BÖLÜM 11.

BANTLI KONVEYÖRLER HESAP ESASLARI

11.1. GİRİŞ

Bugün endüstride işletme ekonomisine en fazla etki eden faktörlerden biri malzeme
iletimidir. Bantlı konveyörle, sürekli malzeme iletiminde bir çok uygulama alanları içinde en
elverişli sistemi oluştururlar. Erişilebilen yüksek taşıma kapasitesi, uzun mesafelere yük
taşıma yeteneği, transport yolunun kavisli olabilmesi, basit tasarım, hafif yapı, güvenilir
işletme gibi özellikler bantlı konveyörleri en çok kullanılan transport makinası durumuna
getirmiştir. Taşınan malzemeler kuru veya ıslak, pülverize hububatta olduğu gibi tane veya
kömürde olduğu gibi parça halinde olabilir.

Bantlı konveyörler esas itibariyle iki kasnak arasında gerilmiş ve rulolarla mesnetlenmiş
uçsuz bir banttan ibarettir. Normal olarak bandın üst yüzü malzemenin naklinde
kullanılmakla beraber dönüş kolundan istifade edilen konveyörler de vardır. Malzemenin
yüklemesi ve boşaltılması konveyör boyunca herhangi bir noktada yapılabilir. Daha önce
belirtildiği gibi mesafeler uzun ve kapasite büyük olursa bantlı konveyör uygun malzemenin
naklinde en ekonomik çözümü sağlar.

Büyük kapasitede yığma malzemenin sürekli olarak uzun mesafelere yatay veya az meyille
iletimi söz konusu olduğu zaman, genellikle bantlı konveyörler en uygun çözüm olmaktadır.
Bu tip konveyörlerle kuru veya ıslak her türlü malzeme taşıyabilmektedirler. Bantlı
konveyörler günümüzde özellikle maden cevherleri, kömür, kum ve tahıl gibi yığma
malzemelerin iletiminde başarılı bir uygulama alanı bulmuştur. İletilecek malzeme bir veya
birkaç tambur tarafından hareket ettirilen bant tarafından taşınır.

Bantlı konveyörün malzeme naklindeki sağladığı avantajları şu örnekle açıklayabiliriz: M.Ö.

2800 yıllarında inşa edilen Gize Piramidinin inşaatında yaklaşık olarak 100.000 işçi 30 yıl
çalışmıştır. Bu piramidin hacmi kadar toprak (2.600.000 m3) bugün 3 m genişliğinde bir
bantlı konveyörle 130 saatte (20.000 t/h) taşınabilirdi. Bantlı konveyörlerin başlıca kullanım
alanları:
• Maden ocakları
• Cevher hazırlama tesisleri
• Dökümhanelerde kum hazırlama tesisleri
• Termik santraller
• Liman yükleme ve boşaltma tesisleri
• Büyük inşaat şantiyeleri
• Hafriyat ve beton hazırlama tesislerinde
• Kimya, kağıt, çimento ve şeker sanayinde
• Tahıl silolarında

Bir bantlı konveyörün ana elamanları genel olarak şunlardır;

a) Malzemeyi nakleden bant

b) Taşıyıcı ve dönüş makaraları
c) Baş, kuyruk, gergi ve saptırma tamburları
d) Tahrik düzeni
e) Gergi düzeni

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
2

f) Şasi
g) Yükleme düzeni
h) Boşaltma düzeni
i) Bant temizleme düzeni
j) Diğer teçhizat

11.2. BANTLI KONVEYÖRLERİN HESABI

11.2.1. Bant Genişliği

Dökme yükler taşındığında, band genişliğini konveyörün kapasitesi ve nakledilen

malzemenin boyutu belirler. Parça mal taşınması durumunda ise bu genişliği parçaların sayısı
ve dıştan dışa ölçüleri belirler. Düz taşıyıcı rulolarla desteklenen bir band üzerinde, serbest
akışlı bir malzemenin bir ikizkenar üçgen biçimini alacağı kabul edilir. Band kenarlarından
saçılmayı önlemek için üçgen tabanı, B band genişliği ve ϕ ise yükün statik sevk açısı olmak
üzere b = 0.8 B ve üçgenin taban açısı ϕ1 ≅ 0.35 ϕ alınır.

Eğim bir konveyörde, yükün muhtemel saçılmalarını ünlemek tanımlamak için C1 düzeltme
katsayısı hesaba katılır. Bu katsayı konveyör eğimine bağlıdır. Bir düz band üzerindeki yükün
enine kesitinin alanı:

bh 0.8 ⋅ B ⋅ 0.4 ⋅ B ⋅ C1 tan ϕ1

F1 = C1 = = 0.16 ⋅ B 2 ⋅ C1 tan (0.35ϕ ) (11.1)
2 2

Bir oluklu taşıyıcı rulo takımı tarafından desteklenen bir band üzerindeki yükün enine
kesitinin F alanı F2 üçgenlerinin alanlarının toplamına eşittir. Yan ruloların eğim açısı 20o ve
orta ruloların uzunluğu P0 ≅ 0.4 B ise toplam alan:

F = F1 + F2 ≈ 0.16 B 2 C1 tan ϕ1 + 0.0435B ⋅ B 2 = B 2 (0.16C1 tan 0.35ϕ + 0.0435) (11.2)

a) Düz taşıyıcı ruloların desteklendiği bant için debi:

Qd = 3600 F1Vγ = 576 B 2 C1γV tan (0.35ϕ ) [t/saat] (11.3)

ve bant genişliği;

Qd
Bd = [m] (11.4)
576C1γV tan (0.35ϕ )

(a) Tek Rulolu (b) Üç Rulolu (c) Parça Mal Taşıyan

Şekil 11.1 Konveyörler

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 3

b) Oluklu bir taşıyıcı rulo takımının desteklediği band için;

Qo = 3600 FVγ
= Bo2 γV [576C1 tan (0.35ϕ ) + 160] [t/saat] (11.5)
= 160 B γV [3.6C1 tan (0.35ϕ ) + 1]
2
o

Bant genişliği;

Qo
Bo = [m] (11.6)
160Vγ [3.6C1 tan (0.35ϕ ) + 1]

Kaba bir yaklaşım için ortalama ϕ ≈ 45o alınabilir. C1 katsayısının değeri ise konveyörün θ
eğim açısına göre;

Tablo 11.1 C1 katsayısı

θ 0 – 10o 10 –15o 15 – 200 ≥ 20o
C1 1 0.95 0.90 0.85

Bant hızı taşınan yükün cinsine, konveyör eğimine, ara boşaltmalar olup olmayacağına
bağlıdır. Pulluklar aracılıyla boşaltmaların yapıldığı konveyörlerde band hızı 1.25 ile 1.6
m/s’yi geçmemelidir.

a parçanın boyutu olmak üzere amax en büyük parça boyutu, amin en küçük parçanın boyutu
olarak alındığında amax / amin oranı 2,52‘dan büyükse malzeme boyutlandırılmamış malzeme
.olarak adlandırılır. Eğer bu oran 2.5’den küçükse malzeme boyutlandırılmıştır denir.
Boyutlandırılmış malzemeler ortalama parça büyüklüğü diye ifade edilen;

a max + a min
a′ = (11.7)
2

değeri ile nitelendirilir. Boyutlandırılmamış malzemelerde a’ = amax alınır. Yukarıda bulunan

bant genişlikleri aşağıdaki bağıntılara göre parça boyutuyla irdelenmelidir.

Sınıflandırılmamış malzemeler için : B ≥ a ′ + 200 [mm] (11.8)

Sınıflandırılmış malzemeler için : B ≥ 3.3a ′ + 200 [mm] (11.9)

olmaktadır. Son olarak seçilen bant genişliği hesaplanan genişliğin üstünde en yakın standart
genişliğe yuvarlatılmalıdır.

Parça mallar taşımak üzere tasarlanmış bir bantta, bant genişliği iletilecek yükün dıştan dışa
ölçülerine ve band üzerindeki konumuna bağlıdır. Mallar bandın iki kenarından 50-100 mm
içeride olacak biçimde yüklenmelidir.

Birim yükler taşınan bandlarda hızı; birim ağırlık, yükleme ve boşaltma yöntemi ve istenen
iletim kapasitesi belirler.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
4

Şekil 11.2 Gergin ve gevşek koldaki kuvvetler

Tamburda oluşan moment,

D
M = (T1 − T2 ) (11.10)
2

ve diğer taraftan çevresel kuvvet P = T1 − T2 olarak yazıldığında,

PD
M= (11.11)
2

ve kasnağın gücü net çekme kuvveti P [daN] ve bant hızı v [m/s] olmak üzere

Pv
N= [BG] (11.12)
75 ⋅η

olacaktır.

Gergin ve gevşek kollardaki çekme kuvvetlerinden ayrı olarak banda gelen tesirler santrifüj
kuvvetten ve gene bandın kasnağa sarılmasından yana eğilme momentinden ibarettir. Bantlı
konveyörlerde v hızı düşük olduğundan santrifüj kuvvetler ihmal edilebilecek
mertebelerdedir.

75 N e µβ 75 N 1
T1 = T1 = ve T2 = (11.13)
v e µβ − 1 v e µβ − 1

yazılır. Eğimli olarak malzeme iletiminde kullanılan konveyörlerde band ağırlığının band
doğrultusundaki bileşeninden dolayı da bir germe kuvveti vardır. Tahrik kasnağının üstte
olması halinde bant ağırlığından dolayı gergin ve gevşek kolda kuvvetler birbiri ile aynıdır ve
bu germe kuvvetlerinin güç iletimine etkisi yoktur. Ancak bandın mukavemet hesabında ve
germe kuvvetinin tayininde, ağırlıktan dolayı meydana gelen germe kuvveti dikkate
alınmalıdır. Konveyörlerde iki kasnak arasındaki l uzunluğundaki bandın ağırlığı WB l ise bant
ağırlığından dolayı ilave olarak meydana gelen germe kuvveti;

S B = WB l sin θ (11.14)

olacaktır.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 5

11.2.2. Bant Tipi ve Tabaka Sayısının Tayini

Konveyörlerde bant tipi malzeme ve çalışma şartlarına; tabaka sayısı ise maksimum germe
kuvvetine göre hesaplanır. Tabaka sayısının imkan nispetinde az olması bandın taşıyıcı
rulolar üzerinde kolay form almasını sağlar. Bu bakımdan yüksek kaliteli band malzemesine
ihtiyaç vardır. Banttaki maksimum germe kuvveti Smax ve malzeme iletim kapasitesine göre
geniştir. Bant genişliği B ve tabaka başına dokunum mukavemeti KZ olmak üzere banttaki
tabaka sayısı

S max
Z= (11.15)
BK z

bağıntısı ile bulunur.

11.2.3. Bandın Tahrik Gücü

Bandı tahrik etmek için gerekli gücü aşağıdaki bileşenlere ayırabiliriz.

• Sistemi boşta çalıştırmak için gerekli olan güç
• Malzemeyi yatay nakletmek için gerekli güç
• Malzemeyi düşey olarak nakletmek için gerekli güç

Sistem boşta çalışırken sadece sürtünme kayıpları karşılanır. Bu halde rulolardaki ve

tamburlardaki sürtünme kayıplarını tespit edebilmesi için gerekir. Ancak çok sayıda rulonun
aynı sürtünme karakteristiklerini vermesi güç olduğu gibi mekanik montaj ve imalat hataları,
hesap sonuçlarına bir hayli tesir edebilir. Hatta zamanla çalışma esnasında rulo yataklarının
yağlı olup olmaması ve kasıntı yapması bile sürtünme kayıplarını değiştirebilir. Diğer taraftan
kaybın önemli bir kısmını teşkil etmekle beraber hesaplanmayan şu tesirler de vardır:
• Bandın rulo sıraları arasında teşkil ettiği eğrinin bant hareketi dolayısıyla sürekli
değişmesinden meydana gelen kayıp. Bu kayıp, band hızı rijitliğine, rulolar arasındaki
mesafeye ve rulo sıraları arasındaki bandın maruz kaldığı çekme kuvvetine bağlıdır.
• Bandın formlu kesitindeki malzemenin rulolar üzerinden geçerken şeklinin
değişmesinden meydana gelen kayıp.

Bu kayıp da banttaki çekme kuvvetine, rulo eksen açılarına ve rulo sıraları arasındaki
mesafeye bağlıdır. Şu halde toplam sürtünme kaybını bulmak için bütün hareketli parçaların
sürtünme kayıplarını toplamak ve yukarıdaki tesirleri göz önüne almak lazımdır. Bu ise
imkansız gibidir. Pratik olarak sürtünme kaybını hesaplayabilmek için gerek nakledilen
malzemenin gerekse konveyörün hareketli parçalarının toplam ağırlığı sisteme ait ortalama
bir sürtünme katsayısı ile çarpılır. Tecrübeler ortalama çalışan bir çok konveyör tesisatı için
ortalama sürtünme katsayısı 0.03 değerine esas alınabileceğini göstermiştir.

Boşta çalışmaya ait sürtünme kaybının bulunması için önce bant ve hareketli parçaların birim
boyuna isabet eden ağırlığı tespit edilmeli ve bu değer konveyör uzunluğu ile çarpılarak
toplam ağırlığı bulunmalıdır. Toplam ağırlığın sürtünme katsayısı ile çarpımı ise sürtünme
kuvvetini verir. Band ve hareketli parçaların birim boya isabet eden ağırlığı;
W W
W1 = 2WB + T + D [kg/m] (11.16)
LT LD

Eşdeğer konveyör uzunluğu L [m] olmak üzere boş konveyörü tahrik için gerekli güç;

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
6

µ lWl Lv
N1 = N1 = [BG] (11.17)
75

olur.

Eşdeğer konveyör uzunluğu L tayin edilirken her iki uçtaki kasnaklarda meydana gelen
sürtünmeye tekabül etmek üzere konveyör eksenleri arasındaki L0 mesafesine sabit bir
uzunluk eklenmektedir. Konveyör üzerine yapılan tecrübeler bu uzunluğun 15 ile 45 m
arasında seçilmesi gerektiğini göstermektedir. Daha emniyetli olması bakımından 45 m
seçilirse;

L = L0 + 45 [m] (11.18)

Eşdeğer boyla ilgili verilen bir bağıntı da:

L = 1.07 L0 + 15 [m]. (11.19)

Bu durumda boş konveyörü tahrik için gerekli güç;

µ lWl (Lo + 45)v

N1 = [BG] (11.20)
75

Benzer şekilde saniyede q [kg] malzemeyi nakletmek için gerekli N2 gücü, sürtünme katsayısı
µ2 olmak üzere;

µ 2 q(Lo + 45)
N2 = [BG] (11.21)
75

veya konveyörün iletim kapasitesi Q [ton/saat] ise;

µ 2 Q(Lo + 45)
N2 = [BG] (11.22)
270

Bu denklemde µ2 = 0.03 alınmalıdır. Malzemeyi düşey olarak nakletmek için gerekli N3 gücü
düşey mesafe H olmak koşuluyla;

qH QH
N3 = ± veya N3 = ± [BG] (11.23)
75 270

yazılabilir. Malzemenin yokuş yukarı naklide N3 pozitif, yokuş aşağı naklinde ise negatiftir.
Böylece tahrik tamburunda gerekli güç;

N = N1 + N 2 + N 3 (11.24)

Motor gücü için tahrik tambur gücünü tahrik mekanizmasının verimi η’ya bölünmelidir.
Verim, tahrik mekanizmasının konstrüksiyonuna bağlı olarak değişir ve 0.8 ile 0.96 arasında
seçilebilir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 7

11.3. BANTLI KONVEYÖRLERİN KONSTRÜKSİYONU

11.3.1. Bantlı Konveyörün Çalışma Prensibi

Konveyör bant sistemi, iki tambur arasında bulunan sonsuz (uçsuz) banttan oluşur. Taşınacak
yük bir taraftan yüklenir diğer yerden boşaltılır. Şekil 11.3’te görülen bantlı konveyör
elemanları: Tahrik tamburu (tahrik ünitesine bağlı), dönüş tamburu (germe düzenine bağlı),
üst ve alt makara, kılavuz rulo, gergi sistemi, motor ve çelik konstrüksiyondan oluşur.
Hareketin sağlanması için bant sistemine bir ön gerilme kuvvetinin uygulanması şarttır.

Şekil 11.3 Bantlı konveyör ve elemanları

Bant tahrik yöntemleri, konstrüksiyona ve taşınacak malzemenin özelliğine bağlı olarak;

baştan tahrik, kuyruktan tahrik veya çift tahrik olarak baştan ve kuyruktan olabilir. Çok
tamburlu sistemlerde düşük bant gerilmeleri meydana gelir ancak ilave motor ve dişli
sistemlerinden kaynaklanan ilave masraf yaratır. Banlı konveyör konstrüksiyonunda bant
hareket hızı ve tahrik gücü bulunmasına etkiyen tasarım parametreleri olarak, taşıma
malzemenin özellikleri ve yoğunluğu ile konveyör kapasitesi; bant özellikleri, taşıma
uzunluğu ve eğimi bilinmesi gereken teknik değerlerdir.

Taşıyıcı makaralar tek parçalı ya da çok parçalı olarak çelik konstrüksiyon üzerinde tespit
edilmişlerdir. Taşıyıcı makaralar, üst kısımda banda düz veya oluk formunda, alt kısımda ise
düz olarak yapılır. Düz bantlar parça malların iletiminde ve düşük kapasitelerde
kullanılabilirler. Dökme malların büyük taşıma kapasitelerinde iletimi 2, 3 veya 5 parçalı
taşıyıcı makaraların yataklık ettiği oluklu, geniş bantlarla yapılır.

Şekil 11.4 Taşıyıcı makaralar ve bantların oluk şekilleri

Konveyör bandında kuvvet iletimi, taşıyıcı bant ile tahrik tamburu arasında Eytelwein
bağıntısına dayanır. Tambur çevresindeki band gerilme kuvvetleri T1 ve T2 arasında
Eytelwein bağıntısından elde edilen logaritmik bir oran mevcuttur. İletim değeri; e logaritma
tabanı, bant sürtünme katsayısı µ, sarım açısı α olmak üzere sınır halinde,

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
8

T1
= e µα (11.25)
T2

Tahrik tamburu tarafından kauçuk banda iletilen çevre kuvveti, bandın her iki ucundaki
kuvvetlerin farkıdır.

Yatay pozisyonda çalışan bir konveyörde bant boyunca etkiyen kuvvetler Şekil 11.5’te
görülmektedir. Burada, T1 ve T2 kuvvetlerini sağlamak için banda bir ön gerilme verilmesi
gereklidir. Bu ön gerilme, tahrik tamburunda gerekli olan minimum T2 kuvvetini temin
edecek kadar olmalıdır. Şekil 11.5‘de tahrik tamburu üzerinde oluşan bant kuvvet dağılımı
gösterilmiştir. Hareket yönüne göre kuvvetler azalmaktadır.

Şekil 11.5 Tahrik tamburunda meydana gelen kuvvetler

5.3.2. Bant Tahrik Yöntemleri

Yukarı doğru iletimde, iletilen malın ve bant ağırlığının hareket yönünde dik bileşeni
sürtünmeyi artırmaktadır. Bir konveyör aşağı doğru eğimli bir pozisyonda çalışıyorsa,
yüklerin bant doğrultusundaki bileşenleri de faydalı etkide bulunur ve bant kollarındaki
germe kuvvetlerinin daha az olmasını sağlar. Bu nedenlerle, uygun konstrüksiyonlar yapıldığı
takdirde, bant kollarındaki germe kuvvetleri büyük değerler almamaktadır.

Şekil 11.6’da görülen bantlı konveyör üzerine etki eden kuvvetler ve tasarım parametreleri
kullanılarak değişik tahrik tarzları için hesap esasları aşağıda sırasıyla verilmiştir. Bandın üst
kısmında oluşan kuvvet FO, direnç katsayısı C, makara yatak sürtünme katsayısı µ, bant boyu
L, bant ağırlığı GG [kg/m], iletilen malın ağırlığı GB [kg/m], üst kısım taşıyıcı makara ağırlığı
GRO [kg/m] olmak üzere

F0 = C ⋅ µ ⋅ L ⋅ (GG + GB + G RO ) (11.26)

ile ifade edilir.

Bandın alt kısmında oluşan kuvvet FU, alt kısım taşıyıcı makara ağırlığı GRU [kg/m] ile

FU = C ⋅ µ ⋅ L ⋅ (GB + G RU ) (11.27)

dir. Üst ve alt kısımda oluşan kuvvetlerin toplamı bant üzerindeki çevre kuvvetine eşittir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 9

Şekil 11.6 Eğimli tahrik edilen bir bant üzerinde etkiyen kuvvetler

Bant tahrik hesaplarında eğimsiz ve eğimli tasarıma göre, baştan kuyruktan ve her iki yerden
tahrik ayrı ayrı ele alınmış ve bant germe kuvvetleri her biri için hesaplanmıştır.

P = FO + FU (11.28)

11.3.2.1. Eğimsiz çalışma durumu

Bandın düz satıhta çalıştığı yatay pozisyonunu koruduğu konstrüksiyondur. Şekil 11.7’de
eğimsiz durumda 3 değişik tahrik yöntemi gösterilmiştir. Şekil 11.7.a’da eğimsiz baştan
tahrik, Şekil 11.7.b’de eğimsiz kuyruktan tahrik ve Şekil 11.7.c’de her iki uçtan tahrik
yöntemleri gösterilmiştir. Her bir şekil üzerinde tahrik tamburunun konumuna uygun olarak
tambur dönüş yönleri ile oluşan bant gergi kuvvetleri işaretlenmiştir.

a) Eğimsiz baştan tahrik yöntemi

Şekil 11.7a’da görülen eğimsiz baştan tahrik yönteminde, (11.28) eşitliğinde bulunan çevre
kuvveti ve sürtünme katsayısı ile bant sarım açısı yardımıyla T1 kuvveti,

⎛ 1 ⎞
T1 = P⎜1 + µα ⎟ (11.29)
⎝ e −1 ⎠

olarak bulunur. Diğer bant gergi kuvvetleri ise (11.28) ve (11.29) eşitliklerinden, T2 = T1 − P
yazıldığında, T3 ve T4 kuvvetleri sırasıyla (11.27) ve (11.29) eşitliklerinden bulunur.

T3 = T2 + FU ve T4 = T3 (11.30)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
10

Şekil 11.7 Eğimsiz tahrik yöntemleri

b) Eğimsiz kuyruktan tahrik yöntemi

Şekil 11.7’de görülen eğimsiz kuyruktan tahrik yönteminde, baştan tahrik yönteminde
kullanılan (11.29) ve (11.30) eşitlikleri sırasıyla T1 , T2 ve T4 ile bant gergi kuvvetleri ve
(11.26) ve (11.27) eşitlikleri yardımıyla T3 gergi kuvveti T3 = T2 + FO olarak elde edilir.

c) Her iki yerden tahrik yöntemi

Şekil 11.7c’de görülen eğimsiz her iki yönden tahrik yönteminde, baştan ve kuyruktan
yaratılan tahrik için çevre kuvvetleri ayrı ayrı hesaplanır. Bunun için ilk olarak PB çevre
kuvveti, PB1 ve PB2 bileşenlerinin hesaplanmasıyla elde edilir.

e µ Bα B − 1
PB1 = (11.31)
e µ Aα A e µ Bα B − 1
(
PB 2 = P + FU e µ Bα B − 1 ) (11.32)
PB = PB1 + PB 2 (11.33)

Diğer tamburda oluşan PA çevre kuvveti ise, PA = P − PB olarak elde edilir. Bant gergi
kuvvetlerinin yerinin sırası ve yerinin tespit edilmesi için bir karşılaştırma işlemi yapılır ve
bunun için (11.27) ve (11.33) eşitliklerden faydalanılır.

⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
PA ⎜ µ Aα A ⎟ < PB ⎜1 + µ Bα B ⎟ − FU (11.34)
⎝e −1 ⎠ ⎝ e −1 ⎠

Eşitsizlik gerçekleştiği durumda, T3 bant gergi kuvveti (11.33) eşitliği kullanılarak

⎛ 1 ⎞
T3 = PB ⎜1 + µ Bα B ⎟ (11.35)
⎝ e −1 ⎠
olarak elde edilir. Diğer bant gergi kuvvetleri ise (11.33) ve (11.35) eşitliklerinden

T4 = T3 − PB (11.36)

T2 ile T1 bant gergi kuvvetleri:

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 11

T2 = T3 − FU ve T1 = T3 + PA (11.37)
olur. Eşitsizlik gerçekleşmediği durumda ise, T1 bant gergi kuvveti, PA çevre kuvveti
kullanılarak,

⎛ 1 ⎞
T1 = PA ⎜1 + µ Aα A ⎟ (11.38)
⎝ e −1 ⎠

olarak elde edilir. Diğer bant gergi kuvvetleri ise, PA çevre kuvveti ve T1 bant gergi
kuvvetinden elde edilir.

T2 = T1 − PA ; T3 = T1 − F0 ; T4 = T3 + PB (11.39)

11.3.2.2. Eğimli çalışma durumu

Konveyör bandının yatayla açı yaparak malzemeleri yukarıya veya aşağıya doğru taşıdığı
konstrüksiyondur. Eğimli çalışma durumunda tamburlar arasında düşey mesafe, Şekil 11.8’de
gösterilen eğim açısı ve bant boyuna göre H = L sin δ ile elde edilir. Bu durumda eğim
açısını etkisiyle (11.26) ile (11.27) eşitlikleri sarasıyla,

F0 = C ⋅ µ ⋅ L ⋅ ((GG + GB )cos δ + GRO ) (11.40)

FU = C ⋅ µ ⋅ L ⋅ (GB cos δ + GRU ) (11.41)

olacaktır.

a) Yukarıya doğru tahrik yöntemleri

Şekil 11.8’de yukarıya eğimli durumda 3 değişik tahrik yöntemi gösterilmiştir. Şekil 11.8a’da
yukarıya eğimli baştan tahrik, Şekil 11.8b’de yukarıya eğimli kuyruktan tahrik ve Şekil
11.8c’de yukarıya doğru her iki uçtan tahrik yöntemleri gösterilmiştir. Her bir şekil üzerinde
tahrik tamburunun konumuna uygun olarak tambur dönüş yönleri ile oluşan bant gergi
kuvvetleri işaretlenmiştir.

Şekil 11.8 Yukarıya doğru tahrik yöntemleri

(11.28) eşitliği, tamburlar arasındaki düşey mesafe ile yukarıya tahrik yöntemi için elde edilir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
12

P = FO + FU + H ⋅ GG (11.42)
a.1) Yukarıya baştan tahrik yöntemi

Şekil 11.8a’da görülen bant gergi kuvvetlerinden T1 ve T2 (3.29) ifadesinde hesaplanır. T3

gergi kuvveti ise (11.30) ve (11.41) eşitliklerinden,

T3 = T2 + FU − H ⋅ GG (11.43)

T4 bant gergi kuvveti ise (11.30) eşitliğinde elde edilir.

a.2) Yukarıya kuyruktan tahrik yöntemi

Şekil 11.8b’de görülen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti (11.29) eşitliğinden ve
T2 = T1 − P ile elde edilir. T3 gergi kuvveti ise (11.30) ve (11.41) eşitliklerinden,

T3 = T1 + H ⋅ GB − FU (11.44)

T4 bant gergi kuvveti ise (11.30) eşitliğinde elde edilir.

a.3) Yukarıya her iki yerden tahrik yöntemi

Şekil 11.8c’de görülen bant gergi kuvvetlerinin bulunması için, baştan ve kuyruktan yaratılan
tahrikte çevre kuvvetleri ayrı ayrı hesaplanır. Bunun için ilk olarak PB çevre kuvveti, PB1 ve
PB2 bileşenlerinin hesaplanması ile elde edilir. PB1 kuvveti, (11.31) eşitliğinden, PB2 bileşeni
ise:

( )
PB 2 = P + ( FU − H ⋅ G B ) e µ Bα B − 1 (11.45)

ile elde edilir. Diğer tamburda oluşan PA çevre kuvveti ise, (11.33) eşitliğinden yazılır. Bant
gergi kuvvetlerinin yerinin bulunması için her iki uçtaki çevre kuvvetleri karşılaştırılır ve
uygun şekilde kuvvetler yerleştirilir.

⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
PA ⎜ µ Aα A ⎟ < PB ⎜1 + µ Bα B ⎟ + HGB − FU (11.46)
⎝e −1 ⎠ ⎝ e −1 ⎠

Eşitsizlik gerçekleştiği durumda, T3 ve T4 bant gergi kuvvetleri sırasıyla (11.35) ve (11.36)

eşitlikleriyle elde edilir. Diğer bant gergi kuvvetleri ise,

T2 = T4 + H ⋅ G B − FU (11.47)

T1 = T2 + PA (11.48)

Eşitsizliğin gerçekleşmediği durumda ise, T1 bant gergi kuvveti (11.29) eşitliğinden ve

T2 = T1 − P ile elde edilir ve diğer bant gergi kuvvetleri ise,

T4 = T1 − F0 − H ⋅ (GG + G B ) (11.49)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 13

T3 = T4 + PB (11.50)

b) Aşağı doğru tahrik yöntemleri

Şekil 11.9’da aşağı doğru eğimli durumda 3 değişik tahrik yöntemi gösterilmiştir. Şekil
11.9a’da aşağıya eğimli baştan tahrik, Şekil 11.9b’de aşağıya eğimli kuyruktan tahrik ve Şekil
11.9c’de aşağıya doğru her iki uçtan tahrik yöntemleri gösterilmiştir.

Şekil 11.9 Aşağıya doğru tahrik yöntemleri

(11.28) eşitliği, tamburlar arasındaki düşey mesafe ile yukarıya tahrik yöntemi için elde edilir.

P = F0 + FU − H ⋅ GG (11.51)

b.1) Aşağı baştan tahrik yöntemi

Şekil 11.9.b’de görülen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti (11.29) eşitliğinden
ve T2 = T1 − P ile elde edilir ve T3 gergi kuvveti ise,

T3 = T2 + FU + H ⋅ G B (11.52)

ifadesinden ve T4 bant kuvvet gergi kuvveti ise (11.30) eşitliğinde elde edilir.

b.2) Aşağıya kuyruktan tahrik yöntemi

Şekil 11.9.b’de görülen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti (11.29) eşitliğinden
ve T2 = T1 − P ile elde edilir ve T3 gergi kuvveti ise,

T3 = T1 − H ⋅ G B − FU (11.53)

ifadesinden ve T4 bant kuvvet gergi kuvveti ise (11.30) eşitliğinde elde edilir.

b.3) Aşağıya her iki yerden tahrik yöntemi

Şekil 11.9.c’de görülen bant gergi kuvvetlerinin bulunması için, baştan ve kuyruktan yaratılan
tahrikte çevre kuvvetleri ayrı ayrı hesaplanır. Bunun için ilk olarak PB çevre kuvveti PB1 ve
PB2 bileşenlerinin hesaplanması ile elde edilir. PB1 kuvveti, (11.31) eşitliğinden, PB2 bileşeni
ise

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
14

( )
PB 2 = P + (FU + H ⋅ G B ) e µ Bα B − 1 (11.54)

ile elde edilir. Diğer tamburda oluşan PA çevre kuvveti ise, (11.33) eşitliğinden yazılır.

Bant gergi kuvvetlerinin yerinin bulunması için her iki uçtaki çevre kuvvetleri karşılaştırılır
ve uygun şekilde kuvvetler yerleştirilir.

⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
PA ⎜ µ α ⎟ < PB ⎜1 + µ α ⎟ − HG B − FU (11.55)
⎝ e A A − 1⎠ ⎝ e B B − 1⎠

Eşitsizlik gerçekleştiği durumda, T3 ve T4 bant gergi kuvvetleri sırasıyla (11.35) ve (11.36)

eşitlikleriyle elde edilir. T1 gergi kuvveti, (11.48) eşitliği ile ve diğer bant gergi kuvvetleri ise,

T2 = T4 − H ⋅ G B − FU (11.56)

olarak elde edilir. Eşitsizliğin gerçekleşmediği durumda ise, değilse; T1 bant gergi kuvveti
(11.29) eşitliğinden ve T2 = T1 − P ile elde edilir ve diğer bant gergi kuvvetleri ise,

T3 = T2 + F0 + H ⋅ G B ve T4 = T3 − PB (11.57)

11.4. BANTLI KONVEYÖRLERİN HESABI

Bir bantlı konveyörde kayış ana boyutları ve gerekli motor gücünü belirlemek için kullanılan
ilk veriler:
• İletilecek yükün karakteristikleri
• Hesaplanmış ortamla ve maksimum kapasite
• Konveyörün geometrisi ve ana boyutları
• İşletme koşulları (kuru veya ıslak ortam, açık veya kapalı bölge ve besleme ve
boşaltma yöntemleri)

Dökme yükler taşındığında, kayış (bant) genişliğini, konveyörün kapasitesi ve taşınan

malzemenin boyutu belirler. Parça malların taşınması durumunda ise bu genişliği parçaların
sayısı ve dıştan dışa ölçüleri belirlemektedir. Düz taşıyıcı makaralarla desteklenen bir bant
üzerinde serbest akışlı malzemenin bir ikizkenar üçgen biçimini alacağı kabul edilir (Şekil
11.1a). Bant kenarlarından saçılmayı önlemek için, B kayış genişliği ve φ ise yükün statik şev
açısı olmak üzere üçgen tabanı b = 0.8 B ve üçgenin taban açısı ϕ1 = 0.35ϕ alınır.

Eğimli bir konveyörde, yükün muhtemel saçılmalarını tanımlamak için C1 düzeltme katsayısı
hesaba dahil edilir. Bu katsayı konveyörün eğimine bağlıdır. Bir düz kayış üzerindeki yükün
enine kesit alanı (Şekil 11.1a):

bh C1 0.8 B ⋅ 0.4 B ⋅ C1 tan ϕ1

F1 = = = 0.16 B 2 ⋅ C1 tan (0.35ϕ ) (11.58)
2 2

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 15

Bir oluklu taşıyıcı makara takımı tarafından desteklenen bir kayış üzerindeki yükün (Şekil
11.1b) enine kesitinin F alanı ise F2 yamuğu ile F1 üçgeninin alanlarının toplamına eşittir.
Yan makaraların eğim açısı 20o ve orta makaranın uzunluğu l 0 = 0.4 B ise toplam alan:

F = F1 + F2 ≈ 0.16 B 2 C1 tan ϕ1 + 0.0435 B 2 (11.59a)

dir. Gerekli düzenlemeler yapıldığında toplam alan

F = B 2 [0.16C1 tan (0.35ϕ ) + 0.0435] (11.59b)

olur ve bu durumda konveyörün kapasitesi

Q = 3600 Fvγ = 3600 FO vγψ [t/saat] (11.60)

ile hesaplanır. Yükün hesaplanan bir enine kesit alanı değerlerini (11.60) denklemine
konulursa, konveyörün kapasitesi, düz taşıyıcı makaralar için d; oluklu taşıyıcı makaralar için
o indisi kullanılarak,

Qd = 3600 F1vγ = 576 Bd2 C1γv tan (0,35ϕ ) [t/saat] (11.61a)

Qo = 3600 Fvγ = Bo2 vγ [576C1 tan (0,35ϕ ) + 160] [t/saat] (11.61b)

olarak hesaplanır. Burada bant genişliği

Qd
Bd = [m] (11.62a)
576C1γv tan (0,35ϕ )

Qo
Bo = [m] (11.62b)
160vγ [3,6C1 tan (0,35ϕ ) + 1]

olacaktır. Değişik yükler için statik şev açısı φ ve yığma ağırlığı γ [t/m3] değerleri Tablo
1.3’de verilmiştir.

Kaba bir yaklaşım için ortalama ϕ = 45° alınabilir ve C1 katsayısının değerleri ise Tablo
11.1’de verilmiştir. Eğer ϕ = 45° alındığında

1 Qd Qd
Bd ≈ ≅ [m] (11.63a)
12,7 vγC1 160vγC1
1 Qd Qd
Bo ≈ ≅ [m] (11.63b)
18 vγC1 324vγC1

değerleri bulunur. Bant hızı; iletilen malın cinsine, bant genişliğine, konveyör eğimine ve ara
boşaltmalar olup olmayacağına bağlıdır. Önerilen bant hızları Tablo 11.2’de verilmiştir.
Pulluklar aracılığıyla ara boşaltmaların yapıldığı konveyörlerde bant hızı 1.25 – 1.6 m/s
değerini geçmemelidir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
16

(11.62a) ve (11.62b) denklemlerinden hesaplanan bant genişliği,

Sınıflandırılmamış malzemeler için : B ≥ 2a ′ + 200 [mm]
Sınıflandırılmış malzemeler için : B ≥ 3.3a ′ + 200 [mm]
bağıntılara göre yükün parça boyutuyla irdelenmelidir. Seçilen bant genişliği, en yakın
standart genişliğe yuvarlatılmalıdır.

Parça-mallar taşımak üzere tasarlanmış bir bandın genişliği, taşınacak yükün dıştan dışa
ölçülerine ve bant üzerindeki konumuna bağlıdır. Mallar, bandın iki kenarından en az 50 -
100 mm kadar içerde olacak biçimde yüklenmelidir (Şekil 11.1c).

Birim yükler taşıyan konveyörlerde hızı; birim ağırlık, yükleme ve boşaltma yöntemi ve
istenen iletim kapasitesi belirler.

Tablo 11.2 Önerilen bant hızları

Bant genişliği, B [mm]
Dökme yük özellikleri Malzemeler 400 500-650 800-1000 1200-1600
Bant hızı, v [m/s]
Aşındırmaz ve aşındırıcı 1.0 1.25 2.0 2.0
Kömür, tuz, kum,
malzemeler, kırılmış fakat
turba 1.6 2.0 4.0 4.0
sınıflandırılmamış
Aşındırıcı, küçük ve orta Çakıl, cevher, 1.0 1.0 1.6 2.0
parçalı (a’< 160 mm) cüruf, kırma taş 1.25 1.6 2.0 3.0
Aşındırıcı, büyük parçalı 1.0 1.0 1.6
Kaya, cevher, taş –
(a’ > 160 mm) 1.6 1.6 2.0
Kırılgan yükler, Kok, kömür, odun 1.0 1.0 1.25 1.6
sınıflandırılmış malzeme kömürü 1.25 1.6 1.6 2.0
Un, çimento, 0.8
Pülverize yük, tozlu
fosforit 1.0
Tahıl Çavdar, buğday 2.0 – 4.0

Bant hızlarında genellikle, v = 0.5 L 0.8 m/s arasında alınmaktadır. Eğer bir teknolojik süreç
doğrudan doğruya bant üzerinde gerçekleştiriliyorsa bant hızı bu sürecin istemlerine göre
belirlenir. Parça-mallar taşıyan bir konveyörün kapasitesi,

3.6 ⋅ G ⋅ z ⋅ v
Q= [t/saat] (11.64)
a

ifadesinden bulunur. Konveyörün çeşitli bölümlerindeki harekete karşı direnç katsayısının

belirlenmesi gerekmektedir. Bant doğrusal bölümlerdeki (kesitlerde) taşıyıcı makaralar
üzerinde hareket ederken, direnç kayıpları bilyeli yataklardaki sürtünmeden, taşıyıcı
makaralar üzerinden geçen bandın yuvarlanmasından ve bandın taşıyıcı makaralar üzerindeki
eğilmesinden doğar. Eğimli konveyörlerde doğrusal bölümlerdeki direnç kuvvetleri,

Wd = (q + q o )(± H + L yat w′) (11.65a)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 17

Wb = q o (± H + L yat w′) (11.65b)

olarak hesaplanır. Yüklü şerit için:

′
W y = ⎛⎜ q + q k + q d ⎞⎟ Lw′ cos β ± (q + q k )L sin β
⎝ ⎠
(11.66)
′
W y = ⎛⎜ q + q k + q d ⎞⎟ L yat w′ ± (q + q k )H
⎝ ⎠

olarak direnç kuvvetleri hesaplanmaktadır. Boş (dönüş) şeridi için ise

″
Wb = ⎛⎜ q k + q d ⎞⎟ Lw′ cos β ± q k L sin β
⎝ ⎠
(11.67)
″
Wb = ⎛⎜ q k + q d ⎞⎟ L yat w′ ± q k H
⎝ ⎠

dir. Burada
q Yükün birim ağırlığı
qk Bandın birim ağırlığı
qd’ Yüklü şerit için taşıyıcı makaraların birim ağırlığı
qd’’ Boş şerit için taşıyıcı makaraların birim ağırlığı
β Konveyörün yatay düzlemle açısı [derece]
L Doğrusal bölümün uzunluğu [m]
Lyat Doğrusal bölümün yatay izdüşüm uzunluğu [m]
H Yükseklik [m]
w’ Taşıyıcı makaralar ile kayış arasındaki direnç katsayısı

(11.66) ve (11.67) denklemlerinde artı işaret kayışın yukarı doğru hareketi için; eksi işaret ise
aşağıya doğru hareket için kullanılmaktadır. Bandın birim ağırlığı qk değeri

q k = 1.1B (δ i + δ 1 + δ 2 ) [kg/m] (11.68)

ile hesaplanır. Taşıyıcı makaraların dönen parçalarının ağırlığı bunların tasarım biçimine ve
boyutlarına bağlıdır. Burada
B Bant genişliği [m]
i Kat sayısı
δ Kalınlığı
δ1, δ2 Kaplama kalınlıkları [mm]

l ve l2, sırasıyla yüklü ve boş şeritlerde taşıyıcı makaralar arasındaki açıklık olmak üzere
taşıyıcı makaraların dönen kısımlarının ağırlıkları

′ G ″ G
qd = d ve qd = d [kg/m] (11.69)
l l2

dır.

Bilyeli yataklı taşıyıcı makaralardaki w’ katsayısının değerleri Tablo 11.3’te verilmiştir.

Kaymalı yataklı taşıyıcı makaralarda bu değer 3 ila 4 kat yüksek alınır.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
18

Tablo 11.3 Taşıyıcı makaralarla bant arasındaki direnç katsayısı w’

İşletme w’ katsayısı
Özellikler
koşulları Düz Oluklu
Uygun Temiz, kuru ortam, aşındırıcı toz yok 0.018 0.02
Isıtılan bir ortam, sınırlı miktarda aşındırıcı toz,
Orta 0.022 0.023
normal hava nemi
Isıtılmayan ortamda veya açık hava, büyük
Kötü 0.035 0.04
ölçüde aşındırıcı toz, aşırı nem

Bandın yüklü şeridi, sürtünme katsayısı µ1 olan bir sabit kızak üzerinde kayıyorsa, eğimli ve
doğrusal bir bölümdeki direnç kuvveti,

W y = (q + q k )(Le µ1 ± H ) (11.70)

dir Yatay bölümde ise

W y = (q + q k )(Lµ1 ) (11.71)

olur. Çelik bir kızak üzerinde kayan bandın sürtünme katsayısı µ1 = 0.35L 0.6 ; lifleri
boyunca planyalanmış bir tahta kızak üzerindeki bandın sürtünme katsayısı ise
µ1 = 0.4 L 0.7 arasında alınabilir. Alt değerler elverişli, üst değerler ise elverişsiz işletme
koşullarında geçerlidirler.

Saptırma tamburlarının direnci, 180o’lik sarılma açısı için K = 1.03L1.05 arasında alınarak,

S gev = K ⋅ S ger (11.72)

olarak hesaplanır. Tahrik tamburundaki direnç ise

Wçev = (0.03 L 0.05 )(S ger + S gev ) (11.73)

denkleminden elde edilir. Makara takımlarının Wmt direnci

(
Weğ = S ger e w′α − 1 ) (11.74)

denkleminden veya konveyörün yaptığı küçük açılı dönüşler için, bandın makaralardan
geçtiği yerdeki çekme kuvveti Sger [daN] ve Makara takımındaki toplam dönüş açısı β [rad]
alındığında

Weğ = S ger w′ β (11.75)

yaklaşık formülü ile hesaplanır. Boşaltma pulluğunun direnci, taşınan yükün bandın
metresine düşen q birim ağırlığına ve B bant genişliğine bağlı olarak

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 19

W pl = 2.7 q B [daN] (11.76)

ile hesaplanır. Bant gerginliğinin, bütün profili boyunca ayrıntılı bir hesabı, bandın döndürme
tamburundan çözüldüğü noktadan başlar ve bu tambura girdiği noktada tamamlanır. Tambur
üzerinde bandın gergin tarafındaki Sger çekme kuvvetinin, gevşek taraftaki Sgev çekme
kuvvetiyle ayrılma ve girme noktalan arasındaki bütün bölümlerin dirençleri toplamına eşit
olduğu bilinmektedir. Bandın gergin tarafındaki Sger çekme kuvveti, yerel dirençlerin
şiddetlerinin belirlediği, kayış gerginliğine bağlı, sayısal katsayı K ′′ ve lineer dirençleri
gösteren bir sayısal miktar A [daN] alınarak,

S ger = K ′′S gev + A (11.77)

bulunur.

Kurulacak çalıştırma biriminin türü kararlaştırıldıktan ve buna bağlı olarak tambur üzerindeki
kayışın α sarılma açısı ve kayışla tambur arasındaki µ sürtünme katsayısı belirlendikten sonra
(Tablo 11.4’e uygun olarak) eµα sayısal değeri hesaplanır ve konveyörün ayrı bölümlerdeki
bütün dirençler hesaplandıktan sonra, Sgev teriminin sayısal değeri bulunur. Bu ilk verilerle,
bant profili boyunca her noktadaki gerginlik hesaplanabilir.

Tablo 11.4 Sürtünme katsayısının değerleri

Sürtünme
Tambur türü ve koşullar
katsayısı, µ
Dökme demir veya çelik tambur, çok nemli atmosfer, kirli 0.1
Ağaç veya lastik kaplanmış tambur, çok nemli atmosfer, kirli 0.15
Dökme demir veya çelik tambur, nemli atmosfer, kirli 0.2
Dökme demir veya çelik tambur, kuru atmosfer, tozlu 0.3
Ağaç kaplanmış tambur, kuru atmosfer, tozlu 0.35
Lastik kaplanmış tambur, kuru atmosfer, tozlu 0.4

Yüklü şeridin gerginliğinin Symin minimum değerini aldığı iki taşıyıcı makara arasında bant
sarkmasının meydana gelmediği kontrol edilmelidir. Kayış bir bükülebilir halat olarak kabul
edilerek, taşıyıcı makaralar arasındaki maksimum sarkma (sehim):

(q + q k )l 2
f = (11.78)
8S y min

olacaktır. Pratik olarak, dökme yükler için f max ≤ (0.025 L 0.03) ⋅ l olmalıdır. Buradan bant
gerginliği için minimum değerin aşağıdaki bağıntıyı sağlaması gerektiği anlaşılır:

S y min ≥ (5 L 4 )(q + q k ) ⋅ l (11.79)

dir. Parça malların taşındığı durumlarda, bant ağırlığı düzgün yayılı bir yük olarak alınırken,
malzemeninki nokta yük kabul edilir. Taşıyıcı makaralar arasındaki bölüm yalnız bir birimlik
G yükünü taşıyorsa, toplam kayış sarkması

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
20

qk l 2 Gl
f = + (11.80)
8S y min 4 S y min

olacaktır. Eğer iki taşıyıcı makara arasındaki bölümde birçok birim yük varsa kayış sarkması,
düzgün yayılı yük varsayımına göre (11.78) denkleminden bulunur.

Yüklü şeritteki minimum gerginlik, noktalara gelen kuvvetler toplanarak, hesaplanmış ve

(11.79) ve (11.80) denklemlerinden hesaplanan Symin yüklü şeridin gerginliğinden daha küçük
bulunmuşsa, hesap yeniden yapılmalı ve yüklü şeritte çekme kuvvetinin minimum olduğu
gerçek nokta bulunarak bu noktanın Symın değeri alınmalıdır. Bu yeni hesaplamada bant
profili, bandın döndürme tamburuna sarılma ve çözülme noktalarına kadar, iki yönde izlenir
ve bant sarkmalarını kabul edilebilir sınırlar içinde tutan Sger ve Sgev değerleri bulunur. ,
Gerekli kayış katsayısının belirlendiği maksimum çekme kuvveti.

k S max
i≥ (11.81)
B Kt

ile ifade edilir. Burada

Kt 1 cm genişlik için kat başına kopma gerilmesi [kg/cm]
k Emniyet katsayısı (Tablo 11.5)

Tablo 11.5 Bant kat sayısına bağlı olarak emniyet katsayıları

Kayış kat sayısı 2–4 4–5 6–8 9 – 11 12 – 14
Emniyet katsayısı, k 9.0 9.5 10.0 10.5 11.0

Sger ve Sgev değerleri belirlendikten sonra, Wo etkin çekme kuvveti bulunur. Kullanılacak
motorun gücü genellikle hesaplanan bu değerden % 15 ila 20 daha yüksek olarak alınır.
Konveyörün ayrı bölümlerindeki gerginlikleri gösteren bir diyagram Şekil 11.10’da
verilmiştir.

1- döndürme
tamburu
2- gerdirme
tamburu
Şekil 11.10 Bant gerginliği diyagramı

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 21

11.4.1. Örnek Bantlı Konveyörler Hesabı

Bir ön işleme atölyesinin ısıtılan bölümüne kurulacak olan ve Şekil 11.11’de görülen bir
yatay bantlı konveyör, saatte Z = 1600 parça malı, L = 60 m uzaklığa iletmektedir. Besleme
düzgünsüzlüğünü katsayısı K ′ = 1.25 ve taşınacak parçaların boyutları b = 220 mm,
b1 = 180 mm ve yükseklik 100 mm olup, parçaların ağırlıkları G = 10 kg dır.

Şekil 11.11 Yatay bantlı konveyör

a) Konveyörün ana parametreleri

Düz konveyör kayışı, bilyalı yataklı düz taşıyıcı makaralar üzerinde dönmektedir ve bu
taşıyıcı makaralar arasında bir çelik saç kızak bulunmaktadır. Minimum dıştan dışa boyutlar
ve basit bir tasarım sağlamak amacıyla; X = 0.01 ve L = 600 mm stroklu bir vidalı gerdirme
düzeni kullanılmaktadır. Bant genişliği,

B = b + 2 ⋅ 90 = 220 + 180 = 400 mm

dir. Parça kayış üzerine, Şekil 11.1’de görüldüğü gibi yanlamasına konduğu zaman, parçanın
kayış kenarından uzaklığı köşegenel olarak:

0.5 ⋅ (400 − 284) = 58 mm

olur. Bant hızı Tablo 11.2’den 0.5 m/s olarak ve yüklü şeritte taşıyıcı makaralar arasındaki
açıklık l = 1.4 m ve boş şeritte l 2 = 2.8 m kabul edilmektedir. Taşınabilecek maksimum
parça sayısında konveyörün maksimum teorik kapasitesi

Z max = Z K ′ = 1600 ⋅ 1.25 = 2000 parça/saat

ile bulunur. Kapasite ise

G ⋅ Z max 10 ⋅ 2000
Q= = = 20 t/saat
1000 1000

dir. Maksimum yükte, ayrı birim yükler arasındaki ortalama uzaklık (11.7) denkleminden
elde edilir.

3600 ⋅ v 3600 ⋅ 0.5

a= = = 0.9 m
Z max 2000

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
22

b) İletilen metre başına yükler

Bandın her metresi başına yük, (3.5) denklemine göre

G 10
q= = = 11.1 kg/m
a 0.9

dir. Banttaki kat sayısı, ilk yaklaşımda (Tablo 11.6) i = 4 ve kaplama kalınlığı, (Tablo 11.7)
yüklü tarafta δ 1 = 3 mm, boş tarafta δ 2 = 1.5 mm bulunur.

Tablo 11.6 Önerilen bant katları

Bant genişliği
300 400 500 650 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
[mm]
3 3 3 3 4 5 6 7 8 8 9
Kat sayısı, i
4 5 6 7 8 10 12 12 12 12 14

δ = 1.25 mm alarak, bandın birim ağırlığı (11.68) denklemine göre,

q k = 1.1 ⋅ 0.4(1.25 ⋅ 4 + 3 + 1.5) = 4.2 kg/m bulunur.

Tablo 11.7 Önerilen kaplama kalınlıkları

Kaplama kalınlığı
[mm]
Yük Malzeme
Yüklü Boş
taraf taraf
Dökme yükler
Taneli ve pudra, aşındırıcı değil Tahıl, kömür tozu 1.5 1.0
İnce taneli ve küçük parçalı, aşındırıcı, Kum, döküm kumu,
1.5 – 3.0 1.0
orta veya ağır (a’< 60 mm; γ < 2 t/m3) çimento, kırma taş, kok
Orta taneli, hafif aşındırıcı, orta veya ağır
Kömür, turba briketi 3.0 1.0
(a’< 160 mm; γ < 2 t/m3)
Orta taneli, aşındırıcı, orta veya ağır
Çakıl, taş, cevher, kaya tuzu 4.5 1.5
(a’< 160 mm; γ < 2 t/m3)
Büyük parçalı, aşındırıcı, ağır Manganez cevheri, demir
6.0 1.5
(a’> 160 mm; γ > 2 t/m3) cevheri
Birim yükler
Kağıt veya kumaş ambalajda, hafif Paketler, kutular, kitaplar 1.0 1.0
Yumuşak kaplardaki yükler Çantalar, balyalar 1.5 – 3.0 1.0
Sert kaplardaki yükler < 15 daN 1.5 – 3.0 1.0
Kutular, variller, sepetler
Sert kaplardaki yükler > 15 daN 1.5 – 4.5 1.0 - 1.5
Makine parçaları, seramik
Darasız yükler 1.5 – 6.0 1.0 - 1.5
eşya, yapı elemanları

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 23

Taşıyıcı makaraların dönen parçalarının ağırlığı, G d = 10 ⋅ B + 3 = 10 ⋅ 0.4 + 3 = 7 kg olarak

bulunur. Yüklü ve boş şeritteki taşıyıcı makaraların dönen parçalarının metre başına
ağırlıkları (11.69) denklemlerinden hesaplanır.

′ 7 ″ 7
qd = = 5 kg/m ve qd = = 2.5 kg/m
1.4 2.8

c) Harekete karşı direnç ve banttaki çekme kuvveti

Konveyör profilindeki dirençler ayrı bölümlere ayrılmalıdır. Ancak (Şekil 11.11) a ve b

saptırma tamburlarının dirençleri ihmal edilebilir ve profil 1 den başlayarak numaralandırılır.

Bandın döndürme tamburundan çözüldüğü 1 noktasındaki T1 gerginliği Sgev olarak alınır. 2

noktasındaki gerginlik, harekete karşı bant direnç katsayısı (Tablo 11.3) w′ = 0.022 alınarak,

T2 = T1 + W1, 2 = T1 + (q k + q ′d′ ) L w′
= T1 + (4.2 + 2.5) ⋅ 60 ⋅ 0.022 = T1 + 9

olur. 3 noktasındaki gerginlik,

T3 = K ⋅ T2 = 1.07 ⋅ (T1 + 9) = 1.07T1 + 10 daN

bulunur. Bandın yüklü şeridindeki harekete karşı direnç, taşıyıcı makaraların dirençleri ile
çelik saç kızağın dirençleri toplamına eşittir. Çelik saç üzerinde bandın sürtünme katsayısı
µ = 0.4 değeri alınmaktadır.

4 noktasındaki gerginlik iki durum için hesaplanmalıdır. İlk olarak, boşaltma pulluğu işletme
durumunda olarak (parçaların ara boşaltmasından dolayı T4′ meydana gelir) ve boşaltma
pulluğu kaldırılmış olarak (boşaltma yalnızca kuyruk tamburu üzerinden T4′′ meydana gelir).

Birinci durum için:

T4′ = T3 + W3′, 4 + W p
= T3 + [0.5(q k + q ) + q d′ ]L1 w′ + 0.5(q k + q )L1 µ1 + (0.5q k + q d′ )L2 w′ + 0.5q k L2 µ1 + 2.7 qB
= 1.07T1 + 209.4
İkinci durum için:
T4′′ = T3 + W3′′, 4
= T3 + [0.5(q k + q ) + q d′ ]L1 w′ + 0.5(q k + q )L1 µ 1
= 1.07T1 + 210.2

(11.77) denklemindeki K ′′ katsayısını hesaplarda 1.07 ve A değerini birinci durumda 209.4

ve ikinci durumda 210.2 göstermektedirler. Hesapta yük için üst değeri veren ikinci sonuç
alınır.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
24

Döndürme tamburundaki sarılma açısı α = 210o ve sürtünme katsayısı Tablo 11.4’e göre çelik
tambur ve nemli ortam için µ = 0.2 alınırsa, S ger = T4 ≤ S gev e µα = S gev ⋅ 2.08 = 2.08 T1
bulunur. Son hesaplanan iki denkleme göre: 2.08 T1 ≥ 1.07 T1 + 210.2 ve T1 ≥ 208
T2 = 208 + 9 = 217 daN
T3 = 1.07 ⋅ 208 + 10 = 232.6 daN
T4 = 1.07 ⋅ 208 + 210.2 = 432.8 daN

Bandın dolu ve boş şeritlerini paralel kabul ederek ve kızaklar üzerinde hareket eden tambur
için gerekli kuvvet WT = 15 daN alındığında gerdirme ağırlığı

G g = T2 + T3 + WT = 217 + 232.6 + 15 = 464.6 kg dır.

d) Bant yapısının hesabı

Kauçuk kaplamalı ve katları B-820 sınıfından bir bant kullanıldığı kabul edilirse, (11.81)
denkleminden i = 9.5 ⋅ 432.8 /(40 ⋅ 55) = 1.87 bulunur. Gerdirme vidasının aşırı yüklemelerini
göz önüne alarak i = 3 alınır. Önceki hesaplarda kayış kat sayısı i = 4 alındığı için, bant birim
ağırlığında bir değişiklik olacaktır.

e) Çekme kuvveti ve gerekli elektrik gücü

Döndürme tamburundaki dire nç (yataklardaki kayıplar ihmal edilirse)

Wçev = k ′(S ger + S gev ) = 0.03(T4 + T1 )

= 0.03(432.8 + 208) = 19.2 kg

değere eşittir. Çekme kuvveti ise

W0 = S ger − S gev + Wçev = T4 − T1 + Wçev

= 432.8 − 208 + 19.2 = 244 kg

dir. Üç çift düz alın dişli takımından meydana gelen bir güç aktarma düzeni bulunduğu, her
dişli çiftinin verimi η’ = 0,96 ve döndürme tamburunun kavramaları ile yatakların toplam
verimi η’’ = 0,95 olduğu kabul edilirse

244 ⋅ 0,5
N= = 1.42 kW
102 ⋅ 0,96 3 ⋅ 0.95

olarak bulunur. Kullanılan motor gücü 1.6 kW olacaktır.

f) Konveyörün toplam direnç katsayısı

367 N 367 ⋅1.42

w= = = 0.435
QL 20 ⋅ 60
bulunur. Bandı bütün hareket yörüngesi boyunca bir dolu kızak tarafından desteklenen bir
konveyörün toplam direnci, hesaplanan bu değerden daha da yüksek olacaktır.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği