipso in- tensum, ut patet, et ut sic,non est in po-
tellectu agente, patet. Ex hoc enim virtns tentia propinqua ut intelligatur. Si ergo
activa distinguitur a factiva, (juia actio reprsesentativum sensibilis in potentia
sive terminus actionis, est in agente ; fa- sensitiva tam interiori quam exteriori,

ctio auteni sive terminus factionis recipi- (quod semper reprresentat ipsum sen-
tur in materia sensibili extra, ut subtiliter sibile extensum, puta in tali vel tali

patet a Doctore (/.13. QHodlib. Ergo spe- quantO; et ut hic et nunc, et sub tali "'al^e^g"^
'^^'^"^'ert
cies intelligibilis, quae dicitur terminus ratione) non est primo intelligibile ;

realis actionis ipsius intellectus agentis, ergo intellectus agens transfert illud ordine in
ordinem.
erit subjective in intellectu agente, et ta- sensibile in ordinem intelligibilis in

men ponitur in intellectu possibili. potentia propinqua, pariialiter causan-

14. Dico primo, sufficit quod talis ternii- do aliquod repr^esentativum, reproe-
Solutio.
[nteliectus nus rccipiatur in eadem potentia, non sentans ipsum sensibile ut abstractum ab

^l^"^ enim intellectus agens et possibilis distin- ipsis conditionibus materialibus ; et tale

lisUn^uun. S^"'^^"'"
ut du.ne potentiffi, cum sint una repraesentativum non potest poni, nisi
tur potentia realiter,licet distinguantur ex na- species intelligibilis, qufe immediate reci-
ex natura
rei. tura rei. pitur in intellectu possibili,

Dico secundo, quod forte non esset in- Nota tamen, quod ea quse dixi de intel- 16.

conveniens ponere intellectum agentem lectu agente, quod transfert de ordine iri

virtutem factivam.cum terminus cujus- ordinem, etc. vera sunt, loquendo de in-
cumque actionis intellectus agentis reci- tellectu pro statu isto, ubi sensibilia tan-

piatur in intellectu possibili, et ideo Ari- tum sunt prsesentia in potentia remota.
stoteles dicit, quod intellectus agens est Nam album extra est intelligibile tantum

Differentia 1^^ ^^^ omuia facere, et est sicut ars ad in poteniia remotissima, et album prsesens
inter
materiam, quae
»
omnia nominant factio- virtuti phantastictB per phantasma reprte-
virtutem
aeti\am nem. Posset tamen breviter responderi, sentans illud extense, est in potentia in-
factivam. quod virtus activa non est ratio agendi. telligibile, minus tamen remote, quia ut
aliquid extra suppositum in quo est, non sic, intellectus non potest ipsum primo
enim proprie dicimus intellectum agentem
intelligere; ut vero est pra^sens intellectui
agere ; sed suppositum dicitur agere intel-
per speciem intelligibilem ipsum repree-
lectu agente ut potentia activa, et sufficit
sentantem sine conditionibus materiali-
quod actio intellectus agentis sit in suppo-
bus, tunc est intelligibile in potentia pro-
sito, cui intellectus agens est ratio agendi
pinqua, quia ut sic prpesens, pertinet ad
Potentia vero factiva proprie, secundum
quam suppositum aliquid facit, dicitur
memoriam perfectam, ut exposui decla-

factiva, quia terminus factionis non reci- rando titulum qutestionis, et tunc est me-

pitur in supposito, cujus est talis poten- moria perfecta, quando statim potest pro-
tia factiva, sed recipitur in materia sen- ducere. Si vero album comparetur intel-

sibili extra. lectui non pro statu isto, dico quod non
 246 LIB. I. SENTENTIARUM

sic transfertur de ordine sensibilis in or- gularis, id est, de ipso phantasmate, quod
dinem imaginabiliS; et de ordine imagina- est repraesentativum singularis, reprsesen-

bilis in ordinem intelligibilis : (Intelle- tativum universalis, causando speciem in-

ctus enim agens tantum transfert de ordi- telligibilem, non iuiprimendo ipsam in

ne imaginabilis in ordinem inteliigibilis, phantasmate, sed tantum intellectu possi-

et virtus phantastica transfert de ordine bili, sed exprimendo ipsam, id est, quod
sensibilis in ordinem imaginabilis) quia ut non possit causare pro statu isto speciem

sic, est tantum inteliigibile ab illo intel- intelligibilem, nisi preesupposito phanta-
lectu separato, et sic album immediate, smate de quo exprimat. Si vero ly dg
saltem ut partialis causa, potest movere intelligatur virtualiter, sensus est, quod
intellectum ex natura intellectus, causando intellectus agens producit speciem intelii-

immediate cognitionem sui intuitivam, gibilem de ipso phantasmate virtuaUter

nulla ejusdem albi sensitiva prsecedente. continente ipsam, ut partiali causa, ut in-

Potest etiam ut partialis causa, immediate fra patebit qucest. pemilt. prcesentis distin-

causare speciem sui intelligibilem in in- ctionis, et sic intellectus agens una cum
lellectu possibili separato, concurrente phantasraate producit speciem intelligi-

intellectu agente,ut alia partiali causa, per bilem.

quam speciem intelligibilem potest abs- (d) Itemsecundo, secundum istamviam. ig.

tractive cognosci, et de Iioc vide Docto- Hsecest secundaratio,qua probaturnecessi-

rem in 2. dist. 3. q. 10. et 11. et vide ibi tas speciei intelligibilis sumpta ex ratione
expositiones qnas feci. intellectus agentis. In ista ratione Doctor

(c) Et co7iftrmatur ratio. Hic Doctor supponit unum, quod communiter ab

17. confirmat rationem prius positam, proban- omnibus conceditur, scilicet quod actio

do per auctoritates quod primus terminus j^rima intellectus agentis sit ad universale

actionis realis intellectus agentis, sit spe- in actu, quod dictum non potest habere
cies intelligibilis. Unde Commentator 3. veritatem, nisi de aliquo reprffisentativo
de Anima, com. 18. dicit quod univer- ipsius universalis, semper supponendo
salia nullum esse habent extra animam, quod prima actio intellectns agentis sit

quod intendit Plato, quia si ita esset, vere realis ; ergo terminatur ad aliquod
non indigeremus ponere intellectum agen- vere reale et realiter existens. Univer-
tem ; heec in fme illius commentarii. sale vero, quod est universale in prsedi-

Ex quo patet, quod ideo ponitur necessitas cando, ut puta homo in communi ut sic,

inteiiectus" intellectus agentis, ut faciat de non uni- non habet aliquod esse reale, ut prsescin-

denonmii- vcrsali universale.

Et patet etiam per hanc dit a singularibus ; abstrahit enim ab om-
v^rsaii
auctoritatem, quia intellectus agens est
lacit uni- ' ' *=^
ni existentia, sive accipiatur
'
homo sub
versaie. facere de non universali universale quse secunJa intentione, adhuc minus esse
;

auctoritas non habet alium sensum, nisi reale habebit, quia ut sic, tantum con-
quod intellectus agens de illo, quod erat sideratur in esse cognito. Si ergo prim.a
reprsesentativum singularis, facit reprse- actio intellectus agentis terminatur ad
sentativum universalis, ut notat Doctor universale in actu, et talis actio est vere

parum infra, cum dicit, sive ly de acci- realis, sequitur quod tale universale in
piatur materialiter, sive virtualiter. Si ly actu erit tantum in reprteseniando, et

de accipiatur materialiter, tunc intelle- illud erit species intelligibilis actu exi-

ctus agens facit de repreesentativo sin- stens.

 DlSr. 111. QU/ESTIO VI. 247

Si dicatur concedendo, quod prima SGHOLIUM

actio intellectus agentis sit realis, sed ter-
Eadem consequentia pro specie intelligi-
- minus illius actionis non reci[)itur in in-
bili probatur aliis duabus viis ex parte
tellectu agente, sed in virtute phantas- niagis et minu.s universalis. frima, datur
tica, et sic non oportet ponere speciem habitus circa magis universale ut Meta-
intelligibilem pertinere ad memoriam in- physica ;
ergo haberi potest actus circa il-

tellectivam, ut memoria intellectiva es(.

lud universalius, non concipiendo minus
universale, ergo datur aliquid praeter phan-
Contra hoc arguit, probando quod om-
tasma repraesentans illud universalius, quia
ne productum ab intellectu agente tan- non potest repr^sentari in J)hantasmate,
tum recipiatur in intellectu possibili, quia nisi pritis reprsesentato minus universali,
intellectus agens in ratione activi non ex- quod propinquius est singulari phantasi-
cedit possibilem in ratione passivi ; ergo abili. Secunda, universalius non coici-

ab intellectu agente,
pitur secundum totam suam indifferen-
quidquid causatur
tiam in inferiori ; ergo in aliquo quod abs-
immediate recipitur in possibili, et sic
trahit ab inferioribus ergo non in plian-
stat ratio Doctoris.
tasmate.
Nota tamen hanc propositionem, quando
dicit quod inlelleclus agens in ralioiie Secundum tertiam viam (a) ar-
aclivi non excedit possibileni in ratione guitiir primo sic habitiis : miniis
passivi, quia non habet veritatem e con- imiversalis et magis imiversalis
verso. Ista est enim vera, quod omnis simt distincti habitus proprii,alio-
actio intellectus agentis recipitur in intel- quin Metaphysica ut Metaphysi-
lectu possibili ; ista tamen non est ca non esset habitus distinctus
sic vera, quod quidquid recipitur ab intel- intellectuS; quia esset de univer-
lectu possibili, sit causatum ab intel- salissimo objecto ad omnia alia
lec<u agente, nec partialiter, nec tota- objecta habitu autem universa-
;

liter, quia potentia receptiva naturalis in liori contingit uti, non utendo
plus se habet, quam potentia activa na- aliquo alio habitu minus uni-
turaliS; ut supra patuit m 7. 1. Prolo' versali, ergo contingit habere a-
gi, intellectus enim possibilis ex natura ctum circa universalius, eo modo
intellectus, est in potentia passiva natu- quo respicitur ab habitu illo uni-
rali ad multa, quae non subsunt causali- versaliori, non habendo actum
tati agentis naturalis, ut supra patuit. circa minus universale sed non ;

Si tamen vera sit propositio e converso, habotur actus intelligendi circa

scilicet quod quidquid recipitur in intel- universalius, nisi ipsum sub tali
lectu possibili, causaturab intellectu agen- imtione sit prresens intellectui
te, erit vera pro statu isto, et natura- sub ratione pr?esentis, et non ha-
liter loquendo, sustinendo tamen quod in- betur actus intelligendi circa ip-
tellectus agens sit partialis causa ir)tel- sum in ratione praesentis nisi
lectionis, et forte principalior intellectu sub ratione univcrsnlis ergo ;

possibiIi,j ut videtur innuere Doctor in universalius potest esse praesens

Quodl. [quoest. 5. intcUectui absque praesentia ali-
cujus minus universalis. Sed si
prsecise intelligeretur objectum
in phantasmate, nunquam esset
 248 LIB. I. SENTENTIARUM

majiis universale prsesens nisi in potentia inclinata nunquam posset tale

minus universali, quia nnnquam objectum cognoscere, nisi esset preesens

nisi in singulari phantasiabili ;
per speciem intelligibilem, ut patet de ob-
ergo est proesens in specie intelli- jecto habitus Metaphysici, qui inclinat ad

gibili existente in intellectu. ens inquantum ens; ergo ens ut ens erit

Item, ultimo (b)quoad hanc vi- intellectui prsesens, et non per phanta-
am arguo sic : Universalius nun- sma, ut probatum est per duas rationes
quam apprehendltur quantum ad primas, nec per habitum, quia habitus
suam indifferentiam totam, quan- ut habitus, non est simihtudo objecti

do apprehenditur in suo inferiori; intelligibihs inquantum intelhgibile, Et

tota enim indifferentia universa- ^'' ^^^^^ ponatur similitudo objecti, hoc
^^°^^^ ^^^ socundum quod ipsum tantum erit similitudo objecti intelligibi-
4r°Jeata-
conceptum, est idem cuilibet lis, non inquantum intelligibile, sed ut co-
minuscom-!^^
mune iuferiori nunquam autem com-
;
gnitum. Tum etiam, quia habitus incli-
non reprae-
sentaio munius, ut conccptum tantum in nat ad simdes actus ex quibus causatur.
communio-
ri,
.,...,.
mferiori aliquo, est idem cuili-
. . ,
Cum ergo inclinet ad cognitionem entis
bene e coa- \^^4.
bet
-p
mferiori
• • -,

in universali, ergo intellectus ante habi-

tra. suo, sed pra^cise illi
inquo concipitur ergo quodcum- ;
^"'^ causatum, prius intelligit ipsum ens
que universale conceptum in sin- *" ^®- ^^ nonpotest ipsum intelligere nisi

gulari, vel communius sit sibi proesens; ergo erit prsesens per
in minus
communi, non concipitur secun- speciem intelligibilem.

dum totam suam indifferentiam. Et nota bene, quod ex his duabus ra- 21.

Potest autem intellectus con- tionibus ultimis habetur, quod universa-

cipere illud secundum totam suam lius est prsesens per propriam speciem
indifferentiam ergo non conci- ;
intelligibilem ipsum reprsesentantem. Sed
pitur prsecise communius in mi- quia in littera istarum rationum sunt a-

nus communi, vel universale in sin- liquoe obscuritates, ideo expono illam.
gulari et ita non preecise con-
;
Cum dicit ibi : Habitus minus iiniver-

cipitur universale in phantasma- salis et magis universalis sunt distincti

te, phantasma enim non est pro- habitus proprii, alioqmn Metaphysica ut
prie nisi ipsius singularis, et Melaphysica id est, scientia metaphysi-
hoc inquantum est singulare spe- ^^^^^ "^ metaphysicalis, non esset habi-
ciei specialissimse, et hoc si phan- tus intcUectus distinctus, supple ab aliis

tasma sit sibi impressum ab ali- habitibus. Hic Doctor loquitur de habi-

quo debite propinquato. tu scientifico. Et cum dicit, quod isti

habitus scientiuci magis universalis et

COMMENTARIUS. minus universalis sunt distincti forma-

liter, quia distinguuntur suis rationibus
2(1. (a) Secundum tertiam viam. Probat formalibus, distinguuntur etiam ab obje-
principale intentum per duas rationes ctis, quorum sunt tales habitus.
sumptas ex magis et minus universali, Si dicatur, ex quo enim habitus Me- Objectio.

ettota vis primse rationis stat in hoc: Ha- taphysicus est entis inquantum ens, et
bitus ut habitus talis objecti, inclinat na- habitus Physicus est corporis mobilis
turaliter ad cognitionem talis objecti, et sub ratione vel naturalitatis, vel mobi-
 DIST. 111. QU^STIO VI. 249

litatis ; ista duo objecta non distinguun- ibi prsesens in ratione objecti intelligi-

tur realiter, ut patet, nec fornialiter, bilis, non est autem prfjesens per habi-
ciim inferius sit idem formaliter suo su- tum scientificum, ut supra dixi ; crgo erit

periori, licet non e contra, ut patet a sibi prsesens per speciem intelligibilem,
Doctore supra distinct. 2. quoest. 1. quod est propositum, et patet ista ratio.

parlis secimdw. (b) Item uUinio quoad hanc viam ar- 23.
Pro nunc dico, quod sufficit ista ob- guo sic. Ista ratio stat in duobus di-

jecta distingui objective et conceptibili- clis.

ter, et talis distinctio est sufficiens di- Primum est de indifferentia universa-
stinctionis habituum magis, et minus Hs, quando dicimus quod universale est

universalis. Sequitur : Ilabitu autemuni- indifferens ad omnia inferiora secundum

versaliori contingil uti, non utendo totam suam indifferentiam, sic intelligi-

aliquo alio hahitu minus x.niversali, tur inquantum ipsum ut sic conceptum
patet, quia habens habitum Metaphysi- est idem cuilibet inferiori ;
sicut cum
cum potest uti illo, cognoscendo ipsum concipio animal secundum totam suam
ens inquantum ens, non cognoscendo indifferentiam ad omnia animalia, ipsum
pro tunc aliquod inferius. concipio ut est idem omni animali, et

Et nota, quod si habitus ponatur ut ut commune omni animali. Si vero con-

tantum inclinans et facilitans potentiam ad ciperem aiiimal tantum ut in aliquo in-
similes actus, ex quibus causatur, tunc feriori, puta in homine, tunc non con-
potentia dicitur uti illo, quando secun- ciperem animal secundum totam suam
dum inclinationem talis habitus operatur, indifferentiam, qua est idem cuilibet ani-

sive quando elicit actus ad quos talis ha- mali.

bitus inclinat. Si vero ponatur habitus Secundum dictum est, quod possum
ut partialis causa actus, ut videtur in- concipere universale secundum totam
nuere Doctor infra distinctione 11. et in suam indifferenliam, ut puta,possum con-
tertio, distinctione 21. tunc potentia dici- cipere ens secundum quod est indifferens
tur uti tali habitu, quando elicit actus ad omnia entia, sed certum est quod non
circa aliquod objectum, quorum habitus possum ipsum concipere, nisi esset pr«-
est causa partialis. Potentiam ergo uti ha- ye^s intellectui in ratione objecti intelli-

bitu est elicere actum circa aliquod ob- gibilis, hoc autem non potestesse, nisi per
jectum, ad quem actum talis habitus in-
aHquod repra^sentativum, ipsum reprte-
clinat potentiam, vel cujus actus est cau- gentans secundum totam suam indifferen-
sa partialis quod habens
; et sic patet, ^^^^ .
g^ jHuj ^on potest esse phantasma,
habitum Metaphysicum, qui tantum vel ^^;^^ ^^^ reprtBsentaret ipsum secundum
inclinat ad actus, vel est partialis causa
totam suam indifferentiam, sed ut inquan-
actuum similium ex quibus generatur,
tum est idem alicui singulari phantasiabi-
cl per consequens talis habitus tantum
li ; ergo erit prsesens per speciem intelli-
inclinat potentiam ad actus circa objectum secundum
gibilem, reprffisentantem ipsum
universalissimum sive complexum, ut prin-
totam indilYerentiam, et sic habetur pro-
cipia et conclusiones, sive incomplexum
positum.
ut subjectum Metaphysicfe . Si ergo intel-

lectus per talem habitum potest cogno-

Scere ens inquantum ens, oportet quod sit

 ;;

2J0 LIB. 1. SENTENTIARUM

SGHOLIUM. sibili, et agunt per modum naturse,
et ita causant necessario in illo
Secundo principaliter probatur dicta con-
prsesentiam cujus est receptivus
sequentia pro specie intelligibili. Primo, in-
tellectus potest habere operationem sibi pro-
rnodo objectum non est prsesens
priam sine potentiis inferioribus, alia-i non intellectui possibili in cognitione
poiset esve sine eis ; ergo habet prsesentiam abstractiva ante actum elicitum,
objecti sine eis, quia causse hujus praesen- nisi per aliquod reprsesentativum,
tise, id est, speciei, sunt naturales, scilicel
quod voco speciem, et sic habeo
phantasma et intellectus agens, et debite
propositum,
applicatse passo, id est, intellectui possibili.

Secundo, alise potentiee cognitivae inferiores Secundo sic: Aliae potentise co- 11.

utsensu^ communis, habent speciem sibi gnitivse habent objectum prsesens

propriam distinctam a specie sensus exter- eis, non solum prsesentialitate se-
ni ergo et intellectus speciem propriam di-
;
cundaria, scilicet quia illa sunt
stinctam a phantastica, quia quod perfecti-
prsesentia aliis potentiis inferiori-
onis est in inferiori, concedendum est supe-
bus, sed propria prsesentialitate,
riori potentise.
sicut sensus communis habet colo-
De secundo membro (a), scilicet rem praesentem, non tantum
sibi
prsesentia probatur illa objecti, inquantnm est praesens visui, sed
consequentia prima, primo sic : quia habet speciem ejus prsesen-
Aut intellectus potest habere obje- tem in organo sensus communis
ctum sibi prsesens in ratione obje- ergo cum hoc sit perfectionis in
cti intelligibilis absque hoc, quod potentia cognitiva, scilicet posse
sit prsesens alicui potentiae inferio- habere objectum sibi prsesens sub
ri,aut non. Si non,igitur non potest ratione, qua objectum talis po-
est
habere aliquam operationem sibi tentise, sequitur quod intellectus
propriam sine potentiis inferiori- non tantum potest liabere obje-
bus, quia si non potest habere ob- ctum sibi prsesens, quia prsesens
jectum suum sibi prsesens sine eis, est ^artuti phantasticse, sed pro-
Text. non potest habere operationem si- pria prsesentialitate, inquantum
com. 12.
et 13.
ne eis, igitur nec esse sine eis se- per ali-
scilicet relucet intellectui
2. deAiii-
ma.
cundum argumentum
^ Philosophi ^
quod, quod est in intellectu. Item
lexi. 21. i,i i^ lif)^ de Anima, unde non contin- (c) potentia non potens habere
jnteiiectus gerct intellcctum separari a cor- actum nisi objectum sibi
circa
derienderet . ,
,

in pore sicut perpetuum a corru- prsesens, si non potest habere illud

operari pro
prio ptibili, nisi posset habere opera- prsespus, nisi per aliquam aliam
^pellderertionem propriam non dependentem potentiam, cui conjungitur con-
iisdemin ^ partc scnsitiva. Si autem potest tingenter, dependet in operatione
essp.
habere objectum prsesens absque sua a tali potentia sibi oontingen-
ejus praesentia potentise inferiori; ter conjuncta,et ita estimperfecta.
ergo habet Haec consequentia (b). Intellectus, certum est quod non
probatur, quia agentia talis prse- potest habere operationem nisi
sentise objecti, scilicet phantasma circa objectum sibi prsesens, et
agens sunt sufticien-
et intellectus per te non potest habere objectum
ter appropinquata inteliectui pos- prsesens sibi nisi in virtute plian-
 ; .

DIST. III. QU.ESTIO VI. 251

tastica ; virtiis aiitem phantastica COMMENTARIUS.

contingenter conjungitur intelle-
ctui, iuquantum potentia est (a) De secundo memhro, scilicel prcBsen- 24.
De necessi-
igitur intellectus in operatione tia objccii. II ic Doctor probat necessitateni tate
speciei in-
sua dependet ab illa potentia, cui speciei intelligibilis tribus rationibus telJigibilis
00 iitra
contingenter conjungitur, et ita sumptis ex prtesentia objecti. In prima
multos.
hsec positio ponit in ea imperfe- ratione supponit unum, quod intellectus

Phys. ctionem potentiee cognitiva\ Nulla potest habere aUquani operationem sibi
ext. 35.
et 51).
autem imperiectio est ponenda in propriam sine potentiis inferioribus, hoc
Phys.
?xl. 56.
aliquanatura, nisi necessitas ap- est, non dependendo a potentiis inferiori-
et 2.
pareat in tali natura ergo impre- ; bus, quod suppositum potest habere mul-
Gener.
fectio talis non est ponenda in in- tipiicem sensum. Primus est, quod pro
xt. 59.
tellectu. statu isto intellectus possit aHquid imme-
12. Si objicias, pluralitas non est diate intelligere, sic quod non requiritur,
urahtas
sine ponenda nisi ubi est necessitas; quod aliqua potentia inferior prius habeat
;es^itate
icienda hic autem non est necessitas, cum operaiionem circa iUud, ut potentia sen-
;undiim
'hiloso- ita bene possit poni intellectum sitiva vel imaginativa ; et iste sensus est
phum.
5e hoc habere actum sine specie, sicut faisus, quia inteUectus pro statu isto non
Scotus
te2.d. cum specie ergo non est ponenda
; potest immediate moveri ab aliquo sensi-
q. II.
,

talis species. Respondeo, necessi- biU, prius enim sensibile movet poten-
tas est, quando perfectio naturse tiam sensitivam exteriorem, et deinde
hoG requirit. Licet autem hoc sup- causatur phantasma in virtute phantasti-

positum quod est homo, posset ha- ca, ut supra exposui.

bere objectum sibi prsesens in Secundus sensus est, quod inteUectus 25.
Intellectus
phantasmate, quia homo est, ta- prius habita operatione sensitiva, possit absque
potentia
men natura intellectualis hominis habere in se omnia necessaria ad causan- Scsnsibili
potett
ut intellectualis est, non habet dum propriam operationem, ita quod ha- operari

objectum sufflcienter sibi prsesens, beret praisentiam objecti in seipso, sciU-

si non habet ipsum, nisi prsesentia cet per speciem inteUigibilem repr^sen-
mendicata a virtute phantastica. tantem objectum in ratione inteUigibilis,

Hoc igitur multum viliflcat natu- et hic sensus est verus. Si eiiim isto mo-
ram intellectivam ut intellectiva do non posset habere operationem pro-
est, quia removetur ab ea illiid priam, nisi dependeret a polentiis sensi-
quod est perfectionis in potentia tivis, tunc sequeretur quod noh posset
cognitiva, et invenitur in potentia operari, nisi circa iUud quod relucet in
sensitiva ut in virtute phantasti- virtute }ihantastica, et sic semper in ope-

ca ponitur igitur hsec pluralitas

; rando dependeret a virtute phantastica,
propter necessitatem, quia pro- quia non haberet in se necessaria ad
pter perfectionem naturse perfe- operandum, puta praesentiam objecti, sed

ctioris salvandam, majorem quam lantum in alio, puta in virtute phantasti-

sit naturse imperfectioris, vel sal- ca ; et si sic dependeret in operando, de-

tem sequalem. penderet etiam in essendo secundum argu-

Quomodo
mentum Philosophi. Separcilur enim hoc sit
intelligea-
ab hoc,sicul perpeluum a corruplibili, ut da
 252 LIB. I. SENTENTIARUM
auctoritas patet m prooemio lihri de Anima, tcxt. actu est prresens. Prohatur hcee conse-
separaiur com. 12. et 13. et quomodo illa auctoritas quentia, quia agentia talis prcesentioe oh-
noo, sicui Philosophi intelligatur, vide Scot. in 4. jecti, etc. Prohatio hujus consequentise
perpetuum , n , n i- •
n • • •
i • •

a «. 43. q. 3. imo posset dici intellectus supponit unum, scihcet quod in virtute
corriip i-
1
gj^ dependens in operando virtus organi- phantastica sit actu phantasma singulaiis
ca, quia potentia sensitiva dicitur uti or- alicujus universalis fortius moventis sen-
gano, cum species sensihilis repra^sentans sum exteriorem ;
quo posito, patet proba-

sensibile tantum recipitur in organo, et tio consequentise, quia phantasma et in-

sic objectum relucet ibi. Cum ergo phan- tellectus agens sunt sufficienter approxi-
tasma sit in organo virtutis phantasticse, mata intellectui possibili, et agunt per
tantum reprsesentabit objecium nt in ta!i modum naturce, et ita causant necessario
organo, et per consequens si infellectus in illo prsesentiam objecti cujus est re-
haberet objectum prsesens tantum in vir- ceptivus, et patet littera.
tute phantastica, lunc non posset operari Secunda ratio est ibi : Secundo sic: AHce
circa illud, nisi quodammodo organice, potenlice.
modo prteexposito, et per consequens si (c) Tertia ratio est ibi : Item potentia
potest habere operationem propriam, mo- non potens hahcre actum, et littera clara
do prseexposito, poterit habere prsesen- est. Sed quod intellectus contingenter con-
tiam objecti in se, non autem ut in aliqua jungatur potentise sensitivse in operando,
virtute inferiori, sed talis prsesentia habe- patet, quia potest intellectus separari, et
ri non potest nisi per speciem intelligibi- separatim existere sine potentia sensitiva,
lem ; ergo, etc. ut patet de anima separata. Patet eliam,
26.
Expono tamen aliqua dicta in littera. quia ut conjungitur corpori glorioso non

^anTi*
Cum didt \h[ :
Aut intellectus potesl ha- habet objectum prffisens per phantasma,
dicta. bere ohipctnm. puta
hcrc ohjectum, nnta universale,
nniversale. nrcc.
.fihi pra;-
sihi ^um non habeat tunc necessitatem uti po-
sens in ratione ohjecti intelligihilis abs- tentiis sensitivis in cognitione abstracti-
que hoc, quod sit prcesejis alicui poten- va, ut supra patuit q. 3. prcesentis dist.
tiae inferiori. Hoc sic intelligitur, quod Cffitera patent.
licet idem objectum possit esse diversimo-
SGHOLIUM.
de prsesens alii et alii potentise, non ta-

men erit praesens sub una et eadem ra-

Resolvit ob allatas rationes dari species
tione, quia albedo ut est prfesens virtuti
inlelligibiles, quod amplius probat ex Philo-
phantasticse, est tantum prsesens sub ra-
sopho, Augustino, et a ratione,et solvit argu-
tione singularis ut vero est prfcsens in-
;
menta principalia.
tellectui est primo prfBsens sub ratione
universalis,ut supra declaravi, et sic intel- Ad qnsestionem
^
erg-o
o dico, (a)
\ / »
.
^'^.
Auctoris
lectus potest habere objectum sibi prre- qiiod est necesse ponere in intelle- t-rmina

sens sub ratione universalis absque hoc, ctii speciein intelligibilem,priorein

quod sit prcesens potenti;ie inferiori sub naturaliter actu intellig"endi pro-
illa ratione universalis. pter rationes jam positas ex par-
27. (b) Ergo hahet, scilicet objectum sub te inquantum universale
objecti,
ratione universalis potest esse pniesens et inqnantum prsesens intellectni,
intellectui absque hoc, quod sit pr.iesens qure duse conditiones, universali-
potentise inferiori sub tali ratione ; ergo tas scilicet et prsesentia prsece-
 DIST. III. QU^STIO VI. 253

dunt naturaliter intellectionem. in potentia essendali ; manifestum est

i5t. 37 Hsec etiain videtur intentio Aristo- igitur quod formam princedenlem actum,
telis, qui tertio de Anima, volens quod erg<t speciem intelligibilem. Probatio,

aniina sit quodammodo omnia, tum quia phantasma non reducit intel-
quasi probando, exponit se, qiiod lectum de poten'ia essentiali ad pbten-
est per sensus sensibilia, et per liam accidentalem . Tum quia omnis
intellectum vel scientiam scibilia, illa scientia, quoe dicitur habitus quid-

guod aliqui exponunt quod non lo- ditatis primi objecti, esset in phantasia .

ienric.
quitur uniformiter hic et ibi, quia ergo ibi esset omnis habitiis de eodem,
et
offred.
de sensu loquitur quantum ad spe- quia secandum Philosophum 9. Metapk.
ciem impressam, de intellectu au- idem habitus intellectus et scientia.

tem quantum ad habitum scien- Expressius tamen est ad istud 14.

tise. intentio Augustini. Quod deduco

'Z. de Sed hgec expositio (b) non vide- sic: nihil enim sufiicienter na-
iiD.test.
et inde. tur esse ad intentionem Philoso- tnni est gignere notitiam actu-
phi, quia sicut antiqui posuerunt alem, nisi ipsum habeat objectum
animam esse omnia realiter, ut prius naturaliter quam actum, Quid requi.
omnia cognosceret, sic Philoso- prsesens sibi in se vel in aliquo ad .

.
gigneadurn
phus ponit eam esse omnia non reprsesentante ipsum sed negan- notiiiam ; ?

realiter, sed per quamdam simili- do speciein intelligibilem, tota

tudinem. Si autem per sensus esset pars intellectiva non habet ante
sensibilia propter similitudines actum intelligendi, objectum sibi
impressas, et per intellectum esset praesens in se, nec in aliquo re-
intelligibilia; aut hoc esset pro- prsesentante ; ergo negando spe-
pter scientiam quae est in intelle- ciem intelligibilem, nihil in intel-
ctu^et ita non esset scibiliapropter lectiva parte erit sufdcienter na-
similitudinem, quia scientia de se tum gignere actum intelligondi,
non est similitudo intelligibilis, et ita' nihil parte intellectiva
in
circumscripta omni alia specieob- erit sufticienter memoria respe-
jectum reprsesentante aut pro-
; ctu talium intellectionum vel gi- .
Et
hb. 15.
pter aliquod phantasma reprsesen- gnitionum, quod negat Augusti- com. is.

tans objectum intelligibile, ettunc nus li2. de Trin. c. 14. Si re-

non esset anima intelligibilia oin- spondeas (c), quod memoria est
nia per intellectum, sedomnia per in parte intellectiva proprie sum-
phantasma, nihil enim esset ibi pta per hoc, quod intellectus fa-
repraesentans intelligibile nisi ctus est in actu primo intelligen-
phantasma tantuin, secundum po- di, et sic est activus respectu se-
sitionem istam. cundi actus intelligendi, ita quod
Idditio.
ext. 32.
Item Aristoteles 8. Physicorum ponit habens notitiam primam confu-
quod acquisita scientia reducitur intel- sam, activus est rcspectu notiti»
leclus de potentia essentiali ad acciden- secundoe distinctae.
talem, qucero quid intelligat per scien- Gontra, hoc est contra opinio-
tiam non habitum sequenlem actum,
? nein istam et contra Augusti-
quia quando intelleclus egit, non fuit num.
 254 LIB. I. SENTENTIARUM

Contra opinionem (d) Quia : tellectu, sicut arguitur ex verbis

ponit quod universale ut in phan- ejus.
tasmate, est ibi quasi in memo- Ad qucestionem ergo dico, quod opor- Additio.
ia
ria, ut autem movens actum in- lel ponere in inlellectu ut hahet rationem reportatio-
nibus
telli^endi, est ibi prsesens quasi memorim, speciem intelligibilem reprce- primi ali-
ter
in intelligentia ergo per istam
;
sentantem universale, priorem actu in-
dicil in
coriore
opinionem nullus actus intelligen- trlligendi naturaliter, et hujus necessi-
quseslionis,
di est memoriue, sed intelligen- tas est duplex. Una ex conditione per dicit
enim sic.

tise. se objecti, quce est universalitas, quce ut

Est etiam hoc (e) contra Augu- per se ralio objecti, semper prcecedit
stinum, ut apparet de Trinit 15. actum, quod non esset, nisi esset species

c. 21. Memorice (inquit) trihuenles omne impressa in intellectu. Alia est condilio

quod scimus, ct si non inde cogitemus, et dignitas potentice superioris, ne ipsa

inteUigentice vero proprio modo quodam, vilificetur, qiiomodo autem vilificaretur,

trihuentes cogitationis informationem ;
dictum est supra.

et lib. eodem. 15. et 7. Nihil intelH- Ad evidentiam ergo qucestionis, scien-

gimus nisi per intelligentiam. Simili- dum quod memoria potest accipi

ter arguitur ratione (f), quia actus tripliciter, vel intellectus sub ratione

ille, quod memoria est in actu pri- memorice. Uno modo ut est conser-

mo, aut est idem cum illo actu in- valiva specierum proeteritorum ut prcete-

telligentife, et tunc idem erit ratio modo loquitur Philoso-

rita sunt, et isto

gignendi se aut erit alius, et tunc

;
phus in de Memoria et reminiscentia.
vel erit simul cum actu intelligen- AUo modo ut est conservativa specierum
tise, et tunc duo actus erunt simul reprwsentantiumobjectain se, sive sint

aut non, et tunc memoria forma- realiter sive non, et hoc modo loquen-

liter, quando non Est enim erit. do de memoria, dico qnod oportet ponere
memoria formaliter per te, per il- speciem in iniellectu ut habet rationem

lud quod non est, quando gignitur memoricE, tumpropter umversalitatem,

actus secundus. tum propter dignitatem potenlioe. Terlio

Si etiam (g) dicas, quod memoria modo accipitur pront habet aliquod prin-

est memoria per habitum scientia- cipium eliciencU aliquam notitiam actua-

lem, hoc non stat cum opinione. lem, quod tamen non manet sine actu

Quia dicit quod per habitum, non secundo, quomodo posuit Avicenna spe-

est objectum prsesens nisi in phan- ciem in intellectu nostro, el de ista dice-

Dehoc sco- tasmate,et ideo habentem habitum tur in qucestione sequenti. Htec, quce su-

iaie*cm,tra oportet rccurrere ad phantasma praprobavi, videiur esse intentio Phi-

2. ?.^3?p. ad hoc,ut actu intelligat; ergo non losophi, 3. de Anima, uhi dicit, quod
^^'
est objectum prsesens per habitum anima est quodammodo omnia
scientialem prsecise, sed per phan- per intellectum, sicut
intelligibilia

tasma, quod non est in parte intel- sensibilia per sensum, quod non
hoc magis patebit re- polest intelligi per hahitum, quia non est
lectiva, et
spondendo ad auctoritates Augus- similitudo reprcesentativa objecti, quia se-

quitur actum aliquem hahitus omnis.

tini ponentisscientiamin memoria,
non speciem impressam in in- Et confirmatur hoc, quia habilus scien-
et
 ;

DIST. III. QU^STIO VI. 255

tice, per quam reducilur inlcUeclus de cum siiw existens in memoria, sed non
potenlia essentiali ad polentiam aecidcn- cst* exprimens verhum,nisi memoria ha- '
alias pa-
dc quo loquitur bens ohjectum mcnti prwsens intra rens
talem respectu actuum, .se,
verbi.
Pliilosophus 2. de Anima, et 8. Physic. alias non erit exprimens ; ergo cum ob-
rext. 25. necessario prceccdit actum Intclligendi jeclum non sil prcesens in memoria quid-
et 55.
rext. 32 scientia autem quce habitus est sequilur ditative et recditer, nec ut est in phanta-

actum,eo quod generatur ex actibus. Un- smate,necessario erit prcesens per spcciem
de isla scientia qucc rcducit intellectum intelligibilem.

de potentia essentiali ad potentiam acci- Ad argumenta (h) in oppositnm 15.

Ad arg. 1.
dentalem, est species quce vere est hahi- principnlia, primo apparet qnod
tus, quia nata radicari et firmari in in- illiid argnmentum primum non
Omnis telleclu. Sed tamen non omnis habitus cogit, quiasi valeret, concluderet
specifs est
habitus, est species, quia hahitus actualiter radi- contra omnem opinionem quod
non e
contra. catus et firmatus, non est species quce nullo modo possit intelligi univer-
prcecedit actum, nata radicari ct firmari, sale, quidquid enim
per sit illud
(juia ista poslea firmatur per aclum. quod universale repr?esentatur, si-
Item, secundum istos, non videtur aliquis militer reprsesentabit, sicut si es-
hcdntus ponendus in inteUeclu nostro, set impressum ab objecto ; sed
sed tantum in virtute phantastiea, quia si imprimeretur ab objecto, im-
secundum quemcumque modum cssendi primeretur a singulari, quia actus
est objeclum in cdiqua potentia, secun- est singularis, sicut argumentum
dum eumdcm tnodum essendi sunt omnia dicit. Ideo respondeo, quod alia Ratio
agendi for-
quce continentur in ipso objecto virtuali- potest esset ratio agendi et alia ma.
conditio,
ter; igitur si objectum non sit per suum ratio ngontis. Singularitas estcon- singulari-
tas.
reprcesentativum in iniellectu, sed in vir- ditio agentis,non ratio agendi, sed
tute phantastica, omnia explicanda et ratio agendi est ipsa forma exi-
explicabilia de illo objecto crunl ibidem, stens in singulari, secundum quam
ct ita non erit nisi habitus phantasticus singulare agit, cum ergo acci-
(prcecipue si phantasmata ordinate con- pitur quod qusecumque species
currant) explieans omnes veritatcs scibiles gignitur ab aliquo, repr?escn-
de illo objecto ; el omnis scienlia erit in tatipsum secundum illam rati-
phantasia et perfectio ejus, et non erit onem secundum quam gignitur ab
pcrfectio intellectus contra Philosophum, eo ; si intelligatur de ratione gi-
et sic cum ista species in phantasia, vir- gnentis, falsa est ; si de ratione gi-
tute sua contineat actum intellectus; crgo gnendi,concedi potest, et tunc non
actus ille erit iii phantasia. sequitur quod reproesontat eum
Item, Aug.l^i.de Trin. c. \.et\^.e.'^. sub ratione singulai'is, sed sub
investigat Trinitatem, uhi clicit quod ratione naturse, quia ratio naturae
impossibile cst accipere imaginem Trini- est ratio gignendi.
tatis ex anima nostra vel in mente, nisi Sed ista responsio non videtur
per hoc quod aliquid est memoria ex
in sufficere, quia ita videretur, quod
quo exprimitur cdiud. Tuncarguosic: si species in sensu repraesentaret
inmente est aliquid exprimens verhum, universale et non singulare, quia
oportet quod hoc sit per aliquid intrinse- ratio gignendi speciem in sensu
 256 LIB. I. SENTENTIARUM
non est singularitas, sed ratio na- cum probatur, quia prius est ob-
turse. jectum prsesens quam species ibi,
Species
reprsesen-
Ideo generaliter respondeo, quod hoc est verum de prsesentia reali,
per
tat
se na-
quando species gignitur ab ali- qua agens est prsesens passo, et in-
tura m
quo sicut a totali causa, reprae- telligo sic quod in primo signo na-
conconiitan-
ter sentat ipsum sub illa ratione sub turse est objectum in se, vel in
singularita-
tem, qua gignitur, loquendo de ratione phantasmate prsesens intellectui
vel univer-
salitalem. gignendi et etiam repraesentat
; agenti; in secundo signo naturae
ipsum concomitanter sub ratione in quo illa sunt prsesentia intelle-
gignentis, aut saltem non sub ra- ctui possibili ut agentia passo, gi-
tione opposita rationi gignentis» gnitur species in intellectu possi-
et ideo spe^ies in sensu non reprse- bili; et tunc in tertio per speciem
sentat objectum sub ratione uni- est objectum prsesens sub ratione
versalis, quse est conditio opposita cognoscibilis.
rationi gignentis singularis. Sed Ad tertium (1) Augustinus 6. de Idem
in proposito objectum non est cau- Trinit. ponit
^
memoriam esse mul- ^o. xrir
cap. 5.
sa totalis gignens respectu speciei torum simul cognitorum habitu- et 7.et i

intelligibilis, quia cum ipso agit aliter,sicut patet ibi de perito mul- cap. 6.

intellectus agens sicut partialis tarum disciplinarum; ergo opor-

causa,et ideo genitum ab istis dua- tet secundum omnem opinionem,
bus causis,potest reprsesentare ob- ponere multa cognita in memoria
jectum sub opposita rationesingu- habitualiter, et illa ut sunt ibi sunt
laritatis, quse est ratio gignentis. aliquo modo causa notitise genitse
16. Ad secundum (k) de prsesentia secundum Augustinum, et non nisi
Ad 2.
ista, dico quod objectum respectu causa naturaliter, quatenus prse-
potentise habet primo prsesentiam cedunt actum voluntatis; igitursi
realem, scilicet approximationem argumentum valet, secundum om-
talem, ut possit gigncre speciem nem opinionem concluderet actu-
talem in intellectu, quse est forma alem cognitionem plurium simul.
• alias ra- intellectus*. Secundo, per istam Ideo respondeo, sicutdictum est 17.
tio Qualitei
formalis speciem genitam, quse est imago de primo cognito secunda qusesti- «)2:itati(

intellectio-
nis.
gignentis, est objectum prsesens one hujus tertise distinctionis, quia voiuntaii
Duplex sub ratione cognoscibilis sive re-
prsesentia
cujuscumque speciei singulare for-2. dist.*4

objecti prsesentati. Prima prsesentia prse- tius primo movet sensum, ejus ^"^"
reaii-, et
intentiona •
cedit naturaliter secundam, quia phantasma efflcacius imprimitur
lis
seu cogno- prsecedit naturaliter impressio- et primo movet intellectum, et
scibilis.
nem speciei, per quam est forma- quoad istum primum actum non
liter secunda prsesentia. Quando est in potestate nostra, quin intel-
igitur accipitur quod species in iigamus secundum Augustinum,
intellectu non est causa prsesen- 3. de libero arbitrio. Non est in po-
tise objecti, dico quod falsum est teslate nostra qnin visis tangamnr. Sed
de prsesentia sub rationecognosci- isto posito actu, in potestate no-
bilis, saltem in cognitione abstra- stra est cognitioactualiscujuslibet
ctiva de qua modo loquimur, et habitualiter noti, de hoc dist, 6. di-
 DIST. III. QllJESriO VI. 257

cetur. Ciim igitur dicit, aut potest COMMENTARIUS.

movere ista species ad intellecti-
onem, aut non, dico quod potcst. Sed (a) Ad q>i'esUo)iem errjo dico, qaod 26.
si alia species fortius movet, ista ssl neccssc. pDier^ iii iiilcllecla spsoiem
impeditur ne modo moveat, potest iiilelligihilem prior.^m nalaraliter acla
autem postea per imperium volun- intelliqeiiii ab^itraclivc, qnod etiam pro-
tatis imperantis movere ad cogni- bat auctoritatibus Pliilosop^ii et Au:^U5ti-
tionem istius, et cujuslibet altorius ni ; et primo per Aristotelem 3. de Ani-
objecti habitualiter cogniti. ma, lext. com 37. qui sic ait : Omnia
Ad Algazelem dico qnod simili- ca qaoi saat, qaodammodo est ani-
ixt. 23. tudo nihil valet, quia hic toUitur nia, aut enim sensibilia qace sunt, aul
illud quod est ibi ratio impossibi- iiitellif/ibilia, autem scientia quidem
est

litatis, quod probatur per Aristo- scibilia qnodammodo, sensus autem sen-
telem et Commentatorem 7. Mc/a- sibilia ; et ibi Gommeritator : Contingit,
jt)/i?/s. ubivoluntquodrationes oppo- inquit, necessario nt anima sit entia
sitorum non sunt oppositse in in- oinnia uno modorum, secaiidain qaospos-
tellectu. sibile est dicere aniinain esseomnia entia.
iteiiectus Ad (m) quartum dico, quod non Iste textus Aristotelis exponitur ab Hen-
^ab^"^ tantum intellectus patitur ab ob- rico et Goffredo sic quod Aristoteles non
'Sr/^^'jecto reali imprimente talem spe- sequitur uniformiter hic et ibi, scilicet de
naiaer|°' ciem rcalem, sed ab illo objecto intellectu et sensu, quiade^sensu loquitur
iomodo ?
y |.
jj^ specie intelligibili, patitur quantum a l speciem impressam, id est,

passione intentionali, et illa passio quod sensus liabet in quodammo lo

se

est receptio intellectionis, qune est omnia sensibilia per quamdam similitu-
ab intelligibili inquantum intelligi- dinem, scilicet per speciem sensibilem
bile est,relucens in specie intelli- impressam sensui, qu^B est similitudo sen-

gibili, et istud pati est intelligere, si!)ilium; sed de intellectu lo |uitur quan-
sicut patebit in qusestione proxi- tum ad habitum scienti:©, supple, quod
ma. anim i est o nuia entia sensibilia per habi-

uomodo G^^ ultra deducis, quod tunc in- tum scientiB impressum, non autem per
eiiectio
est
tellectio non est motus rei ad ani- speciem intelligibilem.
otusrei
ad
mam, non sequitur, quia impres- (b) Gontra lianc expositionem arc-uit ^o""^'» e^
.
r» * -1 o I 1 . .
positioiiem
limain? sio specici .est quidam motus rei Uoctor ibi : ^ed hcec expositio non vide- Henric.

ad animam, quatenus res hnbot es- tur esse , ad intentionein Pliilosophi, Go^lred.

se in illa specie. Intellectio etiam quia vultquod sicut omnia entia sensibilia
sequens speciem impressam, est s.unt in sensu per quamdam similitudi-
motus rei ad animam, quatenus nem, quia per speciem sensibilem, qu;e
per intellectionem objectum ha])et similiiudo sensibilium ; sic etiam quod
esse in anima actualiter cognitum, omnia scibilia, sive omnia intelligibilia
quod prius tantum habuit esse habi- sunt in intellectu tantum per quam-
tualiter cognitum, etc. dam siuiilitudinem, (juia per aliquid quod
est formaliter similitudo illorum, et ilKid
non potest esse nisi species intelligibilis,
non autem habitus scientite, cum non
Tom. IX. 17
 ;

i>58 LIB. I. SENTENTIARUM

sil siinililudo intelligibilis, ('ircumscripla moria perfecta prior actu intelligendi, ni-

oinni alia ppecie objectum repi-tesentan- si objectum sit prresens intellectui, vel

te. Nec valet dicere, quod omnia intelli- in se ut in cognitione intuitiva,vel in ali-

gibilia sunt in iutellectu per phantasma, quo repra^sentalivo ut in cognitione

quia tunc anima non esset omnia intelli- abstractiva; et talereprtesentativum, quod
gibilia per intellectum sive per scientiam, pertinet ad memoriam intellectivam ( ut

sed tantum per phantasma, quia tunc ni- memoria intellectiva est prior actu intel-

hil ibi esset reprsesentans intelligibile nisi ligendi, etprincipium formale productivum

phantasma. actusintelligendi)e?ttantum species intelli-

29. Si dicatur, quod secundum Scotum gibilis. Dicit Henricus quod memoria est
Apparens
contradi- prcesend d. qiicest. ult. actus intelligendi est in parteintellectiva proprie sumpta, ut est
ctio.
similitudo objecti, imo perfectius est si- principium productivum actus intelligendi

militudo objecti quam species intelligibi- et talis memoria est ipse intellectus, ut

lis, ut patet expresse ab ipso, in quodl. habens actum intelligendi confusum, ita

qucesf. 14. et habitus causatur ex acti- quod talis notitia confusa objecti est intel-

bus, et semper inclinat ad similes a- lectui ratio formalis producendi notitiam

ctus circa idem objectum ; ergo habitus distinctam, sicut exposuimus mentem
causatus ex illis actibus erit similitudo ipsius, supra dist. 2. parte 2.

objecti, quod hic negat. (d) Conlra opinionem. Henricus ponit 30.

Dico primo, quod non sequitur, quod quod univer.sale, ut relucens in phanta-
Soliitio.

si actus est similitudo objecti, quod simi- smate est ibi quasi memoria, et ut movens
liter habitus causatus; tum quia actus im- ad actum intelligendi est ibi prsesens quasi

mediate causatur ab objecto, habitus ve- intelligentia, ergo per istam opinionem,

ro non, etsic per dictum supra, eo modo nuUus actus intelligendi est memoria. Et

quo actus imprimitur ab objecto, eo mo- quod contradicat sibi Henricus patet, quia

do reprsesentat illud; tum etiam, quia po- ponit quod objectum ut relucens in phan-

tentia per actum cognoscendi actu co- tasmate, una cum intellectu dicitur me-
gnoscitobjectum, non autem per habitum. moria, et tamen prius dicit quod ipse in-

Dico etiam, quod differentia est inter tellectus, ut habens notitiam confusam
actum cognoscendi, et speciem intelligi- objecti dicitur memoria, et proprie de

bilem in reprfesentando, nam actus re- ratione memorite est movere intellectum
proesentat objectum inquantum cognitum. ad actum intelligendi, et tamen dicit quod
Et si etiam ponatur quod actus cogno- objectum ut relucet in phantasmate, et

scendi reprsesentet entitatem ohjecti inse, per consequens ut est in memoria, non
non tamen sub illa ratione qua est intel- movet intellectum ad actum intelligendi

ligibile, ita quod per actum dicatur ob- et ex alia parte dicit quod objectum ut est

jectum esse preesens intellectui in rati- intelligentia, id est, in intellectu habente

one intelligibilis ; species vero dicitur si- cognitionem objecti, movet ad actum
militudo objecti, quia per ipsam est proe- intelligendi, id est, ut actu cognoscitur
sens intellectui in ratione intelligibilis. notitia confusa, illa notitia confusa est

Si respondeas. Hic ponitur respon- ratio gignendi notitiam distinctam ; et sic

Memoria (c)
non est
sio Henrici, quia Auguslinus ubi supra,
secundum ipsum nullus actus intelligen-
prior
actu intelli-
vult quod memoria ut memoria sit prior
tli esset a memoria ut memoria cst, quia ut
cendi.
actu intelligendi, et non potest esse me- relucet in phantasmate non movet, sed
 DIST. ni. QTITRSTIO VI. m
esset ab intelligentia, qnia ut intelligen- cit est prius natura ipso producto, et de
tia movet ad actiim iiitelligendi, id est, Iioc vide expositionem, quam feci super
ut actu intellectum movet ad actum in- cUst. 1. qucesl. 3. ct disl. lo. q. unica se-
telligendi. Et sic patet quomodo sibi con- cundi.
tradicit. (g) Si etiam dicas, qnod memoria est

Nulliis (e) Est etiam hoc contra Augmtinum. memoria pnr hahitnm scienlialem. IIoc
acttis intel-
ligendi Nam Augustinus vult quoi nullus actus non stat cum opinione, patet, quia hic
ebt actus
memori£e. intelligendi ut sic, sive confusus, sive qiiiieritur de memoria ut in parte intelle-
distinctus, sit actus memoriae, id est ctiva tantum, ut scilicet objectum est prse-
pertinens ad memoriam ; sed quod sit a- sens intellectui ut intellectus est, ita quod
ctus intelligentige, idest,pertinens ad intel- intellectus potest se convertere ad illum
hgentiam, sc.licet ad actualem intellecti-
absque mendicatione virtutis phantastic»,
onem, ideo dicit quod nihil intelligimus ut supra patuit. ('um ergo secundum
nisi per intelligeiitiam, id est, quod Henricum, per habitum scientialem obje-
nihil formaliter intelligimus, nisi per for- ctum non sit proesens nisi in phantasmate,
malem intelligentiam sive intellectionem oporteret intellectum converti ad phanta-
inhserentem nobis. sma a hoc ut actu intelligeret,
I et sic in
31. (f) Similiter arguitur radone. Impro- operando dependeret a potentia inferiori,
batur etiam opinio Henrici ratione, et for- quod est supra improbatum, et sic patet
metur sic ratio : Aut ille actus, id est, co- littera.

gnitio confusa objecti, qua memoria est in Contra conclusionem Doctoris arsruit 32.
Occham
actu primo, ut scilicetsit productiva actus Occham, quod respectu notitise abstracti- arguit

secundi, est idem cum illo actu intelli- vee non est ponenda aliqua species intel- ces"s:'tatrm"

gentiee cujusestproductiva, quia Henricus ligibilis, sed ponitur aliquis habitus pra^- miTiSi-
posuit notitiam confusam objecti pertinere vius. Dicit enim Occham in 2. qucesf. 14.
oi-ndB
ad memoriam, et quod illa notitia estratio el 15. quod intellectus ante coarnitionem P'"''"^!'!^
'
...
intuitivam objecti est in potentia essenti-
argumen-
t"™-
formalis producendi intelligentiam, sive
notitiam distinctam , ideo quoerit Doctor ali ad coguitionem abstractivam ; sed ha-
si illa notitia confusa sit idem cum illa bita cognitione inluitiva, est in potentia
distincta, aut alia. Si idem, tunc idem erit accidentali, ita quod potest in cognitionem
ratio gignendi se, quod est impossibile. abstractivam et prius non potuit, et ha-
Si alia.quoero, aut erit simul cum notitia bitus derelictus a cognitionibus intuitivis

distincta, et-tunc respectu ejusdem obje- ponitur in intellectu, ut prior cognitione

cti erunt, simul notitia confusa et distin- abstractiva, et quod talis habitus sic de-
cta, quod non est intelligibile, quia tunc relictus ponatur in intellectu respectu co-

idem simul distincte et confuse cognosce- gnitionis abstractivee, non autem species
retur; aut non est simul, et tunc memo- intelligibilis, sic probat : Quando aliquid
ria formaliter gigneret quando non esset, est in potentia accidentali respectu cogni-

patet. Si enim in eodem instanti quo pro- tionis, non oportet ponere aliud, quam il-

ducitur notitia distincta non est notitia lud per quod est in potentia accidentali
confusa ; ergo notitia confusa qufe adelicienduni actum ; sed posito tali habi-
pertinet ad memoriam non est producliva tu in iutellectu inclinante ad aliquam co-

nolitiee distinct;e, quia tunc non est ; et gnitionem, est intellectus in potentia acci-

tamen productivum, quando actu produ- dentali ; ergo proeter talem habitum non
 260 LIB. I. SENTENTIARUM

oportet alium ponere in intellectu. Minor nisi propter assimilationem, vel propter

patet per Philosophum, tertio de Anima, causationem intellectionis, vel propter re-

ubi dicit quod aliter est intellectus in po- prcTsentationem objecti, vel propter deter-
tentia ante addiscere et invenire quam post, minationem potentise, vel propter unionem
quia ante est in potentia essentiali, et post moventis et moti, et propter ista maxime
quando per actum aliquem derelinquitur ponitur species, sed propter nuUum isto-

aliquis habitus, tunc est in potentia acni- rum oportet ponere ; non propter assimi-
dentali ad alium sibi consimilem ; ergo lationem, quia ilia assimilatio, aut est in

intellectus per habilum generatum ex essentia et natura intellectuali, per quam

actu est in poteniia accidentali. Unde assimilatur objecto cognito, aut est assi-

nunquam experitur aliquis se esse in po- milatio effectus ad causam. Non primo,
tentia accidentali respectu intellectionis, quia intellectus intelligendo substantiam

nisi post inteilectionem. Si enim ponan- magis assimiiatur in natura sua propria
tur mille species prsevise actui intellectus oiijecto quod est substantia, quam per
( si nuUum actum habeat intellectus) non speciem qufc est accidens, quia minus
plus est, nec experitur, quam si nuila sit assimilatur accidens substantipe quam
ibi species. Si enim non ponatur alia spe- substantia substantise, Nec secundo, quia

cies, et tamen si actus intelligendi pona- illa assimilatio passi ad agens est per hoc

tur statim intellectus intelligit, et expe- qiiod recipit aliquem effectum causatum

ritur se esse in potentia accidentali respe- ab agente ; sed isto modo assimilatur" in-

ctu alterius cognitionis ;

ergo. tellectus sufficienter per intellectionem

33. Item, omnia illa qu£e possunt salvari causatam ab objecto, et receptam in in-
per speciem, possunt salvari per habi- tellectu.

tum ; ergo superfluit species. Item, tanta assimilatio requiritur in

Secuniium. Item, quod habitus necessario requira- notitia intuitiva quanta in abstractiva,

tur ad intelligendum aliquod objectum, sed in intuitiva non requiritur aliquid

patet, quia si non requireretur, sed suffi- praevium cognitioni assimilans ; ergo nec
ceret tantum species ;
ergo si species cor- in abstractiva.

rampatur post centum mille intellecti- Item, repriiesentatum debet esse prius 3.^
Quartum.
ones, non aliter posset intelligere illud ob- cognitum, aliler reprfcsentans nunquam
jectum cujus est species, quam ante om- duceret in cognitionem repriesentati tan-
nem intellectionem, quia habitus non po- (|uam in simile ;
statua enim Herculis
nitur, et species corrumpitur. nunquam duceret me in cognitionem Her- i
Si dicas, quod per multas cognitiones culis, nisi prius vidissem Herculem, nec

augetur species. Contra, tunc per au- etiam scire possum utrum statua sit ibi

gmentationem speciei semper inclinatur siinilis, aut non ; sed secundum ponen-
intellectus pltis ad intelligendum, et per tes speciem, species est aliquid prsevium

consequens superflueret totaliter habitus, omni actui intelligendi objectum.

qui ab omnibus ponitur. Et sic vel spe- Ilem, si ponitur propter reprsesentati- Quintum,

cies superllue ponitur, vel hal)itus; sed onem objecti, hoc non est nisi, quia di-
habitus ab omnibus ponitur et non spe- stans non potest agere in distans, hoc au-

cies, ergo videtur qaod species super. tem falsum est, sicut post patebit. Nam
flua. si objectum distans non possit agere in
Teriium. Item, si specics ponitur, non ponitur intellectum causando intellectionem, nisi
 DIST. III. QUtESTIO VI. 261

prius causaret speciem, quia oportet ob- uniatur sibi, sicut requiritur unio ad hoc
jectum esse pr<iesens passo in se vel in quod causet intellectionem, et hocerit per
alio ; ergo eodem modo objectum distans aliam speciem, et sic in infinitum. Sic er-
non potest causare speciem in intellectu, go patet, quod habitus sit ponendus pro-
nisi causando aliquid pra^viiim speciei, pter experientiam et non species ; hoc Oc-
per quod objectum est pr.iesens intellectui cham ubi supra, et multa alia dicit, quce
ad causandum illam speciem ; et simiii- non sunt contra Doctorem.
ter ante iliam speciem oportet ponere Quidam alii arguunt contra positionem 30.
August.
aliam, et sic in infinitum ; ergo objectum Doctoris, licet eorum argumenta minus Suess.

distans si potest causare speciem in intel- valeant, quam argumenta Occham, ar- '^*''ni'o.^'

lectu sine aliquo praevio, per quod sit guuntque sic : Si species prfecedit actum
prsesens, ergo eodem modo potest causa- intelligendi, tunc in intellectu erunt duo
re immediate intellectionem sine aliqua recepta ordine quodam, scilicet species
specie prsevia reprfesentante. et actus intelligendi, et sic vel erunt am-
Sextum. Nec debet noni propter causa-
species Drooter
poni soecies bo qualitates, vel species erit qualitas, et

tionem intellectionis, quia secundum eos actus intelligendi erit passio, quoniam
corporale et materiale non possunt agere verius perficit intellectum quam species,

in spirituale, et ideo oportet ponere talem cum species prsesupponatur actui intelli-

speciem in intellectu. gendi tanquam dispositio ; erunt ergo

35. Sed contra, sicut corporale et materia- ambo qualitates, (ut omnes concedunt)
le non potest esss causa pnrtialis imme- tunc, vel ejusdem speciei, vel diversa-

diata respectu intellectionis, quse recipi- rum ; et non possunt poni in diversis

tur in spiriluali, quia in intellectu possi- speciebus qualitatis, ergo in eadem spe-
bili, qui est spiritualis qualitas, ita nec cie. Et tunc arguo, quod intellectus non
raateriale potest esse causa partialis in esset denudatus a specie recepti, tanquam
intellectu agente, concurrens ad produ- a medio recipiendi, quod est contra Aver-
cendum speciem, quse est spiritualis ; et roem in multis locis.

sicut tu ponis, quod corporale potest esse item, difficile esset dare illius speciei Secundo

causa partialis ad causar.dum speciem in necessitatem, cum non sit necessaria tan-
spirituali, ita ego pono quod corporale est quam dispositio, nec tanquam medium
causa partialis ad causandum intellecti- inter puram ignorantiam et scientiam,
onem in spirituali. Nec debet poni species nec ut causa actus intelligendi. Omnia
propter determirzationem potentiee, quia enim argumenta, qufe alteram harum
omnis potentia passiva sufficienter deter- partium probant, sunt debilia et non exce-
minatur per agens sufficiens, maxime dunt naturam sermonis dialectici. Faci-
quando ipsamet potentia est activa, sed lius ergo dicendum puto, intellectionem
agens sufficiens est objectum et intelle- esse speciem secundum eum, sed diflerre

ctus, ut probatum est. Nec debet poni solum in modo et ratione ;

potest enim
propter unionem objecti cum potentia, tan- effectus comparari ad intellectum poten-
quam moventis et moti, quia tunc eodem tiee, et ad formam intellectus abstractam
modo arguerem, quod ante illam spe- a materia, qufB vocatur ol>jectum intelli-

ciem oportet ponere aliam, quia ad hoc gibile ; si enim intellectui comparetur, sic
quod objectum possit causare primam pasirionis, et intellectionis nomen sibi

speciem in intellectu, requiritur quod vendicat ; si autem objectum respiciat in-

 ;

202 LIB. 1. SENTENTIARUM

telligibile ciijus est similitudo, sic ratio- Secundo aliquid potest intelligi esse in

nem speciei retinet, erit ergo una res potentia accidentali, quia illud per quod

absolute, licet modi inteliigendi illam sint est in tali potentia, est simpliciter ratio

diversi. quare potentia intellectiva sit in potentia

Tei-tio. Item arguit : Si talis species poneretur propinqua ad agendum absolute, sic quod
prior actu intelligendi, tunc intellectus ante illud nuUo modo posset agere ; et

esset in aclu antequam intelligeret, quod hoc modo per speciem inleliigibilem in-

omnes Peripatetici extraneum repulant. tellectus est in potentia accidentali respe-

Et quod sequatur ipsum esse in actu pro- ctu cognilionis abstractivoc, ita quod ante
bat, quia ex intellectu et specie fit verius illam nullo modo potest intelligere, cum
unum, quam ex materia et forma ; et tunc non habeatur prsesentia objecti, et sic

quod verius est unum, verius est ens, er- intellectus ut non habens speciem intelli-

go intellectus et species sunt verius ens gibilem objecti, dicitur in potentia essen-
sed quod vere est, actus est, ergo intel- tiali, sive remota, ut vero est habens
lectus per speciem informatus est actus illam dicitur in potentia accidentali sive

vel in actu, et sic intellectus erit in actu propinqua, quia tunc habet omnia requi-
antequam intelligat, quod est falsum : sita ad causandam intellectionem. Et
hsec ille. cum dicit, quod habitus sufficit, negatur,
37. Respondeo primo ad rationes Occham. cum per habitum ut habitus est, non
Ad ratio.
nes Et dico ad majorem primi argumenti, habeatur prsesentia objecti, quse necessa-
Occham
ad quod aliquid esse in potentia accidentali ria est ad actum inlelligendi.
primam.
Esse sive propinqua, potest dupliciter intel- Et cum dicit, quod nos experimur quod 38.

ia potentia ijg.:
o ' per actum intelligendi, sive per habitum
accidentali
.
P°^?s.' Primo, quia '
illud per
r quod
1
aliquid
1
est sum.us in potentia propinqua, etc. non
lUlelllgl '

(lupii iter.
JQ potentia accidentali est ratio, quare autem per speciem intelligibilem. Dico
actus prompte, faciliter et expedite elici- primo, quod bene per habitum experi-

tur, et per quod potentia magis inclinatur mur nos esse in potentia propinqua ad
ad similes actus. Hoc modo intellectus eliciendos similes actus illis, ex quibus

per habitum causatum ex pluribus acti- causatur habitus ad quos actus habitus

bus dicitur in potentia accidentali, quia inclinat, et tale hujusmodi non experi-
habens talem liabitum prompiius, facilius mur per speciem intelligibilem alicujus,

et expeditius elicit similes actus illis ex cum species iiitelligibilis objecli preecedat

quibus causatur, sustinendo quod habilus omnem actum intelligendi illius objecti.

non concurrat active ad actus exteriores, Secundo dico, quod non est necesse

et ante illum habitum intellectus dicitur habere talem expeiientiam seu cogniti-

esse in potentia essentiali sive remota. onem experimentalem, (ut etiam patet

Sustinendo vero quod habitus sit partia- secundum ipsum de cognitione intuitiva

lis causa actus sequentis, dico quod intel- objecli) quia si potentia habet objectum

lectus per talem habitum non tantum est in se praesens, statim op_ratur circa

in potentia accidenlali ad prompte, facili- illud, causando intuitivam cognitionem

ter et expedite producendum talem actum, illius, et tamen patet quod ante illam

sed etiam ad producendum perfectiorem

cognitionem non habet aliquem actum

actum intensive, ut patet a Doctore inlVa cognitum experiinentalem ciica illud ob-

dist. n. jectum, sic in proposito. Sufficit enim

 ;

DIST. III. QU/ESTIO VI. 263

quod causse actus sint debitse approxima- specie intelligibili per habitum possit ha-

tse et non impeditjie, quibus positis sta- beri proesentia objecti intelligihilis, in ra-

tim sequitur actio. tione objecti intelligibilis, quod non pro-

1 secun Deinde (juando dicit, quod si post cen- bat nec probare posset, cum objectum sub
dum.
tum mille intellectiones species intelligi- ratioiie qua intelligibile sit prius liabitu,

bilis corrumperetur, non posset intelle- quia et prius actibus ex quibus generatur
itensio ctus cognoscere abstractive. Dico primo, habitus.
;peciei
elligibi- quod casus non est admittendus, quia per Ad aliud, quando dicit quod si species Ad tertium
lis.
aliam et aliam intellectionem intenditur ponitur, aut ponitur [)iopter assimilati-

species intelligibilis, ut infra patebit. Et onem, etc. Dico, quod quamvis species in-

cum dicit, quod tunc per illam magis in- telligibilis sit similitudo objecli sub ra-

clinaretur ad actum intelligendi, dico, lione qua intelligibile, ut supra exposui,

quod si loquatur de inclinatione naturali principaliter tamen ponitur, ut per illam

potentise per quodcumque sibi adveniens, habeatur prsesentia objecti intelligibilis,

illa non intenditur, ut patet a Doctore in qu.":e aliter haberi non posset, et sic patet

quarto, disl. 49. quia inclinatio naturalis quod illa quee dicit de assimilatione, non

est ipsa natura inclinata. Si vero inclina- sunt ad propositum.

tio naturalis sumatur ex parte speciei, Si tamen teneatur quod propter assi-

dico quod quanto illa intenditur in suo milationem ponitur, tunc ad objectiones
mc, tanto inclinatio naturalis intenditur, quas facit, respondeo prsemittendo unum,
cum sit eadem res, et sic intellectus ha- quod aliquid assimilari alteri contingit

bens talem speciem magis inclinatur ra- multipliciter :

tione talis speciei. Sed hsec nihil ad quae- Uno modo in ratione naturse, ita quod Simiie u-
... , . . num
stionem,quia si species intenderetur, tunc una natura est simihs alteri, et sic spe- aiteri esse

per illam posset perfectior actus causari. cies intelligibilis non ponitur ad hoc, ut mumiiUci-
ter
Dico secundo, quod si talis species cor- intellectus fiat similis in sua natura ob- capi.

rumperetur, ita quod in potentia nihil jecto, nec e contra.

esset nisi habitus derelictus ex actibus, Secundo, dicitur aliquid assimilari al- 40.

intellectus non posset cognoscere obje- teri tantum accidentaliter, sicut dicimus
ctum abstractive, quia tunc non posset quod Franciscus est similis Joanni albo

haberi praesentia objecti, quee est neces- ratione albedinis quam habet ; et sic in-

saria ad actum intelligendi ; et sic non tellectus liabens actum intelligendi di-

esset inconveniens, quod post centum citur similis objecto cognito, quia actus
mille intellectiones, destructa specie in- intelligendi est similitudo objecti cogniti

telligibili, per quam solam habetur prte- et similiter per speciem intelligibilem est
sentia objecti in cognitione abstraciiva, accidentaliter similis objecto intelligibili

intellectus nuilam cognitionem abstracti- inquantum intelligibile, et sic aliter est

vam haberet de tali objecto ; sicut non similis objecto per speciem intelligibilem,
est inconveniens quod post centum mille et aliter per actum intelligendi ; simili-

visiones potentia visiva non possit vi- tudo enim per actum intelligendi abstra-

dere album, destructa specie sensibili ctivum necessario pniesupponit similifu-

albi, per quam solam habetur prcesentia direm per speciem inleiligibilem.

albi in ratione objecti visibilis. Tertio potest aliquid dici simile alteri,
Oporteret ergo ponere, quod destructa loquendo de similitudine proportionis, et
 264 LIB. 1. SENTENTIARUM

sic intellectus per speciem intelligihilem quod intellectus Angeli existens in coelo

magis proportionatur objecto intelligibili possit intuitive videre lapidem propter

inquantum intelligibile, quam per aliquid maximam distantiam, dequo in 2. dist. 5.

aliud; et hoc modo loquendo de tali simi- qucest. 10. et 11. et in 4. dist. 45. sic in

litudine proportionis, patet quod species cognitione abstractiva requiritur approxi-

intelligibilis est necessaria, quia sine illa matio objecti, qualis possit baberi, qu?e
est simpliciter improportionatus objecto approximatio nihil aliud est, nisi objectum

intelligibili ad ipsum attingendum per esse [)roportionaliter prtesens intellectui

intellectionem. Et quod dicit, quod tanta in ratione objecti intelligibilis; non potest
assimilatio requiritur tam in notitia intui- autem esse prsesens in ratione objecti

tiva quam in abstractiva, concedo, loquen- intelligibilis, sub ratione universali nisi

do de assimilatione tertio modo ; et sicut per speciem intelligibilem. Et cum di-

in cognitione intuitiva ad boc, ut potentia cit, quod sicut objectum distans po-

possit intuitivecognoscereobjectum, requi- test causare speciem intelligibilem, ita

ritur prsesentia objecti in se, ita in cogni- et cognitionem, dico quod si intelligit,

tione abstractiva ad hoc ut potentia possit quod objectum distans, puta lapis, extra

cognoscere objectum, requiritur prfesentia possit, ut causapropinqua causare speciem

objecti; et quia in tali cognitione abstra- intelligibilem in intellectu nostro, negatur.

ctiva non habetur in se preesens, sed per Sed dicitur causare, ut causa remota, quia
speciem intelligibilem habetur prsesens, prius causat speciem sensibilem in sensu

ideo hoc modo requiritur tanta similitudo, exteriori, deinde causatur species sensibi-

Ad quar- Ad aliud quando dicit, qund reprsesen- lis in virtute phantastica, qute species di-
tum. ipsum phantasma una
tatum debet esse prius cognitum, etc. citur pbantasma, et

dico, quod aliquid reprpesentari potest cum intellectu agente est causa immediata
Reprgesen- multipliciter intelligi.' Uno modo in rati- speciei intelligibilis, ut infra patebit a

niuiiis mo one imaginsti, sicut dicimus quod imagi- Doctore. Uatio autem quare objectum dis-

dicidir. natum cognoscitur per imaginem, et tale tans non potest immediate causare speciem

prius cognoscitur, ut patet de statua Her- intelligibilem sui, est propter ordinem
culis, etc. Secundo in ratione objecti intel- potentiarum, de quo supra patuit qucest. 3.

ligibilis, et tale prius non cognoscitur; pnesentis distinct. Si vero tale objectum

modo per speciem intelligibilem habetur comparetur intellectui non habenii essen-
tantum prsesentia objecti in ratione objecti tialem ordinem ad virtutem phantasticam

intelligibilis, et de hujusmodi repr.iesenta- et sensum exteriorem, posset immediate

tionevide Doctorem in quoest. 14. quodlib^ causare speciem intelligibilem in tali intel-

Concedo etiam quod reprfesentatum prius lectu, ut alias exposui super qucest. 11,

cognoscitur specie intelligibili, cum spe- dist. 3. secundi.

cies intelligibilis cognoscatur tantum actu ;
Ad aliud, cum dicit quod non debet Ad sestui

reflexo, de quoalias. poni species propter causationem intel-

41. Et quod dicit de distante, hoc nihil est. lectionis, respondco, quod specialiter
Ad quin- _ .

tum. Tum, quia semper requiritur approxmia- propter hoc ponitur, ut inferius probabo
tio objecti secundum prsesentiam, nam in per dicta Doctoris.
cognitione intuitiva objectum debet esse Et quod adducit de corporali et mate-
approximatum secundum suam existen- riali, etc. quod non possunt producere
liam et prsesentiam. Unde non credo, aliquem .effecLum spiritualem, hoc non di-
 DIST. III. QUiESTlO VI. 265

citur a Doctore. Imo vult ipseDoctor m2. simse, adhuc una non esset ratio reci-

disl. 3. quod non lantum corporale pos- piendi aliam, et hoc infra declarabitur.
sit movere inteliectum nostrum ad sui co- Ad aliud, quod tunc intellectus esset in
^^j^J^jj'"'

gnitioneni, sed etiam potest movere intel- actu antequam intelligeret, dico primo,
lectum Angelicum, partialiter causando in quod hoc est necesse i()sum esse in actu

eum cogniiionem inluitivam. Et de hoc suo entilativo, et existentiai ante omnem

quomodo corporale possit agere in spiri- intellectionem.
tuaie, patebit infra in qusestione immedia- Et si dicatur, quod intellectus ante in-

te sequenti. Bene verum est, quod non teUigere nihil est eorum, (iua3 sunt, ut pa-

possunt agere in spiritum, causando nec tet 3. de Anima, t. c. 5.

totaliter, nec partialiter effectum corpora- Ista auctoritas sic debet intelligi, quod
lem, cum talis effectus non possit recipi ante intelligere aliorum non est de nu-
in spiritu, ut patebit in 4. dist. 44. Et mero intelligibilium in potentia propin-
hsec sufliciant. qua, ut diffuse Doctor exponit m 1.

42._
ralio-
Ad rationes alterius opinionis. Ad pri- dist. 3. qucest. 1. et in 2. dist. 3. et in
A.d
nes mam dico, quod sunt duse qualitates. Et quodlib. Et quando probat quod esset iii

Suess. ad cum quiaerit in qua specie qualitatis, dico actu, admitto. Cum vero deducit, quod
primam.
quod sub prima, cum species intelligibiiis sit verius ens quam compositum ex mate-
sit qualitas de difficili mobilis ; et intei- ria et forma, non credo, quod Joannes de
lectio sit qualitas de facili mobilis (si ta- Janduno, qui fuit |)eritissimus Aristoteli-

nien qualitas de difficili et de facili mobi- cus, hoc non intellexit, contra quem ista

lis sint ejusdem speciei, saltem subalter- opinio arguit. Sed quomodo h;ec auctori-
nse, vel dicantur modi ejusdem rei) quod tas intelligatur, vide Scotum in suis Uni-
forte magis videtur, ut patet in prsedica- versalibus.
mento Qualitatis Doctoris. Vel si ponantur Et quod dicit, quod species intelligibilis Adtertium.

diversse species, ita quod una sub liabitu et intellectio sunt una res. Hoc dicit se-
et alia sub dispositione, patet quod spe- cundum opinionem ^gidii quodlib. 3.
cies intelligibilis ponitur sub specie habi- qucest. 12. et 13. quam opinionem Doctor

tus, cum sit qualitasde difficili mobilis, ut improbat in qucvst. imrnediate seq. Et
patebit in ista qutestione respondendo ad miror, quod hsec opinio non solvat argu-
arguraenta Henrici; intellectio vero poni- menta Scoti, quibus probat necessitatem
tur sub dispositione. Forte etiam possent speciei intelligibilis.
poni in tertia specie Qualitatis, cum sint (h) Ad argumenta principalia, facta in 42.

passiones spirituales secundum unam opi- principio quseslionis, quibus probat nul-
nionem, et de hoc vide Doctorem inquod- lom esse necessitatem ponendi lalem
lib. qurcst. 13. Et cum dicit, quod si po- speciem intelligibilem, respondet Doclor
nantur in eadem specie, quod tunc intel- primo ad primum, quod si argumentum
lectus non esset denudatus a specie re- concluderet contra ipsum Doctorem, con-
cepti tanquam a medio recipiendi, dico cluderet etiam contra omnem opinionem,
quod licet hoc requirat prolixiorem tra- quod nullo modo possit intelligi univer-

ctatum, tamen pro nunc dico, quod si es- sale; quia si tu dicis, quod illud quod
sent sub eadem specie generica, non ta- imprimitur a singulari est singulare, a

men sub eadem specie specialissima ; et quocumque imprimatur, (cum actio sit

posito quod sint ejusdem speciei specialis- circa singulare) illud autem quod est sin-
 266 LIB. 1. SENTENTIAKUM
gulare non potest reprsesentare univer- sentat ipsum sub illa ratione sub qua gl-
sale ; et si universale non est prsesens in gnitur, loquendo de ratione gignendi, et
ratione intelligibilis, nullo modo potest in- etiam reprfesentat ipsum concomitanter
telligi, et sic per nihil impressum in ani- sub ratione gignentis, aut saltem non sub
ma (cum omne tale sit singulare) potest ratione opposita rationi gignentis ; et ideo

haberi pra^sentia objecti universalis, ac species in sensu non reprcesentat obje-

per consequens non erit intelligibile. Se- ctum sub ratione universalis, quse est
quitur : condiiio opposita rationi gignentis singu-
Ideo respondeo. Hic Doctor primo dat laris. Sed in proposito objectum non est

unam distinctionem, deinde respondet ad causa totalis gignens respectu speciei in-

argumenta. Distinctio est hfiec, quod alia telligibilis, quia cum ipso agil intellectus
est ratio agendi, et alia est ratio agentis agens sicut partialis causa.
sive conditio agenlis; ratio agendi est na- In ista tamen littera occurrunt aliqua Primum
dubium.
tura ut natura; ratio agentis est singula- dubia.
Quid sit ritas. Exemplum, hoec albedo causat sne- Primum est de ratione formali gignendi,
'
ratio
agendi, et ciem seusibilem in organo visus; ratio quia ex quo natura est prior singularitate,

agentis. formalis causandi est quidditas albedinis, ut pntet per ipsum m 2. dist. 3. hoc idem
sive essentia albedinis propter quam ha3c in isto primo dist. 5. qucest. 2. et 26.
albedo agit; condilio vero agentis est sin- dist. et ut sic, habet tantum esse secun-
gularitas agentis. Et nota, quod tota per- dum quid, cum ut sic, sit prior existentia,
fectio agentis inquantum agens, sumitur a et supra ostensum est, quod nihil habens
formali ratione agendi et non a conditione tantum esse secundum quid potest esse
agentis, et quanto ratio formaHs est no- ratio formalis agendi, respectu alicujus
bilior, tanto effectus producibilis per eam liabentis esse simpUciter sive existens,
erit nobilior. Hoc proemisso respondet ad modo species intelligibilis habet verum
argumentum cum dicitur : Qucecumque esse reale. Similiter quando Joannes pro- Species
intelligibi-
species gignitur ab aliquo, reprcesenlat ducitur a Francisco, ratio formalis agendi lis
habet e^se
ipsum secundum illam rationem secun- in Francisco est natura ut natura, et ut reale.

dum quam gignitur ab eo. Dicit quod sic lantum habet esse secundum quid,
ista est vera, loquendo de ralione formali ergo non potest esse ratio formalis agendi
gignendi, modo ratio formalis gignendi vel producendi Joannem secundum verum
est natura, ut natura ; loquendo vero de essc reale absolutum, et actu existens.
conditione agentis gignentis, negatur illa Secunda difficultas est de conditione Secunduin
dubium.
propositio. Sed contra hanc responsionem agentiS; quse secundum Doctorem, est ra-

arguit Doctor, quia videtur sequi (juod tio singularilatis, quare perfectio agendi

species sensibilis possit reprsesentare uni- non etiam sumitur a singularitate,cum sin-

versale; patet, quia talis species, qute gularitas dicat ens positivum et reale, ut

gignitur ab hac albedine, est a ratione patet a Doctore infra clist. 5. q. 2. et 26.

formali gignendi, sive imprimitur a rati- Est enim singularilas actus positivus, rea-
one formali gignendi. liter actuans et perficiens naturam cui ad-
44.
Respondet Doctor ultimate, quod quan- venit, ut patet a Doctore, ubi supra, sed
do aliquid imprimitur ab aliquo (rationem de hoc vide prolixius m 2. dist. 3.

formalem includente) sicut a causa totali Item circa idem occurrit alia difficultas,
Tertium
(quse ratio formalis sit in singularijreprte- quia agens agit inquantum est in actu, et dubjum,
 ;

DIST. 111. QUyESTlO VI. 267

si agit vere actione reaii, vere erit in alia ratio sub qiia repra^sentat, non sul)

actu reali; sed singuiaritas ut singularitas, ratione universalis, ut palet. Si dicatur,

est prior existentia naturse, imo preescin- quod reprsesentat ipsum sub ratione sin-
dit ab omni existentia, ut subtiiiter patet gulari non distincta, seu quodammodo
a Doctore in 2. dist. 3. et per consequens confusa, tunc argiio sic, et accipio hanc
singulare agens non erit in actu, et sic albedinem singularem, quoe imprimat
nullo modo poterit agere. speciem sensibilem in organo visus, tunc
Quarta difficuitas est in hoc, quod dicit sic : Eo modo species sensibilis reprie-

quod ratio formahs gignendi speciem in- sentat albedinem, quo imprimilur a ra-
teliigibilem est natura objecti, et conditio tione formali agendi albedinis ut a totali

agentis est singuiaritas objecti; hoc vide- causa, ut patet a Doctore, et conditio agen-
tur contra ipsum, quia infra qucesl. pe- tis est singularitas propria ipsius albedi-
nult. expresse vult quod ipsum phania- nis ; si ergo primo reprsesentat rationem
sma sit causa partialis speciei intelligibilis, formalem gignendi, et concnmitanter con-
et per consequens natura phantasmatis ditionem agentis; sed illa condilio est sin-

erit ratio formalis gignendi speciem intel- gularitas propria albedinis, ergo per ipsam

ligibilem ; et sic species illa reprsesentaret speciem sensibilem poterit cognosci hcec
naturam phantasmatis, cum eo modo re- albedo, sub ratione propria singularitatis.
^*^-
praesentet, quo gignitur a ratione formali Item occurrit alia difficullas, quia si ^®^.'""^

gignendi, ut patet per rationem Doctoris teneatur quod sicut objectum intelligibi-

ergoper speciem intelligibilem tanlum ha- le est tantum partialis causa speciei intel-
betur potentia naturaB phantasmatis, quod ligibilis, sic similiter objectum sensibile
est contra Doctorem. erit tantum partialis causa speciei sensi-
Quinto dubitatur in hoc, quod dicit bilis (ut aliqui tenent) quomodo poterit

quod species sensibilis concomitanter re- salvari, quod species sensibilis impressa
pr£esentat singulare; ergospeciessensibilis a ratione formali agendi a partiali causa,

primo et immediate reprsesentat naturam non reprsesentet ipsam albedinem sub

in se; si sic, tunc arguitur sic : Eo modo ratione universali?
quo habetur prsesentia objecti in ratione Respondetur ad primam difficultatem 45.
^*po"^'°
objecti, eo modo potest cognosci ; sed per prajsupponendo unum, quod quandj Do-
speciem sensibilem primo et immediate ctor dicit quod ratio formalis agendi est P'"""^'"*

habeiur preesentia naturse ut naturse, pa- natura sive entitas quidditativa, ut etiam
tet, quia talis species eo modo reprsesen- supra expositum est m dist. 1. qucest. 2.

tat quo impriraitur a ratione formali gi- non vult quod sit ratio agendi alicui sup-
gnendi; ergo actus sentiendi poterittermi- posito nisi actu existat, quie existentia est
nari ad naturam in se, quod est contra idcm realiter cum ipsa natura, ut patet ab
Dociorem. Item in eo quod dicit, quod ipso in 2. distinct. 1. et ibi diffuse per-

reprffisentat singulare concomitanter, tractavi illam materiam. Existentia enim

quseritur an reprassentet singulare sub ra- est gradus intrinsecus naturje, licet ergo
tione singularitatis, aut sub aliaratione? raiio formalis agendi (cum sit ratio quid-
Si primo, ergo per ipsam poterit cogno- ditativa) sit ipsa natura. nunquam lameu
sci singulare sub ratione singularitatis, aliquod suppositum agit mediante ratione
quod est contra ipsum iii prinio Melaphy- formali agendi, nisi talis ratio formalis
sic. el in septimo. Si secundo, detur illa aciu existat; requirilur ergo e.\istentia in
 268 LIB. 1. SENTENTIAHUM

natura, non ut ratio formalis agendi, nec di propinqua quantum ad suum esse. Alio Ratio f

ut pars rationis formaiis agendi, sed ut modo pro ratmne formali agendi propm- agendi

dispositio, sine qua impossibile est rati- qua. Primo modo, natura objecti pro statu propinc

onem formalem agendi hai^ere actum sive isto est ratio formalis agendi speciem
actionem reaiem. intelligibilem, quia ipsa est prima ratio
Ad secun- Ad secundam difficultatem. Concedo formalis imrautandi sensum exteriorem,
dam.
quod ratio singularitatis est actus perfi- quo immutato immutatur virtus phanta-
ciens naturam, negatur tamen quod sit stica, recipiendo phantasma talis objecti.

ratio formalis agendi, quia proprie lo- Secundo modo phantasma est ratio forma-

quendo de ratione formali agendi est hs agendi speciem intelligibilem, loquen-

ratio quidditativa, ut supra patuit dist. 1. do de ratione formali partiali. Si tamen
q. 2. Sicut enim proprie terminus forma- o!)jectum comparetur ad intellectum sepa-

lis generationis est entitas quidditativa, ratum a corpore, natura talis objecti erit

per quam genitum est simile generanti, ratio formalis agendi proxima et imme-
ita ratio formalis generandi erit entitas diata respectu speciei intelligibilis impri-

quidditativa, per quam genitum est sibi mendffi in tali intellectu, ut patebit m 2.

simile in natura ; ratio autem singularita- d. 3. ^. 10. eMl.

tis, et si dicat perfectionem additam natu- Et quando dicitur, quod tunc species 48,

rsp, non tamen est ratio quidditativa. intelligibilis repreesentabit naturam phan-
Dico secuiido, forte non haberem pro tasmatis, et si sic, tunc phantasma erit

inconvenienti, quod entitas singularitatis prius prtesens intellectui in ratione obje-

sit ratio formalis agendi, et quomodo hoc cti intelligibilis quam ipsum objectum.
posset intelligi, vide in expositione quam Dico quod species iiitelligibilis primo et

fecit super d. 3. q. uUima secundi. immediate reprsesentabit naturam ipsius

47. Ad aliud, quod est de singulari agenle, objecti, quia et si natura phantasmatis sit
Ad tertiam.
concedo quod agens singulare agit in- ratio formalis imprimendi talem speciem,
quantum est in actu, ita quod nisi sit actu non tamen est ratio formalis imprimendi
existens non potest agere actioiie reali. Et immediate speciem propriam, sed tantum
cum dicis, quod per singularitatem non imprimendi speciem objecti, quia species
est actu existens, quia singularitas est intelligibilis si immediate imprimeretur
prior existentia, dico quod si singulari- ab objecto, esset tantum repriesentativa
tas sit prior existentia, non tamen dicilur objecti in ratione intelligibilis; a quocum-
conditio agentis nisi actu existat ; non que ergo imprimatur talis species, sem-
quod existentia singularitatis proprie di- per reproesentativa ejusdem, sicut patet de
catur conditio agentis, sed quia agens a- specie intelligibili impressa intellectui An-
ctu agere non potest, nisiactu sit singulaie gelico, quse reprsesentat Deum sub ratione
singularitate existente in eo, et eo modo Deitatis in ratione objecti intelligibilis, et

requiritur existentia singularitatis, quo tamen immediate causatur a voluntate di-

dixi de existentia naturse. vina et non ab objecto, et in hoc dicimus

Ad quar-
Ad quartam difficultatem, dico quod quod voluntas divina supplet vicem talis

tam. ratio formalis agendi respectu speciei objecti ; sic in proposito, phantasma sup-
intelligibilis potest dupliciter intelligi. plet vicem objecti. Au modo phantasma
Uno modo pro ratione formali agendi re- (cum sit vera res absoluta) possit causare
mota, a qua dependet ratio formalis agen- aliquam speciem intelligibilem in intel-
 DIST. Iir. QU^STIO Vf. 260

lectu possibili repra^sentantem ipsum hus sive a conditionibus materialibus.

phantasma in ratione objecti intelligibi- Et sic patet responsio ad dubia.

lis, de hoc alias, quia hoc pertractare non (k) Ad secundum de prcesenf/ia. Ista re- 50.

est pr.nesentis speculationis. sponsio sic debet intelligi, quod in cogni-

49.
Ad quintam dirficuUatem dico, quod spe- tione abstractiva, oI)jectum prius est prio-
d quia-
tam. cies sensibilis reprtesentat ipsam natu- sens prsesentia reali, ut possit causare

ram, sed non absolute, sed ut in aliquo speciem intelligibilem, id est, quod ipsum
singuiari, et sic dicitur reprtesentare con- phantasma repraesentans ipsum objectum
comitanter singulare; non enim in aliquo cum conditioiiibus materialibus, et sup-

priori nalura dicitur repr.ipsentare naturam [)lens vicem illiiis in causando speciem
in se, quin in illo reprresentet in ali(juo intelligibilem, dicitur objectum esse sic

singulari, et ideo potentia sensitiva, puta prffisens, quia phantasma reprfpsentans

visiva, nunquam per speciem sensibilem ipsum, sic est prfesens causando speciem
habet naturam objecti sensibilis prfesen- intelliijibilem.

tem in ratione objecti sensibilis in se et Idem videtur dicendum in secunda j^^pfic^®

prtcsentia in specie intelligibili, quod ob- pi|esentia
absolute, sed tantum habet illam pra^sen-
tem, ut in aliquo singulari, Et quando ad- jectum dicitur praesens ut causativum co-

ditur, quod tunc singulare sub ratione gnilionis suse, quia species intelligibilis in

singularitatis potest cognosci, negatur qua relucet, sic est praesens intellectui ut

consequentia, quia posito quod singulare possit esse causa partialis intellectionis

sub ratione propria singularitatis produ- objecti. Vel sic intelligo quando Doctor di-

cat speciem sensibilem, non tamen talis cit, quod duplex est prfesentia objecti, sci-

species sensibilis reprsesentat illud singu- licetrealis et intentionalis; et per primam

lare sub propria ratione singularitatis. prsesentiam sive approximationem talem,
fiextam.
^^ ultimum dico, quod posito quod na- potest gignere speciem talem in intellectu,

tura objecti sensibilis sit ratio formalis quod sufficit ut sit prcesens prtesentia re-
agendi et partialis, non tamen sequitur aii alicui sensui exteriori, quia si talis

quod species sensibilis sic impressa re- proesentia non haberetur, nunquam pos-
prPBsentet naturam ut natura est, sicut set intelligi via naiurali propter ordinem
species intelligibilis. Et ratio est, quia si polentiarum; posita ergo prima prsesentia
sensus concurrit partialiter ad speciem alicujus sensibilis, respectu potentife sen-
sensibilem, et intellectus agens ad spe- sitivse exterioris, per talem pn^sentiam
ciem intelligibilem, non tamen sequitur habetur species sensibilis in organo sen-
quod sicut species intelligibilis reprc^sen- sus, qua habita tunc causatur phantasma
tat naturam in se, quod etiam species sen- ejusdem sensibilis in virtute phanfastica,

sibilis, quia intellectus agens est virtus et ultimate ab illo phantasmate, ut a par-
immaterialis, et propter suam immateri- tiali causa causatur species intelligibilis
alitatem est valde abstractiva; non sic est re[)riesentans ipsum sensibile sub ratione
de potentia sensitiva, qufe cum sit virtus universali.

organica et immersa materipe quantum ad Est etiam prflesens prjTesenlia intentiona-

esse, et quantum ad operari, non potest \\, hoc est, per aliquam speciem, sicut
dici virtus abstractiva, sive partialis causa visibile extra dicitur primo pra^sens po-
causandi aliquam speciem reprtBsentati- tentiie visivte pr«sentia reali, qua causa-
vam alicujus abstracti, sive a singulari. ^ur species sensibilis in organo visus; se-
 ^70 LIB. T. SENTENTIARUM
cundo per illam speciem dicitur prcesens mento Qualitatis, positum in prima spe-
prpesentia intentionali,sive prassentia ob- cie Qualiiatis, ut patet a Doctore m qiiod-
jectali, et nisi esset prresens ipsa prffisen- lib. ]ucest. 13. modo verum ens reaie
tia numquam posset videri, sed re- non potest causari, nec totaliter nec par-
spectu virtutis phantasticB dicitur pri- tialiter ab aliquo habenfe tantum esse se-
mo prsesens prresentia reali, non impri- cuiidum quiil, quod est esse reprsesenta-
mendo aliquid in viriute phantastica ; sed tivum. Nec valet d cere, quod non causat
ex hoc solo dicitur priiesens tali prfesen- sub illa ratione formali, qua est reproesen-
tia reali, quia est prfesens tali prfpsentia tata, sed sub ratione absuluta talis naturoe,

sensui exteriori, imprimendo speciem posita lamen praesentia illius per speciem
sensibilem; ad quam sequitur causatio intelligibilem. Sed hoc nihil est, quia eti-

phantasmatis, per quod phantasma dicitur am talis natura ut sic, nullam existentiam
sensibile esse pr.nesens virtuti phantasticB dicit, ut patet.

prpesentia objectali, quia ut sic prtnesens Multse aliae essent rationes ex dictis
immediate potest cognosci a virtute phan- Doctoris, quibus patere posset, quod re-

tastica, et sic ista prseseniia secunda pvve- spectu cognitionis abstractivse tantum spe-
supponit primam prfesentiam. Similiter cies intelligibilis est ratio formahs partia-
dico respectu intellectus, quod non potest hter causandi, sed quia patet expresse Speci(
, . . ,,.,.,. intelligi
haberi prsesentia secunda, qua objectum intentio ejus quod species intelligibilis iil
quonioi
dicitur prresens in ratione intelligibili, ni- sit hujusmodi ratio formalis, ideo illas sit
'"'*'^'° jg°'"
si habeatur prima prpesentia ol)jecti im- rationes [)ro nunc prsetermhto. Et quod
primentis realiter aliquid pnievium, sal- hoec sit expresse intentio eius, patel hicP^'"^'^'*

tem in potentia inferiori, ut supra expo- in prpesenti littera, palet etiam ex titulo
sui. Et sic patet quomodo prima pr?esen- queestionis quando Utrum inparte
quEerit:

tia non est sufficiens ad lioc, ut objectum intellectiva proprie sumpta sil memoria
possit intelligi. proprie, id est, liabens speciem intelligi-

51. Et nota in ista littera ista verba Docto- bilem, priorem naturaliler actn intelli-
Nota.
ris cum dicit : Dico, quod objectum re- gendi, ubi vult expresse quod species
spectu potentice habet primo prcesentiam intelligibilis pertineat ad memoriam, ut
realem, scilicet approximationem talem, memoria est productiva actus intelligendi.

ut possit gignere speciem talem in intel- Hoc eliam patet in exponendo auctoritates
lectu, quce est ratio formalis intellecti- Augustini, ubi loquitur de memoria, ut
onis. in dist. 2. part. 2. et disl. 21. hujus.Sed

Quoe sit Hic apparet quomodo vult, quod ratio expresse hoc.patet infra d. 18. et in 2.
ratio
foi malis formalis gignendi intellectionem abstracti- dist. 3. q. 10. vel 11. Et clarissime hoc

intfue^ciio-
^^"^ ^'^ specics intelligibilis, et non obje- dicit in quodl. et inA. d. 12. q. 3. in re-
"®'""
ctum relucens, licet tamen aliquis velit di- sponsione ad uliimum argumentum prin-
cere ex intentione Doctoris quod species cipale.

non moveat intellectum, sed tantum ob- (/) Ad terlium,Augustinus ponit memo- 52.

jectum relucens, quod non credo esse riam esse multorum, etc. Ideo respondeo
verum ; tum, quia objectum, ut ibi tan- sicut diclum est de primo cognito. Hic
tum habet esse secundum quid, et nullum dicit Doctor quod ex quo sunt [>lura co-
esse reale. Cognitio vero abstractiva est gnita habitualiter, et non accipitur hic ka-

verum ens reale absolutum de prsedica- bilualiter cognito pvo habitu scieniise, sed
 niST. III. QU^STIO VI. 271

propter quamdam similltudinem ad aii- Ad Alf/azelem dico. Hfec littera patet,

quam scientiam,quia sicut habens iiai)itum quia licet aliqua in suo esse reali repu-
scientiiP prompteet expedite potest ope- gnent ad invicem esse in eodem subjecto,

rari, ita lialiens pr«?sentiam objecti in ut duo contraria, intentiones tamen eo-

ratione intelligibilis prompte et expedite rum, sive species intelligibiles, sive in-

potest intelligere illud. Dicitur ergo cogni. tellectiones non repugnant in eodem, cum
lum in proposito, quando est prtesens po- una formaliter non contrarietur alteri.

tentiffi in ratione objecti, et in cognitione (m) Ad qiiarfam dico, qnod non tan- 53.
ijectum
abstractiva est prt^esens per speciem intel- lum intelleclns patitur ah objeclo reaii, potest
movere a-
ligibilem, et sic species intelligibilis po- etc. Nota pro intelligentia iitterfe rem, nimam
metaphori-
test dici habitualis cognitio, quia est ratio id est, objectum movere animam non ce
motu Physico, duplicJter.
formalis causandi notitiam actualem illius sed potius metaphorico
objecti. Quia ergo sunt plures species, conlingit du[»liciter. Primo movet ad ip-

secundum quas dicuntur plura objecta sam per speciem intelligibilem impressam
habituaiiter cognita, quterit Doctor quare in anima, quse species impressa dicitur
hnbetur cognitio unius, et non simul ha- motus, et inquantum objectum relucet in

betur cognitio alterius ? ea, dicitur movere per illam tantum in-
Dat singularem responsionem, quod tentionaliter et motu metaphorico. Intel-

tunc illud objectum actu cognoscitur, cu- lectus enim agens et phantasma realiter

jusspecies intelligibilis fortius et efficaci- movent, quia vere causant speciem intel-

us movet intellectum; et illa species intel- ligibilem, qu.;e est qualitas realis, et in-

ligibilis fortius movet, cujus singulare tellectus recipiens illam realiter patitur
objecti intelligibilis fortius movetsensum, ab intellectu agente et phantasmate ; ut

et causam hujus supra exposui q. 1, prce- vero objectum inquantum relucet in spe-
senlis dist. cie intelligibili, dicitur movere tantum
Et nota, quod Doctor in ista littera a- motu metaphorico, et intellectus ut com-
liqua tangit, quse alibi solvenda sunt. paratur ad objectum, inquantum relucens
Primum, quod posito primo actu intelle- in specie intelligibili, dicitur moveri me-
ctionis alicujus objecti,est in potestate no- taphorice. Similiter quando intellectus a-
stra cognitio actualis cujuslibet habitu- gens et species intelligibilis causant in-
aliter noti. Quomodo hoc intelligatur, vi- tellectionem objecti, imprimendo illam in
de litteram Doctoris in 2. dist. 42. et intellectu possibili realiter movente intel-
expositionem, quam ibi feci, et etiam in lectum possibilem, quia causant ibidem
eodem secuhdo, dist. 9. et forte infra e- veram qualitatem, quse est intellectio, ut

An tiam exponetur dist. 6. Secundum, an patet a Doctore (/. 13. quodlib. Ef sic in-
^"
^"TiA" plura simul intelligi possint? Et oportet tellectuspossibilis recipiens intellectionem
poismt.
(jiggpg (^wfA sic, secundum Doctorem, ab intellectu agente et specie intelligibili,

quia ponens differentiam inter aliqua duo, dicitur realiter pati ab illis. Quia vero ob-
simul cognoscit illa duo; est tamen du- jectum per hujusmodi intellectionem ha-
bium quod non tTeque perfecte cognoscit heiesse cognitum, tuncdicimus quodobje-
aliqua plura simul, sicut quodlibet seor- ctum ut sic cognitum, metaphorice movet
sum sumptum, ut exposui supra dist. 2. intellectum possibilem, et intellectus pos-

q. idt. et in 2. dist. 3. quast. 10. vide sibilis ut comi^aratur ad tale objectum,

ibi multas difficultates. dicitur moveri metaphorice ; et hoc modo
 . .

m LIB. I. SENTENTIARUM
potest dici, quod intellectio est motus rei rit per aliqiiid impressum orga
ad animam, sive quoil est motus objecti no, qiiianon habet organiim, ergo
ad ipsam animam, loquendo de motu me- erit per aliquid impressum illi po-
taphorico, et quod hic sit sensus Docto- tentite tale autem impressum re-
;

ris, vide in quodlih. q. 15. prcTsentnns pra3cedens in poten-

tia intellectiva actum intelligendi,
SGHOLIUM.
voco speciem intelligibilem. Bre- Faham
.... ,
speciem
viter igitur dico, quod sensus ha- tantum
Solvit argumenta specialia adducta num.
3. et 4. pro opinione Henrici et GoITredi, ex- bet objectum prsesens in illa par- proJ?er oi
s^"^"™*
plicando subtiliter et peripatetice auctorita- tecorporis, quse dicitur organum
tes objectas. illius sensus, sed intellectus tam
iUam prsesentiam. priorem actu
18. Ad rationes (a) alterius opini- quam ipsum actum, habet ratione
Reprobat
rationes onis, cumprimo arguiturin prima ejusdem receptivi, et ideo falsum
Henrici
opinione, quod recipere speciem accipitur quod species talis non
convenit sensui prsecise, qnia po- est nisi prsecise propter organum.
tentia est organica, dico quod hoc Natura enim causat talem partem
est falsum, quia illud non est talis corporis sic mixtam, ut sit
prsecisa causa ; sed pra^cisa cau- perfectibilis a tali potentia animse
sa cujuscumque potentife haben- et congruat operationi ejus, quia
di speciem prsesentem, reprse- materia est propter formam, et
sentantem objectum suum, est, non e converso, ex 2. Physicor. Et Text. 23
comm. 5J
quia ipsa est cognitiva, et ua- Commentator primo de Anima :

tui'a dedit sibi ut possit habere ob- membra leonis non differunl a membris
jectum prius naturaliter sibi prse- cervi, nisi quia anima differl ah anima.
Specie.s
sensibilis
sens quam cognoscat. Sed poten- Non igitur propter ma-
forma est
est ti?e organic?e dedit ut objectum teriam, sed e converso, et ideo ta-
in organo
non sit praesens, non in potentia ipsa, lis pars facta est talis speciei re-
in potentia.
sed organo, hoc est, in parte
in ceptiva, ut per talem speciem sit
corporis quam perficit potentia objectum prsesens toti composito,
organica. et illa prsesentiasufticit, qiiod est totum organum ; iinde
quia totum compositum ex parte prima causa praesentise objecti in
corporis sic mixta et ex potentia specie, non est talis dispositio cor-
liabet speciem, et huic toti suffi- poris, sed prior causa est, ut po-
cienter objectum est prsesens. tentia apprehensiva habeat obje-
quando species est in iUa parte ctum actu cognoscibile sibi prse-
corporis; cum igitur intellectui ni- sens, vel in se ipsa vel in aliquo,
hil perfectionis auferatur, inquan- quod est pars ipsius organi in tali
tum potentia cognitiva est, ex hoc operatione. ,„^^,j9.^„

quod non est organicus, imo ma- Ad aliud (b)

^ ^
de Philosopho
^
3. de ,
JOCUS Sp€
^^^

gis additur sibi perfectio, sequitur Anima : auod inlellectus est locus spe- cierum,
explicalur
quod sibi possit esse objectum cierum, potest exponi quod mtelle- 4.Physi
prsesens ante actum, sicut aliis ctusdicitur locus specierum, quiaeiin po
potentiis ; sed illa prsesentia non salvans, sicut dicitur, quod ipsius islgogia.
 DrST. Iir. OIJ/ESTIO VI. m
loci est servare locatiim, et org'a- Quod adducitur(d) de Augustino 20.

na seiisitivse potentiae, non sunt quod non ponit spcciem intelligibi-

loca, qnia non ita salvant spe- lem in memoria, sed scientiam.
cies receptas in eis. Species quip- Respondeo et dico, quod ubi ponit
pe intelligibiles non videntur scientiam, statim ponit aliquid
deleri sicut species sensibiles, (]uod includit speciem intelligibi-
quia species sensibilis ita est lem,licet non utatur isto vocabulo,
in organo, quod potest corrumpi quia, 15. de Trin. cap. 10. cum prae-
per contrarium formaliter, vel misisset, ex ipm scienlia quam memo-
per dispositionem in susceptivo ria tcnemns, gignitur verbum, subdit,
disconvenientem tali potentise, sic- quod formata cogitatio ab ea re quam
ut patet per Philosophum de Me- scimus, verbum est ; et ibi com. 15.
Cap. 1, moria et reminiscentia Senes et : cum prsemisisset, simillima est visio
Vide
disl. 45. juvenes, id est, pueri, sunt male cogitationis visioni scientice,s,uhd'il,quan-
de
hoc. reminiscitivi propter abundantiam clo ergo quod esl in notitia, hoc est in

humorum nimiam, et etiam pro- verbo, tunc est verum verbum; et cap,
pter indispositionem et laesionem 12. tunc enim est verbum simillimum rei
organi isto utroque modo, non
;
notce de qua gignitur, et imago ejus.

est species intelligibilis in in- quando cle visione scientixc, visio cogita-

tellectu, ut per se deleatur per a- tionis exoritur, subdit, nec interesl,

liquod contrarium ad ipsam seu quando id didicerit, qni quod scit, loqui-

per indispositionem receptivi. A- tur; similiter, cap. 22. quando ccd me-
lise multse congruenti?e possentas- moriam meam, aciem cogitationis mece
signari circa illud vocabulum locus, adverto, ac si in corcle meo clico quod
circa quod non oportet multum scio, etc.
immorari. ttem 15. dc Trin. 27. Quanclo loquilur
Dum intel . Quod additur (c) de Philosopho, do lucc in qua vidcntur vcra, ipsa, in-
ligitur
universale quod speculamur quod quid esl in phan- quit, ostendit verbum verum esse
ejiis
sing-ulare
tasmatibus, etc. pro omnibus talibus in te, quando de scientia tua gigni-
phantasia-
auctoritatibus, dico quod talis est tur, id est, quando quod scimus
tur,
et
hoc est coa
connexio istarum potentiarum,sci- dicimus. Hsec ille.
verti
ad
licet phantasise et intellectus pro Ex istis omnibus apparet, quod
phanla- statu isto, quod nihil intelligimus illud, quod Augustinus tribuit
suiata.
in universali nisicujus singulare memorise, ratione scientiae ut
phantasiamur; nec est aliaconver- gignenti, exponit se semper de
sio ad phantasma nisi quod intelli- objecto pra)sente in memoria,
gens universale imaginatur sin- non est autem objectum prse-
gulare ejus, nec intcUectus videt sens in memoria, ut memoria
quod quid est in phantasmatibus intellectiva est per scientiam, ut
sicut in ratione videndi sed intel- ; est habitus distinctus a specie; er-
ligens, quod quid est relucens in go oportet quod illam praesentiam
specic intelligibili, videt illud in esse intelligat per speciem intelli-
suo singulari viso per virtutem gibilem, et sub illa ratione subqua Test.37.

phantasticam in phantasmate. distinguitur ab habitu scienti<B

Tom. IX, 13
 ;

•274 LIB. I. SENTENTIAHUM

proprie siimpta^ hoc modo oti-

; et smate,quia illa non esset unitas a-
am debet accipi illnd verbiim Phi- licujus habitns intellectualis, sed
losophi lerlio de Anima, qiii ciim alicujus imnginabilis.
praemisisset, quod anima est qnodam- Qnod arguitur post in secunda Ad rai

modo omnia, snbdit qnod per sensum opinione quod potentia, quse est Goffrei

est sensibilia, et per scientiam scihilia. ad aliqnem actum ordinata actu-

Scienlia Scientia qnippe ibi tamapnd Phi- atur primo per illum actum, dico
sumitur
pro
losophnm qnam apud Angustinum quod qunelibet potentia apprehen-
sp^cie se-
in locis prsedictis, accipitur pro siva ut apprehensiva est, est in
cundum
Fhi'osop h ipsa praesentia habituali objecti in potentia ad apprehendere primo
memoria intellectivn, quse prsesen- primitate perfectionis, licet non
tia habitualis,est virtnaliter scien- primo primitate generationis, et
tia, quia in objecto (e) sicprsesente quandoque primo primitate gene-
concipitur virtnaliter tota scientia rationis, qnando scilicet objectum
de tali objecto. in se, est prsesens tali potentiae ut

Hsec species (f) est illa scientia. actu co^noscibileab ea. Tunc enim
Text. 3-^.
Text. 25. qu£e reducit intellectum de poten- non oportet ante actum in poten-
et 55.
tia essentiali ad accidentalem se- tia aliquid fieri, in quo ipsum ob-
cundnm Aristotelem 8. Physicorum, jectum sit prsesens, sed primum
et 2. de Anima, non autem illa, quae quod flt ab eo est actus. Quando
proprie dicitur scientia, quse est autem objectum non est natum in
habilitas qusedam derelicta ab a- se esse prsesens, sub ratione actu
ctibus. Nam ante istam ad primum cognoscibilis a tali potentia, tunc
actum considerandi requiritur, qu9elibet potentia apprehensiva,
quod sit jam^reductus intellectus est in potentia ad apprehensi-
de potentia essentiali ad acciden- onem, ad illud in qno cognosci-
et
talem, alioquin non operaretur bile erit praesens, et prius ordine

tnnc magis quam prius. Unde in originis est in potentia ad ha- Potent
cognitione, species in qua relucet bendum istam pr?esentiam quam ^"^pnm
quidditas, dicitur scientia, non ad habendum actum, et ita est in^cUssia
tantum virtnaliter, qnia totam proposito. Sensibilia enim non^''?^'^*^'

continet, sed formaliter potest di- sunt nata in se esse praesentia in-
ci habitus cognitivus, quia est tellectui, sub ratione actu intelligi-

qualitas mansiva in intellectu dis- bilium, sed tantum in specie intel-

ponens ipsumad actum. ligibili possunt sic esse pr^esentia

21. Et ex hoc habetur argumentum ethoc quantum ad intellectionem

pro specie intelligibili, quia non abstracMvam, de qua est sermo in
videtur quomodo aliqua scientia proposito, et ideo potentia appre-
tota dici possit una ratione primi hensiva respectu talium, est in po-
objecti, nisi quatenus illa scientia tentia ad duplicem actnm et ab
continetur virtualiter in illo pri- agente approximato. Prius ordine
mo objecto intelligibili. Non enim originis priorem actnm
recipiet
tota illa scientia dicitnr una ab ob- quam posteriorem, nec tamen in-
jecto quatenus relucet in phanta- telligo ita istos actus esse ordina-
 DIST. III. QU^STIO VI. 275

tos, quod prior sit ratio recipien- possibili, prsecedere actum intel- ctio
6SSf*t si in-
di respectu posterioris, siciit sci- ligendi; et siciit aliis potentiis co- teiie-tus

licet superflcies est ratio reci- gnitivis, ita multo magis isti po- posset"eii-

piendi albedinem, tunc enim intel- tentise debet concedi objectum esse spedem.
lectus respectu nuUius intelligibi- summe quantum potest
prsesens,
lis recipere posset actum secun- esse prsesens ante actum cogno-
dum, qui est intellectio, nisi prius scendi, et hoc non salvatur nisi in
haberet actum primum ut speciem specie intelligibili.Non etiam poni-
ejusdem objecti. Sed intelligo quod tiir pcrfectio summa possibilis po-
intellectus de se, est ratio imme- tentiaecognitivse, nisi ponatur eam
diata recipiendiutrumque actum; posse conservare speciemintelligi-
ipsi actus tamen inter se sunt or- bilem prseter actum, et ita habere
dinati, quando objectum non est objectum suum prsesens conser-
natum esse prsesens in se, quia vatum sine actu, quia hoc concedi-
tunc oportet prius naturaliter es- tur sensitive, ct perfectionis est in
se illum actum, quo objectum est cognitiva, quod non dependeat ab
prsesensut intelligibile; quam il- aliquo in cognitione sua, sed quod
lum qui elicitur circa objectum possit habere objectum prsesens
intelligibile ut prsesens. sine dependentia ad aliam poten-
22. Si instetur contra istam solu- tiam.
rext. 50. 11.
....
. .

Doctor tionem, quia nunquam pluralitas

^ancellavit ,

totam ponenda nisi propter necessi-

est
'

^ ram. ^' tatem pmno PAysicorMm, hic autem

COMMENTAPiIUS.
non videtur necessitas, quia ob-
jectum videtur sufncienter prse- {^) Ad rationes alterhis opinionis. Hic
u.
sens in phantasmate; ergo non est Doctor intendit solvere argamenta facta
ponenda ista species in intellectu. pro opinione Henrici. Responsio Docioris

Respondeo, quod necessitas est clara est in littera. Et quomodo intelliga-

semper dignificare naturam nobi- tur illa auctoritas Commentatoris 1. de

lem, quando non apparet aliquid Anima, com. 53. quod membra leonis
manifeste repugnans, sed magna non differunt a membris cervi, supra
viliflcatio naturse intellectivse ut exposui q. 4. pards secundce, distinct.

intellectiva est, videtur esse quod secundfe, quse est septima in ordine, ibi

non possit habere objectum suum vide.

sibi prsesens in se, absqne mendi- C^) Ad alvid de PkUosopho. Respondet Quomodo
cata prsesentia a potentiis inferi- qnod intellectus potest dici locus speci- '"esnius
oribus, cum
quibus contingenter erum propter multas conditiones loci.Tnm ^P"'^"^'""'""

conjnngitur in ratione potenti.TR, quia sicut locus conservat locatum, sic

et tamen quod potentise alise infe- intellectus conservat species iutelligibiles,

riores possint habere objectum etorgana sensitiv;ie potenti.ie non sunt

sibi prsesens ut in se, et si intel- loca, quia non ita salvant species rece-
lectus possit habere objectum sibi ptas in eis ; species ([uippe intelligibiles
praesens in potentia inferiori, non non videntur deleri sicut species sensibi-
imperfe- tamcn summa prsesentialitate les, quia species sensibilis ita est in or-
 276 LIB. I. SENTENTIARUM

i^ano, quod potest corrumpi per contra- Dico paucis, quod etsi sint ibi specles Soiuti<

rium formaliter, vel per dispositionem indelebiliter, non tamen movent intelle-

disconvenientem in susceptivO; sicut pa- ctum quando est indispositio in parte sen-

tetper Philosophum de Mem. et Reminisc. sitiva, prsesertim interiori, ut supra pa-

Senes et pueri sunt male reminiscitivi tuit qwpsl. 4. prcesentis dist. sicut in

propter abundantiam hiimorum nimiam, dormientibus species intelligibiles non

et etiam propter indisfjositionem et liiesi- movent intellectum; est enim pro statu

onem organi. Isto utroque modo non est isto talis ordo, quod oportet intelligentem
species intelligiljilis in intellectu, ut per phantasmata speculari, sicut supra expo-
se deleatur per aliquod contrarium seu sui, in prcesenli dist. remoto tamen im-
per indispositionem receptivi. pedimento in parte sensitiva, illoe species

Et nota, quod quando dicit Doctor, spe- possent movere intellectum parlialiter

cies sensihilis potest delcri ah organo per causando cognitionem abstractivam obje-
contrarium formaUter, non debet intelli- ctorum, quorum sunt.
gi quod speciei sit aliquid contrarium Notandum est, quod intellectus semel
formaliter, sed quia ipsi organo vel qua- receptas species intelligibiles nunquam
litati existenti in organo, quce facit ad amittit, etiam in morte, et per consequens
conservationem speciei, potest deleri per anima separata a cor[)ore per illas species

aliam qualitatem formaliter sibi contra- poterit abstractive cognoscere omnia

riam. Exemplum, si organum tactus fue- objecta, quorum in vita habuit species.

rit calidum formaliter, per frigus potest Sed de hoc multa sunt dicenda in quarto
expelli calor iste. Potest enim deleri per dist. 45.

indispositionem organi, ut puta si dis- Occurrit tamen aliqualis difficultas in 56.

Dubiii
positio organi consistat in debita dispo- hoc, quod dicit Doctor, quod hujusmodi ^otabi

sitione caloris et sicci ; calor ille vel species sunt indelebiles, quia intellectio

siccitas possunt in tantum intendi, quod est ita qualitas absoluta sicut species in-

non essent amplius dispositio organi, vel telligibilis, ut patet q. 13. quodl. et non
si consistat in debita proportione frigidi habet aliquod contrarium formaliter, nec
et humidi, frigiditas et humiditas possunt aliquam indispositionem in organo, et

intantum intendi, quod illa debita propor- nihilominus delentur ab intellectu ut per
tio quoe est dispositio, in organo cor- experientiam patet.
rumpatur. Species vero intelligibilis Dico quod non est simile, quia intelle- soluti

in intellectu non habet aliquod contra- ctio non tantum dependet ab intellectu in

rium formaliter, nec indispositionem, esse et conservari ut a receptivo, sed

et per consequens videtur omnino in- etiam dependet ab objecto et ab intellectu

delebilis. Et ex hoc loco multi expo- ut a causis productivis; dependet dico in

nentes Doctorem, dicunt quod species in- esse et conservari, et sic cessante actione

telligibilis semel recepta in intellectu pos- objecti et intellectus, illa intellectio desi-

sibili, est simpliciter indelebilis, et bene nit esse, ut infra patebit qucesl. ult. pra^-

dicunt. sentis dist. et in quodl. quoest. 13. Non

Dubilatio, Sed quare multi habentes hujusmodi ergo desinit esse intellectio propter ali-

species intelligibiles non intelligunt ob- quod contrarium formaliter, vel propter

jecta, quorum sunt species, ut patet in aliquam indispositionem factam in intel-

phreneticis ? lectu, sed propter defectum causiB non

 Disr. 111. yu.ESTiu vi. 277

continuantis aclionem. Species vero intel- sensum, id est, quod sicut sensihilia non
ligibilis etsi dependeat ab intellectu agen- possunt esse in sensu inteiiori, nisi prius

te et a pliantasmate in csse, ut a causis vel simul fuerint in sensu exieriori. ita

partialibus integrantibus unam totalem, quod sensus interior non potest habere
ut inira. patebii q.pe7iult.prcesentis d. non operationem circa objectum suum, nisi

tamen dependet in conservari, quia de- prius vel simul aliquis scnsus exterior
structo per possibile omni phantasmate, habuerit operationem circa sensibile ; sic

adhuc species intelligibilis esset in intel- nec intellectus potest cogitare objectum
lectu. Et ideo species intelligibilis noiide- suum abstractive, nisi prius phantasmata

bet poni actio, nec proprie, nec impro- moverint virtutem phantasticam ad co-

prie, sicut ponitur intellectio actio impro- gnitionem singularis reprgesentati ab illo

prie, propter hoc solum quod sicut actio phantasmate. Non tamen intelligas, quod
est in continuo fieri, ita intelleclio, licet virtus phantastica cognoscat aliquod sin-
ipsa intellectio sit ens absolutum. Et qua- gulare sub propria hoecceitate, sed tantum
re sic dicatur actio, licet non proprie de intelligit ut quoddam aggregatum ex plu-

genere actionis, patebit infra q. v.lt. prce- rii)us accidentibus, et idem dico de omni-

sentis d. in responsione ad ultimum ar- bus aliis sensibus.

gument. Species tamen intelligibilis (cum (d) Quod adducilur de Augustino, etc.

sit accidens) dependet ab intellectu pos- Dicit Doctor quod si Augustinus non no-
sibili quantum ad consermri, patet ergo minat speciem intelligibilem, tamen ponit
quomodo non est simile de intellectione oliquid quod includit speciem intelligibi-

et specie intelligibili. lem, per quam in cognitione abstractiva

57. (c) Quod additur de Philosop/io, quod habetur prsesentia objecti, et quod sic in-

speculamur quod quid est in phantasma- telligat probat per auctoritates Augustini.
tibus. Hsec responsio debet sic intelligi, Ponit enim scientiam pertinere ad memo-
quod talis est ordo inter intellectum et riam, et patet quod non loquitur de scien-
virtutem phantasticam, quod nunquam tia proprie sumpta, quia illa non pertinet
intellectus primo cognoscit universale, ad memoriam, ut dixi supra, ut memoria
nisi virtus phantastica prius plian- est; sed accipit scientiam in cognitione
tasiata singulare illius universalis abstractiva speciem intelligibilem, per

reprsesentatum per phantasma illius quam habetur prtesentia objecti, et talis

singularis; semper enim quando intel- proprie pertinet ad memoriam, cum me-
lectus intelligit universale, v el in moria, (ut exposui supra in titulo quce-

eodem instanti virtus phantastica specula- stionis) nihil aliud dicat, nisi intellectum

tur singulare, vel ante speculuta fuit. Et et prBesentiam objecti in se respeptu co-
sic intellectus speculatur quod quid cst, gnitionis intuitivce, vel in alio respectu

scilicet quiddilatem rei universalem in abstractivse, et illud aliud non est nisi

ipso phanlasmate, id est, qund non po- species intelligibilis, et sic illud pertinet

test speculari sic, nisi prius vel simul ad memoriam.

pro 5«.
virtus pliantastica speculetur in ipso Et quod sic accipiat scientiam
phantasmate singulare illius quidditatis specie intelligibili, patet 15. de Trinit.

universalis repnesentatum per illud cap. 10. cum proemisisset : Eo; //)5a sr/fn-

Nota. phantasma. Et similiter se habent phan- tia qunm memoria tenemus, gignitur ver-
tasmata ad intellectum sicut sensibilia ad bum, accipit scientiam pro preesentia ob-
 278 LII3. I. SENTENTIARUM

jecti ul est in intellectu ;

patet, quia sub- rum essentialiter vel virtualiter si tantum
dit, quod formala cogitalio ab ea re ponatur una, vel si ponantur plures, se-
quam scimus, verbum est, id est, quod cundum pluralitatem objectorum, in pri-

cogitatio actualis alicujus rei dicitur mo objecto contentorum erunt partiales

verbum, quse cogitatio formatur ab ea causa3 cognitionis illorum ; et habita co-

re, quam supple scimus, sive inteliigi- gnitione terminorum, formantur propositi-

mus, vel cogitamus; patet ergo quod ac- ones per se notse, quibus formatis ab illis

cipit ibi scientiam pro re pra-sente intel- terminis sic cognitis sive a speciebus

lectui, a qua re prsesente si est in se prse- (quod melius est) causatur notitia confor-
sens, causatur notitia intuitiva- si vero mitatis eorum, ut supra exposui in q. 4.

est tantum prassens in specie intelligibili, proesentis distinctionis . Et habita co-

tunc a tali specie causatur cogitatio, quse gnitione principiorum, sequitur notitia

dicitur verbiim. Et idem de Trinit. i5. conclusionum virtualiter contentorum in

c. 2. cum prsemisisset : Simillima est vi- eis, et sic patet quomodo in prsesentia ha-
sio cogitationis scientice, accipitur visio bituah objecti in memoria intellectiva

cogitationis, ut est constructio intransiti- virtuaUter continetur tota scientia de ta-

va, et idem est quod ipsa cogitatio. \i objecto.

Idem dico de visione scientise, ut ex- (f) Ihec species est illa scientia, etc. 59.

posui supra dist. 2. part. 2. et sensus Species enim intelHgibilis reducil intelle- esse
..... ^ , in potent
est : Cogitatio est simillima scientise, ctumdepotentia essentiali, id est, remota essentiaii

quod non potest inteUigi de scientia ha- ad potentiam accidentalem, id est, propin- accidents

bituali, sed tantum de ipso objecto quod quam, ut supra exposui; exponendo argu- ^''

scitur. Et patent alise auctoritates. mentum ad oppositum circa principium

Quomodo (e) Quia in objecto sic pra^sente con- qua3stionis. Dicitur enim aiiquid esse in
sit
cipitur virtualiter tota scicntia de tali potentia essentiaH sive remota, quando
iiitelligen-
da objecto. Quse Hltera sic debet intelHgi, est in potentia ad formam, quae est princi-
Ijttera.
quod in prccsentia habituali objecti, m pium operationis; et dicitur in potentia

cognitione videHcet abstractiva, concipi- accidentah, quando tantum est in potentia

tur tota scientia illius objecti, id est, ad operationem, prsehabita forma, quee

quod species intelligibiHs per quam ob- est principium taHs operationis, et sic in-

jectum est prsesens, continet virtualiter tellectus possibilis respectu speciei intelH-

notitiam iUius objecti, quia ipsa est cau- gibilis, quse est partialis causa operati-

sa partiaHs cognitionis objecti in se, et eti- onis dicitur esse in potentia essentiali ut

am virtuaHter et essentiaHter contentorum comparatur ad ipsam, ipsa vero recepta

in illo, si tantum ponatur una species in- est in potentia accidentali, quia ad opera-

telligibilis respectu objecti et contentorum tionem sequentem formam. Sequitur: Non

in ea; si vero ponantur plures, patet quod autem illa, quce proprie dicitur scientia.

objectum est causa remota illarum pluri- quce cst habilitas qucedam derelicta ab
um, ut supra exposui. Etphantasma obje- actibus, id est, quod scientia proprie dicta

cti una cum intellectu erit causa propin- non reducit intellectum de potentia essen-
qua illarum, ut exposui in qucest. 2. pra- tiali ad accidentalem, et hoc absolute io-
sentis distinclionis, Quia ergo species in- quendo. Certum est enim quod intellectus
telligibilis est partialis causa cognitionis est in potentia essentiali ad habitum scieii-

objecti^ et cognitionis omnium contento- lificum, et ipso habito est in potentia acci-
 DlSr. III. QU/ESTIU VI. 271)

deriiali respectu actus ad quem inclinat la- SGHOLIUM.

iis habitus, vel cujus est causa partialis.
(Jsteaso (lari sp^icies intelligibiles iii in-
Sed talis habitus, ut compafatur ad pri-
tellectu, .secundam principale quaesitum hu-
mum actum intellectus praecedentem habi-
jus quaestionis, utrum intellectus sit
est,
tum, non reducit intellectum de potentia conservativus earumdem. Et pro parte falsa
essentiali ad accidentalem, et hoc est quod ponit duas rationes ac rationem ad opposi-
dicit, Nam ante istam, supple habilitatem tam, opinionem tributam Avicen-
et recitat

n<e negativam cum suis fundamentis, et mo-

derelictam ab actibus, ad primum actum
dum quo excusari posset Avicenna ab hac
considerandi , requiintur quod sil jam re-
Thom.
impositione, de quo D. 1. part. q. 89.
ductus inlellectus de polentia essenliali art. 5. Abul. in 25. Mat. q. 580. Occham 4.
ad accidentalem, aliorjuin non operaretur q. 12. art. 1. Gonimbric. tract. de Anima

tunc magis quam prius, hoc patuit supra septim. disp. 3. art. 3. et 3. de Anima, c. 5.

exponendo argumentum ad oppositum. q. 3.

Sequitur:
Unde in cognitione, supple abstractiva, Seoundo quaero Utruin (a) me- :
23.
Hae duae
species in qua relucet quidditas, dicilur moria intellectiva sit conservati- qq. se-
qiientes
scientia non tanlum virtualiter, quia lo- va speciei intelUgibilis, cessante
'
ponuntm-
comnumi-
lum continet, sed formaliter ipsa species actu intelligendi. Videtur quod ter
tanquani
intelligibilis potest dici hahitus cognosci- non, quia si conservaret unam addiiiones

tivus, quia est quaiilas mansiva in intel- speciem, pari ratione et aliam reportlitio-

lectu disponens ipsum ad actum, id est, speciem alterius objecti, et sic sed'debent
poni
quod species intelligibilis non tantum di- multas simul, consequens est fal- in textu,
citur scienlia virtualiter, ut supra expo- sum, ergo et antecedens. Pi^obatio 1^^^^/^ scn-
pto
sui, sed etiam dicitur formaliter habitus falsitatis consequentis, quia spe- Anglico
intellectualis sive cognoscitivus; non ta- cies non est nisi quaedam conflgu- ut
patet ex
men scientificus, sed intellectualis, quia ratio intelligibilis in intellectu ;
trequenti
re-
informat intellectum, et est substantive in sed in corporalibus, est impossi- missione
1)0 ;t.
illo et de difficili mobilis. Dicitur ergo ha- bile idem corpus fl,i?urari diversis ad
eas m eo-
bitus de prima specie qualitatis, quia dif- flguris, ergo similiter impossibile dem
scriplo.
ficilis ut removeatur ab illo; et dicitur est intellectum simul sic confl<?u- 4. iMet.

intellectualis, quia est qualitas iiiformans rari diversis objectis per diversas
intellectum, loquitur ergo de hnbitu scien- species, et hsec est ratio Algaze-
tifico. Sequitur: Et ex hoc h-ibetur argu- lis.

mentum pro specie inlelligibili, etc. quia Secundo sic : Omnis qualitas
si objectum universale non sit per suum disponens intellectum ad operan-
reprsesentativum in intellectu, sed in vir- dum vel ad operationem, et mansi-
tute phantastica,omnia explicanda etexpli- va in eo est habitus intellectua-
cabilia de objecto illo erunt ibi idem, et i- lissed species est qualitas qu.T-
;

ta non eritnisi habitus phantasticus et non dam disponens intellectum ad ope-

intellectualis. Et de hoc vide in adJitioni^ rationem, igitur si est mansiva
bus factis ad primum,dist.3. qusest, 6. ibi: post actum intelligendi, sequitur
Prceterea in eadem qucestione post com- quod esset habitus intellectualis ;

pletam decisionem Docloris, slatim post sed hoc est falsum, quia species
illa verba, etc. . .
intelligibilis praecedit actum natu-
 280 LIB. 1. ^ENTENTIAHUM

raliter, et habitus sequitiir, nam ipso non potest fieri talis impres-
generatur ex actibiis ; ergo, etc. sio aliqua, sed tantum intellectua-
Contra, intellectiis est in poten- lis immutatio.
tia accidentali, non nisi qiiando Modus (c) suus est, quod posuit
habet speciem intelligibilem, patet ordinem in Intelligentiis, et dixit
ex Philosopho 2. de Anima, el 8. Phy- ultimam Intelligentiam influere
sicorum. speciem in intellectum nostrum,
Text. 25,
Hic est una (b) opinio, qnae po- ita quod sicut Plato posuit, quod
et 55.
Text. 32, nitiir ab AvicennaG. Naturalium par- per conversionem intellectus no-
te 5. cap. 6. vel 7. qnod ipse sense- stri ad ideam alicujus rei, habea-
rit speciem intelligibilem non ha- mus scientiam alicujus rei. Ita
bere esse mansivum in anima post Avicenna posuit, quod per conver-
actualem considerationem; et di- sionem intellectus nostri ad illam
cunt ipsum hoc probare per hoc, Intelligentiam naturaliter influen-
quod in organo sensus (quia non tem, habemus notitiam et scien-
est virtus cognitiva) potest esse tiam rei, quam ad sensum eramus
species reprsesentativa objecti, dispositi cogitare.
hoc est, quia organum non est Quod si contra eum
tunc dice-
natum cognoscere objectum sen- retur, quod secundum hoc nun-
sibiliter; sed in intellectu, ex quo quam haberemus habitum scien-
est virtus naturaliter cognitiva, tise,ex quo species non manebant
non erit aliqua species reprsesen- in intellectu nostro nisi in actuali
tans objectum, nisi ipsum obje- consideratione, quod tantum erat
ctum sit ibi intellectualiter, et se- in actuali conversione ad illam
cundum actualem considerati- Intelligentiam. Respondebat (se-
onem vel intellectionem. Hanc ra- cundum quod sibi imponitur)
tionem dicunt ipsum innuere,cflp.5. quod ex frequenti conversione
post medium, cum dicit, impossi- ad illam Intelligentiam, ge-
bile est formam esse in anima in cffe- neratur qusedam habilitas in ho-
ctu perfec/e, et non intelligi ab ea in ef- mine, quse habitus potest di-
fectu perfecte. ci per quam erat facilis et habi-
24. Dicunt quidam quod h.-^c opinio lis ad se convertendum, et per
Respons.
D. Thom. fuit Avicennae, quod nuUa species consequens ad actumx conside-
l. p. q.79.
arl. 6. manet in parte intellectiva post ranli secundum scientiam.
qusere Mat
et actum intelligendi, qnod videtur, An hoc (d)senserit Avicenna an 25.
alios, pt
quia 6. ^aiuralium parle 5. cap. 6. di- non, non curo, tamen posset bene ^^'^gj^^'
prfeciiJiie.
Henr.
la
cit quod in organo sensus conser- excusari. Nam ipse dicit ibidem q""-'
"f'

vatur species post recessum sen-

hac q. et
seqiiente .,.,.,. , .
cap. r.16. quod aliqnis de qncestione
j
s?6{ conserva.
species
plura sibihs, et hoc solum, quia orga- proposita, potest habere certiludinem,
addit Doc-
tor num non est natum cognoscere qiiod scil eam solvere, et tamen non ha-
in primo
Paris. objectum. Sed intellectus non est bet in promplu solutionem. quod non
potentia organica, et ideo de se esset nisi apud^se haberet speciem
est dispositus ad recipiendum, non intelligibilem.
autem ad conservandum, quia in Item, cap. 5. vult quod singula-
 DIST. III. QUJESTIO VI 281

ria non faciunt aliquam diversita- appendicis ; ex Reportatis tamen ipsius-

tem ad intelligendum, unde vult mct Scoti depromptse, in quibus Uepor-
quod lacta abstractione quiddita- tatis, hse duse qua^stiones liic tractantur

tis ab uno singulari, non oportet per modum duarum quaestionum princi-

quod fiat ab aliis ejusdem speciei palium habentur ; compendiosius quidem

concurrentibus, ipse expresse ibi in iis Reportatis, quae hactenus nomine
ponit abstractionem speciei a sin- Scoti communiter circumferuntur, et nu-
gulari. per cum scholiis et castigationibus nostri

Item parte 4. cap. i. dicit quod Cavelh impressa sunt Colonijje; sed diffu-
thesaurus inlellectm est rnemoria, quod sius ac distinctius in aiiis Reportatis in

nihil est dictu, nisi species ibi con- hac nova editione imprimendis, quorum
servarentur ; et 5. MeUiph, dicit illa priora non sunt sine dubio aliud,

quod species in intellectu respectu intel- quam compendium aliquod ab aUquo Sco-

lectus est singularis, sed respectu objecti ti discipulo, eoque non satis perito, con-

est universalis. fectum. Porro non esse revera has qu.jes-

Rat'ones
Qui ergo vellet salvare Avicen- tiones ex scripto Oxoniensi,' id arsrumento
^
i probanles
non omnino non quod
nam, diceret (ut videtur esse ejus levi est, eas reperiri,
'
ul
_
non sint ex
intentio,) quod duplex est species dixi, in pluribus Scoti
editionibus, et in scripto
., . .... , O.^oniensi.
in intellectu; una quse abstrahi- quibus reperumtur per modum additio-
tur a sensibilibus, et hsec manet num esse adjunctas, nullosque ex Com-
actu intellectus transeunte alia ;
mentatoribus Doctoris eas exposuisse, et

qu3e habetur ex intluxu Intelli- pra3terea incipere qujeslionem sequen-

gentise ad quam convertitur, et tem principalem, quse est septima in or-

hsec non manet, actu intellectus dine hujus distinctionis, his verbis : Se-

non manente nec est necesse,

;
cundo qucero, ex eo scilicet quod sit se-

quod maneat illa, quia semper In- cunda qutestio, quam movet circa tertiam

telligentia illa naturaliter influit partem hujus distinctionis, quod tamen

species in intellectum ad se con- non ita se haberet, si has qua^stiones in

versum, per modum

quo aliqui di- iisdem scriptis tradidisset, esset enim
Gunt intellectum separatum intel- quarta qua3Siio, ut patet ; nam prima ex
ligere, sed per inflnxum specie- his qaoestionibus est secunda, unde et in-

rum a Deo non ab Intelligentia. cipit etiam iisdem verbis : Secundo

qucero.
SUPPLEMENTUM R. P. F. JOANNIS PONGII. Nec tollit vim hujus conjecturce qui di- ei.

ceret has duas qusestiones non esse piin-

60.
(a) Secundo (juccro : Utrum memoria cipales, sed incidentales; nam proeterquam
Hise (luae
noestiones iut"llecliva sit couscrvativa speciei intel- quod revera tam priiicipales sint quam
iromusae
a ligibilis ?Totam hanc reliquam partem ilia qu;estio septima, non deberet quae-
Lychelo
hujus qucestionis sextjTe, absque commen- stio incidentalis, et non principalis tradi

tario reliquit nobis Lychetus, et CcCteri pcr modum secunda^ quajstionis, nisi

etiam, quos vidi, expositores scripti 0\o- priecederet similiter aliqua qusestio in-

niensis ; ea sine dubio de causa, quod in cidentalis in ordine, ad quam diceretur

antiquioribus codicibus vel non habeatur secunda qucestio incidentalis, prtesertim
omnino, vel certe non nisi pcr modum cum sequeretur alia secunda principalis,
 282 LIB. 1. SENTENTIARUM

sed non prsecedit hanc secundam inci- hoc quod inlendit speciem inlelliyibilem
dentalem alia prima incidentalis, et eam rcgalariler in qualibet intcllectione, si-

sequitur alia queestio principaiis, quye cut declaralum est lib. 1. dist. 3. nam
dicitur secunda; ergo nullo modo est ve- in illa distinctione non reperio quod fa-

risimiie lias duas qu;estiones pertinere ciat mentionem de intentione speciei per

ad scriptum Oxoniense. phantasmata, nisi in prima ex his duabus

Proeterea nunquam solet Scotus post so- qutestionibus num. 28. unde videri pos-
lutionem ariyumentorum principalium aii- set quod illam primam quffistioneiii citat

cujus quoestionis proponere alias qufe- in scripto Oxoniensi. Sed certe non de-
stiones incidentales; sed hoc facit sem- clarat in illa quasstione prima quomodo id

per vel in corpore ipsius quoestionis prin- fiat, sed solum obiter dicit id fieri, in il-

cipalis, vel inter solutionem argumento- lo autem loco quarti dicit id fuisse decla-

rum; sed hie duae qusestiones ponun- ratum m 1. dist. ^. Quare potius existi-

tur hic post solutionem argumentorum marem illam citationem quse habetur in

principalium et aliorum, de quibus in quarto, irrepsisse in textum, quam has

ipso corpore qutefjtionis principalis fit duas qusestiones esse de textu Oxoniensi,
mentio; ergo Scotus non posuit has et sic responderi posset ad omnes ahas ci-
qusestiones per modum appendicis ad tationes. Verum quiquid sit de hac re,

hanc queestionem sextam. Kursus, qute quae parvi prorsus est momenti, non
tractat in quoestione prima ex duabus est dubium, quin hoe duse qusestiones

his de conservatione specierum, et sint Scoti, sive ex scripto Oxoniensi sint

de conversione ad phantasmata, tracta- sive non ; et propterea quandoquidem
vit etiam in ipsamet qutestione princi- jamcommuniter hic ponantur^non erit ahs

pali ; de conversione quidem ad phan- re illas explicare, proesertim cum do-

tasmata num. 19. de conservatiune vero clrina in illis tradita sit pro libris de Ani-

specierum, num, 22. nec est verisimile ma valde utilis.

quod de eadem re bis ageret in eadem Itaque quantum ad primam quassti- Summa
primae
quoBstione, prsesertim «ine uUa relatione onem, proemissis duabus rationibus pro qusestiOD

aut significatione repetitionis. parte negativa, et una pro affirmativa,

62. Hoec faciunt pro parte negativa. Pro proponit eamdem partem negativam,

suadentes affirmativa autem tenente has qucestiones ut tribuitur Avicennoe cum suis funda-

^^^^ ^^ scripto Oxoniensi; facit quod di- mentis ; et ostenso qua raiione posset
sinux scri-

^ Pl^ . citur in nota marginali ad initium 'primie

'-'
beue exponi Avicenna, ita ut non
Oxoniensi.
quoestionis ex his duabus queestionibus, esset dicendus illam tenere, impugnat
num. 23. nempe Scotum citare in aliis eam quinque rationibus, et absolute tenet

locis scripti Oxoniensis quoe tractat in oppositam sententiam, explicatque qua

his queestionibus,ad easque se remittere. ratione intellectus dum intelligit conver-

Verum non citat auctor istius notee mar- titur ad phantasmala, rejecta prius rati-

ginalis quo alio loco scripti Oxoniensis one, quam pro illaconversione assignat D.

Scotus id facit, nec ego reperio ullam ci- Thomas, et demum solvit argumenta duo
tationem hujusmodi apud Scotum nisi principalia.

unicam, m 4. dist. 45. quwst. 1. num. {h) Hic est una opinio, etc. Circa hanc 63.
Sententi
quoestionem, sententia Avicennae videtur Avicenn;
1. ubidicit: Est lamen aliqua perfectio de con-
quam pliantasma tribuit intelleclioni, per fuisse, aut saltem ita imponitur ipsi a «ervaliQ-
 DIST. III. QUiESTlO VI. 283

ne S.Thoma i. part.qucest. 19. art. 6. nullo debet dici qiiod habeat species conserva-
«cierum
intelli- modo manere species intelligibiles impres- tas qnando actu non habet cognitionem.
ibiliutn.
sas rerum, quse intelliguntur in anima, Secundo sic : si mtellectus haberet speci- Secundum
I • 11- ^i"s
nisi dum actu intelliguntur, Et quamvis es conservatas, deberet semper inteiiigere fundameQ-
,
. . . . tum.
fatetur manere species impressas sensi- propter propositionem prfemissam ex Avi-

tivas in animali, etiam cum non sint actu cenna, sed hoc est contra experientiam

objecta istarum specierum, tamen negat maiiifeste ; ergo non habet species con-

eamdem esse rationem de speciebus intel- servatas.

ligibihbus, quia potentise internse sensiti- Modus suus cst etc. Ilic ostendit
(c) 64.
, 1 . • • Explicatio
vifi habent organa determinata sibi corre- quomodo secundum Avicennam posset in- sententiEe
*
Spondentia, in quibus et producuntur spe- teiligere objecta aliqua semel cognita, et ^''^jg

sp«^'«^"s-
cies et conservantur, qu^ organa vocat absentia absque speciebus conservatis.

propterea thesauios specierum, nec ullo Itaque secundum Avicennam datur ordo
modo sentiunt ipsa aliquid, sed solum re- 'nter Inteiligenlias seu Angeios in ope-

cipiunt et conservant species, ad quas ralionibus eorum ad extra, et munus ul-

potentise sensitivce convertuntur quoties t''"' ^"Seli est, quoties intellectus intel-

aliquid percipiunt. At non est assigna- ligeretde novo rem prius intellectam, jux-

bile aliquem thesaurum vel organum con- ta exigentiam cognitionis sensitivse, pro-

servativum specierum impressarum in-

ducere speciem intelligibiiem in ipso, qujie

lelhgibilium, secundum ipsum, quia non desineretdesinente intellectione, et iterum

potest esse quid corporeum aut mateiia- produceretur quando illaesset producenda.

le, cum istffispecies sintspirituales, sicut

Quod si qucereretur ab Avicenna, quo-
et potentia intellectiva respiciens ipsas,
'^odo ergo baberemus habitum, seu facili-

nec etiam potest esse ipsamet anima ra-

^^^^''^ «ciendi aut cognoscendi aliquid ?

tionalis, aut aliqua potentia spiritualis

Responderet per lioc, quod haberemus fa-

ejus, quia alias sequeretur quod necessa- cilitatem convertendi nos ad Intelligenti-

rio semper intelligeret ; nam secundum ^m, quoe nata esset species illas produce-

ipsum impossibile est dici lianc formam, ^^^ auam facilitatem acquirere possemus
scilicet speciem intelligibilemimpressam, pe»' frequentem conversionem ad illam.

esse in anima in cfTeclu perfccle, et non (d)' An hoc seaseril Avicenna^eic. Quia Expo.aliur

intelligi
"
ab ea in effectu perfecte
' '

; evgo
...intellecta nonnulla conti
ha3C sententia sic
mens
Avicennse
I • 1 circ3.
non est eadem ratio de conservatione spe- net absurda et tanto Philosopho indigna, iiiasspecies

cierum sensitivarum et intelligibilium, propterea videtur Scotus dubitasse an re-

quaado actu non consideratur objectum vera ita senserit, et adducit aliqua loca

Primn::i i&tarum specierum. Unde argumentari po- ipsius, quibus videtur asserere conservari
Judameii
tum
'

test Avicenna pro sua sententia, primo species; ex quibus locis ille potissimus
Lvicennse
sic : ideo sensus habet species conserva- est, quem adducit ex parte 4. Xaiuralium
tas, quando actu non intelligit, quia ha- cap. 1. ubi dicit quod thesaurus intelle-

bet organum quod non est quid cognosci- ctus sit memoiia non thesauri; est conser-

tivum, et si fuisset cognoscitivum orga- vare species, et quse potentia habet the-
num, non posset conservare species saurum, habeat species conservatas se-

sine cognitione actuali ; ergo cum in- cundum Avicennam, ergo secundum Avi-
tellectus non habeat organum aliquod si- cennam,intelleclus habet species conserva-
bi correspondens non cogiioscitivum, non tas. Unde ne sibi in eodem opere conlra-
 2S4 LIB. 1. SENTENTIARUM
dicere videatur, quando in illa parte 5. appiicatse, sed non potius deberent esse
cap. 6. negare videtur species conserva- semper applicatse quam species sensitivie
tas, etasserere ad intelligendum de novo, internoe potentise cognoscitivoe internse ;

intellectum esse convertendum ad Intelli- nam organum illud conservativum spe-

gentiam, sic exponendus est, ut velit cierum sensitivarum, sive sit ipsamet
tantum non solum haberi species in intel- potentia sensitiva, sive aliquid distinctum
lectu acceptas a sensibilibus, sed etiam ab ipsa, est semper eodem modo applica-
alias acceptas ab Intelligentia hasque non tum potentia sensitivsesecundum se, ergo
necessario conservari; quia Intelligentia et species in ipso conservatse sunt semper
est secundum se sufficienter applicata ad eodem modo applicatoe realiter. Et si di-

eas producendas, quoties opus est; illas calur non esse tamen eas eodem modo
vero acceptas a sensibilibus necessario sensibihter applicatas, similiter posset
conservari, quia objecta non sunt suffi- dici quod species intelhgibiles, licet es-
cienter semper applicata ad eas impri- sent semper eodem modo reaUter appli-
mendas, quoties utimur illis. Pnsset etiam catae, non tamen essent eodem modo
dici, quod velit tantum Avicenna, non intelhgibiliter applicatoe. Tertio, quan-
sufficere species intelligibiles conservari do intellectus primo intelligit aliquod
absque conversione ad Intelligeniias, nam cognitum a sensu, vel illud intelligit
cum feque omnes species intelligibiles,
per speciem inteiligibilem abstractam
quas plurimas habet intellectus, sint
sensu vel sine specie, non sine
a tali
applicatoc intellectui ut sic conservantur
specie, propter dicta in parte princi-
preecise, non esset potior ratio cur deter-
pali hujus qucestionis sextce; et quia
minaretur intellectus per has potius quam alias nec esset pro specie recurrendum ad
per illas, unde videretur necessario recur- Intelligentiam, contra ipsum Avicennam,
rendum ad Intelligentiam aliquam, quoe ergo per speciem inteliigit. Tunc sic : vel
determinaret inteliectum. illa species est generata sine cooperatione
65. Si vero qua^ratur qufenara sint absurda, particuiari aliqua Inteliigentioe, vel ncn
Cur absur-
dum prnpter quse haec sententia hoc modo ex- est; si primum, ergo nunquam ad eam
sit intelle-
ctnm plicata, non sit adscribenda tali Philoso- habendam, aut similem, est recurrendum
non conser-
pho. Respondeo, proeter rationes Scoti, de ad Intelligentiam, qua enim ralione semel
vare
sjiecies.
quibus postea, in primis absurdum esse est producta absque cooperatiop.e Intelli-

quod sensus materiaHs haberet thesaui-os genticie, ita semper produci posset, prte-
suos ad conservationem suarum specie- sertim cum semper quoties habetur,
rum, intellectus vero non haberet similiter polentioe sensitivoe operentur. Si secun- Prima s|

EaAem cien
suos. Secundo eadem prorsus ratio, qu;e, dum dicatur, lioc est, quod illa species intelligi!
est raiio
cou-ervan- lis
secundum ipsum, impedit conservationem nunquam sit generata absque cooperati- pro^ucit
darum
impedit absqu(
sp •cierum specierum intelligibilium, eti- one Intelligentiee, prceterquam quod lioc
sensi- cooperal
tivarum am cjnservationem specierum sensiti- gratissime et absque fundamento dicere- ne
et inlellige
intelligibi- varum internarum; ergo absurde as- tur, cum sufficeret iiitellectus agens et lire.

lium.
sereret has conservari, illas non. Probatur objectum perceptum a potentia sensitiva
antecedens, quia ideo, secundum ipsum, interna ad ejus productionem; proeter
non conservantur species intelligibiles, hoc, inquam, adhuc contra est, quod
quia aUas intellectus per eas semper eadem ratione productio specierum sensi-
intelligeret; quandoquidem essent semper tivarum deberet aliquaUter adscribi Intel-
 DIST. ]\\. QU/ESTIO VI. 285

ligentire alicui, eadem enim est ratio, sive SGHOLIUM.

a priori sive a posteriori, de utrisijue.
66. Contra opinionem negautem coaservari
lonversio Pneterea, illa conversio ad Inteiligen-
ad
species, non manente actu intellectus, ar-
tiam, est contra experientiam et sine rati-
Intelli^'eu- guit quadrupliciter. Primo, qaia intellectus
tiain
one, et propterea absurde asseritur. Rur- ante actum, est in poten ia accidcjntali et es-
(ro specie-
bus sus, aut intellectus necessario seipso sentiali, Socundo, priucipium agcndi non
ist absur-
da. convertitur, et sic semper necessario con- necessario habet actionem. Tertio, prius na-
turaiiter potest esse «ine posteriore, si non
verteretur ; aut convertitur cum vult
habet necessitatem ad illud, ut subjectum ad
voluntas, et sic posset dici quod converte-
pa^sionem. Quarto, est perfectionis iu sensu
retur ad ipsas species conservatas,et quod
communi servare species. Quintam rationem
non intelligeret, nisi ad quas vellet vo- qucB est D. Thomae rejicit Scotus.
luntas ipsum convertere; aut determina-
retur a phantasmatibus ad illam conver- Contra illam (a) opinionem, quse 26.

sionem, ita ut non converteretur ad Intel-

diceret quod non manent species,
ligentiam pro aliquibus speciebus, nisi
sicut imponitur Avicennse, arguo

JLixta determinationem phantasmatum; et

sic :intellectus habens habitum

ratio quare has potius species quam illas

scientise et non considerans actu,
reciperet ab Intelligentia esset, quia sic
est in potentia accidentali ex secun-

exigerent phantasmata; sed similiter eti-

do de Anima ; sed supposita hypo- Text. 25.

am posset determinari od unas species thesi, non considerans actu, est QmdpSen-
proe aliis, quamvis species conservaren- in potentia respectu
essentiali essenUaiis

tur, ergo absurde negantur illius, et vocatur potentia essen-

species, et

recurritur ad conversionem intellectus ad tialis, quando ad hoc quod exeat in

Intelligentias. Confirmatur, quia vel Intel- actum, necessario prseexigitur

ligentia libere producit species vel neces- quod acquirat aliquam formam
sario ; si libere, ergo non est ponendus per quam exeat in actum.
habitus, ut intellectus ad illam converta- Secundo sic nihil prsecedens
:

tur,quia qaamvis converteretur, illa pos- actionem magis requirit actionem

set non producere ; et quamvis non con- coexistentem quam principium il-
verteretur, posset producere; si natura- lius actionis, ex quo est prius acti-

liter, ergo semper deberet producere one sicut et principium agendi;

species omnes quas posset, et sic intel- sed principium agendi non neces-
lectus tam deberet semper necessario sario requirit coexistentiam acti-
intelligere, quam si haberet species con- onis, quia omnia principia natura-
servatas. Ulterius non potest intelligi lium possunt impediri ab nctioni-
in quo consistat ista conversio intellectus bus suis, ut propter indispositi-
ad Intelligentiam ; ergo absurde asseritur. onem subjecti, instruinenti vel or-
Denique falsum est fundamentum ejus gani, et tamen stabunt principia;
principale, nimirum quod sequeretur ex ergo cum species sit naturaliter
conservatione specierum conservatio in- prior actione intelligendi, ut patet
tellectionum, ut postea videbimus. ex praedictis, non coexigit existen-
tiam actionis, et sic transeunte
vel non existente actu intellecti-
onis, manebit species intelligibilis.
 ;

m LIB. I. SENTENTFARUM

Tertio sic prius natnra potest : attcnditur penes nobilitatem, vel3.de a

esse sine posteriori, nisi in priori ex parte nobilitatis illius quod re- com.
""^'

sit necessitas respectii posteri- cipit sive recipientis, nam omne

oris, nt est in subjecto respectn qiiod recipilur, recipiiur per modum rei

proprii accidentis, sed species est recipicntis, non per modum rei re-
prior actu intelligendi, et non facit cept?e. Cum igitur species sit res
necessitatem respectu actus intel- nobilis, et recipiatur in intellectu,
ligendi ; tum quia intellectio est qui est incorruptibilis; ergo ipsa
voluntaria per participationem, manebit, actu non manente.
quia intelligimus cum volumus, Respon^^^eo, non valet, nam actus
Text. 60. tertio de Anima ; tum quia non ob- est res nobilior quam species,et re-
potesrSse stante, quod intellectus habeat spe- cipitur in intellectu; ergo in intel-
postSri. ciem intelligibilem, potest impe- lectu seipso non manente, non se-
diri ab actione, sicut dictum est quitur.

\ ergo, etc.
COMMENTARIUS.
Quarto quod est perfectionis
sic :

,in inferiori, est eminentius in su- (a) Contra illam opinionem, etc. Im- 57^

periori ejusdem rationis et gene- pugnat hic Doctor sententiam negantem ^p^^^^^

Pi"obat
ris sed transeunte actu imagina-
;
conservari specieS; cujiiscumque aucto-

tionis sive sensitivse partis, retine- ris sit. Prinio, quia habens habitum sci- conserv
specH
re species est perfectionis, ergo entise seu facihtateni ad cognoscendum a- inteiiigi
les
eminentius hoc erit in parte intel- hquid, est in potentia accidcntah, quan- Quid sit

Perfeciiori lectiva ; cst cuim intellectiva ejus- do actu non cognoscit secundum Philoso- in pote
dandum . ... ^^^^'^
est generis cum sensitiva pro
dem phum 8. Physic. text. 32. hoc est in tah

^perfeir tauto, quia cognitiva sicut sensiti- potentia, ut non indigeat ahquo comprin- ^^^j'^^^

va eminentior tamen. Minor pro-

''^'"''*
cipio
r
intrinseco essentialiter ad cognitio-
o .P""*
sit ess

batur, nam in quolibet perfecti- nem requisito

* ; et non habens habitum i"^.

_
poteiilifl

onis est quanto minus indiget ali- scientise, nec considerans actum est in uo- senda

quo extrinseco sua operatione in ;

tentia essentiah, id est, indigens ahquo

sed caeteris paribus, retinendo spe- principio intrinseco ersentiahter requisito,

cies sensus minus indiget extrin- secundum eumdem Philosophum ; sed si

secis in operatione sua, ergo hoc non conservarentur species intelhgibiles,

est perfectionis in eo. habens habitum scientise et non sciens a-

Probatur etiam ex alio, quia ciu, adhuc essetin potentia essentiah,quia

omne illud quod arguit indepen- indigeret specie inlelligibih,quoe est prin-

dentiam, est perfectionis; sed ha- cipium intrinsecum esseniialiter requisi-

tum ad cognitionem seu scientiam ergo
bere speciem et non intueri, vel ;

actu intelligere, arguit quod intel- conservantur istse species.

Hic est verus sensus hujus primee ra- 68.

lectus non dependet ab actu intel-
tionis, fet est satis urgens contra omnes,
ligendi; ergo, etc.

D Thom. Aliqui adducunt unam (b) rati- qui admitterent auctoritatem Aristotehs,
ubi
onem ad propositum, quse magis cujus eiiam verba 3. de Anima lexl. 8.
infra.
Boerius, est quam ratio, et est idem significant, ut bene ibidem explicat
consrruentia
®
Themistius .

Thomas, qui etiam eadem

.
.
verba
»d talis : uniuscujusque permanentia D. 1.
 T)1ST. III. OU^^^^TIO Vf. m
parl. qumsl. 79. art. 6. pro conservatione sensatione in organo non impedito, qnod impugnatio
nem
specierum adducit contra eumdenn Avi- omnes negant. Secundo tantum probat Scoti.

cennam. Sed si quis negaret auctorita-

,
quod non oritur ex natura
. .....
intelleclionis,
Secunda
ditficuitas.

tem Aristotelis, in hac ratione peteretur aut speciei ut ad se comparantur, quin

principium ; nam intellectum habentem species, quae prior est, possit conservari
habitum scientise esse in potentia acciden- absque intellectione ; sed cum hoc posset
tali tantum et non in essentiali, intel- optimestare quodaliunde haberent neces-
ligendo per essc in potentia essenliali es- sariam connexionem per ordinem, scili-
se sine indigentia principii essentialiter cet ad aliquod extrinsecum, nempe ad
ad actum i^equisiti, est illud ipsum quod causam productivam speciei, quae causa
qnaeritur, aut saltem non minus ignotum non esset nata ipsaiTi causare, nisi pro
est, intellectum habere vel non habere instanti aut tempore quo intelleclus per
speciem intelligibilem cum non intelligit, eam determinaretur ad producendam intel-

quam eum esse, tum in potenlia es- lectionem ; ita ut quodcumque impedi-
sentiali aut accidentali tantum. Unde hsec mentum esset, quo minus intellectus po-
prima ratio est totaliter dependens ab au- sita specie posset intelligere, illud ipsum
ctoritate. esset impedimentum quo minus species
^9-. Secundo impugnat, quia non habet spe- posset conservari in intellectu, non ob ne-
jteiiigibi- cics intelligibtlis tam necessariam con- cessariam connexionem speciei cum intel-
oa habet nexionem cum intellectione actiiali, quin lectione, sed ob naturam ipsiusmetcausw,
^^rfanf'
possit absque illa existere ; ergo non est quse ex se non haberet virtutem produ-
:onnexio-
dicendum, quod desinente intellectione cendi, aut conservandi speciem quando
nem i '

um intel- desinat, et consequenter admittendum est

ectione.
' poneretnr tale impedimentum, qua3 natu-
eam manere conservatam,saltem aliquatii- ra colligeretur a posteriori experientia.
diu. Probatur aniecedens, quia species est Tertio sunt aliqua principia agendi, quiie
difficuHas
prior intellectione cum sit causa ejus aut impediri non possunt naturaliter ab aliqua
conditio sinequa non produceretur^prsere- quam habet ignis
sua actione, ut virtus ignis,
dum existit
.

quisita necessario ad ejus productionem , , ,

ad producendum in se calorem, eumque naiuraiiter

,

conservat
secundum omnes;ergo non habettatii ne- )•
quoad aliquem gradum conservandum;er- necessario
I I ,

cessariatu connexionem cum illa.Probatur go similiter posset dici, non obstante hoc caioris^.
consequentia, quia nihil prius aliqua acti- discursu, quod species haberet talem vim
one aut effectu, habet majorem connexi- productivam intellectionis simul cum in-
onem cum ipso, quam quod habet rati- tellectu,ut non posset naturaliterimpediri.
onem principri productivi ejus sed quod ; Quarto licet principia naturalia actionis Q"?>'tf fi'f-
'
iicullas.
habet rationem principii productivi non possint impediri naturaliter, non tamen
habet necessariam connexiotiem cum a- quando debite applicantur, sed Avicenna
ctione aut effectu, quia omnis causa et intendit speciem et intellectum, esse suf-
omne princi|)iutii naturaliter agens potest ficienter applicata ad causandum intelle-
impediri ab actione sua ; ergo nec species ctionem, quando species producitur in in-
cum intellectione qua est prior. tellectu aut conservatur ; ergo nisi osten-
Hic discursus, ut jacet, patitur
r aliquas datur iia non esse, posset dici speciem
roponun- j ' l '

tur difficultates ; nam primo seque videtur non conservari, nisi quando conservatur
itncuita-
tes probare quod posset conservari species inlellectio.
)Dtia se- . ., .,. . ,

cundwn impressa sensibihs sensus exlerni absque Non obstanlibus tamen his, discursus
 588 LIB. I. SENTENTIARUM
Defenditur gcoti est
discursus
bonus si bene intelliffatur,
° '
nuod
'
eamdem connexionem cum intellectione,
Scoti. ut fiat, advertendum est supponi a ScolO; quatenus csset ex se determinatum ad
si species non posset naturaliter conser- ejus productionem, sed non est sic deter-
vari absque intellectionC; boc proveniu- minatum; ergo non habet necessariam
rum aut ex intrinseca ratione ipsius spe- connexionem ex natura sua intrinseca cum
ciei et intellectionis, quatenus ad se com- intelleclione. Probatur subsumptum a
parantur ; aut ex abqua causa extrinseca, Scoto, quia nuUum est principium natura-
sicut siccitas et calor connectuntur le tam determinatum ad aarendum in ali-
necessario in igne, ex eo sciUcet quod quod extrinsecum distinctum realiter a se,

causa productiva utriusque sit ex natura quin possit impediri naturaliter a sua ac- Oir

sua determinata ad producendum utrum- tione ex aliquo capite, ut patet inductione ^acti*v'i

inter intei-
lectionem
qne. Suppouit prceterea non esse necessa- in omnibus aliis causis; ergo cum intel-
H
\

...
.

et riam connexionem inter illa ex natura ul- lectio producatur in aliquo distincto reali- ,
'f"'
speciem in- . .

teiiigibiiem lius extrinseci, quia ex natura extrinseci ter a specie, non pcterit species esse sic .
pot*
non . . .
impe(
est necessa- "on potcst cssc nccessaria connexio inter determinata aJ ejus productionem, quin naturs
al

conne^xio. a''ciua duo, nisi quatenus illud extrinse- possit ab ejus produciione impediri. Dixi actio

cum est natum causare utrumque, et in antecedenti, m aliqxiod dislinctum rea-

aeque semper ad utriusque productionem liler, ut excludam instantiam illam, quee

determinatum ; sed nullum extrinsecum posset fieri de subjecto respectu proprige

est determinatum ad causandum intelle- passionis physica), ut verbi gratia, de
ctionem nisi medianle ipsamet specie, ut igne respectu caloris sine quo fortassis

supponitur etiam ab iis qui negant con- naturaliter conservari non posset.
servari species ; ergo si non est necessaria His animadversis facile patet ad diffi- 71

connexio inter speciem et intellectionem cultates pra^missas. Ad primam enim di- ^^tu

ex natura intrinseca utriusque, non erit co, discursum Scoti a^que bene probare '^"J]]^

necessaria connexio inter illa ex natura speciem impressam externam posse con-
ullius extrinseci. servari naturaliter absque sensatione, non
His aulem suppositis, probat non esse quidem in omni casu et hypothesi, sed

ex natura intrinseca connexionem, et in aliquo casu; imo per illud exemplum

. . .
Speci(
consequenter nullo modo, quia inter ali- confirmari potest doctrina prfemissa, quia ter
potesl
qua duo realiter distincta, quorum unum certum est experientia, conservari spe- setT
absi
est prius et alterum posterius, ut se ha- ciem impressam externam absque sensa acti

bent species et intellectio, non potest es- tione, ut quamlo quis apertis oculis dor- gjg'

se connexio necessaria ex natura intrinse- mit, tum enim producitur et conservatur

ca, nisi quatenus illud prius esset deter- species impressa in oculo sine visione;
minatum ad [troductionem posterioris, ergo similiier posset in aliquo casu natu-

aut ipsa productio ipsius, aut conditio raliter contingere quod produceretur spe-

applicans principium produclivum ejus cies impressa intelligibilis in intellectu

ad ejus productionem, ut patet; sed spe- absque intellectione, quia non est unde
cies non est productio intellectionis se- liabeat majorem connexionem species im-
cundum omnes, nec conditio applicans pressa intelligibilis cum intellectione,

principium productivum, sed potius est quam visibilis cum visione.

Resp(
comprincipium productivum intellectio- Ad secundam diftiouUalern respondeo, ti

nis ; ergo eatenus ex natura sua haberet

11
concedendo
1
tolum, sed supposuil Scotus,
o.
diifici
se I
 .

DIST. II. QU.T^STIO VI. 289

el supra iam probatam esl, non posse Impugnat tertio praedictam sententiam, 72-
^ >>
"^
iertia im-
esse necessariam
speciem et intellectionem ex
connexionem
alio
inler

capite
quia
riori, nisi
omne
......
p
prius potesl
)ssit
esse sine poste-
assignari ratio necessari^
.
pujrnatio
Doctoris.

quam ex natura intrinseca sua ; dicere connexionis, qu:ilis esl inter subjeclum et

autem quod causa productiva speciel, accidens suum connaturaliter conservati-

esset ex natura sua delerminata ad pro- vum, qaod est proprielas Physica ejus;

ducendum et conservandum speciem, sed species est prior intellectione, et non

soluinmodo pro tempore quo species esset potest ostendi ratio necessari* connexi-

nata determinare intellectum ad intelle- onis ejus cum intellectione, ergo conser-

ctionem, esset chimaericum, et non solum vari potest naturaliter sine illa. Probatur

non esset innixum experientise, sed potius minor quoad secundam partem, tum pro- Non pot-^st

contra omnem experientiam, quandoqui- Pt-er dicta ratione proecedenti, tam quia ratio
neecssarias
dem constet alias species impressas tam intellectio libere producitur ; ergo quam- conn^xio-
, , . . nis
inlernas quam externas ,
produci a suis vis haberemus speciem non necessano speciei in-
^^ '=g°'''*
causis quandoque cum non possint pro- produceretur intelleclio, et consequenter
duci actus ad quos dantur ; ergo potius non potest assignari ratio necessarioe
'"^**J^'fg';'"'-

consentaneum experientiae erit ita dicere connexionis speciei cum intellectione,

de specie impressa inteUigibiU quam op- quia si essent necessario connexae, maxi-

positum. me quia intellectio deberet necessario

sspoade- Ad tertiam respondeo, juxla paulo ante produei quando ade.^^set species. Tota
lur
rlise diffi- dicta, licelaliqua sint principia qufe im- difficultas hujus rationis consistit in pro-
cultati.
pediri non possint ab actione, qua in se banda libertate intellectionis quoad suum
aliquid producunt, non tamen esse aliqua produci, quod autem ita sit libera seu
quse non possunt impediri naturaliter ab quod libere prodacatur, probat Scotus
actione in aliquod extrinsecum distin- tantum auctoritate Philosophi. Sed potest
ctum realiler. tamen ulterias probari experientia, quia
jsponde- Ad quartam denique dico. nulla princi- constat voluntalem posse averlere illum
tur
lareae dif- pia naturalia actionis debite applicala ab una consid ;rati )ne ad aliam ; et hinc
cultati.
subjecto apt), posse impediri nalurali- aliquae considerationes quandoque sunt
ter ab actione, nec id intendere Scotum. peccaminos;fi, quando scilicet volantarie

Et licet Avicenna conlenderet speciem conservanlur. Posset responderi quidem

productam in inlellectu , esse causam juxta doctrinam Avicennse, quod ut intel-

sufficienter applicatam, ut simul cum in- lecliones essent liberse., ita eliam et spe-

tellectu produceret inlelleclionem, et in- cies ;

sed id gratis .licar.ilur nisialiunle

tellectum esse sufficienter dispositum ad ostenderetur ratio necessaria connexionis

intellectionem recipiendam, tamen id speciei cum intellectione.

falsum esse patet ex jam dictis, quia non Impugnat quarto

^ eamdem sententiam, 73.
° *^
.
Quarta nn-
potius est sic sufficlenter applicala, quam et meo judicio maxime efficaciter ,
qaia pui,'natio.

species visibiUs producta in oculo ad pro- sensus internas materiaUs habet species
ducendam visionem; sed species visibilis conservalas, quando actu non senlit per
non eo ipso sufficienler applicatur ut si- Ulas ; ergo
^*
idem dicendum est de intelle-
. . Eadem
mul cum oculo producat visionem, quod ctu. Probatur consequenlia, primo quia ^3^ ratio

producatur in oculo, ut patet experientia, non potest assignari disparitas ;

secundo conser^aiio-

ergo idem dicendum despecie intelligibiU. qaia quodcumque principium sufficit ad specierum

Tom . IX. 19
 ; ; :

2!^.^ LIR. 1. SENTENTIARUM

inteiligibi- colllgendum quod conservenlur species oonservatione specierum contra Avicen-

etbensitiva-sensilivai internse, sufficil etiain ad colli- nam addit S. Tlioinas l. part. qusesl. 79.

gendam conservalionem specierum intel- art. 6. et ex eo cursus Gomplutensis de

ligibilium ; lertio denique, quia ut bene Anima, disp. 19. qusest. 1. | 1. num. 3.

Doctor, quod est perfeclionis in inferiori Uatio autem est lisec, quod recipitur in

Ouoi est ejusdem rationis et generis, debet conve- aliquo recipitur in eo secundum modum
pTieriionis
j^jpg superiori ; intellectus autem et sen- recipientis ; intellectus autem est magis

^'VT^'^'
sus internus sunt ejusdem generis po- stabdis naturse quam memoria corporalis ;

aitiibui su- tentiae cognitivae ut sic, ul patet, et ex si ergo materia corporalis formas quas
pfriori
fi illis intellectus sine dubio est perfectior ; recipit, non solum tenel , dum per eas agit,
nilul iiiipe-
iiit. ergo quae perrectio convenit sensui inter- sed etiam postquam agere cessaverit,

no, debet etiam convenire intellectui multo fortius intellectus immobiliter et

sed perfectionis est in potentia sensitiva iiifallibiliter recipit species intelligibiles,

inlerna habere species conservatas etiam sive a sensibilibus acceptas, sive etiam

cum actu non utitur iis, ergo debet talis ab aliquo superiori intellectu effluxas. Haec
perfectio concedi inlellectui, praesertim sunt propria verba D. Thomae.

cum nullam aliam imperfectionem argue- Verum, ut bene Doctor, non admodum Rejici

ret in ipsa. Probatur subsumplum, quia urget hsec ratio seu congruentia, quia
per hoc fit ut minus dependeat ab obje- ipsa intellectio recipitur in intellectu, et

cto et exlrinsecis quibuscumque, quando- tamen non recipilur in ipso tam stabililer

quidem non dependeat ab illis nisi in et immobiliter, quam multae formse cor-
sola productione prima speciei, sed quo porales recipiuntur in materia corporali

minas aliquid dependet, c«teris paribus, ergo ex eo quod species intelligibiles re-
eo magis est perfectum. cipiantur in intellectu, non sequilur quod
Confirmat hoc Doctor, quia statuendo stabiliter et inamissibiliter in eo conser-
quod inlellectus possit habere speciem ventur, nec quod stabilius etiam quam
absque cognitione, salvaretur minor de- formae corporales recipiuntur et conser-
pendenlia ejus ab intelleclione, quam si vantur in materia corporali.
id non statueretur; ergo id argueret ma- Deinde non video in quo fundelur, Mat
corpoi
jorem perfectionem in intelleclu. His addi quod dicit S. Doctor, intellectum scilicet esl tiin
bil
posset alia ratio ,
quod anima separala esse stabilioris naturae quam maleriam nati
quam
recordetur rerum in corpore gestarum, corporalem, nam materia corporalis pri- leoti

tam quae separatur in statu damnationis ma, est secundum suam entitatem omnino
quam quse separatur in statu salutis ; ergo tam stabilis quam intellectus, utpote lam
relinet species in corpore acceplas , et ingenerabilis et incorruptibihs formahter,

consequenter intellectus habet vim con- et nuUo modo indestruibiHs aut producibi-
servativam earum. Dices ,
species ipsi lis nisi a solo Deo, nec ad eam datur
tum infundi a Deo. Contra, quia non de- ulla dispositio praevia , necessitans ad
bemus recurrere absque necessitate ad ipsam connaturaliter, sicut datur ad ani-
talem infusionem quoties possumus in mam rationalem. Quod si loqai dicatur
nalura assignare causam sufficientem D. Thomas de stabilitate materiae corpora-

istarum specierum. lis, non quoad esse suum proprium, sed

(b) Aliqui adducunt unam rationem, etc. quoad conservationem formae, cerlum est
Ralio
s. Tiiomse. Ad haec addit Doctor rationem, quam pro materiam corporaJem coelestem lam sta-
 DisT. iii. ou^sTio vr. 291

biliter tenere formam subslanlialem coele- det propter duo talem conversionem fleri.

Primum, quia quod intelligiraus in univer-

stem, quam intelleclus conservat ullas
sali, phantasiamur in sjngulari. Secundum,
formas accidentoles sibi. Et praeterea
quia intellectus po^sibili-; convertitur ut ad
non potest sic expllcari, quia alias in
proprium activum, ad pliantasma a quo si-
majori peteret principium , nam intelle- m;il et ab intoUectu agenter recipit speciem
ctum esse sic stabiliorem est illud ipsum, intelligibilem, et solvit rationes pro Avicenna
quod erat prubandum. positas num. 24.

Itaque exislimo illud principium : omne

quod reapilur per modum recipienlis re- Ad quaestionem (a) igitiir dicen- vjj|\ext.
«>)/«Mr, non recte applicatum a S. Thoma dum, qnod manent species in me-g^^^-J^^
ad propositum, idque convinci instantia morin, actu intelligendi non ma-^j.,^.«t^^^^
Doctoris de iDtellectione et instantis alils nente. Cnjus ratio est, quia ut lia-
de formis corporalibus substantialibus, betur tertio de Anima, iiilellectm
quae non recipiunturin materia per mo- iiipiantum intellectus ,
potest esse sa-

dum recipientis, quantum ad slabilitalem P^f^ns de se ; sed de se nullo modo

seu firmilalem in conservatione sua. Nec esset sapiens de aliquo subjecto,
oinodo
ceptum
ie.Jet
sane debet receplnm habere omnem mo- nisi inquantum esset sibi prc-Bsens
ere mo-
dum recipientis, unde ex eo pr.ecise quod in ratione cognoscibilis, sed hoc
diim
pientis. recipiens haberet aliquem modum, non non contingdt nisi per speciem in-
colligitur receplum habere taleni niodum, toUigiblem ergo. ;

substanlia enim recipiens a"cidens liabet Sed tunc (b) rcstat una difiicul- Quare
coiiverti-
modum perseitatis, et accidens in ro re- tas, cum ex: quo habet speciem in mur
ad
ceptum non habet lalem moduui ; sensus qua relucet objectuin, quare in a- pi,a,u' isma-
ta ?
ergo istius axiomatis est, quod receptum ctu intelligendi oportet intellectum 7^x1.12.
debet reoipi ad modum reoipientis, id est, converti ad phantasmata, et quod^^- *^' ^^-

juxla quod possit recipi a recipiente, ita oporteat converti dicit Philoso-
scilicet ut non habeat aliquem modum, phus 3. de Aninii, dicit enim quod
quo posito non possit a recipiente recipi, quidquid intelligimus, necesse est
verbi gratia, res corporalis hahens partes simul pliantasmata speculari. TToc
exlra partes, non polesl recipi in substan- etiam ostenditur experientia, alias
lia spiritali, quae non habel lales partes, lcTso organo phantasise posset
quia id ex te nimis repugnal ; unde debet esseintellectus in actu recto intel-
quod recipitur in substantia spiritali habe- ligendi,cx quo species habuisset,
re modum indivisibiliiatis ,
quanlum ad cujus contrarium videmus.
nonhabendum partes extra parLos, quii Ad hoc respondent quidam, quod d. Thotn.

alias non esset proportionatum rece- pro tanto oportet fleri conversi- supr.q. 3.

ptibile ad substantiam spirilualem. onem ad phantasmata, quia pro-

prium objectum intellectus con-
SGHOLIUM. juncti est quidditas rei materialis,
qufe non hoc singulari
est nisi in
Resolvit conservari speciem intelligibilem,
vel in illo, ideo non cognoscitur
adducens pro eodem auctoritatem Philoso-
perfecte, nisi existens in hoc vel
phi. Qiia^rit occasionaliter quid opus est
converti ad phantasmata manent species,
si in particulari vel singulari. Singu-
et impugnata responsione D. Thom. respon- larium autem est phantasma, et
 29^5 LlB.l. SENTENTIARUM
ideo oportet quod ad hoc, qnod est de ratione quidditatis, iit quid-
intellectus intelligat objectum ditas est, quod in singulari existat.
suum, convertat se ad phan- licet non nisi in eo existat rea-
tasma , ut speculetur naturam liter.
universalem existentem in parti- Ideo dicendum (c) quod duplex Dup
neces
culari. est necessitas conversionis intel- conve
di
2S. Sed hsec responsio nulla est, lectus ad phantasma. Una est con- ac

qiiia aut cognovit primo singula- formitas actionum potentise in- p'^^'^'^*^

re vel universale. Non singulare, tellectivse et phantasise, quia quid-^^ "^'^

qiiia tantum cognovit singulare quid intelligimus in universali, ^- p-^

por reflexionem secundum eos.

, illud idem phantasiamur in suo et

vSi universale tunc arguo sic

, : singulari et simul necessario. Ex im%
nunquam secundum totani suani quo accidit, quod impedita opera-imped
intelle
indifferentiam, potest universale tione phantasia? impeditur intel-
cognosci in inferiori, nec tanquam lectus, sicut simul operatio sen-
in objecto , nec tanquam in re- sus communis et particularis,
praesentativo. et impedita operatione sensus
Dist. pr;e-
senti
Prsetorea, dato quod verum es- particularis, impeditur operatio
q. 3. et4. set, quod quidditas rei materialis sensus communis.
esset proprium objectum intelle- Quoad causam secundam vel ne-
ctus conjuncti, quod tamen falsum cessitatem, est intelligendum quod
est, ut supra est ostensum, tamen species abstrahitur
intelligibilis
ratio sua non est vera; nam secun- a phantasmate, ut actu per ipsum
dum suam rationem, Angelus cum phantasiatur objectum particulare
cognoscat perfecte quidditatem phantasia. Antequam igitur intel-
rei materialis, oportet quod ip- lectus habeat speciem, neces-
sam aspiciat in phantasmate, sario oportet ipsum converti ad
quod est falsum. phantasmata, sicut proprium pas-
Prseterea , species Angeli sive sivum convertitur ad suum pro-
quidditas Angelica non minus , prium activum a quo simul
,

existit in supposito suee speciei, et ab intellectu agente recipit

quam quidditas rei materialis in speciem intelligibilem, et si eam
individuo ejus; si ergo Angelus habet recipit intensionem actus,
non abstrahit, nullo modo intelli- quia clarius videt objectum.
git quidditatem suse speciei sub Stante enim voluntate ad hoc, et
ratione universalis. phantasia non fatigata, quanto
Licet ergo quidditas non existat ipsa est magis in actu ordinato,
nisi in supposito vel singulari, intellectus intensius videt obje-
potest tamen intelligi ab intelle- ctum suum proprium.
ctu, non intelligendo quod cxistat Sed dices, si actus est intensior, 29.
Instanl
in eo, et sic falsum est quod assu- quanto plus phantasia est in actu;
mit, scilicet quod non possit in- ergo videtur quod non habeat ter-
telligi quidditas, nisi ut existens in minum, cujus falsitas patet in
singulari intelligatur. Non enim patria.
 .

DIST. Jll. QU^STIO VI. 293

Quis
Dicendiim, quod ffeneralitcr in telligibiles
" in intellectu, etiain quando '^
Lus auget ' o 1 Siii>|>lpin.
ibituai ? liis, (HijTe snsciniunt maois et mi- ^-
actu non inielligit. Ad quod probandum, i'on( ii.
* ' (^oicliisio
nus sicut in habitibus, non qui- prseter pra)missas raliones adjungil ixx-tons.

libet actus auo-et liabitum, vel sal- aliam innixatn auctorilali Philosophi, e.si mieiie-
ctum
tem ille non virtualiter
actus, qui nimirum quod intellectus possit esse de j,os,e esse
de
continet ipsum generatum, unde se sapiens aliquando, hoc est, quod se sapien-
tem.
aquam calidam non facit calidi- possit ex se et iis quae sunt intrinseca

orem modicus ignis, vel modicus ipsi, cognoscere aliqua objecta, ita ut

calor, puta tepidus, sed calor in- non indigeat recurrere ad aliqua prin-

tensior, puta calor, qui virtute cipia Physiea istius cognitionis ab extrin-
est talis. Si autem form?e tales seco mutuanda ; sed si non haberet
habent terminum, non amplius species intelligibiles conservatas, nun-
illi actus intendunt habitum, ita quam posset esse sic sapiens de ullo

est in proposito. objecto, quia nullum potesl intelligere

Ad (d) Ad argumentum primum di- sine speciebus, aut objeclo concurrente

arg, 1.
quaest cendum, quod sunt ibi plures si- immediate ad cognitionem ; ergo dicen-
['ext. 23
)pposita
mul. Ad probationem dicendum, dum est, quod habeat species inlelligi-
in
non oppo-
quod secundum Philosophum 4. biles aliquando conservatas.
nuntur Metap/i .etComnientatorem,ea quse Tota difficultas hujus probationis con-
in
mente. oppositionem habent in re, non sistit in hoc, an intelligatur illud esse
'ext. 85
habent oppositionem in mente. de se sapiens, ut jam explicatum est,

Nam species contrariorum simul eo enim dato et admissa auctoritale

sunt in anima, cum tamen con- Philosophi, sequilur intentum clarissi-

traria simul esse non possint in me quod aulem

;
ita illud intelligendum

eodem subjecto possunt ta- ;

sit, videtur ex mente Gommentatoris
men aliqualiter esse idem in esse in textum 18. lib. 3. de Anima.

cognito, nam unum est ratio co- (b) Sed lunc restat una difflcultas, etc. 76.
Qlvectio
gnoscendi alterum, sicut rectum Proponit Iiic unam difficultatem gravis-

est judex sui et obliqui 1. de Anrma. simam conlra resolulionem suam et

Acl2.
Ad secundum dicitur, quod illa communem, de conservatione specie-

species dicitur, et est habitus, non rum, quia si intellectus haberet species

tamen ejusdem rationis cum illo, conservalas, non esset necesse ut con-

qui per actus acquiritur. Nam ex verleretur ad phantasmata, quoties in-

actibus,non acquiritur nisi habili- telligeret ; sed id est necesse, ul patet

tas ad actus cojisimiles, nunquam tum auctoritate Philosophi 3. c?e Jrt/ma ^"'«i'*'^^'"^
ne.e.-sario

tamen per illam habilitatem fit ob- text. 12. lum experienlia, quia laeso aut sempei-
converl.tar
jectum in intellectu praesens, per impedito organo phantasiae, non inielligi- ad
pbantasnia-
habitum autem qui est species, lit
mus recte, ut palet in phrenelicis, dor- la.

prsesens. mientibus et infirmis ; ergo non habel

species conservatas. Probatur sequela,
quia ideo recurreret, ut haberet spe-
GOMMENTARIUS.
cies ab ipsis seu iis mediantibus.
(a) Ad qiisestionem igilur dicendum, elc. Gonfirmari potest, quia sensus inter-
Goncludit Doctor conservari species in- nus ex eo quod habet species conser-
294 LIB. I. SENTENTIARUM
valas, potest senlire objecla sua sine incompossibile cum effectu producto,
conversione ad sensus externos a qui- aut conservato per illam alteram cau-
bus recipit species, iisque non solura sam ; nullus aulem effectus est incom-
Iseisis, sed omnino deperditis ; ergo si- patibilis cum specie intelligibili, ut patet,
militer inlellectus si haberel species et consequenter intellectus nequit per
conservalas, posset intelligere absque ullam aUam causam impediri a conser-
conversione ad phantasmata, a quibus vatione speciei intelligibihs semel pro-
recipit species, laisaque ac destructa etiam ducti.

phantasia. Ad hanc objectionem difficilem affert

Respons
Gonfirmatur secundo, quia sensus ex- Doctor primo responsionem D. Thomee 1. s. Thom
ternus non ponitur habere vim conser- part. q. 84. art. 7. qui asserit rationem
vativam ex se speciei, quia nunqu;im conversionis intellectus ad phantasiam
potest uti specie, quin actu convertatur seu phantasmata esse, quod intellectus

ad ipsum objeclum, aut quin ipsum ob- nostri conjuncti cum corpore objectum
jectum sit prgesens taliter, ut possit cau- proprlum sit quidditas rei malerialis sen-

sare ac conservare speciem ; sed intel- sibilis; de ratione aulem hujusmodi quid-
lectus non poiest uti specie inlelligibili, ditatis est quod in aliquo individuo exi-

quin acLu converlalur ad phanlasmata, stat, quod individuum non est absque ma-
el quin phantasmata sint sic applicala, teria corporaIi,quare nonpolest talis quid-
ut possint causare ac conservare illam ditas complete etvere cognosci, nisi ut in

speciem ; ergo non est dicendum quod particulari existens; particulare autem co-

intellectus habet ex se vim conservati- gnoscimus per sensum et imaginationem,

vam speciei, nisi sallem quando actu unde quamvis habeat intellectus species
intelligit. conservatas, oportet ipsum converti ad
Confirmatur tertio, quia si intellectus phantasmata, et consequenter neganda
haberet vim conservativam speciei nun- est juxta hanc doctrinam, sequela majoris.
quam posset perdere speciem; sed hoc llanc responsionem merilo sane rejicit
videlur contra experientiam, qua con- Doctor pluribus rationibus, quarum cum
slat nos res ante cognitas ita oblivisci, faciat mentionem nuUani Cajetanus in

nunquam possimus recordari quando commenlario hujus loci, solumque ex

poslea occurrunl, nos ante cognovisse Scoto afferal contra D, Thomam quod
illas, quod non videlur posse esse ve- negaverit quidditatem rei materialis esse
rum, si remanerent semper species ea- objectum adsequatum intellectus; ma-
rum. Probatur sequela ,
quia si intelle- gnam mihi conjecturam dat hanc quae-

ctus esset sufficiens causa conservativa slionem non esse partem scripli Oxo-
speciei, quandoquidem ad hoc faciendum niensis, quo solo utebatur Cajetanus ex
dum sit semper sufficienler applicatus, operibus Scoti, ut ab impugnalionibus in
semper deberet eam conservare, causa 00 contentis vendicaret sanctum Thomam.
enim naluraliter agens applicata neces- Prima replica Doctoris contra responsi- 78.
Rejiciti
sario agit nisi impediatur ; sed non pos- onem D. Thonife est, quod sequeretur in- primo,

set intellectus impediri per aliam cau- lellectum non intelligere quidditatem
sam ullam, cum nuUa causa possit im- rei materialis dum primo inlelligit ipsam,
pedire actionem aut conservationem al- quod implicat. Probatur sequela, quia
terius causee, nisi producendo aliquid In prima intelleclione non intelligit ipsum
 ;

DIST. 111. (^U^STIO VI. 295

ul singalare, ex senlerilia D. Thomse, tiaiu a phanlasmalibus, el imperfecla

in qua intelleclus nori intelligit sirigu- eliam a poliori lalem debel habere. Ve-
lare nisi per redexioneni, i-eflexio auLem runi nec consequentia hflec eliam valet,
nequil esse in prima intelleclione ; sed nec quia perfectior cognilio potest indigere

inlelligit ipsum ut univei^sale, aut ul ab- aliquo, quo non indigeret imperfectior,
straclum negative,aulpr8Dcisive ab univer- ut manifestum est, ilaque nisi sil eadem
sah ac singulari in eadem sentenlia, quia ratio dependenlia) a phantasmale in ulra-
negat D. Thomas posse illam intelligi que cognitione perfecta el imperfecta,
nisi ut in singulari, et proplerea in non sequitur, si perfecta dependet, im-
omni inlellectione asserit necessariam perfectam eliam dependere ; non est

esse conversionem ad phanlasmata. autem eadem ratio, si sola ratio cur

Sic posset intelligi replica Scoti, sed cognitio perfecta dependeat a plianta-

magis ad verba intelligenda est aliter, smate, sit, quam assignat D. Thomas.
hoc modo : si intellectus non posset Secunda replica Doctoris est, quod 79.

perfecte cognoscere quidditalom rei (admisso gratis supposilo D. Thomae, sc-cundo.

mateiiahs, nisi ut existentem in singula- nempe quidditatem rei materialis esse "poTelt^
ri, prout asserit D. Thomas, sequerelur objeclum adtequatuni intelleclus, quo^ OSCl
'^^'In^o^scf^'

quod prima inLellectione non cogno- improbatum sine cogm-

ogn
in tamen hac disl. quaest. 3. est)
lone
sceret ipsam perfecie, quia non cogno- adhuc falsum sit eam non posse per- P|j5'i';^^tica
singularis.
scerel ipsam ut singulare propter ralio- fecte cognosci, nisi plianlasiando sin-

nem jam prsemissam, ergo ut universa- gulare in quo existit, quia alias Ang-elus
le ; sed ut universale non posset per- non posset perfecte cognoscere quiddi-
fecte cognosci ut in singulari existens. latem rei malerialis, nec anima separata
Universale nam ut universale non polest perfecle cum non habeant phantasiam.
non
cognoscitui* cognosci nisi cognoscatur secundum to- Confirmatur hoc primo, quia suppo-
perfecte
nt lam suam indifferenliam, ut isic autem nendo quod Angelus intelligeret male-
in singula-
ri
nequit cognosci, quando cognoscilur ut rialia, sicut de facto intelligit, et quod
existens.
existens in uno singulaiu, ut patet. Quod nihil aliud posset intelligere saltem di-

si dicatur quod prima cognitio non sit recte, tum objectum adaequatuin inlelle-

perfecta cognitio, quidquid sit de liujus ctus ejus esset quidditas rei materialis,

veritate, non facit ad rem, quia sequi- non secus ac est hominis ,• sed tamen
tur in ordine ad lalem cognitionem, sal- hoc non obsiante, et non obstarite eliam

lem in perfeclam, non esse necessariam quod quiddiias illa rei materialis non
semper conversionem ad phanlasmata, exislat nisi in siugulari, intelligeret sine

non obstante responsione S. ThomEe, phantasmate, quia intellectio quam ha-

unde ex illa respoiisione non habelur beret in tali casu, esset talis qualis est

adsequata ratio conversionis ad phanta- intellectio quam habet de fac-to ; ergo

smata in omni cognitione intellectiva ex hoc prsecise quod quidditas rei ma-
quod et Cajetanus ipse fatelur, admiL- lerialis sit objectum admquatum inlelle-

tens hanc ralionem D. Thomse non con- ctus humani conjuncti, et quod non re-
cludere univeisaliler immediate, sed im- periatur nisi in aliquo singulari sensibili,

mediate de intellectione perfecta, et me- non sequitur quin possit homu intelligere

diate de imperfecta, quatenus scilicet illam quidditatem absque phantasmatibus.

si intelleolio perfecta habel dependen Confirmatur secundo, quando Aiigelus
 296 LIB. I. SENTENTIARUM
intelligit quidditatem rei materialis, vel ditatem rei materialis inexistentis in sin-
intelligit simul singulare in quo exislit, gulari materiali, sine eo quod intelligat
vel non. Si non intelligit, ergo simililer ipsam ut inexislentem singulari, et con-

polesl inlellectus conjunctus intelligere sequenter falsum supponit D. Thomas.

illam quidditalem, non inlelligendo sin- Itaque concludit Doctor bene, licet

gulare in quo existit, eadem enim est quidditas non sit nisi in singulari, eam
ratio quanlum ad hoc. Si intelligit, er- posse intelligi sine eo quod ut sic existens

go similiter posset intelleclus conjun- in*elligalur, et sic etiam dixerat dist. 1.

ctus intelligere ulrumque per speciem qusest. 2. visionem intuilivam essenliae divi-

inlelligibilem unam aut plures, et con- nse existentis in tribus personis posse dari
sequenter si tales species possent con- sine eo quod videretur ut existens for-
servari absque phantasmate, posset in- maliter in tribus personis. Sic eliam hcet
tellectus per illam speciem intelligere albedo sit in substantia ahqua existens,
utrumque absque phantasmate. posse tamen videri et intehigi sine eo,
Confirmalur tertio, et simul probatur quod ut sic existens formaliter inteUiga-
Unum
consequentia prsecedens, quia si quiddi- lur; et ratio est, quia quotiescumque est objectiin

tas rei maleriahs posset infundere spe- objectum aliquod ex se sufficiens ad ter- viderrsi*

ciem, qua perfecte reprsesentaretur sine minandum cognilionem, non debet

<= '
asseri •
^''?.
nisi sit II

singulari in quo existit, posset intellectus, quod nequeat videri sine ahquo '
alio ob- iiv.'secj
aliqua
non obstante dependentia ad phantasma- jecto aut conditione, nisi ostendatur ne- dependen
tia
ta quantum ad productionem speciei, cessaria dependentia ilhus in ordine ad unius ai

intelhgere illam quidditatem, vel non pos- terminandam cognitionem ab illo alio ob- gnosci.

set absque conversione ad phantasmata; jecto aut conditione, sine qua diceretur
si posset, ergo si iUa quidditas rei mate- quod non posset cognosci.
rialis infundat speciem, qua cognoscatur Propter has aut alias difficuUates, quas 8i.

ipsa et singularilas, utraque poterit abs- habet responsio haec D, Thomae, credide-
que conversione ad phantasmata perfecle rim Complutenses Carmehlas in suo Tho-
cognosci. Si non posset, ergo aliqua aha mistico cursu, dum hanc difficullatem
ralio est, ob quam non cognoscilur quid- tractarent disp. 19. de Anima, sect. 2. ea
ditas rei materialis sine conversione ad non fuisse usos, nec uUam ejus mentio-
phanlasmata prseter iham rationem de nem fecisse, cum tamen nihil aliud fere

cognitione singulariLatis simul cum illa. magis videantur intendisse, quam non
80. Tertia replica est : quidditas rei mate- solum conclusiones, sed et rationes D. Respons
Rejicitur
tertio. ^ rialis nou magis necessario est, aut co- Thomae defendere. Respondent tamen ip- '^^T/um*

pofest gnoscilur in singulari maleriaii, quam simel aliter duobus modis : primo refun- P'"'"'^'

pisescni e-
q^j^-jjjj^gg substantia) immalerialis Ange- denles necessitalem speciei conservatae

A^ngeiicam
^^^^ ^^ supposito seu singulari Angehco ;
ad habendas intellecliones praevias ad
^®^ Angelus non obstante inexislenlia phanlasmata. Itaque dicunt quamvis in-
in dividuaii-
*^a'e.
quiddilatis immalerialis in singulari suo teUeclus recurrat ad phanlasmata, tamen
polest ipsam intelligere, sine eo quod necessarias esse species, quia sunt aliqui

intelligat ipsam in suo individuo, alias non aclus intellectus prsevii ad phantasmata,

posset abslrahere cognilionem ejus, ut est quibus scilicel imperata inlellectus ipsa-
universahs a suis singularibus ; ergo in- mel phanlasmata hsec vel illa ; nam isli

telleclus humanus polest intelhgere quid- actus cum non praesupponant phantasmata,
 DIST. 111. QU^STIO VI. 207

non possunt fieri mediantibus speciebus alii aclus, qui non imperanl ipsam, poa-
lum receplis a plianlasmatibus, ergo me- sunt esse sine phantasiaj operatione ullo
diantibus speciebus anlecedenter acceplis modo, non enim est major ratio cur ope-
et conservatis. rationes illoe imperantes phanlasmata pos-
82. Verum haec responsio destruit supposi- sunt esse sine phantasmatibus secundum
Rejici ur.
^^^ commune utriusque scliolse de neces- omnem rationem in ipsis reperlam, prae-
saria conversione intellectus ad phanta- ler rationem imperii polius quam alise

smata in omni intellectione. Quod ut cla- operationes, quae non liabent rationem
rius pateat, qusero ab his auctoribus, an imperii. Gontra secundo, quia quamvis
ille actus intellectus, qui est prior actu imperaret inlellectus phantasmata, non
phantasiae quem imperal, dependeat ab tamen esse necesse, quod semper phan-
alio aliquo actu phanlasiae, lanquam ab tasmata sequerentur ex vi imperii prsecise,

aliquo priori natura vel simultaneo, nec- quia non videtur quod inlellectus habeat
ne ? Si sic ; ergo manet difficultas obje- majorem vim ad impetrandam operalio-
clionis, quia non polest assignari cur in- nem phantasiae quam voluntas, aul intel-
digeret speciebus conservatis ad illuni lectus ad imperandum actum potentiie
actum, et prseterea fruslra recurritur ad loco motivae, sed hunc semper imperare

phantasias posteriores, ut manifestum est. nequeunt, ut patet; ergo. Adde falsum

Si non indiget ; ergo ahi quicumque actus esse dari in intellectu hujusmodi actus
intellectus possunt esse independentes a imperantes. Deinde experientia palet non
conversione ad phantasmata priora, aut posse nos ad libitum imperare quae volu-
simultanea cum illis, sed hoc est absur- mus phantasmata. Omitto alia niulta, quae

dum. Probatur minor, tum quia pro illo contra hanc responsionem omnino inep-
priori quo reperilur actus sine phanta- tam objici possent.

smatibus, objectum est quidditas rei ma- Respondetur ergo secundo, non posse Respoii»
secuiuli
teriahs, secundum D. Thomam, existens inlelleclum quoties ad phanlasmata con- CoinpIul(
quia sium.
in singulari ergo non potest videri nisi
; verlitur recipere ab iUis species,

in singulari, et consequenler non polest cum debeat recipere species immobiliter

videri, nisi phantasietur secundum eum- in prima conversione ad phantasmata,
dem D. Thomam. Tum etiam, quia si non supponitur ante alias posteriores conver-
debel phanlasia operari prius, aut simul siones habere illas, non potest autem
cum intellectu habenle illum aclum, non recipere de novo quod ante habuit. Sed Rejicit

potest assignari ratio cur debeat sequi hsec etiam responsio aeque insufficiens

operatio phantasiae, el sic simpliciter con- esl, nam in primis petit principium,
tra omnes posset haberi operatio intel- supponit enim species immobililer recipi,
lectus sine phantasiae operatione uUo cujus contrarium conlendit difticullas ob-
modo. jectionis. Deinde non assignat ralionem
Quod si dicas solos aclus imperantes cur debeat intellectus recurrere ad phan-
e.sse posse sine operatione pliantastica tasmata, si habeat species conservalas.
priori, eos autem non posse sine opera- (c) Ideo dicendum quod duplex est. Me- 83.
Respons
tione phaniaslica posteriori, quia sunt lius itaque multu respondet Doctor, assi- Doutori:

imperia ejus. Conlra primo, si eatenus gnando duplicem rationem necessariie

isti actus habent operationem phanlasiae conversionis ad phantasmata inter inlel-

annexam, quatenus imperant ipsam ; ergo ligendum. Prima est ex ordine potentia-
 .

298 LIB. I. SENTENTIARUM

Prima rum intelleclivae et phanlasire, quse pro sinata, nisi quando intellectio perfectior.
ratio neces-
sarire lioc stalu hal^ent lalem conformitatem in et species consequenter perfectior haben-
conversio-
nis operando, ut intellectus non possit intel- da est ; si enim propterea recurrendum
intelh^ctus
ad ligere aliquid, quin vel singulare illius, est ut species intensior habeatur, certe
phanlasma-
ta. vel aliquod aliud singulare conducens ad non est recurrendum quando non est

ejus intellectionem percipiat phanlasia, habenda, sed certum est experientia quod
non ex eo praecise quod illud quod perci- non semper habetur intensior, et id etlam

pilur ab intelleclu exislat in illo singulari, fatetur Doclor iii responaione ad suam
ut vult D. Thomas, et supra impugnalum replicam.

est, sed ex subordinatione ipsarum poten- Ad primam ex his replicis respondeo, §4.

Secunda Scotum quidem non assignare rati-

ratio
tiarum. Secunda ratio necessariue hujus hic ^
m»'^"'
ejusdem conversionis esl quanlum ad primam in- onem subordinationis harum potentiarum '"^|}n°|g"
convepfeio-
nis. tellectionem, quia non reciperet species in operando, sed eam supponere, ex oi^itm-Jiga-

intelligibiles nisi medianle operatione dictis supra qusesl. 3. num. 24. ubi dixit Jnieiiectus

phanlasice, et quantum ad alias inlelle- hanc subordinationem pro hoc statu oriri phar.tasma-
ta.
ctiones sequentes, quia non intenderentur ex ordinalione divina statuentis non con-
species inlelligibiles nisi per concursum currere cum intellectu ad intelligendum

phantasi»; sicut enim non possent pro- aliquid nisi phanlasia operante, idque

duci nisi medianle ejus concursu, sic probabiliter in poenam peccati originahs,
etiam intendi nequeunt nisi eo mediante ;
ut ibi asserit Doctor, et etiam in 2. d.

unde ut inlellectus habeat intensiores 3. quasst. 8. ad primum principale, ac

species et perfectiores intellectiones, re- qusest. 19. de Anima ; unde secundum

quiritur conversio (jus ad phantasmata, ipsum non esset talis subordinatio in statu

non solum dum primo producuntur spe- iunocentiae, sicut nec secundum omnes
cies, sed postea etiam. Quod aulem con- esl de facto in slatu gloriae. Itaque juxla

tra hoc replicat Doctor non indiget ex- hanc doclrinam, ratio conversionis intel-

plicalione, sicut nec responsio. lectus ad phantasmata proxima est quod

Replicatur Verum alia3 replic» occurrunt conlra non possit pro hoc statu habere speciem
conlra
primam utramque rationem; contra primam qui- intelligibilem sibi sufficienter objective
ralioneni
dem, quod non assignet rationem istius apphcatam, quin phanlasia eliam habeal
subordinationis potentiarum harum, cum species phautasticas sibi similiter applica-

tamen in ea sit tota difficultas ; nam qui tas, et proplerea quolies inlellectus opera-

negaret species conseivaias, facile daret tur, phaatisia etiim operelur necesse est.

rationem, nimirum quia intellectus non Ratio aulem cur non possil inleliectus ha-

posset inlelligere unquam sine specie; ad berc istas species appUcatas sibi quin phan-

speciem autem habendum, nisi semel pro- tasia etiam suas applicalas habet, orilur ex

ducta conservaretur, semper deberet, si- ordiiiatione particulari Dei, ut diclum est,

cul prima vice, recurrere ad phantasiam, et ratio denique ob quam Deus habuit

quod si, qui admittunl species conservari, hujusmodi particularem ordinationem, est

non possunt assignare rationem subordi- peccatum originale.

nationis potentiarum priwdicti.e, vel hoc Ad secundam replicam concedo lotum, «atispt
secundae
Replicalu'
ipso videntur pejus philosophari, Conlra existimo euim Scolum non altulisse illam r.^piicae
coiitra
secundam. secundam rationem facit quod ex ea non rationem ad concludendam necessariam
sequitur necessaria conversio ad phanla- conversionem ud phantasmata in omni
 DIST. 111. QUJESTIO VI. 299

intellecUone, sed in aliquibus tantum in speciali habita ob peccatum originale,

quibus non ideo recurrendutn esset ad cujus cognitio non polest haberi naturali-

phanlasmata, ut haberelur species, ut ter, sed mediante revelatione, conandum

intendit senlentia negans species conser- est ostendere aliquani rationem naluralem

vari, sed ut intenderetur species prius istius connexionis necessariaj, qnx esl

habila. inter intelleclum et phantasiam. '

Itaque ,,.
Aliares-
85. His suppositis nunc respondeo in forma potest dici quod propierea intelleclus in ponsio
ad
Responde-
tiir ad objectionem principalem positam 7ium. omni intelleclione dependet a phantasma- objecUo
objectioni
nem
quia pro hoc slatu onniis mtelleclio
principali 16. negando sequelam cum sua proba- te, princip.

i 11

tione non ideo enim necessario semper ejus est ex nalura sua inlrinseca, dicens Qmnisc
rorina. ;

convertitur ad phantasmata ut recipiat ordinem ad objectutn phantastice propo- j°"j'^,g

species, quandoquidem eas recipit in pri- situm, ita ut objectutn sic propositum sit '^^pg^j'^!

ma lermiims cognitionis cujuscumque ejus. mirinsec

conversione, sed quia/ nunquam ap-
OuemadmoduiT) ergo voluntas, Ucet se- obje tc
plicantur ipsi sua; species, quiii species ^ o phanlast
phantaslicae eliam pliantasite reprajsenten- cundiim probabilioremopinionem, sit cau- cce
propositc

Responde' lur. Ad primam confirmationem nego an- sa adaequala suce volitioms, dependet
tiir
lecedens, non enim ideo solum, sed etiam tamen in omni sua volitione ab objeclo
primce con .
iirmalioni.
quia possunt suge species sensibus inlernis intelligibililer proposito tanquam a lermi-

applicari objective et sensibililer, sine eo no sua3 voUlionis, ad quem dicit ordinem

quod applicentur sua? species sensibus intrinsecum; ita etiam hcet inlellectus

externis, ut palet experientia. Ad secun- cum specie conservatfi sit causa adsequala

dam confirmationem nego majorem, sed intellectionis, et propterea non dependeat

ex eo, et quia nulla aha ratio suppelit, a phanlasmate tanquam causa effectiva

ex qua possil colligi quod conservet spe- totali aut pnrtiah intellectionis, lamen
cies, suppelit aulem ratio ad probandum dependet ab illo tanquam a termino,
Responde- quo(j inlellectus conservet species, Ad quem essenliaUter respicit intellectio ejus
i-ecundre, lertiani confirmationem concessa majori omnis quam pro hoc statu habet.
Rci-ponde-
lur cum Suarez disp. 44. Melaph. Vasquez et Dices, si hoc esset veium, esset depen- Repiicai
lerlise.
mtrmseca
•.,!.••
mtellectionis
1

a phanta-
i
contra
ahis, nego minorem, (|uidquid dicant denlia
Curprfrdan- Qabriel ei Almain. Uatio auiem cur obli- smalibus, et consequenter secundum nul-
tur
aiiquando viscamur rerum cognitarumsuccessu tem- lum statum possel haberi sine phantasma-
spec
poris est, quia perdiinus species plianla- tibus. llespondeo, distinguendo seque- Solvitn

sticas, aul impediiur dispositio organi lain inLellectionis omnis, quse de facto

phantasia;, taU modo ut non possint pro- habetur, aut quaj est ejusdem rationis

poni ipsi istae species objeclive et per- cum illa, concedo sequelam ;
intellectionis

ceptibililer ; hinc enim fit ut propter diversae ralionis, nego sequelam. Itaque
dependentiam intellectus ad phantasiam non solum Angeli, sed anima separata et

pro hoc statu non possint etiam intelleclui etiam conjuncta corpori glorioso, habenl
propuni suai species, sic ut possil recorda- alium modum intelligendi corporea et
ri objectorum aUas cognitorum. spiritualia objecta, quani modo homines
S6.
Ilsec sufficienter solvunt difficultatein pro hoc statu habent in ordiiie, ad quem

propositam contra communem doctrinam modum intelligendi non requiritur propo-

de conservatione specierum ; verum quia sitio objecti phantastica.

Repiica
solutio dependet ab ordinalione divina Dices secundo, erga non remanenl in
 300 LIB. 1. SENTENTIAKUM
anima beata species illge, quas pro hoc ab objecto phantastice proposito, et ad
slalu acquirit. Probalur sequela, quia alias etiam inlellecliones ejusdem objecti
istae species sunt tantum nalse producere non sic dependenles. Et si quaeras, cur

tales inlellectiones, quales hic habemus, ergo ulrasque inlellectiones non produ-
et proinde si tales intellecliones pro statu cit? Dico rationem hujus non posse in
separationis habere nequeat, frustra ma- aliud refundi quam in voluntatem divi-
Responsio. nerent species illse in ipsa. Respondeo, nam, quan slatuit secundum Scotum non
propter hoc probabile esse quod saltem concurrere cum hominibus ad lam perfe-
non utitur anima separata speciebus hic clas rerum cognitiones in poenam peccati,
acquisitis pro sLatu separationis, nec ta- quam alias naturaliter habuisset. Dices,
men propterea dicendum est, quod non secundum hanc responsionem recurrimus
habeat illas, quia iis uli poierit quando ad ordinationem divinam, ad quam fu-

iterum conjungetur corpori. Quod si quaj- giendam invenimus«hunc novum modum

ralur, quomodo ergo poterit intelligere philosophandi ; ergo ha3C responsio non
qUcB gessit in corpore in slatu separati- est commoda. Respondeo, distinguendo
onis ? Respondeo, quod recipiet a Deo sequelam, recurrimus ad illam ordinati-
species omnes ad hoc requisitas, piteter onem ad ostendendam subordinaLionem
illas quas ipsamet acquirere potesl. Cer- intellectus ad phantasmata, quantum ad
tum enim est Deum posse infundere spe- intellectiones omnes quas de facto habet,

cies animse, per quas posset recordari ea nego antecedens ; ad ostendendum cur
quse anle fecit ; sicut enim Angelus per alias intellectiones, quas non repugnat
species a Deo infusas potest recordari ipsi habere ex nalura potentiarum inde-
quod homo fecerit talia vel laha in vita, pendentes a phantasmalibus, concedo an-
ita ipsa anima per species a Deo infusas tecedens ; nec ad vitandum hunc recur-
polerit recordari se in vita fecisse talia sum excogitavimus preedictum philoso-

vel talia opera. phandi modum, sed potius ad ostenden-

Dices, ergo ex memoria aut recorda- 6»m rationem dependenliae intellectus a
tione animae separatse, non possunl colligi phantasmaLibus quoad intellectiones om-
species. Respondeo, concedendo tolum, nes, quas de facto habet. Supposita hac
juxla hunc probabilem modum dicendi, responsione manerent species hic acquisi-
quem non absoluLe asserimus, sed pro- Lae in anima separaLa, iisque uti posset,

ponimus judicio lecloris. Possettamen ex et propLerea dixi Iianc responsionem esse

recordaLione rerum, quas gesserunt in faciliorem eL confirmiorem communibus
hac vita homines beati et damnati, colligi principiis, quo nomine ipsam prsefero
ista necessiLas, quia nihil inipediL quo priori responsioni. Et si dicas, quod spe-
minus per species hic acquisiLas habeant cies onmes hic acquisit^e, cum producan-
illam recordationem. secundum illam rationem,
tur ab objectis
Respondeo secundo facilius et confor- qua apprehendunLur a sensibus maLeriali-
mius ad comnmniora principia, negando bus exLernis el inLernis, aut secundum
sequelam hujus secundai replicge, quia ralionem absLractam aut deductam per
illse species quas de facto habet intelle- consequentiam a^b illa ratione videanlur
ctus, possenL concuirere ({uanLum esL ex debere repraisentare res cum ordine ad
se ad inLellecLiones quee de facto produ- illam rationem, responderi poLest, licet

cuntur, ac sunt depeudenles esseaUaiiLer mediantibus his speciebus, repraesentelur

 DIST. III. QU^STIO VI. 301

res secundum talem rationcm, quod tn- tasia, quam quando non operaretur. Sed

men possit hic repraesentari sine depen- quidquid de lioc dicatur, perinde est

dentia a pliantasia actu operante. Sicut quanlum ad nostrum inlentum imprsesen-

enim ipsa pliantasia licet abstrahat spe- tiarum.
cies a rebus, ut percipiuntur per sensus Dices tertio, ergo ex natura rei et non
externos, nihilominus polest intelligere ex ordinatione divina, oritur dependentia
res non operantibus illis potentiis, ita intellectus ad phantasmata pro omni in-
similiter inlellectus, licet abstraheret spe- lelleclione hujusstatus; sed hoc videtur
cies ab objectis ut propositis phanlastice, esse contra Scotum supra, ergo et haec

posset ex natura sua intelligere res non doctrina. Respondeo primo concedendo Resp
SIC

operante phantasia per illas ipsas spe- majorem, sed negando minorem, quia
cies ; sed intelleclione tamen, quae esset Scolus non dicit absolute illam depen-
distinctae rationis ab illa, quam haberet dentiam esse in poenam peccali, sed vel

per species immediate productas a rebus, in poenam peccali, vel ex ordine poten-
secundum illas raliones, et qutfi esset tiarum ; ordo autem iste potentiarum hoc
imperfectior quam illa, quamvis utraque modo commodissime intelligi potest, qui
intellectio esset independens immediate a alio modo esset valde difficilis. Respon- ^^^^

phantasmatibus. An aulem inlellectio ha- deo secundo distinguendo minorem, pro

bita de rebus per species causatas a omni intelleclione, quse de facto habelur.
phantasmatibus, et independens ab a- Est contra Scotum, quod dependentia
ctuali phantasmate, qualem habere pos- intellectus a phantasmalibus sit ex natu-
set secundum hanc responsionem anima ra et non ex ordinatione divina, nego
separata per species hic acquisilas, esset minorem. Est conlra Scolum quod non
perfectior intellectione, quam pro hoc sta- haberet intellectus ullas intellecliones

tu per easdem species habemus de eo- pro hoc statu ob naturam potentiarum
dem objecto cum dependentia actuali et nisi dependenter a phantasmatibus, e-

immediata a phantasmate ; non adeo liarasi non intervenisset peccatum, nec

mihi constat, nam ex uno capite videri Deus in pcenam ejus haberet ordinati-
posset quod esset perfectior, quia inde- onem specialem, qua id statueret, con-
pendenliur a phantasmate. Ex aho vero cedo minorem.
capite videretur posse esse imperfectior, Itaque quando dicit Scotus probabile
quia sicut non exigeret illam propositi- esse quod in poenam peccali intellectus
* onem phanlasticam objecti, ita videri subordinelur phantasmatibus, id non ne-
posset quod non repraesentaret rem tam cessario sic intelligi debet, ut intellecli-
perfecte quam intellectio exigens istam ones quas de facto habet, sint dependen-
propositionem. Quod eliam confirmari les a phantasmate ob illam poenam ; sed
posset, quia dicitur communiter phantasia quod ita subordinetur phantasmatibus in
perfectius operari, quando agit actu sen- poenam peccati, ut de facto nullas intel-
sus externus, et per ipsum proponitur lectiones habeal, quai non dependent a
objectum sensibile quam quando non phantasmatibus, cum tamen si non inter-

agit ; ergo similiter intellectus perfectius venisset peccatum, plures intellectiones

posset dici intelligere rem secundum ra- habere posset non dependenles a phan-
tionem objectivam abslractam a phantas- tasmatibus sicuti pro statu gloriie habet,
matibus quando operatur actu ipsa phan- pro quo etiam statu habet plures cogni-
 ;

m L1B. T. SENTRNTIARUM
liones depGndentes a phantasmalibus. adveniret alia ordinatio parlium, ut esset habere
diversas
Juxta ergo hanc doctrinani respondeo necessarium ad aliam configurationem, tiguras
1, . , . ,
simul.
iterum ad difficultalem principalem pro- tolleretnr prior, et proplerea duse simul
positam «. 16. in forma negando seque- repugnant cum una inferat negalionem
lam, quia non obstante specie, indigeret alterius. Configuratio autem quee fit per
phantasmate tanquam termino, quem in- speciem consistit in hoc quod intellectus
trinsece respicit omnis inlellectio Imjus per speciem sit aliquo modo simtlis vir-

slalus. Ad primani confirmationem nego tualiter vel formaliler objecto speciei ;

antecedens, illa enim non est ratio prae- non est autem absurdum quod sit similis

cisa, sed etiam quia sensationes ejus non per unam speciem uni objecto et per
respiciunt essentialiter rem propositam aliam alteri, neque enim ad unam spe-
per sensus exlernos, ut sic propositam ciem sequitur neg;itio alterius necessario
tanquam lerminum suum. Ad secundam aut connaturaliLer. Quod si eliam loque-
et tertiam confirmationem, etiam tenendo remur de configuratione corporali alicu-

hanc doctrinam, bene responsum est su- jus corporis, quse fieret mediante aliqua
pra num. 25. qualilate reali ad aliquod extrinsecum,
88. (d) Ad argumenlum primum, etc. Hic potesl idem corpus configurari diversis,

inentnm respondel ad duo argumenla principalia ut mediante calore esse configuratus sea
pnncipae.
-^ j^m^ huJQS qusesili proposila, quorum similis uni corpori, et mediante siccitate

primum erat quod se^jueretur species alteri. Addit ad haec Doctor pro majori
contrarias, verbi gratia, illas quse re- confirmatione auctorilatem Philosophi et
prsesentant contraria objecta, ut album Commentatoris, qua dicunt, quse sunt
et nigrum, esse simul in eodeni intel- conlraria in re non esse contraria in

lectu, nnm potest intelleclus succes- mente, id quod patet experientia

sive intelligere conlraria per species Alterum argumenlum est, quod sequere- ^^-
2. Argu-
unde non deberet polius conservare spe- tur speciem esse habilum, cum esset quid mentum
principale.
cies unius contrarii quam alterius, et permanens, difficulter mobilis. Sed hoc
consequenter vel nullas vel uLrasque de- est absurdum, quia habitus intellectualis

beret conservare; sed lioc esset absur- per se acquisitus debet necessario prae-
dum, quia sicut idem corpus nequit figu- supponere actum, nam per aclum acqui-
rari diversis figuris, ita nec idem intel- rilur, nec requirilur ad esse simpliciter

lectus diversis speciebus, species enim aclus ; species autem prsesupponitur ne-
est quaeiam configuralio intelHgibilis, et cessario ad actum et requiritur simplici-

intentionaUs intellectus ad objectum. Ler, naturaliter loquendo ad esse e.jus.

liespondet Doctor, concessa majori, Kespondet Doctor distinguendo majo- Responsio.

Responsio.

negando minorem cum sua probatione, rem, esset habitus capiendo habitum pro
nam licet species sitqi^aedam configuratio, qualitate insensibiU acquisita difficuller

tamen non est eadem ratio negandi mobih, prout capi debet habilus, quae est
plures tales configurationes ad diversa ob- species Qualitatis dislincta a dispositione,
jecta in eodem, ac negandi plures confi- potentia naturali, impolentia naturali,

gurationes corporales in eodem corpore ;

passione et patibili qualitate, concedit;
ratio autem disparitatis est quod configu- esse habitus ejusdem rationis specificae
Cur
jdem cor- ratio corporalis consistit in tali ordine cum habitu, qui acquiritur per aclus,

»on possit partium corporis ad se invicem ; unde si negat majorem. Et differentiam ulriusque
 DIST. TH. On^STfO VI. :m
Quomodo nssignat ex effectibus eorum, nirnirum (a)' (Jnseritur ntiMirn in intcllcctu ^
3o.
dillert Queest. J
species quod habilus qui est species, habeat con- nostro sit actualis notitia i^enitaAnm m
intelligibi /' tellectu
lis slituere objectum praesens, et eaae simpli- vol producta. Arguo quod non :sitaciuai
ab liabitu
acqui^ito ciler requisitum lanquam causa partialis actionis non est actio, nec uttitiagenl
per
actum. concurrens cum inlellectu loco objecti, ad tormini, nec ut subjecti, nec pns- vei pro.]
productionem intelleclionis; habitus au- sionis est passio 5. Phijsic. sed {^Jj^
coin. 10
tem, qui acquirilur per actus, non habeai notitia actualis est actio vel pas- ut

constiluere objectum prsesens, nec con- sio ; ergo ipsa non est genita vel inde.

currere loco objecli ad producendam in- producta, quia hoc csset nlia pas-
telleclionem; ulraque tamen qualitas sione vel actione, et ita esset
conveniunt in ralione habilus ut sic et terminus actionis vel passionis.
inter se, et cum habilibus supernalurali- Minorem probo primo sic noti- :

bus in substnnlia, dislinguunlur vero a se tia est actus secandus, sed omnis
invicem secundum raliones particulares. actus secundus est actio vel pas-
Responde- Si ullerius objiceretur fundamenlum sio; ergo. Secundo sic nuUum :

tur
funrlamen _ Avicennae, nimirum quod sequeretur in- entium consistit pra^cise in fieri
to
Avicennee
telleclum habiturum semper intellecti- et snccessione, nisi sit nctio vel
onem si haberet species conservatas, passio; notitia non est permanen-
quia species cum inleliectu est causa tium, ergo, etc.
adaequata intelleclionis, et sufficienler ap- Tertio sicPliilosophus 9. Meiaph. Text. i6

plicalur per hoc quod insit inlellectui. distinguit actionem in immanen-

Respondendum est negando sequelam, et tem transeuntem sed notitia
et ;

ad probationem dicendum, quod quamvis est operatio immnnens, ergo est

sit causa adsequata, tanien dependel ab nctio, quia eontinetur sub una
objecto suo proposilo phantasiice, tan- speoie actionis scilicet immanen-
quam a termino circa quem versari debet tis.

intellectio, ut dictum est supra, unde Secundo sic ad principale : Au- Arg. 2.

non potesl agere nisi eo sic proposito. gustinus 4. siipcr Genes. cap. 8. dicit
Deinde quamvis non dependeret a tali quod aer prcesenlc liimine non est

objecto, non esset sufficienter applicala facliis lucidus, sed fif, quia si factus
species ad producendum cum intellectu esset lucidus, etnon tieret.absente
intellectionem, per hoc prsecise quod in- corpore luminoso maneret luci-
haereret intellectui, quia ahas aninia sepa- dus. Ex his habeo, quod illud quod
rata et Angelus haberent tot intellectiones factum est, intranee et de se
conservatas, quot species habent conser- manet; sed illa notitia non' manet,
vatas, quod est absurdum. ergo non est facta, nec est genitn.
Tertio sic, Philosoplius 7. Meia- Arg 3.
Text.
probat quod formae non est conr22
phijsic.
SGHOLIUM.
generatio, sed tantum compositi; 'Ratio
sed notitia non dicit composittim, ^^ °pp°^
Tertium qusesiturri hujus qua^stionis, an
sed tantum formnm, orgo, etc.
^"'n"tai.'^'
detur in intellectu nostro notitia prodiicta,
Contrn, Augustinus
*^
de Trinit. "'^^"'? *«
cundum
et pro parte Talsa, positis tribus argumentis
cap. 12. et 13. Liquido lenenduin esl, Aug.
adducit rationem ad oppositum ex Augu-
stino. quod omnis res quamcumque co(/nosci-
 .

304 LTB. I. SENTENTIARUM

mus, congenerat in nobis noliliam sui. situm tantum producitur, esse tamen termi-
Ah ntroque enim notitia paritur, et a num mutationis; et ex doctrina quam affert,
argumenta in oppositum facile solvit, de
cognoscente et a corpiito; et aliquan-
qua re latissiine agit Quodlib. 13. et 15. infr.
tiilum infra : partum mentis antecedit quaest. 9. ad 3. et 4. dist. 10. qusest. 5. et
appetitus quidam, quo id quod nosse vo- dist. 11. quaest. 2. et alibi ssepe.

lumus quarcndo et inveniendo, nascitur

proles, notitia ipsa. Hic sunt tres breves (a) quse- 31.
De natun
stiones ;
prima, cujusmodi entitas et
COMMENTARIUS. sit intellectio et volitio, et hujus- essentia
operatio-
modi operationes immanentes. num
immanen
90- Quaeritur utrum in intelleclu nostro
^
Supplem
(a) Ubi intelligendum est, quod ut tiuin.
.
Operatio
PONGii. sit aclualis notilia genita? Haec est se- ex divisione entis patet, non sunt nes
Summa esse qnali-
qutesiionis cunda quffistio a Lychelo omissa, et ex siibstantiae, quia intellectio adest tates
hujus. . , / ., ,
Reportatis huc (ut mihi videtur proba- et abest corru-
prsetet^ subjecti
bile) translata, ad cujus solutionem Sco- ptionem nec quantitas, quia non
;

tus prsemissis tribus rationibus pro parte est nisi in corporibus vel in plu-
negativa, et una pro affirmaliva, tres ribus realiter distinctis, ut mme-
quaestiunculas determinal. Primo, intel- rus nec sunt habitus, nec positio,
;

lectiones, voUtiones et similes aclus vi- nec quando, nec ubi, quia haec
tales esse qualilates. Secundo ad eas dicunt habitudinem ad corpora;
dari mutationem. Tertlo eas non acci- vel sunt passiones corporalium,
pere esse per veram productionem. nec aliquid aliorum, ut actio vel
Deinde infert ex sua resolutione philo- passio, aut relatio ergo qualitas. ;

sophica unum coroUarium Theologicum Quod autem dico de intellectione,

de intelligere et velle divino, et solvit hoc idem dico de volitione, visi-
argumenta principalia. Quod autem hsec one, auditione, et sic de aliis ope-
etiam quaeslio sit hic addita prseter ra- rationibus immanentibus.
tiones superius assignatas, ulterius con- Et primo probo, quod non sit lo. Ethi(

jici potest, quia inferius in hac ipsa dist. relatio, nec actio nec passio, ,

quaest 9. ad terlium principale, tractat quia operatio immanens est ulti-

partem principalem ejus quae est, an ma perfectio naturae absolutae
intellectio sit actio de genere Actionis, operantis; sed nuUa relatio, actio
eodera fere modo quo hic, sine ulia vel passio hujusmodi, ergo,
est
relatione ad ea quae hic dicit ; non vi- etc. tamen bene potest importare
detur auLem probabile quod in eadem relationem. Minor patet, quod
distinctione eamdem difficultatem bis scilicet ultima perfectio naturse An
relalio di-
eodem modo fuse tractaret. non sit relatio ; relatio enim per- cat
perfectiO'
fectionem non importat inquan- nem.
SGHOLIUM. tum hujusmodi, et quod ultima
perfectio esset relatio repugnan-
Resolvit tres qusestiones, et in prima in-
tiam includit. Nec est actio, quia
tellectionem aliasque operationes esse de
actio non perticit agentem, sed
prima specie qualitatis. In secunda ad eam
dari mutationem. In tertia, eam non pro- passum.
duci, quia secundum Philosophum corapo- Prseterea, actionis est aliqualis
 DIST. III. QUiflSTIO VI. m
terminiis realis, autem prae- hic Ad argumentnm tamen (licet si
ter intellectionem, non est aliqna- ad oppositum) dicendum , quod
lis terminus
nec est passio, quia
; aetio illa quoe proprie est ad ter-
jam non esset ultima perfectio, minum, non potest intelligi sine
quare, etc. termino sed operationes hujus-
;

32. Secundo probo specialiter de modi possunt intelligt sine habitu

quolibet, primo quod intelleotio et esse, ut patet in
habentibus
non sit relatio sic August. 7. de
: habitum intensissimum ut in ,

Trin. cap. 1. Omnis essenlia quce Beatis;ergo proprie non dicitur

relaiive dicitur, est aliquid excpplo eo torminus quasi intrinsecus, sed
quod relative dicitur, etc. sed intel- quasi conseqnens et accidentalis.
lectio subest relationi, quia dici- Cum ergo hujusmodi operationes
tur relative objectum, sicut
ad aliquid sint, et probatum est quod
enim scientia refertur ad scibile, non sunt substantia, nec relatio,
Text. ut mensuratum ad mensuram 5. nec actio aut passio, neque quan-
com. 10.
ergo se-
Meiaph, ita et intellectio ; titas vel aliquid
extrinsecus ad-
cundum rem et absolutum suum, venientium, relinquitur quod sint
sive positivum suum, non est re- in genere Qualitatis, et constat operatio-
latio. quod non sunt m
tertia vel quartasunt inpri
Quod autem non sit actio vel specie, quia talia solum sunt cor- spec^\ui
lilatis.
passio, probo sic Actio et passio: poralia, nec in secunda, quia illa
sunt alicujus termini accipientis sunt naturalis potentia vel impo-
esse per ipsas sed operationes
; tentia. Sunt
ergo in prima, in
immanentes sunt ultimi termini, qua, credo, est omnis perfectio
quibus nihil accipitnon esse ; substantise spiritualis, quse non
anima, nec objectum, nec enim est Deus, vel quae non est de
objectum accipit per ipsas. esse ejus substantia; ergo qualitates.
Quod si dicas, quod cum per Secunda quaestio est, an ad hu- 33.

actus habitus generantur, habi- jusmodi operationes sit aliqua

tus est terminus dictarum opera- per se mutatio. Et est dicen-
tionum, ct sic sunt actio vel dum breviter quod sic, quod patet.
passio. Nam secundum Philosophum 6.
Dicendum, quod dicta responsio Physic. Mutari est aliter se Ivibere
De magis est ad oppositum, nam nunc quam prius; sed intellectus Text.
ininiaaenti-
a^tu intelligcns se habet aliter
com. M
bus quod non est forma activa, non et ^3.
actionibus
est principium formale inducendi nunc quam prius, ergo vere est
late
Scot.Quodl
aliquam formam; sed per opera- mutatio per se ergo proprie ;

13.
et 15. et4. tiones immanentes inducitur ha- mutatio ad hujusmodi operationes
d. 11,
q .2. bitus qui est aliqua forma, ergo terminatur.
operationes immanentes non sunt Tertia quaestio est, an hujus-
relatio, actio vel passio. Actus modi operationum productio sit

ergo, quia virtualiter continent vel generatio. Ubi intelligendum,

habitum, ipsum generant et inten- q"od secundum Philosophum 7. Text.
coni.22
dunt. Metaph. Forma per se non generatur, ^.'"et33
Tom. IX. 20
 ;; ;

306 LIB. I. SENTENTIARUM

qusest.
di!
3. sed composifnm, tam in generatioTio rrns prodnctionis, qiiia miitati-
opere im- siibstantiali qiiam secundum quid onis ; sed omne tale producitur,
maneate.
et sua rat'o est, quia omne quod ergo notitia producitur et gene-
fit, fit ex mateiia tanquarn ex eo ratur.
quod est pars ipsius quod fit cum ; Ad primum dicendum, quod ens
igitur materia non sit pars nisi secundum quid, et per accidens est
compositi, generatio per se so- simpliciter per accidens et secun-
lius erit compositi. dum quid, sicut homo mortuus
Prseterea, generatio cum sit via est homo secundum quid, simpli-
de non esse ad esse, illius per se est citer autem dicitur mortuus; ge-
generatio, cujus per se est esse neratio ergo simpliciter est in
compositi autem sive suppositi substantia, secundum quid vero in
per se est esse, ergo, etc. secun- accidentibus, primo de Generatione Text.
et
dum ergo intentionem Philosophi, generatio ergo entis per accidens circit
ider
quod per se generatur, est divi- et secundum quid, est generatio 5. Ph^
sibile in duo, scilicet in materiam simpliciter per accidens et secun- t. 'i

et formam, et ideo dixerunt qui- dum quid.

dam, quod forma accidentalis ha- Ad secundum dicendum, quod est Opera
est
betsuum potentiale ex quo fit, et terminus alterationis et mutati- termi
mutatl
suum formale tanquam intrinse- onis, terminus autem alterationis noi
produc
f^. Metaph ca sui generis.Quod non videtur, est forma, et similiter mutationis, nis
lext. 12. vel ger
quia accidentia non habent mate- non tamen productionis, ubi intel- tion

riam ex qua, sed in qua; nec est ligendum quod mutatio est per se
ad intentionem Philosophi, quia mutabilis, alteratio alterabilis, et
ipse intelligit, quod compositum motus mobilis. Tllud autem dicitur
in generatione per accidens per proprie alterari et mutari, quod
se generatur, compositum dico ex de non tali fit tale, puta de non
subjecto et accidente, sicut sua albo album de non noscente
,

exempla ostendunt, et ratio sua noscens forma ergo qua fit ta-
;

est, quod generatur, ex eo gene- le, proprie est terminus mutati-

ratur quod praeexistebat. Ergo onis, non tamen mutatur sed ,

dicendum, quod etsi notitia possit tantum mutabile mutatur. Produ-

esse terminus mutationis, non ta- ctio autem proprie est solius ter-
men generatur, nec producitur, mini, cui per productionem ac-
sed per se intellectus noscens vel quiritur esse ; cum ergo forma,
potius homo noscens, quia acti- qu9e est mutationis terminus, non
ones sunt suppositorum, quare, habeat esse proprie, sed sit illud

etc. quo compositum habet esse, ideo

34. Contra hoc arguo, quod intel- ipsanon dicitur produci, nec esse
ectus noscens non per se gene- terminus productionis, sed tan-
ratur, quia non est ens per se, tum compositum, sive illud com-
sed per accidens ergo non est
; positum sit ens per se, sive per
per se terminus generationis. accidens. Et hujusmodi differentia
Item, notitia est per se termi- patet, quiade termino mutationis
 DIST. Ili. QU^STIO VI. 307

vel de forma , non dicitur quod in passo. Tertia proprietas est,

mutetiir vel alteretur, sed est quod est circa aliquem terminum
terminus mutationis tantum; de ad quem terminatur, qui esse acci-
termino autem generationis et pit per eam, idem intelligit de pas-
productionis dicitur, quod est ge- sione. Operationes ergo immanen-
neratus et productus, sive genera- tes assimilantur actioni et passi-
tur et producitur. oni in prima conditione et secun-
Ex his corollarie potest conclu- da, non autem in tertia quee est
di, quod intelligerc et velle in Deo completiva.
non sunt actus productivi, nec per Ad argumentum ergo primum, Ad i.

consequens principia actuum no- quo prsedicta minor probatur,

tionalinm, qui sunt generare et spi- concedo quod est actus secundus,
rare. Intelligere emm et velle in Deo nego tamen quod omnis actus se-
actus operativi sunt, quibus ipse cundus, sit actio vel passio, imo
beatus quasi perficitur, non autem est qualitas.
sunt productivi. Ex quo patet, Ad secundum dicendum, quod Ad. 2.

quod nec notitia simplex nec , assimilatur in prima conditione,

amor simplex, sunt rationes pro- unde lumen etsi fit etiam continue,
ductivae, sine quibus personse non non tamen est actio, sed actionis
producuntur, ut quidam dicit, et terminus.
lenr. ubi supcrius est improbatum. Unde Ad tertium, dicendum, '
quod
A
di- n^^r^v
Qualis dj
sup.
disl. 2. inielUgere et velle in nobis, non sunt visio actionis qusedam est imma VISIO
actionis ia
)art. 2,
actiones vel passiones, ut dictum quaedam transiens uno
est, dicere autem sive intellectio-
nens,
modo est
...
sequivoci sive vocis
;

m
.
transeun-
tem
et
n •
j • • iuimanen-
nem producere 1
•
L
, et spirare scu sua signmcata; alio modo univoci tem.

amorem elicere, sunt actiones in sive generis in suas species. Si

nobis, et de genere actionis, vel enim accipiatur actio transiens et
quasi de genere actionis ;
qua- operatio immanens, quse est intel-
re, etc. ligere, velle, videre, et hujusmodi,
35. Ad argumenta principalia. Ad significata sunt unius vocis tan-
oi' primum dicendum, quod major est
^'
tiim, scilicet actionis et nullius
^^^o^g"/'"
vera, sed minor est falsa. Ad evi- univoci. Si autem dicatur, actio
ctionis,
«eratio
clentiam autem eius et argumen- •> '^ qusedam est transiens , qusedam
licitur torum, quibus ipsa minor proba- immanens , ut elicitio intellecti-
tur, intelligendum quod actio pro- onis quae immanet, sicut et ipsa
prie sumpta tres habet proprieta- intellectio, tunc est divisio univo-
tes. Unaest quod est in continuo ci in suas species.
fierixyiQ eaim dep endet ab agen- Ad sccundum principale
^ ^ dicen- ^Wars-.^-
pnncipale.
te insecundo et ultimo instanti, et dum, quod non intendit Augustinus
in primo, imo in quolibet quantum negare lumen esse, ut fieri ab a-
durat. Secunda proprietas est, gente et factum esse simul, sed
quod est circa aliquid circa quod non pcrmanet sine prsesentia a-
operatur, in quo est ut insubjecto, gentis, sicut nec creatura ratio-
nam actio non est in agente, sed nalis conservatur in ajratia sine
 30^ LIB. I. SENTENTIAUUM

(livina prsBsentia , nam ad lioc, 5. Fonseca 5. Metaph. cap. 15. quaest. 10.

ipse eam inducit. sect. 2. Gonzales X.part. qusesl. 12. art. 2.

Ad tertiiim patet per prsedicta disp. 25. sect. 4,

in tertia qugescione, quare, etc. Quinta sententia est , intellectionem Sent(

tia
formaliler consistere in actione et passi-

COMMENTARIUS. one de prsedicamento Aclionis et Passi-

onis, et eliam in quaiitate per illas pro-

91. (a) Hic sunt tres breves qusesliones, etc. ducta, ita ut illa tria sint de essentia in-
Supplein.
Ek Iribus quaBSliunculis quas examinat tellectionis. lla Hurtado de Aninia disp. 6.
Poiicii. ,

in hoc quaesilo, primam, quse est, qualis subsect. 1. qui Suarem et alios pro se

entitas sit intellectio , et similes actus citat, immerito tamen , ut examinanli

vitales, hic solvil. Ut vero meUus exami- pateat.

nelur haec difficultas, proponenHae sunt Sexla sentenlia , quod intellectio sit Sent
tia

breviter variae, quse de ea sunt sentenliae. qualitas seipsa producta, sed distincta

Stntential Prima sentenlia esl GofTredi Qvodlibelo realiter a verbo mentis, sic Compluten-
Do
natui"a 4. vEgidii Quodl. 3. q. 12. et Suessani ses disput. 21. de Anima quasst. 3.
intelUctio-
nis lib. 5. de intelleclu, cap. 9. qui tenent Seplima sententia, eam consistere for- Sent
tia
intelleclionem nihil aliud esse quam maliter in qualilate per veram actionem
receptionem speciei intelligibilis. de praedicamento Actionis produclam, et

Senten- Secunda sententia eslinlellectionem esse indistinctam a verbo menlis ; sic Scotistae
tia 2.
veram et propriam actionem de preedica- commufiiler cum Scoto, hic et aliis locis

menlo Actionis, perquam rmllus lerminus citatis a Scholiaste, quos sequitur Ruvius,
producatur, ita de omni intellectione A.u- qui eam sententiam putal D. Thomse 1.

reolus sentire dicilur apud Capreolum 1. part. quaest. 34. art. 1. ad %.

dist. 2. Sed Aureolus nihil tale habet, Quid probabilius tenendum sit sequen-
imo in 1. dist. 35. polius videlur conveni- tibus propositionibus proponemus , in

re cum prima senlenlia. At de omnibus quibus probandis textum Doctoris expli-

inlelleclionibus intuitivis, quales habent cabimus et confirmabimus quantum opus

Beati in patria de Deo , Cajelanus 1. fuerit.

part. quaest. 27. cum Capreolo ei Ferra- Prima conclusio : Intellectio non consi- 92
Intelle
riensi hoc tenent. stil in sola receptione speciei inteUigibilis. nc
consisl
Fent?n- Tertia sententia est, eam consislere in Haec est cominunis contra primam senten- so
lia 3. recept:
qualitate de Prjedicamento quaUtatis per tiam, et probatur primo auctoritate S. Au- i^pec
intellio
nullam actionem de prffidicamento Acti- gustini 9. de Trinit. cap. ultimo, dicente
lis

onis, sed seipsa productam indistinctam a quod a cognoscente et cognito parialur Prima
bal
verbo mentis, sic Aversa quaest. 75. de et producalur nolitia ; ergo intellectus

Anima sect. 3. cognoscens habet aliquam activitatem

Senlen- Quarta sentenlia est, inlellectionem respectu intellectionis et nolitiae, et con-

tia 4.
consistere formaliter in actione de prse- sequenter non consistit intellectio in

dicamento Actionis ,
per quam lamen sola receptione speciei, ita ut intellectus

semper necessario ahqua quahtas produ- mere passive se habeat ad inlellectionem,

catur, quse sil verbum mentis. Hanc te- ut volunt aliqui ex aucloribus primae sen-

nent Conimbricenses 3. de Anima, cap. 8. tentise.

qu3est.S.art.d.Monles.l.2.disp.3.quaest. Probatur secundo ratione, quia poten-

 131ST. 111. gU^.ST10 VI. (309
'
Potentia est perfecta potentia, ergo haberet intellectus
tia vitalis est in ordine ad producti-
vitalis
debet esse activa ; sed non debel esse activa respe- onem speciei impressai intelligibiUs, sed
acliva
2. Prob£- ctu ullius potius quam respectu vita3 in in aliqua alia, et consequenler responsio
tio.
aclu secundo ,
qualis est inlellecllo et non loUit vim auctoritatis aut probati-
omnis sensatio; ergo debel esse activa onis.

respeclu inlelleclionis et sensationis cu- Gonfirmatur hoc primo, quia intellectus

Kesponsio. juscumque, et non passiva tantum. Dices, non minus debet habere activitalem re-
inlellectum habere activitateni respectu specLu inlellectionJs, quam visus respe-
speciei intelligibilis ,
quia eam producit clu visionis ; sed activitas visus respe-
partialiter ; ergo quamvis per hoc forma- clu visionis non consistit in productione
liter intelligeret quod haberct speciem speciei impressae visibilis, cum ul suppo-
impressam receptam in se, adhuc posset no, iUa species producatur ab objecto
esse verum quod vivens in aclu primo tanquam a causa totali ; ergo nec activi-
esset aclivum, et quod a cognoscente et las intellectus respectu intellectionis po-
cognilo pareretur, et produceretur notilia lesl consistere in productione speciei in-

ac intellectio. Unde ex liis duabus pro- telligibilis impressse. Gontirmatur secun-

balionibus non sequitur falsam esse pri- do, quia species intelUgibiles , si non
mam sententiam. omnes , saltem plurimse infunduntur a
Replica 1, Gontra primo,quia hae raliones non ne- Deo Angelis et animabus separatis ; ergo
cessario adducunlur ad improbandam debent habere aliam activilalem ad in-

primam sententiam universaliler , sed tellectiones, quas iis mediantibus habent,

lantum qualenus tenerelur quod neque praeter aetivitatem in ordine ad illas

ad productionem speciei intelligibilis con- species.

curreret, sed mere passive se haberet Confirmatur tertio, et simul probatur 93.
1 . . ,. ^e ., j . ,
Prohatio 3.
tam ad intellectionem quam ad omne conclusio terlio erncaciler; dantur plures conciu;io-

quod ad ipsam concurrit. species receptse in potentia sine intelle-

Replica 2. Gontra secundo, quia sensus auctorita- ctionibus, ut cum impeditur phantasia
Non
sufficil acti- tis Auguslini et rationis est, quod quan- per somnum et phrenesim , et etiam
vitas
potentise documque intellecLus qui est pntenliaB quando non impedilur non habet tot in-
vitalis
in
vitaiis in aclu primo, reduciiur a non lia- tellecliones quot species, paletque ex-
or.linj ad
prouiicLio-
bfmtp notiliam ad ease habens noliliam, perienlia recipi species visibiles in oculo
nem et a non esse vivens in aclu secundo, ad aperlo dormientis, cum tamen actu non
speciei im-
pressae. e<;se vivens in actu secundo, lum aclive se videat;ergo non consislit intelleclio for-

habeat et productive iii aclu secundo, maliter in i-eceplione speciei iiitelligibilis,

cum antea sic se non haberet ; sed seu quod idem est ; ergo non per hoc
quamvis haberet speciem intelligi- formaliter intelligit intelleclus, quod ha-
bilem impressam, non necessaino esset beat specics impressas in se receptas.
vivens in aclu secundo aul habens noli- IIoc argumento cogunlur adversarii Resnonsio
tiam, et postea sine nova productione fateri non sufficere ut quis intelligat, sarionun.

speciei intelligibiUs posset esse vivens in quamcumque receptionem speciei ; sed

actu secundo et habens notitiam ; ergo aliqui dicunt ulterius requiri aliquem
activitas, quam intendit auctoritas Au- conatum intellectus, et idem est de qua-
gustini et noslra probatio competere in- cumque alia potentia sensitiva.

lelleclui, non consistit in activilale, quam Gonlra, quia hinc sequitur noslrum in- impngnaiio
 . ;

310 LIB. I. SENTENTIARUM

lentum, quia non potest explicari in quo verbis intendit actum realem sensibili
consislat iste conatus, nisi asserendo quod objecti esse eumdem cum actu reali sen-
potenlia quando eum adhibet, efficit ali- silivae polentiai; sed actus realis sensi-
quid quod alias non efficiebat. bilis objecti est species impressa,
Responsio Aureolus m 1. d. 35. dicil ultra rece- ergo illa est actus potenliae sensitivae
Aureoli.
ptionem speciei requiri ad inlellectionem sed actus polenliae sensitivae esl sensa-
quod objectum appareat, ad hoc autem tio ejus, ergo sensatio ejus est species
non videlur exigere quod intellectus ali- impressa in ipsa recepla, et consequen-
impugnatio quid producat. Sed contra , non potest terintellectio qua3 est sensatio intellectus,

intelligi, quomodo objectum appareat consistet in specie intelligibili in ipso

nisi qualenus intellectus aliquid produce- recepta, Respondet Ruvius supra cum Responbio
D. Thom
ret ultra receptionem speciei. Queero
x^
D.
,n,
rhoma m
•

conimentario
. .

istius
,

loci,
.

et

enim de objecto applicato potentiae visi- Philosophum loqui non de unitate reaU
vae, et producente in ipsa speciem, tum utriusque actus sensibilis et sensitivi, sed
cum non videt a quo habet formaliter de unitale subjecti istius actus, ita ut
apparere, cum postea apparet non seipso, sensus sit, quod tam actus sensitivi

nec per hoc quod applicetur in tali di- quam aclus sensibilis habeant idem sub-
stanlia potenlise, nec per hoc quod im- jectum, nempe potentiam sensitivam,
primat speciem impressam, nec per haic cum quo tamen stat illos actus esse

omnia simul, quia omnia haec habenlur, distinclos realiter.

quando non videtur, nec apparet, ergo Verum quidquid sil de hac responsione,
ab aliquo alio ; sed nihil ahud potest as- qu8e, si verba respiciuntur, omnino dura
signari quod sufficiat, nisi dicalur quod est, sicut esset durus modus loquendi,
polenlia aliquid efficiat, cum videt quod dicere quod actus calefaclivi el siccativi

non faciebat ante, quod est nostrum esset unus, quando producerent siccita-

intentum. tem et calorem in eodem subjecto.

Responsio Dices, objeclum apparere per hoc quod Respondeo aliter, concedendo dicta Ari- Meiior re

Replica sponsio.
proponatur in tali dislantia potentiae non slotelis in sensu formah et reali, nam
impeditse. Gonlra, quia non potest assi- sive loquamur de specie impressa, illa

gnari quomodo impedirelur potenlia, nisi potest dici actus sensilivi, quatenus ip-

quatenus impediretur ab aliquo produ- sum perficit et complet in ordine ad

cendo, aut recipiendo quod antea non producendam sensationem ; et est actus

producebat, vel recipiebat quando non sensibilis quatenus ab illo producitur.

videbal, sed non impediebalur ab aliquo sive loquamur de specie expressa seu
producendo secundum Aureolum ; nihil sensatione, illa etiam est actus sensi-

enim recipit quando videt nisi speciem bilis quatenus ab illo producitur, vel

impressam, hanc autem recipiebat ante; immediate vel medianle specie sua ; et

ergo impediebalur ab aliquo producendo, est pariter actus sensitivi, non solum
et consequenter quando videt, aliquid quatenus ipsum acluat et perficit, sed

producit quod non producebat ante. etiam quatenus ab ipso procedit effecti-

94. Objiciunt adversarii, primo auctorita- ve. Minorem autem distinguo, actus sen-
Objectio 1.
tem Philosophi 3. de Anima, cap. 2. ubi sibiUs est species impressa tantummodo,
dicit : Unus quidem est actus sensibilis nego; aclus ejus est illa species, sed

el sensitivi, esse autem alterum. Quibus non tantum, concedo ; et simihter di-
 DIST. III. QU^STIO VI. 311

slinguu consequens. Dislinguo eliam UIIUS allUS COnceplUS actionis Ut sic, aS- necessari o
habel
subsuinptum illud : Aclus polenliae sen- signari polest quo dislinguatur ab illis, lermmum
silivae esl sensatio ejus. Omnis aclus ejus quam quoddicatur esse determinalio actu-
esl sensatio, nego; aliquis aclus, con- alis essentialiter faciens causam activam
cedo, et nego consequenliam. producentem actu aliquid; ergo essen-
Objeclio2
Objicies secundo, inlellectus inlelligit tialiler ordinem ad terminum per
dicit

quando fit similis objeclo, sed fit similis illum producendum. Probalur hoc ulti-

objecto per hoc quod recipiat speciem nmm anlecedens, quia alias non posset
intelligibilem impressam ; ergo per hoc assignari quomodo distinguerelur ab ali-

Responsio . intelligil. Respondeo, quando fit similis qua specie qualitatis.

objecto per similitudinem expressam Dices, Actionem dislingui posse ab Responsio.

ejus, concedo ;
per similitudinem im- aliqua specie quahtatis per hoc quod
pressam, nego. Distinguo etiam minorem, esset determinatio aclualis ad terminum.
fil similis per hoc quod recipiat spe- Contra, vel intelligis hoc de termino ut Repiica.

ciem impressam similitudine expressa, sic, abstrahendo a termino per eum pro-
nego ; impressa, concedo, et nego con- ducto, vel de termino producto ; si se-
sequentiam. Et si quseratur, cur esse cundum dicis, habemus intentum ; si

similem uno modo sufficial potius quam primum, contra est, quia sic omnis de-
allero ? Respondeo id eolligi ex funda- terminatio actualis ad terminum esset de
mentis nostrse conclusionis, per quae pa- prsedicamento Actionis ;
quod patet esse
tet non sufficere ad hoc ut intelligat falsum, quia ubi intrinsecum est deter-
intellectus quod recipiat speciem, atque minatio ad terminum, et lamen non est
adeo non sufficere ad hoc ut intelligat, de prffidicamento Actionis.
quod habeat similitudinem quamciimque Probalur secundo conclusio contra 96.

quam possit dare ipsi ista species in Cajetanum, quia intellectio ut sic, potest contra *

ipso recepla. dari absque termino per eam productu, ^'^

'

9:..
Conclusio secunda : Intellectio nulla ut ipse asserit, quia admittit aliquam in-
Conclu-
sio 2. neque abstractiva, neque intuitiva consi- tellectionem absqne termino produclo;
itellectio
non stit actione vera et proprie dicta de prae- ergo et omnis. Probatur consequenlia,
:onsistit
in dicamento actionis, per quam nullns ter- quia qua ratione intellectus per aliquam
ttioiie ve-
ra
minus producatur. Haec est communissi- intellectionetn sine termlno per eam
qiiam
)er
nuiliis
ma sententia Philosophorum ac Theolo- producto posset intelligere, eadem ratio-
erminus gorum contra secundam
roducitur,
sententiam. ne posset per omnem ; ergo nulla deberet
robatio 1, Probatur primo ex Doctore hic § Preeterea habere terminum produclum, ideo enim
actionis, et % Quoi autem non sit actio, deberet aliqua habere, quia alias per
quia omnisactio de praedicamento Actionis eam non posset intelligere intellectus.
debet habere terminum per ipsam pro- Probalur antecedens, impugnando dispa- Si aiiqua

ductum ergo implicat dari aclionem de ... .

o . ,. intellectio
;
rilalem, quam ,
assignat Cajetanus
.

dicens, posset
praedicamento Actionis, qu;fi talem ter- propterea inlelleclionem intuitivam suf- ^^iermlno^
minum non habet, et consequenler in- ficere absque lermino producto, qui esset onmio
posset.
tellectio non polest consistere in lali verbum meiitis seu species expressa,
actione. Probatur anlecedens, quia per quia tum objectum ipsum secundum se
Actio
i pr;edioa- hoc distinguitur prsedicamenlum Acllonis est reahter pr?esens intellectui species
mento ;

ctioais a cseteris Praedicamenlis omnibus, nec autem requiritur tanlum, quando non
 312 LIB. I. SENTENTIARUM
esl sic praesens, ut per eam conslilua- aliquid impediret, maxime quia ut esset

PrK-seniia tur praesens intenlionaliler. Conlra hanc inlentionaliter seu intelligibiliter prsesens,
obiecli j. •.

requisita disparilalem, quia prsesenlia qusecumque dum abesset realiter, requireretur prae-

jntefiectio-
objecli, qusB requirilur in quacumque senlia realis alicujus in quo continere-

est pi^tesen-
cognitione, esl praesentia prajcedens ip- tur intelligibiliter, et ad quod realiter

,''^. sam cognilionem ; ergo per nuUam co- terminarelur cognitio; sed absque specie
ad gnitionem debet produci aliquid,
n quo
t
expressa producla per cognilionem
jntelleclio- 7

nem. constltuatur ulio modo prsesens. Con- haberetur aUquid tale prsesens rea-

firmalur, praesenlia realis objecti quando liter , ergo si cognitio in ullo casu
requirilur ad aliquam cognilionem de- polest sufficere ut inlellectus videat, po-

bet prsesupponi ipsi cognitioni; ergo lerit semper. Probatur minor, quia spe-
praesenlia intentionalis debet praesuppo- cies impressa, quae est gerens vicem
ni cognitioni ad quam requiritur, et con- objecli, est sic prsesens, et nihil impe-
sequenter niiiil posterius ulla cognitio- dit quo minus possit supplere omne
ne requirilur ad ponendum objectum illud, ad quod ponerelur species expres-
ullo modo praesens. sa producta per cognitionem, ergo, etc.

Contra eamdem disparitatem secundo, Dices, speciem impressam non esse simi- Responsio

quando ipsum objeclum est praesens, liludinem expressam objecli etformalem,

videlur non per se ipsum formaliler, sed sed virlualem tantum, et propterea eam
per ipsam cognitionem sine termino non sufficere. Contra, quia si id quod dici- Repiica.

producto per illam ; ergo sic etiara tursimilitudo expressa et formalis, non di-

posset videri, quando esset absens, catur esseactualis cognilio objecti(utcom-

quamvis niliil per eam produceretur. muniter dicitur esse) hoc gratis dicilur.

Probatur consequenlia, quia non esset Deinde tam convenit ipsi esse talissimilitu-
polior ratio cur objectum absens possel do quam speciei, aut qualitati ulli productae

videri medianle terniino producto per per cognitionem. Denique non est ra-

cognitionem, quam mediante ipsamet tio cur requiralur similitudo expressa aut
cognitione, si per cognitionem posset formalis, si species impressa, aut ipsa

videri quando esset praesens. cognitio non sit taUs.

97. Dices, cognitionem debere terminari Dices secundo, per speciem impressam
esponsio.
^^ aliquid praesens, unde quando obje- fieri objectum praBsens, tanquam princi-
ctum non esl prsesens realiler, de- pium intelligendi, non vero tanquam ob-
bet esse prsesens intenlionaliter ut jectum. Contra, quia si potest fieri prsesens
terminet cognitionem, sic aulero esse lanquam objectum per speciem cognitio-,

non potest prsesens, nisi producatur ne productam, nihil impedit quomi-

Replica. species expressa per cognitionem. Gon- nus sic dicalur fieri praesens per spe-
tra, quia producta specie expressa,ob- ciem impressam, utiumque enim munus
jectum absens realiter fit prsesens in- non repugnat speciei impressae. Que-
tentionaliter ila suFficienter, ut possit madmodum enim ipsum objeclum quan-
terminare intellectionem, et ut vere co- do est realiler prsesens, habet utrumque
gnitio actu terminelur ad illud ; ergo, munus respectu cognitionis intuitivse, ita

quamvis non producerelur illa species etiam speciei impressae potest competere
distincta a cognltione, posset esse sic utrumque munus respectu cognitionis

praesens, Probatur consequentia, quia si abstractivse. Et sane per hoc, meo ju-
 DIST. III. QU^STIO VI. 313

dicio, convincilur esse superfluam spe- anima ; ergo intellecLio non habet lermi-
ciem ullam, quae producerelur per co- num per ipsam produclum. Respondeo Responde-

gnilionem, si unquam cognllio polesl primo, hinc sequi conlra Cajelanum,

sufficere ad cognoscendum absque spe- quod nunquam liabeal lerminum produ-
cie producta per ipsam ; unde prsedicla ctum. Ilespondeo secundo concedendo
disparitas et senlentia Cajetani in ea totum, sed inde non sequitur quod con-
fundata, nec probabilitatem quidem ha- sislat in actione de prsedicamento Actio-

bere videtur. nis non habente terminum per ipsani

robatio 3, Contra illam disparitatem et sententiam productum. Itaque si capiamus actionem
terlio, quia pro illo priori quo antecedit immanentem pro ipsa intellectione seu
cognitio speciem seu qualitalem illam specie expressa, quam intellectus in se
in absentia objecti productam, intelle- producil, illa quidem non habet lerminum
clus est cognoscens ; absurdum enim productum, jiec est prae iicamento Actio-
videtur esse cognilionem in intellectu pro nis ; si vero per aclionem immanentem
aliquo instanti, quin per ipsam pro eo- intelligamus actionem per quam agens
dem cognoscat, ergo non requiritur ali- illam speciem producit, illa habet ler-

qua quaUtas poslerior ipsa cognitione ut minum et est de prajdicamento Actionis,

dicatur cognoscens, et consequenter ut palet. Caelera fundamenta proponemus
nuUo modo requirilur talis qualilas di- infra, contra nostram seiitentiam.
stincta a cognitione, et per ipsam pro- Conclusio terlia : Inlellectio non con- 99.

ducta, neque iii absenlia, neque in prse- sistit in qualitate de praedicamento Qua-
sentia reali objecti. litatis, quae per nullam actionem pro-
98. Quarto denique contra Cajelanum fa- ducitur. llaec est communior contra ter-
'robatio 4,

cit quod si inlellectio sif aclio de pree- tiam senlentiam quam expresse tenet
dicamento Actionis ut debet esse, si per Aversa, et probabilem repulat Suarez
eam unquam producilur verbura menlis, ac Hurlado, quod et ego etiam censeo.
semper debet necessario habere termi- Probatur tamen conclusio, quia ideo inteiiect o

nura produclum ; acLualisenim delermina- esset qualitas producta sine actione di- est quaii-

tio alicujus ad aliud semper debet esse stincta, quia seipsa egrederelur a po- protUicta

talis, ut patet ex doctrina communi de tentia intellectiva, applicatis aliis com- actkine.
*• ^''o^atio
relationibus et modis. principiis, et propterea superflue ponere-

?unclamen- Fundamentum adversariorum esse po- tur actio realiter distincla ; sed hoc estfal-
lum
Cajeiani. test, quod intellectio sit aclio immanens sum, quia alias, ut dicemus conclusione
et operatio, et quod distinguatur ab sequenti, non posset eadem intellectio

actione transeunte, per hoc quod tran- procedere ab intellectu et habitu, qui

siens relinquat opus post se, et conse- procederet ab intellectu solum, et sic

quenter habeat terminum ; immanens ve- habitus simpliciter requirerelur ad om-

ro non relinquat opus post se, et con- nem intellectionem, qua3 ab ipso procedit ;

sequenter non habeat terminum. Quod sic enim eadem actio non potest ab intel-

discrimen utriusque desumitur ex philo- lectu et habitu procedere, ita etiam neque
soplio 9. Metaph. text. 19. dicente : Qt^o- eademintellectio, si intellecto seipsa egre-

rum non est aliud opus prseter actio- deretur a potentia sicut actio, ut fieret se-

nem in ips'smet actio, ut visio in viden- cunduin adversarios. Ilespondet Aversa,

te, speculatio in speculante et vita in negando minorem, et ad probationem re-

 314 LIB. I. SENTENTIARUM
Responsio spondet primo concedendo sequelam et cum Palre seLerno, ul non possil existere per actio-
Aversse. nem
negando absuiduni id esse ; sed certe id realiter quin producalur a Palre selerno, a se distin
ctani.
minus probabile apparet, et minus confor- et tamen produc.tur per diclionem ab
Replica. me principiis communibus, el praeterea ipsomel reaiiler disLinctam repertam ia
non potest assignari ul!a alia qualitas ab- Patre ; ergo non obstante illa connexione,
soluta, quffi seipsa sic egreditur, aut ita quamvis eam admitteremus, adhuc posset
determinat unam causam secundain, quin produci ille acLus per veram actionem ab
ab aliqua alia etiam possit procedere. ipsomet realiLer distinctam. Deinde in

Prsedicta Fateor tamen hanc responsionem vix nosLra sentenlia inlellectio poLesl a solo
responsio
est impugnari posse, et propterea videtur Deo in intellecLu produci, unde haec raLio
probabilis.
mihi probabilis. supponit falsum.
Respondet secundo ad eamdem proba- Complutenses Carmelilae convenire Dortrina
vi-
Compluten'
tionem, negando sequelam,. quia licet dentur cum Aversa disp. 21. de Anima, sium
de
aclus vilalis seipsa egreditur a potenlia quaest. 4. ubi dicunt dictioneni non esse natura in-
tellectionis
vitali, tamen non seipsa egrediLur ab aliis aliam operaLionem ex aequo dislinctam ab
causis, et consequenler possunt iidem intellecLione, sed esse ipsammet inlelle-

aclus vilales a diversis causis aliis, ul a ctionem cum modo quodam seu formali-
diversis habitibus vel a diversis speciebus Lale modali superaddiam, quem modum
Prseter provenire. Haec responsio multo minus seu formalitaLem ponunl non ut produca-
acti onem
tota lem
sufficil, quia quotiescumque esl aclio Lota- Lur ipsatTieL intellecLio, sed potius ut in-
nulla per
lis, auLsupplens vicera aclionis lolalis tellecLio producat verbum. Pro qua doctrina
alia actio
reqniritur. quam effectus aliquis producilur, nun- ciLanL plures aucLoriLales D. Thomae. Sed Rejicitur

quam debeL assignari alia acLio respecLu imprimis si tanti res esset, facile esset
ipsius ; sed si actus vitalis seipso egrede- osLendere nullo modo favere ipsis dictas
retur a potenLia vitali, quoLies produce- auctoritates. Deinde posLea ostendemus
retur a parLe rei, ponereLur acLio lotalis, quod dicunt de verbo producto per intel-

aut supplens vicem actionis loLalis respe- leclionem, quse esset qualiLas absoIuLa
ctu ipsius sine ullis aliis actionibus ; ergo male fundari.
superflue adessent omnes aliae actiones TerLio denique quod asserunt dictionera
praeler ipsam, eL enLiLatem acLus vitalis. non dislingui ex eequo ab intelligere, sed

100. ProbaLur secundo conclusio, quando soliira esse modum quemdam ipsi supper-
Probatio 2
inLellectus intelligit aliquid produciL vere addilum, si per hoc intelligunt quod non
et realiler, ul falentur adversarii, ergo habeat LanLam (lisLinclionem ab intelle-

habel actionem de praidicaraento Aclionis; clione ex hypothesi quod intellectio pro-

talis enim acLionis munus est dare illam ducal verbum, quantam habet acLio ulla

ergo non habet solam a sua causa, omnino falsuin est quia est
denorainationera, ;

pr^dicamenlo
eadem ralio ponendi aequalem distincfi-
qualitaLera de QualiLatis.
onem aclionis a sua causa vel subjecto,
ConfirmaLur, si esseL aliqua ratio ob quam
ac dictionis ab inleiligere, ut discurrenti
non daretur talis aclio, maxime quia habe-
pateL. Rursus quamvis intelligere produ-
Productum ret lalem connexionem actus vitalis cum
" ceret verbum, Lamen diclio quae essel pro-
-ir aO ;-

aliquo sine potentia vilali, uL non possit existere a ducLio, non deberet esse modus ipsius
Lquo
produ-
,

non posset parLe rei realiter, quin ab ipsa siL intelligere, sed ipsius verbi, in Thomista-
existere
potest pro- cLa. Sed heec ralio non sufficiL, quia eliam rum sentenLia, qui ponunt aclionem ex
duci
Filius aelernus habel talem connexionem parte termini.
 ;;

DIST. III. QU^STIO VI. 315

101. Sed examinemus etiatn rationes, quas cendi, nego ; tanquam ex aliqua perfe-
frima ra-
tio adducurit ad probandam hanc suam do- ctione prassupposita necessario, transeat,

siura. clrinam. llaque probant primo verbum et nego consequentiam ;

quia ad verbum
procedere ab intelligere, et consequenter creatum non debet praesupponi notitia,

dictionem, qase dicitur verbum, non esse neque tanquam ratio formalis, neque tan-
dislinctam ab intelligere seu iiUelleclio- quam perfectio necessario competens sup-
ne ; verbum procedit a notitia rei intelle- posito ante productionem verbi.
ctse, ergo ab intelligere. Probalur anlece- Probant secundo clictionem esse modifi- Secunda
ratio
dens primo, quia hoc ipso quo nihil intel- cationem inlellectionis, quia per hoc quod eoium-
dem.
ligatur, nihil potest intellectualiter dici intellectio producat verbum, non infertur
ergo verbum procedlt ab intelligere. Se- specialis aliqua habitudo intellectionis ad
cundo, quia praecise per hoc quod produ- objectum ; ergo talis productio addit mo-
catur verbum habet res intellecta esse in- dificationem tantum, et non novam spe-
tellectam; ergo verbum procedit ex nolilia ciem intellectionis.

rei intelleclae. Terlio, quia de ratione ver- Respondeo negando antecedens, quia Responsio.

bi mentalis est quod procedal ab intel- per hoc quod producal verburn, colligilur
lectu tanquam lerminus suae operationis, quod sit distinctae speciei ab intellectione
sed operatio adsequala inlelleclus est noli- non producerile, cum illa quae non pro-
tia rei intellecta?. Quarto denique, quia ducit, debeat esse abstractiva ; altera quae

Verbum divinum procedit ex cognitione producit, intuiliva ; abstractiva autem co-

essenliae divinaj; ergo verbum creatum gnilio sine dubio distinguitur specie ab

procedit ex aliqua cognitione. intuiliva. Deinde si concederelur totum,

esponsio. Respondeo negando anlecedens, nam non sequeretur quin dictio distingueretur

potius verbum est ipsa notiUa rei cognitse. lantum ab intelligere, quantum ulla actio

Ad primam probationem nego consequen- a suo subjecto vel causa.

tiam, quia non ideo nihil dicitur, si nihil Caetera quae praedicti auctores dicunt in 102.
Conclu-
intelligitur quod id quod dicitur procedit solulione argumenlorum qua) sibi propo- sio 4.
Inlellectio
ab intelligere, sed quod id quod dicilur nunt, faciUime impugnari possent, sed non
consittit
sit ipsamet intellectio. Ad secundam pro- brevilati imp'-aesentiarum studebimus, alio in
actione
bationem, nego etiam consequenliam loco de his fusius acturi.
productiva
ideo enim res intellecta habet esse termini.
talis Conclusio quarta : Intellectio non con-
praecise, per hoc quod producalur ver- sistit formaliter in actione, per quam pro-
bum, quia ipsum verbum est intellectio. ducilur semper terminus aliquis, nec in

Ad tertiam probalionem distinguo majo- actione et illo termino simul. Haec est

rem, tanquam terminus suoe operationis, contr-a quartam sententiam et quintam,

quae est dictio seu acLio productiva intel- quas ut rnelius per-cipiat quis, adverlen-
lectionis et notitiae genitae, concedo ; tan- dum inter illas et Scoti sentenliam vix
quam terminus operalionis quae est qua- esse aliam, quam de modo loquendi diffe-
litas, nego majorem. Distinguo etiam rentiam; nam cum illae ponant necessa-
minorem, operatio quae est qualitas, rium esse semper quoties intellectus intel-

concedo ; operatio quse esl dictio seu quod habeal et actionem de praedi-
ligil,

actio de praedicamento Actionis, nego. Ad camento Actionis, el qualitatem per eam

quartam probationem, distinguo antece- productam, quae sit species expressa ob-
dens, tanquam ex ratione formaji produ- jecli, et nihil aliud requiran». ;
quandoqui-
 ;

316 LIB. I. SENTENTIARUM

dem Scotus etiam utrumque horum requi- actus est longe remissior quam habitus ante
rat, quanlum ad rem ipsain videntur acquisiius, socundum aliquos) et semper
convenire, et in hoc solum discrepare i)aberi possent, si Deus nunqnam vellet

quod quarta sententia ponat intellecti- concurrere ad produclionem habitus ; sed

onem consistere formahter in ipsamet producunt habitus per modum principio-

aclione sola et praecise considerata ; quinta rum activorum aut dispositivorum, haben-
vero in aclione et quahlate simul, nos tium virlutem productivam, aut dispositi-
vero in sola quahtate. vam in aclu primo. Al aclio de preedica-

Probatio 1 Probatur ergo conclusio quoad primam mento Actionis est produclio tantum sui
partem ex Doctore ^ Quod autem non sit lermini, et non est causa productiva ejus
actio. Intellectio est ultima perfectio in- ergo si actus immanentes producunt ha-
Per telligentis, qua intellectivus est; ergo bitus, non sunt actiones de prsedicamento
inlellectio-
nem non consistit in actione productiva termi- Actionis. Gonfirmalur, actio de praidica-
ultimate
conipletnr ni. Antecedens patet, quia eo ipso quo mento Actionis est relatio secundum verio-
intellectus.
inleliigeretur intellectus reducLus ad rem Scotislarum senlentiam, aut modus
actum secundum perfectum intellectionis secundum recentiores ; sed nec relalio,

alicujus objecti, quamvis niliil aliud intel- nec modus potest habere virtutem pro-
ligeretur advenire ipsi, inlelligerelur ulti- ducUvam qualitatis realis qualis est habi-
mate compleri in ordine ad tale objectum. tus, ergo si actio immanens producit
Nulla Probatur consequentia, quia nulla actio habitum, non potest esse acUo de praedi-
actio de
prsedica- de prsedicamento Actionis productiva ter- camento Actionis.
meiito
actionis est
mini, potesl esse aut intelligi ultima per- Uespondel secundo, habitum non posse Respon
nltima
perlectio
fectio rei cujus est, quia omnis lalis es- esse terminum inlrinsecum, ad quem per Habitus
agentis. non
sentialiler ordinatur ad terminum pereum se ordinetur intellectio ; tum quia, ut ^g^ "2^ m
producendum, qui terminus pertecUc
si perficiat diclum est, potest haberi sine
intellectio ^
subjecti
agens erit potius uUimata perfectio ejus, habitu sequente; tum quia ipsimet habi-
quam ipsamet actio ad ipsum ordinata, ut tus ordinantur ad aliam inlellectionem, et

patet; si vero non perficial agens, tum tandem sisLitur in aliqua intellecUone,
nec actio erit perfectio agentis, sed potius qUiB non indigeat IiabUu ; unde potius
erit perfectio iUius quod recipit terminum intelleclio est ultimus terminus et ultima
produclum, aut ipsiusmet termini produ- peifectio intelleclus quam hahitus, cujus
cli si producatur in seipso. etiam indiciuin est quod si posset Iiaberi
103. Quod si dicas intellectionein, aut alios intellectio perfecUssiina, et perfectissimo
Replica.
aclus immanentes non posse esse ullimam modo sine habitu, sufficienter- perficere-,

perfectionem agentis per ipsas, quando- tur iiiteileclus per illam ; sed si haberelur
quidem per ipsas producanlur habitus. habitus perfectissimus et perfectissimo

Respon- Respondel Doclor primo ex hoc ipso modo sine intelieclione, non sufficienter
f-io 1.

Ditlerentia
probari, quod intellectio non possit esse perficeretur nitelleclus, ergo intellectio
iiiter
modumquo
aclio, quia actus immanentes non sunt potius est ultima perfectio quam habitus.
actio productiones habituum, eo modo quo Probatur secundo quoad eamdem par- Probaiio:
producit
lerminum actio de prsedicamento Actionis est pro- tem, quia si ipsamet actio de prsedica-
et
actus vita- ductio sui termini, quandoquidem sa^pe mento Actionis esset intellectio, nullum
lis
habiJum. habeantur, cum non producalur habilus (ut haberet effectum qualilas sequens ; sed
cum habitus est summe intensus, aut cum est absurdum ponere aliquam qualilatem
 DIST. III. QUy^STIO VI. S17

absque aliquo munere vel effeclu, ergo dicilur proprie gigni aut produci, ergo
cognilio non consisLit formaliler in illa inlellectio non consislit formaliter in acti-

aclione. Probatur sequela, quia nuUus one de prajdicamento Aclionis ; nec sola,
effeclus Lribui potesl ipsi riisi in ordine ad ut vult tertia sententia Conimbricensium ;

constituendum inlellectum intelligentem, nec in illa simul, et suo termino ac pas-

sed hoc liabelformaliler ab intellectione. sione, ut vult quarla sententia Hurtadi.

iiesponsio. Dices intelleclionem non posse esse sine Probatur quinto contra utramque sen- Probaiio

illa specie, qua3 esL terminus ejus, et Lentlam, quia sequeretur habltum ad
consequenler esse necessariam illam qua- actum immanentem quem producit, sim-
Replica. lilatem ut sit intellectio. Contra, quia hinc pliciter requiri, ita ut nec de potentia
sequeretur non esse necessariam qualila- absoluta posset ille acius fieri absque illo

tem illam, nisi in ordine ad hoc ut liabea- habitu. Sed hoc est contra vulgare axio-

lur Ista aclio, quae est formaliter intelle- ma, quod habitus acquisili requirantur
clio, et non habere ahud munus ; sed hoc non ad esse simpliciler actus, sed ad faci-
est absurduni, ergo nuUa responsio. Pro- lius ipsum producendum; et quod per hoc
batur subsumpLura, quia universaliler distinguatur partim ab habitu supernalu-

potius actio est in ordine ad terminum, rali in substantia, ergo non est dicendum,
et ad hoc ut sit terminus, quam terminus Probatur sequela, quia si actio sit essen-

in ordine ad hoc ut sit actio ; unde si tia, aut de essentia operationis immanen-
terminus non esset proficuus, nec actio tis, verbi gratia intellectionis, certum est
esset proficua, ergo lerminus debet habe- intellectionem provenienLem ab habilu
re ahquem effectum disLincLum ab hoc non posse esse sine ipsa; m^odificatio enim
quod est lerminare actionem, aut adesse et determmatio essentialis unius termini
ut sit actio. aut subjecti, qualis esl actio, non potest
ProbatioS. Probatur tertio eadem pars, quia si in- esse sine illo terniino vel subjecto, et hinc

telligere esset producere, intelligi esset similitudo unius parietis non polest de
produci, sed hoc est absurdum ; sic enim poLentia absoluLa poni in alio parieLe.

Deus deberet dici toties produci, quoties Probatur sexto contra quartam senten- Probatio6

intelligeretur, ergo et illud unde sequiLur. tiam specialiler, quia secundum eam,
Repiica.
Dices Deum produci in esse diminuto seu operatio immanens esset ens per acci-
Responsio. inlentionali quoties inteUigitur. Conlra, dens, et ad nullum propterea Praedica-
quia secundum oppositam sententiam mentum perlinens, quod absque neces- •

inteUigere non solum esset producere sitaLe non esL dicendum. Confirmalur,
intentionaliler, sed producere realiler; actio transiens est aliquid unum per se
ergo inteUigi non esset tantum produci in speclans ad unum aUquod Pfsedicamen-
esse intenlionali, sed etiam in esse reali, tum ; ergo el immanens, eadem enim est

et consequenter responsio nulla. ratio.

Probatio 4. Probatur quarto conclusio, quoad utram- Objicies pro Conimbricensibus, intelle- ^, .
^^^-
Objectio I

quc partem, secundum communem mo- ctio est assimilatio qusodam inter inlelle-
dum loquendi ScholasLicorum, et praeser- clum et objectum, ratione cujus Philoso-
lim Augustini 9. de Trinit. cap. lUl. intel- phus 3. de Anima, text. 16. ait, inlelle-

lectio, et notitia ac cognitio objecti dicitur ctum in actu et sensum quoquefieri ipsam
produci et gigni ab objecto et inlellectu ;
rem cognitam ; et inde eliam .\ugusti-
sed actio de praedicamento Actionis non nus 14, de Trinit. cap. 17. dicit visione
 .

319 LIB. I. SENTENTIARUM

bealifica intellecLum perfecte assimilari cum receplione aut informatione ejus,

Deo, juxla illud 2. Joan. 3. Cum appa- quia talis receplio aut informatio neces-
ruerit, aimiles ei

eum siciiti est,

erimus, quia videbimus
ergo per inleWeclionem Dei
sario requirilur ut

formaliler calidum in actu

subjectum calidum
secundo, hoc
fiat
1
necessario producenda est similitudo ex- aulem videtur esse contra omnes.
Conclusio 105.
pressa Dei. quinta : Per intellectionem
Conclu-
Responsio. Respondo, negando consequentiam, sed nunquam producitur verbum aliquod sio 5.
Perintelle-
potius sequitur ipsammet intelleclionem mentis, aut species expressa, quae esset ctionem
non
esse similitudinem Dei, magis enim for- qualitas distincta a qualilate ipsiusmet producilur
verbum
maliler intelligilur locutio Augustini et intellectionis, et consequenter intellectio

Scripturae, si dicatur quod ipsa visio et non dislinguitur realiter a verbo mentis,

intelleclio Dei sit similitudo ejus expres- aut specie expressa objecli. Haec est con-

sa, quam quod per eam producatur si- tra sextam sententiam et Complutenses,
militudo expressa ejus. qiii dicunt inlellectionem ipsam esse qua-

Objeciio2. Objicies secundo pro Hurtado et quarta litatem, et per eam quandoque saltem,

sententia : Intelligere est quoddam pati, produci aham qualilatem realiter distin-

ex Philosopho 3. de Anima ; ergo includit ctam, quam putant esse verbum mentis
Responsio. passionem. Respondeo negando conse- et speciem expressam, ac similitudinem
quentiam, quia eatenus est quoddam objecli intellecti, sine qua quando non
pati, quatenus debet intellectio recipi, posset terminare intellectionem.

non quatenus est passio de praedicamento Probalur conclusio facile ex dictis in Probatio l

Passionis, aut quatenus includeret essen- secunda conclusione conlra Cajetanum,

tialiler passionem. quia eo ipso quo habet intellectus intel-

ObjectioS, Objicies tertio pro eodem : Inlellertio lectionem quae non sit, praesertim actio

est vita in actu secundo ; ergo includit de prsedicamento Actionis, sed qualitas

actionem per quam producilur qualitas absoluta, quamvis nulla aha qualitas per

seu species expressa. Probatur conse- ipsam producerelur, intelleclus intellige-

quentia, quia vila in actu secundo est ret ; ergo chimaericum esf asserere neces-

id quod facit vivens in actu primo vivere silatem alterius quahlalis. Probatur ante-

formaliter in actu secundo ; sed vel ipsa cedens, quia haberet omnia quae essent

actio producliva speciei expressae hoc necessaria ut diceretur intelligere, habe-

facit, vel certe includitur essenlialiler in ret enim intellectionem et speciem im-
eo quod hoc facit, et consequenler vel pressam, el objectum sufficienter appli-

actio erit intellectio, vel erit de essentia catum, sed nihil aliud requirit ; ergo. Con- Confirma-
tio
intellectionis. firmalur efficaciter, si esset necessilas

Responsio, Respondeo, negando consequentiam et speciei expressse productae per qualita-

dislinguendo majorem probationis, est tem intellectionis, maxime ut haberetur

illud quod hoc facil per modum actionis, ahquid quod terminaret intellectionem,

nego majorem ;
per modum formaj pro- in casu quo objectum esset realiter ab-

ductae per actionem, concedo majorem. Et sens aut materiale, ac propterea impro-

similiter distinguendo minorem, et nego portionalum secundum se ad terminan-

consequentiam. Quod si argumentum dum inlellectionem ; sed vel non requi-
ahquid valeret, probaret calorem non rilur aliquid quod terminet intellectionem
esse actum secundum caUdi, sed calorem realiter, vel certe sufficiet ad torminan-
 DIST. ni. QU/ESTIO VI. 319

dam ipsam, specles impressa, in qua tam ^iem intelligibilem dislinclam ab intelle-

bene polesl reprajsentari objectuin, sup- clione Irahilur ut motivum, et ut sic

posita inlelleclione, quam potest repraj- solum Irahitur per eam, ergo debet per
senlari in specie expressa; er^^o super- aliam speciem expressam dislinctam a
flue ponitur species expressa producta cognitione trahi ut terminativum.
per qualitateni intellectionis. Kespondetur facile, negando antece- Responsio.

Probatur secundo, ipsamet intellectio dens, et ad primam probationem ex D.

robatio 2.

seu notitia genila, est verbum mentale, Thoma facile esset ejus auctoritates ex-

aut saltem species expressa et similitudo plicare contra Complutenses, si iis move-
formalis objecti ; ergo praeter eam non remur. Ad secundam vero probationem
requiritur unquara alia species expressa, Iranseat antecedens et consequentia pri-

aut verbum menlale. Consequenliam ad- ma, et concedo subsumplum pro prima
mittent sine dubio adversarii, ne cogan- parte, nego vero ipsum pro secunda parte
lur admiltore duo verba ejusdem objecti simul cum consequentia. Itaque, ut dixi

simul requiri ad ejus intellectionem. antea, si requiriiur ad intelligendum ob-

iteilectio Probalur antecedens; tum quia est reprae- jectum utsecundum suum esse reale, aut
est
forbum sentatio formalis objecti; tum quia ratione secundum esse intentionale quod habet
ejus fimus similes objecto ; unde in pa- in aliqua qualitate distincta a qualitate
tria ubi habebimus cognitionem inluiti- intelleclionis repeiiatur inlra intelleclum,

vani Dei, nec producelur aliud verbum profecto nihil prorsus impedit quominus
distinctum a secundum
cognitione ad- sit intra intellectum secundum esse inten-

versarios, erimus tamen similes Deo ra- tionale, per hoc quod species intelligibilis Species
impressa
tione visionis beatse, juxta illud 2. Joan. 3. impressa ipsius sit inlra intellectum ; potest
et
Cum apparuerit, similes ei erimus, quia quemadmodum enim ipsum objeclum, si movere
videbimus eum sicuti esl. Repelentur su- esset realiter unitum ad
intelleclui, secun- intellectio-
pradicta contra Cajetanum. dum adversarios, posset et movere ad nem,
et

106. Objicies : Verbum mentale est obje- inlellectionem intuitivam et terminare in- terminare
illam.
)bjectio.
ctum internum intellectionis, supplens tellectionem intuitivam sui, ita etiam pos-
locum objecti quantum ad terminandam set species impressa ejus et movere ad
inlellectionem, quando objectum aut est intellecl.ionem, et terminare intellecti-

absens, secundum esse reale suum, aut oneai ea ratione, qua posset species ex-
est materiale ; ergo distinguilur realiter pressa id facere.
Conclusio 107.
ab inteliectione, neque enim h^ec termi- sexta : Intellectio est vera ConcL;-
nari potest ad seipsam. Probant antece- qualitas de prsedicamento Qualilatis pro- sio6.
InteUectio
dens Complutenses, primo variis auetori- ducta per actionem de praedicamento e>t
vera qua-
tatibus D. Thomae. Probant secundo, quia Actionis, non exigens aliara qualitatem litas
proilucta
proprium est intellectus trahere ad se posleriorem seipsa ut reddatur quis per per
actionem.
objectum, et proprium est objecli, et mo- eara actu intelligens. Haec est communior
vere ad intellectionem et terminare il- sententia cum Scoto hic et suis, proba-
lam ; ergo secundum utramque ralionem, turque ex dictis sufficienter. Gonfinnalur,
et ut motivum et ut terminativum debet quia non est Subslantia, cum adsit el
trahi ab intellectu, quoties ipsummet ob- absit instar aliorura accidentium ; nec
jectum non est per se unitum illi, aut Quantitas, quia haec est accidens corpo-
sufficienter proportionatura ; sed per spe- reum in solis corporeis repertuni, ut pa-
 320 LIB. T. SENTENTIARUM
tet ; nec Hahitus ullimi preedicamenti, qui de prajdicamento Actionis, non de Qua-
est respeclus ad vesles ; nec Ubi, quod lilalis.

est respeclus ad locum ; nec Quando, qui Respondeo primo, Philosophum non Respoi
sio 1
est respectus ad tempus ; nec Aclio aut tam asseruisse quam supposuisse ex sen-
Passio exdictis; nec relatio intrinsecus ad- tentia eorum, quorum ibi argumento re-
veniens, cum non oriatur necessario ex spondebat, operationes virtulis non fuisse
posilione fundamenti et termini, verbi gra- qualitates, et tamen fuisse bonas, ut inde
tia intelleclus et objecti; nec ex posi- ostenderet non valere ratiocinationem
tione ullius prioris, quod non sit aclio eorum inferentium quod voluplas non es-
producliva ipsius; ergo est qualilas pro- set bona, quia mn erat qualitas, nam
prie dicla de prsedicamento Qualilatis. cum operatio virlutum secundum ipsos
Confirmalur secundo ex Doclore quan- fuisset bonum quid, quamvis non esset
tum ad hoc quod non sit relalio, aucto- qualitas, voluptas etiam posset esse bo-
ritale Auguslini 7. de Trinit. Omnis essen- num, licet non esset qualitas. Respondeo ^g^P''^

tia qua? relative dicitur, est aliquid exce- secundo quamvis absolute vellet ilias

plo eo quod relative dicilur, id est, dicit operaliones non esse qualitales, id intelli-
aliquid prseter relalionem per quam reUi' gendum de qualilalibus diu et perseve-
tive dicitur; sed inlelleclio dicilur rela- ranter permanentibus in esse, aut de qua-
tive, referlur enim ad inlelligibile per litatibus conservativis aut corruptivis.

modum mensurati ad mensuram, sic scili- Ad confirmationem dico, duo reperiri Ad con
matione
cet ul ex perfectione objecti possit colli- in potenliis vitalibus actu operanlibus,
gi, cseleris paribus, perfectio inlellecli- que possent vocari actus imniHnenles;
onis ;
quemadmodum ex applicatione unum est ipsa dictio per quam produci-
mensurae ad aliquid polest cognosci quan- tur species expressa ; alterum esl ipsa

titas ejus, sive molis, sive perfectionis, species expressa. Si ergo de prima loqua-
prout mensura applicalur ad ipsum; ergo mur, concedo actionem ut sic, de prsedi-

dicit aliquid prseter relationem quam dicit camento Actionis dividi univoce In imma-
ad objeclum, quod non sit relatio ad ob- nentem et transeunlem, et has utrasque
jectum ; sed illud nihil aliud esse potest propterea esse proprias actiones de prse-
quani qualilas, ergo, etc. dicamento Aclionis. Si autem loquamur
108.
Objicies, Philosophus 10. Elhicorum, de secundo quod vocatur actio immanens,
Objectio.
Q^p 3 g^ .
^gg enim virtutis operationes nego actionem ut sic, Jividi univoce in
qualitales sunt, neque felicitas; sed ope- immanentem et transeuntem, et conse-
rationes virtutis et felicitatis sunt actiones quenler nego immanentem debere esse
immanentes inlellectus et voluntatis ; er- de praedicamento Actionis. Unde in forma
go tales actiones non sunt qualitales, et distinguo anlecedens, loquendo de acti-

consequenler intelleclio non est quahlas. one immanenli, quse est aclus potentise

Confirmatur, quia idem Philosophus 9. vilalis, dividit actionem ut sic, in acti-

Metaph. 9. et\. Magnorum moralium ult. onem immanentem et transeuntem, divi-

dividit veram el propriam aclionem in sione univoci in univocata, nego ; aequi-

transeuntem et immanentem ; ergo ulra- voci in aequivocata, vel analogi in analo-

que est vera actio de praedicamento Ac- gata, concedo anlecedens et nego coa-
tionis, et consequenter inlellectio, quae sequentiam.

est secundum omnes, actio immanens erit Et si quaeras, an actus vitalis sit proprie
 ;

mST. III. OU^STIO VI. 321

dicta actio ? Respondeo esse quseslionem Actionis, concedo ; ad actionem de prae-

de nomine, et ad propositum prsesens dicamento Qaalitatis, nego antecedens

sufficere quod non sit proprie dicta aclio et consequentiam, quia intellectio est

de praedicamento Aclionis, sivesecundum actio de proedicamento Qualitatis. Ad

alium conceplum sit proprie dicta actio, secundam confirmationem dico , nobis
sive non. Sed quia probabile est quod non facere difficultatem, quia negamus
ratio cur vocetur actus immanens actio anlecedens, inlellectio enim est ipsum
seu operatio, est propter proportionem, verbum, quoties liabetur verbum in in-

quam habet specialem cum actione de telligenle. Complutensibus autem faceret

praedicamento Actionis ;
quse proportio diffimltatem illa connrmatio, conceden-
consistit in hoc quod quemadmodum actio tibus intellectione produci verbum, sed
de praedicamento AcLionis est in ipsomet nobis pro ipsis respondendi cura non est
agente (ut Scotistae tenent), et dependet sumenda.
in esse et fleri ab ipso ul agens est, et Ex liis resolvenda est breviter difficultas i*^-
. .

An possit
habet virtutem activam, estque determi- valde agitata inler Philosophos, an de inteiiectio
a
natio illius ad aliud. Ilinc probabilius potenlia absoluta possit intellectio a Deo soio Deo
, . ^ produci.
censeo actum immanentem non vocari solo produci slne concursu effectivo po-
proprie aclionem, qula quae analogice et tentiae intellectivae. Ilespondendum enim
propter proportionem quam Labent cum est, si iritelledio dicatur esse aut qu di-

alia, dicuntur talia, mn proprie sic dicun- tas seipsa ab intellectu producta sine
tur, alias prata dicerentur proprie ridere, inlervealu actionis, uL teuet Aversa; aut
dum florent, contra omnes. si dicalur consisLere iu sola actione pro-
Objicies, secundo sequeretur quod in- du(;tiva quilitjitis, quic est species ex-
tellectio esset terminus produclus per pressa, ut tenent Gonimbricenses ; vel
actionem intellectus, sicut calor est pro- in^^ludere essentialiter talem aciionem
ductus per calefactionem ; sed hoc est cutn qualilate, ut tenet Hurtado, ^on j^g ^^33^

absurdum, quia illa actio intellcctus esset posse

^ Deum se solo effective producere
^ '^^f'^^
se solo pro-

intellectio, esset enim aclus polentise intelleetionein, etiam de polentia abso- «iucei-e
aclioaem
inlellectivae. Gonfirmatur primo, quia ad lula, quia secundu n omnes non potest proprie
dicta:n
actionem non dalur actio ; ergo intelle- se solo producere aclionem de prsedica- causecrea-
t e.
ctio non producitur per actionem, et con- mento. Actionis alicujus causae creatae,

sequenter erit actio de proedicamenlo cujus ralio est, quia essenlia talis acti-

Actionis. Confirmatur secundo, quia per onis est esse determinationem actualein

intellectionem producitur verbum menlis ;

agentis ; unde non potest esse existens,
ergo est actio de praedicamenlo Aclionis. quin sit talis determinatio, et conse-
Respondeo, negando minorem cum sua quenter si esset a solo Deo, sequerelur
probatione, neque enim esset actus inlel- quod causa secunda cujus esset deter-
lectus, sed potius aclio intellectus, quod minalio, agerel effective et non ageret
si eliam dicenda esset actus intellectus, non ageret enira ex supposilione quod
tunc falsum esset quod omnis actus in- solus Deus ageret ; ageret autem quia
tellectus esset intellectio, sed solus iste haberet actionem, qua formaliter deter-
actus ipsius esset talis, qui esset qualitas. minaretur ad agenduin.
Ad primam confirmalionem dislinguo an- Si auLem dicaLur intellectionem con- Siinteile-
, ctio.
tecedens ad actionem de praedicamento
;
• .

sistere m. ,
quahtate sola non seipsa egre-
•

sit quaiiias
Tom. IX. 21
 3^^ LIB. I. SENTENTUUUM
pofest dienle, sed per actionem producta, di- tendat objecto ; sed iUa attentio explicari
a
foio \)eo cendum esl quod a so'o Deo possel nequit absque efficientia potenlise, ergo
])roduci.
produci, quia nihil impedit, el ex com- actus vitalis nequil esse absque tali effi-

muiii axiomate Deus polest supplere cientia, et consequenler nequit esse a

omnem causalitatem effeclivam causse solo Deo effective agente. Respondeo, Respons

secundte respectu cujuscumque effectus, dislmguendo majorem, quando produ-

qui non est essentialis delerminatio ef- ceretur in ipsa potentia efTeclive concur-
fectiva istius effectus, aut cujus produ- rente, transeat; quando non produce-
ctio non arguoret in ipso Deo imperfe- reLur in ipsa ullo modo, aut quando non
ctionem ; talis aulem esset qualitas in- produceretur in ipsa sic concurrente,
tellectionis in liac senteniia, quae cum nego majorem, quae etiam simphciter
noslra sit, absolute assereiidum est nobis negari potest, nec probatur a Vasquez.
contra Vasquez 1. 2. disp. 9. cap. 1. Ru- Respondeo secundo negando minorem, Respons
, , . secund
vium et alios inlellectionem a solo Deo quamvis ennn ex eo quod prajter recepti- ,

produci posse. Gonfirmatur primo, quia onem speciei impressse requiritur ad

intellectus non habet uUam causalita- percipiendum objectum, quod potentia
lem respectu intellectionis, nisi causa- attendat el adhibeat peculiarem aliquem

litatem effectivam et materialem exlrin- conalum, quem non necessario adhibet,

secam , talem scilicet qualem liabet per hoc ipsum quod recipiat talem spe-
subjectum respectu accidentis ex ejus ciem, nos supra collegimus cum com-
polentia educli ; sed hujusmodi causa- muni sententia, requiri quod potenlia

Deiis lilates potest supplere Deus, alioquin produceret aliquid, et non sufflcere quod
potest sup-
jilere non potest producere calorem, aut quan- mere passive se haberet recipiendo spe-
causal ita-
tem titatem exlra subjeclum; ergo potest ciem impressam, tamen cum non constet
quahtatem inlellectionis producere abs- quod haberel qualitatem speciei expres-
™'.^'xtrhi-^'"
secam. q^g concursu effeclivo et materiali etiam, S8e, quin eo ipso quo haberet ipsam,
quod majus est, intellectus. necessario attenderet per illam, non
111. Gonfirmalur secundo, quia quod illa improbabiUter forte dici posset quod
qualilas sit vitalis non impedit quomi- potentia haberet altentionem, per hoc
nus a solo Deo producatur, sed ex hoc ipsura quod haberet in se receptara ip-

potissimum capite proveniret impedi- sam speciem expressam, quamvis non

mentum ; ergo a solo Deo produci po- haberet uUum concursura activum re-

test. Probatur major, tum a priori, quia spectu ipsius, sive in producendo, sive

vitahtas ejus posset dici consistere in in conservando ipsam. Unde posset dici Per

lioc quod nala sit connaturaUler a suo quod atlentio potenlise ad objectum con- neir

subjecto solummodo provenire tum se- ;

sisteret in determinatione formali ac- °°"ctM

cundo a posteriori, quia terminus vita- tuaU ipsiusmet potentiae facta per speciem
jj,jgifg^g,

liter acquisitus per mutationem et au- expressam in ea receptam, ad quam

^ P*'^*'
altendc
gmentationem vitalem animantium potest determinationem impertinens esset , a objectc

a solo Deo produci, ita ut aniraaha au- quo produceretur in potentia species ex-

geantur et nulriantur sufficienter sine pressa, an ab ipsa potentia, an a sojo

cooperatione effectiva sua. Deo vel ab ahqua extrinseca causa.

Ropiica. Dices cum Vasquez, de essenlia actus Quse doctrina confirmari potest primo, 112.
T-K • ..1. ,. .
Nonesi
vitalis est quod per ipsum potentia at- quia Deus ipse vitahter attendit objectis cienti
 . ,

DIST. TII. QU^STIO Vt. m

lolligitur inteliigibilibus per intellectionem non nis et formae per quam potentia attendit
;tentio po-
tent ise. productam, sed sibi formaliler commu- nec aliquod inconveniens sequalur ex
nicatam; ergo simililer posset intelligere eo qu:)d ipsa potentia dicalur ad illam
et altendere ad objecta intelleclus crea- effeclive concurrere, oplime colligitur
tus per intelledlionem non productam. potenliam effeclive concurrere, et sic

Confirmalur secundo, quia non ex effi- collegit Doctor ex attentione activilatem

cientia prsecise potest colligi ipsa alten- potentiae. Sic etiam Philosophi commu-
lio ac sensibilis conalus, qaem adliibet niter colligunt aclivitatem aquse respe-
pdtentia et quo fatigalur quando percipit cut frigoris, quod semel calefacta in se
objeclum ; ergo non improbabile est recipit dum ilerum frigescit, nec ali-

(|uod oriatur formaliier ab ipsamet in- qua alia causa secunda adest, cui ista
tellectione. Consequentia patel, quia ideo productio frigoris adscribi possit.
non oriretur formaliter ab inlellectione, Hinc alias duas difficuUates cum praj- tl3.

quatenus colligerelur necessario ex effi- missis connexas solvere poterimus. Prima

cienlia. Probalur antecedens, quia po- est, an scilicet potentia intellectiva in
tenlia habet efficienliam respectu speciei qua procederetur a solo Deo intellectio,

intelligibilis impressae,et producendse, et inlelligeret eam?

per Respondendum inteiiectus
iiUelligeret
conservandae, et tamen non habet alten- enim est quod sic cum Doctore, questi-
iiitellectio-
'tionem aut conalum aliquem sensibilem one sequenti num. 37. dicente quod si
nem
quo fatigatur, ut patet ; ergo ex efficien- Deus eam causaret, el intellectu nostro a solo Deo
protluctam.
tia pi'secise non orilur isla attentio, aut impiimeret, non minus ea inlelUgeremus',
conatus. unde optime infert quod propterea dixit

leplica. Dices, hinc sequerelur quod ex atten- Philosophus inlelligere esse quoddam
tione et conalu potentiae non p"ssit colli- pati, non quod intellectio nun procede-
gi activitas ejus,et consequenter lollere- ret active de facto ab intellectu, sed
tur una ex principalibus viis impugnandi quod ad constituendum ipsum intelligen-

eos, qui negant intellecLum concurrere lem formaliter, ista productio seu effi-

effective ad inlellectionem producen- cienlia esset imperlinens, cum ad id

dam, qua eliam ulitur Doclor qusest. se- solum sufficerol, et necessario require-
quenti hujus, d. n. 17. relur receptio inlelleciionis.
esponsio, Respondeo, ex illa altentione prsecise, Ratio aulem hujus esl, quod gratis
Ex
ttentione concedo ; ex ipsa et aliis, nego seque- requirerelur aliquid ut potentia intelli-
prsecise
^ncoUigi- lam primam et secundam. Ilaque primo geret aliud, quam ut haberet in se re-
tur
rficientia
ex attentione colligitur esse aliquid in ceplam intellectionem, in tali autem casu
polentia quod non fuit anle, cum non \\\ se haberet receplam intellectionem.
esset attendens. Deinde quandoquidem Dices ultra intellectionem requiri respe-
posset esse species impressa in potentia ctum tendentise ad objectum. Contra,
quin esset ista attentio, colligilur oplime quia hoc admisso, de quo alias, nihil

aliquid aliud requiri ut sit, praeter spe- impedit quo minus sit iste respectus
ciem impressam et intellectum passive se aut possit esse, quando Deus se solo
Quomodo habentem unde quandoquidem non intellectionem produceret ergo
ex
; sit ; adhuc
ttentione necesse, nec conveniens recurrere ad quamvis requireretur ullra intellecti-
:olligitur
etfectio Deum, nec ad Angelos tanquam ad cau- onem isle respectus, posset polenlia
jotentise
vitalis. sam praecisam, et solam istius attentio- non concurrens active ad intellectionem
 324 LIB. I. SENTENTIAHUM
in se receplam inlellig-ere per illam. essenlialem ad actlonem sui subjecli,

Dices secundo, ad inlellecUonem requi- nec a se formaliler a suo subjeclo egre-

rilur allenlio potentiae, sed talis non pos- diente, sed in qualilate tali, quse possit
set esse absque aclione polentiae; nullam a solo Deo aclive produci, major esl Ratio pr
parle
autem actionem debet habere nisi in or- difficultas, nam sive subjectum de quo affirmati

dine ad ipsam intellectionem habendam, dubitarelur, an in eo produci posset,

neque enim assignabilis est terminus sit spirituale ut voluntas, aut essentia
alius, quem deberel producere per acti- animie, aut Angeli, sive corporale ut
onem illam aliam quam simul cum intel- appetilus sensitivus, aut oculus, difficile

lectione deberel habere. Respondeo pri- omnino videlur assignare repugnantiam,

nio, juxta communiorem modum dicendi cur non possit in eo poni de potentia
Scotistarum, dislinguendo majorem, ab- absoluta, et lioc esset fundamenlum par-

solute et simpliciter nego ;

quando de- tis affirmativae. Ex alia vero parte fun- Ratio
pro parl
bet produci cognitio ab ipsamel polen- damenlum partis negativai esset, quod negativa

Atlentio tia, concedo. Kespondeo secundo juxta sequeretur ex illa possibilitate, oculum
potest
que eflici- paulo ante praimissa, negando minorem, aut lapidem posse intelligere, quia effe-
onlia
poleiitiie quia illa altentio esset formaliter per ctus formalis primarius intellectionis est

ipsammel intellectionem, sive produce- facere suum subjectum intelligens, et

retur ab intellectu, sive non. proplerea non posset esse in ahquo, cui
114. Secunda difficultas ex his solvenda estj istum effectum non communicaret.
Au possit
inlelieclio an possit inlelleclio poni in alio subjecto Et si diceretur, quod facere intelligens Quid
poai sit elTect
iu alio sub- quam in intelleclu? ad quam responden- est effectus formalis ipsius, non tamen priniaiii
jecto intellecti<
dum, quod si ponatur intellectio esse respectu cujuscumque subjecti, sed re-
qviaai m nis.
iulellectu.
qualitas ex se nata provenire ab intel- spectu intellectus tanlummodo. Contra
Non si
iucludat lectu sine pr^evia actione, aut si ponalur est, quia effectus formalis primarius nihil
actiouem
de consistere in aclione de pnodicamento aliud est, quam communicatio suiipsius
prajdica-
mento Actionis, aut includere talem actionem absque productione ahcujus alterius, sed
actionis,
aut si probabilius esse quod non posset poni inlelleclio producla in oculo aut lapide.
sit
qualitas se in aho subjecto quam in intellectu, quia esset tam intime communicata ipsi, et
ipsa
nulla aha potenlia habet activitatem ad idem est de quocumque altero subjeclo
producta.
illam nec naturaletn, nec obedientialem; ejus immediato, ac est de facto ; intelle-

actio autem, et quod habet, egredi ab ctui ergo omnem effectutn formalem,
aUquo absque actione, nequit provenire quem habet respectu intellectus, haberet

ab aliquo subjecto quam a subjecto ha- respectu voluntatis aut alterius subjecti,

bente activitatem ad aha, ut patel; ergo, in quo itnmediate inhaireret. Confirmatur,

etc. Majorem suppono ex doctrina com- effectus formalls ejus significatur per
muniori Iradita in materia de visione, intelligere, et intelligere nihil aliud est

ubi concluditur oculutn corporeum non quam habere intellectionem in se subje-

posse elevari ad videndum Deum, cum ctatam, sicul nec esse album est aliquid

qua doctrina hsec major connexionem quatn habere albedinem in se subjecta-

habet. tam; sed voluntas et oculus in quo pro-

Quid duceretur esset habens
dicendum
Si autem nobiscum tenealur, intelle- intellectio, in-

m clionem consistere in qualitate non in- tellectionem , ergo esset iritelligens.

nOstra sea-
lentia. cludente actionem, nec dicente ordinem Confirmatur secundo, quia si poneretur
 DIST. 111. QUyESriO VI. 325

albedo in coelo connaluraliler incapaci beret facere inlelligens quodcurnque sub-

ejus, coelum essel album ; er^':o quamvis jeclum in quo inluiereret, per quod palel
voluntas esset connaluraliLer incapax in- exeniplum de personalilale non facere
lelleclionis, adhuc essel inlelligens, si ad proposilum. Quod aulem personalitas Personali-
tas
per potentiam absolulam ponerelur intel- non Iribual aliquem effectum formalem a ii-ihui't oai-
nem
leclio in illa, et idem esset de lapide. parte rei nalurse inlellecluali ex se, eiTcctum
.0. Dices effectum formalem aliquando
^ de- quem non Lribuit naturae irralionali, patet,
' r » '
^""f"
propriutn
pendere ab aliqua conditione particu- quia nuUum alium effeclum Lribuit natu- oiiini
naturie
lari ex parte subjecti, quse condiLio si rse intellecLuali, quam ulLimo complere quamaia-
Clt.
non adsil, quamvis forma sit in subjecto, ipsam et facere ipsain incommunicabi-
non dabit illi suum effecLum formalem ; lem, sed sic complerel naluram irrationa-
ergo ex eo quod intelleclio poneretur lem, et faceret ipsam incommunicabilem,
in lapide, non sequerelur quod lapis ut paLeL ; ergo non requirit personalilas
esset inlelligens. Probalur antecedens. in ordine ad effecLum quemcumque.
quia effectus formalis personaliLaLis est quam ex se formaliLer Lribuit ullam con-
facere personam, et tamen in ordine ;id diLionem parLicularem ex parle naturse
dandum hunc effecLum exigit ex parle quam afficiL, unde ex hoc exemplo.
naturai singularis quam personat, con- Confirmalur tertio, pars negativa prae-
diLionem inLellecLualiLaLis. Unde quamvis missa, nimiruin quod intelleclio posiLa
personalilas divina assumeret naluram in lapide faceret ipsum intelligentem,
irrationalem, non Lamen faceret cum quia sicul personaliLas communicat cui-

ipsa personam, sed suppositum, quia cumque naturae quam afficit, necessario
scilicet illa naLura non esset intellecLua- effeclum suum primarium, qui est com-
lis, sicuL debet esse illa, cum quo facere plere ipsam uUimate aut facere ipsam in-
possit personaliLas personam. communicabilem, ita etiam a pari inlelle-
perso- Sed contra, quia ideo personaliLas non ctio debet communicare etTeclum suum
litas
faciat facit persouam cum quacumque nalura formalem cuicumque subjecLo cui inhtC-
iOnam
lisi
quam afficit, quia denominaLio persona- reL, atque adeo debel facere ipsum intel-

fecftua-
litaLis est denominatio extrinseca derivala ligens.
™- ab ipsa nalura inlellecluali, et non signi- GonfirmaLur idem quarLo,
^ quia quando
^ ^
9""'. ^^*"
lapiflem
aliquem particularem quferiLur an habens inLellectionem ps<e
ficat effecLum lapis
intelligea-
ex se praecise convenienlem isli formse, esseL intelligens, per ly intdligens non teni?

quae sic vocalur ; unde est mirum quod possumus iiiLelligere iiilelleclum haben-
non habeat consliLuere personam, nisi Lem iniellectionem, quia sic non posset
cum nalura inlelleciuali a qua sola ac- esse conLroversia, et quaestio esset nuga-

cipit islam denominalionem. Quod si loria. Sed sensus verus el realis est, an
ista denominatiopersonalilalis esseL iiiLrin- illa forma qua3 vocalur intetlectin, ex se
seca ipsimet, et signiiicans effecLum facial aliquid circa intellectuin, quod non
aliquem convenienlem ipsi ex naLura faciat ex se circa lapidem si poneretur
sua, eodem modo dicereLur quod debe- in illo. Sed videlur omnino quod non fa-

ret facere personam quamcumque naLu- cial, quia non facil formaliLf'r aliquid nisi

ram, quam aftlceret sine dependentia ab communicando se, communicat aulem ?e

aliqua coiidilione parliculari ex parte sub- lapidi si sit iii lapide, non minus quam
jecli, sicut dicerelur quod inlelleclio de- inlellectui, nec polesL Deus impedirtj-
 326 LIB. I. SENTENTIARUM.
quo minus sic se communicat si silin ipso, litas absoluta perfecta, et consequenter
unde communiter dicilur quod Deus quod non possit dicere hUjUsmodi ordi-
nequeat suspendere effectum primarium nem essentialem ad aliquod determina-
causse formalis inexislenlis subjeclo. tum subjectum, ita ut non possit sine eo
Confirmalur quinto ,
quia non potest existere tam bene quam forma substan-
ostendi, cur absurdum sit lapidem inlel- tialis potest sine materia prima ulla ; aut
ligere, si admittatur intellectionem posse saltem tam bene quam quanlitas sine suo
poni in eo ; sed omnes merito existimant subjecto, quandoquidem intellectio sit

id esse absurdum, ergo non est asse- perfectior forma quam quantitas, atque
rendum quod intelleclio poni possit in adeo tam debet esse independens a sub-
eo. jecto quam quantitas. Secundo contra
116. Hanc difficultatem ut quis evaderet, occurrit, quod falsum sit, expositione
Sententia
asserens posset dicere primo quod quamvis intelle- intellectionis in lapide aut voluntale, se-
intellectio-
neni ctio non includeret actionem, nec seipsa cuturam quod lapis aut voluntas inteUi-
non posse
poni egrederetur ab intelleclu, Iiaberet tamen geret, ut posLea videbitur.
extra intel- secundo
ordinem intrinsecum et essentialem ad Posset dici ad solvendam Sententia
leolum. tenens
intellectum, tanquam ad subjectum, eo praemissam difficultatem quod inlellectio inlellectio-
nem
modo quo ubi intrinsecum, aut relatio posset quidem poni exlra intellectum, posse poni
extra in-
qua conslituitur aliquod subjectum in quia non esset tam imperfeclee entitalis tellectum,
sed
loco, habet ad illud subjectum, et unio quam relationes et modi, qui non possunt nonin alio
subjecto.
animse ad animam, ac personalilas (si sit poni sine suis subjectis, sed quod cum
quid positivum) ad naturam singularem, hoc tamen ex nalura sua inlrinseca deter-
cujus esl propria personalitas ;
quod si minat sibi pro subjeclo intellectum, ita
liujusmodi ordinem haberet intellectio ad ut non possit poni in alio subjecLo illo ;

intellectum, tam quemadmodum illee re- sicut enim de facto formse substanliales

lationes, aut modi absoluti nequeunt esse aliquaj, ut anima rationalis potest exisle-

in quam in
alio suis propriis subjeclis, re extra omne corpus, sed tamen non
eodem modo dici poterit de inlellectione, potest existere in ullo corpore nisi in

quod non poterit poni in alio subjecto humano, ita posset quis philosopliari de
quam in intellectu, nec eliam ulla ratione intellectione quod posset poni supernatu-
Fundamen- extra intellectum. Fundamenlum aulem raliter extra omne subjeclum, sed quod
tum
ejus. hoc modo philosophandi de intellectu non posset poni in ullo alio subjeclo
esset : Primo quod nonrepugnet eam di- qunm in intellectu.
cere talem ordinem ad intellectum, quan- Fundamentum aulem hujusmodi dicen- Fundanien
tura
doquidem alias formae sic sint determina- di esset non repugnanlia ejus, confirmata ejus.

tae ad quaedam subjecta, et dicanl lalem praedicto exemplo de anima, et praeterea

ordinem. Secundo quod propter raliones quod aUas sequereLur quod intellectio

praemissas pro parte negativa hujus quoe- non posset separari ab inlellectu, ut te-

siti, alias sequeretur eam posse poni in net praecedens dicendi modus vel quod
voluntate, et quod consequenter voluntas lapis inlelligeret.

posset inlelligere. Sed contra hunc dicendi modum facit

Rejicitui

Rejicitur.
Gontra hunc modum dicendi pro prse- primo, quod supponat lapidem, verbi gra-
senli solum occurrit : Primo quod intelle- Ua, intcUecturum, si in eo ponerelur in-

clio non sit relalio nec modus, sed qua- tellectio, quod inferius ostendemus esso
 DIST. 111. QUyESTlO VI. 327

falsuni. Secundo quod supponal repu- virLulem perceplivam per eami', unde
gnare formam absolutam, qualis esl in- quamvis inlelloctio ponalur intrinsece
lelleclio, posse poni in alio subjeclo inhserens alicui subjeclo, verbi gratia,

quam in inlelleclu, si possit conservari voluntati aut lapidi, quia tamen haec sub-
absque intellectu. Quid enim impediret jecla non liabent in actu primo virlutem
quo minus possit poni unio inhaesionis perceplivam per intellectionem, propte-
ipsius ad voluntalem vel lapidem, (luan- rea non inleUigenl per inlelleclionem.
doquidem ad lerminandam inha?sionem llaque effectus formalis intellectionis re- Jnteiiigere
non
ul sic, lapis el volunlas habeant sufficien- spectu cujuscumque subjecti in quo estest hai^ei-e

"
tem capacitalem, et inhaisio parlicularis inhsesive, est communicalio sui ipsius, ^^nem

talis nuUam particularem rationem exigat sed hic non est a quo formaliter habet ^^"^"'"'e""

in suo termino. Exemplum vero illud de quid esse inlelligens, unde esse intelli"

anima, nihil favet, sed potius esl ad op- gens non est esse habens inlellectionem ;

positum, quia quamvis anima non faceret sed effeclus formalis ejus, quo constilui-
cum alio quam cum humano ho-
corpore tur aliquid intelligens, est determinatio
minem, nec forte cum alio posset produ- subjecli ad percipiendum per ipsam,
cere sensaliones, aul operationes sensili- hanc autem determinalionem nequit
vas ullas, lamen nihil impedit quo minus prseslare, nisi subjecto habenli virtutem
possetuniri corpori equino per potentiam perceptivam per illani, qualem cum solus
supernaluralem; ergo similiter quamvis intellectus habet, solum intellectum po-
intellectio non faceret voluntalem aut test facere intelligentem et percipientem
lapidem intelligentem, tamen posset uniri formaliter.

inhaesivse illis de polentia absoluta. Confirmatur haec doclrina, quia intelle- Ciu-
vfijuntas
lectio liaque tandem concludendum sentio in- ctio divina licet inlime idenlificetur vo- (livina
itest foinnaliter
in a- tellectionem posse poni in alio subjecto luntali divinse, non facit tamen formali- non
io intelli2;at.
ecto. quam in inlelleclu ut in volunlate, et ter voluntatem intelligentem ; necvilitio
eliam in lapide, ( nisi spirilualitas ejus divina licel inlime idenliflcelur intelleclui
impediat, ul impedire non puLo, quamvis realiter, facit intellectum volentem forma-
de hoc modo nolim agere )
quia in hoc nter, nam hae propositiones in sensu for-
nulla est repugnanLia, arguit majorem jnaii gunt falsa3 : Inlellectus dmnus viilt

perfectionem inlelleciionis , magisque formaliter. Voluntas divina intelligit for-

conforme est principiis asserenlibus ma/rter. El inde sequilur Filium non posse
Deum se solo popse eam producere. jici produci formaliter per voluntatem,
17 Ut autem solvanlur rationes in opposi- nec Spiriium sancluui per inlelleclum,
Lum, et oslendatur quod in eo casu lapis, sed hujus non est alia meUor raLio, quam
verbi gralia, non inielligeret, dici poLerit quod voluntas non siL inlellectiva formah-
intelleclionem non facere inlelligens ter in acLu primo, nec inLellectus voliti-

actu suum subjeclum, nisi qualenus illud vus ; ergo ut aliquid dicatur et sil intelli-

per eam percipit objeclum inLellectioiiis ;

gens formaliter, oportet ipsum esse inlel-

non potest auLem subjectum intellectio- lectivum formaUter in actu primo, et na-
)modo iiis percipere objeclum per eam, nisi tum percipere per intelleclionem, et

iifectio quatenus percipit aliquo modo ipsammet consequenter quamvis inteilectio inha^re-
i'gens.
ij||_gi[eclionem ; sed intellectionem non ret voluntati, non poterit lamen consLi-

polerit percipere ullo raodo nisi habeat Luere ipsam formaliler inteUigenlem,
 ;

328 LIB. 1. SENTENTIARUM

118. Confirmatur secundo, quia Deus non tur producere inlellectionem, et non dici-
l>eus non
est dicilur fornialiter intelligens ex eo quod tur producere iiitellectionem quando pro-
inlelli^ens
loriuaiiter producat intellectionem in se, cum reve- ducit speciem. Dices ,
quia illa forma
qiioa
pnulucat ra ipsam non producal, nec ex eo quod quam producit, dum dicitur intelligere et
iiitellectio-
nem habeal sibi idenlificatam intellectiouem, producere inleUeclionem , est distinctae
aut eam
quia sic voluntas divina possit dici forma- ralionis ab ea quam producit quando non
liabeat.

liter intelligens, sed ex eo a priori, quia intelligit, et quando dicitur producere

habet inlelleclum el intelleclionem ipsi speciem intelligibilem.
apphcatam sufficienter ; ergo ut quid di- Sed contra ilerum, quia qusero unde 119.

catur intelligere, debet habere intelle- colligilur quod istse formaj sint diversse
ctum, aut esse intellectus, et ulterius de- non ex eo quod inteUectus pro-
rationis.9

bet habere intellectionem sibi applica- ducat aliquo modo unam quo non produ-
lam. cit alleram, cum utraufque producat in se;

Intellectus Confirmatur terlio, quia intellectus nec etiam ex eo quod producal unam non
non
inlelligit creatus non coUigilur intelligere ex eo vitaliter, nimirum speciem impressam
formaliter
eo quod producat intellecUonem in se. Pri- intelligibilem, el alteram nempe intelle-
f^uod pro-
fiucat
mo, quia, ut supra dixi, quamvis Deus ctionem vitaliter ; tum quia non salis pro-
intellectio-
nem.
eam produceret se solo in intelleclu, in- batur, quin utraque productio sit aeque
tellectus intelligeret. Secundo, quia Deus vilalis nisi qualenus una diceretur
ipse intelligit pnr intellectionem non pro- vilalis a termino, et altera non, quia non
ductam a se. Tertio, quia scimus nos in- haberet talem terminum ; unde prius de-
telligere experientia , cum tamen non beret cognosci distincUo terminorum,
experiamur nos producere in nobis intel- quam posset coUigi quod una producere-
leclionem effective, sed ad id proban- tur vitaUter, et altera non; tum prseterea,
dum utamur operoso discursu, el adhuc quia duae intellectiones. colliguntur di-
forte non demonstremus concursum effe- stingui inter se, quamvis ulraque produ-
ctivum intellectus, idque a multis Philo- calur vitaliter, et simiU omnino quoad
sophis negetur, licet minus probabililer omnia modo ; ergo non ex produclione
ergo si maneret talis immulatio formalis colligitur diversitas istarum formarum,
qualem sentimus, sine efficientia alicujus sed ex eo coIUgitur diversitas speciei in-

rei per intellectum, potuissemus colligere leUigibilis ab intellectione, quod alio mo-
quod intelligeremus , sed nihil impedit do formaUter immutent potentiam, seu ex
quo minus talis fiat immulalio, quamvis eo quod potentia sentiat per formam quae
Deus ipse supplerel efficientiam intelleclus dicitur inlelleclio, et non senUat formali-
respectu intelleclionis ; ergo ut intelliga- ter per formam quse dicitur species intelU-

mus formaliter non requiritur lalis efficien- gibUis; et ex eo coUigilur diversitas unius

lia. Quarto denique, quia inlellectus pro- intellectionis sine alia quod senUat po-
ducit in se speciem intelligibilem, et ta- tentia per unam aliquid, quod non senUt
men non intelligit per illam ; ergo non po- per alteram ; ergo per hoc pra^cise quod
testcoIUgi quodinteUigat ex eo quod pro- sic immularelur formahter potenUa, et
ducat aliquid in se. Dices, non ex eo quod sic senUret per formam diceretur intel-

producat, sed ex eo quod producat intel- ligere, quamvis non produceret effe-

lectionem id colligi. Contra, quia qua^ro ctive illam formam, et consequenter

quando producit iiilellecUonem cum dici- uon habel inlelligere formaUter intel-
1
 ;

DIST. III. QUiESTIO VI 329

leclus crealus per hoc, quod producat doctrina facile solvi possunt fundamenta
effeclive inlelleclionein. posita num. 114. ad probandum quod in-

requi- Dices non posse intelieclum immutari tellectio non posset poni extra intellectum
itur
lio in- formaliler per intelleclionem, nisi quate- in aliquo alio subjecto.
ctionis
ab nus produceretur per ipsum. Gontra, Negandum enim est quod lapis aut vo- Solvuntur
iectu. fundanien-
quia si non habet immutari potentia per luntas habens intellectionem intelligeret, tum
et
ipsammet actionem effeclivam tbrmaliter, et simililer negandum quod effectus for- confirma-
tiones
sed ulterius ut immuletur requirat inhse- malis primarius, quom scilicel per se pri- partis
negative.
sionem qualitatis, quse dicilur intelleclio, mo dat, intelleclio sit facere intelligens,

gralis dicitur quod sola qualitas non im- quamvis ille sit effectus primarius, hoc
mutaret sic intellectum, nam non magis est, propler quem principaUter ordinata

difficile est quod immutaret illa forma in- est.

tellectum totaliler in genere causse for- Ut hoc autem melius intelligatur, adver- Plureseffe-
ctus
malis, quam quod immutaret ipsum par- tendum formam aliquam plures posse (ormales
formse.
lialiter; ergo si debet dici quod immutet habere effeclus formales, unum directum
parlialiter , ut certe debet ,
quia alias et alterum indirectum. Directus est, quam

frustra requireretur , omnino dicendum ex se positive dat et ad quem intelligen-

est quod immutet totaliter, et quod actio dum non necessario intelligilur expulsio
producliva intellectus requiratur tantum alterius formae, et hujusmodi est facere

ut ratio formalis productiva ipsius, non album, facere intelligens, nec possunt a
vero ut conditio aut causa partialis alio solo Deo conferri sine causis formalibus

modo requisita ad determinationem in- Deus enim nequit facere aliquid album
tellectus. Ex quibus satis probatur pro- formaliter sine albedine, nec intelUgens
positio prima assumpla in hac confirma- sine intellectione, quia id impUcaret, cum
tione, unde ex ea infero hanc aliam ; ergo sequeretur quod res alba, verbi gratia,
forma quse est intellectio, habet vim ali- haberet et non haberet albedinem. Etfe-
quam formaliler determinativam intelle- clus indirectus et qui communiler vocatur
ctus, sic ut faciat intelleclum percipien- secundarius, est expulsio alterius formse
tem, et consequenter cum non posset po.sitivse, facta per inlroductionem formae
habere talem vim, nisi intellectus haberet expellentis in idem subjectum, et hic

in aclu primo virtutem perceptivam cor- effectus potest fieri a Deo sine causa for- Ertectus
Si'cunda-
respondentem, sequitur quod quamvis mali expellente; potest enim Deus expel- rius
formalis
intellectio poneretur in voluntate vel in lere nigredinem a subjecto sine inlrodu- quis ?
Potest
lapide, non faceret illa actu intelligentia ctione albedinis. Potest etiam hic effectus esse sine
causa
vel percipienlia. quandoque saltem, impedire eliam appli- lormali «t
noii
Juxta hanc ergo doctrinam intelligi et cata sutficienler causa formaU, quia polest esse ea po-
sita.
expUcari debet, quod dictum est supra Deus efficere ut non expellatur nigredo,
mim. nempe quod intellectio utfaciat
117. quamvis introduceretur albedo in idem
intelligens aclu suum subjectum, praere- subjectum ;
possunt enim contraria in

quirat in ipso vini perceptivam propor- summo esse simul in eodem subjecto de
lionatam, quse cum solummodo in inlelle- polenlia absoluta, ut modo suppono ex
ctu reperialur, sequitur intellectionem ut Philosophia.
faciat intelligens, prgerequirere quod suum Kursus effectus formalis primarius for-
Ettectus
suhjeclum sit inlelleclus. Ex hac autem ma3 potest dividi in illum, qui magis in- tomalis
 .

330 LIB. I. SENTENTIAKUM

primaruis lendilur, a nalura, el ad quem magis per el nihil polesl percipere per ipsani quod
duplex.
se ordinalur forma, et in illum quem non sit inlellectivum in actu primo, ut
magis necessario liabet semper conjun- supra oslensum est ; unde cum lapis non
clum secum in suo subjecto ; effeclus sit sic intellectivus, sequitur quod non
autem primarius primo modo intellectio- possit intelligere, quamvis haberet intel-

nis de qua agimus, est determinalio illa lectionem.

formalis polentise per quam fit ul potenlia Secunda quxstio est an ad hujusmodi 122.
Secunda
intelligat, et hic effectus non seuiper con- operationes , etc. Ex tribus queesLionibus qusestio
Doctoris.
comilalur intelleclionem, sed solummodo circa inlellecLionis naturam motis, liic

quando esL in inLellectu ; imo fortassis solvit secundam quae est solummodo de
impedire poLest etiara, cum inlellectio modo loquendi.
Pg^^j. ^^
-
*a*^'o
esset in ipsomel inlellectu, ut si esset ConcludiL ergo ad intellectionem dari
nimium ocoupalus per alias inlellecliones, aliquam mulationem per se, quia intelle- inteiie^tio.
nem.
de quo tamen non mihi constat quidpiam clus liabens jam inLellectioneni quam non
certi. Effectus primarius secundo modo habuit anLe, aliler sine dubio se habet
inLellectionis el cujusvis alterius formse, jam quam ante, ergo jam muLalur, el
est communicatio suipsius, seu ipsamet consequenter habet muLationem. Sed illa

forma communicata subjeclo inhaesive, muLalio, quse jam esL in inlellecLu dum
aut informalive auL unitive quomodocum- intelligiL, non esL necessaria ad aliquam
que, unde nequit inLelleclio in ullo sub- aliam formam quam ad inlellecLionem,

jecto esse sine hoc effecLu. Per quse facile ergo est per se ad intellecLionem; illa

respondeLur ad confirmationes prsedicLi enim muLatio esL per se ad aliquam aham

fundamenti. formam, quae muLatio est ad illam, et non
Adconlirm Ad primam enim confirmationem, nego esL ad illam ralione alterius formse ad
primara
responde- majorem pro secunda parte, nam intelli- quam per se primo terminaretur mutalio.
tur.
gere non est habere inlellectionem quo- Confirmatur, non est potior ratio cur da-

modocumque, sed potius percipere per reLur per se muLatio ad calorem quam ad
intelleclionem. - inlellectionem, sed secundum omnes da-
Ad secundam confirmationem, nego tur per se ad calorem ; ergo eL ad inLel-
Ad secun-
(lam
consequenLiam, et ratio est, quia esse lectionem.Nec refert quodmutatio ad calo-
et
tertiam.
album nihil aliud est quam habere albe- rem siL successiva el corruptiva, et con-

dinem, sed esse intelligens non esL habere sequenter molus proprie diclus, qualis

intelleclionem, sed percipere per inLelle- non est mulalio, quae esL ad iuLellecLio-

clionem habitam, quod nequit conveniri nem, nam quamvis muLalio ad calorem
propter simi- non esset successiva nec corrupLiva, con-
nisi polentise inLellecLivaj, et I
lem rationem nego sequelam lertise con- veniret ipsi ratio muLalionis ut sic.

firmaLionis. Diees, posset esse inutalio in intellectu instantia

Ad quar- Ad quartam confirmationem, concedo quando haberet inLelleciionem, quamvis

tam mutaLio non ess3t ad inlellectionem
majorem totam et nego minorem, quia ipsa ;

facit intelleclum percipientem, non vero ergo non colligilur sufficienter mulationem

faceret lapidem percipientem. esse ad inLelleclionem, ex eo quod dum

Ad quin- Ad quinlam confirmalionem, nego ma- esL iiitellecLio in intelleclu siL in eo mulatio.
tam.
jorem, quia polesL inLelligere quod ProbaLur anlecedens, quia si intellecLio
nihil
I
non potest percipere per intellectionem, seipsa produceretur ab intelleclu, uttenet
 DIST. III. QUiESTIO YI. 331

Aversa ; aut seipsa uniretur intellectui, magis adhuc nominalis, seu de modo lo- circa
naturam
quamvis mutaretur intellectus per illam, quendi quam prascedens, et sufficienter inteiiectio-
nis
non laraen darelur mulalio ad illam, sed expedita a Doctore, qui concludit non
polius fieret mutatio per illam, siculquan- dari, proprie loquendo juxla modum lo-

do agens liabet actionem, licet possit dici quendi Pliilosophi, productionem aut ge-
quod mutaretur, quia ea posila aUter se neralionem ad intellectionem, seu quod
habet quam anle; non tamen potest dici idem est, non posse dici proprie loquen-
quod daretur mutatio ad illam actionem, do, quod intellectio producatur aut gene-
sed potius quod per ipsam acLionem mu- relur ; et quamvis pro illo instanti quo
tarelur, quia actio seipsa egreditur ab inlelleclus habet iiilellectionem, habeat inteiiectio
non
agente, et seipsa unitur illi. etiam produclionem, et illa productio sit diciiurpro-

lic. Contra, quia supponimus ex dictis in- actio per quam intellectio fit, lamen non pr^duci

tellectionem non egredi seipsa ab intel- debet dici productio proprie loquendo, modum^o-
lectu, nec seipsa inhairere ipsi, quando- ut praecise terminatur ad intelleclionem,
p^^^ojophi
quidem possit a solo Deo produci, et qui- sed ut terminatur aut totum compositum
dem extra intelleclum. Unde in forma per accidens, quod coalescit ex inlelle-

respondeo distinguendo consequens re- ctione et inteilectu, nimirum ad intelli-

Forma
plicae, ex eo praecise, transeat ex eo, et gens. Duo proponit Doctor fundamenla non dici-
tur
ex hypothesi quod non seipsa producere- hujus modi loquendi. Primum quod se- generari,
cundum Philosophum forma non dicalur sed
lur, aut uniretur inlellectui, nego conse- composi-
quenliam. proprie generari, sed compositum et hoc lum.
;

iplex Pro complemento hujus difficultatis ad- sive loquamur de generatione substantiali
tatio
ad verte duplicem posse hic mutalionem ad per quam producitur totum compositum
ectio-
»m. intellectionem considerari, unam activain per se substantiale, et quse generalio

per quam effective lleret, alteram quasi simpUciter ac sine addito dicitur gene-
passivam per quam fieret ut uniretur sub- ratio ; sive de generatione accidentali per

jecto, quod mutaretur per ipsam prima quani producitur totum composilum acci-
;

mutatio convenit intellectui qualenus est dentale, ut album aut dulce, et quae vo-

activa, et est ipsa dictio quae est actio de catur generatio secundum quid ad diffe-

praedicamento Actionis ; altera convenit rentiam prioris generationis. Sed intelle-

ipsi quatenus recipit intellectionem, et est ctio non est compositum neque substan-

ipsamet unio quam habet intellectus ad tiale, neque accidentale, ut patet; ergo

intellectionem, et sine qua posset esse et mutatio quaj ad ipsam terminatur, ut ad

intellectus et intelleclio simul existentes 'P^^»^ praecise terminatur, non est pro-

in rerura nalura. QucBlibet autem ex his ^uctio aut generatio, nec ipsa potest dici

raulationibus datur de facto ad intelle- proprie loquendo produci aui generari,

clionem quamcumque creatam, sed sunt «ive generatione simpliciter, sive genera-

taraen realiter separabiles, quia hsec ulti-

^^^"^^ secundum quid.

raa posset esse sine prima, ut in casu quo Alterum fundamentum est quod gene- 124.
,. ., .
, ,
Generatio
a solo Deo producerelur intellectio in in- ratio .sit via a non esse ad csse, et conse- est
^'^ ^^"
tellectu non concurrente effective ad ejus quentor quod debet dici proprie loquen- se.

productionem. do, ad illud lerminari tanquam ad termi-

23. Terlia quxstio esl : An hujusmodi ope- num proprium quod habet esse proprie
ertia
£StlO ralionum sit productio. Heec difficuUas est loquendo, sed proprie loquendo cuinpo*
 ;

332 LIB. 1. SENTENTIARUM

Composi- silum tanlum in materialibus, non vero tur quod Philosophus per composjtum
tnm,
non forma forma dicilur esse seu exislere, quando- quod est terminus generationis secundum
haliet
prof rie es- quidem forma sit ratio qua constiluilur quid, intelligat compositum ex subjecto
se.
compositum intrinsece ; ergo solum coni- et accidente, non vero compositum do
positum, non vero forma debet dici pro- novo productum quoad omnes suas par-
duci et generari. Confirmat hoc, quia tes. Uespondel Doctor id colligi tum ex
secundum intenlionem Philosophi, quod exemplis Philosophi 8. Melaphijs. text. 12.

generatur ac producitur a causis secundis tum ex ratione, quse est, quod id quod
sublunaribus, de quibus hic loquimur, generatur, est ex eo quod praeexistebat
debet esse divisibile in duo, ex quibus sed illud quod prseexislebat lotius per
coalescit tanquam ex partibus inlrinsecis, accidens est subjectum, ergo qx eo con-
nimirum in materiam et formam ; et pro- slat, et consequenter illud quod genera-
pterea aliqui ex mente ipsius coUegerunt tur generatione accidentali est tolum com-
formam accidentalem habere partes suas positum ex subjecto prseexistente et ex
intrinsecas realiter dislinctas, quarum forma educla ex potentia ejus, non vero
Foriiioe ac- una esset materiahs et altera formalis ; et tolum aliquod compositum ex partibus de
cidentales
noii quamvis in hoc erraverint, cum formae novo productis.
habent ma- 125.
teriain accidentales non habeant materiam, ex Contra hoc arguo, etc. Proponit duas
Objectio 1.
ex
qua, sed in qua tanquam ex parte inlrinseca consti- difficultates contra doclrinam Iraditam.
qua.
tuerentur, nulluni enim sit indicium unde Prima, quod intellectus noscens aut intel-
id colligatur, el propterea gratis assere- ligens non possil per se generari, quan-
retur et superflue, sed materiam, in qua doquidem non sit ens per se, sed per
Responsio,
tanquam in subjecto producerentur, et ex accidens. Ad hanc respondet distinguendo
cujus potentia educuntur, quod etiam antecedens, non potest per se generari
eeque verum est de formis substanliali- generatione quse sit simphciter generatio,
bus ; et quamvis etiam male quoad hoc concedo ; non polest per se generari ge-
intellexerint Philosophum, dum dixit neratione quse sil generalio secundum I
id quod generatur generatione acciden- quid, et simpliciter ex natura sua termi-

tali componi ex materia el forma, ealenus natur ad totum seu compositum per ai^ci-

enim hoc dixerat quatenus existimat com- dens, quod Hcel non sit simphciler to-

positum per accidens quod ad illam gene- lum, est tamen simphciler tolum per
rationem sequitur esse illud quod proprie accidens seu tolum secundum quid, ne-
generari dicilur ;
quamvis, inquam, in hoc gat antecedens. Ilaque ea ralione qua

erraverint et male intellexerint Philoso- aliquid est compositum tale, polest ad

phum, tamen signum est quod Philosophus iHud dari generatio talis simpliciter, si

voluerit iiluJ quod generatur, tam gene- sit totum simpliciter, potesl simphciter
ratione substantiali et simpliciter quam dari ad ipsum generalio, qu* sit sitnpli-

generatione accidentali et secundum quid citer generatio ; unde si sit totum per
debere esse divisibile iii duo. Cum ergo accidens et secundum quid, potest ad
intelleclio non sit divisibilis in hujusmodi ipsum simpliciter dari generatio quffi

duas partes, sequitur eam non posse esse sit accidentalis, et secundum quid lan-

proprium terminum productionis seu ge- tuin generatio.

nerationis, ut productio et generatio for- Altera difficultas est, quod intellectio Objectio 2.

maliler. Si aulem (iueeralur unUe colliga,- sil terminus mutationis, quandoquideui

 DTST. Iir. QU^STIO VI 333

ad ipsam detur mutatio, ut in secun- et gignitur, dicitur produci, ergo potest

da quaesliuncula liujus qucHslionis reso- admitti quod inteileotio producatur. Imo

lulum est ; ergo el productio ac ge- Augustinus citalus in principio hujus

neralio, quia mutatio est ipsamet pro- qusestionis, expresse dicit nolitiam con-
ponsio. ductio. Ad lianc respondet negando generari in nobis a re quam cognoscimus.
consequenliam, quia licet mutatio et Denique quod majus est ad proposi-
productio sit realiter in crealis idem, tum nostrum, ipsemetScotusinfra dist. 27.
tamen certum est quod non omne illud qusest. 3. nnm. 12. expresse asserit ver-

quod denominatur a mutatione ut muta- bum esse actum intelligenliae productum

tio est, denorainelur a productione, quia a memoria perfecta, et postea ibidem
subjectum recipiens per mutalionem for- docet num. 14. verbum esse actualem

mam denominatur mutari, et tamen non intelleclionem ; ergo ipsemet concedit

denominatur produci ; ergo quamvis mu- intellectionem produci.

* 126.
tatio et produclio esset idem, non la- Ex his corollarie potest concludi, elc. • Num. 34.

men sequitur quod id quod est termi- Ex doctrina liactenus tradita de natura
nus productionis ut productio est, sit intellectionis, prsesertim in prima quse-
terminus mutationis ut mutalio est ; sicut stione, in qua concludit inlellectionem
non sequitur quod omne illud quod genitam in nobis esse qualitatem reci-
est subjectum denominationis mutatio- pientem esse, non per aliam qualita-

nis ut mutatio est, sit subjectum deno- tem, sed per actionem de prsedicamen-
Intelligere
minationis productionis ut productio est, to Actionis, infert in confirmalionem suae
et
_

nec e contra illud quod est subjectum doctrinae supra disl. 2. q 7. num. 15. in- velle divi-
num
denominationis productionis, seu quod lelligere et velle non esse actus produ- non sunt
aotus
denominatur produci, est subjectum de- ctivos ex sua ratione formali, nec per productivi.

nominationis mutationis ut mutatio est, consequens principia actuum notionalmm

seu id quod dicitur mutari aut alterari. divinorum, dictionis scilicet qua produci-
Hsec dicta sunt quantum ad modum tur Verbum, et spirationis qua produ-
proprium loquendi juxta mentem Pliilo- citur Spiritus sanctus, cujus oppositum
soplii, qui tamen quia modo non est in docuit Ilenricus quodlib.Q. qusesl. I. Pro-
usu, ita quin communiter dicatur quod balur autem hoc ex dictis, quia ideo
intelleclus producat in se intellectionem, Henricus exislimavit actus intelligendi
el quod intellectio producatur et pariatur, et volendi essentiales, hoc est, intelle-

et gignatur ab olDJecto et intellectu, ctionem et volitlonem, quibus formaliter

'otest propterea jamabsolute et simpUciter con- Pater intelligit et vult, et quae non sunt
^^^''""'cedi potest productionem terminari ad productff! esse actus productivos seu
1 quod
ellectio
intellectionem, '
nec hoc videri debet principia actuum notionalium, quia exi-
lucatur. contra Scolum, qui id negavit juxta mo- stimavit intelligere in nobis esse pro-
dum loquendi Philosophi, solummodo. ductivum ; sed in nobis intelligere non
Gonfirmatur hoc, quia secundum ipsum- est productivum dictionis, nec princi-
met Scotum qusestione sequenti, noti- pium ad ipsam praerequisitum, ergo nec
lia et cognilio causatur ab intelleclu, et in divinis.

vocatur ubique ab ipso notitia genita, Ad argumenta principalia, etc. Hec 127.
Primum
et proles ac verbum mentis; sed jam argumenla sufficienter sunt soluta ex argumen-
tum
communiter omne illud quod causatur dictis, sed majoris claritatis gratia hic principaie.
 ;

334 LIB. I. SENTENTIARtiM

etiam ea breviter solvemus. Primum est Itaque propler hanc similitudinem,

quod ad aclionem non detur actio, ex quam habet inlelleclio cum aclione de
5. Physicor. cujus ralio est quod alias prsedicamenlo Aclionis, potest optime
daretur processus in infinilum ; sed in- vocari aclio ; sed quia non habet ter-

lellectio est actio ;

primo quia est nclus minum allquem per se causalum, quem
secundiis ; secundo quia solum manet scilicet mediante Ipsa tanquam ratione
dum esf in /7m, quod soli actioni con- formali agendi intellectus causat, prnut
venit aut passioni ipsi correspondenli habere debet illa actio, quae est de prse-
tertio denique, quia acLio ut sic de dicamenlo Actionis, prailerea intelle-

prsedicamenlo Actionis dividitur in im- clio non polest esse aclio de illo prse-
manentem et Iranseunlem ; sed intelle- dicamenlo. Unde in forma respondeo ad
clus est actio immanens, ergo est aclio tres probaliones minoris negatse. Ad
Kesponsio. de prsedicamento Aclionis. llespondet primam, negando omnem actum secun-
Doclor minorem esse falsam, loquendo dum esse aclionem de praedicamenlo
scilicet de actione de prsedicamento Actionis. Ad secundam etiam negando
Aclionis, de qua solum verum est quod quod soli acLioni de praedicamento

quam ac- ^^ ^'^^^ ^o'^ doLur actio. Praelerea au- Actionis convenit esse semper in fien,

non^^ciatur
'®^^^ oslendit, cur intellectio seu cogni- seu semper dependens ab acluali prae-
actio.
jJQ vocetur actio, quia nimirum h.ibet senlia suse causae a qua oritur, alias lu-

proportionem lalem cum actione de prae- men quod est sic semper in fieri, et

dicamenlo Actionis. Primo, in hoc quod species visibiles externae essent actiones,
quemadmodum aclio de pra^dicamento quod est absurdum secundum omnes.
Actionis dependet semper ab agente Ad lertiam respondeo ut supra, si per
per ipsam pro omni instanti pro quo est, acLionem immanentem intelligatur in

nec potest sine ipso conservari sallem illa divisione, intelleclio et similes ope-
Gurintelle- connaturaliler, ita etiam intelleclio de- rationes vitales negando majorem, et
diciturac- pendet semper connaturaliter ab intel- negando aclionem ut sic, uUam univoce
ligente per ipsam. Secundo, in hoc quod dividi in illas acliones. Si vero intelli-
quemadmodum per actionem de proedi- galur per aclionem immanentem ipsa-

camento Aclionis agens versatur circa met dictio seu elicitio intellectionis,

aliquod passum quod per actionem, seu concedo majorem et nego minorem.
medianle actinne mutalur, (^propter quod Secundum argumentum principale est, ^^s.

etiam aclio dicitur esse in passo et non quod inlellecLio si non essel actio fieret ^''°"^^"

agente,
" quia scilicet
^
versatur, ut dixi, per
r-
actionem ; sed non fit per actionem, secnndun-
r
' » principalt
actio circa passum qua passum, non quia secundum Augustinum, aer praesente
circa agens qua agens, non vero quia lumine non estfactus lucidus, sed fit luci-

est in passo subjeclive,. hoc enim esset dus, quia Sfilicet non manet lucidus nisi

manifeste contra principia Doctoris et praesente luminoso ; sed etiam intellecLus

Scotistarum ubique, et speciatim in 4. non manet intelligens, nec manet in-

dist. 13. quaesl. 1. num. 10.) ita etiam tellectio, nisi manente causa primo
intelligens seu cognoscens mediante in- causativa inLelleclionis ; ergo non potest
tellectione versalur circa aliquid aliud dici quod sit facta inlellecLio per aliam
actu, nimirum circa objectum quod per actionem. Respondet Doctor quod si ar- Responsij
intellectionem cognoscit. gumentum aliquid valeret, probaret lu-
 ; . ,

DIST. III. QUi^STIO VII. 335

men non produci in aere mediante actio-

ne, ut palet, sed hoc est absurduin
ergo non debet intelligi Augustiiius sic
QU^STIO VIJ.

ut velit lumen non fieri per actionem,

Ulrum (a) pars inlellectiva vel aiiquid
sed solum quod non fit per aclionem, ,

ejus sit causa (jiguens, vel ratio gi-

ita ut possit manere sine luminoso cau-
fpiendi nolitiam actualem.
sante ipsam, et consequenter non debet
inferri quod intelleclio non fiat pex' actio-
D. Thom. 1. part. qucest. 53. art. 1. et
nem de pr<Tedicamento Actionis ex diclis qucest. 85. art. 2. Henric. quodlib. 4.
quceiit 7. quodlib. 5. qucest.
et 14 GollVed.
Augustini ; sed solum quod non fiat
quodlib.
.

qucest 7. et quodlib. 8. qucest. 2. Ca-

6. .

preol dist. 35. qucest. 1. art. 1. Conimbricfin-

sic, ut maneat sine causa ipsam per i
ses 2. de Aninia, cap. 6. qucest. 2. art. 3. Occham
Actionem eliciente, eo modo quo ma- 1. dist. 1. qucest 2. Bargius dist. 1. qucest
. 4. .

Scot. quodlib IK et latius quodlih. 15. art. 1.

nent habitus intellecluales, et calor et et in prolog. Aletaph. ct 9. Metaph. qucest. 10.
14. el 15. itt Theorem. § omne agens, et § Si
simiHa permanentia. formse smt plures, et 1. Phijsicor. cpicest. 2.

gumen- Tertium argumentum est quod formse

jrtium nm sit generatio, nec productio, sed
.
Secimdo qiifero de notitia ge-
-
i.
Al. (luarto
. .
°'^'P^^*
compositi ; sed intellectio non est com- nita, qiise causa gignens vel
sit quaero,

positum, ergo non producitur, nec ge- ratio gignendi eam. Et qusero
neratur, et consequenter non datur no- iitruui pars intellectiva proprie
tilia genila aut producta in intellectu. sumpta, vel aliquid ejus sit
sponsio. Ad hoc respondet remittendo se ad di- causa totalis gignens notitiam
cta in solutione terliae qugestiuncul», actualem, vel ratio gignendi. Et Text.
^^'
5;
juxta quse totum esset concedendum, arguitur, quod non (b) quia «e- :
.

^7"u'ni. 1.
sed inde non haberelur quin daretur ciindo de Anima probat Philosoplius

notitia in intellectu, quando inlelligeret sensum esse passivum, non acti-

quae ante non fuit, et quae non esset vum, per hoc quod si esset acti-
actio de praedicamento Actionis ; sicut vus semper ageret sicut si com- ;

non sequitur ex eo quod calor non bustibile esset combustivum sem-

non debeat dici produci, aut generari per combureret. Ita arguitui^ in
juxta Philosophum, quandoquidem non proposito, si pars intellectiva
sit compositum, quod non reperiatur esset activa respectu intellectio-
calor in ligno quod calefit de novo qui nis, semper intelligeret, et ita sine
non fuit ante, et qui non sil aclio de objecto,quod est falsum. Conflr- Text.
com. 128.
praedicamento Actionis. In rei auLem maiur ratio ex secundode Anima :
et
incle.
veritale, el secundum communem jam semibilis et sensus est unus acids, pu-
modum loquendi, usurpatum etiam, ut ta sonatio et auditio est idem
vidimus num. 32. ab ipso Scoto, negari actus; ergo a simili motio acti-
potest major. va objecti, et motio passiva intcl-
lectus quse est intellectio, est idem
actus; ergo intellectio est ab
objecto.
Secundosic, tertiode Anima (c) : Text,
com. 18.
Intellectus possibilis est quo est omnia Arg. 2.
fieri, sicut intelleetus agens est quo est
 335 LTB. T. SENTENTTARUM
omnia facere ergo intellectiis pos-
; COMMENTARTUS.
sibilis saltem non erit caiisa acti-
va repectu cognitionis, sicut po- (a) Pro intelligentia tituli queestionis 1.
Ratio for-
tentia passiva non prosiTiitto aliqua. maliB
est activa re- gignendi
spectu actus. Primo, quod differentia est inter ra- ditfert
a
Argum. 3. Tertio sic (d) Actiones distin-
:
tionem formalem gignendi el causam gi- causa gi-
gnente.
guuntur penes distinctionem prin- gnentem, quia primum dicitur princi-

P'""^ ^/"^ suppositum vel singulare gi-

cipiorum activorum; si igitur in-
gnit ; secundum dicit principium qiiod.
tellectus qui est indistinctus, sit
Exemplum : Ignis calore calefacit, calor
principium activum omnis intel-
est ratio formalis calefaciendi, et dicitur
lectionis, tunc omnes intellectio-
principium f/uo. Ignis vero est causa ca-
nes essent ejusdem speciei; et si
lefaciens, et dicitur principium quocl.
omnes intellectiones, ergo et om-
Secundum, pars intellectiva proprie
nes habitus, et ita consequenter
sumpta tantum includit intellectum agen-
omnes scientiae essent ejusdem
tem et intellectum possibilem . Potest
speciei.
ergo titulus quaestionis intelligi, an pars
Text.3. et Ad oppositum Avicenna 9. Me-
intellectiva, videlicet intellectus agens
RaUo^ad taph. Immalerialilas est ratio intelle-
opposit. ^'
simul, et inteliectus possibihs vel ali-
ciiin siciit inteUiQibilis ; igitur intel-
quid ejus, id est, vel solus intellectus
lectus sive pars intellectiva, ex
agens, vel solus possibiUs sit ratio for-
immaterialitate sua, se sola est
malis totahs gignendi notitiam actualem
activa respectu intellectionis, si-
cujuscumque objecti perceptibilis a tali
cut receptiva.
potentia ? Loquendo de intellectu existen-
Item objectum vel aliquidejus,
si
te in corpore proprie dicimus : an intel-
2.'°
de esset ratio formalis agendi ergo ;

lectus sit principium quo gignendi sive

"^co™.' ^33! intellectiones objectornm diverso-
ratio formalis, et suppositum sit princi-
rum specie, essent diversse specie,
pium qiiod gignit, ut in quarto exponam
quod est falsum. Consequentia
dist. 1^2. Loquendo vero de inteliectu
probatur, quia actus differnnt
etiam nostro separato, talis intellectus
specie, qui sunt a causis diversis
potest esse principium quod, ut patebit
specie. Falsitas consequentis pro-
in 4. dist. 4o. et in quodlib quoist. 9.
batur, quia tunc de qualibet spe-
et qucest. 14. Et sic patet titulus quse-
cialissima, esset propria scientia,
stionis.
et pluribus speciebus spe-
ita de
(b) Primum argumentum, quo proba-
cialissimis non posset esse una
tur animam non habere activitatem re-
scientia.
Cap. 9. spectu intellectionis, fundatur super di-
RatioS.
Probatur etiam idem per Phi-
ctum Philosophi 2 de Anima, text.
losophum primo
.

Ethicor. ubi vult

com. 52. Manifestum, inquit, igitur
quod intelligere est propria opera-
quod non actii, sed potentia tantum, un-
tio hominis, secundum quod ho-
de non scntiunt, sicut combuslibile non
mo, unius autem speciei est ope-
comburitur ipsum a seipso sine combu-
ratio una secundum speciem.
stivo, combureret enim seipsum, et ni-
hil indigeret actu ignem esse. Vult di-
 DlST. III. QU^STIO VII. 337

cere quod si sensus esset activus, sem- sum. Probatur consequentia, quia acti-

per ageret sensationem absque quocum- ones distinguuntur specie propter princi-

que extrinseco, sicut si combustibile es- pia specie distincta ; sed intellectus

set combustivum, semper combureret unus et idem numero, si poneretur causa

seipsum. Et ibi Commentator : Sensiis activa intelleciionis, esset causa activa

non est ex mrlutibus activis qucc agunt omnium, cum non sit major ratio de

ex se, absque eo quod indigeant acti- una quam de alia, et sic omnes intelle-

one, quce provenit ab eis motore extrin- ctiones essent ejusdem speciei.

seco ; sed quia sunt ex virlutibus passivis,

SGHOLIUM.
quce indigent motore extrinseco, et ideo
non sentiunt ex se, quemadmodum com- Positis tribus rationibus pro utraque parte,
hustibile non comburitur ex se absque mo- ponit opinionem Henrici tribuentis totam
activitatem respectu intellectionis ipsi ani«
tore extrinseco, scilicet igne, et quemad-
mae, quam probat duobus locis Augustini, et
modum combustibile si esset combuslibile
quataor rationibus.
ex se. Si tunc possibile esset ut combu-
reretur, sine igne extrinseco existente (a)In ista qngestione est una opi- 2.
„. . . .
LL M • OpinioHen I . . .

tn actu. Sic sensus si sentirent ex se nio, qiise attribuit totam activita- nc

'

secundum quod sunt virtules activce, tem respectii intcUectionis ipsi "^""q.'?'.

iunc po^sibile esset, nt sentirent absque animae, et imponitiir Angustino, ^*

^'(^fr"
extrinseco. Hsec ille. Ergo si anima in- qnidicit 12. super Genesim : Quod
teliectiva esset activa respectu intelle- quia imago corporis est in spiritu, qui . ^" •" -\

ctionis semper intelligeret, et Ita sine ob- est prcestantior corpore, ideo est prcestan- Jir^y *)

jecto, quia esset optime disposita in re- tior imago corporis in spirilu, q lam ip- ][C \v\
cipiendo. sum corpus in sua subsfantia; et sequi- i>*S>i ^',

(c) Secundo arguitur ex tertio de Ani- tur, nec sane putandum est, facere ali- '
J
m...
^

, . .
"^'
' T'
ma, dicit enim Aristoteles sic : Et est quod corpus spiritum, tanquam spiri-

intellectus hic quidem lalis in omnia fie- tus corpori facienti materice. vice subda-
ri, ille vero in omnia facere sicut habi- tur . Onini enim modo prcestantior est res

tus quidem, et sicut lumen quodam enini quce facit illa re de qua facit, nec iillo

modo, et lumen facit potentia existentes modo prcestantius est corpus spiritu, imo
colores actu colores. Et alia littera ha- spiritus corpore. Quamvis ergo incipiat 3. de Ani-
. .. nia,
bet sic : Oportet igitur ut in ea, sci- imago corporis esse in spiritu, lamen test. 19.

licet anima, sit inlellcctus secundum quod eadem imagine, non corpus in spiritu,

efficitur omne, et loquitur de intelie- sed spiritus in seipso facit celeritate

ctu possibili. Et intellectus qui est in~ mirabili; et sequitur, cujus imago
lellectus secundum quod facit in ipsuni mox, ut oculis visa fuerit in spiritu
intelligere omnia, et loquitur de intel- videntis, sine ullius puncti temporalis
lectu agente. Expresse ergo habetur ab interpositione formatur.
Aristotele quod intellectus possibilis sit Item 10. de Trinit. cap. 5. Anima
lantum passivus, et hoc idem a Com- convolvit et rapit imagines corporum fa-
mentatore. Vide ibi. etas in semetipsa et de semetipsa, dat enim
(d) Tertio arguit sic, quia si esset a- ^i^ formandis quiddam substantice suoe,

ctivus, sequeretur quod omnes intellecli- servat autem aliquid, quo Ubere de tali-

ones essent ejusdem speciei.quod est fal- um imaginum specie judicet, hoc est.
Tom. IX. i»
 u^ LIB. I. SENTENTIA.RUM

mens, id rsf, ralionalis inlelliQenlia, proprie dicta ut distinpiitnr con-

qiueservaiur Hl judices. Nam illas animce tra factionem, denoniinat agens;
partes, quw informarilur corporum simi- inlelligere denominat homi-
aiiteni
litudinibus, eliam cum hesliis communes nem secundiim partem intellecti-
nos hahere sentimus ; igitiir ipsa ani- vam ergo est active a parte intel-
;

ma format imagines ipsorum

in se lectiva vel ab homine secundum
cognitorum, ut dicit ista auctori- partem intellectivam.
tas et expressius prseallegata.
Ilenr. Pro ista opinione arguit per ra- COMMENTARIUS.
quodlib.
f. q. 5. tiones sic : Effectus non excedit
Lib. (a) In ista cjucestione est una opinio, quce
2. c. 16.
causam in perfectione, melius est 4.

et atlrihuit totam activitalem respectu in-

autem omne vivum non vivente, secun-
15. de Tri-
tellectionis ipsi animce. Hsec est opinio
nil.
c. 4. et 2.
dum Augustinum de Civit. ergo
Ilenrici quodlih. 4. qucestione 1. Et in
fle operatio vitalis non potest esse,
Gon. niii-
ista qupestione tenebo hunc ordinem. Pri-
mal. nisi a principio agendi vitali, vel
mo, adducam opiniones improbandas.
vivo; istse operationes cognoscen-
Primo opinionem primam, et respondebo
di sunt operationes vitales, ergo
ad argumenta pro opinione illa. Deinde
sunt ab ipsa anima sicut a i^ati-
improbabo secundam, et respondebo ad
one gignendi.
argumenta pro illa opinione, et sic dein-
Secundo sic, quanto forma est
ceps. Secundo principaliter exponam ah-
-perfectior, tanto est actualior, et
qua dicta Doctoris respondendo ad quse-
per consequens activior, quia
stionem ; et tertio respondebo ad argu-
activum esse convenit alicui
menta principaha. Primam opinionem
inquantum est in actu; sed
improbat Doctor auctoritatibus et ratione,
anima intellectiva inter omnes
primo auctoritatibus.
formas est actualissima, ergo ma-
xime activa. Igitur se habet in SGHOLIUM.
ratione activi, et se sola seipsam
movet in operatione sua, cum Impugnat Henricum duplici testimonio
Augustini, et ratione, quia aHas mens sem-
etiam hoc possint formae imper-
per esset sub intellectione, quia ipsa esset
fectiores, sicut patet de formis ele-
activa et passiva sine impedimento.
mentorum et quorumdam mix-
torum. Contra istam (a) opinionem quod 3.

Text. 25. Tortio sic, Philosophus 2. Physic. non sit intentio Augustini apparet
Cap. 5.
Text. etQ. Ethicor. et 9. Metaph. distinguit 9.de Trinit. cap. ult. Liquido tenen-
Actio
et
inter actionem et factionem, et dum est, quod omnis res quam cognosci-
factio qiio-
niodo
vult quod actio proprie dicta ma- mus, congenerat in nobis notitiam sui, ab
dillerant ?
net in agente, sicut exemplificat utroque enim paritur nolitia, a cogno-

ibi de speculatione; intellectio igi- scenie scilicet et cognito. Idem 2. de

tur proprie est operatio manens in Trinit. cap. ^. Ex visibili et videnie

agente ; manet autem in parte gigniiur visio.

Philosophus 9.
intellectiva, ut dicit Item 15. de Trinit. c. 10 et 24. ut

Metaph. ergo erit ab ea ut agente. prcedictum est, formata quippe cogitatio

Quarto, et est quasi idem, actio ah ipsa re quam scimus, verbum est;
 DIST. III. QU^STIO VII. 339

ergo intendit attribuere aliquam crunt tantum quatuor causa^, sive

causalitatem objecto. quatuor genera causarum, sed plu-
ext. 18. TIoc etiam arguitur (b) ratione ra, vel aliquid dependebit essen-
'ext.1

usKpersic, quia tantum sunt quatuor ge- tialiter ab aliquo quod non est
se . ,

)roxima- nera causarum per se, sicut appa- causa ejus.

mpedi- T^et CX 2. Physic. et 5. Metaph. ergo Item, omnes ^-dditio.
causce prceter quatuor di-

e^^mni cxistentibus in se perfectis, et

^'^1^^ cta sunt accidentales rei ; ir/iiur non sim-
lusaut
^^'^ impeditis et sufficienter ap- pliciter res dependet ab eis, nec in esse
proximatis, sequetur effectus ex necin fleri. Antecedens dicit cxpresse
illis si sint causae matnrales, vel Comment. 1. Phj/sic. comm. 30. et 31.
poteritsaltemesse si sint ransse li- ftem, probat quod non sunt nisi quatuor
bere agentes; et quia forma habet causce cujusUbet rei, vel aliqua istarum,

esse aliquo modo per producti- 2. Physic. comm. 68. 69. et 70 per de-
onem, et flnis sequitur producti- monstrativam suf/icientiam.
onem rei in esse, aut si prsecedit, Per hoc etiam improbantur
(d) 4.

hoc inquantum movet efficiens

est; diversi modi ponendi tenentium
ad agendum, ideo quando duse cau- istam opinionem; sive enim pona-
sse priores ipsa re, scilicet efflciens tur objectum necessarium in rati-
et materia sunt in se perfectse, et one causae sine qua non, vel in rati-
approximatae et non impeditse, se- one termini, vel in ratione exci-
quitur effectus vel saltem potest tantis, si non detur sibi aliqua per
sequi; ergo si anima est totalis se causalitas, cum ipsse per se
causa activa notitise genitae, et ip- causae sint perfectse in se et appro-
sa est materia disposita, sive sub- ximatae, et omne impedimentum
jectum receptivum vel suscepti- remotum,quomodosalvabiturquod
vum respectu ejusdem, et ipsa ipsum necessario requiratnr, nisi
est semper actu prsesens cum ponendo quinqne genera causa-
sit causa naturalis, semper erit rnm?
actualis intellectio in ea, cujns Specialifer etiam illud de excitatione Additio.

ipsa est causa, et cnjns ipsa est nnn videtur val?re. Qucero enim quid sit

causa de se, vel saltem aliqna, in excilare?si aliquid causare in intellectiva

quam potissime ipsa potest. Non polentia; ergo objeclumaliquidcausat an-
enim potest poni imperfectio ali- tequamintdlecUvade se agat; ergoinlel-
cujus causae in se, retenta prima lectiva nonest tota causa prima respectu
hypothesi, nec non approximatio, cujusHbet in se causati, sed ciiani obje-
nec impeditio, quia nihil videtur ctum. Si excitare non sit cdiquid causare
tunc impediens. in potentia intellecliva, non aliterse ha-
Fugere autem (c) ad causam sine bel in se post excitationem quani ante, et

qua non, qu3e requiritur ad hoc ut
notitia gignatur, hoc est dicere
quod omnes per se causa3 non sunt
sufflcientes causse, sed requiritur
aliquid aliud a quo res causanda
dependet essentialiter ; ergo non
ita non magis excitatur nunc quam prius.
Hccc tanien ratio concluderet siniili moclo
ut videlur, contra actionem voluntatis.
Unde ad ipsam responderi potest, quod
quando aliquce formce habent essentialem
ordinem, ita quod una recipitur mediau'
 )

uo LIB.I. SENTENTIARUM

lc aJtera in eodem sive sit nntura sivr clivum proximum deficerel vel passivtim
potenlia, ct hoc sive ab eodem agente sive proximum; in quatuor autem instantiis

ah alio, dato etiam quod neutra sit ratio positis neutra conditio accidit, nam nec
recipiendi alteram, niinquam secunda volitio est causa activa delectationis, sed

potest induci ab agente in suo receptivo, objectnm, nec receptiva, sed voluntas, sic
nisi prima sit prius inducta. Exemplum in aliis secundum illas opiniones.
de volitione et delectatione, ponendo iUa Nec cst dicendum quod major illa es t

essc diversa rcaliter, nunquam secunda vera, nisi ab eodem sint duo effectus ne-

recipitur nisipriusprima recipiatur,cum cessarii secundum ordinem producibiles,

tamen secunda liabeal causam activam qnia etiam non est vera, si necessario esl
naturalem pnecedentem, etiam antequam ordo inter formas a diversis agentibus

sit volilio, et in hujusmodi ordinatis ne- inducibiles sicut patet instanliis

, positis.

gatur ma.jor. Similiter de specie intelli- Universaliter ergo qucecumque forma ad

gibili ad intellectionem, ponendo speciem hoc ut recipiatur in suo passivo, requirit
intelligibilem non esse causam effectivam aliam prius recipi in quocumqiie, nun-
nec receptivam intellectionis. Similiter quam aclivum formce secundce est in po-
de lumine, et si non sit aclivum, neque tentia accidentcdi ad agendum in recepti-
receptivum respectu speciei coloris. vum illius, nisi forma prior jamsit indu-
Activum Aliler dicilur, quod quandoquc ali- cta; ergo potest dici quod pro inslanti pro
8pproxi-
iiuitum quam formam recipi in suo potentiali, quo est causabilis dependet ab aliis, quia
in
in'pe'ditum
^^^ necessitate prwexigit aliam formam nonestcausabilis nisi naturalifer post ali-
noii
seniper age-
recipi in suo reccptivo, et falsa est illa am quce prceexigitur. Igiiur forma poste-
re major; agens perfectum approximatum
potest.
rior,quoadfieridependetesse)itialiterab
passo, et non impeditum, polest agere alio, quam a suis per se eausis in fieri,
intelligendo de potentia proxima, et hoc quce sunt agens et materia. Concedi po-
sive receptivum formce prioris sit eadem test igitur hcec conclusio, quod prius essen-
potentia cum receptivo formce posteriotis ticditer, non tantum convenit esse ut effe-
(exemplum,volitio et delectatio in volunta- ctus sit, sed etiam posterius, patet in
te) sive sint eadem recditer {exemplum, in traclalu de primo principio ; tamen non
unima intellectio et volitio ponendo tota- probabiliter negatur illa major, nisi osten-
liter voluntatem activam respcctu velle, datur priorilas alterius formce veluti acti-
sive in eodem supposito recipiantur, non v(e respectu secundce,vel ut rationis re-
in una natura, nec potentia, {exemplum, cipiendi, vel ut effectus propinquioris cap. 1.

de phantasmate et intelleclione si nege- ,

et2.
causce communi, vel causce necessano
tur species intelligibilis, et actio tota de- prius causanti.
tur intellectui) sive in alio et alio suppo-
sito recipiatur forma prior et posterior, COMMENTARIUS
(exemplum, lumen in aere et in aqua a
Sole.) (a) Contra istam opinionem. Per has 5,

Nec hic salvatur propositio, quod for- auctoritates Doctor intendit probare, quod
ma prior sit activa respectu posterioris pars intellectiva non sit totalis causa no-
vel ratio recipiendi, sicut lumen in medio titise, sed etiam objectum concurrit saltem
respectu spccieicoloris, quia si in talibus ut partialis causa, et auctoritates clarse
instetur, nihil valet instantia, quia ibi a- sunt in littera.
 :

DIST. 111. QUyESTIO VII. 341

(b) Hoc etiam arguilur ralione sic. No- intenditur ab agente, ut sanilas est sinDpli-
ta hanc singularem rationero, quam pro- citer posterior ; ubi ergo est agens perfe-

bat Doclor quod anima sive pars intelle- ctumet non impeditum approximalum ma-
ctiva non sit totalis causa intellectionis, et terise dispositai, et omni impedimento a-
in ista ratione pra^mittit duo. moto, si tale agens agat per modum na-

Primum, quod tantum sunt quatuor ge- turse, de necessitate sequitur actio, cum
nera causarum per se ut patet 2. Physic. ad actionem tantum illa requirantur a qui-
tecct. com. 28. quiie sunt materia, forma, bus dependet in esse

efficiens et fmis, quse numerantur ab Ari- His prtemissis Doctor per hanc rationem ^.

sioie\e, uhi s\i\)vai s'\c dicenie: Uno quidem deducit opinionem ad manifestissimum
igiturmodo causa dicitur, ex quo fit ali- inconveniens, videUcet quod si anima
quid cum insit, sicut ces statuce et argen- intellectiva est totalis causa intellectionis,

tum phialce, et haec est causa materialis. de necessitate actu intelliget quodcumque
Suhdit : Alio autem modo species et ex- objectum, cujus oppositum experimur.
emplum, hwc aulem ratio est ipsius quod Et quod hoc sequatur, probatur sic: Acti-
quid erat esse, et hoc tangit causam for- vo naturali et totali, et passivo debite ap-
malem a qua principaliter et ultimate acci- proximatis et non impeditis, de necessita-
pitur ciuod quid erat esse totius composi- te sequitur actio respectu cujuscumque.
ti. Subdit textum com. 29. qui textus sic Activum naturale est totale activum, et

incipit: Amplius unde principium muta- passivum naturale eorumdem est recepti-

tionis primum, aut quietis est, ut consi- vum. Ista proposilio exposita est supra in
lians causa, et pater filii , et omnino faci- qucest. 1. prologi. Sed anima per Henri-
ensfacti, etcommutanscommulari, et ha3c cum est tolale activum respectu intellecti-

est causa efficiens. Et de causa finali sta- onis cujuscum (ji-e irlellii;ililis, et ipsa

tim sequitur: Adhuc autem quemadmo- eadem est principium passivum sive rece-
dum finis, hic Qutem est quod cujus cau- ptivum inlellectionis cujuscumque intel-

sa,ut ambulandi sanitas; propter quid ligibilis, et ibi non apparet aliquod impe-
enim ambulat ? dicitur ut sanetur. Istfe dimentum cum ipsa anima sit perfectissi-

etiam causae patent ab Aristotele 5. Me- me sibi prresens; ergo poterit sequi co-
laph. text. com. 2. /Tnncipit textus ibi gnilio cujuscumque intelligibilis absentis,

Caiisa vero dicitur uno quidem modo, ex imo nec aliquo modo existentis patet,
quo fit aliquid in existente, et vide litte- quia inlellectio tantum dependet in esse,

ram. Et infra : Omnes, inquit, cau- ei conservari a totali causa effectiva, et

sce dictce in quatuor cadunt modos a subjecto receptivo cum sit accidens in-
manifestissimos. Et ibi Commentator haerens, et sic patet littera. Et quod dicit
exponit, quod omnes causee reducuntur ibi :

ad haec quatuor genera. Non enim potest poni imperfectio ali-

Secundo supponit Doctor quod causa for- cujus causce in se retenta prima hypothe-
malis, cum sit terminus alicujus produ- si, scilicet quod si tantum sunt (juatuor
ctionis, est posterior efficiente et materia generacausarum, et illoe causee sunt suffi-

ut patet ; finis vero si accipitur tantum cientes respectu effectus, stante hoc sup-
in intentione, supple inquantum amatus posito, non potest poni imperfectio, nec
et desideratus movet efficiens, est prior ef- causae effectiva) totalis nec passivse.

ficiente, Sed finis in re, qui principaUter Sequitur ;

 342 LIB. I. SENTENTIARUM

(c) Fiigere tunc ad caiisam sine qna requiritur ergo prsesentia cum debita pro-

non, qnce requiratiir ad hoc ut noiilia gi- porlione. Sic dico in proposito, quod
gnatur. Quia forte diceret Henricus, et quamvis anima sit sibi perfectissime

si objectum non concurrit effective ad in- proesens prassentia entiiativa, cum sit

tellectionem, concurrit tamen ut causa simpliciter eadem res, ex tali tamen prse-

sine (/wa noH. DicitDoctor contra, quialioc sentia non sequiiur actio sive intellectio;

est asserere quod omnes per se causfe non requiritur ergo prsesentia objcctalis, qua
sunt sufficientes causse, quod est contra sit pra3sens in ratione objecti intelligibi-

suppositum, sed requiritur aliquid aliud lis, et talis prsesentia pro statu isto non
a quo res causanda dependet essentialiter, potest haberi, nec mediate, nec imme-
supple in esse ; ergo non erunt tantum diate, ut supra patuit qucest. 3. prmentis
quatuor genera causarum, sed plura; vel disl. ubi probatum est, quod pro statu

si plura non ponantur, aliquid dependebit isto nulla substantia immutat intellectum
essentialiter ab aliquo in suo esse, quod nostrum ad cognitionem sui. Et si anima
tamen non est causa ejus, quod non est aliquando sit preesens intellectui proprio

intelligibile, et sic patet evidentia rationis in raiione objecti intelligibilis, hoc ncn
Doctoris. erit respectu conceptus proprii, sed tan-

8. In ista tamen ratione occurrunt aliqua tum respectus conceptus communis sibi et
Primum
dubium. dubia. Primum; quia statim videtur sequi sensibilibus, ut supra patuit qucest. 3.

quod anima semper intelligat seipsam, prcesentis dist. Dico tamen, quod anima
cujus oppositum experimur, et accipio separata erit tunc totalis causa cogniti-

unum dictum Doctoris in q. 2, prwsentis onis su?e, de quo alias.

dist. videlicet .•
Causa naturalis non im- Secundum dubium est in hoc, quod
Secundum
pedita prodiicit effectum perfectissinmm Doctor dicit, quod si anima est totalis dubium

quem potest ; sed anima intellectiva est causa ititellcctiotiis, puta lapidis, non
totalis causa intellectionis suae, qua intel- requiritur objectum ut causa sine qua
ligit seipsam, patet, quia in hoc non est non, hoc videtur esse contra ipsum Do-
differentia inter animam cognoscentem ctorem, quia posito quod voluntas sit tota-

•
seipsam, et Angelum cognoscentem se- lis causa sui actus, quod forte tenere vi-
ipsum, et tamen essentia Angeli est tota detur, ut patet in 2. dist. 25. et dist. 27.

ratio formalis cognoscendi se, ut patet a non excludendo tamen causam primam, et

Doctore in 2. dist 3. qumst. 8. sequitur tamen voluntas proesupponit actum intel-

ergo quod ipsa anima (cum sit totalis cau- lectus ut causa sine qua noti, ut ipse vi-

sa cognitionis sui, et resnectu aliorum detur dicere in 2. dist. 25.

tantum causa partialis,ut patet a Doctore Prffiterea, ipsevultexpressequodcogni- Item

aliud.
prgesenti qusestione) semper perfectius et tio intuitiva sit respectu objecti prsesen-

immediatius cognoscet seipsam. tis et existentis, ita quod talis notitia

Responsio. Dico, quod propositio ista, scilicet acti- esse non potest nisi terminetur ad rem
vo et passivo debet sic intelligi, quando existenlem, inquantum existens est;

activum est perfecte prsesens prsesentia vel ad aliquid quod eminenter et virtuali-

requisita ad actionem, quia color est acti- ter contineat illud, ut patet in primo,

vus visionis, et tamen major prsesentia dist. prima, el disl. 8. quoist. penult. et

potest impedire visionem ; si enim actu in multis aliis locis; et tamen talis prse-

applicaretur oculo, visio non causaretur, sentia ei existentia non est causa oogni-
 .

DIST. III. QU/ESriO VII. 343

tionis intuitivse, patet, quia ratio forma- non tamen erit actu ratio formalis alicui

lis agendi est ratio quidditativa sive enti- supposito nisi actii exislat, ut patuit in

tas quidditativa, ut patuit in qurestione qufestione immediate prfiecedenti. Et ideo

immediate prwcedenti. Si ergo actus vo- dixi : Activo et passivo dcbite approxi-

luntatis dependet ab actu intellectus et matis ct non impeditis, quia Doctor dicit

non ut a causa effectiva, sequiturvel quod in 2. d. 2G. quod notitia intuitiva et abs-

non erunt tantum quatuor genera causa- tractiva differunt specie propter aliam et

rum, vel quod aliquid dependebit ab alio aliam prcPsentiam objecti, non quod illa

quod non est causa ejus, ut ipse arguit prpesentia objecti sit ratio formalis agen-

contra Henricum. Et hoc idem dico de di, sed natura ipsa est ratio formalis,

notitia intuitiva. licet aliter et aliter prsesens sit ratio for-

(). Respondeo, quod ratio Doctoris contra malis producendi alium et alium effectum;
)nsio
d Ilenricum est evidentissiina, et istte in- lioc idem m 3. dist. Sl . ubi vult quod
cluin.
stantise nihii concludnnt cotitra Doctorem. fruitio in via, et fruitio in patria differant

Et quod dicitur de voluntate, non est si- specie, propter aliam etaliam pnpsentiam
mile; tum, quia voluntas est potentia es- objecti fruibilis, boc idem in 4. dist. 49.

sentialiter posterior intellectu in operando, et in quodlib. Et sic posito quod obje-

necessario enim praesupponit operationem ctum sit partialis causa cognitionis, aliter

intellectus; et ideo posito quod sit totalis tamen et aliter quando est in se prcesens,

causa sui actus, tamen non potest illum et quando est pr.iesens in specie intelli-

immediate producere circa aliquod obje- gibili, quia, ut in specie intelligibili, est

ctum, nisi intellectus prius cognoverit tantum natum causare notitiam sui abstra-

illud. Inlellectus vero, ut intellectus circa ctivam, ut vero in se pra^sens, est natum
objectum intelligibile non prsesupponit tantum causare immediate cognitionem
actum alterius potentice circa tale obje- sui intuitivam. Si vero ponatur objectum
ctum. Et de hoc vide, quse exposui super nullo modo esse causa intellectionis, sed

2. dist. 42. quwst. l. quomodo scilicet tantum ipsa anima intellectiva, argumen-
voluntas prneexigit necessario cognili- tum Doctoris stat in suo robore, quia
onem, hoc idem vide in expositione quod- cum ipsa sit totalis causa et perfecte pr.ie-

libet. sens, et nullum appareat impedimentum,

em Dico secundo, quod si voluntas posset posset habere ex se cognitionem cujus-
ud.
habere actum suum circa objectum, nullo cumque objecti, sive intuitivam, sive

actu alterius potentife preesupposito, ita abstractivam, sive objectum sit, sive non

posset causare volitionem illius objecti si git.

esset absens, sicut quando est prsesens, (d)Per hoc etiam i.mprobantiir diver-
quia ipsa voluntas esset totale activum g{ modi, etc. Quomodo salvahifur, quod
respectu volitionis et receptivum ejus- ipmm, supple objectum, ncccssario rc-

dem quiratur, nisi ponendo quinque genera

iliud. Ad aliam instantiam, dico primo quod causarum ? vel nisi ponendo aliquid de-
existentia objecti, et approximatio ejus- pendere ab alio in suo esse cujus tamen
dem in me existenti;ie requiritur, ut dis non sit causa, quod est manifeste falsum.

positio necessaria respectu notitiie intui- Et sic patet evidentia hujus rationis, non
tiv«, quia natura lapidis etsi sit ratio enim patet necessitas objecti ut requisiti

rormalis producendi notitiaiii iaiuitivam, ad inlelleclionem, si anima imellecliva

 344 LIB. I. SENTENTIARUM
est totalis causa intellectionis. Et si ali- dum se motiva intellectus, tamen sic con-
quando prcCter causas aliquid requiritur, tinentur in ahquo objecto, quod esset im-
hoc erit propter indispositionem agentis possibile intellectum habere cognitionem
vel passi. Exemplum, ignis est causa ihorurn nisi objectum continens partiah-
effectiva ignis producendi in materia li- ter moveret intellectum, cognitionem
gni, et si lignum sit humidum, dicimus ihorum, causando. Non ergo absolute re-
quod siccitas vel cahditas, est causa sinc quiritur ut terminativum ante actuni
qua non respectu ignis producendi ; non intehectus, quia prius est actus in-
quod ipsum attingat, sed quia ignis non tehigendi in se causatus quam intehi-

posset ipsum producere nisi priemissa gatur terminari ad objectum, ut patet a

dispositione in ligno; sed quando agens DociovQ in qucest . 13. Quodlih. ubi vuh
et passum sunt oplime disposita, non re- quod actus intehigendi sit entitas absolu-

quiritur tahs causa sine qua non, sive dis- ta, et prior relatione, quee fundatur in iho
positio. Cum ergo intehectus sit per se et terminatur ad objectum, vide ibi. Prius
totahs causa intellectionis, et optime dis- enim ahquid est in se tale quam habeat
positus ad agendum, et ad recipiendum respectum ad ahquid ahud, ut supra pa-
intehectionem; ergo, etc. tuit qucest. 5. de iha participatione passi-
Objectio. Si dicas, quod non potest intehigere, va contra Henricum. Patet etiam in simi-
puto lapidem nisi lapis sit preesens; ergo h in clist. 2. qucest. 1. contra positionem
ex hoc sequitur, quod objectum erit cau- Thumae, dicentis quod forma finitur per

Responsio. sa sahcm Causam enim natura-

partiahs. materiam, ubi sic dicit : Qucecumque es-

lem hoc modo probamus aliquid causare, sentia absoluta fmita, in se cst finita, ut

quia quando est preesens sequitur effe- prceintclligilur omni comparationc suce

ctus, et quando est absens non sequi- ad aliam. esscntiam, sic in propositO;

tur, sicut ignis est causa caloris in hgno, actus intehigendi absolute, prius in se
quando est prsesens, quia tunc hgnum est tahs, ut prceintehigatur omni compa-
calefit, et quando est absens hgnum non ratione ad ahud.

fit cahdum, nam nihil ahud videmus, Si dicatur, posito quod lapis sit perfe- 13.
Ob'ectio.
nisi talem prsesentiam, sic in proposito de cte prsesens intehectui in propria existen-

objecto. tia et pra^sentiahtate propria, et quod

12. Si iterum dicatur : Nonne requiritur fuho modo sit activus suse cogniiionis,
Alia ohje-
ctio.
prsesentia multorum objectorum ad hoc ut nec eminenter secundum suam entitatem
intehigantur, et tamen non movent nec contineat in intehectu, nonne intehectus
causant intehectionem, ut patet de rela- cognoscit ipsum intuitive?
tionibus reahbus et intentionahbus? De Dico quod non, quia cognoscere ali- Solutio.

ratione enim objecti etiam secundum Do- quid, est formahter habere cognitionem
ctorem et ahos sequentes viam Doctoris, ihius. Unde Doctor infra sic ait : Forma-
est principahter terminare actum intehe- liter autem intehigimus intehectu inquan-
ctus, et quod sit effectivum actus accidit tum intehectus recipit intehectionem,
sibi. quia si causat eam active, non tamen
Responsio. Dico, quod intehectus non potest esse dicor intehigere intehectu inquantum cau-
causa totahs cognitionis aherius entis, sat, sed inquantum habet intehectionem
non contenti in eo essentiahter vel virtua- ut formam ; habere enim quahtatem es^

liter. Et hcet muUa entia non sint secun- esse quaie, et ita intehectum habere intelle'
 DI3T. III. QUiESTIO VII. 345

ctionem, sive recipere (qiiod idem est) est bant , quia cum agens sit tale in
ipsum esse intelligentem. Nos igitur in- actu,qiiale passum est in potentia,
telligimus inteilectu inquantum intellec- ut apparet 3. Physic. et 1. de Genera-
tus recipit intellectionem ; ideo Philoso- tione, sequitur tunc, quod idem es-
phus loquens sic de intellectu S.deAnima, set in potentia et in actu. Quod
text. 2. dicit intelligcre est pati, et ne- primo videtur esse oppositum pri-
cesse habuit dicere ipsum esse passivum ;
mi principii Metaphysici noti per
et quod intelligere est quoddam pati, hoc rationem actus et potentise, et
est, quod inteilectio inquantum est quod- tunc etiam idem esset efficiens et
dam quo formaliter intelligimus, est for- materia, quodvidetur esse contra
ma qusedam recepta in intellectu, nori Philosophum 2. Physic. Materia et
autem intelligimus ea,inquantum est quid efftciens non coincidunt. Tunc etiam
causatum ab intellectu, si causatur ab idem referretur ad se relatione
eo. Nam si Deus eam causaret, et eam reali, quod videtur impossibile,
intellectui nostro imprimeret, non mi- 5. Metaphys.propter oppositi-
nus ea intelligeremus ; oportet ergo onem talium relationum. Tandem
prius ipsam cognitionem esse in se ad hsec deducunt, quod poneretur
causatam, quam includat respectum ad quodlibet in se agere et mo-
aliud. vere se, utpote quod aer ad
Sidicas, quod quando lapis est sic pree- prsesentiam Solis illuminaret se
sens, tunc cognoscitur. Dico, quod est et non Sol, et lignum ad prsesen-
evidens signum ipsum lapidem esse par- tiam ignis calefaceret se et non i-
tialem causam talis cognitionis. Et bene gnis. Nec esset ratio quare non
nota, quse dixi in ista ratione, quia ex his esset aliquid naturaliter sic cau-
poteris multa solvere. sativum cujuscumque novi in se,
quia non esset unde probaretur
SGHOLIUM.
quin quodlibet esset causativum
Ponit sententiamGoffredi negantis omnem cujuscumque novi in se.
activitatem intellectui, ejusque fundamen- Ex istispropositionibus dicunt
tum, scilicet quia activum et passivum dif- quod agens et patiens distincta
ferunt subjecto, quod ex variis principiis
sunt subjecto, et dicunt, quod quse-
Ptiilosophi probat GofFredus.
cumque difticultates accidunt in a-
Alia opinio, quse totaliter est in liqua materia, non sunt propter
Goffr
^uodl
alio extremo, quse dicit, sicut col- eas neganda ista principia, quia
)• q. V. ligitur ex diversis locis sic opinan- tunc tollitur omnis inquisitio ve-
et
uodl. 8. tis, quod anima intellectiva ut in- ritatisper talia principia negata,
q,2.
t quodl. tellectiva est, nihil liabet activita- qua enim ratione negantur in una
quaest.
19. et respectu intel-
tis vel causalitatis materia, et in alia.
odlib. 13,
q. 5.
lectionis; non enim habet talem Propter idem dicunt, quod intel-
rext. 17.
Text.^^S.
causalitatem intellectus possibilis lectus agens non potest aliquid
70.
'ext.
ext. 17.
siveinformatus specie intelligibili, causare efFective in intellectu pos-
et 20. quam ipsi negant; sive nudus, sibili, quia non distinguitur ab eo

quia secundum eos, nihil idem po- subjecto, sed quasi formaliter ip-
test agere in seipsum. Quod pro- sum lumine suo perfundendo vel
 346 LIB. I. SENTENTIAKUM
perficiendo hujus illustrationem phantasma movere intellectum
facit.sicut cum producitur aliquod possibilem, cum tamen virtus
corpus luminosum, in quo suntis- phantastica et intellectus possibi-
tse du8e perfectiones, scilicet dia- lissint in eadem substantia animre
phaneitas et ipsa lux, dicitur et phantasma non distinguatur
quod lux hoc corpus perspicuum subjecto ab intellectu possibili. Di-
facit luminosum, non transmutan- cunt quod anima potest conside-
do ipsum a potentia prnecedente rari dupliciter, secundum es-
vel
actum ad talem actum, sed sentiam vel secundum potentias.
totum simul factum est se- Primo modo est totum in qualibet
cundum rationem causse eftici- parte corporis, nec est pinncipium
entis,ab agente extrinseco produ- alicujus operationis. Secundo mo-
cente corpus tale aut tale ad esse do, aliqua potentia determinat
tale, sed ideo dicitur lux facere il- aliquam partem corporis, ut or-
lud corpus luminosum, quia est ganica; aliqua non ut intellectiva,
formaliter perflciens illud corpus. quia ipsa sub ratione talis poten-
Ita est in proposito, intellectus a- tiae non est in ista parte corporis;

gens in ratione causae efflcientis
nihil agit in intellectum possibi-
lem, sed qui creavit animam per
modum causae efflcientis, ipse in
ea hanc illustrationem fecit, istas
potentias simul in eadem substan-
tia producendo.
Similiter ponunt, quod intelle-
ctus agens nuUam operationem
habet respectu intellectionis, nisi
quatenus habet actionem circa ob-
nec in illa, quia in nuUa est, quia
per se nec nec in aliqua-
in toto,
parte, sicut nec operationes, quae
per eam exercentur. Sicut ergo
potentia, quse esset in alia parte
corporis quam est phantasia, pos-
set immutari ab eo quod est in
phantasia, ita potentia quse non
est determinata ad partem in qua
est phantasia, sed est extra illam,
sic quod non est ibi plus quam in

jectum intelligibile, quatenus sci- pede, poterit immutari ab eo quod

licet agit ad hoc, ut illud habeat est in phantasia. Ita est in propo-
rationem moventis et objecti in a- sito, quia illae potentiae non sunt
ctu ergo ad ipsam intellectionem
;
alligata3 et immersse materiae sic-

prseter istaduo, intellectus agens ut alise.

nuUam actionem immediate habe-
bit. Quid igitur causabit effective
intellectionem?
Expiicatur Respondcnt, quod objectumidem
GoaredL. sccundum rem efflcit intellecti-
onem et volitionem, et hoc inquan-
tum relucet in phantasmate illu-
strato abintellectu agente,
fective, sed quasi formaliter
currente respectu intelligibilis.
SGHOLIUM.
Goffredum. Primo, q.iia sequere-
Rejicit
tur omnem operationem mentis esse a solo
Deo, vel a pliantasmate tantum. Secundo,
Angelus non posset intelligere nec velle.
Tertio, non posset esse intellectio vera et
falsa de eodem. Quarto, actio et 1'actio non
non ef-
diHerrent ob diversa principia,contra Pliilo-
con-
sophum. Quinto, nullus habitus ponendus es-
set in intellectu. Sexto, nullus esset discar-

Qualiter autem sit pOSSibile sus. Septimo, non causaretur secuuda in-
 DIST. III. QU.ESTIO VII. 347

tentio neo relatio rationis. Ocfavo, non se a phantasmate, sicut a tota cau-
posset intellectus reflectere supe suum sa activa (sicut ponit ista opinio
actum. Nono, vilificaretur multum anima.
de intellectione) potest esse per-
fectius phantasmate, sed necessa-
Contra istam (a) opinionem: rio imperfectius, et ita nulla ope-
Intellectus agens secundum eum, ratio sive intelle tio erit in homi-
nihil causat quod sit formaliter ne perfectior phantasmate, quod
in phantasmate, sed solum fit re- est absurdum.
motio prohibcntium per quem- Item (b), secundo ex ista opinio- 8.
dam contactum spiritualem hujus ne sequiturquod Angelus, in quo
lucis ad phantasmata, qua re- non potest poni talis distinctio in
motione facta, virtute intellectus subjecto nullam intellectionem
,

agentis fit informa intellectus posset habere novam, quantum-

possibilis et ex hoc sequitur quod
;
cumque habeat objecta multa pr^e-
nihil, quod est in intellectiva par- sentia habitualiter, imo nuUam
te ut intellectiva, comprehendit in- potest habere effective nisi a Deo,
tellectum agentem et possibilem, quia opposito posito, intellectus
habebit aliquam rationem activi movebitur a sc. vel agens et pa-
sive agentis, sive ut rationis agen- tiens erunt indistincta subjecto.
di respectu cujuscumque intelle- Hoc videtur ipse concedere, quia
ctionis, et ita tantum phantasma ponit quod Angelum posse habe-
effective se habet ad intellectio- re novam
intellectionem, est me-
nem. Vel si sit ibi efficientia aliqua re creditum.
per quam effectivo fiat irradiatio, Ilsec responsio non videtur
vel illustratio super phantasmata, Christiani pure Philosophi
, sed
illa efficientia erit prsecise ipsius Pagani, cum Angelus multa nova
Dei, qui creavit tale lumen in in- sciat, et sit beatus in operatione
Vel ergo Deus
tellectu possibili. sua
agit immediate ad intellectionem Hoc etiam non evadit : Nullum enim Additio
quamcumque, vel tantum phanta- creditum repugnat conchisioni sequenti
puia
veritas (1-

sma erit causa omnium actionum ex veris principiis . Ex isto autem

dei
noii repu-
intellectivae partis, tam intelle- principio necessario , agens et patiens gnat
natiirali
ctionum quam volitionum. Nihil sunt dislincta subjecto, sequitur quod in- veritati.

ergo aliud a Deo se habet active tellectus non potest habere ex se aliquam
respectu intellectionis cujuscum- intellectionem active; ergo si opposilum
que, nisi phantasma solum. Hoc /mjus condusionis esl credilum, princi-
videtur valde inconveniens, quia pium illud, ex quo sequiiur ista conclu-
vilificat valde naturam animae, sio, esl falsum, hoc magis palet de vel-
nullam enim videtur perfectionem le. Consiat enim, quod primum velle
phantasma causare posse in intel- malum Angelus immediate non habuit a
lectu, quse excedit nobilitatem ejus, Deo patet
;
igitur, quod ihi agens fuit in-
quia effectus ?pquivocus non po- distinctumsubjecto apasso.
testexcedere causam suam, sed de- Tertio sequitur, quod non oporlet po-
ficit ; igitur nihil causatum prseci- nere aliquem hahilum in intellectu, quia
 ,

348 LIB. I. SENTENTIARUM

ad ordinate intelligendum requiritur et test causare assensum oppositum,
sufficit, secundumistam opinionem, quod et ita non poterit intellectus eam-
phantasmata ordinate occurrant, quce oc- dem complexionem apprehendere,
currentia ordinate movent intellectum ; nunc ut veram, nunc ut falsam.
sed quod ipsa ordinate occurrant, non Item, quando (d) dicitur quod in-
potest fieri per habitum in intelleclu tellectio secundum Philosophum
quia nihil in passo dat moventi ordina- estactio manens intra, respondent
te movere, aut saltem per hahitum in quod m/e^/((7ere, secundum modum
phantasia possunt ordinate occurrere ,abs- significandi Grammaticalem, signi-
que omni habitu in intellectu; eri/o. ficat active, et inteUigi passive, ta-
Confirmatur, quia ideo, sccundum is- men secundum rem, intelUgere est
tos, negatur habilus in voluntate, quia passio, et quod intelligitur est a-
ipsa facililer movetur conformiter intel- gens. Intelligere enim non significat
lectui ; ergo a simili,cum movetur intel- aliquid, habet esseinsubjecto in
\it

lectus a phantasmatibus, eo modo quo se et absolute, sed quasi tendens in

occurrunt , suffcil habitus in phantasia alterum ut in objectum, sive utin
ad hoc quod ordinate occurrant. Hcec terminum;et quia actionisest pro-
tria argumenla pondero. cedere ab agente et tendere in
Tertio (c), si phantasma causat passum, ideo tales perfectiones,
omnem intellectionem efFective, et qufc in re sunt passiones, hoc est,
causa naturalis non a<?it nisi se- manentes in eo quod denominatur
cundum naturam illam quaest a- ab eis per modum actionis, dicun-
ctu, phantasma nunquamcausabit tur esse actiones immanentes.
aliquam intellectionem in intelle- (e) Contra, Philosophus distin-
ctu nisi conformem pliantasmati, guens actionem a factione 2. Ph^js.
et ita nunquam causabit composi- et 6. Ethic. c 7. et 9. Met. assignat
tionem falsam repugnantem rati- diTersa principia propria actioni
oni terminorum, quorum phanta- et factioni, quod non oporteret, si
smata sunt in virtute phantastica; intelligeret quod illud quod assi-
autsiquodam modo potest, sicut gnat esse actionem, esset passio,
respondet, quod per unum oppo- qnia tnnc non oporteret assignare
situm cognitum potest suum op- sibi principium activum proprium.
positum cognosci, hoc non est nisi Non enim oporte^et prudentiam
quia per unam compositionem vc- esse activam, sicut ars est habitus
ram, potest cognoscere oppositam factivus, si actio nihil esset nisi
esse falsam. Sed nunquam idem qnsedam forma recepta in alio, ut
phantasma causabit aliquam intel- in eo quod dicitur agens.
lectionem falsam tanquam veram, Item, habitus (f), non ponitur 10.

vel e converso. prsecise adpatiendum, et maxime

Et si dicas, quod phantasma fal- in passivo summe disposito ad for-
se repr?esentat objectum, ideocau- mam, non enim oportet illud faci-
sat intellectionem falsam in intel- litariad recipiendum, quod in se
lectu, sequitur quod idem phan- est summe dispositum ad recipien-
tasma manens idem nunquam po- dum, sed intellectus est summe
 DIST. III. QUi^STiO VII. 349

dispositus ad qiiamciimqne intelle- tcm non habet causare reflexi-

ctionem, quia nihil habet contra- onem sed tantum actum absolu-
,

rium ergo non oporteret ponere

; tum, et postea occurrat aliud plian-
aliquem habitum in intellectu, si tasma, non videtur posse assigna-
prsecise esset passivus respectu ri, quomodo posset esse aliqua re-
intellectionis. Probatur prima flexio super aliquem actum. Item,
^ ^-
KfTenus
sequivocus
propositio, quia habilus est qno uti- quomddo illud non viliticat ani- imper-
lectior
mur cum volumus, et habitus habentem mam quod omnem actionem
, sua causa.

perficit, et opus ejus bonum reddit, ex 2. suam naturalem, qupe est perfe-
ap. p]thic. omnia ista attribuunt ali- ctionaturalis tam perfecti entis,ef-
quam activitatem habitui. fective causat phantasma? Nullam
Item quomodo intellectus dis- enim perfectionem videtur posse
curret argu-
syllogizando vel causare phantasma in intellectu,
mentando si phantasma causat
, qu3e excedat nobilitatem ejus, quia
omnem mtellectionem? Non enim etfectus aequivocus non potest ex-
videtur intelligibile ,
quomodo cedere causam sequivocam, sed de-
phantasmata decurrentia causant ficit; igitur nihil prsecise causa-

omnem discursum. tum a phantasmate, sicut a tota

11. Item (g), quomodo causabuntur causa activa potest esse perfectius
iSjiaten-
ionem. intentiones Logicas vel relationes phantasmate, sed imperfectius eo,
rationis? Si enim phantasma cau- et ita nnlla perfectio erit in lio-

sat omnem intellectionem ,

quae- mine major ipso phantasmate ,

cumque causata ab eo erit realis, quod est absurdissimum, etc.

Additio.
quia illa dicitur esse realis intel- Istarum rationum factarum contra
lectio quae causatur immediate a opinionem Divi Thomw et Goffredi, pri-
re, vel a specie repraesentante ma non corjit contra eos. Quceret enim
rem ergo nuUa intellectio
in se; difficuUatem communem omni opinioni,
causabit intentiones Logicas vel sioe enim phanlasma ponitur causa acti-

relationes rationis quia intel- ,

va intellectionis, sive species intelligibi-

lectus nuUo actu suo poterit con- lis, sive intellectus ; cum quodcumqm is-

ferre objectum ad aliud, quse col- torum sit principium naturaliler agendi,
latio causat relationem rationis non libere, semper ceque potcst quceri,

vel intentionem secundam in ob- quomodo opposila possunt causari in in-

jecto. tellcclu, ut nunc opinio vera vel scientia

hoc2. Item,quomodo reflectetur intel- de aliquo, nunc opinio falsa vel error
i2. q. 1
lectus supra actum suum, et hoc de eodem.
quomodo erit in potestate poten- Secunda non cogit, quia prudontia
tise reflectentis? Si enim phanta- ponitur principium activum propter
sma causans aliquam intellecti- actum alium, qui est aclio, ad quam suus
onem,habet naturaliter causare re- propvius extenditur, utregulaad regu-
flexionem super istam actionem, latum, sicut proprius actus artis cxlen-
pari rationeet reflexionem reflexi- ditur ad alium, qiii est factio, licel ta-

onis, et sic in inflnitum, ut dicit men neuter habitus sit proprie princi-
ip. 12. Augustinus 15. de Trinitate. Si au- pium activum respectu sui actus.
 .

350 LIB. I. SENTENTIARUM

Ilem, illud secundi Ethicorum, hahilus eollativo secundum talem respectum, qiii
est qui habenlem perficit, etc. dehet intel- non consequitur extrema in re, causa-
ligi non effective, quia non sic bonum lur relalio rationis.
reddit, sed tantum inclinative
Solvit ler-
tium Qiiartum coincidit cum terlio ponde- COMMENTARIUS.
argumen-
tum, rato, sciliccl quomodo hahilus discurrit,

sc(jueniia. nt phcinlasmata ordinate in discursu

(a) Contra isfam opinionem. Hic Doctor 14.
occurrant, nisi ponatur ille habitus in improbat opinionem istam multis rationi-
virtute phantastica, non in inteUeclu, bus. Et primo deducit ad hoc inconve-
quod forte concederet. niens, quod in parte intellectiva (ut intel-
Sextum vero qucerit, quomodo in po- lectiva comprehendit intellectum agen-
testate nostra est, quam intellectionem tem et possibilem), nulla erit ratio forma-
haheamus post alteram, et per quid co- lis agendi respectu intellectionis; quod
gnoscitur actus super quem reflectimus. videtur valde inconveniens, quia tantum
Primum quidem est propter voluntatem, phantasma se haberet effective respectu
secundum est per vestigium derslictum intellectionis, quse est operatio propria
ah actu iUo ; igitur illo derelicto potest intellectus ; vel si sit ibi efficientia ali.
haberi aclus reftexus per illud elicitive, qua (preeter efficientiam phantasmalis) per
voluntate imperante, et potest non habe- quam effective fiat irradiatio, vel illustra-
ri, voluntate imperante aliam intelle- tio super phantasmata, illa erit praecise
ctionem. ipsiusDei, qui creavit tale lumen in intel-
Aliter potest dici quod cognoscitur per lectu possibili ; nam isti ponunt intelle-
phantasma, quod primo ostendit obje- ctum agentem esseeffectum lucisincreatae,
ctum, secundo causatum ah objecto. Ta- et sic est quodJam lumen creatum a luce
men non erit necesse ipsum causare in- increata. Et sic sequitur, vel quod Deus
tellectionem inlellectionis, nisi quando agit immediate ad intellectionem quam-
voluntas imperat ciimque, quia illustiatis phantasmatibus
Quintum videtur ponderandum, si nul- effectu lucis increatse, sequiiur intelle-

la comparatio esl relatio rationis, quam ctio objectorum, et si talis intellectio

extrema nata sunt causare in intelleclu. nullo inodo est ab intellectu, sequitur vel
Si enim ista propositio est vera, tunc li- quod immediate erit a Deo, vel tantuin a
cet intellectiones similiciujn comparato- phantasmate illustrato, et sic tota pars in-

rum causantur ab illis, non lamen com- telleetiva esset privata omni operatione
paratio illa quce est in actu eollativo, propria ; et sic nec intellectionem, nec vo-
qao causatur in extremo relalio ratio- litionem aliquam posset causare, quod est
nis. absurduin, cum a natura inferiori non ne-
Posset dici, quod aliqua habitudo con- getur, quin sit activa operationis vel

sequitur extrema in re, et illa in cogni- actionis suoe propriae, et natura nobilior

tione, consequitur extrema cognita puta dignificanda est, ubi non apparet contra-
qualitas ista est realis, alia non conse- dictio et impossibilitas.

quitur extrema in re, nec necessario in (b) Item secundo ex ista opinione. Hic 15.

cognitione, possunt tamen ipsa extrema arguit Doctor deducendo ex dictis Goffredi

causare actum collativum elicitive, quia ad hoc inconveniens, scilicet quod Ange-
voluntas imperat ; causato autem actu lus non posset habere intellectionem no-
 ;

DIST. 111. QU.EST10 Vll. 351

vam, qiiantumcumquehabeatohjecta mul- gitur est agens, et patet littera.

ta pr<iesentia hahitualiter, puta per species (e) Contra, Philosophus distinguens a- ig.

intelligibiles, patet, quia secundum Gof- ctionem a factione. Et nota, quod secun- ^nter'^
acuonem.
fredum agens et passum sunt distincta sub- dum Pliilosophum distinguitur actio a fa-

jecto; modo intellectus Angeli iiabentis ctionepropter diversa principia, loquendo factionem.

plures species inteihgihiles, per quas ob- de actione pro re producta, et de factione
jecta sunt prfiesentia habitualiter, non di- pro re facta, non autem deaclione respe-
stinguitur suhjecto ab illis speciebus, ctus et factione respectus, quia ut sic, non
ut patet, ergo non possunt agere in intel- distinguuntur propter diversa principia
lcctum Angeli causando aliquam notitiam cum utraque sit in suhjecto, scilicet fa-
novam, quod est inconveniens. Sed forte ctio in faciente,et actio in agente ; sed res
diceret ipse, quod est mere creditum, An- acta, puta intellectio et omnis operatio,
gelum posse habere novam intellecti- tam intellectiva quam sensitiva, semper
onem. est in potentia agente ; res vero facta, ut
ssensus (c) Tertio si phanlasma. Pro intelligen- forma artificialis vel naturalis, recipitur
;ellectus
quan- t'a hujus litter.io nota, quod assensus in- in alia materia quam in faciente, ut patet
Dque fal-
sus. tellectus quamvis sit actus intellectus de igne respectu ligni in quod producit
simplex et incomplexus, dicitur aliquan- calorem, vel formam substantialem igtiis ;

do verus, et est quando assentit comple- actio ergo et factio distinguuntur propter

xo vero ; aliquando falsus , et est quando distincta principia receptiva. Si ergo m-

intellectus assentit complexo in se falso; telligere esset realiter passio (cum passio
aliquando assentit alicui complexo assen- non recipiatur proprie in agente, sed in
su vero, ut quando assentit liuic quod ho- passo), factio et actio non differrent pro-
mo est risihilis ; aliquando assentit eidem pterdiversa principiareceptiva, cum utra-
assensu falso, puta quando assentit illi que reciperetur in passum extra agens, et
ut vero vel ut falso, vel dissentit. Cum sic patet littera.

ergo phantasma vel relucens in phantas- (f) Ilem habitus. Hic Doctor arguit conlra Objectum
mate, agat secundum ultimum potentice
I

principale intentum, probando quod ohje-

11 t . .

est
non
causa
suse, semper causabit assensum verum ctum non si totalis causa intellectionis, etinidieoti-
vel semper causabit assensum falsum, et intellectus sit tantum potentia receptiva, °"'*'

sic de eodem non poterit esse aliquando et arguit quodammodo inquisitive, quia
assensus verus, et aliquando assensus certum est apud omnes, quod multi habi-
falsus , cujus oppositum experimur in tus ponuntur in intellectu, quibus intelle-
multis, et sic patet littera. ctus faciliter, prompte et expedite opcra-
(d) Ilem quando dicitur, quod intelle- tur ;
ergo disponunt ipsum intellectum,
ctio secundum Philosophum est actio ma- non ad patiendum(cum sit optime dispo-
nens intra. Si contra opinionem istam ar- situs ad recipiendum quamcumque intel-
guatur deducendo ad hoc inconveniens, lectionem, ut ab omnibus conceditur), er-
quod tunc intellectio esset subjective in go ponitur habitus ut disponat intelle-
objecto, quia actio est in agente. ctum ad agendum ; ergo sequitur, quod
Respondet Goffredus dicens, quod licet respectu intellectionis habebit aliquam
intelligere Grammaticaliter significet acti- activitatem. Sed de hoc prolixius tracta-
ve, et intelligi passive, tamen secundum tur infra d. 17.
rem intelligere est passio, et quod intelli- (g) Item quomodo causabunlur intenti-
 352 LiB. I. SENTENTIARUM
17. ones Logicce. Si ergo secunda intentio sit lectus connparantis unum cognitum ad
Nota logice
hanc a pliantasmate ,
(cum tantum sit causa aliud cognitum,statim resultat lalis relatio
litteram.
reahs) sequitur quod nulla intellectio cau- rationis. Sed esset bona difficultas, quod
sabit intentiones Logicas, quia inteUectus esse habet secunda intentio, posito quod
nullo actu suo poterit conferre unum obje- ipsa non recipiatur nec in objecto nec in

ctum ad aliud, qua3 collatio causat secun- intellectu, de hoc in Universalihm . Se-
dam intentionem. Et hoc dictum potest quentia clara sunt.
habere plures sensus. Primus ,
quod si

intellectus non habet in potestate sua in- SGHOLIUM.

tellectionem objecti, nec etiam habebit in
unum Ponit tertiam opinionem, quae etiam est
potestate sua actum, quo comparat
Henrici, qui dicit objectum ut relucet in
cognitum ad aliud, cum talis intellectio
phantasmate, (negat Henricusspeciem intel-
necessario prfieexigatur actui comparativo.
ligibilem) producere sui intellectionem con-
Sicut etiam Doctor arguit de voluntate, quse fusam, qua posita intellectus potest suffo-
si non habet in potestate sua actus intel- diendo active intelligere, distincte compo-
lectus, quod etiam non habebit in po- nere, dividere, ratiocinari, alibi tamen ait,
quod phantasma tantum inclinat intelle-
testate sua actum discurrendi ab uno ad
ctum. Utramque opinionem refutat unica
aliud, vide in 2. dislincl. 42. qucusti-
ratione clara.
one l.Sedin proposito patet quod intel-

lectus causat actum comparativum. quo Tertia opinio (a) ponit, qtiod in-
comparat unum objectum cognitum ad telligibile iit simpliciter pi^sesens
aliud ; ergo etiam causat actum cogno- intellectui, non per speciem intel-
scendi, etc. Secundus sensus est, si in- ligibilem, sed per phantasma, ut
tellectus est vere activus actus compa- illustratur ab intellectu agente,
rativi, erit etiam activus actus intelMgen- est in intellectu possibili ut in me-
di. Et cum dicit, quod intentin causatur moria; ut autem immutat ad
ab inteliectione, non accipitur hic inlelli- actum intelligendi, est in eo,
gere propi'ie, quo objectum intelligitur, ut in intelligentia, cujus notitia
sed accipitur pio actu intellectus compa- terminatur in ipsum objectum;
rativi, nisi dicatur quod actus comparati- et quantum aa ista duo, intellectus
vus sit intellectio, quod non videtur. est passivus, videlicet inquantum
18. Ilic tamen nota, quod secunda intentio est memoria habens objectum
Secunda
inlentio non proprie causatur, nec ab intellectti, simpliciter inquan-
prsesens, et
non
causatur nec ab aliquo actu intellectus , cum om- tum intelligentia est, ab objecto
ab
nia talia causent naturaliter et secundum sic prsesente mota ad primum
actu intelle-
ctus. ultimum potentise, et omne causatum a actum intelligendi.
re ut res est, erit necessario reale, et hoc Sed intellectus factus in actu
etiam patet in littera ; accipitur ergo bic primo naturali acumine suo po-
causari pro derelinqui, nam quando intel- test suffodere et discurrere in uno-
lectus actu suo comparat unum cognitum quoque quid sit, componendo, di-
ad aliud, statim resullat qusedam relatio videndo differentias convenientes
rationis, sicut etiam, positis duobus al- ctim diviso, et ratiocinando, et sic
bis, statim resultat ex natura rei simili- inquirere quid respectu intelle-
tudo realis; sic posito actu collativo intel- ctus simplicis, et propter quid,
 DIST. III. QUyESTlO VII. 35i

respectu complexi, ut respectu tractata, quia aut intellectus fa-

conclusionis scibilis, et in isto dis- ctus in actu secundum notitiam
cursu intellectus, inquantuin clis- primam confusam, est activus vir-
currit, est activus, inquantum ta- tute sui respectu intellcctionis se-
men concipit, est passivus. cundfe, aut virtute illius notitise
Henr. Iste idem istam positionem de primse confusse. Si virtute sui,non
110(11. 3,

^. 4. passione respcctu notitise primse videtur rationabile quod aliqua

simplicis et confus?e, et actione causa possit esse activa respectu
respectu notitise distinctse inve- perfectioris in aliqua specie, et
stigatse, videtur retractare et cor- nuUo modo possit esse causa acti-
rigere alibi, ubi inquirens de prin- va respectu imperfectioris ejus-
cipio activo actionum vitalium, dem rationis ; intellectio autem
scilicet sensationis et intellecti- confusa et distincta albi, videntur
onis, ponit principium
quod illud esse intellectiones ejusdem rati-
est aliquid in ipso animato, et non onis, quia ejusdem objecti; ergo
solum objectum extra, sicut et in videtur inconveniens, quod intelle-
sensu ponit quod species impres- ctus de se possit esse causativus
sa in organo tantum inclinat, et respectu secundae intellectionis,
inclinando excitat potentiam, et quse est perfectior et non respectu
quasi evocat ipsam ad propriam primse.
operationem. Ita phantasma in Si autem dicas, quod respectu
virtute phantastica inclinat intel- secundae est activus virtute actus
lectum, ita quod intellectus incli- primi contra, actus imperfectior
;

natus sit in ultima dispositione ad non potest esse ratio formalis cau-
eliciendum intellectionem, tan- sandi actum perfectiorem, quia
quam suam propriam operati- tunc non esset unde posset proba-
onem et pro ista opinione addu-
;
ri Deum esse perfectissimum ens,
cit ibi unam rationem pro istis si eflfectus posset excedere causam
actionibus, quia sunt vitales, et suam totalem in perfectione co- ;

nulla actio transcendit perfecti- gnitio autem distincta, est nobi-

onem agentis, et aliam de actione lior cognitione confusa, ergo illa

manente in agonto, et istae sunt confusa non est formalis ratio eli-
proprise actiones, et denominant ciendi vel causandi illam distin-
proprie ipsum agens, sicut lucere ctam.
se habet ad ipsum lucens, non illu- (c) Opinioetiam retractans non
minare. videtur esse vera, quia qusero quid
Ad hoc concordat ratio Augusti- intelUgitur per inclinationem? aut
ni,quod anima format in se imagi- aliqua forma, quse sit in intellectu

nes cognitorum, quse tres rationes per quam inclinetur, aut niiil. Si

adductae fuerunt prius pro prima nihil non magis inclinatur nunc
opinione. quam prius inclinabatur. Si aliqua
13. Contra(b), neutra istarum opi- forma, aut actus intelligendi, et
nionum, nec retractata, nec retra- tunc oppositum opinionis eorum,
ctans, videtur essevera; non re- quia objectum causabitactum, aut
Tom. IX 23
 R54 LIB. I. SENTENTIARtlM

aUqviid prius actus intelligendi ut gnitionem confusam objecti, naturali acu-

species, quain ipsi negant. mine suo potest suffodere et discurrere in

(d) Item, in causis essentialiter unoquoque quid sit, componendo, divi-

ordinatis, inferior non inclinat su- dendo, ratiocinando, et sic inquirere quid

periorem, sed e converso; respe- respectu intellectus simplicis, id est, no-

autem intellectionis,pars intel- titife incomplexfe disiinctre, et propter

ctu
lectiva est causa superior quam quid respectu complexffi, ut respectu
conclusionis simplicis. In isto discursu
species alicujus objecti, ut patebit
in sequenti qusestione ergo obje- ;
intellectus inquantum discurrit estactivus,

ctumnon inclinat intellectum. in(iuantum tamen concipit est passivus.

Iste idem islam positionem de passionCy 20.
Henric. i

elc. Et littera stat in hoc, quod Henricus tractat.

COMMENTARIUS.
quodl. 3. qmesl. 6. videtur dicere, quod

19 (a) Tertia opinio. Hoec est opinio Hen- phantasma sive objectum relucens in
Opinio
lienrici. r'\ci, quodl. ^. q. 14. qui dicit quod intelli- phantasmate, tantum inclinat intellectum

gibile, ut simpliciter proesens intellectui possibilem, et excitat, quo excitato causat

non per speciem intelligibilem, sed per notitiam confusam, et patet littera.
21.
phantasma ut illustratur ab intellectu (b) Contra, neutra istarum. Hic Doctor

agente est in intellectu possibili ut in improbat Ilenricum quantum ad hoc, quod

memoria ; ut autem immutat ad actum dicit quod intellectus factus, in actu se-

intelligendi est in eo ut in intelligen- cundum notitiam primam confusam, est

tia, cujus notitia terminatur in ipsum activus notitise distinctfic. Et quserit Do-

objectum. Et quantum ad ista duo ctor, aut est activus virtute sui, aut vir-

intellectus est passivus, id est, quod tute notitioe confusse? Si virtute sui, non

objectum ut relucens in phantasmate est videtur rationabile quod aliqua causa pos-

in intellectu possibili ut in memoria, si- sit esse activa respectu perfectioris in ali-

ve est prfesens intellectui possibili ut qua specie, et nullo modo possit esse cau-

in memoria sive ut pars memori.ne. Nam sa activa respectu imperfectioris ejusdem

ut sic, movet intellectum ad cognitionem speciei. Et addit in eadem specie, quia Non sen
per
confusam, et sic intellectus patitur ab illo non sequitur absolute, si aliquid est cau- potens pi
ducere
realiter, quia recipit ab objecto cogniti- sa perfectioris, quod possit esse causa im- pertectii
potest
onem confusam. Ut autem immutat ad perfectioris, ut patet, quia agens naturale et
inteiiectus
imperfec
actum intelligendi, et hoc tantum inten- est causa formae substantialis, quse est tius.
'''ai"''
objecio
liQnaliter est in intellectu possibili ut in- perfectior materia, et tamen non potest
inLentiona- telHffentia, id est, est prsesens intellectui esse causa materife ; sed si potest causare
liter. °
possibili, ut inforraato illa cognitione con- perfectius in aliqua specie, potest etiam

fusa, quia tunc talis cognitio terminatur causare imperfectius in eadem specie.

ad ipsum objectum. Et hoc modo patitur Cum ergo in proposito intellectio confusa,

ctiam intellectus ab objecto intentionaliter et distincta ejusdem objecti videntur ali-

tantum. Etquid sit pati intentionaliter, vi- bi esse ejusdem rationis, quia ejusdem

de supra in qusestione immediate prfece- objecti ; ergo.

denti, ubi declaravi hoc. Adverte tamen, quod non sequitur ab- 22.

Deinde addit Henricus, quod intellectus solute quoJ notititE .dicantur ejusdem ra-

factus in actu primo, id est, ut habens co- tionis, quia ejusdem objecti, quia statim
 tlTST. III. QTIJ5STI0 VII. 355

sibi contradiceret, quia in secundo vult SGHOLIUM.

expresse distinct. 25. et alibi, quod co-
Ponit sententiam Divi Thomse, (quidquid
gnitio intuitiva et abstractiva differant
Tliomistae coramententur) scilicet intellectum
omodo specie,etiam respectu ejusdem objecti. Sic
esse mere passivura,et speciem intelligibilem
tise ab- erffo intelliffitur^quod duae notitine abstra
activce *"
esse totara gignendie notitire rationem^proba-
ctivse sunt ejusdem speciei, quando sunt tur auctoritatibus et duplici ratione.
eciei. ejusdem objecti non in se prpesentis, sed

in aliquo reproesentativo. Si autem dicas, (^) Quinta opinio ponit, quod li.
Opinio
quod respectu secund.e notitife, scilicet
species objecti in intellectu vel Divi Tho-
inre l.
distincta?, intellectus est activus virtute
ipsum objectum in se praesens, est p. q. 85.
ai-t.
notitiae confuste, contra boc arguit Do- gignens, vel est ratio gignendi no- 2. et3.
titiam actualem in intellectu de
tunc sequeretur, quod imper- et
ctor, quia ;
Anma
fectius esset ratio formalis producendi per- ipse intellectus tantummodo se lia- text. 8.

fectius, quod est impossibile. Hcec etiam bettanquam materiale, vel infor-
opinio retractata est, et supra improbata matus illa specie, vel per obje-
dist. 2. part. 2. et dist. 3. qucest. 6. Im- ctum supplens vicem speciei.
probatur etiam infra dist. 26. Ad hoc arguitur sic, Commen-
(c) Opinio etiam relractans non vide- tator de Anima, com. 5. Intellectus
3.

tur esse vera, etc. Si niliil, non magis se habet ad formas universales, sicut ma-

inclinatur intellectus nunc ad intelligen- teria prima ad formas individuales, et

dum objectum, quam prius inclinahalnr ;
alibi : Anima nostra est infinitum in ge-

si aliqua, aut illa forma est actus intelli- nere intelligibilium, sicut materia in ge-

gendi, et tunc oppositum opinionis eo- nere endum; et 3. de Anima, et 8,

rum, quia objectum causabit actum, quod Physic. Intellectus ante habitum est in Text. 32.
Text. 5.
ipse negat retractando positionem pri- potentia essentiali, sicut materia ante
mam;aM^ illa forma est aliquid prius formam; et 3. de Anima : fntelloctus

actu intelligendi, ut species intelligibilis nihil est eorum quce sunt ante intelligere.

recepta in intellectu possibili,<7Ham tamen Exomnibus concluditur po-

istis

neganl, ut supra patuit in qufestione im- tentiam intellectivam respectu in-

mediate prfecedenti. telligibilis, esse pui^e potentialem;
(d) Item in causis ordinalis inferior sed quod est pure potentiale non
non inclinat sup^riorem, sed c converso, potest esse principium activum
sed intellectus .
est causa superior quam alicujus actus, nisi informatum
species alicujus objecti, patet, quia in- aliqua forma, ot tunc principium
lellectus utitur magis specie objecti, formaleerit forma.
quam e contra ; sicut etiam dicimus, (b) Arguitur ulterius, quod ipsa

quod potentia est causa superior ha- forma, quae est principium agendi,
bitu, posito quod habitus sit causa acti- sit similitudo objecti, quia sicut

va actus, quia utitur habitu non e con- factio est formaliter per formam,
verso, ut patet infra dist. 11. ergo obje- qua faciens assimilatur facto, ita
ctum relucens in tali specie non inclinabit aotiovidetur esse formaliter per
intellectum. illam formam, qua agens assimi-
iatur objecto, et ita illa simili-
tudo erit formalis ratio agendi.
 3S6 LIB. I. SENTENTIARUM

qnod res speculativas, et cogitamus in rebus

(o) Ad hoc etiam addiicitni',
operativis futuris. Et infra Definitio igi-
agens indeterminatum non potest :

tur intellrctus materialis sive possibilis,

in actionem determinatam, vel cir-
illud quod est in potentia ad omnes
ca objectum determinatum nisi de- esl

terminetur; intellectus de se est inlentiones formarmn materialium uni-

indeterminatus ad omne intelligi- versalium, et non est in actu aliquod en-

omnem intellectionem, tium antequam inlelligal ipsum : haec

bile et ad
ergo ad hoc quod intelligat aliquid, ille.

requiritur determinatio aliqua ;

Ex omnibus istis auctoritatibus con- 24.

illa non est nisi per speciem intel- cluditur potentia intellectus respectu intel-

ligibilem, igitur illa species intel- Ugibiiis esse pure patentialis, et quod est

ligibilis requiritur ut principium pure potentiale, non est principium acti-

determinativum. vum alicujus actus, nisi informatus ah-

qua forma, et tunc principium formale

COMMENTARIUS. erit forma.

(b) Arguitur idterius. Deinde probat Exposi^
litters
Divus Thomas suam positionem per ratio-
23. (a) Quinta opinio. Hsec est Divi Thomfe
Opinio
parte suinmce, qucest. 83. art. 2. nem, et Httera sic exponitur : Faciens di-
Divi Tlio- in l.

mte. ratio citur assimilari facto primo fundamenta-

qui vult quod species intelligibilis sit

gigendi notitiam actualem, ita liter; quando ratio faciendi fundamentali-

formalis
tantum passive se habet. ter est similis termino formali rei factse.
quod intellectus
Exempkim, ignis facit ignem in materia
Et hanc positionem probat auctoritatibus
Primo anctoritate Commen- hgni, nam forma ignis in igne (quae est
et rationibus.

5. circa princi-
ratio formalis agendi vel faciendi) est si-
tatoris 3. de Anima, cap.
mihs formse ignis receptce in materia hgni.
pium, paulo ante positionem Theophra.ni
Themistii Intellectus se habel ad for- Secundo faciens dicitur assimilari facto Factioi
et :

com-
prima ad formaliter, sciUcet per factionem quse est
mas universalcs, sicut materia petit sim

respectus; taU factioni competit taUs tudo

formas individuales. Et alibi ; Animn et
non ex l

simiUtudo non ex se, sed a ratione for- sed a

nostra est infima in qenere intelligibilium, i'alione I

de maU, id est, quia taUs factio respectus est maii

sicut materia in fjenere entium. Et 3.

2. Inlellectus ante habi- taUs formte, ideo per iUam faciens assimi-
Anima,text. com.
in poleniia essenliali, sicut male-
latur facto. Sic dico de actione, quod per
tum cst

formam. Hoc idem 8. Physic. ipsam assimiiatur objecto, modo prtedicto

ria ante
text. com. 22. et 3. de Anima Intelle- :
de factione; cum ergo inteUectio sit simi-

eorum, quoi sunt ante intel hs objecto, sequitur quod ratio formaUs,
clus nihil est
Dico autem intelleclum, quo opi- qute erit ratio agendi, erit illa forma pei
ligere.

natur, el intelligit anima, et hoc nihil a- quam agens assimilatur objecto, circa

liud est actu eorum, quce sunt ante intcl-

quod est talis actio, et iUud videtur spe-

ligere. Et il)i Commentator sciUcet 3. de cies intelligibilis. Et cum dicit, et ita illa

Et intendo, inquit, pcr in- similitudo erit formalis ratio agendi, acci-
anima com. 5.

animw quw dicitur in- pit similitudinem fundamentaUter pro for-

tclleclum virtutem
tellectus vere, non virfutum qucB dicitur ma.

intellectus large, scilicet virtutem imagi- Ad hoc etiam adducitur. Adducit

(c)

nativam, sed virtutem qua distinguimus Thomas aliam rationem, qua probat (juod
 DIST. II. QUtESTIO VI (. 357

intellectus sit tantiim passivus respectu quit : II la tainen hiformatio sensiis qucc

intellectionis. Et ralio stat in lioc : Nnlhmi visio dicilur, a solo imprimilur corporc

agens indeterminatum potest in aliquam quod videtur; quod autem imprimi-

actionemdeterminatam circa objectum de- tur vel gignitur a solo corpore ,est
terminatum nisi determinetur aliunde, in- species, ergo illa species est visio
tellectus est de se indeterminatus ad om- secundum Augustinum. IIoc (b)
ne intelligii)ile et ad omnem inlellecti- idem secundo probatur per Philo-
onem ; ergo ad hoc quod intelligat aliquid, sophum 2. de Anima, qui vult quodText. m.
requiritur determinatio aliqua, et illa de- idem sit sonatio et auditio, quia
terminatio erit species intelligibilis ; er- idem est actus activi et passivi, et
gOf etc. per Philosopbum 3. Physicorum ;
xext. is.

sed sonatio in actu causat speciem

SGHOLIUM.
soni in aure; ergo illa species cau-
Opinio J^gidii fere eadem cum praecedenti sata est idem cum auditione, et
dicit intellectionem esse speciem, eam^ue ita species intelligibilis et intelle-
causari ab ipso objecto in se praesente, vel ab
ctio idem erit.
alia specie, vice ejus, suadetur quoad pri-
mam partem ex Augustino et Philosopho.
COMMENTARIUS.
15. Sexta opinio, qiise redit in
(a)
nio yE-
;iilJi idem quantum ad conclusionem liu- (a) Sexla opinio. Hsec est opinio /Egidii, 25
?.ll. 3.
2.etl3. jus quintse opinionis, est, quod ipsa Quodlib. 3. qmest. 12. et 13. qui dicit de^RSma.
notitia actualis genita, sive in sen- quod notitia actualis genita, sive in sen-
su sive in intellectu est species, et su sive in intellectu, est species. Et ratio
tunc sicut ratio formalis gignendi formalis gignendi notitiam actualem est
speciem actualem, quse dicitur no- ipsum objectum,vel aliqua species in vir-
titia actualis, est ratio objecti vel tute objecti ; sic intelligendo, quod quan-
species objecti in memoria, ita se- do objectum est in se prsesens, ab eo
quitur quoad
propositum, quod causatur immediate notitia, quse est spe-
ratio formalis gignendi notitiam cies intelligibilis; quando vero non est
actualem, est primum objectum pnesens in se, sed in specie intelligibili,
vel aliqua species in virtute obje- tunc una species intelligibilis causatur ab
cti. alia.

Et hoc, ita quod quando obje- (b) idem secundo probatur per
IToc 26.

ctum est in se praesens, ab eo egre- Philosoplium 2. dc Anima, text. com. 138. estsonatio
el
ditur vel generatur spccies quae Dicit enim ibi Aristoteles : Sensibilis au- auditio.

est intellectio, cum autem non est tem actus et sensus idem est unus, esse
in se prsesens, sed pcr speciem in autem ipsorum non idem; et ibi Com-
memoria, tunc per illam speciem, mentator : Actio, inquit, sensibilis ex a-
vel virtute illius speciei, gignetur nima in movendo sentiens, et actio sensus
alia species qua^ est intellectio. quce pst in sentiente, scilicet qualilas qua
Pro ista opinione, qnatenus di- sentiens, qucdilates in movendo etiam
cit speciem intelligibilem esse no- virtutem visionis, est ecuiem actio; licet

titiam actualem, adducitur Augus- modus esse sensibilis extra animam dif-

tinus 2. de TrinlUUe, cap. 2, ubi in- fcral a modo sui essc in senlienlc, verbi
 358 LIB. I. SENTENTIARUM

gratia, quod sonus qui est in actu exlra ctus, quia nihil videtur essentiali-
animam, ita movet instrumenlum audi- ter ordinari ad illam operationem,
tus, sicut auditus qui est in aclu movet ad cujus principium se habet in
virtutem auditus. Et vide litteram. potentia contradictionis, sicut ad
accidens per accidens, sicut cale-
SGHOLIUM.
fieri non videtur propria per-
Gonclusionem, in qua Divus Thomas et fectio ligni, ex quo lignum se ha-
yEgidius conveniunt, videlicet intellectum bet ad calorem sicut ad accidens
non esse activum, rejicit Scotus, per aliquot per accidens; sed ita se haberet
argumenta adducta num. 7. et sequentibus
intellectus secundum istam opinio-
contra secundam opinionem Goffredi, tri-
buentis totam activitatem objecto, et per alias
nem, ad speciem intelligibilein,
tres rationes speciales. quae esset principium intellectio-
nis,igitur,etc. Similiter tertio tam
16. (a) istarum duarum
Conclusio in sensu quam in intellectu posito
ReproOatio . . ,,. . ,

opinionis opmionum ultimarum improbatur i

eodem major at-
reprsesentante,
D. Thom.
et per qusedam argumenta facta con- tentio vel conatus facit actum
tra opinionem secundam. Nam ef-
^gidii.
perfectiorem. Idem enim habens
fectus ^equivocus non potest ex- eamdem speciem intelligibilem vel
cedere in perfectione causam phantasma, perfectius intelligit
seqiiivocam, sed deficit necessario illudad cujus intellectionem ma-
ab ea; intellectio esset effectus gis conatur, et minus quando mi-
sequivocus speciei intelligibilis si nus, ita etiam in sensu eodem ob-
ab ea sola causaretur, et ita sim- jecto prsesente, et in eodem lumi-
pliciter esset imperfectior specie ne, et eadem distantia perfectius
quod non est verum.
intelligibili, videtur aliquid per majorem at-
Similiter habitus non videtur tentionem in videndo. Patet etiam
necessarius, sicut argutum est ibi exhoc quod magis quandoque Ise-
in quinta ratione. Similiter quo- ditur visus propter majorem at-
modo fleret discursus? Similiter tentionem, imo cseteris paribus.
quomodo reflexio? quomodo cau- unus oculus magis attentus posset
sarentur relationes rationis sive multum otfendi in visione alicuius
intentionis Logicae? quomodo com- in qua minus alius offenditur, si-

plexio falsa cui assentiretur tan- cut patet per experientiam. Patet
quam verse, si sola species intelli- etiam secundum Augustinum2. de
phantasmate, esset
gibilis genita a Trinitate, cap. 2. quod in attento
ratio formalis omnis intellectio- multum remanent species post vi-
nis? sionem, quae non remanent in ocu-
17. Similiter tunc species esset ma- lonon attendentis.
gis potentia intellectiva quam in- Ad ista tria media potest responderi. Aflditio

tellcctus, et ita ipsa separata ha- Ad primum, quod potentia intellcctiva,

beret eumdem actum, sicut cnlor esl qua inteUigimus, intelligimus autem
separatus calefaceret. Similiter ea inquantum ipsa liabet formaliter in-

secundo tunc intelUgere non videre- tellectionem, species autem non' est nata

tur propria perfectio ipsius intclle- habere eam, nec esse ratio habendi illam.
 . ,;

DIST. 111. QUyESTlO VII. 359

Quod addiicitur, quod etiam separata ha- cet quod licet illud quod est visio,
beret aclum, si intelligafur habere sub- dicatur species, tamen est aliquid
jective, patet quod non valet; si effective, aliud prius eo in oculo, et alterius
respondeo non habet passum in quod rationis, et illiul ut communiter
agat, prcecipue si non est nata esse prin- dicitur, est species, et ita species
cipium agendi in aliud, quia non est proprie dicta differret ab actione.
factionis principium, scd iantum acti- Si dicas, quod species
medio in
onis immanentis in eodem siibjecto cum differt a specie in oculo propter
ipsa. diversa recipientia, hoc nihil est,
Ad secundum potest dici, quod major quia sicut albedo est ejusdem
illa, scilicet nihil videlur essentialiter rationis in lapide et equo, et ideo
ordinari, elc. falsa est in his quce non utrumque est formaliter album
possunt ex se consequi finem ad qnem secundum eamdem rationem albi
ordinantur, sed tantum actione extrinse- ita si illa qualitas quse dicitur
ci dantis sibi aliquod accidens per quod species, ejusdem rationis
sit in
operatur, et attingat finem suum, sic est oculo et in medio, si illa de se
hic
sit visio formaliter, visio forma-
Ad tertium, illa attentio voluntatis esl
liter utroque, et
erit in in quo-
qua vehementius applicante se ad obje- cumque est formaliter visio, illud
ctum, polentia cognitiva inferior vehe- formaliter est videns. Principale
mentius patitur ab illo objecto, et ideo etiam propositum patet, quia in
perfecliiis cognoscit, licet non agat ad oculo caeco, manente tamen sic
illam secundum actam.
mixto ut prius, causatur species,
similiter in oculo
dormientis
SGHOLIUM.
alias non excitaretur ab excellenti
sensibili prsesente, non etiam ali-
Rejicit specialiter Mgidiixm, quatemis
dicit intellectionem seu visionem esse ipsam ter aliquis excitaretur a sono ex-
speciem, tam quoad visum quam quoad in- cellenti, nisi species esset in aure;
tellectum. tamen in istis non est visio, ita
etiam in oculo bene disposito
Sed contra secundam opinionem recipitur aliqua species ejusdem
arguitur specialiter quod ipsa sit rationis cum illa quse est in me-
falsa, tam in sensu quam in intel- dio, ex hoc quod ipsum organum
lectu. In sensu, quia si species is- est similis dispositionis cum
ta quse est visio, sit ejusdem rati- medio, propter perspicuitatem
onis cum illa quseest in medio, illa utriusque et diaplianeitatem, ex
in medio erit formaliter visio; 2. de Anima, et ista non erit for-
ergo medium formaliter habens maliter visio, sed prior visione.
eam erit formaliter videns. Si au- Quod etiam hoc de intellectu sit i''-

tem prseter lianc speciem in visu falsum, patet conjungendo aliqua

quae ponitur visio, sit alia alterins dicta sic opinantis. Posuit enim
rationis ab ea, et alia ejusdem ra- nullam esse aliam speciem ab,
tionis cum illa quoe est in essentia divina in visione beata,
medio, habetur propositum, scili- et beatitudinem essentialiter con-
 360 LIB. I. SENTENTIARUM
sistere in sola visione. Conjimge tontnm intellectio est ab objecto, ut a ^® ^S>^
^'-

istud dictum; qnod visio formali- Ciiusa efficiente totali vel partiali, sed est 13. quodi.

ter est species, et sequitur quod ad ipsum ut ad terminans, sive ul circa

beatitudo nostra erit formaliter quod ipsa est. Differentia istarum rela-
essentia divina; probatio, bcati- tionum patet, quia ulraque est sine alia.

tudo formaliter est visio secun- Prima sine secunda in calore genito;
dum eos, visio formaliter cst secunda sine prima in intellectione la-

species secundum eos, species est pidis, si feret immediale a Deo in me.
formaliter essentia divina ergo ; Prima non est idenlica, quia idem ab-
essentia divina est formaliter solutum posset fieri ab alia causa. Se-
beatitiido nostra. Sed hsec conclu- cunda videtur identica, quia nullus actus
sio est inconveniens, aut negent natus esse circa objectum, posset esse

istam praemissam, quod visio est idem et non terminari ad idem obje-

species, aut ponant quod essentia cfum. Secunda non esl ad aliquam caii-

divina habet aliam speciem a se, sam, quia positis omnibus causis, prceter
aut beatitudinem essentialiter in hoc requiritur in tali actu aliquid ter-

alio quam in actu visionis. minans. Patet etiam dividendo, non est

A('ditio. Si dicatur, ubi esi species intelligibilis forma, nec cfficiens. Patet, non /inis,

alia ab objecto, illa est inleUectio ; sed quia objectum ut est primum circa quod
ubi non est alia species ab objecto, ibi est actus, non est propter quod amatum
inteUectio non est objectum in beatitu- cUcitur actus, nec est materia circa, sive
dine ; igitur negarent speciem aUam ab in, sive ex qua.
objecto et actu, sed non negatur esse

aUa ab objecto. COMMENTARIUS.

Contra : NuUius objecti est aUa spe-
27.
cies inteUigibiUs nisi sola inteUectio, (a) Conclusio islarum duarum opini-

sectmdum istos ; igitur cujus objecti est onum ullimarum improbatur per qusedam
inteUectio aUa ab ipso, ejus est species argumenla facla contra opinionem secun-
intcUigibiUs ; igitur ita debet concedi dam, qucB opinio atlribuebat totam activi-

species in visione Dei, sicut in inteUe- latem objecto, ut supra patuit. Et littera

ctione cujuscumque aUerius objecti. patet usque ibi : Sed contra secundam
Nota, quod inteUectionis ad objectum opinionem arguitur speciaUter, quod ipsa
inquantum est motivum inteUectus, sive sit falsa, tam in sensu quam in intellectu,

magis proprie inquantum est causati- quia tunc medium dicerelur videre, si

vimi inteUectionis, est relatio pertinens species sensibilis et visio essent idem,
ad secundiim modum relalivorum , sicut quia species sensibilis etiam recipitur in
FiUi ad Patrem, vel coloris geniti ad medio. Nec valet dicere, quod species
gignentem. Rclatio etiam inteUectus ad in medio et in organo sunt alterius rati-

objectum ut mobiUs ad motivum, per- onis, quia receptiva sunt alterius rationis,

tinet ad secundum modum, sicut relatio quia albedo inlapide et in equo sunt ejus- Albedol
in
calefactibiUs ad calefactivum ; sed prce- dern rationis, et tamen equus et lapis japide.e

ter istas relationes secundi modi, est differunt specie. Tum

etiam, quia in oculo equo'sun
aUa relatio intcUectionis ad objectum coeco, manente tamen sic mixto, ut prius ^J"f;'^^" rationisl
ut terminati ad terminans, Non enim causatur species, et tamen non videt.

I
 ;

DIST. 111. QU^STIO VII. m

Similiter in oculo dormientis, alias non ctas contra primam opinionem.
excitarelur ab excellenli sensibili prao- Et etiam, quia tunc actus non
sente. Et tola ista littera clara est. esset similitudo objecti, nec distin-
gueretur essentialiter propter di-
SGHOLIUM.
stinctionem objecti, quia essen-
Resolvit Scotiis objectum non esse totam tialis distinctio non est ab eo quod
causam intellectionis, propter adducta con- non est causa, nec esset simpli-
tra secundam, quintam et sextam senten-
citer perfectior iutellectio perfe-
tias, neque animam esse totam causam
ctioris intelligibilis, posito fiequali
propter allata contra primam opinionem
Henrici, et alias rationes speciales hic conatu hinc inde ex parte intel-

positas ; sed totalem causam intelleclionis lectus. Probatio, quia posita causa
conflari ex objecto et anima, ut ex duabus totali efficacius operante, sequi-
causis partialibus essentialiter subordinatis, ita
tur perfectior actio, et si
quod clare explicat.
anima esset causa totalis, ubi-
Ad qiiaestionem (a) respondeo, et cumque ipsa ex parte sui perfe-
dico quod intellectio actnalis est ctius ageret ex majori conatu,
aliquid in nobis, non perpetuum, perfectiorem intellectionem pro-
Gonsimili-
sed habens me post non me, sicut duceret, et ita intellectio Dei ter
videtar
experimur. Istius ergo oportet non esset perfectior intellectione posse
argui de
ponere aliquam causam activam, muscse, quod est contra Philoso- partiali

et aliquo modo in nobis, alioquin phum 10. Ethic. 1. ponentem feli- causalitate
respectu
non esset in potestate nostra in- citatem in speculatione objecti infinitoruin
qniere
telligere cum volumus, ciuod est perfectissimi. in
coUatione
contra Philosophum 2. de Anima Videtur etiam (c) quod tunc esset Paris.

apparet etiam hic, quod oportet inflnita activitas in intellectu,

concurrere animam et objectum inquantum est activus respectu
prsesens, et hoc in specie intelli- omnium intellectionum, quia ad
gibili, sicut dictum est in praece- unam intellectionem unius rati-
denti qusestione, quia alio modo onis requiritur aliqua perfectio
non est prsesens ut actu intelligi- in causa illius intellectionis, et
bile, loquendo de sensibili objecto ad aliam intellectionem alterius
et materiali. Dico ergo tunc, quod rationis requiritui* tanta perfe-
istius intellectionis non est to- ctio, vel major; ergo habens
talis causa activa objectum, nec hanc et illam, est perfectius quam
in se, ncc in sua specie, sicut habens illam tantum, et ita ha-
apparet per rationes contra se- bens infinitas tales, ut totalis cau-
cundam, quinlam et sextam opi- sa, est inflnitum in perfectione.
nionem. Et etiam quia tunc non Similitcr non videretur quomo-
posset salvari imago in mente ut do aliqua tota scientia continere-
mens est, quia nihil ipsius mentis tur virtualitei" in objecto, si sola
haberet rationem parentis, nec anima intellectiva haberet causa-
tota causa intellectionis (b) est litatem respectu actus et habitus.
anima intellectiva, vel aliquid ejus Ex istis solvitur qujpstio sic :

formaliter, propter rationes fa- Si ergo nec anima sola, nec o))-
 ,

362 LIB. I. SENTENTIARUM

jectiim soliim sit causa totalis recipit suam causalitatem a cau-

intellectionis actualis, et ista sola sa perfectiore; nec tota illa cau-
videntur requiri ad intellectionem, salitas est eminenter in causa
sequitur quod ista duo sunt una perfectiori, sed aliquid addit cau-
causa integra respectu notitise sa imperfectior, tantum quod
in
genitas. effectus non solum non potest *
'alias, po-
test
Et ista est sententia Augusti- esse perfectior a causa perfecti- esse perfe-
ctior
ni, 9. de Trin. c. uU. sicut allega- ori, phisquam ab imperfectiori, a causa
tum arguendo contra primam
fuit imo non potest plus esse a perfe- perfectiori
simul
opinionem Liquido tenendum est,
: ctiori tantum quam ab imperfe- quam a
causa
etc. ctiori tantum. sola perfe-
ctiore.
21. Qualiter (d) autem hoc sit intel- (e) Ad propositum , objectum Optime es-
plicat
ligendum, distinguo de pluribus intelligibile prsesens in se vel in quomodo
intellectus
causis concurrentibus ad eumdem specie intelligibili, et pars intel- et
Bp cies sunl
efFectum. Qu^edam enim ex ffiquo lectiva, non concurrunt ut causse causae
subordina-
concurrunt, sicut aliqui duo tra- ex sequo ad intellectionem, quia t£e

hentes aliquod idem corpus. Quae- tunc alterum haberet causalitatem essentiali-
ter.
dam yero non ex sequo, sed ha- talem imperfectam, et reliquum
bentes ordinem essentialem et ; suppleret eam et si alterum es-
;

hoc dupliciter, vel sic, quod supe- set perfectum, posset habere in
rior moveat inferiorem, ita quod se uno existente totam causali-
inferior non agat nisi quia move- tatem amborum, sicut si virtus
tur a superiore, et tunc inferior motiva unius esset perfecta, sup-
habet a superiore virtutem illam pleret virtutem alterius, et tunc
qua movet. species esset quasi quidam gradus
Quandoque autem superior non intellectualitatis, supplens gra-
movet inferiorem, nec dat ei vir- dum intellectualitatis deficientem
tutem qua movet, sed superior intellectui, et tunc si fieret per-
de se habet virtutem perfectiorem fectior intellectus, secundum gra-
agendi, et inferior habet imper- dum talem, posset sine specie et
fectiorem virtutem agendi, nec sine objecto habere actum intelli-
tamen recipit virtutem istam im- gendi,qaod est falsum.
perfectiorem a superiori, quse est Concurrunt ergo ista duo, ut
perfectioris virtutis. Exemplum habentia ordinem essentialem
primi membri hujus secundse di- non tamen primo modo, quia nec
visionis, de potentia motiva qu^B intellectus dat objecto vel speciei
est in manu, et baculo, et pila. rationem sua3 causalitatis. Non
Exemplum secundi membri, si enim objectum natum est in se
mater ponatur virtutem activam vel in specie sui facere intellec-
habere generatione prolis, illaet
in tionemper quod recipit ab
aliquid,
potentia activa patris concurrunt intellectu, sed ex natura sua; nec
ut duse causse partiales, ordinat?e intellectus recipit suam causalita-
quidem, quia altera perfectior tem ab objecto vel specie objecti,
reliqua, non tamen imperfectior sicut probatum est contra quin-
 DIST. III. Qa^STlO VII. 363

tam et sextam opinionem in ista qnia seque perfecta est potentia

qusestione. motiva sine tnli acutie, et ita
Sunt igitur causse essentialiter eodem modo utitur ea quando est
ordinatse ultimo modo, scilicet in alio conjuncto manui ut cultello,
quod una est simpliciter perfe- sicut uteretur ea si esset in manu.
ctior altera, ita tamen quod utra- Ita in proposito, si species posset
que in sua partiali causalitate est esse inexistens intellectui absque
perfecta, non dependens ab alia. inhserentia per modum formse, si

!2. Siarguitur (f) contra istud, quod isto modo inexistens esset suffl-
in causis talibus essentialiter ordi- cienter conjuncta intellectui, pos-
natis,neutra est perfectio alterius ;
sent istse duse causae partiales,
ergo species intelligibilis non erit intellectus et species. conjunctae
forma ipsius intellectus. sibi invicem, in eamdem operati-
Similiter ad idem, si sit perfectio onem in quam modo possunt, quan-
intellectus, et totum hoc sit ratio do species informat intellectum.
agendi ergo una operatio utpote
;
Quod etiam apparet, ponendo ali-
intellectio, non habebit unam for- quod intelligibile prsesens sine
malem rationem agendi, sed erit specie. IUud enim
objectum est
ab ente per accidens, quale est causa partialis, et non informat
hoc totum, intellectus habens spe- intellectum, qui est altera causa
ciem, quod est inconveniens, quia partialis ; sed ista^ duse causse par-
quidquid non est per se ens, non tialesapproximatse absque infor-
per se est ratio formalis agendi. matione alterius ab altera, per
erentia Respondeo ad primam, accidit solam approximationem debitam,
causant unum effectum commu-
eciei
lerac- speciei inquantum est causa par-
lens
ad tialis respectu actus intelligendi nem.
onem (.y^j^ intcUectu, ut cum alia causa Per idem patet ad secundum, 23.
lectus.
In causa
partiali, quod ipsa perficiat intel- quia in unoquoque ordine causse complecten-
te
lectum, quia etsi perflciat eum, oportet ponere respectu unius ef- plures par-

non dat tamen intellectui ali- fectus, unam per se causam et nontiales
requi-
quam actualitatem pertinentem ad unam per se rationem causandi. ritur
unitns nisi
causalitatem intellectus exem- ; Ita intellectus in suo ordine cau- ordinis
elsiadsit
plum, potentia motiva in manu salitatis est unus, et habet unam unitas
per acci-
potest uti cultello inquantum acu- formalem rationem causandi, et dens
hoc aciiJit.
tum est, ad dividendum aliquod species vel objectum in suo ordine
corpus; ista acuties si esset in causandi est una causa, et habet
manu ut in subjecto, posset manus unam rationem causandi, sed non
uti ea ad eamdem operationem, et oportet talem causam, prout com-
tamen accideretmanui, inquantum plectitur omnes causas partialcs,
in ea est potentia motiva, quod habere unam rationem causandi
in ea acuties esset, et e converso, nisiunitatem ordinis, quia si cum
quia acuties nullam perfectionem unitate ordinis concurrat unitas
daret manui, pertinentem ad po- per accidens, hoc accidit, sed uni-
tentiam motivam. Quod apparet, tas ordinis est per se. Exemplum,
 36i LIB. 1. SENTENTIARUM

Sol in sno ordine causandi habet {h) Nec tota causa intellecHonis esl anima ^
29.
Animanon
imam rationem causandi respectn ^//fe^^ed^ua. Propler raliones factas contra esttoia
caiisa inlel-
prolis, ct pater in suo ordine cau- opinionem primam, el ullra illas assignat lectionis.

sandi est una causa unius rationis ;

etiam aliquas speciales.

sed causa totalis, quse complecti- Prima, quia si objectum non esset ali-

tur patrem et Solem, non habet quo modo causa activa inlellectionis,

aliquam unam rationem forma- tunc aclus intelligendi non esset similitu-

lem causandi, sicnt non est una do objecli, quod patel, quia cognitio talis

causa nisi unitate ordinis, etsi esl determinala similitudo talis objecti, et

contingat causas sic ordinatas prffi- repugnat sic, quod sit similitudo alterius

ter unitatem ordinis, habere uni- ol)jecti. Sequitur ergo, quod ipsa in

tatem per accidens, inquantum essendo liabeat esse, saltem partialiter a

scilicet una accidit alteri, hoc non tali objecto, nam ex quo intellectus ex se

convenit eis per se inquantum unif MMniter agit circa quodcumque obje-

causse sic ordinatce. ctum, non videtur quod possit dari uni
actui intelligendi, quod sit similitudo

COMMENTAUIUS. magis unius objecli quam alterius. Sicut

ergo species sensibilis, puta albedinis, sic

28. [d) Ad quasslionem respondeo. Nunc Do- est simililudo albedinis, quod non potest
OpinioSco-
ti
'
ctor respondendo ad quaislionem declarat esse similitudo nigredinis, et lioc habet
a quo ca>i-
setur
inlentionem suam, videiicet quod intelle- ab albedine causante ipsam speciem sen-
intellectio.
ctio causatur ab inlelleclu et ab objeclo, sibilem ; sic videtur impossibile, quod
ut a duabus causis partialibus. Et primo unus actus intelligendi sil sic determi-
dicit quod objeclum noii est totalis causa nala similitudo alicujus objecli, quod nid-
intelleftionis, sicut supra expositum esl; lo modo alterius, et non sit causatus ab
et ad hoc adducil unam specialem rati- objecLo dante sibi tale esse,
Nota.
onem, quia si objeclum esset totalis cau- Et nota, quod aclus intelligendi non
sa, non posset salvari imago in mente ut dicitur similitudo objecli in essendo, sed

mens est, quia niliil ipsius mentis liaberet tantum in reprsesentando, differenter ta-

ralionem parenlis, accipit enim hic men- men a specie intelligibili, quia aliter actus

tem pro ipsa anima intellectiva; et vult intelligendi est simililudo objecti, et aliter
quod in mente ut mens esl, sit imago species intelligibihs, ut exposui in quae-
Trinitatis, ut patet per Augustinum 14. stione de specie inlelligibili, in respon-
de Trinit. quia meminit sui, cognoscit se, sione ad quaistionem.
et diligit se. Qusero ergo a quo ipsa co- Si dicalur : Nonne aclus intelligendi
gnilio est causala? Si dicis, quod non abslraclive causatur a specie intelligibili,et
ab ipsa anima vel a parte intellectiva non ab objecto relucente in tali specie ?

animae, sequitur quod in ipsa non sit ima- Dico, quod sic. Quomodo ergo actus in-
go, quia tunc non erit ibi prima pars iiua- telligendi erit simililudo objecti, ex quo
ginis, qua) est parens, quye reprsesentat non causalur abillo? Dico, quod sufficit

Patrem, in quo est sununa ratio paren- quod sit causatus a specie intelligibili

tis ; ergo anima concurrit active ad intel- supplente vicem objecti, praecipue cum
leclionem. Sed de lioc prolixe patebit ipsa sit talis naluraj, quod liabet causare

quaest, ult. praesenlis dist, et in 3. dist, 16. actum intelligendi similem objecto cujus
 DIST. ril. QU^STIO VII. 365

est species; est enim species inteiligibilis ditficultates. Primo, quia diceretur quod
causa delerniinati aclus determinate re- cognitio liominis esset nobilior cognitione
praesentantis praicise tale objectum. lapidis, quia esset dislincta specie a co-
30. Secunda ratio est ibi : Nec dislinguere- gnitione lapidis, et nobilior species ex sua
tur essenlialiier propter distinctionem ob- ratione formali, species enim se liabent
jecti. sicut numeri, ut patet 8. Met. l. c. 25.

Dupiex est Pro inlelligentia liujus litlerye, nota quod si distinguerenlur specie,
Dico,

essentia/^. QU-od duplex est distinctio essentialis, sive inquanlum producunlur ab anima ut a
aliqua dicunlur essenlialiter distingui du- totali causa, tunc quuero a quo habent
pliciter. Uno modo formaliter et quiddi- ut distinguantur sic? non quia terminantur
talive, ut liomo et asinus distinguuntur ad diversa objecta, cum prius sint in se
essentialiter per rationes formales distin- talia quam intelliganlur terminari. Aul
guendi, quse sunt de intrinseca ralione ideo distinguuntur specie, quia anima
illorum, ut liomo per rationale, et asi- liabet virtulem posse producere intelle-
nus per irrationale. Alio modo extrinsece ctiones objectorum species distinclas, et
et originative, sicut liomo et asinus di- lioc non, quia tunc, vel omnes simul pro-
cuntur distingui essenlialiter per causas duceret vei nullam, patet, quia quando
effectivas essentialiter distinclas causan- agens est dispositum et materia disposita,
tes aliud et aliud esse ; quando ergo si est agens nalurale, staiim sequilur
cognilio liominis et cognitio asini dicun- actio. Sedanima, per te, est talis causa et
tur distingui essentialiler per liominem disposita, et ipsa eliam est passiva sive
et asinum, tanquam per duo objecta receptiva, et optime disposita, et respectu
specie distincta, non potest dici quod ta- omnium intellectionum ; ergo omnes in-

lis distinctio sit ab objectis ut tanlum ter- tellectiones producibiles simul erunt pro-
minativis. Tum, quia olDJectum ut termi- ductae, vel nulla, cum non sit major ratio

nativum est posLerius actu intelligendi de una quam de alia ; si enim agens non
ad quem terminatur, accipiendo objectum potest simul producere distincta, puta
terminativum ut includit respeclum quo ignis diversos ignes, hoc est, quia simul
aclu terminat, et tunc non disLingueren- non habet materiam disposiLam ad reci-
tur proprie essentialiter, sed tantum per piendum et si haberet decem malerias
;

aliquid posterius. Tum, quia de rigore leque dispositas et sequaliter sibi prcBsen-
sermonis aliquid dislingui essentialiter tes, vel simul produceret decem vel nihil,
per alia, vel est propter distinctas raii- quia non essel major ralio de uno quam
ones essentiales in eis, vel propler distin- de alio ; sequeretur etiam, cum sit activa
cta principia essentialiter nata causare mere naturahler et passiva optime dispo-
essentialiter dislincta. Si ergo istse cogni- sita, etiam respectu infinitarum inlelle-
tiones distinguuntur essentialiter per ob- ctionum, quod simul inteiligeret infinita,
jecta, hoc erit tantum, quia illa olDJeela ut potest deduci ex his quae supra dixi
nata sunt causare tantum dislinclas cogni- dist. 2. guaest. 1. ubi probatur infinitas
tiones essentiaUter. Dei.

31.
Terlia ratio est ibi : iSec esset simplici- Secunda difficullas estibi : De dicto Phi- 32.
ter perfectior, etc. Et ratio est clara in losophi, quod felicitas est in speculalione
"''''
.
'^''tat
littera. IIoc non probat cognitionem esse nobi-
>ubitatio. Sed in ista ratione occurrunt aliquae liorem, quia causata a nobihori objecto.
 m LIB.I SENTENTIARUM.

Tum quia substanlia separala non movet primi, summi boni, et sic de aliis, et sic

intelleclum nostrum pro statu isto, de concurrunt plures causse partiales. Si er-
alio aulem statu dubilavit Aristoteles. go tota cognitio esset ab anima, una co-
Tum quia tantum cognoscimus de illis gnitio non esset nobilior alia.

communia nobis et illis, ut supra patuit in Dico secundo, quod si felicitas consistat 33.

qusest. \. prologi, et pnssenli dist. qusest. I. secundum Aristotelem in speculatione

et cognilio illorum communium tan- substantiarum separatarum, et hoc quoad
tum causatur a sensibilibus, ut supra pa- propria ipsarum ; si illse non concurrerent
imV praesenti dist. quaest. 1. 2, e^ 3. el sic active, dando talem perfeclionem cogni-
non sequitur ista nobilitas propter causa- lioni, cognitio illarum non esset nobihor
litatem objecti, cum illud sit tantum sen- cognitione lapidis, imo cognitio lapidis,

sibile. Si autem loquamur de stalu alio, posset esse nobilior si anima majori co-
adhuc non sequitur, quia felicitas maxime natu ipsam producat, et si pro statu islo

nobiiissima erit in speculatione primae non moveant, tamen pro alio slatu pote-

substantise, et illa non movet aliquein in- runt movere , loquendo de substantiis

tellectum prceter divinum, ut probat Do- separatis aliis a prima. De alio autem
ctor q. 14. quodlib. statu dico, quod licet essentia divina non
Solutio Dico salvo semper meliori judicio, quod moveat naturaliter nisi intellectum divi-
in^eniosa.
phantasma, puta enlis in aclu entis abso- num, lamen voluntas divina perfecte sup-
luti, ut pula phantasma albedinis causat plet vicem illius objecti causando partia-
unacum intelleclu agente speciem inlelli- Ilter, vel totaliler visionem divinae essen-
gibilem albedinis, et coloris, et qualila- tise in intelleclu Beati, etc.

tis, et actus, et absoluti, et entis, ut su- (c) Quarla ralio, qua probat quod anima
pra exposui g. 1. prxsentis dist. 2. g. 2. non sit totalis causa actus inlelligendi est
Similiter phantasma alicujus primi in alio ibi : Videtur etiam, quod tunc esset infinila
genere causat simiUtudinem alicujus pri- activitas in intellectu, haec ratio patet hic,
mitalis et superiorum. Simililer phanlas- et ex his quee dicta sunt supra in dist. 2.

ma alicujus boni causat speciem inlelli- quasst. 1.

gibilem boni talis naturae specifice et ulti- Quinta ratio est ibi : Similiter non vi-
mo omnium superiorum, et sic de aliis. deretur, quomodo aliqua tota scientia vir-

Et nota, quod species intelligibilis entis tualiter contineretur in objecto, si sola

(cum non
in se et primitatis, et bonitatis anima intellectiva haberet causalitatem
necessario includant imperfectionem, cum respectu actus et habitus, et haec ratio su-
possint stare cum iniinitate) potest dici pj-a exposita est in qusestione de specie
nobilior specie inlelUgibili albedinis, quse intelligibiU respondendo ad rationes Ilen-
QuomoJo
de necessitate includit imperfectionem; rjci^ Concludit ergo Doctor quod intelle- intellectus
et
species ergo inteUigibilis enlis (suppo- ctus et objeclum sunt duae causae partia- obiectuin
sunt
nendo quod habeat speciem intelligibilem jes intellectionis integrantes unam tota- duse causa
partiales
propriam) sic causat parliaUter cogniti- lem, quia secundum Augustinum 9. de integrantei
unani
onem abslractivam entis, quod non pos- Trinit. ex cognoscente et cognilo paritur
totalein.

set alia species intelUgibilis causare ;

et notitia.

simiUler species boni, et primi, et actus, Tamen Doctor non vult, quod omne
et conjungendo ista simul causant cogni- objectum inlelligibUe sit partialis causa
lionem parlialiter, puta enlis primi, actus inteUectionis ,
quia tunc entia rationis
 DfST. Iir. QU^STIO VIT. 367

possent causare parlialiler notiliam sui, quod inferior non agat nisi quia movetur
et similiter relationes reales, et similiter a superiore, et tunc inferior habet virtu-

negationes et privationes, et hujusmodi, ?em illam qua movet a superiore. Exem- Exempium
pulchrum.
cujus oppositum probatum est supra q. 3. plum, potenlia motiva, quse est in manu,
prsesenlis dist. Debet ergo sic inlelligi, baculo et pila ; si enim baculus movet
quod ex cognoscente et cognito causaLur pilam, hoc habet a manu actu movente
notilia, ita quod causatur partialiler ab ipso baculum, et Iioc modo Deus et homo sunt
cognito, vel saltem ab aliquo virtualiter, causffi essentialiter ordinatae, quia homo

vel essentialiter continenle ipsum, et in non agit nisi in virtute Dei, et eo modo
lioc supplenle vicem talis objecti, ut pro- movet quo movelur a prima causa, et de
lixe exposui supra dist. prassenti quaesl. 3. )ioc satis dictum est in isto primo dist. 2.

34. (d) Qualiter autem hnc sit inlelligendum parte 1. contra Occham. Non credo tamen
distinguo de pluribus. Hic intendit decla- quod baculus habeat formahter aUquarn
rare, quomodo objectum et inlellectus aclivitatem respectu molus pilae, sed tota
concurrant ut duae causse parliales ad activitas est a manu movente baculum, et

aclum intelligendi. Declarat ergo primo ulente ipso ut insLrumento, sicut utens
quomodo dicuntur plures causae concur- serra in scindendo lignum, de hoc in 4.

rere ad eumdem effectum. Et dicit, quod dist. I. quxst. \. et 4. vide ibi, et quae
quaedam concurrunl ex aequo, sicut duo etiam exposui. Sed homo habet propriam
claratio tralientes aliquod corpus. Et dicuntur con- activilatem ,
propriam formam agendi,
uomodo
causee currere ex aequo, quia sunt causae ejus- tamen in agendo dependet a prima causa,

ipHciter ^^^^ rationis, ita quod una non dicuntur et quomodo hoc, vide supra dist. 2. et in 4.
ossunt
gjj gjj^ ratione formali principalis,
^ ^ et alia disl. 1. qicgest. 1.
)ncurre- '

!«•
minus principalis, quia si virtus ut octo Sunt ergo aliquae causaj essentialiter 35.

esset necessaria ad trahendam navem, si ordinalae, quarum una agit in virtute al-
unum trahens haberet virtutem ut sex, et terius, sic quod tota aclivitas est a supe-

aliud ut duo, licet illud ut sex perfectius riore, ut dixi de movente pilam mediante
concurrat, et illud ul duo imperfectius, baculo, et alia agit in virtute alterius, sic
tamen hoc est in eadem virtute secundum tamen quod habet activitatem et formam
speciem, hcet in uno sit perfectior, el in propriam respectu ejusdem effectus. Se-
alio imperfectior ; et si virtus ut duo, quitur : Quandoque autem superior non
augeretur ut sex, aeque perfecte traheret, movet inferiorem, nec dal ei 'rirtutem,

et si haberet virtutem ut octo, solus suf- quia movet, sed superior de se, id est, ex
ficeret. sua ratione formah habet virtutem perfe-
Sunt ergo concurrentes ex sequo, quia ctiorem agendi, et inferior imperfectio-
ut sic sunt simpliciter ejusdem rationis, rem, nec recipit virtutem istam a perfe-
et per consequens inter illas nullo modo ctiore. Exemplum, si mater ponatur ha- Exemplum
,• ,• pulclirum.
est ordo essentialis, sic quod nec una ,
bere virtutem
•
. ,
activam
•

in generatione
dicitur ex sua quidditate formali perfe- prolis, ut ipse tenet in 8. dist, 4. illa po-
ctior alia, nec una dependet ab alia in tentia activa matris el potentia activa pa-
agendo. Qusedam vero concurrunt, non tris concurrunt ut du;B causoe partiales,
ex aequo, sed habentes ordinem essentia- ordinatae quidem, quia altera perfectior
lem ad invicem, et hoc duphciter ; vel sic, reliqua ; non tamen imperfectior recipit

quod superior moveat inferiorem , ita suani causahtatem a perfecliore, nec tota
 3GS LIB. I. SENTENTIARUM
illa causalitas est eminenter in causa su- lelligibilis non erit causa parlialis intelle-
periore seu perfecliore, sed aliquid addit ctionis, vel si erit, non erit forma infor-

imperfectior in lantuin, quod effectus non mans inlelleclum. Similiter, unius effeclus
soluin non potest esse perfectior a causa per se oporlet assignare unam causam
perfectiori plusquam ab imperfectiori, per se, sive unam rationem formalem
imo non potest plus esse a perfectiori agendi ; sed intellectio, cum sit de novo
tantum quam ab imperfectiori tantum, causata, est effeclus per se, ergo respon-
cum necessario ab utraque dependeat. debit sibi una causa per se. Sed hoc to-

36. (e) Ad propositum objectiim inlelligibile tum int.elleclm habens speciem intelligibi-

prsesens in se, ut in cognilione intuitiva, lem, est unum per accidens ; ergo non
velin specie inlelligibili, ul in cognitione potest esse ratio formalis producendi in-
abstracliva, et pars intellectiva, non con- tellectionem.
37.
currunt, ut causse ex aequo ad inlellecti- Respondet Doctor. Ad primum, quod
onem, etc. Dicit ergo Doctor, quod si in- accidit speciei inielligibili, ut sit perfectio
telleclus et objectum concurrerent ad intelleclus, non enim ex hoc dat inlelle-

actum intelligendi , sicut duo homines ctui aliquam perfectionem agendi , nec
trahentes navem ; si inlellectus fieret per- simililer recipit, et dat exeinplum, quod
fectior, posset ex se solo causare intelle- clarum est in littera. Si enim species in-

ctionem, si eliam objectum fieret perfe- telligibilis esset per se exislens, et debite
ctius, posset ex se solo causare inlelle- approximata intellectui possibili esset
ctionem, cujus tamen oppositum experi- ratio formalis agendi, et sicut etiam patet

mur. Utraque ergo causa in suo ordine de objecto prsesente in se, quod est per
est perfecta, et si alia cresceret in infini- se causa partialis inlellectionis, et tamen
tum, semper esset partialis causa intelle- non informat intellectum; species ergo
clionis objecli. Nec credo quod essentia intelligibilis est per se causa partialis in-
divina, quamvis sit formaliler infinila, tellectionis ex sua ralione formali, quod
possit movere aliquem inlelleclum ut modo perficiat intellectum accidentaliler,

totaUs causa intellectionis sme, dato per hoc sibi accidit.

possibile vel per impossibile, quod possit Ad secundum dicit Doclor quod in

movere intelleclum creatum , semper ordine essentiali causarum, non oportet

enim intellectus creatus concurreret ut ponere unam per se rationem formalem
partialis causa, el ipsa similiter ut partia- causandi respectu unius effectus, imo
lis causa,licet tamen principaliter. quot sunt causaj essentialiter ordinatse,

Instantia, Et si dicatur, nonne voluntas divina tot sunt rationes formales causandi respe-
potest causare cognilionem Deitatis ut ctu ejusdem effectus. Et quando omnes
tolalis causa? simul concurrunt, possunt dici una causa

Solutio. Dico quod sic, non tamen posset causa- tanlum unitate ordinis, quia una ut prima,
re in ratione objecti inlelligibilis , cum et aha ut secunda. Et posito, quod ultra
objectum in ralione objecti intelligibiUs unitalem ordinis una causa accidat alteri,

tanlum moveat potentiam naturaliter, ut hoc non convenit eis per se inquantum
communiter concedilur. causa ; sic in proposito, intellectus est per

(f) Si arguitur conlra istud, quod si in se causa partialis intellectionis, et simili-

causis talibus essentialiter ordinatis neutra ter species intelligibilis, et dicunt lantum

est perfectio alteriusy \el ergo species in- per se unitatem ordinis, quia una est
 DIST. III. QMSTIO VII. 369

principalis in agendo, et alia minus prin- verso, visio potest dici imago ct
cipalis, licet minus principalis nan de- miiUo veriiis, quia visio secimdum
pendeat a principali in agendo ,
quod veritatem esb qu8edam qualitas, et
modo una accidat alleri, vel quod sil talis qualitas est qnsedam similitu-
unita per accidens , hoc non convenit do objecti, et forte perfectior
eis inquantum sunt per se causae. quam illa similitudo prior , quse
dicitur usitate species.
SGHOLIUM.
Hoc intellecto faciliter patet ad
Solvit arguraenta singularum opinionum auctoritates ejus. Concedo enim,
perordinem, et primo allata pro pri na opi- quod istam imaginem qufe est
,

nione Henrici, docentis animani e se totam

sensatio, non causat corpus in
causam inteilectionis, ostenditque suam
sententiam Augustino conformem esse.
spiritu ut totalis causa , sed
anima causat in se mira cele-
24. (a)Ad argumenta opinionum per ritate, non tamen ut tota causa,
ordinem. Primo ad auctoritates scd ipsa et objectum; unde dicit
Augustini dico, quod imago quse ibid. 12. snper Gen. quod mox, ut vi-
ponitur ab eo esse in spiritu, sumfuerii, etc. innuens quod prse-
oportet quod intelligatur esse in sentia objecti requiritur in ratione
anima, vel in aliquo animse ut in visibilis ut anima faciat in se vi-
subjecto, et non prsecise in corpo- sionem, et non requiritur nisi ut
re sic mixto, aliter non conclude- aliquo modo causa partialis, sicut
retur illam imaginem esse nobili- ipsemet exprimit 11. de Trinit.

orem omni corpore sicut dicit , cap. 2. et 5. quod a videnle et visibili

ipse, 12. super Gen. Quod autem est gignitur visio.

in anima, vel in aliquo animse ut Istam (])) conclusionem sic intel- 25.

non est illa

in subjecto, species, lectam probat ratio sua in aucto- stantms

quse communiter dicitur species, ritate prseallegata, quia illa pro- expUcatm-'.

sed illa recipitur in parte organi, positio, scilicet quod agens est
quse est corpus sic mixtum; sed praestantius patiente, non est im-
illud quod recipitur in anima vel mediata, sed dependet ex istis tri-
potentia animse, est actus cogno- bus, scilicet agens est prsestantius
scendi; ergo per imaginem intelli- effectu, et elfectus agentis est
git ipsetalem actum. Ista glossa actus et forma patientis, et actus
arguitur ex dicto ejus 11. de Trin. est nobilior potentia, ergo agens
cap. 2. ubi vult quod informatio inducens hujusmodi formam est
sensus, quse fit a solocorpore, nobilius patiente ; ubi igitur istae
visio dicitur; illa autem informa- propositiones sunt verse, ibi pro-
tio estpropria species, quse reci- positio Augustini quam accipit,
pitur in parte organi, scilicet in est vera. Ista autem, quod agens
corpore sic mixto. IIoc patet est prsestantius efFectu , non est
ex hoc quoddicit, quod gigni- vera causa aequivoca totali,
nisi de
tur a solo corpore, quod vide- potest enim aliqua esse causa par-
tur, sicut ergo illud quod est pro- tialiter agens ad aliquem effectum
prie imago, dicitur visio, ita e con- nobiliorcm se, sicut elementum in
Tom. IX 24
 37rt UB. I. SENTENTIARUM

virtute corpornm coelestivim ])o- tiir ad habendvim aliqnam opera- Quare in

tellectus
test agere ad generationem mixti, tionem circa totum ens, ut dicitur se
solo non
(^uod est nobilius ipso elemento tertia quaestione hujus distinctio- facit
actum sicu
agente ut partiali causa. Per istud nis, quia vero non est simpliciter alise

patet (<:) ad secundam auctoritateni
Augustini 10 de Trin. c. 5.
enim anima in se imaginem, hoc
est, sensationem, et de se, hoc est,
ipsa est in potentia naturali ad
sensationem, et non in potentia
neutra, sicut superficies ad albedi-
nem est in potentia neutra et non
naturali. Et istam naturalitatem
ostendit, cum dicitur de
quitur ibi tantum de sensationi-
bus, ut apparet, quia dicit ibidem,
quod illas partes animse, quse cor-
porum similitudinibus informan-
tur, habemus communes cum be-
stiis, hoc verum est de illis, quse
informantur imaginibus, hoc est
sensationibus, extendendo nomen
imaginis ad sensationem.
Ad rationem (d) primam pro illa
opinione dico, quod concludit pro
me, quia cognitio cum sit operatio
vitalis, non est a non vivo sicut a
totali causa, potest tamen non
vum esse causa partialis alicujus
vivi, vel effectus vitalis, sicut
non vivus, est causa partialis
patre ad generandum fllium
vum, et multo magis in proposito
est possibile, quia hic causa prin-
cipalior est viva, sicut patebit in
sequenti quaestione.
26. Cum arguitur (e) post de forma
perfecta, hoc concludit quod ali-
quam activitatem habeat respectu
proprise operationis. Sed quia vi-
perfecta, quia non est inflnita, ideo formse e-
tiam
Format non potest in se habere totum ens ;
imperfe-
ctiores.
ex ejus ergo perfectione cum sua
imperfectione, concluditur quod
aliquam activitatem habeat, non
tamen sufficientem, quia non pos-
set habere totalem causalitatem
cognitionis respectu totius entis
nisi haberet in se totum ens, et
se, et lo- ideo dico, quod formse imperfe-
ctiores bene possunt esse causse
totales respectu suarum opera-
tionum, quia operationes earum
sunt limitatoe ad res, respectu qua-
rum habere totalem activitatem
non concludit aliquam perfecti-
onem activam nisi limitatam. Sed
in istaforma perfecta, quae ordi-
natur ad totum ens, non potest
poni totalis causalitas respectu
cognitionis totius entis, tunc enim
poneretur in ea virtus activa illi-
mitata; sed tamen potest poni cau-
vi- salitas partialis in ea, et partialis
in objecto, ut sic ipsa possit co-
sol operari perfectioni suse circa
cum quodcumque objectum, et obje-
vi- ctum etiam quodcumque coopera-
ri sibi, magnum objectum ad ma-
gnam perfectionem ejus, et par-
vum ad parvam.
Alia duo (f) argumenta de acti- Actio ma-
net
one, ut distinguitur contra facti- in causa
partialiX
onem, et quod actio denominat
agens, concedo. Pono enim actum
intelligendi vere manere in agente,

detur concludere totalem causali- non tantum in supposito agente,

tatem in ea respectu suse proprise ita quod non transeat extra sup- I
operationis, respondeo, quod ista positum, sed nec transit extra
forma ex perfectione sua ordina- partem intellectivam in sensiti-
 DIST. III. QU^STIO VII. sn
vam, nec extra intellectivam in tus quodammodo instantanee in seipso
appetitivam, necextra principium imaginem corporis efficit.

ejiis activiim in aliam potentiam, Item 10. de Trin. cap. 5. Amma convol- 39.

sed manet in parte intellectiva, vil el rapil imagines corpomm factas in

quoe est causa partialis ejus, non semei/psa et ex semelipsa. Isla auctorilas
autem oportet actionem proprie exponeiur infra a Doctore primo ad pri-
dictam manere in sua causa totali, mam ibi : Ad argumenta opinionum per
sed sufficit quod maneat in sua ordinem, et responsio stat in hoc, quod
causa partiali. imago (de qua loquilur Augustinus, quas
immediate recipilur in spiritu, ut pula
GOMMENTAKIUS. imago coloris) non accipitur pro specie
sensibili coloris, sed pro visione ipsius,
38. (a) Ad argumenta opinionum per ordi- patet, quia species sensibilis tanlum
lorpus nOD
agit in »<?m, elc. recipitur in organo sic mixto ; visio
spiritum
virtute Nunc Doctor respondet ad rationes pro vero recipitur in aliqua parte animae, et

natura^ opinioue Henrici. Et sententia litterce stat ideo Augustinus accipit imaginem corpo-

laturaiiter ^"^ ^^^^y quod nullum corpus potestagere in ris pro aclu, et concedit Doctor quod cor-

tanquam
^"^piritum, causando scilicet aliquid in spi- Pus non est totalis causa actus, sed par-
Qstrumen- ritQ. ^rgo objeclum materiale et corpo- tialis, et littera clara est. Et ex hac httera
ivinse jus- rale Hon erit partialis causa alicujus rece- habelur a Doclore quod etiam pars sensi-
pti in spiritu, et expono auctoritatem : tiva active concurrat ad actum, polentia

Quia, inquit, imago corporis est in spiritu enim visiva est parlialis causa, et princi-

qui est praestanlior corpore, ideo esl prse- palis visionis; nec esL inconveniens apud
si.anlior imago corporis iyi spiritu qttam DocLorem (ut alias p:itebiL) punere sen-
ipsum corpus in sua subslantia. Si prffistan- sum agentem et sensum possibilem.
tior, ergo corpus non agii ipsam imaginem (b) Istam conclusinnem sic intelleclam Omne a-
gens
in spiritu, et quod non possit agere, pro- probat, elc. Hic Doctor osiendit quomodo estprje-
, ,. . , . . stantius
bat cum subuii : Nec sane putandum est isLa propositio est vera : Omne agens passo debet

facere aliquod corpus in spiritu, tanquam est prgestanlius patiente, illa enim propo- inteiii«-i.

spiritus corpori facienti materiae vice sub- sitio est vera tribus praesupposiLis, Primo,
dalur, omni enim modo praestantior est quod agens sll praestantius effectu; secun-
res, quae facit illa re de qua facit, id est, do, quod effecLus agentis sil actus et

quod omne agens est praisLantius passo. forma patientis; terlio, quod actus sit

%^Q^\\.ViX\ Necullo prsestantius est corpus nobilior poLenLia. EL sic sequilur, quod
spiritu, imo spiritus corpore, eL sic sequi- agens inducens hujusmodi formam est

tur quod corpus non poLesL aliquid agere nobilius palienLe.

in spiritu ; cum ergo imago corporis siL in NoLa Lamen quod non est absolute ve- Quomodo
debet
spirilu, patet quod non erit causaLa a cor- rum, agens esse nobihus
, .,.
m
.

se passo, inteiiigi

pore, sed a spiriLu, ul paLeL per hoc quod etiam iUis tribus prsesuppositis, quia ignis pp^^JJan-
dicit : Quamvis ergo incipiat imago corpo- agit
S5
caliditatem iii substantia nobiliori,' „„j!'^®
passo,
•
,„
vicle

ris esse in spiritu, lamen eanidem imagi- puLa in substantia mixta,

^ et tamen ignis
° .
,^*^°'-
in 4- bent.
nem non corpus in spiritu, sed spiritus in in se non esl nobiHor subsLanlia mixla ;
dist. 44.
qusest. 2
seipso facit celeritate mirabili, quia quan- nec esL inlelligendum quod etTeclus pro-
do corpus est prsesens spirilui, ipse spiri- duclus sii in se nobilior poLentia passiva
 372 UB. r. SENTENTIARUM

in se, quia Intelleclus possibilis cum siL non vivo ; nunc autem effectus perfectior
substanlia, est nobilior omni intellectione, non polesl esse a causa imperfectiori.

imo aliquando melius esl simpliciter

^ esse Dicit Doctor quod effectus perfectior non Quomodo
^ ^
effertus
polentiam receptivam quam esse aliquam potest esse a causa imperfectiori totali, perfectior
, . pojsit esse
activam, quia melius est simpliciter posse potest lamen esse a causa partiali, et sic a causa
,...,. , .

non
. imperfectio-
recipere intellectionem quam agere calo- operalio vilalis polesl esse a vivo. *^
ri.

rem. Fit ergo ista comparatio sic : Agens Nota tamen, quod nuUa intellectio in se

in eo quod agit, semper est prsestantius absolute sumpta potest esse perfectior

passo, sive receplivo in eo quod recipit. aliqua substantia, quantumcumque mini-

El hfec non est immediata, sed est vera ma, cum .substantia sit prior accidente,

quando agens producit effeclum, quo definitione et cognitione, ut palet 7. Me-

effeclu esl nobilius, el effectas ille natus taph. t. c. 4. parlicipative tamen potest
est informaretale passu m ; ergo erit nobi- dici perfectior ; vel potest dici perfectior

lius in eo quod agit ipso passo in eo quod ex hoc quod unit objeclo perfectiori, ut

palilur, sive in eo quod. recipit talem palel a Doctore in quodl. q. 13. et in 4.

effeclum illius agenlis. El sic patet expo- dist. 10. Intellectio tamen albedinis est

silio proposilionis Augustini, quam eliam simpliciter perfeclior ipsa albedine, quam-
Doclor simili modo exponit in 4, dist. 44. vis albedo sit parlialis causa.

Et loquitur lantum de causa totali, ut pa- Secundo arguit Henricus ibi : Secundo 41.

tet in litlera, quia illa si esL sequivoca, sic : Quanto forma est perfectior, tanto est

semper est nobilior effecLu ;

parlialis vero actualior, et per consequens activior ; sed
aequivoca aliquando erit ignobihor, uL anima inlellectiva inter omnes formas est

paLet. actualissima, ergo maxime activa. Cum

40. (c) Per islud patet ad auctoritatem Au- ergo forma inferior sit LoLalis causa suae
gustini, 10. de Trin. c. 5. vel 15. operaLionis, ut patet de igne, a fortiori

Nunc exponit secundam auctoritatem : anima intellectiva erit totalis causa intel-
Format enim anima in se imaginem, hoc lectionis, quae est propria operatio ejus.

esL, sensaLionem, et de se, hoc esL, ipsa (c) Kespondet Doctor ibi : Cum arguitur
est in potentia naturali ad sensationem, post de forma perfecta, etc. Et quod non
quia habet naturalem inchnationem ad possit esse causa totalis respectu intelle-

illam, et non est in potentia neutra sicut ctionis circa quodcumque ens, et quod
superficies ad albedinem, et istam natu- aliqua forma inferior possit esse totalis

ralitatem oslendit, cum dicitur de se ; eL causa suae operationis, evidenter Doctor

loquilur ibi AugusLinus tanlum de sensa- ostendit dicens : quod si anima esset to-

lionibus, quia dicit ibi, quod illas partes talis causa inLelleclionis respecLu cujus-
animae, quse corporum similitudinibus cumque entis, in se continet quodcumque
informantur, habemus communes cum ens, supple virlualiLer vel eminenter, et

bestiis. Hoc verum est de illis, qua^ in- ex hoc sequerelur quod ipsa esset sim-
formantur imaginibus, hoc est, sensationi- pUciLer iUimilaLa, quod est falsum. Hoc
bus, exlendendo nomen imaginis adsen- concIudiL Lenendo, quod objeclum possiL
astionem, ut supra paLuiL. esse partialis causa suae inLelleclionis, et
(d) Ad rationem primam pro illa opinio- quod intellectiones specificentur ab obje-

ne. Prima ratio Henrici est ista : InLellecLio ctis, uL supra exposui dist. 2. quaest. 1. et

est operatio vitalis, et sic perfectior omn vide singularem glossam quam feci super
 DlSr. 111. QU^STIO VII. 373

dist. 3. quaest. 10. secundi. Si enim obje- igilur aliquid alterum est, quod fll prseler

ctum lanlum requirerelur ut terminati- usum, horum actus in facto esl ul gedifica-

vum, non concluderctur talis illimilatio, tio in 3edi/icalo, et contextio in contexlo.

quia vero Doctor supponit quod prius Similiter autem et in aliis, et totaliter

probavil, quod objeclum est sic partialis molus in eo quod movetur. Quorum vero
causa intelleclionis suse, quod talis intel- non est aliquod aliud opus prseter actionem
lectio a nullo potest causari, nisi virtuali- in ipsis existit actio ut visio in vidente, et

ter vel eminenter contineat tale objectum. spr-culatio in speculante, et vita in anima.
Et quod dicit de formis inferioribus, etc. Ilaec ille.

bene concludit quod si sunt causge tolales Ex hac litlera patet expresse, quod 43.

suarum actionum, quod ex hoc non sint actio, cujusmodi est ini.ellectio, est pro-

simpliciter iUiniitalae. Si tamen agerent prie in agente. Nam et hujusmodi actio

circa objecta specie distincta, quurum dicilur finis potenlise, ut ibi dicit Aristo-

quodUbet natum esset partialiter concur- teles et Commentator ; unde Commenla-

rere ad actionem, non possent poni tota- tor sic ait : quarum finis
Quasdam res sunt

les causae nisi virtualiter continerent illa est agere tantum, et quxdam sunt quarum

objecta, et sic concluderetur illimitatio fmis est aliquod actum. Omnia igitur entia
lalis formiE. Exempluni, pono quod ignis conveniunt in hoc quod complementum et

agat circa omnia combustibiha. Si combu- perfectio eorum, supple ultima est in

stibilia tantum passive se habent, non operatione propria, et hoc duobus modis :

concluditur major illimilatio ignis in quoniam aut fmis erit agere ut in usu,

agendo. Si vero combustibilia essent par- cujus fmis erit oidere, aut aliquod actum,
tialis causa actionis ignis, non posset poni ut in sedificatoria : haec ille. Ex hoc arguit
ignis totalis causa actionis respectu cujus- Henricus quod si objectum esset causa

cumque combustibilis, nisi eminenter vel intellectionis, cum intelleclio sit tantum
virtualiler contineret entitatem illorum. operatio sive actio, tunc esset subjeclive,

Et ex hoc sequerelur iUimitatio ignis in scilicet in objecto agente.

agendo. Quarto, et est quasi idem. Aclio proprie

42. Tertio arguit Ilenricus ibi : Tert/o sic, dicta, ut distinguitur contra factionem

Philosophus 2. Physic. Ista ratio stat in denominat agens, ut palet per Aristote-
hoc : Intellectio est operatio immanens, lem ubi supra, sic dicentem : Quoniam
et operatio immanens tantum est in agen- vero est horum quidem ultimum usus, et

te. Hoc aulem probalur muUis auctorita- visus visio, et prseter hanc supple visionem
tibus, sciUcet 2. Phijs. t. c. 25, qui incipit : nullum sit allerum a viso opus. Et Com-
Dux igitur svnt principiantes materiamy menlalor ubi supra sic ait : Omnia vero,

vide ibi Commenlatorem, et 6. Kthic. quge non habent acla, sed ftnis eorum est

cap. 6. Est, inquil, aliud facere, aliud actio, etc. Sequitur : Actiones enim eorum
agere. Itaque habitus cum ratione activus, existpnt in eis id videre in visu, et vita in

anima, fo/Huna in ea, id est felicilas,

aliud est quam hab/tus cum ratione facti- et

vus, nec alter in altero co/itinetur, nam ut inquit Aristoteles. Et sic patet quo-

neque actio est factio, neque factio est modo acUo denominat agens. Modo in-
actio, et patet ibi, et in coni. quo actio telligere denominat hominem secundum

est in agente ; sed hoc clarius patet 9- intellectum; ergo intelligere erit ab iii-

Mel. t. c. 16. ubi dicil : Quoru/ncumque tellectu.

 ; ;

374 LIB. 1. SENTENTIARUM

duo ar- respectusuarum operationum, et dat pul-
(f) Respondet Doctor ad ista

argmnenta, cherrimam et variam doctrinam.

gumenta ibi : Alia duo etc.

Dicil quod sufficil ad rationem actionis, Ad arofumenta (a) pro secunda 21.
, ., . . .
Vide
quod denominet agens et sit in agente, opmione, quamvis posset ibi tangi, comm. 3.

et si agens aliquod ponitur totalis causa, utrum ista causalitas, quae attri- Anima,

tunc actio eril in illo. Si vero sunt plures buitur parti intellectivse, conve- ^^^naere'

causse parliales, sufficit quod sit una niat proprie intellectui agenti vel quoS. q.

illarum, nec refert an sit principalis, vel possibili, tamen illam difflculta- ^^.-^®^

minus principalis ;
patet, quia si intel- tem dimitto usque alias.
'^^"'bu'r''
lectus meus moveretur ab essentia An- Cum probatur, quod possi- Paris.
(b) q.2.

geli, ipsa esset causa principalis cogni- bilis non potest habere illam cau-
tionis, et intellectus meus causa minus salitatem, quia nihil idem agit in
principalis, ut patebit in quaesUone im- se, respondeo, quod illa propo-
mediate sequenti, et tamen intellectio sitio non est vera nisi de aliquo
causata reciperetur in intellectu meo agente univoco, nec ista probatio
similiter si moveretur a lapide , lapis ejus, quod tunc idem esset in actu
esset causa minus principalis, et intel- et in potentia,concludit, nisi quan-
lectus magis principalis. et tamen inlel- do agens agit univoce, hoc est,
leclio lapidis reciperelur in intelleclu. inducit in passum formam ejus-
44. Occurrit tamen aliqualis difficullas,quia dem rationis cum illa per quam
Dubium.
dicit Doctor quod intellectio quse est agit. enim aliquid sic ageret
Si
actio, non lantum est in eodem suppo- in se, sequeretur quod simul ha-
sito agente, sed est in eadem parle in- beret formam ejusdem rationis i
tellectiva; nec est extra principium ejus ad quam moveretur, et dum mo-
activum, sed manet in parte intellectiva veretur ad illam, careret illa
qu8e est partialis causa ejus. Hoc videtur igitur simul haberet illam et non
repugnare dictis ejus, quia intelleclus haberet, saltem. hoc sequitur de
agens et objectum causans inlellecti- duabus formis ejusdem speciei,
onem, et lamen intellectio non recipitur vel de eadem. Tn agentibus autem
in intellectu agente, sed lanlum in in- (c) foquivoce, id est, in illis agen-
„ifiJ|'\e
tellectu possibili. tibus, qu?e non agunt per formam °univoce,
Responsio. Dico primo, quod intellectus agens et ejusdem rationis cum illa ad quambeneaequi-
possibilis non distinguunlur ut duse po- agunt, propositio illa quod nihilexpiicaiur.
tentiae, sed tanlum ut duae realitales, ut movet se, non habet necessita-
supra dixi, et sunt simpliciter ea^dem tem, nec probatio ejus, quod ali-
potentise. quid sit in potentia et in actu
Secundo dico, quod non tantum intel- respectu ejusdem, aliquid conclu-
leclus agens est partialis causa intelle- dit. Non enim ibi agens est tale

ctionis, sed etiam inteliectus possibilis, formaliter in actu, quale passum

ut palet a Doctore in 15. q. quodl. est formaliter in potentia, sed
agens virtualiter est tale in actu,
SGHOLIUM.
quale formaliter est in potentia
P-^^tiens, et quod idem sit virtu-
Solvit argumenta secund» opinionis Gof-
fredi denegantis omnem activitatem animae, aliter tale in actu, et formaliter
 DIST. Ili. QU^STIO VII. 375

tale in potentia, nuUa est contra- quod propter hoc non possint esse
dictio. simul, nec alterum esse ibi, quia
i. Phys. glossa de agentibiis uni-
Ista alterum; tamen Sol, qui est cali-
ett. 9.
et vocis et jequivocis necessaria est, dus virtualiter; non potest esse
seq.
quia Philosophus posuit motum calidus formaliter, tamen hoc non
non tantum in genere Qualitatis, est propter repugnantiam isto-
sed Quantitatis et Ubi ; in quanti- rum. Probo, quia Saturnus est
tate autem et uhi nuUum est frigidus virtualiter, et tamen non
agens univocum, quia in genere potcst esse calidus formaliter;
Quantitatis et ubi, nulla est forma ergo actus virtualis non erat in
qu8e sit principium inducendi si- eo causa repugnantise, sed aliquid
milem formam, imo (ut generali- aliud quod est commune Soli et
ter dicatur) quicumque motus est Saturno, puta, quod ista sunt cor- ^i^',*-

ad formam non activam, non est pora incorruptibilia, et caliditas text.

ab agente univoco, quia ex quo
forma talis terminans non est ac-
tiva, nuUa ejusdem rationis est
lotus ac principium agendi; sunt igitur
ormam
non apud Philosophum multi motus
ictivam
lon est ab agente non univoco, sed sequi-
ab
ente uni-
voco, et ibi agens est virtualiter
voco.
tale in actu quale patiens forma-
liter in potentia.
28.
mui esse
arguas (d), ergo in omnibus
Si
in
tu et po-
posset idem esse in actu virtuali
tentia, et in potentia ad actum formalem,
pljcatur.
et sic quodlibet potest movere
Respondeo, quod in ista illati-
one est non causa ut causa. Nam
ex generali ratione actus virtua-
lis et potentiae ad actum forma-
lem, nulla est repugnantia, quia
si ex ista ratione esset repugnan-
tia, tunc et in quolibet esset re-
pugnantia, tamen in aliquo cum
actu virtuali concurrit aliquid
aliud, propter quod repugnat sibi
quandoque esse in potentia vel
actu formaliter tale; exemplum,
esse calidum virtualiter in actu
et formaliter in potentia, de se
non includit contradictionem vel
repugnantiam, et ideo in nullo
subjccto includunt repugnantiam,
com. 21.
est qualitas corporis corruptibilis.
Sed si objicias (e), quod talia
principia Metaphysica, ex quo
sunt generalia, non debent negari
propter aliquas difficultates spe-
ciales, respondeo, quod nuUa sunt
principiaMetaphysica, quae habent
multa singularia falsa, intelligen-
do autem quod nihil est in actu
virtualiter et in potentia ad ac-
tum formalem, et quod ista re-
pugnantia accipiatur ex parte vel
se. ratione actus et potentiae, non est
principium Metaphysicum, quia
multa singularia satis patcnter
sunt falsa; ex quo patet, quod
illud non est principium Meta-
physicum, sed quod nihil est in
actu formali et in potentia re-
spectu ejusdem actus formalis,
verum est quod sic nihil est in
actu et in potentia.
Et si omnino contendas, quod 29.
etiam loquendo de actu virtuali
et potentia ad formalem actum,sit
principium Metaphysicum, quo-
modo alii erant ita caeci, et iste
solus videns, ut rationem com-
munium terminorum Metapliysi-
corum, non possent concipere et
 ;

376 LIB. 1. SENTENTIARUM

ex apprehendere veritatem
eis Exempla prsedictornm, causa et 30.
Relatione
talis complexi, qnod ipse ponit cansatnm in eadem natura sive qusedam
incomposi
principium Metaphysicum ? quod supposito repugnant, quia si non, biles
in eader
non tantum ab aliis non ponitur tunc idem dependeret a se pro- ; natura
supposit(
principium, imo in multis falsum, ducens et productum non repu- alise in e(
dem
et nunquam necessarium in rati- gnant in eadem natura, quia supposit(
non in
one terminorum*? natura potest communicari sine eadem na
Materia et
Cum (f) arguitur ex
secundo, divisione sui ,
qualis est na- tura
ahse ne
tfticiens
non co-
secundo Physicorum, de causa mate- tura divina , repugnant tamen in ea lem
natura,
iiioidunt,
explicatur
riali et efflciente quod non coin- in eodem supposito ; movens vel suppoi
to
de cidunt, verum est de materia quse autem et motum nec in eadem
repugnan
materia
pura est in potentia pura, sed non de natura, nec in eodem supposito
non desub-
jecto. materia secundum quid, qualis est repugnant, quia hic non ponitur
text.
comni. 70. subjectum respectu accidentis dependentia essentialis, qualem
necesse est enim aliquid idem ponunt relationes causse et cau-
quandoque esse materiam et ef- sati. Nec per idem ponitur quod
flciens respectu ejusdem quod ap- idem sit antequam sit, quod po-
paret, quia alias passio non prse- nere videtur ratio producti et
dicaretur per se secundo modo de producentis, sed tantum ponitur
subjecto, quia si prsedicetur per hic, quod idem dependet a se quan-
se secundo modo de eo, est ejus tum ad actum accidentalem, sicut
causa materialis, materia
sicut motum a movente dependet, quan-
est in accidentibus, quia ponitur tum ad actum accidentalem quem
in definitione ejus ut additum, si recipit ab eo. Incompossibilita-
etiam est prsedicatio per se, igi- tem igitur aliquarum relationum
tur et necessaria. Sed quod est oportet reducere ad aliquam in-
sola causa materialis respectu compossibilitatem priorem, et ubi
alicujus non habet necessitatem ista prior non invenitur, nec ibi
respectu ejus; ergo oportet prae- illa incompossibilitas relationum
ter causalitatem materiae, ponere oppositanim conchidetur.
in subjecto causalitatem efflcien- Hoc etiam amplius declaratur,
tis ad salvandum necessitatem. quia sicut istse relationes produ-
9. Metaph. Quod (g) arguitur postea de re- centis et prodncti, quae sunt repu-
text.
com. 17. lationibus realibus oppositis, dico gnantes in eodem supposito, pos-
quod aliquse relationes oppositse sunt fundari in eadem natura illi-
sunt incompossibiles in eadem mitata sicut in essentia divina, ita
natura eteodem supposito;
in istse relationes moventis et moti,
aliquse in eodem supposito, sed quae multo minorem habent re-
non in eadem natura; aliquae nec pugnantiam, fundari possunt in
in eadem natura, nec in eodem eadem natura aliqualiter illimi-
supposito. Unde ex ratione rela- tata; quidquid autem est in po-
tionum realium in communi non tentia ad aliquem actum forma-
potest concludi repugnantia ea- liter,ot cum hoc habet eamdem a-
rum in eodem, ctualitatem virtualiter, sicut cum
 DIST. III. QU.ESTIO VII. 377

idem movet se, est aliqualiter Sed dices, saltem dicam lignum
illimitatum, ponitur enim non esse causam partialem, ut prse-
tantum capax illius perfectionis, sente igne coagat ad calefacti-
sed ut causans eam ; ibi igitur onem sui in ratione effectivi vel
propter illimitationem aliqualem activi partialis. Nec ista cavilla-
bene compatiuntur se istse relati- tio quia causse duse par-
valet,
ones oppositae. tiales non ponutu-r respectu ejus-
31. Ad Achillem (h) eorum, quod dem effectus, quando altera prse-
ttt quodlibet moveret se, dico, quod cise habet totum effectum in
q uod
ae sicut argutum est contra primam virtute sua univoce vel sequivoce.
on calefa-
ciat
opinionem in excludendo causam Probo, si enim altera haberet in
'^"lectul^^"
'^^'^^ 7«« »0/1, quod nihil est causa totum effectum, sequi-
virtute sua
,f., ,totalis et perfecta et naturalis tur quod totum potest produce-
itellio^it ? .

effectiva alicujus, quin ipsum ap- re, igitur alia causa partialis
proximatum totali receptivo, et nihil potest producere, idem vel
non impeditum causet illud; li- bis produceretur ignis autem,;

gnum autem semper est approxi- qui ex prsecedenti argumento

matum sibiipsi et sufficienter, et conclusus fuit habere activitatem
non potest poni aliquod perpe- respectu calefacere in ligno, habet
tuum impedimentum quando ignis in se virtualitertotum calorem
non est prjesens sibi, quia si po- ligni, ergo lignum hic nullam ha-
natur hoc impediens, amoveatur bet causalitatem partialem.
illud et non erit impeditum, si Ad propositum igitur, quia ani-
aliud, amoveatur illud, et sic di- ma non semper est in actu re-
scurrendo per singula habebitur spectu cujuscumque intellectionis,
sibi prsesens lignum, et nuUo mo- cum tamen ipsa sit receptiva
do impeditum; igitur si ipsum respectu cujuscumque intellectio-
esset causa activa totalis respe- nis, et ipsa approxi-
sit sibiipsi
ctu caloris, et ipsum est etiam mata et non semper impeditur,
totalis causa receptiva igitur ; concluditur ipsam non esse cau-
semper esset calidum, non autem sam activam totalem, sedaliquid
semper est calidum; ergo cum aliud requiritur ; illud autem aliud
non possit poni non causalitas concluditur esse objectum, quia
totalis propter impedimentum, eo praesente sequitur effectus, eo
nec propter non approximati- non prsesente non potest haberi
onem, nec propter receptivum, effectus.
concludetur quod in ligno non Concluditur ergo cau-
jtrimo, 32.

est causalitas activa totalis, quod salitas aliqualis in objecto, nec

cst propositum. Sic igitur non totalis, objectum propter
quia
omnia movebunt se ut caus?e sui imperfectionem non potest ha-
totales, quia nullse tales naturse, bere in virtute sua totaliter intel-
qu3e non habent semper actum, lectionem propter suam perfe-
sunt causse naturales totales illius ctionem, et ideo concluditur (i),

actus. quod cum objecto requiritur ali-

 37S LIB. 1. SENTENTIARUM

qua alia causa activa partialis, non similifer patiuntiir prwsente causct

non aiitem alia ab intellectiva, sine qua non, hoc est, quia agent libere

qnia ipsa conciirrente cum obje- perte; lignum prcssente causa sine qua
cto sequitur intellectio. Sic ergo non, agil naturaliter. Ita probatur hir,

concluditur hic duas esse causas quod ignis sit causa hic aliter quam
partiales activas, mul- et in aliis sine qua non, sed dieitur tanlum, li-

tis, non quia nihil movet se, nec gnum est naturale, voluntas vero non.

totaliter, nec partialiter. Istud Tertio modo contra Achillem, quod quid-
etiam (quod habetur pro Achille) 9^(i(i patitnr rdj aliquo patitur, iibi ergo

non videtur multum efflcax argu- aliquidnonpolesta sepati,oportetponere

mentum. Hsec enim videtur esse quod patiatur abalio, et ubinonpolcstab
cautela qusedam, divertendo a par- alio, oportct ponere quod a se, volun-

te opponentis ad partem respon- tas non potest pati ab alio, non lo-

dentis, quia propter defectum ar- quendo de Deo ; txm quia tunc volltio

gumentorum induunt tales for- non esset in potestate ejus ; tum quia
mam respondentium, ut respon- tunc aliquod aliud movens eodem modo
dentes faciant argumenta ad se habens et respectu ejnsdem passi,

probandum unum necessarium, possct indiffercnter in utrumque oppo-

scilicet quod lignum non calefa- sitorum, quia voluntas potest velle et

ciat se. nolle eodem modu prcesentalum. Itaque

Additio Ad responsionem Achillis videtur sc- necessarium csl attribuere volunlati

qui, quod lignum non calefaciet se nisi principaliter motionem sui ad velle,

prcesente alio, sine quo non, sicut per quia ipsa sola habet indifferentiam in

se voluntas non volificat se nisi pne- agcndo pr'oportionatam tali passo ; sed

sente objecto per cognitionem. lignum non habet in agendo indiffe-

Si etiam dicas, quod semper calefa- rentiam proportionatam sibi in ratione

cit alterum, qni habet virtulom calefa- passi, est enim receptivum qualitatum

cicndi. Rcspondetur, quod prius calefa- disparatarum et contrariarum etiam, qua-

ciet se quam aliud, et hoc primum non rum aliqua intensa facta corrumpit ip-

cst nisi prcesente causa sine qua non. sum, nec habet principia tot univoca.

Vel forte nunquam calefacit aliud, sicut r^alet eliam, quia nihil univoco movet
nec volunlas voUficat etiam voluntatem. se, nec unum principium univocum,

Nam concesso,quod aliqua actio de genere quia quomodo esset ila illimitaturu, fiisi

actionis sit immanens, dicetur quod qucje- dicendo quodlibet posse in omnes qua-
libet, vel qualitcr non ? litates susceptibiles in ipso, etiam cor-

Aliler contra Achillem, quod prcesenli- ruplivas sui. In voluntale autem quw-
bus diversis lignis, ignibus similitcr dis- libet, in quam potest, esl operatio ejus

posilis omnia calefiunt, prcesente avtem ^^ ahqualis perfectio.

eodem objecto, divcrsis voluntatibus, non

rniVIMF\TARTI S
omnes simililer volificantur 12. Trinit.
c. 6. August. igilur hic agit ignis, et {&) Ad argumenta pro secunda opinione. 1,1.

non ibi objectum, cpiia tunc ceque age- Doclor respondel ad argumenla facla pro
ret in jomnes volwitates. positione Goffredi. El primum argumen-
Contra hoc insiatur, quia si volunlales tuni esl lale : Impossibile esl idem re-
 DIST. III. QU^STIO VII. 379

spectu ejusdem esse in aclu et in po- teria autem non coincidit cum aliquo

tenlia; sed si inlelleclus esset causa islorum. Unde Commentator ibi expo-
aclus, essel in aclu respeclu actus, et nens sic ait : Mulloties reducuntiir Iria ad
cum talis actus recipialur in ipso intel- unum, id est, et accidit in scientia natu-
lectu, tunc esset in potentia ad eumdem raliutlres causx,scilicetagens et formael
actum. Declaro lamen litteram islius ftnis sinl unum secundum subjectum, et

Doctoris, qua probatur quod impossibiie plures secundum definitionem, et huc ac-
esl idem respectu ejusdem esse in actu cidit, quando naluralis voluerit reddere
et in potentia, quia agens tale esl in causam generationis, non causas genera-
^®es[^ah°
actu quale passum est in potenlia, ut bilium, et generatio est ab sequali in *^"^{g'°

patet 3. Phijs. text. comm. 17. vide expo- specie, verbi gratia, quoniam homo ge-
sitionem Gommentatorissic dicenlis: ///wd neratur ex homine ; ideo generans et ge-

quod est in actu in motore per quod mo- neratum sunt unum secundum formam,
vet, est illud per quod motor induxit et forma generala est finis motus materix
illud qvod est in potentia in actu, verbi ab agente, et sic ista forma erit agens,

gratia, quoniam homo qui est in actu et finis, el forma. Haec ille. Sequilur :

facit, exempli gralia, de sanguine men- Tunc etiam idera referretur ad se re-

struoso, qui est homo in potentia, homi- lalione reali, quod videlur impossibile 5.

nem in actu. Et inducit hoc ad declaran- Met. text. comm. 20. et 27. ubi expresse

dum, quod motor non movet nisi secun- babetur, qaod relativum ad aliud refertur.

dum quod est in actu, et per motum Tandem ad hsec deducunt, videlicet

movelur secundum quod esl in polentia. quod si inlelleclus posset agere in sei-

Ilaec ille. psum, producendo intellectionem in sei-

Hoc idem patet primo de Generatione, pso, posset poni quodlibet in se agere

text. c. 28. ubi Commentator sic ait : et movere se.

Et quia illud quod augmentatur non Respondet Doctor ibi :Ad argumenta
crescit, nisi adveniente cibo extrinseco, p^o secunda opinione. Quod tangit, an
cibus autem non est actu id ad quod ista causalitas conveniat intellectui agenti
advenit, verbi gratia, neqice actu est os, an possibili, vide in quodl. qusest. 15.

neque caro, sed potentia, quapropter cibus ubi specialiter perlractat hanc maleriam.

aliquo modo est similis. llsec ille. S] (b) Cum probalur, quod possibilis non ai.

ergo agens lale est in aclu quale pas- potest habere illam causalilatem, quia "i'a^^'*

sum est in potentia, sequitur quod idem nihil idem agit in se. Respondeo, ^''«oo? ^^'P^^JJj^'^'

non possit agere aliquid in seipso, quia illa propositio non est vera, nisi de ali- ^*'^?

tunc respeclu ejusdem esset in actu el quo agente univoco, id est, quod ista univoco.

in potenlia , quod videtur esse oppositum propositio : Nih/l agit in seipsum, habet
primi principii Melaphysici noti per ratio- veritatem in agente icnivoco, quia tunc
nem aclus et polentise. esset in actu formali et iri potentia for-

Idem etiam esset efficiens et maleria, mali respectu ejusdem ;

quia si est agens
quod videlur esse contra Philosoplium 2. univocum respectu alicujus effeclus si-

Physic. text. comm. 70. ubi vult quod milis sibi, lunc actu haberet formam
multoties causa formalis et finahs et effi- ejusdem speciei et esset in potentia ad
ciens coincidant in unum, et hoc maxi- formam ejusdem speciei. Exemplum :

me apparet in agentibus univocis, nia- Posito quod Franciscus ossit producere

 380 LIB. I. SENTENTIARUM
Joannem in seipso, allerum duorum se- ageret in se univoce, sequerelur quod
querelur, vel quod nalura humana in simul haberet formam ejusdem ralionis

Francisco, qua) esL tota ratio producendi ad quam movetur, el dum moveretur
et assimilandi sibi Joannem, esset ratio ad illam, careret illa ; igitur simul ha-

formalis recipiendi Francisco aliam nalu- beret illam et non liaberet, saltem hoc
ram humanam, puLa naturam Joannis, et sequitur de duabus formis ejusdem
sic Francisco essent duae humanitates for- speciei, vel de eadem.
maUter et quiddilative, quod est im- Si dicatur, nonne Doctor m 5. Mela- 49.
Scotu.*
possibile. Et si possent esse dua3, ita et physicw suse concedit, quod duo indivi- '^''"^ed

infinilae possent esse. Vel sequeretur, dua ejusdem speciei possunt esse in eo- '^"°^\"j

quod simul

univoce, aut
esset

quia duni Franciscus causal humanitatem

causal illam
tunc quando causat habet illam,
et non essel,

quam
patet,

habet,
quia
dem,
speciei,
^
dem
ut

speciei
vel
duae

in
intellectiones

duae species sensibiles eius- posse

eodem puncto
lumina ejusdem
aeris,
m
ejusdem

et
®J"^^'

eod(
(

et similiter duo speciei ?

illa est ratio formalis causandi, et dum ergo similiter in proposito.

causatur illa et movetur ad recipiendum Dico quod non est simile, licet enim
illam, caret illa, et sic esset et non idemagens vel duo agentia possint pro-
esset. Aut causat aliam humanilatem ducere duo individua ejusdem speciei in
quam tamen non potest recipere simul eodem subjecLo, ut duas intellectiones
cum alia, et tunc simul esset et non ejusdem speciei, non tamen unum indivi-

esset, patet, quia si in instanti A causat duum existens in illo subjeclo potesl esse
in se illam aliam humanilalem, neces- raLio formahs producendi aliud ejusdem
sario habel humanitalem, quse est ratio speciei in eodem subjecto.
formalis causandi, et in eodem inslanti (c) In agenlibus aulem aequivoce, etc.

quo recipit illam aliam, alia non est, quia Et quod dicit infra de actu virtuali et po-

tunc essent in eodem instanti duse hu- tenlia formali, est sciendum quod idem
manilales ; ergo in eodem instanti quo esse in actu virtuali et in polentia for-

causat habet, et in eodem instanti quo mali respeclu aiicujus, nihil aliud impor-
recipit non habet ; ergo essel et non tat nisi quod idem, pula voluntas respeclu
esset. aclus volendi, est in actu virtuali, id esl,
48. Si dicatur, quod sicut quando ignis quod habet in actu virtutem sive polen-
producit ignem in materiam hgni, in tiam producendi volilionem ; et eadem
eodem instanti desinit forma ligni et in- voluntas dicitur in potentia formali, id

troducitur forma ignis, sic quando reci- est, quod inquantum est in potentia ad
pitur illa alia humanitas, in eodem in- recipiendum volitionem ut formam, est in

slaiiti desinil prima. Dico, quod non est potenlia formali, quia apta nata informari
simile, quia tunc humanitas prima ageret lali forma ;
quando ergo aliquid habet
quando non esset. Et probatur sic, quia actu virtutem producendi aliquid, et est
in instanli A agit ; ergo in instanti A est, in potenlia ad recipiendum, illud dicitur

et in eodem instanli recipit illam aliam; in actu virluali et in potentia forinali, nec
ergo in eodem instanti non est, aUoquin isla repugnanl; esse vero formaliter actu
essent dua3 humanitates simul in eodem album, et in potentia ad recipiendum
instanti in eodem supposito, et lioc est eamdem albedinem, bene repugnal.
quod dicit Doctor ; si enim aUquid sic (d) Si at^guas, ergo iii oimibus possei 5oP
 DIST. III. QU^STIO VII. 381

ess^ ideminactu virtual i, elc. Hespondet albus, et quod shnul sit in polentia ad

Doctor quod in ista illatione est non cau- eamdem albedinem, est impossibile.
sa ut rausa, ul arguendo sic : Non repu- (f) Cum arguiiur secundo, ex 2. Physic.

gnatidem esse in actu virtuall et in po- Dicit Doctor quod loquendo de materia
tentia formali respectu ejusdem ; ergo prima, quae est altera pars composili, non
non repugnat Solem esse in aclu virtuali coincidit cum causa efficiente, quia illa

respectu caloris, et in potentia formali re- materia non potest esse causa alicujus et
spectu ejusdem. Commiititur fallacia, quse recepliva ejusdem, ut quod maleria ligni

est a non causa ut causa, non enim repu- sit receptiva formse subslantialis ignis

gnat Soli ex ista ratione generali, quodsit et effectiva ejusdem, est omnino im-

in actu virtuali et in polentia formali, ut possibile. Loquendo tamen de maleria

pula sic dicendo : ideo Sol non potesl esse secundum quid, quae non est altera pars

in actu virluali respectu caloris et in po- compositi per se, cujusmodi est subje-
tentia formali respectu ejusdem, quia ista clum accidentis, nam accidenlia habent

repugnant ad invicem, scilicet simul esse substantiam pro maleria non ex qua, sed
in aclu virluali et in potentia formali ; non pro materia in gwa recipiuntur, dicit Do- Subjectum
est causa
enim haec est causa praecisa quare Sol ctor quod est necesse idem quandoque effecuva,
id et,
non possit esse in actu virtuali et in esse materia et efnciens respectu ejus- ebuiiitiva
et
potentia formali respectu caloris, sed cau- dem, et hic vult expresse quod subjeclum emanativa.
sa prificisa quare nnn sic possit esse, est. sit causa necessaria proprise passionis et
quia corpora coelestia non suscipiunt pe- receptiva ejusdem, sed quomodo hoc in-

regrinas impressiones, et sic palet quo- telligatur, supra exposui in quj^estione de

modo arguitur a non causa ad causam. subjecto Theologi», vide.
Istam tamen difficultatem de actu virtuali (g) Quod arguitur postea de relationibus

et potentia formali, vide in Doctore in 2. realibus oppositis, patet liltera, et vide

dislinct. 25 ubi prolixius pertractat hanc expositionem quam supra feci dist 2. par-
materiam. te 2. quaed. 3. illius parlis, sed prohxius
(e) Sed si objicias, quod talia principia vide expositionem quam feci in d. 25.

Metaphysica, sciUcet de actu et potentia, secundi. 52.

ex quo sunt generalia non debent negari (h) Ad Achille.m eorum. Hic ostendit
propter aliquas d/fftcultales speciales. Di- quando ahquid est causa alicujus totalis.

cebat enim Goffredus hoc esse unum Si enim ad prffisentiam A respectu aUcu-
principium Melaphysicale, scihcet quod jus passi, puta B dispositi, et non impe-
idem non sit in potenlia et in actu. Dicit diti slatim sequalur effectus, puta C, ex
Doctor quod nuUum est principium Meta- hoc arguimus, quod A est causa totahs C.
physicale sub quo continentur multa sin- Sic per opposilum quando non sequitur
gularia falsa, et patetlitlera; non enim hoc talis effectus, signum est quod nonest
est principium Metaphysicale : Nihil idem causa illius. Et ideo arguimus, quod li-

est in actu virtuali et in potentia formaU gnum non calefacit se, quia lignum est
respeclu ejusdem, ut supra patuit, sed semper approximalum sibiipsi et sufri-

bene hoc est unum principium Metaphy- cienter, et non potest poni aliquod impe-
sicale : Nihil idem est in actu formali et dimentum, et tamen nullo alio posilo non
in potentia respeclu ejusdem actus forma- sequitur calefacLio in Ugno sed posita

lis, ut quod Franciscus sit actu formaliter praesentia ignis, sequitur calefactio ligni.
 ;

3S2 LIB. I. SENTENTIARUM

Lignum Ex hoc arguimus, quod lignum non esl ratio formalis agendi et ratio a-
non est
causa causa calefaclionis suae, sed bene ignis. gentis; agens est suppositum, ra-
suffi calefa
ctioiiis, (i) FA ideo condudilur, quod cum obje-
Beil i^nis
tio agendi est forma elicitiva
clo requiriiur aliqua alia causa acliva
actionis. In prima agitur acti-
parlialis. EL licet objeclum sil aliquando
one in intellectum possibilem,
perfectius ipsa inlelleclione, lamen ipsa
agens est phantasma, sed quod
intellectio est talis entitas, quod non po- quid est splendens in pliantasmate
test esse nisi ab objecto et a potenlia
est ratio agendi in ipsum, et hoc
et hoc palet per experientiam, quia posi- inquantum illud quod quid est, stat
ta praesentia objecli, cum potentia sequi-
in lumine intellectus agentis, et
lur intellectio, et ipsa remota nullo modo
penetratur ab ipso lumine, et am-
sequilur; et ideo arguinms intelleclionem
bitur ab ipso agente et hac ra-
;

dependere ab utroque.
tione agendi primum impressum
in intellectum possibilem, est in-
SGHOLIUM.
choatio habitus scientialis, quse

Explicat uberius tertiam opinionem Hen-

inchoatio non est species intelligi-
rici dicentis notitiam simplicem confusam bilis,nec forma movens ad actum
esse ab objecto tantum, distinctam vero et intelligendi, quia objectum est in
discursivam ab intellectu fieri, et concordat se prjesens, quatenus relucet in
eam cum quarta opinione ejusdem. Deinde
phantasmate, quia phantasma prse-
arguit contra varia ialsa dicta Henrici.
quod quidditas seu quod quid
sens est intellectui, qui ubique est
Primiim est,

est, relucens in phantasmate, sit ratio intel- in corpore; igitur non requiritur
ligendi. Secundum, quod inclioatio habitus aliqua alia species per quam ob-
scientialis prsecedit omnem actum. Tertium, jectum sic sit praesens, nej aliquid
quod intellectus, accepta notitia confusa, ra-
aliud tenens vicem objecti vel re-
tione cujus passive se habet, occurrit tali
prsesentans ipsum, cum ipsa im-
passione, transmittens eam ad sua intima,
et sic eam recipit a se intimius quam possit pressio prima habeat rationem, et
eam recipere ab objecto. quo et quod respectu intellectionis ;

quo, quia per ipsam est intellectus

33. Pro tetHia (a) et qiiarta opinione in potentia propinqua et acciden-
non siint argumenta adducta, ad tali ad actum intelligendi, sicut
quae oporteat respondei^e. per gravitatem est corpus in po-
Qui vult credere de actu primo tentia ad ubi; et etiam est quo,
simplici, et de secundo distincte co- quantum ad hoc quod manet in
gnoscendi, vel illuddictum quartre intellectu impedito ab actuali in-
opinionis quod species inclinat, tellectione est etiam quod, quia
;

credat ; non credenti tamen, non sibi primo occurrit, sicut secun-
sit articulus fldei, nisi per rati- dum Avicennam primum sensatum
onem ostendatur. est species, non ut objectum ter-
Henr. Istse tamcu du8e opiniones, sci- minans, sed ut quod quasi dedu-
1%. 8.'
licet tertia et quarta, quse viden- cens, non per coUationem, sed per
tur inter se oppositse, concordan- continuationem ducit in objcctum.
tur ad invicem et confirmantur, Sic igitur concordantur prima
et hoc sic : Ad agendum requiritur opinio et secunda quoad hoc, quod
 DIST. ni. OUi^STIO VII, 383

prima negat speciem, et secnrida erit ratio formalis agendi aliquam

concedit inclinationem prseceden- actionem lealem? et ita cum istud
tem actum Quoad hocautem, quod phantasma, per quod convenit sibi
prima opinio ponit intellectum istud esse, non sit principalis cau-
esse passivum respectu primi a- sa agendi, secundum eos, nec quod
ctus, et activum respectn secundi quid est, secundum quod existib in
actus, et secunda opinio videtnr co, est principalis ratio ogendi,
ponere, quod anima seipsa eliciat quod est contra eos.
actum; hoc concordatur sic, quia Prseterea (c), prseter hsec qusero
facta tali impressione prima in in- quid est quod quid est, stare in lumi-
tellectum possibilem, ipse intelle- ne intellectus agentis? Si nihil a-
ctus occurrit tali passioni, quia liud est nisi intellectum agentem
omne passum occurrit agenti, in- esse in anima, et in phantasia ejus-
quantum passum nititur salvare dem animae esse phantasma; ergo
suum esse hoc etiam vult Augu-
; perpetuo, quando phantasma est
stinusG. Miisicce, ubi loquiturdeillis in virtute phantastica, fit ista pe-
numeris occursoriis etdealiis. In netratio et ambitio, et ita erit in
isto occursu intellectus imbibit phrenetico et dormiente, quod ne-
illam intellectionem confusam, et gat ille, cujus opinio exponitur. Si
transmittit ad intima sua, et tunc aliquid aliud est quam illa duo es-
recipit eam a se intimius quam se simui, et sit aliqua actio nova,
possit eam recipere ab objecto, detur igitur ejus terminus novus,
illi etiam impressioni sic intima- non erit phantasmate, igitur
in
tse occurrit intellectus secundo, et erit in intellectu possibili; ergo
in illo secundo occursu immergit quod quid est non agit per aliquam
se illi penetrando illam, et in hoc penetrationem, quse penetratio
est distincta et perfecta cognitio praecedit actionem qiwd quid est, sed
intellectus. tantummodo quod quid est, cum in-

34. Quidquid (b) sit de opinionibus tellectu agente coagit causando

illis, quas iste medius nititur ex- aliquam impressionem novam in
ponere, arguitur contra multa hic intellectu possibili, hoc dicit opi-
dicta. Quod primo ponit, scilicet, nio illa prima.
quod quid est relucens in phantas- Si dices (d), alia opinio ponit 3».

mate, esse rationem agendi for- speciem intelligibilem impressam,

malem phantasmati. istanon ponit speciem talem, sed
uidditas Coutra, quomodo aliquid est ra- inchoationem habitus scientialis.
ieinleiie- tio ngeudi alicui in quo non est for- Contra, ista opinio ponit istam
nesuau- malitcr ? Aut si quoquo modo, quod impressionem esse primum, quo
iiis^actio- W^^
^*^ ponatur in phantasmate, intellectus est in potentia acciden-
nis.
cum istud sit esse ejus secundum tali, cum tamen prius esset in
q}iid,quia secundum esse reprae- potentia essentiali; sed si per
sentati, et non secundum aliquod istam impressionem non est ob-
esse existentise quomodo ipsum
; jectum intelligibile praesens nunc
quod quid cst, secundum istud esse magis quam prius, non magis
 384 LIB. I. SENTENTIARUM

est nimc in potentia accidentali, aerem, causat magisauditionem

et
qnam prius. Si est prsnsens ali- quam solus sonus causaret, hoc
qiio modo nunc, quo modo non igitur occurrereest ei coagere.
fuit prius praesens, illud quo nunc Et tunc respondeo breviter ad
est prsesens est species intelligi- Augustinum, impressione speciei
bilis. etiam magis apparet,
IIoc sensibilis facta in organo, vel
ex hoc quod primo ei occurrit, speciei intelligibilis facta in intel-
tanquam ostendenti objectum pro- lectu, anima per potentiam talem
pter natui'alem continuationem occurrit, id est, cum illa specie
ad ipsum, hoc non posset esse impressa coagit ad actum aliquem
nisi objectum reluceret in eo, et perfectiorem , quam posset illa

ita haberet rationem speciei. species de se sola causare.

Cap. 1. et (e) Similiter hoc, quod dicitur,
^^^*
inchoationem habitus scientialis
prsecedere actum, non est verum,
quia habitus, proprie loquendo, ut
Philosoplius loquitur secundo Eihi-
corum, generatur ex aliquo actu
elicito et sicut ultimus gradus
, sum, causatur aliquid perfectius
habitus generatur ex ultimo actu,
ita primus ex primo ita quod
quicumque gradus habitus est
posterior aliquo actu; ergo illud
Et cum ultra additurde
du- illo
plici occursu, primo occurrit pas-
sioniquasi coagenti, post passioni
imbibitae, quaero quid significent
ista verba metaphorica? si signi-
ficent, quod per secundum occur-
quam per primum, et illud inti-
, mius perflcit, sicut dicitur materia
intimius perflci a forma perfecti-
ori, quse magis actuat eam ergo ;

quod est simpliciter primum in in secundo occursu non transmit-

intellectu possibili, non est aliquid titur passio illa ad intima magis
ipsius habitus. quam prius, sed anima coagens
Henric. Hoc conflrmatur secundum opi- illi passioni causat aliquid perfe-
quodlib. 5. .
-n tx • . •

qu«st. 19. nionem iUius Doctoris qui exponi- ctius, quod est intimius in anima
2. et 3*. de tur quia ponit istam inchoati-
,
quam illa passio prius causata.
Anima.
q^^q^ gggg essentiam habitus
totam. COMMENTARIUS.
Quod uUerius dicitur de occursu
illo, ratio occursus non bene as- (a) Pro lertia el quarta opinione non 53.

signatur, nec ad intentionem Au- sunt argumenta adducta, ad quae oportet quodi.
concordantur q^^^st.
gustini. Patiens enim occurrens respondere. In isla liLlera

agenti nititur salvare se, et contra opinio lerlia et quarla. Prima opinio Hen-

agero agenti corrumpenti se, hic rici, quae ponitur terlia in ordine, ponil

istud agens agit ad perfectionem objectum, ut in plianlasmale illustratum

et salutem passi ergo non occur-

; ab inteilectu agente esse causam cogniti-
rit ei propter illam rationem ut onis confusa;, qua) dicitur inchoalio habi-

salvet se, nec ista est intentio Au- tus, et habita cognitione confusa, intel-

gustini; vult enim, quod anima lectus mediante illa est activus notitia3

occurrens passioni factse ab aerc dislinctae. Secunda opinio ipsius Henrici,

in aure vehementius agitat illum quae est quarta in ordine, ponit intelle-
 DIST. III. QU^STIO VII, 385

ctum esse activum omnis intelleclionis, et multa dicta in superiori littera. Et primo Scotus
'^ ^ arguit con-
phantasma in virtute phantaslica tanLum conlra lioc quod supra dictum est, scilicet tra
Henricurn.
inclinat intellectum, ut supra patuit. quod quid esl relucens in phatasmate esse
'
Istae opiniones sic concordantur, quia ralionem formalem agendi phantasmati,
intellectus dicilur passivus inquantum et accipit quod quid esl pro quiddilate
recipit illam inchoalionem habilus, quse oljjecti relucente in phantasmate, Et ar-
dicilur passio, inquanlum recipilur vel guit, quod talis quidditas (ut sic ) non sit

imprimitur in inlellectu possibiU, et lalis ralio formalis agendi ipsi phantasmali, et

passio impressa intelleclui ab objecto ratio stat in hoc : Nihil est ratio formalis
relucente in phanlasmate et illustralo ab agendi alicui, quod non inest formaUter,
intellectu agente, non est species intelU- non enim dicimus, quod calor separatus
gibilis, nec forma movens ad actuni in- a ligno sit ratio f jrmalis calefaciendi ipsi
telUgendi, nec aliquid aliud tenens vicem Ugno, sod quidditas objecti non inest
objecli vel repraesenlans ipsum , cum phanLasmali, quod palet ; non enim quid-
ipsa impressio prima habeat rationem, et ditas Hlbedinis, sive quoi quid eU albedi-
quo et quod respectu intellectionis ;
quo, nis inestformaUter phanlasmati albedinis,
quia per ipsam est intellectus in poten- ergo.
tia propinqua ad actum intelligendi, sicut Si dicalur quod licet non insil formali-
per gravitatem est corpus in potentia ter, est tamen ibi secunduin esse repras-

ad ubi; est etiam quo quanlum ad hoc, senLatum, Gontra, nihil est ralio formalis
quod manet in intellectu impedito ab agendi alicui actione reali, quod non
actuali intellectione ; et dicilur quod, habet esse reale el realiter exislens. H ec
quia sibi primo occurrit, sicut secundum praepositio fuilleslarata supra in qusesli-

Avicennam primum sensatum est species one de specie intelligibili, et in quaeslione

non ut objectum terminans, sed uL quod de sinceris verilatibus. Sed quod quid est

quasi deducens, non per collationem, sed ut relucens in phantasmate, habet tantum
per continualionem ducit in objectum; es^e secundum ^m/c?, sive diminulum, quia
vuU ergo quod illud impressum sit quae- habet tantum es^e repraesentatum ; ergo.
dam passio ducens, et inclinans inteUe- Et ex hoc apparet expresse inLentio Do-
Juomodo ctum ad actum inlelUgendi. Et intellectus cLoris quod objectum, ut relucens in spe-

d!clTur
dicilur activus secundum opinionem, in- cie intelligibiU non sit partialis causa in-
activus.
quantum occurrens ilU passioni imbibit Lelleclionis, quae est acLio realis, quia ut
illam, et transmittit ad inlima sua, et sic sic, tanlum habet esse secundum quid, ut
recipit eam ase inlimius quam ab obje- patet.

cto. Secundo, est activus inquantum coa- (c) Prseterea praster hoc, etc quia Hen- 55.
git iUi passioni transfuse ad causandum ricus dixit, quod quod quid est splendens
nolitiam distinctam de eodem objecLo, Et in phanLasmate est ralio agendi in ipsum,
hoc est quod dicit, iUi etiam passioni sic scilicet intellectum , et hoc inquantum
intimatae occurrit inteUectus secundo, et illud quod quid est slaL in lumine intelle-
iUo secundo occursu immergit se Uli cLus agenlis, et penelratur ab ipso lu-
penetrando iUam, et in hoc est distincta mine et ambitur ab ipso intellectu agente.
et perfecta cogniLio intellectus. Quaerit modo Doctor quid est ipsum quod
54. (b) Quidquid sit de opinionibus illis, quas, quid est stare in lumine intelleclus agen-
etc. In ista Uttera Djctor arguit conLra tis, si nihd aliud est nisi intelleclum
,

Tom. IX. 25
 386 LIB. I. SENTENTlARUNl

agenlem esse in anirna (

quia ipse Ilenri- causatur nolitia confusa, etc. et sic non
cus ponil inlellectum agentem esse effe- concordat eam cum secunda.
ctum in anima lucis increatae, ut supra (d) Si dices, alia opinio ponit speciem 5G.

paluit, ) et in phantasia ejusdem animae, intelligibilem impressam, sed ista opinio

esse phantasma, sciUcet ipsius qiiod quid ponit tantum inchoaUonem habitus scien-
esi, et ut sic, ipsum quod quid est, est lialis.

ratio agendi in ipsum intellectum ; ergo Contra, Doctor ostendit quod ista se-
perpetuo, quando phantasma esl in vir- cunda opinio habet ponere speciem intelU-

tute phantastica, fit ista penetratio el am- gibilem impressam, quia ista opinio ponit
bitio ab intellectu agente, et ita erit in istam impressionem in intelleclu possibili
phrenetico et dormienle, quod ipse negat esse primum, quo intellectus est in po-

cujus esl opinio. Si enim quamdiu fit tenlia accidentali, id est, propinqua, cum
ista penetratio quod quid est, esl ralio tamen prius, ante scilicet illam impressi-

formalis agendi in inlellectum ; ergo erit onem fuerit in potenlia essentiali sive re-

actuahs operatio in dormienle ,

quod mota ad actum intelUgendi , et sic per
negatur ab ipso. Si vero quod quid est istam impressionem objectum est magis
stare in phanlasmale, etc. dicit ahquid praisens in raUone objecti intelligibilis

aUud, quam tantum stare in phantasmate quam prius, et sic intellectus magis in

et in lumine inlellectus agentis, illud tale potenUa accidentaU. Sed si per talem
non videtur posse poni, nisi ahqua actio impressionem non est magis prsesens
nova; sed respectu actionis nov.ie oportet nunc in raUone objecli inlelligibilis quam
assignare terminum novum sive novum prius, sequitur quod non estraagis inlelle-

productum tah actione nova, ille termi- ctus nunc in potentia accidentali quam
nus productus non eril formaliter in phan- prius, ergo si ponitur per talem impressi-

lasmate, ut patet ; ergo erit in intelleclu onem magis proesens nunc quam prius,

possibih ; ergo quod quid est non agit sequitur quod illud quo est sic praesens,

per aliquam penetrationem, quee pene- est species intelUgibilis, quia per Ulam
tratio praecedit aclionem quod quid est. tantum est praesens in raUone objecU
Ipse Henricus concordando iUas duas opi- actu intelligibilis, nam per inchoationem
niones dicit, quod bene quod quid esl habilus scienlialis non habetur sic prse-

dicitur agere, pro quanto agit per quam- sens, ut supra patuit. Et quod ista opinio
dam penetrationem in intellectum ,
qua habeat sic ponere speciem intelUgibilem,
penetratione facta , tunc inlelleclus apparet ex hoc quod dicit, sciUcet quod
agit, etc. inteUectus primo ei occurrit, tanquam
Scotus ar- Sed contra hoc arguit Doctor, quia ostendenli objeclum propter naturalem
conira quod quid est, est in phantasmate et in continuationem ad ipsum , sicut dicit
^*^""^"™"
inleUectu agente, est talis penetratio. Avicenna, quem adducit, primuni sensa-
Sed ponitur, quod uUra hoc, est etiam tum est species, non ut objectum termi-
actio nova; ergo per illam aliquid reci- nans, sed ut quod quasi deducens non
pitur in intellectu possibiU, id est, quod per collaUonem, sed per conUnuaUonem
quod quid cum intellectu agente co-
est ducit iii objectum, sed hoc non posset
agit causando aUquam impressionem no- esse nisi objectum reluceret in eo, scilicet
vam in intellectu possibili. Sed hoc diclt intellectu, et ita haberet rationem speciei.
illa prima opinio, quae ponit quod primo (e) Similiter hoc quod dicitur. Hic im-
 DIST. III. QU.ESTIO VII. 387

K quo ge- probat aliui, quia ista opinio concordans intelligontem nos igitiir
; intelli-
neretur
habjtus. dicit quod illa inchoalio tiabilus scientialis giinus intelleotu inquantum reci-
praecediL actum intelligendi; conlra, quia pit intellectionem.
habitus, proprie loquendo de liabitu, ut rdeo Philosophus loquens sic de
Philosophus loquilur 2. Ethic. c. 1. gene- intcllectu, necesse habuit dicere
ratur ex ahquo actu elicito, et sicut u!ti- eum essc passivum, et quod inlelli-
mus gradus habitus generatur ex ultimo gere est qnoddam pati, hoc est, quod
actu, ita primus gradus habitus, qui dici- intellectio inquantum est quoddam
tur inchoalio habitus, generatur ex primo quo formaliter intellif^imus, est
actu; ergo non preecedit omnem actura forma qu?edam recepta in intelle-
intelligendi. ctu. Non autem intelligimus ea
Hoc confirmatur secundum ipsum Hen- inquantum est quid causatum ab
ricum quodlib. 5. q. 19. quia ponit istam intellectu si causatur ab eo ; nam
inchoalionem esse totam essentiam ha- si Deus eam causaret, et eam in
bitus. intellectu nostro imprimeret, non
minus ea intelligeremus, sicut dixi
SGHOLIUM. de intelligentia actualiter; itadico
de scire habitualiter, quod intellec-
Solvit argamenta quintse opinionis D.
tus est quo scimus habitualiter, in-
Thomaetribueutis totara activitatem respectu
quantum recipit habitum, non in-
intellectionis, speciei intelligibili, et explicat
egregie varia axiomata satis comraunia, sed
quantum istum causat si illum
non satis bene ab oranibus intellecta. causat. Dico igitur, quod omnes
auctoritates, quae sonant passibi-
37. Ad auctoritatem (a) Philosophi litatem intellectus possibilis, pos-
ntelligere
est
3. quod intelUgere est pati,
de Anima, sunt cxponi de eo inquantum eo
quoddani cognoscimus habitualiter, vel in-
qnae adducitur pro quinta opini-
pati
xplicatur. one; hictamen non determinando, quantum cognoscimus eo actuali-
luteliigi-
mus dico quod Philosophus locutus est ter, et isto modo concedo quod
1 quantum
recipimus communiter de potentiis animse est passivus, et si sit activus, non
non in
quantum inquantum sunt, quibus formali- tamen secundum istam rationem,
elicimiis
nteUectio ter sumus in actu secundo, puta sed accidit ei, quod sit activus,
nem,
lias in di-
de sensu inquantum est quo for- se.Mindum istam rationem; afflr-
vinis noa mant ergo istae auctoritates de
esset
maliter sentimus, de intellectu in-
atellectio-
absoluta,
quantum est quo formaliter intel- intellectu, quod verum est quod
quia noa ligimus ; formaliter autem intelli- sit passivus, non loquentes de in-
st elicita,
sed quasi gimus intellectu inquantumrecipit tellectu sub ratione activi, sed
recopta.
intellectionem, quia si causet eam asserentes ipsuin habere rationem
active, non tamen dicor intelligere receptivi, licetipsum non dicant
intellectu inquantum causat, sed non esse activum, locus autem ab
inquantum habet intellectionem ut auctoritate non tenet negative.
formam. Habere enim qualitatem Et per idem (b) respondetur ad
est esse quale, et ita intcllectum illud dc potentia accidcntali et Locusab
habere intellectionem sive recipe- essentiali. Non enim inteUectiis est ^nortenet
"'"'^''^'^'^-
re, quod idem est, est ipsum esse in potentia essentiali, quia deliciat
 .

388 LlB. 1. SENTENTIARUM

Potentia
essenlialis
sibi alifj^ ua patio causalitatis ouan-
^
sicut nec albedo ad quam est, est
poientiaet tuiii Gst ex uarte sui; sed intelle- aliquid in actu ; sed illud in quo est
acciilenta-
lis
quoniodo
ctus
,
est
,
m
.

potentia
.

essentiali,
• •
•
i
•

ista potentia, est aliquid in actu

, i

d.iierunt. quando alia causa partialis non ut superficies, quse est receptiva
F.'p/q°T7'. est sibi prsBsens, quam oportet albedinis. Ita hic, licet ante intel-

/Esidi'uf 6sse prsesentem ad hoc quod se- lectionem potentia ante actum,
quodh 1.
quatur actio, et quando illa causa quse est respectus ad intellecti-
et quodi.
partialis est approximata, est in onem,non sit aliquid in actu, sicut
vide var potcntia accidentali sive propm- nec intellectio ad quam est, tamen
in2. q.l. ^ ^ ^
de qua ad agendum. illud in quo est ista potentia, quod
cognitione
Angeli Sed illa auctoritas, quse dicit est fundamentum istius respectus,
Vwncipaie!quod intcllectus possibilis nihil est est aliquid in actu, et illud est
^osuionem eorum, quse sunt ante intelligere, intellectus possibilis. Non est igi- ^"^nlhii

^ei mT^' requirit

aliam expositionem, quam tur apud Philosophum intellectus «^t eoru
quse
intantum pertractant aliqui, ut possibilis nihil in actu, sicut isti .«""'. a^

dicant, intellectum possibilem esse accipiunt, sed oportet (c) exponere expiicati
^*'^*""'
in pura potentia in genere intelli- illam auctoritatem hoc modo :

gibilium, sicut materiam primam naturaliter intelligimus primo il-

in genere corporalium, quae non la, qu8e primo occurrunt ex phan-

est intentio Philosophi, quia po- tasmatibus, sicut dictum est in

tentia ad accidens, nunquam fun- quasstione secunda hujus distin-
datur nisi in substantia in actu ;
ctionis. Nihil igitur possumus po-
intellectio autem sive species in- tentia propinqua intelligere ante
telligibilis, non est forma substan- intellectionem alicujus imaginabi-
tialis, sed accidentalis, igitur quod lis, ideo non possumus intelligere
est immediatum receptivum illius, intellectum ante mtelUgere alterius
est aliquid in actu substantiali, aut intelligibilis; ergo nec intellectus
saltem quod est mediate recepti- potest intelligi a nobis ante intelU-
vum. Et tunc quod immediate re- gere alterius intelligibilis, ergo non
cipit, erit aliquisactus accidenta- est intelligibilis ante intellecti-
lis, sicut se habet superficies ad onem alicujus alterius, sicut pri-
albedinem intellectus igitur pos-
; mum antecedens est verum, sic et
sibilis, secundum quod est illud in consequens ideo sic intelligendum
;

quo recipitur species intelligibilis, est ipsum non esse aliquid eorum,
vel intellectio, vel illud secundum quse sunt ante inteUigere, scilicet
quod species recipitur in anima, intelligibilium, non quia antequam
non erit purum potentiale, sed erit intelligat,nihil sit in actu, sed quia
aliquid in actu primo, licet iste non est aliquid quod possit poten-
respectus potentise non sit aliquid tia propinqua intelligi a nobis,
in actu. Cum enim loquor de po- ante intcUigere alterius, propter
tentia receptiva albedinis, non lo- intellectionem nostram naturalem
quor de potentia quse dicit re- incipientem a phantasmatibus.
spectum ad albedinem, ille enim Et cum postarguitur de illa
(d) ^^-

respectus non-est aliquid in actu, similitudine, quod sit ratio tam

 DIST. 111. QU^STiO VII. 389

faciendi quam agendi, dico quod minatuin, nulla forma alia a so

in faciente, bene forma est ratio determinatur, sed ex se determi-
faciendi, in qua forma faciens natur ad producendum quemcum-
assimilat sibi factum, sed in agen- que effectum ad quem ex se est
te nihil est productum nisi ipsa indeterminatum et hoc prsesente
;

>. Metaph.
text, actio. Actio enimultimus ter-
est passo receptivo, sicut Sol, prse-
com. 16.
3t alibi. minus, nec habet alium terminum, sente passo, generat quodlibet
et ideo non oportet quod in agente generabile, ex quo ipsum natum
ratio agendi sit aliquid in quo est generari. Ita in proposito, m-
assimiletur agens alicui alteri pro- determinatio intellectus non est
ducto. indeterminatio potentialitatis pas-
Sed dices saltem illa est ra-
(e), sivae in ordine causalitatis, sed est
Ratio qua
agens tio agendi, in qua agens assimilat indeterminatio actualitatis quasi
assimilat
sibi • sibi productum, scilicet actionem illimitatse, et ideo non determina-
passum,
non est ipsam. Bene concedo, quod species tur per formam, quse sibi sit ratio
lecessario
primaria
illa quse est similitudo objecti, et determinate agendi, sed tantum-
vis activa.
per quam intellectus assimilatur modo per praesentiam objecti, cir-
cognitioni productse, est aliqua ca quod determinatum nata est
ratio agendi, sed non talis ratio, esse determinata intellectio.
nec etiam ratio principalis, sicut Vel aliter posset dici, quod sicut Causa into-
rior
patebit in sequenti quaestione. Sed causa superior determinatur addeterminat
11 L
quando dusecausaeconcurrunt, sur-
o 1 T „ superiorem
1.

agendum, concurrente aliqua par- immitatam

p'"'*'^;" "
flcit in propinquiore similitudo ticulari causa inferiori, sicut Sol
formalis, et in remotiore virtualis ad generandum hominem concur-^/^IJaPpm"
sive similitudo aequivoca, et ita rente homine agente, et bovem ^°"^"'''"'"'
intellectus, quasi causa superior concurrente bove, non autem per
aequivoce et virtualiter assimila- aliquam formam in se receptam,
tur cognitioni et intellectioni, spe- ita intellectus, qui estcausa supe-
cies autem quasi causa propin- rior et causa illimitata, determi-
quior, quasi univoce et formaliter natur ad hoc objectum, concurren-
assimilatur ei. te causa particulari determinata,
Cum (f) arguitur post de indeter- puta ad agendum circa hoc obje-
minatione intellectus ad diversos ctum, concurrente hac specie. Non
actus et objecta, respondeo, quod enim istud determinans, determi-
alia est indeterminatio materialis nat effective causam indetermina-
propter defectum actus, alia est tam superiorem, neque formaliter
indeterminatio agentis propter il- sicut ratio agendi, sed sic determi-
limitationem virtutis activse, sicut nat, hoc est virtus activa superior
Sol est indeterminatus ad multa determinata, potest indetermina-
generandtim. Primo modo indeter- tum effectum, tali virtute inferiori
minatum non agit nisi determinc- determinata concurrente.
tur per aliqucm actum, quia alias
non est in actu sufilciente, sed in
potentia. Secundo modo indeter-
 390 LIB. I. SENTENTIARUM
propinqua, nisi prius habila intellectione

sensibilium.
COMMENTARIUS.
Et adverle, quod Doctor non intelligit,

.
58. (a) Ad aucloriiatem Philosophi. Hic Do- quod post inlelligere aliorum, intelleclus
Vifle quo-
modo ctor respondet ad auctoritates adduclas possibilis sit de numero intelligibilium
inlelligere
pro opinione quinta. Et quando dicil, potentia propinqua, id est, quod possit
sit pati»
quod intelligere est pati, dicit quod homo inlelligi sub ratione propria vel in con-
intelligit formaliler non inquantum cau- ceptu proprio, quia si sic intelligeret, sibi

sat intellectionem, sed inquantum recipil conlradiceret, quia in guaest. 3. prsesentis

eam. Sicut dicimus quod ignis est forma- dist. probavit quod pro statu isto non
hter caUdus non inquanlum causat cali- cognoscimus aUquam substaiitiam, neque
ditatem, sed inquantum recipit ipsam materiam primam, nisi in conceptu com-
Pecipere qua denominalur. Et quia recipere for- muni nobis et sensibihbus. Erit ergo in-
formam
est mam est quoddam pati, ideo intelligere tellectus possibilis de numero intelligibi-
quoddam
pati. formaliter (quod niliil aliud est nisi reci- lium in potenlia propinqua, quantum ad
pere intelleclionem qua intelligimus) erit conceplus communes nobis et sensibih-

quoddam pati ; et hoc modo dicilur in- bus, quia intelleclus cognoscendo aliquod

telleclus passivus, quia inquantum forma- sensibile potest abstrahere mullos conce-

liter inteUigit est receptivus inlellectionis, plus communes, et poslea applicare illos,

et sic passivus ; non autem dicit Aristo- uL supra diffuse exposuimus. Ista etiam
teles quod si sit passivus respeclu in- propositio, sciUcet inteUectus non est ali-

tellectionis, quod nuilo modo sit aclivus quod intelligibiUum ante intelliqere, id

respeclu ejusdem, et litlera clara est. est, non est possibile inlelUgere se ante

(b) Et per idem respondetur ad aliud de intelligere aliorum, est multiplex secun-

potentia accidentali et essentiali. Lillera dum compositionem et divisionem, ut

patet hic, supra diffuse exposui in qua)- notat Doclor m 2. d. 3. q. 8. in responsione

slione immediale praecedenli, exponendo adprimum argum. principale, el ibi vide

argumentum principale ad opposilum in expositionem quam feci.
principio quasstionis, ibi vide. (d) Et cum post arguilur de illa simili' 60.

59. (c) Sed oportet exponere illam auctori- tudine. Dicit Doctor quod in faciente for-

latem hoc modo : Naturaliter intelligimus ma est ralio faciendi, in qua forma faciens
primo illa quae primo occurrunt ex phan- assimilat sibi faclum, ut exemplificavi
tasmatibm, elc. El senlentia liujus litlerse supra. Sed in agenle nihil est productum,

est, quod inlellectus possibilis anle intelli- nisi ipsa aclio. Ilic accipit actionem non
gere aliorum, puta sensibilium, non esl pro aclione respectus, sed pro qualitate
de numero inLeiligibiHum in potenlia pro- producla quse recipiLur in agenle. Et
pinqua ; oportet enim prius inlelligere quare talis qualiLas dicaLur actio, infra

sensibilia, quia Ula sola pro slalu isLo palebil quaest. ult praesentis dist. in re-
movent inlellectum, ut supra paLuiL quaest. sponsione ad uUimum argumentum, et
Inlellectus
possibilis
1. et 3. praesentis dist. et ideo anLe intelli- in quodlib. qusest. 13. Et quod dicit hic
eit
^eresensibiUum, Ucet intellectus possibiUs quod non oporlet, quod agenti ralio
de nJiiiero'
entijiii sit de numero entium inLelligibilium in agendi sil aliquid in quo assimijetur
intelligihi-
lium potenlia remota, non tamen erit de nu- agens aUcui alleri producto, hoc debet
^rXota,'*mero enlium inlelUgibilium in potentia intelUgi de assimilatione univocationis.
 ;

DIST. III. QU^STIO Vn. 391

quia agens ul agens non polest produ- concurrunt Deus, Sol et homo, ipse Deus
cere in se aliquid ejusdem ralionis cum assimilat hominem productum tantum
forma, qua3 est ratio formalis agendi in sequivoce, homo vero assimilat sibi uni-

ipso agenle, ul supra paluit respondendo voce. Sequitur : Et ita intellectus quasi
ad argumenla Gotfredi. Sed loquendo de eaum superior aequivoce, elc.
simililudine ffiquivocationis, de qua pa- Ex hoc loco videtur quod Doctor sibiApparens
''
tebit in quseslione immediate sequenli, conlradical, quia supra dixit contra ^""tb.
ratio formaUs agendi in agenle est ralio Thomam quod inlelleclio esset effectus
assimilandi sequivoce ipsum agens pro- a^quivocus, si species esset causa lotalis
ducto. ergo simililer quando est partialis, et

(e) Sed dices, saltem illa est ratio agen- tamen hic dicit quod species intelligibilis

di. Isla responsio, sciiicet ([uod faciens, assimilatur intellectioni formaliter, id est,

etc. In faciente puta igne producente univoce, ergo intellectio erit effectus
ignem in materiam ligni, est forma per univocus.
quam ignis faciens est similis igni facto ;
Dico, quod lam inteliectus quam spe-
sed quia D. Thomas vuU quod species cies dicunlur causae simpliciler sequivo-
intelligibilis agit inlellectionem, quae di- ce respectu intelleclionis, dicitur tamen
citur actio, et ipsam assimilat objecto quod ipsa assimilatur formaliter intelle-
reprsBsentato per speciem intelligibilem, ctioni ex hoc, quia est causa magis
ideo dicit Scotus quod non est simile, proxima et magis specificativa intelle-

quia in primo faciens per formam tan- ctionis, nam una intelleclio dicitur pro-

tum assimilalur facto. Hic autem intelle- prie distingui specie ab alia intellectione,
ctio est ultimus terminus productus, ergo quia est ab objecto tali specie distinclo
forma sive quidditas speciei est tanlum ab aho. Intellectus vero dicitur magis
ratio, qua species assimilalur intellectioni assimilari virtualiter, quia causa magis
productae, et non qua assimilatur alteri remota ; tum eliam, quia non proprie
a producto, puta objecto. Et post dicit : specificat inlellectionem, nec proprie
ergo illa quiddilas speciei esl ratio agendi dicitur talis Intellectio, quia lalis intelle-

qua species sive agens sibi assimilat ac- ctus, sed quia talis objecli.

tionem, sive intellectionem produrtam. Et (f) Cum arguitur post de indetermina- g2.
patel responsio. Et sic explano lilteram tinne intellectus. Dicit Doctor quod inde- esuTdet^er-
Doctoris cum dicit : Bene concedo quod lerminatio ad agendum est duplex. Quae- """a''o

species illa, supple inlelligibilis, quse est dam est materialis propter defeclum agendum.
similitudo ohjecti, etc. aclus, sicut lignum est indeterminatum
61. Ex hac littera patet expresse, quod ad calefaciendum, ad frigefaciendum, ad
HIc habe-
tur intenlio Doctoris est, quod species in- humectandum, et hujusmodi, quia ex se
a Doctore
quod telligibilis sit partialis causa cognilionis non esl sufficiens, nec includit ahquam
species in-
teliii.ibilis
abslractivae, el non objeclum relucens rationem formalem calefaciendi, frigefa-
sit
cit isa intoL
in tali specie, ut quidam volunt intelli- ciendi vcl humectandi ; si ergo determi-
"vclionis.
gere Doctorem. Sequilur : Sed quando natur ad calefacienduin, hoc erii per
ditae caussc concurrunt, suffirit in propin- aliquam formam receptam, quae erit ratio

quiori similitudo formalis sioe uniooca, formalis calefaciendi ipsi ligno. Alia est

et in remotiori virtualis sive aequivoca. indelerminalio agentis propter illimita-

Exemplum : Ad productionem hominis tionem virtulis activie, sicut Sol est

 392 LIB. 1. SENTENTIARUM
Indeterminatus , et noni determinalur distinguuntur per suas proprias rationes
aliunde ad aliquid producendum, sed ex formales ; ergo ab eis habent aliquid

forma sua, id est, quod quidditas talis effective unde formaliter distinguantur.

agentis erit ratio formalis agendi et pro- Concedit ergo quod actus distinguantur
ducendi. In proposito autem inlellectus per objecta, quia circa aliud et aliud

est indeterminatus secundo modo, et non objectum, intellectus causat et alium ac-
primo modo. Et sic patet responsio ad tum, et sic objectum tanlum requiritur
rationes Thomge. ut materia circa quam.
64.
63. Ad raliones pro sexta opinione. Ad Dico primo ad illud de passione, quod Responsi
_

ad dicta
auctoritatem Augustini patet, quod ac- passio secundum Doctorem est a subjecto
Alplionsi
visionem causata, supra patuit in de Toletani.
cipit ibi pro specie sensibili, ut quaest.

improprie tamen, ut supra patuit, expo- subjecto Theologise, et praesenti dist. q. 7.

nendo illam auctoritatem in qua^stione vide expositionem quam feci ibi in q.

immediate praecedente. de subjecto T/ieologige, quomodo dicatur

Ad illud de Philosopho, quod idem causari, et tamen non dislinguitur realiter

est sonalio et audilio, paiet quod non a subjecto.
accipit ibi speciem sensibilem alicujus Dico secundo, quod posito quod non
soni, et auditionem proprie diclam esse sit causala a subjecto, Doctor non diceret
idem, ut palet inluenti litteram Arislo- quod passiones habent a subjectis ut
telis et Commentatoris. formaliter distinguantur inter se, quia si
Alphon.
Tolet.
Sed in prsesenti adduco responsiones, non effective vel originative a subjectis,

^^^^ ^^^^^ Alphonsus ad argumenta Do- non est concedendum, quod a subjectis
'dist"T
q- 2. ctoris, quibus probat quod anima intelle- habeant quod formaliter distinguantur. Quoinod(
f-ubjectun
ctiva non sit tclahs causa actus intelli- Et cum dicit, quod subjectum ponitur ponitur i

detinition
gendi. Ipse enim Alphonsus tenet expres- in definitione passionis, verum est tan- passionis.
se, quod intellectus agens sit totalis quam additum, sicut etiam alia acciden-
causa. Respondet Alphonsus primo re- lia dicuntur definiri per bubslantiam,
ducendo argumentum contra Doctorem, definitione tantum additamentali, et ta-

quia dicit Doctor in illo argumento : men si accidentia non essent causata
Intellectiones dislinguuntur per objecta, a subjectis eorum, non dicerentur for-
ergo causanlur ab illis. Addit, sed pro- maUter distingui per subjecta. Et quando
pria passio habet formaliler dislinctionem dicit, respondendo ad formam argumenti
a subjecto, cum subjectum ponatur in Docloris quod non sequitur, actus di-
definitione passionis, ul patet 7. Metaph. sLinguuntur per objecta, igitur habent
ergo propria passio causatur a subjecto. aliquid effeclive ab objectis ut formaliter
Hoc est contra Doctorem, quia passio distinguantur, patet quod non recte ne-
non distinguitur realiter. Ad rationem gat illam consequentiam, ut supra expo-
Docloris respondet negando istam, sci- sui; quia quod aliqua distinguantur es-
licet quod actus habeanl ab oJjjeftis sentialiler per A et B, aut hoc erit, quia
quod distinguantur formaliler. Et cum A et B sunt difTerenlise essentiales illo-

dicitur, actus distinguunlur per objecla, rum, aut quia A et B distincta essentia-
ergo habent ahquid effective ab olDJeclis hter ab invicem causant distincta essen-
ut formaliter distinguantur. Negat con- tiahter. Et illa instantia quam adducit,
sequentiam, sicut non sequitur actus non est ad propositum, quia quando
 ;

DIST. IIl. QUiESTIO VII. 393

dicit, actus distinguuntur formaliter per objectum essel perfectio intrinseca aclus,
A el B lanquam per raliones formales sequitur quod habebit illam effective ab
ergo actus habent effective ab A et B, objecto, quia perfectius objectum natum
ut formaliter distinguantur, patet quod est causare perfecliorem actum.
hoc non est ad propositum, quia jam Ad aliud Doctoris quo probat, quod
y^\ctus supponit Doctor quod actus formaliter si anima esset totaliter causa intellecti-
fornialiler
distinguun distinguantur suis rationibus formalibus, onis, quod tunc esset formaliter infinita,
tur
suis ratio- et per consequens habenl formaliter ab etc. Respondet Alphonsus primo redu- . .
^^^^^
nihus
formalibusi
illis ut dislinguanlur formaliter, sed quia cendo rationem contra Doctorem, quia
objecta non sunt rationes formales ac- Doctor ponit quod est partialis causa
tuuni, ut patet. Si ergo conceditur quod omnis intellectionis, ergo erit formaliter

actus distinguunlur formaliter per obje- infinita, apparet consequentia, quia ut

cta, statim sequitur quod ab objectis esl partialis causa unius intellectionis,

habent effective enlitatem, qua forma- requirit aliquem gradum perfectionis, et

liter distinguantur. quod Et cum dicit ul erit parlialis causa alterius intellecti-
distinguuntur per objecta tanquam per onis, specie dislinclse erit majoris perfe-
materiam circa quam, hoc nil)il est, quia ctionis ; ergo si infinitaruui perfectionum,
non dicimus ahqua proprie distingui for- erit infinit» perfectionis. Respondet ergo
maliter per ^ et ^ tanquam per materiam ad rationem Doctoris concedendo quod
circa quam, quod enim aclus mngis ter- causa, quae potest habere infinitos aclus
minetur ad unum objectum quam ad simul, et pro simul quantum est ex se
aliud, ex hoc non dicilur distingui for- est infinita intensive, non tamen causa
mahter ab alio per ahud et aliud in polens habere infinilos actus simul, sed
ratione termini. non pro simul erit infinita inlensive,
Ad aUud Doctoris, quando dicit quod modo anima habet infinitos actus sinml,
si actus intelligendi non esset effective sed non pro simul.
ab objecto, unus actus intelligendi non Dico primo, quod ralio reducta contra ^^- .

Resvonsio
esset perfeclior alio. Dicit Alphonsus Doctorem nihil concludit, non enim ad ai-
plionsum.
quod non sequitur, actus intelligendi sequitur quod si sit partialis causa in-

est perfectior, quia perfectioris objecti, finitorum actuum, quod sit infinita, et
ergo est effective ab illo ; palet instantia : quomodo hoc non sequatur, supra ex-
homo est perfectior asino, quia habet posui dist. 2. qwiest. 1. et clarius in dist.

perfectiorem differentiam, ergo homo qusest. 10. secundi.

est effective a tali differentia, non se- Ad aliud quando dicit, quod causa
quitur. potens habere infinitos actus simul, et
Respondeo quod non recte intelligit pro sinml esl infinita intensive, si lo-

mentem Doctoris, nam Doclor prsesup- quaiur de actu ejusdem speciei, multi
ponit quod aliquid est perfectius alio Doctores Iioc negant. Si tamen addere-
furmaliter per suam rationem formalem, tur, quod si seque perfecle posset simul
el sic habel ab illa formaliter quod sit in infinitos actus, sicul in quemlibet
perfectius. Si ergo conceditur, quod ac- seorsum sumptum, forte haberet evi-
tus est formaliter perfectior, quia perfe- denliam, ut supra deduxi dist. 2. qusest. 1,

ctioris objecti, cum non habeat ab obje- Si vero potest habere infinitos actus
cto formaliler illam perfectionem, quia sinml, ut totalis causa, qui actus specio
 ;

394 LIB. 1. SENTENTIARUM

distinguantur, clarum est quod erit in- et agit propler finem desideralum el

tensive infinila, sed non probal quod si amalum, palet quod omni alio circum-
anima essel tolalis causa, quod non scripto potest causare actum intelligendi.

possit liabere simul el pro simul infi- Et ex his palel , quod responsiones
nitos actus. Ex quo enim ponilur tota- Alphonsi ad rationes Doctoris nihil con-
lis causa, et agit circa subjeclum optime tra Doctorem concludunt.
dispositum, non apparet quin simul et Item, Alphonsus ubi supra negat
pro simul possit habere infinitos aclus. omnem aclionem ab inlellectu possibili

quia ex quo est causa totalis, et agit respectu aclus intelhgendi, concedendo
secundum totam virtulem, aul simul et quod tola activitas respectu actus inlel-
pro simul habebit infinitos actus, aut ligendi tantum inest intellectui agenli.
nuUum habebit cum non sit major ralio Sed quia apud Doclorem adhuc non
de uno quam de alio, ut alias deduxi. extat declaratum, an activitas respectu
Dico ultra, quod si esset causa infinilo- actus intelhgendi competat solum inlel-
rum actuum, specie distinctorum, licet lectui agenti vel intelleclui possibili, vel

non pro simul, sed tantum successive, utrique simul, sed de hoc se determi-
adhuc sequeretur quod esset infinita in- nat in 15. quodlib, ideo usque ibi dif-

tensive, ut clare ostendi supra disl. 2. feratur.

q. 1.

Alphonsus. Ad aliud Doctoris, quod stat in hoc SCHOLIUM.

quod si anima esset tolalis causa actus;
Solvit argumenta principalia pro utra-
ergo potest actu intelligere objectum, que parte quaestionis allata.
absque hoc quod objeclum requiratur,

quia non salvalur necessitas objecti Ad argumenta (a) Ad

principalia. 40.
Ad argi
propler hoc ut concurrat ut causa sine primum dico, quod argumentum iiienta
qusesUon
qiia non, vel in ratione termini, vel in Philosophi secundo de Anima, bene
ratione excitantis, ut patuit supra. Si concludit quod sensus non est
ergo requiritur objectum, de necessitate causa totalis respectu sensationis,
requiritur ut causa effectiva aclus. Re- quod concedo; et ita -argutnm cst
spondet Alphonsus quod non sequitur, supra contra primam opinionem,
quia finis necessario requirilur ad acti- quod anima non est causa totalis
onem agentis naturalis, et lamen causa activa ad intellectionem, et hoc
finalis non est causa effectiva. concedo, Sed non concludit, quin
Dico, quod haec responsio nihil facit sit partialis causa, sed non se-
b7.
Responsio
contra Doctorem, quia dixi in illa rati quitur ex hoc quod semper sit in
ad
Aiphon. one quod quando habentur causse per- actu, nisi quando reliqua causa
fectse et priores effectu, circumscripto partialis concurrit.
quocumque alio, effectus potest sequi Ad secundum, non tractando Possibil
esl qiio <
causae autem priores sunt efficiens et illam difficuUatem, utrum activi- oinnii
fieri exp
materia, finis vero qui est causa finalis tas illa competat intellectui agen- catur.

si requiritur, tanlum requiritur ut amatus ti vel possibili, dico quod intelle-

et desideratus. Si ergo intellectus est ctus possibilis, secuudum quod

causa effectiva et tolalis intellectionis, Philosophus loquitur de eo, est
et simihter est causa recepliva ejusdem, illud quo formaliter suinus intel-
 DIST. III. QUiESTIO VII. 395

ligentes, et eo modo praecise est in totali causa alterius individui.

quo est omnia fieri, qiiia ut dice- Nunc autem ad intellectionem
batur prius, sumus eo formalitcr albi et nigri, necessario requi-
intelligentes, inquantum recipit, runtur aliqua diversa specie, pu-
non inquantum agit, licet agat, ta album ct nigrum, vel aliqua
quia hoc accidit sibi, inquantum includentia ipsa; ergo ista duo
est quo intelligimus. magis differunt quam individua
Ad tertium, consequentia
licet unius speciei, ergo differunt
non sit necessaria, quia Sol po- specie.
test esse causa multorum difie- Cum arguis ultra, quod tunc
rentium specie propter distinctas omnes habitus talium differrent
virtutes in ipso, quse sufticiunt specie, concedo de habitibus qui
in ratione causeead effectivae habentur virtute propria talium
distinguendum effectus, tamen ad objectorum, et probatur hsec con-
propositum potest concedi con- clusio sicut prsecedens per causas.
sequentia. Concludit enim, quod Et cum dicis (d), quomodo tunc
anima non est causa totalisom- essetunascientia de pluribusspeci-
nium intellectionum, quod con- ebus specialissimis ? Respondeo,
cessum est. quod una species specialissima po-
41. Ad primum (b) in oppositum test includere multas alias species
Ad ratio-
nes concedo, quod anima, quia imma- virtualiter, sive passiones earum,
in opp.
terialis est, est receptiva cujus- sive per modum causse, sive per
libet intellectionis. Ipsa etiam est alium ordinem essentialem et ;

activa cujuscumque intellectionis tunc habitus ille, qui est forma-

objecti alterius a se ut causa par- liter illius objecti primi inclu-
tialis, et activa intellectionis de dentis alia, est virtualiter alio-
' al gi- '
se ut totalis causa,
quia ut rum objectorum, licet non forma-
cognoscens et ut cognita secun- liter et primo. Est igitur ille ha-
dum Augustinum 9. de Trinit. cap. bitus unus ab unitate primi ob-
ult. talem intellectionem non
sed omnia
jecti virtualiter continentis
habemus pro statu isto, sed ex qua3 continentur in illo, non est
immaterialitate ejus non sequitur, autem proprius cuicumque virtu-
quod ipsa sit totalis causa cu- aliter contento in primo objecto,
juscumque intellectionis objecti sed qui essent proprii illis essent
alterius ab ipsa. distincti, sicut illa sunt distincta.
(c) Ad secundum concedo con-
COMMENTARIUS.
clusionem, quod cognitiones di-
vorsarum specierum proprie, (a) Ad argumenta principalia. Ilic Doclor 68.

scilicet virtute ipsarum habitcT respondel ad argumenla nunc facla, et

differunt specie, quod probo, quia responsio clara est.

ad individua ejusdem speciei non Ad primura dicit, quod diclum Arislo-

requiritur totalis causa diversa lelis esset verum, si sensus esset cau-
specie vel aliquid in totali causa, sa totalis aclus sentiendi, sed non con-
diversum specie ab eo quod est cludit quando est tanlum causa parlialis.
 396 LIB. 1. SENTENTIARUM
Ad secundum dlcit, quod inlelleclus ad individua ejusdem speciei non requi-
possibilis ex lioc dicilur possibilis, quia ritur totalis causa diversa specie, vel
An intelle- est ille quo formaliter sumus inlelligen- aliquid in totali causa diversum specie ab
ctus
possibilis tes, etc. sed hanc difficultatem de in- eo quod est in totali causa alterius in-
sit
activus. tellectu possibili, an sit activus velne, dividui. Nunc autem ad intellectionem
prolixe Doctor pertractat in 15. quxst. albi et nigri necessario requirunlur ali-

quolib. vide ibi. qua diversa specie, puta album et ni-

Ad tertium dicit primo, posito quod grum, vel aliqua includentia ipsa ; ergo
intellectus esset totalis causaintellectionis, ista duo magis differunt quam individua
non sequeretur omnes intellecliones esse unius speciei, et sic specie differunt. El
ejusdem speciei, palel, quia Sol unus el uUra concedit Doctor quod omnes habi-
idem numero est causa multorum spe- tus, qui habentur virtute objectorum spe-
cie distinctorum. Secundo respondet cie distinctorum differunl specie.

concedendo consequentiam, si intellectus (d) Et cum dicis, quomodo, etc. Sensus Species
specialissi-
esset causa totalis, ideo concluditur hujus littene est, quod quando aliqua ma
includit
quod tantum sit causa partialis. una species continet virtualiter piures multas
specif^s viP'
Deinde facit duo argumenta qua vi- species, vel ut passiones sibi inhserentes, tualiler.

dentur probare, quod anima sit tolalis vel per modum causse, etc. (et hoc in-
causa inlellectionis. Primum est ibi : Ad telligondum est de objeclis nuUo modo
oppositum Avicenna, 9. Melapli. Imma- motivis ad sui intellectionem, quia de
terialitas est ratio intellectui sicut intel- illis essent habitus proprii, quia et ipsa
ligibilis, ergo intelleclus ex sua inuna- objecta essent causa cognitionis suae)

lerialitate se solo est aclivus respectu pula pro slatu isto, albedo quae conti-

intellectionis. net virtualiter multas passiones secun-

Secundo,si objectum est ratio formalis dum earum entitates, et sic secundum
agendi, ergo intellecliones objectorum earum cognoscibililatem continet eliam

diversorum specie essent diversse specie, virlualiter mullas relationes ut similitu-

patet, quia actus dilferuntspecie qui sunt dineni, et hujusmodi, tunc species in-

a causis diversis specie. Falsitas conse- telligibilis in intellectu partialiter causat

quentiae probatur, quia tunc de quahbet primo cognitionem albedinis ut objecU
specie specialissima esset proprie scien- primi, et post causat cognitionem pro-
lia, et ila de pluribus speciebus specia- prietatum et aliorum virtualiter conlen-
lissimis non posset esse una scienlia, torum ; et sic scientia omnium istorum
quod videtur manifeste falsum et contra potest dici una non formaliter, cum sint

communem opinionem. plures notiliai, sed una virlualiter, quia

Ad primum in oppositum. Concedit

(b)
ut objecti primi virlualiter continentis
69.

Doctorquod esl partialis causa intellectio- coffnilionem aliorum.

nis aliorum objectorum a se, et est tolalis Sed est difficultns, primo quia Sol 70.
Duliiiun,
causa respectu intellectionis sui, sed continet virlualiter iimltas species, ergo

hanc pro statu isto non potest habere. species intelligibilis Solis causat cogni-

(c) Ad secundum concedo conclusionem. tionem illarum in intellectu, patet quod

llic Doctor admitrit, quod cogniliones non.

diversarum specierum habitse virtute Dico, quod si Sol conlineret illas se- Responsio.
ipsarum differant specie, el probat, quia cundum tolatn entitatem, el pra3cise et
 DIST. Iir. QU^STIO VH. 397

adaequate, ita quod ipso circumscriplo in tinentis, sequeretur quod de aliqua specie
alio non conlinerenlur , eliam posilo non posset esse scienlia proprie, quod
quocumque alio vel circumseripto quo- est inconveniens, cum quaelibet species
cumque alio a Sole, adhuc Sol contine- habeat propriam definitionem et passio-
ret, lunc species iatelligibilis Solis cau- nem demonstrabilem de ea.
saret cognitionem illarum, vel si illa- Respondeo ad primum, quod sicut 72.
,. Responsio
rum essent propriee species inlelligibiles, superms tantum
, .

objeclive
.

distmguitur
.

ad
tunc illttt tantum virtute Solis et intelle-
,./...,
ab mreriori et non specie,
.

sic
•

scienlia
.• primum.
*

ctus agenlis causarentur, sicut supra ex- superioris objective distinguitur, sive sit

posui, gusest. \. et 2. 3. et prsesenlis, dist. causala a superiori, sive ab inferiori, et

Sed Sol non sic continet nisi proprias hoc sufficit ad habendum distinctos ha-
passiones, et forte aliquas relationes, bilus. Si dicatur, ergo sunt unius speciei,
parlialiter tamen loquendo de relalioni- negatur, quia inferius et superius, nec
bus ,
quia relatio dependet a fundamen- differunt specie specialissima, nec sunt
to et a termino, et cognitio ejusdem ejusdem speciei.

dependet ab utroque, ut exposui/w quaest. Ad secundum dico, quod differunt Ad secun-

duiu.
3. prsesens dist. specie, et cum dicitur illa cognitio non
71. Secundo est difficultas, an omnes co- habelur virtule lapidis, dico quod sufficit
Dubium.
gnitiones, quae habentur virtute unius ut habealur a Deo supplente vicem la-

objecti specifici, differanl specie, vel sint pidis in hujusmodi causalitale. Sicut

ejusdem speciei.^ Videtur, quod specie cognitio liabita a Francisco, et cognitio

differant, ut patet per Doctorem hic in habita a Joanne sunt ejusdem speciei,

littera. si modo cognitionem Joannis causaret

Gontra prirao, quia cognitio entis, ut Deus supplendo vicem Joannis, esset
ens potest haberi vel causari ab aliquo etiam ejusdem speciei, sic in proposito.
inferiori, quia ut supra patuit a Doctore, Ad tertium, scientiam esse propriam .^
inferius potest causare cognitionem sui unius speciei contingit dupliciter. Primo, tertium.

et superiorum, et sic Metaphysica non quod habealur virtule illius vel a sup-
distinguerentur specie a scientia infe- plente vicem illius. Secundo, quod sic

riorum. sit propria terminative, quod non potest

[tem aliud,
Secundo, quia quaero a te, si cogni- terminari ad aliud. Secundo modo con-
tio lapidis haberetur immediate a Deo cedo, sed non semper primo modo, ni-
in intellectu meo, ipso lapide non con- si quando species est motiva. Si etiam
currente, an dislingueretur specie a co- dicereiur quod cognitio illa, quse non
gnitione hominis, habita virlute hominis? liabetur virtute sui objecti, distinguere-
si sic, habetur propositum ; si non, er- tur specie ab alia, non esset incon-
go etiam nec distingueretur specie si veniens, quia sicut ipsa si posset haberi,
produceretur ab ipso lapide, quia re- virtute sui objecti distingueretur specie,
spectus ad aliud, et aliud agens non sic potest dici distingui specie quando
variat speciem, ut patet a Doctore. habetur solum virtute alterius speciei,
'tem aliud.
Tertio, quia si cognitio unius speciei vir- el non est inconveniens unum objectum
tualiter contentae in aha, etiam secun- esse causam partialem plurium cognitio-
dum cognoscibilitatem non distinguere- num specie distinctarum. Circa hanc
lur specie a cognitione speciei con- materiam de unitate habitus, vide diffuse
 398 LIB. I. SENTENTIARUM

alios sequenles doctrinam Scoti, ut Joan- quam intellectus, et si causa habi-

nem Canonicum et multos alios. tus, igitur et actus,
Ad
oppositum arguitur sic :

Quanto aliquid est actualius, tan-

QU^STIO VIII. to formalius et perfectius, tanto
et activius; ergo anima quse est
Utrum principalior causa notilicB sit
forma actualior, multis aliis cau-

objectum in se, vel in specie, vel ipse in-

sis concurrentibus erit activior,
et ita quando concurrit cum eis
telleclus ?
in agendo erit principalius agens ;

Doctores citali ad quaestlonem praecedentem de lioc

sed in intellectione concurrit cum
videri possunt. objecto, tanquam causa partialis,
igitur in intellectione erit causa
decomparatione istarum
Qusei^o principalior quam objectum.
duarum causarum partialium,qu8e Item, enti secundum quid, non
causant notitiam genitam utrum :
convenit actus simpliciter, sed
principalior causa notitise genitse, quando habet esse tale secundum
sit objectum in se, vel in specie quid per aliud simpliciter ens, tunc
prsesens, vel ipsa pars intellectiva principalius convenit illi enti sim-
animse? Quod objectum probo, pliciter, si illud aliquo modo sH
Arg. 1. quia illud est pinncipalius- movens activum respectu ejusdem; obje-
quod movet non motum, quam ctum autema nobis modo naturali-
quod movet motum sicut apparet ter intellectum, habet esse secun-
in omnibus causis essentialiter or- dum quid tantum in intellectu no-
dinatis objectum autem movet non
;
stro propteres.se simpliciter ipsius
motum, sicut habetur a Philoso- partis intellectivse, quia objectum
Text 54.
pho lerlio de Anima, intellectus au- in ea est sicut cognitum in co-
tem non movet nisi motus, ergo, gnoscente, ergo illius actionis ad
etc. quam istaduo concurrunt, non e-
Arg. 2. Item, agens assimilat sibi effe- rit objectum habens tale esse prin-
ctum quantum potest, ergo illud cipalis causa, sed pars intellectiva
est principalius agens quod magis propter quam objectum habet tale
assimilat, vel cui magis assimila- esse.
tur effectus; actus autem magis
assimilatur objecto quam intel- SGHOLIUM.
lectui, ergo.
Resolvit intellectum esse principaliorem
Arg. 3. Item, unitas scientia? assignatur causam respectu cognitionis ad quam natu-
penes unitatem objecti virtualiter raliter movetur, non tamen respectu visi-

continentis eam, non autem attri- onis beatiflcse. Primum patet primo, quia est

buitur intellectui talis continentia causa activa illimilatior. Secundo, quia ipsi
coagit spacies vel objectum, non e contra
virtualis respectu habitus. Conti-
quia intellectus est participative liber. Ter-
nere autem virtualiter convenit tio, intellectus se habct ut caiisa principalis,
causae activse; ergo principalior species ut instrumentalis. Prima ratio ma-
causa illius habitus erit objectum joris est efficaciae.
 .

DIST. ril. QU^STIO viir. 399

i. Regpondeo, qiiod pars intoUecti- tiim excedetis multum facultatem

va ?icibet principaiiorem causali- partis iritellectiva?, puta objectum
tatem respectu cognitionum,modo beatificum ut clare visum, posset
nobis naturaliter convenientium. poni haberc totam causalitatem
Probo primo, quia quando caasa- respectu visionis, aut principali-
rum ordinatarum altera est inde- orem quam pars intellectiva, et
terminata ad multos efFectus et hoc propter excellentiam talis ob-
quasi illimitata, altera autem qua- jecti et propter defectum partis in-
sisecundum ultimum virtutis suse tellectivge. Sed de hoc in quarto li-
determinata ad certum effectum , bro. De objectis autem, quse modo
illa quae est illimitatior et univer- naturaliter cognoscimus, prima Dist. 49.
, •
1 ,
• - 1 •
j. 1 L • • •
1 L q. 11. et in
salior, videtur esse principahor et pars solutionis videtur esse vera. quodiib.u
^^'
perfectior. Exemplum de Sole et Videtur enim intelligibilium natu- ^^

de particularibus generantibus. raliter a nobis intellectorum, spe-

Intellectus autem habet virtutem cies inintellectu esse quasi instru-
quasi illimitatam et indetermina- mentum ipsius intellectus.non mo-
tam respectu omnium intellecti- tum ab intellectu ut agat, quasi
onum; objecta autema nobis natu- ab intelle-
scilicet aliquid recipiat
raliter cognita habent virtutem ctu sed quo intellectus utitur ad
;

determinatam respectu determi- suam actionem, ut puta quando

natarum intellectionum, quse sunt intellectus agit, species illa, tan-
ab ipsis, et hoc secundum ultimum quam minus principale agens coa-
su9e virtutis, sicut quodlibet ad git ad idem ut ad effectum commu-
intellectionem sui; ergo intellectus nem.
est causa universalior et princi-
palior intellectionis quam obje-
ctum pro statu isto. COMMENTARIUS.
Text. 55 Secundo, quia illa est principa-
el 60.
i
De hoc 2. lior causa qua aerente, alia causa (a) Respondeo, quod pars intellecliva. 1.
id.42.q. 1.
•, ,
ubiagitur coagit, ct nou converso mtelle-n . ^
etc. Ilic Doctor intendit probare per duas
;

'^eogitatro ctu autcm nostro agente ad intcl- rationes, quod intellectus sit principalior
est in manu i x •
x i • •
i
•

nostra? lectionem, objcctum lu sc vcl lu sua causa respectu intellectionis quam obje-
specie coagit, est enim in potesta- ctum, et hoc loquendo de illis objectis,

te nostra intelligere, quia in- qu;B naturaliter a nobis cognoscuntur. Et

telligimus cum volumus, 2. de prima ratio quai fundatur super hoc,
Anima. Hoc autem non est pro- quod intellectus est causa illimitatior et

pter speciem principaliter quse universalior quam objectum, patet in lit-

est forma naturalis, sed pro- tera. Et similiter secunda ratio, qun3 fun-
pter intellectum quo uti possumus datur super hoc quod intellectu nostro
cum volumus. Principalem au- agente ad intelleclionem objectum in se,

tem actionem intellectus, sequitur vel in sua specie coagit, et non e contra,

actio nata
speciei, est qufe- patct.

esse semper uniformis ex par- 'In ista tamen littera possunt occurrere Priiua dif

te speciei. Tamen aliquod objec- aliqute difiiculiates. Prima, si Doctor tan-

 400 LIB. I. SENTENTIARUM
tum intellii^itur de objectiS; quoe movent 6^7/5 est considernre nisi aliquid prohi-
intellectum nostrum pro statu isto, nulla heat exteriiis, Est enim in facultate
est difficultas, quia objecta motiva intel- intellectus, habita specie intelligibili

lectus nostri pro staiu isto sunt tantum objectum ipsum intelligere, sic quod
sensibilia, ut supra patuit. Sed si loqua- non indiget aliquo exteriori, non sic

tur de intellectu ex natura potentiee, tunc est de sensu, qui etsi habeat speciem
est (iifficultas, prcjesertim si comparetur sensibilem in organo, actu tamen sentire
ad naturam creatam perfectiorem ipso in- non potest nisi objectum sensibile sit in

tellectu. Posito ergo, quod essentia Ange- se preesens. Nec est intelligendum abso-

li sit perfecte praesens intellectui nostro lute, quod sit in facultate intellectus in-

in ratione objecti, an talis essentia sit telligere objectum vel non intelligere,

principalior causa? Et videtur quod sic^quia posita prtcsentia objecti in se vel in ali-

causalitas sequitur eniitatem, et quanto quo repraesentativo, quia tunc Doctor

entitas est perfectior, tanto causaiitas e- contradiceret sibi ipsi.Vult enim m d. 1. Inteliecu
necessarj
rit perfectior. Cum ergo essentia Angeli qucest. 3. quod intellectus necessano assenti
, . . , .
,
. obiecio
sit simpliciter perfectior intellectu nostro, assentiat objecto preesenti, hoc idem tn pr^sent

ergo videtur quod sit causa principalior. q. 4. respondendo ad argumenta, quod

Respondeo, quod si principalitas cau- intellectus quantum est ex se de necessi-
Respoasio
salitatis accipitur a perfectiori ratione tate assentit primis principiis et conclu-
causandi, essenlia Angeli in ratione ob- sionibus propter illa , hoc idem vult ibi-

jecti erit principalior causa. Si veroprinci- dem, ponendo differentiam inter intelle-

palitas accipitur ratione majoris illimitati- ctum et voluntatem, dicit quod non est

onis vel universalitatis, intellectus erit in polestate intellectus dissentire vero.

causa principalior, quia partialiter potest Et in d. 2. parte 2. vult quod intelle-

concurrere ad cognitionem cujuscumque ctus, ut comparatur ad operationem pro-

objecti, non sic essentia Angeli in ratione priam similiter agat per modum naturse,

objecti, ut patet. Si etiam principalitas in et quod quantum est ex se necessario sit

causa accipitur ex hoc quod una agente contrariorum, et multa alia possent addu-
alia coagit, et non e contra, posset dici ci. Non est ergo intelligenda illa auctori- Possuoi

quod intellectus est causa principalior, tas sic absolute, quod sit in facullate in- cum voh

nam existente prfesenie essentia Angeli, tellectus intelligere et non intelligere, quo""od

intellectu causante cognitionem Angeli, posita prposentia objecti, sed sic debet in- jnteUi^'

essentia Angeli necessario coagit intel- telligi, vel quod intelligimus cum volu- ^^'^^-

lectui, non autem e contra, quia volun- mus, quia habita specie intelUgibili pos-

tas posset avertere intellectum ab essen- sumus intelligere absque prsesentia ob-
tia Angeli et convertere ad aliud objectum. jecti exterioris, vel possumus intelligere

Sed quidquid sit de hoc, scilicet an cum volumus propter libertatem volunta-
voluntas possit impedire sive avertere in- tis, quae non tantum potest sibi impera-
tellectum ab essentia Angeli ad aliud ob- re et potentiis sensitivis, sed etiam po-

jectum, prolixius habet videri in 2. d. 9. test imperare intellectui, ut utatur modo

3.
Secunda difficultas est de illo testu A- una specie intelligil)ili, modo una alia.
Secunda
SCUl
tamen cognitione
ditflcultas
pigtotelis 2. de Anima, text. com. 55. et praehabita objecti, ut

60. quod intelligimus cum volumus, ait supra patuit a Doctore in q. 6. prcesentis

enim sic : Ille autem, quia volens possi- d. et hoc idem in d. 9. secundi. Sed
 DIST. III. QU^STIO VIII. 401

hoc clarius vide in ^. d. 42. et vide ibi recipiens in se a principali sive

quse prolixe exposui, qucesl. l. priori movente. Cum dicis, quod objectum

intellectus non movet nisi mo- molrens

SGHOLIUM. tus, dico quod non movet se- qlTam"!^.
'«''e^^"*-
cunda motione nisi motus pri-
Solvlt argumenta pro falsa parte quaesti-
quomodo in- ori motione. Ila^c igitur est com-
onis adducta, optime explicans
tellectus sit movens motus, et an causa ma- paratio duarum motionum in-
gis sibi assimilans effectum sit principalior, tellectus, non autem duarum cau-
et alia pulchra. sarum partialium concurrentium
in una motione. Si autem compa-
*• Ad primnm argumentam (a), di- res causas partiales in utraque
00 qiiod daplex est actus intelle- motione, dico quod intellectus
ctus respectu objectorum,qa?e non utrobique movet non motus a cau-
sunt proesentia in se, qualia sunt sa partiali concurrente in eadem
illa, quse modo naturaliter intelli- motione.
gimus. Primus actus est species, Ad secundum argumentum (b) ^»^2.

qua objectum est prsesens ut ob- dico, quod efFectus formaliter ma-
jectum actuintelligibile. Secundus gis assimilatur causse proximse in-
actus est ipsa [intellectio actualis, feriori quam remotae, et principa-
etad utrumque agit intellectus, li et perfectiori, sicut apparet de
non motus ab eo, quod est causa filiorespectu patris et Solis. Unde ^^"g^,™*"

secum concurrens ad il-

partialis illud argumentum
° est ad opposi-
^
assimiians
' eliectum
lam actionem, licet unum actum tum, quia probat quod actus intel- est minus
1- 1- 1,- principahs,
-i
intellectus prsecedat motio ejus I i.

Iigendi sit ab objecto ut a causa

i.
et quare.

ad alium actum. proxima, quia magis sibi assimila-

Ad primum autem actum agit tur formaliter, ita etiam species
intellectus agens cum phantas- magisformaliterassi-
intelligibilis
mate, et ibi intellectus agens est milatur phantasmati quam intel-
principalior causa quam phan- lectuiagenti, et tamen minus prin-
tasma, et ambo integrantunam to- cipaliter est a phantasmate quam
talem causam respectu speciei in- ab intellectu agente.
telligibilis. Contra, cum agens intendat as- 4.

Ad secundum autem actum agit similare sibi passum, quomodo

pars intellectiva, sive intellectus
agens, sive possibilis, non curo
modo, et species intelligibilis,
cut duae partiales causre, et ibi agit
pars intellectiva non mota specie,
sedprius movens, scilicet agens ut
species sibi coagat. Cum
citur, objectum movet non motum,
dico quod in utraque motione, ob-
jectum est movens secundarium,
licet non sit motum, id est, aliquid
Tom. IX.
principale agens non magis assi-
milat sibi formaliter? Respondeo,
si- principalius agens communiterest
jequivocum, et eminentius habet in
se perfectionem efiectus quam cau-
sa univoca, et i leo non magis assi-
igiturdi- milatur sibi formaliter, quia hoc
esset imperfectionis in causa sic
assimilari effectui. Sed assimilal
magis, hoc est, dat magis formam
eifectui per quam sibi assimilatur
26
 402 LIB. 1. SENTENTIARUM

ceqiiivoce qnam det agens particu- COMMENTARIUS.

lare, et ista assimilatio activa est
ex perfectione causse, licet non sit (a) Ad primum argumentum. Respon- 4,

magis assimilatio formaliter. Si- det Doctor, et responsio stat in hoc, quia

militer causa perfectior magis as- intellectus respectu objectorum, quae non
similat effectum ei cui est assimi- sunt in se preesentia, duphcem actum ha-
labilis quam imperfectior. Magis bet, scihcet speciem intelhgibilem, et

enim causat effectum, qualis est actum intelligendi, et respectu utriusque

causabilis et assimilabilis; assimi- actus est principahor causa. De specie in-

labilis autem est effectus formali- teUigibih patet, quoe causatur a pbantas-

ter caus8e propinquse, ideo ipsa mate et ab inteUectu agente, qui intehectus

causa proxima sibi. Quod enim agens est principahor causa ; simihter

formaliter filius est similis patri, respectu intelligendi et respectu Quomoc

actus
... intellecti
utriusque actus non diciiur moveri ab ob- noa mo\
-11 .

hoc magis est acausa remota assi-

... nisi moL ,

m
. . . .
,

milante filium patri effective quam jecto, sic mtelbgendo quod aclione sua

ab ista causa propinqua, quia quae dependeat ab objecto. Et quando dicitur,

plus dat formam qua assimilatur, quod intehectus non movet nisi motus, sic

plus dat effective assimilationem. exponitur : quod non potest movere ad

Ad tertium dico, quod unitas actum secundum, causando iUum par-

Ad 3.
Ut inquit
scientise assignatur penes obje- tiahter, nisi prius sit motus ad actum pri-
Aristot. 1.
Post. text. ctum, quia illud est penes quod mum, sciHcet recipiendo speciem inteHi-
comm. 43
Unde desu- scientiae distinguuntur non penes gibilem per quam objectum est praesens,
menda uni-
tasscientise intellectum, quia intellectus unus in utraque tamen motione semper est
vidd in
prolog. q. est respectu omnium scientiarum, principahor causa. Et quod dicit, quod
3. q. 2. objectum movet non motum,
later.
et hoc modo distinguendo scientias, sic intehi-

illa est una quse est unius subjecti gitur : quod hcet sit partiahs causa spe-

primi quatenus objectum primum ciei inteUigibilis, et quantum ad hoc mo-

habet continere scientiam illam veat, quia tamen iUam non recipit, nec

virtualiter, sed hoc non est nisi ut simihter actum inteUigendi, ideo non di-

causa partialis. Pra^ter enim hsec, citur moveri.

intellectus est alia causa partialis (b) Ad secundum. Respondet primo ^-

continens illam, non est igitur quod argumentum est magis ad opposi-

aliud reducere scientiam ad obje- tum, quia effectus magis assimilantur

ctum primum, quam in altera cau- causte proximse et minus principali, quam
sa partiali habente in suo genere causse remotoe et raagis principali, ut pa-

ordinem essentialem, reducere ad tet de homine producto ab alio bomine, a

primum ibi simpliciter, et ab ipso Sole et a Deo, et sic actus intelligendi

assignare unitatem effectus in- magis assimilatur objecto, ut caus» pro- J

quantum effectus est ab eo. Sed ximce et minus principali.

Dat aliam resnonsionem, dicens quod DHpies

cum hoc stat, quod multo perfe- assimilat!
e;

ctius contineatur in reliqua causa duplex est assimilatio, scilicet tequivoca

partiali. etunivoca; loquendo de assimilatione ae-

quivoca, principalior causa magis assimi-

lat sequivoce, quia perfectius concurrit ad
 DIST. III. QUtESTIO IX. 403

efTecium, et magis ad formam qua effectus cansa, et cst causa inqnantum

assimilatur sibi sequivoce, non autem unus.
univoce, quia hoc esset imperfectionis in Item, nihil in mente plus reprse- Argr. 2.

causa prima si assimilaret effectum sibi sentat unam personam quam aliam
univoce, quia tunc non esset simpliciter personam; ergo nec tota mens re-
perfectior suo effectu. Dicit etiam nnum prsesentat totam Trinitatom. Pro-
notabile, quod loquendo de assimilatione batio antecedentis, 15. de Trin.
univoca, principalior causa magis assimi- rap. 7. Paler est memoria, intellirjentia

lat effectum formaliter, et univoce non et voluntas, etc. ergo Pater ita for-
sibi, sed causse proximse, quia magis et maliter est intelligentia, et volun-
perfectius dat formam et entitatem, qua tas sicut momoria, et Filius si-
effectus est similis univoce causoe proxi- militer; igitur memoria non ma-
mae quam ipsa causa proxima det. gis distincte reprsesentat Patrem
Tertium argumentum cum sua respon- quam Filium.
sione patet hic, et ex dictis supra, m /?- Ttem tertio, in Trinitate duae Arg. 3.

ne, quxst. prwcedentis, ubi aliqualiter personae sunt productse, in imagi-

exposui de unitate scientiae, quomodo ab ne autem nihil est productum, ut
objecto dicatur una. probabo; ergo non est reprsesenta-
tiva productionis. Probatio as-
sumpti, in anima non sunt nisi
QU^STIO IX. actus primi vel secundi; actuspri-
mi non sunt originati a se invicem,
Utrum in mente sit imago Trinitatisl quia sunt creati ipsi animae, nec
actus secundi sunt originati. Pro-
Alensisl. p. q. 61. membr. 3. D. Tliom. 1. p. q. batio, quia actionis non est actio,
93. art. 5. 6. e( per totum. Richardus hic art.
1. q. 1. et 2. et arl. 3. q. 1. D. Bjnaven. 2. nec ut subjecti, nec ut termini, 5.
p. art. 1. q. 1. et art. 2. pcr totum. Durandus Physicorum, quia tunc esset proces- Text. lo.
2. p. q. i. Bacon. q. 3. Scot. in prolog. Met.
sus in inflnitum; istorum igitur
actuum ut terminorum non est
1. Ultimo circa istam partem di- actio, quia sunt formaliter actio-
Arg.
stinctionis, qugero utrum in mente nes. Probatio, sunt enim actus se-
sit distincte imago Trinitatis ? cundi et non primi, sed si non
es-
Quod non, arguo : Quia imago re- sent actionesessent actus primi.
prsesentat illud distincte cujus est Item, ex ipsisgeneratur habitus;
imago, igitur mens distincte re- aotio qua generatur aliqua forma,
praesentat Trinitatem. Hoc est fal- est actio de genere actionis, igi-
sum. Probatio, tum quia tunc na- tur isti actus secundi sunt actio-
turali ratione posset concludi Tri- nes de genere actionis.
nitas ex raente naturaliter nota; Ad oppositum Augustinus li. de Ratio ad
opposilum.
lum quianuUa creaturain reprae- Trin. cap. 8. Ibi quarenda est imago,
sentando excedit perfectionem suse et est invenienda, quo etiam natura no-
ideae; idea autcm mentis non re- stra nihil habet melius.
praesentat Deum inqrantum trinus,
quia idea est Dei inquantum esl
404 LIB. 1. SENTENTIARUM

COMMENTARIUS. nerati generanlis, et universaliter irans-

mntantis et Iransmutati, quoniam mo-
Titulus quflestionis sic debet intelligi :
tiis non habet motum, neque transmutatio
An in anima intellectiva sint aliqua qum habet transmutationem universaliter :

distincte rcproesentent Trinitatem, id est, hBr) ille ; et in textu sequenti dicit

ex quo Trinitas dicit unitatem essentiee, Aristoteles expresse qr.od motus non
distinctionem personarum etoriginationem habet motum, ut subjectum, neque ut
unius personse ab alia, an in anima intel- transmutando aliquid: vide ibi.

lectiva ista tria possint reperiri, scilicet Dico ergo quod actionis non est actio,
unitas essentife et realis distinctio inter neque ut termini, quia una actio de gene-
aliqua tria, qute reprsesentant Palrem, Fi- re Actionis non potest esse terminus pro-
lium et Spiritum sanctum, et vere sit ori- ductus ab alia actione, quia tunc qusere-
ginatio unius ab alio. rem de illa producente si esset producibi-
Primo arguit sic : Imago reprsesentat lis, aut non. Si primo, ergo mediante alia
illud distincte, etc. quia idea esl Dei in- actione, et sic processus in infinitum. Si-

quantum est causa, quia idea est ratio se- militer si aliqua actio potest produci, ergo
terna in mente divina, secundum quam alia actione producitur, etc. et qusero
aliquid est formabile extra, ut secundum de iila alia, etc. Item actionis non est
propriam, ut infra patebit, dist. 3o, idea actio ut subjecti, quia una actio non est

ergo ut idea, respicit causabile a Deo; sed subjectum alterius, cum ergo actussecun-
Deus non est causa nisi inquantum unus, di, scilicet intellectio et volitio sint for-

cum ratio formalis causandi sit tantum maliter actiones, ergo non sunt produ-
voluntas divina, ut patet ex Doctore in 2. cta3, quia si esset productse, tunc essent
d. 2. q. 1. et quodl. 9. 8. imo causare termini actionum, et sic actionis esset

primo convenit Deo ut est hic Deus non actio.

ut est in tribus suppositis; si enim illa

SGHOLIUM.
supposita non essent, adhuc perfectissima
ratio causandi esset in eo, ut patet infra Positis rationibus pro parte falsa, declarat
dist. 4. q. 2. et in 2. dist. 1. q. l. Secun- rationem imagiuis, et in quo differt a vesti-

dum argumentum patet. gio, de quo supra qutest. 5. Item officium

mente
ejus, nempe repriesentare Trinitatera perso-
Tertium stat in hoc, quia si in
narum, unitatem natura^, et ordinem ori-
est imago Trinitatis, ergo est ibi aliquod
ginis.
productum; sed nihil est ibi productum,
quia actus secundi non sunt ibi producti, Hic primo videndum est, qiiid
(a)

patet, quia actionis non est actio, nec ut sit ratio imaginis in corporalibus,

subjecti, nec ut termini, ut dicit Aristote- unde translatum est vocabulum ad

les 5. Physic. text. comm. 10. qui sic propositum. Secundo, respectu
ail : Neque in agere et pati est motus, ne- cujus in Trinitate sit imago. Ter-
que motoris aul moti, quoniam motus non tio, in quo in nobis est imago.

habet motum, ncque gencratio habet ge- Quantum ad primum, sicut dic- Vestigiii
ab imag
nerationem, et universaliter neque trans- tum est in qusestione de vestigio, dirterl
supra q
mutatio transmutationem. Et ibi Commen- dico quod imago est repraesenta-
tator .'
Actio, inquit, et passio non habent tivum hoc differt a
totius, et in
motus, neque motoris ct moti, neque ge- vestigio quod est repraesentativum
 DIST. III. QU^STIO IX. 405

partis. enim totum corpiis es-

Si imago illius, ul patet de duobus ovis om-
set impressum pulveri, sicut pes nino similibus; requiritur ergo imitatio,
est impressus, illud derelictum es- ita quod illud quoJ dicitur imago, vere
set imago totius, sicut istud est imitetur imaginatum, quce imitatio dicit

imago partis, et vestigium totius ;

dependentiam essentialem imaginis ad
sed ista conformitas expressiva imaginatum, vel causati ad causam, vel
totius, non sufficit, sed requiritur mensurati ad mensuram, vel ut participa-
imitatio, quia secundum Augusti- t' atl imparticipatum; nisi enim diceret
num 83. q.Quantvmcumquc
q. 74. ordinem et essentialem dependentiam ad
duo ova sunt sirnilia, unum non est ima- imaginatum, non diceretur imago proprie.
go alterius, quia non cst natum imitari In imagine ergo Trinitatis creata requiri-

ipsum, et ideo requiritur, quod ima- tur, quod talis imago sit similitudo totius
gonata mitari ipsum cujus est
sit i Trinitatis, et cum hoc dicat veram imita-
imago, et exprimere illud. tionem ad totam Trinitatem.
(b) De secundo, sciendum quod (b) De secundo sciendum, etc. Pro intelli- 6.
Esse pai
cum conceptusunius personse in in- gentia
^ huius
>
quod esse par-
htterse nota,'1 '
tem
jus
aiicu
diipl
tellectu nostro, sit partialis respe- tem ahcujus contingit duphciter. Primo citer
. .
contingi
ctu conceptus Trinitatis, illa crea- proprie, sicut caput est pars hominis. Se-
tura quae ducet nos in cognitionem cundo improprie, scihcel pro conceptu de
Trinitatis,per modum imaginis re- ahqua re formato, non complectente totam
prsesentabit Trinitatem quantum entitatem rei, sicut conceptus animahs in

ad illum conceptum, quem intelle- homine, vel conceptus intellectus possibi-

ctus noster potest habere de ea; lis de intehectu absolute , et sicut intehe-

reprsesentabit igiturdistinctionem ctus possibihs sic conceptus, potest dici

trium personarum, unitatem es- pars intellectus, ut intellectus compre-

sentise et ordinem originis, quia hendit agentem et possibilem, quamvis
illa distinctio realis in divinis est non sit vere pars, sic in Trinitate accipi-
per originem, habebit etiam imi- tur ratio parlis et ratio totius improprie;

tationem essentialem ad ipsam non enim Trinitas est quoddam totum

Trinitatem quam repraesentat. [)roprie consiitutum ex partibus, cum in

Deo non sit pars, sed in conceptu potest

COMMENTARIUS. dici pars Trinitatis, et ipsa Trinitas po-
test dici quoddam totum. Dicit ergo Do-
(di) Ilic primo videndum est quid sit ratio ctor quod cum conceptus unius personee
imaginis in corporibus. Dicit Doctor quod in intellectu nostro sit partiahs respectu
imago in corporibus dicitur esse repne- conceptus Trinitatis, illa creatura, quoe
sentativa totius immediate, sicut si totum ducet nos in cognitionem Trinitatis per
corpus esset impressum pulveri, illud re- modum imaginis reprtpsentabihs Trinita-
preesentativum derehctum in pulvere di- tem quantum ad illum conceptum, quem
ceretur imago iilius corporis, quia totum intellectus noster potest habere de ea, et

distincte reprsesentaret ; est ergo imago (\\c\i per modurn imaginis, quia non se-
Imago in in corporibus similitudo totius. Et addit. quitur : aliquid ducit nos in cognitionem
corporiius
est simili- quod etiam requiritur imitalio, quia non Trinitatis, ergo erit imago Trinitatis.
tudo tolius
sequitur, Iioc est simile huic, ergo est Quia species intelligibilis impressa in in-
 406 LIB. I. SENTENTIARUM

tellectu Angelico repnesentans Deum sub oppositam rationem principiandi

ratione objecti intelligibilis ducit intelle- in suis principiis; ergo oportet
ctum Angeli in cognitionem Trinitatis, ut habere aliquam distinctionem a-
patet a Doctore m 2. d. 3. qmest. 9. et ctuum primorum.et hoc proportio-
tamen non est imago Trinitatis. Et simiU- naliter correspondentem distin-
ter visio Beatorum ducit in cognitionem ctioni actuum secundorum.
Ad ut
De secundo (b) m isto articulo, vide dist
lioc
aliquid Trinitatis, et tamen non est imago. Ad
diratur ,. .-1, • 1. 3. de . .

dico quod nec in actibus primis potentiis

1

iniago. hoc ergo ut ahquid dicatur imago, opor-

,., j. animse p
tet quod ducat nos in cognitionem Trini-
,
solum, nec m
.

actibus secundis so-hoc,etdii

^^"^*
tatis per modum imaginis, ita quod ihud lum, est imago. Quod apparet du-
sit reprsesentativum unitatis essentire pliciter Primo, quia hi sunt duo
:

Trinitatis personarum et originationis tantum, et illi duo tantum; ergo

unius personse ab aha, et hoc semper tantum esset imago dualitatis, non
cum imitatione essentiah ad ipsam Trini- trinitatis.Secundo, quia in primis
tatem quam repreesentat. actibus, licet sit ibi consubstantia-
litas, non tamen est ibi distinctio
SGOLIUM,
realis rei et rei, nec ordo originis.
Declarat perspicue ad mentem Augustini In actibus secundis etiam, licet sit
quomodo ratio imaginis Trinitatis consistit
distinctio et origo aliquo modo,
in anima, quatenus est fecunda ad gignen-
non consubstantialitas. Ex his se-
dum et spirandum, et sic habet rationem
parentis perfecte, et quatenus est receptiva
quitur (c) tertium, quod imago
notitiae genitaj et amoris spirati. Expedit COnsistit in actibus primis St se-
duo dubia. Primum, quomodo anima nostra cundis simul, et hoc intelligo sic :

non sit potius imago quaternitatis. Secun- anima habet in se aliquam perfe-
dum, quomodo salvatur ratio originis in
ctionem secundum quam formali-
imagine nostra.
ter est actus primus respectu no-
De tertio (a), primo videndum titise genitse, et habet in se aliam
est de illis, manifesta
quae sunt pcrfectionem secundum quam re-
esse in mente. Secundo in quibus cipit formaliter notitiam genitam,
non consistit imago. Tertio in ct habet in se aliam perfectionem
quibus consistit. Quantum ad pri- secundum quam recipit formaliter
mum, experimur in nobis esse a- volitionem. Istae tres perfectiones
ctum intellectionis et actum voli- dicuntur memoria, intelligentia et
tionis; istos actus aliquo modo voluntas, vel anima inquantum
esse in potestate nostra, quando habct ipsas. Anima igitur inquan-
objectum est praesens, ergo opor- tum habens actum primum tota-
tet in nobis ponere aliquo modo lem respectu intellectionis, scili-
principia activa ad istos actus, et cet anima vel aliquid animae, et
potentias quibus sumus potentes objectum sibi prsesens in ratione
respectu istorum actuum; non po- intelligibilis dicitur memoria, et
test autem idem (sub eadem ratio- hoc memoria perfecta, includendo
ne formali) esse principium isto- tam intellectum quam illud quo
rum duorum actuum secundorum, objectum est sibi praesens. Ipsa e-
quia isti actus secundi requirunt tiam eadem anima inquantum re-
 ;

DIST. 111. QlJ^SriO IX. 407

cipit notitiam genitam, dicitnr in- tellir/entiaet voluntaa, et de ista duplici

telligentia,et intelligentia perfecta assignatione imaginis loqiiens Au-
ut est sub illa notitia genita. Vo- gustinus 15. dc Trin. c. 2. dicit quod
luntas etiam dicitup perfecta in- illa quse posita est in 10. est
quantum est sub illoactu perfecto evidentior. Dico igitur primo per-
volendi. Accipiendo igitur ista tria tractando primam assignationem,
ex parte animae, ut sunt sub tri- quod per mentem possumus intel-
bus actibus suis, in istis, inquam, ligere actum primum perfectum
tribus, est consubstantialitas, ra- respectu utriusque
actus secun-
tione illarum trium realitatum, di, scilicet fecunditatemad gignen-
qu£e sunt ex parte animae, sed est dum ad spirandum; et
et hoc mo-
Dehis videdistinctio ct origo, ratione ista- do mens habet rationem perfecte si Pai er
15. q.
quodl. rum actualitatum receptarum in parentis, quia includit perfecte selJ^u^i'-''

anima, secundum istas realitates utramque fecunditatem, et tunc ^oj'^"f^°

in anima. illa alia duo, scilicet amor et noti- ^^""'''^f
set
«^-

Sed hic occurrunt (d) duo dubia. tia, sunt duo producta ab anima,
Primum, quia tunc videtur esse licet ordine quodam; et tunc non
quaternitas in imagine. Nam erit quaternitas, quia in parente
actus primus respectu volitionis, habente perfectam rationem pa-
non concurrit cum aliquo trium rentis concurrit actus primus du-
in imagine; non cum tertia parte plex; et isto modo est in divinis,
patet, quia idem non est princi- quia in Patre non solum est fecun-
pium sui; nec cum secunda, mani- ditas ad generandum, sed a d spi-
festum est, quia actualis notitia randum; et hoc a se, quia si Pater
non est voluntas non etiam
; non haberet fecunditatem a se ad
cum prima, quia memoria dicit spirandum, sed haberet eam dere-
proprie principium productivum lictam sibi ex productione Filii,
notitise non volitionis
genitfe, sicutquidam dicunt, sequitur (ut
ergo voluntas erit quartum cum videtur) hoc impossibile, quod Pa- Henr.
istis. Secundum dubium, quia non ter nunquam haberet illam fecun- '^q"'!!'''^^*

videtur hic salvari ordo originis ditatem. Nullam enim realitatem ^'^^ ^"P'|

sicut est in divinis, ibi enim pri- sive absolutam, sive relativam ha-
ma persona originat secundam, et modo per produ-
bet Pater aliquo
du8e tertiam haec prima pars ima-
; ctionem quamantenon habuit, et
ginis nostrse est causa secundse, ideo quamcumque realitatem non
sed nec prima, nec secunda est habet in primo signo originis, in-
causa tertise, ergo. quantum scilicet prseintelligitur
Ad primum dico, quod imago po- ordine originis Filio, illam nun-
test dupliciter assignari secundum quam habebit ; igitur si illam fe-

quod eam dupliciter assignat Au- cunditatem duplicem non habet in

gustinus: uno modo 9. de Trin. c.k. se in isto primo signo originis,
et deinceps, mem, notitia etamor. Alio nunquam liabebit illam.
modo, sicut eam assignat 10. de Si autem mens accipiatur pr?pci-
Trin c. 10. et deinceps, memoria, in- sc ut actus primus, habens solum- 5.
 ;

408 LIB. I. SENTENTIARUM

modo fecimditatem respectn noti- vel volens, et ideo memoria gi-Quareno

, . , .
, , . . tra notiti
tise genitsc, lioc modo imperfecte gnens notitiam actualem, accipien- genita no

assignatur imago, quia hoc modo do memoriam ut est perfecte gi- amorem

mens non habet rationem parentis gnens, non potest communicare tJa^geS
perfecte. Ita dico de alia assigna- genito illam perfectam fecundita- ^®'-

tione, quod si memoria accipiatur tem, quam prius habuit, quia non
prsecise pro parente respectu noti- comrounicat eamdem naturam,
sibi

tise genitfe, est imperfecte parens sed producit eam aequivoce in alia
parens autem perfecte non tantum natura. Pater autem generans Fi-
habet rationem unde generet, sed lium, communicat ei eamdem na-
unde spiret, quia non potest illud turam et eamdem fecunditatem
habere ab alio, et oportet illud ha- spirandi amorcm, quse non intelli-
bere in toto, et ideo oportet, ut gitur in generatione Filii habere
habeatur in parente a se. Si autem terminum adsequatum, et ideo Fi-
accipiatur memoria pro tota ani- lius eamdem fecunditatem habens
ma, ut habet habitualiter in actu potestproduceresicutPater. Patet
primo fecunditatem istam dupli- igitur ratio, quare non potest ista
cem, hoc modo habet perfecte rati- productio salvari in partibus ima-
onem parentis. Sed licet memoria ginis creatae, sicut in personis Tri-
sit evidentior parens, sicut oportet nitatis,quia non potest esse eadem
concedere propter verba Augusti- fecunditas in duabus primis parti-
ni 15. de Trmitale. cap. 3. quatenus bus imaginis, potest esse autem,
scilicet magis exprimit habitudi- et est in duabus personis respe^',tu
nem gignentis ad genitum quam tertise. Similiter si notitia genita
mens, tamen mens nostra videtur esset productiva aliquo
alicujus
perfectius importare rationem pa- modo, hoc non esset nisi per mo-
rentis, si accipiatnr ut includit u- dum naturse et non libere.
tramque fecunditatem. Breviter Est tamen (f) hic aliquis ordo in- Am
tem
. . . , amoren
ergo quomodocumque
, ,

secundam partem imagmis,

,

assignatur ter et emci a r

Trinitas in imagine, vel sic vel tertiam, quia tertia prsesupponit quo'scoi
^'^
sic, non est quaternitas, quia du- secundam naturaliter, licet non sit ^*

plex concurrit habitudo fecundita- ab ea. Etiam illud Augustini 15. de

tis in parente, si est perfecte pa- Trinit. cap. 27. VeliU parentem el pro-
rens. lem tertia voluntate sive ^ilectione jun-

Ad secundum (e) dico, quod in no- gente, quam quidem voluntatem de cogni-

bis in hoc non potest esse simili- tione procedere nullus ambigit, et sub-
tudo imaginis ad PmLotypum; no- dit statim et exponit quomodo in-
titia enim genita in imagine crea- telligat, nemo eriim vult quod omnino
ta, accidens quoddam est, cui non quid vel quale sil, nesciat, non tamen es-

communicatur fecunditas illa ad se cognitionis imaginem, etc. Patet igi-

producendumamorem, qua forma- tur, quod istum ordinem originis

liter est aliquid productivum dile- praecise ponit propter naturalem
ctionis. Accidens enim tale non est ordinem volitionis ad intellecti-
natum esse formaliter intelligens onem, non autem quod intellectio
 DIST. 111. QU^STIO IX. 409

sit causa respectii volitionis. Patet solum est Trinitas, sed ctiam imago Dei.
igitiir secimdum intentionem Au- In hoc autem quod derivatum cst in acti-

gustini quod voluntatcm, secundum one temporalium, etiamsi Trinilas possit,

quod est tertia pars imaginis, ac- 7ion tamen imar/o Dei inveniri potesl.
cipit ibi pro actu volendi, sicut hic IIoc intclligendum est de expressi-
accipit, cum subdit, qtiam volimtatem va imagine, quantum ad summam
procedere, etc. Quod non est verum expressionem sive similitudinem ;

de voluntate ut est potentia, sed de eadem etiam 15. de Trinit. c. 20.

si verum sit, hoc est de actu vo- Unde potest sempitcrna atque immutahi-

lendi. lis natura recoli, conspici, concupisci,

Ulterius (g) in speciali, cum etc. Profecto reperit summce Trinitatis

Secundum
Angust. in omnia ista praedicta reperiantur imaginem ad quam reminiscendam, vi-

iateiiigit et mente respectu

in intellectu, vel in dendam, diligendam totum debet referri
auiat infe-
riora seest
.
i
cujuscumquc objccti, notandumcst
• . • , ,
quod vivit. De alia imagine loquitur
pTrfecta"utquod perfcctissima et ultima ratio li.de Trinit. cap. 8. Ecce, inquit,
'"a^afse^'imaginis est, quando ista concur- mens meminit sui, intcUigit se, diligit se,
hoc cernimus, cernimus Trinitatcm,
Si*ni et ^^"^^ i^ mente respectu Dei ut obje-
si

amatDeuin cti quia

^ tuuc anima non habet nondum quidem Deum, sed jam imagi-
perfectissi-
1
nia- tantum similitudinem expressi- ncni Dei.

vam, quantum ad prsedicta ex rati- Ista autem secunda auctoritas

one eorum in se, sed ea etiam ra- videtur contradicere primse, nisi
tione qua actus ipsi conformantur intelligitur modo prsedicto, et tunc
objecto. Est enim actus vere simi- patet quomodo respectu omnium
litudo objecti, sicut dictum est in objectorum inferiorum a mente
praecedenti qusestione, et ideo nonponit imaginem in mente, quia
quando isti actussic sunt in mente, nullum aliud objectum est imago
quod nontantum habent substanti- Dei, respectu cujus potissime, et
alitatem et similitudinem, distin- respectu imitationis ejus secunda-
ctionem et originem, sed etiam rio, est imago in mente, quantum
habent ulteriorcm assimilationem ad illam similitudinem, quse habe-
ad Deum, ex ratione objecti circa tur ab objecto.
quod sunt, est perfectior similitu- Ex apparet corollarie qua-
istis ^^

do minus autem perfectn, quando

, re in parte sensitiva non est ima-
anima habet se pro objecto, quia go primo, quia ibi non est con-
;

licet tunc non habeatur similitudo substantialitas operantium, sive

ab ipso Deo immediate tanquam ab totorum illorum* sumptorum cum '
al. aesi-
ipso objecto proximo, habetur ta- suis operationibus, quia princi- gnaiorum.
• 1 • 1 • Quare in
men aliqualiter inquantum in pium
1

tantum est ali-

sentiendi non
I 1 .

partesensi-
„• 1 •
1 • tivanon est
mente, ut in imagine cognoscitur quid animge, sed totum composi- 1 j.

imago.
Deus^ Et istam duplicem Trinita- tum ex anima et partecorporis sic
tem assignat Augustinus, illam mixta, quod est totum organum.
quse est respectu Dei. 12. de Trinit. Similiter principium appetendiap-
cap. 4. dicens : In eo solo quod ad petitus sensitivi, non est aliquid
contemplationcm pcrtinet celernorum, non anima? tantum, scd similiter cst
 410 LIB. I. SENTENTIA.RUM

compositiim. Tsta aiitem duo, qiio- persuadendum quomodo possit es-

rum sunt ist?e operationes, non se, non autem non credenti conclu-
siint consnbstantialia, quia licet dunt eam esse, quia tota ista ag-
istse potentise anima^ sint in eadem gregatio plurium in mente, in qui-
essentia, et fortasse idem essen- bus consistit imago, posset esse et
tise anim.T, non tamen totales est in una persona, et ideo ex ipsa
causse operationis, puta tota ipsa non potest demonstrative conclu-
orgnna, quia partes corporis non di, ipsam esse imaginem Trinita-
sunt consubstantiales, nec inter tis. De hoc Augustinus 15. de Tri-

se, nec potentiis animae. Similiter nit. cap. 24. Qui vident suam mentein,
in parte sensitiva non est duplex et in ea Trinitalem istam, nec tamen crc-
modiis originandi, quia sicut sen- dunt eam esse imaginem Dei, speculum
sus naturaliter sentit, ita appeti- quidem vident, sed non vident per spe-
tus sensitivus naturaliter appetit. culiim, cum ncc ipsum quod vident,
Gap. 29. Unde secundum Joannem Damas- sciant esse speculum autem ; qualiter
cenum lib. 2. bruta in suis actioni- valeat deductio ad ostendendum
bus non agunt, sed aguntur. ires personas ex ratione intellec-
9. Ad primum (h) argumentum tuset voluntatis in divinis, dictum
Arg. 1.
principale, concedo quod quselibet fuit distinctione 2. qucesl. 4. de dua-
_

Imago Tri-
nitatis in
nientem de' , essentia creata, inquantum ha?c bus productionibus.
servit tan-
tum cre- essentia producta, secundum ta- Ad secundum dico, quod illud
dentibus,
unde ex lem ideam, non reprsesentat Deum argumentum videretur efficax, si
raentis co-
gnitione
sub ratione trini, sed sub ratione poneretur Patrem gignere inquan-
non 00-
gnoscitur.
unius, quia non causatur nec ide- tum intelligit, sicut ponit una opi-
atur a Deo sub ratione trini, nio superius improbatasce?md« dist.

sed sub ratione imius. Sed tamen qucesi. prcedicta, quse ponit actualem
aliqua natura ratione essenti?e. notitiam Patris habere aliquo mo-
suse, et mulfcorum concurrentium do rationem producentis respectu
in ea, tanquam unum aggrega- gignitionis Filii, et rationem for-
tiim, potest esse reprsesentativum malem principii productivi. Sed se-

Trinitatis et eorum, quse appre- cundum aliam viam quam ibi te-

henduntur in Trinitate, tale quid nui, quod Pater inquantum habet

est mens accepta in se et cum ope- essentiam sibi pra?sentem sub ra-
ribus suis, quia ibi est unitas, et tione actu intelligibilis, quod con-
distinctio, et ordo originalis, tale venit Patri inquantum est memo-
autem etiam, quantum ad talem ria, hoc modo Pater gignit, non

concursum, nihil est, quod sit in- autem inquantum intelligens,sicut

ferius mente, sicut patuit in parte ibi declaratum, tunc falsum
fuit
sensitiva. Sed cum arguitur, (i) est antecedens, qiiia memoria ma-
quod si esset imago, posset Trini- gis reprsesentat Patrem quam Fili-
tas cognosci per cognitionem iim,non quoad hoc, qiiod sola me-
mentis, respondeo, ista concur- moria sit in Patre et sola intelli-
Ad2.
H-^nric, rentia in mente valent credenti gentia sit in Filio, sed quoad hoc,
quodlib. 0.
(jusest. 2. Trinitatem ad perscrutandum, et quod Patei' gignit Filium inrjuan-
 DIST. III. QUiESTlO IX. 411

tiim Pater habet rationem memo depcndentia ad prsesentiam suse

non autem ut Pater habet ra-
rise, causse, quia aliter non haberet
tionem intelligentiae vel volunta- essc, sicut patet per Augustinum
tis. 11. de Trinif. c. 3. Cum autem cogi-
10.
Ad. 3.
Ad tertium quod actus
(j) dico, tantis acies aversa inde fuerit, ni-
inteiieciio sccundi sunt producti, cum probas hilformse quse impressa erat in
est forma tm -i
absoiuta, por Fnilosophum 5. Physic. argu- eadem acie remanebit non enim ;
Intellectio
non .
et volitio,

actio. mentum est pro me, cum enim a-

,

manet actus intelligentise absque dicunlur

actiones,
ctio non sit terminus actionis, et tali prsesentia causfB, quasi conti- quia depen
dent conti-
ista vere terminat actionem, sicut nue influentis. Sed istudsolum non nue a suis
cansis, et
Augustinus dicit 9. de Trin. cap. concludit ipsam esse actum secun- quia ten-
dunt in ali
ult. quod notilia gignitur verc ct volitio dum, ita enim poneretur lumen in quid ut in
terminum
procedit, ut dicit 15. de Trin. eap. 28. medio esse actus secundus, et ideo altingen-
ergo ista non sunt actiones de ge- cum ista est alia conditio ulterior, tiae.

nere Actionis, sed sunt formse ab- videlicet quod istse formae de ra- «

solutae de genere Qualitatis. Cum tione sui transeant in aliquid ut

probas, quod sunt actiones pro-
quia sunt actus secundi, dico
priae,
quod qusedam formse habent esse
fixum non dependens continue a
sua causa quasi in /ie/'/, sicut calor
in ligno, qusedam habent quasicon-
tinuam dependentiam ad suam cau-
sam,sicutlumen inmedioadSolem.
Et hoc dicit Augustinus 8. super
Cap. 19, Ge7i. ad litieram, dicens quod aer non
est factus lucidus, scd fii lucidus.
Primae formse propter suam in-
dependentiam in esse, non habent
rationem actionis nec motus. Se-
cundse, propter continuam suam
dependentiam magis videntur ha-
bere esse in fieri quam in facto esse,
et ita habent esse, quia semper dum
sunt, seque causantur, sicut in pri-
mo instanti quando incipiunt esse,
et ideo causa cessante causare,
Dperaticnes
Ivitales con-
istse formse ccssant esse Non ta-
tinue de- men cx hoc sequitur, quod sunt
pendent a
^uacausa. actioncs dc gcnere actionis, sed
oppositum, quia sunt termini tali-
um actionum.
11. Hoc sccundo modo se habet in-
tellectio, quia ipsa est in continua
in terminum, hoc sive illud
et
aliud sit intra operans sive extra,
non curo; non est enim intelligi-
bile quod sit intellectio et volitio,
et quod non sit alicujus termini.
Hoc autem convenit actioni pro-
prie dict?e, ut transeat in aliquid
ut interminum. Propter istas igi-
tur duas conditiones concurrentes
in istis formis, dicuntur istae for-
mse esse actus secundi, cum vere
sint formse manentes.
Ad aliam probationem, cum di-
citur quodactus talis est generati-
vus habitus, respondeo, argumen-
tumcst in oppositum, quia actio
de gencre actionis non potest esse
ejusdem rationis, nisi termini sint
ejusdem rationis, sicut calefactio
non est cjusdem rationis nisi ca-
lor terminans sit cjusdem ratio-
nis; ergo si actus gcneraret habi-
tum, ut actio de genere actionis
terminata ad liabitum ut ad termi-
num, non possct esse actio ejusdcm
rationis cum altcra, nisi illa alia
essct persc generativa habitus ; imo
contradictio videretur, quod esset
 412 LIB. I. SENTENTIARUM

actus ejnsdem rationis, et non ali- tentia sub eadem ratione formali non
cujus termini, quia non potest esse potest esse principium actus intelligen-

actiodegenere actionis nisi sit ali- di et actus volendi, propter oppositos mo-
cujus termini, nunc autem aliquis dos principiandi, quia actus volendi cau-
actus intellectionis vel volitionis, satur per modum libertatis, et actus intel-

potest esse ejusdem rationis, licet ligendi per modum naturse, qui modi sunt
non sit alicujus termini producti; repugnantes, ut supra vidimus dist.2.
ergo actus nonest generativus
iste par^e 2. experimur ergo in nobis actum
ut actio, sed ut forma, qua forma- intelligendi, et potentiam intellectivam
liter generatur iste habitus. Tunc quse est principium actus inlelligendi ; ex-
dico breviter, quod actus est gene- perimur etiam actum volendi, et poten-
rativus habitus, sicut forma aliqua tiam volitivam qua? est principium eliciti-

est causa vel ratio causandi aliam vum actus volendi.

formam, sicut lumen Solis in me- (b) De secmido in islo articulo. Hic
dioest ratio gignendi ibi calorem. Doctor ostendit in quibus non consistit

Non est autem talis actus crij-niti-

ft^n' imago. Consisiit enim imago in his, quse

vus ut actio , sed tali actione gi- experimur in nobis ; experimur autem
gnitur tam actus quam proprius duos actus primos, scilicet intellectum et

habitus ut terminus talis actionis, voluntatem, et dicuntur actus primi, quia

et significandum gignitionem
ad sunt principia operationis . Experimur
talem, quse est de genere actionis, etiam in genere duos actus secundos, sci-

dicimus potentiam elicere actum licet actum intelligendi et actum volendi,

intelligendi. qui dicuntur actus secundi, quia sunt ope-
rationes productte ab actibus primis. Di-
COMMENTARIUS. cit ergo, quod imago Trinitatis non con-
sistit in solis actilnis primis, scilicet in
(a) De terlio, scilicet in quibus consi- intellectu et voluntate; tum cum sint tan-
stat imago in nobis. Et declarat tria in is- tum duo, non reprfcsentarent Trinitatem,
to articulo. Primum est de his, quse ma- sed magis dualitatem tum quia etsi in- ;

nifesta sunt in nobis. Secundum, in qui- ter intellectum et voluntatem sit consub-
bus non consistit imago. Tertium, in stantialitas et realis identitas, ut subtili-
quibus consistit. ter probat Doctor in 2. dist. 16. non ta-

Primum ibi Quanlum ad primum

: . Ilic men inter illas est distinctio realis, qucB
ostendit quomodo notum est nobis per ex- requiritur in Trinitate, nec ordo originis,

perientiam babere actum intelligendi et quia nec inteliectus originatur a volunta-

actum volendi, qui actus sunt aliquo mo- te, nec e contra. Nec est imago in solis

actibus secundis, puta in actu intelligen-

do in potestate nostra, quando objectum
di et in actu volendi;tum quia tantum le-
e^st praisens ; et si sic, oportet ponere in
prtesentarent dualitatem tum quia inter ;

nobis aliquo modo principia activa et po-

illos non est consubstantialitas, ut patet.
tentias, quibus sumus potenles respectu
(c) Ex liis sequitur tertium. Hic Doctor
ipsorum actuum, aliter non essent in po-
dicit, quod imago consislit simul in g.
testate nostra, ut supra patuit qmvst. 1. ticlibus primis et in actibus secundis, ^"o,\'sisi"

prcesentis dist. arguendo contra opinio- id est, quod imago simul compre- imago

nem Goffredi. Et addit, quod eadem po- hendit intellectum et voluntatem,

 :

DlST. IH QU.ESTIO IX. 413

actum intelligendi et actum volendi. Et pitur pro voluntate ut informata actu vo-

expono istam litteram. Cum dicit : Ani- lendi, ita quod per memoriam repreesen-
ma habet in se aliquam perfectioncm, se- tatur Pater in quo est perfectissima fe-

cunclum quam formaliler est actus primus cunditas respectu Filii et Spiritus sancti;

respectu nolitiw genita\ quia habet in se per intelligentiam reprcosentatur Filius

formaliter intellectum, qui dicitur actus qui producitur ut notitia genita, et per
primus sive principium notiti;e genitce, et voluntatem repra)sentatur Spiritus san-
habet in se aliam perfectionem secundum ctus, qui producit per modura amoris, Se-
quam recipit formaliter notitiam genitam, quitur :

et iila perfectio est intellectus possibilis, Atiima igitur inquantum habens ac-
secundum quem anima recipit notitiam tum primum totalem respectii intellecti-

genitam, quia intellectus possibilis est ra- onis, scilicet anima vel aliquid animce,
tio formalis recipiendi illam. et objectum sibi prcesens in ratione intel-
Objeetio, Si dicatur, quod intellectus possibilis ligibilis dicitur memoria, id est, quod ipsa
est actus primus, sive principium produc- anima, ut est intellectus Iiabens objectum
livum notitise genitfe, ut videtur innuere prfBsens, dicitur memoria. Sequitur : El
Doctor i^. q. quodlib. hoc memoria perfecta, includendo tam
Solutio, Dico tunc ,
quod intellectus possibilis intellectum quam illud quo objectum est

potest dupliciter considerari. Uno modo in sibi prcesens, id est, quod tunc est memo-
ratione principii activi, et sic dicitur ac- ria perfecta, quando includit intellectum
tus primus respectu notitise genitae. Alio ut actum primum respectu notitirc geni-
modo in ratione receptivi, et sic est id se- tae, et ut includit objectum vel in se prae-

cundum quod anlma intellectiva recipit sens, sive ut includit id quo objectum est
notitiam genitam. Sequitur: ^^ habel in priesens, puta speciem intelligibilem, per
se aliam perfectionem, secunduui quam quam objectum est pr.esens in ratione in-

recipit formaliler volitionem. Voluntas telligibilis, et hoc totum vocatur meinoria

enim potest dupliciter considerari. Uno perfecta, quic attribuitur Patri. Seiiuitur:

modo in ratione principii activi, et sic est fpsi ealem auimi, inqmntum recipit
actus primus respectu volitionis. Alio mo- nolitiam genitam dicitur intelligentia, et

do in ratione principii receptivi, et sic est intelligentia perfecta ut est sub illa notitia

id secundum quod anima recipit voliti- genita, non enim vult Doctor quod secun-
onem. Voluntas enim est ratio formalis re- da pars imaginis sit notitia genita ,
quia
cipiendi volitionem. Sequitur illa non dicit consubstantialitatem cum a-
10. fstcc tres perfecliones dicuntur memo- nima cum realiter distinguatur; sed vuk
Quoinodo
Jceipiatur ria, intelligentia et voluntas. Accipit hic quod anima, ut est habens inteilectum
niemoria.
memoriam pro principio productivo tota- informatum notitia genita , sit secunda
li respectu notitia; genitiB, et talis me- pars imaginis, id est, quod intellectus
moria includit intellectum et objectum ut informatus notitia genita est secun-
priiesens, vel in se vel in aliquo repra?- da pars imaginis, quia dicit consubstan-
sentativo. Comprehendit etiam sub memo- tialitatem cum anima saltem ratione in-
ria perfecta voluntatem, qune est princi- tellectus. Sequitur : Voluntas etiam dici-
„ . Quomodo
pium productivum actus volendi. Intclli- tur perfecta, inquantum est sub
,

illo actu voiuntasdi.

, I • . , catur per-
gentia accipitur hic pro intellectu ut infor- volendi, non enim Doctor vult (juod ac-
,

fecta.

mato actu intelligendi, et voluntas acci- tus volendi sive amor productus sit ter-
 414 LIB. 1. SENTENTIARUM

tia cum non dicat aliquam

pars imaginis, habet omnia requisita ad actum volendi,
consubstantialitatem cum anima, quia re- et dicitur ut receptiva sub actu, quando
aliter distinguitur ab ipsa, sed vult quod actu habet in se amorem objecti. Si etiam
ipsa voluntas ut informata actu volendi, dicatur,quodininteUectu possibih non sunt
sive amore sit tertia pars imaginis, quia
istse dute reahtates, tunc debemus dicere
ratione voluntatis dicit consubstantialita-
quod realitas inteUectus possibihs ut pro-
tem. Sequitur : Accipiendo irjitur isla
ductiva habens ohjectum prcesens, reprse-
tria ex parte animce, ul sunt sub prcedic-
sentat Patrem. Secundoeadem reahtas in-
tis actihm suis, etc.
teUectus possibihs ut habens in se formah-
Pro intelligentia hujuslitterce, notaquod
ter inteUigentiam actualem ojjjecti, reprse-
.
1'-.
Siiigiilans
deciaratto
si accipiatur
,, ' .....
memoria productiva pro
teilectu affente (qui tunc oicitur esse
in-
,

sub sentat Fihum, idem dico de voluntate.

ctVpos^sibUi actu suo, ut habet prsesentiam objecti in Quando ergo dicit Doctor : Islw tres rea-
et voiunta- sub actibus suis, Secundum
te.
^^ ^^^ -^^ spccic, nam objectum dicitur ac- litates ut etc.

tus, quia pars memorise et intellectus pos- istum tertium modum, prima reahtas est

sibilis sit virtus tantum receptiva) tunc inteUectus possibihs ut pars memorise
pfoductivte, et voluntas ut principium pro-
sunt tres entitates, quse sunt una res rea-
liter, scilicet intellectus agens, possibihs, ductivum; secunda est idem inteUectus ut

et voluntas, et sic ibi vera consubstantia- habens actualem inteUectionem ; tertia est

litas. Sed si possibihs pertinet proprie ad eadem voluntas ut habens actualem amo-

memoriam productivam, ut supra dixi, rem. Est ergo consubstantiahtas, quia istse

non esset forte inconveniens ipsum se- entitates, quoe sunt simphciter una res,

cundum unam reahtem esse proJa.^.tivum, realiter habent in se notitiam et amorem ;

sic patei'niias,et fUiatio, et spiratio passiva

etsecundum aliam receptivum, et hoc mo-
do diceretur memoria vel pars memorioe in divinis sunt eadem essentiahter, quia

ut productivus, et intelhgentia ut pro- tantum est una essentia fundans in se, et

ductiva intellectus, et realitas recepti- idenlificans sibi reahter iUa. In imagine in imagin
... j j noslra e
vus. Et simihter voluntas diceretur pa- vero nostra est tantum simihtudo quoad tantum si
'
hoc, quia una essentia animfe, ut inclu- "^" "
rens ut productiva, et ut receptiva dicere-

tur voluntas ut habens actum volendi, et dens tres reahtates modo pr?edicto, est

sic voluntas et inteUectus ut productiva eadem respectu notitine et amoris, etc.

complent perfectam rationem parentis, ut (d) Sed liic occurrunt duo dubia. Nunc 12.
^ '
. . , Duo dub
patet a Doctore, et sic reahtas produ- Doctor contra superius dicta innuit duas occurrun
, ,, . ^ .
, ,
Primun
ctiva intehectus et reahtas receptiva diUicultates. Prima est de voluntate, quae dubium

(ponendo ahqualem distinctionem), et

ibi est actus primus vohtionis, quia non per-
simihter voluntas sunt una res reahler tinet ad primam partem imaginis, quia
cum anima; et reahtas intehectus produ- non est memoria, nec pertinet ad memo-
ctiva dicitur esse sub actu quando habet riam nec ad secundam partem, quia non
;

objectum prfesens in se, vel in ahquo aho necad tertiam, quia non
est notitia genita;
ut partem memorine, quia tunc dicitur es-
est amor productus, ergo in anima non
se in potentia propinqua , et reahtas re-
est assignanda perfecta ratio imaginis.
ceptiva dicitur esse sub actu suo inquan-
Secunda difficuUas est in hoc, quia Secundu
tum habet actualem inteheciionem. Et si- dubmm
prima persona in divinis originat secun-
militer voluntas ut productiva dicitur esse
sub actu, quandoest in potentia propinqua dam, et prima et seeunda originant ter-

ad volendum, quod tunc contingit quando tiam ; sed certum est quod terlia pars
 .

DIST. 111. QU^STIO IX. 415

imaginis nostroe non originatur simul a tas, sive tota ratio formaUs producendi
prima et secunda, ut patet. Spiritum sanctum,ut infra patebit dist.iO.
Respondet Doctor ad primum, quod ac- et ideo Filius vere producit Spiritum
cipiendo primam partem imaginis, sicut sanctum.
accipit Augustinus 9. de Trinit. cap. 4. Secundum est : Memoria in nobis, quu3 Quse sit
memoria ir
et deinceps mens, notilia et amor ;
per est intellectus cum prassentia objecti, pro- nobis.

mentem intelligit actum primum perfe-

ducendo notitiam non communicant sibi
ctum respectu utriusque actus secundi, et rationem formaiem producendi amorem,
lioc modo mens liabet rationem perfecta3
quia tunc talis notitia quse est accidens,
parentis. Similiter accipiendo primam voluntas
esset formaliter voluntas, qu;e
partem imaginis, ut accipit Augustinus
est ratio formalis producendi amorem, et
10. de Trinit. cap. 10. et deinceps me-
patet littera. Et similiter si poneretur
moria, intelligentiaet voluntas ; accipit ibi
memoriam pro actu primo perfecto res- notitia genita aliquo modo producliva ter-

pectu utriusque actus secundi, qui dit tisB partis imaginis, non esset productiva
perfectam fecunditatem, et patet littera. nisi per modum naturse, quia non esset

Et quod dicit ibi contra Ilenricum quod- formaliter volunlas, nec haberet in se

lib. 6. qucest. 2. qui videtur dicere quod formahter voluntatem, et tamen tertia

Pater non habeat ex se fecunditatem ad pars imaginis non producitur per modum
spirandum, sed eam habeat quodammodo natura3, sicut nec Spiritus sanctus, sed
sibi derelictam ex productione Filii. Con- producitur per modum voluntatis.
tra hoc arguit Doctor, Ucet in simiU banc (f) Est lamen hic aliquis ordo inter se-
positionem prius reprobaverit, supra dist. cundam partem imaginis, el tertiam,
l.q. 2.tamen hic speciaUter hocreprobat, quia tertia prcesupponit secundam natu-
et improbatio clara est. raliter, licet non sit ab ea, saltem ut a
(e) Ad secundum dico. Dicit Doctor causa totali, Ucet forte possit esse ab ea,

13.
quod etsi in nobis sit imago Trinitatis ut acausa partiali secundum iUam opinio-
^^^^"^""^ ^^ ^oc, quod cst reprcescntativa nem positam a Doctore in 2. disl. 25. et
innoTSit
imago Tn- unitatis essentice, distinctionis persona- patet Uttera.
nitatis. ^
rum et origmationis, non tamen in no- (g) Ulterius in speciali. Ista littei^a est
bis est sic imago, ut sit secundum om- satis clara, stat in tribus dictis fundatis
nia repreesentativa ; sufficit c.nim quod super dictis Augustini, ut patet in Uttera
sit repra^aentativa. Trinitatis et unitatis, Primum est, quod in anima potest esse
quse requirunt consubstantiaUlatem, di- imago, imperfecte tamen, quando intelli-

slinctionem et originem, Ucet non sit git inferiora et amat iUa. Secundum est,

reprsesentativa secundum omnem modum, quod in anima potest esse imago perfe-
quia tertia persona '\n divinis est vere ctior, quando habet inteUigentiam sui et

producta a prinia et secunda persona, sed diUgit se. Tertium est, quod in anima
in iroagine nostra, tertia pars imaginis non tunc est perfectissima imago quando^ actu
est simul producta a prima et secunda, inteiligit Trinitatem, et actu amat,
ut patet, et rationem hujus assignat, quoe quia lunc non tantum est ibi imago Trini-
slat in duobus dictis. tatis, sed ctiam similitudo, quia actus
Primum est : FiUus potest producere intelligendi est simiUtudo objecti.
Spiritum sanctum, quia in productione (li) Ad primum argumentum princi- 14.

FiUi communicatur a Patre tota fecundi- pale. Respondet, quod qua^libet essentia
 410 LIB. I. SENTEiNTIAKUM

creata, inquantum hsec essentia producta sante agente non habet esse permanens,
secundum talem ideam, non reproesentat sed tantum habet esse quantum agens
Deum sub ratione trini, sed sub ratione continuat actionem. Secunda est, quod
unius, quia non causatur, nec ideatur a aciio necessario est ahcujus, vel ut pro-
Deo sub ratione trini, sed sub ratione ducti vel ut objecti. Tertia, quod actio

unius, sed tantum aUqua natura ratione propriissime est ad formam divisibiiem,
essenti^e suoe et multorum concurrentium cujus una pars acquiritur post aliam. In-
in ea tanquam unum aggregatum, potest teliectio, volitio, etc. dicuntur actus se-
esse reprfesentativum Trinitatis et eorum cundi sive actiones, licet sint quahtates
quoe comprehenduntur in Trinitate, tale absolut^e quoad secundas primas condi-
quid est mens accepta in se et cum operi- liones, quia tamdiu habent esse quamdiu
bus suis, quia ibi est unitas, et distinctio, potentiie coiitinuant illa. Secundo termi-
et ordo originis, tale autem etiam quan- nantur de necessitate ad objectum. Lumen
tum ad talem concursum nihil est, quod yero, quia non est aUerius a se, vel ut
sit inferius mente, sicut patuit in parte termini producti, vel ut objecti, circa
sensitiva. quod non dicitur actus secundus sive

Iniagodicit (i) Sed cum arguitur, quod si ibi esset actio; imo nec intellectio, nec visio, nec
relationein . r« j ^ • i^
.• • i • • • !• .

ad imagi- iniarjo. Kespondct ista concurientia in lumen acquiruiitur actione proprie dicta,
natum.
YCiQni& valent credenti Trinitatem ad per- qute terminatur ad formam, cujus una
scrutandum ct persuadendum quomodo pars nata est acquiri post aliam.
possit esse. Sed hoc clarius, vide in quod- (k) Ad aliani probationem, cum dicitur i^j,

lib. q. 14. quia iniago dicit reLuia:ic:a ad qaod actm talis est (janerativus /labitus,

imaginatum, cognoscere ergo mentem sub est facilis responsio, quia esse generati-
ratione imaginis est cognoscere relatio- vum ut actio, nihil aliud est nisi actionem
nem imaginis ad imaginatum ; sed relatio ipsam, quoe est relatio de genere Actionis
cognosci non potest, nisi termino praeco- terminari ad productum, esse vero prin-
gnito, oportet ergo prius cognoscere Tri- cipium formale productivum, est habere
nitatem, sed hoc vide ibi, et muUa alia in se virtutem producendi. In proposito
quiie faciunt ad propositum. intellectio producit habitum secundo mo-
Ad secundum, patet responsio. do, id est, ut est quffidam ratio formalis

15. (})Ad tertium dico, quod actus secundi absolute producendi, et non primo modo,
sunl producti. Responsio stat in hoc : in- supple ut sit actio de genere Actionis,
tellectio, volitio, visio, auditio, et sic de quia ut supra patuit est ens absolutum,

omnibus aliis actibus aliarum potentia- et nullomoJo actio de genere Actionis,

rum, licet sint qualitates absoluta), ut pro- imo primo modo non est producere, quia
bat Doctor q. 13. quodlib. et vere sint pro- ut sic, est tantum quaedam relatio et via

ducta per actionem intellectus et objecti; adproductum.

et nullo modo dicantur actiones de genere Quia tamen hajc littera videtur aliquali- Adveri
... hanc dec
Actionis, quia illne tantum sunt entia res- ter obscura, ipsam declaro. Cum dicit : raiione

pectiva, tamen quoad aliquas conditiones, Actio de genere Actionis non potest esse

quoe conveniunt actioni de genere Acti- ejusdem rationis, nisi termini sint ejus-
onis, possunt dici actiones sive actus (/ew maoms, patet, quia dutC calefactiones

secundi. dicuntur esse ejusdem rationis, quia calo-

Prima Gonditio actionis est, quod ces- res terminantes sunt ejusdem rationis .Se-
 DIST. III. Qa^STiO IX. 417

quitur: Ergo si actus genefaret hahitum, causa vel ratio causandi aliam formam ;

elc. Vult dicere,si unus actus intelligendi non est autem talis actus gignitivus ut
sit generativus habitus ut actio de genere actio de genere Actionis, tali enim acti-

Actionis, sequeretur quod alius actus in- one de genere Actionis gignitur tam actus
telligendi ejusdem rationis esset generati- quam proprius habitus terminativus talis

vus habitus; hoc lamen patet esse falsum, actionis, eo modo quo dicimus producens
quia aliquis actus intelligendi ejusdem productione producit, vel agens actione
rationis non est generativus habitus, ut agit, ut supra declaravi. Sequitur : Et ad
patet; non enim una intellectio remissa
signiflcandum gignitionem talem, quce esl
est generativa habitus. ut patet, cum ha-
actio de genere Actionis, dicimus poten-
vctus pst bitus generetur ex frequentatis actibus,
tiam elicere actum intelligendi, id est,
/us^abi- vel ex uno valde intenso et perfecto. Si
tus. quod nomine actionis utimur elicitione,
ergo actus intelligendi est generativus
sicut enim dicimus agens actione agit, ita
habitus, non est generativus ut est actio

de genere Actionis, sed ut est qusedam

dicimus, quod potentia eliciens actum,

forma absoluta. Sequitur : Tunc dico bre- elicitione elicit, ita quod tam actio quam
viter, quod actus est generativus habitus elicitio in re idem importaiit, sed diffe-
sicut forma aliqua, supple absoluta, est runt nomine vel ratione.

tota. IX. 27
 418 LIB. I. SENTENTIARUM

DISTINCTIO QUARTA.
Textus Magislri Sentenliarum)

Utrum Deus Pater se Deum genuerit.

De ctmpa- ^^^^ orituF qiisestio
ratioiie
generatio-
garia. Constatenim et irrefragabi-
nis ad ter- liter verum est, quod Deus Pater
minum es-
sentiaiem geuuit FiUum. Ideo quseritur u-
concretum .
quaiis trum concedendum sit, quod Deus
genuit Deum. Si enim Deus genuit
Deum, videtur quod aut se Deum,
aut aliumDeum genuerit. Si vero
alium Deum genuit, non est tan-
tum unus Deus si autem se ipsum
; Ad quod respondemus determinan- Respo
Deum genuit, aliqua res se ipsam
genuit. Ad quod respondentes dici-
mus, sane et Catholice concedi,
quod unus unum genuit, et quod
Deus Deum genuit, quia Deus Pa-
Niceno.
ter DeumFilium genuit. In symbo-
lo quoque scriptum est,«Lumende
lumine.Deum verum de Deo vero.»
Quod vero additur, ergo genuit se
Deum vel alium Deum, neutrum
concedendum esse dicimus. Quod
alium Deum non genuit, manife-
satis neces- tiocinatores dicentes : Si Deus Pa-
*-"
ter genuit Deum ,aut genuitDeum,
qui est Deus Pater, aut Deum, qui
non est Deus Pater. Si genuit
,
Deum, qui non est Deus Pater; er-
go Deus est qui non est Deus Pa-
ter, non ergo unus tantum Deus
est. Si vero genuit Deum, qui est
Deus Pater, ergo genuit se ipsum.
tes istam propositionem, quam sic
proponunt : Deus Pater genuit
Si
Deum, aut Deum qui est Deus Pa-
ter, aut Deum qui non est Deus Pa-
ter. Hoc enim sane et prave intel-
ligi potest, et ideo respondendum
est ita: Deus Pater genuit Deum,
qui est ipse Pater, hoc dicimus es-
se falsum, et concedimus alteram
scilicet genuit Deum, qui non est
Pater; nec tamen genuit alterum
Deum, nec ille qui genitus est, ali-

stum est, quia unus tantum us Deus est quam Pater, sed unus
Cap. 1- Deus est. Quod autem se ipsum Deus cum Patre. Si veroadditur;
non genuit, ostendit Augustinus m genuit Deum, qui non est Deus Pa-
primo libro de Trinitate dicens, « Qui tcr; hic distinguimus, quiaduplici-
putant ejus potentise esse Deum ter potest intelligi: Genuit Deum,
ut seipsum ipse genuerit, eo plus qui non est Deus Pater, scilicet De-
errant, quod non solum Deus ita um Filium, qui Filius non est Pa-
non est, nec spiritualis ne-
sed ter, qui Deus est hic sensus verus
;

que corporalis creatura. Nulla est.Si vero intelligatur sic : genuit

enim res ipsam gignat
est, quae se Deum, qui non Deus Pater, id
est
ut sit, » et ideo non est credendum est, qui non est Deus qui Pater est,
vel dicendum, quod Deus genuit iiic sensus falsus est. Unus enim
se. et idem Deus est Pater et Filius et
Spiritus sanctus ; et e diverso,
Alia quwstio de eodem.
Pater et Filius et Spiritus sanctus
B. Sed adhuc opponunt garruli ra- unus est Deus.
 .

DISTINCTK) IV. 4Jd

Opinio quorumdam dicentium Ires perso- sed unum Deum dicimus esse ip- Cap. 8.
^^'
nas esse imum Deum, unam suhsLan- sam prsestantissimamTrinitatem.»
liam, sed non e converso, sciiicel unum Item in libro, qui dicitur Enchiri-
Deum vel unam subslanliam esse tres dion ad Laurentium: « Satis est
personas. cliristiano, rerum creatarum cau-
sam visibilium sive invisibilium
c. Quidam tamen veritatis adver- non bonitntem ci^edere Crea-
nisi
sarii concedunt, Patrem et Filium toris, qui est Deus unus et verus,
et Spiritum sanctum sive tres per- nullamque esse naturam, quse non
sonas esse unum Deum, unam sub- aut ipse sit, aut ab ipso, eumque
stantiam, sed nolunt concedere, u- esse Trinitatem, Patrem scilicet
num Deum sive unam substantiam etFilium et Spiritum sanctum.»
esse tres personas, dicentes, sub- Item Augustinus insermone de fide :

stantiam divinam prsedicari de tri- «Credimus unum Deum, unam esse

bus personis, non tres personas de divini nominis Trinitatem.» Idem
substantia divina. Fides autem Ca- mC. lib. de Trinitate:(i DicimusDeuni
tholica tenet ac praedicat, et tres solum esse ipsam Trinitatem. » Ec- Aug. serm.
personas unum esse unum Deum, ce, his et aliis pluribus auctorita- caense do-
. ,. T mini cap. 7.
unam substantiam sive essentiam
, , ,

tibus evidenter ostenditur, dicen-

sive naturam divinam, et unum dumesse et credendum quod unus
Deum sive unam essentiam divi- Deus est Trinitas, et una substan-
nam esse tres personas. Unde Au- tia tres personse; sicut econverso
gustinus m 1. lib. de Triniiaie ita Trinitas dicitur esse unus Deus, et
;ap. 6. ait: «Recte ipse Deus Trinitas in- tres personsedicuntur esse una sub-
telligitur, beatus et solus potens.» stantia.
Ecce, quam expresse dixit ipse
^mfib.i! ^e«« Trinitas, ut ostenderet, et ip- Redit ad prKmissam qucestionem, scilicet
Tim. b.
gyj^ Deum
esse Trinitatem et Tri- an Deus Paler se Deum, an alium Deum
nitatem ipsum Deum. Item in eo- geniierit.

dem: « In verbis, inquit, illis Apo-

stoli, quibus de adventu Christi a- Nunc adprcemissam quaestionem
gens dicit: Quem ostendet beatus el so- revertamur, ubi quserebatur an
lus potens, liex regum et Dominus Deus Pater genuerit se Deum, an
dominanlium, qui solus habet immor- alium Deum ? Ad quod dicimus,
nec Pater proprie no-
talitatenij etc- neutrum fore concedendum. Dicit
minatus est, nec Filius, nec Spiri- tamen Augustinus m epistola ad Ma- b _

tus sanctus, sed beatus et solus ximum, quod Deus Pater se alterum ee.Ma^ximi

potens, id est, unus et solus Deus genuit, his verbis : «Pater, ut ha-
verus, qui est ipsa Trinitas.» Ecce beret Filium de se ipso, non mmuit
et hic aperte dicit, unum solum ve- se ipsum, sed ita genuit de se alte.
rumDcum esse ipsam Trinitatem; rum se, ut totus maneret in se et

et si unus Deus Trinitas ergo est, esset in Filio tantus, quantus et

unus Deus est tres personse. Item solus ». Quod ita intelligi potest, id

m ii6. 5. cie rrmi^a^c. «NontresDeos, est, de se alterum a se genuit,

 : .

420 LIB. I. SENTENTIARUM

non utiqiie alterum Deum, sed al- Contra, non est alius Deus; ei*-
teram personam; yel genuit se alte- go non genuit alium Deum ante- ;

rum, id est, genuit alterum, qui cedons patet, Deut. 6. Audi Israel,
hoc est quod ipse. Nam etsi alius Dominus Deus tuus unus est.
sit Pater quam Filius, non est
SGHOLIUM.
tamen aliud quam Filius, sed
unum. Resolvit non esse veram hanc
Deus ge- :

nuit alium Deum, quiaFilius essetalius Deus

(Finis Texlus Magistri)
genitus, quod est falsum, quia ly alius si-
gniflcat Deitatera communem esse extremis
QUyESTIO I. alietatis et in eis pluriflcatam, quod ei repu-
gnat, cum sit de se haec, et explicat insigni-

Ulrum ista sit vera, Deus genuit ali- ter Logice, quomodo tres istse propositiones
diirerunt Socrates est alius ab homine, est
um Deum ?
:

alius humanitate, est aliis in humanitate,

applicatque ad. propositum, Vide D. Bona-
Alensis 1. p. q. 50. m. 3. art. 2. § 1. Henric. 2. vent. infra dist. 21. art. 1. qujest. 1. de no-
p. sum. art. 53. Richardus hic q. 2. D. Bona-
vent. luc q. 2. D. Thom. i. ip. q. 39. art. 4.
mine, alius et aliud.

Ilugo Victor ium. tract. \. cap. 11. Marsil. 1.

q. 8. Durand. Iiic q. 2. Gabr. q. unic. art. 3. Respondeo (a) ad quaestionem .2.

Vasquez 1. p. disp. 157. cap. 7. Suarez 1. p. , "

. . , ^rx • Ratio ac

tract. 3. lib. 6. cap. 7. Bassol. hic quxst. 4. quod non genuit alium Deum, quia oppositur

cuilibet entitati formali corres-

1.
Circaquartam distinctionem pondet adsequate aliquod ens, vel
Magiat. A.
B. Ista
Qusero, utrum ista sitvera: Deus aliquid ens entitate tali; ista au-
qutebtionou generavit alium Deum ? Videtur quod
est de scri-
tem Deitas, quse est entitas forma-
plo Aiigli- sic Deus generavit Deum, aut er-
:
lis, quia se tota est forma, non ha-
co, sed ex
reportatio- go se Deum, aut alium Deum non ;
bet sic sibi adsequate correspon-
nibus
Parisiensi- se, primo de Trinitate, ergo alium. dens quod nisi Deum, quia ipsum in-
l)us dist.
praesenti, Secundo sic-. Generans.distingui- cludit. Deitas autem est de se hoc,
et est va-
rietas litte-
tur a generato sed Deus genuit
; ergo Deus est de se hoc ; illi autem,
rae liinc
iude ple-
Deum, ergo Deus genitus distin- quod est de se hoc, repugnat non
runique,
potest ta-
guitur a Deo generante, et per identitas, ergo et alietas, quae in-
nien satis consequens Deus genuit alium De- cludit non identitatem, ergo non
competen-
ter intelligi um. potest esse alius Deus, ergo Deus
littera, ut
hic habetur. Tertio sic: Deus generat alium; non genuit alium Deum, quia non
aut igitur Deum, et sic habetur genuit quod non potest esse, et hoc
propositum aut non Deum, quod
; quantum ad rem.
falsum est, quia sic genitus non Quantum ad Logicam (b), dico, Sicutdi

esset Deus. quod hsec tria differunt A est alius : aiieutem

Quarto sic Deus generavit ali-
:
a Deo, A est alius Deilate, A est alius in non^ideni
um habentem Deitatem, quia aliam Deitate, sicut haec tria differunt: So-
^''S.'"
personam subsistentemin Deitate; crates est alius ab homine, Socrates est a-
ergo genuit alium, consequentia lius humanitate, Socrates esl alius in hu-
patet per Damasc. 5. cap. Deus est manitate. In prima cum dicitur: So-
divinam /labens naturam, homo huma- negatur u-
crates est alius ab homine,
nam. niversaliterSocratem habere iden-
 :

DIST. IV. QU^STIO 421

titatem cum termino, per negati- Socrafes est alius in humanitate, alie-
onem importatam in ly alius, quia tas ibi ponit suum determinabile
aliud includit non identitatem; igi- esse commune utricjue extremo,
tur terminus ibi prsedicatus nega- etdistingui sive dividi in ipsis ex-
tur pro quolibet sui, sed non nega- tremis, et ideo hsec non est vera
tur nisi negetur respectu cujusli- Socrates in hunianitale est alius a Bru-
bet termini, ideo terminus alieta- nello, quia non dividitur humani-
tis confunditur confuse et distribu- tas in eis,nec est commune eis.

tive; ideo sequitur: Socrates est alius Sed haec est vera ; Socrales in ani-
ah homine, igitur est alius ab homine et malitate est alius a Brunello, quia ani-
ah isto , Qi ^{q diQ omnibus aliis. Sic mal commune est eis et dividitur
etiam sequitur: Aestalius a Deo, igi- in eis. Unde in hac tertia proposi-
tur est alius a qualihel persona divina. In tione, alietas connotat aliquam
secunda cum dicitur: Socrates est a- convenientiam extremorum in suo
lius humaniiate, humanitas signiflca- determinabili, ettamen notat ali-
tur esseformalis ratio differentise. quam non identitatem eorum in
Sic non est in prima, quia in ipsa, eodem determinabili.
homo significatur esse terminus dif- Ad propositum igitur (e), quam
ferenti3e,in hac autem secunda, no- istarum trium significat hsec lo-

tatur esse formalis ratio differen- cutio : Filius est alins Deus ? Dico,
tise universaliter, sic quod in nullo quod nec primam, nec secundam ;

individuo illius naturse convenit, non primam, quia non sequitur:

quia est aliud individuum alterius Socrates est alius homo, ergo est
naturse per illam formam, per alius ab homine. Antecedens est
quam hoc differt ab illo. verum et consequens falsum. Nec
Unde nota (c), quod licet ratio secundam, quia etsi Socrates est
formalis alietatis stet universali- alius homo a Platone, non tamen
ter quantum ad negationem in- sequitur, ergo est alius humani-
clusam, unde sequitur Socrates est : tate a Platone, quia humanitas
humanitate alius a Brunello ; igitur in non est ratio formalis diff^eren-
nullo individuo sunt idem, nec conve- tise Socratis a Platone, sed si-

niunt in humanitate ;tamen illa ra- gniflcat tertiam. Unde bene sequi-
tio formalis diff^erentise non stat tur, Socrates est alius a Plato-
universaliter, quantum ad illam ne, ergo Socrates est alius a
afflrmationem ibi inclusam, unde Platone in humanitate, et e con-
non sequitur : Socrates differt a Bru- verso. Et idem est cum dicitur,
nello humanilate ; ergo differt ab illo Filius est alius Deus a Patre,
hac humanitate, scilicet Platonis, quod Filius genitus est alius Deus
quia antecedens est verum et con- a Patre generante, ita quod Iv
sequens falsum, quia in conse- alius ponit suum per se signitica-
quente signiflcatur, quod humani- tum circa per se signiflcatum ex-
tas Platonis sit formalis ratio dif- tremorum et sui determinabilis,
ferentiae, qua Socrates a Brunello denotans ipsa inter se esse distin-
differt. In tertia cum dicitur (d), cta, et iUud determinabilc esse
 m LIB. I. SENTENTIARUM

commime iitriqiie extremo alieta- singillatim. Nam quando dicitur, Socra- Logicai

tis, et tamen distingui in eis, quod tes est alius ab homine, ly homo stat
non convenit Deo, et hoc etiam confuse, distributive, mobihter, quia isti

significatur in tertia propositione termini, alins, aliud, non idem, et hujus-

prsedicta, propter quod idem sunt.
modi, ratione negationis inclusaj confun-
Ex quo sequitur, cumhsec sit fal-
dunt terminum sequentem (si est capax
sa : Filius esl alius Deus genitus, ut
confusionis) confuse, distributive, mobi-
nunc declaratum est, erit hsec fal-
hter, quia hcet descendere sub iho copu-
sa : Deus genuit alium Deum.
lative, ut patet in ista : Socrates est alius
GOMMENTARIUS. ab asino, et isti sunt omnes asini ; ergo
(a) Respondeo ad qucestionem quod non est alius ab isto asino et ab isto, etc. Sen-
1. genuit alium Deum. Sensus hujus htte- sus enim est : Socrates est ahus ab asi-
ra3 est, quod cuihbet entitati abstractive no, id est, Socrates non est asinus, ideo

sumptcfi, et maxime uhimate abstractte, ista est falsa : Socrates est ahus ab homine,
de qua infra patebit dist. 5. qua^st. 1. qula esset ahus a se ipso, nam si est

correspondet aliquod ens, scihcet con- ahus ab homine, statim sequitur quod
cretum, quod est tale tah entitate ut hu- non sit homo.
manitati correspondet homo, qui dicitur (c) Unde nota quod licet ratio forma-
primo homu humanitate, et humanitas lis alietatis, etc. Pro intehigentia hujus
est seipsa tahs, accipiendo se ipsum tale htterse dico, quod de rigore sermonis in

formahter, et sic Deitati correspondet pri- ista : Socrates est humanitate ahus a
mo ipse Deus ; cum ergo Deitas sit ex se, Druneho, ratio formahs ihius ahetatis stat

sive ex sua ratione formah baec, quia nul- universahter, id est, confundit universa-
lo modo conlrabibihs per ahquam haeccei- liter, quia sensus est, quod Socrates in

tatem, ut infra patebit dist. 5. q. 2. et nuho individuo humanitatis convenit cum

in quodlib. sequitur quod ipse Deus erit Rruneho, quia humanitas est ratio conve-
primo hic, sicut dicimus quod hic homo nientise eorum tantum, qua3 sunt indivi-

est hac humanitate bomo, et homo in dua humanitatis, unde Socrates humani-
communi est homo humanitate in com- tate est idem Platoni. Sed humanitas,
muni. Sequitur in httera : /lli autem, quoe est ratio differentiee, quse affirmatur

quod est de se hoc. Sensus liujus hlteroe de individuis humanitatis, non stat, nec
est : Omne ens quod de se est hoc, id distributive mobiiiter, quia tunc seque-
est, ex nalura sua sive ex sua ratione for- retur quod Socrates esset alius a Rrunello

mali intrinseca est hoc, est simpliciter hac humanitate, et sic de aliis, et sic es-

muhiphcabile in plura. Sed Deitas est de set ahus a Rrunello humanitate Platonis,
se hsec; ergo Deus adoequate correspon- quod est falsum. Nec stat determinate,
dens Deitati est de se hic, ergo repugnat quia non hcet descendere disjunctive, lo-

ei alietas, sicut enim est impossibile esse quendo generahter, quia de rigore ser-
plures Deitates, ita est impossiI)ile esse monis haec est falsa : Socrates est alius

plures Deos. Realiter ergo loquendo hajc a Platone ; ergo hac hum,anitate est alius
est falsa : Deus genuii alium Deum, quia a Platone, non sequitur, quia ipsa non
in re importatur alietas Deitatis. est ratio differentia^, et sic patet ht-

2. (b) Quantum ad Logicam dico, quod tera.

Notanda
hosc tria differunt. Et expono ista tria (d) In tertia cum dicifur, etc. et dislin-
 DIST. IV. QU.IiSTlO I. 4n
gui ipsis extremis, sicut in ista : Socra- opposita est alietati ; explicat etiam vim
tes esl aliiis in Immanitate a Joanne; illius consequentiae, genuit aliura, ergo
alium Deum vel non Deu.m, et alias conse-
ista autem est falsa : Socrates est alius
quentias Logice Theologice.
in humanilate a Joanne, extrema sunt :

Socrates et Joannes, et determiiiabile Ad primum (a) argumentum di- 3.

per alietatem humanitatis, quoe notatur co, quod hoc antecedens est ve-
distingui in Socrate et Joanne, et sic rum : Deus genuit Deum, quia ter-
ista est vera : Socrates cst alius in hu- mini in concreto possunt suppo-
manitate a Brunello, quia tunc notare- nere pro suppositis respectu prse-
tur humanitas distingui in Socrate et dicatorum, respectu quorum non
Brunello, et esse communis eis, quod extraneantur suppositaliter, et
est manifeste falsum, et patet littera. ideo sicut hsec est vera: Deus Pa-
^' (e) Ad proposilum igitur quam ista- ter genuit Deum Filium, ita haec : Dcus
rum trium, etc. Hsec est falsa : Filius cst genuit Deum, sed consequentia non
alius Deus Deitate a Patre, quia tunc valet, unde non sequitur, ergo
notaretur, quod Deitas esset ratio forma- Deus genuit se Deum aut alium
lis distinguendi Filium a Patre, quod est Deum. Primum non sequitur,
falsum, est enim ratio formalis conve- quia non est intelligibile quod
nientioe personarum ad invicem. Sequi- idem producat se; nec secundum
tur : Sed significat tertium, etc. Sensus scquitur, quia (sicut dictum est)
hujus litterai est cum dicitur : Filius cum dicitur : Deus genuit alium Deum, propositio

genitus est alius Deus a Patre generan- alietas notat suum determinabile ul^i alieras

te ; ly alius ponit suum significatura, scili- distingui in extremis, quod non si- ?ermJnaDl?i'

Unde "°°
cet aUetatem circa per se significatum srnificatur
c5
in antecedente. '^,"^'^
est coir.mu-
extremorum, quee sunt Fllius genitus et sicut propositio (b) est falsa, ubi "«extremis
. . . .
^' plurifi-
Pater generans, denotans unum esse ab alietas additur determinabili, cabiie in
eis.
alio sive distingui ab aiio ; etiam ly alius quod non est commune suis ex-
ponit suum significatum, scilicet alieta- tremis, sicut haec est falsa: Sol est

tem circa significatum determinabilis, alius mus, et ideo non sequitur, si

scilicet Deus, denotans ipsum Deum esse Sol generat murem igitur se ,

communem utrique extremo, scilicet Fi- murem, aut alium murem, sed
lio et Patri, et distingui in eis, ita quod alium qui est mus. Ita in proposi-
Deus in Filio sit alius a Deo in Patre, to, illapropositio est falsa, in qua
quod est falsum. Et sic ista propositio est alietas additur determinabili, quod
faisa : Filius genilus est alius in Deitate non distinguitur in extremis, sic
a Patre generante, vel Filius genitus est hgec est falsa : Pater in Deitate est
alius Deus a Patre. cdius a Filio, et ideo non sequitur :

Deus Pater genuit Deiim, aut igi-

SCHOLIUM. tur se Deum aut alium Deum sed ;

sequitur quod genuit alium, qui

Optiine explicat non seiui, Deus genuit
est Deus,sicut exponit Magister in
Deum, ergo se Deum vel alium Deum con- ;

cedendum tamen sequi, ergo genuit eumdem littera.

Deum, quia identitas significat suum deter- Quod probetur (c) illa conse-
si
minabile non distingui in extremis, quia quentia sic si generat Deum, aut
:
 .

424 LIB. 1. SENTENTIARUM

igitur eumdem Deum, aut diver- formalem oppositionem extremo- ^f^u^^

sum Deum, quia idem et diversum rum; sic autem extraneatur me- vmiversaiiter
immediate dividunt quodlibet ens, dium utrique extremo, in quo ex- est faiiaci?
TT j accidentis . , . ,

Tejt, 12. ex 10. Mctaphysicce ; si eumdem vel trema sunt unum sive idem. Unae ubi majw
„ extremilas • • •

Deum , , . • •
1
fallacia est accidentis, nisi major diciturde
, .

diversum, igitur se vel

alium Deum. extremitas dicatur de medio se- ^undum
Respondeo, potest concedi quod cundum illam rationem, secun- jJJ^c^secui
genuit eumdem Deum, quia sicut dum quam medium dicatur de ^^- '^^Jli^^-^l

alietas ponit suum signiflcatum tremis, ut patet, si sic arguitur :

^j^^opp°s^

circa suum determinabile, deno- Album distinguitur a dulci, lac jjt*^'- ^e hj

tans ipsum alietate, et distingui est album, ergo lac distinguitur tremum.

et dividi in extremis, quibus est a dulci et eodem modo peccat

;

commune, ita per oppositum, alius Paralogismus. Unde in utro-

identitas ponit suum significatum que Syllogismo ex distinctione
circa suum determinabile com- formali, quse est inter ista rela-
mune extremis, denotans ipsum tive opposita, generans et genilum,
non distingui, nec dividi in eis, et concluditur distinctio essentialis,
Lyse de- idco haec est vera •
Deus Pater ge- et ideo non sequitur conclusio.
notatac- •
tti-
tum termi- nwi/
.
, r.
eumdeni Deum, quia rtilius qui Ad tertium (e) cum dicitur, Deus
nari idem
genuit alium igitur alium Deum
. •
j -r^ i •

supposiiom idem Deus; sed non sequitur,

est ;

*
Siu^ergo genuit se Deum, quia Prono- vel alium non* Deum. Dicendum
men reciprocum denotat actum quod neutrum
concederetur, et
terminari ad idem suppositum a cum probatur per rationem con-
quo procedit ille actus, aliter non tradictionis, dicendum quod con-
esset reciprocum. Antecedens au- tradictio complexis
est tam in
tem non est reciprocum. Unde quam in incomplexis ;et loquendo
consequens non solum refert eum- de contradictoriis complexis, sem-
dem eum-
in essentia Deitatis, sed per verum est quod altera est ve-
dem in ratione suppositi non ; ra, et altera falsa. Et sic est in
tantum autem ponitur per ante- proposito, hsec est falsa : Deus ge-
cedens, sed solum quod genuit nuit alium Deum ; et hsec vera : Deus
eumdem Deum, et ideo est fallacia non genuit alium Deum, qu3e est sua
consequentis et flgurae dictionis. contradictoria, et non ista: Deus
i. Ad secundum (d) dicendum, quod genuit alium non Deum. Et sic argua-
dipro ista deductio reducenda est ad tur,Deus non genuit alium Deum;
mhSris? duos Syllogismos, quorum pri- ergo genuit alium non Deum, quia
mus est iste : generans dislinguilur a ex negativa de prsedicato finito,
getiito, Deus est generans ; ergo Deus sequitur affirmativa de prsedicato
distinguitur a genito. Alius est iste: infinito, sicut sequitur, homo non
genitum est Deus, Deus distinguitur a est justus, ergo est non justus.
genito ; ergo Deus distinguitur a Deo. Respondeo, dicendum ^uod^^^^v,.^
In utroque Syllogismo est fallacia quamvis
1
illa regula
^ sit vera, sicut totum prs
dicatum
accidentis, nam in primo Syllo- potest probari per naturam con- negeim:
, . . . , , quod noi
nunquam tamen
,

•ai. perso- ^ismo major est vera propter* tradictionis, tenet fitwc.
 , .

DIST. IV. QU^STIO I. 425

Contradi- in praedicatis compositis, non e- sceniim dico, quod descriptio sviaconcretum

ctioduplex, . , . , . 1 • . • . . et abstra-
, ,
complexa nim seqnitor, lapis non est ligniim est quaedam exphcatio nommis, ctum iden
et in om- • • • • siernificant
album ergo lapis est hgnum non
,1 L
1 • 1
plexa. ;
i.

non autem expressio per se signi- noneodem

Alterum
contradi- album, quia affirmatur lignum in flcati, quia nomen concretum de ^31-? 5.
ctoriorum
cuni deter- secunda quod non afflrmabatur in per se signiflcato non importat J^*"^-^"™"
minatione
non dicilur prima; et si arguitur (f) in con- hoc, quod est habens si\e habere, sed
dequolibet.
Vide Scot.
tradictoriis incomplexis, dicoquod tantum de modo signiflcandi in quo
1. Peri-
hcet de quohbet dicatur alterum distinguitur ab abstracto, solum
herm. q. 2.
illorum, non tamen dicitur de quo' enim concretum importat ipsam
libetquodcumque prsedicatum de- formam, quia album solam quah-
terminatum per alterum illorum, tatem signiflcat. Unde importat
quia nec ipsum determinabile di- hoc quodest habens, quia concernit
citur de quolibet, et ideo licet Deus suppositum habens suum signifl-
vel non Deus, dicatur de quohbet, catum, tamen idem signiflcat con-
non tamen aliud sive alium, sic de- cretum et abstractum.licet modus
terminatum per Deum vel per non signiflcandi sit ahus, et ideo in hu-
Deum, et ideo quamvis Deus genuit jusmodi ctymologiis et descriptio-
alium, non tamen aliiim, nec ah- nibus, non
oportet quod quidquid
um non Deum. Nec est hsec con- potest vere conjungi cum descri-
tradictio, quia non sequitur cum ptionibus et descriptis.
hoc contradictorio vel hoc illo, et
COMMENTARIUS.
in sensu composito, quia non ex
omnibus divisis sequitur conjun- (a) Ad primum argumentum. Respon- 5
ctum. Concedo igitur quod sequi- det Doctor concedendo antecedens, quia
tur; genuit ahum, ergo Deum vel termini.etc.id est,quod terminusconcrelus
non Deum; sed non sequitur, ge- in suppositione personali potestsupponere
nuit ahum et Deum; ergo genuit pro suppositis. Sicut in ista, homo currit,
alium Deum propter variationem ly homo supponit personaliter, quia taha
alietatis. sunt subjecta, quaUa permittunt eorum
(g) Ad quartum dicendum quod proedicata; nam hoc pra^dicatum currere
non sequitur, genuit alium habenlem tantum verificatur de suppositis, et per
naturam divinam, ergo genuit alium consequens supposita hominis non extra-
/)e?«m, quia in antecedente subintel- neantur huic prsedicato. Si vero dicatur,
ligitur substantivum hujus adjecti- homo est species, ly homo non potest
vi, habens quod substantivum idem supponerepro suppositis, quia speciestan-
signiflcat quod persona. et circa tum nata est verificari de homine in com-
ihud ly alius ponit suum signiflca- muni et nonde ahquo supposito hominis,
tum. In consequente autem ponit ideo supposita hominis respectu liujus
lya/ws,suum signiflcatum circa si- priedicati extraneantur ; modo in propo-
gniflcatum Dei, et sic commutatur sito cum dicimus Deus : genuil Deum, ly Deusstat
arguitur
hoc aliquid in quale quid, et Deus stat personahter, quia hoc preedica- '*!fenerare*
ab inferiori ad suum superius cum tum generare non verificatur nisi de suppo- ^:^"^<^^'"'

negatione, quam importat alius. sito. Non enim poterit verificari de Deitate, ^o-

(h) Ad probationem per Dama- quia Deitas, nec generat, nec generatur, ut
 426 LIB. I. SENTENTIARUM

infra patebit t/. 5. 7. 1. Sed non sequi- det Doctor, et responsio clara est, et con-
tur niodo: Deus genuit Deum, id est, cedit quod Deus genuit eumdem Deum,
Deus Pater genuit Deum Filium ; ergo quia Filium qui est idem Deus ; sed non
genuit se Deum aut alium Deum. Patet sequitur, ergo genuit se Deum, quia
quod nec se Deum, nec alium Deum ;
pronomen reciprocum, cujusmodi est ly

non alium Deum, quia alietas notat su- se, denotat actum terminari ad idem sup-
um determinabile, puta Deitatem distin- positum, a quo procedit ille actus; patet
gui in extremis, quod non significatur quia cum dico, Franciscus diligit se, de-
in antecedente, in quo dicitur, Deus ge- notatur quod dilectio, qute egreditur a
nuit Deum. Sequitur: Francisco, terminetur ad eumdem Fran-
(b) Unde sicut propositio est falsa uhi ciscum. Sic in proposito, si ista essent
alietas addilur determinabili, quod non vere reciproca, Deus Pater genuit se Deum,
est commune suis extremis. Sicut h;ec denotaretur quod generatio ipsa egrede-
est falsa : Franciscus est alius homo a retur a supposito Patris, et terminaretur
Brunello, sive est alius in humanitate a ad illud suppositum, et sic idem suppo-
Brunello, ut supra patuit. Similiter htec situm generaret se ipsum, quod est im-
est falsa : Sol est alius mus, quia tunc possibile. Ideo non sequitur : Deus Pater
notaretur, quod natura muris esset divi- genuit eumdem Deum ; ergo se Deum,
sa in Solem et in murem, sicut cum di- quia antecedens non est reciprocum, no-
co Joannes estalius homo, denotatur qiiod tatur enim generatio egredi a supposito
homo distinguitur, nec enim conceditur Patris, et terminari ad suppositum Filii,

quod Joannes sit alius asinus, quia tunc qui est idem Deus cum Patre. Et hoc
natura asini conveniret Joanni; sic in pro- est, quod dicit, et commititur fallacia
posito cum dicitur : Sol est alius mns, consequentis, et ftgxmp dictionis.
sequitur quod natura muris convenit So- De fallacia consequentis patet, quia ar-
li, et sic Sol esset unus mus distinctus guitur a propositioneconsequentis ad po-
ab alio mure. Si ergo Sol generat mu- sitionem antecedentis, nam cum dicitur :

rem, igitur se murem aut alium murem ? ^3^5 ^3^^;^ eumdem Deum; ergo se Deum
sed alium, qui est mus. Ita in proposito,
non sequitur, quia antecedans in pius
propositio est falsa, in qua alietas ad- habet, quia bene sequitur, Deus geniiit
ditur determinabili, quod non distingui- se Deum, ergo genuit eumdem Deum, non
tur in extremis. Sic ha3c est falsa : Palcr tamen e converso, sicut si argueretur :

in Deitate est ahus a Filio, et ideo non liomo currit, ergo animai currit, bene se-
sequitur, Deus Pater genuit Deum, aut quitur, quia arguitur a positione antece-
igitur se Deum aut alium Deum, sed dentis ad positionem consequentis, sive
sequiturquod genuit ahum, qui est Deus, a minus universali ad magis universale,
sicut exponit Magister in httera. Se jui- sed e converso non sequitur : animal cur-
tur: rit, ergo homo currit ; arguitur enim a
(c) Quod si probelur illa consequenlia positione consequentis, sive a positione
DeiiBufenuit
aliuin qui sic, omne namque, scihcet ens,. aut di- magis communis ad positionem '
minus ^
'-'
Deus ge-
est Deus.
versum^ aut idem, et secundum aliam communis sive antecedentis. SimiUter nuitDeum,
ly Deus
litteram : Omne cnim ens aut diversum, committitur fallacia figurai dictionis, qu» stat pro
, ,. . . . persona
aut idem, et ponit ibi differentiam inter potest contingere dupiiciter, quia in an- ratione
,
. . ,^ ,. aclus per-
diversum et differens, vide ibi. Respon- tecedente supponit Deus pro rilio, et 111 sonalis..
 DIST. IV. QU^STIO I. 427

consequente pro Patre, scilicet dicendo : aliud ab ipso. Et accipitur hic medium
Deusgenuit eumdem Deum ; ergo se De- pro illo, in quo conveniunt duo extre-
um vei alium Deum, Deum
ly se supponit ma, et non accipitur li;c proprie pro
pro Patre, et ly alium Deum supponit medio syliogismi. Similiter dico, quod
pro alio a Deitate Patris. Secundo ex in alio syllogismo committitur fallacia

quadam similitudine, quia cum dicitur, accidentis, quando arguitur sic : geni-
Deus genuit eumdem Deum; ergo se De- tum est Deus ; Deus distinguitur a ge-

um vel alium Deum, non sequitur, quia nito, ergo Deus distinguitur a Deo,
propter similitudinem personoe generantis quia genitum est Deus, et Deus gene-
ad personam genitam in Deitate, quia i- rans est Deus, et sic Deus extraneatur ge-
dem Deus dicitur de utraque, velle modo neranti Deo et Deo genito, ut generans
concludere hoc de ipso Deu, vel tantum distinguitur a genito, ut supra patuit.

de una persona, commitiitur fallacia Sicut lac est dulce et aibum, tamen e.x-

figurae dictionis, nam ly se Deum stat traneatur utrique, ut album distingui-

pro Patre, et ly alium Deum stat pro a- tur a dulci.

lio in Deitate, et sic committitur fallacia (e) Ad tertium. Respondet conceden- 9.

figurse dictionis. do, quod Deus genuit alium, et negat

8. (d) Ad secundum. Respondet quod ista quod alium Deum vel alium non Deum,
argumentatio reducenda est ad duos syllo- nec ista contradicunt. Nam loquendo
gismos, qui patent in littera ; et dicit, de contradictoriis complexis, ista con-
quod in isto syllogismo, generans dis- tradicunt : Deus genuil alium Deum,
tinguitur a genito, etc. Deus non genuit alium Deum, ista se-

^^ "^^^' ^"'^^ medium accipitur hic secunda est vera, et prima falsa. Istae
acciTatur
medium. ppo subjecto mjnoris, et licet generans autem non contradicunt : Deus genuit
et genitum sint idem ipsi absolute et alium Deum, et Deus genuit alium non
essentialiter, quia generans est essen- Denm .

tialiter Deus, et genitum est essentiali- (f) Et si arguitur in contradictoriis Qusenam

ter idem Deus, tamen Deus extranea- incomple.vis, etc. Pro intelligentia hu- ^'dictom^
tur utrique extremo, ut unum extremum jus litterfe nota, quod contradictoria
^"'^^^'^on;

distinguitur realiter ab altero ; conclu- complexa sunt propositiones, et contra- i^'®^^-

dere ergo distinctionem realem vel es- dictoria complexa sunt termini. Exem-
sentialem Dei a genito propter distin- plum primi : Omnis homo est animal,
ctionem generantis et geniti, quibus, ut aliquis homo non est animal. Exem-
sic Deus extraneatur, est facere falla- plum secundi : llomo aut est animal,
ciam accidentis. Unde fit fallacia acci- aut non animal. Et aliquando in una
dentis nisi major extremitas, sciiicet ge- propositione erunt prpedicata complexa;
nitum dicatur de medio, scilicet de mi- ut homo, aut est animal rationale, aut
nori extremitate in conclusione secun- non animal rationale ;
contradictoria er-

dum illam rationem secundum quam go omnino incomplexa dicuntur de quo-

medium, scilicet Deus, dicatur de extre- libet, ita quod alterum necessario inest.

mis, scilicet generanle et genito ; dici- Et sic in proposito: Deus genuit aut
tur autem Deus de eis, ut est idem es- alium, aut non alium, dico quod alium. Si-
sentialiter et realiter illis. In conclu- militer Deus genuit aut Deum, aut non
sione vero genitum dicitur de Deo, ut Deum ; dico quod Deum, et sic alte-
 428 LIB. I. SENTENTIARUM
rum contradictoriorum verificatur deDeo. lium Deum, ly alhis stat adjective, et sub-

Si vero unum illorum determinetur per stantivum est Dcus, et ponit suum signi-

alterum alterius contradictionis, tunc non ficatum, sciiicet ipsam alietatem circa

verificatur. Exemplum primee contradi- Deitatem, et sic est fallacia figurse dictio-

ctionis, alium non alium. Exemplum se- nis, ut patet hic. Est etiam fallacia con-
cundae : Deum nnn Deum. Si modo a- sequentis a negatione antecedentis ad ne-
lius determinetur per Deiwi vel non gationem consequentis, nam aliiis inclu-

Deum, vel e contra, ita quod Deits de- dit negationem. Exemplum, Franciscus
terminetur per alium vel non aliwn, est alius a Joanne, et Joannes est homo ;

non contradicunt. Exemplum primi : ergo est alius ab homine, quia sequitur :

Deus genuit ; ergo alium vel non alium, Franciscus non est Joannes, et Joannes est
ergo vel alium Deum vel alium non Deum. liomo ; ergo Franciscus non esthomo. Si-
Exemplum secundi : Deus genuit ; ergo militer hic : Deus Pater genuit alium ha-
Deum, vel non Deum, ergo genuit alium bentem Deitatem, scilicet Filium, et Fili-

Deum, vel alium Deum, vel non alium us est Deus, et Pater est aUus a Filio ; er-

Deum. go alius a Deo quia ex primo sequitur,

Dico, quod nec hoc, nec illud, et hoc si quod Pater non est Filius, ergo Pater non
alium Deum, vel alium non Deum ac- est Deus, quod sequitur ex secundo.
cipiantur in sensu composito, quia sen- (h) Ad Damascenum cap. 5. Deus est

sus est, quoJ genuit vel aliud in Dei- divinam habens naturam, et homo hu-
tate, vel aliam personam non Deum. manam. Dicit Doctor, quod descriptio
Ista bene contradicunt : aut genuit alium Damasceni est tantum quaedam explica-
Deum, aut non genuit alium Deum. Et tio nominis, non autem expressio per se
secunda est vera, et est contradictio significati, id est, hoc quod dico hahens
in complexis. Si vero accipiantur in Deitalem, non importat suppositum ha-
sensu diviso, tunc contradicunt, et est bens Deitatem de principali significato,

sensus : aut genuit alium Deum, id est, quia concretum, quale est hoc, habens
genuit aliam personam, quaj est Deus ; Deilalem significat formam, quae inest
aut alium non Deum, id est, genuit supposito, et non significat suppositum,
aliam personam quas non est Deus. Et sed tantum connotat, sicut album signifi-
prima propositio est vera et secunda cat albedinem, connotando subjectum si-

falsa. ve concernendo suppositum ; alhum enim

Et quod dicit ibi : De divisis ad con- importat hoc, quod habens alhedinem,
juncta^ etc. sic intelligitur, quod non se- ut cum dico, Franciscus alhus, id est,
quitur ex divisis omnibus conjunctim, Franciscus habens albedinem, tamen con-
quia divisim ista sunt vera: Deus genuit cretum et abstractum idem significant,
ahum, Deus genuit Deum ; et tamen non licetmodus significandi sit alius, id est,

sequitur conjunctim, ergo genuit alium quod alhum significat eamdem albedinem,
Deum. sed diversimode, quia cum significat

10. (g) Ad quarlum. Respondet, et respon- eam in concreto, significat ipsam utinh-tC-
Ille teriiii-
nus alium sio Ptat in hoc: Nam quando ly alius, stat rentem, ut cum dico habens albedinem;
potest bifa-
1'iain consi-
absolute substantivatur, ut hic Deus et cum significat in abstracto, significat
derari. genuit alium habentem Deitatem, ly Deus eam ut nullo modo inh<icrentem, nec ut
stat pro persona. Et cum dicitur, ergo a- sic natam denominare supposiium, ut al-
 :

DIST. IV. QU.^ESTIO II. 429

bedo in se considerata, qufc ut sic, est recte conjungitur cum descripto, ut patet.

tantum nata prsedicari de inferioribus,

ut de hac albedine et illa, et non de sub-
QU.ESTIO II.
jecto, cum ista sit falsa : A est albedo,
potest bene fieri major abstractio, ut di- An hcec sit vera, Deus est Pater, Filius
cendo albedineilas, de qua infra dist. 5. et Spiritus sanctus?
^. 1. Et loquitur hic Doctor tantum de
concretis concretione ad subjectum, ct Alensis 1. p. q. 65. m. 3. art. 1. D. Thom. l. p.
q. 39. ari. 4. 5. G. D. Bonav. hicq. 4. Durand.
non de concretis concretione ad supposi- q.1. Gabr. Suarez 1. /). Iracl. 3. lib. 4.
q. 2.
c. 6. ponil renulas ad prxdi-
et \ib. 6. c. 7. ubl
tum.
cationem notionaliwii de essentialibus. Vasq. 1.
11. Ad propositum applicando dico, quod q. disp. 157.

in hujusmodi etymologiis et descriptio-

nibus non oportet, quod quidquid potest
Circa seciindam pai^tem qiiartsp
Mag. C
vere conjungi cum descriptionibus
distinctionis, qusero de veritate D.
et Aro-. 1
hujus: Deus est Pater, Filius et
descripiis. Descriptio hujus : Deus est
Spiritus sanctus. Videtur quod non
habens Deitatem, ly Deus est descrip-

tum, ly liabens Deitatcm descriptio,

sit vera, quia ejus contradictoria
est

et nota quod ly Deus, ut explicatur per

videtur esse vera: nullus Deus est

habens Deitatem non supponit pro Deo

Pator, Filius quia
et Spiritus mnctus,

absolute, non concernendo aliquod suppo-

qugelibet singularis est vera, quia

situm divinum, quia hsec est falsa : Deus nec Pater, nec Filius, nec vSpiritus
ut Deus, est habens Deitatem, sed sup- sanctus.
Prseterea, cujuslibet propositio- Arg.
positum, de quo dicitur, Deus est habens
Deitatem ; ahquid ergo vere conjungi- nis verse indefinitse, aliqua singu-

tur cum ista descriptione, scilicet habens iarisest vera ; sed nullam est dare
Deitatem^ quod vere non potest conjun- veram singularem hujus indeflni-

gi cum descripto, sciHcet Deo, patet, tse, igitur ipsa non est vera.
quia ly alius conjungitur vere cum ista Contra, hxc: '
Pater, Filius
'
et Spi-J'^^,^^
'^
fide ad F
descriplione habens Deitatem, quia ista ritus sanctus sunt unus Deus, est vera; trum c.
et 1. d

est vera : Deus genuit alium habentem ergo et ejus convertens. Ante- Tnn.
^^'
Deitatem, quia genuit FiHum haben- cedens patet per Augustinum de
tem eamdem Deitatem, qui est alius Trinitate, multis in locis.

a Patre ; et tamen ly alius non po-

SCHOLIUM.
test vere conjungi cum hoc descripto,
sciiicet Deus, quia ista est falsa : alius
Respondet affirmative, quia Deus signiflcat
Deus, et simihter ista : Deus genuit ali- primo divinam naturam, cui tres personse
um Deum, et ideo non sequitur, Deus ge- sunt idem. Idem est de hac, Deitas est Pater,
nuit ahum habentem Deitatem, ergo ge- etc. Sed haec non est formalis, quia de ulti-

ahum Deunr: sicut etiam mate abstracto, nihil praedicatur nisi identi-
nuit ; hinc non
ce, vel in primo modo dicendi, de quo dist.
sequitur, sciens, id est, habens scientiam.
seq. q. 1. explicat pro quo supponit Deus in
Franciscus est liabens duas scientias, er- illa propositione.
go Franciscus est duo sciens ; ly duo be-
ne conjungitur cum hac descriptione, id Respondeo quod propositio
(a), 2.

est, est habens scientiam, et tamen non est vera, quia terminus subjec-
 ,

430 LIB. I. SENTENTIARUM

tus qnod primo significat, hoc spondet proprium quod vel quis; et
primo ponit in oratione, et si ideo Deitati ut Deitas est, corre-
illi aliud extremum quod prsedi- spondet quod vel quis, quia illud
catur sit idem, propositio affir- quod vel quis est primo Deitate ens
mativa denotans talem identita- ut Deitas est, et sicut Deitas est de
Deus Don
tem vera est. Deus autem si- se hcec, ita Deus, qui Deus est '
supponit
gniflcat naturam divinam, ut est Deitate, est de se hic ; et in isto pr? p«rso-
nis, unde
nata praedicari de supposito, et conceptu non includitur incommu- nihii inciu-
, . , . , . dit incom-
illud signiflcatum est idem tri- nicabilitas, nec ratio personse, municabiie.

bus personis igitur propositio

; quia Deitas communicabilis est, et
hoc significans est vera. ideo Deus ut Deitate est Deus,
Additio. Verum est tamen (b), quod in ejus non includit aiiquidincommunica-
conversa est magis proBdicatio formalis, biie formaiiter. Isti termino sic
quia ibi intelligitur quasi superius, vel inteliecto absque conceptu perso-
quasi commune prcedicari de per se suis narum seu personaMum proprieta-
suppositis. Praidicatio auteni formalior tum, vere possunt competere ali-

estquando commune prasdicatur de minus qua praedicata reaiia, qu?e videiicet

communi vel quasi minus communi, non competunt naturse ut existen-
quam e conlra. ti in ratione suppositi, sed exi-
Sed numquid (c) eadem est veri- stenti in hac natura inquantum
tas illius ct hujus, Deitas est Pater, existens in ea. Hoc modo forte est
Filius et Spiritus sanclus ? ista vera Deus creat, et simiies, in-
:

Respondeo, sicut prsedicatio in teiligendo subjectum pro hoc Deo

divinis distinguitur in
maliter et verani per identitatem,
hoc est, quod illa sit formalis
quando prsedicatum convenit for-
maliter subjecto per identitatem
vero quando propter infinitatem
veram for- existente in natura divina, non in-
telligendo aiiquod suppositum, vei
aiiquod incommunicabiie in ilia
natura, quia incommunicabiiitas
;
non est ratio taiium actuum, et ita
potest poni quod ista Deus est Pa- :
•

divinam, praedicatum est idem sub- ter et Filius et Spiritus sanctus, est ve-

jecto, licet non formaliter, ita hsec: ra, quatenus Deus stat pro hoc
De hoc Pater, Filius et Spiritus sanctus sunt Dc- Deo, inquantum est per se ens
Scot. in
icot. infr^a
dist.S.q ^^^^ vcra cst formaiitcr, et hsec per Deitate, non autem pro aliquo sup-
identitatem : Pater, Filius et Spiritus posito proprie dicto in quo est
sanctus sunt Deiias, non auteni forma- natura divina, quia quando est ve-
iiter, ergo et ista : Deus esi Pater, ritas pro primis signiflcatis ter-
etc. habet aiiquam veritatem, lo- minorum, non oportet quserere
quendo de prsedicatione formali, veritatem in aiiis in quibus inciu-
quam non habet ista Deitas est : duntur ista significata. Sicutquan-
Pater, etc. do consequens habet propriam ve-
Sed pro (d) quo supponit Deus, ritatem, non oportet quserere ve-
inteiiigendo istam esse veram, ritatem ejus prsecise pro aiiquo
quasi praedicatione formaii? antecedente.
3. Respondeo, unicuique quo corre- Exempium hujus, coior hic sin-
 ntST. IV. QU^STIO II. 431

giilaris existens non determinat flcato Dei, scilicet ab hoc Deo, fal-
sibi rationem svippositi, quia ratio sa est illa, et hoc est quod usitate
suppositi proprie non reperitur in dicitur, quod talis universalis ne-
accidentibus, et licet sit in suppo- gativa non contradicit termino
sito substantia), tamen inquantum habenti suppositionem simplicem,
intelligitur absque iiUa subsisten- licet contradicat termino habenti
tia in supposito, ut liic color exis- suppositionem personalem. Hoc
tens, potest esse principium ope- autem videtur probabile, si illa ma-
rationis realis, sicut si ea 'em al- xima Sophistarum est vera, qnando
bedo esset existens in tribus sup- in aliqua dictione officiali vel sijncatC'

positis vel superflciebus, haberet gorica includuntnr duo, ad nihil refer-

actum realem, scilicet unam ratio- tur unnm ad quod non hoc
alterum. In
nem disgregandi. Et si quseras a autemsigno7i?<//ws, includunturduo,
me de veritate hujus propositionis :
scilicet negatio et distributio ergo ;

pro quo supponit

hic color disgregat, cum distribuiio praecise respiciat
ibi ly color ? Dico, quod supponit supposita talis naturse, negatio
proprimosigniflcato suo, puta pro prtecise erit pro eisdem, et tunc
hoc colore existente, non autem illa negatio universalis est vera,
pro aliquocolore inferiori ad hunc sed non est contradictoria primse;
colorem, puta pro hoc colore in sed ista : Deus non est Pater, Filius et
hac superflcie vel in illa, quia ista Spiritus sanctus, ubi idem negatur
contrahentia colorem non sunt quod prius afflrmatur, et ista est
causa veritatis hujus propositio- falsa pro eodem subjecto pro quo
nis, sed est vera propter prima afflrmativa est vera.
extrema multo magis esset hoc
; Ad evidentiam secundi argu-
verum, si hic color ut hic, esset menti, est sciendum, quod sicut di-
per se existens. Deitas autem est ctum est in qusestione prsecedenti,
per se ens, et ideo Deus inquan- cuilibet unicse naturre adsequa-
tum est Deus Deitate, est per se te correspondet unum singulare ;

Cap. 4. ens, quia7. de Trinitate Augustinus quod singulare, vel est incommu-
dicit: Pater eodem est qno Deiis estjicct nicabile sicut in creaturis, vel
non eodem sit, et Pater sit, et ideo huic communicabile sicut in Deo. Na-
Deo non intelligendo aliquam ra- tura autem divina, unica est,omni-
tionem suppositi sive persona?, no impluriflcabilis et innumerabi-
imo rationi hujus Dei potest attri- lis; ergo ei adaequate correspondet
bui Pater et Filius et Spiritus san- unum singulare quod exprimitur
ctus. nomine Dei, quod naturali intelli-
^
Ad
,
^-
arg. 1.
Ad primum
^
(e)
v /
argumentum
^ in gentia intelligitur ante quamcum-
Quaeest oppositum dico, quod illa non est que proprietatem personalcm, et
contradi- «
.
i. j •
j. • • •
4.
ctoria hu- cjus coutradictoria, si prsecise flat si considei'etur illud singulare ut
jus, Deus T -u i- i • •

estpaier, distributio pro personis, quia tunc quoddam ens ad se, cui conveniunt
,Spidtus* non negatur quod primo arflrma- omnes proprietates essentiales et
sanctus.
^^^, ^^ afflmiativa. Si autem illa perfectiones, ante omnem proprie-
neget prsedicatum a primo signi- tatem personarum, quod quidem
432 LIB. 1. SENTENTIARUM

est ad se ens, et per se nuUo mo- personse sunt realiter et essentialiter

do plurificabile vel numerabile, li- idem Deitati ; Deitas enim est communis Quomodo
Deitas sit

cet communicabile sit insuppositis tribus personis per veram identitatem communi
tribus per
pluribus,qu8e communicatio intel- realem et essentialem. sonis.

ligitur per proprietates notiona- (b) Verum est tamen quod in ejus con- 2.

les. Et sicut est illa vera : Deus est versa. Licet hsec littera ponatur extra

Pater,Filhiset. Spiritus sanc/?/s,ita ista: textum Doctoris, tamen verum est quod
Jiic Deus est Pater et Filius et Spiritus ista prffidicatio : Pater est Deus, est for-

sancius. Exemplum jam tactum est, malior, et magis per se, quam ista :

quia si esset unus color in tribus Dens est Pater ; sicut etiam ista est for-

superficiebus, ille color, puta al- malior, /wmo est animal, quam ista :

bedo, disgregaret et haberet om- animal est liomo.

nes perfectiones albedini compe- (e) Sed numquid eadem est veritas,

tentes ; sed non ut primo est in etc. Dicit quod licet in re sit eadem veri-

illa vel inilla superficie,sed secun- tas propter veram identitatem realem, ta-

dum se, licet illas haberet exis- men logice loquendo una prsedicatio mul-
tens in illis superficiebus, non ta- tum differt ab alia. Nam cum dico : Dews Praedicatic
,. . „ tormalis
men primo, sic autem est hic. est Pater, etc. hsec est prsedicatio lor- deDomina-
trlV3 Ct
malis. Cum vero dico : Deitas est Pater, ideniica.
COMMENTARIUS
est praedicatio per identitatem, sive iden-

(a) Bespondeo,quod propositio est vera. tica, de qua infra patebitc^w^. 5, qucest. 1.

Respondet Doctor, et primo declarat quid In re tamen est eadem, quia Deus et Dei-

sit propositio affirmativa vera, dicens tas tantum nomine, vel tantum ratione
quod illa propositio affirmativa est vera differunt, ut supra patuit dist. 2 part. 2.
quando terminus subjectus, quod primo qucestio 1 . et infra patebit dist. 8. qucest.

significat hoc primo ponit in propositio- pemilt.

ne, et quando prsedicatum est idem sub- Et nota pro intelligentia hujus litterse, 3.

jecto ; semper enim in propositione af- quod in prsedicatione formali semper

firmativa vera intelligitur prsedicatum es- prsedicatum convenit formaliter subjecto,
se idem subjecto, saUem aUqua identitate, id est, quod quando prsedicatum convenit
vel essentiah, vel formali, vel reali, vel subjecto per quamdam inhsesionem, sive
saltem sic intelligitur esse idem quando per modum formse informantis, sive inhae-
prsedicatum sic convenit subjecto, quod rentis, et hoc vel essentialiter veldenomi-
supponit pro eo, vel quod habeat ali- native. Essentialiter ut homo est animal.
quam identitatem, saltem unionis verse Denominative, ut homo est albus; semper
in ratione qua prsedicatur. Secundo de- enim concretum, sive substantiale, sive

clarat quomodo ista propositio : Deus est accidentale utsic,natumest prsedicari for-
Paler, etc. sit vera, quia terminus sub- maliter, ut infra declarabo disl. seq. Prae-

jectus, scilicet Deus, quod primo significat dicari vero identice nihil aliud est, nisi

hoc primo ponit in oratione, significat proedicatum esse realiter idem cum suo
enim Deitatem, et sic illud signifi- subjecto, et non per modum formee sive
catum primo ponit in oratione et addi- inhffisionis, et maxime propter infinita-
tur prsedic.atum, cujus significatum est tem utriusque extremi,vel saltem alterius,

vere idem significato subjecti, quia tres quia quando unum extremum est forma-
 DIST. IV. QU^STIO II. 433

liter infinitum propter sui infinitatein et supponit pro primo significato suo, puta
simplicitatem, identificat sibi realiter om- pro hoc coiore existenle, non autem pro
ne quod convenit illi.Si ergo prcjedicatum colore existente in superficie, quia vide-
non est natum praidicari formaliter, sci- tur dicere quod si hic color esset separa-
licet per inhaerentiam, saltem in modo tus a superficie, adhuc hoc prsedicatum.
preedicandi, si pra?dicatur de infinito in- quod est dis(jrer/are^ conveniret sibi ita

tensive, praedicatur tantum per identita- quod posse vere disgregare ; lioc non de-
tem sive identice, sicut hoec Deilas est het sic absolute inteIUii;i, nam si color per Quomodo
'
:
o ' r colcr im-
Pater et Filius, etc. est tantum prtedica- possibile vel impossibile, esset separatus inutat
sensum.
tio identica, et sic patet littera. ab omni superficie, non posset immutare
i. (d) Sed pro quo supponit Deus^ intelli- sensum, ut expresse patet a Doctore m4.
gendo istam esse verarn, quasi prcedica- dist 12. qucest. 2. Dico ergo, quod si co-
tione formali . lor esset separatus a ([uantitate, adhuc
Respondet Doctor per aliqua dicta. Pri- esset vere immutativus sensus, non ta-

mum, quod unicuique quo correspondet men potentia propinqua, quia ut sic, actu
proprium quod, vel quis., et hoc adsequa- non potest immutare, sed bene potentia
te, licet alicui quo, possint correspondere remota, quia ratio formalis immutandi non
plura quod, non tamen adaequate, patet, est a quantitate, sed ab ipso colore singu-
quia humanitas est quo respectu cujus- lari existente, non est tamen immutati-
cumque suppositi hominis. Hae enim vus actu nisi ut existens in debita quan-
sunt verse : Hic homo est humanitate hic titate ; requiritur ergo quantitas, non ut
homo, et similiter : Ille liomo est Jiuma- aliquid pertinens ad rationem immutandi
nitate homo. Sed proprium adsequatum sensum, sed tantum dispositio requisita,
quod humanitatis in communi est homo vide Doctorem in 4. ubi supra.
in communi, et proprium adiDequatum, Sed posset dubitari, an hic Deus, ut 6.
Dubilatio.
quod hujus humanitatis est hic homo\ si- non includit conceptum alicujus incom-
cut ergo Deitas est de se haec, ideo pro- municabiiis, possit generare Filium, sicut
prium et adoequalum quod est hic Deus, conceditur ipsum posse creare, et guber-

Deus est 6t sic hic Deus est hac Deitate Deus. Et narC; et conservare mundum ?

jab"i^"H-' '"^ '^^^ quod dico, hic Deus, non intelli- Dico quod non, et ratio est quia inter Soiutio

''"gjj^jgPP"" go aliquod incommunicabile, imo sim- generans et genitum semper estrealis dis-

pliciter est communicabile tribus supposi- tinctio. Si ergo hic Deus, ut non includit
tis ;
proprium ergo et adaequatum quod conceptum personae possit generare De
Deitatis est hic Deus, non includendo ali- um, tunc liic Deus generans realiier dis-

quem conceptum personae, et ut sic, ista tingueretur a Deo genito; et cum hic Deus
est vera : Deus est Pater, Filius et Spi- ut sic, tantum dicat Deitatem, sequere-
ritus sanctus, ut nuUum simpliciter con- tur quod Deitas realiter distingueretur a

cernit suppositum. se ipsa. Et ideo necesse est hunc Deum

Et addit Doctor quod forte ista est ve- supponere pro aliquo supposito, cum di-

ra : Deus creat, accipiendo ly Deum ut cimus: hic Deus gvierat, sed non est si-

est adiequatum quod Deitatis,et ut non in- mile, quando dicimus quod hic Dens ( ut

cludit conceptum alicujus incommunica- non supponit pro ali juo supposito) creat
bilis. Et quod dicit hic de colore, cum mundum, quia ut sic includit omnia ne-
dicitur : hic color disgregal, quod ly color cessaria ad creationem ; est enim ens infi-

Toin. IX. 28
 434 LlB. i. SENTENTIARUNl

Actio de nrtQm actualissime existens per se, licet realem producentis et producti, qula
necessitate
non prie- non sit incommunicabile, non enim actio enim generatio requirit extrenda reali-
supponit
supposilum de necessitate prsesupponit suppositum, ter distincta, ideo in divinis necesse
ut supra declaravi, est ponere rationem suppositi respectu
Et addit Doctor quod ratio incommuni- generantis, et si generatio per possibiie,
cabilitatis non est ratio agendi sive cre- vel impossibile posset esse in divinis si-

andi. Sed hfBc ratio non videtur sufficere, ne reaii distinctione generantis et geniti,

quia diceretur quod etsi non sit ratio for- non esset inconveniens dicere memoriam
malis agendi, est tamen conditio agen- fecundam esse simpliciter rationem for-

tis necessario requisita ad agendum, sicut maiem generandi proximam et optime di-

etiam ipse dicit quod singularitas non est spositam, ut patet ex dictis Doctoris infra
ratio formalisagendi, sed tantum conditio dist. 1. el inquodlih. qucesl. 3. Et vide
agentis, ut supra patuit dist. 3. qucest. 6. expositionem, quam supra feci dUt. 1.
Ohjectio. Dico, quod non est simile de ratione (e) Ad primum argumentum in oppo- Pater,
Filius, et
iSolutio.
suppositi et ratione singularitatis, quia situm. Respondetur quod ista : nullus Spiritus
sanctus, <
singularitas est conditio simpliciter ne- Deu^ est Paler, etc. non est contradicto- quod Deu
est Trin;
cessaria respectu actionis, quia natura ria huic : Deus est Pater, etc. si prsecise tas.

nunquam potest esse ratio formalis agen- fiat distributio pro personis, quia tunc
di, nisi realiter existat in aliquo singula- non negatur quod primo affirmatur in af-

ri, ut exposui supra dist.S. qucest. 6. Non firmativa ; nam in affirmativa affirmatur,

est autem simpliciter necesse ad hoc, tres personas dici tantum de Deo, ut ly
ut sit ratio formalis agendi et propinqua, Deus non includit aliquam rationem in-
quod actu existat in aliquo supposito, communicabilitatis, sive ut tantum sup-
nam calor separatus a substantia esset ve-
ponit pro Deo praicise et non pro aliquo
re ratio formalis calefaciendi, et proxima supposito, sed in ista, quando dicitur :

etiam, tamen non includit rationem sup-

nullus Deus est Pater, etc, accipitur iy
positi,
D.nis, ut supponit pro suppositis. Si ve-
7. Si dicatur, si ratio suppositi non esset
Objectio. ro acciperetur Deus, ut non inciudit ali-
simpliciter necessaria ad actionem ; ergo
quod suppositum, hsec est faisa : nullus
Deitas, vel memoria fecunda ut non in-

cludit rationem suppositi, poterit esse ra-

Deus est Pater, Filius et Spirilus san-

tio formalis generandi filium ctus.

et propin-
Solutio. qua, Dico primo, quod ratio suppositi est
Secunda ratio cum sua responsione

necessaria non simpliciter propter gene- clara est in littera, licet responsio sit ex-

rationem, sed propter distinctionem tra textum Doctoris.

 ,

DISTINCTIO. V.
4.35

DISTINCTIO QUINTA
{Textu Magistri Sententiarum.)

Utrum divina essentia genuerit Filium,

esset utiquegenitor ejus rei,
vel genita sit a Patre, quse
vel de ipsa nalus ipse est et ita eadem res
sit Filius, vel Spiritus sanctus processe-
;
seipsam
genuisset, quod Augustinus
rit. negat,
iit supra ostendimus.

De±n. -^^^* ^^° qiiaeritiir ntrum con- "Tertia ratio et potior.

ratione cedendum sit, qiiod Pater ffeniiit
geoeratio- ^ Item,
nfead ter-
•

<Jivinam
•

cssentiam
.
si Pater est genitor essen-
, vel quod c
TeTaiem divina essontia genuit Filium,
ti£e divinae, cum ipse essentia
essentia genuit divina sit et Deus
'"'qSir^T^el
qu essentiam,' sit , eo ergo
essentia an omnino non quodgenerat, et est et Deus
Ratio pri- genuit
„ nec esfc.
Itaergonon quod generatur
illud
7ta\T ^^"^^^ ^^^ ^^^i"^ essentia? Ad
est a
quod, Catholicis Patre Deus, sed Pafcer eo
tractatoribus
consentientes dicimus, quod nec qnodgenerat, et est et Deus est.
Pater genuit divinam essentiam, Et si ita est, non genito
gignens,
nec divina essentia genuit Filium, sed gignenti genitus causa
elt, ut
nec divina essentia genuit essen- et sitDeus sit. Simili ratione
efc ^'p* 10,

tiam. Hic autem nomine essentife probat Augustinus in lib. 7. de

Tri-
nit. « qnod Pater
intelligimus divinam naturam, non est sapiens
quae communis
est tribus personis sapientia quam genuit, quia
si ea
et tota in singulis. Ideo non sapiens est, ea est hoc enim
est est ibi ;

dicendum, quod Pater genuit divi- esse quod sapere. Quod si

hoc est
nam essentiam, quia si Pater dice- ibiesse quod sapere, non per
illam
retur genuisse divinam essentiam, sapientiam, quam genuit, sapiens
essentia divina relative diceretur Pater Quid enim aliud dicimus,
est.
ad Patremvel pro relativo pone- cum dicimus hoc illi est esse quod
:

retur. Siautem relative diceretur sapere, nisi, eo est quo

sapiens
vel pro relativo poneretur, non est? Ergo qua3 causa illi
esfc, ut
indicaret essentiam. Ut enim ait sapiens sifc. efciam
illi causa ipsa
Augustinus in 5. libro de Trinit. esfc ufc sifc.ergo sapienfcia, quam
Si
" ^"°^ relative dicitur, non indicat
genuit, illi causa est, ut
^'S^cl' sapiens
nem ejus- substautiam». sit, et causa illi est,
dem. ut sifc. Sed
causam Pafcri, qua sit, a Patre
Secunda ratio. genifcam, nullo modo quisquam
S.
istinclio- dixcrit sapienfciam; quid enim esfc
ne
Uarta pri-
Item, cum Deus Pater sit divina insanius?Ifcaergo, si Patergcnuifc
mi. essentia, si ejus esset genitor, essenfciam, qua est essenfcia, ,
 im I.IH. I. SENTENTIAKUM
(\\iii.m gcniiit, caiisa est illi, ut Alias partcs quceslioms exejiiitur.
sit. » Non crgo ipsam qua est, es-
iijidoni. sentiam genuit. « Nam in illa sim-
Ita etiam non cst dicendum, E.

Augustinus, quia
plicitate, inquit quod divina essentia genuit Fi-
non est aliud sapere quam esse, lium, quia cum Filius sit divina
eadem est ibi sapientia quae essen- essentia, jam esset Filius res, a
tia; ideoquc quod de sapientia,
»
qua gcneratur; et ita eadem res
hoc de essentia dicimus. Sicut er- seipsam generaret. Ita etiam di-
go non genuit sapientiam, qua cimus, quod essentia divina non
sapiens est, ita nec essentiam, qua genuit essentiam. Cum enim una
et summa qusednm rcs sit divina
est. Ut enim sapientia sapiens est
et potentia potens, ita et essentia
essentia, si divina essentia essen-
ipsc eademque tiam genuit, cadem res se ipsam
est, est sapientia
et potentia, genuit, quod omnino esse non po-
quae cssentia. Patet
itaque ex prsedictis tcst; sed Pater solus genuit Fi-
, quia Pater
essentiam divinam non genuit. lium, et aPatreet Filio procedit
Spiritus sanctus.

Ifuic adversari videtur Augustinus. Quoi videantur proedictis essc contraria.

J^-
Huic autem videtur contrarium Prsedictis autem videtur contra- p.
cai>. 3. quod Augustinus ait in lihro miico rium esse quod dicit Augustinus ^"§f'-
de fide et Symbolo : « Deus, cum Ver- in lib. 1. dc Trinit.
Hoc, inquit, est
« '^
'''

'^"f
bum genuit, id quod ipse est ge- Dco essc quod sapere; unde Pater i-et2.

nuit, nec de nihilo nec dc aliqua et Filius simul sunt una sapientia,
jam facta conditaque matcria, sed quia una essentia, ct singillatim
de seipso id quod cst ipse. » Item, sapientia de sapientia, sicut essen-
ibidem. « Dcus Patcr qui verissime se in- tia de esscntia. » p]cce his verbis

dicare animis cognituris et voluit aperte dicit Augustinus, sapien-

ct potuit, hoc ad seipsum indican- tiam de sapientia, essentiam de et
dum gcnuit, quod est ipse qui ge- essentia, ubi videtur signihcare
nuit. » Ecce aperte dicit his ver- quod sapientia sapientiam et ,

bis, Deum Patrem gcnuisse illud essentia essentiam genuerit. i

quod ipse est. IUud autem quod Idcm in lib. de /ide ad Pctrum ait : Cap.2.
ipse est, non est nisi divina esscn- « Christum Dei Filium, id est,
Sic
tia; vidctur ergo divinam cssen- unam ex Trinitate personam,
tiam gcnuisse. Ad quod rcsponde- Dcumverum crede, ut divinitatem
mus, illa verba sic intelligenda ejus de natura Patris natam esse
esse diccntcs Pater de seipso ge-
:
non dubites. » Ilic vidctur dicere,
nuit illud quod ipse est, id est, quod natura Filii sit nata de natu-
Filium, qui cst illud quod Patcr ra Patris. Tdem in lib. 15. de Trimi.
est. Nam quod Patcr est, ct Filius ait : Dicitur Filius consilium de
«

hoc est, sed non qui Pater est, et consilio, et voluntas de voluntate, De^ennina-
Filius hic est. sicut substantia de substantia, eorum quse
sapientia de sapientia. » Et hic «L.
 DISTINCTIO. V. 437

videtur dicere quod substantia sit Quod videtur prcedictfc expositioni

genita de substantia, et sapientia contrarium.

de sapientia. Sed hoc ita determi-
namus « Sapientia de sapientia,
:
Iluicvero etiam id contrarium G.
Uilar. no
et substantia de substantia est, » videtur, quod Hilarius ait in 4. longe
a
idest, Filius qui est sapientia, qiii libr. de Trin. « Nihil, inquit, nisi principio

est substantia, est de Patre, quiest natum habet Filius, et geniti hono- Circa
lib.
finer

eadem substantia et sapientia; et ris admiratio in honore f^eneran- libri

quinti pai

Filius qui est divinitas, natus est tis est. » Cum ergo Filius essen- lo
post me-
de Patre, qui est natura divina. Et tiam habeat, (tota enim in eo est diuin.
Quod nati)

ut expressius dicamus dicimus ,

divina essentia) videtur quod ipsa ra
Dei in ibr
Filium sapientiam esse de Patre divina essentia nata sit. Item in 5. nia
sua ma-
sapientia, et dicimus Filium sub- lib. ait Nativitas Pei non potest
: «
nens
forniam
stantiam esse genitum de Patre eam ex qua profecta est non tene- natur;e

et a Patre substantia. Quod autem re naturam, nec enim aliud quam et

infirmitati
Aii^^ust.
de
ita intelligi debeat Augustinus ,
Deus subsistit, quod non aliunde corporalis
aLceperit
Trinit lib
7. cap.
ostendit in lih. 7. de Trinit. dicens : quam de Deo subsistit. » Ecce hic quod
natura
1. circa « Pater ipse sapientia est ; et dici- dicit nativitatem Dei profectam Dei non
finem est
capitis, tur Filius sapientia Patris, quo- ex natura, et ita videtur ex his minula in
Eodem assumptio
lib. cap. modo dicitur lumen Patris, id est, verbis atque prsedictis natura Dei ne.
part. 3.
1. ad sicut lumen de lumine, et uterque et genita et genuisse. Quod aper-
Cor. 1.
unum lumen, sic intelligatur sa- tius dicit in lih. 9. de Trinit. « Nos,
pientia de sapientia, et uterque inquit,unigenitum Deum in forma
una sapientia et una essentia. » Dei manentem, in natura hominis
Item, « ideo Christus dicitur vir- mansisse profitemur, nec unita-
tus et sapientia Dei, quia de Patre, tem formse servilis in naturam
virtute et sapientia, etiam ipse divinse unitatis necrefundimus ,

virtus et sapientia est, sicut ipse rursus corporali insinuatione Pa-

lumen Patre lumine est
de et , trem in Filio prsedicamus, sed ex
ipse fons vit?e est apud Deum Pa- eo ejusdem generis genitam natu-
trem, fontem vitse. Filius ergo ram naturaliter in se gignentem
sapientia de Patre sapientia est, habuisse naturam, qu?e in forma
sicut Filius lumen de Patre lumi- naturse se gignentis manens, for-
ne, et Deus Filius de Deo Patre, ut mam naturse et inflrmitatis cor-
et singulus sit lumen, et singulus poralisaccepit.Nonenim defecerat
Deus",etsingulus sapienLia,et simul Dei natura, ne esset sed in se ;

unum lumen,unusDeus,una sapien- humilitatem terrenae nativitatis

tia. »Ecce his verbis manifeste
aperit Augustinus, ex quo sensu
accipienda sint prsedicta verba et
his similia, scilicet
substantia de substantia, vel sub-
stantia genuit substantiam.
manens sibi Dei natura suscepe-
rat, generis sui potestatem in ha-
bitu assumptae humilitatis exer-
cum dicitur : cens » Ecce hic aperte dicit, et
naturam genuisse, et naturam ge-
nitam, et naturam assumpsisse
naturam, quod a plerisque nega-
 438 LIB. I. SENTENTIARUM

Pauioinfe- tur. Item in eodem : « Numqnid Deo Filio esse docetur, cum in eo joann. 4.
nus
unigenito Deo contumelia est, Pa- Deus intelligatnr esse, qui Deus iapfS-e,
et
trem sibi innascibilem Deum esse, est. Est enim unus in uno, et unus pater in
me.
cum ex innascibili Deo nativitas ab uno ».

unigenita in naturam unigenitam

Quod legilur Pater de sua subslantia
subsistat. Ecce et hic » dicit uni-
genuisse Filium, et Filium substantice
genitam naturam.
Patris.

Quomodo sint intelligenda prcemissa ver-

Dicitur quoque et frequenter in i.
ha Hilarii?
Scriptura sacra legitur, Patrem ^c.^i'

H. Sed quia hsec verba sane vult de sua substantia genuisse Filium.
Circa me-
diiun
idem dicit in 4. Ub.
intelligi, ipse Unde Augustinus in lib. de fide ad
ejustlem « Intelligentia dictorum ex causis Petrum ait Pater Deus, de nuUo
: «
quarti.
circa ttaem est assumcnda diceudi, quia non genitus Deo, semel de sua natura
quinti. . 1 •

sermoni res, sed rei est sermo

.

sine initio genuit Filium Deum

subjectus. » Haec ergo verba ita sibi sequalem, et eadem qua ipse
intelligi possunt : Nihil habet Fi- naturaliter aeternus est divinitate
natum, id est, nihil habet
lius nisi coseternum. » Ecce hic dicit Au- ^'^p.-
circa
^^-

secundum quod Deus est, nisi quod gustinus, Filium genitum de natu- ^^»®™-

nascendo accepit, et ipse nascendo ra Patris. Est autem una natura

Patris in se subsistentcm naturam Patris et Filii et Spiritus sancti.
habuit. Unde Hilarius addit in 5. Si ergo de natura Patris genitus
lib. Eamdem naturam habet
« ge- est Filius, genitus est de natura
nitus, quam ille qui genuit, ita imo de na-
Filii et Spiritus sancti,
tamen, ut natus non sit ille qui tura trium personarum. Idem quo-
Expositio- genuit (nam quomodo erit Pater que Augustinus in lib. 15. de Trinil.
conSiat ipse, cum genitus sit? ) sed in his dicit, Christum esse Filium sub-

verb^a^us- ipsis subsistat illc qui gcnitus est, stantise Patris et de substantia
dem.
in quibus totus est ipse qui genuit, Patris genitiim, tractans illud ver-
quia non est aliunde qui genitus bum Apostoli loquentis de Deo
est et ideo non refertur ad aliud
; Patre sic : « Qui eruit nos de polestate Ad Coi.

quod in uno subsistit ex uno. Ac tencbrarum et transtulit in regnum Filii

sic ingeneratione Filii ct natu- charitalis suce. « Quod dictum est,

ram suam, ut ita dicam, sequitur inquit, Filii charitatis suce, nihil aliud
indemutabilis Deus indemutabilem intelligatur quam Filii sui dilecti,

gignens Deum, nec naturam suam quam Filii substantise suse. Chari-
deserit ex indemutabili Deo inde- tas quippe Patris, quae in natura
mutabilis Dei perfecta nativitas. ejus est ineftabiliter simplici, nihil
Subsistentem ergo in eo Dei natu- est aliud quam ipsa natura atque
ram intelligamus, cum in Deo substantia, ut ssepe diximus et ssb-
Deus insit; nec prseter eum qui pe iterare non piget, ac per hoc
Deus est, quisquam Deus alius sit, Filius charitatis ejus nullus alius
quia ipse Deus, et in eo Deus. Na- est, quam qui de substantia ejus
turse ergo Dei Patris veritas in est genitus ». Ecce aperte hic dicit
 ;

DISTINGTIO. V; 439

Augustirms, Filium esse genitum tia est. Qua3ro, de qua? Si non de

de substantia Pairis, et Filiiim Patris substantia est, aliam quae-
Augustin, substantise Patris. Idem quoque re. Si aliam non invenis, Patris
c. 14.
Augustinus contra Maxi-
in lib. 2. agnosce substantiam, et Filium
minum haeretiuum, substantiam cum Patre homoousion confitere ».
Dei genuisse Filium, et Filium Idem in eodem « Confiteor, Dcum Ex
:

genitum de substantia Patris as-

^ , -T eodem cat
.

Patrem omnmo mcorruptibiliter circa

.
. 1 t

1 ™ principiuii
1 i.
•

serit dicens Carnalibus cogita-

: « genuisse, quod est ipse ge-*^
sed
tionibus pleni, substantiam Dei de nuisse. Item dico quod saepe di-
seipsa gignere Filium non putatis, cendum est : Aut de aliqua sub-
nisi hoc patiatur quod substantia stantia natus est Dei Filius, aut de
carnis patitur quando gignit. Er- nuUa; si de nulla, ergo de nihilo,
ralis, nescientes Scripluras neque virlu- quod vos jam non dicitis; si vero
tem Dei. Nullo enim modo verum de aliqua, nec tamen de Patris sub-
Dei Filium cogitatis, si eum na- stantia non est verus Filius; si
tum esse de substantia Patris ne- vero de Patris substantia, unius
gatis. Non enim jam erat hominis ejusdemque substantise sunt Pnter
Filius, etDeo donante factus est et Filius. Vos autem nec Filium
Dei Filius, ex Deo natus gratia, de substantia Patris genitum vul-
Matth. non natura. An forte etsi non ho- tis, et tamen eum nec ex nihilo,
22. c.
Contra minis Filius erat, tamen aliqua nec ex aliqua materia, sed ex Pa-
PauUanos.
Conlra jam erat qualiscumque creatura; tre esse conceditis nec videtis, ;

Arium
et et in Dei Filium, Deo mutante, quam necesse sit, ut qui non est
Donatum.
1. Joan. 5
conversa est? Sed nihil horum ex nihilo, nec ex aliqua alia re,
est; ergo aut de nihilo, aut de sed ex Deo, nisi ex Dei substan-
aliqua substantia natus est. Sed ne tia esse non possit, et hoc esse
crederemus, vos putare de nihilo quod Deus est, de quo est, id est,
esse Dei Filium, affirmastis non Deus de Deo natus, quia non alius
vos dicere de nihilo esse Dei Fi- prius fuit, sed natura coseterna de
lium. De aliqua ergo substantia est Deo est. »

et si non de substantia Patris, de

qua sit, dicite sed non invenietis.
; ColUgens summam prcedictorum, aperif
Jam igitur unigenitum Dei Filium, ex quo sensu accipienda sint.

Jesum Christum, de Patris esse

subst^antia, non vos nobiscum pi-
Paulo geat confiteri ». Idem in eodem
inferius.
« Utrique legimus, ut simus in vero
Filio ejus, Jesu Christo. Dicite ergo
nobis, utrum iste verus Dei Filius
ab eis qui gratia filii sunt, quadam
proprietate discretus de nulla sub-
stantia sit, an de
His verbis prsemissis innui vide- K.
: tur, quod divina substantia Filium
genuerit, et quod Filius sitgenitus
de substantia Patris, et quod de
Deo est natura coaeterna, et quod
Pater id quod ipse est genuit. Id
autem quod ipse est, essentia di-
aliqua? Non vina est et ita putari potest divi-
;

dico, inquis, de nulla, nec dicam nam essentiam genuisse. Vehe-

de nihilo ; ergo de aliqua substan- menter movent nos haec verba,
 :

10 tlB. I. SENTENTIARUM

. quse qnomodo intelligenda sint, Trinilate ait « Unigenitus Deus, ^'t/e°

'mallem ab aliis audire quam trade- cum natus sit, Patrem testatur dio
\:^^\c,

ire. Ut tamen sine prsejudicio atque auctorem; cum ex manente natus

'temeritate loquar, ex lioc sensu est, non est natus ex nihilo; et
dicta possunt accipi Natura cose- : cum ante tempus natus est, om-
terna de Deo est, id est, Filius nem sonsum prsevenit nascendo. »
coseternus Patri de Patre est, ita Hic aperte dicitur, quod Filius
quod est eadem cum eo natura ycI non est natus ex nihilo. Similiter
August. eju.sdem naturse. Quem sensum et Spiritus sanctus non est dicen-
3. confirmat Augustinus, ibidem sub-
contra dus esse vel procedere ex nihilo,
nuiC jiciens et quod dixerat quasi ex- « quia Filius de substantia Patris

chxaptin- Pl^iians. Dicto enlm. « Natura natus est » id est, a Patre est, cum
cipS coseterna de Deo est, » addidit quo est ejusdem substantise et
« Non est aliud Filius quam illud eadem substantia. Ex quo sensu
de quo est, unius ejusdem-
id est, etiam accipiendum est illud « Pa- :
^^ Jj^P-'

que substantise est. » Deinde aper- ter genuit id quod est ipse, » id defldee
^ i^ i-
symbolo
tius talem intellectumex prsedictis est, Filium, qui est hoc quod Pa- pauio
drit6 citfit
verbis fore habendum aperit in ter. Et hoc ita debere intelligi circa
.. T niedium 1
codem libro contra Maximinuni dicens :
.

Augustmus
.,
aperit, dicens m
• . T-i
1. lib. nb.

Eodem ca-
^^Triuitas hsec unius ejusdemque contra Maximinum « Hoc genuit :

p'te.
substantise est, quia non de aliqua Pater quod est; alioquin non est
materia vel de nihilo est Filius, verus Filius, si quod est Pater non
sed de quo est genitus. Itemque est Filius. » Item « substantia :

Spiritus sanctus non de aliqua Dei genuit Filium, » id est, Pater

materia vel de nihilo est, sed inde substantia genuit Filium, qui est
est unde procedit. » His utique eadem substantia et ejusdem sub-
verbis aperte ostendit, ea ratione stantise. Quod sic esse intelligen-
dici Filium esse de substantia Pa- dum Augustinus
^ ostendit, dicens Ex lib. 3
contra
tris, quia est de Patre genitus, ita ad Maximinum : « Sicut dicis, spi- Maximi-
., . ., .. ., ,. Dum,
quod est ejusdem substantise cum ritus spiritum genuit ; ita dic : cap. i'*,

eo; et Spiritum sanctum esse de spiritus ejusdem naturse vel sub- c.*i5.'

substantia Patris et Filii, quia ab stantise spiritum genuit. Item sic-

utroque procedit, ita quod est ut dicis : Deus Deum genuit, ita
ejusdem substantiae. dic, Deus ejusdem naturse vel sub-
stantise Deum genuit. Hoc si cre-
Quod nec Filius, nec Spiritus sanctus est
dideris et dixeris, nihil de hac re
de nihilo, sed de aliquo, non tamen de ulterius accusaberis. » His enim
materia. verbis aperit, quomodo prsedicta
debeant intelligi. Similiter « Fi- :

L. Ostenditur quoque ex illis ver- lius natus est de substantia Patris,

bis, Filium et Spiritum sanctum vel Pater genuit Filium de sua
non esse de nihilo, sed de aliquo, natura sive essentia, » id est, de
nec tamen de aliqua materia. Unde se natura et essentia genuit Filium
etiam Hilarius in duodecimo libro de ejusdem essentise ac naturse, et
 DIST. V. QU^STIO I. 441

qui est eadem essentia ac natura. ejusdem naturse eadem na-

est, et

Similiter expone illud : « Filius tura est cum Patre. Unde Hilarius
^-
substantise Patris, » id est, Filius in libro primo de Trinitate, de Christo ^-^^-

Patris substantiae, id est, qiii est loquens ait « Natura Filius est,
:

substantia, cum quo et Filius ea- quia eamdem naturam quam ille

dem substantia est, quia consub- qui genuit, habet.

stantialis est Patri Filius. Et hic {Finis textus Magistri).
sensus adjuvatur ex verbis Augu-
August stini, qui m libro septimo de Trinilate
c. 6. QU^STIO I.
ait : Tres personas ejusdem es-
«

sentiae, vel tres personas unam
essentiam dicimus. Tres autem
personas ex eadem essentia non
dicimus, quasi aliud ibi sit quod
essentia est, aliud quod
sona. » His vfirbis ostendit, non
esse dicendum, personam esse ex
Utrum essentia divina generet vel gene-
retur ?
Alensis 1. p. q. 42. m. 3. art. 1. D. Thom. i.p.q.
39. art. 5. D. Bonavent. hic q. 1. ort. 1. Richard.
per- q. 1. et 2. Durand. qucrst. unic- Gabr. q. 1. art,
2. Gregor. q. 1. Siiare/, 1. p. tract. 3. lib. 6. c. 7.
Vide regidas quas ibi ponit de hujusmodi prwdi-
cationibus. Vidr Scot. 9. Met. q. 2. 3. ef 1. Phys.
q. 9. ubi de distinctione formali.

essentia, nisi ex sensu prsedicto.

Qui sensus conflrmatur etiam ex istam quintam distincti-
Circa
eo quod in lihro decimoquinto de Trini- onem, in qua Magistcr agit de
Cap. 13 late idem ait « Sicut nostra scien-
: generatione in comparatione ad
et 14.
tia scientise Dei, sic et nostrum essentiam, qu?ero duo. Primo,
verbum, quod nascitur de nostra utrum essentia divina generet vel
scientia, dissimile est illi Verbo generetur? Quod sic, Augustinus
Dei quod natum est de Patris 7. de Trinit. cap. 2. Idem dici acci- Argum. i.

essentia. Tale est autem, ac si piamus cum dicitur Verbum, ac si dicalur

dicerem de Patris scientia, de
: nata sapientia, ut in uno eorum, eo quod
Patris sapientia, vel quod est nata est, et Verbum et Filius accipiatur,

expressius, de Patre essentia, de et in his omnibus nominibus non ostenda-

X cap. 14. Patre scientia, de Patre sapien- lur essentia, quce ad se dicitur, ac in

tia. » Ex hoc itaque intellectu allero quod est sapientia, demonstretur

Verbum Dei Patris unigenitus Fi- essentia, ac per hoc ad se dicitur ; ergo
lius, per omnia Patri similis et expresse vult, quod sapientia ut
sequalis, recte dicitur Deus de Deo, est sapientia, et ad se dicitur, di-
lumen de lumine, sapientia de sa- catur nata, ut natum est proprium
pientia, essentia de essentia; quia Filii.

est hoc omnino quod Pater, non Secundo sic : Richardus 6. de Tri-

tamen Pater, quia iste Filius, ille nit. cap. 22. videtur expresse loqui
Pater. contra Magistrum Sententiarum :

Multi, inquit, temporibus nostris stir-

Qiiare verbum Patris dicatiir Filius na-
rexere, qui non audenl dicere substan-
turce ?
tiam genitam, quin potius, quod est peri-

M. Inde quod solus unigenitus

est, culosius et contra Sanclorum auclorilates,

Dei dicitur natura Filius, quia audent negare, et modis omnibus conan-
 ;

442 LIB. l. SENTENTIARUM

Uir refcllere, quod substantia gignat ceretur idem ad plura correla-
siihstantiam, pertinaciter ncgantes quod tiva, sicut A quod idem est quod
omnes Sancti affmnant. Ad illud quod ipsum C, diceretur correlative ad
ipsi dicunt, aucloritatem invenire non B et D, per te sunt diver-
quae
possunt, ad hoc quod dicimus, auctori- sa. Hsec est una combinatio rela-
tates multas ctiam ipsi adducunt in mo- tivorum, producens et productum; et
1. Regum rem CMolioe,Et qnia Magister
etc. hsec alia, communicans et communica-
'^^^'
' exponit illas aiictoritates, quas tum; sed communicans et produ-
adducit contra se, ideo Richardus cens idem sunt, ergo et extrema
subdit ibidem de eo Beiie dicunt : eis correspondentia sunt eadem.
Patres quod substantia substantiam gi- Item per argumenta logica,
gnit, veslra autem expositio ad hoc con- quando praedicatum prsedicatur
tendit, quod credamus, quod suhstantia per se de subjecto, potest sup-
substantiam non gignat, ftdelis expositio ponere pro eo. Patet de supe-
et omni acceptione digna, quia hoc rioribus et inferioribus; sed essen-
quod sancti Patres clamant contendit fal- tia praedicatur per se de Patre,
sum esse, el quod nemo Sanctorum asse- quia Pater est essentia, ergo po-
rit contendit verum esse : hsec ille. test supponere pro eo igitur sicut ;

Videtur deridere Magistrum, qui illa est vera : Pater generat, ita ista
contra intentionem Patrum expo- videtur esse vera, essentia generat,

nit auctoritates, quas adducit con-
tra se, et videtur asserere oppo-
situm illius quod tenet Magister,
esse de intentione Sanctorum.
prout supponit pro Patre. Proba-
tio minoris, quia non per accidens.
quia nec unum accidit reliquo, nec
ambo tertio et isti sunt duo modi
;

Item, per
rationem, essentia unitatis per accidens, qui ponun-
communicatur ergo producitur.
; tur 5. Metaphysicoi, cap. de uno.
Antecedens patet per Augustinum Item, essentia est Pater ergo essen- ;

15. de Trinit. cap. 26. Essentiam prce- tia generat. Antecedens patet per

stat Filio sine Proba-

initio generatio.
tio consequentise, tum quia commu-
nicare et communicari sunt relative
opposita, et non dicunt nisi rela-
tiones originis,non enim dicunt
relationes communes, patet; igi-
tur dicunt relationes originis op-
positas, igitur idem quod
conversionem simplicem. Proba-
tio consequentiae, de quocumque
prsedicatur subjectum; et propria
passio; et hoc probatur, quia sub-
jectum est medium ad demonstran.
dum propriam passionem suam de
eo, cui non primo convenit illa
produccre passio generatio autem videtur
;

et produci ; tum quia si sint aliqua propria operatio vel passioPatris ;

duo correlativa, si unum cxtre- ergo consequentia est bona. Item

mum unius sit idem uni extremo essentia est Pater Filii ergo es- ;

alterius, et reliquum reliquo. sentia Probatio antece-

orenerat.
Exemplum, si A et B essent duo dentis per conversionem Pater :

correlativa, et C et /> correlativa; Filii est essentia ; igitur essentia

si A et C sint idem, B et D erunt est Pater Filii. Probatio conse-
idem. Probatio, quia alioquin di- quentia^, essentia est Pater Filii
 DIST. V. QU^STIO I. 443

ergo Filius est Filius essentise. Patrem pro suis fidelibus : Ut sint cap. 7.

Probatio istius consequentise, quia unum, inquit, sicut et nos. Intulit igi-
in relativis est consequentia inu- tur Joachim, cum fldeles non sint
tua; si yl est Pater/?; ergo B est unum unitate naturse; ergo nec
Filius A, ergo si essentia est Pater Filius est una res cum Patre.
alicujus, ille erit Filius essentisc. Istud secundum (a) in opinionc vide
Item ultimo genitum inquantum Joachim, est haereticum, scilicet slt'. 1*.

genitum est aliquid, quia genera- quod Pater et Filius et Spiritus dicHjoa
tio non terminatur ad nihil; et in- sanctus non sint aliqua una res, ess?Sre
ter nihil et aliquid non est me- quia sicut arguitur capite prsealle- *'''"'"•

dium; sed nihil in divinis est ali- gato, Pater gignendo, dedit essen-
quid nisi sit essentia, ergo Filius tiam suam Filio. Nullnm enim
inquantum gcnitus, est essentia, aliam potuit dare, qua Filius esset
ergo essentia generatur. Deus, et simili ratione, ambo eam
Contra est Magister in littera. dede]"unt Spiritui sancto. Non au-
tem erat ista communicatiopartis
SGHOLIUM. essentiae ,
quia essentia est sim-
plex et indivisibilis; ergo totius
Respondet negative, etostendit hgereticum
essentise, ergo tota eadem essen-
esse Abbatem Joachim, qui oppositum tenuit,
contra quem adducit, cap. Damnamus, de tia, quae est in Patre, est in Filio
sum. Trin. et rationes Alens. et Magistri, et Spiritu sancto, et propter sim-
plicitatem divinam quselibet per-
In ista qusestione erravit Abbas sona est illa res, et tres personse
Joachim, ut habetur extra de sum. sunt illa res.
Trinit. et fid. cap. Damnamus. Dixit Quod autem arguit de Evangelio,
enim Magistrum Petrum esse hae- solvitur ibi. Nam Salvator intelli-
reticum, quia dixit rem esse in di- git in oratione sua, quod scilicet
vinis, quae nec producit, nec produ- illi fldeles sint unum unitate sibi
citur. Ex hoc enim intulit Joachim, proportionabili , sicut Pater et
quodPetrus poneret quaternitatem Filius sunt unum unitate sibi pro-
in divinis.Posuit enim tres res.rem portionabili, hoc est, quod sicut
generantem rem genitam, rem
, Pater et Filius sunt unum unitate
spiratam, et posuit rem nec gene- charitatis, quae est natura eorum,
rantem, nec genitam, nec spira- ita fldeles sint unum charitate
tam ergo quatuor
; res. Hoc igitur participata.
inconveniens, quod sequi videba- Et ista expositio probatur ibi
tur, vitando, posuit Joachim, quod per simile dictum Salvatoris
nulla res una est Pater, Filius et Matih. 5. dicentis discipulis suis :

Spiritus sanctuS; sed tantum dixit Estole perfecti, sicut et Pater vester cw-
personas illas esse unam rem, sic- lestis perfectus est, ubi non monuit,
ut multi fldeles dicuntur una Ec- quod simus perfecti naturaliter
clesia propter unam fldem et cha- ex nobis, sicut Pater ex se natura-
ritatem. Et istud probavit per beatus vel perfectus, sed
liter est
illud Salvatoris in Joanne, orantis ut essemus perfecti perfectione
 444 LIB. I. SENTENTIARUM

nobis competente, scilicet gratise habet evidentiam hic quam in

et virtntum. creaturis, quia ibi forma non est
4. Quantumautem (b) ad primum aliquid per se existens ut possit
Estravag.
de articulum, in quo Joachim dixit esse operans. Hic autem, Deitas,
sum.Trinit.
ubi
Magistrum Petrum esse hjereti- non cointelligendo proprietates
supra.
cum, contradicit sibi Papa : Nos personales, est de se ens in actu.
autem sacro approhante Concilio credi- Tamen confirmatur ratio sic,
(e)

mus ct confitemur (cum Petro, scili- quia operatio quse est necessario
cei) quod una summa res est essentia distinjti operantis, non*potest esse
vel natura divina, quaenec generatur, et ejus quod hic est ut forma, quia
tamen non sequilur quod sit quaternitas, ipsa est per se indistincta in tri-
quia illce tres res, Pater, Filiits et Spiri- bus, talis autem operatio est per-
tus sanctus sunt illa una res. Quaterni- sonalis, quse est generare.
tas autem esse non posset, nisi esset ILtc quantum ad realitatem hu-
quartum realiter a tribus distinctum. jus qusestionis dicta sint.
Vide Alex.
de
Pro ista igitur opinione Magi-
Ales prima stri sic solenniter approbata , ad- COMMENTARIUS.
parte
q. 42. mem- ducitur talis ratio : Res generans
bro
3. art. 1. generat aliam rem et realiter di- In ista quxstione erravit Abbas Joa- i.
Gontra ha
stinctam, quia nulla res seipsam chim, etc. opin.
gignit, ut sit, primo de Trin. cap. 1. (a) Istud secundum in opinione Joachim
essentia autem in divinis est peni- est hsereticum, scilicet quod Pater, Filius

tus indistincta ergo nec gene- ; et Spiritus sanctus non sunt una res unila-
rans, nec genita, quia qua ratione te naturae, hoc est diclu , quod non inclu-
generans, et genita. dunt realiter et essenliahter unam et

Ad hoc adducuntur (c) rationes eamdem rem ; et probat quod tres per- Quomoc
possii
Magistri in littera, quia essentia sonae sint simpliciler uua res, el accipit defend
Abbas
referretur ad se, et distingueretur ibi rem pro re, quee dicilur essenlia, sive Joachim,
de
a se- natura dans verum esse essentiale et per- Bargiu
in
Tertia ratio est (d), quia Pater feclissimum esse perfectionale; et non 1. senl
dist. 5
est formaliter eo, quod generat, accipitrem pro aUquo incommunicabili,
quia Pater est formaliter ipsa quia hoc modo tres personse non sunt
essentia, quse est in Filio propter unares, sed tres res, id est, tria incom-
indistinctionem ipsius essentife, et municabilia sive iria supposita. Et quod
si ipsam generaret, non esset for- sint una res essenlialiler, palet, quia Pa-

maliter ipsa essentia, quia iUa ter generando Filium communicavit eam-
esset distincta realiter ab eo, ut dem essentiam Fiho, et Paler et Filius

posterior origine. spirando Spiritum sanctum, eamdem

Adducitur etiam alia ratio, quia essenliam communicaverunt Spiritui san-
in creaturis forma non generat, cto, et sic sunt una res.

nec generatur, sed compositum; (h) Quanlum autem adprimum articu-

Deitas autem se habet quasi forma lum.

in persona, ergo ipsa non generat, Pro isla igitur opinione Magistri adduci

nec generatur ; ista ratio minorem lur talis raiio. Quia omne generans reali-
 ;

DIST. V. QU^STfO 1. 445

ter distinguitur a genito, ut patet in pri- aliquid in seipso, licet realiter distingua-

mo de Trinitate, essenlia non dislinguilur lur a producto, non tamen realiter distin-

realiter ab aliquo in divinis, quia propter guitur a seipso ul receplivo talis produ-
sui simplicitatem et infiuitatein,identificat cti, et de hoc vide expositionem, quam
sibi realiter quidquid dicitur de essentia. feci dist. 25. q. unica secundi. Sed in pro-
Gum ergo non potest habere aliquod rea- posito, si essentia generaret, lunc inclu-
liler distinctum, patet quod ipsa nuUo deret relationem originis terminatam ad
modo generat. genilum in se ; illud autem genilum non
(c) Ad hoc adducuntur rationes magiatri posset esse nisi essentia, quia qua ratione
iit, littera, quia si es^ientia referretur ad dicitur generans, eadem ratione diceretur
se distingueretur a se, id est, quod si es- genita, et sic includeret relationem ori-

sentia esset generans et genlla, tunc es- ginis ad seipsam ; sed relatio originis de
sentia ut generans realiter referretur ad necessilate est inter exlrema reahter di-
Sssentia di' essentiam ut genitam. Sed omne, quod stincta, videlicet originanlis et originati.
viiia
realiter refertur ad aliquid, realiter distin- (d) Terlia ratio quia Paler 3.
!St res ad est, est for-
alteruni
identice guitur ab illo. maliter eo quo generat, id est, quod est
non
brmaliter. Hic tamen videtur difficultas, quia non forraahter eo, quod per generationem
Jifficultas.
sequitur, A realiter referlur ad B, ergo A communical genito. Ista ratio supponit
realiter distinguitur a B. Nam Doctor ex- unum, scilicetquod eadem essentia sit in

presse vult, supra d. 2. p. 2. qusest. 3. tribus personis formahter, et quod essen-

quod eadem voluntas realiter refertur ad tia est id, quo Pater vere est, supple es-
seipsam ,
patel , quia movet seipsam sentialiter et quidditative, non autem id

modo moventis ad mobile est relalio rea- quo Paler est Pater, ut patet per Augusti- '^•^^^^ |""-

lis, et tamennon distinguilur realiter. Hoc num, quia Pater paternitale est Pater
idem vult (i. 3. q. 7. quod idem in actu formaliter, et Pater est supple ens
virtuah et in potenlia formah agit in se- quidditative ipsa essentia. Secundo,
ipsum actione reali ; modo agentls ad supponit quod genitum non est id

passum est relalio reahs, et tamen non quo generans est quidditalive sive es-

distinguilur realiler a seipso, cum idem sentialiter tale ens, patet, quia tunc geni-

sit agens et passum. Hoc idetn infra dist. tum esset de ratione formali generanlis ;

26. el in 2. d. 2. q. 10. ubi quserit, an sequilur ergo per hanc rationem, quod
Angelus possit movere se. Ibi expresse Pater non generat essentiam, quia si es-
vult, quod aliquid idem possit se movere senlia esset genita , tunc essentia non
motureah, et similiter hoc idem vult in esset id, quo Pater esset tale ens quiddi-
d. 25. secundi. Et sic non videtur sequi, tative sive essentialiler, quia suum esse
A realiter refertur ad B, ergo A distin- essentiale reahter distingueretur a Patre,
guitur realiter a B. et hoc est quod intelligit per hanc ra-
Solutio. Dico, quod licet in locis prjBallegatis tionem.
non sequatur distinctio realis, cum non (d) Adducitur etiam alia ratio, quia in
sit ibi relatio originis, scilicet agentis ad cre-ituris forma non generat, nec genera-
passum, sive moventis ad mobile, est ta- tur, quia generatio per se lerminatur ad
men ibi relatio realis respectu alicujus compositum, ut patet 7. Metaph. text.
tertii vere producti nati recipi in eodem com. 22. sed clarius, lext. com. 26. 27. et
agente. Et ideo quando idem producit 32. forma autem non dicitur per se gene-
 ;

446 LIB. I. SENTENTIARUM

rari. Ait enim sic Aristoteles text. com. 22. alibi saspe ; ergo videtur quod ista ratio

Omnia guae sunt a natura, aul artiftcio^ non sic concludat de essentia divina, sic-

habent maleriam ;
quodlibet enim habet ut concludit de forma in creaturis.

potentiam ad esse et non esse, et hoc in (e) Tamen conftrmatur ratio sic. Ratio 5.

quolibet est materia, et quod habet natu- slat in hoc, generare est operalio alicujus nerare.^

ram, el est generatum habens naturam ut generantis realiter distincti a genito ; er-

domus, animal, et illud per quod est illa go non est operatio essentiae divinse ut
natura, est illud quod dicitur per formam, hsec essentia, sive ut haec forma, quia ip-

aut simile formae, et est in alio, homo sa ut sic, esl simphciler idem reahter et

enim generatur, illa enim quse sunt per essentiaUter tribus personis, et si tahs

nnturam secundum hoc generantur. El ibi generatio esset proprie operatio essentise,
vide exposilionem Gommentatoris, ubi ul hsec de necessitate dislingueretur rea-
expresse patet quod solum compositum hter a persona genita, quod est falsum.

generatur. Forma autem, quse ha- Nota tamen quod ahud est dicere gene- Kota
"^"au^* per se
hai
differen-
habet ess9 ^gt ggge in composito non generatur, et rare esse operationem ahcujus ut princi- 1,^^
'°
composito, quomodo hoc inteUigatur vide Doctorem pii formalis productivi, et esse operati-
generetur
in 2. dist. 17. et quse ibi prolixe notavi onem aUcujus ut producenUs. Primo mo-
cum ergo essentia divina se habeat quasi do non est alicujus ut reaUter dislincU a
forma in persona, ergo ipsa nec generat, producto, memoria enim fecunda in di-

nec generatur. vinis est principium quo formale produ-

Dicit Doclor quod hoc minus valet in na- cUvum notiUse genitse, ut supra patuit d.

lura quam in crealuris, quia in crealuris 2. p. 2. ergo generatio est operaUo me-
forma non dicilur per se generari, quia morise fecundae ut principii quo formalis
quod per se generatur, est actu existens productivi ; et constat, quod ipsa non
el per se existens, et sic sola substanUa distinguitur reahter a producto. Secundo
per se generatur , ut homo et asinus. modo de necessitate est aUcujus ut rea-

Csetera enim generabiUa magis dicunlur hter disUncti, ut palet, quia persona pa-
actiones, ul palet per Aristotelem 2. tris est principium quod producens, et

Metaph. text. comm. 22. et ibi Gommenta- reahter dislinguitur a producto. Et quo-

tor sic ait : Generabilia autem alia, quse modo generare dicalur operaUo alicujus

sunt in substantiis magis dicuntur acta supposiU realiter dislincU est difficile sal-

quam generata : hsec iile. Actum autem vare, suslinendo quod priraum supposi-
proprie respicit passum in quo recipi- tum in divinis constituatur in esse per
tUr. Cum ergo forma in creaturis non relationem ad Filium, ut patet infra d. 28.
sit per se ens existens, ideo non per se Et tamen talis generalio non prsesuppo-

generatur; sed essenUa divina est per- nit aliquo modo suppositum generans,
fectissime ens el actuahssimum, et per- cum consUtualur in esse suppositali per
fecUssimum per se existens, eliamsi per hujusmodi generaUonem activam; et ideo

impossibile nulla persona esset, adhuc hoc tangit bonam difficultatem, quam ali-

esset perfectissime per se existens sum- qualiter, supra disl- 1. pertraclavi ; sed
ma existenUa et actualitate, imo ut sic magis clare infra dist. 7. Deo duce per-
prseintelligiiur omni proprielate hypo- tractabitur, ubi eril maleria specialis. Do-=

staUca, ut patet a Doclore in pluribus clor tamen in Quodtib. q. 4. hanc mate-

locis in isto 1. d. l. et %. et 7. et 28. et riam respondendo ad principalia argumen-
 ;

DIST. V. QTJ.ESTIO f. 447

subtilissiine et acutissime pertractat, sitio esse vera, nisi sit per se pri- ™o
ta ^ ,.
^-
modo expli-

quam bene nota. mo modo subjectum, hoc est, ab-

;
caiur.

stractum ultimata abstractione,

SGHOLIUM. et prgedicatum hoc de ratione sua
non est natum prsedicari nisi
Logice explicat illam propositionem, es-
seniia generat, esse negandam per hanc re- formaliter; ergo propositio non
gulam, quia quando sub.jectum est ultimate posset esse vera nisi per se primo
abstractum ut est essentia, et prsedicatum modo. Sic autem non est vera haec,
non potest prsedicari nisi formaliter, cujus- quia pr?edicatum non est de per se
modi est generat, non potest propositio osse
intcllectu subjecti Omne enim quod :

vera, nisi in primo modo per se, explicat

abstractionem ultimatam tam in substantia
dicilur ad alir/uid, est aliquid prceter re-

quam in accidente absoluto et respectivo, et lationem. 7. (le Trin. 2. cap. ita quod
quomodo in divinis substantiva prsedicen- relatio non est intra conceptum
tur formaliteret identice adjectiva, formali- absoluti; hujus Syllogismi majo-
ter tantum quam regulam defendunt et
;
rem declaro sic.
varie limitant Tartaret, Leuchet, Mayron
et alii Scotistae, respondendo multis argu- In substantiis quamvis in eadem 6.

mentis in oppositum, et juxta eam tenent re simplici possint esse perfecti-

abstractum limitatum non prsedicari de ab- ones multse substantiales formali-
stracto, ut humanitas est animalitas; sed ter distinct?e, et ibi una ratio for-
coramuniter admittunt humanitas est
Iianc,
malis possit abstrahi ab alia, re-
entitas, propter infinitatem permissivam pr»-
dicati, aliqui tamen hoc ipsum negant
manente adhuc concretione u-
dissentiunt etiam, an haec sit vera : hsec triusque formalitatis ad sua pro-
humanitas est humanitas. Sed ista ad modum pria supposita, verbi gratia, licet
loquendi tantum spectant, parvique sunt mo- hcfc sit vera : suhstantia intellecliva esl
menti, quod ad prsesens attinet, propter peri- la substaa-
voliiiva, ubi est pi'a?dicatio concre- ^j^^
culum errandi, quia essentia secundum
tiva unius perfectionis de altera,
communem loquendi modum non supponit ""jf^io^*
pro supposito, sicut supponit Deus, ha^c ne- tamen hsec negatur
*--'
: inteUeetus est /"
accideate
gatur : essentia general, ista vero admitti- voluntas, quia illa significant perfe- soiutio
.
duples ia
tur : Deus generat. ctiones illas ut abstractas a se m- reiativo

vicem, et secundum proprias lor-vide vaii.

5.
Sed loquendo de TvOgica i^atione, malitates tamen adhuc sic ab- formliit.
;

qiiare non potest hsec esse vera :

stracta concernunt propria suppo-
essentia generaf, ut essentia suppo- sita, ut hic intcllectus est intelle-
nit ibipro persona, sicut ista est ctus, et hsec voluntas est voluntas.
k vera Dens generat, quia Deus sup-
:
Accipiendo tamen substantiam, sive
ponit pro Patre, et tamen Deus simplicem, sive compositam prse-
non distinguitur a se, nec Deus cise secundum rationem suam for-
est formaliter is qui generatur, malem quidditativam, tantum est
licetDeus generet Deum. abstractio a supposito propriae na-
e uitima- Respondeo (a). Quandocumque turse, quia communiter non sunt
ibstracto est subjoctum abstractum ultima- natse concernere aliquid alterius
faedicatur ta abstractionc, et prjedicatum ex naturse, ideo ibi ista abstractio est
git'
ratione sua non potest prsedicari maxima. Abstrahcndo enim natu-
erse pri-
jjigj formaliter, non potest propo- ram humanam a suppositis, qu?e
 ;

448 LIB. I. SENTENTIARUM

siint illius natiirse, sicut abstrahi- si dicatur causaliias, et tunc nec
tur,cum concipitur humanitas, non ignis, nec calor recipit prsedicati-
romanet ulterius abstractio alia onem istius, tamen adhuc hsec
et ideo illud ut sic conceptum prse- causalitas est causalitas. Ultima Quidsitai
cise, est ipsummet prsecise, quia abstractio, qualis est in substan- uEat°
extraneum, sicut exphcatur
cuilibet alii dicit tiis, est per hoc quod dicimus,
c. i.et 2. Avicenna 5. Metaph. quod^f/umftos quidditas causalitatis, et haec de
esl tanlum equinitas el nihil aliud. nullo prsedicatur alio. Ex istis nar-
Sed in accidentibus, quanto plu- ratis apparet, quae sit ultima ab-
ra possunt concernere, tanto plu- stractio, quia quidditatisabsolutis-
res possunt fieri abstractiones. sime sumptse ab omni eo quod est
Concernunt quidem accidentia, quocumque modo extra rationem
supposita alterius naturse, licet quidditatis.
ab his abstrahantur, concernunt Circa alium terminum maioris, .,
'^:
«^
Nomina
tamen individua proprise naturse, scilicet quod prsedicatum de quo- substantiv
in
sicut album concernit lignum et ; cumque dicitur, de necessitate for- divinis du

licetab hoc abstrahatur albedo, maliter prsedicatur, notandum est prLdTcrn-

tamen adhuc concernit albedinem quod substantiva possunt duplici- adjectiva

hanc et illam, quse sunt individua ter prsedicari in divinis, quando- ^Jantum^'
sua. Sed ulterius est abstractio que formaliter, quandoque per
quidditatis a supposito, qualis di- identitatem. Sed adjectiva si prae-
cta est fieri in substantiis, et illam dicantur, de necessitate formaliter
circumloquimur per hoc quod di- praedicantur, et hoc quia sunt ad-
cimus quidditas albedinis, et illa jectiva. Nam ex hoc quod sunt ad-
non concernit aliquod suppositum, jectiva, signiflcant formam per
nec ejusdem naturse, nec alterius. modum informantis, et ideo de
In relationibusetiam (quse plura nullo dicuntur vere, nisi ad quod
concernunt) adhuc plures possunt se habent per modum informantis,
esse abstractiones, concernit enim de quo videlicet formaliter dicun-
suum propriumindividuum,
relatio tur. Talia sunt,non tantum nomina
fundamentum et subjectum, et li- adjectiva, sed omnia participia et
cet abstrahatur a posteriori, non verba.
tamen priori. His intellectis, patet illa major
Exemplum, hoc conci^etum quod assumpta, quando aliquid est ab-
est cm/sa,dicitur de igne, qui causat stractum ultimata abstractione,
calorem in ligno ut de subjecto; ita quod est abstractum ab omni
sed abstrahendo a subjecto, rema- eo quod est extra rationem ejus,
net adhuc concretio ad fundamen- et pra^dicatum ejus non prsedica-
tum, puta si dicatur potentia cau- tur de aliquo nisi formaliter, non
sandi. Calor enim est potentia est unio vera talium extremorum
causandi calorem, non tamen ignis nisi sit formalis, et per se primo
est potentia causandi illum. Ad- modo; quia istud prsedicatum prae-
huc potest fleri ulterior abstra- cise natum est prsedicari formali-
ctio ad proprium genus, ut puta tci\ ideo non potest salvari veritas
 DIST. V. QU^STIO I. 449

per identitatem tantum, et quia ctum, hoc est ah omni alterius naturoe el

subjectum est summa abstractione a supposito proprio, non a singulari, de

abstractum, non potest stare pro illo non prccdicetur aliquid formaliter,
aliquo qualitercumque alio a se, nisi prccdicetur per se primo modo ; igi-

sed prsecise pro se formaliter, ideo fur numquid humanitas est animalitas ?

oporteret quod sua ratio prsecisa humanitas enim non est singulare ani-

formalis esset idem illi prsedicatO/ malitatis, sed hcec animalitas, homo au-
quod non posset esse, nisi ista ra- tem est quasi quoddam suppositum ani-

tio prsecisa includeret illud prsedi- mcdis.

catum. Patet igitur illa major.

Patet etiam illa minor, quod GOMMENTARIUS.
talia sunt ista extrema : Essentia
generat, vel Deitas general, quia Deitas (a) Respondeo. In ista lillera nota mul- 6.

est abstractum ultimata abstracti- ta singularia dicta. Primum, quando

one, generat autem est verbum. Ideo subjectum esl abstractum ultiiuata abstra-
non potest prsedicari nisi formali- clione, el prsedicalum ex ratione sua non
ter, non sic autem abstrahitur ulti- potest praedicare nisi formaliter, non po-
mata abstractione hoc nomen Deus, test proposilio esse vera nisi per se
et ideo potest supponere pro per- primo.
sona, ut cum dicitur : Deus creat, Pro intelligentia hujus est intelligen-
Deus generat. dum, quod hic Doctor loquilur de ab-
Additio. Islud tamen, quod diclum est de mxd- stracto ultimata abstractione primo in-
tiplici abstractione, quid valet ? nam tentionaliler. Sicul dicimus, quod huma-
hcec humanitas est humanitas, hcec alhe- nitas est ultimale abstracta, et non pro
dineitas est alhedineilas, et universaliler ratione fabricata ab intellectu, sicut di-
nulla potest esse ahstractio, quantumcum- cimus. quod ratio bonitatis non est ra-

que ultima, ( dum tamen conceptus ab- lio Deitatis; nec e contra, licet Deitas,

stractus sit communis, sicut semper quai est ullimale abstractum, vere dica-
oportet ) quin abslractum dicatur de tur boiiiias.

suo singulari, et per se ; sed illud singu- Secuiidum, aliqua sunt praedicata, quB Adj«ciiva
Ul
lare non est suppositum quando ahstra- de sua ratione tantum sunt nala pra;- sic tantum

hitur quidditas ah habcnte quidditatcm, dicari formaliter, sicut omnia adjecti- suni pr»di-

ita in accidentihus, numquam ahslractum va adjeclive sumpta, quia omnia talia lomiaiiter."

habet pro singulari suppositum. Itaque praidicantur de subjecto per modum formse
in accidentibus licet ponatur multiplex inlisereiUis, sicut generare, generans, spi-
ahstractio a suhjecto remotiori et pro- rare, spirans, sapiens, bonus, et hujusmo-
pinquiori, sicut relatio a supposito, sive di. Et dicuntur ista tantum praedicari for-
suhjecto, et fundamento, et in suhstantia maUter propler modum prae licandi, qui
unica, scilicet a supposito, sed non a modus modo inhaerentiae pr.edicati
est suo
singulari, non tamen oportet quod in ad subjeclum permodum formee.
aliqua ahstractione ahstractum non prce- Terliuui, ultimate abstractuui ut sic

dicelur de aliquo, nec aliquid de ipso, tantum includit in prselicalione formali illa

quia hoc est impossihile ; sed sufficit ad praedicata primi m^di dicendi per se, et

propositum hoc, cpcod ullimate ahstra- sic conceJimus qujd Deitas esl sub-

Toin. IX. 29
 m UB. I. SENTENTlARUNi

slanlia el ens, qua3 ut sic pr86dicanlur, considerando ipsam ut nullo modo aptartl

tantum sunl data prsedicari formaliler. verificari de supposito, sicut humanitas.

Si vero prajdicalum non est de quiddi- Haec est enim falsa de rigore sermonis :

tate illius, et natum sil tanlum praedica- hic homo est humanitas.
ri formaliter, nunquam poterit prJBdicari Si dicalur, nonne hsec est vera : haec
de sic ultimate abstractis, quia ullimate humanilas est humanitas ? Dico, quod sic;

abslracta, ut hujusmodi, non possunt ergo ut abstracta verificatur de supposito

terminare dependentiam alicujus formae propriae nalurae. Dico, quod verificari sive
per modum informantis vel inhaerentis. concernere suppositum propriae naturae
Et ex his patet ista propositio : quod est ipsum concernere per modum formae
de ultimate abstractis nullum prsedicatum, inhserentis quando formaliter praedicatur,
quod tantum natum est praedicari for- quod tunc est, quando accipitur concre-
maliter polest verificari, nisi sit natum tive, nec haec humanitas dicitur pro-
prsedicari in primo modo dicendi per se, prium supposilum naturae, sed bene hic
T- Secundum dictum est, quod relatio homo.
concretive sumpta tantum nata est praj- Et nota, quod islee abstractiones non
dicari formaliter de fundamento , et si fiunt in re, sed tantum per intellectum,
fundamentum esset ultimate abstractum patet, quia in re idem est penitus ho-
non poterit praedicari de illo, nisi in mo et humanitas. Addit in ista littera, Absiractio-

primo modo dicendi per se. Sed essentia quod in substantiis proprie tantum est fiunt^per
una inteUectum
divina est ultimate abstracta, et non in- abstraclio, quae est nalurse ad sup-
cludit in suo conceptu relalionem ; ergo pofeita propria, modo praeexposito ; na-
nulla relatio potest prsedicari formaliter tura enim humana, cum non sit apta
de essentia quod non
divina, et inclu- nala prsedicari nisi de supposito proprio,
dat, probat per Auguslinum 7. de Trin. ideo tanlum concernit illud.

quam auctoritatem supra exposui dist. 1. Si dicatur, quod eliam potest praedi- 8 I
Objectio.
quaest. 2. cari de supposito alterius naturae, ut pa
Terlium dictum est, quod in substantiis, tet de facto de natura humana assum-
sive simplicibus sive compositis ultima ab- pta a Verbo; et etiamsi assumerelur a ia-
stractio est abstrahere subslantiam a sup- pide, quod Deus posset facere, ut patet
posiiis. a Doctore in 3. dist. 2. adhuc praedica-

Qiiid sit Pj^o intelligentia hujus, nota quod retur de lapide, quia haec esset vera,

^Mibstrn- abstrahere substantiam a supposito pro- lapis est homo.

a supposito P""^®
^^^ ^^^ considerare ipsam ,
ut non Dico primo, quod concernere suppo- Soiutio

sit apta nata praedicari de supposito a situm est concernere illud per modum
quo abstrahitur. Exemplum in natura formae informantis vel inhaerentis ; sed
humana, quae dupliciter potest conside- natura humana respectu alterius sup-
rari. Uno modo ut est apla nata prae- positi non se haberet per modum for-

dicari de supposito, et sic habet ratio- maj, quia nuUum actum daret, nec quo-
nem concreti, et tunc accipitur pro vis modo perficeret, ut exposui in 3.

homine, quia hsec est vera : hic homo est dist. 1. e^ 2.

homo. Alio modo potest considerari in Dico secundo et magis ad proposi- Oui'i
sit
se prsecise, ut non concernil supposi- tum, quod tanlum concernit supposi- concernere
, ,. , suppositum
tum propriae naturaj, quod tunc est, tum propnae naturae, vel almd suppo-
 DTST. V. QU^STIO I. 451

situm supplens vicem suppositi proprise Secun'lum dictum est ibi : Sed in acci- 9.
. ,., Nota
naturai; et sic Verbum supplet vicem aentwus quanto plura possunt concernere, ,
de muitipii-

proprii suppositi niilurae humanae , ut tanlo plures possunt fieri abslracliones. abst^acii-
""^"
palet a Doclore in 3. disl. 1. et in Quodlib. In isla litlera sunt duo consideranda.
q. 19. Primum, quod in accidenlibus absolutis
Addit etiam, quodquandoin eadem sub- possunt fieri saltem dua) abstractiones.
stantia sunt plures perfectiones realiter Una a supposito alterius nalurae, et alia
idem, tunc possunt fieri duee abstracli- a supposito propriae natura), quia saltem
ones, ut quando una perfectio concernit istaduo p:)ssunt concernere.
suppositum propri^e nalurae , et concer- Prima fit a supposito alterius natune, in acciden-

nit suppositum allerius naturae. Exem- quod fit considerando accidens, ut non abloKtis
plum : Intellectivum est volitivum, tunc possit prffidicari de supposito alterius du^e abltra-
enim volilivum praedicalur de inlellecti- nalurcc, ul cum considero albedinem in
'"'"'"^^-

vo, el ut sic concernit aliquod suppo- se, nam htec est falsa : paries est albedo.
situm intellectivi, concernit eliam suppo- Secunda fil consideran lo naluram albe-
situm proprium. Sicut voluntas concer- dinis, ut non sit apta nata praedicari
nit hanc voluntatem, ut supposilum pro- de supposito proprio, pula de hac al-

prium, quia haec est vera : haec voluntas bedine, ut considerando quiddilatem albe-
est voluntas, prima abslractio fit ab in- dinis in se, sive albedineitalem, el tunc

tellectivo quando vohlivum sic conside- haec est falsa : llsec nlbedo est albedi-
ratur, ut non possit praedicari de iniel- neitas, vel quiddilas albedinis.
lectivo, ut considerando voluntatem in Secundum esl, quod in accidentibus In
, . .
, .
accidenti-
se, tunc haec est falsa : intellectivum respectwis aliquando possunt fieri ires bus

est voluntas. abslractiones, et plures si plura concer- ^^^\\nnt'*''

Secunda abstractio fit quando consi- nunt. Et exemplum clarum est in lit- ^TtioneJ!^"

deralur volunlas, ul non possit praedi- tera. Inferl ergo Doctor quid sit uilima
cari de hac volunlate, quae est suppo- abslractio, quia est quidditatis absolulis-
silum proprise naturae, ut accipiendo sic sime sumptse ab omni eo quod est quo-
pro quidditate voluntatis, et tunc ha3c cumque modo extra rationem quiddita-
est falsa : liaec volunlas est quidditas lis, ut humanitas inquantum humanitas,
voluntatis. tantum includit illa quae sunt de sua ra-

Cuoraodo Et nola, quod non accipitur hic sup- tione formali et quidditativa, ut exposui

iccip^btur
Positum simpliciter pro incommunicabih, in2. dist. 3.
uppositum de quo supra diclum est, sed acci- Et ex his infero, quod ista de rigore Ista est fal.

pitur suppositum propriae naluraj pro

sermonis est falsa : llumanilas est ani- humanltas
omni eo quod potesl recipere pra^dica-
malilas, quia animalitas ut animali- animaiitas.
tionem naturae in quid ; et sic haec albe-
tas, de nuUo formaliter potest prae-
do dicitur suppositum albedinis, suppo-
dicari ; forte tamen ista est vera :
silum vero allerius nalurae accipilur pro
humanitas esl animal, quia animal con-
omni eo quod potest recipere prsedica-
tioncm denominative, ut ly denominalive sideratur sub ratione qua est idem hu-
distinguilur contra praedicationem essen- manilati. Isla tamen : humanitas est enti-

lialem ; et sic paries dicitur suppositum tas, est vera praedicatione identica, quia
albedinis, quando prsedicatur de illo, ut entitas, etsi non sit formaliter infinita,
cum dicimus : paries est albus. est lamen permissive infiiiila ; et erit
 4t^ UB I. SENTENTIARUM

vera praedicalione formali : huinanilas ei^l identilatem, sive per prredicationem ideri-
ens, quia ens in concrelo consideratum ticam, quae praedicalio identica aliquando
non esl nalum prsedicari, nisi formaliler ;
fit abstracti de abstracto, inquantum
et forte ex istis posset ista negari : Hxc utrumque est infinilum, et sic ista : Sa-
humanitas est humanitas, quia Immanitas pientia est bonitas, est vera tanlum prse-

in communi ex quo nihil concernit, non dicatione identica ; utrumque enim ex-
est nata praedicari, nisi de seipsa ; dicere tremum est formaliter infinitum, ut infra

enim humanitatem prsedicari de hac hu- patoblt dist. 8. quaest. penult. Aliqiiando
manitate formaliter, est dicere humani- est identica ratione unius extremi for-
tatem ultimale abstractam concernere maliter infiniti, ut in ista : Bonitas est

aliquid, de quo vere preedicetur per paternitas. Ubi vero consideranlur abstra-

modum forma? inhserentis, et ut sic, non ctaullimata abstractione, et unu non est

consideratur ut ultimate abstracta ; nec formaliter infinitum, nunquam unum ve-

est vera praedicalione identica, quia rificatur de altero, nec identice, nec
humanitas non est formaliter infinita, formaliter, unde haec est falsa : Pater*
nec permissive, cum sibi repugnet in- nitas est filiatio, generatio activa est ge-
neratio passiva, et hujusmodi.
10.
finitas.

Ex supra dictis etiam infero, quod de Ultimum dictum in ista littera est, 11.
I
Substanti-
rigore sermonis islfe propositiones sunt quod substantiva pos^^unt dupliciter prae- va
possunt
falsse : Deitas est hona, est sapiens, est dicari in divinis, scilicet formaliter et per duobus
modis
intelligens., est volens, est generans, et identitatem ; adjectiva vero si prsedican- praedicari
in
Imjusmodi, quia ut sic, ulLimale abstra- tur, de necessitate formaliter prxdican- divinis.

cta non includit formahter, nisi tanlum tur. Exemplum de substanlivis : Deus est

prsedicata essentialia. Nec valet dicere quod Pater, sive, Pater est Deus. Haec enim
sunt verse pnedicatione identica, quia est praedicatio formalis, sed haec est

hujusmodi pra^dicata tantum sunt nata identica tanlum : Pater est Dedas, vel

praedicari formaliter et adjeclive, et per e contra, accipiendo semper Pater sub-

modum formae inhaerentis. stantive.

Ubi autem est prsedicatio identica, con- Aliqui etiam dicunt, quod sapien-s poiesi

sideralur perfecta indenlitas praedicati ad accipi substantive, et tunc est praedicatio

subjectum, ita quod praedicatum non con- formalis : Deus est sapiens, et haec iden-

sideratur ut aliquid inhaerens, sed con- tica : Deus est sapientia. Credo tamen,
sideralur, ut eadem res cum subjecto quod lioc non sit proprie dictum, quia

Piorositio- Sed omnes istae sunt vera3 : Deitas est sapiens significat formam per modum in-

tantum patemitas, est generatio activa, est boni- haerentis.

ideniice in i^^ ' ggi intellectio, est volitio, est sapientia, Si dicatur quod erit idem de Patre et
divinis.

et hujusmodi ; sunt enim verae tantum paternitate, dico, quod hoc non sequi-
praedicatione identica, quia ut sic, non tur in divinis, quia Pater ut Pater, est
sunt nalae praedicari formaliter de essen- vere substantivum, cum sit quoddam
tia, cum sint ultimate abstracla, nec con- conslitutum per se ex essentia et pater-
cernunt aliquid, de quo ut sic verificari nilate, non sic in creaturis.

possint ;
quia tamen propter infinitatem es- Et cutn dicitur, quod infra patebit,

senliae divinaiconsideranlur, utsunteadem quod ahqunndo accipitur adjective, dico,

res cum essentia divina, erunt verce per quod tunc Pater non accipitur inquan-
 DIST. V. QU^STIO I. 453

lum Pater, sed inquantum generans, et prsecise relalionem rationis, tamen in-

si generare sive generans adjeclive acci- lelligere et velle, esse bonum et esse

pialur, substantive vero accipitur gene- sarnenlem, et hujusmodi, dicunt aliquod

rans pro generatione. Sequentia olara reale, sicut et generare, et lamen istee

sunt ex dictis supra. sunl verse : Essentia divina intelligil, es-

12. NonnuUi arguunt contra muUa dicta senlia divina vult, est bona, est sapiens,
Occham
in Docloris, et primo contra illam proposi- et hujusmodi.
irolog. dist
3. q. 1. tionem, videlicet : Quando subjeclum est Praeterea hsec est vera : Essentia divina
Alplions.
Tolet. abslractum ultima abstraclione, et prse- creat, essentia divina distinguiiur a crea-
in
)rol. dist.
dicatum ex ratione sua non est aptum tura, et tamen prsedicata sunt distin-
5.
natum praedicari nisi formaliler, non ctiva, quia necessario inferunt essentiam
potest esse propositio vera nisi sit se divinam distingui ab aliquo.
primo. Hanc propositionem dicit esse Praeterea, ratio sua non concludit, quia
falsam dando instanlias contra eam, hujus deberet assignari ratio quare tale
quia ista secundum Scotum est vera :
preedicatum reale distinctivum non prse-
Essentia divina communicatur Filio. Si- dicalur de essentia ; et assignat rali-

militer ista : Essentia oivina videtur ab onem, quia su^^jectum esl abslractum
intellectu crea^o. Simililer ista, secundum ullimala abstractione, et prsedicalum non
Scotum, in 1. dist. 1. Essentia dirina esl est nalum prajdicata nisi formaliler, sed
objectvm fruibile. Et adducit Occham ista causa est communis, sive prsedica-
responsionem quorumdam, qui dicunt tum sit distinctivum, sive ah'ud.
quod communicari, videri, et hujusmodi Respondeo ad omnes istas objectiones 13.
Solulio ra-
dicunt praecise relationem rationis supcr prsemittendo unum, scilicet quod multa lionum
Occham.
essentiam, et ideo non ponunt aliquid conceduntur ex usu loquentium, qu^
reale in essentia, et propter hoc non sunt tamen de rigore sermonis non sunt vera
praedicata distinctiva in essentia. Sed ut in multis apparet. Et ultra, multa ad-
generare est aliquid reale iii essentia, mitluntur propter carentiam exprimendi
et reale prsedicatum dislinctivum illius cui conceptus, quae tamen de rigore sermo-
convenit ab alio, el ideo tale prsedica- nis non admittuntur. Dico ergo, quod de
tum non potest prjedicari de essentia ultimate abstracto nihil potest prgedicari
ultimate abstracta. formaliter, nisi in primo jmodo dicendi
Contra hanc responsionem arguit Oc- per se. Et cum dicit : Essentia est com-
cham dicens : Abstractum uUimala ab- municabilis, et hujusmodi, dico, quod
stractione non magis abstrahitur ab ente de ris^ore sermonis ista propositio non
reali quam ab ente rationis ; ergo tale admitlilur; ista enim est vera, quod
abstractum non magis recipit praedicatio- Deus snb rafione Deitatis est communi-
nem entis rationis quam entis realis. cabilis, sive Deus sub ratione Deitatis est
Gonfirmatur, quia secundum Avicennam, principium formale communicandi : non
sicut equinitas, inquantum equinitas, non enim Deus, ut est adaequatum quod sive
est una, nec plures, ita nec est in ef- concretum Deitatis, includit rationem
fectu, nec in inteliectu, nec universale, incommunicabilis, sive supponit pro ali-

nec particulare. qua persona, ut supra expositum est

Prseterea, supposito quod commvnicari dist. 4. qu3est.2. Et similiter ista est falsa
et videri ab intellectu creato, dicarit de rigore sermonis : Essentia videtur,
 454 LIB. 1. SENTENTIARUM
sed hsBC est vera : Deus sub ralione Dei- posito ;
prsedicata vero dislinctiva, quae
tatis vidttur ; et breviter omnes consi- imporlanl respectum ad extra, possunt
miles propositiones de rigore sermonis verificari de Deo, ut non supponit pro
non admittuntur. Et ideo, judicio meo, aliquo supposito.
non oporlet recurrere ad entia ralionis, Ad alias instantias dico, quod omnes 15.
De ultima-
scilicet communicabile, et hujusmodi, istae proposiliones de rigore sermonis te ,,'

quod sil ens rationis, et per consequens sunt falsse scilicet : Essentia intelligit, quid
''

preedicabile de essentia, quia concedo essentia diligil, essentia est bona et sapiens, "^"ce^t»^.

cum Occham, quod ista enlia ralionis et hujusmodi ; et quod sint falsae, palet

repugnant ultimale abslracto, sicut et supra, exponendo mentem Doctoris. Et

generare^ id est, quod de voluntate si aliquando conceduntur, hoc non erit

abstractis hujusmodi praedicata non ve- de rigore sermonis, sed ex improprie

rificantur, sicut nec hoc prsedicatum ge- usu loquentium. Et sic patet responsio
nerare. ad istas inslanlias, et ad omnes alias, quse
14. Est tamen ahquahs differentia inter fieri possunt ; et loquendo de abstractis
hujusmodi prgedicata, quia etsi entia ra- ullimalffi abstractionis, sive in Deo, sive
lionis non verificenlur de essentia ulti- in creaturis, omnes islae negarentur de
mate abslracta, verificanlur tamen de rigore sermonis : Equinitas inquantum
adaequato concreto essenliae, ut prsescin- equinitas distinguitur a Deo, equinitas est
dit ab omni ralione supposilali, ut patet creata, equinitas est una, et hujusmodi.
de isla : Deus est communicabilis, Deus Sed bene istae sunt verae : Equus sub
videtur, etc. Aliqua vero sunt praedicata, ratione equinitatis distinguitur a Deo, esl

quse non praedicantur de essentia ulti- creatus, etc.

mate abstracla, nec de Deo ut prsescindit Deinde arguit Occham, ubi supra, im- Wem Oc-
cham
a suppositis, sive ut non supponit pro probando ahud dictum Doctoris, videli- arguit.

ahquo supposito. Et sic hoc modo ha3C cet, quod in substantiis sit tantum ab-
est falsa : Deus generat, Deus spirat, Deus stractio a supposilis proprige naturae, dan-

generatur, quia generare, cum importet do instantiam, quia haec est vera : Filius

realem distinctionem generanlis ad ge- Dei est homo, el haec esl falsa : Filius Dei
nilum, tantum supposito competit, et est humanilas; ergo substanlia concernit
ideo si ista concedilur : Deus generat, aliquod supposilum alterius naturse.
vera est, prout ly Deus supponit pro Item, haec est vera : Haec humanitas est

persona Palris. Et sic palet quod hujus- liumanilas, quamvis non praedicetur de •

modi praedicata disliucliva non verifi- supposilo allerius nalurae; ergo humani-
canlur de essentia, nec de adaequato tas non est abslraclum ullimata abstra-
concreto essentiBe, quod est Deus, ut clione, sicut nec albedo a suis singula-
non supponit pro aUquo supposilo. Si ribus.
Objectio.
(jicaim-^ isia (.^i ygra : Deus creat, ut Dico, quod ad omnia ista patet re- ^*'^P°°^'°*

non supponit pro aliquo supposilo, ut sponsio ex his, quae supra exposui, mo-
supra patuit dist. 4. quaest. 2. et vendo difficultates circa dicla Doctoris.
tamen creare est praedicalum distincli- Et breviler, si recle intueantur, quae
Soiut:o, vum, dico, quod nulla praedicala di- exposui supra, omnes insl.antiae contra
stinctiva ad intra verificantur de Deo, Doctorem possunt solvi. Et ex his patet

nisi inquantum supponit pro aliquo sup- responsio ad argumenta Aiphonsi Tole-
 DIST. V. QU^STIO I. 455

tani in 1. d. 5. q. unica. Et quia illa versalis Ecclesiae, capite preeal-

argumenla incidunt cum argumentis legato, quse maxima est, quia
Occliam, ideo non replico illa. dicitAugustinus in libello contra
Epistolam Fundamenti Evangelio : ceiebr« di-
SGHOLIUM. ctum
^ .

non crederem, nisi Ecclesice Catholicw Aug. D.

Solvit argumenta realia seu Theologica, crederem, quae Ecclesia sicut de- scHpturas

ostenditque diirerentiam inter communi- terminavit, qui libri habendi sunt 5. Rom.
cari et produci, et commiinicare et produ- in Canone Biblise, itaetiam de- "'''''•

cere quod producere et produci dicunt

; terminat qui libri habendi sunt
relationes reales, communicare et commu-
authentici Doctorum,
in libris
nicari, relationes rationis.
sicut patet in Canone et post ;

Ad argiimenta in oppositiim (a). istam auctoritatem Canonis non

Adprimamauctoritatem Augustini invenitur in corpore Juris scri-
respondeo, qiiod sapieniia licet ab- ptum aliquod ita authenticum,
strahatiir a sapiente quod est ope- sicut scriptum Magistri, prsealle-
rans, tamcn adhuc significat poten- gato capitulo.
tiam operativam vel principium Ad rationem illam (b) de commu- 9.

operativum; et ideo non abstra- nicare, habet

dico quod productio
hitur summa abstractione, quia productum pro termino suo pri-
potentia operativa aliquo modo mo, et dico hic primum terminum,
concernit aliquid, et propter ta- terminum adaequatum; et hoc mo-
^ext^ com.
lem concretionem aliqualem, ali- do dicit Philosophus 7. Melaphysiccc,

qualiter conceditur quod sapientia quod compositum primo genera- et 32.

est nata, nullo autem modo quod tur, quia est quod primo habet
essentia sit nata. Quod autem esse per productionem, hoc est,
Augnstinus dicit aliquando : Fi- adcTequate in composito
; tamen
lium esse essentiam de essentia, hoG forma est formalis terminus ge-
exponetur in sequenti qusestione, nerationis, non autem terminus
quod hoc non probat essentiam per accidens, sicut apparet per
esse genitam vel generantem, sed Philosonhum 2. Physicorum, ubi Text. 14.
o L Text. 70.
esse illud de quo Filius generetur. probat formam esse naturam per
. .

Ad dictum Richardi, si intendit hoc quod generatio est naturalis,

reprehendere Magistrum ibi, sic- quia est via in naturam; est au-
ut ex verbis ejus apparet, cum tem via in formam, ergo, etc. .

doctrina Magistri, et prsecipue Quse ratio nulla esset, si forma

ista, authenticetur per Concilium esset tantum terminus per acci-
generale in capite prseallegato, dens generationis
^ et in eodem ; }p
creatis uu-
nego Richardum, tenen'!o Magi- etinm vult nuod forma et finis piex
respectus
strum; et quod dicit Magistrum comcidunt m .

idem, quod non est

, 1 ,

reaiis
g's»^^^'^
adducere multas auctoritates con- verum de fine geniti, scd gene-
genitum,
tra se, Magister bene exponit eas, rationis, ergo terminus formalis
sicut patebit in sequenti quaesti- generationis vere est ipsa forma; jj^'^™^

one. Nullam autem habet pro se ipsum igitur generans unam ha- unus.

auctoritatem, sed habet illam uni- bet habitudinem ad primum ter-

456 LIB. I. SENTENTIARUM

minnm, qiii dicitur productiis sive dicunt relationem, nec idem primo
genitus, et aliam habitudinem denominant.
habet ad formalem terminum et ;

in creaturis utraque habitudo est COMMENTARIUS.

realis, quia utraque habitndo ha-
bet terminos realiter distinctos, (a) Ad argumenta in opposUum. Hic 16.

dependentia est utriusque

et realis Doctor respondet ad argumenta prin-
producti ad ipsum producens. In cipalia. Et primo ad illa quee sunt realia.
proposito autem producens ad Sed in responsione ad primam occur-
primum productum habet relati- rit dubium , quia non videtur quod
onem realem, quia distinctionem propler hoc, quod sapientia est prin-
realem et realem originem; ad cipium operandi, debemus concedere
terminum autem formalem in quod sit nata vel quod sit generans,
producto non habet relationem cum ista prajdicata semper importenl
realem, quia non distinctionem distinclionem realem ; et si hoc absolu-
realem sine qua non est relatio le concederet, haberet concedere, quod
realis. Producere igitur in divinis memoria fecunda possit generare, quia
dicit relationem realem, communica' ipsa est potentia generandi, ul infra

re autem dicit i^elationem originis dist. 7. et tamen non conceditur.

et quasi rationis, concomitantem Dico primo, quod non haberem pro
illam realem. Oum igitur dicitur, inconvenienti dicere istam propositionem
quod istae sunt relationes oppo- non esse veram de rigore sermonis, sci-

sitse, scilicet communicare et commu- licet Sapienlia est nata.

nicari, dico quod sunt relationes Dico secundo, quod adeo concedit
rationis oppositfe secundum pro- istam : Sapientia esl generans, quia ut
prias rationes suas, licet neces- est principium summe disposilum gene-
sario concomitentur aliquas re- randi, sic concernit aliquod suppositum.
lationes reales oppositas, scilicet Et ideo ralione illius conceditur, quia
producere et produci, sed istse rela- supposilum sapienliae ut principio for-

tiones et illse non sunt eorumdem mali productivo, sive ut potentia gene-
relatorum formaliter. randi vere generat. Et similiter posset

Per idem ad secundum dico, dici de memoria fecunda, quae ut est

quod nuUum extremum unius cor- potentia generandi concernit aliquod sup-
relationis, est idem formaliter positum cujus dicatur potenlia generandi.
cum extremo alterius correla- Sed essentia ut ultimate abstractiva, non
tionis. Communicans enim et pro- dicilur potentia generandi, sicut nec ista

ducens, licet concurrant in eodem dicitur potenlia gerierandi intellecluahlas,

supposito, quia natura non dicitur sive quidditas intellecius, sed bene inlel-

propric communicans se, sicut di- lectus potest dici potenlia generandi.
citurcommunicata, tamen com- Ad secundum responsio clara est in

municans non dicit formaliter littera.

eamdem relationem, quam dicit (b) Ad lertium respondet Doclor, et in 17

producens ut producens commnni- ; responsione ponunlur plura dicta. Pri-

cari autem et produci, nec eamdcm mum, quod terminus adsequatus produ-
 ;

DIST. V. QU^STIO I. 457

ipsum productum totale, quia

ctionis est se finis sive terminus generationis, dicitur
composilum primo generatur, ut patet 7. per se generatio ; sed forma est per se
Metaph. texl. com. 22. 26. ct 27. id esl, finis generalionis naturalis, patet, quia
quod adaequatus terminus generationis est forma et finis coincidunt per Philoso-
compositum. phum 2. Physic. text. com. 70. quod intel-
Secundum dictum est, quod in compo- ligitur de fine generationis, non autem
silo genito forma est terminus formalis de fine genili, ut patet ibi in liltera Philo-

generationis, loquendo de forma, quse est sophi, secundum translationem aliam :

pars compos)ti,non autem de forma totius. Et multoties reducunlur Iria ad unum. Et Quomodo
Et est terminus per se formalis genera- ibi Commenlator Accidit enim (inquil) in forma et
:

tionis, non autem per accidens, quia ge- scientia naturali ut tres caiisge, scilicet siat unum.

neratio per se terminatur ad formam quae agens, forma et finis sint unum secundum
est pars composili, non autem per acci- subjectum, et plura secundum defmitione?n.
dens, ut patet 2. Physic. lexl. comm. 14. Et parum infra : Quoniam homo generatur
ubi sic habetur : Et eliam natura, quse ex homine, ideo generans et genitum sunt
dicitur de generatione est via ad naturam, unum secundum formam, et forma gene-
etc. ubi Commentator : IIoc nomen na- rata est fmis motus materiae ab agente, et

tura, inquit, dicitur de generatione, guse sic ista forma erit agens, et fmis, et forma;
est via ad hoc quod forma fiat, id est, et quia hoc non est verum in rebus, quae
quod generatio dicitur naturalis quae est non generantur ab sequali sibi in speciCy
via ad formam, de qua praedicatur nalu- neque in fmibus rerum generabilium, ideo
ra ; ideo sequitur : Ideo forma est dignior finis generalionis est alia a fme generati.
hoc enim nomen transmutari derivatur in Hsec ille. Et sic patet expresse quomodo
rebus naturalibus ab eo ad quod est trans- forma dicitur per se finis generationis
mutatio, id est, quod transmutatio dicitur naturalis.

naturalis, quia terminatur ad ens natura- Tertium dictum in Jittera Doctoris est, 19,

le. Et hoc patet per exemplum Commen- quod generans habel unam habitudinem
tatoris : lllud, inquit, quod Iransmutatur ad primum terminum, qui dicilur produ-
de nigredine in albedinem, dicitur albesce- ctus, et aliam habiludinem habet ad for-
re, non nigrescere, et simililer dicimus malem terminum, sive ad illud quod est
quod illud quod alteralur de frigore in formalis terminus generalionis, et in crea-
calorem calefieri et non infrigidare. Haec turis ulraque habitudo est realis, quia
ille. utraque habiludo habet terminos realiler
1«.
ornia est Dicit ergo Doctor quod forma est per distinctos, et est realis dependenlia utri-
erminus
'orimlis se terminus formalis generalionis, quia usque producti ad ipsum producens.
sneratio-
nis. generatio per se terminalur ad formam, Exemplum : Ignis generat ignem, ignis
patet, quia generatio dicitur per se natu- est principuim quod generans, et forma
ralis, quia per se est via forma?, de qua subslanlialis ignis est ratio formalis gene-
furma per se prsedicatur natura, ut patet randi, sive est qno ignis generat ut prin-

2. Physic. text. com. 4. vide ibi texlum cipio formali generandi, et ignis genitus

cum com. Probat etiam, quod sii terminus est compositum, quod proprie generatur,
per se generationis, quia generalio dici- et forma ignis geniti esfc terminus forma-
tur per se, quia lerminatur ad formam lis generationis, sive est quo ut principio

per se ;
patet, quia si aliquid dicilur per formaU generationis, ignis genitus prin-
 458 LIB. I. SENTENTIARUM
Relatio rea- cipaliter accipit esse; et patet in creatu- SGHOLIUM.
Jis
prsesuppo- ris, quod tam ignis producens et ignis
nit
extrema productus realiter distinguunlur quam Solvitargumenta Logica contra resoluti-
realia onem quaestionis, explicans quomodo hsec est
distincta forma in igne producente, quae est ratio
reaiiter. vera : essentia est Pater, et similiter Iisec :

formalis generandi, et forma in igne

essentia est Pater Filii sumendo ly Pater
genito, quae est lerminus formalis gene- substantive, non adjective, et rejicit Henri-
rationis, quse etiam realiler dislinguun- cum impugnantem Alensem quocum con-
tur; ideo sicut relatio ignis generantis ad venit.

ignem genitum est realis, ila et relatio

principii formalis generandi ad lerminum Ad argumenta Logica (c), cum lo-

formalem generationis erit vere realls. Si primo argiiitur de prsedicatione

tamen eadem forma numero, quae est per se, dico quod essentia non
principium formale generandi, commu- praedicatur per se primo modo de
nicaretur igni genito, lunc eadem ut in Patre, neque formaliter. Cum pro-
igne generante dicerelur principium for- bas, quia non per accidens, dico
male generandi, et in igne genito tantum quod (sicut in creaturis) non omnis
diceretur terminus formalis generationis, praedicatio est per se vel per acci-
et sic relalio formae, ut principii producli- dens, accipiendo accidens proprie,
vi ad seipsam, ut terminum formalem ut quando accidens prsedicatur de
productionis esset tantum ralionis, quia subjecto. Non enim genus per se
non esset inter extrema realiter distincta, prsedicatur dc differentia, nec sic
ut patet. Et quod tanlum sit relatio rali- per accidens, quia neutrum neutri
onis, patet per Arislolelem 5. Melaphijs. nccidit, nec ambo tertio, sed est

text. non habente com. in cap. de eodem, ibi medium extraneum sive infe-

qui textus incipit : Eadem vero dicuntur, rius, contrahens aliud, quod infe-
etc, ubi vult Aristoteles quod identitas rius potest dici accidens superiori,
non sit relatio realis, quia non esl inter id est,extraneum, sed non proprie
extrema realiter distincta. accidens. Tn divinis autem non
20. Quartum dictum est, quod in divinis omnia sunt per se eadem, id est,
Identitas
non relatio generanlis ad genitum est vere formaliter, nec tnmen inest aliquid
est reliitio
realis. realis, quia inter extrema realiter dislin- alicui per accidens proprie, sed
cta ; relatio vero communicantis ad com- aliquid est idem alicui absoluta
municatum, sive relalio principii formalis identita^.e absque formali identita- •

generandi ad terminum formalem gene- te, et ita est in proposito.

rationis, est tantum ralionis, quia eadem Ad aliud dico (d), quod ista : Patersmni-

essentia numero ut in Patre, est ratio cssenlia esl Paler, potest distingui, snbstanti-

formalis generandi, et ut in Filio est ter- qnia Pater potest snmi adjective et adjecti-
minus formalis generationis. Dicerem ta- vel snbstantivc. Secundo modo si-
ve.

men de rigore sermonis, quod essentia personam cujus

gnificat est Pa-
ut ultimate abslracta, non est conmiuni-
com-
ternitas, et concedo eam esse ve-
cans, nec communicata, sed Pater
municat eam Filio per realem generati-
ram per idcntitatem, quia sabstan-

onem, et in Filio habetur ut terminus for- tivum potest prsedicari de aliquo

malis generationis, et sic patet responsio per identitatem. Primo modo si-
ad isla argumenla realia. gnilicat ipsam proprictatem dcno-
 .

DIST. V. QUtESTIO I. 459

minative, et hoc modo exponit Ma- arguit sic et probat quod iy Paier
entia gistor rfu'/. 27. quia idcm est Patreni tantum tenetur adjective, quoniam
r quo- esse et genuisse ; hoc modo ista est nomina, quse imponuntur a poten-
odo
i, et falsa : essentia esl Pater, quia signifi- tia activa et passiva, ut sunt Magi-
ha ?
cat Patrem formaliter prsedicari sicr et discipulns, Pater ei Filius, cedift-

de essentia. Quando igitur arguis cator, etc. sumuntur tantum in si-

de subjecto et passione, dico quod gnihcatione adjectiva, et hoc in
quando passio potest praedicari respectu, quem habent ad aliud
prsedicatione ejusdem rationiscum quod respicit potentia a qua impo-
illaqua prsedicatur snbjectum, vel nuntur; sed quandocumque aliquid
quando habet similem modumprse- habet rationem adjacentisvel adje-
dicandi, potest ex subjecto inferri ctivi ex respectu ad aliud, quanto
ISSIO
passio quando non, non. Hoc sub-
; magis est determinatus ejus re-
eniper
-itui"
ie
iectum si sit substantivum, potest
"^
. .
^ .
spectus, tanto magis habet rati-
ubjec-prsedicari per identitatem; passio onem adjacentis vel adjectivi, et
autem, si est passio, non potest, tanto minus quanto magis est in-
sed tantum formaliter, quia est determinatus. Sicut patet de re-
adjectivum. spectu modi infinitivi, quem Gram-
1-
'. 1.
i.m. 3.
p.
Ad aliud
quidam Doctor repetit opmiones
(c) :

...
essenlia est Pater Filii, matici dicunt posse supponere
magis quam alios, quia illi dicunt
isnons. aliorum. Primam
Magistri Alexan- finitam inclinationem ad supposi-
?umen-dri, qui distinguit istam essentia : tum, ille vero inflnitam inclinati-
'^"^"
est Pater Filii, sicut jam distincta onem ad suppositum; infinitivus
est illa praecedens, scilicet essentia autem et neutro
adjectivum in
est Pater, quod Pater potest sumi genere, potius substantivantur,
adjective vel substantive. Primo quam in genere masculino vel
modo
ipsam esse falsam etdicit feminino ergo cum \j Pater Filii
;

consequentiam non valere; sccun- habeat finitam et expressam habi-

do modo veram. tudinem, non sic autem cum per
o.Prffi- Aliam Magistri Prsepositivi, qui se ponitur \y Pater, ideo licet pos-
'^"'
^' dicit eam simpliciter esse veram, set teneri substantive dicendo :

adquodhabetduas rationes; unam cssentia est Patcr, non tamen nisi

adjective dicendo essentia cst Pater
per conversionem, quia si conver-
:

: „ „ ^^-L
.
-r • Filii, simphciter ista est
et sic
tens est vera, conversa erit simili- ,.
'
\^ „.,..
^. ^^ ^ .

„ , , , lalsa cssentm est Pater tilii. Et si

:

ter vera sed hsec est vera ; Pater :

objiciatur Essentia est Pater, et

:

Filii cst essentia ergo essentia est Patcr

;

non est Pater nisi Filii ergo est ;

Filii.
Pater Filii, aut nou est Pater:
itio 2. Aliam habet rationem, quia haec Respondeo, patet quod est falla- 12.
nricus , . , • .

miiiit est simpliciter vera cssentia est cia figurse dictionis, quia in prima
ntia est /*«/e'% aut igitur alicujus aut nul- propositione, Pater per se suppo-
gat?^' lius ; si nullius, ergo omnino non nit pro tota persona; in secunda
tfa^^°"®st Pater; si alicujus et non nisi autem cum dicitur quod est Pater
T\ Filii, ergo essentia est Pater Filii. Filii, copulat proprietatemtantum
!"• Contra Magistrum (f) Alexandrum circa subjectum.
 ;

460 LIB. 1. SENTENTIARUM

Patet etiam, qiiod non valet ar- esse nec intelligi sine eo, sicut
,

gumentum primum Praepositivi, nec sine termino, lioc est enim

Pater Filii est essentia, ergo es- esse ejus ergo quocumque modo
;

sentia est Pater Filii per conver- concipiatur, sive adjective, sivo
sionem, quia debet sic converti, substantive, semper includeretur 1
ergo aliquid quod est essentia, est correlativum ut terminus, et ita
Pater Filii; sicut ista Indwiduum : nullo modo potest intelligi ut
est homo, non sio convertitur, ergo absolutum.
homo est individuum, sed sequitur, (Ii) Item, tunc ista esset incon- Atljecti'
vum
ergo aliquid quod est homo, cst grua : Paler Filii est essentia, quiaad- non red
suppositc
individnum. jectivum non substantivatum, non verbo.

Similiter secunda ratio non va- supponit congrue pro subjecto,

let, cum arguitur essentia est : ibi quippe in subjecto determina-

Pater ;aut igitur alicujus, aut tur Pater per Filium ad quem ha-
nuUius. Dicendum, quod non sequi- bet determinatum respectum ; er-
tur propter fallaciam flgurse dicti- go, etc.
onis, quia statim cum additnr, «7/?'- (i) Ideo teneo opinionem Alexan-
cujus vel nullius, aliter copulat quam dri, distinguendo (sicut ipse di-
prius supponebat. Et dicendum stinguit) quod substantive est
est, quod nullius est Pater, id est, vera, adjective falsa.
non alicujus est Pater, et non se- (j) Ad rationes Prsepositivi dico, Ad praepo
silivum.
quitur ex hoc quod non sit Pater quod conversa vera substanti- est
propter figuram dictionis, sed se- ve, adjective incongrua, quia mas-
quitur tantum; ergo non convenit culinum non potest substantivari.
ei proprietas Paternitatis. Ad secundam ejus rationem dico, 18.
Ad2. So
Ideo respondet tertio modo, quod quod essentia est Pater igitur vitur ,

secundurr
hsec est simpliciter falsa : Essentia alicujus, et concedo quod est Filii principale
est Paler quia \y Pater tantum
Filii, sed cum arguitur in ratione prin-
teneturadjective propter rationem cipali si essentia est Pater Filii,
:

prsemissam. ergo Filius est Filius essentise,

Refutat (g) Contra modum ejus dicendi nego consequentiam. Cum proba-
modum di-
cendi arguo sic Quod includitur essen-
: tur per illam consequentiam mu-
Henrici.
tialiter in conceptu alicujus, sicut tuam in relativis, dico quod illa
pars conceptus, non potest ab eo consequentia mutua tenet in illis
excludi sub quocumque modo con- relativis, quse sunt primo relativa.
cipiatur ; si enim sub aliquo modo Tenet etiam in his quae referuntur
concipiatur et illud excludatur, per relationes, si tamen dicantur
tunc ille modus repugnat ratioui formaliter relationes de eis, sicut
Relativum conceptus qui concipitur. Cum
,
si formaliter Socrates est Pater
concipi
nequit sine ergo in conceptu relativi ex hoc Platonis e converso formaliter,
,

correlalive.
quod conceptus relativus, non ut Plato est fllius Socratis; in liis

hoc modo conceptus vel illo, ne- tamen, quse non referuntur primo,
cessario includatur correlativum nec etiam denominantur formali-
ut terminus ejus, quia non potest ter ab ipsis relationibus, sed rela-
 DIST. V. QU.ESTIO I. 461

Quare
)n admit-
tio praedicatur de altero eornm genitum, persona vel subsi-
est
titur per identitatem, non valet conse- stens; sed non seqnitur ulterius,
'ilius est
Filius quentia, qiiia ibi in conseqviente ergo inquantum genitum est ali-
ssentise,
sicut plns significatnr qiiam in antece- quid, accipiendo aliqmd pro essen-
jtur hsec,
jssentia dente, In antecedente enim nota- tia, propter non identitatem for-
est
iterFilii. tur identitas ad aliquid de quo di- malem rationis personalis cum
citur, sed in consequente signiflca- essentia.
tur illud aliud referri ad illud for-
maliter. Cum enim dicitur Fiiius : GOMMENTARIUS.
csl Filius essenlice, ex vi constructi-
21.
onis significatur essenfiam esse (c) Ad argumenla Logica. Hic doctor
proprium correlativum ejus, quod respondel ad argumenta Logica ,
quibus
est Filius, et ita Filium esse for- probat, quod essenlia generet et genere-
maliter Filium essentise antece- ; tur, quse argumenta ponuntur circa prin-
dens autem non signiflcat relati- cipium qucestionis.
onem Paternitatis formaliter con- Ilem, per arqumenta Loqica.
^ Ad pri-
^
^^"1*,^? sunt
prffidicotio-
venire essentise, sed tantum per mum respondet dicens, quod essenlia nes
. , , . , qu£e non
laentitatem, non praedicatur oer se primo
nraedicatur per nrimo de Patre.
Patre, sunt
per se ne-
14. Ad ultimum dico, cum accipis nec formaliter, ut satis supra patuit, quia que
e contra- per acci-
iictoriis genitum inquantum genitum est ullimate abstractum non potest formaliter dens.
cum
itermina- aliquid, nego , nisi aliquid ut ex- praedicari de aliquo supposito. Et cum
tione.
'Ot. supra tendit se ad aliquid, et tunc mi- probatur quod non per accidens, patet
2. q. ult
n.52. nor est falsa; et cum dicis, non littera, quia multse sunt praedicationes,
d. 4. q.
l. ad 3.
est nihil, dico, ut ssepe prsedictum qua3 non sunt per se neque per accidens,
est,quod inter contradictoria est accipiendo per accidens pro praedicato ac-
medium cum \y inquantum, ita quod cidenlali, quod est proprie accidens.
neutrum inest cum inquantxim. Sic- Non enim genus per se prsedicatur de
ut nec homo inquantum homo est differentia, nec sic per accidens ,
quia
albus, neque inquantum homo est neulrum iieulro accidit, nec ambo tertio.
non tamen non sunt duo
albus, Sed est ibi medium extraneum, sive in-
contradictoria complexa simul ferius comprehendens aliud, quod infe-
falsa. Ista enim contradictoria est rius potest dici accidens superiori, id est,
vera Ilomo non inqnanlum homo est extraneum
:
, sed non proprie accidens.
alhns. Ita hic, genitum non inquan- Nec enim rationale accidit animali, nec e
tum genitum est aliquid, quia ra- conlra, nec ambo tertio, puta homini, sic-
tio gignitionis non est formalis ut ununi accidens accidit alteri vel ambo
ratio inhaerentife prfedicati ita tertio rationale ergo se habet ut
,
; medium,
scilicetquod ly inquantum dicat quia extraneatur animali dicilur sic acci-
rationem formalem geniti, licet dere. Simililer inferius hoc modo accidit
genitum in se formaliter sumptum superiori. Inproposito in divinis noii oninia
sit per identitatem essentia. sunt per se eadem, etc. 22.
In
Quid igitur dicetur de genito Ista litlera sic intelligitur, quod in divi- divinis non
^ ^
sunt
inquantum genitum? Potest con- nis non sunt omnia per se eadem, id est, omuiaea-
cedi, quod genitum inquantum fonnaliter; accipitur autem formaliler formaiiter
 ;

m LIB. I. SENTENTIA.RUM

prout praBdlcatum inest subjecto, sicut sensus litter?e est : si subjectum passionis
supra exposui, scilicel vel per modum praedicalur identice de essenlia, et genera-

inhaerentis vel informantis, sed aliquid re (

quod dicitur passio proutesl operatio,

est idem alicui absoluta indeiititale, id ut est in subjecto ) lantum praedicatur de

est, praedicalione identica. Et sic respon- Patre formaliter, non sequitur quod prse-

det argumento, quando dicit: Prsedica- dicelur de essentia idenlice ;

patet, quia

tum quod per se prsedicalur de subjecto, adjeclivum non praedicatur identice de

potest supponere pro eo. Verum esl, si ultimate abstracto, nec formaliter, quia
praedicalur formaliter, ut Socrates est non primo modo, el hoc est quod diclt

homo, ly homo supponit pro Socrate. et Doctor.

si Socrales generet, sequitur, ergo liomo (e) Ad tertium antequam det responsi- Responslo
, .. . Mafjibtri
generat; sed in prsedicatione identica non onem propriam ,
,

adducit responsiones Aiex.

valet, ul hic, Paler est essentia. Nota ta- aliorum. Prima responsio est MagistriP^'7eP'^''-

men, quod Pater hic accipitur substanti- Alexandri quando dicitur E.ssentia est
-"^«e^nib.

ve, scilicet pro paternitate sive pro per- Pater Filii; si Paler accipitur adjective
sona, secus si adjective, ideo essentia est falsa ; si vero substantive est vera, sic

non supponit pro Patre. quod quando dicimus : Es><entia est Pater
Et si arguitur : Paler generat, Pater esl Filii, accipiendo Palrem adjective est
Objectio.
essenlia, ergo essentia generat ;
patet falsa, et consequenlia vera, quia cum S
syllogismus, quia in syllogismo resoluto- dicitur : Essentia est Pater Filii, accipilur

rio oportet extrema conjungi. ly Pater pro generare, ut supra paluit

Responsio
Dico, quod si Paler in minori stat ad- et sic sequitar, quod essentia generat,
jeclive, est falsa, quia ultimate abstra- substanlive vero antecedens est verum,

ctum non potest praedicari identice de sed consequentia non valet.

adjectivo, sic nec e contra, si vero acci- Secunda responsio est Magistri Prsepo- Responsio
'*
'"^P""'
pitur substantive, est fallacia figura} di- sitivi, qui dicit quod ista est simpliciter

ctionis, comnmtando prsedicationem iden- vera, scilicet : Essentia est Pater Filii;

ticam in formalem. tum quia convertens est vera, scilicet

23. (d) Ad secundum respondet Doctor di- Pater Filii est essenlia, ergo et conversa ;
Pater
substan- stinguendo istam : Essentia est Pater, quia tum quia ista simpliciter est vera : Essen-
staative,
et Pater potest accipi adjective vel substan- tia est Pater, aut ergo est Paler alicujus,
adjecLive.
tive ; substantive Pater significat perso- aut nullius ; si nullius, ergo non est Pater;
nam, quse est palernitas, et sic ista est si alicujus, ergo non nisi Filii.

vera : Essentia est Pater, tanlum prsedica- (f) Contra Magistrum Alexandrum ar- 24.

tione identica ; adjective vero Pater si- guitur sic. Hic Doctor adducit rationem, mam
rationem
gnificat proprietatem denominative, quod quam facit Henricus contra Magislrum arguit
Henricus.
est generans vel generare, sicut exponit Aiexandrum, quia Henricus dicit quod ly
Essentia Magister d. 27. quod est idem Patrem Pater tantum tenetur adjective, quoniam
est
Pater gene- esse et genuisse ; et sic negalur isla pro- nomina, quae imponuntur a potentia acti-
ra ns. . . .^ .

positio : Essentia est Pater, quia signincat va et passiva ( ut sunt Magisler, et disci-

Patrem formaliler praedicari de essenlia. pulus ) sumunlur tantum iii significatione

Et hoc modo accipiendo, sensus est, quod adjectiva. Et sensas hujus lilterae stat in

essentia generat vel est generans ;

Quan- hoc : Nomina sumpta a potentia activa

do igitur arguis de subjeclo et passionc ( ut patet a potentia activa generandi

 t)!ST. V. QUyESTIO I. 463

vel a potentia passiva, ut Filius a poten- in hoc : Si enira animal sit de conceplu
tia passiva generandi, et sic de aliis) di- essentiali hominis sub quocumque modo
cuntur adjectiva , el quanto magis sunt concipiatur homo, puta vel sub modo
determinata ad aliud, vel magis respe- concretivo vel absLractivo, si excludatur
ctus est determinatus ad aliud, ut dicendo ipsum aniraal, talis modus repugnabit
Pater Filii, respectus Patris ad Filium est homini; patet, quia modus rei praesup-
magis determinatus, cm situ actu ad Fi- ponit ipsamrem,etsi animal excluditur ab
lium quam respectus Patris absolute, et homine, homo non erit. Sed in conceptu
sic patet ista littera. relativi ex hoc quod conceptus relativus
Et quod dicit de respeotu modi infiniti- (non uthocmodo conceptus velilIo,id est,
vi, quem Grammatic.i dicunt magis sup- non conceptus adjective vel substantive)
ponerequam alios, quia illi dicunt finitam necessario includilur correlativum ut ter-
inclinalionem ad suppositum, ille vero minus ejus, non quod correlativum sit de
infinitam inclinationem ad suppositum. essentia ejus, sedsic debet intelligi, quod
Infinitivus autem et adjectivum in neu- includit essentialiterrespecLum ad corre-
tro genere potius substantivantup quam lativum, et hoc loquendo de definitione
in genere masculino vel feminino. Exem- quidditativa relativi, quse datur per genus
plum de infinitivo, sicut amare potest et differentiam. Si vero de definilione
stare pro prima, secunda et lerlia perso- addilamentali loquamur, tunc correlati-
na, ut ame amare, te mare, et Joannem vum sive absolulum correlativi est de
amare. Alii auteni modi non sunt ita in- conceplu additamentali relativi, ut palet

determinati, ut de indicalivo patet. Et a Doclore in islo primo dist. 30. et per

infinitivum et adjectivum si accipiantur in consequens, Pater quomodocumque acci-
neutro genere , raagis substantivaniur piatur sive adjective sive subsLantive,
quam in masculino vel feminino ; nam semper includit respectum ad correlati-
album magis est indeterminatum, quia vum ut ad terminum, et ita nuUo modo
potest stare pro ligno albo, pro lapide et potest intelligi ut absolutum.
bujusmodi quam Franciscus albus. Simili- (h) Item, tunc ista essei incongrua. Sen-
ter amare absolute magis est indelermi- sus hujus litterse est, quod nunquam ad-
natum, quia pro prima, secunda et terlia jectivum non substantivatum supponil
persona, me autem amare stat tantum pro subjecto, id est, quod non habet ra-
pro prima persona. Sicin proposito est de tionem subjecti, et hoc de rigore sermo-
Patre absolute sumpLo, et de Patre Filii, nis. Et ideo haec erit falsa de rigore ser-
quia ly Paler Filii habet flnitam et ex- monis albus est lignum vel lapis, et
:
liaec
pressam habitudinem, non sic autem cum vera album est lignum vel lapis. Cum er-
ponitur Pater absolute. Et ideo licet Pater go per Henricum Pater Filii, tanLum ha-
possit teneri substantive dicendo, essen- beat rationem adjectivi, et ponitur ut
lia est Pater, non tamen nisi adjective subjectum, haec erit falsa de rigore ser-
dicendo : Essenlia est Pater Filii, et sic monis : Pater Filii esl essentia.

simpliciler ista est falsa : essentia est (i) Ideo teneo opimonem Alexandri. Hic 26

Paler Filii. Doctor dat propriam responsionem, et ^ftf^^

g. (g) Conlra modum ejics dicendi. Ilic concordat cum Magistro Alexandro, et alexandrq.

irobatio
Doclor improbat posiLionem Henrici quoad dicit conformiter, ut ibi exposui.
nrici.
iHum modum dicendi. Et improbalio stat (j) Ad rationes Praepositivi dico, etc.
 464 LIB. r. SEXTENTIARUM
Responsio Ad secundam
ai
(j) ejus ralionem dico. Et albus, sensus esset, quod homo sil causa
raiiones tola responsio slal in hoc : Quando aliquid prsecisa et adaequata quare albedo inest
Prfepositivi
est primo relalivum, ul patet inquanlum homini. Similiter si ista esset vera : homo
pater, erit consequentia mutua cum cor- inquantum homo est non albus, sensus
relativo, ut paler filii paler, ergo filius esset, quod homo esset, causa praecisa et
patris filius ; si eliam relatio conveniat for- adaequala quare albedo non inest ho-
maliter, scilicet vel per informationem vel mini, et sic albedo simphciter repu-
per inhserentiam alicui subjecto, ut pater- gnaret homini. Nec sunt duo conlradicto-
nitas Joanni, tunc est mutuitas relativo- ria complexa simul falsa, cum illa non
rum, ut Joannes est pater Francisci; ergo conlradicant. Sed ista conlradicunt : homo Inter
conlradi-
Franciscus esl filius Joannis. inquantum homo est albus, homo non in- ctoria

In proposito quando dicitur, essentia quantum homo est albus, et ista secunda '^qj^a/tum"

est pater filii, nec essentia est primo re- est vera, ut palel. Sic in proposilo, ista
njg^^^^
lativum, sed esthoc, quod dico pater fitn, est vera : genitum non inquantum genitum
nec etiam ipsa paternitas praedicalur de est aliquid, quia ratio gignitionis non est
essentia formaliter, sed tanlum identice, formalis ralio inhaerentiae praedicati, ita

ideo non sequitur, essentia est pater filii scilicet quod ly inquantum dicat rationera
idenlice ;
ergo filius est filius essentiae, formalem geniti, licet genilum in se for-
non sequitur, nec identice, nec for- maliler sumplum sit per identitatem es-
maliter, quia cum dico , filius est sentia.

filius essentise, necessario sequitur ipsam

esse formaliter correlativum filii, id esl,

quod necessario sequitur ipsam referri ad QU^STIO II.

filium formaliler mediante palernitate ; et

sic paler pr.nedicalur de illa formaliter, Ulrum Filius generetur de subslantia

quod est falsum, ut supra patuit, el sic Patris y

arguitur a prsedicalione identica ad for-

Alensis 1. p. q. 42. m. 4. art.2. D. Thom. 1. p. q. 41.
malem. Nam in ista : essentia est pater art. 3. Richar.l. hlc q. 3. Henr. sum. art. 5. q.
3. D. Bonav. hio art. i q 2. Capreol. q. 1. Gabr*
filii, est pra?dicatio idenlica, et in ista :
q.2.art. 2. Grej,'. q.2. a'-t. l. Vasq. \.p. d. 162.
Suar. 1. part. tract. 3. Vide Scot. 9.
lib. 6. c. 6.
ergo fi'ius est filius essentix, denotalur ex Met. q. 10. H. 13.^« 1. Phi/sic. q. 20. et 6. Ph;/-
sic. q. 1. eti. Duraad. d. 5. q. 2. Mayron. q. 6.
vi sermonis ipsam essentiam esse patrem Baccon. 4. q. 5.

filii formaliter, et per consequens esse

prsedicationem formalem, et sic patet ista Secundo qusero de secunda parie
litlera. distinctionis Utrum" Filius gene- :
Mag. I.
K. L.
Repondet Doctor negando istam : quod retur de substantia Patris? Quod Arg. 1

genitum inquantum genitum sit ali- non, quia 1. de Trin. cap. 6. Tres
quid. Et dicit, quod inter contradictoria personas ex eadem essentia non dicimus ;

est medium cum ly inquantum, ut supra substantia autem videtur unifor-

exposilum est dist. l.jo. 2 q. I. respon- miter se habere ad quamlibet per-
dendo ad argumenta principalia ; nec sonam, ergo nulla persona est de
enim homo inquantum homo est albus, alterius substantia.
Item, constriictio alicujus cum ^rg. 2.
nec inquantum humo est non albus, et

hoc accipiendo ly inquanlum reduplicali- suo genitivo non notat majo

ve, quia si homo inquantum homo esset rem distinctionem constructibi
 ;

DIST. V. QU^STIO. II 465

lium quam prsepositio cum suo SGHOLIUM.

casuali, quando additur eidem con- Ponit opinionem Henrici asserentis Filium
structibili ergo non major distin-
;
generari de subslantia seu de essentia, ut
ctio notatur hic : Filius essenlice Pa- de quasi materia, ad quam accedit opinio

fm, quam FiHus de essenlia Palris Go;Tredi, dicens essentiam generari subje-
ctive seu esse sub.jectum generationis.
sed non conceditur, quod sit Filius
Utrairique opinionem explicat et variis ra-
essentise Patris, quia tunc essen-
tionibus roborat.
tia generaret Filium ; ergo.
?• 3. Item, cum dicitur, Filius est de In ista (a) qusestione dicitur, 2.

substantia Patris, aut ly de notat quod sicut in substantia creata

distinctionem, aut non ; si sic, generabili, aliquid est potentiale,
propositio falsa est, quia essentia quod generationi ut
supponitur
non distinguitur realiter a Filio; materia, et aliquid inductum per
si non, igitur hsec est vera : Pa- generationem ut forma, et ex eis
ter est de essentia Filii, vel de essentia est productum quod est genitum:
Patris, quod non conceditur. ita correspondent proportionali- opinio
posit. Oppositum 15. de Trin. c. 19. Au- ter quasi tria mdivinis consimilia. sum.
a!io
. 1. gustinus tractans illud ad Colos. Persona quippe est quasi compo-^^slet in*^*
Translulit nos in in regnum Filii cliari- situm, et relatio quasi forma, et *^"q. 9.
tatis suce, quod dictum est ait : Filii essentia quasi materia; est igitur ""q^^loj""^"
charilatis suce, nihil aliud est quam Filius genitus de substantia Pa- ^- 1- ^*

Filii substantise suae; ergo est de tris, sicut quasi de materia.

substantia Patris. Istud probatur per rationem Au- Ratioi.

Prseterea, ad hoc est auctoritas gustini contra Maximinum, quse

Auguslini contra Maximinum; et ponitur in littera, Filius enim
ponitur in littera nullo modo ve- : nullo modo de nihilo, neque
est
rum Filium Dei cogitatis, si hunc de negative, ut aliquis dicitur loqui
suhstantia Patris esse negalis. de nihilo, quando non loquitur,
are m- Item, Filiusin creaturis non est, nequc aftirmando ly de nihilo, ut \y
limatis
intum nisi gignatur de substantia Patris, de sit nota materialitatis, vel qua-
paterai
tas. ideo in inanimatis non est pater- si materialitatis, quia nihil non
nitas, nec flliatio, quia generatum potest esse materia alicujus, ne-
est de materia aliena, sicut ignis que affirmando ly t/e, originaliter
generat ignem de materia aeris; sive ordinaliter, id est, post nihil,

ergo non est vera filiatio nisi ubi quos tres modos intelligendi ali-
vera substantia Patris, vel aliquid quid essede nihilo ponit Anselmus,
de substantia Patris est materia Monol. c. 8. Si nullo modo Filius est
respectu Filii sed Filius in divi-
; dc niliilo, ergo de aliquo, ergo cum
nis est vere Filius Patris; ergo de non de quam
de substantia
alio
substantia Patris est tanquam de Patris, patet quod est de substan-
materia. tia Patris.
Et si respondeatur (sicut vi-
(b)

detur Magister respondere in lit-

tera) quod est de substantia Pa-
Tom. IX. 30
 466 LlB. I. SENTENTIARUM

tris, id est, de Patre qni est sub- transmutationem ; et similiter

stantia : forma generis est in potentia ad
Arguitur, quod ista expositio formam differentise, tanquam ad
non sit sufficiens, quia tantum ex- aliquid differens ratione vel in-
ponit de, ut notet rationem prin- tentione ab ipso, et transiens de
cipii originantis vel efflcientis. Et potentia ad actum per transmuta-
posito, quod hoc modo sit de Pa- tionem rationis ; nuUo tali modo
tre, adhuc restat qusestio, utrum divina essentia est in potentia ad
de aliquo vel nihilo, sicut de mate- aliquid, et de ista potentia habet
ria vel de quasi materia et cum ; veritatem medium in argumento,
non sit de nihilo sic, quia hoc mo- quia illa repugnat actui puro. Non
do creatura est de nihilo, ergo de sic est de potentia secundo modo,
aliquo, et stat argumentum. quia de natura formse divinse, in-
Raiio 2. Ad hoc ctiam alducitur auctori- quantum est actus purus, est
tas Augustini 7. de Trinit. cap. 3. etiam quod sit secundo modo in
quod Filitis est sapientia genita vel nata. potentia ad plures respectus.
Si arguitur {c)contraistam posi- Breviter igitur productio divina
tionem, quod actus purus non po- summe differt a productione natu-
test esse quasi materia respectu rali, quia in ista itur per trans-
generationis, quia nullo modo est mutationem ad perfectionem, et
in potentia. ibi distat potentia ab actu in ista ;

Praeterea, per rationem Magistri, autem nequaquam. DifFert etiam

cum una essentia trium perso-
sit ista specialiter a productione na-
narum, generaretur Filius de es- turali, quse est generatio, quia illa
sentia trium. est de imperfecto substantialiter,
Respondent ad primum distin- ista vero est de perfecta substan-
guendo, quod aliquid est in poten- tia, in quo plus convenit cum pro-
tia ad aliquid duobus modis uno : ductione, qu?e est alteratio, quia
modo ad aliquid quod est absolu- in illa subjectum quod est in po-
tum, et differt ab ipso re vel in- tentia secundum quid, est aliquid
tentione, et vadit de potentia ad existens in actu. Sed differt in hoc,
actum per motum, et per trans- quia subjectum in alteratione est
mutationem rei vel rationis. Alio in potentia ad aliquid reale abso-
modo aliquid est in potentia ad lutum realiter differens ab ipsa in ;

aliquid, quod est rationis tantum, productione autem divina nequa-

et differt ab ipso sola ratione,
nunquam vadens per transmuta-
tionem quamcumque de potentia
ad actum, sed semper naturaliter
est conjunctum actui. Primo modo
in creaturis materia est in poten-
tia ad formam tanquamad diffe-
rens re ab ipsa, et transiens de
potentia in actum per
quam, et in hoc divina productio
convenit plus cum productione
speciei ex genere; sed differt, quia
in hac productione, genus est sicut
subjectum et materia, et est in
potentia ad aliquid absolutum ut
ad differentiam, quse tamen sola
intentione differt ab ipso; iiic au-
realem tem subjectum est in potentia ad
 ;

DIST. V. QU^STIO II. 4o7

aliqiiid quod differt

respectiviim, Commentatorem iblcL comm. 8. ei 9.

sereia ab ipso sola ratione. Et ita licet Pro ista opinione adducuntur
^,e"^'ista productio speciei ex genere rationes tales. Illud vere dicitur
ndum" sit magis similis divinaeqnam alia, generari subjective sive esse sub-
in multis tamen differt, quia pro- jectum generationis, quod manet
ductio speciei ex genere procedit idem sub utroque termino gene-
ab esse incompleto ad esse comple- rationis ; essentia autem divina
tum, assumendo complementi de- manet eadem in Patre, et Filio
terminationem per differentiam, ergo ipsa erit vere subjectum
ut secundum aliud et aliud reale ipsius.
descendat in aliam et aliam spe- Confirmatur ratio, quia in eo-
ciem, et erit tantum genus unum dem est terminus et transmutatio,
commune secundum rationem. In sicut dispositio et forma ad quam
productione autem divina, subje- disponit; ergo cum in essentia sit
ctum non est aliquid incompletum relatio, qure est quasi terminus
determinatum perassumptam pro- generationis, in ipsa etiam erit
prietatem, sed unum idem re
et ipsa genei'atio.
singulare totaliter habet esse per Prseterea, omni potentise activse i. Coei.

productionem in diversis proprie- correspondet aliqua potentia pas- piat et3.

tatibus relativis, quod est commu-
ne non secundum rationem, sed
secundum communicationem.
Ad secundum dicitur, quod non
est de substantia inquantum est
siva ergo lecunditati Patris quasi
; Aoima.
activse correspondet aliqua poten-
tia quasi passiva, de qua potest
producere.
UUimo arguitur sic Si ignis :

trium, sed ut est Patris substantia. generaret ignem de substantia

4. Huic opinioni (d) additur ab aliis, sua, adhuc substantia ignis gene-
"r2cn°^'quod essentia divina dicitur gene- rantis ita esset in potentia ad for-

^^lf rari subjective, quod enim subjici- mam ignis generandi, sicut modo
tur generationi, potest dici subje- est materia aliena de qua genera-
ctive generari, per Philosophum tur. Sicigiturin proposito, essen-
5. Physic. ubi arguit, quod gene- tia Patris de qua Pater generat.
ratio non est motus, per hoc erit quasi materia respectu gene-
argumentum, quod movctur est, quod rationis.
genemtur non esl; ergo quod genercUur,
non movetur. Accipit autem quod GOMMENTARIUS.
movetur pro subjecto motus, non
pro termino. Si enim acciperet (a) In ista quxstione. Hic recitatur primo 1.

quod generatur pro termino genera- opinio Henrici in summa arl. 54. quaest. 3.

tionis, non pro subjecto, argumen- et in quodl. 8. qusest. 9. quae opinio ut

tum non valeret, quia dum motus clarius iiiLelligMlur resolvilur in dicla.

est, terminus motus non est, ei-go Primum, in substanlia creala generabili
oportet quod accipint ibi quod ge- sunt Iria, scilicet maleria qu?e subjicilur
neraiur pro eo quod subjicitur generationi, el forma inducla per gene-
generationi. Idem probatur per ralionem in maleria, et compositum resul-
 468 LIB. I. SENTENTIARUM
tans ex materia et forma, et lioc diclum leria, cum sit una Irium personarum, quia
Doctor non improbnt. tunc FiUus generaretur de essentia ut
Secundum, quod persona divina, pula trium.
Filiu3, est quasi composita, quia includit Respondet ad primum per ahqua dicla. Dictum 1

essentiam quasi materiam, et relationem Primum, in creaturis materia est in poten-

quasi formani ; el sic Filius dicitur genitus liii ad formam tanquam ad differens re,

de substantia Palris, siout de quasi mate- et transiens de potentia in actum per

ria, supple, ut quasi recepliva proprieta- realem transmulationem, sicut materia
lis Filii ; sicut etiam dicimus quod ignis hgni realiter transniulatur de forma ligni
est genitus de maleria ligni, quia forma ad fjrmam ignis, quae forma ignis realiler

ignis recipitur in tali materia. Et probat dislinguilur a tali materia, et in hoc bene
Henricus per Auguslinum contra Maximi- dicit.

num, scilicet quod Filius sit genitus de Secundum diclura : Forma generis est Secundum.

subslantia Patiis ul de quasi maleria, et in potentia ad formam differentise, lan-

arguit sic : Filius nullo modo est de nihi- quam ad aliquid differens ralione vel

lo, neque ncgalive, ut cum quis dicilur inlenlione, et transiens de potentia ad

loqui de niliilo, quando scilicet nihil aclum per transmulationem rationis. Et
loquitur ; neque affirmalive,ut ly nihU sit sic animal in communi differt tanlum
nota materialitatis, quia nihil non polest ratione a ralionali, et est in potentia ad

esse maleria alicujus, quia materia est illud, sicut delerminabile ad determinati-
ens positivum ; neque affirmando ly de vum ; ei quoad hoc, quod animal tantum
originaliter sive ordinaliter, id est, post ratione differat a rationali, non lenetur a

nihil, ila quod ly nihil prascedat durati- Doctore.

one, modo Filius habet esse ab seterno. Tertium dictum : Essentia divina non
Terlium, i

IIos tres modos ponit Anselmus Monol. est in potenlia ad aliquid, puta ad filiati-

cap. 8. si ergo Filius nullo modo est de onem primo modo ; tum quia non differt

nihilo ; ergo esl de aliquo, ergo de essen- re a filiatione; tum quia essenlia non di-

tia, quia non videtur posse aliud assi- stat ab actu.

gnari, et hoc dictum Doctor absolute im- Quartum dictum : Productio divina dif- Quartum.
probat. fert a productione nalurali, quia in pro-

?. (b) Et si respondealur sicut videtur Ma- ductione naturali, polentia sive materia
gister, etc. Dicit Ilenricus, quod ista expo- distat ab actu et vere Iransmutatur de
silio non esl sufficiens, quia lantum expo- uno in aliud, non sic essentia divina tran-

nil de ut notat rationem principii originan- smutatur, nec dislat ab actu. Differt se-

tis; et posito quod hoc modo sit de cundo, quia in productione naturali tran-
Patre, ut supple de principio originalivo, situr de imperfecto,. puta de materia ad
adhuc restat qusestio, utrum sil de aliquo perfectum, pula ad formam. Sed in gene-

vel nihilo, sicut de materia vel quasi ma- ratione divina transitur de perfectissimo,

teria. quia de essentia divina.

(c) Si arguitur contra istam positionem, Quinlum dictum : Productio divina plus Quintuin

actus purus non potest esse quasi materia convenit cum productione speciei ex ge-

respectu generationis, sed essentia divina nere, sed differt, quia in hac productione
est hujusmodi. Et secundo per rationem speciei genus est sicut subjectum et mate-

Magistri, quod essentia non sit quasi ma- ria, et est in potentia adaliquid absolulum
 DIST. V. QU^SriO II. 4o9

ut ad differenliam, sicul animal ad ra- quod ex hoc motus dicitur differre a

tionaie, quoe tamen sola inlenlione diffe- generatione, quia subjectum motus est

runl, scilicet genus et differentia. Sed ens in actu completo ; subjectum vero
in productione divina, essenlia est lanlum generationis est ens in potenlia sive ens
in potenlia ad aliquid respectivum diffe- in actu incompleto, ergo sequitur, quod
rens ab illo sola ralione. materia generatur subjective, quia est
:tumsex- Sexlum dictum est, quod produclio subjectum generalionis. Quare autem
speciei ex genere in muUis differt a pro- accipiatur pro subjecto generationis in

ductione divina ; tum quia produclio argumento Philosophi et non pro termino,
speciei procedit ab esse incomplelo ad esse patel, quia si acciperetur tantum pro ter-
complelum, sicut ab animali ad rationale ;
mino generationis, argumentum non va-
lum quia secundum aliam et aliam diffe- leret, quia dicit, quod movetur est; si enim
renliam realem descendit ad species, qicod movetur acciperetur pro termino
licel genus sit tanlum unum commune motus, patet quod talis lerminus dum
secundum rationem. In productione vero motus sit, non est, cum per motum acqui-

divina essentia non est aliquid incDmple- ratur, ergo ly quod movetur diQ,c\\)\\.\xv \)vo

tum determinatum per proprietalem ; sed subjecto motus. Sicut ergo in generatione
unum et idem re singulare totaliler habet naturali materia dicitur generari subjecti-

esse per productionem in diversis pro- ve, quia est subjeclum generationis, sic
prietalibus relalivis, quod est commune essenlia divina dicitur generari subjecli-
non secundum rationem, sed secundum ve, quia est subjectum generationis, et

communicationem. Et sic ullimate Ilenri- sic habet rationem quasi materise. Et quod
cus respondet, quod Filius non est de dicatur sic generari subjective, probalur
substantia inquantum est trium, sed ut primo : Illud est subjectum generationis,
est substantia Palris, et sic patet positio quod manet idem sub utroque termino
Henrici quam Doctor intendil improbare, generationis ; essentia divina manet ea-
principaliter quantum ad hoc quod dicit, dem in Patre et Filio ; ergo, elc.
quod Filius est de substantia Patris, ul de Secundo, quia in eodem est terminus
quasi maleria vel quasi polentia, quse im- et transmutalio, patet in generatione na-
probatio infra palet. turali in qua maleria est subjectum for-

4. (d)' Huic opinioni additur ab aliis. Ilic mae, quse est terminus formalis generati-
)ffr,opi- ^

nio. recitatur opinio GoftVedi Quodl. 9. qui onis. Et etiam est subjectum transmula-
dicit quod essenlia divina in generatione tioriis, patet, quia transmutatio denominat
Filii habet rationem quasi materiaB, cum maleriam, dicimus enim quod materia
'
dicJilur subjective generari ;
quam opini- transnmlatur de uno in aliud ; cum ergo
onem, probat primo per argumentum filialio, qure est terminus generationis

Philosophi 5. Physic. text. comm. 8. ubi Filii, sit in essentia, sequitur quod gene-

arguit quod generatio non est motus per ratio quae est ad talem lerminum, eril in
essenlia et denominabit illam ; ergo erit
hoc argumentum.
subjectum generationis, et quod esl sub-
Quod movetur est, id est, quod est sub-
jectum generationis, generalur subjective.
jeclum motus, est ens in actu completo, Tertio : Omni polentix activee corre-
guod generatur non esl, id est, subjectum spondet, etc.
generationis non est in actu completo ;
Quarto et ultimo : Si ignis generarel
ergo quod generalur non movetur, id est, ignem, etc.
 470 LIB. I. SENTENTIAUUM
SCHOLIUM. aiitem non, ergo si relatio esset
I
formalis terminus productionis,
Refutat sententiam Henrici et Goflfredi persona non haberet essentiam
asserentium, essentiam esse quasi materiam
per prodnctionem. i
vel subjectum generationis. Primo, quia est Text.
Secundo (c), quia in creaturis
terminus formalis generationis, quod multis conim. 14 1

probat. Secundo, si Filius generatur de natura est terminus formalis ge-

essentia ut de quasi materia, ergo supponi- nerationis, non autem proprietas
tur ut omnino absoluta, et in tribus vel ut individualis vel hypostatica, sicut
in uno aliquo supposilo, et neutrum dicen- patet 2. Physic. ubi dicitur quod
dum. Tertio, in Patre esset relatio realis,
generatio est naturalis, quia est
prior relatione ad Filium. Quarto, prima
effectiva se sola causat, ut in creatione sine
via naturam, scilicet in for-
in

concursu materise ; ergo idem de priina pro- mam natura igitur sive essentia,
;

ductiva, quia hoc est perfectionis. Quinto, est per se terminus generationis,
essentia secundum ipsos, non est quasi ma- et non nisi terminus formalis.
teria spirationis.
Tertio quia alias ista genera-
(d),

tio non esset univoca, quia ratio

Reproba- Contra (a) istam opinionem ar- formalis termini ejus, non esset
lur
opinio guo primo sic Essentia est for-
:
ratio convenientise generantiscum
Goffr.
malis terminus productionis; igi- genito. Oonsequens est inconve-
tur non quasi materia. Probatio niens, sicut tangetur dist. 7.

antecedentis, Joan. 10. Paier, quod Similiter (e) non esset ista
alias 6.

dedit mihi, majus esl omnibus ; majus productio generatio, sed magis
autem omni^ius non est, nisi ali- esset mutatio ad relationem. quia
quid infinitum, hoc non est nisi productio ponitur in genere vel
essentia, ergo illam dedit. Hoc in specie ex suo termino formali,
etiamvult Augustinus 15. de Trin. sicut patet ex 5. Physic. sicut al- Text, com
4. et 5.
c. 26. Sicut Filio, (inquit) prwstat teratio ponitur in genere qualita-
Essentia
est
terminus
essenliam sine inilio tcmporis, sine ulla tis, quia ibi est forma accidenta-
formalis mutahilitate naturoi de Patre generatio, lis, quse est formalis terminus
generatio-
nis. ita Spirilui sancto prcestat essentiam sine alterationis ergo si formalis
;

ullo initio temporis, sine ulla mulabili- terminus hujus productionis es-
tate naturce de utroque processio. Non set rclatio, ista productio pone-
autem conceditur formam aliquam retur in genere rehationis et non
dari producto sive communicari esset generatio. Probo (f) conse-
vel prsestari per generationem, quentiam primi Enthymematis :

nisi illa forma communicata sit PrimO; quia illud quod est mate-
formalis terminus talis producti- ria iu generatione, est in potentia
Probatur etiam
onis. illud antece- ad terminum formalem, et quod
dens per rationem : est quasi materia, est quasi po-
Primo quia nuUa entitas for-
(b), tentia essentia nec vere, nec
;

maliter infinita simpliciter perfe- quasi est in potentia ad seipsam,

ctiortermino formali productionis ergo, etc.
habetur per productionem ; essen- Similiterprobatur (g) eadem
tia est formaliter inflnita, relatio consequentia, quia una persona
 ;

DIST. V. QU^STIO II 471

tantuni nno modo habendi habet in intellectu qnod est essc

ejns
essentiam, saltem istis duobus in qno includatnr habere illud
modis non habet eam, scilicet iit qnod est in eo, et per consequens
terminum formalem productionis, esse formaliter per ipsum ergo ;

et cum hoc, ut quasi materiam si essentia nt est in Patre, sit, de

et subjectum generationis. Pro- qua Filius generatur, et per im-
batio istius, quia si haberet eam pressionem, secundnm eos sequi-
ex vi prodnctionis ut terminum tur, quod ipsa ut in Patre erit
formalem, haberet eam circum- illud in qno notitia genita impri-
scripto omni alio modo ergo ; mitur, et ita essentia ut in Patre
non habet eam ut quasi mate- erit formaliter verbum sive no-
riam subjectam generationi, non scens notitia genita, quod est
enim habet Deitatem aliquo mo- inconveniens. Si autem essentia
do, quo circumscripto haberet ut in alia snbsistentia a Patre
eam perfecte, et esset verus Deus. est de qna generatur Filius, et
Videtur etiam sequi, quod haberet inquantnm est de qua prsecedit
bis essentiam, et per consequens aliquo modo terminum generati-
quod sit bis Deus, (quia habere onis; ergo ante terminum gene-
essentiam est esse Deum,) et qnod rationis sunt dnse subsistenti;r,
habeat prius eam naturaliter qnod est inconveniens.
quam habeat eam, si ratio quasi Si autem dicas (i), ut est de qua
materlse prsecedit aliquo modo generatur Filius, nnllam habet
rationem formalem termini ge- existentiam in persona, sicut et
nerationis. materia inquantum est de qua
Item, secundo (h) essentise, ut de generatur genitum non habet esse
ea generatur necesse est
Filius, in aliqno supposito, sed tantum
assignare aliquod esse, qnia prin- habet esse in potentia in supposito
cipiare aliqnod vernm ens in quo- generando. Hoc nihil est, quia (ut
cumque genere principii non con- dictum est) principianti realiter
venit alicui nisi realiter enti aliqnod ens in quocumqne genere
qusero, quod convenit essen-
esse principii oportet tribnere aliquod
tise, ut ipsa est de quo per im- reale esse, et ideo materise ut prin-
pressionem generatnr Filins? Ant cipiat compositum, licet sibi non
prsecise esse ad se esse, scilicet competat esse compositi, quod est
quod est essentise ut essentia, et ejus participative, tamen conve-
tunc Filius est de essentia ut es- nit sibi esse suum proprium, quod
sentia et hoc modo est trinm
; esse est prins naturaliter qnam sit
personarum. Ant ut convenit sibi pars compositi. Ita igitnr hic
esse in aliqua subsistentia, et tunc oportet essentise, inquantnm est
quaero in qua? Aut in ingenita, de qua generatnr Filius, dare esse
et sic cum in intellectu ejus qnod vel in snpposito, vel esse essentise
est esse de qno aliquid prodnci- secnndum se, et sic stat argn-
tur, inclndatnr hoc quod est esse mentum.
illud in qno forma inducitur, et Si dicatur (k) aliter, quod in-
 472 LIB. I. SENTENTIAUUM
qiiantum est Patris, est illiid de Ilem, isl.i respectus activi ad passivum ADDITIO.
Sic
quo generatur Filiiis, et tamcn ct ejusdem ad jjroducfum, non omnino in origina-
li,
per gonerationem inqnantiim qiia- ex oiquo conveniunt activo, nec ille re- sed non
manu
si actu informatur notitia genita, spectus ad productum esl prior ; ergo propria.

est actu aUerius suppositi, hoc est posterior. Antecedens hujus Enthy-
improbatum argumento,
est in mematis quantum ad utramque partem
quia in intellectu ejus quod est simul probatur, quia activum agit in
esse de quo per impressionem passivum se solo in ratione causce, ncc
includitur esse in quo, et ita esse producit productum nisi alio concur-
formaliter tale secundum impres- rente in ratione concausantis.
sum illud. Et omnino neges prioritatem
si

Similiter tunc communicatio

(1), respectus ad respectum, non potes
essentiae alteri supposito prsece- negare, quin
necessario sit re-
deret secundum intellectum pro- spectus activi ad passivum non
ductionem, ita quod communicatio posterior respectu utriusque ad
non fieret per productionem, sed productum igitur si in Patre est
;

fieret quasi ante terminum produ- fecunditas activa, et aliquid quasi

ctionis, sicut illud quod est quasi materia concurrens ad produ-
materia generationis, prseintelli- ctum, prior est respectus Patris
gitur aliquo modo ipsi termino. ut productivi ad illud quasi ma-
Similiter (m) licet aliquid quod teriam, quam
utriusque eorum
sit

non est de se alicujus suppositi ad Filium, aut saltem erit ne-

in actu, per generationem flat cessario concomitans. Et ex hoc Res non
praeexigit
actu alicujus suppositi, sicut ma- ultra, cum res non praeexigat na- ens
rationis.
teria, quse non est alicujus sup- turaliter, nec necessario simili-
positi, flt per generationem ali- ter requirat illud quod est prse-
quid suppositi, tamen quod illud cise ens rationis, sequitur quod
quod est unius suppositi flat al- ista relatio quse naturaliter prse-
terius suppositi prsecise, per hoc exigitur, quasi activi ad passi-
quod est materia, videtur impos- vum, sit realis, et ita in Patre
sibile absque actione quse flt ad erit relatio realis prior relatione
ipsum. ejus ad Filium, vel saltem alia
9. Prseterea tertio (n), quando ad ab illa, quod videtur inconve-
productionem eff^ectus concurrunt niens.
activum et passivum, prior est na- Item quarto ad principale : Po- PerfectuiB
agens
turaliter respectus activi ad pas- tentia prima causativa effectiva non petit
maleriam.
sivum quam utriusque ad produ- se sola elTective causat, exclu-
ctum. Probatio hujus, quia opor- dcndo omnem
aliam causam ejus-
tet causas diversas ejusdem prius dein generis, et alterius generis
naturaliter approximari ad invi- in ratione causse mateiialis. Et
cem quam producant eff^ectum, ratio est, quia causalitas causse
et patet per exemplum de igne materialis non dicit perfectionem
calefactivo, et ligno calefactibili, simpliciter, et ideo licet reductio
et calore genito. flat ad aliquod principium in illo

I
 ; ;;

DIST. V. QU^STIO II. 473

genere, illiid t?nien rion est sim- Patris et Filii, sicut concedit
pliciter primiim, sed totum illiid Filium esse de substantia Pa-
genus reducitur ad aliquod tris. Et simili modo relatio
primum in alio genere, quod vSpiritus sancti est in Deitate,
non includit imperfectionem, pu- sicut relatio Filii, sed essentia
ta ad genere effl-
aliquid in non se habet respectu relationis
cientis. Patet etiam hoc antece- Spiritus sancti, quasi materia re-
dens per hoc, quod potentia cren- ceptivaejus, ut videtur secundum
tiva per se sine alio principio istam opinionem, quia ponit Ver-
materiali producit productum. bum generari per imprcssionem
Ex hoc infertur a simili, quod in illud de quo gignitur Spiritum ;

productiva potentia prima seipsa sanctum autem quasi per expres-

sola producit, et sine alio prin- sionem, vel ex sufflatione sui de
cipio productivo concurrente, et voluntate formata de qua pi'o-
ita sine alio quasi materia; si- ducitur. Quod enim producitur
milis enim ratio videtur de prin- per expulsionem de aliquo, non
cipio productivo et creativo, quia habet illud de quo pro materia
si poneretur aliquod principium in productione sui, quia omnis
quasi materiale, non esset inquan- materia cujuscumque producti-
tum tale est, summse perfectionis, onis et producti est in qua re-
et ita viderctur reducendum in cipitur forina producti, quod non
ratione principii ad principium est in expulsione de illo; igitur
productivum active. Spiritus sanctus non est de nihilo,
DDirio ^^ arguatur, quod omnis causalitas nec tamen de aliquo sicut de
^[^ secundce causce rcducitur ad consimilem quasi materia suse productionis
antiquo
[•iginali. cciuscditatem in prima causa, sicut effi- igitnr propter hoc quod est Filium
ciens ad Deum ut ad primum efficiens, non esse de nihilo, vel relationem
et finis etiam ad Deum ut ad ultimum ejus fundari in essentia, non opor-
finem, et forma ad excmplar sive ideam tet essentiam, ut est de qua Filius
in Deo ; ergo ita erit de causa matericdi. generatur, esse quasi materiam
Respondeo quod non esl simile, quia respectu generationis Filii.
materia includit imper fectionem ,
quia Item ad idem, Filium esse de suhstan- ADDITIO.
scmper est ei annexa privatio^ el idco tia Palris nccessario requiritur ad hanc
per se a nullo ponebatur principium generationem ,
quantum ad existentiam
unde Theologia, quce est de Deo sivc realem generationis, sed ad, istam exi-
naturalis sive supernaturalis, non de- slentiam non necessario requiritur sub-
terminat de causa materiali secundum stantiam Patris esse quasi materiam
Commentatorem 1. Physic. comm. 1. ergo, etc. Patet major per Augustinum
10. Item quinto secundum Augusti- contrn Maximinum, nullo modo veruni
num contra Maximinum lib. 3. Dei Filium cogilatis, si hunc csse de
C. 15. Spiritus sanctus non est de 7iihilo, substantia Patris negatis. Probatur mi-
sed inde est unde procedit. Ita igitur nor : Nullum ens pra^cise rafionis ne-
concedit Spiritum sanctum non cessario requiritur ad hanc generationem
esse de nihilo, sed dc substantia ut existentem, substantiam Patris esse
 .

47t LIB. I. SENTENTIARUM

qnasi materiam prcecise dicit ens rati- COMMENTARIUS.
onis circa substantiam, alinquin circum-
scripta negotiatione intellectus erit ex se (a) Contra istam opinionem. Hic Do- 6.
., Improbatio
e
quasi mafcria; ergo vel materia realitcr, . .

ctor improbat
, . . .

opmionem Ilenrici
i r^
et Gof- Henrici et
°'''' ''
vel similitudo realis ad maleriam. fredi, in Iioc quod dicunt Filium gene-
ffem, nihil convenit illi essentice in rari de essenlia ut de quasi materia.
quo materia distinguifur a forma, sed Et pro intelligentia antecedentis est
quodlihef conveniens sibi, vel est pro- notandum, quod in composito ex ma-
prium formce, vel commune formce et teria et forma semper sunt tria, scilicet j„
materiw; ergo in nullo erit ila quasi maleria quae est receptiva formse P^^l^is ;
^^^P^^^tli
materia sicut quasi forma. Antecedens partis informans materiam quse sunt
et forma
tria.
patet, quia esse idem in generante et dicitur terminus formalis generalionis
genito, non esf proprium materice, imo compositi ; et compositum sive forma to-

anima est eaclem in corde generanfe et tius, resuUans ex materia et forma. Et

parte genita; materia mmquam est ea- in tali composito nunquam materia est

dem in causatis, quia sufficienler aclua- terminus formalis productionis, patet,

tur per imicam formcmi ; in propagcmte quia terminus formalis proprie ante pro- \
materia geniti fuit cdiquid, sed non fuit ductionem in erealuris nullum esse ha-
materia suh forma propagantis. Non bet, sed habet esse per productionem
enim quia eadem cst maferia generafi agentis, et quomodo dicalur habere esse,
et corrupfi, ideo est eadem genercmtis et vide Doctorem in 2. dist. 27. Materia
geniti. vero prsesupponilur ipsi productioni ; er-
Item, inccmtpossibilia simpliciter non go materia non erit terminus for-
possunt esse actus simpliciter ejusdem, malis productionis, et hoc in composito
hene tamen potest esse id.em actus in- producto, quod dico propler creationem,
compossibilium, sicut anima partium or- quia ipsa est terminus formalis creali-
ganicarum, lioc est contra relationem onis, ut patet a Doctore in 2. d. 12. g. 2.

accidentem essentice. sed in composito productio ipsa praecedit

Item, composilum per hoc constituitur, productionem. El hoc est, quod Doctor
quod potentiale actuatur actu compositi inlendil inferre, quia ex quo essenlia

et determinatur ; igitur essenlia refe- divina est lerniinus formalis producli-

retur et determinabitur onis Filii, ipsa non polerit esse materia

Confirmatur, quia sicut qualitas non vel quasi maleria produclionis Filii,

est actus cdicujus nisi secundum quod sieut Doclor probal. Probat ergo ante-
actuatum est quale, ita relafio mdlius cedens ( scilicet quod essentia sit for-

est actus nisi secundum quod aliquid malis terminus generalionis Filii) duabus
ipsa refertur, essentia non refertur. auctoritalibus, quae sunt clare in littera.

Item, iUa ralio qum estin terfia dubi- (b) Deinde probat ralione. Prwio, quia
tatione in fme, quod suppositum dicere- nulla entitas formaliter, etc. Ratio stat

tur relatum sccundum illud fundamen- in hoe, quia ex quo in productione

tum, sicut secundum deitatem Pater est oporlet assignare terminum forma-

similis Filio, tamen hcec relatio non lem productionis , sequitur quod eum
fundamenti, ut formalifer in Filio lanlum sit essentia, et proprietas
est actus
distincta secundum te,
est

respectu generationis Filii, oporlet as- f

 DIST. V. QU^STIO II. 475

signare terminum formalem ; aut ergo sed tantum forma parlis, et nihilominus
talis terminus erit essenlia, et sic habe- forma totius habetur per eamdem pro-

tur intentum ; aut eril relatio, quae di- ductionem.

citur proprietas Filii. Contra, quia ter- Dico, quod forma tolius in creaturis

minus formalis productionis est perfe- resultat ex partibus, et perfectio ejus

ctissimum, quod per productionem ha- principaliter est a forma partis ; et si

belur, et sic stat ratio Doctoris. forma partis non esset perfeclior omni
Et ut clarius inlelligatur ista ratio, est eo quod pertinet ad productum, nun-
notandum quod producens oplime dispo- quam in taU productione haberetur ;
mo-
situm, per productionem suam semper do cum e&sentia divina sit tota perfe-

intendit inducere nobiliorem formam ctio Filii producli, et ipsa non est pro-

quam potest, maxime quando principium ducta sicut forma lotius, ergo si non esset
formale producendi est perfectum. Per- terminus formalis generationis Filii, nun-
fectissimum ergo, quod habetur per pro- quam per hanc generationem haberi
ductionem illam, erit terminus formalis, possil, et sic palet isla prima ratio.

patet, quia ex illo et materia resullat (c) Secundo probalur idem anlecedens,
tola perfectio producti, sed principaliter quia in crealuris nalura est terminus
resultat a termino formali , et quanlo formalis generationis, etc. Pro intelligenlia
terminus formahs est nobiUor, tanto pro- hujus rationis nota, quod sicui d. 3. q. 6.

ductum erit nobilius. Si ergo producens, hujus, Doclor dixit, quod natura est ra-

per productionem inlendit perfeclum lio formaUs agendi, et non singularitas

productum, et perfeclio ipsius producli qu3e est condilio agenlis (acliones enim
est principaliter a termino formali ; ergo sunl suppositorum vel singularium) sic
si terminus formalis illius productionis pariformiler in enle producto, ralio for-
non essel perfeclior omni aho in tali malis terminandi produclionem, erit na-
producto existenle, nunquam per talem tura ; et singularilas vel ralio hyposla-
productionem haberet esse in tali pro- tica, erit tantum condilio producli, quia
ducto. Si ergo essentia divina cum sit actiones sunt circa singularia, ut palet
unica simplicissima et formaliter infinila m prooemio Metaphysicse, et talis natura
in produciione Filii non sit terminusfor- erit erminus formaUs produclionis, quia
malis, (maxime cum Pater per lalem pro- generalio dicilur naturaUs, quia via in
ductionem intendat producere personam naluram; totum autem productum non
omnino sibi similem in perfectione, et diciiur terminus formalis, sed terminus
tota perfectio producLi est principaliter lotalis et adaequalus iUius productionis.
a termino formali produclionis ; imo in Cum ergo essenUa divina una cum intelle-
divinis tola perfectio producti est ab es- ctu divino sil in Patre ratio formalis pro-
Memoria
senlia divina), sequitur quod per talem ducendi Filiuni, el paternilas in Patre sit secunda
est ratio
productionem nunquam erit in Filio, nec condilio producentis, quia produclio est formalis
terminaadi
per aliam, quia respeclu Filii tantum est supposili ; ergo ipsa meinoria fecunda geueratio-
una productio, et illa sola productione eril ratio formalis terminandi generatio- nem
Filii.
omnia communicantur Filio. nem FUii, el filiatio erit tanlum conditio
Si objicialur : Nonne in creaturis for- producti. Et est sensus : Sicut produ-
ma totius est nobilior forma partis ? et cens ut quod semper est suppositum, et
tamen ipsa non esl terminus formalis, ralio formaUs producendi abstrahit a
 476 LIR. 1. SENTENTIAHUM
ralione fonnali supposili, sic produclum relatio, ista productio poneretur in gene-
ut quod erit supposiluni, el terminus re Uelalionis, et non essel generatio.
formalis productionis passivae abstrahet (f) Probo consequenliam primi enlhy- 10.
„ ,. Essentia
a ralione lormali suppositi. memalis. IIic probaL consequenliam, sci- divina

Ratio con-
(d) rer^/oprobaturidemanlecedens.g^im licet quod si essenlia divina est termi- „us
veniendi alias isla generalio non esset univoca, elc. nus formalis generationis ; ergo essentia genTi^atiO'
univoce.
Pro clariori inlelligenlia hujus est scien- divina in generatione Filii non esl ma- "g*'

dum, quod ratio suppositi nunquam est teria, nec quasi materia, nec potenlia,
"°"eria"'
ratio formalis conveniendi univoce cum nec quasi potentia, quod enim est quasi "''c ^'.'»«1

alia ratione suppositi, cum istse raliones materia, est quasi potentia, supple rece-
sint primo diversse, sed ratio convenien- ptiva. Sed essentia in generatione Filii,

tiae est natura in supposito, sicul Fran- nec vere, nec quasi, est potentia rece-
clscus produclus convenit univoce cum ptiva, quia tunc idem reciperet seipsum,
Joanno, quia natura in ipso est ralio palel ; dicimus enim, quod in composi-
convenientise realis cum nalura Joannis. to naturali materia est in potentia rece-
Cum ergo palernitas et fihatio in divinis ptiva formse partis, quse esl terminus
secundum communem sint raliones hy- formalis produclionis; cum ergo essentia
postaticae, erunt primo diversa ; ergo in divina sit terminus formalis generalionis,
nullo quiddilative convenientia realiler, ut probatum est, si ex alia parte in tali

ergo Pater et Filius conveniunl univoce generatione esset materia vel quasi mate-
per naturam divinam in qua sunt idem, ria, tunc esset potentia receptiva vel quasi
et sicut ratio formalis producendi est receptiva termini formalis, qui est essen-
ralio formalis convenientise producentis ti^. et sic idem reciperet seipsum, quod
cum produclo, ita terminus formalis non est intelligibile.

productionis passivse in ipso producto, (g) Simililer probalur eadem conse- Noia.

eril ratio formalis convenienliae producli quentia, et ratio stal in hoc : Sicul in
cum producente ; ergo filialio non erit composito creato impossibile est haberi
terminus formalis generalionis Filii, sicut aliquod pertinens ad esse ejus duplici
nec paternitas ratio formahs producendi modo habendi, ut patet, quia in ipso
Filium. est forma et mnteria ; forma tanlum
(e) Quarlo et ultimo probalur idem habetur ul lerminus formalis, et non
anlecedens. Et ralio est ibi : Similiter habetur ut materia receptiva illius ter-
alias non esset ista productio gene- mini, quia tunc idem reciperetur in se ;

ralio^ sed magis esset mutatio ad el materia ibi lantum habetur ut subje-
relationem, quia produclio ponitur in ge- ctum terraini fornialis, et non ut termi-
nere vel in specie ex suo termino nus formalis, quia tunc praesupponeret in

formali, sicut patet ex 5. Physic. text. tali composito aliam materiam receplivam,
com. 4. ubi sic habetur : Transmutalio vel eadem maleria reciperetur in se, sic

enim magis nomi^iatur ab ilto ad quod in persona divina consliluta ex essentia et

esl motus, quam ab illo ex quo est mo- prf)prietate, eadem essentia non habelur
tus, et ideo corruptio est transmutatio ad duplici modo habendi. Si ergo essentia
non ens, el generatio est transmutatio ad divina est quasi inateria, el est lerminus
ens : hoc idem Gomni. ibi ; ergo si ter- formalis generaLionis ; vel ergO recipe-
minus formalis hujus productionis esset ret se, vel ut terminus formalis recipe-
 DIST. V. QU^STIO II. 477

retur in alia maleria, et sic patet mani- producitur, id est, cui convenit esse
feste impossibile ipsam essenliam posse principium materiale ipsius producti iu-
liaberi in Filio, islo duplici modo, scili- cludilur in inteilectu ejus, id est, qu)d
cet ut quasi maleria, et ut lerminus includitur quidditalive lioc, quod est

formalis Imo videretur sequi, quod Filius esse illud in quo forma inducitur, id est,
bis haberet essentiam, et per consequens lale ens quod est receplivum formae.

quod sil bis Deus, quia liabere essen- Et tota senlentia est : Illud quod est

tiam est esse Deum, et quod habeat materia vel quasi maleria in generalio-
prius eam naturaliter quam habeat eam, ne, quiddilalive includit ipsum esse rece-

si ratio quasi materia praecedil aliquo ptivum formae, quae est terminus furma-
modo rstionem formalem termini gene- lis generationis, et includil etiam in in-

rationis, et sic patet ista ratio. tellectu suo, id est, quidditative includit,
ii.
(Ii) Ilem secundo, essentiae ut de ea ge- quod si est receptivum furmaj, quod
nevatur Filius, elc. Isla ratio intelligitur habeat illam in se formaliter; et hoc est,

sic : essentia absolute sumpta est qua- quod dicit : El in intellectu ejus, quod
si principiuin materiale respectu notitiee Gst esse ia qua inoludatur habere illud
genitae, id est, aut essentia absolute est quod est in eo. Et sententia tolius litterae

subjectum in quo quasi recipitur ipsa esl : Principium materiale, ut hujusmo-

notitia genita, et hoc est principiare di, includit ia suo conceptu quidditalivo
materialiler vel quasi materialiter esse esse receptivum termini formalis, et ha-
subjectum termini formalis, ex quo sub- bere illum terminum in se furmaliter.

jecto et termino resuUat constitutum, Si ergo essentia ut in Patre existens

tanquam ex principiis intrinsecis ; ergo formaliter, et sub illa ratione qua est

Filius ila erit de substantia Filii vel in Palre formaliter, sit quasi maleria
Spirilus sancli, sicut dicitur de substan- Filii sive nolitiae genitae; ergo noLitia illa

tia Patris, quia uL sic, est trium per- erit formaliter in essentia ut in subjecto,
sonarum, aut ut est principium quasi et sic erit formaliter in Patre medianle
materiale habet esse ut in Paire, id est, essentia. Aut essentia ut est quasi ma-
aut ipsam sic esse quasi materiam in teria, erit alterius personae quam Patris ;

generatione Filii tantum sibi convenit ut ergo erunt duae personse ante produ-
in Patre ; ergo ut in Patre quasi reci- clionem Filii. Caetera patent.

peret nolitiam genilam, et sic formaliter Si dicatur quod non sequitur, quod si

esset notitia genita, et sie Paler esset materia sit de quo aliquid producitur,
formaliter nutitia genita, cum illa sit in quod illud productum reeipiatur in mate-
ellectio essentia ut essentia est Patris, sicul ria, paLet, quia compositum primo, id
iii

tellectu
Franciscus est formaliter intelligens, quia esL, adaiquate producitur 7. Metaphysic.
maliter
icipitur.
intellectio recipitur in intellectu Ibrma- et tamen non est subjeclive in materia. 12.
Solutio.
Hter ut intellectus est formaliter in Fran- Dico quod sic debet inteUigi, quod si

cisco. Et quod sequaLur hoc de Patre, materia sit ut de quo aliquid producitur.
patet, quia cum in intellectu ejus, quod ut terminus formalis quod sit receptiva
est esse de quo aliquid producitur, in- illius, non autem de terminq tulaU et adae-
cludatur hoc, quod est esse illud in quo quatu, nec possit esse talis terminus Lota-
forma inducitur, id est, in UIo ente, cui lis, puta humanitas, nisi terminus for-
convenit esse Ulud, ut de quo aUquid maiis, puta anima, primo recipiatur in
 478 LIB. 1. SENTENTI\RUM
corpore ut in materia. Et si essenlia di- accipiendo ipsam materiam primo modo,
vina esset quasi materia Filii, esset rece- id est, ut nuUum simpliciter esse habet.
ptiva non Filii , sed ipsius filiationis ul (k) Si dicalur aliler, quod inquantum
termini formalis, secundum Ilenricum. est Patris, etc. Argumentum facLum supra
Sed quia in eodem inslanli, quo filiatio in texlu, idem secundo concludit conlra
est formaliter in essentia divina ut in istam responsionem, quia si essentia est
quasi materia, resuUat persona Filii ex Patris, ut de quo generalur Filius, statim

essentia et filiatione conslituta; et quia ipsa ut in Patre, includit in intellectu

essentia est sic quasi materia ut est in quod sit receptiva notitise genitae, et in-
Patre, sequitur quod Filius sit formaliter cludit ut Iiabeat ipsam ul in Patre ; ergo
in Patre, et sic intellige sequentem litte- falsum est dicere, quod ut aclu quasi
ram usque ibi : Si aulem essentia, ut in informatur notitia genita sit Filii, et hoc
alia. est quod dicit.

(i) Si autem dicas, ut est de qua, etc. (1) Similiter tunc communicatio essentiae,
Haec httera sic debet intelligi : Materia etc. Hic Doclor supponit quod ab omni-
ut de qua generatur supposilum sive bus conceditur, scihcet quod quidquid
genitum, non habet esse in aliquo suppo- communicatur personae divinae productae,
sito, quia volunt isti, quod materia in sc communicatur per productionem Filio

nuUam entitatem dicat realem ; sed quod per generalionem, et Spiritui sancto
tantum sit ens in potenlia sola, id est, per spirationem ; hoc idem est in ge-
ens tantum possibile, ideo Scotus arguit neratione creaturse. Si ergo essenlia est

Quomodo contra, quia ex quo ipsa est principium quasi materia Filii , sequitur quod sal-
materia
det intrinsecum dans esse realiter producto tem per considerationem nostram prius
esse reali-
ter
naturali, quod nisi esset verum ens, non habeat esse in Filio quam per producti-
producto principaliter realiter et intrinsece quo- onem, patet, quia sicut materia est prior
;
naturaii.
modo enim illud, quod in se nihil est, forma, ita prius occurrit ad esse compositi.
non esse inconveniens ah- 14.
polest conslituere intrinsece aliquod ens Si dicatur
Objectio.
in esse reali ? El quia dicit, quod materia quid prius communicari producto ante
non est alicujus suppositi, ut est id de productionem, et hoc secundum conside-
quo genilum generalur, eliam accipiendo rationem nostram, quia in creatura prse-
materiam habere verum esse in se ad intelligitur maleria communicari, quam
mentem Scoti m 2. distinct. 12. verum est habeatur forma per productionem.
quod non est alicujus suppositi. Dico quod non est simile, quia materia Solutio.

13. Si dicatur, de maleria ligni generatur non communicatur per aliquid agens,
Ob'ectio.
ignis, et tamen ipsa est actu suppositi cum praesupponalur omni actioni , sed
hgni. tantum forma communicatur materiae;

Solutio pul Dico quodnon, quia materiam esse ut essentia vero divina cum sit eadom in
chra.
de quo ignis generalur, est ipsam esse tribus, non potesl haberi in Filio nisi per
recepLivam formse substantialis ignis ut communicalionem, et cum ipsa per consi-

sic recipit, non est sub forma ligni, imo deralionem prfeinlelligatur in Filio ipso

in eodem instanti in quo inlroducitur for- termino formah, qui lantum habetur per
ma ignis expelJitur forma hgni. Hoc ad generationem, sequitur quod essenlia

mentem Scoti. Et hoc quod dixi, non est non erit in Filio per generationem, quod
argumentum contra Scotum, sed tantum est contra Augustinum.
 . . ;

DIST. V. QU/ESTIO II. A^^Q

Wateria (ni) Similiter licet aliquid, quod non lerminum formaliter productum. Secunda
generabi- es<, elc. Dlcit Doctor quod materia ligni, est moventis ad maleriam motam, in-
]is
minative, quod actu non est supposili, pula ignis, quanlum recipit illum terminum, et hoc
;enerabi-
lis potest neri per generationem suppositi habet ex seipso ; habito isto respectu, est
sro subje- . . . .

ctive. ignis, non per generationem ipsms mate- etiam respeclus igiiis producentis ad
riae cum sit ingenerabihs terminalive, sed toLum productuin, et in isto secundo ma-
per generalionem formae ignis in illa teria ipsa concausat, ut causa mate-
maleria; nam in eodem inslanti, quo rialis. Si ergo Pater in generatione Filii

forma ignis recipitur per generationem respicerel essentiam divinam quasi mate-
in materia ligni , ipsa materia desi- riam, prius haberet respectum el relati-
nit esse supposiLi hgni, el fit suppo- onem ad illam, ul quasi moventis ipsam
siti ignis, sed quod eadem materia, ad receplionem noliiiae genitse sive pro-

quae actu est suppositi ligni, existens prietatis, et posl, vel simul haberet aliam
supposiLi ligni fial suppositi ignis est im- relalionem ad Filium productum ; ergo
possibile, nisi ipsa producatur in illo, et ante relationem realem Patris ad Filium
si producitur in illo non erit in illa mate- esset alia prior realis, quae esset ad es-
ria, quia miteria praeexigitur formae pro- senliam ut quasi maleriam ; vel si esset
ducendse. Gum ergo essenlia sit actu tantum ralionis, utrumque est falsum.
suppositi Patris, et eadem etiam actu exi- Primum patet ab omnibus, quia omnes
stens suppositi Patris sit eliam suppositi negant Patrem habere aliam relationem
Filii ; ergo erit per productionem ipsius realemquam ad Filium et Spiritum san-
in Filio, et ut sic, non habet rationem cLum. Secundum similiter patet, quia
materiae vel quasi materiae. cum relalio Palris ad Filium sit verum
Si dicatur, quod ipsa ut est suppositi eiis reale, non praeexigit necessario ali-
Patris fit suppositi Filii, et non per produ- quid, quod est prsecise ens rationis, ut
ctionem ipsius in FiUo, sed per produ- patet intelligenli, et nota bene hanc rali-
clionem notiliae genilae in ipsa, sicut dixi onem. Sequentia clara sunt.

de maleria ligni respectu formae ignis. Gregorius de Arimino circa hanc mate-
i6.
Contra, quia si sic, sequiLur argumen- riam ponit, quod nullus est terminus for- Greg. d. 5.
q. 2.
tum factum supra in textu : llem secundo malis generationis divinae, qui sit aliusa prinii.

essenliae, elc. quod ut est suppositi Patris, termino totali. El probat sic primo: Ubi est

recipit nolitiam genitam, et sic Pater erit terminus formalis alius a termino per se,
formaliter saplens notitia genita ibi est formalis pars per se termini, et in

(n) Prseterea terlio, quando ad produ- illo inclusus ; sed in simplicissimo nulla
ctionem effectus, etc. Nola quod aclivum, est pars, ergo.

puta ignis, qui producit compositum na- Secundo, quia ut videtur, si res aliqua

lurale ex materia, pula ligni et forma simplex causaLur a Deo, non assignatur
ignis, prius habet respectum realem ad terminus formalis distinctus a termino
illam materiam quam ad productum to- per se creationis, sive ab eo qui creatur.
tale et adaequatum, nam prius movet ConfirmaLur, quia illud est formalis ter-

materiam ad formam partis, scilicet ad minus, qjo actu productum est tale

formam ignis, qui est terminus totalis, conslat autem, quod nullum simplex est
uplex re- causando illam in lali materia ; el liic est aliquo Lale, sed seipso, jam enim non
latio
duplex relatio. Prima est producentis ad esset simplex.
 480 UB. I. SENTENTIARUM
Et si dicalur, quod l'ilius essenlia el di- est totalis, et est ipse Filius constltutus

vinitate est Deus, et filiatione aul pro- ex essenlia el filiatione ; el alius dicilur

prielale Filius, respondet Gregurius, formalis, et non potesl esse nisl ipsa es-

quod ex hoc non habelur, quod aliquo sentia, uL ostensum esl supvBi praesenli q.

alio a se sit Deus, aut Filius, vel persona, exponendo sensum Doctoris.
cum ipse sit sua divinitas, el omne quod Terlio praBmilto, quod proprietas Filii

est in eo ; et sic in eo non dislinguitur potest comparari ad essentiam, vel sicut

quo est et quodest, et ideo seipso et per aclus perficiens, vel inhaerens sive intbr-
seipsum est, et Deus est. mans, vel sicul aclus hyposlaticus, quo
Et si dicalur secundo, quod generatio persona subsisLit in natura divina. Piimo
Filii non erit univoca,cum per se lermi- modo facit compositionem allqualem. Se-
nus non sit ejusdem rationis cum produ- cundo modo nullam composilionem facit,

cenle, cum persona Filii sil allerius rali- nec quasi composiLionem, ut infra palebit

onis a persona Patris, nec alius terminus prwsenti q. et 26. dist. hujus.
ibi formalis datur. Quarto preemitto, quod quando produ-
Respondet ad hoc, quod ul siLunivoca, clum disLinguilur a producenle, et con-
sufficiL quod producens et productum sint venit quidditative cum producente, in eo
ejusdem nalurae secundum speciem; mo- est assignare aliquid quo vere distlngui-
do Pater et Filius non tanLum sunl unius tur, et aliquid quo vere convenit, sicut in
nalursesecundum speciem, sed etiam creaLuris Franciscusdistinguilura Joanne,
secundum numerum, et ideo maxime gt quidditative convenit cum Joanne in

univoca est generatio isla. humanitate ; lunc humanilas in Francisco

17. Respondeo prsemittendo aliqua. Pri- est ralio convenienliae quidditative cum
OpinioScO'
ti. mum, quod cum summa simpIiciLate stat Joanne, et hficceitas Francisci est ratio
ahquorum dislinctio formahs, licet nullo dislinguendi ipsum a Joanne ; et ideo in

modo realis, uLsupra paluit rf. 2. p. 2. g-. 1. Francisco producto fposito etiam, quod
ubi ostensum est quod cum simplicitate nalura humana sit forma simplex ) est

divina sLat non idenl.ilas formalis essentise terminus tolalis generationis, qui est ipse

et proprielatis. Similiter probat DocLor Franciscus, includens humanilaLem et

infra d. 8. q. 3. quod cum summa simplici- hajcceilalem ; et est terminus formalis

late Dei stat formalis distinctio attributo- generationis, qui est nalura humana, qua
rum ab invicem el ab essenlia divina. univoce convenit cum producenle.
In divinis
'^"
NuIIa enim potest esse composilio, nec Ilis prsemissis, respondeo ad rationes 18.
none;
Solutio ra^
<^ompositio,
quasi compositio inter aliqua duo, quo- Gregorii. Ad primam, cum dicit : Ubi tionum
Gregorii.
constitutio. pu,^^ unum transit in perfectissimam iden- est terminus formalis alius a per se ter-

titatem realem alterius propler infinita- mino, ibi formalis est pars per se termini

tem et simplicitatem alterius extreini, ut etinillo inclusus. Dico, quod hoc verum
infra ostendetur pnesenti quaest. et dlsl. 26. est primo in composito reali ; secundo
Secundo prajmitto, quod persona Filii etiam in re non composita ex materia et
esL vere constituta ex essentia et proprie- forma, sed ex nalura et haecceitate lan-

late, tanquam ex aUquibus de necessita- quam ex determinabili et determinalivo ;

te formaliter dislincLis, ut patebit infra luno lerminus formalis esL pars terminl

d. 8. q. 3. Et sic in Filio dislinclus est per se, sive termini totalis et adaequati,

dupUciter terminus generalionis : unus cum ibi sit perfectivum et perfectibile.

 DIST. V. QU.T^STIO n. 481

Ubi vero constituenlia sic se habent, quod reali. Primo modo non potestdici simplex,
unum non est actus alterius, ut perficiens sed bene secundo modo, et sic est in pro-
vel informans, nec e contra, sed actus posito.
transiens in perfectam identitatem alte- Ad aliud quod dicit, quod licel Filius
rius extremi , tunc non est ibi , nec sit Deus essentii et divinitale, et sit Filius
pars, nec quasi pars; et sic cum es- filiatione, non tamen sequitur quod aliquo
sentia divina et proprietas Filii vere alio a se sit Deus, etc. Dico primo, quod
Esseiitia
constituant personam Filii, essentia divina si Filius dicat aliquam entitatem praeter
divina
JBeest ter
quae est terminus formalis, non erit pars, essentiam et proprietatem, licet non rea-
minug nec quasi pars Filii conslituti, et lamen
fornialis,
liter distinctam, patet quod seipso non
non cum tali constituto stat summa simplici- erit Deus, sed Deilate erit Deus, et filiali-
erit pars.
tas, quia cum formali distinctione aliquo- one erit Filius et non seipso, quia ipsa
rum stat perfectissima realis identitas et sunt aliquo modo alia ab entitale Fifii.

summa simplicitas, ut patuit m primo Secundo dico, quod si Filius non dicat
supposito. aliam enlitatem a Deitate et filiatione,
Ad secundam dico, quod si creatur adhuc hoc tolum ut unitura potest dici
aliqua res simplex, id est, non composita Deus aliquo alio et non seipso ; patet,
ex materia et forma, adhuc in illa est assi- quia ex quo Filius dicit Deitalem et fllia-

gnare terminum formalem creationis et lionem, ^i hoc modo Filius seipso esset
terminum totalem, ut quando Angelus Deus ( cuni ut sic dicat filialionem et Dei-
creatur, dico quod terminus totalis crea- tatem) tunc sequeretur quod filiatione
tionis est hic Angelus, ut includil quiddi- esset Filius ; et similiter si seipso esset
tatem et hsecceitatem sive rationem for- Filius, ut ly Filim ineludit Deitatem et
malem subsistendi, et terminus formalis fiUationem, tunc Filius esset Deitate Fi-
erit entitas quidditativa ipsius Angeli, qua Ad
lius. aliud, quod dicit de univocatione
quidditative convenit cum aliis. Et ultra generationis Filii. n.Tec responsio est pro
dico, quod in tali re creata terminus for- me, quia convenit cum
si Filius Patre
malis creationis est pars ipsius creati, eo etiam in idem numero ; aut hoc est rati-
modo quo dictum est de consLituto ex one naturse divinae, aut hoc est ratione
natura determinabili et hgecceitate deter-
proprietatis. Non secundo, tum quia per
minativa.
proprietatem dislinguilur realiter a Patre ;

19. Ad confirmationem illam cum , dicit

lum quia proprietas Ffiii est primo diversa
quod illud est formalis terminus, quo a proprietate Patris, ut infra patebit d. 13.
actu productum est tale, concedo, etsic et 26. Si ratione naturse, tunc habeo
essentia divina est id, quo Filius est Deus propositum, quia illud est terminus for-
vel perfeclissimum ens. Et cam dicit,
mahs generationis Filii, quo Filius univoce
quod omne simplex se ipso est tale, et et quidditafive convenit cum Patre, Et sic
non aliquo alio, aliter non essel simplex, patet responsio ad argumenta Gregorii.
se tale dico quod Bsse tale aliquo alio potest Alius etiam Doctor satis subtiliter ar-
20.
dupliciter inteUigi. Primo, ut sit tale ali- conlra Scotum
potest guit probnndo quod es- Occham in
!. d.
eiUgi!'' quo alio, ut parte vel quasi parte. Secun- sentia divma
.

non sil terminus formalis 5. q. 2.

do, ut sit tale aliquo alio, non sicul parte ,. . ri-i-- T-.. • . . contra
generationis Fihi. Et primo arguit sic : Scotum.
vel quasi parle, sedsicut aliquo includen- Sicut de ratione termini lotalis alicujus
te ipsum constitutum in perfecta identitate generationis est non habere esse totale,
TonQ. IX. 31
 ;

M' LlB. I. SENTENTIAilUM

nisi per produclionem, ita de ratione ter- intellectiva esset communicata materlae,

mini formalis est non habere esse forma- et tamen non esset terminus formalis pro-
le nisi per productionem. Sed essentia duclionis. Ideo dico aUter, quod aliud est Positio Oc
cham
non habet esse formale per generati- communicari per producUonem aliquam, propria.

onem, quia essentia secundum lotum et aliud est esse terminum formalem iUius

suum esse est in Patre. productionis; patet, quia spiratio activa

Secundo arguit sic : Non idem est eli- communicatur Filio per generationem, et

citivum aUcujus produclionis, et terminus tamen spiratio activa non est terminus
formalis ejusdem, quia idem non est formalis isUus producUonis. Dico ergo,
prius el posterius seipso ; sed secundum quod terrainus formaUs productionis est

istos, principium elicitivum est prius ori- illud, quod capit esse simpUciler per il-

gine, terminus autem formaUs est poste- lam producUonem. Unde quando termi-
rius origine; sed essentia, secundum istos, nus formalis, et terminus totalis distin-

est principium elicitivum generalionis, guunlur, terminus formalis est aliquid

ergo non est lerminus formaUs ejusdem. ipsius termini totalis capiens simpUciter
Confirmalur, quia secundum istos, una esse per iliam productionem, et per hoc
persona tanlum uno modo habendi habet quod terminus formalis capit simpliciter

essentiam. Si ergo FiUus habeat essen- esse per illam productionem, terminus to-

tiam, ut terminum formalem generationis talis capit esse simpliciter per ipsam pro-

ergo non habet eam ut principium eUci- ducUonem. Et ex isto sequitur, quod non
tivum, cujus oppositum dicit. dicitur aUquid terminus formalis, quia est
Si dicatur, quod FiUus non habet essen- forma, nam si Deus crearet ipsam mate-
tiam ut principium elicilivum, sed Pater, riam per se exislentem, ista materia esset
hoc non sufficit, quia saltem I^^ilius haberet terminus formalis, et lamen non esset
essentiam, ut principium eUcitivum pro- forma. Et sic in proposito dico, quod
ducLionis Spiritus sancU, et ita duobus essenUa non esl terminus formalis gene-
modis habendi, et hoc argumenlum est raUonis, nec simiUter relaUo, sed ipsa
tantum contra hominem. persona potest dici terminus formaUs, non
TerUo principaliter arguit : Si essenUa tamen disUnguendo terminum formalem
21.
sit terminus formalis generationis, aut hoc contra terminum totalem : haec Occham.
est, quia simpliciter habet esse per produ- Respondeo ad primum : Goncedo quod 22.

ctioneai ; aut quia habet esse in producto sicut terminus totalis est ille, qui accipit
per productionem. Non primo, quia es- esse per producUonem, sic terminus for-
senUa, cum sit in Patre non habet esse maUs est ille, qui accipit esse per eamdem i
simpUciter per quamcumque producti- productionem. Cum dicitur, quod essen-
onem. Non secundo, quia ista si anima tia divina per produclionem in FiUo non Acddere
intellectiva esset primo creata, et poslea capit esse in Filio, dico quod accipere conUngii
crearetur materia sub anima inteUecUva, esse conUngit dupliciter. Uno modo in se '^"P''*^''®'"'

non dicerelur quod anima inteUecUva et absolute, ita quod in aliquo instanU ori-

esset terminus formaUs iUius productionis, ginis inlelligatur non habere esse, et in alio

et tamen caperet esse in hoc per illam instanU originis intelligatur habere verum
productionem. Ex his patet, quod non est esse. Alio modo quod intelUgatur habere
idem coramunicari, esse terminum forma- esse; aUo modo quo prius non habuit,
lem alicujus productionis, quia illa anima puta esse communicatum, ita quod in ali-
 DIST. V. QU.ESTIO II. 483

quo priori instanti originis dicatur non EL quod dicit, quod saltem habel eam,
liabere esse in Filio, et in secundo inslanti ul principium ehcitivum spirationis, dico
originis dicatur habere esse in Filio, ut quod verum est. Et cum dicit, quod duo- Fiiius dno-
biis
constitutiva eL ut dans esse Filio essen- bus modis habendi habet eam, quia ut moiis hi-
tialiter et quidditative. Primo modo non lerminum formalem productionis, et ut haberessea
potest dici ^'^"^"
terminus formalis generati- principium elicitivum spirationis, dico,
onis, cum esse reale essentiae divinae sit quod non tantum his duobus modis, sed
simpliciter primum in divinis, imo ut sic, etiam ut pluribus ahis raodis, quia eadem,
inlelligitur ut prior omni proprietate et ut in Fiho est principium operativum in-
omni attributo, ut patet a Doctore infra, tellectionis et principium operativum vo-
dist. 8. qucest. 3. et diffuse in Quodlib. litionis, et hujusraodi. Sed hoc nihil est.
quaest. 1. Secundo modo dicilur lerminus Et cum quod Scotus habet pro in-
dicit,

formalis generationis Filii, quia ipsa es- convenienti, quod Fihus habet essenliam
sentia per talem generationem habelur duobus modis, dico quod Scotus sic intel-
in Fiho, per quam essenliam Filius est ligit, quod non habelur in Fiho essenlia
quidditative Deus, et idem essentialiter divina alio et alio modo habendi ut dans
cum Patre. esse Filio ; huc palet arguendo contra
ijgjjj
Ad secundum dico, quod idem esse Henricum, ubi dicit, quod si essentia di-
prius et posterius seipso polest duphciter vina essel quasi materiael esset terrainus
^"^^seipS^*
prms et po- intelligi. Primo, quantum ad idem formalis generalionis, tunc
SlcIriUS a
esse Filius duobus
reale, ut quod A realiter sit prius et pos- modis habendi haberet eam, ut danlem
lerius seipso, et hoc est impossibile. sibi esse essentiale, et sic Fihus esset bis
Secundo, quantum ad alium et alium mo- Deus : vide in prsesenti quaestione.
dum. Et sic etiam est impossibile, quod Ad tertium dico, quod essentia divina
respeclu unius et ejusdem modi dicatur per productionem habet tantum es.se com-
prius et posterius seipso, ut vero compa- municalum in Filio. Et sic patet responsio

ralur ad alium et aliura raodum, secun- ad omnia sequentia ipsius Occham.

dum unum modum potest dici prius, et Deinde respondet Occham, ubi supra,
24
secundum alium potest dici posterius. Et ad rationes Doctoris, et primo illas aucto- ^e.n
Occhain
sic in proposito essentia divina, ut est ritates concedit, dicens quod potest forma conaiur
, . . . Scoti
principium elicilivura in Palre, est priur dari sive communicari, sive praestari pro- rationes
®°^®'®*
se ipsa, ul est per produclionem commu- ducto, quamvis non siL terminus formalis
nicata Filio ; et hoc est necessarium dice- tahs productionis, sicut si Deus crearet
re, quia ex quo ipsa ponitur principium materiam sub forma prseexisLenle, illa

formale productivum, quo Pater producit forma communicaretur tali composito per
Filium, ut infra patebit d. 7. et ipsa ea- illam productionem, et tamen non esset
dem ponitur communicari Filio per talem terminus formalis talis produclionis.
productionem ; sequitur quod ut in Patre Dico, quod haec responsio ( ut paleL ex ista

est principium elicilivum sit prior seipsa supra dictis) non solviL rationem Scoti, noTsou'?t.
ut in Fiho, ipsi Fiho per productionem qua ex quo essenlia divina vi produ-
comraunicala. ctiouis communicalur Filio, ut dans esse

23. Ad confirmationem dico.quod Filius non essentiale Filio, sequitur quod non potest
habet essenliam divinam, ul principium dari, nisi ut terminus formalis producti-
formale elicilivum, ut infra patebit disl. 7. onis.
 484 LIB. I. SENTENTIARUM

lijectio. Si dicatur, quod eliam proprietas Filii produclionis, qua Filius producitur ut

habetur in Filio vi generationis, et tamen terminus totalis.

26.
non erit terminus formalis. Gregorius tamen, ubi supra, respondet Greg^ res-
oluiio.
Dico primo, quodillud voco terminum ad has aucloritales, quae responsio parum P°°d^''
a"ctorit.a-
formalem productionis, quo productum differt a responsione data ab Occham, et
ex vi productioiiis est simile pi-oducen- dicit quod dari per generationem alleri

li, sive similitudine formali, sive simi- potest intelligi. Primo secundura proprie-

litudine virtuali ,
quse distinctio patet tatem loculionis, et sic omne quod da-

supra dtst. 3. q. 8. Et sic per so- tur per generationem, distinguitur ab eo

lam entitalem quidditativam ultimale cui datur; nec est illud sive detur ei ut

constiluentem productum in esse quiddi- subjecto, sicut forma detur materise a

tativo producluni ex vi productionis est generante, sive detur ei ut habenti seu

simile producenli; et quia Filius in divi- toti, ut anima potest dici dari animali,

nis ex vi productionis suse non est similis id est, quod animal per generationem ha-
producenti per proprietatem hypostati- bet animam ; et eodem modo potest dici
cam, ideo talis proprietas non potest dici quod materia datur animali, quia a gene-
terminus formalis. rante habet materiam ; et utroque modo
25. Dico secundo. quod terminus formaUs minor est falsa, videUcet quod essenlia
erniinus
Drmalis polest capi dupliciter. Uno modo pro eo, sic detur FiUo per generationem. Secun-
est
uplex.
qui est terminus principalis. Alio modo do modo potest intelligi dari per genera-
pro lermino quodammodo concomitante, tionem Filio a Palre, ita quod nascendo
et lunc essentia divina dicitur terminus est Filius a Patre, et in hujusmodi sensu
formalis primus sive principalis, et attri- major idem valet, ac si diceretur : Omne
buta dicuntur termini formales concomi- quod Filius est nascendo a Patre, sive

tantes, sive quodammodo denominativi ;

per hoc quod nascitur a Patre est, etc.

et breviter omne illud, quod fundatur in Et patet quod esl falsa, quia Filius non
essentia divina, potest dici terminus for- solum habet nascendo ut sit essenlia,

maUs, concomitanter tamen, et de hoc in- sed eliam ut sit Filius et persona ; non
fra patebit. Et quod dicit de materia, dico enim est intelligendum quod Filio delur
quod posito quod anima inleUecliva Fran- essentia ut sit aliquid, quod sit in eo ut
cisci sit creala in instanli A, et in aliquo in sulDJecto, vel ut pars ejus intrinseca,
tempore sequenti creetur corpus orga- sed ut aliquod quod ipse est, et sic non
nicum, et post communicetur corpori, intelUgendum Filium habere
ipsi est aliter
1
ex quo corpore et anima constituitur essenliam, quam ipsum esse essenliam.
Franciscus in esse, adUuc illa anima pos- Dico, quod concedendo essentiam dari 27.
Gontulatio
set dici terminus formalis respectu com- Fjlio per generationem, sic Filium esse responsio-
nis
positi, quia per illam habetur uUimate essentiam, sive identice velformaUler, non Gregorii.

esse quidditativum ; et si ipsa anima ea- curo ; non lamen ex lioc salvat quin sit

dem produclione, qua Franciscus produ- terminus formalis generationis. Ex quo

citur, esset communicata Francisco, vere enim essentia est id, quo Filius ex vi pro-
diceretur terminus formalis productioTiis ductionis suae est similis, sive idem pro-
lerminatse ad Franciscum, ut ad terminum ducenli, sequitur quod ipsa erit terminus

totalem. in proposito autem essenlia di- formalis generaUonis.

vina lantum Uabetur in FiUo ut ejusdem Ad secundum argumentum Doctoris re-

 DIST. V. QUyESTIO IT. 485

Occbam spondet Occham, quod argumentum pro- ut Filius, ergo erit essenlia. Si ergo per
i*espondet
ad cedil, ac si ponerelur quod relalio esset essentiam dicitur furmaliler similis Patri
seciirnluin
Doctoris. terminus formalis, sed non ponitur ipsa ex vi produclionis suae, sequilur quod
relatio terminus formalis, sed lantum ipsa essentia erit terminus formalis generati-

persona constltuta ex essenlia el rela- onis, sicut etiam patet in creaturis, ubi

tione. compositum est simile producenti ratione

Dico, quod hsec responsio non solvit termini formahs habiti virtute illius pro-
Improbatio
ipsiiis
rationem Doctoris ; ratio enim procedit ex ductionis. Et ex his (quae dixi) palent alia,
responsio-
nis. uno supposito, scilicet quod in produ- quae dicit Occham.
ctione Filii detur aliquis terminus forma-
SGHOLIUM.
lis, quia ipse Filius est terminus totalis

generationis, quod suppositum supra pro- Tenet cum antiquis Doctoribus non esse
batum est. Et ideo Doctor addit, loquen- in divinis materiam vel qaasi materiam,
do de termino formali distincto contra ter- simpliciter tamen Filium generari de sub-
stantia Patris. Primum declarat tribaendo
minum totalem ; aut essentia est termi-
generationi divinfe, quod est perfectionis in
nus formalis, et habetur propositum ; aut
generatione creata, scilicet productionem,
relatio, non enim alius potest haberi, si
separando ab ea imperfectionem generati-
relalio. Gontra, quia perfectius, quod ha- onis creatse, nempe m.utationem. Secundum
betur vi productionis est terrainus forma- declarat, dicens per ly de, denotari origina-

lis, quia voco terminum formalem illud, tionem a Patre et consubstantialitatem cum
eo, quod ex Augustino ostendit egregie.
quod ex vi produclionis habetur, ut uUi-
mum constitutivum inesse essenliali et Tdeo tenendo (a) cum Doctoribus ii.
... . Decisio
omnes a tempore
,

quiddilativo ; si ergo relatio esset termi- antiquis, qui quiestionis

nus formahs generationis, ex vi talis ge- Augustini usque ad istum, non

nerationis non posset haberi essentia sunt ausi in divinis nominare ma-
divina, ut supra patuit. teriam, nec quasi materiam, cum
Ad tertium respondet Occham, dicens tamen omnes concorditer dicant
28.
Ad tertium
quod talis univocatio (
qualis est in gene- cum Augustino, quod Filius ge-
respondet cum hoc quod
ideni
ratione divina ) stat essen- neraturde substantia Patris.
Occham. tia non sit terminus formalis, quia ad Dico primo, quod Filius non ge-
illam univocationem, quaj est ibi, sufficit neratiir de essentia Patris, sicut
quod generans et generatum sint una de materia vel quasi materia. Se-
substantia, et quod illa substantia non cundo, quod sine glossa vere et
differat nec a generante, nec a generato. proprie Filius est de substantia
Responsio Dico, quod isla responsio non solvit Patris. Primum declarari potest
cham
itnproba- rationem Doctoris, ut patel ex supra expo- sic Generatio in creaturis duo
:

tur.
sitis, quia sustinendo quod Filius ex vi dicit productionem et mutationem,
productionis suae dicatur univoce gene- et istorum rationes formales ali?e
i-ari, sive esse simile producenti ex vi simt et sine contradictione sepa-
generationis, quod ideni est, oporlet assi- rabiles ab invicem prodiictio au- ;
,j,^^^

gnare aliquid in FiUo quod habealur vi tem formaliter est ipsius prodncti "^""V,"^*^*

generalionis illius, per quod Filius sit quod est compositum 7. Metaph. et supr. q.

simihs quiddilative Patri; illud non polest accidit sibi quod tlat cuni muta- Mutatio
non
esse proprietas, ut patet, nec etiam Filius tione alicnjns partis compositi.
 486 LIB. I. SENTENTIARUM
de ra-
ione
Mntntio formaliter est actiis mii- fectio potentise activse, sed snmma
leratio-
uis.
tabilis, qiiod qiiidem de privatione perfectio , nullo modo ponetur ibi
transit ad formam, concomitatiir generatio sub ratione mutationis,
autem mntatio productionem in nec quasi mutationis, sed tantum
creatnris, propter imperfectionem generatio ut est productio, inquan-
potentise prodnctivae, qnse non po- tum scilicet aliquid per eam capit
test dare esse totale termino pro- esse, ponetur in divinis, et ideo ge-
dnctionis, sed aliquid ejns prapsnp- nerationi ut est in divinis, non
positum transmutat ad aliam par- assignabitur materia nec
quasi
tem ipsius, et sic producit compo- materia, sed tantum terminus, et
situm. Si enim generans creatum hoc vel totalis sive primus, id est,
esset perfectum agens, et non exi- adsequatus, qui primo producitur
geret materiam, de qna vel in in esse, vel terminus formalis, se-
qnam ageret, sed posset producere cundum quem terminus primus
efFectum per se et ex se, tunc esset formaliter accipit esse,

productio sine mutatione igitur ; Secundo quod negata

dico (b),

sine contradictione possunt sepa- omni materialitate et quasi mate-

rari et realiter separantur, com- rialitate, vere tamen Filius est de Ly,
parando ad potentiam prodncti- snbstantia Patris, sicut dicunt au-
J.
Jjj^<j^at

vam perfectam. Hoc apparet etiam ctoritates adductae in littera, ubi nem,

in creatione, ubi propter perfecti- per ly de, non tantum notatur effl- consubstan-

onem potenti?e productivse ponen- cientia vel origo, si enim tantum

tis primo totnm invere est
esse, efficientia,tunc creaturae essent
ratio productionis, inquantum per de substantia Dei; nec notatur per
eam terminus productus accipit illud de tantum consubstantialitas,
esse ; sed non est ibi ratio mutati- quia tunc Pater esset de substantia
onis, inqnantum mutatio dicit ali- Filii; sed notatur simul originatio
quid substratum aliter nunc se et consnbstantialitas, ut scilicet
habere quam prins, ex 6. Physic. in in casnali hujus praepositionis de.
creatione autem non est aliquid denotetur consubstantialitas, sic,
ct. com.
. et 73. substratum. quod Filius habet eamdem sub-
12. Ad propositum, cum in divinis stantiam et quasi formam cum
are ge-
ei-atio nihil imperfectionis sit ponendum, Patre, de qno est originalitcr, et
ralio-
D
ne
sed totnm perfectionis, et mutatio per illud quod constrnitnr in Geni-
tatioiiis
noii
(de ratione sni) dicat imperfecti- tivo cum isto casnali , notetnr
ponen- onem, qnia potentialitatem, et
da
principium originans, quod
ita
livinis hoc in mutabili et concomitanter
?
totalis intellectus hnjns sermo-
etiam dicit imperfectionem poten- nis : Filius esl dc siibstantia Patris,
tise activm in mutante, quia talis est iste : Filins est originatus a
necessario requirit cansam con- Patre nt consnbstantialis ei. Et
causantem ad hoc ut prodncat; isto modo exponit Magister au-
cnm igitur non sit ibi aliqua im- ctoritates in littera addnctas, non
perfectio, nec qualis est potentise prsecise per snbstantialitatem, nec
passivse, nec etiam ali<|na imper- per originem praecise, sed per
 DIST. V. QU^STIO II. 487

ntrumque, sicut communiter ap- ejus secundum ordinem originis,

paret de Patris substantia, hoc prsefuit in hoc si illa
Patre, et
est, de Patre, qui est eadem sub- essentia esset quasi materia gene-
stantia. Per primum originatio, rationis Filii, multo magis nec
per secundum consubstantialitas Filius esset de nihilo, si illa essen-
habetur. Et quod ista sit intentio tia prius origine existens in Pa-
Angustini in auctoritatibus ejus tre, sit quasi forma communicata
contra Maximinum, quge ponuntur Filio.

in littera, apparet ex fine aucto- Secundum declaro, scilicet quod

ritatum. Nam in una auctoritate istud de, sufflciat ad rationem fl-

ponit Augustinus : Si aliam non inve- liationis, quia in animatis, ut est

nis, Patris agnosce substantiam., et Fi- paternitas et flliatio, videamus
liiim ciim Palre homoousion confitcre. quis sit ille actus, per quom geno-
IToc igitur intelligit per Filium rans dicitur formaliter Pater. IUe
csse de substantia Patris, Filium utique est actus decidendi semen,
sic esse de substantia Patris, ut et si esset perfectum agens, ita
sit homoousion cum Patre. quod tunc quando decidit semen,
Item in alia auctoritate dicit : Si posset immediate decidere prolem,
vero de Patris substantia, tunc est eadem vere esset Pater, et multo perfe-
substantia Patris et Filii. ctius, quam modo sit ubi requi-
13-
Ad intellectum ergo hujus afflr- runtur tot mutationes intermediae.
mativse qua dicitur : Filim est de Sed nunc, in isto actu decidendi Quis est
actus
substantia Patris, secundum intelle- semen, illud quod erat substantia quoquis
sit
ctum praedictum, dico quod intel- ejus, vel aliquo modo aliquid ejus, formaiiier

lectus iste vere salvat, quod Filius non est materia, sed est quasi ter-
non sit de nihilo, vere etiam salvat, minus formalis productus sive
quod Filius est de substantia Pa- communicatus per istum actum,
tris, sicut requiritur ad flliati- sicut esset proles si immediate
onem. decideretur a Patre igitur quod ;

Primum declaro, quia creatura aliquid substantise generantis sit

genita non est de nihilo, quia ali- terminus actionis suse, qua est
quid ejus prseexistit ut matei'ia; Pater, hoc vere salvat productum
igitur cum forma sit aliquid com.; simile in natura esse de substantia
positi, et aliquid ejus perfectius ejus, sic quod ipsum de vere suffl-
quam sit materia, si forma alicu- cit ad rationem Patris et Filii, et
jus materia de
praeexisteret, et quod illud decisum ut terminus sit
novo adveniret, et informaretur materia sequentium trnnsmuta-
illa forma prseexistente, ipsum tionum, hoc accidit ipsi de ut con-
iiius non productum non esset de nihilo- venit Patri et Filio igitur Pater ;

liio, necquia aliquid ejus prseextitisset, aeternusnon decidendo aliquid sui,

uasima-imo aliquid ejus perfectius qunm sed totam essentiam suam com-
teria.
materia, qu?e prseexistit commu- municando, et hoc, ut formalem
nit er ; igitur si Filius non dicere terminum illius productionis, ve-
tur esse de nihilo, quia essentia rissime producit Filium de se, eo
 .

488 L113. I. SENTENTIAKUM

modo qiio e$se de, pertinet ad Pa- substanlialis Filio, ila Filius est consub-

trem et Filium. Et licet esset ibi stanliaUs Palri; sed nolatur simul origo
essentia de qun, sicut de quasi et consubstantialilas, ut scilicet in casuali

materia, illud de non faceret ad hujus praipositionis de, denotalur consub-

rationem Patris, sicut nec in crea- slantialitas cum dicitur de substantia, sic

turis, si generans haberet suuni quod Filius habet eamdem substanliam

semen pro termino 1'ormali efc pro cum Patre, et per illud quod construitur
materia suse actionis, non esset in Genilivo cum isto casuali, nolalur prin-

Pater inquantum suum semen cipium originans. Hoc casuale intelligitur

esset materia subjecta suae gene- per ly Patris ; casuale praiposilionis de,

rationi vel actioni, vel inquantum est substantia, cum dicilur de substantia.

csset terminus illius actionis, que- Et sensus hujus propositionis : Filius est

madmodum etiam si Pater creatus de subslanlia Patris, est, iste Filius est

immediate decideret a se Filium, originatus a Palre, ut consubslantialis ei.

vere esset Pater, quia illud quod Et sic patet ista litlera.

esset de se, vere esset terminus

actionis, nullo autem modo ma- SGHOLIUM
teria. Quaerit, quomodo essentia et relatio esse
possunt in eadem persona, quin illa sit ma-
COMMENTAUIUS. tuiiale respectu hujus? pro quo resolvit qua-
tuor dubia. Primum est, quoinodo faciunt

2Q_
(a) Ideo lenendo cum Docloribus anliquis. unum per se, quin hoc sit potentiale, illud

Hic Doctor intendit declarare actuale? quod subtiliter declarat tribuendo

qualiter
ista proposilio sit
essentise, quidquid est perfectionis in quid-
vera : Filius generatur
ditate creata, removendo ab eadem omnem
de substanlia Patris. Et prirno declarat
imperfectionem.
quid sit generatio, ut mutatio et genera-
tio, ut productio tanlum, et liajc littera Tertio principaliter (a) ad solu- 14.

clara est. Et hoc idem supra expositum tionem difticultatis hujus qusesti-
est dist. 2. part. 2. quxst. 3. et sic patel onis,videndum est quomodo relatio
quomodo Filius non generatur de sub- ct essentia possunt esse in eadem
slantia Patris, ut de materia vel ut de pcrsona, quin essentia sit materia-
quasi maleria, quia quod sic generatur, lo respectu relationis, cum nullo
habet materiam, quse est subjectum mu- yiodo relatio sit materiale respe-
tationis vel quasi mutationis. ctu ejus. Et sunt hic quatuor dif-
(b) Secundo dico, quod negata omni ma- flcultates :

terialitate et quasi mnterialitate, ista est Prima difflculfcas, qualiter perso-

simpliciter vera : Fitius generatur de sub- na divina erifc una, nisi hoc sit a-
stanlia Patris. Ubi per ly de non tanlum. etus,illud vei'0 potentia.
notatur efficientia vel origo, quia lunc Ad quod dico primo sic : Quod
creaturse essent de substantia Dei, quia sicut quidditas creata est, quo ali-
effective sive originative sunt immediate quid est ens quidditative, et hoc
a Deo; nec per ly de tantum notatur con- non est imperfectionis, competifc
substanlialitas, quia tunc Pater essel de enim quidditati ex ratione quiddi-
subslantia Filii, quia sicut Pater est con- tatis.
 DIST. V. QUyESTlO II. 489

Scciindo, ipsa quidditas,(b) pnta unitatem de se, ita et actualitatem.

hiimanitas, qiiia est imperfectse Est igitur proprietas personalis
actnalitatis, ideo divisibilis est per ita proprius actus personse, quod
illudquod contrahit ipsam ad in- tamen non est actus ipsius naturse
dividuum, puta per proprietatem divinse, aliquo modo perflciens vel
individualem, qusecumque sit, di- informans eam,
catur A, et recipit ab A aliquam Quoad tertium est (e) aliquo mo-
actnalitatem, sicut et unitatem si- do quia relatio etsi sit
simile,
ve indivisibiiitatem, quam habet proprius actus persona^, et essen-
in individuo et non habet ex se, ita tia non sit proprius actus perso-
quod illud contrahens ut A non nae, sed aliquis actus, tamen essen-
tantum est formaliter in Socrate, tia est formaliter actus infinitus;
quo Socratesformaliter est Socra- relatio autem non est actus iniini-
tes, sed est aliquo modo formale tus ex ratione sua formali ergo ;

i'espectu naturse, et natura est a- reiatio, licet sit proprius actus

liquo modo potentiale respectu e- personae, non tamen actuat essen-
jus, unde natura contrahitur et tiam. Cujus contrarium est in cre-
determinatur per ipsum A. aturis, ubi J, quod est in Socrate
»r acluiii Tertio, humanitas in Socrate est actusactuat aliquo modonaturam,
ilelliLre
iccei ta- aliquis actus, et prsecise accipien- quse est actus perfectior.
tem
do humanitatem et A, distinguen- Sed quomodo (f) possunt isti duo
do eontra se humanitas est per-
; actus concurrere ad constitutio-
iectior actus quam sit ipsum A, ncm unius, si neutrum sit actus
licet A sit magis proprius actus, alterius?
et aliquo modo actus naturse in- Oporlel enim unum esse in alio, r/uia ADDITIO,

quantum determinat naturam.Ap- si non, igilur ulrumque esl per se subsi-

plicando hsec tria ad divina, relin- slens, el ita non erunt in eodem per sc

quatur illud quod est imperfecti- subsislenle. Similiter unitas, qualiter-

onis. cuipque distinctorum non videtur secun-
Quoad primum (c), Deitas de se dum Aristotclem essenisi per rationem
15.
cst, qua Deus est Deus, et qua aclus et poientice. 8. Met. c.
15. et
snbsistens sive persona, ciijus pro- Respondeo unitas compositi
(g), alibi stepe.
Test. 54.
prinm ost A, est formaliter Deus, necessario est ex ratione actus et Text. 15.
quia esse quo, hoc modo non est im- potentise, sicut assignat Philoso- Persona
a'giie
perfectionis in creatura, sed com- plius 7. et 8. Met. c. ult. sed persona siinplex ac
essentia.
petitquidditati, undc quidditns es t. in divinis non est composita, nec liifinitiini
est oinnino
Quoad secundum (d) est dissimile quasi composita, sed est simplici- iucoinponi-
bile
quia Deitas ipsa per proprietatem ter simplex, et ita vere simplex, et quare.

personalem non
determinatur, sicut est essentia ipsa secundum
Sufli it
in
nec contraliitur, nec aliquo modo se considerata, nullam liabens creatis di-
stinclio
actuatur, qiiia hoc erat imperfc- compositionem, nec quasi compo- lormalis
ad
ctionis et potentialitatis in natui'a sitionem in se, et tamen formalis compositio-
neni,
creata. Similiter Deitas de se est ratio essentiae divinse non est for- in
divinis noa
haec, et ita sicut habet ultimam malis ratio relationis> nec e con.- quare I
 490 LIB. 1. SENTENTIAKUM

vepso,sicnt dictnm est supra d. i2. nullum inest ibi, ul actus in poten- explicantu
optime.
q. 1. de Tri)ntate. tia. Nam prima esl vera, ut natura est

Qualiter autem stat (h), quod ra- in supposito habente esse quiddi-

tio relationis in re nonsit formali- tativmn ea, quia hoc eonvenit quiddita-

ter eadem rationi essentise, et ta- ti, unde quidditas est, sed non propter

men in eodem concurrentes non hoc esl forma informans suppositum, e-

constituunt compositum vel com- tiam in crealuris.

positionem, hoc est, quia ista ra- Secunda est vera, utforma hypostatica
tio est eadem perfecte illi; pro- est in hypostasi, nee informat ipsam, tam
pter enim infmitatem unius rati- enim quidditas quam forma hypostatica,
onis quidquid potest esse cum etiam in creaturis, lieet sit forma suppo-
ea, idem perfecte sibi. Per-
est siti,non tanicn forma informans, sed ibi
fectio enim identitatis excludit quasi pars. Hic autem quasi una raiio

omnem compositionem et quasi formalis concurrens cum alia formaliter

compositionem, quse identitas est adidem simplex,sed habens in se plures

propter infinitatem, et tameninfl- formales rationes. Tertia est vera, nt

nitas non tollit formaliter rationes suppositum est in natura, quod patet, li-

quin haec formaliter non sit illa. cet non ut informans.

Non est igitur ex istis quasi com- Quarta est vera eodem modo in, quia

positum,et ideo nihil est ex eis qua- quomodo totum est in primo aliquo, eo-

si compositum ex actu et potentia,

dem modo pars est per se, sed non primo

sed est unum simplicissimum ex in eodem. Patet exemplum de esse in lo-

quia una ratio est perfecte,

istis,
co; igitur si Pater est primo in natura
ut suppositum naturce, Paternitas per se
imo perfectissime eadem alteri, et
tamen non est formaliter eadem. erit in eadem natura eodem modo essendi
Non enim sequitur, sunt perfecte in, licet non primo. Ultra hoc, prior

eadem, etiam identitate simplici- responsio dat modum in, qui est relati-

tatis; ergo sunt formaliter eadom, onis in fundamento, qui non reducitur

sicut tactum est dist. 2. in qua^stione ad esse formce in materia, nisi ubi fun-

prceallegata, et tangetur inferius di- damentnm est limitatum,in tantum, quod

siinct. 8. Et eadem perfecta iden-

non habet perfecte per identitatem in se

titas excludit omnem aggregati- ipsam relationem.

onem, quia idem non aggregatur

cum seipso.
COMMENTARIUS.
ADDITIO. Et qnod additur, quod unum oportet

esse in alio, conccdo, ut relalio est in (a) Tertio principaliter acl solutionem oO

fundamento suo, sive radice; sed hoc non difficultatum hujus qucestionis videndum
est ut actus in potentia, sed ut identice est quomodo relafio et essentia possunt esse

contcntnm in pslago infinito. in eadem persona, quin essentia sit mate-

Qnomodo Alitcr potcst dici, quod omnes istce riale respeetu relationis, etc. Hic Doctor

-^'"^^ Deitas est in Patre, Pa-

^'^^^ intendit ad majorem dilucidationem sci-
^"S^^hf (

Deita^te vei
^ernitas est in Patre, Pater est in hcet quomodo relatio est in essentia, et

contra, et
X)eitate, sive iu nalura divina, Pa- tamen essentia non sil quasi materia, nec
alia
bujusmodi temitas est in Deitate , et tamen aenominet eam, et tamen distinguat
 DIST. V. QU^STIO II, 491

uriain personam ab alia) declarare quatuor actus magis proprius, quia determinans
difficultates. naturam ad esse hoc.
Prima qaalilerpersonadivina cril una, (c) Quoad primum, DeHas de se esl

nisi proprietas sit actus, et essentia po- q^ia Deus est Deus, supple adccquate,
tentia. Hoc declarat per exemplum, prce- quia adicquatum quod vel quis ipsius Dei-
mittendo aliqua. Primo, quod quidditas tatis est Deus, ut praescindit ab omni ra-
creata est,quo aliquid est ens quidditative tione supposiiali, ut supra patuitd.4. q.2.
et hoc non est imperfectionis; et sic dici- Et similiter ipsa Deitas est, qua persona
mus, quod homo humanitate est tale ens (cujus proprium est /1, scilicet cujus
quidditative, non sic intelligendo, quod personse actus suppositahs est proprius)
iiumanitas sit aliqua entitas vere consti- est formaliter Deus, quia Pater Deitate est

tutiva ipsius hominis, cum homo et hu- Deus.

manitas in re sint penitus idem; sed (d) Quoad secundum est dissimile, elc.

quia esse totale alicujus habentis esse non Quia ipsa est in ultima actualitate, etiam
potest perfectius expiicari quam per abs- ut pra3cedit quamcumque proprietatem,
tractum illius, et sic dicimus quod homo ut supra patuit </m7. 2.7. 1. p. 1. Sie-
humaniiate quidditative est homo ; non nim sic posset contrahi, hoc esset im-
enim partes constituentes ita perfecte ex- perfectionis.
plicant totum esse hominis, et perfectius Si dicatur: Nonne essentia sit propria objectio.
explicatur homo quidditative per humani- Palri per proprietatem hypostaticam ? Di-
tatem quam per animam et corpus, cum co quod non, quia tunc eadem non esset
humanilas dicat absolute entilatem absolu- in Filio. Potest tamen dici propria Patri,
tam realem, et realiter distinctam a par- quanquam ad aliquam conditionem, puta
libus tam seorsum quam simul sumptis, inquantum est in Patre est ralio formalis
ut patet a Doctore in 3. (/. 2. et ibi hanc producendi, et non ut est inFilio. Sed hoc
materiam prolixe exposui. sibi accidit, quia si esset in Filio, et pra^-
(b) Secundo ipsa quidditas, puta hu- inlelligeretur non habere productum sibi

manilas, etc. Et quomodo dicatur divisi- ad;equatum, esset ratio formalis produ-
bilis, vide expositionem quam feci in 2. cendi ipsi Filio.
d. 2. ibi : An detur natura habens mino- Scd Deitas de se est hcec, id est, quod 32.

rem unitalem unitate numerali. Et dicit ex sua ratione formali est hccc; non enim
Doctor quod tale contrahens naturam ad est imaginandum quod Deitas ut Deitas,

esse Socratis, dicitur actus formalis res-

sit aliquo mo^do prior sua singularitate,
sicut est de humanitate, quai ex sua ra-
pectu natura), et natura est aliquo modo
tione formali prffiintelligitur sua hiBccei-
potentiale respectu ejus.
tate, Diilas enim ex se et intrinsece est Kota de
Tertio, humanitas in Socnitc est ali- ''^'*^^°t'=i
singularissima. Et sicut supra ostensum
qiiis actus, scilicet essentialis et quiddita-
est d. 2. q. 2. p. i. quod existentia est ^'"°'|'^^'''*^-

livus; ct pnvcise accipiendo humanita-

de essentia Deitatis, et existcntia non
lem ct A, sciHcet proprietatem, puta ha3c-
potest competere nisi naturae singulari,
ceitatem, distinguendo contra se, huma- et sic videtur sequi quod si existentia
nitas esl perfeciior actiis, quam ipsa htec- est de essentia Deitatis, singularitas crit
ceitas; cum humanitas sit actus quiddita- inlimior existentia. Et sic patet quomodo
livus et essentialis, Iia3cceitas tamen est Deitas est de se ha;c: Et sicut habcl ul-
 492 LIB. I. SENTENTIARUM

limatn unikitetn de se, ila cl uUinunn a- est dubium quod [)aternitas sit actus es-

clualilalem.\}\i\vc\d.\m\id.& naUirro est tan- senti.T, non tamen perficiens, neque de-
tiirn singiilaritas, sicut 5. Mel. clistingiii- tcrminans, neque contrahens, sed actus
tur nnum in unum numero, specie, gene- personalis non constituens essentiam in

re, proportione. cssc personaH, sed constituens personam

Alia obje- Si dicatur, quod unitas incommunica- in tali e5se),de hoc infra patebit dist. 26.
ctio.
bilis est ultima, ut j^atet in creaturis, qua:!rit ergo hic de actu tantum perfi-

quia unum singulare non viiletur habe- ciente.

re ultimam unitatem, quia adhuc est com- (g) Respondeo, etc. sed est simpliciter
municabile alteri, ut patet de albedine simplex, et ita vere simplex sicut est es-
singulari et de natura singulari assumpta scntia, et non accipitur hic simpliciter
a Yerbo. Sed unitas suppositalis sibi ad- simplex pro non resolubili in conceptus
veniens est ultima unitas nalurse, quia priores quiddiiativos, quia certum est

tali unitiite natura magis determinatur, quod persona resolvitur in essentiam el in

simpliciter incommunica- proprietatem, Et ultra, conceptus simpli- Qnon

quia ut sic, fit
accipii

bilis quocumque modo. citer simplex, vel totahter scitur vel to- siinpli'
siinpi
Responsio. Dico quod non est simile, quia natura taliter ignoratur, ut supra expositum e?t
divina singularissima non potest constitui disf. 3. qucest. 2. et hoc non contingit di-

per quodcumque sibi adveniens in esse in- cere de persona; accipitur ergo hic s/m-
communicabiH, quia tunc, ut adveniret jjliciter simplex [>vo [>evkcuss\me et sum-
sibi proprietas personahs Patris, non pos- me simplici.

set communicari Fiho. (h) Quallter autem stat, etc. Dicit Do-
33. (e) Quoad tertium est aliquo modosimi- ctor quod ha3c ratio est, quia ista ratio

le, etc. Relatio autem non cst actus infi- reiationis est eadem perfecte ilH, sciHcet

nitus ex sua ratione formali, ut subtiH- rationi essentia^; modo perfectio identita-

ter probat Doctor 5. quwst. Quodl. hcet lis reaHs excludit omnem compositionem
possit esse infinita per identitatem; non et quasi compositionem.
tamen formaliter, quia per impossibile Sed circa hoc occurrunt dubia, quia non 34
Piim
circumscripta Deitate, manente tota ratio- videtur quod taHs identitas reaHs aHquo- dubii

ne formaU relationis, ipsa relotio non erit rum, cum qua stat distinctio formahs^ ex-

infinita, ut patet. cludat compositum, vel quasi compositum,

Si quajratur, si relatio non est formali- ut patet in multis.

ler infinita, ergo erit formahter finita. Primo, qui ha^cceitas et natura in

inter fini- Dico quod uou scquitur, quia inter in- Francisco sunt idem realiter secundum
etinfinTtum Hnitum ct fiuitum datur niediuni, scilicet Scotum in 2. dist. 3. et tamen Franciscus
'l^'^"'' nnn finitum ; erit ergo relatio in divinis componitur ex humanitate et hfecceitate.

non infinita. Et de hoc patebit infra dist. 8. Secundo, quia color et differentia, puta Secnn

qucest. 3. respondendo ad primum argu- disgregare, sunt idem realiter respectu

mentum. albedinis, et tamen definitum dicitur qua-

(f) Sed quomodo possunl isti duo actus, si compositum.

sciHcet essentia et paternitas concurrere Similiter secundum Doctorem in 2. d. 1
Teil

ad constitutionem unins, puta personai et in 3. essentia et existentia sunt idem

Patris, si nculrum sit actus alterius (actus realiter, et tamen potest dici homo quasi

dico perficiens vel informans, quia non componi ex essentia et e.xistentia.

 DisT. ur. QU^SriO Vr. 493

m. Quarto secundum Doctorem m 2. d. l. non dicuntur reahter idem ; sed quia e\i-

relatio creaturee ad Deum est idem rcali- stentia est simpliciter eadem in Francisco

ter cum ipsa, et tamen hoc totum, scili- respectu naturcC et hsecccitatis, sic natura

cet relativum, potest dici quasi composi- et hflecceitas dicuntur reahter eadem. Es-
tum ex entitate absoluta creaturse, et re- sentia vero divina ex se dicit totum exi-
latione iila. stentiam realem, et sui ct omnium exi-

m. Quinio dist. 3. primi qucest. 3. forma stentium ibi, ut patet a Doctore in pluri-

a qua sumitur dilferentia, puta rationale ribus locis.

ab anima, et realitas illa a qua sumitur Ad secundum de albedine, scilicet de Ad
secundum.
ultima differentia, est realiter idem ipsi colore respectu disgregationis eodem mo-
forma, et tamen ipsa forma, puta anima, do dico, ut dixi ad primum. Et addo,
dicitur quasi componi ex ilia realitate ul- quod coior non est simpliciter idem diffe-

tima et entitate, in qua convenit quiddita- rentioe, nisi tantum quia identificatur in

live ; ergo sic in proposito, quamvis es- albedine .

sentia divina et relatio sint perfecte idem Ad tertium dico, quod existentia et es-
1 '
,,^^;
Au tertium .

non non compositionem, Exibientia,

realiter, ex quo tamen distinguuntur ex sentia faciunt

natura rei vei formaliter, persona divina nec quasi compositionem. Et si etiam essentia
non
potest quasi
Respondeo ad omnia simul
componi ex illis.

et postea
sit aliqualis

sentia suo modo

compositio,
,

est in
.

potentia
...
dico quod
ad
es-

exi-
faciunt
conipositio-
nem.
sio
singiilatim, quod essentise et relationis stentiam, et existentia advenit essentite
a.
est simpliciter major identitas realis quam non ut accidens, sed ut gradus intrinsecus,
in aliquo istorum,quia propter suam infi- et ipsa essentia non est ex: se in ultima

nitatem simpliciter et absolute, etiam actualitate; imo ut sic, nuUam includit

circumscripto omni alio, quud non est cxistentiam, sicut essentia divina, ut

idem realiter illi includit perfectissime hujusmodi, qua3 in primo modo incluvlit

illud ; et ultra, quod est in ultima actua- summam existentiam.

litate et ex sua ratione forrnali, ita (juod Adquartum dico, quod creatura facitali-
Al quar-
nihil actualitatis potest sibi advenire, el qualem compositionem cum relatione, ct lum.

etiam omnes relationes sunt ibi in ultima lioc patet per unam propositionem Doctoiis
actualitate, et sic patet responsio ad om- iii^. el iti Quodl. scilicet : Qualis csl or-

nia argumenta. do inter aliqua si essent realiter distiii-

um Dico tamen ad primum, quod natura ex cla, talis est ubi tantum ratione dislin-
se non est in uliima actualitate, quia guuntur. Si ergo creatura esset rcaliier

contraliitur per h;ccceitatem. distincta a relatione, quae est ipsius crea-

Secundo dico, quod non sunt sic idem turte ad creatorem, faceret compositioncm
realiter, cum natura e\ se non includat cum tali relatione ut patet, talem eliam
ubi nunc ratione distins^uuntur vcl for-
reaiiter quidquid sibi advenit. Nam licec
maliter, ergo ut sic.faciunt ali^jualem com-
est vera : Homo est idem realiter Joanni,
positionem; sed hoc non sequitur de es-
et differt realiter a Francisco, quia ut in
sentia et relatione, quia si per possibile
Joanne est idem reahter illi, et ut in
vel impossibile, talis relatio csset disiin-
Francisco differt reahter ab illo.
cta realiter (^cum sit tantum actus hypo-
Tertio, quia identitas reahs est propter staticus et nullo modo personalis), nullam
existentiam proprie, Modo natura et hoec- compositionem faceret cum essentia divi-
ceitas ut prtecedunt existentiam, proprie na, etideo nec nuncubi tantum est distin-
 494 LIB. I. SENTENTIARUM

ctio ex natura rei vel formalis. Simililer individiialiter, est actus ejus quod
non posset ulterius actuare essentiam, non distinguit, quia actus ille di-
cum sit penitus in ultima actualitate, ut stinguens distinguit illam natu-
supra patuit. ram quse non distinguit. Non ita
est hic, quia proprietas personaiis
SGHOLIUM.
non distinguit essentiam, nec con-
Explioat secundum dubium, quomodo re- trahit, nec determinat.
latio distingiiit personaliter, es entia non, Tertia difficultas est (b), quomo-
sine 60 quod aiterum sit potentiaie, per hoc (\q potest esse relatio nisi requirat
quod essentia est actus quidditativus, relatio
propriam rationem fundamenti ?
actus personalis non actuans, distinguens vel
perflciens essentiam.Item tractat tertium du-
Fundamentum enim videtur esse
bium, quomodo relatio non perflciat es- priiis relatione et quasi perfecti-
sentiam cum sit ejus fundamentum? Et bile per eam, non e converso. Re-
respondet negative, quia essentia ut prse- latio enim non videtur perflci a
intelligitur relationibus, habet omnem per-
suo fundamento, quia tunc prse-
fectionem excogitabilem, quod non convenit
supponeretur suo fundamento; er-
naturis creatis; est ergo fundamentum non
perfectibile per relationes, sed veluti forma go cum essentia sit fundamentum
in qua relationes subsistunt, sicut in natura istarum relationum, videtur esse
creata subsistunt supposita. quasi materia illarum.
Respondeo, quod in creaturis Text. i5
In
19. Secunda difficultas (a) est, quo- ordo generationis, et ordo perfe- creatis or
Test.
com. 49. modo relatio posset essc distin- ctionis sunt contrarii, sicut patet generatio-
ms
guens personam et essentiam non 9. Metaph. quod illa (c), quae sunt etperfec-

distinguens, quin relatio habeat priora generatione sunt posterio- conSii

rationem actus, quia actus est di- ra perfectione, et ratio est, quia
stinguere, 7. Metaph. creatur?e procedunt de potentia ad
Respondeo, concedo relationem actum, et ideo de imperfecto ad
esse actum personalem, non actum perfectum, et ideo prius perveni-
quidditativum, quia personaliter tur via generationis ad imperfe-
non quidditative. Es-
distinguit et ctum quam ad perfectum. Sed eun-
sentia autem est actus quidditati- do (d)ad simpliciterprimum, opor-
vus et quidditative distinguens; tet quod ipse sit simpliciter pri-
actus autem quidditativus est sim- mum, et origine et perfectione,
pliciter perfectus, quia inflnitus, etiam secundum Philosophum
non sic autem est actus personalis ibidem, quia totus ordo originis ct
de se formaliter inflnitus. perfectionis reducitur ad aliquid
Et si dicatur, quod actus distin- primum perfectionis, sicut ad pri-
guens est actus ejus quod non di- mum originis totalis. In divinis
stinguit, falsum est, nisiillud quod igitur simul debent intelligi con-
non distinguit, distinguatur per currere ordo generationis et ordo
actum distingiientem, sicut in perfectionis.
creaturis humanitas distinguitur Sicut igitur (e) in creaturis, si

in Socrate et Platone per A et B, concurrerent isti duo oi^dines sem-

et ideo ibi actus distinguens etiam per uniformiter, non qusereremus
 DIST. V. QU^ESTIO II. 495

Cap-6. primo materiam quse siibstarct formante ipsam, sed ut existentc

Vult
quod natu- formae, et secundo formam; scd eadem sibi perfectissima identi-
non habet quasrercmus primo lormam, quae tate.
actiiatum uata essct dare actum materise, NuUo autem modo e converso,
in suiposi- et secundo qusereremus materiam, quo forma-
relatio est essentise, ut
simpiiciter ^^^ ^^^ta cssct recipcre esse per il- liter essentia est determinata vel

iriis^^naV
'^^^^ formam, vel suppositum quod contracta,vel aliquo modoactuata
raliter
natum esset subsistere per illam per ipsam, quia hsec omnia repu-
est suppo-
sito
secundum
formam : ita in divinis,incipiendo gnant intinitati cssentise, ut primo
ipsuni a primo signonatura^ omninopri- occurrit sub ratione actus inliniti.
3. d. 1.
q. 1, mo occurrit essentia divina, utest Goncedo tunc, quod essentia est
imo pnus
est esse per se et de se, quodnoncom- fundamentum istarum relationum,
iingularita-
te, petit alicui natura? creaturfe, quia sed non fundamentnm quasi po-
^•^
gi^q^*^
1* nuUa natura creata . liabet csse tentiale recipiens istas, sed funda-
y.^^
„
!um Quodl.
prius naturaliter aliter
r"
quam
1
in mentum quasi per modum forma^
^19.
Quomodo
supposito.
^ '
autem essentia Ista in qua formse natse sunt sub-
istse
reiaiiones sccundum Augustinum 7. de Trin. '
sistere, non quidem per informa-
pullulent
ex Est qua Pater est, et qua Filius cst, hcet tionem, sicut similitudo est in al-
esseutia ? . „ , . r, . . r---
non sit qua Pater est Pater, et qua ti- bedine, sed sicut subsistens dicitur
lius est Filius. Isti igitur essentiae esse in natura, sicut Socrates di-

(f) abstractissime consideratse, ut citur humanitate,

subsistere in
priori omnibus personalibus, con- quia Socrates humanitate est ho-
venit esse per se, et in isto priori mo. Non enim ex ratione funda-
occurrit non ut aliquid receptivum menti habebit rationem potentife
alicujus perfectionis, sed ut infl- vel quasi potentialitatis essentia
nita perfectio potens in secundo divina, sed prsecise habebit ratio-
signo naturae communicari alicui, nem formse, ut qua relatio funda-
non forma informans mate-
ut ta in easimpliciter est Deus.
i-iam, sed ut quidditas communi-
catur supposito, tanquam forma- GOMMEiNTARIUS,
liter existenti per eam, et ita pul-
lulant (ut quidam dicunt) relatio- (a) Secunda difficultas est, quomodo 37.
Relatio est
nes ex ea, et personse in ea et ex relatio, etc. actus

ea, non quasi (g) qusedam formse Respondeo, concedo relationem esss ^^'"non^^'^

dantes esse sibi, vel quasi qusedam actum pcrsonalem, etc. Essentia autem '^'^^'^^^^^^'

supposita in quibus recipiat esse, est actus quidditativus, quidditativc

cum sitsimpliciter ens, sed quibus distinguens, non personam a persona,
suppositis dat me, ut quo formali- cum sit eadem in tribus, sed distinguens

ter illa supposita sunt, et quo personam quidditative a creatura.

sunt Deus, et ita relatio illa pul- Et si quod actus distinguens

dicatur, Objectio.

lulans cum sit per se subsistens, est actus ejus quod non dislinguit, et sic

ipsa pullulat non ut forma essen- actus personalis qui distinguit, erit actus

tise, sed ut nata esse Deus ipsa essentire quae non distinguit. IIoc falsum
Deitate formaliter, licet non ut in- est, ut talis actus comparatur ad essen-
 4^& LIB. I. SENTENTIARUM
tiam. Sed bene verum est, quod ut cnm- Quodlib. et sic in ordine formarum sub-
paratur ad naturam quse distinguitur, stantialium posteriorgeneratione erit prior
erit actus ejus, sicut hpecceitas dicitur a- perfectione, et ratio est, quia creaturse
ctus distinguens humanitatem, quia hu- procedunt de potentia ad actum, et ideo

manitas est distinguii)ilis in plura singu- de imperfecto ad perfectum, ut patet de

laria, essentia vero divina singularissima generatione hominis. Sequitur:
et omnino indistincta, est simpli^^iter (d) Sed eundo ad simpliciter primum.
eadem in tribus personis; dicitur ergo Hoc patet quia omnes causse secundse, in-

magis actus personae, quia ipsam distin- ter quas etiam est ordo prioris et poste-
guit ab alia persona, et non actus essen- rioris, reducunlur ad aiiquod primum
lise divinoe, cum sit omnino indistingui- ens, quod est simpliciter primum primi-
bilis. tate originiS; et illud erit simpliciter pri-
i
38. (b) Terlia difficuUas est, quomodo po- mum primitate perfectionis. In divinis
Quomodo
essentia lesl esse, etc. igitur simul debent intelligi ordo genera-

est prima Respoudeo, quod in crealuris ordo tionis, etc. id est, quod est simpliciter
entitas
in geiieralionis , etc. Sententia hujus iit- primum origine in divinis, illud est sim-
divinis.
tera3 est, quod essentia divina est sim- pUciter primum perfectione. Et non debet Primum.
pliciter primum primitate perfectionis, intelligi primum origine, quia ab alio ori- orif^ine
quid.
ita quod unum infert aliud, et e contra; giuetur; sed hic intelligitur primum ori-
et per consequens, ex quo essentia est gine, cujus esse est simpliciter prius quo-
simpliciter prima entitas in divinis, et cumque alio, et quod primum pri-
est sic

primitate originis, et primitate perfecti- mitate originis, est etiam primum primi-
onis, etiam ut prior relatione, sequitur tate perfectionis. Sequitur :

40,
quod sit simpliciter in ultima actualitate, (e) Sicut igilur in creaturis, si concur-
ita quod ex sua ratione furmali sibi repu- rerent isti duo ordines semper uniformi-
gnat posse actuari, vel determinari, vel ^cr, putain Francisco quodest primumori-
perfici per quodcumque sibi adveniens; gine, in Francisco primum perfectione,
sit

et per consequens si ponitur fundamen- et e contra ; tunc non qucereremus primo

tum relationum non habebit rationem materiam, quce substaret formce, etc. pu-

quasi materioe, nec quasi potentiffi, nec ta si in Francisco forma substantialis es- Quomodo
Ibrma
quasi determinabilis, nec quasi per mo- set prior materia primitate originis et pri- sit
prior mate-
dum recipientis, sed magis dicetur funda- mitate perfectionis ,
primum simpliciter ria.

mentum quasi per modum forma^, in qua existens in Francisco primitate originis

istfe relationes natse sunt subsistere, non esset forma , et posterius origine esset

quidem per informationem, sed sicut sub- materia. Sequitur :

sistens dicitur esse in natura, sicut So- Ita in divinis inclpiendo a primo signo

crates dicitur subsistere in humanitate, naturce, omnino primo occurrit esssentia

quia Socrateshumanitate est homo. divina,ut est esse per se et de se, id est

(c) Quia tamen ista littera est ahquali- ut est de se et per se existens, quod uon
39.
ter obscura, ipsam declaro. Cum dicit, competit alicui naturse creata3, quia naila

quod illa quce sunt priora generatione, natura creata habet esse, supple existeu-

sunt posteriora perfectione. Hoc debet in tia? prius naturaliter quam in supposiio ;

telligi in eodem ordine, ut exponit Doctor

ipsa autem essentia secundum Augu.sii-

in 4 in materia de Sacramento, et in num 1. de Trin. est qua Pater est, et cjua

 DIST. V. QU.ESTIO II. 497

Filiusest, supple Deus, vel ens perfectum, SGHOLIUM.

licel non sit qua Pater est Paler, qiiia pa-
Explicat mirabiliter exemplis peripateti-
ternilate est Pater, et Deitate est Deus.
cis, quomoilo ossentia et relatio personas
Sequitur :
const tuant, sine eo qnod alterum sit poten-
41. (f) Isti irjitur essentice abstractisnme tiale, alterum actuans et expedit quartum
;

consideratce, etc. non ut aliquid recepti- dubium, quomodo essentia sit communicata,
vum alicujus perfeclianis, cnm sit in ulti- non supponendo id c;ii communicat ir, quia
haec communicatio tioii fit jam existenti, si-
ma actualitale, sed ut infmita perfentio
cut in alteratione contingit, sed fit alicui
Quomoflo potens, etc. Et quomodo dicantur pulkila-
ut sit.
reiationes -j
^^^ j„j.,.g jeclarabit dist. 8. qucest. ult.

(iSS ^'cuntur tamen pullulare ex ea, ex hoc EKemplnm hnjiis (n) potost acci- 17.

puiiuiare qQo^] ggt principium simpliciter primum pi ponendo ibi qnse-

in creatnris,
ivina
la es- omnis originationis et personre dicuntur dam per impossibile. Angmentntio
se
pullulare in ea ex hoc quod dicuntur suh- enim modo flt per hoc qnod ali-
sistere in essentia divina, et ex ea ex mentnm adveniens corpori cor-
hoc quod est prima entitas, a qua omnis rnmpitnr, materia ejns recipit
et
proprietas hypostatica suo modo dicitur formam carnis, et sic informa-
iiaberees.^e. Sequitur: tnr ab anima. Ponatnr qnod eadem
(g) Non quasi quoedam formce clantes materia manens nata sit recipere
esse sibi, id est, persouce non pullulant aliam partem formae, sicnt poni-
ab essenlia divina ut qusedam formse dan- tnr rarefactione, tnnc materia
in
tes esse sibi, vel quasi qncedam supposi- i^emanet una qnse prins fnit for-
ta, in ([uibus ipsa essenlia dlvina recipiat mata, et nnnc nova forma in-
esse, cum sit simjdiciter ens, scilicet per formatnr ; ipsa tamen formaliter
se existens; sed dicuntur pullulare ab es- est vere mntata, qnia de privatione
senlia hujusmodi supposita, sive proprie- transit ad formam. Ponamns ex
tates, ut quibus ipsa essentia dat verum alia parte, qnod anima eadem pri-
esse existenlisB, ut quo formaliter illa sup- mo perflceret nnam partem cor-
posita sunt, et quo sunt Deus; et ita re- porisutcor, postea adveniret alia
latio puUulans, scilicet relatio originis, pars corporis organici perfectibi-
cum sit per se subsistens, vel quod magis Hs ab anima, ipsa perflceret istam
videtur ratio per se subsistendi, ipsa, partem advenicntem de novo, et
supple relatio, pullulat non ut forma es- tamen non mntaretur, qnia non es-
sentice, sed ut nata esse Deus ipsa Deilate set in ea primo privatio, et post- 5. et 10.

formaliter, non quod relatio originis di- modnm forma. Privatio enim est ca-
Met.

catur Deus formaliter, quia hoec est falsa :

rentia in apto nato recipere, anima enim
Palernilas est D?us, ut est proedicatio for- primo non informans et postea
malis, licet sit vera ut est prse iicatio informans, non est nata aliqnid re-
identica, persona t^men constiiuta per cipere, sed darc; in ntroqne igitnr
hujusmodi relationem erit formaliter istornm exemplornm vcre esset
Deus. Et sic patet littera. prolictio alicijns prol-nti, sei
in primo mutatio, in secnndo non.
Aptins exemplnm videtur, si po-
namus materiam cordis animati
Tom. IX. 32
498 LIB. I. SENTENTIARUM

posse eamdem commimicari clivcr- perfecta identitas, sed essentia

sis formis, puta manus et pedis, habet modum formse respectu re-
et hoc virtute activa cordis ani- lationis, sicut natura respectu
mati producentis composita is- suppositi inquantum ipsa est qua
ta ex materia sua communicata, relatio subsistens est Deus; e con-
et ex formis istis hic vere esset
; verso autem nullo modo relatio
productio totorum habentium est actus essentise, quia sicut dicit
eamdem materiam, et esset cum Damascenus : Relalio non delerminat ^
Cap. 5. lib.
^-^^^-
1. etc.
mutatione illius materise. Sed si naluram, sed hypostasim, ita non est 6. lib. 2.

ex alia parte ponamus animnm actus naturse, sed hypostasis. Si-

propter sui illimitationem in rati-
one actus et formae posse commu-
nicari multis, et virtute
mae in corde ipsam communica-
ri manui corde
et pedi productis a
animato, hoc esset Droduc!,io mul-
torum consubstantialium in forma
absque mutatione illius formse. In
utroque exemplo, ponantur pro-
ducta esse per se subsistentia, et
non partes ejusdem, quia partem
esse est imperfectionis.
to secundus modus in utroque
militer quando relatio informat
fundamentum, suppositum dicitur
ani- relatum in se secundo modo, se-
cundum illud fundamentum, sicut
Socrates est similis secundum al-
bedinem vel albedine; Pater autem
non est Pater Deitate, secundum
Augustinum7. de Trin. c. 4. et 6. Igi-
tur hic non est talis modus rela-
tionis ad fundamentum qualis est
in aliis, quia hic fundamentum
Hoc posi- non actuatur per relationem, sed
illa est tantum actus suppositi, vel Essentiaj

exemplo, qui est de communicati- est suppositum. Dico igitur bre- forma reia-

one formae ipsi producto, perfecte viter, quod relatio et essentia ita nonTcoa-
repraesentat productionem in Deo ;
sunt in persona, quod neutra est quomoJo?
non primus modus utroquein forma informans alternm, sed sunt
exemplo, qui est de communicati- perfecte idem, licet non formali-
one materi3e,et adhuc hoc addendo ter. Ut tamen non sunt formaliter
in positione, quod anima in corde eadem, relatio nullo modo perficit
et manu et pede, non sit forma in- essentiam, nec est terminus for-
formans, (quia componibilitas in- malis receptus in essentia; sed es-
cludit imperfectionem) sed sit for- sentia hoc modo est forma rela-
ma totalis, qua ista subsistentia tionis, quia est qua relatio est, et
sint et animata sint. similiter qua est Deus. Essentia
Ita intelligitur Deitas non com- etiam est formalis terminus gene-
municari quasi materia, sed rela- rationis sicut in creaturis, namest
tionibus subsistentibus, si perso- formalis terminus generationis,
nae ponantur relative, communi- non autem actus individualis.
catur Deitas per modum formae Contra istud objicitur (b), quia
18.
non informantis, sed qua relatio terminus formalis generationis
vel relativum subsistens est Deus ;
communicatur; igitur prsesuppo-
nec igitur essentia informat rela- nit illud,cui communicatur. Essen-
tionem, nec e converso, sed est tia autem non prsesupponit relati-
 DIST. V, QU^STIO II. 499

onem, sed e converso; ergo essen- communicatio non est alicui jam
tia non commiinicatur relationi. existenti sicut esl in alteratione.
Et potestesse qnarta difticiiUas, sed est alicui ut sit; ideo ncc natu-
qiiia aliqiiid ibi communicatur, et ra communicatur ante producti-
illud erit ibi
formalis terminus, et onem suppositi, quiatunc commu-
illud pra3Supponit illud cui com- nicaretur non producto; nec etiam
municatur; essentia autem non e converso, suppositum est ante-
potest prgesupponere relationem quam natura communicetur, licet
cui communicetur ergo e conver- ; absolnte communicatum sit prius
so ; et ita relntio communicatur ratione propria suppositi, priori-
essentise, et tunc relatio erit ter- tate perfectionis, et etiam priori-
minns formalis productionis, et tate essendi, sive invicem in crea-
.. . essentia quasi materia. turis, primfiR prioritati correspon-
Aliquifl
coinr.mni- Rcspondeo, prodnctio, quia est dot quia in Deo essentia est
hic,
catiir 1 • • . • . .... ,
non ppcfisu- aiicujus termmi primi, id est, adse- formaliter iuQnita; relatio autem
^eo
° quati includentis aliquid in ratione non.
*'nicatu"T" formalis termini ipsius producti-
onis, et aliquid in ratione subsi- GOMMENTARIUS.
stentiae in tali termino; ideo con-
tradictio est respectu productionis (a) Exemplnm hujiis potest accipi in 4^^
creatiiris, etc. Doctoi- in ista littera ponit
h?ec separari, scilicet terminnm
quatiior exempla, quee omnia essent ad
formalem et rationem subsisten-
proposJtQin si non essent cum mutalio-
tiae, inquantum scilicet producti-

one habent esse, licet absolute pri- ne. Et f]uia primum et tertium sunt

oritas unius ad alternm,

esset cum mutatione, ideo rehiiquit illa. Terti-

etiam quantum ad separaH sine um tamen est aptius : Primo, quia iiiten-

contradictione, considerando ipsa dit probare quod eadem esseniia divina,

virtute produciiva existeme in Paire, est
absolute non inquantum per pro-
in Filio et in Spiritu sancto, et sic tertium
ductionem habent esse, licet etiam
esset ibi prioritas perfectionis, exemphun est magis aptum, quia ponit

qua alterum esset altero perfecti- quod si materia cordis, virtute activa ip-

us, quia natura perfectior est ra- sius animati, esset sub forma capitis et

tione subsistentise, etiam in cre- sub forma pedis, ista duo tota, sciiicet

aturis; et ex hoc sequitur, quod compositum ex forma capitis, et ex illa

natura est terminus formalis pro- materia cordis, et similiter compositum

ductionis, quia nuUa entitas sim- ex forma pedis, et ex illa materia pedis,

pliciter perfectior formali termino essent vere producta. Secundum autem et

productionis, potest esse per pro- quartum sunt ad propositum, quia non est

ductionem. ibi mutatio. Quartum tamen est magis ad

Tunc ad formam (c) argumenti propositum, quia ponit ipsam animam

quod communicatum inquan-
dico, existentem in corde, virtute productiva

tum productione communicatur, ipsius animati posse esse eamdem in ca-

non prsesupponit illud cui commu- pite et in pedibus, ita quod hoc composi-
nicetur, nec e converso; quia ista tum e\ materia capitis et ex ipsa ani-
 500 LIB. I. SENTENTIARUM
nia, et similiter compositum ex materia natura singularitate; ergo et supposito.

()edis et e\ ipsa anima, essent vere Antecedens patet iu 2. d. 3. 7. 1 . Con-

producta, et si caput et pes essent sequentia patet, quia ratio suppositi pra3-
duo supposita per se subsistentia, et supponit in creaturis rationem singula-
non essent partes alicujus totius. Et ris. Sed quidquid est prius priore, est

ultra, si ipsa anima non inlbrmaret cor, prius posteriore; ergo.

necmateriam capitis, nec pedis, sed esset Responsio facilis est, quia Doctor sicResponsio.

ipsa natura in qua ista tria dicerentur intelligit, quod in quocumque instanti

subsistere, scilicet cor, caput et pes, es.- naturse positivo, habet natura verum esse

emplum esset omnino ad propositum. existentife, et ut sibi derelicta est neces-

Quomodo Nam ipsa essentia divina ex semet- sario in aliquo supposito vel saltem in ali-
esspnlia
sit ipsa, et non per productionem, neque per quo, ad quod necessario concomitatur
in Palre.
communicationem sui est in Patre, ita ratio suppositi. Si enim natura liumana
quod Paler dicitur subsistere in illa ex vere existat, tunc existit in proprio
semetipsa, et eadem est in Filio et Spi- singulari, ut patet in 2. d. 3. q. 1.

ritu sancto per generationem et spiratio- et in illo instanti naturse positivo in

nem, ideo secunda et [terlia persona di- quo intelligitur vere existere, est actu
cuntur productse, et vere subsistere in singularis. Si dicatur, ex quo natura
essentia divina, et hoc per productiones. est prior singularitate, accipiendo natu-
Personte Et ultra, istfB tres personpe non dicuntur ram priorem sua existentia, et similiter
non
dicuniur partes aiicujus totius, sed sunt tria sup- singularitatem ut priorem sua existentia,
parles.
posita penitus incommunicabilia, nec es- sequitur quod ex quo existentia naturse
sentia divina est in eis sicut forma infor- est prior existentiae singularitatis, ut ex- i
mans; nec relationes illce sunt in essentia l)Osm super 2. q. 1. d. 3. ergo natura ut
divina, sicut actus perficientes, vel formse existens habet verum esse prius natura-
informantes, sed sicut subsistentia in na- liter quam sit singularis, vel quam sit in

tura in qua vere dicuntur subsistere. Et supposito. Dico ergo, quod Doctor intelli- Quomodo
sic patent ista exempla. git, quod natura creata non habet verum creata ha-

Dubitatur in hoc quod dicit Doctor, sci-

43.
Dubium
sino-ulare licet quod nulla natura creala hahel esse
esse existentiie

in
... in

smgulari, quia ut prior singulantate,

....
ultima aclualitate nisi verum esse
existentise.

prius naturaliter quam in supposito. etiam ut habens verum esse existentise,

Tum, quia natura creata est naturaliter

est contrahibilis per haecceitatem existen-
prior negatione fundata in illa, patet, quia
tem propria existentia. Sed naturadivina
talis negatio prsesupponit fundamentum
ut prius natura supposito, habet verum
cujus est, sed suppositum formaliter in
esse in ultima actualilate, ut supra patuit.
creaturis dicit negationem duplicis com-
Et etiam natura creata non habet esse ul-
municabilitatis, scilicet ut ^uoet ut quod,
timum actuale et incommunicabile, quod
ut supra patuit dist. 2. part. 2. r/. 1.
esse nata est habere cum sit divisibilis,
sive dicit negationem duplicis dependen-
nisi aclu habeat negationem duplicis com-
tise, scilicet actualis et aptitudinalis,

et m municabilitatis, natura vero divina etiam

ut patet in 3. dist. 1. qucest. 1.

19. ergo talis natura habel ut in supposito divino nullo modo actu-
rjuodl. q.

esse priiis naturaliter quam sit in suppo- aliter, ut supra patuit.

sito. Tum etiam, quia natura est prior (b) Contra illud ohjicitur, quia ter- 44,
 DIST. V. QU^STIO II. 501

minwi fornialis generationis communi- forma, secundum quam pst alteratio,

catur, etc. communicatur aUcui subjecto prffiexistenti.

Rcspondet Doctor qnod productio est Sed ista communicatio, scilicet essenti<c
Solutio.
alicujus termini primi, etc. ut patet in est alicui, ut sit : Ideo nec natura commu-
Franclsco producto; productio enim Fran- nicatur ante productionem suppositi,
cisci terminatur ad Franciscum ut ad to- etc. prioritate essendi, sive originis, quia
tale productum, in quonatura humana est in Deo essentia est formaliter infinita, re- Essentia

terminus formalis productionis, et ratio latio autem non. Ut vero intelligitur com- ^^^jgp'"''''

suppositi sive singularitas, est conditio municata 'producto, non est prior ratione
' '
,.^\-,
rarlicaliter

ipsius producti, ut supra declaravi. Se- suppositi, nec e contra, cum productum, in'inita.

quitur : Ideo contradiclio est respecta pro- ut hujusmodi, oeque simui includat

Generatio duclionis hcec separari. Et ratio, quia ge- utrumque.

terminatur
ad neratio terminatur ad compositum vere
subsistens, ut patet 1. Metap/i. quod de SGHOLIUM.
"^Tim!'"
necessitate includit naturam et hsecceita-
Respondet primo acl argumenta Henrici.
tem, sive rationem subsistentipe. Sequi-
Secundo ad argumenta Goffredi. Tertio ad
tur : Licet absolute priorilas esset unius ad principalia, singula exactissime discutiens.
alterum, scilicet naturse ad rationem sub-
sistendi, etiam quanlum ad separari sine (a)Ad ai'gumenta pro opinionibns. 10.

contradiclione considerando ipsa absolu- Ad ppimiim de Angiistino contra ^^l^onlt

Henric.
te,non inquantum per productionem /ta- Maximiniim; patet qiiomodo Filiiis
bent esse, id est, licet natura humana ut nuUo modo est de nihilo, sed est
natura, sit in se prior ratione singularita- vere de substantia Patris. Sed si
tis et ratione subsistendi, sic quod nuUam quaeras : posita originatione et
istarum inchidat, ut probat Doctor in 2. consubstantialitate, adhuc quferi-
dist. 3. In productione tamen, qua com- tur sicut de materia vel de quasi
positum producitur, e^t impossibilis sepa- materia, de quo est Filius. Respon-
ratio unius ab altero, cum productum deo quod non est ibi materia, et
utrumque de necessitate includat. ideo non est ibi de aliquo sic; et
(c) Tunc ad formam argumenli dico, cum dicitur ultra, igitur de nihilo,
etc. Exemplum : Si Deus crearet nunc non sequitur, sed sequitur, ergo
naturam Angeli, in Angelo creato natura de nuUa materia.
simplex Angeli esset terminus formalis Sed dices, tunc est creatura,
creationis, et ratio subsistendi esset con- dico quod falsum est, quia creatu-
ditio ipsius producti, et tunc diceremus ra est post nihil, id est, post non
quod per creationem communicatur Ange- me sui et cujuscumque in ea, non
lo talis natuia, et tamen illa natura non ita Filius; non tantum quia suum
praesupponit rationem subsistendi cui esse est seternum, sed etiam quia
communicetur, nec e contra, ratio sub- sicutest secunda persona, sic prius
sistendi prsesupponit naturam cui com- origine est suum esse formale in
municetur. Sic in proposito, quando prima persona.
dicimus quod natura divina communica- Ad Augustini de Trin. 7.
aliud
tur, quia isla communicatio non est alicui c. 4. hoc nihil valet ad propositum,
jam existenti, sicut est in alteratione, ubi sicut in qusestione praecedente ex-
 502 LIB. I. SENTENTIARUM

positum cst. Qnod vero alii argu- quia prcecedit Filium aliquo modo et est

unt essentiam subjective generari, in aliquo, quia non est per se subsistens,
ex falso inferunfc falsum. Ad argu- quia tunc esset persona, non prima ; igi-
menta eorum Ad primum
: dico, tur secunda persona prcecederet Filium.
quod hic non sunt termini aliqui liespondco, in quo est creatio passio ? est

correspondentes generationi ut eadem quceslio, imo difficilior, quia hic

mutatio est, quia nihil hic, quasi polest dari quod est in essentia duplici-

aliquo modo prius sub privatione, ter, et tanquam in fundamento, et tan-

etpostea sub forma; generationis quam proprielas personoe in natura, in

vero termini sunt privatio et for- ?"« est illa persona, et uirumque sine
rerminas ^^1 o
ut generatio est mutatio. Ge- potcjitialitate essentice. Nec secundus I
^uogenera- j^eratio au tcm ut est productio modus est difficilior, quam de relatione,
tionis
non estpri- tantum habot ipsum productum, quia generatio passiva est proprietas ea-

non autem generatio ut sic, habet dem cum filialione, tantum alio modo
terminum a quo, nisi loquendo de grammalicalitcr concepta.

principio productivo, et sic termi- Cum quod omni

tertio arguitur, 20.

.ni generationis sunt producens et potentise activse correspondet po-

productum; et ex hoc non sequi- tentia passiva, etc respondeo .

,

tur quod aliquid sit quasi subje- primae potentia3 activse non cor-
ctum, sed sequitur ex hoc, si gene- respondet aliqua potentia passiva,
ratio est univoca, quod aliquid sit sicut patet de potentia creandi, et

commune gignenti et genito; et hoc loquendo proprie de potentia

hoc concedo, sed non commune ut passiva, ut in quam vel de qua ali-

materia, sed ut forma vel actus in quid proprie producitur; potentiae

utroque. Cum arguitur post de tamen activse correspondet aliqua
generatione et termino, patet re- passiva ,
quam ipsi vocant poten-
sponsio quod relatio non est in es- tiam objeciAvam, quse est potentia
sentia sicut forma in materia; sed producibilis, et hoc modo concedo,
si persona estibi relativa, tunc re- si Pater est fecundus active, quod Quo sensu
omni
latio est in essentia sicut proprie- Filius est producibilis, sed ex hoc polentiae

tas suppositi est in natura. Esse non sequitur aliqua potentia quasi activae
respondet
autem in aliquo, ut suppositum materise , sicut nec sequitur in patsiva.

vel ratio suppositi in natura, ni- creatione.

hil infert de esse in, ut forma in Cum
ultimo arguitur de igne, di-
materia, licet quando natura est co quod si ignis generaret de se i
imperfecta, proprietas individualis et communicaret genito suam for-
aliquo modo informet naturam, mam, ut formalem terminum ge-
sicut dictum fuit in tertio articulo nerationis, non autem esset sub- I
solutionis in prima difticultate. stantia sua in potentia ad formam
ADDITIO. "^^^ objicilur eo modo quo generalio ignis generandi, sed ipse ignis es-
prcecedit Filium secundum modum inlel- set productivum
perfecte tunc ,

ligendi, in quo est ? non in essentia ut enim non requireret aliquam cau-
in Patre, quia ut in ipso est, non liabe- sam concausantem. Ita est in pro-
tur per genercUionem; non ul in FiliOj posito primum principium, nec
 DIST. V. QUiflSTIO II. 509

aliiid principinm in eodem genere enim dicimus : iste canis estfilius

principii, nec in alio requirit con- liominis, quia cst tilius , et est
causans sccum ad principiandum. hominis ut domini ita quod \y ,

Ad arg. 1. Cum arguitur ad principale per hominis construatur cum \y canis ,

Filiub
ia
princip. Augustinum 7. />e Trinit. c. 6. re- ex vi possessoris vel possessionis, quare non
quoestionis. dicitur
spondeo quod Augustinus subdit sed videtur significare, quod con- es&entii«,
sicut
ibidem Qiiasi aliud sit ibi essenlia, et
: struatur cum \y canis, in ratione de
essentia ?
aliud persona. Similiter concedo relativi, ut patris. Ita igitur ista :

quod non proprie dicitur aliquam Filius essentiae, videtur accipi es-

personam esse de cssentia absolu- sentia, ut correlativum ejus relati-

te, sed addendo cum substantia ali- vi, cum quoconstruitur, et tunc
quam personam originantem, be- auctoritas Augustini. de Trin. 15. c.
ne dicitur quod aliqua persona lO.debet exponi sicut ipse exponit:
originata est de substantia il- Filii charitatis suce, id est, Filii sui di-

Non
lius personse, ita quod hsec : Filius lecti. Et tunc ad argumentum il-
admitti- est de esseniia divina, non est ita con- lud, cum arguitur quod ad illam,
tur
Filius est cedenda, sicut h?ec : Filius est de sub- est de essenlia, sequitur ista, quod est
de
essentia stantia Patris ,
quia per secundam m^/i/ffe: nego consequentiam, quia
nisi
addas Pa- exprimitur consubstantialitas et consequens notat relationem esse
tris.
originatio ,
propter genitivum inter Fili'im et essentiam sicut ,

constructum cum casuali prapposi- suum correlativum quodnonno-

tionis, per primam autem non no- tat antecedens sed tantum con-
,

tatur aliquid originans. substantialitatem in essentia cum

21.
Ad^.
Ad quod licet
aliud dicendum, origine notata in illo ,
quod con-
D. Bonav. Augustinus dicat Filium esse Fi- strniturcum essentia.
hac
dist. Hic lium substantise Patris 15. de Trin. Ad ultimum dico, quod de non Ad 3.
1'ac t

Granunati- c. 19, et Doctor quidam dicat il- tantum notat identitatem, sed no-
cam
ancillari lam esse propriam, tamenvidetur tat identitatem sui casualis, et hoc
Theologise,
probabilius, quod quandocumque in mtione formse cum dis'inctione
relativum construitur cnm aliquo illius, qnod additur suo casuali ut
in tali habitudine casuali, in qua principii originantis, sicut dictum
aliquid natum est terminare illam est prius.
relationem ut correlativum, tunc Ad argumenta in oppositum, ad Ad nes
ratio-

construitur cum illo praecise ut responsum est.

aliud de 15. de Trin. in
opposilum.
cumcorrelativo. Exemplum, Pater Ad illud contra Maximinum, patet SoUil
h£ec quate-
construitur cum suo correlativo etiam ex dictis.Ad ultimum de Filio nus
facere vi-
in habitudine genitivi, simile in ha. in creaturisquod est de substantia dentur
pro Henri-
bitudine dativi, majus in habitndi- Patris, patet responsio ex dictis co, abjolut(
bene
ne ablativi, secundum communem in solntione qu?Pstionis; quia illud concludunt-

sermonem; et ideo videtur, quod rfe,quod pertinet ad rationem fili-

cnm quocumque construitur tale ationiS; non dicit circnmstantiam
relativum expresso in tali habitu- causse materialis, sed magis sufti-
dine casuali , illud notatur esse cit, si illud de quo est Filius, sit

correlativum hujus relativi ; non ut forma commuiiis Patri et Filio,

 504 LIB. I. SENTENTIARUM.

et sic non subjectum generationis, sequitur ex hoc si generatio est univoca,

sed terminus formalisejusdem. quod aliquid commune

sit gignenti et

genito, non autem commune ut materia,

COMMENTARIUS. sed ut forma \e\ actus in ulroque.

Ad secundum patet responsio, quia re- 46.

(a) Ad argumenla pro opinionibus. Ad latio non est in essenlia sicut forma in

Generatio illud Augusiini contra Maximinum posi- materia, et per consequens sic non intel-

"^esf'^ tum pro opinione Henrici, patet responsio ligilur manere eadem sub termino gene-
proce^ssus
^^ declaratis in littera. rationis et sub generatione est enim ;

non ei
esse
11

ad
^^ primum pro opinione Goffredi *. proprietas hypostatica in essentia divina,

• '^^^'*' I^octor quod loquendo de subjecto sicut ratio suppositi in natura, et non si-
nuir'4
Generatio i^enerationis , tale subiectum transit de cut actus perficiens, nec forma informans,
est *"

proauctio privatione ad formam ; termini enim ge- ut supra expositum est.

simiiis in nerationis naturaHs, scihcet a quo' et ad Ad tertium negatur ista, quod omni vide
substanlia • •
i i- ^" prolog.
'
quem, sunt privatio et forma , et ideo potentise activfe correspondeat ahqua po- q. i.

generatio naturahs quse includit mutati- tentia passiva ; accipiendo passivam, in

onem, prsesupponit ahquid subjeclive ge- qua sit potentia activa, sive quse est re-

nerari quod transit de privatione formte ceptiva ahcujus producti a tah potentia
ad ipsam formam, Sed in divinis accipi- acliva ; et quod non omni potentise acti-

tur generatio, ut tantum est productio, vto correspondeat hoc modo ahqua pas-
ut supra expositum est dist. 2. parl. 2. siva, patet de potentia creativa. Si vero
qucest. 3. Ei ideo non est ibi ahquid quod accipiatur potentia passiva objective, quse
dicatur subjeclum generaiionis, quia il- est potentia producibihs, hoc modo conce-
lud transiret de privatione ad formam, et dit Doctor quod si Pater est fecundus a-
sic essentia divina dicerelur privata vel ctive, Fihus erit producibihs.
quasi privata forma, cujus oppositum Ad ukimum, dicit Doctor quod si ignis
probatum est supra dist. 2. parte 2. communicaret suam formam igni genito,

qucest. 3. in responsione ad argumenta. ut formalem terminum generationis, sub-

In generatione enim divina termini ge- stantia ignis non diceretur quasi materia
neraiionis tantum sunt generans et geni- generationis, quia iha haberetur ut ter-

tum, et non privatio et habitus, sicut est niinus formahs, et sic est in proposito
in generaiione naturah , et per conse- in generatione divina. Et sic patet re-

quens non sequitur, quod in generatione sponsio ad argumenta Goffredi; csetera

divina sit ibi ahquid quasi subjectum. Sed patent.
 DISTINGTIO VI. 505

DISTINCTIO SEXTA
(Tsxlm Magistri Sentenliarum.)

Ulrum Pater voluntate genuerit Filium, volens, an nolens genuerit, ut si

an necessilate, el an volens vel nolens diceret absurdissima Dei

nolens ,

sil Deus. miseria sequeretur; si autem vo-

lens, continuo quod intendebat con-

A. Praeterea quaeri solet Utrum : non naturae esse

cluderet, scilicet
De compa-
ra tione Pater genuerit Filium voluntate, Filium, sed voluntatis. At ille vi-
aclus
gerierandi
an necessitate. De hoc Orosius ad gilantissime vicissim qusesivit ab
ad
potenliam,
Aagiistinum ita ait « Voluntate : eo, utrum Deus Pater volens an
Orosins genuit Pater Filium vel necessi- nolens sitDeus, ut si responderet
,
Tom 4.
dialoii;. 65 tate? Nec voluntate nec necessi- , nolens, sequeretur grandis absurdi-
'qii;«jt. 7.
Gap. 20. tate quia necessitas in Deo non
,
tas et misei*ia, quam de Deo crede-
est, prseire voluntas sapientiam re magna est insania; si autem di-

non potest. » « Quocirca, ut Augu- ceret responderetur ei; er-

volens,

stinusait in 15. lih.
da est Dialectica Eunomii
Opinio Eunomiani hseretici orti sunt, qui
cujiisdam
hieretici. cum non potuisset intelligere ncc
credere voluisset, unigenitum Dei
Verbum Filium Dei esse natura, id
est,de substantia Patris genitum,
non naturjB vel
esse Filium, sed Filium voluntatis
Dei, volens asserere accedontem
Deo voluntatem, qua gigneret Fi-
lium, sicut nos aliquid aliquando
volumus, quod antea non voleba-
mus propter quod mutabilis in-
;
de Trinit. riden- go et ipse voluntate sua Deus est,
, a quo non natura. Quid ergo restabat,
nisi ut obmutesceret, sua inter-
rogatione obligatum insolubili
vinculo se videns. » Ex pr^edictis
docetur, non esse concedendum,
quod Deus voluntate vel necessi-
substantise dixit tate, vel volens vel nolens sit
Deus; item, quod voluntate vel ne-
cessitate. volens vel
vel nolens
genuerit Filium.
Opposita contra pra^dicta.

telligitur nostra natura, quod ab- Sed contra hoc opponitur sic : „ ^- .
^
,
^ Responsio.
sit, ut in Deo esse credamus. » Voluntas Dei est natura sive es-
Dicamus ergo Verbum Dei esse sentia Dei, quia non est aliud Deo
Filium Dei natura, non voluntate, esse, aliud velle ; una
et ideo, sicut
Aug.
c. 20. ut docet Augustinus in 15. lib. de est essentia trium personarum, ita
^"^^-
stionibus Trinitate, ubi quemdam catholicum et una voluntas. Si ergo Deus na-
a
Oro.--ium haerctico respondentem commen- turaDeus est, et voluntate Dcus
ubi
supra. dat dicens « Acute sane
: quidam est; et si Verbum Deinatura Fili-
respondit hseretico versutissime us Dei est, et voluntate Filius Dei
interroganti, utrum Deus Filium est. Hoc autem facile est refellere.
 50U LIB. 1. SENTENTIA.RUM

Nam Dei sive scien-

et praescientia quam generans genuit Filium, nec
tia, qna scit vel prsescit bona et prius generans quam volens ge-
mala, divina natnra sive essentia nuit Filium. Volens tamen genuit,
est; et prcedestinatio sive voluntas sicut potens genuit et bonus genuit
ejus eadem divina essentia est, et sapiens genuit et hujusmodi. Si
nec est aliud Deo scire vel velle enim Pater sapiens et bonus dici-
quam esse. Et cum sit unum et tur genuisse Filium, cur non et
idem scientia Dei vel voluntas, volens? cum ita sit Deo idem esse
non tamen dicitur de voluntate, volentem, quod estesseDeum; sic-
quidquid dicitur de scientia, et e ut idem est esse sapientem. quod est
converso. Nec omnia illa sua vo- csseDeum. Dicamus ergo, quiaPa-
luntate Deus vult, quse sua scien- ter sicut sapiens, ita volens genuit
cum scientia sua noverit
tia scit, Filium, sed non voluntate praece-
tam bona quam mala, voluntate denti vel accedenti. Quem sensum
autem non velit nisi bona. Scientia aperit Hieronymus et confirmat,
quippe Dei et pra^scientia de bonis ita dicens superepistolam ad Ephe-
est et malis, volunlas vero et pr?e- sios: «De Filio Dei, id est, Domino Hieronym.

destinatio de bonis est tantum; et nostro Jesu Christo scriptum est, i. superii-

tamen unum et idem est in Deo qum cum Fixire semper fuit, et nun- Qui"prae-

scicntia et voluntas, et praescientia quam eum, ut esset, paternavolun- ^'^^no"!"*

et pra^destinatio. Ita cum unum sit tas prsecessit; et ille quidem natu-
natura Dei et voluntas, dicitur ta- ra Filius est.»
men Pater genuisse Filium natura Notula. Hilarius in lib. de Synodis:
non voluntate, et esse Deus na- « Eos qui dicunt, de non exstanti-
tura, non voluntate. bus esse Filium Dei, similiter qui
dicunt, quod neque consilio neque
Qmditer int^lligenda sunt illa verba : Pa- voluntate Pater genuerit Filium,
ter nec nolens, nec volens Deus est, anathematizat sancta Ecclesia.
nec volens, nec nolens genuit Filium. Item si quis nolente Patre dicat
natum Filium, anathema sit. Non
Praedictatamen verba, quibus enim, nolente Patre, coactus Pater
prudenter dictum est, quod Deus vel naturali necessitate ductus,
Pater nec volens nec nolens est cum nollet, genuit Filium, scd mox
Deus, nec volens nec nolens genuit ut voluit, sine tempore et impas-
Filium, sivevoluntate sive necessi- sibiliter ex se Unigenitum demon-
tate, ex tali sensu mihi vilentur stravit.»
accipienda, ut voluntatem pr?ece-
dentem vel a cedentem intelliga- {Finis textus Magistri.)

mus, qualiter Eunomius intellige-

bat. Non enim ipse est Deus volun-
tate prsecedenti vel efficienti, vel
volens priusquam Deus nec vo- ;

luntate prsecedenti vel accedenti

genuit Filium, nec prius volens

BBWta
 ;

DIST. VI. QU^STIO UNIC. 507

sic, invidia non pertinet nisi ad illa

quse voluntate subtrahuntur et
QU^STIO UNICA. voluntate possunt communicari,
sicut non sum invidus si non facio
VtrujH Dcus Pater genuerit Dei Filium te sapientem, quia non possum fa-
voluntaie? cere sapientiam in anima tua igi- ;

tur Pater voluntate generat Fili-

K, i /o m. c „.,
art. 1 Rw.Korrinc /.,v
Kicnaraus niG
uui sibi 860^^16^, qui^
i i
secundum
p. q, i". 5. 1. '
Aleasis 1.

q. 2. D. Bonavent. art. 1. q. 2. D. Thom. 1. auctoritatem prsedictam, esset in-

p. q, 41. arl. 2. el qusrsl. 2. de. potenlia arl. 3.
Gregor. Iiic q. 1. art. 1.
3, Henr.
Cftpreol. q. vidus,si non generat Filium sequa'
quucU. 1. q. 4. siun. art. 58. qux^t 2. Suarez
et
lem.
1. p. Iracl. 3. lib. 6. c. 4. Vasquez 1. p. d. 160
Yide Scot. 2, Mel. qvast. 4. 5. 6. Mayron liic Item 5. Metapli. c. de Necessa-
qusesl. 1. Baccoa. ibid. Durand. d. 5. quxst. 1.
rio : omne involuntarium est triste; sed
nihil est triste in divinis ; ergo ni-
1. Circa istam distinctionem sex- hil involuntarium; ergo Filius vo-
tam qusero: UtrumDeus Pater ge- luntate generatur.
nuit Deum Filium voluntate ? Quod Item Verbum est amor, patet, et
sic, Richardus 6. de Trinit. cap. 17.
est productus, quia nihil nisi na-
post alia tractata de productione tum'secundum Hilarium, habet Fi-
personarum ultimo TWs «^^
dicit :
j.,^^. ppincipium autem amoris
perhis, quce superius jam diximus, au-
p^oducti est voluntas, ioitur, etc.
dire verbum abbreviaium? ingenitum
si dicatur quod concomitanter est
velle habere de se sibi conformem atque
^^^^,^ ^^^.^ p^,.^^^ ^^^ ^^^-^.^ p^^_
condignum, idem mihi videtur quod gi- A-,-,r,\<^ •

gnere Filium, et tam genitum quam in-

Contra, quia idem est principi-
genitum velle habere condilectum, idcm
um respectu primi termini forma-
videtur quod producere Spiritum sanc-
lis, et cujuscumque concomitantis
tum. Sed si Patrem velle habere
illum terminum.
conformem est gignerc ; ergo sicut Contra, Damascenus lib. 1. cap.8. opposUHm.
voluntate vult habere conformem, Generatio est opus naturce, et Magi-
ita voluntate genuit. ster in littera, et est Augustini ad
Ex eadem auctoritate arguitur Orosium: Prceire scientiam voluntas non
aliter sic : Eodem modo concedit, potest; ergo cum Filius sit scien-
quod velle Patris se habet ad gignore,
tia vel sapientia Patris, non gene-
sicut veUe ut est Patris et Filii se
ratur voluntate.
habet ad spirare; nunc autem Spi-
SGHOLIUM.
ritus sanctus spiratur voluntate
formaliter, ut est Patris et Filii, Sententia Henrici quod Pater non generat
ergo, etc volens, sed necessitate naturali, sicut ignis,

Item Augustinus contra Maxi- signiflcat, quia intellectio est gignitio et

prsecedit volitionem. Scotus refutat lianc ra-
minum lib. 3. c. 1. et ponitur
tionem, quia intelligere est perleclio sim-
dist. 20. Pater si non genuit sibi Filium
pliciter, gjgnere non, quia duae personae
(cqualem, aut non voluil, aul non potuit divinse non gignunt, et dcclarat quomodo
$i nonvoluit, igitur invidus fuit. Ex hoc Pater generat volens, quia prius vult quara
 . ;

508 LIB.l. SENTENTIARLM

aliquid producat. Hic videtar velloquod Pa- (b) Ista ratio innititur minori I'"P''obatur

ter videat Verbum antequam illud produ- ff^lsge, scilicet de identitate intel- opimo.
cat, sed oppositum tenet supra d. 1. q. 2. et ,. , .
^i ?• ^+ ^,, ^v^^r.
infra d. 10. ad ult. et 2. d. 1. q. 1. a.t, 2. et "^ .' ^ "^
i
• ^ i -i- t

alibi vult ergo hic tantum dicere,quod Pater

seqmtilT COnclilSlO falsa, SClllcet
;

volens essentiam, gignat, quiaalii utGregor. qnod Pater non proprie volens
et Gapreol. liic negant uUum actum in vo- dicit. Primo ergo ostcndo fal-
luntate ante gignitionem. Nisi hoc dicatur, sitatem minoris. Secundo, qnod il-
Scotus in hac re ad summum est dubius, vel
lud Gonseqnens falsum sequatur.
tantum vult Patrem prius origine velle gi-
gnitionem quamip^asit, quia sicut Pater e>t
Tertio, respondebo ad probati-
prior origine Filio, ita omnia quae sunt in eo onem minoris falsse. Quarto, quo-
sunt priora eadem prioritate iis quae sunt in modo debeat vitari illud consc-
Filio, unde Pater prius origine creat quam quens falsum, et oppositum tene-
Filius, de quo 2. d. 1. q. 1. art. 2.
ri quod est principale in isto ar-

ticulo.
videntur esse
In ista qurestione (c) T)e primo contra illam 3.

duse difficultates una, qualiter ; opinionem de identitate intelHgere °^esf'^

Pater grenerat Filium volens. Alia et dicere arguo sic intelligpre est :
^i^JipiSer
quomodo salvetur, quod Pater non perfectio simpliciter, dicere non; no^'^';^!-;^

generat
•^
Filium voluntatc, ut prin-
i erpro
n non sunt idem formaliter. „ ^«'"^
Paler essel
cipio productivo. Probatio prim?e Pater quantum ^
;
pei-fectus.
. .
9 Melaph.
Opin.Henr. Quantum ad primum (a) dicitur, ad intellectum est formaliter bea- et

"^ quod non ^enerat volens, sed tan-

, tus intcllectione, et quantum ad penectio'

^r.:l\^
Goffred
tum necessitate naturali, sicut voluntatem volitione; non est au- %;iid
sit,
quouib. 5. ignis calefacit, licet actu generandi tem beatus nisi perfectione sim- ^.ij e supr

Text. 38. quasijam posito, voluntas Patris pliciter, ergo inielligere est perfe- q|J^st.\
'^^-
quasi complaceat in illo. Hoc argui- ctio simpliciter. Probatio secundfe, ""™-

tursic: Intellectio Patris prsecedit esset perfectio sim- quoJib^ 5.

qnia si dicere

aliquo modo volitionem Patris pliciter,

^
tunc Filius et Spiritus vuUquod
inlellectio
. . . .

sed intellectio Patris ut Patris, vi- sanctus non essent simpliciter per- sit

detur esse gignitio Verbi vel Filii, fecti, quia non dicunt, accipiendo ^^'neie°

ergo gignitio Filii ut Filii praecedit hoc modo dicere, quod est exprime- ^Upr'.^

quamcumque volitionem Patris. re Verbum. Secundo sic (d), quia '^^^J;

Prima propositio est evidens ex5. sicut in creaturis ratio actionis et "^^'q",o^f^

de Trinit. Probo secundam,

c. 27. ratio factionis formaliter distin- *j\.

quia ejusdem potentise non sunt ffuuntur,

^ quia
^
actio est ultimus q"*
, est quaUlaf
duo actus, quia potentiae distin- terminus,factionis autem est alius
guuntur per actus 2. de Anima; gi- terminus productus pcr ipsam fa-
gnere autem Filium sive dicere ctionem; ita in divinis operatio
Verbum, (quod idem est in Deo,) est qua formaliter Pater opcratur,
potcntise intcllectiv<Te et intelligc- videtur distingui a productione
re similiter ; ergo dicere est forma- qua formalitcr producit, et hoc
litcr aliquod intelligere, ct non nisi videtur, quia operatio habet objc-
Patris ut Patris ; ergo intcUcctio ctum quasi prsesuppositum pro- ;

Patris ut Patris est gignitio. ductio autem habet terminum pro-

 DIST. VI. QU^STIO rJNIG 509

ductum per ipsam, ergo inidligere positum est prius dist. 3. q. ult. in
quod est operatio Patris, non est responsione ad tertium argumen-
formaliter dicere quod est produ- tum principale. Unius ergo poten-
ctio Filii a Patre. tise tantum est unus actus, loquen-

(e)De secundo quod est contir- do de hoc actu tantum vel illo tan-
matio primi, scilicet quod illud tum unius tamen
; potentise potest

consequens falsum sequatur ex il- bene esse duplex actus, quorum

la falsa minori, arguo sic: Sicutin unus sit de genere Actionis, alius
intellectu nostro habente natura-
de genere Qualitatis, sicut intelle-
ctus noster pro actione de genere
liter primam intellectionem, quae
non est in potestate nostra, potest
Actionis habet gignere verbum,

postea Yoluntas nostra complace- habet tamen alium actum de gene-

re in illa intellectione jam posita
re Qualitatis, scilicet illam noti-
;

tiam genitam ita in proposito,

sed proprie loquendo, non elicimus ;

illam actionem volentes, sed eam intellectus divinus habet unum

actum correspondentem intelle-
elicitam volumus esse: itasequere-
ctioni nostrcB, qu?e est qualitas,
tur si formaliter dicere esset inielli-
quo scilicet actu intellectus Patris
gere, quod Pater non gigneret for-
formaliter intelligit; habet etiain
maliter volens, licet Patri ipsagi-
actum correspondentem actui de
gnitio quasi aliquo modo posterius
genere actionis, quo scilicet expri-
complaceret.
mit verbum.
De tertio ad argumentum illud
(h) De quarto dico, quod Pater o.
de distinctione potentiarum per Non vult
hoc modo gignit Filium volens, quod
actus, dici posset quod illud verum ... Pater intel-
T~i
quia Pater
1
m
• •

primo signo origmis ugat

•

est de actibus adsequatis, et aliter

intelligit formaliter, ettuncetiam ^verlfjin''
non, quia potentia illimitata ea-
potest habere actum volendi for- ""'S"*
dem manens potest habere plures
maliter. ^""' '.'^"«'
oppositum
actus.
In secundo signo
" originis
^ gignit
^ '^ ,.
supra
_.,. dist. l. q.
4. (f) Aliter dicit quidam Doctor, Filiuin, nec tantum vult illain gi- 2. et
Opin.
>. Thom. quod intellectus ut intellectus, ha- gnitionem volitione sequente il- lo. ad

.
part.
3i. art. bet illum actum qui est inlelligere. ,

lam
...
gignitionem,
, , .

sed volitione ha-

.
,
ultini. et
quodiib.
. Ilenric.
quolib. Secundo autem habet istum actuin bita in primo signo originis, qua
^^'
3. q. 2.
part. Q^wiQsi dicere, secundum quod jam volitione Pater formaliter vult,
4.num.
factus est in actu per
.

23.
intelligere,sei\ praesupposita aliquo modo intelle-
Aucloris
lententia.
illud est improbatum disiinci. 2. ubi ctione, qua Pater intelligit. non
Vide
5lar. 27.
argutum quod ille actus intel-
est, autem gignitione verbi ; sic ergo
dist. ligendi primus non est ratio for- dico quod Pater volens generat
hujus.
malis gignendi verbum. non tantum voluntate consequente,
respondeo sic (g): quod
Aliter sedvoluntate antccedente.
ADDITIO.
actio in creaturis uno modo acci- Quod sic intelligo, quod menioria per-
pitur pro actione de genere acti- fecta est principium producendi Palris,
onis alio modo pro actu secundo,
; et principium operandi inquanlum me-
qui est qualitas absoluta, sicut ex- moria formaliler inlelligit, hoc est, ab
510 LIB. I. SENTENTIARUM
ea hahet formaliter quo inteUirjit, alitcr scillcet quod intellectio Patris est genera-
non esset meinoria perfectn. Non solum tio Filii, ita qiiod intellig^re Patris sit ipse

autem est principium operandi intra, sed Filius ; modo intellectio est pri:)r voliti-

etiam potest extra se intdligere sive pro- one. Et quod ipsa intellectio sit ipsa gigni-
ducere, quia fcecunditas Paterni intelle- tio Filii sive ipse Filius, probat. Primo,
ctus non est exhausta usque ad ferminum quia ejusdem potentiiie non sunt duo a-

productum. Jn primo autem instanti Paler ctus,etc.

habet perfeelum inlelligere cujuscHmqne (b) Ista ratio innititur minori falsce,

inteUigibilis et volibilis a se ; ergn in iUo Doctor intendit in ista littera quatuor

signo inteUigit generafionem FiUi, et in oslendere. Primo, quod hfec sit simpliciter
secundo signo instanlis hahet ferminum falsa : InteUigere et gignere sunt simpU-
producfum. Nam et in primo signo, etsi citer idem. Secundo, quod sequatur tale
nuUa persona procederet ab eo, hahet in- consequens falsum, scilicet ; ergo gignitio
teUigere et veUe, et in iUo priori inteUi- FiUi ut FiUi, prcecedit quamcumque voU-
git actum dieendi, qui est qnasi posterior tiowm Patris. Tertio, respondebit ad
respeetu actus inteUigendi et volendi. probationem minoris falsce ; et quario,
Non igitur Pater lantum complacet vo- quomoJo debeat vitari illud consequens
luntate in productione Filii, sicut dicebat falsum et oppositum teneri.
iUe, sed volens prcecedit actum genera- (c) De primo contra iUam opinionem. 2,
Quomodo
tionisFiUi, quia Pater quidquid inteUigit Hic probat Doctor quod inteUigere et di- inlelligere
et
per essenfiam suam inteUigil, et quid- eere non sint idem formaliter. Et ratio dioere noa
sint
quid vuU per essentiam suam vulf. Unde stat in lioc : Illa differunt formaliter, quo- idtMn for-
maliter.
Ucet infeUigere Patris prcecedat veUe, rum unum ex sua ratione formali est per-

veUe tamen Patris prcecedit dicere, ita fectio simplicit^r, et alia non est perfectio

quod prius Pater est perfectus in se, et simpliciter, hfec est nota ; sed inleUigere

heatus per inleUigere el veUe, qnam ista Patris est perfectio simpliciter, patet, quia

aUeri personce communicet per producli- Pater inlellectione et volitione est formali-

onom, quia quod non convenit ei in pri- ter beatus, non est autem formaliter bea-
mo instanti, quo est Pater, numquam tus nisi in perfectione simpliciter, cum
convenit, eo quod nuUa perfectio potest beatitudo sit ultima perfeciio Patris ;
gi-

sibi addi productione cujuscnmque perso- gnere autem non est perfectio simpliciter,
nce, quia nuUa persona habet nisi quod quia nulla relatio dicit perfectionem sim-

est sibi communicatum ah iUo ; vUe igi- pliciter, iit patet subtiliter a Doctore in

tur sicuf inteUigero prcecedif dieere, sic quodUb. qucest. i. ef 5. et patere potest

spirare sequifur cUcere aUquo modo, sci- exponendo auctoritatem Anselmi de per-
Ucet ordine originis. fectione simpliciter, ut Doctor exponit su-

pra dist. 2. parfe 2, qucest. prima, et in-

fra dist. 8. sed prolixius in 5. qucest.
COMMENTARIUS
quodUh. Tum etiam si dicere esset per- I
(a) Qianfum ad primum. Hic ponitur fectio simpliciter, tunc Filius et Spiritus

opinio Henrici, qui dicit quod Paler non sanctus non essent sinipliciter perfecti,

generat Filium volens, sed tantum ne- quia nou omnis perfectio simpliciter esset

cessitate naturali. Et probatur a Goffredo, in eis.

cujus ratio stat in hoc, supponendo unum, (d) Secundo sic : Ista ratio atat ia hoc,
 BIST. VI. QU^STIO TJNIC, 511

quod actio differt a factione in hoc qiiod (f) Aliler dicil quiclam. Hic ponitur Opinio

actio est ultimus terminus, et factio non responsio Henrici quodlih. 6. qucest. 3. Thnm. et

est ultimus terminus, et per consequens quod intellectus ut intellectus, habet il-

differunt. Vult dicere Doctor quod ex quo lum actum qui est inlelligere. Secundo
intellectio dicitur actio, et productio in habet istum actum qui est dicere, secun-
divinis non potest dici actio ; ergo ista ab dum quod jam factus est in actu per in-
invicem differunt. telligere, sed illud improbatum est supra
Qiiomodo Nota tamen, quod loquendo de actione distinct. 2. parte. 2. qucest. 4.
intellectio
noa de ffenere
..,
Actionis, de qua
i---rw
dicitur in Proe-
/\if
Aliter
(s:) respondeo.
iT..r%
IIic Doclor
i
dat re-
T-fi
Eadem
sit . . .
potentia po-
actio. dicamenlis : Actio est secundum quam in sponsionem propriam, quod eadem poten- test
.
, , , . . . ... • .
, , ,
habere du-
id quod subjicilur agere dicimur ; accipi- tia polest habere duos actus, quorum os
actus.
lur actio pro respectu agentis ad passum, unus sit de genere Qualitatis, sicut est
et intellectio hoc modo non est actio, (ut intellectio; alius, qui dicatur produclio
supra patuit dislinct. 3. qucest. ult. re- licet ergo eadem potentia habeat tantum
spondendo ad ultimum argumentum prin- uiium actum, qui dicatur de genere Qua-
cipale) sed in proposito accipitur aclio litatis, qui dicatur operatio (et sic intel-
pro operatione, cui non correspondet ali- lectus tantum habet inlelligere, et non
quod productum, factioni autem corre- habet i'e//e, nec seHr«>e, quse sunt opera-
spondet aliquod productum extra, ut pa- tiones distinctarum potentiarum, licet

tet. Et similiter productioni ut productio enim actus, qui est de genere Qualitatis,
est, vere correspondet aliquod productum sit communis omni potentise operativse)
ad quod terminatur, el per consequens in- tamen illfle potentijB per distinctos actus
tellectio Patris et productio Filii non de genere Qualitatis sibi adsequatos distin-
sunt eadem res formaliter. Sed de ista guuntur, ut potentia visiva distinguitur
differentia actionis et factionis, vide dif- per actum videndi sibi adtequatum a po-
fuse in quodlib. qucest. 13. et quse ibi tentia auditiva. Et sic est in proposito de

prolixe exposui. intellectu divino, qui tantum habet actum,

(e) De secundo, eic. littera stat in hoc :
qui dicitur operatio, qufc est qualitas ab-

supponendo unum concessum a iMagistro, soluta, et ultra istum habet alium, qui di-

quod Pater volens generat Filium, quo citur actus productivus.

supposito ex illo antecedente prius factO; De quarto dico Hic Doctor declarat
(h) .

4.
scilicet intelligere Patris et gignere sunt secundum intentionem propriam quomodo
idem, sequitur hoc consequens manifeste Pater potest dici proprie volens generare

falsum, scilicet, ergo Pater nonvolens ge- Fiiium, quia Pjter in primo signo origi-

nerat Filium ;
quod autem hoc conse- nis intelligit formaliter, et tunc etiam po-

quens sequatur, patetinlittera,quia ex quo test habere actum volendi formaliter. In

prima intellectio Patrisestipsagignitio, et secundo signo originis gignit Filium, nec
illa prsecedit omnem volitionern, ergo Pa- tantum vult illam gigniiionem volitione
ter tali gignitione non potest gignere Fi- sequente illam ; sed volitione habita
lium volens. Si dicatur, quod Filio geni- in primo signo originis, qiia voliti-

lo postea complacet sibi, et hoc dicatur one Pater fornialiter vult, pnesupposita
volens, patet quod si volitio sequitur gi- aliquo modo intellectione, qua Pater intel-
gnitionem, nunquam Pater dicitur gene- ligit, non autem gignitione Verbi ; sic er-

rare volens. go dico, quod Pater volens generat, non

 )12 LIB. I. SENTENTIARUM

tantuni voluntate consequente, sed volun- tur per modiim voluntatis ut prin-
tate antecedente. cipii productivi, Filius non sic
Dubium. In ista tamen littera occurrit dubiuni. producetur.
Ex quo in primo instanti originis non cst Sed in isto articulo videtur esse
gigniiio Filii, et voluntas non potest velle difticuUas propter verba Angnsti-
illam nisi prius ab intellectu cognilam, ni, qui videtur attribuere gigniti-

quomodo tunc ab inlellectu cognoscilur ? onem volnntati in nobis, ut princi-

non intuitive, qui illa est existentis iu- pio productivo 9. deTrinitnte, cap.
quantum existens; modo in illo primo si- 7. Verhum amore concipilur ; ei eodem

gno generalio Filii non est existens, nec lib. cap. 2. Notilia placila dir/neque a-
abstractive, quia talis cognitio est imper- mala Verbum est ; et 11. de Trinitate,
fecta; ergo nullo modo cognoscit illam, et cap.3. Voluntasque ipsa quomodo foris
per consequens voluntas non vult illam, corpori objecto formandum sensumadmo-
et sic Pater non generat volens. vebat, formatumque jungrbat, sic aciem
Ad hoc dubium dic ut infra exposui recordantis animi ad memoriam conver-
dist. 10. in responsione ad argumenta ^tV; et in eodein lib. cap. 4. Voluntas
principalia. vero quw hac atque illac ferl atque
illa,

Responsio, Contra tamen hunc modum ponendi de refert aciem formandam, conjimgitque
istis signis arguunt Gregorius et Joannes formatam, et dicit multa consimi-
Anglicus prcesenti distinctione, quae ar- lia;ergo vult quod voltmtashabeat
gumenta adducam in fine qusestionis. Ar- rationem convertentis aciem ante
guit et Occham contra hujusmodi signa gignitionem, et retinentis eam in
dist. 9. primi, et argumenta sua respon- actu. Ita igitur videtur in Trinita-
di infra dist. 41. vide ibi. te, cujus imago est in anima, quod
voluntas habeat ibi aliquam rati-
SGHOLIUM. onem principii respectu producti-
onis vel gignitionis, vel rationem
alicujus superioris, applicantis
Probat Patrem non gignere Filium volunta-
te ut principio, quia haec habet productam principium proximum ad actum su-
sibi adaequatum, id est, Spiritum sanctum. Et um, sicut in nobis.
explicat quomodo in nobis vohintas principi- Hoc etiam arguitur in nobis,
at verbum, conjungendo parentem cum pro- quia si gignitio nostra esset mere
le, non tamen in divinis.
naturalis, nuUo modo esset in
potestate voluntatis, et ita semper
6. Quantum adsecundum articulum haberemus idem verbum de eodem
Pater quo-
modo videtur quod Pater non producat objecto fortius movente intelle-
non gene-
rat Filium voluntate tanquam princi- ctum.
voluntate
ut
pio quia principium
productivo, Quantum ad istum articulum (a) Joan.Rodi'
tOD
principio
producti-
productivum unius rationis in di- etsi aliqui distinguant quod \y vo- lib. 1. dist
6. qneest.
vo vinis non potest habere duas pro- luntate, potest teneri adverbialitor, unica,
sequilup
ductiones unius rationis. NuUa ut sit sensus, voluntate genuit, id est, hiinc
responsiO'
enim productio ibi est unius rati- voluntarie genuit, et tunc est vera, nem
onis nisi unica, quia adsequata er- ; aut potest teneri ablative, et tunc
go cum Spiritus sanctus produca- notat causam et principium elici- I
 DIST. VI. QU^STIO UNIG. 513

tivum respectu gignitionis, et tunc cipiando sequitur aliquo modo in-

est falsa. tellectum.

Quidquid sifc de ista distinctione, Acfcus igitur dicendi prsecedit
non videi dicendum quod Pater
r omnem principiationem voluntatis,
Filiumgenjeritvoluntate, ifca quod potest tamen voluntas ut compla-
voluntas sit principium proxinnim cens, non ut principians, habere
vel remofcum.Quod non proximum, actum respectu illius gignitionis,
probafcum est, quia principium u- ex hoc quod volunfcas, ut operans
nius rationis non est nisi principi- in Patre non prsesupponit gigniti-
Dtelleclus
sicut
nm unius producfcionis. Quod etiam onem, sed tanfcummodo infcellecfci-
rius ope- non remotum, quia sicufc
patet, onem illam, qua Pafcer formaliter
ratur,
ita prius voluntas ut esfc principium opera- intelligit. In nobis aufcem ver^
producit
quam tivum, aliquo modo posterius ope- sunt auctorifcates Augusfcini, quod
voluatas.
ratur quam intellectus, ita, ufc esfc volunfcas movet aciem ad actum
principium productivum, aliquo cognoscendi, et tenet eam in co-
modo posterius producit quam in- gnitione, quia posito primo actu
tellectus, et ita non erifc causa su- nostro sive de genere Qualitatis,
perior, neque prior producfcione, sive de genere Actionis, possumus
quse est proprie infcellectus. habere alios acfcus posteriores ex
Propter isfcas tamen (b) auctori- imperio voluntafcis; in Patre au-
tates Augustini intelligendum est, tom voluntas non admovet intelli-
quod in nobis non est tanlum uni- gentiam Patris, ufc formandam a
cus actus infcelligendi, accipiendo memoria Pafcris, quia in Patrenon
actumde genere qualifcatis, neque esfc nisi unica infcellecfcio formali-
unicus acfcus gignendi, accipiendo ter, qUcT. praecedit aliquo modo
actum pro actione de gcnere acti- productionem verbi, neqne admo-
onis, quia si esset tantum unicus vet memoriam ipsi objecto ut gi-
actus iste, et tanfcum unicus ille, efc gnatur Verbum.
ille et iste essent idem, tunc volun- Gontra istud arguitur (c) quod
Quare in- tas nostra nuUam causalifcatem Augustinus non tantum intelligit
creatis
voluntas haberet in ratione actus infcelligen- in nobis, sed etiam in Deo, quia
aliquo
lodo prin- di, qui est de genere qualifcafcis, ne- Augustinus nunquam videfcur assi-
cipiat
yerbum, que in ratione actus gignendi, qui gnare actum volendi voluntati, (ut
in
diviuis
est de genere actionis. In divinis i- est terfcia pars imaginis) nisi illum
non?
gitur, cum non sifc in Pafcre nisi u- qui est conjungere parentem cum
nicus actus intelligendi, respectu prole, hoc modo habefc causali-
efc

illius actus voluntas Patris non tatem aliquam respectu gignitionis

habebit aliquam rationem principii prolis ergo ista pars, (ufc est pars
;

vel causee. Cum etiam non sit nisi imaginis) nihil reprsesentabit in
unicus actus dicendi, respectu illi- prototypo, nisi volunfcas divina
us voluntas non habebit rationem habeat aliquo modo sic conjun-
principii, quia voluntas sicut ope- gere.
rando, ita et producendo vel prin- Respondeo, etsi frcquenfcer assi-

Toin. [X. 33
 ;

t>U LIB. I. SENTENTIARUM

Voliintas gnet voluntati actiim illnm, (ut est luntas igitur in nobis, (ut cst pars
noslra
qiia rati- pars imaginis) tamen aliquando si- imaginis) reprsesentat voluntatem
one
est tertia bi assignat alium, videlicet dilecti- in Deo, non quantum ad istum a-
pars
imaginis. onem ejusdem objecti, quod est ctum copulandi, qui est voluntatis
Varie
assignat objectum memorise et intelligen- no.strne. sed quantum ad alium a-
August.
rationem tia?, sicut apparet 15. de Trinit. c. ctum, inquantum scilicet voluntas
imaginis
in nobis.
i20. Unde poicst, [ni[mt, scmpifcrua im- nostra est principium producendi
Pulclira mntabilisque ncUura rccoli, conspici, con- actum circa idem objectum, quod
doctrina
de ratione cupisci;^ quse. auctoritas posita est fuit memorise et intelligentise no-
imaLiinis,
supraf//s/. 3. 7. w//. ibi enim expres- quia voluntas in divinis est
str<'?e;

se ponit Trinitatem in memoria, principium producendi amorem

intelligentia et voluntate, ut ha- adsequatum essentiae divinae, quse
bent actum circa objectum idem, est objectum primum memoriae di-
scilicet veritatem increatam. Si- vinse, intelligentise et voluntatis, et
militer ^/6. 14. C.8. ponit Trinitatem ille amor productus est Spiritus
in mente, inquantum meminit sui, sanctus, cui correspondet in nobis
intelligit se et diligit se, utrumque dilectio producta, quse dilectio fre-
etiam actum tangit simul 15. de quenter ab Augustino vocatur vo-
Trinit. cap. 3. mens et notitia qua se luntas. Sed voluntas proprie in no-
novit, et amor quo se notitiamque suam bis, quse est potentia, non corre-
diligit. Et bene (d) concurrunt isti spondet Spiritui sancto, sedvi spi-
duo actus in voluntate nostra, quia rativse, quse est in Patre et Filio
ipsa amans objectum, amat etiam et hoc secundum illum actum, quo
notitiam objecti ejusdem, et ex a- voluntas in nobis est principium
more objecti movet intelligentiam producendi amorem objecti intelle-
ad intelligendum illud, copulans cti, non autem primo inquantum
ipsam memoriae de qua ipsa for- habet producere amorem notitiae
metur, et tenens eam in tali con- genitae, nuUo autem modo inquan-
junctione, et per hoc in actuali in- tum est causa superior notitise ge-
tellectione unius objecti. Istorum nitse. Siquidem vis spirativa est
autem duorum actuum voluntatis, principium producendi Spiritum
in nobis principalior est ille, qui sanctum in divinis, qui est amor
est dilectio objecti, quia ille est essentise divinae, et etiam amor
causa quandoque dilectionis actus; notitiae genitse, licet forte secun-
actus tamen alius, scilicet dilectio dum aliquem ordinem; sed non est
actus, est universalior, quia re- vis illa spirativaaliquo modo prin-
Cap. 10.
In
spectu etiamobjecti mali diligimus cipium productivum notitiae geni-
nobis voli-
tio
actum cognoscendi, licet non obje- tae, quia etsi Pater in primo signo
non volua- ctum, sicut dicit Augustinus 9. de originis sit volens et in secundo
tas
correspon- Trinit. neque cnim viliorum notilia no- gignat, tamen voluntas Patris non
det
Spiritui his displicet, sed vitia ipsa nobis displi- habet rationem principii respectu
Sancto.
cent, defmio intemperantiam , el Jioc illius gignitionis verbi. Sic igitur
cst vorbum ejus, placet mihi definire, patet, quomodo Pater volens gene-
licet non placcat mihi incontiyxentia. \ 0- rat Filium, et tamen non volunta-
 DIST. VI. QU^STIO UNIC. 515

te ut principio formali elicitivo de Trin. cap. 14. quod Spiritus san-

generationis. clus procedit quomodo dalxs, non quo-

9. Tamen quantum
ad intentionem modo natus, id est, permodum vo-
lS'5. Augustini de dilectione copulante luntatis libcrse, non per modum
i«st. 5.
p^^penteiii cuni prole, dicit quidam naturse, et ideo oportet exponere
Doctor quod illa dilectio copulans Richardum, quod ipse intelligat
(loquendo respectu actus sentiendi) concomitanter.
est inclinatio facta in potentia pcr Ad quod invidia non
aliud, dico ^d 2.

speciem sensibilem.Unde istaquin- solum est in subtrahendo iUa bona,

que quse ponit ille Doctor, videli- qune possunt communicari actu
cet, objectum sensibile, speciem, voluntatis immcdiate, sed qu3e-
inclinationem factam, potentiam cumque volens potest communi-
sentiendi et actum sentiendi, pro- care ct non communicat; Pater
bat per unam auctoritatem Augu- autemvolens, licet non sicut prin-
stini 11. de Trinit. c. 2. cum enume- cipio elicitivo vel productivo, ge-
rat Augustinus qusedam ad suum nerat, ut dictum est, et ideo tenet

propositum facientia in fine sic : argumentum Augustini de invi-

Sensum, inquiens, delinel oculomm a- dia.

nimiintentio. Ecce, ait ille, tertium; Adtertium, dico quod nihil estibi Ad 3.

quod enim detinet sensum, non est involuntarium, et ideo generatio

nisi illa excitatio per dictam incli- Filii non est involuntaria, conce-

nationem. Vocat autem eam Augu- do, sed tamen non sequitur ultra,
stinus secundum eum, intentionem ergo est voluntate ut principio
animicausantis, quia per ipsam fit elicitivo multa enim facimus, sive
;

sensus animi intentus ad percipi- voluntate praecedente, sive conco-

endum objectum. Sed istud non est mitante, quorum principium im-
ibi ad intentionem Augustini, quia mediatum, non est voluntas.
Lib. ibidem distinguens ea ab invicem,
'^•^•''-
de intentione dicit, quod tertium so- COMMENTARIUS.
lius animce esl; igitursecundam eum
illa intentio quae erat tertium, non (a) Quanium ad isiam arliculum. Hic r

est illa inclinatio vel excitatio per Doctor primo ponit opiniunem Joannis
speciem. Similiter illud tertium at- Rhoditon, qui dicit quoJ quando dici-

tribuitur voluntati illi, de qua di- tur, Pater voluntate generat Filium, si

cit inferius, quod voluntas hac atque ly voluntate, teneatur adverbiahter pro
illac referl aciem nientis, etc. quod voluntarie, htec est vera : Pater volun-
non videtur verum de inclinatione, tate, id est, voluntaric generat Fihuna ;

sed tantummodo de voluntate et si vero teneatur ablative, tunc est fal-

potentia animse. sa, quia ut sic, voluntas ponitur ut prin-

j^
Ad argumenta principalia. Ad cipium ehcitivum generationis. Et hanc
darg. 1. pi'imnm cum dicit Ricliardus, lioc responsionem non impi-obat.
mihi videtur, etc. non hoc vide- Ouid(piid sit de ista distinctione, non
tur Augustino, quod vcllc Patris videtur dicendum quod Pater Fihum
sit formaliter gignere, quia dicit 5. genuerit voluntate ut principio elicitivo,
 .

5l6 LIB. I. SENTENTrARUM

sive proximo, sive remoto. De proximo pa- maximc ut terminatur ad essentiam di-

tet supra.quia principium unius rationis vinam, est prior omni actu voluntatis.

est taritum principium unius productionis Polesl tamen volunlas, ul complacens,

ejusdemrationis. De remoto patet, quiasic- etc. sed lanlummodo inlelleclionem illam,

ut voluntas ut est principium operati- qua Paler formaliier infelligit, licet vo-
vum, aliquo modo posterius operatur luntas, ut productiva sequatur gigniti-

quam intellectus, ita ut est principium onem Se(\miuv. : fn nobis autem verce sunt
productivum aliquo modo posterius pro- auclorilates Augustini, quse omnes debent
ducit quam intellectus, et ita non erit intelligi non de prima intellectione, quia

causa superior, neque prior in produ- illa non est in potestate voluntatis, ut su-

ctione, qnse est proprie intellectus. Et pra patuit dist. 3. cjucest 6. et clare expo-
quomodo voluntas dicatur posterius pro- situm est m dist. 42. secundi.
ductiva et operativa, supra patuit dist. 2. Sed quia intellectus noster potest ha- Quomodo
intellectus
parte 2. bere aliam et aliam inteliectionem respe- possit
habere ali
6.
(b) Propter istas tamen auctoritates ctu alterius et alterius objecti, voluntas am
iQtellectio
Augustini, expono isiam litteram. Di- nostra imperio suo potest intellectum fir- nem
respectu
cit Doctor quod in nobis non est tan- mare in aliquo objecto, et avertere ab alterius
objecti.
tum unicus cctus intelligendi, qui sit de uno objecto et convertere ad aliud; et in-

genere Qualitatis, id est, quod non est quantum imperio suo firmat intellectum

in nobis tantum una intellectio numero, in cognitione objecti intendit illam intel-

neque tantum una gignitio nuniero ; et lectionem, ut patet a Doctore in 2. dist. 42.
si actus intelligendi et gignitio essent et illa intellectio, ut sic firmata potest di-

idem, tunc voluntas nostra nuUam cau- ci Verbum amore productum, sio quod
salitatem haberet in ratione actus intel- memoria sit principium proximum, et vo-
ligendi, quie st de genere Qualitatis, ne- luntas principium remotum; inquantum
que in ratione actus gignendi, qui est etiam avertit intellectum ab uno objecto,
de genere Actionis ;
patet, quia actus in- et convertit ad aliud objectum (quod con-
telligendi et actus gignendi si sunt idem, tingit imperando cognitionem illius) talis

et actus intelligendi est tantum unus. cognitio sic imperata, potest dici Verbum
Et similiter actus gignendi de necessita- amore productum, et hoc modo exponan-
te prsecedit omnem actum voluntatis tur dicta Augustini. Et quomodo voluntas
tam illum qui est volitione, (quia vo- nostra dicitur avertere intellectum ab uno

litio pra3Supponit cognitionem) quam il- objecto et convertereadaliud, vide per me

lum qui est gignitione, quia actus gignen- exposita super 2. dist. 42, qucest. 1. Sed
di voluntatis prsesupponit actum volendi, nullum istorum potest esse in voluntate

quia potentia prius est operativa quam divina respectu Verbi divini, sive respectu
productiva, ut supra patuit dist. 2. part. intellectionis, ut patet.

2. et clare patebit in 2. dist. 1. qucest. I. (c) Contra istud arguitur, etc. nisi vo- 8.

di. Sequitur : In divinis igitur, cum non luntas divina haheat aliquo modo sic

sit in Patre nisi unicus actus intelligen- conjungere, conjungere enim parentem
di, ut supra probatum est (/. 2. part. 1 cum prole nihil aliud est, nisi velle affir-

qua^st. 1. respectu illius aclus volunlas mare memoriam in cognitione, vel aver-

Patris non hahehit cdiquam rationem tere intellectum ab uno objecto, et con-

l)}i)icipii \e\ causoe; patet, quia ille actus vertere ad aliud, ut supra exposui.
 DIST. VI. QU^STIO UNIC. 517

Respondeo. Dicit Doctor, quod si Augu- idciii ohjectuin, quia voluntas in (.livinis,

stinus multoties assignat voluntati actum quse est principium producendi amoretn
illum, qui est conjungere parentem cum adfequatum essenlia3 divina^, est objectum
prole, tamen aliquando sibi assignat ali- primum memoriee divina; intelligentise et
um, videlicet dilectionem ejusdem obje- voluntatis; et ille amor productus estSpi-
cti, et patent auctoritates in littera. ritus sanctus, cui correspondet in nobis

g
(d) Et hene concurnmt isti duo actus in dilectio producta, quce dilectio frequenter

\'f^}^^.voluntate nostra, scilicet actus intelligen- ab Augustino vocatur voluntas; sed vo-
^'" di objectum et actus copulaiidi parentem luntas proprie in nobis, quse est potentia,
ostra. cum prole, quia ipsa amans objectum, non correspondet Spiritui sancto, sed vi

amat etiam notitiam ejusdem objecti et ex spirativai, quse est in Patre et Filio, ut

amore objecti, prius tamen cogniti ab in- supra patuit dist. 3. qucest. ult. et sic pa-

tellectu, movet intelligentiam, id est, in- tet ista littera.

tellectum formatum actuali cognitione ad Quidam nunc arguit contra Doctorem, 11.
Greur. de
intelligendum illud, supple objectum co- probando quod hujusmodi signa originis Arimin.
in
pulans ipsam memorice, de qua ipsa for- qua3 dicta sunt in 1. art. non sunt ponen- 1. d.6.
metur, id est, copulans ipsam intelligen- da. Et dicit, quod ista verba Doctoris non
tiam memorise, id est, objecto prcesenti possunt stare, quoniam, vel sunt verba
intellectui ;
quod ut sic, pertinet ad me- sine inteliectu vel penitus falsa. Unde
moriam, ut supra exposui dist. 3. q. 1. prioritas originis proprie loquendo, non
de qua, supple memoria ipsa intelligentia est alia quam prioritas causalitatis, ex-
formetur et tenens eam, supple intelli- tendendo nomen causalitatis, quomodo
gentiam, sive intellectum formatum actu- plures Sancti dicunt unam personam esse
ali cognitione in tali conjunctione, et per causam alterius, sicut Augustinus, Chry-
hoc in actuali cognitione objecti. Sequi- sostomus et Damascenus, etc. Si ergo in
tur : Istorum autem duorum actuum vo- hac prioritate volumus assignare primum
luntatis, etc. Et quando dicit Doctor quod et secundum, vel prius et posterius ;
pro-
dilectio objecti est causa dilectionis actus, ducens est primum origine, et productum
non debet intelligi dc causa effectiva, secundum. Cum igitur dicitur, quod Pater
quia tunc dilectio non esset essentialiter in primo signo originis formaliter intelli-

libere producta ;
patet, quia dilectio ob- git, vel nulla alia prioritas connotatur in

jecti si poneretur causa, esset tamen causa prredictis verbis ; et sic est sensus, quod
per modum naturse. Pater in signo originis, id est, in Patre
Et ultra non apparet quomodo unaope- intelligit, et in secundo signo, id est, in

ratio voluntatis sit causa productiva al- Filio gignit Filium, quod non est intelli-

terius operationis, ideo accipitur hic causa gibile; vel est idem quod dicere quod Pa-
magis pro occasione sive pro quadam in- ter ex se et non a Filio habet inlellecti-

clinationC; quia voluntas, habita dilectione onem, et hoc est habere in primo signo,
objecti cogniti, statim inclinatur ad dile- et habet a Filio quo gignat Filium, et hoc
clionem cognitionis ejusdein objecti. Se- est gignere in secundo signo originis;
quitur : Voluntas igitnr in nnbis, ut cst et patet, quod ista verba aut omnino ca-
pars imaginis, reprsesentat volunlatem in rent intellectu, aut impossibilitatem impli-
Deo, inquantum voluntas nostra est prin- cant, nec sic faciunt ad propositum no-
cipium producendi actum diligendi circa strum. Nullus enim dubitat quod Pater
 518 LIB. 1. SENTENTIARUM

exse voluerit gignere Filium, quapropter Quarto, secuiidum hanc viam, ut pafet

si non aliud intelligitur, cum dicitur ante- in Reportatis dist. 6- qucESt. 2. cl alibi,

cedenter voluisse generasse, non est ad pro intellectio est prior volitionein ipso Patre.

positum. Sivero alia prioritas intelligatur, Nam, ut Jicit m qucestionihus reportatis,

qua scilicet non solum intelligatur Filius es- quod intcUigere Patris proecedit velle, et

se a Patre, et Pater esse principium Filii, velle prEecedit dicere sicut et intelligere^

sedetiam aliquo modo praefuisse Filio, et quia dicere non est intelligere, et volitio
prius intellexisse et voluisse quam genuis- prior est generatione Filii, et sic habe-

se ; sic quod in illo priori, in quo intellige- mus illa tria signa se invicem prseceden-

bat vel volebat, nec erat generatio, nec Fili- tia et sequentia ; in quorum primo est in-

us.utverbaet rationes eorum prsetendunt; tellectio, in secundo volitio, in tertio ge-

sic ex toto falsum est quod dicunt, quod neratio Filii, sed eadem ratione qua in

patet primo. Nam impossibile est Patrem Patre prseveniunt intellectio et volitio ge-

prius intellexisse quam fuerit; si ergo in- nerationem Filii. In Filio similiter proeve-

tellexit in primo signo, in primo signo niunt intellectio, et volitio se invicem, et

fuit, aut ergo in illo signo fuit Pater, vel spiratio Spiritus sancti, sicque erunt alia

non? Secundum dici non potest, quia se- tria signa post illa tria, et per consequens

queretur, quod Pater primo" fait, quam in divinis erunt sex signa, et tantum in

esset Pater ; ergo in isto signo fuit Pater, ultimo erit Spiritus sanctus, quse omnia
ergo in illo signo genuit, nam eo Pater absona sunt.
quo genuit. Item, non apparet qua prioritate intel- 13.

Secundo impossibile est prius fuisse lectio preecedat volitionem, et volitio ge-
12.

perfectam notitiam Patris quam fuerit nerationem, nisi prioritate originis; ex

ejus Verbum perfectum; ergo impossibile quo sequilur quod intellectio Patris sit

est Patrem prius intellexisse quam dixisse causa volitionis ejusdem, quod est impos-
Verbum. Consequentia patet, quia pro nul- sibile, nec isti volunt. Et sic similiter vo-

lo priori potest intelligi Patris intellecti- jitio erit principium generationis, quod in

onem fuisse aliquid imperfectum, nec eadem qusestione ipsi negant ex toto.

Verbum prius esse quam a dicente aliquid Quinto, intellectio Patris et volitionis

sit dictum. Antecedens patet per Augu- ejusdem, sicut ejus essentia est ipse Fili-

stinum 15. de Trin. cap. 15. qui vult us; igitur nullo modo ipsum proecedunt.

quod Verbum Dei nullo modo possit vere Dicendum igitur, quod non genuit Pa-
cogitari prius fuisse formabile quam for- ter Filium voluntate antecedenter, sicut

matum, quod tamen oportet dicere si in etiam dicit Magister in littera. Similiter

tellectio Patris aliquo modo proecessisset non est dicendum, quod Pater voluntate
ipsum Verbum. Ratione eliam patet, quia subsequenter genuerit quasi voluntate

si posita perfecta notitia actuali Patris, antecedente, cum nulla taUs in eo poni

non ponitur simul Verbum, non apparet possit, tunc enim, ut arguit Augustinus

qualiter postea Verbum formetur. 15. dc Trinit. cap. 20. mutabihs esset

Tertio, aut primo signo Filius habuit vokintasdivina, quod est impium dicere.

esse, aut non; si non, cum postea habuit Dico ergo, quod voluntarie genuit con-

csse, sequitur quod habuit esse post non comitanter, accipiendo ly vohmtarie non
esse, quod est erroneum ; si habuit cssc, ut Hbere contingenter, sed voluntarie, id

ergo in illo signo fuit generatio ejus. cst, complacenter; complacuit enim sibi
 DIST. VI. QUvESTIO UNIC. 510

summe Pater in generatione Filii sui proe- orem^ et [^er posterius ad entitatem pos-
dilecti, juxta illud Mattli, cap. 3. Hic est teriorem. Et ex: hoc sequitur, quod es-
Filius meiis prcedilectus, in quo mihihe- sentia divina est sic prior omni attribu-

ne complacui. Et hoc est, quod Magister lo et omni proprietate hypostatica. Se-

dicit cum ait, quod Pater volens genuit quitur etiam, quod intellectus divinus
Filium. Hsec ille. Et sic patet opinio il- est prior voluntate, et quod intellectio

lius. est prior volitione, et quod generatio Fi-

li. Respondetur ad illum. Et prius pra3- iii est prior spiratione, quia si hujusmodi
Vdrationes
Gre-. mitto aliqua. Primo, quod ordo prioris et priora liaberent aliqua instantia mensu-
posterioris potest accipi multipiiciter. rativa, esset verum dicere quod unum est

Primo, quod illud quod dicitur prius, ul- prius alio in aliquo instanti, quia unum
tra entitatem propriam dicat aliquam poniturin aliquo instanti priori in quo
niensuram, secundum quam dicitur prius non ponitur posterius. Nec dico, ut ali-

alio, sicut dicimus quod Franciscus qui imaginantur) quod talis prioritas '\i\

est prior tempore Joanne, quia ponitur divinis sit tantum per actum intellectus
in aliquo tempore tanquam in mensura, iiostri, nec tantum per actum collativum
Hlc vide in qua non ponitur Joannes. Et sic dici- iutellectus divini,quia si (per impossibile)
multipli-
t-ein mus, quod una substantia in se est pri- nullus intellectjs actuconsideraret, adhuc
priori-
tatem.
or alia, non tempore, cum per se non essenliadivina esset aliquo modo prior re-
mensuretur tempore, ut patet a Doctore latione divina; sic quod si esset nata men-
in 2. dist. 2. sed aevo, quia ponitur surari aliqua duratione in qua essent^plu-
in aliquo aevo priori in quo non poni- ra instantia, per prius mensuraretur
tur alia substantia, sive mensura, qupo quam relatio, et hoc ponendo nulium
dicitur sevum, sit successiva, sive non, sequitur inconveniens, quantum enim
de qua Doctor in 2. nhi supra, pro est ex parte sua, nata esset per prius
nunc non est quferendum ; sic ergo terminare actum intellectus quam relatio.

ponimus aliquam mensuram quodammo- Secundo prsemitto quod quando dicimus, 15.
Nola.
do extrinsecam mensurantem entitatem Pater in oliquo instanli priori int<'lligit,

alicujus. Secundo aliquid prius dicitur al- et in aliquo instanti posteriori gignit,

tero, sic intelligendo quod una entitas non intelligo, quod Pater in se ipso for-

quantum est ex parte sua, de necessitate maliter intelligit. Sed sic intelligo, quod
prgesupponitur alteri, sic quod pro aliqiio si dabile esset aliquod instans distin-

signo dicitur prior ; non quod talis enti- ctum ab entitate Patris mensurans ipsum
tas prior dicatur prior in aliquo instan- Patrem, esset verum dicere: Pater in a-

ti distincto a tali entitate et mensurativo liquo instanti intelligit, in quo non gi-

ejusdem entitatis, sed sic dicitur prior, gnit, quia in instanti mensurante intel-

quod si possent dari aliqua instantia, lectionem Patris. Dicimus ergo Patrem
quce dicerentur instantia mensurativa, iu aliquo instanti priori intelligere in

quoe dicerentur instantia naturae vel in- quo non gignit, sic quod intellectio

stantia originis, sive alia instantia, qutie quantum estex se, prius inest Patri quam
pro nunc non habent nomina imposita, gignitio. Sicut si (per impossibile) se-

vere mensuraretur tali instanti priori; l^araretur tempus a motu quod est men-
et intellectus posset habere cognitionem sura motus, aliqua pars motus diceretur
per prius terminatam ad entitatem pri- prior ajia, sic quod verum esset dicere,
 ;

520 LIB. I. SENTENTIARUM

aliqua pars motus est in aliquo priori steriori originis gignit, accipitur ibi in-

tempore quam alia, scilicet quod si ha- stans originis pro instanti naturse, et hoc
beret tempus extrinsecum ut mensura, tamen modo, ut exposui supra dist. 1

vere esset prius in aliqua parte tempo- q. 2. et sic non sequitur, quod dicit

ris in quo non esset alia. Sed quia non Gregorius, quod lunc intellectio est ori-
possumus ita explicite exprimere hujus- ginativa Filii. Ahquando accipitur in-

inodi prioritatem et posterioritatem, ni- stans originis vere originative, sic intel-

si per ahud et ahud instans, ve! originis hgendo, quod ilhid quod habet esse in

vel naturee, ideo magis ad exprimendum secundo instanti originis, sit vere origi-
conceptum nostrum, dicimus quod Pater in natum ab eo quod habet esse in pri-

ahquo instanti priori intehigit, et in ahquo mo instanti originis, ita quod habens
instanti posteriori gignit, ac si vere es- esse in primo instanti originis, vere
sent ibi hujusmodi instantia, quod bene producit iihid quod dicitur habere esse

nota. Et ideo non sequitur iUud, quod in secundo instanti originis, sic tamen
dicit Gregorius prcesenti dist. et dist. 9. intehigendo, quod tale producens est prius
et Joannes AngHcus pr(Bsenti dist. et ipso producto. Et hoc modo loquitur
Occham in i. dist. 9. videhcet quod si Doctor in 2. d. 4. ^.1. ubi dicit quod
Pater in secundo instanti gignit Fihum, Pater est prior origine Fiho, quia Pa-
ergo Pater gignil in Fiho, quia non acci- ter quidquid habet, habet a semetipso,
pitur secundum instans pro Fiho, nec pro et Fihus est posterior origine, quia
ahquo distincto a Fiho, sed sic dicitur quidquid habet, habet a Patre. Et simi-
Fihus gigni in secundo instanti, ac si hter quando dicit ibidem, quod Pater
esset genitus in ahquo instanti distincto. prius origine spirat Spiritum sanctum,
Nec simihter sequitur, quod si Pater in a- el Fihus posterius origine, id est, quod
hquo instanti priori formahter intelhgit Pater habet a semetipso vim spirati-

ergo Pater intelhgit in Patre, quia non vam, et Fihus eamdem vim habet a
pono tale instans esse essentiam Patris, Patre. Et sic patet quomodo diversimo-
nec ahquid distinctum a Patre ; sed sic. de accipiuntur instantia originis a Do-
quod si Pater possit habere hujusmodi in- ctore. Et ex his patet facihs responsio
stantia, esset verum dicere quod Pater ad objectiones Gregorii Ariminensis.
in ahquo instanti priori intehigit, sicut Ad primam quando dicit, quod tunc 17.

etiam dicimus, quod quies ahcujus corpo- sequitur quod m Patre mteiiigit, etc. et rationem

ris est prior m ahquo tempore quam m secundo signo, id est, m Filio gi-
quies aUerius corporis, et tamen quies gnit, responsum est supra. Si tamen vo-
non habet tempus pro per se mensura, ut iumus ponere in divinis instantia natu-
patet 4. Physic. Sed si haberet tempus r<ne, et instantia originis aliquo modo
pro mensura, tunc esset verum dicere distincta, non tantum per operationem
quod quies A est prior in ahquo tempore intehectus, sed ex natura rei, sicut e-
quiete B. liam ponimus ibi a^ternitatem esse men-
instans
Tcrtio prsemitto, quod instans originis suram omnium, quae ponuntur in divi-
^liquando accipitur a Doctore pro in- nis distinctam ab ipsis mensuratis, ex
""^apltur'
dupiiciter. stanti naturoe, sicut in proposito. Pater lioc non video aiiquod inconveniens, et
in ahquo instanti priori originis forma- sic patet, quod in ahquo priori instan-
liter intehigit, et in ahquo instanti po- ti naturre, vel in aliquo aho formahter
 DIST. VI. QU^STIO UNIC. 521

Intelligit, et in secundo instanti gignit. rrna duratione esse ipsius, et hoc non. Nonesse
praecedere
Et sustinendo hanc posiiionem vel Vel non esse FiHi pra3cedat ipsum esse esse
sic
....
aliquo mstanti originis,et
,
non
,
est in-
• potest intel-
aliam, patet responsio ad omnes rationes lioc jjgi
dupiiciter.
conveniens. Vel non esse Filii prsecedat
Gregorii
Ad secundam rationem Gregorii dico esse ipsius Filii aliquo instanti naturse, lo-

breviter, quod intellectio Patris est prior quendo de instanti naturae proprie sum-

gignitione Filii. Pro cujus intelligentia pto, de quo Doctor m 2. dist. 1. 7. 2. etin

est notandum, quod si intellectio ab- 3. dist. 3. (/. 1. Et quod ponitur habere

comparatur ad generationem a- esse pnus in aliquo instanti naturse sic

solute
ctivam Patris sive ad palernitatem, quod sumpto semper prsecedit aHqua duratio-
idem est, est prior ipsa generatione, (juia ne, et hoc comparando ad opposita, ut
omnis perfectio simpliciter est prior pro- exposui in 2. Accipiendo vero instans
prietate hypostatica, ut supra patuit
pro aliquo instanti priori natura non po-
dist. 1. 2. et alibi scepe, et genera-
sitive, sed magis privative, sic intelli-
activa constituit Patrem in esse Pa-
tio gendo, quod ipsum non esse quantum est
tiis, ut infra patebit dist. 21. qucest. nisi pra^veni-
ex parte sua actu inesset,
uU. et in cjuodlib. cjucest. 4.
retur ab aliquo agente dante esse ;
et
18. Deinde notandum est, quod eo modo modo concedo, quod Filius non
hoc si

quo essentia divina et attrihuta habent non

produceretur a Patre dante sibi esse,
ordinem ad invicem, eo modo etiam ha- esse quantum est ex parte sui, sibi ines-
bent ut sunt in aliqua persona. Sicut e- set hoc modo potest concedi, quod
et
,

nim essentia divina absolute sumpta

haberet esse post non esse. Et de hoc sa-
est prior attributis, sic etiam, ut est in primo
tis patere potest a Doctore in isto
Patre et in Filio, et sicut intellectio est
dist. 2. pa7H. 1. q. i.etdist. 8. q. ult. et
prior paternitate sive generatione activa in 2. disf. 1. g. 2. el in 3. dist. 3. r/. 1.

absolute sumpta, sic ut est in Patre. Et

et alibi scjepe.
quia Pater dicitur formaliter intelligens 19.
Ad quartum patet responsio ex his,
Ad quar-
intellectione et formaliter gignens gigni- secundam rationem. tum.
qua3 dicta sunt ad
tione, sequitur quod prius dicitur intelli-
enim responsione non sequuntur
Ex illa
gere forinaliter quam gignere. Et cum etiam pone-
tot instantiye, ut iste ponit. Si
dicis, Pater est tantum Pater per genera- rentur illcB sex instantia}, non video ex
tionem illam, ergo Pater inquantum Pa- hoc sequi aliquod absurdum vel impos-
ter non prius intelHgit. Responsum est,
sibile, oporteret enim ipsum probare ip-
et est simile, sicut dicimus : homo est
sam impossibilitatem. Quod enim incon-
prius animal quain rationale, et tamen
veniens est dicere, quod inteliectus est
homo non diciturhomo ukimate nisi per
prior voluntate, et in aHquo instanti intel-
rationale. Dicimus ergo, quod homo est
lectio est prior voHtione, et in alio in-
prius animal, ex hoc quod animal pi-cB-
stantigeneratio est prior spiratione, et post
intelligitur in homine ipsi rationali, sic
in alio instanti intelleclio producit creatu-
in proposito. Et sic patet responsio ad
rasinessc cognito,et post in aliquo instan-
argumentum. ti voluntas producit illas in esse volito. Et
Ad tertium cum quferit, aut in primo sic patet responsio ad Gregorium. Et ex
A (l ter.
tium.
signo Filius habuit esse, aut non. Dico his, quae bene intelliguntur omnes alia3

quod non. Et cum infert, ergo habuit esse rationes factae contra hanc positionem
post non esse, dico quod Jion esse prae- Doctoris facillime solvi possunt, et suffi-

cedere esse potest inteHigi mullipliciter. cere possunt ista pro responsione ad ra-
Primo, quod non esse Filii prsecedal ali- tiones Joannis Anglici Bacconis et Occham.
 ,

522 LIB. 1. SENTENTIARUM

DISTINCTIO SEPTIMA.
{Textus Magislri Sentenliarum.)

Filius. Non sequitur, quia esse Pa- Dist 28.

Utruni Pater potuerit vel volneril gigne- trem non est esse aliquid, sed pruni.

re Filium. est esse ad aliquid, ut in sequen-

ti ostendetur.
A. Hic a qiiibnsdam,
solet qiiseri
De compa- ^^ . , . , ,
Ponit qucedam verba Augustini, unde po-
ratione iitrum Pater potuerit vel volue-
test moveri audilor.
generaSi rlt gencraro Filinm. Si enim, in-

personam. quinnt, potuit ct voluit gencra- Sed vehementer nos movet quod b.
Aug. 3. in
re Filium ergo potuit aliquid et
;
ait Augustinus m 2. Ub. contra Ma- fin
'"^^^
voluit, quod nec potuit, nec vo- ximinum, qui asserebat Patrem po-
luit Filius nam Filius nec potuit
;
tentiorem Filio, eo quod Filium
nec voluit generare Filium. Cui genuit Deum creatorem, Filius au-
versutise lacile respondemus di- tem non dicebatque Patrem po-
;

centes posse vel velle generare

:
Filium non est aliquid posse vel
velle subjectum voluntati vel po-
tentise.Est tamen aliqua potentia
vel voluntas, scilicet posse vel
velle gignere Filium et ideo distin-
guenda est intelligentia propositi
tuisse gignere non Filium, et ideo
potentiorem esse Filio. Ad quod
respondens Augustinus dicere vi-
detur, quod Filius etiam potuit gi-
gnere, volens ostendere, Patrem
; non esse potentiorem Filio, his
verbis « Absit, ut ideo potentior
:

verbi: posse vel velle gignere Fi- sit Pater Filio, sicut putas, quia
lium est posse vel velle aliquid. Creatorem genuit Pater, Filius
Neque enim generatio Filii ali- autem non genuit Creatorem; ne-
quid eorum est, quae subjecta sunt que enim non potuit, sed non opor-
divinse potentise et voluntati, nec tuit.» Vide et diligenter attende
est aliquid inter omnia vel deomni- hsec verba: non enim non potuit,
bus, sed super omnia et ante om- sed non oportuit. Videtur enim
nia. Non cnim ante voluit vel po- dicere, quod Filius potuit gignere,
tuit, quam genuit; sicut nec antc sednon opoi'tuit, et ita potuit quod
fuit, quam genuit, quia ab aeterno non opoi'tuit. Quare autem non o-
fuitet absetcrno genuit. Ex simili portuit, subdit dicens : « Immodc-
quoque hoc possumus.
videre rata enim esset divina generatio,
Pater enim potest esse Pater et si genitus Filius nepotem gignei'et
vult esse Pater Filius autem ; Patri, quia et ipse nepos, nisi avo
nec potest nec vult esse Pater er- ; suo pronepotem gigneret, secun-
go Pater potest vel vult esse ali- dum vestram mirabilem sapien-
quid, quod non potest vel vuU esse tiam impotens diceretur. Similiter
 DISTINGTIO. VII. 523

etiam ille, si nepotem noii gigne- Uic aperitur ex quo sensu accipienda

ret avo suo et pronepotem proavo sint.

siio, non a vobis appellaretnr om-

nipotens nec impleretur genera-
; Potest ergo sic intelligi non ;
E.

tionis series, si semper alter ex enim nonpotuit, sed non oportuit,

altero nasceretur; nec eam perfi- id est, non ex impotentia sui fuit,
ceret uUus, si unus
non sufficeret quod Filius non genuit, sed ei non
omnipotens. Itaque omnipotentem conveniebat, sicut Deus Filius non
genuit Filium Patris natura, non est Deus Pater nec tamcn Iioc ex
;

fecit.» impotentia sui est. Nam et Pater

similiter non est Filius,nec hocest
Opponitur prcedictis vcrbis Augustini. ex impotentia Patris. Sed quaerit
Maximinus Arianorum Episcopus:
Hoc autem non videtur quibus- unde ergo est, quod Pater non po-
c.
(lam posse stare, scilicet quod Fi- test essc Filius, vel Filius Pater ?
lius potuerit gignere. Si enim Fi- Non utique ex impotentia, sed Pa-
lius potuit gignere, potuit esse ter proprietate generationis Pater
Pater; et si potuit esse Pater, er- est, qua oportet eum non esse Fi-
go potuit esse Pater vel sui, vel lium, et Filius proprietate nativi-
Patris,vel Spiritussancti,vel alicu- qua oportet eum
tatis Filius est,
jus alius.Sed alius non, quia nuUus non esse Patrem. De quibus pro-
alius semper nec Patris,
fuit ; prietatibus plenius tractabitur.
quia Pater est ingenitus et inna-
scibilis;nec sui «quia nulla res se Ulrum Pafer natnra sit potens gignere
ipsam gignere potest; » nec Spiri- Filium, et an hoc sit aliqua potentia
tus sancti, quia nasci non potuit. quw sit in Filio ?

Si enim nasci potuit, potuit esse

Filius, et ita mutabilis esse po- Item quseritur a quibusdam, si
tuit.
Pater potens sit natura gignere
Filium et an haec sit aliqua poten-
tia, quae sit in Filio ? Ad quod di-
liic quceritur quomodo intelligenda cimus, quod Pater non est potens
sint. nisi natura ejus enim potentia
;

natura est vel essentia. At inqui-

D.
Quomodo ergo accipiatur quod unt potens est gignere, ha-
illi, si

Libr. de supra dictum non enim non

est, bet ergo potentiam gignendi,Filius
Trin. l.
c. 1. potuit gignere, sed non oportuit, autem non habet potentiam gi-
quasi potuit, sed non oportuit. gnendi, non potest gignere, ha-
si

Non est nobis perspicuum aperi- bet ergo Pater aliquam potentiam
re, quomodo sit hoc verum, et quam non habet Filius. Non sequi-
ideo sub silentio potius esset prse- tur. Eamdemenim potentiam peni-
tereundum, nisi mc superaliquid tus habet Filius quam et Pater,
loqui cogeret instantia quseren- qua Pater potuit gignere,et Filius
tium. potuit gigni. Eadem enim potentia
 : )

524 LIB. I SENTENTIARUM

est in Filio, qiia potuit gigni, qu.ne betFilins, et e convcrso. Absit
qua potuit gignere,
est in Patre, quia eadem est potentia Patris,
Sed contra hoc opponitur Aliud : qua potest esse Pater, qua et Filii,
est posse gignere, aliud est posse potest esse Filius. Ita etiam
gigni ; quia aliud est gignere, a- oadem est voluntas,qua Pater vult
liud gigni. Hic distinguendum est. esse Pater, non Filius, et Filius
Si enim cum dicitur : aliud est vult esse Filius,non Pater et ea- ;

posse gignere, aliud posse gigni, dem est voluntas Filii, qua vult
aliam significes potentiam, qua essegenitus, et Patrem genuisse ;

Pater potens est gignere, et aliam et Patris, qua vult esse genitor,
qua Filius potens est gigni, falsus et Filius genitum esse.
est intellectus. Si autem dicas, Pa- ( Finis textxis Magistri .

trem posse habere aliam proprie-

tatem sive notionem, qua genitor
est et Filium aliam, qua genitus
; QU^STIO UNICA.
est, verus est intellectus. Aliam
enim habet Pater proprietatem, Utrum potentia generandi sit aliquid ab-
qua Pater est, aliam Filius, qua solulum, vel proprietas Patris ?
Filius est.
Alensis 1. p. q. 42. m.l. Henr. S7im. art. 57.q. 7.
D. Thnm. 1. p. q. 41. arl. 5. D. Bonav./ifc.g.l.
Quomodo inlelligendum sit, Filius habet art. 1. Richard. qnxst. l. Gapreoi. qusBst. 1.
art. 1. com. 2. Gabriel. quxsl. 1. 2. et 3. Du-
vel non Jiabet potentiam generandi ? rand. quxst. 2. n. 29. Aureol. qucest. 1.
art. 2. Suarez 1. p. tract. 3. lib. 6.
cap. 5. Vide Scot. 1. Phync. quwst. 20. cor.

G. etiam cum dicitur

Ita Filius
non habet potentiam generandi,
quam Pater habet, dupliciter in-
telligi potest. Si enim dicatur
lius non habet potentiam generan-
di quam et Pater, idest, qua potens
sit ad generandum, id est, ut ge-
nuerit, vel ut generet sicut Pater,
verum vero intelligatur sic
est. Si
non habet potentiam, qua possit
;
et 5. Pln/stc. quxst. 1. et2. Mayron. d. 7. q. 2.
Baccon. d. 5. quxst. 1.
: ¥\- Circa istam distinctionem septi-
mam quaero, utrum potentia ge-
nerandi in Patre sit aliquid absolu-
tum, vel proprietas Patris? Quod
proprietas Patris, probo. Augusti-
nus 5. de Trinit. cap, 6. eo Pater est,
quo est ei Filius ergo eo est Pater,
;

gigni vel genitus esse, qua eadem quo generat. Probatio consequen-
Pater potens est, ut gennerit, vel tise, quia generatione est ei Filius;

ut falsum est
generet, sicut ; sed Paternitate est Pater, ergo
dicitur Pater habet potentiam,
: Paternitate generat; vel si Deita-
qua potest esse Pater; Filius vero te generat, ergo Deitate est Pater.
non habet potentiam, qua possit Item per rationem, actus pro-
esse Pater et e converso, Filius
; prius est a propria forma agentis;
habet potentiam, qua potest esse sed -generare est proprius actus Pa-
Filius,Pater vero non habet poten- tris; ergo, etc. Probatio majoris ;

tiam qua possit esse Filius; habet tum quia propria forma dat esse,
ergo aliquam Pater, quam non ha- igitur et agere\ tum quia si forma
 ; ;

QUyESTlO UNlG. 525

DIST. VII.

communis, habet unitatem rationis. Quarta, agens non

cominunis et effectus
es;t in actu per formam, nisi ut est hjec.
quia causa et effectus correspon- quam
Quinta, productio prius distinguit
dent sibi invicem, universalis uni- assimilat, et distingiiit prius ut h£ec, quam
versali, particularis particulari,2. ut forma, Sexta, brutum generat sibi siraile
'ext. 38. Physic. et 5. Mctaph. c. de causa. Item, in specie, tamen forma specifica non est
Text 2
sed potentia vegetativa
cum principium qiio,
medium est ejusdem generis
hsec ut faciunt contra ipsiiis Scoti opinionem
extremis; sed supposita, quse sunt
postea solvuntur.
extrema, sunt relativa igitur, illud
quo suppositum agit,quod est me- Hic est opinio talis, quod illud 2.

dium inter ea, est relativum. quo Pater generat, est essentia ; 1. p. q. 41
^-
Item, potentia est ejusdem ge- propter hanc rationem quia gene- ^'''-

neris cum actu, imo in divinis rans assimilat sibi genitum in

sunt idem; generandi
sed actus forma, qua agit, Filius autem
est relatio vel relativum, ergo et assimilatur Patri in essentia, non
principium erit relatio vel re- in proprietate; ergo, etc. Et de-
lativum. claratur ratio, quia sicut in crea-
(jontra, Damascenus, generatio turis proprietas individualis non
est opus naturce; sed non est opus est ratio agendi, sed natura in
naturae ut generantis, quia na- qua individua conveniunt, ita in
tura non generat, ergo est opus divinis proprietas personalis, quse
naturse ut principii generandi. correspondet proprietati indivi-
Item, Hilarius de Trin. lib. 5. I^x duali in creaturis, non erit ratio
virtute naturce in eamdem naturam, agendi vel gignendi.
nativitate suhsistit Filius. Gontra istud arguitur multipli-
Item, Magister in littera, Pater citer. Primo sic : Omnis forma
non est potens nisi natura, et loquitur sufticienter elicitiva alicujus acti-
de potentia generandi; ergo, etc onis, si per se est, per se agit illa
actione. Exemplum, si calor est
COMMENTARIUS. sufticiens causa calefactiva; ca-
Titulus quaeslionis noii iatelligitur de lor separatus calefaceret albedo ;

principio quod generalionis, quia cerlum etiam per se habet disgregare

est apud omnes quod Pater est princi-
et ideo cum per se habet esse,

pium quod generans, sed inlelligilur de ut in Saci^amento Altaris, per se

principio quo Pater generat, sive de ra- habet disgregare ergo si Deitas
;

tione formali generandi.

sitpotentia generativa, et constat
quod sufticiens, sequitur quod si
SGHOLIUM. per se sit Deitas, per se ge-
nerabit. Deitas autem prius est
Sententiam D. Thomje, essentiam esse in se aliquo modo, quam intel-
illud quo Pater generat, quia in ea assimilat ligatur esse in persona, quia
sibi Filium, impugnat sex rationibus. Pri-
Deitas ut Deitas est per se es-
ma, sequeretur si Deitas esset per se, quod
generaret. Secunda, haberet distinctionem se, ita quod tres personse ipsa
realem a genito. Tertia, forraa ut in ea as- Deitate per se sunt, non e con-
sirailantur generans et genitum, tantum verso. 1. de Trin. c. 4. Onmis
 t>^ LIB. I. SENTENTIARUM

creatura ad se siibsistit, quanto mfKjis cundum hoc, non est principium

Dciis; et infra, hoc est Deo csse, elicitivum actionis realis.
quod subsistere; ergo in isto primo Item quarto, forma non est Arg. 4.

signo naturse, in quo intelligitur principium agendi nisi inquantum ^Text.?*

Deitas in se, antequain intelliga- agens est in actu per eam non ;

tur in persona, generabit, et ita estautem in actu per ipsam, nisi

Deitas sic considerata distingue- inquantum est in ipso, non est
tur a genito. autem in ipso, nisi ut est hcec er- ;

Si dicatur, quod Deitas non go ut esthwc, est principium.

liabet per se esse nisi in persona,
et ideo non per
sona per se agit Contra, argu-
mentum probat oppositum, q)iia
si calor habens per se esse par-
ticipatum per miraculum esset
per se, posset operari per se illa
operatione, cujus est principium
quo elicitivum in supposito; ergo
ipsa divina essentia, quse est per
se esse ex se, non autem per se
Item quinto, productio per prius Arg.
se agit, sed per- est distinctiva quam assimilativa,
: quod patet, quia omnis productio
est distinctiva, non autem omnis
est assimilativa; ergo forma, quse
est principium productionis, prius
est principium ejus inquantum
forma est distinctiva, quam in-
quantum est assimilativa. Ipsa
autem est distinctiva inquantum
hcec, assimilativa inquantum for-

participat esse, poterit per se ma; ergo "prius est principium

esse agens illa operatione, cujus productivum inquantum hcec, quam
est principium quo elicitivum in inquantum forma.
supposito, et ita stat argumen- Item, instatur contra probatio- Arg, 6,

tum. nem argumenti tum

positionis;
Arg2. Item secundo sic Producentis : quiabrutum generans brutum as-
et form?e qua producens producit, similatur ei in specie, et tamen
eadem est relatio ad productum; forma specifica bruti non est prin-
hoc accipitur a Philosopho 2. cipium generandi, sed potentia
rext.38. p/wsic. et 5. Met. ubi vult quod
^
vegetativa, igitur major videtur
et 50. .

rext.2. ad idem genus causse et principii esse falsa ; tum quia in augmen-
pertinent ars et aediflcator ergo ; tatione carnis,
calor est princi-
ad idem genus principii pertinent pium activum secundum Philo-
producens et illud quo producens sophum 2. cle Anima, et tamen Text 50.

producit ; et ita si essentia sit illo generatur caro animata si- circiter.

qua Pater generat, habebit es- milis generanti in forma vege-

sentia relationem realem ad ge- tativa.
nitum, hoc falsum est, ergo, etc
3.
Item tertio, forma inquantum SCHOLIUM.
Arg. 3.
est, in qua assimilantur generans
et genitum, non habet unitatem
... . ^ . . Sententia Henrici est essentiam esse prioi-
niSl rationis, SlCUt accipitur a ^^^-^^^ ^^^ generationis, sed ut determi-
Damasceno Ub. 1. ergo nec
c. 8. natur per relationem. Hanc rejicit ScoUis
entitatem nisi rationis; ergo se- allis sex argumentis. Primo, quia activum

i
 DIST. Vll. QUi^STIO UNIC. 527

perrectum iudeterminatum ut agat non sicut Sol indeterminatus ad

est non
... eget detei*-
potit determinans. Secundo, indetermina- producendum multa animalia, non minante
eilectus ordine quodam, ex ad
tum ad duos quod aliquam formam recipiat
.

utagendum,
se determinatum est ad priraum eorum. '^^-
agat, quia habet virtutemP™
sed
Tertio, sequeretur quod relatio esset ratio
agentis, et simul ratio determinativa prin- productivam illimitatam quod ;

cipii agendi. Quarto, natura nou est deter- autem est indeterminatum inde-
minabilis secundum Damascenum. Quinto, terminatione oportet
materise,
relatio secundum Henricum tantum ratione quod recipiat aliquam formam ad
difTert ab essentia. Sexto, ratio agendi in
hoc, ut agat, quia non est in actu
creatis non determinatur per relatione?.
sufficiente ad agendum, sed quod
est indeterminatum indetermina-
Aliter dicitur quod genera-(a) tione potentise activse, est ex se
tionis in divinis oportet dare ali- sufflcienter determinatum ad pro-
quod principium positivum, quia ducendum quemcumque istorum
actio est positiva ; non sunt au- effectuum, et hoc si passum di-
tem positiva indivinis personisnisi spositum sit approximatum, ubi
essentia et relatio relatio autem ; requiritur passum, vel ex seipso
non potest esse principium illius ubi non requiritur passum. Pro-
productionis, quia relatio non batio, si tale activum esset de se
est principium, nec terminus mo- determinatum ad unum effectum,
tus, ex 5. Physic. ergo essentia. posset de se sufticienter producere
Sed essentia secundum se con- illum, sed si indeterminatum
est
siderata, indeterminata ad
est ad hoc et ad illud, ex tali illimi-
plures personas et ad actiones tatione nuUa toUitur perfectio
plurium personarum ergo opor- ; causalitatis ejus respectu talis
tet quod ad hoc quod ipsa sit effectus, sed tantum causalitas
principium determinatse .actionis, additur respectu alterius; igitur
quod determinetur; determinatur ita potest producere istud et '\\-

autem per relationem, et ideo lud, sicut si esset tantum istius,

relatio ponitur principium, non et ita non requiritur aliquod
elicitivum, sed determinativum. determinans. Ad propositum, es-
Ad hoc etiam adducitur confirma- sentia divina non est principium
tio ex creaturis, ubi eadem forma indeterminatum indeterminatione
dat actum primumsecundum; et materise; igitur sine determinati-
sed determinatur ad hunc et illum one alterius quasi principii activi,
ex diversis resp6ctibus, quia ad crit simpliciter determinatum de-
primum determinatur ex respe- terminatione, quse requiritur ad
ctu ad subjectum, et ad secundum agendum, ita quod non requiritur
ex respectu ad objectum. aliquid aliud.
(b) Contra, indeterminatio estdu- Conflrmatur (c), quia talis in-
plex. Qusedam est potentise passi- determinatio principii activi, li-
"vseut indeterminatio materise, et cet sit ad disparata, non tamen
qusedam potentise activae illimita- ost ad contradictoria, sed deter
tse ad plures effectus. Exemplum, minate ad alteram partem con
 528 LIB. I. SENTENT1A.RUM

tradictionis respectn ciijnslibet principii quo ut est principium quo,

istonim disparatorum; rmlla an- sed tanttim principii agentis.
tem indeterminatio prohibet ex Item quinto, relatio secundum
se determinate agere, nisi qufe istum Magistrum tantum ratione
aliqiio modo esset ad contradi- differt a fundamento ergo non ;

ctoria, iit ad agere et non agere, potest esse principium determina-

erc?o, etc. tivum ad actum realem aliquo mo-
Item secundO; quando aliquod do distinctum ab essentia, quia
principium activum est indeter- nihil concurrit ad rationem alicu-
minatum ad aliquos duos effectus jus principii respectu actionis re-

non ex sequo, sed secundum or- alis nisi reale.

dinem naturalem; ex se sufficien-
ter determinatum est ad primum
illorum, primo est de-
et posito
terminatum ad secundum; essen-
tia autem divina non est indeter-
minata ad istas duas productiones
ex sequo, sed per prius se habet
ad generationem igitur est cx
; ad
se sufficienter determinata ad
utrumque, quia ex se primo or-
dine ad primam, et illa posita,
est determinata ad secundam, et
ita in nullo signo originis
indeterminata ad utramque quasi
tunc eliciendam.
Item tertio (d), relatio est ratio
et forma suppositi agentis; igitur
si estdeterminativa principii quo,
Item sexto, quod dicitur de rela-
tione determinativa in creaturis,
videtur esse falsum, quia calor ex
se,non per aliquem respectum me-
dium, est fundamentum hujus re-
spectus potentise calefactivse. Non
oportet etiam quod determinatio
actum primum secundum et
fiat per respectus, quia eadem
forma absoluta dat actum primum
absolutum et secundum, et non
respectivum, et etiam principium
est agendi est absolutum et non re-
spectivum.
GOMMENTARIUS.
(a) Aliter dicitur. Hic recitatur oplnio l.

habebit duplicem rationem princi- Ilenrici, qui dicit in sententia, quod essen-
pii respectu generationis, unam tia, est principium ellcitivum generati-
inquantum est ratio agentis, et onis, sed non polest esse principium
aliam inquantum est ratio deter- determinatse actionis nisi determinelur,
minativa principii agendi, et sic et sic relaLio erit principium non elici-
'

ipsa mediabit inter seipsam et tivum, sed determinativum ad talem

nctionem. vel talem actionem. '

Idem lib. 1 Item quarto sic (e), natura ut (b) Contra, indeterminatio est duplex. improbati

cap. 10,
natura ponitur principium eliciti- Et ista duplex indeterminatio clara est

vum istius actionis; ipsa autem hic in liltera, et supra patet d. 3. q. 7.

ut natura non est determinabilis, parum anle responsionem ad argumenla

seindum Damascenum Hb. 3. principalia, et ibi aliqualiter exposui.

cap. 6. proprietates determinant Cum ergo indeterminatum potentige activae

hypostases, non naturam ut natu- illimitatae seipso determinat adcigendum,

ra; igitur nihilest determinativum id est, per formam propriam, sequitur

 ;

DrST. VII. QU^STIO UNIC. 529

quod cum essenlia divina sit indetermina- est actus personae dislinguens unum ab
la indeterminalione polenlise illimilalae alio, et nuUo modo est actus naturse

ad agendum seipsa, hoc est, per propriam non posset autem determinare essenliam,
entitalem potest se deierminare ; ergo nisi esset actus essentise.
non per relaiionem sibi addilam.
2, (c) Confirmalur, quia talis indetermina- SGHOLIUM.
lio principii activi, etc. Intelligendo de
Ante resolutionem qusestionis explicat
indeterminatione principii aclivi permo- optiino varias acceptione-i potenlise. Primo,
dum nalurse, ut patet de Sole ; sed non accipitur pro potentia Logica, id est, non
per modum volunlalis, quia voluntas ex repugnantia terminorum , quam bene de-
clarat. Secundo, ut condistinguitur contra
sua ratione formali propler sui libertatem
actum, et sic non est in Deo, ex d. 2. q. 1.
est indeterminata ad conlradictoria. Et
quia quidquid potest esse in Deo ad intra
litlera clara est. Tertio, pro potentia reali,
est. id est, pro
iternitas (d) Item lerlio, etc et sic ipsa mediabil fundamento relationis activi vel passivl, sed

opHetas Viter seipsam et aHionem, quia ex quo sumi-

in pra5senti agitur de activo. Quarto,
patris.
agentis. quia tur quandoque pro fundamento prsecise
illo
paterniias esl conditio est
ut pro calore, quandoque vero pro eodem
proprietas Palris, et sic esl posterior ra-
cum omnibus requisitis ad agendum, et
tione formali agendi ; et ex alia parle
utraque luec acceptio habetur ex Philosopho.
ponitur, quod sit determinaliva rationis
formalis agendi, ergo erit prior seipsa ut (a) Ad qn.Tstionem igitnr re- 7.

est conditio ggentis, et aclio sequitur ra- spondeo distingnendo de potentia :

tionem formalem agendi et suppositum uno modo-dicihir potentia Logica,

agens ; ergo paternitas mediabit inter quse dicit modiim compositionis
seipsam et actionem, quod est falsum. factse ab intellectu, ct ista notat
Nam ut est delerminativa principii forma- non repiignnntinm extremornm,
lis agendi, esl prior seipsa, ut est conditio de qiia dicit Philosophiis 5. Me- Text.

suppositi agenlis, sicut enimralio formalis taph. cap. de potentia : Illnd est
agendi intelligilur, ut prior supposito possibile cujiis contrarium non est de
agente; ergo et ratio delerminaliva i];)sius 7ipcessilate hoc modo
verum ; et si

principii formalis agendi erit prior ipsa qugeratnr de potentia generandi in

conditione agentis ; et ipsa paternilas, ut divinis, dico quod ipsa est possibi-
est conditio agentis est prior actione, id lis, comparando generationem ad

est, generatione activa, quae generatio quemcumque actum non repu-

activa est formaliteripsa paternitas ; ergo gnantem generationi, et tunc pos-
paternitas ut conditio suppositi agentis sibilitas est Patris vel Dci ad hoc
mediat inter seipsam, ut scilicet est de- prsedicatum quod est generare,
,

terminativa rationis formalis et ut est quia isti termini non repugnant ;

actio. impossibilitas autem est , quod

(e) Item quarto sir, etc. proprietates Filius vel Spiritus sanctus gene-
j^

1011 est determinant hypostases, non naluram ut rent, quia isti termini repugnant.
jterinina-
biiis. natura, id est, quod ipsa relatio, quse est Et si quseritur, quid est poten- Potemia
Loijica
proprietas personalis esl ralio distinguen- tia generandi
-,
, .

m
. , .

divmis
. . .

isto
,

qmd
Dequosup.
?

di personam ; filialio enim in divinis est modo ? d. 2.

ratio distinguendi Filium a Patre, et ideo Respondeo , non oportet dare '^"^'3^"

Tom. IX 34
 ,

r):^0 LIB. I. SENTENTIARnM

aliqnod principinm qno aliquis sit dico, qnod potentin signiflcat rela- Potentia
activa
potens generare, sufflcit enim so- tionem, siciit potentialis \el prin- varie suni
tur.
ia non repugnantia terminorum, cipiatio, et hoc modo qnse-stio non
sicut si ante mundi creationem habet difncnltatem, qnia potentia
mundus non solum non fuisset, generandi in divinis dicit essentia-
sed per impossibile Deus non fuis- liter relationem.
set et incepisset a se esse, et tunc Secundo modo est difficultas
fuisset potens creare mundum, qutestionis ,
quserendo quid sit

si fiiisset intellectus aliquis ante illud absolutum, quod est funda-

mundi creationem componens mentum proximum istius relati-
hanc, mundus erit, hsec fuisset pos- onis, tunc loquendo semper
et
sibilis, quia termini non repugna- prsecise de potentia activa sive
rent, non tamen propter aliquod productiva, de qua est modo ser-
principium in re possibili, nec mo, distinguo ulterius de potentia
propter activum sibi correspon- denominative sumpta, quod ali-
dens, nec etiam modo illa, mundus quando sumitur pro suo funda-
erit, formaliter lo-
fuit possibilis mento prsecise; aliquando autem
quendo de potentia Dei, sed poten- pro ipso cum omnibus aliis, quse
tia, quse erat non repugnantia concurrunt ad hoc. ut possit eli-
istorum terminorum quia isti , cei'e actum , quse scilicet requi-
termini non repugnarent licet , runtur ad rationem potentise pro-
istam non repugnantfam conco- pinquse, cujusmodi sunt (in crea-
mitaretur potentia activa respe- turis) approximatio passi et im-
ctu hujus pcssibilis. pedimenti remotio.
8. Alio modo dicitur potentia divi- Ista distinctio ultima potentise Text.
et
sa contra actum : ista non est in acceptae pro fundamento prsecise, cirfiter

Deo ; relinquitur igitur potentia vel pro ipso cum aliis omnibus Text. 17
Text. 2
et inde.
realis , quse dicitur principium concurrentibus accipitur a Phi-,
Text. 10
agendi vel patiendi, ut proximum losopho 9. Met. Definitio autempo-
fundamentum relationum, quiahoc tentise activse, quam ponit 5. et 9.

Potentia nomen potentia, non est abstractum Mtt. est primo

potentise activse
lonSum. iiitimata abstractione , sed est modo sumptfe; potentiam autem
concretum concretione ad funda- secundo modo sumptam exprimit
mentum, licet non concretione ad ipse manifeste9. Metaph. 4.
subjectum, de qua multiplici ab- Quoniam, inquit : aliqiiid possibile,

stractione in relativis, dictum est et quando, et quo)nodo, et qucecumque

supra d. 5, q. 1. art. 2. Hic autem alia nccesse est adesse in definilione ; et
tantummodo quseritur de potentia subdit, tales potentias, sdlicet irrati-

agendi, et tunc distinguitur quod onales necesse est, ul possint quando

hoc nomen potentia, potest sumi passivum cl activum appropinquatur
vel pro eo quod per se signiflcat, lioc quidem faccre, illud vero pati.

vel pro eo quod connotat quod Et si objiciatur contra eum,

est proximum fundamentum talis quod istae irrationales possint
relntionis. Primo modo accipiendo impediri , hoc excludendo dicit :
 ;

DlST. VII. OUytlSTlO UNIG. 531

Nullo namque exteriorum prohibenle Accipiendo polenliam ergo pro taliabso-

adjungere nihil adhuc oporlet, polniliam lulo, potesl adhuc distingui ; aut accipitur
enim habel, ut est potcntia facicndi, est illud absoluLum in se, aut accipitur illud
autem omnino, sed habentiam aliquo absolutum cum onmi circumsLanlia re-
modo, in quibus excludunlur, qucc exte- quisita ad actionem. Primo modo tale
terius prohibcnt , removent enim absolutum potest dici ralio formalis agen-
haec, eorum quce in determinatione ap- di, potentia tamen remota. Secundo mo-
ponuntur qucedam. VuU dicere, quod do potesl dici ratio formalis agendi poten-
qusedam pertinentia ad definiti- tia propinqua. Et ista dislinctio de poten-
onem potentise activse ut potentise tia pro fundamento propinqua et remota
excludunt impedimentum ergo ; accipitur a Philosopho 9. Metaph. text.

potentia activa ibi secundum eum, com. 10. nam ibi habetur expresse de
accipitur cum omnibus concur- polentia propinqua ; inquit enira ibi se-

rentibus ad possibilitatem propin- cundum aliam litleram : Potentiae vero ta-

quam agendi. les qunndo appropinquant secundum quod
est possibile eis de activo ei passivo ne-
GOMMENTARIUS. cesse est, ut quaedam agant et quaedam
patiaidur. Et parum infra : Ergo omne
(a) Ad quaestionem igilur respondeo. Ista quod habel potentiam secundum rationem,
liltera clara est. Et primo distinguit de necesse est cum fuerit appetens illui quo
polenlia. Primo accipilur potentia pro habet potentiam non habet illud, et se-

pjtentia Logica ; et quid sit patet in liltera, cundum quod habet de appetitu, etiam
et supra paluit d. 2.p. 2. q. 3. in respon- semper erit, ciim passivum fuerit pro-
sione ad argumenta principalia. Secundo pinquum, et habuerit potentiam actionis
accipilur po/e«^i'a, ut dislinguitur contra in hac dispositione ; et si actio potesl ad
actum, sicut dicimus, quod ens dividilur hoc, et non iadigetur addere in sermone.
per acLum et polentiam, ut patet 5. 3Ie- et si non fueiit aliquod extrinsecum, etc.

taph, et ista potentia non est in Deo, Ibi Gommentator ; Ergo omne quod habet
quia quidquid esL ibi, est in ultima aclua- po'entiam, id est, ergo necesse est cum
litate, ut supra paluit rf/s^. 2. Terlio acci- ratiocinatus habuerit magnum appetilum
pilur potentia pro p jlenlia reali, quae esL ad iilu l quo l pntesl agere, ut ajai illud
proximum fundamentum relatioiiis agen- secunium suicm app3titum el suum posse
di vel paliendi, sicut dicimus quod calor ssi non agal nisi quanlo patiens fuerit
est polentia agendi. Et liic in proposito propinquum ei, et habuerit in tempore
tanlum quaerimus de potenlia agendi, actionis istam dispositionem quam dici-

quae adhuc dislinguitur, quia potesl accipi, mus, scilicet appetitum et potenliam ad
vel pro significalo vel pro connolaLo ; et agere. Deinde dicit : Et si actio potest,

pro significato dicil tantuiu relalionenij etc. id esl, et non indigemus cum hoc,
pro connotato dicit aliquod absolutum. quod potentia possit agere et adiere, ni-
Accipiendo potenliam pro significalo, non si aliquod extrinsecum impediat,quoniam

est praesentis speculalionis, sed accipien- sufficit in lioc quod dicimus, quod po-
do pro connotato sive pro absolulo, tunc tentia po!ed agere, quoniim cum fuerit
quaerilur quid esl illud absolutum in divi- iilic impediens, tunc potenlia non poierit.

nis, quo medianLe Paler posselgenerare. Ilajc ille. Et sic palet expresse quomodo
 )3^ LIB. I. SENTENTlARUM
ibi inlendit de polenlia, qua? habel om- tio essefc principium siii ipsius,
nia requisila ad agendum, qua? lunc quia in Patre non est nisi unica
vocalur polenlia propinqua. Sed de relatio ad Filium, et illa est per
polenlia primo modo, hoc est, de po- te quo respectu generationis, quse
lenlia absolute sumpta, qua aliquid po- scilicet generatio est eadem re-
Poteniia lesl agere, patet a Philosopho 9. Metaph. latio, licet aiiter nominata ergo, ;
111 ullis
modissumi- ^ca:^. cowi. 2. ibi enim distinguit Aristo- etc.
teles potentiam accipi multipliciter, Vide Terfcio, quia tunc Paternifcas Dehoci^
lexlum cum commenlo. esset simpliciter perfectior Filia- q. uit.i
*^"°
tione. Probatio consequentise du-
SGHOLIUM.
pliciter Primo, quia illud quo
:

; Decidit fundamentum relationis genera- producens producit, si non est

tivl prsecise sumptum non esse relationem» ejusdem rationis cum producfci
sed absolutum. Primum probat dupliciter. forma, continet eam virtualiter,
Primo, quia in divinis non e set produ- et est perfecfcior ea; ergo si Pa-
seu per modum voluntatis. Se-
ctio libera
ternitas est quo Pater agit, et
eundo, relatio esset principium sui. Se-
cundum probat primo : si Deus genera- non ejusdem rafcionis cum Filia-
ret alium Deum absolutum, Ibret princi- tione, continet Filiationem vir-
pium quo, ut in creatis. Secundo, terminus tualiter, et est perfectior ea.
generationis est absolutum, ex dist. 5.
Secundo, quia Filiatio non dat
qusesL 2. ergo et principium.
Filio quod agat, nihil enim nec
9. Loquendo (a) timc de potentia, ad intra, nec adextra producit Fi-
id est, de proximo fundamento lius Filiatione;ergo si Pater Pater-
sumpto,
istius relationis prsecise nitate agit formaliter, Paternitas
dico quod potentia generandi Pa- erit aliquid perfectius Filiatione.
tris non est relatio, sed aliquid Partem afflrmativam (b) solu- 10
Producer
absolutum. Partem negativam tionis probo, primo sic quod est :
commuD
*
: cans
probo. Primo, quia omnis relatio periectionis in principio produ- suam uat

videtur seque naturaliter respi- ctivo non tollit ab illo rationem perieciiu

cere suum propriiim correlati- principii productivi ; sed com- quam da

vum, ergo relatio spirantis suum municare nume-
se in identitate numero
proprium correlativum sicut re- rali et adsequata communicatione
latio generantis suum; non di- sibi, perfectionem in prin-
ponit
stinguuntur autem in divinis pro- cipio productivo ergo hoc non ;

ductiones per modum naturse et toUifc ab aliquo rationem prin-

volunfcatis, nisi quia principium cipii productivi. Sed si Deus
quo producens producit, aliter et (per impossibile) generaret alium
aliter se habet ad producfcionem Deum, et ille alius tertium, Dei-
et productum, quia lisec natu- tas poneretur principium produ-
raliter, haec libereergo non es- ;
ctivuin alfcerius et non relatio, et
sent tunc duse productiones for- tunc Deitas non communicarct
maliter distinctse per modum se in identitate numerali, nec
naturse et voluntatis. communicaret se communicatio-
Secundo, quia tunc eadem rela- ne adsequata sibi in ratione prin-
 DIST. VII. QU^STIO UNIG. 533

cipii producfcivi,quia Deitas pos- adsequata, illud idem debet modo

set esse principium alterius com- poni principium quando flt com-
municationis, puta tbctse per im- municatio ejusdem et adsequata
possibile a secundo Deo ergo ; principio productivo.
cum modo Deitas communicetur Secundo (c) probo idem sic :

in identitate numerali et com- aliquid absolutum est terminus

municatione adaequata sibi, ita formalis generationis ergo ali- ;

quod Deitate non potest esse alia quid absolutum cst ratio forma-
communicatio numero ejusdem lis,quaagensagit. Antecedens pro-
rationis cum ista, sequitur quod batum est rf. 5. 7. 2. prima ratione
multo magis modo poneretur contra primam opinionem. Probo
absolutum esse principium pro- consequentiam quia impossibile
ductivum, quam tunc poneretur. est agens communicare terminum
Exemplum istius est : sicalor in formalem productionis, nisi agat
igne communicaret se eumdem formaseque perfecta si agit uni-
numero ligno et communicatione voce, vel perfectiori si sequivoce;
adsequata, ita quod iste calor in divinis antem nihil est perfe-
non posset esse principium alte- ctius absoluto, quia absolutum est
rius calefactionis, non negaretur formaliter inflnitum, relatio au-
calorem ignis esse principium tem non, ergo, etc.
producfcivum caloris inligno; cum
modo de facto ponatur calor esse COMMENTARIUS.
principium illius, et hoc cum
duplici imperfectione opposifa [' (a) Loquendo tunc de potentia. Primo .s.

Pro parte
duplici perfectioni hic suppositse, Doctor probal, quod polenUa generandi ne-aiiva.

quia nunc est ibi diyersitas ca- in Palre non est aliqua relalio puta
loris communicati, et communi- paternitas. Et probat muUiplici modo.
catio non est adeequata, hic au- Primo, supponendo unum communiter
tem esset identitas caloris et concessum, quod productio Filii, et pro-

communicatio adsequata, et ta- ductio Spirilus sancti sic distinguunlur,

men, hypothesi posita, lignum
illa quod productio Filii est naturalis et per
calore non posset calefa-ere; non modum naturse, et produclio Spiritus

enim se, quia accipit calorem sancti est libera et per modum ^olunlatis.

calefactione, quse est ab hoc ca- Sed si relatio essel ratio formalis generandi
lore,et tnnc prius haberet calorem et spirandi, sequeretur quod utraque pro-
quam haberet calorem nec aliud, ; duclio esset naluralis el per moduni
quia ista calefactio ligni ponifcur nalurae. Probatur, quia nmnes produclio-
adsequata illi calori in ratione nes, quse dicuntur per modum nalurte

principii activi. sunt a principio formali produclivo per

Ita intelligendum est in propo- modum natur», et omnes productiones,
sito, quod illud quod poneretur quse denominanlur libere sunt a prin-
esse principium alterius commu- cipio formali productivo per modum
nicationis, si communicatio fieret volunlalis. Sed nulla relalio potest esse
in diversitate numerali et non ratio formalis producendi aliquid libere,
 534 LiB. I. SENTENTIARUM
patel, quia sola volunlas est ralio for- probo. Ilic Doctor intendit probare, quod
Sola malis sic producendi. Et ullra si pater- ratio tormalis generandi in Patre est affirmativa.
volnnlas
est ratio nitas in Patre est ratio fornialis produ- simpliciter aliquod absolutum. Primo sic :
Ibrmalis
producen- cendi Filium per modum nalurae ; ergo Quod est perfeclionis in principio produ-
di
et spiratio activa in Palre et Filio erit non ab
iliquid libe- ctivo, tollit illo rationem princi-
re. ratio formalis producendi Spirilum san- pii productiviy etc. Isla ratio Doctoris est
clum per modum naturse. Probatur satis evidens. IUi enim qui dicunt paternita-
consequentia, quia omnis relalio aeque tem esse ralionem formalem generandi, ex
naturaliter recipit suum correlativum si ; hoc dicunt, quia videtur impossibile, quod
ergo una respicit suum correlalivum per idem numero sit ralio formalis gene-
modum naturae, et reliqua similiter. randi, et per generationem sit com-
Secundo, si paternitas est ralio for- municatum producto, quia inler rationem
malis gignendi (cum paternitas et gene- formalem generandi et rem communi-
ralio activa sint penilus idem, licet no- catam per talem generationem produ-
mine differant, ut infr.i patebit dist, 28. cto, vidctur aliqua dislinctio. Cum ergo
q. uU. et in quodl. q. 4 ) sequilur quod essentia divina eadem numero, quae est
idem erit principium sui ipsius, quia si in Palre, sit per generationem commu-
paternitas est principium generationis, nicata Filio, non videlur possibile, quod
et generatio est peniLua idem quod pa- in Patre sil ratio formalis generandi
ternitas ; ergo idem erit principium sui. sive communicandi seipsam Filio ; videtur
Tertio, quia tunc paternitas essct sim- enim quod communicari alicui in iden-

pliciter perfectior filiatione. Probalur titale numerali auferat ipsi communicato

consequentia dupliciter. Primo, quia il- ralionem principii productivi. Doctor er-
lud quo producens producit, si non est go intendit principaliter probare, quod
ejusdem rationis cum forma producti, communicare se in idenlitate numerali
conlinet eam virtualiter et est perfectius non auferat ab eo ralionem principii
ea, patet, quia tota perfectio agentis productivi. Et hoc probat ibi : Sed si
i
semper sumitur a ratione formali agen- Deus [per impossibile) generaret alium
di, ut supra exposui d. l. q. 2. Cum Deum, etc,

ergo palernitas sit alterius ralionis a Et breviler pro clariori intelligentia

Idem nume
filiatione, et est ratio formalis producen- praemilto aliqua. Primum, quod idem nu- ro
po^^':^ ^^si
di Filium,qui dicitur Filius per fiiialionem; mero possit esse in pluribus suppositis,
ergo impJiciter erit perfeclior filialione. ila quod in uno sit ex semetipso et in piuribus
suppositis.
Secundo, quod est ratio formalis alicui aiio sit per aliquam produclionem, sicut
agendi dicit perfectionem in illo, sed nunc de faclo essentia divitia cx semet-
paternitas, per te, esl ratio formalis ipsa est in Palre, ut infra patebit dist. 28.
generandi Filium, ergj erit aliqua per- qusest. ultfma, el eadem per generatio-
1
fectio in Patre ; filiatio autem non esl ipsi nem est in Filio et per spiralionem in
filio ratio 'formalis agendi, nec ad intra, Spiritu sancto. Secundum, quando aliqua
necadextra; ergopaternitas eritperfectior sunl ejusdem rationis, si unum sit prin-
filiatione ; hoc autem esl manifeste fal- cipium formale agendi, et reliquum.
sum, quia tunc personae non essent IIoc patot, quia ratio formalis agendi
sequales in perfeclione. consequilur entitatem quidditativam, ut
7. (b) Partem affirmativam solutionis supra exposui distinct. 1. quasst. 2, et
 DIST. VII. QUiESTIO UNIC. 53:

dist. 3. quaest. 6. Tertium, naluram sim- essentia divina, et ipsa eadem in Filio est

pliciler eamdem numero posse diversis terminus formalis generalionis ; ergo in

supposilis communicari est perfectioiiis Palre erit simpliciler ratio formalis gene-
omnino illimitatae, ut supra notavi disUnct. rationis, palet, quia aliter non potest poni.
2. parte, 2. quxsi. 3. Si enim communi- Si enim paternitas ponitur, stalim sequilur
care pluribus idem specie est majoris quod ratio formalis generandi sit imper-
perfectionis quam communicare idem feclior termino formali, quod est impos-

genere ; ergo communicare pluribus sup- sibile.

positis in perfectissima identitate, quae

est identitas numeralis, lioc erit tantum SGHOLIUM.
infinitae perfectionis, ut infra patebit dist.
Gontra illam consequentiam, absolutum
28. Si ergo idem specie communicare
est terminu-! generationis, ergo et princi-
pluribus non aufert ab eo quod com- pium ; instantias varias ponit, ex triplici
municatur, quin sit principium formale via, quas bene refutat et solvit, probans
productionis per quam communicalur, generationem divinam esse univocam, nec
tanlam esse distinctionem distinctorum,
a fortiori si allquid ejusdem speciei com-
quanta est distinctivorum, pulcherrimara et
municalur in identitate numerali non
variam circa hsec alTert doctrinam.
aufert ab eo, quin illud quod communi-
catur in tali idenlitale sit principium for- lluic rationi instatur, quod con- 11.
male alicujus productionis per quam com- sequentia tantum valet in genera- Instantise
contra
municatur, cum liic modus sit perfectis- tione univoca; haec autem proba- praedicta.
Prima
simus, el sic patet liltera Doctoris. Et tur esse sequivoca, tum ex parte via ex par-
te
exemplum posilum ibi de calore in igne personarum, tum ex productioni- persona-
satis clarum est. Si ergo Deus generaret bus, tum ex ratione differentise
alium Deum, ratio formalis generandi specificse.
esset Deitas, a fortiori quando Pater ge- Prima via sic : Paternitas et
nerat Filium communicando sibi eamdem filiatio differunt ergo per-specie ;

Deitatem, ratio formalis generandi Filium sonse constitutne per eas. Antece-
per quam generationem communicatur (jg^s probatiir, qnia differnnt se-
Filio eadem Deitas, erit Deitasipsa, supple cundum quidditates, et talis est
ralio formalis generandi. differentia speciflca ; tum quia
(c) Secundo probo idem sic. Ista ratio sunt puri actus, differentia autem
stat in aliquibus dictis. Primum, quod actus et formse est speciflca. Con-
terminus formalis generationis est sim- sequentia probatur : Primo, quia
pliciler perfectior onmi eo, quod per non major distinctio est in prin-
talem generationem habetur, ut supra cipiis quam principiatis. Secundo,
patuit a Doctore d. 5. q. 2. et vide ibi quia eadem est differentia forma-
Issentiaest
expositionem quam feci. Secundum, quod lium constituentium et constituto-
briTiDlis
Iprminiis
essentia divina est terminus formalis ge- iMim. Tertio, quiaeadem est diffe-
eiieiMliO-
nis
nerationis divinae, ut supra probatum est rentiaeorum, secundum quse prse-
divinse. dist 5. quaest. 2. Tertium, quod tota per- cise aliqua differunt et ipsorum
fectio producentis sumitur simpliciter a qu?e differunt. (Juarto, quia rela-
ratione formali proJucendi, ut supra pa- tioues sunt idem essentise divinae
tuit ; cum ergo in Palre nihil sit perfectius sicut person?e ; igitur propter
 . ;

536 LIB. I. SENTENTIAUUM

istud non negabitur differentia men ad quam inducunt istse rati-

specifica personarum, sicut nec ones, scilicet de generatione sequi-
relationum. voca, videtur esse falsa, quia cum
Secunda vSecunda via de productionibus in primo
termino generationis,
via ex
productio- arguitur sic : In divinis producti- scilicet in ipso producto concur-
nibus.
ones difFerunt specie; ergo et pro- rant duo, scilicet natura et relatio
ducta. Antecedens patet, quia in propria ipsius producti, qua est
divinis non est productio nisi uni- hcec: aut generatio dicitur sequivo-
ca unius rationis. Consequentia ca vel univoca a termino formali
probatur; tum quia aliter non es- generationis, aut a formali pro-
set proportio productionum ad prio ipsi supposito producto. Si
producta tum secundo, quia pro-
; primo modo, cum natura, quae est
ductiones sunt ejusdem rationis terminus formalis hujus producti-
cum productis; tum tertio, quia onis, sit eadem
producente et
in
potentiae alterius rationis requi- producto, sequiturunivocatio, quia
runt objecta alterins rationis er- ; perfectissima similitudo. Si secun-
go si producerent sua objecta, pro- do modo, ergo nuUa generatio est
ducerent ea alterius rationis; ergo univoca, quia nuUum genitum in
sicut intellectus et voluntas prae- sua forma mdividuali assimilatur
supponunt bonum et verum for- ^io^nenti.
&*&'
maliter distincta, ita producerent Hoc etiam (b)arguitur alio mo-
terminos formaliter distinctos, vel do, et (est idem quasi) quia genera-
erunt quibus termini sic distincti tio et est distinctiva, et est assi-
producuntur. milativa; perfectior autem ratio
rertia via Tertia via de differentia specifica in ea est quod sit assimilativa
ex
'atione dif- arguitur sic Differentia specifica
: quam quod apparet,
distinctiva,
ferentiae
specificse. videtur esse perfectior quam diffe- quia sic est a forma sub ratione
rentia numeralis, quod probatur, formse.non sub ratione qua licec, et
quia distinctio specierum est de ratio formse est perfectior in sup- i
perfectione universi, non autem posito ista differentia individuali.
distinctio individuorum; crgo dif- Si enim perfectius est in genera-
ferentia specifica sicut perfectior, tione ipsam esse assimilativam
videtur esse ponenda in divinis. ergo secundum hoc generatio di-
12. Ad ista (a) : sive generatio pona- citur esse univoca vel sequivoca.
ilatio stat
licet tui' sequivoca, sive univoca, ratio Si enim diceretur talis vel talis,
generatio
esset non infringitur, quia in aequivoca inquantum est distinctiva, quceli-
equivoca
Generatio generatione oportet principium bet esset aequivoca, quia quselibet
divina
est
productivum esse perfecLius forma distinguit; et haec est imperfectior
univoca.
terminante ; nihil autem in Deo ratio in generatione, quia convenit
est perfectius absoluto, et spccia- imperfectissime generationi, ergo
liter nulla relatio perfectior, ab- per hanc non distinguitur univoca
surdissimum enim videtur dicere, ab sequivoca; ergo ad propositum
quod relatio contineat virtualiter cum generatio sit assimilativa,
essentiam divinam. Conclusio ta- quatenus eadem natura communi-
 ;

DIST. Vll. QU^STIO UNIG. 537

catiirdistinctiva, quateniis est ge- Et propter probationem conse-

niti distincti a generante distin- quentise, notandum est quod aliqua
cto, sequitur quod penes naturam dicuntur aliquando magisdistingui
gignentis et geniti sit univocatio, propter eorum minorem conve-
et non penes distinctionem eorum, nientiam in aliquo genere, aliqua
scilicet gignentis et geniti. propter majorem repugnantiam
]onslituta
non
Tertio applicatur ad proposi- vel incompossibilitatem eorum,
antum dif- tum, quia si illae duse difFerentioe sicut
^ .^ magis
contraria dicuntur
.....^.
ferunt,
quantum individuales, quse sunt primo di- distingui, ut album et nigrum,
onstitiien-
tia. versse constituunt producta non quam disparata, ut homo et al-
primo diversa, sed inter quse est bum, sed hoc modo non est pro-
generatio univoca propter simili- prie dictum aliqua magis distin-
tudinem in natura, si istse ditie- gui. Pius enim proprie distinguun- Aiiquasunt
rentise individuales essent species tur, quae minus conveniunt in ali- distmcta
alterius generis, adhuc non con- quo genere, et ita distincta genereq^ia'magi3
stituerent distincta tanta distin- generalissimo plus distinguuntur repugaau
ctione, quanta esse earum in suo quam contraria, quse sunt ejus- ^^!^{-l^'^'
genere, quia tunc differentise indi- dem generis, licet contraria ma- quia inminus
viduales constituerent primo di- gis repugnent. Unde universaliter aiiquo con-
versa.Quod autem constituta mo- quanta est distinctio, id est, repu- ut
. .... n ,
.disparata.
,

do non sunt primo diversa, hoc gnantia constituentium vel lorma- Quomodo
est propter naturam, in qua natu- liter distinguentium, tanta est et '^maS
ra individua conveniunt; ita etiam constitutorum, quia si albedo et '^°"q^"J^'^*
tunc convenirent in eadem natura, nigredo sunt incompossibilia, et '^'^^j^^'"®'^"
licet differentise constituentes es- constituta per ea sunt incompos-
sent species alterius generis ; igi- sibilia, et ita est in proposito
tur tunc constituta essent ejusdem quanta enim est incompossibilitas
speciei sicut modo. Paternitatis et Filiationis, propter
13.
^d inslan-
Ad (c) argumenta igitur in oppo- quam Paternitas non est Filiatio,
lias situm : tanta est et Patris et Filii, ita
es
prima via, Ad primum dicendum, quod non quod Pater non est Filius. Sed
in
Deo non est ibi proprie genus, nec species. primo modo accipiendo, nunquam
est
jrenus, nec nec difFerentia specifica, sed bene distinguentia conveniunt tantum
species
nfr. d. 8.
concedo, quod Paternitas et Filia- quantum conveniunt quae per ilia
tio sunt relationes quasi alterius distinguntur, sicut patet per omnia
speciei, et alterius rationis, quia distinguentia discurrendo ; diffe-
sunt oppositse et non fundat?e su- rentise enim speciticae non inclu-
pra unitatem immediate, sicut si- dunt genus in quo conveniant, spe-
militudo vel sequalitas magis ; cies autem distinctse per eas inclu-
etiam distinguitur Paternitas a I^^i- dunt genus in quo conveniunt; et
liatione quam Paternitas a Paterni- ratio est, quia distinguentia ali-
tate. Sed cum infers, ei'goconsti- quid proesupponunt in ipsis distin-
tuta sunt alterius rationis quasi ctis, quod ipsa distinguentia non
specifice, nego consequentiam. includunt in suo intellectu, distin-
 ;

536 LIB.I. SENTENTIARUM

cta tamen per ea includnnt illud, tantnm includunt relationes, sed

ideo distmcta conveniunt in illo, ipsam naturam in qua subsistunt,
distingnentia autem ca non conve- relationes autem non includunt
ninnt in illo. formaliter ipsam naturam in ali- ;

U. Et per iioc pntct ad argumenta qno igitur formaliter conveniunt-

et ad probationes. Cum dicitur de personse in quo non conveniunt
principiis et principiatis, dico qnod relationes formaliter, et ideo hic
major distinctio, id est, major non non est tanta distinctio sicut ibi.

convenientia, hoc est in panciori- Ad secundum dico quod non se-

hns convenientia, potest esse prin- quitur, istis prsecise personae di-
cipiornm quam principiatorum stinguuntur, et ista distinguun-
sicnt differenti?e speciflcse, qufc tur specie; ergo personsB distin-
sunt principia specierum,non con- guuntur specie ,nec de sicut
veniunt in genere, in quo conve- diff^erentiis individualibus respectu

niunt ipsae species, et ita etiam est individuorum. Et cum dicis, tunc
dedifferentiisindividualibuset indi- nulla erit differentia distinctorum.
viduis respectu natur?e speciflc?e. cum non sit illorum illa, quse est
Per idem patet ad illud de forma- distinctivorum, nec aliqua alia per
libus constitutivis et de pr^ecise iHa, dico quod per ista potest esse
distinctivis. Tn omnibus enim est distinctio distinctorum, et aliqua
falsum, quod quanta est distinctio alia, quam sit illa distinctivorum
vel diflerentia formalium consti- vel distinguentium ; et minor sicut
tuentium, tantasitdifferentiacon- per diflferentias individuales est
(
stitutorum. aliqua distinctio ipsorum indivi-
Sed (d) adhuc pondero argumen- duorum alia quam ipsarum diffe-
tum, quia istae relationes in pro- rentiarum, quia differentiae sunt
posito, sunt subsistentes igitur ;
primo diversa, sed distincta non
tantam diff^ei^entiam habent in- sunt primo diversa, sed tantum
quantum subsistentes quantam ha- sunt distincta numero in eadem
bent in rationibus propriis; subsi- specie. Ita hic in proposito per
stentes autem sunt person?e, igitur relationes distinctas in specie vel
tantam diff^erentiam habent perso- quasi genere, quibus tamen in-
nae quantam habent relationes. quantum sunt distinctiv?e accidit
Prseterea, aliqua diff*erentia for- distingui specie, possunt alia di-
mali diff^ernnt personse, et non nisi stingui personaliter tantum in ea-
diff^erentia illa, quse est relati- dem specie sive in eadem natura.
onum, quia nuUam aliam habent (f) Adsecundamviamde producti- Acl
_

instantias
,uam istam, quse est relationum; onibus, nego consequentiam, quia ex
secuuda vial
ista autem quse est relationum, est hic ex perfectione istius naturse,
speciflca, ergo ista erit speciflca possunt esse aliqua principia pro-
vel nulla. pria alterius rationis, communi-
15. (e) Ad ista respondeo. Ad pri- cativa tamen ipsius essentiae, quod
\cl instan
tias. mum, quod licet relationes sint non contingit in aliqua natura
subsistentes, tamen personse non imperfecta; et propter distincti-
 ,

DIST. VII. QU^STIO (JNIG. 539

onem istornm principiornm for- ones, quam non habent formaliter

maliam possiint esse productiones prodiictiones.
alterius rationis, et tamen produ- Cum ar^uitur tertio de potentia- ^
i^-

cta unius rationis, propter

^
unita-
^
rum distinctione, ct objcctorum
' ,.
.li^e
distinguun-
tem termini formalis, scilicet na- distinctorum, quod similis est di- tui-

1 , . . per objecla
turse quse communicatur. stmctio objectorum ad potentias, vide
n supr. d. 2.
Cum , .
, r-i r
probatur (g) illa consequen- patuit responsio d. 2. p. 2. q. 4. p.2. q. 4.

tia prima per proportionem, dico utrum in divinis sint tantum duse
quod proportio illa productionis productiones.
Ad.
ad terminum formalem, est quod (h) ])e tertia via, scilicet de per- jnst^nt.ter-
^^'^
per ipsam communicatur termi- fectione differentise specificse, dico viae.

nus formalis; sed non requiritur quod differentia specitica non est
talis proportio, quod productio perfectior identitate specifica in
sit unius rationis, si terminus for- divinis, sed in creaturis est perfe-
malis sit unius rationis, quia pro- ctionis. enim limitatione
Posita
ductiones possunt distingui per creaturarum, non potest esse tota
rationessuas formales aliter quam perfectio in creaturis absque di-

ex terminis formalibus, sicut hic stinctione specifica ; sed si in aliqua

ex principiis formalibus. una natura esset perfectio infinita,
Exemplum hujus est, quia quan- ibi distinctio specifica non requi-
doque forma eadem potest acqui- reretur ad perfectionem simplici-
ri mutationibus alterius rationis, ter, in creaturis igitur differentia
sicut idem ubi per motum localem spocifica est perfectio supplens
super magnitudinem rectam et imperfectionem. In divinis autem, in divinis
idenlitas
circularem qui motus ita sunt
; ubi una natura est simpliciter per- spedfica

alterius rationis, quod non sunt fecta, non oportet ponere ad ta- esidineren-

comparabiles secundum Philoso- lem perfectionem supplentem im- spJcdica,

phum 7. Plujs. Ita esset. si eadem perfectionem, quia nulla estimper- creatiscon-

sanitas posset induci immediate fcctio quae suppleatur. Exemplum, ut*'n^nit

ab arte, et immediate a natura. generatio in creaturis est l^erfe- g^^Ynim.
Cum probatur illa consequentia, ctio supplens imperfectionem in ^- ^i-

secundo per hoc quod producti- corruptibilibus qu3e sine genera- ,

ones sunt e.jusdem rationis cum tione non possent conservari, nec
pi'oductis, dico, quod quoad hoc idem numeraliter, nec idem spe-
sunt ejusdem rationis, quia sicut cie; in divinis autem non oportet
productiones sunt relationes, ita ponere talem perfcctionem sup-
producta sunt relativa sed pro-
; plentem imperfectionem aliquam,
ducta sunt subsistentia in aliqua quae sit ibi, nec in aliquo iBterno.
una natura, et productiones for-
maliter non sunt supposita sub- COMMENTARIUS.
sistentia in illa natura, ideo pro-
ducta possunt habere unitatem (a) Ad ista. Dicit Doctor primo, quod 10.

aliquam in natura formaliter sive generalio ponatur sequivoca, sive

communicata eis per producti- univoca, ralio non infringilur, elc.

 540 LIB. !. SENTEiNllARUM
eneratio Secundo dicit, quod falsum esl dicere possibilitatem, el sic iiomo et asinus magis
in
vinis non generalionem divinam esse sequivocam. distinguuntur, quam homo et albedo,
potpst
se tcqui- Dicit enim Doclor, quod generatio in quia magis repugnant in eodem. Sed hoc
voca.
divinis esL simpliciler univoca, non sequi- modo non est proprie dictum aliqua ma-
voca ; aut denotninatur lalis a termino gis distingui, proprie enim illa dicunlur
formali generationis, aut aformali proprio magis distingui, quse minus in ahquo ge-
ipsi supposito producto, id est, aul de- nere conveniunl ; et ita dislincta genere
nominatur talis a nalura in supposilo pro- generaUssimo plus distinguuntur quam
ducto, qui esl terminus formalis, aut a conlraria, quae sunt ejusdem generis, licet

ratione supposilali constituenle supposi- contraria magis repugnent. Tertium est,

tum in esse simpliciler incommunicabili. quod universaliter quanta est distinctio,

Si a natura, cum eadem sit in Patre et id est, repugnantia constituenlium tanla

Filio ; ergo generalio divina erit univoca. est et constituLorum, quia si albedo et
Si a ratione suppositali, nulla generalio nigredo sunt incompossibilia, et constitu-

erit univoca, quia nullum genitum in sua la per ea sunt incompossibilia, et ita est

forma individuali assimilatur gignenti. in proposito ;

quanta enim est incompossi-
(b) IIoc etiam arguitur alio modo, etc. bilitas paternilalis el filialionis, tanta est

Haec ratio palet in littera, et exposila est Patris et Filii, ita quod sicut paternitas

prsesenti distinclione respondendo ad ar- non esl filiatio, ita nec Pater est Filius.

gumenta facta conlra opinionem sancti Quartum, loquendo de distinctione pro-

Thomae. Si enim diceretur talis, vel lalis prie dicta, dico quod constituta minus
inquanlum est distinctiva, quaelibet esset disLinguunlur quam conslituentia, quia |
sequivoca, quia qucelibet distinguit, et conslituenlia minus conveniunt in genere,

patet littera. et constitula magis conveniunt ;

patet,

11. (c) Ad argumenta igilur in oppositum. quia rationale et irrationale non conve- |
Hic respondet ad argumenta facla pro niunt quidditative in genere, et tamen
opinione lenentium generationem divi- species consLitutoe quidditative conve-
nam esse sequivocam. niunt, sic est'in proposito, quod quamvis 1

Ad primum, ex prima via proemittit ali- paternitas et filiatio non convenianl quid- pater
et
qua. Primum, quod in divinis non est ditative in ^aliqua nalura, tamen Pater et fjUus quid-

proprie nec genus, nec species, nec diffe- 1'ilius quiddilative conveniunt in Deo ; et conrinlunt
in
renlia specifica, ut infra patebit d. 8. q. 2. sic paternitas et filiatio magis dislinguun-
Deo.
Polest tamen poni ibi differentia quasi tur, id est, minus conveniunt quam Pater
specifica, licet non vere specifica, sicut et Filius. Et ex his patet responsio ad

dicimus,quod paternilas magis differt a rationes factas pro prima via.

filiatione quam a paternitato. Secundum, (d) Sed ad/iuc pondero argumentum. 12.

quod afiqua dicuntur magis distingui, Hic Doclor intendit probare, quod tanta

quia media minus conveniunt in aliquo differenlia sit inter personas quanta inter

genere, et homo et albedo magis di-

sic relationes consliluenles, quia illae relati-
.liqua pos-
sunt
sLiiiguuntur, quam homo et asinus, vel ones sunL subsislentes, et subsistentes
ici m;igis
Ijstiiijiui
uplicitei'.
quam Franciscus et Joannes, quia homo sunt personse divinae; ergo.

et albedo in nuUo genere conveniunt. Ali- Secundo, personse divinae aliqua diffe- Quouiodo
personse
qua vero dicunlur magis disLingui pro- rentia formali differunt, et non nisi diffe- ciivinae
. ... , .. • 1
diiferant
pter majorem repugnanliain vel incom- rentia illa, qu» esl relationum, quia nul- .
 ;;

DIST. VII. Qa^STIO UNIG. 541

lam aliam habent, et ista quse est rela- quia quandoque forma eadem potest ac-

tionum est specifica ; ergo. quiri mutationibus alterius ralionis, ut ap-

(a) Ad ista respondeo. Ad has duas ra- paret 3. Physic. texl com. 21. et hoc supra

liones respondet. Ad priuiam dicit, quod declaratum est dist. 2. part. 2.

licet relaliones sint subsistentes, et per- Cum probatur illa corisequentia se- Quomodo
(g) productio-
sonse per illas subsistaut , ultra tamen cunda, elc. Dicit quod sunt ejusdem nes
sint ejus-
illas relationes includunt naluram in qua ralionis quantum ad hoc, quia sicul pro- dem
rationis
subsislunt, et ideo ralione natura) magis ductiones sunt relationes, ila producta cum
productis.
conveniunt. sunt relativa, et hoc, tenendo personas
Ad secundam, dicitquod non sequitur : conslitui per relationes. Si vero leneatur,

islis prsecise personse dislinguuntur, ergo quod personse sint consLiLulse per absolu-
dislinguunturspecie ; non sequilur, quia si ta, simpliciler negatur ista propositio :

tantum includerentrelaliones, beneseque- productiones sunt ejusdem rationis cum

retur, sed ultra illas includunt naluram in productis.
qua conveniunt, et patet instantia, quia (h) De terlia via. Patet littera, quia in

Franciscus et Joannes praecise distinguuu- creaturis differentia specifica non dicit

lur per aliam et aliam haecceilatem. Sed perfectionem simpliciter, imo limitatam,
illse haecceilates sunt primo diversa, scilicet sed dicit perfectionem supplentem imper-
in nullo quiddilative convenienlia, ergo feclionem, ut patel in littera. Et sic patet
Franciscus et Joannes sunt primo diver- responsio ad omnes objectiones pro ge-
sa; non sequitur, quia Franciscus et Joan- neratione sequivoca in divinis.
nes ultra htficceitates includunt naturam, Adverte tamen, quod Occham in I. 14.
Occham ii
in qua conveniunt quidditalive, sic in dist. 7. q. 1. respondet ad argumenta i.d.7.q.l

proposito. Doctoris. Primo ad illa, quibus probat

13. (f) Adsecundam viam de productionibus. quod relalio non est ratio formalis produ-
Doctor respondet ad rationem factam pro cendi ; et secundo ad illa, quibus pro-
secunda via, et negat consequenliam bal quod absoluium in Palre est ralio for-
non enim sequilur : productiones dislin- malis generandi. Ad primum ergo prima^
guunlur specie, ergo et producta. Potest viae dicit, quod Spiritus sanctus ceque
enim eadem natura ex sua maxima per- naturaliter et aeque necessario producitur
fectione in se habere principia communi- sicut Filius, nec proplerhoc dicilur Spiri-

caliva alterius el alterius ralionis, puta in- tus sanctus produci magis per modum
tellectum et voluntatem, et ila propler di- voluntatis quam Filius.

slinctionem principiorum formalium pos- Sed responsio videtur esse contra Responsio
ista
Occham
sunt esse producliones alterius rationis Doctorem, quia Spiritus sanctus, ut inquit non
satisfacit.
et tamen producta erunt unius rationis Augustinus, procedil a Patre et Filio non
propler unitatem termini formalis, scili- quomodo natus, sed quomodo datus. Ubi
cet naturse, qua3 communicatur. Et cum vull ipse Augustinus, quod Spiritus san-
probatur consequentia prima per propor- clus producalur per modum voluntatis, et
lionem, dicit quod proportio illa produ- quod lalis productio sit libera, sed de hoc
ctionis, etc. quia productiones possunt di- magis palebil infra dist. 10. Et, forte Oc-
stingui per raliones suas formales aliter chani hoc habol dicere, quia ipse expresse
quam ex terminis formalibus, ut infra lenet quod inlellecLus et voluntas, etiam
patebit dist. 13. Exemplum hujus est, in creaturis, nullo modo differunt ab in-
 .

54^ LIB. I. SENTENTIARUM

vicetn ; sed hoc perlractare non esl pne- simpliciler et fornialiter distinctam ab
sentis speculationis, hoc enim pertinet ad aHa perfectione , ut infra palebit di~
secundum librum d. 16. ubi qua^ritur, an stinct. 8- guaest. 3. ubi probatur, quod
potentise animae differant ab ipsa anima et attributa in divinis differunt formaliter, et

a se invicem. lamen quodlibet dicit perfectionem sim-

15. Ad secundum argumentum dicit, quod pliciter, ut ibi patebit. Et aliqua sunt,
Idem Oc-
cham illa generatio non est totaliter relatio in quae ex sua ratione formali non dicunt
Patre ad Filium, sicut nec creatio est aliquam perfectionem, nec imperfecli-
ahqua relatio Dei ad creaturam ; sed onem, ut relationes in divinis.
illa relatio diceret principaliter paterni- Dico ultra, quod si (per impossibile)

tatem et Patrem, connotando ipsum Fi- poneretur, quod lapis esset ratio for-

lium, sicut creare dicit principaliter malis producendi hominem, esset tantse

ipsum Deum, connolando creaturam, perfectionis quantffi est homo ; licet ergo
cujus esse sequitur ad esse Dei. paternitas ex sua ratione formali non
Rejicitur
Dico primo, quod non est simile de dicat perfectionem, neque imperfecti-
ejus
esponsio. creatione et generatione, quia impossi- onem, si tamen poneretur ratio formalis

bile est Deum referri relalione reali ad producendi Filium, de necessitate esset
creaturam, ut patet a Doctore infra, d. 30. tantge perfectionis quantse terminus for-

in divinis autem generans relatione reaU malis communicalus per talem produ-
refertur ad genitum. clionem. Et sic patet, quod responsio

Dico secundo, quod posito quod Deus Occham non infringit rationem Doctoris.
possit referri relatione reali ad crealu- Ad aliud de secunda via quo probat Idem Oc-
cham.
ram, qua formaUter diceretur creans, Doctor, quod ratio formalis generandi
illa relatio esset de necessitate elicita est aliquod absolutum; dicit Occham,
a principio formali creandi. Sic in propo- quod si unus Deus generaret alium
sito, cum semper generans univoce per Deum, tunc Deilas esset ratio generandi,

generationem activam, formaliter in ipso quia nulla foret relatio talis, quae posset

existentem, attingat ipsum genitum, et esse ratio generandi ; si tamen esset ibi

sit via in genitum et terminetur ad ip- relalio eadem realiter cum essentia, pos-

sum, non poterit poni ralio formalis set concedi quod tam essentia quam
generalionis, sed aliquid aliud erit ratio relatio foret ratio generandi. I
Ejus
formalis, aUter idem esset principium Sed haec responsio non evacuat rati- responsio
evacuatur.
sui. onem Doctoris, ut patet ex supra decla-

16. Ad tertium dicit Occham, quod hoc ratis in illa ratione, nec oporlet hic
dem Oc-
cham argumentum Doctoris minus valet et ; aliter insistere. Et sic patet quomodo
tola responsio Occham stat in hoc, quod responsiones Occham parum valent con-
in divinis non potest dici perfectius et tra rationes Doctoris.

imperfectius, nec una relatio perfectio

alia propter realem identitatem cum Deo. SGHOLIUM.

lon satisfa- Sed hsec responsio non tantum valet,
cit
quia etsi omnia in divinis sint una res,
responsio Probato qnod potentia generandi sunipta
Occham. et per consequens nihil sit perfectius
pro fundamento relationis generativi sit
aUo realiter, multa tamen in divinis ex ab-;olutuni, quod declaravit esse memoriam

sua ratione formaU dicunt perfectionem fecundam, (id est, intellectum et essentiam
 t)IST. VII. QU^STfO UNIC. 543

divinam perfecte ei pr£esentem) sup. d. 2. q. bedine fnndamentaliter seu cau-

3. et 2. d. 1. q. 1. nunc ostendit
et quodl. 2.
saliter. Ita in proposito Pater :

quod potentia generandi connotat actum ut

generat generatione formaliter,
egredientem ab eoiem supposito cui altri-
cum gerundivo
sed lioc modo non qna^rimus hic
buitur, quia construitur
generandi, negandas docet istas
et ideo :
quo generat, sed quserimus hic
Filius habet scientiam vel voluntatem ge- quo generatio elicitur, ut princi-
nerandi, et solvit argumenta principaliat pio formali elicitivo, quod scilicet
dando notabiles explicationes ad varia e,
sit fundamentum proximum istius
solemnia axiomata.
relationis. Intendit igitur Augu-
stinus quod eo cst Paler quo est ei Fili-

17. Ad formam (a) autem qusesti- «/«, id est, illa notione, hoc est, quod
onis, qua quaeritur de potentia Pater non dicitur ad se Pater, sed
generandi, an sit aliquid abso- ad Filium non autem intelligit
;

lutum. Respondeo, gerundivum ibi, quo Pater sit Pater, sive ge-

constructum eum pofendd, notat neret ut principio elicitivo gcne-

actum ut egredientem ab eodem rationis, sicut patet ibi ex littera
supposito, cui attribuitur poten- sua.
tia ; similiter est de scientia et Ad secundumdico(c),quod duplex ^^ »'"?• ^*

volunlate . quando
construuntur potest intelligi communicabilitas
cum gerundivo, notant actum ut form?e, una, quge est universalis,
egredientem vel potentem egredi quae est per identitatem ad multa
ab illo supposito, cui attribuitur inferiora, quorum quodlibet est
scientia vel voluntas propter ;
ipsum, sicut universale communi-
quod non ita concederetur ista : catur singularibus alia, qu?e est ;

Filius hahet scientiam vel vohinlatem ad multa, quorum quodlibet rst

generandi, quo modo conceditur ipso, forma communicatur
sicut
illa : Filius scit generationem Patris, materise, sed non est ipsum, sicut
vel vult eam ; imo videntur illae dictum est de duplici communi-
negandsp. sicut istfB : Filius scit catione formse d. 2. 7. 4. Tunc di-
generare et vult generare, quia idem co, quod a forma communi primo
videtur agere et habere
velle modo est operatio communis, quia
voluntatem agendi sed non idem ; si formam aliquam in universali

istis videtur esse velle actionem, acceptam consequatur aliqua ope-

quia hgec non includit eam velle ratio in universali, quamlibet for-
ut actionem voluntatis, quod alia mam singularem sub illa conse-
videntur significare. quitur operatio singularis ejus-
18. Ad argumenta (b). Primo ad dem rationis, nisi aliqua fornia
principalia, primo ad Augusti- singularis imperfecta. Si au-
sit Forma
,
,
,
commiinis
num, dico quod intelligit eo for- tem lo(iuamur de sccunda com- quando

maliter, non eo fundamentaliter munitate, quae est formae respectu ""'^pTum""

seu causaliter. participantium ipsam, dico quod communif

Sxplicatur
id Aug.
Exemplum, dicimus quod So- non oportet quod forma commu- .j^aido
eo est crates est similis similitudine nis sit principium operationis °°'^^
'ater, (luo
estFiiius. formaliter, sed dicitur similis al- communis, et maxime quando ha-
 544 LI6. I. SENTENTIARUM
betur a pluribiis suppositis se- Non igitur videtur ratio, quare
cundum ordinem, ita quod uni aliqujc formffi in communi sunt
communicatur ab alio, et hoc activse, et aliquse non, sicut
communicatione adsequata, sicut in speciali non videtur nliqua
fuit declaratum in exemplo addu- ratio, quare calor est calefacti-
cto in prima ratione ad partem vus, nisi quia calor est calor ; et
aflirmativam quaestionis. ita videtur quod hsec sit imme-
Operatio
19.
Ad propositum dico quod mnjor diata, calor est caloris effectivus,
propria est falsa, operatio propria est a ita etiam videtur quod omnes
in
patre, est foi^ma propria, loquendo de appro- formae de genere quantitatis, et
formacom- priatioue secundo modo, qualis est omnes relationes, de quibus est
muni. • • 1. •

QuareqiiEe- pppropriatio ista, vel saltem non

1
modo sermo, non sunt activse,
lormfesunt ^^i^ potest intelUgi in proposito. et de omnibus talibus non valet,
aci^iv»
Et cum probatur prima propositio si dant actum primum ergo et ;

aiise perfe-
tiores
ppjiYio,
'
qujai
forma dat prouria
I 1
secundum.
non acUvse, esse, ersTo dat ooere, nego conse- Cum probatur (d) secundo con-
occuriira- quentiam multse enim sunfc lor-
; sequentia per Philosophum 2. P/iy-
nisi quod msp. dantes esse, quse non sunt sic. et 5. Meiaph. dico quod loqui-

sunti^^tae activfe, ct ita nuUo modo danfc tur de universali et particulari,

et
illffi illfe.
acfcum secundum, et talis est Pa- loquendo primo modo de commu-
ternitas sicut et Filiatio. Quse ni, non autem accipiendo secundo

autem sit ratio quare qu?edam modo, scilicet prout eadem forma
formse sunt activse, et qusedam numero est communis participan-
non, difticile est assignare rati- tibus eam ista enim communitas
;

onem communem, quia aliquse non est in creaturis, sed commu-

formse substantiales sunt activse, nitas universalis ad participantia
aliqu» autem form.T substantia- sine communitate universalis pri-
les non sunt activa?, et aliquae mo modo dicta.
qualitates non sunt activse efc ; Ad tertium, cum arguitur de 20.
Ad 3.
tamen plus conveniunt qunlita- medio et extremis, dico quod
tes, et qualitates in aliquo con- quoddam cst medium per parfci-
ceptu Gommuni, quam qualitates cipationem utriusque extremi sic-
et substantise. Similiter aliquse ut fuscum, quod est medium inter
formso substantiales imperfecti- album et nigrum, quod est medium
ores sunt activae, sicut elemen- ex natura rei et de tali verum
;

tares, et perfectiores non sunt est, quod est in eodem genere

activae sicutmixtorum, sicut for- cum extremis, sicut probat Phi-
ma lapidis et aliorum inanima- losophus 10. Mciaph. Aliud est Test. 22.

torum aliqua? etiam mixtorum

;
medium aliquo alio modo acci-participani|

perfectorum sunt communicativse dentaliter sumpfcum, sicut opera- ^^IX^

'"^»''^'"'
sicut animatorum, aliquso tamen tio inter operans et terminum ;
enere

perfectiores non sunt communi- istud non oportet esse ejusdem '^""^^^
secus
is,

cativse sui, sicut formae corporum sreneris cum extremis, quia (luan ,.
de

coelestium et formae Angelicae. do anima intelligit se, intellectio

 DIST. VII. QUi^STIO UNIC. 545

ejus est qualitas, et tamen ope- snbjectum est per se causa pro-
rans et objectum sunt substantisc; prise passionis.
tale autem medium accipitur in
proposito, videlicet ipsum quo
GOMMENTARIUS.
inter suppositum generans et
generatum. Vel potest dici, quod
ipsum quo non cst medium pro- (a) Ad formam autem quasslionis. Hic 17.

prie, sed tenet ex parte alte-

se Doclor duo dicit. Priiiium, quod potenlia

rius extremi, scilicet generantis; generandi , loquendo de fundainenlo

proprium autem medium (si quod proximo relationis, est quid absolulum, et
detur) potest dici generatio, et hocprobalum est supra per duas raliones.
de illa verum est, quod est ejus- El quid sit illud absolutum supra decla-
dem rationis cum extremis, quia ravit dist. 2, part. 2. quaest. 3. quod est

ipsa est relatio, sicut extrema memoria fecunda Palris, quae memoria
sunt relativa. duo iiicludil, scilicet intellectum et essen-
21. Ad quartum de potentia et actu, tiam divinam, ut perfecle praesentem in
Ad 4.
ctus, et dico quod aequivocatur de poten- ratione objecti intelligibilis ; hoc idem
)tentia
sunt tia, vera est enim major, ut po- expresse declarat in 2. disl. 1. quxst. 1. et
jusdem
;eneris tentia est diiferentia entis condi- in quoilib. quasst. 2. Secundum est, quod
plicatur,
videns ens contra actum, quia sic potenliagenerandi notat aclum ut egre-
ens in communi non tantum di- dientem ab eodem supposilo, cui altribui-

viditur per actum et potentiam, tur polenlia, et dicitur per hoc notare
sed etiam quodcumque genus en- talem acLum, quia potentia construitur
tis, et qusecumque species et in- cum gerundivo, cum di-o potentia gene-
dividuum, quia sic eadem nlbedo ranli. Dicil Djctor qu)d licet in Filio sit

est in potentia et postea in actu. simpliciter eadem memjria quoe et in

Et hoc modo ad idem genus perti- Patre, in Filio tamen nulla est potentia

nent actus et potentia; hoc modo generandi, quia si Fihus haberet memo-
proprie loquendo non est potentia rlam fecundam ut potentiam generandi,
generandi in divinis, proprie scili- tunc posset generare ; in solo ergo Patre
cet quse opponatur actui, quia illa meraoria fecunda est potentia generandi.
gcneratio est simpliciter in actii Contra primum argmt Aureolus, et pro- 18.
'^"'
et necessaria, non est in
et ideo batquodin Palre nulla est potentia vere
rus
p^^''''*
rdOlUi.
,

potentia, ut potentia repugnat productiva vel ehciliva qua generat vel

actui. Sed hic est sermo de po- possit generare Fihum, sed potentia qua
tentia ut est principium, et hoc dicitur posse generare, est solummodo
modo ista propositio est falsa, actualis connexio et non repugnantia
quse dicit quod potentia est ejus- terminorum, sicut et potentia qua Deus
dem generis cum actu ; potest potest esse Deus, et sic non est aliud
enim forma substantialis csse potentia generandi iii Patre quam polen-
principium genere
actionis de lia, qua Pater potest esse Pater, el quod
actionis, et Actionis de genere potenlia generandi in Palre non significet
Qualitatis, sicut tactum est supra aliquod principium produclivuai in Patrs
d. 3. q. de notiaa genita, quod respeclu Fihi. Probalur multipliciter :

Tom. IX 35
 ;;

546 LlB. I. SENTENTIARUM

Primo, ubi est principium produclivum Septimo, siin Patre est aliquod formale
sive elicitivum, ibi est produclio elicita ;
principium productivum , illud non erit

sed in Deo non est productio elicita, paternitas, quia paternitas et generare
ergo. idem sunt realiter. Nec erit persona tota,

Secundo sic ,
posse esse Palrem non quia tunc generare egrederelura persona,
est potentia productiva, sed est posse et essel aliud realiter ab ea. Nec essentia, Quomod
... , . , paternitai
connexionis necessarise eo modo quo lio- quia actus generalionis egrederetur ab et

mo potest esse animal, quia si talis po- ea, et esset aliud realiter ab eo, cum niliil ^^"dJin"
sint reali^
lentia esset productiva , eliam Pater in egrediatur a se : hsec Petrus Aureolus. ter.

divinls produceretur in esse Patris, quod Ad istas rationes respondet Gregorius 20.
Greg. d(
est falsum. Sed eadem est potentia, qua Ariminensis in 1. disl. 7. q. unica. Ad Arimin
ad
Paler potest generare, et qua Pater potest primam dicit, quod vel per productionem rationes
Aureoli
esse, sicut est idem actus generare et intelligitur ipsum productum , sicut in

paternitas ; sicut etiam dicit Magister, creaturis res quae producitur, dicitur pro-

quod istse sunt idem : Pater posset esse ductio, et tunc ista est falsa : quod in

Pater et Pater potest generare. Sed Filius Deo non sit productio elicita. Vel intelli-

non potest esse Pater, et Filius non potest git per productionem ipsum producens
generare. vel ejus habitudinem ad productum, et

Terlio, si potenlia generandi est poten- lunc ista est falsa : ubi est principium
tia productiva, aliqua perfectio simpliciter ehcitivum, ibi est productio elicita : alias

esset in Patre, quae non esset in Filio ; potenlia creativa non esset productiva,

ergo. cum nec creans vel ejus habitudo ad

19. Quarlo, cujus negalio non est negatio creaturam sit vere producta. Vel intelligit
potentiae, ipsum non est formaliter po- quemdam rem mediam distinclam tam a
tentia, sed secundum Auguslinum ne- producente quam a producto, et adhuc
gatio potentise generativa^ non est negatio isla est falsa ; et patet inslanlia de polen-
potentise, sed tantum possibilitatis lermi- tia creativa, quiainter ipsam et creaturam
norum ait enim contra Maximinum lib. 3.
;
non est ahqua res media producta.
quod Filiiis non genuit, non quia non po- Ad secundam dicit Gregorius quod si

Exposiiio ^uit, sed quia non oporluil ;

quod expo- valerel, seque probaretur quod potentia
Magisin.
j^gj^g Magister dicit, non quia non poluit. creativa Dei non esset productiva, quod
id esl, non ex aliqua impolenlia fuit, et est falsum apud omnes. Arguam enim sic :

per cunsequens negatio potenliae genera- posse esse creatorem non est posse esse
tivae non est negatio potentiae. potentia producliva, ahas Deus produce-
Quinto, in Patre non potest poni ahqua ret \n esse creatoris; sed est eadein po-

potentia producliva respectu sui formalis lenlia, qua Deus producere et qua potes
^

constilutivi, alias producereL iii esse Palris esse creator, sicut idem est Deum creare

sed generare est formale constitulivum el Deum esse creatorem; ergo potentia.

Patris, ergo respectu generare nuUa est

creativa non esset productiva, quod est

falsum.
in eo potenlia productiva.

Sexto, nulla potentia productiva recipit Respondet ergo Gregorius ad illam ra- 21.

actum in se, sed ab ea egreditur aclus tionem, cum dicitur : posse esse Patrem

sed generare non egreditur a Palre, patet, non est posse potenlia productiva. Hoc
quia ipsum conslituit. nomen Pater aUquando est nomen hypo-
 DIST. VII. QU^STIO UNIC. 547

slasis, aliquando proprietalis Primo mo- pliciter, ex iioc sequitur per locum a

do esse Patrem est esse personse ,

quas minori, quod posse producere creatorem
producit Filium, modo est Filium
alio essel perfectionis simpliciter.

generare, haec multum differunt, nam Respondet ergo argumenlum

ad
primo modo concedimus Deitatem esse Aureoli dicens, si primo modo accipialur
Patrera, non autem secundo modo. Pri- perfectio, tunc potentia productiva Filii

mo modo dico, quod posse esse Pa- esset perfectio simpliciter, quia ipse Paler

trem non est posse polentia produ- est perfectio simpliciler, et tamen Filius

ctiva, sed secundo modo posse esse non est minus perfectus, quia licet ipse

Patrem est posse potentiae productivse ;

non sit Pater, est tamen id ipsum, et est

sicut enim per produclivam potentiam eadem bonitas, quae est ipse Pater. Si

Pater potest Filium producere et ejus esse vero accipiatur secundo modo, sic posse

principium, sic per eamdem polest esse producere Filium non esset perfectionis
Paler, cum non sit aliud primam perso- simpliciter, sicut nec posse producere
nam esse Palrem quam ipsum Fiiium crealuram est perfectionis simpliciter.
gignere. Ad quartum dicit Gregorius quod minor
Et cum dicitur, quod tunc Pater produ- est fdlsa, accipiendo potentiam pro prin-
cilur ex se in esse Patrem, negalur con- cipio productivo, et ideo non sequitur,
sequentia; instantia palet de posse et tenendu expositionem Magistri, scilicet

esse crealorem. Unde sicul posse esse non quia non potuil, id est, non fuil ex
crealorem non est posse producere crea- tm;jo/e«//a, acsi dlcalur, non quia impo-
torem, elc. Et ad Magislrum dicilur, quod lens fuit. Sed non sequiLur non fuit im-
accipit ibi nomen Palris, ut est nomen potens, ergo poluit, vel fuit polens produ-
proprietatis. cere Filium. SicuL non sequitur, iste puer
Ad lerlium dicit Gregorius quod si ac- non est injusius ; ergo est juslus.
cipiatur perfectio siinpliciter, ui, est si- Ad quinlum dicit Gregorlus quod non
gnificabile incomplexe, nuUa est perfe- sequilur, in Palre n )n esL potentia produ-

clio simpliciter, nisi Deus. Et sic prmci- ct:va respeclu gsnerare; ergo in eo non
pium produclivum Fiiii est perfccLio sim- est potentia prjducliv.i, nisi per generare

plic;ter, quod et ipse Aureolus habet iiilelligas ipsuin genilum ; nam cum hoc,
concedere, nisi velit dicei-e, aut Patrein quod in Palre non est poLentia productiva
non producere Filium, aut Patrem non respectu aUcujus, qu;)d est in eo, bene
esse De;im, et sic palet argumenlum esse tamen slal quod in eo sit poLentia produ-
contra Aureolum, scilicet quod aliqua ctiva respecLu Filii.

perfectio simpliciter deest Filio. Vel in- Ad sexlum et septimum simul respon-
teUigit aUquod significabile tantum com- det, quod a potenLia productiva nihil

plexe, sicut si dicatur quod esse sapien- egreditur, nisi quod ab eo producitur. Et
tem est perfeclio simpliciter. Et sic cum ideo si per geaerare intoUigas ipsuni pro-
dicitur, quod potentia producliva FUii est ductum, generare egreditur a potentia
perfectio simpliciler, idem est ac si di- producUva, quae est ipse Pater; si vero
ceretur posse producere Fihum est perfe- per generare intelligit aliquid aliud, non
ctio simpliciter, et sic argumentum redu- valet consequentia ;
quod si respeclu
citur contra Aureolum. Nam si posse pro- illius non sit potentia productiva in Patre,
ducere crealuram esset perfectionis sim- ergo absolute non sit in eapotentia pro-
 :

548 LIB. I. SENTENTIARUM

ducliva : hsec Gregorius. Et licet islse. re- esse principium elicilivum alicujus produ-

sponsiones videantur evadere rationes clionis, sive esse rationem formalem eli-

Aureoli, sustinendo viam Gregorii, qui ciendi aliquem actum, et aliud est esse

tenet expresse quod idem sit principium principium quod producens. Exemplum,
quod producens et principium quo, sive generalio activa dicilur actus productivus.
(quod idem est simpliciter) Patrem gene- sive generativus oo modo quo supra ex-

rare, et Patrem esse polenliam generandi, posui. Si comparetur ad polentiam gene-

ut patetabipso Gvegorio prsesenli dist. randi, potest dici quasi elicita a tali po-
24. Sustinendo lamen opinionem Scoti ali- tentia, quia etsi non distinguatur realiter
Responsio
ad ter respondeo ad rationes Aureoli. Et puta a memoria fecunda, quae est poten-
Aurcolum
.seciindum prius prsemitto aliqua, ex quibus statim tia genorandi, distinguitur tamen ex na-
viain
patebit responsio. Et primo praemitto, tura rei et formaliter, et ideo potest dici
Scoli.

quod in quocumque producente est repe- actus quasi elicitus, et lioc patet expresse

rire rationem formalem producendi et a Doctore q. 4. quodl. Si vero comparo-

conditionem producentis, ita quod ratio tur ad suppositum, generans non dicitur
f jrmalis dicitur principium quo producens actus elicitus a tali supposito, palet, quia

producit, et conditio producentis consti- ipsum constituit. Istis ergo prsemissis, pa-
tuit ipsum producens, ut dicatur principi- tet responsio ad rationes Aureoh.

um quod, et hoc satis supra patuitpr»- Ad primum, quando dicitur , ubi est 25.

senti dist. et dist. 1. qusest. 2. et dist. 3. potentia generandi, ibi est generatio eli-

quaest. 6. cita ; si intelligatur generalio pro genito,

Secundo praemitto, quod etsi in crealu- patet quod genitum est vere productum
ris ralio formalis producendi, sive princi- a Patre. Si vero intelligatur pro ipsi ge-
pium generandi (quod idem est realiter neratione, dico quod elsi generatio non
et essentialiter ) distinguatur a producto, sit eiicita a Patre, cum ipsum constituat,

propter hoc, quia eadem natura numero dicitur tamen quasi elicita a potentia ge-

non potesL simul esse in pluribus suppo- nerandi, quae est memoria fecunda, et

sitis. In divinis tamen principium formale hoc sufficit.

productivum non distinguitur realiter a Ad secundum, negatur ista, quod ea-

producto, ut patet, quia sustinendo opi- dem sit potentia, qua Pater potest gene-
nionem Doctoris, quod memoria fecunda rare, el qua Pater potest esse Pater, quia

sit principium productivum Filii, sive po- memoria fecunda, ut potentia generandi,
Memoria
iu'cunda teutia generandi, est eadem realiter et sive principio formali Pater potest gene-
est
principium essenlialiter cum Filio producto, licet ex rare, et paternitale potest esse Pater, quia
{roducti-
011 um natura rei, et forte formaliter distingua- non eodem Pater esl Deus quo est Paler,
Filii.
lur ab illo ; et sic non est necesse princi- ut inquit Augustinus : Deitate enim est

pium elicitivum, sive productivum in Deus, et paternilate Pater. Et quod dicit

divinis esse realiter distinctum a produ- de Magistro, quod idem est Patrem esse
cto, sed sufficit quod producens, cui tale Patrem Patrem generare, concedo hoc
et

principium productivum est potentia pro- esse verum, ut ly Pater accipitur adjecti-

ducendi, sit realiter distinctum a produ- ve, quod idem est, quod generare sive

cto, ut supra exposui pi^aesenti dist. et genuisse ,

quod supra patuit dist. 5.

dist. 4. quasH. 2. quaest. 1.

Tertio praemitto, quod aliud est aliquid Dico etiam, quod ista multum differunl
 DIST. VII. QU^STIO UNIG. 5n
Pater potest generare, et potentia gene- non est aclus elicitus ipsius Patris, quia

randi. Per primum notatur principium constituit Patrem.

^Mod generans sive potens generare, et Ad sexlum et septimum, palet responsio
per secundum notatur ratio formalis ge- ex supradiclis.
nerandi. Quia tamen dixi, quod necesse est in Gre^''ubi

26. Ad lerlium dico, quod potentia gene- Patre distinguere principium quo el quod, supra.
'otentia
nerandi randi potest dupliciter accipi. Uno modo quia memoria fecunda est principium quo
maliter
et formaliler, ut est quaedam relatio. Alio generandi, et Paler est principium quod,
idaraea-
aliter.
modo fundamentaliter, quoddam
ut est ul allegavil Doctorem Gregorius ubl su-
absalulum, quod est fundamentum pro- pra, probat quod ibi non est aliquod prin-
ximum talis generationis. Primo modo cipium quo, aliud a principio quod pro-
polenlia generandi in divinis nullam per- ducit. Et arguit sic : Si enim sit aliquod
fectionem dicit, necimperfeclionem. Se- principium quo producens producit, et
cundo modo dicit perfectionem simplici- aliud principium quod ipsum producens,
ler, quia ut sic, potentia generandi est jam non a se ipso primo producit, sed
intellectus et essentla , et lisec eadem alio principio. Si enim non produceret se
perfectio quse est in Patre, est etiam in ipso primo, cum per se producal, produ-
Filio ; sed ut in Patre est ratio formalis ceret per se primo per aliquod sui, et
generandi, in Filio autem non, et quo- lunc aut per aliquod extrinsecum, aut
modo hoc ,
patebit respondendo ad intrinsecum. Non primo, quia nihil tale
argumenla principalia Doctoris. est in divinis. Non secundo, quia tunc
Ad quarlum patel responsio, quia ly includeret in se aliquam enlitalem, et per
non potuit,accipilnv Sib Augustino et a Ma- consequens in Patre ad niinus essent
gistro, ut nominat impotentiam quae notat plures entitates, quod est impossibile,
imperfectionem. Dico enim quod quid- cum sit infinilae simplicitatis.
quid perfectionis est in polenlia generan- Secundo arguit : Si Pater per aliud a se
di in Patre, illud idem est in Filio, si aliquo modo produceret tanquam princi-
enim eadem memoria fecunda, quae est pio quo, esset aliquo modo illud tale causa
in Filio, non praeinlelligeretur Iiabere Patris. Probatur, quia omne quod agit per
terminum adaequatum, ita ipsi Fitio esset aliquid agit. ut aliquo modo liabet esse
potentia generandi sicul et Palri. vel tale esse per illud, nam principium
Ad quintum, patet responsio ex supra- quo est forma constituens, vel perficiens
dictis, quia si accipiatur generatio pro ipsum principium quod.
producto, palet qu^d non est necesse Tertio : Si aliqua forma simplex sub-
ipsum distiiigui rraliter a potentia gene- stantialis vel accidenlalis per se separata
randi, sive a principio formali productivo a divina virtute ipsa se ipsa prima ageret,
quo, sed sufficit quod realiter distinguatur et non aliquo alio principio quo ; ergo
ab ipso producente. Si vero accipiatur similiter iii proposilo.
pro generatione ipsa acliva, dico quod est Deinde Gregorius in speciali arguit, item Greg.
quasi elicita a polentia generandi, et di- probando quod essentia non sit princi-
stinguilur ex natura rei et formaliter ab pium quo generandi, quia omne princi-
illa.Sed potentia productiva non est ipse pium generandi esl realiter dislinctum a
Pater, ideo non sequilur quod ipse dicit, generatione vel a generalo ;
patet isla,

nam ipsa generalio, ut comparatur Patri quia omne principium disUnguitur ab eo.
 550 LIB. 1. SENTENTIARUM
cujus est principium, sed essentia divina nuUa est, primo quia dicit incompossibilia.

non sic distinguilur, nec a generalione, scilicet aliquod esse principium alicujus,
nec a genito. et tale non dislingui ab ilio, ut paluitprj-
28. Ad iianc rationem dicilur a S. Thoma in mo Phys. t. c. 8. Secundo, quia si non
D. Thom
respondet. 1. dist. 7. quod principium quod distin- exigilur realis distinctio, quid proiiiberet

guitur a principiato, non aulem princi- relalionem, ut relalio esl esse principium
pium quo. Et in hoc Thomas concordat quo generalionis, ut est actio vel produ-
cum Scoto. ctio, et esse lamen indistinctam ab ea
I). Tho.u Contra hanc responsionem arguit Gre- realiler? et cum hoc (ut supra patel) im-
concordat
cum gorius dicens : Si hoc esset verum, non pugnavit. Quod etiam dicit non esse rela-

^Tt^bene*^
magis principium quo esset principium tionem, nisi ralionis, nihil esl, nam quod
principiati quam e converso, verbi gratia, extra animam est, est principium extra

in proposito essentia divina non magis animam, et non secundum ralionem est

esset principium quo generationis vel ge- tantum ad aUquid ; si ergo essentia non
nlli, quam e converso, genitum vel gene- reaUler referatur, nec reaUter est princi-

ratio esset principium ejus ; similiter es- pium. Haec Gregorius.

sentia ila esset principium essentiae, sicut iiespondendo ad primum, quo probat 29.

generalionis, ex quo tale principium a de quo et quod, dico quod in Patre sunt
principialo non distinguitur, sed est ip- du3e entilales ex natura rei et formaliter

sum. Hoc autem nuUus diceret, nisi voca- dislinctae, non tamen realiter, nec essen-
bulis abulerelur. tialiler, ut supra patuit disl. 2. part. 2.

Confirmalur, quia principium inquan- et illfB non faciunt aliquam compositi-

tum principium, est principium alterius et onem, ut supra paluit dist. 5. quasst. 2. et

non sui, ut patet 1. Phys. t. c. 8. ideo magis infra palebit dist. 26. Tum, quia
dicitur ibi, quod si tantum unum est, prin- palernitas non est actus perficiens essen-

cipium non est ; vel igilur principium qiio tiam sive informans, sed magis est actus,

non est principium, vel est distinctum ab quo suppositum subsistit in natura divina.

eo, cujus est principium. Tum, quia propter infinitatem et simplici-

Item sic arguit : Si essentia esset prin- lalem essentise divinae, Iransit in perfe-

cipium generationis vel Filii, essentia di- clam identitatem realem in essentiam

ceretur relative principium ad illam vel divinam, et ita persona Patris constituta

illum. Patet consequentia, quia principium ex paternitate et essenlia, tanquam ex

inquantum principium, esset aliquid. duobus constitulivis formaliter distinctis,

Ad hanc rationem dicilur a Scoto pras- est ita perfecte simplex sicut et essenlia.
Scot. res-
pondet. senti dist. quod ubi principium non distin- Ad secundum, concedo quod princi-

guitur a producto, ibi inter illa non est pium quo conslituit ipsum Patrem, est

realis relatio, ubi vero distinguitur, relalio illud quo Paler est, non quo Pater est

est realis ; Ucet autem in crealuris semper Paler ; Pater enim vere constituitur ex
principium quo sit realiler distinclum a essenlia el paternitate.

produclo, et per consequens realiter refe- Ad lertium dico, quod si daretur forma
rantar ad invicem, in divinis tamen non siniplex separata, adhuc esset disUnguere
esl reaUs dislinotio inter i!la, unde nec quo et quod, patet de intelligenlia, quae

realis relalio, sed rationis tanlum. est forma simplex, in qua natura est prin-

InstatGreg. Dicit Gregorius quod hsec solutio Scoti cipium quo ei quod ; \psdi enim natura, ut
 DIST. VII. QU^ESTIO UNIG. 551

aliquo modo prior singularilale dicilur Pater est principium quod respeclu Filii

principium quo et conslilulum ex nalura, in divinis. Si vero accipiatur pro principio

et proprietate individuali sive suppositali, quo, concedo quod in crealuris est alle-

est principium quod; et similiter si calor rius realiler dislincti, sed in Deo adhuc
esset separalus, et posset calefacere, in distinguo ; aut enim principium quo com-
ipso dislingueretur principium quod et paratur ad terminum formalem producli-
quo, quia natura caloris sive quiddilas onis, aut ad terminum totalem produ-
esset principium quo, et constitutum ex clum. Primo modo non est alterius, nisi

tali quidditate el hsecceitate, diceret prin- ut tantum ralione distincli, quia essentia

cipium quod. Sic dico in proposito de divina, ut in Patre est principium quo
Palre. communicandi se ipsam FiUo, ut termi-
30. Ad primam rationem, qua probat Gre- num formalem productionis, et sic ipsa

gorius quod essentia non sit principium essentla communicata tantum distinguitur
generandi, etc. Palet responsio ex his, ratione a se ipsa ut in Filio. Secundo modo
quae dixi in secundo praesupposito, respon- est alterius distincli, saltem ex natura rei

dendo ad raliones Aureoli, quae responsio et formaliler, licet nuUo modo realiter.

in re est eadem cum illa sancli Thomae. Ad aliud quando dicit, quod tunc essen- 31.

Ad illud, quod dicit conlra responsi- tia diceretur relative ad productum, pa-
onem sancti Thomse, dico quod essel tet responsio per Scotum. Et cum dicit,

difficile lenenti viatn Thomae solvere hoc quod solutio Doctoris nulla est, dico quod
argumenlum, quia si inter essentiam et Doctor non negat, quod principium alicu-

relationem nuUa est distinctio ex natura jus non distingualur ab illo, loquendo de
rei, sive inter essentiam et personam pro- principio quod; si vero loquatur de princi-
ductam, non magis essentia dicerelur pio quo, dic ut supra dixi. Et cum dicit

principium quam persona producta ; sed ultra, quod si non exigilur realis distin-

atio on tenenti
viam Scoti facilis est responsio, ctio, relatio posset esse principium quo^
ginis
quia ipse vult expresse, quod relatio hoc satis supra improbatum est, quomodo
st non
idem originis sil non idem forinaliter essenlise nulla relatio polest esse ratio formalis
maliter Essentia
ssentia divinse, ut supra patuit dist. 2. part. 2. q. producendi. Et quod dicit quod tale prin- est
ivina, principiuin
) est ab 1. Imo vult expresse quod distinguatur cipium g-uo est extra animam, concedilur. quo,
3ntia di- non qiio.l.
,'ina. formaliter, ut palet infra dist. 8. qusest. 3. Et cum infertur, si ergo essentia non
stincla
naliter. persona vero consiiluta, et si forle non referatur reahter, non erit realiter prin-

distinguatur formaliter ab essentia diviiia, cipiutn, dico quod esse realiter principium

quia includit illam ,in sua quiddilate, ta- quod infert inferri realiter, sed non sequi-
men essentia divina diceretur dislingui lur de principio quo. Et sic palet respon-
formaUter a persona, quia ipsa non inclu- siu ad Gregorium.
32
dit personam quidditative. Et de hujus- (b) Ad argumenla principalia. Ad pri-

modi distinctione formaU satis dixi in dist. mum respondet Doctor quod ly eo debet
b. part. 2. quaest. l. inteUigi formaUtcr, sicut dicimus quod
Ad confirmationem, quando dicit prin- Franciscus est similis Joanni sitnililudine
cipium inquantum principium est alterius formaliter, sed albedine fundamentalitfr.

principium, dico quod si accipiatur prin- Sic Pater generat generalione formaliter,
cipium pro principio quod, quod iUud est sed fundamenlaliter memoria fecunda, ut
alterius principiati reaUter dislincli, et sic supra expositum est.
 . ;

552 LIB. I. SENTENTIAIIUM

Fonna di- Respondet Doclor in isla responsione, nis, maxime quando habelur a pluribus
cilui'
coiiununica- aliqua dicil. Prinio, quod forma dicilur supposilis secundum ordinem, ila quod
bilis
dupliciler. communicabilis dupliciler. Uno modo, ut uni communicatur ab alio, et hoc commu-
est universalis ad multa inferiora, quo- nicatione adsequata. Et sic ista est falsa,
rum quodlibet sit ipsum, sicut univer- quod operatio propria sit a forma propria,
sale communicatur singularibus. Alio mo- quia operatio propria ut generare in Pa-
do forma dicilur communicari pluribus, ita tre, potest esse a forma communi, loquen-
quod quodlibet sit ipso et non ipsum.sicut do de communitate secundum nomen.
forma communicalur malerise, nec dici- (d) Cum probatur secundo consequentia,
mus, quod maleria sit forma ignis ; sed etc. fsta enim communitas non est in crea-

sicut cum dicimus anima communicalur turis, quia nuUa una forma vSingularis

corpori, et tamen corpus non est anima, potest participari a pluribus, ila ut quod-
sed dicitur animalum ipsa anima. Secundo libet dicatur habere esse per illam for-

dicit, quod a forma communi primo modo mam, nec est communitas universalis ad
est effeclus in communi, quia si formam parlicipantia, sive communitate universa-
aliquam in universali acceptam consequa- lis primo modo dicta, non enim nalura
tur aliqua operaLio in universali, quatnli- humana est realiter tota participata a
bet formam singularem sub illa sequilur Francisco et Joanne. Sed quomodo dica-
operatio singularis ejusdem ralionis, nisi lur lunc universale praedicari de pluribus,
aliqua forma singularis sit imperfecta exposui in distinct. 3. quaest. 1. secundi.

sicut animal in communi consequilur ista Respondet ad terlium, quod quoddam 34.
Quomodo
operalio, quod est senlire in commun', est medium per parlicipalionem utriusque medium
estejusdem
sic hoc animal (si non est imperfectum) extremi, sicut fuscum, quod est medium generis
cum extre-
consequitur senlire ejusdem ralionis,
Non inter album et nigrum, et de tali verum Inis.

tamen intelligas, quod causa in communi est, quod in eodem genere cum extremis,
producat aliquem effectum in communi ;
sicut probat Aristoteles 10. Metaph. l. c.

tum, quia actiones sunt circa singularia, 24. Declaratum est, inquit, quod omnia
ex procemio Metaphijsicae. tum, quia in media sunt in eodem genere, et quod sunt
In causa
duo
causa duo requiruntur, sciUcel ralio for- inter contraria, et quod omnia sunt com-
requiritur malis causandi et condilio agentis, quGe posita ex contrariis, vide ibi. Et ibidem t.

est singularitas, ut supra patuit. c. 2. et 23. Si igitur media sunt in eodem

33. Debet ergo intelligi, quod sicut pro- genere, sicut declaratum est, et contraria
pria passio inest singularibus per rationem habent media, necesse est ut fiat composi-
alicujus commuiiis, cui primo inesl, ut tum ex his contrariis, vide ibi. Aliud est
"^diiei primo Poster. Et hfec propria passio medium aliquo aho modo accidentaliter
singularis inest huic singulari per rati- sumptum, sicut operatio inter operans et
onem propriam illius singularis, sicut effe- terminum ; istud non oporlet esse ejus-
ctus communis, qui naLus est consequi dem generis cum exlremis, quia quando
talem formam communem, dicitur prius anima inlelligil se, intellectio ejus est

esse a tali nalura communi. Tertio dicit qualitas, et tamen operans et objectum
Doctor quod si loquamur de secunda com- sunt subslanlia. Tale autem medium acci-

munilate, quse est formae respectu parti- pilur in proposito, videhcet ipsum quo
cipantium ipsam, non oportet quod lalis inter suppositum generans et generatum,
forma sil principium operationis commu- loquendo de quo fundamenlahter, ut su-
 DIST. VII. QU^STIO UNIG. 553

pra dixi. Vel potest dici, quod ipsum quo, in divinis.Item quomodo, in divinis prin-

non est medium proprie, sed tenet se ex cipium productivum non dlcat relationem
realem ad productum, cura tamen eam
parte allerius exlremi, scilicet generantis,
dicat producens ad ipsum. Item quomodo
ut palet proprium aulem medium (si
;
geueratio sit prius distinctiva quam assi-
quod detur) potest dici generalio,et de illa
milativa, et utrum horum sit perfectius,
verum est quod est ejusdem ralionis cum aliaque scitu dignissiuia.

extremis, quia ipsa generalio est relatio,

sicut extrema sunt relativa. Ista lamen 22.

ultima responsio non salvarel medium Quia autem (a) aliqua argu- '^® ^j^^^g^*^"

esse ejusdem rationis inter extrema, menta contra primam opinionem dibt.4
q.2.
suslinendo, quod personae divinai sint sunt contra me, respondeo ad illa.

constitulse per absolula, sicut forte ipse Ad primum dico, quod illa pro-
videlur sustinere infra dist. 12. ideo posrtio major habet hic majo-
prima responsio est melior. rem probabilitatem quam in crea-
!5.
eritia
Ad ultimucn respondet Doctor quod turis, quia ista forma sic per se
et
ssunt
ista proposilio : polenlix el actus sunt est, quod illi correspondet pro-
idcin
eris,
ejusdem generis, vera est de potentia, prium quod, potens agere, puta
ini est
de
quae est differenlia entis, condividens ens hic Deus, qui quodammodo prse-
lenlia conlra aclum ;
quia sic ens in commu- cedit relationes, et sic agit. Pa-
ectiva,
non ni non tantum dividitur per aclum et tet, quia sic primo intelligit et
n sub'
cliva. potentiam, sed eliam quodcumque genus vult; igitur videtur quod posset
entis, et quaecumque species et indivi- in omnem actionem, cujus suum
duum, quia sic eadem albedo primo qiio est proprium principium for-

est in polentia, supple objective, et po- male, et ita hic Deus generat
stea in aclu, et hoc modo ad idem ge- primo ; et ideo illa mnjor de
nus perlinent aclus et potentia. Et de principio elicitivo falsa est,
hac potentia et actu, vide in 2. dist. 12. quando principium elicifcivum,
et 16. Et hoc modo proprie loquendo siper se existat, non potest esse
non est de potentia generandi in divi- propinqua ratio ad operandum.
nis, quia illa generatio est simpliciter Exemplum, species si ponatur
necessaria et in actu, sed hic est sermo principium elicitivum operationis
de potenlia, ut est principium produ- videndi in oculo, si per se existe-
clivum ; et hoc modo heec est falsa, j'et, non posset esse principium
scilicet quod talis potentia sit ejusdem illius operationis; et ratio esset, Expiicatur

generis cum actu, potest enim forma quia non posset esse potentia foriTia'si
p"' **"
substanlialis esse principium actionis de propinqua ad agendum, quia non esset
aE-erel.
genere Aclionis, et actionis de genere posset habere passum approxi-
Qualitalis, ut supra patuit dist. 3. q. ult. matum, quia approximatio, ut di-

ctum est prius, requiritur ad ra-

SCHOLIUM.
tionem potentife propinquse. Si-
Respindet ad argumenta quae fecit con-
cut autem approximatio requiri-
tra opinionem D. Thom. supra num. 2.

quatenus lacere videntur contra propriam

tur in creaturis, vel amotio im-
sententiam, explicat quomodo id, forma pedimentorum, ita dicitur in
si per se esset, ageret, non habet locum proposito quod requiritur suppo-
 ; ;;

554 LIB. I. SENTENTIARUM

sitiim convenieiis ad agendum actucditas et pcr se esse. Primum ha-
ergo roi'ma qiise esset principium hctur ccquc in forma inhcerente et per
actionis in siipposito distincto, sc existcnte. Sccunduni hahetur suf/i-

si esset per se existens, non esset cicnter, si duohus primis modis per se

suppositnm, nec principium di- sit, alioquin anima separata non esset

stinctum, nec in supposito distin- agens. Confirmatur etiam, quia si na-

cto convenienti generationi; et ex lura assumpfa a Verbo dimitteretur
quo illud suppositum requiritur cd)sque omni actione positiva circa ip-
ad potentiam propinquam agendi, sam, ipsa non esset per se tcrtio modo,
non poterit talis forma per se quia tunc esset inassumptihilis ut sic

agere. Essentia autem si per se ct tamen hic homo posset agere

om-
existat in aliquo instanti naturse ncm actum, quem hahet rnodo Verbum
antequam intelligatur esse in sup- mcdiante ista nalura, imo secundum
posito vel persona; in illo priori lertium artic. 1. q clist. 1. tcrtii librif

non suppositum agens in po-

est nihil jMsitivum constituit supposilum
tentia propinqua ad agendum. creatum. Et certum est, quod ratio sup-
Ista enim actio distinctionem posili nihil dat alicui positivum ad
requirit aliquorum in ista natura, agendum, scd nec ordinem ad alia
quse non potest esse nisi suppo- passa fundat, sicut patet pcr Averroem 7.

sitorum, ergo suppositum conve- Met. cjuia idea non jjosset moverccorpus,
niens huic actioni est suppositum nec materiam, proptcr defectum ordinis.
distinctum existens in ista natu- Contra hoc, quia ordo agentis acl

ra in nuUo tali est natura in-

; patiens conscquitur hoc existens, accidit
quantum intelligitur per se esse, quod incommunicabilitcr . Idco respon-
si per se sit aliquo modo ante- dcri potcst alitcr, cjuod major est vera,

quam in persona, et ideo non quando forma est activa respectu ter-
poterit per se agere ista actione. mini distincti a sc, non autem cjuando
ADDITIO. Nota quod tripliciter potesl inlelligi respectu termini indistincti, quia tunc
forma per se esse : nno modo quod per licet possit esse quo supposilum produ-
/// per se excludatur inesse formce cal, non tamen potest esse producens,

ipsi matericc, sivc fornicc accidentalis, cjuia nec distinguitur a tcrmino, sicut
sive essenlialis vel suhstanticdis ; alio requiritur ad hoc ut sit producens, non
modo inesse quidditatis sive naturcc autem hoc requiritur ad hoc ut sit quo.
ipsi supposilo, ct hoc acluale ; terlio Planius dicitur, quod major est vera
modo aptitudinale et potcnlialc et ulrum- dc actione immanente et factione, et

Fonna cjue inesse. Terlius modus ponit illud, universaliter productione tcrmini di-
tripliciter
potest quod sic cst per sc, esse complctc sup- stincti a forma productiva, hic terminus
esse per se,
scilisel
positum, et idco sic accipere in ma- est indistinctus a forma qua producitar.
ut
jori, est accipcre contradictoria, quia Contra, si Dcitas, vel hic Dcus creat
excludit
SMbjectiim, forma cjuce hahcnli csl principium quo ergo acjil illa aclione, quce necessario
supposituai
et arjit, non potcst sic per se esse; igitur prceccdit creare, hujusmodi est gene-
aptitudi-
neni intcUigitur pcr se, in majori duohus rare. Prohatio consequeniice primce, quia
aJ utrum-
que. primis modis, ct sic proho majorem, quocl est omnino primum non requirit

quia ad agere non recjuiritur nisi aliquod jwstcrius agere ad hoc, ut ip-
 DIST. VII. OU^STJO UNIC. 555

sum possit in actione sibi propria ; hic el 3. probatiir etiam, quia aliter in
Deus esl aliquo modo prius prima per- quolibet haberet illam rclationem, quia.

sona relativa, ergo, elc. Ifoc argumen- ubiquc habcl illud quod convenit sibi
tum requirit, quod ponatur ordo quo- ex ralione sua formali.
modo hic Deus prius cst in personis, Ad aliud (b) de quod et qiio, dico 23.
Quare in
quam possit potentia propinqua creare, quod illud dictum Philosophi, est Deo
principium
non propter impotentiam hnjus Dei ad verum in causa et causato, quia *'pro'iifc'ti

creandum, etiam si secundum imagi- ibi est distinctio realis

causse et dicarSn-
nationem Gentilium non esset in pcrso- principii quo causat ab ipso cau- reiaSem
nis ; sed propter majorem propinquita- sato, dependentia etiam essentialis '"^^^^'^

tem pcrsonarum ad essentiam quam est causati ad principium causa- produc-

tum ?

creationis, secundum illam regulam tivum, sicut et ad causam; et ra-

realem, de quibuscumque duobus com- tio est ibi, quia principium cau-
paratis secundum ordinem ad idem sativum non est nisi unicum in
primum, potentia propinqua non cst ad uno supposito. In proposito au-
secundum, nisi primo posito. Itaque hic tem est oppositum, quia suppo-
Deus primo ititelUgit, etiam non prw- situm producens est distinctum,
cise, iit in personis, quia actio cssen- quo autem producit est indistin-
tialis est quasi prius relatione, el ita ctum, et ideo productum non rea-
immediatior omnino primo. Secundo liter refertur ad principium quo,
hic Deus est per se existens illimitafum, sicut refertur ad principium quod
et in illo signo natura^ est primo in producit. Et ideo in proposito non
tribus personis, illud tamen habet signa est relatio realis principii pro-
originis. In tertio signo naturiv hic ductivi ad productum, sed pro-
Deus habet potentiam propinquam ad ducentis est relatio realis, princi-
extra. Itaque negalur minor, quia nun- pii autem productivi est relatio
quam Deilas per se est ila, quod non in rationis, sicut prius dictum est de
supposito, nisi apud intellectum. natura communicante et commu-
Contra, quod convenit primo ex sc nicata dist. 5. ^.1.
formaliter alicui, esl aliquo modo prius Ad tertium dico (c) quod forma
extra intellectum illo, quod non conve- secundum quod est illud in quo
nit sibi ex se formaliter. Deilas cst assimilatur generans generato,
omnino prima, quia pelagus, et illi con- non tantum ens rationis, sed
est
venit ex se formaliter per se esse, non habet aliquam unitatem prsece-
autem ex se formaliter est in hoc sup- dentem omnem actum intellec
'^''^"''"°'"
posilo relativo, igitur per prius per se tus, quia nullo actu intellectus
cst quam sit in aiiquo. B probatur, quia existente ignis generaret ignem minor nu-
mei-ali.
idem est per se esse trium personarum et corrumperet aquam, et hoc in
.
'...,./-. .2. dist. 3.
quasi nihil sit commune tribus, nisi quod propter sui similitudinem natu- q. i.

est primo essentiale. C probatur, quia ralem hic, et contrarietatem ibi; ^^s?'"*
q.2.

fundamentum aliquomodo prcccedit re- hoc autem magis patebit in quse-

lalionem, saltein non ex ratione sua stione de individuatione.
formali habet relationcm, quia cst ali- Ad Damascenum dico quod in-
quid prceter eam 1. de Trinit. c. \. tclligit de communicabilitate ali-
 556 LlB. 1 SENTENTIARUM.
cnjiis secundum natnram
nnins in seqnenti distinctione. Instantia generatio
ut
et secundnm numerum, sicut es- prima de calore et vegetativa distinctiva
est
sentia divina est commnnis tribus non valet, qnia ibi communicatur perleclior.

personis sed hoc modo nuUa est

; ntraque forma, et forma princi-
commnnitas realis in creaturis, palis immediata. Est
activa et
est tamen communitas alicnjus enim caro genita animata, et ha-
nnius minori quam sit
unitate bens calorem genitnm aliqnalem
nnitas nnmeralis. natnralem; utraque etiam forma
Ad alind (d) cnmdicitur, forma est principium generationis, licet \
est principinm agendi inquantnm unum mediatnm, alind immedia-
est in hoc, concludit pro me, qnia tnm. Sed illa alia instantia de
illnd absolnfcnm qnod est Patri po- generatione bruti difficilior vide-
tentia generardi, non est poten- tur, si sensitiva non habeat ibi
tia generandi Filio. aliqnam operationem, sed vege-
24. Cnm argnitur, quod generatio tativa tantnm, et de hoc in secnn-
Prius se-
cundum prins est distinctiva quam assi- do libro, quando fiet sermo de
consequen- I
tiam, milativa, efc qnod ex hoc forma rafcionibns seminalibns, qnomodo Dist. 12.
quandoque
posterius sifc prius elicifciva nt liciec qnam ut potest esse generatio univoca in
secundum
causalila-
forma, qnod prins
respondeo, animalibns.
tem.
secnndumconsequentiam non sem-
per est prins secundnm cansali-
COMMENTARIUS.
tatem. Exemplnm, seqnitnr ignis, :

igitur calidus, et non e converso;

igitnr calidnm est prins secnn- (a) Quia aulem aliqua argumenta contra 3n.

dnm consequentiam, et tamen primam opinionem sunt conlra me. Re-

ignis est prins secnndnm cansali- spondeo, elc. Hic Doclor respondet ad
tatem ipsocalore; et ita conce- argumenla facla conlra Thomam, quia
do, quod distinguere est prius eliam sunt contra positionem propriam,

in generafcione qnam assimilare, et ad primum argumentum dat duas

id commnnins, qnia multa
est, responsiones. Prima, quod ista proposi-

distingnnnt qu?e non assimilant. tio : Omnis forma elicitiva actus, si per
Sed distingnere non est perfectius se est, per se agit illa actione ; habet
in generatione qnam assimilare, majorem evidentiam iri essentia divina

qnia convenit generationi etiam quam in forma creata, quia Deitati cor-
imperfectissime, inqnantum est a respondet suum proprium et adaequatum
forma ut hcec, et assimilare con- quod, praescindens ab omni ralione sup-
venit sibi inqnanfcum est a for- posilali, scilicet ipse Deus per se et aclu-

ma absolnte, et perfectior esfc alissime existens, ut supra patuit dist. 4.

ratio form[e qnam ratio singula- quaest. 2. El sicut Deus vere intelligil et

ritatis. vere operatur, ita quanlum est ex se polest

8J natura
Concedo (e) tamen argumentum generare, sicut dist. 4. qusest. 2. dictum
ut contra opinionem ponenfcem tan- est, quod ista est primo vera : Deus creat,
prior sini7u-
lar itate tum distinctionem rationis, et non ul prsescindit ab omni ratione supposilali.
st quidra
tioni, conclndit contra me, sicnt patcbifc Uli autem major non est sic vera in
e
 DIST. VII. QU.^ESTIO UNIC. 557

creaturis, quia nulla forma, quse est ralio Ad secundum respondet quod
(b) di-

formalis agendi, ul prsescindit a ralione clum Philosophi est verum de causa et

suppositorum, est per se slans et per se causato, ubi causa non tantum realiter
exislens, Deus autem, ut non includit dislinguitur a causato, sed et forma qua
aliquod suppositum, est ens intinitum agit, quia causato communicatur alia for-
perfectissime et actualissime per se exi- ma realiler distincta ; in divinis autem
slens , et si posset habere aliquod pro- eadem essenlia per generationem com-
duclum ejusdem naturee realiler dislin- municatur Filio, et ideo licet Pater di-
ctum, posset vere generare illud. Et quia stinguatur realiter a FiUo, non tamen
inler generans et genitum est semper essentia.
distinctio realis, ideo oportet ipsum Deum (c) Ad tertium respondet quod unitas 33.

esse in aliquo supposito realiter dislincto naturae creatae, ut prsescindit ab omni

a producto, et sic requirit suppositum, siagularitate habet ex natura rei aliquam
ut sit in potentia propinqua ad agendum, unitatem minorem unitate numerali, ul
et hsec est secunda responsio. Requirilur diffuse probat ipse insecundo disl. 3. nullo
ergo suppositum generans ut conveniens enim inlellectu considerante,ignis genera-
huic aclioni, quia ista aclio est inter ret ignem sibi similem in nalura. Et illud,

aUqua reaUter dislincta ; Deus autem a quod dicit Damascenus, intelligilur de

nuUo in divinis realiter distinguilur, ideo unitate numerali, qua generans assimi-
ut dicatur ratio formalis agendi proxima, laLur genito, qu.e in creaturis tantum
oportet ut sit in supposito convenienti. est unilas rationis, sed impossibiie est,

Et hanc responsionem bene nota. quod aliqua una natura numero secun-
Hic tamen occurrit una difficultas, in dum esse reale sit in pluribus suppositis,

hoc quod dicit Doctor quod essentia di- non sic in divinis. Sed quomodo unilas
vina non potest habere hanc, nisi sit in numeralis secundum rationem possit esse
supposito convenienti realiter distincto in pluribus suppositis, vide expositionem
a producto. Videlur enim primo quod quam feci in dist. 3. q. lib. 2.

sibi contradicat, quia in gussst. 4. quod- (d) Ad quartum patet responsio, quia
lib. expresse tenet quod ipsa aclio non si essentia ul essentia, esset ratio ge-
prajsupponit suppositum : vide ibi. Tum nerandi in potenLia propinqua, tunc ut in
etiam per ralionem, quia si praesupponit Filio esset ratio generandi ; ssd quia non
suppositum, ergo supposilum erit prius est ratio generandi in poLentia propinqua
isLa actione, cujus oppositum determi- nisi ut in supposito PaLris, patet quod ut
natum est in quodlib. qusesL 4. et susli- in Filio non erit ratio generandi ipsi

nendo quod prima persona constiluatur FiUo.

in esse per relationem ad secundam, ut Ad quintum responsio clara

(e) esl. 39^

infra disl. 28. quaesl. ult. et in quodlib. Goncedo tainen argumentum conLra opi-
quaest. 4. ergo si relatio sive generatio nionem. Dicit Doclor quod si natura, ut
actio, consliluit primum supposiLum, ipse prior est singularitate, sit lanlum ens
Deus non praesupponit illud ad hoc, ut rationis, stalim sequitur quod generatio
dicatur in potentia proxima ad agendum. erit perfectior inquantum dislincliva quam
Respondeo conformiter his, quae dixi inquanlum assimilativa, patet, quia est di-
supra dist. 1. et vide ibi singularem ex- stinctiva secundum singularem, quae dicil
positionem. entitatem realem; et est assirailativa se-
M LIB. I. SENTENTIARUM

cundum naluram absolute sumpLam, quse Scotum, qui ponit naturam absolute sum-
ut sic, est tanlum ens rationis, el sic ptam dicere unitateni realem, mlnorem
generans et genitum ut prsecise conve- tamen unitate numerali, ut patebit infra

niunt in natura, quse dicit tantum uni- dUt.S. quasst. 2. in responsione ad primum
talem rationis, tantum ratione distinguun- argumenlum principale, et clarius in 2.

lur. Sed hoc argumentum non est contra dist. 3. qusest. 1. Caetera patenl.

1
 .

DISTINCTIO. VIII. 559

DISTINCTIO OCTAVA.
{Texlus Magislri Sentenliarum).

De veritale ac proprietate divince Qualiter intelligenda sint verba Hiero-

essentice. nymi, qucerendum est.

A. Nunc de veritate sive proprieta- Hic diligenter advertendum est B.

proprie'
atibus
'
te, et incommutabilitate atque quomodo intelligi debeant illa
et
iditioni- simplicitate divinee natiirse , vel verba Hieronymi, scilicet. « Deus
bus
sentiali-
substantiae sive essentise agendum tantum est non novit fuisse
et
bus
Mnitatis
est. Est itaqueDeus, ut ait Au-
«
vel futurum esse, » tanquam non
et
litatis.
gustinus 5. lib. de Trinitate, sine possit dici de Deo fuit, vel erit, sed
Cap.
Dd. 3.14.
2. dubitatione substantia, vel si me- tantum esi, cum de eo scriptum
lius hoc appellatur, essentia, frequenter reperiamus fuit ab se- ;

quam usiam vocant. Sicut

Grseci terno, fuitsemper, et erit in ssecu-
enim ab eo quod est sapere dicta la, et hujusmodi unde videtur, quia ;

est sapientia, et ab eo quod est non tantum dicendum de Deo

est
scire dicta est scientia ; ita ab eo fuit, vel est, vel erit. Si enim dicere-
quod est esse dicta est essentia. Et tur tantum fuit, putaretur quod
quis inagis est quam ille, qui in E- desierit esse; si diceretur tantum
lier. in
ep xodi tertio dixitfamulo suoMoysi: est, putaretur quod non semper
Marcel-
lam Ego sum qui sum : et dices filiis Israel : fuerit, sed esse coeperit si tantum ;
10. no-
Inibus Qui est misit me ad vos. » Ipse vere diceretur erit, putaretur non esse
ttingit
Liidein
ac proprie dicitur essentia, cujus modo. Dicaturergo, quia semper
lOmen
sentiae
essentia non novit pra^teritum fuit, cst et erit, ut intelligatur,
*
)ei,
vel futurum. Unde Hieronymus quia nec coepit nec desiit, nec de-
liiler ia
st.ad ad Marcellum scribens ait : « Deus sinit nec desinet esse. De hoc ^^J^
niasum 99
us
i;uj solus, qui exordium non habet, Augustinus super Joannem ita ,^
""'^
ilium : '
16. caput
,

loniam verse essentise nomen tenuit, quia .

ait :« Cum de sempiterna re pro- -^oan. c.

lusto. Hic aperit
satis in ejuscomparatione, qui vereest, ,
prie dicatur est, secundum nos quomodo
licatur
htec quia incommutabilis est, quasinon bene dicitur fuit et erit et est fuit, ; inteiugen-
tentia, ^^^
idd
sunt qu8e mutabilia sunt. De quo quianunquamdesiit; erit, quia nun-
verbum
ibetur
enim dicitur fuit, non est et de :
quamdeerit est, quia semper est
; ;

m quo dicitur erit, nondum est; Deus non prseteriit, quasi quod non
sidor.
)ano su-
b. 7.
autem tantum est, qui non novit maneat; non orietur, quasi quod
ra. cap. fuisse vel futurum esse. Solus ergo non erat. Cum ergo nostra locutio
l. et
labano Deus vere est, cujus essentise com- per tempora varietur, de eo vere
uper
lExo- paratum nostrum esse non est. » dicuntur verba cujuslibet tempo-
di
est nii- ris, qui nullotempore defuit vel de-
sit
ad vos. est vel deerit ; et ideo non est mi-
 . :

560 LIB. I. SENTEiNTIARUM

rum, si de S^piritn veritatis Veri- taie : « Ali?e, inquit, essentise vel

tas loquens dixit per futuriim: substantise capiunt accidentia, qui-
Joan Qucecmnque
If). 13.
audiet loquetur; audict, bus in eis fiat vel magna, vel quan-
scilicetab eo a quo procedit. Audi- tacumque mutatio Deo autem ;

re illius esi; scirc idem etiam

, aliquid hujusmodi accidere non
esse. A quo ergo est illi essentia, potest ; et ideo sola substantia vel
ab illo audientia, id est, scientia, essentia, quae est Deus, incommu-
qu9e non est aliud quam essentia. tabilis est, cui profecto maxime
Audiet ergo dixit de eo quod audi- ac verissime competit esse. Quod
vit et audit, id est, quod semper enim mutatur non servat ipsum
scivit, scit et sciet. » Eccehic dicit esse quod ; mutari potest,
et
Augustinus, verba cujuslibet tem- etiam si non mutetur, potest quod
poris dici de Deo, sed tamcn pro- fuerat non esse; ideoque illud so-
prie esf. Illud ergo quod Hierony- lum, quod non tantum non muta-
mus dicit, ita intelligendum est tur, verum etiam mutari omnino
n.on 'o.ONii [uisseNel futurum esse, sed non potest, verissime dicitur es-
tantumm-e, id est, cum dicitur de se, <>
id substantia Patris et
est,
Deo, quod fuit vel erit, non est in- Filii et Spiritus sancti. Ideoque
telligendum quod prseterierit vel Apostolus loquens de Deo ait :

futurussit,sed quod existat simpli- Qui solus habet immortalitatcm. Ut i. Tim. (.

citer sine aliquo temporali motu. enim ait Augustinus m lib. 1. de

16.

Licet enim verba substantiva di- Trinitate : « Cum anima quodam

versorum temporum de Deo di- modo immortalis esse dicatur et Cap. 1.
Quse sit
cantur, ut fuit, erit, esi, erat, non ta- sit, non diceret Apostolus : Solus vera
immortali
men temporales motus tunc Deus habet immortalitafem , nisi quia tas
quse inso!
distinguunt , prseteritum
scilicet vera immortalitas incommutabili- Creator*
vel futurum, vel ])r3eteritum im- tas est, quam nuUa potcst habere est ?

Ja3. 1.
perfectum vel prseteritum perfe- creatura, quoniam solius creato- cap. 17<
Ptalm.
ctum, vel prfeteritum plusquam ris est. » Unde Jacobus ait Apud : 101. lib. {
C.20.
perfectum , sed essentiam sive quem non est transmutatio, nec vicissi- 21. 22.
at 26.
existentiam divinitatis simpliciter tudinis obumbratio. Et David ; Muta-
Non lon^e insinuant. Deus ergo solus proprie bis ea, et mutabuntur; tu autem idem
principio dicitur cssentia vel esse; unde Hi- Ideo Augustinus super Ge-
ipsees.
lib. 7.
larius in 7. lib. de Trinit. ait « Es- : nesim dicit, quod Deus nec per
se non est accidens Deo, sed sub- loca, nec per tempora movetur,
sistens veritas et manens causa et creatura vero per tempora et loca.
naturalis generis proprietas. » Et per tempora moveri est per affe-
ctiones commutari; Deus autem
Hic de incommutabilitate ejusdem. nec loco nec affectione mutari po-
test, qui per Prophetam ait Ego : Malach
,S. 3.
c. Dei etiam solius essentia pro- Dcus, et nonmulor, qui est immuta-
Cap.2.
prie incommutabilis dicitur, quia bilis solus. Unde recte so/ms dicitur
nec mutatur nec mutari potest. habere immortalitatem. « In omni
Lib. 3. c
Unde Augustinus in lib. 5. de Trini- enim mutabili natura, ut ait Au- 12.
 • . ,

DISTINCTIO. VIII. 551

gustinus contra Maximinum, non- accidentium, seu quarumlibet for-

nulla mors est ipsa mutatio, quia
facit aliquid in ea non esse, quod
U.a est
variatio vel multitudo. Ut
1

diversitas
. •

sive
autem nSe
muitipiex
et
simpiex
non
?

cor-

erat. Unde et ipsa anima humana, scias, quomodo simplex sit iHa osJ,^jftur
quse ideo dicitur immortalis, qiiia substantia, ut docet Augustinus~ 'J^^';^
f'^
muuiplex ?

secundum modum suum nunquam in G. lib. de Trinitatc, « animadverte

desinit vivere, habet tamen quam- primo, quare omnis creatura sit
dam mortem suam; quia si juste multiplex et nullo modo vere
vivebat et peccat, moritur justi- simplex; et primo de corporali,
ti?e ; si peccatrix erat et justifica- postea de spii-ituali creatura. Cor-
tur, moritur peccato, nt alins poralis utique creatura partibus
eJMs mutationes taceam, de quibus constat, ita ut sit ibi alia pars
modo longum est disputare. Et minor, alia major, et majus sit to-
creaturarum natura coelestiiim tum quam pars quselibet; etin uno-
mori potnit, quia peccare potiiit. quoque corpore aliud est magni-
Nam et Angoli peccaverunt et tudo, aliud color, aliud flgura. Po-
daemones facti sunt, qiiorum est test enim, et minuta magnitudine,
diabolus princeps; et qui non pec- manere idem color eadem flgu-
et
caverunt ,
peccare potuerunt ; et ra; et colore mutato, manere ea-
cuicumque creaturse rationali prae- dem figura et eadem magnitudo.
statur, ut peccare non possit, non Ac per hoc multiplex esse convin-
est hoc naturse propriae, sed Dei citur natura corporis; simplex
gratise. Et ideo solus Deus, ut ait autem nuUo modo. »
Tim.6. Apostolus, /labet immortalitatem, qui
non cujusquam gratia, sed natura Ilic de spiriluali creatura ostendit, quo-
sua nec potuit nec potest aliqua niodo sit multiplex, et non simplex.
conversione mutari nec potuit , E.
Ex eodem
2p. i. nec poterit aliqua mutatione Creatura quoquc spiritualis,
« ii». ii. c.
eodem.
peccare. » « Proinde, ut ait Au- ut est anima, in comparatione
gustinus i)i lib. 1. de Trinitate, sub- quidem corporis est simplex, sine
stantiam Dei sine uUa sui com- comparatione vero corporis est
mutatione mutabilia facientem et multiplex, et non siinplex^ Qure
sine uUo suo temporali motu tem- ideo simplox dicitur respectu cor-
poralia creantem intueri et nosse, poris, quia molo non diffunditur
licet sit difflcile, oportet. » Vere per spatium loci, sed in unoquo-
ergo ac proprie incommutabilis que corpore et in toto totaest, et
est sola Divinitatis essentia, qu?e in qualibetejus parte tota est^ Et
sine sui mutatione cunctas condi- ideo cum fit aliquid in quavis
dit naturas. exigua particula corporis, quod
sentiat anima, quamvis non flat

Hic de simplicitale.
in toto corpore, tamen tota
illa
sentit, quia totam non latefc. Sed
D Eademque sola proprie ac vere tamen nec in ipsa anima vera sim-
re cre-
tura^*" simplex est, ubi nec partium nec plicitas est. Cum enim aliud sit
Blt Tom. IX 36
 565 LIB. I. SENTENTlAUUM

artiflciosum esse, aliud inertem, quam est humanus animus, di-

aliud acutum, aliud memorem, cuntur, quemadmodum cum de

aliud cupiditas, aliud timor, aliud de creaturis dicuntur. Unde Au-
Isetitia, aliud tristitia, ])ossintque gustinus iii 6. lib. de Trinit. « Deo

hsec et alia hujusmodi innumera- est hoc esse, quod est fortem esse,

bilia in animse natura inveniri, et vel sapientem esse vel justum esse, et si

alia sine aliis et alia magis, alia quid de iUa simplici multiplicitate
minus, manifestumest, nonsimpli- vel multiplici simplicitate dixeris,
cem, sed multiplicem esse natu- quo substantia ejus signiflcetur.
ram. Nihil enim simplex mutabile Humano autem animo non est hoc
est; omnis autem creatura mutabi- esse, quod est fortem esse, aut pru-
lis est »; nuUa ergo creatura vere dentem Q,ui justum ; potest enim esse
ibidemc.7. simplcx cst. « Dcus vero, etsi mul- animus et nuUam istarum habere
tiplex dicatur, vere tamen et sum- virtutum. »

me simplex est. Diciturenim ma-

gnus, bonus, sapiens, beatus,verus Tanla est Dei simplicitas, quod nulli

et quidquid aliud non indigne dici Prcedicamentormn subjicitur.

videtur, sed eadem magnitudo ejus
est, quse sapientia. Non enim mole Quod autem in natura divina
magnus est sed virtute, et eadem nuUa sit accidentium diversitas
bonitas, quoe sapientia et magni- nullaque penitus mutabilitas, sed
tudo et veritas ; et non est ibi aliud perfecta simplicitas, ostendit Au-
ipsum beatum esse, et aliud ma- gustinus in 5. lib. de Trinit. dicens.
gnum, aut sapientem, aut verum, < Intelligamus Deum, quantum pos-

aut bonum esse, aut omnino es- sumus, sine qualitate bonum, sine
se. » quantitate magnum, sine indigen-
tiacreatorem, sine situ praesiden-
Qualiter Deus cuni sit simplex, tamen tem, sine habitu omnia continen-
multiplex dicatur. tem, sine loco ubique totum, sine
tempore sempiternum, sine ulla
Hic notandum est,
diligenter sui mutatione mutabilia facientem
F.
Quomodo cum dicat Augustinus solum Deum nihilque patientem. Quisquis Deum
Deus
simplex vere simplicem esse, cur dicat, ita cogitat, etsi nondum potest
est ?

eumdem multipliciter dici? Sed omnino invenire quid sit, pie ta-

hoc non propter diversitatem ac- men caveat, quantum potest, ali-

cidentium vel partium dicit, sed quid de illo sentire, quod non sit. »

propter diversitatem ac multitudi- Ecce, si subtiliter intendas, ex his

nem nominum, quse de Deo dicun- atque pra^dictis aperitur, illa prse-
tur; qu3e licet multiplicia sint, dicamenta dialecticse Dei naturse
unum tamen signiticant, scilicet minime convenire, quae nullis sub-
divinam naturam. Ilfec enim non jecta est accidentibus.

ita accipiuntur, cum de illa in-

commutabili seternaque substan-
tia incomparabiliter simpliciore.
 DISTINCTIO. VIII. 51^

Quod Deus non proprie, sed ahusivc di- noqne qni virtns cst, ex infirmis
cilur subslantia. continetnr, neqne qni Inx est, ex
obscuris coaptatnr, neqne qni Spi-
Unde nec proprie dicitnr siib- ritns cst,ex disparibns formalis
itin. stantia, iit Augiistimis ostendit m est; totnm qnod in eo est, unnni
Non longe
•^*'^'
lihr. 7. de Trinit. « Sicut ab eo quod est. » Idem ta 8. lib. de Trinit. afineiib. j

est me appellatur essentia, ita ab « Non humano modo ex compo-

eo quod est suhsistere substantiam sitis Dens est, nt in eo aliud sit
dicimus, tamen dignum est, nt
si quod ab eo habetnr, et alind sit
Deus dicatur subsistere. Hoc enim ipse qui habeat, sed totnm vita est,
de his rebus recte intelligitur, in natnra scilicet perfecta et infinita,
quibus subjectis sunt ea qua^ in et non ex disparibus constituta,
aliquo subjecto esse dicuntur, sic- sed vivens ipsa per totnm. » De
^^"
ut corpore color aut forma.
in hoc eodem Boetius in 1. lib. dc Tri-
Corpus enim subsistit, et ideo sub- oiit. ait « Quocirca hoc vere unum
:

stantia est. Res vero mutabiles est, in qno nnllns nnmerns, nul-
neque simplices proprie dicuntnr lum in eo alind prseter id qnod
substantisp. Dens autem, si subsi- est ncqne enim subjectum fieri
;

. , . . Cap. 9.
Angnstmns qnoqne
, ,

stit, ut substantia proprie dici potest. » tn drca

"
possit, inest in eo aliquid tanquam libro de Fide el Symholo dicit '-
« In '^Xm."
in subjecto, et non est simplex. Dei substantia non est aliquid,
Nefas est autem dicere, ut subsi- qnod non sit snbstantia, qnasi
stat Deus et subsit bonitati suae, aliud sit ibi snbstantia, alind quod
atqne bonitas non snbstantia
illa accidat Scd qnidqnid
snbstantise.
sit vel potins essentia, neque ipse ibi intelligi potest, substantia est.
Deus sit bonitas sna, sed in illo Verum hnec dici possnnt facile et
sit tanqnam. in subjecto. Unde credi, videri autem nisi puro corde „ ^
Cap. 17.
manifestnm est, Denm abusive omnmo non possnnt. » Item Au-Lib. i.de
substantiam vocari, ut nomine gnstmus in lo. Ub. de Trmit. « sic c. i.

usitatiori intelligatnr essentia, habetnr natura nninscnjnsque ^et5m'c.i.

in
^^'
qnod vere ac proprie dicitnr, ita trinm, ut qui habet hoc sit, qnod "^*^^'
ut fortasse solnm Denmdici opor- habet, sicut immntabilis simplex-
teat essentiam. Estenim vere so- qne snbstantia. » Unde Isidorns
Ins, quia incommntabilis est. »
ait « Dens simplex dicitnr, sive
:

non amittendo qnod habet^ seu

Quod non est in Deo aliquid, quod non
qnod alind non est ipse, et aliud
sit Deus.
qnod in ipso est. » Et cum tantne
j
TIujus antem essentise simplici- simplicitatis atque sinceritatis sit
tas ac sinceritas tanta est, qnod natnra divina, est tamen in ea
non est in ea aliqnid, qnod non personarnm Trinitas. Unde Angu-
sit ipsa sed idem est habens et
; stinns in lih. 2. de civitate Dei, ait :

quod habetnr. Unde Hilarins in 7. « Non propter hoc natnram snm-

lO pOSt ^ r^ TVT . •
L
« Non ex compo-
, .

(liiim lib. de Trmit. ait : mi boni simplicom dicimns, quia

sitis Deus, qui vita est, subsistit, est Paterinea solns, aut Filius in
 564 LIB. 1. SENTENTIARUM

ea solus, aut Spiritus sanctus in partem distinctionis, et imum

ea solus, aut quia sola est ista qiiod pertinet nd secundam partem
nominum Trinitas sine substantia distinctionis. Et primo qusero :

personarum, sicut Sabelliani pu- Utrum Deus sit summe simplex

perfecte talis? Quod non, quia Arg.
taverunt; sed ideo simplex dicitur, et j

quia est hoc quod habet, excepto simplicitas non est simpliciter

quod relative quseque persona ad perfectionis ; ergo non est ponen-

alteram dicitur, nec est ipsa. Nam da in Deo ut essentiale. Probo
utique Pater habet Filium, ad antecedens, quia si esset simpli-
quem relative dicitur, nec tamen citer perfectionis ergo quselibet ,

et Filius habet res habens eam, esset simpliciter

ipse est Filius ;

Patrem, nec tamen ipse est Pater. perfectior non habente, et ita ma-

In quo vero ad semetipsum dici- teria prima esset perfectior homi-

tur, non ad alterum, hoc est quod ne, imo generaliter in corruptibi-
habet, sicut ad semetipsum dicitur libus et generabilibus compositi-
vivus, habendo vitam, et eadem ora sunt perfectiora.
Item, perfectionis est formss Arg. S
vita ipse est. Propter hoc itaque
natura haec dicitur simplex, quod posse dare esse, licet imperfecti-
onis sit dependere a materia ergo
non sit aliud habens, et aliud id ;

si prima ratio separetur a secun-

quod habet, sicut in caeteris rebus
est. Non enim habens liquorem
liquor est, nec corpus color, nec
anima est sapientia. » Ecce, quan-
quanta est unitas,
ta est identitas,
immutabilitas, simplicitas,
tas divinae substantia^, juxta infir-
mitatis nostrae valetudinem assi-
gnavimus.
( Finis lexlus Magistri.
da, quia non videtur esse contra-
dictio in tali separatione, potest
esse Deitas forma dans esse, licet
ipsa non dependeat ab ipso cui dat
esse, et ita potest ibi poni sine im-
puri-
perfectione compositio materise et
formse, vel saltem componibilitas
Dei ut form?e.
Item, quod uni est non substan- Arg. 3
)
Text. 2
tia, nulli est substantia, ex primo et ind(

P/njsicorum sed sapientia in nobis

;

QUvESTIO I. est accidens, ergo in nuUo est sub-

stantia vel non accidens sed in ;

Utrum Deus sit summe simplex? Deo est sapientia secundum eam-
dem rationem secundum quam est
Alensis 1. p. q. •?. 2. D. Thom. 1. p. quwst. 3.
m. in nobis, igitur est ibi accidens,
art. 7. et 8. D. Bonavent. 'L part. art. i. q. 1.

et 2. Richard. art. 3. q. 1. DuranJus quws'. 4. et ita compositio subjecti et acci-

Suarez 1. ;'. traci. 1. lib. 1. cap. 4. et in Met. dentis.
disp. 30. secl. 3. el 4. vide Scot. 5. Met. quxst.
i. et 9. Mel. quwst. 10. el de primo princ. cap. Contra, sexto de Trinit. cap. 6. Ratio
Physic. quxst. 1. et2. ubi de oppos
4. co7icl. 10. et 6.
composilione quantitativa.
Deus vere et summe simplex est.

,.,.,. . SGHOLIUM.
1.
Circa istam distinctionem octa-
vam quaeruntur quinque, videlicet Ostendit Deum esse simplicem, ut simpli-

(juatuor pertinentia ad tertiam citas opponitur triplici compositionL Primo,

 ;

DIST. VIII. QU^STIO 1. 565

pejicit ab eo compositionem ex raateria et onem includit, sed perfectionem

forma, quia sequeretiir quod non pri-
es-;et
omne autem imperfectum reduci-
ma causa, quia compositum ex materia et
tur ad perfectum sicut ad prius se
forma posterius est efflciente. Secundo, reji-
cit ab eo compositionem ex partibus quanti-
essentialiter, ergo causalitas ma-
tativis, quia potentia infinita non potest esse formse non est simpliciter
terise et
in magnitudine finita extensa per accidens, prima. Idem probo sic: materia de
nec datur magnitudo infinita,quam rationem se est in potentia ad formam, et
late prosequitur ad mentem Pliilosoplii,
hoc passiva et contradictionis
quem subtiliter explicat. Tertio, removet
Deo compositio:iem ex subjecto et accidente, quantum ergo non est
ost de se ;

quia non est capax accidentis corporei, cum ex se sub forma, sed fit sub forma
non sit quantus, nec accidentis spiritualis, per aliquam aliam causam redu-
quia ejus intellectio et volitio sunt sua sub- centem ipsam materiam ad actum ^^y'°\ *^-
'
Metaphys.
stantia, ex d. 2. q. 1.
formse ista autem causa reducens
;
comm. 15,
,. . p . et 12.
non potest tantum lorma m- dici Met.
„ comm. 18.
(a) Ad quaestionem respondeo, et quantum forma, quia sic non redu-
,
. . ,

primoprobosimplicitatemdivinam cit materiam, nisi actuando for-

per media quaedam particiilaria. maliter ipsam materiam ergo ;

Secnndo ex mediis commimibuS; oportet ponere aliquid reducens

scilicet ex infinitate et necessitate effective ipsam materiam ad istam
essendi. Primo modo procedendo, actualitatem; ergo si primum es-
ostendo primo simplicitatem op- set compositumex materia et for-
positam compositioni ex partibus ma, esset aliquod efficiens per
essentialibus secundo oppositam
;
cujus efflcientiam esset materia
compositioni ex partibus quanti- ejus sub forma, et ita ipsum non
tativis tertio oppositam compo-
;
esset primum efficiens ut prius.
sitioni ex subjecto et accidente. Tertio sic omnis entitas una
:

(b) Primum sic : Causalitas ma- causata habet aliquam unam cau-
teriae et formse non est simpliciter sam a qua est ejus unitas, quia
prima ;
(necessario enim pi\Tsup- non potest poni unitas in causato
ponit causalitatem efticientis pri- sine unitate in causa ; unitas igitur
orem) ergo si primum esset com- compositi cum sit causata, requi-
positum ex materia et forma^ prse- rit aliquam unam causam a qua
supponeret causalitatem caus-o ef- sit illa entitas causata; illa causa
licientis non autem hujus, quia
;
non est entitas materise, nec for-
idem non efticit se conjungendo mse, quia utraque est entitas dimi-
materiam suam cum forma; ergo nuta respectu entitatis compositi,
alicujus efticientis prioris ergo ;
igitur prseter illas, scilicet matc-
Deus non esset primum efticiens, lutp et formae, oportet ponere ali-
cujus oppositum probatum est dist. quam aliam, illa erit efficiens; et
2. q. 1. Probatio primse proposi- ita redit idem quod prius, quia
tionis : causalitas materise et for- omni composito ex materia et
mse includit imperfectionem, quia forma erit aliquid prius.
rationem partis causalitas efti- ;
Secundum (c), videlicet caren- ,j,^^-^^

cientis et linis nullam imperfecti- tiam compositionis quantitativae.comm. 78.

 566 LIB. I. SENTENTIARUM
et
inde. Text.
Yidetur rhilosopluis probarc 8. si sit multum rarus et alius den-
comin. 41.
et inde.
P/u/sic. ot 12. Mctnph. quia primum sus, idco additur in majori, cceteris

est j^otenti.^B infinit?p ; potentia paribus.

autem inflnita non cst in magnitu- Exemplum de calore in igne {d),

dine, hoc probat, quia major

ct qui licet sit sequalis intensionis in
potentia est in majori magnitudi- parte et in toto, tamen major ignis
ne, et ita inflnita potentia non majoris est potentise, id est, effica-
potest esse in magnitudine flnita, cioris est potentise in toto quam
nulla est autem magnitudo inflni- in parte ; et ex hoc sequitur quod
ta ; ergo nec aliqua inflnita poten- omnis talis potentia extensa per
tia in magnitudine. Sed istud (d) accidens quamdiu est in magni-
argumentum videtur deflcere, quia tudme finita, potest intelligi cre-
qui poneret potentiam inflnitam scere in efficacia per augmentum
esse in magnitudine, diceret ipsam magnitudinis, sed quamdiu intelli-
esse ejusdem rationis in qualibet gitur posse crescere in efficacia,
parte magnitudinis et in tota ma- non est inflnita secundum efflca-
gnitudine, et ita in majori et in ciam;etexhocsequitur quodomnis
minori, sicut anima intellectiva talis potentia extensa per accidens,
est tota in toto, et tota in qualibet quamdiu est in magnitudine fini-

parte corporis, nec major in ma- ta; est intensive flnita et non
jori, etminor in minori corpore, inflnita, quia inflnitas intensive
nec major in toto corpore quam in non potest esse sine inflnitate in
parte et si animam istam conse-
; efflcacia, ct ex hoc sequitur quod
queretur inflnita potentia intelli- potentia inflnita in efflcacia non
gendi, ipsa potentia esset in ma- est in magnitudine finita, nec
gnitudine flnita, et ita in parte etiam potentia infinita intensive.
sicut in toto, et in parva parte Et tunc ultra, cum non sit aliqua
Potentia
extensa
sicut in magna. Ita diceretur in magnitudo inflnita, patet quod non
per est aliqua talis potentia
acciilens,
proposito, quod potentia infinita inflnita
eo in magnitudinefinita esset ejusdem in magnitudine.
efficacior
est quo rationis in toto et in parte. Decla- (f) Sed quid hoc ad propositum,
major est
magniludo, rando ergo rationem Aristotelis, quod omnino talis potentia non
sed
non ideo dico quod conclusio sua est ista : sit in magnitudine ? Respondeo 12. M«t
intensior. Text.
quod potentia inflnita non est in conjungendo huic illam conclusi- com. 30,
Vide
magnitudine flnita extensa per onem, quam prius probavit Philo- 7. q. qiiod
Ratio
accidens ad extensionem magnitu- sophus, quod scilicet tale potens
habet vim
dinis ct hoc probat ratio sua hoc
;
est sine materia, sequitur propo- quia
potenlia
modo : qusecumque potentia est situm, quia omni extensione ali- inliiiita
non potei
extensa per accidens, cseteris pari- quid extenditur ; vel si extensio e!>se
in
bus,majorest et effluaciorin majo- crit aliquid per se existens, ali- materia
nec
ri magnitudine,licetnonsit major, quid esset forma informans ex- extendi,
quia
id est, formaliter intensior, quia tensionem extensa, per acci- non per se
cum
parvus ignis potest plus habere dens, ergo si potentia ista infi- non sit
quantitae
intensive de calore quam magnus, nita ponatur in magnitudine,
 ;

DIST. VIII. QlJiESTIO r. 5)7

lecper quppro quid est illud quod est ex- et necessitate essendi. Primo modo
icidpns, ^ .1-
. 1 .

procedendo primo Deum non

uianec tcnsum ipsa magnitudine, vel ipsa ostendit
l}lCCllV6
ut extensione magnitudinis? non ipsa posse componi ex partibus essenlialibus

fforma- potentia infinita, sicut probatum sicul ex materia et forma. Secundo,

^'Jft'
est, nec ipsa perficit ipsam sicut nec ex parlibus quantitativis sive inte-
foi'1^^'^ materiam, quia non est in gralibus. Tertio, quod nec ex sabjecto
rpoieL
materia, ex conclusione prseo- et accidente.

stensa ergo oportet ponere ma-

;
(b) Primum probatur, scilicet quod
"^"^
teriam extensam ista magnitudi- non sil compositus ex partibus essenlia- ^^^l^^

ne quse materia perflceretur po-

;
libus, sive ex materia et forma. Et ratio <^°"'P°*"''!;'s
ex materia
tentia inflnita, sicut materia stat in hoc : Deus non habet causam «t forma.

nostra vel corpus nostrum ex- efficientem respectu sui, cum sit primum
tenditur magnitudine per se ex- effectivum, sicut ostensum est supra
tensa, et perflcitur per animam dist. 2. part. 1. ^.1. ergo non est compo-
intellectivam non extensam; sed situs ex materia et forma. Patet conse-
nulla materia est in habente ta- quentia, quia causalitas materiae, quae
lem potentiam ex prseostensa con- est materialiter causare compositum,
clusione a Philosopho ex illa igi- ;
praesupponit causalitatem efficientis ; pa-
tur immaterialitate pr?postensa tet, quia materianunquam dicilur nausare,

per Philosophum et modo ostensa nisi actu sit unita cum forma, sed forma
in ista conclusione, habet ista inducilur ab agente ; ergo. Arguitur er-
ratio efflcaciam. go sic : Deus est omnino ineffectibilis

Tertia conclusio specialis pro- ergo est incausabilis causalilat.e materise

batur ex istis, quia enim Deus et formse, quia a quo negalur prlus,

non est materialis, nec quantus, necessario negalur et posterius. Hsec

ideo non est capax accidentis etiam ratio supra patuit dist. 2. loco
alicujus materialis convenientis ubi supra.
rei materiali, sicut est qualitas (c) Secundum, videlicet carentiam com- ~.
Deus non
rei materialis ergo tantum est ; positionis quantitafivae, videtur Philosophus iiabdt

n r>i- u- . .^ quantita-
capax illorum, qu8e conveniunt i •

prooare, 8. Physic. ubi textus sic incipit :

. . .

tem
(initam.
spiritualibus, puta intellectionis l^unc autem volumus hoc probare hunc
et volitionis, et habituum illis cor- motorem impartibilem esse non habentem
respondentium ; sed talia non pos- magnitudinem, determinans prius quae-
sunt esse accidentia illi naturn?, dam, qu?e proecedunl hanc propositionem.
sicut probatum est disi. 2. quod in- Et Commentator ibi : fn hoc, inquit, capite

telligere ejus et velle sunt substan- vidt AriHoteles declarare, quocl hic molor
tia ejus, et habitus, ct potentia. primus non est in materia, sed subsi-

stens. Et in eodem loco t. c. 79. Quo-

COMMENTARIUS. niam autem impossibile esl in omnino ma-

gnitudine finila esse potentfam inflnitam,

^
(a) Ad qusestionem respondeo. Ilic Doctor ex iisdem manifeslum est sic, quia major
inlenditprobare simplicilalem divinamper polentia agit aequaliter ?n tempore mi-
media qusedamparlicularia, etsecundo ex nori, vide ibi textum cum com. Et hoc
mediis communibus, scilicet ex infinitate idem in 12. Met. t. com, 4. ubi habetur :
 568 LIB. I. SENTENTIARUM

Qiiia primim esl potenliae infinitae, po- extenditur, vel si extensio, puta aliqua
lenlia aulem infinita non est in yiiagni- superficies, erit aliquid per se exislens,

tudine neque finita, neque infinila ; el lioc aliquid esset forma informans extensi-
probat Arisloleles, quia rriajor polenLia onem extensa per accidens ; si enim
est in majori magniludine, et ita infini- esset superficies cubiLalis separata, quae
ta potenlia non potest esse in magni- diceretur extensa per se, et albedo in-

tudine finita ; nulla est autem magnilu- formaret illam, illa albedo erit extensa
do infinita, ergo nec aliqua infinita per accidens, etc. Si ergo polenlia infi-

polenlia in magniludine. niLa ponalur in magnitudine, quaeriLur

(d) Sed istud argumentum videtur quid esL illud quod est extensum ipsa
deficere, quia qui poneret potentiam in- magniludine ? non ipsa potentia infinita,
finitam esse in magnitudine, dicerel ip- quia illa non posset esse exlensa, nisi

sam esse ejusdem rationis in qualibet in magnitudine infinita, et illa non est
parte magnitudinis et in tota magnitu- dabilis, nec ipsa perficit ipsatn, sicut for-

dine, ita quod polentia infinila eril tota in ma materiam, id est, quod ipsa poten-
tota magnitudine et tota in qualibet parLe, tia infinita non perficit illam magnitu-
nec erit major majori, nec minor mi- dinem, sicul forina perficit materiam, quia
nori. Sicut etiam anima intellecliva est potentia infinita non est in maleria ; er-
toLa in toto corpore, et Lola in quali- go oporLet ponere materiam exLensam
bet parte, et per consequens non pro- ista magnitudine, quse' materia perfice-
barelur per hoc argumenLum potenLiam reLur potentia infiniLa, sicuL maLeria
infiniLam non esse in magniLudine,quia si mixLa, vel corpus mixtum exLendilur
ponilur tola in toto, eL totain qualibetpar- magniLudine per se extensa et perficitur
te, non oportet tunc ponere magnitudi- per animam inlelleclivam non exLensam,
nem intiniLam. sed nula maleria est in habente laiem
(e) Exemplum de calore in igne, qui polenLiam ex praeostensa conclusione Phi-
Quoinodo
potenlia licet sit sequalis intensionis in parte et losophi ; ex illa igitur, etmaterialitate prae-
infinita
non in loto, paLet, quia si calor sit in igne ostensa perPhilosophum, et modo ostensa
esl in ma-
gnitudine
quanlitatis cubitalis et exlensus in tola in ista conclusione ista habet ratio effica-
finita
extensa
illa quanLilale, et ille calor sit inLensus ciam. Dicit enim sic Aristoteles : Quoniam
per ut qualuor, data quacumque aulem aliam substantiam asternam
accidens
parle quan- non
ad tilaliva illius caloris.erit inLensa uL quatuor, mobilem abstractam n sensibilibus esse
extensio-
nem ut palet, et Lamen calor extensus in tola manifestum est ; et ibi Commentator facit
magnitudi-
nis. illa quantiLaLe esL efficacior quam siL rememorationem de hoc, quod declara-
in una parle illius quanLitatis, et lioc lum est prius, scilicet substantiam aeter-

palet per experientiam. nam esse non mobilem et abslractam

Sed quid hoc ad propositum, quod
(f) ab omnibus maLerialibus, vide «ea?/. cum
omnino lalis potentia non sit in magni- commento text. com. 4.

tudine? Respondeo conjungtndo hu i c (sci-

licetquod poLentia infinita non esL in SGHOLIUM.
magniludme) illam conclusionem, quam
prius probavit Philosophus, quod
Excludit a Deo generaliter omnem com-
scilicel
positiouem. Primo, ex ratione necesse esse ;
tale potens est sine maleria sequitur
;
nam ^i alteruni componens est nece se
propos.tum, quia omni extensione aliquid esse, uon potest componere cum possibile.
 DIST. VIII. QU^STIO I. 569

esse, qina ccmpoHtuni iifccsse esse, ne- ex ipso et alio componibili ; om-
quit esse ex coniponente possibili, neqiie
nis autem pars potest excedi ;

potest componere cum alio necesse ess^e;

tum quia est in ultima actualitate

contra rationem aiUem infiniti
tum ;

quia compositum esset bis necesse esse; est posse excedi, ergo inftnitum
tum tertio, quia fleret necesse esse, per non est componibile, sed Deus
id, quo ablato, non minus esset necesse est iniinitus, ergo non est com-
esse, Secundo, ex rationo infiiiiti, cui re-
ponibilis.
pugnat esse partem, quia hrec excedi po-
Et coiifirmatur ratio, et quasi
test, illud non, Tertio infinitum non,

est componibile ex flnitis, ut patet, neque

idem est, quia omne componibile
ex infinitis, quia plura inflnita non sunt caret perfectione iUius, cum quo
dabilia, ex dist. 2. quaest. 1. Solvit ar- componitur, ita quod illud aliud
gumenta et duodubia de perfectione simpli- componibile non habet in se om-
citer.
nem perfectionem, et omnimodam
identitatem cum illo, quia tunc
Secundo probo (a) generaliter non posset cum illo componi nul- ;

propositum. lum autem inflnitum caret eo

Primo ex ratione necesse esse, cum quo potest aliquo modo esse
quia si prim.o sit compositum, idem, imo omne tale habet in se
sint componentia /1 et ^, qusero de secundum perfectam identitatem,
; ratio
A si sit formaliter ex se necesse qnia alias posset intelligi perfe-
acta esse, aut non, sed possibile esse ? Al- ctius, puta si haberet illud in se,
supra
ist. 2. terum enim horum oportet dare sicut compositum habet, et istud
1. pro-
ando in quacumque re sive natura, ex infinitum non habet; contra ra-
) poose
'i plura qua aliud componitur. Si est ex tionem autem infiniti est simpli-
3cesse
!sse. se possibile ergo necesse esse
esse, citer, quod ipsum possit intel-
ex se componitur ex possibile esse, ligi perfectius, vel aliquid perfe-
et ita non erit necesse esse ex se. ctiiis eo.Et ex hoc sequitur
Si autem A est ex se necesse esse, ulterius, quod sit omnino incom-
igitur est ex se in ultima actua- positus, quia si sit compositus,
litate, et ila cum nullo facit per aut ex finitis aut ex inflnitis. Si
se unum. Similiter si A est ex se ex infinitis, nullum tale est com-
necesse esse, compositum erit ne- ponibile, ex probatis. Si ex fini-
cesse esse per A, et pari ratione tis, ipsuin non erit infinitum, quia
erit necesse esse per B, et ita erit flnita non reddunt aliquid inflni-
bis necesse esse ; erit etiam com- tum in imperfectione, sicut niodo
positum necesse esse per aliquid, loquimur.
quo sublato nihil minus erit ne- Adprimum(b) argumentum dico, Quomodo
ccsse esse, quod est impossibile. quod simplicitas est simpliciter siinplex
est
Hignat
aita es-
Secundo ostendo generaliter perfectionis, secundum quod ex- perfectius
composito,
se
rteni.
propositum per rationem inflnita- cludit componibilitatem vel com- vel e
coiitra.
tis, et primo, quod Deus non sit positionem ex actu et potentia.
componibilis per hoc, quod omne vel ex perfectione et imperfecti-
componibile potest esse pars ali- one, sicut dicetur in sequenti qu^e-
cujus totius compositi, quod est stione. Non tamen sequitur, quod
 570 LIB. I. SENTENTIARUM
omnis creatura simplex sit per- ima perfectio simpliciter est per-
fectior creatnranon simplici, qnia fectior alia absolute.
aliquid quod est simplicitcr per- Ad primum dico (c), quod illa
fectionis, potest repugnare alicui descriptio debet sic intelligi, quoi
naturse limitatse, et ita illa non perfectio simpliciter est melius,
esset simpliciter et perfecte non tantum suo contradictorio;
talis natura, si haberct .illud (ita enim quodcumque positivum
quod repugnat sibi, sicut canis non est melius, et simpliciter perfecti-
esset simpliciter canis perfeetus, us sua negatione, Imo nulla nega-
si esset sapiens, quia repugnat tioest perfectio aliquaformaliter.)
sibi sapientia. Similiter alicui Sed intelligitur melius ip-
sic esse
De hoc
naturae limitat?e potest repugna- sum quam non ipsum, id est, quo- '^'supr.''

re aliqua perfectio simpliciter, libet suo incompossibili, et tunG'^'!*;^^"!^

et aliqua non; et tunc non sequi- debet intelligi hoc quod dicitur, in "^^ ^-
tur illam naturam esse perfe- quolibet est melius, considerando
ctiorem cui competit talis per- quodlibet prsecise inquantum sup-
fectio, quamcui repugnat, maxi- positum, non considerando in qua
me quando illi cui ista repugnat, natura illud suppositum subsi-
convenit alia perfectio simplici- stat; considerando enim aliquod
ter, quae forte est simpliciter inquantumsubsistit in aliqua natu-
perfectior illa alia repugnante. ra, potest aliqua perfectio simpli-
Exemplum, actualitas est per- citer esse non melior sibi, quiain-
Composi-
tum est fectio simpliciter, et simplicitas compossibilisut est in tali natura,
perfeclius
simplici est perfectio simpliciter; composi- quia repugnat tali naturre, tamen
actuabili.
to autem convenit major actuali- ei inquantum praecise subsistens
tas, licet non major simplicitas, non repugnat; sed si hoc modo
materise autem licet conveniat consideretur illam habere, erit

simplicitas, non tamen tanta actu- simpliciter perfectius ens, quam

alitas quanta competit composito. si haberet quodcumque sibiincom-
possibile.
Simpliciter autem actualitas est
perfectior simplicitate, et ita sim- Ad secundum (d) dubium dico

pliciter perfectius potest esse il-

quod requirit declai^ationem qius u^a p^i-fe

sit ordo perfectionum simpliciter, ^^'?,

lud cui convenit actualitas sine .

simplicitate, quam illud cuiconve- et modo breviter supponatur, quod ^^^ ^»!'^
perteclior

nifc simplicitas sine actualitate. aliquis ordo perfectionis sit inter

eas,ita quod una ex ratione sui est
Sed hic videntur duo dubia.
Duo bona perfectior alia praecise sumpta;
flubia [Jnum, quomodo perfectio simpli-
resolvun- licet quando qua3libet est in sum-
lur.
citer crit perfectio ubicumque sit,
mo, sint tunc omnes aeque perfe-
cum de ratione simpliciter perfe- ct;5e, quia inflnitse, qufelibet tunc
ctionis quod ipsum sit simplici-
sit,
est infinita, de hoc alias dicefcur.
ler melius, quam non ipsum in unoquo- Ad secundum principale dico,
que, secundum Anselmumil/ono/. 15. quod dare alicui esse formaliter,
Secundum dubium est, quomodo necessario ponit limitationem,
 .

DIST. VIII. QUi^STIO r. 571

i. hujusqiii^^ sic dans esse, non incliidit pcr sed infinitum nullam imperfectionem in-
dist. *
lei.q.

t
uodl.
iatv.
...
identitatem illud cui dat esse, nec
potest separari a sic dare esse im-
cludit, ergo. Et patet littera.

(b) Ad argumenta principalia. Respon- 5.

st. 10. /» . 1 • 1 • • 1 •

primum. Et
.

perfectio, quia nec iimitatio, nec det ad in ista responsione

etiam dependentia omnimoda; licet sunt muka dicta. Primum, quod simpli-

enim separaretur ab eo dependen- citas, ut excludit omnem componibilita-

tia ad materiam, semper tamen tem, et omnem compositionem est per-

manet dependentia ad efticiens, fectio simpUciter. Non tamen ex lioc se-

virtute cujus forma informat ma- quitur, quod omnis crealura simplex sit

teriam. perfectior creatura non simplici, etc.

Et si instetur de Verbo, quod dat (c) Secundum dictum, quod descriptio

esse humanae, dico quod

naturse perfectionis simpliciter data ab Alexandro

hoc non est dare esse formaliter, sic debet intefiigi, quod perfectio simpli-
sicut patebit lib. 3. dist. 1. q. l.el^. citer est melius non tantum suo contra-

Adtertium dico, quod sapientia dictorio, etc. Hoc prolixe exposui supra
dist. 2. part. 2. quceH.
secundum illam rationem, secun- 1

dum quam est species qualitatis,et (d) Tertium dictum est, quod inter per-

accidens in nobis,non est ejusdem fectiones simpliciter

'
absolut.e sumptas, est '
^^^^'^ P^^^fQ-
ctiones

rationis in Deo, sicut melius pate- ordo, ita quod una ex sua ratione forma- simpiiciter
n • !• •
datur
bit in quaestione illa Utrum Deus :
Ii est perfeclior ana ; mtellectuaHias enim ordo.

sit in genere, distinctione ista 8. est perfectior sapientia, et tamen utraque

est perfectio simpliciter, nulla enim ex
sua ratione formali necessario includit
COMMENTARIUS.
aliquam imperfectionem, quia si sic, non
4. (a) Secimdo probo generaliter proposi- posset reperiri formahter in Deo.
tum, scilicet, quod primum sit summe Quartum dictum : Queecumque perfectio
siraplex, et primo probatur ex ratione simpliciter accepta in summo gradu sibi

necesse esse, etc. et argualur eodem mo- competente t^ut cum dicimus sapientia
do sicut supra dist. 2. qucest. 1. argutum infinita, intellectualitas infinita) ut sic una
est, probando, quod non possunt esse non est perfectior alia, nec enim Deitas,
plura neeesse esse. (ut formaliter infitiita^i est intensive per-
Secundo oslendo generaliter proposi- fectior bonitate formaliter infinita. ReH-
tum, per rationem infinitaiis. Et primo, qua patent.
quod non sit componibilis, quia omne Quidam novus expositor sancti Thomne ^J-
'
Thom.
componibile habet rationem partis, sed in lib. de Ente, et essentia, arguit contra Cajet. ar-
guit
infinitum non habet raiionem parus, ut Scotum probando, quod simpficitas non contra Sco-
p . . ,. . ^ . . tum.
iufra probabitur quoestione immediate se- sit pertectio simphciter. Et primo prremit-
quenti. tit qnid sit peifectio simpHciter, exponit
Prseterea, omne componibile alteri est Anselmum eo modo, quo Scotus exponit in
imperfectum, patet ista, quia si est alte- l. dist. 'i.parte. 2. quccst. 1. et dist. 8.

ri componibile, caret perfectione illius al- qucest. l. etdiffusius inquodlib. qucest. 6.

terius; non enim coritinet illam per iden- et hanc expositionem ipse approbat.
titatem realem, quia tunc non esset com- :
Deinde arguit sic : Nulla negatio est
ponibile illi, ut supra patuit dist. 5. q. 2. perfectio simpHciter, sed sirapHcitas est
572 IJB. 1. SENTENTIARUM

negalio formaliler, ergo. Prohatur minor, jecto, simplicitas denominans relationem,

quia siinplicitiis nihil aliud est quam ne- est ejus passio, sicut universaliter passio
gatiocom|)Ositi()nis, unde non est perfectio, superioris est passio inferioris, iicet non
sed negatio perfectionis. Et addit sic : piimo; ergo simplicitas denominans rela-

Propterea, et dedcit hic modus arguendi. tionem est majoris perfectionis ipsa rela-

In individuo entis quodlibet incompossibi- tione, sed relatio non est quanta, ergo nec

le simplicitati dicit imperfectionem ; ergo simplicitas relativa est quanta, ergo nec
ipsa simplicitas est melior in unoquoque perfectio simpliciter. Similiter arguere
quam non ipsa, et consequenter peifectio potes, si dicant quod simplicitas sit mo-
simpliciter; oportet enim addere in ante- dus, quod tamen minus consonum veritati

cedente, et ipsa dicit perfectionem, quod videtur. Substantise ergo immateriales,

falsum est, quia negativum proedicatum non ratione simplicitatis sunt perfectiores
est : liaec ille. essentiis substantiarum compositarum, sed
Secundo arguit sic : Nulla perfectio ratione simplicitatis subsistentis et adu-

simpliciter salvatur in relatione ut relatio nantis in se tantum perfectionem ita in-

est, simplicitas autem salvatur in divise, qua gaudent. H<ec ille novus expo-
relatione ut relatio est, et sin- sitor.

gulariter patet de relatione diviua Respondeo ad rationes novi expositoris.

Ruunt ar-
ut paternitate, quae secundum Scotum Ad primam, negatur, quod simplicitas sit gumenta
Thom.
nullam perfectionem includit, et tamen tantum negatio compositionis; sicut enim Cajet con-
tra
est simplicissima, licet hic expositor hoc actualitas dicit gi'ailum intrinsecum illius, Scotum,
non tangat. cujus est positivum, ita etiam est simpH-
Tertioarguit sic : Nihil, quod dividitur citas. Et sicut unitas ex consequenti
per quantum et non quantum, est perfe- dicit indivisionem a se, et divisionem a
ctio simpliciter; patet, quia ens non quan- quolibet alio, tamen dicit aliquod positi-
tum nullam perfeclionem includit, ut pa- vum respectu entitatis, cujus est unilas;
tet a Scoto in qmest. 1. quodl. ergo mul- sic simplicitas licet ex consequenti dicat
to minus nec divisum. Sed simplicitas di- negationem compositionis, tamen ultra
viditur in simplicitatem relativam et ab- illam dicit aliquod positivum respectu i
solutam, et simplicitas relativa dicitur non entitatis cujus est, per quod posilivum
quanta, quianullam perfectionem includit, convenit sibi negatio compositionis, et

et prsecipue relatio divina, ut patet expres- sibi repugnat affirmatio compositionis,

se a Scoto in 1. disl. 1. et in quodl. q. 3. et ideo oportet ipsum probare, quod sim-
et 5. et alibi; ergo simplicitas non est plicitas sit tantum negatio.
perfectio simpliciter. Ad secundum de relatione, dico priE-
Si dicatur ad ista, quod relatio formali- mittendo aliqua. Primum, quod perfectio
ter sumpta non est simplex, sed simplici- simpliciter est de se talis entitas, cui non
tas proedicatur de eo denominative, hoc repugnat iiifinitas intensiva, et in summo
non evadit argumenta, quia simplicitas re- accepta erit formaliter infinita, et per
lativa est passio relationis; secundum hos consequens omnis perfectio simpliciter in-

autem est modus intrinsecus. Impossibile cluditperfectionem, et necessario excludit

est autem, quod alterum horum sit per- imperfectionem. Secundum, si perfectio
fectius eo cujus est, ut arguatur sic : simpliciter ponitur esse ens quantum, vel
Nulla passio est major entitatis suo sub- contineri .'ub ente quanto, tantum coinpe-
 DIST. VIII. QU^STIO I. 573

tere potest supposito entis quanti; et ideo non quantum, quia ipsa est tantum ens

si poriatur relatio ens non quantuni; puta quantum. Dico ultra ad omnia ista, quod
paternitas, tunc paternitati ut suppositum non sequitur : Simplicitas est perfectio

entis, sibi repugnat omnis perfectio sim- simpliciter ; ergo qutelibet simplicitas est
pliciter, ad hoc enim ut sibi non repugnet perfectio simpliciter. Patet instantia, quia

requiritur ut suppositi entis quanti. Istis entitas est perfectio simpliciter, patet,

preesuppositis, dico quod simplicitas, qute quia sibi non repugnat infinitas intensiva ;

ponitur ens quantum, vel ponitur conti- ergo quaelibet entitas erit perfeclio sim-

neri sub ente quanto, erit perfectio sim- pliciter. Non sequitur, sufficit enim ad
pliciter, quia ut sic, ex sua perfectione in- perfectionem simpliciter quod possit repe-

trinseca excludit omnem compositioiiem. riri in aliquo, quod sit formaliter infini-

10. Cum ergo dicit, quod relatio, ut relatio tum; et sic dicimus, quod entitas est per-

est simplex, hoc indiget probatione. Et fectio simpliciter, quia aliquod suppo-
patet instantia de relatione in genere, quod situm entitatis est formaliter infinituiu,

etsi non sit composita ex re et re, potest patet de entitate, quae est essentia di-

lamen dici composita ex realitate et reali- vina.

tate, sicut qufelibet species componitur ex Sic dico in proposito, quod simplicitas

realitate generis et differentise. Posito est perfectio simpliciter, quia in aliquo

etiam, quod non sit composita ex realitate est formaliter infinita ut simplicitas, qute

et realitate, est tamen alteri componibilis, est modus intrinsecus essentiae divinte.

et sic non summe simplex, Et posito etiam Sicut etiam dicimus, quod bonitas est

quod dicatur simplex, non tamen erit sim- perfectio simpliciter, non tamen quoelibet
plex illa simplicilate, de (jua in proposito bonitas contenta erit formaliter perfectio

loquitur, posito quod ipsa non sit ens simpliciter, sed sufficit quod aliqua boni-
quantum. tas in summo accepta sit formaliter infi-

Et quod dicit de paternitate in divinis, nita, ut bonitas divina, quae est perfectio

dico primo quod ipsa non est ens quan- attributalis essentise divinse formaliter in-

tum, et per consequens non est simplex fiuitee. Quare enim dicimus, quod Imma-
simplicitate includente ens quantum. Dico nitas non est perfectio simpliciter ? (juia
npiicitas

.|.^f^'.
secundo, quod oporteret probare, quod in aliquo non potest reperiri ut sit forma-
npiiciier paternitas ex sua ratione formali quid-
'
liter infinita, et omnino illimitata ; data
contra
0.11. Ga-ditativa non possit esse alteri componibi- ^
enim quacumque humanitate, etiam pei--
jet. ,. ,. .

lis; enmi ut comparatur ad essen-

licet fectissima, semper erit limitata. Et ideo
tiam divinam nulio modo sit componibi- apparet quomodo non sequitur, simplici-
lis cum illa, propter infinitatem et sim- tas ut simplicitas est perfectio simplici-
plicitatem essentise divinse, propter quam ter, ergo queelibet simplicitas erit perfe-
transit in perfectissimam identitatem re- ctio simpliciter, non sequitur. Sufficit
alem, ut patet a Doctore supra dist. 5. enim quod aliqua simplicitas contenta
q. 2. et infra dist. 26. non tamen pro- sub simplicitate in communi, sit perfectio
bat quod non sit componibilis aiteri re- simpliciter, et talis erit in proposito sim-
aliter distincto, si ad illud comparetur. pliciter in essentia divina, et cujuscum-
H Ad tertium negatur simpliciter quod que attributi, etc.

simplicitas, de qua in prsesenti loqui-

mur, sit indifferens ad ens quantum, et
 ,

571 LlB. i. SENTENTJARUM

Sensus hujus litlerse est, quod si aliqua

creatura daretur, qua3 non esset composi-

QUiESTIO II. la ex actu et potentia ; aut illa esset pura

potentia tantum, cujus oppositum experi-

Utrum aliqua crealura sit simplex ? mur ; aut esset actus tantum, et sic esset
purus actus, et per consequens esset

D. Thom. 1. p. q. 3. art. 4. et q. 50. art. 2. ad. Deus.

3. Alens. \.p. <?. 4. m. 3. et q. 5. m. 3. D.
Bonav. 2. dist. .^. 1. p. art. \. q. 2. et htc art.\. Secundo dicit, quod queehbet creatura
q. 2. p. 2. Allisiod. ium. c. 1. p. 2. Richard.
quod est ens
est ens per participationem,
hic arl. 2. q. 2. art. 3. q. 2. Snar. A/e«.
rft^p. 31. sect. 13. ?i?<7n. 24. Vide Scot. 9. il/('i. ab aHo causatum, sed ens imparticipa-
<?. 20. et de primo princ. c. 4. concl. 9. e< 8.
Physic. q. 1. cor. et q. 3.
tum est causa ilHus, ita quod participans
dicitur esse causatum.
1. Et arguitur quod sic. Composi- Contra istam conclusionem arguo sic :

tum componitur ex partibus, et il- prjEsupponendo tamen unum, scilicet

Ise non ex aliis; igitur partes il- quod si Thomas intelligit omnem creatu-

Ise in se sunt simplices. ram componi ex actu et potentia sicut ex

Oppositum hujus est 6. de Trin. diversis rebus, ratio Doctoris concludit

Opin
D. Thom. contra Thomain. Si vero inteHigit quod Thom.
l.p q. 3.
cap. 5. ubi dicit Augustinus quod d.
, • , . 1- et Scolus
art. 4.
nulla creatura est in se simplex. sit composita ex actu, id est, ex ahqua en- possunt
et q 50. <'<>"<^'''*'"''
art. 2. Hic dicitur (a) quod quselibet cre- titate et ex potentia, id est, carentia alte-
solvendo
8,el4, atura est composita ex actu et po- rius entitatis, argumentum Doctoris non
arg. et lib. ...
2. contra tcntia, quia nuUa est pura pocen-
.
, , ,

concludit contra Thomam ; arguit ergo

Gent. c. 49 . •
, ,

tia, quia tunc non esset nec purus

,

Doctor contra hoc, scilicet quod sit com-

actus, quia tunc esset Deus; ergo posita ex diversis rebus. Et argumentum
quselibet creatura est composita clarum est, quia si in quoHbet sit compo-
ex actii et potentia. sitio ex re et re, accipio iham rem com-
Praeterea, quselibet creatura est ponentem, et qu^ero si est simplex, aut

ens per participationem ergo est ;

composita ? si simplex, habetur proposi-

composita ex participante et parti- tum ; si composiia, erit processus in infi-

cipato. nitum.

Contra istam conclusionem SGHOLIUM.

arguo sic Quia si in quolibet sit :
Rejecta opinione D. Thomae, ostendit om-
compositio ex re et re, accipio il- nem ceaturam esse compositam ex positivo
lam rem componentem, etqu?ero et privatione alicujus perfectionis in ratione
entis et inlenJit loqui de po<itivo finito,
siest simplex, aut composita si ;
;

quia infinitum, esto habeat carentiam alicu-

simplex, habetur propositum; si
Jus, in ratione entitatis, seu privationem se-
composita, erit processus in inii- cundam transcendens, sicut habet talpa, se-
nitum in rebus. cuudum genus, est omnino incomponibile,
ex quaest. prsced. Secundo, ostendit clafe
GOMxMENTARIUS. quomoJo omnis creatura sit composita ex
actu et potontia objjctiva, quia nulla est na-
cesse es-;e. Item, q lomoJo omnis substantia
Ific dicitur, etc. Hic ponitur opinio
1. creata compMiibilis est cum accidente, et e
ThomiE, qui dicit quod quQehhet creatu- contra. E.xplicat in fine ensper participa-
ra est composita ex actu, etc. tiouem, est enim participatio eutis, et cou-
 DIST. V[II. QU^STIO II. 575

tingit realiter duplici modo. Primo, cum ipsum non est capax, tamen ipsum
participans habet aliquid secundum totum ens est capax, sicut talpa,secundum
proparte sui, sicut species participat genus.
se non est nata videi^e, sed secun-
Secundo, cum participat partem alteriuspro
parte sui, sicut homo albus ineludit albedi-
dum quod animal, nata est videre ;

nem ;
creatura neutro modo est ens per nec tamen ista compositio ex po-
participationem respectu Dei, quia non in- sitivo et privativo, est in essentia
cludit Deura, nec partem Dei, neque etiam rei, quia privatio non est de es-
respectu entis, quia tunc habaret aliam par-
sentia alicujus positivi.
tem, quee non esset ens. Tertio modo, pars,
participati est totum participans, et hoc mo-
Ad istam tertiam (b) sequitur Quomodo
... , . , . quaelibet
compositio actus et potentiae obje-
, , ,

do creatura est ens per participationem, creatura

quia est pars entis, et haec participatio dicit ctiv?P, quidquid enim est ens, et componibi.
tur secundum rationem, qiiia participans caret aliqua perfectione entis, est ^""'
est participatum, et sic compositio e4 mere simpliciter possibile et terminus ;

rationis. Aliis daobus modis, participans

potentiae simpliciter, cujus termi-
et participatum, sunt extrema positiva rea-
nus non potest esse ens inflnitum,
liter vel formaliter distincta, et sic dicunt
rolationem realem in rigore, id est, rei ad quod est necesse esse, est etiam
rem vel realem formalem, et hoc vult Sco- quselibet creatura componibilis ;

tus,sed obscure. quod patet de accidente, quod est

componibile cum subjecto. In sub-
2. Concedo igitur (a) qiiod aliqua stantia enim patet tam de forma
insitcreatura est simplex, hoc est, non quam de materia. Do substantia
ic 3
de composita ex rebus tamen nulla
*
;
etiam per se generabili et corru-
uM4. creatura est perfecte simplex, ptibili patet, quod est receptiva
lUgTa- Q^iii^ aliquo modo sit composita accidentis. Nulla igitur substan-
^htera- "vel componibilis. tia esset non receptiva, nisi
lotrntia
^^ quomodo composita, declaro propter perfectionem sui; scd
'ceter
^[q q^[^ habct entitatem cum pri- perfectissima Intelligentia est re-
vatione alicujus gradus entitatis; ceptiva accidentis, quia capax
nulla enim creatura habet entita- est suse intellectionis et volitionis,
tem secundum totam perfecti- quge non est substantia sua. Pro-
onem, quae nata est esse entitatis batio, quia tunc esset formaliter
in se, et ideo caret aliqua perfecti- beata se ipsa, cujus oppositum
one, quse est nata competere enti- probatum est dist. 2. 7. 1. tum quia
tati in se, et ideo privatur, sicut qua^libet Intelligentia potest intel- Thedo|i.
talpa dicitur esse cseca, quia nata ligere infinita, quia omneintelligi- coniraPhi-
est habere visum secundum rati- bile;ergo si intellectio sua esset De^hoo
onem animalis, non secundum ra- sua esseutia posset habere essen- ^3'°^-
\q^
tionem talpse, secundnm Philoso- tiam inflnitam, quia haberet unam ^* '^-

phum 5. Metaph. cap. de privatione. intellectionem inflnitorum ; tum

;. 27.
Componitur igitur non ex re et re quia intellectio sua non dependeret
positivis, sedex re positiva et pri- abaliquo objecto, nisi a quo depen-
vatione, id est, ex entitate aliqua det suum esse, et ita nihil inferius
quam habet, etexcarentia alicujus se ;nec etiam se posset intelligere
gradus perfectionisentitatis, cujus in gencre proprio, sed tantum iu
 576 UB. I. SENTENTFARUM
objecto superiore movente, imo subjoctivas ; aut sic, quod pars cap-
nihil posset aliqim Intelligentia ti est pars capientis aut tertio ;

intelligere nisi in Deo. modo sic, quod pars capti sit ip-
3.
Ad arg. Ad argnmentum (e) principale sum totum capiens. Primis duobus
Augustini, concedo quod nuUa modis,relatio capientis etcapti po-
creatura est vere simplex, quia test concedi esse realis. Tertio mo-
composita modo prsedicto ex posi- do non. Iste autem tertius modus
tione et privatione, actu et poten- est in proposito, quia omnis per-
tia objecti^^^a, et componibilis alii fectio limitata, quse tamen non de-
creaturse. terminatur ex se ad limitationem,
Et per idem patet ad argumenta quse est pars capta, est ipsa to-
ppo opinione prima. Non enim est ta limitata ; bene autem ibi di-

actuspurus, qui caret aliquo gra- stingui potest suppositum capiens

du actualitatis, sicut non est lux et natura capta, sed non est sic
pura qu9e caret aliquo gradu lucis, distinctio realis.
licet cum illa luce impura non
misceatur aliqua alia entitas posi-
COMMENTARIUS.
tiva, sed tantum carentia perfecti-
oris gradus lucis.
Omne Ad secundum de participare dico, (a) Concedo igitnr, quod aliqua creatu-

""maioK^ quod pariicrpare est idem quod par- ra eit simplex. Et hoec est positio Docto-

wT^noQ ^^^ capere ita quod duplicem re- ris. Et declarat modum compositionis in
ri
loquitur
lationem importat, et partis
^
ad qaaUbet creatura. Et vult in sententia,
de '^

reiatione totum, ct capicutis ad captum. quoJ quielibet creatura quantumcumque

prsedica-
mentaii. Prima cst realis, nec tamen sumi- perfecta, sit composita ex ahqua entitate
tripifciter tur ibi pars proprie pro eo quod positiva, et carentia ahcujus graHus entita- Aver.
Met
exlmXm est aliquid rei, sed extensive, prout tis. Et httera stat in hoc, quod nulla cre- cap.
secundi, per
Qj^jjg minus dicitur pars majoris ; atura habet entitatem secundum totam per-
lect. qt
soliu
TalSret""
omxie autcm finitum tale, est fectionem,qu8e nataest esse entitatis in se,
princip
duasanmias simplicitor minus tale, si aliquod nam entitati non repugnat infinitas in- qui e
dnoque *
DeuR,
capita, utra- tale cst natum esse infinitum ;
tensiva; accipiendo ergo perfectissimam ens sin
cite
aniniaca- qunplibct autcm perfectio simplici- creaturam, patet quod non continet perfect

corpus^^lite- tcr uata est esse infinita ;

ergo totam perfectionem entitatis, quia sic

quod'esset ubicumquc est finita, ipsa est mi- esset formahter infinita;ergo continet enti-

nor alia perfectione simili, et ita tatem propriam et carentiam aherius gra-
utrius^^q^uV

pars extensive. dus entitatis, qui non repugnat sibi, in-

Secunda vero relatio, scilicet quantum tahs creatura suprema est ens.

capientis ad captum,est relatio ra- Simihter acci[)io lapidem, entitas propria

tionis, sicut inter dans et datum. lapidis est perfecta ut quatuor, et omnis
Tripliciter tamen pars capitur ;
aha perfectio repugnat lapidi inquantum
aut pars capitur sic quod totum :
lapis est, non autem repugnat sibi in-

captum est pars capientis, sicut quantum lapis est ens ; sicut talpfB in-

species participat genus quantum quantum talpa repugnat videre, non ta-

ad partes essentiales generis non men sibi repugnat inquantum animal, ut

 DIST. VIII. QU.^ESTIO II. 577

patet 5. Metaph. cap. dc Pnvalluna, onem, ut patebit in 2. dist. 3. qucest. 10.

text. com. 27. et li. Et tuuc si lapis cognoscerel.ur ab

(b) Ad islam eliam, supple compnsiti- Intelligentia in genere proprio, saltem
onem, sequiiur compositio aclus et polea- partialiter posset causare substantiam abs-
tice objectioce, et sic omiiis creatura est tractam a materia, cum sua intellectio

composita ex propria entitate, et potentia sit sua substantia ; et multa alia inconve-
objectiva ejusdem entitatis, supple, quod nientia possent poni, qucB brevitatis cau-

nuUa creatura est necessaria, ut infra pa- sa transeo.

tebit quoest. ultima prcesenlis dist. et ideo (c) Ad argumentum principale. Ad 4.

omnis creatura est possibilis fieri atite- primum, concado quod nulla creatura
quam liat, tunc illa potentia et actus ejus est pure simplex, quia saltem est compo-
dicuntur componere ipsam. sita aliquo proedictorum modorum.
Est etiam queelibet creatura componi- Et per idem patet ad arrjum^nta pro
bilis, quod patet de accidente, quod est opinione, etc.

componibile cum subjecto. In substautia Ad aliud de participare dicit Doctor, Quid slt
jctio
etiam patet tam de forma quam de mate- quod participare notat daplicem P^'''^'''^'^'^^'

t
sub-
tise ria, quse sunt componibiles ad invicem. respectum. Unum partis ad totum.
itse
)iac- De substantia etiam per se generabili et alium capieniis ad captum. Primus
ns.
corruptibili, palet quod est receptiva acci- respectus est realis , alius rationis

dentis ; nulla igitur substantia esset non taiilum. Et noii capitur pars proprie
receptiva, nisi propter sui perfectionem, pro parte reali, realiter distincta ab alio

sed perfectissima Intelligentia est rece- toto, sed capitur hic totum proinfinito, et
pUva accidentis,quia capax est suoe intel- pars dicitur aliqiiod finitum vel minus
lectionis et volitionis, qure non est sub- bonum. Deinde dicit quoJ oinnis perfe-
stantia sua. Et quod tales operationes ctio simpliciter est nata esse infinita, et
sint accidentia probat dupliciter. Primo, ideo quan io iu creaturis est finita, dicitur
quia tunc esset formaliter beata seipsa, esse pars suiipsius ut est in Deo, ubi est

patet, quia si intellectio et volitio Intelli- infiiiita, puta sapientia est perfectio sim-
gentise sint fonnaliter sui substantia ; er- pliciter, et ipsa in Deo est formaliter infi-

go erit formaliter beata et quidJitative in nila, et in nobis est formaliter finita; et

seipsa, quod est falsum. Secundo, quia ideo sapientia in nobis dicitur pars respe-
ex quo potest intelligere infinita, si intel- ctu sapienlioe in Deo,quia rainus ens sive
lectio sua esset sua essentia, posset ha- minus perfecta.Deinde notat quod parspo-
bere essentiam infinitam, quia haberet in- test capi tripliciter. Primo, ut totum ca-
tellectionem infinitorum. Et quomodo hoc ptum sittantum pars capientis, ut species capitu^tri-
concludat, supra patet dist. 2. parte pri- capit genus, quod est tantum pars speci- P'"^^'-®''-

ma, qucest.prima, dist. 3. qucest. 7. Se- ei. Secundo, quod pars capti sit pars ca-
quitur etiam, quod si intellectio esset sua pientis, ut cum aliquod monstrum habet
substantia, tunc non dependeret ab ali juo duo capita et duas animas, et tamen reli-

objecto, nisi a quo dependet suum esse, quum corpus est lantum unum; ibi quod-
et ita niliil inferius se, nec etiam se pos- libet dicitur capere corpus alterius, quod
set intelligere in genere proprio, nam in- estsolum pars utiiusque.Tertio,quod pars
telligere in genere proprio est, quod obje- capii sit totum capiens, ut linita perfectio

ctum saltem partialiter causet cogniii- hominis est totus homo capiens, et tamen
Tom. IX. 37
 .

57^ LIB. 1. SEiNTENTI ARUM

est tantum pars inflnittie perfectionis Dci li, ut supra patuit dist. 7. contra opini- Reiatk
capt;e, id est, minoi' perfectio h;ibita a Deo onem Henrici, et infra patebit dist. 13. perfeci
perfectiore vel infinito. Primis duobus e/ 2G. et 28. et iii Quodlib. qiicest. 3. et jQgjJf^i^

modis potest concedi relatio realis. Tertio 5. el alibi.

vero modo non. Ex iiis patet, quod tan- Secundo praemitto, quod quando Scotus ^-

lum tertio modo debet intelligi S. Thomas dicit, quod omnis creatura est composita
de participatione. ej? i^ealitate positiva et carentia alterius

T,
• Ciica aliqua dicta Doctoris in ista ma- entitalis, etc. non inteliigit de perfecti-
dubium. jepia occurrunt aliquae difficultates. Primo one, qua unum dicitur esse perfoctum,
circa hoc quod dicit, quod omnis creatu- ex hoc quod est idem realiter ahcui enti-
ra est saltem composita ex aliqua entita- tati dicenti perfectionem ; sed intelligit,

te et carenlia alterius entitatis sibi non quod accepto ente aliquo in sua formali-
repugnanlis inquantum ens. Ex hoc vi- tate, quod tlicat ali;]uam entitatem posi-
detur sequi, quod paternitas in divinis tivam et carentiam alicujus perfectionis,
sit hoc modo composita, patet, quia dicit quse perfectio nata esset esse gradus in-

aliquam entitatem et carentiam alterius trinsecus, et hoc inquantum ens. Exem-

entitatis inquantum ipsa est ens. plum : Homini inest carentia perfectionis
Secundum Scquitur ctiam, quod essentia divina infinitne, qua3 perfectio non repugnat en-

sic sit composita, quia etsi dicat entita- ti, quia tunc cuilibet enti repugnaret.

tem infinitam formaliter, tamen inquan- Tertio prsemitto, quod perfectio entita-

tum ens non repugnat sibi formaliter en- tiva, sive quse est gradus intrinsecus en-
titas lapidis, et tamen caret ea; ergo est tis, tantum competit enti quanto, scili-

composita ex entitate et carentia alterius cet enti dicenti perfectionem ahquam, et

entitatis, quod tamen est falsum dicere. non enti non quanto, id est, non dicenti
Responsio Respondeo ad primum dubium prse- perfectionem.
ad
primum mittendo aliqua. Primo, quod paternitas, Quaito prcemitto, (juod liujusmodi coin- 7,

qute est ratio subsistendi personjie Pa- positio, scilicet ex entitate et carentia,etc.

tris, ex sua ratione formali et quidditati- ({uod res sic composita includat entitatein

va (si tamen dicat quidditatem ) ita est quantam et carentiam ulterioris entitatis 1
ex se formaliter talis entitas, quod nul- quantfle. Exemplum Homo dicit ex
: sua
lam perfectionem, nec imperfectionem di- entitate aHquam entitatem quantam, cui

cit, etiam circumsciipto omni eo quod entitati non repugnat ulterior perfectio

non est de ratione formali ipsius ; et hoc ut perfectio Angeli, et hoc inquantum
patere potest ex multis dictis Scoti in di- ens ;
oportet ergo quod in se sit ens
versis locis, maxime infra dist. 13. ubi quantum, cui non ut tali enti, sed ut

vult quod productiones in divinis seipsis enti absolute nata est inesse ulterior

distinguantur, et in 2. qucest. Quodlib. perfectio, qua ut tale ens caret ; ut

ubi expresse vult quod paternitas sive liomo inquantum homo caret perfecii-

generatio activa est talis entitatis, quod one Angeli,quae repugnat homini inquan-

si ipsa eadem, quae nunc est per impos- tom homo, tamen inquantum ens non ca- inqiia^^ti

sibile non esset, nulla alia paternitas vel ret tali perfectione, id est, non repugnat ^.3^^°^^

generatio activa esset. Et expresse vult sibi talis perfectio Angeli;quia ergo homo ^^^j^°"^

nuod liujusmodi
J
relationes nullam nerfe-
'
ut homo, est ens quantum,
*
et ut sic,caret "°°
1 quantu
ctionem includant ex sua ralione forma- perfectione, puta Angeli, quse perfectio ens.
 DIST. VIII. QU/ESTIO II. 579

sibi non repugnat, et lioc inquantum ens entitatem formaliter infinitam, dicit tamen
dicitur esse componi, scilicet ex eiite entitatem realiter infinitam, quia est rea-
quanto et carentia ulterioris perfectionis, liter essentia divina, (ut omnes concedunt)
qua est ens perfectibile. et sic etiam in luantum ens, non est ca-
Et si dicatur, quod ex hoc videtur se- pax ulterioris perfectionis, quia infinitum
Ho.
qui quod talpa, quse inquantum animal non potest intcliigi excedi. Et sic sequi-
nata est habere visum, quod eiiam in- tur quod non sit composita illa ulteriori

quantum talpa videtur aliqualiter apta compositione, scilicet actus et potentiae

habere visionem. objectivae; quidquid enim est ens et caret
0.
Dico quod est simile quantum ad hoc, aliqua perfectione entis, et hoc formaliter
quod sicut non repugnat talp;e inquanlum vcl realiter, est simpliciter possibile, et

animal, habere visionem, rt repugnat si- terminus potentise simpliciter, cujus ter-
bi inquantum talpa, sic cuilil)et creatur;e minus non potest esse ens infinitum quod
inquantum ens, non repugnat sibi etiam est necesse esse. Ilhul ei'go quod est rea-

perfectio infinita, cui tamen repugnat in- liter vel formaliter infinitum, nullo modo
quantum talis vel talis creatura. Sed non est compositum.
est simile quantum ad hoc, quod creatu- Ad secuntlum dubium patet solutio ex 10.

ra composita ex ente et carentia, etc. sit supra dictis, licet enim essentia divina
in se ens quantum, etc. Et ideo Doctor caieat formaliter et realiter perfectione
limitate loqiiitiir, quod omnis creatuia sit lapidis, quia non est nec formaliter, nec
sic composila ; nam omnis cieatuia, qure realiter lapis, non lamen caret aliqua per-
est per se terminus creationis, est ens feciioiie eniis ut ens, patet, quia ipsa for-

quantum, et hoc loquendo de creaiura, maiiter et realiter est infinila, et ideo non

sive proprie sive generaliter, ut j)atet in caret ali([ua perfectione, qua ulteiius pos-

tertio. sit perfici, etiam in piantinn ipsa est ens,

Ex Iiis apparet responsio ad primum qiiia infiiiitum intensive non potest ulte-
odo
;ie dubium. Dico enim quud palernitas divina rius perfici. Iino eininenter inclinlit to-
COIIl'
jni non est sic composita, quia in se non est tain perfectionem lapidis, et cujuscumque
lum
m. ens quantum ; licet enim inquantum ens eniis (iniii et limiiati.

absolute non repugnet infinitas, ut gra- Tertio dubitatur in hoc qiiod dicit,
Aliud du-
dus sibi intrinsecus, et ut palernitas ca- quod omne eus carens aliqna perfectione '^'^'°-

reat tali infinitate, tamen non dicitur entis, est simpliciter possibile, et termi-

componi ex ente et tali carentia, cum pa- nus potentine simpliciter, quia multa snnt
ternitas ( ut dixi ) non dicat entitatem po- entia, quce carent aliqua perfectione en-
sitivam quantam, tis, et tamen non sunt objectum potehti£e
Dico etiam,quod dictum Scoti potest sic simpliciter et possibilia ;
patet,quia relatio
exponi, videlicet, quod omne ens est creaturjE ad Deum caret aliqua perfectio-
compositum, quod includit aliquam enti- ne entis.et tamen non est objectum poten-
tatem positivam et carentiam ulterioris tire productivae, patet, quia nullam per se
perfectionis, quod hoc est verum, si enti- terminat productionem, cum in Ad ali-

tas illa positiva non sit in se infinita, quid non sit motus, ut patet 4. Phijs.
nec alteri entitati formaliter infinitoe i- tcxl. 5. com. 10.
dem realiter. In proposito, paterniias et Dico quol Scotus intelligit, qnod omne 11.

omnis relatio divina, quamvis non dicat ^®^P°"*^°-

tale, vel est per se objectum potentice
 .

580 LIB. 1. SENTENTIA.RUM

causativae sive per se terminus alicujns vel aliqnid formaliter dictum

productionis, vel de necessitate concomi- de Deo, sit ingenere? Quod sic,

tatur ad aliquid,quod est per se terminus, quia Deus formaliter est ens; ens
etc. Et sic dico, quod licet relatio creatu- autem dicit conceptum dictum de
rte ad Deum non possit esse per setermi- Deo in quid, et iste conceptus non
nus nlicujus produciionis, de necessitate est proprius Deo, sed communis Q- i-

lamen concomitatur suum fundamentum, sibi et creaturis, sicutdictum fuit

quod vere crealur et quod est vere obje- distinctionetertia; evgo oportebad
ctum potenlise simpliciter. Et sicut dixi hoc quod fiat proprius, quod de-
derelatione creaturee ad Deum, sic dico terminetur per aliquem conce-
de quocumque alio qiiod est in creaturis ptum determinantem; ille determi-
Videtur eiiam quod carens aliquo gra- nans se habet ad conceptum entis,
du entis, etc. non sit simpUciter possibi- sicut conceptus qualis ad conce-
42.
Ilem
le. Tum quia ide« in mente divina sunt ptum quid, et per consequens, ut
aliud du-
biuo).
hujusmodi, et tamen non sunt possibile, conceptus Differentise ad conce
nec etiam respectu aUcujus possibilis, ut ptum Generis.
infra patebit dist. 33. el 36. Tum quia Prseterea Avicenna 2. Metaph. Argm
eliam omnia, quse producuntur ab actu C. 1. Ens in subjecto et ens non in sub-

intellectus divini (loquendo de producti- jecto, non liabent medium, et videtur

one ad extra, et ut producuntur ante om- loqui secundum quod ens non in

nem actum voluntatis divinse ad extra subjecto est ratio substantiae, et

)

sunt necessaria, et nullo modo possibilia, ens in subjecto est ratio accidentis.
ut supra patuit dist. 3. q. 4.
Deusigitur cum sit ens formaliter,
Dico, quod Sotus tantum intelligit de et non ens in subjecto, ergo est

entibus, quoad esse existentise, non autem ens formaliter.non in subjecto.er-

Solutio quoad esse secundum quid, et talia sunt go substantia. Substantia autem,
Idese sunt
objecta se- idese, cum tantum sint objecta secunda- ut substantia, est genus.
ciindaria
intellectus ria intellectus divini, habentia tantum esse Prseterea : Ubi est species, ibi esl ^^^.^^
divini.
cogiiitum, ut infra patebit a Doctore dis- genus, secundum Porphyrium, quia ^J^'
tinct. 35. et dist. 39. et alibi stepe, etc. sunt correlativa; sed natura divi-
na est species respectu divinarum
QUtESTIO III.
personarum, secundum Damasce-
num, c. 5. ergo Deus est in genere.
Utrum Deus sit in genere? Item, sapientia formaliter dici- ^^^^^
tur de Deo, et hoc sejundum eam-
D. Thom. 1. part. quwst. 3. ari. 5. Alens. l.p. dem rationem, secundum quam
q. 48. m. 4. art. 1. Henric. sum. art. t2. q. 1.
dicitur de nobis, quia illse rationes,
et 2. D. Bonav. hic. 2. ftart. art. 1. quwsl. 4.
Richard. art. 4. q. 2. Argenlina q. 1. ort. 1. sunt dist. 3. qucest. 2. de
qu.*© dictae
^gid. art. i. q.3. Occhain qu.rsl. 1, Suar. 1.
p. arl. 1. lib. 1. c. 4. nei/ant. Gregor. hic q. 3.
univocatione entis, concludunt de
Gabr. q. 1. Marsil. 1. q. 12. art. 2, affirmant, univocatione sapientise; igitur se-
vide Scot. in Universatil). qi(-rsc. 16. et 17. ct 7
lyet. q. 18. etde primo princ. c. Lconci. 1. 9. cuudum illam ratiouem, secuudum
10. Bacconrf. 9.^.1.
quam sapientia dicitur dc Deo, est

1.
Tertio quaero, scilicet utrumcum species generis. Et hoc probatur
Argum. 1. simplicitate divina stet quod Deus, per dictum antiquorum Doctorum,
 DIST. VIII. QU^STIO III. ^^l

qui diciint, qiiod species transfer- Item tertio Quia primo di-
sic :

turaddivina, quia dicit perfccti- versa in nullo conveniunt; sed

onem, licet non genus, quia dicit Deus est primo diversus a qua-
imperfectionem, ut sapientia cumquecreatura, alioquin haberet
transfertur ad divina, licet non quo conveniret et quo dififerret,
qualitas. et ita non esset simpli^^iter sim-
fere Coutra cst Magistcr in littera, plex; ergo Deus in nullo convenit
r°^ et adducit Augustinum, et ostendit cum creatura, et ita nec in aliquo
os.*' per eum, quod removentur a Deo conceptu communi.
illa Praedicamenta artis Diale- Item quarto sic Ubi tantum est :

cticse. unitas attributionis, non potest

esse univocationis; sed
unitas
SGHOUUM. oportet ponere unitatem attribu-
tionis creaturse ad Deum in rati-
Ponit opinionem Ilenrici negantis ens esse one entis, ergo in hoc non est uni-
univocum Deo et creatis, et ultra, rationes
vocatio.
adductas pro eadem dist. 3. quasst. 1. modo
Ad hoc etiam adducitur intentio
roboratur variis rationibus et auctoritatibus.
Dionysii de Divinis nominibns, (jui po-

2.
Hic sunt duae opiniones extre-
•„^^'^'mse, unanegativa, quse dicit quod
'"
, cum simplicitate
^ divina non
. art.
:•
i-^-
quod aliquis sit conceptus commu-
26. nis univocus Deo et creaturse, de
qua dictum est supra dist. 3.
qucest. 2.
Ad hoc ponuntur quaedam ratio-
nes prius non tactae. Prima est ista:
lUis quge sunt totaliter et imme-
diate sub extremis contradictionis,
nihil est commune univocum;Deus
et creatura sunt totaliter et imme-
diate sub extremis contradictionis,
scilicet dependere, non dependei^e;
causatum et noncausatum; esse ab
alio et non ab alio; ergo nihil est
eis commune univocum.
nitti^es graduscognoscendi Deum,
scilicet per eminentiam, per cau-
stat, salitatem, et per abnegationem; et
ponit illam cognitionem per abne-
gationem esse ultimam, quando
rcmoventur a Deo om.nia illa, quse
sunt communia creaturis; ergo non
intelligit ipse, quod aliquis conce-
ptus, qui est abstractus a creatu-
ris, remaneat in Deo, secundum
q\iod fuit communis creaturse.
Ad hoc etiam est Augustinus 8.
de Trin. c. 3. Cum itaque (inquit) au-
dis, bonum hoc etbonum illud, quce pos-
sunt alias dici etiam non bona, si po-
tueris sine illis, qwe participatione boni
bona sunt, perspicere ipsum bonum, cujus
participatione bonasunt. Simul enim, et

Item secundo sic, (et est confir- ipsum intelligis, cum audis, hoc aut illud

matio illius rationis,) omnis con- bonum. Si ergo potueris illis delraclis

ceptus communis est neuter re- perspicere per sn bonum, perspexeris

spectu illorum, quibus est com- Deum, et si amore adhwseris, continuo
munis; sed nullus est conceptus beatificaberis. Hsec ille. Igitur vult
neuter respectu contradictori- dicere, quod intelligendo hoc bo-
orum, quia est alter eorum ; er- num et illud bonum, intelligo iUud
go, etc. bonum, cujus participatione iUa
 582 LIB. 1. SENTENTIARUM

sunt bona; hoc autem est bonum primum ens. Relatio autem habet
infmitum ergo non habeo tantum
; causare in intellectu conceptum
ibi conceptum boni in communi, correlativi sive relationis corre-
sed etiam boni per essentiam. spondentis ; et cum non conci-
piatur, ut in se subsistens, relatio
SGHOLIUM. correspondens, concipietur aliquo
modo virtute istius fundamentum
Refutat optime Henricum negantem uni-
illius relationis.
vocationem entis, refellendo varias ejus
responsiones, et fusius tractando rati-
Contra (b), istud argumentum
ones quas contra eum fecit d. 3. q. 1. videtur stare, quia si est dare ali-
quod adaequatum pro objecto a
Contra istam positionem sunt nobis natnraliter cognoscibili et
duae rationes, quae tactae sunt supe- intelligibili, qualitercumque sit
rius dist. 3.qucBsi. 1. Una, quia tunc pn-Esens intellectui nostro, posset
non posset conceptus ille proprius facere conceptum de se et de his
Deo causari in intellectu nostro. quae includit essentialiter vel vir- De objeci

Quidquid enim est naturalitcr mo- tualitcr, et secundum jam dicta, inteiwtu
vens intellectum nostrum pro sta- nuUo modo includitur illud absolu- sup/.^d.

tu isto, sive intellectus agens, sive tum, quod est fundamentum rela- ^qiI[-^q 10 m

phantasma, sive species

^-
rei intelli- tionis in Deo, ut probabo; ergo p':'"^
o concipitu
1 '

habet pro elfectu adaequato

gibilis, seqnitur quod nullo modo fiat in quam
causarein nobis conceptum illius nobis conceptus illius absoluti, et
quidditatis et eorum, quae conti- ita niiUum conceptum alicujus ab-
nentur in tali quidditate essenti- soluti poterimus de Deo habere
aliter conceptus
vel virtualiter; naturaliter. Probatio assumpti,
autem ille proprius Deo, neutro quia licet dicta responsio suppo-
modo contineturin ista quidditate, nat, quodrelatio increaturis prius
nec essentialiter, nec virtnaliter. naturaliter concipiatur quam rela-
Quod non essentialiter, patet, quia tio sibicorrespondens, vel funda-
negas univocationem; quod non mentum relationis corresponden-
virtualiter probo, quia perfectius tis, quod credo esse falsum, quia

nunquam continetur in minus per- terminus relationis naturaliter

fecto ergo nunqnam habetur in
; prgpintelligitur relationi sicut fun-
via conceptus proprius Deo, quod damentum, licet etiam supponat,
falsum est; ergo conceptus univo- quod res creata rata non intelligi-
cus Deo et creaturre potest haberi. tnra nobis nisi inqnantum relata,
Henr. Responsio (a) aliquornm ad hanc quod improbntum est dislinciione 3.
Quodlib.
10. q. 7. rationem est, quod ens ratum facit quccsi. de Vesiigio, et videUir esse
notitiam de se, inquantnm cns ra- contra Auguslinum 7. deTrinitate,
tum est, hoc est, inquantum est C. 4. Omnis res ad se subsislit, quanto
relatum ad primum ens, et ita magis Deus^ Loquitur autem ibi de
concipere illud sub ratione illa, snbsistentia, ut qua naturaliter est
non est concipere illud sub ratione res creata et naturaliter in se sub-
absoluta, sed sub ratione relata ad sistit, alioquin non esset argumen-
 ;

DIST. VIII. QUi^STlO III. 583

tiuii, omnis res ad se siibsistit,

si qui natus est haberi de ea, quia si qusest. i.
•11 L 11 1 1 Henric.
qnanto magis Dens, si idem acci- non illum, tunc nullum de ea sed ubi ;

^*
piatur in praemissa, et in conclu- nuUa creatura potest illum uni- ^art.'
sione. cum causarp, quiatunc ex creatu- ^^-g^^^ ^-
^-
His, inquam, (c) omissis, (quoe ra })osset cognosci sub ratione,
forte ab adversario negarentur) qua est hsec essentia singularis
arguo sic Relatio in creatura, li-
: ergo per nullam creaturam, secun-
cet habeat in virtute sua causare dnm illam opinionem, potest ha-
conceptum relationis sibi corre- beri aliquis conceptus singula-
spondentis, tamen illa relatio cor- ris de essentia divina.

)efad°
1'espondens sibi, non includit in se Secunda ratio tacta in qusesti-
^^ta^^on
aliquem conceptum absolutum in one prsedicta erat de conceptu uno
uiium qiio fundetur, quia relatio Dei ad certo, et duobns dnbiis, qui certns
Dlutum L i X •

cum creaturam, quse est tantum

.

rati- est commnnis illis.

dratio- onis,non includit in se essentiam Respondctnr ibi tripliciter. Pri-

divinam vel aliquam perfectionem mo quod aliquis conceptus idem
absolutam in Deo, quae perfectio est certus et dubius, ut conceptus
realiter est ipsa essentia ; quam vSocratis et Platonis dubius est,

tamen essentiam vel perfectionem conceptus alicujus hominis est

absolutam, oportet ponere esse certns, et tamen iste et ille est
fundamentum relationis Dei nd idem.
creaturam, et ita non posset per Hoc nihil est (ej, quia licet con- e.

relationes istas causari in nobis ceptus idem posset diversiflcari '^^ponsfo^'

aliquis conceptus de perfectioni- penes modos Grammaticales et "j"c,'tuV!^'

bus absolutis, nisi relatio altera Logicales Grammaticales, ut pe-

;
'^"'^'o,lf
^

haberet in se virtualiter illud ab- nes nuoscumque

1 ^
modos signiflcan-
"
sumcit ad
ventatem
solutum quod est propria perfe- di; Lo2^icales,
^ ut penes quoscnm- vei
/ .... .
falsitatem.
ctio Dei, quod est impossibile. que modos considerandi diversos,
Istud etiam (d) probatur, quia sicut penes universale et particu-
homi- secundum eos, essentia divina non lare, vel penes explicite et impli-
"ilenr. uata facore de se nisi conce-
^st cite; explicite, sicut deflnitio ex-

dV-iien P^'^i^
unicum in intellectu ergo ; primit; implicite, sicut deflnitum
.'i^
luin fa-
,non est natus haberi de ea nisi uni- exprimit. Et per istas diff"erentias
c't
cus conceptus realis. ILiec conse- possunt poni non tantnm certitudo
,m con-
?i.tum quentia probatur, quia omnem et incertitndo, sed etiam veritas et
psnis conceptum realem natum haberi falsitas, congrnitas et incongrui-
u!d'i^e de ea quantum ad intcUigentiam tas tamen, quod idem conceptus
;

lluMier simplicem, ipsa nata est facere in eodem modo conceptus, qnantum
'ni'm'°' iutellectu,
hoc enim competit ob- ad istos modos, sit certns et dnbi-
"de^^"^
jectis imperfectioribus. Ulterius ns, hoc est idem omnino afflrmare
iq.^seq.
infcro, crgo quodcumqne obje- ct negare; ergo si conceptns de
tum esi ctnm natnm est facere de illa es- ente est certns, et conceptus de
d. 3.
sentia aliquem conceptnm realem, ente creato et increato est dubius,
natum est facere illum unicum, non est hoc propter modos signifi-
 584 LIB. I. SENTENTIARUM
cnndi diversos Grnmmaticnles, nec et B; ergo per oppositum, si non s^° suppo-

penes diversos modos concipiendi potest concipi alinuid de A et B, notitiam

Logicales; vel igitiir erit simplici- nisi sub distmctione sibi propria et
. .
X n ideonon 4. •
ter aliiis conceptus et alius, quod concipiantur, non potest intellc-
.

esi
1 .• • certitudo
est propositum; vel conceptiis di- 1
, .

ctus esse certus de eis sub ratione de

versificatiir penes modum conci- alicujus unins, et dubius sub rati- anaTogli
piendi particularis et communis, one distinctionis. Probatio mino- jnceSdi.
quod est etiam propositum. ris, ens in Deo et ens in creatura,
anaio4to-
Henric.
in
Aliter dicitur (f), quod suut duo (si sunt duo conceptus habentes '"'"»•

sum. art conceptus,

22. q.
propinqui tamen, et attributionem) non possunt conci- \
1. 2. et 3 . propter istam propinquitatem vi- pi inquantum habent unitatem at-
dentur esse unus et est certus de
; tributionis, nisi prius natura, vel
uno, hoc est, de illis duobus con- saltem simul concipiatur iste et
fuse conceptis, vel
certus est de ille inquantum distincti puta iste ;

illis sub unitate conceptis; dubius sub propria ratione, et ille sub
est autem de illis duobus distincte propria ratione, quia isti sub pro \
conceptis. priis rationibus sunt fundamenta
7. Contra, quando non possunt ali- unitatis ordinis et attributionis.
qui conceptus concipi sub unitate, Confirmatur per istud (g) argu- Text. 46.
nisi simul vel prius naturaliter mentum Philosophi secundo de Ani- cirdter
concipiantur sub distinctione pro- mn, de sensu communi, quem con- Unde
concludil
pria sibi, quse prsesupponitur illi cludit esse communem per cogni- Phios.
dari sen-
unitati,non potest intellectus esse tionem differentise albi et dulciS; sum
commu-
certus de eis inqunntum habent il- ex cujus difFerentise coo-nitione nem.
lam unitatem, et dubius de eis in- concludit quod cognoscit extrema.
quantum sunt distincti. Si enim posset cognoscere ista
Sed intellectus concipiens ens sub ratione hujus respectus, qui
dictum de Deo et creatura, ( si sint est differentia, absque hoc quod ea
duo conceptus,) non potest habere cognosceret sub propria ratione,
conceptus istos secundum aliquam tunc argumentum suum non vale-
unitatem, nisi prius naturaliter ret; ergo similiter in proposito
habeat eos, vel simul sub rati- non possunt simul cognosci A etS,
one distinctorum; ergo non posset sub ratione illius unitatis ordinis,
esse certus de eis sub ratione uni- nisi cognoscatur A sub propria ra-
us, dubitando de eis sub rati- tione, et B sub propria ratione,
onemultorum. Probatio majoris, cum per te, nihil sit eis commune,
quia certitulo esset de aliquo
si et ita quicumque intcllectus con-
conceptu vel de aliquibus conce- cipit istos duos sub unitate ordi-
ptibus, dubitando de A et B, vel nis, concipit eos distincte ut di-

AnaIo::fia
cum dubitatione deA et B, ille unus stinctos in se.
includit vel illiduo conceptus conciperen- Tertio modo
respondetur,
(h) 8.
collatio- Joan Rodi-
neni tur prius naturnliter sub ea rati- quod non estcertitudo de conceptu ton
unius ad 'ib. 1.
alterum one, sub qua esset certitudo de illo aliquo uno, et dubitatio de duo-d.n'q.'6
et
vel de illis, quam concipiantur A bus; sed est certitudo de duobus ^Tunc''
 ;

DIST. VIII. QU^STIO III. 585

um di- disiimctis, et dubitatio de alteriitro videtur valere, si talia ut reperi-

illorum, ut puta certus sum quod untur in creaturis, non essentejus-
lioc ens, est substantia vcl acci- dem rationis cum illis, quse talia
dens ;dubitando tamen detcrmina- in summo attribuuntur Deo.
te, utrum sit hoc ens ut substan- Consimilia argumenta frequen- 9.

tia, vel illud ens quod est accidens.
Contra, ista certitudo pr?ecedit
omnem apprehensionem quorum-
cumque dividentium ipsum ens
ergo prsecedit certitudinem de toto
disjuncto. Antecedens probatur,
quia non oportet in primn appre-
hensione, qua scitur hoc esse ali-
quid vel ens, apprehendere a se
vel ab alio, per se vel in alio, et
sic de aliis disjunctis.
Contra, istud etiam est tertium
enr"'^' argumentum superius dictum,
''^''\
q.l. quod erat de inquisitione
Si
noD
ctus, quam habemus
Deo per
«t
ocum,
naturalem investis-ationem,
o in qua
_
ter habentur a Doctoribus et San-
ctis. Ita enim formaliter ponitur
inDeo intellectus et voluntas, et
non tantum absolute, sed cum infi-
nitate; ita et potentia, sapientia et
liberum arbitrium ponitur in Deo.
Et Anselmus de lihero arhitrio capite
primo, reprehendit illam definiti-
onem de libero arbitrio, quse dicit
quod est potestas peccandi, quia
• secundum eum, tunc secundum
hoc non esset in Deo liberum arbi-
trium, quod est falsum; quse im-
intelle- probatio nulla esset, si secundum
de aliam rationem omnino diceretur
' 1
liberumarbitrium de Deo et crea-

011 illas rationes creaturse, quse di- tura. Haec est etiam via D. Diony-SciUcetio-
i-amus cunt perfectionem de se, separa- sii,quia quando in tertio gradu supra°dic.
buta , n .
,-
,na. mus ab imperiectione cum qua pervenitur ad istam cognitionem ]„ opin.

'.26.' ^unt in creaturis, et eas secundum per remotionem, quaero an prseci- "^"'^*

'phf'
s® acceptas consideramus ut in- se cognoscatur ibi illa negatio, et
'tg^
differentes, et eis attribuimus per- tunc non plus cognoscitur Deus
t_ fectionem summam; et sic acce- quam chimsera, quia illa negatio
er.
ptas in summo
attribuimus eas est communis enti et non enti; aut
creatori ut proprias sibi, et ita ar- etiam ibi cognoscitur aliquid posi-
guit Augustinus 15.de Trinitate, tivum cui attribuitur illa negatio
cap.4. Ac pcr hoc, quoniam rehus crea- et tunc de illo positivo qu^ero, quo-
tis crealorem suum sine dubitatione prce- modo conceptusejus habetur in in-
ponimus, oportet eumetsumme vivere, ct tellectu. Si enim non habetur in
cuncta sentire atqne intellifjere. Hoc intellectu per viam causalitatis et
probat ipse ex hoc quod dixit ante eminentiae aliquis conceptus prius
cap. eodem Quod viventia non viven-
:
causatus in intellectu, nihil omni-
libus, sensu prcedita non sentienlihus, in- no positivum cognoscetur cui at-
telligentia non inleiligentihus, immorta- tribuatur ista negatio.
lia mortalibus, bona malis, incorruptibi- Confirmatur etiam ista ratio, ^^f^^^^^
lia corruptihiUhus, immutahilia mutahili' quia non dioimus Deum formali- ^'"''^
univoca-
bus, invisibilia visibilibus, incorporalia terlapidem, sed formaliter sapien- ."o
,
^
lapibattri-
corporalibis, bcata miseris, prwferenda , .

tem, et tamon si prsecise conside-

.

^^ui
potest Deo
judicamus. Quod argumentum non LL •\
1 ,
•

retur attributio conceptus ad con-

.

sicut
 586 LIB. 1. SENTEiNTIARUM

sapientia. ceptiim, ita potest formaliter la- tiidinis, qnod oportet ponere
ita
pis attribiii ad aliquid in Deo ut aliqiiem conceptiim communem in
ad idcam suam, sicut sapientia, talibus Deo et creaturae, qualis
ADDiTio. riespondetur, Deus non dicilur sapiens, non est communis in priina via,
quia est in ipso idea sapieiilioe, scd quia cognoscendo Deum per viam cau-
est in ipso perfectio sinipliciter talis, sed salitatis.
alterius ralionis a sapientia creata. (i) Ad istud est auctoritas Philo-
Contra, illius sapientiw est sapioitia sophi l^. Metaph. qui arguit princi-
creata nostra qucedam participatio, si- piasempiternorum esseverissima,
mililer et ideoe, idem auteni non partici- etprobat hoc per istam majorem,
pat essenlialiter, nisi unicam perfecti- quia Uniimqxodque esl maxime tale per
onem. quod aliis inest univocado, et exem-
Item, reJatio ideati ad idcam est innn- plificat de igne, et ex hoc concludit
surati ad mensuram, unicum mensara- quod sempitcrnorum principia ne-
tum non ad unam mensurim refer-
nisi cesseest esse verissima. Ista con-
tur, idea autem est mensura ejus; ergo sequentia non valet, nisi virtute
sapientia qiia Deus dicitnr sapiens, cum istius minoris, quod principia illa
sil mensura ejusdemnon dislinguitur ab sempiterna sunt causa univoca ve-
idea. ritatis in aliis. Si enim accipitur
Respondeo, idea est mensura propria in minori, quod illa principia sunt
ct parlicipalum proprium, vel magis principia sequivoca vel analoga,
relatio memurce, et parlicipata sapienlia erunt quatuor termini in Syllogi-
non sic, scd est magis fundamenium rela- smo Philosophi, quod non est veri-
tionis mensurce et participati, et commu- simile.
ne, non proprium, quia ita participat una
creatura illam perfectionem, sicut cdia. COMMENTARIUS.
10. Et si dicas, quod de Deo con-
cludimus aliquid per rationem Contra istam positionem sunt duce ra- 1.
effectus, ubi suflicit tantum pro- tiones, una, etc. et heec ratio prohxe ex-
portio, etnon similitudo : posita est siipra, et vide ibi.

Attributa
IIoc non respondet, sed confir- (a) Responsio cdiquorum ad hanc rati-
cognoscun-
tur
mat argumentum, quia conside- onem. Hic ponitur responsio Henrici di-
de
Deo non
rando Deum
sub ratione causae ex centis, quod ens ratum, id est, inquan-
tantum creaturis bene cognoscitur pro- tum relatum ad primum ens, facit de se
per
Ti;im cau- portionaliter; sed hoc modo non notitiam, et ita concipere ilkul sub rati-
salilalis.
cognoscitur aliqua perfectio de one ilia, etc. Et clicit tria

Deo, quse est in creatura formali- Primum, quod ens relatura facit notiti-
ter, sed causaliter, scilicet quod am sui in intellectu concipiente illud.

Deus sit causa talis perfectionis; Secundum, quod non facit notitiam sui

attributa autem sunt pcrfectiones sub raiione absoluta ;

patet, quia concipe-

simpliciter dictae de Deo formali- re hominem inquantum refertur ad aliud,

ter ergo talia cognoscuntur ,de
; non est proetise concipere ipsum sub rati-
Deo, non solum per viam propor- one absoluta, sed magis sub aliqua relati-
tionis, sed etiam per viam simili- one et sic concipltur illa relatio.
 DIST. VIJI. QL^STIO III. 587

Tcrtium est, quod relatio habef causare tum fncere conceptum de sc ct de /lis,

in intellectu conceptum correlatlvi sive re- quce includil csscntialiter vel virtualiler.
lationis correspondentis ; et cum non con- Hic accipit oJ>jectum naturaliter cognosci-
cipiatur relatio correspondens, ut in se bile, rion pro eo ad quod potentia natu-
subsistens, concipietur aliquo modo funda- raliter inclinatur, sed pro eo ad quod
mentum illius relationis virtute islius. potentia naturaliter potest attingere virtu-
(b) Contra, islud argumenlum videlur te causarum naturalium, qu;e differentia
stare, etc. Hic Doctor arguit contra rc- supra patuit quoestione priina prologi.
sponsionem Henrici, et primo probat quod Sequitur : Et secundum jam dicta tinllo
argumentum factum ab ipso Doctore stet modo includitur illud absolulum, quod
in robore suo, quia si est dare aliquod ad- est fundamenium relationis in Deo, id

aequatum pro objecto a nybis naturaliter est, quod absolutum in Deo, quod poni-
cognoscibili et inteiligibili qualitercumque tnr fundamentum relationis corresponden-

sit praesens intellectui nostro, posset face- tis relationi rei ratoe sive relationi crea-
re conceptum de se et de his, qufe inclu- turaj, non continetur essentialiter vel vir-
dit essentiv-^liter vel virtualiter. Hoc supra tualiter in aliqua creatura. Sequitur; Pro-
diffuse expositum cst dist. 3. qua^sl. 3. de balio assumpti, scilicet quod tale absolu-
objecto adsequato intellectus nostri in ra- tum in Deo non contineatur in creatura,

tione motivi ;
quod enim est objectum ad- quia lieel dicta responsio Ilenrici, suppo-
sequatum inteJiectus in ratione motivi, nat quod relatio in creaturis prius na-
solum facit notitiam sui et omniumessen- turcditer co)icipiatur, etc.

tialiter et virtualiter contentorum, ut ibi (c) Ilis, inquam, omissis. Hic Doctor ^-

longius exposui, sequitur quod nunquam probat, quod eliam posito quod per rela-
potest facere notitiam alicujus, quod nec tionem creaturse cognoscamus relationem
essentialiter, nec virtuaiiter continet. Cum correspondentem in Deo, licet hoc sit fal-

is non ergo ipse Deus, nec virtualiter, nec essen- sum, ut patuit supra, tamen adhuc non
otest
raiiter
...
liaiiter
•II
includatur
•
i-
in aliqua creatura, non sequitur quod per relationem correspon-
poterit naturaliler cognosci, nec etiam ali- dentem in Deo cognoscamus aliquod ab~
quis alius conceptus deDeo absolutus pos- solutum in Deo, supponendo unum, quod
sit haberi virtute creaturoe, nisi ille alius absolutum in Deo, quod est immediatum Quid sit

essentialiter vel virtualiter contineatur in fundamentum ipsius relationis est realiter

^^fn Deo"^
creatura. Si ergo conceptus entis non sit ipse Deus, non enim in alio potest imme-
communis Deo et creaturse diclus in quid diate fundari relatio ipsius Dei ad creatu-

de Deo et creatura, virtute creaturae non ram. Tunc arguitur sic : causans cogni-
poterit baberi sive cognosci conceptus en- tionem alicujus, de necessitate continet
tis de ipso Deo, ut clare exposui supra, illud essentialiter vel virtualiter ; sed liu-
dist. 1. qncest. i. et hoc est quod dicit jusmodi relatio non sic continet aliquod
Doctor hic. absolutum, quod sit realiter Deus ; ergo,
Quia tamen ista liitera est aiiquaiiter etc. Major esl nota ex declaratis supra
2
ratio
erse.
obscura dtclaro eam. Cum dicit : Si cst dist. 3. queest. l. hujus primi. Minor
dare aliquod adieqiiatum objectum a patet, tum quia relatio non continet es-
nobis naturalitcr cognoscibile et intelli- sentialiter absolutum, quia tunc esset
gibile, qualitercumque sit proisens intel- absoluta, nec virtualiter, quia tunc esset
lectui noslro, posse supple iliud adaequa- perfectior vel (cque perfecta tum quia
;
 588 LIB. 1. SENTENTIARUM
talis relatio est tantum relatio rationis, quod idem conceptus, eodem modo conce-
ut infra patebit dist. 30. ptus quantum ad istos modos sit certus el
(d) hlud ctiam probalur, quia secun- duhius, est simpliciter impossibile, et per
dxim cos, essenlia divina non est nata fa- consequens quod conceptus de ente sit cer-

cere de se, nisi conceptum unicum in tus, et conceptus de ente creato vel incre-
intellcctu, supple realem. ato sit dubius, hoc non est propter modos
Hic Doctor deducit ad hoc inconveniens, significandi diversos Grammaticales vel
4.
quod si per creaturam ratam possumus Logicales ; vel ergo erit simpliciter alius
naturaliter habere conceptum realem de et aliiis conceptus, scilicet conceptus entis
Deo, id est, cognitionem aHquam termina- in se, qui certus, et conceptus entis creati
tam ad aliquod realein Deo, tunc per cre- vel increati, qui est dubius, et tunc habe-
aturam possemus naturahter cognoscere tur propositum. Et sic cum dicitur, quod
Deum sub ratione Deitatis, quodest impos- conceptus hominis sit certus, et conceptus
sibile. Patet consequentia, supponendo vSocratis et Platonis est dubius, aut conce-
unum secundum opinionem eorum, quod ptus hominis est alius a conceptu Socratis
essentia divina est tantum nata causare et Platonis ? et habetur intentum ; aut est
unum conceptum realem de seipsa, quia idem, quod conceptus Socratiset Platonis,
isti dicunt, quod bonitas, sapientia et et tunc idem conceptus ex parte rei erit

omnia altributa in Deo sunt tantum in certus et dubius, quod est affirmare idem
essentia divina per intellectum negotian- et negare.

tem, ita quod in re nihil est ibi, nisi es- (f) Aliter dicitur. Hic ponitur responsio
sentia, ut infra patebit cpicest. immediale Henrici, quam Doctor improbat et respon-
spquenti. Et ideo non potest causare in sio est satis clara in httera. Exponitur la-

intellectu ahquam cognitionem terminatam men aliqualiter. Cum dicit : Quando non
ad aHquid reale in ipsa, nisi cognitionem possunt aJiqui conceptus concipi suh uni-
sui ; et sic de essentia divina non est na- tate, etc. ExempHim: Si ponatur, quod
tus haberi, nisi unus conceplus reaHs, substantia et quaHtassint analogata tantum
qui est ipsius essentiee. Si ergo per creatu- in ente, ita quod unitas analogiie non pos-
ram ratam potest haberi aHquis conceptus sit cognosci, nisi prius cognita substantia
reaHs de essenlia divina, iHe erit tantum et quahtate, ut ad invicem distinctis, tunc
conceptus essentise divinae sub ratione non potest esse certitudo de taH unitate a-

essentiae, et perconsequens polerit cogtio- nah)gioe, nisi prius vel simul sit certitudo
sci ex creatiira sub ratione propria. Et hoc de substantia ct quaHtate, et per conse-
est, quod dicit hsec ralio supra dist. 3. qnens non poterit esse certus de unitate
qucesl. 1. ubi proHxe est exposita. analogise, et dubius de substantia et qua-

5. Secunda ratio lacta in qucestione prce- lilate.

art. 22.' dicta, scilicet q. \. dist. 3. Dicit Henricus, ut supra \iQXmi disl. 3. Secun-iur

summa. Respondetur tamen ad iUam rationem r/itfe^L 1. quod de Deo et creatura non ha- de

ab aHquibus tripHciter. Primo, quod ali- betur aHquis conceptus communis, sed ereauu-a

quis conceptus idem est certus et duhi- tantum conceptus analogicus, quia conce- jia"e°tur
^^'^'"^^'^°'
us, eic. ptus creaturce habet attributionem ad
(e) IIoc nihil est. Dicit Doctorquod Hcet ipsum Deum, ideo conveniunt in unitate commum

idem conceptus possit diversificari secun- conceptus analogici, ita tamen quod Deo
dum modos Grammitici.les, etc. tamen et creaturre non ponitur aHquis conceptus
 ,

DIST. Vin. QU^STIO III. 589

communis alius a conceptu Dei et creatu- istis responsionibus patet responsio ad

rse, sed tantum est ibi unitas ordinis vel omnes alias objectiones factas contra is-

attributionis. Cum ergo unitas attributi- ^am rationem Docloris, quse judicio meo
onis inter aiiqua duo non possit cognosci, nullam habet instaniiam, si bene perpen-
nisi prius cognoscantur illa, quorum unum dantur que exposui, et proecipue in dist.
habet attributioiiem ad aliud, sequitur 3. fjUCESt. 1. Jiujus.

quod non poterit esse certitudo de tali u- (i) Ad islul esl aucloritas Philosophi 8.

nitate ordinis vel attributionis, nisi prius 2. Metaphys. text. com. 4. ubi habet Ari-
vel simul natur habeatur ceititudo sub stoteles quod primum ens, quod est Deus,

ratione propria ipsius creaturfle, qupe ha- et universaHter principia sempiiernorum

bet attributionem ad Deum, et ipsius Dei sunt maxime vera et maxime entia, quia

ad quem creatura habet attributionem. Et sunt causa veritatis et entitatis in aliis.

hoc est, quod dicit. Unde facit istam consequentiam : Princi-

(g) Confirmatur istud per argumen- pia sempiternorum sunt causa entitatis in

tum, etc. Sic in proposito, non possunt co- aliis, et siraiiiter veritalis ; ergo sunt
gnoscicreatura et Deus, inquantum con- maxime vera et maxime entia. Ista con-
veniunt in unitate attributioiiis, nisi pri- sequentia tenet secundum ipsum per hoc
us cognoscantur sub rationibus propriis ;
principium, quod ponit il)i : Unnmquod-
ergo non poterit esse certitudo de tali u- que maxime ipsum aliorum est, per quod
nitatenisi simul vel prius natura sit certi- aliis inest univocalio,
tudo de Deo et creatura, cum ceititudo ta- Vult enim ex hoc sensu, quod illud est Nota

lis unitatis simpliciter dependeat a certitu- maxime ens, quod est c:\usa entitatis in
dine fundamentorum, sed non sic est po- aliis univoca et non oequivoca.et hoc ap-
nendo conceptum entis alium a conceptu paret ex sententia ejus ; tum quia dicit

Dei et crcaturse, quia de tali conceptu stat per quod cdiis inest univocatio ; tum se-

certitudo sine certitudine conceptus crea- cundo, quia exemphricat de igne qui est
turse et Dei. maxime calidus, quia est causa caloris in

;an. Rho-
(h) Tertio modo respondetur Hic . poni- alio. Sed certum est, quod ignis est cau-
it. lib. 1
tur responsio Joannis Rhoditon, quam sa univoca respectu caloris , ergo propo-
list. 8.
Jftruitur Doctor eliam improbat, quia ista certilu- sitio assumpta, per quam tenet conse-
esponbio
annis. do, scilicet entis, prcecedit omnem ap- quentia Aristotelis, habet intelligi de cau-
prehensionem quorumcumque dividentium sa univoca. Tum tertio, quia hoc dicit
ipsum ens, patet c/uia non oportet in Commentator in coniment. 4. 2. Melaph.
prima apprehensione, etc. id est, quod exemplificando de igne, volens quod hoc
quando apprehendo, puta quod aqua est nomen iynis magis sit digaum habere
ens, non est necesse prius apprehendere, hanc intentionem calidum, quia est cau-
an ipsa aqua sit ens a se vel ens ab alio, sacaliditatis in aliis. Tunc arguitur sic :

vel sit ens in se vel ens in alio ;

prius Illud quod est causa univoca entitatis et
enim simpliciter apprehendo quod estens, veritatis in aliis, est maxime e:is et ma-
et postea apprehendo disjunctim disjun- xime verum ; sed Deus est hujusmodi se-
ctionem ; habita enim certitudine quod cundum ipsum Arislotelem ; ergo, etc.
aqua est ens, postea quoeritur, cum ens Aut enim in minori accipitur, quod Deus
dividatur per ens in se vel in alio, an est causa univoca vel oequivoca, sive ana-
ipsa aqua sit ens in se vel in alio. Et ex loga ? Si primo modo, habetur intentum
 590 LIB. I. SENTENTIARUM

quia causa univoca et effectus ejus siitit contradictionis, quod est commu-
ejusdem rationis. Si vero accipiatur in ne ambobus.
minori secundo modo, argumentum est Ad conflrmationem de neutro,
in quatuor terminis, et niliil concludit. Ex dico, quod conceptus (b) communis
liac ergo auctoritate expresse habetur, duobus, est neuter formaliter et ;

quod ipsum ens sit univocum Deo et ita concedo conclusionem, quod
creaturse. conceptus entis non est forma-
liter conceptus creati, nec in-
SGHOLIUM creati. Si autem intelligatur,

Solvit clarissime et ad mentem Augastini quod iste conceptus est ita neuter,
et Philosophi, sex argumenta allata, num 2. quod neutrum contradictoriorum
pro Henrico, contra univocationem entis; dicatur de eo, falsum est. Ita est in
convenit ergo Scotus cum Henrico, quod rationali et irrationali, quod con-
Deus non sit in genera, sed improbat ejus ceptus animalis neuter est forma-
fundamentum, dum negat entis univocati-
liter, et tamen illud quod concipi-
onem ad Deum et creata.
tur, non est neutrum, sed vere est
li. Ad argiimenta (a) opinionis op- alterum istorum; alterum enim
posit^T^. Ad primnm, ant intelligit contradictoriorum dicitur de quoli-
in minoin qnod illa sunt snb ex- bet, et tamen non oportet quemli-
tremis contradictionis totaliter, bet conceptum esse formaliter al-
hoc est, qnod praecise snnt illa ex- terum conceptum contradictori-
trema contradictionis, et sic mi- ornm.
Contradi- nor est falsa. Dens enim non est Ad secundum patebit in secnndo Deus et
cloriis
nihil est prsecise hoc, scilicet non ab alio, articulo, quod Dens (c) et creatura anlintp^r
univocum,
bene qiiia ista negatio dicitur de Chi- non sunt primo diversa in conce- '"^'^'"""^*
tamen iis
qiiibus m3era;nec creatnra est prsecise ptibus, tamensunt primo diversa
exlrema
contralic- ista negatio, scilicet non necesse esfte, in realitate, quia in nulla reali-
tionis con-
veniunt, ut
qnia hoc etiamconvenit Chimserae; tate conveniunt, et quomodo esse
sunt honio
et equus.
sed tam Dens qnam creatura est possit con3eptus communis sine
aliqnid cni convenit alteriimextre- convenientia in re vel in realitate,
mum contradictionis. Accipe tunc in sequenti dicetur. ,i

majorem, quod qusecumque sunt (d) Ad aliud de attributione, di- 12.

talia quibns conveniunt extrema co quod attributio sola non ponit tTr^imifvi!

contradictionis,. ipsa non univo- unitatem univocationis, quia uni- ' i

^"^ "".'''
speciei.
cantur in aliquo, ista major est tasattributionis minor est unitate
falsa. Namomnia per se dividentia nnivocationis, etminor unitas non
aliquod commune, sunt talia, quod concludit majorem, tamen minor
de ipsis dicuntur extrema contra- unitas potest stai^e cum majore
dictionis, et tamen univocantur in unitate, sicutqu?e sunt unum gene-
ipso diviso. Ita in proposito, pos- re, sunt unum specie, licet unitas
sunt ista secundum se tota recipe- generis sit minor quam unitas spe-
re praedicationem contradictionis, ciei. quod unitas
Ita hic concedo,
et tamen possunt habere aliquid attributionis non ponit unitatem
substratum illis extremis illius nnivocationis, potest tamen stare
 DIST. VIII. QUiESTIO ni. 591

ciim ea, licet hsec formaliter non Efc cum

arguitur de Dionysio,
sit illa. Exemi)lnm, species ejiis- patet prius in tertio articulo, quod
dem generis habent essentialem intentioDionysii estad opposiKim,
ordinem sive attributionem ad pri- quia in tertio gradu non statur in

ext. 2.
mum illius generis ex 10. Mctaph. sola negatione, sed in aliquo posi-
t inde.
et tamen cum hoc stat iinitas uni- tivo conceptu a creatura accepto
vocationis rationis generis in ip- cui attribuitur illa negatio.
sisspeciebus; ita et multo magis Ad Augusfcinum, respondco, 13.

oportet esse in proposito, quod in quod illud bonum, cujus parti-

ratione entis in qua est unitas at- cipatione alia bona sunt, quod
tributionis, attributa habeant uni- intelligitur intelligendo hoc bo-
tatem univocationis, quia nun- num vel ilhid ; vel potest poni uni-
quam aliqua comparantur ut men- versale ad omnia bona. tunc et
surata ad mensuram, vel excessa ejus participatione sunt alia bona,
ad excedens, nisi in aliquo uno sicut speoies participant genus,
conveniant. Sicut enim compara- vel aliquod inferius participat Espiicatur

tio simpliciter est in simpliciter superius; vel potest intelligi bo- cS'"auju-

iade. univoco, 7. Physic ita omnis com- num per essentiam, cujus ut cau- ''^'"'-

mparata
!essario paratio est in aliqualiter univoco. sae, participatione alia bona sunt,
3eQt ali-
)d unam
Quando enim dicitur, hoc est per- et tunc verum est quod intelligen-
commu- fectius illo; si quseratur quid per- do illud bonum, intelligo bonum
,et idem
disliQ- fectius, oportet ibi assignare ali- per essentiam in universali, sicut
:tis.

quid commune utrique, ita quod infcelligendo hoc ens, intelligo ens
omnis comparativi determinabile ut partem conceptus, efc in ente iu-
commune est utrique extremo telligo quodcumque ens in univcr-
comparationis non enim homo est
; sali. Et cum subdit, si potes ilhid
perfectior homo quam asinus, sed per se nosse, dico quod \y per se
perfectius animal. Et ita si ali- si refertur non ad actum cogno-
qua comparantur in entitate, scendi, sed ad objectum, pufca quod
in qua est attributio unius cognoscatur illud bonum, quod co-
ad alterum, hoc perfectius est gnosco inuniversalicumista deter-
illo. Quid perfectius? ens perfe- minatione per se, scilicet quod con-
ctius, ergo oportet entitatem esse ciperem bonum cum tali determi-
aliquo modo communem utri- natione, quod sit bonum non de-
Loquitur
que extremo; ita etiam posset ar- pendens et bonum per essentiam, de concep-
n- tu atlribu-
non tantum m
-r\ l' •

numero vel de L
I

gui de distinctione, mfcelligo Deum, taii, quia

quia omnianumerata vel* discreta, conceptu communi, sed in conce- en1?sTniint

•al. habent aliquid commune^sicut vult ptu proprio ct tunc per hoc quod
;
lliLE
istincta
termina- Augustinus
~ 7. de Trin. cap. 4. Si *
dicitur, pcr
^
se confcrahitur bonim q»'d'^"ati-
vus q. 3.
enume
commu- tres ^personce, comminie est eis illud quod
'
quod
^
erat commune et sit pro-
^
proietsup.
. q. 3, u. 2.
nu-
est
era..s.
esipcrsona, quod determnabile
ita prium Deo, efc isti inhgerendo per
termini numcralis semper est fruitionem est beatitudo, loquendo
commune omnibus numeratis, se- de beatitudine vise, quia iste con-
cundum Augustinum. ceptus esfc perfectissimus, quem
 592 LIB. I. SENTENTURUM
possumiis habere in via, conci- Alio modo univocum et sequivo-
piendo Deum naturaliter. Et ista cum sunt immediata apud Logi-
apparet esse intentio Augustini 8. cum.
de Trin. c. 3. ubi dicitur : Noli quce- Primum verum est, accipiendo
rere quid sit verilas, stalim enim. se op- praedicatum univocum, et quod
ponunt caligines imaginum corporalium, univoce prsedicatur, hoc est, scili-

el niibila phantasmatum, et perturhant cet quod ratio ejus sit ratio subje-
serenitatem, quce primo ictu diluxit tibi cti, et isto modo denominativum
cum dicerem, veritas. Quod non esset non est univocum.
verum, si omnino esset alius con- Secundum etiam verum est, in-

ceptus entis vel boni in Deo a con- telligendo de unitate rationis ejus
ceptu illorum in creaturas. Tunc quod pra^dicatur. Sic univocum est
enim bene esset quserendum quid cujus ratio est in se una, sive illa
veritas, quia tunc esset veritas ratio sit ratio subjecti, sive deno-
qua^renda, quse est propria Deo, minet subjectum, sive per acci-
nec objicerent se illi phantasmata dens dicatur de subjecto. .^quivo-
perturbantia conceptum veritatis, cum autem, cujus ratio est alia,
ut est propria Deo, quia iste con- quomodocumque illa ratio se ha-
ceptus non habet phantasmata beat ad subjectum. Exemplum,
sibi correspondentia; perturbant animal est univocum non tantum
enim conceptum veritatis, ut con- ut dicitur de speciebus suis, sed ut
d. 3. q. 3. venit Deo loquendo de vcritate
( determinatur per difFerentias, quia
in communi), sicut alias exposi- habet unum conceptum determina-
tum est. bilem per eas; et tamen non dici-
14. Si autem aliqui proterviant, tur de differentiis univoce, hoc
unum esse conceptum entis, et ta- est, in quid, ita quod ratio ejus sit
men nuUum esse univocum isti et ratio difFerentiarum, quomodo
illi, illud non est ad intentionem univoce diciturde speciebus. Ista
istius qusestionis, quia quantum- etiam altercatio nihil est adpropo-
cumque illud quod concipitur, sit situm, quia si ens dicatur secun-
secundum attributionem vel ordi- dum unum conceptum sui de Deo
nem in diversi, si tamen de se et creatura, oportet dicere quod
conceptus unus est, ita quod non ratio entis sit ratio subjecti ; dice-
habet aliam rationem, secundum tur enim de utroque m 7?<if(i, et ita
quam dicitur de hoc et de illo, ille erit univocum utroque modo.
conceptus est univocus.
Denomina-
Si etiam alio modo proterviat "
COMMENTARIUS.
tivum quo- aliquis, quod conceptus denomina-
modo eat ^ ^ ^
. . , ^ , ,
Adargumenta opimoms
.
... opposttw.
., ,.
9.
medmmin- tivus non est uuivocus, quia ratio (a) ^
ter sequivo . ,. . _, . •, • •
tt • •
uum, i
Pnmo
,

cum et uni- subjecti uou cst ratio prsedicatl : arguitur pro opunone Henrici pro-

""quomodo H?ec videtur iustautia pucrilis, bando, quod ens non dicatconceptum uni-
'''"' '
quia uno modo prsedicatum deno- vocum communem Deo et creaturse.

minativum est medium inter prse- Ad primum respondet Doctar, et re-

dicatum univocum et sequivocum. sponsio stat in hoc, quod extrema contra-

 DIST. VIII. QUyESTIO III. 593

dictionis possuiU capi duplicitcr? Uiio prie differentia, ut patet 5. il/e^. /ex^. no?j

modo per se et praecise, sicut esse et non habenle com. qui textus incipit: Eamdem
esse, dependere et non dependere, et hu- vero dicnniur, circa finem iilius textus.

jusmodi. Alio modo fundamentaliter, si- Hic autem textus non habet commentum,
cut substantia et accidens possunt dici ex- quia in aiia translatione textus correspon-

trema contradictionis fundamentaliter ,

deiis huic textui non reperitur, neque
patet, quia substantia est ens per se, ac- comment, IIoc etiam patet 10. Mct. lexl.
cidens est ens in alio ; ens per se el non c. Ii2. ubi hal)etur sic secundum transla-

ens per se sunt contradictoria. Si enim tionem aliam : Qiuc aulem differunl ab
ly ens per se accipiatur pro substantia, et aliquo per allquid differunt, crgo est ne-
ly non ens per se pro accidente, tunc sub- cesse ut sit aliquid idcm, per qnod non
stantia et accidens dicuntur contradicto- diffcrt, eic. vide textum cum comment.
ria fundamentaliter. Si vero ly non cns et sic patet major. Minor etiam patet, quia
per se accipiatur tantum pro negatione si Deus non esset primo diversus a cre-
contradicente enti per se, tunc sunt aliu-a non esset simpliciter simplex,
contradictoria per se formaliler. Sic in qaia includeret aliquid quo conveniret
proposito, si accipiatur causatum et non cum creatura, et aliquid in quo differret.

causatum per se et formaliter, tunc con- Respondet Doctor quod Deus et crcatu- j^^ ^g^g
tradicunt. Si vero fundamentaliter, ut cau- 'reatura
ra non sunt 'primo diversa in concenti- «.'•

' sint primo

satuin pro ipsa creatura, ei non causatum bus etc. Et quomodo intelligalur, supra diversa,

pro ipso creatore, patet quod non contra- exposui disl. 2. j)art. i. q. i. exponen-
dicunt; licet ergo ab exiremis contradi- do illud argumentum Doctoris quo pro-
ctionis formaliter suinpiis non possit abs- bat, quod non possunt esse plura neces-
trahi conceptus communis univocus, ta- se esse. IIoc etiam patebit infra responden-
men ab extremis contradiclionis funda- do ad primum argumentum principale.
meiitaliter sumptis, potesl abstrahi con- (d) Ad quartum respondet Doctor, quod 11.

ceptus communis univocus dictus in quid. licet sola unitas attributionis non ponat
Et sic patet responsio. uiiiiatein univocaiionis ,
potest tamen sta-

^Q
(b) Ad secundum respondet Doctor, re cum unitate univocationis, patet per ex-

quod Conccptus communis duobus est ncu- emplum. Species ejusdem generis habent
ter formaliter, id est, quod in sua ratione essentialem ordiiiein sive aitiibuiionem
formali non includit conceptum inferioris, ad primum illius geneiis, ut patet 3. Met.
et sic conceptus entis non est formaliter te.rt. c. 21. ubi expresse ponilur, quod in

conceptus creati nec increati. Si autem in- nnoquoque generc cst unum, quod cst

telligatur quod iste conceptus, scilicet en- mcnsura omnium illius generis, vide ibi

tis, est ita neuter, quod neutrum contra- Commentatorem ; et tainen cum hoc stat

dictoriorum dicatur de eo, falsum est, quia unitas univocaiionis rationis generis in

ceptus
conceptus entis est ens positive, quod ipsis speciebus, ita et multo magis opor-
s^quid
ggt^ unum extremum contradictionis, tet esse in proposito, quod in ratione
(j-^^Tertio arguitur sic : Primo diversa in entis iii qua est unitas attributionis attri-

nullo conveniunt quidditative. Sed Deus buta habeant unitatem uiiivocationis, quia
et creatura sunt primo diversa. Major pa- nunquam aliqua comparantur, ut men-
tet, quia quoe in aliquo conveniunt quid- surata ad mensuram, vel excessa ad ex-
ditative, non sunt primo diversa, scd pro- cessum, nisi in aliquo uno conveniant.
Tom.IX. 3S
 ,

594 LtB. 1. SENTENTIARUM

Compara- Sicut enim comparatio simpliciter est in eiunum, ubi Philosophiis dicit ali-
tio
est in uni- simpliciter univoco , scilicet in specie quam esse imam primam substan-
voco.
specialissima , ut patet per Philosophum tiam, qna? sit mensura aliarum.
7. Phys. lexl. c.24. ita omnis compnra- Commentator vvilt qiiod ille sit

tio est in aUqualiter univoco; quando e- primus motor, ergo sicut in aliis

nim dicitur, hocest perfectius illo, si quae- generibus primum est aliquid il-

ratur quid perfectius? oportet ibi assigna- liiis generis, ita primus motor
re aliquid commune utrique. Alia argii- est aliquid substan-
de genere
menla cum suiss responsionihus clara sunt tise. Ad hoc ratio prima ponitur

in hltera. talis quia potest concipi substan-

,

tia creata et substantia increata,

SGHOLIUM.
et neuter conceptns est simpli-

Ponitur opinio aliorum,"quse est in alioex- citer simplex ; ergo resolvendo,

tremo, tenens Deum esse in genere, et pro- remanebit ratio substantise iudif-
batur auctoritatibus etduplici ratione. ferens ad utrnmque contrahens,
et sic indifferenter accepta videtur
15. Alia est opinio (a) affirmativa in esse ratio generis. Sec\inda ratio
Opinio Al
bert. alio exti^emo, quse ponit Deum in
est,quia multa entia simplicia po-
de Baxonia
Robertus genei^e, et habet pro se auctorita- nuntur in genere, sicut Angeli se-
Olchot.
lib. i. tem Damasceni in Elementario cundum ponentes eos esse imma-
q. 5.
Quaere aa- cnp.S. Siibslantia, etc. Item, Boetii teriales, accidentia etiam secun-
liquiores.
Greg-or.
in libello suo de Trinitate, ubi dum ponentes ea esse simplicia;
lliC
Occliam.
videtur dicere quod duo genera ergo simplicitas Dei non excludit
manent in divinis, hoc non potest ab eo rationem generis.
intelligi tantum secundtim modum
aliquem similem pi^sedicandi, quia COMMENTARIUS.
15. de Trin. c. 5. dicit Augustinus
sic : Si dicam, celernus, immortalis, in- (a) Alia est opinio affirmaliva in alio 12.
Albert
corruptibilis, immutabilis, vivus, sapiens, extremo. Et hsec est opinio Alberti de de Saxo
et Rob<
potens, speciosus, juslus, bonus, beatiis, Saxonia et Roberti Olchot. Et probant il- tus Olcl
lib. 1
spiritus , horum omnium novissimum lam opinionem per auctoritates et rati- q. 5,

quod posui, quasi tantum videtur signare ones, quae inferius solventur. Prima au-

suhstantiam, cceteravero hujus substanfice ctoritas est Damasceni in Elementario,

qucditatcs. Item, 5. de Trin. c. 8. vi- c. 10. Substanlia (inquit) quce continet su-

detur dicere quod actio propriissi- persubstantialiler increatam Deitatem,

me conveniat Deo ergo non tan- ;
etc. videtur enim ibi tenere, quod Deus
tum manent modi pi^sedicandi simi- sit in Genere.

les duobus istis generibus et ita ,

Secunda est Boetii in lib. suo de Trin.

videtur quod oporteat intelligere ubi videtur dicere, quod duo genera ma-
Roetium de illis duobus generibus nent in divinis, sciiicet substantia et rela-

in se, quod maneant. tio. Si dicatur ad Boetium quod tantum

Ad hoc videtur (b) auctoritas sunt ibi secundum ahquem modum simi-
Averrois 10. Met. com. 1. et incipit lem prfedicandi, hoc non potest esse ve-

toxtus : Dicuntur autem cequaliter ens rum, ut patet per Augustinum 15. de
 .

DIST. VIII. gU^STIO III. 595

Trin. sic dicentem : Si dicam ceteimus, Primum, non obstante simplicitate Dei, ali-

immortalis, etc. spirilns, horum omnium ^^^^ conceptum esse communem univ^ocum
'^'' '^ "'^^"'' ''^ «stensum est liic, et dist. 3
novissimum quod posui, scilicet spiri/us,
., -n I
q. Secundum, Deum non esse in genere.
1.
quasi tantiim videtur siffnilicare substan- v>„^i„v „r ^ •»
•
^ j . •
' ° Probat duplici ,i
auctoritate includente rati-
i

tiam. Et sic palet, quod spiritus in Deo onem, et duplici medio; alterum sumit a ra-
dicatur vere substanlia, et non tantum se- tione infinitatis, alterum a ratione necesse
cundum modum prcedicandi. ®^^®-

(b) Tertio, ad hoc videlur aucforitas

Avci-rois 10. Mci. com. 1. exponendo is- Teneo opinionem (a) meam me- 16.

tum textum : Maaifestum esl igitur, quod dinm, qnod cnm simplicitate Dei
unum in quolihel genere est natura, et stat, quod aliqnis sit conceptus
non est hoc unum natura alicujus eorum, communis sibi et creaturae, non
sed sicut in coloribus qucerere unwn colo- tamen communis ut generis. Pri-
rem est unum. Similiter in substantia ma pars probata est arguendo con-
etiam qucerers unam substantiam esl tra primam opinionem. Secundam
unum. Sic dicit Commentator : Manifes- partem probo per Augustinum 7.
tum cst (inquit) ^»oc/ unum in quolibet de Tviu. G. ^. Deum abu-
Manifestum esf.

genere est alia nalura simpliciffr nafurce sive siibsfantiam vncari. Ratio sua ibi

illius generis unum non

, et est nafura est, quia substantia dicitur quod
alicujus eorum, scilicet unum universale subst't accidentibus ; absurdum
D. d. Sed in coloribus, etc. id esf, quod vero est, quod Deus alicui acciden-
est principium esse substanfiarum, et ti substet. Ilnpc rn tio si^ tenet : non
principiuni numeri earum ,
quw exis- enim intelligit, quod rntio substan-
tunt in subsfantia. Et intendit, quod cum tise substare accidentibus; sed
sit
huic fuerit juncfum, qiiod declarafum cst ut substantia est genus,quia prfpmi-
in Physicis, scilicet hocesseprimum mo- sit ibi quod nbsurdumest quod sub-
torem, ceternum et absolutum ab omni stantia relative dicatur, sed sub-
materia, et declaravil post quod hoc non stantia, ut est genus, est limitata,
solummodo est principium tanquam mo- sicut statim postea probatur ; om-
lor, sed tanquam forma et finis; declara- nis autem substantia limitata ca-
bitur, quod illud est unum de quo decla- pax est accidentis, ergo substantia
ratum fuit hoc, quod esl principium sub- qusecumque quse est in genere, po-
stantice, sicut est declaratum, quod est test substare alicui accidenti, Deus
actus ultimus, cui non admiscetur polcn- non, ergo, etc. Item arguit Avicen-
tiaomnino. Heec Commentator. Et sic pa- na 8. M'taph.
quod Deus non c. 4.

tet, quomodo Commentator vult quod il- est in genere, quia genus est pars,
lud unum, quod est mensura aliorum, sit Deus autem simplex est nonha-
primus motor; ergo sicut in aliis generi- bens partem et partem ergo Deus ;

bus principium est aliquid illius generis, non est in genere. Ist?e du?e pro
ita primus motor est aliquid de genere bationes sunt simul per auctorita.
Substantite. Caetera patent. tem et per rationem. Nunc osten-
SCHOLJUM. ^^ propositum duobus mediis, et
declarantur ex his quse sunt pro-
Sententia Scoti media coasistit in duobus pria Deo; primo ex ratlone intini-
 .

596 LIB. I. SENTENTlARUM

tatis ; secundo ex ratione iiecessc non indicaret priino idem definito

esse. vel quidditati illius rei.

Ex primo argno dnpliciter. Pri- Hanc rationem (c) aliqualiter Genus no

mo conceptus habeus indiffe-

sic :
pertractando intelligo sic, quod in 'a

rentiam ad aliqua, ad quse non aliquibus creaturis genus et diff^e- ^ditaTe,

,• •• !• 4.„i-„ , 1 nec ab ea
potest conceptus generis esse in- rentia accipiuntur ab alia et alia dem
^^^^^^^^^
differens, non potest esse conce- ponendo plures formas in
re, sicut

ptus generis; sed quidquid dicitur homine, animal accipitur a sen- *^"rentiar

communiter de Deo et creatura, sitiva,et rationale ab intellectiva;

est indifFerens ad finitum et inflni- et tunc illa res, a qua accipitur

tum (loquendo de essentialibus,) genus,vere est potentialis et perfe-
vel saltem ad finitum et non flni- ctibilis ab illa re, a qua accipitur

tum, (loquendo de quibuscumque,) differentia

quia relatio divina, nec est flnita, Aliquando ibi non sunt res et
nec inflnita; nuUum autem genus res, sicut in accidentibus, sal-

potest esse indiflerens ad finitum, tem una re est aliqua prima re-
in

etinflnitum ; ergo,etc. Prima pars alitasa qua sumitur genus, et alia

minoris patet, quia quidquid est realitas a qua sumitur diffe-

m Deo perfectio essentialis , est rentia dicatur prima^, secunda fi,

;

formaliter inflnitum, in creatura

A secundum se est potentiale ad fi,
ita quod prsecise intelligendo /1, et
vero flnitum.
Nuiiumia- Sccundam partem minoris (b)
prsecise intelligendo B, A ut intel-

probo, quia genus sumitur ab ali- ligitur in primo instanti naturse,

es"genus.
in quo praecise est ipsum, est per-
qua realitate,quEe secundum se est
potentialis ad realitatem a qua ac-
fectibile per B, sicut si esset res

cipitur differentia; sed nullum in-

alia; sod quod non perflcitur re-

finitum est potentiale ad aliquid. hoc est, propter iden-

aliter per B, i
Ratio sem
ut patet ex dictis in qusestione titatem A et B ad aliquod totum. ns
1 . •
, 1 non potes

prsecedenti. Assumptum hoc patet cu] primo sunt eadem

realiter suini a ,

auctoritate Ainstotelis 8. Met. cap. quod quidem totum primo produ- ITlnS^^,
5. Oporlet lerminuin, id esl, definiiionem citur, ct in ipso toto ambse istae *^neql!r

csse ralionem loitgam, quia significal ali-

realitates producuntur. Si tamen «^^JjP?^^^^

(juid de cdiquo, ila quod oporlet illud es-

altera istarum sine altera produ-

s? inateriam et illud formain. Apparet ceretur, vere esset potentialis ad

etiam per rationem, quia si illa ^^^^ ^^ ^^^^^ «^^^^ imperfecta sine
alia. Ista autem compositio reali-
realitas a qua accipitur genus, es-
tatum potentialis et actualis, mi-
set vere tota quidditas rei, solum
nima est, quoe sufflcit ad rationem
genus complete definiret genus ;
generis et differentiae; et ista non
etiam et diff'erentia non deflnirent, stat cum hoc quod quaelibet re-
quia ratio ex eis non indicaret pri- alitas in aliquo sit infinita ; rea-
mo idem deflnito unaquseque
;
litas enim si esset de se infinita,
enim res est semel ipsa, et ideo il- quantumcumque sumpta,
prsecise
la ratio quse bis exprimeret eam, non esset in potentia ad aliquam
 DIST. VIII. gUyESTIO III. 597

realitatem ; igitar ciim in Dco in actu ultimo, et necesse esse ex se De hoc d.

2 q 1

qnaecnmque realitas essentialis sit est in actu ultimo. Si autem ge- dictum'est

formaliter infinita, nulla est a nus includat differentiam, tunc

qna formaliter possit accipi ratio non genus; si detur secundum
est
gener'is. membrum, sequitur quod necesse
17.
(d)Secundo ex eodem medio sic : esse esset constitutum ex eo qiiod

conceptus speciei non est tantum non est necesse csse.

conceptus realitatis et modi in- Sed hcec ralio probat, quod necesse ^DDITIO.
trinseci ejusdem realitatis, quia esse nihil commune habel cum alio, (/iiia

tunc albedo posset esse genus, et illa intenlio communis est non necesse
gradus intrinseci albedinis possent esse. Unde respondeo, intcntio inlelle-

esse differentise speciflcse; illa cta non includit necessilatem, nec possi-
autem per qu?e commime aliquod bilitatem, sed esl indifferens. Illud autem
contrahitur ad Deumet creaturam in re quod correspondet inlenlioni, in

sunt finitum et inflnitum, quse di- hoc esl necesse esse, in illo vero possi-
mposi- cunt gradus intrinsecos ipsius; er- bile. Hoc improbatur, si inlentioni gene-
tum
i"e et go ista contrahentia non possunt ris corrcspondet propria realitas, et non
nodo
rinseco esse vere differentiae, nec cum sic alii inlentioni communi, sicut dicetur
iplicius
quam contracto constituunt ita compo- infra, qnando respondebitur ad dubium
ecies.
situm conceptum, sicut oportet adductum contra solutionem primi ar-
conceptum speciei esse composi- gumenti principalis.
tum; imo conceptus ex tali con- Quo autem ad illud quod additur j;.^

tracto et contrahente, est simpli- in qugestione, de quocumque for- ^'^'^'•'ata

cior quam possit esse conceptus maliter dicto de Deo, dico quod-^'«Deo
^
lopinaliter
speciei. nihil tale est in genere propter dicuntur
•1 -^ ^- -L Ts. P aualia
Ex mediis de intinitate ha-
istis idem, quia nihil dicitur de
1
Deo lor- 'sint. ehs

bet evidentiam ratio Augustini maliter, quod est limitatum; quid- dividitar

superius tacta de suhstare acciden- d,

autem 1.

est alicujus
1 • • ^ „
generis,
• in linilum
et
infinitum
ti. Habet etiam evidentiam ratio quomodocumque sit illius generis, qiiam
in decem
Avicennse 8 Met. de partialitate est necessario limitatum. Genera.
generis supra tacta, quia nun- Sed tunc (f)est dubium, qualia
quam est genus sine aliqua par- sunt illa prsedicata, quse dicuntur
tiali realitate in specie, quse non de Deo formaliter, ut sapiens, bo-
potest essc in vere simplici. nus, etc. Rcspondeo, quod cns
guiLur Arguo tertio (e) ex secundo me- prius dividitur in infinitum et fini-
ex
one ne- dio, scilicet ex ratione necesse esse, tum quam in decem Genera, quia
jesse
;sse.
et est argumentum Avicennse 8. alterum istorum, scilicet ens fini-
Mel. cap. 4. Si necesse esse habet ge- tum, est commune ad decem Gene-
nus, ergo intentio generis, vel erit ra; ergo qusecumque conveniunt
ex se necesse esse, vel non. Si primo enti, ut indifferens ad finitum et
modo, tunc non cessabit quousque infinitum, vel ut est pi'oprium
sit ibi differentia, hoc intelligo enti infinito, conveniunt sibi, non
sic : quod genus tunc includeret ut determinatur ad genus, sed ut
differentiam, quia sine illa non est prius, et per consequens ut est
 598 LIB. I. SENTENTIARIJM

transcendens extra omne ge-

et tum genus; et tamen unum mem-
nns; qiiseciimqiie sunt commnnia brum illius disjuncti est speciale
i
Deo ct creaturse, sunt talia qu<T- formaliter non conveniens nisi uni
conveniunt enti, ut est indijBTerens enti, sicut necesse est in ista divi-
ad finitum et infinitum. Ut enim sione, necesse vel possibile, et simi-
conveniunt Deo sunt inflnita, ut liter inflniium in ista divisione,
creaturse sunt finita; ergo pcr

1,1
illa finilum vel infinitum, etc. J
prius conveniunt enti quam ens etiam potest sapientia esse
Ita Tantum
supienium
transcendens et quodcumque a-
,

dividatur in deccm genera, et per transcea-

consequens quodcumque tale cst liud, quando est commune et Deo dicltur
'^"'i""'^'''
transcendens. et creatura^., licet aliquod tale di-
(g) Sed tunc est aliud dubium, catur de solo Deo et de nulla crea-
quomodo ponitur sapientia tran- tura, aliquod autem de Deo et
scendens, cum non sit communis creatura aliqua. Non oportet er-
omnibus entibus, transcenden-
et go transcendens ut transcendens,
tia videntur communia omnibus. dici de quocumque ente, nisi sit
19- Respondeo, sicut de ratione ge- convertibile cum primo transcen-
neris generalissimi non est in se dente, scilicet cum ente.
habere plures sub se species, sed
non habere aliud superveniens ge- COMMENTARIUS.
nus, sicut hoc prsedicamentum
quando, (quia non habet superve- (a) Teneo opinionem meam mediam, etc. 14.
Opinio
niens genus,) est generalissim um^ Uoic ratio sic tenet : Non enim intelligit, Doctoris

licet paucas habeat species, aut quod ralio subslanlioz sil substare acci-

nuUas; ita transcendens quodcum- dentibus ut substantia cst genus, quia

que nullum habet genus sub quo tunc ut sic, substantia relative diceretur,

' contineatur, sed quod ipsum sit quod est contra Augustinum, qui prse-

commune ad multa inferiora, hoc nusit ibi, quod absurdum est, quod sub-
Passiones accidit. Hoc patct cx alio, quiaens stantia relative dicatur. Sed subslantia ut Omnis
*
entis subslantia
simpiices, nou tautum habet passiones con- est genus, est hmitala, et omnis substan- hnu'. ta
et, ponitur
disjunctse vertibilos simplices, sicut tmum, tia limilata capax est accidentis, et sic in
genere.
transoen- verum, boHum, ctc
habct ali-
scd potest substare alicui accidenti, Deus ve-
dentes. . • i- i'„ •!.
quas passiones, ubi oppositadistm- ru non.

guuntur contra se, sicut necnssc csse Nunc ostendo propositum duobus mediis.
vel possibile, actus vel po/enlia, et Primo ex ratione infinitatis. Secundo ex

hujusmodi. Sicut autem passiones ratione necesse esse. Ex raiione infinita-

convertibiles sunt transcendentes, tis arguit dupliciter. Primo sic : Con-

quia consequuntur ens non in- ceptus habens indifferentiam ad aliqua,

quantum determinatur ad aliquod sive qui ex ratione sua est communis
genus, ita et passiones disjunctse ad aliqua, ad quce non polest conceptus

sunt transcendentes, et utrumque generis esse indifferens, sive com.

membrum illius disjuncti cst munis, talis conceptus non potest esse

transcendens, quianeutrum deter- genus. Sed quidquid dicitur commu-

Quje dicu
perfecti-
minat suum determinabile ad cer- niter de Deo et crcatura, est indif-
 ;;

DIST. VIII. QU^STIO III. 599

-lein
ferens, sive commune ad finiticm el in- illud, quod ponitur in aliquo genere, ha-
livinis
lUnt finilum, loquendo de essentialibus , quia beat partem et partem.
laliter
Dita. quoe dicunt perfectionem in divinis, sunt Apparet eliam per ralionem. Hlc inten-
formaliter infinitj, ut infra patebit, quai- dit probare, quod illud quod ponitur in

stione immediate sequenti, vel saltem est genere per se includat plura quidditative,
commune ad finitum cujusmodi est crea- scilicet genus et differentiam; patet, quia

tura, et non finitum cujusmodi sunt rela- si genus diceret totam quidditatem homi-
tiones divinpe, qufe formaliter non sunt nis, tunc solum genus complete definiret,
finitffi, nec iiifinitPB, ut subuliler palet a patet, quia illud complete definit quod ex-
Doctore 5. q. quodl. plicat totam quidditatem definili, et tunc

(h) Secundam partem niinoris, quse est differentia superflueret.

16.
ista : NuUum genus potest esse indiffe- (c) Hanc rationem aliqnaliter pertra-

rens ad finitum et infinitum. Probat, quia ctando intelligo sic, quod in aliquibus
genus sumitur ab aliqua realitate, qu(e crealuris genus et differentia accipiun-

secundum se est potenlialis ad realitatem tur ab alia et cdia re, et in aliquibus ab

a qua accipitur differentia ; sed nullum alia et alia realitate, sicut supra exposui

infinitum est potentiale ad aliquid, quia rpspondendo ad rationes pro opinione Al-
tunc haberet rationem partis. Assumptum beiti de Saxonia, et per consequens quod

patet (scilicet quod genus sumatur ab ali- ponitur in aliquo genere, de necessitate
qua realitate, qua3 secundum se est po- includit aliquam realitatem, quae est po-

tentialis ad realitatem a qua accipitur dif- tentialis et perfectibilis ab alia realitate

ferentia) per Arislotelem 8. Met.cap. o. nuUum autem infinitum formaliter est in

text. com. 9. Definilio, inquit, est ser- potentia ad aliud ut perfectibile, ut patet.

mo longuSj et parum iiifi-a : Ergo in sub- Sed omnis realitas in Deo dicens perfe-
stantiis est qucedam substanlia, quw pos- ctionem, qu8ecum']ue sit illa, est forma-
sibile est, ut habeat definitionem el ser- liter infinita, ut patebit infra 7. immediate
monem, ut subslantia coniponta, sive fue- seq. Et sic patet quomodo nec Deus, nec
rit sensibilis sive intelligibilis. Illa an- aliquid in Deo est aliquo modo in genere.

Secundc ex eodem medio,

tem ex quibus est

possibile est ui habcant hcec,

substantia prima, im-
cum sermo
(d)

ratione
...
innnitatis probatur,
scilicet
j
quod Deus rv
Ratioae
infinitatis
ostpndiuu-
' Deun
definitionis significetcdiquidde ctliquo, et lon sit m
•

genere, et t'
ratio -t
stait
in
1
noc : nonesse
'" s®'^^''«-
Quidijuid ponitur genus respectu aliquo-
debet esse qucedam quasi materia et quce-

dam quasi forma. Et ibi Commentator :

rum est contrabibile ad illa per differen-

tias ; sed ens non est contrahibile ad

Illa autem ex quibus est ipsa substcintia,
Deum et creaturam per differentias, ergo
et intendit pcr illa, ex qnibus est sub-
ens non potest poni genus, nec apparet
slantia primo mnferiam el formam, sci-
aliquid aliud quod possit poni gt^nus re-
licet quod impos.nbile est ut forma, aut
spectu Dei et creaturte. Major est nota, ut
materia habeat depnitionem; definitio
patet, et minor similiter, quia ens
enim est s^rmo in quo disponitur aliquid
contrahitur per finitum et infinitum
nitio per cdiquod. Et infra : In ch^fnitione contrahitur enim ad Deum per in-
B&t
no in oportet ut sit aliquid quod significet fov- finitatem et ad creaturam per finitatem,
:juo
)nitur mam, et aliud significans, quod est quasi fiiiitum autem et infinitum suiit tantum
quid
aJiud materia. Hsec ille. Et sic sequitur, quod modi intrinseci. Modo illud quod ponitur
 ;

GOO LIB. 1. SENTENTIARUM

species in aliquo generc, non est tantum fecta; differentia ergo quce convenit Deo
conceptus realitatis et niodi intrinseci ut conlento infra hai)itum Substantise con-

ejusdem realitatis, quia tunc albedo pos- venit Deo secundum quod est in actu, sed

set esse genus, et giadus intrinseci albe- ut sibi convenit determinari per differen-
dinis possent esse differentice specificse, tiam, sic ipsum est res generis; ergo si

quod est falsuni et impossibile. Deus sil in genere SubslantifB, Deus erit

(e) Argno tertio ex secimdo medio, etc. res generis Substantice, secundum quod
Hoc inlelligo sic : quod genus lunc in- in actu, non secundum quod in potentia.

cluderet differentiam, etc. Si autem ge- Iloec ille.

nus includat differcntiain, tunc non est Sed lisec responsio non solvit rationem 18.
. .
Destruitu
genus. Patet, quia genus est contrahibile Doctoris, ut patet intuenti, dicit enim mul- ivsponsii

per differentiam ; ergo non includit illam, ta qu?e non credo esse vera. Primo enim Aagiici^

scilicet formaliter. Si detur secundum posito quod aliqua differentia dicat perfe-

membrum, scilicet quod non sit ex se ne- ctionem, quaero tunc quid intelligis per
cesse esse, sequitur quod necesse esse hoc, quod dicis quod differentia convenit
esset constitutum ex eo quod non est ne- Deo, secundum quod est in actu ? aut e-
cesse esse. nim intelligis, quod ipsa differentia expri-

Sed Joannes Anglicus dictus Baccon, mit ipsum Deum, secundum quod est in
17.
in suo 1. distinct. 9. sic dicit : Licet actu ; aut intelligis quod ipsa differentia

non velim asserere, quod Deus non determinat genus ad Deum, secundum
sit in genere, cum non videam ra- quod est in actu ; aut intelligis, quod ipsa
tiones, quse communiter hoc probant dicitur convenire Deo, secundum quod
concludere; ponitur enim ratio a Scoto est in actu, e\ hoc quod consiituit ipsum
d. 8. q. 2. et arguit contra rationes Do- in ultima actualitate. Si secundo modo,
ctoris, ostendendo quod non concludant. hoc non potest esse, quia illud quod poni-
Prima, quse sumitur ex ratione potentia- tur in genere, constituitur in esse per ge-
litatis: Quia infinitum non est in poten- nus et differentiam, ut supra patuit ; ergo
tia ad aliud, dicit quod non concludit, et differentia non prsesupponit ipsum Deum .

hoc sic ostendit : Quia quodlibet genus i<i actu. Non primo modo, quia differentia
dividitur per duas differentias, quarum eo modo exprimit definitum, quo sumitur
una se habet ut privatio, alia ut habitus; a re vel a realitate definiti. Nam ratio7ia-

et illa, quoe se habet per modum priva- lc non exprimit totam quidditatem homi-
tionis, exprimit rem imperfectam ut ina- nis, sed tantum illam realitatem a qua su-
nimatam, et aliquando respicit rem per- mitur ; et sic differentia, (\uve convenit
fectiorom ut immortale et incorruptibile Deo, exprimit aliquam realitatem Dei a
iila vero differentia, quse convenit rei et qua sumitur, et genus quod pr?edicatur
determinat rem secundum quod res est de Deo, expi-imet aliam realitatem a qua
perfecta, convenit rei secundum quod res accipitur ; et sic realitas a qua accipitur
est in actu. Sed differentia qua3 convenit genus, erit in potentia suo modo ad reali-

Deo, ut contentus infra habiium Substan- tatem a qua accipitur differentia. Nec ter-

tiae convenit sibi s cundum, quod res est tio modo, quia si talis differentia consti-
perfecta, quia differentia privativa, quae tuit Deum in esse actuali, quia realitas a
esiimmortale, independens, inci^eatum, el qua accipitur, constituit ipsum in ultima
hujusmodi, expriinunt rem ut est imper- actualitate, tunc qu.Tro, aut illa realitas a
 ;

DIST. Vlll. QU^STIO III. 601

qua accipitur differentia, dicit totum csse tia, si linea poneretur infinita, adhuc esset
quidditativum Dei, aut tantum aliquam in eodem genere cum corpore et linea fi-

realitatem proesupponentem aliquam a qua nitis, quod patet, quia reciperet pr<3edica-
accipitur genus. Si primo; ergo genus tionein quantitatis essentiaiiter.
non intrat quidditatem illius,quod est con- Iteni, quia finitum et infiuitum con-
tra Aristotelem 8. Melaph lexl. com. 9. gruunt quanlitati. Nec valet dicere, quod
Si secundo modo, ergo illa reaiiias prae- licet quaniitas infinita esset in genere
supposita erit in potentia ad realitatem Quantitatis, non sequitur, quod Deus infi-

a qua accipitur differentia. nitus erit, etc. quia quantitas iila non di-

Prseterea, cum de ratione generis sit ceret enlitatem totalem et infinitam, sed
determinari per differentiam ad speciem, proecise quaniitatem infinitam ; Deus au-
et omne determinabile per differentiam tem dicit entitatem infinitam totalem om-
est in potentia ad illam, sed eo modo ge- nium generum.
nus est determinabile per differen(iam, Contra, ideo oportet concedere, quod
quo accipitur ab aliqua re vel realitate quantitas infinita non effugit genus Quan-
eo enim modo animal est determinabile ad titatis, quia recipit essentialem pryedica-
rationale, quo sensitivum in re a (juo acci- tionem quantitatis, tanquam concretum
pitur ratio animalis, est determinabile si- per aliam differentiam quantitatis. Sed
ve perfectibile ab intellectivo a quo acci- quamvis Deus dicat totalem entitatem in-

pitur rationale ; ergo omne illud, quod finitam, etc. tameii quando dicitur sub-
per se ponitur in aliquo genere, includit stantia recipit prsedicationem essentialem

aliquid potentiale et perfectibile a quo ac- substantioe, et differt specie ab Angelo.

cipitur ratio generis, et aliquid actuale et Confirmatur : Sopientia conceditur in Deo
perfectivum a quo accipitur ratio differen- et relatio, et sic de aliis, sed remota limi-
tioe. Quod etiam dicit, quod aliquse diffe- tatione et imperfectione ;
quare ergo ratio
rentise contrahentes genus se habent per generis non potest poni in Deo remota li-

modum privationis, ita quod una se habet mitatione et imperfectione ? Hujus non
ut privatio, etc. Si intelligit, quod tantum potest assignari ratio, nisi quia limitatio
sit negatio in subjecto apto nato, illa non et imperfectio sunt ratione generis. Sed
potest dici differentia generis, cum omnis hoc est falsum, ut probatum est su-
differentia generica sit constitutiva entis pra de qualitate ;
potest enirn qucecumque
positivi. raiio generis concipi depurata, non con-
20. Deinde ipse Joannes Anglicus dicit se- siderando tale esse, sicut humanitas po-
oan. An-
c. ad cundam rationem Doctoris non valere, test concipi, quod nihil sit nisi humanitas
:unflam
itionem qute fundatur in hoc, quod ens infinitum tantum. Ha3C ille.
Doct.
non est in genere. Dicit quod hoc non Respondeo breviter, quod sidaretur 21.
. ^ . . ... . Responsio
concludit, quia illimitatio non excludit quantitas inunita extensive, illa esset in ad Joan.
,
• p •* • . • Anglicum.
aliquid in genere simpliciter, quia illud genere, sed ens inhnitum intensive,
non ponit aliquid extra genus simpliciter. non est in genere.Unde Scotus dislinct.8.
quo posito nihilominus res reuianet in ge- qucest.^i. sic dicit : Licet esset quantitns
nere eodem. Sed posita infinitatione et infinita inratione quanlitatis,cum tamen
illimitatione in aliquo, propter hoc non qHantltas non sit pe>^fectio simpliciter,
excluditur a proprio genere, in quo collo- non sequitur quod sit infinitum ens, quia
catur cum multis aliis finitis, verbi gra- non sequilur quod sit ens, quod non
 602 LIB. I. SENTENTIARUM
polest excedi in pcrfeclione. Esset iciitur eidentil)iis. Narn aut volunt, quad reali-

infinila linea in genere Quanlitalis, quia tas generis et realitas differentite non sit

essct limitatum ens simpliciter , et exccs- aliqaa res simpliciter, sed prflecise consti-
sum simpliciter a perfectiori cnlc, sed tuunt unam rem compositam, sicut mate-
infinitum ens simpliciter non potcst csse ria et forma unam subslantiam composi-
in gcnere; et ratio cst, quia prima infini- tam, et tunc non minus in accidentibus
tas non tollit omnem potcntialitalem quam res et res, et compositio rei et rei quam in

requirit ratio generis, sed tantum ponit substantia, nisi ad placitum velint compo-
inpnitatem secundum qmd alicujus im- nentia accidentis vocare realitates et coni-

perfectce entitatis, in qua ul iJla esl, hc- poueiitia substantise res. Vel volunt, quod
ne potest esse comi)ositio in quocunqv,c Hcet sint divers<3e realitates, sunt tamen
gradu illa ponatur, scd sccunda necessa- una res simplex per identitatem, ita quod
rio tollit omnem potentialitalem. Haec inter ipsas sit distinctio formalis et unitas

Scotus. Et sic patet responsio ad Joannem realis, sive/ quod idem est dictum ) ipsse

Anglicum. Et cum dicit, quod finitum sint distinctse formalitates, et una res ad
et infinitum sunt passiones quantitatis sensum datum inqmest. 1. hujus dist.

secundum Phiiosopbum, dico, quod hoc Et tuiic quoero de formalitate una, an

non est secundum intentionem Philosopbi. sit eadem aliquo modo ex natura rei illi

Et de boc vide Doctorem in sua Mel. lib. rei communi vel non ? Si non, ergo non
2. et qute ibi prolixe notavi. est una res cum alia formalitate ; si sic,

Item arguit Gregorius de Arimino con- cum illa formalitas aliquo moJo distin-
Gregorius
de Arim. tra aliqua dicta Doctoris dicens : Heec o- guatur ab eo, et per te non est possibile,
arguit
conlra piiiio falsa est,tam quantum ad illud quod ut eodem primo aliquid conveniat cum
Doct. aiiquo et distinguatur ab eo, oportebit da-
dicit de genere Substantice, quain ad id

quod dicit de accidentibus. Nam sive sint re formalitatem in formalitate in infini-

plures formte substantiales in substantia tum, ut in prfBallegatis qudestionibus de-

una composita, sive una tantum, falsum ducebatur.
est quod genus significet partem, ut vo- Prseterea, isti quidem alibi expresse
23.
lunt, alioquin non plus prsedicaretur de contradicunt tam conclusioni, quam hic
specie in quid quam differentia, quod est ponunt de compositione formoe accidenta-
falsum. lis, quam etiam fundamento ejus, scilicet

Item si significaret partem, vel sume- quod in tali forma sit alia realilas et ra-

retur a parte speciei, verbi gratia, animal tio a qua sumitur genus, et alia a qua
ab anima sensitiva, et rationale ab iittel- sumitur differentia . Nam in Reporta-
lectiva (ut dicunt),nibiloininus res illa a tis Pai isiens. lib. 1 . d. 33. q. 2. vo-
qua sumitur genus, non esset potentialis lentes ostendere aliqua esse eadem sim-
ad rem a qua sumitur differentia,nec per- pliciter, et tamen non adsequate, aiunt
fectibilis per eam (ut dicunt),quoniam nul- sic : Nisi eliam multa essent eadem sim-
la forma substantialis est perfeclibilis per plieiter quce non sunt adcequala eidcm,
aliam formam substantialem,sed quselibet scquitur quod forma accidentalis, ut al-

(etiam si plures essent simul in eodem )

hedo, esset composita realiter. Nam si ra-

immediate perficit materiam, sicut patebit tio communioris a qua sumitur ratio ge-
in secundo de omni forma materiali. neris, esset alia realitas ab illa a qua
Secundo, deficit in eo quod dicit de ac- accipitur ratio diffcrentice specificce albe-
 DIST. VIII. QU/ESTIO IIl. 603

dinis, tunc albcdo esscl composita ex rf/<-"|j7cliversoe, quarum neutra alteri est intrin-

abus realitatibus, quod negalur communi- } seca. Item, genus non est pars rei quam
ler. Sunl ergo una realilas hcec duo in j
significat species, sicut nulla intentio est

albedine, et tamen neutrum adoequale pars rei extra. Et cum dicitur, quod Plii-

est realitas albedinis pcr se, quoniam losophus 5. Meiaph. c. de parte, text.

tunc unum vel alterum superfluerct. Ilaec com. 30. Gcnus est pars speciei, et Com-
ipse. Quomodo aulem in his verbis di- mentator com. 30. ibi ait : Genus est pars
cant contradictoria utriusque, quod pro- formarum speciei, forma enim speciei di-

posui non oportet declarare, sed solum viditur in genus et differentiam, dicit,

legere sufficit. quod Philosophus sic est intelligendus,sic- Quomodo

genus sit
• ad Ad rationes ejus dicendum. Ad primam ut ibidem Commentator exponit, scilicet pars spe-
nam ciei.
Dnem quidcm, primo quod illa auctoritas non quod genus est pars speciei, id est, defini-
3ti.
est
...
universaliter ad
,
propositum suum, tionis speciei, quge definitio aliquando vo-

cum definitio ( ut de ipsa ibidem loquitur catur ab eo forma, sicut per eumdem 7.

Philosophus) per eumdem ibidem sit 3/e/a/3/i. com. 45. Et hoc modo accipit hoc
lantum substantice compositoe. Et per nomen formce ubi allegatur, unde ait,

consequens per illam auctoritatem non quod et illa ex quibus componuntur defi-
probaretur aliqua compositio in accidenti- tiones significantes quidditates cujuslibet
bus, nequein simplicibus substanliis. rei, dicuntur partes definiti et definitionis,
Secundo dico, quod non est exisliman- quod non est intelligendum, quod partes
dum, quod genus positum in definitioni- defiiiitionis sint partes definiti, nisi quia
bus substantiarum compositarum signifi- sunt partes defiiiitionis, quae idem signi-
cet materiam, ut partem aliquam substan- ficant quod definitum.
tia3 (ut isti putant), quia genus prfedicatur Ad rationem autem, quoe inducitur con-
in quid et in recto nomine principali. Et tra hoc, scilicet, quod si genus significet
ideo dicendum, quod genus non significat totam quidditatem rei, solum genus com-
tantum partem, sed totum ; nec Philoso- plete definiret, neganda est consequentia;

phus dicit oppositum ubi allegatur, sed nam ad definiendum non sufficit qualiter-

ait, S.Met. text. comm. 15. Quia hoc qui- cumque significare essentiam definiti. Un-
dem definitionis oporlet esse ut mcUcriam, de 1. Physic. texl. comment. 5. dicitur

id vero ut formam. Et hoc est verum, quod definilio dividit in singula, genus
quoniam licet genus non sit materia, nec autem etsi significet totam substantiam
solam materiam significet, est tamen ut compositam, non tamen exprimit explici-
materia, id est, simile materioe ; assimi- te quamlibet ejus partem essentialem.
latio autem stat in hoc quod sicut materiae Item quod adducitur, quod genus et dif-

advenit forma, et sicut ex utraque sit ali- ferentia non definirent, quia non- signi-
quid in actu secundum speciem, sic in de- ficarent primo idem quidditati illius rei,

linitionibus generi additur dilferentia. falsum est ; nam licetgenus significet to-
et sic completur definitio, quse significat tum, quod significat definiiio, non tamen
rem in actu et distincte secundum pro- eodem modo, quia ipsum implicite, defi-
priam speciem. Nec est proprie intelligen- nitio vero significat explicite et distin-
dum quod genus sit pars speciei, nam con- cte.

stat quod genus non est pars speciei plus- Ad aliud de nugatione dicendum, quod
la defini-
quam e converso, sed sunt intentiones in definitione non est nugatio, quamvis tioae noa
 C04 LIB. 1. SENTENTIARUM
est miga- differenlia aliquid explicite significet.quod esse, ita quod, ut est sub forma seminis,
tio.

pcr genus significatur im[)licite, quia neu- habet tale esse, et postea sub forma san-
trum ponitur in definitione aiterius ; et guinis habet aliud esse, et post sub for-

ideo si ponantur rationes pro nominibus, ma carnis aliud, et sub forma em-
non dicctur idem nomen bis, quod tamen bryonis aliud, et post sub forma or-
requiritur in nugatione. Uccc Gregorius. ganisationis aliud, et post sub forma a-
25. Uespondetur ad primum, quando dicit nimcG vegetativ£e aliud, et post sub for-
Responsio
ad objecti- quod genus non significet partem, dico, ma animse sensitivoe aliud, et post sub
ones
Gregorii quod facio mngnam differentiam, cum di- forma animoe inlellectivae, tunc habet a-
de Arim.
contra Do- co ali(juid significare partem et per mo- liud ultimatum esse ; et quoadusque est
ctorem.
dum par',is, et aliquid siguificare partem in continua generatione nunquam poni-
per modum totius, quoe differentia proli- tur sub aliqua specie specialissima, sed
xe declaratur a Scoto in suis Universali- ut tantum habet completum esse, ut pa-
bus in illa qugeslione : A)i isla sit vera, tebit a Doctore in 4. uhi supra. Ut ergo
homo est animal ? Dico tunc, quod genus est sub forma seminis, tunc est in poten-
significat partem, sed non per modum tia ad formam sanguinis, non quod se-
parlis, quia tunc non posset praedicari in men informetur forma sanguinis, sed
recto de specie, sed bene per modum to- materia, quse erat sub forma seminis im-
tius, et sic conceditur ista : hoino esl ani- mediate informatur forma sanguinis, et
mal. Hoc idem dico de differentia, quoe corrumpitur forma seminis ; et similiter

tantum significat partem speciei, sed non ut est sub forma sanguinis ?stin potentia
per modum partis, sed per modum tolius. ad formam carnis, et sic illa materia in-

Ad aliud, quando quseritur an anima formatur forma carnis, et corrumpitur in

sumatur ab anima sensitiva, et rationale ea forma sanguinis, et sic deinceps, sus-
Alia sensi- ab intellectiva ? Dico, quod sic. Et cum tiuendo quod non possint esse plures
tiva artu
non est in iufert quod anima sensiiiva non est in po- formse in composito, semper a materia
liomine.
tentia ad rem a qua accipitur differentia, vel a parte materiali, ut est sub tali for-

quia omnes formse substantiales in com- ma, acciperetur tale genus, et sub alia ta-

posito sunt immediate in materia, et una le genus ; ab ultima tamen forma sume-
non perficit aliam, ut ipsi dicunt, dico retur ratio differentiee constituens in ul-

primo, quod genus suraitur ab aliqua par- timo esse specifico. Si vero teneantur plu-
te materiali. Ad quod intelligendum pr«- res formse in composito, puta quod in
mitto aliqua. Primo quod in homine, licct homine esset anima intellectiva et anima
Ab anim
sint plures formfie substantiales, ut pate- sensitiva, tunc ab anima sensitiva acci- senbilivj
accipitui
bit a Doctore in 4. in materia de Eucha- peretur animal, et ab intellectiva raiio- animal, a

in!ellecti\
ristia, non tamen actu ponitur ibi anima nale. rationale
Anima ir
sensitiva, nec vegetativa, quia anima in- Et cum dicitur, quod anima sensitiva tellectiva
et sensili\
tellectiva coniinet eas virtualiter, Secundo non est perfectibilis ab intellectiva, di- perliciun
corpiis 01
preemitto, quod generans intendeus effe- co sufficit, quod sensitivum sit perfecti •

ctum, puta individuum perfectum ali- bile ab intellectivo, licet anima sensitiva
cujus speciei, ut quando homo generat non sit ratio formalis recipiendi, et sic

hominem, illud individuum, cujus gene- a tali sensitivo acciperetur ratio generis.
ratio procedit ab imperfecto ad perfe- Et cum dicit quod Scotistse asserunt, om-
ctum, acquiritur secundum aliud et aliud nes formas substantiales immediate per-
 DIST. VIII, QU7ESTI0 III. 605

ficere materiam, hoc est manifestefalsum, Ad illud quod dicunt de contradictione, 27.

quia anima intellectiva immediate perlicit quia in Reportatis Parisiens. etc. ista

corpus organicum ut organicum, et simi- littera in Reportatis debet sane intelligi.

liter anima sensiliva. Vult enim ibi Doctor quod aliqua sunt
Ad aliud de accidentibus dico, quod eadem aHcui simpliciter, non tamen iden-
in eadem albedine simplici, id est, non titate ad;iequata sive convertibili ;
sicut

composita ex re et re, possunt esse plu- definitio et definitum sunt idcm simpH-

res realitates formaliter distinclae, a qua- citer adaequate, Hcet homo et aniinal sint

rum una accipitur ratio generis, et ab alia idem simpHciter, non tanien adtequate, Homo, et
., ... ,
. ^ animal noa
ratio differentice. Et cum quserit, an una quia non convertibiiiter ; liomo enim est sunt idem
^ «equate.
formalitas sit eadem aliquo modo ex natu- idem formaliter animali, et non e contra,

ra rei ilii rei communi, id est, an forma- ut supra patuit a Doctore dist. 2. part.
litas a qua accipitur ratio differentise, sit 2. </. I. sic reaHtas albedinis a qua ac-

eadem ex natura rei formalitati a qua ac- cipitur ratio generis, et realitas a qua
cipitur ratio generis ? Dico, quod accipien- accipitur ratio differentiae, sunt idem sim-
do identitatem ex natura rei pro vera pHciter ipsi albedini, non tamen adrequa-
identitate reali ut opponitur vere distin- te, et si sunt eadem realiter albedini, in-

ctioni reali, est eadem ex natura rei, id ter se sunt eadem reaHter, et sic sunt
est, quod utraque sunt una res realiter. eadem simpliciter. Dicit ergo, quod si

Et cum infertur, si sic, tunc cum illa for- reaHtas a qua accipitur ratio generis,
malitas aliquo modo distinguatur ab eo, esset alia ab illa a qua accipitur ratio

et per me, non est possibile ut eodem differentifie, tunc albedo esset composita
primo aliquid conveniat cum aliquo et ex duabus realitatibus. Hoc verum dicit,

distingaatur ab eo, oportebit dare formali- quia Doctor accipit ibi alietatem pro di-

tateni in formalitate in inrmitum. Dico, stinctione reali, id est, quod si istse dute
quod hoc non sequitur, qaia per realita- realitates in albedine essent realiter di-
tem a qua sumitur ratio generis vere con- stinctte, tun<', albedo esset vere composi-
venit cum aliis speciebus, et per reahta- ta ;
quia ergo non sunt realiter disiinctfe,
tem a quaaccipitur ratio differeniiie differt imo simpliciter idcm realiter, licet sint

ab aliis speciebus. sicut si ratio generis formaliter distinctse, ideo albedo non po-
et ratio differentioe acciperentur ab alia et test dici vere composita. Et sic patet quod
aha forma, per formam a qua acciperetur hoe dua3 realitates sunt una realitas re-

ratio generis, conveniret, et per formam aliter et essentialiter, et tamen non sunt
a qua acciperetur ratio differentioe, differ- una realitas formaliter. Et sic patet quo-
ret. Sic in proposito ; sicut etiam patet a modo Doctor non sibi contradicit, si ver-
Doctore supra dist.S. qucest. 3. quod ani- ba et intentio Doctoris sane intelligan-
ma intellectiva, quamvis sit forma sim- tur.

plex, reaHter tamen includit aliquid, sive Nunc ostendendum est qualiter re- 28.
De^truun-
aUquam realitatem perquam convenitcum sponsiones daVcc a Gregorio ad rationes tur respon-
o .• -11 • siones
aliis animabus intellectivis.et aliam reali- hcoti non evacuant illas.
. 1

Ad primam ergo Greg. con-

•
j- t''a Docto-
talem includit per quam verediffert ab il-
,.^^
responsionem, quando j
dicit
'x
quod
j
si
• lAi
Phi- i.em.

lis, sic in proposito. Et sic patet quomodo losophus 8. Metaph. text. comm. 15.
non est procedere in infinitum in istis (cum dicit oportet definilionem csse ra-
formalitalibus sive realitatibus. lionem longam, ita quod oporlel illud
 . .

606 LIB. I. SENTENTIAUUM

esse materiam, ilhid vero formam, etc.) riam sive partem, bcet non per modum
sic intelligatur ut verba sonant, tunc partis, sed per modum totius. Et ex his
tantum loqueretur de definilione substan- patet. quomodo responsiones sequentes
tise compositce ex materia et forma,et ad rationem Doctoris nec evacuant, nec
sic non probaretur aliqua compositio in solvunt illas.

accidentibus, neque in simplicibus sub- Contra istam opinionem arguit Occbam 29.
Gulieim
stantiis. in i. d. S. et arguit contra aliqua dicta Ocrhai
^
. arguit c(

Dico quod responsio non valet, quia eo Doctoris. Et primo contra lioc quod dicit: tra Doc
, . .
, , rem
modo quo res est composita, eo modo 1)1 omni specie sunt duce realilates, a
definitio exprirnit partes componentes. Si quarum una accipitur genus et ab alia
est vere composita ex materia et forma, differentia. Hoc est simpliciter falsum,
tunc definitio exprimit illas partes. Si ve- quia aliquod individuum est simplex sim-
ro est composita ex realitate et realitate, piiciter ; ergo non includit tales duas re-
eodem modo exprimit illas ; et sic sem- alitates. Confirmalur, quia sicut probatum
per genus quod ponitur in definiiione, est prius, in crealuris nulla est distinctio
significat materiam, et differentia for- a parte rei, nisi sit distinctio rerum, sed
mam. secundum istos, multa sunt individua,
Objeciio. Et si dicatur, quod omnes partes de- quae non includunt distinctas res ; ergo
finitionis sunt formee, ut patet a Com- multo fortius nec species includit diver-
Solutio. mentatore com. 45. dico, quod dicun- sas res, et per consequens nec includit
tur formae in pr.nedicando, sive inqunn- tales diversas realitates.
tum sunt prsedicata ;
praedicatum enim Prfieteiea, sicut species se habet ad in-
habet modum forma?, et subjectum mo- dividua secundum istos, ita genus ad

Vde Sco
^^'^^ materia?. De hoc vide Scotum in species ; sed iiulividuum non includit ta-
tumin uni- suig Universalibus,
versalibus,
m illa quoistione
'
an les realitates duas, ergo, etc. Minor pio-
q. 16. ista sit vera : homo est animal. Et quod batur, quia qusero de illis realitatibus
dicit, quod genus et differentia, ut po- propriis diversorum individuorum, aut
nuntur in definiiione, non significant par- sunt ejusdem rationis, aut non? Non po-
tes, etc. si ipse intelligat quod genus lest dici quod sic, quia tunc ab eis pos-
et differentia, ut accipiuntur pro secun- set abstrahi aliquis conceptus communis
dis intentionibus ponantur in definitione, univocus, quod negant isti. Si sunt alte-
puta hominis, hoc est manifeste falsum, rius rationis, ergo individua non sunt
quia sicut definitum est aliquid ex na- ejusdem rationis, sed alterius rationis;

tura rei, ita definitio quoe convertitur ergo non erunt individua ejusdem spe-
cum definito, erit aliquid ex natura rei. ciei.

Et sicut hic homo realiter componitur Si dicatur, quod quamvi? istae diffe-
ex hoc corpore et ex hac anima, ita rentiae sint alterius rationis, non tamen
homo in communi, prneter omne opus in- individua constituta essent alterius rnti-

tellectus, dicitur componi ex corpore et onis, quia constituta minus differunt

anima in communi, et de hoc vide Do- quam conslituentia.

ctorem in 3. d. 22. Si vero accipit ge- Contra, quando aliqua tota nata sunt
nus et differentiam, ut sunt partes defini- denominari a nominibus partium, illa

tionis pro primis intentionibus, patel ex qua) conveniunt partibusconveniunt totis;

supradictis, quod genus significat mate- sed tunc est ita, quod individua distin-
 DlST. VIII. QUiESTIO III. 607

guuntur per differentias individuale.s, ergo realiter ex lioc quod unum est potentiale
ill?e denominationes, quse conveniunt ipsis respectu alterius, non potest argui quod
differentiis individualibus, convenient ip- potentiale sit imperfectius actuali ; ergo
sis individuis ; ergo sicut ipsfe diffe- si illud actuale esset infinitum ex hoc
rentiae sunt alterius rationis, ita indivi- quod aliud esset potentiale, non posset ar-
dua erunt alterius rationis. gui minor perfectio in potentiali, nec per
Praeterea, qua ratione dicitur non ob- consequens aliqua imperfectio; ergo sine
stante, quod differentia^ individuorum sint omni imperfectione propter essentiam in-

alterius rationis, tamen ipsa individua finitam posset stare in Deo aliqiiid poten-

non sunt alterius rationis, eadem rati- tiale respectu alterius, dummolo unum
one et facilitate dicetur, quod quamvis distinguatur formaliter ab alio ergo cum
;

differentise specifica^ sint alterius rationis, infinitatedivinse essentiee stat potentialitas

non tamen ipsoe species constitutae erunt alicujus in Deo sine omni imperfectione ;

alterius rationis, quia sicut natura spe- sed ubi est potentia et actus, ibi est ali-

cifica non distinguitur, nisi per differen- qua compositio, ergo cum infinitate divi-
tias in.Iividuales, ita ipsa natura gene- nae essentise sine omni imperfectione stat
ris non distinguitur, nec dividitur, nisi compositio, quod est absurdum.
per differentias specifica;:^ secundum eos. Proeterea, auctoritas Philosoplii est ad 31.

Si dicatur quod non est simile, quia il- oppositum, quia sicut patet ex processu
la differentia indivi.Iualis non e.st quiddi- Pliilosoplii, oportet definitionem esse ora-
tativa, sicut differentia specifica est. tionem longam, ita quod una pars sio-nifi-

Contra, hoc non est nisi vocabulis uti cet materiam, et alia formam; qualiter
ad placitum, cum ita sit de essentia in- autem hoc sit intelligendum, post patebit.
dividui differentia individualis, sicut de Praeterea, secunda ratio non concludit.
natura speciei est differentia specifica ;
Primo, quia per illam rationem (cum in-
nec magis sit intrinseca ipsi speciei dif- dividua non distinguanturtantum per gra-

ferentia specifica quam differentia indi- dus intrinsecos, sed per dilTerentias sim-
vidualis ipsi individuo. pliciter alterius et alterius rationis, et tan-

Prseterea, quod dicit quod illa natura ta sit compositio in individuo, quanta
specifica est potentialis et perfectibilis ab requiritur ad compositum speciei), se-
illo actuali, hoc non est verum, quia nul- queretur, quod illse differentite essent
la res est in potentia adseipsam; ergo si specificae, et omnia individua distin""ue-
A ei D non distinguantur realiter, .4 rentur specie.
non est in potentia ad B, nec e converso. Si dicatur, quod ill« differentiie non
Si dicatur, quodsufficit distinctio forma- sint quidditativoe, et ideo non constituunt
lis, hoc non sufficit, quia eadem ratione species q latitumcumque sint alterius ra-
dicam, quod essentia divina est in poten- tionis, contra hoc est frequenter argutum,
tia et perfectibilis per relationem, e con- quia eadem facilitate dicetar, quod diffe-
verso propter distinctionem formalem in- rentite hominis et asini non sunt quiddi-
ter essentiam et relationem. Confirmatur, tativee, et ideo homo et asinus non sunt
quia quando aliqua sunt realiter, unum alterius rationis.

non est imperfectius alio, quia idem non Prseterea arguitur sic : Conceptus spe-
potest esse perfectius seipso; ergo cum in ciei non est tantum conceptus realitatis et
proposito potentiale et actuale sint unum modi intrinseci, quia tunc albedo posset
 ;

608 LIB. I. SENTENTIARUM

esse genus, et gradus intrinseci albedinis sit niinor distinctio inter naturam specifi-

possunt esse differentiso specificoo. Eodem cam et differentiasindividuales, quam inter

modoarguo egosic : Conceptus speciei non naturam generis et differentias specificas,

est tantum conceptus realitatiset differen- tamen tanta univocatio est speciei ad sua
tife contrahentis et componentis cum illa individua, quanta est generis ad suas spe-
realitate, quia tunc albedo posset esse ge- cies. Imo eo ipso est major univocatio,
nus et differentiae contrahentes et com- et magis realis ad individua quam ad
ponentes, cum ea possent esse differen- species ;
ergo si commune univocum Deo
lise specificfe; ergo sicut dicis propter hoc et creaturee sit realiter contractum per
quod modi intrinseci non constituunt con- moJos intrinsecos reales, qui minus
ceptum ita compositum, sicut est conce- distinguuntur a contracto, quam diffe-

ptus speciei, ita habes dicere quod diffe- rentioe specificse distinguantur a natura

renticB, qufe distinguuntur formaliter ab generis, sequitur quod aeque vel magis
ilia reahtate, non constituunt conceptum erit aliquid reale univocum Deo et cre-

ita compositum, sicut est conceptiis spe- aturoB, quam diversis speciebus ejusdem
ciei ; ergo ad constitutionem speciei requi- generis.
ritur differentia realis inter differentiam Praeterea, secundum eum, alhedo est 33.

et realitatem a qua sumitur genus, quod aliquid reale univocum diversis albedini-

tamen ipse negat. bus, non obstante, quod contrahatur per

32,
Praeterea, quaero de aliis modis intrin- diversos modos intrinsecos ; ergo eadem
secis, aut aliquo mcjdo distinguuntur, vel ratione, si aliquid commune Deo et cre-

non sunt omnibus modis iJem cx natura aturis contrahatur per diversos modos
rei cum illis, quorum sunt modi, aut non? intrinsecos reales, Deo et creaturaj erit

Si aliqiio modo distinguuntur, vel non ahquid univocum reale.

sunt idem omnibus modis; ergo erit ita Preeterea, qutero de illo contracto per
aliquid reale univocum Deo et ci'eaturoe, modum intrinsecum, aut est aliquid rea-

sicut creaturis inter se, quod tamen ipsi le, aut tantum ens rationis? Non potest

negant. Consequentia patet, quia ubicurn- dici quod sit ens r&tionis, quia nullum
que est ali(juid reale contractum per ali- ens rationis contrahitur per ens reale

qua realia, qualitercjmque illa coutra- ergo oportet quod sit ens reale, tunc ar-
hentia distinguantur a contracto, ibi est guo sic : Nuilum contractum est de se

aliquid reale univocum ; hoc patet, quia illud ad quod contrahitur, quia omne tale

non potest aliqua ratio assignari, quare estcommune; ergo t;de contractum per
est aHquid reale univocum, vel est unum moduni intrinsecum divinae essenliae est
et idem non variatum nec multiplicatumin commune et est reale ergo ;
aliquid reale

univocatis, et tale nullum est etiam secun- est commune univocum Deo et creaturce.

d umistos. Veldicitur realeunivocum quia Si autem dicatur, quod ille modus intrin-

estcontractum per aliqua realia,et multipli- secus nullo modo distinguatur ex natura

catum et variatum perea,ettunc qua ratio- rei ab illo cujus est modus ; ergo infinitas

neunum tale estreale,et reliquum ergo si ;

non plus est modus divinoe essentine

commune Deo et creaturis sit contractum quam e converso, et per consequens

per quoscumque rnodos reales, istud com- non plus modus est contrahens quam divi-

mune eritaliquid reale,sicut aliud commu- na essentia et ita non ibi erit contrahens

ne reale. Gonfirmatur,quia quantumcumque et contractum, cujus oppositum ipse dicit.

 DIST. VIII. QC^STIO HI. 609

Prselerea, ratio non conclu lit, qiiia qniJditalive et quo dirferrent; nec eliam
supponit unum faisum, scilicet quod altijriiis, quia quoe dilTerunt quidJiiative
intentio generis est aliquid intrinsecum dicunt qiid, sicut quae differunt formali-
speciei constitutivum ipsius^ cujus oppo- ter dicnnt formalitatem ; modo hujusmo-
situm prolxitum est prius. Hoec Guliel- di entitates propi-ie non dicunt quiddita-
mus Occham. tem, ut piiet. Vel quod sint alterius rati-

ponsio
ResponJeo ad rationes Occham. Ad onis, id est, primo divers;ie, et sic conce-
^''°^^^ priraam negatur quod aliquod individu- ditur quod sunt hoc modoalterius rationis,

um positum in recta linea proeJicamen- quia primo disersae. Et cum infertur;er-

tali sit simpHciter simplex ; omne enim go individua constiiula per eas sunt hoc
tale de necessitate inciudit plures conce- modo aUerius rnlionis, negatur, qiiia

ptus essentiales, in quos resolvitur, ut pa- Franciscus et .loannes conveuiunt quid-

tere potest a Doctore supra dislinct. 3. el ditative iii homiiie et in aiiissuperioribus,
dislinct. 5. et in 2. dist. 3. et pcr consequens non sunt primo diver-
Ad conrirmationem conceditur, quod sa, ut patere potest ex 5. Melaph. text.

multa indiviJua, etiam preedicamentalia non habenle comm. qui tcxl. incipit: Ea-
sunt, quse non includunt distinctas res, dcm vero dicuntur hcec qnidcm secun-
ut qualitates individuales, et breviter om- dum accidens, etc. hoc idem patet 10.
nia individua accidentalia, quia nullum Metaph. text. comm. 12. Et cum probat
accidens est compositum ex diversis re- quod talia individua erunt alterius ratio-

bus, ut patet a Doctore in Metaphysija nis per hoc quod denominantur distingui
sua, et prcesenti lib. dist. 2. in. 2. et in per illas realitates propiJas, dico, quoJ
4. Et cum infertur, ergointali inJividuo hoc sequeretur si non includerent aliam en-
non sunt plures realitates, a quarum una titatem quiJditativam ; Franciscus enim
accipitur ratio generis et ab alia ratio •
ratione humanitatis est ejusdem rationis
differentiee, negatur lioc iUatum. Et cum quidditalive cum Joanne ratione humani-
dicit, quod in creaturis nulla est dislin- taiis Joannis, et sic non sequitur quod
ctio a parte rei nisi distinclio rerum, dico sini alterius rationis, et hoc patet a Docto-
quod lioc est manifeste falsum, nec proba- re infra disl. 13. et 26. et supra patuit
4- e •. I- .• .- rw ,- ^ ^- . . , .
Qliomorlo
tiones, quas supra tacit dislinclione 2. dist. 1. D;cimus enim quod Pater et Fi- Pnier pt

probant propositum suum, ut patet inlu- lius in divinis sunt siinpliciter ejusdem eju-dem*
'"'^"^"'^-
enti ilias rationes, nec oportet hic im- raiionis ratione essentiae inclusfe, licet pa-
morari. ternitas et filiatio sint primo diversa,
ie

-
alte-
rati-
poiest
Ad
propriis
.....
aliud ,
quanJo
individuorum,
quserit de realitatibus

scilicet de
.

ipsis
.
ut paiuit in locis

proposito. Et,
supra
concedo,
allesratis,

qiujd
<-5
'

denominan-
sic in

:e%i. haicceitatibus, puta de heecceiiate Fran- lur distingai per illas realitates proprias,
cisci et Joannis, an illse realitates sint sed ex lioc non sequitur q loJ taiita di-

ejusdem rationis, an allerius rationis? Di- stinciione, illa iiiJivilua distinguantur,

co, quod esse ejusdem rationis vel alte- quanta illoe realitates inJividuorum .

rius, potest dupliciter accipi; vel quod Et quando adJit, qaoJ eaJem ratione 35.

sint ejusJem ralionis quiJditativoe vel al- posset dici, quod duoe species essent ejus-
^^°g°^o^^gjQ

terius rationis quidditativa^. Et sic dico, dem rationis, quamvis dilTireniioc con-
quod nec ejusdem nec aUerius, quia si stitueutes siiii alterius ationis; dico prri-
ejusdem, tunc habereut quo convenirent mo, quod non est siinile, quia esse alte-
Tom. IX. 39
 610 LIB. I. SENTENTIAKUM

rius rationis essentialis, et quidditative potentia ad seipsam; ei-i^o si A. et fi non

non potest esse, nisi per diCferentias distinguuntur realiter, A non est in po-

constituentes in me essentiali et quiddi- teiitiaad B.

tativo; et qusecumque sunt i)rincipia es- Dico primo, qnod Doctor vult quod ta-
Quomoi.
sendi eo modo quo sunt principia essendi, lis natuia, qune cx naturareiest prior rea- natura h
mana e
eodem modo sunt principia distinguendi, litate individuali, sit vere determinabilis perfectil
lis, et (J

etecontra, ut supra patuit in Prolog. r/. et contraliibilis per illam ; et quia illa di- stinguiti
realiter
iilt. quia ergo realitates individuales non cit entilatem positivam, ideo perficit illam hsecceital

constituunt individua in esse quidditativo, et determinat, et actuat. Et quando dicit,

ut patet, ideo non sunt principia distiii- quod non distinguitur realiter, dico quod

guendi quidditative et essentialiter. natura ut prior tali realitate, est indiffe-

Dico secundo, quod sicut individua non rens ad omnem heecceitatem, ut patet a

distinguuntur tanta distinctione, quanta Doctore in 2. d. 3. et ut sic, dicitur rea-

eorum differentiee individuales, sic et spe- liter distingui, licet ut facta talis natura

cies non distinguuntur tanta distinctione, (

[)uta natura humana) propria ipsi Fran-
quanta differentite specificffi; patet, quia cisco non distinguatur realiter ab ij)So,

differentioespecificse non conveniunt quid- sed transeat in realam ideniitatem ipsius,

ditative in aliquo genere, licet quiddilati- ut patet a Doctore ubi supra; et ideo Do-

ve conveniant in ente, ut supra patuit a ctor in islo 1. d. o. (/. 2. dicit, quod es-

Htecceitas Doctore d. 3. q. 2. sed dua3 species conve- sentia divina ex se et e\ sua ratione for-

r^n^ff
^'^
niunt in genere quidditative. Et cum dicit, mali est hsec, et in ultima actualitate, non
dividui.
quod ita talis realitas est de essentia indi- sic natura creata.
vidui, sicut et differentia est de essentia Secundo dico, quod quando Doctor di-

speciei; si intelligat, quod constituat indi- cit, quod est perfectibilis, hoc magis debet
viduum in aliquo esse essentiali et quid- intelligi sic, quod sit actuabilis et deter- i
ditativo, falsum est, quia tunc esset diffe- minabilis, sive contrahibilis quam perfe- Quid si
proprie
rentia essentialis, et sic individuum esset ctibilis, quia proprie perfici est essentia-
peitici.

contrahibile per aliam realitatem individu- liter vel accidentaliter perfici, sed a tali

alem, et tunc de illa alia quseritur, aut di- realitate, nec essentialiter perficitur, cuin
cit quidditatem, aut non; si sic, ergo pro- non sit de essentia illius, nec accidentali-
cessus iii infiiiitum; si non, ergo nec pri- ter, cum non sit accidens ejus.
ma realitas, cum non sit major ratio de Dico tertio, quod ideo potest dici per-
una quam de alia. De hoc vide Doctorem fectibilis a tali proprietate, quia natura est

in 2. d. 3. Si vero intelligit, quod sit de vere actuabilis, cum ex se non sit in ulti-

essentia, id est, de constitutione indivi- ma actualite, ut probat Doctor inH. d. 3.

dui, conceditur quod talis realitas vere </ l. et si talis proprietasrealiterdistingue-

constituit individuum, non tamen in esse retur, vere ab illa perficeretur ; ergo cum
quidditativo, sed tantum in esso individu- modo non distinguatur realiter, sequitur
ali, et sic patet quomodo non est uii vo- quod saltem secunduni rationem perficia-

cabulis ad placitum. tur, quia qualis est ordo inter aliqua, ubi
Ad aliud coiitra Doctorem(qui dicit, realiter distinguuntur, talis est, ubi tan-
3(>.

quod natura specifica est perfectibilis a tum ratione distinguuntur, ut patet a Do-

realitate individuali, ut patet in 1. d. 5. ctore supraq. 3. Prol. et in quodl. et ali-

q. ^.et d. 26.) cum dicit: nulla res est in bi scepc. Si ergo talis proprietas distin-
 DIST. VIII. QU.^ESTIO III. CU

guerelur realiter, esset vere perfectibilis quia bene tunc concederetur quod essent
ab illa; ergo ubi modo aliqualiter distiu- differentioe specific;e.

guitur suo modo est perfeciibilis al) illa, Ad aliud contra eamdem rationem,

saltem secundum rationem, Sed hoc non dico quod non est simile de realitate et

sequitur de essentia divina, quia ipsa ex modo intrinseco, et realitate, et dif-

natura sua est hsec, et in ultima actualita- ferentia contrahente et componente cum
te, nec potest quovis modo intelligi prior tali realitate, quia si conceptus speciei

et ut determinabilis. Et ideo non adduco esset tantum conceptus realitatis et

ntia contra Occham illam responsionem, quod modi intrinseci, tunc albe lo esset ge-

sufficit quod distinguatur formaliter, quia nus ;

patet, quia si grailus intrinsecus
^ g,^a
'**^-
si haac esset sola ratio, argumentum quod pertinet ad quidditatem specificam, ergo
dicit de essentia divina,et pateruitate con- albedo ut quatuor erit species, quia in-

cluderet. cludit realitatem albedinis, et gradum

?. Ad alia, qua3 dicit contra secundam intrinsecum contrahentem, etc. et simi-

rationem Doctoris sumptam ex ratione liter albedo ut sex, et albedo ut oc-

infinitatis (in qua dicit, qiio I coiiceptus to, et sic de alus ; albedo enim po- Quomodo
. .
,
albeilo pos-
speciei non tantum est conceptus realita- test intendi et remitti secundum gra- sit iniendi,
,
. .
t>. ,
et remitli.
tis et modi intrinseci ejusdem realitatis, dus mtrinsecos. Si vero conceptus spe-
sed est conceptus realit.alis et alicujus ciei, puta albedo, dicat conceptum com-
differentiae specificae ; cum ergo ens con- positum ex re:ilitate coloris et realitate

trahatur ad Deum et creaturam tantum differentise, tunc albedo non poterit esse
per modos intrinsecos, scilicet per fini- genus, quia non possunt reperiri diffe-

tum et infinitum, sequitur quod non crit reutise essentiales contrahentes albedinem
eis genus, nec per consequens Deus erit ad gradum specificum, quia ut sic, tan-
in genere.) Cum dicit primo quo I cum tum nata est contrahi per differeutias in-
individua non tantum distinguantur per dividuales, quDe (ut dixi) nullo moJo sunt
gradus intrinsecos, sed p v differentias differenti^ quidditativae, sed tantum indi-

simpliciter alterius et alterius rationis. viduales, nec alice differentine reperiun-

sequeretur quod illoe differentioe essent tur sub specie specialissima. Non sic de
specificae, et sic individua distingueren- gradibus intrinsecis, quia manifestum
tur specie ; dico, quod ex illa ratione est quod albedo potest contrahi ad aibe-
Doctoris Iioc non sequitur. Et concedo, dinem ut quatuor, ut sex, ut octo, et si

quod inJividua non tantum differunt per illi gradus pertinerent ad conceptum spe-

gradus intrinsecos, sed per aliquid a- cificum, sub albedine possent esse plu-

liud, scilicet per suas proprietates indi-

res species, et sic patet quomodo gradus
intrinseci non constituunt conceptum,
viduales; sed postea nego, quod hujus-
ita compositum, sicut est conceptus spe-
modi proprietates sint differentiee sim-
ciei, qnod tamen sequeretur, si pertine-
pliciter alterius et alterius rationis, et
rent al conceptum speciei.
hoc loquendo de differentiis cssentialibus
Ad aliud conlra eamdeni ralionem cum 38.
et quidditativis, ut supra patuit , sunt Modi in-
qua^riL de aliis modis inlriiisecis, dico trinseci
enim differentite lantum individuales et
quod modi ^"«'"odo
intrinseci aliquo modo dislin-
constituentes tantum in me individuali guunlur ab illis quoruni sunl modi, non '""^ -''^ '"'^
qiioriim
et non in cssc quidditativo, ut ipse arguit, tamen realiLer, nec formaliler (uisi forte ^*^"* '^°'^^'
 612 LIB. I. SENTENTIARUM

formaliter negaliva, non autem posilive) mune Deo non potest dici de essentia

ut infra palebit, respondendo ad argu- Del, cum sit tantum conceptus com-
menta principalia. Cum inferlur, quod munis. Species vero et genus non tan-
si modo distinguunlur, quod erit
aliquo lum dicunt concei)tum communem, sed
ahquid reale commune univocum Deo etiam aliquam realitatem priorem et de
et crealurae, sicut creaturis inter se, dico essentia suorum inferiorum, sed hoc
quod hoc non sequitur. Et cum probatur, negalur de communi Deo et creaturae.

quia ubi est aliquid reale contraclum Et per hoc palet ad aliud de albedine,

per contrahenlia realia, aliquo distincla a etc.

conlracto, illud contractum est vere uni- (d) Ad aliud quando qucerit de illo
,. .
, , .1- Gommu
vocum. Concedo ad bonum sensum, sed contracto, aut est ahquid reale, aut aU- oeo
• 1 •• • .• j F .
et crea
negatur, quod aliquid hujusmodi con- quid ralionis, dico quod reale
1

polesl j,£e

esse a
trahatur, quia non dalur aliqua reahtas multipliciler intelligi, vel reale prius et '"'^q^,;j

communis Deo et creaturae, ut supra pa- constilulivum in esse reaU ; et hoc non,
''^?J^J?°
tripiicit
tuit d. 2. p. 1. q. 1. exponendo illud ar- ut supra patuit, aut conceptus realis et
gumentum de necme esse non enim est ; posterior Deo, licet communior. Hoc
commune Deo et creaturse nisi conce- modo potest concedi, vel quod ut com-
ptus, quia tanlum in communi conceptu paratur ad creaturam, sit aliquid reale

conveniunt, et non in aliqua reahlale prius ipsa et constitutivum ipsius, ut

communi, ut patet praesenti qusest. et vero comp^ratur ad Deum sit simplici-

prolixe exposui infra d. 25. responden- ter posterius, prius tamen secundum
do ad quasdam rationes Occham conlra communitatem el pra;dicationem. Hoc
Scotum. etiam modo concedilur tale contraclum

30. Ad confirmationem concedo, quod est esse quid reale. Ex his patet responsio
Nota. major univocatio speciei ad individua ad rationes Occham.
quam generis ad species, quia species (f) Sed tunc est dubium qualia sunt illa
Ens pi
est tota quidditas individuorum. non sic prsedicata. Quod dicit Doctor, quod ens cTividlt

genus. Tum etiam, quia in specie est prius dividilur in ens finilum et infini- infmiti

proprie comparalio, ut patet per Philo- tum, non debet intelligi de simpliciter ^^vw
soplium 7. Phijsic. text. comm. 24. ct 29. prima divisione entis, quia secundum '^"^'^pj{

ubi vult quod in specie atonia sit proprie ipsum in q. 3. vel quodl. ens dividitur P^'^<^J

comparalio, non autem in genere, quia prima sua divisione in ens quanlum et
genus non habet talem unitatem. Et non quantum. Sed sic debet intelligi,

oum infert, ergo si commune Deo et quod ens antequam descendat ad de-
creaturse sit realiler contractum per cem Prjedicamenta, prius dividilur in

aUqua realia, etc. dico, quod si imagi- ens finiium et infinitum, et ens finitum

nalur ahquod commune reale prius na- tantum dividitur in decem Praedicamen-
tura ipso Deo contrahibile, etc. hoc non ta, ut patet per Aristotelem 5. Metaph.

potesl imaginari secundum mentem Sco- quia ergo ens praedicalur de decem
li, nec eliam potest hoc haberi ex verbis Generibus, et de liis quae sunt for-

ipsius. Si vero imaginetur aliquid prius, maliter in Deo, quae sunt infinita for-

supple a quo non convertitur subsisten- maliter, ideo non potest censeri genus,

(li consequentia, conceditur quod datur cum omne genus et omne genericum sit

alquod commune Deo, illud tamen com- formaliter finilum intensive.

 DIST. VIII. QU^STIO III. 613

40. Sed oritur difficuUas : An ens prout esset in genere quantitatis, comprobans
ibiiim. sua egregie ex Augustino et Philosopho.
praedicalur de decem generibus et de
relationibus in divinis, dicatur genus?
cuni illae non sint formaliter infinilae, sic- Alii probant (a) qnarto modo, 20.
D. Thom.
ut nec genera, ut patet a Doctore q. 5. Deum non esse in genere, qnia 1. p. q.3.
art. 5.
utio. quodl. Dico, quod non est genus, quia continet in se perfectiones om- insol. prin-

ens ut hujusmodi, est magis indifferens nium genernm. vSed istud argii- Vide Var.
cipaii.

quam ens, quod dividilur immediale in mentum non valet, qnia continens q-
prtesenti
ens finitum et infinilum, palet, quia ens aliqnid, continet illud per modum qui
iiabet hcec,
reale prius dividitur in ens quantum et sui. Substantia enim, quse modo et
D. Thom.
non quanlum ; et accipit ibi ens quanlum est genus generalissimum, ut ac- \. scripti
d. q.
pro ente habente ahquam perfectionem cipitur pro omnibus speciebus przesenti.

vel pro enle necessario includente ali- inferioribus, continet virtualiter

quam iraperfectionem, ut exposui in omnia accidentia, ita quod si Deus
quodlib. quaest. 3. et non quantum pro sola individua substantiarum cau-
ente non dicente formahter, nec perfe- saret, illa baberent insevirtutem
clionem, neque imperfectionem, cujus- unde causarent omnia accidentia.
;rnitas
modi sunt relationes divinge, nam si Et tamen non propter boc negan-
dicil
fectio-
paternitas diceret perfeclionem, aliqua tur substantiae creatae esse in
nein
gative
perfectio esset in Palre, qu£E mm esset genere, quia
continent virtuali-
id in Filio, simiUlcr nec imperfectionem, ter accidentia per modiim sui,
Bxclu-
dit quia nulla impeifectio est in divinis. non per modum accidentium ;
nnein
fectio- (g) Sed tunc est aliud dubium, etc. igitur ex hoc solo quod Deus
lem.
Respondeo, etc. continet perfectiones omnium ge-
penus Est tamen aliquod dubium : Quia dicit nerum, non sequitur ipsum non
?ralissi-
lain Doctor quod de ralione generalissimi esse in genere, (quia sic conti-
;at sub
se non esl habere sub se plures species. nere non excludit finitatem, illa
es spe-
;ies. IIic debet intelligi non simpliciter et enim continere virtnaliter non
absolule, nam ipse in sui Universalihus est esse inflnitum) sed ex abso-
vult, quod sufficit ad rationem generis luta inflnitate Dei boc sequitur,
posse conservari in unica specie. Et sicut prius dictum est.
uUra, quia genus definitur ex lioc quod Sed contra hoc instatur (b), quod
praedicatur de pluribus diffcrentibus spe- infinitas simpliciter non concludit
cie ; de hoc vide ibi diffuse, nam ipse propositum, quia Philosophus G.

ibi multas difficultales solvit. Topic. increpat definitionem linea^

rectae, hanc scilicet : linea recia
SGHOLIUM. est, cujusmedium 7ion exit extrema,
Rejicit moclum dicendi D. Thom. qui per hoc quod si infinita linea
ideo negat Deum esse in genera, qiiia con- esset, recta esse posset, non
tinet in se pjrfectiones omnium generum, autem haberet tunc medium nec
nam substantia viriualiter cbntinet perCe-
extr^ma; non est autem aliqua
ctiones accidentium, tamen est in genere.
Concludit ergo Scotus istam continentiaai
dofinitio increpanda, quia non Ouo
sensu Ari-
non sufficere, nisi adsit simul infinitas;et convenit illi quod impossibile est stoteles
increpat
explicat^ quomodo linea infinita si daretur esse in genere, ergo non est im-
 . ,

611 LIB. I. SENTENTIARUM

(lefinitio-
possibile
'
lincam infinitam csse in signaretur definitio sibi corre-
iiem li-

iieEerectse. gonere, per consequens infi-

et spondens cui repugnat infinitas.
nitas non necessario excluditur Scd (d) alia cst difficuUas ad utrum
, r- • • 1
lineainlin
a genere. Responcleo primo (c) ad rcm, utrum Imca munita possit ta
possit
esse m gencre Quantitatis, et si
•
r\ 1 X X j.
• • e
^
intentionem Aristotelis, quod li- se
*" ^^"^^
nea recta est qnoddam totnm pcr sic, non Yidentur valere duse ra-

accidens ct si hoc totnm

; defi- tioncs sumptae ex infinitate.
niatnr, assignabitur una definitio Rcspondeo, nunquam ad sum- 21.
„ Reg. Do
mum m . .,
. .

correspondens linese et alia cor- mreriori sequitur sum-

respondens rectse. Illud qnod cor- mum in superiori, nisi illud in-

respondebit rectoloco definitionis, fcrius sit nobilissimum contcntum

non contradicet formaliter infini- sub illo superiori, sicut non se-
to, quia rectum non contradicit quitur, pcrfectissimus asinus, er-
formaliter infinito, et cuicumque go pcrfectissimum animal ; sed
repugnat formaliter dcfinitio, ci- gratia materiae sequitur, perfe-
dem repugnabit et definitum; quod ctissimus homo, ergo perfectis-
autem in dellnitione illa, quam simum animaL quia homo est
increpat assignatur
Pliilosophus pcrfectissimum animalium igi- ,

tanquam (^efinitio recti, est hoc tur non seqnitur, optimum sive
habere mcdium intra extrema, perfcctissimum ens ad perfe- ,

istud formaliter repugnat infini- ctissimum aliquid corum, quse

to; ergo oportct, quod si defmitio continentur sub ente, nisi illud
ista esset bona, quod rectum for- sit simpliciter perfectissimum sub

maliter repugnarct infinito. ente. Quantitas autem non est tale,

Sed hoc est falsum, licet vir- nec aliquid alicujus generis, quia
tualiter repugnet infinito quate- quodlibet cst limitatum, imo nihil
nus subjectum suum scilicet , est tale, nisi quod est perfcctio
linea formaliter rcpugnat infini- simpliciter, quod ex se potest
to; non ergo intcndit diccre Phi- esse infinitum, et ideo non sequi-
losophus quod linea infinita potcst tur, perfectissima quantitas, crgo i

esse in generc, scd quod rationi perfectissimum ens. Nec etiam '

recti non repugnat formaliter sequitur de aliqua re alicujus

infinitas. Et idco illa dcfinitio, generis, scd tamen scquitur, pcr-
cui repugnat formaliter infinitas, fcctissima vcritas vel bonitas,
non est recti inquantum rcctum, crgo perfcctissimum ens. Ita er-
non enim increpasset istam Li- : go, cum infinitum ens non tantum
nea recta esl longiludo sine lalitudine, dicat perfcctioncm summam, sed
cujus extrema sunt duo jmncta ccque etiam non possibilem excedi, non
protensa, quia hic essct aliquid rc- sequitur infinitum ens, nisi pr?e-
pugnans inflnitati; scd illud assi- cise ad iaflnitum tale quod est
gnaretur tanquam ratio lincrc, perfcctissimum, in quo est ratio
non tanquam ratio rccti, ct tunc entis,quod scilicet dicit pcrfe-
bene assignaretur, quia cum ipsi ctionem simplicitcr; et ideo li-

linese repugnet infinitas, bene as- cet esset quantitas inflnita in

 ,

DIST. VIII. QU^STIO III. 615

rntione qnantitatis, cnm tamen cenna 8. I^Iet. c. 4. ubi negat Deum

qnantitas non sit porfcctio sim- esse in genere, concedit ipsum ibi
pliciter, non seqnitur quod sit esse substantiam, id est, ens non
inflnitum ens, quia non scquitur Et quod accipiat ens non
in alio.
quod sit ens, quod non potest a^quivoce ab illo conceptu, se-
,inea exccdi iu perfectione. Esset igi- cundum quem dicitur de creatura,
"se^^^'tur inflnita linea in gcnere Quan- vidctur per ipsum 1. Mct. ubidicit
quir^' titatis ,
quia esset limitatum quod eiis in se non habet principium.
tpoten-gj-jg
simpliciter et excessum sim- Quapropte!' scientia non inquiret
injium piiciter
^
a perfectiori
^-
ente, sed principia entis absolute, sed ali-
ens
[>. quia inflnitum ens simpliciter non po- cujus entis. Si autem ens haberet
poten- test esse in generc. Et hoc est, alium conceptum in Deo et crea-
quia prima inflnitas non toUit tura, b(me entis esset principium
omnem potcntialitatem quam re- secundum se, quia entis secundum
quirit ratio tantum
generis, sed unum conceptnm esset ipsum ens
ponit inflnitatem secundum quid princii)ium, secundum alium con
alicujus imperfectae entitatis, in cejitum. Cum autem arguis, si est
qua ut bene potest esse
illa est, dictum in qnid, igitur est genus
compositio, in quocumque gradu vel deflnitio, respondeo (g), Aristo-
illa ponitur, sed secunda neces- teles 8. Met. docet quale prsedica-
sario toUit omnem potentialita- tum dictum in quid sit definitio. In- Text. 9.
Isti
tem, sicut prius declaratum est. ducit enim ibi contra ideas Plato- dixerunt
22. Contra ista (e) objicitur, quia nis dicta Antisthenicorum, quos essesimpu-
tunc ponuntur contradictoria, con- in hoc approbat, dicentes termi- ^^ ^1=^^;^^^^;^

cedendo conceptum communem num esserationem longam,et post , ^'f

dictum in quid de Deo et creatura, subdit : quarc
'
suhstantia est cujus con- Vide
"^ supiM di>t,
et negando Deum esse in genere.
.
^

tincfit cssc terminum et rationem, puta 3. ([. 3.

Omnis enim conceptus dictus in composita sive sensimtis fuent swe mtel- et aiiw.

quid, si est conceptus communis, lectualis, primorum autem, ex quibus

vel est coni;eptus generis vel hwc, non est, supple defini'io, et subdit
definitionis, alioquin ei-unt plura rationem : si quidem aliquid de ali-

prsRdicata, quam docuit Aristo- quo sir/nificat ratio definitiva.

teles in 1. Topic. Ad istud dico quod IIoc debet intelligi virtualiter,

non sunt contradictoria, quod non formaliter, sicut alias dictum
patet auctoritatibus Augustini 7. est. Et subdit, oportet hoc quidem esse
de Trin. c. iibi prius, ubi negat ut matei-iam, illud vero ut formam. Ex
Deum esse substantiam, et tamen quo videturibi arguerc, quod idea
concedit quod proprie et vere est si poneretur, non esset deflnibilis,
essentia sed si esset conceptus
; et si ratio sua aliquo modo vale-
aliquis ?e(|uivocus essentife, ut ret propter simplicitatem idese,
convenit Deo et creaturae, ita multo magis ncgaret ipse defini-
posset esse conceptus sequivocus tionem a Deo, cujus est summa
substantise, et posset dici substan- simplicitas; sequitur igitur ex au-
tia sicut essentia. Similiter (f) Avi- ctoritate ejus quod nihil est di-
 G16 LIB. I. SENTENTIARUM

ctiim in qtiid de Dco, iit definitio. terminnndi, qiiam i"bi intendebat

Ex codem seqiiitiir, qiiod niliil om- trndere. Transcendcntiaautem non
nino dicitnr de Deo in quiil, iit siint talia quia
prsedicata, non
genns; qnidqiiid enim habet gc- sunt de eis specialia problemata.
Secundum Text. 59.
iPhilos. nus, potest habere differentinm et Problema enim prsesupponit ali-
nihil dici-
tur deflnitionem, quia 7. Met. com. 23. quid certum et quserit dubium, ex
tle
Deout defi-
Aut genus niliil est aut
prceter species, 7. Metaph. comment. ultim. Ensautem
nitio
vel genus.
si est, est quidem ut materia, et tunc et res imprimuntur in anima pri-
cujus est genus, oportet ipsum ma impressione secundum Avi-
ponere posse habere differentiam cennam, 1. Metaph. comm. 5. et ideo
tanquam formam. Siigitur aliquid de conceptibus illis communissi-
estdictum de Deo in g^iid, arguen- mis, non sunt problemata per se
do ex auctoritate Aristotelis con- terminabilia non enim igitur
;

structive, non destructive, sequi- oportuit ea numerari inter prse-

tur quod illud non sit genus, nec dicata problematum.
deflnitio. Sed cum infers, est genus Sed numquid Aristoteles ista Text. 4.
supra
vel definitio, quia Aristoteles non praedicata generalia nusquam do- conlra
Henricun
dixit esse alia praedicata in q^iid cuit? Rcspondeo, exS. Metaph. do-
dicta, ergo non sunt alia, arguis cuit nihil dici de Deo ut genus, ex
ab auctoritate destructive, et est auctoritate pr?eallcgata, et ta-
fallacia consequentis. men docuit univoce dici de Deo et
23. Sed dices, tunc Aristoteles non creatura veritatem 2. Mctaph. sicut
Cur I.To-
picor. tradidit sufficienter omnia pr?edi- supra nllegntum est, principia
inter prae
dicnta cata in quid dicta. sempiternorum esse verissima, et
non ponan-
tur Respondeo (h), Philosophus in in hoc docuit entitatem univoce
transcen-
dentia.
1. Topic. distinxit prsedicata pro- dici deDeo creaturn, quia subdit
et
De pter distinctionem problematum, Metaph. quod sicut unumquod-
ibi 2.
his vide
fusius quia diversa problemnta habent que se hahet ad esse, sic ad veritatem.
in 12. q.
univer-
salium Do-
diversum modum
terminnndi ex Pntet etiam secundum eum quod
ctoris. diversitate prnedicatorum non er- ; si ens dicatur de Deo, quod hoc

go enumcrnt ibi omnia praedicata, erit in quid ; ergo in istis do-

quia non diffcrentinm spccificnm, cuit implicite nliquod prsedicntum
licet differentinm generalcm col- transcendcns dici in quid, et non
locaverit sub gcncre, ct tamen esse gcnus, nec deflnitionem et ;

differentia specifica habet pro- aliqua prsedicnta transcendentia,

priam. rntionem prsedicati. Spe- dici in quale, ut vcrum, et non esse
cies etiam habet proprinm rnti- propria, nec tamen accidentia,
onem prgedicnti nlinm a definiti- sccundum quod ista universalia
one, alioquin male poneret Por- competunt specicbus nliquorum
phyrius quinque Universnlia. Non gcnerum, quia nihil quod est ali-
igitur sufflcienter distinxit ibi Ari- cujus generis convenit Deo aliquo
stoteles prsedicata, quia distinxit modo.
omnia, de quibus problemata quse- Docuit etiam idem aliquo modo
renda requirunt specialem artem 4. Topic. in flne, si sequitur aliquid
 DIST. VIII. QUiESTIO III. 617

seniper el non convertilur, difficile cst gumentum Thomae, quia ex quo subslan-

separare quod non sil genus, et snb- tiae causant accidentia aliorum generum,

dit : potest uti eo ut genere, quod sem- ideo non sunt in genere accidenlium ; sic

per est cum non cunvertatur,

consequens, in proposito, si Deus conlinet virtualiter

qiiasi dicat,hoc expedit opponenti; omnia genera, non erit in genere.

et subdit deinde: alio autem proten- Dico primo, quod argumenlum Scoti

dente non in omnibus obedire, quasi concludit, quia elsi illae substanlioe sint

dicat, lioc expedit respondenti non extra ralionem formalem generis acciden-

concedere omne coiisequens non tis, tamen possunt esse in genere acci-

dentis saltem per accidens denominative,

convertibile, esse prsedicatum ut
sicut album est in genere Qualilatis, hoc
genus.
Et non loqueretur de prsedica-
si
idem posset dici de Deo, quod est incon-

to dicto in quid, non haberet appa- veniens.

rentiam illud, quod ipse docet Secundo dico, quod elsi illae subslanlise

opponentem uti tali ut genere; conlineanl virlualiter illa accidenlia, non

ergo innuit ibi, quod aliquid est tamen sequilur ex hoc quod non possint
substare accidentibus, et sic idem diceret
commune prsedicatum dictum in
quid, quod non est genus. de Deo.

Et quod loquitur de prsedicati- Tertio dico, quod etsi conlineantur 42.

virlualiler omnia accideniia, non tamen

one in quid, videtur per exempla
sequilur ex hoc ipsa esse omnino illimi-
sua tranquillilas est quies ; prsedica-
:

enim tala, hoc idem de Deo. Et ultra dico,

tio in abstractis, non est
preedicatio in ciuale, vel denomina- quod licet una subslanlia conlineat vir-

tiva, ergo, etc.

lunliler, non lanlum accidentia, sed eliam
plures species subslanlise, ut palet de

COMMENTARIUS. Sole, non tamen ex hoc sequitur ipsum

Solem non esse in genere Subslanlise. Sic
(a) Aliiprobant quarto. Dicil Tliomas, dico, quod licet Deus per modum sui, id

quod ideo ens non esl in Genere, quia est, per propriam enlitatem, conlineat
continet in se perfectionem omnium ge- virlualiter omnes subslantias et omnia
nerum, quasi velit dicere, quod conlinens accidenlianon per modum illorum, non
extra ralionem formalem conlenli, et sic tamen sequilur quod ex hoc non possit
si conlinet virlUMJilcr omnia genera, de esse in genere, quia licet sit extra
necessilate erit oxlra illa. rationem formalem omnium causatorum,
Et dicit Doctor, quod argumentum non non lamen sequitur ex hoc ipsum non
valet, quia conlinens alquid continet illud posse contineri in genere substanliae, cum
per modum sui, id esl, quod sua enlitas non sit extra ralionem substanliae ; dicit

esl ratio formalis conlinendi illud aliud. ergo Doctor, quod lioc est ex absoluta

El dicit, quod si Deus causarel individua infinilale Dei.

subslanliaj, illa continerent virlualiter (b) Sed conlra hoc instatur, etc. Et hoc
omnia accidentia per modum sui et non vult probare, quod infinila linea possit

per modum accidentium, et tamen illae esse in genere per hoc, quia Philosophus
subslantiae erunt in genere. increpat definilionem reclae linese per
Sed videlur mihi, quod non solvat ar- hoc, quod si infinita linea esset, posset
6l8 Lin. I. SENTENTIARUM

esse recla, ellamen non haberet raediuni, duo puncla asque protensa, id esl, quod Triplexde
finilio
ncc exlrema : Non est autem aliqua defi- medium non sit protensum extra punc linese.

nUio increpanda, quia non convenit illi, la, sed directe maneat in medio illorum
quod impossibile esl esse in genere, id edl, punctorum, el liaic definitio non est incre-

quod ex quo definilio compelil definilo panda ab ArisLotele, quia tantum competil
el cuilibel contento, et omne lale de ne- linese finiiae. Secunda ratione recti sic :

cessitate est in genere, et impossibile linea recta est longiludo in direclum pro-

est definitionem competere alicui quod tensa, et hffic simililer non est increpan-

non sit in genere. Si ergo definitio ali- da, quia polest c^ompetere cuilibet lineoe

qua est increpanda, non est increpanda rectae, eliam in iiifinilum. TerLia ratione
ex Iioc quod non convenit illi, quod im- utriusque, scilicet rectitudinis et hneje, et

possibile est sic defiiiiri, sed ex hoc, quia est isla : linea recta est, cujus medium
non convenit iUi, quod possibile est defi- non exit exlrema, et hsec est increpanda
niri. Exemplum ; si enim animal rati- ralione recti, quia non potest competere

onale est defmilio hominis el cuuslibet lineae reclae infiniiae. Dicit ergo Doctor,

conlenli, si per impossibile darelur aliquis quod si hoc totum definiatur, assignabi-
homo, qui nullo modo esset in genere, lur una definitio correspondens lineee, el

et sic nullo modo posset definiri, illa de- alia correspondens recto, illud quod cor-

fiiiitio non est increpanda ex hoc quod respondetrecto, loco definilionis, (scilicet,

iion convenit illi, sed bene esset incre- Ihiea recla est longitudo in directum pro-

panda si non posset compelere cuilibet tensa)wm contradicit formaliler infinito,

homini in genere. Sic in proposito. Si infi- et cui repugnat definilio formaliter, eidem
nita linea esset simpliciter exlra genus, repugnabit definitum ; illud vero, quod
illa definitio reclse lineae non esset incre- assignatur prius pro definitione recti (scili-

panda, quia nullo modo competere posset cel quod est habere medium inler extre-

sibi. Si ergo ha^c definiiio increpatur ab ma) formaliter repugnal infinito, patet.

Aristolele quia infinita hnea esset recta, quia infinitum in longitudine non habet
el tamen non haberet extrema neque exlrema. Si ergo haec definitio data su-
Infinitum
medium, sequilur quod ipsa possit esse pra, quam Philosophus increpat, esset in
longiludi-
in genere ; et sic definitio illa est incre- bona, cum ipsa repugnet formaliler infi- ne
non habe
panda, quia non competit definito, puta nito, sequerelur quod ipsum definitum extrema.
reclo vel lineae reclse, et cuilibet conten- subjectum formaliter repugnaret infinito,

to,quia non potest competere linese reclai quod est falsum, quia si daretur hnca
infinilae, E''go secundum Arislotelem hnea infinila in longiludine, posset esse recta.
recta infinita potest esse in genere, et sic Rectum ergo ratione sui, et formaliter
falsum esl, quod infinitum non possit non repugnat infinito, id est, Hneae infi-

esse m genere. nitiB ; et si aliquando repugnat, hoc non

(c) Respondeo. Doctor primo praemitlit erit ratione sui, sed ratione sui subjecti,
uiium, quod linea recla est unum ens pula ralione lineae, quae formaliter repu-

per accidens compositum ex subjecto et gnat infinito. Non ergo Philosophus inten-
acciJente, scilicet ex linea et rectitudine, dit dicere, quod linea infinila priina est in

et sic polest dari triplex definitio. Prima genere, sed quod ralioni recti non repfu-
ralione lineae, scilicet linea recta est longi- gnat fonnaliter infinitas, et sic increpat
tudo sine latitudine, cujus extrema sunt illam definitionem, non ex hoc quod ipse
 DIST. Vlll. yiJiflSTIO III. 619

iiomodo velit quod possil dari linea infinila recla, lilas auLem infiniLa extensive non est in-
possit
n hnea qusB sil Jn genere, cui repugnal talis finila in perfectione; quod patel, quia
ifiDita.
definilio, sed ex lioc increpal, quia ipsa major extensio non arguiL majorem per-
recliludo fornialiler non repugnal infini- fectionem inLenslve, uL patet de albedine
lati, si possel dari linea intinita, quse nullo exisLento in magno pariete. et dc albe-
modo potest dari, cum linea in actu ne- dine existente in margarita. In tali ergo
cessario includat duo puncla ipsam ter- quanlitate posset esse aliquid a quo su-
minanlia, et illud lale necessario est fini- meretur ratio generis quod esset vere
tum ; cselera patent. perfeclibile, vel quasi perfecLibile ab ali-
•44. (d) Sed alia est dif/icuUas. Tota isla quo a quo sumeretur ralio differentiae, et

ratio in hoc consislit, quia ens infinitum sic patet quod etiam ponendo esse quan-
intensive non potest esse in genere, quia litaLem infiniLam exLensive, non repu-
illud quod est in genere includit aliquid, guat sibi esse in genere, non sic est de
a quo sumilur ratio generis, quod non infinito intensive.

potest esse perfeclissimum ens, cum illud Dico ultra, quod si adhuc poneretur
sit in potentia ad aliquid a quo sumilur infinila quanlilas inlensive, adhuc forte

ralio differentise, et sic suo modo natum non sequeretur infinitum ens simpliciler,

est perfici ab illo ; et ubi dislinguitur sicut sidarelur, per possibile vel impossi-

realiter, vere perficitur, sicut sensilivum bile, finita albedo intensive, illa non es-

ab inlellectivo ; ubi vero non distingui- sel infinitum ens simpliciter, sed non es-
lur realiter, sicutin eadem albedine, illud set sic de bonitate, sapienLia, el hujus-

a quo sumitur ralio generis, est talis modi, quae sunt perfecLiones simpliciLer ;

entiiatis quod si dislinguerelur realiler ideo si esL infinita bonitas, sequilur quod
ab illo a quo sumiLur ralio differentise, sit infinilum ens simpliciter, sed albedo
vere perficerelur. Quod modo vere non secundumsuam rationemfornialemincludit
perficialur, hoc sibi accidit, quia propler limiLationem. Sed de hoc alias forte erit

idenlitatem realem, et tamen su^e rationi sermo prolixior.

formali non repugnal ; modo quidquid Quidam tamen novus Philosophige in-
lerpres volens evadere hoc ^^-
est in perfectissimo ente, est perfecUssi- argumenlum,
^ '
.
Aiigust.
mum, ita quod impotenliale est ibi ali- dicit quod peripatetice loquendo ad infi- '^"es.
contra^Scot
quid
alio.
intelligi

Vult ergo
esse, quasi perfectibile

dicere Doctor quod ex

al) nitam quanlitatem, sequilur ens infinitum
absolule.
— .-^=..-

quo a peifectissimo individuo enlis, vel Sed salva reverentia, hoc non est ad
T»i .1 ,
Responsio
a perfectissimo conlento sub ente, sequi- mentem .

Philosophi, quia ipse non

. .

vult ad
tur absolute perfectissimum ens ; ideo quod ad mnnitum exlensive sequatur
illud, a quo sequitur summum ens non summum ens sive infinitum inlensive,
potest esse in genere, quia illud a quo sicut non sequiLur, datur maxima
feumitur ratio generis semper esl limila- albedo extensa per accidens lanlum, qua3
tum et polentiale. Cum ergo ad quantita- per casum includit tantum duos gradus
tem formaliter infinilam extensive, non albedinis intensive; ergo absoIuLe datur
sequatur simpliciter infinita quantitas in- perfectissima albedo, non sequitur.
lensive, ergo nec infinitum ens absolute ; Dico ultra, ut supra dixi, quod adhuc
nam cum dico infinitum ens absolute, non sequitur, scilicet ad infinitam quanti-
dico ens infinlLum in perfectione, quan- tatem intensive infinitum ens simpUciter,
 620 LIB. I. SENTENTIARUM
et vide aliqua quse dixi dehoc exponendo respondet, quod ens non in alio, et sic Ens dici
tur
qiisest. 9. dist. 2- secundi libri. vull quod ens dicatur de ente increalo univoce
de
(e) Contra ista objicitiir, etc. Ad fstud univoce, et similiter de crealura. Et quod Deo,et cr
aturis.
dico, etc. Ex quo enim Auguslinus abso- accipiat univoce, palet per illud quod
lute negat ipsum Deum esse subslanliam, dicil ens in se, id est, absolute sumptum
et concedit quod est esseiitia, si vellet non habel principium ; et sic scientia de
quod essenlia non essel conceptus com- ente hoc modo non inquiret principia
munis essentiae creata? et increatae, sed entis absolute, sed alicujus enlis, puta
tantuni nomen esset commune, ita posset inferioris alicujus , ul ens creatum.
dici quod substanlia, quse prsedicalur de Si vero ens absolute diceret alium
Deo et creatura dicerel lantum nomen conceplum de Deo et alium de creatura,
commune, et sic non esset inconveniens ;
ila quod tantum nomen esset commune
quia ergo negat Deum esse substantiam, eis, lunc entis secundum se esset princi-
el concedit esse essenliam, vult expresse pium ;
palet, quia entis secundum unum
quod essenlia dicat conceplum commu- conceptum,putasecundumconceptum,qui
nem essenliae creatte et increalae, et sub- dicilurde crealura, essetipsum ens princi-
stanlia non, sumendo substanliam prae- pium acceplum secundum alium conce-
dicamenlalem. ptum, puta secundum conceptum dictum
Obiectio. Et si dicalur, nonne Deus est verissima de Deo. Nam sic primum ens est princi-
Solutio.
substanlia? Dico quod sic, et expresse pium effectivum enlis crenti, et sic fal-

habelur a Docture, sed talis substantia sum esset enlis absolule sumpti non esse
est Iranscendens, et vere prsedicatur principium, quod est contra Avicennam.
quiddilalive de Deo. (g) Respondeo. Antislhenici volebant
47.
46.
Sed si quseralur , an talis subslantia omnes res csse simplices, et sic non Opinio
Subslantia
Antiblhit
transcpn-
dens Iranscendens vere praidicelur in quid de posse definiii definitione quid rei, quia corum.
non prwdi-
subslantia creata ; dico absolute quod dicebant definitionem esse ralionem lon-
calur
in aliquod transcendens
non, quia dicilur gam, id est, constare ex pluribus, pu!a
qui de
1

substanlia per communilatem sicul essenlia, ens, ex materia et forma, et sic nulla definitio
creala.
aclus et hujusmodi, et tale transi^endens proprie dicta poterat indicare quid rei,

potest praedicari de limilato et illimitalo. cum omnis res sit simplex, sed tantum
Aliud est transcendens n(jn por cnmmu- indicabil quale , id est , simile, ut si

nilalem, sed quia illud est exlra omne dicatur quod argentum definitur, illa

genus, el lale lantum praedicatur nomine definilio, non indicat quid sit argen-
et re de ente illimitato, quod bene nota, lum., sed aliquid simild, pula stannum, et

et sic cum a subslantia creata tanlum sic de aliis. Islam ralionem inducit Phi-
possit abstralii substanlia Praedicameiila- losophus contra Platonem ; nam Plato

Iis, et non Iranscendens Deo, substantia negavit definitionem a rebus, et tamen

transcendens non polesl praedicari de pdsuit res illas simplices, quirum ponebat
ente creato. esse definitiones, scilicet quidditates se-
(f) Simililer Avicenna. Avicenna vult paralas, et in hoc Philosophus approbat
quod Deus dicalur subslantia, accipiendo Antisthenicos, qui dicunt terminum, id

substantia pro ente, non in alio, vult est, definitionem esse ralionem longam.
enim quod Deus dicatur ens absolute. Et post subdit : Quare substantia est, cujus

Si poslea ullra quaeratur quod ens est? contingit terminum esse et rationem et de-
 DIST. VIII. QU^STIO III. 621

finitionem, el in hoc Philosophus impro- quitur, hoc non dixit, ergo non est ve-
bat opiuionem Anlislhenicorum dicenlium rum, comnittilur fallacia consequentis.
omnem rem esse simplicem. Sequitur : (h) Respondeo, Philosophus primo Topic. 48.
T^ec .• • . • •!• • .
Differenlia
mterista, scihcet mter
I i
Pri/no?'um aiilem, ex quibus hasc non est etc. Differenlia esl inter

supple d'fiiiifio, id est, quod earum re- propositionem absolute , enunliationem, ^^^^^^^
nei!
enuntiatio-
:ti
rum.ex quibus constal definitio vel defini- propositionem, probabilem et problema- nem
!t
tum, non esl defiailio, quia tunc esset. pro- ticam. In prima
^ altenditur absolute veri- ,?'
eraa.
proble:

cessusiri infinitum. Etsubditrationem,scili- tas vel falsitas ; in secunda afti^matio vel

cet quod definitio sit oratio longa ibi : Si negatio, in tertia probabililas ; in quirta

efinitio quideni aliquid de aliquo significat ralio modus specialis interrogandi, ut interro-
gniticat
iliquiJ defuiitiva, id est, quod ipsa definilio si- gando sic : An homo sit risibilis vel ne?
d.'.

iquo in- gnificat aliquid de aliquo, puta ralionale Nam si quaereretur primo sic : An homo
llif^enda
de animaU, vel e contra; et hoc debet sit risibilis? esset tantum qusestio de-
sst i^ta
•opositio
intelligi virtualiter et njn f )rmaliter, quia monstrabilis vel probabilis. Sed cum
tualiter,
non ipsa definitio iion significat formaliler quoeriLur : Aa homo sit risibilis vel ne ?
;eai t'or-
aliter. ali'iaid esse verum de aliquo, sed tantum tunc est problematica, ut patet primo
virtualiter, ut patet de isla : animal ra- Topicor. Et nota, quod Aristoteles primo
tionale. Non enim in ista est verilas for- Topicor. distinxit praedicata propter di-
maliter, quse consistit in compositione stinctionem problematum, quia diversa
intellectus, ut alias declaralum esl, supra problemata habent diversum medium ter-
dist. 3. q. 3. et subdit Philosophus : Opor- minan li ex diversitale pra^dicalorum. Nam
tel hoc quidem esse id mjteiiam, illud lerminare problema , est determinare
vero ut formam, id est, illud quod signi- quae pars sit vera et quae sit falsa, cum
ficat ratio definitiva, sciiicet aliquid de problema (ut diclum est) sit propositio
aliquo, unum est ut maleria, et reliquum dubia, ad quam probandam et improban-
ut forma, ex quovidetur ibi arguere quod dam possunt haberi rationes probabdes.
idea si poneretur non esset definihilis; pa- Et Aristoteles eimmerat ibi praedicala
Quomodo
tel, quia ex quo Plato posuit ideam esse problemaium,
^ id est, facientia propositi-
r r-
^""'^
problenia-
rem simplicem separatam, et definitio onem dubilabilem, et suat ista, genus, t^.

est oratio longa, ul dixi, sequilur ipsam defiiiitio ,

proprium eL accidens. Nam
non posse definiri. quis posset sic dubitare : An homo
Si ergo ratio Aristotelis aliquo modo sit animal vel ne? aut animal rationa-
valeret propter simplicitatem ideae, scilicet le vel ne? aut risibilis vel ne? vel inteb QuareAris-
quod ipsa idea non posset definiri, cum ligens vel ne ? et hujusmodi. Et diffe-
^'^tI^\c"'
sit res simplex, et definitio sit oratio lon- rentiam generalem , id est, inter me- P"^"'^
. tantum
ga, mullo magis ipse Philosophus negaret diam coUocavit sub geneie, et tamen quatuor
praedica-
defmitionem a Deo, cujus est summa sim- difforentia specifica habet propriam rati- meata.

plicitas, elc. onem praedicati; species etiam habet

Sed cum infers est genus vel drfinitio, propriam ralionem praedicati, aliam a de-
etc. est fallacia consequentis. PAiel a ne- finitione et a genere, et a proprio et ab
galione inferioris ad negalionem superi- accidente, alioquin male poneret Porphy-
oris ; nam sic bene sequilur, Philosophus rius quinque Universilia, et tamen ista

hoc dixit esse verum, ergo csl verum, duo ibi Aristoteles non enumerat, ei ralio,

per locum ab aucloritate, non lamen se- quia tantum distinxit illa praedicata, de
 622 UB. I. SENTENTIARIJM

quibus prdbleraala quasrenda requirunt Ad Damascenum respondeo, li-

specialem arleni terminandi, id est, de- cet multa verba dicat in diversis
terminandi, quae pars esl vera vel qua) locis, quae videntur dicere Beum
falsa. Et quia si quaererelur ab aliquo an esse in genere, unum tamen ver-
Franciscus sil homo vel ne.^vel rationalis bum quod dicit in Elemenlario, c. 8.

vel ne ? hoc respondenti non viderelur solvit omnia;ibi enim dicit sic :

problemi, quia hoe ess et sibi patens et Subsfanlia qucB conlinet supersubslantia-
manifeslum. Et ideo problemata de istis, liter increatam Deifatem, cognoscibiliter
scilicet de specie specialissima et differen- autem ct contentive omnem creaturam,
tia converlibili cum illa, non sunt termi- (jeneralissimum cst genus; non igitur
nanda per artem specialem, quamvis in dicitsubstantiam, quse est genera-
rei veritale possent terminari, id esl, de- lissimum, continere contentive
terminari, quae pars vera vel quae falsa. Deitatem, sicut continet creatu-
Nam problema proponit aliquid certum et ram, sed supersubstantialiter, hoc
quaerit dubium , ut in ista : An Franciscus ost, accipiendo illud, quod est per-
sit animal rationale? supponit tanquam fectioais in substantia ,
quse est
certum quo J sit homo, et quyerit hoc du- genus, et relinquendo illud quod
bium, an sit animal rationale. Et quia est imperfectionis, quomodo dicit
transcendentia imprimuntur in anima pri- Avicenna 9. Metaph. Deum esse ens
ma impressione, ul ens et res, et hujus- per se.
modi, ideo non fiunt problemata de illis ; Ad Boetium (b) dico, quod nns-
non enim quaeritur an homo sil ens, cum quam invcnitur dicere in libello
sitnotum ipsum esseens,et dubitaturpost illo, quod duo genera manent in
quod ens, an aiiimal raUonale vel sensi- divinis, nec breviter genera, nec
bile, vel hujusmodi. Et sic patet, quid diiferentiasgenerum, nec etiam
dicendum ad dubium, in quo qnaerebatur modi eorum, nec rationes eorum
omnis conceptus dictus in quid , si est mancnt ibi. Quia sicut genera, et
conceptus communis, vel est conceptus ea qu3e in eis sunt, limitata sunt,
generis vel defi.iitionis ; dico, quod noc ita et modi et rationes eorum,
hoc, nec illud. Et ciim inferlur , ergo loquendo de rationibus primae in-
erunt plura praedicala dicta in quid, quam tentionis, quse fundantur in istis,
docuit Aristoleles primo Topicor. patet quia in limitato non potest aliquid
responsio ex supradictis, quia Aristoteles fundari nisi iimitatum; dicit ta-
tantum facit ibi mentionem de praedicatis. men Boetius in libello suo de Trin.
respectu quorum fiunt diversa problema- cap. G. (|Uod enumeratis Proedica-
ta,modo praeexposito. mentis : llccc si quis in divinam
prcedicationem convertit, omnia mutan-
Duo moc
SCHOLIUM. tur quce mutari possunt ad aliquid vcro praedicand
in divinis
omnino, non mufatur ihi, ct infra, secuiidum
Solvuntur auctoritates et rationes addu- substan-
essentia continet unitatem, relalio mulli- tiani et
ctae num. 15. pro sententia eoram, qui tenent
rel;itionen'
Deum esse in genere. plicai. Et ex istis accipi-
Trinitatem.
Cap. 12
tur, quod innuat substnntiam et Cap. 6.
Vide in £
24.
Ad argumenta (a) pro secunda relntionem manere in divinis. Sed ne q. se-
quentis ai

opinione. expresse dicit ibi, quod nec sub- hoc.

 ,

DIST. III. QU.EST10 III. 623

'stantia, qure est genus, nec aliqiiid Et probat ex intentione contra ^,3^^ ^j^g

ejus manet ibi ; dicit enim, cnm Platonem, quod non sit ipsum J^J-g^q^j^o^^^

(licimus Deus, substanliam significarc nnum, sed aliquid cui convcnit ^"''«:°o"i-.

videmur, sed eam,uUra qu?e sit insum unum, sicut est de omnibus stenusest
'
_
ment-ura-
substantiam, quomodo Damasce- aliis generibus loquendo de uno ct omniuin ii-
'
., ... f • ^'"s gene
nus substantiam dixit supersub- de omnibus aliis mensuratis in ns,
„ qiiod rejicit
stantialiter. Tntendit ergo, quod illis "•eneribus. Et COncludlt
o
-i 1 1
m
•

Anstote-

duo modi prsedicnndi sunt in divi- fine Quare siquidem in passionihus, tamen^^fn^
ipsa i-ub--
nis, scilicet prsedicati relativi et ci. qmditaiibus ct quaniiiaiibus, ^'psum J^l^^.^ia sic-
^'"^
quos modos Augusti-
essentialis, unum aliquid unum, sed nnn hoc ipsius "*• !"

nus magis exprimit 5. de Trin. cap. substantiw, sed in substantiis necesse cst unum c^se,
qiiod sit

6. ad se ct ad aliud, et omnia prse- similitcr se habere, similiter enim se taiismen-

sura.
dicata formaliter dicta de Deo, sub h(d)et ni ommbus. Super quani litte-

altero istorum membrorum conti- ram Commentator vorba

nentur. Sed sub primo membro
continentur multa prsedicata, quse
habent similem modum prsedican-
di qualitati et quantitati, non au-
tem sola illa, qnse habent similem
modum prsedicandi illis, qua? sunt
de pr?edicamento Substantise sub
secundo autem membro continen-
tur omnia qua3 habent similem
ponit
prseallegata. Sed si primus motor
poneretur mensura ipsius gcneris
substanticE, hocipsum unum pone-
retur mensura, quia primus motor
propter simplicitatem suam multo
verius esset hoc ipsum unum
; quam idea Platonis.
Quid igitur est mensura prima
illius generis ?

modum prsedicandi quibuscumque Respondeo, substantiaaliqua

relativis, sive sint relativa ,pro- illius generis prima cui convenit
pria, sive non. unitas, non est autem primus mo-
ntialia Sed quare omnia essentialia di- tor mensura intrinseca illius ge-
dican
praedf. cantur prjecise praedicari secun- neris, sicut nec aliorum; qnatenus
rsu"b-''^^'^ substantiam, et contra ea tamen etiam est mensura extrin-
'^°^ *distinguantur prsedicata dicta ad seca omnium, aliquo modo cst
aliquid, cum tamen illa praedicata immediatius mensura substantia-
dicta ad aliquid, transeant per i- rum, qu?e sunt perfectiora entia,
dentitatem in substantiam,sicut et quam accidentium, qu?e sunt re-
alia. Ratio assignabitur in sequen- motiora ab ipsa, nuUius tamen
ti qusestione de attributis, dubita- generis est mensura intrinsec.n.
tione secunda contra solutionem Ad primam rationem dico,' quod substantia
principalem. si substantiam abstrahas a creata a^^^i^ahens
a rreata,
;5. (c) Ad Averroem quod non
dico, ct incrcata, non accinitur '
ibi ,s?/6- et increata
accipUur
tt. 3.
Yi(jetur habere intentionem magi- stantia conceptus generis
ut est pi"o ente ia
, . . . . .
se, non ia
stri sui Aristotelis, quia Aristote- generahssimi, quia mcreata re- aiio.

les in cap. 3. illius decimi, quserit, an pugnat substantise hoc modo, quia
in substantiis sit aliquid unum, substantia hoc modo includit limi-
quod sit mensura aliorum, an hoc tationem; sed accipitur ibi sM/;i:/rtn-
ipsum unum. tia pro ente in se, et non ente in
 624 LIB. I. SENTENTIARUM

alio, ciijns conceptvis prior est, ei modum subjecti, et hoc est imperfectionis»

communior conceptii substantise, Et sic palet quomodo Damascenus vult

|
iitest genus, sicut patuit per Avi- Deum esse subslanliam. I

cennam ubi supra. (b) Ad Doelum dico, elc. Inlendit ergo,

Duo sun
(d) Ad aliam rationem concedo, quod duo modi piaedicandi sunt in divinis, moiii

quod compositio rei et rei non

...
scilicet
,..,..
praedicali relalivi el essenlialis,
, ,. prsedican
i„ di>ini

requiritur in ente in genere, sed etc. El accipuur ibi essenliale non pro eo ai,ud.

requiritur compositio realitatis quod est de essenUa alterius, sed pro

et realitatis, quarum altera prse- omni praedicalo dicenle aliquam perfecti-
i
cise sumpta in primo signo natu- onem, et lale est semper in Deo ens
rse, est in potentia ad alteram et absoljtum, ut bonitas, inielleciio, ut vo-
perfectibilis per alteram. Talis Htio, sapienlia, el hujusmodi, ul palel a
autem compositio non potest esse Dociore q. 1. quoJlib. Aliquando eliam
realitatis intinitfe ad realitatem accipitur essentiale pro omni praedicato,

inflnitam omnis autem realitas in

;
quod est commune irijus personis, etiam

Deo est infinita formaliter, sicut si sit relativum, et ens ralionis ut creare,
supra declaratum est, ergo, etc. quod di^^it relalionem rationis communem
tribus, nam haec est vera : Paler creal,

COMMENTARIUS. Filius creat, el Spiritus sanclus, ut patet a

Doclore qusesl. 1. quodlib. et de hoc
49.
Substantia, (a) Ad
argumenla pro secunda opinione. essenliali nan intendit hic Doclor. Alius
ut e>t ge-
nus genera- Ilic Doclor respondet ad aroumenta facla est modus pryedicandi relativus, et sub
lissimum
duo dicit.
pro opinione Alberli de Saxonia, quse im- isto comprehendunlur omnia relativa, et
mediate supra sunl posita. omnes relationes, quse possunt praedicari
Ad Damascenum, etc. Sensiis litterse in divinis.
50.
talis est: SubstanLia,quae est genus genera- (c)' Ad Averroem dico, quod
^ non videtur Averm
^ 040« non
lissimum, duo dicit. Prlmum quod sit ens habere intentionem magislri sui. Sensus intenti-
onem £1

per se, et hoc est perfeclionis. Secundum tolius lillerae stat in hoc : Plato enim pr?ecepio
ris Arist
quod possit substare accidentibus propter posuit, quod genera et species sunt quae- leiis.

stii limitationem, et hoc est imperfectionis. dam nalurse, et substantiae separabiles

Primum attribuendum est Deo, scilicet subsislentes, et quod ipsum genus sic

quod est subslantia, id est, ens per se, separatum esset unum, ita quod unilas
et hoc est, quod dicil Damascenus : Sub illa nullo modo distinguebalur a natura
stanlia, quse conlinet supersubstantialiter lahs generis, imo esset ipsa nalura, quam
increatam Deitalem, id est, quod increata opinionem sic improbat Aristoleles 10.

Deitas potest dici substanlia supersub- Metaph. c. 3. circa principium : NuIIum

slantialiler, id est, quod est ens per se, universale dictum de multis est substantia
quod est perfectionis; ut autem est hmi- per se existens. Sed ens et unum sunt
tala, et potest substare acciJenlibus, con- maxime universalia dicta de omnibus,
tentive omnem creaturam continet, id est. ergo ens vel unum non est subslanlia per

quod ipsa ut genus generalissimum con- se exislens. Major patet, quia substantia

tinet sub se omnem substanliam, quae per se exislens non est communis muilis
etiam continet in se omne aliud accidens, communitate praedicationis. Quocrit ergo
sive corporale, sive spirituale, et hoc per Aristoteles an in substanliis sit ahquid
 DIST. Vlll. QU^STIO III. 625

unum quod sit mensura aliorum, an lr)C Secundum ergo Aristotelem mensura
ipsum unum, id est, an sicut ia aliis prima ipsius geneiis Substantiae est aliqua
generibus sit aliquid quod sil mensura substaiilia illius genoris prim;i, scilicet

omnium illius generis, de quo pracdicalur primit.ile perfeciionis cui convenit unilas
Quomodo
w«Mm denominalive, an ipsum unum? Et denominalive. Et hoc, loquendo de men- homo dici-
probat ipse Arisloleles quod non ipsum sura intrinseca, quije dicilur intrinseca menbura

unum in se, sed aliquid cui convenit non ex hoc quod sit f^rmaliter in ipso res^Jecir
quod concludit mensuralo, sed quia inlrinsece conlinelur ^^*""*
ipsu:n unum. Et hoc est,

circa finem : Quare siquidem in pa^sioni- in eodem genere iii quo sunt mensurata,
bus el qualilalibus, etc. id est, quod sicut sicut dicimus qu )d in genere animalis,
in aliis Praedicamentis aliquid illius Prse- homo est mensura omnium animaUum
dicamenti, de quo prajdicatur unum de- intrinseca ex hoc quod inlrinsece conli-

nominative est vere mensura oiiinium netur sub aiiim;ili. Primus vero motor est
illius generis, ila simililer in Pra^dica- mensura omnium aliorum a so perfectis-

mento Subslantiae est aliqua substan- sime, non lamen intrinsoca, quia non con-

tia, de qua pra^dicatur ipsum unum de- tinetur in aliquo genere in quo continen-
nominalive, quae est mensura omnium lur mensurata, imo est exlra omne genus,
illius generis. Et hoc est, quod dicit : et sic dicitur mensura extrinseca. Et sic

Quare siquidem in passionibus et qualiia' patet isla litiera.

51.
tibus, et quantitalibui ipsum unum aliquid (d) Ad aliam rationem concedo. Pro Aliqiiid

unum, supple ipsum unvm, id est, aliquid intelligentia hujus litlerae nota, quod ali- gtnV^
ens, quod dicitur aliquid urium sed non quid csse in genere contingit dupliciler.
;
dupSr.
hoc ipsius subslantioe, id est, non ipsum Uiio modo per se, id est, quod recipit

unum ipsius substantiae, sive quod sit ipsi praidicalionem illius generis per se in
substanlias, sicut volebat Plato, sed est primo inodo, et sic lanlum, quB sunt in
aliquid, supple de quo prjedicatur unum recta liiiea prsedicamenbili dicunlur esse

denominative. quod est mensura omnium, in genore. Alio modo non per se, sed
etc. El similiter est in subslaniiis, et hoc reduclive, ul sunt differenliae vel partes

est, quod dicit : Sei in substantiis neesse componf^ntes t )tum, quod totum est in

est similiter se habere. Si ergo primus recti liiiea, qu e p;irtps non reripiunt
motor poneretur mensura ipsius generis piaedicjilionem illius generis per se. Primo
Subslant.se, ut voluit Averroes, lioc ipsum luudo ali<]uid est iti genere dupliciier,

mus unum poneretur mensura, patet, quia pri- puLa in gene< r Subslaiitise, sciiicet com-
ao-is nius motor proptcr suam simplicit<ilem posilum ex re et re, sicut homo, et sic

^kiea ^iiulto verius esset hoc ipsum unum quam genus et differenlia sumu;itur ab alia et
onis.
j(jg^ Platoiiis, id est, quod ex quo prinms ali;i re in homirie, ut puta a sensitivo et

motor est simplicissimus, "unitas dicta de inlelleclivo, et sicut sensilivum in homine,

ipso e.sset eadem natura cum ilh ; et cum vel illud quod prius fuit sensitivum in
primus molor sit mngis simplex qu;im homine esL vere perfectibile ab intellec-

idea Plalonis, sequcretur quod ipsuni livo, ita aiiimal sumptum a sensitivo

unum, quod est nalura primi moloiis, hominis est perfectibile a r.itionali sumpto
esset mensura, elc. m.;ig s quam idea Pla- ab iniellectivo in homiiie. Qua3 lain vero An^elus
IlO*1 fst
tonis, quod esl falsum, et i leo Aveiroes n )n sunt comp )Sila e\ re et re, ut Ange- con-io itua

non intellexit mentem sui magistri. lus, iii quj non sunt vere duae res, ha- " '^^ ®*

Tom. IX. 40
 626 LIB. 1. SENTENTIARUM

re, spd e« benles aliam et aliam exislenliam; sed in tcst esse in conceptii generis. Isti Finitum i

inflnilum
et reaiitate ipso possunl esse duae realiiates, quarum etiam (b) conceptiis contrahentes non snn
in eodem
una in primo instanli nalnrae esl perfecli- clicimt modiim intrinsecum ipsius genere.
bilis ab alia realitale, et si Ula reaiitas contracti, et non aliqviam reali-
vere dislinguerelur ab alia, realiter esset tatem perflcientem illam. Diffe-
vere perfeciibilis ab alia in liomine ; et ab rentiae autem non dicunt modum
illa realitate in prinio instanli natura) intrinsecum realitatis alicujus
potest sumi ratio generis, et ab alia gencris, quia in quocumque gra-
realitate potest sumi ralio differentioe. Et du intelligatur animalitas, non
sic quamvis Angelus sit lantum una res propter lioc invenitur rationalitas
exialens, non includens plures res, quia vel irrntionalitas esse modus
tamen in ipsa re sunt duoe realitales, intrinsecus animalitatis ; sed ad-
modo prseexposito, ideo polest esse in huc intelligitur animalitas in tali

fferiere. In Deo autem nec sunt duae res, gradu, ut perfectibilis a rationa-
In Deo ncn
estaiiqua quarum una sil perfectilis ab alia, ut litate vel irrationalitate.
perieciibi- patet, nec ducB realitates, quarum una sit ged hic est unum (c) dubium : 27.

perfectibilis ab alia, quia ipse Deus in illo Quomodo potest conceptus com-
priori, quo prsecedit omnem realiiaiem, munis Deo et creaturse realis ac-
quam includit formaliter, includit formali- cipi, ab
nisi aliqua realitate
ler ut infinitam. Et realitas formaliter ejusdem generis et tunc videtur^
;

infinita non potest inlelligi esse perfecti- quod sit potentialis ad illam
bilis ab alia realitate, quia hoc est conlra realitatem a qua accipitur conce-
rationem infinili. Et ex his patet responsio ptus distinguens tanquam diffe-
ad ultimam rationem illius opinionis. Et rentise, sicut prius argutum est
sic palet hsec opinio et ejus improbatio. de conceptu generis et differentise,
et tunc stat argumentum supe-
SCHOLIUM. rius factum pro prima opinione
ex-
quod si esset aliqua realitas
Solvit argumenta principalia, et fuse
distinguens in re et alia distin-
ponit varias differentias inler realitatem clif-
ferenti^e, et modos intrinsecos, et alia multa
cta, videtur quod res com-sit

scitu dignissima. posita, quia habet aliquid quo

conveniat, et quo differat.
26. A(l primum (a) argumentum Respondeo (d), quod quando in- Concipitu
Ad ar^. in res siue
initTo [irincipale, concedo quod
con- iste telligitur aliqua realitas cum mo- niodo ia
tnnseco,
*^'"^'^'
ceptus dictus de Deo et de crea- do intrinseco suo, conceptus
illc
sed imper

tura in qnid, contrahitur per ali- non est ita simpliciter simplex, ieijte.

quos conceptus dicentes quale con- quin possit concipi illa realitas
tralientes. conceptus
Sed ipse absque modo il!o, sed tunc est
dictus in quid n.on est conceptus conceptus imperfectus illius rei ;

generis,nec illi conceptus dicentes potest etiam concipi sub illo mo-
r/uale sunt conceptus differentiarum, do, et tunc est conceptus perfe-

quia iste conceptus quidditativus ctus illius rei. Exemplum, si esset

cM. communis ad finitum et in- albedo sub decimo gradu inten-

tinitum, qu9P communitas non po" sionis, quantumcumque esset sim-

 DIST. VIII. Ofl^STIO rii 627

plex omnino in re, posset tamen modi intrinseci rei, saltem ut mo- 2. q. 3,
^^ ^'
concipi sub ratione albedinis tan- di sub quo conciperetur, licet ille
tap, et tnnc perfecte conciperetur modus non conciperetur, sicut
conceptu adaequato illi rci ; vel de singularitate concepta, et mo-
posset concipi proecise sub ra- do sub quo dicitur concipi, ut pa-
tione albedinis, et tunc concipe- tet alibi, sed in iilo perfecto con-
retur conceptu imperfecto. et de- ceptu haberet unum objectum
icpptus
flciente a perfectione rei conce- ; adsequatum ilii, scilicet rem sub
Bi ciiin ptus autem impcrfectus posset modo.
lo pro-
is. con- esse communis illi albedini et Et sic dicas, (f) saltem conce- 28.
lus r>'i

; moilo alii, et conceptus perfectus pro- ptus communis indetermina- est t.ahe^ns^I
imunis
et aliis. prius esset ; requiritur igitur di- tus et potentialis ad specialem creat^is^noa

quo accipi-
stinctio inter illud a conceptum, ut realitas ad «'oalita- ^g^
^j"'g™

tur conceptus proprius, non ut tem, vel saltem non erit infini- ^*^"-

distinctio realitatis et realitatis, tus, quia nullum infinitum est

sed ut distinctio mo-
realitatis, et potentiale ad aiiquid. Concedo
di proprii et intrinseci ejusdem; quod conceptus ille communis
quse distinctio sufficit ad haben- Deo et creaturae est finitus, hoc
dum perfectum conceptum vel cst, non est de se infinitus posi-
imperfectum de eodem, quorum tive, ita quod de se inciudat in-
imperfectus sit communis et per- finitatem, quia si esset intinitus,
fectus sit proprius; sed conceptus non esset communis de se finito
generis et differentic':^ requirunt et nec est de se finitus
infinito;
distinctiones realitatum, non tan- positive, ita quod de se includat
tum ejusdem realitatis perfecte et finitatem, quia tunc non compe-
imperfecte conceptse. teret infinito, sed est de se indif-
Istud potest sic declarari : vSi ferens ad fmitum et infinitum, et
ponamus aliqu.em intellectum per- ideo est finitus negative, id est,
fecte moveri a colore ad intelli- non ponens infinitatem, et tali
gendum realitatem colcris et rea- finitate est determinabilis per ali-
quantumcum-
litatem differentisp, quem conceptum.
que habeat perfectum conceptum Contra, conceplus ille non esl infinitus AJditio.

adsequatum primse realitati, non actus, sed est objectum formale si est

tamen habet in hoc conceptum delerminabile ; igilur fornialiter /Ini-

realitatis a quo accipitur diffe- tum et pofentiale, igitur non est com-
rentia, nec e converso, sed liabet munis rci infmilce.

ibiduo objecta formalia, qu?e na- Ultima consequentia est neganda,

ta sunt terminare conceptus pro- quia rei in^uiila imperfecte intelligitur
prios distinctos. Si autem (e) in objecto formali fmilo, pro quanto
fferentia tnntum esset distinctio in re sicut ilJud objeclwn i'ifinilum nalum esset
rmin;it
icenUiin realitatis et sui modi intrin^eLii, facere in intelleclu lale objeclum for-
))riuin,
idas in-
non posset intcllectus habere pro- maJe, si diminu'e m')veret, sicnt et ob-
iiise 'us
1 Dist.
prium conceplum illius realitatis, jectum creatum diminule movens, na-
et non habere conceptum illius tum est facere idem, et ideo est com-
 .

628 LIB. 1. SENTENTIARUM

mune utrique qiiasi similitudo communis tur hccc est falsa : Socrates exi-
el imperfecla. stens cst animal.
Conlra, res infinita non est aliquid Respondeo , compositio semper fit con-

finitum, Deus est illud ohjectum, si ccptuum, et est signorum et signato-

illud prcedicalur in quid de Dco, sic- rum, sed est pro objectis materialibus,
ut /lomo est animal, similiter Deus quce significantur per conccptus, et pro
non cst aliquid potentiale. identilate quce siguatur per compositi-
Signa ac- liespondeo, quamvis composilio apud onem, ita quod si identilas est signato-
cipiuntur
pro signi- intellectum sit conceptuum , tamen est rum, id est, objectorum malerialium,
ificatis.
pro re cxtra, sicut signa accipiuntur compositio est vera conceptuum ,
qui
pro significatis, et sicut plures conce- sunt formalia objecta.
ptus possunt esse signa ejusdem rei, licet Sed si argiias (g), ergo rcalitas 29,

unum commune, aliud proprium. Ita a qna accipitnr, est finita, non
compositio illorum conccpiuum cst si- seqnitur; non enim accipitur ab
gnum identilaiis signatorum per ipsos aliqna realitate , ut conceptus
conceptus, quia ergo significatum per ada^quatus realitati, sive ut per-
conceptum finitum, ut pcr signum com- fectus conceptus illi realitati a- intuens

mune, cst id ipsum quod significatur per daequatus, sed ut diminitus vel v?der q™s

conccptum Dei, ideo hcec esl vera : Deus imperfectus. In tantum etiam, jnTrmse'^
^"'" ^^^'
est enS; componendo conceptum fini- quod si illa realitas a qua acci- tr-active

lum apud inlclleclum conceplui Dci, pitur, videtiir

'
perfecte et intuiti- '"'''"'r'*'"^'
quaiiiioque
\ _

scd non csi pro finito significato, sed ^'0, intuens ibi non haberet di non.

pro infinilo communitcr signalo. Tunc stincta objecta formalia, scilicet

ad islam proposilioncm : Deus est hoc realitatem et modum, sed idem
Oujectum ens, rcspondeo, Deus est objectum formale; tamen intelli-
illud quod per hoc signum ens, ut gens intellectione abstractiva,
pcr signnm commune signatur, et ideo propter intellectionis illius im-
apud intellectum hcec composilio esl ve- perfectioncm potest unum habere
ra : Deus est ens, quce compositio pro objecto formali, licet non ha-
est signum illius identitatis. (Aim dicis, beat alterum. Istud etiam (h)
Deus non est aliquod finitum, verum potest ulterius declarari, si cu-
cst loqucndo de idcntilale in re, quce juslibet ponitur esse
universalis
scilicel esl significala et significatorum ;
proprium individuum, puta in re
loquendo autem de esse, ut est compo- proprium individuum animalis,
proprium individuum hominis,
sitio apud inlellectum, quod de Deo in
etc. tunc non tantiim conceptus
compositione nihil potest prcedicari, quod
generis est potentialis ad conce-
esl apud intellectuui signum finilum,
ptum differentise, sed proprium
falsum est. Exemplum hujus : homo individuum generis est potentiale
est animal, animal apud intellectum,
ad proprium mdividuum differen-mdividuum
ut cst ibi objeclum formale, esl cns tiae. Si autem accipiamus pro- admiiti
j individuum
diminutum •

prium mdividuum hujus conce- eaiis hic

. 1 1 •

et

Contra, nullum ens diminulum est ptus ens, quod individuum est*"^'^^/'
verum de Socrate existente in re ; igi- in Deo , et proprium indivi-
 DIST. VIII. QU^STIO III. 629

dimm hnjiis qiiod est inflnitum, commune ex ratione conceptus

idem iiidividnum est, nec est commnnis, non includit illnm ut
potentiale ad se ipsum. conceptum inclusum, sed est ali-
Sed saltem qnaeres (i), quarc en- qno mododeterminabileper ipsnm.
titas non habet proprium indivi- Ad Aviccnnam 2. Mciaph. patet
duum in re, quod sit in potentia pcr ipsum, 8. Meiapk. ut dictum
ad individuum determinantis, ut est.
primo intelligatur hoc cns quam Ad Damascenum 5. cap. patet . j^^*^^-

infinitum ? pcr Mai^istrum dist. 9. qnia po- *• pefinitio

. .
speniei ex-' '

Respondeo, quod quando aliqnid
est de se esse et non tantum ca-
pax illius cssc, tunc ctiam cst de
se habcns quamlibct conditioncm
nccessario requisitam ad csse ens
Ens autem ut convcnit Dco, scilicet
ri inolu- cns per essentiam, est ipsuin essc
nit ibi spccv^m pro aliqna similitn- piicaiur.
dinc snccici ad individna. Est ta-
mcn major disisiinilitMdo sccnn
dnm AugMstin^im, ct ideo Au-
; gistinns de Trinitate ncgnt ibi
spccicm sicut et gcnns. Unde iUa
dcflnitio Porphyrii Spccirs dicilnr,
:

omnia
julsita inftnitum etnonaliquid, cui tantum quce prcedicnlur de pliiribiis in q'iid,
l sit.
convenit ipsum csse, et idco cx se dcbct intclligi, quod in illis pluri-
est hoc, ct ex se inflnitum, ut bns pluriflcetnr species secundum
quasi per prius intelligatui' ali- natnram, in personis autem divi-
quo modo infiniias esse modus en- nis non plurificatnr natnra divina.
titatis per essentiam qnam ipsum Specics etiam secundnm se lia-
intelligatur esse hoc et ideo non
;
bet rcalitatem correspondentem
oportet quserere qnomodo hoc cns sibi potentialem ad propriam rea-
sit inflnitnm, quasi prius conveniat litatem individui, essentia divi-
sibi singularitas quam infinitas, na nullo modo est potentialis
et ita est universaliter in his, adrclationem,sicnt dictum fuit su-
qu£e possunt esse entia per esscn- pra disi. 5. 7. 2.
tiam, non per partici[)ationem. Ad ultimum de sapientia(k) dico,
Tale primo determinatur cx sc ut qnod non est species generis ut
sit tale per csscntiam, ut sit in- transfertur ad divina, nec secnn-
flnitum tale, etnt hoc de sc.
sit dum illam rationem transfertur,
'ifletur Et si argnis, individnum incln- sed secnndum rationem sapicntiae,
d infi-
is sit cle dit individCiUm, crgo communc ut est transcendens qnomodo au- ;

Jditite
. Scot.
includit commune; ergo si hoc tcm tale potest esse transcendens,
dl. 5.
Ji'e ens
ens includit inflnitatem hanc, et cns dictnm est superius in solutionc
commu- in
i non
commnni inclndct inflnitatem principali art. 3.
u lit in- in communi. Dubium tamen est de hac sapicn- sapientia
italem,
1 lioc Respondeo,conseqnentia non tia qu?e est in nobis, utrum sit in- sit^ndiv,-"
iii-l-
hanc valet, quia individunm inclndit dividuum sapientiae transcendentis ^p"en|i^^""
nitatem
pcrfcctionem aliquam, quam non et qualitatis, an alterius tantum.
^-
transcen-
dentis.
inclndit commune, et per illam Qiiod non utriusqne videtur, quia
perfectionem potcst formaliter nihil idem continetur sub diversis
includere inflnitum, et tamen prsedicatis dictis in quid de eo non
 630 LIB. I. SENTENTIARUM

subalternis ; sapientia aiitem plus dicunt guale, quia prsedicantur per

transcendens et qualitas non ,

modum qualis, et nullo modo in quid, et

subalterna sunt, ergo, etc. Item, isti sunt in mulliplici differenlia. Quia
sapientia transcendens est passio quidam praedicantur, vel dicunt quale

entis ; ergoensnon dicitur de ca essentiale , ut differenliae conslituentes

in quid,nec e converso, ex dist. 3. speciem, quae prajdicantur de ipsis specie-

igitur nec aliquid in quo includi- bus, et de conlentis sub illis per modura
i
tur sapientia transcendens inclu- qualis essentialis. Quidam dicunt quale Conceptus

dit ens m quid, quia tunc illud esset denominative, et hoc tripliciler. Primo qjlie^^de-

ens per accidens, includeret enim per modum gradus intrinseci, sicul infi-
eg™tj?f\'J®

essentialiter rationem subjecti et nitas est gradus intrinsecus Dei, ut dicen-

qusenon faciunt aliquid

passionis, do : Deus est infinitus ; ly infinilus non
unum per se, sedtantum peracci- dicit quid, nec differentiam, sed tanlum

dens. modum inlrinsecum, et similiter finilas.

argumenta valent, unum

Si haec El hic est duplex, nam quidam est gra-

videtur dandum, scilicet quod sa- dus intrinsecus specificus, et sic omnis

pientia in nobis, vel sit tantum species habet suum modum sive gradum
individuum sapicntise transcen- inlrinsecum perfectionalem , et quidam
dentis vel tantiim generis qualita- est individualis. Exemplum primi Albedo, :

ut albedo includit gradum specificum,

tis. Non videtur dandum secun-
id est, inlrinsecum naturse specificae al-
dum, quia tunc non esset in nobis
perfectio simpliciter, qnodvidetui bedinis. Exemplum secundi : Ilaic albedo

dandum contra Augustinum ^"^^"'^ ^^ qualuor, nam illa inlensio est

15. de
gradus intriiisecus albedinis sic inlensse.
Trinit. cap. 4. Omnis circa nos cre-
Secundo aliquid dicil quale respeclu
atura clamat, etc. Si primum detur;
aUerius, quod non est de essentia illius, \
ergo non omnis habitus formaliter
est in genere Qualitatis, sed om- nec proprie accidens illius, nec gradus
inlrinsecus illius, el sic inferius potest
nes sunt transcendentes, qu?e im-
prajdicari in quale de superiori, ut ge-
portant perfectionem simpliciter.
nus de differeriLia , et e conlra, efc

COMMENTARIUS. passio de suo subjecto. Tertio modo,

(a) Adprimum argumenlum principale. aliquid dicit quale lantum accidenlale, ut _
52 .

Conceptus Nola ibi in principio, quod conceptus sunt omne accidens prsdicalur in qiialc acci- 1
(licens
quid est in duplici genere. Nam quidam dicunt dentaliter do subslanlia, sive illud ac-
triplex.
quid, id esl, quod piaedic-antur in qnid; ciJenssIt coiporale sive spir.iuale.
et isli sunt in tripUci differenlia qui- Et sicut mulliplex est conceptus dicens 53.

dam per modum generis quidam per

,

quale,
...
ita
...
supenus dicens cunceptum m
. Exemplum
;
quumodo
modum speciei lanlum ;
quidam nec per quid multipliciter potest conlraln per ^yeXs^
modum generis , nec per modum conceplum dicentem
'^ quale.
^ Exemplum,
r >
quaie coa-
trahunt
speciei, sed transcendenter. Exemplum nam animal imuiediate conLrahitur ad ho- concoptus
quod.
primi : Substantia, corpus, ani iial de suis minem per quale essenLiale, et ens con-
inferioribus. Exemplum secundi, ul homo Irahilur ad h.jinmem per gradum inlrin-

de Fi-ancisco. Exemplum terlii, ut ens de secum, puta per infiniluin , et isti sunt
Deo et decem Praedicamentis Alii conce- principales. Et si quaeraLur, nonne ens
 DIST. Vlll. OU^STIO 111. 631

potest conlrahi ad hominein per raliona- gradus inlrinsecus non polest accipi ab
le?Dico quod non, quia prius suo modo aliquo quod sit perfeclivum illius a quo
inlelligitur, quod liomo sil ens, et inde sumilur ratio entis, cum sit sic intrinse-

substanlia quam intelligatur animal et cum illi, quod impossibile est in re intue-

hujusmodi. Et hoc patet a Doctore in 4. ri unum alio non intuilo, merito dicimus
et in isto primo. Similiter potest aliquid gradum inlrinsecum non dicere realila-

intelllgi conlrahi per accidens, puta ani- lein perfeclivam enlis contracti.
mal per risibile vel per album ; nani ha3c (c) Sedhic est unum dubium. Ilic nola, .55.
Realilas
esl vera : aliquod anircal est risibile, et quod realilas in proposito accipitur dupli- diiobus
modis
aliquod est album, et hujusmodi. Dicit citer. Uno modo pro realilate dicente 5-1«','/.
sumilur.
ergo Doctor quod quando conceplus di- Alio inodo pro realitate dicente quale.

cens quid contrahitur per conceplum di- Dicit ergo, nam uicut realitas dicens quale

cenlem i^wa^e essentiale, ille conceptus sumitur ab aliqua realitale vel re dicente
cst conceptUi generis. Si vero talis con- quale, sicut ralionale sumitur ab anima
ceptus primo tantum conlrahatur per con- intellectiva. Similiter realitas dicens guid
ceplum dicentem g^Mfl/e non essenliale.sed debet sumi ab aliqua reaUtate ejusdem
quale per modum gradus intrinseci, talis generis, id est, dicente quid, sicut animal
conceptus non esl conceptus generis. sumilur a sensitivo. Dicit ergo Doctor

34. {h) fsli eliam conceptus conlrahentes, elc. quomodo est possibile, quod sil aliquis
fei-en-
inter
Hic nota bene, quod differentia est inter conceplus comrnunis Deo et crealurfe in
eren- sumalur ab
differentiam conlrahentem et gradum quid, nisi aliqua realjtate
con-
?nlein intrinsecum, quia differentia conlrahens ejusdem generis in Deo, quae realitas sit
•a lum
inse- perficil ipsum genus, qujd est conlra- quodammodo in potentia ad realitalem
n.
ctum, et quomodo perficial illud oporlet dicenlem quale"! El sic in Deo si ens praj-
videre a quo sumitur ralio generis et ralio dicalur in quid, erit compositio vel quasi

differenliae. Si ergo illud, a quo sumitur compositio.

ratio differenlige, pei-ficit illud a quo sumi- (d) Respondeo. Ilsec responsio est valde

turratio generis, tunc differenlia perfi'nt ponderanda, nam Doctor primo distinguit
geuus sive ipsum contractum ;
gi-adus duplicem realilatem , scilicet perfectam
vero inlrinsecus iion perficit ipsum con- et imperfectam. Perfecta est ipsa realitas
traclum, quia illud a quo sumilur gradus sumpta cum suo modo inlrinseco. Imper- Ueaiiias

inlrinsecus, non perficit illud a quo su- focta sumpla sine tali modo. Nota secun- " ilnn est^

mitur ratio contiacti, pula entis. Exem- do, quod realilas sumpta sine modo non exis*iens.

plum, Deus esl formaliler infiiiitus, ipsa pote.st esse aliquid exislens, neque intel-

infinitas est gradus intrinsecus ipsius Dei- ligi existens in re, sed tanlum in conce-

tatis. Nam Deitas in quocumque instanti plu. Exemplum, nam Deus sumpliis cum
non potest perfecle intelligi , ila quod modo inlrinseco est tantum unum obje-
habeam conceptum perfectum de ip^a, ctum formale terminativum cognitionis
nisi intelligam ipsam habere gradum sibi iiituitivffi, ita quod impossibile eslaliquem
intriiisecum ; impossibile eniin esset in- intellectum intuilive cognoseere ipsam
tuilivc videre ipsam Deilatem, non viden- Deitatem vel ipsum ens summum, non
do perfectionem suam iiilrinsecam. Quia intelligendo gradum intrinsecum, et ut
ergo ratio enlis non polesl accipi ab ali- sic niliil est ibi quasi p ttentiale sive

quo in Deo quod sit vere perfeclibile, et quasi perfeetibile ab alio. Si vero intelli-
 )

632 LIB. I. SENTENTIARUM

gatur ipsa realilas sirie modo inlrinseco, quo accipitur conceptus enlis, et in se-

quid lunc esl ? dico, quod in re nihil csL cundo signo includit infinitatem et omnem
existens polens lerniinare inluilivani co- gradum inlrinsecum.
gnilionem, sed lanlum esl conceplus Et si dicatur, ergo videlur quod sit per-

enlis, cognitus lantum cognilione abslra- fectibilis. Dico quod non, quia in re in-
cliva ; el exemplum patet de ipsa albedine cludit omnern perfectionem, et est im-
inlensa, ut deceni, quia ipsa albedo sum- possibile inluitive videi'e ipsam, non vi-

pta cum gradu suo intrinseco est tanlnm dendo perfeclionem sibi intrinsecam, ut
unum objectum formale terminalivum idem objeclum formale.
cogniiionis intuitivse, ita quod impossibile Si dicalur, in illo signo abstractive non
est aliquem intellectum posse inluitive intelli2:itur formaliter infinilas.

videre realitalem illius albedinis, quin Dico, quod in illo signo potest intelligi
simul habeat pro objecto formali gradum originaliter et fundamentaliter infinitas,

intrinsecum illius, potest tamen cogniti- quia ab ipsa sic existente, pullulant a se,

one abstractiva con(;ipi ipsa albedo ut et in se omnes perfectiones. Et bene nola,

albedo, et tunc illa realitas imperfecle quia hic passus est difacillimus. Et hfec

concipitur, Et sic realitas albedinis nun inlenlio posset elici a mullis dictis Do-
polesl dari in re ut sit in potentia, et ctoris ia primo dist. 8. q. penult. et 28. et

perfeclibilis a gradu inlrinseco, quia ipsa q. \. et 5. quodlib- et in aliis locis.

reaiitas ut perfecta (etiam circunscriplo (e) Si aulem tanlvm es^set distinctio in re, 57.

quocumque alio, quod non est de ratione etc. Vult Doctor quod intelleclus non
sua intrinseca) includit gradum intrin- possiL Iiabere proprium conceptum modi
secum. inlrinseci, quia est impossibile intuitive
56. Sed oritur maxima difficultas ex quo videre Iianc albedinem, quin intuilive
Notanda ,., r^ .

ditficuitas. reahtas Dei, ut concepta cum modo in- videaiur gradus ejus intrinsecus sive
cludit infinitatem ul gradum intrinsecum, modus inlrinsecus; et licet ille modus
et ipsa concepta sine modo nihil est in ro forte non videretur, tamen concipereiur
praeexistens, nisi lanluin conceptus entis; res de necessilule sub modo, sicut est de
videlur ergo, quod ipsa infinitas sit de re singulari concepta, et modo sub quo
ralione formali ipsius Deitalis, quia ex debel concipi. Quia licet talis res singu-
enlitate et infinilate habelur reahtas laris concipiiitur sub modo singulari, ille

perfecla Deitatis. lamen modus ,

quando illa res conci-

Solutio.
^^^*^ primo, quod forte non esset in- pitur, non conciperetur ; haberet ergo
conveniens el ad menlem Sccli ponere inlellecLus in cognilione rei sub modo
ipsam infinilalem esse de inlrinseca rali- uiium objeclum adaequatum, ethicloquor
one ipsius Dei, uL f irle patpre possel ex de cognilione intuiliva et de re singulari,
inlenlione ipsius q. 5. quodlib. Supposilo et exislente sub modo intrinseco ; secus
tamen qudd non sit de inlrinseca ralione aulem de modo inlrinseco speciei, quia
ipsius ut mulli volunt inlelligere Scotum, non posset inlelligi homo abstractive,
dico quod in aliquo instHnti nalurae polest non intellecto modo intrinseco ipsius,
haberi concepius quidditaLivus et specifi- potest bene concipi sine modo quem ha-
cus ( non quod ip.se Deus sit in genere bet in inferiori, ul albedo potest concipi
puta, quod sit aliqua natura intellectualis sine modo albedinis inferioris, puta potest
ex semetipsa existens et habens esse a concipi albedo absolute, non concipiendo
 DIST. VIII. QU^STIO III 633

intensionem in isla vel in isla albedine, viduuin hominis ut hic homo ; tunc sicut
sed non polest concipi ista aibedo sine hoc animal est in polenlia et perfeclibile

modo inlrinseco ejus. ab hoc homine, sic animal ia communi

(i) Et si dicas, saltem conceptns commu- sumptum ab isto est perfeclibile a diffe-

nis, etc. Diclum est supra, quod nunquam rentia hominis. Quod sic inlelligi debet,

coneeplus communis est polenliahs ad quod in generatione hominis prius hic

conceptum specialem, puia ad conceplum homo est individuum substanliae, deinde

dislinguentem, nisi ille communis accipia- individuum corporis, deinde individuum
lur ab aliqua re vel realilale, quse sit in vivenlis, deinde individuum animalis,

polentia ct perfectibilis ad illam rem, vel deinde individuum hominis; et sirut indi-

realitatem a qua accipitur conceplus spe- viduum substanliae est in poteniia ad in-

cialis, sive dislinguens; et quia ipsa res dividuum corporis, id est, ut fi:it in-

non esl perfectibilis a suo gridu intrinse- dlviduum corporis, ita substanlia sumpta
co, ut supra dedaralum est, ideo, elc. a tali individuj erit in poLentia ad diffe-

58. Vel sallem non erit inflnilus, etc. Ile- renliam consliluentem corpus ;
et non
"inuD^s^
sponsio Doctoris clara est, sciUcel quod debet intelligi, quod utmm individuum Quy.nodo

eaiui^s
^^'® conceplus comniunis Deo el crealurse, perfeclum alicujus generis fiat indivi-
i^d^ivnuum
tinitiis
t
qyj tamen non est potenlialis vel perfe- duum alterius, quia hoc esl impossibile,
gative ^['"^^"JJ,'^;^

clibilis a conceplu speciali sumpto sub elc. Sic dico in proposilo, nam in Deo
modo intrinseco esl finilus negative tan- imaginamur prius individuum entis, pula
tum, id esl, quod non est infiniius de se hnc eus, quia illud hoc ens non est in

posilive, nec est de se finilus posilive. sed potentia ad individuum gradus intrinseci,
est iiidifferens ad finitum, et ad mfinilum. imo est simpliciler et absolute ipsummet,
Caetera palent. iLa conceptus enlis sumplus a lah indivi-
(g) Sed si arguas. Doclor vult hic in duo non eriL in potentia ad gradum vel

senlentia, quod conceptus esl duplex, modum intrinsecum, sumpluin ab indi-

quidam qui accipilur a realiiale perfecla viduo proprio, et hoc esL singulare et no-
et ut adsequalur, et sic conceplus, puta tabile exemplum, etc.

enlis infinili accipitur ab aliqua re inclu- (i) Sedsallemq-iaeres, quare enlitas, etc. 59.

denle infinilatem. Aliquando accipilur R-spondeo, elc. N )ta singulaie diclum. ^^^.il^]^

conceptus diminule et non adeequale rei, Nam Doctor vull hic, qu )d quando aliquid
ut conceptus enlis potest accipi ab ente est de se es&e, id est, quando allquid est

infinilo, non tamen ut adaequalum sibi, de se sua es^entia et existenlia, quod

nam inlellectus cognilione abslracliva etiam sit de se hoc, et de se sit tola sua
cum sit imperfecta ,
potest considerare perfectio, qua; est gradus iiitrinsecus il-

conceptum entis non considerando gra- iius. cujus est infinitas ; et dicit quod
dum inlrinsecum realilatis a qua accipilur quodammodo prius est de se suum esse

conceplus enlis, sed intuilive non posset et infiiiilum ens, quam intelligatur esse

videre ens nisi sub modo suo intrinseco, lioc, et sic vidctur primo esse infinitum
et lioc est quod dicit. ens quam intelhgalur lioc ens.

(h) htud etiam potest ulterius declarari. Si dicalur, nonne Deus includit in sua

Hoc exemplum est multum ad proposilum, ralione formah, quod sit de se singulare ?

quia si ponamus proprium individuum ut patet disl. 4. q. 2. dist. 5. q. 2. disl. 7.

animalis ut hoc animal, et proprium indi- et 26. q. 1. quodlib. ergo videtur quod
 634 LIB. I. SENTENTIARUM
prius sit singulare quam inlelligalur infi- et perficiendo illam formaliler, ad quam
niluin, el proplerea in crealuris est talis ex parte sua erat in polentia. Tertio

ordo, quod prius est essentia rei. Secundo aliquid dicitur determinari a semetipso,
est hoc. Tertio existens. Quarlo esl gra- et non per advenlum alicujus entilalis

dus inlrinsecus perfoctionalis, qui conse- pei'ficienlis vel informantis, sed ex ne-
quilur tantum aliquod individuum. Et cessitale naturce et ex ratione perfeclissi-
quod prius sit singulare quam exislens, ma talis entis, et ex infinitate perfectissi-
patel a Doctore disl. 3. secundi. ma illius est ex semelipsa singularis ; et

Dico, ad proposilum ponendo ista si- hoc lertio modo possumus dicere ipsum
gna, quod ipse Deus in primo signo sal- Deum sic esse delerminabilem, et lioc

tem considerationis, includit omnia es- modo non est imperfeclionis, imo perfe-
Existentia senlialia in re, et quia dicit Doctor dist. 2. clionis, licet forto usus talis vocabuli
est de es-
sentia Dei. q. 2. l. el q. I. qnodlib. quod existenlia quod est delerminari, sonet aliqualem
est de essenlia ipsius Dei, in illo priori imperfectionem, et si possemus habere
esl perfectissime existens. Et quia iiifini- aliquod vocabulum significans nobis illum
tas est magis modus inlrinsecus essentiae, tertiuin modum, nullnm imperfectionem
sicut eliam i3eternitas et necessilas, quoe importarel. Et quod hic tertius modus sit
sunt existenlis, ut existens, ut patet verus, patet, quia essentia divina in pri-

dist. 3. q. 4. 1. ideo in secundo signo mo signo non includil omnia atlributa

considerationis potest dici esse formaliter dicenlia perfectionem simpliciter, et im-

infinitum, et in terlio signo ex semetipso portanlia infinilatem formahlor, quod pa-
est singularis, et in ultinia actualitate. El teti//s/.8. qusesl. penuU. quaest. 1. quodlib.

cum dicitur, quod singulaiilas est de ra- et eliamdisl. 1. ;)nw?. Et lamen in secundo
tione, etc. dico, quod hoc non debet in- <igno dicitur habere omnes islas peifecli-

telligi, quod sit de ralione quidditativa et ones atlributales, quod videlur sonare iin-

essentiali, sed quod sit sic sibi inlrinseca perfectionem ; et quia habet omnes illas

quod in eodem instanli, et forte nalurie ex semelipsa et ex necessitate naturoe, et

sibi convenit, et hoc a semetipsa. ex sua infiiiila perfectione quodammodo
60. Si dicatur, si singularilas non inest sibi ab ipsa pullulant, et in ipsa sunt fornia-
Objectio.
in primo signo, ergo in primo signo erit liter, non quod informenl, nec perficiant,

ipse Deus quodammodo delerminabilis et quia sunt una res realiter, licet distincte
abslrahibilis, quia per singularitatem di- formaliter.

cilur in aclualitate u'tiina, hoc autem est Ad secundum argumentum dico, quod Creatara
noii poles
contra Doctorem d. 2. parle 2. d. 5. q. 2. non simile est in creaturis ; tuin quia lieri hae(
ex se.
d. 7. et 28. el 28. primi. creatura non potesl fieri /isec a semetipsa,

Solutio. Dico primo, quod aliquid esse determi- sed fit hsec per agens exlrinsecum produ-
nabile contingit multipliciter. Primo ab cens iKam in ta!i individuo ; tum etiam
ali ) tanquam a causa productiva, et sic quia qu:ElibeL natura creata est divisibilis

Franciscus producens Joannem, producit el multiplicabils in suis singularibus ; et

singul-rilatem in illo, et sic delerminat sic in alio et in alio singulari est alia et

illam naturam ad talem singulaiilatem. alia natura, et multa alia possunt assi-

Determina- Secundo formaliter, el hoc est quando gnari, propter quse nori curret simililudo.
bile esL
multiplex.
IiJECceitas aliqua advenit de novo ab ex- (k) Ad ullimum de sapientia dico. Dico
trinseco naturee determinabih actuando ( salvo semper meliori judicio) quod sa-
 DIST. VIII. QU^STIO III. 635

pientia in nobis est individuum sapien- hibile a Deo. Secundo, ut est abstrahibile Transcen-
„ ,
. . dens
liaj, qua3 est in prajdicamenlo Qualilalis, a Deo et a creatura. Exemplum primi, aupiicUer.

et non esl individuum sapientise Iran- nam a sapienlia infinita abstraho conce-

scendentis. Et quod dicit Doctor quod pLum sapienlia), similiter ab inlellectu in

ectio
liciter lunc non esset perfeclio simpliciter in infinito abstraho conceptum intellectus et
ibis est
tata.
nobis, dico quod lioc est verum, quia de multis aliis. Isli conceptus tantum no-
perfectio simpliciter in nobis esl limitata ; mine et re prsedicantur de liis a quibus

nam omne fundamentum in limitato est abslrahunlur. Exemplum secundi, conce-

limilatum, secundum ipsum in qusest. plus enlis eL omnium passionum converti-
ista, exponendo Boelium. biiiuin et simplicium, et mulLa alia pos-

Si dicatur, quod ipse habet dist. 2. sunt abslrahi et a Deo et a creatura, ut

part. 1. qusest, ult. prirni, aliquod dici bonitas potest abstrahi a bonitate increala
ens participalum, el reduci posse ad ens et bonitate creata, et tale Iranscendens

per essenliam ejusdem rationis, ut boni- potest preedicari in quid de illis a quibus

tas mea reduciiur ad bonitalem per es- absLrahiLur.

sentiam, quae est perfeclio simpliciter, et Si dicalur, quare sapienlia non potest
vult ipse, quod illa bonitas per essentiani abstrahi a sapientia creata ut sil trans-

preedicetur de bonitale per participati- cendens.

onem. Dico, quod tantum illa abstrahuntur ut sapientia

Hoc idem in disl. 8. hujm qusest. 2. in transcendentia, quaj nata sunt esso indif- t"j,nscen-
dens.
responsione unius argumenli de capere, et ferentia ad crealum el increalum, sicut

eliam in multis aliis locis dicit, quod sa- non polesl abslrahi ralionnle, ut dicatur

pienlia prsedicalur de sapientia creata et transcendens, nec corpus, et hujusmodi ; et

mcrenta, quod non potesL intelligi, nisi de similiLer nec albedi). ForLe dices, illa non
sapienlia transcendente. possunt esse in Deo formaliter, sicut sa-
Prselerea ipse dist. 3. qugest. 1. probat pienlia potest esse ; dico, sicuL res habet
quod si cognoscimus aliquid formaliter esse in se, ita ordinale abstrahibilia nata

esse in Deo per aliquid, quod formali- sunt abslrahi. Exemplum, sicut Franciscus
ter est in creatura, ut pula, quia cognus- sic hfibet esse quod prinio dicilur ens;
cimus bonilatem formaliter dici de Deo ergo ab ipso absLrahitur conceptus entis.
propler bonitatem formaliler exislentem Secundo diciLur habere esse subslantiale,

in crealura, el hoc non potest esse(se- et sic absLrahilur conceptus subslanLiae,

cundum ipsum) nisi bonilas creata et in- el si", deinceps usque ad hominem. EL
creata sint ejusdem rationis, id est, nisi quia concepLus eiiLis includit passiones

conveniant quidditative in conceptu boni- converlibiles, ideo esL coiiceptus trans-

lalis diclo de utraque; et talis bonitas cendens cum suis passionibus, nbn sic

commutiis de necess.tate erit Iranscen- conceptus subslanliae vel corporis. Siini-

dens, aliler non transcendens posset prje- liter a sapienLia, puta creata, abslraho
dicari de Deo, quod falsum est. Et hoc concepLum eiiLis, quia nata esL prius esse
idem vult dist. 8. pnesentis quoest. 2. ens ; deinde conceptum qualiLaiis, quia

Uiide breviter respondeo, supponendo prius diciiur qualis ; tertio conceptum ge-
62.
ponsio ,
mihi aliqua. Primo, quod transcendens neris magis proximi qualitati ;
quaito
est in duplici genere, nam quoddam di- conceptum sapieniiae; et quinto conce-
citur transcendens, quia lanlum abstra- ptum specificum ultimatum ; sicut ergo
 636 LIB. I. SENTENTIAUUM
in se habet esse, ideo ordinate absliaho ens crealum et ens increatum sunt ejus- tum, et

abstraliibilia ; et quia abstral)ibilia sunt dem ralionis in enlitate transcendenti ; et quomod

communia Deo et crealurae vel pluribus similiter bonitas creata et bonitas increala den' ry";^

nis.
Prsedicamenlis, ideo sunt iranscendenlia, in bonitale Iranscendenli, sic dico deuni-
Dico ergo, quod a sapientia creata et in- lale et veritate, et Imjusmodi.
creata non polest abslrahi sapienlia com- Et ad dicLum Auguslini, quod omnis
munis utrique dicta in qiiid, nec similiter crealura circa nos clamal, dico quod sic
ab intelleclu crealo et increato, nec ista debet exponi, quod creaturae non repu-
videnlur inconvenientia, atiento ordme gnat perfectio simpliciler, imo nulla sibi

Exempiifi- abslraliibilium. El ad inslantias prius fa- repugnat ut est supposilum enlis, non
camio noa i- . c. i- j
artirmaii.io, clns, dico quod i

licet Scolus aliquando aulem uL esL supposilum talis nalurae, ut

qiianilociue j. |. ,„
loquitur
]oqi
,

ownl sapieuliam esse

•

comnmnem crealse exponit Scolus diclum Anselmi d. 2. pri~

Scotus.
el increala3, et intellectum simililer, ma- mi, el 8. et 5, quvest quodlib. Veium ta-

gis dicil explificando quam affirmando men est, quod multai perfecLiones sunt
illud sic esse. Exempla enim ponimus non in homine, propLer quas magis fiL similis

uL iLa sint, sed uL magis addiscentes as- Deo quam in aliis crealuris, ul puia sa-
^QnWdiUi, primo Priorum. pientia, intellecius, voluntas, et liujus-

63. Ad illud de disl. 2. ei 8. de participato, modi ; el sic palet quid sit dicendum.
dico quod intelligil de participato, quod Qui vult tainen lenere opposiium, scilicel

est ejusdem rationis cum illo quod est quod sapientia transcendens potest ab-
per essentiam potesL abstrahi a crealo el strahi a sapientia creala, forte non deviat
increato, et de se est illud, cui non ab intentione DocLoris.
repugnat perfecLio. Et hoc modo entiLas

participala reducHur ad enLitatem per es-

QU^STIO IV.
sentiam ; et simililer bonitas creaLa reduci-

lur ad bonitatem per essentiam, quae sunt Ulrv.m dctur in Deo distinclio perfecti-
commuriia Deo et crealuris; nec sic sa-
onum essenlialium aliquo modo prce-
pieniia creala potest reduci ad sapienliam cedens omnem aclum intclleclus ?
per essentiam tanquam ad aliquid ejus-
dem raLionis, sed bene p')LesL reduci ad Aiensis l. p. q 48. m. 3. Richardns d. 2. art. i.
i.

q. 2. et 3. B . Tliom. 1. p. q. art. 2. et
-48.

sapienliam increatam. qute est alterius ra- qmvst. 7. d'' verit et hic d. 2. qucest. l. art 3.
lleiir.qiiodlib. 5. q. \.ct qnodlib 13. q l. May-
lionis, sicut el lapis reducilur ad Deum. ron. d. 9. q. 1 Bnccon. d. 2. q. i. Marsil 1. q.
12. art. /!. Durand. \. d. 2. qiioesl. 2. Gregor.
Ad aliud de dist. 3. quod prubat, dico Arim. hic q. I. Cipreol. qucest. 4. art. i. Anto-
niiisSireclus e( Formulislcb. q<ice\t. de distincn-
quod Doclor inlendit ibi probare enti-
one Goihvd. quodlib. 7. q. l. Sua-
el idi-nlilale.

quid de Deo, rez 1. p. traci. 1. lib. 1. c. 10. Vatquez [.p. d. 116.

latem posse cognosci dici in
et 120. qni friooUs rationibns nioius putat sent.

virtuLe creaLurce conLinenLis essenlialiler Hoct. Subtilis parum aut nihil differre a sent.
Gilberti dainnala, modesUa desideratur in ejus
enlilatem, et sic aliquod ens creatum censuris.

non tanLum causal cognitionem sui, sed

etiam cujuslibeL superioris. IIoc idem de Qnarto qiisero, ntrum cum sim- ^ J;^

Met^a
bonitate, quia bonitas creata causat co- plicitate Dei possit stare aliqiio "^-

gnitionem sui et omnium superiorum, et modo distinciio perfectioniim es-

sic etiam cognitionem bonitatis conver- scntialium, prsBcedens aliquo mo-
tibiUs cum ente, et sic dico de omnibus do omnem actinn intellectus? Ar-
Ens crea- aliis hujusmodi. Et bene verum est, quod guo quod non. Augustinus 15.de
 ;

DIST. VIII. QU^STIO IV. 637

Trinit. C. 5. Non sicut in crealura m- beri absque respectu ad extra.

pienlia el juslilia sunf duce q'ialilalcs, ita Prima innititur isti rationi, quan-
in Dso, sfid quce juslitia ipsi est et boni- documque in uno extremo est
tas. Ex hoc arguo, pradicatio in diffcfentia rationis, cui corre-
abstractis non est vera nisi sit per spondet in alio extremo dilferen-
se primo modo ergo ista: sapien-; tia realis; distinctio vcl differcn-
lia esl veritas, est per se primo mo- tia rationis, sumitur per compa-
do, et ita niillo modo est distinctio rationem ad distincta realiter.
inter s\ibjectum et prsedicatum Exemplum de distinctione se-
sed subjectum per se includit prse- cundum rationem dextri et sinistri
dicatnm, quia hoc pertinet ad per in columna, quse sumitur per
se primo modo, ergo, etc. respectum ad distinctionem rea-
Contra, Damascenus lio. 1. c 4. lem eorum in animali, similiter
Si justum, si bonum, si quid lale dixe- de distinctione rationis in puncto,
ris, non naturam dicis Dei, sed quce ut estprincipium et finis, quse
circa naturam ; dicis autem aliquid distinctio sumitur per respectum
quod prsecedit omnem actum in- ad lineas realiter diversas. Sed
tellectus, ergo ante opus et ac- attributa divina habent in creatu-
tum intellectus, est aliquid in ris aliqua re distincta sibi corre-
Deo, quod non est formaliter spondentia, ut bonitas bonitatem,
natura. sapientia sapientiam, et alia quse
vere dicuntur attributa per quse
SCHOLIUM.
exuluduntur quaedam propi-ieta-
Ponit senfentiam negantem omnem fH-
tes divinse, sempiternitas ct
ut
stinclionem attributalem in divinis ante
seternitas, quae proprie non suiit
opus intellectus; et fuse explicat molum
attributa ; ergo, etc. Adhserentes Hervaeus
dicendi eorum, qui dicunt ip.>a;n distincti-

onem rationis in divinis non reperiri, nisi huic rationi tenent quod sic di-quodr.'^*^
^^^
per respectum ad parfectiones similes in stinguuntur attributa per respe- '^* ^"

creatis, quae realiter di.lerunt, adeo quod ctum in intellectum nostrum, in

si non essent istae, nuUa esset, nec rationis
tantum, quod illis corresponden-
distinctio in divinis.
tibus in creaturis circumscriptis,
In ista (a) qusestione sunt multse non nisi unicus conceptus et sim-
opiniones, quas non omnes inten- plex posset formari de essentia
do recitare, sed dua? sunt tencn- divina, qu?e nomine ex-
unico
tes conclusionem negativam, quse primeretur. Nam alia nomina si
tamen inter se differunt vel con- imponerentur, aut essent nomina
tradicunt, quarum utraque ponit, synonyma, quia idem re et rati-
quod cum simplicitate Dei non one esset eis correspondens, aut
stat distinctio attributorum ali- vana, quia nihil eis correspon-
qua tantum rationis.
nisi deret.
Sed prima ponit, quod nec illa Modus eorum ponendi est talis, 2.

potcst haberi nisi per respectum omnibus rationibus attributorum, '^pnmL^'^

sententi»
ad extra. Secunla ponit istam qufe scilicet dicunt perfectionem assereQ-
tium
distinctionem rationis posse ha- in Deo et in creaturis, corre-
 638 LIB. I. SENTENTIARUM
tantum spondet in Deo imitns essentioe telligat eas, nt tertins intellectus,
in
divinis es- non seciindnm esse qiiod absolute sive non, sed ex essentia, ut pri-
se
distinctio- habet, iit dictiim est, sed secim- mus intellectus et secundus. Li-
nem
ralionis, et diim respectum quem habet ad mitatse autem perfectiones in-
hoc
per respe- creaturam, non in genere cans?e quantum actu in intelligentia sunt
clnm
ad el'licientis ; sic enim nullum su- dicuntur rationes; et dicitur hic
extra.
mitur attributum ut sapient'a, ratio, conceptio perfectionis de-
quia sapientiam facit nec etiam ; terminatoe ex respectu ad deter-
ad removendtim aliquid a Deo. minatam sibi in creatura corre-
Quos duos modos videtur dicere spondentem.
Avicenna et Rabbi Moyses, sed Alii dcclarant (c) istam positi-
inquantum essentia divina com- onem quod sicut intellectus
sic,
paratur ad creaturas secundum divinus apprehendens suam es-
rationem causse formalis, inte- sentiam secundum rem unam
gritatem omnis perfectionis in et simplicem, virtualiter tamen
se continens, quae disperse et im- omnium perfectiones quantum-
perfecte est in creaturis, et per cumque limitatas et determinatas
ho''*. est essentia illa ab omnibus absque limitatione et defectu con-
diversimode imitabilis. tinentem, propter quod est imi-
Ultra, (b) ista opinio dicit, quod tabilis a quibuscumque rebus qua-
pluralitas perfectionum attribu- scumque perfectiones limitatas
talium, ut est in essentia divina importantibus, intelligendo illam
est quasi in potentia; ut autem essentiam ut unam secundum
est in conceptu intellectns est rem, intelligit tamen illam aliquo
quasi in actu. Exemplum de uni- modo multiplicem secundum ratio-
versali in re et in intellectu, sed nem, vel intelligit in una re mul-
diversimode habent esse ista plura ta secundum rationem, inquan-
in diversis intellectibus; in divino tum apprehendit eam sub alia ra-
quidem et beato creato, ex pleni- tioneimitabilem a leone,et sub alia
tudine perfectionis illius essentiae ratione ab asino, et hoc inquan-
simplicis, ipsa concipitur secun- tum asinus secundum di-
et leo
dum diversas rationes, et ex hoc versas perfectiones diversorum
provenit multitudo conceptuum graduum, ipsam perfectionem di-
secundum actum in intelligentia. vinam sunt participantes et imi-
Sed ab intellectu lumine natu- tantes vel apti imitari. Ita intel-
rali concipiuntur a
intelligente, le^tus divinus suam essentiam
posteriori inquantum ex perfecti- secundum rem simplicem, virtute
onibus realiter diversis in crea- tamen omnium entiuni perfecti-
turis, format conceptiones et per- ones simplices et absolutas, abs-
fectiones correspondentes in Deo que limitatione et defectu conti-
proportionales; nullus tamen in- nentera, apprehendens, utpropter
tellectus sine respectu ad illa eminentiam suse perfectionis eis-
proportionalia eas actu intelligit, dem perfectionibus eminentius est
sive ab illis proportijnalibus in- perfecta, intelligit illam essen-
 DIST. VIII. QUy^STIO IV. 639

tiam, iinnm secimdnm rem, et

iit rentia existere supponantur, sive
muUiplici perfectione sectmrtiim quamdam differentiam importan-
rationem difFerente perfectam ec ; tia ; quae enim apprehendimtur
si non apprehenderet, qnod crea- ut qua^dam differentia mutuo se
tura diversis perfectionibns rea- respicientia, et quse etiam ope-
liter difFerentibus perficeretur in- ratione intellectus, ut differentia
quantum est bona et sapiens, sive ad invicem comparantur, jam in
quod istse divcrsse perfectiones sua differentia existere supponun-
importantur in creatura, non tur. Quse autem ex opcratione
apprehenderet se sub alia ratione rationis vel intellectus habent,
perfectum sapientia, et sub alia quod sint qusedam entia secun-
ratione perfcctum bonitate; nec dum rationem, et ad invicem ra-
apprehenderet differentiam rati- tione differentia non possunt dici
onis inter suam sapicntiam et constitui in tali suo esse, et ha-
suam bonitatem, nisi apprehen- bere diiferentiam hanc secundum
dcret difFerentiam secundum rem rationem ex comparatione eorum
sapientise et bonitatis in creatura, inter se per operationem rationis
alioquin ab uno eodem modo se vel intellectus; imo ista secunda
habente secundum rcm, et secun- operatio primam necessario pree-
dum conceptum sumeretur unitas supponit, ita quod piumo per ope-
et pluralitas. rationem unam rationis in tali
Cum igitur essentia divina ut esse distincto constituuntur, et
in se consideratur, non sit nisi secundo per aliam operationem
aliquid indistinctum omnino sim- intellectus sic distincta ad invi-
plex re et ratione, non potest dici cemcomparantur. Sicut enim cum
quod absque comparatione ejus res vere absolutse comparantur
ad aliqua, in quibus invenitur di- ad invicem, supponuntur habere
versitas rei vel rationis, talis di- esse distinctum secundum rem, sic

stinctio esse possit, quia cum ap- etiam cum res rationis ad invi-
prehenditur illud quod est omnino cem comparantur, prsesupponun-
simplex et unicum sub ratione, tur habere distinctum esse secun-
quse sibi competit secundum se dum rationem igitur si; in-
et absque habitudine ad aliquid, tellectus divinus apprehendit es-
in quo sit aliqua distinctio, sicut sentiam suam ut differentem
apprehensum non est nisi unum secundum rationem ab attributis,
secundum rem, ita non potest et etiam apprehendat ipsa attri-
apprehendi nisi secundum unam buta ut differentia secundum ra-
simplicem rationem. Nec etiam tionem, et sub hac differentia, ista
illa, scilicet intelligibile et intel- ad invicem comparat, in ipsa
iigens , potest circa essentiam secundum se actualiter sunt illa,
suam apprehendere, ut differentia ut sic differentia et sub sua ac-
qusedam ex comparatione eorum tuali distinctione quam sic habent,
ad invicem vel ut mutuo se re- secundum se movent intellectum
spicientia, nisi jam in sua ditie- divinum, ut ipsa sic distincta
 640 LIB. I. SENTENTIARUM

concipiat et ad invicem comparet, proprie de Dco, qxiia Deus dicitur pro-

hoc autem non videtur conveniens. prie et vere vioens et sapiens, etc.
5. Ratio ista confirmatur Quse- : Talia autem ct consimilia, quse
cumque enim differunt, aut habcnt significantur per modum disposi-
differentinm secundum se, vel ex tionis et dispositi, in rebus imma-
seipsis formaliter per illud, quod terialibus reducuntur ad unum in
sunt secundum seipsa, absque esse, duo in consideratione.
et ad
comparatione ad aliqua realiter Intellectus enim natus est dividere
differentia, et ista differunt secun- adunata in esse, sed in rebus com-
dum rem ant habent pluralitatem
;
positis, cum disponit compositum
sive differentiam ex comparatione per formam, aut cum disponit ha-
Vide
ad aliqua realiter differentia, et bentem formam per formam, in-
I,;

cheluiii
bic.
ista differunt ratione. Ethoc patet telligit utraque adunata aliquo
in creaturis, nam supposita uni- modo et differentia
, aiiquo
tate form?e specificn? secundum modo cum autem fuerit
; conside-
rem, in illa distinguit intellectus rnta dispositio et dispositum in
rationem generis et difierentia^, rebus immaterialibus, tunc redu-
quse dicuntur non diversse res, cuntur ad unam intentionem omni-
sed diversse. rationes. Sed hsec di- bus modis, et nullus modus erit,
versitas non posset accipi in illa quo prsedicatum distinguatur a
re una et simplici, nisi per in- subjecto extra intellcctum, scili-
tellectum comparetur nd aliqua cet in m? rei; sed nullam differen-
realiter difierentia, et secundum tinm intellici-it intellectus inter ea
quemdam ordinem illi unicse rci in essendo, nisi secundum nccepti-
convenientin. Unum et idem etiam onem, scilicet quia idem accepit
non haberet diversns rationes vcri dispositum et dispositionem ut
et boni, nisi intelligere et velle duo, quorum proportio est ad in-
iiiud unum et idem subjecto, es- vicem, sicut proportio prsedicati
sent aiicubi actus realiter diversi ad suiijectum. Intellectus enim po-
et ad invicem ordinati. test inteiligere idem his duobus
Hoc etiam patet in Deo, quia modis secundum similitudinem ad
videCo-n- gjpQ^^j^scripta comparatione om- propositionem cntegoricam in re-
ment. '

ibiorigioa- nimoda nd diversas essentias crea- bus compositis, sicut inteiligit

qnia Doct. turarum realem diversitntem im- muita per similitudinem.
reTtLTaic- portantium, essentia divina non
ejus. apprehenderetur ab inteilectu di-
GOMMENTARIUS.
vino sub ratione diversarum idea-
rum vei formarum soia ratione
(a) fn Plures quidem ac
differentium, sed sub una ratione ista quaeslione.

simplici omnino indistincta. varie liic recilanlur upiniones, quarurn

Et hsec est intentio (d) Com- prima est sancli Tliomae dicenlis, nullam

mentatoris 12. M.naphys. comment. allribulorum dislinclioriem cum Dei sim-

praeierquam ralionis lan-
33. ubi ioquens de materia hnc di-
plicilale slare,

quod vita, sapientia, etc. dicuntur lum. Gui quidam alius DocLor adliaerere
Clt :
 ;;

DIST. VIII. QUy^STIO IV. 64f

videlur, quim tamen oplnionem ad prse- quia intellectus divinus el beatus nulla ha-
sens non curo recitare, cuni in lexlu bila comparatione essenliae ad attribuLa
Doctoris paleat, et clara slt usque ibi : creata,non est ibi aliqua pluralitas nisi in
Sed inquanlum essentia divfna. potenti:! ; ut autem consideranl ipsam In se,

Sensus iiujus liilerae est, quod essentia eL ut diversimode imitabilein a diversis at-

divina In se et absolute considerata nul- tribuiis in creaturis, ibi distinguunt diversa

lam distinclionem atlributorum includit atlribula. Intelleclus vero creaLus et non
ex natura rei; sed ut per intellectum di- bealus e conlra distiiiguit, quia primo
versimode coniparata ad diversa atlributa considerat attribut;i creata, et illa atlribuit

in crealuris continet in se dislincta atlri- creaturi, ita qu )d prim) habet atlributa

buta, quB sola ralione inler se et ab creala pro objecLis, et secundo altribuit

essentia dislinguuntur. Et tnlis compara- inlellectus vero cre;ilus beatus primo

lio essentiae ad attribuia non fit in r;Uione habot essentiam considerand) eam, ut
causae efficientis, quia non comparalur ad diversimode imitabiiem. Et addit ibi :

illa ut efficiens, quia sic non dicimus Limitatse aiitem perfectiones inquantum
essentiam divmam esse bonam, quia effi- actu in inteUigentia sunt, d-cuntur rati-
cil bonilatem, quia sic posset dici lapis, ones, id esL, qu)il illai perfectiones, puta
quia efficit lapidem; sed comparatur ma- aLii-il)uL;des iiiqu;iiiLum actu iri iiitelli,u,en-

gis in ralione causoe furmalis, ut ipsa est lia sunt. id esL, iri acLiiali cur.sideratijne
quodammodo uria furma contineus inte- et cump;iraLioiie esseuLia) ad aLLribuLa

gritatem omnis perfectioriis, el hoc emi- croaLa dicuiitur raLiones, id est, objecta
nenter, quae perfecii «nes sunt impotfecle coric('plibili;i.

in crealuris. el sic ip.=;a esseniia, ut f irma ('•) Alii declarad. po^^it/onem sic. Ista 3.
. , . ,„ Gofi". qnodl.
perfeclissima comparatur ;id diVt^rs^is pei-- opiiiiu esl eadiMU cu ii opinnue Tiioma), j.q.i.

fecliones att^^ibutales in creaiuris, qu;ie nisi quod diffusius aliqua declarat, quae
perfecli')nps secundum gradus su;)S di- ex suoi-adi dis suiit m;inifes a.

versimode imiiantur es^entiam. Et ex tali (I) n hivc cst intent/o Commentatoris.

compnratiorie sununlur plur.i aitfibuln, Seiisus liujus liLLenB esL, quoJ in rebus
ut puta, ut comparalur ad bonilalem cre;i- i rim iloriaUbus, qu;inlo ah'[ua prfidican-

lam, verilatem, sipienliam (quie disiiu- Lur pcr mudun di.Npositi et disposiLionis,
guunlur in crealuri-;) dicitur bona, vera, id esl, per mudum maleriae et formae, quia
sapiens, et liujusmodi. sul)jecLum se LeneL ex paite mater-iaj, et
(b) Et addil ibi ; W/m, ista opinio di^il pr-aidicaLum ex parte furmae, tunc sunt
quod pluraUlas perfecli^num allribula- uiium in re et in inielle(du sunt distincta
lium, ut est in essentin, dvina est quasi in et in„ellectus sic inle ligens abstraclum a
potenl/a, et ut est in conceptu intellectus materia per in)duin d:spos;ti et disposi-
est quasi in actu, id est, quod ante hujus- li uriis, id ost, per m;)duin «ubjecLi el prse-
modi comparationem est ibi sula essentia dicati, inLelligil unum ia re tanLum, sed
divina et nulla distinctio attributorum nisi diversum in consideratione, quia ut in

in potenlia, id est, quia ipsa est apta nala proelicato qujdammudo differi a seipso
diversimode c )nsiderari et compai'ari ad ut iii suhjet^to, et hoc sola ratione, et
altributa creata, et ul aclu sic consideralur tunc intellectus uLi;ur uno in re, ut duubus
etcomparatur acLu est talis disLincli > aitri- scilicet in inlenLiunibus, qiia cunsiderat
bulorum. Et addit ibi : In divino quidem, illud sub diversis inLentionibus, scilicet
Tom. IX. 41
 642 LlB. 1. GEXTENTIAIIUM

praeJicali et subjecti, Et hoc modo dicitur qnia enim quodlibct creatum in

quod Deus esl bonus, sapiens, viLa, et esse quidditativo est limitatum, et
hujusmodi, nam sapientia et Deitas sunt quselibet pcrfectio ejus, sibi essen-
unum in re, sed sola ratione differunt, tialis, idco a nulla (c) tali sumitur
sicut praedicatum et subjeclum ; sed in attributum ; pari enim ratione a
rebus materialibus, puta in lapide, licel qualibct essentia creata assumere-
maleria et forma sint simul realiler unita, tur attributum, sed ab illo quod
non tamen sunt una res, sed dislinctifi. Et est pcrfcctio accidentalis crea-
ideo qnando inlelleclus in rebus compo- turse sive in bene esse ejus, sumi-
silis sic disponit composilum per formam, tur attributum quod dicit perfe- A
quidclit
aut cum disponit habenlem formam, id ctionem simpliciter in subjecta noii
suniil
est, subjeclum liabens formsm intelligit substantia; quia licet, ut natura aUnbu'
utraque, ut aliquo modo adunata in intel- quaedam habeat gradum limita- sei!
ab acci
leclu, et tamen differentia aliquo modo in tum, tamen ut perficiens aliud in t;.Ii

ut pfl
re, non sic in rebus immalerialibus. Et sic bene esse ejus, nullam limitationem aliu
quari
patet inlentio hujus. Ilaec tamen auctoritas importat, et sic est attributum.
postea a Doctore exponetur. Sic etiam in Deo, non notat per-
fectionem primam, sed quasi acci-
SGHOLIUM.
dentalem in bene esse, unde A''gu-
Impugiiat quinque rationibus opinionem stinus 15. de Trinit. c. 5. Si dicimus
relatam secundum explicationem D. Thomae sapiens, speciosus, polens, spiritus, ho-
asserentis distinctionem perfectionum attri-
rum quod novissimum posui, videlur si-
butalium desumi per re^pectum ad creatu-
gnificare substantiam, ccelera vero hujus
ras, et refutai rationem fundamentalem ejus
substantice qualitates.
qaoad utra.uque praemi^iam.
Itcm secundo sic (d) : Illa non
6. Contra istam (a) positioncm pin- distinguuntur per respectum ad
Inipujjna-
lur mo arguitar sic : Quidqnid est extra, quorum quodlibet continet
opinio
D. Thom.
periectionis simpliciter m crea- essentiam divinam secundum om-
turis, principalius est in Dco ex nein rationem perfectionis idealis;
se et non ex respectu aliquo ad sed quodlibct attributum continet
extra; attributum est simpliciter esscntiam divinam secundum om-
perfectionis in creatura, ita quod ncin rationem perfcctionis idealis,
simpliciter est melius ipsum quam ergo, etc. Minor probatur, quia
Vide
non ipsum, ergo, etc. Probatio ratio idealis correspondct perfe- (list. Ii

ad
majoris, perfectum semper est ctioni creatura), inquantum ea per- hoc

independens ab impei^fecto, sicut ficitur in esse quidditativo, et per

impei-fectum dependens a perfe- consequens sub ratione qua illa,

cto ; attributalis autem perfectio essentia illa est limitata; unde et

in Deo est perfecte, in creatura secundum diversos gradus limita-
imperfecte ; similiter non esset tionis crcaturarum distinguuntur
intinitse perfectionis simpliciter, idcse, non autem inquant"'m ista

nisi esset continens omnem perfe- esscntia cst perfecta simpliciter,

ctionem simpliciter sine respectu quia sic correspondct omnibus
ad extra. Minor declaratur sic (b). unum attributum in Deo, ut boni-
 DIST. VIII. QU^StlO IV. C43

tas aut perfectio simpliciter. Ex telligantis et intellecti, volentis et

hoc appnret probatio minoris, voliti, formalitcr distinc!:as; ergo,
quia enim quodlibec aLtributum etc.
est perfectio simpliciter, ex decla- Item quinto sic : Beatitudo (h)
ratione minoris probationis pri- divina consistit in ejus actibus
mae, sequitur quod quodlibet est perfectis intellectus et volnntntis,
imitabile ab omni gradu limitato. sed omnia nttributa divina sese
Probatio majoris, tum quiaconti- mutuo respiciunt in perflciendo
nens omnem ideam sequaliter vi- actus illos, ut patebit; beatitudo
detur respicere omne identum, autem Dei a nullo i'espectu depen-
et ita per respectum ad nullum det nd extrn, ergo, etc.
. /

potest distingui nb alio,quin simili Contra rationem ejus (i) mnior 8.

, ,. , . . , . .
' Coitra
ter respicit quodlibet; unde snpien- est lalsa; tum quia ita distingui- d. Tho m.
qiii
tids attributum, non magis respicit tur essentia divina ratione ab dicii di^tin

sapientiam ideatam quam colo- attributo, sicut unum attributum ^ratonls

remideatum, quia utrumque neque ah alio. Numquid sequitur, e rg>) „^0 'gxire-
'""•
est limitntum, nec ab uno mngis essentia ut essenti?i non est ihi ,

snmitur attributum quam abalio. nisi ex rcspectu '

nd extra? Tum ^. ?
disti i<
..
ti-

^j^_
Item tertio sic (c) Distinctio : nM'a bnninn et vernm in crcntui'n *^'.'**

reali 111 al-

>

Item
attributorum fundnmentum est re- dislingMuntMp distin.'-tione rnti- i«™-
"it spectu distinctionis emnnntionnm on's. A q-'ihus i/ tur re di>tin-
tnm personnlium, q-iia Filius proccdit cLi> su n't'it' h fj dis',in,;ti ) ? A
jat ' nnturalitcr na^cendo , tpn-iunm nullis; sod a vro et bon> in De ),

'iia* verbnm conceptnm in intelhchi; q-icT raLione diircrunt. T'ini tortio

';,"''
Spiritus snnclus procodit Uh(M'e (k) q-iia ubi osl mc;'a disVin;tio
''•,^' spirnndo, tnn^junm nmor concc- rationis. n )n roq'iiri;,ur rcspectus
*^f^
uti
ptus in Yoluntnte, ct non ut Ver-
'
ad aliq'id oxtra, sic.t est in deti-
bum. quod non potest csse, nisi nitione et (Uqinito ; et talis est
esset nliqua distir.ctio int(dlect"s disLinotio in att.ih:itis (1), qualia
11,54,
et voluntntis ad intrn ; sed pi^odu- sunt objocta intell gentire divi-
ctio personnrum nd nihil extra nne diibrc.itia ratione, lijot sint
necessario comparntur, ergo, etc. unius actus intelligcndi in Dco .

Item quarto sic Deus intel-

(f) : Quando enim requiritur respectus
ligit essentinm suam inqunntum adextra,tunc distinctio partimest
vera, non inquantum bona, et vnlt ah intellectu, partim aliunde-, et
eam inquantum bona, non inipian- hoc vel a diversis cir.umstnntibus
tum vera; ab spterno etinm (g) extra diversimode ut patet in ,

intellexit se intelligere essentiam exemplis adductis de columna et

et velle eam, similiter sine respe-
ctu ad extra, quia iste actus con-
sequitur immaterinlitatem natu-
ralem ;ergo sine tali respectu in-
cludit essentia sua rntionem veri
puncto; vel ab eodem diversimode
circumstante, ut in secunda in-
stantia patet contra majorem.
Item, (m) contra minorem illius
rationis arguitur sic Cum omnia :

et boni, et similiter rationem in- attributa pertineant ad intellectuui

 .

614 LIB. I. SENTENTIARUM

Minor et volimtatom, qiifB simt principia ibi per resppctum ad aLtribuLa in creatu-

.
fst cmanationuin ad per.sonas cli- ,
ris, ila qu)d si aliqais miellecius non
diblinct o- . . ,

nem stmctas realiter potest reduci di- compa"al essentiam divinam ad aUributa

rum stmctio attributorum ita quod ,

creaLa, in ipsa essenlia non posset disLin-

iHa qusB portinont ad intellectum, guere aliqua attributa, sed tantum esset
"^resJeMlm

habcnt rospectum ad gignitionem ibi essenlia nuda, et sic vull quod ipsa
creaturas.
aLLribuLa in divmis, et in essendo, et in
Verbi, quoe autem ad voluntatem,
habent respectum ad spirationem ;
dislinQui sinl tanlutn ibi per respectum

ut sicut intellectus creaturse na- ad allribula ad exlra. SLanLe ergo sup-

turalis non distinguit hsec et illa, posito ScoLi, quod ipsa alLribuLa sunt per-

nisi ex respectu ad aliqua in cre- fecLissiraa in Deo, sequerelur ipsa depen-

aturis, ad quas reflectit omnem dere in essendo et in distingui ab attribu-

suum intellectum, sic intellectus lis crealis, et sic simpliciler perfeclum

divinus et beatus ex respectu ad dependere in essendo ab imperfecto,

personas, ad quas dirigit omnem quod est inconveniens.

suum intellectum. (b) Minor declaraUir sic, eLc. Sed con- o.

Object:
tra lioc diclum, ut magis intelUgaLur in-
COMMENTARIUS. slalur aliqiialiLer, probando quod non
quaelibet perfeclio essenLialis entis limita-

4. (a) Conlra islam posilionem. Doctor in- ti esl limitala, quia ens est de essentia
slal muUipliciler conlra hanc opinionem, hominis, et tamen sef^undum eum est

et primo sic : quidquid esl perfeclionis illimilalum. Dico, quod perfectio essen-
Respoi
simpliciler in crealuris principalius est tialis creatura) poLest duphciter conside-
in Deo ex se el non ex respcctu aiiquo ; rari. Uno modo in esse vere reali et exi-
Jl^^^ll
sed altribulum est simpliciler perfeclionis stentp. Alio modo in esse conceptibili. dupuci

in crealura, ila quod simpliciter est me- Exemplum, A/c /iomo includit mulla ess3,

lius ipsum quam non ipsum. Prob ilio nam primo diciLur lioc ons ; secundo di-

majoris, perfeclum semper est indepen- cilur h ec subsLanlia; Lertio dicilur hoc
dens ab imperfeclo , sicut imperfectum corpus ;
quarlo h:)C vivens ;
quinto hoc
dependens a perfecto ; altributalis auLem aniiiial ; sexLo hic homo. Islae perfecLi-

perfectio in Deo esl perfecLe, et in cre- ories existentes in Francisco, qui est om-
atura imperfecte, ergo. nino limiLalus sunl limiLalse, licet non
Nota tamen, cum dicit ibi, quod per- seniper conceptus sumpLi ab isLis perfe-
Aliquid
depeiidere fecLum non dependel ab imperfsclo. Ali- cLionibus sint limiLaLi, ut patet de conce-

aliqirJ^con- quid enim dependere ab alio contingit plu entis qui sumiLur ab lioc ente in

muhiplici- multip'iciter. Primo , ut a parLibus es- Francisco, nec conceplus subslantife, ut

^^^'
sentialibus u', compositum. Secundo ul a dicit ens per se tanlum, qui sumiLur ab

causa efficiente vel finali. Tertio uL men- hoc enle per se. Alii vero conceplus se-

suratum a mensura. Primo et secundo quenles, ut puta conceplus subsLaniiae

modo perfectum non polest dependere pracdicamenlalis, et corporis, el viventis,

ab imperfecLo. Et Doctor supponit, quod et hujusmodi, sunt limiLati. LoquiLur

altributum in Deo sit ibi sub ratinne per- ergo Doctor quod qu^Blibet perfectio es-
feclissimaet infinita. Et quia Thomas di- senlialis creaturse est limitata modo prje-

cit, quod attributa in Deo sunt tantum exposito.

 bisT. VIII. Qu^sTio rv. 645

6. Ideo a nvlla tali suwitur altribulum.

ribiitum
(c) esscnlialiler est perfeclum ; non tamen
in Pro m;ijori di!ucid;itione liujus lillerae liic esl ibi, nec ul informans, nec ut actuans,
;o non *

iiolat sunl plura nrUmda. Primo, quod attribu- nec ut delermirians, quia omnia isla
i-reclio
nein lum in rrealura dicilur altribuiu-n, quia diruiit imperfeclionem respeclu essenliae ;

'imam.
alleri allribuilur, sicut snpierilia dicilur sed esl ibi realiter et essenli;diler eadem
alliibutum, puta homini, et lale prnesup- cum fssenli;i, liret formaliter distlncta,

ponit id cui attribuilur habere esse suum Terlio nola, quod peifeclionas in cre- 7.

esseuliale et quidditativum ; nam allri- aluris, quse seoundo perficiunt sunt in du-
butum dicilur, quia peificit id quod in se plici generc. Nam quaedam sunt perfecli-
(jnnre prius cst perfeclum esserilinlitcr. Et simi- ones, quibus sutnplis in suis rationibus
iiliir at-
iDiitiim liler dico in essenlia divinn, qu kI altri- formalibus non repugnat infinilas, el sic
in
eati.ra, bulum dicitur quod quasi secundo perfi- siint perfectiones simpliciter, ut bonilas,
eiiaitri- cil essenliam divinam, quae in sc esl per- verilas, iriqu:tntum hujusmodi, et lales

iius"gra-
ffctissima essonlialiter. Ideo illa, quae sunt transferendcB ad divina in summo.
..;n'-'l,w
perlinent ad essentiam divinam non di- Quaedam sunt, quibus sumptis in rationi- Quae perfe-
^^"^^^ allributa, nec eliam omnia quae bus suis formalibus repugnat infinitas, et addmna
'lilrTt-
butum. ^'"^'"'''"""""
non sunt de essenlia illius dicunlur allri- sic non possunt esse perfecliones simpli- tur.
bula, ul gradus intrinseci dicenles perfe- citer, ul albedo, color, lux, et hujusmodi
ctionem, ut infinitas, quia illi sunt sic accidentia corporalia ; et lalia formaliler
inlrinseci essenliae, quod non potest ha- non suiit transferenda ad divina, nec in
beri conceptus perfectus de ea sine iliis, summo, nec aliquo modo, quia haec esset

ut supra declaravi ; sed bene oninia alia falsa : Deus est summa albedo vel summns
dicentia perfectionem in divinis sunt at- co'o;'. Possunltamen transferri non forma- ^ ^'^
,
Deo est
tributa. liter, ita quod dicantur formaliter de Deo, pertvciio
al-
Secundo nota, quod atlributum in sed proportionnliler, quae proportio requi- bedinis
,. ...... „ ,. , . .
eminenter.
creaturis, puta bonitas creata vel verilas ril dissimililudinem. Et sic dicimus, quod
dupliciler potest consilerari, aut inqunn- in Deo est perfectio albedinis eminenter
tum est quaedam essentia creata, et sic solum, id est, quod Deus habet tantam
importat limit itionem ; aut inquanlum perfeclionem, qunnta est in albedine, et
perficit subjectam substanliam, quae in se infinilum majorem. El sic palet quo modo
est perfecta substantialiter; et sic ut per- perfectiones attributales in creaturis attri-

ficit, polest dici illimilata. Nnm perfirere buuntur in summo ipsi creatori,

ut perficere, non includit imperfeclionem (d) Hem secundo sic. In ista raiione sunt 8.

aliquam, licet in crealura perficicns, non plura notand 1. Primo, idea nihil atiui est

inquanlum hujusm^idi , sed inqunnlum nisi es-ie coqnilxnn creaturce in mcnle di-
iiiformans , dicat aliqunlem imperfecti- vina. ul tenet Doctor dis'. 35. primi. Et
Per onem, ul patel a Di)ctore dist. 2. primi. talis idea correspondet perfectioni creatu-
lid dici-
tur
et dist. 5. q. 2. Accipiiur ergo, ut ntlribu- me in e^se quidditativo, esse nutpin quid-
tributum
1 n
y^^^^ j^ crealuris aitribuit Deo secuiidum ditativum creaiurae est simplii-iter limita-
divinis. iiinm ralioncm, quae Inntum dicilur per- tum, et sic secun^lum diversas perfecli-
ficere et non ut informat. Et est sensus, ones limiiatas in crealuris, diversge ideae

quQd boiiitas in Deo est ibi secunduin disliiiguuntur in mente divina, ut puta
illam rnlionem, qua dicitur perfertio se- esse cogniluin lapidis reprjesMnlal ipsuni
cunda illius, quod in se substantialiler et lapidem in perfectione quidditaliva- ut
 .

646 LIB. I. SENTENTIARUM

duo, et esse cognitum asini repra^senlat Terlio suppono, quod quando aliquid
ipsum nsinum in perfectjoiie quiddilatlva sequaliler respicit plura, non magis sumi-
ut qualuor, et sic ascendendo vel descen- tur ab uno quam ab alio, nec magis dici-

dendo. Et idea sive esse cognilum cre- lur lale ab uno quam ab alio. Cum
&turae non reprassental aliquam crealuram ergo attribulum in divinis, pula boni-
sive aliquam essentiam, ut esL perfeclio tas infinita , aequ;ililer respiciat omnia
simpliciler ; el ideo idea bonilHiis crealae ideala, (nam ita eminenter conlinet per-
non reprsesenlat ipsam bonilalem, ut esl feciionem lapidis, sicuL el perfectionem
quaedam perfeclio simpliciter, quoeinquan- asini et perfectionem sipi^^ntiac, el om-
lum perficit dicilur limiLala, sed reprae- nia re?picit ul sunt quaedam essen-
senlal ipsam in sua pertVclione quiddila- liae limiLaLae, et ila respiciL esseniiam
tiva limilala. Nam si idna sapiemiae crealse, lapidis, sicut essenliam bonilatis vel ve-
el idea bonitatis creiiioe, et ver.tatis, el ritaiis creaL;B, eL hujusmodi ) ergo non
unitalis, el hujus-nodi (
q'iae dicuiil per- niagis debet accipi bonilas, uL attributum

feclionem simpiiciler) re[)r8eserdarent divinum ab essentiam bonilatis crealae

ipsa, ut perfecli simpliciter , lunc eis quam ;ib essenlia lapidis, cum aequaliler

lanlum corrpsponderet unum aLlril)ulum conlineat oniiiia ilia, sicul etiam essenlia
in diviiiis, puLa pfrfectio simpliciler vel divina aequidiier conlinet et respicil omnia
bonitiis essenlinlis, el sic non p^ssent liu- ideala, ut perfecliones limitatas. Slat er-
jusmodi distincLa allribula iii divinis ac- go tjla raLio Scoli in hoc, quod sicul es-

cipi per comparalionem ad dislincla at- sentia divina, quae propler suam infinila-

Iribula in crealuris, ut dicebat 'l'homas, teni aequaliter conlinet omnia ideata et

quia ut sunL perfecliones simpli.'iler, et aequaliler respicit illa, non magis debet
sub illa raiione qua sunt perfeciiones accipi ab uno ideato quam ab alio. El sic

simpliciter, lantum unum attribulum cor- falsum esl, quod Tliomas dicit quod bo- Conl
D. Tl
respondebil ei^ in divinis ; ergo si plura nitas, quaj est atliibutum in Deo, accipi- mar
debent sumi in diviiiis per comparalionem lur per respectum ad bonitatem creatam,

ad plur.i ad extra, oporlet quod illa ideata ila quod si talis bonitas creata non esset,

accipiantur in suo esse quiddilativo et non possel accipi boniLas in divinis, ut

limitalo. atlrihutum dislinctum ab aliis.

9. Secundo declaro. quod quando dicit (e) llem tertio sic. Distinctio attributo- 10.
Quonr
qaomoLio Doclor quod allribula conthient essenl'am ruin, etc. In prseseiiti rutione suiit aliqua Fi''u
provc
coiiliiieant
esbenl lani divinam secunduni omnem perfeclionfs notanda. Primo, quod emanaliones in di- natura
nasjei
divinam
idealis rationem, debet sie iiit<dligi, quod vinis, pula generatio passiva per modum et
... . Spiril
sicul essenlia divina (quia formalitor in- nalurae, et spiratiu passiva per modum ,

sTnn

finila) eminenler contineL omnem rali- voluntiitis, sunt in divinis ex natura rei el if^^y^

onem perfectionis idealis, id esl, omnem praeler operalionem inlellectus collalivi, ^P''"'*

perfecLionem idealem, ccrrespondentem aliler personae constilulae non essent ibi

perfectionibus ideatis. El sic eminenlcr ex naLura rei, quia si produclio vel ema-
conlinet omnem perfeclionem ideatoium, natio non est realis, nec etiam produclum.
sic atlribulum, cum siL fjrmaliLer infini- Secundo, quod Filius dicitur naLuraliter

tum, et eadem res realiter quod essentia produci nascendo, tanquam verbum con-
divina, continet omnem rationem perfe- ceptum in intellecLu, id est, tanquam ver-

clionis idealis raodo praeexposito. bum vere productum ab intelleclu tan-

 ;

DIST. VIU. QU/ESTIO IV. 647

quam a principio fnrmali produf^livo ; et las vull volilionem, qua Immediale vull
dicilur concipi in intelleftu, quia intelle- essentiam ; erg) sine lali respeclu ad
clus, una cum essenlia dicilur vere me- exlra essenlia includit ratinnem veri et

moria fecunda. II, )c Ide^in dico de Spirilu boni ; siniiller ralionem intelligenlis et
sancto respeclu voluntatis. inle lecli, scilicet ipsum intelleclum, qui
iifenara Tertio suppono, quod dislinclio attri- liabet rationem inlellii^enlis, et essentiam
Sit
lemoria but)rum est fundamenlum distincli )nis qufc habet rationem inlellecli, el sim.liter
CUllllj.
emanalionum, id esl, quod ipsse emana- includit rationem v ilentis et voliti, quae

liones, quac sunt ibi distinclae ex natura ra'iones sunl formaliler distinctae. Nola

rel, de necessilate pra^supponunt aliqua lanien, quod licel secundum Doclorem

ailiibuta disiincta ex nalura rei, a qui- inlelleclus divinus intellignt essentiam
iiribiita bus dicuntur distiogui. Nju enin est p)s- inquanlum vera, et etiam inquanlum
ir.issunt sibile imaginari, quod una producLio sit bona, tamen hoc quod dicit liic, quod
ura rei per modum naturoe, et alia sil simpliciler inlelligit eam inquanlum vera, non in-

^^*pp,. per modum volunlatis, et quod priiici|)ia quanlum bona, hoc concludit conLra
perinm
ppQtiuciiva non distinguantur inter se ex Thomam, qui lenet essenliam sub ralione
Contra
extra. naturarei quia videlur impossibile, quod objeclum intellectus et non sub
; veri esse D. Tho-
maiii.
uimm, videlicet omnino re indislinclum, ratione boni. IIoc slanle, formo sic

sit principium productivum, et per mo- argumenlum, supponendo mihi primo

duni libertatis, et per modum naturce. quod inlelleclus prima intelleclione, qua
Et sic cuni in divinis emanationes sint ex inlelligil aliquid, non fabricat ens ra-

nalura rei, et non sint ibi per respectum lionis, nec comparat illud inlelleclum

ad extra, multo forlius atLribuLa a quibus ad aliud ; nam primo inLelligiL objecLum,

sumunlur erunt ibi ex natura rei et non eL inLellecLum poslea comparaL, hoc stan-

per re.^pectum ad exlra. le, inlelleclus divinus inlelligit essen-

;ellectus Quarlo nota, quod licet Scotus hic no- liam inquanLum vera eL non inquanLum
et
)luntas minet intellectum et voluntatem attribnta, bona, eL lioc prima inlellectione ; ergo
non
nominat ea generali nomine et improprie. est ibi veritas et non per compara-
^t "attri-
•'^"''*
Et quia Thomas dixit, quod atlributa lionem ad extra. Et simililer volunlas
P''^^- sumiilin per respectum ad extra, et prima volilione vult eam inquantum bo-
vult quod intellecLus et voluntas, et hu- na, et non absolule inquantum vera
jusmodi sint ibi dislincta lanium per ergo est ibi bonitas sine comparatione
comparationem ad extra, ideo Doctor ad extra.
quantum ad hoc, nominat ea aLLribuLa, (g) Ab aeterno eliam inlellexit. Potest 12.
Deiluclio
lamen ipse absolule negaL ip^a esse at- forinari aliud argumentum, supponenlo (le
inttfliectio"
tiibuLa, ul patet in ista qua;sLione infra, aliqua. Piimo, etsi idem omnino in re
ne
coitra
et guseiftone prima Qno /l beti. p')ssit se iiiLidligere, eL sic esse o^\jp-
Tiio.n.

II. (f) Itein quartn sic : Oeiis intelligit es- clum eL poteriLia, tamen qu )d idem
SMS i:itel
sentiam suam inqunitum vera, non ia- omiiino in re iiilelligat ?eipsum iiitel-
ji^it
.senti^im
quanUim bona. el quia iste aclus con<;equi- lecLione, eL quod lalis inleiieclio qua se
tnam
qnjinium
Uill
^^^j, jinmaterialitatem naturalem, id est, intelligll, sit oninino idem in re, h )c
un ,
vu.t a-
VUi aclus quo iiiLellectas divinus rt^flecLiLur non esl intelligibile, quia operalio sem-
am
iquiniura ^uper inlellectionem qua inLelligil essen- per dislinguitur ab operante. Cum ergo
bona. , ,. ,

tiam, et similiter actus volendi quo volun- inlellectus divinus intelligaL essenUam
 648 LIB. I. SENTENTIARUM

suam vel seipsum , et uUra inlelli^at clum ad exlra ? Si primo, habeo pro-
eliain se inlelliger^* propler su;ini iin- posilum. Si secundo, ero-o erit formHliler

malerialilalem naluralem, qurerilur luno, bealus aliquo enle lalionis et aliquo re-

aul inlelligit intellerlione reali, et non specLu sumpLo ah exLra ; et sic remota
sumpla per respectum ad exUa ? huL in onini creaLura ad quam fit talis com-
eleclione ralionis, quse sil tanlum ens piiralio, non eriL aliquo modo formaliLer

rationis, et hoc per respeclum ad exlra ? bealus, quse omnia videnlur absurda ; er-

Si primo, liabeo intenlum, scilicet qu )d g'j seqiiiiur qu )d erit ibi visio beata,

est ibi iiitellecLio ex nnluia roi, aliqu) et voliiio similiLer ex nalura rei. Et

modo di^lincla ab ipso inlelligenle. Si addo ulira, quod ex quo omn.a allri-

secundo, ergo lanLum esl ibi inlellectio bula diviiia sese muluo respiciunl in

rationis et per respectum ad exira. El perfii-i^ndo acLus illos, (iiam quajdam at-
sic inlellecLus diviiius non posseL sei- LrJjuia respiciuiit, et quodammodo prse-

psum intelligere, nec essenliam suam suppoiiunl aclum inLelleclus, ut sapien-

realiler, nec dicerelur iritelligens realiler, Lia, scienlia, et hujusmodi ;

qiisedam

sed tanlum secundo inLeiilion;ililer. Et aclum voIunLatis, uL charil;is, bonitas,

ultra, rem )lo omni enle ad exlra, soque- el liujusmodi) ergo sicul illi actus sunt

reiur qu )d non esset ibi iiiLellecLio, et ibi ex naLura rei et non per respeclum
sic remola omni cre;Uura ad qu:im fil
ad cxLra, ila aLlribuLa perficienlia illos

lalis comparalio, Deus forinaliler nihil acLus, non Lamen quod ilU aclus reaU-

intplligeiet. quae omnia sunL absunla ; el ter peificianLur.

sicuL dixi de iiitellectione, eodem modo (i) Conlra rationem ejus, Quia sanclus

potesl formari arguuenluin de voIiLione. Thomas asseriL, quod illa quje distinguun-

13. (h) Ilem quinlo sic : Deatiludo divina tur raLione in uno extremo, cui cor-
Ubi tonsi-
siat cons>slit, etc. UL cliirms mtelligaLur isla respondent aliqua disLincta realiter in alio
beatiludo. .. r^
exlremo, semper sumuntur ab
.
,

ratio, suppono primo quod Deus sit illis realiter

ex nalura rei in seipso beatus objecti- distinctis. Et quod hoc sil falsum ostendit

ve, et in intellectione et vohtione Deita- Doctor hic, quia essentia divina distin-

tis formahier bealus, et hoc a semeLi- guilur ralione ab atlributo, puta a sa-

pso, etiam omni respectu exLrinseco pienlia, et tamen in crealuris corre-

circumscriplo ;
patet, quia beatitudo Dei spondet distinctio realis inter essentiam
ad nihil exLra dependet, sed esL ibi ex et attiibutum, ut homo disLinguilur rea-

nalura rei. Tunc sic : Bealiludo forma- liLer a sua sapientia ; ergo si essenlia

liter sumpta consi^tit in actibus secundis divina disLinguilur ratione a sapientia,

Beatitudo
^^ "*^" primis. Cum ergo Deus sit for- el Laiia sumunlur a distinclis realiter,

, '',^' maliter be;«tus in seipso ; ergo bealitudo ergo essenlia divina erit in Deo lan-
foimaliler
cont-istit sua formaliter consislit in actibus secun- tum per respectum ad extra, quod non
jn
per ectissi- dis, scilicet in peifecLiss ma visione el est iiitelligibile.

visione, voliLione sui. Qucero lunc, aut illa visio Tum, qvia bonum el verum, etc. Hoc
vohtione et voIiLio sui est ibi ex nalura rei, et concludit conlra Thomam, qui bonum
^"^'
aliquo modo disliiicLa ab ipso cum non el vorum poniL lanLum ratione disLingui
acLum secundum esse in crealura, et hom nem,
esL ralio ad vernm
sll intelligibile,
ratic

omnino idem cum actu primo ; aut est quia secundum Scotum, bonum et ve- di»tia
ii>

jbi tanlum ens raliopis,. et per respe- rum in creatura formaliter distinguuntur. creati
 DfST. VIII. Q(j'/ESTIO IV. 649

(k) Tum (ertio,qum ubi esl mera dislinclio pro conceptibili confuso, et definitio Definitio

ralionift, elc. Sed in ipl;i lillera DucLoris pro conceptibili dislinco, el sic forle ex ,ief,njt„m
''"^'"^'""°'
occurrunt aliqun dubia. Primuni , quia nalura rei differunt. Aliqui tamen expo-
omnis relalio rnlionis fil, ppniper rx nenlps Scotum, dicunt quod
^ dofiiiitio "^" *'i'''°'"
ler.
comparalione unJus ad al erum ; er»o proprie est ens rationis, similiter et

sii^ul l.a!is relaiiT ralionis requiril reni defiiiitum Nain . intelleclus definit, id

ad exlra comparalam. iln el dislinclio est, rem conceplam in conceplus divi-

ralionis requiril respeclum ad aliquid dil. quiliter in re non est divisa, ideo

exlra. tolum aggregaluin ex illis conceptibus,

Dico quod licet omnis re^aTo ralionis in quo est res divisa, est ens ralionis.
sit causala, vel sallem dereli'"la per Et quia definire est dupliciter, scilicet

aliquem aclum colialivum inlelleclus, effective quod esl aclus realis defin^enli,
vel allerius polenliai conipararilis unum et formaliler quod esl declarare dislin-
objerlum ad aliud, et sic non possit cte quid sit res, quse fundatur in illis

fieri sine tali re comparala ; lamen conceplibus. in quos est divisus conce-
muUa sola ralione dlstinguunlur sine plus definiti ; ideo definire secundo
respeclu ad extra, id esl, quod ul in- modo, est prsecise ens rationis et relalio
lelliganlur distirigui ralione, non habent ralionis, quia etiam defiiiitum ut tale, est
hoc per respecluin ad exlra, imo (per tnnlum in conceptu, ideo etiam defini-
impossibile) remoto omni respectu ad tum ul lale, est tantum ens rationis.
extra adhuc dislinguerenlur. Nam licet Non tamen negandum est, quin res
intentio generis el speciei sint causalse realis per definitionem explicetur, quse
suo modo per actum intelleclus compa- definilio esl tantum ens rationis for-
rantis unum objeclum ad aliud, tamen maliter, et fundatnentaliter est illi con-
quod inter se distinguanlur, non habent cepius definientes, ul homo cognosci-
hoc per rcspeclum ad ipsa comparata. tur primo confuse, id est, sub ratione
Secundum dubium est de definilione lotius; postea intellectus dividit ipsutn,
et definito, quia videlur quod non tan- formando duos conceplus de eo, scilicet
tum ratione dislinguanlur, imo magis ex animalis et inlelleclualis, qui duo con-
nalura rei. ceptus distincle declarant, quid sit illud

Dico, quod capiendo definitionem et confusum, quod est homo. Ilomo con-
ceplus est in
.
re ens
I , • .11 Homo
mtel-
(lu-
definitum pro vocibus realiter dislin- reale, et in pi.ejier

guuntur, ul patet, quia sunt diversa) lectu srjlum ens rationis, et non dividi-
conM^ierari
voces realiler dislinclae. Simiiiter ca- tur ut in re,' sed ul in intellectu. Simi- "' .

in re pnmo
piendo pro conceptibus non surit idem liter animal el intellecluale sunt con- .'li'»
;
iiitellectu
lum, quia concejitus definili esl iiicom- ceplus, et ipsi declarant hominem »ecundo.

plexus, et definilionis complexus ; tum, conceplum, illa declaratio.quia eslentium

quia concepius definiti importalur confu- rationis, id est, concepiuum definien-

se, et definitionis dislincte. El siiniliter lium, est tantum relalio rationis : haec
accipiendo definilun pro re exlra , et illa opinio. Ex his patet solulio ad du-
definilionem pro aclu intellectus defi- bium.
nientis, distinguunlur ;
palel, quia in de- (I) FA tala est distin^^tio in allributis, 17.

monslratione non supponunt pro eodem, qualia sunt ohjecla intelligenlix divinae,

ulpalet. Aliquando accipiuntur definilum id est, intelleclionis divinae, differemia ra-

 650 LIB. 1. SENTENTIARUM
tionft,id esl, quod qualia sunt objecla diffe- quredam ad volunlalem absolule, ut cha- ac
.1 .... .. ... .. ,1
Im^usniodi.
j- o-
iMcut
1 intelle
renlia ralionere&pecluiiiiellectionis divinae ritas. diIectio,anior, et ab.oi,
^"*',
(quoe taiiluin esl una),talis est disiinctio in ergo intellectus habet respeclum ad gi-
atiribulis, quae atiribula sunt hujnsmodi gniiionem Verbi, ita et omnia attribula, ^^j^"q[

objecta, quae lanlum ratione di.stinguuntur, quae perlinent ad intelleclum, habenl

ethoc secundum S. Thomam, ergo non per respecLum ad gignitionem Verbi. Simi-

respeclum ad exlra ; quia quando re- hler voluntas linbet respectum ad spi-
quirilur respeclus ad extra, tunc non randum Spiritum sanclum, el omnia at-

dicunlur S)la ralione distingui, sed par- tribula perlinenlia ad illam. Simi iter sic

tim ab inte!leciii, et partim aliunde, et potest sumi dislinclio attribulorum per

hoc vel a diversis circumstanlibus exlra respectum ad producli )iies realiter di-

diverfimode , ut inlelleclus, qui distin- slinctas. Ergo intelleclus bealus poterit

guit dextrun el sinislrum in columna ilas dislinguere per respectum ad di-

per respecium ad divfTf:as parles ani- slincta rcaliler in divinis, pula per re-
malis. Et simililer dislin^^uit in puncto spectum ad produi-iionem Filii et Spiri-

principium, et fiiiem per respectum tus sancLi, quae disLinguuntur realiler.

ad diversas lineas d.versimode circum-

SGHOLIUM.
stanles, ita quod respeclu unius dicilur

principium, et respeclu altc-rius dicilur Sententia Henrici, seu ejus explicandi

flnis ; vel ab eodem diversimode cir- modus, essentiam ut objicitur intellectui
divino, es-e omnino indistinctam, tamen
cumstanle ut inlelleclus distinguil, pula
ut virtualiter continet attributa, inlellecliis
in lapide, ul diversimode circumslante
negoHans, (inquit) circa ean prodacit plu-
bonum et verum, nam ut praesentalur raWalem aiinbutorum sine re^piclu ad
in r.itione inlelligibilis, et in ralione ap- ea;/m. Hanc refutat Scotus rationibus alla-
pelibilis, ibi distinguit et bonum. Ilic tis contra sententiam D. Thomre, et aliis de
"o^° adductis, idque latissime, de quo etiam
tamen non loquor de bonilate et veritale,
fuse egit d. 2. p. 2. q. 1. a n. 38. quantum
ul sunt passiones enlis, el hoc bene nota.
attinet ad distinctionem essentise a relati-
15. (m) Ilem contra minorem. Tola vis rati-
onibus.
onis in hoc consisiil, supponendo aiiqua.
Primo, quod personae divinse productae re. Alia est positio (a) qnae dicit, 9
He
aliter distinguuntur, et iion per respeclum qiiod essentia divina absolute con- quoi

ad extra, quoniam non sunl ibi per respec- siderata, inquantum natui^a aliqua ^'\

tum ad exlra ; el ipsae persona) pryesup- vel essentia, nuUam

habet distin- ^^°\

ponunt intellectum et volunlatem, quae ctionem rationis nisi quasi in <^«'"

sunt principia emanationum sive produ- potentia. Commentator li2. Meta-

ctionum earum, ila quod produclio Filii, phys. MullijiUcilas ralionum in Deo, non
quse esl per modum naturse, prajsuppo- est nisi in intrllectii tantiim, non in re.

nit iiilellectu n ut pi-o I,i ;tivu'n per mo- Considerata autem non in se, sed
dutn naturae, et priducii ) Spiriius sancli, inquantum vcritas, prout scilicet
quse esl libera, praesupponit voluntatein habet esseinintelligentia.potest du-
ut principium produciivum per niodum pliciter accipi ; aut inquantum
A ttributa libertatis. Secundo supponj, quod attri- movet intellectum quasi simplici
sunt
duplicia buta quaedam pertinent ad intellectum ab- intelligentia, et sic adhuc couci-
Qu ajdam
pertinent solule, ut sapienlia, scientia, notitia elc. pitur per rationem suse simplici-
 DIST. vin. QU^STIO IV. 651

tatis,nec habet aliqnam plurali- delicet eam ut intellecta est, et ut

tatem, nisi quasi in potentia aut ; intelligens, et ratio intelligendi,
inqrantiim intellectiis ])ost istrm itaquod essentia inquantum essen-
apprehensionem negotiatur circa tia respicit alia ut in qua sunt
ipsam pluralitatem attribiitornm, fundata; ut vero est concepta et
quasi reducendo ipsam tle poten- movens intellectum ad intelligen-
De tia ad actum. Primo modo inlel- diim dicitur veritas, cujus propria
c tup.
J-q. 1. lectus naturalis ad ipsam non ratio est ut respiciat essentiam ut
m. 4. pertingit, sed coni i]nt ipsam essentia est. sicut illud, cujus est
particulatim in atti'ibutis conce- decb^^rativa, et intellectum ut cui
ptis ex creaturis, secundnm istam habet declarare, et actum intelli-
opinionem. Secundo modo intel- gendi ut quo habet declarare, et
lectus beatus quasi prima actione sapientiam ut habitum quo intel-
intelligerdi capit erm. Tertio mo- lectus habilis est, ut sibi declara-
do, quasi intellectus idem com- tio fiat. Ipsa vero essentia ut per
ponens et dividens, et intellectus actum intelligendi est conceptiva
divinus unico et simplici intuitu sui ipsius, est intellectus et respi-
distinguit rationes contentas in cit verum, ut per quod manifesta-
essentia, quse ex sua perfectione tur essentia, quae concipitur, simi-
summa omnes perfectiones sim- liter de actu, etc. Et sic etiam de
pliciter, sola ratione vel opcrati- pertinentibus ad voluntatem. A
one intcllectus distinctas continet. summa ergo unitate essentise or-
Istae rationes (b) attributorum, dinatae, secundum modum conci-
ijuas intellectus de simplici essen- picndi, primo concipiuntur diver-
tia secundum diversos conceptus sse rationes attributorum, et inter
format, non sunt nisi respectus illa adhuc est ordo, secundum
fundati in essentia, quia conce- quem mediatius immediatius
vel
ptum plurium absolutorum inti'a ordinantur ad emanationes, dein-
eam impedit simplicitas, et sunt dc concipiuntur emanationes, (;t
conceptus plures, ne conceptns ibi est status ad intra. Deinde
sint synonymi, et in essentia, ne sequuntur omnes respectus ad ex-
sint vani; scd non sunt respectus tra, qui sunt per accidens, sicut
ad extra, ut probatum est, scd ad autem relationum rea-
distinctio
intra. Sic ergo omnia attributa lium ad sua correspondentia, et
divina pertinent ad intellectum vel totnm ad intra, secundnm illud
voluntatem ; qua^ ad intellectum, argumentum, quod fuit pro hac
mutiio ad intra se respiciunt; si- parte.
iniliter qnae ad voluntatem, mutuo Contra istam opinionem ar-^.
(c) .*'"••.
10
se respiciunt, injuantum haec et gnitur per rationes iUas, qnas ad- p^'ie.iio
IlUlll
illa cadunt sub apprehensione in- duxi contra primam opinionem. atin uia-
tellectus, qui intellectns primo Primo per tertiam, quia secundum fundaiu-n.

simplici intelligentia concipit es- istmctio perlectionnm attri- diitii.ciio-

sentiam, ut essentia est deinde ; butalium est fundamentum respt^ emaittio-

negotiando circa eam concipit, vi- ctu distinctionis emanationum, ""'"•
 652 LIB. I. SENTENTrARUM
Nulla clis-
(inclio
scfl distinctio emnnationiim cst tunc potcst considerare rationem
realis [)riie- rcnlis, pntet;
exi ,'it
niilla aiitem distin- nntnrne et voluntatis, ct tnmcn non
distinctio- ctio rcnlis praecxigit nccessario prcTccduntex nntnrn rei.
nfin
ralioni<, distinctioncm, qn?e tnntnm est ra- Contrn (d), in illo instnnti origi-
saiti-iii
ut tionis, siciit nec aliqnid qnod cst nis m quo generntnr Filins, qusero si nu
ralionpm
e^SH-n li,s-ed pnre renle, quod
pr?pcxigit nliiid nn principium prodnctivnm ejns di.-iln
crentiifce
6a,)pO'inat
cst morc cns rntionis; crgo di- nlio modo se hnbct nd ipsum qnnm '°""t
es.->e

cognilum,
stinctio nttributornm non cst tnn- principium productivum Spiritus '"^*jg^]

ex
dist. 3. q.
tiim rntionis, sed nliqno modo ex snncti sc iinbet ad ipsum, aut non P'""^°,'j'|

4.infr.
disi 3) et
nntnra rei. Assumptnm probntnr, nliomodo; si non nlio modo, ersro ^
F'''"^
e»l
3B. \it •

qnin cns i'enlc, qiiod distingnitnr non mngis cst Filins, Filins nec secun
conditio-
nem. contrn ens rntionis, est illnd qnod imngo Pntris ex vi productionis
H-nr.
quodl. 3. cx habet esse, circumscripto
se suse qnnm Spiritus sanctus. Si sic,
q.3.
et ia sum. omni opere intellectns nt intclle- igitnr in illis signis originis, nnte
ait.
37. q. 7. ctus est ; quidqnid antem depcndct omnein actnm intellectus habetur
ab ente rationis vel ncccssnrio nliqna distinctio et non identitas
prsecxigit illud, non potcst habere formnlis.
suum esse, circumscripto omni ope- Nec vnlct (e) nttribnere istnm
re intellectns nt intellcctus cst; distmctionem rclntionibus, quia
ergo nihil quod pracexigit ens ra- omnis relntio fcque natnralitcr
tionis, cst yevc ens reale. respicit sunm correlativum; ergo
Confirmntur ista i'ntio, quiaqiiod esscntia ut sub rationc spirativi,
est postcrins nnturnliter, non po- ?pque natnrnliter rcspicit suum
test esse perrectins ens ente priori spirntum, sicut sub ratione gene-
naturalitcr; sed cns reale est per- rntivi rcspicit gencrntnm vel ge-
fectiusens quam cns qnod cst tan- nitnm ; non igitur posset ibi snlvn-
tum rntionis, et distinctio cmnna- ri nlins ct nlius modus produccndi,
tionum est renlis et postcrior» nnturnliter scilicet et libere pro-
ergo non fnndatur nisi in ente pter relntiones, sed tnntum si illud

renli ct distincto; sed pcr te fun- nbsolntum, qno producens produ-

dntur in distinctione nttribntorum, cit, sit nlterius rationis.
igitnr distinctio nttributornm non Hic ctiam (f) arguitur contra
est tnntnm rntionis. istnm positioncm, ct cx nlin ra-
Hsec rntio licct snfficiat contra tione eornm de objectis veri et
opinnntcm, tnmcn oportet enm boni, quia nb netcrno Deus cx sui
si

confirmnre proptcr conclusioncm immnterialitate intelligit et vnlt

in sc. Dicitnr nd enm quod nttri- se, et hoc snb ra^ione boni et veri;

bnta non sunt fnndnmcnta cmnna- ergo ibi cst distinctio veri et boni,
tionum distinctnrum, imo esscntia rntionnm formnlinm in objectis
sola cum rclntionibns principint ante omnem actnm circa talia ob-
diversns emnnntioncs; tnmcn in- jecta.
tellectus posten potcst considernre Hoc ctiam (g) confirmntur pcr
ipsnm essentinm, nt cum relnti- nrgumentum eorum de beatitudi-
onibus principiat hanc et illam, et ne, qua^ convenit Deo ex natura
 DlST. VIII. QU.^STIO IV. 053

rei nnte omiiem actiim intellcctns ctio simpliciter est formaliter in

negotiativi, quia actus negotiandi ente perfecto ex natura rei ; veri-
non est formaliter beatificus; illa tas for^malitei' est perfectio sim-
autem beatitudo, ut dicitur, requi- pliciler, et bonitas similiter, ergo,
, . , • Qujelibet
rit propriam rationem objecti et
,
t
etc. Major patet, tum quia aliter
T. , ,

peiieciio

potentiae et operationis, ergo, etc (i) non esset Deus simpliciter per- ebt

ienr.'ubi
^^^^ tameu positio exponitur sic, fectum, quia non essct quo majus ^°'"™ki''^^'"
,s"P';a quod possumus loqui de ratione ^®°*
excogitari non posset, cogitaretur
,
ai?-
iQcipale.
quam objectum facit in intellectu enim majus si essct sic, ct non sic
de se, vel de illa quam intellectus perfectum ; tum quia (k) aliter per-
potest facere circa objectum ne- fectio simpliciter in nullo esset
gotiando. Si loquamur de prima, perlecte. Non enim est aliqua per-
illa est unica, sicutet unica est in fcctio creatura perfecte, quia
in
re ; et hoc dicit in se opinio, quod ibi est iinite, nec in Deo est per-
ut est intellecta per actum intelli- fecte, si non sit in ipso ut existens,
gcntise simplicis, habet omnino sed tantum ut quid cognitum, quia
rationem indistincti. Si sccundo esse cognitum est esse diminutum,

modo, sic intellectus potest for- ut distinguitur

contra existens-
mare circa illam unam rationem Tum tertio (l) quia tunc perfectio
objecti, multas rationes distinctas, simpliciter in aliquo esset forma-
conferendo hoc ad illud; et hoc liter per participationem, et non
similiter dixit illa opinio qucd ob- formaliter in eo a quo participaret
jectum ut est in inteilectu ncgo- eam; imo perfectio talis in partici-
tiante, habet distincLas, rationes pantenonessct perparticipationem
quasi formatas circa ipsum. illius perfectionis in causa, quia
Addit tamen ista expositio, quod niliil est a quo fit participatio exi-
opinio in se non videtur dicei'e, stentis, nisi existens ; qune omnia
quod illa una ratio in se est for- vidcntur absurda. Minor apparet,
maliter bonitas et veritas, et quse- quia aliter Anselmus non poneret
libet perfectio simpliciter; etquod talia quod non est
esse in Deo,
illa una ratio, quse sit in intellectu melius ipsum quam non ipsum, ac
virtute objecti, est etiam ratio per hoc perfectio simpliciter. Pa-
formaliter bonitatis et veritatis, tet etiam eadem minor, quia quod-
etc. Opinio tamen in se videtur Iibet tale potest esse formaliter
dicere, quod ista dicunt diversos intinitum, inllnitas repugnat cui-
respectus fundatos in essentia. cunique, quod non est perfectio
^2- Quia igitur (h) diversimode po- simpliciter; ergo, etc.
test intelligi dicta opinio praeter Ulterius probo (m), quod tales u.
argumenta jam facta, appono alias perfectiones ex natura rei ante
rationes speciales; et primo osten- opus intellectus non habent iden-
do quod formaliter veritas et bo- titatem formalem, quia intellectus
nitas sunt in re, et quaelibet per- actu su non potest caasare nisi
fectio simpliciter ante omne opus relationem rationis, ex iioc scili-
intellectus. Quia quselibet perfe- cet quod est virtus collativa potens •
 654 LIB. I. SENTEiNTlAtlllM

conferre hoc, nt cognitiim ad illnd. jecto nisi ut existens. Cnm igitiir et

Qvispro igitnr ntrum veritas tlicat intellectns divinns non cognoscat ^Taa
prsecise illam perfectionem, quse essentiam snam nisi intnitiva in- '^'^n"n

est in re formaliter, ant prjpcise tellectione, qu£ecnmqne distinctio ^^p^p^^J

^'e"t'
^
illam relationem factnm ab intel- ponatnr ibi in objecto, sive sit di-
disimctio
YcQii^^ aut utrnmqne? Si prsecise stinctorumobjectornm. formalium,
natura ''«^i
i-ela tionom rationis; ergo non est sive ut rationnm cansatarum per

^^boSs' perfectio simpliciter, qnia nulba actum intellectns, seqnitnr quod

..«' , relatio rationis potest
^
esse infini- ista distinctio erit in objecto, ut
verilasfunt
sjnonyam. ta. Si onim rclatio rcalis, u t pater- actn existens est; et ita si ista
nitas, non est formaliter infinita, est objectornm formalium distin-
quanto magis i!la relatio rationis? ctorum, in objecto ernnt ista for-
Si ambo, cnm illa non sint nnum maliter distincta, et habetur tunc
nisi per accidens, quia relatio ra" propositum, quod distinctio talis
tionis cnm ente reali nunquam objectorum formalium prsecedit
facit unum per se; quod patet, actum autem sit
intellectus. Si
qnia multo minus facit nnum cum rationum causatarum per actum
ente reali ens rationis quam pas- intelligendi; igitur intellectus di-
sio cum subjecto passio enim
; {
vinns aliqnam intenti-
causabit
conseqnitur snbjectu.m ex ratione onem in essentia, ut relationem
subjecti) nullum autem ens rati- rationis ut existens cst, quod est
onis consequitnr ens reale cx rati- absurdnm.
one sui. Separata igitur ista dno, It ni arguitur contra (o) illam

qnae concurrunt in isto ente per expositionem, quia si de aliquo

accidens, sequitur tunc, qnod
et objecto tantum natus est haberi
veritas semper dicat prppcise illrm unus conceptus realis, nihil facit
perfecfonem in re, et bonitas si- aliquem conceptum realem illius
militer; et tnnc ultra, cum nulla objecti
" nisi faciat illnm unum; "''
raiio

sit distinctio in re, sive secundnm de essentia antem divina secun- ^ i'^^

opinionem, sive secundum exposi- dum eos, tantum natus est liaberi q-

tionem opinantinm, quia dicerent unns conceptus realis, qnia illa

eamdem perfectionem, ut perfecLio tantum nata est facere unum
in re est, ut probatum est, et sine conceptum realem; nata est au-
omni distinctione rei et rationis, tem facere omnem realem, qui
sequitur quod bonitas et veritas de ipsa haberi potest, alioquin
sint formaliter synonyma, quod esset imperfectius intelligibile,
ipsi negant. quam sit aliquod intelligibile
15. Prseterea, intellectus (n) intuiti- creatum, quod quidem est causa-
Siciit intel-
t T 1- •
1- •
T
lectiis vus nuUam 1 1
habet distmctionem in
i.-
tivum omnis conceptus realis L

"eUT objecto, nisi secmdnm quod exi-

'"
possibilis haberi de eo, igitur
exihteniis
ut stens est, quia sicut non cognoscit nihil faciet in intellectu aliquem
existt-nsest,
,^jl^,^^(l objectum, uisi secundum conceptnm de Deo, nisi faciat il-
esi .istin-
CllO^MS
^i^qJ existens,
l
cognoicit
ita
° non ,s
lum nnicum; et ita cnm creatura
exioieniis, aliqua distincta formaliter in ob- non possit causare in intellectu
 DlST. VIII. QU^STIO IV. 655

illum conceptnm, qnia illo con- distinctionem formnlcm rationis

ceptns est essentise, nt est hac in istius a ratione illius; si igitur
se snb propria ratione, seqiiitnr istisscparatis, compc^eret distin-
quod per nuUnm actionem crea- ctio intellectioni et non naturae,
turse possit hnberi aliquis con- aliqua hnjus et
est distinctio
ccptus naturalis de Deo in ista illins etiam qnando non snnt se-
vita. parata. Separa enim pcr impos-
16. contra conclusi-
Praeterea (p), sibile albumnon poteris a1) albo,
•istinctio
datur onem in se, quia sic ista, quali- habere quod albnm sit causa ali-
in
eo aiite- tercumqne distinguantur ratione, cnjus, quin album sit causa ejus-
ceJeiiler
ad
non distinguuntur ex natura rei dem, qnia nulla est distinctio
tellectio-
nem,
•sine actu intellectus vel volun- inter album et album. Unde nun-
rijo non
omnis
tatis. Ex hoc arguo distinctio :
quam esset faUacia acciden-
hic
islinctio prsecedens rationem primi distin- tis, ista intellcctione distingunn-
fit

;per in- ctivi,

•
non est per tale distincti- tur, ista intellectio natura, est
elieclio-
nem. vum; sed distinctio naturae et ergo natura distingunntur, nisi
intellectus, vel volitionis et in- ratio intellcctionis extranearetur
tellectionis, prsecedit intellecti- rationi naturae, inquantum com-
onem et volitionem qu3e , est parantur ad to-tinm ergo iila ;

primum diitinctivum eorum, quae extraneatio praevenit aliquam

distinguuntur secundum ratio- distinctionem rationis ab illa, in-
nem; ergo illa distinctio na- quantum comparantur ad ter-
turse et intellectionis, vel voli- tium, et ista prsevenit distincti-
tionis et intcUectionis, non erit onem rationum inter se.
per intellectum. Assnmptum pa-
tet, enim nulla distinctio co-
si CO.MMENTARIUS.
rum pr?ecederet, non magis ista (a) Alia esl posto. Ilic recitat opini-
19.
distingiicrentnr ista intellcctiunc onem Ileiirici quodl. 5. q. 1. el quodl. 13. Opiiiio
Henrici.
quam natura vcl volitione. Quid- q. 1. qui dlcil, qu kI essenLia diviria

quid autcm distingnitnr intelle- absolute consiileraia, scilicei inqua ilum

ctione, ut est omnino indistincta nilura aliqui vel essenlia, nuUam habel
natnra, etiam distinguitnr natn- disLiiicli uiem raLionis nisi lanLiim pi.tnn-
ra. Et si dicitnr quasi contcmi- tia, sciliceL pro quanLo potesl diversimode
nendo istud argumentnm Ibrte ad considerari, quia secunduni Commenla-
cantelam propter dclectum re- torem 12. Mel. c. 39. qui vull quod mul-
sponsionis, quod si per impossi- tiplicitas raLionuni Deo nonin est, nisi

bile esset sola intellectio per se, Jn intelleciu tantum, non in re. Vido
ipsa distingneret, non antem na- liLt.eram ejus circa medium commentum,
tura vel voluntas. Hsec responsio incipiendo ibi : la e>s aulvii qiice sunt
non sufdcit, qnia qnantnmcnm- formrr, non in maleria, disposUio tl di-
qne aliqna per impossibile sepa- sposilum reducunlur ad unum in esse, et

rentur, si eis separatis aliquid dno in consideralioue. Vide usque in

competat uni et non alteri, hoc fiuem, ubi expresse apparet. quod in

non potest esse nisi per aliquam Ueo nulla esL diSLincUo, nisi Lanlum per
 635 LIB. I. SENTENTIARUM
aclum intellec,tu55, etc. In natura er^o non est sapientia, elc. ita quod in in-

divina absolule accepla nulla est dislin- lelleclu beato sunt duo vel quasi duo
clio rationis nisi in polentia. Sed con- actus, unus quo capit essentiam in se,
siderala ipsa essenlia divina non in et alius quo componlt et dividit. Sed in-

sc absolute, sed ut verilas, prout scili- tellectus divinus unico et simplici inluilu

cet habel esse in intelligenlia, id est, dislinguil rationes contentas in essenlia,

etaclu intelligitur, potest dupliciter ut quoe ex sua perfectione summa, omnes
accipi, aut scilicet inquanlum essentia perfeotiones simpliciler sola ratione sive
movet inlelleclum, quasi simpMci intel- operatione inlellectus disLinctas continet ;

ligenlia, id esl, ut movet intellectum nam eodem actu inlellectus intelligit

divinum ad sui simplicem notitiam, qua essenliam, et dislinguit in ea omnes ra-

intellectus divinus intelligit essenliam lionos altributorum. Sequilur :

ut essentia est, et sic concipilur adhuc (b) Islae raliones allribulorum quas in-

per ralionem suse simplicitatis, id esl, telleclus de simplici esseiitix secundum

quod concipilur ut omnino indislincla diversos conceplus format, non sunl nisi

re et ratione, quia in prima intellectione respeclus fundati in esientia, id est, quod

essentiae nulla est adhuc distinctio ra- att.-ibuta, scilicet bonum, verum, etc.

lionis. Aul inquanlum intelleclus post sunt laiitum respectus rationis fundati
istam apprehensionem negotialur circa in essentia, et sic secundum istos, re-

ipsam plural