PËRGJIGJE DHE ZGJIDHJE – FIZIKA ME ZGJEDHJE 12

Kapitulli 1 c 108 + 2 · 24 = 156cm

Kinematika – përshkrimi i lëvizjes 8 a Madhësitë vektoriale (si zhvendosja,
shpejtësia, nxitimi, forca) karakterizohen nga
1 a madhësia, drejtimi e kahu, kurse ato skalare (si
koha, masa, shtypja) vetëm nga madhësia.
b Drejtimi i lëvizjes së makinës ndryshon, pra,
b
shpejtësia e saj ndryshon. Kur makina kryen një
rrotullim të plotë, zhvendosja është zero, e po
kaq është shpejtësia mesatare.
c Në 1 minutë makina përshkon gjysmën e
perimetrit të rrethit, pra, zhvendosja e saj është e
barabartë me diametrin e rrethit, i cili është sa
raporti i perimetrit me π, 1270m.
2 a Nga teorema e Pitagorës, largësia e përshkuar
.
b , pra këndi . Shpejtësia rezultante është 510kmh-1 dhe formon
c . këndin 11° me veriun.
c 0.25 · 510 = 128 ≈ 130km në këndin 11° me
3 a largësia e përshkuar me makinë:
veriun.
9 a
largësia e plotë:
b Nga teorema e Pitagorës, zhvendosja është:
dhe këndi me veriun:
.
c koha e lundrimit është
koha e plotë e udhëtimit: . Në mungesë të erës, shpejtësia e avionit ka
4 shpejtësia rezultante: drejtimin nga lindja.
në këndin me veriun. b Në vajtje dhe në ardhje
5 a largësia në një drejtim të dhënë . Koha e plotë e fluturimit është 703s
b kur atleti kthehet në pikën e nisjes, largësia
dhe shpejtësia mesatare: .
nga pozicioni fillestar është zero.
6
Kapitulli 2 Lëvizja me nxitim

1 Nga , nxjerrim zhvendosjen

2 Shpejtësia përfundimtare:

Largësia e përshkuar:

a vijë e drejtë nga origjina në t=12, s=36 3 a

b vijë e drejtë nga origjina në t=5, s=10, e më pas
vijë e drejtë deri në t=12, s=38
c 10s, pika ku grafikët priten.
7 a Largësia e përshkuar në një sekondë mbetet
konstante. Shembuj: 108-84=24, 84-60=24, 60-36=24.
b
b Zëvendësojmë vlerat e t në formulë dhe
marrim:
pas 2.0s, zhvendosja është 20.4m ≈ 20m
pas 6.0s, zhvendosja është -56.4m ≈ -56m

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 143

 c Kërkojmë që s = 0; atëherë: , me
zgjidhje t=0 dhe
4 a Përbërësja vertikale e shpejtësisë është:
. Nga
me s =0, a = g dhe u = 2.8ms-1, marrim
b Përbërësja horizontale e shpejtësisë është:
. Largësia
horizontale është: 4.9 · 0.57 = 2.77m ≈ 2.8m
5 a Largësia e përshkuar me shpejtësi konstante:
40 · 20 = 800m
b Nxitimi:
Largësia e përshkuar:
c B duhet të përshkojë 50m më shumë se A;
diferenca e shpejtësive është 10ms-1, ndaj koha
që nevojitet është: 50/10 = 5s
d A udhëton për 25s me 40ms-1; largësia e
përshkuar është 40 · 2.5 = 1000m
6 a Tangjentja e hequr në t = 0.7s e ka pjerrësinë a
= 0.8 (±0.2)ms-2
b Nga t = 0 deri në rreth t = 0.5s nxitimi mbetet
konstant, e më pas zvogëlohet. Këtë na e
tregon pjerrësia (gradienti) e grafikut.
c Syprina nën grafik gjendet, p.sh., duke
numëruar katrorët. Ajo është 0.20 ± 0.01m
d Gabime të rastit: pikat shmangen nga vija,
qoftë mbi apo nën të. Gabime sistematike: e
gjithë vija zhvendoset lart ose poshtë.
7 a Në formulimin e ushtrimit, shpejtësia
përfundimtare është zero, kurse atë fillestare e
kemi shënuar me v. Atëherë:
, prej nga v = 23.7 ≈ 24ms-1.
b . Koha e reagimit është
afërsisht 0.3s, pra, shoferi ka qenë i
pavëmendshëm.
c . Pra,
shoferi nuk e kishte kaluar kufirin e
shpejtësisë.
8 a
b
c largësia: 80 · 2.04 = 163m ≈ 160m
Kapitulli 3 Dinamika Shpjegimi i lëvizjes
1 a
144 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
b
2 a
, b e drejtuar
vertikalisht lart
c përsipër
3 a Fillimisht forca e vetme mbi sferën është
rëndesa, por, me rritjen e shpejtësisë, rritet
edhe rezistenca e lëngut. Kur kjo e fundit
barazohet me rëndesën, nxitimi bëhet zero
dhe shpejtësia bëhet konstante.
b Vendosim shirita prej gome mbi cilindër, në
largësi të barabarta nga njëri-tjetri. Masim
kohën që i duhet sferës për të përshkuar
largësinë ndërmjet shiritave të gomës. Kur
mbërrihet shpejtësia përfundimtare, këto kohë
bëhen të barabarta.
4 a
b
c
5 a mbi Tokën, përsipër, forcë gravitacionale
b mbi Tokën, për poshtë, forcë e kontaktit
6 a i
ii 1650 + 600 = 2250N (dhe forca rezultante
mbetet 1650N)
b
7 a 1.5ms-1
b Shpejtësia konstante mbërrihet kur rëndesa
barazohet me forcën e rezistencës së ajrit, e
drejtuar përsipër. Rezistenca e ajrit rritet me
rritjen e shpejtësisë. Ajo është më e vogël se
rëndesa edhe për shpejtësi 2.5ms-1 apo 3ms-1.
c Nxitimi fillestar është ai i rënies së lirë.
Fillimisht rezistenca e ajrit është zero
(shpejtësia është zero).
8 a
b i kgms-2
ii kgm-1
iii , ndaj b = 1.92 (kgm-1 ose
Ns m )
2 -2
iv Pjerrësia e grafikut rritet; duhet të shënohen
vlerat e forcës kur shpejtësia është zero dhe
50ms-1. Forca rezistente rritet me rritjen e
shpejtësisë, ndaj forca rezultante dhe nxitimi
zvogëlohen.
9 a Masa karakterizon sasinë e lëndës në një
trup, kurse rëndesa është forcë që i detyrohet
 tërheqjes gravitacionale që vepron mbi atë
trup.
b P.sh., një trup ndodhet në Hënë ose në njëfarë
lartësie mbi Tokë. Sasia e lëndës mbetet
konstante, por forca e rëndesës në Hënë apo në
lartësi të mëdha mbi Tokë është më e vogël.
c Masa matet me kg, kurse rëndesa (forcë) me
N (kg m s-2).
10 a Nxitimi i një trupi me masë konstante është
në përpjesëtim të drejtë me forcën rezultante
që vepron mbi të (relacion vektorial:
përputhen edhe drejtimet e kahet e forcës
dhe nxitimit).
b i Rrit kohëzgjatjen e procesit.
ii Me rritjen e kohëzgjatjes, zvogëlohet
nxitimi e, bashkë me të, edhe forca ; pra, forca
e ushtruar nga toka mbi eshtrat e këmbëve
është më e vogël (goditja është më e butë).
Kapitulli 4 - Forcat si vektorë dhe momentet
1 a
5 Llogarisim momentet lidhur me qendrën e
6 a Momenti i një çifti është produkti i forcës me
b 6128N
2 Përbërësja e forcës F pingule me krahun është
. Momenti i F lidhur me pikën e
mbështetjes është (nga
formulimi i problemit). Atëherë
.
7 a Diagrami i forcave si në Veprimtarinë
3 a
8 a Në drejtimin vertikal kemi forcën e rëndesës
b Përbërësja e rëndesës sipas planit është:
c Fërkimi balancon përbërësen e rëndesës sipas
planit (sepse reaksioni normal është pingul me
planin), ndaj e drejtuar përpjetë
planit.
d Reaksioni normal balancon përbërësen e
rëndesës sipas pingules me planin, prandaj
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
4 a Përbërësja horizontale e tensionit të fijes 1:
e drejtuar majtas.
Përbërësja horizontale e tensionit të fijes 2:
e drejtuar djathtas. Ato
janë të barabarta (përbërësja horizontale e
forcës rezultante është zero).
b Përbërësja vertikale e tensionit të fijes 1:
e drejtuar përsipër.
Përbërësja vertikale e tensionit të fijes 2:
e drejtuar përsipër.
c Rëndesa balancohet nga dy përbërëset
vertikale të tensioneve: 0.87 + 0.29 = 1.16N ≈
1.2N
d
e Nga teorema e Pitagorës: rëndesa = 1.16N ≈
1.2N
rrotullimit: ,
prej nga .
gjatësinë e pingules me dy drejtimet e forcave.
b Tensioni i fijes B është sa përbërësja vertikale
e tensionit të fijes A: .
Tensioni i fijes C është sa përbërësja
horizontale e tensionit të fijes A:
.
praktike 4.1.
.
b Përbërësja e rëndesës sipas planit është:
.
Pra, libri nuk është në prag të rrëshqitjes.
(përposhtë), reaksionin normal dhe
përbërësen vertikale të tensionit të litarit
(përsipër). Shuma e tyre është zero. Pra,
, prej nga
.
b Sipas horizontales kemi përbërësen e
tensionit (sipas zhvendosjes) dhe fërkimin (në
kah të kundërt me zhvendosjen). Sipas ligjit të
dytë të Njutonit, shuma e tyre është ma. Pra,
shkruajmë: ;
145
 dhe 6 a Rëndesa është e drejtuar vertikalisht poshtë,
. kurse forca ngritëse është pingule me krahët.
b Forcën ngritëse të krahëve e shënojmë me L
9 Sipas planit të pjerrët vepron përbërësja e
dhe këndin që formon avioni me horizontalen
rëndesës , e drejtuar teposhtë planit,
me θ. Atëherë, në drejtimin vertikal kemi:
dhe forca e fërkimit , e drejtuar dhe në atë horizontal:
përsipër. Nga ligji i dytë i Njutonit, shuma e
. Duke pjesëtuar anë me anë,
tyre është ma. Pra,
. dhe θ=7.9°.
7 a Këndi (në radianë) i përshkuar në njësinë e
Kapitulli 5 Lëvizja rrethore dhe fusha e rëndesës kohës.
b i Forcat që veprojnë mbi topin prej gome janë
1 a Këndi që tendos një hark me gjatësi sa rrezja e tensioni i fijes dhe rëndesa. Rezultantja e tyre
rrethit. është forca qendërsynuese. Atëherë,
b vertikalisht kemi: , prej nga
.
2 a Rezultantja e forcës së rëndesës me reaksionin
normal të shinave. ii Horizontalisht forca qendërsynuese
b Në pozicionin e paraqitur në figurë, kur , prej nga
reaksioni normal është zero (nga formulimi i .
problemit), rezultantja është e barabartë me
forcën e rëndesës. Pra, , prej nga iii .
. 8 a Piloti ndien një forcë që e ngjesh në ndenjëse.
3 a Forca qendërsynuese është forca rezultante që Kujtojmë se, në mungesë të një force
vepron mbi një objekt në lëvizje rrethore: ajo rezultante, piloti do të zhvendosej në vijë të
është e drejtuar nga qendra e rrethit. drejtë. Forca qendërsynuese e tërheq atë drejt
b i . Atëherë forca qendërsynuese qendrës së rrethit.
b i , prej nga
ii , prej nga numri i rrotullimeve
ii Forca qendërsynuese që vepron mbi lodrën
rritet me rritjen e shpejtësisë. Lodra bie nga në sekondë: .
tavolina, sepse forca e fërkimit ndërmjet tyre c Gjatë luftimeve avionët marrin kthesa të forta
nuk është aq e madhe sa lipset të jetë forca me shpejtësi të mëdha, ndaj piloti duhet të
qendërsynuese. durojë forca të mëdha qendërsynuese.
4 a 9 a Perimetri i orbitës është 2πr dhe shpejtësia
b Forca qendërsynuese orbitale është sa raporti i saj me gjatësinë e
. Në pozicionin vitit në sekonda:
vertikal tensioni i fijes ka kah të kundërt me
rëndesën dhe të njëjtë me forcën b Nxitimi qendërsynues:
qendërsynuese, atëherë , prej nga
del .
c Tërheqja gravitacionale e Diellit shërben si
c Rëndesa dhe tensioni janë të barabarta vetëm forcë qendërsynuese, ndaj
kur forca qendërsynuese është zero, pra, kur .
sfera është në prehje në pozicionin vertikal.
10 a Forca që vepron mbi masën njësi të vendosur
5 Si forcë qendërsynuese shërben fërkimi
në atë pikë.
ndërmjet gomave dhe rrugës. Kur në trasenë e
b
rrugës ka vaj, forca e fërkimit është më e
vogël, ndaj makina përshkon një hark me c Perioda e rrotullimit:
rreze më të madhe e mund të dalë nga rruga.

146 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 d Përndryshe orbitat nuk do të ishin të
qëndrueshme.
Kapitulli 6 Impulsi
1 Ndërsa trupi bie, Toka ngjitet lart. Impulset e
tyre janë të barabarta. Edhe forcat e tërheqjes
gravitacionale të dy trupave (topi dhe Toka)
janë të barabarta.
2 a Impulsi i topit para se të godasë murin:
2 · 3.0 = 6.0kgms-1, i drejtuar për nga muri.
Impulsi pas goditjes me murin: 6.0kgms-1, me
kah të kundërt. Ndryshimi i impulsit të topit:
12kgms-1, i largohet murit.
b Energjia kinetike e topit nuk ndryshon, sepse
madhësia e shpejtësisë dhe masa e topit nuk
ndryshojnë.
3 a impulsi = masë × shpejtësi
b kgms-1
c Nga , impulsi
d Shuma e impulseve (e drejtuar majtas) është:
3.0 · 4.0 - 2.0 · 4.0 = 4.0kgms-1. Shuma e masave
të dy sferave është 8.0kg. Pra, shpejtësia pas
goditjes është: 4.0/8.0 = 0.50ms-1 majtas.
4 a i Në goditjet absolutisht elastike ruhet edhe
impulsi, edhe energjia kinetike.
ii Në goditjet joelastike ruhet impulsi, por jo
energjia kinetike.
b energjisë kinetike që humbet është maksimale
c Kur marrim në konsideratë edhe tavolinën
(dhe Tokën), impulsi fillestar i topit është i
barabartë me impulsin përfundimtar të topit +
tavolinën, ndaj impulsi ruhet.
5 a
b impulsit të jetë zero.
c Shpejtësia mesatare gjatë frenimit është 12ms-1,
ndaj largësia e përshkuar në 20s:
6 a
b Përbërësja x e impulsit të secilës nga sferat pas
goditjes është sa gjysma e impulsit fillestar:
0.020kgms-1, ndaj impulsi i secilës nga sferat
pas goditjes është dhe
shpejtësia
.
c Energjia kinetike para goditjes:
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
dhe pas
goditjes: .
7 a Impulsi fillestar i topit është 0.16 · 25 =
4.0kgms-1 dhe .
b .
c Lëvizja e shkopit të kriketit ngadalësohet. Ligji i
ruajtjes së impulsit kërkon që ndryshimi i
impulsit të topit dhe të shkopit të jenë me
madhësi të barabarta dhe kahe të kundërta.
Energjia nuk humbet apo krijohet, por një pjesë e
energjisë kinetike shndërrohet në energji termike
dhe të zërit. Goditja është joelastike.
8 a Impulsi i plotë para goditjes është i barabartë
me impulsin e plotë pas goditjes. Sistemi është
i mbyllur. ose Mbi sistemin nuk veprojnë forca
të jashtme.
b i Impulsi përfundimtar është i barabartë me
atë fillestar: , prej nga v ≈
21ms-1.
ii
iii
iv Shigjeta ndalon dhe topi lëviz me shpejtësi
30ms-1. Në goditjet elastike shpejtësia relative
mbetet e pandryshuar.
9 a i Energjia kinetike para goditjes është e
barabartë me atë pas goditjes.
ii Në goditjet absolutisht joelastike, sasia e
(e kushtëzuar kjo nga ruajtja e impulsit).
b i Meqë nuk ka forca të jashtme/sistemi është i
mbyllur, impulsi ruhet. Atëherë impulsi i
grimcës alfa në një drejtim duhet të jetë i
barabartë me atë të bërthamës X e të ketë kah
të kundërt me të, në mënyrë që ndryshimi i
ii
iii .
10 a Impulsi dhe energjia kinetike
b i
ii Impulsi i plumbave është i drejtuar përpara,
kurse ai i automatikut mbrapa. Për ta mbajtur
automatikun të palëvizur, ushtari duhet të
ushtrojë një forcë.
iii ; , prej nga numri i
plumbave në sekondë është , pra 15.
147
11 a potenciale:
Ndryshimi i En. kinetike En.
impulsit/kg fillestare/J kinetike ii Rritja e energjisë kinetike:
ms-1 përfundi
mtare/J
Kamio 6.0 · 104 2.5 · 105 4.0 · 104 b i Energjia e prodhuar nga çiklistja:
ni X . Fuqia e
Kamio 6.0 · 104 1.5 · 104 1.35 · 105 zhvilluar prej saj:
ni Y
ii Energjia shpenzohet për të mposhtur
b Energjia e plotë kinetike fillestare është 2.65 · fërkimin në boshtet e rrotave apo zinxhirët, si
105J dhe ajo përfundimtare është 1.75 · 105J. edhe rezistencën e ajrit.
Duke qenë se energjia kinetike zvogëlohet, 7 a Puna është produkti i forcës me largësinë e
goditja është joelastike. zhvendosjes së pikës së zbatimit të saj në
c . drejtimin e forcës.
b i Ndërsa zjarrfikësi zbret, energjia e tij
potenciale zvogëlohet, energjia kinetike rritet
Kapitulli 7 Puna, energjia dhe fuqia
dhe prodhohet energji termike si rezultat i
punës së kryer kundër fërkimit. Zvogëlimi i
1 a Energjia potenciale e rëndesës shndërrohet në
energjisë potenciale është sa shuma e rritjes së
energji kinetike
energjisë kinetike me energjinë termike të
b Energjia kinetike shndërrohet në energji
prodhuar.
termike (tek frenat)
ii Grafiku si më poshtë
c Energjia potenciale e rëndesës shndërrohet në
energji kinetike.
2 a i Largësia horizontale e përshkuar
. Përbërësja horizontale e
forcës: . Puna e
kryer: .
ii Rëndesa formon kënd të drejtë me 8 a Energjia kinetike është e barabartë me punën e
zhvendosjen, pra, puna e kryer prej saj është kryer mbi një trup për t’ia rritur shpejtësinë
zero. nga zero në v:
iii Reaksioni normal gjithashtu formon kënd të
b i dhe fuqia
drejtë me zhvendosjen dhe nuk kryen punë.
b 86.6 ≈ 87W.
3 Energjia kinetike e kamionit është 9MJ, kurse ii Me rritjen e shpejtësisë, rritet edhe
ajo e grimcës së pluhurit 14MJ. rezistenca e ajrit dhe zvogëlohet rezultantja
4 a Shtesa e energjisë potenciale: mbi makinën ose rritet sasia e energjisë që
shpenzohet për të mposhtur këtë rezistencë
b dhe mbetet më pak energji për të rritur
c Fuqia e çuar dëm është 2.9kW. Energjia e energjinë kinetike të makinës.
shpërdoruar: 9 a i Energjia potenciale e një trupi është energjia
që i detyrohet pozicionit apo formës së tij.
5 a Shpejtësia e kryerjes së punës apo transferimit ii Energjia potenciale gravitacionale i
detyrohet pozicionit të trupit në fushën
të energjisë, W (Vat)
b Energjia kinetike është sa gjysma e produktit të gravitacionale. Energjia potenciale elastike
është energjia e një trupi të ngjeshur apo
masës së trupit me katrorin e shpejtësisë së tij.
zgjatur.
c b i
6 a i Përbërësja vertikale e zhvendosjes: ii Uji bie nga lartësia mesatare 5.0m.
. Zvogëlimi i energjisë Zvogëlimi i energjisë potenciale është:

148 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 = ii Njësitë kgm-3.
dhe fuqia . b i Shtypja është forca pingule mbi njësinë e
sipërfaqes.
10 a Zvogëlimi i energjisë potenciale gjatë zbritjes
ii Njësitë Nm-2=kg m-1 s-2.
është
2 Grafiku duhet të jetë drejtvizor deri në pikën
b Në mungesë të fërkimit, energjia e skiatorit ku forca është 5N dhe zgjatja 0.25m. Më tej
në majë të kodrës (kinetike + potenciale) grafiku ka pjerrësi pozitive, por që vjen duke
shndërrohet e gjitha në energji kinetike. u zvogëluar.
Energjia kinetike e skiatorit në majë të kodrës 3 Diagrami duhet të paraqesë dy susta, njëra nën
është . tjetrën. Zgjatja e secilës prej tyre është
Atëherë, energjia kinetike e tij në fund të . Atëherë zgjatja e plotë e
shpatit do të jetë: sistemit të dy sustave është 0.20m.
dhe shpejtësia . 4 a Sipërfaqja e prerjes tërthore

c Në prani të fërkimit, energjia e skiatorit në b

këmbë të kodrës është . Pra, c
për të mposhtur fërkimin është kryer puna:
d
. Forca e rezistencës
llogaritet nga: . 5 a Shqyrtojmë pikën e skajit të grafikut
drejtvizor: sforcimi
11 a , shformimi
b
dhe moduli i
c i Në mungesë të fërkimit, rritja e energjisë së
makinës është e barabartë me punën e kryer Jangut
nga motori, pra , prej nga b Energjia
c Puna e kryer .
ii Fuqia e motorit: 6 a Përdorim një lëng me dendësi të madhe, p.sh.,
12 a Gjatë rënies energjia potenciale e sferës është merkur, dhe marrim tuba të gjatë.
zvogëluar me mgh. Energjia kinetike e sistemit b Kur rritet sipërfaqja e prerjes tërthore të tubit,
(bllok + sferë) është rritur nga zero në në përpjesëtim të drejtë me të rritet edhe pesha
e lëngut në çdo pikë të lëngut. Duke qenë se
dhe puna e kryer kundër forcës së fërkimit është
shtypja është sa raporti i forcës me sipërfaqen,
. Pra, kemi: , prej nga
dhe të dyja këto rriten me të njëjtin faktor,
del . shtypja mbetet e pandryshuar.
b Sfera ka humbur energjinë potenciale 7 a Moduli i Jangut është sa pjerrësia e grafikut
dhe ka fituar energjinë kinetike . Duke
bërë diferencën e këtyre dy termave, marrim b Nga grafiku, shformimi është 4.0 · 10-3, prej
rezultatin e kërkuar. nga
c Forcat që veprojnë mbi sferën janë: rëndesa c Në pikën e këputjes, , prej nga
(forcë konservative e lidhur me energjinë
potenciale) dhe tensioni i fijes. Atëherë, d Në 0.6GPa, forca
zvogëlimi i energjisë së sferës ka shkuar për të dhe energjia
kundërshtuar tensionin e fijes. Ndaj forca e
8 a i Konstantja e sustës
tensionit merret duke pjesëtuar rezultatin e
ii Energjia e sustës
pikës b me largësinë e përshkuar h.
b i Energjia

Kapitulli 8 Lënda dhe materialet ii Duhet të ruhet impulsi; meqë masat janë të
barabarta, edhe shpejtësitë duhet të jenë të
1 a i Dendësia është masa e njësisë së vëllimit. barabarta.

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 149

 iii Energjia kinetike e karrocave është sa 5
energjia potenciale elastike e sustës, pra: Substanca Pika e shkrirjes Pika e vlimit
°C K °C K
, prej nga .
oksigjen -223 50 -183 90
9 a i hidrogjen -259 14 -253 20
plumb 327 600 1750 2023
ii
merkur -39 234 357 630
b i Diferenca e lartësive në manometër është
dhe diferenca e shtypjeve 6 a Energjia që i jepet ujit është
.
ii Koha . Pranojmë se
10 a çajniku nuk përthith energji.
b Ndodhen në thellësi të njëjtë brenda së njëjtës b Energjia që i jepet ujit
enë, me të njëjtin lëng. . Masa e ujit që
c Forca e ushtruar mbi bazën e enës është sa vlon dhe masa që
produkti i shtypjes në X apo Y me sipërfaqen e
mbetet është 300 -27 = 273 ≈ 270g.
bazës. Por lartësia e lëngut në enë nuk është
7 a Sasia e nxehtësisë që nevojitet për të ngritur
kudo 0.5m, sepse thellësia e enës në disa pjesë
me një gradë temperaturën e njësisë së masës.
të saj është vetëm 0.3m.
b i Për të marrë parasysh humbjet e energjisë
në mjedis.
Kapitulli 9 Fizika termike
ii Eksperimenti 1: , ku me Qh1
kemi shënuar humbjet e energjisë në mjedis.
1 a Energjia kinetike mbetet konstante, energjia
Eksperimenti 2: . Nëse
potenciale rritet, energjia e brendshme rritet.
b Energjia kinetike rritet, energjia potenciale pranojmë se sasia e energjisë që humbet në
mbetet konstante, energjia e brendshme rritet. mjedis është thjesht në përpjesëtim të drejtë
2 Para se të godasë tokën, guri ka energji kinetike. Të me kohën e ngrohjes, . Duke i
gjitha molekulat e tij zhvendosen në të njëjtin zbritur dy barazimet e mësipërme anë me anë,
drejtim. Kur guri godet tokën, kjo lëvizje e marrim: ,
molekulave humbet orientimin dhe më pas ka prej nga .
drejtim të çfarëdoshëm. Energjia kinetike e lëvizjes
Duke u kthyer tek barazimi që shkruam për
në drejtime të çfarëdoshme është energji e
eksperimentin e parë, pas veprimesh marrim:
brendshme, ndaj kemi rritje të temperaturës.
.
3 Ajri ngjishet, pra, mbi të kryhet punë. Nga
parimi i parë i termodinamikës, ndryshimi i 8 a Dioksidi i karbonit zgjerohet, duke kryer
energjisë së brendshme të trupit është e punë. Për këtë ai shpenzon energjinë e
barabartë me shumën e energjive që i japim në brendshme, ndaj ftohet.
formën e nxehtësisë dhe të punës. Në këtë rast b Energjia e nevojshme për të ndryshuar
gazi nuk ngrohet, por mbi të kryhet punë. gjendjen agregate të njësisë së masës, të marrë
4 Nëse dy trupa janë në temperatura të njëjta, në pikën e sublimimit.
ndërmjet tyre nuk ka transferim energjie. Pra, c i Për të marrë në konsideratë sasinë e
po qe se nga A në B nuk rrjedh energji, dhe nga nxehtësisë që përthithet nga mjedisi.
A në C gjithashtu nuk rrjedh energji, por nga B ii Dimë se , ku m është zvogëlimi i
në C rrjedh energji, atëherë A ka temperaturë të masës kur ngrohësi është i ndezur minus atë
njëjtë me B e C, por këto të fundit kanë kur ngrohësi është i fikur, pra m = 20.9g.
temperatura të ndryshme. Kjo padyshim që Atëherë (kthejeni në njësi SI).
është absurde! Duket se sa themelor është ky
d Sepse në këtë rast nevojitet energji për të
parim dhe pse ai quhet parimi zero i
shkëputur lidhjet ndërmjet molekulave në
termodinamikës.
gjendjen e ngurtë, si edhe për t’i ndarë ato
plotësisht nga njëra—tjetra, që të mbërrijnë
gjendjen e gaztë.

150 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

9 a Energjia shndërrohet në energji potenciale të
molekulave, sepse largësia ndërmjet tyre rritet
(shkëputen lidhjet).
b Për të reduktuar përthithjen e energjisë nga
mjedisi
c Në këtë rast masa që hyn në barazimin
është sa diferenca e zvogëlimit të
masës kur ngrohësi është i ndezur me gjysmën
e zvogëlimit të masës kur ngrohësi është i
fikur (sepse në atë rast matja ka zgjatur
dyfishin e kohës). Atëherë
10 a i Shuma e energjisë kinetike dhe potenciale të
molekulave
ii Temperatura në të cilën molekulat nuk
mund të na japin më energji.
b i Masa në sekondë:
ii Nga , marrim
. Temperatura
përfundimtare e ujit: 37 + 15 = 52°C
iii Rendimenti i ngrohësit është 100%
iv Të zvogëlohet prurja e ujit.
Kapitulli 10 Gazet ideale
1 a i NA = 6.02 · 1023
ii Klori është dyatomik, pra 2NA
iii 1000NA
b i 4NA
ii Një atom karbon për molekulë, pra 4NA
iii Dy atome oksigjeni për molekulë, pra 8NA
2 a 1 mol e ka masën 197g, ndaj numri i moleve në
1000g është
b Numri i atomeve
c Masa e një atomi është sa raporti i masës së
shufrës me numrin e atomeve në të, rreth
3.3 · 10-22g.
3 a Shtypja
b Temperatura e gazit do të rritet, duke bërë që
shtypja të jetë më e madhe se ajo e llogaritur
në pikën a.
4 a .
Pranojmë se temperatura në thellësinë 25m
është e njëjtë me atë në sipërfaqen e ujit.
5 a Nga ligji i gazeve kemi:
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
6 Nga ligji i gazeve kemi:
(i famshmi
vëllim molar i gazeve)
7 Nga , kemi
8 a i Energjia kinetike mesatare e molekulave në
27°C është
ii Po kjo madhësi në 243°C është 1.07 · 10-20J.
b Raporti i energjive është 1.07/0.62 = 1.72.
Raporti i shpejtësive mesatare është sa rrënja
katrore e raportit të energjive ose
temperaturave: 1.31.
9 a Molekulat godasin murin dhe kthehen
mbrapsht. Secila prej goditjeve shkakton një
forcë të vogël që ushtrohet mbi murin.
Molekulat lëvizin në mënyrë të çrregullt dhe
goditjet e tyre me murin rezultojnë në një forcë
maksroskopike të ushtruar mbi murin.
b Nga ligji i gazeve,
c i
ii
10 a Gazin ideal e imagjinojmë si një bashkësi
sferash të ngurta me vëllim vetjak të
papërfillshëm, të cilat lëvizin në mënyrë të
çrregullt dhe nuk bashkëveprojnë me njëra—
tjetrën, përveçse gjatë goditjeve, të cilat janë
absolutisht elastike dhe ndodhin vetëm në
dyshe. I bindet ligjit të gazeve ideale.
b i 125 mol
ii 125NA=7.53 · 1025 molekula
c
d i Heliumi kryen punë mbi atmosferën, pra,
humbet energji.
ii Shpejtësia mesatare zvogëlohet.
11 a 4410N
b i m = 3690kg
ii 1.27 · 105 mol
c Që baloni të ngrihet, nga ai duhen hequr të
paktën 450kg ajër. Masa maksimale e ajrit të
mbetur është 3690 – 450 = 3240kg
d Numri i moleve të ajrit të mbetur:
. Atëherë, nga
ligji i gazeve,
151
Kapitulli 11 Fusha elektrike 6 a
b i
1 a Largësia ndërmjet pllakave:
ii

b Intensiteti i fushës: 7 a
b Sa ¼ e përgjigjes së pikës a, sepse largësia
2 Fusha është në përpjesëtim të drejtë me është dyfishuar.
diferencën e potencialeve, ndaj dyfishimi i kësaj 8 a Potenciali , prej nga
të fundit sjell dyfishimin e fushës. Fusha është
në përpjesëtim të zhdrejtë me largësinë
ndërmjet pllakave, ndaj, kur kjo e fundit b
zvogëlohet tri herë, fusha trefishohet. Ndaj në 9 a i Fusha e krijuar nga sfera A:
total fusha elektrike gjashtëfishohet.
3 a
ii Fusha e krijuar nga sfera B është 7200 – 1800
= 5400Vm-1. Atëherë ngarkesa e sferës B do të
jetë:
c i
ii Potenciali zvogëlohet kur hiqet sfera B.
Potenciali është skalar, ndaj mblidhet
b Ngarkesa pozitive e sferës indukton ngarkesa algjebrikisht.
negative në pllakë. Ngarkesat e kundërta
10 a i
tërhiqen.
c i Sërish sfera do të tërhiqet nga pllaka. Tani
ii
ngarkesa negative e sferës indukton ngarkesa
pozitive në pllakë. b i Zero
ii Kahu i fushës elektrike do të përmbyset. ii Zero
4 a Intensiteti i fushës elektrike në një pikë është iii 8.0 · 10-13J
forca e ushtruar mbi ngarkesën pozitive njësi c , prej nga
të vendosur në atë pikë.
b dhe
d Efektivisht rrezja e bërthamës së arit është 4.5 ·
c
10-14m, largësi deri në të cilën vlen ligji i të
d 8.0 · 10-13J anasjellës së katrorit.
e 11 a Potenciali elektrik në një pikë është puna që
duhet të kryhet për ta sjellë ngarkesën pozitive
5 njësi nga infiniti deri në atë pikë.
b i
ii Energjia e jonizimit

c Gradienti na jep
12 a
b i
ii Leximi i peshores do të jetë: 0.0482 – 0.0097 =
0.0384N
c
13 a Vija pingule me pllakat, të baraslarguara nga
njëra—tjera dhe me kah përposhtë.
b Vertikalisht poshtë

152 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 c 6.4 · 10-14N iii
d 11 a Kapaciteti elektrik është sasia e ngarkesës për
e njësi të diferencës së potencialit ndërmjet
pllakave të kondensatorit.
Kapitulli 12: Kondensatorët dhe energjia e b i
fushës elektrike ii
iii
1 c Kapaciteti përgjysmohet, ngarkesa e
2 armaturave përgjysmohet, rryma
3 përgjysmohet, por V (mesatare) mbetet e
pandryshuar. Fuqia përgjysmohet.
4
12 a i
5
ii
6 a iii
b iv
c
b i Rritet 3.6 herë
7 ii Rritet 3.6 herë
iii Zvogëlohet 3.6 herë
iv Rritet 3.6 herë.

Kapitulli 13: Rryma elektrike

8

1
2
3
4 a
b
c
5 a
9 a , ndaj kapaciteti i b
njëvlefshëm . Ngarkesa e 6 Rryma që merr tharësja e flokëve
armaturave . Atëherë , ndaj duhet marrë siguresa 5A.
dhe 7 a Rryma që kalon në ampermetër është e
. barabartë me rrymën në tubin katodik.
b Me ndihmën e përcaktojmë diferencat e
b
potencialeve: 0.90V në skajet e kondensatorit
100μF, 0.45V në skajet e 200μF dhe 0.15V në c
skajet e 600μF. 8 a Diferenca e potencialeve ndërmjet poleve të
10 a Vonesë në kohë, shmangie e shkëndijave dhe pilës është puna e kryer mbi njësinë e
shkarkesave, etj. ngarkesës në qarkun e jashtëm, kurse forca
b i Me rrjedhjen e ngarkesës në qark, elektromotore është puna e kryer mbi njësinë
zvogëlohet diferenca e potencialeve në skajet e e ngarkesës në gjithë qarkun.
kondensatorit, gjë që bën të zvogëlohet rryma b i
në rezistencë. ii
ii 45±5mC c

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 153

9 a i Kur diferenca e potencialeve është 2.0V,
rryma është 0.25A, pra, rezistenca
ii R = 10Ω
b Llambë me filament.
10 a
b 4 a Rryma në rezistencë
11 a Atomet lëkunden më fort, ndaj rritet numri
dhe intensiteti i goditjeve.
b Materiali, sipërfaqja e prerjes tërthore
c i
ii dhe
d Sipërfaqja e kontaktit me ajrin zvogëlohet, ka
më pak shkëmbim nxehtësie, rritet
temperatura e, si rrjedhojë, edhe rezistenca.
Rryma zvogëlohet.
12 a (produkti i gjerësisë me trashësinë),
ndaj
b përshkon qarkun e jashtëm. Forca elektromotore
13 a Rryma që rrjedh në rezistencë është në
përpjesëtim të drejtë me diferencën e
potencialeve në skajet e saj, nëse temperatura
mbahet konstante.
b i Vijë e drejtë horizontale (V në boshtin e
abshisave)
ii Si më sipër, por rezistenca është më e
madhe.
iii Të dy grafikët do të ishin pak më sipër.
c Rezistenca është në përpjesëtim të drejtë me
gjatësinë, ndaj dyfishohet me dyfishimin e
gjatësisë. Rezistenca është në përpjesëtim të
zhdrejtë me sipërfaqen e prerjes tërthore, e cila
katërfishohet me dyfishimin e diametrit.
Atëherë rezistenca e re është sa gjysma e asaj
të mëparshme.
14 a
b i
ii Rrymat e mëdha mund të shkaktojnë
nxehjen e përcjellësve.
iii 50A
c
Kapitulli 14: Qarqet elektrike
1 a W = 3.6A djathtas
b X = 4.3 – 2.4 = 1.9A përposhtë
c Y = 4.8 – 2. 7 = 2.1A majtas
d Z=0
2 X = 6.5 – 2.0 = 4.5mA djathtas, Y = 4.5 – 4.2 =
0.3mA përposhtë
3 a X = 2.2 – 1.4 = 0.8V
b X = 6.3 + 2.4 – 5.0 = 3.7V
c X = 6.0 – 2.4 – 1.4 = 2.2V
d X = 4.3 + 4.7 = 9.0V, Y = X = 9.0V
b Diferenca e potencialeve në skajet e llambës
V = 6.0 – 1.8 = 4.2V
c Rezistenca është 730Ω
d Ngarkesa . Numri i
elektroneve .
5 a Rryma në Y: 2.0 – 0.5 = 1.5A
b Diferenca e potencialeve në skajet e Y është
3.0V, pra, rezistenca e Y është 2.0Ω
c Diferenca e potencialeve në skajet e X është
9.0V, pra, rezistenca e X është 4.5Ω
6 a Diferenca e potencialeve në skajet e baterisë
është puna e kryer mbi ngarkesën njësi kur ajo
e baterisë është puna e kryer mbi ngarkesën
njësi, kur ajo përshkon gjithë qarkun.
b i 0.75A
ii
iii Shqyrtojmë lakun që përmban dy bateritë
dhe rezistencën 3Ω: , prej nga
E2 = 6V
iv
7 a Ampermetri lidhet në seri. Ai duhet të ketë
rezistencë të vogël, që rënia e tensionit në të të
jetë e vogël.
b i Rezistenca e barasvlefshme e voltmetrit dhe
rezistencës 400Ω është 300Ω. Rryma në qark
është 0.030A dhe diferenca e potencialeve në
skajet e rezistencës 100Ω është 3.0V, ndaj forca
elektromotore është 12.0V.
ii Tani rezistenca e barasvlefshme është 387Ω,
rryma është 0.0246A dhe diferenca e
potencialeve është rreth 9.5V.
iii Voltmetri lidhet në paralel, duke bërë të
zvogëlohet rezistenca e barasvlefshme, si në
pikat i e ii.
8 a Rezistenca e një elementi është raporti i
diferencës së potencialeve në skajet e tij me
rrymën që kalon nëpër të.
b Rezistenca e barasvlefshme e degës së sipërme
(dy rezistenca në seri) është 60Ω, kurse ajo e
degës së poshtme (një rezistencë në seri me dy
rezistenca në paralel) është 120Ω. Dy degët

154 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 janë lidhur në paralel , ndaj rezistenca e
barasvlefshme e tyre është 40Ω.
c Diferenca e potencialeve në skajet e degës së
poshtme është 6.0V dhe ajo në skajet e dy
rezistencave në paralel është 1.2V. Rryma që
kalon në rezistencën 60Ω është 1.2/60=0.02A.
9 a Diferenca e potencialeve në skajet e pilës është
0.75V. Duke qenë se pila ka rezistencë të
brendshme, një pjesë e tensionit bie në këtë
rezistencë.
b na jep
c i Fuqia
ii Fuqia për rezistencë 0.5Ω është 1.76W dhe
për 0.2Ω është 0.45W. Të dyja janë më të vogla
se fuqia për R=r.
10 a Rezistenca që i atribuohet punës që duhet
kryer që brenda pilës të kalojë rrymë.
b i na jep
ii E = 1.50V
c Rezistenca e brendshme është shumë e madhe dhe
rryma maksimale që marrim nuk i kalon 4A.
11 a Forca elektromotore e pilës është puna që
kryhet mbi ngarkesën njësi kur ai përshkon
gjithë qarkun.
b Kur rryma që kalon nëpër bateri është e
neglizhueshme, nuk ka rënie tensioni në
rezistencën e brendshme të saj. Kur rryma
rritet, brenda baterisë kemi rënie tensioni.
c i
ii Nxorëm se
iii Rezistenca e voltmetrit është shumë më e
madhe se r dhe R.
Kapitulli 15: Fusha magnetike
1 a Forca (që jepet nga ) është
maksimale, kur këndi θ ndërmjet përcjellësit
dhe fushës magnetike është 90°.
b Forca është zero, kur këndi është 0.
2 a Trefishohet.
b Përgjysmohet.
c Reduktohet në 40% të asaj fillestare.
3 a
b Hyn në planin e librit.
4 a
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
b Shiritat tërhiqen. Gjeni kahun e fushës dhe të
forcës së krijuar nga njëri shirit në
vendndodhjen e tjetrit.
5 a F ≈ 7.9 · 10-4N
b Fusha magnetike është paralele me rrymën
c Forca që vepron mbi PQ del nga plani i librit
dhe ajo mbi RS hyn në plan. Ndaj, konturi
fillon të rrotullohet në kahun orar (e parë nga
brinja PS).
d Momenti rrotullues është rreth 3.2 · 10-5Nm.
6 a Nga e majta në të djathtë
b Forca e Amperit është e barabartë me
rëndesën e copës së letrës, rreth 5.9 · 10-4N
c B ≈ 1.3mT
7 a Mund të përdoret eksperimenti i problemit
paraardhës ose peshorja e rrymës.
b i Fusha është horizontale e drejtuar nga veriu,
forca është e drejtuar përsipër, ndaj rryma
rrjedh nga perëndimi në lindje.
ii I ≈ 420A
8 a Mbi pjatën e peshores vepron një forcë e
drejtuar përsipër.
b Nga ligji i tretë i Njutonit, forca që vepron mbi
përcjellësin është e drejtuar përposhtë dhe
rryma rrjedh nga e majta në të djathtë.
c Forca që vepron mbi përcjellës është 0.0136N
dhe B = 0.068T
d
9 Forca formon kënd të drejtë me shpejtësinë
dhe nuk kryen punë mbi elektronin; për
pasojë energjia kinetike e tij mbetet konstante.
10 Forca e Lorencit është në kënd të drejtë me
fushën magnetike, kurse forca elektrike ka
drejtim të njëjtë me fushën elektrike. Forca e
Lorencit varet nga shpejtësia e grimcës, kurse
forca elektrike nuk varet nga shpejtësia.
11 a i Forca e bashkëveprimit të ngarkesës në
lëvizje me fushën magnetike.
ii Ndërsa lëviz me nxitim, elektroni rrezaton
energji; shpejtësia e tij zvogëlohet e po ashtu
zvogëlohet edhe rrezja e orbitës .
b i F 4.0 · 10-13N
ii
155
12 a i ii
b Shpejtësia e zhvendosjes së bobinës është
konstante dhe e tillë është edhe shpejtësia e
ndryshimit të fluksit magnetik.
c
d Kur bobina ndodhet e gjitha brenda fushës,
f.e.m. e induktuar është zero, sepse fluksi
magnetik në të nuk ndryshon më.
ii Hyn në planin e librit e
b i F = 1.6 · 10-13N
ii r ≈ 0.17m
c Kahu i fushës magnetike përmbyset dhe
madhësia e saj reduktohet.

Kapitulli 16: Induksioni elektromagnetik

8 a Forca elektromotore e induktuar është në
1 Mënyra më spektakolare është të tregoni se teli i përpjesëtim të drejtë me shpejtësinë e
dytësorit është i izoluar dhe rryma nuk mund të ndryshimit të fluksit magnetik.
kalojë nga bërthama tek ajo. Në dytësor b i
induktohet rrymë për shkak të ndryshimit të ii , sepse fluksi përfundimtar është
fluksit magnetik në bërthamë.
zero.
2 a
iii
b Forca elektromotore
9 a Ligji i Lencit thotë se kahu i rrymës së
3 induktuar është i tillë që të kundërshtojë
4 Rrymat Fuko janë rryma të induktuara që shkakun që e lindi. Zhvendosni magnetin
rrjedhin në vëllimin e metalit, p.sh., bërthamën e lidhur me bobinën; me ndihmën e një
transformatorit. Ato përdoren në frenat galvanometri të lidhur në seri me të mund të
elektromagnetike, si tek trenat, ku energjia tregoni se, nëse në bobinë hyn poli nord i
kinetike e trenit shndërrohet në energji të këtyre magnetit, skaji i bobinës bëhet pol nord (pra e
rrymave. Ato janë të padëshirueshme në shtyn magnetin që hyn në bobinë).
bërthamat e transformatorëve, ku shkaktojnë b i Në disk induktohen rryma Fuko, të cilat
humbje energjie dhe nxehje të bërthamës. krijojnë një fushë të kundërt dhe
5 Shpejtësia e ndryshimit të fluksit është kundërshtojnë rrotullimin e diskut. Kjo bën që
maksimale kur vetë fluksi është minimal dhe energjia kinetike e makinës të shndërrohet në
anasjelltas. nxehtësi. Disku prej alumini nxehet.
6 a Fluksi është 1Wb, kur fusha 1T shpon një ii Kur shpejtësia është më e madhe, fluksi
kontur me sipërfaqe 1m2. magnetik ndryshon më shpejt, forca
b i Në një mbështjellë elektromotore e induktuar është më e madhe
ii dhe efekti frenues është më i fuqishëm.
10 a i Ndryshimi i fluksit magnetik shkakton forcë
iii
elektromotore të induktuar. Qarku ku
ndryshon fluksi magnetik përmbyllet nga teli i
biçikletës dhe lidhjet e jashtme.
ii Të rritet madhësia e fushës magnetike (rritet
fluksi dhe ndryshimi i tij) ose të rritet
shpejtësia e rrotullimit (rritet shpejtësia e
ndryshimit të fluksit).
b i
ii
7 a i t = 0.040s

156 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

Kapitulli 17: Rryma alternative 7 a i Tensioni i vazhduar që zhvillon të njëjtën
fuqi me tensionin alternativ që kemi.
1 a , ku ii
b b i
c dhe format e njëvlefshme.
ii Fuqia e humbur në linjë është:
2 a 2A
.
b , pra f =25Hz
iii Kur rritet tensioni, zvogëlohet rryma (fuqia
c
mbetet e njëjtë). Zvogëlimi i rrymës redukton
humbjet në linjë.
c Ndryshimi i rrymës në parësor bën që fluksi
magnetik në bërthamë të ndryshojë. Ky fluks i
ndryshueshëm kalon përmes dytësorit, i cili ka më
pak spira, ndaj forca elektromotore e induktuar në
të është më e vogël se tensioni në parësor.
d
Kapitulli 18: Lëkundjet
e 0.005 dhe 0.015s në ciklin e parë dhe 0.045 dhe
0.055s në ciklin e dytë (shih grafikun).
1 a Jo, nxitimi është konstant (i rënies së lirë).
3 a N ≈ 33
b Po, forca kthyese elastike
b i P = 6.0W
c Jo, sfera lëviz me nxitim konstant drejt pllakës,
ii Duke pranuar se rendimenti i transformatorit
e godet atë dhe pastaj kthehet mbrapsht.
është 100%, për mbështjellën parësore
d Po, forca kthyese është përbërësja e rëndesës
, prej nga Ief = 0.027A dhe I0 = 0.038A
sipas harkut që përshkon lavjerrësi.
4 a
2 a , ku x matet në cm.
b i
ii v = 21.8cms-1
3 a f = 1.19Hz
b vmax = 120mms-1
c Ekmax = 3.6 · 10-4J, kur kalon nëpër pozicionin e
ekuilibrit
b Diferenca e fazave ndërmjet forcës
d Epmax = 3.6 · 10-4J, në pozicionin e zhvendosjes
elektromotore të induktuar dhe fluksit është 90°.
maksimale
5 a T = 0.040s dhe f = 25Hz
4 a i ½ cikli
b V0 = 1.5V dhe Vef ≈ 1.1V
ii 180°
c Ief = 5.3mA
iii π radianë
d Pmes = Ief Vef = 5.6mW
b i ¼ cikli
6 a
ii 90°
b i Rryma alternative nuk ka intensitet konstant
iii π/2 radianë
dhe shumicën e kohës ai është më i vogël se
c i 3/8 e ciklit
2.0A. Nxehtësia e çliruar nga rryma e
ii 135°
vazhduar është më e madhe.
iii 3π/4 radianë
ii , ku me v kemi shënuar 5 a T = 8.0ms, f = 125Hz
madhësitë që lidhen me rrymën e vazhduar b
dhe me a ato që lidhen me rrymën alternative.
c Transformatorët punojnë vetëm me rrymë
alternative. Kjo e fundit transmetohet në
tension të lartë, për të reduktuar humbjet dhe
pastaj duhet transformuar për t’i ulur
tensionin kur vjen në shtëpitë tona.

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 157

6 a Jo, sepse grafiku nuk është sinusoidal.
b i, ii
7 a Lëkundje në të cilën nxitimi është në
përpjesëtim të drejtë me zhvendosjen nga një
pikë e dhënë (pozicioni i ekuilibrit) dhe në kah
të kundërt me këtë zhvendosje.
b f = 70Hz
c i
ii
iii
8 a Dy lëkundje janë në fazë, nëse të dyja janë
njëkohësisht në të njëjtën gjendje/pikë të ciklit
lëkundës.
b 4 a i dhe ii
c i Zhvendosja këndore nga pozicioni i
ekuilibrit është 30° ose π/6 radianë. x = 7.5cm
ii
iii 60° ose π/3 radianë.
9 a Nxitimi duhet të jetë në përpjesëtim të drejtë
me zhvendosjen nga pozicioni i ekuilibrit dhe
në kah të kundërt me të.
b
c F = 190N
d amplituda A = 5.5mm.
10 a Kur frekuenca e forcës detyruese barazohet
me frekuencën vetjake të lëkundjeve, kemi
rezonancë dhe, nëse ndodh kjo, sizmometri do
158 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
të na raportojë tërmet shumë më të fuqishëm
se ai që ka ndodhur vërtet.
b Tregon se nxitimi është në përpjesëtim të
drejtë me zhvendosjen dhe ka shenjë të
kundërt me të.
c dhe f = 3.6Hz.
Kapitulli 19: Valët
1 Dy valë zënë 4.8 ndarje, pra, një valë zë 2.4
ndarje. Atëherë perioda është 2.4 ·
500μs=1.2ms dhe frekuenca është rreth 830Hz.
2 a Përhapen në vakuum me shpejtësi 3 · 108ms-1.
b Mikrovalët kanë frekuencë më të lartë (ose
gjatësi vale më të vogël) se radiovalët
c i Ndërmjet 10-8m dhe 10-13m
ii Nga c = fλ, frekuenca është ndërmjet 1016Hz
dhe 1021Hz.
3 a Efekti Doppler është rritja apo zvogëlimi i
frekuencës së perceptuar nga vrojtuesi, kur
burimi afrohet apo largohet prej tij.
b dhe
.
c Frekuenca maksimale vrojtohet kur shpejtësia
e varkës është e drejtuar drejt nxënësit.
b Lëkundet paralel me drejtimin e përhapjes së
valës
c Të gjitha pikat kryejnë 240 lëkundje të plota në
sekondë
d
5 4.5 lëkundje në 12mm do të thotë se λ ≈ 2.7mm.
Dyfishi i amplitudës është 20 – 9 = 11mm, pra
.
6 a Lëkundje të fushave elektrike e magnetike që
përhapen, duke mbartur energji. Drejtimi i
përhapjes së valës është pingul me drejtimet e
lëkundjes së fushave.
b i Intensiteti është në përpjesëtim të zhdrejtë
me katrorin e largësisë, ndaj intensiteti i dritës
së yllit A është sa ¼ e atij të dritës së yllit B.
ii Intensiteti është në përpjesëtim të drejtë me
katrorin e amplitudës, ndaj amplituda e
sinjalit nga A është sa gjysma e atij nga B.
iii .
7 a Grimcat lëkunden paralel me drejtimin e
përhapjes së valës. Zhvendosja pingule e tufës
në ekran lidhet me zhvendosjen paralele të
grimcave.
b 5 lëkundje të plota në 30ms, pra, T = 6ms dhe f
≈ 170Hz
c v = fλ = 330ms-1
8 a Të barabarta. Periodat e lëkundjeve janë të
barabarta (duket në ekran).
b Valët, maksimumet e minimumet e të cilave
nuk ndodhin njëkohësisht, kanë diferencë
fazash. Një lëkundje zë afërsisht 2.2 ndarje
horizontale dhe dy valët ndahen nga 0.3
ndarje. Diferenca e fazave është rreth 50°.
c Amplituda e valës së sipërme është sa 2/3 e
asaj të valës së poshtme. Raporti i
intensiteteve është sa katrori i raportit të
amplitudave, pra 4/9.
9 a Ndryshim i frekuencës i shkaktuar nga lëvizja
relative e burimit dhe vrojtuesit.
b Frekuenca e vrojtuar
dhe
c i I largohet Tokës. E kuqja nënkupton
zmadhim të gjatësisë së valës (zvogëlim të
frekuencës) dhe ky efekt Doppler tregon se
ylli i largohet Tokës.
ii Yjet që janë më larg Tokës i largohen asaj me
shpejtësi më të madhe.
10 a i Më e ulët
ii Në intervalin kohor ndërmjet emetimit të dy
valëve të njëpasnjëshme burimi largohet.
Gjatësia e valës duket më e madhe dhe
frekuenca më e ulët.
b Frekuenca e vrojtuar f’ = 3.9216MHz dhe
zhvendosja e frekuencës Δf = 78kHz
c Efekti Doppler ndodh kur vrojtuesi (grimcat) i
largohet burimit (transmetuesit).
Kapitulli 20: Mbivendosja e valëve
1 a
b Gjatësia e valës është sa ajo e valës më të gjatë.
2 a Më e rrumbullakët
b Më e sheshtë
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
3 Radiovalët kanë gjatësi vale të rendit deri në
1km, ndaj ato munden të difragojnë përreth
kodrave, kurse valët e televizionit kanë gjatësi
vale të rendit të cm apo mm, ndaj nuk
munden të difragojnë rreth kodrave.
4 Petrina ka të drejtë; tingujt që vijnë nga
altoparlantët përbëhen nga shumë frekuenca
dhe nuk mund të jenë koherentë.
5
6 Kur valët janë në fazë, ato mblidhen dhe na
japin tingull më të fortë. Më pas ato
gradualisht dalin nga faza dhe, kur kanë faza
të kundërta, tingulli është shumë i dobët.
Pastaj ato sërish vijnë në fazë, duke bërë që
tingulli të jetë i fuqishëm.
7 Largësia ndërmjet gërvishtjeve është d = 2.0μm.
Maksimumi i parë (n = 1) merret në këndin
. Maksimumi i dytë (n = 2)
merret në këndin 41.0°.
8 a Mbivendosja është mbledhja algjebrike e
zhvendosjeve të dy (apo më shumë) valëve.
b
c i Numri i brezave rritet; ato janë më pak të
shndritshme, por shkëlqimi i tyre zvogëlohet
më pak kur shkojmë drejt skajeve të ekranit
ii Brezat janë më të gjerë dhe më larg njëri—
tjetrit, por shkëlqimi i tyre mbetet i njëjtë.
9 a Koherent: diferenca e fazave është konstante.
Monokromatik: ka një frekuencë të vetme (ose
një brez shumë të ngushtë frekuencash përreth
asaj qendrore).
b i Rendi i parë merret nga interferenca e
valëve, diferenca e rrugëve të të cilave është
një gjatësi vale; rendi i dytë kur diferenca e
rrugëve është dy gjatësi vale.
ii Dy prej: vijat në A janë më larg; vijat në A
janë më të holla; vijat në A janë më të
shndritshme.
iii (n = 1)
iv Tani n = 2 dhe
10 a Mbivendosja e dy valëve me diferencë fazash
180° (diferencë rrugësh λ/2), duke na dhënë
rezultante praktikisht zero.
b ; atëherë numri i brezave në largësinë
45cm është 45/x = 3.125, pra 3 maksimume.
c f = 2.0 · 1010Hz
11 a Përkulja e valëve rreth pengesave.
159
 b b i Maksimumet merren kur vala e pasqyruar
është ekzaktësisht në fazë me valën rënëse.
Minimumet merren kur vala e pasqyruar ka
diferencë fazash 180° me valën rënëse.
ii Sa herë që amplituda e valës bëhet zero,
pllaka është zhvendosur me gjysmë gjatësi
vale. Prej këtu del se λ = 16.8cm. .
c Gjatë pasqyrimit faza përmbyset (ndryshon
me 180°).
c
6 a , prej nga λ = 51.4cm. Shpejtësia e
valës .
Kapitulli 21: Valët e qëndrueshme
b Q nuk lëviz. P, R, S e T lëkunden në drejtimin
1 a,b paralel me tubin. P e S kanë amplitudën më të
madhe.
c PeS

Kapitulli 22: Fizika kuantike

c Do të dyfishohej numri i barqeve.
2 a Rezonanca është rritja e madhe amplitudës së 1
lëkundjeve të një trupi kur frekuenca e forcës
2 Për gjatësinë më të vogël të valës, .
detyruese përputhet me frekuencën natyrore
(vetjake) të tij. Pra, intervali nga 4 · 10-23J në 4 · 10-25J.
b dhe . 3 a
b
3 a Ngjashmëri: pikat e valës lëkunden dhe
shpejtësia e valës është v = fλ. Ndryshime: vala c
bredhëse transferon energji, kurse ajo e 4 a E = 8.0 · 10-13J
qëndrueshme jo; pikat e valës së qëndrueshme b i 10000eV
kanë amplituda të ndryshme, kurse pikat e ii E = 1.6 · 10-15J
valës bredhëse kanë të njëjtën amplitudë. c E = 3.8 · 10-2eV
b i 5 a Ngarkesa është 2e, ndaj energjia është 15000eV
b E = 2.4 · 10-15J
c

6 a Energjia e fotonit është 15.625eV. Energjia

maksimale e fotonit është
Pikat në mes të dy nyjave janë barqe. b Kjo energji është e barabartë me 1.8 · 10-18J.
ii Gjatësia e valës është 75/3 cm. 7
c Kur ndryshon tensioni në kordë, ndryshon
8 a i Rrezatimi elektromagnetik shfaq veti valore
shpejtësia e përhapjes së valës në të; ndryshon
dhe grimcore.
edhe gjatësia e valës.
ii Rrezatimi me frekuencë nën një kufi nuk do të
4 a i Lëkundet para—mbrapa, paralel me tubin.
prodhojë fotoefekt/ energji maksimale e
ii Nuk lëviz.
fotoelektroneve rritet linearisht me frekuencën.
b i dhe , prej nga
Energjia e një grimce varet nga frekuenca (valë).
marrim λ = 80.0cm. . b Energjia e fotonit është më e vogël se puna e
ii e = 1.6cm daljes, e cila është energjia minimale që nevojitet
5 a i Valët kanë diferencë fazash konstante. për ta nxjerrë elektronin nga metali (sipërfaqja).
ii Këndi me të cilin njëra valë është para ose c Frekuenca (nga grafiku) është 5.6 · 1014Hz.
mbrapa tjetrës.

160 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 d Konstantja e Plankut është sa pjerrësia
(gradienti) e grafikut. P.sh.,
9 a Elektronet shfaqin natyrë të dyfishtë valë—
grimcë. Gjatësia e valës de Brojli është gjatësia
e valës që i shoqërohet një elektroni (me
energji të dhënë), sipas formulës de Brojli.
b i 5.0keV ose 8.0 · 10-19J
ii
iii
c Neutronet kanë masë më të madhe se elektronet,
pra, për të njëjtën energji, kanë impuls më të
madh, d.m.th. gjatësi vale më të vogël.
Kapitulli 23: Modelet e atomit dhe radioaktiviteti
1 Modeli i Tomsonit nuk parashikon shpërhapje
në kënde të mëdha. Grimca α ka masë shumë
më të madhe se elektroni, ndaj nuk mund të
shmanget nga bashkëveprimi me të.
Eksperimenti tregon se disa grimca α shmangen
me një kënd më të madh se 90°. Ato duhet të
kenë bashkëvepruar me një grimcë të ngarkuar
që është shumë më masive se elektroni. Kjo
grimcë u quajt bërthamë dhe përmban
praktikisht gjithë masën e atomit.
2 Bërthama përmban 38 protone dhe 52 neutrone.
3 Kur nga bërthama del një grimcë α, ajo humbet
dy protone dhe dy neutrone, ndaj numri i
ngarkesës zbret me 2 dhe ai i masës me 4. Më
pas bërthama lëshon dy elektrone, që vijnë nga
shpërbërja e dy neutroneve (në protone +
elektrone). Numri i masës mbetet i
pandryshuar, kurse ai i ngarkesës rritet me 2,
duke u kthyer tek ai fillestar.
4 10 a Energjia e nevojshme është 54.4eV ose 8.7 · 10-18J
5 a Grimcat beta janë elektrone të shpejta që dalin
nga bërthama.
b
c i, ii
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
6 a Grimca α përmban dy protone dhe dy
neutrone. Grimca β- është elektron i shpejtë.
Grimca α e ka masën 7400 herë më të madhe
se grimca β. Grimca α ka ngarkesë pozitive
(+2e), kurse ajo β ka ngarkesë negative (-e).
b Izotopet kanë numra ngarkese të barabartë
dhe numra mase të ndryshëm.
c
7 a Vëllimi i sferës është . Raporti i vëllimeve
të dy sferave është 1015.
b Duke pranuar se shumica e masës së atomit
ndodhet në bërthamë, atëherë 19000kg ar
(atomik) e kanë vëllimin 1m3; nga pika a,
vëllimi i bërthamave ku përmbahet kjo masë
është 10-15m3. Atëherë dendësia e bërthamës së
arit është
8 a 82 protone, 128 neutrone
b Duke qenë se grimcat janë të ngarkuara, kur
kalojnë pranë apo goditen me atomet, ato
largojnë elektrone prej tyre, duke i lënë ata të
ngarkuar (jonizuar).
c
9 a Shumica e masës është e përqendruar në një
vëllim të vogël. Ky vëllim ka ngarkesë
pozitive dhe rrethohet nga elektrone, të cilat
kanë ngarkesë negative.
b Shih tekstin dhe problemin 1.
b dhe .
Ndodhet në zonën ultravjollcë të spektrit.
c Ndryshimi i energjisë nga n = 2 në n = 1 është
shumë më e madhe se nga n = 3 në n = 2, ndja
frekuenca e fotonit të emetuar është shumë më
e lartë.
11 a
b i Energjia potenciale e elektroneve është zero
kur ata janë në infinit (të palidhur) dhe më e
vogël se zero (negative), kur ata janë të lidhur
me bërthamën.
161
 ii Elektroni ngjitet nga niveli me energji -5.8 ·
10-19J në atë me energji -2.4 · 10-19J, duke
absorbuar gjithë energjinë e fotonit rënës.
iii Drita që bie vjen nga një drejtim i caktuar;
ajo riemetohet në të gjitha drejtimet.
Kapitulli 24: Fizika bërthamore
1 a
b 1 mol përmban NA grimca, ndaj energjia e 1
moli është
2 b
3 Energjia e çliruar në një sekondë (fuqia) gjendet
. Pra, fuqia e reaktorit është
6.3GW.
4 Diferenca ndërmjet masës së produkteve dhe
bërthamave që hyjnë në reaksion është 0.005u
ose 8.30 · 10-30kg, që i korrespondon 7.47 · 10-13J.
Kjo shkon në energji kinetike të grimcës α dhe
rrezatim elektromagnetik (rreze γ).
5 a Defekti i masës është 0.098934u ose 1.64 · 10-28kg.
b Energjia e lidhjes është 1.48 · 10-11J
c Numri i nukleoneve është 12 dhe energjia e
lidhjes për nukleon 1.23 · 10-12J
6 a Zvogëlimi i masës është 0.020271u ose 3.365 ·
10-29kg
b Energjia e çliruar është 3.028 · 10-12J
c Energjia e çliruar kur 1 mol deuterium reagon
me 1 mol tritium është rezultati i mësipërm
shumëzuar me numrin e Avogadros, 1.823 · 1012J
7 a 1 mol përmban NA atome. Atëherë
b
8 a Nga grafiku , prej nga T1/2 = 14s
b λ = 4.95 · 10 s
-2 -1
9 a
b vjet
10 a i Ndërtoni grafikun.
162 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
ii Duket se ka një element të rastit në
zbërthimet radioaktive, i cili bëhet më i
dukshëm në nivele të ulëta të aktivitetit.
b nga grafiku Perioda e gjysmëzbërthimit është
rreth 3.8 minuta.
c Numri i zbërthimeve do të ishte më i madh,
por perioda e gjysmëzbërthimit do të mbetej e
njëjtë.
11 Nuk ndryshon gjë, sepse shpejtësia e zbërthimit
nuk varet nga temperatura.
12 a 92 protone, 143 neutrone
c Kur nukleonet janë të lidhur në bërthamë, ato
kanë energji më të vogël sesa kur janë të lirë.
Energji më e vogël do të thotë masë më e
vogël.
d Mbledhim masat e protoneve dhe
neutroneve. Nga kjo zbresim masën e
bërthamës së uraniumit. Diferencën e
shumëzojmë me c2.
13 a Bashkimi i bërthamave është reaksion
bërthamor në të cilin dy apo më shumë
bërthama të lehta bashkohen, duke na dhënë
një bërthamë më të rëndë. Ai kërkon
temperatura të larta, për të kapërcyer
barrierën fillestare energjetike, e cila i
detyrohet shtytjes elektrostatike ndërmjet
bërthamave.
b i Forcat elektrostatike janë më të mëdha.
ii Δm = 7.500 · 10-27kg dhe ΔE = 6.75 · 10-13J
14 a Grimcat α të lëshuara nga burime jashtë trupit
ndalohen nga shtresa e qelizave të vdekura të
lëkurës. Pluhuri thithet e hyn në mushkëri;
grimcat α brenda trupit bëhen shumë të
rrezikshme.
b bërthama. λ = 3.78 ·
10-3s-1.
c
 PËRGJIGJE DHE ZGJIDHJE – FLETORE PUNE FIZIKA 12

Kapitulli 1: 3 a
Kinematika - përshkrimi i lëvizjes
Ushtrimi 1.1
1
2 a Shpejtësia nuk ndryshon (mbetet konstante)
b Matja e kohës fillon kur brinja e përparme e
b d = 2.9 · 107m
kartës ndërprerëse kalon përmes portës me
c Perimetri i orbitës d = 4.24 · 107m;
dritë dhe ndalon kur brinja e pasme del nga
minuta
porta.
3 a Largësia në 1 minutë është 2.0 km c Matni gjatësinë e kartës ndërprerëse.
b Largësia në 1 sekondë është 33.3 m Kronometri tregon për sa kohë ka qenë e
c Shpejtësia mesatare është 31.25ms-1 ndërprerë rrezja e dritës. Llogaritni shpejtësinë
d Shpejtësia maksimale e lejuar është 33.3ms-1; mesatare nga raporti i gjatësisë së kartës me
pra, shpejtësia mesatare e makinës ka qenë më kohën e kalimit.
e vogël se kufiri. Megjithatë, mund të ketë 4 a
patur intervale kohe gjatë të cilave shpejtësia e
makinës ka qenë më e madhe se kufiri
maksimal i lejuar.
4 a i 300 000 000ms-1 = 3.0 · 108ms-1 b 0.02 s
ii 11 000ms-1 = 1.1 · 104ms-1 c Largësia është 12cm ose 0.12m; koha është 5 ·
iii 9.6 ms-1 0.02s = 0.10s. Shpejtësia mesatare është 1.20ms-1.
iv 1.16 · 106ms-1 Ushtrimi 1.3
v 2.97 · 104ms-1 1 a s është zhvendosja dhe t është koha
vi 2.38 · 101ms-1 b Δs është ndryshimi i zhvendosjes; Δt:
b atleti, kamioni, anija kozmike, Toka, grimca ndryshimi i kohës
alfa, drita c
Ushtrimi 1.2
1 a Nuk është e lehtë të përcaktohen me saktësi
çastet kur karroca kalon përmes pozicionit të
nisjes dhe mbërritjes, sepse ka një vonesë që
njihet si koha e reagimit.
b Koha e lëvizjes është më e shkurtër dhe
gabimi do të përbëjë një pjesë më të madhe të
kohës së matur.
2 a Kur brinja e përparme e kartës ndërprerëse 2 a Grafiku është drejtvizor
kalon përmes portës së parë me dritë, ajo b
ndërpret rrezen e dritës dhe fillon matja e
kohës. Kur kjo brinjë kalon përmes portës së
dytë, ndërpret rrezen e dritës aty, duke
ndaluar kronometrin.
b Koha që i duhet karrocës për të përshkuar
largësinë ndërmjet dy portave me dritë.
c Largësia ndërmjet portave; matet me ndihmën
e një vizoreje apo metri shirit.
Një shkallë e përshtatshme do të ishte 1 cm
d
për 2 km.
e Në rrugën ndërmjet dy portave, shpejtësia e c Vija horizontale mund të vendoset kudo në
karrocës mund të ndryshojë, ndaj vlera e grafik.
llogaritur është thjesht mesatarja. 3 a 600m

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 163

 b 25s
c 8.0ms-1
4 a

b 1.43 orë pas nisjes së trenit ekspres.

3 a 3.0 orë
b 70 km
c 23.3 km h-1
d 50 km h-1
b Shpejtësia maksimale është sa gradienti i
e 0.5 orë
pjesës më të pjerrët të grafikut; 16.0 ms-1.
f 25 km.
Ushtrimi 1.4
4 a Skalarët karakterizohen vetëm nga madhësia,
1 a largësia
kurse vektorët nga madhësia, drejtimi e kahu.
b moduli i shpejtësisë
b Zhvendosja është largësia në një drejtim të dhënë
c skalarë: masa, dendësia, energjia; vektorë:
c 120 km; 72 km
forca, nxitimi, pesha.
d
2 a gjashtë katrorë
b tre katrorë
c 6.7 cm (nga teorema e Pitagorës) në këndin
26.6° me horizontalen.
d 18 cm (afërsisht).
3 a 20 + 12 = 32 km
b
e 140 km në këndin θ = 31° mbi horizontalen.

Kapitulli 2: Lëvizja me nxitim

Ushtrimi 2.1
1 a v = 0 kur t = 0
b pas 40s grafiku bëhet horizontal (e ka
pjerrësinë zero)
c 29.7 km (afërsisht). c koha është 20 s
4 a 950 – 100 = 850 km h-1 d shpejtësia rritet me 15ms-1
b 950 + 100 = 1050 km h-1 e nxitimi është 0.75ms-2
c i f 0.45ms-2
g Syprina e ABX është 150 m, largësia e
përshkuar në 20 s e para.
ii Nga teorema e Pitagorës, shpejtësia del 955 h Largësia e plotë është 150 + ½ · 9 · 20 + 15 · 20 +
km h-1. 24 · 20 = 1020m.
Pyetje për provim 2 a
1 a Shpejtësia është zhvendosja në njësinë e kohës
(1 sekondë).
b Brinja e përparme e kartës ndërpret rrezen e
dritës; nga ky çast fillon matja e kohës. Pasi
brinja e pasme del nga porta, rrezja nuk është
më e ndërprerë dhe kronometri ndalon.
c shpejtësia mesatare është 13.2cms-1.
d Gjatë lëvizjes shpejtësia e karrocës mund të
b Ndryshimi i shpejtësisë ndërmjet 20s e 60s
ndryshojë.
është 14ms-1. Nxitimi është 0.35ms-2.
2 a

164 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 c Largësia e përshkuar është: 10 · 20 + 17 · 40 + 26 2 a
· 20 + 28 · 40 = 2520 m. Madhësia Zhvendosja Shpejtësia Nxitimi
3 a guri
+ + -
ngjitet lart
guri
ndodhet në
+ 0 -
pozicionin
më të lartë
guri bie
+ - -
poshtë

b b Grafiku B është i saktë: gradienti është

konstant dhe negativ.
c Gradienti është negativ (grafiku është rënës). 3 a Shpejtësia në pikën më të lartë v = 0. Atëherë
d Shih grafikun.
.
e Zhvendosja është 145m.
4 b Shpejtësia përfundimtare v = - 6.5ms-1 dhe
.
c s = -55m. (për
poshtë)
d .
4 a përbërësja vertikale e shpejtësisë fillestare

b zhvendosja vertikale është zero

Ndryshimi i shpejtësisë c Ekuacioni që jep zhvendosjen vertikale në
Syprina nën grafik jep largësinë e përshkuar: funksion të kohës është , prej
.
nga, për , marrim zgjidhjet dhe
Prej nga . .
Ushtrimi 2.3
d nxitimi horizontal është zero.
1 a
e përbërësja horizontale e shpejtësisë fillestare
b
c f largësia horizontale
d 5 përbërësja vertikale e shpejtësisë fillestare është
2 Nga ekuacioni marrim 18.4ms-1; koha e fluturimit të shigjetës është
3.753s; përbërësja horizontale e shpejtësisë
. fillestare është 15.4ms-1 dhe largësia horizontale
3 Zhvendosja në 10s e para: . në këtë rast është 57.8m.
Problema për provim
Shpejtësia pas 10 s është 0.8 · 10 = 8ms-1.
1 a Nxitimi është shpejtësia e ndryshimit të
Zhvendosja në 10s pasardhëse është
shpejtësisë
b
4 a Nga marrim
c
d, e
b Nga , marrim .
Ushtrimi 2.3
1 negativ (si pozitiv kemi marrë kahun vertikalisht
përsipër)

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 165

Grafiku është drejtvizor, pra nxitimi është konstant. 3 a
2 a shpejtësia fillestare është zero, ndaj
b Forca elektromagnetike nuk bëhet menjëherë
zero, gjë që sjell rritjen e vlerës së kohës së
matur dhe zvogëlimin e vlerës së llogaritur të
g, gabim sistematik. Lartësia h matet me
vizore me pasiguri ±1mm; gabim i rastit.
c përbërësja horizontale e shpejtësisë është b
8.5ms-1; koha është 14.7/8.5 = 1.7s
d përbërësja vertikale e shpejtësisë është 8.5ms-1;
nxitimi i rënies së lirë është 2 · 8.5/1.7 = 9.8ms-2.

Kapitulli 3:Dinamika – shpjegimi i lëvizjes Ushtrimi 3.2

Ushtrimi 3.1 1 a Forcat që veprojnë mbi trupin A janë të
1 a balancuara (rezultantja është zero)
b
Forca e kontaktit (reaksioni normal)

Forca shtytëse e
ushtruar nga burri

rëndesa c Trupi B do të zhvendoset përsipër me nxitim;

C djathtas.
b 2 a Diagrami 1
Forca e kontaktit (reaksioni normal) b 350N djathtas
c rëndesa, reaksioni normal, fërkimi (i frenave)
Forca shtytëse e
ushtruar nga burri
d 800N majtas.
fërkimi
Ushtrimi 3.3
rëndesa
1 a
Kujdes! Në dy diagramet e mësipërme rëndesa b
dhe reaksioni normal janë mbi të njëjtën vijë. Ne c
e kemi zhvendosur anash reaksionin normal, që
2 a
këto dy forca të dallohen qartë në diagram.
c Forca e makinës mbi tokën vepron mbi këtë të b forca rezultante është 1200 – 932 = 268N
fundit, e jo mbi makinën. Diagrami paraqet vertikalisht sipër
vetëm forcat që veprojnë mbi makinën. c për sipër
2 a 3 a ;

b
4 a Nga nxjerrim
b
c Rëndesa në Tokë është 24N.
b
Ushtrimi 3.4
1 a 250kN djathtas (përpara)
b 1.25ms-2
c 0ms-2
d Janë me madhësi të barabarta dhe kahe të
kundërta.
e Rrit forcën e motorëve, zvogëlo rezistencën
duke përmirësuar formën, etj.

166 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 f Grafiku C; fillimisht nxitimi (pjerrësia e c Fërkimi barazohet me F dhe forca rezultante
grafikut të shpejtësisë nga koha) është bëhet zero.
maksimal dhe më pas vjen duke u zvogëluar, 3 a
derisa bëhet zero.
g

(në vija të përgjithshme: grafiku niset nga një
vlerë maksimale e bie në zero.)
2 a Rezistenca e ajrit e drejtuar përsipër dhe
rëndesa për poshtë.
b Diagrami 1: rezistenca e ajrit është më e
madhe se në diagramin 2.
c Diagrami 2: dy forcat janë me madhësi të
barabarta e kahe të kundërta.
d Rezistenca e ajrit (mbi parashutën) është më e
madhe se rëndesa; forca rezultante e tyre është
e drejtuar vertikalisht sipër.
Problema për provim
1 a Fillimisht rezistenca e ajrit është zero, ndaj
b për poshtë
c Nxitimi do të jetë më i vogël. Rëndesa mbetet
e pandryshuar, por tani rezistenca e ajrit është
e drejtuar përsipër dhe rezultantja është sa
diferenca e tyre.
d Në pikën më të lartë shpejtësia bëhet zero; po
zero bëhet edhe rezistenca e ajrit dhe e vetmja
forcë që vepron mbi topin është rëndesa, ndaj
nxitimi është g.
Kapitulli 4: Forcat si vektorë dhe momentet
Ushtrimi 4.1
1 a hipotenuza
b 22.4N (me teoremën e Pitagorës)
c
2 a, b

b Me rritjen e shpejtësisë, rritet edhe rezistenca

e ajrit, e cila eventualisht barazohet me
rëndesën. Atëherë forca rezultante (dhe
nxitimi) bëhet zero.
c 15.3N
c i
d
ii F = 3.2 · 10-5N, e cila është shumë më e vogël
3 a Brinjët e trekëndëshit kanë gjatësi 6cm dhe
se rëndesa, e cila është 0.15N.
10cm.
d
b Gjatësia e brinjës është 14.0cm, pra forca
2 a rezultante është 280N
c Këndi është 32°
4 a

Forca rezultante është sa diferenca e F me

fërkimin.
b i b Forca rezultante është 807N dhe formon
ii Në të dyja rastet nxitimi është i njëjtë, sepse i këndin 48° me horizontalen.
njëjti ndryshim shpejtësie ndodh brenda të Ushtrimi 4.2
njëjtit interval kohor. Megjithatë, në rastin e 1 a 86.6N
dytë shpejtësia mesatare është më e madhe, b 50N
ndaj largësia e përshkuar brenda së njëjtës c Verifikohet
kohë është më e madhe. 2 a Përbërëset horizontale e vertikale janë të
barabarta me 177N

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 167

 2 a Forca rezultante dhe momenti rezultant të jenë
zero.
b Meqë krahu i X është sa dyfishi i krahut të
rëndesës, ajo do të jetë sa gjysma e rëndesës, X
= 20N
c Forca e kontaktit është 40 – 20 = 20N, e
b Secila nga përbërëset formon këndin 45° me
drejtuar përsipër.
forcën.
3 a Këndi që formon fija me tension me
3 a 239N
horizontalen është . Krahu i
b 239 – 120 = 119N
c Ajo është pingule me shpatin, ndaj përbërësja forcës së tensionit është , i rëndesës
e saj sipas shpatit është zero. së shufrës është 0.9m (gjysma e gjatësisë) dhe i
d Sipas drejtimit pingul me shpatin: përbërësja e forcës me të cilës tërheq poshtë fija në të cilën
rëndesës është 658N e po kaq është edhe është varur vazoja me lule (kjo forcë është e
reaksioni normal. barabartë me rëndesën e vazos) është 1.8m.
4 Këndi ndërmjet verilindjes dhe lindjes është 45°, Atëherë shuma e momenteve është zero:
ndaj përbërësja e shpejtësisë është , prej nga
. T = 750N
Ushtrimi 4.3 b Përbërësja horizontale e R është e barabartë
1 a 37.5Nm kundërorar me të kundërtën e përbërëses horizontale të
b 30Nm orar tensionit (shuma e forcave është zero):
c Nuk është në ekuilibër: momenti rezultant majtas.
është kundërorar.
2 a 9Nm kundërorar Kapitulli 5: Lëvizja rrethore dhe tërheqja e
b gjithësishme
Ushtrimi 5.1
3 a Shuma e momenteve në kahun orar është:
1 a 1.50 rad
5.0 · 0.20 + 2.0 · 0.60 = 2.2Nm
b 1.0cm
b
c 2.0m
c d 0.44 rad
4 a uniform e 0.054m
b f 22.5mm
2 a 1 radian = 57.3°
b i 0.349 rad
ii 1.309 rad
iii 3.054 rad
c i 22.9°
c Momenti rezultant është: ii 77.3°
kundërorar (si iii 114.6°
në diagram). d i π rad
5 a Forcat B e D: madhësi të barabarta, kahe të ii π/2 rad
kundërta, jo mbi të njëjtën vijë. iii π/4 rad
b 5.0Nm Ushtrimi 5.2
Pyetje për provim 1 a 2π radianë
1 a Sfera është në ekuilibër: ajo është në prehje, b
pra, forca rezultante mbi të është zero.
c 2πr = 125.7m
b 1.8N
d v = 3.6ms-1
c Tensioni e
d 2 a 628.3m
e 0.84N majtas b 633.3 - 628.3 = 5.0m
c 5.04ms-1

168 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

3 a t = 50s d 2.55N
b zhvendosja këndore θ = 0.25 rad e 17.0ms-2
c shpejtësia këndore ω = 0.005 rads-1 f 3.19ms-1
d g 1.18s.
Ushtrimi 5.4
1 a Forca gravitacionale drejtohet nga qendra e
Tokës.
b Në qendrën e Tokës.
Ushtrimi 5.3 c
1 a Trupi është në prehje ose lëvizje me shpejtësi
konstante (ligji i parë i Njutonit).
b Nga qendra e rrethit.
2 a Shpejtësia është konstante.
b Shpejtësia ndryshon; madhësia e saj mbetet
konstante, por drejtimi ndryshon vazhdimisht.
c
d të baraslarguara dhe paralele
e Vijat e fushës nuk janë të baraslarguara dhe
paralele.
2 a janë të kundërta
b janë të barabarta
c Trupi B, sepse ka masë më të vogël (forcat janë
të njëjta, nga ligji i tretë i Njutonit).
3 a
3 a tensioni i fijes
b 201cms-1 = 2.01ms-1 b Del menjëherë, po të zëvendësoni njësitë në
c 10.1ms-2 formulën e mësipërme.
d 4 a, b, c, d Shih figurën

e masa e trupit
5 a 58.6N
f Do të fluturojë sipas drejtimit tangjent me
b 3.56 · 1022N
rrethin (dhe të bjerë nën ndikimin e rëndesës).
Ushtrimi 5.5
4 a 1 vit ose 3.16 · 107s
1 a 196N
b 1.99 · 10-7rads-1
b 1.0N
c 6.0 · 10-3ms-2
c Me largimin nga qendra e Tokës, g do të
d 1630 herë më i madh.
zvogëlohet.
5 a 2.61ms-2
2 a Në formulën e forcës gravitacionale shënojmë
b 3140N
m1 me M. Atëherë .
c Përbërësja horizontale e N, e drejtuar majtas
(nga qendra e rrethit) b g = 9.8Nkg-1.
d Këndi i pjerrësisë është 14.9°. Formula merret 3 a 1.63N
duke pjesëtuar anë me anë ekuacionet: b 1.63Nkg-1
(sipas y) dhe (sipas x). c 32.6N
6 a rëndesa mg dhe tensioni i fijes T d 1.63ms-2
b 1.47N 4 a 0.198Nkg-1 djathtas (drejt Plutonit)
c b 3.26 · 10-4Nkg-1 majtas (drejt Sharonit)

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 169

 c afërsisht 0.1977N djathtas. Rolin kryesor e b 12cms-1
luan tërheqja e Plutonit, i cili është shumë më i 4 a A: 10kgms-1; B: 10kgms-1
rëndë dhe shumë më afër se Sharoni. b zero (sepse impulsi i plotë është zero)
Ushtrimi 5.6 c Nga shpërthimi marrim trupa me impulse të
1 a kundërta; këtu kemi bashkimin e dy trupave
me impulse të kundërta (madhësi të barabarta
dhe kahe të kundërta).
Ushtrimi 6.3
1 a
b 8ms-1
c kahe të kundërta.
b 9.0 · 106m; 2220N 2 a 0.21kgms-1
c 6.67 · 103ms-1 b 0.14kgms-1, 0.07kgms-1
d 8480s = 141.3 minuta c Impulset para dhe pas goditjes janë të
2 a S barabarta me 0.21kgms-1.
b S (është më larg Tokës) d Energjia kinetike para goditjes është 0.063J
Problema për provim dhe pas saj 0.0315J. Goditja nuk është
1 a shpejtësia e ndryshimit të zhvendosjes absolutisht elastike.
këndore 3 a 3.0kgms-1
b 1.05 rads-1 b 5 · 10-25ms-1
c 1.32ms-2 Ushtrimi 6.4
d i shpejtësia këndore mbetet konstante. 1 a 11250kgms-1
ii nxitimi qendërsynues zvogëlohet. b 500N
iii forca qendërsynuese zvogëlohet. c 0.67ms-2
2 a d 500N
2 a 6.59 · 106kgms-1
b ω = 0.27 rads-1; v = 13.5ms-1
b 3740N
c 384N
c T = 3530s
d Do të rrëshqasë në pistë, duke iu larguar
3 Forcat që ushtrojnë mbi njëri-tjetrin dy trupa
qendrës së rrethit.
gjatë goditjes janë të barabarta dhe kohëzgjatjet
3 a Forca gravitacionale që vepron mbi masën
janë gjithashtu të barabarta. Por efekti mbi
njësi të vendosur në atë pikë.
personin që fillimisht ishte në lëvizje është
b 3.8 Nkg-1
zvogëlimi i shpejtësisë, ndërsa mbi personin që
c 6.5 · 1023kg
ishte në prehje është vënia në lëvizje. Kjo mund
d Brenda një zone intensiteti i fushës është
të ketë pasoja.
konstant në madhësi e drejtim.
Ushtrimi 6.5
1 a Do të ruajë gjendjen e prehjes.
Kapitulli 6: Impulsi
b Do të vazhdojë të zhvendoset me shpejtësi
Ushtrimi 6.1
konstante.
1 a 0.20kgms-1
c Do të ruajë gjendjen e prehjes ose të lëvizjes
b 15600kgms-1
drejtvizore të njëtrajtshme.
c 1.8 · 1029kgms-1
d Forca rezultante mbi të është zero.
2 96.2kgms-1
e Forca rezultante që vepron mbi të nuk është
3 6.48 · 105kgms-1
zero.
Ushtrimi 6.2
2 a i Shpejtësia ndryshon me shpejtësi konstante,
1 a 2ms-1
ndaj edhe impulsi rritet me shpejtësi konstante
b 4ms-1
(linearisht).
2 a 6ms-1
ii Forca rezultante nuk është zero.
b po
b i Shpejtësia e rritjes së impulsit vjen duke u
3 a shpejtësitë kanë madhësi të barabarta dhe
zvogëluar, ndaj edhe forca rezultante vjen
kahe të kundërta
duke u zvogëluar.

170 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 ii Forca që veprojnë janë rëndesa (vertikalisht d 3924J
poshtë) dhe rezistenca e ajrit (vertikalisht e shpejtësia rritet
lart), e cila është më e vogël se rëndesa. 4 a 18kJ
Rëndesa është konstante, por rezistenca e b energjia potenciale e rëndesës
ajrit rritet me rritjen e shpejtësisë. Ndaj forca c 3920J
rezultante sa vjen e zvogëlohet, gjë që bën që d 1616J
shpejtësia e rritjes së impulsit të zvogëlohet. e 2384J
3 a Sepse në sisteme të tjera të njësive kjo 5 a Largësia e satelitit nga Toka mbetet konstante
konstante mund të jetë e ndryshme nga 1. (sa rrezja e orbitës), pra, nuk ka zhvendosje në
b 1N = 1kg m s-2 drejtimin e forcës (gravitacionale).
4 a i shtyhen b Në pikën më të largët nga Toka
ii Forcat kanë madhësi të barabarta dhe kahe c Kur sateliti i afrohet Tokës, forca
të kundërta. Ato veprojnë mbi trupa të gravitacionale kryen punë (zhvendosja është
ndryshëm (dy magnetet). paralele me forcën) dhe energjia kinetike e
b i Forcat veprojnë mbi të njëjtin trup, jo mbi satelitit rritet.
dy trupa të ndryshëm. d Në pikën më të afërt me Tokën
ii Forca që formon “çift” me rëndesën është e Ngadalëson kur i largohet Tokës; përshpejton
tërheqja gravitacionale që personi ushtron kur i afrohet Tokës.
mbi Tokën. Forca që formon “çift” me 6 a 500N
reaksionin normal të dyshemesë është pesha b 400J
e personit. c 0.0040m3
Pyetje për provim d 400J
1 a 21kgms-1 e Kur ndryshon shtypja, ndryshon edhe forca
b 525N dhe nuk mund të shkruajmë thjesht W = F·d.
c joelastike (shpejtësia relative e dy trupave (Në këtë rast punën mund ta gjejmë nga
ndryshon). syprina nën grafikun e forcës kundrejt
d Në këtë goditje (dhe në të gjitha goditjet) zhvendosjes.)
ruhet impulsi. Edhe energjia ruhet, por Ushtrimi 7.2
energjia kinetike zvogëlohet; një pjesë e saj 1 a 3.4N
shndërrohet në energji termike, zanore etj. b 18.2J
c 18.2J
Kapitulli 7: 2 a Masa, nxitimi i rëndesës dhe lartësia
Puna, energjia dhe fuqia b Shpejtësia është konstante, pra, nxitimi është zero.
Ushtrimi 7.1 c Forca F duhet të jetë e barabartë me rëndesën.
1 a 5J d mgh
b 30J e mgh
c 150J 3 a Masa dhe shpejtësia
2 a Zhvendosja e makinës është zero. b
b c
d
e Energjinë kinetike përfundimtare dhe
fillestare. Pra, ndryshimi i energjisë kinetike të
trupit është i barabartë me punën e kryer mbi
të (teorema e energjisë kinetike).
4 a 675J
c forca ngritëse e vinçit (punë pozitive) dhe b
rëndesa (punë negative)
5 a Energjia potenciale e rëndesës ndryshon me 0.059J
d 18kJ
3 a 490N b , prej nga
b fërkimi është zero
c rëndesa

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 171

 c E gjithë energjia potenciale është shndërruar
në energji kinetike. Kapitulli 8: Lënda dhe materialet
Ushtrimi 7.3 Ushtrimi 8.1
1 a 57.6J 1 a
b Rendimenti η = 2.4/60 = 0.040 =4.0%
2 a 340MJ b
b 130 + 90 = 220MJ c Toka përbëhet prej materialeve më të dendura
c 120MJ se hidrogjeni apo heliumi.
d 69% 2 a P është shtypja (Paskal, Pa), ρ dendësia
3 a 210J (kilogram për metër kub, kgm-3), g nxitimi i
b 8.4kJ rënies së lirë (metër për sekondë katrorë, ms-2)
c 86.6kJ dhe h thellësia në lëng apo gaz (metër, m).
d nxehtësi (në trup) b 1Pa = 1 kg m-1 s-2
d 8.8%, rendiment i ulët c V = 70m3, m = 59500kg, W = 584kN
4 a 157kJ d 14.0m2
b 920kJ e 41.7kPa
c 17% f 41.7kPa
Ushtrimi 7.4 g 143kPa
1 a 3kW h zvogëlohet
b 2700kJ i 49kPa
c 116W 3 a Dendësia e drurit është më e vogël se ajo e ujit,
2 a 2620kg ndaj blloqet e drurit kanë tendencën të
b 1.39MJ pluskojnë.
c 99kW b 186N
3 Rendimenti i llambës A është 9.6%, kurse ai i c
llambës B 3.2%. Llamba A ka rendiment më të lartë.
Pyetje për provim
1 a E = 0.0022J
b
2 a Puna është produkti i forcës me zhvendosjen e
pikës së saj të zbatimit në drejtimin e forcës.
b Shpejtësia është konstante, pra forca d
rezultante është zero. Edhe momenti rezultant e vertikalisht poshtë
është zero, sepse trupi nuk rrotullohet. f P = 7850Pa, F = 314N vertikalisht lart
c Blloku zhvendoset sipas planit, kurse g Forca e Arkimedit FA = 314 – 118 = 196N
reaksioni normal C është pingul me planin, h
pra, nuk ka zhvendosje në drejtimin e C. i Në të njëjtën mënyrë, për bllokun B marrim:
d Puna e kryer nga tensioni është sa shuma e shtypja në faqen e sipërme është 4905Pa dhe
rritjes së energjisë potenciale të rëndesës me forca 491N; në faqen e poshtme shtypja është
punën e kryer kundër forcës F. 6867Pa dhe forca e shtypjes 687N; forca e
e Shënojmë me d gjatësinë e planit (d = 1.7m). Arkimedit është 196N.
Atëherë , prej nga Ushtrimi 8.2
marrim T = 13.8N. 1 a
f Fuqia .
3 a Fuqia është shpejtësia e kryerjes së punës apo
transferimit të energjisë.
b kg m2 s-3
c i
ii E gjithë puna shkon për rritjen e energjisë
potenciale, sepse shpejtësia nuk ndryshon.

172 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 b i zgjatja x = 5.0cm; ngarkesa F = 7.5N
ii Nuk e dimë nëse për këtë zgjatje susta vijon
t’i bindet ligjit të Hukut.
2 a Puna e kryer W = Fx/2=0.57J
b Nuk e dimë nëse për këtë zgjatje vlen ligji i
Hukut.
3 a Shformimi ε = 2.6/20 = 0.13
b Ngarkesa F = W = 294N; sforcimi
4 a Çeliku (ka vlerën më të madhe të modulit të
Jangut E)
b Alumini (ka E më të vogël ndër tri materialet)
c 0.60mm
d ;
dhe zgjatja x = 4 mm
5 a ε = 8.8 · 10-4
b mikrometër
c energji kinetike të mjaftueshme për t’u
d σ =177MPa
e E = 201GPa
f molekulave më të shpejta; kështu energjia
Gjeni pjerrësinë e pjesës drejtvizore të grafikut.
Pyetje për provim
1 a Forca pingule që vepron mbi njësinë e sipërfaqes.
b Shtypja është sa raporti i peshës së lëngut me
lartësi h mbi një sipërfaqe me syprinën e saj.
Pra
c 1Pa = 1Nm-2 = 1 kg m s-2 m-2 = 1 kg m-1 s-2
d
2 a Kur hiqet ngarkesa, teli kthehet në gjatësinë
fillestare.
b i sforcimi maksimal është 3.6 · 108Pa.
ii
iii Energjia është e barabartë me syprinën nën
grafik, 0.45J.
c Teli me vëllim të njëjtë, por dyfishin e
gjatësisë, e ka sipërfaqen e prerjes tërthore sa
gjysma e ajo të telit të parë. Moduli i Jangut
është i njëjtë, ndaj shformimi është sa dyfishi i
telit të parë. Ky shformim shumëzohet me një
gjatësi që është sa dyfishi, ndaj zgjatja është sa
katërfishi.
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
Kapitulli 9: Fizika termike
Ushtrimi 9.1
1 a Më afër në gjendjen e ngurtë; më larg në
gjendjen e gaztë
b Rritet amplituda e lëkundjes dhe shpejtësia e
kalimit përmes pozicionit të ekuilibrit.
c Tërheqëse
d Me rritjen e largësisë ndërmjet grimcave, rritet
energjia potenciale e tyre; duhet t’i japim energji.
e Me rritjen e largësisë, rritet energjia
potenciale; me rritjen e shpejtësisë, rritet
energjia kinetike.
2 a rritet amplituda e lëkundjeve.
b rritet largësia ndërmjet grimcave.
c rriten energjia potenciale dhe kinetike e atomeve.
3 a B
b B ka më shumë molekula të shpejta që kanë
shkëputur nga sipërfaqja e ujit.
c Avullimi është procesi i largimit nga lëngu të
kinetike mesatare e molekulave të mbetura në
lëng zvogëlohet.
d Fillimisht nga B largohen më shumë molekula,
ndaj energjia kinetike mesatare e molekulave të
mbetura në lëng zvogëlohet më shpejt.
4 a rritet shpejtësia mesatare e grimcave
b rritet energjia e plotë kinetike
c rritet temperatura e gazit
d punë (e kryer nga një forcë)
e 24J
f Puna e kryer është e barabartë me syprinën
nën grafikun e forcës nga largësia
5 a ΔU është ndryshimi i energjisë së brendshme; Q
është energjia që i jepet (ose merret) në formën e
nxehtësisë dhe W është energjia që transmetohet
në formën e punës së kryer nga një forcë e
jashtme. Të gjitha maten në xhaul (Joule).
b ΔU = 700kJ
c W = 12J; Q =–4.0J; ΔU = 8.0J
6 a nga B në A
b Gjatë gjithë kohës kemi transferim të energjisë
nga A në B dhe nga B në A, por nga B në A
rrjedh më shumë energji.
c A dhe C, sepse kanë temperatura të njëjta.
d A dhe C, sepse sasia neto e energjisë së
transferuar ndërmjet tyre është zero.
e Të tria temperaturat janë të njëjta.
Ushtrimi 9.2
1 a i 273K
ii 373K
173
 iii 800K
iv 77K
b i -273°C
ii -73°C
iii 77°C
iv 727°C
c 400K = 127°C; më e lartë se 125°C
d 20K
2 a zeroja absolute, 0K dhe -273.15°C
b Pika ku uji mund të gjendet në të tria gjendjet:
e ngurtë, e lëngët dhe e gaztë.
c 273.16K dhe 0.01°C
Ushtrimi 9.3
1 a c është kapaciteti termik specifik në J kg-1 K-1;
Q është sasia e nxehtësisë në J; m masa në kg
dhe ΔT është ndryshimi i temperaturës në K
(ose °C).
b 1260J
c 8°C
2 a sasia e energjisë që jep çeliku:
b sasia e energjisë që merr uji:
c përcillet tek peshorja, energjia që rrezatohet në
d X = 21.90°C
e Nxehim copën e materialit, nxehtësinë
specifike të të cilit duam të përcaktojmë. E
hedhim në enën me ujë. Masim temperaturën
përfundimtare.
Duhet të masim: temperaturat fillestare të
copës së materialit dhe të ujit, masat e tyre, si
edhe temperaturën përfundimtare. Duhet të
njohim kapacitetin termik specifik të ujit.
3 a Temperatura rritet me 13°C në 200s.
b Nxehtësia specifike e bakrit
kg-1 K-1
c Në temperatura të larta grafiku përkulet;
mjedisi merr më shumë nxehtësi, ndaj
temperatura rritet më ngadalë.
e Vlera e vërtetë ka të ngjarë të jetë më e ulët,
sepse një pjesë e energjisë largohet në mjedis.
4 a L është nxehtësia e fshehtë specifike në J kg-1;
Q është sasia e nxehtësisë në J dhe m është
masa në kg.
b Fjala “specifik” do të thotë për njësi të masës
(për kg), kurse fjala “shkrirje” i referohet
kalimit fazor nga gjendja e ngurtë në atë të
lëngët, kur lënda fillimisht është në pikën
(temperaturën) e shkrirjes.
c 3300J
5 a Gjashtë
174 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
b Bëhet më i vogël se 6 kur kalohet në gjendjen
e lëngët dhe më pas bëhet zero kur kalohet në
gjendjen e gaztë.
c Nevojitet më pak energji për t’i larguar pak
atomet nga njëri-tjetri, siç ndodh kur kalohet
nga gjendja e ngurtë në atë të lëngët, sesa për
t’i ndarë ata plotësisht, si kur kalohet nga
lëngu në gaz.
Pyetje për provim
1 a 185°C
b Energjia kinetike totale është konstante.
c Energjia potenciale rritet.
d Energjia e plotë rritet.
e Shpejtësia e transmetimit të energjisë (sasia e
energjisë që i jepet në sekondë).
2 a Nxehtësia që duhet t’i japim 1kg lëng, të marrë
në pikën (temperaturën) e vlimit, për ta
shndërruar atë në gaz.
b 12500J
c J kg-1
d Shembuj të humbjeve janë: energjia që
mjedis, energjia që transferohet nga rrymat e
konveksionit që ngjiten nga anët e enës.
e Vlera e vërtetë e L është më e vogël, sepse ka
patur humbje të energjisë në mjedis.
Kapitulli 10: Gazet ideale
1 a P është shtypja në Pa, V është vëllimi në m3, n
është numri i moleve në mol, R është
konstantja molare e gazeve (8.31 J mol-1 K-1)
dhe T është temperatura termodinamike në K.
J b Ligji i Bojlit lidh P dhe V; n, R e T janë konstante
c Numri i moleve n; masa është produkti i
numrit të moleve me masën molare.
2 a 0.015 mole
b 4.0g
c 2820 mole
3 a 3.2 · 106Pa
b
c 3.2 mole
4 a Vëllimi rritet.
 b 2 a Grimcat e gazit lëvizin në mënyrë të çrregullt,
c Gazi do të kondensohet para se temperatura të
zbresë në 0K; vëllimi do të zvogëlohet
menjëherë.
d 0.064m3
5 a Konstantja është nR; njësitë matëse J K-1.
b 46.67 J K-1
c 4.91 · 105 Pa
d 421K = 148°C
Ushtrimi 10.2
1 a Molekulat e ajrit janë shumë të vogla.
b Grimcat e tymit, të cilat pasqyrojnë dritën.
c Molekulat e ajrit godasin grimcat e tymit,
duke u ndryshuar impulsin.
d Shpejtësitë e grimcave të tymit janë shumë më
të vogla se ato të molekulave të ajrit. Grimat e
tymit kanë masa shumë më të mëdha;
meqenëse energjitë kinetike të grimcave të
tymit dhe molekulave të ajrit janë të
krahasueshme, shpejtësitë e këtyre të fundit
duhet të jenë shumë më të mëdha.
2 a Vëllimi i plotë i grimcave është shumë më i
vogël se vëllimi i enës.
b Molekulat e ajrit tërhiqen, por kjo tërheqje
është e ndjeshme vetëm kur largësitë ndërmjet
tyre janë shumë të vogla. Ndërmjet goditjeve
ato nuk e ndiejnë praninë e shoqeve.
c Ato zhvendosen me shpejtësi konstante (në
vijë të drejtë).
d Goditjet ndërmjet grimcave janë elastike;
energjia kinetike e grimcave mbetet konstante.
3 a 500 kg m s-1
b 1000 kg m s-1
Pyetje për provim
1 a Gazi ideal është një bashkësi grimcash me
vëllim të papërfillshëm që zhvendosen në
vëllimin e enës pa bashkëvepruar me njëra-
tjetrën, përveçse gjatë goditjeve, të cilat janë
absolutisht elastike dhe ndodhin në dyshe.
b 1.50 m3
c 1.24 · 105Pa
d Dendësia është 0.080 kg m-3, kurse shpejtësia
kuadratike mesatare 2160 m s-1.
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
duke u goditur me muret e enës; në secilën
prej goditjeve ushtrohet forcë.
b Numri i grimcave në enë dyfishohet, duke
dyfishuar edhe numrin e goditjeve me muret e
enës në njësinë e kohës.
c Kur temperatura është më e lartë, edhe
shpejtësia e grimcave është më e madhe, ndaj
ndryshimi i impulsit për goditje është më i
madh, gjë që bën që edhe forca e ushtruar në
çdo goditje të jetë më e madhe.
d Energjia kinetike mesatare është 6.21 · 10-21 J
e Grimcat e të dy llojeve kanë energji kinetike
mesatare të njëjta, ndaj grimcat me masë më të
vogël (azot) duhet të kenë shpejtësi kuadratike
mesatare më të madhe.
Kapitulli 11: Fusha elektrike
1 a Ngarkesat negative shtyhen.
b Forcat e bashkëveprimit të ngarkesave të
kundërta janë tërheqëse.
c Vijat e fushës elektrike drejtohen nga ngarkesa
pozitive tek ajo negative.
d Vijat e fushës elektrike tregojnë drejtimin e
forcës që vepron mbi një ngarkesë pozitive të
vendosur në atë pikë.
2 a-c
3
Ushtrimi 11.2
1 a E është intensiteti i fushës elektrike në N C-1, F
është forca në N dhe Q është ngarkesa në C.
b F = QE
c a = QE/m
2 a 4.4 · 10-4 N C-1
b 3.2 · 10-15 N
3 a E është intensiteti i fushës elektrike në N C-1, V
është diferenca e potencialeve në V dhe d është
largësia ndërmjet pllakave në m.
b 25000NC-1 (Vm-1)
175
 c 5.0V b Vijat e fushës nuk janë të baraslarguara; ato i
d E = 2857Nm-1 dhe largohen njëra-tjetrës me rritjen e largësisë nga
e 4 · 109N vertikalisht poshtë. ngarkesa.
Ushtrimi 11.3 c 2.81 · 1013 N C-1
1 a E = 12kVm-1 d
b F = 1.92 · 10-15N
c a = F/m =1.15 · 1012ms-2
2 a Vijat e fushës elektrike janë paralele dhe të
baraslarguara nga njëra-tjetra.
b Vijat e fushës dalin nga pllaka pozitive e hyjnë
në atë negative.
c Ngarkesa e elektronit është negative, ndaj forca
ka kah të kundërt me vijat e fushës.
5 a Ngarkesa +4C; të dyja ngarkesat janë në
d Forca elektrike nuk ka përbërëse horizontale.
largësi të barabarta, ndaj ngarkesa më e madhe
e Përbërësja vertikale e shpejtësisë rritet
ushtron forcë më të madhe.
linearisht (nxitimi është konstant, sepse forca
b djathtas (i largohet ngarkesës +4C).
është konstante).
c 2cm nga +4C, 1cm nga +1C.
f Trajektorja është parabolike (si ajo e predhës në
Ushtrimi 11.5
fushën e njëtrajtshme të rëndesës të Tokës).
1 a 392.4J; 19.62 J kg-1
Ushtrimi 11.4
b Ngarkesat pozitive shtyhen
1 a
c 40J; 2V
d -40J; kur zhvendoset në një pikë me potencial më
të madh, ngarkesa negative humbet energji.
2 a Tërhiqen: ngarkesa të kundërta.
b Duhet të kryhet punë për të mposhtur
tërheqjen ndërmjet ngarkesave.
b 30 cm c Potencial më të lartë
2 a d 9.0 · 109V
e 4.5 · 107J
3 a Vijat e fushës janë paralele dhe të baraslarguara.
b 50kV m-1
c vijë e drejtë
d Gradienti (që jep intensitetin e fushës) nuk
b Forcat kanë madhësi të barabarta dhe kahe të ndryshon (është konstant).
kundërta, veprojnë mbi dy trupa të ndryshëm e Vijat e fushës nuk janë paralele.
dhe të dyja janë elektrike (të të njëjtit lloj). f Në afërsi të ngarkesës gradienti ka vlerën
c Madhësia nuk ndryshon, por forcat bëhen maksimale.
tërheqëse, pra ndryshojnë kah. g Afër ngarkesës, ku fusha është më e fuqishme.
d Katërfishohet h Në pikën më të largët prej ngarkesës, kur
e Zvogëlohet 4 herë gradienti ka vlerën më të vogël.
f Katërfishohet 4 a 2.5m
g 9.0 · 1015N b Gradienti është 1.0 V m-1
3 a 24 N C-1; del nga +Q c Gradienti është negativ; forca është shtytëse.
b 120N drejt Q. Pyetje për provim
4 a 1 a Fusha elektrike është një zonë e hapësirës në të
cilën mbi një trup të ngarkuar vepron një forcë.
b Intensiteti i fushës elektrike në një pikë është
forca që vepron mbi ngarkesën pozitive njësi
të vendosur në atë pikë.
c e drejtuar majtas.

176 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 d vertikalisht poshtë. d 0.01C
e Dy forcat kanë madhësi të krahasueshme, ndaj e 0.50C
rezultantja do të formojë këndin rreth 45° me 2 a pico; 10-12
horizontalen. b i 2.0 · 10-2F
2 a E = 30kVm-1 ii 1.0 · 10-2F
b i Fusha është e drejtuar djathtas dhe forca iii 2.0 · 10-11F
mbi elektronin majtas. iv 5.0 · 10-9F
ii F = qE dhe në hapësirën ndërmjet pllakave 3 a është zero (nuk ka rrymë)
fusha elektrike E është konstante. b V, 0V
c i Puna e kryer është qV = 4.8 · 10-15 J c -Q
d +Q
ii .
e dielektrik
d Raporti është -2.0, sepse grimca α ka dy f fushë elektrostatike
protone, pra dyfishin e ngarkesës së elektronit g 0V
me shenjë të kundërt. h V
3 a Dy ngarkesa pikësore bashkëveprojnë me i I = V/R
forca elektrike të cilat janë në përpjesëtim të 4 a 6V
drejtë me ngarkesat dhe në përpjesëtim të b 0.06C
zhdrejtë me katrorin e largësisë ndërmjet tyre; c 6V
forcat drejtohen sipas vijës që bashkon dy d 6.0mA
ngarkesat dhe janë tërheqëse, kur ngarkesat e 0.006C; 0.054C
kanë shenja të kundërta dhe shtytëse, kur f 5.4V
ngarkesat kanë shenja të njëjta. g 5.4mA
b 2.8 · 10-7N h Sepse diferenca e potencialeve në skajet e R
c 2.8 · 10-7N është zvogëluar.
d Energjia potenciale elektrostatike rritet, sepse, 5 a Grafiku B, sepse diferenca e potencialeve
për të larguar dy ngarkesa të kundërta, duhet fillon të bjerë sapo ngarkesa fillon të largohet
të kryejmë punë. nga kondensatori.
4 a Puna që duhet të kryejmë për ta sjellë ngarkesën b Më ngadalë, sepse rryma do të jetë më e vogël,
pozitive njësi nga infiniti në atë pikë. pra, ngarkesa do të largohet më ngadalë nga
b 3.2 · 10-16J kondensatori.
c Ushtrimi 12.2
1 a Gradienti është sa e anasjella e kapacitetit.
b 1.0mJ
c 3.0mJ; tri herë
d Puna që kryhet për të sjellë mC e dytë të
ngarkesës (ose puna që kryhet për ta rritur
diferencën e potencialeve nga 2V në 4V)
e Duhet të mposhtet shtytja nga ngarkesa që
është e depozituar në armatura.
d 25kVm-1
f 16.0mJ; syprina e katër shiritave të parë ose e
e AB: nuk kryhet punë; BC: 1.20 · 10-16J
trekëndëshit.
2 a 50μF; 900μJ
Kapitulli 12: Kondensatorët dhe energjia e fushës
elektrike b
Ushtrimi 12.1 c 0.576J
1 a C është kapaciteti në Farad (F), Q është d 2.78 μF
ngarkesa në Kulon (C) dhe V është diferenca e 3 a
potencialeve në Volt (V). b Sfera me rreze më të madhe.
b 1F = 1CV-1 c 22 pF
c 0.01F d 0.44 μC

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 177

 e 4.4mJ 3 a forca elektromotore
Ushtrimi 12.3 b diferenca e potencialeve
1 a 20pF c intensiteti i rrymës
b 5pF d Volti
c 5 e Omi
d 2pF 4 a diferenca e potencialeve
e 260pF b diferenca e potencialeve
f 8pF c rryma
2 a në paralel; 60μF d rryma
b në seri; 40μF e ngarkesa
c 50μF 5 1Ω = 1J s C-2
3 a seri 6
b paralel
c seri
d seri
e paralel
Problema për provim ose mund t’i lidhim të katër pilat në seri, por
1 a Sasia e ngarkesës në armaturë kur diferenca e njëra të jetë e lidhur në të kundërt (mbrapsht).
potencialeve ndërmjet armaturave është njësi 7 a Intensitetin e rrymës dhe tensionin (diferencën
(1V). e potencialeve) në skajet e rezistencës.
b 60μA b
c 0.048C
d 5.76J
e Energjia elektrike e burimit të fuqisë shndërrohet
në energji potenciale elektrostatike të
kondensatorit. Diferenca ndërmjet tyre është
nxehtësia në telat apo burimin e rrymës. c Ampermetri: rezistencë e ulët; voltmetri:
2 a Vijë e drejtë që kalon nga origjina. rezistencë e lartë
b 9MV d Po qe se voltmetri ka rezistencë të vogël, nëpër të
c 900J do të kalojë rrymë e konsiderueshme dhe
3 a 308μF ampermetri do të masë rrymën që kalon në
b Ngarkesat në dy kondensatorët janë të rezistencë plus rrymën që kalon nëpër voltmetër.
barabarta me 62mC. Po qe se ampermetri ka rezistencë të madhe,
tensioni në skajet e tij do të jetë i konsiderueshëm
Kapitulli 13: Rryma elektrike dhe voltmetri do të masë shumën e tensioneve
Ushtrimi 13.1 në rezistencë plus në ampermetër.
1 a Të dyja maten me volt dhe tregojnë ndryshimin 8 a 15Ω
e energjisë së ngarkesës pozitive njësi. b 18V
b Diferenca e potencialeve është në skajet e Ushtrimi 13.2
elementëve konsumatorë (p.sh., rezistencat), 1 Janë të kundërt.
kurse forca elektromotore në skajet e burimeve 2 a Shpejtësia e rrjedhjes së ngarkesës në një pikë
të rrymës. Kur ngarkesa përshkon një të qarkut.
diferencë potencialesh, kemi shndërrim të b 6.0A
energjisë elektrike në forma të tjera, kurse në c 0.045C
f.e.m. kemi shndërrim të llojeve të tjera të 3 a 3.6C
energjisë në energji elektrike. b 2.25 · 1019
2 c 400s
forca elektromotore JC-1 4 a 1.6 · 10-17C
ngarkesa As b 3.2 · 10-9A
rezistenca VA-1 c Ngarkesa më e vogël që mund të rrjedhë është
fuqia Js-1 ajo e elektronit

178 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

5 6.25 · 1015 c Rezistenca e njësisë së gjatësisë varet nga
Ushtrimi 13.3 sipërfaqja e prerjes tërthore, kurse rezistenca
1 a 0.25A specifike jo.
b 32Ω 2 a Ωm
2 0.22A b V m A-1
3 a 20A c kg m3 A-2 s-3
b 144kC 3 Në qarkun e mëposhtëm masim tensionin V në
c 26MJ skajet e telit dhe intensitetin e rrymës që kalon
4 a 5.3V në të.
b 1.3W
5 a 120kV
b 1600W
6 Nxënësi që konsideron ka të drejtë.
Nxënësi tjetër harron që rritja e rezistencës
zvogëlon rrymën. Masim gjatësinë e telit L me një vizore metër
7 a Energjia kimike shndërrohet në energji dhe diametrin e telit me ndihmën e
elektrike dhe një sasi energjie termike mikrometrit. E përsërisim këtë procedurë për
(nxehtësi) në rezistencën e brendshme të gjatësi të ndryshme të telit. Llogarisim R = V/I
baterisë. dhe ndërtojmë grafikun e R kundrejt L.
b Energjia elektrike shndërrohet në energji Gradienti i këtij grafiku na jep ρ/S, ku ρ është
kimike dhe një sasi nxehtësie. rezistenca specifike (që duam të përcaktojmë)
Ushtrimi 13.4 dhe S është sipërfaqja e prerjes tërthore të telit
1 a i Ligji i Omit nuk e përmban fjalën ( ). Prej këtu llogarisim ρ.
“rezistencë”. Pasaktësitë më të mëdha vijnë nga matja e
ii Ky pohim është pothuajse i saktë, por nuk diametrit. Për të mbajtur temperaturën
përmend kushtin që temperatura duhet të jetë konstante, i mbajmë të vogla vlerat e rrymës
konstante. dhe shkëpusim qarkun menjëherë pasi lexojmë
iii Ky është përkufizimi i rezistencës e jo i ligjit vlerën, ose e vendosim telin në një enë me ujë
të Omit. me temperaturë konstante që nuk e lejon
iv Ky është një kusht që duhet plotësuar që të përcjellësin të nxehet (teli duhet të jetë i
vlejë ligji i Omit, por jo ligji i Omit. veshur!). Masa të tjera që mund të merren janë:
b Pohimi ii mund të bëhet i saktë duke shtuar matja e diametrit në disa pozicione përgjatë
kushtin që temperatura/kushtet fizike të telit dhe llogaritja e mesatares; përdorimi i
mbeten konstante. aparateve matëse të sakta.
2 a C: është i vetmi grafik drejtvizor që kalon nga 4 a 400Ω
origjina. b 100Ω
b B: Pjerrësia e grafikut të tensionit nga rryma c 200Ω
rritet me rritjen e rrymës. 5 6.0 · 10-8Ωm
c A: 0 – 2V; B: mbi 3.2V; C: 0 – 4V 6 10m
3 a Jo. Ndryshon raporti V/I. 7 a 2.0 · 10-8m2
b Nga 0 në 0.30A. b 8.0 · 10-5m
Ushtrimi 13.5 Ushtrimi 13.6
1 a Rezistenca specifike e një materiali është sa 1 a 239Ω
rezistenca e një teli me gjatësi 1m dhe b Masim rezistencën R dhe trashësia jepet nga
sipërfaqe të prerjes tërthore 1m2, të përbërë
.
prej atij materiali.
b Rezistenca e përcjellësit varet nga gjeometria e 2 a 0.45Ω
tij; rezistenca specifike është karakteristikë e b 7.2Ω
materialit nga i cili përbëhet rezistenca. 3 a 0.43m

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 179

 b iii 0.0125Ω
Madhësia Për telin e dytë kjo 5 a Raporti i tensioneve është 60, kurse ai i
madhësi është: rrymave 8.3, pra, tensioni nuk është në
sipërfaqja e prerjes tërthore më e vogël përpjesëtim të drejtë me rrymën.
rezistenca më e madhe b i Rezistenca R = V/I = 3.33Ω dhe
rezistenca specifike e njëjtë
intensiteti i rrymës më e vogël
fuqia e zhvilluar më e vogël ii Raporti është 24/3.33 = 7.2. Kemi supozuar
se gjatësia dhe sipërfaqja e prerjes tërthore të
4 a 13.3Ω filamentit nuk kanë ndryshuar.
b 2.1 · 10-7Ω
5 3.7 · 10-4m Kapitulli 14: Qarqet elektrike
6 a 0.25 Ushtrimi 14.1
b 4 1 Ligji i parë i Kirkofit: Shuma e rrymave që hyjnë
c 0.25 në një pikë të qarkut është e barabartë me
d 0.25 shumën e rrymave që dalin nga ajo pikë.
Pyetje për provim Ligji i dytë: Shuma e forcave elektromotore
1 a Sasia e energjisë që shndërrohet nga forma të përqark një laku të mbyllur të qarkut është e
tjera në energji elektrike për njësi të ngarkesës barabartë me shumën e rënieve të tensionit
që kalon në burim. përqark atij laku.
b 1.88 · 1021 2 a ngarkesa
2 a Raporti i diferencës së potencialeve në skajet e b energjia
komponentit me intensitetin e rrymës që 3 a 60C
rrjedh në të. b Ngarkesa që hyn në rezistencë duhet edhe të
b i 48Ω dalë prej saj, sepse në rezistencë nuk ka
ii 300W grumbullim të ngarkesës.
iii c 5.0A
S1 S2 Fuqia e plotë/kW d 6.0A
takuar takuar 2.4 e Rezistenca e lidhur në C është më e madhe se
takuar stakuar 1.2 ajo e lidhur në D.
stakuar takuar 1.8 4 a 2.0C
stakuar stakuar 0.6 b 20J
c 16J
3 a Grafiku nuk është vijë e drejtë që kalon nga
d 4J
origjina.
e 2.0V
b 5.0Ω
f Shuma e forcave elektromotore është 10V;
c Filamenti nxehet dhe rezistenca e tij rritet.
shuma e tensioneve është 8 + 2 = 10V, pra, i
d
bindet ligjit të dytë.
5 a 1.0A majtas (drejt nyjës)
b Në 1s në nyje hyjnë 7C dhe dalin 8C. Pra,
duhet të vijë edhe 1C në degën tjetër.
6 a 4.0V
b 3.0V
c Bateria 6V ka forcë elektromotore më të
madhe se bateria 2V, pra, rryma del nga poli
e 9.85 · 10-3m
pozitiv i saj.
4 a Rryma që kalon në një përcjellës metalik është
d i humbet 6J energji
në përpjesëtim të drejtë me diferencën e
ii fiton 2J energji
potencialeve në skajet e tij, nëse kushtet fizike
iii humbet 1J energji.
si temperatura mbeten konstante.
Ushtrimi 14.2
b i 1.13 · 10-6m2
1 a R
ii 0.15Ω

180 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 b R/2 2 a Kur nuk ka rrymë (qarku është i hapur).
c 3R/2 b Sepse në qark rrjedh rrymë dhe një pjesë e
d 5R/2 tensionit bie në rezistencën e brendshme të
2 a burimit.
X1/Ω Y2/Ω Z3/Ω RAB/Ω c Kur polet e burimit lidhen shkurt.
400 400 400 600 3 a 6.0V
20 400 400 220 b Nuk ka rrymë
200 300 600 400 c 2.0V
400 125 500 500 d 4.0V; ky është tensioni në skajet e rezistencës
së jashtme 12Ω.
b i 0.020A
4 a
ii 8.0V
Rryma/A E/V V/V Ir/V
iii 4.0V
0 1.50 1.50 0
3 Të gjitha rezistencat në paralel: 2.0Ω; dy në seri
0.5 1.50 1.25 0.25
dhe e treta në paralel me to: 4.0Ω; dy në paralel:
1.0 1.50 1.00 0.50
3.0Ω; dy në seri: 12Ω; dy në paralel dhe e treta
2.0 1.50 0.50 1.00
në seri me to: 9.0Ω; tre në seri: 18Ω. 3.0 1.50 0 1.50
4 a 40Ω
b 0.15A b Një pjesë e tensionit bie brenda baterisë.
Ushtrimi 14.3 c Duke ndryshuar rezistencën në qark.
1 a ACBA dhe ACDA Pyetje për provim
b ABCDA: 2.0V; ACBA: 1.0V; ACDA: 3.0V 1 a
c ACDA: ; ACBA: b 1.0A
d I1 = 0.50A; I2 = 1.5A c 0.60A
e d Forca elektromotore në lak është zero, ndaj
2 a , duke marrë si kah pozitiv
b atë orar.
c e 7.5Ω
f 8:3
d I1 = 0.40A; I2 = 1.6A; I3 = 1.2A
2 a Shuma e rrymave që hyjnë në një pikë të
e
qarkut është e barabartë me shumën e rrymave
3 a 12.0V maksimale dhe 4.0V minimale
që dalin nga ajo pikë.
b 3.0A maksimale dhe 1.0A minimale.
b ngarkesa
4 a
c Kur në qark rrjedh ngarkesa 1C, në burim
b Ligji i parë i Kirkofit në nyjën e djathtë jep: prodhohet energjia elektrike E. Nëse tensionet
në skajet e rezistencave janë V1 e V2, energjia
c elektrike që shndërrohet në nxehtësi në këto
d rezistenca është përkatësisht V1 e V2. Meqë
e energjia nuk krijohet ose zhduket, .
Ushtrimi 14.4 d i 0.80Ω
1 a E: diferenca e potencialeve në skajet e burimit, ii 10A
kur në qark nuk rrjedh rrymë; V: diferenca e iii 3.2Ω
potencialeve në skajet e burimit, kur në qark iv Rryma është shumë e madhe dhe, në vend
rrjedh rrymë; Ir: diferenca e potencialeve në që të ngarkohet, bateria shkatërrohet.
skajet e rezistencës së brendshme të burimit. 3 a 20Ω
b E: energjia elektrike për njësi të ngarkesës e b Dy rreshta me nga 8 rezistenca në seri të
prodhuar në burim; V: energjia për njësi të lidhur në paralel mes tyre.
ngarkesës e shndërruar nga elektrike në forma c Rryma në secilën prej rezistencave është më e
të tjera në një komponent të qarkut; Ir: energjia vogël, ndaj gjenerohet më pak fuqi/nxehtësi.
për njësi të ngarkesës e shndërruar në nxehtësi 4 a 9.6Ω
në rezistencën e brendshme të burimit. b 1.25A

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 181

 c 2.0V
d Diferenca e potencialeve bëhet 6V, sepse
atëherë kemi dy rezistenca të barabarta në seri,
ndërmjet të cilave ndahet kjo diferencë e
potencialeve.
5 a Rezistenca që bën që diferenca e potencialeve
në skajet e baterisë të jetë më e vogël se forca
elektromotore e saj.
b Sepse një pjesë e energjisë shndërrohet në
nxehtësi brenda baterisë.
c 10.3(5)V
d 2.6Ω
e 8.2A
f Kur fenerët janë të ndezur, rryma dhe rënia e
tensionit brenda baterisë rriten. Kjo bën të
zvogëlohet tensioni në skajet e baterisë dhe
rryma në llamba është më e vogël.
Kapitulli 15: Fusha magnetike
Ushtrimi 15.1
1 a Rrathë me qendër tek përcjellësi
b kundërorar
c Në afërsi të përcjellësit vijat janë më pranë
njëra-tjetrës.
d Përmbyset kahu i vijave të fushës
e Vijat e fushës afrohen me njëra-tjetrën.
2 a dora e djathtë
b kahun e rrymës
c kahun e vijave të fushës.
3 a dora e djathtë
b kahun e vijave të fushës brenda solenoidit
c kahun e rrymës në spirat e solenoidit
d rrisim rrymën, rrisim numrin e spirave në
njësinë e gjatësisë, vendosim bërthamë hekuri
e tërhiqen
f përmbysim kahun e rrymës në njërin nga
solenoidët.
Ushtrimi 15.2
1 a—c
d Fushat e magnetit dhe rrymës në të majtë janë
në kahe të kundërta, ndaj fusha rezultante
është e dobët. E kundërta ndodh në të djathtë.
182 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
2 a Gishti i madh tregon kahun e forcës; gishti
tregues tregon kahun e fushës magnetike,
kurse ai i mesit tregon kahun e rrymës.
b Figura majtas: forca përsipër; figura majtas:
forca hyn në faqe
3 a F është forca në Njuton (N); B është induksioni
i fushës magnetike në Tesla (T); I është
intensiteti i rrymës në Amperë (A) dhe L është
gjatësia e përcjellësit në metra (m)
b ; atëherë 1T = 1 kg A-1 s-2
c B, F. Rryma ka kah, por nuk është madhësi
vektoriale.
d
e 0.03N
f
4 a 0.4T
b 160μN
c Sepse forca e rëndesës është 0.2N, rreth 1000
herë më e madhe se forca e Amperit.
5 a Sepse duhet të jetë përcjellës, por të mos jetë
material magnetik.
b që e gjithë rryma të kalojë në degën që
ndodhet në fushën e magnetit.
c ampermetër
d Masim gjerësinë e magnetit.
e Pesha e tyre balancon forcën magnetike; kjo
bën të mundur matjen e forcës së Amperit.
f Duke njohur F nga pesha (pika e), I nga
ampermetri dhe L (pika d), llogarisim .
g Gjejmë F për vlera të ndryshme të I dhe
ndërtojmë grafikun e F kundrejt I; ai është një
vijë e drejtë që kalon nga origjina.
Ushtrimi 15.3
1 a Q është ngarkesa; v është shpejtësia dhe θ
është këndi ndërmjet drejtimit të lëvizjes dhe
fushës magnetike.
b Drejtimi i lëvizjes duhet të formojë një kënd
me fushën magnetike.
c Grimca është në prehje ose zhvendoset paralel
me drejtimin e fushës magnetike.
2 a , prej nga
b
c
3 a drejt qendrës së rrethit b Forca e Lorencit është qendërsynuese:
b hyn në faqe , prej nga
c Forca gjithmonë formon kënd të drejtë me
c 2.5 · 107ms-1
zhvendosjen, ndaj nuk kryen punë mbi
4 a Trajektoret janë plotësisht simetrike, ndaj
elektronin.
ndryshon vetëm kahu i forcës. Kjo tregon se
d 1.0 · 10-17N
ngarkesat janë të kundërta.
e 4.3 · 10-6T
b Rrezet e rrathëve janë të njëjta, gjë që tregon se
f 8.4 · 10-7s
ngarkesat specifike janë të barabarta.
4 a hark i rrethit, një e katërta e rrethit
c Duke qenë se dhe rrezja vjen duke u
b përsipër
c majtas zvogëluar, edhe shpejtësia vjen duke u
d hyn në faqe zvogëluar.
e 1.6 · 10-13N
f elektroni shmanget për poshtë dhe rrezja e Kapitulli 16: Induksioni elektromagnetik
rrethit është më e vogël Ushtrimi 16.1
g zvogëlojmë induksionin e fushës magnetike 1 1 majtas me 3 djathtas; 2 majtas me 2 djathtas; 3
5 0.28m majtas me 4 djathtas; 4 majtas me 1 djathtas.
6 a 3.2 · 10-19C (2e) 2 a Plani i spirës pingul me fushën
b 1.7m b 9.0 · 10-9Wb
c joni ka masë më të madhe ose ngarkesë më të 3 Përbërësja e fushës pingule me spirën është
vogël. ; atëherë fluksi është .
Ushtrimi 15.4 4 a 7.0 · 10-6Wb
1 a 1.8 · 1011C kg-1 b 0
b 9.4 · 107C kg-1 c 3.5 · 10-6Wb
c 4.7 · 107C kg-1 5 3.2 · 10-4Wb
2 Forcat janë të njëjta, por, meqë masa e protonit 6 a 2.0 · 10-6Wb
është më e madhe, nxitimi i tij është më i vogël. b 15
3 Nga nxjerrim Ushtrimi 16.2
1 a Skica duhet të përmbajë fushën magnetike, një
4 4.7 · 107C kg-1
përcjellës ose spirë dhe një voltmetër apo
5 2.7 · 105ms-1
ampermetër të ndjeshëm (galvanometër).
Pyetje për provim
b Përshkrimi duhet të shpjegojë si merret fluks
1 a Forca që ushtron fusha magnetike me
magnetik i ndryshueshëm dhe matjet që kryhen
induksion 1T mbi përcjellësin me gjatësi 1m në
me aparatin matës; si ndryshimi i shpejtësisë së
të cilin kalon rryma 1A dhe që është pingul me
ndryshimit të fluksit sjell ndryshimin e forcës
vijat e fushës.
elektromagnetike të induktuar.
b poli nord
2 a Sepse ndryshon fluksi magnetik në bobinë.
c tërhiqen: poli sud i A ndodhet përballë polit nord
b Nord, sepse tenton të shtyjë polin nord që afrohet.
të B
c Nord, sepse tenton të tërheqë polin sud që largohet.
d Forcat kanë madhësi të barabarta dhe kahe të
d Kur largohet, magneti zhvendoset më shpejt,
kundërta (ligji i tretë i Njutonit). A ka rrymë
ndaj shpejtësia e ndryshimit të fluksit është më
më të madhe, mbi të cilën vepron një fushë më
e madhe.
e dobët; B ka rrymë më të vogël, mbi të cilën
e Dy prej këtyre: zgjedhim magnet më të
vepron fushë më e fortë.
fuqishëm, e lëvizim magnetin më shpejt, rrisim
2 a 6.7 · 10-5N hyn në planin e faqes
numrin e mbështjellave në bobinë, reduktojmë
b 6.7 · 10-5N del nga plani i faqes
rezistencën.
c Rryma është paralele me fushën magnetike,
3 a Kur spira rrotullohet, ndryshon fluksi
ndaj .
magnetik përmes saj.
3 a Forca e Lorencit është gjithmonë pingule me
b Në këtë pozicion fluksi është zero, por
drejtimin e lëvizjes. Shpejtësia e grimcës
shpejtësia e ndryshimit të tij është maksimale.
mbetet konstante.

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 183

 c Rrisim numrin e mbështjellave, e rrotullojmë c i 3.0 · 10-5Wb
spirën më shpejt, rrisim sipërfaqen e spirës, ii 6.0 · 10-3V
forcojmë fushën magnetike. iii Sepse fluksi ka varësi sinusoidale nga koha
Ushtrimi 16.3 dhe shpejtësia e ndryshimit të tij po ashtu.
1 J C-1, V, T m2 s-1
2 a 8.0 · 10-3Wb Kapitulli 17: Rryma alternative
b 0.16V Ushtrimi 17.1
c 0.32V 1 Rryma e vazhduar rrjedh vetëm në një kah,
3 20 Ts-1 kurse kahu i rrymës alternative alternohet
4 1.9 · 10-3s vazhdimisht.
5 a 1.4 · 10-7A 2 Nxehtësia e çliruar është në përpjesëtim të drejtë
b Fluksi është konstant. me katrorin e intensitetit të rrymës, i cili është
6 a Kur ka vlerën maksimale, fluksi është gjithmonë pozitiv.
konstant për një çast. 3 Shpjegoni çfarë kuptojmë me vlerë efektive të
b Shpejtësia e ndryshimit të fluksit është rrymës. Referojuni efektit termik të rrymës
maksimale. alternative.
7 a 2.0V Përgjigje: Rrënja katrore e vlerës mesatare të
b 0.5V (dhe me shenjë të kundërt me atë të pikës a) katrorit të rrymës. Ajo është e barabartë me
c 0 rrymën e vazhduar që ka të njëjtin efekt termik.
8 a 0, 20, 40, 60, 80 ose 100ms 4
b 10, 30, 50, 70 ose 90ms 5 a 0.04s
c forca elektromotore e induktuar b 25Hz
d rreth 300V c 200V
e 0.25T d 141V
Pyetje për provim e 0
1 a i Forca elektromotore e induktuar ka kah të f 4.0A
tillë, që efektet e saj të kundërshtojnë g 2.8A
ndryshimin që e shkakton atë. h 800W
ii Kahu i rrymës vrojtohet në galvanometër. i 400W
Rregulla e dorës së djathtë na tregon kahun e 6 a 354V
fushës, i cili verifikon ligjin e Lencit. b 4.0A
b i 0.024Wb c 5.7A
ii 0.0080V d 2kW
iii Brenda bobinës do të jetë nga e majta në të 7 a 4A
djathtë; kjo kundërshton zvogëlimin e fushës b 2.8A
së elektromagnetit. c 32Hz
2 a Forca elektromotore e induktuar është në Ushtrimi 17.2
përpjesëtim të drejtë me shpejtësinë e 1 a Rryma alternative në parësor krijon fluks
ndryshimit të fluksit që përshkon qarkun. alternativ në bërthamë, e cila ia pason këtë fluks
b i Voltmetri tregon tension, i cili më pas bie në dytësorit. Fluksi alternativ në dytësor indukton
zero, e pastaj tregon të njëjtën vlerë, por me në të një forcë elektromotore alternative.
shenjë të kundërt. b Fluksi është konstant.
ii Kur magneti futet në bobinë kemi rritje të c Pa humbje energjie.
fluksit dhe lindje të forcës elektromotore. Kur d Edhe në vetë bërthamën induktohen rryma
magneti mbetet i palëvizshëm brenda bobinës, Fuko, të cilat shkaktojnë nxehjen e saj.
nuk ka ndryshim të fluksit, ndaj f.e.m. është e Që të ngushtohen ku rrjedhin dhe të
zero. Kur magneti nxirret nga bobina, reduktohen rrymat Fuko.
ndryshimi i fluksit është i kundërt me atë kur f Humbje nga histerezia: përmbysja e kahut të
magneti futet në bobinë. magnetizimit të bërthamës krijon nxehtësi;
iii Vlera më të mëdha të forcës elektromotore humbje të fluksit: një pjesë e tij nuk kalon në
të induktuar, por për kohë më të shkurtër. dytësor.

184 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 g Nxehtësia e çliruar është në përpjesëtim të drejtë b 20cm
me rezistencën. Rritja e trashësisë së telit sjell c koha
zvogëlimin e rezistencës së tij. Kjo është shumë e d 6s
rëndësishme, kur rrymat janë të mëdha. e 0.167Hz
2 235 3 a 10cm
3 255V b 0.12s
4 0.22A c 8.33Hz
5 a 0.050W d
b 0.050A
c 115W
d 0.5mW
e Rritja e tensionit sjell zvogëlimin e rrymës, gjë që
sjell zvogëlimin e efektit termik në rezistencën R 4 a zero
të kabllove (I2R), duke reduktuar humbjet. b zero
Pyetje për provim c A
1 a i Rrënja katrore e vlerës mesatare të katrorit të d një çerek lëkundjeje
tensionit. E barabartë me vlerën e tensionit që e π/2
ka të njëjtin efekt termik. f 90°
ii 325V Ushtrimi 18.2
iii 0 1 a Shpejtësia është zhvendosja në njësinë e kohës.
b 17.9W b Shpejtësia është sa pjerrësia (gradienti) e
c Grafik sinusoidal që përmban dy perioda të grafikut zhvendosje—kohë.
plota. Amplituda është 325V dhe perioda c Nxitimi është shpejtësia e ndryshimit të
0.020s. shpejtësisë.
2 a Rryma alternative në parësor krijon një fluks d Nxitimi jepet nga gradienti i grafikut
magnetik alternativ. Forca elektromotore e shpejtësi—kohë.
induktuar në dytësor është në përpjesëtim të 2 a 30ms, 150ms
drejtë me shpejtësinë e ndryshimit të këtij fluksi. b zero, tangjentja është horizontale
b i të përqendrojë fluksin magnetik dhe ta c 90ms, v = 0
kalojë atë nga parësori në dytësor pa humbje. d 0ms, 120ms; tangjentja ka pjerrësi maksimale
ii të reduktojë humbjet nga rrymat Fuko në e 60ms, 180ms
bërthamë. f
c i 64
ii 0.065A
iii 1.6A
d Transmetimi në tension të lartë redukton
humbjet. Tensioni mund të ndryshohet lehtë
me ndihmën e transformatorëve të rrymës
alternative. 3 a T = 12s; f = 0.0833Hz
b 3s, 9s, 15s; pjerrësia e grafikut v—t është zero
Kapitulli 18: Lëkundjet c 6s
Ushtrimi 18.1 d a0 = 1.6 cm s-2 (afërsisht)
1 a Frekuenca: Herc (Hz); perioda: sekonda (s) e Amplituda është afërsisht 6cm.
b 1Hz = 1s-1 f
c
d 2.5Hz
e 1.5s; 0.667Hz
f 0.05s dhe 0.05ms
g zvogëlohet
2 a zhvendosja

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 185

Ushtrimi 18.3 c , ku x0 është zhvendosja
1 a—c
maksimale nga pozicioni i ekuilibrit
(amplituda).
d Me rritjen e masës do të rritet perioda. Arsyeja
është se masa më e madhe merr nxitim më të
vogël (forca është e njëjtë: -kx) dhe do t’i duhet
2 a a është nxitimi në ms-2; x është zhvendosja në m. më shumë kohë për të kryer një lëkundje.
b 3 a—c
c -ω2
d Nxitimi ka gjithnjë kah të kundërt me
zhvendosjen.
e
d

3 a 25mm
b ω = 40π rad s-1, pra e

c
d 3.14ms-1
e a0 = 395ms-2
4 a T = 1.25s; ω = 5.03 rad s-1; v0 = 1.75ms-1 dhe

b Njësitë: v në ms-1 dhe t në s f Me rritjen e dendësisë së ajrit, amplituda e

c lëkundjeve zvogëlohet më shpejt.
g Shuarja është kritike, kur sistemi kthehet në
d
pozicionin e ekuilibrit pa kryer lëkundje.
e Njësitë: x në m dhe t në s.
4 a Frekuencat vetjake janë të barabarta.
Ushtrimi 18.4
b Rezonancë
1 a energji potenciale e rëndesës
c Po, energjia ruhet. Energjia e lavjerrësit të parë
b
transferohet e gjitha tek i dyti (nëpërmjet
fijeve) dhe pastaj kthehet tek i pari.
d Ndryshimi i gjatësive sjell ndryshimin e
frekuencave vetjake të lavjerrësve, duke
prishur kushtet e rezonancës.
Pyetje për provim
c në pikën më të ulët 1 a T = 100ms; f = 10Hz
d Barazojmë b
e Po, sepse energjia potenciale e rëndesës është c
në përpjesëtim të drejtë me masën m. d
d Jo, sepse masa thjeshtohet në barazimin e 2 a Lëvizja lëkundëse në të cilën nxitimi (ose
pikës d. forca) është në përpjesëtim të drejtë me
2 a energji potenciale elastike zhvendosjen dhe ka kah të kundërt me të.
b Energjia është , ku k është konstantja b Masa ndodhet në pozicionin e ekuilibrit kur
elastike e sustës dhe x është zhvendosja. është në prehje.

186 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 c d

5 a 2.5s
b 0.40Hz
c 40cm
d Nxitimi ka gjithmonë kah të kundërt me d
zhvendosjen, sepse forca është kthyese.
e 3.0cm
f 11.5 rad s-1
g 0.54s
Ushtrimi 19.2
Kapitulli 19: Valët 1 a A dhe E
Ushtrimi 19.1 b A dhe D; B dhe E
1 Diagramet paraqesin përgjigjet e pikës a (është c i A zhvendoset përsipër
shënuar amplituda, gjatësia e valës, perioda dhe ii B zhvendoset për poshtë
e anasjella e frekuencës), pikës b (pozicioni B), 2 a Dy pika në largësi λ kanë diferencë fazash
pikës c (pozicioni C) dhe pikës d (pozicioni D). 360° = 4 · 90°; atëherë λ = 25 · 4 = 100cm.
b 75cm
c 360° · 15/100 = 54°
3 Këndi i sfazimit ndërmjet dy pikave të valës.
4 a amplitudë të njëjtë
b frekuencë të njëjtë
c A është 90° para B.
Ushtrimi 19.3
1 0.25
2
Amplituda Intensiteti
vala fillestare A0 I0
2 a Fjalët që mungojnë: paralel dhe pingul. vala A A0/2 I0/4
b vala B A0/√2 I0/2
vala C 3A0 9I0
Vala Gjatësore apo tërthore
vala D 4A0 16I0
radiovalë tërthore
ultratinguj gjatësore 3 a 8kW/m2
mikrovalë tërthore
dritë ultravjollcë tërthore b , prej nga A = 0.79m
valët në kordë tërthore 4
Gjatësia e
c E tundim skajin e sustës para - mbrapa (në Frekuenca/Hz Zona e spektrit
valës/m
drejtimin e sustës).
1.0 · 1010 3.0 · 10-2 mikrovalë
d E tundim skajin e sustës lart - poshtë (pingul 6.0 · 1014 5.0 · 10-7 e dukshme
me drejtimin e sustës). 5.0 · 1017 6.0 · 10-10 rreze X (rreze γ)
3 Gjatësia e valës është 32cm dhe 5.0 · 107 6.0 radiovalë
6.0 · 1022 5.0 · 10-15 rreze γ
4 a 2.4cm 3.0 · 1013 1.0 · 10-5 infra të kuqe
b 2.5Hz
c 0.40s Ushtrimi 19.4
1 a Valët afrohen, sepse burimi i afrohet
vrojtuesit.

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 187

 b Burimi emeton gjithmonë të njëjtën frekuencë.
Numri i gjatësive të valës në një sekondë është
i njëjtë, por ato paketohen në një largësi më të
vogël, sepse burimi i afrohet vrojtuesit. Ndaj
gjatësia e valës që perceptohet është më e
vogël dhe, meqë shpejtësia e zërit mbetet e d Rezultantja do të jetë vija e drejtë që shtrihet
pandryshuar, tek vrojtuesi mbërrijnë më mbi boshtin e abshisave.
shumë gjatësi vale në sekondë. 2 a Valët që mbërrijnë e kanë diferencën e rrugëve
2 a 453Hz (dhe të fazave) zero.
b 358Hz b Diferenca e rrugëve është gjysmë gjatësi vale,
3 2740Hz pra ato janë në kundërfazë dhe interferenca
4 319Hz dhe 283Hz është destruktive.
5 a 57ms-1 c
b 214Hz Pik Largësi Largësi Diferenc Interferenc
6 4.35 · 106ms-1 aX a në X a nga X ae a
7 2.25 · 108ms-1 tek P tek Q rrugëve
Pyetje për provim A 3λ 3λ 0 konstruktive
1 a 8.0cm B 7 λ/2 3λ λ/2 destruktive
b 20cms-1, duke pranuar se secila prej kreshtave C 4λ 4λ 0 konstruktive
të diagramit të sipërm zhvendoset tek kreshta D 5λ 3λ 2λ konstruktive
fqinje e diagramit të poshtëm në 0.10s. E 5λ 7 λ/2 3 λ/2 destruktive
c 2.5Hz F 4λ 7 λ/2 λ/2 destruktive
G 9 λ/2 3λ 3 λ/2 destruktive
d amplitudë e njëjtë
e 270° d, e
f Raporti i intensiteteve është sa katrori i
raportit të amplitudave, pra 2.25.
2 a i Të dyja janë procese të transferimit të
energjisë pa zhvendosjen e mjedisit nëpërmjet
lëkundjes së grimcave të tij. Por në valët
gjatësore lëkundjet janë në drejtimin e
përhapjes së valës, kurse në ato tërthore pingul
me drejtimin e përhapjes së valës.
Ushtrimi 20.2
ii gjatësore: zëri, disa valë sizmike apo vala në
1 a a është largësia ndërmjet çarjeve, x largësia
sustë; tërthore: valët elektromagnetike, valët në
ndërmjet brezave të interferencës dhe D është
kordë apo në sipërfaqen e ujit.
largësia ndërmjet çarjeve dhe ekranit.
b i Numri i gjatësive të valës që kalojnë në një
b a e masim me mikroskop, x me vizore dhe D
pikë në njësinë e kohës
me metër.
ii AD
c P.sh. a = 0.5mm, x = 7mm dhe D = 5.0m.
iii
d Largojmë ekranin ose zvogëlojmë largësinë
iv 180° ndërmjet çarjeve.
c i radiovalë e Laseri jep dritë më të fuqishme dhe
ii Frekuenca që vjen nga galaktika e largët monokromatike, kurse drita e bardhë na jep
është më e ulët, sepse burimi i rrezatimit i një maksimum qendror të bardhë dhe disa të
largohet Tokës. Frekuenca e rrezatimit tjerë me ngjyra të mbivendosura jo plotësisht,
zhvendoset falë efektit Doppler. e më pas ngjyrat e ndryshme ngatërrohen me
iii 1.9 · 106ms-1 njëra-tjetrën, gjë që nuk ndodh me dritën
monokromatike të laserit.
Kapitulli 20: Mbivendosja e valëve 2 a Diagrami përmban burimin e valëve në ujë,
Ushtrimi 20.1 p.sh., një shufër që lëkundet dhe një objekt në
1 a—c ujë me dy çarje të vogla.

188 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 b Diagrami përmban burimin e mikrovalëve,
detektorin dhe një fletë metalike me dy çarje.
c Gjatësi a e valës e mikrovalëve është rreth
3cm, pra, shumë më e madhe se ajo e dritës.
Kjo do të thotë që largësia ndërmjet çarjeve do
të jetë shumë më e madhe dhe largësia
ndërmjet brezave të interferencës po ashtu.
Vlera e D do të jetë e të njëjtit rend.
Ushtrimi 20.3
1 a 3.8 · 10-3m
b d Sinusi i këndit ku duhej të shfaqej maksimumi
c Brezat e interferencës largohen nga njëri-tjetri.
d Brezat e interferencës largohen nga njëri-tjetri.
e Tabloja është më e dobët, por në të njëjtin vend.
f Brezat e errët nuk janë më plotësisht të errët
dhe tabloja ka më pak kontrast.
g Në ekran nuk shohim më tablo të interferencës.
2 a Një seri vijash të baraslarguara
b 3.32mm
c 1.66mm
3 a 1.40mm
b 7.0 · 10-7m
c amplitudës (dhe intensitetit) e brez të
d Brez qendror i bardhë, më pas disa breza me
anë të ngjyrosura e pastaj fushë gri.
4 3.3mm
5 a x = 3.33mm
b a = 2.88 · 10-4m
6 a 9.0cm ose 3λ
b Diferencë fazash 6π radianë (pra, nuk ka
diferencë fazash)
c konstruktive
d Intensitet (amplitudë) të madh në O, që bie në
zero e pastaj rritet, ku P është maksimumi i tretë.
Secili prej maksimumeve është pak më i dobët se
paraardhësi, sepse rritet largësia nga burimi.
Ushtrimi 20.4
1 1 me 4; 2 me 3; 3 me 1; 4 me 2.
2 a Valët në të djathtë duhet të jenë të baraslarguara
dhe të kenë anë në formë rrethore; qendrat e
rrathëve janë tek skajet e çarjes.
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
b Një seri rrathësh me qendër tek qendra e çarjes.
3 a 0.16m
b Diagrami paraqet një altoparlant të lidhur me
një gjenerator sinjali, një çarje (me gjerësi rreth
0.16m ose më të vogël) të bërë në një fletë
metalike dhe një mikrofon të lidhur me një
osciloskop.
4 a 2.0 · 10-6m
b 7.5 · 10-7m
c 48.6°
i tretë del më i madh se 1.
e pesë (rendi zero dhe dy në secilën anë të tij)
5 a 3.0 · 10-3mm
b 11.3°, 23.2°, 36.2°, 51.9°, 79.5°
6 a 1.66 · 10-6m dhe 604 gërvishtje për milimetër
b 14°
c 11°
7 a 14.9°
b 2.33 · 10-6m
c 90.2cm
Pyetje për provim
1 a Në disa pozicione në ekran drita e dy
burimeve vjen në fazë (diferenca e rrugëve
është shumëfish i gjatësisë së valës) dhe shuma
algjebrike e amplitudave është sa ajo
aritmetike, duke na dhënë maksimum të
shndritshëm. E kundërta ndodh në pozicionet
ku dy rrezet vijnë në kundërfazë (diferenca e
rrugëve është shumëfish tek i gjysmëgjatësisë
së valës), duke na dhënë minimum të
amplitudës (dhe intensitetit).
b Me rritjen e largësisë nga qendra, rritet edhe
këndi i difraksionit. Difraksioni nuk është i
njëtrajtshëm, përveçse kur çarjet janë shumë të
ngushta në krahasim me gjatësinë e valës. Për
pasojë, në kënde të mëdha marrim intensitet
më të ulët.
2 a Dritën e laserit e kalojmë përmes rrjetës së
difraksionit. Masim largësinë x ndërmjet
maksimumit qendror dhe atij të rendit të parë,
si edhe largësinë D nga rrjeta tek ekrani.
Kështu përcaktohet këndi θ i maksimumit të
parë; konstantja e rrjetës së difraksionit matet
me ndihmën e një mikroskopi. Më pas gjatësia
e valës .
b Rrjeta e difraksionit është më e përshtatshme,
sepse largësia ndërmjet maksimumeve është
më e madhe (gjë që lejon matje më të sakta)
189
 dhe sepse tabloja është më e shndritshme dhe 3 a
e mprehtë. Zhvendo
Zhvendos
3 a x = 0.05cm Largës Zhvendosja e sja e
ja e valës
b 0.7mm ia në valës së valës
tjetër
boshti qëndrueshme bredhëse
c 0.057° bredhëse/
nx /cm në
d Dy prej listës së mëposhtme: tabloja e cm
figurë/cm
difraksionit është më e mprehtë; më e
0 +2.0 +1.0 +1.0
shndritshme, përmban më shumë maksimume. 0.50 0 +1.0 -1.0
e Këndet e maksimumeve të rendeve të 1.00 -2.0 -1.0 -1.0
ndryshme janë shumë të vegjël (ndahen prej 1.50 0 -1.0 +1.0
më pak se 1°) e kështu maten me shumë 2.00 +2.0 +1.0 +1.0
vështirësi e pasaktësi.
b barqe në 0, 1.0cm, 2.0cm, 3.0cm, 4.0cm, 5.0cm
Kapitulli 21: Valët e qëndrueshme dhe 6.0cm
Ushtrimi 21.1 c nyje në 0.5cm, 1.5cm, 2.5cm, 3.5cm, 4.5cm dhe
1 a, b 5.5cm
d 0.5cm = λ/4.
Ushtrimi 21.2
1 a λA = 2.4m; λB = 1.2m; λC = 0.8m
b fA = 480Hz; fC = 720Hz
c NA = 1; NB = 2; NC = 3
d Teli bëhet horizontal, pastaj merr formën e
c 1.0m vijës së ndërprerë, pastaj sërish horizontal, e
d B lart, C lart, D poshtë. kështu me radhë.
2 a—e 2 a 120cm
b 120ms-1
3 a 0.48m; 0.24m; 0.16m
b 208Hz; 417Hz; 625Hz.
4 a Sepse aty ajri nuk lëviz.
b λ = 10cm; f = 3200Hz.
Ushtrimi 21.3
1 a Pikë e valës së qëndrueshme ku amplituda
është maksimale.
b Pikë e valës së qëndrueshme ku amplituda
është zero.
c katër
d
Pikat Diferenca e fazave ndërmjet tyre
P dhe Q 0
P dhe R 180°
P dhe S 180°
P dhe T 360° ose 0
Q dhe R 180°
Q dhe S 180°
R dhe S 0

e Të gjitha pikat ndërmjet një nyjaje dhe asaj

fqinje janë në fazë.
f Në valën e qëndrueshme faza ndryshon me
180° tek nyjat, kurse tek vala bredhëse faza
ndryshon në mënyrë të vazhdueshme përgjatë
valës.

190 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

 g amplituda në P dhe T është e njëjtë >
amplituda në S > amplituda në Q > amplituda
në R
h Amplituda e pikave të valës së qëndrueshme
rritet nga zero tek nyja deri në maksimale tek
barku e më pas zvogëlohet deri tek nyja
pasardhëse. Amplituda e të gjitha pikave të
valës bredhëse është e njëjtë; ato kanë faza të
ndryshme.
i Tek vala e qëndrueshme nuk ka transferim
energjie, kurse tek vala bredhëse po. Vala e
qëndrueshme është rezultantja e dy valëve
bredhëse që përhapen në kahe të kundërta,
ndaj nuk ka fluks energjie.
2 a Dy valë që përhapen në kahe të kundërta
mblidhen dhe na japin valën e qëndrueshme.
Këto dy valë bredhëse janë ajo fillestare dhe
vala e pasqyruar në pikën ku fiksohet korda.
Largësia ndërmjet skajeve të fiksuara duhet të
jetë shumëfish i gjysmëgjatësisë së valës.
b P lëkundet lart e poshtë me frekuencën e valës
bredhëse.
c P, Q e R janë barqe, ndaj kanë të njëjtën
amplitudë. P dhe R janë në fazë me njëra-
tjetrën dhe në kundërfazë me Q.
d Njëra nga këto dy diagrame:
3 a Molekulat zhvendosen para—mbrapa
(përgjatë tubit) me amplitudë maksimale.
b Tingulli pasqyrohet prej skajit të mbyllur dhe dy
valët që përhapen në kahe të kundërta
mbivendosen (interferojnë). Në skajin e mbyllur
kemi nyje, kurse në atë të hapur kemi bark.
c 10cm
d çereku i gjatësisë së valës. Atëherë λ = 1.2m
e 6.7cm
Pyetje për provim
1 a Vala bredhëse nga lëkundësi pasqyrohet tek
rrotulla (skaji i fiksuar) dhe kthehet përgjatë
kordës. Dy valët me amplituda e frekuenca të
njëjta, por që përhapen në kahe të kundërta
interferojnë, duke na dhënë një valë të
qëndrueshme.
b Në skajin e fiksuar (tek rrotulla), si edhe aty
ku kryqëzohet vija e ndërprerë me atë të plotë.
Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12
c tre
d i të kundërta
ii të ndryshme
e i 80cm
ii 12ms-1
f i Kur ndryshon frekuenca (gjatësia e valës),
gjatësia e kordës nuk është më shumëfish i
gjysmëgjatësisë së valës dhe nga mbivendosja
nuk merret valë e qëndrueshme.
ii Kur rritet tensioni i kordës, rritet shpejtësia e
përhapjes së valës. Që gjatësia e valës të
mbetet e pandryshuar (përcaktohet nga
gjatësia e kordës), duhet të rritet frekuenca.
2 a Dy valë bredhëse që përhapen në kahe të
kundërta interferojnë, duke na dhënë valën e
qëndrueshme.
b i 0.48m
ii 0.24m
c Dyfishimi i frekuencës sjell përgjysmimin e
gjatësisë së valës.
3 a Tek vala e qëndrueshme nuk kemi transferim
të energjisë nga vala, amplituda e lëkundjes
ndryshon nga një pozicion tek tjetri dhe faza
nuk ndryshon njëtrajtësisht, por thjesht
përmbyset tek nyjat.
b Nyje e zhvendosjes është pika ku amplituda e
lëkundjes është zero. E kundërta është barku.
c i Për disa frekuenca të dhëna kemi formim të
valës së qëndrueshme, barku i së cilës është
tek fundi i hapur i tubit. Pra dëgjojmë tingull
të fuqishëm.
ii 30cm = 24cm (dy gjysmëgjatësi vale, pra, tri
nyje) + 6cm (çerek gjatësie vale). Pra, duke u
nisur nga skaji i mbyllur, kemi: NBNBNB.
iii Frekuenca më e ulët i korrespondon një
nyjeje në skajin e mbyllur dhe një barku në
skajin e hapur, pra, gjatësia e tubit është sa
dhe f = 267Hz.
Kapitulli 22: Fizika kuantike
Ushtrimi 22.1
1 a Difraksioni dhe interferenca
b Drita që vjen nga dy çarjet mbërrin në
kundërfazë dhe jep minimum; e thënë thjesht,
grimcat kalojnë përmes njërës nga çarjet dhe
nuk anulojnë njëra-tjetrën.
2 a Drita bie mbi sipërfaqen e metalit, i cili emeton
elektrone.
b Një elektroskop, koka e të cilit është veshur me
zink ose magnez, ngarkohet negativisht. Kur
191
 mbi të dërgohet dritë ultravjollcë (me frekuencë 7 Energjia e fotonit (4.0 · 10-19J) është më e madhe
mbi atë prag), fletët e elektroskopit ulen. se puna e daljes e natriumit, por jo zinkut, ndaj
3 a Frekuenca minimale e rrezatimit për të cilën fotoefekti me këtë dritë ndodh vetëm me
ndodh dukuria e fotoefektit. natriumin.
b Edhe po qe se frekuenca është e ulët, po të 8 a , pra, grafiku i energjisë kinetike
rrisim intensitetin, apo të presim për një kohë të elektronit kundrejt frekuencës së dritës e ka
të gjatë, do të duhej të ndodhte fotoefekti. pjerrësinë h.
c Fotoefekti ndodh kur energjia e fotoneve është b 6.63 · 10-34Js
më e madhe se energjia që i duhet elektronit c Puna e daljes është sa e kundërta e ordinatës
për t’u larguar (puna e daljes e elektronit). në origjinë.
d Fotoefekti ndodh sapo drita bie mbi sipërfaqen e d 2.5 · 10-19J
metalit; energjia kinetike maksimale e e Pjerrësi a (=h) është e njëjtë; ndryshon ordinata
fotoelektroneve nuk varet nga intensiteti i dritës, në origjinë (zvogëlohet).
por vetëm nga frekuenca e saj. Ushtrimi 22.4
4 a Amplituda rritet; frekuenca dhe shpejtësia 1 Gjatësia e valës që i shoqërohet një grimce në
mbeten të pandryshuara. lëvizje.
b Energjia e fotonit është e njëjtë; numri i 2 a 4.5 · 10-10m
fotoneve të emetuar në 1 sekondë rritet. b 2.7 · 10-23Ns
c Energjia maksimale rritet. c 2.5 · 10-11m
d Numri i elektroneve në sekondë rritet. 3 a 1.3 · 10-22Ns
5 a Nuk ndodh fotoefekti, sepse energjia e fotonit b 7.8 · 104ms-1
është më e vogël se puna e daljes. Rritja e 4 a 1.6 · 10-16J
intensitetit të dritës nuk sjell ndryshimin e b 1.9 · 107ms-1
energjisë së fotonit. c 1.7 · 10-23Ns
b Rrisim frekuencën e dritës ose zgjedhim një d 3.9 · 10-11m
metal me punë daljeje më të vogël. 5 a Difraksioni me elektrone
6 a 4.0 · 10-19J b λ valës, p grimcës
b 5.0 · 10-19J 6 a 6.6 · 10-35m
7 a 3.3 · 10-19J b Nëse gjatësia e valës është shumë më e vogël
b 3.0 · 1019 se përmasat e çarjes, nuk vrojtohet tablo e
8 a rritet difraksionit. Largësia ndërmjet atomeve është
b zvogëlohet e krahasueshme me gjatësinë e valës të
c zvogëlohet elektroneve.
d rritet Pyetje për provim
Ushtrimi 22.2 1 a Energjia e fotonit është më e vogël se puna e
1 a Kuant ose paketë rrezatimi elektromagnetik, daljes e metalit.
që mbart energji. b Fotoefekti ndodh menjëherë pasi drita bie mbi
b Energjia minimale që i nevojitet një elektroni, sipërfaqen e metalit; energjia kinetike e
për t’u larguar nga sipërfaqja e metalit. fotoelektroneve nuk varet nga intensiteti i
c Energjia kinetike maksimale u korrespondon dritës, por vetëm nga frekuenca e saj.
elektroneve të emetuar nga sipërfaqja. c 9.2 · 1014Hz
d Sepse elektroni mund të humbasë energji nga d 6.6eV
bashkëveprime të tjera gjatë rrugës. 2 a Gjatësia e valës de Brojli është sa raporti i
2 7.0 · 10-19J konstantes së Plankut me impulsin e grimcës.
3 3.0 · 10-19J b Energjia kinetike shkruhet në formën ,
4 7.1 · 1014Hz
5 a 5.3 · 1014Hz prej nga merret formula e kërkuar.
c 2.7 · 10-11m
b 3.5 · 10-19J
d Gjatësia e valës e elektroneve është e
c 4.6 · 10-20J
krahasueshme me largësinë ndërmjet atomeve
6 3.8 · 10-19J
në kristal.

192 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

Kapitulli 23: Modelet e atomit dhe radioaktiviteti 5 a
Ushtrimi 23.1 b ose
1 a Grimca 1: sa më larg bërthamës, aq më e vogël ose
është forca shtytëse ose
b

c ose
plus një antineutrino.
d Dy grimca β- dhe katër grimca α
e Uranium 234 dhe 238; Torium 230 dhe 234.
6 Gjashtë grimca β-
c Forca e bashkëveprimit ndërmjet grimcës alfa Ushtrimi 23.3
dhe bërthamës është shtytëse, me natyrë 1 1 me 1; 2 me 2; 3 dhe 4 me 4; 5 me 3.
elektrostatike (Kuloniane). 2 a
2 a Numri i grimcave me shmangie të vogël do të Grimc Grimc Grimc Rrezatim
jetë më i madh. aα a β- a β+ iγ
b Numri i grimcave me shmangie të madhe do 6.8 · 9.1 · 9.1 ·
Masa/kg 0
të ishte më i madh. 10-27 10-31 10-31
c Largësia ndërmjet bërthamave duhet të jetë e Ngarkes
+2e -1e +1e 0
madhe dhe shumica e atomit duhet të jetë a
hapësirë e zbrazët. b i Grimca β+: 0.9c; rrezatimi γ: c
3 1 majtas me 3 djathtas; 2 me 5; 3 me 4. ii 0.01c
4 a Të padevijuara ose të devijuara me pak gradë. 3 Atomi humbet një elektron, duke mbetur një
b Shumica e hapësirës brenda atomit është e herë i jonizuar. Grimca α tërheq elektronin.
zbrazët. 4 a α
c Shumica e masës dhe ngarkesa pozitive e atomit b α
janë të përqendruara në një vëllim të vogël. c γ
Ushtrimi 23.2 d α dhe β+
1 a e β-
Numri i Numri i Numri i f γ
Bërthama
protoneve neutroneve elektroneve g β- dhe β+
92 146 92 h β-
2 2 2 i γ
29 34 29 j α
5 a Ka ngarkesën më të madhe dhe është më e
28 30 28
ngadalshmja (ndaj kalon më shumë kohë në
7 7 7
afërsi të atomeve të ajrit);
8 7 8
b Jonizon më shumë, ndaj e humbet më shpejt
b Atomi elektroneutral ka dy elektrone, joni energjinë;
ka një elektron dhe grimca alfa nuk ka c Nuk ka ngarkesë;
asnjë elektron. d Ka ngarkesë pozitive;
c B dhe C, sepse kanë të njëjtin numër protonesh. e Ka ngarkesë negative;
2 Dy prej listës: ngarkesa, masë-energjia, impulsi, f Rrezatimi elektromagnetik përhapet me
numri i ngarkesës dhe numri i neutroneve. shpejtësinë e dritës;
3 a plus një antineutrino. g Ndajnë një impuls të barabartë me atë të
bërthamës (e cila zmbrapset).
b Një pjesë e masës “shndërrohet” në energji
6 a elektron
kinetike të grimcave. Madhësia masë-energji
b masa (e prehjes)
ruhet.
c ngarkesa.
4 a p = 237, q = 93, r = 4, s = 2
b p = 14, q = 7
c p = 23, q = 11

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 193

Ushtrimi 23.4 Vështirësia me grimcat α qëndron në faktin se
1 a ato përshkojnë vetëm disa cm në ajër, ndaj
Energjia e fotonit Emetohet duhet vakuum.
Energjia e
të emetuar apo apo 3 a Frekuenca (dhe energjia) e secilës prej vijave
nivelit
përthithur përthithet? spektrale është e mirëpërcaktuar. Kjo do të
-0.54 · 10-18J 0.3 · 10-18J emetohet thotë se nivelet energjetike janë diskrete dhe të
-0.14 · 10-18J 0.1 · 10-18J përthithet
mirëpërcaktuara.
-2.18 · 10-18J 1.94 · 10-18J emetohet
b i 2.23 dhe 3.47eV
-0.09 · 10-18J 0.15 · 10-18J përthithet
ii Nga A në B (557nm) dhe nga A në C (358nm)
2 a Spektrat e emetimit janë vija të shndritshme iii -1.51eV
me gjatësia vale të mirëpërcaktuara. Spektrat e iv 1.00 · 10-6m
absorbimit janë vija të zeza në një spektër të
vazhdueshëm me ngjyra. Kapitulli 24: Fizika bërthamore
b Të dy krijohen nga kalimet e elektroneve nga Ushtrimi 24.1
një nivel energjetik në një tjetër dhe energjitë e 1 Proton
këtyre niveleve janë të mirëpërcaktuara. 2 a 1
3 a Po t’i emërtojmë nivelet me A, B, C e D, b 0
kalimet janë: AB, AC, D, BC, BD e CD. c neutron
b -2.4 · 10-19J deri -7.6 · 10-19J d ndarje e bërthamës
c 5.2 · 10-19J 3 a 2
d -2.4 · 10-19J deri -3.0 · 10-19J b pozitron
Pyetje për provim c bashkim i bërthamave
1 a Kanë të njëjtin numër të ngarkesës dhe të d Grimcat janë protone me ngarkesa të njëjta
elektroneve, por numra të ndryshëm (pozitive) dhe shtyhen.
neutronesh dhe mase. 4 a 234
b 14 neutrone dhe 13 protone në bërthamë b grimcë alfa (bërthamë heliumi)
c Ngarkesa, masë-energjia (si edhe numri i c emetim alfa
masës, numri i ngarkesës). 5
d Izotopet me shumë neutrone zbërthehen β-, 6
duke shndërruar një neutron në proton. E Ushtrimi 24.2
kundërta për izotopet me pak neutrone. 1 1 me 4; 2 me 3; 3 me 1; 4 me 2.
2 a 2 a 9.0 · 1013J
b
Kalueshmër

magnetike?
Rrezatimi

nga fusha
Ndikohet
Ngarkesa
Natyra

3 a 90 protone dhe 138 neutrone

ia

b 3.8167 · 10-25kg
c 3.1 · 10-27kg
d 2.8 · 10-10J
bërthama 6m në pak
α heliumi +2e ajër e 1.7 · 109eV
5 a 0.0305u
elektrone 2.0m në shumë b 5.06 · 10-29kg
β- -e
ajër c 4.56 · 10-12J
pozitrone 2.0m në shumë d 2.85 · 107eV
β+ +e
ajër
6 a 3.58 · 10-13J
valë EM km në aspak
γ 0 b 3.98 · 10-30kg
ajër
c 3.34755 · 10-27kg
b i Numri i ngarkesës zvogëlohet me 2 dhe ai i d 3.34757 · 10-27kg
masës me 4. 7 a 0.272u
ii Diagrami përmban fushën magnetike, tubin b 4.1 · 10-27kg
Gajger-Myler, dhe burimet. Grimcat α dhe β
kanë shmangie në drejtime të kundërta.

194 Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12

Ushtrimi 24.3 2 a 0.00231 min-1
1 a b 4.16 · 103 min-1
c 69.3Bq

lidhjes/MeV

nukleon/Me
lidhjes për
Energjia e

Energjia e
Bërthama

3 a 0.0578 orë-1
Numri i
masës

V
b 1.60 · 10-5s-1
c 50%
d 31.5
235 1790 7.6 4 a 2.15 · 109
56 492 8.79 b 1.40 · 10-8s-1
87 748 8.6 c 4.97 · 107s
d 1.15 · 108s
b Fe: nevojitet maksimumi i energjisë për të Pyetje për provim
larguar një nukleon. 1 a i Perioda e gjysmëzbërthimit ose aktiviteti
2 a 2.2MeV nuk varen nga kushtet e jashtme.
b 28.4MeV ii Nuk mund të parashikohet se kur do të
c 24MeV zbërthehet një bërthamë e caktuar.
3 a rreth 60 iii Aktiviteti shfaq fluktuacione.
b Në reaksionin e bashkimit të bërthamave b i plus një antineutrino.
formohet një bërthamë e madhe nga bashkimi
ii 0.00856u
i disa bërthamave më të vogla; tek ndarja
iii Energjia minimale që duhet t’i japim
formohen dy bërthama me masa të përafërta
bërthamës për ta ndarë në nukleonet
nga ndarja e një bërthame të madhe.
përbërëse.
c Sepse ka diferencë të energjive të lidhjes
iv 1.28 · 10-12J
ndërmjet bërthamave që hyjnë dhe atyre që
2 a plus një neutrino.
dalin nga reaksioni.
b i Probabiliteti që një bërthamë e caktuar të
d Diferenca e energjive të lidhjes është më e
zbërthehet në njësinë e kohës.
madhe për elementet e lehta.
ii 0.267 vit-1
e Sepse bërthama që do të formohej ka energji të
iii Kur probabiliteti i zbërthimit në 1 sekondë
lidhjes më të vogël se bërthamat fillestare.
është i vogël, numri i bërthamave që
f 3 · 10-10J
zbërthehen në njësinë e kohës është më e vogël
g 1.6 · 10-10J
dhe koha që nevojitet për t’u zbërthyer gjysma
h Rreth 0.2 · 10-10J
e tyre është më e madhe.
i Rreth 51GeV
c i 2.01 · 1011
Ushtrimi 24.4
ii 5.3 · 1010
1
iii 0.36
Numri i bërthamave

3 a Nuk mund të parashikohet kur do të

Aktiviteti fillestar
gjysmëzbërthimit

Aktiviteti pas 10s

Numri fillestar i

zbërthehet bërthama dhe aktiviteti fluktuon.

Konstantja e

bërthamave
zbërthimit
Perioda e

pas 10s

b 4.6 miliardë vjet

c i Referojuni tekstit
ii Elementet e mesit janë më të qëndrueshme,
ndaj bërthamat e elementeve më të lehta kanë
tendencën të bashkohen dhe ato të elementeve
a 5.0s 0.139s-1 1000 139Bq 250 35Bq më të rënda të ndahen, për të rritur
b 347s 0.0020s-1 5000 10Bq 4900 9.8Bq qëndrueshmërinë. Gjatë këtyre proceseve
c 100s 0.00693s-1 100 0.693Bq 93 0.65Bq çlirohet energjia e tepërt.
d 6.93s 0.1s-1 10000 1000Bq 3680 368Bq
e 5.0s 0.139s-1 4000 554Bq 1000 139Bq
e 5.0s 0.139s-1 400 554Bq 1000 139Bq
0

Libër mësuesi Fizika me zgjedhje 12 195

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

Rëmbeci, Aida
Fizika 12 : me zgjedhje : libër mësuesi / Aida Rëmbeci ;
red. Elona Çali. - Tiranë : Mediaprint, 2018
198 f. ; 20,7x28,4 cm.
ISBN 978-9928-08-359-3
1.Fizika 2.Tekste për mësuesit 3.Tekste për shkollat
e mesme
53 (072) (075.3)