PAGGAMIT NG THERAPY DOGS SA PAGPAPAGAAN NG

DISPOSISYON NG MGA BATANG MAY LEUKEMIA

Isang Pananaliksik na Iniharap kay

Gng. Rossel Q. Aurelio

University of Santo Tomas

Senior High School

Bilang Pagtupad sa Pangangailangan

Sa Komunikasyon at Pananaliksik sa

Wika at Kulturang Filipino

nina:

Conti, Trixie Alexia L.

Octavo, Rianne Janelle B.

Ramos, Delcine Fayme D.

Robes, Jenaira Francine S.

Sanchez, Mary Heart V.

Santiago, Wednesday G.

Ventura, Maila Charisse R.

11 HA - 14

Nobyembre 25, 2019

 KABANATA I

KALIGIRAN NG PANANALIKSIK

A. Panimula

Kilala ang mga aso bilang “​man’s bestfriend​” nang dahil sa kanilang walang kapalit na

pagmamahal, walang hangganang katapatan at pagiging malambing kung kaya’t ang paggamit

ng mga aso para sa ​therapy ay hindi na bago. Tumutulong na ang Philippine Animal Welfare

Society o PAWS na magdala ng ginhawa at kaligayahan sa mga pasyente ng cancer mula pa

noong 1997 sa pamamagitan ng programang Dr. Dog nito. Gayunman, sa Pilipinas, ito ay hindi

pa tuluyang nasasaliksik at hindi pa gaanong nagagamit na larangan ng pag-aaral, sabi ni Carla

Azucena, pangulo ng Communitails at isang ​medical doctor ​na nagsasanay pa. Ngunit ngayong

ang mga Pilipino ay mas namumulat na sa kahalagahan ng kalusugan pagdating sa kaisipan,

nakita ni Azucena ang potensyal ng AAI o ​animal-assisted interventions ​na maging parte ng mga

pagpipilian sa paggamot para sa mga pasyenteng nagdurusa habang dumaraan sa prosesong

pagpapagaling.

Sa ibang mga bansa, para tulungan ang mga bata, isinasagawa ang AAT o ang

animal-assisted therapy ​na syang napatunayang epektibong paraan para mas mapabuti ang

kanilang kalagayang sikolohikal at pisyolohikal. Dito pumapasok ang mga tinatawag na

“​Dog-tor​”, o ang mga ​therapy dogs na napatunayan nang nakapagpapababa ng ​blood pressure ​at

lebel ng mga “​stress hormone”​ ​na ​cortisol.​ Nakapagpapataas rin sila ng lebel ng mga ​feel-good

hormones​ (WebMD, 2018).

1
 Ang leukemia, ayon sa DOH ay kabilang sa nangungunang limang ​killer-cancers ​sa

bansa. Sa iba't ibang uri ng leukemia, ang lymphoid leukemia ang pinakamataas sa mga batang

Pilipino. Ang ​survival rate ng mga bata sa Metro Manila na may acute lymphoid leukemia ay

34% lamang. Ito ay mas mababa kumpara sa mga maunlad na bansa tulad ng US (86%). Habang

chemotherapy lamang ang nag-iisang lunas dito, marami pa rin sa mga pasyente ang hindi

nakakayanan ang mga ​after effects nito tulad ng paghina ng ​immune system​, mabilisang

pagkakasugat at pagdurugo, pagkawala ng buhok, hirap sa paghinga, pagduduwal, at pagsusuka

(Villines, 2018). Dahil sa mga ito, natural na magbabago ang disposisyon ng mga bata tungo sa

kanilang paggaling.

Ang pananaliksik na ito ay ginawa upang alamin kung ang paggamit nga ba ng mga

therapy dogs ​ay uubra sa pagbabago ng disposisyon ng mga batang Pilipino na may leukemia. Sa

pag-aaral na ito, habang kasama ang ilan sa mga ​therapy dogs​, susubukan ng mga mananaliksik

na interbyuhin ang mga tauhan ng ospital, mga magulang o tagapag-alaga ng mga bata, at ang

mga bata mismo ukol sa kanilang mga karanasan sa pakikipaglaban sa nasabing sakit at kung

papayag ba sila na idagdag ang mga ​therapy dogs bilang pagpipilian sa mga paraan ng

pagpapagaling sa mga ospital dito sa Pilipinas.

B. Paglalahad ng Suliranin
Ang pag-aaral na ito ay naglalayong malaman ang epekto ng paggamit ng mga ​therapy

dogs sa pagpapagaan ng disposisyon ng mga batang may leukemia sa Philippine Children’s

Medical Center. Susubukan ng pananaliksik na ito na sagutin ang mga sumusunod na

katanungan:

2
 1. Anong klase ng aso ang mas epektibo upang maging isang ​therapy dog?​

2. Ano ang relasyon ng mga aso sa pagpapabago ng disposisyon ng mga bata?

3. Ano-ano ang mga posibleng epekto ng paggamit ng mga ​therapy dogs sa

pagpapagaan ng disposisyon ng mga batang may leukemia?

C. Layunin at Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay nais makatulong sa mga batang may leukemia upang mapagaan

ang kanilang disposisyon. Layon din ng pag-aaral na malaman at matuklasan kung maaari bang

gamitin ang mga therapy dogs sa pagpapagaan sa disposisyon ng mga batang may leukemia.

Ang pag-aaral na isinagawa ay maaaring maging dahilan sa pagsasagawa ng programa ng

paggamit ng mga therapy dogs sa mga pasyenteng may malulubhang sakit sa Pilipinas. Sa

larangan ng medisina, maaaring gamitin ng mga eksperto ang mga ​therapy dogs para sa

mabisang paggamot sa mga pasyente. Ito’y maaaring maging dahilan upang pag-aralan hindi

lamang ang sakit kundi ang disposisyon na maaaring maging daan sa mas mabisang paggamot ng

mga pasyente at sa pag-unlad ng medisina. Ang kahalagahan din ng pag-aaral ay ito’y

nakatutulong hinggil sa estado ng emosyon o pag-iisip ng mga taong may karamdaman.

D. Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na isinagawa ng mga mananaliksik ay nakatuon ang pansin sa epekto ng

mga ​therapy dogs sa emosyon o kalooban ng mga bata na dumadanas ng leukemia. Makikita rito

kung ano ang positibo o negatibong epekto ng mga aso sa mga bata.

3
 Ang napiling ospital ng mga mananaliksik na kung saan ay maaaring isagawa ang pag-aaral

ay sa Philippine Children’s Medical Center sa Quezon City. Napili ng mga mananaliksik ang

ospital sa dahilan na ito ay pampubliko. Naging isang kadahilanan din na ang ospital na ito

lamang ang pumayag na sumali sa aral na gagawin. Isasagawa ang pag-aaral sa mga bata na may

edad simula 8 hanggang 18 na dumadanas ng sakit na leukemia dahil karamihan ng mga

paasyente ay nasa loob ng saklaw na iyon. Ang mga aso naman na ginamit ng mga mananaliksik

ay nanggaling lamang sa mga kasosyong organisasyon ng mga mananaliksik na Ginger and

Kimchi’s Pet Therapy Inc. Nagkaroon lamang ng limitado na bilang ng aso na puwedeng gamitin

sa pag-aaral dahil ang Ginger and Kimchi’s Pet Therapy Inc. lamang ang mayroong mga ​service

dogs​. Isa ring dahilan ay ang kakaunti lamang ang mga aso na puwedeng ipahiram ng Ginger and

Kimchi’s Pet Therapy Inc, dahil ang iba ay matatanda na.

E. Kahulugan ng mga Katawagan

Ang mga sumusunod na salita ay binigyang kahulugan ayon sa pagkakagamit sa

ginawang pag-aaral:

AAI. Animal Assistance Intervention o AAI ang termino na ibinibigay sa mga interbensyon

kung saan nagtutulungan ang isang sinanay na aso at dalubhasa sa dalubhasa, kasabay ng isang

propesyonal sa kalusugan o edukasyon (hal. Therapist, suportang manggagawa, guro o tagabigay

ng pangangalaga ng kalusugan), upang maitaguyod ang mga pagpapabuti sa pisikal, sosyal,

emosyonal at / o pag-andar ng cognitive ng isang tao.

AAT. Ang isang interbensyon ng AAT o Animal Assisted Therapy ay pormal na nakatuon sa

layunin at dinisenyo upang maitaguyod ang pagpapabuti sa pisikal, sosyal, emosyonal at / o

4
pag-andar ng kognitibo ng tao na kasangkot at kung saan ang isang espesyal na sinanay na

koponan ng handler ng hayop ay isang mahalagang bahagi ng proseso ng paggamot.

Chemotherapy. Ang chemotherapy ay uri paggamot na gumagamit ng mga gamot upang ihinto

ang paglaki ng mga selula ng kanser, alinman sa pagpatay sa mga cell o sa pamamagitan ng

pagpigil sa mga ito sa paghati.

Communitails. ​Ang Communitails ay isang komunidad ng mga tagapagtaguyod ng relasyon sa

hayop na naniniwala na ang pagpapagaling ay maaaring mangyari sa isa't isa sa pagitan ng mga

tao at hayop.

Disposisyon. ​Ang disposisyon ay isang likas o nakuha na ugali o katangian na pagkahilig sa

isang tao o bagay.

Dr. Dog. Pinangungunahan ni Jill Robinson na tagapagtatag ng Animals Asia, ang Dr. Dog ay

isang makabagong programa ng therapy sa hayop na napatunayan sa siyensya na magdala ng

ginhawa at positibong pagbabago sa pangangalaga sa kalusugan.

Leukemia. Ito ay ang kanser sa dugo o sa utak ng buto (bone marrow). Maaari itong umusbong

dahil sa isang problema sa produksyon ng cell sa dugo.

PAWS. Ang PAWS o Philippine Animal Welfare Society ay isang rehistradong non-profit na

organisasyon na nakatuon sa proteksyon at pagsulong ng pantao na paggamot ng lahat ng mga

hayop.

Service ​Dogs. Ito ay ang tawag sa mga asong sinanay para makatulong sa mga taong may

kapansanan o tiyak na pangangailangan.

5
Therapy ​Dogs. Tawag ito sa mga asong sinanay para magbigay ng emosyonal na tulong sa mga

tao sa ospital, nursing homes, at iba pang mga institusyon.

KABANATA II

MGA KAUGNAYAN NA LITERATURA AT PAG-AARAL

6
 Hindi maikakailang ang mga pasyenteng may leukemia sa bawat pagdaan ng proseso ng

pagpapagaling ay nakararanas ng paghihirap at kirot. Marami ang naghahanap ng ginhawa sa

iba’t ibang mga bagay tulad ng pagbabasa at pakikipag-usap, ngunit para sa karamihan ng mga

bata ang simpleng pakikipaglaro ang pinakamabisa. Ang mga aso, kilala sa kanilang

mapaglarong personalidad ang maaaring maging sunod na takbuhan ng kabataan sa mga ospital

upang sila ay mapasigla ng mga ito.

Ayon sa National Cancer Insitute (NCI, w.p.), ang leukemia ay isang kanser na

nagsisimula sa mga tisyu na responsable sa pagbuo ng dugo, tulad ng ​bone marrow​, at nagiging

sanhi ng malalaking bilang ng mga hindi normal na ​white cells ng dugo na nakapasok sa daluyan

ng dugo. Base naman sa Cancer Council Victoria (CancerVic, w.p.), ang mga hindi normal na

white cells ng dugo ay nagkukumpulan sa ​bone marrow at kumakalat sa dugo at posibleng

kumalat sa iba’t - ibang bahagi ng katawan tulad ng atay, ​spleen,​ baga at bato. Minsan,

kumakalat din ang mga ito sa utak at ​spinal cord. Dahil hindi normal ang bilang ng ​white cells

ng dugo na nakakumpol sa ​bone marrow,​ madalas na hindi makagawa ng sapat na bilang ang

bone marrow​ ng ​red cells​ ng dugo, ​white cells​ ng dugo, at mga ​platelet.​

Base sa Global Cancer (Globocan, 2018), ang leukemia ay panglabing-apat sa

nakamamatay at pinakapang-karaniwang kanser sa buong mundo habang sa Pilipinas naman ay

pang-lima ito sa nakamamatay na kanser at pang-walo sa pinakapang-karaniwang kanser. Ayon

kay Rivera (2017), maraming uri ang leukemia ngunit ang ​Acute lymphocytic leukemia o ALL

ang pinaka-pangkaraniwang uri ng leukemia sa mga bata. Ito ay maaari ring tumama sa mga

matatanda.

7
 Ipinakita sa ulat ng World Health Organization (WHO, 2018), mula sampung taong

gulang hanggang dalawampu’t apat na taong gulang ang bilang ng mga namatay ng dahil sa

leukemia ay 25,104, ang bilang ng laganap na kaso ay 110,619, ang bilang naman ng bagong

kaso ay 40,875 sa buong mundo. Sa Pilipinas, ang bilang ng mga namatay ng dahil sa leukemia

ay 811, ang bilang ng laganap na kaso ay 3,519, habang ang bilang naman ng bagong kaso ay

1,059.

Ayon kila Pandey et al. (2006), ang ​chemotherapy ay isang matinding siklo ng paggamot

at hindi ito tulad ng ibang operasyon, ito ay maraming ​side-effects tulad ng pagkawala ng buhok,

pagduduwal, pagsusuka, at pagtatae. Ang mahabang panahon ng paggagamot, paulit-ulit na

pagkaka-ospital at ang mga side-effects ng ​chemotherapy ay maaaring makaapekto sa pag-iisip

ng mga pasyente. Sa konteksto ng kanser, ang pagkabalisa ay tinukoy bilang lumalawak sa isang

tuluy-tuloy na mula sa karaniwang normal na pakiramdam ng kahinaan, kalungkutan, at takot sa

mga problema na maaring magdulot ng depresyon,pagkabahala,pagkataranta, pagkakahiwalay sa

lipunan, at espirituwal na krisis. Sa mga ito, ang pagkabalisa ay ang pinakakaraniwang nakikita

sa mga pasyente ng cancer.

Sinabi rin nina Gottlieb at Wachala (2007), na ang ​chemotherapy ​ay nagdudulot ng

depresyon, tensyon, at pagkabahala. Ang mga pasyente na bata, nakahiwalay sa lipunan o mga

taong nagkaroon ng depresyon ay mas mataas ang tsansa na magkaroon ulit ng nito. Ayon sa

pag-aaral nina Shereif et al (2015), ang pagsiyasat sa ​childhood leukemia at ang

nakakapagpabagabag na paggamot nito ay hindi lamang malubha ang epekto sa pisikal at

8
sikolohikal na kalusugan ng mga bata na may leukemia ngunit malaki rin ang epekto nito sa

sikolohikal na pasanin ng kanilang mga magulang.

Ayon kay Zhang et al. (2017), ang mga pasyente na mayroong leukemia ay nagdurusa sa

physical at mental discomfort sa kurso ng ​chemotherapy.​ Ang chemotherapy a​ y isang

karaniwang paggamot para sa lukemia at madaming pasyente ang nakikinabang nito.

Gayunpaman, ang mga pasyente ay maaaring makaranas ng maraming magkakaibang mga

epekto na nauugnay sa ​chemotherapy,​ tulad ng hindi pagkakatulog, pagkabalisa, at pagkapagod

na makabuluhang nakakaapekto sa ginhawa at kapakanan ng isang pasyente bago at pagkatapos

ng operasyon.

Nakasaad sa pag-aaral ni Cline (2010), ang pagkakaroon ng aso ay nakatutulong sa

sikolohikal at pisikal na kalusugan ng isang tao. Ang mas mataas na antas ng suportang

panlipunan ay may kaugnayan sa mas mababang antas ng sikolohikal na pagkabalisa. Ang

pinakamakapangyarihang suportang panlipunan ay kung ang isang tao ay may matalik at tapat na

relasyon. Kayang ipagkaloob ng aso ang ganitong klaseng relasyon dahil itinuturing natin sila

kagaya ng tao, kaya nilang magbigay ng hindi mapanghusgang pagmamahal at pagsasama pati

na rin ang kaligayahan, kaligtasan, at pagmamahal ​na walang hinihinging kapalit.

Ayon kay Berry et al. (2013), ang aso ay karaniwang nakakakuha ng mataas na pagpansin

nang dahil sa potensyal na gamit nila sa iba’t ibang uri ng ​therapeutic n​ a aktibidad o programa

(therapy dogs)​, ay kilala rin bilang ​Animal-Assisted Interventions (AAI),​ na naglalayon sa

pag-target ng malaking bilang ng mga problema na may kaugnayan sa kalusugan sa iba't ibang

mga klinikal na populasyon. Iba't ibang mga ulat ang nagpakita rin ng pangkalahatang

9
kakayahan ng mga ​assistant dogs (na pag-aari ng mga indibidwal na may iba't ibang mga

kapansanan) upang kumilos bilang mga panlipunang katalista, at pagpapahusay ng mga

pakikipag-ugnayan sa lipunan , lalo na para sa mga may malubhang kapansanan, na kadalasan ay

nagdurusa sa panlipunang diskriminasyon.

Sinabi ni Marcus (2012), na ang mga aso na bumibisita sa mga pasyente na may cancer

ay nagpapakita ng nakakakumbinsing paraan na makakabawas stress, kalungkutan, at pagbabago

sa disposisyon na nakakakumplikado sa ​cancer care.​ Bilang karagdagan, ang mga aso ay

maaaring magbigay ng mahalagang pagganyak para sa mga pasyente upang mapanatili ang mga

programa sa rehabilitasyon na nagpakita na nakababawas ito sa panganib sa cancer at napabubuti

nito ang ​cancer survival rate.​

Sa isa pang pag-aaral ni Marcus (2013), ​Animal-assisted therapy ay isang pantulong sa

medicine intervention,​ karaniwang ginagamit ang aso para sanayin masunurin, mahinahon, at

nakakaaliw. Maraming pag-aaral ang naitala na nalunasan ang sakit na dulot ng ​chemotherapy

matapos makilahok sa pagbisita sa mga ​therapy dogs.​

Sa pangkalahatan, napatunayan ng iba’t ibang mga pananaliksik na ang mga batang may

leukemia na sumasailalim sa chemotherapy ay maaaring makaranas ng pagbabago sa disposisyon

dahil sa negatibo nitong epekto. Para mapagaan ang kanilang kalooban, ang paggamit ng therapy

dogs ay malaking tulong. Karaniwang ginagamit ang mga aso sa animal-assisted therapy bilang

medical intervention sapagkat ang mga ito ay masunurin, mapagmahal, at nagbibigay-aliw. Kaya

10
nilang ibigay ang suportang panlipunan na kailangan ng mga batang may leukemia. Dahil dito,

nagkakaroon ng mababang antas ng sikolohikal na pagkabalisa ang mga bata.

11
 KABANATA III

METODOLOHIYA NG PAG-AARAL

Ang kabanatang ito ay naglalayon na maipaliwanag at mailahad ang mga paraang ginamit

ng mga mananaliksik upang mabigyang katuparan ang layunin ng pag-aaral.

A. Seting

Ang pag-aaral na ito ay isinagawa sa ​Philippine Children’s Medical Center at ito ay

matatagpuan sa Agham Rd, Quezon City, Metro Manila. Ito ay pinopondohan at pinapatakbo ng

gobyerno at may kaugnayan sa Department of Health (DoH). Isa itong tersiyaryong ospital at

ospital ng pagsasanay na tumatanggap lamang ng mga pasyente na may edad 0-19.

B. Tagatugon

Ang mga napiling tagatugon para sa pag-aaral ay mahigit labing lima na batang may

leukemia at sa bawat isang bata ay may tagatugon na isa o dalawang magulang o ​guardian​.

Mayroon ding mahigit dalawampu na ​medical practitioners ​ang napili upang tumugon sa

pag-aaral. Ilan sa mga ito ay nars, doktor, ​radiologic technologist,​ at ​medical transcriptionist o

mas kilala sa tawag na ​MedTech.​

C. Pamamaraan

Ingles-Filipino ang disenyo ng mga tanong sa panayam, ang mga katanungan sa

pakikipanayam ay nagkakaiba sa pagitan ng mga kawani ng ospital, mga magulang o

tagapag-alaga at mga bata. Binago ang mga katanungan batay sa paunang puna ng pagsisiyasat

12
sa survey (hal. Ang pag-alis ng mga katanungan sa socio-demographic maliban sa edad) at

bumuo ang mga mananaliksik ng isang sulat ng pahintulot para sa pakikipanayam.

Nagpadala rin ng sulat ang grupo sa Ginger and Kimchi’s Pet Therapy Inc. upang

maki-usap na makahiram ng mga ​therapy dogs para sa ginawang pag-aaral. Nang mabigyang

permiso, nagdala ang mga tagapakinayam ng mga aso habang sila ay nakipag-usap sa mga

tagatugon para mas maramdaman nila kung ano ang maaring maging epekto ng isang aso sa

disposisyon ng isang tao. Ang buong ​therapy dog session a​ y nagtagal lamang ng mas mababa sa

dalawang oras sapagkat ayon sa WebMD, sila ay nakakaranas rin ng pagod. Nagtagal ang

interbyu at ​therapy dog session n​ g walong minuto sa bawat bata.

Sa pagbuo ng mga talatanungan, bibigyan ng iba’t ibang hanay ng mga tanong ang bawat

klase ng mga tagatugon. Para sa mga bata, ang kanilang mga katanungan ay simple lamang at

umiikot sa kanilang mga nararamdaman sa tuwing sila ay dumadaan sa ​treatment,​ at kung

napagaan ang kanilang loob nang dumating ang mga ​therapy dogs​. Para naman sa mga magulang

o ​guardian,​ ang kanilang hanay ng mga katanungan ay tungkol sa kanilang naobserbahang

pagbabago sa ugali ng kanilang mga anak o batang inaalagaan bago at pagkatapos makita ang

mga ​therapy dogs​. Sa mga napiling ​medical practitioners​, ang mga katanungan para sa kanila ay

nakapokus sa mga kritikal na naobserbahan sa pagbabago ng disposisyon ng mga bata sa tuwing

sila ay sumasailalim sa ​chemotherapy at kanilang pananaw tungkol sa pagiging matulunging

paktor ng mga aso sa nasabing pagbabagong ito.

Ang mga datos na nakalap ng nga mananaliksik mula sa talatanungan at interbyu ay

sinuri gamit ang ​Chi-square upang matukoy ang epekto ng paggamit ng ​therapy dogs sa

13
disposisyon ng mga batang may leukemia na sumasailalim sa ​chemotherapy​. Ang mga datos na

ito ay nagsilbing kasagutan sa mga katanungang inilahad sa pag-aaral. Maliban sa chi-square, ay

kinuha rin ang bahagdan sa kabuuang populasyon ng mga sumagot sa bawat aytem sa

talatanungan.

BIBLIOGRAPI
About. (w.p.). Retrieved from https://www.communitailsinc.com/our-story-1

About Us. (w.p.). Retrieved from https://paws.org.ph/about-us/

Animal Assisted Intervention. (2019, March 17). Retrieved from

https://aai-int.org/aai/animal-assisted-intervention/

14
Disposisyon (Mga Tao at Lipunan) - Mimir Diksyunaryo. (w.p.). Retrieved from
https://mimirbook.com/tl/70253b63770

Dr. Dog / Animal Assisted Therapy. (w.p.). Retrieved from https://paws.org.ph/programs/dr-dog/.

Eridio, C.M. at Sevilla, C. 2018 ​Pills, Paws, and Play: The wonders of Animal-assisted Therapy.
Retrieved from:
http://thelasallian.com/2018/03/25/pills-paws-and-play-the-wonders-of-animal-assisted-therapy/

Felman, A. (2019, August 28). ​Leukemia: Causes, treatment, and early signs. Retrieved from
https://www.medicalnewstoday.com/articles/142595.php

Villines, Z. 2018 ​What are the Side Effects of Chemotherapy.

https://www.medicalnewstoday.com/articles/323485.php

Francisco, K. 2017 ​Pets for Mental Wellness: How Dogs play a role in Healing, Therapy.
https://www.rappler.com/newsbreak/iq/185116-therapy-dog-mental-health-animal-assisted-interv
entions

NCI Dictionary of Cancer Terms. (w.p.). Retrieved from

https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/chemotherapy

Stregowski, J. (2019, August 12). ​What Is a Service Dog? Retrieved from

https://www.thesprucepets.com/what-is-a-service-dog-1118678

Therapy dogs. (w.p.). Retrieved from https://www.thefreedictionary.com/Therapy dogs

w.a. 2018 ​Ways Dogs Ease Cancer. Retrieved from:

https://www.webmd.com/cancer/therapy-dogs-cancer#1

w.a. 2019 ​Leukemia in the Philippines​. Retrieved from:

https://www.bloodworkslab.com/news-internal/2019/6/3/leukemia-in-the-philippines

WebMD. (w.p.). ​Ways Dogs Ease Cancer Treatment. Retrieved from:

https://www.webmd.com/cancer/therapy-dogs-cancer#1

What is Animal Assisted Intervention? (w.p.). Retrieved from

https://www.dogsforgood.org/community- dog/what-is-animal-assisted-intervention/

15