Professional Documents
Culture Documents
مدخل إلى:
تاريـخ أدب اللغـة
اآلراميةالسريانية
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-2-
القاهرة 8102م
حقوق الطبع محفوظة للمؤلف
الطبعة الثانية
القاهرة
4114هـ 0441 -م
رقم اإليداع
0442 / 01512
Email
Algamal63@yahoo.com
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-3-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-4-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-5-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-6-
تقديم :
مم آرهم ب سيم ب ند،ع ود يكن ب هارهمو ،ف همأني هممقا
ددمم فد همندد،ره "آرهم" نهد مترنفددا هم د مع ن ددين،ه يتو دد ،فد همددب د همند
ها بب د هم يم نهمتره ع نتدا ظودر هارهمود ،مكد هألمدل همثيمدا تبده هممدو د
ايدا مدع ب دو فد أد،ي مبرهي،ريدا ت،يدا قبيئه ُرحه ع ثدع شدأ ،ه دنيد
تدوى دم هدديمى شد هإلمبرهي،ريدا هاشد،ريا ن همبيرسدواع بده ظ دت دنيد
همانل همأبر نحيمل ير مع بتروي ني،ره مع هألمع هممتينر مصدا همتدانه
كوي.
شد ددب همتزيد ددر همتربود ددا ه د د هممود ددا هألص د د ثد ددر همبد دديحثو نيد ددر
م دديموو ع نمكوددي ددافق،ه بددر همندديريخ مددم هممكددييق همزره وددا بددر بد د همرهفدداي
نس،ريا نف طو نهمحب داع ن تدا هموتدر هارهمودا مد تدام هموتدره هم ديموا
زير همتر ع نحدا ًمدل فد فندره مد همقحدة بيمغدا همخطد،ر ت دنوع م
يكافت ،نح ،هم ميل.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-7-
يصد ،ه بتددش هألحوددي فواخ ،ند مغودري ع نتددا هسددنطي ،ه فد حددا أدديره وع
آرهموددا صددغور بددو ح ددب نيدد،رن ف د مددم شددميل هم دديمع ن ،ندد،ه دني د
ر وي.
ددم دم ددق نفد نهخددر همقددر همتيشددر تبدده هممددو د هسددن،مم هارهمودد،
ن س دد،ه فووددي مم أددا ددي موددي دنره مومددي ف د دديريخ ًمددل همحددو ع نتددا رفددت
ددم مم أددا دم ددق فد هد ل هممم أددا بيسددع "آرهم"ع ن كددامي هسددن،مم همبدديب و،
همقددر همثدديم تبدده هممددو د نق دد،ه مددم ب دهددع دداده بو دره م د موددر هارهموددو
م سنتينا بوع (نه ،مي يتر ف همنيريخ بيم ب همبيب ) نتدا هسدنقر هارهمود،
ف مم أا بيبه نن رنه مغنوع حنم أ بت م هم غا همبيب وا نهاش،ريا.
نفد د نويي ددا همق ددر هم دديد تب دده همم ددو د ددع م ب ددر ه س ددنو د ددم
هم در نسدقطت فد يدايوع مايكدا بيبده . 825مع ن يندت هارهمودا شديئتا فد
د حنددم بددو يبقددا همحددي مو مد فددير فيسددنتم ،هي مغددا م نبدديهع بددو هم ددر
زهد هإلمبرهي،ريا ف صبحت مغا هممأي بي همرسموا .
يند ثرنه د ثوره م م،سددي بيمثقيفددا همو،نينودداع نًمددل مددي ددوو م دريي
قددي أددزن ه سددأكار هأل بددر ممكطقددا هم ددر هألدنددم . 212مع ً ددي فد
دخ،مد مددم هم ددر نمددي د ل مد أد،ي مبرهي،ريددا فد هم ددر بمثيب دا نقطددا حدد،ل
نهمبأدر بو ديع نبديمرأع مد سدق،إل هإلمبرهي،ريدا ف همنيريخ هم ويس نه نمي
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-8-
همو،نينوا ف نوييا همقدر هألنل تبده هممدو د نباهيدا ودا هإلمبرهي،ريدا همرنمينودا
م ه ل همب د. همثقيفا همو،نينوا ظ ت م وطر
مددي مغددنوع هارهموددا فأينددت بددرى نب ددوي ددم سدديئر هم غددي هأل يديددا
ببر ووددي همبدديب نهاشدد،ر نهمأكتينوددا ببرن وددي هألن يرينوددا نهمبوكوقو دا نهمم هبوددا
نهمتبرياع ن ينت ت ،وي يمكا ف ب ييا بتاينوي نسو،ما نح،هدي نصدرفويع نتدا
،مددا موتددي د هنن ددير هارهموددا نه صدديل صددحيبوي بغوددرهع مد هألتدد،هم
همزمي نهممأي . نموز بوكوي بتي خن ا يمأ
نهم غا هارهموا ه حدا هم غدي هممترنفدا بيم غدي هم ديموا ع نهم غدا
ددل هم غددي هممك دد،با مددم سدديم ب د ندد،ع وومددي هم د م ع نتبدده هم دديموا ه د
ند مد هممكيسدب هسدنترهى هألسدر هم غ،يدا همحايا د هم غدا هارهمودا ن دا
همن كنم مووي ه ل هم غا نمي برع م ه ل هألسر مد مغدي ع نهد ل هم غدي
يمأ ق وموي مم شميم ن ك،ب :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
-9-
-1هم غا همتربوا :هم دميموا نهد مغدا نسدة نشدميل شدب همتزيدر نمد موتي ودي
همصد ددب،يا نهم حوينود ددا نهمثم،ديد ددا – نهم غد ددا همتربود ددا همتك،بود ددا نم د د موتي ود ددي
هم باوا نهمحموريا نهمحررموا.
-2هم غددا همحب ددوا :نهد هألثو،بوددا ن همتتزيددا همند طدد،ر ن بددرع كوددي هم غددا
هألدبوا هألموريا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 11 -
اآلرامية القديمة
هم غ ددا هارهمو ددا ت ددا هر بط ددت فد د بت ددش مرهح و ددي همنيريخو ددا ً رن ددي س دديبقي
بإمبرهي،ري ددي هم ددر هألدنددم همق ددايعع نه ددع هنن دديرهي ددم هدد ه همكحدد ،نت ددا
موددا ددم هم وتددي هارهموددا بددر همندديريخع نًمددل أل ددموي ي قددت ددا
هم وتي هارهموا همقايما أيد أ ،منقيربدا .نمد هم وتدي هارهمودا همقايمدا
همن نص ت موكي:
-1آرامية النقوش:
ودرهنوع همأكتددينوو فد همأنيبددا هألبتايددا ثددع صددير هد ه ت ددع هارهمودد ،مد
همخددة مصدداره ممتلددع همأنيبددي همحيموددا .ن تددام مصدديدرني ف د ه د ل هم غدداع نددو نرد
يصدما مم أدا سدم ل تدايميع نهد ها تريدا فد سد،ريي شدميل موكي مد زنتورمد نهد
ح ددبع نت ددا ددر هد د ه هم ددكقى ب د د "نق ددى زنتورمد د " نه دد ،ب ددير د د نيب ددا مم أو ددي
" مدد "،محبدد،ره ددم حتددر بوددرع نير ددع همددكقى مددم ح د،هم همقددر همنيسددع تبدده
هممددو دع نيلوددر ف د همددكقى باهيددا همنطدد،ر م د هم غددا همأكتينوددا مقيرنددا بددكقى مو ددع
يبان ن ي متيصره م ع ثدع د هد ه همدكقى نقد،خ خدر ألمدرهد سدم ل همم هب هم
ُن ددا فد نبددن هممأددي همم ددمم همودد،م " دده زنتورمد " نمد هد ل همكقدد،خ "نقددى بددر
ر ب"نهم ير ع مم همقر همثيم تبه هممو د.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 11 -
لهجـــات اآلرامـــية
نط دق تا هألمث ا هم يبقا م تام همأنيبي هارهموداع نهمند يمأد
وودي همطدد،ر هألنل م غددا هارهمودا نهد هارهموددا همقايمدداع نتدا هننوددم هد ه همطدد،ر
بيسددنو د ه سددأكار هأل بددر ددم ب د د هم ددر نهنن ددير نب د ً،همو،نددي نمغددنوعع
نمد د مل م ددع نتث ددر فد د ًم ددل هم،ت ددت م غ ددا هارهمو ددا فد د ًم ددل هم،ت ددت ددم
نيبددي ع أل هم غددا هارهموددا ينددت مغددا همتدد،همع نبتددا هنح د ل همانمددا همو،نينوددا
نموددز بترددوي د بتددشع نن ددنطوع ينددت هم وتددي هارهموددا تددا خ د
نق ع موتي هارهموا بتا ه ل همبنر مم شرتوا نأربوا.
همرنمددي تردد،ه ددم هسددنق ل هألنبدديإل دديم 101مع نظ دد،ه دديبتو موددعع
مرنمي ا ترن .
-2اآلرامية التدمرية:
نه د موتددا ددامرع نه د نهحددا ف د صددحرهد هم دديم بددو دم ددق ننوددر همب دره ع
ن ين ددت مر د دزه تيري ددي هيم دديع نت ددا د د ثر همنامري ددا ب دديم غنو همو،نينو ددا نهم وكو ددا
مدي هدي و هم غندو ع ً تد،د تدام همأنيبدي همنامريدا مدم فاخ نوي ثودر مد
همقددر هألنل تبدده هممددو د ع نيمنددا يريخوددي مددم همقددر همثيمددا هممددو د حددو
همندامريو دم سقطت " امر" فد يدا همرنمدي ع نتدا مدع متلدع همبديحثو
ي،رنه همأنيبا هارهموا ن كوع هننق ت مم هم ريي ف همرهي.
-3اللهجة اآلرامية السامرية:
نه د مغددا هم دديمريو م د سددأي ف ددطو هم د ي ددين،ه ي ددأك ،ب ددا
"هم دديمر " ن ددمم ها "ن دديب ن" نهمحد ددرن هألبتاي ددا م غ ددا هم دديمريا د ددب
همحددرن همبوكوقودداع نهد مغددا همنر دد،م هم دديمر ع هسددنخاموي هم دديمري – ،نهددع
ييئب د ددا تايم د ددا مد د د هموو د دد،د – ك د ددامي ش د دديع هس د ددنخاهم هم وت د ددا هارهمو د ددا ب د ددو
هم يمريو ع ن ينت هكيل ضرنر منر ما آرهموا م ن،ره هم ديمرياع نبتدش همأندب
همايكوددا هألخددر ع مددوبوع بوددي هم دديمري ،نص،صددوع همايكودداع نربمددي ددي ًمددل فد
سددبير همقددر همرهبددع هممددو د ع نمددع يقبدده هم دديمري ،م د همأنددي هممقددا
م،سددم همخم ددا ن ينددت كدداهع بدديمخة همتبددر همقددايعع ف مددي دخ ددت هارهموددا
ف طو ر ع هم يمري ،مووي سبير م،سم همخم ا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 14 -
* الرتجوم :هو العهد القدمي املرتجم من اللغة العربية إىل اللغة اآلرامية.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 15 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 16 -
هسدنمر مد نم هكي با هألد هم ريين ياخه صدر ه زدهدير نهمد
مددم همقددر هم دديبع هممددو د نتددا دن هم دريي نددبوع همقددر همثيمددا هممددو د
بتددا ندد،هع م د همخطدد،إلع ن ددي تدداموي مددانني بدديمخة ه سددطرنتو ع نيب ددر
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 17 -
بتروع متكيل بخة هإلنتودهع نممدي هنق دع هم دريي مدم ن ديير نيتيتبدا هبنداع
ه فريدق مدكوع مكب د خطديع نظ دت هم دريينوا مزدهدر حندم فدنو همتدر بد د
هم دريينوا رددمحه ن حدده مح وددي هم غددا هم دريي ع نمك د ًمددل همحددو خ د
ك ددا بت ددش هممثقب ددو همد د ي ث دديبرنه ددم همتربو دداع نم ددع يب ددق م د دريينوا ث ددر
هسنتميل ه ل هم غا ف آموبوع نخيصا ف همأكو ا.
ددر ددر نهمثيمددا ثددع صددحت صددح ،هممدد ،ف د همق درنو همثددين
م مو د دم يدا داد مد همأندي همم دو،ري ديب همصد وب نموخيئوده همأبودر
يندت همأندب ندر ع مد هم دريينوا مدم همتربودا فد صدار نهب همتبر ع فبتا
هإلس مع صبحت همأنب نر ع م همتربوا مم هم ريينوا ف ه ل همبندر فكتدا
هب د همتبددر نمتيص دري ينر مدد ،نددب هب د سددوكي نهمبخددر هم درهز ن مثيمومددي م د
ف سبا همم مو م همتربوا مم هم ريينوا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 18 -
السريانية المعاصرة
ر هنقرى هسنتميل هم غا هم دريينواع نمدع دنتمه هم غدا بكوييا همقر همثيما
فددم ربددع تددر :تريددا يدد،ر يبدداي فددم كدد ،شددر ر ودديع هم دريينوا ها
تر س،ريا مكتزماع نه :مت ،ن بتاي نبختا. نف ث
د مت د ،ن بتداي نبختدا ن همصدرخا د فدم شدميل ن قدع همقدر همدث
سدد،رياع ددم همحدداند همنر ودداع ن بتددا تريددا بختددا ن همصددرخا د مت دد ،حدد،همم
د مت د ،حد،همم 8دع نحد، 1ع نح ،هم ميل هم رتمع ن بتا تريا بتاي
همتكدد ،همغرب ددمع نيب ددن دداد سددأي مت دد ،فددم نويي ددا هألمبوددا همثينو ددا ح دد،همم
8281ن د ددماع ن بت د دداي ح د دد،همم 1182ن د ددماع نبخت د ددا 2813ن د ددماع
بيمزره ا ن ربوا همميشوا . نيتمه أ ب سأي ه ل همقر همث
نينأ ع سدأي مت د ،هم وتدا هم دريينوا ( هارهمودا همغربودا ) مدم يندب
سد ددأي سد ددأي تريند ددم بتد دداي نبختد ددا هممتد ددينر و دن نيبنود دديع نيُد د ر
موع سدأي همقريدا م د م ،ع بتاي ميزهم،ه ينأ م ،هم غا هم ريينوا رأع
تا يوبا مع بكيد مغنوع ن ودرهنوع سدأي تريدا مت د ،نهمندم ي ،دا نهع م
بوي ن با بور م همم وحوو .
مي تريا ي،ر يباي طور ابدًُن " به همتبوا" فنقع فم ك ،شدر
ر ويع دم همحداند هم د،رياع نسدأي هد ل همقريدا ينأ مد ،هم غدا هم دريينوا فدم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 19 -
حوي وع همو،موا ع نيُط ق دم هد ل هم غدا هسدع "ي،رنيد "،ن دبا مدم هسدع همقريدا
ي،ر يباي .
د دداد م د د همت مد دديد نهمبد دديحثو همتد ددر نتد ددا ،هفد ددا د ددم ه د د ل همقد ددر
نص ت مو همو،م . نهأل ينب مارهسا ه ل هم غاع ن توه همنط،ر هم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 21 -
اآلرامية والسريانية
مدر همحددايا هم دريينوا هد هحددا موتددي هارهمودداع نهد مغددا مايكددا همرهدديع
نت ددا هر ب ددع شد د هد د ل هم وت ددا يمو ددي ن س ددومي بت ددا ه خد د وي همم ددوحوا مغ ددا هم دداي
نهألد موي.
ت دده هم غ ددا هم د دريينوا ح ددا هم وت ددي ني ددر بت ددش همب دديحثو هم ددرتوو
هارهموددا بتددي م م ن ددرتو مددون صددحوحيع أل هم دريينوا هد ددو هارهموددا هممترنفددا فد
مي م غا نهحا ع فوق،مد" ،هم غدا هارهمودا هم دريينوا" همنيريخع ن ثوره مي ي،ردن همأ منو
ن همتأن.
دم ه نبدير هم دريينوا يندت شدور موتدي ننح نموده مدم هألخد بديمر يو
هارهموددا تبدده همم ددوحواع ن ددي يبوموددي دده هممنحدداثو بيارهمودداع نتددا هنن ددر هنن دديره
حدد،ل م ددمم هارهموددا مددم هم دريينوا نهسددتي بتددا ه خدديً همم ددوحوا مغددا مودديع نهمثيبددت
هارهموو هم ي ه نكق،ه همم وحوا ره،ه يط دق دووع هسدموع همقدايع كدم ب بب
"هارهموددو " ن يط ددق ددم مغددنوع هسددع هم غددا هارهمودداع نر نه ه د ل همن ددموا مرهدفددا
م ،ثكوددا نهإلمحدديدع ف ددير ،ه بيألخ د بأ مددا س دريي ع ددل همن ددموا همن د ي قوددي ددووع
همو،نددينو ،ع مددي سددم،ه مغددنوع بيم دريينواع ن ت دد،ه هسددع هارهموددو م ددأي همقددر هم،ثكودداع
مددا آرهم د ط ددق ددم همدد،ثك ع ن مددا س دريين ط ددق ددم همكص درهن ع ن ددم نصددير
ًمل يمأ همق،ل ب هم ريينوا ه همناهد م غا هارهموا ف همتصر همم وح .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 21 -
األدب اآلرامي
قبـل انتشـــار المسيحيــة
ينددت فومددي دديخ هارهمودد ،تبدده هنن ددير همم ددوحوا ف د هممكددييق همن د
ددم بتددا مدد،ي همم ددوحوا هم دريينواع نمددي نصدده موكددي م د ددرهثوع مدداموه ددي
،موع نأزهر متيرفوع نرفتا دبوعع نهم بب ف نار ه ل هأل مديل هد، نفر
ن ممدي ه نكدق هم دريي همم دوحوا خد نه يكلدرن نلدر هحنقدير ن درل مدم ده مدي
كبتددا مك د رهئح ددا هم،ثكودداع نب ددبب ت قوددع بيمم ددوحوا بدديدنه دده مددي يخ ددو
دداندهع هألت ددامو ع فحطم دد،ه همنميثو ددهع ن ددرنه همكص ددب همن يري دداع نمحق دد،ه
موع همأنيبي ع نمع يبق مكي س ،آثير منبرتاع مكوي :
دم مقا هخن ة همو،نينو ،بيم ريي هخن يي بوره ن ثر ثقيفا همو،ني
هم غدا همو،نينودا مدع أد مغدا همنخييدب ثوره ظيهرهع ن م همرأع مد هم ريي
ن نمددي ددي ت وموددي تيصدره ددم يبقددا هممثقبددو مد هألأكودديدع نمأد ددي بتددش
هم ّأني م هم ريي ي مبد ،بيم غدا همو،نينودا ثدع كقده ندبوع مدم هم غدا هم دريينوا
مأد يبوموددي سدديئر همكددي ع نتددا ظ ددت هم غددا همو،نينوددا مددم ينددب هم دريينوا مغددا
نط ددق ووددي مغددا ددا تددرن بتددا همم ددووع نيمأد ددل همتوددي دبوددا فد
همثقيفا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 22 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 23 -
ه نديع مايكدا همرهدي توه فوري نور ديصدي همد نم هع ه ل همح،هد
ف د 201م ف د وددا بتددر همنيسددعع ن د ًمددل مددم صدداع ثوددر م د مبددين همرهددي نم د
ايددا ع بوكوددي كو ددا همم ددوحوو ع نتدديم همم ددل بنددرموع ثوددر م د هممبددين ن ددووا مبددي
ف مي مت ميل هإلص ع مر همم ل بن توه ه ل همأيرثا سكا 201م.
نمود ه همددكو هموددا خيصددا كددا همم د رخو هممند خري ألند يددال ددم همم ددوحوا
فد مكنصددل همقددر همثددين هممددو د ع نمد د مل تددا دخ ددت همرهددي فد وددا بتددر همنيسددع
هموا ف يريخ هألد ألن يتا تام همكص ،هم ريينوا همم رخا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 24 -
نبد ٍي
َُ2.اشم َُوؤم ق اًَد ا دديد دُمو َددُمي َُمد ُْ وُا َُشدفَل ع ًَدي نَ
ُشَلًٍو وَُُ دإةُا ُكاوطوكا ُبنةما دمَؤ وٌةُا دنمةمؤوٌن مَين .
ُ3.كَ د ددُ م د ددجبا م د دلَن اَجبَ د ددل مَؤ ُ د د .و د دؤمق وُا عم د ددؤ ع د دةَدة دط د دوٌرا
دَععمد ددي مم د د اُفَد ددُن دًٍؤمد ددؤ اًَ ُد د دًد ددةبيٍ ُاشد ددلًٍ اب د دَُن ابد ددُا
دًٍؤُ د ددك دمَؤ د دوٌةُا ُكَ د ددُ مَ يٍنش د د ممةمَش د ددبيٍ وَُُ .دمة د د نمعب د ددٌُُن
عؤٌُن ملَين ًَةًٍلكا دماةةَُوَفو وَُُ .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 25 -
َُ5.د ُ امشةكَ و عؤٌُن مَعؤُة ملَين .وُا عمؤ ًَش رَب عبَل ممد
ش د ددوإكًك دَمًٍُة د دةُا ُ .شَ د ددلًٍو وَُُ مَين د د ن د ددةًٍ مم د د بمي د ددة ًنعي د دةُا
دش دوٌرا عَشًٍُة دةُا َُ .اجبَ ددل مَؤ ُ د كَ ددُ دُ د ما وُا بفوٌرك د رَب د
دممةدلكا دفُلويم مجبا وُا بؤَشنفٍ دما دنوٌرا ملَين .
َُ6.ف َد د ددُ وُا ُكاشد د ددةدمؤو وَُُ ةَإام د د د ُدَطَلَدطم د د د ةمةي د د د دش د د دوٌرا
مَعلبي د دَمًٍُة دةُا مم د اًَ ُ د دنفم ددق نَ ددؤرا ُ .ب ددك بش ددعةُا ةَرا دوٌو
َد د ددو مًٍُةد د دةُا وَُُ مَيند د د ع د د دوٌرا مَعلبيد د د دَمًٍُةد د دةُا ُاَؤد د ددو
َُا َلُ ُفَُن رَب ُفَ ً دملَن مَؤ ُ .
َُ7.ش َؤو وَُُ كًَدي ممدُما دماشدةكَْ وُا ددُمَيؤٌُن بمةينةمد إنيٍ مد
ُفَ ًن د د دَمًٍُة د دةُا .كًَد ددي مم د دُما دَدلًٍ د د وُا عةَد ددؤرا مم د د ةَ ةيد ددك
ُنَلبييك َُولَمو وَُُ ةٌُب بؤًَ ُْ دامُةُا دَكلكوطيةم .
ُ 8.ميٍةُ وَُُ بؤن ابُا ًَدةًٍل ممد اَعفديٍن دَبةَينةشد .وَد نيٍ ما دمًد
ممة ددؤٌُن كَ ددُ دَم ديمن وَُُ بؤمؤي د .اَؤ ددو اؤَي ددؤٌُن مَين د مم د شم ددؤي
ُكاةمةم و وَُُ كَُ مَؤي وُة مًٍُةةُا دُُْ دًَنؤؤُةُا .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 26 -
ُ9.كَد د ددُ مد د ددجبا اَجبَد د ددل مَؤ ُد د د و د د دوٌرمة وند د د دَوُا وُا .ف َد د ددُ وُا .
دكًَؤددؤٌُن اُنٌمةمد دَمًٍُةدةُا نَلم دوٌن وَُُ مةددونةوٌُن ممد عددوة نَددؤرا
ُانش عوة نَؤرا ُ نمبةم عمؤ مةوٌةُا َُ .حبم شةُا دمشونمم ًُُُنام
امةةويٍم مةونةُا دَكطُ نمؤُكا فةًُ دنَؤرا .
َُاُومد ددفو وَُُ اَد ددي مَونش د د ةمو دَُمين د دةُا .اُفم د د نيمد ددل مَين د د . 11
وَد يٍن ًٍ وَُُ ُاَشديٍةيٍ ام ُ اُو وٌُ فدةًُمؤ دنَددؤرا زادوٌر وُا .دمَيند
دإكنؤُ دةُا ام ددلًٍ ُمَشم ددش م َبم ددي وُا بَ ةيٍش دوٌةوًم دمم د كًَ ددي
نَبينٍ .
َُف َددُ وُا اَجبَددل مَؤ ُ د دكًَؤددؤٌُن وكن دوٌن دًددةبيٍ بم و ددطوا . 11
ُفُؤ د ديٍ عوٌدبَ ددي نَ ددؤرا .دممد د ةمش ددلً دد دُما َُاد دَُم عةيٍ د د ُ
وَُُ بيةًٍ حبُةنوةوٌُن ام ُ نجبًٍلًم .
دنطدلًٍ مًٍُةدةُا مَششد ممةددؤٌُن وَُُ بيدةًٍ بشدوٌرا ععمددي . 12
ممد دٌُكدةُا داؤديٍ بددك مَيند عَشًٍُةدةُا كًَؤمددؤ زَبةد دوَددةُا ُ .مد
دَاإنمش د ددو بؤمؤي د د َََُع د ددو دُ د دُْ دمَين د د نوٌكلًم د د دشَ د ددلًٍو دنمعؤ د دوٌن
عَشًٍُةةُا . . . .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 27 -
ُكًَي مَ دششَل دُُْ ُمَؤمم ُ ُ نفمق وا مَين ةُبعيٍن ممةمؤ . 13
بم ددية دش ددد فوٌد ددُنمؤ دمَؤ ُ د ُ .كاةةو ديٍم وُا ون د فوٌد ددُن مم د
ون زَبة دَوُا بمؤ وكَة اَُم عيَنومة اؤشنم .
م د د دلَن دًم د د د اَجبَ د د ددل مَؤ ُ د د د ف َ د د ددُ وُا ُكاةب د د د عم د د ددؤ بمةية د د د . 14
ملَعش ددلا دمَؤ د دوٌةمو بمي ددة وَ ددةُا بمي ددة ةب ددلا ُ .ةَمد د اشَ ددل وُا
كًَؤمدؤ زَبةد دوَددةُا َُب َيطُد ُمددة وُا كًَؤمددؤ ُفَددُن مَددُةُا دماةبد
وُا عمؤ اَي رًش مَبوٌا .
ُاو وكن د دوٌن مم د د إكا دًٍؤم د ددؤ بةَ د ددو ع د ددؤٌُن بمةينةم د د ملَعشَ د ددلوٌُن . 15
بَش ددببوٌةُا دوُكا بد ددك مَؤ ُد د بشد دوٌدُ رمد د دممد ددةدلكا بمي ددة وَد د ل يم
ُممطًَي دنمةدَيَم وُا شَيةك دَمًٍُةةُا دَُمي .
ف َ د ددُ وُا اَجبَ د ددل مَؤ ُ د د ُكاش د ددةبمق منَوب د دةُا دَةبَع د دةُا مم د د . 16
نَوًنم د د ُ .مم د د اًَؤمد ددب داش د ددلً ب وٌإً د د ُبَ نوإوم د د ُكاةكَؤيَ د ددة
ةبَع د دةُا ممة د ددؤٌُن مَشم د ددش ش د ددةيٍن ا د دَُم دام د ددةرَة مًٍُة د دةُا ب نش د دوٌةُا
ُكاةكَؤؤَة ببمةينةميك .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 28 -
د ْيصان
قصة فيضان نهر َ
ددر نخم ددميئا يدديم ُم ددل سدد،ير نفددم وددا بتددر -1فددم سددكا ث د
همم ل هب مت همم ل فم شور ري همثدينم (ند،فمبر) هشدنا نبدع همموديل
يم أ بتر همم ل همأبور . هممنافق م همقصر همأبور هم
دده همت،هنددب ع ن ينددت هممودديل -2هشددنا نهر بددع تيد د هألنمددم نفدديى نم د
خر همانر نهألرنتا نهمبو ،همم أوا همنم من مد بوي .
-2ف مددي ر سددواني بتددر همم ددل صددتا مددم همورددبا همنددم ت دد ،د تصددرل
حوددا يقددوع مدديل هممم أددا ني ددأك ،ع نبوكمددي ددي همحأمدديد يبأددرن :
ميًه يصكت ،بو ل هممويل همغزير همنم ره مت .
هطه مطر أزير تد ،بيم وده ع نفديى ديصدي فدم أودر م ،دالع -8حا
ن د دديد هممود دديل همغري د ددبا ف ،د ددا همقكد دديير مقب د ددا بحايد ددا بود ددر مصد ددبو
نبمصيرع حايايا مثبنا .
-8ف مددي مددع تددا هممودديل موددي مدداخ أدد ،بحددر بوددر خدديرج سدد،هر هممايكدداع
نبوكمددي ددي بتددر همم ددل تيئمددي بدديمبرج همأبوددر همم ددمم بددرج همبددر ر
هممويل م ض،د م ي ه همكير .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 29 -
-1نه نيحددت دده مين ا د ميموددي م د مبددينم هممايكددا همرتوقددا همتمو ددا ن دده
مي ددي تريب ددي م كو ددر مد د ش ددميم ن ك،بد د ع ن ب ددت د د مل هوأ دده كو ددا
همم وحوو .
يبتددا موددع بتددر همم ددل ددل همخ ددير همنددم نتتددتع مددر -3ف مددي ر
يبكم حا ،خي كدا همكودر كا همكورع ن ميل هممايكا ،هخوع م
ننضتت هأل ،هخ بحأما همموكاسو نهمت ميد مي ي مو رى همكور .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 31 -
موددع هم د ي يقومدد ،فددم هألرنتددا نيتم د ،مدديم -11ن مددر هبتددر همم ددل
همكو ددر يبون دد ،ف ددم دد،هخوع مد د ش ددور د دري هألنل ( ن دد،بر) حن ددم
ر يل هم ريا . نو ي ( بريه)
-12هم د ي يحرسدد ،هممايكددا فددي خم ددا مددكوع يبوندد ،بيم دد،ر فدد ،هممأددي
دخ ددت مك د هممودديل مددم هممايكددا يو ددا نتددت هم ددنيد مأددم يح دد،ه هم د
ني دمت،ه فددم هم ودده صد ،هممودديل همغربوددا همندم تددا خد فدم همدداخ،ل مددم
هممايكا .....
-12ن دده م د ي ددمع همصدد ،نيومدده فددم همخددرنج فددإ هممودديل كددنقع مك د ألن د
صدار همه مر همم لع ننضع هد ه هألمدر هأد ه مد ًمدل هم،تدت همد
فو مم با هاباي .
-18ن كائد مددر بتددر همم ددل فبكددم مد بكدديد ممقددر م أد فددم هم ددنيد هدد"،بوددت
بيره" ن ي ي أ هكيل ي،هل فصه هم نيدع ن دي يكدزل فدم همصدول مدم
همكبع. مر بُكم م همقصر همتايا هم
-18ن مل بكدم شدرهف مبدينم تديمنوع مدم د،هر همم دل فدم هم د ،همأبودر
م هألنل فم هممايكا . همم مم "بوت سحرهيي" نمأم ي نقر هم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 31 -
فرفتت بديد همردرهئب د همد ي فدم دهخده هممايكداع -11مر بتر همم ل ُ
ن د هم د ي ي ددأك ،همقددر نهمم دزهرعع نرفتددت همر درهئب ددكوع خمددن
سك،ه حنم غكم هممايكا بيمر يل ن زده بمبينووي .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 32 -
-3قصة أحيقار:
هألسدميع مووديع نهد تصدا تد،د تصا حوقير همحأوع م همقصو همن ت
همقصدا هارهمودا مقنب دا مم ترن تبه هممو دع نمأينودي بد د آشد،رع نيبدانه
رنهيا شدبووا آشد،ريا دانر حد،ل ر ده حأدوع يصد،ل هألمثديل نهمحأدع نبتدا
زمد د تص ددور د دربت هد د ل همقص ددا م ددم هممنأ م ددو بيارهمو ددا ف ددانن،هي ب دديمخة
هارهم همقريب م همخة همأكتين (همبوكوق – همم هب ).
نتددا ثددر همبتثددا هألممينوددا (1305 -1301م) ددم نره برديددا ن ددا ددم بترددوي
زيدر فو دا يمودا يو،ديدا زير فو ا بتكد ،مصدرع نيلودر ند دي فد تصا حوقير ف
يندت ددأ هد ل همتزيددر نمت د،م هموودد،د فد فنددر مد دديريخوع تدا ه خد نه هارهموددا
موع هألنحيد. مغا موعع ألنوي ينت هم غا همرسموا ف
مي م،ض،ع همقصا فو ،رب ،خ ت ب وةع م خص :
حوقددير ددي م ن دديره م ددكحيريب م ددل آشدد،ر ننوك دد– 108( ،
. 111م)ث ددع بد د همم ددل س ددرحان ع ن ددي حأوم ددي ماه دديع نمأكد د ب ددان
يبديل رأدع تداد زن ي د ع نمود بكدم حوقدير هبد خند نديده نهد ،نمدا رضددوع
ودداع نخ بددي مد فد نظوبند همأبودر مددا همددب إل هاشدد،ر موأدد ،نريثددي مد مد
وا خر . م
نتا هخن ل همت ميد هم ي درس،ه تصا حوقير ح،ل ترونو سيسونو :
هم غا هألص وا همن ُمبت همقصا بوي. -1
ُ نبت فو همقصا. همزم هم -2
مددي بيمك ددبا مددم هم غددا هألصد وا همن د ُمبددت همقصددا بودديع فدديمبتش يقدد،ل
نوددي ُ نبددت بيمتبريددا ثددع ُر مددت مددم سدديئر هم غددي ع نهمددبتش يقدد،ل نوددي ي،نينوداع
نهمددبتش يقدد،ل نوددي آرهمودداع نهمددبتش يقدد،ل نوددي فيرسددوا ُ نبددت مددم هدده زيددر
همبو ددا م نت ددوع نهمدد ،ع ننمودده مددم همددر همقيئدده نوددي آشدد،ريا ثددع نق ددت مددم
هارهمواع فرنع همقصا نم رع حداهثوي ن سد ،سدردهي نهألسدميد همد،هرد فوودي
موع ه ل هألم،ر ال م نوي آش،ريا هممك د نهم غداع ن د هاشد،ريا – همند
ربمددي بقوددت شدديئتا حنددم همقددر هم دديد تبدده هممددو د – خ د هي بتددش هموودد،د
دين،ه ينأ مدد ،هارهمودا ن د هارهموددا نق دت مدم همتبريددا فيمو،نينودا ف دديئر همد ي
هاده همن يرد فووي ً ر حوقير نحأم ن مثيم .
م ددي بيمك ددبا م ددم زمد د همقص ددا فإنو ددي ت دد،د م ددم ص دد،ر س دديبقا ملو دد،ر
صددر سدديبق م م ددوحوا همم ددوحوا فد مر منبددق ود ع نمأد هم د هل هدد ،فد
دنن ددت همقص ددا فود د د ي ددر ن،ما د د نو ددي ُمب ددت بت ددا ُم ددل س ددرحان (– 111
. 115م) نيتدزز ر يد بد هألسددميد همدد،هرد فد همقصددا صد وي آشدد،ر ن د مل
زيددر همبو ددا تدد،د مددم همقددر همخدديمن تبدده هم،ثدديئق هارهموددا همن د ن ددا ف د
هممو د.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 35 -
حبَددُ ًَوم د ُ .كاعًَددو حبَيؤُ د ةَدٍيفُ د مم ددةدَبلا وُة فَ دُن .مَلب ددؤ
مم شم ةمو دنَشؤُ ُ ممشةَرً .
7بم ددل طُ د عَشَؤفُ ًَ ددو كٍ فًم د اَ ددم نَ ددربا مَبٍيش د مم د دَملمش دةُا
مَشلا اَم نَربا وَ ُْ .
8بم ددل اَشٌ ددود مَش ددلك اَ ددي دَ دربكنا دزَدًٍن م د ُ ُ ةمش دةمًوو اَ ددم اُننش د
اَون م .
9بمل اَم مَبٍيش ُ ةموٌلُو َُام ولٌُم ُ ةمةَمَ َم .
َد د ددربا مَ يشد د د ُةمةمَ َد د ددم اَكد د دوةمو ُ ُ ةمةعَد د ددوا 11بمد د ددل امةعَد د ددوا
َربا فَ ُة ُعمشةة د ُ ةمةمةم اَشمؤ .
11بمل اَُ اًٍة م دةنم بلكنؤَيد دٌُو دَإدركاَُ .ابمدُ اًَُرمد عَبةَيند
ُعَبةَان بةَين .
12بمددل بَددل اَددةًلنما امكَدي مموًد ُامدلً َوديٌوةُا اَكؤمددؤ َُ .اكؤمددؤ
بَل مم ٍةنم ُاملً دَع َفةمؤ اَكؤمؤ .
مةةُك ُاَي مَبلًَ ُ ةبَ َل . 13بمل اَكًَو
14بمل اَم مَ د ُ ممةمَشَأ اُفُْ عَ ش ملم كَي .
15بمل بطُبنةمو دوة ك ةمدأَو ُاو ببٍينشةمو ةممُما .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 37 -
ممطًَ ددي د ُ ًد دَُن اَن دة اممَ ددة 25بم ددل بٌ ُرمد د د ُ زًَة د عُد د ةٍآزَ
اُرَن عُ بعمؤُبب .
26بمد ددل اَكش د د دَودًٍ د دل اًٍؤُة د د ب َ د دونكَوو ُبم د د بمؤ ُطًَد ددورا دَو د دعٍ
بٍ ًنؤُةمد وكَد ودًٍددل نَددربا بَ ندةةمو ُبَبةَدونو ُ .نَددربا داَمنمد
َُاندةةُا َُبنةَيد عَيددة عمددؤ .شٍدديد َُب ٍد دددُا بعمؤددُببَوو .
ُدمم ًٍؤُة داَي ًَُ اًَُرمد دكًَدي دابَدل ممةمدؤ ن مد ُ .كًَؤدك
مَيٌوةُا ددَبلا طَلفَوو مَةرا.
27بم د د د ددل ُ ةٍآمَ د د د ددل دم د د د ددل و د د د د مي ُكآن د د د د مَ ٍ د د د دديم .ام ُ عبٌوكُي د د د ددؤ
ةٌونمَوو ُةمةرممم .
28بمل عُ ةممشٌوب نَفش مَ ٍيش كَُ آملنم ُ مشبٍب عُ مَ ٍيش .
29عُ ةدَنمي ةكؤَين دُا ملك دَملُ ةمةب َدل ُنٍد مَل عُد دزك
مم دُا اَينةَا .
31بمل نمؤُنً شَلًلن ممؤَين ُنٍ مَل عُ ملك دلٌُب عوة ُةٍمم .
31بم ددل بيٌ ددوا بٍيش دةُك ُ ة َمم د اَعُ ددؤا دَملُ د كَ دُ نمش ددشع نملنَ دجب
اؤَي .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 39 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 41 -
41بمددل مم د ممش دةًَُةُا دَ دُمي فطَددل ُ ُ ةكَ دةَر ملمش د د ند د دةم بَ ٍ دينشم
ًَُعفً د د د د دةُا بلًش . دَملُ نمؤًُ عُ
42بم د ددل مَ د د دٍاً د دُمو مَؤي د د مم د ددةدلكا مَ ٍيش د د َُميَ د ددلا ُمَ د د دٍاً د دُمو
مَ يٍلا ممةدلا مَ ؤُة ُشَفؤُ .
43بمددل طمعةمددة ممؤ د ُوَف مددة اَبددلا ُ ُ مجبًددة دًَ يٍدل مد مٌوبدةُا
دنمفلٌُن انش كَُ ُ ًجبك .
و
44بم ددل طمعةم ددة فَ ددلز ُ ُوَف م ددة كٍ فمند د ُ ُ ًٍ َ ددلُ اؤَ ددا اًَد د نَد ددربا
دًةمب بمية ًَُوو .
45بمل طُ اوًل بعَينةَوو مم وَُ دَاوًل بؤمبمدؤ .ادوًل اَينةمد
بد دك َُ .اد ددوًل عمب د د ش د دبمق دمًد د بَع َد ددي ًؤمد ددف اًَُرم د د ُازك
بةَُش . اًَُرم ةرًأةُا ُازك
46بمددل طُد رُُد ددَلًٍد ممد اَمد درَميٍدق ُ .طُد َُد طُبد مد
شٌ ددوفلا وَ ٍيند د د ُا ممطًَ ددي دََُد د طُبد د دُد د ما ععؤَ ددم ُشٌ ددوفلا
بؤم ُممةَمبَي.
47بمل اَعمف كَفة ُ َوً عَربك دَاً دمجبً د د د اَيةمؤ نَُبَل بَيةمو
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 41 -
َدربا دَنيد د عَيدة عمدؤُ :طُبٌدو 48بمل طُبٌو مَوةُا مم مَ د دن ديم :
دُُْ دٌاُعٍيةُا بمد د دن دنَا وَ ُْ مم زملا َُمٌُُةُا .
49بمددل طُبد كلاد دبٍ ًددُك مد زكفدةُا ب مددُرا دَاملنمد ُ .طُبد نم ي د د د
ددَلًٍبد مم د ةًَُرةُا دَرميٍ ُد ُ .طُب د مددُا مفددلا دبٍ ًددُك مم د اُعمددف
دفُ دلم ُ . .طُب د مم د ٍةٌوةُا دم َةش د مم د اٌ ددوةرا دَمبَ دَُرُ . .طُ د
م ن داَشلا دَاؤَي مم بوٌ ُا ُشٍ إًم دَاملن .
51بمل كبٌوو ممؤةُا بؤمب ُنمطَ ب عُ ممطًَدي دمد دمَؤمفدة
ممؤةُك اَُبمُة رُُ .
51بم د ددل عُ د د ةمفًَ د ددوك ممؤ د دةُا مم د د فًَوم د د اَ د دُم دةمةمؤم د د جبَ د ددو
َ د د ددربا دمم د د ددةةدمي بؤمبم د د ددؤ ُعُ د د د عمب د د د :ممطًَ د د ددي دطُبٌ د د ددو
ممةةدمي بؤمشةمؤ
52بمل امن ةمََل ممؤةُا بٍيشةُا اَامؤيمؤ بَ را شبَل اَمٍين . .
ًٍُ مأًَُةا ُ ةَبةَر ممطًَي دمم ةَكةًَُش وُكا دمطؤُ . 53بمل
54بمل كًَي د ُ دامن دًٍة ةرًٍأةُا مَلنمجب َعُؤا .
55بمل امةرَمق مم رُمؤ دَابٌوك دَملُ رُُ ُ مطم عُ .
ةمةدَلَب . ةممٌوة ُعَبةة رَُإبةم َةَة رَُإبةم 56بمل
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 42 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 43 -
66بم د د ددل ة وٌرًد د د د دَاند د د دةةُا ُ ةموُكا ممطًَ د د ددي دمان نمبَد د د د و عُد د د دك
ةعًَوطُ ُكان نمطَ ب عُك ُ ةمةدكلك.
67بمل دودًٍ ددل بَؤبوٌشمؤ ودًٍل اُو ةكؤةموَُ :دشٍيد بَؤبٌوشمدؤ
شٍيد اُو ةكؤةمو .
68بمل امن ةمش َْ ش ُ ةُا دُا َملُ مةةمو دَلكب عؤ .
اًٍ د ددُا دوَ د ددبع وُة ُكمفةَ د ددة ُ ُ :و دكَفة د د وُة 69بم د ددل ُ ةمةم
ُومبعَة .
71بم ددل بَ ند دةةُا دشَ ددف ا ُ ًَُ ددوإن اَيةَيند د ُ ُ ةمةبَ مد د بشٌ ددوفلا د ُ
دًٍؤُ :مطًَي دَو ٍي ند ما امبَُُ بشٌوفلا دَاندةةُاُ :ركُدةُو اًَد
نٌورا دً ُا .
وَ د ُْ ممش د 71بم ددل من م د مَ ٍيش د مٌوط دلًٍ وَ ٍيد ن د د ما ُ ُ منش د
مبَ ش .
72بمل ُ ةمروَط ركنؤُ ع د ددوة رُُ ُ ُ نم بَل ممة ُنم ةمي .
د ًَون 73بمل ُ ةوٍيم اجبَدةُا ددَوب بٍ ًُك كَدُ عَيدة عُد د ُ نم
ب وَ ًْم .
ون ًوعفُة دَاعمف اَمٍي َل عةََُن بَل مةمو
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 44 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 45 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 46 -
هم ددتر زه د ،ب أصددينوي نبثمرهدديع ن مددي يزهدد ،همتبدده -21يددي بك د :مددي
بغيبي ع هأ ه يزه ،همر ه بزن ن ن ن دل .نم مون م زن دا ن خد،
ددم ين ددب ن بك دد ،محنق ددر نم ددرًنل ك ددا اهئد د .ند د ي ددب ش ددتر
همطريقع ه يبر يقنطل مكويع ن ه حو،ه همبر ي ه م نرتوي.
يهه ن ني حأوع .به م دأ من ب دي ب خطيئد كده قه سوا -21يي بك :
رحما نرضي (مك ).
ح ب نب ل حأومي ًه مع يح بل همكي حأومي. -25يي بك :
حنقر نيق،ل مول ك . ميم سوال أ -23يي بك :
مل صيدتي موق،ل مل سوال :هتنر مك فنحوي. -20يي بك :موأ
دنع ربدل فإند ًه سدمتل يغردب -21يي بك :ف يد،م مصدوبنل نب سدل
ول.
بوددال ح د م د متيم نددل مصدديحب ع فإنددل تيمدده بدداه مد -22يددي بكد :
م ت ار يومي سنحنيج مو آخر هألمر.
ينرل صيحب نيتر خ بل. م همأ ب هم -22يي بك :هرم حتير
ي د ل م دديمل ايددا يصددبو فرسددا (نصددوب) همقطوددع هم د -28يددي بك د :
هم ئي .
كيل نتيره ف شوبنل. -28يي بك :هتش ف شبيبل تريد يد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 48 -
ب فمل يتمي ح ،هع فدإ ًندب همأ دب يُطتمد -21يي بك :حه سكل ن
خبزه ن(فنو) فم يُأ ب ر مي.
م ر لع ما يان رتبنل. -21يي بك :اع صيحبل يان
-25يي بك :هصبع (همتيته) بأ مدا حأومدا فإنودي أد ،فد ت بد ديمحمم فد
يبوع. ثور فإن همصولع ن صبتت همتيهه صبتي
كد ددت منرسد دده د دديه -23يد ددي بك د د :رسد دده (رسد دد ) ،حأومد ددي ن ُ،ص د د ع ن
هب نت بكب ل. فيألفره
-80يي بك :همنح هبكل بديمخبز نهممديدع ن كداهي ضدع بدو يايد ( نسد ع مود )
ممن أي ل نثرن ل.
دنمر منكدينل همداهيئ هم يد نل مد يقد،م د هم،مومدا ن -81يي بك :
صي بترهع ف ر سل. نمر ف شر هم هئ هم يخكا ن
يندت يدال سميل همكي حأومي ننتد،رهع نمد ينت يال مم -82يي بك :م
فيرأا سميل همكي م نبي نسيف .
-82يي بك :مقا حم ت همم و ننق ت همرصي ع نمأكد مدع ر ثقده مد نفديد
هممرد ماي م نحق مع يقنرض .
-88يددي بكد :حم ددت همحايددا ننق ددت همصددخ،ر ف ددع دداهي ثقو ددا ثقدده همر دده
ي أ ف بوت حمو . هم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 49 -
م ددم م ددم همق ددبع أل -88ي ددي بكد د ( :ر ي ددت) مد دم همتوك ددو فر دده مد د
همتوكو ينت ع سريتي يريق فو أ ع ن مي مم همق ب فإند يندرل همطريدق
همم نقوع نيووع ف همصحرهد فوره.
صدديحبل همقريددب خوددر م د خوددل همبتودداع نهمصددوت همح د -81يددي بك د :
خو ددر مد د همتم دديل هم دد،هفرع أل همص ددوت همح د د ي ددانم م ددم هألب ددا ن م ددي
همتميل فوب م نيزنل.
وكيل. -81يي بك :ع هبكل همت،ع نهمتطى حنم يابر بون مي ر
رهح ددا م د خو ددر مد د همحو ددي ع نص دد ،همت،ي دده همم دد ،ممد د -85يددي بكد د :
نهمكا ف ًن همتيهه خور م ص ،هممزمير ن هيزي همبرع.
همأ درهع ف د يددال ألفردده م د همبخ د ف د تددار أوددرل .نشددي -83يددي بك د :
تريبا خور مد ثد،ر بتوداع ن صدب،ر نهحدا فد يدال خودر مد مدل صدب،ر
ب د ييئرع نفقر مرف ،بن،فور فره م أكدم يبد رع نثد ،مد صد،
فره م همأني نهمحرير م هاخري .
-80يي بكد :هحبد همأد م فد ت بدل فرده مدل .فإندل كدامي برد بمدي فد
صارل خ ر صايقل.
ن دور ق دل (حرفودي ت بدل) خدرج مدا مد فمدل تبده -81يي بكد :
يتثر ب ين . يتثر ف ت ب م فإن خور م ر ه
سمتت ما س،د فيدفكوي ف هألرى م مق سبتا ًرع. -82يي بك :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 51 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 51 -
نيددال أدد ،حأومددي فددي بل م ددينل د همأد -18يددي بكد ً :ه رد
هم رتاع أ حأومي.
ن دداخه ف د م ددر زنهج هم ددر فإن د ًه هبن س ددت (فد د زنه و ددي) -11يددي بكد د :
رل.
نسر فإنويمتكنلع ن ًه نتحت ّ
-11يددي بك د :همر دده هم د يوددنع بم ب د يوددنع بحايث د ع نهمر دده هم د
يونع بحايث . يونع بم ب
-15يي بك ً :ه ن ا مقوا ميم صكع فقام م صكع نصوبي م مقونل.
ينت شبتينا ثع ي ت ع ن مل همند شدبتت تط هموا همن -13يي بك :
بتا ،ع .
مو داع ن دز مدم مديل مدون مدلع ر بدع وكديل مدم همدر -10يدي بكد :
أل ثوري ه أوع ميل هممر نحبوي كير منقا .
يتطددر ايددا م د ير دربل همتيتدده ضددربي -11يددي بك د :ن د خوددر مددل
مل همتيهه بيمتطر.
ر ش ر ل نرهد صيحبلع ن ا ي بع مكل فوبغرل. -12يي بك :
رددع سدد،هره ًهبوددي ف د يددال ن نددت متددام مددا ي دخر مكددل -12يددي بك د :
همتويل.
ّم حوقير ب خن نيده . ه ه ه ،همنت وع هم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 52 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 53 -
ن كامي ظور همم وحوا مع أ مايكدا نطي ودا تده مأيندا مد هإلسدأكاريا
در – همد همن نفا ووي هممب رن هألنهئه نمكوع بطر – حدا همحد،هريو ه ثكدم
س ددن كو ددنوي دديم 28م ف ص ددبحت ح ددا هممره ددز همرئو ددوا مك ددر هم ددا ،همم ددوحوا
نألنطي وددا ف د دديريخ هم ددر هألدنددم هموددا لومددا ببردده مارسددنوي هم ه ،وددا همن د ددي
للحض ا رل اليوي ييااة ا "هيليااي" و ا "هيلينسااي" األول ا ارض ا رل اليوي ييااة ت ير ا و وره ا
ويضجه ومستعم ا بوجه ا م ،وحاول ثيينا بوجاه ا ،ثما الع ا الينا ب أ ادث ناد ار ا ندر ،وامتاد
دل ق ون بعده ،وامت ز ب يتر ر ارض رل "اهللينية" ذا ،ر ت بالد اليوي ن ومستعم ا أحسب ،وإمنا ت
حوض ال ح املتو ط بني م وإي لي ،وت الر ق األدىن من آ ي ،وت ش قه األق ى ثيض .
بعااد واااو ار ا ندر ململ ااة أا ر 333ق.م ومو ااه ت 323ق.م مت قساايم اململ ااة بااني املتن أسااني ماان
ق اواده ،وقااد ح ااو اايليوقو ت هاالا التقساايم لااى القساام األ اايود والاالد ب ا أيااه اامته ا دياادل
ثي كية ت و ب وري حوايل م 333ق.م.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 54 -
ميؤهددي ير ددزن درهسددنوع ددم همنب ددور همحرف د م أنددي هممقددا ع نيبددان ههنميمددي
بوره إلن دينوا همم دوو همأيم داع نير دع همبرده فد سدون مارسدا نطي ودا مدم ديه
يدا م م،سدوي نًمدل فد ديم 230مع ن مود ير ددع همبرده فد هممأيندا همند ب غنودي هد ل
ت وي كيفن مارسا ه سأكاريا خد ل همقدر همرهبدع نهمكصدل هألنل مد هممارسا نهمن
همقر همخيمن هممو د .
نبت ددا ن دديد مارس ددا نطي و ددا نهمند د ًهع ص ددونوي فد د هم ددر ع ن د د هم د دريي
مدداهر تريبددا م د متنمتددي وع ن كيئ ددوع ُددار فووددي مبدديدا همدداي مددع مبدديدا همب ددبا
نهمت دد،م هألخددر ع نيق دد،ل هألسددنيً حم ددا مددو :ددي م دريي فومددي ب ددو همكو دري نح دد،
خم ددو مارسددا ت ددع فووددي همت دد،م هم دريينوا نهمو،نينوددا ع ن ينددت ه د ل هممدداهر نبتوددي
شورهي مارسا نصوبو هألنمم نهمثينوا نهمرهي نتك ري ن كاي يب،ر. مأنبي
دد،ر ب ددر ف،تو ددي دد،م هألنهئ دده دديمبر ن ين ددت هد د ل همم دداهر بمثيب ددا
د ثور فتدديل نمبيشددر ددم همكورددا همت موددا همند نهمو،نددي نهمند ينددت فد متم ،وددي ًه
شواهي همتيمع همترب نهإلس م .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 55 -
المدارس السريانية
مدرسة نصيبين األولى:
ير ع همبره ف سون مارسدا نصدوبو هألنمدم مدم هألسدقل يتقد ،فرههديإل
هسددنو ،شددور مارسددا نطي وددا همن د ينددت ددب مارسددا هإلسددأكاريا ف د ًمددل هم د
هم،ت ددتع ف س ددن مارس ددا مميث ددا فد د نص ددوبو 228م ن ددي ه ددافوي ه دد ،ن ددر هم ه دد،
همو،ندين بدو همم ددوحو همد ي ينأ مدد ،هم دريينواع نبتددا نفدي هألسددقل يتقد ،فرههدديإل
بدا ل م سدن هممارسدا نسدير دم نود سدنيًل حندم ب غدت نهصه مير هفريع همانر همد
هممارسا ف وال مب غي لومي م هم ور .
همنر م ددا ن ب ددور نت ددا ف ددي م ددير فد دريع س ددنيًل ،س ددتي نهنن دديره فد د مت ددي
نن ديإل حندم ديم 212م ع حودا همأني هممقا نشرح ع نظه ياير هممارسدا بدا
دم مايكدا نصدوبو ع فيضدطر مدير فدريع مدم همرحوده ُأ قت هممارسا بتا سوطر همبدر
هممايكا تيصاه همرهي ع نهأ ه دي خدرنج مدير فدريع مد نصدوبو بمثيبدا نقطدا همكوييدا
ف حوي مارسا نصوبو هألنمم.
ن ينددت همارهسددا فد مارسددا نصددوبو بيم غددا هم دريينوا ن ينددت ددار فووددي هم غددا
همو،نينوا يريع ن ي يغ دب وودي همطديبع همدايك حودا دي ههنمديم هممارسدا مكصدبي دم
) مدينة ي ي ني يسميه اليوي ن ثي كية مي دويي ،وك يت حتتو موقع ه م ت املن قة الاي مامت إىل روما
272م ،وبااللص ث ا حت إحاادو ماادن اراادود ب اني اململ تااني ال وم ييااة وال ر ااية ،و قااص ي ااي ني اليااوم لااى
اردود الرتكية السورية ت ثق ى مش ل ورية.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 56 -
ددال مددير فريعع نف د هم،تددت نب د درهسددا همأنددي هممقددا ف د ضدد،د همنب ددور هم د
ههنمت هممارسا بيمنر مدا ن م دت دم نضدع دره ع سدريينوا م أندب همايكودا هممأن،بدا
بيم غا همو،نينوا نهمن ار ف مارسا نطي وا.
سددي نص ددوبو هم د ي هترنه ددي س ددكا نتددا تيم ددت مارسددا همره ددي ددم ن ددي
212م بتددا س ددق،يوي ف د ي ددا همب ددر ع ن ددي همق دداين ف دريع هم دريين هممن دد،فم س ددكا
مارسا همرهدي يندت تيئمدا تبده مدير 218م حا ه د هألسي نير بتش همم رخو
نوي هزدهر نًهع صونوي بتا ديم 212م حدت ر ييدا مدير فدريعع ن دم ًمدل فريع
) قااص مدينااة ال ها ت القساام الراام يل الغا ا ماان إقلاايم ما بني النها ين ،وقااد بن ها االوق اانة 333ق.م،
وثطلق ليه العديد من األمس ء أ ن امسها ب لسا ي يية "ثورها د" يسا ة ألحاد ملاوآل اآلرامياني القادم ء ،وثمس ها
اليوي ا ييون "ال وهااة" ود ه ا الساالوقيون "إديس ا " و ع ا ع نااد الع ا ب "ال ه ا " وح أه ا األ ا اآل إىل "ثوره ا " وهااو
امسه ار يل ،وقد لعب ال ا ا ال ر اا ال وما ب دورا ه ما ت رهها السي اا حيان ك يات لاى الادوام اط
ثيظ رهم وثطم هم حىت أتحه الع ب املسلمون نة 737م م 37ه ا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 57 -
يمأ همق،ل ب دهر مدير فدريع ممارسدا همرهدي (212م212 -م) يندت بمثيبدا باهيدا
حقبددا ايددا ف د دديريخ دل هممارسددا ع ن ددي مددير ف دريع بحددق حددا م دديهور نددي
هم دريي ف د همددكلع نهمكثددرع نتددا نضددع همتايددا م د همقصدديئا نهألنيشددوا همن د ددي بترددوي
ي نخام ف همطق ،همايكوا ف همأكو وا.
نيتددا يووبددي ( 881م) م د بددرز شخصددوي مارسددا همرهددي ن بتدداهي ث دره ددم
طدد،ر فأ ددر ه د ل هممارسددا نن ددييوي ع نت ددا ن ددطت حر ددا همنر م ددا خ د ل فن ددر دهر د
م مارسددا ع حوددا ه نكددم بنر مددا هممكطددق هألرسددط نشددرنح مددم هم غددا هم دريينوا ع ن مود
ير ددع همبردده ف د نقدده همارهسددي همب ددبوا نهمايكوددا هإلأريقوددا مددم هم دريي ع نتددا ظدده
ق ددي نف ددي يووب ددي م ددايره م مارس ددا حن ددم هخنو ددر دديم 828م س ددقبي ممايك ددا همره ددي ف د
يووبد ددي هخند ددير مو د د ل "برصد دد،مي" (– 818 سد ددقبوي هم د دديبق ربد دد ،ع نيد ددر همد ددبتش
831م) موحه مح ف رئيسا هممارسا ن دابور شدا،نوي بتدا تووكد سدقبي ع نيأديد يأد،
يووب ددي هخن ددير ددل همبن ددر هك دديل م دديع مد د متل ددع هممص دديدر همند د كينم ددت ح دداه
مو د ل همت مددا نرسددي (802 – 233م) موأدد ،مددايره م مارسددا نتددا ظدده ف د مكصددب
همرهي. حنم رحو
نتددا نهصدده نرسددي مددي بددا ل سددنيًل يووبددي م د ر مددا مدديل مبأددر مارسددا
نطي ودداع مددي نضددع شددرنحي أل دزهد م د همتوددا همقددايعع نتددا ه ددمت فنددر دهر نرسددي
م مارسددا بينن ددير همنتدديموع همك ددط،ريا ددم نطددي نهسددعع مم دي د مددم تددرى هممارسددا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 58 -
مأثوددر م د همصددت،بي ع نهمن د هننوددت بإصدداهر ت درهر م د هإلمبرهيدد،ر "زيكدد " ،بددإأ
هممارسا يم 853م ب بب ييبتوي همك ط،ر .
ددم ددا مرهحدده ع مرح ددا هددي ر فووددي بتددش نتددا مددت هموتددر مددم نصددوبو
هممت مددو نمددكوع برصدد،مي دديم 881م ع ثددع هددر نرسددي م د همرهددي ف د نتددت
مو د هممارسددا نحل د برصدد،مي حددق دديم 811م ع ثددع بت د دداد بوددر م د
التع ليم النس ورية – والي د مه يس وريو ال اهب األي كا – وها ثن ت املسيح شخ ايتني إحادا
ا نت إهلا واآل إيس ب وري مالزمني ب لض ورل ثحاد لخ ا ،أ ملسايح نادم ولاد كا ن إيسا ي ضا
أيه اإللوهية ورزمته إىل حني ل ه حينئل أ رقته ألم ي ن لى ال اليب اوو إيسا ن متا م ،وهلالا كا ن ث ا
هلا امللهب يسمون العلراء م مي "والدل املسيح" ولي "والدل اهلل".
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 59 -
بمأينا رفوتا ف نصوبو ع فصير مطرهني مكصوبو نب دويع ن كدامي تدام نرسدي
،ضدي د مارسدا يبنو مارسدا فد نصدوبو مم نصوبو ي ب برص،مي مك
ووددي هممت مدد، همرهدديع ننلددع برصدد،مي ئحددا بمدد،هد همددارن نهمبددرنى موتددر
نهمن مو .
نتا ه نما هممارسا دم مود مارسدا همرهدي نمت موودي ممد هربد،ه
همت دع فد هممكدييق داد مد يد مدم نصدوبو ع نفد أرد ،فندر ن ودز دي
هممحوطا بكصوبو تا ،هفانه م مارسنوي نلره م ور مدايرهي همت مدا نرسدي
وال – ثر م مل مو . حنم نصه اد مو هممارسا – ف
ددار فووددي آده هم غددا همو،نينوددا ب ددأه خددي ع ن ت ددع فووددي همت دد،م هم غ،يددا
نهألدبوددا نهمأنيبوددا نهممكطقوددا نهمب ددبوا نهمطبوتوددا نهم ه ،وددا نهمبقووددا ع نم د
مددع بددو بددرز مدديد ه د ل هممارسددا "سددينيره سدديب،خت" ( 111م) هم د
ه هنمدديم بيمارهسددي همايكوددا نهمنبحددر ف د درهسددا همب ددبا نهمرييضددوي ن ددع
همب ددلع نتددا ن مد "م ددينيره" دداد بوددر مد همن مود فد مارسددا ديددر تك دري
يت ددا ظ دديهر فد د ب ددو ب ددرزهع همت م ددا يتق دد ،همره ددين ( 105م) نهمد د
هممبأري هم ريي حوا مووز ب تا متيرفد همت مودا ن ك ،ودي نهشدنم ت م مبي د
ددم درهسددي ديكوددا نف ددبوا نمغ،يددا ن يريخوددا ن دبوددا نهدد ،صدديحب نل م مددل
م د د خ م د د نضد ددتت همق،ه د ددا نهمرد دد،هبة م غد ددا م كحد دد ،كد ددا هم د دريي نهم د د
هم ريينواع ن مو ك ب همحر ي همخمن هممتبر كوي بص،ر حر ي،نينوا صغور .
) ثيرا ا بور باان ثردشااري (272- 233م) مدينااة جنديسا بور لت ااون معسا ا لو ا و ال وما ن الاالين كا يوا
يقعون ت ث الدولة ال ر ية االل ارا وب املتوا الة بينها وباني الدولاة ال وم يياة ،وقاد وماو ها رء الساجن ء
مع ملة ك مية ألهنام كا يوا لاى يق أاة لياة ،وقاد حاح ا بور ت ا اتغالل مواهاب األ ا و وا اتينم ر مها را م ت
ن يل كينري من املر و ت اهلند ية حىت حتولت جنديس بور إىل مكا لما ويق ت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 61 -
نت د ددا رس د ددمت مارس د ددا كاي د دديب،ر خط د دد،ه مارس د ددا هإلس د ددأكاريا
نهسددن ومت خططوددي نمكيهتودديع بدده نهسددنتير وي مكودديع ن ف ددحت موددي هممتدديل
ود فد هإلسددأكاريا فد درهسددنويع فأددي برندديم همارهسددا فووددي صدد،ر ممددي ددي
نكي سدي وي هممد هب ن كامي أ ق هإلمبرهي،ر زيك ،مارسا همرهي 853م
همك ط،ر ع فر مم كاي يب،ر مع مد همب سدبا نآبديئوع فيحنردكوع يسدر
كاي دديب،ر وددا م ب ددلع ُمحددق بوددي مرصددا ُن ددئ بك د سيسددي ع ن تومددت ف د
ددم أ درهر مددي ن ددا ف د هإلسددأكاريا ع مددي درهسددا همرييض دوي فقددا ينددت يبتددا
مارهسا همب ل.
نن ا همثقيفي هألخر مأيني موي نسة ه ل همارهسي همتيد ممدي
س ددي همنت ددوع فد د مارس ددا كاي دديب،ر م ددع يأد د مقص دد،ره ددم ي ددور م ددم
همم مبددي همو،نينوددا نهم دريينواعبه ضددول مددم ًمددل تدديموع م د ف ددبا هموكددا
كاي دديب،ر همحأم ددا هموكاي ددا نهمبيرس ددوا نآدهبو ددي ن ،مو ددي نهأد د ه همنق ددت فد د
هشدنور فد بد د فدير هشدنوير نهمو،نينوا منقديد خصدبي د بمارسدنوي مدم
مارسا هإلسأكاريا ف مصر.
نمد ددع أ د د مغد ددا هد دده كاي د دديب،ر نهحد ددا ع ن نمد ددي د ددي فد ددووع م د د يد ددنأ ع
هإلأريقودداع نم د يددنأ ع هم دريينواع نتددا أدد ،هملددرن تددا هضددطر هم ددأي مددم
هم دريينوا صددبحت مغددا همارهسددا ف د همطددب نف د همت دد،م هسددنتميل همبيرسددواع أوددر
همطبوتوددا ف د مدداهر همبددر حددت حأددع هم يسددينوو ع ن ددي ًمددل ددم همخصدد،
ف مارسا كاي يب،ر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 62 -
كاي دديب،ر فد يدديم همخ وبددا مددر بد همخطددي فددنو همم د م، نبتددا
كيينوي م ارهسي هإلأريقوا ن سومي مي ينت ق بيمطب. ظ ت هممارسا ،م
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 63 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 64 -
نمع ينع نقه ر ما همتودا همقدايع بتمده نهحدا منصدهع فيألسدبير همند
ند د مل مكو ددي ت ددا ر م ددت فد د زمك ددا مخن ب دداع نهد د ل همنر م ددي ت ددا خد د وي
مد هد ه همدكو همم،سدع همأكو ا همم وحوا ف منوي نه بت س ،بويع نه خد
ثد ددر مخط،يد ددي همتود ددا همقد ددايع نه د د هممترنفد ددا نم ً،د ددي مثيمود ددي نق د ددت ك د د
بيمنر ما همب وطا.
همنر مددا همب ددوطا مدد خ ً،م د همتبريدداع ن تأددن ن ددم همددرأع م د
ثور همنر ما هم بتوكوا فوودي م مد ،ع نندر ًمدل فد همنق وا همنر ،م
ثد ددر ف د د سد ددبر هممزهمود ددرع نًمد ددل ير د ددع سد ددبير همند دد،ره همخم د دداع نن م د د
نهض ددت همنر م ددا همب ددوطا ددين،ه فد د نب ددن هم،ت ددت حنم دديمو ع هألنل :م ددي
منمأكددو م د همتبريددا نهارهموددا نهمو،نينوددا ن ددين،ه ي ددنتم ،همنر دد،م نهمنر مددا
كقوح ددي م نر م ددا همب ددوطا ددي مبكو ددي ددم هم ددبتوكوا م قو دديم بن ددر منوعع ن م ددي
همنر ما هم بتوكوا حا ف نتت حق.
) الرتمجة الس عينية ها مجة العهد القدمي إىل اللغة اليوي يياة ،ومسيات ب لسا عينية بنا ء لاى التقلياد املتاوا ب ياه
قد ق م هب عون ثو اينا ن و ا عون ك هنا يهوديا ت مديناة اإل ا ندرية ،وك يات اإل ا ندرية مقا ا لعادد ماخم
ماان يهااود الراات ت ،وكا ن يهااود ار ا ندرية يتحااديون اليوي ييااة ،وماان هنا ك ياات ار جااة امل ااة إىل مجااة العهااد
القدمي إىل لغتهم الين يية.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 65 -
نفد نوييددا همقددر همخدديمن هممددو د ع حددو هنبصدده هم دريي هم ددرتو ،همد ي
صددبح،ه ن دديير د هم ددريي همغدربوو ع ددي نددو همنر مددا همب ددوطا تددا ثبددت
ر ف همنر مي هممناهنما ما همبريقو . نويئوي ً ن ح خ في
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 66 -
نبد مددير فدريع حندم همقددر همنيسددع .نمأكد ضدديع بتددا ًمدلع مددي ب ددورل همد
فو دد ،محب دد،ر فد د ر م ددا ن ددرهي م،س ددكتر بيم وكو ددا دديم 1511مع نهك دديل
ر ما ربوا م اييي رن مك ،با م ب همبرج ب همطوب ن ر ن ر مدت مدم
هم وكوددا تدديم بوددي شويسددأيع نهكدديل ر مددا نت وزيددا نُق ددت د همتربوددا م ،دد،د
نددي د/هدديم و هودده " تددام تصددا د حوددي همم ددوو م نخ صددا م د ها ف د
هألني وه هارهموا".
مي ي ب هماييي رن فو ،يييوي م ب د آش،ر نهد همدب د هم،هتتدا
ب د د ددا ن بدديل رموكودديع ُنمددا يييوددي (150-120م) ف د ح د يب هم،هتتددا
شددر نوددر د ددا فد حرددي سددر نبو ددا أكودداع ن ينددت مغددا مد هم دريينوا نهد
ددي ينأ موددي هدده آشدد،ر فد ًمددل همحددو ع ن قددم درهسددا يموددا فد هم غدا همند
م،ه،بيع ف رهد همنبحدر فد همت دعع فرحده مدم بد د هاده نهمب باع ن ي ر
همغد ددر ندر حرد ددير همو،ند ددي ع ن قد ددب ،د د د مد ددم هم د ددر بد ددا ف د د نضد ددع
هماييي رن .
ثانيا :األناجيل المنفصلة:
د نددي "هألد هم ددريين " (بدديرين 1301م) يددر دنفدديل نقد
نل ر ما سريينوا م ني وده هألربتدا مد همو،نينودا رتدم قريبدي مدم ديم 200مع
بكد ددم ف د د همغيمد ددب س د د ،ب ن د ددي هممند ددر ع منتد دد،ده د ددم هماييي د ددرن هم د د
همنتبور ع ن تنبر هألني وه هممكبص ا ًن توما حقوقوا بور ألنوي ر ما مبيشدر
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 68 -
دي ي دنتمه فد نطي ودا فد نوييدا همقدر م همو،نينوا ،ضو مكدي همدكو همد
همثين هممو د .
رب د دد ،س د ددقل همره د ددي (828م) مك د ددع هس د ددنخاهم ن د د د ر هممص د دديدر
يحرصدد،ه ددم هماييي ددرن فد همأكدديئن نهألديددر ن مددر همأوكددا نهم ميم ددا
ه كيئ وع. ،فور ن خا م هألني وه هممكبص ا ف
دداهع ًمددل أل همم ددوو نرسد ت و ددا ن تدديبور آرهموددا ثوددر ع نهد ه مددر يبوتد
م ددوتوع هم غ ددا ن مود د ل همد د ي دنن دد،ه س ددبير همتو ددا همتاي ددا ددين،ه يكطق دد،
يأ،ندد،ه تددا نب،هددي ب غددا ي،نينودداع كد مغددا هألتدد،هم تددب ً هارهمودداع فد
ددين،ه حددت نبدد ً،همو،نددينو ن ددين،ه من د ثري بثقدديفنوع ني ددنتم ،ي،نينوددا هم د ي
سو ا نمب طا يبوموي هم تب هموو،د ن هارهم .
نتودده منددم ددي ف د هألصدده مأن،بددي وددا مددي نكددي نت ددع نبصدد،ر
نبددا شددئع ن بيارهموددا ب ددأ همبدداهئ ع نمأكد مددع يصد كي مد هد ه هألصدده
تب نودي هألني وه ه نمانه ف اني ني و وع همو،نينوا همند نصد ت موكدي بتدا
همأكو اع م مخنصره آرهموا يندت بدير د متم ،دا آرهمودا ألهدع تد،هل
ددوه ددووع همم ددوو نخطب د مث مددي سددمتوي مك د همرسدده ن نب،هددي بإيتدديز مأ د
هد د ل هممتم ،ددا هارهمو ددا (نهد د همك دد،ه موم ددا همنب ددور بنت ومد د نديكد د ع م ددي
هألنمددم نهألص د وا م ني ودده) ينددت نرددم هددع مددي حددا م م ددوو خ د ل مددي
سكو م حوي . يقر م ث
هألنمد
نمأ نبأه سل (بقصا ن بان تصا) ضيع همدكو هارهمد ّ
مينتوددهع ن زمكددي نتنمددا ددم ر مددي همددكو همو،نددين ألسددبير همتوددا همتايددا
ُبرمنويع مأ هألبحي همتايا فد هد ه هممتديل موده مدم ظودير دنر هألرهمودا
سددي ن صدده مك د نل نتودده ُ نددب نمد ثددع فُقدداع نمد يددي ر ي ددنطوع
يأن ب ف همم نقبه..... .
علم ذلك عند ربي
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 71 -
تنودي همم دوحوا بدي حأدع همرنمدي نفومي ي نترى هع ه ضدطويده همند
:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 71 -
ديم همدبتش هاخدر بيمقدير ديموع ع مدي يُ ودت م ،حد،خ همرديربا دكوى
ددي يقوموددي نوددرن ف د همن د نُشددت ت منأدد ،مصدديبوو دداد م د ه حنبددي
حره رنمي نمدع يتدة حاهئق تصرل ع نم همنوع همن هر أبوي نورن ه حيد
همنيريخ سبيبي نهضحا ع مو ه همنيريخ .
اضــطهاد تراجــان ( 111 – 35م) فقددا ددي ره ددي هدد ،نل -2
همم د ددوحوا ديين د ددا محرم د ددا ع نمأد د د ير د ددع ح د دداه نن د ددير دد د مبرهيد دد،ر
همم د ددوحوا ع حأد ددع د ددم ثو د دري مد ددكوع بد دديمم ،ع ن رسد دده بترد ددي آخد ددر مد ددم
هممحأما هإلمبرهي،ريا برنمي.
همم وحوا ع نمكحوع همحريا ف همدا ،ن تيمدا همأكديئن ع نبد مل تدا هننودت
سدد ،مرهحدده همندديريخ همكص درهن ع مكدداخه مرح ددا ايددا م د ه نق دديم دهخدده
م ددم همم ددوحوو مد د ن ددر همأكو ددا ح دد،ل يبوت ددا همم ددوو ع نهمند د ب ددا
يندت سديئا فد خدر ف بي تايما ن حويني م رنهسب دييني نمتنقاه
همب د همن هنن ر فووي همم وحوا ف ًمل هم،تت .
نن ددطت همددا ،مددم همم ددوحوا ع ندخدده ثوددر م د همدد،ثكوو صددحي
همب ددبي همكصددرهنوا ع ممددي ددي م د ثددرل همبدديمن ف د ظودد،ر همأثوددر م د همتقيئددا
نهارهد هممنردديربا ع ن ينددت م ددأ ا حايددا همت تددا بددو همم ددوو ه ب د نهإلم د
همأبددر همند ت ددمت همم ددوحوو ع نبيمندديم همتدديمع هأل مد هددع همم ددأ
همرنمددين مددم ف دريقو ع ن ثددير همبغردديد همايكوددا نهم ويسددوا بوكومددي ممددا ت درنو
م همزمي .
قيئد ددا بد ددو هثك ددو م د د ر دديل همأكو د ددا ع ف د د فقد دا حد ددا خد د
هإلسأكاريا ع حد،ل حايدا همت تدا بدو هأل نه بد ع حداهمي ي دمم آريد،
نهاخر ي مم ثكيسو. ،
همم ددوو ظوددر آريدد ،فد نتددت ينددت ثددر همم ددوحوو فود تنقددا
ههلل خ دق هب ههلل م ينيي ميم ها ع ف ع يقبه آري ،ه ه همر ع نتيل :
يأدد ،موددي ن شخصددي شد دع ن همم ددوو ن ددي ع ن نأددر همم ددوو مد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 73 -
ن ددم مد د " نهم ددا ههلل" ن بتد د فد د ًم ددل موو دديع نت دديل :يت دد،ز بد د مل
مي ا م همم وحوو .
مددي " ثكيسددو " ،فقدديل :بد فأددر همثدديم ،هممقددا ُحددنع بد يأدد،
ه ش د ع بحأع نومي كصر نهحا بتوك ع هد ه ميمي ف ه ب م ينيي مآل
يني شخصو منموزي . ن
ن م خ بوا هد ل همخ فدي بدو همبدر هممخن بدا ع فقدا مدر مبرهيد،ر
موددع همأكدديئن همرنمددي ت ددطكطو ع بنأدد،ي متمددع ديك د يرددع ممث ددو م د
بدو آريد ،نمتيرضدو ن قريدر همم وحوا بيمتيمع مع م بدت فد شد همخد
مب ددا نم ددكو ي ددور ود د همم ددوحو ،بت ددا ًم ددل بأ دده ي دد،هئبوع ع نيب ددانه
ت طكطو ميل م ر همقيئه ب م،هوا همم وو ع نمد مل هخندير نحد ،ميئدا نثمينودا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 74 -
نهأ د ه صددير هألسددي هدد ،دد ،همم ددوو م د ن صددبحت ددل همتقوددا
يتنكقوددي دده م ددوح ع نيحأددع بنأبوددر مد يكدديد بغوددر همرسددموا همند يتددب
قد،ل بيمنث ودا ع ن م،هودا همم دوو ع ًملع ن نتا ها يا كو ا م دوحوا
د ددين،ه موتد ددي ي د ددوان هلل بيم،حاهنود ددا ع نف د د نب د دن هم،تد ددت بيمنث ود ددا ع ن
فوق،م " ،ث وا ف نحاهنوا" ن " نحاهنوا ف ث وا".
ايد ددا و همد ددي : مد ددم ن د دد ،فد ددرتنو آخد ددر د ثد ددع د دديد هخد ددن
هألرث ً،وا نهمأيث،موأواع حوا هخن بي م م ما هه م م دوو يبوتدا نهحدا
دم مددي ألند مد د م هثكددو ألند مد مدريع نهد ب ددرد فأددي هد ه هدد ،همخد
ي مم بيم ه ،نهمكيس ،ع بيمك با م وا همم دوو ع نتدا هنتقدا هممتديمع
ع ن ددي م د هددع ه د ل هممتدديمع متمددع ف دد، همايكوددا مبددش ه د ه همخ د
821م نمتمع خ قواننوا 881م.
همم دوو مد مي هممتمدع هألنل فقدا هننودم مدم قريدر فأدر م دههدي
مودي ن دا م مد مل م هإلمد ع نتدا سدير دم يبوتا نهحا ع ن همتد رهد نمدا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 75 -
م ددي هممتم ددع همث ددين ع فق ددا ه خد د متنمت دد،ل تد درهره يق دد،ل ب دديمطبوتنو (
هإلم ه نمع ف همكيس ،فأي همم وو . هم ه ،نهمكيس) ،
موع همبر هألخدر ع ن رفد،ه بيسدع همك ديير ن دبا مدم نتا ه نكقن
ه ه همم هب بق،م : دهفع ن ط،ري ،هم
هدد ،همم ددوو مددبن ف د همم ددوو يبوتنددو ب ددخو نهحددا ن "
همكيس ،ع ن همكيس ،صير هوأ م ه ،نم أكي مد ع ن مدريع يتد،ز
ُا م م ههلل به م همم ووع ألنوي مع ا هم ه. ،
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 76 -
ن كامي ،مم بتر همنيسع –رفوق همصبي -رخ همرهي سدكا 113م ديد
مم همرهي نفووي مق بتش م ه نكق،ه همم دوحواع ف درح،ه مد سدرهر هد ه همداي
همتاياع في نكق همم وحوا نمأك مع ير فد ه نكيتد همداي همتايدا سدببي يصدرف
د همتكييددا بارهسددا همب ددل نهمت دد،م همايكوددا حنددم صددير رئو ددي ممارسددا همره دديع
دع نمترفداع نمأد ر ديل يطبق م همم دوحوا ده مدي هسدنبيدل مد نحينل
تيم ب ه ه همر ه بتا نفي . همأكو ا هم ريينوا ش،ه،ه ميل همتمه هم
ن نددر ف د ت،هم د مددي يتتدده خ ص د متقوا د همم ددوحوا م،ضددع شددل فددكح
نتددا فد نيبي د ند يتنقددا فد مد نهحددا ن هإلن ددي حددر ي ددنطوع يبتدده همخوددر ن
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 77 -
ن يتيتددب بتددي أل ميم د ع نسدد ،يأدد ،هكدديل ينتكددب هم ددرع نهدد ،فددي ع نسدد ،يثددي
ح ي ف هاخر عنمأ ر يل همأكو دا مدع يقب د،ه نيبدي هبد ديصدي ننصدب،هي ب نودي
ندد،ع مد هموريقدداع ن م دد،ه ددم صددا همم ددوحوو كودديع نيقدديل ند رحدده فد نهخددر ييمد
مم بيل رموكوي نهسنقر فووي حنم ،ف سكا 222م ن ي مرل 15يم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 79 -
5.اممَل عمؤ بَل دًَأُن اممَل عدا اَوًدُا .مةد وديٍم بلكايةد د ُ وُا
مَ ددُ وٌُ اَعُ ددؤا دكًَ ددي .اَُ دمَ ددُ وٌُ ُ ُ ُبم د دكٍ ن ًٍ ددة ُةَرًٍأُاًٍ ددة
نمةدَبلٌُن بةَينةش .
6.اوً ددُا اممَ ددل امند د م ددل عد ددؤعيم وٌُ بةَد دان شد ددةيٍن شمد د عَة دوكند دوٌن
نددةًٍبوٌن فمددةنشنم .اممَددل عمددؤ بَددل دًَدأُن امن ةٍاعَددف وُ ب د َددية
مم مَ ددَشيٍش وٌُ ممةؤٌُن .
ب دوٌةُا دةٍاعَ ددف ُ .مم ددةبَعي ب دوٌةُا دَان ددة ةمشَد د 7.ام ددُرا عُد د
امنوٌن ام ُ دةمفَس عؤٌُن .دوكنوٌن نمش عوٌن ممُما د ُبيم .مَؤفُةنمد
نيمل ممشةُاعوٌ وَُ ممشةاعيٍ ُ وُا مشَ ُعوٌ مشَ عيٍ .
ُ 8.كامَ د د ددة دَمشَد د د د عيٍ دنم د د ددةر ٌُن وَُ ركايةد د د د دَمشَد د د د عُة دشَ د د ددفيٍل
ُ .نم ددُاوٌن ممةد دوٌ مبيةم ددؤ .اب ددُا وَُ نيم ددل شَ ددفيٍلا وند د نمشَد د
. دنمَُن انش اًَ َة نمشَ
9.اوً ددُا اممَ ددل امند د ملمد د عَف وَُ ُبمد د اند د .شَ ددلًٍة دًمد د عوٌدد دَُا
عَششَ د ُعوٌ عؤعيم اَمَان ممطًَي دممة ن مف ان .
11بَددل دًَدأُن اممَددل .امود ٍشةُن ًٍة ممَؤمددي اَنددة .بدلَا دًمد دَن دممد
.
َُ .ملمةطَفُ ٌد د ددو ُبم د د د َُد ُ مملًة د د د .ممد د ددةدلكب دشَد د ددفيٍل مشَ د د د م
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 81 -
ٌُرم د دَش ددلرا ُ مم ددةن مف .ممطًَ ددي دَمبَ دشٌو مبَ م ددم ب ددؤعيم
دمامَلة عؤٌُ .
-2ألنكدم سددمتت صدد ،أع مد همخدديرج كددا دخدد،ممع ن ددي تددا تدد،د ند
ي د د مكي :م دديًه كد دنع من ددم ن دداني ننح ددا ف ددم ش ددمد مد د تب د د
ق،م ،مأم ينأ ع ك متكي .
،يد ه هد ه يقدد،ل مكددي ً :ه ددي ههلل -2فق كددي مد كائد :حقديً مقددا ددي
بت ،ه مي مرن . نهحاهً مي ق،م ،ن ن خ ق همكي ن ن يريا
-8ف مدديًه مددع يخ ددق همكددي بحوددا ي ددنطوت ،همخطدد ع بدده يتم دد،
همخور فم ه نتتع نب مل نع رهد .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 81 -
-3فق دديل ،ي د د ه :ن ددي ريد ددا ت ددعع نم د د مل هبن ددا ُ ن ً ب د د هل
خ،هنم ه د ألنم خته مكل .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 82 -
أفــريــم :
نمددا ف د نصددوبو سددكا 201مع ن ددي بدد،ل دديه صددكع ي ددمم بوددزل
ن ينددت م د م ددوحواع نتددا دديد ف د مصدديدر خددر ن د نمددا ألبدد،ي م ددوحوو ع
بديل ممدي ر سقل نصوبو ع ن ق،ل بتش هممصديدر م يتق، نن ن م
ه صدديل هبك د بيمم ددوحوو يددردل فمرددم مددم همأكو ددا نه نمددا ف د س د همثيمكددا
ر ن همثيمكا نهمت ري ع نهألر و ن ما ف همثيمكا نهمت دري ع نهندنلع بتدا
ًمل ف س ل همرهبكا.
،فوي سكا 282م ه بيتدي مدع همبدر نحوكمي نتَّع هإلمبرهي،ر همرنمين
نصوبو ع رل فريع نصوبو منتوي مم مايكا آمدا ف تديم يقر بيمنكيزل موع
فووي بتش هم،تت نمأك مع نطه تيمن بوي فكدزع كويع ن خوره رحه مم مايكدا
همرهدي نرهفقد مووددي مودع مت مد مارسددا نصددوبو نمتلدع شدرهفويع نهكدديل مدده
رفدت فومدي بتدا بيسدع مارسدا همبدر ع ن قد،ل بتدش سنيًه فد مارسدنوي نهمند
ن د هي نتددا س ددوي خصوصددي م دريي همقدديدمو م د هممصدديدر ن د هدد ،هم د
حت حأع همبر ن ي يكبق ووي ه ،نم خرج مت م نصوبو .
كيين د نتددار همتدديمع همم ددوح فردده ه د ه همأي ددب بتددا نفي د ف دزهد
بآثيرل حنم صير مبتش نيبي مر زه خيصي ف همطق ،نهمص ،ه ع نتدا مُقدب
هممت ددع ع ننب د هم دريي ع نشددمن هم دريي ع نصدديحب همحأددع ع بيمم بددي
نتوثير همرنع ع نه ،بحق حا م يهور ني هم ريي ف همدكلع نههنثدرع ن قد،ل
همد هممصيدر ن بدا يقدرى هم دتر فد نصدوبو فد سد مبأدر ع نهمدره و
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 83 -
ددي شدديئتي ف د ًمددل دفت د مددم نيبددا هم ددتر ترهد د م ددتر هب د ديصددي هم د
همتصددرع نم ددترل ف د نصددوبو تومددا يريخوددا فودد ،يددامكي ددم مقدداهر مددي ينن د
نبوددي ف د ههممايكددا م د آ م يدديم حددرن همبددر ع نتددا بددا دداد همقصدديئا همن د
نصددوبو حددا ن دري تصددوا ع زهدهددي ف د همرهددي مددم سددت نخم ددو ع ثددع
يندت ودي د نصدوبو ع ن ي دق وودي موتدي زهدهي حنم ب غت سدبتي نسدبتو
هسع "نصوبوكوي ".
وتنقسم آثار أفريم األدبية إلى قسمين:
األول :كتابات منثورة.
الثاني :كتابات منظومة.
مددي نيبي د هممكثدد،ر ف د شددرنع ددم دداد مد سددبير همأنددي هممقددا
نهماييي ددرن مددع صد كي كد مبيشددر بدده ددم يددا مند خر ع نتددا نصدده موكددي مكد
ف مغن هم ريينوا شرع م بر همنأ،ي ن زد بور م سبر همخرنج محب،ر فد
مخط،ي ددا فد د مأنب ددا همبي وأ ددي ع نمخنص ددر ش ددرع همتو ددا همق ددايع ح دداهمي فد د
همبي وأي نهاخر ف هممنحل همبريطدين ع نشدرنع مرسديئه بد،من مدع هألني ودهع
وددال ه نرفددت همأكو ددا هم دريينوا برسدديئه بدد،من ددم نوددي م د نيبددي نف د
همتوددا همتايدداع نمود ه شددرع فدريع ه د ل همرسدديئه مددع هألني وددهع ننصد كي بيم غددا
همص،م نح ،ل همرنع همقدا همو،نينوا شرنع م سبر همنأ،ي نهمخرنج ن
نهمن،باع ننص كي بيمتربوا شرع م سبير م،سم همخم ا.
مددي نيبي د هممكل،مددا فود همق ددع هأل بددر مد آثدديرل هألدبودداع نشخصددوا
فريع هم دي ر شدور ن تد ،بأثودر مد شخصدوا فدريع همكديثرع ن نيبي د هممكل،مدا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 84 -
يندت مودع هألنزه هم دريينوا همند نيبي د همكثريداع نتدا خردع مبكد ثر م
صددرلع فددكلع ددم هممقددييع همخم ددا نهم ددنا نهم ددبتا نهمثمينوددا مترنفددا ف د
نهمن تا نهمت ر ع بوكمي نلع هم ترهد هممن خرن تصيئاهع م نز ن هثكو .
نتا فر فريع بو ن ،و م هم تر :هممارهخ نهممومر.
ددا مددي هممددارهخ فودد ،هممكل،مددا همن د ك دداع نينأدد ،هممددارهخ م د
داد هممقدييع فد حودي اد مقييتوي حوينيع ن خن ل فد ن ين ف بوي
أد، نمون م همررنر خر ع ن ه بوت م بوي هممارهخ تيئع بكب
م صد ا بيمبودت هم ديبق ن هم حدقع نهد ل هألبودي ير ودي فدردع ن درد ود فرتدا
بتا ه بوتع نم ماهريى نزه شنمع نيتا فريع مد خودر نديظم هممداهريىع
دم ر ودب همحدرن دير نتا ح ه فووي ح ن دهنند فد مزهمودرلع فدكلع بودي
ر م). هألبتايا ني،ره م ر وب حرن هسع ي ،ع ن حرن هسم (
أدد ،هد ل مددي هممومددر فودد ،هممكل،مددا همند قددر ن ك دداع نيمأد
هألبوددي ع ن بوي وددي من ددينيا هممقددييع أيمبدديع هممودديمر ي،ي ددا بحوددا ب ددن آ
دديد مد ًه د دديمنو نأدد ،هألنمددم نهد م د ًه هممقددييع هم ددبتاع نه د
ك ددا أو ددرل مد د ك ددا ف ددريع ن مد د ث ث ددا مق ددييع نهمثينو ددا مد د ربت ددا.نم ددع يأد د
ف نتت مند خر بتدا فدنو همأني همقاميد تيفوا مقص،د ع نمع لور همقيفوا
همتر مب د هم ريي ع ننوتا من ثور هألدبيد بيم تر همترب هممقبم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 85 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 87 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 88 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 89 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 91 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 91 -
نتا ًهب مم همرهدي فد حيدثند حودا قدم همت دع دم يدا "زن،بود" ،
مو فريع ع ثع ننقه سدحي مد همرهدي مدم نطي ودا ع نهملديهر هند تدا يد،
ف حاهثن مم بتا ممي ًهب مود ثودر مد هممد،هيكو ع ً يدرن ند زهر رنمدي
م ن همنحايا . يريخ نفي نماني خر ع ن يتر
نزه هم د ددتر تد ددا ن د ددي سد ددحي شد ددي ره منمو د دزه ع نبد دديمرأع م د د
متدب بديألنزه هم دتريا ود فدريع همد هسنتصت و -م أن مي دي
ددم هم غ دداع نمحي ي د د س ددحي ت ددا ف ددي فد دريع فد د س ددوطر و ددي –
ألس د ،همأنددي هممقددا نيرفددا تبوره د همن د مددع ي ددبق مووددي حدداع نمددع
نثددرل ددي ت ددو نإلسددحي بتددش همقصدديئا ًه ددي ثو دره نلددع سددحي
همقوما همتيموا مثه همص،م ع نمحبا همت ع.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 92 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 93 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 95 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 96 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 97 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 98 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
- 99 -
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
112 -
-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
114 -
-
-2يعقوب السروجي:
نمددا ف د دد،ر ع ددم همب دره سددكا 881م م د حددا تددر سددرنج ع
ع ن ي ي قب يري بقوثير رنع همقا . نم مل م ّقب بيم رن
ددم ترهن د همت ددع ف د مارسددا همرهدديع ن بدد، ق د يتقدد ،هم ددرن
يبدد،ز ب ددور نهسددتا مت م د نفصدديحن ع ن ددي حنددم مأ د بتددا فنددر تصددور
هسددنمر فد هم ددر فد يمودده مددم همودداند نمد مل مدع ي ددنرل فد همتددال همد
ييم ح،ل يبوتا همم وو ع نمد مل تدا تديم هم دل حد،ل يبوتدا هد ه همم مدل ع
خطيبد مددم بدد،من همرهددين مددع يدداع متددي م ددل ند ددي مد صددحي
همطبوتا هم،هحا .
تددا هشددنور بأنيبي د ن شددتيرل يتقدد ،هم ددرن نمد همتدداير بيمد ر
همند د نلمو ددي بإحأ دديم ن دديدر هممثو دده ع م ددي نيبي د د همكثري ددا فود د ت و ددا ع همو ددي
يت د فوودي ه نصديم بمد هب همطبوتدا هم،هحدا همم ،وا مب،من همرهين ع هم
وره متمع خ قواننوا .نم رسيما خر م ،وا مم رهبدي ديدر رزن ع نيكب
ع نفووي يوي ع تيموع ن ط،ري ،همخيصا بيمنت ا.
ن قيبده ت ددا نيبددي يتقدد ،همكثريددا ثددر هيئ ددا مد همأنيبددي هممكل،مددا
ددر ع نهدد ،همم ددمم بدديمبحر ددم نزه مخن بددا ع أ بوددي ددم همبحددر ه ثكددم
ع نيتنبددر شددتر يتقدد ،مد ر هألشددتير هم دريينوا ع منموددزل بيمب ددييا هم ددرن
ن نب ددا مبيظ ددا ع نمد د تص دديئال هممترنف ددا ع تص ددوا رحم ددا ههلل فد د سد د ،ب
ننتمن ع ن مل ين همب ر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
115 -
-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
117 -
-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
111 -
-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
111 -
-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
112 -
-
نرسددي تددا أدديدر همرهددي تيصدداه "نصددوبو " ع نم د همتدداير بيم د ر
صددبو حوددا هسددن،تب "برصدد،مي" صددايق حددا همموددي ري م د همرهددي ع نهم د
يبدنو مارسدا فد "نصدوبو " ،ضدي سقبي مو ل هممايكا ع ني دب مد نرسدي
د مارسددا همرهددي ع ف،هفددق ددم ًمددل نتدديم بددإدهر هممارسددا ممددا صدده مددم
يمي. ربتو سكا قريبي ع نتوه خم و
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
113 -
-
وي مقدب نمه م تصيئا ت وموا هسنحق م نيبي مكل،ما : -1
"توثير رنع همقا " ع نيقيل هن نلع مدي يقده د ث ثميئدا نسدنو تصدوا ع
ددر ددزده ع نيكق ددع دده ددزد مكوددي مددم ر بوددي ددم شددور هم ددكا ع ف د هثكددي
ددر تصددوا ع ن ددي شددترل أكدديئ ت ددمو ع ني ددنمه دده ت ددع ددم خمددن
نتصص ن ه م،ض ،ي ديكوا.
هموي شرنع همأني هممقا ع نهمند مدع يبدق مكودي نيبي نثريا : -2
نرسي تا هسدنتمه همنب دور همحرفد ع نمكد دي يندارج همق وهع نمكوي يلور
مم همنب ور هممتك ،ع نم نيبي ف هم ه ،ينبكم فوودي مد هب همك ديير ع
نيتنر بطبوتنو م م وو ع نم ت،هم همكيس ،نهم ه ،شخو نهحدا فود،
يبوتني ف شخو.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
114 -
-
جهود السريان
في الحضارة العربية اإلسالمية
مم مي كا هألمع فم همت د،م يع دنما هإلس مع نحي ا همتر ي
ت ،همب،ه ا م ي ب همب با نهمت ،مع ننقه نب همت ع مم هم غدا همتربوداع
موز همانما هإلس موا فم وا هألمد،يو – 81 همطيبع همترب ه ،هم نبمي
122هد 183 – 111 /م مو ه بقودت همانمدا هألم،يدا ربودا همملودرع مدي مدع
همنم دفتدنوع هملدرن فم هممتي ه ه همطيبع يبتا همخ بيد هألم،ي،
مووي دفتيًع مقا ين،ه بصاد رسيد سن ايا مانما نيشاا م نو مع يأد
همتر ب وا م تبهع ن ي ب،دهع ي نأم ،ه موي ه مق،مي وي .
ننوتدا ممدي يميرسد ،مد د،ه ووع م دأ نمع يأ بدا ً مد
ن دديإل ايدداع دده ًمددل ت وددع ي تد ن مددم ًن همخبددر فومددي ددا مد مدد،رع
فوددع مددع يكيتردد،ه نب ددوع حددو هسددنمانه همتدد ،م د دده تدديدر و د م د هدده
قددو ب قدديع م د همثقيفددي همو،نينوددا نهم دريينواع ممددي دديع م تق وددا همتربوددا
م ن همنحايا. ايا حم مووي هم ريي
ن ددي م كددييقو بيم دريينوا همبردده فددم يقلددا همتددر همتيمددا ننورددنوع
همبأريددا فددم بغدداهد زم د همتبيسددوو ع مدديمع يأد مث د ألمددا نهحددا سدد،ههعع ددل
همكورددا همنددم أددا ن دزهل مبخددر همتصددر همتبيس د همقددايعع فقددا ددي همتدديمع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
115 -
-
همترب د د هإلسد د د م م د ددي بد ددو 221 – 122ه د د د 580 – 180 /م م د ددرحيً
محر ا م برز همحر ي ن خطرهي فم يريخ همبأرع نمقا موز هد ل همحر دا
همترب د مددع يحمدده بيمكقدده مددم همتربوددا د همبيرسددوا نهمو،نينوددا نهم دريينواع ً
مد ديً ن ف ددباع ن نم ددي رهفقند د رأب ددا م ح ددا ف ددم متد د مد د همص ددحرهد فكد ديً ن
هإلي ع نفوع شايا م ت ع نشئ ثور م همم،ههب همبأريا همأيفوا .
ووددي هد ل همت دد،م منصدده مددم ن ددي هم دريي هددع همقكطددر همنددم بددر
همتر ع نمقا ر ه ه همنزهنج فم همبواي همنم تبق بيمرنع همو وكوا باهفع مد
م ددينه هإلسد م بددو متنكقودداع ً مددع يأد ثمددا تصددب ن هنحودديزع ن نمددي ينددت
ود هإلسد م متيم ند ألهده هألديدي هم دمينيا بكد همم ينه هم هألسي هم
هألخ ددر ع نت ددا د ددي مد د مل ثد ددرل ف ددم هسد ددنثيرل هممو ددع ن حريد ددل رأب ددنوع فد ددم
همم ير ا فم همك ييي هممخن با همنم انر ح،موع.
شددغل بتددش همخ بدديد بدديمت ع ن ت قوددع بيممترفددا ددي نهمحددق يقدديلع
مومددي همبردده فددم بددرنز ه د ل همكيحودداع نمقددا ن ددا ه د د هممثقبدد ،م د همخ بدديد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
116 -
-
همددب إل سددكيد هد ل هممومددا هم دديموا نهمرددرنريا مددم مدديد هم دريي نر ددي
موأ،ن،ه نهسطا همتقا فم حر ا همنر ما نهمكقه همنم ن طت م يايوع ثدر
م سيئر هألمعع يمينيً مكوع بقار ه د م همقويم بو ل هممومدا هم ديتاع نتدا
سددي اهع فددم ًمددل مرننددا مغددنوع – هم دريينوا – ن حدديينوع هم دديم ا فددم همت دد،م
همن ددم ر م،ه ددي م ددع رد د توع همتمو ددق فوو دديع بيإلض دديفا م ددم تمقو ددع ف ددم آد
هم غنو همتربوا نهمو،نينوا.
هممرح ددا همثينوددا :همنر مددا فددم باهيددا همتصددر همتبيس د (همقددر همثددين
هموتر – همثيم هممو د )
ن كق ع مم دنري :
تبر هممكص،ر. هألنل :زم ب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
117 -
-
هممرح ددا همرهبت ددا :همنر م ددا ف ددم همق ددر همرهب ددع هموت ددر – همتيش ددر
هممو د .
هكدديل حدداندهً فيص د ا بددو دده مرح دداع أل نه د ه همنق ددوع يتك د
هملدد،ههر همبكوددا نهمحر ددي هألدبوددا مناهخ ددا نمن دديبأاع فر د ً د ًمددل فددإ
همأثور مم تيم،ه بيمنر ما تا يصرنه ثر م مرح دا فو،ح ددكي بد ميسد،يا (
282هد د د 581 -م) مد ددث ًع تد ددا خد ددام هألمد ددو نهمم د د م ،نهممتنصد ددع نهم،هثد ددق
نهممن ،ه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
118 -
-
المرحلـــة األولـــــي
العصر األموي
مق ددا ددي هننق دديل همخ ف ددا مد د همحت دديز م ددم س دد،ريي مد د همت،هم دده همند د
ميم هم ريي مو دوم،ه بتود،دهع فدم بكديد همانمدا هإلسد مواع مدي فنحت همبي
ددي مود ه ه ننقدديل ثددرل فددم طدد،ر همحرددير ف قددا ن ددا همتددر نب ددوع حأيمديً
ممكطقدا ينددت ن يددا رنمينوددا خيضددتا مقددين ،رنمددين يمدده همنطدد،ر ن دهر مكلمددا
اهًع نتا هبق ،ه ه ه مي ي .
همخ بيد هألمد،يو مدع يبرأد،ه م دا ،همت مودا بقدار مدي نحقوقا هألمر
نكي نصيد م بوكوع م مدع يداخر نسدتيً فدم سدبوه فرأ،ه م م،ر هم ويسوا
لودر و،دهع توع همحر ا هألدبوا نهمنقام همت م ع ن ًه مع يقار مكنيئ
بت د فإ هد ه ير دع متدام هسدنقرهر هألمد،ر يد،هل يديموع نتدر همتودا بيمتصدر
هصديبن همحودي همت مودا همتيه ع ن م ًمدل يمأككدي همقد،ل بد ه زدهدير همد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
119 -
-
دم يديم هألمد،يو ع ًمدل أل هملد،ههر فم همتصر همتبيس تا نضدتت نموي د
همحريريا دهئميً فم حي ا مم ف حا م هم،تت مأ خرج ثميرهي.
نيمثد دده همتصد ددر هألمد دد ،فد ددم حقوقد ددا هألمد ددر نل دنر م د د دنهر حر د ددا
همنر مددا فددم ه د ه همتصددر ينددت باهئوددا نضددتوبا همنر مددا ن ددم همددرأع م د
هد ه همم ددنً ،ه مددي ت،رنددت بيمنر مددي هألخددر فددم هممرهحدده همنيمودداع
همتصر ي بحق حتر هألسي مبكيد ه ل همحر ا م،ميًع مي ند دي هممكط دق
هألنل موي فم نحيد همتيمع هإلس م م رتا نمغربا .
ددم بتددش همت دد،م همطبوتوددا ن ينددت همنر مددا فددم ددل همبنددر مقصدد،ر
ينت ددا ًم ددل م ددم همت دد،م همتق و ددا دديممكطق ن ددع يمأومو دديد نهمط ددب دن
ههنمدديم همكددي همددكبن نمددي نرهد همطبوتدداع نمتدده هم ددبب فددم ًمددل ير ددع مددم
ي م ،ويً بأ ون مم همت ،م همايكوا هإلس مواع ن ين،ه يكلرن مم همت د،م همندم
ددار فددم هممره ددز همثقيفوددا همقايمددا ددم نوددي دد،م أوددر همم د مو ع ممددي د
مم هنصرهفوع كوي.
مدديد هم دريي ن ددي خيمددا ب د يزيددا هم خصددوا هألنم د همنددم م ددت بم دد،ر
ف تام م ه شدنغيل بيمأوموديدع نهمتكييدا بدإخرهج ندب همقداميد فووديع نن دنطوع
همخ فاع ف قا دي رهأبديً فوودي ن ر مم ينب محبن م ت ،م مر بتيدل
ددم ًمددلع فدرهع بتددا نفددي خود متينيددا همثددين ع نمأد مددرنه بد همحأددع أ بد
.
يحينل ه ن ي همت بيمت ع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
121 -
-
همت د،م همطبودا همندم هحنأدت بودي همتق ودا همتربودا تدا نيمأ همقد،ل:
ص د ددحيبويع ننتكد د د بو د ددع همو،ن د ددي ع ن قبو د ددي هماهرس د دد، خر د ددت مد د د ي د ددا
نهم يرح ،هم ي يترف ،همو،نينوا نهم ريينواع نشيرل هأليبيد هم دريي فدم هد ل
همارهسا بكصوب نهفرع ن ي موع دنرهع فم همكقه نهمنر ما.
نمد د ش ددور همكق ددا ف ددم همتص ددر هألمد دد" ،م ددي س ددر ،يا" ني ددم يرد د ديً
"ميسددر ون" نهدد ،سددريين هم غددا يودد،د هممد هبع نتددا نقدده مد هم دريينوا مددم
ددو همقددنع نتددا ر مد فددم همتربوددا " ُ كدديخ فددم همطددب" مد د مول هددرن بد
بددا همتزيددز خ فددا مددرنه ب د همحأددع ( 18هد د 158 -م) نن ددا مددر ب د
هد د ه هممص ددكل بت ددا ر مند د ف ددم خ ددزهئ همأن ددبع فد د مر بإخره د د ننض ددت ف ددم
مم همم مو موكبع ب ع ف مي ع مد فدم ًمدل مص لع نهسنخير ههلل فم خره
مم همكي نبث فم يايوع.
ربت ،ي،ميً خر
نتددا هشددنور فددم همتصددر هألمدد ،ير ديً "هب د آثدديل" تدديل ك د هب د ب د
صوبتا " ي مد هأليبديد هممنمودزي فدم دم دقع نصدرهن هممد هبع نممدي م دل
متينيا ب ب سبوي دم ق هصطبيل مكب د ع ن ح د مود ع ن دي ثودر ه فنقديد
م ع نه نقيد فو ع نهممحيدثا مت مو ً ننويرهً.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
121 -
-
المرحلة الثانية
الترجمة فى بداية العصر العباسي
أبو جعفر المنصور : -1
ينددت د دديئع هإلسد م تددا ثبنددت ن ،يددا ع دديد همتصددر همتبيسد حددو
كدديل مكو ددي آرهد أريب ددا ددم وو ددي مد د يخ د ن صددبحت قيئ ددا همك ددي
بواددنوعع فنغوددر هممأينددا همنددم ددي يرددع فووددي همم د م ،همب ددباع بدده دد،م
هألنهئه ويع نتدا ن دانه نودع فدم حي دا مدم همبحدا فوودي ندرهسدنويع نهمندزند
بمي نوح م نسيئه فم همتدال نهممكيت دا مونمأكد،ه مد رد هم دبوي نمقير دا
هإلس م. همخر،مع نهمافيع
نيتنبددر بدد ،تبددر هممكصدد،ر نل خ وبددا بيسد يقدد،م ددم ر ييددا حر ددا
همنر مددا – نه د همنددم بددا مرهددي مددي ر يكددي فددم همتصددر هألمدد – ،نيتمدده ددم
توتوي ن ك دوطوي بمخن دل هم،سديئه نهم دبهع فنر مدت فدم ودال همم مبدي
كد م د هممخن بدا مد مصدديدر ددا :ي،نينودا نفيرسددوا نهكايدداع نًمددل ممدي ددر
محبن م ت ع ن قريب م ت مديدع نتدا در ع فدم زمد هممكصد،ر بتدش ندب همب دلع
نم د بددو ه د ل همأنددب :همأنددي هموكددا فددم همكتدد،م هممتددرن بيسددع "هم ددكا
هك ددا" م ددي ن د د نل خ وب ددا ر م ددت م د د ن ددب رس ددط ،يد دديمون ف ددم همب د ددبا
نهممكطقع نم همم مبي همنم ر مت فدم ودال يرديً ندي "هممت دط " فدم
همب ل مبط وم ،ن ني " ص،ل هموكاسا" ألت وا .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
122 -
-
كامي ،م هيرن همرشوا همخ فا ينت بغاهد فم وال مر دزهً محر دا
مم ر ما همم مبي همت موا همو،نينودا مدم همتربوداع نتدا يندت هممد ثره وا
سددون بغدداهد ن دد،م هدديرن فددم هم ددك،ه هألربددع نهمت دري همنددم مددر بددو
همرشددوا همخ فدداع بتدده فت وددي إلً دديد ه د ل همحر دداع نبددرز م د ه د ل همم د ثره
ح دداهمي ي ددع مد د "م ددرن" -نهد د بتو ددا ف ددم خرهس ددي ع نهد د مايك ددا يم د د
كاي يب،ر. فم "مرن" -نهاخر م هيرن همرشوا نب فيرسواع نتا ن
ن ين ددت كاي دديب،ر ق ددع ب دديمقر مد د بغ دداهدع ن ددي هأليب دديد همك دديبو،
ي نا ،مكوي مدم همدب إل فدم ودا همخ بديد همتبيسدوو ع ف مدي نفدق هأليبديد فدم
ميمودع هسنقرنه فم بغاهد موأ،ن،ه يبيد همب إل ن صبح،ه ًن همثرهد نهمكبدً،ع
نتا ،ه د مدع همت مديد همقديدمو مد "مدرن" مي دا م دم،ما بر ييدا همدب إل
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
123 -
-
مددم همتمتوددا همت موددا مكوددي مددم شددبا مددي أدد ،بيمتيمتددا نمأكوددي تدر صدير
ددم درهسددا همت دد،م همو،نينوددا مدديد كاي دديب،ر متندديدي هواددا همنددارينع ن ددي
فد ددم همنر مد ددي هم د دريينواع نتد ددا يند ددت همنر مد ددي همتربود ددا أمد دده همنر مد ددي
ح دت محده همنر مدي هم ريينوا شدوايً ف دوايًع ثدع ميمبثدت همنر مدي همتربودا
هم ريينوا آخر هألمر.
ميل همنر ما فم ودا هديرن همرشدوا بن دتوع مد همد،زير نتا با
تب ددر همبرمأد د ع ن ين ددت همنر م ددا تيص ددر ف ددم نل هألم ددر ددم ن ددب همرييض ددا
نهمب ددل ...نت ددا نق ددت همأن ددب همطبو ددا ن ً د د يري ددق همنر م ددي هم د دريينواع
ن د مل ددي هألمددر فددم بتددش همأنددب همرييضددوا نهمب أوددا ددم هألتددهع نمأ د
همر ،ع مم هألص،ل همو،نينودا ر سديً دي سدبق فدم هد ي همبدر و ع نهم دبب فدم
ًمل ه ،هماتا هم ايا فدم هممصدط حي همرييضدوا فدم أييدا هألهموداع نتدا
ين ددت هم غ ددا همتربو ددا بنق ددر م ددم هممص ددط حي همبكو ددا همن ددم يص ددطكتوي همت م دديد
ربوا. همو،نينو ،ع فأينت أنب حوينيً مي ه بحرن
تددام م د نم د شددور همكق ددا فددم ًمددل هم،تددت ي،حكددي ب د ميسدد،ي هم د
كاي يب،رع نتا ن ل همرشوا ر ما همأنب همطبوا همقايمدا همندم ن دا بد نقرل
ن م،ريد ددا نسد دديئر ب د د د همد ددرنم حد ددو هفننحود ددي همم د د م ،ع ننضد ددت موكد ددي د ددم
همنر مدداع نر ددب م د نيب ديً ح د هتيً يأنبدد ،بددو ياي د ع نتددا مددل ي،حكددي نب ديً ثوددر
ب غددت ثمينوددا ن دري نيبديً مكوددي نددي دديمع همطددبع نددي همن دريوع ن نددي
و حكو هب هسحي فنر م همزم . وي نتا ن م هم م،م ن
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
124 -
-
المرحلة الثالثة
الترجمة فى عهد المأمون
ينددت حر ددا همنر مددا فددم وددا همم د م ،تددا ب غددت ًرن وددي م د حوددا
همك يإل نهماتاع نه ل هممرح ا شوا تيما بوت همحأما نُدر ع خ مودي داد
بوددر مد نددب بقددرهإل ن دديموك ،ن رسددط ،نبتددش نددب ف يدد ،ع هألمددر همد
يط ددق ددم هد د ه همق ددر هس ددع (ت ددر همنر م ددا) نًم ددل ب ددبب يمأد د متد د
همت ريا همنم شواهي فم ه ه همموداه بصدبا خيصداع نمدي رهفدق ًمدل همنح،
م ننيئ بصبا يما.
همحصد،ل دم نمته هدع مدي يمودز دل هممرح دا مد ديريخ همنر مدا
نددب هألنهئدده ب ن،ه وددي صددبو مط ب ديً ثقيفو ديً يم ديًع ن همبحددا كوددي فددم ب د د
همددرنم نهسددنا يد همنره مددا مودديع ن دزهل همتطدديد موددعع ددي ضددرنرييع نفددم ه د ه
همانر قيير مم بغداهد هممنر مد ،مد نحديد همتدره نهم ديم نفدير ع ن ثدر فدم
بغداهد هم،رهتد ،نبي دا همأندبع ن تدداد متديمن همت دع نهممكديظر ع ن صدبو هددع
همكي همبحا نهمار ع نظ ت ل همكورا بتا همم م ،حن نق ت هع ندب
همقاميد مم هم غا همتربوا.
ينددت مد نمد بددرز مدديد بغدداهد فدم ددل همبنددر ثيبددت بد تُددر همد
شددور فددم دد،م منتدداد يمب ددل نهمطددب نهمرييضددوي نهمب ددباع ن ددر ع نب ديً
ددم دديد هم غ ددي همث ث ددا :همو،نينو ددا اي ددا ف ددم دده هد د ل همت د دد،م ممقار د د
نهم د دريينوا نهمتربود دداع ن مد ددل فد ددم همتربود ددا ميئد ددا نخم د ددو نيب د ديً فد ددم هممكطد ددق
نهمرييضوي نهمب ل نهمطب.
نخو ددر ش دديها ددم هد د ه همتص ددر ه دد" ،بو ددت همحأم ددا" ح ددا ح ق ددي
هن د د ل ه دد ،همخ وب ددا همد د ه ص دديل ب ددو همت د ددر نهم د دريي ع ني ددر هم ددبتش
مددر همخ وبددا همم د م ،هدد ،هم د هدديرن همرشددواع نبوكمددي يددر همددبتش هاخددر
هممد د م ،ن د د دهر بإن دديئ ع فت د د س ددبوه هممث دديل :يد د ر د /دد،رج تك دد،هن :
همحأم د ددا ن بو د ددت همحأم د ددا ف د ددم بغ د دداهد ن د ددي ف د ددم ًم د ددل مق د دداهً أل يديمو د ددا
كاي يب،ر همقايما.
نضددع سددي ه د ل همدداهر ثددع همرشددوا هدد ،هم د نيددر حمددا مددو :
نميهددي همم د م ،نت،ههدديع ننم د ي،حكددي بد ميسدد،يا ر مددا همأنددب همطبوددا همقايمددا
ننضت موكيً م همنر ما.
منددر مو يتوددان هم غددي ن ينددت دهر همحأمددا رددع شدرهحيً ننق ددا
همتربواع ن دي هممد م ،يرسده نفد،دهً مد
همو،نينوا نهم ريينوا نهمبيرسوا فر ً
ز ميد حيشون مم همق دطكطوكوا م حصد،ل دم مخط،يدي مد هكديلع مدي ند
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
127 -
-
ددي ي ،ددا ت ددع م نت وددا ثددع دد،زع همأنددب ح ددب مغنوددي ن مودديع ن ددي دده
ت ع حت رئيسا م ا،ل.
نمد د ه ددع هم خص ددوي همن ددم ح دداثت نقط ددا ح دد،ل ف ددم دديريخ بو ددت
دداهل "حكو ب هسحي " فود ،مد شدور نق دا همت د،م همو،نينودا همحأما ه ،ب
يمميً بيم غي همو،نينوا نهم ريينوا نهمبيرسدوا نهمتربوداع ننضدت مم همتربواع ن ي
هممد د م ،ددم ر بو ددت همحأم دداع نمد د ًم ددل همن دديريخ س ددير همنر م ددا ت دداميً
نيُد ر ثيبددت بد تددر تددا صد و ددادهً بودرهً مد ر مددي هسددحي بد حكددو
همب بوا نهمرييضواع نم همنر مي همنم ص حويع همك خا همندم نق ودي هسدحي
مدم همتربوداع ثدع ند نقده هد ه همأندي نقد ً ب حكو م هممت دط مبط ومد،
واهً ن ص ح ن نضح .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
128 -
-
المرحلة الرابعة
الترجمة فى القرن الرابع الهجري
العاشر الميالدي
بدر هألثددر فدم همبأددر ود،د هم دريي دي مد نممدي سددبق ينردو مكددي
يم دريينوا نهمو،نينوددا همترب د هإلس د م ع نسددي اهع فددم ًمددل :دديد وع م غددي
نهمبيرسوا نهمتربواع مي نوع تطت،ه ش،ييً بورهً فم متيل ر ما همنره همقدايع
تبه همبنو همترب هإلس م ع نًمدل مد خد ل ماهرسدوع هم دوور ع مثده مارسدا
د،ر نصدوبو نهمرهدي ن كاي ديب،ر نديرتك دري ع فأيندت هد ل هممداهر بمثيبدا
بد ددر ف،تود ددي همت د دد،م م د د حرد دديره مخن بد دداع فيمنز د ددت د دد،م هإلسد ددأكاريا
نهمو،ني نهموكا نهمبر مرنرهً بو ل همماهر منكنو همم ور همت مودا فدم بغداهد
يصدما همدانوي دا تدرن نمر دزهً حرديرييً أد، دل هممايكدا همندم تُدار مودي
م تيمع مع.
ن ينددت سددميحا هإلس د م دهفت ديً ت،ي ديً م دريي ف د ب د ل همتوددا حوددا
رضد هإلسد م يلدده هدده هألديددي هألخددر ددم ديددينوعع مددي همبن،حددي
هإلسد د موا م ددع ،ت ددل س ددور همحو ددي همتق و ددا ف ددم هم ددب د هممبن،ح دداع م ددي ش ددتع
همخ بدديد هدده همت ددع ن زمدد،ه موددع همتطدديد حوددا ددي همخ وبددا همم د م ،يددز مددي
يُنر ع ًهبيً نفرا نيمكح م منر عع ه ًمل ي م ثدرل فدم هسدنثيرل هممودعع
ن حريل رأبنوع فم همم ير ا فم ه مي يانر ح،موع.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
131 -
-
المصادر والمراجع
-1حوقير حأوع م هم ر هألدنم همقايعع نون فريحاع بورن 1312م.
ددم ب د يد دد،سل همقبط د -2خبددير همت مدديد ب خبددير همحأمدديد ع بدد ،همح د
( 181هد 1285 -م) مأنبا هممنكب ع همقيهر (بان يريخ) .
نبو دده دهنند د ع ر م ددا :هبد درههوع نص ددح ع دهر -8نطي و ددا همقايم ددا ع
نورا مصر م طبي ا نهمك ر ع همقيهر 1311م .
-8بوت همحأما هحدا ح قي ه صديل بدو همتدر نهم دريي ع د .مي دا
ن،ر ع مت ا همارهسي هم رتوا ع همتاد 28م كا 2000م .
-1يري د ددخ آده هم غ د ددا همتربو ددا ع ر د د زي دداه ع دهر همود د ل ع همقد دديهر ع
بان يريخ .
.بير ،ما ع ر ما :د .حمدزل يديهرع دهر -5يريخ همحرير هإلسد موا ع
هممتير ع همقيهر 1352م .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
131 -
-
-11همحرددير هإلس د موا س ددوي نمبيدئوددي ع ب دد ،هأل د همم دد،دند ع دهر
همخ فا م طبي ا ع بان يريخ .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
132 -
-
-20هم دريينوا نح،هددي نصددرفوي – د .زه و ددا رشددا – دهر همثقيفددا م طبي ددا
نهمك ر ع همطبتا همثينوا ع همقيهر 1315م .
-21هم د د دريينوا ن تنود ددي بيمتربود ددا ع د .زه ود ددا رشد ددا ع مت د ددا همارهسد ددي
هم رتوا ع همتاد همثيما ع همقيهر 1358م .
-28فتد ددر هإلس د د م ع حمد ددا مد ددو ع مأنبد ددا همكورد ددا هممص د دريا ع همقد دديهر
1325م.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
133 -
-
هنمود ددر ع ر مد ددا : -21همبأد ددر همترب د د نمر د ددزل فد ددم همند دديريخ ع د
هسمي وه همبوطير ع بورن 1312م .
-21ف ددبا همحرددير ع مبددر شب ددنر ع ر مددا :د .بددا همددرحم بددان ع
دهر هألنامن ع 1350م .
-25هم م د د هممكثد دد،ر ف د د د دديريخ همت د دد،م نهاده ع هف د درهم برصد دد،م ع بغد دداهد
1311م .
-21همم ددوحوا نهمحر ددير همتربو ددا ع د .دد،رج تك دد،ه ع همم س ددا همتربو ددا
م ارهسي نهمك ر ع بورن ع بان يريخ .
نند ددا ع دهر -22هممتتد ددز همتد د دربوا ع مد ددي ن فينند ددي ،ع ر مد ددا :رمرد ددي
همأ ي ع بورن 1388م .
-22م دديمل همثقيف ددا هإلأريقو ددا م ددم همت ددر ع نمو ددر ع ر م ددا :د .م دديم
ح ي ع مأنبا هألنت ،هممصريا ع همقيهر ع بان يريخ .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
134 -
-
الفهرست
الصفحة املوضـــــــوع
تقديم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدخل إلى تاريخ أدب اللغة اآلرامية السريانية ...............د /أحمد الجمل
135 -
-