IMPERYONG MACEDONIAN

Philip
Hari ng Macedonia
Naghangad na pag-isahin ang mga lungsod-estado sa Greece
Bumuo ng isang hukbo at sinanay sila sa pinakamabisang paraan ng pakikidigma upang maipagtanggol ang
kalayaan
Tinalo ang Athens at Thebes noong 338 B.C.E.
Namuno sa Greece maliban sa Sparta pagkatapos ng digmaan

Alexander the Great

Anak ni Philip
Tinuruan ni Aristotle ng pagmamahal sa kultura at karunungan
Naghari sa Greece at Macedonia sa gulang na 21 taon dahil sa pagkamatay ni Philip
Sumalakay sa Persia at Egypt at pagkatapos ay tumungo sa silangan at sinakop ang Afghanistan at hilagang
India.
Nagpalaganap ng kaisipang Greel sa silangan
Namatay noong 323 B.C.E sa gulang na 32 taon sa Babylon dahil sa hindi matukoy na karamdaman

Greece “The glory that was Greece”

Rome “The grandeur that was Rome”

KABIHASNANG ROME
Italy
Bansang matatagpuan sa kanlurang Europe
Isang peninsula na nakausli sa Meditteranean Sea
Binubuo ng kabundukan at kapatagan

Latium
Isang mahalagang kapatagan
Dumadaloy ang Ilog Tiber
Sinasabing dito umusbong ang Rome

Lokasyon ng Rome
Istratehiko ang lokasyon dahil sa Ilog Tiber na nag-uugnay dito at sa Mediterranean Sea
Nagbigay daan sa kalakalan ng Rome sa mga bansang nakapalibot sa Mediterranean Sea
Mayroong saganang kapatagan at maunlad na agrikultura kaya kayang suprtahan ang malaking populasyon

Ang Simula ng Rome

1. Itinatag ng mga unang Roman na nagsasalita ng Latin ang Rome noong kalagitnaan ng ikawalong siglo B.C.E.
Lumipat sa gitnang Italy ay nagtayo ng sakahang pamayanan sa Latium Plain.

2. Ayon sa isang matandang alamat ang Rome ay itinatag ng kambal na sina Romulus at Remus.
Inilagay sila sa isang basket at ipinaanod sa Tiber River ng kanilang amain sa takot na angkinin ng sanggol na kambal ang
kaniyang trono.

3. Inaruga ng babaeng lobo ang kambal

Nalaman ng kambal ang pinagmulan at inangkin ang trono noong 753 B.C.E.

4. Etruscan
Tumalo sa Roman
Magaling sa sining, musika at sayaw, arkitektura, gawaing metal at kalakalan
Nagturo sa Roman na magtayo ng gusaling may arko, aqueduct, barko, paggamit ng tanso, paggawa ng mga
sandata, pagtatanim ng ubas, at paggawa ng alak
ANG REPUBLIKANG ROMANO
Pinaalis ng mga Roman ang Etruscan at nagtayo ng Republika, pamahalaang walang hari.
Lucius Junius Brutus
– namuno sa pagpapaalis sa kanila
– nagtatag ng Republika
Tarquinius Superbus
– huling hari ng Etruscan
Naghalal ang mga Roman na dalawang konsul na may kapangyarihang katulad ng hari at nanungkulan sa
loob ng isang taon
Humina ang sangay tagapagpaganap dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan
Maaaring kumontra sa pasya ng isa
Nagtamasa ng mas mataas na kapangyarihan ang piniling diktator na manunungkulan sa loob lamang ng
anim na buwan
Ang Republika ay laan lamang sa mga maharlika o patrician
Plebeian
– binubuo ng madirigmang mamamayan
– walang kapangyarihan at hindi maaaring makapag-asawa ng patrician

TAGUMPAY NG PLEBEIAN LABAN SA PATRICIAN

Plebeian
- Nagsimulang maghimagsik noong 494 B.C.E upang makamit ang pantay na karapatan
- Nagtayo ng lungsod sa tinatawag na “Banal na Bundok”
Patrician
- Sinuyo ang mga plebeian dahil sa takot na mawalan ng manggagawa sa pamamagitan ng:
1. Pagpapatawad sa dating utang
2. Pagpapalaya sa mga alipin
3. Paghalal sa dalawalang plebeian na mahistrado o tribune upang maipagtanggol sila
Tribune o Mahistrado
- Pinagtatanggol ang mga plebeian at kapag tutol ay dapat lamang isigaw ang salitang Latin na
Veto! (Tutol Ako!)
12 Tables
- Nasulat ang mga batas sa 12 lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum
- kaunaunahang nasusulat sa batas sa Rome at naging ugat ng Batas Rome
- Nabawasan ang panlilinlang sa mga plebeian at nagkaroon sila ng karapatang mag-asawa ng
patrician, maging kasapi ng Senado at mahalal na konsul

PAGPAPALAGANAP NG KAPANGYARIHAN NG ROME

490 B.C.E. – lumaganap ang kapangyarihan ng Rome sa buong Italy
Sinakop ang gitnang Italy at mga estado sa timog ng Greece
280 B.C.E. – nagsagupaan ang Rome at Greece sa Heraclea
- Nagwagi ang Greece dahil tinulungan ni Alexander the Great si Haring Pyrrhus ng Espirus at dahil
sa paggamit ng elepanteng kinatatakutan ng Romano
Pyrric Victory – pagwawagi ni Haring Pyrrhus laban sa Rome
275 B.C.E. – Nagapi si Pyrrhus sa Beneventum, Italy
Rome ang naging reyna ng peninsula ng Italy
Nagiging kaanib ng Rome ang mga nagagapi kaaway at nagging patuloy ang paglaganap ng kapangyarihan
ng Rome sa buong Italy
Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa Kipot ng Messina sa
timog.
Nakaharap ng Rome ang pinakamabigat na kaaway nito – ang mga Carthagenian
DIGMAANG PUNIC
 Sa simula, makapangyarihan ang Carthage sa dagat bagaman pawang upahan ang mga mandirigma nito
dahil sa maliit na populasyon. Ang mga Roman ay walang hukbong pandagat ni karanasan sa digmaang
pandagat.
 Itinatag ang Curthage (Tunis ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong 814 B.C.E nang nasakop sila
 Nagtatag ang Persia ng impersyong komersyal matapos sakupin ang Tyre at naging malaya ang Carthage

DIGMAANG PUNIC MAHALAGANG PANGYAYARI KINAHITNATNAN

Unang  Bagamat walang malakas  Nanalo ang Rome
Digmaang na plota, dinaig ng Rome laban sa Carthage.
Punic (264- ang Carthage noong 241
241 B.C.E) B.C.E.
 Nagpagawa ang Rome ng
plota at sinanay ang mga
sundalo nito na maging
magagaling na
tagapagsagwan.
 Bilang tanda ng
pagkakapanalo ng Rome,
sinakop nito ang Sicily,
Sardinia at Corsica
Ikalawanag  Nagsimula sa pagsalakay ni  Natalo si Hannibal sa labanan sa
Digmaang Hannibal ang lungsod ng Zama noong 202 B.C.E.
Punic (218- Saguntum sa Spain  Pumayag ang Carthage na sirain
202 B.C.E)  Mula Spain, tinawid ni Hannibal ang plota nito, isuko ang Spain at
ang timog France at bundok ng magbayad ng buwis
Alps kasama ang 40,000 na
sundalo upang makarating sa
Italy
 Tinalo ni Hannibal ang isang
malaking hukbo ng Rome sa
Cannae noong 216 B.C.E.
 Sa ilalim ng pamumuno ni Scipio
Africanus, sinalakay ng mga
Roman ang hilagang Africa
Ikatlong  Mahalaga ang papel ni Marcus  Natalo ang Carthage
Digmaang Porcius Cato, isang pinuno at  Kinuha ng Rome lahat ng pag-
Punic (149- manunulat na Roman, sa aari ng Carthage
146 B.C.E) pagsiklab ng digmaan. Pagbalik
sa Rome, itinanim niya sa isipan
ng Senate at publiko na dapat
wasakin ang Carthage.
 Nang salakayin ng Carthage ang
isang kaalyado ng Rome,
sinalakay ng Rome ang Carthage.
Sinunog nito ang lungsod at
ipinagbili ang mga mamamayan
bilang alipin.

146 B.C.E
- Ang Macedonia ay naging isang lalawigan ng Rome
- Sinunog ng Rome ang Corinth at inilagay ang iba pang lungsod-estado ng Greece sa ilalim ng pangangasiwa nito
133 B.C.E
- Nagsimulang mapasakamay ng Rome ang madaming lupain

100 B.C.E
- Lahat ng lupain sa baybayin ng Mediterranean Sea ay nasakop ng Rome
- Tinawag ng mga Roman ang Mediterranean Sea bilang Mare Nostrum o Aming dagat

KABIHASNANG ROME
Kumalat ang kaisipang Greek sa kabihasnang nabuo ng mga Romano

BATAS
Roman – kinilalang pinakadakilang mambabatas
Twelve Tables – batas para sa patrician o plebeian man
- pantay na karapatan sa lahat at batas sa pagpapaparusa
PANITIKAN
 nagsimula noong lakagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
 Salin lamang ng mga tula at dula ng Greece
 Livius Andronicus – nagsalin ng “Odyssey” sa Latin.
 Marcus Palutus at Terence – unang manunulat ng comedy
 Cicero - manunulat at orador na nagpapahalaga sa batas
- nagsaad na ang batas ay hindi dapat impluwensyahan ng kapangyarihan o sirain ang pera
kailanman

INHENYERIYA
Magaling ang mga Roman sa inhenyeriya
Appian Way – naguugnay sa Rome at buong Italy
Aqueduct – nagdadala ng tubig sa lungsod

PANANAMIT
Panlalaki
1. Tunic – pamabahay na hanggang tuhod
2. Toga – sinusuot sa ibabaw ng tunic kapag lalabas ng bahay
Pambabae
1. Stola – pambahay
2. Palla – ibabaw ng stola

ARKITEKTURA
Roman
 tumuklas ng semento
 Stucco – plaster na pampahid at pantakip sa labas ng pader
 Arch – natutunan sa Etruscan
- ginagamit sa templo, aqueduct at iba pang gusali
 Basilica – ipinakilala ng Roman
- isang bulwagan na nagsisilbing korte at pinagpupulungan ng Assembly
 Forum – sentro ng lungsod
- makikita ang pampublikong pamilihan at paliguan
 Coliseum – ampitheather para sa mga labanan ng gladiator
Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak ng Kapangyarihan Romia

 Habang patuloy ang pagkakasangkot ng Rome sa mga usaping panlabas, dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at
katangangan nito sa pamamagitan ng pagangasiwa ng mga kasunduan.
 Ang Monopoly ng kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa katiwalian sa pamahalaan.
 Ang timog na bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa pamiminsala na ginawa ng hukbo ni Hannibal.

Ang Banta ng Digmaang Sibil

 Itinuturing ng magkakapatid na Tiberus at Gaius Gracchus, Kapuwa tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng
mayayaman at mahihirap bilang panganib sa katatagan ng Republic.

Pinuno/Taon, Mga Pangyayari at mga epekto

 Tiberius 133 BCE - Nagpanukala ng batas sa pagsasaka kung saan ang mga lupang nakamit sa pamamagitan ng
digmaan ay ipapamahagi upang magkaroon ng bukirin ang mahirap.
Epekto: Upang hadlangan si Tiberius at takutin ang iba pang nagnanais ng pagbabago, ipinapantay siya
ng isang grupo ng mayayaman.
 Gaius Gracchus 123 BCE - Sinundan ni Gaius Gracchus ang hakbang tungo sa pagbabago na sinimulan ng kanyang
nakakatandang kapatid subalit, ang mga mayayaman ay hindi rin sumang-ayon sa kanyang mga panukala.
Epekto: Sinalakay si Gaius at ang kanyang 3,000 na tagasunod ng isang pangkat ng mga senador kasama
ang inupahang hukbo at alipin.
 Nilinaw ng kamatayan ng magkapatid na Gracchus ang mainit na tunggalian ng mga patrician sa Senate at ng mga
Plebian at alipin.

Si Julius Caesar Bilang Diktador

Sina Julius Causa, Pompey, at Marcus Licinus Crassus ang First Triumvirate o isang union ng tatlong makapangyarihang
tao na nangasiwa ng pamahalaan.
Crassus - ang pinaka makapamayaman tao sa Rome na nanguna sa pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin.
Pompey - kinilala bilang bayani dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang spain.
Caesar - isang gobernador ng Gaul kung saan matagumpay niyang napalawak ang mga hangganan ng Rome hanggang
France at Belgium.
Bagama’t nagkasundo silang pamunuan ang Rome, may namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.
Napatay sa isag labanan si Crassus at napatay ni Caesar si Pompey dahil sa mga senate na may higit na pag-asa ang mga
it okay Pompey kaysa kay Caesar.
Noong naging Diktador si Julius Caesar binawasan niya ang kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman ito at
mula sa bilang 600 ay nagin 900 ang kasapi nito at Binigyan ng Roman Citizenship ang lahat ng naninirahan sa Italy.

Augustus: Unang Rome Emperor

Sina Octavian, Mark Antony, at Marcus Lepidus ang bumuo ng Second Triumvirate upang ibalik ang kaayusan sa rome.
at ito ay sa kadahilanang binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang mamatay si Caesar.
Nang Mabuo ang Second Triumvirate natalo nila ang hukbo nina Brutus at Cassius.
Ang miyembro ng Second triumvirate ay naghahati ng pamumunuan sa Rome.
Napamahal si Antony kay Cleopatra na reyna ng Egypt at nagkaroon ng digmaan sa pagitan ng hukbo ni Octavian at
hukbo ni Antony.
Pagkatapos ng digmaan iniwanan ni antony ang kanyang hukbo at sumunod kay Cleopatra, Nagpakamatay si Antony
dahil sa maling pag-aakala na nagpakamatay si Cleopatra. At sa harap ng pagkatalo ni Cleopatra kay Octavian ay
nagpakamatay din ito.
 At si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan at nawala ang kanyang pamumuno sa spain at gaul at siya ay naipakulong
sa Circeii, Italy.
At Nang makabalik si Octavian sa rome siya ay tinawag na Imperator at iginawad sa kaniya ang titulo ng Augustus o
nagpapahiwatig na pigging banal o hindi pangkaraniwan
At mula noon kinilala si Octavian bilang si Augustus. At napagbuklod ang rome pagkatapos ng isang siglong pamumuno
ni Augustus.

Limang Siglo ng Imperyo:

Si Augustus ay tagapagmana ng malawak na imperyo mula Euphrates river sa silangan, Atlantic Ocean sa Kanluran; ang
mga ilog ng Rhine at Danube sa hilaga; At ang Sahara Desert sa timog.
Ikalawang siglo ang populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon.
Ang unang dalawang siglo at kalhating siglo ng imperyo ay itinuring na Pax Romana o Kapayapaang Rome dahil tahimik
at masagana ang panahong ito.
Ang kahoy na ginagamit sa aggawa ng bahay at iba pang produktong agricultural ay nagmula sa Gaul at Gitnang Europe
Ginto, pilak, at tingga – Spain
Tin- Britain
Tanso- Cyprus
Bakal at ginto- Balkan
Umunlad ang panitikan sa panahon ng Pax Romana.
Sina Virgil, Horace, at Ovid ay namuhay sa panahong ito.
Virgil- “Alineid” ang paglalakbay ni Aeneas pagkatapos bumagsak ang Troy.
Ovid- Binigyang buhay ang mitikong Greek at Romanqa sa akda na “Metamorpheses”
Pliny the Elder- “Natural History”
Tacitus- “Histories at Annals”
Livy- “From the Founding City” simula 27-26 BCE

Mga emperador Pagkatapos ni Augustus at Mga nagawa ng mga ito

Namatay si Augustus noong 14 CE

Dinastiyang Julio-Claudian:

Tiberius (14-37 CE) - Magaling na administrador si Tiberius bagama’t isang Diktador

Caligula (37-41 CE )- Nilustay niya ang pera ng Imperyo sa maluluhong kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga
Gladiator.
Claudius (41-54 CE) – Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga batikang administrador.
Nero (54-68 CE) – Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatuwaan kahit ang kaniyang minanamahal sa buhay.
Inakusahan siyang panununog sa Rome.

Dinastiyang Flavian:

Vespasian (69-79 CE) – Kinilala ang dinastiyang to sa maayos na patakarang pananalapi at pagtatayo ng imprastrakturang
tulad ng Amphitheater para sa mga labanan ng Gladiator at iba pa.

Ang Limang mahuhusay na Emperador:

Nerva (96-98 CE) – Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang kinitang interes ay inilaan niya para sa mga ulila.
Trajan (98-117 CE) – Narating ng imperyo ang pinakamalawak nitong hangganan.
Hadrian (117-138 CE) – Patakaran ni Hadrian ang palakasin ang mga hangganan at lalawigan ng imperyo.
Antoninus Pius (138-161 CE) – Ipinagbawa ang paghihirap sa mga Kristiyano.
Marcus Aurelius (161-180 CE) – Itinaguyod ang Pilosopiyang Stoic. Binigyang diin ng pilosopiyang ito ang paghahanap ng
pamumuhay ayon sa banal na kalooban (Divine Wall).