SchR 2019-2020 Slides 02

SCHADEVERGOEDINGSRECHT:
INLEIDING AANSPRAKELIJKHEID
Prof. dr. Marc Kruithof

OPZET & INHOUD

 In deze lessen en bijbehorende slides wordt behandeld:
• Handboek, Deel II, Hoofdstuk I
= inleiding tot het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
 bronnen van het aansprakelijkheidsrecht [slides 02-3 t.e.m. 7]
 functie(s) van het aansprakelijkheidsrecht [slides 02-8 t.e.m. 15]
- extra t.o.v. handboek: economische analyse
- efficiëntie
- game theory
 constitutieve elementen aansprakelijkheid [slide 02-16]
 bewijs [slides 02-17 & 18]

SchR • 2019-2020 • Slide 02-2

1
 SchR 2019-2020 Slides 02

REGELGEVING (1)
 Oorspronkelijk Burgerlijk Wetboek
• 1382-1383 BW: schade door eigen fout
• 1384 BW: schade door personen waarvoor men moet instaan
• 1385 BW: schade door dieren
• 1386 BW: schade door gebouwen
 Aanvulling Burgerlijk Wetboek: 1386bis
 Aansprakelijkheidsrecht = Rechtersrecht
• vage norm in wet ↔ concrete norm door rechter
• differentiatie norm naargelang categorieën gevallen
• aanpassing & uitbreiding wet (bv. 1384 BW: schade door zaken)
 Voorbereiding voorontwerp Nieuw BW (zie Ufora)

SchR • 2019-2020 • Slide 02-3

REGELGEVING (2)
 Afzonderlijke wetten inzake aansprakelijkheid
• bv. productaansprakelijkheid
 Aansprakelijkheidsbepalingen in diverse wetten
• bv. bestuurdersaansprakelijkheid in WVV
• bv. prospectusaansprakelijkheid in Prospectuswet
 Harmonisatie EU
• productaansprakelijkheid
• aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen
 Internationale verdragen
• specifiek: luchtverkeer, nucleair, milieu, …
• EVRM: aansprakelijkheid staat
• VWEU: art. 340 & arrest Francovich: overheidsaansprakelijkheid

SchR • 2019-2020 • Slide 02-4

2
 SchR 2019-2020 Slides 02

BELGISCH FEDERALISME
 Civiel recht (incl. aansprakelijkheid) = residuaire bevoegdheid
→ (vooralsnog) federaal (art. 35 GW)
 Arbitragehof 31-03-2004, nr. 61/2004:
 gewesten bevoegd om nietigheid van overdracht (in casu beëindiging huur) te voorzien als
maatregelen inzake bodemsanering (waarvoor gewesten bevoegd) niet nageleefd
→ cumulatieve toepassing gewestelijke en federale regelingen
 aangenomen dat dit ook geldt voor aansprakelijkheidsregelen
→ Toenemend belang gewestelijke regels:
• milieusaneringskosten
• overheidsaansprakelijkheid
• aansprakelijkheid overheidspersoneel & politieke mandatarissen

SchR • 2019-2020 • Slide 02-5

EUROPEAN TORT LAW

 EU geen specifieke bevoegdheid voor aansprakelijkheidsrecht

 EU wel impliciete bevoegdheid

• rechtstreekse harmonisatie in mate nodig voor interne markt
 free access to market
 level playing field
• onrechtstreekse harmonisatie: reflexwerking via invulling vage norm

 Werk aan Ius Commune

• EUROPEAN GROUP ON TORT LAW, Principles of European Tort Law, Wenen: Springer, 282 p.
(2005)
• C. VON BAR & E. CLIVE (red.), Principles, Definitions and Model Rules of European Private
Law – Draft Common Frame of Reference, München: Sellier, 6.563 p. (2009) = “DCFR”

SchR • 2019-2020 • Slide 02-6

3
 SchR 2019-2020 Slides 02

LITERATUUR
 Handboeken
• BOCKEN & BOONE m.m.v. KRUITHOF (2014)
• STIJNS (2013)
• VANSWEEVELT & W EYTS (2009)
• CORNELIS (1989)
+ handboeken verbintenissenrecht (VAN GERVEN, VAN OMMESLAGHE, W ÉRY)
 Monografieën & verzamelbundels/verslagboeken
 Artikelen in courante tijdschriften
 Overzichten van Rechtspraak
• Tijdschrift voor Privaatrecht (TPR)
• Les Dossiers du Journal des Tribunaux (JT)
• Revue Critique de Jurisprudence Belge (RCJB)

SchR • 2019-2020 • Slide 02-7

FUNCTIES AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
 Traditionele visie
• schade = gegeven
• aansprakelijkheidsrecht = systeem voor herstel verstoring orde
• doel = moreel (corrective justice – corrigerende rechtvaardigheid)
 Modernere visie
• schade = gegeven
• aansprakelijkheidsrecht = systeem voor vergoeding schade
• doel = bescherming van benadeelden
 Economische visies
• schade ≠ gegeven maar gevolg van gedrag
• aansprakelijkheid = systeem van sturing van gedrag
• doel = efficiëntie (maximalisatie welzijn)

SchR • 2019-2020 • Slide 02-8

4
 SchR 2019-2020 Slides 02

INTERNALISATIE EXTERNE KOSTEN

 Eerste law & economics benaderingen gebaseerd op inzichten van ARTHUR PIGOU (Cambridge
U), The Economics of Welfare (± 1930)
• kosten-batenanalyse van rationele actor: zijn opbrengst v. zijn kost
• sociaal optimum: alle opbrengst v. alle kost
• internaliseer externe effecten →
individuele rationaliteit = collectieve rationaliteit
 RICHARD POSNER (UChicago), “A Theory of Negligence”, 1 Journal of Legal Studies 29-96
(1972) & JOHN BROWN (Brown & Cornell), “Toward an Economic Theory of Liability”, 2 Journal
of Legal Studies 323-349 (1973)
• internalisatie externe kosten inefficiënt handelen bij veroorzaker
 GUIDO CALABRESI (Yale), The Cost of Accidents: A Legal and Economic Analysis, New Haven
(Conn.), Yale University Press (1970)
• internalisatie kosten bij cheapest cost avoider

SchR • 2019-2020 • Slide 02-9

TRANSACTIEKOSTENBENADERING
 RONALD COASE (UChicago), "The Problem of Social Cost", 3 Journal of Law and Economics 1-
44 (1960)
• ruimer schadeconcept (marginalisten: neoklassieke economie)
• PIGOU-benadering is dus eenzijdig:
 handelen van A berokkent nadeel aan B
 niet-handelen A (bespaart B nadeel maar) berokkent A nadeel!
• “COASE-Theorema”: efficiëntie niet beïnvloed door de toewijzing van juridische aanspraken
(rechten, aansprakelijkheid) indien betrokkenen vrij zonder kosten kunnen komen tot
onderlinge uitwisselingen

→ Focus op transactiekosten

SchR • 2019-2020 • Slide 02-10

5
 SchR 2019-2020 Slides 02

GAME THEORY (1)

 Focus op strategisch gedrag bij prohibitieve transactiekosten

 Hypothesen:
• 100% kans ongeval als automobilist of voetganger onzorgvuldig
• 10% kans ongeval als beiden zorgvuldig
• schade voetganger bij ongeval = 100
• kost zorgvuldigheid = 10

Voetganger
Zonder Aansprakelijkheid
Zorgvuldig Niet-Zorgvuldig
Zorgvuldig -10 / (-10-100x10%=) -20 -10 / -100
Automobilist
Niet-Zorgvuldig 0 / -110 0 / -100

SchR • 2019-2020 • Slide 02-11

GAME THEORY (2)

 Hypothesen:
• 100% kans ongeval als automobilist of voetganger onzorgvuldig
• 10% kans ongeval als beiden zorgvuldig
• schade voetganger bij ongeval = 100
• kost zorgvuldigheid = 10

Automobilist Objectief (dus altijd) Voetganger

Aansprakelijk Zorgvuldig Niet-Zorgvuldig
Zorgvuldig (-10-100x10%=) -20 / -10 -110 / 0
Automobilist
Niet-Zorgvuldig -100 / -10 -100 / 0

SchR • 2019-2020 • Slide 02-12

6
 SchR 2019-2020 Slides 02

GAME THEORY (3)

 Hypothesen:
• 100% kans ongeval als automobilist of voetganger onzorgvuldig
• 10% kans ongeval als beiden zorgvuldig
• schade voetganger bij ongeval = 100
• kost zorgvuldigheid = 10

Foutaansprakelijkheid Automobilist Voetganger

als Voetganger Zorgvuldig Zorgvuldig Niet-Zorgvuldig
Zorgvuldig -10 / (-10-100x10%=) -20 -10 / -100
Automobilist
Niet-Zorgvuldig -100 / -10 0 / -100

SchR • 2019-2020 • Slide 02-13

GAME THEORY (4)

 Hypothesen:
• 100% kans ongeval als automobilist of voetganger onzorgvuldig
• 10% kans ongeval als beiden zorgvuldig
• schade voetganger bij ongeval = 100
• kost zorgvuldigheid = 10

Automobilist Aansprakelijkheid Voetganger

tenzij Voetganger Onzorgvuldig Zorgvuldig Niet-Zorgvuldig
Zorgvuldig (-10-100x10%=) -20 / -10 -10 / -100
Automobilist
Niet-Zorgvuldig -100 / -10 0 / -100

SchR • 2019-2020 • Slide 02-14

7
 SchR 2019-2020 Slides 02

GAME THEORY (5)

 Hypothesen:
• 100% kans ongeval als automobilist of voetganger onzorgvuldig
• 10% kans ongeval als beiden zorgvuldig
• schade voetganger bij ongeval = 100
• kost zorgvuldigheid = 10

Voetganger
Beiden Fout Aansprakelijkheid
Zorgvuldig Niet-Zorgvuldig
Zorgvuldig -10 / (-10-100x10%=) -20 -10 / -100
Automobilist
Niet-Zorgvuldig -100 / -10 -50 / -50

SchR • 2019-2020 • Slide 02-15

KLASSIEKE ANALYSE

rechtsfeit
causaal
erkend als basis schade
aansprakelijkheid
verband (Boek: Hfdst. III)
(Boek: Hfdst. IV)
(Boek: Hfdst. V)

SchR • 2019-2020 • Slide 02-16

8
 SchR 2019-2020 Slides 02

BEWIJSLAST
 Art. 8.4 NBW (cf. oud art. 1315 BW):
“Hij die meent een ander in rechte te kunnen aanspreken, moet de rechtshandelingen of
feiten bewijzen die daaraan ten grondslag liggen.
Hij die beweert bevrijd te zijn, moet de rechtshandelingen of feiten bewijzen die zijn bewering
ondersteunen.”
 Art. 870 Ger.W.:
“Iedere partij moet het bewijs leveren van de feiten die zij aanvoert.”
 Bewijsrisico (= verlies indien bewijs niet geleverd)
• ligt bij eiser in aansprakelijkheid (benadeelde) (art. 8.4, lid 4, NBW)
 Art. 8.7 NBW (cf. oud art. 1352 BW):
“Het wettelijk vermoeden dat een wet met bepaalde rechtshandelingen of feiten verbindt,
wijzigt het voorwerp van het bewijs of stelt, in voorkomend geval, degene ten voordele van
wie het bestaat, ervan vrij het bewijs ervan te leveren.”

SchR • 2019-2020 • Slide 02-17

BEWIJSMIDDELEN & BEWIJSWAARDE

 Aansprakelijkheid = (rechts)gevolg van rechtsfeiten
 Toegelaten bewijsmiddelen:
• schriftelijk bewijs
• getuigen (incl. deskundigen: expertise)
• feitelijke vermoedens – art. 8.29 NBW (cf. oud art. 1353 BW):
“Hun bewijswaarde wordt overgelaten aan het oordeel van de rechter, die ze enkel zal
aannemen indien zij op één of meer ernstige en pre-cieze aanwijzingen berusten. Voor
zover het vermoeden op meerdere aanwijzingen steunt, moeten ze met elkaar
overeenstemmend zijn.”
→ “negatief bewijs”: tonen alternatieven niet plausibel (art. 8.6 NBW)
• bekentenis & eed
 Bewijswaarde: overtuiging rechter (“redelijke mate van zekerheid”)

SchR • 2019-2020 • Slide 02-18

9
 SchR 2019-2020 Slides 02

LESSENPLAN AANSPRAKELIJKHEID
Volgorde behandeling Handboek Deel II in de lessen:
1. Schade [slides 03 = Hoofdstuk III]
2. Grondslag
a. subjectieve aansprakelijkheid [slides 04 = Hoofdstuk V, Afdeling II]
i. bewezen fout (§1-3)
ii. vermoede fout (§5)
iii. immuniteiten (§4)
b. objectieve aansprakelijkheid [slides 05 = Hoofdstuk V, Afdeling IV]
3. Causaal verband [slides 06 = Hoofdstuk IV]
4. Gevolgen van aansprakelijkheid [slides 07 = Hoofdstuk VI]
5. Samenloop & coëxistentie [slides 08 = Hoofdstuk II]
6. Overheidsaansprakelijkheid [slides 09 = Hoofdstuk V, Afdeling III]

SchR • 2019-2020 • Slide 02-19

SCHADEVERGOEDINGSRECHT:
INLEIDING AANSPRAKELIJKHEID
Prof. dr. Marc Kruithof

10