ARALIN 9  Pang-angkop

– nag-uugnay sa panuring at salitang

A. Ano ang Kakayahang Lingguwistiko?
tinuturingan (i.e. na, -ng)
Kakayahang Lingguwistiko
 Pang-ukol
– abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng
– nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba
maayos at makabuluhang pangungusap
pang salita (i.e. sa, ng)
– iba sa wika ng bata dahil sa kakayahang
b. Mga Pananda
komunikatibo nito
 Pantukoy
– ayon kay Chomsky (1965), ito ay isang ideyal na
– laging nangunguna sa
sistema ng di-malay o likas na kaalaman ng tao
pangngalan/panghalip (i.e. si, ang, ang mga)
hinggil sa gramatika na nagbibigay ng kapasidad na
 Pangawing/Pangawil
gumamit at makaunawa ng wika
– nagkakawing ng paksa/simuno at
– iba sa lingguwistikong pagtatanghal
panaguri (i.e. ay)
Kakayahang Komunikatibo
2014 Edisyon ng Ortograpiyang Pambansa
– ayon kay Hymes (1972), ito ay abilidad sa angkop na
– inilathala ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF)
paggamit ng mga pangungusap batay sa hinihingi ng
isang interaksiyong sosyal MGA TUNTUNIN SA PAGBAYBAY NA PASALITA AT
PASULAT
Noam Chomsky
1. Pasalitang Pagbaybay
– isang lingguwistiko
– paletra ang pasalitang pagbaybay sa wikang
Lingguwistikong Pagtatanghal/Linguistic Performance Filipino na nakaayon sa tunog-Ingles ng mga titik,
maliban sa Ñ na tunog-Espanyol
– aplikasyon ng sistema ng kaalaman sa pagsusulat o
pagsasalita
PASULAT PASALITA
– kaiba sa kakayahang lingguwistiko dahil ito ay it /ay-ti/
maaaring kapalooban ng mga interperensiya o sagabal PANTIG pag /pi-ey-dyi/
kon /key-o-en/
Hal. trans /ti-ar-ey-en-es/
Pagkautal ng isang tagapagsalita habang nagbibigay
ng talumpati PASULAT PASALITA
bansa /bi-ey-en-es-ey/
B. Kakayahang Lingguwistiko sa Wikang Pilipino SALITA plato /pi-el-ey-ti-o/
Fajilan /kapital ef-ey-dyey-ay-el-ey-di/
MGA PANGKAT NG 10 BAHAGI NG PANANALITA SA
Jihad /kapital dyey-ay-eyts-ey-di/
MAKABAGONG GRAMATIKA NINA SANTIAGO (1977) AT
TIANGCO (2003)
PASULAT PASALITA
MWSS /kapital em- kapital dobolyu-
1. Mga Salitang Pangnilalaman kapital es- kapital es/
a. Mga Nominal ASEAN /kapital ey- kapital es- kapital ey-
 Pangalan AKRONIM kapital en/
PAGASA /kapital pi- kapital ey- kapital dyi-
– pangalan ng tao, hayop, bagay, pook, kapital ey- kapital es- kapital ey/
katangian, pangyayari, atbp. HIV /kapital eyts- kapital ay- kapital vi/

 Panghalip
– pamalit/panghalili sa pangngalan PASULAT PASALITA
b. Pandiwa Bb. /kapital bi-bi tuldok/
– kilos/nagbibigay-buhay sa pangkat ng mga DAGLAT G. /kapital dyi tuldok/
salita Gng. /kapital dyi-en-dyi tuldok/
c. Mga Panuring Dr. /kapital dyi-ar tuldok/
 Pang-uri
– nagbibigay-turing/naglalarawan sa PASULAT PASALITA
pangngalan/panghalip MLQ /kapital em-kapital el-kapital kyu/
 Pang-abay TKO /kapital ti-kapital key-kapital o/
– nagbibigay-turing/naglalarawan sa INISYAL KKK /kapital key- kapital key- kapital key/
pandiwa, pang-uri at kapuwa pang-abay MRT /kapital em-kapital ar- kapital ti/
2. Mga Salitang Pangkayarian UCC /kapital yu- kapital si- kapital si/
a. Mga Pang-ugnay
 Pangatnig
– nag-uugnay ng dalawang salita, parirala,
o sugnay (i.e. at, pati, ni, subalit, ngunit)
 aalis din
PASULAT PASALITA malalim daw
SIMBOLONG Fe /kapital ef-i/ maari din
PANG-AGHAM/ kg. /key-dyi tuldok/ araw-araw daw
PANGMATEMATIKA H2O /kapital eyts-tu-
kapital o/ b. Paggamit ng “ng” at “nang”
V /kapital vi/ MGA TIYAK NA PAGGAMIT NG NANG (maliban
dito “ng” ang kailangan gamitin)
2. Pasulat na Pagbaybay  kasingkahulugan ng noong
MGA TUNTUNIN SA PAGBAYBAY NG MGA SALITA SA
PAGGAMIT NG WALONG DAGDAG NA TITIK (c, f, j, Hal.
ñ, q, v, x, z) Nang dumating ang mga Amerikano sa
a. Pagpapanatili ng mga kahawig na tunog sa Pilipinas, kaagad silang nagpatayo ng mga
pagsulat ng mga salita mula sa mga katutubong paaralan.
wika sa Pilipinas
 kasingkahulugan ng upang/para
Hal.
palavvun (Ibanag) bugtong Hal.
kazzing (Itawes) kambing Ikinulong ni Ana ang aso nang hindi na ito
jambangán (Tausug) halaman makakagat pa.
safot (Ibaloy) sapot ng gagamba
masjid (Tausug, Mēranaw) gusaling sambahan  katumbas ng pinagsamang na at ng
ng mga Muslim
Hal.
b. Mga bagong hiram na salita sa mga wikang Malapit nang makauwi ang kaniyang tatay
banyaga maliban sa mga dating hiram na mula sa Saudi Arabia.
salitang lumaganap na sa baybay
 pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at
Hal.
pang-abay na panggaano
selfie
digital detox
Hal.
Iniabot nang palihim ni Carl ang liham kay
c. Mga pangngalang pantangi na hiram sa wikang
Christine.
banyaga, katawagang siyentipiko at teknikal, at
Tumaas nang sobra ang presyo ng langis.
mga salitang mahirap na dagliang ireispel
 pang-angkop ng inuulit na salita
Hal.
Jason
Hal.
Mexico
Pabilis nang pabilis ang ikot ng elisi ng
Nueva Viscaya
eroplano.
zeitergeist
quorum
c. Wastong gamit ng gitling
valence
 sa inuulit na salita, ganap man o hindi
cauliflower
bouquet
Hal.
Flores de Mayo
araw-araw
gabi-gabi
IBA PANG TUNTUNIN SA PAGBAYBAY NG MGA
para-paraan
SALITA
a. Pagpapalit ng D tungo sa R
 sa isahang pantig na tunog o onomatopeya
– napapalitan ang R kung ang sinusundan
nitong salita ay nagtatapos sa patinig o
Hal.
malapatinig na W at Y
tik-tak
– nanatili ang D kung ang sinusundang salita
brum-brum
ay nagtatapos sa –ra, -ri, -raw, o -ray

 sa paghihiwalay ng katinig at patinig

Hal.
malaya rin
Hal.
mababaw raw
pag-aaral
 mag-asawa ARALIN 10
 sa paghihiwalay sa sinundang pangngalang
A. Ano ang Kakayahang Sosyolingguwistiko?
pantangi
Kakayahang Sosyolingguwistiko
Hal.
– kakayahahang gamitin ang wika nang may
pa-Marikina
maka-Pilipino naangkop na panlipunang pagpapakahulugan para sa
isang tiyak na sitwasyong pangkomunikasyon
 sa paghihiwalay sa sinundang banyagang Pormal na Wika
salita na nasa orihinal na baybay
– ginagamit sa pakikipag-ugnayan sa mga
Hal. nakatatanda at may awtoridad
mag-compute
pa-encode
Hal.
 sa pantig na may kakaibang bigat sa Magandang araw po! Kamusta po kayo?
pagbigkas, particular sa sinaunang Tagalog
at iba pang wika sa Pilipinas
Impormal na Wika
Hal.
gab-i – ginagamit sa mga kaibigan at kapareho ng estado
mus-ing
lab-ong
Hal.
 sa bagong tambalang salita
Uy! Kumusta ka naman?
Hal.
lipat-bahay
amoy-pawis Taal na Tagapagsalita

– unang wika
 sa paghihiwalay ng numero at oras at
petsang may ika- at sa pagbilang ng oras na – natural lamang o hindi na kailangang pag-isipan ang
ikinakabit sa alas- paggamit ng naaangkop na pahayag ayon sa sitwasyon

Hal.
ika-21 ng tanghali Hal.
ika-23 ng Mayo
mga tao na Tagalog ang unang wika
alas-2 ng hapon
alas-dos ng hapon
Hindi Taal na Tagapagsalita
 kasunod ng “de”
– ayon kayna Freeman at Freeman (2004), dapat na
Hal. matutunan kung paano lumikha at umunawa ng wika sa
de-lata iba’t ibang sosyolingguwistikong konteksto na may
de-kolor pagsasaalang-alang sa mga salik gaya ng estado ng
kausap, layunin ng interaksiyon at itinatakdang
 kasunod ng “di” kumbensiyon ng interaksiyon

Dell Hymes (1974)

Hal.
di-mahawakan – isang sosyolingguwistiko
di-kalakihan
– nilinaw ang mahahalagang salik ng lingguwistikong
interaksyon gamit ang kanyang modelong SPEAKING:
 apelyido ng babaeng nag-asawa upang
maipakita ang orihinal na apelyido noong Setting and Scene: Saana ng pook ng pag-
dalaga pa uusap/kaugnayan? Kailan ito nangyari?

Hal. Participants: Sinu-sino ang kalahok sa pag-

Genoveva Edroza-Matute uusap?
 Ends: Ano ang pakay, layunin at inaasahang at edukasyonal na kaangkinan ng particular na
bunga ng pag-uusap? komunidad na gumagamit ng wika

Act Sequence: Paano ang takbo/daloy ng Hal.

pangungusap?
Cebuano-Filipino
Key: Ano ang tono ng pag-uusap? Seryoso ba o
– walang pag-uulit ng pantig gaya ng Tagalog
pabiro?
at hindi rin ginagamit ang panlaping um na
Instrumenalities: Ano ang anyo at estilo ng hinahalinan ng panlaping ma-
pananalita? Kumbersasyonal ba o may mahigpit
Hal.
na pagsunod sa pamantayang panggramatika?
Huwag kang magsali sa laro.
Norms: Ano ang umiiral na panuntunan sa pag-
uusap at ano ang reaksiyon dito ng mga Madali ang pagturo ng Filipino.
kalahok? Malaya bang nakapagsasalita ang mga
kalahok o nalilimitahan ba ng pagkakataon ayon Interference Phenomenon
sa uri, lahi, kasarian, edad at iba pang salik? – lumilikha ng iba pang natatanging varayti ng
Genre: Ano ang uri ng sitwasyon/material na Filipino
ginagamit (i.e. interbyu, panitikan, liham)? Interlanguage/Mental Grammar
Etnograpiya ng Komunikasyon – ayon kay Constantino (2002), ito ay isang proseso
– ayon kay Hymes, nakapaloob dito ang modelong kung saan nababago ng tagapagsalita ang gramatika sa
SPEAKING pamamagitan ng pagdaragdag, pagbabawas at
pagbabago ng alituntunin
Etnograpiya
Hal.
– sistematikong pag-aaral sa tao at kultura sa
pamamagitan ng personal na pagdanas at pakikipag- malling
ugnayan sa mga kalahok sa kanilang natural na presidentiable
kapaligiran
senatoriable
B. Pagkilala sa Mga Varayti ng Wika
William Labov
MGA IPINAPAHIWATIG NG MGA VARAYTI NG WIKA
– isang sosyo-sikolohista
1. Pormalidad at Impormalidad ng Sitwasyon
– maaring maging pormal o impormal ang – ayon sa kanya, likas na pangyayari ang pagkakaiba-
pananalita depende kung sino ang kausap iba ng anyo at pagkakaroon ng mga varayti ng isang
2. Ugnayan ng mga Tagapagsalita wika
– may pagkakapareho sa paraan ng pagsasalita – nagtaguyod ng variability concept
gaya ng mga magkakaibigan
3. Pagkakakilanlang Etniko at Pagkakapaloob sa Isang ARALIN 11
Pangkat
A. Ano ang Kakayahang Pragmatiko?
– gumagamit ng local na wika at/o diyalekto sa
kausap na nagmula sa kaparehong bayan ng Pragmatiko
tagapagsalita
– ayon kina Lightbrown at Spada (2006), ito ay
4. Awtoridad at Ugnayang Pangkapangyarihan
tumutukoy sa pag-aaral sa paggamit ng wika sa isang
– tinitiyak ang pormalidad at kaangkupan ng
particular na konteksto upang magpahayag sa paraang
salita sa harap ng mga nakatatanda at may
diretsahan o may paggalang
awtoridad
Speech Act
Panlipunang Penomenon
– paggawa ng mga bagay gamit ang mga salita
– nagkakaroon ng kabuluhan ang anumang
salita/pahayag ng indibidwal kung ito ay nailulugar sa J. L. Austin (1962)
loob ng lipunan at itinatalastas sa kausap o grupo ng
mga tao – ayon sa kanya, ang pakikipag-usap ay hindi lamang
paggamit ng mga salita upang maglarawan ng isang
Heterogenous karanasan kundi speech act
– ayon kay Constantino (2002), ito ay ang MGA SANGKAP NG SPEECH ACT
pagkakaroon ng iba’t ibang anyo bunga ng lokasyong
heograpiko, pandarayuhan, sosyo-ekonomiko, politikal 1. Ilocutionary Force
– sadya/intensiyonal na papel
 pakiusap ekspresyon ng mukha
utos galaw ng mata
pangako kumpas ng mga kamay
tindig ng katawan
2. Locution
– anyong lingguwistiko b. Proksemika/Proxemics
– oras at distansiya sa pakikipag-usap
Hal. c. Pandama/Paghawak/Haptics
patanong – pinakaunang anyo ng komunikasyon
pasalaysay – kadalasang nagsasaad ng positibong
emosyon/pakikiramay sa mga hindi magandang
3. Perlocution karanasan
– epekto sa tagapakinig
Hal.
Hal. pagtapik sa balikat
pagtugon sa hiling pagyakap sa kausap
pagbibigay-atensiyon
d. Paralanguage
HALIMBAWA NG SENRYONG GUMAGAMIT NG SPEECH
– tono ng tinig at kalidad at bilis ng
ACT
pagsasalita
Isang customer sa restoran ang nagpahayag sa weyter e. Katahimikan/Walang Kibo
ng ganito: – lubhang makahulugan na karaniwang
ginagawa upang mag-isip at paghandaan ang
Mayroon ba kayong tubig na walang yelo? sasabihin o dili kaya ay magparating ng tampo o
sama ng loob
f. Kapaligiran
Illocutionary Force: Paghiling ng kostumer na madalhan – pinagdarausan ng pakikipag-usap at ng
siya ng inuming tubig na walang yelo kaayusan nito
Locution: Patanong – mahihinuha ang intensiyon ng kausap
C. Ang Kagawaiang Pangkomunikasyon ng mga
Perlocution: Pagsunod ng weyter sa kanyang kahilingan Pilipino
Interlanguage Pragmatics Kagawiang Pangkomunikasyon
– ayon kay Bardovi-Harlig (1999), ito ay pag-aaral – ito ay nakapaloob sa kakayahang pragmatiko
kung paano ang mga hindi taal na tagapagsalita ng
particular na wika at nagsisimulang matuto nito ay High Context
umuunlad ang kakayahan sa pagpapahayag ng kanilang – ayon kay Maggay (2002), mataas ang ating
intensiyon sa pamamagitan ng iba’t ibang speech act pagbabahaginan ng mga kahulugan kahit sa
Hal. pamamagitan ng pahiwatig

Di-taal na Tagapagsalita: I think I am not Pahiwatig

interested in that course.
Taal na Tagapagsalita: I think this other course
would better meet my needs.
B. Berbal at Di-Berbal na Komunikasyon
MGA URI NG KOMUNIKASYON
1. Berbal na Komunikasyon
– gumagamit ng salita sa anyong pasalita at/o
pasulat man
2. Di-berbal na Komunikasyon
– napakalaki na elemento sa pakikipag-usap sa
mga taong napapaloob sa sariling kultura
– ayon kay Maggay (2002), bumubuo ito ng
tinatayang 70% sa isang karaniwang kumbersasyon
a. Kinesika/Kinesics
– kilos/galaw ng katawan
Hal.
– pinakalaganap at pinakabuod ng kulturang
pangkomunikasyon
– isang katutubong pamamaraan ng pagpapahayag
na di-tuwirang ipinaabot ngunit nababatid at
nahihiwatigan sa pamamagitan ng matalas na
pakikiramdam at matunog na pagbabasa ng mga
himaton o mga verbal na palatandaang kaakibat nito
MGA SALITANG KAUGNAY NG PAHIWATIG
1. Mga Salitang Di-Tuwirang Pagtukoy/Palihis na
Pagpapatama/Pagpupuntirya
a. Pahaging
– mensaheng sinadyang magmintis at
ipinaalingawngaw lamang sa paligid
Hal.
b. Padaplis
 – mensaheng sadyang lihis sa layuning
matamaan nang bahagya ang kinauukulan nito
Hal.
2. Mga Salitang ang Pinatatamaan ng Mensahe ay
Hindi ang Kausap Kundi ang Mga Taong Nasa Paligid
at Nakaririnig ng Usapan
a. Parinig
– malawakang ginagamit upang maiparating
ang naisasaloob, hindi sa kaharap na kausap
kundi sa sinumang nakikinig sa paligid
Hal.
b. Pasaring
– mga berbal at di-berbal na pagpaparating
ng puna, paratang, at iba pang mensaheng
nakasasakit sa mga nakaririnig na kunwari ay
labas sa usapan
Hal.
3. Mga Salitang Kumukuha ng Atensiyon sa
Pamamagitan ng Pandama
a. Paramdam
– mensaheng ipinaabot ng tao, o maging sa
esperitu, sa pamamagitan ng mga ekspresyong
nararamdaman
Hal.
pagdadabog
pagbagsak ng mga kasangkapan
malakas na pagsara ng pinto
kaluskos
b. Papansin
– mensaheng may layuning humingi ng
atensiyon na kadalasang naipahahayag sa
pamamagitan ng kalabisang kumukuha ng
pansin
Hal.
pagtatampo
pagkabalidosa sa panamit at pagkilos
sobra-sobrang pangungulit
4. Mga Salitang Nagtataglay ng Kahulugan na ang
Dating sa Nakaririnig ay Napatatamaan Siya
a. Sagasaan
– pahayag na lumalagpas sa hangganan sa
pakikipag-usap na karaniwang tinututulan ng
nakikinig bilang isang paalala na maaaring may
masaktan
Hal.
Dahan-dahan at baka makasagasa ka.
b. Paandaran
– kadalasang nakapokus at umiikot sa isang
paksa na hindi tuwirang maipahayag subalit
paulit-ulit na binabanggit tuwing may
pagkakataon at kadalasang kinaiinisan ng
nakikinig
Hal.
Huwag mo akong paandaran.
ARALAN 12
A. Ano ang Kakayahang Diskorsal?
Kakayahang Diskorsal
– kakayahang umunawa at makapagpahayah sa isang
tiyak na wika
Diskurso
– ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino (2010), ito ay
ang pag-uusap at palitan ng kuro
MGA URI NG KAKAYAHAN DISKORSAL
1. Kakayahang Tekstuwal
– kahusayan ng isang indibidwal sa pagbasa at
pag-unawa ng iba’t ibang teksto
2. Kakayahang Retorikal
– kahusayan ng isang indibidwal na makibahagi
sa kumbersasyon
– kasama dito ang kakayahang unawain ang iba’t
ibang tagapagsalita at makapagbigay ng mga
pananaw/opinion
MGA BATAYANG PANUNTUNAN SA
PAKIKIPAGTALASTASAN NI GRICE (1957)
1. Pagkilala sa Pagpapalitan ng Pahayag
2. Pakikiisa
– mga panuntunan hinggil sa:
Kantidad
– gawaing impormatibo ang ibinibigay na
impormasyon ayon sa hinihingi ng pag-uusap
Kalidad
– sikaping maging tapat sa mga pahayag
– iwasang magsabi ng kasinungalingan o ng
anumang walang sapat na batayan
Relasyon
– tiyaking angkop at mahalaga ang sasabihin
Paraan
– tiyaking maayos, malinaw at hindi lubhang
mahaba ang sasabihin
MGA SANGKAP SA PAGLIKHA SA PAGTAMO NG MATAAS
NA KAKAYAHANG DISKORSAL
1. Kaugnayan
– kung paano napagdidikit ang kahulugan ng mga
pangungusap/pahayag sa paraang pasalita/pasulat
Hal.
A: Ang kalat naman dito!
B: Aayusin ko lang ang mga libro.
2. Kaisahan Nagpaluto ng pansit si Will para kina
– kung paano napagdidikit ang dalawang ideya sa Eugene at Elyrah.
lingguwistikong paraan
– nakapaloob dito ang paggamit ng mga d. Komplementong Ganapan
panghalip (i.e. siya, sila, ito) bilang panghalili sa mga – isinasaad ang pinangyarihan ng kilos
natukoy na sa simula ng pahayag at pagdaragdag ng – pinangunahan ng panandang sa at mga
mga kataga, panuring at kumplemento upang panghalili nito
pahabain ang mga pangungusap
B. Pagpapahaba sa Pangungusap Hal.
Namalagi sila sa evacuation area.
MGA PARAAN NG PAGPAPAHABA SA PANGUNGUSAP
Namalagi sila rito.
1. Pagpapahaba sa Pamamagitan ng Kataga Namalagi sila roon.
– napahahaba ang pangungusap sa pamamagitan
ng mga katagang gaya ng pa, ba, naman, nga, pala, e. Komplementong Sanhi
atbp. – isinasaad ang dahilan ng pangyayari o kilos
– pinangungunahan ng panandang dahil sa o
Hal. kay at mga panghalili nito
May ulam.
May ulam ba? Hal.
May ulam pa. Nabaon sa utang si Delia dahil sa
May ulam pa ba? pagkakalulong sa sugal.
May ulam pa nga pala. Dahil kay Alvin, naparusahan si
May ulam naman pala. Michelle.

2. Pagpapahaba sa Pamamagitan ng Panuring f. Komplementong Layon

– napahahaba ang pangungusap sa tulong ng
mga panuring na na at ng
Hal.
Siya ay anak.
Siya ay anak na babae.
Siya ay anak na bunsong babae.
3. Pagpapahaba sa Pamamagitan ng Komplemento
– napahahaba ang pangungusap sa pamamagitan
ng komplemento o ang bahagi ng panaguri na
nagbibigay ng kahulugan sa pandiwa
a. Komplementong Tagaganap
– isinasaad ang gumagawa ng kilos
– pinangungunahan ng panandang ng, ni at
panghalip
Hal.
Ibinalot ni Jay ang mga tirang pagkain.
Ibinalot niya ang mga tirang pagkain.
Ibinalot ng kanyang kaibigan ang mga
tirang pagkain.
4. Pagpapahaba sa Pamamagitan ng Pagtatambal
c. Komplementong Tagatanggap
– isinasaad kung sino ang nakikinabang sa
kilos
– pinangungunahan ng mga pang-ukol na
para sa, para kay at para kina
Hal.
Naghanda ng regalo si Thea para sa
kaniyang kapatid.
Bumili ng laruan si Bryan para kay Jave.
– isinasaad ang bagay na ipinahayag ng
pandiwa
– pinangunahan ng panandang ng
Hal.
Regular na umiinom ng gamut ang aking
lola.
Naglalako ng turon si Aling Pising
tuwing hapon.
g. Komplimentong Kagamitan
– isinasaad ang instrumenting ginamit upang
maisakatuparan ang kilos
– pinangungunahan ng pariralang “sa
pamamagitan ng” at mga panghalili nito
Hal.
Sa pamamagitan ng Internet,
napapabilis ang pagkuha ng
impormasyon.
Magkakasundo lamang sila sa
pamamagitan mo.
– napagtatambal ang dalawang payak na
pangungusap sa pamamagitan ng mga pangatnig na
at, ngunit, datapwat, saka, atbp.
– bumubuo ng tambalang pangungusap
Hal.
Nagtratrabaho sa pabrika ang kaniyang tatay at
nagtitinda sa palengke ang kanyang nanay.
Matagal siyang mag-aral subalit tiyak naming
mataas ang kaniyang marka sa pagsusulit.