ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ (ΑΚ 174 – 177)

1. Γενικά

Στα αρ. 174 – 177 ΑΚ ρυθμίζονται περιπτώσεις που κάποιες δικαιοπραξίες είναι άκυρες
(έννοια ακυρότητας βλ. ΑΚ 180) για κάποιους λόγους.

α) ΑΚ 174: απαγόρευση από κάποια διάταξη νόμου για λόγους γενικότερου συμφέροντος με
συνέπεια την ακυρότητα (π.χ. καταστατικό σωματείου που δεν έχει τα στοιχεία του αρ. 80 ΑΚ
είναι άκυρο)

β) ΑΚ 175, 176, 177: εδώ έχουμε απαγόρευση διάθεσης, δηλαδή απαγόρευση εκποιητικών
δικαιοπραξιών (συνεπώς η απαγόρευση διάθεσης δεν αναφέρεται σε υποσχετικές
δικαιοπραξίες). Η απαγόρευση αυτή επιφέρει ακυρότητα της γενόμενης διαθέσεως.

2. Απαγορευμένες δικαιοπραξίες από διάταξη νόμου (ΑΚ 174)

Το αρ. 174 ΑΚ αναφέρεται σε οποιαδήποτε απαγορευτική διάταξη νόμου και όχι μόνο του ΑΚ
(«λευκός κανόνας δικαίου»). Πρόκειται για τις λεγόμενες διατάξεις «αναγκαστικού δικαίου» 1.
Σε κάποιες περιπτώσεις απαγορευτικών νόμων προβλέπεται ρητά η ακυρότητα της
δικαιοπραξίας που απαγορεύεται, σε άλλες περιπτώσεις όμως δεν προβλέπεται ρητά η
ακυρότητα, αλλά προκύπτει από το πνεύμα ή την επιτακτική διατύπωση της διατάξεως (π.χ.
«επιτρέπεται μόνο αν..», «πρέπει», «δεν γίνεται» κλπ).

Παραδείγματα:

ΑΚ 106: «Περιουσία σωματείου που διαλύθηκε δεν διανέμεται ποτέ στα μέλη του». Συνεπώς,
αν στο καταστατικό έχει οριστεί ότι περιουσία του σωματείου θα διανέμεται στα μέλη μετά τη
λύση του, θα είναι άκυρη (αυτοδίκαιη ακυρότητα κατ΄ αρ. 180 ΑΚ).

ΑΚ 235: «Ο αντιπρόσωπος δεν μπορεί να επιχειρήσει στο όνομα του αντιπροσωπευομένου

δικαιοπραξία με τον εαυτό του ατομικά…». Αν επιχειρηθεί τέτοια θα είναι άκυρη.

ΑΚ 679: «Είναι άκυρη η συμφωνία με την οποία περιορίζονται τα δικαιώματα του

εργαζομένου από τα άρθρα 656 έως 658, 659 παρ. 2 έως 668 εδ. 2, 670, 674, 677 και 678».
Επομένως κάθε ρήτρα παραίτησης σε σύμβαση εργασίας που αφορά τα παραπάνω
δικαιώματα θα είναι σαν να μην έχει γίνει.

Μπορεί όμως η απαγορευτική διάταξη νόμου να μην έχει σκοπό την ακυρότητα της
δικαιοπραξίας («αν δεν ορίζεται κάτι άλλο») και επομένως θα πρέπει να ερμηνεύουμε τη
σχετική διάταξη με βάση το σκοπό της (τελολογική ερμηνεία).

Παραδείγματα:

1Η ΑΚ 3 ονομάζει τις διατάξεις αυτές «κανόνες δημοσίας τάξεως», αλλά συνηθέστερος είναι ο όρος διατάξεις
«αναγκαστικού δικαίου». Αντιδιαστέλλονται από τους κανόνες ενδοτικού δικαίου, που δεν είναι υποχρεωτικοί και
μπορεί να συμφωνηθεί αλλιώς από τους συμβαλλόμενους.

[1]
 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

- Όταν κάποιο κατάστημα πωλεί αγαθά σε ημέρες που δεν είναι εργάσιμες παρά την
απαγόρευση νόμου, δεν δικαιούται κάποιο από τα μέρη να επικαλεστεί ότι η σύμβαση είναι
άκυρη για αποφύγει τις υποχρεώσεις του. Εδώ ο σκοπός του νόμου δεν επιτυγχάνεται με την
ακυρότητα της πωλήσεως, αλλά με διοικητικές ή ποινικές κυρώσεις κατά του
καταστηματάρχη.

- Σε περίπτωση απαγόρευσης πώλησης οινοπνευματωδών από κάποια συγκεκριμένη ώρα

και μετά δεν έχει σκοπό την ακυρότητα τυχόν συναφθεισών συμβάσεων, αλλά επισύρει
άλλου είδους κυρώσεις, διότι ο σκοπός του νόμου είναι η παρεμπόδιση λειτουργίας των
καταστημάτων αυτών για λόγους ασφάλειας.

Φύση της ακυρότητας: η ακυρότητα κατ’ αρ. 174 ΑΚ είναι απόλυτη (δεν τάσσεται υπέρ
κάποιων συγκεκριμένων προσώπων τα οποία και μόνο αυτά μπορούν να την επικαλεστούν)
και δεν απαιτείται να γνώριζαν τα μέρη την απαγόρευση. Επίσης, δεν προστατεύονται οι
καλόπιστοι τρίτοι.

Καταστρατήγηση νόμου: θεωρείται ότι άκυρη είναι και η δικαιοπραξία που τυπικά,
εξωτερικά, φαινομενικά δεν έχει παραβιάσει το νόμο, όμως έχει παραβιάσει το πνεύμα του
νόμου και με αυτό τον τρόπο καταστρατηγεί (παρακάμπτει) το σκοπό του νόμου.

Παραδείγματα:

- Επειδή στην παραμεθόριο απαγορεύεται η μίσθωση σε αλλοδαπούς πέραν των έξι ετών, οι
συμβαλλόμενοι συμφώνησαν 5ετή μίσθωση ότι ο μισθωτής μπορεί να ανανεώνει μονομερώς
τη σύμβαση όσες φορές θέλει. Η σύμβαση αυτή θα είναι άκυρη, καίτοι φαινομενικώς νόμιμη,
διότι καταστρατηγεί το σκοπό του νόμου.

- Επειδή αφαιρέθηκε η άδεια λειτουργίας μπαρ του Α λόγω βεβαρημένου ποινικού μητρώου,
μεταβίβασε την επιχείρησή του στον Β, παραμένοντας ο ίδιος αποκλειστικός διαχειριστής.
Εδώ καταστρατηγείται ο νόμος, παρότι πλέον τυπικά ο Α δεν είναι ιδιοκτήτης, αλλά ασκεί
όλες τις εξουσίες του ιδιοκτήτη (μπορούσε βέβαια να μεταβιβάσει εικονικά την επιχείρηση –
τότε η μεταβίβαση θα ήταν άκυρη ως εικονική, βλ. αρ. 138 ΑΚ).

Υποσχετικές δικαιοπραξίες με αντικείμενο απαγορευμένη παροχή (ΑΚ 365)

Το αρ. 365 ΑΚ ορίζει ότι όταν η παροχή που συμφωνείται είναι απαγορευμένη, έχουμε
αδυναμία παροχής (ΑΚ 362) και ο οφειλέτης της παροχής οφείλει αποζημίωση (το θετικό
διαφέρον). Συνεπώς, κατά το αρ. 365 θα είναι αδύνατη η παροχή, επομένως δεν θα είναι
άκυρη η υποσχετική σύμβαση συνολικά και θα οφείλεται αποζημίωση σε εκείνον που δεν
μπορεί να λάβει την απαγορευμένη παροχή. Ενδέχεται όμως κατόπιν ερμηνείας του
απαγορευτικού νόμου να έχουμε απαγόρευση και της υποσχετικής δικαιοπραξίας (βλ.
παρακάτω 2ο παράδειγμα).

Παραδείγματα:

- Με προσύμφωνο (ΑΚ 166) ο πωλητής αναλαμβάνει να πωλήσει ακίνητο στον αγοραστή, το

ακίνητο όμως αυτό απαγορεύεται να πωληθεί επειδή έχει αγοραστεί με δάνειο από τον

[2]
 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας που δεν έχει ακόμη εξοφληθεί. Το προσύμφωνο θα είναι
έγκυρο, όμως η πώληση και μεταβίβαση άκυρες (ΑΚ 174). Συνεπώς, ο πωλητής θα οφείλει
αποζημίωση από το προσύμφωνο.

- Αν κάποιος πωλήσει και μεταβιβάσει ακίνητο σε παραμεθόριο περιοχή παρά τη σχετική

απαγόρευση νόμου, δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι σύμφωνη με το πνεύμα του
απαγορευτικού νόμου η ισχύς της υποσχετικής σύμβασης και η καταβολή αποζημίωσης στον
αλλοδαπό αγοραστή κατά το αρ. 365 ΑΚ, διότι σκοπός του νόμου είναι η αποφυγή με κάθε
τρόπο κατάρτισης τέτοιων συμβάσεων, επομένως και η αποφυγή δημιουργίας εκατέρωθεν
δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, έστω από την υποσχετική σύμβαση.

3. Απαγόρευση διάθεσης (ΑΚ 175 – 177)

Έννοια διάθεσης: μεταβίβαση, αλλοίωση ή επιβάρυνση ήδη υφιστάμενου δικαιώματος. Με

λίγα λόγια διάθεση είναι αυτό που επιτυγχάνεται με εκποιητική δικαιοπραξία ή αναγκαστική
εκτέλεση (εκπλειστηριασμός ακινήτου, εκποίηση στο πλαίσιο πτώχευσης κλπ). Κλασικές
περιπτώσεις διαθέσεως που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας: μεταβίβαση κυριότητας
κινητών (ΑΚ 1034) και ακινήτων (ΑΚ 1033)2, εκχώρηση απαίτησης (ΑΚ 455).

α) Απαγόρευση διάθεσης από το νόμο (ΑΚ 175)

Η ΑΚ 175 ορίζει ότι η διάθεση που απαγορεύεται από διάταξη νόμου είναι άκυρη. Έχουμε και
εδώ «λευκό» κανόνα δικαίου, δηλαδή κανόνα που εφαρμόζεται πάντοτε σε συνδυασμό με
κάποιον άλλο απαγορευτικό κανόνα δικαίου.

Φύση ακυρότητας: η διάταξη διαχωρίζει την ακυρότητα σε απόλυτη (ΑΚ 175 εδ. α’) και
σχετική (ΑΚ 175 εδ.β’), ανάλογα με το σκοπό της απαγορευτικής διάταξης. Την απόλυτη
ακυρότητα μπορεί να την επικαλεστεί καθένας που έχει έννομο συμφέρον, ενώ την σχετική
μόνο τα πρόσωπα εκείνα προς το συμφέρον των οποίων έχει ορισθεί η ακυρότητα.

Για παράδειγμα, η απαγόρευση των ΑΚ 91 (διανομή περιουσίας σωματείου στα μέλη του),
ΑΚ 464 (ακατάσχετη απαίτηση είναι και ανεκχώρητη), ΑΚ 933 (ανεκχώρητο αξίωσης χρημ.
ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης) συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα.

Αντίθετα, το 958 ΚΠολΔ ορίζει ότι είναι απαγορευμένη η διάθεση μόνο υπέρ των δανειστών
που μετέχουν στη διαδικασία της εκτέλεσης (ο κατασχών και οι αναγγελθέντες δανειστές).
Κανένας άλλος δεν μπορεί να επικαλεστεί την ακυρότητα (π.χ. κάποιος δανειστής που δεν
έχει αναγγελθεί στην εκτέλεση), για αυτό γίνεται και λόγος για σχετική ακυρότητα.

Στις περιπτώσεις σχετικής ακυρότητας, μέχρι να επικαλεστεί την ακυρότητα κάποιο από
εκείνα τα πρόσωπα υπέρ των οποίων έχει ταχθεί η ακυρότητα, η δικαιοπραξία είναι ισχυρή
και παράγει τα αποτελέσματά της κανονικά. Η διαφορά εδώ από την ακυρωσία συνίσταται
στο ότι η σχετική ακυρότητα δεν είναι ανάγκη να προβληθεί με αγωγή, αλλά μπορεί και

2Η νμλγ δέχεται ότι η εκ του νόμου απαγόρευση διάθεσης (ΑΚ 175) εμποδίζει και την απόκτηση κυριότητας με
χρησικτησία (ΟλΑΠ 9/2001). Η νμλγ αυτή επικρίνεται από τη θεωρία (Γεωργιάδης, Κιτσαράς)

[3]
 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

εξωδίκως. Αν ασκηθεί αγωγή θα είναι αναγνωριστική (70 ΚΠολΔ) και όχι διαπλαστική, όπως
στις ακυρώσιμες (ΑΚ 154).

Καλόπιστος τρίτος: Υποστηρίζεται, ότι στην περίπτωση που έχουμε σχετική ακυρότητα λόγω
απαγόρευσης διάθεσης εκ του νόμου (λ.χ. επί κατασχεθέντος) ο καλόπιστος τρίτος αποκτά
με διασταλτική ερμηνεία του αρ. 1036 ΑΚ (π.χ. αν ο οφειλέτης του οποίου κατασχέθηκε
κινητό πράγμα το μεταβιβάσει σε τρίτο, ο τρίτος αποκτά αν είναι καλόπιστος). Υποστηρίζεται
και η αντίθετη άποψη.

Απαγόρευση διάθεσης ακινήτου: αν συντρέχει λόγος απαγόρευσης διάθεσης σε ακίνητο, τότε

θα πρέπει η σχετική δικαστική απόφαση να εγγράφεται στα βιβλία διεκδικήσεων του
υποθηκοφυλακείου για να αναπτύσσει αποτελέσματα έναντι τρίτων.

β) Απαγόρευση διάθεσης με δικαστική απόφαση (ΑΚ 176)

Η διάθεση αντικειμένου είναι άκυρη επίσης όταν δικαστική απόφαση έχει διατάξει την
απαγόρευση διάθεσης (ισχύει και για απόφαση ασφαλιστικών μέτρων και προσωρινή διαταγή
δικαστηρίου). Στις περιπτώσεις αυτές η ακυρότητα είναι σχετική υπέρ των προσώπων που
αιτήθηκαν την απαγόρευση διάθεσης από το δικαστήριο.

γ) Απαγόρευση διάθεσης με δικαιοπραξία (ΑΚ 177)

Το αρ. 177 ΑΚ ορίζει ότι όταν απαγορευτεί η διάθεση με δικαιοπραξία, τότε η συμφωνία περί
μη διαθέσεως έχει μόνον ενοχική ενέργεια. Αυτό σημαίνει ότι δεν δύναται κατ’ αρχήν να
επιβληθεί απαγόρευση διάθεσης με δικαιοπραξία. Η εκποιητική δικαιοπραξία που συνιστά τη
διάθεση θα είναι καθ’ όλα ισχυρή, ακόμη και αν το τρίτος γνώριζε την συμφωνία περί
απαγόρευσης διάθεσης. Συνεπώς, η ενοχική ενέργεια της απαγορευτικής συμφωνίας
συνίσταται σε υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης3 από εκείνον που διέθεσε σε εκείνον
υπέρ του οποίου συμφωνήθηκε η απαγόρευση διάθεσης. Δεν αποκλείεται ο τελευταίος να
ζητήσει και αποζημίωση με βάση την ΑΚ 919, αν ο διαθέσας ενήργησε κακόβουλα
γνωρίζοντας την απαγόρευση διάθεσης.

Τρόποι προστασίας εκείνου υπέρ του οποίου συμφωνήθηκε η απαγόρευση διάθεσης:

Διαλυτική αίρεση της περαιτέρω μεταβίβασης: μπορεί όμως εκείνος που θέλει με τη
δικαιοπραξία να απαγορεύσει τη διάθεση (δηλ. την εκποιητική δικαιοπραξία) να θέσει
διαλυτική αίρεση στη δικαιοπραξία (ΑΚ 202), με βάση την οποία, αν ο αντισυμβαλλόμενός
του διαθέσει αντίθετα στη συμφωνία τους, να πληρούται η διαλυτική αίρεση και να
ακυρώνεται η δικαιοπραξία που προσπόρισε το δικαίωμα στον διαθέσαντα.

Παράδειγμα: ο Α μεταβιβάζει λόγω γονικής παροχής (ΑΚ 1509) στον γιό του Β το πατρικό
σπίτι και θέτει ως διαλυτική αίρεση της μεταβίβασης προς τον γιο την παραπέρα μεταβίβαση

3Η αποζημίωση αυτή καλύπτει τόσο τη θετική όσο και την αποθετική ζημία. Στις περιπτώσεις βέβαια αυτές
συνηθίζεται να συμφωνείται και ποινική ρήτρα για την περίπτωση της παραβίασης της απαγόρευσης
διάθεσης.

[4]
 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

της κυριότητας, ώστε αν η κυριότητα διατεθεί από τον Β, η μεταβίβαση να ανατρέπεται και η
κυριότητα να επιστρέφει αυτοδικαίως στον Α.

Προληπτική αγωγή παράλειψης: εκείνος υπέρ του οποίου έχει τεθεί η απαγόρευση διάθεσης
στη δικαιοπραξία μπορεί να ασκήσει προληπτική αγωγή (ή αίτηση ασφαλιστικών μέτρων) με
αίτημα την παράλειψη διάθεσης. Η τυχόν θετική απόφαση που θα εκδοθεί και θα απαγορεύει
στην διάθεση θα την καθιστά άκυρη με βάση την ΑΚ 176 και όχι την ΑΚ 177 (που δεν
απαγορεύει τη διάθεση).

Ποινική ρήτρα: Πολλές φορές επίσης εκείνος που έχει συμφέρον να εμποδίσει τη διάθεση
θέτει ποινική ρήτρα στη σύμβαση (ποινική ρήτρα = χρηματικό ποσό που καταπίπτει σε
περίπτωση παράβασης της υποχρέωσης διάθεσης).

Δικαιοπραξίες που απαγορεύουν τη διάθεση βάση ειδικής διατάξεως

Όπως ελέχθη, αν απαγορευθεί η διάθεση με δικαιοπραξία, η δικαιοπρακτική αυτή

απαγόρευση δεν επιδρά στο κύρος της διάθεσης και επομένως η εκποιητική δικαιοπραξία θα
είναι έγκυρη.

Εξαιρέσεις: υπάρχουν όμως και ειδικές διατάξεις που καθιερώνουν ακυρότητα και της
σχετικής εκποιητικής (διαθετικής) δικαιοπραξίας που απαγορεύτηκε με δικαιοπραξία, όπως:

ΑΚ 466: αν συμφωνηθεί το ανεκχώρητο μιας απαίτησης, η εκχώρησή της (εκποιητική) θα

είναι άκυρη.

ΑΚ 1290: μπορεί να συμφωνήσει ενυπόθηκος δανειστής με τον οφειλέτη του ότι ο οφειλέτης
δεν θα εγγράψει άλλη υποθήκη (=εκποιητική-επιβαρύνει την κυριότητα) στο ίδιο ακίνητο
(ισχύει αφότου η σχετική συμφωνία έχει εγγραφεί στα βιβλία υποθηκών) και επομένως τυχόν
δεύτερη εγγραφή υποθήκης θα είναι άκυρη λόγω της δικαιοπρακτικής απαγόρευσης.

[5]