Wikang Nakabartolina

plumaatpapel ni Rogelio L. Ordonez

GAYA ng pambansang kaisipang ibinartolina ng relihiyon sa doble-karang moralidad,

impertinenteng kombensiyon at inaamag na tradisyon, matagal na ring nakabilanggo ang
sariling wika (tawagin mang Tagalog, Pilipino o Filipino) sa selda ng ipokrisya at, sabi nga,
nangingiming magmura kahit galit na galit na o hindi magamit ang eksaktong mga salita sa
tinutukoy na mga bagay, lalo na’t may kinalaman sa seks at mga itinuturing na kalaswaan ng
nagbabanal-banalang lipunan. Patuloy pa nga itong binabansot ng rehiyonalismo, pinipigilan
ang paglaganap at, higit na masama, ibinabasura ng mga “edukado” at elitistang patuloy na
sumususo sa wikang Ingles at narerendahan pa ng kaisipang kolonyal.

Bukod-tangi tuloy, at waring isang kabalintunaan, na may Buwan ng Wika sa bansang ito na
para bang ang sariling wika’y ginugunita lamang at ipinagbubunyi tuwing malapit na ang
kapanganakan (Agosto 19) ni dating Presidente Manuel L. Quezon, kinikilalang Ama ng
Pambansang Wika. Natural, nang itadhana niyang ibatay sa diyalektong Tagalog ang
pagbubuo, pagpapaunlad at pagpapalaganap sa wikang pambansa, tumutol at nanggalaiti ang
mga kinatawan ng rehiyong di-Tagalog. Bakit hindi Sebuwano, Hiligaynon, Ilokano o
Bikolano? Maliwanag, hindi nakita ng mga tumututol ang katotohanan at aral ng kasaysayan;
sa halos lahat ng bansa, kung saan ang sentro ng gobyerno at komersiyo, ng edukasyon at
sibilisasyon, ang wika sa sentrong iyon ang nagiging dominanteng lengguwahe ng
sambayanan. Sapagkat ang Kamaynilaan na sakop ng Katagalugan ang sentro ng bansa mula
pa sa panahon ng kolonyalismong Kastila, natural na manaig ang Tagalog kaysa ibang
umiiral na mga diyalekto at maging batayan nga ng pambansang wika.

Kahit naging lengguwahe pa ng Rebolusyong 1896 ang Tagalog o itinampok na noong una ni
Francisco Baltazar o Balagtas sa makabuluhan niyang obrang pampanitikan na “Florante at
Laura,” gaya rin ng dating diyalektong Italyano na naging pambansang wika ng Italya (Latin
dati) matapos sulatin ni Dante sa Italyano ang “Divine Comedy” at gayundin ang diyalektong
Ingles na naging pambansang wika ng Inglatera (Latin din dati) matapos namang sulatin ni
Chaucer sa Ingles ang “Canterbury Tales,” ipinaparatang pa hanggang ngayon ng mga
kalaban ng sariling wika na puro ang Tagalog at maiintindihan lamang diumano sa
Katagalugan.

Wala namang purong wika sa mundo, maliban marahil sa halos patay nang wikang Latin
Katunayan, hanggang umuunlad ang sibilisasyon, naghihiraman ng mga salita ang mga wika
— ang Arabe at Turkiya, ang Ingles at Pranses, ang Pranses at Aleman, at iba pa. Katunayan,
mga 5,000 salita sa Tagalog ang mula sa Kastila, mga 1,500 ang mula sa Intsik, Sanskrit,
Arabe, Malay, at iba pa. Marami na ring salitang hiniram sa Ingles, ngunit isinunod lamang
ang baybay o ispeling sa sarili nating ortograpiya tulad ng dyip, bus, taksi, kendi, ketsap,
radyo, at marami pang ibang ginagamit na’t naiintindihan hindi lamang sa Tagalog kundi
maging sa Hiligaynon, Sebuwano, Ilokano, Waray, Pangasinan at Pampango.
Higit na masama, sa kabila ng paglaganap at unti-unting pag-unlad ng pambansang wika
mula sa dampa’t kubeta ng mga anakpawis hanggang sa palasyo at alpombradong banyo ng
naghaharing-uri, ginugulo pa ng mismong makawika diumano ang umiiral at tinatanggap
nang mga salita, binabago ang katawagan at sinasangkutsa ang baybay. Walang masama
kung idagdag sa alpabeto ang mga letrang c, f, j, q, v at z, lalo na’t gagamitin nga sa mga
pangalan ng tao at lugar. Pero, sa kabilang banda, isang kaululan nang gawin pang telefono
ang nakagawian nang telepono, o television ang telebisyon, gayong hindi sanay ang dilang
Pilipino sa pagbigkas sa mga letrang f at v. Tulad sa Malaysia at Thailand, isinusunod nila sa
kanilang baybay o ispeling ang hiniram nilang mga salitang walang katapat sa kanilang wika.

Lalo pang gumulo ang baybay at niwawasak ang silabiko o pantig-pantig na katangian ng
sariling wika nang magpakahenyo ang mga opisyal ng Komisyon ng Wika. Kahit itinuro na
sa elementarya sa mga bata ang Abakada at pantig-pantig na pagbasa (ba-be-bi-bo-bu, ka-ke-
ki-ko-ku o ta-te-ti-to-tu), ginawa pang pwersa ang puwersa, ekonomya ang ekonomiya,
eleksyon ang eleksiyon, lenggwahe ang lengguwahe, kwento ang kuwento, at marami pang
ibang nagwasak sa tinatanggap nang alituntunin sa balarila tungkol sa paghahanay ng katinig
(consonant) at patinig (vowel) kaya, sa mga babasahin, hindi maiwasang himurin ang mga
itinuro ng makawikang mga henyo diumano sa pagpapalaganap ng pambansang wika. Kung
tutuusin, nagmumula sa lalamunan (glottal) at hindi mula sa ilong gaya ng wikang Pranses
(nasal) ang likas na katangian ng ating wika. Bakit ngayon inaalis ang ilang patinig sa mga
salitang nabanggit kaya kapag binigkas, parang nagmumula na nga sa ilong? Sabagay, sa
isang banda, ang sambayanan lamang ang makahahatol sa katumpakan o hindi ng mga bagay
na ito at, natural, ang wikang malapit sa puso, at nauunawaan ng bayan, ang siyang wikang
mananatili at gagamitin ng bayan.

Bagaman maganda ang layunin, lalo kaming naguluhan at nagdudang nasa ibang planeta
nang mag-imbento ng mga salitang pansiyensiya at panteknolohiya mga ilang dekada na ang
nakararaan ang Lupon sa Agham sa pamamagitan ni Engr. Gonzalo del Rosario o Ka Along,
dekano noon ng Inhinyeriya ng Araneta University. Isang dokumento ng MAN (Movement
for the Advancement of Nationalism) ang isinalin niya mula sa Ingles at ginamit niya ang
inimbentong mga salita. “Sa pagsusuri ng MAN, ang batayang sakit ng Pilipinong ulnong
(society) ay may uring pang-ulnong at pangkabuhayan, at likha ng pananakop ng Kastila
noong panahong wala pang kalalang (industry) at nitong ika-20 dantaon ay likha ng
imperyalismong Amerikano na naghatid sa Asya ng mapagsamantalang sarilakal (monopoly)
na itinaguyod ng napakamaunlad na sakalalang (industrialization)…”

Kung hindi isiningit ang mga salitang Ingles, sino nga ba ang makakaintindi niyon? Nasabi
tuloy ng isang magsasakang taga-Nueva Ecija: “Di bale nang sa Ingles, huwag lang ang
Tagalog ni Ka Along!” Tanggap na nga naman ang mga salitang lipunan, industriya,
monopolyo, at industriyalisasyon — bakit kailangan pang palitan ng ulnong, kalalang,
sarilakal at sakalalang?
Higit na makapalipit-dila at utak ang ilan pang inimbentong terminolohiya tulad ng mga
sumusunod: sugadagitbing tambisa (photo-electric effect), kahanginaning diin (atmospheric
pressure), timbuluging sukgisan (geometric interpretation), haykapnayanon (biochemist),
mga salitang walang malinaw na salitang-ugat (root word) at pinagkabit-kabit mula sa mga
pinagkunan. Halimbawa, ang haykapnayanon ay mula sa sangkap (element) ang kap, mula sa
hanayan (system of arrangement) ang nayan, at dinugtungan ng hulaping (suffix) na on mula
sa Bisaya. Nakakatorete pang ginawang hatidwad ang telegrama, hatinig ang telepono,
salipawpaw ang eroplano, ulnokalnagin ang sosyo-kultural at ulnoagimatim ang sosyo-
ekonomiko.

Ayon nga kay Direktor Ponciano Pineda ng dating Surian ng Wikang Pambansa, makabubuti
pang manghiram na lamang mula sa dayuhang mga wika at iangkop sa ponolohiya at
ortograpiyang Pilipino ang mga hiniram. “Maaaring hiraming buung-buo ang tunog (sa
sistema ng normalisasyon), halimbawa: mathematician–matematiko o matematisyan;
psychologist–sikologo o saykolodyist; original score–orihinal na eskor; decimal fraction–
praksiyong desimal, at marami pang iba.”

Sapagkat nakabartolina pa nga ang pambansang wika sa moralidad ng nagbabanal-banalang

lipunan, iniiwasang tawaging alas ang alas, lalo na sa larangang seksuwal samantala, sa
kabilang banda, napakalaya ng ibang mga wika sa bagay na ito. Sa mga obrang
pampanitikan na lamang, malayang nagagamit ang “talking” o “laughing cunt” sa Tropic of
Cancer at Tropic of Capricorn ni Henry Miller, o gayunding mga paglalarawan sa Lady
Chatterley’s Lover ni D. H. Lawrence at Lolita ni Vladimir Nabokov. Sa inimbentong mga
salita ni Ka Along, tinawag pang sarigawa ang pagsasalsal, tunod ang titi, kaluban ang kiki,
sariing talamitan ang hindutan o kantutan, at kung anu-ano pang mga katawagang matagal
nang naiintindihan maging ng mga bata pa lamang, ngunit sinadyang binago maiangkop
lamang sa diumano’y maselang na pandinig ng mga moralista’t nagpapanggap na mga banal
gayong, kung tutuusin, hindi ang mga salitang iyon ang tunay na kahalayan at kalaswaan,
kundi ang matindi at malaganap na karalitaan dahil sa inhustisya at walang habas na
pagsasamantala ng uring naghahari-harian sa masang sambayanan o pandarambong ng
imperyalistang mga bansa sa kabuhayang-bansa ng iba.

Natural, sa katatapos na Buwan ng Wika, iba’t ibang programa at pagtatanghal ang ibinandila
sa maraming kolehiyo at unibersidad. Sinariwa ang kasaysayan ng pambansang wika, at
masaklaw na tinalakay ng mga akademikong makawika ang patuloy na pag-unlad nito
diumano sa kung anu-anong larangan tungo sa sinasabing pambansang kaunlaran, tunay na
kalayaan at kasarinlan. Pero, kung nakabartolina ang wika, paano mapalalaya ang kaisipan
— lalo na nga ang bansa?

Tunod ng ama mo, kaluban ng ina mo, punyeta!