Professional Documents
Culture Documents
Yapı Malzemesi 2 Ozet
Yapı Malzemesi 2 Ozet
ÖZETİ
1. BAĞLAYICI MADDELER
• Yağlı kireç, Alçı ve çimento bağlayıcı maddelerin en önemlileridir
• Genelde sıvı haldedirler ancak HC’lu gibi sıvı kıvamda onları da vardır.
• En eski bağlayıcı madde kireçtir.
• Bu malzemelere su eklenince plastik bir hamur elde edilir. Belirli bir süre sonra hamur
prizleşir; yani katılaşır. Bu hal değişimi fizikokimyasal bir olaydır.
• Priz yapma bakımından bağlayıcı maddeler iki gruba ayrılır: Hidrolik bağlayıcılar
(örnek: çimento), Hava bağlayıcılar (örnek: yağlı kireç)
• Çimentodan önce bağlayıcı maddeler olarak toprak, toprak-kireçtaşı karışımları, kireç,
alçı, doğal puzolanlar kullanılmıştır.
1.1 Puzolanlar
• İçinde koloidal elemanlar ve aktif silis içerir.
• Tek başlarına bağlayıcı özellikleri yoktur.
• Kireç veya Çimento ile karıştırılınca bağlayıcı özellik kazanır. Yani reaksiyon için Kalsiyum
Hidroksit gerekir. Kireçle birleşince Kalsiyum Silikat tuzuna dönüşür.
• SiO2 ve az miktarda Al2O3 içerir.
• Doğal puzolanlar: volkanik tüf, tras ve pomza taşlarıdır.
• Yapay puzolanlar: Pişmiş kil, şeyller, uçucu kül, yüksek fırın cürufu, silika dumanı ve pirinç
kabuğu külü, …
• Silis / Alumin (asit karakterli) + Kireç (baz karakterli) olduğundan Puzolanik reaksiyon Asit –
Baz reaksiyonudur.
• Puzolanların iş için uygunluğu: Puzolanik Aktivite Deneyi, Aktif Silis Oranı, Camsı Faz Oranı
(Kristal yapı azsa reaksiyona girme yeteneği artar. Özgül Yüzey Alanı (yani incelik) ile
belirlenir.
1.2. Kireç
• Hammaddesi kalker, kireçtaşıdır; ancak %30a kadar MgCO3 içeren kireçtaşı da (dolomit)
kullanılır. Az miktarda SiO2, Al2O3 ve FeO3 da bulunabilir.
• Kalsinasyon: Kalkerin öğütülerek 9000Clik döner fırınlarda pişirilmesidir.
CaCO3 + 9000C → CaO + CO2
• Çalı Kireci: Yakılma işlemi odun kömürle yapıldığında denir
• Kirecin söndürülmesi: CaO + H2O → Ca(OH)2 + 4000C
• Fabrikalarda elde edilen sönmüş kirece Hidrate Kireç denir.
• Karbonatlaşma: Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H20
• Kireç fazla su ile söndürülürse Yağlı Kireç olarak adlandırılır.
• Kireç tamamen söndürülmezse olay yapıda tamamlanır ve kirecin kullanıldığı yerlerde kusurlar
oluşur.
• Kireç şantiye kireç havuzunda en az 15 gün su içinde bekletilmelidir.
• Kireç harçlara plastiste ve işlenebilirlik kazandırmak için eklenir.
• Melez Harç: 1-2 kısım Kireç + 5-6 kısım Kum
• Taşıyıcı elemanların üretiminde mekanik dayanımları zayıf olduğundan kullanılmamalıdır.
• Kireçli kalın harç sıvası yapılmamalıdır. Havadaki CO2’yi alamaz orta kısım plastik kalır.
• Su ile eridiğinden su ile temas edecek yapılarda kullanılmamalıdır.
• Plastik özellikleri fazla olduğundan duvar sıvaları için idealdir.
1.2.1 Su Kireci
• İçinde %10 - %25 kil içeren kalkerin pişirilmesi ile elde edilir.
• Pişirme sonunda, kalkerin ayrışması ile oluşan kireç, kilin içinde bulunan silis ve alüminle
birleşir. Ufak parçalar halinde bulunan kireç öğütme yerinde su ile söndürülerek ince toz
haline getirilir.
• 2CaO.SiO2 içerdiğinden suda da katılaşabilir; su yapılarında kullanılabilir
• Mekanik dayanımı yağlı kirece nazaran çok fazladır.
1.3. Alçı
• Alçı CaSO4’ün çözünen ve çözünmeyen türlerinin karışımından oluşur.
• Hidrolik bağlayıcıdır. Su etkisiyle donar.
• Çekme dayanımını arttırmak amacıyla içine lifli malzemeler katılabilir.
• Jips veya alçı taşının öğütüldükten sonra uygun sıcaklığa ısıtılarak kısmi dehidratasyon
işlemine uğratılıp, öğütülmesi ile elde edilir.
2CaSO4.H2O + (110-1300C) →CaSO4.1/2H2O +1.5 H2O
• Sıcaklık 175 – 2050C üstüne çıkarsa tüm suyunu kaybedip anhidrit hale gelir.
• Toz bağlayıcı değildir. Priz yapmaz.
• En önemli özelliği hidratasyonudur.
• Hidratasyon: Sıcaklığın etkisiyle hidratasyon suyunu yitiren alçı su ile birleşerek donar.
• Gerektiğinden fazla su kullanmak iyi değildir. Hidratasyona katılmayan fazla su alçının içine
dağılır, kalan su buharlaşıp gözenekli bir kütle oluşturur. Gerekli su alçının cinsine göre değişir
• Su miktarı azsa alçı çabuk donar. Geciktirici: Şeker, Boraks gibi viskozitesi fazla mad. katılır.
• Alçı + Tutkallı su → Stukko: Kurak iklimler için uygun sert yapı malz. oluşur.
• Basınç dayanımı 7-14 MPa’dır. İnceliği, su miktarı, dolgu ve yabancı madde varlığı etkiler.
• Yangına karşı dayanıklıdır.
• Anhidrit CaSO4 + 6000C + %1 K2SO4 (şap / jelatin) → Keene’s Cement: Sert kaplama malz.
• Alçıpan karma suyuna HO2 veya CaCl2 eklenerek gözenekli yapı oluşturulursa yalıtımı arttırır.
• Fosfojips: Yapay alçıdır. Gübre fabrikalarının atıklarından elde edilir. Türkiye’de doğal alçı
fazla miktarda bulunduğundan kullanılmaz.
• Desülfojips: Yapay alçıdır. Termik santral bacalarının yıkanması sırasında açığa çıkar.
1.4.1.Portland Çimentoları
• Hidrolik bağlayıcıdır. Priz yapar.
• Çimento + Su + Kum → Çimento Harcı
• Standartlarda çimentonun bileşiminde MgO %5’ten SO3 %3’den Erimez kalıntı %1’den
Yabancı Maddeler %1’den fazla olamaz. Kızdırma kaybı %4’ü geçmemelidir.
• A/F ≥ 0.64 için Bogue Formülleri ile çimento karma oksit bileşenleri hesaplanabilir. Traslı
çimentolarda bu formül kullanılmaz.
2.1. Granülometri
• Deney ince agregada en az 1kg, iri agregada en az 3kg numune üzerinde yapılır.
• Az miktardaki numunenin büyük agrega yığınlarını temsil etmesine dikkat edilmeli.
• Denek agrega yığınının alt ve üst kısımlarından alınmaz. Üst kısmın 5-10cm altından alınır.
• Denek agreganın değişik yerlerinden sondalanarak alınır. Biriktirilir. Dörde ayrılıp karşılıklı iki
parçası alınır. Kalan malzeme karıştırılır tekrar silindir şekline sokulur sonra karşılıklı iki
dilimi atılır. Buna çeyrekleme denir ve deney için gereken miktara kadar bu işlem tekrar edilir.
Kalan örnek laboratuara geçirimsiz torba içinde götürülür. Etüvde kurutulur. Elekte elenir.
Hassas terazide tartılır. Granülometri eğrisi çizilir.
• Eğer granülometri eğrisinde yatay çizgi varsa bu o aralıkta dane yok anlamına gelir. Kesikli
granülometri denir. Doğal değildir.
• Eğrinin yatay eksene yaklaşması durumunda ise iri agrega fazladır.
• Çok fazla iri agrega içere içeren betonların işlenmesi zordur.
• Kumda aşırı iri tanelerin varlığı ayrışım yapma olasılığını arttırır. Perdahlamayı zorlaştırır.
• Kolay beton elde edebilmek için agrega içinde 0.02mm’den küçük tanelerin olması gerekir.
• Tane dağılımını en fazla tutulanı ve en fazla sıklığı sağlayan Fuller bağıntısıdır.
• İyi bir tane dağılımına karışımın beton içindeki performansı gözlenerek karar verilir.
• Agrega bileşiminin diğer karakteristiği incelik modülüdür. Elek üzerinde kalan kümülatif
malzeme yüzdelerinin yüze bölümüdür.
• Agregaların çimentoya yapışması için yüzeylerinin ince su tabakası ile ıslanması gerekir.
Islanma suyu beton sertleştikten sonra buharlaştığından agrega granülometrisinin ince
olmaması gerekir. Boşluklar betonun dayanımını düşürür.
• Islatma suyunu en alt düzeyde tutmak gerekir.
• Tamamen kuru Taneler: Agregada hiç su bulunmaz. Agreganın etüvde kurutulması gibidir.
• Kuru Yüzeyli Doygun Taneler: Yüzeyi kuru için boşlukların bir kısmı suyla doludur
• Kuru yüzeyli Doygun Taneler: Agregaların yüzeyi kuru, iç boşlukları su ile doludur. İDEAL
• Islak Taneler: Tüm boşluklar ve yüzey su ile kaplıdır.
• Agrega üzerindeki yeterli kalınlıktaki su tabakası oluşturmak için BOLOMEY formülü hesap.
• Bolomey formülü 0.2mm’den küçük taneler için kullanılmaz. Çimento ve agrega için gerekli
su yüzdesi ağırlığının %23’ü olarak kabul edilir.
• İnce malzeme %si arttıkça ıslatma suyu miktarı artar.
• Köşeli taneli karışımlar, yuvarlak taneli karışımlara kıyasla daha fazla ıslatma suyu gerektirir.
• İri agregada ıslatma suyu toplam ağırlığının %1-2’si kumlarda, %5-9’u
• TSlarında agrega yığınını ıslatmak için gerekli su miktarı S=α(10-k)’dır.
• Betona katılacak su miktarı hesaplanırken agregadaki su miktarı çıkartılmalıdır.
• Kumda rutubet hacim genişlemesi yaratır. Kumda %5 rutubet varsa hacmi %30 artmış
demektir. Kumdaki su nedeniyle karıştırma suyu azaltılmazsa beton dayanımı düşer.
• Agregaların miktarı hacim yerine ağırlık cinsinden hesaplanır. Betonda sakınca ortadan kalkar.
3.6. Rötre
• Rötre betonda çatlakların oluşmasına ve betonarme donatıda parazit gerilmeler oluşturur.
Çatlaklar, betonun geçirimliliğini arttırır, kimyasal etkilere ve dona dayanıklılığını azaltır,
donatı korozyonunu kolaylaştırır; çekme dayanımını düşürür.
• Parazit gerilmelerin oluşması, bu ek kuvvetleri karşılanmak için donatı kesiti arttırılmalı.
• HİDROLİK RÖTRE:
o Üretimi izleyen gün başlar. 5-6 ay yavaşlayarak devam edebilir.
o Çimento hamurunun kuruması sonucu, önce kılcal boşluklardaki su buharlaşmakta, bu
boşluklara jel suyu akımı başlamakta ve daha sonra jel suyu da kısmen buharlaşmaktadır.
Sonuçta adsorbe su tabakası incelir, taneler yaklaşarak hacim büzülmesi görülür.
o Eğer büzülen çimento hamuru suya batırılırsa adsorbe su tabakası kalınlaşır, taneler
birbirinden uzaklaşır, hacim artar; buna ŞİŞME denir.
• TERMİK RÖTRE:
o Çimentonun hidratasyon ısısı ile ilgilidir.
o Prizi sona eren ve sertleşmeye başlayan betonda, hidratasyon ısısının tüm kütleyi
ısıtacak şekilde artmaması sonucu kütle soğumakta ve termik rötre meydana gelmektedir.
o Hidratasyon ısısı tüm kütleyi ısıtamaz, kütle yer yer soğur.Dış kısımdaki betonun
büzülmesi önlenir, iç kısım büzülmeye çalışır çekme gerilmeleri oluşup betonu çatlatır.
Kütle betonlarında sorun çıkarır.
• BÜNYESEL - PLASTİK RÖTRE:
o Bünyesel rötre kaçınılmazdır. Hidratasyon sonucu hacimdeki azalmadan ileri gelir.
o Plastik rötre çatlakları geniş yüzey alanlı tüm betonlarda görülür. Yapı güvenliğini
tehdit etmez. Yüzeysel çatlaklardır 1mm’den derin değildirler.
o Plastik rötre, buharlaşan su miktarının terleyen su miktarından fazla olduğu zamanlarda
görülür; dış kısım kurumaya başlar, iç kısımlar büzülmeyi takip edemez yüzeyde oluşan
çekme gerilmeleri ile yüzeysel çatlak oluşur.
o Plastik rötre nedeniyle iri agregaların alt yüzeyinde hava cepheleri oluşur, aderans
yeteneği azalır.
• KARBONATLAŞMA RÖTRESİ:
o Prefabrik elemanlarda dikkate alınmalıdır.
o Priz ve sertleşme sırasında ortamdaki CO2’nin betona difüzyonuyla karbo-alüminatlar
oluşur. Bu da büzülme yaratır.
o Rutubetin çok yüksek olduğu ortamlarda görülmez.
• Çimentodaki CaO, MgO, SO3 rötreyi azaltır, Jips, C2S’in fazlalığı rötreyi arttırır.
• Çimento dozajı ve hidratasyon ısısının yüksekliği rötreyi arttırır.
• Hava neminin düşüklüğü, rüzgarlı oluşu ve sıcaklık yüksekliği rötreyi arttırır.
• Karma suyu fazlası, agrega kalitesini düşüklüğü rötreyi arttırır.