CALBIGA WESTERN SAMAR COLLEGE

POLANGI, CALBIGA, SAMA

PROYEKTO
SA
LITERATURA 20
(Panitikan ng mga Umuunlad na Bansa)

Iniharap ni:
MARGIE S. CABANGGANGAN
BSED IV-FILIPINO

Iniharap Kay:
JERO B. CABRAL, LPT
GURO

1ST SEMESTER 2019-2020

S
 TSINA(CHINA)
I. KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang Tsina, opisyal na Republikang Bayan ng Tsina, ay isang bansa sa
Silangang Asya na siyang pinakamatáong bansa sa buong mundo sa populasyon
nitong higit sa 1.38 bilyon. Sa lawak nitong umaabot sa humigit-kumulang 9.6
milyong kilometrong parisukat, ito ang ikalawang pinakamalaking bansa batay
sa kalupaan, at ikatlo o ikaapat naman sa kabuoang lawak. Ang Tsina ay
pinamamahalaan ng Partidong Komunista ng Tsina, na may sakop sa 22
lalawigan, limáng awtonomong rehiyon, apat na munisipalidad na direktang-
pinamamahalaan (Beijing, Tianjin, Shanghai, at Chongqing), at ang mga Espesyal
na Rehiyong Administratibo ng Hong Kong at Macau, at inaangkin din nito ang
soberanya ng Taiwan.

Ang kahalagan ng Tsina sa daigdig ngayon ay mapapansin dahil sa

kanilang bahaging ginagampanan bilang ikatlong pinakamalaking ekonomiya
nominal (o ikalawang pinakamalaki kung babasihan ang purchasing power
parity o PPP) at isang permanenteng kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa,
Konsehong Panseguridad ng Mga Nagkakaisang Bansa at kasapi rin sila ng iba-
ibang kapisanan katulad ng Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan, APEC, East
Asia Summit, at Shanghai Cooperation Organization.

Ang mga pinakamahahalagang lungsod ayon sa populasyon ay Shanghai,

Beijing, Guangzhou, Shenzhen, Hong Kong at Inner Mongolia. Ang Beijing ang
kasalukuyang kabisera ng bansa.

II. KILALANG TAO/PERSONALIDAD AT ANG KANILANG

AMBAG SA PANDAIGDIGANG KAALAMAN

 Hsia 2205-1766
 Nagawang pagapaw ng tubig sa Huang he kontrolin ang river
 Nagpatayo ng irigasyon at sakahan

 Shang 1766-1122
 Mahusay sa kagamitang yari sa bronze
 Pag-gamit ng horse drawn chariot
 Oracle bone Tang
 Lunar calendar
 Briding of silkworm
 System of writing (Calligraphy)
 Animism and ancestral workship Tang

 Kung fu tze (confucius) 551-449

 Pinakadakilang pilosopo ng china

1.
  Nabuhay siya sa dinastiyang laganap ang kaguluhan at mababa ang
moralidad.
 Lu yu (analects ) koleksyon ng mga pilosopiya ni Confucius.
 Naging tanyag dahil sa Golden rule
 Confucianism

 Mencius (Meng tzu) 372-289

 Dakilang alagad ni Confucius
 Pinalaganap ang aral ni Confucius

 Lao tzu
 Opisyal ng dinastiyang chou
 Nagtatag ng Taoism
 Tao te ching (aklat ng daan at kalikasan
 Pagsunod sa daan ng kalikasan

 Shih huang Ti Chin 256-202

 Dakilang imperyo ng china
 Great wall of china - Ipinatayo upang maging proteksyon sa mga
nomadikong tao na ngbabalak sakupin at makapasok sa china 220-
206
 Nagtagumpay mapagisa ang china
 Sentralisadong pamahalaan hinati nya sa mga lalawigan
nakatalagang gobernador bawat isa
 Pinagisa ang wika sa imperyo ng china Nagpatayo ng mga kalsada
5000 milya

 Wu di Han 202-220
 Pinakamakapangyarihang imperyo sa asya
 Muling tinangap ang pilosopiya ni confucius at naging batayan ng
pamamahala
 Naabot ang tutok ng tagumpay sa panahon ni wu di
 Mandirigmang Emperor
 Nagbukas ng pamantasan para sa magaaral ng mga katuruan ni
Confucius
 50 taon syang namuno sa china
 Civil service Examination (2000)
 Lunar Calendar,seismograph,papel at tinta
 Silk road

 Yang Chien Sui 589-618

 Muling pinagisa ang china
 Pinamunuan lamang ng dalawang emperador yang chien at yang ti
 Nagpagawa ng Grand canal- isang kanal na nagdurugtong sa mga
ilog ng Huang he at Yangtze

 Li Yuan Tang 618-907

 Itinuturing ng ginintuang panahon ng china
 Chang-an bilang kabisera ang pinakamaunlad at pinakamataong
lugar sa buong mundo

2.
  Naillimbag noong 868 ang Diamond Sutra
 Naimbento ang pagawa ng paputok at palimbagan
 Lumaganap sa china ang dayuhang relihiyon tulad ng Islam
,buddism at Kristiyanismo
 Naging tanyag sina lipo at tu fu na mahusay na makatata at
manunulat ng dulang tsino

 Tai Tsu Sung 960-1279

 Kabisera Kai-feng
 Isa sa natatanging panahon ng china at pinapapalagay na 500 taon
maunlad ang imperyo
 Gumamit ng sistema ng pananalapi

 Mongol 1260-1368
 Tinatawag din yuan
 Peking (tatu)
 Kaunaunahang dinastiya na pinamahalaan ng mga dayuhan
 Naging mas ligtas ang paglalakbay sa silangang tsina dahil
malawak ang sakop ng Mongol Empire
 umabong ang kalakalan sa pagitan ng Tsino at arabe
 Nagsimulang dumagsa ang mga europeo sa tsina

 Ming 1368-1644
 Ninais ibalik ang purong kulturang tsino
 Huling dinastiay na pinamahalaan ng mga tsino
 Muling ipinaayos ang Great wall
 Nagpatayo ng mga magagarang palasyo tulad ng (Frobidden city)

 Manchu 1644-1911
 Huling dinastiya sa china na pinamunuan ng mga dayuhan
 Tinangap ng mga manchu ang kulturang tsino kabilang na ang mga
aral ni Confucius
 Naging maunlad ang tsina na sa unang 150 taon

 Mao Tse Tung

 Opisyal na namahala si Mao Tse Tung Oktubre 10 1949
 Agrarian Reform Law 1950
 Central People Government Council
 Great Leap Forward.

3.
 PRANSYA (FRANCE)
I. KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang simula ng Pransiya: Ang Gaul ay napapailalim sa mga pag-atake ng
mga barbaro at paglilipat nila, ang pinakamahalaga: Germanic Franks. Ang
Frankish na hari na si Clovis I ay nagkakaisa sa karamihan ng Gaul sa
panahon ng kanyang panuntunan sa huling ika-5 siglo, na nagtatakda ng
yugto para sa pangingisda ng Frank sa rehiyon sa daan-daang taon. Ang
pinakamalawak na kapangyarihan ay umabot na sa buong lawak nito sa
ilalim ng Charlemagne. Lumitaw ang Medieval Kingdom of France mula sa
kanlurang bahagi ng Charlemagne’s Carolingian Empire, na kilala bilang
West Francia, at nakakamit ang pagtaas ng katanyagan sa ilalim ng
panuntunan ng House ofCapet na itinatag ni Hugh Capet noong 987.

Pag-away ng Pransiya at Inglatera: Ang krisis ng sunodsunod

pagkamatay ng huling direktang emperador ng Capetian noong 1328 ay
humantong sa serye ng mga salungatan na kilala bilang Digmaang Daang
Taon sa pagitan ng House of Valois at ng House of Plantagenet. Ang
digmaan ay pormal na nagsimula noong 1337 kasunod ng pagtatangka ni
Philip VI na sakupin ang Duchy of Aquitaine mula sa kanyang namamana,
Edward III ng England, ang Plantagenet na naghahabol sa trono ng Pransya.
Sa kabila ng mga panalo sa Plantagenet, kasama na ang pagkuha at pagtubos
ni John II ng France, ang kabutihan ay naging pabor sa Valois sa kalaunan sa
digmaan. Kabilang sa mga kilalang figure ng digmaan ay si Joan of Arc, isang
babaeng magsasakang Pranses na humantong sa mga pwersang Pranses
laban sa Ingles, na nagtatag ng sarili bilang isang pambansang bayani. Ang
digmaan natapos na may isang tagumpay sa 1453.

Ang tagumpay sa Digmaang Daang Taon ay ang epekto ng pagpapalakas

ng
nasyonalismo ng Pransya at malaking pagtaas ng kapangyarihan at pag-abot
ng monarkiyang Pranses. Sa panahon na kilala bilang Ancien Régime, ang
France ay naging isang sentralisadong absolutong monarkiya. Sa mga
susunod na siglo, naranasan ng Pransiya ang Renaissance at ang
Protestanteng Repormasyon. Sa taas ng Pranses Wars ng Relihiyon, ang
France ay naging nagambala sa isa pang krisis sa sunodsunod, habang ang
huling hari ng Valois, si Henry III, ay nakipaglaban sa mga karibal na
paksyon ng House of Bourbon at ng House of Guise. Si Henry, Hari ng
Navarre, supling ng pamilyang Bourbon, ay mananalo sa kontrahan at itatag

4.
 ang Pranses na Bourbon dinastiya. Ang isang burgeoning sa buong mundo
na kolonyal na imperyo ay itinatag noong ika-16 na siglo. Ang
kapangyarihang pampulitika ng Pransya ay umabot sa isang taluktok sa
ilalim ng pamamahala ni Louis XIV, “The Sun King”, tagabuo ng Versailles
Palace.

Ang Paglakas ng Pransiya: Ang France ay isa sa mga Allied Powers sa

Digmaang Pandaigdig II, ngunit ay nasakop ng Nazi Germany noong 1940.
Ang Ikatlong Republika ay binuwag, at ang karamihan ng bansa ay
kontrolado ng Alemanya sa pamamagitan ng direkta habang ang timog ay
kinokontrol hanggang 1942 ng kolonisasyon ng pamahalaan ng Vichy. Ang
mga kalagayan sa pamumuhay ay malupit habang pinalubha ng Germany
ang pagkain at lakas-tao, at maraming mga Hudyo ang napatay. Pinamunuan
ni Charles de Gaulle ang kilusang Free France na kinuha ng isa-isa sa
kolonyal na imperyo, at pinangasiwaan ang paglaban ng panahon ng
digmaan. Kasunod ng pagpapalaya sa tag-init noong 1944, itinatag ang Ika-
apat na Republika. Ang dahan-dahan ng France ay nakabawi nang matipid, at
nagustuhan ang isang boom ng sanggol na nababaligtad ang napakababang
rate ng pagkamayabong nito. Ang mahabang digmaan sa Indochina at
Algeria ay pinalubha ng mga mapagkukunang Pranses at natapos sa
pagkatalo sa pulitika. Sa kalagayan ng Algerian Crisis noong 1958, itinatag ni
Charles de Gaulle ang French Fifth Republic. Sa dekolonisasyon ng dekada
1960, ang karamihan ng imperyong kolonyal ng Pransya ay naging
independiyenteng, samantalang ang mga mas maliit na bahagi ay isinama sa
estado ng Pransiya bilang mga kagawaran at kolektibitas sa ibayong dagat.
Dahil ang World War II France ay naging permanenteng miyembro sa UN
Security Council at NATO. Naglalaro ito ng sentral na papel sa proseso ng
pag-unipikasyon pagkatapos ng 1945 na humantong sa European Union. Sa
kabila ng mabagal na paglago ng ekonomiya sa mga nakaraang taon at mga
isyu sa mga Muslim na minorya, ito ay nananatiling isang malakas na pang-
ekonomiya, kultura, militar at pulitikal na kadahilanan sa ika-21 siglo.

Malakas na Pransiya: Mula noong ika-17 siglo, ang Pransiya ay may

malaking tungkulin sa mga kaganapan sa Europa at sa mundo. Sa ika-20
siglo, nakaranas ito ng maraming krisis, kabilang ang pagkasira ng dalawang
digmaang pandaigdig (WWII), mga kaguluhan sa pampulitika at panlipunan,
at pagkawala ng malaking imperyo sa Indochina, Algeria, at West at
Equatorial Africa. Gayunpaman, ito ay nakaligtas at lumitaw mula sa mga
guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig upang maging isang mahalagang
tagatustos ng mundo ng mga produkto ng agrikultura at pang-industriya at
isang pangunahing kasosyo sa EUROPA.

II. KILALANG TAO/PERSONALIDAD AT ANG KANILANG

AMBAG SA PANDAIGDIGANG KAALAMAN

KILALANG MANUNULAT NOON

 HENRI RENE ALBERT GUY DE MUPASSANT

Kilalang manunulat ng Pranses. Ipinanganak noong ika-5 ng Agosto taong 1850

5.
at namataay noong ika 6 ng Hulyo 1893. Kilala siya sa kanyang maikling
kwentong “Ang Kwintas”.

 VICTOR MARIE HUGO

Isinilang noong ika-26 ng Pebrero taong 1802, at namatay noong ika-22 ng

Mayo taong 1885. Isang kilalang makata, nobelista, manunulat at dramatistang
Pranses ng kilLng Romantiko. Itinuturing na isa sa pinakadakila at
pinakamahusay na kilalang manunulat na Pranses magpahanggang ngayon. Mga
sikat na akda: Ang Kuba ng Notre Dame, at The Man and Woman.

 ANTOINE DE SAINT-EXUPERY

Isinilang noong ika-20 ng Hunyo taong 1900 sa Lyon, France at namatay noong
ika-31 ng Hulyo taong 1944 sa Marseille, France. Isang manunulat, makata,
aristokrat, mamamahayag at pilotong Pranses. Ang “Southern Mail” ang
kanyang kauna-unahang aklat, ilan pa sa kanyang mga aklat ay ang “Night
Flight” (1931), “Wind, Sand and Stars (1939), isa sa kanyang pinasikat na akda
ay ang kwentong pinamagatang “Ang Munting Prinsipe” (1943). Ang kanyang
panghuling isinulat na naglalaman ng kanyang mga pananaw sa buhay ay ang
aklat na pinamagatang “The Wisdom of the Sands” (1948), ito ay nailathala
matapos siyang mamatay noong taong 1944.

KILALANG MANUNULAT NGAYON

 TRISTAN GARCIA

Isang pilosopo at nobelistang Pranses. Ipinanganak noong ika-5 ng April taong

1981. Ang kanyang kauna-unahang nobelang “La meilleure part des hommes”,
ay nanalo ng Frances Prix de Flore noong taong 2008. Ito ay isinalin sa wikang
Ingles taong 2010. Samantala, ang kanyang pinakamahalagang pilosopikang
akda na “Form and Objective” ay isinalin sa Ingles noong 2014.

 NATHALIE DALLAN O CHLOE DELAUME

Chloe Delaume ang kanyang sagisag panulat. Siya ay ipinanganak noong ika-10
ng Marso taong 1973 sa Versailles, France. Isang manunulat na Pranses, editor,
mang-aawit, musikero at performer. Ang kanyang mga akda ay kadalasan
autobiograpikal, na nakasentro sa pagsasagawa ng mga panitikan na
pangeksperimento at ang pakikibaka sa sakit sa pag-iisip. Ilan sa kanyang mga
akda ay “Sillages, Cadex (2010), Transhumances (2007) at ang kasalukuyan ay
ang “Les sorcieres de la Republique (2016).

 OLIVER CADIOT

Ipinanganak noong 1956. Isang manunulat, makata, dramatist at tagasalin. Ang

kanyang unang nobelang naisulat ay ang L’art Poertic o Art Poetic na
ginamitan niya ng cut-uo technique ay nailathala noong 1988. Matapos nito’y
nagsimula siya sa pagsasagawa ng mga nobela mula sa Futur, Ancient, Fugitif
noong 1993 at nagtapos sa Un mage en ete noong 2010. Sa aklat na ito
tinatalakay niya ang tension sa pagitan ng tula at nobela. Noong 1995 at 1996
ay pinangunahan niya ang Revue de Literature generate sa Pierre Alferi.

6.
 ITALYA (ITALY)
I. KALIGIRANG KASAYSAYAN
Bago ang 1861, ang Italya ay hindi pa isang ganap na Estado. Ang lugar ay
hinati sa mga independenteng mga estado na pinunuan ng iba't ibang bansa.
Noong 1850 si Earl ng Cavour na pinuno ng Estado ng Sardinia ay pinakausapan
ang mga Austryano sa Lombardy at Veneto na gumawa ng isang Italyanong
Hilagang Estado. Ito'y nangyari, pero ang ibang mga estado sa Timog at
Silangan Italya ay bumuo ng mas malaking estado kasama ang Piedmont.

Noong 1860 si Giuseppe Garibaldi ay sumunod na humawak ng estado ng

Sicily, na nagsimula ng pagbuo ng Kaharian ng Italya sa sumunod na taon. Si
Vittorio Emanuele II ay ginawang hari ng Kaharian. Pero noong 1861, ang
Latium at Veneto ay hindi pa parte ng Kaharian dahil ang dalawang estado ay
pinunuan ng Santo Papa at ang Imperyong Austryano.
Ang Veneto ay naging parte ng Italya noong 1866 pagkatapos ng isang
digmaan laban ang mga Austriyano, at pinalunan ng mga Italyanong Sundalo
ang Latium noong 1870. Ito'y nang kinuha ang kapangyarihan ng Santo Papa,
pagkatapos ay nagalit ang Santo Papa dahil siya'y ginagawang bihag para hindi
maging aktibo ang mga Katoliko sa Politika. Nang taon na yun ay sa huli ay
nagkaisa ang Italya ulit.
Ang Italya ay nakilahok sa Unang Digmaan Pandaigdig na kasapi ng Britanya,
Pransiya at Rusya kalaban ang Central Powers. Halos lahat ng away ng Italya ay
malapit sa Austrya. Pagkatapos ang "Caporreto Defeat" akala ng Italya ay
talunan na sila pero pagkatapos ang Capital Powers ay sumuko noong 1918 at
nakuha ng Italya ang Trentino Tyrol, nang dati'y hawak ng Austrya.
Noong 1922, isang bagong Italyanong Pamahalaan ay nagsimula at si Benito
Mussolini ay naging pinuno, isang lider ng fasisismo sa Italya. Siya'y naging
pinuno ng Pamahaalan at isang Diktador, siya'y naging kaibigan ng Alemanyang
Diktador na si Hitler, at si Mussolini ay naging kasapi nito sa Ikalawang
Digmaan Pandaidig. Pumasok sa Digmaan noong 1940 ang Italya kalaban ang
Pransiya, Britanya at Rusya, at ang Italya ay hinawak ang halos buong Dagat
Mediterranean.
Pinaalis si Mussolini sa grupo ng Fasismo noong 25 Hulyo 1943 at noong 8
Setyembre 1943, Si Badoglio ay inahayag na ang digmaan bilang kasapi ng
Alemanya ay tapos na. Nagpatuloy ang Italya sa digmaan bilang kasapi ng
Pransiya at Britanya pero ang mga Italyanong Sundalo ay walang kaalaman
kung sino ibarilin. Sa Hilagang Italya, isang pagkikilos na kilala bilang
Resistenza ay nagsimulang lumaban sa mga Alemanyang mananakop.
Si Mussolini ay sinubukan na bumuo ng bagong fasisimong estado sa
Hilagang Italya, ang Republika ng Salò pero ito natagumpay. Noong 25 Abril
1945 ang Italya ay naging malaya. Ang Estado ay naging Republika noong 2
Hunyo 1946, at, sa unang pagkakagtaon ang mga babae ay pinayagan bumuto.
Tinapos ng mga Italyano ang Savoia Dynasty at sinimulan ang Republikang
Pamahalaan.
Noong Pebrero 1947 pumirma ng kasunduan ang Italya kasama ang mga
Allies para ipakawala ang ilang mga Kolonya at Teritoryo.
Pumasok ang Italya sa NATO bilang isang tumatag na miyembro, at naging
ang ika-siyam na pinakamalaking industriyang ekonomiya sa buong mundo.
 7.

I. KILALANG TAO/PERSONALIDAD AT ANG KANILANG AMBAG SA

PANDAIGDIGANG KAALAMAN

RENAISSANCE

 RUDOLF AGRICOLA

Kauna-unahang
nagpalaganap ng humanismo
sa labas ng Italya.

 THOMAS MORE

Nagpakilala ng pag-aaral ng
sangkatauhan sa mga
unibersidad sa Inglatera;
sumulat ng EUTHOPIA.

 FRANCESCO PETRARCH

Pinakamahalaga niyang
isinulat sa Italyanoang
“SONG BOOK” isang
koleksyon ng mga sonata sa
pag-ibig na patungkol sa
kanyang minamahal na si
Laura.

 GIOVANNI BOCCACIO
 May-akda ng “IN PRAISE OF
FOLLY”kung saan tinuligsa
niya ang hind mabuting gawi
8. ng mga pari at mga
karaniwang mga tao.

 NICCOLO MACHIAVELLI

May-akda ng “THE
COURTIER” na naglalarawan
ng isang tunay na ginoo bilang
mahusay sa larangan ng tula
at musika at nagtataglay ng
mga katangian ng isang
 DESIDERIUS ERASMUS paham.

May-akda ng Decameron,
isang tanyag na koleksyon
na nagtataglay ng 100
nakakatawang salaysay.

 BALDASSARE
CASTIGLIONE

May-akda ng “THE
PRINCE”kung saan ipinayo
niya na dapat gumamit ng
katusuhan, kalupitan at
panlilinlang ng mga pinuno
para magtamo ng
 JOHANNES GUTENBURG kapangyarihan.
 9.
SINING
 LEONARDO DA VINCI

Kilala bilang pintor, dalawa sa kanyang Obra Maestra ang “THE LAST SUPPER”
at “MONA LISA.

 MICHELANGELO BUONARROTI

Dakilang pintor at iskultor ng “SISTINE CHAPEL” sa Vatican. Napipintahan ito

ng pangyayari sa Bibliya mula paglikha hanggang sa malaking pagbaha.

 RAPHAEL SANTI

“Ganap na pintor” at kilala sa pagkakatugma at balance o proporsyon ng

kanyang mga likha tulad ng “SISTINE CHAPEL” at “MADONNA OF THE FINCH”,
“THE SCHOOL OF ATHENS” na naglalarawan ng mga pilosopo, siyentista at
makatang Griyego.

 TITIAN

Pintor mula sa Venice na tanyag sa kanyang “THE CROWING OF THORNS AT

TRIBUTE MONEY”. Dalubhasa sa paggamit ng kulay, lalo na ang pula-dilaw na
tinatawag ngayong titian.

PANITIKAN

 MIGUEL DE CERVANTES
Pinakatanyag na manunulat na Espanyol sa panahong ito at may akda ng Don
Quixote de la Mancha, isang nobela na kumukutya sa kasaysayan ng
kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.

 WILLIAM
SHAKESPEARE Nakaimbento ng MOVABLE
PRESS na nagpadali sa
Ang “MAKATA NG MGA
paglimbag ng mga aklat.
MAKATA”. Sumulat ng mga
panitikan tungkol sa
pagkamakabayan ng mga Ingles
at pagmamalaki sa kanilang bayan at reyna.
 AGHAM
 NICOLAS COPERNICUS

Ipinahayag niya na araw ang sentro ng sansinukob at umiikot ditto ang lahat ng
planeta, pati na ang daigdig.

 GALILEO GALILEI

Nakaimbento ng teleskopyo na nakatulong upang mapatotohanan ang pahayag

ni Copernicus.

 ISAAC NEWTON

Napatunayan niya sa pamamagitan ng calculus na pawang bahagi ng

magkakatulad na bats ang mga natuklasan nina Kepler at Galileo.

10.
MEDISINA

 ANDREAS VESALIUS

Nagsimula ng Antomiya sa kanyang “SEVEN STRUCTURES OF THE HUMAN

BODY”

 WILLIAM HARVEY

Nagtuklas ng sirkulasyon ng dugo.

 11.

UNITED KINGDOM

I. KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang Reyno Unido, opisyal na Reyno Unido ng Kalakhang Britanya at
Kahilagaang Irlanda sa Ingles ay United Kingdom of Great Britain and Northern
Ireland (UK) na karaniwang tinatawag din na Britanya , ay isang malayang bansa
na nakapahiwalay sa hilagang-kanluran ng Europa. Kinabibilangan nito ang mga
pulo ng Kalakhang Britanya, ang hilagang-silangang bahagi ng pulo ng Irlanda,
at iba pang mga maliliit na pulo sa paligid nito. Ang Kahilagaang Irlanda ang
tanging bahagi ng UK na may karatig-bansa sa hangganan nito—ang Republika
ng Irlanda. Maliban dito, ang UK ay napaliligiran ng Karagatang Atlantiko sa
kanluran at hilaga, Dagat Hilaga sa silangan, Bangbang Inggles sa timog, at
Dagat Irlandes sa kanluran.

Ang UK ay isang kahariang may saligang-batas na may pambatasang

pamamaraan. Ang pununglunsod nito ay Londres. Ito ay binubuo ng apat na
danay: Inglatera, Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda. Ang huling tatlo ay
may mga kinatawang pangasiwaan, na may kanya-kanyang kapangyarihan sa
kani-kanilang mga pununglunsod, Edimburgo, Cardiff, at Belfast. Mayroong
tatlong Sakupbayan ng Kaputungan ang UK. Ito ay ang Guernsey, Jersey, at ang
Pulo ng Man. Ngunit ang mga ito ay hindi bahagi ng UK ayon sa saligang-batas.
Mayroon ding labing-apat na mga Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat. Ito
ay ang mga nalabi ng Sasakharing Britaniko na noong ika-19 hanggang ika-20
dantaon, ay ito ang pinakamalaking sasakhari sa kasaysayan kung kailan
nasakop nito ang halos isang-kapat na bahagi ng daigdig. Hanggang ngayon,
makikita pa rin ang pangingibabaw ng kapangyarihan ng Britanya sa wika,
kalinangan, at pamamaraang pambatas sa mga dating sakupbayan nito.

Ang UK ay isang maunlad na bansa. Ito ay ika-6 sa may pinakamalaking

agimat sa pasapyaw na KGK at ika-8 sa may Kapantayan ng Lakas ng Pagbili
(KLP). Ito ang kauna-unahang bansa na naging maunlad at
pinakamakapangyarihan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 dantaon.
Matatawag pa ring makapangyarihan ang UK na may mapakukundanganang
kapangyarihan sa agimat, kalinangan, panghukbo, agham, at banwahan ng
daigdig. Kinikilala ito bilang bansang may sandatang buturanin. Ito rin ang ika-
apat sa daigdig na may pinakamalaking paggugol panghukbo.

Ang UK ay panatilihang kasapi ng Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga

Nagkakaisang Bansa simula sa pagkakatatag nito noong 1946. Simula noong
1973, naging kasapi rin ito ng Pamayanang Agimat ng Europa at ang
humalinhin dito, ang Samahang Europeo. Ang iba pa nitong kinasasapian ay ang
Kapamansaan ng mga Bansa, Kapulungan ng Europa, P7, P8, P20, KKHA, KPEP,
at ang KPK.

12.

II. KILALANG TAO/PERSONALIDAD AT ANG KANILANG

AMBAG SA PANDAIGDIGANG KAALAMAN

DINASTIYANG PLANTAGENET
 HENRY II (1154-1189)
 Nagtatag ng dinastiyang Plantagenent
 Nagbago at nagpahusay siya ng mga hukuman at nagtatag ng
circuit court o mga hukom na naglalakbay sa mga bayan
 Pinalakas niya ang English Common Law na nakatulong sa
pagkakaisa ng mga mamamayang Ingles

 RICHARD I THE LION HEARTED (1154-1189)

 Tanyag sa pagiging isa sa mga pinuno ng Ikatlong krusada subalit
hindi naging mabuting hari.

 JOHN LACKLAND (1199-1216)

 Dahil sa kanyang mapaniil na pamamahala, nag-alsa ang mga baron
sa pamumuno ni Stephen Langdon
 Sa takot na mawalan ng korona, napilitan siya lumagda sa Magda
Carta

 HENRY III (1216-1272)

 Nilabag ang Magna Carta
 Itinatag ang Parlamento na may dalawang sangay: House of Lords
at House of Commons

 EDWARD I (1272-1307)
 1283, nagging bahagi ng England ang Wales
 1292, sinakop ang Scotland ngunit natalo at hindi lubos na
napayapa
 Hindi pinagbuti ang relasyon sa France
 1295, tumawag ng Parlamento na kakatawan sa buong bansa;
maharlika, simbahan at karaniwang tao
  Ang Sistema ang naging modelo ng mga sumunod na paralamento

 EDWARD III (1327-1377)

 Hundred Years’ War (1337-1453) dahil sa pag-angkin niya sa trono
ng France

DINASTIYANG TUDOR

 HENRY VIII (1509-1547)

 May titulong Defender of the Faith
 Pinilit na pagtibayin ng parlamento ang Act of Supremacy na
naghiwalay sa Simbahan ng England sa kapangyarihan ng Papa
 Ang hari ang nagging puno ng Simbahang Ingles

 EDWARD VI (1547-1553)
 Isinulat ni Arsobispo Crammer ang 39 Articles na kabuuan ng
Simbahaang Ingles
13
 MARY TUDOR (1553-1558)
 Pinilit ibalik ang katolisismo sa England subalit nabigo siya
 “Blood Mary” dahil sa pagsunog sa kanya

 ELIZABETH I (1558-1603)
 Pinakatanyag na reyna
 Kapatid sa labas ni Mary Tudor
 Nagging reyna ng karagatan ng England
 Nagtatag ng mga kolonyang Ingles at Amerikano

DINASTIYANG STUART
 JAMES I (1603-1625)
 Nagtatag ng dinastiya
 Jamestown, Virginia , unang permanenteng pamayanang Ingles sa
America (1607) sa kanyang karangalan
 dahil sa paninikil sa mga Puritan (pangkat ng gusting dalisayin ang
Simbahang Anglican), naglayag ang bapor na Mayflower upang
dalhin ang mga Pilgrim Father sa bagong pamayanan sa Plymouth,
Massachusetts (1620)

 CHARLES I (1625-1649)
 Napilitang pirmahan ang Petition of Rights
 Cavalier/Royalist- panig sa hari
 Roundhouse/Parliamentarian- paning ni Comweel
 Natalo ang mga royalist

 CHARLES II (1660-1685)
 Pinagtibay ang Habeas Corpus Act na nagbigay – proteksyon sa
mga tao laban sa pagkabilanggo nang walang paglilitis
 Itinatag ang WHIGS (Partido liberal ngayon) na katig sa pagbibigay
ng kapangyarihan sa PArlamento at sa karapatan ng mga
mamamayan at ang TORIES (konserbatibo)
 JAMES II (1685-1688)
 Naganap ang Bloodless or Glorious Revolution dahil sa pagtanggi
ng mga Ingles sa paghahari ng isang Katoliko

 ANNE (1702-1714)
 Act of Union, batas na nagsanib sa England at Scotland at tinawag
na Great Britain

DINASTIYANG HANOVER
 GEORGE I (1714-1727) AT GEORGE II (1727-1760)
 Sa paghahari ni George I, nagsimula ang pag-akyat ng dinastiyang
Hanover sa trono ng Britain
 Naging pinakasentro ng pamahalaang Ingles ang Gabinete.

14.

 GEORGE III (1760-1820)

 Isinilang ang United States dahil nag-alsa ang 13 kolonya
 1801, nagsanib ang Northern Ireland at Great Britain at naging
United Kingdom

 GEORGE IV (1820-1830)
 Catholic Emancipation Act (1829) - batas na nag-alis ng lahat ng
paghihigpit sa mga katoliko at ilang sekta ng Protestante upang
magkaroon sila ng pagkakataong humawak ng tungkulin sa
pamahalaan at makapagtamasa ng lahat ng karapatang sibil

 WILLIAM IV (1830-1837)
 Parliamentary Reform Act (1832) –sa pamumuno ni Earl Grey
 Inalis ang representasyon sa House of Commons buhat sa mga
mamamayan at ibinigay ang representasyon sa mga mataong
lungsod na wala nito
 Nagbigay rin ang batas na ito ng karapatang bumoto sa 650,000
bagong botante nang babaan nito ang kailangang dami ng ari-arian
upang makaboto

 VICTORIA (1837-1901)
 Pinakamatagal na reyna (63 taon)
 Nagkaroon ang Britain ng mga kolonya sa iba’t ibang panig ng
daigdig at ang kayamanang buhat sa mga ito ang magbigay ng
kasaganaan at kapangyarihan sa bansa
 Lola ng Europe
 15.

ESTADOS UNIDOS
I. KALIGIRANG KASAYSAYAN
Isang republikang pederal ang Estados Unidos ng Amerika (EUA) (Ingles:
United States of America o USA) na may limampung (50) estado at isang
distritong pederal. Matatagpuan sa kalagitnaan ng Hilagang Amerika ang
karamihan sa mga estado nito kung saan mayroong sariling pamahalaan ang
bawat isa na naaayon sa sistemang pederalismo. Mayroong tatlong lupang
hangganan ang Estados Unidos kung saan sa Mehiko matatagpuan ang isa
habang sa Canada naman ang natitira. Pinaliligiran din ito ng iba't ibang
anyo ng tubig tulad ng Karagatang Pasipiko, Dagat Bering, Karagatang
Artiko, at Karagatang Atlantiko. Hindi karatig ng dalawang estado (Alaska at
Haway) ang natitirang apatnapu’t walo. Pareho din nilang hindi karatig ang
isa't isa. Mayroong koleksiyon ng mga distrito, teritoryo at iba pang
pagmamay-aring panlabas ang Estados Unidos sa iba't ibang bahagi ng
mundo. Karaniwang tinatawag na "Amerikano" ang mga mamamayan nito.

Natatag ang Amerika sa ilalim ng tradisyon ng pamahalaang may

pagsang-ayon ng pinapamahalaan sa modelong demokrasyang
representatibo. Nakopya rin ng maraming pang bansa, lalo na ng mga nasa
Gitnang Amerika at Timog Amerika, ang modelo ng pamahalaang Amerika
kung saan gumagamit sila ng sistemang pampanguluhan-kongresyonal

Ang mga katutubo ng pangunanglupa ng Estados Unidos, kasama ang

mga katutubong taga-Alaska, ay pinaniniwalaang lumipat galing sa Asya,
simula noong 12,000 hanggang 40,000 nakaraang taon. Ilan, tulad ng bago-
Columbyanong kulturang Misisipyo, ay bumuo ng nangungunang
agrikultura, magarbong arkitektura, at mga hanay-estadong lipunan.
Pagkatapos magsimulang manirahan ang mga Europeo sa mga Amerika,
madaming milyon na katutubong Amerikano ay nangamatay mula sa mga
epidemikong dala ng mga dayuhan tulad ng smallpox.

Noong 1492, ang taga-Genoang manlalakbay na si Christopher Columbus,

sa ilalim ng isang kontrata ng koronang Espanyol, ay nakarating sa ilan-ilang
 pulong Caribbean, unang nakagawa ng pakikipag-ugnay sa mga katutubo.
Noong 2 Abril 1513, ang kongkistadoreng Espanyol na si Juan Ponce de Leon
ay dumaong sa kanyang binansagang "La Florida"—ang unang naulat na
pagdating ng Europeo sa kung ano ang magiging pangunanglupa ng Estados
Unidos. Ang mga paninirahang Espanyol sa rehiyon ay nasundan ng mga
paninirahan sa ngayo'y timog-kanlurang Estados Unidos na naghikayat sa
libu-libo patungong Mehiko. Ang mga mangangalakal na mabalahibong
Pranses ay nagtatag ng mga tigilan ng New France sa paligid ng Great Lakes;
kinalaunan, inangkin ng Pransiya ang malaking bahagi ng kaloobang
Hilagang Amerika; patimog hanggang sa Golpo ng Mehiko. Ang unang
matagumpay na panirahang Ingles ay ang Kolonyang Virginia sa Jamestown
noong 1607 at ang Pilgrimong Kolonyang Plymouth noong 1620.

Ang pagtatala noong 1628 ng Kolonya ng Look ng Massachusetts ay

nagbungta ng isang malaking paglilipat; noong 1634, ang New England ay
tinirhan na ng 10,000 Puritan. Sa pagitan ng huling bahagi ng mga 1610 at
Himagsikang Amerikano, mga 50,000 na hinatulan ang dinaong patungo sa
mga kolonyang Amerikano ng Britanya. Simula 1614, ang mga Olandes ay
nanatili sa baybayin ng babang Ilog Hudson, kasama ang New Amsterdam sa
pulo ng Manhattan.

Ang pagtatala noong 1628 ng Kolonya ng Look ng Massachusetts ay

nagbungta ng isang malaking paglilipat; noong 1634, ang New England ay

16.
tinirhan na ng 10,000 Puritan. Sa pagitan ng huling bahagi ng mga 1610 at
Himagsikang Amerikano, mga 50,000 na hinatulan ang dinaong patungo sa
mga kolonyang Amerikano ng Britanya. Simula 1614, ang mga Olandes ay
nanatili sa baybayin ng babang Ilog Hudson, kasama ang New Amsterdam sa
pulo ng Manhattan.

II. KILALANG TAO/PERSONALIDAD AT ANG KANILANG

AMBAG SA PANDAIGDIGANG KAALAMAN

 BENJAMIN FRANKLIN
 1706- Enero 17 – ipinanganak, Boston, Misa
 1718-1723 – nag-angkat bilang isang printer sa kanyang kapatid na
si James Franklin
 1725-1726 – Journeyman printer, London, England
 1727- itinatag ang Junta, isang debating club, Philodelphia, Pa.
 1728- nagsulat ng mga Artikulo ng Paniniwala at Mga Gawa ng
Relihiyon
 1729- binili ang Pennsylvania Gazette
 1731 – itinatag ang kumpanya ng library ng Philadelphia, Pa.
 1748-1758- karaniwang kilala sa ilalim ng kolektibong pamagat na
Poor Richard’s Almanack
 1740- inveted the Pennsylvania fireplace (Franklin stove)

 ALBERT BIGELOW PAINE

 Isang amerikanong may-akda at biographer na kilala para sa
kanyang trabaho sa Mark Twain. Si Paine ay miyembro ng Pulitzer
Prize Committee at nagsulat sa maraming genre, kabilang ang
fiction, humor at taludtod.

NOVELS
  The Mystery of Enelin Delorme, A Hypnotic Story (1894)
 The Bread Line (1900)
 The Great White Way (1901)

TRAVEL BOOKS

 The Van Dwellers: A Strenous Quest for a Home (1901)

 The Tent Dwellers (1908)
 The Ship Dwellers (1910)
 The Car That Went Abroad (1921)

OTHER BOOKS

 Rhymes by Two Friends with William Allen White (1893)

 A Little Garden Calendar (1905)
 Dwellers in Arcady: The Story of an Abandoned Farm
illustrated by Thomas Fogarty (1919)
 Peanut, The Story of a Boy (1913)

 EDGAR ALLAN POE (ENERO 19,1809- OKTUBRE 7, 1849)

 Nakilala dahil sa pagsulat ng nakagigimbal na mga maikling

17.
kuwento at mga tula
 “The Raven” ang pinakakilala niyang tula
 “The Tell-Tale Heart” at “The Cask of Amontillado”
 Kauna-unahang kilalang Amerikanong manunulat na sumubok na
maghanapbuhay sa pamamagitan ng pagsusulat lamang, na naging
sanhi ng kahirapang pangpananalapi sa buhay at larangan

 RALPH WALDO EMERSON

 Isa sa pinaka-maimpluwensiyang Amerikano noong ika-19 na siglo
 Ang kanyang mga kasulatan ay may malaking papel sa
pagpapaunlad ng literature sa Amerika, at ang kanyang pag-iisip ay
makakaapekto sa mga lider ng pulitika pati na rin ang hindi
mabilang na mga ordinaryong tao
 Ang kanyang sulat at pampiblikong persona au mahuhulog sa
mahabang anino sa mga liham ng Amerikano, dahil
naimpluwensyahan niya ang mga manunulat na sina Walt Whitman
at Henry David Thoreau
 Kilala bilang “The Sage of Concord”

 WALT WHITMAN (31 MAYO 1819- 26 MARSO 1892)

 Isang Amerikanong manunulat ng sanaysay, mamamahayag, at
humanista
 Isa sa pinakamaiimpluhong mga makatabsa patakarang Amerikano,
na kalimitang tinatawag na ama ng malayang taludturan o
malayang berso
 Napakakontrrobersiyal ng kanyang mga gawa noong kanyang
kapanahunan, particular ang kanyang kalipunan ng mga tulang
Leaves of Grass (o Mga Dahon ng Damo), na inilarawan bilang
bastos dahil sa bulgar na sekswalidad nito.
 EMILY DICKINSON
 Ang mga kakaiba at mga mapag-imbento ng tula ay nakatulong
upang simulant ang modernong tula, ang isang patuloy na
talinghaga
 Nagbahagi siya ng mga tula sa mga kaibigan sa mga titik

 NATHANIEL HAWTHORNE
 Manunulat ng Estados Unidos ng mga nobela at mga maikling
kuwento na karamihan sa mga moral na tema (1801-1864)

NOVELS

 Fanshawe (1828)
 The Scarlet Letter (1850)
 The House of the Seven Gables (1852)
 The Marble Faun: Or, The Romance of Monti Beni (1860)
 The Dolliver Roance (1863)
 Septimius Felton; or, The Elixir of Life
 Doctor Grimshave’s Secret

18.