GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ

KANUN DERS KÝTABI

10. SINIF

YAZARLAR

Çetin TUNCER

Naci MADANOÐLU

DEVLET KİTAPLARI

İKİNCİ BASKI

........................,
........................ 2012
İçindekiler:kanun 1. ünite 30.04.2011 13:17 Page II

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ..........................................................................................: 4771

DERS KİTAPLARI DİZİSİ................................................................................................................: 1387

12.?.Y.0002.3935

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin soru ve şekilleri
kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

Editör
Ali Kazım AKDAĞ

Dil Uzmanı
Mediha ACAR

Program Geliştirme Uzmanı

Muharrem Hilmi AKBULUT

Rehberlik Uzmanı
Meral PARLAR

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

İsmail GÜNDAY

Görsel Tasarım Uzmanı

Füruzan ŞİMŞEK
Zeliha POYRAZ

ISBN 978-975-11-3349-6

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 102 sayılı kararı ile
ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve
3398 sayılı yazısı ile ikinci defa ………….. adet basılmıştır.
   


 
 


&
#'

!
&
"
&

 
 
!

&


 

 
"






) 
!
( 



!


 
$

$
)
)

&
"

 
&
  
&*
! 
)
#
#
')
! 
"

*
&*& 

"

*
#
"&

 
!&
 
("

 

&*
&&
& 

%&*

  
&
 
 



!!
)
&&

!
*
&&

*
&&
)
')))*



%*

*
*
 
&&

*

$




&!







"

"
) 
#
 
"



*$

&
 $
 

 




!
#


$
&*&*
 


&
 
")
(*



*
#


!
&
"

 
)

#
'

)
$


MUSTAFA
MUSTAFA KEMAL ATATURK
KEMAL ATATÜRK
 ÝÇÝNDEKÝLER
ÖÐRENME ALANI: TANIMLAMA, ÇÖZÜMLEME VE PERFORMANS

1. ÝKÝ. ÜÇ VE DÖRT ZAMANLI TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

ÜNÝTE
1. Nim Sofyan, Semai ve Sofyan Usullerini Tanýmlama ...............................................4
Usulün Tanýmý ve Özellikleri................................................................................................4
Nim Sofyan Usulü..............................................................................................................5
Semai Usulü ......................................................................................................................5
Sofyan Usulü ....................................................................................................................5
2. Nim Sofyan, Semai ve Sofyan Usullerini Uygulama .................................................6
Rast Alýþtýrma ....................................................................................................................6
Buselik Þarký (Ara Naðme) (1) ...........................................................................................6
Buselik Þarký (Ara Naðme) (2) ...........................................................................................7
Kürdî Þarký (Ara Naðme) ...................................................................................................7
Rast Ýlahi............................................................................................................................8
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý ................................................................................9

2. BEÞ, ALTI VE YEDÝ ZAMANLI TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

ÜNÝTE
1. Türk Aksaðý, Yürük Semai, Devr-i Hindi ve Devr-i Turan Usullerini Tanýmlama ...11
Türk Aksaðý Usulü ..........................................................................................................11
Yürük Semai Usulü..........................................................................................................11
Devr-i Hindi Usulü ...........................................................................................................12
Devr-i Turan Usulü...........................................................................................................12
Okuma Metni: Kani KARACA...........................................................................................12
2. Türk Aksaðý, Yürük Semai, Devr-i Hindi ve Devr-i Turan Usullerini Uygulama ......13
Buselik Þarký (1. Bölüm)..................................................................................................13
Rast Þarký (Asude Fikrim Avarelendi) ...............................................................................14
Buselik Þarký (Güle Sor Bülbüle Sor) ...............................................................................15
Buselik Þarký (Ömrüm Tükenir) .......................................................................................16
Rast Þarký (Ara Naðme) (1)..............................................................................................17
Rast Þarký (Ben Yaralý Ceylaným) ......................................................................................17
Buselik Þarký (Bahara Ýndi Melekler).................................................................................18
Rast Þarký (Ara Naðme) (2)..............................................................................................19
Rast Þarký (Aðla Çeþmim) ................................................................................................19
Buselik Þarký (Ara Naðme)...............................................................................................20
Buselik Þarký (Bir Ak Duvak) ............................................................................................20
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý...............................................................................21

3. SEKÝZ, DOKUZ VE ON ZAMANLI TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

ÜNÝTE
1. Düyek, Aksak ve Aksak Semai Usullerini Tanýmlama ............................................23
Düyek Usulü....................................................................................................................23
Aksak Usulü.....................................................................................................................23
Aksak Semai Usulü..........................................................................................................24
Okuma Metni: Kudüm .....................................................................................................24
2. Düyek, Aksak ve Aksak Semai Usullerini Uygulama ..............................................25
Buselik Þarký (Ara Naðme) (1) .........................................................................................25
Rast Þarký (Belki Bir Sabah).............................................................................................26

VII
 Rast Nakýþ Beste (Amed Nesim-i Subh)...........................................................................27
Rast Þarký (Ara Naðme) ...................................................................................................28
Buselik Þarký (Ara Naðme) (2) .........................................................................................28
Kürdi Þarký (Þu Kayalarý Delseler) ....................................................................................29
Buselik Þarký (Ara Naðme) (3) .........................................................................................29
Buselik Þarký (Ara Naðme) (4) .........................................................................................30
Kürdi Saz Semai ..............................................................................................................30
Rast Saz Semai (1) ..........................................................................................................31
Rast Saz Semai (2) ..........................................................................................................32
Okuma Metni: Çok Sesli Müzik Meselesi ..........................................................................34
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý...............................................................................35

ÖÐRENME ALANI: MAKAMSAL (MODAL) UYGULAMALAR

1. UÞÞAK, BAYATİ VE HÜSEYNİ MAKAMLARI

ÜNÝTE
1. Uþþak, Bayati ve Hüseyni Makam Dizilerinin Kanunda Uygulanýþý.........................38
Uþþak Makamý Dizisi ........................................................................................................38
Bayati Makamý Dizisi........................................................................................................38
Hüseyni Makamý Dizisi .....................................................................................................39
2. Uþþak, Bayati ve Hüseyni Makamlarýnda Örnek Eserler .........................................40
Uþþak Alýþtýrma ................................................................................................................40
Uþþak Türkü (Ara Naðme) (1) ..........................................................................................40
Uþþak Türkü (Ara Naðme) (2) ..........................................................................................41
Uþþak Þarký (Ara Naðme) (1) ...........................................................................................41
Uþþak Þarký (Ara Naðme) (2) ...........................................................................................41
Uþþak Þarký (Akþam Oldu Neyleyim)................................................................................42
Uþþak Þarký (Ara Naðme) (3) ...........................................................................................42
Uþþak Oyun Havasý (Bandýra Dörtlemesi) ........................................................................43
Uþþak Türkü (Ara Naðme) (3) ..........................................................................................43
Uþþak Peþrev....................................................................................................................44
Uþþak Þarký (Anar Ömrünce Gönül).................................................................................46
Uþþak Þarký (Siyah Ebrulerin)...........................................................................................47
Uþþak Þarký (Ara Naðme) (4) ...........................................................................................48
Uþþak Þarký (Akþam Oldu Hüzünlendim) .........................................................................48
Uþþak Türkü (Yangýn Olur)...............................................................................................49
Bayati Alýþtýrma................................................................................................................50
Bayati Þarký (Ara Naðme) (1) ...........................................................................................50
Bayati Peþrev (Teslimhane)...............................................................................................51
Bayati Þarkı (Ara Naðme) (2) ...........................................................................................51
Bayati Þarký (Ara Naðme) (3) ...........................................................................................52
Bayati Þarký (Bende Oldum) ............................................................................................52
Bayati Þarký (Gül Yüzlülerin Þevkine Gel) .........................................................................53
Bayati Þarký (Ara Naðme) (4) ...........................................................................................53

VIII
 Bayati Saz Semai.............................................................................................................54
Bayati Ýlahi (Urum’dan Çıktım Yürüdüm) .........................................................................55
Bayati Þarký (Karþýdan Yâr Güle Güle)..............................................................................56
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (1) ........................................................................................57
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (2) ........................................................................................57
Hüseyni Þarký (Bana Lûtf Eyler) .......................................................................................58
Hüseyni Türkü (Yaðmur Yaðar Taş Üstüne) ......................................................................59
Hüseyni Türkü (Bayburt’un Eðmeleri) ..............................................................................60
Hüseyni Þarký (Bir Ay Doðmuþ) .......................................................................................61
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (3) ........................................................................................61
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (4) ........................................................................................62
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (5) ........................................................................................62
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (6) ........................................................................................63
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (7) ........................................................................................63
Hüseyni Oyun Havasý (Düðün Evinde) .............................................................................64
Hüseyni Þarký (Ara Naðme) (8) ........................................................................................65
Hüseyni Peþrev ................................................................................................................66
Hüseyni Türkü (A Fadimem)............................................................................................67
Hüseyni Þarký (Hicran Oku Sinem Deler).........................................................................68
Hüseyni Saz Semai (4. Hane) ..........................................................................................69
Hüseyni Peþrev (Urfa Divan).............................................................................................70
Hüseyni Þarký (Ey Gonce-i Nevres) ..................................................................................72
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý...............................................................................73

2. MUHAYYER VE NEVA MAKAMLARI

ÜNÝTE
1. Muhayyer ve Neva Makam Dizilerinin Kanunda Uygulanýþý ...................................75
Muhayyer Makamý Dizisi...................................................................................................75
Neva Makamý Dizisi..........................................................................................................75
2. Muhayyer ve Neva Makamlarında Örnek Eserler ....................................................76
Muhayyer Peþrev (Teslimhane) .........................................................................................76
Muhayyer Þarký (Ara Naðme) ...........................................................................................77
Muhayyer Türkü (Ara Naðme)..........................................................................................77
Muhayyer Saz Semai........................................................................................................78
Muhayyer Þarký (Baþýmda Duman Var) ............................................................................79
Muhayyer Türkü (Emirgân’ýn Gülleri) ...............................................................................80
Muhayyer Þarký (Bülbülüm Gelde Dile) ............................................................................81
Neva Alýþtýrma .................................................................................................................82
Neva Þarký (Ara Naðme) ..................................................................................................82
Neva Þarký (Hicran Gönül Belasý) ....................................................................................83
Neva Þarký (Yine Baðlandý Dil) .........................................................................................84
Neva Ýlahi (N’oldu Bu Gönlüm)........................................................................................85
Okuma Metni: Selâhattin Ýçli ile Türk Müziði Üzerine Söyleþi............................................86
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý...............................................................................87

IX
 3. HÝCAZ VE KARCIÐAR MAKAMLARI
ÜNÝTE
1. Hicaz ve Karcýðar Makam Dizilerinin Kanunda Uygulanýþý .....................................89
Hicaz Makamý Dizisi .........................................................................................................89
Hicaz Hümayun Makamý Dizisi.........................................................................................90
Hicaz Uzzal Makamý Dizisi ................................................................................................90
Hicaz Zirgüle Makamý Dizisi .............................................................................................90
Karcýðar Makamý Dizisi ....................................................................................................91
Türk Müziði Perdeleri .......................................................................................................91
2. Hicaz ve Karcýðar Makamlarýnda Örnek Eserler ......................................................92
Hicaz Alýþtýrma.................................................................................................................92
Hicaz Hümayun Alýþtýrma (1) ...........................................................................................93
Hicaz Uzzal Zeybek (Ýzmir Zeybeði) ..................................................................................93
Hicaz Mandýra..................................................................................................................94
Hicaz Hümayun Alýþtýrma (2) ...........................................................................................95
Hicaz Þarký (Ara Naðme) .................................................................................................96
Hicaz Hümayun Oyun Havasý (Söke) ...............................................................................96
Hicaz Hümayun Zeybek...................................................................................................97
Hicaz Zirgüle Alýþtýrma .....................................................................................................97
Hicaz Hümayun Sirto.......................................................................................................98
Hicaz Hümayun Peþrev (1. Hane) ....................................................................................99
Hicaz Uzzal Þarký (Birlikte Geçer) ...................................................................................100
Karcýðar Peþrev (1. Hane) ..............................................................................................101
Karcýðar Saz Semai (1) ..................................................................................................102
Karcýðar Zeybek (Koyundere).........................................................................................103
Karcýðar Alýþtýrma (1) .....................................................................................................103
Karcýðar Peþrev..............................................................................................................104
Karcýðar Saz Semai (2) ..................................................................................................106
Karcýðar Alýþtýrma (2) .....................................................................................................107
Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý.............................................................................108

Öz Deðerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Öðrenci Gözlem Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Akran Deðerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Tutum Ölçeði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
TERÝMLER SÖZLÜÐÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116

X
 Kitabýmýzý Tanýyalým
Konu
Bu bölüm iþlenecek konu adlarýný gösterir. 1.NÝM SOFYAN, SEMAİ VE SOFYAN
USULLERÝNÝ TANIMLAMA

Hazýrlýk Çalýþmalarý HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

Bu bölüm, yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýyla ön
bilgilerin harekete geçirilmesini, konuyu sezdirmeyi 1. Türk müziðinde usul ne demektir? Araþtýrýnýz.
amaçlar. 2. Bildiðiniz Türk müziði usul isimlerini söyleyiniz.

Tanýmlama-Çözümleme-Uygulama
Dersin sorular ve etkinlikler aracýlýðýyla iþlendiði, konuya TANIMLAMA UYGULAMA
ÇÖZÜMLEME
yönelik öðrenilenlerin uygulandýðý bölümdür.

Bilgi Notu
Konuya iliþkin küçük bilgilerin verildiði bölümdür. Bilgi Notu
Bir ölçünün zaman ve vurgularý deðiþmeden, birim notunun büyüyüp
küçülmesine o usulün mertebesi denir.

Etkinlik 1. Etkinlik
Sýnýf içinde öðrencilerin konuya yönelik etkin
katýlýmýnýn saðlandýðý bölümdür. 1.Etkinlik
l Üst sýnýflarda kanun çalan öðrencilerin Türk müziði usullerini nasýl
uyguladýklarýný gözlemleyiniz.
l Gözlem Sonuçlarýný rapor hâlinde arkadaþlarýnýza sununuz.

Okuma Metni
Konuya veya etkinliðe yönelik okuma metinlerini
belirtir. Okuma Metni

Ölçme ve Deðerlendirme Çalýþmalarý

Öðrencilerin, ünite ile ilgili öðrendiklerini çoktan
seçmeli, boþluk doldurmalý, doðru yanlýþ, eþleþtirmeli ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI
ve açýk uçlu sorularla deðerlendirilmelerine yönelik
bölümdür.

Açýklama
Ürün Dosyasý: Öðrencilerin, etkinlik ve yapmýþ olduðu araþtýrmalardan
seçerek sakladýðý ürünlerin yerleþtirildiði dosyadýr. Ayrýca öðretmenin süreç
deðerlendirmesinde kullanacaðý bir materyaldir.

1. Ek: Öz Deðerlendirme Formu: Her konu sonunda öðrencinin kendisini deðerlendirmesi için konulmuþtur.
2. Ek: Öðrenci Gözlem Formu: Yapýlan etkinliklerde her bir öðrencinin öðretmen tarafýndan deðerlendirilmesi için konulmuþtur.
3. Ek: Akran Deðerlendirme Formu: Ýlgili bölümlerde öðrencinin arkadaþlarýný deðerlendirmesi için konulmuþtur.
4. Ek: Tutum Ölçeði: Kanun programý ile ilgili tutumlarý ölçmek için hazýrlanmýþtýr.
 ÖÐRENME ALANI

TANIMLAMA

ÇÖZÜMLEME

VE

PERFORMANS

2
 1. Ünite
ÝKÝ, ÜÇ VE DÖRT ZAMANLI
TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

1. Nim Sofyan, Semai ve Sofyan Usullerini

Tanýmlama

2. Nim Sofyan, Semai ve Sofyan Usullerini

Uygulama

3
 1. NÝM SOFYAN, SEMAİ VE SOFYAN
USULLERÝNÝ TANIMLAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Türk müziðinde usul ne demektir? Araþtýrýnýz.

2. Bildiðiniz Türk müziði usul isimlerini söyleyiniz.

1. Etkinlik

l Üst sýnýflarda kanun çalan öðrencilerin seslendirdikleri eserlerin usullerini nasýl uyguladýklarýný
gözlemleyiniz. Gözlem sonuçlarýný rapor hâlinde arkadaþlarýnýza sununuz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

Usulün Tanýmý ve Özellikleri

Belirli kalýplara göre düzenlenmiþ, özel isimler alan ölçülerdir. Müziðin ritmik yapısını belirler.
Ölçülerde usullere ait birim zamanlar Düm, Tek, Te-ke, Te-kâ, Tâ-hek gibi özel isimler alırlar.

Usullerin vuruş gösterimleri yatay ve paralel iki çizgi üzerinde gösterilir ve ellerin dizlere vurul-
masý ile uygulanýr. Usuller sayý adedine (zaman sayısı) ve niteliklerine göre çeþitlendirilirler.
Niteliklerine göre; Sayý (zaman sayısı) adedine göre;
1- Basit Usuller 1- Küçük Usuller
2- Birleþik Usuller 2- Büyük Usuller

Ø Basit usuller 2 ve 3 zamanlý usullerdir.

Ø Birleþik usuller 4 zamanlý usul ile baþlar.
Ø Küçük usuller 15 zamanlý usule (dahil) kadardýr.
Ø Büyük usuller 15 zamandan daha fazla birim zamaný içine alan usullerdir.

4
 Bilgi Notu

Bir ölçünün zaman ve vurgularý deðiþmeden birim notanın değerinin büyüyüp küçülmesine o
usulün mertebesi denir. Mertebe deðiþiminde bazý mertebeler özel adlar da alırlar.

Nim Sofyan Usulü

Ýki zamanlý ve iki vurgulu basit bir usuldür. Nim kelimesi yarým anlamýna geldiðinden dört zamanlý
sofyan usulünün yarýsý anlamýna da gelmektedir.

Düm

Tek

Semai Usulü
Üç zamanlý ve üç vurgulu basit bir usuldür. Türk müziðinde çok kullanýlan usullerdendir. Batý müziðinde
bu usulün karþýlýðý vals terimi ile ifade edilebilir.

Düm
3
4
Tek Tek

Sofyan Usulü
Dört zamanlý ve üç vurgulu birleþik bir usuldür. İki nim sofyan usulünün birleþmesiyle meydana
gelmiþtir. Batý müziðinden esinlenerek portede (C) harfi ile de gösterilir.

Dü-üm Te
4
4

Ke

5
 2. NÝM SOFYAN, SEMAİ VE SOFYAN
USULLERÝNÝ UYGULAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Usullerdeki mertebelerin neler olduðunu araþtýrýnýz.

2. Deðiþik mertebelerin bulunduðu eser örneklerini sýnýfa getiriniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen nim sofyan usulündeki alýþtýrma ve ara naðmeyi çalýnýz.

Rast Alýþtýrma
Usulü: Nim Sofyan Çetin TUNCER

Buselik Þarký (1)

Usulü: Nim Sofyan (Ara Naðme) Necip ALTIN

6
 2. Etkinlik

l Aþaðýda verilen semai usulündeki ara naðmeleri çalýnýz.

Buselik Þarký (2)

Usulü: Semai (Ara Naðme) Ýbrahim KALYON

Kürdi Þarký
Usulü: Semai (Ara Naðme) Yusuf NALKESEN

7
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen sofyan usulündeki eseri çalýnýz.

Rast Ýlahi
Usulü: Sofyan (Çün Doðup Tuttu Cihaný) Itrî

8
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanýn baþýna D, yanlýþ olanýn baþýna Y harfi koyunuz.

1. ( ) Nim sofyan usulü iki zamanlý, üç vurgulu basit bir usuldür.

2. ( ) Semai usulü üç zamanlý, üç vurgulu basit bir usuldür.

3. ( ) Nim sofyan ve semai usulü arasında sadece zaman farklılığı vardır.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Sofyan usulü ....... zamanlý, ......... vurgulu birleþik bir usuldür.

2. Usuller ..........adedine ve ........................ göre çeþitlendirilirler.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz.

1. Aþaðýdaki ifadelerden hangisi sað el vurgularýndan deðildir?

A) Düm
B) Te
C) Tâ
D) Hek
E) Tek

2. Aþaðýdaki vuruş adlandırmalarından hangisi sol el vurgularýndan deðildir?

A) Ke
B) Kâ
C) Te
D) Tek
E) Hek

9
 2. Ünite
BEÞ, ALTI VE YEDÝ ZAMANLI
TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

1. Türk Aksaðý, Yürük Semai, Devr-i Hindi

ve Devr-i Turan Usullerini Tanýmlama

2. Türk Aksaðý, Yürük Semai, Devr-i Hindi

ve Devr-i Turan Usullerini Uygulama

10
 1. TÜRK AKSAÐI, YÜRÜK SEMAİ, DEVR-Ý HÝNDİ
VE DEVR-Ý TURAN USULLERÝNÝ TANIMLAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Türk aksaðý, yürük semai, devr-i hindi ve devr-i turan usullerinin mertebelerini araþtýrýnýz.
2. Bulabildiğiniz Türk aksaðý, yürük semai, devr-i hindi ve devr-i turan usullerinin mertebeleri
bulunan eserlerin nota ya da ses kayıtlarını sýnýfa getiriniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

Türk Aksaðý Usulü

Beþ zamanlý ve üç vurgulu birleþik bir usuldür. Bir nim sofyan ve bir semai usulünün birleþmesiyle
meydana gelmiþtir.

Dü-üm
5
8

Te-ek Tek

Yürük Semai Usulü

Altý zamanlý ve beþ vurgulu birleþik bir usuldür. İki semai usulünün birleþmesiyle meydana gelmiþtir.
Ýkinci ve üçüncü mertebelerine sengin semai (aðýr semai) denir.

Düm Düm
6
8

Tek Tek Te-ek

11
 Devr-i Hindi Usulü
Yedi zamanlý ve beþ vurgulu birleþik bir usuldür. Bir semai ve bir sofyan usulünün birleþmesiyle mey-
dana gelmiþtir. Ýkinci mertebesine sengin devr-i hindi denir. Her iki mertebesi dini müziðimizin ilahi ve
þarký formlarýnda kullanýlmýþtýr.

Düm Düm

7
8

Tek Tek Tek

Devr-i Turan Usulü

Yedi zamanlý ve üç vurgulu birleþik bir usuldür. İki nim sofyan ve bir semai usulünün birleþmesiyle
meydana gelmiþtir. Türk müziðinde örnekleri azdýr.

Düm

7
8

Tek Tek

Okuma Metni

Kani KARACA
1930’da Adana’da doðdu. Ýki aylýkken bir kaza
sonucu gözlerini kaybetti. Ýlkokulda okurken ayný
zamanda köyün imamý olan öðretmeninden ders
alarak Kur’an’ý hýfz etti. 1950’de Ýstanbul’a geldi. Bir
süre Sadettin Kaynak’la çalýþarak üslup ve tavýr bilgi-
leri öðrendi. Dinî müzik çalýþmalarýný daha sonra,
üslup ve tavýr yönünden çok etkilendiði yeraltý camii
imamý ve hatibi ünlü hafýz Ali Üsküdarlý’nýn öðrencisi
olarak sürdürdü. Sadettin Heper’den kudümle usul
vurmayý öðrendi ve kendisinden ayrýca baþta mevle-
vi ayinleri olmak üzere pek çok dinî ve dindýþý eser
meþk etti. Bir hafýz olarak yetiþtiði hâlde dindýþý
müzikte de büyük baþarý gösterdi. Yüzlerce kere okuduðu, Itrî’nin naatý onun yorumuyla beslenip benim-
sendi. Doðuþtan okuyuþ yeteneði gerektiren hafýzlýk ve mevlidhanlýk ile besteli eserlerdeki icracýlýðý onun
okuyuculuðunun iki yönüdür. Mevlid, kaside, ezan gibi yazýlý bestesi olmayan, ancak doðaçlama ezgilerle
okunan dinî müzik þekillerinden baþka Kur’an okumakta da büyük bir sanat baþarýsý göstermiþtir.
(http://www.istanbulagsl.k12.tr)

12
 2. TÜRK AKSAÐI, YÜRÜK SEMAİ, DEVR-Ý HÝNDİ
VE DEVR-Ý TURAN USULLERÝNÝ UYGULAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

Öğrendiğiniz usuller ve mertebeleri ile ilgili eser örneklerini sýnýfta dinleyiniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen Türk aksaðý usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký
Usulü: Türk Aksaðý (1. Bölüm) Erol SAYAN

13
 Rast Þarký
Usulü: Türk Aksaðý (Asude Fikrim Avarelendi) Hafýz Yusuf Efendi

14
 2. Etkinlik

l Aþaðýda verilen yürük semai usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký
Usulü: Yürük Semai (Güle Sor Bülbüle Sor) Ýsmail Baha SÜRELSAN

15
 Buselik Þarký
Usulü: Sengin Semai (Ömrüm Tükenir) Ali Ulvi BARADAN

Selahattin ÝÇLÝ
Müzik ile yakýnlýðý çocukluk yýllarýnda Babasý Ýbrahim Ýçli'nin etkisi ile baþlamýþtýr.
Hem anne hem baba tarafýndan kardeþ çocuklarý olan Udi Bestekâr Þerif Ýçli ve Ýbrahim
Ýçli, 1914 yýlýnda Beþiktaþ Musıkî Kulübü'ne devam etmeye baþlarlar. Neyzen Ýhsan Bey'in
hoca olduðu bu ocaktan yetiþenler arasýnda Hakký Derman da vardýr. Babasýnýn müziðe
olan ilgisi ve zengin repertuvarý sebebiyle oðlu Selahattin'in kulaðý daha çocukluk
yaþlarýndan itibaren Türk müziðinin klasik ve güncel eserleriyle doldu. İlk gençlik yýllarýn-
da kendisini bestekârlýða götürecek önemli temel unsur sayýlabilecek oldukça geniþ bir
repertuvara sahip olmuþtur.
(Komisyon tarafından oluşturulmuştur.)

16
 Rast Þarký (1)
Usulü: Sengin Semai (Ara Naðme) Rüþtü ERÝÇ

Rast Þarký
Usulü: Yürük Semai (Ben Yaralý Ceylaným) Zeki DUYGULU

17
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen devr-i hindi usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký
Usulü: Devr-i Hindi (Bahara Ýndi Melekler) Selâhattin ÝÇLÝ

18
 Rast Þarký (2)
Usulü: Devr-i Hindi (Ara Naðme) Fehmi TOKAY

Rast Þarký
Usulü: Devr-i Hindi (Aðla Çeþmim) Ýsmail DEMÝRKIRAN

19
 4. Etkinlik

l Aþaðýda verilen devr-i turan usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký
Usulü: Devr-i Turan (Ara Naðme) Fethi KARAMAHMUDOÐLU

Buselik Þarký
Usulü: Devr-i Turan (Bir Ak Duvak) Fethi KARAMAHMUDOÐLU

20
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanýn baþýna D, yanlýþ olanýn baþýna Y harfi koyunuz.

1. ( ) Türk aksaðý usulü dört zamanlý bir usuldür.

2. ( ) Yürük semai usulü altý zamanlý, beþ vurgulu basit bir usuldür.

3. ( ) Türk aksağı usulü dört vurgulu basit bir usuldür.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Devr-i hindi usulü ....... zamanlý, ......... vurgulu birleþik bir usuldür.

2. Devr-i turan usulü ....... zamanlý, ......... vurgulu birleþik bir usuldür.

3. Yürük semai usulünün ikinci ve üçüncü mertebelerine ...................................... denir.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorunun doðru cevabýný bulunuz.

1. Aþaðýdaki ölçü rakamlarýndan hangisi yürük semai usulünü belirtir?

A) 5/8
B) 6/8
C) 6/4
D) 6/2
E) 5/4

21
 3. Ünite
SEKÝZ, DOKUZ VE ON ZAMANLI
TÜRK MÜZÝÐÝ USULLERÝ

1. Düyek, Aksak ve Aksak Semai

Usullerini Tanýmlama

2. Düyek, Aksak ve Aksak Semai

Usullerini Uygulama

22
 1. DÜYEK, AKSAK VE AKSAK SEMAİ
USULLERÝNÝ TANIMLAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Düyek, aksak ve aksak semai usullerinin mertebelerini araþtýrýnýz.

2. Bulabildiğiniz düyek, aksak ve aksak semai usullerinin mertebeleri ile ilgili eserlerin nota ya da
ses kayıtlarını sýnýfa getiriniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

Düyek Usulü
Sekiz zamanlý ve beþ vurgulu birleþik bir usuldür. İki sofyan usulünün birleþmesiyle meydana gelmiþtir.
Ýkinci ve üçüncü mertebelerine aðýr düyek de denir. En çok kullanýlmýþ usullerdendir.

Düm Dü-üm

8
8
Te-ek Tek Te-ek

Aksak Usulü
Dokuz zamanlý ve altý vurgulu birleþik bir usuldür. Bir sofyan ve bir Türk aksaðý usulünün birleþmesiyle
meydana gelmiþtir. 9/4 rakamý ile gösterilen ikinci mertebesine aðýr aksak denir.

Dü-üm Te Dü-üm

9
8

Ke Te-ek Tek

23
 Aksak Semai Usulü
On zamanlý ve altý vurgulu birleþik bir usuldür. İki Türk aksaðý usulünün birleþmesiyle meydana
gelmiþtir. 10/16 rakamý ile gösterilen mertebesine curcuna, 10/4 rakamý ile gösterilen mertebesine aðýr
aksak semai usulü denir.

Dü-üm Te Dü-üm

9
8
Kâ-a Te-ek Tek

Okuma Metni

KUDÜM

Kudüm vurmalý çalgýlarýmýzýn içinde Mevlevî tekkelerinde çalýnmýþ eski bir derili
çalgýdýr. Türk müziðinde kullanýlan usullerin vurgularý zaman birimlerinin daha
küçük parçalara bölünmesi ile arttýrýlarak velveleli kalýplarý yapýlmýþ ve bunlarda ayný
usul kalýplarý gibi saptanmýþtýr. Kudüm çalan kiþilere kudümzen denir. Kudüm iki
adet dövme bakýr tas üzerine deve derisi gerilmek suretiyle yapýlmýþtýr. Derilerin
gerginliðine göre biri pes, diðeri tiz ses vermektedir. Kudümler meþinden yapýlmýþ
iki adet simit adý verilen nesnenin üzerine oturtularak zahme adý verilen iki adet
ahþap çubuk ile derilerin üzerine vurularak çalýnmaktadýr. Günümüzde kudüm çal-
gýsý Türk müziðinin dinî olmayan formlarýnda da kullanýldýðý için akord olabilen ve
ayaklý þekilleri de vardýr.
Hurþit UNGAY
Türk Musýkîsinde Usuller ve Kudüm
(Düzenlenmiþtir.)

24
 2. DÜYEK, AKSAK VE AKSAK SEMAİ
USULLERÝNÝ UYGULAMA

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

Öğrendiğiniz usuller ve mertebeleri ile ilgili eser örneklerini sýnýfta dinleyiniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen düyek usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký (1)

Usulü: Düyek (Ara Naðme) Selahattin ÝNAL

25
 Rast Þarký
Usulü: Düyek (Belki Bir Sabah) Þekip Ayhan ÖZIÞIK

26
 Rast Nakýþ Beste
Usulü: Düyek (Amed Nesim-i Subh) Abdülkâdir MERÂGÎ

27
 2. Etkinlik

l Aþaðýda verilen aksak usulündeki eserleri çalýnýz.

Rast Türkü*
Usulü: Aksak (Ara Naðme)

Buselik Þarký (2)

Usulü: Aksak (Ara Naðme) Mustafa Çavuþ

* Radife ERTEN’den alınmıştır.

28
 Kürdi Þarký
Usulü: Aksak (Þu Kayalarý Delseler) Anonim

Buselik Þarký (3)

Usulü: Aðýr Aksak (Ara Naðme) Cevdet ÇAÐLA

29
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen aksak semai usulündeki eserleri çalýnýz.

Buselik Þarký (4)

Usulü: Aksak Semai (Ara Naðme) Ferit SIDAL

Kürdi Saz Semai

Usulü: Aksak Semai Aydýn ORAN

30
 Rast Saz Semai (1)
Usulü: Aksak Semai Kemani Tatyos Efendi

31
 Rast Saz Semai (2)
Usulü: Aksak Semai Tarýk KÝP

32
 4. Etkinlik

l 6 ile 32. sayfalar arasýnda verilen eserleri uygulayan bir arkadaþýnýzý aþaðýdaki forma göre deðer-
lendiriniz.

AKRAN DEÐERLENDÝRME FORMU

Eksiklikler
Beceriler Eksiksiz Yanlýþ
Var

1. Usullerin Uygulanmasý

2. Usul Mertebelerinin Uygulanmasý

3. Usullerin Çift El ile Uygulanmasý

l Uyguladýðýnýz eserleri aþaðýda verilen forma göre deðerlendiriniz.

ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU

Adý Soyadý : ..................................................... Tarih: .../.../...

Sýnýfý : .....................................................
Numarası : .....................................................

Bu çalýþmada neler yaptým?

Bu çalýþmada neler öðrendim?

Bu çalýþmada baþarýlý olduðum bölümler:

Bu çalýþmada en çok zorlandýðým bölümler:

Çalýþmamý yaparken beklemediðim nelerle karþýlaþtým?

Bu çalýþmayý yeniden yapsaydým nasýl yapardým?

33
 Okuma Metni

Çok Sesli Müzik Meselesi

Çok sesli Türk müziðinin halkýmýz üzerindeki etkisi, kendimize ait olan eserlerin seçilmesi ve bu
müziði halka sevdirecek ve anlatacak bir düzeye getirilmesi mümkündür. Burada Türk bestecilerine
düþen görevler vardýr.
ATATÜRK, Türk müziðinin ileri seviyeye ulaþmasýnda, batýda musýki tahsili yapmýþ genç
sanatçýlara güveniyordu. Çareler hakkýnda, çeþitli kutuplardan pek çok þeyler dinlemiþtir. Bu mak-
satla genç bestecilerimizi zaman zaman davet ederek bu konudaki düþüncelerini almýþ, bunlarý
deðerlendirmiþtir.
Önemli olan halký çok sesli müziðe alýþtýrmaktýr. Sanatkâr halkýn zevk seviyesini yükseltmek,
üstün tutmakla yükümlü olan ve hiçbir zaman düþük seviyeli eserler yapmak durumunda olmayan,
bir bakýma eðitime önderlik yapacak kiþiliðe sahip olacaktýr. Bu bakýmdandýr ki, özellikle müzik eser-
leri yüksek bir zevk sansüründen geçirilmelidir. Burada halkýn zevk standardýný belirlemek, sanat
anlayýþýný ve zevkini geliþtirmek ve yükseltmek, gerçek sanatkâra düþen önemli bir görevdir.
Türk zevk ve anlayýþýna uygun bir düzenle çok sesliliðe giden yolun ufkunda ýþýklaþan ATATÜRK
ilkeleri doðrultusunda salim bir anlayýþa varmak gerekir.
ATATÜRK, batýya yönelik bir anlayýþýn Türk müziði orijinini kendi öz yapýsýndaki kültürden ve millî
deðerlerinden alan yeni bir çýðýra ulaþmada, yeni çalýþmalara ihtiyacýmýz olduðunu, her vesileyle
iþaret etmiþlerdir.
Kendi edebiyatýný ve müziðini yapan bir ulus, eserlerinde, kendi duygularýný, kendi heyecanýný,
kendi naðmelerini terennüm etmelidir. Etmez ve kendi imkânlarýný kullanmazsa, dýþardan, þurdan
burdan getireceði ve alacaðý malzeme ile toplumu ardýndan sürükleyemez. Þu bir gerçektir ki bir
milletin ayakta kalabilmesi, çaðdaþ seviyeye ulaþabilmesi, dünya milletleri arasýnda önemli yer
tutabilmesi, ancak millî kültürüne baðlýlýðý ve sahip çýkmasýyla mümkündür.
http://www.kultur.gov.tr
(Düzenlenmiþtir.)

34
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanýn baþýna D, yanlýþ olanýn baþýna Y harfi koyunuz.

1. ( ) Düyek usulü yedi zamanlý bir usuldür.

2. ( ) Aksak usulü dokuz zamanlý, altý vurgulu birleþik bir usuldür.

3. ( ) Düyek usulü altı vurgulu birleşik bir usuldür.

B. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Aksak semai usulü ....... zamanlý, ......... vurgulu birleþik bir usuldür.

2. Aksak semai usulünün 10/4 lük mertebesine ......................................... denir.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorularýn doðru cevabýný bulunuz.

1. Aþaðýdaki ölçü rakamlarýndan hangisi curcuna usulünü belirtir?

A) 8/16
B) 10/16
C) 10/8
D) 8/8
E) 10/4

2. Aþaðýdaki ölçü rakamlarýndan hangisi aðýr aksak usulünü belirtir?

A) 9/8
B) 9/2
C) 10/4
D) 8/4
E) 9/4

35
 ÖÐRENME ALANI

MAKAMSAL
(MODAL)

UYGULAMALAR

36
 1. Ünite
UÞÞAK, BAYATİ VE HÜSEYNİ MAKAMLARI

1. Uþþak, Bayati ve Hüseyni Makam Dizilerinin

Kanunda Uygulanýþý

2. Uþþak, Bayati ve Hüseyni Makamlarýnda

Örnek Eserler

37
 1. UÞÞAK, BAYATİ VE HÜSEYNİ MAKAM
DÝZÝLERÝNÝN KANUNDA UYGULANIÞI

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

Uþþak, bayati ve hüseyni makamlarýna ait saz eserlerinden bulabildiðiniz örnekleri sýnýfta din-
leyiniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýdaki uþþak makamý dizisinin yeden ve güçlü perdelerini söyleyiniz.

l Uþþak makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

UÞÞAK MAKAMI DÝZÝSÝ

2. Etkinlik

l Aþaðýdaki bayati makamý dizisinin durak ve tiz durak perdelerini söyleyiniz.

l Bayati makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

BAYATİ MAKAMI DÝZÝSÝ

38
 Bilgi Notu

Uþþak ve bayati makam dizileri birebir aynýdýr. Aralarýndaki en önemli fark seyirlerinde görülür.
Bayati makamýnda fa perdesi güçlü perdesi kadar çok kullanýlýr.

3. Etkinlik

l Aþaðýdaki hüseyni makamý dizisinin durak ve tiz durak perdelerini söyleyiniz.

l Hüseyni makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz

HÜSEYNİ MAKAMI DÝZÝSÝ

Bilgi Notu

Geçki
Klasik Türk müziğinde hangi makamda olursa olsun bir eser içinde mevcut makamdan
başka bir makama geçmeye geçki denir. Geçki Batı müziğinde de kullanılmaktadır.

Geçkide Yollar

1. Dizideki seslerin görevlerini değiştirerek yapılan geçki.

2. Dizideki seslerin kimliklerini değiştirerek yapılan geçki.

39
 2. UÞÞAK, BAYATİ VE HÜSEYNİ MAKAMINDA
ÖRNEK ESERLER

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

1. Uþþak, bayati ve hüseyni makamlarý ile ilgili araþtýrma yapýnýz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen uþþak makamýndaki alýþtýrma ve eserleri çalýnýz.

Uþþak Alýþtýrma
Usulü: Sofyan Çetin TUNCER

Uþþak Türkü (1)

Usulü: Sofyan (Ara Nağme) Anonim

40
 Uþþak Türkü (2)
Usulü: Nim Sofyan (Ara Nağme) Anonim

Uþþak Þarký (1)

Usulü: Sengin Semai (Ara Naðme) Enderuni Ali Bey

Uþþak Þarký (2)

Usulü: Aksak Semai (Ara Naðme) Necdet VAROL

41
 Uþþak Þarký
Usulü: Aksak (Akþam Oldu Neyleyim) Sadettin KAYNAK

Uþþak Þarký (3)

Usulü: Aksak (Ara Naðme) Hammamizâde Ýsmail Dede Efendi

42
 Uþþak Oyun Havasý
Usulü: Aksak (Bandýra Dörtlemesi) Anonim

Uþþak Türkü (3)

Usulü: Aksak Semai (Ara Naðme) Anonim

43
 Uþþak Peþrev
(*)
Usulü: Hafif Mehmet Çelebi

(*) Hafif usulün orijinali 32/4 lük ölçüyle gerçekleþtirilse de öðrenci seviyesine uygun olmadýðý ve uygulama açısından sýkýntý
yaratacaðý düþüncesiyle 4/4 lük ölçü ile verilmiþtir.

44
45
 Uþþak Þarký
Usulü: Düyek (Anar Ömrünce Gönül) Þükrü TUNAR

46
 Uþþak Þarký
Usulü: Aksak (Siyah Ebrulerin) Lemi ATLI

47
 Uþþak Þarký (4)
Usulü: Aksak (Ara Naðme) Þevki Bey

Uþþak Þarký
Usulü: Düyek (Akþam Oldu Hüzünlendim) Semahat ÖZDENSES

48
 Uþþak Türkü
Usulü: Aksak (Yangýn Olur) Anonim

2. Etkinlik

l Uþþak makamý dizisinin uygulanýþ biçimine iliþkin örnek eserler hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz örnek
eserleri sýnýfta çalýnýz.

49
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen bayati makamýndaki alýþtýrma ve eserleri çalýnýz.

Bayati Alýþtýrma
Usulü: Sofyan Çetin TUNCER

Bayati Þarký (1)

Usulü: Düyek (Ara Naðme) Arif Sami TOKER

50
 Bayati Peþrev
(*)
Usulü: Devr-i Kebir (Teslimhane) Neyzen Emin Dede

(*) Devr-i Kebir usulün orijinali 28/4 lük ölçüyle gerçekleþtirilse de öðrenci seviyesine uygun olmadýðý ve uygulama açısından
sýkýntý yaratacaðý düþüncesiyle 4/4 lük ölçü ile verilmiþtir.

Bayati Þarký (2)

Usulü: Semai (Ara Naðme) Rüþtü ÞARDAÐ

51
 Bayati Þarký (3)
Usulü: Sofyan (Ara Naðme) Hacý Arif Bey

Bayati Þarký
Usulü: Düyek (Bende Oldum) Rýfat Bey

52
 Bayati Þarký
Usulü: Sengin Semai (Gül Yüzlülerin Þevkîne Gel) Tab’î Mustafa Efendi

Bayati Þarký (4)

Usulü: Aksak (Ara Naðme) Mustafa Çavuþ

53
 Bayati Saz Semai
Usulü: Aksak Semai Kanuni Ömer Efendi

54
 Bayati Ýlahi
Usulü: Sofyan (Urum’dan Çıktım Yürüdüm) Anonim

55
 Bayati Þarký
Hammamizâde İsmail Dede
Usulü: Aksak (Karþýdan Yâr Güle Güle) Efendi

56
 4. Etkinlik

l Bayati makamý dizisinin uygulanýþına yönelik örnek alıştırmalar hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz alıştır-
maları sýnýfta çalýnýz.

5. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hüseyni makamýndaki eserleri çalýnýz.

Hüseyni Þarký (1)

Usulü: Düyek (Ara Naðme) Ali Ulvi BARADAN

Hüseyni Þarký (2)

Usulü: Aksak (Ara Naðme) Nikoðos Aða

57
 Hüseyni Þarký
Usulü: Sofyan (Bana Lûtf Eyler) Hacý Arif Bey

58
 Hüseyni Türkü
Usulü: Devr-i Turan (Yaðmur Yaðar Taş Üstüne) Anonim

59
 Hüseyni Türkü
Usulü: Türk Aksaðý (Bayburt’un Eðmeleri) Sadettin KAYNAK

60
 Hüseyni Þarký
Usulü: Sofyan (Bir Ay Doðmuþ) Sadettin KAYNAK

Hüseyni Þarký (3)

Usulü: Sofyan (Ara Naðme) Nikoðos Aða

61
 Hüseyni Þarký (4)
Usulü: Düyek (Ara Naðme) Anonim

Hüseyni Þarký (5)

Usulü: Sofyan (Ara Naðme) Sadettin KAYNAK

62
 Hüseyni Þarký (6)
Usulü: Aðýr Aksak (Ara Naðme) Bimen ÞEN

Hüseyni Þarký (7)

Usulü: Sofyan (Ara Naðme) Sadettin KAYNAK

63
 Hüseyni Oyun Havasý
Usulü: Devr-i Turan (Düðün Evinde) Hüseyin Sadettin AREL

64
 Hüseyni Þarký (8)
Usulü: Düyek (Ara Naðme) Reþat AYSU

65
 Hüseyni Peþrev
Usulü: Sofyan Neyzen Raþid Efendi

66
 Hüseyni Türkü
Usulü: Aksak (A Fadimem) Anonim

67
 Hüseyni Þarký
Usulü: Düyek (Hicran Oku Sinem Deler) Þevki Bey

68
 Hüseyni Saz Semai
Usulü: Semai (4. Hane) Kemani Tatyos Efendi

Hüseyin Sadettin AREL

Müzik çalýþmalarýna on yaþýnda Udi Þekerci Cemil Bey’den ud ve nazariy-
at dersleri alarak baþladý. Türk müziðinin nazariyatýndan söz eden eski edvar
kitaplarýný okudu, araþtýrdý. Nazariyat çalýþmalarýnýn yanýsýra ud, ney, keman,
kemençe, tambur, viyola, viyolonsel, özellikle de piyano çalmasýný öðrendi.
Türk müziðinde çok sesliliðe taraftar, ancak ona göre bu çok seslilik kendi
tonal sistemimizin gereðine göre yapýlmalýdýr. Verimli bir bestekâr olan Arel,
bir ömür boyu Batý ve Türk müziði dalýnda iki bin eser ortaya koymuþtur.
(Komisyon tarafından oluşturulmuştur.)

69
 Hüseyni Peþrev
Usulü: Nim Sofyan (Urfa Divan) Anonim

70
71
 Hüseyni Þarký
Usulü: Türk Aksaðý (Ey Gonce-i Nevres) Rýfat Bey

6. Etkinlik

l Hüseyni makamý dizisinin uygulanýþına yönelik alıştırmalar hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz alıştır-

maları sýnýfta çalýnýz.

72
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Uþþak makamýnýn tiz durak perdesi ...................... perdesidir.

2. Bayati makamýnýn durak perdesi ...................... perdesidir.

3. Hüseyni makamýnýn seyir özelliði ......................

B. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi koyunuz.

1. ( ) Uþþak makamýnýn durak perdesi do perdesidir.

2. ( ) Bayati makamýnýn güçlü perdesi re perdesidir.

3. ( ) Hüseyni makamýnýn yedeni sol diyez perdesidir.

4. ( ) Hüseyni makamýnýn güçlü perdesi mi perdesidir.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorunun doðru cevabýný bulunuz.

1. Hüseyni makamýnýn durak perdesi aþaðýdakilerden hangisidir?

A) Sol
B) Re
C) Mi
D) La
E) Fa

73
 2. Ünite
MUHAYYER VE NEVA MAKAMLARI

1. Muhayyer ve Neva Makam Dizilerinin

Kanunda Uygulanýþý

2. Muhayyer ve Neva Makamlarýnda Örnek Eserler

74
 1. MUHAYYER VE NEVA MAKAM DÝZÝLERÝNÝN
KANUNDA UYGULANIÞI

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

Muhayyer ve neva makamlarýna ait saz eserlerinin ses kayýtlarýný araþtýrýnýz. Bulabildiðiniz örnekleri
sýnýfta dinleyiniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen muhayyer makamý dizisinin seyir özelliðini söyleyiniz.

l Muhayyer makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

MUHAYYER MAKAMI DÝZÝSÝ

2. Etkinlik

l Aþaðýda verilen neva makamý dizisinin durak perdesini söyleyiniz.

l Neva makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

NEVA MAKAMI DÝZÝSÝ

75
 2. MUHAYYER VE NEVA MAKAMLARINDA
ÖRNEK ESERLER

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

1. Muhayyer ve neva makamlarý ile ilgili araþtýrma yapýnýz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen muhayyer makamýndaki eserleri çalýnýz.

Muhayyer Peþrev
Usulü: Devr-i Kebir (Teslimhane) Tamburi Cemil Bey

76
 Muhayyer Þarký
Usulü: Düyek (Ara Naðme) Sadettin KAYNAK

Muhayyer Türkü
Usulü: Sofyan (Ara Naðme) Cevdet ÇAÐLA

77
 Muhayyer Saz Semai
Usulü: Aksak Semai Tamburi Cemil Bey

78
 Muhayyer Þarký
Usulü: Sofyan (Baþýmda Duman Var) Sadettin KAYNAK

79
 Muhayyer Türkü
Usulü: Sofyan (Emirgân’ýn Gülleri) Burhanettin DERAN

80
 Muhayyer Þarký
Usulü: Düyek (Bülbülüm Gel de Dile) Sadettin KAYNAK

2. Etkinlik

l Muhayyer makamý dizisinin uygulanýþına yönelik düzenlenmiş örnek alıştırmalar hazýrlayýnýz.

Hazýrladýðýnýz alıştırmaları sýnýfta çalýnýz.

81
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen neva makamýndaki alýþtýrma ve eserleri çalýnýz..

Neva Alýþtýrma
Usulü: Semai Çetin TUNCER

Neva Þarký
Usulü: Sengin Semai (Ara Naðme) Fehmi TOKAY

82
 Neva Þarký
Usulü: Türk Aksaðý (Hicran Gönül Belasý) Sadettin KAYNAK

83
 Neva Þarký
Usulü: Yürük Semai (Yine Baðlandý Dil) Zekâi Dede

84
 Neva Ýlahi
Usulü: Sofyan (N’oldu Bu Gönlüm) Anonim

4. Etkinlik

l Neva makamý dizisinin uygulanýþına yönelik örnek alıştırmalar hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz alıştır-
maları sýnýfta çalýnýz.

85
 Okuma Metni

Selahattin Ýçli ile Türk Müziði Üzerine Söyleþi

Beþiktaþ Musıkî Kulübünde yetiþenler arasýnda Selahattin Pýnar, Þerif Ýçli, Hakký Derman gibi pro-
fesyonel alanda çok baþarýlý olan müzisyenler vardýr. Bütün biyografi bilgilerinde, Selahattin Pýnar’ýn
Üsküdar Musıkî Cemiyetinden yetiþtiði yazmaktadýr. Doðrudur, ancak Selahattin Pýnar, Beþiktaþ Musıkî
Kulübünden sonra Üsküdar Musıkî Cemiyetine gitmiþtir. Babam Ýbrahim Ýçli’ de bu kulüpte eðitim gör-
müþtü. O, müzik zevkini evinde idrak eden bir kiþiliðe sahipti. 6-7 yaþýmdan itibaren Türk müziðinin çok
önemli bir repertuvarýný bana aktardý. 12 yaþýmda “Gel efendi. Ben söylüyorum, sen söylüyorsun ama...”
dedi ve bana usulleri ve makamlarýn inceliklerini öðretti. Ben 17 yaþýmda beste yapma arzusu ile bu alana
yöneldim. Ýlk þarkým 1940’ta, bir hüseyni þarký idi. Bu þarký, amcam Þerif Ýçli tarafýndan beðenildi ve
1941’de Ankara Radyosu’nda yayýnlandý. Bu olay beni daha da heveslendirdi. Ýþte bugüne kadar müziðin
hep beste alanýyla meþgul oldum.
1943’te Týp Fakültesine girdim. Babam beni bir mektupla Selahattin Pýnar’a gönderdi. Yýllarca
Selahattin Pýnar’a gittim. Bu ilgiyi ve sevgiyi bana gösterdi. Ancak biz ders yapmazdýk. Pýnar: “Var mý
yeni bir þey?” derdi, ben bestemi okurdum. Aradan saatler geçer, çay içerken “Ben de sana bir þarký
söyleyeyim” derdi. Ben altý ay sonra uyandým; benim bestem hakkýnda herhangi bir þey söylemiyordu
fakat okuduðu eser ayný makam ve usulde klasik bir eserdi. Yani bana böylece bir örnek sunuyordu.
Benim bazý þarkýlarýmý notaya almýþtýr ve altýný da þöyle imzalamýþtýr: “Selahattin Ýçli’nin þarkýsýný,
okuduðu gibi yazdým.” Bu cümlede hem bir iltifat gizlidir “ben karýþmadým” gibi, hem de bir mesaj giz-
lidir “burada bulabileceðiniz eksikler, belki yanlýþlar benden deðildir.”
Sözlü müzik eserlerinde þiir ana kaynaktýr. Þiirle yaklaþým çok iyi kurulmalý ve beste o þiiri anlat-
malýdýr. Amaç, çok güzel bir elbiseyi çok güzel bir vücuda giydirmek deðil, o vücuda enfes bir elbise
dikebilmektir. Derin bir inceleme ile eskizler yaparak müzik kumaþýnýn türü, rengi, deseni, elbisenin
modeli tespit edilerek kesim ve provalara geçilir. Besteyi aynada seyrederken aksesuarlarý da takýlýr
nihayet. Þiirin ana fikri çok önemlidir. Þairin, o ana fikri iþlerken tercih ettiði ifade, cümle yapýsý, kelimeler,
kendine has sanat ustalýklarý aksettirilmelidir ki þiirle müzik bütünleþebilsin. Klasik ve neoklasik dönemde
buna pek önem verilmemiþtir. Çok güzel þiirler, çok þahane müziklerle bezenmiþtir. Ancak o müzik elbisesi
o þiire uymamaktadýr. Tersi de vakidir, kötü þiire güzel müzikler yazýlmýþtýr. Bir þiiri bestelemeye kalkan
bestecinin, gramer ve dil bilgilerini özümsemiþ ve onlarý çok aþmýþ olmasý gerekir. Bestekâr, normal eðitimi-
ni geliþtirerek dili ve edebiyatý ile son derece yakýn, hatta bütünleþen bir birikimi elde etmek
mecburiyetindedir. Bir bestekârýn sahip olmasý gereken vasýflardan önemli biri de hür düþüncedir. Geçmiþi
özümsemek, günü deðerlendirmek, ileri ufuklara koþmak, katý kuralcýlýða asla taviz vermeden, benim için
ne derler, ne düþünürler endiþesine kapýlmadan eser vermektir… Yaratýlan müzik eserlerinde, bestecinin
ana dili son derece önem taþýr. Düþüncenin oluþmasý ve ifadesi dil iledir. Sözsüz eserlerde dahi müzik
cümleleri, bestecinin ana dilinin yapýsýný taþýr. Heceler, vurgular, kelimeler ve cümleler melodiye yansýr.
Bir toplumu yok edebilmek için en önemli iki silah, dilini ve müziðini bozmaktýr. Bugün gerek dilimiz,
gerek de müziðimiz bir çöküþ dönemi yaþamaktadýr. Türk Musıkîsi Devlet Konservatuvarýný açabilmek için
elli sene uðraþtýk. Doðru dürüst eðitimi yapýlmayan bir sanatýn bugün geldiði seviyeye hiç þaþýrmamalýyýz.
Bu müesseseden ve bunun gibi kurulacak konservatuvarlardan yetiþenlerle de Türk müziði hakiki ve üstün
deðerlerine erişecektir.
(http://www.turkishmusicportal.org)
(Düzenlenmiþtir.)

86
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Muhayyer makamýnýn durak perdesi ......................... perdesidir.

2. Neva makamýnýn güçlü perdesi ......................... perdesidir.

3. Muhayyer makamýnýn seyir özelliði .........................

B. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi
koyunuz.

1. ( ) Neva makamýnýn durak perdesi do perdesidir.

2. ( ) Muhayyer makamýnýn güçlü perdesi re perdesidir.

3. ( ) Neva makamýnýn yedeni sol diyez perdesidir.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorunun doðru cevabýný bulunuz.

1. Neva makamýnýn seyir özelliði aþaðýdakilerden hangisidir?

A) Çýkýcý
B) Ýnici
C) Çýkýcý-Ýnici
D) Ýnici-çýkýcý
E) Hiçbiri

87
 3. Ünite
HÝCAZ VE KARCIÐAR MAKAMLARI

1. Hicaz ve Karcýðar Makam Dizilerinin

Kanunda Uygulanýþý

2. Hicaz ve Karcýðar Makamlarýnda Örnek Eserler

88
 1. HÝCAZ VE KARCIÐAR MAKAM DÝZÝLERÝNÝN
KANUNDA UYGULANIÞI

HAZIRLIK ÇALIÞMASI

Hicaz ve karcýðar makamlarýna ait saz eserlerinin ses kayýtlarýný araþtýrýnýz. Bulabildiðiniz örnek-
leri sýnýfta dinleyiniz.

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

Bilgi Notu

Hicaz Ailesi Makamlar

Dört makamýn bir aile hâlinde bir araya toplanmasýyla oluþmuþtur. Aralarýnda çok büyük fark-
lar yoktur. Aileyi oluþturan makamlarýn hepsinin seyri inici-çýkýcý, durak perdeleri de la perdesidir.
Hicaz ailesini meydana getiren dört makamýn güçlü perdeleri ve güçlü perdesi üzerindeki çeþnileri
ve ses deðiþtirici iþaretleri bakýmýndan farklýlýklar vardýr. Bu ailedeki dört makam sýk sýk birbirlerine
geçki yaparlar. Türk müziði repertuvarýnda hicaz makamý baþlýðý ile adlandýrýlýr.

l Hicaz Makamý
l Hicaz Hümayun Makamý
l Hicaz Uzzal Makamý
l Hicaz Zirgüle Makamý

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hicaz makamý dizisinin güçlü perdesini söyleyiniz.

l Hicaz makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

HÝCAZ MAKAMI DÝZÝSÝ

89
 2. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hicaz hümayun makamý dizisinin güçlü perdesini söyleyiniz.

l Hicaz hümayun makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

HÝCAZ HÜMAYUN MAKAMI DÝZÝSÝ

3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hicaz uzzal makamý dizisinin güçlü perdesini söyleyiniz.

l Hicaz uzzal makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

HÝCAZ UZZAL MAKAMI DÝZÝSÝ

4. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hicaz zirgüle makamý dizisinin güçlü perdesini söyleyiniz.

l Hicaz zirgüle makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

HÝCAZ ZÝRGÜLE MAKAMI DÝZÝSÝ

90
 ACEM BUSELÝK

Irak KABA
Dik sümbüle ÇARGÂH
Dik acem Dik buselik

ÇARGÂH Geveþt Kaba

Eviç nim hicaz

Tiz segâh

Nim hicaz
Dik geveþt Kaba hicaz
TÝZ BUSELÝK Mahur

RAST
Hicaz Kaba
Tiz dik buselik dik hicaz
Dik mahur
Nim zirgüle

TÝZ ÇARGÂH YEGÂH

5. Etkinlik

GERDANÝYE Dik hicaz

Zirgüle
Kaba
nim hisar
Tix nim hicaz Nim þehnaz NEVA
KARCIÐAR MAKAMI DÝZÝSÝ

Dik zirgüle
TÜRK MÜZÝÐÝ PERDELERÝ

Nim hisar
Kaba hisar
Þehnaz
l Karcýðar makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretlerini söyleyiniz.

DÜGÂH
Tiz hicaz
l Aþaðýda verilen karcýðar makamý dizisinin güçlü perdesini söyleyiniz.

Kaba
Hisar Kürdi dik hisar
Dik þehnaz

HÜSEYNİ
Tiz dik hicaz MUHAYYER AÞÝRAN
Dik kürdi
ACEM
Dik hisar
AÞÝRAN

TÝZ NEVA
Sümbüle Segâh Dik acem
HÜSEYNİ aþiran

91
 2. HÝCAZ VE KARCIÐAR MAKAMLARINDA
ÖRNEK ESERLER

HAZIRLIK ÇALIÞMALARI

1. Hicaz ailesi makamlar ile ilgili araþtýrma yapýnýz.

2. Karcýðar makamý ile ilgili araþtýrma yapýnýz .

TANIMLAMA ÇÖZÜMLEME UYGULAMA

1. Etkinlik

l Aþaðýda verilen hicaz makamýndaki alýþtýrma ve eserleri çalýnýz.

Hicaz Alýþtýrma
Usulü: Aksak Necdet VAROL

92
 Hicaz Hümayun Alýþtýrma (1)
Usulü: Sofyan Çetin TUNCER

Hicaz Uzzal Zeybek

Usulü: Aksak (Ýzmir Zeybeði) Anonim

93
 Hicaz Mandýra
Usulü: Devr-i Turan Lavtacý Andon

94
 Hicaz Hümayun Alýþtýrma (2)
Usulü: Yürük Semai Naci MADANOÐLU

95
 Hicaz Þarký
Usulü: Aðýr Aksak (Ara Naðme) Þekerci Cemil Bey

Hicaz Hümayun Oyun Havasý

Usulü: Aksak (Söke) Anonim

96
 Hicaz Hümayun Zeybek
Usulü: Aksak Anonim

Hicaz Zirgüle Alýþtýrma

Usulü: Türk Aksaðý Naci MADANOÐLU

97
 Hicaz Hümayun Sirto
Usulü: Sofyan Sultan Aziz

98
 Hicaz Hümayun Peþrev
(*)
Usulü: Çenber (1. Hane) Veli Dede

(*) Çenber usulün orijinali 24/4 lük ölçüyle gerçekleþtirilse de öðrenci seviyesine uygun olmadýðý ve uygulama açısından sýkýntý
yaratacaðý düþüncesiyle 4/4 lük ölçü ile verilmiþtir.

99
 Hicaz Uzzal Þarký
Usulü: Sengin Semai (Birlikte Geçer) Ferit SIDAL

2. Etkinlik

l Hicaz makamý dizisinin uygulanýþına yönelik alıştırmalar hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz alıştırmaları

sýnýfta uygulayýnýz.

100
 3. Etkinlik

l Aþaðýda verilen karcýðar makamýndaki eserleri çalýnýz.

Karcýðar Peþrev
(*)
Usulü: Çifte Düyek (1. Hane) Kemani Tatyos Efendi

(*) Çifte düyek usulünün orijinali 16/4 lük ölçüyle gerçekleþtirilse de öðrenci seviyesine uygun olmadýðý ve uygulama açısından sýkýntý
yaratacaðý düþüncesiyle 4/4 lük ölçü ile verilmiþtir.

101
 Karcýðar Saz Semai (1)
Usulü: Aksak Semai Kani KARACA

102
 Karcýðar Zeybek
Usulü: Aðýr Aksak (Koyundere) Anonim

Karcýðar Alýþtýrma (1)

Usulü: Devr-i Hindi Naci MADANOÐLU

103
 Karcýðar Peþrev
Usulü: Devr-i Kebir Bolâhenk Nuri Bey

104
105
 Karcýðar Saz Semai (2)
Usulü: Aksak Semai Kanuni Ömer Efendi

106
 Karcýðar Alýþtýrma (2)
Usulü: Türk Aksaðý Naci MADANOÐLU

4. Etkinlik

l Karcýðar makamý dizisinin uygulanýþına yönelik alýþtýrmalar hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz örnek

alıştırmaları sýnýfta çalýnýz.

107
 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ÇALIÞMALARI

A. Aþaðýda verilen ifadelerdeki noktalı yerleri doldurunuz.

1. Hicaz uzzal makamýnýn güçlü perdesi ................. perdesidir.

2. Hicaz hümayun makamýnýn güçlü perdesi ................. perdesidir.

3. Hicaz makamýnýn seyir özelliði .................

4. Hicaz zirgüle makamýnýn güçlü perdesi ................. perdesidir.

5. Karcýðar makamýnýn güçlü perdesi ................. perdesidir.

B. Aþaðýdaki cümlelerden bilgi yönüyle doðru olanlarýn baþýna D, yanlýþ olanlarýn baþýna Y harfi
koyunuz.

1. ( ) Hicaz uzzal makamýnýn durak perdesi sol perdesidir.

2. ( ) Hicaz makamýnýn güçlü perdesi mi perdesidir.

3. ( ) Karcýðar makamýnýn durak perdesi la perdesidir.

4. ( ) Hicaz ailesi makamlarýn seyir özelliði inici-çýkýcýdýr.

C. Aþaðýda verilen çoktan seçmeli sorunun doðru cevabýný bulunuz.

1. Karcýðar makamý dizisinin ses deðiþtirici iþaretleri aþaðýdakilerden hangisidir?

A) Si koma bemolü, fa bakiyye diyezi

B) Si bakiyye bemolü, do bakiyye diyezi
C) Si koma bemolü, do bakiyye diyezi
D) Si koma bemolü, mi bakiyye bemolü ve fa bakiyye diyezi
E) Si koma bemolü, mi koma bemolü ve fa bakiyye diyezi

108
1. EK

ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU

Adý Soyadý : .............................................. Tarih: .../.../...

Sýnýfý : ..............................................
Numarası : ..............................................

Bu çalýþmada neler yaptým?

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Bu çalýþmada neler öðrendim?

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Bu çalýþmada baþarýlý olduðum bölümler:

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Bu çalýþmada en çok zorlandýðým bölümler:

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Çalýþmamý yaparken beklemediðim nelerle karþýlaþtým?

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Bu çalýþmayý tekrar yapsaydým þu þekilde yapardým:

..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

109
2. EK

ÖÐRENCÝ GÖZLEM FORMU

Açýklama: Bu form, etkinlik süresince öðrencilerin, yapýlan çalýþmalara katýlma düzeylerini gözlemeniz
amacýyla hazýrlanmýþtýr.

Ünite Adý: ............................................................ Adý Soyadý : ......................................

Nu. : ......................................
Sýnýfý : ......................................

DERECELER
Hiçbir Her
BECERÝLER
Zaman Nadiren Bazen Sýklýkla Zaman
1 2 3 4 5
I. DERSE HAZIRLIK
1. Bilgi kaynaklarýna nasýl ulaþacaðýný bilir.
2. Ulaþtýðý kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanýr.
3. Derse deðiþik yardýmcý kaynaklarla gelir.
4. Derse hazýrlýklý gelir.
Toplam
II. ETKÝNLÝKLERE KATILMA
1. Konu ile ilgili görüþlerini çekinmeksizin ifade eder.
2. Görüþü sorulduðunda söyler.
3. Yeni ve özgün sorular sorar.
4. Belirttiði görüþler ve verdiði örnekler özgündür.
5. Dersi iyi dinlediði izlenimi veren sorular sorar.
Toplam
III. ÝNCELEME - ARAÞTIRMA - GÖZLEM
1. Bilgi toplamak için çeþitli kaynaklara baþvurur.

2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip

baþka kaynaklar araþtýrýr.

3. Ýnceleme ve araþtýrma ödevlerini özenerek yapar.

4. Gözlemlerini dikkatli bir þekilde yapar.

5. Gözlemleri sonucunda mantýksal çýkarýmlarda
bulunur.
6. Araþtýrma ve inceleme sonucunda genellemeler
yapar.
Toplam
GENEL TOPLAM

110
3. EK

AKRAN DEÐERLENDÝRME FORMU

Deðerlendiren Öðrencinin;
Grup Numarasý : ........................................
Adý Soyadı : ......................................... 1. Arkadaþýnýn Adý Soyadý : ........................................
Sýnýfý : ......................................... 2. Arkadaþýnýn Adý Soyadý : ........................................

Etkinliðin Etkinliðin
Her Zaman Hiçbir Zaman
Baþýnda Sonunda

Grubumuzdaki Öðrenciler
1. Arkadaþým

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

2. Arkadaþým

1. Arkadaþým

2. Arkadaþým
Ben

Ben

Ben

Ben
Etkinliðe katýlýmda gönül-
lüdür.

Görevini zamanýnda yerine

getirir.

Farklý kaynaklardan bilgi

toplayýp sunar.

Grup arkadaþlarýnýn görüþ-

lerine saygýlýdýr.

Arkadaþlarýný uyarýrken
olumlu bir dil kullanýr.

Ders araç-gereçlerini kul-

lanýrken dikkatli ve titizdir.

Malzemeleri kullanýrken israf

etmez.

Temiz, tertipli ve düzenli

çalýþýr.
(Kullandýðý aletleri yerine
koyar, kirlettiklerini temizler vb.)

Sonuçlar tartýþılýrken
konuþur, konuþulanlarý anlar.

111
4. EK

TUTUM ÖLÇEÐÝ

Bu ölçek kanun dersi programý ile ilgili tutumlarý ölçmek için hazýrlanmýþtýr. Bir ifadeyi okuduktan
sonra aklýnýza ilk geleni iþaretleyiniz.

Adý Soyadý : ........................................ Sýnýfý : ...........................

Katýlmýyorum
Katýlmýyorum
Katýlýyorum
Katýlýyorum

Kararsýzým
Tamamen

Hiç
1. Bu ders müzikal geliþimim için gereklidir.

2. Bu dersin işlenişinden keyif almýyorum.

3. Günlük yaþantıda kanunu kullanabilirim.

4. Bu ders bana müzikal statü katar.

5. Bu derste performansým her zaman iyidir.

6. Kanun ile alýþtýrma ve eserlere çalýþmak her zaman hoþuma gider.

7. Kanun çalarken kendimi rahat hissederim.

8. Kanun eserlerini dinlemeyi hiç sevmem.

9. Türk müziðinden hoþlanýrým.

10. Çalamadýðým zaman derse olan ilgim azalýr.

11. Bu derste öðrendiklerimin yeterli olduðunu düþünüyorum.

12. Bu derste seçilen eserleri beðenirim.

13. Zor eserleri çalýþýrken zorlanýrým.

14. Kanun sýnavlarý mutlaka komisyon önünde olmalýdýr.

15. Bu derste teknik çalýþmalara daha çok aðýrlýk verilmelidir.

16. Bu dersin uygulanýþ yönteminden memnunum.

17. Bu dersi yetersiz buluyorum.

18. Kanun ile çalýþmak benim için çok zevklidir.

19. Her zaman kendi seçtiðim eserleri çalmak isterim.

112
 TERÝMLER SÖZLÜÐÜ

A
aksak : Türk müziðinde bir usul adý.
aksak semai : Türk müziðinde bir usul adý.
ara naðme : Þarkýlarýn ölçü sayýsý ile orantýlý saz bölümleri.
ayin : Türk müziðinde dinî form.

B
bakiyye : Dört komalýk ses aralýðýna verilen ad.
bayati : Türk müziðinde bir makam.
beste : Türk müziðinde din dýþý form.
buselik : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.

Ç
çifte düyek : Türk müziðinde bir usul adý.
çenber : Türk müziðinde bir usul adý.

D
devr-i hindi : Türk müziðinde bir usul adý.
devr-i kebir : Türk müziðinde bir usul adý.
devr-i turan : Türk müziðinde bir usul adý.
durak : Bir makam dizisinin birinci derecesi, baþlangýç perdesi.
düyek : Türk müziðinde bir usul adý.

E
enderûn : Saray mektebi.

G
güçlü : Üzerinde deðiþik uzunlukta kalýþlar yapýlan bir makam dizisinin en önemli perdesi.

H
hafif : Türk müziðinde bir usul adý.
hane : Saz eserlerinde bölüm.
hicaz : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.
hicaz hümayun : Türk müziðinde bir makam adý.
hicaz uzzal : Türk müziðinde bir makam adý.
hicaz zirgüle : Türk müziðinde bir makam adý.
hüseyni : Türk müziðinde bir makam adý.

Ý
ilahi : Dinî ve tasavvufi duygularý dile getiren, genellikle hece vezni ile yazýlmýþ, koþma
tarzý þiirlerin bestelenmesinden meydana gelen Türk müziði formu.

113
 K
kanuni : Kanun çalan kiþi.
kâr : Türk müziðinde din dýþý form.
karcýðar : Türk müziðinde bir makam adý.
kemani : Keman çalan kiþi.
koma : Klasik Türk müziğinde bölünebilen ve işitilebilen en küçük ses aralýðý.
köçekçe : Þarký ve türkülerin uzun ara naðmelerinin birbirine baðlanmasýyla meydana
gelmiþ, köçek takýmlarýnýn oyun oynamalarý için düzenlenmiþ müzik formu.
kudümzen : Kudüm çalan kiþi.
kürdi : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.

M
makam : Klasik Türk müziğinde belirli ses dizilerini kullanan, belirli yörüngelerde gezinen,
belirli perdeler üzerinde uzun veya kýsa kalýþlar yapan ve belli bir perdede biten
ezgi dokusu.
mandýra : Küçük usullerle yazýlmýþ saz eserleri.
medhâl : Peþrev yerine kullanýlan, kýsa ve küçük usullerle ölçülmüþ saz eserleri.
melodi : Ezgi.
muhayyer : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.
mücennep : Beþ komalýk (küçük mücennep) ve sekiz komalýk (büyük mücennep) ses
aralýklarýna verilen ad.

N
neva : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.
neyzen : Ney çalan kiþi.
nim : Yarým.
nim sofyan : Türk müziðinde bir usul adý.

O
oyun havasý : Geleneksel müziklerimize has, köyde ve kentte çeþitli el, ayak ve vücut figürlerine
dayalý olarak oynanabilen ölçülü saz eserlerine verilen ad.

P
performans : Kişinin yaptýðý iþ için harcamasý gereken maksimum enerji, bilgi, yeterlilik ve iþten
aldýðý duyum.
peþrev : Farsça önde giden anlamýna gelen, fasýlýn en baþýnda çalýnan saz eserleri.

R
rast : Türk müziðinde bir makam ve perde adý.

S
saz semai : Peþrevle ayný kurallara baðlý, ilk üç hanesi 10/8 lik usulle yazılmış saz eserleri.
semai : Türk müziðinde bir usul adý.
seyir : Bir makamýn gezinti yörüngesi.
sirto : Serbest yapýlý, küçük usullerle yazýlmýþ saz eserleri.
sofyan : Türk müziðinde bir usul adý.

114
 Þ
þarký : 4,5,6 ve 8 mýsralý kýtalarýn bestelenmesinden meydana gelmiþ bir Türk müziði
formu.

T
tamburi : Tambur çalan kiþi.
teslimhane : Peþrev ve saz semailerinde her haneden sonra tekrarlanan bölüm.
tiz durak : Makam dizisinin sekizinci derecedeki perdesi.
Türk aksaðý : Türk müziðinde bir usul adý.
türkü : Genellikle bestecileri belli olmayan, anonim ve yöresel özelliklere sahip sözlü Türk
halk müziði formu.

U
udi : Ud çalan kiþi.
usul : Belirli zaman aralýklarýna ve belirli gürlüklere sahip vuruþ dizileri.
uþþak : Türk müziðinde bir makam adý.

Y
yeden : Makamýn bitiþ hissini kuvvetlendiren, dizinin yedinci derecedeki perdesi.
yürük semai : Türk müziðinde bir usul ve büyük sözlü form adý.

Z
zahme : Kudüm çalmak için kullanýlan ahþap çubuklar.
zeybek : Ege yöresine özgü bir müzik veya oyun türü.
zirgüle : Türk müziðinde bir perde ve makam adý.

115
 KAYNAKÇA

ÝTÜ, Türk Müziði Devlet Konservatuvarý, Türk Müziði Solfej ve Nazariyatý Ders Notlarý, İstanbul, 1984.

Özkan, Ýsmail Hakký, Türk Musıkîsi Nazariyatý ve Usulleri, Ötüken Neþriyat, Ýstanbul, 1987.

TRT, Türk Müziði Repertuvarý, Ankara.

Ungay, Hurþit, Türk Musıkîsinde Usuller ve Kudüm, Türk Musıkîsi Vakfý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1981.

Yazým Kýlavuzu, TDK Yayýnlarý, Ankara, 2005.

Ýnternet Adresleri

www.istanbulagsl.k12.tr

www.kultur.gov.tr

www.meb.gov.tr

www.tdk.gov.tr

www.turkishmusicportal.org

116