Harezmşahlar Devleti

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Harezmşahlar veya Harzemşahlar Devleti (Farsça: ‫ ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن‬Hārezmşāhiyān), Orta Asya'da
Harezm bölgesinde Kutbeddin Muhammed Harezmşah tarafından kurulan bir Türk-İslam devletidir.[2][3] Farsça: ‫ﺧﻮارزﻣﻴﻮن‬/Hārezmşāhiyān
Bu devlet, Anadolu Selçuklu Devleti tarafından Yassı Çemen savaşı ile 1230 yılında yıkılmıştır. Harezmşahlar
1077-1231
Amuderya bölgesi Orta Çağ'da "Harezm" (Harizm) ve hükümdarlar "Harezmşah" olarak anılırdı. XI.
yüzyılın sonlarına doğru bu bölgede kurulan yerli etnik bir topluluk olan ve Türkçe konuşan yerel halkın
kurduğu bu devletin adı da Harezmşahlar'dır.

İçindekiler
Tarihi
Harezm Devletinin Doğuşu
Kutbuddin Muhammed
Harezmşahların 1190'den 1220 kadar sınırları
Atsız Harezmşah ve İl Arslan Harezmşah dönemleri
Tekiş Harezmşah dönemi Başkent Gürgenç[1]
Alaaddin Muhammed Dönemi (1077–1212)
Celaleddin Dönemi Semerkand
(1212–1220)
Yassı Çemen Savaşı
Gazne
Hanedanın Anadolu'ya Geçişi (1220–1221)
Yayılma Alanı ve Kültürü Tebriz
(1225–1231)
Harezmşah Hükümdarları
Soyağacı Yaygın diller Türkçe ve Farsça
Notlar Hükûmet Oligarşi
Ayrıca bakınız Han
Dış kaynaklar • 1097-1128 Kutbuddin Muhammed
Harezmşah
• 1128-1156 Kızıl-Arslan Atsız
• 1156-1172 İlarslan
Tarihi • 1173-1200 Alâeddin Tekiş (Tökiş)
• 1200-1220 Alâeddin Muhammed
Buranın adı "Harzem" olduğundan, öteden beri burada hüküm sürenlere "Harzemşah" denilmiştir.
Tarihçe
• Kuruluşu 1077
Harezm Devletinin Doğuşu • Dağılışı 1231
Harezm bölgesinde Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı olarak merkezden atanan valilerle yönetilen bu Öncüller Ardıllar
eyalette, Anuş Tekin zamanında serbest yaşamaya başlanmıştır. 1128’de Harezm valisi olarak atanan Atsız
Büyük Moğol
döneminde yarı bağımsızlık kazanmıştır. Selçuklu İmparatorluğu
Devleti

Kutbuddin Muhammed Moğol istilası sonrası Celaleddin Harezmşah (Mengüberti) 1220-

1231
Anuş Tekin'in oğlu Kutbeddin Muhammed, Selçuklulara bağlı kalarak, "Harezmşah" unvanı ile bu bölgenin
valiliğini üstlenmiştir.
Türk tarihi

Atsız Harezmşah ve İl Arslan

Harezmşah dönemleri
Kutbüddin Muhammed'in ölümünden sonra yerine
geçen büyük oğu Atsız, 1141'de Büyük Selçuklu
Sultanı Ahmed Sencer'in Katvan Savaşı'nda
Karahitaylar tarafından bozguna uğratılmasından
istifade ederek Selçuklulara karşı isyan etmiş ve
1142'de Horasan'a saldırarak Merv ve Nişabur'u işgal
etmiştir. Ancak 1143 ve 1147'de Ahmed Sencer Atsız'a İlk Çağ

karşı cezalandırıcı seferini düzenlemiş ve ikinci Orta Çağ

seferde Atsız yönetim merkezi olan Urgenç'i
Yeni Çağ
kaybederek teslim etmiştir. Başka bir kaynakta ise Yakın Çağ
Oğuz ve Müslüman oldukları ve saray kökenli
G · T · D (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:T%C3%BCrk_tarihi&action=edit)
oldukları için Sencer'e bağlı kalmayı kabul
ettikleri yazmaktadır[4]
İran tarihi
Atsız ve Atsız'ın ölümünden sonra tahta geçen dizisinin bir parçası
oğlu İl Arslan'ın devirlerinde hem Irak
Selçukluları hem de Kara Hıtay ila mücadele
edildi. Nitekim İl Arslan, Sultan Sencer'in ölümü
üzerine bağımsızlığını ilân etti.

Tekiş Harezmşah dönemi

İl Arslan'ın oğlu Alaaddin Tekiş, kendisini
Selçukluların devamı ve varisi olarak görmüş ve Mitolojik tarih
"Sencer" unvanını kullanmıştır. Abbasiler ile iyi Pişdâdî Hanedanı
ilişkiler kurmuş ve Bâtınîlere karşı halifeyi Keyânî Hanedanı
savunmuşlardır. Bu yüzden Selçukluların varisi
Tarihöncesi
olan Harezmşahların yükselişleri Alaaddin Tekiş
MÖ
döneminde olmuştur.
Tarihöncesi İran Antik Çağ-4000
Tekiş, 14 Ekim 1182'de Buhara, 1183'te Cuzcan Karaz kültürü 3400-2000
ve Mazenderan, 18 Mayıs 1187'de Nişabur, Proto Elamlılar 3200-2700
1192'de Rey ve Tahran'ı fethetti. Daha sonra Ciruft kültürü c. 3100-c. 2200
Karahitay'a yöneldi bu devletin ordularını mağlup Elam 2700-539
ettikten sonra ve 1194'te Rey'de II. Tuğrul Bey'in Akad İmparatorluğu 2400-2150
ordusunu yenerek Irak Selçukluları'nı yok etti ve Kassitler c. 1500-c. 1155
Batı İran'ı topraklarına kattı. Yeni Asur İmparatorluğu 911-609
Urartular 860-590
Manna Krallığı 850-616
Alaaddin Muhammed Dönemi
İmparatorluklar devri
Alaaddin Tekiş'in oğlu olan Alaaddin Muhammed
Med İmparatorluğu MÖ 678-550
döneminde 1204'te Herat, 1206'da Belh, Cuzcan,
(İskit Krallığı) MÖ 652-625
Toharistan, Sistan, Sicistan, 1207'de Semerkant,
Yeni Babil İmparatorluğu MÖ 626- 539
1210'da Taberistan ve Maveraünnehir alındı.
Ahameniş İmparatorluğu MÖ 550-330
1210'da Gurlular ortadan kaldırıldı, 1212'de de
Ermenistan Krallığı MÖ 331-MS 428
Karahanlı Devleti'ne son verilerek tüm toprakları
Atropatena MÖ 320'ler-MS 3. yüzyıl
Harzemşahlara katıldı. 1211'de Taşkent, Fergana,
Kapadokya Krallığı MÖ 320'ler-MS 17
Mekran ve Belucistan, 1223'te Kazvin ve
Seleukos İmparatorluğu MÖ 312-63
Azerbaycan fethedildi.
Pontus Krallığı MÖ 281-MS 62
Alaaddin Muhammedin en büyük rüyası Çin'i ele Fratarakas MÖ 3. yüzyıl
geçirmekti[4] Fakat bu dönemde Moğollar Çin'i Persis kralları MÖ 3. yüzyıl-c. MS 222
alarak büyük güç haline gelmişlerdi. Siyaset Part İmparatorluğu MÖ 247-MS 224
gereği Moğol tehlikesini görmüş ve Moğollarla Mesene MÖ 141-MS 222
iyi geçinmeye çalışmıştır. Moğollarla ticaret Hint-Part Krallığı 19-240
anlaşması imzalamıştır. Sasani İmparatorluğu 224-651
Zermihrîler 6. yüzyıl-785
Bir Moğol ticaret kervanının Harzemşah valisi
Kârînîler 550'ler-11. yüzyıl
İnalcık tarafından yağmalanması ve geri
kalanlarının da sakallarının yakılıp geri Orta Çağ
gönderilmesi yüzünden Moğollarla ilişkiler Râşidîn Halifeliği 632-661
bozulmuştur; bu olay tarihe Otrar Faciası olarak Emevîler 661-750
geçmiştir. Kervanı yağmalatma sebebi; Moğol Abbâsîler 750-1258
kervanındaki pahalı eşyalar ve değerli kervan Dâbûyîler 642-760
mallarıydı. Bazı kaynaklara göre ise kervan Bâvendîler 651-1349
Cengiz Han tarafından casusluk amacıyla Demâvend Masmuğanı 651-760
gönderilmiş ve bundan kuşkulanan Otrar valisi Bâdüsbânîler 665-1598
ise kervandaki tüccarları öldürmüştür. Diğer Cüstânîler 791-11. yüzyıl
kaynaklar ise Otrar Faciası'nda şehre yollanan Zeydîler 864-14. yüzyıl
kervanın farklı kışkırtma yöntemleri ile savaş Tâhirîler 821-873
çıkartmak için çabaladıklarını yazar. Her ne Sâmânîler 819-999
sebeple olursa olsun bu olaydan sonra Cengiz Seferîler 861-1003
Han'ın Otrar valisi'nın kendine teslim edilmesini Gurlular pre-879-1215
isteyen iletisini getiren Moğol elçilerinin Sâcoğulları 889-929
Alaaddin Muhammed tarafından öldürtülmesi de Müsâfirîler 919-1062
Moğollar'i savaşa kışkırttığı inkar edilemez. Ziyârîler 930-1090
İlyâsîler 932-968
1220'de bütün ülke Moğolları'nın istilâsına uğradı
Büveyhîler 934-1062
ve bu saldırı Harezm devletinin sonunu hazırladı.
Gazneliler 977-1186
11 Şubat'ta Buhara, 17 Mart'ta Semerkant, yine
Kâkûyîler 1008-1141
Mart'ta Hocent, Cend ve Otrar, Mayıs'ta Urgenç,
Nasrîler 1029-1236
Zave ve Habûşan, Temmuz'da Semnan,
Şabankara 1030-1355
Ağustos'ta Âmil, Rey ve Tahran, Eylül'de
Büyük Selçuklu İmparatorluğu 1037-1194
Hamedan, Ekim'de Erdebil Moğol işgaline uğradı
Harezmşahlar Devleti 1077-1231
ve yerle bir edildi. 14 Haziran 1222'de Herat da
İldenizliler 1135-1225
düştü.
Yezd Atabegleri 1141-1319

Bundan sonra Orta Asya'da Moğol istilası

Salgurlular 1148-1282

başlamış; Türk Dünyası birikiminde ve

Hezâresbîler 1155-1424

medeniyetinde büyük tahriplere yol açmıştır.

Piştekinliler 1155-1231
Kutluğhanlılar 1223-1306
Moğollardan kaçan Alaaddin Muhammed Hazar Mihribânîler 1236-1537
Denizi'nde bir adada ölmüştür. Kert Hanedanı 1244-1396
İlhanlılar 1256-1335
Çobanoğulları 1335-1357
Celaleddin Dönemi
Muzafferîler 1335-1393
Celâyir Sultanlığı 1337-1376
Alaaddin'in oğlu Celaleddin Harezmşah
Serbedârîler 1337-1376
Afganistan'da Moğollara mücadele vererek
İncûlular 1335-1357
güneye çekilmiş ve İndus Nehrini geçerek
Efrâsiyâb Hanedanı 1349-1504
Hindistan'a girmiştir. Cengiz Han Moğolistana
Maraşîler 1359-1596
döndükten sonra Celaleddin İran'a dönüp Irak'tan
Timur İmparatorluğu 1370-1507
Azerbaycan bölgesine girmiş ve 1225'te
Kârkiyâ Hanedanı 1370'ler-1592
Atabeyliklerinden İldenizlileri yok ederek Tebriz'i
Karakoyunlular 1406-1468
almıştır.
Akkoyunlular 1468-1508

Erken Modern Çağ

Yassı Çemen Savaşı
Safevî Devleti 1501-1736

Celaleddin Azerbaycan'dan hareket ederek (Hotakîler) 1722-1729

Gürcistan'ı işgal etmiş ve 10 Mart 1226'da Tiflis'i Afşar Hanedanı 1736-1796

de fetihle, Güney Kafkasya'dan Doğu Anadolu Talış Hanlığı 1747-1826

Bölgesi'ne kadar topraklarını genişletmiştir. Zend Hanedanı 1751-1794

Ancak Celaleddin Doğu Anadolu'nun egemenliği Kaçar Hanedanı 1789-1925

üzerine Anadolu Selçuklular ve Suriye'ye Modern Çağ

hükümeden Eyyubiler ile çatışmıştır. 10 Ağustos Pehlevî Hanedanı 1925-1979
1230'da Yassıçemen Savaşı'nda Anadolu Geçici Hükûmet 1979
Selçukluları karşısında yenilgiye uğrayan İslam Cumhuriyeti 1979-günümüz
Celaleddin'in 17 Ağustos 1231'de ölümü üzerine
İlgili maddeler
Harezmşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı.
Ad · Hükümdarlar · Devlet başkanları · Askerî tarih · Ekonomik tarih · Savaşlar

Zaman çizelgesi
Hanedanın Anadolu'ya Geçişi
İran portali
Moğollardan kaçan halkın ve Harzem
soylularının amacı Anadolu'ya sığınmaktı. Ancak G · T · D (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:%C4%B0ran_tarihi&action=edit)
politik çıkarlar Harezm hükümdarlığının yok
olmasına neden olmuştur. Bunun yanında hanedanlıkla gelen halkın ve soyluların Selçuklulara karıştığı
düşünülmektedir.[4]

Yayılma Alanı ve Kültürü

Devletin en parlak olduğu dönemde yayılma alanı İran, Güney Kafkasya, Dağıstan, Umman Denizi, Afganistan,
Maveraünnehir, Harzem, Balkaş ile Aral Gölleri arasıdır. (5.000.000 km²).

Harezmşahlar her yönüyle İran kültürünü taşımaktadır. Sanat tarzları Selçuklu üslubundadır. Devletin yönetim
organizasyonu Büyük Selçuklulara benzemektedir. Harezmşahlar, Orta Asyanın Moğol istilasından önce son gücü ve güçlü devleti olmuşlardır.
"Harzem", "harezm" "havarizm", "xorazm" kelimeleri günümüzde "horzum" olarak anılmaktadır.[5][6][7]

Harezmşah Hükümdarları
1. Anuş Tekin (1077 - 1097)
2. Kutbeddin Muhammed (1097 - 1128)
3. Atsız Harezmşah (1128 - 1156)
4. İl Arslan Harezmşah (1156 - 1172)
5. Sultan Şah (1172-1193) Kuzey Horasan'ı yönetmişti. Moğol istilası öncesi Avrasya
6. Alaaddin Tekiş Harezmşah (1172 - 1200)
7. Alaaddin Muhammed Harezmşah (1200 - 1220)
8. Celaleddin Harezmşah (1220 - 1231)

Soyağacı

Anuş Tekin
(1077-1097)
Kutbeddin
Muhammed
(1097-1128)
Atsız Harezmşah
(1127-1156)

İl Arslan
(1156-1172)

Sultan Şah Tekiş

(1172-1193) (1172-1200)

Alâeddin Muhammed
(1200-1220)

Celaleddin
(1220-1231)

Notlar
1. ^ "Ankara'nın Başkent Oluşunun 89. Yılı Kutlu Olsun" (http://web.archive.org/web/20130419095608/http://www.ttk.org.tr:80/index.php?Page=Goruntu
SesKaydi&No=19). ttk.org.tr. 2012. 19 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (http://www.ttk.org.tr/index.php?Page=GoruntuSesKaydi&No=19) (WMV)
arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2013.
2. ^ Bosworth in Camb. Hist. of Iran, Vol. V, pp. 66 & 93; B.G. Gafurov & D. Kaushik, "Central Asia: Pre-Historic to Pre-Modern Times"; Delhi, 2005;
ISBN 81-7541-246-1
3. ^ C. E. Bosworth, "CHORASMIA ii. In Islamic times" in: Encyclopaedia Iranica (reference to Turkish scholar Kafesoğlu), v, p. 140, Online Edition: "The
governors were often Turkish slave commanders of the Saljuqs; one of them was Anūštigin Ḡaṛčaʾī, whose son Qoṭb-al-Dīn Moḥammad began in
490/1097 what became in effect a hereditary and largely independent line of ḵǰᵛārazmšāhs." (LINK (http://www.iranicaonline.org/articles/chorasmia-ii))
4. ^ a b c Taneri, Aydin (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, ISBN 975-389-110-5 s.15 vd.
5. ^ [www.avsarobasi.com/avsar.../avsar-oymak-ve-obalari.html?id=467 "Harzem / Horzum"] |url= değerini kontrol edin (yardım).
6. ^ "Harzem Yörükleri" (http://web.archive.org/web/20151227144043/http://www.avsarobasi.com/forum/index.php?topic=593.0;wap2). 27 Aralık 2015
tarihinde [www.avsarobasi.com/forum/index.php?topic=593.0;wap2 kaynağından] |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi.
7. ^ "Soyadlarımızın Kökeni" (http://web.archive.org/web/20131010023505/http://www.derki.com/inceledik/item/696-soyadlarimizin-kokeni). 10 Ekim
2013 tarihinde kaynağından (http://www.derki.com/inceledik/item/696-soyadlarimizin-kokeni) arşivlendi.

Ayrıca bakınız
Karahitaylar
Büyük Selçuklu Devleti

Dış kaynaklar
 Taneri, Aydın (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ISBN 975-389-110-5.
Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara:
Köymen, Mehmet A. (1954), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Cilt II: İkinci Imparatorluğu Tarihi, Ankara: say.311-53,445
Alaaddin Ata Melik Cüveynî, (Tr. Çev.: Mürsel Öztürk),(1999) Tarih-i Cihan Güşa (Dünya Fatihi Tarihi) Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları;
ISBN 975-17-2206-3. (İngilizce çeviride Cilt II)
İngilizce Wikipedia "Khwarezmid_Empire" maddesi (https://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmid_Empire) (İngilizce) (Erişim:27.6.2010)
Fransızca Wikipedia "Khwârazm-Shahs" maddesi (https://fr.wikipedia.org/wiki/Khwârezm-Shahs)) (Fransızca) (Erişim:27.6.2010)

G · T · D (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:Harezm%C5%9Fah_h%C3%BCk%C3%BCmdarlar%C4%B1&action=edit)

Harezmşah hükümdarları
Anuş Tegin · Kutbüddin Muhammed · Atsız · İlarslan · Alâeddin Tekiş · Alâeddin Muhammed · Celâleddin Harezmşah

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Harezmşahlar_Devleti&oldid=20933105" adresinden alındı.

Bu sayfa son olarak 28 Ağustos 2019 tarihinde ve 07.08 saatinde düzenlenmiştir.

Metin Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak, Kullanım Şartlarını ve Gizlilik Politikasını
kabul etmiş olursunuz.
Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasıdır.